I

^GEORGII AGRI

COLAE

i

De menfuris & ponderibus Romanorum atque Gra*
corum Lib.v

De externis menfuris 8 C  ponderibus Libji

Adea,quae Andreas Aldatus denuo difputauftdemenj*
furis& ponderibus,breuisdefenfio 9 Lib.i

De menfuris,quibus interualla metimur Lab, 1

Dereftituendis ponderibus atcp menfuris Liba

De precio metallorum & monetis Liban

Gum priuilegio Imp t  Maieftatis ad quinquenmum*

1

/

*

I

o y>0im±



l

ILLVSTRISS- ET PO

TENTISS^ S AXONIAE DVCIBVS,

LAN D G  RAF IIS TO RINGI AE, MA RCH 10 NIB VS  MISE-

nce, comitibus Palatinis Saxonise, Burggrafus Altebur*
gi 8c  Magdeburg!, comitibus Breme,dominis ter
rte Pleifenlis, Mauricio facri imperij archi
marfchalco & Elecfiorfatcp eius
fratri Augufto Georgius
Agricola s, d*

Aepe mihi memoria repetenti uetuftifsimas quaičp Sč
illuftrifsimas Germanom familias, ex numero earum,
quae de his fuperfunt, ueftra, duces optimi,uideri folet
facilefecundas tenere.na 2>C  pacis bellicp laudibus abun
_________  dat,& multa: nationes in eius poteftate funt,& opibus

afftuit, Etenim cum Sigardo bellum diuturnum fufcepit rex Franco
rum Dagobertus iunior , quod deinde cum eius filio Diterico, quem
genuit ex Milanda filia ducis Venedorum , primo gefsit Carolus
Martellus auus Caroli Magiii, deinde Carolomannus Martelli filius:
tum idem Carolomannus & eius frater Pipinus Jllos autem duos Sa#
Sconum principes, maiores ueftros, nonnulli Francorum annales, ut
etiam mos Romanorum effireges nominant, Ditericus uero ex Do
bra filia ducis Obetritorum procreauit Vernechinum ♦ cuius tempom
ribtis Pipinus Caroli Magni pater rurfus bellum Saxonibusfecit.

Vernechinuš autem exCunilda filia ducis Rugorum fufcepit Vi/
techindum & Brunonem proauum imperatoris Henrici primi. cuius
Henrici filius fuit imperator Otto primus: nepos,{ecundus:pronepo
tes, Otto tertius &C  Henricus fecundus,Cum Vitechindo & cceteris
Saxonum principibus,qudd acerrimailla natio a religione Chriftiana
abhorreret, Carolo Magnoper annosamplius trigintabellum fuit*
qtidd plures feriptores narrant, Vitechindus autem ille duos filios
fuftulit; ex Geua iorore Siuardi regis Danorum, Vipertum maiorerri
natu; ex SuatanaDechi Zefcoru & Bohemoru ducis filia, Vitechin*
dum minore, Maioris filius fuit Valbertus,qui multos fiberos pro#
creauit, Ditericum fdlicet, Vitechindu, Immidum, Regebernum,at*
que quartus ille,ut autor eft Vitechindus Corbeienfis,Danorum co#
pias fudit, & Saxoniam ab eorum irruptionibus uindicauit. Diterici
uero filia Mathilda nupfit imperatori Henrico primo Ottonis Saxo#
num ducis filio, Valbertus quidem S>C  ex eo generati Veftfalos tenue/
runt in fuaditione: fubmiiioris autem eiufdem Vifechindi filrj pote#
ftatem, ut etiam his temporibus fub ueftram, partim jfubiiin&i erant

* z  Saxoncs

E P I S T O h  A

Saxones Oftfali. Sic maioreš noftriorientales uocarunt, ficutetiara
nune occidetales Veftfalos nominamus.nam Ceruecfi princeps fuit,
Ččprsefedus prteterea Soraborum. Qui duos filios Fridericu & Dit/
greimum ex Iulanda uxore, qux filia fuit comitis Rochlicenfis, fufce*
pit.quorum hie occifi fratris ulcifcendi caufa temporibus ducis Otto/
nis in Saxonia,ut Vančo fcribit,bella gefsit. Sed filius eius Ditma*
rus,quem ex BofTena filia comitis Pleifenfis fuftulit, etiam Vitttnum
poflfedit, atcpbellatorilleprudes imperatorem Cunradum primum,
qui exercitu colledo Henricum primum, tune Saxonum ducem,Gru
nx obfidere uolebat,elufit fingendo maximum exercitum mox afFutu
rum,cum nullum confcripfifiet Sc  comparafiet. Eundem Ditmarumt
fk  BernardumRedariorum prgfe&um Obetritos,Vilzos,Heluelos,
Zefcosprxlnsfregifleitem Vitechindus Corbeiefis in primo rerum
Saxonicarum libro feriptum reliquit. Huic Ditmaro uxor fuit ViU
la filia comitis Northringenfis.ex qua genuit Chriftianum principem
Lufacix, & Dedonem comitem Vitrini. At Diterico,quem Geor*
gius Spalatinus, harum rerum diligens inueftigator, feribit Ditmari
filium fuifie, nos Dedoms^atcp ita Ditmari nepotem fuiffe cenfemus,
exludita filia comitis Merfeburgenfis natifunt Dedo& Fridericus..
Dedoniaut Otto tertius, utannales Lauterbergij tradunt, regionem
mortuiBionis comitis Merfeburgenfis dedit. Eius Dedonis filius
Ditericus ex uxore Mechthilda, filia Eccardi principis Mifeni, pro<
creauit fex filios, Sc  unicam filiam. Atqj ex numero tot filioru Thy/
mo, qui dux exercitus Henrici quinti fuit, 8C  meruit Mifena,ex Frid*
da filia principis Stadenfis multos liberos habuit. Quorum Cunra
dus Sc  eius nepos Fridericus cum Sarracenis in acie pugnarunt. alter
cum iftis Chriftiani nominis hoftibus bellum faceret imperator Cun
radus tertius:alter cum Fridericus primus,cognomento Barbaroffa.

Ex hoc Cunrado Leutgarda,natione Sueua,peperit fex filias 8c  toti
dem filios. Eorum Otto duxit uxorem Heduigem filiam Alberti du* «
cis Saxonix.ex qua procreauit Ditericum.Cui ex Iudita filia Flerman
ni principis Toringi,natus eft Henricus primus ueftrx ftirpis Toria
gixprinceps.HuiusFlenrici ex Alberto filionepos Fridericus pro
fua Sc  patrig falute magnos labores 8>C  fpe maiora pericula fufcepit.ete
nim duos imperatores Adolphum nimirum Sc  Albertum primum,
corumcoprjs, fed maxime Sueuis, adLuccam oppiditm profligatis,
ex erepta Toringia expulit, Gui duplex cognomen fuit. unum traxit
ex morfij, nam mater Margareta, filia ducis Sueuorum, cum, quod ei
maritus Albertus periculum intenderet, fein fugam conijcere uellet,
illius, qui iam annos tres haberet, malam, ut memor eflet improbita*
tis paternx,uulnerauit dentibus.alterum habuit ex T oringia,quam a/
miferat, idaiitemeriamacciditpatris iniquitate, recuperata. Fortis e*

NVNC VPATORIA

tlim di<ftus fttit Eius uero filius Fridericus,uefter tritauus,ex grauis
tate nomen muenit,atqj hic reliquas arces.,quas eius auus Albertus as
lienauerat,recepit* Cuius rurfus filius Fridericus, uefter adauus,cos
gnometo ftrenuus, Erphurdum mefibus duobus obfedin At abauUs
uefter,cui item Friderico nome,cum Zefcis, qui incolunt Bohemiam
pugnauit.& cum inter omnes principes unus tune excelleret pruden*
tia,opibus,potentia,Sigifmundus Imperator ei munus eligendi Čada
ris detulit,&duce Saxonibus praebuit. Cuius filius Fridericus,uefter
proauus,item bellum intulit Zefcis. Atcphi quincp principes e conti
nenti gen ere, ta m etfi eflent bellicofi,tamen,quoad fieri potuit,non tan
tum nomine, fed re uera fuerunt Friderici * nam magis etiam comode
adminiftrarunt ornameta pacis,čp rem bellicam.Sed Albertus, uefter
auus,acerrimepropugnauit proimperatoribus.etenim Matthiae Vrt
garite regis, qui bellu mouerat Friderico tertio, 8č  Pannonia fuperios
rem,qua appellamus Auftria, maiore ex parte occupauerat, impetus
reprefsit;Fladros,qui Brugis Maximilianu dediflent in cuftodia,mas
xime perculit 8C  afflixit:Frifios dieto non audientes imperatoru fregit
ac domuit:atqj patre ueftrum Henricum Franica obfeflum ex periett
lo exemit,Georgius etia,patruus uefter, non tan tum exgenere&opb
bus fuit nobilis Sc  clarus, fed ei ex prudentia quocp Sc  fide multu laus
dis accefsit.imperatoru enim fuit obferuantifsimus. JDeinde ueftra
familia dominatur in Hermunduros, Toringos, Saxones, Francos*
etenim ueterum Hermunduroru Sueuorum reliquiae nos, ad Albim
habitantes,fumus,quos pofteri nomine,ut fieri folet,mutato uocarut
Mifenos a Miiena,quod illud oppidu principu,marchiones nos uoca
mus,imperio domiciliu ac le dem praebuerircuius ergo is, qui iura Sa>
xonum ante aliquot iecula fcripfit,principe Mifenum nuneupare Sue
Uum uideri poteft. no enim ta qubd ipfe Sueuus eftet,ut fuit,čp quod
Hermunduris Sueuis imperaret. reliqua uero regione Hermunduros
* rum,in qua ad oriente Albis oritur,relida olim ab incolis,qui in Nos
ricum &T Rhetiam fecunda migrarunt, uel V enedoru, fiue Slauorum
gens,quae fe appellat Zefcos,occupauit:uel tenent hi Germani, quos
Bohemos prifco uocabulo nominamus. Sed etiam huius regionis
ueftras non exiguam partem olim incoluerunt Venedi, dičti  Sorabi;
qui partim praritjs cum a Francis, tum a Saxonibus deleti funt: pats
timfereceperunt adfuos:partim feruitute opprefsi fermone noftro
cceperunt uti Jtacp noftri funt Hermunduri illi qiii cum Cattis,ut fcrl
bit Cornelius Taritus,magno p radio certarunt,dum ftumen gignens
do iale fcccundum &C  conterminum utracp gens ui ad fe trahereunarat
uel hodiead flumen Salam falis hi fontes in nobiliurbe, qua; Hala
indediefta, conipicipolfunrbellum auternhoc^ eodemautore,Her^
muduris profperum, Cattis exitio fuit, quorum terram partim poft

* 3 federunt

E P I STO L A

jfederuut hi potilšimum Saxones,quos appellamus V eftfalosjpartim
feruarut ipii Catri, hodie Hefsi nominati.Toringi uero in primis no#
biles habitantin optiinis illis & uberrimis carnpis qui cingunt& con
cluduntur fylua Semana,& Meliboco monte,ac Sala fluuio. At Saxo
nes tranfalbini, qui in ueftra ditioncfunt, Sueuorum Semnonum re#
gionis partem incoluntjcifalbini Cherufcorum, ftueCeruedorum.il#
lo aute iiomine eos uocat Cornelius T acitus, hoc V ibius Sequefter,
&certe Ceruecium oppidum extat. Francorum denique gentis,
cui Gallia occupata inter caeteraimmortalem gloriam dedit,non con#
temnenda pars eft fub imperio principum, qui ex eadem, ex qua uos,
ftirpe orti funt.Atcp h sc regiones logitudine, quae eft ab Albi ad V er
ram,lic flumen alterius fontis Vifurgis appellatur, cl. millia pafluum
lmplentjlatitudine excedunt.ea uero eft a Francis ad Saxones.eos di*
co,quiiri Ueftra funt ditione.nam alioqui utriufcp gentis, fed maxime
Saxonum,terrsc longe atcp late patent. Sed Sala flumen Toringos
diuiditab Hermunduris.utrorumcp regio omni ex partedenflsfyluis
£>C  crebris montibus munita eft,pr;cterquam ubi altera alteri & utracp
Saxonisefere ueftrsc iungit :uthas getes inter fe natura ipfa cociliafle
uideripofsit. Hermundurorum autem montes adeo metallorum,prse
cipue uero argenti, fertiles funt,ut nulli regioni de eius copia cocedat*
colles ad Albim fiti generofum uinum gignunt. planicies abundat fru
mentis. Toringia tamen tritici ubertate non modo hanc, fed omnes
alias magnae Germaniae terras, facikfuperat: ut (umen Germanise re#
difsimc dici pofsit.nec uero uinum ipfi deeft,&magnos fru&us capit
ex ifatide herba,quam uulgus guadum uocat Jn his autem regionibus
funt urbes arriplse &C  florentes : oppida pulchra & ornata: plurimae ar#
ces natura & fitu in primis nobiles. Quae omnia quicunq? contem#
plans expendit,quam ueftra familia abundet laudibus d>C  belil 3C  pacis
uidet: quam acerrime nationes in eius ftnt poteftate:quam diuitrjs af#
fluat. Sed qtiorfum hsec mea fpedat oratioC quorfumC’ ut, duces illu#
ftrifsimi,confulatis pači * quam hae ueftras nationes Sc  gentes fub ma#
ioribus ueftris uereFridericis, id eft pacis diuitibus, tuta tranquillacp
traxerunt uf cp  ad h ec turbukntifšima tepora,quibus inter Germanos
fumma de religione diflenfio, no modo regionib, ueftris, fed toti fere
Germanig maxima calamitatededit. Cofiilereaut poteritis pacffi apo
ftolorunon modo fcripta,ied etia traditiones, Tffctpctdlo&etg  Graeci uo*
cat,&:faiidae catholicse eccleftac ritus,quos uetuftifsimi quiqj fcripto#
res Chriftiani literis memoriVcp mandarut,rio reieceritis.ft,utinftitui
ftis, obedientes fueritis potentifšimi Caroli v Jfnperatoris, Sc  Ferdi#
nandi regis imperio. fi' denicfj eritis coniurtdifsimo animo cureliquis
Germaniaeprincipibus. Quaprimum authi,quiuobis parentbacc in
telkxerint> ds quocp rurfus pax 8C  cocordia infidebit, Še  legibus,qui#

bus

nvncvpatoria

bus aftričft funt,obtemperabunt* quae leges cum imperent ea quae re<*
<fta funt prohibeant'qj contraria, etiam menfuris 8č  ponderibus iuftis
uti iubent:iniqui5 Uetant* V t uero quaelibet refp.habet fua pondera
fuascp menfuras,ita etiam literae. quse maxime Graacis Sc  Romanis u*
tuntur 4  de quibus libros quinqj confcripft, & ab hinc annos fededm
edidi, quos nune correcŠos Sc  emendatos uobis confecraui pro*
pter multas caufas,fed j n  primis propter beneftcia,quae a uobis nuper
accepi,cumperBohemiaad Csefaris exercituuna' proficifcerer. Quia
enim uidi uos & Caefari & Regi,quibus deus poteftatem moderandi
Germanos tradidit, feruare fide, quod maxime decet principes, mihi
iufiurandum,quo uobis eram deuinftus, nullo modo negligendu pu*
tabam.itaq? uxore charifsima, etiam praagnante,cum dulcifsimis libe*
ris domi reli&atfortunis praaterea meis, ex quibus hoftes praedam ca**
pere poffent, in exercitu ueftro pene fenex militaui, Sed de his nune
fatis* Illos autem quinqj libros, ueftro nomini dicatos,fequuntur duo
libri De externis mefuris Č>C  ponderibus; atq? libellus cuius inferiptio
eft. Ad ea,quse Andreas Alciatus denuo difputauit de mefuris Sc  pon
deribus,breuis defenfio* deinde fubiuntftus eft liber De menfuris,qui
bus interualla metimur.tum alter De reftituendis ponderib* atejj men
furis. poftremo tres De precio metallorum & monetis. Quos omnes
in chartis impreffbs peruulgaui, ut 8>C  bonaru literaru ftudiofis quam
maxime prodeffe,& uobis ueftris'q? de me meritis gratum me praebe*
re poffem. V" alete duces illuftrifsimi.Kempnicr) Hermundurorum
fiueMifenorum vi. IdusMartias. An* m. d. xlix,

De menfuris Sc  ponderibus Romanorum atque Graacbruni

libri quincp4 quorum

Primus eft De menfuris Romanis.

SecundusDe menfuris Graecis.

Tertius De rerum, quas metimur, po nderri
Quartus De ponderibus Romanis*

Quintus De ponderibus Grgcis*

/

AVTORES O.VORVM TESTIMONIO IN HIS O.VINO.VE

libris ufus fum ad meam de menfuris Sčponderibus
fententiam affirmandamu

Acron interpres Horati j

Andocides

Appianus

Ariftophanes

Ariftophanis interpres

Athenseus

Aulus Gellius

Aufonius

Balbus

Cap er

Cato

Cicero

Cleopatra

Columella

Cornelius Celfus

Cornelius Tacitus

Demofthenes

Dfodorus

Diofcorides

Diofcorides alter

Fabius Qumtilianus

Flauius Sofipater

Galenus Pergamenus

Harpocratio

Herodotus

Hefychius

D, Hieronymus

Homerus

Horatius

Iulius Capitolinus
Iulius Pollux
Iuuenalis
Lucianus
Martialis

Nicandri interpres

Nonius Marcellus

Oribafius

Palladius

Perfius

Plato

Plautus

Plinius

Plutarchus

Polybius

Propertius

Rhemnius Fannius

Scribonius Largus

Sex, Feftus Pompeius

Suetonius Tranquillus

Suidas

Teren tius

Terentrj interpres

Titus Liuius

Thomas Magifter,qui fcripfit At
ticorumnominum eclogas.
Varro
Vitruuius
V olufius Metianus,

^GEORGII AGRI

C O L A E LIBER PRIMVS’

DE MENSVRIS ROMANIS,

Vmbonarum literarum lludiofis omnibust
menrurarum &poriderum cognitionem ad
autores rede intelligendos utilem eflecen*
feo,tum maxime medicis: Quibus tamen, II
rem acutius atq?acrius uidero&perfpexe*
ro,non modo ad perdpiendum artem fuam,
prteclaram illarh,utilem efTe fentio, fed ad ti*
teexercendamprorfus necefiariam, Quod
caeteris fere,qui hxc  legunt,fatis fit ea inielli*
gere,medicos quas intelligunt, perficere oporteat ♦ Habet enim medi*
dna menfuras ratas & certas, ac definita ftatacp pondera, in quibus II
imperiti Sc  parum prouidi homines errore ducuntur,quos uelim nun
quam errare,ea errata non raro afferunt dolorem,interdum etiam inte
ritum , Atcp aliorum errores humana ratione depelli poffunt^medid,
» pfuerintmagni,nonnunquam diuiriatantum. Etenim mercatorcum
metituruel ponderagfi extramodum incuria prodit,ipfeaccipit detri'
rnentum: fin doio quippiam de 1  fis detrahit, defraudat emptorem, fed
in eo, quod fadle rependi queat. Medicus fi uel infcitia, ud negligen#
tia, uel maleficio uti tur maioribus,quam par fit,menfuris & ponderi#
bus, praefertim cum medicamentis purgantibus medeturjtcgrotfro#
bur minuit, aut eum omnino interficinfin minoribus,quamuis id mi*
nori fiat uaktudinis iadura, non raro tamen etiam tune medicamen*
tumquod purgat nocetaegrotanti* Sed mercatorem emptores ded*
pientem Magiftratus pcena muldant. Circumforaneis pharmacopo
lis,quife pro medicis gerunt 3  &C his ot  ali)s modis ubicp hominesim*
pune:ait illemecarelicet tantum uero abeft ut arceantur>ut florentifsi/
mara Itaiiac urbium foraiftorum uocibus perfonent.Itaperuerfo quo/
dam more magis curaenobis eft tantulapecunia, nam minoris uen*
dunt fuas merces fallaces atqj fucofas, quam bona corporis ualetudo,
fine qua necmens ipfafatis lanaeiTepoteft. Verum nihil mirum phar
macopolas iftos indodos intercaeterapermultamenfurarum & pon#
derum rationem prifcam Romanorum &C  Grascorum ignorare, cum
noftra aetate medici qui ea probe teneant,fi fint forte,pauci admodum
fint, aliquot ante nos annis atep adeo feculis nullifuerint: quodappa*
ret ex iftorum fcriptis,in quibus uidemus eos turpifsime lapfos,Hinc
partim fadum,utquiaueterum librosde medicamentis confcriptos
non intelligerent ipfi mifcere medicamenta fimplicia cocperint, adeo

a ut

2 DE MENSVRIS ROM,

ut non folertes folu uiri & experientes id agant 6  fed in ertifširtius quif*
que 8c  omnium rerum imperitifsimus quotidie utatur nouis medici
mentis,a fe temere excogitatis,ueterum negledaiaceant v Hcecautem
ratio explicandarum menfuraru Sc  ponderum multis de caufis eft per
difficilis & lubrica* Primumenimdiuerfarum regionum non minus
olim ac hodie diuerfae fuerunt menfur£c, & pondera, Sic alrj s fcriptb*
ribus in ufu funt menfuraeRomanae, alrjs Atticae,atcpitem alijs aliae;
eademcp uarietas etia exiftit in ponderibus, Deinde autores jtam Grte
ci quam Latini,regionem,cuius menfuris uel ponderibus utantur,in*
terdum non nominat,interdum de ea memorant nimis obfcure,T unl
etiam unus ■& idem autormenfurarum capacitatem, grauitateinuere
rum quas metimur,uel ipfa pondera, modo huius, modo alterius, re*
gionis declarat, Praeterea Graeci de rebus Romanis loquentes, aut
contra Latini de Graecis,menfuram uel pondus uocabulis fuaeregio*
ni ufitatis fgpe expličarunt:quod aliquibus res, etfi non fuerut eaedem
parum tamen uiderentur inter fe differre: alrjs etfi multum differrent,
uti uocibus externis no placeret. Poftremo libri mendofe funt fcriptfi
nam,ut de reliquis nihil dicam, menfurae & pondera notis fignifican*
tur quibufdam,quas aduertimus aliquando ud diuturnitate 8c  iniuria
temporum deletas, uel mutatas librariorum incuria aut temeritate,ue!
denicp libros excudentium negligentia, aut praua corrigentium dilis»
gentiauitiatas effe,Quaeomhia nifi quis diligenterobferuauerit/acib
lime in eos rapietur errores, a quibus ne magni quidem noftrae aetatis
Uiri pace eorum dixerim, fibi fatis cauere potuerut.Ne uero eorum au
toritas,quam alioqui fummo ftudio,maxima eruditione,utilifsimis lf
bris iam pridem gditis,fibi iure compararut, Latinae Graecaečp linguae
ftudiofis,quod attinet ad hac rem obfit, 8c  ut menfurae ac pondera pic
rifcp omnibus adhuc ignota fiant perfpicua 8c  dilucida, decreui rem
ipfam latius explicare, Quamuis in Graecis ponderibus forte non ad*
modum opus fuiflet hoc meo laborc, fi non perrj {Tet liber a Diodoro
de hi« fcriptus: muho uero minus in ponderibus fimul &T menfuris ta
Romanis quam Grecis,fi Galeni libellus de pondere liquorum,qui in
medicamentarecipiuntur,extaret ♦ Quoniam uero neuter peruenitin
manus eorum,qui nune uiuunt,& Budaeus,Portius, Alciatus uiri cla
rifsimi Sc  dodifsimi &C  iurifcitiilis omniu peritifsimi de fextario Ro*
mano totius cognitionis menfurarum quodam quafi fundameto fen*
ferunt maxime diuerfa,ac unius tantum fententia ftabilis & firma ejflc
pofsit,aut nullius,operaeprecium mihi uifum eftmeum quocp iudici*
um interponere.Et id mihi licere arbitror,qui enim non?cu Budaeo H*
cueritliberede Hermolao Barbaro, & uere de Angelo Politiano, qui
huius tradationis femina noftro feculo primi in fuis comentarrjs fpar
ferutjiudicarevdeinde Portio iam edito libro Budad fua in lucern pro*

(

liber primvs $

ferre? nuper aute Alciato de utriufcp fententia difcedere, ac propriam
Sc  nouam in locum fubftituere? ludicia certe in literis olim fuerut libe*
ra,nune debent efiTe,8č erunt pofteris,uel nobis inuitis,modo non fint
ieuia, temeraria, Sc  iniqua * Quod fi eorum quifpiam me in ius uocare
ob hanc caufam 8>C  apud do&oš accuiare uoluerit, rationibus pugnet,
argumentis agadteftimonijs denicpautorum,fi poteft,conuincat: ab*
ftineat femodo maledickis Sc  conuicrjs, ne noftraarrogantia uel pertk
nacia,ne quid aliud dicam,peridicetur ueritas:quaefane ut accurate di
iputando exquiri,ita nimium akercando plčruncp amitd folet. Id quk
dem quod a;quum eft poftulo: quo neglecko fi quis omnino uoluerit
ftomachari & petulanter nobis maledicere, ipfum fuo magis obfuifle
nomini quam meo,optimus quifep,certo fdo,iudicabit. Nec a me hcc
fcribuntur,quod uehementer id ipfum uerear in tantis St  tam prkcla*
risingenrjs« Nam Budamsquidem,utmagni&generofi eftanimi,
ita puto meliorem eflfe uirum quam ut perfpicuse ueritati ullo modo
refragari uelit. Alciatus uero,quantum ex feriptis eius intel!igo,uir eft
Sc  ipfe egregie dockus: quantum audio ex amicis,ingenio ualde candi
do. Portius autem quo magis eft acer Sc  diligens inueftigator rerum
abfconditarum, hoc enim nomine in primis a BaptiftaBgnatio uiro
docko commendatur, eo minus grauiter feret me, quafi focium quen^
damlaboris, in idem incubuifleftudium. in quo etfi mibiliberiiis n t*
cefsitate quadam eft difputandum,fic tamen megerere coilabor,ut ne
minem eorum fua debitalaudepriuare uoluifle uidear. Vt enim uerita
ti confulere cupio maxime, itaclarifsimorum hominum autoritatem
imminuere, necp uolo neq? aequum efle cenleo * Quod fi alieubi labdss
res ipforum,quibus nomen fuum commendaruntimmortalitatfiuide
boriniufte£eftimaffe,extantomniu(cripta, in quibus diligens & pru*
dens leckor facile obferuabit,quid illi,quid'ue ego praeftiterim.Sed ad
rem. Huncdocendi ordinem,quo omnis haec tračiatio, ratione Sc  uia
proeedes,fiat exprefsior illuftriorčp, in uniuerfum feruare inftitui.Pri*
mummeamfententiambreuiterponarmdeindeeam autoritate, quse
pene fola hic magnam uim habet,enitar confirmare.tum a me difsiden
tium opiniones diligenter expendam:ne res non fatis difcufla,fed ad*
bucplena diffenfionis leckorem nonaerem dubium reddat,in cuius
lententiadebeat difcedere. Quamuis qui mediocri fitiudicio,is eapar
tenondum perlecka, no difficulter ftatuet, quamunam etotfententrjs
Sc  tam diferepatibus potifsimum probet. Nec enim plus una poterit,
quod una tantum non modo fit uera, fed edam elTe pofsit. Principio
autem de menfurisdicam. Appellantur uero menfuraequibusmetP
mur tumkquores,quod genus iuntoleum,uinum,acetum,aqua,mek
tum res aridas,cuiufmodi funt omnia frumenta, legumina,fruckus,ac
plxra;qr alise, Sed quia menfurarum alig funt Romanac, aliae Grazcae:

a z nam

'4 DE  MENSVRIS ROM,

nam rcliquas confulto nune omitto: nec hae inter fe congruunt, initid
Romanas tradere decreui, quod rjs intellečtis quomodo plerifq$ earut
Graed, Romano Imperio iam florente,fint ufi perfpicuum fietjTamet
fi no ignoro Romanos quoqj Grsecis ufbs iuiile. Romana: pneterea,
ut & Greca:,interft:difFerunt,quodali)s materiam tantum humidam,
alrjs ficcam metiamur, nonullis uero utrancp. Primu igitur liquorum
menfuras aperiam, Culeus amphoras uiginti capit ♦ Amphora urnas
duas, Vrna congios quatuor.Congius fextarios fex, Sextarius hemi#
nas duas,Heminaquartarios duos. Quartarms acetabuladuo, Acetat
bulum feiquicyathum,Cyathus ligulas fiuecochlearia quatuor,Libra
quocp cum menfura eft, non fecus ac fi pondus eflfet, capit unc, duo*
decim.uncia autem duas femuncias,fextarius uero Romanus compre
hendit libram 8c  beffem, id eft, unc.uiginti: intelligo^quas,

uerbum e uerbo exprimentes,menfurales dicemus,ut s otd^iiKois  pon
derales, Atcp libra: quidem & unciae menfurales cuitp menfuraefkcC
femper & immobiles manent, cum ponderales pro rerum, quas meti#
mur, uarietate fsepius mutentur.Hinc autem non difficulter SeT intelli^
gere d>C  colligere poflumus numerum librarum uel unciarum,quarum
unaqua:cp mefura eft capax, Vt igitur a iextario quafi initio quodam
8C  fundamento incipientes, per maiores ipfo menfuras ad culei ufque
perueniamus capacitatem*quiais,utiam dixi,unc,uiginti, congius ca
pit lib,decem ♦ Vrna quadragin ta. Amphora očtoginta, Culeus milic
& fexcetas.Rurfus,ut fextariu diftribuamus in plures partes,3č mino
rum menfurarum capacitatem explicemus, quia ipfe unemiginti, H &
rriinarecipitdecem,Quartarius quincp. Acetabulum duas cum dimi#
dia, Cyathus fefcuncia drach.& fcripulum.Liceat mihi fic abuti pon 5 *
deribus, quo res pofsit explicari.Ligulapoftremo drac, tres, fcripulu
unumuHaec de Romanorum menfuris, quibus liquores metiebantur 1
mea eft fententia, quam nifi feriptorum defendero teftimonijs, nemi#
ni me perfuafurum fcio.Nec immerito, quod tota fere confirmandi ra
tio hoc in loco in autoritate confiftat * qusc autem autores illi feribunt
aut perfpicua fint neceffe eft,aut>fi fuerint obfcura,illuftrentur, Atque
hic ftatim noftra legentem etiam atque etiam rogo, ne molefte ferat fe
nortnulla ab alijs prius fcripta,iterum legere,quae fi omififfem, ut non
fecifleminuitus,qui dilucidedocerem no uidebam, Nuncantequam
ad culeum menfuraru maxima reuertar, illud unum dicam, me perfpi*
cuitatis caufadiftinxifte S>C  diuififle menfuras in maiores 8c  minores*
ut maiores fint fupra fextarium, minores infra, His igitur frequentif*
fime medici utuntur,illis rarifsime,omnibus tame diuerfi generis feri*
ptores ufos iam declarabimus , Quod Culeus uiginti amphoras con#
tineat oftendunt hgc Plinrj uerba,que funt in quarto libri decimi quar
ti  capite, Quando S>C  pofteafaspenumero, feptenos culeos fingulam/

gera

fclBER PRIMVS 1  'f

gcra,fooc eft amphoras centenas quadragenas mufti dederc.Sic Plinih
tis ♦ Si ieptem culei centenas quadragenas amphoras, ut ipfe declarat*
cffidunt,perfpicuum eftadcalculos reuocanti, culeum amphoras ca *
pere uiginti Jdem Rhemriius Fanius in libello de ponderibus St  meri t
furis dicit apertiuš: quo tefte,qui ante me fcripferunt,quia in hac men
furarum capacitate exponenda,faepe fuiit ufi, eum ne mihi quidem ne
gligendum puto.Sunt uero hasc eius carmina*

Eft 6čjbis decies quemconficit amphora noftris
Culeus,hoc nulla eft maior menfura liquoris»

'Culeus autem uerbum eft exprefium ex Grteco, quod eft RpiAtosj
fic enim Ionica loquendi confuetudine hj>Mos  dicitur quod praeter cg
tera apud ipfos Grascos uafis genus fignificat, St  fortafiemenfuram,
cuius rei nos certi ores facerent rei ruftica: fcriptores, fi modo ulli qui
hoc uerbo uterentur extaretit + V nde Romani eos imitati tam utres o*
learios St  uinarios,quam menfuram culeum dixerut.Eft autem Iiquoii
Iris menfura,ut aflerit Fannius,& ex Plinrj uerbis intelligitur,atq? Ca*
tonis quae funt in libro de re ruftica capite tertio St  uigefimo* Si in do*
lium refinam indes,in culeum mufti p ju. bene comminuitofinde in fi
fcellam indito,& facito uti in dolio mufti pendeariHec de culeo.Sequi
tur amphora,quae duas urnas comprehendit, quod Columella capite
uigefimo lib.duodecimi explanat»Ego tameri fi humida fuerit uiride*
mia trientem,fi ficca quadrantem medicaminis in binas amphoras mi
fcere folitus fum,ita ut quatuor urnarum eflet mufti modus * urna aut
quatuor & uiginti fextarioru,Fannius quocp de amphora loquens ait.
Huius dimidium fert urna*

• Sedidipfumapertifsime planifšime explicat Volufius Metia*
nustcuius uerba funt * Nam guadrantal.  quod nuc pleriq? amphoram
uocant,habet urnas duas*Quod uero idem menfura genus quadran*
tal St  amphora nominetur,Feftus Pompeius etiadedarat. Quadran*
tal,inquit,uocabant antiqui,quam ex Grgco amphoram dicunrquod
nas pedis quadrati odo St  quadraginta capit fextarios,Hec Feftus. Si
igit amphora odo St  quadraginta capi t fextarios, ut ille rede fcribit,
urna uero quatuor St  uigi n ti, ut tradit Columella, quis nori intelligit
amphoram duas urnas continereC' Quin etiamidem exeiufdem Colu
meliae uerbis,quae funt in libri tertr) capite tertio, cum uerbis Varro*
nis libri primi capitis n* collatis percipitur, Varronis uerba funt,Non
ne item in agro Fauentino,a quo tricenarise appellantur uites,quod iu
gerum tricenas amphoras reddat C Columella: uero de eadem re haec,
Atque ut omittam ueterem illam felicitatem aruorum, quibus St  ante
M* Cato, &moxTerent. Varro prodidit fingulaiugerafexcenas ur*
nas uini prcebuifte*id enim maximeaifeueratinprimo libro rerum ru*
fticarum Varro * Cum enim de eadem reloquantur , nemo non uidet
i •* > a 5 ampho

i $  DE' mensvris rom;

>amphoram cfuarufti urnarum capacem elFe. Alterum autem uocabu*
lumaGraecofonteeftdedudum.aGrascis enim dicituruas

quod utrinque anfas habet, quibus capi & portari pofsit* menfuram
etiam eodem nomine appellant,licet a Romana, ut dicam fuo loco,
(diuerfam*nam Latini unacum terminationis mutatione&genus &
menfuram mutarunt ♦ Alteru Latinum eft didu a figura quadrata qua
drantaheft enim pedis quadrati, ut Feftus ait, & haec Fanni) carmina

pulchreexplicant»

Pes longo fpacio latočp notetur in anglo
Angulus ut par fit, quem claudidinea triplex
Quatuor ex quadris,medium cingatur inane
Amphorafitcubus,

lam utrocp nomine non folu eadem fignificatur menfura, fed etfam
utrumcpadliquoresrefertur‘utenim amphoram aquae, ita quadran*
tal aquae uel alterius liquoris pofFumus dicere, Amphoram uero liquo
rum menfuram efife cognofcitur ex Columellae loco paulo ante citatot
quadrantal aute, ex Catone: qui fic fcribit capite quarto Sc  uigefimo*
Vuasapiciaspercodasbene legito i  ubi delegeris ineius mufe culeui
aquae marina? quadrantaliabina,uel falis puri modiunr hunc in fifcel*
lam fufpedito, finitocp cum mufto diftabefcat .Imo etia ex Plauti Cur*
gulione ubi de anu bibula loquuntur Phaedromus atq? Palinurus,
Sitit hascanus. Quantum fitiLModicaeft,capitquadrantal*
yW- De amphora fatis multa, cui proximaeft urna *quam quatuorcon*
gios comprehenderediximus, Scribitenim Volufius amphoram du*
as urnas, congios uero odo continere: unde certum eft urnam, qu£«
eft dimidium amphorae, congios quatuor capere♦ Id autem congruit
cum his Columella? uerbis qua? paulo ante quoq? retulimus. Vrna au
tem quatuor & uiginti fextariorum ♦ Nam cum congius fextarios ca*
piat fex,ut mox explicabo,urnam, quač eft quatuor & uiginti fextario
rum, necefFe eft quatuor congiorum capacem efle, V erum urna, quae
8č  uas aquarium fignificat, V arroni dida eft, quod urinat in aqua hau
rienda ut urinator ♦ Menfura uero liquoris effe Columella in loco iam
dieto, 8č  Cato in capite tertio 8č  uigefimo oftendunt. Ait enim * Mar*
mor fi indes in culeum, libra indito in urnam, & mifceto cum mufto*
Horattus etiam in primo fermonum,

Vt tibi fi fit opus liquidi non amplius urna
V el cyatho, 8č  dicas magno de flumine mallem*

Sed  difcedamus ab urna. Congius fextarios capit fex,quod indicat
Volufius cum fcribit.Quadrantal habet congios odo, fextarios odo
6>C  quadraginta +  nam odies fex, efficiunt odo & quadraginta ♦ Hinc
fextario nomen impofitum,utFannius his uerfibus dedarat.

A quo fextari nomen fecifTe priores

Crediderim

LIBER PRI M V Š f

Crediderim,quod eos capiat fex congius unus.

Sed Catonis uerba oftendunt quoq? congium fex efte fextariorum*
ca funt in capite feptimo & quinquagefimo, ubi ftatuit,quantum uini
fit famiIigbibendu»Menfequinto,fexto,feptimo,odauo in diesfexta
rium unum.Deindeidipfum declarans addit, in menfecongios quin
que. Cum enim menfes fere trigintadies habeant, & fingulis diebus
bibatur fextarius, fiunt triginta fextarq, qui quincp effidunt congios*
Hune locum dode explicauit Budasus uir acutus 8c  diligens,ut hic de
Portio taceam ♦ Ex eifdem autem uerbis quifcp intelligere poteft con*
gium rei liquida: menfuram eflTe*tum etiam ex his Liurj que funt libro
quinto & uigefimo ab urbe codita.Et congrj olei in uicos fingulos da « 1
ti. Hadenus de congio dixi, nuc de fextario fimiliter teftibus planum
facia quod duas cotineat heminas ♦ Atq? id declaratFeftus Pompeius
ficfcribens. Hemina exGrasco ijfiicrv,  quodeftdimidiaparsfextarq,
Nec minus Gellius in libro tertio capite quartodecimo,Si ex fextario
hemina fufa eft, non dimidiatum fextarium fufum dicendum eft, Prg
terea hascFannrj carmina.

At cotylas, quas fi placeat dixifTe licebit
Heminas, recipitgeminas fextarius unus*

Quod autem liquoris fit menfura, fi no eifet maxime perfpicttum*
ex Horatio fieret* qui in primo fermonum inquit.

Panis ematur,olus, uini fectarius*

AcCiceronequiaitlibro fecundodeofficrjs* Siemere fextariuin
aquaeminacogeretur,Vndeuero didus fit,antededaratum eft*quam
ob rem iam ueniamus ad Hemina" ea capit duos quartarios,quod afte
rit Volufius Medanus*quem,nequis tanquam teftem minus grauem
contemnat,{čiatnobilemfuiiTeiurifconfultum"quOjUtIulius Capito^
linus fcriptu reliquit, duo Antonini Pius 8č  Philofophus funt ufi, ah
ter cu de aliqua re iure fancirerPhilofophus aute ut iura difceret. V o»
lufii uerba de menfuris hicintegraafcribam. Nam quadrantal, quod
nune plericj? amphoram uocant,habet urnas duas,modios tres,femo*
dios fex,congios odo,fextarios odo SC  quadraginta, heminas fex 8C
nonaginta,quartarios centumnonagintaduos, cyathos quingentos
lept:uagintafex.Ex his quilibetintelligitheminam duos in fe contine*
re quartarios , Sed Hemina unde fit nominata Fefti uerba, quae fupra
retuli, dedararunt, quod uero menfura liquoris fit ex tiari] s feriptori*
bus cognofcitur, quorum libri nobis pafsim exempla fuppeditant*
nune illud Plautinum fulficiat in milite. Necj? equidem heminas odo
exprompfi in urceu. Progrediamur redo ordine ad quartariu, qui

duo continet acetabula,ut ex Plinio poteft percipi,qui capite ul tirno li
bri primi & uigefimi fic ait * Cum acetabuli menfura dicitur fignificat
heminas qtiartam partetn. Igitur quartarius quem dimidiam partero
;■ a 4  elfe


Htnun c.

(iuAvt&Kiur

f DE 'MEN S VRI S ROM.

efle heminaci uerbis V olufii probauimusmecefTario duo capit acetabtt
la.Sed Plinius Sc  Farmius acetabulum quod Atticis fuit in ufu explica
runt. Romanis eaderarioneTuaeexririfire capacitatisalij Tcriptorcs ita
ufurpantes declarat.Quartarq autem capacitatem inter Latinos,pr^
ter Volufium, qui explicarit hadenus inueni nemine. E Graecis cum
ed coTentit DioTcorides^, cuius nonnulIaextant in libello demenTuris
8C  ponderibus, qui Galeno aTcribitur, Is enim iriter caeteras menTuras
fic Temper in liquidis meminit quartarrj ut dimidia pars fit hetmne r uel
quod idem prorfus eft duo capiat acetabula, Hune quartarium, quia
Fannius, ignorarunt Budseus, Aldatus, Portius * quod nemo putet
acerbius Sčalperius didunvnullus enim unquam Tuit,quantumuis re
rum diligenš inueftigator, quem non aliqua latuiflent. Verum quar*»
tarius eft appellatus, quod quarta fit pars Iextari).Liquoris aute men<*
Turam TuiTTe,indicant haec Liuij uerba, quas libro quinto ab urbe con**
dita Tcribit.Manlius primum ob uirtutem laudatUSjdonatuscp non ab
tribunis Tolum militum, Ted conTenTu etiarn militari, cui uniuerfi Teli*
bras Tarris 8č  quartarios uini ad aedes eius, quac in arce erant, contule*
runt*rem didu paruam. caeterum inopia Tecerat eam argumentum in*
gens charitatis,cum fe quiftp uidu Tuo defraudans,detradum corpo*
riatq? ufibus neceflarrjs ad honorem unius uiriconTerret.EtColuss
mellaquinto capite libri duodecimi * In uini uapidi utacrefiat Textari*
os duo de quinquaginta, Termenti libram, fici aridae pondo quadran*
tem, Tališ Textarium Tubterito, & Tubtrita cum quartario mellis aceto
diluito^atcp ita in pradidam menTuram adficito. Ac mihi uideor fetiš
& quartarium efle menTuram,& qualis eflet meTura oftendifle,proxi*
rfuULL™  mum eft ut doceam acetabulum continere TeTquicyathum. id uero per
Tpicuum fiet ex his Fanni] uerfibus, quibus de cyatho loquitur ♦
Bisquincp hunc Taciunt drachmsc fi appendere tentes*

Oxybaphus fiet fi quincp addantur ad illas.

V erum acetabulum ex aceto nominaturad imitatione Graccorumt
apud quos quod S>C  uas primo didum,in quod

acetum inTunditur, ut in id panem,cum ad carnes acorem addere pla*
cet,intingamus*deinde ad menTuram translatu,Liquoris autem men**
Turam efle, apparet ex eius acopi copofitione, quod eft apud CelTum
8c  inftribit iKcu&As  neruis utile,ait enim. Inftillaturčp Tubinde quam
oprimi mellis acetabulum.Sequiturcyathus id eft afun

dendo Grascis didus, literas aTpiratse in tenuem mutatione. Hunc ir»
Simpuli locum irtjConuiurj s TucceTsifle dicit Varro de lingua Latina,
cum in Tacrificrjs manferit altera appellatio, Inde translatus ad menTu**
ram cyathus,quorum duodecim Textarium complenfquod ex iam di/
dis percipi poteft,8č nihilo minus ex his Scribonij Largi uerbis, qua&
Tunt Compofitione cxxvir,Item rijmias radices tres,aquae tribus hc
- minis

LtBER PRIMVS

&

minis irico&e doneč fextarius relinquatur*in,de cyathi quatuor per tri
dmim dan tur. Ex quibus edam, fi non ex nommis ipfius etymologia
perfpicuum efTet, liquoris menfuram eife intelligimus, Reftat ligula t-ieni«,
Sč  cochlearium,qua£ licet menfuram interdum fignificat eandem, non
tamen femper. Siquidem ligula aliquanto fimplicior uidetur efte,curri
in cochlearrjs magna fit differentia, quam in fequentibus libris expo*
na. utrocp uero nomine Latinis quarta fignificatur pars cyathi* quod
Columella declarat in libri duodecimi capite uigeiimo primo iic fcri*
bens.Et ita coadijcitur in binas urnas ligula cumulata, uel menfura fe*
munciaebene plenaefalis cočfi &triti,Exquibus uerbisintel.Ugiturli/
gulam quartam eife cyathi partcm, nam cyathi quarta eftfere femun^
cia,demptis fcilicet duobus fcripulis , Quiauero dixeratligula cumu#
lata,necefle erat,cum menfura fimili eam uellet apertius explanare,di*
cere menfura femuncia; berie plence.Si uero fimpliciter ligula dixiifet,
menfura femuncias non plenac fuiffet dicendum meo arbitratu, deeft
enim id,quod fupra dixi, quo minus quarta cyathi pars fit integra fe*
rnuncia, Capit namcp quarta apud Romanos drachm ♦ tres 8c  fcripu*
lum unum *ut liceat etiam nune mihi femunciam menfuram ficuti pon
dus in eiufmodi minora pondera,non aliterac fimenfur£eeffent,diub
dere,ut eo melius res difficilis queat intelligi, V erum quod eade quar^
ta cyathi pars etia cochlear dicatur,planius dicit idem Columella pau>
lo poft.Prasterea fcenum grecum maceratur in uino uetere per triduu*
deinde eximitur & in furno ficcatur uel in fole* idfcj? cum eft aridum fa*
dum molitur^ ex eo molito poft fakturam mufti cochlear cumulam
uel fimilegenus poculieius,quodeft quartapars cyathiadr)'citurinbi
nas urnas,Haecille, Menfura?uero fiuepoculigenuš,utipfeloquitur,

/.i'Ssfoy  Graeci appellant*quod non modo Columella idem quod coch
lear eife in hoc Ioco declarat,fed etiam Gra?cos coftat ficulbs. Verurrr
genus hoc cochlearij magnum nominandum cenfeo, ut a reliquis dl*
fcernatur.Ligulaautem dida eft a linguse fimilitudine,in cauum intra
dentes,palatum uerfus,contrada?, Vnde Plinius pro menfura & 1 in*
gua?uocabuloutitur* cuius uerbafuntin libro uigefimo capite tertio
uigefimo, loquitur uero de granis ferulae in uino tritis.Sunt qui co/
mitialibus morbis dandum putat Luna quarta,fexta, feptima,lingu£e
menfura.Sedligulam fic ufurpatScribonius Largus Comp, cxliiiu
Danturquantumlupinus exmellis ligula &aque cyathis quatuor,Et
Comp* ccxxx. Huicmedicameto fianatis fanguinis quafiduoligu>

Ig adiunčEefuerint,minus mordebit. Ide fic q.uoqj ufus eftcochleario
Comp. ccxxxvii. Gum opus eft cochlearia tria rofiecyatho permi*
fcentur,cum uero dicit rofam,iritelligit oleum rofaceu.Sed de cochlea*
riohoc in locoplura nondicam. Hanc autem Romanarum menfiis
rarum rationem, qua explicatur quoties maiorproxime feminorem
•• capiatr

XO de MENSVRIS ROM.

capiat,Fannius uerfibus aperuit:quem fecutus cfl: eaparteBudseus ac
reliqui duo,pr§fertim cum uiderent e ueteribus Sc  bonis autoribus ne
minem alicuius menfurae capacitatem enarrantem ufpiam ab eo difTen
tire*quamobrem & ego eafdem rečenim men furas Sc  eifdem Ferme te#
ftimomjs ipfas cofirmaui. De quartario tamen, ut de ligula nihil dica,
v nulla in tota ipforum tratfiatione fit mentio. Cuius capacitatem Volu

fius explicat + Liuius uero 8C  Columella eo utuntur« Prtcterea fingulas
ipfe menfuras perfecutus,eas liquoris elTe uerbis fcriptorum probaui*
quod ut quis maxime contempferit equidem ad docendum cenfui ac/
commodatum Sc  utile.Efto,notum fitexcelkntis eruditionis uiris, fit
mediocris, infimse non erit. Ego uero omnibus bac mea lucubratio#
ne uolui prodefie, Nune priufquaadalterum modum explicadi men#
furarnm capacitatem perueniam, maiores menfuras in minores, imo
minimas etiam diftribuam*atque hinc perfpicuum erit quottes quaec£
non proximam modo,fed unamquamcp Fe minorem capiat.Culeus in
fecotinetamphoras xx.urnas XL.jx>ngios CLX.fextariosDccccLX.
HeminasMDCCccxx.qUartarios iiiDcecxL.acetabulavTiDci.xxx*
cyathos xidxx.  ligulas XLviLxxxfŽ'mphora capit urnas il>  congk
os v n L lextarios XLVin.heminas xcvi.quartarios cxcy. acetabu«
la ccclxxxiiii  . cyathos dlxxvi  ♦ ligulas jmmccciiii  .^na capit
congios mr* fextarios xxnii*heminas xLViiuquartarios xcvi.ace*
tabulacxcn.cyathos ccLXxxvmdigulas mclit.  Congius capitFex
tarios.vr.heminas xii  .quartarios xxmi +  acetabula xlviii.  cyathos
Lxxn.ligulas ccLXxxvnr.Sextarius capitheminas n.quartarios nit
acetabula vnr.cyathos xri.ligulas xLvni<Wemina capit quartarios ir.
acetabulaini.cyathos vi. ligulas xxrni.fjuartarius capit acetabula ir*
cyathos m.ligulas xnJ^cetabulum capitcyathum cum dimidiodigu
las vuCyathus capit ligulas im.Haecuna cumhis,quacpraeponercfo/
ko,de quacuncp re di<fiurus,pro tabulis efie pofiiinfne cui mea in epi
tomencontrahendi,quod non fine optimorum autorum iacfiurafa/
člum uidemus, locus relinquatur. Hacfienus menfuras Romanas ra#
done Sc  uia quadam collecfias,8<!: in ordine adducfias exhibuimus,prae
ter libram, unciam & femunciam'quas menfuras efie nuc eft proban#
dum,ut rurfus ad fextarium non imparati accedamus * Libram dupli/
L.U cem efle,uel hodie pharmacopolia, quocuncp inloco fint,oftendunt,
potlderalem & menfuraleni.Romanos etiam utracp ufos fuifie, Gale#
nus,qui unus pro multis teftibus efie poteft,aflerit libro primo de co#
pofitione medicamentoru fecundum genera ♦ Cuius uerbalatinetan#
tum aferiberem nifi intelligerem quofdam Graeca ipfalibentius lege#
re,quibus in hac re more gerere uolo.Scribit igitur fic. K#Aen) -asa
faliodcop bpuMu/ueS o 7\n%ou&* socS^h s ctco{mktcop  A/#

vypby.o vs<x£jt,7f>Av oMy tOj  7f>Aty hip  vAm<? mpoc

'SIVH2

v

LIBER PRIM VS H

yi‘y»6yShol/ .  Id Jatine uerbu e uerbo exprimenteš ita reddere poG
fumus* Appellatur enim a Romanis librale pondus folidorum corpo
rum nomine fimili libralis liquidorum menfurae, quse permulta in to#
ta urbe eft,ex corneamateria conftans.Haecille* Quibus uerbis deda#
ratlibram,quamGrscd unaliteraimmutata AAiga// nominant,fignifi
čare tam menfuram quam pondus* Deinde nonmultopoft fcribit*.
pi*fbp {(fluTitocrct rlw bnoovvpdctp fP^/Hc^cpSbj©^  7r«f x § 00 *

Itodois sa8iuws  A/tt§«9 th  Id eft,Paulo ante oftendi, cum no#

minis fimilitudinem, quse eft apud Romanos librseponderali cum li#
bra menfurali enarrarem * Idem Galenus his uerbis, qu<e funt in  libro
fexto eiufdem operiš corripit medicos, qui mifturas medicametorum
memorias prodiderunt,quod non explanarint utram libram uel unči#
ara intelligant. Aibjfocepetp  t7r/£t&AL£po// $ rcag q>xf(ixv.incn fie

ftAgig  «rw ictbirpicc^  7 ivug mhifljVcn fcocl&idžfvct r KcQ vyy'icL%  v) TRS  A/^asf

vyf6oy qctfii<xv.tep i  TPrS^op trs  p.iT%ix.as  y ras* s u8(xixocs.  Hoc eftid
drčo medicos in Jibris de medicamentis accuratius oportebat fčribe#
fe,quales nam uncias uellibras medicinarum liquidarum prgciperent
inr)ci,menfurales nean pondefales.Ex quibus locis,luculeter fcriptis*
percipimus duplicem libram Romanis fuifle, menfuralem fcilicet &
ponderalem. Si igitur menfuralem indicamus, Grfee adijci debet {iv
'žfoo,  Latine menfura: fi ponderalem, Gra?ce sctB(i(p,  Latinepondo*
Atq? ita Galenum apud Graecos alteraab altera diftinxifte ex fequen#
tibus fiet perfpicuum.Romanis uero etiam fic in uiu fuifle hinc contj#
čio, quodfcriptoresinterdumadlibramadqciantpondo* ut Plautus
Pfeudolo

Eo lafcrpicij libram pondo diluunt,

Ec Rudente*

Nfecp pifcium libram unam iam hodie pondo cepi*

Interdum autem pondo ad libram non adiungant*ut Martialis [ib*

2u 1  m Epig*

Grandia ne uiola paruo chryfendeta mulfo*

V t minimum libras debet habere duas,

Itacp fi cum libra coniunguntpondo ,femper ponderalem fignifi#
Canttnon aliter ac cum uerbum pondo per fe ponunt ♦ fi non coniun#
gu n t, menfuralem * quanquam hoc omnino uerum non eft * rep erituf
enim libra,cum pondus fignificat, fine alterius uerbi appofitione Eepi
us aLatinis polita. Deinde pondo nullius differentise caufa ad gene*
ra nummum Romani addere coeperunt * ut cum dicunt pondo dena#
rq, pondo uičloriatfhoc eft pondere* id enim folum tune declarat: no
fecusacGrascis 6 Akh  cum addrachmamadiungitur *quo modo feri#
bit Diofcorides oAk^s <%>oLyjjjjop  id eft pondere drachmarufeptem..
Aten aded eundem errorem hodie a?que ac olim pharmacopolis affert

inčuna .

It  DE MENSVRIS ROM.

inčuna,ne dicaminfcitia ; medicoram 9  qui no explicant libram dequa
fentianr.cu certe difcrime fit inter olefuel uini,uel mellis libra.De quo
errore,acalrjs nonnullis,in quorum mentionem cafu incido, alias co*
piofius dififerere decreui; nune cofirmare uolui libram tam menfuram
V«- uL quk pondus effe. Sedquod menfuralis, fimiliteratepponderalis in
^suUcluodedm uncias diuidatur Galenus apertius explanat ibidem libro
tertio,quamutindubiiimuocari pofsit. aituero. Es/ dltzctf cdfTiSiA
'T^op,  § v ’(A GUoy ffttfifious <ftoafovcrax$ t

vrccp  ds lAf h  (ftttcPvi ^Ac/tkc t o As// \xs cwru>i>  A i r T$cc,i> <?■&/
cribtp)otysx . Hoceft.Eft autem apud ipfostdeRomanis
loquitur:meniura,qua oleum metiuntur, interfedalineis diuidetibus
totam in duodecim partes.atcp menfura Integra uocatur ab ipfis libra*
duodedma uero pars eius uncia. Ex quibus maxime peripicuum eft,
libram menfuralem duodecim efie unciarum menfuralium.Quam ob
rem in magnoerroreuerfanturhodie medicamentarij qui noftrateli*
bra,quae ex fedecim unerjs conftat,utuntur; maxime cum medicamen
ta tam Arabum quamGrgcoramconfidunt*cum ponderibus enim
reliquarum medicinarum 4 quas in fe recipiunt compofitiones fiue mi=*
xturce, haec menfura libram non conuenit ♦ lam etfi fatis probatum fit e
Galeno libras & uncias menfuras fuiffe,pauca tamen exempla fuppo
nere, non inutile arbitror futurum. Quanquam autem Galenus & me
dici eum fecuti crebro fic ufi funt libra S>C  uncia, unum tamen aut alte;*
rum locuexipfoquoq? teitimonrj grada aferiba. In libro primoeiuG
dem operiš feribit ex his conftare album emplaftruni. AiBct$>yvf?r
Kgu Afrgacs ‘^Tefov saSpLio. flisolp A  A iT?pip iAcdz  Id eft,

Ex argenti fpumae & cerufas fingulorum libra pondo, olei Uero dua?
bus libris menfura.De bac eadem libra meo iudicio loquitur Suetoni
us in Caefare dictatore,Populo prseter frumenti denos modios ac toti
dem olei libras, tricenos quocp numos,quos pollicitus olim erat,uiri*
tim diuifit. Etenim non temerelegeris ueteres oleum * uinum, 8črelb
quos liquores appenfos uendidifte aut donafle, fed dimenfos.uteban
turautemlibra uelmenfura, qux aliquotlibras fiue uncias capiebat
menfurales: licet medici liquores nune appendant,nuiicmetiantur.
Ad undam abeo. quam ufurpat Galenus odauo libro de compofitio
ne medicamentorum fecundum locos. HuoTtkT^  pSvas

. h. u.h%š,  a)yytots oc, §oo(J.ou  nis ti? v<x$

Aivv iivpv,  Id eft. Componittur autem hyeme quidemad ocftoceras
drachmas inieda nardini unguenti urtcia una menfurali Romana.Se*
munc:ia uero  praeter Grsecos fic ufus eft Columella, cuius uerba, quae
fupra quocp retuli,funt: Sc.  ita coadrjcitur in binas urnas ligula cumula
ta,uel meniura femunciae bene plen g falis codi 8C  triti. Mefura femun
cise dixit,quippe menfuram femunciam fignificans,eo more loquendi

quo

LIBER PRIMVS tj

quo dicimus menfura fextarij uel heminas,quia menfurae funt ♦ Sc  qtio
nemo diceret menfura denarij uel uicftoriati, quia pondera.Contra in
fine libri eiufdem pondo femunciam dixit , pondus femunciam indi*
cans his uerbis. Quod fi etia cum lafer non habueris,pro fylphio mefi
lis adijdes pondo femunciam, Sed reuertar ad libram. quod oleu cor*
nibus libralibus uendebant exuerbis Galeni iupracitatisquifq^per#
dpere potuit,nec minus ex hocloco qui iam fequitur,quem ex primo
libro de compofitione medicamentorum fecundum genera afcripfi.
EctVTiš VTpdhTj tImj xj>tv7\hi>  ov)^ixg 8 §cofiouv.očg  tos \\gnvtyt-yi

{iy/ctg ^vvis<r[wu8i<7tiiifX0t Tufcuois*  Hoceft, Si quis ftatuat cotylett
uncias nouecapereRomanas in cornibus libralibus, qusein ufu funt,
defcriptas.Sic ille.Erant namcfj lineae quteda, ut alibi fcribit,in orbem
ijfipfis cornibus extrinfecus incifgquarum interualla erant unciarum
capacia, Intrinfecus nancp uthodieinlibris menfuralibus,quceex plu
bo candido fiunt,& tuberculis quibufdam fignatur, in cornibus non
facilepotueruntnotari. Verum eiufmodi cornua non folum fuiffelfi«
brte unius.fed duarum etiam librarum ex Horatrj libri fecundi fermo
num fatyra fe<j:unda intelligimusmbi ait
Ac nifi miitatum parcit dift imdere uinum, Sč
Cuius odorem olei nequeas perferre, licebit
Ule repotia, nataleis, aliofue dierum
Feftos albatus celebrct,cornu ipfe bilibri.

Caulibus inftillat, ueteris non parcus acetn

Bilibri enim dixit duarum librarum menfuralium capaci. Vbi A*
cron interpres inquit. Sunt enim in uenalibus cornua,qua? olei habet
quantitatem, fextarij menfura,Quod fi uerum eft, fuerunt cornua di*»
uerfte capacitatis in ufu. Librale,de quo Galenus fčripfit ♦ Bilibre, de
quo Horatius,Sextarrj menfura, id eft unciaru uiginti, de quo Acron*
Vtautem Horatius cornu bilibre dixit, itaPfautus in milite bilibrem
aqualem,duarum librarum capacem uidetur dixifle f  Verfus funt;

Ibi eratbilibris aqualis, hic propter cados
Ea faepe decies complebatur die

Sed haec differentia eft inter menfurales & ponderales uncias & li*
bras, quod ponderales nobis ante oculos ponant grauitatem corpo*
riim,menfurales molem. Id uero cum res ipfaindicat,tum Galenus di
Iucideexplicat libro primo operiš iam commemorati faspius. A/

sx9[uym,v $ccf(§X Hfiimn  to// < rupjcmi?* ai  sfinga,Id

eft. Ponderales quidem:deund)sloqmtur:corporum grauitatemex
aminant,menfurales uero molem. Idem iudiciu eft de libra. Vtigitur
tandem ftimmatim colligam^ute multis iam di<fta funt. Libra menfu
ra eft & diuiditur in duodecim uncias,quae & ipfe menfurae funt. V n
cia uero in duas femuncias * quae hodie in pharmacopolns certo figno

b difcretse

DE MENŠVRI5 ROM,

difcretse non funt, 8č  olitn etiam magis coniedura quadam eas metin
folitos crediderim * Vnum illud fi prteterea dixero, fine noftro de his
fermoni facia, Libras & uncias eiTe menfuras autoritas docet, perfua*
det rado, experientia cogit credere; Quare nune his fundamentis ia*
sc/TAJu/sjflis uenioadfextariunrdequointer magnos homines, utiadixi,fum
ma diffenfio eft.Nam alius ipfum duarum librarum eiTe cenfet, in qua
opinione eft Budseus. Alius unciarum quindecim, nouem detradis,
quod fentit Alciatus,Alius denicp uiginti unciaru, ut Portius in hoc
HermolaumBarbarumfecutus,fed ponderalium*quicommunis om
nibus ipfis,bona hoc illorum Uenia dixerim,error eft,quia omnes co*
munem conftituunt fextarium,ut paulo poft perfpicuum fiet.Nos du
ximus eum uiginti Unciaru efle menfuralium, Atcp id faneeo diligen*
tius eritexplicandum quo magis in fextario ad totam menfurarum ra*
tionem cognofcendam fitum eft* qui enim eius capacitatem redeintel
ligit,reliquarum menfurarum ornnium ftatuerepoteihut contra, in ea
qui errat,in eseteris non poteftnon errare. Galeno medicoru ornnium
longe praeftanlifsirno, dum Roma: exerceret medicinam fub Antoni
nis Csefaribus Auguftis, hasc res in primis curae fuit, qui libro primo
operiš, cuius fcepe mentionem feci, cum quorundam medicorum qui
Romasegeruntemplaftra recenfet, dubitat num Romanorum fexta/
ritim an Atticorum indicent.Siquidem Romanus uncias uiginti men
furales: Atticus, qui medicis in ufu efle cepit,decem & odo compre*
hendit* Verba ipfius,quibus ea de fextario Romano fententia, quam
affirmo,explicat, hsec funt* f dl vofiifjoo fp tj pa p \vajLcti*

kž.imfK  t vis kBlu/edon  otm f fvvojia  . vadi  j

ocq> ov foncčioi \LgctyOcn, f ovoja«.  ftstf vrta fot, usoicnp Isl fig itfilwiu.fi.
6/>«a1xtoj ygcvjjL<y/ci2 ISvtcrtp.&uf c(ifiaT^o^vH m j/19$ fatictiudk ye,(ov}
•jm oitfi^ 1  citfoo frsicua [xxT(jtt , 5m|a fig fajiouoig,b fiSNS
fdx(/ \trf«p  (2 1  Hpicr&otp  nsa '(nfy$s &'/ 7su<rocg i^icts  it. oc s f  7i°Av
rdiš ffanfioug  Kt/itAsT^f vnp.djlttoi

dl ^d/deog  'dzrsA Hq>et<ri fp fa{ixiHop fistuj brniaKoddltig: [arr$iv.ocg
byiccg. ioiusfl xv tijb tjfag  omp hs>tu$Iuj  Jf<x<pn,f pSvViucrv r$  |ts?f cujicuo
v&p. nroi dl  7tt 5$, dHtei vy>ia.g W f  Arrf oths \L-d$ot.r© J ,  y rikš

oLdntep*  quod eft, Sextarr) autem Romani Heram meminiffe arbi
tror. Nam Athenienfibus necp menfura necp nomen hocerat, nuno
ueroex quo Romani rerum potiuntur, fextarrj nomen omnibus, qui
Graecalingua tuntur,exiftit:atiplamenfuraRomanaea:qualis non
eft.alius enim alia fextarrj menfura utitur, Quippe apud Romanos
jfectarius libra unam & dimidiam atep fextam ipfius partem capit, ut
uncia: uniuerf^ fint uiginti* quas pleruncp cornibus,quibus in orbem
dud^ qusedam lineae funt extrinfecus incifte metiuntur. Sed quidam
falfo putarunt fextarium Romanum ododeeim cotinere uncias mensi

furales

LIBER PRIMVS

furales * uidetur igitur Sc  Heras, fi quando cotylen fcribit, dimidiam
Iextarij parteindicare + nouem uero undas cornu libralis fignificet an
decem obfcurum eft.Hačtenuš Galenus Jn eadem fententia eft Oriba
fiuslulianiapoftatae medicusin libro fecundoadEuftathiumfilium.
It ccTuiiop K<^txiuopXy^a fiSoi5.^u t fiSH3 turpap [dccp  H9a Id eft.

Amphora Italica capit fextarios odo & quadraginta ♦ Sextarius libra
unam & undas očk). Idem prorfus tradut reliqui Galenu fecuti* Quin
etiam Arabes,qui fua tranftulerunt de Graecis, eadem plane ftatuunt*
quorum uerba fi afcriberemputauimelegetibus moleftum forettum
etia iccirco cenfui omittenda, quod in alio opere pluribus aperui quid
de ponderibus Sc  menruris fenlennt ipfi, Sc in  alio quantum iuniores
Itali a redo deflexerint atqj aberrarinkin quibus multa quocp fimt de
proportione ueterum menfurarum 8č  ponderum ad ea quae nune mz*
dicis funt in ufu.Porroidem iritelligitur' ex hac compofitione Andro*
machi iunioris quae eft apud Galenum libro nono de copofitione me/
dicamentoru fecundum locos. §o<Pfai!  kpti/A us r nnvt$Top , 7 = 1 ms* ava*
6oy, ccq  ,0  ov^iccs ft>s*  Id eft. Rofacei heminae quartam,hoc eft fek
quicyathum,quod eft undas duas Sc  dimidiairuDe menfuralibus fine
dubio fentit*uter uero tande declararit, Andromachus ne cuius com/
pofitio refertur,an Galenus qui retulit,eft incertum 4  Itacp cum quarta
heminae capiat duas undas cum dimidia, necefteeft heminam efle de*
cem unciarum f quae quia dimidia pars eft fextari), fequitur rieceflario
eurn elfe unciaru uiginti. Sed quid opus eft iftis 3c  fimilibus cum uer*
ba Galeni fupra ftripta fint maxime dilucida?Quocirca a Graecis ad la
tinos tranfeundum eft. Hermolaus Barbarus uir fummaeerudmonis
in caftigationibus Plinianis fcribit ex fententia Fefti Pompei iextariu
undas uiginti continere , Ieduerbaquibus id dicat necp iplenec^ Por*
tius eum imitatus recitat*Si tamen ita fcripfit Feftuš,dubio procul un*
cias intellexitmenfurales,quod neuter illorum explicat.V erumi dubi*
to nonnihil integrum ne Feftum Barbarus habueritfin quo lisec legan
tur, an ex uerbis collegerit, quibus dedarat quot fextariorum fit qua<*
drantal. maxime cum ex Plinio numerum unciarum amphorae elice*
ret.unde facile erat fubdudi s calculis ftatuere,quot unciarum elfet fex
tarius.Certe nobis Paulus, bonus ille uir,qui in epitomen eu redegit,
non plurareliquitquam fupra retuli.Verba autem Plini) funt in capi*
te quarto libri decimiquarti de mno,quod L.Opimio C onfule creuif,
in ducentos fereannos feruato: Quo fit ut fi eius temporis aeftimatio*
ne in fingulas amphoras centum nummi ftatuantur*ex his tamen ufu*
ramultiplicatafemifsibus,queciuilis & modica eft,inC.Cgfaris Ger
manici filrj principatu,annis centu fexaginta, firigulis undas uini con
ftitiiTenobiliexemplodocuimus referentesuitam Pomponrj Secun*
di uatis,ccenamc^ quam principi illi dedit.Haec Plinius. lam ex Colu*

b x mellae

\

IŠ  DE MENSVRI5 ROM;

melise libro quarto perfpicuum eft, ut apertifsime explicatBarbarus
ufuris femifsium de centenis nummis fenos inannum redirecredito*
ribus Jneamus ergo hac rationem. Si remifsium ufurae annis centum
8C  fexaginta, nongentos fexaginta nummos, quod nemo opinor ne*
gabit,confidiint,& Plinius dicit,ut Hermolaus intcrpretatur, fingu*
las uncias uini. fingulis nummis ufurae nomine conftitiffe, neceffeeft
quod amphora totidem uncias id eft nongentas fexaginta contineat
Quod fi uerum eft,ut eft fane,capiet fextarios uiginti. Quemadmodu
enimBarbarus exhocIoco femifsium ufuram colligit, ita colligi po*
teft quot uncias non amphora modo , fed etiam fextarius comprehen
dat Exhis igitur omnibus probatum fatis arbitror fectarium uiginti
capere uncias et quidem menfuralesmam quot ponderales,niii humo
rem,quem metiris,nominaueris, dicere minime potes, alius enim alio
grauior eft. uerbi caufa uinum oleo eft grauius, mel rurfum rnulto gra
uius uino, ut nihil dicam de reliquis liquoribus & rebus aridis.Si quis
ergo fextarium ex pondere coftituere uelit, tot erunt fextarrj explican*
di,quot res funt quas metiri folemus. in commune uero nullus fic con
ftitui poteft.de quo copiofius cum infra, tum libro tertio dica. Reftat
nune terna huius fermonis pars*in qua primo decreui nonullapro uh
ribus explicare,qua 2  uel obfcura SC  inuoluta funt apud autores,uel am
bigua dubiatjj uidentur* Deinde argumeta eorum qui fententias mese
aduerfantes 8č  repugnantes probant,expendere & refellere conabor*
quorum alterum eft ualdeplaufibile,alterum uehementer odiofum. u<*
t run ep uero pene neceftariu in tanta obfcuritate rerum 8č  opinionum
uarietate'quod ni eftet, in totu ab his abftinere maluiffem,partim con
fulens breuitati,partim mex &arae difsidentium exiftimationi 4  meae
quidem, ne iudicer libidine reprehendendi laborafle* illorum ne, quae
nefciuerint,afteruilTedicantur*Sed quiaipfifuanon nuda 8č  deferta,
fedteftimonijs frriptorum fufFulta& munitaprotulerunt,nififenfu
quo difta fint declarato, infringantur, periculum eft ne plericp, ultro
dtrocp opinionibus iaftati animo flueftuet, ac penitus incerti,quo tan
dem confiftant relinquantur. Quod O fieret,hanc qugftione meo labo
re,ftudio, diligentia nihilo magis explicaffe,quam implicafte nuiniu*
m cenferi pofrem. Necefsitate igitur quadam compellor cotra dočlifr
fimos noftrac aetatis homines difputare. In quotamenfic mihi tem*
peraturus fum,utbonis uiris potius ftudio ueri tuendi, quam libidine
laedendi quenqua,nedum illos, eo accefsifle uidear. Itacp cum duplex
(it  menfurarum cofideratto * una qua culeus a minima capiendo initiu
conftituitur,uel contra idem in minimam ufcp diftribuituraltera qua
cuiuftp menftme capacitas, quod ad libras 8č  uncias attinet menfura*
les,explicaturdn priori cum Bud2eo,Portio,<3£ Alciato, ut iam ante dl
xi,mihi conueniqnifi quod illomni non fint Integra, defidut enim eos

LIBER PRrMVS 17

hsemenfurte,quartanus,Iibra,uncia,femuncia,ligula. In altera cuni ne
mine eorum mihi conuetiit,ut ex didis diligens ledor potuit intelligč
re,etex fequetibus muko magis intelliget*Nuncrurfus fingulas men
luras breuiter percurram a culeo incipiens; ubi primum hocdicen* c«l
dum puto ♦ Menfurarum nominibus kepe uel uas aliquod appellatur,
utmaiorumfereomniumnominibus:uel poculum,utminorum.quae
uala uel pocula tametfi non raro iuftam menfuram fuperant capacita*
te,tamenquia proxiniead earum aliquam accedunt,aut a fimilitudine
formae, quam cum ipfis habent * idena nomen obtinent* uerbi grada.
Vas quod urnas quadraginta capit & mikam culei condnet modurn,

& rede ex eo etiam nomen hoc ducit, Sic Vitruuius dolia culearia dk
Catolabru culeare,quod unius eflent culei, Quod uero una aut
altera urna quadragenarium numerum excedit,culeus etiam,quia pro
xime ad ipfius accedit menfuram, appellatur♦ Sic Cato de re ruftica ca^
pite cXLViir, culeos nominatquicapiunt urnasquadragenas 8 čfiiv*
gulas*eius uerba funt, Vinum iii dolrjs hoc modo uenire oportefuini
in culeos fingulos quadragence & fingulae urnae dabuntur,quod neq?
aceat,neqj muceat.Budgus hoc dedarans,Catone non ad iuftam men
furam refpexifieputat,fed ad morem negociatoru, quiaccefsioms no
mine in fingulos culeos fingulas urnas ftipulabanturutid uini, quod
infundendo 8C  effundedo periret, hoc modo rcpenderetur, afc|? fic cu
kiuenderentur,utdebent,iufti,Verumfuerunt&xu!ei, fiue,ut /ar*
roedamNoniotefteuocat, culeaecorioutresin quibus uinum SČoa
leum portabatur, quorum meminitFeftas cum fcribit, Cukola co rti*
ces nucum uiridium,didaa fimilitudine culeorum,quibus uinum fiue
oleum continetur.Praeterea Plinius libro ieptimo capite uigefimo,

A* Iulius Valens meruitin prcetorio diui Augufti centurio *uehicula
cumculeisonufta doneč exinanirenturfuftinere folitus.Hincminae
illac Plautincc in Pfeudolo,

Si mihi non iam huc culeus oliui deportatur,

T e ipfam culeo ego cras faciam deportere in pergulam,

Ineiufmodi quoCj? culeos e corio parricidse uiui infuti in proximu
mare uel am nem derjciebantur,Tum dolia fefquiculearia dicuntura
Columella libro duodecimo capite decimoodauo, qute culeum cum
dimidio capiunt,id eft amphoras triginta.Ei uimodi doli} medietatem
prorfus continet dolium,cuius capacitatem fignificatPlinius libro no
no capite trigefimo, de polypo magnitudinis inaudita; loquens his
uerbis, Oftendere Lucullo caput eius, doli} magnitudine, amphoras
rum quindecim capax * Sati s mulca de culeo' praefertim cum haec om/
nia fere dodifsime, ut folet, explicarit Budseus, 8č  de eius capacitate,
quanturn ego meminiifeualeo, nulla controuerfia fitnecinterueteres
necintereos,quinuper demenfuris fcripferut, Siquidem Hermolaus

b 3  Barbarus

1  j ■ ,  •.

de MENSVRIS ROM,

Barbarus qui ait, C uleus quadraginta urnas continet, idem plane diV
>2  cftnfovo,-  cit* amphora enim duas urnas comprehenditJam ad amphoram,Sed
quia cado, qui Fannio eft idem quod Attica amphora, Plinius utitur,
forte quifpiam diceret me hunc non rede omififfe* cui ad hoc refpon*
deo,cadum non fuiffe Romanam menfuram, fed Atiicam, quam Pii*
nius ufiirpare folet cum uel e Grascis aliqua transferi,uel de Graocis la
quitur uinis Romam aduedis♦ id quod in ipforum menfuris explana
re decreui libro fequenti, V eru ut hodie plerifcp in locis menftme atcp
pondera iufta, ueluti typi fiue exeplaria quseda afferuant in palatrjs,ne
uenditor,(l capacioribus mefuris, autgrauioribus ponderibus utitur,
ipfe damnu faciat: fi minus capacibus, aut leuiorib.emptore mercis ali
quapartefraudet‘itaRomana amphoram Iouifacratam olimfuiflein
monte Tarpeio,in quo Capitoliu fuit ,Fanni] hi uerfus aperteindicat*
Amphora fit’ ( cubus,quam ne uiolareliceret
Sacrauere Ioui Tarpeio in monte Quirites.

Atq? hineluliumCapitolinum inMaximino patre Capitolinam
amphoram puto nominare cum ait: BibilFe autem illum kepe die uini
Capitolinam amphoram conftat,comediiTe&'quadragintalibras car
liis,ut autem Cordus dicitetiam fexaginta.Itaq$ Capitolinus his uer^
bis oftendit menfuram, nam iufhe capacitatis amphora, quemadmo*
dum ex Fannij uerfibtis intelligi poteft,in Capitolio alTeruabatur, no
mirte magnitudinis, ut e dodis quidam fcripfit, Siquidem 8c  Attica
fnaior hac erat,& eadem muko maiores,ut & minores, in ufu fine du*
bio fuerunt Romanis,quibus non ut menfuris,fed uafis utebantur. In
hac uero menfura infigniter errarunt Angelus Politianus uir alioqui
ualde dodus, & Demetrius Alabaldus v qui fcribunt tres amphoras
efFicere fextariu, quafi fextarius triplo capacior fit amphora, cum una
amphora, quod ex Fefti uerbis perfpicuum eft, odo & quadraginta
fextarios contineat. Sed hunc errorem quia Budams diligeter & eno*
date explicat, mihi tempus in eo conterendum non effe cenfeo,fed ad
^ Yy*m  -t, urnam tranfeuiidu'quam congios quatuor caperefupraprobaui.quo
drča Nicolaus Perottus cornucopiae fcriptor magno uerfatur in erro
re fic fcribens, Vrnam uero quartarium dici manifeftum eft,quod qua
tuor fextarios capiat, Id enim omnino fine ullius autoritate fcriptum
eft.nam necp urna quatuor folum fextarios capit,fed quatuor 8č uigin
tu  neqj quartarius dicitur,cu fint menfura: no paru d i u erfte, Qui n e ti a
quartarius ipfe no quatuor fextarios cotinet,fed eft quarta pars fexta*
rifiunde tres tantu cyathos coprehendit,Quod fi quis de quartario co
grj,queex CatonecoftituipofrefentitBuda 2 Us,diduuelit*neis quide
eapitfextarios quatuor,fed unum 8č  dimidiu, IdemPerottus alio loco
fui oblitus fcribit. Vrna quadrantal continet * quadrantal uero odo &
quadragintafextarios, Hicinepte quadratal&urna idem arbitratur,

cum

LIBER PRIMVŠ .

cum quadrantal duarum urnariim fit capax, ut Columella Sc  alrj deck
rant. ltaq? dus fcripta,tantopere inter fe difsidentia, fatis arguunt ip*
fum hac parte nihil folidi fcribere*Soleo autem errores indicare, quod
iterum dicendum,non inuehedi caufa,fedmea ftabiliendi,ne cuiufpi*
am autoritas fine radone eis queat officere* Quoniam uero urna capit
quatuor 8c  uiginti fextarios, qui efficiunt heminas odo dc  quadragiit
ta,Catonem capitedecimotertio dixifTeopinorurnam quinquagena*
riam, quac duas heminas plus iufta capereturna* Ab ea uas ah'quod^
quodipfius menfuram continet,urnaIedicerepoflumus‘quemadmo
dum Plinius libro nono capite tricefimo polypi acetabula dixit urna**
liahis uerbis. Acetabulis fiue calidbus urnalibus peluium modo.Ace
tabula autem fiue calices ipfe appellauit brachiorum finus quas Grsed
KPTuAh</IoWs  nominat. Sequitur iam congius fexfextariorum capax_ . ,Ar ■

eadem uero menfura congiarium uocatur a quo deinde munus quod
aCelaribus,uelimperatoribus,amids dabatur congiarium dici cepitr
quod Fabius dedarat his uerbis, quse funt in fexto deinftitutione ora
toriadn metalepfim quoq? cadit eadem rado didorum:ut Fabius Mas*
ximus incufans Augufti congiariorum,quaeamicis dabantur,exiguk
tatem,heminaria efie dixit. nam congiarium communeliberalitatis at
quemenfurae, a menfura duda imminutio eftrerum.HsecFabius* Vt
enim donatiuum dicitur munus, quod militibus datur, ita cogiarium
quod amicis uel populo, Opinor autem inde didum quod primo con
grj uini uel olei dabantur * deinde res aliae dari ceptae, eadem manente
appellatione* Sic Suetonius utitur i n Ccfare didatore*Omnibus uero
circa eum, atq? etia parte magna fenatus , gratuito aut leui fcenore oba
ftridis, ex reliquo quoq? ordinum genere, Uelinuitatos uel fponte ad
fecommeantes uberrimo cogiario profequcbatur. Idem In Augufto<

Congiariapopulo frequenterdedit, feddiuerfeferefiimmai • modo
quadragenos,modo tricenos, nonnunqua ducenos quinquagenosq^
nummos*acneminoresquidem puerosprxterrjt, quamuisnonnifi
ab undedmo aetatis anno accipere cofuefifent. Budacus apud Plinium
libro quartodecimo,eiufdem numeri capite, millia cadum congiarium
dici putat unius congrj. Ego arbitrarer ideo cados congiarios didos,
quod eos pro munere diuiierir ut fua menfura cado maneret. Quam^
uis non ignore cadum quocp fuiJGTe genus uafis, unde Columella fcri/
bit libro duodecimo capite odauo 8č  uigefimo. Si in uetuftatem ferua
re uoles, in cado duarum urnarum quam optimi uini fextarium,aut fe
cis generofic recentis fextarios tres addito. Sic ille* Arbitrarer,inqua^
nifi exemplaria qusedam Plini) excufa ,& manu fcriptu peruetuftumi
non haberent congiarium*ut uideatur ab aliquo afcriptum,qui fignifi
čareuolucrit eiufmodi diuifionefuiiTecongiariu *atqj ficeam uocein
ucrborum contextum irrepfifle.Fit autem a congioetiam congialis

b 4  id efi;

io - DE H E N SV RIS ROM*

id eft unias congrj ♦ Piautus in Aulularia,

MuMi congiakm plenam faciam tibi fideliam«
p SVjckr.'«^ Atili fexiark>,ut fijpra indicauimus, erraruntAngelus Politianus

Si  Demetrius Alabaldus ; qui afferunt eum tres amphoras capere.Pe.*
rottus prtctereaqui putat eandem effe menfuram fextarium Si  metre *
tatrucum metretaamphoram, quae contineto&o Si  quadragintalex*
tarios capadtate fuperet*Romanus autem fextarius no modo Italicus
refpedu Gratci dicitur a Palladio, fed etiam urbi cus refpedu caftren*
fis,quod ab utrocp differat* Verba Palladrj de Italico hec funt,libro uti
decimo titulo dedmoquarto* T unc gypfi tritiatque cribrati tres Italk
cos fextarios mittis in uini amphoras deeem * De urbico libro fecudo
titulo undeuicefimoJn uini ueteris fextarrjs urbicis decem, mittis gra
na myrti confrada fextarios urbicos tres, Grscci uero fiue Attici fexta
ri)  capacitatcm libro fequenti declarabo * nuncis quo milites in caftris
funt ufi,qui ob id dicitcaftrenfis,eft explicandus, capit uero duos fcxs
tarios urbicos,fiue Italicos* qua de re audiamus diuum Hieronymum
fic fcribentem in Ezechielem, Sextam enim partem raenfurse Hebrah
cse,qu£e appellatur hin,iubetur per iingulos dies bibere.Porro hin du
os \6ocq  Atticos facit, quos nos appellare polfumus duos lextarios
Italicos‘ita ut hin menfura fit Iudaici lextarrj noftncp caftrenfis, cuius
fextapars facit tertiam partem fextarq Italici, Ex quibus uerbisquis
nonintelligitfextarium caftrenfemduos Italicos fiue urbicos capere?
Sed hocin loco abfčondita fextarrj diuifio in cyathos,appellaiiones fii
as fortita,pratfertim apud poetas,aperiertda eft,ut Scriboni) Largi lo^
cum,ubi inquitfextarrj bes,medicipofsintintelligere, Itacp fextarius*
quod ante me Budatus no i ndode explicauit, quia duodecim cyathos
in fe continet,quemadmodum as Si  libra duodecim uncias, fit ut non
aliter accum podera fignificamus,fextantem duas uncias dicimus, ita
cum pocula duos cyathos,Martialis libro quinto epigrammatum*
Scxtantes Callifte duos infundefalerni,

Suetonius in Odauio Augufto, Pofteaquoties largifsime feinui*
taret,lenos fextantes non excefsit * id eft duodecim cyathos qui effid*
unt fextarium* iccirco uero non dixiife fextarium uidetur, quod pocu
la habuerit in ufu,que fextantem id eft duos cyathos caperent,Sic qua
drans tres cyathi * Martialis libro nono ad CalatiflTum*

Addere quid ceftas puerimmortalefalernum?

Quadrantem duplica de (eniorecado.

Nune mihi dic,quis erit,cui teCalatifle deorum

Sex iubeo cyathos fundereCGaefar erit*

Hnic perfpicuum fatis eft hatc de cyathis non de uficrj s 3 ut  Caldari*
nus Si  Beroaldus funt interpretati,debere accipi.Hoc modo Budacus
putat didum quadrantem a Cornelio Celfo de curationequartanae fe

bris

» tlRER prim VS it

Bris.Ši quarto die cum horrore febris reuertit uomcrc,(icut antc prač«*
ceptum efbdeindepoftfebremmodicum cibi fumere, luni quadran*
tem, Triens quatuor cyathi, Propertius libro tertio,

Cum fueritmultis exada trientibus hora.

Perfius fatyra tertia:

Sed tremorinter uina fubit,calidum'qj trientem . • i

Excutit e manibus. Martialis libro fexto,

Setinum domina?qj niues,denfi'ip trientes,

Quando ego uos medico non prohibente bibam?

Quincunx quincp cyathi. Martialis libro fecundo ad librum fuurttt
Te conuiualeget mifto quincunce,fed ante
Incipiat pofitus quam tepuifle calix,

SemifTem fic in ufu eflfe non legi,fed loco eius heminam uel £ex cya>
thos,ut apud eundem Martialem,cuius carmen paulo poft fubrjciarm
Septunx feptem cyathi. Martialis libro tertio in Zoilum,

Septunce multo dei nde perditus ftertit.

Bes odo cyathi, Martialis libro undecimo de Caio Proculo,

Quincunces,&: fex cyathos, beffemcp bibamus
Caius ut fiat Iulius 8 č  Proculus,

Ita Scribonius Largus Comp, ccxxvi,fcripfit,Erui moliti fextarq
bes*id eft odo cyathi, Sic denicp Dodrans nouem cyathi,Dextans de
ce.Deunx undecim dici poffunt, Martialis lib.duodecimo in Cinna*

Poto ego fextantes*tu potas Cinnadeunces*

Etq.uer&is quod non Cinna bibamus idem,

Hadenus de fextario*conrequitur heminamenfura Romana, uoca d

bulum quocp,licet a Gracco fit deduduc Quare Cato de re ruftica cum
nunchemina fcribat, nune cotyla, non eandem menluramuideturin*
dicareded cum heminam dicit, Romanam intelligere t  cum cotylamj
Grsecam, 8 č  quidem Georgtcanrde qua proximo libro fum didurus*

Catonisuerbadeoleofunteapite cxLVi,primaecotylasduas,Nul!a
enim necefsitas fuit cur non heminas diceretRomano loquendimo*
re, cum alias fic loquatur,nifi diuerfam menfuram fignificare uellet.

Nune ad quartarium uenio,quem quartam fextarrj partem efle pro* e^vkrki. k
baui* uerum ei fententise locus Plutarchi qui eft in Camillo uidetur ad
ueiTari deeadem enim re prorfus loquitur, dequaLiuius cuius uerba
fupra retuli ex qufnto libro aburbe condita*ait uero Plutarchus,
dl nccfatto 7 uq  vnivs ccpis&ct s  r nirfw fnyoi\iw  t)

'J-vq>icrQ:[j$ji/ot, o-uxj&<rwiy}{cf P ocrčp ihccff.$soi/y;  ets 'tfocpufJ*

a\lv tdb <pxpk,0V7W ngfisfnp cdJT. ohv dl ks>tvM$

uh Tovc^Top,  Id eft.Manlio uidoriae praemium magis magni hono*
ris gratia quam necefsitatis decernentes contulerut in asdes eius,quan
tumquifqj uidus fingulis diebus capererCibi quidem felibram rai ris*

fic enim ipfum appellant*uini quartam partcm Grarcae cotyla:,Ha?c it*
le. Videtur autem no quartam fextarrj partem quartarium dicere, fed
heminae,quaeeft:GrsedscQ£yla*atcpfic:idem elTet quartarius quoda*
cetabulum*quod tamen eft contra Volufiu & Diofcoridem, qui quar
tari) capacitatem declarant.Ego ceilfeo Plutarchum mefuram Roma«*
nam Grecauoluilfe explicare, cum autem nullam inuenitet tam proxi
me accedere ad fextarium quam cotylen Graeca, quam & Georgicam
dici arbitror,quartariu cotyles dixit. Graccaz uero addidit ad differem*
tiam Romanc,quam cotylert etiam uertere folent‘ea autem aliquot un
ri)sminoreftGeorgica,utmGr 2 erisexponam,Porrd %ish9  licetiam
tilm erat in ufu Grascis , non tamen nifi medicis, ut uel ea uox Plutarh
chum latuerit.uel fi cognita fuerit,tanquam no fatis pura,noluerit uti.
Idem Plutarchus fimili rationecuni Romani fcriptores habent dena*
rios,drachmas transfert,cum odo drachmae Atticae uix fepterii dena^
rios efficiant* quemadmodum hic tres cotylae Georgicae nondum du*
os fextarios Romanos.Nam alios diligentius, alios negligentius hac
differentiam inter Romanas Bc  Graccas tam menfuras quam pondera
confideraffe magis ex fequentibus intelligi poterit. Si uero quifpiam
dixerit aliquam cotylen Gručam fuilfe,qute Romano fextario capaci*
tate relponderit,equidem,illi fua fentcntia relida,de re ignota no cona
tendam. Sed quid tertiarius 8c  quartarius fignificetapud Catonenon
nihil in dubio eft.Is uero inquit capite xcv. Amurcae in uas acneum in
di to cogios duos 'poftea igne leui coquito‘rudicula agitato crebro,uG»
que adeo du fiat tam crafifum quam mel • poftea fumito bituminis ter*
tiarium 8C  fulphuris quartarium* conterito in mortario utrunque.Pli*
nius tertiam & quartam partem intelligit amurcae duorum congio*
rum, in crafsitudinem mellis decodas. Verba eius funt libro fepti*
mo decimo capite ultimo.Simili modo ne čonuoluulus fiat,in uinea,a*
murcse congios duos decodos in crafsitudinem mellis ♦ rurfus'q? cum
bituminis tertia parte Sc  fulphuris quarta fub diuo coquito,neexcan*
defcat fub tedo ♦ Cum autem no explicet Plinius an amurcam uteam
crafsitudinem confequatur,oporteat ad quartas,uel tertias,uel dimidi
as decoquere,nulla potefi: hinc menfura conftitui, nifi decodionis pe*
riculum quifpiam fecerit.Budams uero ait, Quartariu apud Catonem
fic congrj quartam partem fignificare exiftimo, ut tertiarium tertiam,
& fextarium fextam,Itaq? nifi Plinrj autoritas^ qui quarta partem non
congt), fed amurcas decodas interpretatur, obftiterit Budaso, erit ali«
quis quartarius congrj, perinde ac quartarium fextarrj ex Volufio &
■kULm-  P r °bauimus.Seddehis nimis multa. Acetabulum,utfupradixi,
adimitationemGrecceuocisquaeeft olv$ctqty  ab aceto deriuatum ui
detur^uamuis Hermolaus Barbarus in caftigationibus Plinianisab
accipiendo didu putat, unde quidam fcribunt accep tabulu. Sed idem

fallitur

LIBER PRIMVŠ

fallftiir in CoroHarrjs fcribens,Quanquam bC menfurac genus fignifts
cat,quod & cochleare dicimus* Acetabulu nanq? cyathu unu bi dimi*
dium capit,qui fex magna cochlearia, quas ligulas quoqj dicimus,effi
duntdncyatholapfus eftAcron cum fcribitfuperhoc Horatrj tertio
carrmnum, ode odaua ♦ Sume Meccenas cyathos amici Sofpitis cen*
tum, Ait enim, Cyathos menfuras dixit, quas pro fexta parte fextarrj
dicebant.Cyathus enim non fexta,fed duodecima pars eft fextarrj; ip*
fe uero fextarius fexta eft congrj,quod fortafsis eum decepit. Malo tsu*
rnen crederehuncerrorem, utplerofcpalios,alicuius librarrj negligen
tiam creafle,qui notam heminae n 5  fcriprerit integram ♦ quare fextarq
nota remanfit,quod facile fieri potuifle ex notis earu menfuraru, quas
tradam libro tertio,intelligitur* Landinus hoč loco, diuerfa recitando
haefit.Mancinellus tacendo fibi cauit ♦ Sequitur ligula fiue cochleariu*
quorum utruncp multo frequentius pro inftrumentis hauričdi, quam
procertis menfuris accipitur. Perottusuolens differentiaminterlinsi
guam bi  cochlear explicare fic fcribit de ligula Jtem inftrumentum ad
fimilitudi ne cochlearismifi; q? cochlear concauitatem haberlingua pla
ha eft bi  oblonga in fpeciem linguse fada. Quod uerum non eft.nam
iingua aeque cauaeft ac cochlear, quod fatis oftendit Plinius cum ait,
Linguae menfura ♦ Si enim menfuf x  genus eft, qui poterit efle plana?
ImO potius hoc inftrumentum quod ad lingue fimilitudinem retradg
ad palatum,atcp ita caua2,fadum eftet, Iingua didum fuit* quae fane co
čhlearis eft forma .Tum eius diminutiui ufus nonobfcure montirat
cauum fuiffeinftrumentum* Plinius libro uicefimoprimo capite ded/
moquarto de cera loquens ait.Punica fic hoc modo* Ventilatur fub di
lio faepius cera fulua*deinde feruet in aqua marina, ex alto petita, addk
to nitro*indeligulis eligunt florem ,id eft candidifšima quaecp, transa
fundunftp in uas,quod exiguum marina; habeat frigidae * Quo modo
fios ex uaie in uas commode ligulis, nifi eftent cauae trasfundi poftet?
Sed Columella quoq? libro decimo capite decimoquinto de melle con
fidendo fcribit.Deinde ubi liquatum mel in fubiedum alueum deflu^
xit, transfertur in uafafidilia,quse pauciš diebus aperta Ont, dum mu
fteus frudus deferuefcat is faepius ligula purgandus eft.H2ecille.Qui
ueropurgabttur, nifiinftrumento cauo?Poftremo Martialis libro oa
dauo epigrammatum infulfum Pauli iocum ridens, qui de praetoricia;
corona folium mittes phialam appellauit* quo nam modo apte iocum
de phiala transferret ad ligulam bi  cochlearium, nifi caua eftent? V er**
fus eius funt.

Qiiid tibi cum phiala,ligulam cum mittere pofsis?

Mittere cum pofsis uel cochleare mihi?

Liquet igitur ex his omnibus ligulam non planiim, fed cauum fuift
fe inftrumentu»Verum cochleare Martiali didum eft a cochlea,quod

■*4 DE MENSVRIS ROM.

ca hoc inftrumčto ori ingcraturait enim in apophoretis hoc difticho.
Sum cochleis habi!is,fed nec minus utilis ouis*

Nunqmd fcis potius cur cochleare uocerC
Quamuis appellatu uideripofsita fimilitudine teftae ipfiuscodv
leae,quam nonnihil habet in concauitate + maxime fi cochleam fractam
d compares.De differentibus cochlearrjs libro tertio plura dicam,Re
ftant nune,libra,uncia&femuncia*quas nemo,quinoftralcgerit,poft
hac ambiget Romanis menfuras fui?Ie,Itaque ne uocis fimilitudo nos
decipiat diligenter aduertendumdn primis ubi autores libram uel un*
ciam liquoris alieuius dicunt, non adiedo pondo.Sed poflet hic quiO
piam aduerfus me cotendere, libram olei tantum fuifle menfura.quod
etiamfi dcderimus,Galeni autoritate negleda,qui fčribit liquoru fuiO
{e, nihilo tamen minus capacitas menfurarum hinc percipitur * unius
enim menfure capacicate conftituta,reliquarum fecundum proportio
nem,quam inter fe habent,necefiario confequitur t  Iterum contendat*
neqj Columella cum feribit menfura femunciae, necp Palladium cum
de fcilla libro odauo titulo fexto, unius libra* menfura, fic intelligen*
dos ut mihi placet,fed potius menfuram eiufmodi quae libram, uel fe*
munciamcapiat cuiufpiam rei appenfe abipfis dici *cuirefpondeo,
eam interpretatione mihi uideri multum callidam, fed parum ueram*
tum enim dicendum fuifiet ponderelibrac&femunciae*quodmagis
propriujm & minus ambiguum fuiffet.Deinde ut Palladij locum non
magnopere defenfum cocedam nihil probare, fed pro modo quodam
fiue rationeibidem accipi menfuram *quia fcillam nilicontufam com
modemetiri no pofTurm^Columellaaddit, bene plena2*quod nefcio
an unquam de pondere dici pofsit * Dicimus enim modium cumula*
tum uel plenum,uel plus modkrcontra no plenum aut minus modio*
nullus uero diceret, opinor, denarium cumulatum uel plenum * quod
pondus fit tantum,non etiam menfura.Igitur ex his perfpicuum eft fe
munciam etiam menfuram elfe,non pondus folurmSed ut demus nec
hoc loco Columelle quicčp effici pofle, Galeni certe uerba apertifsima
mese fententise de libra Sc  uncia menfurali, ferut prač (idili firmifsimu:
nec minus eam confirmantratio Sc  experietia.Hasc quod earum men*
furarum ufus in hodiernum ufq? diem pharmacopolis uteunep man*
fit* lila quod intelligimus menfuralibus rerum molern, ponderalibus
grauitatem examinari, qu§ non exiguam habentdifferentiam in confi
ciendis medicamentis ♦ Nune tempus efle arbitror,ut ad controuerfi*
am,qua: mihi cum dočhfsimis uiris eft,uenia, atep teftimonia feripto/
rum quibus fua proban t,aut refellam, aut oftendam dičia alio fenfu ac
ipfi acceperunt, Qucd nifi fecero, timčndu ne plerifcp dubium uidea*
turadhuc quse nam ex iftis fententps lancem in libra lit depreffura,
quod quadibet fuis autoritatibus appareat effe grauis. Verum Poni)

fimplici

LIBER PRIMVS

fimplici eft errore inuoluta*quod ipfe unciarum numeru (extarrj Ro*
mam' rečle definiens, in hoc uno labitur, quod ponderales dicat * Bu<*
da^i uero & Alciatfipace eorudixtTim:duplicfi &quia in imcrjs explt
cadis alter debitu numeru excefsit,alter minuit*& quia utercp podera^
les aflerit. Sed cotra comune lapfum primo difierendum cenfeoJtaq?
libetmihi mox eos interrogareutruftatuant in comUne fextariutot
cfle urtciaru quot afleruntfan rei cuiufpia qua metimurCSi dixerint in
comUne,id quale fit neintelligi quidem poteft. Na ponderales uncia?
proreruquas metimurdifsimilitudineadeo uariant, utuix duas res
reperirepofsis,qu£eprorfus idem pendant. Quod qui credere nolue*
rit, capiat qua uelit menfura,ac ea nune hac re,nuc illa copleat, & in ue
niet diuerfurn pondus* Sin rei cuiufpia qua rhetimur dikermt, rurfus
interrogabimus eos num 3iquidse alicuius,an aridse? fi refpohdc rintli
quidg t iteru cum multi fintliquores percontandi erunt* num iextarius
olei tot pedatuncias^an uiniCan acetiCan mellisCan lacftisCan aqu£eCan
denicp alterius liquorisC Itac$ fi tum IiquOre quempia nobis eKpreffe*
rint,quantu ille cum fextarrj fit menfura pendat folum dixerut,de reli*
quis nihil.Sed fi malint rei aridc refpodere,fimiliter ex ipfis qu grem us'
an tritidCan farris?an ordciCan fabasCan alteriusC’ quodcunq? uero tari
derefponderint,pondus illius tantu, cum menfura fextarij fit feexpli
caffcfateanturnecefleefl:. Quomodofifextariumdefiniemus, none
tot erunt fextarq ftatuendi,quot omnitlo funt res diueffir,quas meti*
murC Veru tot noluerunt efficere, fed unu fextariu certum conftitue*
re ipfis erat propofitum ♦ quod minirne facere po fiunt, nifi nobifeum
intelligere menfurales uncias ceperint,que cuiq? menfura? perpetuo ti
xae& firma? permanCnt, quafcunq? res metiamur. Ha zc  cotra lapfum
communem dicere uolui. Nune uideamus quo modo quifcp fiia pro*
bauerirubi primo cum Buda?o uiro Gracce latinecp dočiifsimo agam*
qui fextarium Romanum duas libras cenfet pendere, Suam uero opi*
nione firmare nititur autoritate fimul §C  cxperimenta Autoritate qui
demHefychrjficfcribentisdecyatho, AiX i7Va  tivos

Mo.  Id efi: capit uero alicuitfS liquoris uncias duas * Hsec de Romana
cyatho feripta effe Budseus corroborat his argumentis quod Anafta*
fiilmperatoris tempore, cum res Romane ia Grecis hominibus plane
innotuiflent,Hefychius fcripferit,& quOd uncias duas uocabulo dixe
rit Romanodn huric ferme modum Budacus. Equide probaui duplih
ces uncias efie,ponderales & menfurales. Hefychius autem pondera*
les non intelligit*fiquidem feribit alicUius liquoris, lam conftat liquo*
resnonunius efrepOrideris*etenimuinum grauius efi:oleo,fiparem
menfura appenderis, 8c  mel uino multo grauius,ut libro tertio expla>
nabo, ItaCjJ cum no adrjciat cuius liquoris uncias duas capiat cyathus,
eu ponderales intdlexifle minimepoffumus dicere, Igitur ncceifario
* ... c mtellexit

DE M E N S VRI S ROM.

intellexit menfurales*fed de ln's nullum uerbum feritBudeiis. Verami
fingamus hominem (ummalaude dignu,nunc ita uelle fentire,quam*
uis fcire no poffumus quid fentire uelit, nifi quod apud optimfi queq?
uirum ueram rationem ualituram credimusmetum quidemdeRoma
no cyatho funt hzec dida. Cum enim Galenus qui Romaš medicinam
exercuit, ac diligentifsime quantum ex fcriptis eius apparet menfuras
obferuauit,plane 8č  aperte dicat fextarium Romanum uiginti efie un/
ciarum, exquo fequitur cyathum continere fefcunciam drachmam 8č
fcripulum, nonne ipfi credendum eft? Hefychium uero dicendum de
Romano non Ioqui?quod necipfeaflerit, Nam quod Budasus aitres
Romanas Anaftafiilmperatoris tempore,quo fcripfitHefychiuSi ho*
minibus Grzecis innotuiIfe*certe,quod ad menfuras attinet,etiam Ga
leni, qui Fermequadringentos annos anteHefychiu medicinam pen*
fecitmotaserarimdlonge antetempora Galeni.Romanis enim men*
furarum 8č  ponderum nominibus quibufdam paululu corruptis Gre
ci medici celeberrimi funt ufi. Andromachus uterq?,quoru pater Ne*
ronis fuit medicus, & 1 heriacen illam nobilem defcripfit, filius uero
etia Romze paulo poft infignis.Crito quoqj Casfarius medicus * Afcle
piades, praerterea,Heras,Diofcorides acali) non pauci.Siquidem fex*
tariusipfis f(s«s dicitur dibra A/t$*»  Vncia quadereficfcri/'
bit Galenus primo libro de compoiitione medicamentoru fecundum
genera. ai/n^c7ross §kfut  Ai 'TgSp  ou

vofietlt  hj>tvA«:s?.  t7r rcunrc ovo(xonvi.  7?,tz A iTt^ozg, v&i  7 *
7>v $isv  <> H9« T rovyyiois.  Id eft. Atqui mirari quiipiam poffet, quo
modo Romašagens: de Andromacho iuniore loquitur: prolibris co
tylas nominauerit.Hasc enim Romanis peculiaria funt nomina,libra,
fextarius,uncia. Verum dequo cyatho apud Grascos Hefychij uerba
pofsintintelligfdicam fequenti libro,in quo Grascas menfuras trada
re decreui.Budeus ergo hoc Hefychrj teftimonio,id quod ipfe uult,mi
nime probare poteft. Deinde uerbis innititur Ifidori * qui fcribit libro
decimofexto capite quinto SC  uicefimo:Hemina aute appendit libram
unam‘quasgeminata fextarium facit. Sextarius duarum librarnm eft,
quibus affumptis nominatur bilibris.Hgcille.Quam uero confufa,8C
plerifcpin locis ineptafit Ifidori de menfuris&ponderibus traditio,
quifq? facile,quieam legeremodo non auerfaturdeprehendet. Quin
Budzeus ait etiam,non optimum ipfum autorem ne harum quidem re
rum.Itacp Ifidorus libras & uncias mefurales prorfus ignorauit,utex
eius fcriptis obferuari poteft. intelligit uero ponderales, quod innuit
uerbo appendirait enim in heminze explicatione.Hemina aute appen
dit libram unam.Quoniam uero non explicat cuius rei heminalibram
appendat,eius expofitio fitplanedubia Sc  incerta. nam neq?liquores
neqj res aridae in pondere,ut iam dixi, couemunt.Igitur uerbis Ifidori

nihil

LIBER PRIMVS 2 7

nihi! probat Budgusded ipfe aquam appendit,fua conie<ftura dučlus,
etenim Ifidorus ibidem nullius prorfus liquoris,nedum aquze mentio
nem fecit,Si Ifidorum de aquae pondere locutu putat* id uel ipfius uer*
bis nobis confirmet, uel hanc explicadi menfuras confuetudinem Ro
manis in ulu fuifle oftendat, ut quoties earum dicerent pondus, non
aliudquam aquseintelligerent*quorumcum neutrum facere pofsit,
quis non uidet illum hoc tefte nihil probarev Sed fi Budazus le cominu
nem fextarium coftituere,& uelit negare & pofsit, ac dicat duas libras
aqua: pondere,fextarq Romani menfura complere, tantumodo quan
tum fextarius aquse pendat dixirfed ne tantu quidem pendit, ut libro
tertio dičiurus fum,ubi quale nam Cit  experimentum Budei confidera
re decreufiHoc fatis nune Cit , Budaeum non poffe nobis probare necp
Hefychrj, necp Ifidori uerbis Romanum fextarium dupondium efte«.
Veram idemBudseusuidensfuseopinioni ualderepugnareduos Io*
cos Plinij, e quorum altero apparet fextarium efte unciarum quinde*
cim, altero uiginti * prior eft ubi Plinius Atticas menfuras 8C  ponde*
ra explicat‘alter ubi loquitur de uino Opimiano*quomodo eam tuea*
tur & defendat nobis libet uidere+Poftquam Barbari retulit interpret
tationem ,inquit ♦ Ex quibus uerbis & fi ambigere magis quam ratio*
nem colligere doceamur,tamen,ut dixi,quod a me ftat,id cupide acci*
pio &in rem meauerto.Sic Budaeus: Quid Hermolaus Barbarus fen
ferit,tum ex fupra diftis tum ex fequetibus intelligitur. Si uero Bude*
us quae cofentanea ueritati funt, uertit in rem fuam,multis bene facit,
fin minus,non paucos fecu fallit.Sed pergit.Hac enim autoritate pro*
bo fextarium uel dipondiu fuiffe,id quod aftruere conor, uel certe un
ciarum uiginti * cum apud Plinium legatur quindecim unciarum elTc,
id eftlibrg quadrantis*quod nullo alio teftimonio fubfiftere poteft*
Sic ille,Sextarius Romanus necpdupondius fuit,neC£ fi fuifiet unqua
hac autoritate potuifletprobari*quod uero dicit, uel certe unciaru ui*=
ginti,omnino eft uerum, etfi Budaeus id nunqua coceflerit his uerbis
probarn Apud Plinium autem non legitur fextarium Romanum um*
ciarum efte quindecim, fed fequitur ex eius uerbis Atticum pendere
uncias quindecim,quod infra declarabo*Sequitur in Budaco, V erum
illud non concedo ut uncia uini duodecima librae pars firnec in fexta*
rio uncias uini uiginti efte dico,fed duodecim,8č in amphora quinge*
tas feptuaginta fex. quas Hermolaus nongentas fexaginta efte puta*
uit* id quod ante ex Martiale abunde probatum eft ♦ alioqui fextarius
qui citracontrouerfiam in duodenos cyathos diuiditur,no unciarum
uicenum, fed duodeniim tantuni effet, fi uncia uini apiid Plinium ad
pondus non ad menfuram referretur *quod nec Pliniano fextario nec
Pompeiano congruit*quodcp Hermolaum non aduertifle mirum eft*
prsefertim cum Pliniu in manus accepiflet * quota eft enim uncia pars

c 2  libra:

2,3 DE MENSVRIS ROM,

librae,totaeft cyathus fextarrj, & uncia tam ad quotam f3artem,quain
ad pondus refertur apudautores.Tantum Budaeus,Vnciam non mo
dopondus fedetiam menfuraeflere&efentirin eo uero folo errathic
Hermolaus ac cum eo Portius.Sed quod Budaeus ait unciam pro cya
tho funti,ha&enus non probauirut enim legimus fextantem pro duo
bus cyathis,quadrantem pro tribus,& item alias librce partes pro cya*
this,ita non facileinueniemus unciam pro uno cyatho * Quod etiamfi
Budseus teftimonrj s fcriptorum probare poftct* hoc tamen in loco fic
unciamaccipi debere,quifpiam non One caufa fidenter negauerit, Ne*
cefte enim tum erit, quo ea fententia no habeaturprorfus perinfirma,
Plinrj uerba uarie mutare, & ufuras ufurarum coliigere, de quibus ni*
hilhicdixit Plinius , Cum fi unciam menfuralem noftra intelligamus
uera hcec fint de fextario Romano, fiue ut Budaeus Pompeiano,& alte
ri Pliniano,qui Atticus eft, ut ad ipfum no perdneda, nihil repugnet*
Reliqua Budad plurafuntčp ut in loco referripofsint* minus necef*
faria,quam utdebeant, Quamobremproximead Alciatum iurifcon*
fultum noftra aetate doftifsimum ueniam,quod fimiliter duplici in er*
rore uerfetur .Is libro quartodifpundionu capite uicefimoprimoo*
limidem fenfit de mefuris quod Budasus: fed nuper edito libello,atcp
commentarijs intitulum de fignificationeuerborum rerum, priori
(entenda mutata in hac eft,ut fextarium Romanum quindecim uncia*
rum fuifteputet,fo!i confidens autoritati*qucequidem hac parte fuffi'*
ceret, ft modo autorum fcripta uere eftent intelle&a. Primo Plini") qui
ičribit libro primo & uicefimo capite ultimo, Cyathus pendetperie
drachmas dece.Sic igitur infert Alciatus.Cum in fextario conftet duo
denoseftecyathos, confequenseftfextariumnon xxnii, uncias,fed
drachmas cxx, hoc eft quindecim uncias pendere. Si de cyatho Ro*
mano h ec eftent fcripta a PIinio,fequeretur omnino tot unciarutn efte
fextarium*nunc cum de Attico, fit ut Cotyle Attica, quam heminam
interpretatur, quae'cp fex capit cyathos, pendat uncias feptem 8c  dimi*
diam.Sads mirari non queo Alciatum uirum ingenrj acuti &C  excellen
tis eruditionis non aduertere Plinium in eo loco de Grsecorum,haud*
quaquam Romanorum menfuris & ponderibus loqui, cum ipfe id a*
pertis his uerbis dicatin principio capitis, Atquonia in menfuris quo
que 8c ponderibus crebro Grcecis nominibus utendum eft, interpre*
tationem eorum femel in hoc loco ponemus, Drachma Attica:feree*
nim Attica obferuatione medici utuntur: denarrj argentei habet pon*
dus.Quid,quaefo,clarius eft quam Plinium de Graecis loquiCcum di*
cat fe Graecorum nominum, quibus ufurus fit interpretationem pofi*
turum?8č re uera nomina quae eo capite explicat Grčeča funt, excepto
heminaeuocabulo,quo cotylen exprimit:& acetabuli,quo oxybaphu,
Deinde medicos ait fere uti obferuatiooe Attica* quorum fcripta quia

intes

trBER PRIMVS

interpretatfone expliVat Sc  exponit,menfuras SC  pondera Grgccorum
fibi cefuit efTc declarada,quo kdor ea.cjuod diuerfa a Romanis eflent
intelligere poflet♦ Non probabit trgo Alciatus hoc Plini) tefttmonio
fextarium Romanum efk quindedm unciarum* Poftea Fannrj carm i
ne,quod item efl: de cyatho,fua ftabilire nititur * Bis quincp hunc fari*
unt drachmae,(i appendere tentes. Bx quo efficitur idem quod ex Pii*
nio.Nec de cyatho Romano,fed Attico dida funt.Fannius enim ufcp
adeoRomanas menforas cum Grseds confundit, ut neutraefati.s cer*
te ex eo conftitui pofsint, utcp dubitcs, tot- diuerfa colhgendo ofFude*
ritnemagis tenebras menfuris,anlucem attukrit,quemadmoduniali
bi copiofius expofui. Nihiligitur Fannri focoprobaueritnobis Alcia
tus.Budseus certeuir prudens aduertit Pliniumdiuerfa tradere,atque
hic loqui eum de medicis porideribus ait, quae a negociatorijs olim,ut
nune quocp, difFerebant* prasterea ex ifto loco putat Fannij carmen e*
manafte, Sed iure mihi dicet uterqruides ne Pliniu fic loquf; Cyathus
pendet per fe drachmas decem, num 8C  eu interrogabisC’ cuiu s rei cya*
thusCaut quiaid non exprefsit,ipfum quoc|jinfdti 3 e damnabisC" Qui*
bus refpondeodt Plinius dixifTetliquorem, multuni cofuluiflet apud
pofteros perfpicuitatruerum quia eius tempore no ignotum erat, ma
xime Grsecis, ut libro tertio dicarn, quis liquor fignificaretur, culpan*
dus illenon eff,fed nos fiirnus accufandi* qui quo fenfu talia dicantur,
aut ipfi nefcimus,aut certe no explicamus, Sed diceret Alciatus ,non*
ne fcripfi'leuifsimi tritici fextarium pendereuncias quindecim‘*fateor,
8č  illud ipflim uerum efTe, quia Plinius modium tritici leuifsimi alfe*
ritpenderelibras uiginti,čredo. At enim tritieum menfura Atcid  fex*
tarrj,qui exloco Plini) quo fuarri opinionem probat conflituitur,tan*
tum nonpendit: necp Plinius ibidemtritieumintellexit, ut necillide
quibus loquitur Graecoru medici, Quid enim adeo pertinebat ad me*
dicamenta tritici leuifsimi pondus reliquis negledis tam accurate cpn
ftituereCaut quid potius iftius quam grauifsimi? Quafi maior ratio ut
lifsimi tritici quam optimi effe debuerit, Sed pendat fextarius Roma*
nus tritico leuifsimo repletus uncias quindecim + tuncdicend5 eftRo
manus fextarius tritici leuifsimi pendit uncias qumdecim'uel fimpliri
ter Romanus fextarius pendit uncias quindecim. Alterum tamen di/
cendum non eft,nifi ex confuetudine loquendi,de tritico leuifsimo di
dum effe intelligi pofsir quam confuetudinem Romanis fuifle diffi*
culter aut nunquam nobis probabit Akiaius.Promifcue uero & com
muniter praecipere acdicerefextariumenTeunciarum quindecim,fiue
pendere uncias totidem:loquitur enim utrocp modo idem intelliges:
quo fenfu dici pofsit non uideo. V niuerfalis namcp nullus poteft con
ftitui fextarius,nifi uncias intelligas menfurales:nam fi ponderales ac*
ceperis,tantu illius rei,quam aut exprefferis,aut ex loquendi quodam
s c 3  more

<

3© DE MENSVRIS ROM.

morepofsis intelligere,fextarius ftatuitur.Sed fe tamen Cextarium ha*
bereRomanum ex Plini") fententia triticileuifsimiquodeft Gallicum
ucl e Cheronelb aduečlum,contendat Alciatus,atcp hinc,etiamfi com
munis nullus fuerit,pofte rerum aliarum pondus,conftitui: ifto certe
modo alius quifpiam haberc poteft fextarium grauifsimi, quod eft A*
fricum, qui fextarius pendat uncias uiginti drachmas fex Sc  dimidia:
alius medrj alicuius,ut Sardrj,qui pendat uncias undeuiginti SC  dimi#
diam. Gum igitur tanta fit uarietas tri tiči non diuerfarum folum regio
num,fed unius etiam* nam Gallicum quoddatn Budseus loge grauius
facit,quis ex pondere ipfius audebit conftituere fextariumC’ etiamfi' de
derit nobis,ut cogitur dareratione perfuafus, fi cofideremus pondus
Romanis comunem nullum fuifie C Poftremo diceret quis pro Alcia#
to,defextario Romano haec ipfum forte non fcripfifie, fed de Attico,
dequo finedubio Plinius eftintelligendus cum pondera explicat'au*
diat ifte uerba Alciati Sc  dubitare definet. Scribit uero fic. Eade ratio#
ne fa&um eft, ut cum fextarius Romanus quindecim unciarum fit, ut
fupra dixi,Grxci fuo fextario uncias ocfto Sc  dece attribuant. Sed hscc
nuncmesefententiaccaufa tuendefatis fint.Reftat ut argumenta difcu
tiam Portipftatuentis item communiter fextarium Romanum uncia#
rum eftc uiginti ponderalium. Qui certe fipro ponderalibus dixiftet
menfurales, a uero non defciuiftet * quod autem illas non has dicat ex
uerbis eius perfpicuum erit, qua; fubrjciam.Liquidorum itacp menfu
risinquit:itadedaratis utquid inuice capiant& capianturiatisintelli
gipolsit,earum pondera quibuspraccipue dcprehendi&Tadnoftras
referri pofsint,dicenda funt* S>C a minoriex iam didlis initium capiam.
Hemina pendet uncias decem jfextarius uiginti, hoc eft libram Sc  bes*
congius libras decem, urna quadraginta, amphora odoginta * culeus
mille Sc  fexcentas libras pendet.Ita Portius. Ex quibus no poteft efte
obfcuru libras Sc  uncias ponderales eum intelligere. ftribit enim pen#
det*quodfidemenfuralibus fenfiftetcapitaut continetauttalequip*
piam fcribere oportebat. Sed diceret quis. Portius no negatfedepon
deralibusrentire,uerumUini fextarium tantumpendereait, necfine
teftibus‘idem ex Plinrj loco,qui eft de uino Opimiano,colligi poteft;,
8c  Fannius dare dicit his uerfibus.

Nam libraeiut memorant: beflem fextarius addet.

Seu puros pendas latices,ieu dona Lyaci*

Demus nuncuerum elRuini fextariumRomanu pendere uncias
uiginti: Portius certe non uoluit uini tantum explicare, fed comunem
tamliquoribus quam aridiVundefitutmodrj pondus librarum uigin
ti fex ŠC  unciarum o<flo,quod inde lequitur,eftedicat’quo tamen mo#
dio ucteres nulluliquorem,nedum uinum metirifuiftefolitos in con#
fefto eft.Ne uero hacc credantur confičla,Portij uerba fubijdam.Mo*

- LIBER PRIMVS 3*

dr] mečfimmim conficiunt, fextarrj fedecim rhodium*Sextarios po
ho quia Sc  his ficca St  humida metin confueuerunt. Horum fingulo*
rum pondus fuperius fcripfifuiffe librac Sc  befsis, id eft unciarum ui*
ginti. Modi) pondus ex computatione fextarii Sc  amphorse fuperius
adduda,fuit librarum uiginti fex Sc  undarum odo. Sic ille. V ides fex
tarium communemuiginti unciarumeum conftituiffe, nonuini cail=*
tunrtum enim modium non totlibrarum dixiffet efie, fed pondus ari
dorum cum modi] menfuram im pleant,declaraflet. Veram earum re*
rum,qyas metimur, uarium pondus, non minus ipfum ac alios torfir
quod ex iftis quae de menfuris fermonem indpiens fcribit,percipere li
cet« Mertfurae igitur, inquit, Iiquorum, ut ab his initiumi capiam quas
frequentiores SC  ftabiliores apud antiqUos fuerunt quia humida pon/
dere inter feparum differunrcum in eo fieca SC  praecipuefemina, qui*
bus uita conftat, genere& fpecie raro conueniant, ut triticum amilio
Sc  utruncp inter fe. Sic Portius*qui cum aduerteret eife diuerfum pori
dus ieru quas metirhur, uiam munire conatur, qua tuto perueniat ad,
fčxtarrj communis definitionem*fed quo modo? Humida afterit pon
dere parum inter fedifferre. VideamUs igitur anhoc uerefit didude
humidis. Olei fextarius exFannrj fententia, queipfefequi uoluit,peii
dit uncias decem Sc  odo,uini uiginti,mellis triginta. Differunt ne er*
go parum ? cum mel uino decem uncijs fi't grauius ? oleo uero duode/
eim,id eft Integra libra. Mihi fane plurimu uiden tur diftare‘qua? etiafi
drachma folum una difFerret, uix dicere parum inter fe differre, quod
tum etiam difcrimen trudna examinanti infigne appareat. At Portius
id aufus fuit dicere, cum mel fextarq menfura, oleo eiufdein menfurae
plus pendat drachmas xcvi.fecundumFannium,uinoLxxx.Quid
uero dicit de aridis?Genere Sc  fpecie non conuenire, ideo eorum men
furas non facile pondere deprehendi poile.Cur ergo modium pende*
re libras uiginti fex & uncias odo fcribit?quem iple rede fentit arido*
rum tantum eife men furamC Quse nam ifta eft inconftantia? Nihil a*
liud refpondere poteft, nifi quod feJctarium comunem ficcissequeac
iiquidis conftituerit:qui uncias uigintffi dqs placeat,pendat,quantu*i
uis inter fe arida differant* lam eius opinione intelleda, quibus ipiarri
probet coniideremuš. Poftqua dixiffet quantum quaecp menfura pen
deret>quae uerba fupra retuli,fubiungit.Hasc ex difpofitione iam dida
menfurarum Sč  ex multis autoribus & maxime ex Faui no fupra dido
colligi poflimt. Sic ille.Nos fatemur neceffario confequi ex proportio
ne,quam menfura inter fe habent,ut reliquas tantum pendant, quan*
tum afterit, fi fextarius uiginti uncias pendit ♦ Quia uero communem
ftatuit,nullo fenfudidaeftededaraui.Quiuero fintifti multi autores,
cx quibus hoc menfuraru pondus colligi pofsit,non intelligo.Ex Fan
nio certe, quem Fauinu nominat SC  ex quo maxime pofie ait, id quod

c 4 uuk

DE MEN S V RIS ROM,

uult non colftgtetmNam is aficri turni &aquse extarium,quodfupra
quoqj dixi,pendere uncias uigintfolei uncias decem ct očto,mellis tri
ginta. Carminaeiuš funt:

Iilad praeterea tecum cohibere memento*

Finitum portdus uarios feruare liquores.

Nam libra;: ut memorant: beflem fextarius addet,

Seu puros pendas latices,(eu dona L,ya;i,

Addunt femiftem librac liuentisoliui,

Selibranfcp feru nt mellis fuperefle bilibri*

Exhis liquetFanium fecundurri rerurri diišimilitudine diuerfa
tarq protulifle ponderapion koc fentire,quod Portius ipfins tcftimos
nio probare cotendit, fextarium comniunem pendere uncias uiginti,
Si lgitur Portius Fannium uoluiffet fequi, quemadmodum Alciatus
in cyathi calculo fequitur,oportebateunrquatuorliquoru potifsimo*
rum ponderaexplicare, non omnium certum unum pondus ftatuere
&:dicereparum interfedifUerre, Sedfermefdre me puto quid dece*
perit Portium, Legerat in Hermolai caftigationibus fextarium un*
ciarum efte uiginti, deinde ex Plinio de uino Opimi] loquente, idem
colligi pofle animaduertebat♦ quibus motus definitu ftatuit pondus,
8Č  quia legerat apud Fannium uini 3C  aquae fextarium pendere uncias
uiginti, reliquos uero liquores differre,ut id dilueret, fcribit parum in
ter fe difFerre.Pergit.Et de amphora 8C  fextario Sextus Pompeius atte
ftatur Jllius uerba cum non citet credimus ipfum no plura quam nos
inuenifle, uideliCet amphoram capere ocfto & quadraginta fextarios,
fed fidem habere Hermolao Barbaro,qui fcribit Feftum fic fentire. Po
ftremo ait * Bt ex pulcherrima Pliniana computatione paucis cognita
libro decimoquarto capite quarto fcribendo de uino Opimiano colli«s
gitur. Gloriatur ibidem qux  eftent ufurte femifsium primo a le inuen
tum,quod ut uerum efte poteft,it£t fuilTet multo credibilius,fi Barbaro
uiuence adhuc,illud fibi uindicaffet. No negabit tamen Barbarum pri
mo Plini] expofi'donem protuliife,quam cum retuliflet Portius, mox
aliter fenfifle Plinium opinatur.cui opinioni, quam ex primis Hermo
lai caftigationibus uenatus eft,filocus tillus erit,nihil ipfb tefteprobaa
re poterit, Quam igitur incerta lit Porti] de menfuris opinio ex iam dl
<ftis quilibet intelligit , Quam ob rem ad Hermolaum Barbaru, quem
ille imitatus eft,ueniam * nec is differentise huius inter libras Sc  uncias
menfurales ac ponderaks ufpiam meminit*quam ftientem uerifimilc
eft,H' eius ftudium obfcurifsima qutcqj explicaridi confideramus,non
fuiife taciturumjpfum uero ignoraffe eft indicio,quodpoftquam du
as fententias de fextario protuii ftet,alteram Fefti,qui uiginti dicat efle
unciarum, alteram Afričani, qui duarum uel trium libraru,fubiungit,
Ita fit ut fingulae amphorte lxxx,  Fefto,uel xc vi, Africano,aut certc

CXLIIH

tritER PRrMVS 53

cXLinr. uihi pOrido tapiant. Pondo dicit*ex quo nemo rfon intelligit
tum de ponderalibus libris fentire: Sed profedo bene feciffet, fi Fefti
Uerbaafcripfiflet,qua2forteip{ehabuit,in noftris uero exemplaribus
defyderantur. Ha?c pro mea fententia defendenda libere magis & ne*
ceflario, quam petulanter & temere dida a me acdpiantur etiam atcp
etiamrogo ♦ Viros enimillosobfummameruditionemampledorSč
quouis honore dignos iudico * quos nihil miru in re tam obfcura a ue*
rodeclinafte, cum neminemcueteribusopinerinuentumiri, quiper
omnia ueftigrjs ueritatis inftiterit,ac non alicubi aberraritdliud unum
fi rurfus dixero finem differendi de menfuris liquorum faciam. Libras
& undgemenfurales certe&immobiles menfuris femper manet, pon
derales uariae funt pro uarietate rerum aridaru aeque atcp h'quidarum*
Quodrca nifi quis rem humidam uel ficcam expreflerit,aut ex confue
tudineloquendi intelligi pofsit,ponderales libras uel undas in menfu
ris nunqua definire poteft. Quod fi etiam exprefferit,illius rei tantum
menfuras, cceterarum minimedeclarauit. Nuncaridorum menfuras
uia &C  ratione no difsimili exponcmus. Modius capit duos femodios.
Semodius fextarios odo.Sextarius heminas duas. Hemina acetabula
quatuor. Acetabulum fefquicyathum. Cyathus ligulas quatuor♦Sed
quia fextarius capit undas uigintfut fupra probaui fequuntur bare or
dine quodam.Modius continet libras uiginti fex, unciaš odo. Šemo/
dius libras tredecim»uncias quatuor.Sextarius uncias uiginti. Hemi*
na decem. Acetabulum duas Sc  dimidiam.Cyathus fefcunciam drach
mam &fcripulum.Ligula drachmas tres & fcripulum unum Hajcde
Romanis menfuris rerum aridarum mea eft fententia, quam rurfus te
ftimonrjs autorum annitar affirmare. Vtautemamaximamenfura&
hic ordianModium aio duos femodios continere, quodipfius femo*
df) uox fatis fignificardidus em eft femodius a femis & modius quafi
femimodius, elifa fyllabauna, quod etiam in femuncia fieri uidemus*
Sed quod uterep fic aridorum mefura, nulla eget probatione cum paft
fim in feriptoribus prarfertim rei rufticae & frumentaria Ciceronis fic
pofsint inueniri.Modius autem nominatus uidetur a modo,quod in*
*er castera nonraro menfuram fignificat.Inde modialeuasdicimusi
quod modfi habet menfuram. VndePlautus aitin captiuis;

Aulas calices'cp omneis confregi,nifi quae modiales erant.

Hincetiamfiefquimodius.Varrodererufticalibroprimo*HocIicet
coiedura uidere ex aliquot rebus* ut nuces integras, quas uno modio
comprehendere pofsis, quod putamina fuo loco quarcp habet natura
compofita*cum eafdem fi fregeris uix fefepiimodio concipere pofsis/
Hinc denicp trimodiu.Plinius lib.xxxiii.cap 4 i. Necp enim aliter po*
tuiffent tnmodia illa annulorumCarthaginem ab Hannibale niictn
Semodius autemfextarios odo continet, quod exhacrationeliquet»

54 DE mensvris ROM.

Quadrantal trcs modios,fex femodios,o<fito 5C  quadraginta fextarios
capit,ut Volufius feribit. Igitur neceffeeft modiu fedecim fextarios,
femodiumočfocontinere. Quemadmodum ueroamodio modialis
oftendi forrriatum,ita quoq? fit a femodio femodialis. Sic Cato capite
lxx  vi inqui t. Haec erit placenta femodialis ♦ Sextariu porro duas he'
minas capere non eft neceffe ut ultra probem, aridorum uero menfu*
ram fui fle declarant uerba Catonis quae funt capite c v. Schcenum &
calamum in pila contundito,quod fiet fextarium unum' eodem in do#
lium confundito,ut odoratum fiet.Et Columella libro duodecimo ca«*
pite quinto,Salis fextarium fubterito.Et paulo poft.Quidam ordei to
fti fextarios quatuor.Sequitur hemina,quam quatuor acetabula conti
nere probaui'quod uero fit aridoru menfura,Catonis uerba quae funt
capite c v 11 . explanant. Etiris aridae contufae heminam. Praeterea
Columellae libro duodecimo capite xlix.  Sat erit autem totidem he#
minas falis adrjcere quot funt modrj oliuarum. Acetabulu uero ficco#
rummenfuram fui0e declarant autores.Cato capite cir. Sibouem aut
aliam quamuis quadrupedem ferpens momorderit,melanthrj acetabu
lum, 8C  quod medici uocant fmyrneum conterito in uini ueteris hemi
na.Cornelius Celfus libro quinto capite decimoodauo* Habetgalla:
& immaturg 8č  alterius,coriandri feminis,cicutae,lachrymae aridae,gu
mfifirtguloru plenum acetabulu. Apud quem acetabuli ufus frequens
efit.Plinius etiam (cribit libro decimoočhuo capitefeptimo.Quoam
que autem genere praeparato, uicenis ordei libris ternas feminis lini,
8č  coriadri felibras, falisčp acetabulo, torrentes ante omnia mifcent iti
mola.Cyatho autem Oc utitur Columella libro fecundo capite undeci*
mo. Atcjj ita menfe ultimo Aprilis ferito tantum, quantum ut finguli
cyathi feminis locum occupent decem pedum longu,& quinq? latum.
Comeliiis Celfus libro quinto de curationepapularum.Gith cyathos
tres, picis aridae unu. Plinius praeterea libro decimoquarto capite no#
no. Dulci e genere eft 8C  melitites* diftat a mulfo, quod fit e mufto cu
quincpcongrjsaufterimufti congiomellis&falis cyatho fufferuefa«
cftis aufterum. Ligula poftremo pro aridorum menfura ufus eft Colu#
mella, cuius uerba iamanteretuli. Pluribusautem probaui minores
menfuras fuifte aridoru,quo res fieret credibilioruidentur enim quae*
dam in his ex natura fignificationis liquorum tantum effe menfurae*
lam iterum maiores in minores quafq? diftribua. Modius capit femo#
dios duos, fextarios xvr. Heminas xxxii.  acetabula cxxvm.cya#
thos cxcii.ligulasDccLXvnT.Semodius capit iextarios vm.hemi*
nas xvr. acetabula Lxiiir. cyathos xcvi.ligulas cccLXXxmi.Sex*
tarius &reliquae minores fehabentutrerum liquidarum.Reftat,utin
ftituto ordine,paucis eaquaeobfcuranobis occufrutilluftremus,quae
repugnantia elidamus, Itaqj menfuras ficcorum ab humidorum men*

LIBER PRIMVŠ 3$

furis necBudseus riec Alciatus diftirixit, fed eas cOnfufe tradidituter*
<3ue, Portius autem difcreuit quidem, uerum neutras fatis explicauft,
utra*qjenim plures ample&uturpartes quam eas in quas abipfo funt
diftributae.fiquidem omifit quartarium, acetabulu, cyathum, ligulam
fiue cochlearium,libram,unciam.quae funt in fiumidarum rerum men
furis,Quis uero lili credet,quod afferitminores hemina, medicis folui
in ufu fuifle^cu Liuius 8c  Columella utantur quartario? acetabuli Sc
cyathi ufus apud autores frequens fit?Librae& unciae Romanis quo/
tidiantts fueritin oleo uendendo? Deinde heminam,acetabulum,cya#»
thum & ligula pražteriit.quae in menfuris, quibus res ficcas m e ti m ur,
funt habendx,Quibus tamen,fi nihil aliud,leguminum femina, ut ho
die quocp paruis quibufdam menfuris uenduntur,olim fuiiTe diuendi
ta credibileeft,ac no medicis folum fuiffein ufu. Sed fortafsis illud ho
minem decepit quod modio & fermodio atq? fextario frequenter uete
res maximerei rufticaefcriptores,utantur, rarius hemina Sc  acetabulo
8>C  cyatho. Nune ad modium reuertar rin cuius capacitate declaranda
multumfalliturPerottus,quifcribit ipfum duos &uiginti fextarios
continere*licet ibidem legatur uitio librarrj feftertios, Idem tradit mo#
diu quatuor modiolos capere,fed hullius id autoritate confirmat, Mi*
hi quide modiolus apud Plautu inCiftellaria mefurasgenus uidetur
efie, cuius uero capacitatis fuerit,fateor meignorare, Ait aut Plautus,
Quia ei promifi modiolum uini dare,*

2 £iuuioy  certe Celfus modiolum tranftulit, led in diuerfa fignifica#*
tione, Dičfo funt a modijs Decemodiae & trimodiac uafa ruftica apud
Columellam decem & trium modiorum, Acron uero interpres Hora
cum ait, Cumerac dicutur uafa minora quae capiunt qu mqj fiue fex
modios, quselingua Sabinorum trimodiaedicuntur: uidetur non ad# 5
uertiffe trimodias a numero trium modiorum ,quos comprehende# 5
rent dičtas,nifi locus corruptus (it,Demenfum autem quid fit ubi
declarabo dicam, Medimnum iccirco non addidi menfuris arido
rum Romanis, quod Grgca Gr & Cicero in frumentaria non uteretur
hoe uocabulo nifi loqueretur de rebus Sieulorum, qui no minima ex
parte Graeci erant. Sed ut tandem modum & finem huic libro faciam,
Romanis menfura; rerum liquidarum tantummodo fuerimt, culeus,'
amphora,urna,congius,quartarius,aridarum folum, modius femo

dius«Humidarum & ficcarum fimul, Sextarius, hemina,acetabulum*
cyathus, ligula, Ha<fienus de Romanis menfuris quid
fentirem dixi,fequenti libro Graecas
exponam.

^GEORGII AGRI-^e

COLAE LIBER SECVN*

DVS DE MENSVRIS GRAECIS.

Omanas menfuras eo pluribus uerbis in primo ii*
bro expofui, utipfaš ledori, quoad fieri polTct, exp
plicarem dilucide.quam ob rent fi' cui longior uifus
fum,is fciatme maluifTein bane partem peccarepo
tius quam rebus obfcuritatem & tenebras afferre.
Meam quoq? fententiam a do&ifšimorum homi*
nuopinionibusdiligentcrquide minimefj? remiG*
fe,non tamen petulanter aut arroganterdefendere uolurddčo ut fi do
čli etia iudicarent,opera, ftudio,labore meo Roman as mefUras,quod
ad earum capacitatem attinet,e tenebris quafi erutas, tandem fuam lu#
cem uere recepifTe*equidem hanclaudem mihifolino arrogarem,fed
partiendam eam cum Budaeo, Aldato & Porrio mea fponte arbitra*«
rer,Nameorum fcripta,efto, me non miiltumiuuerini, ut iuuifie non
nego, certeoccafionem de hiš feribendi, obtulerunt. In Graecis uero
fi quid de ftudiofis eius linguse hiemeus labormeretur, čredo me non
admoduim arroganter fadurum,fi id mihi totum uindicarem.Et hk ta
men Budaeum & Alciatum, Portius enim folius medimni meminifife
cotentus eft,libenter etiam in partem laudis admitto,uel ob hocquod
ftudiofequaedam collegerint.Namquodadreliquaattinet,ilIi minus
iriiftis elaborarunt.Eteiiim Budeus traditquidem Grsecas menfuras,
Ted fic ut paucas a Romanis capacitate diftirtguat,utqj alibi eaidem ef*
fe dicat,alibi nihil certi tradi pofTe fercafferat Alciatus uero eas a Ro#
manis difcernere nititur, Sc  in explicandis opera confumit, quo etiam
pms negocrj mihi cum illo erit, cu alijs duobus minus * Romanarum
autemmenfurarumratio hoc fuit expeditior,quodreip.maximažquk
dem, fed unius tamen eflent unciae.Grazcarum uero inuoluta magis*
primo quod diuerfarum rerum pub.imo unius nonnunquam,fuetint
diuerfse. Siquidem aliar alise Ephefiac,alise Alexandrinae,ut re

liquas non commemorem.tum alise medicae,aliač Georgicse,aliaeHip
poiatricse*Deindequod feriptores rei rufticae fermeomnes acalrj plu*
rimi perierint undemedicis mefuris exceptis reliquaru ufus ficoften#
di ut ego cupio, 8c  ftudiofis arbitror utile, no poteJrEenitaftame^uo*
ad res ipfa feret, omnia diligentius explicare. Verum in hoc libro po*
tifsimum dedarabo Atticas*quas & medicas appellamus, atqj Geor*
gicas,quod rjs in primisautOres ufbs efTe conftet. Adijciam autem ip
fis & Hippoiatricas, quod ars Ueterinaria non omniiio fit a medicina
exdudenda,Seruabo uero prorfus eandem,quam in Romanis,docen

LIBER SECVNDVS

3*

di feriem,Itaq* cum Atticse fiue medica? melura? quoqj dupdičes fint*
liquorum &T aridorum, primo liquoru exponam. o iiJ^hths  yo*
cts.ifi 1 * b<flL2£vsšisccs.s,b<flLft$HS  HPTi/Aars.jB * K Ji hjitvAh  t^to^to.  jš *.
7*  3  'VtTvc^TDp Vjtdi  H{un$7vAicp  ofi/jSaccpa'* p, T (A O^V^Xq>CfJ KVCcSof/ CCS .‘o Ji
Hvx8KSy)gS  1 $/.$. IIVS^OC Ji )<_H/lOCQ Ji ub Ji M.O")<\lOif:OL.  J&'*
Id eft. Metretes capit choas xii.  Chusfextarios vi* Sextarius cotylas
iu Cotyle quartarios ir. Quartarius oxybapha. n* Oxybaphu fefqui#
cyathum Cyathus conchas duas * myftra quatuor, Chemas quincp*
Chemecochlearia duo. Sed quia cotyle continet nouem undas men * 8
furales, facile hinc calculis fubdu&is colligi poteft, quot librarum uel
tmciarum menfuralium quaeq? menfurafuerit * Capit igitiir Metretes
centum & ocfto libras. Chus nouem. Sextarius libra & fiemiiTem. Co#
tyle,ut dixi,undas nouem, Quartarius quatuor & dimidiam. Oxyba
phum uncias duas & drachmas duas, Cyathus fefcunciam. Concha
drachmas fex, Myftru drachmas tres,Cheme drachmas ip fcripulum
unum, grana quatuor 8c  quatuor quintas grani. Cochlearium drach#
mamunam,fcripulumdimidium,granaduo& duas quintasgrani*
Licitum fit mihi & hic minoribus ponderibus pro menfuris rei deda*
randa? gratia abuti‘ut intelligantur plane drachma 8č  fcripulum 8c  gra
num uncise menfuralis;in qua? tametfi non fit ufu diuiia,animo tamen
diuidi poteft, imo etiatn reipfa, fiquis hanc operam uellet fumereni#
hil neceffariam. Sic fentio de Atticis menfuris, quibus maxime medi
ci u tun tur * quam fententiam & ipfam autorum fcriptis conabor pro#
bare.Itaq? metreten duodecim choas comprehendere Nicandri inter#
preshisuerbisdedarat* štsccg.ofi.  Hoceft.Metretes

capit fextarios duos 8c feptuaginta,Cuenim fex fextarrput mox oftev
dam, efficiantChoa, efficientomnino duo 8c  feptuagintaduodecim
choas.Idem ex Fannrj uerfibus percipitur,qui menfuramhanc Atti#
cam amphoram appellat,

Attica praeterea dicenda eft amphora nobis,

Seu cadus: hanc facies noftrae fi adieceris urnam*

Si enim Attica amphora capit amphoram Romanam SC  urnam*
Romana uero amphora congios očk>, urnaquatuor, non ne fequi#
tur Metreten continere Choas qui Romanis congij dicuntur, duo#
decim C Quod autem Metretes & cadus idem fint, ex Diofcoride 8č
Plinio eft perfpicuum, Nam ubi apudDiofcoridem {4tT§NT«s legi#
tur, Plinius eius quafi interpres cadum reddidit * Verba utriufcp quo
res fiat illuftrior afcribenda cenfui. Diofcoridis Gra?ce afferam, ne co#
garidembislatinedicere inquit ille. ‘o Ji civc6)8iv(^ o-v.Jbocl^nrou  ov7W*
A«j7H?  oi^ftag bcfnri^v t  oa>8©-'  jSft jvcths  ŠH$>oy (ivug.  J2, (  * es
7 -h//  yAd/»tpvs Hjtctfacs.A', ©to c/ivAlcras ocTpfo,  Quguerba Plinius
ficcouertit libro dedmoquarto capitefextodecimo,Fit elabrufca,hoc
v . d eft

1

48 DE MENSVRIS GRAECIS

eftuitefylueftri,quod uocatur Oenathinum.Flores efus libris duabui
in mufti cado macerati poft triginta dies mutantur. Me tretes aute uer
bum, cbp TiSi id  eftametiendoderiuatum eft. Latini in eocum

mutatione terminationis Sc  genus mutarunt, non tamcn fignificatio#
nem; fi quando enim Metretam dicunt, menfuram Atticam mea fen#
tentiaintelligunt.Cadus uero,nam Sc  ipfum Grecu eft čbp  Ttf
quod capacem efle fignificat, afpiratac in tenuem mutatione deduci ui
detur. Sed quod utrunqjliquorum menfura fit ex uerbis Diofcoridis
8>C  Plinrj perfpicuum fuit, &C  certe alter alias frequenter Metrete, alter
cado ficutitur.Nuncupaturidemmefurae genus VndeHe

fychius icribit žfci m?oqiioy , Ideft,Caduseftceramiu»Quod

fortafle aliter quis quam de menfura acciperet didum, nifi intelligeret
ex Dioftoride Ceramium & Metreten idem efle,ex eodem 8C  Plinio
atq* Fanio Metreten & cadum,ex quo id quod uolumus fequitur. Sic
ueroCeramio_Xenophonlibrofexto deCyri afcenfuad Babylonem
ufus uidetur. ^n

^iA/Vff. 0 /W dl kijuloc  \i\ix  H9a Ideft.Hi donamittunt

Grsecis farinte quide tria millia medimnunruiniuero Ceramiamih*
le 5c quingenta.Dio{corides quoq? de uino Hy{Topiteicribit♦ A& dl
7 lJ m?cenita  'US' y2id/wvg , Afrg«// niccp tO vojutpv MK 5 >/*HyioV q>vbAtep
•zfotreAdčvcu,  Hoceft. Oportetautem Ceramiomufti,libram unam
hyflopi foliorum contuforum addere. Porro idem Diofcorides, ubi
Romanam amphoram uult indicare differentig caulaadrjcit hvtAmop
tam Ceramio quam Metretse* Vt libro quinto de uino fcillitico. A«**
gw// ctk/Mh? (&Bx?liyvU8 (jlvkq,  y. yktfj*

nas tf Id eft. Accipito fcillse

concifae & purgatas minas tres ac immittito in mufti boni Metreten
Italicum,atq$ ita per fex menfes finito. Hic Metreten Italicum appclla*
uit amphoram Romana. In eodem libro de uino abfinthite fic feribit.
oipSi/rh,  U*  Hsd4 «.fT&V hvtTuk&i/MtfcuiitoV lušcMTtSot*\.ivdiv
movTitifiv iiictp * Quod eft♦ Quida enim quadragintaodofex<s

tarrjs Ceramrj Italici mifeuerunt abfinthrj pontici libram unam.Ibi Ce
ramium Italicum nominat fimul explicans fextarioru efle odo 3c  qua/
draginta*quod ipfum in Romanis menfuris eft declaratum. Itacp Dio
fcoridesfi Atticam amphoram fi'gnificareuult,flmpliciter
uel ut %<xtuoi)  uocarfinItalicamfiueRomanam,quasnopaulominor
eft,/TOA«X(5//, ut dixi,adiungit. Quemadmodum Latini contra Metre
ten amphoram Atticam appellat, addentes Atticam ut a Romana dft
ftinguant, quam fimplici amphorae nomine appellant, Vtranc^ uero
Graccorum medicis in ufu fuifle, poftquam Romani Grscciae ceperut
imperare,uel ex Diofcorideliquet.Sequitur Chus qui Choeus quocp
dicitur,Hic ut apud Romanos Congius,fex continet fextarios *quodl

Cleo

r

r LIBER SECVNDVS $p

Cleopatradedarattcuius pauca quscdam de menfuns Sc' ponderibus,
led ualdedo<ftaextante'libris vjcrutmujh  excerpta.3untautemhec
eius uerba. b  ^(rrgw yXi/ nj>TvAag otihxas SaAiige  # %is as t§*

Hoc eft. Chus quidem habet menfuraCotylas Atticas duodecim, fex
tarios uero fex, Idem Plinius indicat cum %>\Latinereddit congiu.
DidfcOrides de uino quod e palmis fit ita fcribit, 'vrtini o% rsls (Pitfjp
vcPoi^s %ootg t y.  IdeftJnfundein Chcenicasdecem,aquaecotl
gios tres.Deeodem Plinius libro quartodecimo capitedecimofexto,
Diolcoridemimitatus. Proximumcpei e palmis, quo Parthi 8č lndi
utuntur8£orienstotus,Maturarum,quas uocantSč Chydeas,modio
inaqu^econgtis tribus macerato expreffbcp. Rurfum Diofcorides de
irinoquodfitenardoSyriaca&Celticaatcp malabathro,
vcuoy Aocšup &3  dlipfoyy yKdjnj>.vs  »(tjcifcs. Plinius i Apudalios nardi &C
malabathri felibris in mufti congios duos additis ♦ Quin etiam caraii*
na Fannr) idem oftendurif,

Heminas recipitgeminas fextarius unuš.

Adde duos Chus fit uulgo,qu« eft congius idem.

Deriuatuautem uerbum }$0g  fiue^tvs 1  uidetur cLp tt?
eft fundere.nam uafis genusetia fignificat,quoaquahauftafundeba*
tur.Rerum uerohumidarummenfuramefte )<ouy  exhis quaedixi,ap
paret. Tertium locum in Atticis menfuris obcinet . quod uoca>

bulum e Romana dičlione, quae ftxtarius dicitur,corrupta form aru tj
utGalenusaflerit cuius uerbafuperiorilibroretuli. Na necp nomcri
necp menfura h se c apud uetuftiores Atticos fcriptores inuenitur, ied
ima cum imperio Romano & uox dC  menfura in Grandam uenit. Vrt
deufus eius apud Andromachum,Heram, Afclepiadem , Critonem,
JDiofcoridem,ac nonnullos alios, qui dum res Romana; florerent, de
medicamentislibros fcripferunt admodum frequenseft,Laurentius
Valla cenfor latinae linguae acerrimus in Herodoti Euterpe ofyv$$§is
fextarios tranftulit*quod fi ajpvsNp idem fuiftetquod fcxtarius Roma
nus,celeberrimi illi medici Graeci dubio procul ufi fuiftent ca uoce po#
tius quam Romana. Sed hoc non mirum de Valla, qui alibi Cotjlen
quocpuertitfextariu. fiSHS  autemduascapitcotylas.HincGalenus
libro primo decompofitione medicamentorufecundum gencralcri#
bit t o ijfccg oT%y Hj>TvA[tfs ¥ l$/ vsiM-o-v  m? f tszf

Id eft ♦ Videtur S«; Heras quando cotylen fcribit dimidia fextarij figni#
ficare partem.Sed id ipfum prseter medicos in quibus tacile poteft ob#
feruari, AriftophanisinterpresinPluto hisuerbis dedarat. KortA*
(Jlitteip  ,S Kkfopb inxei 3 bld^soi>.  Hoc eft, Cotyleautem

menfurae genus eft,quod nos Herilixefttf diciimis.Fanius etiamquit*
Atcotylas, quas fi placeatdixiftelicebit
Heminasji ccipit geminas fextarius uuus,

■' di

Verum

DE MENSVRIS GRAECIS

Verum !tquidi menfuram elTe Crito oftendit apud Galenu de cdm
pofitione medicamentorum fecundum locos cum ait. y.  Id

eft. Aceti fextarios tres . Sed nihil opus eft iftis cum nufquam non m
Galenilibrisdecompofitione medicamentorum exempla fintobuia,
quocircaad cotylen uenio. hpti/Ah  uox eft in Grgcianatatnam Roma
ni heminsc uocabulo utunturquod ipfum ex Graeco quide de*

riuatum eft, fed Graeci non ferehabent in ufu, nifi cum Romanas ali*
quas medicamentorum compofitiones in fuam linguam transferunt*
Hocautemnomine cauumipfi fignificantjunde Kprvhkv  appellaue*
runt, non modo uafis genus dC menfuram, fed finum etiam in quo ca*
putfcemoris uoluitur,& concauitatem manus, quam uolam latini no
minant.A cotylequoq? dicutur rptuAn^cV&s  finus tum uteri, tum po
lypi,atcp etiam herba ob fimilitudinem. Sed idem menfurae genus
%Ktoy  eft di<ftum,ut fcribit Cleopatra his uerbis. r t cd)j> fiu

vgop  ^ K^t/AH.V^c* ut /<xQv3,s.  Id eft.Tryblion eande

quam cotyle menfuram capit.continet enim menfura cyathos fex.Di*
citur eade menfura npd^oy  ideftdimidius fextarius*quod uerba Ari
ftophanis .in terpreu s, paulo anterelata, dedarant. Recipit uero cotyle:
duo ft[unj>TvAicc.  quse uox quia medicis,ut mox oftendam,in ufu eft,
fatis id ipfum quod uolo, probat. Menfuram autetn humidec rei efte,
hoc unum teftimonium eonfirmarepoteft.quo magis hicutimur, ut
folitam nobis confirmandi rationem,alibi neceftaria,feruemus,quarrs
ut id, tanquam multum lit dubium,corroboremus.Soranus apud Ga
lenum libro primo de compofitione medicamentorum fecundum lo*
cos ait. ht8ccfyvfv  .«^ 5 » tutlvhlco  /it 1 «//*

Id eft. Spumse argenti drachmas xx,Calcis uiuae drachmas xx, Acc
ti cotylenunam.Sequiturquartarius, qui abipfis nuncupa*

tur, quod quarta pars fit fextari)'utriufqj enim uocabuli ratio in prom
ptu eft.Hefychius quoq? menfuram efte dicit, licet capacitatem ipfius
non explicarit.inquit uero. TcT£p7TO,^tT£to tž//  Ideft*Quarta

rio mefura humidorum. Idem intelligitur ex Diofcoride,qui in expo*
nendisliquorum,quos metimur,ponderibus femper r mr£/>7 J 2f mem
fursc poft cotylen mentionem fecit * cuius uerba in Libello de menfu/
ris & ponderibus, Galeno afcripto, quifcp Graccarum literarum non
omnino rudis legere poterit, quaecp nos in alio opere eiufde cum hod
argumeti explicauimus. Vtitur fie Damocrates apud Galenum libro
o<ftauode compofitione medicamentorum fecundum locos .uerfus
eft fenarius.

$isou 'v<rmt<>TQ\} ^  b(gcsov idyyjiXTS*  Id eft,

Pars quarta Sextari mixtura ex qualibet

Eademueromenfura «£ukj>ti/A/oj/  ideftdimidiacotyle,utdixi,nun
cupatur.Diofcorides libro quinto de thymoxaime. E7f(X &  vdetros.

KP  Tt/A«9

LIBER SECVNDVS 41

HS>tvXx$, s* o§8$HiuHjtTuhiop.  Hoceft.Infundeaqua:coty!as fex*ace
ti dimidiam cotylen, Apollonius apud Galenu libro primo fupra com
memorati operiš. žJfjrs «/xiHi>Tt/Arir. Id eft. Coque cum ace

ti dimidia cotyIe. Liquet autem ex his liqU 0 rum effe menfura, tametfi
Damocrates medicus 8c  poeta etiam ad res aridas traxerit.Capit uero
duo oxybapha. Cotyleenim duos quartarios,utprobaui,comprehen
dit,quatuoruero oxybapha, ut ex Plini) uerbis peripicuu eft,qu£ funt
capite ultimo libri primi 8c  uicefimi.Cum acetabuli menfura dicitur,fi
gnificatheminasquartam partem. Magis auteproprieifte locushoc
probat, quiade Atticis mefuris loquitur. Igitur quartarius neceftario
duo acetabula continet. Nune explicandum erit ita primo

dieftum uafeulu ad infufionem aceti,ut in id intingerent cibum farnem*
tes,paratum. Vnde Athenaeus feribit ♦ » kp»« (rimnS&ct ov7tos

V ofrš ? Jkv.riv.oi>  cmtASK Id eft. Communis quidem confuetudo fic uo
cat uas quod acetu continet. Deinde mefura hoc nomine diefta, quam
medici interdum kj>ti/Ahs  TtTOfr/' nominant*utSerapio apud Gale*
numlibro fecundo de compofitionemedicamentorum fecundum ge
nera, ihouv vsrvK%g yj.us ij/uicrv , 6<tyvs hstuAhs (Ju.očs  Terapij . Id eft.
Olei cotyles unius dimidiam* aeftate uero cotyles unius quartam.cum
dimidiam cotyles partem dicit nihil aliud quam quartarium intelligit.
cum quartam,nihil aliud quam oxybaphum. Apud eundem libro pri
mo de compofitione medicamentorufecundum locos inquit Apollo
nius cšvsvsrvhHsi^TVifTiJ.  Id eft, Aceti cotylesquartam,Capituero
oxybaphum fefquicyathum,quod fic probatur,Cotyle fiue T ryblion
Iex cyathos continet,ut Cleopatra dilucide explicat,& hic Fa trni]  uer*
fus declarat.

At cotyle cyathos bis ternos una feceptat.

Neceffe igitur eft oxybaphon, cum fit eius quarta, fefquicyathum
capere, Quod uero menfura fit liquoris, ex dieftis intelligi potuit ♦ lam
adcyathum,quertifuperiorilibro id eft a fundendoderi

uatum,diximus,Cleopatra autem his uerbis explanat quod duas con
chas,quasipfauocatminores,capiat. « JlihoJrlooi> {iLrgeo

hhiv.voc8oi/,  Hoc eft.Concha minor capit menfura quidem femicya
thum, Liquoris effemenfuram Sc etymologiaprobat,Solaris teftimo
nrj eft apud Galenum,nune hoc unutnfuffidat.Philippus medicus ut
in quarto libro de compofitione medicamentoru fecundulocos feribi
tur,inquit. MIa<t>s  cc-ftmžr Kuctdop  «. Id eft.Mellis Attici cyathu unuiru
Hin c trafeundum eftet ad minores menfuras,fed quoniam de ipfis d i*
uerfa admodum tradita funt ab autoribus, differemus earum explica*
tionem in fequetem librum.Iam uero eft dicendu quoties qu£Cj? men*
fura unamquamqj fe minorem comprehendat, Metretes capit ehoas
xir.Sextarios Lxxn.cotylas cxLini,quartariosccLxxxviiuOxy/

d 3  bapha

4X DE MENSVRIS GRAECIS

baphaDLXXvi.cyathos dccclxiiii,  conchas mdccxxvmv  myH:i , a
jmaimcccclvi.  chemas iincccxx, cohlearia v7udcxl,  Chus capit
fextarios vi,cotylas xn,quartarios xxim,oxybapha xLvm,cyathos
lXXii.  conchas cxLini,myftra c clxxxviii,  Chemas cccLX,coch<*
IeariaDCCXX.Sextarms capitcotylas u,quartarios im,oxybapha vin.
cyathos xn»conchas xxmi, myftra xlviii,  chemas l x,  cochlearia
cxx. Cotyle capit quartario$ n, oxybapha 1111  , cy athos vi, conchas
xii,  myftra xxmi,chemas xxx * cochlearia lx  , Quartarius capit
oxybapha it.  cyathos m, conchas vi,myftraxn,chemas xv, cochlea
riaxxx, Oxybaphumcapit feiquicyathum,conchas m,myftravr.
chemas vn.cum dimidia,cochlearia xv,Cyathus capit conchas n.my
ftra irn.chemas v,cochleariax.Concha capit myftra n,chemas incum
dimidia. cochlearia v. Myftrum capit chemen unam 8č  quartam ip*
Hus partem,cochlearia duocudimidio,Cheme capit cochlearia duo,
Cochlearium minimamefura eft. HuCufcg capacitatem menfurarum,
qua explicatur quoties maior fe minorem capiat, quam potui diligen*
tifsime dedaraui: nune ad alteram abeo, qua quot librarum uel uncia
rum menfuralium quaeqj menfura fuerit oftenditur, Lib ras Sc  uncias
menfurales Romanis iti ufu fuifle primo libro fatis multis probaui, le
cundum quas fi perpendamus Acticarum menfurarum capacitatem,
cotyle capit uncias nouem,atqj fic hemina Romana eam una folum ex
celluit.Quod uero ita fe res habeat,ide Galenus,ubiqj furnmse diligen
tiae uir, afferit libro quinto de compofitione medicamentorum fecun
dum genera fic feribens, %gxg. ?tt.  c^>x)c(ixg  ds sotfit

flb(f MKZyjOl> rihoaop,d^  f, #t«S ihKVo-HS 7H2  KPTt/A«S»

ygb ikm vjjA ovvti ru>y ‘nvt\iv.(byl\\Hs<n  $ ctUž^iou.

i VxXi\m XI $ T>'l2 K^xcnp i7T7K Hfd<r&(ty v^tetg

S cc 9 (ju.vl<x 3 . ouTtng  f. (JJpcV^pai yi\>w7\{rij \s (iixg v^Ug,u*c^>x^(ixg <&%>
Hoc eft, Heras quidem centum ocftoginca drachmas fcripfit ad
pondus oleuna reducens, noti ad menfuranr tanquam cotyle pendat
drachmas fexaginta. pendit enim eas Attica, quas nouem unciaru Ita*
licarum exiftit,Bcenim nouem unciačItaiicaMn cornibus interlečlis di
fčretse,pendunt uncias ponderales fepteni Sc  dimidiam,quae fexagin*
ta drachmae Hunt,ti Uncia una oefto drachmas ceperif.Haec ille, Ex qui
bus quilibetinrelligit Artičam cotylen uncias nouem capere cornuli*
bralis.Igitur ex ea certa ftabili'q? fententia reliquarum menfurarum fe*
cundum libras & uncias capacitas confequitur *quam fupra expofui,
8č  nune nihil necefte eft repetere,Sed reftat ,ut quač mihi repugnare ui
dentur,excutiam, qu^ inuolutafunt, explicem,quae denicjjperperam
dicfta,rerjctam, Itaq? reuertar rurfus ad Metretert, quam latini Metre#
tam uocat.Eapro uafe,in quo oleum feruabatur,ufus eft Cato itaferi*
bens capite centefimo, Oleum fi in metretam inditurus eris, amurca

ita

LIBER SECVNDVS 43

ita ut; eft cruda prius colluito. An uero id iias iuftse menfurae fuerit im
certum eft. Apud Columellam certč iiafis olearij genus hoc norriitte fi
gnificatur multo capacius Atticarrietrcta, quippequod recipit mufti
fexaginta fextarios SC  olei pondo očloginta, quae Sc  ipfa fepte Sc  quin
quaginta lextarios complet 8c  heminam ac fuperfunt duaz uilciac men
furales.Simuligitutcolledi fiuntfextarrj Romani centurri decem Sefe
ptem atcp hemina Sc  duae imcias menfurales, cum metreta Attica tan*
tum modo duos Sc  feptuaginta fextarios contineat. Prseterea in idem
uas ultra tot lextarios mufti 8c  olei immittit aridorum libras undecim
Sc  uncias tres‘ex quo duplo ferme capacius efle intelfigitur quavn me#
treta Attica.Columellas uerba funt h^c libro duodecimo capite primo
Sc  quinquage(imo de oleo gleucino.Hac autem ratione confici debet.
Vas olearium quam maximum, &aut nouumautcertebenelblidum
praeparari oportet . Deinde peruindemiani quamoptimi generisSd
quam recetifsimi fextarioslexaginta cum olei pondoočlogintainid
confundi‘tum aromata non cribrata, led ne minuta quidem contufa,
uerum leuiter confračla in reticulum iunceum Sc  lineum adifti, 8čita
cum faxi pondufculo in olei atcp mufti partem demitd.Sint autem his
portionibuspenfata,quasinfrafubijdmus. CalamT,fchceni,cardamo
mi, xylobalfami, corticis depalma, fenigracci uetere uino macerati, Sc
poftea liccati,atcp etiam torrefačii,iunciradicis, tum etiam iridis Grae!
cae,nec minus anifi Aegyptrf paripondere,id eft uniufcuiufcp libram
SC  quadrantem 7 ut fupra diximus,reticulo inclufa demittito, SČ  metre*
tam linito ♦ poft ieptimu diem aut nonu per fe metret^ fi quid fecis a ut
fpurdtiaefaucibus inhscrebit manu eximito 8C  detergito, Harc ille. Jgi*
turaliquot fextarrjs exceptis haec Metreta capacior duplofuitquani
Attica‘qua dere non menfuram eonomine,fed uas dgnificauit oleari/
um. Idem tamen Columella uidetur iuft? capacitatis metretam indica*
re libro xrr. capite xxn. Pičiš liquidaenemeturicae metretam addein
labrum,aut in alueum, 8c  id eodem infundito cineris lixiuiae congios
duos, Cadus quocp eadeiri quse metreta menfura, Romana non fuit,
quauis Plinius eo utatur, fed profečio tantumodo ubi uel Greca trans
fert,uel de Grccis uinis loquitur‘ut libro quartodecimo capite decimo
quinto. Quid ni Sc  Caefar diftator triumphi fui cccna uini falerni am*
phoras centum,Clit) cados centum in conuiuia diftribuit. Nam faler*
num Italicu,Chium Grgcum erat.Pro ualis uero genere Latini eo non
raro u tu n tur. Sic Columella cadum picatum dixit capite fupra citato*
Poft lep tim um diemoleum depleto: quodreliquum eft mufti picatc*
cado recondito. Martiališ quocp aitv
In uaticanis condita muftacadis.

Hinc dimidiuscadus,cuiušmentiOnemfedtPhilochorf

rus y/7Hoc70i<fU  ut fcribit PolIux, Ab lpfo fit& quodeftca

d 4 dalis

44 BE MENSVRIS GRAECrS-

dalisThcebitformareaGrax:auoce,Romanis tarneuftfata^tale cJeno*
minatiuum,qualeeftapud Plautum congialis:apudPlinium,urnalis:
apudCatonem,femodialis. Significat uero rnenfura cadh

Sic fcribitur panes qui dfjs ofFerebantur fui(Te non fecus ac

placenta a Catone femodialis, quod menfura fit femodij, appellatur*
Prtetereaidem mefuraegenusdicitur «6f «iuoy  utfupraprobaui. tum
etiam & s anvtop*  quoduocabulumtanquamnon£atis Atti*

cum propemodum rerjcit Thomas magifterin Atticorum nominum
Eclogis cum ait, ci^.q>o§iAJ3  At>S uh sA fu*®', fthdl  *t67§HT«s, SKodTU/ts 1 .
Ideft. Amphoreus dic, non ftamnos,necmetretes, etfi quidam dicat.
Miror nonnihil, eum de ftamno fic cenfere, cum Ariftophanes in ra*
nis utatur: ait uero.

or’ iyu pSl/ Atovvovs v 103 safiviv.  Id eft.

Quando ego Dionyfius ftamnrj (Trn filius*

Vbi interprcs inquit vpg  s etfivfo7nxf vTpvoictp , vrt&dln b div (§P
skiiviv  JBaMtO.o dl Aiovvods  e’s t i> omy soc(xviot dl  H 9 tl socfr

1 >V5>?vs btnq>o $&s t5> ohff qct<riy,  Id eft. Filius ftamnrj dixit tacita figni*
ficarione.quandoquidem uinum in ftamnium mittitur. Dionyfus ue*
ro per allegoriam ad uinum refertur. Stamnia autem 8č  ftamnos am#
phoras uini dicut. Ide Ariftophanes in Telmiftenfib. ut Pollux citat>
chvTt yhz sed (IVOV ihfo  H 9 U flOf  ^ Id eft.

Vini uenire Chij & unguenti fimul Stamnon

Magis autem miror lpfum putaftemetreten Atticum uerbum non
cfTe,cum Demofthenes eodem Polluce referente ea uoce lit ufus ‘dixit
uero oin 1  dss&T ufum eius antiquum fuifte e latinis etia feripto*

ribus Catone & Golumellahqueat, Sed noimmeritoquifpiam nobis
obiecerit Metreten no duodecim choum,ut dixi,capacem efte.fed de*
cem tantum,quemadmodumDiofcorides feribitin uinoe' ueratro ca
feeto his uerbis. dl b {arf hths  yhi3.i.  Id eft.Eft autem Metretes

choum decetn.Cui plane Budeus acceditFannrj afleuerationereie&a«.
Equidem malo hicin fententiam Alciati ire,qui putat. J&. detritu*qua*
le non raro temporis iniuria ueteribus codicibus accidifteobferuart
poteftac./. folum relidum pro ijB. ficcplegendumetiamapudDio*
feoridem X° i9 *  * Mouet uero me ut Alciato potius aftentiar hoc»

quod e caeteris omnibus,qui Metrete capacitatem explicarunt,duode
cim choum efle colligi pofsit.ut Nicandriinterprete,Fannio, Diofco*
ridis & Plinrj uerbis collatis, denicp Cleopatra, ut in Georgicis, ubi
eiufdem capacitatis eft,^xplicabimus. De Metrete plus fatiV nuncad
Choaueniamus,quem fextariorum eftefex eifdefereautoribus often
di.Quid uero dicemus ad diuum Hieronymum, qui comentariorum
in Fzechielem libro primo Choa Atticum, fextarium Italicuefte feri*
bitv Alciatuš, qui hunclocum aduertit, duplicem eos habuifte Choa

putat

LIBER ŠECVNDVS 4*

piitat *ait eiiim. Quo fit neceffario ut duplicem Choa eos habuiiTe di*
fcendum liralterum^uo in humidis forte utebantur minore* altcrum
quoin aridis maiorenr uafculum enim triticeum Chccniceanguftius
tiullum ipfi habebat.Sic Alciatus.Maiorem Choa qui (ex comprehen
dit fextarios rerum liquidarum potius quam aridaru menfuram fuiffe
fatis teftimoniorum,quibus id ipfum probatur,fupra retulrminor uU
lus fuerit,nec ne, expendamus. primo tamen audiendus eft Alciatus,
qui his uerbis aftipulatur Hieronymo,Quam lententia ne improbem
autoritas quocp Plini} facit, qui libro decimoquarto deNedarite uh*
no uerbafaciens, quod apud Diofcoridem fieri legerat, uncrjs quinq?
radicis <si3X°* S  quinq?muftiadditis,uertitin fextariosfex,ut Atticu
Choa apud autorem:quifquis fuit feu Diofcorides feualius undeipfe
accepitdegiffe eum credam.Deeo ctiam intellexiiTe Athenazum arbi*
tror,qui Rhytonicuius uafis etiam Martialis meminit: defcribes ftmiai
leeffecornui dicit, &duos Choas capere,& ideofolis Heroibus dari
utpote bibacioribus. Nam & regibus Spartanorum in conuiuio coty
las binas dari folitum fuiffe apud Herodotum legi,eum cjcteris fola co
tyla daretur. Vndeoftendituraliquanto parciores uini fuiffe, čp nune
noftrates homines funt, Nam &C  Grscco cantio Plautiin fheho, folos
denos cyathos concedit*HofatiuS nouem *quoniam tres prohibet (u*
pra,rixarum metuens tangere gratia. Haecille. Quibus fi accedimus,
fuit alter Choeus etia Attids in ufu.Sed depriori no puto facile quen*=
č(uam,qui noftra legerit^pofthac dubitaturum,quin etiam Alciatus ip
fum afferuit. In altero non abfcp caufa poterimus affenlionem fuftine*
fe.Nam apud Athenseum libro undedmo iuftum Choa,no eum, cui
fextari) capadtas eft,accipimus, Quid enim miru §vyp  poculi genus
fcapere duos ChoasCcum iAiq>cts  tres capiat? aliud poculi ge

nus Metreten? Aitenim apud eundem Dionyfius Synopeus*

Id eft, Dinus magnus capiens Metreten * Sic enim feribit de pocu*
lis Athenseus* Apud noftros etiam funt poculorum genera argentea,
plumbea,uitrea, lignea, quac plus quam duos Choas capiunt ♦ quibus
epotandis hofpites bibadores excipiunt diuites otiofr quod no com#
tnemoro,quod iri laude ponam, fed ut probem talia pocula Gradis in
ufu efle potuii!e,qui fuerint bibacifsimi.De quibus Chain eleon apud
eundem Athenecum,cum retuliffet quofdam pluris feriffe ebrietatem
quam diuitias,ait, ara i^ovt is  A tcwthq JI

ugiTVicpttffovcn ihSV' YV oivopM^t  $ 7z* {nya?voz r mi> \v.f
7roofL<x7iTrt^lcfict yifcvi  vis d\uu<xsous.  Id eft. Non enim habentes a^
liam uoluptatem hac neephoneftiorem, neq? magis in promptu,meri
to ad ui num confugiutit* unde & ingentia pocula familiari| fada funt
magnatibus t Hiec ilk. In dic etiam fefto,quo inferias agentes, poculis

certat

4^ de mensvris graecis

certabant, quem inde ^o&s  nominauerunt, qui casteris prarbibebat,
•n§6fLcc)£9  uero ab ipfis appellabatur,uelut pra?pugnans,quatuor cho
as ebibebat'quod fi tantum quatuor iextarios bibiflet, tanquam ftre*
nuiim potatorereliquis immerito prefeciflfent. Vtigitura tribus con*
grjs epotis Torquatus Romanis Tricongius, Plinio referente didus
eft, ita 7 j§ 0/U< !C X® - ' ille Ttojcepu^svs  dici potuft* Atcpis nondurti ur*
narti uini bibebat, deftint enim duo fextarrj Romani, cu Maximinus
Imperator amphora 5 quse duas urnas integras capit,fi Capitolino ere#
dimus,dieexhauferit* Quemadrnodum uero hicamphoram Capito#
linam bibebat,ita Xenarchus Rhodius,eodem Athenaeo autore,pro*
ptermukam potationem didus eft Metretes* Athenaeus igitur,cum
dicit choa, non intelligit fextariuni,quod Alciatus uoluit,Quod uero
Lacedemones in conuiuijs parciores uini erant Lycurgi legibus ficin
ftituti,ut ab his et ali)s abftinerent,nihil hic probat,aut improbat.Sed
Plinius facit ne fententiam Hieronymi improbet Alciatus.Cčrte fem/
per is congium uertit, ut fupra probaui * hoc uno loco excepto,

quem deprauatum cenfeo,Diofcorides enim ficfcribit« <>cAUui7ttfiTNS
nr tAijv/V, o\mi oi A <ru(iq>v r f>{J 4  o l A ifiouap cpKofioy t

o i A bgisioi/.oiA vunrccfiop  t^Ast my.  tA^v/V §i{ug  s? v^icts^.vvMoKg

&s b86uto[j^hs  ds yc.oxs  S. ^Atfthtpus* Plinius fie tranftulit. Inuenitur
&Nedarites ex herha,quaalt) Helenion, alrj Medicam, alij Symphy#
ton,alij Idaeum phlomum & Horeftium,ali) Nedareum učcanrradi*
ce ponderis xl (  denariorum in fextarios fex mufti addita.Nos legen#
dum arbitramurradice ponderis xl * denariorum in fextarios trigin#
ta fex mufti addita. Vt enim quincp uncias in xl 4  denarios; tanquam
denarius 8c  drachma idem fint, diftribuit: ita fex etiam congios in tri#
gintafex fextarios ♦ Incertum uero eftan illud trigintalibrarij alieuius
incuria,ut non raro fit,fit omiffum,an lpfius Plini) negligentia eadem
illa qua fčribit ochram ex rubrica fieri, cum rubrica fabrilis ex ochra fi#
at ut in libello noftro de re metallica indicauimusX)uem Erafmus Ro#
terodamus rei literari? noftra §tate fa<;ile princeps,8d P.PIateanus gra
maticus nobilis ac medicinam ftudiofus nuper ediderunt.Quod fi quis
inalitlegere,in congios fex mufti addita,quiaali)s inlocis Plinius non
confueueritin congrj locum totfextarios,quotcapit, fubftituere, per
me ličet, Sc  idem erit * Prseterea fi quis aflentiens Colenucio contende
re uelit Plinium Diofcoridem no efte imitatum 5 fedalium quempiam
qui fextarios fex feripferit, tum nihil eft quod Alciatum mouere pofe
fit Plinius quo fententiam Hieronymi non improbet*Nam quod ipfe
čredit Atticum Choa Plinium apud autorem,undeaccepit,legifle,hic
nimium eft credulus, pacetanti Uiri dixerim. Sed reuertar ad uinum
Nedaritefrid qui hodie parant,in mufti menfuram amphone Roma#
n te, non ultra quatuor uncias inulte campane fiue Heleni) conrjciunt,
f nifi

LIBER SECVNDVS 47

nifiquodi'pficoquunt. Ar fi nori coxeris uerum tribus menfibus, ut
Dioičoridcs,antequamdiftimdasfinas feruere,fatisualiduerit. Qua
dei?eftquis fic,utuerba Plinrj leguntur,compofuerit, non uinumcon
ditum, fedomninopharmacu quoddam eftkiereft enim Heleniurn
perualidummedicamentum.Denic^fi Atticorum choeuseurdem ca
padtaris fuiflet, cuius fexrarius Romanus, quis credet celeberrinios
Grazcorum medicos,quos fupra commemoraui,& hic maluifte iexta
rquocem corruptam in fuamlinguam de Romana transferre, atque
appellareCcumeius locum ^o£už?  tenerepotuiftet,perinde ut
Congp X* 2  obrmuk, 8c  Hemina; hj>tvAh.  QuofitutHkronymilo
cum putem aut deprauatum, aut ualde neghgenter ab ipfo fcriptum*.
nam AtticumChoa, SC  Iralicum, fiue Roman um , fextarium eiufdem
capacitatis menfuras efteHteronymus,paceuirifandifsimi & dodift
firni dixerim,fi uiueret, planu facere nullis (opinor) grauibus teftibus
poftet. Sed quid dicemus ad Suidam 8c  Ariftophanis interpretem iit
Equitibus,quificIčribuntC’ )(5s.fit§op ktI/ko? ^sofč// hstuAccs oxtw,
Hoceft, Chus menfura Attica capiens cotylas odovNonne hacc fi uč
ra funt tune Chus non eritfex,fed quatuorfextarioruuv;IlIaautem u*
truncjj ex uno aliquo fcriptore,ut Sc  alia perm uka, excerpfifte perfpk
cuum eft, Is uero mihi uiderur huius menfurar capacitatem cotyiis Cie
orgicis explicafte,quaetredecim uncias menfurales & dimidiacapiur,
ut in Iequentibus oftendam 'con cinebat enim quxcp coty!e tres quar?
las fextarp,atcp ita lemper tres Iextarf) quatuor tantum emekbant co*
tylas.quocirca idem eft dicere Choa Atticum duodecim efte cotylaru,
quas nouem capiunt uncias,fiue odo,ut ille dicit, quse trededm 8c  dk
midia. Tum etiam quod ita fitintelligendum, ex Hefychio percipitur
qui fcribic, Hiu<Pood\i{g: 7 , i>  T Id eft. Semiduodedma medimni

pars Hemichus eft. Ergo duodecima eftidem quod Chus. Cum aua
tem ea ipfa fit quatuor chocnicum,ut infra explanabitur, Chocnix ve*
ro trium cotylarum,necefteeft quod Chus fit duodecim medicus nie*
dicarum,Georgicus Georgkarum.Quod fieri non poteft,nifi Suidas
&interpres Ariftophanis cotylen accipiatrt Georgica, Poftremopro
portio lila fefquialtera latis indicat Atticum Choa efte cotylaru Attk
carum duodecim quam proportionem Georgicae meniurg omnes ha
bent ad medicas.ut poftea oftendam. Itaq? nifi iftis mouerer, dicerem
Choa medieum duodecim efte cotylarum, Atticum odo. Sed alius re
pentenos pungit ferupulus, idem Suidas inejuit, \oos  tP/fhv.

Juo  ftsiz/.^ofcvs <flt§.  Quibus uerbis fignificat )^ovs unius fyllabg
circumflexum,efteduorum fextariorum. uero di(yllabum ac*

centus acuti, fex. Quam difterentiam efte commenticiam8č futilem
quilibet exautoribus quos citauimus intelligere poteft. Nam meafu<
raeademinterdum x<>0$  diciturabipfis,imerdum X°^£. Necp fuit

ullus

40 DE MFNSVRIS GRAEClS

ullus m ca fententiaChus duorum fextariorum* Errorem uerolibra*
rio, ut ego arbitror, ignoratio notarum attulit.fcriptum erat yolvi  k.©-*
hacnota g . deinde c/dftstf, declarationis caufa‘quod quifpiam iu*

brarius legens \oog  tanquagenitiuus edet a hancdidTerentiam
interes &C)<ows  confinxirquod neminimirum uidebitur, qui ad*
uerdt in libello de ponderibus & menfuris ubi fcriptum ede debet
7 >l>  a quoda qui notas Iegere nefciuit (mxs

pro ^oli/inas  fadurn * erat uero hsec nota ^  acs. Seddehis&dmili*
bus quifqj quod uelit ftatuarego nihil adeuero, nequae corrigereuo*
luerim,deprauade dicar, Veri limiliaenim afferre foleo,quae d quis le*
uia &infirmaedeconuincatgrauibus & firmis argumentis,non mul
tus cedam, Certelibros deprauatos mukam rebus obfcuritatem attu<
lide,8£ex ea deinde uarias 8c  falfasopiniones exortas ede, nemo opi*
nor,negabit, Quid uero hoe in locofaciemus , d non idem contigide
dixerimus,ac pro uno Choe Attico,fecundo quoda partu natos qua*
tuorCPrimum duodecim cotylarum,qui uerus eft. Alterum odo, qui
aliquo fenfu uerus ede poteft.Tertium duorum fextariorum,id eft co
tylarum quatuor. Quartum huius dimidium, hoc eftduarum cotyla*
rum, Qui duo,d quid ego iudicare podum,ex nods quas homines re*
rum imperiti Iegere nefciuerunt nobis gignuntur* eo enim fua infcitia
funt progrefsi, ut modo non unius cotyles Atticum Choa conftitue*
rint. Vtdeniq?fim'am, Attieus Chus capaxeftiextariorufexdue co*
tylarum Atticarum duodecim. Nune ad |£sh/>  qui inter menfuras At
ticas receptus duplam proportionem habetad cotylen,id eft capit uw
cias decem & odo menfurales. Akiatus uolens Graecum fextariuex*
plicare,totidem quid€m unciaru ede dicit,fed ponderalium, quod fa*
tis ex unciaAnterpretatione liquet, quaecuiufmodi fit libro quintoin
ponderibus Grascis expendam. Ego nefcius fum praeter Romanum
fextarium alium ab autoribus explicatu, quam qui cotylas Atticas dua
as capit.Sed audiamus quibus fua probet. ait igitur, Sed & Grseci
S»P  fuum,quem fextariu Plinius foletappellarejibrzeedefcripferunt
unius,item<^ femifsis, dc Paulus Aeginera,dc 8c interpres Nicandri,
dc&Suidasipfeindidione Mtc/kui/©-' prodidit. Harcille, QusePau
lo Aegineta? adieda funt, due ipfe, duealius eafcripferit, Romanas
menfuras explicant diuerfis liquoribus refertas. inter quas olei fextari
us penditlibram & femidem.Liquetuero indeetiam nonnihilRoma
nas ede,quod orditur dc: k tfxfucp  'nvt?<iKoy  id eft Amphoraltalica.Ea
dem explicatiomenfurarum Romanarum eft in libello de menfuris 8C
ponderibus.unde coniicere poiEumus £>C  hic utruncp ab uno aliquo iU
la fumpbile,aut alterum abaltero.Sed dicetquifpiam,quidcaufaefuir,
curGraeci Romanas menfuras explicarintC Eftquodhuic refpondea*
mus.Nonnulli Gred, quiRomae medicinam exercueruntfcripferunt

libros

/

tIBER S E C V N D V S 4^

libros cle medicametis in quorum compobtionibus fiue mixturis Ro*
manas mefuras ulurparut,partim eas Atticis,partim latinis nominib*
appellantes,ut paulo poft oftenda ♦ quod aut olei fextarium nonnulli,
qui expiicarunt menfuras, tantum pdiderefcripferintdibro tertio de*
clarabo. Deinde dicit Alciatus fic feniire  interprete Nicadri, qui cum
plura his uerbis no  habeat. o  £(s«s A/t f Hiu<r&oc(f t  Id eft.Sex

tarius habet libram unam & femiftem,non poteft fatis intelligi quid ft
bi uoluerit. Si enim poderales acceperimus de Romano fextario, olei
pleno,eft di<flum,fi mefurales de Attico. Pori o Suidas intellexit men/
furales,unde etiam Atticum fextarium, ut in aridis exponam. Pergit
Alciatus * Huicfententiazetiam accefsitSerapion Arabs medicus qui
apud Diofcoride libro primo capite de pinu, quod Grabce legi tur tres
cyathos,quatuor uncias ipfe tranftulit,conftatautem cyathos duode
cim in fextario efle.Sic lile. Ex quibus effidturlextarium Grascum (e*
decim unciarum efle,quod nemo prodirreddunt igitur hsc c Serapio#
nis,ip(Ius Alciati fextarium Grarcum magis ambiguum quam certu.
Budseus autem menfuras Romanas Sč  Atticas adeo putat eafdem, ut
eo deueniat tandem, ut credat Parrifios fuos etiam Solonis meniuris
& ponderibus uti,quia arbitratur fe probafte, ipfos uti ud hodie Ro#
manis.Nucad Cotylen Atticam, quac medids potilsimum fuit in ulu
Galeno tefte qui libro primo de compofitione medicamentorumfe*
eundum genera fic fcribit. tn 'aroMc?// 7 izkXou

ds? tdGv'?  JUujikiittos yv$ijaty7vcfafi<xiCt>p,isoy<G:(rkiMniti Hj/bvot
(JLultfcn \Y.hvoiMjnvXny^icruii Wr txuq  A i7fai>

qvi/ix,  Id eft. Exmultis medicamentis olimconfcriptis,priufquamres
Romanacin tantam poten tiam uenirent, co n iecf quamilli nominant
CotyIen,parem efte uncijs nouem librseRomanis nune  ufitataeJdem
libro fexto eiufdem operiš» duos xvifši TF . #. t iivrgiH&p
tfyyu>ii bc$iž(/ \[x v »umi rcy ’(A ouop, oos ytyvi<d?  T t| kotu  Ac«// hyy\*
ag.uJl, uvrf Mas. ravrF Khfcag ^rfincas fanctiuous  0 3  *

Id eft* Confentaneu igitur eft Andromachum nouem unciarum men
furalium oleum ricininum cenfere efteinrjciendum, ut fex cotyle fiant
unciae mefurales quatuor 6C  quinquagi n ta. quod idem eft quod librte
menfurales Romansequatuor 8c  dimidia. Hsecille. Ex quibus intelli*
giturmedicos maxime ufos Cotylc Attica atq? ita etiam alrjsmenfua
risfecundum proportionem quam habet ad cotykn.Quin etiam Pii *
nius idem fentit fcribens.Fereenim Atrica obferuatione medici umri
tur. V ndeego motus has menfuras medicas appellaui.Sed hoctamen
in uniucrfum uerum non eft. nam rjdem Graccorum medici interdum
Romanisurunturmenfurisnomutata capacitate. HincPliniusrede
& prudenter dixitferc. Id ipfum uero probandum cenfeo uerbis auto
rum.Sicufurpat AmphoramRomana Diofcorides libroquintode

e Uino

ČE M EN S VRIŠ Gft AE Cii

uino abfinthite. si $v  $ Tis.!**  H9«.».fts«i2 T/TOAuuSg Kipa piti y tufa*
recs oc-J-ivdiv trouiDiS  A hyxy trixy.  Id eft. Hi quidcm ocfto Sc  quadragin
ta feecarijs Rpmanaru amphorarum mifeetes abfinthrj libram unam*
Andromachus uero fic ufus eft congio Romano,quod declarat Gale*
nus libro fexto de compofitione medicamentorum fecundum locos
his uerbiš. r x v ^ X 0 ^  M6 ^$4  •> vv^si  s. t

Id eft, Multitudinem fiucci choeos eftepracipitmen*
fura,hoc eft fextariorum fex Romanorum Jubec enim Andromachus
cx fententia Galeni, fuccum mali punici in medicamentu in 1]cere men
fura congrj,qui Romanis eft fex fextariorum. S ubije it nanep.

iocTgdVajZf 7 vt  wccvto T12  7NS vroAtuig roUiTHS (itT^cig . quoc!

eft, Cum enim Romae medicinam exercuerit omnino huius urbis uti*
turmenfuris. Verum non modo ficinterdum ufi funtChoepro Con
gio Romano,qui uincit Atticu integra libra, & xeftepro fextario Ro«
mano,qui Atticu fuperatduabus uncijs mefaralibus, fed & Heminae
uocabulo, licetraro, omnino Romana menfuraindicare cum uellent*
utidem Andromachus iuniorapud Galenude compofitione medica
mentorum fecundum locos libro 7, aivcgfofivAct^  mepcoyn.%*
VtopHtdv&p.  Hoceft, Deinde inrjce nucum pinearum exiccatarum he*
minam. Epicharrni quocji uerba commemorantur haccab Athenseo li
broundecimo. ty 7 n&f/ u^copc/} 7 tha<noy x^ lcc f > W  e/lt/o. Ideft.Et

bibereaquam duplamcalidamheminasduas. EtSophronis
^o(ninuoyrQi)H{jdi/xi/.  Hoceft. Subuertepuer heminam. Hincconfj«
ctrelicetiam olim Grascos hac uoceItalicaufos,quam Diodorus in li«
bro deuocibus Italicis eftinterpretatus, ut ide Athenaeus feribit. Ifta
exempliloco fatis nuncfint.in quibus non obfcurecernimus,Gr3ecos
etiarrfipotifsiinum medicos, Romanas menfuras ufurpare, easfp ali«
quando fignificareRomanis uocabulis*a!iquando fuis,fed fereadrjci«
entes differenticc caufa uel /toAiko//.  Quidam igitur cum d»

tunt cotylen,nihil aliud intelligi uolunt quam nouem uncias menfura
les,quas eft Attica. AIrj decem,quse eft Romana hemina, Nonnulli li«
bram menfuralem Romanam. Cum enim inuenirent apudlatinos li*
bra pro menfura,necp uellent diftione Romana uti, necp haberentip*
fi menfuram,quxilli prorfus refponderet,cotylen ut qu£e proximain
eapacitate elfet,tranftukrunt, Licet Galenus ac alrj quidam non fpre«
uerint Romanam uocem, fed ea ambiguitatis caufa uitandae uti malue
rint.FuerutnancpRomanisinfignes medici, Antonius Mufa.Aelius
Gallus. Cafsius.Apuleius Celfus.ScriboniusLargus.Valens, acalfj
nonmjlli,exquibus non pauca medicamenta in fuam linguam Grseci
couerterunt. Sed quod ita cotyleinterdum utantur Galenus oftendie
lib. Iexto de compofitione medicamentoru fecundum genera de Aiv
dromacho filio loquens, ths  ^ncti^s  A/rrgas

t

LIBER SECVNDVS *tl

{li/titimvaca, vwui <fl vjrvActs tIu> <tuvhSh 7p$l  t  TtfTžf

^AiTTCdp CifKpl$Ot&yt£Cp,<=lT b'A'X f&?%IKU>p b^liSp^&Tc  /‘doA«« /ižf
AfcTDa T& nsrvAup  en Id eft. Omnino certe oportebat ipfum Roma/
naelibras mentionem facere * nuc autem cotylas fcribit ufitatam de hac
menfura ambiguitatem nobis relinquens,ari nouem unciarum inenfu
ralium an duodedm cotylen efteuelit.Sed planius id diciclibro quin*
to eiufdem operiš. ml vjjln ml zsap cv£? 7i$6o$qv iiTpp W  7t§do7&) toj/
<&  t *azojivnti<x.7Toy , oog \yyyo?ei ml  T iTcthrudHp byyi(SpJ . tu/j aprvAnp
l?y, \iotdcJ7rp  7ins ^ ^ W /$. \pijbJ.hA&p^g uhAoi  KtA rfl/V

ot/',  Quod eft. Atqui totum hoc iam antedixi in primolibro horum
commentariorum,quodlicet CotyIen nouem unciarum Itahcaru effc,
ut quidam putarunt *Iicet autem SC duodedm inrjcere, utaJrj iubent,
Haec ille. Quiigitur nouem immittut Artičam accipiun t cotyIen,qui
duodedm,libra Romana eoloci fignificari arbitrantur.Clarifsimede*
niq? id ipfum apparet ex his Galeni uerbis que funt in libro quarto de
tuenda fanitate, Isto  A t pSvlAcuop j.t/m  t y<yzft(z$iui£i/. ciovz$ ‘nvtklcc
Y o-ftjblvop, IfLfc&hKioŽa)  A €is  TO5 ©Rperi m^b/Aetg, (io<Ai(§h’ Itvc

Amss? t 6> Gur<4p{ioiT(§h*  O 5 ? ihčcrug . vo-dp  A t kjtvA^p  iivtAimp  «5  A/ uj
cuofičcfacrt . Id eft. Efto uero eius generis oleum cui relaxandi
uis^nftt, cuiufmod^n Italia Sabinumeft. Conijdes autem in quinqj
Sc  uiginti Cotylas ieminis abietis modium Italicum. Sint uero cotylae
Italic3e,quas utiq? 8č  libras nominant.Rerfpicuu igitur eft quod Gra:*
ci medici nonunquam Cotyle fint ufi pro libra menfurali.Galenus: ta/
men acalrj quida libra:uocabulo frequentius utuntur. Sed Guannus
Veronenfts 8c  Gregorius Tiphernas excufari non poflunt, quqrum
alter in Strabone An.«»t?T</A§i/s tranftulit decem libraru, alter ocTuanp
hj>?vALtv  acetabulum Atticum,necLaurentius Vallaquiin Herodom
to kptvALu/  Sextarium interpretatur, Ime Artičam fiue Georgica ac*
ceperis. Habuerunt enim bi Romanam uocem Hcminam qua, quod
ad eam proxime accedat, potuiftent uti, fi hoc uerbum omnino red*
dendum putarunt . Poftremo quidam medici uel quia abhorrerent
auocefextarrj, quae Romana eft, uel quianon haberent menfuram
perquam proprieredderent,cotyles uocabulo pro eafunt uti*quemad
modum etiam PlutarchuSjUt fupraindicaui,locum Liurj uertes. Hoc
iplumuero Galenus quoq?mihiuideturoftenderelibrofextodecom
pofitionemedicamentorum fecundumgenera.quem locumquiadi*
uerfa: fignificationis cotyles ibi meminit, omnino afcribendum puta^
Ul- 01 fi\  w *nts&soi  T Q t  (peta 1 p

%tonctiv.yj$. Ait^ocs  ,Tiwv 7 rdT ictlpuip  71 /touq  cpc^pLotAiLcri  jSi/iASftS
jkjmuiirpHV hjituAvp  , km oi JI tOj  Tjfi, (peter t p ‘<sy j ,ithp k®  odjT&p  A iyt.
c5j*. 1(^(5& : 7r|S/v jtiftfj  Tiai Alr^ccp crtuiHdcogbeoptocJfvmp, VjSh JIti*

i'©-’ tjuvG;Ailoer^iHKodJlt^ byy'icts joopuzhcisl^&p tIuj  $ r rw.g <p<xf*

e z tletvhuri

yl DE MENSVRIS G RA E CI

fuetuiim fclfcteis y<.y^otixiJLyvHit \zsot  Urg<8(/  jcptz/A^/.  Idefhltaq?ma
ximapars eorum qui de menfuris & ponderibus fcriplerunt, nouem
dicunt unciar um librae Romanas Cotylen definita a medicis in libris
de medicamentis confcriptis. Alij autem duodecim unciarum dicunt
ab ipfis dici, ficut Romae olei libram de more appellant ♦ Audiui uero
quendam qui cotylen dicebat habereuncias fedecim definiram a me*
dicis in libris de medicamentis feriptis. Hace ille. Libro autem primo
eiufdem operiš adrjcit c/i'fLOifo^  ut prorfus fiat fextarius Romanus*ait
uero. §xc/i'co9 <f cc%>7ri7i}vG:,  xay Uck ouA^  h9« vyy'ut<} tUjjiij*

n ^3cSoiiiiidx,^giSoi r 7if^vtoi  <p#<rf Hoceft. Facile autem ded
dit.licet fedecim uncias & duas eius partes cotylen habere ftatuamus*
quemadmodum nonnulli aiunt.Sed dicet quifpia,quomodo pro fex*
tario Romano acceperunt, cu tres uncias atep tertia lpfius pars defint
integro fextario,qui eftunciaruuiginti? id libro fequenti expona.nuc
fatis fit hac uarietate cotyIes indicalfe.qua confiderata medici qui Gre
cos Iegut diligeter debet aduertere,quid cuicp compofitioni coueniat,
aut quae na uires medicametoru e mu tata cotyle foleat oriri,Haec de co
tyle.Hic uero mihi cu Portio prorfus negotrj nihil eft,necp cu Budalo,
qui deGrgcis nihil fixu ftatuere fe poffe dicirquandoquide Plinius id
pradare no potuic. quippe cu nec ipfis Grarcis de ea re cSueniat • quas
pro locoru, urbiumčp uarietate ac temporu fortade identide euariarut*
Sic Budazus. Cum AlciatO autem parum habeo negocif qui Grcecos
fuo fextario decem odo uncias attribuere feribit, unde fit cotyle no
uem unciarum * fi igitur uncias,ut paulo ante dixi,intellexi{fet menfu*
rales, quemadmodum ponderales tantum nouit,uere dixiflet, modo
explicaffet etiam qui Graeci, fed hoefortafife leuius. illud fortuitum,
quod nonfentiensbis Atticum fextarium explicauit. primo cum ait
Romanu pendereuncias quindedm: pendit enim tot uncias Atticus
oIeo,ut dicam libro fequenti,refertus, minime uero Romanus, deinf
de cum decem Sc  odo unciarum afiTerit Grascum ♦ Eft enim tot omni*
no menfuralium Atticus. Haecnuncfufficiant, nam fupraeius argu*
menta, quibus probat fextarium Graecum, expendi. Atcp tantum de
Atticis fiue medicis menfuris liquorunvquas fateor, utpondera diui*
dam libro ultimo huius operiš,diuidi polfe in Atticas puras,&med i*
cas,quae partim fint Atticg,patini Romanae,fed ad Atticam rabonem
translatas.Breuitatis tamen grada id ipfum hic facere neglexi.Ne uero
iftaparte etiam quippiam defyderetur Puras Atticae funt. Metretes*
Chus.CotyIe.Oxybaphon.Cyathus.Myftrum. Cheme. Cochleariu*
Medica: autem SCiUx  & prasterea Sextarius atep quartarius,quorum
huncipfi T<.Tvcfy{>,  illum ftsktf appellant. lam aridorum menfuras
eadem radonetrademus. op.uJiiftv®' h  dl X 0lvt ^

Ti/Avis y. 3 us  .o >LP7iA#s t j3,« <fi  o£i/J3>*9« dt . y  </|

b$6$tzq>op

LIBER $ E C V N D V £ 'fi

o$vfi>ct<p6p MmŠop,ccg, o JI uval)©' nj^hiocpiaj,  Quod eft. Medimnuš
tapit chcenkas odo Sc  quadraginta. Chčenix cotylas tres uel {etqui*»
fextariurn. Sextarius cotylas duas. Cotyle oxybapha quatuor Oxyba.
phori lefqukyathum.Cyathus cochleariadecem.Quoniam uero coty
lecapit noueuncias menfurales fequunturhaec.MedimnUs capit cen#
tum d>C  odolibras,Chdenix hbras duas 5 C quadrantem.Scxranus im*
cias odo & dece. Cotyle nouem, Oxybaphon duas & drachmas du*
as.Cyathus lefcunciam.Cochlearium drachmamunam,fcripulum di
midium, grana duo & duas quintas grani. Ha* funt A trka: men farse
ferum aridarum,medkis maximeinufu, quodrurfus enitar probare.
Mediirmum capere odo bC  quadraginta C h ocmica s m Georgfcis plut*
tibus explkabo, nUnc hoe Suida lufficiat.

(juh,  Id eft. Medimnus menfurachcenicum odo bc  quadraginra. Huc
uero medidsin ufu fuifte probare nequeo'magnis enim menfuns pec
raro utuntur.EChocnicetamenis fequitureidem Suidelicfcribeilti,
Uli<Pt t UV03 {J.W§0p K^l\j §»?<$[/ olop ZSVg&p ViKflO&p.lAcPlUVOp Jv /noJlicep.S*
KS W/ (iW?ep ^su>p.o^' t  vjsi ft.iT?u>p.  f«, Id eft- Medimnus menfura eft
aridorum uttritici uel ordei.Medimnus igiturmodioru eft Iex, ut fic
lmenfura fextariorum duorum bt  feptuaginta,fiuelibrarum cen tum ct
odo. ItaSuidas. lilud uero fexmodiorumeflemedimnum,dehocno
eft intelligendum, feddeGeorgico.nam illemedicus aut modiorunt
Romanom tantum eft quatuor, ac fupereft fefquifextarius exada ra=*
tione. Aut modius folum modo eft fextarioruduodecim Atticorum*
quorum prius modiorum numeru minuit, alrerum capaeitatem.neu*
trum uero cum Ueritate confentit.Sed de his plura in Georgkis.In ca«*
dem fententia, in qua Suidas 5 eft Aldatus qui ait. Cenfeoiguur Me>
tretam,Cadum,Medimnum,Amphoram A tercam eiufde fuifte pon*
deris.H^cille. Sed animos noftrosreuocemus ad memoriam eorum;
qusc fupra de Metrete fcripfi. nempequod & ipfefextariorum fit duo
rum & feptuaginta, & libras menfurales capiat centom & odo 'unde
prorfus eadetrr capacitas eftet.Itacp fi uno eodefncjs liquore impleren*
tur rherifurse ilke, is'q? pertderetur,idem pondus proueniret. Sed quic£
de hac refentiamus, in Georgicis ftatuimus uberius explanare. nune
ad Chccnica ueniamus *qua tres cotylas capere declarat Cleopatra hk
fte uerbis. X^<j hjtuAccs  rf  ek, s x8/iw Jjpayjx.o:< 2 .  f7r«r

Chocnix habet menfura cotylas tres,pondere uero drachmas centumf
8c  odoginta. Ex his licet primo cognofcere Chccnicem trium cotyla/-
rum medicis fuifte:deindeetiam tot,quotdixi,unciaru menfuralium*
qUod ipfum tamen melius intelligetur ex libro fequeti, in quo rerum,
quasmetimur,tradampondera.quotenim drachmas Cleopatradefi^
nit,tot pendit oleum. Igitur fi Chccnix tres continet cotylas, continc^
bitoinmnofefquirextžtfiu* Quin-čriam Diofcortdis & Plini] loctcoP

e 3  lati

54  DE MENSVRlS GRAECrS

lati fic choenicem in ufu fuifie demonftrant. Diofcoridis eft demno
quod fit e palmis > <pohtf(gs  tos  wftWQf3S jS«At @9

Suwlw Tit^hh^vIjcu  -Gsv8(t.y/t  K9u <foq>w(i){Jiy/W mniosta*

(itfco. y <fi 'him fiišu&oo » cfi 'fig %WH§tp  vc/kr©*

2 <dx 3  ♦ y . Quod Plinius ficreddidit libro quartodecimo capitefex*
todecimo , Prcmmumtp ei e palmis quo Parthi & Indi utuntur & o»
riens totus . Maturarum, quas uocant& Chydcčas, modio inaquae
congqs tribus macerato expreflbcp ,In decem choenicumlocum, mo*
dium iubftituit, Efficiunt enim decem Choenices cotylas triginta, 1e *
xtarios uero quindecim, Romanus autem modius, ut primo libro
probaui, fedecim eft fextariorum , Plinius non adbmans unum fex*
tarium, modium tranftulit, nolens Grascauoceuti ♦ Quamuis minus
etiam eft, fi in Diofcoride e Choenicum partitione non ftatim Roma*
nos fextarios colligas #  fed primum Atticos, deinde ex his Romanos,
Sed Laurentius Valla alioqui ob latinam linguam a barbarie uindica*
tamfummalaudedignus,ualde errauit Chcenicauertes in Thalia He
rodoti modium.Tum in lexto libro,qui infcribitur Erato, parum me
morpriorisopinionis cflvo ptohu^gg  duolemodiareddit*quemCceli*
us in opere antiquarum le&ionum non fatis diligenter antiquas men
furas excutiens fequitur,Porro chcenice non raro utunturmedici.Na
Chryfermus apud Afclepiade,ut Galenus refert libro odauo decom*
pofitionemedicamentorum iecundum locos,ait* ofo& coy bc\u^icr^coif
Id eft. Erui moliti Chcenicem. Apud eundem libro decimo
Erafiftratus inquit. r(^7T7rccf^oos jifus  Mnsyiny/ng vgu <n<rncr^HS \olvt§
us.  Id eft ♦ Capparis radicis concifa? & cribratae Chccnix unus„ Hinc
fit i^^o/mo//,Diofcorides de uino e ueratro. cfyx<fl$idkoy hul^oivhusP*
Hoceft. Granorumiuniperidimidiam Choenicem, Sequitur£(sn$ fi
ue fextarius, quo pro aridorum menfura faspe numero ufus eft Gale*
nus 8>C  al i)  quorum ipfe medicamenta recenfet.ut de compofitione me
dicamentorum Iecundum locOs libro primo, Mt/p 7wy ntKuvoop  |ts lw>
a . crihii/v Gzrcfpfi.ctT©-'  |ts Hy.oc> fivfrlvitg ct. oce/icuifv  ft*

S2f v ViiJJLcrvfhctficOiv  v lasoivv  §isotg, s,  Quod eft, Myrti ni

gri fextarium unum,feminis aprj fextarium unum:fummitatum ramo
rum myrti fextarium ununr adianti dimidium lattariudadani tantun*
dem.uini nigri fextarios fex.Quod uero Cotyle fitrerum aridarumen
fura non defunt exempla,quse id ipfum declarant:fed Afclepiadis nuc
fufficiat, qui fic ufus eft apud Galenum eiufdem operiš libro nono,
Tas/s  >cpT(>Aa:s, s. At7r tipruhag , $ * Id eft,
Vifci cotylas fex.fquamae seris drachmas fedecim.gallae cotylas duas,
Oxybapho fic ufus eft Diofcorides de thymoxalme fcribes Mfiv

, cchu>y hn>y . Thymi tufi oxybaphon, ialis tantundem. Ga*
lenusquot^ait libro de copofitione medicamentoru fecundu locos

quinto

LtBER SECVNDVS

fjiiiritd mTr^iCtis  A^rS blvšctcpop.  Ideft.Piperis albi oxybaphum.De
cyatho fatis fit hoc Diofcoridis,C£eteris, qua; permulta funt,relidis. b
c/l fjtiTUTJTng )(oa  s cribsupS  -yA dl/Rtf?, /uA/rs «Acs xt/a>

(Jop ivcc>  Hoc eft, Melitites uero fitadiedo ad quincp cogios aufteri mu
ftf mellis congio Sc  falis cyatho» Quod uero cochlearium fic flt m ufu,
audiamus hocunum Galeni teftimonium, quod fcriptu eft in operiš,
iani fiepius citati, libro fecundo +  Critonis t(ft compofitio
ccy^lx 5 H9U byLyc(MV ou>a ogvJlKgoi/.t/iTgv  , jG>, Aaac cPi^K  ttp^AiV

cf[g:nx<r&Sf^ce 5  m/  'Trhii^coS^ so^ccs^tvc  'Xtuv)t>  Wteo  Id eft

Herbse pedicularis dC origani finguloruoxybaphum, nitri drachmas
duas,tufa da ad manducandum cochlearp menfura, ufq? dum os falis*
uaimpleatur*tum hians finito effluere,Ha;cdearidoru menfuris.Nue
meo docendi more maiores menluras in minores diftribuam,Medim
ilus capit chcenices xlviiu  Sextarios LXxn,cotyIas cxLiin.oxyba^
pha dlxxvi» cyathos DCCcLxnn*cochIearia viTidcxl. Chcenixcas
pitfefquifextarium,cotylas m t Oxybapha xn*cyathos xvm.cochlea
ria cLxxx*Sextarius capit cotyIas duas,oxybapha vrir. cyathos xi.r*
cochlearia cxx,Cotyle capit oxybapha inr,cyathos vi.cochlearia lx,
Cbčybaphon capitfefquicyathum.cochlearia xv,Cyathus capit coch
learia decem.lam tranfeundum effet ad tertiam fermonis infhtutide
menfuris rerum aridarum partem, in qua difficiles locos confueui £x*
plicare,fedquiapaucahic occurruntdealijs diceda,qua;demedimno
dici poflunt moxin Georgicis diligentius exponam,tum etiaibidem
<excutia quaede Choenice a feriptoribus funt tradita*nunc Alciati quč
dam expendam, qui fic feribit ♦ Metron enim ut eius poeta; interpres
atteftaturpra2cipue Chcenica appellabat, ex eo quod illa principium
lit omnis fere menfurae: quapropter Sc  a quibufdam libra dieta efffed
fmproprie»Sicille. Primum rede ex Ariftophanis interpretis fen ten«
tia fcripfit, A quibus uero Chc€nix libra fit dida nec^ ille explicat, rie*
queequidemfcio,Pergit* Videtur RhemniusPahemonnon ipfam
Chcenicem, fed eius dimidiu libram appellafle, dum Atticam libram
commemoratponderis drachmarum lxxv,  Hasc quomodo Alciato
uenerint in mentem conijcere nequeo*nec enim Fannius hoc fenfit,ne
que uideri poteft id fenfiffe,Dimidiu enim Chcenicis illius funt drach
rnaecentum odo, cum uetus mina Attica, quam explicat Fannius j
fit tantum drachmaru quincp & feptuaginta * Subiungit deinde* Erat
autem Choenix,ut lulius Pollux ;j & Suidas, & interpres Nicandri ait*
cotylarum trium,id eft,ut idem interpres inquit,feptem & uiginti un*
ciarum Graecarum, quantum uidelicet in dies fingulos panis folebant
feruis antiqui demetirfi Hasc ille.Quae uera funt,& de Chcenice Atti^
ca,quam medicam dicimus,fcripta, modo intelligeret Alciatus uncias
menfuralestfandem ait* Vndeapparet Chcenicis Attica>difFerentia

e 4 ah

DE M E N'S V RIS GRAH C IS

ab alia communi Grtccorum Chccnice, quac fextarioru quafuor eraf*
Hadenus Alciatus. Primum an Chccnix tališ fuerit nec ne,fortc non
finecaufain dubium uocari pollet Deinde fifuifle concedamus Grac*
d cuiufdam & interpretis Nicandri uerbis atcp Fannij uerfu moti, ne«
mo certeex illis communera Grtecorum dicirquarequibus in ufu fue
ritprorfus eftincertum, Palladius quidem Syrorum Chcenicis memi
nit 5 fed dus capacitatem non explicauit. Quia uero nemo nobis nomi
nat bonos autorcs qui ea communi Grecorum chccnice fint ufi', dubi
taueritquifpiam an num ex Choequi odo cotylarum elFe traditura
Suida Sc  Ariiiophanisinterprete,nata fitmfcitialibranorum al terana
uocem pro altera fcribcntium, ut cotra Cboa ex illa ortam uideripoli
fe fupra dixi. Veru de rebus incertis ut ego nihil definire uolo,ita quife
que iudicet,quod ipfi uidebit,Prtcfertim cu in ea Chocnice non mul tu
fitu fit, ut qua: necp medica neq? Georgica mefura fit Ja Ta tis dereruna
afidarurti menfuris.exquibus li auferas fextariu purae remanebut At*
ticcc. Porro liquet ex didis quod rerum liquidarum tantum menfurae
fuerintmedicac,Metretes.Congius. Quartarias, Aridaru folum Me/
dim n us et Chccnbo Vtrarumcp Sextarius.Cotyle.Oxybaphum,Cya

thus.Minoresuero,utdixi,in (equenti libro,tertio huius operiš, dili*
gentius declarabo* Sequuntur Georgica? menfurae, quae fi rei rufticae
icriptores ulil efTentreli^ufdubioproculdodius 8c  certius tradi pof*
fent. cum uero ne untis quidem integer in noftras manus peruenerit,
Sc  p/fc&jTroi/jKo//, Con(tantinodicatum,nos non multumiuuarepofsit,
Cleopatrae fceminae dodifsimae fcriptis innitemur . Quoniam au*

[ ^ hsItu^h  bš’jocc:px, J( , y>  3  b$ufixq>oy  h votd:y t  as. b JI mvocSos Ji',

Quod eft. Metretes capitamplioreas dtios. Amphoreus choas qua*
tuor.C hus Iextarios nouem,fiue cotylas duodecim 1 Cotyleoxybapha
quatuor Oxybaphon fefquicyathu. Cyathus myftra quatuor, Cu au*
tem cotyle Georgica capiat tres quartas fextarij.,erit omnino capax tre
decim unciarum menfuralium Sc  dimidiae.atepfeeundu hancproporc
tionem Metretes continet centu Sc  odo libras ♦ Amphoreus quatuor
Sc  quinquaginta, Chus tredecim cum dimidia. Cotyle libra Sc  fefcun/
nam.Oxybaphon tres uncias Sc  drachmas tres.Cyathus uncias duas
S>C  totidem drachmas. Myftrum drachmas quatuor Sc  dimidiam. Sic
reiftiodeGeorgicis menfuris . Quod uero Metretes capiatduosam*
phoreas declarat Cleopatra quaeinter caetera fic fe in Georgicis inue*
nille fcribit a.(xq>ofi.ct £iscby . As • kptvAg^, (jm.  JI lir

ofi.s.  Id eft. Etamphorea: intellige inucni in Georgi
ciš:fextariorumfex&triginta, cotylarum odo& quadraginta-Me*
treten uero fmariorum duorum Sc  fcptuaginta 3  cotylarum fcx Sc  no/

t IR E R ‘SfECVNDVS ' 57

naginfa ♦ Exquibtis quif<^ rationem inire uolens intelligetMetfeten
duos amphoreas capere.Ide plane dicidnterpres Nicandri his uerbis,
okn<poptvg |ts*s IgmisvTC&š.b^' t^hths fts«s tjId  eft.
Amphoreus capit fextarios fex Sc  triginta. Metretes duos SC  feptua*
ginta.Numerus enim ille fextariorum confequit fi in  eos cotylas rede#
geris ♦ Secundum locum obtinet amphoreus capiens quatuor choas*
quod fic probaripoteft. Chus,utiam oftendam, capitcotylasduode#=
cim * Amphoreus uero, ut fcribit Cleopatra, odo Sc  quadraginta.iu
quibus quia calculis fubdudis quater duodecim efte uideš fequit am^
phorea choas quatuor continere. Vtit aut eo Ariftophanes in Pluto*
Oift bcficposfis ohv (it&ou®' cu>8ocrniv.  Id eft,

Quin amphorsenigri atcp odori Liberi.

Et Herodotus libro primo alterius crateris, qui Delphos una cum
aureo a Crcefo miflus erat, capacitate explicans, ait. 6 <S\  čuSi*

mSi ytai?t&g, p^topice// oijj.qofio:siŠctHj)<rtvg,  Id eft, Argenteus
autem in angulo ueftibuli templi capies amphoreas Iexcentos. Apud
eundem Lacedacmones dono mittunt Croefo cratera asneum (ihyctfoi
rr£iHK 9 crivg otjiq>of\cig y^bfiouTCc,  Hoc eft, Capacitate trecentos ampho
reas continentem. Chus uero duodecim cotylas capit, ut eadem Cleo
patra explanat. T}>  ftsc<}//,# 4 H 0 Tt/Actj/y clliijo  . Rurfus intellige in

Georgicis inueni, Choa fextarioru nouem, cotylarum duodecim. Ad
huius differentiam puto Galenum declarationis gratia adiecifle r nv r Vc,
st 'riop  |tsoo// s,  quodeft Iextariorum fex, Addidit uero Sc fotLothiSp
ob eam caufam,quam iam antedixi.Sequitur Cotyle, nam fextarq ca*
pacitatis ipfius declarandse gratia mentio fada eft*qug comprehendit
quatuor oxybapha fiue tryblia. nam esedem hic funt menfura?,cum in
medicis fuerint diuerfa;. qua de re uideamus uerba Cleopatrae. v Tf t/*
fbAloy \{gflb^u$czq>c[j bfioicos  ju>ti/Ahs t J'*  Id eft. Tryblion & oxy
baphon fimilitercapiunt cotyles quartam> Hinc Ariftophanis inter*
preš in Equitibus fcribit, & nvt  Id eft.Tryblia autem

oxybapha. Et hsec rede, in auibus uero non manet in eadem fententia
luperhocuerfu,

O jvfrctcpoiJ nvdtfil 7i$oo$v hotjboop  tj T-gt/jiA/o//. Id eft,

Oxybaphon hinc acceptum appone aut tryblium,

Putatenimdiuerfumhisuerbis on Tt%v$Aioi> tL&loy 'T®blv$<x<pov t
Id eft. Quod tryblium maius oxybapho,Eft namcp maius in medicis*
nempe idem quod cotyIe, ut tu declaraui. Hic uero in Georgicis eiufe
dem capacitatis eft,cuius oxybaphum.quod fefquicyathum capere ea
dem Cleopatra oftendit iam iupradidisadiungens, wjcc8<&' hjtvAhs
V.s * Id eft.Cyathus capit cotyles fextam.Si oxybaphon quarta eftco
tyles,cyathus autem fexta,nemo no intelligit & hic oxybaphon cape/
refefquicyathum perinde acin medicis menfuris, Sedquod cyathus

contineat

DE MENSVRlS GR AE CIS , ,

contineat quatuormyftra uerbis Columellererum rufticarum fcripto
riš probari po(rearbitror'quihunclocum,quem & fupra libro primo
attuli, dubio procul e Graeco fuaž artis autorealiquo tranftulit*inquit
uero Prgterea fcenum Grgcum maceraturinuinoueterepertriduuim
deinde eximitur & in furnd ficcatur,uel in Tole. idfcp cum eft aridum fa
dum molitur, & ex eo molito poli: Tali tura mufti cochlear cumulatu,
uel fimilegenus poculi, quod efl:quarta pars cyathi adrjciturin binas
urnas, Haecille.Quibus uerbis uoluitexplicare iivsfop'  quodueroid
fit quartacyathidedarat Fannq hemiftichium.

At myftrum cyathiquarta eft.

Nune dicendum quoties qii 3 ecp mefura fe minorem capiat,Metre*
tes continet amphoreas 1i. choas vin,  Cotylas xcvi,  oxybapba
cccLxxxmucyaihos DLXxvi.myfl:ra mmccciiil, Amphoreusca/
pit choas mi,cotylas XLvni,oxybaphacxcn,cyathos cclxxxviii*
myll:ra mclii .Chus capitcotylas xir +  oxybapha x L v 111 ♦ cyathos
Lxxiumyll:ra ccLxxxvm.CotyIecapitoxybapha im,cyathos vr,
myftra xxiin, Oxybaphoncapitfefquicyathum,myftra vi,Cyathus
capitmyftraquatuor. Reftatutdedarem quot unciaru menfuralium
fuerit coty!e, quo cognito perfacile erit cuiufcp menfurae capacitatem
conftituere * ad ipfam enim referuntur omnes reliqujc non fecus ac in
Romanis ad fextarium. Dixi uero eam trium efTequartarurh fextarip
quodipfuma{TeritCleopatra fieferibens. Jlrols yttofy\\sh tvfop
r iiw hstvA[w  hv  TcTOp'rw// ftszr. Id eft, In Georgtcis aiitem inue
ni Cotylen trium efTe quartarum fextarq, Quod uerum effe e menfu#
rarum Georgicarum declaratione a nobis praemifla & eiufdem Cleo*
patrae uerbis fatis intelligi pomit Jtacp cum fextarius capiat libram S>C
femiffem, quemadmodum in medicis menfuris probaui, tres quartae
eius funt libra SC  fefcucia, quaru Cotyle Georgica eft capax, Ad tertia
partem uenio,in qua confueui difficiliaqueqj pro ingenij mei uiribus
* explanare.Quamuis uero hoc in loco non multa Cleopatra? autorita«
ti aduerfa fint,aut efte pofsint, tamen nonnulla dedarationis grada a#
drjeere non arbitror inutile fore ftudiofis bonaru literarumuHas mene
furas Georgicas nominaui fecutus eandem Cleopatram, qug in Geor
gicis eas feiniienifte fenbit, Videntur uero&hasfuifte Atticae, cuius
rei indicium uel maximum puto,quod metreta,qua2 ornnium confen*
fu Attica eft meni ura,atep ob id etiam aFannio Atticaamphoraappel
laturdiiae fit hiccapacitatis : id eftomnino eiufdem euiuseam effeiam
antein medids oftendi, Alterum argumentu eft*quod medimnusifte
Georgicus mox dedarandus fex capiat modios Romanosdd uero de
Attico medimno didum item ih fequetibus probabo.Tertium quod
hx  menfurac Georgie^ inueniantur fefquialterae proportionem habe
re ad medicas Jtatp cum Solon* ut Plutarchus in eius uita refert,auxe*

rit

trsen šeevNDvs 5>

rit hiefuras St  niimiTmata, per hoc uero Sc  pondera,ufderi poteft men
furas tertia parte coftituifle capaciores'V t quas medicas diximus,ue*
teres fuerint Attica^Georgicae Soloniš inftituto in earum locum fuc*
ceflerint; Vtqjueteres menfuras medicis iam inde ab antiquo manfe*
rintin ufu,quodipfis non fine difficultatemutentur in compofitioni*
bus menfuras.8č quod ad eorum artem mutatio menfuraru reip.com*
modi caufa facfta nihil pertinebat, ut contra illa nihil accipiebat detri*
mentfimanentibus menfuris medicinae ufitatis. Georgicas autem reli*
quis in ufu efle ceperunt.Verba Plutarchi funt, ftgd 6cp.ee j>u f traycvDpif
vup T&VTc pir^uip  t7T(W/|«c77//,vj 'tO  t/opdcrpecTs ti/Jjuu,  U{gi?y  isrwVfc

puočp, nsMfap \j H9U ^icSp cvartp.  Id eft. Et fimul
menfuras aucftasSčmonetamaioris preerj fatftam.Centu enimdrach/
marum minam conftituit,quas ante erat trium SC  feptuaginta.Idem in
telligitur exhis uerbis Andocidis, quae funt in orationedemyfterrja
inftripta, tVtofe' r ncrKp!k/(&-'&7n . Tsohnefljid)? ocduvouzs  kJ/1 to:

7rKT<>icc.v6poiQ <R tis 'SjoAcdvO^j  ngd pirpois;  h9« s eeBpois ,

K9« rois A?<xhsu ?2  krpois, clcučrJp  t^gco pida, yv iTJ&t&vv yepi>w,

Id eft. Vifumeftpopuld,dixitTifamenus,ut Athenienfes regerentur
patrio more.Legibus aututerent Solonis Sc  menfuris ac ponderibus;
Vterentur uero Sc  Draconis inftitutiš, quibus antea&is temponbus
ufi Turnus, Sed Solone Plutarcho Sc  Andocide cofifus aio mefuras au
xifle,In has uero Georgicas mutafle ued fimile mihi uidetur,quod ar*
gumentis didis Atticae comprobentur.non tamen id fine feriptoris a*
lieuius teftimonio afleueranduputd. Quoduero proportionem fefi*
quialteram habeant Gcorgicg ad medicas exponam.Cotyle Geoigicat
capit uncias tredecim Sc  dimidiam. Attica nouem. Nemo autem nifi
prorTus rudis arithmeticas no uidet leftjuialteram proportionem efle
tredecim &dimidij adnoue.Sic Chus Georgicus capit duodecim co*
tylas Georgicas, quae efFiciunt noUem fextarios. Chus uero medicus
duodecim cotylas nouem unciaru, quač Tex conftituunt fextarios. No
Uem autem ad fex proportioneni habent fefquialteram. Oxybaphumš
item Georgicum capit uncias tres & drachmas tres, Medicum uncias*
duas Sc  drachmas duas.Iteru propOf , tioeftiefquialtera.Cyathusquo**
que Georgicus capit uncias duas Sč  drach. duas. Medicus fefcundSi
Eadem eft proportio. Poftremo myftrum Georgicum cotnprehendit
drachmas quatuor& dimidiam. Medicum drachmas tres, Manet S C
hic proportio fefquialtera. Vt uero Georgicas menfure ad medicas ha
berit proportionem fefquialtera,itamina AtticaSolonis ad ueterem
fupertertiam.V r ndenonuideturfificauxit menfuras eandem propor
tionemferuafle.Idautemmirumeft,inter Romanamamphoram 8č
Metreten Atticum etiam proportionem efle fefquialteram. nam Me*
treteš fextarios duos & feptuaginta # Amphora očlo Sc  quadraginta

contmet

DE M E H S V RIS GR AEG IS

continet, In hoc uero foium differunt quod fextarius Romanus Ate
tico fitcapador, Itacphis confideratis aliquis non immeritodubitare
poflet.an non ueteribus alius quam Georgicus ille fuerit amphoreus,
aquo Romani fuam amphoraacceperint, SC  ad cuius proportionem
Metretes au&us fuerit,Quoincremento fado manferit amphoreus
dimidiu metrcta 2 ,ut apud Romanos urna amphorae.Sed in rebus due
bt]s fineautoritatenihileftaffirmandu. Metretes autem hic capit eho
aso<fto,quorumquilibeteft duodecim cotylarum Georgicarum, fiue
nouem fextariorum * očlo igitur Choes efticiunt duos 8c  feptuaginta
fextarios. In medicis autem menfuris Metretes duodecim Choas con
tinet, quorum finguli funt (ex tantum fextariorum * ex eo iterum inita
ratione duo & feptuaginta fextarij proueniunt. quocirca eiufdem plae
ne capacitatis effe medicus Metretes Sc  Georgicus intelliguntur. lam
tempus eft ut ad aridarum rerum menfuras Georgica$ tranfeamus.O
ftkAim®'* 'rgmats A.y. A  tf *»[ikuhvc

A.i Jž/, HiuJauflikccTVc i^otvingis  «A  kpti /hxs,y*

« A hj>7uAh  b$u$ot<pcc t <ft .T A b§u£x<pop uvocdop  as .6  A u.vct8(& tivsgct d'.
Id eft. Medimnus capit femimedimnos duos .Tertiarios tres,Sexta*
riosfex,Semifextariosduodecim, Semiduodecimas partes quatuor
8č uiginti, Chcenicas očlo &Tquadraginta, Chcenix uero capit cofy*
las tres,Cotyleoxybapha quatuor, Oxybaphum fefquicyathum,Cya
thus myftraquatuor.Sed quiaCoty!e capit uncias menfurales črede*
cim&: dimidiam. Medimnus centum fexagintaduasIibras,Semime*
dimnus unam & o<ftoginta*Tertiarius medimni quatuor 8 equinqua
ginta.  Sextarius inedimni feptem 8č uiginti, Semifextarius medimni
tredecim &C  dimidiam.Semiduodecima pars medimni fex8č uncias
nouem,Chcenix libras tres unciasquatuor& dimidia, Cotylelibra
unam & feicunciam,Oxybaphum tres uncias 8č  drachmas tres. Cya= s
thus duas uncias & drachmas duas. Myftrum drachmas quatuor 8 č
dimidiam, Sic fentio de Georgicis rerum aridarum menfuris,Reuer*
tarhuncad medimnumqui rerum aridarum menfuraeft maximaut
Metretes liquorum.Legitur autem medimnus et medfmnum,atcp fic
in neutro Giccro potius utitur. Eius dimidium eft Ter*

tiapars T 0 iTevs , 3 quodeftTertiarius.Sexta otvj, quem Sextayium
medimniinterprefamur, uta Congij fextario, quem finealteritjs uer*
biappofitione fi'cappellamus 3 difcernipofsit, Gra:ci tamefadlediftin,
guunt, ut qui duo diuerfa uocabula habearalterum plane Graecum
tKTfevff. alterume Romano corruptu fisus  Cuius fextarij medimni
dimidium eft, quod & uods compofitio indicat, fiue ut Ari

ftophanes HiuMTiop , id eft dimidius fextarius medimni, Guarmus
qui in uitaSylheapud Plutarchum nonadiecit medimni a Jatine tan^,
tumdočhs intelligi nonpoteft *eft uero duoderima pars medimni*

Hinc

? LIBER S E C V ND V S  , " c&l

Hinc dimidium eius HiutPoocfllug.Tvp  appellaturideftSemiduodedma
quod quarta Sc  ukefima pars fic medimni. Semiduodecima denicp ca#
pit duas Chcenicas,nam medimnum odo SC  quadraginta.Sed hasc o#
mnia fere interpres Ariftophanis his uerbis dedarat in commentarrjs
in Nubes* 6 $ iiicfk^ivos nudimoy ? \nrny  gkt«.t> viucrv

t JC^U 7>l/TeS/ Twy  0K7C0,7K r VtQJ<X$X,0 U&hšlTOU. Tt7fU(jLi7f0y t  0 XV UjAfi

jut©-*  TWfq>«s 2givn{giQ.  Id eft.Medimnus choenicascapitodo ,
& quadraginta.horUm fexta pars^ odo.dimidia fextae,id eft odo,qua
tuor,quod tetratnetrum appellatur. Igitur Semifextaquatuor habet
Chcentcas^Et paulo poft: iterum de medimno fcribifr tutv  xv t
Š tel p bkTa 2givtx<fo*¥ ft/TcSt T (^toe^mgiTvp 7u>y  on tw  <zr£e>s Tis

*Fc.<xr6§<xnsi'7K, Tcos<x$&  . Id eft. Huius igitur fexta pars funt

odo Chcenices* Semifexta uero id eft duodecima odo Sc  quadragin*
ta Chcenicum,quatuor exiftunt Chcenices * Hsec Ariftophanis inter
preš. idem fentit de his Suidas,ficut de plerifcp alrjs. ita ut alter ab alte
ro,aut certe utercjj ab uno aliquo autore defcripfifie uideatur.Sunt ue*
roeiusuerba, H(JUixvtoy (tiTfop.IsvT A (fcj.A\}$ivU(i)y 4  o y>f [AcfhpLVcg
(IH. Xomp Isti 'TGVTttp XVYiKJ>p &cr\p.H 4 yolviM^i. T A HpiiV.TPiTVTt*

St T cfioocPitigtTl/  T (tu y^oivUcep , TtOSOfK . Tv i\ovTi yoivi\{gs

lin.  7 » Hpi(Jiic/i(jLV 6 y itks  Uefi 4  HpdiitTDp  (A t  X a) š°vp* ( P. x oivl K& Q *  T*

'Uri> x 0lv,y - < ^  ohtm.  Id eft. Semiiexta pars menfura. haseueroeft
quatuor chcenicu. Medimnus enim odo ŠC  quadraginra Chcenicum
cft. Horum igitur fexta pars funt odo Chcenices ♦ Semifexta uero, id
eft duodecima odo &quadraginta Chcenicum, quatuorfunt,medi'
mnocapienteodo8čquadragintachccnicas,dimidiusmedimnus fci
licet quatuor Sc  uiginti cepit. Semifextaautem quatuor chcenicum ca
pax eft,Sextarius enim medimni chcenicas capit odo ♦ Sic etiam irrter
preš Nicandri. t^st x oiutt (3: 3 .(t.n. T Hixi(ilt/i(tvop ^X &  X 0lul K$ 3  • Id

eft.MedimnuscontinetChccnicas odo Sc  quadraginta. Dimidius
medimnus quatuor& uiginti. Quairiuisibidemcorrupte,utpleracp
alia,!egatur Ahpctscum  debeatlegi. Pollux praeterea libro -

quarto capite tertio SC  uicefimo. o A X.oiviy.š\s  ohtw hsm

‘TOpaKpi/TO. o A  T[W«f V&J.  QJtPOT. 0 A Ty.TW3,  tl lUČuA

Hff.b A  umOs,oxT-cb.r A  «/utk Tp^osctffo.  Id eft.Medimnus eft odo .
SC  quadraginta chcenicum ♦ Dimidius medimnus quatuor SC  uiginti *
Tertiarius medimni Iedecim.Sextarius eiufdem, odo Dirtiidius fexta
rius medimni,quatuor.Poftremo Harpocratio,qui decem rhe

torum Icripiit, inquit. nst \x 0v ' JXS  Tiosa^dasviu

tm T X.tofwp &M<nTta?afccs X?ivMKs H(Ujii<fii(lvop {fciy  ♦ Hpdmmp A t

X<0$ovy Tt.0SX.fCt9 X0ivntccg 9  TOV  tK7Dt/ , C7T^ ^Olt/IKtg OHTO), T  «#

(u<rv . Hoc eft. Cum medimnus capiatodo& quadragintachceni*
cas, dimidius medimnus quatuor Sc  uiginti chcenicum capax eft*

f Dimi

$X  DE MENSV1US GRAECrS

DimidiuS trcro fextarius tnedimni capit quatuor chcenicas, Utpofč
qui dimidium fit fextse partis, qui funt chccnices odo. Fortaffe alicui
uifus fum fuifle nimius in tot fcriptoribus,tanquam teftibus in una ea
demc^ re citandis, Is uero fciat ideo a me fac'tum,ut hi fi non amborita
te & pneftantia,umcerent faltem cofenfione & numero, Ex hisigitur
omnibus illud perfpicuum eft, medimnum primo in duos femimedi*
mnos diuidi:quem uero T ertiariu medimni nuncupamus, ipfius ter*
tiam efle partem,ut Sextarium,fextam * Dimidium fextarm,fiue femi*
fextam,duodecimam.Dimidium duodecimse,quartam Sc  uicefiniam.
Deindequia medimnum capit chcenicas odo 8c  quadraginta,dimidi
um medimnum caperequatuor SC  uiginti.Tertiarium mcdimnfifedea
dm,Sčxtarium eiufdem,6do.Semifextam,quatuor, unde & tetrame
trum dicitur.quod Ariftophanis ioci fatis indicant in Nubibus,

F^ffiPot/ vOp  1/40/*

©t /4 H TcTfOCHtTgOp (Alp NldiVTlOPi  Id eft.

Quin iam licet cer tare polito pignore
An Hemiedeon tetrametrum non fiet.

Nam Chcenica metri fignifkabant nomine. Ea uero tres capit cot^
Ias.quod ante quoq? in medicis probaui, 8č  non minus Iulius Politi*
confirmat ficfcribens. KfiruM<^rrfiTDp(fl^omnQ J, i  HoCeft.Co*
tyle tertia Choenicis pars eft . Ab hac fit upu.yoiw{$p  id eft dimi*
dia Choenix, quo utitur Diofcorides, c ftfromiup,  quo Ariltopha^
nes. Tfi^obMoit Sc Ts^vivt^oii/iMPi  uthabetPolIux,ideftmefuraduQ
rum,trium,quinqj choenicum. cty etiam Tei^o/mlgP id eft panis
trium chcenicum apud Xenophontem libro feptimo de Cyri afcenfu
ad Babylonem, Eft autem folum menfura rerum aridarum, utitur u&>
ro ea crebro Ariftophanes in Vefpis.

\hetj Ž6S X} va ^  K 2W eft,

Capiebas chceniceordei
medimnafcilicet.&in Pace
Atilu/ ouj  ou/r&p A(aSoop r i%&$ X 0 ' ul Hff8*  Id eft
Dedero equidem pro ipfis caricum tres chcenicas.

In Concionatricibus

dft&p fapTir&p xctytftii>8top  Id eft.

Multam daturam nobis ciceris chcenicem*

Haec de Chcenice fufficiunt. Cotylen quatuor Capere oxybapha,ip
fum uero fefquicyathum,Cyathum quatuor myftra,iam ante fatis dea
claratum eft in liquorum menfuris, nuncdicendum quoties maior u*»
namquamcpfeminoremcapiat. Medimnum capit femimedimna ir*
Tertiarios nr.fextarios vi.dimidios fextarios xn. Semiduodecimas
xxn ir. chcenicas XLvnr.cotylas cxum.oxybapha dlxxvi.  cyas»
thos dccclxihi,  myftra iTicccclvi,  Dimidium medimnum capit.
■ *  tertia

LIBER SECVNDVS 6 J

tertiarium cum dimidio,fextarios m, dimidios fextarios vnfemiduo
dedmasxn.chcenicasxxini.cotylas lxxii* oxybapha cclxxx*
Vi  i i. cyathos ccccxxxii* myftra mdccxxviii,T erriarius medi*
ttini capit fextarios in dimidios fextarios im. femiduodecimas
viii. chcenicasxvi.cotylas XLvnn oxybapha cxcir,cyathoS
ccl xxxvi ii*  myftra mclii* Sextarius medimni capit dimidioa
fextarios 11 ♦ femiduodecimas r 111* chcenicas v 111, cotylas x x 111 n
oxybapha x c v i * cyathos c x l i i i i * myftra d l x x v i * Dimidius
fextarius medimni capit femiduodecimas mchcenicas mn cotylas xn
oxybapha XLvnncyathos Lxxn*myftra ccLxxxvirr*Semiduode*
cima medimni pars capit chcenicas i i*cotylas v r * oxy bapha xxim»
cyathos xxxvnmyftra cxliiii* Chcenix capit cotylas nnoxybapha
xn,cyathos xvin. myftra lxxii. Cotyle capitoxybapha mucyathos
vr. myftra xxim* Oxybaphon capit fefquicyathum. myftra v n Cya*
thus capit myftra quatuor*Reftat iam tertia tradationis pars,ut igitut*
SC  hanc abfoluamus reuertamur ad medimnum * Hoc proportionent
fefquialteram habet ad medimnum iam ante in medicis mefuris deda*
ratum, quam proportionem Sc  rdiquce menfurae rerum aridarum in*
ter fe collatae feruant* Verum eo pluribus teftibus comprobaui medi*
mnu odo SC  quadraginta chcenicas capere* deinde Chcenica tres con
tinerecotylas, quo magis appareat explicationem Medimni Cleopa*
tras nonnihil deprauatam, ubi legitur <fl  f&s&S/n f jž>. hstv*

Ku/p  f As* Rurfum intelligein Georgicis inueni.Medimnum uero fetf
tariorum centum duorum,cotylarum centum triginta fex, Primum e*
nim fi hocconcefifo chcenicem capere tres cotylas, fubducemus ratio*
nem, erit medimnum tantummodo chcenicum quinq? Sc  quadragin*
ta &unius tertise. quod omnium confenfu, quimedimnum in chce*
nicas diftribuerunt,falfum comprobatur* Deinde fi alteru dederimus
illud,medimnum capere chcenicas odo Sc  quadraginta, & tum inea*
mus rationem,non erit chcenix trium,fed duarum cotylarum,& quirt
que fextarum cotyles* quod nihilominus eft alienum a ueritate, Arbi*
trorergolocumcorruptumiftomodo*Librariuslegens op  §«*fimi
litudine foni quse eft inter.jS.' .&*«* deceptus. £ *pro*«* fcripfit,uel fimili
tudinefiguraedolent enim nonadmodudifsimiliter pingereutramčp
Iiteram,maxime celeriter fčribentes,utin ua$u<x$02,  tum alius obferuas
in Georgicis tres fextarios efficere quatuor cotylas,& fecundam expli
cationis partem corrigere uolens,pro JLPTt/Ac^ * fcripfit, quo re^
čongrueret, yAs* quamuis Sc  hic error ob fimiles quofdam dudus li*
terarum allatus effe uideri potcft* Eiufmodi ueropermultos erroreS
fimilitudinem foni uel figure literarum, fsepenumero creaflein caftiga
tionibus,quas in Galenum Sc  Hippocratem fcribam, teftimonio uete
rum codicU demonftrabo * Sic igitur legendu cenfeo* rp

(z

£4 DE MENSVRTS GRAEClS

Id eft. Medimnum uero fext3riomm cčnturri
8čodo. cotylarumcentumquadragintaquatuor. Sed alfam difficub
tatem nobis affert Herodotus, quam Budaeus ufr diligens ante me
obferuauit,nequemquam fdens fuadebkalaude prfuem. Aitenim in
Folyhymnia namerum exercftus Xerxis colligens. outo Kj/rias
•n jivqj.ocdK<;  no« «ftP<73 oktco,  ttj yi7uciflas TgeiS , k) vig.TovTccdcts divo ,
^ AnocJda :s divo cd/dS?oop yyxyt $dp$n$ o  A «f€ty ^ygi cr^Tuad^  $ dȧ/
p, 07 rv\tcol>‘  Id eft , Ica qufngentas &C  ufgfnti odo Myriadas Sč  tria
mililaducetos 8>C  uigmtf uiros duxit Xerxes filius Darij ad Sepiademi
ufcp &Thermopylas. Conftatautem expr£ecedentibushunc numes*
rum deprauatum non efle.Non mukopoft ficinquit iv^noo <rijp,

£:t/v\£oXu'©-< , 4i TBVflSi/ N^OCS i\<Xjut&!X*i ,, H9^ ^ndlp

*rih[oii‘lv<k’y(g. (jivqj.ocdx% ntc/Viivoif/ o^jccs Itt  n^dpn  ‘h(^sn. K9u t^ps,
nfiHKfftrivs Tc ocMve fizc/}'a.ov$ ugu Ttoj-afdHovTot.bloc  eft, Inuenio enim
fubduda ratione, fi finguli quotidie fingulas chcenicas tritici accepe*
rint,ac nfhflo plus,undecim Myriadas medimnum fingulis diebus ab
fumptas*praeterea trecenta &C  quadraginta, Itaqt fi fuperiorem nutrie*
rum colligendo pro medfmno chcenicas odo & quadraginta accepe
ris,prouementquidem medimnum undecim niyriades, led pt3eterežt
tantummodo feptem & fexaginta medim na Sc  quatuorchccnices. Si
ueroineas rationem Medimnum non prorfus capereodo &quadra
gintachcenicas, reaccurate examinata inuenies hinc Medimnum ca*
pere feptem &T quadraginra chcenicas Sc  feptem odauas unius chce*
liicis atcp uicefimam odauae ac paulo plus*quod uix ut quilibet intellb
gatdefimripoteft,&: minutius eftquam utdefiniri debeat.nonduigi*
tur deeft integra una odaua quo minus medimnu capiat odo & qua*
draginta chcenicas, Quod uero numerus plane non refpondeaqautli
brariorum uitio fadum, quod tamen hic quia numerus non notis lite*
rarum, fed integris uerbis fcriptus eft, non contigifle uidetur* aut Hc
rodoti ipfius quadam incuria chcenicum calculis non rede fubdu*
dis.quod uerifimilius eft. Qua derenec locus hic fententiam alio*
rum,qui definierunt quot chcenicas capiat medimnum * infirmare
quicquam poteft. Nune erit explicandum quot modios Romanos
medimnum comprehendat * tum etiam quod Atticum & Siculum
eiufdem fuerint capacitatis. Eft aute Modius omnino uox Jatina, qua
fiquadoalrj utuntur, & nomen & menfuramaRomanis inutuantur*
uteontra Medimnum Graeca quam nemo ufurpat nifi de rebus Grae^
cis loquens.Itaq?medimnum caperemodios fexamultis traditur. At
que ut a Suidainripiam,is feribit. M K<hn.\joy & fioodlitop.s.  Id eft* Me*
dimnum igitur modiorum fex. Ha?c namqj propriead hoc pertinent
medimnum. In eadem uero fententia, in qua Suidas, eft file qui ficait
in libello de menfuris&ponderibus, o kihneš  fi/Au ra

d-r

LIBER SECVNDVS <S>,

»X* T dl  • foSfc Tt J  {li<di{lVOp )(Ctvn{g.Q. {IH

iiszs  , t)S.  Id eft* Atticum medimnum habetfcmifextas duodedm*
SemiTexta uero capit chcenicas quatuor + unde fit ut Medimnum ca 4
piat chcenicas očk> & quadraginta, fextarios fex & nonaginta* Pau^
lo ante ait idem* o dl noji®' o iTvchmogi^ )<pii/iu.cts* h. bdi ^ottfi§ fi s«9
$•  Ideft.-Modiusuero Italicus capit chocnicas o<fto,Choenix autem-
fextarios duos * Hace ille* Quis uero no intelligit fi Medimnum Atti*
cum capit očk> & quadraginta chccnicas, Romanus uero modius o*
<fto, medimnu capere fex modios K  Idem dicit Fannius his uerfibus de
amphoraloquens*

Huius dimidium fert urna,ut & ipla medimni
Amphora,teftp capit modium. fextarius lftum
Sexdecies haurit, quot foluitur in digitos pes*

Hace igitur de Attieo medimno feripta funt, ut Sl  Cornelrj Nepo*
tis,qui fic feribit in uita Pomponrj Attici, Auxit hoc officium alia quo
queliberalitate,nam uniuerfos frumento donauit,itautfingulisIex
inodrj tritici darentur,qui modus menfurac Medimnus Athenisap*
pellatur*Sexlegendum arbitror,8č fentit mecum Alciatus. Scriptum
enim primo fic puto vi* adiečio fcilicet diftineftionis punčk) pleniore,
librariu uero punčk) annumerato legifte fepteni,atcp fic hoc mendum
ut facile fieri potuitjaccidifife * Eiufdem plane capacitatis fuit Siculum
medimnum, quod qui Siciliam habitabant non minima ex parte Gra;
ci erant, Sed Siculum quocp comprehendere fex modios ex Aufonk*
intelligimus qui in Grippo de ternario numero ait*

Hinc Bromrj quadrantal, & hine Sicana medimna.

Hoctribus,hoc geininis tribus explicat ufus agendi*

Quod e Ciceronis uerbis quocp cognofcipoteft,qui ficlibrO quin
to in V errem; Agri Leontini decumac a n no tertio uenerunt tritici me
dimna xxxvi* hoc eft tritici modij ccxvi.Ineas rationem & inuenk
es medimnum fex modios capere, Idem paulo poft ait,Profefsio eft a^
gri Leontini adiugera xxx* hacc funt ad tritici medimnum xc*ideft
tritici modios DXL*millia,Si enim nonaginta millia medimnum diftr*
bueris in modios,quemqj uero in fex,oriuntur modrj dxl.Ex his igri
turfatis perfpicuumeft Medimnum fex capere modios Romanos*
eiufdem etiam capacitatis efife Atticum & SiculumJam dedarandum.
eft qua ratione Medimnum capiat fex modios, Modium continere fe
decim fextarios in Romanis menfuris libro primo declaraui.in his ue
ro Georgicis Medimnum očk> Sc  quadraginta efte chccnicum, quac
cotylas effidut centum quadraginta quatuor.quia uero quatuor eiuft
modi cotyl£ efFiciunt tres Iextarios, erunt fextarrj unius medimni cen
tum &očlo* hos fi diuileris in fexpartes, quacqjfexta erit ocftodecim
fextariorum* Atticus autem fextarius,ut probaui, minor eft Romana;

f 3 duabus

<S(S  DE MENSVRIS GRAEČIS

duabusuncfjsmenfuralibus 4  Si igitur duos fextarios Atticos fueris
partitus, prouenient uncias fex & triginta, quaru duas 8C  triginta pro
complendis fextarijs Romanis adrjciendas funt,fuperfuntueroqua'
tuor, Medim num igitur capiet modios fex, fed quia fuperfunt fexies
quatuor unciae,continebitplus quam fex modios fextarium unum 8C
uncias quatuor* quam rem,tanquam paruam in tanta menfura,no uU
dentur curafle qui primo Medimnum iex effe modiorum literis confi
gnarunt ♦ Quod fi quis ob id quod fupererat fextarius unus 8č  uncias
quatuor,contendereuelit locum Corneli) Nepods nonefledepraua#
tum,fed ab ipio fcriptum medimnum feptem modiorum,uereor ne ni
mis leue fit, Ad Alciatum uenio, qui cum Medimnu Atticum capere
odo 8č  quadraginta cotylas probauerit ac Cotylen coftituerit nouem
unciaru,nunq 5  poteft explicare quo capiat modios fex,ut in Cornelio
Nepoterede credit debere legi* Non capiet enim nifi quatuor 8č  dimi
diu fi duas cotylas tam capaces efle, quam capax eft fextarius Roma#
nus acceperis*quod tame ipfum non uelle ex fcriptis eius intelligitur.
Igitur fi rem diligenter examinaueris non capiet ultra quatuor mo#
dios Romanos oč  fefquifextarium.In idem impegit is cuius uerba reci
tantur a Suida.Sequitur enim ex ipfis modium efie fextariorum duo#
decim,quod nullus unquamfcripfit,Quarenifi uiderem Chccnica&
fextarium 8č  cotylam ut menfuras rerum aridarum medicis fecudum
eam proportionem in ufu fuiiTe, facile mihi quifpiam perfuaderet e fal
fa cotyles ufurpatione,nempemedicaspro Georgica,eiufmodi Medi/
mnum elTeconftitutum, Verumde his quifq* quoduelit,ftatuat,Cer/
te medimnum capere modios fex non de eo quod e medica cotyle, fed
quod e Georgica conftituitur,intelligendum elfe,nemo no ex qs,quae
iam dixi,intelligit.Haec igitur aduertens Budasus, ut eft uir prudes 8C
diligens Chcenicaduorum fextariorumftatuit,Sed cotylam Georgi#
cam ignorans, putat no rede fcriptum a Polluce Chcenica efle trium
cotylarum Jdem Budaeus 8C in  Atticacotyle fallitur, eam eiufdem efie
capacitatis, cuius eft Hemina Romana arbitratus, Itacp neuter iatis in
uenit,pace illorum dixerim,qui ex iftis fe expediret. Porro modiu Ro
manam uocem efle dixi < hanc igitur autrefpues Lucianus medimno
utitur,ubi Romani fcriptores habent modiu + auteandem menfuram
cenfens,ut Alciatus fenfifle putat cum certeliceret ipfilocO rius \vrix
dicere,qui parum admodum a modio differt Jn quo fimiliter Suidam,
aut illum unde fua fumpfit, uidemus peccafle cum fcribit de Anniba#
le. 071 i 3  Cp} rj® otipljiv vikhs  T folicdvs  Kod 'Jr'’ T tfvCMTHtip

(ruiKpoffo <c7t o4.il> Kyoty&i> Kccf)(H<fioi/tois
HVXQ K7}iKS>v$  0 £? %gvcrSaft  AtRTt/A/to// as Tlxv  A/jSt/ilu/

oi/s cq>x  T vs i7nsnis>v5  lij fivASbrniovg ou/cfects trki Arf/Gs  Id eft,

QuoniamftuduitHannibal uidorias fuaJ firriul&hoftiu calamitatis

„ magni

LIBER SECVNDVS 6.7

ntagnitudinem Carthaginienfibus ante oculos ponere, triamedimna
Attica plena aureisannulis mifitin Afričani, quos fcilicetdum fpolia
colligeret,equeftris fenatori) ordinis uiris detraxerat ♦ In eodem er*
rore uerfatur Angelus Politianus fcribens. Duplex amphofamodius
eft,aut fimauis Gr^cemedimnus^uniGuarinus Veronenfis Strabo
nis interpres*inquit enim Strabo libro quinto. ti &i' JI faytns w<riAwop

"iJpvTl V7\.T0V fVto 'SSCTOili.do .  ^ H TSoAlOg V,J\ČblOl  flf CMcfciS

^H9tt (p. vrtiš biK(i<x£ovivc  uAf , tooČ)’ \ZS 0  Ai^jloO

tfknsritolJ JJpcc^jx(b\] i n§x0yi r ri9 (UL<fiiJU/oyJ<>y3j/ tucoAuotzs  a.7rid(u^M^ H
o  715 Hoc fic reddit.Romam uerfus autem Cafilinum eftad
fiumen Vulturnum,in quo praeneftini milites xl, 8c  D.aduerfus Han
nibalem uarijs inftrudum coprjs, tamdtu obfidionem pertulere, dum
inualefcentefame,modius drachmis ducentis uenundaretur,8č uendi
torquidemmortem oppetierit, emptor autem incolumis euaferit. Vi
desut ii.it/) pu/cp  uerterit modium.Sic enim legit. Ego legenducenfed
fiOa  id eft murenr quod quifpiam hiftoriae Romance ignarus,putans
eftenotam, iikt/i{ivop  Icripftt,non conftderans etiam tum debuiftead/
efteuel rovfc^/ uel u.ej.8u>y  ueltalequidpianrnequis cenfeatid ipfius
Strabonis ignorantia fadum,Quod uero debeat efte iivp fatis often*
duntuerba Plini) libro odauo cap. lvii. Veniflemure cc.nummis
Cafilinuobfidete Hannibale* eumq?qui uediderat farneinterrjfleem/
ptorč uixifte annales tradut* & Valerij Maximi qui lib.vn cap. fexto
fcribit.In illa obfidione& fidecum trecenti Praeneftini manerent,eue/
nit Ut ex his quidam murem captum ducentis potius denarijs uendere
quam ipfeleniendas famis gratia confumere mallet. Sed čredo proui*
dentia deoru effedu, ut8č uenditori &Temptoriquem uterq? mereba*
tur,exitum attribuerit. Auaro enim farne confumpto manubrjs fordi
um fuarum frui non Iicuit. Aequi animi uir,ad falutarem impenfam fa'
cienda,carequidem,uerum neceftarie coparato cibo uixit.Idem etiam
indicatLiuius libro xxiii aburbecondita. Poftremoadiduentum
inopig eft,ut lora detradastp fcutis pelles,ubi feruida molli ftent aqua,
mandere conaretur,nec muribus alioue animali abftinerent, Budaius
quidem aduertitlocum Strabonis ab alrjs difsidere, fed quo modo id
contigerit non declarat.Redeo ad menfuras nequis clamet vJlp vrtiš
Choenica tres cotylas Georgicas capere demonftraui, quac ef*
ficiunt uncias menfurales quadraginta 3C  dimidiam♦ duos ergo fexta*
riosRomanos,fedremanetfemuncia, quam non curantes quidaduo
rum fextariorum efte dicunt.ut Grascus illeignotus,cuius uerba pau*
lo ante retuli, In quam fententiam difcedit etiam Budceus rede confi*
derans Medimnunonpoflefexmodios caperefi Choenica minorem
duobus fextarrjs Romanis uelimus accipere.Sed idem ignorans,ut di
xi,cotylen Georgicam,non quiuit intelligere quo modo Chcenix efte
. m  f 4 pofsit

^g DE MENSVRIff GfRAECIS

pofsit triom cotylarum,quod PoIiux tradidit. quare fententia Pollcr*
ds reieda,ftatuiteam duorumfextariorucapacem. Verum Choenhe
dbus eratdiurnus. unde Suidas fcripfit. n •fif V)(i6^ua-icc  'rgo*
<jh.  Hoc eft. Chcenix enim dbusdiurnus. Idemfibiuult Hefychius
cum ait. yolvtm>2 ca viiiS^no-ica^ocpcd,  Quin etiam Alexarchus,utre*
fert Athenaeus libro tertio ex hiftorrj s Heraclidis, in ciuitate Vranom
poli a fe condita nouam fermonis proprietatem induccns inter cetera
Chcenice ^ifor§oq>i<Aix 7  quod effet menfura dbi diurni uocabat.Idem
etiam ex Herodoto intelligi poteft , qui tritid chcenica abfumendam
quotidie fingolis uiris, qui erant in exerdtu Xerxis, partitur. Et ePy*
thagoraefymbolo,)£ 0 /W// 4 HŠ 7 r/j(^<rat. Id eft. Chcenidneinfideas^
Quo monemur ne uicftu unius diei quaeftto,curemus craftinu. Quod
fymbolu Erafmus do<ftifsimeenarrauitinadagrjs,quam obremmihi
filendum puto. Nec iprum negledum eft a Budseo, Hinc Homericus
Telemachus ait in decimonono Odyffeas*

Oiry>f cd/iŠoiietio<rxyt\ity<ryi

«53 Jhtou,  K 9 « 7Rhd8yv  dA HteivSiis*  Id eft.

Haud operiš uacuum noftram contingerequemquam
Chcenica perpetiar,longis licet hofpes ab oris
Ven eri t.

Vtitur uero Homerus menfura pro demenfo diurno quod Clicen®
ce olim diftribuere folebant.Itacp ex his intelligitur Choenice efte Grg
cis menfuram cibi diurni, ut Romanis fextariu caftrenfem, qui duos
urbicoscapiebat,quemadmodulibroprimo declaraui. Vt appareafi
ex Herodoto 8C  Hieronymo eandem uicftus rationem Grsecis Št  Ro*
manis militiae fiiifle. Sed & domi fuit, quodex demenfo percipitur*
de quo fic interpres quidam Terenti) fcribit fuper hocquod eft i&
Phormiones

Quod ille unciatim uix de demenfo fuo
Suum defraudans genium comparfit mifer
Id illa uniuerfum abripiet.

Ait nanq? interpres:Serui quaternos modios accipiebat frumeti in
menfcm,& id demenfum dicebatur,&: utrua menfean a metiendoin*
certum.Hžec ille. Ad hanc confuetudinem allufit Iuuenalis Iatyra xm+
Seruorum uentres modio caftigatiniquo»

Faciunt autem quatuor modi) fextarios quatuor & fexaginta.fi igi*
tur menfem ftatuas effe triginta dieru, dbus diurnus duo erunt focta*
rrj,Ied fupererunt quatuor*quos partim in reliquos quinc^ dies, quos
habentduodecimannimenfes,pra2terquam quod quilibetex ipfis ha
beat triginta diesjdiftribues^artim in femunciam,quam qu£eq? Choc
nix plushabetduobus fextarrjs Romanis,confumesd' quiduero prg
terca fuperfit corollarij uice datu cenferi poteft. Refpondet autem de*

menfo

LTBER SECVNDVJ

tnehfo Grabce tn$>iivr%ioi /. quodintrigintadiesdatumfui{TeexPoly ff
bij loco,qui eft in quarto,opinor intelligi pode. o d\ cpiKrnirog  e/fec/ltf s?
cn^uMa ermfriT^&v  č<rz>i/ j»n  TrAdof

crin> fcpyp(x)qioj? 7i^s>g odj^jppt  Id eft.Philippus autediftribuens,quod
uolebat demetirfproclamare iufsit qui amplius non haberent triginta
dierum cibum fibi debere defignari. Sed quod T erentrj in ter preš fcri*
bit demenfum utrum a menfean a metiendo incertuuniror cum Plati#
tus in Menarchmis hoc ioco iatis indiceta demetiendo efle dičtuim
Nuncargumentum uobis demenfum dabo,

Non modio,necp trimodio,uerum ipfo horreo.

Sed de C hcenice atcp aded de Georgicis men furis fetiš m ul ta . lam
ad Hippoiatricas ueniam. quas Latini merifuras inulomedicinae fiue
ards uetennarie dicerent, Vt enim illi eos ab equis,ita hi a muliš curan
dis nominarunt Sed rjdem medici pecorum HTNiuaTfo/, inquit Var#
ro,appellantur.Sic uero habent: NHS7v\nXy\& bfufiaepec. u.y><&bfvfite
qoy Hvoid$s.y.  o <Jl Huzd®* fivzfa.  J'. v c/£ fivsfop ns)s?\ixpioL , $ . Quod
eft; Cotylecapit oxybaphaduo. Oxybaphum cyathos tres. Cyathus
myftraquatuor.Myftru cochlearia duo, Sed quia Cotyle capit iibram
menfurale,oxybaphu capit felibra.Cyathus uncias duas.Myftrum fe*
munciam.Cochleariu drachmas duas. Maiores autem meni uras non
addidi,quod nec Gra?cus,uride haec fumpfi,addiderit. tum etia quod
quifcp facile pofsit Cotyleconftituta ad ipfam tanquam ad regulam
quandam eas dirigere.Sed fubijciam uerba Grasci illius* # kpti/Ak

♦ of «/£«:<?>*. $. ?> <&b$v$xqioi/ nvdfog. y. HuaS^i^ei (ivsp^ „
KDjc A/oJf ioy <fiL <fši y>y[ucrv t y>  </£ blvjbct<poy Tsciet s.ock  j wct

6(§h Tsotei  . u t  Id eft. Cotyle habet uncias duodedm, oxybapha

duo.Oxybaphum uero cyathos tres. Cyathus habet myftra quatuor*
Cochlearium autem myftri dimidium eft. Oxybaphum quidem facit
uncias fex.Cyathus uero uncias duas.Exquibus uerbis intelligitur cu
iufcp menfurse capacitas quo ad minores & uncias. Verum quia
ambiguum eft: nam 8C  & *Ak< 3 fignificat: nos hicmenfuraleni

unciam & libram intelligimus ob has caufes,& quod nullus liquor ab
>pfo exprimatur,quod aequu fuiflet eum facere,fi de ponderalibus fen
tiret,8c quod nullus ex loquendi quadam confuetudine intelligi facile
pofsit. V idetur autem hinc orta lisec menfuraru conftitutio, quod me
dici aliqui, ut fupra in Atticis teftimonio Galeni probaui, Cotyle pro>
libra Romana menfurali fintufi.quos, puto, ueterinarij imitati tales
rneniuras fibiproprias fecerunt. Quod fiquis uncias ponderales acce
perit,oftendat de quo Iiquore fit dičhim* quod cum facere non pofsit,-
menfurales rationibus quibufdam permoti intelligemus.De hoc cya#
tho feribit Suidas. hv<x 8®-‘.ctbT-hviiuf ioy (xW§oy  Id eft.

Cyathus menfura, q.ua res liquidas haurimus, unciarum daarum. Et

Hefychius

JO  I5E MENSVRIS GRAEClI

Hefychius* <&yyrw. vyfov uvoz v^jlccs flvo,  Hoc eft. Cyathu#

capic liquoris alicuius uncias duas. Si liquoris alicuius,necefle eft, ut
de menfuralibus intelligamus.aut fi nolumus,diučrfae capadtatis con
ftituamus cyathos*quod ualde abfurdum eft.tot enim tum erut diuer
fi cyathi quot liquores diuerfi. atqj cyathus mellis quato capador tum
eritcyatho olei? Abfurdum dixi.nam certas 8c  definitae capacitatis fex
tarius Romanis fuit unicus, qui fecundum quod modo hac modo illa
re fuit impletus,itarerum pondus diuerfum,manente eadem mole, e# 1
merfit.atcp fic etiam fecundum rerum quas metimur uarietatem,difsi*
militudo fextarr) tradita eft ab autoribus +  ita Fannius uini fextariu id
eft tantum uini, quantum fextarius capit,pendere uncias uiginti fcrb
pfit,olei felibram, mellis libras duas 8>C  dimidiam. Sin autem Hefychiif
us pondus certiliquoris fignificare uellet, aut eum nominaret, autex
loquendi quadam confuetudine,quas hic nulla probari poteft, iam m*
te notus eflet'minime uero diceret alicuius liquoris.Huius pene capa*
dtatis Cotylen nobis coriftituit fine teftibus Africanus unus eiunio*
ribus Grascorum medicis cum fcribit * Quam enim comparationem
rationemue libras pondus ad minam habet, libras menfura eandem ad
Cotulam habet,fextarij fcilicetXeftguedimidium, SicM,Fabius Cal
uus nobis illa fuo more uertit, Sed ipfe Africanus paulo antedeclara*
uit quam rationem habeat libra ponderalis ad minam his uerbis,Mna
Atticaergo ftateras quinq? & uiginti habet.libra uero Italica ftateras
quatuor 8c  uiginti.Hgc uera efte quifqj e fequentibus libris intelliget*
Nam Mina Attica drachmarum eft centum JLibra Romana pondera
lis fex 8C  nonaginta. Vicefima igitur quinta partemaior eft mina Atti
ca libra Romana, id eft ftatere uno fiue quatuor drachmis * Eadem lgk
turpartemaior elTe debet Cotyle,libramenfurali,Cumautem duo*
decim habeat uncias,quas fi in lemuncias diuiferis,habebis femuncias
quatuor & uiginti,una femuncia maior erit Cotyle.Fiet ergo quinque
Sc  uiginti femunciarum,id eft libras & femuncias,non libra; folum, ut
Alciatus eum fcripfifte ait.Sed tamen id quod dixi, ab Africano forte
inuentum,cui pulchrum uifum eft libram menfuralem fic coferre Co*
tyl£, ut ponderalis rede minas Atticas conferri poteft. Hoc ex Affica*
no colligiturquomodo ueroillud ipfum quod Hermolaus uo!uit,ite*
rum no uideo. Certe Africanus Choa liquoribus repletu aflerit idem
pendere quod Fannius. nempe uini libras decem ♦ olei nouem. mellis
quindecim. Vnde fequitur amphoram uini pendere libras odoginta,
olei duas & feptuaginta.mellis centum uiginti.Hermolai uerbafupe>
riori libro retuli. Sed relinquamus Afričanu qui fibi ipfe non fatis con
ftat*quis enim non uidet,fi Cotyle capax fit libre menfuralis 8c  femun
ciaž, Choacuiuic^liquorisnominati nonmulto plus pendere qua'm
ipfefcripfitv Ad Ifidorum uenio, qui cum fuperioribus fentit, dicens

cotylen

LIR ER 'SECVNDVS - ,?t

cotylen peildefelibratruHoc tamen Africano indocTioi' qudd appen*
ditfcribit,difcrimen quod eftinter libram pondus Sc  menfuram igno
rans*Qui Budacum etiam uirum fumme docfhim induxit ut erraret, ft
cnt libro primo diximus* Porro ufum Hippoiatricarum menfurarum
pluribus probare nequeo,quod apud Graeeos huius artis fcriptor nul
lus,quod fciam,extet prseter Abfyrtum,quem mihi uidere non eonti*
git, etfi ičiam principi Mantuano effe.Has autem menfurae ab alrj s di*
ftin&ae,toti huic tra&ationi non parum lucis afferent * Sequitur nune
liber tertius in quo pondera rerum,quas metinim,declarare decreui*

^GEORGII AGRI-

C O L A E LIBER TER**

TIVS DE PONDERE RERVM

quas metimur.

Ametfimagnuslaborfuit Romahas menfuras iiu
quirere, maior etiam Grtecas non inuenire modo,
fed SC  diiponere inuentas,& fic tradere ut difsimili
tudines, quse funt in ipfis, intelligi peffent, is ta/
men fuit facilior,quod eflet fimplex,haec enim men
furarum tradatio tune folis autoritatibus erat con*
firmanda,quse terminos pegerat, quos tranfire mi*
nune liceret.  Que uero labore in hoc libro fufcipiemus,is quia duplex
difficilior futurus efEEtenim non agendu tantu erit quo fententia no*
ftra confirmetur icriptorum tefhmonrjs, fed  experientia ipfa, fi quid
incident cotrouer(um,magna ex parte difeutiendum erit t  In quo nen
exigua ineft difficultas. Primo qudd res quas metimur multae admo *
dum SC  uar ix  fint. Deinde quod non aridse modo plurimu a liquidis
in pondere differant, uerum etiam que fub utrocp genere comprehen
duntur,nonminimuminterfe,Nam ut experti fumus aficcis permu!*
tis grauitatelonge uinci liquores,ita ufus rerum nos docuit eofdem li*
quores pondere feminum qutcdam genera uincere. Quo etiam nobis
conftat,uinum oleo Sč  mel contrauino nmlto grauius efle. Aquam au
tem proxime accedere ad pondus uini, ied pluuiam, ut ab Omni admi*
jftione terrae puram.Nam caeteras quanto plus uel minus ea permixta;
fuerint,tanto grauiores inueriietur,leuiores ue ♦ Sed oleu quoqi quod
omnium minus uariat, fi non diligenter fuerit ab amurca ac retrimeto
purgatu, ut de de fa&icio nihil dicam,puro grauius eft; Et uinu quod
nigrum ob colorem rubeiimobfcurum uocant, ruffo aliquantoplus

pendis

pendit.Et mel defpumatu>eo quod e fauis deftillariifc,QuidC’ Nihil tam
fimileeft quam lac ladfalterum tamen eft altero grauius, Sic non rnk
nus inaridis ordeu grauius eftauena,farordeo,triticum farre,Denkfj
Sc  tritkum tritico,et ordeum ordeo plus pendit.Similiter de auena far
re &alqs cenfendum.Itacp cum tanta fit rerum difsimilitudo in ponde
re, quis non uideat,qusefo, quam lubricum fithic quidpiam definire?
aut quis ualde miret eos,qui de hac re fcripferunt, inter fe nonihil dift
fidere £ Poteft tamen in nonnullis pene certi quiddam ftatui , quod a
ueteribus Grsccis tantum abeft ut fit negledum,utid diligenter exqui
fitummaximo eonfenfu collocatumfueritinufuquotidiano, Veluti
olei pondus, quo menfuras Atticas, quas Sc  medicaS diximus , deda*
rarunt,Ego 8čautoritate Ueteru,et experientia fretus pondera cuiufcp
menfur£ refertse his liquoribus,qui potifsimum in ufu funt medicine,
diligenter expendam'♦ cuni quod medicis id ualde fit utile futuru, tum
maximequodBudacus Sc  Alciatus &Portius cum {extarium Roma*
num exponere funt conati,uncias retulerint ad pondus,no ad menfu*
ram. Sed primo uideamus quantUm qua 2 cp menfura oleo puro plena
pendat, V t autem a Romanis irtcipia, Culeus capit ,quemadmodum
libro primo probauimus,mille&:fexcenta$ libras mefurales, qutc no
mutantur.pendit uero olei librah mille trecentas triginta tres et uncias
quatuor,Amphora capit libtas odoginta,penditfexagintafex& un*
cias odo, Vrna capit libras quadraginta, pendit triginta tres 8čunck
as quatuor,Cogius capit libras decem,pendit odo Sc  uncias quatuor*
Sextarius capit libram St  beftem,id eft uncias uigintfpendit uncias le
decim drachmas quincp fcripulu unum, Hemina capit uncias decem,
pendituncias odo,drachmas duas,& fcripuladuo, Quartarius capit
uncias quincp pendit quatuor St  drachmain unam St  fcripulu unum,
Acetabulum capit uncias duas SC  femuncia,pendit duas uncias St  fcri
puladuo.Cyathus capit fcfcunciam drachma St  fcripulum, pendit un
ciam una,drachmas tres St  filiquas duas. Ligula capit drachmas tres
Sc  Icripulum unum, pendit drachmas duas Sc  Ičripula duo SC  filiquas
duas.Hasc mea fententia eft de pondere olei, fi ad Romanas menfuras
exigatur,cuius fides rurfurrt abautoribus eftpetenda, Cotylen Attica
nouem uncias cornulibralis, id eftmenfurales caperefuprain Atticis
Galeno tefte planu feci,ut Romanam hemina decem in Roniaiiis.Sed
eodem autore nouerh eiufmodi Unciaš olei, pendunt uncias feptem 8č
femunciam»Aitenim, tA vjvcn d't.9, ^ioaircc^irmcti^i 'rois ttcpvc*

•VcT[tvi[v^oiQ xty«criift[tx.  itsu nid<r<sicct> v^tctg  Id eft,Pendut

enim unciai nouem Italicse, quse funt in cornibus interfedis uncias le*
ptem SC  dimidiam ponderales. Quod cum fit, decem uncias menfura*
les,quas continet Hemina Romana pendut odo uncias Sc  drachmas
duas Sc  fcripula duo, Hoc olei pondus ex alio Galeni loco non minus

intelligi

QVAS METIMVR L IB, HI 73

intelligi poteft,qui eftlib*vi. de copofitione medicamentorufeeundu
genera. 'tyu $1  tu  rriw T& lAodv ^Asvjji^Lu  <fjk t tip

H$.TtkTc£JLVH{4y/tolJ  K<$ KTffi// }l<c r T^<Tll> , IsVOKTPl*  JSztAo^TV©" 07fV

cvp \y&saSjJLOi/  tči  JBctptfSvtvpof/ Ji r rous sal) [UKcčis  iWs tos

(Hfc-rgmas 1  Tihodv. 1 $.  Id eft,Ego fane olei libram Romte nuncupatam,
quam interfedis cornibus metiuntur, appendi aliquando cupiens ki*
requantum ponderis haberet.inueni uero duodedm uncias menfura*
les,decem ponderalibus acquales<. Vnde apparet libram 8C  uncia men*
furale non e ponderalibus,utunaalterirefpondeat,conftitutas,quem
admodu hodie a phannacopolis ignorantia quadam fblent conftitun
Sed dehis alias.nuncad id uenia,quod fuperiorilibro promili me de*
claraturum,nempe quid hi medici fibi uoluerint, qui Cotylen tradide*
runt unciarum efle iedecim,& duarum tertiarum uncite, Quamuis au
tem Galenus,quod fciam,nufquam illud declararit,uidetur tamen mi*
hi,ut tum dixi,primo fextarrj uocem refpuille,ac fuam potius quam la
tinam ufurpalTe.Deinde ut ipfis ufitatum erat Cotylen Atticam dice*
re drachmarum fexaginta, hoc eft unciarum fep tem 8c  dimidiae, non
exprimentes oleum quod alioqui fatis intelligeretur e confuetudine il
la loquendi:fic etiam Cotylen,qua loto Romani Sextarij uterentur,ar
bitror eosdixifie drachmarum eife centumtrigintatrium 8c  fcripufi
unius^uae efficiunt uncias fedecim 8c  duas tertias*quoddeoleo didu
puto.Tametfi Galenus eos de unči)s menluralibus locutos uidetur ac
cepiffe*quod fineulla ratione ab ipfis didu apparet meo iudicio, Icaq?
nifi fic fentiamus, foli illi nihil rationis habuerunt, cur tantam cotylen
conftituerint,qui enim Cotylen aiunt nouem unciarum eflemenfura*
lium, Atticam dicunt*qui decem, Romanam hcmina*qui duodecim li
bram Romanam, Qui uero tradunt eam unciaru effe feptem Sc dimi*
dise de pondere ientientes,iterum Atticam intelligunrfic arbitror qui
fedecim 8č  duarum tertiarum unciae,Romanu fextarium,Sed hic forte
quifpiam dubitabit,amphora olei fuerit menfura necne,Equidefui£re
in Varroneaduer£o,qui fic ait,Quidam ipfum triticum confpergunt,
cum addunt circiter in M*modium,quadrantal amurc 2 e,Nam fi amur
cae,quid ni & olei?Q_uod igitur menfuras magnas quafi cuiufcp liquo
ris fuennt,expofui,non fine exemplo feci, fed fecutus fum in hoc Grae
cos,qui idem in Romanis menfuris explicandis fecerunt Jam ad At ti«
cas,quas medicas appellaui, tranfeundum * Metretes capit centum 8č
odo libras, penditoleo plenusnonaginta.Chus capit nouem, pendit
feptem cum dimidia,Sextarius, fiue ut ipfi |Ghs,  capit fefquilibram>
penditlihrHOcquadrante,fiueuncxv* Cotylecapituncias ix* pendit
feptem & (emuncia * Semicotyliu, quod Romaniquartarium appella>
rent,capit unc. quatuor & femunc.pendit unc,tres,femuncia &C  drach
mas duas ♦ Qxybaphum capit uncias duas dC  drachmas duas, pendit

g fefcundam

74 DE P O ND ERE RERVM

Rfcundam & drachmas tres. Cyathus capit fefcuncia, penditunciam
& drachmas duas. Tantum pendunt menfura: Atticacoleorefertas*
quod utper{p5Cuumfiatnon inutileerit iterum iicrba Galeni Integra
afcriberequasluntquinto libro decompofitionemedicamentorumfe
cnnduin genera. 7r. cfcoc^&ag & g  9  ccSjzov ou/ikycep

»•k &g {ilirci) r'ihouoy.  cbs.£. cf^ccy^(jLag \hyjv<rng  'f usrvhu9  ♦ vgv. "fif ih*
xsf 8 ♦ ovcrvc  t%> itrA/kc«^. ihu^vat cči.8.vjyicu incht

V^LcU^ ris ti^TCzTi-T^UfL^OlS HtfpCČCr.f/ \nJ<X  Kj S«0£UJt«S

yixg vyy\cL% u.J\fz)^.u.<xg J\j<o(iy/q  s. Id eft„
Heras quidem centum o dogi n ta drachmas fcripfit ad pondus oleum
reducetis, nonad menfuram.tanquaCotyle pendatdrach. fexaginta*
pendit enim eas Arrica,qu£ nouem unciaru Italicarum exiftit,Etenim
nouem uncie Icalicas, in cornibus interfečtis difcretas,pendunt uncias
ponderales feptem S>C  dimidiam, quas fexaginta drachmas fiunt,!! un/
ciauna očlo drachmas ceperit ♦ Sic Galenus, Ex cuius uerbis difcere
poffumus tantum olei, quantum capit Cotyle Attica, pendere uncias
feptem &femunciam.atcpita Sextarium quindecimuncias.Hacratio
ne fcripfit Plinius lib. primo Sd uigefimo capite ultimo de Atticis men
furis.Cyathus pendet per fe drachmas decem. Gum acetabuli menfu*
radicitur,fignificatherninasquartam partem,id eft drachmas quinde/
cim.Hace enim plane cum fuperiori rationecoueniunt. Medici autem
in medicamentis , praefertim emplaftris, oleo prascasteris liquoribus
utuntur,quam ob remhuius pondus etiam potifsimum eis cursc fuit,
quodipfumexalrjs multis Galeni locis obferuarelicet.Hincconfuetii
do lila explicandi menfuras ipfius old pondere nata, nemine non in*
telligentctune,etfinonexprimeretur,deoleodici. Cofentitetiacmn
his Fannius fic fčribens.

A t cotyle cyathos bis tern os una receptat.

Sed de abaco nobis id pondus faspe notatur.

Bis quincphuncfaciunt drachmas fiappenderetentesj
Oxybaphus fiet,fi quinqt addantur ad illas.

Fannrj hasc uocabula etiam omnia Attica funt.nec pofluntaliterin
telligi quam de pondere olei. Haceadem ratione quae fcripfit Alciatus
uera funt,fi oleum, quo Atticas menfuras plenacfucrint, intelligamus.
fed ipfehoc noluit, uerum tritieum leuifsimu intelliges & Romanum
fextariutn, putat in commune ftatuilfe ueteres fextarium Romanum
elfe unciarum quindecim 'de quibus infra dicam.Porro hoc modo [o*
quendi menfuraru ponderadubio procul exponit Cleopatra cum ait;
jtP^A/Kgzo//ut /cc(K&'%  ro. cc.mi  Tvntf r/p,

Ti X h>  ojioAtfs.l Jfy{j.zjg  G y.£§ocTiK>f7r t 2<ghuxg.v7r.(fši cPLo uvocB^" vs~i6
Amg 'p turiJ.H Kreuhu {tiTPcouvoidvg.s.  sczBftu) c.%',fo>h'

&.XTCt %7f  > b$Qho\JS (p^.uifoinz U7r.  p^AKČS§ &)7f> rfvfrhicp

Qy A S METIMVR L IB. III 7?

v cc&t fiiTfop 7 h kpti/A«/(^ ^ ju 'oJfog.s.safau Jic

i <&'f tSNS At J® txj KJfTvAxgifi,Stt0{UO Ji (PfCC^JULCkg,  f M.lfOC A£i73 Ji 7T0C
S « caywnJ(oig b  |ts«s mop^  r b£ufix<poy l%&  kj>ti/Ans TcT%?(9y.wjčt8oii a s,

Sec8{tu Ji <=Z.tUH KS>yX n  V y (W7P l^ofJ cra<?<f 1$ o^vfioccpcoj^i &

fitrg&i y8b av«8oy cts. sx8p.& Ji  <.i£* s JI ihaHoap KS>yX n  *X®
Hiuwcc8oy,sct8iJLU) Ji  <» i.flVS^op  t> a^V*  tX e  »CPTvAks T \v.KOuJ l ii(<v{$y r
o ^iV&Toa <c ♦ yg,"Uraf ¥y.v Ji iwnyoiJ^oy  hj>ti/A« 2 £ x/J 1 , o c«.

&♦ j^aniicnvt, u Mi§tknoy oc.  tisa t o^cOg lx& ftiT^co ySv KJ>Tua

A«s biHimg JaJwa t  f (s«s Ji  • s>x°‘ V!ilxs  JiA r .sa9p,ti Ji\x &  °  X* 5  <•

4«» Id eft♦ Cochlearium pendit drachmam unam, Cyathus pendit
drachmas x* fiue unciam unam & quartam eius patrem , fcripula
XXX,obolos lx.  lupinos xc.filiquas clxxx„  Aereolos eccc*

L x x x ♦ Eft uero Cyathus cotyIes pars Jfexta. Cotyle menfura qu u
dem continet cyathos fex ♦ pondere uero drachmas lx.  uncias feptem
cum dimidia, fcripula CLXXx t obolos ccclx*  Lupinos dxl.S i#
liquas mlxxx,  Aereolos ,mjmdccclxxx,T  ryblium eandem
menfuram capit, quam Cotyle. menfura enim continet cyathos fex%
pondere uero drachmas lx,  Sextariusmen{uraquidem continetco*
tylas binas,pondere uero drachmas c x x. Sextarius autem apud
gyptios Iniumappellatur, Oxybaphum continet cotyles quartam, 8C
menfura quidem continet fefquicyathu, po ndere uero drachmas xv.
Concha maior eandem menfuram feruat quam oxybaphum.continet
enim mčfurafefquicyathum,pondere uero drachmas quindecim.Mi*
nor autem concha continet menfura dimidium cyathum, pondere ue*
ro drachmasquinq?. Myftrum maius cotinetcotyles decimamfexta,
qusc hunt drachmae tres ac dimidia &quarta. Minus uero cotyIes ui=*
geiimam fecundam,qu£efiunt drachmae duae,ičripula duo, filiqua lina
& undecima, Chus continet menfura quidem cotylas Atticas duode*
cim,fextarios aute fex,chocnicas quatuor,pondere uero pendit drach
mas dc cxx * Haec Cleopatra.qu 2 c fi olei pondus intelligas, ut debet
intelligi, uera funt, atcp Cleopatra cu Galeno congruit:fmalios liquo*
res, noftra probationeno perfuafas, minime.Eadem uerorationeple
ricpalrj apudGrascos intelligendi funt, quorum uerba afcribere fu=*
perfedeo,ne nimium magnitudo libri crefcar. Sequitur ut fimiliter ex*
plicem quantum Georgicse menfura; oleo repleta; pendant♦ Verum
mhisquiaCotylen fefquialteram proportionem habere ad Atticam
medicam probauimus,ha 2 cconfequuntur, Metretes capit cen.tum&
odolibras, pendit nonaginta.Amphoreus capit quatuor&quinqua
ginta,pedit quadraginta quincp. Chus capit tredecim 8>C  dimidia, pen
dit undecim Sc  uncias tres * Cotyle capit libram &C  fefcunciam, pendit
uncias undecim & drachmas duas. Oxybaphum capit tres uncias 8C
drachmas tres,pendit uncias duas $C drachmas fex ac dimidiam.Cyas»

. - , g z  thus

7 $  nE PONDERE RERVM

tbus capit uncias cluas & drachmas duas, pendit uncia lina ŠC  drach>
mas feptem. Myftrum capit femuncia & drachmam dimidia, pendit
drachmas tres ac dimidiam Sc  quartam drachmas partem. Ita fe habet
Georgicse.Hippoiatricae uero,in quibus Cotyle proportionem fuper
tertiam habet ad Atticam medicam hocmodo.Cotyle capit libram u*
nam,pendit uncias decem.Oxybaphum capit dimidiam libram,pen*
dit uncias quinq?. Cyathus capit uncias duas,pendit uncia una,drach
mas quincp 8C  fcripulum♦ Myftrum capit unciam dimidiam , pendit
drachmas tres & fcripulum unum.Cochlearium capit drahmas duas,
pendit drachma unam,& fcripula duo. Sic declaratas funt etiam Hip^
poiatrice,Hgc aute omnia funt intelligeda de oleo Omplici ab amurca^
qui eft humor, ut ait Varro,aquatilis,acretrimento,benedefecato.ni
fienim talefitgrauius eft. quemadmodu etiam fadftrj genera omnia
natiuo grauiora funt,& multum inter fe differunt ♦ qute omnia exqui/
rere curiofum uidetur,&: non magnae utiiitatis, Nuc tempus eft ut mt
nores menfuras conchyliorum nominibus appellatas explicem,quodi
me fadurum primo libro recepi. De quibus cum diuerfa admodu tra
dira fint ab autoribus,equidem malo Cleopatram fequi,quod eius fcri
ptafint dočHfsima.Sunt uero hae menfur^ minores, Concha.Myftru,.
Cheme.Cochlearium.Itacp Concha duplex eft,maior etminor,quod
e Cleopatra intelligi potuit,de maiori quocp fcribit Nicadri interpres
idemquodCleopatra.K/t,6^£dAHj(fyX w ^^°f v ^ < ?>®' Id eft. Con*
cha maior aequalis eft oxybapho. Quas uerba in exemplari excufo le*
gunturcorruptifsima. Maior igitur eiufdem eftcapacitatis cuiusoxy
baphum. Minor dimidium cyathum capit. Hsec autem,ut ex eiufdem
Cleopatra uerbis liquet, pedit drachmas quinq?.Illa uero qumdecim,
quod fit triplo maior. Nec uideo aliter fere autores minores menfuras;
explicafle, quam pondereolei, quodipfumfupradeclaraui. Vfifunt
&T Latini concha pro menfura. Cato capite clvi.  Si amplius ibit fumi
to farinse minutae conchas duas,infriet in aquam, paulum bibat,con*
fiftet.H 2 ecilIe.Qui quoniam utitur acetabuli uoce,no uidetur pro eo*
dem accepifle. Ide Cato ufus eft concha pro uafis gen ere capite Lxvr.
Cortinam plumbeain lacum ponito,quo oleufluat. ubi fadores uečfi
bus premerint, cotinuo capulator concha oleum Čp diligentifsime po
terit,tollat. nec ceflet.Sequitur Myftrum quod duplex efte item Cleo
patra tradit.Maius ex eius fententiaeft decimafextapars cotyles, pen
dit uero drachmas tres ac dimidia, 8c  quartam drachmae partem.Mb
nus autem uigefimafecundapendens drachmas duas, fcripula duo, fi
!iquam una & grani quatuor undecimas.Porro maius Georgicum du
cerepoffumusnbi enim fuitin ufu,utuidere liceteponderum collatio
ne. Minus autem medicum,Quod etiam explicat Fannius,Atticas fi
uemedkas menfuras dedarans,hoc hemiftkhkn

At

77

q.vas  metimvr  lib,  ru

Atmyftnim eyathi quarta eft.

Paulo tamen leuius pondus definit quam Cleopatra, ut proportid
fefquialtera Sc  hic maneatinter medicu Sc  Georgicum myftrum,Pen*
dit enim cyathus ipfi drachmas decem* quaru quarta pars funt drach*
maeduae ŠC  dimidia. idem dicit Nicandri interpres, 6  xt X%a yu.*
H/a^vsf cc  T*arap#,Id eft.Cyathus capit minora myftra quatuor Jtacp
hi duo pulchre inter fe eongruunt ♦ Nec ab ipfis difsidet Grascus qu i*
dam,quilquis ille eft,nec enim nomen exprimitur , qui fic fcribit in 1 i*
bello demenfuris Si  ponderibus ♦ (ivsfop  kptvAks (fai*  okto*

Hg’,i<Kf{g,TDl/.6iym cQ°oc,\(x.o(G,y.  t> <fl tuiifbv  «j>tvA«s imssoTt*

'Tvcffti. 6iy& c/Jzk^&ks  , Id eft, IVlaius myftrum Cotyles eft odaua
decimapars.penditautem drachmas tres & fcripulum unum,Minus
uero CotyIes quarta& uigefima pendens drachmas duas Sc  dimidia.
Sicille, maius his uerbis conftituens capacitatis minoris quam Cleo*
patra,minus uero eiufdem plane cuius Fannius Sc  Nicadri interpres,.
Ipfius igitur duo myftra proportionem fupertertiam interfehabent,
Deinde tamen additur np d\ cdnoubrocT^  £tvspo/> jfatinotivc
Hoc eft, Iuftifsimum autem myftrum fcripula pendit odo , Idem fere
fentiens quod Cleopatra, quae id de minori tradit , nifi quod Grarcus
ille ob difticultatem,aut aliud quippiam,accurate rationem non fubie*
cit,omittens filiquam unam Sc  grani quatuor undecimas. Sed hic non
multum ab alqs difcefsit.alter uero, cuius nomen nihilomagis indica*
tur, fiue mauis Paulus Aigineta,maximediuerlafcribit. T TfvfiAiop 3
fivsf>ec(iiyKAK.yj)§u$(zq>ct y*p pXyx tivsfojj ošuJ&xq>oy+

b£u{lccqsopXx& *vx8oii <xs * a <H hvx8(§X ^ UK ^ 3

ijtvi  fivsfoc  funf<*,£, Id eft, Tryblium autem capit myftra maioratria,
oxybapha uero quatuor, Maius enim myftrum capit oxybaphum u*
num SC  tertiam ipfius partem ♦ Oxybaphu uero capit fefquicyathum*
Cyathus autem chemas minores fiue myftra minora duo. Hadenus
ille,Qui cumRomanas menfuras explicarit,in praecedetibus quidem
earum capacitatem, in fequentibus pondus tribus notis liquoribus*
haecinteriecit* quasnec cum Romanisneccum Atticis conueniunt*
Igitur importuna funt aut falfa, Importunafi alterius cuiufpiam rew
publicae fuerunt, in loco enim non funt admixta Romanis. Falla ft
lta Romanas menfuras habere putans tradit, Itaque quodipfe aps
pellat myftrum minus uel chemen minorem , Cleopatra concham
nominauit, Poftremo uvspop  diminutiuum eft tov {jlvos,  Id eft*>
muris , unde latinis mufculus diceretur, Mvs uero conchyIrj ge**
nus efle ex Ariftotele liquet, Chemeautem fimiliterduplex eft.Ma**
ior eft uicefima pars cotyles pendens drachmas tres. Minor trkefiV
ma, pendens duas. De quibus audiamus rurfum hsec Cleopatrae uer
ba , h  ♦ y  ♦ H 9 « H iu.K?<x  c/lf u *

g 3  Hoc

7 g DE PONDERE RERVM

Hoc eft. Cheme maior pendi t drachmas tres,minor duas. Cum ergo
cotyle pendat drachmas fexaginta,ut iam probaufperfpicuu eft Che/
menniaiorem parterri cotykseffeuigefimam>minorem trigefimam*
Itacp maior cheme habet proportionem Iefquialteram ad minorenrex
quo Sc  hanc rede Medicam, illam Georgicam opinor dixerimus.De
Cheme Suidas fcribit \hiih  e bsgiv.  Id eft. Cheme fpecies oftrei.

Redius tamen conchyli} fcripfiflet. Chemen maiorem intelligit Cri*
to apud Galenum quinto libro de compofitione medicamentorum le
cundum locos cumait. Av 0 cif>yvfff X^ H *  Quidam,ut ego fentio, do
cere uolens de qua Cheme fentiat adiecit yrpi dlfx)((ius<yM 011 his uer
bis fpumas argenti pondus explicans, fed olei fieo cheme impleatur.
Habet Fannius quocp chemen cum inquit.

At tertia myftri

Quam uocitant chemen, capithacccochleariabina.

Quae de Cleopatrae minori cheme intelligi non poffunt,multo ue*
ro minus de maiorrneutra enim necp maioris myftri,necp minoris ter
tia eft.Diofcorides autem inlibello de menfuris Sc  ponderibus Che*
menproquarta cyathi parte accipit. quodigitur Fannius myftrum >
Cleopatra myftrum minus,ipfe Chemen appellat. Fortafsis hinc mo/
tus ille cuius uerba fupra retuli, Myftru minus Sc  Chemen minorem
idem efle ftatuit*Ex quo fatis apparet alios diligentius, alios negligen
tius minores menfuras confiderafte,Nonnullosquiahaecommafunt
conchyliorum genera aliud proalio dixifle.Quofdametiamproua*
fculis magis quam pro menfuris, ipfis ufos. V no tamen excepto om*
nes qui cochlearrj mentione feceruntno uariant, fedfummo coftnfu
chemen duo capere fcribut, licet diuerfe capacitatis cochlearia pro di*
uerfa chemes ufurpatione hinc proueniat. Equide hic Cleopatraelčri*
ptis magna fidem habeo,quod cu his que ex alrjs uerefciri poflunt uel
maxime confentiant ♦ Colligamus igiturdiuerfacochlearia, Primum
eft Romanum,quod Columella nobis uidetur coftituere,ni fi quis ue*
litpotius ipfum fignificareGeorgicum,transferentem eumlocume
Graecis Sc  Romano more non locutum * cum uero reliquas menfuras
in lpfo intelligamus Romanas, Sc  hanc ficaccipere uifum eft. In illius
loco Grabci habent myftrum. Idem nuncupaturligula,utibidem dixi.
Dei nde eft Atticum Cleopatrse 3 quod pendit drachmam unam. Eft e*
nim dedma cyathi pars, chemes minoris altera. Qui autem Chemen
quartam cyathi effe tradit, is ipfam duo cochlearia Sc  dimidium cape*
re fcribit undeitcrum pendit drachmam, & dedma eftcyathi. Tum
Fannt) eft cochlearium altera chemes pars, quarta Sc  uicefima cyathn
Capit enim exeius fententia Cyathus myftraquatuor, myiftrum che*
mas tres + Cheme cochleariaduo.ex quo fit utquatuor& uiginti conti
neat cyathus. Porrd Scribonius Largus hoc minus hahet cochleariu*

cyatho

Qy AS  JMETIMVR LIB. III 7«?

cyathocnimuideturtribuere triginta* Siquidem heminsccentumSi
odoginta. Verba ipfius funt compofitione x vi ♦ Poftea oportebit fco
biseboreae heminam per duos m en fes confumere uitiocorreptum*
acdpientem ex eo terna cochlearia in die,ex aqucccyathis tribus Jdem
tamen compofitione cxxru maiusillocochleariu fignificatcumait,
atq? ita poftero die fumuntur ex cornibus cochlearia tria cumulata, fa
tisampla*Exhisigiturapparet magnam cochlearfi diuerfitatefuiffe,
Omniaautem quazde menfurarum pondereoleo refertaru fupra fcrfi*
pfi,fi cum Galeno uiro magnaeeruditionis 8c multce experientia 2  faci>
mus,neceffeeft confequi. Facimus ucro cum illo potius quam cu alrjs
quorum nec eruditio nec in hifce diligetia nobis perfpeda efifc poteft.
Sed de his poftea* Nune mefuras ui no repletas declarabo,& prim um
Romanas.Culeus oleo plenus pendit,utdixi, libras Hcccxxxur. Sc
uncias nn.uino mcc  c CLxxxi,undas quincp,drachmas fex,filiquas
quatuor. Amphora olei pendit libras l x v i « 8>C  uncias v m, Vini
cxxnii ♦ drachmas vri. filiquas duas. Vrna oleipedetlibras xxxm.
Sč  uncias im. Vini libras xxxvii. drachmas tres, fcripulum unum,
filiquasquatuor,Cogiusoleilibras vm.& uncias im. Vini ix, libras
uncias tres,feripula duo, filiquas quatuor* Sextarius olei pendit uncF
as xvi* Sc  drachmas quinq? SC  fcripulum unum« Vini uncias xvm*&
dimidiam.filiquas duas 8c  grana duo atcpduas terdas grani * Hemina
olei pendit uncias vrn* drachmas duas,feripula duo* Vini uncias ix;
drachmas duas,filiquam unam,granum unum Sc  tertiam.Quartarius
olei pendit uncias quatuor, drachmam unam, fcripulum unum* Vini
uncias quatuor,drachmas quincp,grana duo Sc  duas tertias*Acetabu
lum olei pendit uncias duas Sc  feripula duo* Vini uncias duas,drachis
mas duas Sc  dimidiam, granum unum Si  ternam * Cyathus olei pem«
ditunciam unam,drahmas tres,filiquasduas* Viniunciaunam Sedi*
midiam,fcripulu unum SC  odo nonas grani,Ligula olei pendit drach/
mas duas, feripula duo, filiquas duas, Vini drachmas tres,filiquam u^
nam grana duo & duas nonas grani. Sichabent Romance , Hancau*
temproportionemefTeinteroleum& uinum tumquide pondereli*
quorum feripfere tradunt,tum experirilicet,Dicunt enim illi uno qua
fi ore uinum nona parte grauius elle oleo.quam rem, periculu faciens,
fic elTecomperi.Sed prceftat uerba cuiufdam ex ignotis Graecis aferi*
bere. Is ait ♦ o dl oh®'  taiAcuV ti<$®' "jfa criuri/

r tfvocrii odtr y  Hoc eft* Vinum autem nona parte excedit o*
leum * tantundem enim pendit SC  nonam prceterea eius partem. Idem
«x alterius ignoti Graeci uerbis intelligitur,nec minus ex his, quce fub
Diofcoridis nomine referuntur* Nam uterep Cotylen aiferitoleino*
uem uncias,uini dece pendere*quod eft nona parte grauius elfe. Qui*
bus cumFannius plane cofentit,oleifextarium decem &odo uncias,

g 4  uini

g® DE, PONDERE- RSRVM

uini uero uiginti pendcreuerfibus explicans. Solus interpres Ntcati^
dri fiue ipfe non fatis diligenter expenderit,fiue locus, ut alrj plerique,
fit  deprauatus,nonnihil diffentit.Verum cum his a quorum parte ftat
experientia potius eft fentiendum, Cum igitur fextarium olei proba*
uerim teftimonio Galeni pendereundas fedecim Sc  drachmas quinqj
8C  fcripulum unum,pendet feruata lila regula, quam iam oftendi, uini
undas decem & očlo ac dimidiam,duas filiquas grana duo & duas tet*
tias*Quo conftituto,reliqua necefsitate quadam, ut a me funt expofh*
ta,confequuntur.Porrduinumdebeteffefuluu, hijjc//  Grasci uocant*
a quo tamen alfa non adeo multum differunt,prseter nigru,quod craG
fum ualde efhNunc Atticae menfurae,eodem liquore implet<e,pari ras
done funt explicadas.Metretes old pendit libras nonaginta,uini cen*
tum.Chus old pendit libras feptem et dimidia,uini libras odo &C  un/
cias quatuor«Sextarius olei pendit libram et quadrantem id eft undas
quindecim,uini libram unam, uncias quatuor, drachmas quincp,fcri^
pulum unum.Cotyle olei pendit uncias feptem & dimidiam, uini una
das odo,drachmas duas,fcripula duo»Semicotylium olei pendit un;*
cias tres 5 C  drachmas fex, uini uncias quatuor 8c  drachmam unam &
fcripulum.Oxybaphu olei pendit unciam unam &T drachmas feptem,
uini uncias duas &C  fcripula duo.Cyathus old pendit unciam Sc  drach
mas duas,uini uncia unam, drachmas tres, filiquas duas. Hoc modo
feres habetin Atticis.Georgicorum uero Metretes,qui eiufdem capa
citatis eft,cuius Atticus,olei pendit libras xc.uini c* Amphoreus olei
penditlibras xlt,  uini L.Chus olei pendit libras xi,& undas m* ui*
ni uero xiu 8C  dimidia.Cotyle olei pendit uncias xi. & drachmas du*
as,uini libram & drachmas quatuor ♦ Oxybaphu olei pendit duas un*
cias 5c  drachmas fexac dimidiam, uini uncias tres &drachmaunam* !
Cyathus old pendit unc ♦ una SC  drach« fepte,uini uncias duas & feri*
pula duo * Georgicas & iam notas fecimus, fuperfunt Hippoiatricae*
Itacp Cotyle olei pendit uncias decem, uini uncias undecim, fcripula
duo,obolum unum, filiquam unam ♦ Oxybaphum olei pendit uncias
quincp,uini uncias quinc^ &C  dimidiam,fcripulu unum,filiquas duas«.
Cyathus olei pendit unciam unam, drachmas quincp 8C  fcripulum u*
num,uini unciam unam,drachmas fex,fcripula duo,filiquas duas,gra
na duo,duas tertias grani«Myftru olei pendit drach.tres & fcripulum
unum,uini drachmas tres, fcripula duo,grana duo,duas tertias granfj
Cochlearium olei pendit drachmam unam & fcripula duo,uini dradt
mam unam, fcripula duo,obolum unum, granuunum^ unam tertiam
granUta fe habent menfurae,feruata Galeni fententia, & hoc dieto ui*
num nona parte plus pendit quamoleum. Vino in ponderesequalis
eft aqua pluuia,uel alioqui pura*nam que uel cum terra,uel cum fucco,
ud cum lapide, ud cum metallicamateria permifta fuerit,multu uariac

pondere

QV AS METIMVR tlB. III 8t

pondere. ViideFanius uere fcriplit, poftquam exprefsiflet pondera
liquorum fua ratione,

Ha?c tamen aflenfu facili funt credita nobis.

Namcp nec errantes undis labentibus amnes,

Nec meri? puteis latices,aut fonte perenni
Manantes par pondus habent, non denicj? uina
Quae campi ant colles nuperue aut ante tulere.

Vnum hocadpciendum puto. Oleum inter!iquores iiatiuos omtif
um conienfu,&: experientiaipfa comprobante leuifsimum eft.Sed uk
num quod e fecibus tuni liquidis in ampulla excodis, a tqj in altum ui
ignis fublatis,deftillarit,leuius eft oleo. Licet uero ex eo etiam nonihil
cognofcere,quod oleum fi in id infuderis, fundu petat,cum reliquo ui
no uelaqueafFufum fupernatet . Vndeintelligi poffetin eo aeris plus
inefie quam in oleoiaer enim furfum fertur . Sed quod dixi magis pro
pter fubtilem penetrandi uim, quam habet uinum illud, uidetur efte+
Deinde ut oleum facile inflammatur,ita uinum hoc humana folertia
pracpara»:um,fiincenderis arderenon definet quoufcp totum cofum i/
tur.Sed necefte eft ut aliquot uicibus fit exco<fhim,alioqui quo plus a*=
qu2eadmiftum habet,eo grauius exiftit,uidelicet eiufdem fereponde*
ris cuius oleum,& igne cofamitur minus .Perinde Uero ut uinum hoc
fadicium om ni natiuo eft leuius,licaqu£cfere omnes,quac ignis calo^
re rebus quibufcunq? excodis deftillarint, quas ob id deftillatas appel
lant,ca2teris aquis leuiores funt, Reliquum nune eft,ut mellis pondus
quocp fecundum diuerfas mefuras indicemus, ac primum Romanas.
Culeus uini pedit libras aicccclxxxi. uncias quinqj,drachmas fex,
filiquas quatuor.Mellis libras MMCcxxn.uncias duas drachmas quini
que,fcripulum unum. Amphora uini pendit libras l.Xxiiii,  drachmas
feptem, filiquas duas'mellis libras cxi , uncia Uriam, drachmas duas,
fcripuladuo. Vrnauini penditlibras xxxVii.  drachmas tres, fcripu*
lum unum,filiquas quatuor.mellis libras lv . Sc  dimidiam, drachmas
quinqj,fcripulum unum. Congius uini penditlibras i x. Uncias tres,
ieripula duo,filiquasquatuor. mellis libras xm. & dimidiam,uncias
quatuor,drachmas quinq? fcripulum unum.Sextarius uini pendit un
cias x v m, & dimidiam, filiquas duas ,grana duo, duas tertias*mellis
libras duas, uncias tres, drachmas fex, filiquas quatuor. Heroina uU
ni pendit uncias nouem, drachmas duas, filiquam unam, granum u**
num & tertiam mellis libram unam,unciam unam,drachmas feptem,
duas filiquas.Quartarius uini pendit uncias quatuor, drachmas quiii
que,grana duo,duas tertias,mellis uncias fex, drachmas feptem &dk
midiam,filiquam unam. Acetabulum uini pendit uncias duas, drach*
mas duas & dimidia,granum unum & tertia,mellis uncias tres dracta*
mas treSjfcripuiaduOjfiliquas duas.Cyathus uinipenditunciaunam

& dimidiarn,fcripiilum unum,& odo nonas grani t mellis tmcias du*
as,drachmas duas &C  dimidiam,granum unum &C  tertiam.Ligula uini
pendit drachmas tres, filiqua unam, grana duo, & duas nonas grani:
mellis drachmas quatuor &dimidiam, filiquas duas, granum unum,
& tertiam »TantumpenduntRomanterneiifurtcmellepIenSe. Quod
rurfus prohandum. Fannius & Diofcorides fic tradutpoiicleraliquo
rum,ut ex ipfis intelligi pofsit m el tertia parte uino eiTe grauius * quo*
rum uerba paulo poft afferam.Cum igitur uini fextarius pendat unči*
as decem & odo Sc  dimidia, filiquas duas, grana duo,& duas tertias,
pendet mellis libras duas,uncias tres,drachmas fex, filiquas quatuor*
Hinc uero reliqua, ut expofuimus, fequuntur ♦ Porro cum Fannio 8C
Diofčoride experientia confentit,modo fumatur mel bene mundurn,
& id quod efauis deftillarit,defpumatum enim grauius eft, Sed ab ip*
fis nonnihildifsidet Grecus ignotus,(iuemauis Paulus Zgineta,qui
fic fcribit, st <& $vA$io  H9« TV 5ct8yiov rUp &<J\yvou (jtk r r^wv^isoc[i7f\
Aoa od tu  v v 1 )vcn&v  4icrqj rtih %07iiw <fjgiqo$cd.tog  u$' sr«p «c/l<=ty
ficty>2, iAouvTc  sij obv  Mj ^uA/rs Ar b  £tt A/ * obzs  jSctpu7T^ofi
(fVn TcTVtfTV  H9a TI^criTl OTTif ifcl T oA9V <riWi^V9

tcu/t  ohio, 3 s Tftrvv-joAsv TV  7 $ obv sot8a.by,Uj vfo*

cin t  r T%i'PV ctVT&t  Ideft, Siautemuis&fpondusmenfurarumliquo*
rum fcire,uariae funt humentium rerum difFerentiae fecundum oraiii*
tatem,ut uerbi gratia olei,uini,cx mellis dicamus, Mel quide uitlo gra
uius eft quarta parte Sc  prceterea dedma + quod in uniuerium piroximU
eft tern'x.Habet enim mellis eadem qusc uini quantitas fiue moies,tOj*
tum uini pondus & praeterea ipfius tertiam partem, Videsquodille
quicunq? tandem fuerit mel uino grauius effe dicit primo quarta par*
te,demdedecima,fic ut defit aliquid ne plane tertiam compleat.Quar*
ta uero pars fextarrj funt uncia? quatuor,drachmae quinq?,grana duo,
& duce tertiae,Decima aut, uncia una,drach, fex, fcripula duo,filiquae
duše,grana duo, & duše terticc.Tum quarta & decima coniundae effi*
ciunt uncias fex, drachmas tres, fcripula duo, 8C  dimidium,granum
unum &C  tertianvquas fi adiunxeris ponderi uini fient librae duše 8c  uu
cia una.Sed 8c  hic tandem redit in uiam, lam Atticas quocp menfuras
exponam,Metretes uinipendit libras c,mellis cl, Ghus uini pendit
libras vrir, uncias mr* mellis libras xir , 8c  dimidiam* Sextarius uini
penditlibram unam uncias quatuor, drachmas quinqj, fcripuluunu,
mellis libras duas &undam unam, Cotyle uini pendit uncias odo,
drachmas duas,fcripula duo.mellis libram unam & femunciam,Semi
cotylium uini pendit uncias quatuor,drachmam una, fcripulu unum:
mellis felibram & drachmas duas,Oxybaphum uini penclit uncias du
as 8>C  fcripula duo: mellis uncias tres & drachmam unatn.Cyathus ui^
ni  pendit lincia unairijdrachmas tres,filiquas duas,mellis uncias duas

dc

CLVAS  METfHVR L  IB .• III 83

Sc  fcripuia duo.Tantum pendunt Atticae melle complefas.Georgica/
rum autem Metretes qui idem eft,uini pendit libras c. mellis cl,  Ani#
phoreus uini pendet libras l. mellis lxxv ♦ Chus uini pendit libras
xn. Sc dimidia:mdlis xviij. Sc  uncias rx i  Cotyleuini pendk libram
Sc  femundam:mellis refquilibram Sc  dracbmas fex,Oxybaphum uini
pendit uncias tres SC  drachma unam * mellis uncias quatuor Sc  drach*
mas quinq? cum dimidia.Cyathus uini pendit uncias duas Sc  fcripuia!
duo; mellis uncias tres,drachma unam 4  Tantum Georgica? pfindunfe
Sequuntur podremo Hippoiatricae, nehsequidem negligendequan
do huca nobis peruentum effc,Cotyle uini pendit uncias undecim,fcri
pula duo,obolum unum,filiquam unam * mellis libram unam, uncias
quatuor,drachmas quincp, fcripulum unum * Oxybaphum uinipen*
dit uncias quinq? Sc  dimidiam, fcripulum unum fiiiquas duas, mellis
uncias odo,drachmas duas, fcripuia duo. Cyathus uini pendit uncia
una,drachmas fex,fcripuia duo, filiquas duas, grana duo,duas tertias
grani.mellis uncias duas,drachmas fex,obolum unum, filiquaunam.
Myftrum uini pendit drachmas tres,fcripuia duo,grana duo,duas ter
tias grani.mellis drachmas quincp Sc  dimidiam,filiquam unam.Coch
learium uini pendit drachmam unam,fcripuia duo,obolu unum, g ra *
num unum, Sc  unam tertia grani.mellis drachmas duas, fcripuia duo,
filiquasduas.Hadenus Hippoiatricas.SicpIanefehabentponderali*
quoru fi fidem habuerimus Galeno,idipfum deolei po n d ere referena
ti,Sc  communi experieritiae, quacoftat uinum oleo grauius effe nona
parte, Sc  melrurfum uino grauius tertia. Sed cum his non eonfentiu*
tam Graeciquam Fanius, qui diuerfa tradens partim cum Galeno con
gruit,partim ab eo diffentit. Cogruit quidein exprimedo Atticarum
menfurarum pondere cum oleo repletae fuerint,ut fupra declaraui.Ni
fi fortequifpiam ipfum generaliter conftituifle putet menluraru pom*
dera* quod quo modo uerum pofsit dTe nemo ratione poteft cofequi*
DiiFentit uero ab eo in Romanarum menfurarum pondere* nam eius
fententia fextarius Romanus olei pendit fefquilibram. atcp fic unciam
plus & drachmas duas ac fcripuia duo, quam nos definiuimus. T um
uini uiginti, Sc  quidem rede id nona parte facit grauius oleo, fed plus
ipfi quam nobis pendit fextarius unciam unam, drachmas tres,fcripu
la duo Sc  dimidiam, granum unum,& tertiam grani * Mellis deniq? li*
bras duas Sc  dimidiam • quod rurfum tertia parte uino rede tradit gra
uius,fed ipfi fextarius mellis plus ep nobis pendit,uncias duas, drach/»
mam unam, fcripuia duo,duas filiquas. Quod fit quia in olei ponder^
diffentiata Galeno.Iam uerfus ipfius fub^ciam.

Illud praeterea tecum cohiberememento.

Finitum pondus uartos feruare liquores^

Nam libra:; ut memorant;beffem fextarius addef,

Seti

84 1  D E PONDERE RERVM

Seu puros pendas latices,feu donaLyaci.

Addunt femiflem libneliuentis oliuu
Selibramqp ferunt mellis fuperefte bilibri.

Cum Fdnnio prorfus confentit Diofcorides 8č alius quidam,quo*
rum explicatio menfurarum Romanarum eft in libello de menfuris 8C
ponderibus. Videntur autem hi olei pondus tamdiligenterquamGa
lenus non expendilfe,uel fi rede expenderunt,aut oleum tam purum,
qu amili e, no n appendifte,autpurum quidem,fed paruae menfuraz, ut
cyathi examinalfe.ubiquiaparumipfis deelfeuideretur, quo minus
fefcunciampenderet,idnoncurantes iefcunciam penderedixerunt.
deinde fecundum proportionem, quam habent inter le menfurae, reli
quarum pondera funt confecuta. Sed quo tandem modo acciderit, ut
certo fciri non poteft, ita ego malo Galeno uiro dodiisimo SC  experi*
entifsimo,quam iftis credere. Alius rationibus rem exquires cui uelit
alfentiatur. Veram & horum fententiam paucis exponam lioridifiun
dim ut ante,fed coniundim'quod quidam ex ipOs quocp fecit.Quod
autem Graaci illi Romanarum menfurarum pondera explicent,uelex
eo poteft intelligi, quoddicunt mAinei x6f*/ao// id eft Amphora Ita
lica.&vf«cideft Vrna. JtP^o/zideftCongius, TcTvttfsv  hoceft,Quar
tarius.Habent uero ficAmphoraItalica olei penditlibras lxxii. Vi*
ni lxxx. mellis cxx.Vrna olei pendit libras xxxvr.uim XL.mel*
lis lx* Congitta olei pendit libras ix« uini x. mellis xv (  Sextarius o *
lei pendit uncias xviur. uini xx.mellis xxx,Hemina olei pendit un*
cias ix,uinix.mellis xv.Quartarius olei pendit uncias nii.&dimidi*
am.uini v.mellis vir« 8>C  dimidiam* Acetabulum olei pendit uncias du
as 8c  drachmas duas.uini uncias duas & dimidiam. mellis uncias tres
& drachmas fex.Cyathus olei penditfefcuncia. uini fefcuncia, drach*
mam unam, fcripulu unum. mellis uncias duas dC  dimidiau Myftrum
olei pendit drachmas tres,uini drachmas tres &C  fcripulu.mellis drach
mas quincp. Si hasc uera eftent, quilibet didas rationes fecutus facile
conftituere poflet,quantum quaecp menfura uel Attica,uel Georgica,
uel Hippoiatrica, oleo, uino, melle plena pendat « Reliquu nune eft ut
& de rerum aridaru pondere aliquid dicam. Res aridas quas metimur
funt frumenta,femina,legumina,fal,reliqua tametfi nonnunquam me
timur, frequentius tamen pendi folent, ut aromata. Metallicauerofo*
lum appenduntur.Efrumentis tritieum eftpr^cipuum bonitate ftmul
8C  pondere' no autem unius eft ponderis, fiquidem leuifsimi modius
pendit uiginti libras,atep ita fextarius unc, quindecim, heminas fepte
8t  dimidiam. Grauifsimi uero modius pendit libras ieptem Sc  uigin/
ti atq? dodrantem,& fic fextarius uncias uiginti & drachmas fex ac di
midiam. Fbec ex lententia Plinij cuius uerba funt libro decimoodauo
capitefep tirno. 1 ritki generapiura quac fecere gentes. Italico nullum

equidem

QJAS MtTlMVK  LiB. Hi . 8$

equidem coitiparauerim candore a c pondere quo maxime cfecernitur*
Verumhuius pondus non declarat.paulo poftfcribit,Nuncexfjsge
neribus quce Romam inuehuntur leuifsimu eft Gallicum, atep e Che*
ronefoadue&unr quippe non exceduntin modium uicenas libras, fi
quis granum ipfum ponderet.Adpcit Sardium fex libras. Alexandri/
num 8č i rientes, Hoc eft & Siculi pondus . Beticum totam libram adr
dit. Africum & dodrates ♦ Verum quod aliquileguntadricit Sardium
felibrasjdeprauatum eft. fic enim far longe grauius eiTet graui fsimo e*
tiam tritico*quodfrangit Plini} fententiam,qui fieferibit. Poderofius
far,magistp etiamnu tritieum.Idem farris pondus explicatibidemun
traipadanaltaliafciouicenas quinas libras farris modios pendere,cir*
caClufium&fenas.Igituromnino legendumeft fexlibras. Verum
hoc loco iterum mihi agendum eft cum Budceo & Alciato. quod ni fa
ciam,uereor nemeaperinfirmauideantur;nemo tamen id eleuande au
toritatis ipforum caufa, quam exeellentifsima eruditione merito con*
fecuti funt,a me fačlu interpretetur uelim,{ed ueritatis afferendx,quse
non fine multorum incomodo medicis noftris eft hatftenus ignotantt
in  alio opere eiufde cum hoc argumenti rationibus euidentibus ofteit
di.Sed primum Alciati uerbapaulo diligentius expendamus, quibus
fuam de fextario Romano opinionem, poftlfidori refutatam, deda**
rat.Suntuero haec. Quid ergo cenfenduCipferoenfuras fiuehumido*
rum fiue arentium eiufdem ponderis non effe &Tapud Nicandri inter
pretem,8čapud Palaemonem legi.Sicille, QuidapudRhemnmhan*
iiium Palsernone legerit,paulo ante expofuimus. quid uero apud Ni*
candri interprete in alio opere 1  tum etiam mox nonihil explicabimus*
In utroqj certe liquores inter fe differre legit. Aridas uero res in Plinia
deprehenditdiftare,quodetiafiPlinius tacuiftet,facile Alciatus conrj*
cerepotuit. Deinde pergit. Qiiapropter fi uaiculum quod iextarium
tritici capiat,pondus^ unciaru fedecim habeat, qnis aqua uel uino im
pleuerit, uiginti fere uncias efficiet: grauius enim eft uinum feu aqua
non folum tritico fed etiam oleo Jta Alciatus. Hoc autem,id eft ftiper*
quartam proportionem habere uinum uel aquam ad tritieum, necp ex
Fannio,necp Nicandri interprete didicit. nam hi nullam mentione fe*
cerunt ponderis aridoru,nedum tritici.igitur experimeto* quod fi eft^
no fuit feribendu grauius eft uinu uel aqua uel tritico,fed tritico quod
ego appendi. nam tum Beticu, tum Africu grauius eft aqtia uel uino,
etiamfi ex Fannrj fententia concedamus fextarium uini uel aquae pen*
dere uncias uiginti.fedecim enim iextarq aquas uel uini tune pendent
folum uiginti lex libras Sc  uncias odo,cum fedecim tritici Betici pen*
dant libras uiginti feptem.Afrid uiginti feptem Sc  dodrantem. Igitur
Beticum rnentc,Africumlibra 8C  unciagrauius eft.Oleo iamen Seub
hum 8i  aqua poderofius.Sequitur in Alciato.Mel quoqi 5 utpote gra*

h uifsimum

DE FONDERE RfiRVM

uifsimum,pondere a csetcris difFert,ita ut in duabus quibuf<$ libris fc
libra fuperfit fi conferatur oliuo.Sic lile* Hanc autem fententia fiue pu
tauit e Fan nio pofife elici,fiue Nicandri interprete,ueram non efte con
ftat.Fannius quidem ait*

Selibramfp ferunt mellis fupereffe bilibri*

Non uolens id, quod Alciatus dicit, fed fextarium meliis pendere
duas libras 8c  dimidiam,cum olei pendat, utdeclarat carme fuperius,
fefquilibram* igitur mel plus pendit oleo libram* E Nicandri uero in**
terprete colligiturlibram mellis uiginti unum ftagium& dimidium
plus pendere quamolei libram*duasergolibraemellis pluspendunt
quam olei, ftagia tria & quadraginta * quia uero ftagiu idem effc quod
fextula,ex tot ftagrjs fient drachmas feptem Sc  quinquaginta, a tqj fcri
pulum unum * quac efFiciunt uncias feptem, drachmam unam kripu*
lum unum .Igitur necp ex huius fententia poteft Alciatus ita conferre
mel oleo. Qualis uero ea fit alibi dixi.Subdit his* Cum ergo in ponde
remenfurae huiufmodi differant, arbitror ueteres in commune confti
tulile,ut unciarum quindecim effet fextarius, ut quod uas leuifsimi tri
tiči uncias quindecim contineret,fextariusefifet* Haecille. Leuifsimi
quide tritici fextarius Romanus quindecim uncias pendit Plimo, qui
fčribit modium uicenas libras pendere * Verumhoc loco non tamfua
probat Alciatus, ut nec poteft cum tata fit tritici difsimilitudo in pon« 1
dere,quam alio ubi de Atticis loquitur * quemadmodum fupra often*
di quo in loco oleum eft intelligendum,ut certe nulla alia res neqj liqui
da,neq? arida poteft intelligi * Praeterea cu e Galeni fcriptis necefsitate
quadam confequatur fextarium Romanum oleo plenum pendere mi
cias fedecim,dracbmas quinq 5 ,fcripulum unum;BPlmij leuifsimi tri*
tiči uncias quindedm, fi iuxta proportionem quam inter fe habet ipft
conferas Atticum, qui oleo repletus pendit quindecim uncias,tritico
refertus leuifsimo pendet tantum tredecim uncias & dimidiam. Qu*
ergo ueteres in comune conftituerunt quindecim uncias leuifsimi tri
tiči appenfi, fextarium complere?Attici' ne 1 * quorum menfuras deda*
rat PliniusCMinime.nam apud eos fextarius leuifsimi tritici,ut iam di
xi,penderet tantum tredecim uncias & dimidiam.Tametfi non čredi*
mus Graecos quantumlibet fuerunt curiofi, tantam habuifle curam le
uifsimi tritici quod Romam inferebatur, quod<^ Plinius alibi expreft
fit,ut per id fuas menfuras explicarint.Romani ergo.Sed quis hoc ftri
bitCPlinius dicet* atillein genere non dicitueteres fic iextarium con*
ftituifte, fed ex eo intelligi poteft calculis fubdučtis fextariu leuifsimi
quidem tritici pendere uncias quindecim, no minus uero grauifsimi
uncias uigintfdrachmas lex & dimidiam. Sc  alterius cuiufpiam tritici
iextarium aliud pendere. Vides igitur quod non fatis ponderis habe*
ant dičla Alciati, Sed obfcura funt que fubq cit.Sic de aqua,oleo,melle,

. eteterisčp

O.VAS METIMVR LIB, III $7

caeteriscp fiue aridis,fiuehumentibus.Quid ergo uas,quodleuifsimaj
aquac,quae eft pluuia,leuifsi mi oleUeuifsimicp tnellis, atcp aliorum li*
quorum tum etiam r eram aridaru,continet UnCias xv, fextarius erit?
tune tot erunt fextarrj quot funt liquores Sc  res aridaeddem fequitur fi
leuifsimumintelligendum non eft.Interrogabimusigituran Romani
tot fextarios diuerfos habuerint,an urnim aliquem certsc etiufbe capa
citatis, Certe cumidquod eferiptis eius fequiindicaui, non uideatur
uelle, dice tipfos iextarium habuifle definira quidem capacitatis, fed
diuerfi ponderis,prout res quas eo metiebantur diuerfae pondere exti
terunt.Non ergo poteft ullo modo dicere ueteres in  genere conftituift
fe fextarium unciarum efle quindecim ponderalium, Alciati opinione
iam fatis refutata 8C  hac parte,ueniam ad Budasum,qui riititu r e tritico
appenfo,&Taqua ; qua(i experimento quodam, fextan'um Romanu efle
dupondium conuincere, Audiatmis uero ipfum.Satis aute habui hoc
dicere, experimento me cognouifle fextarium Romanu dupondium
pendere.Idquodrurfus mihi čredi nolo nifiargumentis optimis pro*>
bauero.Quibus autem id probatC Primo adducit uerba Plini) de tri ti
cipondere, deindefubdit, His uerbisPlinius docetquod deterrimu
fit tritieum, id pendere in modios uicenas libras, Quod autem longe
optimu,ut Africum, feptem SC  uiginti libras Si  dodraiite. Haec e Pl i*
ni) fen ten tia.Pergit, Hoc cum egoprobareuellem, tritici fex femiiex*
tariolos noftros,ideftfefquipintampro captubilancis adritenfusiii
altera lance depleui, Si  ponderibus identide examinatis ad parem taii
dem libram perueni,Sic lile. Quantum uero ex eius fententia fex ferhi
fextarioli efficiunt,mox ipfe declarabit, Alt deinde, Hoc cum in lečiif*
Omo tritico feciflem ponderac^adnotaflem, ad aliud tritieum tranfli,
Erant enim mihi puluini duo Francicani tritici fulcatim, ut aflblet, in
horreo difpofitFut eodem ex agro,fic non eadem fegete^eum igitur ex
eo fimiliter eandem menfuram penfitarem, hoc diferiminis adnotaui *
ut quod in eis puluinis eximium eflfet, Sc  exa<fte exculfum uentilatucp
eius menfuraiamdi&a leuiter agitata,&: radiolo ftri&a,dupondiunoss
ftrum Sc  quadrantem penderet,lance etiapeflum eunte,Quod autem
ne §bgentius uentilatum, Sc  nonnullaex partelolio Sc  melanthio mi*
xtum, aut alia feminum inanitate, id duas libras Sc  quadrantem ficil i*
quo minus in aequilibrio ten er et, Hoc credimus,ut eft: uir diligens Si
do<ftus,fačlum a Budaeo.ac melioris tritici Fracici fex femifextariolos
pendere duas libras Parrhifias Sč  quadrantem, uilioris duas libras Sc
quadrantem flciliquo minus.Sed quid poft feribit C Haec menfura, id
eft ftx femifextarioli, quos fextarios duos Romanos iudicatum iri o*
mnibus fortunis meis cauere non dubitarim,fi quis diligenter animad
uertereuelit, oc uentatem modulis SC  ponderibus explorare* Vides
ex hac obligatioe,ut pro certifsimo habeat fenos femifextariolos tan*

h %  tum

gg DE PONDERE RERVM

tum eapere,quantum duo fextarij Romani* quod tritico appfcn r o pfo
bare non poteft ♦ nam pro bonitate 8c  uilitate diuerfi admodum pon?
deris eft, quare implicatus hacret. fed alias rationes quibus uidetur id
confirmare pode,in alio opere excufsi,nunc qusefequuntur expendatf
mus.Seni inquam femifextarioli odauam partem modi) efFiciut,quos«
rum pondus triticum fi ocFonario multiplicetur, fient in fumma duo*
deuiginti librae noftraelečrifsimi quidem tritici. deterioris aute,id eft,
quifquili)s feminum mixti,duabus unci)s minus,id eft ficiliquis ocfto,
Siuerumeftet fex lemifextariolos eiufdem eiTecapacitatiscuiusduo
fextari) Romani, fextario cofequeretur, quod ocfionario multiplicati,
efficerent duodeuiginti libras ledifsimi tritici, quia fex,ut aflerit, fari*
unt libras duas & quadratem * Tum explicatdifsimilitudinem quam
habet libra Parrhifiis ufitata a Romana his uerbis.Porrd cum libra no
ftra,ut fepe dixi, zygoftatica qua merces appenfiles negociatores ad*
metiuntur,quadrate maior fit libra Romana,lit ut duodeuiginti librae
noftras,quatuor & uiginti libras Romanas aequet,An id fitdifcrimen
inter libram mercatorum & Romanam fimiliter alibi perpendimus,
Pergit Bud^us. Ita fit ut triticum noftrum in agro,qui Francia dicitur,
natum,duabus libris Siculo leuius fit, cuius tamen fupremam notam
exiftimo femiftem aut quadranteuigintiquatuor libris adderepofte*
Primum lisec cum Pliniononcongruunt,quiminus multopcndere
Gallicum fcribit. Deinde nec ipfe Budaeus piane ponderauiVnam fi fe
mifife plus pendit,nihirne hoc putat efte BudaeusC poterant fex uncisc
diuidi atcp plane dici quantum fextarius Romanus tritico optimo inv
pletus pendat.quod fiibi parurn uideretur, in modio tamen, ubi fede*
cies excrefcit,non erat negIigendum.Sequitur.Hoc genus experimen
ti cum cuiuis obuium fit & expofitum, non eft cur alia Plini) autorita*
te uel uera,uel mendofa, impugnare ueritatem quifpiam citra pertina*
ciaereprehenfionem pofsit. Si BudaeusueraelTefuafirmisargument
tis probaftet, atqj his ipfis quiipiam non aflfentiret, iure pertinax dici
poftet,aut faltem tardus,fi ea quae dixiftet uera, ingenio non potuiftet
confequi.nunc cum id nondum facftum & adhucfubiudicelis fit,nub
lus iure pertinax dicetur opinor. fed interea temporis nobis cum Bu*
dsco sequ,o iuredifceptare licebit, ufcpdumueritate benecognitado*
difsimi & oprimi quic^ fententiam tulerint. Et profe&o hx  atcp alise
eiufmodi afleuerationes cumalioqui apudmeob infignem eruditio^
nem grauis effetBudaei autoritas, me non parurn comouerunt,adeo
ut pene eo deduxerint,ut fcribendi operiš cofilium abijcerem. uerebar
enim ne forte mihi perpetua: contentiones cum uiris illis docftifsb
mis futurac eflen t. Deinde difcefsi in hanc fententiam ut mca fimplici
terprobarem abfq3 diuerfarum fententiam reFutatione. Quodut do*»
<ftis fatfufffet,ita rudibus atqj eriam quibufdam mediocribus facile po

tuiflet

qva s  METIMVR LIB. m Sp

tuiftet imponere tantoru uirorum autoritas * quam iam aliquot annis,
libris non indočlis aeditis,fibi compararuntdtacp periculum erat m ca
condemnari pofteantequam intelligerentur * quod etfi me non perm*
de mouiftet,multis tamen obfuiflet ifta iri ueritatis lucern non profer
ri.His ego motus argumentis ago cum Budaeo* qui ut iuris eft peritift
fimus,itaamantifsimus čredo ueritatis«Si fua cognofcet nori uera,fen
tentia defiftet.fin uera, folidis argumentis mea refellet. quod fi fecerit
equidem nori modo non mdignabor,fed etiam gratias habebo pro ue
ritatecomonftrata. Verum difficile boefuturum arbitror. quod ego
optimorum autoritatem fequutus in hanc fententiam,quam tucor dri
fcefterimdpfe fuis quibufdam conieduris 8č  exp eri m en ti s, uiderit čp
certis,nitatur.quanquam ne hic quidem prariudicare uolo, fed licebit
his exiftimare qui utriufcp noftrum feripta diligenter legerint, Verum
qutein PlinioBudari fententiseaduerfa funt,minimefunt mendofa,
Ted uera. Atticas modo intelligamus menfuras,quas explicatPlinius.
Si igitur Budams fextarium Romanum tantum modo dupondiu efte
tradit,nihil ipfi repugnant,ut nec mihi qui uiginti unciarum efTe men
furalium aio. Si uero fextarium qui duplus eft cotyIes Atticse fimiliter
dupondfum ftatuit,quod faciteafdem Atticas SC  Romanas menfuras
efte ftribensjhcec Plinij multum ipfi aduerlantur, 8 č rede.Igitur quod
ad Atticumt attinet fextarium Plini) autoritate citra pertinaciae repre^
henfionem,(pero, me impugnaturum Budafi fententia: quod ad Ro^
manum f alioru,&: non infirmis argumentis.Pergit deinde. Hic fi quis
felibras legat,ut habent qu£edam exemplaria aiitiqua,ut fit,adijdt Sar
dium felibras:hoc etiam amplius id quod agimus cofirmabir cum Pii
nius dicatgrauifsimufrumentu libras unam Sc  uiginti Sč dodrantem
pendere, 8 «?nos experimento !  didicerimus quod op tim um apud nos
fit Frumen tu,id in modios Romanos quaternas 8c  uicenas libras pen^
dere.Quare fi Plinius in ponderenondeceptus eft,uel noftrum tritri
cum’ etiam Africse prseftantius eft. uel libra Romana maior aliquanto
fuit, quam nos eam efte ftatuerimus. & tamen periculum nullum eft>
ut arbitror, ne minore fecerimus libram,cum menfuras auxifle iiidea«*
m ur, quse pondere deprehenduntur. In Hanc enim tantum pariem ep
tarepotuimus, utpote Cum Plinius fextariu centum & uiginti drach^
marum faciat,quem nos bilibrem fuifte contendimus, id eft drachma
rum centum & nonaginta duarum: quarationehemina libralis fuit,
quam Plinius fexaginta drachmarum fuifte dicit,id eft tertia parte mri
norem, atep eo amplius. Haecille. Hanclečfionem, quam profertBu*
daeus non amplečio^uod pugnet cum ipfo Plinio, ut fupra oftendfi
Sed utram tande Plinij Iečlione probaueris,nihil ea iuuatur Budseus,
quo duaru librarum fextariu Romanum coprobare pofsit. Quod ue/
ro ait tum Francicum tritieum Africae pradftantius efte, quippe quod

h 3

gramus

DE PONDERE RERVM

grauius,idutinlaudem GalHarum cedit,itagratulor Germanis cjiiod
tam cukam terram occuparint. Siquid enim laudi dari potek non mo
do Francis & Burgundis Sč  Nortemannis qui Gallias occuparut, fed
etiam Anglis 8C  Pičtis atq? Scotis qui Britannias, Sueuis 8C  Gotthis
qui Hifpanias, Vandalis qui Africam, Gotthis 8č  Langobardis qui
ItaIiam,hoc comuni Germanom gloriae debetur, nam hi oranes Ger*
mani fuerunt.Sed quod feribit, 8c  nos experimeto didicerimus quocf
optimum apud nos fit frumentu, id in modios Romanos quaternas
&uicenas libras pendere, Si uerum eiTet, iextarius Romanus eo tritk
co impletus penderetfefqui{ibram * Menfuras aute capaciores ipfum
feciffeex libro primo poteftintelligfundein campartem peccauit.Plt
nius uerOjUtiam fepe dixi, Atticas menfuras exponit,atq> hinc fequi
tur Atticum non Romanum fextarium tot pendere drachmas,Sequb i
turmox*Carminaautem quae apud Prifcianum legunturfektarium
uiginti unciarum effe ftatuunt*quo fit,ut nofter fuperquinta fit eius,idt
eftquinta partefuperans.Fannius apnexus eft Prifciano, apud quem
non legitur fextarium uiginti unciarum effe, fed fextariu aquae uel u i*
ni pendere uiginti undas ut olei fefquilibram, mellis libras duas 8č  d i*
midiam. Verum intelligimus ex eo Budacum cum Romanum fextari>
um dupondium effe aflerit,de aqua pleno fentire,quem ego aliquan to
minus,quam Fannius ait, pendere probaui. quis lgitur non uidet Bu*
dseummulto capaciorem quam uere fuit ftatuifle?Deindedifputat
deloco Plinifi quae, quoniam ipfius opinionem non confirmant,relin
quamus. Poffeaadmonet quo modo tritieum recens fit metiendum«.
atq ? * haffenus nihil aliud egit, quam quod Frančiči tritici pondus fuo
modo conftituerit ♦ Poftremo fic, quod uult,colligit, Verum qui hoc
quod diximus tritico expendendo fecerit, tum demum aquas pondus
exploret* futurum enim recipio ut quae menfura tritici duas libras no*
kras Sc  quadrantepependerit>id eft fex & trigintauncias ,,eadem tres
libras noftras,id eft quatuorRomanas pondereaquce efticiat, ut fit iti
ter triticeum aqueumčp pondus proportio feicjuitertia. qua ratione bi
librem fuiffe fextarium antiquum,neceffe cft.idquod Ifidorus ex quo
piam autore antiquo fcripfit, etiamfi Plinius hemina fexaginta drach*
marum effe dicit.quod perinde ualet atque fi fextarium librae unius SC
quadrantis effe dhdffet. Quid ex his, quacfo, eftici potek? aliud nihii
nifiFrancicum tritieum fupertertiaproportionem habereadaquam,
quam Buda:us appendit,fi' cequalis menfurc appenduntur, Hoc ergo
experimento nihil agit* probandum eft tern o s femifextariolos Franci
cos tanturn caperequantum capitfextarius Romanus, Audiamus uea
ro quo modo id probet.Sed de modio citanda funt exepla,Cato. Vbi
fementem paraueris,glandem parari legicp c5uenit,& in aquam conrj
d * Inde femodios fingulis bubus dare oportet, fi laborabunt, Colu «

mella

QJVA S  M E TIM VR A IB. III $>±

mella dč bubus aratorrjs loquens libro feptimo. Bubus prd tempori*
busanni pabula difpenfantur.Ianuariomenfefrefi &aquamacerati
eruiquaternos fextarios mixtos paleisdareconuenit,ueliupininw
ceratiinodios,ueldcerculccmaceratacfemodios * Idem figranoabftd
nemus 8c regionis copia permittat, cum fronde laurea & iligneaglas
adrjcitur.quas, nifi ad iacietatem detur, fcabiem parit. Poteft etiam
fi prouentus uilitatem facit, femodius fabas frefas preberi Nouem*
bri menfe ac Decembri. per fementem quantum appetit bos tantum
praebendum eft. pleruncjjtamen fufficiunt Ongulis modi] glandis 8C
paleae ad fatietatem datac, uel lupini macerati modi), uel erui aqua con
iperii fextarrj fepteni permixti paleis * ud cicerculas fimiliter maceratas
Iextarrj duodeni,uelfinguli modi) uinaceorum.His exempli s  conijce/
re poiTumus modium Romanu non difparem fuifle ei mefurse^uem
bceotium noftrates uocant. cum fit diurnus cibus bouis aratoris rao«
dius aut femodius pro uarietatepabuli.Apud nos equis uiatorrjs per
diuerforiacibus ftatus eft in dies ciftellae ternaaauenaz, ut in Italia or*
dei. Sic enim femper tulit ftabulariorum formula. Sed ftrigofis equis
cum logis itineribus fathifcut audariu nodu dari folet, id eft quarta ci
ftella.Hse quaternce menlurae bccotiu uel boffellu noftru triticariu im
plet,qui modus eft omnibus iam farcinarijs equis per ftabula uiatoria
ftatutus.Haec Budams.Guius coniedura nulla,meo iudicio,eft. quod
rei rufticas fcriptores his uerbis menftira pabuli bubus dandi prarfcrf*
bant,ipfehodiernam pabuli equini rationem explicet*cum diuerfaip^
fts fintpabula. boum enimfereeft glans 8 £legumen.equorum,auena,
& feminis genus,quam fpeltam Itali uocanrac permutatio non fiat,n*
ii fumma necefsitas cogat. Quarenifiad bubuli pabuli hodiernam ra*
tionem quadret, nihil aget hac coniedura. Et uerifimile eft non pauca
hac parte non modo in Gallfis 8C  Hifpanrjs,ied etiam in Italia ipla mu
tata * quod a diuerfis noftds gentibus uaftatae hae regiones 8č  occupa/
ta? fint.Pergit paulopoft.Poft h?c antiquitatis monumenta cum men
furarum modos deprehenderemagnopere cuperem, adpondus exa*
minarerem inftiti* quo fačto cu nec ex carminibus illis, nec ex Plinio
refponderent, nihil potius tandem inueni, quam id quod apud Ifido*
rum non optimumipfumautorem, neharum quidem rerum, legiturt
ufqueadeo,quod Plinius aiebat, nullus liber tam malus eft,ut non ali*
qua ex parte profit.Hemina,i nquit ille,appendit libram unam,que ge
mmata fextariu facit. Sextarius enim duarum libram eft. Pliniu de At
ticis loqui,Fannium uero partimderjfdem partim deRomanis often
di.qua:meafententia magis couenitcum ueritate,quamIfidori quam
probat Budaeus. Sed de hac Ifidori primo libro copiofe dixi, quare
nune eade repetenda no funt. Subiungit. Hoc cum Iegiflem ilico tres
hbras nummularias, id eft fefquilibram negociatoriam in lance gran/

h 4  di

£2, DE PONDERE RERVM

diufcula ftatui,cuiufmodi funt lances quibus ad argcntum expenden*
dumutunturanoppofi'£alanceaquamfundere famuluqui mihi afta*
bat iufsi,quo ad rem deducerem ad cxačium a 2 quilibriumdd quod a G
fecufus fum adijciendo uicifsim adimendoc^ aquulam argetea ligula,
tum uafcula ftannea implendo,non ufualia illa quidem & ex fuppelle*
(ftili fumpta Jed iuftae omnino menfurae,quibus uenditando uino cau
ponantes uti foleait. tandem comperi duas libras Romanas,id eftduo
denarias,quaetribuso<flonari)s, id eft numimilarqs refpondent, eam
omnino effe menfuram, quam ternos femifoctariolos lingua uernacu
la huius uerbis appellat* qut dodrans eft: eius menfurae, quam pintam
eadem lingua uocat.Hsec Budseus, Ifidorus quidem fcribit heminam
pendere libram unam 8c  fextarium duas Jed cuius rei nufquam expri*:
mit toto ifto capite.quam ob rem apparet ipfum harum reruignarum
fuiffe, Sed unde hoc in men tem uenit Budaeo, Ifidorum de aquas pon
dere loqui?Cur non potius ftquitur Fanniu,qui planifsime dicit Sex*
tarium aquae pendere uiginti unciasCSed quia autoritati dubiaj,iit no
dicam jfalfte^iinititur, nihil probat * De libra Romana proximo iibro
dicam * Pergit deniq?» Hoccomperto cum uafculum illuddodrantale
tritico primse bonitatis implerem, identidem^ in modium id eft boG*
fellum trarisfunderem, non ante aequatum ad fummalabrareddidi čp
fededeš impletum itidem uafculum in modium transfudi * Id cum ad
pintam exigere, duodedes exhaufi exacfta obferuatione trafuafando*
Hac ratione cum cotula geminata fextariu faciat, qui bilibris eft,opor/
tet eam libralem efle,id eft fex 8c  nonaginta drachmas pendere.ita oxy
baphus qui cotulaequartapars,quatuor&: uiginti drachmarum erit,
hoc eftquadrantale. 8c cyathus quifextari) duodecimapars eft, fede*
cim drachmas pendebit,id eft fextantem libras Romanae.Noftra uero
pinta duodecima pars eft modi),id eft amphorae fexta & tricefima.Ha
denus Budaeus^Si Fuiidamentum cut innititur, nempe fextarium Ro
manum aquaelibras duas pendere,firmum eflet, quaedam neceftario
eflent uera,quac fcilicet de hemina,acetabulo,& cyatho ab ipfo dicun*
tur.quaedam non dicerem falfajed crederem,ut quaedeFrancicis men
furis fcribit ♦ iam nec ipfum fundamentum firmum effe hadenus pro*
baui t,nec probare opinor poterit, qua de re omia rurfum incerta funt*
Pergit poftea id applicaread Francicas menfuras,quod nihil ad fexta*
rt) probationem facit*quo circaidomittanrnam quiuis legere poterit*
De tritici ponderenihil certi poflum fcribere.nam non parum pro re*
gionumuarietate,atq?itemin hisipfis agrorumfitu& terrazgeneri*
bus uariat, prasterquam quod Plinius fcripfit, cui facile credimus, ea
quaj Romaš erant propemodu decantata, notifsima fuifle Jtačjj fi Fan
nium iecutus acceperis fextarium Romanu aquae pendere uiginti un*
das, Gallici uero tritici,quod e Plinio fequitur J quindecim,eritfuper/

tertia

OSAS  A1ETIMVR L TB ♦ ril £5

tertia pr<5portio,quam Budaeus afferit, interaquam & tritkum  Fra n*
cicum, atcp tum Gallicum tritkum nihilo hodiegrauius eft,quam fuit
olim. Non ergo dicendum fextarium aquae pendere duas libras*quod
edam Ifidorus non fcripfit,nedum e bonis autoribus quifpia;fed cum
Galeno podus fentkndum eft,qui’a uero tune ea propordo non rema
net, fit quod aut grauius tritkum Budasus appenderit quam infereba
tur Romam,aut aliam quam pluuiam & non fads puram aquam fum*
pknt ♦ Quod uero de reftitutione libras Romante Sč  amphorae, uiide
fua procedunt, fcripfit, in alio opere expendimiis. iam ad ordeum ue'
hio.Cuius pondus his uerbis explicatPlinius Codem capite. Leuifsk
mum ex his ordeum,raro excedit quindedm libras Jtacp pendit fexta^>
rius undecim uncias &drachmas duas.Derefum ponderefads.Nuc
notas tam Graecarum quam Romanarum menfurarum exponam, ut
Emam hunc librum.Menfurae Romanse fuas notas habent,quas pras*
ter Volu dum Metianum in libello DeaiTe, fdo explicalFe neminenu
Fortein hacreah'quid egregq prseftabit Ioanes Auentinus Boius,qui
fcDemefuris 8čponderibus fcriptufUpromifit.nihil eih dubito quiri
muira in  aridquis monumentis, quas funt in Norico & Rhetia fecUn*
da obferuauerit, tum edam in ueteribus codicibus, qui extant Augm»
fta i  Tiberrj apud diuum Hemeranum, 8>C in ccenobrjs adDanubiuni
firis,quaefuperius dčinferius Altachum dicuntur. Culeistitem nuU
lam notam hačleilus inueni,QuadrantaIis,qUaeamphora Uocatur,ta^
lis erat. q, Vrnae uero cj s. qua figrtificatur dimidiu quadrantal eile.
Congfi £  . Sextarq o. Heminae d s, iterum adiecfiadimidfi nota de*
claratur heminam dimidium eife iextaridm» Quartari) .Cyathi ct/.

In aridis uero rebus, Modi) M . Semodrj m s. Acetabulum autettl
& ligulam notis ueteres fcripiiile quoqj non inueni.Sic fe habent Ro
manaru menfuraru not£e,fi quis notarius his uri uelit. Porro Grecarii
maxime in ufu funt medkis.Si x bCf  fupraponitur n,  fignificat
/ato//, hoc modo xjp* X habens o fupraadditumnotat yo<x.  hacfigura
2^. I  habens fupraferiptum 6, indicat fts£u> fic^.Sed freqiktius ita
notat,utrečtalinea finferiorepartefecet hoc modo | .n fupraferiptu
habes o,atq? li nea obliqua qug inferius eius cornu diifecet,fignificat K9
tv\(w  hac figura t£. \  fihabuerit fupra additu o, indicat hac

pieflura f.  k  habens fuperne feriptu v, step  linea obliqua,quac inferius
eius cornu fecet,fignificat k uxSop  hoc modo ti  habens fuperne ferk

ptuv, indicat hacfigura M.X^ a ^ s  fi*P ernc: pofitUN, fignifi

catX f W^ iftomodo ^.Sed& quodide eft quod coty!e,

fic notat,ut t ipfi f  & v  fubiungant,hac forma In aridis quoqj fi &

habuerit fuperne pofitu £,fignificat fiic/itivop  hoc modo M.Si X
habuerit fuperne feriptum u , notat X°^ n iS^  hac figura^*
Tantum d^ notis,fcquuntur pondera.

^GEORGII AGRI

COLAE LIBER O.VAR

TVS DE PONDERIBVS

Romanis,

Enfuras St  rerum quaruridam,quas metiri folemus
pofrderatribus fuperioribus libris conatus fum d i*
ligeter explicare St  pro uiribus defendere,ne utracp
uel propter obfcuritatem facile rurfus poffent in du
bium incertumcp reuocari: uel propter diuerfas opi
niones imbecilla eflent, bt  cufaifoincognito'cpcon
iun&a.Duobusuero fequentibus libris ipfa pon*
d era, quibuš eafdem res graues aut leues cenfemus, funt dedaranda*
Hsec autem inftituti operiš pars, quia tam obfcura inuoluta'q? quam
menfurarum non eft, nec illi qui nuper dehis fcripferut tantoperein*
terfedifsident,necmihi opus eritmultisremcxponere.Vbiautemab
iplis dKffentio,noii kepe fit ut cum uno aliquo tantum difcordem, (ed
plerunque cum omnibus ♦ Si igitur unius fententiam refutauero, om*
niurefutauero.unde fic quocp aliquato breuior eflepofliim. Cu uero
Romani perinde ut mefuras, i ta fua habuerint pondera, St  item Grae*
ci fua, Romana etiam hic primo tradere decreui i quod ea ipfa Cognita
St  perfpečta nonnihil luminis Grsccis ponderibus afferre pofsinrpre
fertim his, quae una cum imperio Romano illi receperut j quodgenus
funt,libra,& uncia.quibus licet e Grascis alrj fcriptores rarifsime, me*
dici tamen frequentifsime utuntur.Itacp libra Romana,quae etiam d i*
citur pondo, diuiditur in duodedm uncias. Hinc partes eius funt Vn

cia ) perfe.fextans,du£cund£,quadras,tres.triens,quatuor.quincunx,
quincp.femis,fex,queetiafelibradicitur.feptunx,feptem.bes,o<5io.do
drans,noue,dextans,decem.deunx,undecinuSefcuncia aute eft uncia
una St  dimidia. Vncia uero ipfa rurfus diuiditur in duas femunriasun
tres binas fextulas,in quatuor ficilicos,in fex fextulas,in vn, denarios,
in xxiiii.fcn'pula.Dcnarius aut diuidif in duos uidoriatos,in fex fexta
tes ♦ Sic ipfe fentio de ponderib. Romam's,quod ut confirme utriufep
linguse fcriptores teftes produca ♦ Libra inter minora pondera maxi*
mu,inter maiora minimu eft.Maioru enim nomine cenfentur, qusel i«
bra grauitate uincutaninoru quae contra,ab ea uincuturiut fit ipfa me
dium quoddam quod ad utracp pertineat. Maiora pondera fupra omi
fi,quod ex libra omnia conftent, nec nomina apud Romanos habeat,
practer centumpondium,quod centurn eft libram. Libra namq? pon*
do etiam dicitur, Hinc Feftus ait Centena pondo dicebant antiqui ra

ferentes

LIBER O.VARTVS p y

ferentes ad libram, Maiora autem pondera partim diTcreta partim in*
difcreta fuifle ex Catone aduertimus, qui fic fcribit capite x n r* Cen*
tumpondium incertum unum 8C  pondera certa. centumpondiu enim
cum dicit, nihil aliudquam centena intelligit pondo: cum incertum,
quod diuiTum non fuerit,fed unius maflae. quemadmodum Sc in cen*
tenario,quo uocabuloiuniores ututur,uelhodieuiderelicet.Cum au*
tem pondera dicit certa, intelligitaliain quac centena pondo erant di*
uifamam uerifimile eft ueteres Romanos maflas certse grauitatis ali*
quot habuifle ex metallica materia, in quas centena pondo diuiferi nt‘
ut hodieprima mafla centum folet efle librarum,non fecus ac olirn Ca
tonis centumpondium. Appellatur uero ea centenarium,quam idem
Cato incertum nominaret,ut alias in quas diuiditur certa pondera,Di
uiditur autem in aliquot minores, unde fecunda maiTa fit quinquagin
ta pondo, tertia quae dimidium fecundae eft,uigintiquinq?, Atq? haec
quarta eft pars c.entumpondrj,illa, dimidia, Sed exdem centum librse
in qumq? etiam partes diftribuuntur, ex qua partitione quarta proue*
nit maffa uiginti iib.rarum,qusc iterum diuifa quintam conftituit libra
rum decem, Fanta hodie funtpodera maiora, nifi quod maxima ma &
Faali)s centum Sc  decem librarum,alt]s centum 8č uiginti, alrjs alia fo*
Ieat efle, quo fit ut & reliquae plures libras habeant. Qui igitur ponde^
ra haec ufitata confiderare uoluerit, non opinor dubitabit Catonis lo*
cum fic efleintelligendum,Quin etiam Graccis eiuTmodi maflas pons
derales c plumbo in ufu fuifle,quae aliquot minaru eflent, ex Hefychij
conficimus uerbis. fioAv§</l'ig s<xQpiby ti c vnla.(xvočioii. oi <Jl,iioAft>is.  id eft,
Molybdis pondus quoddam eft feptem minarum.ali) molbis dicunt«.
Quinetia centupondiu Romani dicebant centena pondo, ut ex Fefto,
cuius uerba ia retuli,liquet.8č c,podo, ut ex Plauto in  Afinaria, qui ait
Nudus uinčhis centum pondo es,quando pendes per pedes.

Sed idem Plautus centumpondio ibidem utitur,cum inquit.

Ad pedes quando alligatus es aequum centumpondium,

hacp  folent Romani fcriptores reru pondera fignificare pondo ue!
libris, Varro de uita populi Romani, ut citat Nonius Marcellus.Deb
phos Apollini munera mifla,corona aurea pondo ducentumddem \i*
bro quarto eiufde operiš, Itacp retulit auro pondo mille ocftingentum
(eptuagintaquinq?.Liuius libro quinto ab urbe condita.Et milic pon*
do auri preciu populi gentibus mox imperaturi facftum. Plinius libro
tricefimotertio capite fexto,Mirum adhucper Hifpanias abHanniba
le olim inchoatos puteos durare, fua ab inuentoribus nomina haben/
tes.exquis Bebelo appellaturhodicq 5 qui ccc, podo Hannibalifum*
miniftrauitin dies, Sic Romano morefereloquuntur autores * Graeci
uero minas fuas in talenta colligunt.Redeo ad libram a qua fit libralis*
Plinius libro tricefimotertio capite tertio, Libralis unde etiam nune H
, bella

DE PONDERISVS ROMANI?

bella dicitur,8£ dupondius appendebatur afsisJBt Columelfa libro C&
xto capite fecundo*Libralescp ofFas in praefulfae adipis liquamine ti n*
tftas ligula dimi ttito. Hinc quot£ fit bilibris, id eft duarum librarum»
Martialis quinto Epigraminaturm
Nolo mihi ponas rhombum, mulum'uebilibrem.

Et trilibris,trium libraruiruHoratius in fecundo fcrmonuitij
laudas infane trilibrem Mulum*

Et quadrilibris .Plautus in AulularižU

Quadrilibrem aulam auro onuftam habeo,quis me eft diuitior?

A' pondo quocp fit dupondius, quo ufus eft Plinius loco fupra a*
tato.Dequo lic Varro fcribit: Dupodius a duobus poderibus, quod
unumpondusafsipondiumdicebaturddideo quodas eratlibracpon
dus, A pondo quocp fit duapondo 8c  trepondo. Hinc Fabius inquit li
bro primo deinftitutioneoratoria: Quidvquod quaedam quae fingu/
la procul dubio uitiofa funtftuncfta fine reprehenfione dicuntur«Nam
dua Sc  tre & pondo diuerforum generum funtbarbarifmi: atduapon
do Sc  trepondo ufq? ad noftram astatem ab omnibus ditftum eft,& re*
<fte dici Meflala confirmat.Sed Scribonius Largus pondo dua et pon
do tria dicere confueuit,quemadmodu pondo quinep uel fex,ut Com
pofitione XLv..Spum3e argeteas pondo dua,& Copofitione lxxxii,
Refinas terebinthinac pondo dua,cerge pondo femiflem. & Compoft*
tione c cLxvi.Cerae pondo dua,refinae fričbe pondo dua,picis Hifpa
nas pondo tria, ammoniaei pondo libram, Haec illedtacp pondo fi (o*
lumponitur idem quod libra fignificat:fin alteri uocabulo ponderis
adi)ritur,idquodGr££cis serif*#  uel oAkH,ideftpondere.Sicfcribitur
pondo libra,pondo uncia,pondo femuncia,ad differentiam libras,un
cise, & femuncic menfuralis:qi]as ut ab alfjsponderalibus diftinguat,
Graciaddunt quodeftmenfura.Eaautemloquendiconfuetu

do apudRomanos tantamuim obtinuit,utpondoetiam rjs ipfis,qug
ambigua no eff£nt,adrjcerent: fic faepefcribiturpondo denarij unius,
duorum,trium,quatuor. Verum de hac re plura libro primo dixi:nuc
probandum eft libram duodecim efleunciaru. Cuius rei teftis eft pr i*
mo Galenus,eius uero uerba non eft cur iterum referam, deinde Vo*
lufius Metianus inlibello deafte,cum ait: Ponderis cadem diuifio eft:
quaeasris.nam in quas partesas diuiditur, in has Sc  libra difpenditur.
As autem diuiditur in duodecim uncias,ut idem atq? etiam Balbus ad
Celfum deagrimenforia fcribit, igitur Sc  libra in duodecim uncias fe*
catur* Medicamentarrj indocfii qui libram fedecim unciarum, quotfa
nemercatorum libra eft,in medicamentis conficiendis accipiunt, non
minus hic aberrant ac in libra menfurali. Proportio namcp medicina*
fum,quas recipiunt mixtura,mutatis ponderibus no refpondet. qua
de re alibi uberius difterui, Itacp huitis erroris uitandi gratia quot un*

ciarum

LIBER OJARTVS 5>7

ciarum fit libra necefle fuit probari, Sed audiamus V olufium quomo
do as diuidatur, cum omnino par fit ratio librae ♦ notas autem nune o*
mitram. Prima diuifio folidi,id eft libr£e,quod as uocatur, in duas par
tes dimidias diducitur,pars dimidiafemis uocatur.Sequens diuifio fit
in tres tertias partes, pars tertia tries uocatur.Sequitur diuifio in qua*
tuor quartas, quarta pars quadras uocatur, Deinceps fit diuifio in fex
fextas partes, (extae partis nome eft fextans, Deinde diuiditur in odo
odauas,quaefefcunciaeuocantur,Item nouem nonas,nona pars uoca
tur uncia duae (extulae. Diuidituritem as in duodecim partes duodeci
mas,uocantur fingulae unciae.Haec uelut elementa prime de afle diftri
butionis aequalitatem feruant. fiquid quibufdam parum detrahas uel
conferas fient difpares.quare fi quadranti fextante, uel trienti unciam
applices,facies quincuncem,qui coftat ex quinq? uncrjs,hoc eft quin/
que duodecimis.Si femifsi applices duodecimam, uel quincunci fex*
tantem.uel trienti quadrantem, efFicies feptunce, hoc eft feptem duo*
decimas,Si feptunci applieueris unciam,uel femifsi fextante,uel quin
cunci quadrantem,uel trienti tantundem,facies befiem,id eft duodeci«*
mas odo. Si befsi applieueris unciam, uel feptunci fextantem, uel fe*
mifsi quadrantem,uel quincunci trientem,dodrantem efficies,hoc eft
nouem duodecimas. Si dodranti applieueris unciam,uel befsi fextan*
tem,uel feptunci quadrantem,uel femifsi trientem, uel quincunci tan*
tundem,facies dextantem,hoceft decem partes duodecimas ♦ Si dexs
tanti applieueris unciam, uel dodranti fextantem, uel befsi quadran*
tem, uel feptunci trientem,facies deuncem, hoc eft undecim duodeci/
mas.Ex his apparet in quas partes aequaliter,in quas difpares as diui*
datur.Haec ille. Eadem plane tradit Balbus ad C elfum.Sed horum no
minum etymologia Varro explicat libro quarto de lingua latina, bis
uerbisi V ncia ab uno,Sextans ab eo quod fexta pars afsis, ut quadras
quod quarta,& triens tertia pars. femis quod femis, id eft dimidium
afsis,ut fupra didum eft,Septunx a feptem & uncia coclufum.reliqua
obfcura,quod a diminutione. 8c ea quae diminuuntur ita funt ut extre
mas fyllabas habeat.ut una dempta uncia deunx, dextans dempto fex
tante. dodrans dempto quadrate.Bes ut olim des dempto triente. Ha
denus Varro.Haeclibrse diuifio eft. quapro ponderetamfepeutun«
tur medici,ut exemplis ueterurem confirmare nihilopus fit,Selibram
uero ufurpat Liuius libro quinto ab urbe codita. Cui uniuerfi felibras
farris 8c  quartarios uini ad sedes eius, quae in arce erant, contulerunt.
8>C  Celfus libro quinto capite decimoodauo:Cerati eloti,quod TSiifrv
nytoi>  Graeci uocat,felibram. Semiš quoq? pro eodem pondere utitur
idem Celfus capite xix.in emplaftro quod exeft corpus: Cersc,refine
terebinthinae, thuris, olei ueteris, atramenti futori), falis ammoniaci
pondo femis,Scribonius Largus compofitione cclxvi, Ammoniaci

i pondo

DE PONDERIBVS ROMANIS

pondo libram,thuris pollinis pondo femis,galbani pondo femis* De
xtans fic quoq? in ufu eft.idem compofitione ccur*  Cum olei ueteris
pondo dextante Iiquefada ab igne,mortario iuper infundutur.Et Do
drans*Columella libro fexto capite fexto:Si nec hscc profuit res,capri
fici aridac conteruntur,& cum dodrante aquae calidaedantur. Etbes*.
Celfus in emplaftro, cuius iarn mentionem feci j Aeruginis rafae pon*
do beflem. Atcp quincunx* Columella libro duodedmo capite uigeii
moodauo:Item odoramenta trita,id eft irim cribratam, quae fit inftar
pondo quincuncem&trientem,foenigraeci pondo quincuncem 8č
trientem,fchoeni pondo quincunce in unum permifceto* T riens prae*
terea.Largus ibidem: Aeruginis rafgpondo triente.Quadrans etiam*.
Celfus in defcriptionecatapotrj adthorads dolores finiendoslRefing
terebinthinae quadrans,Quin 8č fextans,Largus compofitione cevi
Myrrhae,galbani,aloes pondo fextante*Sie cgteris uti poflumus.Hgc
autem idcirco adieci ut a noftris medicis cum componut medicamen*
ta reuocentur,alioqui his,qui legunt ueteres fcriptores funt obuia*Se««
quitur uncia, quae medicis crebrius in ufu eftquam utullo teftimonio
egeat, luuenalis etiam utitur pro pondere fatyra fexta:

adeo nulla uncia nobis Eft eboris.

Sefcuncia,quse odaua pars eft librse, fiue quarta femifsis utitur Cel
fus in malagmate Eutidei, Galbani fine furculis fefcuncia * Et Largus
compofitione ccx*01ei cyprtj pondo iefcuncia.Huius fefcunciedimi
dia nomine caret,fed ut illa quarta femifsis,ita haec eft odauadpfius ue
ro unciae prima diuifio eft in duas femuncias: quod uocabuli compoii
tio indicat:& Varro libro quarto fcribit: Semucia quod dimidia pars
uncisc* Volufius etiam aiti Vnciae prima diuifio fit in duas partes dimi
dias,quae uocantur femuncig*Vtitur uero ea Columella capite ultimo
libri duodecimi: Quod fi etia cum lafer non habueris,pro fylphio mel
lis adrjcies pondo femunciam* Altera diuifio unciae eft in tres binas (e
xtulas.unde fcribit Volufius: Item diuiditur uncia in tres partes, quac
uocantur binae fextulae*funt autem fcripula odo* V erum binae fextu#
lx  dicuntur Sc  duella*quod Fannius hoc uerfu explicat;

Sextula cum dupla eft, ueteres dixere duellam*

Sedquodduellauel binae fextulaeautoribus medicina* inufufinf,
hadenus non inueni*quod uero pondera fuerint ex Fannio perfpicuui
efte poteft.Tertia unciae diuifio eft in quatuor ficilicos*de quo ficVo a
lufius fcribit: Item diuiditur uncia in quatuor ficiliquos,id eft quatuor
quartas*Sicilicus igitur duarum eft drachmaru ♦ Feftus in neutro pro««
tulit,cum ait:Sicilicum didum quod femunciam fecet* Hune in ufufu
ifte indicat hoc Fannfi carmen,quo fimul 8č  pondus ipfius explicatur;
Drachmam fi gemines,aderit quem dicier audis
Sicilicus*

Vtitur

LIBER QV A R T V S $>$

V titurquoq? Scribonius Largus Compofitione cxLV,Crocipondo
firilici quinq?, apr) feminis pondo ficilici fex, Lrcet ibide notis fcriptu
fit ; quas infra explicabo,Quarta unciae diuifio eft in fex Iextulas:quod
Volufius declarat hifce uerbisdte in fextulas fex,id eft fex partes ♦ Sut
uero quatuor fcripula*Quin etiam Fannius id confirmat, fcribens;

Drachmae fcrupuli fi adiedio fiet
Sextula quse fertur:nam fex his uncia conftat.

Nondiim reperi ueterem medicum,qui hac uteretur.eam uero pori
dus effe uel ex Fannio liquet,Eft quinta uncia: diuifio in feptem denas
rios Romanis rnedicis in primis ufitata * qd maxime teftibus eft pro=*
bandum,fed primaueniatin medium Celfiautoritas,qua?medicis no
ta eft,aut certe,ob prsecipuos artis fcriptores,eiTe debet Js aitlib, quin
to capite decimofeptimo,Sed & antea fciri uolo in uncia pondus dena
riorum feptem effe.deinde Scribonrj Largi, ex quo idem intelligitur,
cuminquit inprasfatione: Eritautem nota denarij uniuspro Grsecat
drachma, a:que enim in libra denarij odoginta quatuor apud nos,
quotdrachmseapud Grascos incurrunuFEecille, Si odoginta qua*
tuor denarij conftituunt libram,libra uero diuiditurin duodecim un*
cias,ut probauimus, quis no intelligit unciam denariorum effe fepteC
Accedat eodem Plinij teftimonium feribentis libro tricefimo tertio ca
pite nono: Mifcuit denario triumuir Antonius ferrum,mifcuit asrf A
lij e ponderefubtrahunt,cum fitiuftum odoginta quatuor elibris fi>
gnari.His teftibus fetiš probatum arbitror libram Romanis effe denat
riorum odogintaquatuor,unciam uero feptem,Sextaet ultima uncie
ponderalis diuifio eft in uiginti quatuor fcripula, de quafi'c ait Vos
lufiusdtem in fcripula uiginti quatuor, Idem poft inquit:Pr£eterea dis
midium fcripulum audio quofdam ratiocinatores fimplium uocare,
quod erit tonus afsis quingentefi'ma feptuagefima fexta. Scripulo au*
tem medici ueteresraroutuntur, iuniores frequenter, alij lcriptores
inferdum, Plinius libro tricefimo tertio capite tertio: Aureusnum*
mus poft annum fexagefimum fecundum percuflus eft, quam argen*'
teusuta ut fcripulum,ualeret feftertrfe uicenis, quod efFicitin libra,ras
tione feftertij qui tuc erat,feftertios "vDCCLX.EtColumella libro duo
decimo capite uicefimotertio: At fi ex eadem pice totam uindemiam
condire uolueri s,ita ne guftus picati ui ni pofsit intelligi, fet erit eidem
fex fcripula in fextarios quincp quadraginta. Idem capite uicefimo*
odauo:Tum in ferias fingulas qua: fint amphorarum feptenum addis
to medicaminis pondo unciam 8č  fcripula odo gypfi, Fladenus de di
uifione uncia:, SequitUrdenarius , Is fccatur primo in duos uidoria/
tos.Pro uidoriato aut olim dicebatur quinarius, Flinc V olufius fcris
bit: Vidoriatus enim nunctantundeualet, quantum quinarius olim,
Et paulo poft:Denarius primo afles decem ualebat, unde & nome tra
, - i z xit

IQ0  DE PONDERfBVS ROMANlS

xit,Quinarius dimidiueius,ideftv.aftes,unde&ipfeuocatur, Vidici
riatus uero cur (it didus cxplicat Plinius lib.triceflmo tertio cap ite ter
tio his uerbis: Qui nune uidoriatus appellatur lege Clodia percufTus
eft ♦ Antea enim hic numus ex Illyrico aduedus mercis loco habebat,
Eftautem fignatus Vidoria,&inde nomen.Hazcille, Vidoriatofre*
quentifsimepro pondere utitur Scribonius Largus, at Celfus maluit
(emiflem denarij loco eius feribere, ut libro quinto capite xvn, in ma/
lagmate Medi: Panacis p. >}< femisdterumjPlumbicobuftip.i. >jc SC
femis,Deinde diuiditur denarius in fex fextates,quod prazter Celilim
nemo explicauit. Hanc aut partitionem fecitquod Grazcis uti nollet,
ijs enim drachma in totobolos diuiditur,in quorulocum fubftituit fe
xtantes, V t enim Grazci habent drachmam n um um argenteu,ita Ros
mani denariu: cum aut altero pro altero uelletuti y Sc  denarius relatus
ad pondera Romana aliquanto grauioreffet čp tria rcripula,fextantes
excogitauit.Nos igitur cogitemus denarium in xii partes,ut aflem in
xn.uncias diuidi * ex illis duaz partes dicuntur fextans perinde ut duac
unciazafsis.Erunt igitur fex fextantes in denario, quot inueniunturm
libra.Sed audiedus eft Celfus,cuius uerba funt lib.quinto capite xvii*
Vnius deinde denarij pondus diuidi a me in fex partes, id eft fex fex*
tantes,ut ide in fextante denarij habea, quod Grazci habet in eo, quem
ojSoAo.v appellant. Id ad noftra pondera relatu paulo plus dimidio feri*
pulo facit.Sic Celfus.Itacp hazc diuifio nemini alij in ulu eft. Sic utitur
fextantelib.v,in priori emplaftro exedente:Relmac terebinthinaz, fuli
ginis thuris,fing.pondo ^ z, id eftpondo denarij fextans.Sedidem
fignurn etia eftapud eum fextantis libraz. quare diligeteraduertedum
ne ftmilitudoueluocis,uel notaz nos decipiat.poflumus ueroab erro*
re nobis cauere compofttionu naturam coliderantes.Sic quocp utitur
quadrantelibro quarto capitequarto. Aut fulphuris ignem noexper
tipondo ^ &quadrans,abrotani pondo in uini cyatho terun*
tur , Sic denique triente libro quinto in malagmatead ftruma Sc  tube*
ra Sc  carcinodas, Salis ammoniaci p, 3. id eft pondo triens . Accipio
uero quadrantem tres partes duodecimas, trientem, quatuor, ut fex*
tantem duas. Abfolui alteram inftitutae rationis partem,uenio ad ter*
tiam 4 fed prius pondera maiorain minora diftribuam, Libra diuidi^
tur in has partes azquas,in lemiftes n.trientes m,quadrates mi4fextaii
tes vi.fefcuncias vrn.uncias xn.In has uero difpares, in deunce &Cun
cia,in dextante Sc  fextante,in dodrante Sc  quadrante,in beffem Sc  tri*
entem,in feptunce Sc  quincunce.Rurfus libra, quod attinet ad alia mi*
norapodera,fecaturin has azquales partes. in femucias xxnii,duellas
xxxvi,fidlicos XLvnufextulas lxxij.  denarios LXXXiin,uidoria <
tos clxvm,fcrip.cclxxxviii. Selibra iiuefemis diuiditur in quadrantes
n,fextates m.fefcuncias im.uncias vi,femucias xn*duellas xviit.ftci*

licos

»

LIBER CLVAfcTVŠ 10 i

licos xxtnr + fextulas xxx?i,denarios xlii, uidoriatos lxxxiiiu
feripula cxLiiri* Alia? partcs librse ex uri cix  diuifione facile poterint
colligi, quam fubijciam* Vnciafecaturin femuncias 11 +  duellas i i i, fi*
eilicos i 111♦ fextulas v i«. denarios vn, uidoriatos x i r 1i* feripula
xxim4Semunda diftribuiturin duellam & dimidiam,ficilicos duos,
fextulas tres, denarios tres & dimidium, uidoriatos feptem, feripula
duodecim.Duella diuiditur in ficiličum unum 8 č  eius tertiam partem,
lextulas duas, denarios duos 8 c  eius tertiam, uidoriatos quatuor Sc
dimidium Sč  tertiam dimidij, feripula odo + Sidltcus fecatur in denaa
rium unum 8 č  dimidium & eius quartam, uidoriatos tres & dimidi*
um,feripula fex, Sextula diftribuitur in denarium Sc  fextam eius par*
tem,uidoriatos duos, &f tertiam eius,fcripula quatuor, Denarius diur
ditur in duos uidoriatos,fcripula tria SC  tres feptimas fcripuli,fextan*
tes Celfi fex*Vidoriatus diuiditur in feripulum untim & dimidium et
tres decimafquartas feripuli. Scripulum autem diuidere nuncomit*
tam, quia melius Grsecis ponderibus dedaratis intelligetur eius diui^
fio*rdpondetenim plane Romano fcripulo Grarcorum Nec

reliqua pondera praeter denarium in fextantes Celfi diuidere uolui,
quod ipfi foli fint in ufu.Nuncad tertiam propofiti partem uenio.Ro
manos magnarum rerum pondera libris uel pondo, quod idem eft ex
plicarefolitos,quia dixi, obijcietmihi quiipiam Vitruuiumuti taleto
pro podere cum fcribitlibro decimo capite tricefimo primo: Erigeba*
tur autem machina in altitudinem ad difiiciendum murum circiter pe*
des centum.Item a latere,dextra ac finiftra procurrendo perftringebat
non minus pedes centum, Gubernabanteam homines centu, haben*
tem pondus talen tum quatuor millium,quod fit quadringenta lxxx
tnillia pondo*Sic ille, Atcp utitur quidem taleti uoce, 8 C  rede de rebus
Graecis loquens,multo uero etiam redius explicando quot pondo ef*
ficerent tot talenta, ad Romanam loquendi confuetudinem redtjt, ex*
plicauit autem & idcirco quod Grsecis talenta fint admodum diuerfa,.
hoc uero quod ipfe dedarat habet centum uiginti pondo.Sed idem dl
cet Liuium ufum talenti nomine de rebus Grgris minimeloquentem»
cum ait libro ab urbe condita primo:Suefiamcp Pometiam ex his ui cc
pit,ubi eum diuendita prseda quadraginta talenta argenti auriq? reče«®
piifet. De re quidem nummaria loquens Liuius, & 1 ua de Gracci s cx*
primens utitur nonnunquam talenti uoce, meo iudicio Atticum Intel
ligens, nifi aliudnominatim exprimat.qua dere in Graseis plura dica*
Alioqui cu pondus indicare uult, fere feruat Romanu loqučdi more,
ut lib. vn.Necp ita rei gcftg farna ie Italig finib.tenuit,fed Carthaginien
fes quocp legatos gratulatu Roma mifere cu coronae aureae dono,qua2
in Capitolio in louis cella poneret, fuit podo xxv. Idelib,x* Argenti
qd captu ex urbibus erat, podo mille cecxxx, SicLiui, Latini igit (i
/ 13 utunuir

toz  DE PONDERIBVS ROMANIS

utuntur talenti nomine,maximepro pondere,quafi iemperautaliqua
transferunt,deGra:ds, autaliocjuide rebus Grsecorum loquuntur»
Romanura enim pondus minime fuit. Sequitur iam libra fiue pondo,
que idem figmficare probauimus.quamobre errauit Perottus uir non
indodus, fcribens pondo proprie fignificare xii libras his uerbis, Et
pondo, quod licet aliquado pro libra inueniatur, proprie tamen figni*
ficat pondus duodecim librarum,&: indeclinabile eft. Liuius, Argen*
ti pondo bina &C  fex libras in militem pracftaret.Nec caret fingulari,ut
nonnulli exiftimant. Sed fic pondo pro duodecim libris dicimus,ut
aflem pro xn* uncrjs,Haec Perottus. qui cum id non probauerit,uide
tur coieciife ex Liuij loco quem adducit,ubi poft podo bina fcriptum
erat Sc  fex libras,ex quo maius quiddam efte pondo coniecit. V erurn
codices Liuiani emendati,habent felibras.& fic debere legi uerbis Plu
tarchi in Fabio de eadem re fcriptis erudite probat Budaeus,queman*
te me hunc errorem in iecundo De aile, coarguifle ingenue fateonne
gloriam alieno labore partam in me transferre uoluifle, iure dicar. Sed
idemBudaeus teftimonfis in fpeciem Claris & euidentibus contendit
libram,pondo, minam idem eife.Cum autem mina Attica fit centum
drachmarum,ut libro fequenti probabimus,Romana uero libra odo
ginta quatuor denariorum, ut Plinio & Celfo & Largo teftibus pla*
n um fecimus, primo intelligitur denarium & drachma Atticam eiuf*
dem ponderis non fuifle. quod tamen, autoritate fcriptorum fretus,
aiferit.deinde ut fuerint maxime, nemo certe ebonis autoribus dixit,
unciam plurium drachmaruquam odo fuifFeJgitutlibra erat tantum
nonaginta fex drachmarum, quia folum duodecim unciarum,cum mi
na Attica fuerit fine controuerfia centum. Vtautem Budteus fentcn*
tiam qute illi femel placuit teneat,fine ullius teftimonio ait, libram duo
decim efte unciarum &femuncia:.Scribitenim fic in iecundo Deafte:
Hsec eft: exada libra: ratio,tamen femunciam addere nos oportet,cum
libra in ratione nummaria cum Graeca exaequata fit, & plane fit cente*
naria.Erit ergo libra Latina non modo fefquialtera noftra: libra:,id eft
fefquilibra noftra: fed etiam prteterea quatuor drachmas habuiilein*
telligitur. Idem in principio libri tertfi inquit: Etenim cum duodente
fint uncia: in libra Romana & in uncia quaterna & uicena fcrupula,fF
unt in afte fcrupula d učen ta odoginta odo. eft enim fcrupulu ducen*
tefima odogefima odaua pars afsis, ut inquit Columella. Hsec rede,
&pra:ter Čolumellamidem dicit Volufius Metianus&: Balbus ad
Celfum.Pergit Budaeus. Si ergo fcrupulum auri uicenos feftertios ua
let,& uicenario numcruillum multiplicemus, fietfummaquincpmiP
lia feptingenti fexaginta fieftertrj, quibus fi femunciam addamus,ut fit
libra centenaria quam anteinftituimus.fient fex milila feftertium * Sic
ille,Ex quibus intelligis eum libram, quam eiufdem ponderis putauit

efte


cffe, cuius eflet mina,primocentum conftituifle drachmarum, tum
necefsitatequadam duodedm unciarum & femunciae. Quod uero de
narium 8c  drachma idem arbitretur efle,liquet ex his uerbis quae funt
in primo de afle.Drachmaigitur non modo pondus denarq Romani,
fed etiam nummu fignificat eodem pondere percuflum ab Athenienfi
bus.Et libro fecundo; At denarium & drachmam eundem fuifle num
mum,aut eiufde certe ponderis & tcftimationis autore Plinio demon#
ftratum elLHsee Budaeus.ca?tera quifq? per otium legat.Sed libram 8C
minam idem pondus non fuifle fatis indicat Diofcorides,qui nune li#
brae,nunc minseuocabulo tanquam diuerfls ponderibus utitur.et Ga
lenus aperte dicit differre, utlibro fequenti explanabo. Erat enim mi#
na Atticaquatuordrachmis grauiorlibra Romana. Budaeus autem
nonfinecaufain hanciententiam difcefsit, fedquiauifus eft fibi fatis
probafledenariuSč drachmam Atticam idem pondus habere, quod
Plinius feribit librouiceflmo primo capite ultimo:Drachma A tticatfe
re enim Attica obferuatione medici utunt; denarij argentei habet pon
dus. Et Graeci lic transferat Romana, ut in jocuni denarij,aut quatuor
feftertium femper fubftituant drachma.ut Plutarchus, ac medici.Con
tra Latini, pro drachma Attica denario utantur. ut Aulus Gellius Sč
Feftus Pompeius,ipfeetiamLiuius libro xliiii. aburbecondita,Po#
lybi] locum recenfens .Tum quia Plinius minam uertit libram. Cum
totigiturSčtantis teftibus etiamin quauisre non indecore errauerit
quifpiam. Haec autem omnia ijfdem autoru uerbis repetere riimis Ion
gum eflet, necp neceflarium,cum quifq? in Budaeo ealegerepofsit, 8C
nos conlentiamus ficabipfls fuifle feripta. Quidigitur dicetquisCno
neiftisconcefsis quoduult efflcit BudaeusC Minime.nam concedo
quidem autores fiefolitos transferre,non tamen do eadeprorfus pon
dera fuifle. Verum Grjecosarbitror,quianullum haberent pondus fi
ue numiflna quod plane refponderet denario, per id quod proximum
eflet,ac no multoleuiusmempe feptima tantum parte,drachmam red#
didifle. Quod quid mirum Plutarchum feciflfe? cum idem pro quarta
do fextarrj, quartam cotyles uerteriL interquas mefuraslongemaius
diicrimen efl,quam inter drachmae 8C  denarij pondus. Contra Latini
ipfi 3 quia oeftaua unciae pars apud eos nomen non habet, nifl cum Bal#
bo ad Celfum drachmam appellare uelis,uerterunt denarium,Sic Pii#
nius dicit drachmam Atticam denarij argentei pondus habere, ubi
fere erat dicendum.Sic etiam minam libram reddit. Quod enim plane
neq? drachma Attica denarij habeat pondus, necp libra Romana Atti
caeminx,ex eiufdem uerbis non obfcureintelligitur. ait namqj capite
fupracitato:Mna,quam noftri minam uocant,pendetdrachmas Atti
cas centum. Haec uere feripta nemo negabit.Idem libro duodecimo ca
pite xirij. de thure feribit; IVUcas concuifu elifas mannam uocamus.

i 4 etiam

V DS POKDERIBVS ROMANU
etiamnum tam en inueniuntur gutta:, quzc tertiam partem mfnse, hoč
eft uiginti nouem denariorum pondus aeqUent.Siclegiturin exempla
ribus corredis,et Budeus fe duo manufcripta uidifte ait,in quibus ita
legatur. Sc  ueraledio eft. Nam Plinius quia hic medica non transfert:
ubi muko partiendi negocio drachmam aliter quam denarium, Si  mi#
nam quam libram uertere non poflet:rede declarat,Mina: tertiam par
tem e de denarios nouem SC  uiginti, T ertia enim eft drachmaru triunt
Sc  trminta atcp fcripuli. lam unciam efte feptem denariorum Celfi,Pii
nij,Largi teftimonio probaufdrachmarum uero odo efte mox often*
dam. Igitur d rationem ineas feptem denarios pro odo drachmis colli
gens,dua: SC  triginta drachma: fient odo Sc  uiginti denarij: reliqua ue
ro eft drachma Sc  fcripulum.eaigitur drachma Sc  tres feptimasfcripu*
ii efEcient iterum denarium.remanent autem quatuor feptimae fcripu/
1  i,ex quibus cum nec denarium, nec dimidium Plinius conficerepol#
fet,fed fextam tantu denarij partem, rationem earumnullam habuit.
Plinij ergo locus ille confenties cum altero, ubi libram fcribit quatuor
SC  odoginta denarioru efte,fatis declarat ita fe rem habere, prsefertim
cum accedant etiam alioru teftimonia.Itacp iolet tum folum denarium
pro drachma ponere cu medica trasfert, quod 8C  cacteri fecerut. Quin
etiam Appianus idem Grasce referens quod Suetonius Tranquillus
de Csefare fcribit,difterentiam hanc inter drachmam SC  denarium mri
hiuideturagnouide. Tranquillusinquit: Populohortos circaTybe#
rim puhlice,& uiritim trecenos feftertios legauit. Sic ille. Cum igitur
quatuor feftertij effidant denarium, erant denarij quinq? etfeptuagin
ta. Appianus in fecudo bellorum ciuilium interprete P, Candido ait:
Populo horti trans Tyberim praebiti, Ongulis Romanorum ciuibus
qui in urbe aderant quinCp Sc  odoginta drachma: Attica: collatge, Ita
ille. Septuaginta namcp denarij funt odoginta drachma:. quod uero
ad quincp reliquas drachmas adiedu oportuit,quia drachma fieri non
poterat,omifit. Itacp locus non eft ut Budaeo uidetur deprauatus , fed
magnaquidem diligentiafcriptus ab Appiano,Itcetidem alias drach#
mam leuiorem adhuc,ut mox oftendam,fecerit, Plutarchus auteidem
T ranquilli more fuo reddit, Prteterea ex Liuij uerbis clare intelligitur
denarium Attica drachma efte grauiorem. Is fic fcribit libro quadrage
fimo quarto ab urbe c5dita: Signati argenti odoginta quatuor millia
fuere Atticorum,tetrachma uocant,trium fere denariorum in fingulis
argenti eft pondus. Vides utuirille fummus in hiftoria Romanaad*
uertit no idem pondus efte Attica: drachma: & denarij.In tetrachmo
ergo, id eft quatuor drachmis fere efte dicit trium denarioru pondus.
Tresenimid genusueteres denarij pendunt drachmas Atticasqua#
tuor SC  dimidia. quare Liuius redeaddit fere.nam quatuor drachm ac
Attica: nondum efticiunt tales denarios tres.Hoc nune fatis fit, etiam

ex

liber qvar tvš  t o$

exLiuioperfpicuum efle denarium8£ drachmam idem pondus non
habere. At Appianum apparet alio loco probafle hanc fententia. tres
fcilicetdenarios ualere pondere tetrachmum * Suetonius enim fcribit
in Ceiare:Trecenos quoq? nummos,quos pollicitus olim erat uiritim
diuifit.de eodem'Appianus fic,interprete CandidotSingulis ex popu
lo minam unam Atticam dedit.Sic ille.T recenti namq? nummi effick
ent quinqj Sč  feptuaginta denarios.pro quibus dixit minam Atticam
centum drachmarum: ut femper tres denarij tantum pendant 8c  uale*
ant, quantu quatuor drachma:. Nam hasc de ueteri mina Attica, quae
in ufu efle defiit,intelligi,ut uult Budaeus,non pofliint.Sed & Cleopa
tra non minus oftenditdenariu drachma Attica efle grauiorem:quae
quemadmodum ex femioboli interpretationeintelligitur,duas drach*
mas,ut taceam de Alexandrina,conftituit.alteram, quam eiufdcm gra
uitatis efleaflerit cuius eft denarius Italicus, fic Romanum uocat.alte
ram Atticam, ut ex eius uerbis poteft intelligi ♦ Prioris obolu dicit
reola habere odo,femioboluquatuor,cum quo deinde Attica: drach*
mx femiobolum conferens, aitipfumquatuorquintas alterius femio
boli continere. Denarius igiturlpfi quinta parte grauior eft drachma
Attica,cum utrumcp in duodecim femiobolos diuidat. Sed audiamus
uerba Cleopatrae: w y,bfio?$v 2  s, tidp(xcvs 8 ,ha*

fxTix  i0,^«AkS?s hvcAmop J [ uuoiQxoi>\y^ cfj°xyjujw x t id  eft,Drach

ma habet fcripula tria, obolos fex, lupinos nouem, filiquas decem &C
odo,sereola quatuor & quadraginta:italicus denarius habet drachma
unam* Paulopoftait: npv.tyoirioy  as . yjx.\yj}vs^.id eft
Semiobolus habet filiquam unam 8c  dimidiam,acreola quatuor.Ha:c
de iemiobolo drachma:,quam dicit idem ualere quod denarium.Mox
addit: a 7 ]/H 0 // <fi uiuta fiotep  tS> tiirftašofat 'vvmtfrrot id  eft, Atticus

autem femiobolus alterius femioboli habet quatuor quintas. Perlpfe
cuum igitureft etiam ex Cleopatradenarium Romanu Attica drach/
ma eflegrauiorem.Drachmas autem odo Atticas comprehedi in un*
cia Romana, tametfi Plinius fatis propemodum explicet, cuih mina:
tertiam partem dicit denarios efle nouem 8č  uiginti, & cum e libra o*
doginta quatuor denarios fignari ait, tamen quo res magis confirme*
tur afferamus uerfus Fannij quibus aflerit unciam drachmarum Attfe
carum efle odo.Sunt uero hi:

In fcrupulis ternis drachmam,qua pondere dodis
Argenti facilis fignatur pondus Athenis.

His declarat drachmam Atticam.mox uero id quod uolumus addit:
Vncia fit drachmis bis quatuor.

Cum Fannio fentit maximapars Grgcorum medicorum,Qui uero
diflentiunt,dicunt unciam efle drachmarum feptem,fed drachmam fi
ne dubio denarium nominant.unde uerbis magis quam re inter fe diO

fident

to< $  DE PONDERIBVS KOMANIS

fidentatq?difcordant,utlibro fequenti dedarabo,Balbus quocp de a*
grimenforiaad Celfum idem afterit,inquiens: Semuncia quideeft me
dietas unci'ac,duella tertia pars, fialicus quarta, fextula fexta,drachma
odaua * Ego cum plurimis confentiens drachmas odo idem pondus
habere cenieo quod habent feptem legitimi denarrj.atcp lic legitimum
denarium,drachmam efleunam & praeterea feptimam ipfius partem,
licet Cleopatra grauiorem faciatmempeutfepte denarij efticiantodo
drachmas Atticas & tres quartas drachmae* Liuius uero magis etiam
ponderofum quam Cleopatra facit in loco iam citato « idem tamen in
talenti magni explicatione,de qua fequenti libro dicam, paulo mino*
rem feciffe poteft uideri, Cleopatra tamen ubi minam Atticam explft
cata?queacca?teriunciaodo drachmas Atticas capereoftendit. Qua
obrem drachma Attica unciaž Romana? pars odaua fuit, aut G  paulo
leuior,qua de re non contendo.minimeautores curarunt* Vtprorfus
appareatipfam quoqjdifferentiam quaeeft interdenarium&drach*
' mam alium alio diligetius expendifte, imo unum & eundem autorem
pofuifte nune pro eifdem, nune pro diuerlis♦ Ex didis tamen fiquis
aduertere uelit, non obfcure intelliget primo drachrnam & denarium
eiufdem ponderis non fuilTe.Deinde feptem denarios legitimos effi*
cere unciarmpoftremo eandem drachmarum eiTe odo, Quamobrem
non admodum nos mouere debent,ut aliud fentiamus, tam Grscci cj?
Latini interpretes uertentes alterutn pro altero, quafi prorfus eadem
fint.quoniam altas etiam, perfaepe cum rerum uelmaior eft difsimilitu
do,ob uocabulorum inopiam ipfos idem egiiTe conftat.de quo,ne Ion
gius quam aequum lit a propolito euagemur, hicplura dicere non 1 i*
bet.Sed obijciet mihi quifpiam,denarios diuerfi ponderis a Romanis
fuifte percuftos,arq> deleuionbus intelligendum, cum dicitur drach*
mam dc  denarium idem habere pondus. Cui refpondeo, qui leuiores
illis temporibus , quibus Romani utebanturlegitimis, percufterunt,
fraude&dolo id fecerunt non minus quam Antonius^uiuiliusme*
tallum mifeuit argento * Itaque fuerunt eiufmodi denarij aut non iufti
ponderis aut adulterini,Sed iufti poderis denarios e libra fignari qua^
tuor&odogintaafferit Plinius. & Graecifcribentcs minam efte cen/
tum drachmarum Atticarum dubioprocul drachmas iufti ponderis
intelligunt.quocirca ifta obiedione mea fententia no infringitur« Por
ro Scnbonius Largus tametfirede fcripfit libram efte Romanis odo
gintaquatuordenanorum, tot tamen Cira?cis drachmarum efteinqui
ens,a uero aberrauit, ut fequenti libro dedarabo: nifi quis eum more
eoru,quod uerifimileeft,locutum credat, qui quia tranfcripferuntRo
mana medicamcnta in Graecam linguam, unciam dixerutefte feptem
drachmarum, quod pro denarijs drachmas redderent, quod ibidem
uberius exphcabo. Id ipfuni tameri Budsei fententiam,qu 2 C eft libram

Roma

LIBER O.VARTVS 107

Romanam 8 c  Atticam minam ealdem efte, minime confirmaret» Ad
Alciatum uenio qui mecum nonnihii fentit.fcribit enim: Quapropter
Plinius cum apud fcriptorem Acticum minam reperit,uertit limplicft
ter libram.minimu enim libra noftra & Attica mina differunt, nimirS
quatuor folis drachmis* Hscc rede. Sed idem erratin eo quod unciam
Romanis putat denarioru efte odo, quia Grsecis lit drachmaru odo,
idem pondus arbitratus denarij Sc  drachmae. Verba eius funt.Merito
ergo Cornelius Celfus lib.quinto capite decimofeptimo,in uncia Grp
ca pondus feptem denariorum elfe tradit,cum alioqui Latina & Att u
ca uncia denarios habeatodo.Sic ille.De Graecis hic non diftera.Cor
nelium Celfum Romano more locutum, fatis perfpicuum eft ex Pii*
nio 8 C  Largo, tum exipfo . adeoenim Graecis ponderum notnim*
busnoluituti, utneobolo uticogereturdenarium infextantes dzuiV
ferit.ait enim: Sed& antea fciri uolo in uncia poridus denariorum
feptem efte. Vnius deinde denarij pondus diuidi a me in fex partes,
ideftfextantes,utidem infextante denarij habeam quodGrabci ha««
Ibent in eo quem ojBoA op  appellant. Id ad noftra pondera relatum pau*
lo plus dimidio (čripulo facitdta Celfus.Et redifsime poftremum adie
cit,namlextapars denarij grauior eft dimidio fcripulo. iiquidemtria
fcripula funt odaua pars unciae,denarius uero fcptima.fexta igitpars
denarij,dimidio fcripulo grauior eft feptima ipfius dimidij fcripuli par
te.Cum ergo uellet denarium diuidere in fex partes, ut Graeci diuidiit
m fex obolos drachmam,ac denarium fciret grauiorem efte tribus fcri
puliš, nouam diuifionem uidetur confinxilfe. Non tamen obolus ille
Graecus & fextans denarij eiufdem funt ponderis,ut nec drachma, fed
diuifionis fimilis gratia magis hsecfcripta accipio. Nifiqudd Celfus
potuerit hoc traderemedicos Grascos imitatus, qui cu Romac Iibros
fcriberent de medicamentis, drachma pro denario ufi funt tantum*
modo feptem,ut erant,in uncia numerantes.Quod autem dicit ad no
ftra pondera relatum,uidetur indicare Romanis maflas paruas fuifle*
quibus ponderarent, qux  afsi atcp eius partibus grauitate refponde*
rent.Denarius uero argenteus,quo pro pondere utebant medici, quia
feptima uncia? pars,eius fextans grauior extitit dimidio fcripulo . Sin
autem Celfus fic non fenfilfet, fed omnino putaffet drachmam St  de*
narium idem pondus habere, non minus fuiftet deceptus acalij ♦ Sed
quod una tantu uncia fuerit eiuldem ponderis tam Gra?cis quam Ro*
manis,utrifque tamen in fua nota pondera diuifa, mox in Graccis fuft*
us exponam. nune ad Portium uenio, qui & ipfe putat drachmam SC
denarium eiufdem ponderis fuifle.inquitenim: Et denarios pondere
drachmg in frequentiori ufu fuilfe,quos ut afles uariante tempore mo
res,uario pondere fignatos, & tandem ad imitationem Atticorum in
drachma refedifleopmor.Sic Portius* Hocopinatur quodappendes

dena

l0 g * DE PONDERIBVS ROMANIS

denarios antiquosdrachmaepondere inuenerit ,fed non acftimat id
quod diuturnitate & ufu de ipfis fuit detritum. deinde non fatis pro*
bat noftram drachma cum ueteri pariš eile ponderis ♦ Idem tame quia
diuerfos denarios fuiifefignatosait,habereuidet quolocoru interfe
pugnantium caliginem difcutiat. Sic ex Liufi loco una cum Prifdano
Cselarienfi denarium efficit quatuor fcripulorum, cum id ex eo colligi
non pofsit,addit enim fere, ne quis plane tres denarios idem pondus
haberequodtetradrachmum Atticum credat,Itaq^fentio,utiam dixi
autoresnifideiufti ponderis denarfisnon locutos & quidemargen*
teis*Sed de his plus fatis* Perotti namq$ ineptias omittam cofulto.Ve
rum denarium diuidi in duos Vidoriatos ait VoIufius,quem (um fe*»
cutus ♦ A nobis autem diflentit is qui ponderum explicationem quan
dam adiecit Scribonio Largo quifquis fuit * inquit uero, Vidoriatus
argenteus erat nummus uidoriae nota fignatus, pro quo,in compofi/
tionibus a Scribonio relatis,GaIenus duos obolos ponit, hoc eft fcri*
pulum,Sic ille.Et certe uidetur i ta in quibuftlam locis.fed funt alt) loql
in quibus rede reddit. VtScriboniusLargus Comp,cIxxi

fcribitthlafpis ^ pondo vi.&uidoriati.opobalfami ^ pondovi.&
uidoriati.Galenus uero infecundolibrode antidotis
8K6taxntes cwot s s m*  7£/m§oA 9|/. ideft,Opobalfamithlafpeos

fingulorum drachmas fex & triobolum * Sic etiam in parte copofitio*
nis,qua:deeft,ubiGalenushabet Ruellius medicusinfi*

gnis & dodus eam complens uertit rede uidoriatu * Quin etiam hoc
argumentoeft,quodGalenusferefemper ponderemedi*

cinas exhibet,quaeconferuttufsiin tribus cyathis aquacuelaquaemul
fte* Largus autem eafdem uidoriati itidem in tribus cyathis, Quare
loca difsidentia nihil probant.aut enim corruptein alterutro fcriptore
leguntur;aut,quod ueri fimilius mihi uidetur, no ex hac prima acditio*
ne Largi,qute nobis eft in manibus,fed fecundaquam fepromifitaedi
turum,lunt a Galeno,uel ab alfis,quas ipfe citat,tranfcripta, Cuius rei
indicium maximum efteputo, quod non paucasfunt compofitiones
nomine Scribonfi Largi apud Galenum, quae in hac seditione defide/
ran tur, deinde quod ibidem pondera perf^pe quadrupla inueniamus*
undeconficiolibellum fecundofuifleab eoaeditunuEftigituruido*
riatus,dimidius denarius, Vitima autem unciae diuifio eft in fcripula.
De fcripuli uocabulo, priufquam finem faciam huic libro, aceuratius
difteram*Quidam dixeruc fcriptulum,quidam fcripulumC’ ali) fcribu/
lum,alfi fcrupulum, alfi denicp fcrupulus. M. Varro hoc pondus fcri*
puli nomine appellauit.fcribit enim FljSofipaterlibro primo fcriptu*
lum,quod nune uulgus fine t,dicit, Varro in Plautorino dixit,Idem in
AnnalfiNummumargenteum conflatumprimuma SeruioTullio di
cunt.is quatuorfcriptulis maiorfuit. Cu Varronefacit Volufius Me*

tianus

LIBER QJT ARTVS lop

tianus iurifconfultus antiquus 8č  nobilis, Latini autem qui primi huic
ponderi illud pofoerut nome Grascos funt fecuti.hi uero iccirco jfceft
JMr,utFannius fentit,id ipfum nominauerunt, quod unciain totiftiuš
generis pondera diuidi poftet, quot cffent Gr£ecasliteras,qu£c
Hccm,  dicuntur. Fannt) uerfus funt,

V ncia fit drachmis bis quatuor, unde putandum
Grammatadida,quod haec uiginti quatuorin fe
Vncia habet.tot enim formis uox G ras ca notatur,

Horis quot mundus peragit nodemčp diemip.

aut,ut placet gramaticis, format ex prasteriti perfedi primi
perfona,qua 2  eft yi)fx^cu,Gcutex Rutica, §0fcx:  ex wt7ro/w^xt, crom
ft.ee  ex tifec/zoa,  Eiufmodi uerbalib.Grsccis Latina in um forma

ta refpondenttetfi non femper eande rem prorfus fi'gnificant.quse uer*
baha a gramaticis participrj s fimilia dicuntur. exprimunt enim faciem
participiorum generis neutri. quod genus funt feriptum, dictum, fa*
dum,uifum.utigiturGr£ccihocponduš uocarunt ^fixftfc.x 0  ita Lati*
ni feriptum debuiflent nominare ♦ fed quia id alfam rem fignificat, ut
uerbum ambiguum uitare pofTent,ufi funt diminutiuo, quod eft feri/
ptulum.Atcp eiufdem ambiguitatis uitandas caufa non uerte

runt literam. At foripulum Fl. Sofipatri temporibus uulgus dixit.ut
uero primo uulgus, ita etiam mox dodos homines locutos fuifle ex
Capro intelligimus,qui in libello de orthographia & latinitate uerbo*
rum iic feribit. Scripula,non feribula dicendum ♦ Atcp feripulum qui*
deminCorneli) Celftperuetuftoexemplariacin alrjs quibufdalibris
foriptum eft. Sed feribulum improbat Caper, quod Latini,qm primi
huic ponderi nomen dederunt, id non formarint ex prarienti: uerum
Grascos imitati ex prasterito, In Columella autem 8Cin  Plinio,ac in a*
lij s libris impreftis eft fcrupulum,quafi a ferupo manarit: nifi quis pm
tet i in  u mox efle mutatum: 8č  uerbum Hoc ita retinere antiquitatem,
ut carnufex,lubens,pefTumus. Scrupulus uero,quo barbari medici
omnes ad unum utuntur pro hoc ponderc, aliud fignificat: nempe la*
pillum afperum * atq? id ipfum a ferupo fluxit. Aut ergo fcriptulum
dicemus M. Varronem 8C  Vfolufium Metianum focuti; autnoabhor
rentesacommuni ueterumloquendi confoetudineferipulum.Nam
feribulum Caper repudiat.forupulum autem,ut dici pofleuideatur, ta
men quia nemo ex ueteribus ftriptoribus eius mentionem fecit, iure
etiam rerjcitur. Scrupuli denicp uerbi quodfignificetlapillum no pon
dus, mm in aliud atep barbari accipimus ♦ In Fannrj uerfibus reperitur
prima breuis.ut in hoc

Gramma uocantjfcrupulum noftri dixere priores.

Bquidem malo legerefcruplum,& arbitrari effe concifum.etenim ferri
pulumdicimus prima fyllabaproduda.Martialislib.ini.Epig.

k Ergo

ttft  DE PONDERlEVS ROMAHIS

Ergo ne cargenti fex feripula Septitiane Miifa,

Idem inx*Epig.

Penfauit digitis diucp  menfa eft,

Librasjfcripula, fextulas / q> dicit*

Quod fi quis putet a fcrupo non folum fcrupulus fieri,fed etia fcrit
pulum oenere mutato,eius etiam fyllaba primalonga eft.id ueroindi*
catfcrupeum,quodindemanat. Virgiliusin fexto Aeneidos;
Spelunca alta fuit, uaftocp immanis hiatu
Scrupea.

Terentius etiam diminutiui primam produxit hoc fenario, qui eft
in Adelphist

Inieci fcrupulum homini. Sa. d fcelera,illuc uide*

Deponderibus Romanis fatis: quorum nota; funt apud Volufi>
um, Probum,C elfum, Largum. Libra; quidem P * Dupondij PL Se*
mifsts s* Septuncis v*Befsis — s — * Dodrantis s” — *Dextantis
s ^ ^. Deuncis ~ * Trientis ~  ~ . Quadratis ~ — 4  Sexta
tis ~  .Vnciae ♦ Sefcunciae *Semunciae &.Binarum fextularum
Sicilici o* Sextulse Scripuli q. Denarij ^  uel ^  4  Vidoria
tifiue quinarij Celfus denarij fextantem, ut & libra hacnotafi*
gnat z* quaderediligenter aduertendum, ne nos notarum partes
breuiores fadas, ut diftindiones uideantur, fallant, uel dua; in unam
contrada; ♦ nam Sc  iextantis, ut lam dixi, tališ eft z * & binarum fexa
tularum huiuimodi £. alrj eandem bis feribunt, fine ulla,utmihi
uidetur,ratione* Inueniturpratereaquartaepartis femifsis,qua;eaf
dem eft fefcuncia, haec nota 4* • Odauae uero, qua; funt drachma:
fex,ifta ^ * quibusufus eftScribonius Largus* Podremoodause
partis unciae fignum, hoc 3  * quo noftrates drachmam
fignificare uolentes hodie utuntur* Tan*
tum denotis*

l

m

^GEORGII AGREi«?

Illinc Attica, (Jorinthia, Laconica, Acginsea, Euboica, a c alia multa.
Nos hic tradabimus primo Attica, deinde medica, poftremohippoia
trica.His enim potifsimu medici umntur, Siquidem ali) Atticis, quo/
rum e numero uetuftifsimi quic|( funt, Alrj medicis,inter quos omnes
fere numerandi,qui uel Roma: medicinam exercuerunt, uei cum Grae
ci fub populi Romani imperium ditionemčj? cecidilTent,eriam in Gre
cia compofueruntmedicamenta.Alr) hippoiatricis,'utmulomedicing
fcriptores, quos ueterinarios quoque Latini nominant, T ametfi non
negarim medicos nonnullis ali)s etiam poderibus ufos,ut mina Alex
andrina.Quam ob rem eos qui ueteru compofitiones legunt, diligen*
ter conliderare opor tet, tum ipfius mixtur£euires,aninde conijci po G
fit, quaepondera intelligant, tum medicorumpatriam,tum denique
quo tempore, quibus 'ue in locis extra patria ičripierint, Si uero qu if<
piammagnaquadam lecuritate medicametaillorum compofuerit,ac
promifsis non relponderit effedus,no eft cur conqueratur, cum ipfe
in culpa efle pofsit ♦ Sed de his alias copiofius diflerui, Nuncponde*

ra funt expedenda,atqj primo Attica, r r nfaw'npim Z//dfeuf
h  dl IJ.VU 'ix c4  IHSFPV dl (P?a-X^ bfroAvs

tf. o dl ojlchos HHilafrohct pSv Mo£§ dl  o dl  At7 tto

r dl terfbp kc/iedfiTop efci t  Quod eft, Talentum eft minarum fexagin
ta. Mina uero duas quidem habet femiminas,centu autem drachmas*
Drachmaobolos fex, Gbolus duos quidemdimidios obolos, acreola
uero fex, Aereolum feptem minuta. Minutum indiuifum manet.Haec
4  ftint Attica pondera. Rurfus igitur mihi onus probandi imponitur.
Quod talentum Atticum lit fexaginta minarum, afterit lulius Pollux
libro 110110: 'tfSfepj* /tAp v m kh.cu?o{j  otUniop

/\/ao \Aiwttv dlpcc^rns CC7v  dl \jflewiox thiOiS. T dl cti

COLAE LIBER C1VIN*

TVS  DE PONDERIBVS

Graecis.

t lX  DE PONDERIBVS GRAECIS

xyg <PfCtyiW$ teytO JJLClJ t CBS  7r4* w KS« 7«? ^«2 7Z*2 xi[iHaff  , T

KCtf/ lj;HHJ)’J7V£  Sf^S.T <A JbaJbcjAai/IO^JlfiJ^OftUHS^^i 3  </£ Ct!yiVCCiOp^} C(2 : X*

7&yoy. h  imet JI  cos kSbjJcuoiS  «(#¥>/' ©X ? i v  k7?nt<*s, ovt&  scgce

TzacpaToh clfrAois TvtgiTU^odpioug , JlcwxfL^\/ct3  vzv^s Xoyop  -7$ \{g.J U{y.-t
sop  'mA&vrot/, J( 5 CTC Tfc 7iis>&H\Jut  nsu eupcufdiip*  Id eft Hoc uticpdice
re non intempeftiuum eric, quod Atticum talentum fex millia drach*
maram ualebat Atticarum* Babylonium uero, feptem millia* Ac.gmg*
um, decem miiiia. Syrium milleSč quingentas,fecundu Atticacdrach/
msc rado nem, Quemadmodum fane & Atticas minas Atticum talen
tum habuitlexaginta,Babylonium,{eptuaginta> zTginaeum, centum
fecundum proportionem. Sed mina ipfa ut apud Atheniefcs centum
habuitdrachmas Atticas, fic apud alios quocp ipfis ufitatas, qu£e pro
ratione cuiufcp talenti fecundum augmentum uel decrementum uale?
rent* Quibus uerbis aperte dicit,Atticum talentum fexaginta efle mi#
narum ♦ Sed idem non obfcure intelligi poteft e Xenophontis libro,
qui ue(ftigalia,uel de prouentibus infcribitur.unde etiam colligitur m!
nam obolorum fexcentorum effe, qui conftituunt centum drachmas,
ut mox declarabo, Scribit Xenophon: nyv*pi c-vsv J&*

K$crtx  ttgu yjAix ou/dfodTpdoc, &kqs vjJh  bt7t criucp) p) TfiscrcJlcv  $ vrcai

TS^Tc  tj if tlH Cii/TA iŠXKt(>XjXltop OCTt°yc litih 'TISTI!  'Ifcl Čtpj.dnv

v,y b$oXoy ccTtXy (p/ h(x6^ccq  cpJpn, \^mj/uTvc tJAkv

Tot ivtMTti.  hoc eft, Siquidem conftituta fuerintprimomancipianu#
mero mille & duceta, uerifimile ab ipfo uecftigali annis quincp aut fex
non minus fex millibus mancipiorum ciuitati parari.Huius autem nu
meri fi finguli fingulis diebus integrum obolum ferant, anniuedigal
erit fexaginta talenta: Cum enim annus, ut ipfefentit, habeat trecen#
tos fexaginta dies, fi fingulis diebus fex millia mancipiorum ferat fex
millia obolorum,feruntanno uno uideš centum fexaginta milliaobo
lorum:quos fi redegeris in minas, quarum qua:qt fexcetos habet obo
los,prouenient tria millia minarum & fexcenta?* quae fexagenario nu#
mero colledce fexaginta talenta conftituunt.Loquitur autem de Atti/
cis, fiquidem Athenienfibus conlulit * Sed dicet quis, hacc de talento
nummario fcriptafunt.quotminarum eratponderaleCtotidcm* quodi
Diodorus apud Suidam declarat his uerbis; txKccmtP->  fcs epnen cfiof tat
f <$/ i$$  7n$t socdfiobp , iimy iivot , J[§ ct\n&LJ f . h Ji d lf«X

#ih  , o/JcA*cč// tf * bJioJloKos ^yrx.XnG)i> s » o </£ ^ccAnjvs Xt7rf^ £,  id eft,
Talentum, ut ait Diodorus in libro Dcponderibus, minarum eft le#
xaginta* Mina uero drachmarum centum: Drachma obolorum fex*.
Obolus asreolorum fex * Aereolum minutorum feptem * Sed dicet
idem Diodorum non exprefsifte quod de Attico loquatur talento*.
quod etfi uerum eft, omnia tamen qute ibidem feripta funt,nullis alfi s
ponderibus conuenire poftunt, ut quilibet qui noftra diligenter lege*

rit

\

LIBER aVINTVS lij

rit,intelliget.Sed 8c  ipfe Prifciarius loquens de ponderali talento in li#
bello de ponderibus, piane qiiod uolo dicit his uerbis: Talentum A**
thenienfe paruum minae fexaginta. Prseterea Fannius aiti
Cecropium fupereftpoft haec docuiffe talentum
Sexaginta minas,(eu uis fex millia drachmas.

Quod Fummum dočlis perhibetur pondus Athenis,

Nam nihil his obok/ue minus,maius'ue talento.

Exhisigiturfatisperfpicuumeft Atticum talentumponderaletot
fuifle minarum, quotfuerit nummarium. Sic ufus talento pro pon#
dere Xenophon libro {peto dedifciplina Cyri. (nufl&p p9v

to H9« 'tkAccvtk  lut . Id dl,'Vaforum enim pon#

dus erat circiter  quinque &C  uiginti talenta. Idem libro tertio de me#
morabilibus Socratis fadisatcp dičHs: coca&ns‘\p  To^kcunvp uh
( fluvcu7v<pfy&p , TBiSs ov <pca/S^op on Tth&co ov Ji

opcrij^  i Hoced, Quemadmodum fiquis unum talentum ferrenon
pofsit,qui perfpicuumnon eft,quod plura ferrene conari quidem
debeat C Sequitur pLva y  quam centum drachmarum eflfe diximtis. id
rurfum probandum. Diodorifs quidem cuius uerbaiam retuli plane
didt,fedmagisetiamCleopatra,cum ait; b kihkn pu/& ov^icts
1 $9,  C f, rg  omotov? dopuovs  => y K6^0C7i<x  ato, ^«A>cp»/S> y

Ideft, Attica minaundas habetduodedm 8c dimidiam,drach*
mas centum , fcripula c c c. obolos d c . lupinos d c c c c . filiquas
iiDccc.ajreola moc.QuodipfumexXenophontiseodelibrouečli#
galia,ue!deprouentibus infcripto colligitur: on vmag tbotVo viv.h?ktv
iKTHcrZčTD CCPyl'floiS cdflfaTrvgjOl/? ineib(&' crCtKriplsfi!) Sfeou

(Ptfiut&oocnp  ♦ 1 ^’to bfiohop  «Te.A^ «(<£;&) <7^ copc/icflouou » 'pp

t/l’ afidpLop icroos ts ccfei}<$y . ^ k 9& nznobiv.® i^ecngoici

TroJlct.  i^to tp  od/y>p r T%6?[op  lx A/io^^a. U pLi/ečp oc.T\fi

hij  K.cdf a?. (pihnuMifn <&  'Tg/anjb:#, upipLveicc.  Hoc eft, Quod Ni#

cias Nicerati filius poilederit aliquandoinmetallis argentarrjs homi#
nes mille,quosipfeSo(ix Thracenfi elocaueratdta ut fingulis,diebus
fingulis obolum integrum daret:atcp eum numerum forte femper ex#
hibuit.Fuerunt et Hipponico fexcenta mancipia ad eundem hunc mo
dum elocata, quadntegram minam afFerebantin diem. Philemonide
uero trecenta,qu3e femiminam. Haecille.Itaq? cum fex oboli conftitu#
ant drachmam,ut Diodorus & Cleopatra tradunt, liquet minam At#
ticam centum drachmis perfici.Suidas quoq? fcribit;
ing.VP <f'gKX* l( X'' :30l0 '' <Tt  tovoip pdocp . Id eft,Centum drachmg faciut

mina unam. Podremo PliniusexprofdFo de Atticis ponderibus fcri
bens,libro fxi.  capite ultimo,ait:Mna, quam noftri minam uocant,
pendetdrachmas Atticas centum.Quinetiam Fannius inquit;

Mnam uodtant,nodnq; minam dixerepriores.

k a Centuni

3

DE POftDERlBVS GRAEClS

Centum fise funt drachma?*

Satis probatum arbitrorminam Atticam centum dle drachmaru,
SC  eandemponderalem Sc  nummariam.Porro <bp <f) jj.vxs  , fit/xi/acdss
mina? pondus habens. Sic Xenophon A ifos iivctcd.VQ  dicit , in eo
libro, qui infcribitur magifter equitum: &in altero, qui eft infcriptuš
dere equeftri* Diuiditurautem minainduo HfU^oacc,  ideftduasfe*
miminas: quodexXenophontis uerbis perrpicuum eft. Nune fequft
tur ft 1132  habetfex obolos,Diodoro,Xenophonti,Piinio,et

alrjs omnibus* Ait uero Plinius, loco cuius iam ftepe mentionem feci;
Drachma Attica,fere enim Attica obferuatiojie medici utuntur,dena
rrj argetei habet pondus,Eademcg fex obolos pondere effidt* Suidas
quocpfcribit: ojBoAc^/* id eft, Drachma fexobolorum*Su

pereftut ojJoAo// explicemus* Is diuiditurin duos femiobolos* Semio
bolum auteipfi «^oa£oA 9 y appellant*Diuiditur&:infexsereoIa>quos
X#AkSs  nominant* quod Diodorus dicit: & praeterea Suidas alio Io
co» b$ohbs™ctfxx(l(wouo{stšd&\xKK$!r,  id eft, Obolusapud Atile*
nienfes fex eft aereolorum * Cleopatra quid fentiat, in Romanis decla>
rauimus. uerofecaturinfeptemminuta, A wr[a  uocantGrg

ci,quod SC  Diodori uerbis inteliigitur J &: Suida?,qui feribit alibi; o$02
ftos & 7 nx.fci kSlju/ouois yocK*(jbi>> b JI  , Mtit  * id eft,

Obolus quidem apud Athenienfes lex eft a?reolorum. Aereolum ue=*
ro feptem mmutorum* At? T?y  autemftdeftminutu^iiejuteftapud
Senecam,minutia, dirimi Sc  diftrahi non poteft.Sed Cleopatra diui*
dit etiam drachmain tria fcripula: qua? ut forte fuerint Athenienfibus
pro ponderibus inufu,nonuidenturfuifteinrenummaria, Scribites>
nimlocofcripuliDemofthenes ftvoip oŠoAsi/'* cuiusuerbafunt: kM.*
Vv <ž>ij/ d\jolfj ojboteip ifoagoujo  w,si /a« rJrfv \yy%cc<py.  Eadem Cleopatra
fecat obolum in fefquilupinum Sc  tres filiquas: de quibus alibi di<ftu*
rus fum. Hsecautem qua? recenfui Attica pondera fuerunt*qua? fingu
Iainminoradiuidamus* diu iditurinminas lx.  dra chmas

vi. obolos xxxvi* femiobolos LXxii.a?reola ccxvi. minutaMDxir
Mva diuiditur in drachmas c ♦ obolos d c * femiobolos m c c ♦ aereola
moc. minuta xxvcc»</ , f 4 ; X^ diuiditur in obolos vi »femiobolos
xii* avreolaxxxvi* minuta cclu* čgoAJs diuiditurinfemiobolos 11*
aereola vi*minutaxxn* vuuufroteii  diuiditurintereolaiiuminutaxxi
^ccAhsOs  diuiditurinminuta vn*qua? AtTTTR dicuntur,&diuidinoii
poflunt. Sequitur tertia huius fermoiiis pars,in qua obfcura illuftrare
confueui,antequam ergo ad talentum redeam hoc unum dicere uolo.
Nullum fere eft ponderis genus tam Grascis ep Latinis, quonon&:
numifma uel fumma quaedam rei numaria? fignificari foleat * Id ipfumt
in Latinis^ V olufium Sc  Balbum legentibus,clarius poteft confpid Čp
ut ulla pra?ter ea probatione indigeat. In Gra?ds uero ita effe ea qua? di

xitnus

trBEIt OJHNTVS tlf

xirtiUS nonnihil dedararunt, magis autem quae di&uri fumus potue*
runtindicarejtačp talentum Atticum fupra probaui fexaginta effe mi
narum, minus autem mtelligendum eft,duplex enim ipfis fuit,maius
Sc  minus, de maiori nune eft dicendum * quod fuifle in ufu Terentius
oftendere uidetur in Phormione,apud quem Getainquit;

Si quis daret talentum magnum,

Et Virgilius in quinto Aeneidos:

Vinacp &argenti magnum dat ferre talentum,

Plautus uero in Moftellaria ut placet Seruio deelarat quot minam
fuerit, apudquemTranio feruus deminis quae debebantur Danifbe
loquens aitt

Quater quadraginta ill i  debentur minae.Sic autem Seruium legiffe ex
eius uerbis,quaenloxafteram apparet:

Dein idem feruus de eadem re uerba faciens inquiti
Talentis magnis totidem quot ego Sc  tu fumus,

Tum iterum idem feruus: abfolue hunc quaefo uomitum,

Nehic nos enecet,quaterquadraginta lili debentur minae,

Et fors Sc  foenus tantum eft,

Hin c putat in telligi pofle talentum magnum o&oginta fuifle minat
rumjs enim fuper Vergilrj uerfu, qui eft in libro quinto Aeneidos;
Perfufc ueftes, argenti auritjj talenta,

itaferibit: Talentum fecundum uarias gentes uarium eftpondus,
fedapudRomanos talentum eftočtagintalibrae, ficut Plautus often<*
dit in Moftellaria, qui ait,duo talentaeftecentum fexagintalibras.
Idč Seruius (up eiufde Vergilij hoc carmine, qd eft in nono J&neidi.
Et tripodas geminos, auri duo magna talenta,

inquit; Bene addidit,magna: nam uarium apud diuerfas gentes eft
talenti pondus, nam talentum poteft Sc  breue aliquid SC  magnum fin
gnificare.Nam,ut fupra diximus, fecundum Plautum talentum očlo^
ginta librarum eft,qui cum dixiffet debere cjux. libras, paulo poft in/
tulit duo talenta,per iocum dicens,debentur talenta tot quot ego et tii
fumus. Hxc ille, Multis autem modis errat Seruius ♦ primum enirrt
non eft in Plauto,quater quadraginta,fed
Quatuor quadragin ta illi debentur minae.

Danifta quidem quadraginta minas Philolached dedit fcenori: at*
queille eas Simoni, de quo, ut Tranio fingit,acdes emit,arraboni,Phif
lolachetesueroquatuorprseterea minas daniftaeex fccnoredebebat,-
quot minas centelimas, fi his foenerator contentus erat, decem menfri
urn dueta; efficiunt,aut duae centefimg quincp menfiu.itaq? feruus ait,
Tt fors SC  fcenus tantum eft,

Verum quatuorquadraginta,nonquaterquadraginta, legendum
effe ex his,quae <3 C  antecedunt haec,& fequuntur,perfpicuum eft, Tra

k 4  nio

ll( $  DE PONDERIBVS GRAECIS

nio antedixit Philolachetem aedes emiffe, Teuropides fic interrogat.
eas quanti defliinat? refpondet feruus . Talentis magnis totidem quot
ego SC  tu Turnus.

Ideftduobustalentis.Poftautem Teuropides cum Ioquiturcum
Simone ait.

Mnas quadraginta accepifti iam,quod fciam,

A Philolachete. Tum.

Minas tibi odoginta argenti debeo.

Quse duae fummas inunamcolledaceffidunt centum uigintimi*
nas. unde fequitur talentum efTe minarum Tcxagitita. Seruius igitur,
quod etiam ali] animaduerterunt, planum facere Plauto tefte non po*
teft talentum magnumeflfe minarum odoginta. Deindeerrat Ser*
uius in hoc quod Romanis lxxx. librarum talentum eflfe dicit, cum
nullum habuerint talentum. Etenim comici,qui talento utuntur, fere
Attico loquuntur more. quareTerentius non modo habet talentum,
Ted etiam minam,drachmam,obolum. ftmiliter Plautus. Sunt uero in
hac reimitati Grascos, Apollodorufcilicet,Diphilum,Menandrum,
dequibusfuasfabulas expreflerunt.Tum iterum Seruius memoria
non tenet comici poetae uerba.nam Plautus libras no dicit,Ted minas:
nec eiufdem ponderis Sc  precrj funt libra Sc  mina, Etfl uero Seruius
de talento Attico maiori nobis Plauti uerbis cofirmare non poteft mi*
narum odoginta effe, tamen id tot minarum efle ex Liuio SC  Prifcia*
no difcimus.Liurj uerba haec funt in libro quadragefimo odauo ab ur
be condita. Argenti probi duodecim millia Attica talenta dato intra
duodecifci annos penfionibus acquis.talentum ne minus pondo odo*
ginta Romanis ponderibus pendat.Liuius certe Atticu talentum,no
Euboicu, ut quidam fcribut, dicit debere pendere odogintapondo*
Prifcianus uero Casfarienfis inlibello De ponderibus hunclocum ci*
tans fcribit: Sic decreuit fenatus,ut no plus quam ternae libras Sc  qua*
ternse unciae fingulis deflnt talentis * Quas quidem probe dicit. Nam
odogintaminas Atticeefficiutodoginta tres libras Rctnanas Sc  qua
tuor uncias. efl: enim mina quatuordrachmis grauior libra. Idem Pri*
fcianus fcribitduo talenta Atticis fuiflehis uerbis: Talentum Athe*
nienfe paruum, minas lexaginta:magnum,minas odoginta tres 8C un»
ciae quatuor. Ego legerem, librae odoginta tres Sc  uncias quatuor: ut
cum his quse paulo an te ex eodem retulfcongruant.Nifi quis uelit di*
cere,minas hic ab eo pro libris fcriptas, tanquam idem eflfent. quod ut
hominis eflet parum memoris, ita non multum mirum, quia poftea
fcribit: Etfciendumquod fecurtdum Liufl computationem centum
minas Atticas,quarum fingulas lxxv; drachmas habent,faciunt talen
tum magnum.nam minus habet L.x.fecundum Dardanum. ifto enim
modo talentum magnum habuiflet tantum feptem millia SC  quingen

tas


LIBER Qy  I N TV S %iy

tas drachmas.Itacp tres diuerfse fententiae a Prifčiano proferuntur, fi*
uelibrariorum fiueipfiusmagis culpa, quidiuerlaexdiuerfisnonfa*
tis intelligens collegerit. Sed non ualde miror Si  Seruium & Prifcia*
numin hisfalli, utquiGramaticifuerinrniftquisoniniu rerumperfe
dam fcientiam illis efte debere uelit,quod nefeio an ulli contigeric,aut
unquam continget . Sed relinquamus Prifcianum, nam Budtcus quo
queaduerritipfum non fatis confentanea tradere,eafcp cum multis ex*
cuflerit,tandeminquit. Quare potius adducor ut talentum apud L i*
uium licodogenarium et proportionem epitriton habeatid eftfefqui
tertiam, uel ut ali) loquuntur tertiariam, ad talentum Atticum minus*
quod Iexagenarium eft. Haec rede. Pergit * S.ic  enim ratio quadrabit,
ut quam proportionem denarius ad drachmam habuifle dicitur, ean*
dem Liuianum talentum ad uulgare, id eft ad Atticum habeat. Prifcia
nus quidem dixit denarium hac proportionem habere ad drachmam.
led Liuius non omnino,qui additfere.Budf us autem id no uult.nam
denarium Si  drachmam Atticam idem pondus habere & idem ualere
putat.Sequitur. Libras nune centenarias intelligi uoloma quod apud
Prifcianum legitur ut talentum minus fexagenarium lit, & libra; eius
feptuagintaquincp drachmarum,nulloautoreconfirmari poteft. Ka^
denus ille. tkincurialibrarrj arbitror hic feriptum libra;, cum mina;
eftet ftribendu♦ Si  uere dicun tur hsec a Budaeo. Tametft emm duplex
mina fuerit Atticis,uetus lxxv, drachmarum,noua centu, nufquam
tamenlegitur talentum minus fuifte centum ueterum minaru. fed de
his mox plura. Ait deinde Budeus.Cum enim Suidas,Poilux,Feftus,
Gra;ci Si  Latini talentum Atticum fex millium drachmarum effe di*
cant Si  fexaginta minarum, necefle eft ut lx. minas non Atticas fed
Graecas intelligamus&centenarias, quae Atticas odoginta faciunt.
Jrixc  Budtcus.Cum quo minime conientio, nam Suidas SC  Pol!ux ac
Cccteri cum dicunt talentum fex millium drachmarum efte, Atticas in/
telliaunt. quemadmodum etiam Latini dum fex millium denarium dž
cunt,intelligunt drachmas Atticas, ut ex didis perfpicuum eft. Atqj
fic etiam non Grtccas minas fed Atticas intelligunt. Sed quorfum tan
dem haecCpergit declarando.No omittendum id quod PolIux inquit,
Talentum Atticum apud Athenienfes Atticas drachmas capere nu*
mero lex millia.apudalios eundem numerum,fed fuarum cuiufcp loči
drachmarum.Hadenus Budteus. Suprauerba Pollucis retuli quibus
minas dicitalijs quoq? centum efte drachmaru, fed earum quibus ipfi
fuerunt ufi.Tandem Budeus infert. Id quod eo pertinere poteft,quod
detalento Liuiano didum eft,ftueEuboicum,liuealiud fuerit.ut quoss
modo Athenis Si  alibi talentum fex millia drachmarum habuit uerna
cularum cuiufcploči, ficRomaefex millia denariorurh habuerit, quae
tamen gquauennt pondere odo millia drachmarum,Hec Budscus.Lt

uius

u s DE PONDERIBVS GRAECIS

uius cum habeat duplex talentum Atticum, maius quod ipfe dare di*
cit Atticum,minus,quod non obfcure ex his qugc fupra fcripfi, intellP
gitur quocp Atticum fuifte. quorum neutrum idem eft quod Euboh
cum,cuius ipfe alias nominatim mentione fecitmecp idem quod aliud
quoddam Grsecum cuius meminiffe autores fcimus * i£gyptium ta«
men talentum eiufdem fuit poaderis,cuius Atticum maius* Romanis
autem nullumfuit talentum,cum enim fex millium denariu talentum
efTeaiunt,de Attico feloqui manifefte dicutFeftus & Gellius. Liuius
uero fua qu£e habet de eode Attico minore ex Polybio traftulit. Qua*
ob rem hxc  Budsei, pace tanti uiti dixerim, plane incerta funt, ne igb
tur dubios magis quamcertos redderent le&ores pene neceftarium
fuit ea afcribere. Verum hoc loco non ab re erit ueterum loquendi con
fuetudinem indicare,praefertim quod libri fint hic no parum depraua«
ti, Suidas fic fcribit c^\caa dl h  ygy<ris m* rov 7 %'itP hhvtkKcvjtV-,  R&i
Tsifidijoif Xsi  t/v\ 'T£ty>y hiu/tocK ttjvrpp, divo vi^acrv rochca»

toc.  t dl HpLTČihtMrpu, t tosccfct %ni<rv,  H9« T tj &do{ioy hultkKckjo*

Yliu<rv>  H9« oAtoS ovtw©^  ctyt 8 {j.$ rm^vv 1 x 009  /Af a hf>i/ofux<r& ris  V
HiUTodhca/Th rdrn b n%onydtfhtos cfyi 8 {ios  t(pap^oVa roli TVihcdj^K* 010 }»
ca> oydoopj. du/ <riwc^i8(J.Sli^rs diuMuon  uj r  «/i£<ry,

dl clf\(OuoiQ  tt 9 u r>\y v\}si<rv rgict HiurdKcvnvc d»s

7%iot H}ri}LvcciXi rlut yicuj H}u.<rfai> [ivcti , Id eft. Antiqua confuetudo eft
huius locutionis tertium femitalentum & quintum femitalentum* Eft
uero tertium femitalentum, duo talenta & dimidium. Quintum uero
femitalentum, quatuor 8>C  dimidium.Et feptimum femitalentum, fex
6>C  dimidium.Et omnino cuius tandem numeri parti addiderit quifpb
amftmili rationefemitalentum, eius numerus antecedens conueniet
talentis,utfi ccftauum, feptem.fi nouem, o&o.connumerato uidelicet
dimidio.Solent autem antiqui unum & dimidium talentum, tria fem*
talenta dicere,ut Sc  tres femiminas,unam 8C  dimidia minam.Idem Sui
das etiam alibi fcribit, r§iroy HniJdctyjxoy rvc9 dvo  ngd Hixl<rax}> d?CL\
cvTTjog <£i(n8xtn Xiy&}> oi ttkAcuoL  Hoc eft.T ertiam femidrachmam
duas drachmas $>C  dimidiam ifto modo antiqui confueuerunt loquir
quod (ane cum locutionibus fuperioribus conuenit. Hinc Prifcianus
quocp inquitinlibello deponderibus.Seftertius diciturfemis tertius*
dequo Aruntius hsecait.Seftertius olim dupondius Sc  femis, quafik
miftertius. quo tempore denarius decufsis ualebat, hoc eft poftduos
fequens tertio loco eft femis, Hoc quocp fecundum Atticos dc  Ionas,
qui t fh}>  dicebant pro duo  ng« Hiucr{a[/ d\<tctyjw9.  tefte

etiam Didymo, qui hocponit oftendens in omni parte orationis 8C
conftrucftionis analogiam Grjccorum feciitos efle Romanosmnde 8>C
Herodotus in primo hiftoriarum iJt>doju.oy ii}jdrikhciVTP>  Id eft, Septi/
mum femitalentumdixit,pro fex &T femitalentum.Hsec Prifcianus.In

eadem

LIBER

Q_yiN TVS

11?

cademfententia eft Volufius Metianus quumfcribit.Seftertius duos
aftes & femiftem,quafi femis tertius,gr£cca figura ifiJ^ofLop vultuAim*
Tf,  Nam fex talenta 8c  femitalentum eo uerbo fignificatur.Lex etiam
xn. tabularum argumento eft,in qua duo pedes 8c  femifsis feftertius
pesuocatur. Exhis igitur intelligimus fi dixerint KjtiTaAarra
quod tria femi talenta indi cent id eft fefquitalentum. Sin viiuraa
"hcuiTp  quod duo integra talenta 8c  dimidium. Sed de his plura no dri
cam,quod etiam Budasus ea nonnihil attigit.Dicut praeterea <Pi'roCKau»
VPi  id eft duo talenta, & '7§/T«AKVTr)//,tria,Inde quocp fi t 'roJKouvncdos
id eft pondere talenti fiue talentarius * quo utitur Silenna libro mu
hiftoriarum,uteftapud Nonium. Baliftas,inquit, quatuortaletarias»
Vnde r%hcaj7icuot AiSoi  apud Suidam* Et toAou/tG;  quodpondero'
fiue ad libram appendo fignificat, quo utitur Plato in Timaso. t iw <Pi
ytJlJ 7Vih.0WTVf*yVHtf CMOofiLOiAtoS (T&iSf l$ji/  \35j’ 4KQVto//♦ Kti /Vjiy/Uv JI <vJ
vmA/f/ 1 netvoc <reieiy.  Id eft. Terram uero inaequaliter appenfam ab illis
concuti.rurfumqjj comotam illa concutere. Sed idem uerbum etiam di
citur TxADWTOi r J)  & 'mAcurnm,  Poftremo inde TnoAvrodAcutT©'  dici
tur diues, ut qui muha habeat talenta. Sed in his nimius fui, quse ad
Grammaticos magis pertinent. Venio nune ad minam ♦ quemadmo<*
dum uero duplex talentum magnum 8c  paruum Atticis fuiffe teftimo
nio autorum probaufiita duplex quoq?mina fuit. maior, quam Solo/
nisappellarepoflumus*minor, quamuetererrr. fuith£ecquinq?& fes
ptuaginta drachmarum,illa centum ,Itaq? Solonis habet plane propor
tionem fupertertiam ad ueterem, quam & talentum magnum ad par*
uum, ut prorfus uerum fit quod Plutarchus $C  Andocides afterunt
Solonem menfuras & pondera auxifle. Verum ut utruncp talentum
in ufu manfit 3 fic no pari modo utracp mina, fed uetus abolita uidetur,
Erat uero Solonis Xenophonte,Diodoro,Cleopatra, Plinio teftibus
centum drachmaru. Vetus autem quincp&feptuaginta, quod dicunt
Fannius & Prifcianus. Fannius quidem, cum Graiam minam, quam
uult centum efte drachmarum,declararit,adririens.

Atticaquaefiet,fi quartam dempferis hinc, mna.

Prifcianus uero ficfcribes.Mina Atticadrachma* feptuaginta quiri
que. Malo autem cum iftis hic faeere qua v m cum Plutarcho,quod hac
ratione prorfus leruetur proportio lupertertia, quse & in ter talentum
magnum & paruum eft.Čredo autem uel negligenter aPlutarcho feri
ptum trium 8c  feptuaginta minarum, uel, quod magis placet,librario
rum incuria qui notas ob uetuftatem non re<fte legentes, numeru mu*
tarunt. Verum Fannius 8c  Prifcianus nonnihil etiam hac parte aber*
raruntauero, quo fitutaliosreddiderintdubios, alios fecum errarefe
cerint.nam minam centum drachmarum,quam Attrcam efteoptimis
autoribus probaui, Graecamappellat Fannius, nefciens Atticis duas

fuiilc

lt0  DE PONDERIBVS GRAECIS

fuifleminas ♦ Aitenim

Accipe practerea parno quam nomine Grarj

Mnan uodtant, noftri<q? minam dixere priores.

Ceritum hac funt drachmse, quod fi decerperis illis
Quatuor, efficies hanc noftram deniqj libram:

Attica qu£c fiet,fi quartam dempferis hinc,mna.

Ex quibus carminibus primo perfpicuu eft, quod Graiam minam
centum efle drachmarum uelit.quafi Grgci perinde ut communem ha
buerintloquendi proprietatem, quam c /idiAwn>  appellant, ficetiam
minam habuerint comtmmem.Deinde libram Romanam efle drach*
marum nonaginta quatuor quod redifsime ab eo fcriptum eft ♦ Tum
deniq? Atticam minam efle drachmaru feptuaginta quinq?‘ quod ue*
r um eft de ueteri Attica. Si igitur qua Graiam uocat, nominaflet quo*
qUe Atticam,bene fenfiflet.fed forte non credidit unam eandemčjj dui
tatemduas habuifle minas diuerfas,undeiniftamopinianemuenit.
Sed Prifdanus magis errat fcribens:Mina Attica drachme feptuagin
ta quinq?,Libra uel mina Graia drachmae nonaginta fex. Primum re*
de fcribit de Attica mina ueteri,ac plane confentit cu Fannio. alterum
non rede * nam nec libra uere Graia dicitur, quae Romana eft 4  qua ta*
metli Graeci utuntur, feruant tamen idem pondus quod Romani.nec
mina ulla nonaginta fex drachmarum fuit.Sic fallimur ubi, re non fa*
tis diligenter confiderata,leues adfcribendum lumus. Videturautem
Prifcianus ealegifle,ex quibus Fannius fua excerpiit,fed non fatis me
moria tenuifle. Porro Alciatus facit nobis duas libras Atticas, quaru
neutra eft Attica. altera tantum improprie fic dicitur, & quidem a ne*
mine niii Fannio. Sed ne tempus fruftra teratur eius uerba perpenda*
mus,Nunc de libra uideamus, quam illi hi^otp  dicunt, Sc  minimum
fuit,poderis uidelicet ftagiorum,id eftfextularum,trium, utinterpres
Nicandri fcribit ♦ Sic ille. Nicandri interpres hoc non fcripfit de libra,
fed mina Attica.ait enim. h /toA/kw hiTgctp plap HyjL<r&ccy.«dl oi^i*
hn,s ocyict  Tf U . Id eft mina Italica fefquilibram habet. Attica uero tria
ftagia. Sed locus hic fine dubio deprauatus eft, ut & ali] multi, Quis
enim unquam fcripfit minam Atticam fex drachmarum efleCego arbi
tror fic legendum. « dl ot^m iriocp  ns« s«ytet. y . id eft. Attica

uero (pendit fcilicet) libram unam & ftagia tria ♦ tum enim uere ab in#
terprete ifta fcribuntur. Alciatus tria ftagia rede interpretatur tres fe*
xtulas. omnino enim hic tribus eftagrjs, ut etribus fextulis quatuor
drachma? efficiendae funt.quac defunt librac, quo minus fit Attica mi*
na Integra. Idem interpres probe dicit libram unciarum efle duode*
cim. koAhn,  inquit, žjplccg Mo* h  AiTfaoAuasFloceft,  Flolceuncias
duas habet,libra holcas fex.Quid uero Holce fuerit in medicis dedara
bo. Practerea Alciatus libram pro mina dicit 4  quem nec fatis defcndit

Plinius

LIBER O.VINTVS IZ*

Plinius,qui more interpretom fibi aliquid permittens, uertere folet li*
bram,necFanius qui improprie fic nominauit.Pergit deinde.De qua
muka quoqj Iulius Pollux fcripfit. cui optnioni aftipulatur edam H e*
fychius qui A<t pcc?  interpretaturSiclum, qui idem eft cum ftagijs tri/
bus tamen libra communis, ipfa quoque eft unciarum duodecim«

Hadenus Alciatus. Afcribenda funt uerba utriufque,primc> Hefychq
qui inquit. Atrpa, cjGoAds, oi dl voiu<rtie£ 7 m.$(k o-nafaig.oi dl ddx
ti dl fotic&oi dJcr.iO . u  .A/.  Id eft. Litra, obolus. Alij uerodicunt
nomifma apud Siculos. Ali7 pondus. Romani autem per« b. proferut
libram« Neueroquempiampertorbent uerba Hefychij, ea declarare
operasprecium duxi. Principiodicinlibra, obolus, id eftlibraualeto*
bolum. Id autem de gram aere quo muldam irrogarefolebant didum
poteft accipi * Siquidem denarius decem ualebat alFes fiue libras,obo*
lus uero erat decima pars drachmae Aegineae.ut in alio opere deda*
raui. Hinc traditum abautoribus libram obolumualere. Vnde P ob
luxlibro nonoinquit. nsu [1 (w biM^xy(U'duoop tpKit&k,  q>ycr'nj c&iso*
t, {HULdož}ou. r nvx  A/rfits. dl[wxa)? dl  t (w  hiTfctp  cfioAo^

xiyivcuty>  Hoc eft. Atqui in Agragantinorum rep. didt Ariftoteles,
quendam muldatum efte trigintahbris. Valere uero libram obolum.
Ex quibus perlpicuu efle arbitror lib. & obolu no idem efte, led idcm
ualere. Quod liquis putat A/Vpa^ pro libella, quod diminuduunon
recipit Grazcalingua, didum,no aberrat. Siquidem libella erat mone*
ta argentea atq> decima pars denarij,ut alia libella decima pars feftertij
quemadmodum eft apud Volufium Metianu.Dcindeait Hefychius-
Numifma apud Siculos, ex quo apparet Siculos etiam Romana mo*
neta ufos’ quare mirum non eft Epicharmum Siculum fcripfifte hemi
nam latino uocabulo. Addit Hefychius «alij pondus' quod ita efie ne*
mo 110 intelligit.Poftremo inquitRomaniautem per b proferuntuel
fcribunt libram' cognofciturautem uel inde Gracos Romana uocem
nonnihilcorrupifte. Igiturquas litfententia tum Hefychrj tum Pollu*
cis, quelibetiam tenerearbitror * Sed Alciatus uideturlegilTeficlum,
cum omniaexemplariaHefychij & Pollucis quae mihiuidere conti*
git,habeant obolum.Sequitur in Alciato. Eft & alia Attica,cuius me/
minit Rhemnius Palaemon,ponderis drachmarum lxxv.  quarta uk
delicet parte minor noftralibra, cuius fupra mentionem fecimus * fed
improprie hanc libra uocitari dixi. Hsec ille.Fannius eam nune libram
Atticam,nunc minam nominauminam quidem rede,libram uero im
proprie,ut bene fentit Alciatus.Flis uero uerfibus libram appellat.

V nciatp in libra pars eft, quae menil s in anno.

Hxc maior Lado libra efFgenticp togatse«

Attica nam minor eft,ter quincp hanc denicp drachmis
Ei ter uigenis tradunt explerier unam.

1 Quibu$

DE PONDERIBVS GRAECIS

Quibusuero mina rede uocatfupraretuli.Deinde errat Alciatus
quod quarta parte Romana libra minorem dicit.id enim non eft, nam
tum feptuagintaduarumdrachmarutantum eftet*quod necipfeuult,
nec eft uerum. Qiiod aute fupra fe dixifle ait,eft, Metron enim ut eius
poetce interpres atteftatur,pr£ecipue chccnica appellabant,ex eo quod
illaprincipium fit omnis fere menfura:*quapropter&a quibufdamli*
bra difta eft,fed improprie. Videtur Rhemnius Palaemon non ipfam
chcenicem,fed eius dimidium libram appellaife,dum Atticam libram
commemorat ponderis drachmarum lxxv. Sic Alciatus.Reclcqui*
dem fcribit metron chccnica dkftam rid enim dixit Ariftophanes , ut
eius interpres declarafubi uero Rhemnius dimidium choenicis appel
lauerit libram nefcio^certe fiitaappellalTet,quodab eofacftum non eft,
magis etiam improprie quam minam libram nominaffet. Sed ut mo*
dum Sc  finem huic difputationi faciam, libra Attica nulla eft, fed du*
plex eft mina Attica,uetus Sc  Solonis. lam ad drachmam eft tranfeun
dum,quae numus erat argenteus,ficut apud Romanos denarius.Hinc
Suidas fcribit dl  oAhh t/oiA<r(j.txTt)S  Id eft . Drachma

autem pondusargentei nunami. EtFannius
In fcripulis ternis drachmam, quo pondere dodis
Argentifacilis fignatur pondus Athenis.

Praeterea Alexarchus apud Athenseum mutato more loquedi r up
nuncupauit.Fuit&aurea drachma,quam
fifc) ygvo-iv  Hefychius Sc  Suidas nominat. Verum drachma di&a eft,
ut lulius Pollux fcribit, quod fit quafi manipulus obolorum, quem
e#>ccynHp  uocat. A drachma quocp fit 7^7* id eft quatuor
drachma:, in cuius loco latini habentfemunciam.eo uocabulo,fed At/
tico,ufuseftLiuius.fit& T^idlf<t)^xoi/  atcp Jlld^^nop , id eft tres SC
dua: drachma:. Quonia uero de drachma Attica # multa in latinis pon*
deribus dixi,nunc ad obolum uenio.obolos autem drachma Attica fi*
ne controuerfia habet fex' qua: poilet etiam diuidi in tria y^oc{iiiocTvc y
qua: latini fcripula nominant, quemadmodum eam diuidit tum Cleo
patra,tum Fannius: fedquia 'ftkttti.otTog  in hacfignificationeufus At
ticis nullus aut rarus eft,id ad medica pondera rerjcia. Ab obolo aut fit
tAufroteiJ Si  TfiiooJ&o/Vsf/ Sc  'TvrfMjSoAs// id eft duo, tres, quatuor oboli.
Pendit uero obolos fex ereola Diodoro Sc  alijs* quare Plini] locus aut
deprauatus eft, aut ipfe dece xreola pariš ponderis fecit cum aliorum
fex. Sunt uero uerba Plini] de drachma Attica. Eademcp fex obolos
pondereefFicit*obolus decem chalcos. Poftremo asreolum diuiditur
in feptem minuta, quae, ut dixi,indiuiia permanent. Tantum de Atti*
cis ponderibus,fequuntur medica, hšr^icts.  ts. bJlhc
Tgct iu t  h JI isyy\ot Jipa^fj.J. 2 . w.« dl  c/lfa^A«, a{z{iczvx.y. ro JI

ofioASVS <Pk, o JI OfioAoS Nfjijfiohcc Jlvo » 7» JI  H£f« 7 1C[*

LIBER O.VINTVS 121

I * ^

usf « 710 // tnTK&ct.A  Hoc eft. Mina medica habet uncias fede*
cim.Librauerouncias xir.Vnciadrach,odo, Drachma fcripulatria,
Scripulu obolos duos.Gbolus femiobolos duos. Semiobolus filiqua
una Sc  dimidia.Siliqua grana quatuor,Sic fe habent pondera quce Gre
coru medicis fant in ufu* quod aut tot unciaru fuerit medica mina, dh*
cit Diofcorides quifquis fait,cuius uerba funt hasc in libello de menfu
ris Sc  ponderibus, h  /v\, t Ijuu  ixrqjL\iup ygti(np,(x.y<a ityitig. 15 .TV

'AstpoAitag ?kh.  Id eft. Minafecundumedicoruufam habet uncias fe
decim,drachmas centum uiginti odo, Hinc Galenus lib,n,de copofi^
tionemedicamentorufecundum generarecitat emplaftru Herseno*s
bilis medici qui fic fcribit 1 tioshq §h?& 9 tivix.oi,AiQafyvfv {jlv&.oc.SCc.  mi
nae pondere + tande uero etiam Kt/7if/V ^ctKvS {ivug iitKou<Kt(&&p  , Vbi
Galenus addit, $ TVTto 1$ cpc^pLum b ijfccs Mft9$ t&j  (ivtip is. ityi

(Sp jt>vAop$Ji/os W/.vy$ <xm  C wncačhv,($,(9p \ty.y^oi(p£-t tvt  CSzrAt©!,

Id eft, In hoc medicamento Heras manifefte uidetur uelle minam efte
xvi.unciaru.nifienim uoluiftethoc, fextamdecima minaepartenon
fcripfiflet.IdeGalen.ineodelib.paulo ante recefens emplaftraqueda
uiridia Andromachf, quartu his uerbis ab eo fcriptu afferi.lv $v$v
y^{ixg S. ygvGnj)1s\rig (ft§cc,y^noiS 8.T<typnuSiung nvup pdxp. uu§v (ivu$ vpu*
crv.o^vs bAifop.  Id eft.iEruginis rafilis drach,ix, Chryfocollae drach,ix
Refinac terebinthinse minaunam. Cerse minam dimidia, Acetiparu,
Galenus minaequam Andromachus intelligat,declaranda: gratia, im*
quit* T IIju  (lutip^ ityi(Sp  T <=nu>c/7, Cocr 77^12  T Hm  (f)

KjT iv i<rotpLiTf>ictp, p&yuhH,  Hoc eft, Minam aut fedecim
unciaruinqcereoportet.queenim uigintiunciaru maiorcft, čputpro
portione chyfocoll£e Sc  azrugi ni coueniat, Satis declaratu arbitror me
dicis in ufa faifle minam x vi.unciaru. quare ad libra uenio, quae lpfis
more Romano in xii. uncias fecatur, Medici enim nobiles Graeci qui
hoc uocabulo utuntur, rerum Romanam non fuerunt imperiti, unde
SC  nome SC  pondus mutuu fampferunt, Sed libra explanat idem Dio
fcorides fcribens.B dl  AiV?« 1x4 ityks,i j&', dlg «X^‘ S  Quod eft.

Libra autem habet uncias duodecim, drachmas uero fex Sc  nonagin*
ta* Idem afterit Galenus primo libro de copofaione medicametorum
fecundumgenera A/Vf x *x4 ,7 ^s>3 ti ug

7 > HpdAiT^op  oktw kj TkCKrdpcdHsiVTVt dlHtevotiJigiDfomf  Mj tv tv  7nx7\iu rp
vjliiarv T^Tfocp^g &  Id eft. Libra enim drach, Iex Sc  nonaginta ha 1 *

bet,Selibra odo Sc  quadraginta, quemadmodu Sc  huius rurfum dimi
dia pars quatuor Sc  uiginti, Sic Galenus. Cum igitur odo drach.unc,
efticiant,utmoxdeclarabo 3 neceflario fequiturlibra eflexn, unciaru.
Quinetia Galenus eiufde operiš lib, r.ait, VaAxmto2Vi£«As>(2

Vtytcts.s.b7rfp ifcip iifucrv  A tTfctgSisouovi p&yttAcap 'fcaopLdcmp um*
nidTd)opj>(pc(j>noc)(sp.  Hoc eft. Si chalcitis uncias inieceris fex j qua; eft

1 a felibra

DE PONDERIBVS GRAEČlS

felibra,magna uulnera conglutinandi uini maiorem habebit boe medi
camentu, Sed idem libmi, eiufdem operiš libra tam ponderalem ep
nienfurale in xii,uncias diuidi afferit,qua 2  uerba lib,primo retuli, Se*
quitur Hsyptoc  uox Romana,literis paululum,ut feribit Galenus,immii
tatis, nec minus pondus Romanu, quam drachmaru odo effe ait his
uerbis Diofcorides. b  o/S v^ict <xntionvi.n M  Id eft, Vn*

čiauero drachmas habet očfto,fcripula xxnn,Galenus quocp feribit li
bro fexto de copofitione medicamentoru fecundu genera , T

Scc9lu\ilihzrfflioc(j  Ideft,Idcircoquodpondera

lis unciaodo drachmas pendatddem eiufde operiš lib. v. tAn^cn y$ dt
8. h^iouhvihiv&i di Zls t{$'m r nT{iH{J.y/otg vkfct<ny \7nvcmxiitd<r®etp
iyji(ZQ sxSiunas* ettims  f. <h fcc^pjou ywoo r t]^ yxug

Id eft, Pendut enim nouem unciae Italicse quac in cornibus
interfedis funt, feptem uncias ponderales &Č  dimidiam, quae quidem
fexagintadrachmf fiuntjCUm unaqusecpunriacapiato&o drachmas,.
Idem in emplaftro, quod ipfe compofuit, declarat. $htii/hq t tfyiuv8mg
žtfUsfi. TSTiSiv ^fco^potg.is.  Id eft,Refinaeterebinthinae uncias du
as,hoc eft drachmas fedecim.Hinc^uocpfeceruntH^utr^jcp quodeft
Semuncia.Galeriuslib. n, $TsM8&s^iv5x/\<iyedu?-rsoi^croa iuj{s otp7ju/
vetu®' Hiiivy,ioy, o  7 tf> ddi flfot.ypot8 6 X  , Id eft,Si uolueris id ipfum odo
ratum facere,mifcebis opopanacis femuncia, quod eft drachmas qua*
tuor,Hefychius quocp feribit, ^fotyjxh r oy<Pcoy ep) v^tetg.  Id eft Dra
chma viii,  pars unciae, Vncia igitur drachmaru eft odo, Drachma aut
pendit tria fcripula.Itaqrinquit Diofcorides, cuius iam ftepe mentio*
nem feci, n frfet X^«,h $ oAhh uy<j jf&micrrot  ?§mc,  rjmsv cgoAffs, s.
Id eft,Drachma que & Holce pendit feripula tria,quod eft obolos fex.
Idem etiam alf) tradunt, Ab ea fit uid^^a.yjioy , quod medicis quoqj
inufueft.Galenus operiš comemoratilib, mr, 7 ^ 3  T ht 7 riJcg

hid^cty[xojj,  Hoc eft, Squam£e uero aeris femidrachma, Proximueft
y$octx/j.ct , quod Latini fcripulum dicunt, ueteribus Graecoru medicis
non adeo in ufu,ut nec Latinis.Iuniores uero equoru numero eft Ae*
tius, Alexander, Aretius,Mofchio,no raroutuntur, fed his nihiliam
probare uolo. Veteres autem eius loco habet c/lw ogoAP/', uel dgoAo/ Mo*
Vt Sofanus apud Galenu libro primo de copofitione medicamento/
ru fecundu locos: it/<xr»fd§P bfcohci Mo.  Id eft,Pumids oboli duo,Que
obolum etiam Plinius no mutauit cum haberet fcripulu,quo alias uti/
tur,& dimidiu fcripulu poflet dicere, Verbaeius funt lib, xxxmcap,
xr,Lapis qui inuenitur in fcorpionis marini cauda pondere oboli po«
tus * Duos uero obolos dicunt & c/}u$oA$y , e x quo fit dioofcohidt®'.
Galenus eiufde operiš lib, vir, v Mit CMČafrccik foyl<rK$g  c/JtoSoAieajfs,
Id eft.Aquaformato paftillos pondere duoru obolorum, Tres aut o«
bolos ijdem dicunt Tigico/SoAs^ ♦ Idem Soranus loco fupracirato aA^s

LIBER OVINTVS

kniitomusvvgiuflotep,  Hoceft.Salis Ammoniacitres obolos.Sicetia
quatuor obolos appellant TVrgoiČoAs 1 //. Zoilus apud Galenum lib. m;
eiufdčoperiš« Kf oks-T tT^oc§oA 9 y, TVngoojSoAs/'. quodeft,Cro

ci quatuor obolos, cinamomi quatuor obolos. Inde etiam H{Ju<iiJio*8y,
quod 8C HnLa>$6kioy  legitur.Andromachus apudeundemlib.vn. i*cc
THf/V HiiLtofrokiov.  Id eft.Elaterrj femiobolu.Idem; Hfc?KSf cšokop
fiobsii.  hoceft,Crociobolum&femiobolu. \ocKk 5 q  deniqjquod Pii
nius non uertit,in ufu eftmedieis. Diofcorides lib.im. de fylueftri cus
curhere. h  cPi  TcAa« tjW ofiokos, h  <fc ihac^jsv Hiutafcokiop . TsoucftoisJi
y$ Trdit* v.tuJ [ iwoi/ uš\<p$%,  id eft,Integra potio oboli
poridere eftrminima uero femiobolilpueris dent duo aereola:plus po/
tum periculum affert. De filiqua 8c  grano in alio opere plura fcriplu
Sic fe habent pondera medica,quse difficilia reddit tum magna dilTens
fio eorum qui de his fcripferut, tum quod nemo fatis uarietatis caufas
tradidit, ne ipfe quidem Galenus uir fumme diligens. Sed antequa re/
deam ad minam, rurfus maiora in minora quaecp pondera diftribuam;
Minadiuiditin uncias xvi.drachmas cxxvni.fcripulaccctxxxirir
obolos dcclxviii. femiobolos mdxxxvi, filiquas n ccciin. grana
ixccxvi.  Libra diuiditurin uncias xn.drachmas xcvi.fcripula cci/
xxxvm.obolos dlxxvi. femiobolos MCLii:fiIiquas MDCCxxvnr.
grana ~iDCCCCXir.Vnciadiuiditurin drach.vni.fcripulaxxmr.obo
los XLvnr.femiobolos xcvr,filiquas cxtinr. granaDLXxvi.Drach?
ma diuiditurin fcripula m. obolos vi. femiobolos xri. filiquas xvim
grana Lxxii,Scripulu diuiditurin obolos n.femiobolos quatuor,filk
qiias fex,grana xxrrn. Obolus diuiditur in femiobolos m filiquas irr.
grana duodecim. Semiobolus diuiditur in filiquam unam 8č dimi?
diam,grana vi.Siliqua diuiditur in grana quatuor.Nunc rurfus ad mi
nam abeo,qup uaria admodum eft. led nos dealijs in alio opere fcriplt
mus copiofius.iatn de his folum dicam,qu<e in medicinam ufu fuerunt.
Medicam in ufu fuiffeiam fatis probatum arbitror. Plinius ueroqut
DiofčoridislatinafaciensitU'«//, libram uertere folet dubio procul At
ticam intelligit,quae quatuor tantu drachmis Romana libra maior eft.
Diofcorides lib. v.fcribit: o^u/mAi  crudbaliTl  oum o$vs njrrvk ara

t, lij «A os 8cckxocrlv idxy.iiikiZs [U/čiS i.vdlx(s>$ hj>7vAx$  i.{rifes i- 4 -ft

(rviičc^gisovdhngKigo&ctšpoicrH 4 * 1*2  • Plinius fic reddit

lib. Xiiir.capite xvir. Oxymel hoc uocarunt, mellis decemlibris, acetf
ueteris heminis quiri(p,falis marini libra,aquar pluuie fextarijs quinqj
fufFeruefadis decies, mox elutriatis atq? inueteratis. Diofcorides ibk
dem. o <& btvcxii8iv© J  <rxdVdgt'ry outzo . A ctficop  'Z ec^iocs hfL7rik.v j> ou/8©*
$fvv<rys ŠHQoy fivas $. et$  y/Acrt/K 2 fs vifps HiikfX 9  A. «7re cfivkU

o-ccs 0L7Č6V,  Plinius in eodem lib. capitc xvi. Fit e labrufca, id eft uite
fylueftri,quod uocatur cenathinon j flofes eitis libris duabus in mudi

1 3 čada

tx g  DE PONDERIBVS GRAECIS

cado macerati-poft triginta dies mutantur.Hcec ille. Ex quibus perfpi
cuum eft, Plinium in Diofcoride minam Attica accepifte. Hinc etiara
ait cum medica iam uellet de Graccis,potifsimu ipfo Diofcoride trans
ferre.Fere enim Attica obferuat ioe medici utunt.Et paulo poft. Mna,
quarii noftri mfnam uocant,pendet Atticas drachmas centu,Sk quo*
queuidetufus mina Philoxenus medicus, cuius emplaftrueftapud
Afdepiadem, ut fcribit Galenus libro quarto de copofitione medica#
mentorum fecundu genera: figcc^jiocg  f siccros

'Toutp&v ^S x X^ s  f* Š n7ll/HS  T^liivSrng 0  m  r § liX  Tvraf m  uA

id eft,Cxrae drachmas centum,quod minam fcribit.feui tauri
ni drachmas centu:refi'nse terebinthincedrachmas feptuagintaquinq^
quod tres quartas fcribit. Videturaut Afclepiades hancinterpretatio
nem per drachmas pofuifle cum Philoxenus fcripferit mina, ne quis
eum de Alexandrina aut alia putaret fenfifie, Galenus uero cum Crito
minam fcripfiflet dubitat quam nam intelligatdocus eft lib, v, cum in#
quit: cpouvirj  c& 0 $ kMo/s  f fcvhop&jog W liuj /iva//,  Id eft,

Videturautinalqsquocpuellecentum drachmaru efleminam.Quo<*
niam uero Romaš egifle Critoneconftat,utqui Cefareus medicus fue
rit,dubium eftan cum drachmas fcribit,ut altfdenarios iritelligens uo
luerit minam efte centu denarioru,tunc enim ab Attica mina multu, a

medica paru,quod mox dedarabo,differret. Sedaudiamus Galenum
diuerfa tradiderint qui de ponderibus fcripferunt * dl

ig Tk jfep/ t sx8(iu>ti nl^co/f jftk-lam//, 'oTPcrog čfeiy o ^/u /«s
to// $ Uh cdAnff.  A ifovpfr e% r riw nu&pjfrioop  ^ 4>toop dl  nga

0 Tfuj/tSfr KfašccvcfcaooimOsj d/njcn (pcto-vjvffr W
licu Ji Stolu* 'micdfong:.  id eft, Diflenfere aut inter fe qui de ponderi#
bus Sc  menfuris fcripferut quantu minae pondus fit, Ali] quideipfam
Cedečim unciaru efte dicunt. Alrj uero uiginti.Nonulliaut diftinguut,
atqj Alexandrina uiginti efte unciarum aiunt: alteram uero Cedečim,
Idem dicitlibu^Ttns/^ b &KS><n vyyiccsX^&p cpctcri 'rlw/u/x/J.$ioi dim*
uodAng.  hoceft,Quidamigituruigintiuncias haberedicunt minam,
alrj autem fedecim*Sed quod Alexandrina medicis in uCu fuerit, Gale
nus iridicat, recenCens ex ACdepiade emplaftrum Mofchionis ueteris
medici,ftc Ccribentis: A/0apyi/f ti Hvk k. h dl /ju/k  luS?"  Tz/ra

°hH<xs  f |,Id eft,Lithargyri mina una,Mina uero in hoc medicame
to habetdrach,centufexaginta,Sic Afclepiades hoc in loco Mofchio/
nem minam accepifte dicit,Itaq? Galenus addit: cvop  v Qccj/iKWSl>

Hgrnk r tq>0s ctf/lsfi ytyfoc/i/i</voy  f f, d^ct^/iag <pHon/t  T Im  /ivuy.

b on iiui cnMgcMcifcGItoTUiH/j hly<f /ivuy , v^icts  u ’f^ct/cra;//.o7rto2
J?ct^/JLK9  «» OV7T0 crv/l^Ucritl 'TOiS  f

T ^ J  ^ £, “/ j '* quod eft, Et in hoc medicamento & in eo quod dein#
ceps fcriptumeftjCentum fexaginta drachmas ait habere minam. Per#

fpicuum

' LIBER. OJINTVS 117

fpicuum autem eft, qudd Alexandrinam dkit , qua? habet uiginti un*
ciasiita ut quselibet undahabeat drachmas odo* fic enim Ret,- ut mina
habeat drachmas clx . H ase Galenus ♦ Hinc uidemus medicis 5 alt]s in
ufu fuifle Atticam minam, alrjs quam nominaint Medicam, alijs Ale*
xandrinam* Atticam potifsimum his, qui uel antequa*populi Roma*
ninomen &res florererit fcripferunt, uel in  Graeciaagentes Romana
pondera ignorarunt* Alexandrirtam uero in primishis qui Alexan*
dria? medicinam exercuerunt*Medicam aut, quibus uel res Romana:
non fuerunt ignota?,cum in Gra?cia uitam degerent, uel Roma; agens
tibus fuerunt notifsima?*Sedcum a Galeno nulla rado fitindicata,cur
ha?c mina conftituta,nec id ipfum temere fadum putare debeamus, li
ceat mihi quod fentio in medium proferre* Hi medici qui Rom se ege*
runt,quia uteretur Romanis ponderibus,utpote libra,& uncia,&: de*
nario,quem drachmam appellarefolent,&fcirent Atticis minam efle
centum drachmarum,fcripferunt minam quoq? eiTe centum drachma
rum, denariosintelligentes*SicCrito,meoiudicio,accepit mina, Alij
referentes ad drachmam Atticam, qua denarius quinta parte grauior
eft ex fententia Cleopatrae, drachmas inuenerunt Atticas centum uf*
ginti quincp tot denarios efficere, quae drachma? in uncias colledas co
ftituunt fedecim,minus tribus drachmis, quas no curarut. Sicnatam
arbitror medicam mma,quae eadem 8č centum lit denarioru, 8č drach
m ar um Atticarum centum uiginti odo *Quam meain conieduram fi
quis contempferit,probabiliorem uelim afferat, &libenter cedam:fie/
ri enim poteh; ut hic errem,fine caufa tamen hanc minam a mcdicis in*
ftitutam,nunquam crediderimuPorrb Alexadrina? rado eft,autquod
drachmas grauiores habuerint * fi Polluci credimus minas omnibus
fuifle centu drachmaru, ipfas uero drachmas pro earum gram’tare uel
leuitate uariafle: aut q> mina, fi Pollucis fententia non probamus, plu
res apud eos čp centum drachmas habuerit. Itaqp fi grauiorem drach*
mam fuifle putauerimus ,tum femperquinq? drachmae Alexadrin£c
efficient odo Atticas* Habebit enim una drachma Alexadrina fefqui*
drachma Atticam & decima ipfius partem: Sin mina pluriu fuit drach
marum cp centum,nemo quot fuerit,nifi drachma grauitate prius co*
gnita,fcire poteft. Illud nobis fatis fit, AIexandrina minam drachmas
Atticas pendere centu fexaginta*Nunc ad libram quam Grascis duo*
decim unciarum efle,quemadmodum Romanis, fupra probaufiP erin
de uero,ut hi libram fiueaflem diuiduntin uncias, acduas nominant
fextantem*tres,quadrantem:quatuor,trientem.fic Graecimedicamen
ta eoru transferentes ipfos imitantur,atcp Alj« 5  dicunt fextante:

Tc.TVefTP  quadrante: T£i'<9// triente.Galenus lib. v. de copofitioneme*
dicamentorum fecundum genera, vg* t§ tcos? ibhuy.MQ cfyi$otetXixs
S^OUuAhS  Vj V JITDf h'lV%aS, TinKSl? V^lOiS

1 4

12 .*  DE PONDERIBVS GRAEClS

^aticfas itj ^Ak5 nwcat(i<pz  7 » £X 7 >/> 'Z K'npctSi

'nsnhsip o&oc i^tctg  J3>, Hoc eft, Iridis Illyric 2 c, ariftolochiae rotunda?,
atramenti,fingulorumlibrae trientem, id eft uncias quatuor:ariftolo*
chisc longse 8c zeris  ufti,utriufcp librae fextante: quae funt fingulorum
undseduse.Nehoc quidem negligendUm arbitror,Graecos quofdam
a Plinio non diuerfos fuiffe. V t enim hic pro mina uertit libra,quae ta
men quatuor uncijs eft minor:ita illi contra, tionnunep centum drach
mis libram non minamexprimunt:ubi quatuor redundat. Vnde Ga#
lerius feribiteiufdemoperiš libro fexto: tpt\ ctiti  np ft'npxs p.
(fjoof^jJLcts jjJupvcn otiri, 7PTi dl ou/rl  7 ? fivcis.  id eft. Aliquado em ipd
feribunt pro libra centu drachmas:aliquando pro mina.Idem eiufdem
operiš lib.r. de eadem re loquens,inquit: &£?  « ©th cu/ct?$ylct  crcajti^
fiH^p fiiyot df&epdftovtsg  su mu$ p.dp<xy^(xcag  , & r Vc  rrcas

^(jvsKjP^to' tf, ob dvo  KPTvAoa t6i  tA od« ynyvvowr t  id eft, Itacp eadepro*
portio feruatur.ut non multum difterat,fiue centum drachmis metalli
corum,liue fex & nonaginta.dliač cotylse olei mifceantur. Haec lile. Et
fane non multurefert in id genus emplaftris, quatuor drachmas adrj*
cere,fed irt nonnullis medicamentis,quae bibimus aut deuoramus,plu
rimu.quod dico he quis iftiš uerbis Galeni fretus,retn parui momenti
efte putet. Sed quid dicemus ad Scriboniu Largum? qui feribit: Aecp
em in libra,denarij O(ftogintaquatuorapudnos,quotdrachmaeapud
Gracos incurrun t. Largus pleračp medicamerita uertit e Graccis, qui
librac uocabulo u(i funt in eorUm copofiuoriibus,diuidentes eam mo *
re Romano in duodecim uncias.unciam uero in feptem drachmas, de
narios intelligentes.quod aut nonnulli dixerint unciam drachmarum
feptem,mox Galeni uerbis confirmabo.Itacp more illorum locutus eft
Largus: alioqui libra drachmaru eft fex & nOnaginta,ut fupra proba#
ui,Sequitur uncia, in qua nihilo minor diftenfio eft, čp in mina moča*
bulum & pondus Romanu eft.apud quos diuiditur in fepte feptimas
quos denarios appellat:Sč in odo OČfoua$,quarum quselibet eft trium
fcripulorum,quod ipfum fcripulum fit quarta 8C  uiceiima pars unciae,
Oftause, aliqui non poftierunt nomen, ut ille cuius quaedam de notis
ponderu ex uetufto codice funt Largo aferipta: multi eam Drachmae
nomineappellant,ut Balbus ad Celfum deagrimenforia, Galenus,ac
plericp alrj medici,praefertim Grabci. Fannius etiam drachma Atticam
nominat,cu quofentitCleopatra, ubi Mingattieedrachmas c.in duo
decim uncias &C  femuncia colligit.Sed quorfum attinet haec repetere,
qusc in Romanis ponderibus fatis dicftafuntC 1  Vt Graecos in diuifio*
ne uncise in drachmas, difsidentes eo melius intelligamus. Ex his alrj
traduntunciadrachmaruefteieptem:alrj feptem &C  dimidia 2 .*alrj o<fto^
dequa re ftc feribit Galenus libro quinto eius operiš ex quo proxime
imultaattuli: m&M  rj t iw vyyi%p oi tjA&soi \0\dt  R| u&tnoos dpa^j*

LIBER O.VINTVS tz$

(iCoy živcu <pa<ny,yvioi dl t (tovoy,hifyoi dl  k . hoc eft. Quonia plurimi un*
dam drachmaru feptem SC  dimidias dicut:alrj feptem folum: alrj odo*
Qui feptem drachmaru undam coftituunt,dubio procul drachmg uo
cabulo intelligunt denarium.atcp hi nomine mutato parum cautos fal
luntrcum ipfi rem ignorafle uideri non debeant. Dequibus Galenus
aitlibro odauo de compofitione medicamentorum fecundum locos:

TT^od^HASr OTI hifopjfo V UM  C/V 7 H9 Y‘d<S>l<i ci 717X01 [J, 07rdp %(t){J.0UCI

<Plwaj>ior bvo(Juk{vcny,i,  Perfpicuu aut eft quod drachma didmus nune
in eiufmodi omnibus, quod Romani denarium nominant. Qui uero
dixerunt feptem drachmaru & dimidiaunciam elTe,uidenturquidem
aduertiffe drachma leuiorem efle denario, non tamen plane, quantum
intereflet,examinafle:quorum fententia,tanquam ueram,artis ueteri*
narije medici,ut infra dicam,receperunt.Poftremi rem funt affecuti,di
uidentes uncia in odo drachmas, de quo multa iam dixf Quod fi prae
tereafuerint,quiunriamdiuiferintmodo quidem drachmas,intelli/
2 en tes denariosdfti re & nomine a uero aberrafle funt exiftimadi. Sed

O

dehis fatis.nunc Alciati qujedafuntexpendeda,qUi poftqua dixit At
ticas menfuras a caeteroru Graecorum &Latinorum menfuris difter*
re,fic inquit: Et primo de uncia loquamur. feribit Plinius libro uigefi*
mo primo, in drachma Attica fex efle obolostin obolo chalcos, id eft
iereolos, decem:In obolo uero Graecorum comuni, odo tantumodo
chalcos efle lulius Pollux, Aegineta, & caeteri tradut. quo Rt ut uncia
Attica quaeeadem cum Romana eft,chalcos habeat ccccLxxx.cunl
uncia Graeca folos habeat cc.cLXXXiin.Haec Alciatus . Probauimus
fupra Diodori 8č alioru teftimonio, obolu Atticu habere tantu fex ae*
reola:quibus potius čp Plinio credimus,quodquaefcribunt, cofenta*
nea magis fint ueritati, Deinde cudenarius 8c  drachma Attica eiufde
ponderis, ut plane oftendi,non fuerint +  fi utriufcp totidem drachmas
nempe odo, quod uult Alciatus, numeraueris in uncia,no erit, quod
aflerit,uncia Attica eadem quae Romana,fed Romana non paulo gra
uior Attica ♦ Verum qui obolum diuidunt in aereola odo, intelligunt
drachmse, loco denarij acceptae, obolum: quod Cleopatramanifefte
oftendit,quse drachma grauior eft Attica. Alciatus non intelligens,pa
ceillius dixerim, cuius drachmae obolum tradat habere chalcos odo*
cotra nobis Attica drachma grauiore facit drachma, qua loco denarij
funt ufi:ac conftituit diuerfas uncias. Pergit. Merito ergo Cornelius
Celfus lib.v.capite XVII*in uncia Graecapondus feptem deiialiorum
efle tradit, cum alioqui Latina & Attica uncia denarios habeat odo*
Sic ille.Celfus no dicit fe explicare unciam Graecam,fed in uncia pon*
dus denariorum efle feptem.Nec pluresfueruntiufti ponderis in Ro
mana,ficut fupra probauimus.Quod uero Latina uncia habeat dena*
rios odo;non,opinor, unquam probabit Alciatus* Vt breuiter expe*

t^O de ponderibvs graecis

diam,apud fcriptores una tantu eft uncia, quaz eft feptem denarioi um
uel odo drachmarum, quas drachmas aliqui nominat Atdcas* Addit
Aldatus: Tametfi nec eius ratio omnino quadret: quandoquidem id
feptem denariorum pondus aliquato grauius eft uncia Graeca* fed ma
luit Celfus paulo ampliorem modum dicere, ep leuiore:quod feciflet
fi fex denarios in uncia folos coftituiffet: contineret enim chalcos prač
terea quatuor 8č uiginti Jta Alciatus*Qu£ omnia ex no concefsis col#
ligit. quamobrem plura de ipfis non dicam * Sequitur:Eadem ratione
fadum eft,ut cum fextarius Romanus quindecim unciarum fit, utfu*
pra dixi,Graeci fuo Iextario uncias odo 8C  decem attribuant: quod uiV
delicet uncia comunis ipforum,noftra,itemq? Attica leuior fit: in pon
dereqp decem & odo uncias ipforum & quindecim noftras nihil diffe#
rant*Tantu Alciatus. Sic certe error alius ex alio nafdtur * De Attico
fextarioquodutruncjj fit fcriptum Iib* 11 , firmis autorum teftimonijs
probaui* Habet enim is decem &  odo uncias menfurales,penditoleo
refertus x v* Si Alciatus unciam menfuralea ponderali, quod necefta
rium fuit,rede diftinxiftet,non Grascam a Romana & Attica, tum fi>
nedubio rem potuiftet intelligere, Nihil tamen mirum uiros alioqui
dodos, fed ignaros medicinama ueritatedeflexifle. lam addrachmam
pergendu,quae etia <>Axh  uocat: quod ex Diofcoridis illius fupracita#
tis uerbis potuitcognofci.Galenus etiahocmodointerpretatur,qug#
dam referens Afclepiadis, qui Themifonis antidotum facram cum re
tuliflet ficfcribit: « yg$<ri$ vftbg trs$? ctdv7n4-icts  oAx« jjiotiu$c
vdct?s v.va3c»t> A  id eft*Modus eius potandi eftad tardamconco
dionemholceunacum aquaefrigidascyathis mn Itaq?Galenusait,
JttAtfl/a Mocdr iu.xy o Ahw// {itff vdlangJ.ujgš y.vcddooy  A, vyditcu dl  At#
obrv dlfcc^nup <fyyvf&p$  ov tw  o^idop u7m<n ris Vitontfoi* lot

t0<§H p.  hoceftJubetdarihokem unam cum aquasfrigi*
das cyathis quatuor* Arbitror autem ipfum dicere drachmam argente
am,Sic enim nominare omnibus fere iunioribus medicis confuetudo
eft * Eft uero locus ille in eodem libro cuius proxime mentionem fecL
Verum,Holceproprie id fignificat, quodalioqui s ccBn-os  * HincDio#
fcorides libro primo de materia medica fcribit in kide:u$8odpvm dl ^
A otg tpv lopSucu  /460* vdlfOjtuiAi&s oAn§g dfxy^[i(bi}  Id eft* Purgant ue*
ro bilem pondere drachmarum feptem,cum aquamulfapote*Errat in
holce multum Nicadri interpres,ut iam in hippoiatricis dicannDere*
liquis minoribus ponderibus hic plura fcribere nolui, quod partim fu
pra fatis fint explicata,partim in alrjs operibus * ut quae hic omifimus,
cuiufmodi funt aarcq7/c)/y,TčT^«'arafO^,saTNf,sa:y/o//,yi 1 «^/o//, <r/uA©',

* SS^jiiog, ofo $(&', tptniHitrrm&ofr  ac alia non paucaquaemedi

ds funt in ufu, ut cum fcribunt fabae ^gyptiacae magnitudine aut no
ftras,aut ciceris,ueldenicp manipulus,& fimilia, Nuncantecp faftigiu,

huic

huic operi imponam, dedarabo paucis & hippoiatrica, Mulomedid
enim Grascorum utfuas habuerunt menfuras, fic quocp ponderain
hunc modum: iyylag n .h  dl At Tfa. c/^ct^^g  ^ *« dl vyyfa

%g r . h dl ocfiftccTK y,i>dl dlu.afiop yfdtim<x.TK  c/l, 7»

<fl y^u[i(itx. ofcoAvs <fi /o, quod eft, Mi na habet uncias xv, libra drach*
mas nonaginta,uncia drachmas feptem Sc  dimidiam, drachma feripu
la tria, denarius fcripula quatuor,fcripuluobolos duos.Sic traduntur
hippoiatrica pondera in libello De mefuris Sc  ponderibus,a quodam
lgnoto Graeco, cuius uerbis res eft probanda.fcribit uero fic: k tivu  w
X_{v^icts tt,  oAkccs §i$s*hT urgct 1^4  oAx«s r c^fjU/dojiop i^<f Jfd/z/MZ

•mA  id eft, Mina habet uncias xv, holcas cxns.  libra habet holcas
xc*denarius habet fcripula mr* Idem paulopoft: {j vyyiot
ii<xs U* « }f<d(j.{Jictivc y, ojboAvg  s* hoc eft* Vncia habet
drachmas feptem Sc  dimidia* drachma habet fcripula tria, obolos fex*
Sic ille fentit, Videamus primo quonam modo fiat mina unciaru xv.
Vt illi qui medicam minam ftatuerunt unciaru fedecim, diftribuerunt
denarios in drachmas Atticas: ita hi quia uncia aflerunt drachmarum
feptem efle Sc  dimidiae,detrahunt de fedecim unerjs unam: unde h ase
opiniojfiue perfuafio,fiue quo alio nomine appellarelibef,uidetur na*
ra,minam efle unciarum x v*Sequiturlibraquacnondifsimiliteriftis
unciarum eftx 1  r* namquodfcribitur inexemplari excuflb: »A/t $cc
oAxas s* id eft*Libra habet holcas iex * deprauatu eft. Nam libram
rius notarum affinitate,qua 2  eftinter ^ nonaginta fignificantem,& s ♦
fex,deceptus, unam notam pro altera fcripfit: Errorem uero fuum ex
minseexplicatione ubi holceomnino drachma fignificapfacile depre*
hedere potuiflet* Nam ridiculus autor ille fuiflet, fi holcen modo pro
drac.modo £>  unc.iumpfiflet in uno quafi cotextu uerboru.Quinetia
exeplar,quodpaulocorrediusuidi, ficutlegohabet* Videtautlibram
riusifteindodus fecum in errorerapuifle, eum quiqucedaDemenfu
ris Si  poderibus Nicandro adiecitjfiuefueritilliusinterpres.fiue alius
quifpiam*Is enim feribit: A/Vfa oAitas? s,  hoc eft* Libra habet hol

cas fex.Quonia uero ifte intelligebat libram efle unciarum xn* in eam
opinione necefsitate quada uenit, ut holceinterpretetur unciasduas*
praecedut enim hasc uerba, Hohwvyyi(t$ eftvo,  id eft. Holce uncias- u*.
Quod nemo alius tradidit* Sed ita folet error ex errore plerumcp oriri
per infcitiam,aut per negligentia.Nam holce pro pondere drachmacp
legimus, pro duabus unefis minime. Porrd n ec in Grazco lgnoto qui
hippoiatrica tradit fine mendolegitur*« vyyioL  tX 3  (Pf^^pLdg n.id  eft*.
Vnciahabetdrachmasodo* quodcorruptucfle quifquis minamfn
drachmas ibidem redadam confiderauerit, facileobferuabit, etiamii
nullo emendatiore codice iuuetur. Poftremo denariu ifte dici t efle feri
pulorum quat«or;idem fentiens quod Prifcianus Cccfarienfis: quem
L. fecutus

x ^%  DE PONDERIBVS GRAECIS

fecutus eft Portms,uarietatem dcnariorum afFerens.quod tametfi ue^
rum non eft, minus tamen ipfe aberrat a uero, čp Nicandri interpres,
qui fcribit: cflljuuccfioiJ  hoc eft*Denarius fefqui

drachmam habet .Ifto modo feliciter crefcerent denarrj in arca. Alij igt
tur de legitimi denarij Romani pondere detrahut.alij nimium ad pon
dus ipfius addunt,quanquam fi Nicadri interpres de ueteri Romanom
rum denario fentit, non de legitimo,uera fcribit * Sed dimittamus bo*
num iftum interprete qui pleraq? in menfuris 8c  ponderibus corrum*
pit,ut alias oftendimus* Diuidamus autem pondera hippoiatrica ma*
iora in minora,quod idcirco facere confueuimus, ne res fterum tam ia
čile deprauari pofsit.Mina fecatur in libram Sc  quadrantem,id eft un*
cias xv*drachmas cxns* fcripula cccxxxvns*obolos dclxxv.Li
bra fecatur in unciasxn.drachmasxc*fcripula ccxxx*obolos dxl*
Vncia fecatur in drachmas feptem SC  dimidiam, fcripula xxiis*  obo*
los XL.v.i3rachmain fcripula m * obolos vi* Scripulum in obolos n*
Tantumde hippoiatricis ponderibus *reftantpoftremo nota?* (ivus
eftlitera [j.  fupernepofitumhabens t/, hoc modo m*  Arrf« eft A ha*
bens fupra fcriptum /, fic A' *quidam uero linea obliqua fecantes dexte
rum ipfius cornu idem fignificat, ifto modo alrj inter cornua eius

ponunt*, hac figura vyyots  efty,habens appofitum fiueimpofi/
tuminangulis ipfius o, hoc modo/c* Aobliquum  A, in de*
xtrum cornu inclinans fic, <J* oAh^s  uero,quae eadem eft quae drach*
mae, A in cuius medio eft infcriptum o, hac figura * yfantix7>s  aut y
adiundumhabens f, quodfecet reda lineafifto modo DpAjSoAč linea

in obliquum flexa>habens ex utracp partepundu,fic__ (Pvcip  cšoAs?//

duše eiufde figura? linea? . 5 ^. RtfanV, k,cuius inferius cornuaccentui
acuto fimilis reda linea fecet,additofe hac figura fuperne

fcriptum habens a, ifto modo 7 ^* w/tmo 2  nota eft,cuiufcuncpponde
ris fuerit, fimilis fere ei qua nonagenarius numerus fignificatur* utigi*
tur alteram ab altera diftinguant,Graeci fupra notam nonagenarij nu*>
meri unam uirgulam in modum accentus acuti formatam fcribunt, fu
pra notam autem nitio-tos  duas eiufdem figura? uirgulas hoc modo s /y ,
qua?inantiquiscodicibus quibufdamemendatefcriptisobferuareli*
cet. Haec mea fententia eft de menfuris Sc  ponderibus,non paulo d \*
uerfa ab alrjs:pro qua confirmanda contra tot uiros Si  tantos difputa*
re ueritus fui ifem, ni fi mihi iamdudum perfuafum eftet,nullam autori
tatem tantam efle, ut ei ueritas iure cederedebeat:cuius, utfa?pedixi,
afterenda? caufa magis, čp quod ullum exijs (nec enim merentur hoc
illoru ftudia) reprehenfum uelim,liberius differui*Ipfi,ut uiros bonos
SC  dodos decet,uel contra mea refellent teftimonrjs uete
rum iueUfi id non poterunt facere, in ueri*
tateacquiefcent*

^GEORGII AGRI-«*?

C O L A E DE EXT ER NIS

mensvris et fonde
ribus Libriduo*

;

Prirnus eft Deexternis menfuris«
Secundus De externis pondcribus

*3Š

S^GENEROSO ET NOBILI VIR O

D. ERNESTO A MILTHITZ ILL V S TRI S S IM  I SAXO

num Ducis & Ele&oris Mauricij confiliario
Georgius Agricola s* d,

Obiligenere nati,uiroptime,communiter magis
čp cacteri aptiftint ad maximas pradftantiTsimastp
uirtutes.nam ex bono Temine,quod plerunq? eft ge
nerofis parentibus, procreantur fcetus, in quibus
exiftit bonum corporis temperamentum.Itacp Ho*
meruscum fciretuires ingenerari hominibus aie/
minepaterno,TciteTcripfit, VlyTTem fiiio Tekmam
chomultum roborisinftillaffe*Nec ueroqui pecuarias habent, nec
qui colunt uineam,o!iuetum, pomarium,ignorant res in natura? habi
tualrjsexcellentes, exegregi)s&eximi)s naTri* proindehiexoptima
uite, oko, pomo Teminapetunt: illi ex quoq? genereanimantium ge#
neroTos mares 8čToeminas eliguntadadmifluram* Generoii autem
parentes non modo procreant liberos Tui fimiles corporum liniameii
tis atcp Torma,Ted,quia corporis temperationem animi moreš Tequun
tur,etiammoribus atcpuirtutibus* VndeEuripides prudentiam acce
p tam bono Sc  nobili generi retulit, fortitudinem Horatius,qui canit 3
Fortes creantur fortibus,6<: bonis*

Eft in iuuencis, eft in equis patrum
Virtus,nec imbellem Teroces
Progenerant aquilae columbam*

Atq? has ob cauTas Grgci generis nobilitatem ttuocarunt*
T ametfi uero illa ita,ut dixi, feTe habent, tamen nunquam negarim, e/
ducationem &diTdplinam multum ualeread uirtutem t nimiam con*
tra patrum indulgentiam & malam diTciplinam deprauare liberos* at/
que hx  in cauTa Tunt, non Tatum, ut Demofthenes & Stoici Tentiuntt
non coniundio ftella? cum ftella, ut aftrologi Tomniant, cur uirorum
uirtute & literis praeftantium filrj interdum degenerent & improbi fi*
ant* Sed quanquam ager, qui fertilis efle Tolet, non cultus Tert tribu
los, carduos, lappas, tamen ficuti Theognides ex Tcilla rofam nori ria>
fciait, itaEuripides uetusillud Graecorum prouerbium laudatjpro*
bum filium ex improbo patre no gigni. Verum generis nobilitas pra?
dara res lit Sc  honore digna,tamen uirtus magis laudabiks efficit. ete*
nim multiinfimo genere orti hac unauirtute ex obfturis dari euadut,
8c  quafl ftdlae lobolem a Te propagatam illuftrant: qui Tane iccirco alte
ris prseftant,quod initi um nobilitatis fint* At qui ex honefta & an/
tiquaftirpegenerati maximis dariTsimiscp uirtuubus pra?lucent Tuis

m a maioribus

EPISTOLA

maioribus,hi,qu<)d prscditi fint nobilitateduplici,quarum altcra a p&*
rentibus ad eos manauit,alteram fua uirtute funt aflecuti,proximis an
tecellere uidentunut minus multis laboribus corporis s & animi coten
tionibus, tanquam gradibus, in altiorem dignitatis locum afcederint.
Sed & merito & iure illis non anteceliant, in fuis ciuitatibus & regio^
nibus magis gratiofifunt, 8č minus habent inuidia^Huius terti) gene
ris uirinobiles cUm multi patriam noftram augeantatcpconferuenf,
tum tu in primis.qui grauitate, prudentia,fortitudine,fide cacteros ex
2 equas:cura,uigilantia,diligentia, ftudio fuperas.quare apud Georgi#
umSaxonumprincipe magiioloco fuifti,&nuncapud Mauricium
Eledorem fere primu tenes, certe iuuenis in Hifpania inuidifsimi Im#
peratoris Caroli quinti, uirin patria illuftrifsimoru Saxoniae ducum
utilitatibus SC  commodis feruiuifti, atqj bellis interfuifti. accedit ad
tOt 8c  tantas uirtutes tuus amor erga pios 8c  dodos homines fingula#
ris,& amabilis illa humanitas cum grauitate coniurtda ♦ quam diligen
teranimumattendens toties uidi,quoties reip* noftrarcaufaad teadi*
ui, Itacp patieris,fpero,non molefte hos duos libros in tuo nomine ap
parere:&0 minus tuis ftudijs congruantSed cum Romanas 8c  Grac*
cas menfuras ac pondera quinq? libris explicauerim,ut hunclocu ube
rius tradarem,imo uero ut to tum hoc argumentu, quantum poffem,
abfoluerem, externas quoque menfuras una cum ponderibus,quibus
non folu Grabci d>C  Latini fcriptores,fed etiam Hebrari & barbari me*
dici ufi funt,in his exponeredecreui. Qui libri,ut reliquis optimarum
artium ftudiofis exiguum utilitatis frudum pradbeant: Theologis SC
medicis,quibus Arabes placent,accomodati & utiles erunt. Sed quse
rataliquis exmequgcaufafit curin alijslibriscotinenterfermoneLa
tino uti confueuerim,in his de menfuris & ponderibus non mar* cui
ad haccrefpondeo: Quoniam M*Cicero ait, Latino fermoni Graeca
uerba inculcantes iure optimo rideri, non magis fi Latine fcribimus,
GraecacumLatinis putamus effecommifcenda^uam fi Grabce,LatE
na cum Grsecis.nemo enim,nifi necefsitate eoadus, in fermonem uer
borum difcrepantiam conferredebet, cogit uero tune necefsitas cum
aut altera lingua caret uocabulo, quo rem aliquam nominamustaut al*
tera habet magis proprium uel ufitatum* quibus modis IVI * Varro SC
M.Cicero interdum Grgcis utuntur:contrafcp Galenus Sc  Plutarchus
Latinis. Sed ut praeterea Cicero in Epiftolis ad Atticum faepe ufur

pat Grgca,quod ille Grgcis inftitutioibus Athenis erudireturiita ego,
ubi trado locos de Graeds potifsimum menfuris 8c  ponderibus, Grac
corum uerbis meam fenteritia affirmo,ubi de Hebraicis, Hebrseorum
teftimonrjs, & quidem iccirco, quod etiam his,qui ftudent Grsecis ac
Hebraicis literis,fcribam:&: quod,quemadmodum qui diligenter no*
ftra legerit intelliget,aliter no potuit fieri ut quacdam fatis explicarem:
• cum

NVNCVPATORIA 137

čum omnia hec plane & perfpicue expediri debeat.Verum quia muh*
ti' medici 8 C  theologi non funt ftudiofi Grcecarum literarifiplures He«
braicarum 5 utraq?etiam Latine reddo. Hsec fi cui propterea difplicent
quod ueteres fcriptores bis eadem dicerenon foleant,fed tantummo*
do uel Grarca ponant, uel conuerfa de Grarcis, is translata de Grarcis
uelHebraicis ad finem librorurerjciat. multo certefacilius potuiflem
meam de his omnibus fententiam Latinis uerbis explicare quam La/
tinaad uerbum de Grarcis uel Hebraicis exprimere.fcd id ipfum mul*
tis,utegoarbitror,tam utilenon fuiffet.Poftremo caliginem & tene«
bras,quas quorundam errata offuderunt menfuris Sc  ponderibus 3 dif
fcufsi, utharumrerum ftudiofis quampolTem maxime prodellem.
quanquam autem quidam dodi uiri,atcpinter eos edam Theologi ue
teres,interdum opinionibus aliorum rapti funt in errores ,tamen eo*
rumerratis uenia datur: quodomnesde literis benefint meriti,6^ illi
theologi in decretis fandifsimar noftrg religionis erraffe non,opinorj
couincentur:utaliquasaliasresignorauerint. Vale. Kempni
crj Hermundurorum fiue Mifenorum xv. Cah
April. An. ai. d. xlix.

• m 3

AVTORES ME AE SEN TEN TlAE bE £XTER
nis menfuris 8c  ponderibus.

Iulius Pollux

D.Ambrofius
Ačhiarius
Ariftophanes
Ariftophanis interpres
Auicenna

Cleopatra
Cornelius Celfus

Dauid Kimhus
Diofcorides

Epiphanius

Euangeliftae

Fannius

Feftus Pompeiuš
Flauius Iofephus

Galenus Pergamenus
Grzecus ignotus

Hali

Herodotus

Hefyčhius

D.Hieronymus

Floratius

M.Varro

Nicandri interpres

Ouidius

Palladius
Paulus Zgineta
Plinius
Polybius

Rafis

Sacrse Hebrecorum literac
Salomo Hebraeus
Scribonius Larsus

O

Septuaginta interpretes
Serapio

Stepbanus interpres Hali
Suidas

Vitruuius

Xenophon

^GEORGII AGRI

C O L A E DE EXT ER NIS

MENSVRIS LIBER

Primus,

Enluras tam Graxas quam Romanas, item
pondera quincp libris explicaui: nune fimili
ter externas mefuras 8č pondera exponam.
fed primo mefuras externas;deinde reliquast
tum Grsecas quafdam.quas, quia nečf? medi*
cae erant,neque Georgicae,nec hippoiatriea**
confulto inharum numerum tranftuli.pari
ratione externa perfequar pondera* quinetia
interdumquae contra me feripta uideri pop
jfint argumentis refellam * fed eapauca funt.nam meam fententiam de
Romanis & Graecis menfuris ac ponderibus,qua qua3 nune trado in*
nituntur,meno folum medicis, fed alijs uiris dodis probaffe quidam
libris editis teftantur. Andreas Alciatus Iblus exomnibus Italis eire^
fragatur * cuius opinionem de integro ex hominum ftudioforum anw=
mis euelletuis argumentorum,quse afferet liber, qui iftos duos confe
quitur. Menfurae aute exterae funt Perfic«e numero tres : Algyptiae
quatuor: Syriae totidem: Hebraicae 8C  Arabicae plures. de quibus fin*
guliš dicam orfiis a Perficis*quae funt achana, artaba,capitha, Acha*
naquidem capit medimnos Atticos xl  v * artabauerounumrnedi/
mnum Atticum,& tres choenicas Atticas: capitha autemduas choeni
cas Atticas ♦ Verum achanam Perficam menfuram effe ex Ariftophat
neintelligimus,quiin Acharnenfibus ficridetPerlas*
čsM’ oi^uocg ocfi'tycygjcr'ns  Atye. Id eft
Non,ifte fed auri achanas dicit fcilicet*

Qiio in loco interpres capacitatem huius menfurae his uerbis deda
rat. ijš.n?^oy h  očfrdfiH tscu?  <x!yv7r[ioigS^af4

(U«fTt/fa aaisoTcAfjs* hoceft. Achana men
furaeft Perfica, ficutartaba Aigyptia* capiebatautem medimnos At=*
ticos xlv* ut teftatur Ariftoteles, Sed artabam etia Perficam meti

furam elfe &C  tam capacem Herodotus his uerbis explicat in libro pr P
mo,qui inferibitur Clio. h  dl ccpTOcŠH (j.iT%oy nsS^criKop 'xr j0 fwy

fjjjv  ocihuS  7 jketop  ( t^icri U 7 hn^cn f  Id eft* Artaba uero menfurat

eft Perfica capiens medimnum Atticum dC  praeterea tres chcenicas
Atticas* Quod autem capitha recipiat tantum, quantum dixi,afte
rit Xenophon libro primo de Cyri afcenfu ad Babylone. « dl
tPvo ^Ivn^s  ix7i/K#$ hoc eft, Capitha uero capiebat duas ehcfc

m 4 nicas

t 4<> DE E XT E RN IS M EN S V RIS

nicas Atticas. Xcnophontem fecutus Hefychius feribit.

^iwg %>ii'ing.g flvo.  ideft, Capithauaseftcapaxdua*
rum chccnicum Atticarum. At artabam etiam Medicam menfu*
ram e (Te in qumto libro Polybius fcriptum reliquit . erant enim Medi
Perfis finitimi ac uicini & utricp in eodem regno & ditione.fed tune in
fecontinet Atticum medimnu. nam Suidas 8dHefychius fiememo^
r iao  ac literis prodiderunt. cipTttfiu {ii 7 $cp HHc/iv.oy , ctitv kUmcs
( ivog,  quod eft. Artaba menfuraMedica,frumeti Atticus medimnus,.

Quin artaba i£gyptiaeratmen{ura& coprehedebat modios quin
que.fcribit enim Ariftophanis interpres in Acharnenfibus de artaba.
7r6pcrt\iby JI  h9* <xiyv7iJioi/  cVo^a* hoc eft, Periicum autem & iEgypti
um nomen, & Grcccus lgnotus in libello de menfuris & ponderibus.
aiyv7iJUbJ\ ^toVi©" bctiyv7j]ioQ o/ toAhms
WWH(g: 5 . k.  ideft. i£gyptia artaba capit modios quincp,modiusuc*
ro iEgyptius 8c  Italicus continentchcenicas očto.In eadem iententia
cftD,Hieronymus, cuiushascluntuerbalib. n, commentariorumin

Efaiam.Etprotrigintamodrjs,quosnosprocoropofuimus,quiHe*
braice dicitur nun lxx  . uerterunt ripTOjSastf. quae menfura ^gy^
ptiaeft, & facitmodios triginta.etenim fi fexartabae capiunt modios
triginta, quteq? capit modios quinCp. Triplex igitur eft artaba: ma*
xinia capax Attiči medimni Sc  trium chccnicum Atticarum, quce eft
Perfi'ca:media Attici medimni, qux eft Medica: minima quinq? mo#
diorum,quaeeft i&gypria.cum autem medimnus capiat modios fex,
iEgyptiaartabarnodiounominoreft čp Medica. Artabaautem
prima ex AIgyptrjs menfuris eft. fecunda uero dicitur aporrhyma,ter
tia oephin: cjuarta inium. fed artaba recipit modios quinq?, aporrhp*
ma,fextarios undecim:oephin,o&o: inium, unum. De prima fatis
dixi. De altera feribit Epiphanius Salaminis urbis Cypri, quae Con*
ftantia dičta fuit, epifedpus cognomento Magnus. is enim omnium
tam ponderum grauitatem quam capacitatem menfurarurm quc funt
apud Lxx,interpretes Euageliftas explicat. ,in<^uit, -zst^ot

fičvois Oufiouoig V;{U(rv (rctiTV.b JI kTudhjuog crctnftg  ftsce//

ujS. hoc eft. Aporrhymaapudfolos Thebaeos menfura eft,dimi
dia faitccpars, uerus autem faites fextariorum eft duorum Sc  uiginti.
Aporrhyma igitur,cum iitdimidius faites,cotinetfextarios undecim,
Tertiam menfuram Aegyptiatn dedaratHeIychius. ciq>iy,  feribit
IjkTPojj  m TcT%oc.y£(vinj)[j cciyv^J‘ 0 [/♦ Ideft. Oephin menfuraquaedam
Aegyptia eft quatuor chccnicum. Apud eunde Hefychium eft. tutti?

, hoc eft. Topin menfura decem chccnicum. fed
nationem,quce hanc menfuram ufurpauerit, non profert nominatim.
atqj ha: duae uoces quodamodo conueniunt cum Hebraica,qucc epha
dicitur. Oephin auterni fi quatuor chccnicum capax eft,oc1:o recipit

iextarios

* ' -  LIBER. PRIMVS *4*

fextarios* De quarta mcnfura A!.gyptiafic feribit Cleopatra, >{#Aet
'Tl&Tsccf Gc^vnlteisbšiSHSMioiJ,.  ideft. Appellaturuero abi£gyptiis
fextarius inium. Sed fextarius Alexadrinus olei duas libras pendit*
cuiusreiautorefl:Epiphanius. fiSKS?, inquit,6 oiM%ow<famg dvoKt^oop
<pfya  oAjch// y/7&\houu,  Redeo nune adartabam iEgyptianneamFan
nius minus capacem,quam alrj,effe dicit,

Efl: etiam terris,quas aduena Nilus inundat,

Artaba , cui fuperat modrj pars tertia pofi: tres*

Namcp decem modrjs explebitur artaba triplex»

Hoc efl:, artaba J£gyptia capit tres modios Sc  tertiam modrj parte*
At Epiphanius feribit artaba Asgyptia efle capacem lxxh, fextario* !
rum,quot fextarrj efFiciunt medimnum Atticum, quod ft nobis pro*
bauerit ibgyptia artaba erit acqualis Medica?* ctyroc J&w, inquit, evfep $
fLiT^or^ccf ctlyvvftois 'viAhSh^si  dl ifcoioiJLHusvm (Pvo  |(s&/n Id efl:. Ar*
taba ha:c menfura ab i£gypti}s uocata fiat, efl; uero duorum Sč  feptua
ginta fextariorum, Quoniam uero Epiphanius gomor decimampar
tem artaba? affirmat efle, artabam ipfam in epha? locum fubflituit*
Em Syriae menfureitem funt quatuor. metreta fcilicet, collathum *
fabitha,chcenix,Metretaquidem continetfectarios cxx, collathum
xxv,fabithaxxin chcenix fortaflTe mn Metreta? capacitatem Cleo*
patra explicat, odlvfi <rv?vs  ftscS// intfiiH&p  ?x, hoc eft. Me

treta apud Syros eft fextariorum Italicorum centum 8>C  uiginti. idem
aflferit Nicandri interpres, Epiphanius autem fic feribit de colla*

tho, itpMatfof/ čfei xscqoc. Zlg crvfois  v $ jutru 7$ vjfž  dl %istop  xt*

Id eft. Collathum apud Syros efl; media humidi bathi pars ♦ efl: uero
fextariorum quincp & uiginti.nam bathus,utipfe Epiphanius putat,
fextarios capit quinquaginta. Sed de fabitha idem Epiphanius

feriptum reliquit. erapiSa* č&g? crvQXcc.nv.bt/ cfci t  bt/oticc.b \^(j.lw<ŠbvT^  Ags*

vmof Tzccf  acrj^Atori-roas fisoopuš,  hoc eft. Sabitha. hoc Sy«s

rum eftuerbum*quodinterpretatu flgnificatuas, quoaelacu torcula/
ris haurimus ♦ apud Afcalonitas eftfextariorum duorum & uigintn
AtSyriam chocnicemPaliadiusponitinodobrimefetituloxmn
Vitisetiam floresarbuftiua? colletflos inumbraflccarecurabis. tune
diligenter curabis tufos & cretos habebis in uafeulo nouo, & cum uo
lueris tribus cadis unam floris menftiram, quam Syri choenica uocat*
adijcies. Veram Paliadius Syrisc chccnicis capacitatem non explica*
uit. Fan nius uero chcenicem habet quatuor fextarioru capacem, quač
Syria fueritnec / neinqua?fl:ionem uocatur.Icribit enim de fextario*
Qui quateraflumptus fitGraionominechccnix, lam Hebrteo*
rum menfura? funt duplices,alterae,quibus liquores metiuntur:alterse
quibus res ficcas, prioris generis funt ha? Vtautem etiam

rationem habeamus eoru qui fan&a? linguae prorfus ignari funt, ha?c

iierba

1 4*,  DE EXTERNIS MENSVRTS

uerbaLatinis literis fic exprimi poffunt.bath,hin,log.id eft.amphora
Attica,duo cogfj,fextarius,Bathus€nim capit fex hinas:hin ueroduo
decim logos. Sed periode ut in menfuris Romanis S>C  Graecis de*
clarandis multos fcriptores, in primis autem Galenum, fumus fecuti,
ita inHebraicis explicandis praeter caeteros fequimurFlauiumIofe*
phum ♦ nam SC  a puero Hebraicis inftitutionibus eruditus, imo uero
etiam parentibus Hebraeis prognatus, Sc  do&us Graecis literis Iudai*
cte antiquitatis Sc  belli hiftoriam perfecit, itacp magiftris iftis,quos Iu
dteiRabbos appellant,fi dealiqua re cum illo non confenferint, fidem
non habemus. multis enim feculis poftlofephuni facras literas expla*
nare cceperutjs autludaicaruantiquitatulib. vm. cap. n. ficfcribitde
muneribus quae rex Salomo mifit Hirse regi Tyri. chv ctfj7&  jmct*
tros 7Si/i^ctg c/icr/zvpfos 'f=o-VTVs\hcdv fiafog, 6 dl

ttetrfl  va>f tjj<roa fisecs ificPcfiHnsuTvc  H9u dlt jo.  hoc eft.Tritici quidem ei lin
oulis annis mifit cororu uiginti millia, Sc  totidem olei bathos. bathus
autem capere poteft duos &C  feptuagintafextarios Jdem lib. nr.cap.x.
thouTf dl iActluv u(/, din yo<t% kHi hvs  dlya

yb/oi>.  Id effc. Olei autem oleagini hin.menfura uero eft regioni pecu*
liaris,duos choas Atticos capiens. Et Iequenti capite. Hp/ai^vrott dn
(c 1  tA ouop <b®o rdiy Ti$VHSTtoy \ts i $01  ui/os {j{u<ru.  u$" dl  xf iui fidpog tv

?VTfl'Yy , T&{dTf , V.Vj'F<. r FX?THtJ.<tylQi7r CLfl/tlO .odi %iy (JLiTfCy cfy\cuop
išgodtotr.flujuccTVU. dl dvo ypctsbiHiitvs Tzoiijcrca.  hoc cft.Portatur autem
ab immolantibus bouem,olei dimidius hin:arietem,tertia huius men*
furae pars:agnum, quarta. hin uero uetus Hebraeorum menfura capit
duos choas Atticos* Ex his igitur Iofephi uerbis qui fcp intelligic

bathum capere Iex hinas * etenim cum illa menfura capax fit duorum
Sc  feptuaginta fextariorum,hecduodecim,tot enim fextarios compre
hendunt duo congq,Rc(uitur bathum continere hinas Iex numero.

Sed ut ex Iofepho poteft percipi quota bathi pars fit hin, ita quota
pars huius fitlogusex eodem percipi n5 poteft . uerum Salomolegis
magifter fcribitin caputnonum & uicefimum libri egrefifus ex iEgy<
pto,quem Ifodop  lxx. interpretes nominant. Quartapars hinis funt
tres logi. SC  rurfus in caput tricefimum.Hin duodecim logos capit.Ita
que cum logus duodecima pars fit hinis recfie D* Hieronymus Leuiti
cicap,xirii.femperfextariumreddit,uerbicaufa im? nnN irfr’)  id eftv
Et fextarium unum olei. D. Hieronymus. Et feorfim olei Iextarium.

Bathus autem quia recipit fextarios Atticos lxxii. plane eft aequa/
lisamphoraeAttiae.quaeGraece iiIt^htns Sc  t{$.dl<&' S>C  H£f «nioy  di
citur. quocirca lxx, interpretes cum hanc menfura Hebraicam Grae*
ce reddunt,fiueita conuertant ut retineat Hebraicum nomen,ut etiam
Iofephiis fblet conuertere,fiueuertant/ttTfHrEu, fiue «5^a/xto//,alofe*
Pho non diffentiunt. ergo ubi libro tertio Regum capite quintolegi*

tur

LIBER PRIMVS 14.3

tur iw« tfntojn hoc eft. Et uiginti (fcilicet millia) bathorum

olei prefsi. lxx, reddunt. &vs<n ^lAid^ccs fi>«S iAcuv xwj> 7 raji/i<r£&*

vv.  ideft. Et uiginti milila bathorum oleiexprefsi.Ioiephus conuertit
fcocfag  utfupracommemorauimus.Similiterubicapite vn.esedemfa*
crae Hebraeorum literae capacitate labri, quod propter amplitudinem
mare didum fuit,his uerbis explicant. na traV« hoc eft, Duo mi!

lia bathorum capiebat. Iofephus Iudaicaru antiquitatum lib. v nr.cap,
ii« fic reddit. Uli^rp Ji h (JdActos#  j8 otfos c/hoxO\ivg.  id e ft. Capiebat au
tem mare duo millia bathorum ♦ At ubi lib* r. Efdra cap.vn, feriptum
eft. rna ”>pn ajn hoceft,Etufquead uini bathos centum r^3
uero eft plurale Chaldaicumine quem id conturbet: ut Hebraicum eft
trna Lxx.uertunt quoruhaecuerbafunt.

t»tgtid  eft.Bt uini metretarum centu« Vbi uero Efaias cap xv .lepi/
tur. nnsna vržena ^TasnTtpj?’^ hoc eft. Seddecemiugerauinea*
rumfacientbathumunum lxx.  reddunt vc^ai/aio//, ov Jpycc{wv*
rrtxi l<dyn $o<hy, itoiH<r& MpKiuop  q/. id eft. Vbi operabuntur de*

cem iuga boum,facier(uinea fcilicet)ceramium unum.Sed ijdem lxx
interpretes Ezechielis cap. xlv.  bath conuertunt modo p^iV/K«, mo
do kjtvAIuj.  quanquam ego erroremexcerami) nota primonatupu*
to, quareft eam enim quia non intelligeretlibrarius nuc X} uli &

nune exprefsit. attamen Epiphanij 8c  Hieronymi tempori#

bus Graeci legerunt 8č hs>tOAUv,  utpaulopoftdicam. quine*

tiamuerba Ezechielis de ephadidurus aflferam. Itaqj qui ea quae He*
braice feripta funt, Gracce uel Latine uertit,fi a peregrino uerbo abhor
ret,bath Hebraicum couertat Graece furpurljuj  uel a.Jp«{uoyi  ampho
ram Atticam Latine. Sequitur altera rerum liquidarum menfura,

hin fcilicet, quas quod tam Latino quam Graeco careat nomine, He*
braieum retinet. Apud Ezechielem prophetam capite x L v. Icgitur.
Ti3?t«5 V n hoc eft. Et olei hin fimul cum epha, lxx, interpretes

reddunt, hs«  tAoca r tip tt»  mnnorti*  Id eft.Et olei hin una cum pema
te.D. Hieronymus.Et olei hin per iingula ephi.Quoniam uero hin ca
pit duos cogios Atticos, qui Gracca de Hebraicis exprimit fi' uerbum
Hebraicum, ut externum, afpernatur, Jvo X° xs  reddet: qui

Latina,duos congios Atticos, Sed quia duo congt) Attici efticiunt
duodecim iextarios Atticos,quarta hinis pars in faeris literis funt tres
fextari) Attici; fexta, duo.uerbi cauia in cap* xxix. libri egreftus ex

^gyp to legitur.rnn 375 - 5 nv.s b&zvbp  1^3?} ideft, Etdeci*
matnpartem fimile miftam cumoleo preflo, cui fitquartapars hinis,’
LXX. uertunt. ngu Ji^rp triiuJloiAicag tfocii^ng qv[Aoucc utK

hoceft, Etdecimampartem fimilae mifbecum
oleo c5tufo.quod habeat quartam partem hinis.D.Hieronymus red*
elit, Decimam partem limilac confperfae oko tufo, quod habeat men*

furan*

X44 DE HX TERN IS M  E N S VRI S

furam quartam partem hin. At apud Ezechielem cap. in i, (čriptum
eft id eft. Etaquam in menfura bibes,

fextampartemhinis. Quem locum lxx.  fic conuertunt, v&i rv<floo?

-Etični  utr/' 'Tfti.ip.  hoc eft. Etaquamin mefurabibe fextam
partem hinis. In hoc igitur loco fexta pars hinis funt duo fextar i)  Atti
d aqusv: in illo quarta,tres tam uini quam olei. fequitur enim ftatim ui
ni modus idem,qui olei, quomodoetiamquarta hinis pars accipien«
da eft Leu itici cap. xxiii. & Numeri cap, xv, & ibidem cap. xx vin.

Podremo eft logus. quse menfura bis in facris Hebrasorum literis,
fi eas metnim, legitur: & quidem in xim. Leuitici capite. alterum lo/
cum comemoraui fupra.alter hiceft.DnrcV in’^3 li-papjn

ib)  ideft.Etdecimamfimilseunam miftamcum oleo pro facrifi
do: & fextarium olei, Quem locum D, Hieronymus fic reddit, Deci*
mamq? partem fimilae cofperiam oleo in facrificium:& olei fextarium»

Hse funt menfurae Hebraeorum, quibus liquores metiuntur.

Nune &  quoties maiorliquoru menfura fe minores capiatpercur*
ram breui, & repetam capacitatem quae cuicp eft fi cum Atticis menfu
ris conferatur. Bathus capit hinas vi. logos lxxii  . Hin uero, logos
x;i. Bathus praetereacapax eft fextariorum AtticorumLxxn. hin
xn, logus unius. Quia uero bathus capit fextarios AtticosLXXii
8C  plane aequalis eft,ut dixi,amphora 2  Atticse libras Romanas menfu
rales comprehedit cvni. quia hin duos recipit choas Atticos,fiue xii„
foetarios Atticos,libras menfurales continet xnii.quiadenicplogus
efteiufdem capacitatis,cuius fextarius Atticus, fefquilibra capit men«
furalem. Vt autem eaquoq?, quac noftrse fententias aduerfari ui/
dentur,uel refellamus uel explicemus, rurfus de his menfuris fingulis
dicam, Etfilib.m.Regum cap.v.fcriptum eft ima
hoc eft. Et uiginti(fcilicet millia) cororum olei prefsiiatcp D,Hierony
mus eundem locum uertat, Et uiginti coros purifsimi olei ,tamen 1)3
ideftbathos,non ”13 id eftcoros,tresob caufas legendu uidetur eife.
priinam,quod lofephus 5C lxx  interpretes, ut fupra oftendi, legunt
bathosialteram, quod corus nufquam alibi in facris literis fit rerum lia
quidarum menfura, fed aridarum tantummodo. quanquam uero Eze
ehidbathum dicitcapacemeftedecimae partis homeris&!: sequalem
ephse,tamen non fequiturid quod uultD. Hieronymus, D. Ambrož
fius libro primoepift, adIufturn,Nicolaus Lira,&alr),homerem fcili«
cet fiue corum etiam elfeliquorum menfuram. tertia caufa eft hsec.ese*
‘dem facrac literse ubi lib.n. annalium, quos lxx. ssc^ockiTvo^jia.  no«
minauerunt, cap. n. de tjfdem, quae Salomo promifit feruis Hirse re*
gl s Tyri,loquuntur,oleibathoruuiginti millia, non cororu promifif/
fe dicunt, Hebraicaenim ita fe habent. 'pra

trna r’') o'’« cniipj? tria tr-rajtftria jpia^Vrnari c^n

cpvrj?

liber primvs 14 $

cks ifcj? id eft.Et ecce fedoribus & his qui
ca:dentlignaferuis tuisdabo tritici moliti cororum uiginti millia: 8č
hordei cororum uiginti millia: Sc  uini bathorum uiginti millia:&olei
bathoru uiginti miilia* D,Hieronymus fic reddit* Praeterea operarijs,
quica~Iurifuntligna,feruistuis,dabo incibariatritid coros uiginti
millia:& hordei coros totidem;oleicp bathos uiginti millia* Quin ide
Hieronymus ignorans eam menfuram quam Hebrad uocant ra Grae
ce udpcdiuop  dici & idem efle,nec rede Efaise cap. v, afuop  de lxx

interpretibus exprimitlagunculam: nec ibidem in commentarrjs fcite
fcribit, Pro nS§cetritp,  id eftlaguricula, quam foli Lxx.tranftulerunt,
omnes alrj bathum interpretati funt, quod Hebraice dicitur ra Quin
etiam Epiphanius lapfus eft per errorem cum affirmat bathum capere
fextarios l.  capit enim lxxh,  fic uero fcribit de batho. mx  cvgp fop
IfcfedMS dfethiKTOi/ TscufijKTOU , <rtwooi/v(itos 7Xp ihouoT^ifimto ngtoivtfti
/ht0,jS*W<§P $>j> \fiiwwvnu 'iAaiOT&fi&oir , fea dl fisoop  Tr^vTiiiipi/T^.
hoc eft,Hoc de Hebraica loquendi proprietate dedudum eft; Sc  idem
fignificat quod praelum, quo oleum exprimitur, quod uocatur bath.
bathus enim interpreta« poteft praelum olei.eft uero fextarioruquin
quaginta. Sed de hac re poftea plura dicam. Idem Epiphanius errat in
chcenice. nam cum ex uerbis lxx . interpretom, quse funt Ezechielis
cap.XLv,didiciflet chcenice 8>C  hyphi, quod Sc menfura ibidem nomi
natur,eiufdemeflecapacitatis,ipfefcribit, dl asa v<pn[/

didlus dl bvotLocn dl duo l%stoy  H9U usosvuiofiv*  Id eft, Chce

nix Sč  hyphi una mefura funt,fed ea duobus nominibus appellata eft.
duorum uero eft fextariorum &aliquantulsepartis* Epiphanius au*
tem,ut Hebraica: lingug ignarus, non intellexit Lxx,interpretes bath
uertifte chcenica,epha uero modo menfuram, modo hyphi ♦ quarurri
inenfurarum cum utraque capit txxrr, fextarios,ipfe perperam acce*
pit chcenicem georgicam,quae cotinet duos fextarios Atticos, 8č  tres
cum dimidia decimas odauas fextari) partes, quas Romani uncias
menfurales dicut.Romanos autem fextarios choenix item duos com*
prehendit, Sč  quadragefimam fextarrj partem, fiue femunciam menfii
ralem. quse utracp fane exigua fextartj,pars eft,fiue hunc fiue illum fex
tarium intelligat. At ille idem cum tradidit artabam efte Iextariorutn
lXXH, rede fubiecit. npd^oujj 1  6 ^

hoc eft, Eandemmenfuram &metreta habet fecundu fandarrt
menfuram»etenintLXx*interptetesbath etiam uertunt

At hina i)dem Leuitici cap, xix. non rede reddunt id eft con

gium.Quo errore dudus Epiphanius fcribit, v

KvySvoiJ ciyiop  ftso op  s, id eft, Chus eft fextariorum odo, fanda uero
menfura fic appellata {extariorum fex. Chus quidem georgicus eftfe*
xtariorum odo; Atticus uero alter, fex ♦ Sed in facris literis chus defi>

■ " n gnat

xA( 6  de exter.ni s jmensvris

gnat menfuram duodecim fextarioru.il capacem. Minus uerorede
D.Hieronymus ibidem yyy  conuerdcfextarium:eriamficaftrenfem
intelligat.Hebraica funt rw v^V hoceft. Ephaiu*

jftu&hin  iuftum erit uobis. lxx, fiereddunt kj^Ct o^iv.ouct
cfltHCti®* \soul  $ v/a ~iy.  id eft.Et menfura; iuft x Sc  congius iuftus erit uo
bis.Hieronymus.Iuftus modius equuiq? fextarius, Nam Iofephus,ut
fupra explicaui,dicit hina capere duos choas-Atticos.quod cum legift
fet D,Hieronymus fcripfit in prirno libro comentarioru in Ezechiele
prophetam ♦ Porro hin duos choas Atticos facit. quos nos appellare
poitumus duos fextarios Italicos, ita ut hin menfura fit Iudaici fexta*
rrj noftricp caftrenfis. cuius fexta pars facit tertiam partem fextarq Ita
licu  Vt autem Hieronymus Iofephum,uel etiam alique alium fcripto*
rem, fecutus rede fcripfit, hina duos choas Atticos capere, itaperpe*
ram X° xs  interpretatuseftiextarios Italicos.etenim congium
fignificat,8<: fex continetfextarios. . Sedlofephum ludaicarum anti*
quiratumlib.nr,cap.x. non aliteracccpilTe X 6xs  ipfa unguenticom*
pofitio,quam transfertdeHebraicis,quacfuntcap, xxx, libri egrei*
fus ex i£gypto,dedarat,cum enim habeat myrrhae eledee ficlos quin
gentos Sc  iridis totidemtcinamomi ducentos & quinquaginta, Sc  ca*
lamitotidem,hoceft aromatumlibras lxijs .neceffe eft ut duos olei
congios recipiat.id eft libras menfurales xvni.fiueponderales xv.no
enim poffunt tot aromata bene commifceri fi' olei tantumodo duo fex
tarfi,hoc eftlibrse menfurales in. fiueponderales ns.infunderentur.

At Leuitici cap. xmn Hieronymus logum,ut dixi,rede uertit fex*
tarium.minus uerorede lxx.iu)T(/A^.  quorum uerbafunt, \mns*
ti 'iAlw  tAeuV Id eft. Et heminam olei unam. Sed cum nulla men*

fura Gracca proximius accederet ad hanc Hebraicam, eam conuerte*
runi vjtvALjj.  atcp eandemobcaufamhina,utuidetur, cum
logus duas heminas Atticas capiat:hin, duos congios Atticos^ Veru
cum in hocLeuitici loco lxx. interpretes logum reddant kpti/A&(/ }  g
zechielis uero cap^xLV.bath,Epiphanius nimis fimpliciterfcripture*
Iiquit. rptvA« ij/juo-v fisv  hoceft. Cotyladimidiafextart)

pars exiftit.nam Grsecorum quidem cotylaita fe habet,fed exx, inter
pretes eam Leuitirimlocummenfuraecui capacitas eft fexrari) fuppo
nunt: in Ezechiele uero in locum menfurae, cui capacitas eft metretse.
Hieronymus,quod ad capacitatem id genus menfurarum attinet,mu!
tum repugnarelofepho uidetur.fed quiaearesmeliusintelligipoterit
pofteaquam alterius generis menfuras explicauero,eam differam,

Hadenus de liquidarum rerum menfuris dixi,nunc de aridarum di
cam,quaeftint. sp itij? r.j<c no'« TlriV ia Quaeuerba fic Latinis exa*
rantur.Cor.lethec,epha,fat, omer,cab. id eft, decem medimni Attici,
quinc|> medimni Attid,medimnus Atticusi quatuor choes Attici, fe*

ptem

LIBER P RIM VS 14 ^

ptem fextarij Attici 8 č  qm'nta eius pars s quatuor fextarq Attid* Co*
rus autem capit duas lethecas:letheca,quinqj ephas:epha,tria quidem
fata,omeres uero decem:fatum,tres certe omeres et terna eius partem,
fex autem cabos* Sed corum continere duas lethecas Epiphanius

docet, nam cum corus,ut ipfe tradit,capax fit modiorum xxx, lethe*
ca uero x v, fatis intelligimus eam eftedimidiam cori parte. quocirca
D,Hieronymus Ofese cap* 11 r* dimidium corum uertit. ex quo fequi*
turutletheca recipiatephas quinq?quiacorusdecem comprehendit*
At corum caperedecem ephas declarathis uerbis Ezechiel prophe
ta cap*XL.y, a quo homer nominatur* nN^?!? rr*T) in« rsETKn

insarvn trm? -venn V« nspNn mafm n^ , nprs ran id eft, E?

pha &:bathus sequah'tatis unius fintiut capiatdecimam partem fpfius
homerisbathus,&dedmam partem homerisepha. adhomeremfit
propordo eius*Huius uero amplifsima; menfura: capadtatem his uer

(ivss ktIikvs.i.  hoc eft* Vt extra imperium dederit frumend cororum
decem millia*corus autem capit medimnos Atticos decem. Cum igio
tur epha dedmacori pars fit,continet unum medimnu Atticum* quia
uero medimnus Atticus recipit duos & feptuaginta fextarios,nemo
non intelligit bathum & epham eiufdem efte capacitatis: fed alteram
rerum liquidarum menfuram,aridarum alteram * Quod uero epha
capiat tria lata ex his Iofephi uerbis, qua; funt in ludaicarum antiquita
tum lib*ix. cap*n* poteft percipi* occpSouicoj <F  as <fivo ^ o-Si

TVe  cr/nAsr * crfcm^aAfctoS </£ crUT0[J  cr/uAtf l(£7s; r [bni\T^lOŠcdv r 7ffs><pH
T£i(M/Joyyt=i  c/£<r«7^ {JLGaloiJ  hsu  i!j/«cra 0 /tkA/kp^*  Id eft* Copiairi ait^
tem habuerunt ut duo hordei {ata emerentur ficlo. fimila; uero iaturtl
ficlo fecundum Helifad propheda* fatum autem capit fefquimodium
Italicum * Itacp cum fefquimodius fit quatuor & uiginti fextariorum,
epha uero duorum& feptuaginta, quifcp intelligit epham capere tria
fata.acuero etiam ex eo percipi poteft,quodubiRuth cap*n* Hebrai*
ca edino habet epham,Chaldaica habet triafata. At omer dedma

partem efTe epha; aperte facrse Hebrteorum literse loquuntur cap.x vr
libri egreflus ex iEgypto* Nin hoc eft. Etomer

decimapars epha; eft*Quoniam uero omer eft decima pars epha;,co$
prehenditfextarios Atticos feptem & quintam fextarq partem* Me*

mor atttem eft: decima pars magnce menfura;, id eft artaba;, quod effi*
cit feptem fextarios,&quintam fextari) partem* Sed fatum capit

tres omeres Sc  terdam eius partem * uerum idem recipere fex cabos ite
rum ex Iofepho coliigitur* etenim ubi libro quarto Regu capite fexto

n z  fcriptum

DE EXTERNIS MENSVRIS

fcriptum eft, hoc eft.Et quartapars cabi

ftercoris columbaru pro quincp argentds: ipfe lofephus ludaicarum
antiquitatum lib.ix.cap,n, in eandem fententiam fcribit. ovna d? Im*
Tuvrfe yi>  iafctuop  ij to/* cdctynodoop  &t/7rof loc.^5 1 %. riw  j&oAŽk/

(fleiotg yj 7 $ trccjuccfia. 7i%ot^mca byJ [ omsv r wc p9j/ ci$yv$(ey i/C[±L<r/j.x7vg n.iq>ec
Aitl* cWj TO-^vTc cA’ ca?yvftoy vo[Ucr(ict(sg  fisCtii Kjmf v 7rdp isifuif/ odri oih&p
c vveia)?  t vs&ffuvs*  id eft, Tantopereloram rerum necefiariarum co
pia defecit, ut propter indigentia in Samaria caput afini odoginta ar*
genteis numis uenderetur: quincp uero argenteis nurnmis fextarium
fimi columbarum pro fale emercnt Hebrad. Si igitur quarta cabi pars
eft fextarius, nemo non intelligit cabum continere quatuor fextariost
Sc  fatum,quod eft quatuor &uiginti fextariorum,fex cabos, Quinle*
g is interpres Salomo Leuitici cap,xim. ait. Saturn habet fex cabostca
bus uero quatuor logos, Nec a Iofepho diftentit Epiphanius.
</Linquit, <r? <f&hU?v ifaoupofop fiirpoti ter p , t> TcTK^Tf*

fictev*  hoc eft,Cabusautem exipfa loquendi proprietate,Hebraica
fcilicet,diuerfaeft menfura: nimirum quarta modrj pars. Etenim cum
modius Romanus fit xvi, fextarioru, quatuor fextarrj efficiunt quar*
tam modrj partem, Itaq?ha: funt menfura:, quibus Hebrad frumenta
aliasepres ficcasmenfifuerunt, necullas habuerunt menfuras quseeG»
fentrerum liquidarum pariter 8c  aridarum, quančp autem rede 8c  lo*
fephusquodHebraicelegiturquartamcabipartem,Gra[:ce ftSH// red
didit, nam fextarius Graecis aeque ac Romanis rerum liquidaru fimul
Sč  aridarum menfura eft:8£ legis magiftri feribunt cabum capere qua*
tuor logos,etenim logus &quarta cabi pars eiufdem fuerunt capadta
tis, tam en facrae Hebraeorum literaelogo,utrerumaridarum fitmenfu
ra, non utuntur:& nomen non impofuerunt quartae cabi parti. Si mili
ter caph,quod numerorum capite vir.cochleare fignificat,etfi D, Hie*
ronymus mortariolum uertit, iacras literas pro menfura uti non legi*
mus:ut magifter Kimhus tricefimam logi partem effeferibat, quod it
thalmudiftaelogo pro rerum ficcarum menfura utuntur,& capho pro
liquidarum aridarum«^, utanturfane: nam de eis minimelaboro, ut
nec de cabaliftis.quod hi in interpretatione literaru cuiufcp uerbi, noti
aliterac Gred quidam in odofffotnn.cincriiti  mihi moueant rifumdlli in
commentis,qug Mahometis fomnrjs habent ftmilia,etiam ftomachu.

Corus autem Hebraice non modo fedetiam "tttn dicitur.utrun,
queuerbum Grscci reddunt Latinieos imitati corus,quoda

priori uocabulo Hebraico fluxit,in prophetis legitur homčr,in alrjs fe
re omnibus faerarum literarum locis cor.ut in lib.irr, Regum cap, mr.

na cpOTift roonacr^Vd nnw ovV maVs? cnV Id eft,Fuit panis
Salomonis fingulis diebus triginta cori fimilae,& fexaginta cori fa*
rinae, Quem locum lofephus ita conuertit ludaicarum antiquita<«

tu m

LIBER PRIMVS 14$

tumlib* viiLcap.ii.c r oc/& 7 ^A 9 t/// ngu to r^x 7 rl^H  ^ 5 ' H[x<fyxi>  wj to dl{*
7 Fvu) tB>  fictcriAiug  trfc/tiV«Atcas? y$/  iCPftfS Tj>iaKWTO*aA<rt/f>y </‘ s  tf h  j(j)!/TO*
hoc eft. InpanibuS autem conficiendis menfae & ccenae regisquoti*
die confumebant fimilaz coros triginta:farinas uero,Iexaginta. Ite cap*
v.eiufdem libri irpr^n^a-acbn v« rtžfrtfn hoc

eft.Et Salomo dabat cibum domin Hire tritici cororum uiginti millia*
Hunclocu Lxx.interpretes ficreddunt. H9« <r3Ao/4wy

i^^i^NATOo/McSccif^ Id eft. Et Salomo
dedit Hire tritici cororu uiginti millia:& cibum domui eius, Verbum
autem r&ap quod fignificat cibum,quia noti fatis intelligerent, non
uerterunt/edcorruptum, tanquam nomen proprium elTet, uidentur
reliquiiTeJofephuslib. viii*I udaicarumantiquitatumcap. 11 4 fi c red#
dit. Tritici quidem

ipfi fingulis annis mifit cororum uiginti milliaddem uerbum facra fcri
pturaponit lib* ir* annalium cap* 11* quem locum fupra citaui: & lib.i.
Efdrascap.vn. ntoa fnia P^an hoc eft.Et ufcp ad tritici coros cen

tum. lxx.  rede conuertunt* o/ao/cus <Jl  ngu iu>q th\j$v  «(# ri '. Id

eft. Similiteruero Sc  tritici ufqj ad coros cen tum. #  Homereauujm
utitur Ezechiel propheta cap.XL v. cuius uerba fupra commemoraui*
mus:& Ofee ca.nr. ^ rna.vv

hoc eft. Et ego acquifiui eam mihi quindecim argenteis: & coro hor*
dei,8Hetheca hordei.quae fic conuerfa legit D. Ambrofius libro nono
Epift* ad Studiu. Et conduxi eam gomor hordei & lemigomor. V ti
tur etiam homere Efaias cap. v. quem locUm poftea afferam in mediu*
Et Leuitici cap. xx v n* Sed corum Sc  homerem eandem efte men

furam ex his, quae diximus,conc!udi poteft hoc modo. Si corus,ut Io^
fephus memoriae prodidi t,capit decem medimnos Atticos,homer ue
ro,ut Ezechiel,decem bathos 8 C  decem ephas, erunt eadem menfura*
nam bathus,quia ex eiufdem Iofephi fententia,continet fextarios At#
ticos LXXii*eftamphora Attica: ephauero,quia eiufdem capacitatis,
led aridarum rerum menfura,eft medimnus Atticus* Homer igitur
quoniam recipit decem ephas, seque ac corus capit decem medimnos
Atticos,&: eadem eft menfura. Sequitut epha, fiue,ut alq pronun

ciant, ephi* quod nomen Hebraicum lxx  * interpretes pleruncp non
uertut,(ed efterunt oicpl  uel Etenim ubi legiturRuth cap. n.^Snivv

nspto nupb r.N ideft.Et excufsitid quod collegit, SC
fuitfere epha hordei. Lxx.interpretes ficreddut.ty q>ašc/}<rt// occnuil
Atffc \$/h6h  cos dicpl vL&G&tt.  hoc eft.Et uirga excufsit ea que collegerat,
SC  fada funt quafi cephi hordei. Epha autem medimnu Atticum com<
prehendit, ut fupra dixi. Atfatum bis ponunt facrae litersc. cap*

xviii  . libro ortus mundi , »tt?iVrč>b "nn/o •vc.Jvn Id eft*

Et dixit» feftina.tria lata farinse purgatae commifce.Et libro primo Re

n 3 gum

1J0  DE EXTERNI$ M'ENSVRIS

gum cap. xxv* Q’ , Nc cnr,! hoceft, Et quincp fata tofti farris. t&*

metfiLXX.interpretes hic etiam epham habeant. uspus^Tcoicpi aAcpt*
tv,  ideft.Etq1unq5cephifannaj.Quin Chriftus feruator humani ge
neris fatum uidetur dixiffe, cum,ut Lucas fcribit,fic ait. vJ&s Av^viop
ds KfvJfbp nJhcrip , 'imo yy poc/iop , «?vC dsSV' tOjj  Av^t nctp, "ivcc

GGzrog<flj<r 6 y&voiy  . hoceft. Nemo lucernam accendit,

&in abdito ponit,neq5 fub modium, fed iuper candebrum, ut qui in*
grediantur lumenuideant. nam nulia menfura Hcbraica proximius
ad modium acceditquam fatum.quareEpiphanius fcriptum reliquit.
«T Ji poJiv y ovop.cc dfy: tsoTVJjs  bcK&fi&ccs b iJip ififtiictp divjat

Jvo fisoop  -o vaf^op.  Id eft.Modrj uero nomen accurata quada animad
ueriione inuentum eft duorum &C uiginti fextarioru, At ex Hiero/

nymi fententia fatum capit modium. Euangelifte autem maluerunt
Uti Romana uoce, illis temporibus Grscris non incognita, quam He*
bralca. Sed ueritatem nobis patefaccret Hebrakum Matthaji euan/
gelium,fi extaret.Hebraice enim eutn fcripfifie memoriajacliteris pro
ditumeft. Saturn uerocontiner,utdixi,quatuor congios Atticos.

At omereeajdeip facra: liter# fajpius utuntur .L.xx,reddunt yopop y
Iofephus autem uos<xj?$~p,  nam locumcapids x v n libri egreffus ex
i£gypto,que fupra citaui, lxx. fic ucrtunt. r Ji yopbf y J'mg,v>p r&p
v£iu)y pvr^ocp  mV‘  hoc eft. Gomor uero deciina pars erat trium menfu*
rarum. Iofephus Iudaicarum antiquitatum lib. in. cap. n deeadem ret
nempede manna,ita ftribit. J' a.osuf&vcc , <F

pii^op, &s \uJishi>  upJfxy  c rvbAiy&p  . Id eft. Praecipitur autem ut
ftngulis diebus a;qualiter affarone,quaj menfura eft, colligeret. Vfur
pat eaudem menfuram Iofephus eiufdem libri cap * xr. 1 >op@-‘ Ji tvu?
ic/itoTiHctie Tcds Jnpo<ricuQ Qvtricu$  kj oLhčbfvp vrncpJ^kcdftivMfJiutšp,
ctpvia pSj/ hasccfibvcg pi^op^^cp Ji^<fvoip, 7 wJ$oo Ji y,  hoc eft.Lex aute
praccipittam inpriuata quam puhlica facrificiainferre farmam mun*
difsirria.& cum immolatur agnus aftaronis unius menfurarcum aries,
duorum: cum taurus,trium,Et cap.ultimo. H9u A ipS tGj  \^fccp hp&p
\{cpv:hccf!>bvyg 003 Tcosuftop J^a^pjp  •stojA evdf yp  aarctpGh/«. Id eft*
Cum fames innoftraregioneelTetutquatuordrachmis emereturafta
ron. Hanc autem menfuram facrae literat interdum non appellant fuo
nomine,fed decimam ephm partem, ut eft, nominant. ficuti Leuitict
cap.v.^bnDNnn^T^K^nn^^a^DN«^^ hoceft. Etadduck
pro lacrificio qui peccauit fimilaž partem ephac decimam. txx, inter*
pretes ficuertunt. MgJcIcrei ? Jl&pop ctfjT&TsJpi ov $pcq>T<.? Jir(g:yp
cicp) <ripji<flKA>p.  Id eft. Et feret donum eius quod peccauit fimila: deci
mam partem ccphi. Et numeri cap. xxviii (i nn:^ nVb rry&y‘\
hoc eft . Et decimam partem ephac pro facrificio. lxx.  ngti tsoiuc&s
T ^(rixp,  Id eft.Et facies faerificiu parte decima cephi*

Interdum

LIBER PRIM VS t$i

Interdum uero etedem literte ad decimam partem non adrjciunt epha«.
& tamen eandem omeris menfuram intelligunt . ut numeri cap, xv,

hoceft. OfFerat,quiaf*
fert (acrificium domino fimilse decimam partem. Attamen tam Hie
ronymus quam Lxx«interpretes adrjciunt epha. illius ucrba funt.Of*
feretquicunc^immolauerituid:imam facrificium fimilae decimam par
tem cphi,horum.H9u 7 i\s><rol(r{ o yf&<rcpdpce)[j tPuifc/j cu/t&  Hvfltoflvcr/ap
trijuficckitog  'T® otepi*  Id eft. Afferat,afferens donum ipfius do

mino, lacrificium fimite decimam partem cephu Similiter faera: li*
teras in eodem capite cum duas decimas partes dicunt, nihil aliud intel
ligi uolunt quam duos omeres: cum tres decimas partes dicunt, tres
omeres.quod etiam perc|pi poteft ex Iofephi uerbis fupra citati' s ,qu£e
iuntinlib.iir.cap. xi.fed ipfeomeres,utdixi, ocosofmag  uocat.

At cabum faera feriptura alibi non ufurpat quam libro mu Re*
gum cap. vi. quem locum fupra commemorauimus ♦ eum uero lxx*
ficreddut iyTV 7 ie£i 9 // t  t^cjSzr Ks> 7 TfV hj^/Tc  crmAfo/t/ cfyyvf>iv,.

hoc eft.Et quartam cabi partem fimi columbarum quinqs ficlis argen*
ti. Nune iterum quac de capacitate id genus menfurarum diilerui,
compledtarbreui.Coruscapit ephas x.fataxxx. omeres. c. cabos
clxxx. Epha uero recipit (ata m. omeres x «. cabos x v 11 u Saturn
continetomeres m. & tertiam omeris partem.cabos vi. Omer capax
eft fere duorum caborum. Corus prasterea comprehendit medimnos
Atticos x. Epha r, Saturn congios mn Omer vir. fextarios Sc  quin*
tam fextarij partem. Cabus fextarios mu Rurfus autem quia corus
capitdecern medimnos Atticos, continet libras menfurales mlxxx.
quiaephaunummedimnum Atticum,cvnr.quiaiatum xxim.fexta
rios Atticos,xxxvi.quia omer feptem fextarios Atticos &quintam
fextarrj partem, libras x. urtcias ix. 8 c femunciam acferipuladuo 8 >C
duas quintas feripulipartes.quiadeniq?cabus quatuorfextarios, vi.
libras. Nune etiam iterum ea quae noftrae fententias uidentur ad
uerfari expendam,& quas obfcura funt explicabo. Primum autem in*
terpretatio cori quae eft apud Iofephum lib.m.cap.ultimo uera & ger*
mana non uideturefte. rp/xi< 0 ^V' m, inquit, cihdbjš  ^7% livjlcfrluJ
rrhp  ceJll/iCe)// ©IS JCPfZfS d^ovrvi criKitel Serifi

tis  H9U 'T&.cmjVTCi ^ uiltKsi dl TcOJ-afaHjl/TVCVS  ) vfl&S lTDhflHcri TUf)
voj} Hgt(ivo[>  V , Treahveg fcpflctg tQj  yWM 3 ’T r <-yda-ug i  Jldlms ? fi

voyj)\f  1 ( 9 « tIuj W  hsh uA“ (wifiA.iyH.YiQ  V Ssop Yh occ/izuftacnp

Id eft, Cum ad feftos azymorum dies fari nas cori circiter feptua
gintaapportati e{Ient(medimniauteSicuIi funtunus & triginta,Att*
ci uero unus SC  quadraginta) facerdos nullus aulus fuit ulla pinguem
farinam edere,timens legem & iracundiam, quam deus exercet etiair*
in crimina quae redargui non pofsint. Etenim cori feptuaginta faciut

n 4 Atticos

DE EXTE RNIS MENSVRIS

Atticos medimnos Dcaunus uero corus, ut dixi, Atticos medimnos
x. Siculus autem medimnus & Atticus aequa3es funt ut libro fecun*
do de Romanis 8č  Grascis menruris 8č  ponderibus declaraui,Qui igi
tur capadtatem cori hoc modo explicauit,fi,cum medimnu dicit,mo«*
diumnonintelligit,utinterdumGr 2 eciintelligunt,acnon fcripfit hvt
AmcS.e, prorfus aberrauitfi uero iritelligit modium Italicum,non mub
tum defle&it de uia * na unus corus facit minus odo fextarrjs Italicos
modios unum & quadraginta: Siculos aute modios minus tribus Iex
tarqs unum & triginta, quorum unufquifcp fit fextariorum unius SC
uiginti > quariquam de tanto Siculo modio fcriptorum nullus aliquid(
memorfe tradidit * itacp nifi hoc fibi uoluerit qui corum interpretatus
eft,alius erit quadruplo capacior čp Hebraicus. Sed ut ifte quifquis fu
it corum coftituitmaiorem quamerat,itaEpiphanius & D,Hierony*
mus eum forte fecutus coftituiffe uideri poffunt minorem,nempe tri«
ginta imodiorum, fcribit enim Epiphanius ♦ &Mn]ou j>m/p o
qft\ŠftttKys(tfotfviMTv. Jlpoc/ict  7y* hoceft,Corus

igitur fumptus eft ab Hebraica loquedi proprietate,ubi uocatur chor*
funt uero modrj xxx, Et Hieronymus in quartodecimo commenta*
riorum in Ezechielem,Corus triginta habet modios in utracp men

fura,hoceft rerum tamaridarum quamliquentium tenetprincipatu*
Idem fentit in libro primo commentariorum in Ofeam.Pro y6p.bg jn*
quit,in Hebraico eft "ipn quod omnes interpretes abfcp feptuaginta
corum interpretati funt iermone Gracco & maxime Palaeftino, qui ha
bet trigintamodios .Etpro nebeluini in Hebraico legitur
quod caeteri interpretes vipivsgop  hordei tranftulerunt,id eft mediani
partem cori, qux facit quindecim modios,Nam Lxxdta fcribunt.ngil
yopbg wjL3(§i>,m)iivišihoivx.  Id eft.Etgomor hordei,8d nebel uini »Ne*
bel autem Hebraicum uerbum eft,quod fic fcribitur, bs: & fignificat
utrem.Id caperefextarios centum quinquaginta tradit Epiphanius* vi
oli/v , fcribit, bzr<$ pvrgop šksoop gv.  hoc eft* Nebel uini quodi
quidem eft menfura(extarioru cl, Attamen lxx* interpretes in uno
eodemcplocoEzechieliscap. xlv.  Teh primogomoruertuntjdein*
de corum,tum iterum gomonEfaipautem cap* v.reddunt fexartabas*
eorum uerba funt* H9a o cc^r^fLotg  t|, 7roiH<r& p\Tgct rglcc,  Id eft*

Etfeminansartabasfex,faciettresmenfuras*Quiauero rjdem ux*
cap*x vi* libri egreftus ex Aigypto fcriptum reliquerunt,r <&■ yopog v
T(op T%tpirgcap.  hoc eft, Gomor uero decima pars eft trium
menfurarum:utunturq?re<fteeoipfo uerbo, fatis intelligitrtus autid
in praedidis prophetarum locis quondam corruptum fuifle, 8>C  debe>
relegi aut, quodfimilius uerouidetur, alios lxx. interpretum

alios locos fcripturaeinterpretatos fuifte, id uero magis apparet ex eo
quod cU epha pleruncp couertant ut ex locis quos in mediu attu*

LIBER P Pl IM V S 153

lijperfpitiium eft,tamealius cap. xvi. libri egreftus ex ^gypto, quae
uerbaiamcitaui,inlocumo/<pi fubftituit t&//  /cS// fii^oop,  idefttri*

um menfurarum,alius Zachariae cap. v. /atid  eft menfuram,con
uertit: alius Ezechielis cap. X L v. modo tii^op  reddit,modo o/$/ de
Hebraicoexprimit,nmicuero 7Tt/a/a« uertit, cap. fcilicet xlvi.  Sed
primus ficommuni menfuraenominefatumappellat,utipfi lxx.  fo*
lent appellare,quanqua proprie non Ioquitur, tamen a re ipla non ab^
errat.AIter quiagenereutiturpro forma,legentis animuin conturbat*
cum enim plures fint menfurae Hebraicae, no poteftintelligerequam
ex his dicat. Tertius uero fi talem oftentat copiam, ineptus cft:fin in
uertendis Hebraicis nutat,paru confideratus. Verba l  xx. interpret
tum in cap. xlv.  Ezechielis funt. ^kAhioaos, tmpilrr^cp cA^ouo/.\  (£v
2 £il/lŠ cHlKMCtXsOU  V/X<y.T /xtjc// HS« 0/*WtoS tS(W * T T

Jdptg.rp 't®  yoftop  , hsu t ePtnarp  tč 1  ^o/xop t /At§o/;.  zifis £ ;y<v

/iq>tscai<rc>//. hoceiLStateraiufta&menfuraiufta &chocnixiuftae#
rit uobis. menfura & chcenix sequales erunt. ut accipiat decimam go/
mor partem choemx:& decimam gomor partem menfura. ad gomor
earum eritaequalitas. Et paulo poft* kj cujthpj «7r<xfX^ ^

Top TO oiql OOP  T0 KPf 3” to) 7TVp5 , kgu T tkT/' T6' oi<pi OOP  'itf kJfST Tte/' K0tss

6oSp . H9U T 7J§c's<!*^/aa r JiSi tA ahs oop  njtrvAcap . o 71  ca j/Uk«: vjrvKca

&<riyo(Abp>  Ideft.Et ipfeprimitia;,quastolletis,fextapars oephide
coro tritici: 8C  fexta pars oephi de coro hordei. & mandatu olei de de#
cem cotylis:quod decem cotylae fint gomor. Et poftea. ts ca. iiclkolk
Ts\.(i(i.ct tuj  ptoo^cv  nga 7t\(j.iicL  ttž  kf /to. hoceft. Erit facrificium pcmma
cum uitu!o,& pemma cum ariete.Pemma uero, ut dixi, uocat epham.
genus autem uafis fuifleintelligimus ex eo quod fignificans lage#
nam & utrem etiam conuertant Sed redeo ad gomor.Epi

(fel nft  At6tk, </fck«7T!JVTt kj od)? 0 [) pLC^lCop.  T *) pJMfOp (P-teJlUzTDp
fiocdv.  id eft. Duo autem funt gomor,maius & minus. quorum maius
£quale eftlethec,quindecim etiam ipfum modiorum:minus ueroduo
decimabathi pars. VerumEpiphanius redeaffirmat duo eife gomor
in iacra fcriptura, unu uero apud lxx. interpretes, fed non rede ma*
ius gomor 8člethecidem, minus duodecimam bathi partem efle.nam
maius gomor duplam proportione habet ad lethec:bathus decuplam
ad minus.Atdiuus Hieronymus quia dixit corum capere xxx. mo^
dios,cum in eius fiue homeris locum fupponit xxx. modios non di
Redit de iententiaaiec cum in locu ephae fubftituit tres modios, quod
epha fit decima coripars.itacpubiEfaiae capite quinto fcriptumeft'
TiEPM tvgjj^'V fth J 7 !!.?) hoc eft,Etfemen homeris facietepham.Hierony
mus uertit.Et triginta modi) fementis faciunt modios tres. Vbi Ruth

fecundo

l? 4 DE  EX TERNI S MENSVRIS

fecundo. mnjrtp nmtta *>n*n id eft. Et fuit fere epha hordei* Idem expo
nit.Etinuenit hordri quafi ephc mefuram, id eft tres modios.Cum au
tem epha exHieronymi fentetia redpiat tresmodios ipfeinquatuor
lods param fibi conftat . in quorum tribus modium reddit, in quarto
amphoram.primus eftLeuidci cap♦ xix, ca? rgvv $nv pmTEp«
hoc eft* Epha iuftum & hi n iuftum erit uobis. Hieronymus uertit iu'
ftusmodius aaquufque fextarius * Alter Deuteronomij capite xxv.

rMns t®**«}  na-'« arvoa Tvrp id eft* Non erit in domo tua

epha & epha, maior &T mi nor. Ipfe couertit.Nec erit in domo tua mo#
diusmaior&minor.Tertiusludicucap.vr* hoceft.

Et epha fari n e non fermentataa* Hieronymus reddit* E t de farina: mo
dioazymos panes. Quartus Zachariaa. nictpy Id

eft*Et dixit * Hsec eft epha quse egreditur * Hieronymus uertit * Et ait*
hec eft amphora egrediens, Nec lxx* interpretes in his quatuorlo
cis fibi confentanei funt* in tribus enim epha uertunt , in quar

torelinquiint Hebraicumuerbum.Leuitici cap*xix* fcribunt *
Jlkoucc  u) $ v^* hoc eft menfuras iuftae & congius iu

ftus erituobis.Deuteronomr} uero cap. xxv* vxXscuy/ th  oi\uu&vpx
'Tfojj  H 9 ^ lJ&rgoy ixkyct  H9^ iiLKfoi>.  id eft * Non erit in domo tua meniu#s
ra 8C  menfura,maior 8c  minor. Item Zacharia: cap* v. cxfepr {ivt$ op  >p
Ih. 7 To§4b6i&»op>  hoceft,Hxcmenfuraquasegreditur. Iudicumautem
cap. vu H&a otcpt ochdbfv  afu/ta. Ideft.Etccphi farmas non fermentate*.
Iidem lxx, interpretes rurfus fibi ipfi non confentiunt, quod gen era
li menfuras ttocabulo non folum epham nominant,fed etiam fatum.ut
cap* xviii, libri ortus mundi, Gznvtrsp  ngu <pugetavp

TsoiutrdiJ  hoc eft.Feftina Sc  commifcetres menfuras

fimilas,& fac panes fubcinericios. D* Ambrofius in Lučam lxx*  in;#
terpretes imitatus fatum item communi menfura: nomine appellat.
Errat hoc in loco Epiphanius,qui a Lxx*interpretibus putat rrgia fiL
'rgct  dici tria gomor cum ipfi ita uerterint tria fara* Tf ix,  inquit, <z

tnfJu.cf l oiMoog > oiTiSx^yiASH3^fi>^aa^i7ii cra^ec < 7fo(ri'ret'7{ys t fy

Cu0 (. ttTf VQj.otg CU?T$3 tfVcT&ActTD.  T COJT0t>y cP<  £«Tfto/*

iH$s oy yofio§  a* Id eft* T res menfuras fimilas quas Abraham iufi

fit Saram angelis parare: & ex quibus menfuris prascipit fieri fubcine#«
riciospanes.harummenfuraruquasqp capiebatgomor* AtubiHie
ronymus numeri cap* v.Iegit fatu,EIebraica & lxx,  habent epha.Hie'
ronymi uerba funt * Et ofteret oblationem pro lila decima partem fati
farinashordeaccas. Hebraica* naanp SVNjpam

mn hoc eft* Et afferet facrificium pro ea decimam partem ephas fari
nas hordei*Lxx* Jtj r r^s>Q>icr&  r fi&fop  7nf&. (&<$>) y rcicpi ocKJbg

$oy Kflthvop,  Id eft * Et afferet donum pro ipfa decimam ephas partem
farinam hordeaceairu Vbi uero idem Hieronymus lib.mannalium ca^

pite

LIBER PRIMVS

pite ii.Iegit fatzt,iti Hebrads eft bathus. Hieronymt uefba fimtolei<qp
(atauiginti millia.Hebraica fupra citaui. Veru non Hieronymus ip fe*
utmihi uidetur, fedaliquis menfuraru Hebraicarum imperitus in ba*
thorum locum fubftituit fata. Quoniam uero fupra dixi fatum capere
libras menfurales xxx vi . hoc in loco illud mihi obfjciat quifpiam Jo
fephus fcribit fatum capere fefquimodium Italicum,ergo non eft libra
rum mefuraliurii xxxvi (  fed xl.  tot enim libras habet fefquimodius
Italicus.cui refpondeo ♦ Iofephus quod fciret fatum effe xxim. fexta*
riorum Sc  totidem refquimodium ItaIicum,non confideras neq? quid
differret fextarius Romanus ab Attico,neqj capacitatem fefquimodij
Italici,fed numerum tantumodo fextarioru, fimpliciter fcripfit fatum
continere fefquimodiurri Italicum.nam cum epha idem fit quod medi
mnus Atticus Sc  tria recipiat fata, nullo modo fequitur fatum capere
xxim + fextarios Italicos fiue Romanos,fed tot Atticos.ac fortaffe lo
fephus dedifcrimine interfextarium Atticum& Romanum diligen
ter non exquifiuitJofephum nonihil fecutus D.Hieronymiis in Mat*
thaeum ait fatum genus effe menfurae iuxta morem prouinciae Paltefti
nae unum & dimidium modium capiens ♦ Quin etiam quiafatum, ut
demonftraufeft tertia epha? pars 8c  tricefima cori,Epiphanius non re
<fte affirmatid capere modium Sc  quartam modi) partem.etenim cum
corus,utipfe fcribit, comprehendat modios triginta, fatum capiet mo
dium unum, haec autem funt eius uerba, arc^i/ tfgft.&Tou  W

fipcttJlos ttf&kH<p8\yjHhix.&gAiKq>toi)vp&/o[t ^ $Aw hA t££(i

cncTP  ngci A no</h<&'co st

cčr pSl' TjJ llOc/lOf), <fj<£ A § •ŠB<fpyvt cd?  £ TiTOcfTP  T® (lONoV cfecptf&ll

cd/T.  hoceft.Satumuocatur ab Hebraica linguafumptum , & in fce*
ininino genere prolatum, in Grsecia uero in neutro.fatum enim diciss
• tur, non fatus.eft autem modius refertus.ut impleat modium, fed pro
pterea quod quarta modi} pars fuperfit,ab eo differt, Sed Epipha
nium Cyprium modiu intelligere necefFe eft.nam fi fatu, quod etiam
facrse litera; modium uideiitur nominare, fextariorUm eft duorum Sč
uiginti, Romanu modium fuperat fex fextari}s;id eft quarta eius par^
te,& dimidia quartse. Poftremo quod nune Hebraei pronunciant uj<o
ut ultima uerbi litera fit he,Iofephus & ante eum lxx , interpretes ui*
denturlegiftemso ut ultimalitera fit taphiatcpabeouerbo orcTd^  de*

riuaffe, quo etiam D, Hieronymus utitur, Idem Hieronymus quia
aflerit corum cotinere modios triginta,& quod fequitur epham, tres,
non manetin fententia cum Ruth cap.m, omerem, quam menfuram
lxx. gomoruocant,modium conuertit.namfacrasliteras dicuntome
rem effe parte ephae.fi igit epha capit tres modios, omer capiet fex*
tarios ifn* heminam unam,acetabulu unu, ligulam unam, &quintant
ligula? partštHebraica funt, Id eft, Et menfus eft fex

hordei

Xj6  DE EXTERNIS ME.NSVRIS

hordei,omeres fdlicet. Hieronymus. Menfus eft modios hordei
Omeresautemhacdecaufaintelligimus, quod cum duae rerum arida
rum menfurae funt Hebreis multum ufitatce, nimirum epha & omer,
fex ephas non potuerit portare.Contra Aggad cap. n.ubi iterum non
exprimitur necj? aride necp liquidas rd menfura, ephas & bathos intel
ligimus. Hebraica funt. fniglj* nrpm rvcny V« Na crrpitta

0i*yi»j7 nrprn rmGu^icncva?n^ apn Hoc eft. Antea uenit aliquis ad
aceruum uiginti & fuerunt decem. uenit ad torcular ut hauriret quin?
quaginta,& fuerunt uiginti. Quanquam non ignoro Lxx.interpre
tes fic reddere. 'rivte  MTe. ovc. fafcuMTc  e s uyf (Ata; q >(jen oizrvt,  ^ \yi*
viT <A\ ngoitivt ŠGzrofdhožb £ig  t> v7Foihwioit (/^ocvtT^Gu  7t^th

KjpvTK/467f«7te5,@ 1^67? q'k.P(».  Id eft. Vtquando inieciftis in grana?
rium uiginti fata, Sc  facfta funtclece fata hordei. & ingrefsi eflis ad tor?
cular ut hauriretis quiriquaginta metretas,& fadaz funt uiginti.Hiero
nymus nomhil lxx. imitatus ita uertit.Cum accederetis ad aceruum
uiginti modiorum,&: fierent decem: & intraretis ad torcular ut expri/
meretis quinquagintalagenas, &fiebatuiginti. Tametfiueropotius
intelligi debeant ephae quam fata, ut capacitate refpondeat bathis fiue
metretis*quashabentLxx.interpretes,tamen Hieronymps manetin
fententia 8c  rede fatum couertit modium.nam quia epha capit tria fa*
ta,&ex Hteronymi fentetia tres modios, fatum capiet modium. lxx
autem rede in locum bathorum utrf vrne  fupponunt, fed Hierony?
mus non rede uertit lagenas. etenim lagena uafis genus eft,£4feT$i iths
menfuras.Cum praeterea probauerim affaronaapud lofephum eife o«
merem>& omerem decimam partem ephae,quaeredpitmedimnu At?
ticum,fequituromerem continerefextarios Atticos fepte&quintam
fextarrj partem. Quodrca nifilofephus lib.iri. cap. vii.  cum fcribit
HS>tvA «s, inteIligitfextarios,fibiipfenonconftat,autlocuseftdepra?.
uatus. tftvnhG:^  inquit, kfujLZstifilVvTČ dbhuAsvg

n<luy/X$ ng.8x§7tQ tscujv , tč)  «Arft/f »tnc/l vouarctfMooi /, o /ur poy
iTiJdHjTvAag  hoceft.Etpofueruntduodecim panesnoa

fermentatos, ita utfex fibi ipfi effentoppofiti, ualdepuros,ex farma
duorum aifaronum. quae menfura Hebraeorum feptem cotylas Atti?
cas capit. Affaronetia,quod,ut mihi uidetur,ab Hebraico uerboma?
nauit,magnum mendum continet.nam quod Hebrgi his temporibus
pronunciant omerjofephus amar uidetur pronunciaife,ac ex eo feciC*
fe utexcor imitatus Lxx.interpretes fecit JCPf^ > *exbath >

frctd&i  exfat, <TO7p//. etenim qui celeriterfcribuntinterdum M cum
an tecedenti litera & fequenti fic coniungunt ut dudus eius aliqua ge?
minad.tr.geratfpeciemhocmodo edatfui/.  quodčuminersaliquisli
brarius nonintelligeret udsccfap  fcripfit.ficutidemrei,quamagebat,
indormiens cum cifer, Una iitera inuerfa fcripfit £cd</l(§KQuin.

etiam

LIBER P R IH V S ijf

ctiam Epiphanius fecum difsidet.nam rečic  fcribit, ut antea quoq? ci/
taui, t w  t® tstlsi  qf^ ctfTTcfiHsS ym

im vOfct š’iswy  H9« Id eft. Gomor aute eft decima pars magnae

menfuras, hoc eft artabse, fitcp feptem fextariorum & quintse fextarrj
partis.perperam uero fcribit* c4 tuMfop AtofiingrpV  hoc eft.Mi
nus uero, gomor fcilicet, eft duodedma bathi pars * nam cum ex eius
fententia bathus capax lit fextariorum quinquaginta, capiet hoc mi*
nus gomor fextarios quatuor,& fextam fextarij partem. quod fi lege/
rimus ? Mngrp frdcSov, id  eft, decima bathi pars, tune comprehendet
fextarios quinqj. quod iterum falfum eft.nifi igitur Epiphanius etiam
bathum fcripfitfextariorum efte lxxii , ut fane eft,fibi colentanea de
gomore noti fcripfit. Sed de his fatis. etenim de cabo quod dica am
plius non habeo. Capacitatem autem utriufcp generis menfura*

rum Hebraicarum explicauiduobus modis. quorum altero dixi quo#
ties maiormenfurafeminores capiat,'altero eas cum Atticis menfuris
comparaui.in illa expIicatione fecutus fum faeras Iiteras Jofephum,le
gis magiftros:in hac Iofephum potius quam Hieronymum.is uero,
quod ad priorem rationem attinet,partim concordat cum illis,partim
ab eis difsidet:quod ad pofteriorem j multum tam ipfequam Epipha#
niusa Iofephifententiauidentur difčrepare. Quiaenimexfaerislite*
risHebraice & Chaldaice feriptis Hieronymus didicitcorumcapere
ephas x. item bathos x ♦ epham uero lata m * omeres autem x ♦ ab eis
no diftentit.quia i)fdem faeris literis non dedaratur quota bathi pars
fit hin,quota hinis logus, quota fati cabus, cum eis difcordat ♦ etenim
hinemin comentarijs in Ezechielem dicitduos fextarios Italicos con/
tineredd eft quartam SC  uicefima partem efte bathi. cum enim  bathus
jcqualis fit ephaj,epha aute redpiat, quod ipfe fentit,modios tres,hoc
eftfextarios xL,vnr. fequitur bathum capere xxiin. hines,Logum
uero interpretatur fextarium,putat igitur eum efte dimidia hinis par#
tem.namcum hin,quod ipfeuult,comprehedatduosfextarios,confe
ques eft ut coprehendat duos logos. Sed uerbum Grabcu ab eo nori
intelledum hos errores genuit.cum enim legiffet hin duos %6cts> At*
ticos capere,exiftimauit,ut dixi, \6cxs  fignificare fextarios. Si autem
intellexiftet \6&q  fignificare congios,8č duos efficere duodecim fexta
rios,tucquia bathus eft capax XLvnr. ut ipfe arbitratur, fextariorum,
hin fuiftetquarta bathi pars,logus hinis duodedma.Verum hoc reli#
quorum rationi confentaneufuifletdlludlofepho, ex cuius fententia
fequitur bathum capere fex hmas,repugnaflet. Quantauero menfura
cabus fit Hieronymus non explicauit. Vtautem lofephus menfura
rum Hebraicarum modum Atticis mefuris explicaf, ita Hieronymus
fi Romanis uoluit declarare earum capacitatem, in re ipfa uariant atep
multum inter fe difsidentaiam lofephus corum fcribit continere Atti

o cos

DE EXTERNtS'. MENSVRIS

cos medimnos decem,quorum quifq? fitLXxn. {eXtarion.im.id quoc!
ex eius uerbis, quibus affirmat bathum tot fextariorum effe capacem,.
intelligimus.Hieronymus uero eundem coru recipere modios xxx.
tradic. Sed cum decem id genus mcdimni Attici comprehendant mo*
dios,ut dixi,xu&fextanos vm.fequitur Iofephi coru m quarta parte,
id eft decem modrjs, 8čočto praeterea fextarrjs capadorem effequam
Hieronvmi corum.confequens etiarn eft ut aliae Iofephi m en fu rac ean*
dem habeant proportionem ad Hieronymimenfuras. Epha igitur lo^
fephiquiacapitfextarios Atticos Lxxn.qui efficiunt modios nn.8č
uncias menfurales x v  r ♦ modium unum & uncias xvi.plus capit čp
Hieronymi epha, quae eft trium modiorum . Saturn quoq? Iofephi fe*
xtarijsquincp& libra una capadus eftquam Hieronymi latu. id enim
tantummodo capit modium unum, iliud modium unum & fextarios
quinq^ aclibram unam, Pari modo omet Iofephi Iextario uno, hemi*
nauna,uncrjs tribus cum dimidia, &quinta dimidiacpartemaioreft:
quam Hieronymiomer.etenim lofephiomercapit fextarios Italicos
v . uncias nouem cum dimidia&:quintam dimidia?partem; Hierony
mi uero fextarios quatuor, heminam unam, & felibram. Similiter ca*
bus iofephi fefquilibra St  duabus tertqs uncias partibus capacior efb
quam Hieronymi cabus effet, fi eum fua ranoneexplicaffet.etenim Io
fephi cabus recipit fextarios Romanos tres, hemina una,uncias duast
Hieronymi contineret fextarios duos,heminam unam,uncias tres,8£
tertiam unciaepartcm. Quinetiam,quiabathusa;qualis eftephac,ba/
thus IofephifextariosIralicos xvi.& totidem uncias plus capit qu?.m
Hieronymi bathus, At hin Iofephi quia comprehendit fextarios Atti*
cos xin qui efficiunt fexrarios Italicos decem,heminam unam,& feli*
bram,o<fto fextartjs,hemina una et felibra capacior eft quam Hierony
mihin,qui capit duos fextarios Italicos. cotra uero logus Hieronymi
uncias duas plus recipit quam logus Iofephi reciperet fi fuo modo ex/
pofuiffeteum.logus enim Hieronymi continetfextariumj[talicum,lo
gus Iofephi comprehenderet Atticum. Si uero Hicronymus intel
l/gitmodmfacrum,cuius capacitatemdecIaratEpiphanius, neutereo
rum multudifsidet cum Iofepho. nam cum modius facer fitduorum
& uiginti {extariorum Romanoru,parum diftert a Iofephi fato,quod
fefquimodtj,id eftquatuor & uiginti fextarioru Atticorum eft capax*
duo enim Sc  uiginti fextarrj Romani efficiuntquatuor& uiginti fexj»
tarios Atticos , SC  oefto praeterea uncias menfurales . de quibus,
quiadimidium fextarium non efficiunt,nedum integrum,fiminus la*
boras,eadem capacitas erit modrj faeri Sc  fati Iofephi . quod fi eas nu*
merabis,trigintamodrj facri,quotcapitcorus,efficietmodios Roma«
nos unu 8c  quadraginta atep quatuor fextarios. triginta uero Iofephi
fata, quot itein capit corus, efficiunt quadraginta modios Romanos

SC

LIBER PRIMVS t$0

& očlo unrias menfurales.corus igitur Epiphanfj & Hieronymi mo*
dium unum,fextarios tres, imdas duodecim plus capit quam lofephi
corus.quem numerum in menfura,quas tantam molem capit, fortafle
magni non asftimarunt.Sed Lxx.interpretes a feipfis difsident fecucp
difcordant.nam cum bathum reddunt fLi^nrijuj  uel idein

quod!ofephus fentiutdeHebraicarum menfurarum capacitate; cum
hinem logum icpti/An//  ucrtunt, a lofephi fen terma difcrepant*
etenim hin,ut lile tradit, capit duos ^octs , id eft duodecim fextarios:
ergo logus unum fextarium,non unam cotylam. Legis uero magi
ftri qui dicuntlogum capere fex oua, id eftliquorem fexouoru ex pu»
taminibus efFufum ,in  paru firma 8c  ftabili funt opinione.nam etiamfi
ouorum interfefimilitudoin prouerbio fit, tamčetiam gallinasouum
ouo maius eft. fed ut intelligant oua mediocria 8C  asqualia, multo mi*
nus capace quam lofephus logum faciunt.quid plura difputoCtot ma*
gnorumgallinasouorum liquor complerefextarium nonpoteft. Ifta
igiturmagiftri multo minus capaces,quamfuerunt,menfuras Hebrai
cas prodiderunt. lam Arabicas menfuras, quibus Mauri,qui A*

rabice fcripferut medicina,u(i funt explicabo.etenim his noftris etiam
teporibus,quibus Gra?c? Sč  Latina? litera?florent,p!ures medici mulo
to malunt,filudum aperiunt,libros Maurorum qua'm Graecorum ex/
ponere; fi morjpis curationes adhibent,medicamenta ab illis quam ab
his confčriptaconficere, Quoniam uero earum menfurarum nomina
partim funt barbara,partim Grasca,fed etiam ifta Arabica barbarie de
prauata, dicam prasterea quomodo ipfa Latine reddere debeat is, qui
libros Maurorum,barbare uerfos,denuo uelit uertere. Sunt autem
menfuras Arabice fere eiufdem capacitatis cuius Romana? ud Grascg.
utras uero intelligant Mauri,ex autoribus,quorum fcripta ad uerbum
de Grascis expreiferur,poteft percipi.funt etiam a?que ac illg duplices*
liauorum quidem hse.Dorach Italicum,iohein, kift, corboni, keiliatf 9
kasfuf, cuathum,falgerin. Vt autem Ouidius dicitin Laodamia,
Ilion,6<rTenedos,Simoiscp,8č Xanthus,& Ide
Nomina funt ipfo pene timenda fono;

Sicmihilibetdicere

Falgerin,& iohein, kift,corboni,cuathumq?,

Horrida funt ipfo barbara uerba fono:

Quas funt conuertendahoc modo. amphora, congius,fextariil^
hemina,quartarius,acetabulum,cyathus, cochleare * Rerum uero ari*
darum ex his funt,fextarius,hemina,quartarius,acetabulum,cyathus^
cochleare. Arabka autehjec amphora a?qualis eft Romana?, imo ipfa
Romana amphora,capit ergo congios vm.congius fextarios vi* fex
tarius heminas n. heminaqsiartarios ir. quartarius acetabula n. acetao
bulum cyathum is,  cyathus eoehkaria mi. Hanc capacitate efie meno

o i furi&

t $ 0  DE EXTERNIS J4ENSVRIS

furis Arablds Serapio &t  Auicenna docent,a quibus qua? fcriptafuhf
demenfuris & ponderibus maximam partem runtconuerfade Gr a?*
ds. Itacp doracb Italicum idem efle quod amphoram Romanam ex
his Serapionis uerbis,qua?funtinlib.vn.fuicompendrj,perfpicuum
eft.Dorachjnquit, Italicumhabet choos viir, chus unus cffc vr. acfat
Romana.nam cum Gra?cauox,chus fcilicet,fignificet congiu; & cum 1
Arabico uerbo,quod eft acfat,defignetur fextarius,ut poftca cftenda,
qui Romanarummenfurarum capacitatem cognitamhabetfacileins>
telligitdorachltalicum efleamphora Romana, alterum ucro uerbuni
adiecituthancamphoram ab Attica& Arabica propriedida diftin#
gueret, At iohein capere fextarios fex, atcp ita fignificare cogium
Auicenaidem fentiens de tribus didis menfuris quod Serapio deda*
rathis uerbis. Dorach Italicum eftiohein vm ♦ & iohein eftacfat Ro*
mana vi. Eft uero iohein,utmihiuidetur,nomen Gr£Cum,fedaMau
ris literarum immutatione corruptum. quod barbarus Auicenna?in*
terpres non reddit,Serapionis Grscceconuertitchoa,aquofluxit.

Kiftautem eam menfuram efTequam Romani fextarium nominat
item ex utrocp fcriptore intelligitur. Serapio fcnbit. Et Kift quidem
apud Romanos capitlibram unam & duas tcrtias.eftergounciarum
. AuicenaSerapionefecutus.Kift efh apud Romanos capit libra
unam cum dimidia& fexram partem. quareeft unciarum xx. Idcm
percipitur ex Serapionis & Auicena? uerbis de Diofconde expiefsis*
Diofcorides in libro tertio fcriptum reliquit de cucumere afinino. ^
fioutvc  NftfAiTgop (Ibizi. tPvoip  fisc«*/ x?  «7ixS ct»v  ,Id eft. Ra

dicis felibram accipientem cum duobus fextariis uini, maximeCreti*
ci, Serapionis interpres de eodem. Accipiatur de radice eius libra me*
dia,& teratur cum duobus Kift uini. Auicenna?. Quando decoquitur
radicis eius libra media cu duobus Kift uini. Vt uero a Gra?cis Roma*
nafextarrj uox uocatur,ita ab Arabibus Grčeča rurfus depraua*
ta Kift nominatur.Eandem menfuram Mauri acfat appellant, id uero
exiam didis poffumus conduderehocmodo. Congium Mauri nun
cupant iohein. congius recipitfexfextarios, & iohein totidem acfat.
fextariusigituraMaurisuocatur acfat. Hocuerboutitur Auicenna
libro iin.delinimentiscanicieniprohibentibus,olei,mquit,omphad
ni acfat tres.&lib. v.in deicriptione confedionisanacardina?. Aceti
acfat tres. Andreas Alpagus Bellunefis in locum acfat fubftituit kift.
& fic uertit. Aceti Kift tria. Eadem menfura dicitur aben. fcribit enim
Serapio. Aben mellis minaens.abenolei mina is. Eadem appellatur
euib, nam Auicenna inquit, Euib mellis libra? iis.euiboleiminais.in
hacautemrefequuntur Mauri Gra*cosquofdam.inquorumfenten*
tiaetiam eftFannius ut libro tertio,qui eft deponderereruimquas me
timur,explicaui.qum Gra?ciquida mina ututurpro libra, quos etiam

in

LIBER PRIMVS l<$i

in hac explicatione Mauri fequuntur, Ipfi autem Mauri, qui Arabke
fcripferunt,quod diuerfas habeantproprietates loquendi,diuerfis in*
terdum utuntur uocabulis * Corboni uero efle heminam dedarat

his uerbis Auicenna, Corboni olei funt unciac ix. corboni uini unciae
x,corboni mdlis tmciae xms,Hanc menfuram Rafis interpres lib,mi
continentistiertitphialamiAuicenntelib.iir, cotylam Grarco nomine
appellat*utercpfcribitde curationeeius difficultatis fpirandi ,quam
Graeci ik&nct  nominant.Rafis uerba funt, Poft horamdetur in potu
poft eas,pilulas fcilicet, phiala media * Auicennae ♦ Et expe<ftetur hora
una,& deturin potu poft eas media cotyla aquae mellis, Verum phia/
la menfura non eft,fed genus poculi, Keiliati autem, ut arbitrov,

manata Grdečo uerbo,quod eft quocirca Maurorum interpre

tes interdu conuertunt calicem.Rafis enim poftea de eadem re loques
iubet dare calicem unum mellis, cimi antea iufsiftet dare phialam me*
diam, Auicenna uero cotyIam mediam ♦ exquointelligimus Keiliati
eam menftiram efte quam Gred uocant T&T&p 77 >p, Latini quartarium,
utricp  propterea quod quarta pars fit fextarij, Barbarum hoc uerbum
ufurpat Auicen na in unguen to exfucds, cfj^\v7\wy  Grazci nominat,
Fenugračd Sc  ftminis lini SC  altheasalbae finguloru Keiliati unum , Et
in edegmate quodam * Granorum myrti Keiliati ms, utituretiam eo
Serapioin eiufdem eclegmatis compofitione:&Rafis lib,vn. de ftru*
mx  curatione, At acetabulum a Mauris appellari Kasfufpercipk

tur ex multis locis Diofcoridis 8č  Serapionis, in quibus de ijfdem re*
bus loquuntur, uerbi caufa-Diofcorides de ruta, t

cu/iicPo^S oQ>t> t 6> tzzrJpp.ccsps vsotici td%  sp chco,  Id eft. Letalibus

uenenis pro antidoto eft Temen eius acetabuli menfurapotum cum ui
no,Serapio de eadem, Et quando fumitur in potu ex ftmine cuiufcp
quantitas unius Kasfuf cum uino,eft medicina conferens multum me
dicinis mortiferis.Dioftorides de Pfyllio, Ad </£ 'ogvjiacptf irhyS(&'  Ae*
oumTvts fij&tfip tfnflvoij/ koti/Aois,  hocefLOportet autem
acetabuli menfura tufum madefacere in duabus aquse heminis, Sera « 8
pio de eodem. Accipiatur de eo quatitas Kasfuf, teratur Sc  infundatur
in duabus cotylis aquae * Eadem menfura dicitur a barbaris anecfune,
Diofčorides de cucumere fylueftri, vgu o <pA$icg JI o<roy Tcivtpvp bšvfcoctt
<pvt(gi9odfeicpftZy(j.K  tej ^oAkt/, Id eft, Et cortex quarta acetabuli parte
datus purgat pituita 8č  bilem. Auicena de eodem, Autde corticeeius
quarta anecfune in die facit uomere phlegma & cholera rubeam, An*
dreas Alpagus reddit hacfunefi, Serapionis interpres quarta acfaffe.

Sed cuathum eft hm 8(&'<nam  Mauri Griecum nomen Arabka bar
barie deprauarunt, cui edarn prasponunt articulum & alcuathum no/
minantdd uero perfpicuum eft ex uerbis Archigenis. quae Rafis Ara
bičeuertit,ArchigenesenimapudGalenumlib, vin.decompofitio*

o 5  ne

x6%  de externis mensvris

ne medicamentorum quac locis aftedis adhibenturdnquit, Eri A

Ttof/ ry sonati/ ris nevero 11^019  ry sojl«.*

-mj  ^T VHAt/(r£cu5 y AfaoSviucts tj tivos  oaoffcfiae <P$oiocs J l H7ro'ržy ainxs
oTi^tHTOvftržf Kvafofff^asi} TvžJap ccsMv 4 v yg*  v^to? H$TVc$c<p&y
#lg h  7^/5U <Jl&A&tJ.(ix'™y>  hoc eft. In alijs ai«em ftomachi moleftijs,
his quibus idem uritur cum exoludone,uel animi deliquio,uel appetk
tudeperdito,ex qualicuncp tandem caufa,febri excepta,aquaefrigida:
cvathos tres autquatuorabforbendos dato bis terne perinterualla.Se
rapio fic conuertit lib. vvcontinentis. Quod fi fuerit inflammatio cum
interiedione lamentabili cum febre, da i n potum ad modu trium cua*
thi cum aqua frigida bis aut ter. Cochleare denicp Mauri nuncu^
pan t falgerin* Diofcorides de fdila. qp? c/£ onfijs vfos iy  T pkiA*

Aus vujuiKAoucujoiA/l&t xAu>y britji fidpH  ovctoj <JU<flcy%v ipvi^vo

VH 5 V* 7fis>s n<xAxŠit> KS>‘Ai(ts.  Id eft. Cum una fcillse aflae parte odo fa*
lis tofti partes cominuentes cochlearium unum aut alterum damus ie
iunis ad emolliendam aluum. Serapio de eadem * Ex fcilla aftata pars
una,ex fale aflato 8č  trito partes odo.&: detur ieiuno pondus unius fal
<rerin adlaxandum uentrem. Eadem menfuradicitur fahaliel.quodex
dfdem feriptoribus percipitur.Diofcorides de fcammonio. Act[xfccuii

nm 7&>s M«iuy r TtAjojt  V

yisoyA>  boe eft. Sumitur autem pro uiribus, fummum, tria cochs?
learia; mediocriter, duo: minimum, unum. Serapio de eodem. Et
dofis eius fit fecundum fortitudinem eius qui fumit. &perfeda fit
fahaliel trium:& mediajduorum: Sc  parua,unius, Eadem quocp dici
turcoclanariuma Maurisjuel eorum barbaris interpretibus. hocau*
tem uerbum afciuerunt ex Grsecia , 8>C  ita formarut ut eflet aptunu fuis
auribus. Diofcorides de fulphure, fc(>pi8cd?vjfi  H9« <kt r$oy wyjhta*
f lV 'lfrv8&'vnmctOSO\8MV  7&> ^£TU7rW, # (liTVi  0)5 gOfllTfi ActujlcMO^Ctr.
ideft.Regiummorbum emendatimpadum fronti cochIearq menfu*
ra;uel cum ouo forbili fumptum. Serapio de eodem. Quando accipi*
turquantitas unius codanarrj 8C  fumitur in potu cum aqua aut cum
ouo forbili.Et rurfus Diofcorides de ftruthio, P>oh8& <&  «7r*7ix0ds jBč/
gijj 3 b$>8o7rvoioug  cr^ t&Krn tu>X* l *?‘*  hoc eft. Prodefttufsi,

quam iccur exdtauit:& difficultati fpirandi,quae reda fitceruice,cum
melle fumpta cochlearp menfura.Serapio de condifi, nam fic appeUat
hanc herbam. De qua fi aedpiatur pondus coclanariu cum melle pro/
uocat urinam,&: confert hepatis egritudinibus,&: coartationi anhefi>
tus,quse cogit hominem erigi,&: tufsi.Quanquam cochlearis uox no
modo eftaMaurisimmutata/ed etiam a.b eorum interpretibus &1 k
brarrjs multis modis corrupta. Arabes autem,fiue Mauri Paulum
iEginetam lecutiad hasmenfuras Romanas adijciuntduo myftra.
ouorum maius capit tertiam heminae partem i minus dimidia cyathi.

Myftrum

LIBER P RIM VS l6$

Myftrum uero Serapio uocat muftarum, quod in Gracci uerbi priore:
fyllabai/re&eefletfcriptum;Auicenna,fiuepotius Alfeir, meftarunv
quod in eadem 0perperam, atcj? hicad uerbum de Paulo ibgineta ex*
prefsit ea quaz fcripfit de pondere trium liquoru,quos unaqua£q? men
fura Romana capit. quae uerba barbari interpretis fic Latine redden*
dafunt Amphoraltalicaoleipenditlibras Lxxn.uini, lxxx. mellis
cvin, Congius olei penditlibras ix. uini, x. mellis, xms. Sextarius
olei pendit uncias xviii, uini, xx, mellis xxvn. Heroina olei pendit
uncias ix, uini x,mellis, xms. Myftrum maius olei pendit uncias m*
uini iii,  Sčfcripula vm* mellis, m is, Acetabulu olei pendit drachmas
xviii, uini,uncias n. fcripula xir, mellis, uncias m. (cripula ix, Cya^
thus olei pendit drachmas xii, uini,unciam is,fcripula im, mellis un*
cias n.drachmas n,Myftrum minus olei pendit drachmas vi,uini,fcri
pula xx, mellis,drachmas ix. Attame Paulus,8d cseteri Graeci,qui
cum eo faciunt, a Galeni (ententia difsident, ut alias explicaui,

Quin Arabes libram Sc  unciam no pondera tantumodo, fed etiam
menfuras efte nouerut.fcribit enim Serapio. Et Kift quidem apud Ro
manos capit libram unam duas tertias. eftergo unciarum uiginti,
8č  Kift Alicaticu capit libram unam 8č  mediam, & libra eft unciarum
duodecim. Nam fextarius Romanus continet uncias menfurales u ir
ginti: Atticus uero,quem ipfe nomine deprauato,cui prajpofitus Cit  ar
ticulus, Alicaticum uocat,fefquilibra, Arabes autermfiue Mauri men^
furas Atticas rjfdem uocabulis,quibus Romanas,nominanL quae At
ticaeetiamdefcribuntur,ut alibi declaraui,in totidem minores:una
amphora excepta,qu£c capit duodecim congios. Nune iterum pau
cis uerbis obfcura illuftrare oportet, & aduerfaria euertere, Habet A*
rabes peculiarem amphora,quam Serapio nominat aldorach.ea com**
prehendit libras tres,ac fere a:qualis eft fextario caftrenfi, feribit enim
Serapio, Aldorach libras tresddem utitur hac menfura in deferiptione
olei abfynthitis* Fundatur, inquit, ex oleo fefamino in pyxide dorach
unum:herba 2 abfynthrj uncias duas, Auicenna quoqj,Recipeo!ei fefa
mini dorach unum,abfynthrj uncias duas.etfi non fum nefcius Alpa/
gum id tanqua mendum correxifle, ac uertifte donach:& Hali fic feri^
bere. Sume olei fifami menas duas, oculorum abfynthrj unciam, Sed
hic quia conficit dimidiam olei partem fi heminas, quas corrupte no«*
jninat menas,intelligit Atticas,no diftentit ab Auicena & Serapione.
Cu prgterea cadus fit amphora Attica, errat Stephanus,interpres Ha
1 i, in deferiptione theriacac ubi uini Kift duo, uertit cados duos,cu fex
tarios iudebuit uertere.Na Sc  Serapio fcribit,Et uini antiqui odoriferi
acuti Kift duo 8c  funtlibrgtres: & Auicena, Etuini antiqui odoriferi
Kift duo*Omnes uero Paulu Zgineta fequuntur,qui ait. ohzt q>x?t6^t
iv lisast  W eft* Vinifalernifextarios ii*  Atdimidia congii partem

o 4 Graecs

1 (?4 DE EXTERNI s mensvris

Grasci nominant,quoduerbum Arabes de Graeco exprefte*

cuntmiftochaus. Diofcorides lib. n* fcribit decurationeadipis. 7«

&g yy^cty v.tyxiihxy, r r^iyyviodxy i  v.oavhy q$B\s cdjTKimTsi*
cuj>, f 7fts)Q.7i66 x © J  d\ MsujgosvjjMrvohv.  hoceft. Sequentidieinollam
fi&ilem,tricongialem 3 nouam,eaomniaunacumadipeiniicito.addito
autem& uinidimidiumcongium. Serapiode eadem re.Maneuero
accipeollam nouam,terream,capientem circa libras xxx.&ponein
ea adipem Sc  fpecies Sc  adde fuper hoc ex uino unu miflochaus . Hoc
in loco fi acceperimus libras menfurales Serapio rečle tres cogios Ro
manos expofuit. De fextario,hemina,quartario, acetabulo, cochleari
nuncplurain medium proferrenon poftum.in cyathi locum Auicen*
nae interpres lib. i.de regimine aquae 8C  uini fuppofuit briala.quae uox
Italica eft,& barbara quidem. nec briala menfura eft, led poculu seque
ac calix 8c  phiala * Auicennse uerba funtSuper cibum brialas duas aut
tres bibere noti nocet ei qui confueuit. Rafis de eadem re fcribit libro
xxv. maioris operiš cap. r. Quare in autumno debes potu uti fuper ci
bum^aut poft cibum in modica quantitate tribus cyathis. Libram po*
ftremo menfuralem Rafis interpres conuertitrotulum. Galenusinli
bro de uenarumincifionefic fcribit de adolefcentequioculoruinflam
matione laborabat. hs« x<pHgt8Luu liai syfur(w «q>ou^cny ivSim ai[ix ros
A/' 2 ^X 9 . y  ♦ &tcc  «/Vv/u/ ylxy &px s tfvi/uTHS . Id eft. Abftuli prima ftatim
mifsionefanguinis libras tres.deindefecunda nouem poft horis una.
De eodem Rafis maioris operiš lib. 11 , cap.u.Erat quidaiuuenis quem
minui Sc  extraxi quafi tres rotulos,& nona hora unum. Idem Rafis li*
bro quarto eiufdem operiš cap. 11 . Recipe granorum granatorum ace*
toforum drachmas xx. maftiches drachtnam unam. coquantur in ro
tulo uno aqux ufq? dum perueniatad medium. Serapio * Coquantur
cu libra aquae doneč remaneatmedietas.Exquibusfatis perfpicuum
eft libram menfuralem ab Arabibus,magis uero ab eorum interpreti*
bus,rotulum nominari. Sed de Arabum menfuris fatis fupercp dicfiu.
quaeueroiuniores medici barbari fčripferunt de menfuris, quiano fo
lum indotfta funt,fed etiam molefta 8č  putida, cofulto non perlequor*
la denicp pračter dicftas menfuras funt aliae uel Grasce uel de quibus
Grseci fcriptores prodiderunt.quas quod,ut dixi,neqj medicam eftent,
neq? Georgicae,nec hippoiatricac,non explicaui.funtuero hae.quarta*
rius Laconicus,dadix,maresicophinus,cyprus,femicyprum,modius
Cyprius. medimnus Cyprius.gabenum,De pluribus aute lulius Pol*
lux libro quarto cap. xxirr. 8č  Epiphanius fcribunt, fed de quartario
Laconico Herodotus lib ♦ v 1  ♦ qui infcribitur Erato,facit mentionem.
t/iO(JLWtxs  </£, inquit, cu/ot 7nx<xzs  ^ \$<Pohxq  isxny/v t& (jlhvos o ih
T cH[iocrh  /<$ mo  p TcTi&op 19  uj nke/hpovcp  «Ai^ 7 Xd^,

vffjLoit/V  TčTT^fT«// hetKMnCuJ,  hoceft, Singulis žiutem primis cuiufquc

menfis

LIBER i>RIMVŠ %(Sf

tnenfis infhmtis 8C ftptimis diebus utricp e publico detur uiiftima pef
fe&a Apollini madanda, Sc  farinae medimnus, ac uini quartarius La**
conicus.Quoniam uero Herodotus non declarauitillius quartarq ca'
pacitatem,liceat mihi ex his eiufdem fcriptoris uerbis,qua;paulopoft
fequuntur,conie&ura capere. fiu\XSSm dl tis  $oioiKvj(n  u$i" 7 » ePam/op,
dcjp7ri^7n^ou<rq,t rde omet och^j -ttmvc  ePuojgbtKets  H 9 « ohv  Kj?Tt/Ai;//
•ssctpidoidl cflriUHtnot TsavTvttPiePod)?.  id eft. Regibus autem adccenam
noneuntibusmittaturdomumbinae: chcenices farinteSC uini cotyla.
prarfentibus uero omnia dupla dentur. Cum enim duae chcenices efti
ciantlex cotylas,intelligimus farinam efle fextuplam uini, cum praete
reamedimnus capiat chcenices xlviii .cotylasuero cxliih .conftat
fextam medimnipartemeffe chcenices vm.cotylas autexxmi.itacp
tot cotylarum fuiftequartarium Laconicum coni) do, qui quartarius
fi fuit quarta metretse pars,ut uidetur fmfTe,Laconica metreta fere fuit
tequalis amphorac Romana?:nam tot capiebat cotylas,quot amphora
Romana heminas.attamen tanto minus capax fuit hac,quanto hemi*
na Romana capacior fuit quam Graeca cotyla»medimnus igitur fefqui
alteram proportionem habuiflet ad talem metretam ♦ Pollux uero lic
feribit, « dldloccPt^(riT^oiitlot^vivji/.ncifHSdl^a.n$rvl\9ir<  hoc eft.Da*
dix autem mefura eft fex chccnicum capax. Mares uero, fex cotplaru*.
Sed nec ldem nec alius feriptor nationem uel ciuitatem, quae his dua/
bus mefuris ufe fuerit,nominauit, Verum Epiphanius habet marem
Ponticumhocmultocapaciorem, /topas* inquit, if£i ?scq>dc usoi/

•nnsis <Pvo vcfci&iJ, h dl vefriot cujtis  , toSfc hv inc^n\} ??

tsovriKoi/  a ]{s><n fiscaiJ k hišou/c/Je&mp*  Id eft. Mares menfura apud Pon
ticos duarum hydriarum. hydria uero ipfis eft decem fextariorum : ut
fttmares Ponticus uiginti fextariorum Alexandrinorum. Pergit

Pollux. H 9 M fi>oiu)noy ocjnepco  hoc eft, Cophinus

menfura eft Bccotia ambas res metiens * id eft tam aridas quam liquiss
das, quod docet uerbis Strattis tragici poete, capit autem tres cogios;
cu Polluce confentit Hefychius, h. h lV0S  hoc

eft.Cophinus menfura eft capiens congios tres. ^ Ide Pollux feribit.

dl  outco ivpois Duruscu?  # A k  a/to tv  £, t G; § A/te,

vfoimsocf i7t7i®oct\irxwTTŠTs^l&TiAidtlifctoli.  Id eft. Cypruaut appellata
menfuram inuenies apud Alcaeum libro fecudo: 8 d femicyprum apud
Hipponadem in primo iamborum. Sed harum menfurarum capaci*
tatem Pollux non explicauit: ut nec Hefychius cypri cum inquit *

• 7 ifys oithojloii,  hoc eft. Cyprus mefura frumetaria, Veru idem

Hefychiusferibit. uidv.vvd(siiY,yjL<rv  id eft.Semicyprum di*

midmmeftmedirnni.Ex quo intelligimus cyprum eiufdem, cuius me
dimnus e jTet,fuifTe capacitatis. Sed Epiphanius cyprum Ponticutra*
dit efle duorum modiorum. ex quo fequitur femicypru efte unius mo

di)

v I

\66  DE EXTERNIS MENSVRIS

drj. Ht/TJ&s, inquit, vsaja. cujtdistsovtikjiis  lAv^ov ifci fhjtop
(tocTWi> fiodhoi divo . 03 Kkyi.'7VU W na/ oujtdis  yoiviv.toy vs^/Tc  , b di
vsa/ ocutdIs  f ts oop 7 t//v<.,(asi. &vou TV v.v vksp , f tSfo/>. v/o lxky «9

vsa/ ribali fLOc/i®'  |ts a>t>  «9» Hoc eft.Cyprus apud Ponticos men*
Tura eft ficcorum germinu modi] duo, qui ipfis dicitur efle chcenicum
quinqj,ut Cyprus fitfextariorumL,magnus enim modiuseiscft fex*
tariorumxxv. At ipfis Cypri]s,inful£eCypriincolis,mQdius eft

xvir. fextarioru:medimnus uero diuerfus.nam Salammrjs v.modio
rum: Paphrjs,quatuor&dimidij.cuius rei iterum autor eft Epiphani
us, tu.flinv©-’ 'fii/vp vsaja.  hi/7 Tjlois fiiT^envu.  k) vsa/ ubAois iBnenp  ♦ ©c rt
di  H9U HOc/hot crhv  «] H0i#$/ ctjff W Tto? dlitfg  nsa infdc fiStop vsaja. *.vn$!oi 9
fiOcfloiJ.fjLic/hjji.v©-' di vsa/ (mr is Sis  Kt/7 Tfiois cfiaqopc$, r f’l J  $ liit/ilivop Ost
hx(dwi, i)yvp Hsvscbjnoi,  tu ny/Tt iioMtop i^Vot.nacpioi di  KS« aoAot  Tt<r
ovcf (up vlivanj[ioM(ei>tfh?Y  /uTfScn. Id eft, Medimnusigiturapud Cy*
prios 8>C  alias gentes cum metiutur in ufu eft. funt uero aliquot modi|
tritici uel hordeijut fit modius Cypri]s xvir. fextarioru, Medimnum
autem Cyprq diuerfum habent.Salaminij quide,fiue Conftantq,quin
que modiorum:Paphq uero & Soli] quatuor & dimidtj.

Sed gabenum eandem quam acetabulum habet capacitatem,fcribit
enimHefychius yot)^x^blv^xqx\iriTjv^hlx,  hoceft.Gabena,ace^
tabula uel tryblia.uerum quac natio hanc menfuram ufurpauerit, non
declarat,ut nec Feftus Pompeius oluati] modu,cum inquit.Oluatium
Antiftius Labeo ait efle menfura: genus, Idem deniqj Epiphanius
multorum praeterea uaforum,quaefuntin facris literis,capacitatem ex
plicat.ut haec funt.Campfaces,tryblium,alabaftru,cyathus. Sed cam*
pfaces non omnibus eft unius capacitatis. etenim alqs continet fexta/
rios xii.  altjsim. tantu. k x(jl^h 9 ,  inquit, \idlxrs  ftsto// vV^rs ^7
T Hirgop. odi 7x0  tj A/a \y>i(ix<&&s naft^dK^s Tcasa/oop (fti  |es (ay*  Id eft.
Campfaces aquae duodecim rextariorum aquae eft menfura. at Heliae
paratus campfaces quatuoreftfextariorum, lxx. autem interpretes
lib ,m.R.egum cap. xvii,  uertunt hxix~Ikkh $. fedHieronymus

lecythus. eft uero Am<t/0© u '' uafculum, in quo oleum uel unguentum
continetur. Sed alabaftru Sc  tryblium uafa,ut ipfe fentit, eiufdem
funt capacitatis.fcribit enim. a\d/,xsfoy  /45V {jihivcp

\ooj 9 y  A/rf«//t Aa/V, y> di iitrgop  f *s<y r viniav.  hoc eft. Alabaftru
unguenti quidem uafculum eft uitreum, quod capit olei libra: menfu*
ra uero, quae recipit dimidiam fextarr) partem. Vt autem unguentum
tanti preči], nimirum trecentorum denariorum, quod mulierin do*
mo Simonis leprofi fuper caput Iefurecumbentis eftudit,non plus pe
penderit quam libram,tamen pyxis lila unguentaria non fuit ex uitro,
fedex alabaftritemarmorefacfta.quocirca Horatius,quiaidemmar*
mor etiam onyx appellatur, fcripfit in odis:Nardi par uus onyx eliciet

cadum

LIBER PRIMVS \<$y

čadu  niSed  Tftz§A/o//, inquit Epiphanius, b^ujla<poy frki  t Oj  ocenp
vri Tffccfo^is.viurv  3  f*S 2 r 7» niv^op l^&^sns  6  ccM$cwc(hivos divo  A/rf
<?<$£< oAkh// $ to  , Id eft , Tryblium acetabulum eft quod ad fi>
guram attinet, aut catinus. quod uero ad menfura pertinet dimidiam
lextarrj partem capit.at Iextarius Alexandrinus duarum librarum old
pondus colligit. Huius autem fextarrj AIexandrini dimidiam partem
capit cotyle hippoiatrica, de qua in alterius operiš libro fecundo dixi»
Sed uafe quod exponit Epiphanius,utuntur iacreliterg in libri Egrefe
fus ex Aigypto cap,xxxvn.ubi rnj^ nominatur.iduero L^xdnter
pretes^o-gA/u/zuerterunt. utibide rp^sia ki 'jk8o^  de cuius capacitate
idem Epiphanius fic fcriptumreliquit. uvctSog $isov , [im*

Aty<f TVS  hoccft.Cyathus eft fextafex tari) pars*

menecoth autem feriptura nominat cyathos«Sed reuera cyathus fex*
tarrjs pars eftduodecima, heminaiuero fexta, Vtrum uero uafeulum
hoc Hcbraicum eiufdem fuerit capacitatis,cuius Graeca menfura, quse
HuctO©-'  uocatur,an maior nefeimus. Hydriac etiam capacitatem Epi
phanius, cuius uerba fupra citaui, explicauit: elenrj uero Hefychius,
tA<jvi@E, inquit,ir^ 6 i£)// X C0 S*l'  7 z>//, Id eft.Elenius uas capax quar

tarrj, Hefychius enim 'rt.TRfpp uocat menfuram capacem dimidite
heminse, eandem uero menfuram Latini quartarium nominat: utricp
utetia antedixi, eadem de caula, nempequod quarta fit fextarrj pars*
At TtTOfr#' etiam hgnificarelibrae quartam partem, quam Latini
quadrantem appellant,ut TfiTp tertiam,fiue, utrjdem Latini Ioquun
tur,trientem;& lv.Zy  fextam,fiuefextantemlibroquintoDe mefuris
Grtccis abhinc annos fede€im,cum primu eos ederem,explicaui.Nec
mihiignotatuncfuerunthaecuerbaDiofcoridis, qua? funt m Iibello
De meniuris 8C ponderibus Grabce conicripto. T b§vficc<poy  , 07rd^ (ftz
TiivtfTy  jlptc/Ans . 6  v.voc.8 ©^, ‘o7fdp ){$tv?\.hs.  hoc eft, A^

cetabulum quod eft quarta hemina: pars ♦ Cyathus uero, qui eft fexta
hemina? pars,Sed Diofcorides ifte,ut etiam ali),quartarium fineappo
fitione alterius uerbi TcTOfT// nuncupat.a quo Diofcoride,culibrum
primum De Romanis mefuris fcriberem,teftimonium fumpfl Tvrap
Ty  efte talem menfuram, Acetabulum uero idem ideo dicit quar*

tam effeheminacpartem:cyathum fextam, utdeclaret earum menfura
rum capacitatem, Itacp Tvrapr/', fifignificat libra? quadrantem, ne
mo feriptorum ufurpatnifi proxime feceritmentionemlibrae,uelfic;
feripferit r Tc.TKpry  A h pccs.  ut 7 »« 7 »//t**  AiTf*s,7» Tfmy<$KU

TguSt  Similiter fi 'nivcpTdi/  quartam alterius menfuram partem Ognili*
cat,eam menfuram feriptores adijcere folent, quo modo apud Galenu
lib, 1  x, de compofitione medicamentorum fecundum locos Icodotus
feribit $ocf l Ji'V  kj>ti/An<?  Tč*n*p mp.TVTtsi xvxdoy ot$,  hoc eft. Rofaceihe
minae quartam partem,id eft cyathum unum 8c  dimidiu, nihil necefle

habeo

habeo hicafferreuerbaSerapioms, quasfunt apud eundem Galenum
in libro fecundodecompolkionc medicamentorum fecundum gene*
ra: nec Apollonij , quae funt in primodecompofitionemedkamen*
torum fecundum locos, quod ea pofui in alterius operiš libro fecudo,
qui eftdemenfuris Graecis.Siuero TcTCefroi /dedarateam menfuram,
quam Latini quartarium appellant, pleruncp folitarium , & non cum
fextario,cuius quarta pars eft, coniundum ponitur.ut ab eo ipfo Dio
(čoride, cuius fupra mentionem feci,atq? ab Hefychio d>C  cum ait Tc*
T&pTta, {JtATfcp t&i> Vff&p  * Id eft* Quartario,menfuraliquidarumre*
rum,& cum eleni) capacitatem explicat*

^GEORGII AGRI-*č

COLAE DE EXTERNIS

PONDERIBVS LIBER

fecundus*

Enfuras externac muka: Sč  uariae fuerunt, pondera
uero memorie prodita, pauca:quanquam regiones
diuerfsefimiliter diuerfis ufasfunt. A:gyptiaquide
funt tria,talentum fdlket,mina Alexadrina,drach*
ma: Syrium unum,minammirum Ptolemaica:He/
bralca quatuor: Arabka plura,quaetanien maxima
partem Romana uel Graeca funt * Byzantium pra:*
terea talentum & quaedam alfa pondera funt.Orfus auteah gyptrjs
iterum de fingulis dicam. Talentum uTgyptiu pendit libras o&ogin*
ta.cuiusreiautoreftPliniuslib. xxxni t  cap. m. Ouaui&oriaCdeG^
ro loquitur) argenti quingenta millia talentorum reportauit, 8c  crate*
rem Semiramidis * cuius pondus quindecim talenta colligebat * talen*
tum autem iEgyptium pondo lxxx * pendere Varro tradit.

Mina uero Alexandrina eft unciarum xx, id eft drachmarum clx
ut libro v.qui de ponderibus Graccis infcriptus eft,fukus explicaui.

At i£gyptiadrachmaobolu pendit. fcribit enim Cleopatra. <J}°cty
UH cfli.  K9« bfltoVUJJltog & 7 VU CUyV 7 jJlU\tH. yj71g  jfež <p)

uHm^g djpu.yji.iig , uyvG: ofiohojf. a.  hoc eft. Drachmae autem nomine
appellatur etia alia Jc.gyptia*qua: fexta pars eft Atticaedrachmse unk
cum obolum pendens. Sed mina Ptolemaka,quae Ptolemaidi ur

biPhoenices fuitpeculiaris^duabus undjs leuioreft quam Alexandri
na.etenim pendit uncias xvnn de qua eaderti Cleopatra. « rifoMnui*
c. ^oji^cavcv AJL Ž)6oAy2c»f^,

ec

LIBER SECVNDVS i6}

Hladit* s id eft. Ptolemaicaminahabetunciaš

xvnr.drachmas cxliiii,.  fcripula ccccxxxir.obolos DcccLxinr*
lupinosMCCxcvr.filiquas iiDXcir.aereola vidccccxii.  Quinetiam
Diofcorides in libello de menfuris & ponderibus minam Italicam ha
bet unciarum ododecim: qua fi quondam magna illa Grasciajta*
lise pars, non fiat ufa, qui Itali eam ufurparunt ex nomine, quod nu<*
dum ponitur,non poflum augurari* Diofcoridis uerba funt.
mJI J\ e twu  /trA/un^ , v^iccg ih, TtsTcsi  A/Tf «.[) [dctp H^dcretap . cfaot^iiag
dl ffifl,  hoceft. Secundum uero ufum Italicum uncias habet xvrn* id
eft felibra: drachmas ckliiii.  Sed quia,ut Cleopatra tradit,idem pon/
dus habet mina Ptolemaica,quis coiedura dud poflet ad fufpicadum
a Iibrario aliquo ex uoce Ptolemaica Italicam fadam. At Hebrai*
ca ponderafunt haec. fiue,ut etiam

profpiciamus his qui neliterarum quidem Hebraicaru figufas habent
cognitas.cicar fanduarrj,cicar c6gregationis,mina,fecelgerah. id eft.
talentum maius,talentum minus,mina,ficlus, obolus. Cicar autefan*
duart) pendit minas c. cicar congregationis minas l.  mina ficlos lx,
ficlus ille fanduarrj geras xx, quia uero ficlus pendit femunciam,mi
na pendit libras duas cumdimidia: cicar congregationis, libras cxx,
cicar landuartj,libras ccl.  gera autem quoniam eft uicefima ficli pars
pondus habet oboli Attici&:quintaseiuspartis. Haecomniarurfus
teftimonio faeraru literarum & Iofephi acaliorum confirmandafunt.

Itacp cicar fanduarrj efte c, minarum Iofephus libro tertio antiqui*
tatum ludaicarum capite leptimo dedarat his uerbis. vrfoerco

7TDP dl cp)  Tfflt7r(^«S, 7to72fps T <.T%otMl'pa rpi^(V 'nhncrlop,

'isctrca Xvyyidwy^(rov socdidpi^ovcrtttivus

u^ccTp  . tj&pcuoi l&v ngfavcrtp xiy\ctfdb,eis dl t\w  tW«wK«^ {x^'nK^ctha
7\6pbop yAuiasxp crnixodv& 'mhctvTP*  hoc eft. At e regionemen^
fiepropeparietem,quifpedatad meridiem, collocatum erat candela^
brum ex auro conftatum, inane, pendens centum minas. quod pori*
dus Hebrcd uocant cinchares. id in Graecam linguam conuerfum fi*
gnificat talentum. Hoc uero magiftri appellant talentum fanduarrj,
nos etiam maius pofliimus dicere. Sed cicar congregationis, quod

alrj uuIgarenominauerunt,eftequinquaginta minarum ex capite tri*
cefimoodauo libri egreflus ex Agypto intelligitur, ubi fieferiptueft.

c^srv 5>y-D3?n fcaVTsrjinVpiša Vptsn sv*vrrfi pa
i r—rit-cn wsm tzrE&K r—i&bvD^  —c t-pNia

. . mt  .. - -r  V S V v •• •• %

Hoc eft. Argentum autem cenfuum coetus centum talenta 8c  mil*
lefeptingentiac feptuagintaquinq?ficli lecundum fidum fanduarij.
dimidium pondus pro unoquoqj capite,hoc eft dimidium ficli fecun*

n dum

• l7 o  de  externis PONDRRIBVS

dum ficlum'fanduarrj pro omnt qui tranfibat in numerum, a filio ui*
ginti annorum&fuprapro fexcentis millibus ac tribus millibus, 8č
quingentis quinquaginta. Etenim fi fuerunt hominum fexies cen*
tena & tria millia quingenti&: quinquaginta, atcpfinguli contribue*
runt dimidium ficlum, contribuerunt liclorumter centena millia
mille praeterea feptingentos feptuaginta quincp. fed quia fcriptura d i*
cit argentum cenfuum ccctus fuifte centum talenta & rtiille feptingen
tos feptuaginta quincp Oclos, fequitur ut centum talenta efficiant ter
centena millia ficlorum, atque ei rurfus confequens eft ut unum talen
tum efficiat tria millia ficlorum ♦ cum autem mina Hebraica fit fexagin
ta ficlorum,cxtribus millibus ficlorum calculis fubdudis oriuntur
quinquaginta minas.quotfane minarum fuittalentum hoc congre*
gationis, ita didum quod id ipfum tanta multitudo hominum, nimfi*
rumfex millia,in communecontulerit. quinetiam minus dicimus,
quod alterum duplo quam hoc fit grauius . accedit eodem etiam ma*
gifter Salomo ♦ nam & talentum utrunque cognouit, & rede dicit ta*
lentum fanduarij duplo maius efie quam talentum congregationis,
quod ficlorum tria millia affirmat habere.

At minam eflfefexaginta ficlorum & ficlum uiginti gerarum Eze*
chieldocetcapitequadragefimoquinto.

ta V man numm miren Hoč

eft. Etfiduseft uiginti gerarum. uiginti ficli, quinque & uiginti fi*
di, decem Sc.  quinque ficli minaerunt uobis. Quoniam uero hi nu*
meri in unum colledi efficiut fexaginta,fatis intelligimus minam He*
braicam efie fexaginta ficlorum. Siclum autem non folum Eze*
chiel affirmat efie uiginti gerarum, fed liber egreftus ex iEgyptoca>
pite xxx. Leuitici capite uicefimo feptimo: numeri capite tertio:qui*
bus in locis omnibus '&y $'d  Id eft fidus fanduari) dicitur

efie tot gerarum. Siclum uero Hebrad nune pronunciantfche*

kel, a Grascis, quos fequuntur Latini, nominatur, eum au*

tem penderefemunciamex Iofephi uerbis perfpicuumeft,qucefunt
Iudaicarum antiquitatum libro tertio capite decimo. tdTc.

itdfOiffKS isaKiiJ &o-cpofot.y cri/T '^oo-iTvc^ 4i<r<p<Šp&y (ringov ? t{g:b*

uo(iicr{i(xi[!>%cdc»p  a// aifiKas Jlgoc^fiag

cvcgcts,  Hoc eft. Cum multitudinem hominum congregaflet,im*

perauit rurfus ut finguli contribuerent dimidium ficlum. Siclus uero
Hebracorum nummus pendit quatuor drachmas Atticas. Etenhn
tot drachmarum numerus femuncuE pondus aftequitur& ex§quat*

Idem fentit D. Hieronymus libro primo commentariorum in Eze/
chielem prophetam. Siclus autem,inquit, id eft ftater habet drach*
mas quatuor. A Iofepho & Hieronymo non difsident Hebrad le*

gis

LIBER SECVNDVS l?l

gisinterpretes.aiuntenim ficlum pendere grana hordei trecenta ocftu
aginta quatuor. quot grana efficiunt quatuor drachmas * nam cum
fcripulum, ut tradunt Arabes, de quibus Iudasi medicinarti fuperio*
ribusfeculisexprefterunt,grana hordei pendat uiginti quatuor,fe*
quiturut drachma pendat leptuagintaduo i  quatuorUero drachmas
cc clxxxviii, fedipfide tantogranorum numero detraxerunt
quatuor; uel quod ratiocinando aberrauerint: uel quodcum  quatu*
or drachmas ftatera examinarent, ha: ipfte plura hordei grana non pe
penderint: uel denicp quod cum tot granorum numerus his Hebraic
cis literis notatus eflet n®"® finiftra poftremae literae pars fenfim
euanuerit,altera fimillima n dimidia: parti reliquae, quse defignat
quatuor, remanferit* Quia uero fexaginta ficli efficiunt maneh,
quam Grabci, Hebraeosimitati, Latini minam uocant, erit

maneh fiue mina Hebraica librarum duarum & dimidias * quod etiam
traditlofephus Iudaicarum antiquitatum libro decimo quartocapite
duodedmo, AH 9 U dloMOp o?scr<pvfH7\a. r fy ygv<ryy pLV&p
r T%;ct;>j)cr'itoy m7ioiH[iysHy , h  A (iva maf tj fuy i<y&Ah$oiS dvougiHid*
<recty * Id eft. Abftulit etiam ( CrafTus fcilicet) auream trabem folk
dam, ex minis trecentis conflatam.mina uero apud nos pendit libras %
duas & dimidiam * Quoniam autem talentum minus eft quinqua*

ginta minarum, confequitur ut lit librarum centum uiginti quinque.
quot libras ei attribuit Epiphanius, qui fic fcribit. tkAco ?roy frti  7 »
i/TTČpfiahAop ssk p socdpLOupbop px§oy,y §1 3  t Tur^itrpLop  fkfc AiTgfc// V7ray*
■)<&.  Hoceft,. Talentum eft menfuraquasfuperatomnequodpon/
dus examinat. fecundum autem librae rationem centum uigintiquin*
que librarum exiftit»quanquam Epiphanius non de minori talento,
{eddemaioriIoquiuidctur. Rurfus quia talentum maius, utloie*
phus fcribit, eft centum minarum, fecjuiturut fit librarum ducenta*
rum quinquaginta * At ficlus cum fit uiginti gerarum > quos num«
mos Graici ofrofavg  uertunt, penditgera obolum Atticum &quint
tam eius partem. Ponderum autem grauitate dedarata facras

Hebneorum literas his ufas fuifte more inftitutocp meo oftendam or*
fus a talento. Cicar non modo Iofephus Graece reddit TaAai >rp,

led ante feptuaginta interpretes * quos D  . Hieronymus iecutus Lati*
ne couertit talentum * ut libri egreftus ex i£gypto cap ♦ uicefimo quin
to. • rAsn 30  Va n« nrk rr©yy *rinu ant asa Id eft ♦ Ex talent

to auri puri facies illud, cum uniuerfis his. loquitur autem de candela
bro. Septuaginta fic transferunt, ttcA cu/TP J&vmov  tfctidttfou 7rowtr<js
•sscojtvc  cnufljH rrmTVi.  De quo cartdelabro cum fcribit Iofephus ci*
car talentum fignificare dicit: ut fupra explicaui. Hieronymus cum
eisfacit. Omne 3 inquit,ponduscandelabri cum uniuerfis uafisfuis

p z  habebit

x y.X  DE E X TERN IS PO NDERIB VS

habebit talentum auri purifsimi. Et Zachariae capite quinto.

rnay ")33 nsnj Hoc eft. Et ecce talentum piumbi ferebatutV
feptuaginta. hsu  /Vlov ’vxh.cu/?y  ^oAijic/low foySjjey  , Id eft. Et
ecce talentum piumbi quod eleuatur . Hieronymus. Et ecce talent
tum piumbi portabatur * Maneh Grseci, ut dixi, uertunt
Romani minam. quaeuocabula tantam habent literarum cognado*
nem, ut Grascum ab Hebrsco, Romanum a Graeco fluxilTe uideatur,.
hoc uerbo pro pondere utitur Iofephus, quem tanquam teftem fupra
citaui ♦ idem ponit Machabeorum liber primus capite decimo quarto»
fiiTK TKuivt  amssAt <rificcy vov{i(wioy šs fafiltu '<-yoy'Tot'kcjji^a

c^y ntyoi\luu ‘dforijig (tvu>y &s y> sti<rou v^s>s cdjrovs  t IZj  <rvimcL*

X‘ a l>*  D. Hieronymus. Pofthascautem milit Simon Numenium
Romam , habentem clypeum aureum magnum , pondo minarum
mille, ad ftatuendum cumeis ibcietatem. At fecel, quod ludsei

his noftris temporibus pronunciant fchekel ut dixi, & quod feptua*
■ginta&eos fecutus Iofephus conuertuntGnAos’, noftri theologi etia
ficlus,ex quo apparet ueteres legifte ficefno fecel, multo minus fche*

kel. Grasci, qui abhorrentauoceperegrina, poftuntreddere Ter

q 'rgK<l [ fxyjxjt>V,  Romani femunciam. hoc pondus ufurpant facnelite
r ?  numeri capite feptimo. flJjtfiaTMeu o v fby? rrarearn*? lia*)?}

npann«Hoc  eft. Etmunuseiusca*
tinus argenteus unus centum & trigmta ficlorum ♦ phiala una argen*
tea feptuaginta ficlorum fecundum ficlum fančluarrj. Septuagintain*
terpretes. v Siegop <u>?0  'Tgt/ŠA lop ctyyv}ovy'\p  4  t &<xhs‘jtvc  «sa tyn*
Toy  oAhn <?/«Ah plet cfyyv<joč ifiSofiHHji/m <rU\oop, t($TOi Ty <rta

nAsp 7 >y č>cyicy . Id eft. Etdonum eius catinus argenteus unus, cem>
tum 8C  trigmta (ficlorum fcilicet) pondus eius. phiala una argentea
feptuaginta ficlorum fecundum ficlum fanftum. Hieronymus, Obtu
litacetabulum argenteum appendens centum triginta fidos: phialam
argenteam habentem feptuaginta ficlos ad pondus fančluarrj. Gerah
deniqueGraeci ojlo^oy,  & Latini etiam obolumuertunt. isquoque
uidetur pondus fuifte: tametfi hoc ipfum faeris literis confirmari noti
pofsit. nam Hebraei cum res paruas ponderarent id genus oboliš fine
dubiofuntufi.

Nune accedamus adtertiam partem rationis inftituta?. Talent
tum congregationis eft, ut dixi, minarum Hebraicarum quinquagin
ta. pendit enim ficloru fanftuarrj tria millia. quod ex capite xxx viii>
libri egreftus ex Aigypto percipitur. fed feptuaginta interpretes quia
putarunt ficlum pendere tantummodo duas drachmas Atticas,dimi*
diominus qua'mreuera eft, talentum congregationis conficiunt.eo
rum uerba funt haec. ctyyvfiov KQ<xjf motive, isafoi vnirKtmik*

VOop

LIBER SECVNDVS 173

ptopvb£f&p p (rvvxycoyu 2 , Ujgrop -rcth.cunvt  hs« ^'Aio/ ivjavjmoi vsii
ifiJlonHHsvm 7twTc  cr/RApi; c/l pria  to HupaM i> ypt<rv  'ifl <mA9«
Hg.T%y>p criM?\9y Yp oiyiOp, 730(20 Trenemof<fb6p!b/(&’ tGj  imcrM^ip <&P

&K9<n iT0V9  H5U tTTCLVto &2 TRS i§H1U)UTVC pLV&Oiflocg  , K 9 U T0t<y_iA/ot/ff 7Ttt»7K

Kpcriovg 7iWTH\ij)VTvt , Hoc eft. Et argentum quod contribuerunt uiri
coetus luftrati, centum talenta,& mille feptingenti feptuaginta quincp
ficli. ut fingulum caput daret drachmam unam, dimidiam fcilicet ficli
partem, fecundum ficlum jfandum ♦ omocs qui tranfierunt, dum Im*
ftrarentur, abeo quifuit uiginti annorum 8 č fupra fuerunt fexaginta
myriades tria milliaquingenti quinquaginta. Nam calculis fubdudis
iterum confequitur utunum talentum cfficiat tria millia didrachmo*
rum, fiue mille quingentos ficlos «. quot fidi efficiunt tantum modo
quinque&: uiginti talenta* Scdipfifidum (fl/c/lfa^fiiop penderepu
tarunt: ut etiam reddunt, fiquando reddere ipfis placet * quae res ge*
nuithuncerrorem * inquem opinione feptuaginta raptus Epiphani*
us fi de talento maiori loquitur,ut loqui uidetur propterea quod etiarri
ipfe putet ficlum pendere duas drachmas, a?queacfeptuaginta inter*
pretes defledit de uia, Quod uero ad minam atti net magiftri Iudgo
rum, qui legem interpretantur, rede d ficlos afsignatit fexaginta. id
enim ailerit propheta, per quem iftis non licet difcederein aliam opi*
nionem* Veram parumconfiderate riala ideftminaabeisnomi
natur etiam ano’’id  eft libra ♦ quod uerbum de Graecis, qui ipft
quoqj A/rf«: folentdicere conuertunt.etenkn libra eft fidorumuk
gintiquatuor, fiuedrachmarum xcyi* mina uero Hebraicaficloram
iexaginta, fiue drachmaru ducentamm Sč  quadraginta.etfi enim du/
plicem libram habent magiftri, Hebraicam, qua£ pendit ficlos fexa*
ginta, 8 č dequafcribitDauidKimhus:atcpalteram Grgcam,quceperi
dit ficlos uiginti quinq?,ut tradit magifter Salomo: tamen utraque re*
dius nuncuparetur id eft mina: illa propter autoritate facra*

rum literarum: hxc  propter Grjecorum confuetudinem loquendi. a
quibus Grsecis magiftri minorem libram fumpferunt, etiam uiginti
quinq? ficli efflciunt centum drachmas.quot drachmarum Attica m k
na eft, non libra Romana dtaque magifter Salomo nihil necefle ha*
buit fčribere talentu congregationis compledi centum & uiginti mk
nas Atticas, quas iplelibras nominat: cum potuiftet fčribere eiufmo
di talentum continere quinquaginta minas Hebrads ufitatas. At Es*
piphaniusquilegitin euangeliftalibram redefcriptumreliquit*
A/rpžt dkngfivo vyyicu y Ji ov^tcc SOZTVpotS <Pvo  * o čil SX*

thp  Vj[dcrv i-$j/ 6^7p  , ’()(& cPvo.  Hoc eft, Libra

duodecim eft unciarum i  uncia habetduos ftateres» ftater quidem eft:
dimidia unciac pars ?  habet uero duo didrachma t  Sed quod idem Epi*«

p 3  phaniuš

»74 DE  EXTERNIS ponde-ribvs

phanius errauerit in fido, fatis indicant h ase eius uerba; chfcgdh  At
yiTCU.  H0U HS<ftf>cd/THQi  Tvraf tel  <T^ i)(U<rv dl  Tol

efluo d i fxx^s  4  ^ y^f ^)y ocs  °yd'°ot >  « d • b^AeJT> <fi  oAhh
^  o^' 1 ® sotSiiž*  id eft* Siclus,qui etiam quadrans dicitur,
quartaunciae,dimidia ftateris pars eft, duas pendens drachmas, nam
drachma eft uncie pars odaua.uocabatur autem holce etiam drachma
eiufde ponderis.Etenim ficlus non eft quarta,fed dimidia uncias pars*
pendit enim drachmas quatuor, ut lofephus memorias prodidit, Sed
ipfe Epiphanius fequitur feptuagintainterpretes,qui intens

dum conuertunt Nec minus Epiphanius lapfus eft

per errorem cum ficlum dici feribit quadrantem* ut enim quadras fue>
rit quarta uncia? pars apudHebraeos, eratasreus nummus,ficlus uero
argenteus * In errore etiam uerlatur D. Hieronymus cum feribit in
quasftionibus Hebraicis in Genefim bace♦ quod in hoc loco

pro didrachmoferibitur femuncia eft fecel uero, qui Latino

fermone ficlus corrupte appellatur,uncias podus habet* nam uncia eft
odo drachmarum,non quatuor: femuncia, quatuor,non duarum, ut
ipfe falfo putat* fidumenim in alijslocis rede affirmat eife quatuor
drachmarum, ut hic etiam rede dimidium, Mg Sed cuius
ponderis fucrit ficlus alter, inter quem & ficlum ianduari),quem iccir
co toties ftcrasliter£erepetunt,fuitdifcrimen,easdem non docent, nec
lofephus explicauit ♦ uerum Salomo interpres librorum ueteris tefta*
med dicit ficlum faerum ad profanum duplam habere proportionemt
ut file fit idem quod Grascis TW§«</lf , hic idem quod
ftep,  At Arabum ponderafunt hasc* manes, rotulus, faeros,

fextarium,aureus, darchimi,garme, onoloffat, danich, Kirat, Keftuf.
id eft,mina,libra,uncia,femuncia,denarius,drachma, fcripulum,obo*
lus,lupinus,filiqua,a?rcolu:& prastereagranum * Mina autem pendit
uncias xvi. libram uero diftribuunt in duodecim uncias * unciamdi
uidunt in duas femundas, in fepte denarios, in odo drachmas* drach
mam partiuntur in tria feripula, feripulum rurfus fecant in duos obo/
los: obolum, in fefquilupinum; Lupinum, in duas filiquas: filiquam,
in duo asreola:asreolum, in duo grana* Ita fe habent pondera, qui<

bus Arabes utuntur. ea uero funt partim Romana, Graeca partim* de
quibus omnibus dicam fingulatim. Manes quod minam figni*
ficat,abHebrasouerbo,quodeft TWa uidetur fluxifle, certeAra
bicauocabula permulta Hebraicis naturali quadam cognatione iun*
guntur* quod memini Iacobum Mantinum Hebrasum Bononisc mu
hi narrare,cum abhinc fex & uiginti annis Arabicas literas,& quidem
interdum mepraefente,difceret ex Baptifta Leone,ni fallor, Tunifens
fi* is Afer aLeonis x*pontificis Romani triremibus captus,ex Mahu

metano

, Liber secvndvs 179

snčtano fa&uš eratChriftianus.fedredeoadminam.Eam Arabes dii
plicem effe tradunt: alteram uiginti unciarum, alteram fedecim, fcru
bit enim Serapio,Mina Romana eft unciarum uiginti,mina Alicatica
Sc  Baiaria eft unciarum xvu Et Auicenna Serapioneimut fatetur, fe'
cutus.Mina Romana eft unciarum uiginti,mina Alanthalita Sc  A±gy
ptia eft unciarum fedecim, Quae iterum funt conuerfa de Grcccis,
etenim apud Paulum i&ginetam fcriptuni in libro feptimo eft ♦ u^uvi
h kil/HN  hqu <tiywnj'iot  / 0 , is* naužil fa{JM'Lnufo. n*  Id eft. Mina At#

tiča Sc  Aigyptia habet uncias xvi, mina Romana uncias x x. Eft ue*
ro ea mina,quam Paulus uocat Atticam & Algyptiam,medica: quam
Romanam > Alexandrina, Sed reuera Attica mina duplex fuit: ue «
tus, drachmarum feptuaginta quincp: noua, quam etiam medici ufur
parunt,centum.Medicam uero proprie didtam, quae eft drachmarum
cxxvm. Paulus iccirco Atticam uidetur nominafte, quod Grzeci me
dici,maximeuero Attici, ea ftntuli: fimiliter i&gyptiam, quod iEgy*
ptrj medici: exceptis A!exandrinis,quipropriam ufurparunt,^ qui
dem eam quam appellat Romana, fed qua de caufa conrjcere non poli*
fum, Vefum manes efle minam exDiofcoride8d Serapione, quieius
uerbauertit,poteftintelligi.Diorcoridesfcribitdeuinorcillitico. htt
crK/M^s 1  y/Tc.T/iu[ty/HS  H9u Mi(gi8(Xf/j.s/VHS &S yh<ftKV9

n%'T%H r T&)iTothivJi) t  Hoc eft. Accipito fcillae concifse oC purga*
tzc minas tres, acimmittito in mufti boni amphoram Italicam. Sera*
pio de eodem uino , Accipitur fcilia SC  mundatur Sc  inciditur, Sc  acciV
jpiuntur ex ea tria manes.&T prorjcitur fuper eam ex mufto bono Italize
amphorauna. Item Diofcorides de aceto fcillitico, 7ux.&(*>y p-vfcp P^ a P
lf\cujcp) g  |(s as o^ovs iji . Id eft. Accipe ipfius minam

unam,ac immitte eam in duodecim fextarios aceti acris. Serapio,Sli
matur quantitasunius manes, &prorjciantur fuper eam duodecim
Kift aceti. Rotuli autem nomine, quod defignat libram, his no*

ftris  temporibus non modo Arabes utuntur, fed, ut mcrcatores no*
bis narrant, etiam incolze Alize minoris, Syri,i£gyptij, Afri,Mauri,ae
plures alrj. Rurfus uero Paulum iEginetam imitatur Arabes. is enim
fcribit. 1 £. Serapio. Libra eft unciarum duodecim, Sedli*

bramappellari ab Arabicis fcriptoribus rotulum intelligimus ex Ra*
le SC  Auicenna. Ule fcribit libro cotinentisduodecimocapite primov
Recipeftaphifagrizerotulum unum. Auicenna libro tertio cap.de epi
tihematibus Sc  emplaftris ad ifchiadicam: Staphifagriaelibrauna,

. At (acros unciam dici ex Serapione Sc  Rafepercipimus. Serapio
delicio. Quandobibiturexfru<ftueiusfacroslaxatphlegma. Ra H s
libro continentis uigefimofecudo. cap, eiufdem numeri.Et fumere de
frudu eius ad pondus uneiae unius laxat phlegma aquofum*

>.. P 4  Sed


X 7 t  de externis ponderibvs

Sed Iextarium efle femunciam dedarat his uerbis Serapio * Libra
eftunciarum duodecim&mina Romana eftunciarum uiginti, Et
tnox, Mina eft fextariorum quadraginta,libra eft uiginti quatuor fex
tariorum. fextarium igitur dimidia eft uncia. Deindeidem fcribit.Sef
xtariumeftdrachmarumtrium<3cdanic ims.autaureorum ms*
Aureus autem ipfis Arabibus lignificat denarium,quod ex Auicen
naperfpicuum eft,quiSerapionemfecutus ait* Aumius &andanikis
eft unda una: & unaquaeq? earum eft unciarufn feptem.nam undam
conftare ex feptem denarrjs in alterius operiš libro quarto explicaui»
Darchimi uero quod Hebrei medid !} nominant,eft Grg
cauox abutrifcpliteraruimmutationecorrupta.eftautern

odaua unciae pars ♦ at Serapio propterea feriptu reliquit, darchimi eft
aureus unus, quod interdu drachma ligni ficet denariu apud Arabes,
ut etiaapud Grgcos. Sed darchimi efledrachma hinc intelligi poteft:
Paulus Zgineta &ignotus Grascus feribunt, o \ujx8<&‘  oAuas /j&. t {il
U fo?izOs%oi>  oAuass* Hoceft.Cyathus drachmas pendit xii,myftrum
minus fex. dedarant uero pondus olei quod capiunt ha: menftme.Se*
rapio & Auicenna ex fententia Vigilis.Cyathus olei eft darchimi xii«.
myftrum paruum darchimi fex* Qiioniarn uero 6 Axn  interdum li*
gnificatdrachmam, eam uocem fimiliter deprauarunt Arabes, &alki
uocarunt* Diofcorides de pino. hthcuhsIs  tc2// qvtoooi>  oAhh  /ate. Id
eftiocinerofis foliorum drachma una: liue holce una* Serapio de eo
dem. Quando bibitur ex folio pini pondus alki cum aqua & melle*

Sed oAk£u/  interdum idem efle quoddrachmam in quinto libro al
terius operiš oftendi. Dicitur etiam oAkn  ab Arabibus ologinat.Dio
rcoridesdepytiufa. 'dl <pvN\cvy  oAxaX y * Hoceft* Foliorumau#
temdrachma: tres* Serapiode eadem.Folia laxantfiaccipianturde
eis tres ologinat* Garme uero, quod etiam Kermet dicunt, atque

tranfiedione&immutationeliterammfadum uideturex Gracouer
bo, quod eft gramma,flgnificat ftripulum*id autem demonftrant hgc
Graecorum Sc  Auicenna: uerba.Paulus i&gineta & ignotus Graecus.

fiiyoc fj.Os^oi> oivov vyyiocs . y  • a/t/tara. t$, Id eft* Magnum my*
ftrum uini pendit uncias tres, feripula odo, Auicenna ex fenten*
tia Vigilis. Myftrum magnum habet uini uel aqua: unciaš tres Sc
garme v  111  ♦ Iidem Grabci * V /tt/pfo// ohov  di^crr*

hoc eft. Minus myftrum uini pendit feripula uiginti. Auicenna.
Myftrum paruum uini uel aqua: garme uiginti. AtKarmeteftapud
Auicennamubidepolypodioloquitur* Etpotioeius iitfex Kermet.
Kermet enim eft fex Kerat. imo lit ulque acl drachmas duas. Idem A*
uicenna de elleboro. Et potio eius lit tres Kermet. Plinius libro uigefi
moquinto capite quinto de eodem.Datur ad leuiter mollienda aluum

pluri

LIBER SEČVNDVS %  7,7*

pluriWimdrachma,item Serapio, Oportetutdeturaureus mius.ubf
aureum in drachmas locum fuppofuit, Sed onoloilat, quod de*

clarat obolum, Arabes a Graeco deriuarunt nomine,quod eft b$o/\6g+
mutaruntuero JSin 1/, &ad finem eius nommisadieceruntiat:quan<*
quaminterpres Auicennae onolum reddit * Diofcorides decucume*
re afinino, TcAe?« usom s 0/J0A0V, Hoc eft, Petfeda potio obolus , Pii*
nius lib. uicefimoprimo capiteprimo. Modus portioneuirium adi^
midio obolo ad integrum, Serapio. Dofis eiuscompleta onoloilat
unum. & ad minus eius medietas * Diofcorides de agarico * vsoioOp

7 I 50 S£ 5 f 6 epov g  HS« ob/iOTKTOS K 9 U cjbofrgijj dl dvdilt

dldOfjSMOp (liT  O/Vo^ftA/T©-* CC 7 TVfiriQ . TSUgiOTOVm dl  ^AiK

m Id eft. Contra tormina, cruditates, rupta, Iapfus efficax. datur
duobus oboliš in uino mulfo his qui febri caret: in aqua mulfa his qut
febrem habent. Serapio de eodem, Confert pundionibus & humo
ribus uifcofis,crudis, & illi qui cecidit, cum dantur de eo duo onolofi*
lat cum uino. Diofcorides de laferpitio, TtTavinslg Tc  hqu ottiOo^vi/
K$is b$o?&v  oAk&u 7r<tynihčiG:g dllflov vjrmaTiv&iJ . Hoc eft .iSJer*
uorum tenfionibus &opifthotonicis formatum datur oboli pondere
deuorandu, Vbi Serapionis interpres uertit etiam onoloilat: Auicen*
naeuetusifte onolum, Alpagus obolum. Danich autem, quod
pondus a Graecis Bdpfi®',  a Latinis lupinus dicitur, Arabes Cleopa
tram imitati aiunt pendere duas oboli tertias partes. etenim cum obo
lus pendatgrana duodecim, ipfum pendit grana v 111. Scribit uero
Cleopatra, ofioPiogl^a Bty(iop ctg.  Ideft,Obolus habetlupinuunum
& dimidium. Serapio, Obolus eft danich unum & dimidium * Fla
fis quocp libro continentis primo capite quinto, Onoloilat tres,id eft
danich quatuor & mediu de agarico dato in potum confert epilepfiic.

At Karat, fic Arabes filiquam Graeco uocabulo, quod eft k<$« 710//,
deprauato nominant, eft dimidia lupini pars. quodex his Auicennas
uerbispoteftpercipi. Btomnis Kirat eft grana quatuorhordei, nam
Lupinus odo grana hordei pendit, SedKeftufide eftquod Grae
cis ^cchnoOg,  Latinis aereolum. Diofcorides de elaterio. « dl TcK&oc
7TQcng bfrohog. h  <ft\\ctydtSH HiUto$6hici>.7rcudltoiQ dl  Hoc eft*

Integra autem potio eft obolus: minima dimidius obolus, pueris ue
ro danda duo aereola. Serapio de eodem, Dofis eius completa onolofs
(at unum; & ad minus medietas eius, ied pueris non detur nifi pon 15
dus duorum Keftuf. ALreolum autem duo hordei grana pendit*
quod granum apud Arabes minimum pondus eft, Atcp ponde/

rum quidem, quibus Arabum medici utuntur, haec fere ratio eft, fed
noftrse setatis medicos in libro de reftituendis ponderibus 8>C  menfu*
ris auertam ab erroribus eorum, qui fuperioribus temporibus Ara/

t7 g  DE EXTERNIS PONDERIBVS

bes funt fecuti, Reftat ut de talen to 8č  ali) s quibufdam pon deri*

bus fcribam, Apud Vitruuium libro decimo cap.xxxi, eft talentum
pondo cxx,librarum, Erigebaturautem, inquit, machinain altitudi
nemaddifiiciendummurum circiterpedes centum, item a latere, de*
xtra ac finiftra procurrendo, perftringebat non minus pedes centum,
gubernabant eam hom^ies centum,habentem pondus talentum qua*
tuormillium.quodfi£quadringentaočk>ginta millia pondo. Nam cal
culisfubduclisreperiemus talentum quod cxx,pondo pendit,quod
fi e patria Agetoris Byzantij fpecftas, eft Byzanrium aut Thracium,
Habet etiam Hefychius talenta diuerfa, tkAcmt/',  fcribit, oAkh 7u*

Tgfc// ti i^Tlf &KS)<n7r^JTc , gtfggEVl i$HJ1J)l/TVl7ry/Tc, V TcT^coma-i*

‘mgrpp  w$v'T»«j>t' r nx^i/£>♦ Id eft , Talentum pondus eft li*
brarum centum: uel centu uiginti quinq;:uel centum fexaginta quin*
que: uel quadringentarum: uel mille centum quinquaginta duarum,
Eorum autem primum eft Hebraicum maius, fi quis libram pro mina
Hebr|ica accipiat: alterum minus, fi pro libra Romana, reliqua tria
prorius ignotalunt. Stater quoqj pondus quatuordrachma*

rumfignificattefteCleopatra, o set nif, ait, Kgttovat

*  Hoceft, Stater pendit quatuor drachmas,
uocant autemipfum tetradrachmum.cumCleopatraconfentitEpfi*
phanius,Hieronymus,Hefychius, Atdosctftop  cum pondus de*
clarat, eft duarum drachmarum,atcp omnino idem quod Latinis ficili
cus. J\v7vvi/tioi/  uero, id eft dupondium,quod duo fint aflaria, qua*
tuordrachmarum, fcribit enim Cleopatra, ccos<xfioy
Id eft, Aflarium pendit drachmas duas. Et paulo ante. hs« Jvttgvuti*
op bfiottos <xy& cP$ot)£lAtx3.  A Hoc eft, Et dupondium fimiliter pen«
dit drachmas quatuor. Nam Romani pondus afsis,quod primo erat
librte Integra:,tam faepeimminuerunriut tandem lege Papyriana, au*
tore Plinio, femunciales aftes fint fačli. Iftimodi autem afsis dimi*

dium a Graecis dicitur ocas<xjioy ,  a M,Terentio Varrone aflarius.
apiyJ quem eft in libro primo analogije, Et non equum publicum mil
leaftarium efle ( debet fcilicet dici) fed mille aflariorum ♦ ab uno enim
aflariomulriaflarij.abeo aflariorum, Eius autem aflarij duplum,id
eft aflem ipfum femuncialem , ijdem Graeci etiam Romano uocabulo
dlvirvvTiop  nominauetunt, Ac uero etiam uncia, quodquatuoreiuf*
modi aflaria penderet, Tt r r%(xartxj>oy  mA/id)//, fi eidemCleopatraefi*
dem habemus,uocatur, At Graeci medici fextulam, quseeftqua'

tuor fcripulorum,nouo nomine nuncuparunt \fodyiop,  quoutitur A
čluarius inaureaantidoto Alexandri, Sed Nicadriinterpres id cor
rumpit,& socyiou  appellat. inquit, X^&,setyut  tf, Id eft, Vn

da pedit ftagia fex,in tot enim fextulas diuiditur unda. Et paulo poft*

✓

LIBER S E C V N D V S p

YSKytoiJxdptx rta h. A  Hoceft. Stagiumpenditfiliquas quatuor 8cui
gintftot enim filiquarum pondus fextula colligit*

Poftrcmo medici quafdam res fimplices ,exquibus medicamenta
conficiunt, interdum non metiun tur nec ponderant, fcd numero,uel
manuscoplexufumunt < altero modocum cseteris mifcemus 2 liquo£
amigdalas, pineas, zizipha,grana piperis, prana,myxa> ficus,poma,
myrobalanos,tamarindos Jaltero myrti,halicacabi,nardi Celticse & fi
milium fafciculum,ut eft apud Scribonium Largumtfiue manipulum,
utapudCornelium Celfum* Graeciueronon modo Arpi*
id eft fafciculum dicunt, fed etiam A<rid<Pioi/
^&S0^»Si9*  id eft, fafciculum qui manu
comprehendi potefb

•v •

'V





,

\

., ) r - *






T.' •


k

k

1

^GEORGII AGRI-^m?

C O L A E AD EA Q.V A E AN

DREAS A LCIATVS D E N V O DISPVTA

uit De menfuris Sc  ponderibus,
breuis defenfio*


/

v

v . “



'

Y  O

A ■: .v \


u


)

I

t Si

iv  GEORGIV S AGRICOLA

GEORGIO FABRICIO S D

Emini ex omnibus meis arnidš qiiani tibi fcripta
mea tantse curae fuerunt *  nemo mihi Eepius quidl
homineseruditideeisiudicaret fignificauit literis*
nemo plures fcriptores,qui eofdem locos tratflaret,
ad memifit. Cum autem ex tuis aliorumcp literis in
telligam, multos uiros dočlosirein meamferiten*
tiam Demenfuris 8c  ponderibus,in qua perilo,uix
unum & altcrum faceredifcefsionem: uideo meplus quam fperabam
ftudio &diligentia confecutum, Nec uero me multum mouef fermo
quorundaliberior in altercationibus duil taxat,quae in drculis & con/
umijs fiumn nam iemperuaria iudicia defcriptoribus, qui ediderunt,
fuiiTe conftat. equidem muko ante quam inciperem fcribere uel de re
metallica uel De menfuris & ponderibus in ea cogitadone uerfatus
Tum,ut putarem id mihi magis euenturum, quod dodifsimis accidit*
quorum fcripta nonnulli audent uel cum nondum ea examinauerint
fuis ponderibus improbare:uel cumfručlum exipfis perceperintma*
ledico dente carpere; non memores, quod tequi animi Sc iudi crj uiris
dolere debet, laboris in illa infumpti ♦ Verum mea De menfuris d£
ponderibus dixerit aliquis nimis eiTe longa i  alter me interdu tanturHss
modo coniedurisduciad fufpicandum de quibufdam: tertius cunl
tot 8č  tam dočlis uiris tanta contentione non fuiffe decertandum. re*
fpondeo primo,res tam multas tam controuerfas 8c  plenas difleniio^
nam paucis tradere non potufut uero mea fcripta iint longa,nihil de*
fledunt de curfu rationis inilitutae* Alteri: coniecflurae meae tamdiu
ilabunt, quamdiu eas ueritas de gradu non deiecerit« Tertio J uehe*
mentius &acrius difputauerim,nonfumimmemoralienadnduftrise,
ftudij, laboris. Vt autem perraecuicpHcetueritatem praeferreautori
tati, ita mihi per alios licere par eft ♦ etenim illa tenere fuam uim & di*
gnitatem akter non poteli Ego certe quam primum intellexero mela
pfum per errorem > eumdeponere decreui. quod etiam alios fačluros
arbitror«nam id in primisuirosbonos& fimplicis ueritatis amicos
decet.Si uero quis contentionis cupidus quod uerum iyncerumq? fue
rit oppugnauerit, eum non padar illud fuis argutrjs 3č  captionibus e*
uertere, fed autoritate, experimento, ratione defendam, Nune hoc
libello explicaui Andreas Alciati rationem, quae eftDe menfuris 8C
ponderibus, quam denuo fufcitauit, utnoftram obtereret* Quem
Hbellum adte mittoi &quia tuprimus mihiea indicafti qugedehis
fcripfit in libris parergon ; &quia in primises ftudiofus ueteris rei

q x  num

r

nummarise , immo uero ornnfs antiquitatis ♦ Vale Sc  enitere ut me
mea'que ftudia,ficuticcepifti,tuacura diligentia'queiuues* Iterurni
uale* Kempmcrj Hennundurorum flue Mifenorum
v n u  Calend* Maq anno

M,  D* XLIX*

^GEORGII AGRI-^

COLAE AD EA Q.V A E AN

DREAS ALCIATVS DE N V O DISPV

tauitde menfuris 8c  ponderibus,
breuis defenfio*

Vm conftituifiem fcribere De menfuris 8C
ponderibus, diu multumčpconfultabar u *
trum meam tantummododehis fententiam
explicarem, & necp Budari,nec Alciati,neq 5
Portij ullam facerem mentionem: an opinio
nes, quas ill i inferuilfent in animos eorum,
qui literis deledantur euellerem, 8c  meam
fententiam confirmarem argumentis :an ea
quas ab ipfis elfent lnuenta nominarim,quae
me fi m pl iciter exp o n erem: errorem nullum coarguerem, Etenim ue
rendum mihi erat, ne, fi in primam rationem incumberem, furtum fea
ciileargui polfem:quod his,quac ab illis primo cflent muenta, tanqua
meis,uteren fin in altcra,uiros,oprime deliteris meritos,o£fenderem:
quod ita fere natura comparatum fit,ut in literarum etiam monumen*
tis errafle nemo,quiuis uera fenfiffeuelit uideri, fin in terriam,ut ipfi a
me plačati aequi£p difcederent, harum rerum fhidiofis parum prodel*
feni: quod opinionum fhidibus iačtarino pofientin portum uenire*
Itacp mihi uifum eft quartam quanda fcribendi rationem tenere: atcp
quod lri eorum decretis uerum 8č  redum fitindicarc,&laudibus effer
re;quod falfum &Tprauum,argumentis refelleremullum conuiti^s con
fedari. quis enim quid improbe,nifi improbus, de uiris bonis & do*
dis cliceret?Quod meum inftitutum ac iudicium cum homines opri*
mis artibus politi auditione accepilfent, me ad perficiendum etiam li/
terishortati funt: atcp in hancfententiam & dixerunt& fcriplerunt*
li mihi,qui ftuderem eifemoderatus, illi uel ftomacharetur,quod eun
dem locuni tradarem: uel couitium facerent, quod eorum opiniones
argumentis 3c  rationibus conarer conuellere,non tam meam exiftima
tionem uiolaret quam fuam. Quo autem animo in me fuerit Portius,
exploratu non habco. certe Budseus cum meos libros legiffet, ac quid
fentire de menfuris & ponderibus intelligeret,de his non fcripfitafpe
rius: led etiam meam fententiam paffus eftuiros dodos libris editis
approbare, equorum numerofuntRobertus Senalisepifcopus,&Ia
cobus Svluius medicus* At Andreas Aldatus nuper ueterum fcripto
rum fere rjfdem autoritatibus,quibus antea, difceptado decertare coe*

q 5 pit

t 84 AD EA  O-VAB A L CIA T V S DENVO DISP;

pinfcribit enim in lib.TX,parergon iuris cap,xxv,De fextario et Jena
rio drachmačp aduerfus Georgiu Agricola difputata: & Plutarcbi iti
uita M +  Antonij locus* Quoniam autem aduerfus me contendit ac
difputat, 8C  caufa cecidiffeis uideri poteft, qui fcripta, quse contraip^
fum funt, non redarguit, paucis refpondebo ad fingula, quibus fuam
fententiamdn qua perftat, defendereatcp confirmare Alciatus conten
dit. Quantainterautoresj inquit, cum Grazcos tumLatinos difcor
dia in ponderum menfurarumčp ratione e(fet,cum quandoq? animad
uertifTem,compofueram in priuafum ufum quafiaduerfaria,undead?
iuuari poffem, fi forte in mentem ueniffet id argumentum in iuftos ca
dices redigere: deinde quia Guilielmus Budasus id ipfum copiofe eru
ditecp fecerat, decreueram aliam potius materiam pertradare,ne alioss
quin mihi cum eo poffet ulla fuboriri fi multas,quod in plerifcp diilen
tiremt 8čtamen nonpotuieum libellum adeofupprimere,quineru*
perit in publicum. Quod 0is qui primus eum edidithoc fecit cofilio,
quod exiftimarit rem literariam fic quocp augert poffe,habet non inii*
ftara excufationem. quod fi aliamenteab eo fadum eft, poffem iElif
Donati uerbis in eum inuehi, qui folebat dicere; Dij male ijs faciant,
qui noftra ante nos edere feftinant*Tuli aute id £equiore animo,quod
literis ad me fuis fcripfit Budasus, haud quaquam in malam partem (e
hoc accepifTe,cuius exemplo nec ego ds irafcar, qui a me diflentiant*
Fuerunt autem aliquot uiri dodi, fed ex ijs nemo acrius,nemo copio*
fius Agricola German o medico, cuius omnia in me argumenta fi ue^
lim diluere,ingenti uolumine opus eikt,at mihi uix ocium fuppetit ut
sr <xfQyct  haecfcribam. tuebortamen arcem ipfam, nec finam caufaeiu
gulum interim confodn Cum in libunu difpundionum cap*xxt
ubi tradat hunclocunrde menfurarum caparitate, fcribat Alciatus fe
breuibus expedire uelle, quodaltj longifsimis tradatibus perfequun*
tur,latis intelligimus eum,pofteaquam Budasus quinq? libros deafle
& partibus eius edidit,compofuiffe quatuor illos difpundionum* In
rjs autem quia,quod ad fextarij capacitatem attinet, Budsei,immo uea
ro Ifidori Hifpalenfis,opinionem fequitur, uidetur nondum habuifle
eamdn quamhomines,cupidos cognofcendi ueteres menfuras,addu
cerefuitconatus,nam fi tunciftamopinionem mentefua comprehen
dit, nullaipfi caufa mita eflepotuit, cur eam fimpliciter memoriaenoti
traderet potius quam alienam : fi uel noluiffet uelnon fuiffet aufus
euellereex animis Gallorum 8c  Italorum duas opiniones nuper infi*
tas* quarum altera eos imbuerat Budasus, altera Portius* Verum cum
Alciatus audiret Hieronymo Archinto Caefareo fenatori non placere
ea,quaeilli duoiurifconfulti deponderibus 8>C  menfuris prodidifient,
multis de caufis con fcripfit libellum de rjfdem rebus t & quia, ut uerba
tius red tem, Archintum amaret;& quia eum ad hoc generis ftudium,

ut

DE MENSVRIS ET PONDERIBVS Ig*?

ut quam liberaliter gratificaretur todus rei literarix,tum prsecipue iu<*
ris  profefloribus, adhortaretur Leopoldus Dyckius: 8c  quia publica
cdam ftudioru caufa, quam dtraprseuaricationis notam defererenon
poflet; nefretitantisducibus ftudiofi inutramq? aurem dormientes
ud auero aberrarent,uelincertiores quam prius quserendum amplius
cenferent* Certe cum hxc confiderare putabam ipfum Alciatumj
quem tot 8č  tantx caufie impulilfent ut poft Budazum 8č  Portium de
mefuris 8č  ponderibus lcriberet,libellum edidilfe ♦ Sed ut hoc liquido
confirmare pofsit fe decreuiffe libellu fuppnmere,&aliam podus ma*
teriapertrad:are,neipfi cum Budgo poffet ulla fubonri fimultas quod
in plerifcp diflentiret : atcp  prorfus libellum cotra eius uoluntatem ab
alfo quopiamjuulgatum, equidem id tum, cum in eodem argumento
fterfarer, fcire non potufi quod nondum fe nobis dedarauerat, quare
de eius opufculo non aliter ac de aliorum libris iudicaufi Vt autem Al
ciatus non irafcitur eis,qui ab ipfo diflentiunt, id'cp facit exemplo Bu*
dxi,ita ego minime animo alieno & auerfo fiim ab eis, qui fua decreta
argumentis defendere conantur* Iccircouerocopiofedemenluris 8 č
ponderibus differui, quod multum uererer,ne tantorum uirorum au/
toritas obelfet ftudiofis bonarum literarum; Attamen tantum abfuit
ut Alciatus id,quod defextario ex Plini) uerbis conceperat,animo in*
dufum codneret, utipfum effuderitin cometaria de uerboru fignifica
lione.tantu etia abeft, ut eu poeniteat libelli editi,ut nuc quocp fcribat,
etfi ei non tantu fit octj,quantuad omnia mea argumeta diluenda con;*
ferre pofsit, tamen fe uelle tueri arcem ipfam,nec fin ere caufic iugulum
confodi „ Quanquam autem qui diligenter legit meos libros De m en*
furis Sc  ponderibus, ipleperlpicerepotefi:qualia fint argumenta qui*
bus iterum pro fuis decreds tam acriter propugnat, tamen denuo pau
ds oftendam quam parum firma fint ad id probandum,quod conten/
dit. Tria autem,inquit, potifsimum funt, quibus ille traditiones

meas fubuertilfe uidetunprimum, quod fextarium confhtueram xv*
unciarum eflfe plurimis quidem argumentis, fed maxime Plini) libro
xxncap,ultimo.autoritate, qui drachmas x v. quarta heminaepartem
elfe ait. cum autem duabus heminis conftct fextarius, conlequens eft
cxx, drachmas in eoelfe, idefi:uncias X v.Inquitille,mirari fequod
non animaduerterim de Grascorum menfuris, non de Romanis, Pii*
nium loqui.Refpondeo,loquitur de Graecorummenfuris quomodo
cum Latinis conueniant,cenfetcp quod illis fint xv, drachmx, id no*
bis elfe acetabulu;quod illis drachma Attica, id nobis elfe denarinm.
Atqui cum denarium acetabulum'cp dicit,de Romanis ponderibus in
telligit, Ali) ergo aliter dixerunt, nempe Plinium de medicorum pon/
deribus loqui, non de mercatorijs & qux in promifcuo ufu effent.
Ego grauibus &C  firmis argumentis docui fextarium Romanum 8 č

q 4  Atticum

t QS  AD EA QVAE ALCIATVS DENVO DrSP*

Atticum eiufdem capacitatis non effe, fed hunc capere menfurales uri
das xviii ♦lllum xx.atq? tantum old,quantum Atticus,quo medici
in primis utuntur,capit,pendereponderales uncias xv. quan£iim he*
mina Attica,fiue mauis medica, viis  +  ex quo fequitur ut oleurrn quod
acetabulum poteft continere,pendat drachmas xv. nam fextarrj o&a*
ua,heminse quarta pars eft.quod cyathus x * etenim ipfe hemince fex*
ta eft, duodecima fextanp Alciatus autem ne ullum quidem argu*
mentum refellit, fed tantummodo ait.me mirari quod non animaduer
terit de Gracis,non de Romanis Plinium loqui +  Sed excutiamus ea
quac refpondet. Si Plinius Ioquitur, ut Alciatus fentit, de Gracorum
menfuris quo modo cum Latinis conueniunt:& tres in eo loco come
morat, acetabulu fdlicet,hemina, cyathum, interrogo Alciatum nuni
acetabulum eft Graca menfura? refpondebit non eft;quia enim uoca*
bulum eftLatinum Plinius Romanam menfuramintelligit* num igi*
tur heminaCnon i  etenim quia iterum uox eft Latina pari ratione Ro*
manam menfuram fignificat.num deniq? cyathusChic opinor,tacebit,
ut unam faltem habeat menluram Gracam, quae cum Latina conuenl
at:& de qualoquatur Plinius.nam hoc uerbo,etfi' Gracum eft,Roma
ni aeque ac Grad utuntur * At ne ipfe quidem Alciatus dicit Plinium
Ioqui de una menfura Graca quo modo cum Latina conueniat,fed de
menfuris: atque ita de pluribus * Deinde fi cenfet Plinius,ut Alciatus
uult,quod Gracis funt x v* drachmse, Latinis effe acetabulum, quam
habuit caufanvcur Romance menfura capacitatem uel pondus, Gra*
ca menfura uel pondere explicaret ? nullam certe ♦ itaq? fcriberet: cum
acetabuli menfura dicitur,figniftcat heminaequartam partemdd eft de
narios xv.no drachmas xv.prefertim cum pauloantedrachmam in*
cerpretatus fit denarium.Sed hic utras drachmas intelligit? an eas, in
quas uncia,fi menfura eft,diftribui poteft? an alteras, in quas uncia, fi
pondus fignificat,diuiditur? mefurales no intelligit: nam acetabulum
Romanum, ut ex Galeno percipimus, capit uncias menfurales duas
cum dimidia,nodrachmas xv.Necuero etiam Ponderales quadrant^
etenim ex eiufdem Galeni SC  Gracorum fententia acetabulum Roma:
num, etiam fi' nuc dicat Plinium more medicorum locutum,pendit un
cias duas 8C fcripula duo, non drachmas xv, fiue,ut planius, 8c  aper a
tius dicam,tantum olei,quantum capit acetabulum Romanum, pen*
dit duas uncias & duo fcripula. Sed etiamfi haec Alciatus non dede
rit Galeno, qui menfuras tam Romanas, quam Gracas expendit,ta*
men nec ipfe fibfutiam oftendi,c5fentanea fcribit, nec Plinio.etenim
is non loquitur de menfuris Gracis quo modo cum Latinis conueni*
unt,fed Gracorum nominum interpretationem, quoniatn his crebro
eft utendum.femel in hoc loco ponit. V T erum qucerat ex me quilpiam,
quae,quiefo, funtilla Greca menfurarum nomina?refpondeo,itpTt/A^

DE MENSVRIS ET PONDERIBVS 1S7

ofi/jk<jso//, uvx8 <&', ea uero reddit heminam, acetabulum, cyathum,
Hsec lgitur uocabula, ut fint Latina,hoc in loco Plinrj fignificant Grg
cas menfuras,quarum hemina,oleo referta, pendit uncias vns * acetat
bulum,quod quarta eius pars fit,drachmas xv , cyathus, quod fexta,
drachmas vi, Itacp ubi Plinius totidem fere uerbis transfert aliquos
iocosamedicis Grascis, quiailli, utipfeait,fere Attica obferuatione
utuntur, his uocabulis Romanis menfuras Grascas, & quidem Attk
cas declarat, Quae cum ita fe habeant,quis pon uidet Akiatum ar
mis explanationu iiliufmodi nec arcem ipfam tueri 8č  conferuare pok
fe, necmucronesargumentorumaiugulocaufererjcereC Quodfite/
Ia,deinceps intenta  measfententiae, de manibus Alciati extorfero,nuh
la habebit arma, quibus caufe non modo caput & iugulum,fed etiam
latera 8C  uifcera,poterit tueri atcp defendere, Subijcitcp Agricola,
inquit, me falli,qui idem pondus denarij & drachmas efie exiftimaue*
rim, fed&hochaud fanemultum memouerit; namgrauioreftautor
Plinius, quam ut tam facile ab eius fententia difcedi pofsit,qui drach*
ma,inquit, Attica denarij argentei pondus habet, quod non folum in
medicis autoribus,fed etiam in casteris uerum efle ego arbitror,

Iterum mea argumenta,quae mulca funt,rationibus non refutat, fed
fuam fententiam aliquot autoritatibus confirmat, Plinius quidem in
eo ipio loco Grabca nomina non modo menfurarum, fed etiam ponde
rum interpretatur, itacp cum denarius argenteus ad Atticas drachmas
podus proximius accedat, quam uel denarius aureus,uel uičtoriatus,
dicit drachmam Atticam denarij argentei haberepondus, Quocirca
Latini fcriptores cum locos ad uerbu de Grgcis exprimunt,pro drach
maredderefblentdenariunUcontraGracri cum locos de Latinis con«
uertunt, pro denario drachmam, Sic Romani fcriptores interdum
Huocy  uertuntl bram,&Graerilibram Sic ijdem Romani w>tv*
plerunque heminam, Grasci heminam KS)?vAlw t  quinetiam Plu*
tarchus fextarium reddit Jtp7vA&&: alrj Graeci fcriptores modium ^
(Pinvop  . num lgitur livu  & libra funt eademponderaC' num hemina
Bc hj>7vAh  esedemenfuraeC num fextarius & kptvAk?  num modius ! &:
fi Sed & Grsecse menfurae capacitate a Romanis differunt,
dC  mina pondere a libra, & drachma Attica a legitimo denario differt,
quod uero huius pondus fit declaratidem Plinius libro xxxm, capk
tenono his uerbis, Mifcuit denario triumuir Antonius ferru,mifcuit
seri, Alij e pondere fubtrahunt,cum fitiuftum Lxxxnn,elibris figna
ri, Exquo confequitur utunciapondus habeatfeptem denariorum,
quseeadem Atticas drachmas pendit ocfio: ut libra xcvi, quod Gale^
nus & alfj tradunt, atque ita denarius drachma: Atticas Sc  feptimas ek
us partis habet pondus,mina uero Atticaquatuor drachmis grauk
or eft quam libra Romana, At fi quod Alciatus fumpfit, nempe dena
.Jr,  ' q ? rium

t po  AD EA O.VAE ALCIATVS DENVO DISF*

rium & drachmam Atticam eiufdem efle ponderis, concedimus , fib*
quitur ut mina Attica fedecim drachmis fit grauior quam libra Roma
na, quod nemo uel fcripfit uel dixit. Primum igitur telum quod Alcia
tus iecit,fic a caufas capite, iugulo,ceruicibus poteft rerjci* Pergit.

T*Liuius libro xxxnir* autoreftredemptos fuiffemille& c c. ca«
ptiuos conftituto in capita quingentorum denariorum precio, eamfcp
rem centum talentis ftetifle, conftat ex Iulio Polluce 8č  alijs autoribus
fex millia drachmaru in talen to Attico efle, unde uel folis digitis com
putari poteft,quingentos illos denarios quingentas drachmas fuifle,
Liuij uerba haec funt lib* quadragefimoquarto * Ingens numerus erat
bello Punico captorum,quos Annibal, cum a fuis non redimerentur,
uenundederat. multitudinis eorum argumetum eft, quod Polybius
fcribit centum talentis eam rem Achaeis ftetifle: cum quingenos dena
rios precium in capita, quot redderentur, dominis ftatuiflentmille e«
nim ducentosea ratione Achaia habuit *' adijce nune proportionem
quot uerifimile fit totam Graeciam habuifle* Grasci funt Ach^i,
Polybius item Graecus eft hiftoricus* fine controuerfia igitur illi quia
genas drachmas precium in capita numerauerunt dominis * hic tra«
dans res Graecas fcripfit drachmas quingentas pro fingulis capiti*
bus datas fuifle* quoniam ueromille ducentos captiuos Achaia ha«
buit, tot drachmas efficiunt centum talenta* At Liuius quidem,qui
hunclocum conuertit de Polybio, pro drachmis, ut folent etiam ese«
teri Latini feriptores, reddit denarios, fed non exiftimauit drachmse
Attica; ide pondusefle quod denarip id quod ex his eius uerbis, quse
paulo poftfequunt poteft intelligi.Signatiargeti Lxxxmr*milliafue
re Atticorum, tetrachma uocant, trium fere denariorum in fingulis ar
gentieft pondus* Si quatuor drachmas Atticas (id enim fignificat w
rr^ct^nop  uerbum Atticum, ut autor eft Ammonius) nondum pen#
dunt tres denarios, qui Attice drachme pondus denarius poteft efle?
Atq? fic alterum telum, in latera caufae immiflum, ab eis auerti poteft*

Sequitur Plutarchus in Antonio* lufsit, inquit, cuidam examicis
dari myriadas (fic enim legendum ex autographo Grasco, non millia
ut Leonardus Aretinus traftulit)uigintiquinqj,idRomani deciesfe«
ftertium uocat* Conftat argenti feftertium denarios habere ducentos
Sc  quinquaginta* quod Budasus oftendit, & nemo non affirmat* un«
de fequitur idem eife myriadas drachmarum quod denariorum. quo/
rum uigintiquincp conftituunt feftertiamille, quod ueteres dicebant
decies, fubaudientes centena millia nummum, ut ex abaco quilibet di
ligens numerator ftatim cognofcet* Sicčp fatis probatum eft,idem At
ticis efle drachmam, quod Romanis denarium :non folum medicis,
fed 8C  negociatonbus * Haecille* Plutarchi uerba funt* tc5//
nn nv&oidlcts iKiAiUff-i  w^vt« K9« &iu>n flodtii/cu * tv?  fancuoi <PUi<fc

A svat

DE MENSVRfS E T P ONDERIBVS

tevtn,  Dečies certe fignificat Romanis decies cetena millia feftertium,
atqj tot feftertrj efficiunt denarnim ducenta quinquaginta millia.quia
uero Plutarchus denarios, ut confueuerunt etiam reliqui Grasci Ičri* 5
ptores,uertit drachmas,ex tanto earum numero fiunt myriades uigiti
ti quinque« Atque hac communi ratione tortum telum, quod in u i*
(cera caufae uidetur uoluifte coni]cere, de manibus Alciati extorqueri
potefL Veram, paceeius dixerim, nullum mihi e(Te uidetur argenti
(eftertiu, quod denarios, ut Alciatus ait,habeat ducentos St quinqua
ginta: fiue quod ualeat argenti duas libras cum dimidia, ut fcribit Bu*
dams. qui quos non fua opinione rapuit in hunc erroremCSed fefter*
tius St  feftertium, eundem declarant nummum argenteum, quiquar*
ta denarij pars eft; ut uberius libro fecundo de precio metalloru 8c  mo
netiš explicabo * Tametfi uero Alciatus fibi uidetur aduerlaria euer
tiiTe, uel (altem fua confirmafle,tamen quartum telum uibrat* Cicc
ro, inquit, epiftolarum ad Atticum libro decimofexto epiftola treceit
telimatricefima quinta fcribit, Odauium dediifeueteranis, qui Ca*
filmierant, denarios quingentos ♦ at Dion libro quadragefimoquar*
to ‘Bynatw<r'utQ (Pfct^iiccs  ♦ quod idem eft♦ Quod telum, ut nihil lit*
quod Dion fcribit ng,TKTsynvtvs<r'm ^ot^ocg,  Alciato de manibus
eodem modo, quo proximum, poteft excutfi Verum aliqua etiam
difšimilitudo eft in uerbis Ciceronis St Dionis , ille enim dictt  Ocfta*
uium ueteranis ftngulis dedifle quingenos denarios, hic ad quinge*
nas drachmas*ergo Dion quoque uidetur obferua(fe difcrimen quod
eftinter denarium atq? drachmam. Is autem fl refpexit denarios legi*
timos, qui temporibus Otftauij Romanis erant in u(u,eorum feptem
pendebat ocfto drachmas.atcp ita quingenti denarij pendebant drach*
mas quingentas feptuaginta unam St  tre s drachmae feptimas. fi uero
rationem habuit denariorum, quibus Romani utebantur cum ipfe ui*
ueret, Alexandro nimirum Mammeares Romanas adminiftrante,
quia eorum pondus iam tum erat imminutum, quingenti non efficie/
bant tantum drachmarum numerum, quantum totidem legitimfi Ci*
ceronis uerba hasc funt in epift. v, libri xvi ♦ epiftolaru ad Atticum«.
Veteranos, quiq? Cafilini St  Calatiae funt, perduxit ad fuam fenten*
tiamu nec mirum, quingenos denarios dat ♦ Dionis uero in libro qua*
dragefimo quinto, v&). vjGvs 'tv'? 6  H&tvc

fiag.  Sed fi Alciato non perfuafero hunc morem eftfe fcriptorum,
ut Graeci pro denario reddant drachmam 3 $č contra Latini pro drach«*
ma denarium, etiamfi eiufdem ponderis non fint, nec ipfi e(fe dicants
utuirum utriufque quidemlinguas ftudijs eruditum,omniumuero
difciplinaiuris ciuilis eruditifsimum, quoad fieri pofsit, aequumpla*
cabilem'que dimittam, uertam hic rationem, St  ei monftrabo uiam,
quam progreftus e manibus noftris elabipofsit; St quoquo modo

1 9 o  AD EA O.VAE ALClATVS DENVO DISP*

fuam fententiam defendere, Argentei Romanorum denarij triptih
ces funt: graues, qui pendunt drachmam Atticam cum dimidia: me*
diocres, qui drachmam Sc  feptimam eius partem: leues, qui pleruncp
drachmam* Degrauibus fcribitLiuius libro quadragefimo quar**

to*cuius uerbaiam commemorauimus* Quoniam autem tetrachmo,
quod quatuordrachmarum Atticarum pondus colligit,trium ferede*
nariorum argenti pondus eft,fatis intelligimus denarium non pen*
dere drachma Atticam, quod fentit Alciatusinon drachma Atticam
Sc  tertiam eius partem, quod Priicianus: fed plus etiam. atque ipfum
efledimidiam tcrtiae partem j ac denarium pendere drachmam At ti*
cam cum dimidia J ftue drachmas Atticas quatuor cum dimidia habe*
re pondus trium denarium exM. Varronepercipimus,quitalentum
Atticum xvr* h-s  taxat, Cum enim fedecim millia feftertium effi/
ciantquatuor millia denarium, Atticum uero talentum fit fexmillium
drachmarurti Atticarum, fequitur ut denarius argenteus pendat At > -
ticamdrachmam cum dimidia* Eiufmodi graues feftertios Plinius,
ut mihi uidetur, intelligit libro triceiimotertio capite tertio,ubi fic fcri
bit* Aureus nummuspoftannumLxn*percuiTuseftquamargen*
teus,itautfcripulumualeret feftertijsuicenis^uod efficit in libras
rationefeftertiorum,qui tuncerantfeftertios v dcclx*  ficlegendum
puto* fed id apertifsimeexplicat Nicadri interpres cum, nefcio quem
fecutus, fcribit * r dlUvcq>ioy  cftf ciyjJjuj (uctp uiritr&etp  * Iftiuft

modi uero denarios Sc  feftertios Q.Fabius Sc  fequentes confules per*
cufterunt* De mediocribus autem denarijs, qui legitimi, ut illi

ueteres dici poftunt, fcriptum reliquit Plinius in eodem libro, capite
nono. cuius uerbaitem fupra commemorauimus * Sc  Cornelius Cel*
fus libro quinto capite decimofeptimo* Sed antea, inquit, fciriuo
lo in uncia pondus denariorum feptem effe* Quoniam enim libra
Romana pendit Atticas drachmas nonaginta fex* denarios uero
L x x x 111 1 , Uncia autem drachmas odo, denarios uero feptem,con
fequitur ut denarius pendat Atticam drachmam Sc  feptimam eius par
tem*Quibus autem temporibus confules cceperuntfignareiftiufmo*
di legitimos denarios cognitum non habemus* At leues non u i*

dentur effe percufsi ante Claudij principatum* qu 0  rex Taprobanes
infulae Romanorum iufticiam fuipexit, quodparespondere denarij,
fcribit Plinius, eftent in captiua pecunia j cum diuerfse imagines indi*
carent a pluribus fados* Itacp cum Plinij temporibus etiam, utipfe
ait, aliqui de pondere denarij detraxerint, fi Alciatus dixerit de ifto le*
ui SC  non legitimo denario Pliniuffl fcripfifte: drachma Attica denarij
argenteihabet pondus,ne uideardefenfor nimium litigiofus,abeo
non diftentiam : pracfertim cum tales denarij ioleant inueniri, fed m a
ximepercufsi a quibufdamimperatoribuSi qui Vefpafianum funtfe*

čuti

£>g ilENSVRlS fe T PONDERIBVS tpi

čuti, Hos etiam denarios leues fi Plutarchum aliosfc^ inferioris žctatiš
fcriptores Grascos, qui pro denarfjs reddunt drachmas: aut latinos*
qui contra drachmasconuertunt denarios, putauitintellexifte nori
repugnabo. Pofthasc Alciatus redit admenfuras. Alijigk

tur,inqiiit, Plinium deuncrjs menfuralibusintelligunt, non de pon*
deralibus,quas inter fediftafte ex Galeno Agricola oftedit^riiratufcp
quod talem ego differentiam non uiderim, ficut nec Budseus,nec Por
tius * Atqui uerifimile eft etiam eos uidifie * fed quia uncise in menfu/
ris prirnum ut ponderibus concordarent inuentas erant,maluerunt de
ponderalibus loqui utpotecertioribus.cum quas menfurales funtexli
quentium atcp aridorum qualitate uarientur. nec enim bilibre cornu,
inquo menfurales uncias fintincifas, eiufdem eft ponderis fi uinoim«*
pleatur, cuius fi melle, uel tritico, uel alia quauis materia. quas tamen
ego extra profefsionis meas cancellos polita medicis, ad quos hasc res
magis pertinet, tra&andalibens relinquo; memor fcilicet ueteris fen*
tentias: Suše quemcp artis difputatorem effe optimunn ris

qc/1g« ,  Ariftophanes o-cp^i.

Prirnum autem fi quis eft qui Plinium putat hoc in loco loqui de uti
ctjs menfuralibus , multum aberrata uero,nam moremedicoru dicit*
Cyathus pendet per fe drachmas dece.cum acetabuli menfura dicitur,
fignificat heminas quartam partem,id eft drachmas quindecim » Hoc
eft tantum olei, ut fupra quocp expofui, quantum capit cyathus pen/
dit drachmas decem;quantum acetabulum, drachmas quindecim*

Deinde no tam miror quam uerbis Alciati Sc  reliquorum duorum
iurifconfultorum declaro eos,cum explicarent rextarium,quod difcrk
men eftet inter uncias menfurales et ponderales no uidifie,fed de pon
deralibus, ut qui ignorarent menfurales, loqui * T um uncias men:*
furales ut cum ponderalibus numero couenirentquondam non funt
fa<ftsc,quod ex his quas dicam perfpicuu eft. libras menfuralis,quam
Romani funt partiti in duodecim uncias, numerus unciaru cum nul*
lius liquoris,quem metiebantur,numero unciarum ponderalium con
gruebat. etenim oleum, cuius capax eft libra Romana, pendit decem
uncias ponderales: uinum, uncias undecim & nonam uncias partem,
id eft fcripula duo, obolum unum,filiquam unam: mel uncias qua*
tuordecim, drachmas fex, fcripulum unum, obolum unum, granum
unum, 8č  tertiam grani partem, ut minutifsime concidam.

Atnoftris temporibuspharmacopolasfic conficiunt libram men*
furalem,ut, fi certo liquore compleatur,eius uncias menfurales uncrjs
ponderalibus numero refpondeant. Poftremo ait uncias ponde*
rales certiores eflequam menfurales,atq?iccirco eos maluiftedepon*
deralibus loqui* Cer te quod ad menfuras, quas ipfi exponunt, atti*
nec,contrarie fe res habet. nam uncias menfurales unas eaedemc^ funt

AD EA aVAE  A L CIA  T V S DEN70DiSP,
fiuc meriamurres liquidas, fiuearidas. fed fpfae res quiainter fe dijffe*
runt ponderc, ponderales unciazcumfcpmenfiirasmultis modis uari*
ant. uerbi caula. Sextarius Romanus capax eft uiginti unciarum men
furalium, quse non mutantur; fed aliud pondus eft oki, quod capit;
aliud uini, aliud mellis, aliud argenti uiui. etenim tantum olei pendit
tantummodo uncias xvi. drachmas * v * fcripulum unum. dni uero,
uncias xvrns« filiquas ♦ n.grana. ir. atqueduasgranitertias:mellis
autem libras duas,uncias tres,drachmas vi.filiquas quatuor,at argetv
tiuiui, pondo,ut ex V itmurj uerbis intelligimus, xxv, Quae omiiia
quoniam medicis potifsimum funt nota,

Quod medicorum eft
Promittunt medici, tra&ant fabrilia fabri.
vep agfict(ny ocpoTgu) $oOg,

7 rcq>cii/ccvp iQuu& efiih<pig t

cAL fiovA<fl/ou 7t tp6t/cy,

K iwx (Pei rA<x3vnoy
aitPindarus*


(

\

's

1

/

\



{

\

/


J


. . '' , ‘

I


>, r
■ 'Lr

v

1


9


v '


.c;

/


i-

■ j


\





)

*

/


tp 5

^GEORGII AGRI-i*r

COLAE DE MENSVRIS

O.VIBVS INTERVALLA METI
mur liber unus,

# t , . V. , -: . .

t ,

\

AVTORES

*P4

/

Abrahamus Hebrseus
Acron
Aelianus

Aetius Amidenus
Ammianus Marcellinus
Ariftophanes
Ariftoteles
Aulus Gellius
D, Aurelius Auguftinus

Caelar

Cato

Cicero

Columella

Diodorus

Diophanes

Diofcorides

Euftathius

Fabius Qmntih'anus
Florentinus

Galenus

Graecus ignotus, qui tradit qua
de caufa quodq? uerbum fit no

minatum*

*

Hermogenes

Hero

Herodotus

Hefiodus

Hefychius

D,Hieronymus

Hippocrates

Homerus

Homeriinterpres

Horatius

Iofephus
Iulius Frondnus
Iulius Pollux

Lucrerius

M* Varro

NicolausLyra

Origenes

Ouidius

Perfius

Pindarus

Plato

Plautus

Plinius

Plutarchus

Porphyrio

Properdus

Ptolemaeus

Sacrae Hebraeorum literar
Septuaginta interpretes
Seruius

Seuerinus Boetius
Sex.Feftus Pompeius
Strabo

Suetonius Tranquillus
Suidas

Tibullus
Titus Liuius

Valerius Probus

Virgilius

Vitruuius

Xenophon

S-0GENEROSO ET NOBILI VIRO

D r  CHRISTOPHORO CAROLOVICIO ILLVSTRtSSl
mi Sax6num ducis 8>C  Ele&oris Mauricij coni*

filiario Georgius Agricolat s ti

%

Omini, uir clarifsime,tres efTe nobilitates cenfeof
unam natura?,alteram uirtutis, artis ternam* Nobi
li generenatihabent nobilitatem natura?* qui uero
pro p a tria 1 ab o r e fu fdp i'u n t, & fepericulis ofterunt,
uirtutis nobilitatem &gloriam cofequuntur. at qui
ex dočrrina uel arte aliqua nobiles 8c davi  funt,illius
artis nobilitate pra?ftant* Ex generofa ftirpe or tis

deus fummam moderandi & regendi noftri poteftatem tradidit.quo«s
rum,&f niagiftratuum quos illi crearunt,imperio qui obedit j  paret uo
luntati dei:qui id ipfum recufat, dco refiftit 8č  repugnat * quod fi boni
jint,& dominatu ac poteftate digni, eos amaremeritifsimo debcmus*
hos nobiles Gra?ci tt/j/ti/es, Latini etiam generofoš uocant. Nobila
litatos aute ex llluftribus gloriofiscp fadris charos habemus,&,ut me/
rentur, in ccelum laudibus efferimus * hi utipfi numilem habeant or/
tum, tamen generofum habent ex eis riati.riam naturse nobilitate uir*
tus maiorum peperit:autinueterata?diuitia?.diuites uero nuperin ge
nerofas ftirpes infiuMi homines nequam Sc  improbi nori fuerint, tole
rabiles funt;fi uitrjs & flagitijs dediti,eos itaiure contemnimus, ut no
bili generenatos, &C  uirtutepraeditoš,iipauperes fuerint, iniuriadeipi
cimus* Atartes multos, dum nutnerarenturinter uiuos, riobilita/
uerunt,{ed plures poft triortem * Primi generisnobiles in quibufcp
regionibus funt plurimi: alterius ualdequam pauci i  tertij paucifsimi.
Omnis autem generis nobiles tantas laudes habent,quatas eis tribue^
runtuarij fcriptores,fed inprimishiftorici&poetae, qui illis dona*
runtirnmortalitatem*attamenquiediderunt,feip(itradiderunthomi
nam memorie fempitema?:maxime fi extent eorum libri,Sd tales fin t,
utex eis magnum fručhim capere pofsimus, Sed cum in ueteribus

& honeftis noftrorum hominum familrjs fint aliquot uiri ^ quoru uir*
tus in  proximis bellis adeo enituit, utpofterisclara &infignis fitfutu
ra,tu cu uno & altero ex iftis 8C  natura & uirtute & literis nobilis. ete*
nimprimum antiqua esCarolouiciorum ftirpe ortiistdeindeturbu*
lentifsimisiftistemporibusplurimulaborislumpfifti. j &maximape*
ricula fubrj fti pro patria: tum denicp Latinis & Grascis literis es erudi
tus.cuius rei indicium funt epiftola?, quas feribis, uerbis & fententijs
ornata?. Quocirca uellemres in Germania per annos duo de triginta
geftas feriptis celebrari tuis * quis enim eas accuratius literis mandare
poftet quam tu, qui aliquot bellis dC  plurimis principu confilijs inter*

r z  fuifti

% 9 s  PRAEPATIO

fuifti? Veram fi te publicorum officiorum onera ita prefflutit, ut hoč
onus hiftoriam fcribendi lufcipere no pofsis,conficies faltem comert^
tarios earum rerum,8č id humeris uiri,qui ipfum fnftinere pofšit, im*
ponas* Seddehis nuncfatis♦ Cum abhinc annos feptem & uigin
ti  Petrum Mofellanu,bonum plane uirum atq? dodum literis 8č  Gre
ds & Latinis, Lipfia; audires, cuius etiam ego auditor 8c  difdpulus'
fufhaec cognoui, te eflfe adolefcentem excellentifsimo ingenio & fua^
uifsimis moribustacftudiofos optimaru artium diligere, fed cum nu*
perapote Oeniredires,&meuiridi iafpide,illicefFofla,donares,tuan3
ergamebeneuolentiammagisqua'mantea coepi perfpedam habere.
ne igitur fim ingratus, 8c  accepti beneficij immemor, hunc librum De
menfuris,quibus interualla metimur,tibi confecraui. Superioribus
quidem annis fcripferunt etiam alrj de eiuimodi menfuris: fed qui pe<*
dem Graecum a Romano, cubituma cubito,palmu a palmo, digitum
a digito diftinxerit,reperies neminemmam omnes uideri pofiuntpu*
tafTeeas Grsecas menfuras a Romanis longitudinenihildifferrejue*
rum alteras alteris aequales efie. Quančp autplures nationes id genus
menfuras primo conftituerut ex humanoru membroru latitudine 8C.
logitudine, atep rjfdeuocabulis ,quibus ipfa mebra, nominauernt ,ta
men inter fe diif erunt, quod raro paria fint in uno homine atep in alio
membra.ltacpftadium Olympiacumlongius erateseteris Graedaefta
drjs:cum fingula pedum effent fexcentum,fed illud Hercules fuis pedi
bus menfus fuit,hgc alij .Conftat cer te palmum altitudinis cuiufcp hn
manicorporis,naturabene compofiti, quartam Sc  uicefimam parterra
eflfe.pedem,fextam: cubitum,quartam.atcp ea membroru inter fepro*
portio cum Pythagorae non elfet ignota, de Herculis ftatura ex illius
pedisiongitudine,quam inftadioOlympiacoanimaduertit,coiedu
ram fecitmeruntamen membra corporis humani,natura no bene cona
pofiti, hancinter feproportionem nonhabentetenim primus illeDa
rius rex Per{arum,cum omnium hominum eflet formofifsimus,adeo
longa habuit brachia & cubita, ut ad genua demifTa, ea contingerent*
atep ex ea re Longimanus eft nominatus♦ tametfi non ignoro Plutarh
chum, a Strabone diflfentiente, feribere primum Artaxerxem cognos
minatum Longimanum, quod dextram finiftra haberet longiorem*
Hoc autem munufculum ut no ex eius dignitate, fed ex animo meo
fpeefies etiam atep etiam uehementeroro, ValeKempnij*
erj Hermundurorum fiue Miienorum 111  ♦ Non*

Marj anno m*d*xlix*

197

^GEORGII AGRI-ni

C O L A E LIBER DE MEN*

SVRIS OJ/1B  V S INTERVALLA
metimur,

Enfurae funt duplices : alterse quibus moles
rerum liquidarum aridammc^ metimuttalte
rsequibus longitudinem, latitudinem,altitu
dinem corporum,fiue interualla, lllius gene*
ris funt uafa capacitatis difparis:hirius mera
bra humani corporis,aut perticse,aut arundi
nes,autfuniculi,quibus membrorum longi*
tudo fimplex eft,uel dupla,uel tripla,uel mul
tiplex,quocirca lulius Frontinus de iurelimi
lum id genus menfuram fic definit , Menfur^ eft complurium Sc  inter
fe aequalium interuallorum longitudo finita.uerbi caufa, pes coftat ex
xv[, digitis, qui funtcomplura &interfea?qualiainterualla« Prio*
ris autem generis menfuris utuntur ementes 8c  uendentes,atcp omni*
no mercatores,& agricolse,& pharmacopolajthis uiarum 8č  agrorum
8t  fodinarum menfores, geographi, rei rufticsefcriptores,archite(fti,
rionnullisetiam mercatores &C  reliqui artifices * fed uiarum menfores
8č  geographi pleruncp longitudinem confiderant: longitudinem ue*
roumulcurn iatitudine agrorum menfores 8č  fcriptores rei rufticae:
fodinarum rneratores item longitudinem cum Iatitudine; fed hi, ficut
etiam nonnuIlialf),pra:terea non raro feorfim altitudinem« atarch ite/
di  materin longitudinem,Iatitudine,altitudinem expendut, ut etiam
reliqui artifices * Liquidarum & aridarum rerum menfuras tam exter*
nas quam Romanas dC  Grtecas in libris, demenfuris & ponderibus
infcriptis/um perfecutus«alterius generis nune exponere decreui. Ve
rum cum h se ipfse item fint uel Grgce,uel Latinapuel externae,hic Grp
cas primo explicabo: quod Romani multas eiufmodi menfuras a Gre
cis mutuati fint: contra uero Grscci a Romanis unam fumpferint tan*
tum,nempe tdhiop,  Quarigiturmenfurse in hoegenere omnibus,aut
certe multis,funtcomunesitafehabent +  o ifši

(TllLKfOTRTtrjt dl <ficCKTVAcuy,d\. 07fdp  /itTgo/; Kj <fiXKTV/\$(P6%*

UH K 9 u J ! c5fc// h dl fictvrrvAtip.t,  7 » c/l’ č>f*

tiocPct!$oy i<x >» dl czndctuH, ifc/odl mit  c/l« W^>i dlamvAcoii, is,  n dl

t ^aiurvAuff, ih,  6 dl  ■sr vyw,n, o A dovtip, s. h  dl

b?yupt -ny dl.vmizjotfidŠi/.s,  hocefhDigitus eftminimamenfura,
dochme uero, id eft palmus,digi toru quatuor« quac menfura &t  dacfty

r 3  lodochme

198 de  MENSVRIS QVIlb

lodochme 8c  palaefte Sc  doron dicitur.Lichas autem eft digitorum de
cem: orthodoron,undecim:fpithame,duodecim: pes uero palmorum
quatuor,fiue digitorum fedecim: pygme, digitoru decem 8č  o&o:py*
gon,uiginti;cubitum,quatuor 8c  uiginti, fiue palmoru fex:paffus cu*
bitorum quatuor,fiue pedum fex.Quseda autem Grčeča rneniurarum
nomina nune Latine non reddo cum alias ob caufas, tuni maxime ob
hanc,quod careat nominibus Latinis ♦ fed deeis fingulatim difturus,
quomodo debeant,fi pofsint, uerti, explicabo. Itacp harum menfura*
rum qua?cp dedarat modum quem habet humani membri membro*
rumuelatitudo, uellongitudo,uelextenfi'o. etenim minimamenfura
ex digito,quem Graeci JIkhtvAsi/  uocant,cuius lati breueinteruallum
Ipfteft, nomen inuenit, hac fcepeutitur Diofcorides * exempli caufa*
« Ji  f/, lot , de anchufa loquitur, </)«jitvA9v T sj id eft, Radix aut
crafsitudine digiti, Hinc fit </ 1 #ktvA/«uo 2 , hoc eft digitalis. quod ufur*
patidem Diofcorides debunioferibens frovi/iop  j^i/Aa^ ou/ium TtT^oJ/
ycevoy, tvfiHMH,  c/kexTi/A/«Jo//. Id eft. Bunium caulem profert

quadrangulum, bene lougum, crafsitudine digitali. Quoniam uero
indice 8c  infami&medico pollex plenior&:crafsioreft,minimus cxU
Iior& tenuior, difFerentiam, quaeeft in herbarum radicibus Sc  caul i*
bus,etiam his duobus digitisexplanauit. feribitenim deeryngp radi*
ee. Hoc eft. Pollicis crafsitudine*

8C  de fpinac alba? caule. v7t\pJvo hv^kKts

§ H9« tieitov©*  Hoc caulem habet altum fupra duo cubi*

ta: pollicis crafsitudine,autetiam crafsiorem.atdeinulae iEgypdsera
dice. flaHTutev  id eft. Crafsitudo ei eft minimi digiti*

8c  de caule hiacynthi. MvJoTftop iu^SJ ] canvAv t  Hoc eft. grad*
!iorem minimo digito. Similiter cum digitis foliorum latitudinem ex
plicat Diofcorides tranfuerfos intelIigit.quo modo feribit de elapho*
bofco, <pi/M ct dhjKKTvhcc  v 7frxy>s,  id eft. Folia duum digitorum la*
titudine. At cum radieum longitudinem uel foliorum aut caulium

altitudinemexponit digitis, de eadem menfuranonfentit. de
eodem elaphobofco loquitur, hoc eft, ra*

dix eft ferelongitudine trium digitorum. & de folrjs thlafpeos. jSoitž
v to /j  Kši syots cpvMotg ws Jam v Asu TSiTrfoo^cniJ  tuS¥' cp} yvs*

Id eft. herbulaeftanguftis folrjs fere digiti longitudine in terra uerfis*
& de cydamini caule. r(cf.vAoy JI  Tvrga^aicTvAs//. Hoc eft. caulem ha
bet longitudine quatuor digitorum, Eiufmodi autem multa, quceex
empli caufa ex diuerfis feriptoribus ponam,fi no ad aliud,certead hoc
funt utilia,ut in ueteri loquendi confuetudine non fimus rudes,fed ea,
fiquandoufus fuerit, optimeutamur, Sequitur qua?ab

accipiendo eftappellata.eam Latini palmum nominant. coftat autem
cxquatuordigitis,fcribitenimIulius Pollux,

INTERVALLA ME TIM VR 1

oi TcajttpAf J [ ux.7vhsiAd  eft.Dochme uero funtquatuor digiti con
dufi.trafuerfa enim manu metimur.hac menfura utitur Ariftophanes
in Equitibus. allantopola uero de corio loquens carpit Cleonem.

«9$ 7t§iy qofwoa^ ^eijop v\y <J\voly Jlo^očip,.  hoc eft.

Ante quam dies abiret,maius bino palmo erat.

Eadem menfura, ut apud eundemPollucemfcriptum eft in fe*»
cundolibro, c/Ukt vhs^o^tut  uocatur.quodnomenexdigitis&rpalas
moreperit. Eadem, utidem autoreft, TmAousn  nuncupatur. on
7tiActg a-iwčcy<}  to  os^Ttr-ns« 'rihncrlov tsoi&  t trs* JctiiTjAvg.  id eft,quod
prope coniungat oda digitorum. eaenim decaufaficnominatam elTe
Grtecus quidamputat.cumPolluceHelychiusfacit.jmA«esH inquit,
7 > Ttifcrfcvp cPau Tt/A&)// / 4 ( 7 £ 0 //. hoc eft. Palaefte eft quatuor digitorum
menlura. Eadem etia mth.ou.sns,  ut Pollux, nominat genere mafcusi
lino. Ab hoc uerbo fit mzAcusicu<&.  quod ufurpat Diofcorides cu
fcribit de ueratro albo. *{$t>A oy A 7mAouswop>  id eft. caulem autem
habet palmi altitudine. ab eodem deducitur (AttuAcus©^  . quod po«*
nit Xenophon in libro De uenatione ubi praecipit de Retibus. g/Jjtzs
Aousoi  t>vs  Jftuod eft. eorum laquei diftent interle duos pal
mos.& Diofcorides. f(gvA/<*dephaIarideherba.loquitur,

yffxky^tisooi/ 'SJohh^t/izsodhousoc^cu^TiaJlH,  hoc eft. colicu
los emittit e tenuibus SC  inutilibus radicibus multos, duorum palmov
rum longitudine,geniculatos. ab eodem formatur Tvrg«7mftats<§K
quo utitur in libro fecudo.cuius uerba poftea afferam.ex eodem com*
ponitur r Qynvt7roJ\ous&'.  Xenophonibidem. to &

'PP  A oyX<ts  tp( 0 i/TO» v pSJ/ ?syv7K7nxAousvg,  id eft. Venabit

la uero primo ferrum habeant longum quinq? palmos. ex eodem fit
kfanccAcus<&' . quod item Herodotus ibidem ufurpat. Eadem deni
quemenfura Mffop  eftdida fap 76 ) to Tih&sct </&T ^Afos HpSsfa*
feicdfjcg Yj 5  H7mhcusH . hoc eft. Ab eo quod plurimas res

manu nos demus,qua metimur palmum. quocirca Vitruuius libro fe
cundo de laterum generibus,quorum unum Grgce Mcofop  uocatur,
alterum T<%>oc)Jkof>op,  tertiumtff^VTOc/ltofo^, fcribit. JidSpop  autem Grac
ci appellant palmum,quod munerum datio Grgce tfSfo// appellatur*
id autem lemper geritur per manus palmum. At Plinius de rjfdem la*
terumgeneribusait. Graecienim antiqui <M>poy  palmum uocabant, 8 č
ideo muneraquiamanudarentur.uluseft hocuocabulomen*

furam declarante Homerus. canit enim

Hicpochfis \vM.cuA^J\(ofx  w&<ji/xsr Id eft
Cui palmos creuere decem & lex cornua fronte *

Et Hefiodus in lib. fecudo operiš,quod infcribitur,Opera Sc  dieš.
T^icosifaijuop %4‘P TKUv&P oin&ln  hoc eft

Curuatura rotse ternis dodrantibus,ut fit

t  4 In

Arx«0


«

100  de mensvris q. vib.

In latum currus palmis bis quincp
A»x«s autem eft interuallum inter pollioem & indicem,cum,qua'm
fieri pofsit maxime,diftenduntur. inquit enim Pollux, & cJi rp pkyxp
JuhtvAsp  Ai)^cy;w oJ/Tireims, r pi^op  Ai^a?. Id eft, Si pollicem

ad partem indici contrariam tendis, menfura lichas dicitur, haecuero
menfura,ut apud Grsccum eft,qui tradit qua de caufa quodcp uerbum
fit ita nominatum, eft decem digitorum, hoc eft duorum palmoru &
dimidij. fcribit uero lic +  -ssoiei <Pikx> r i& piytxtev  c/l«KTt/A9t/ 7fts>s r  tA
A<* i W  vgAuff.  id eft* Interuallu inter pollicem Sc  fum

mam indicis partem efficit decem digitos*haec menfuraquianomen
ei non pofuerunt Latini,reti nebit Gr^cum, At lichade longior eft,
nimirum circiter digitum unum,menfura uocata opBoJlufcp , quod re*
dum palmum interpretor * eft uero interuallum inter primam palmae
partem, v.ccf7rop  Gra::rinominant,&fupremam medij digiti.etenim

Pollux ait. ref?ccpT® Jt«f 7 r viceg ctngccyŠ ccktuM op 5offlo^toc
jop.  hoc eft, Tota manus a prima palmae parte ufqj ad fummam digi/
torum parte orthodoron uocatur.Et Hefychius, bg6o<Pcofop pvrgop  y og
(jop i? x4? 0$  ^ X£5 ^ 7r5  ^ <xKfy, id eft. Ortho/

doroneft reda menfura manus a prima palmae parte ufcp adfupre/
mam digitorum partem,

cxn8xp.H  uero,quam, qui Latina conuertit de Graeds, dodrantem
redeuocabit,digito rurfus longior eft quam orthodoron: nempe tri*
um palmorum ,quantum eft digitis extenfis interuallum inter minic
mum digitum & pollicem.id partim ex his Iulq Pollucis uerbis poteft
intelligi, & Ji rvs J [ cuTvtevg hpT&votg oe%> r i&(j.iyxAts  s rp crpi\tf6
Tti&p ntTt>&Q,czri8a/xH r pkr^op,  hoc cft.Si uero digitis extenfis a polile
ce ufcp ad minimum metiaris, ea rnefura fpithame uocatur, partim ex
eius Graeci, qui uocabula interpretatur, his uerbis, (j Ji azriQxpHix&
<PoX_!J.K9 T^eiS, OpLoitoS  K&u 7TtiAoUSxg JlxH7uhVS Ji

CU9  c p} cAo^PVS JxK7VhtS3 TcOSXgX9  , OpOlCOS  »tgu 7 ? 7jVtACUSyS.CCX> Ji  7)3

/tittfS AsKTl/A V eft: SOC [iy/top TU p JctHTuAtop lOuS  'T CW r Tl)<&š®'

mriSctpH tbk f« r faesKcrpop  7 roi&p a%>  -? ungcv T& r  rrfl

puMgžoLMfop.  Id eft, Spithamehabetdochmas tres, fimiliterpaheftas
trestdigitos uero, duodecim. quod dochme quatuor habeat digitos,
fimiliterpalefte. didudis enim digitis lpatiuquodeft inter minimum
& pollicem diciturfpithame:abeoquodrummam pollicis partem di*
uellamus afumma minimi digiti parte, Cum his conientit Hefychius„
GzriQct{x.H , inquit, r (if^op r  <*5P T& p<tyxKs  AtKTtAff uA" rp (UHfop Jiioc
SH(ixwTt.8yv t  hoc eft menfura fiueinterualluminterpollicem&mini
mum digitum interiedum.hac menfura non raro utitur Diofcorides,
itAcori#, lic fcribit de ariftolochia, Ažd^acosfoč^/to/t^ST/i^^^ddeft,
Ramulostenueshabetlongosfere dodrantem, hinc deriuatur czridcc

luctiop

INTERVALL A HE T IM V^k id£

ploctog,  idem deleontopodio Gzrjdetpicaop Žbi  jS oT&viop,  hoc eft. dodran
tališ eft herbula.hinc c/iazridximAčzm  de ambrofia. t) dl fflct Mdrju , cft*
Gzridocp.(§y, id  eft. Radix autem tenuis, longa duos dodrantes * hinc
'Tf>tjzžriGx{&<&'  i idem deeadem ambrofia. 8 xpvixv ^3  ^n^icarlS^p.©^
hoc eft. Frutex eft altus tres dodrantes. Aetius Amidenus
maluit dicere azri 8 xp.top Tgiuip.  fcribit enim lib. x 111 . de uipera. pdy <.4
e©' dl  OT^ttoS, ep) <J\ u<iy\sns Ctzri8xfi5>i) Ji&p.  id eft. Ei longitudo cu*
biti, fedmaxima?triumdodrantum. etfiquaedamexemplarianone:*
mendata habent Trodhcas^p.  hinc denique my/ 7 KGzri 8 xpL(&'  . Xend/
phon in libro De uenatione,ubi praecipit de retibus * ? dl (ily, 8 os
Tvtcccri 8 x{JL 0 i t  quod eft.alta fint quincp dodrates. Sed ttovs,  id  eft pes,
eft ledecim digitorum, fiue palmoru quatuor « quod ex Herodoti uer*
bis perlpicuum eft * qui lic ait in libro fecundo, quem Euterpe inferft
pfit. cu dl vfctTp b$>y\jou diKOUcči &<n sedc/iop \lx7fh<iG$op+ \%a 7 rbdv pSb "P
cfyifpg piTfiopt^ne  H9« .T&p moJlup piv  Tt7£«:7ra Kodsoop

ici/T^p.TSi dl tJatsmAoisr. hoc eft.Centum autem iufti paftus
funt ftadiu unum quod fex fit plethrorum.ut paffum fex pedibus me^
tiamur, 8 >C  qiiatUor cubitis . pedes uero fint quatuor palmorum:cubk
tum autem fex palmorum.Suidas quoq? feribit * o move (x& (Pcmrv*
Asi/?. is.  id eft. Pes habet digitos fedecim. hoc utitur Solon in legibus
ut eft apud Plutarchum.tog/crfe dl  uj <pvT&(Zp pS.T$ct p.xK ijz 7 r&fw.TVS
pV OibAOTt <pvT<rioi/TQtS OtyfU> TSpTt TBodctS k7rix a l j  T y&’ T W© J  HfcArfl/
Ge ♦ tvs dl  fj \‘hodcep, $,vice.  hoc eft. Experientifsime aute etiant

definiuit modos plantationis. ut qui in agro ciiiufuis alterius arboris
fereret furculos, quincp pedes a fundo uicini abftineret: qui fici uel o*
leae,nouem. & Xenophon libro primo de Cyri afcenfu ad BabyIonev
fjGi dl (JLcuf&vv tvgOh &HS>< 7 t  H9 1 ! TspTt modeop,  id eft. lVJarlyae autem la
titudo eft pedum quinq? & uiginti. & Diofcorides de conyzis.
dl  rrfi KoU/Agt/,« pSv (ep divo tshX^p  tA«7 leop 7 i odlog,  hoc eft«.

Caulis conyzse inaioris altitudine eft duum cubitorum: minoris, pe*
dis.ex eo formatur modi oči©*,  id eft pedalis. ex eodem componitur
iiptTiodiop,  ideftfemipes^t/liTroc/ 1 ^* id eft duos pedes longus uel la
tus uel altus. unde fit di^ocAcčiO ', id eft bipedalis:& T£iWl©- id eft:
tres pedes longus,uel latus,uel altus: ac fimilia. at d\i 7 rvs  aliud fignifi^
cat,eum fcilicet qui habet duos pedes: 7%i7TV9, qui tres: TtTf «7T2fS,qui
quatuor. ex eode etia coponitur TQ/.upu. 7 [odiop  id eft tres femipedes,fi
uelefquipes: S>C mytTHpu 7 r 6 c/iop,  id eft quinc^femipedes.Hefiodus

chpap pXv ry.7rodUu T&timp, virdpovdl Ty.nuxyV
apvctd 'vflcenbdltOi podKct vvti ovtw.

bu.TVtnbdllu/, čcx>  h9« <rq>vp(wTc  hoc eft

Alta pedes facito ternosmortaria,ternos
Piftillum cubitos:quo no n eft aptior,axem

201 DE MENSVRIS O.VIB,

Septenumcp pedum . uerum ut fit forfitan odo,

T um pars,quae fuperat,mallet refecetur in ufum,

Xenophon in  ceconomico. froHvvsg [fiS/oious  hšv7\#<n*ttig<pvntis?
bi J' on l(t§ct!{g$ %<pH  , H9^ i 2 oMc(u.isXyooyi i<pny t  %Jh tivu  &y cdnQy £d\s  JW
6urJ^oy ny.7roJv; ft« JiXya>tf \q>lw7s^ r mia7roJhTihcema
yi(5 [ H r nvoi‘Tpj.7r6<5 [ vTrhloy et<Ai- }  vJLfiaJi t*y&>c/ivroc/I^f^ c/Ih ttgci
rock ot7TCHmou [101  %<Ah  71 vot £AsjiJ!>d3@*ihK7lot/Kc/i7Fcdticu7r. v JI nocJli
Xq>(jwiycoy*TmtU7rcJtz<v&i'$>Y ^ofuHoiT  <xj/< rng.7ft6$vctX<plw\yh tvc
epvnvc  a IJicmJi  outcds  ou\7roAas 7ti<pvT<ftii<pct& h,  vv.iy  dsfepjiŠifs^au<ra
ufXTAs  lugj/toš oiofrct *07i ovTc $cctiv7ifyott7iyrTHiU7r6cJliV ofutifvin^  wik
fi>^xyyTJpoy nmiunofliv.  Id eft. Scrobes quales fodiunt ftirpibus no
ui quod uidifti,inquit, faepeait.uidifti nealtiorem tribus pedibus? no
per louem altiorem quinq? femipedibus.uidifti ne tribus pedibus la*
tioremCno per louem: dixi duobus. age,inquit,etiam hoc mihi relpon
de. uidifti nealtitudine' mi norem duobus pedibusCnon per louem tri
bus {emipedibus.etenim effodiuntur plantae,cum fodi folet,fiin fum*
maferuntur tellure.igiturdixit,o Socrates,fatis nofti quodnecpaltio*
remquinq? femipedibus fodiunt, necphumilioremtribus femipedi*
bus. ssyx v3  autem,quam menfuram Latini cubitum interpretan
tur,eftpedis unius &C  dimidrj. fcribitenimHefychius. Tnit%ysbtisi vgi
%lu.cru7rovs.  hoc eft. Cubitum eftpesunus&dimidius.&Suidas,.

7r^t/£? v č&p  'i' xy i t tSy Jot HTt/Ace/i ep} x&fcg  7 > t uTrt/tar*
Itt v^ysXx<št7t6Jxx3T.  id eft. Cubitum eft extenfi'oa cubito ufepad
digitosmanus.cubiturnuerohabetpedemunurrt&dimidium. Sedi

reuera cubitum noneft interuallum medium inter flexumbrachrj 3C
digitos, uerum interiedum interflexum brachij 8č  fupremam medij
digiti partem. quod ipfum PoIlux his uerbis explicat . cbp c/£ iS) cbAw
y.$cojzi Ti&s t  T filtrov JcchtvAsu  mfoy 3  v cJioisunct 7rtix vs  ♦ hoc eft. In*
teruallum abinterioreflexusbrachd parteufcpad fummam medij di*
giti partem,cubitum. eft igitur cubitum quatuor 8Č  uigintidigitorii*
hac menfura utitur Xenophon lib. im. de Cyri afcefu ad Babylonem».
^X°l )  ^ H9« Jof v ^7t'tVV<.viod^i^'77HX^y-  id eft. Haftamautem habe*
banf,Chalybes fcilicet, longam cubita ad quindecim. & Diofcorides
fcribens de trifolio. 0xyiv<&' fc*  5™X ttoSf  (xei{coy t  hoc eft. Frutexeftal
tior cubito. Sc  deconyzis. quae uerba paulo ante commemorauimus*
hinederiuatur 7tH‘Xvcči(&'*  ideftcubitalis.Hippocrateslib.i.deoftiu
fraclorum curatione. 7THXycčioy  tj b\tyu, $fa,yyTj>,oy<  hoceft.Li

gnum cubitale,aut paulo breuius.8č Diofcorides de cypero. xot/Ai?//

7T tj^vouoi/ i)vj(jL&šovct.  id eft. Caulemuero habeteubitalem, autetiatn
altiorem. ex eodein componitur hoceftdimidqcubiti

menfura.Dioicondesdeorminofatiuo. nouuhos J^ , nT§aycovosJ:iu7rH
XycCi© J >  hoc eft. Caulis autem eius eftquadrangulus, dimidij cubiti

altitu

FNTERVALLA METIMVR iO|

aldtudine. cx eodem conficitur id eft duorum cubitorum*

Xenophon lib. vr. de Cyri difciplina. vrtscidmu  j^a c^inocfcc
o>3 Snn^.ct vddbs Tvs $8yv  ttga $8qv  tw// Tfo^oSp . hoceft. appo
fuit etiam falces ferreas, duo cubita longas, utrinq? ad axes rotarum,
& Diofcorides de meo herba. dlinH^v nov ou/ctfcouvop,.  id eft. Duorum
cubitorum altitudine alicubi fe attollens. a quo deriuatur c/i7fH^yKinK
quonomine Grabci appellantinterfcalmium, utautoreft Vitruuiusli
bro primo cap. u. quod duum cubitorum interuallu fit inter fcalmos.
ex eodem conflatur Tf/7r«x t/s ’* id eft trium cubitorum menfura. Xe*
nophon lib. mi.deCyriafcenfuadBabylonem. ufisoi dl
etjgP dl rofa 'vftvs T&7rH)<H . TO dl T%dl/fianvc nhiop y  hoc eft.

peritifsimi autem erant(de Carduchis loquitur)lagittarfi. arcus habe**
bant termi m cubitum: fagittas longiores cubitis duobus. & Dioicort
des de medio herba. kco/Ao?  Tf/TTN^vs. id eft.caulis ipfi eft tria cubita
altus . ex eodem denicp componitur t|«w nx^s  id eft fex cubitorum,
Xenophonlib. v. de Cyri afcenfu ad Babylonem. yvdl m divanih*
rp  hoc eft. dextra ( de Mofyncecis loquitur) iaculum tene*

bant cubitum fenum,

Sed quafi decurtata cubita funt nvyxy  & nvy(x.u . quales tiero fin6
menfura;exponitPollux. & dlcruyKd/j.*l<&x<; tdvs  </ l £XTiAsi/?«7r’ ocy *
Xwos  t7r’ ctu td  v $ t  nvywp v iiiTpcp.et dl <rvynX&(retci<}.,Tzvy (jlh,  id eft. S*
fimul flcxeris digitos,a cubito ad ipfbs menfura pygon dicitunfi con« 8
cluferis.pvpme.uerumHefvchius pvgonis menfuram magis expedi*
te exphcat. 7svywp (Mgop  ?> a# t  coAtKfctvzr, on6f> 6snyo oiymp,  igo?  t|a>
7 ^ dlxv.Tuhooi)+  hoceft. Pygon menfura eft a cu

bito ufqjadextrema manus partem cum digiti infiexi fuerint^pygon
iaitur digitis fere quatuor, pygme iex breuior eft quam cubitu, quod
a & Gr*ecis ntix v3 nominatur.itacppygonem licebitLatineredderecu
bitum decurtatum maius uel palrnipedem:pygm en, minus.utitur py*
goniš menfura Xenophon in libro Deuenatione. r dl  JS«0(§P tcu^
frfoči/ 7 rvyov&.  quodeft,laqueis autem fitaltitudo pygonis. & Ae
lianus. tčt ?<xywoi oc(i<poo, nvy6v(& dl t WKS>s  id eft. ambo funt
quadrati,fed eis pygonis longitudo.ex hoc uocabulo Homerus lib. x
Odyffeas formauit 7tvy'd<n© J .

fioBgop ogušou btmt/Tc nvydatoy yv0cc  H9« $8«*  hoc eft

In latum longumčp fcrobem fodifte pygonis
Menfura.

Interpres rečte exponit 7švyovicaoy t  ExpygineueroPygmaeosnO
meninuenifleautoreftEuftathius Homeri interpres.

At of qua Latini paflum uocat, qualis fit menfura ite explicat

Pol.a J? oi.[iQto  to? X<=i?ct5 ix7[act,svb)s  xj t  sdpvop cdircas crvpLturf&i'
bfyrjx  [ivrfop,  id eft.fi uero arnbas manus extederis ut & pedus una

cum


jto4 DE MENSVRIS aVIB.

cum eis mctiaris, menfura dicitur orgyia. idem fentit Graecus qui uo*
cabula interpretatur. bgyx^a. cru(xcav& 7iw \wvxcny rw yx®f&y  crvy  tm
•n1 \xt<I  T SHdvs.TTKga  7» bgiy<[y  ?k T&v<fa/  to yvice <6  tos y^hfcts  hoc

eft.orgyia fignificat extenfione manuu cu latitudine pečtoris.fic appel
lata a porrigendo &£.  extendedo mebra,id eft manus.nec ab ds d iffen*
tit Hefychius qui fic feribit * ogyxyx h  t J/i<porJfcuy x{g(Sy  tKTO<ns , 7»

/4iTfo// 3 «5P T6t to yv'ut yiiTg&y,  ty tth)(B3  Twctp<&. id eft, orgyia eft u*
triufqj manus extenfio 8č  menfura,ex eo nominata quod membra me
tiantur. eft autem quatuor cubitum, fiue pedum fex ut Herodotus de
darat. ufurpat hanemenfuram Solon legislator,uteftapudPlutar/
chum, \oty  c/T ofi/f ayT<& 'ogyvpby Jing J&tx0{§H Tsccf icu/vis  /t« iv^cooi^roTc
A«^j3co/9// t ropot n® y&rou@^ vc/}°icty,Jlis  t»(^s«s s 'rihnfžit

7tt2*hoc eft.fin autem fodientes altitudine decem pafluum in proprrjs
fundis non i  nuenerint aquam, tune licebit a uicino accipere hydria fex
congioru capacem t eam<q? bis fingulis diebus implere. & Xenophon
lib. .de CyriafcenfuadBahylonem, (ilGy '}>y sccB/icy tk,
</)?<&’ h ofvKTH fbccdhct, r  tuf,  bgyrjx} 7ty/ru  7> <H $«!)<&', ogyvfd

Tf &s.  id eft. in medij s caftris erat fofTa quincp paftiis lata,tres alta ♦ ex
hocuerbo fit ofyi]ou@-',  id eft menfura paflus. exeodemconficitur
TPjJfyij @-, hoc eft trium paftuum menfura. Xenophon lib. vr, dedi
fciplina Cyri. vy Ji rr 7&ogyi]oy (lotKisu ocp yys crvy  t fo%ng.  hoc

eft. erat autem hoc (domicilium ftilicet) a terra una cum rotiš altum
tres paflus. ex eodem componitur Ttr f<xbfyijc{/.  id eft quatuor pafi 6
fuum menfura. Hačlenus de menfuris dixi qua: dedarant modu,
quem habet humani alieuius membri mebrorum'ue latitudo, uel lom
g«udouel extenfio:nuncdealijsdicamquae expede multiplicato fon
lent oriri. t/jSjjJv  nfhlBfo/j  rooVtes.f. 7> Ji sJJltoy, y^oJi Jtou/ftse s<*

Jiia^^Ji mssiv.oy, J.JpJi /jjlAic/j. u.bJl Jlo7u)^bg t  /$. id eft. Plethron
igitur habet pedes centunuftadium uero,fexcentos,diaulos autem,fta
dia duo: hippicon,quatuor:milliare,odo:dolichos,duodecim.

Trhigpci/,  quodcaretLatinonomine, centum efte pedum affirmat
Suidas, i)<& ~y  inquit, T 7rhiByoy -ssojlecg  .f. hoc eft. habet aut plethru
pedes centu, idem colligitur ex Herodoti uerbis fupra citatis ♦ fienim
ftadiu eft fexcentu pedu, fex uero plethroru, necefle eft plethru pedu
efle centu.at Homeri interpres OdyflTeae lib, v. feribit. otA lB$oy (lij-op
yJs Xyo/t7fH\<lQ  fs. id eft. plethru menfura terrae habens cubita fex 8č
fexaginta.tot quide habet cubita,fed unu prajterea pede, atep fic etiam
Suidac uerba,qu3c poftea afFera,funt intelligenda. utitur hac uoce Xe^
nophon,maxime cum latitudinem amnium folet explicare.ut Iib.n.de
Cyri afcenfu ad Babylonem. v VJf©'  7rAt 8fV.  hoc eft latitudo plethri.
loquitur uero de Phyfco fluuio. & 7* £up©- tetTi xpcu// 7rAt^f ooy.  id eft.la
titudoquatuorplethrorum,nimirum Zabatifluuij.&lib.iii, •nctfvh

tGj

INTERVALLA ME TIM VR iof

v>y TBv?x{ii2 Ki8iw, r 1$/  fcčfSK bas ia\i8p,  r v*los,  cTi/o
%8ftoi/,  hoc eft* ad eande urbem erat pyramis lapidea lata plethruni
tmum,duo alta, hinc fit 7 rAs#f,  id eft plethri menftira.idem Xe*
nophon de Cyri afcenfu ad Babylonem lib, i. fic fcnbit de Mafca flu*
uio. 'pti/g©' 7 tA* 6$>(cuoy.  hoc eft. latitudo plethri, ex eode uerbo com*
ponitur H/ičTrAfetffo//, id eft, dimidium plethrum, Xenophon ibideni
lib. uri* 7 > tfi  X*W, bfSs^Oj^op vgicc h^lttM^cc  hoc eftdo*
cus, ut & tu uideš, ferme trium dimidiorum plethrorum eftlongus.
exeodemconficitur JVttA id  eft duorum plethrorum menfura*
Xenophon ibidera de Centrite fluuio. tvp©- cog <fli7rto0f>oy,  hoc eftda
tus ad duo plethra. Sequitur s<xtflioy,  quod etiam dicitur.

huicmenfune fimiliter nomen no n pofuerunt Latini, ftdretinet Grse
cum ♦ ftadium uero ejfTe pedum fexcentum ex Herodoto ihtelligitun
atcp etiam ex Suida qui fcribit. stx<JhoyXyei TsoePccs^  id eft, Stadium
habetpedesfexcentos,qui autem ftadiucurrut, s ccflt&s SC s&dUOtfro*
iiot  a Pindaro dicuntur. quales fuerunt Xenophon Corinthius,Afo*
pichus Orchomenius,Thrafideas Thebanus,Dinias filius Megaj.ad
quod curforum certamen refpiciens Ariftophanes in iiubibus inquin
Tu>y \Mnv6tiy ew (j&  7\iy<(y h&rp sccflioicn kpjl soy.  hoc eft

Exiftere Graecis dicito me ccntum ftadijs meliorem, hac menfura
Graecfut Latini paflu,locorum interualla folent explicare, itacp  Stra^
bo ftepius utiturftadio in geographia 8 c Xenophon inlibrjs rerum
Grcecarum, uerbigrada. Strabo lib. m ,vsxrpy  T* t<tyoy kafcoTUfiop
<Pnygy  rc oy yoiJ l &§&y \AcciIoy y(PayjhtV2 saJlivs,  id eft.ultimu facrum
promontoriudiftansaGadibus minus duobus millibus ftadiorurm
Sc  Xenophon lib.n.rerum Graecarum. 7 t Sy ^xnpu>it

v^yjhy  uA" <PU{cf. sccJivs oy.  hoc eft,iubebant autem ua

trunq? murum longum ad decem diruiftadia. Stadium uero
ueteribus dicebatur <w7\og , unde dlicMtes  duo ftadia.quod fcribit is
qui uocabula interpretatur. s aJliop  u£l r dp^cdop  ii^A&r tdjKog i  U<p
d\icfjj7\©y Mo  id eft, Stadium apud ueteres dicebatur aulos,

undediaulos duo ftadia.idem ex Polluce percipitur.^kt/A^fcribit,

*i 3 u tfiioujftsv ocycovis«5,  H 5 U ay(t)i‘i(opSx-© J  r (Pi7vh$y sixdhcy t  hoc eft, df*
aulos & diauli certator, SC  certans duplex ftadium ♦ ftadio enim perfe*

<fto reuertebatur,quare Suidas. dVoa/AlSP o iypy rpy c/}°o[ioy  ^V 7H

7 »wAKfw<raz 73  sx<ftioy  $ »bffogfi^cu.  id eft. diaulos habetduss
plex curriculum. curfor enim decurfo ftadio ad carceres recurrit, id ue
ro (ffg,v* 3 c!ho(i&y  Graeci nominant. quod uerbum Ariftoteles in fea
cundo libro De ortu animantium ponit.Hippocleus l T heflalus ut no
bilis laudatur a Pindaro in Pythi]s. hnsiwy  autem *H*f|

quod ex curfu equorum nomen inuenit,eft quatuor ftadiorum. quod
his uerbis dedarat Plutarchus in Solone, Mn6noy

s

'rUjuliibzjoKm



<QoliJ


2,o 6  CE MENSVRIS Q.VIB»

yjy>g  /tOT/kS ygij&Xl  TZfTOt) . Ect/MC//  c/}«SN/i« TtOSttfctf V,j)

hoc eft* ubi publicus eft puteus eo intra hippicu uti licet. eft uero hip**
picum fpatium quatuor ftadiorum. At /ttA/o//, quod Latini a qui
bus Graed hoc noraen menfuramcp fumpferut,milliare uocant,eft pe*
dum Graccorum im dccc. fiue, ut Hero tradit,ftadiorum odo. Grac
ci hac menfura, cum Latinoru fcripta comemorant,utuntur. ut Stra*
bo lib.in. Tivts tP  //#v TISI IdpS  axftoTNf/V uA" t 6 ) ouia sd[xct ilhVSVTVt

ixihix q>x<r(.  id eft.quidam a lacro promontorio ufcp ad os Anacfluui)
fexaginta milliariaeftedicunt, &lib, vi» c«/rs (P  o»tpA 7 r<§P
sstAsn///  «|/o'A 9 yo// /ttA/co// dTomgo-itot),[i.  hoc eft . ipkaute finus m fig nem
habet nauigandi circuitum: nimirum milliarium ducentorurn quadra
ginta. AoA/^o// uero efte duodecim ftadioru ex Heronis uerbis
poteft intelligi, qui fic fcribit, s Kc/ioy  j(#to ut o Jas.^.dilema

7V.<§Kflt£>. [dAioy socJia.H.  ^oA/^os socc/ix ifi>>  id eft, ftadium inlongitudi
nehabetpedes dc, diaulus mcc. milliareftadia vm.  dolichusftadia
xn. Xenophonlib.ini. deCyriafcenfuadBabylonem, ijywišot/y> di
tsouAs isoic/hot> r cd^l 4«Au7o>// oi ksA&soi.  d^oAiyoy di K^rdb 7th&*
o vs vi^HKguTK iko[/>  hoc eft. Pueriplurimi captiui ftadium decurrerut:
dolichum autem Cretenfes plures quam fexaginta. in Olympqs cele/
bratur a Pindaro Ergoteles Himeraeus, utex hocgenerecertaminis
nobilis & clarus. Hac igitur funt mefurac Graccac,quibus uarij fcri
ptores, utexiam didis perfpicuum eft, utuntur, etenim herbarrjs in
ufufunt c/l«K.TvA© J ,wwA«i 5 N,'®zfff, 7 r^vff,ut Diofcoridis uerbafupra
citata declarant.architedis uero eacdem. quod ex Vitruuio liquet,qui
Graccorum fcripta citat.nam Gracci qui de architedura fcripferut non
extant. atgeographiufurpant ■Bbdx,bfyv j dy^7rh{dpoy, sddlioy, (dAioy y
ut ex Xenophote, Strabone, Arriano, Hannone Carthaginiefi poteft:
intelligi. reiuerorufticacfcriptoribus in ufu funt c/laitTt/A©^, 7rrx7\oa*
SH,’Eiy 5 , 7 r^v 5 ,^t//ft’, e$yf«, 7 rAt#fo//,xA/ 7 n*, quod declarathiquoru
kripta ccgefsit nefcio quis 8c yito7rct/intx  infcripfit.apud que Diopha*
nes his partim utitur,partim Florentinus.etenim Diophanes. K 9 U /tfe
TO viji.dpas.M.u.faAdsvs q>v<r<l Ti^KTmhousiouvg.oi/s (x.inx<puT<fl(rz)i/  /ih  qs
$oi8(&’  -arA [oy  smAo/scS//. A H9« $7>2 divoixLu(Sy •hydp 7inyycaoy /lij^Gog
cpvHmTVU,  id eft, & poft dies odo & uiginti producent germina pal/
mos quatuor alta,quce tranfplanta non altius quatuor palmis. 8 č intra
duos meks fupra quam fit cubitalis altitudo crefcent.Florentinus ue*
ro. \(ioi  c/!oxd /c« M do// Tt osajooy 7rodltoy 7 toi&ij  fcodpvg r  a/i 7 rtA &//»
hoc eft. utmihi uidetur fcrobes uitium non humiliores faciendifunt
quatuor pedibus. Orgyiam aute ufurpat Solon in legibus,ut eft apud
Plutarchum.namlex fupra citata ad agricolas pertinet. Atplethrum
ponitlib.n, ^ttoTro/z/uto// Florentinus. HsaTOAt^o// cHtuii/ 7nxAou$y ocyi
Tsihoop TUii/dpyu)  f| froTKvecs rij ctyitxyii\ 2 ®o Tg/[0// -vohAa*

M/S

IN TERVALLA METIMVR. 20 ?

u.is  id eft.plethrum uero ueterum uitium in tradabili & her

bas non habente Sč  dediui terra fiepea tribus operarrjs exco!i. Idem
a poetis potifsimum dicitur 7siM8^o(f t  Sed iil georgicis qux eius la*

titudofueritindubiumuocatur* etenim Suidasdicitquoquouerfus
eiTepedum odo triginta,ali) centum, quomodo Suidac plethru effi
cit pedes millequadringentos quadraginta guatuorialiorum, pedum
decem millia.fcribit enim Suidas. vhl8fop  r t sctdlhf 'iwf>y ntfos.onJp
|s 4  ctey  » jj imvTvt%6Sy/

7 roJocsM.  hoc eft* Plethrum,Iexta ftadrj pars,eft cubitorum fex & fe*
xaginta.nam integrum ftadium eft cubitorum quadringentorum,aut
quoquouerfus habens pedes odo & triginta* Aliorum fententiam cx
plicant hxc  Hefychrj uerba. Ts\te6?oy yu$.o <pxot (j.v<zivs •noJla.g
, 7 tv\g JI s&Mv  ut roy>  id eft.plethrum menfura terrse,quam dicut
decem mille pedes habere* quidam uero fextam ftadrj partem * Alteri
qu idem longitudinem 5č  latitudinem plethri,ut folent rei ruftic£c fcri*
ptores,confiderauerunt: alteri longitudinem tantum, ut confueuerut
geographi* Sed ex rei rufticas fcriptoribus Graecis qui extant , uidetur
colligi pofle totum etiam plethru georgicum ex centum tantumodo
pedibus conftare.id quod ex fequentibus perfpicuum fiet* Plethri
autcmdimidiueft ufVfx.  fcribit enim Suidas* Hd$v$ot7t6J\a$\y < &.v+
hoc eft.arura pedes habet quinquaginta* uA tficc  uero quod quoquo
uerfus pedum efle fexaginta Columella tradit, etiam in numero mo*
dorum ruris fuifle Graecis nomen uidetur indicare* Reftat ut C 02

arguam errores,quos fcriptoribus autinterpretibus infcitiamenfura*
rum attulit.Primo <floyjjJw  falfo interpretatur cari8ctij.lw Manuel Mo
fchopulus in libro tf dp i  nam 7 m.hoas&*j  fignificat. JDeindein

erroreueriaturOmnibonus Leonicenus, quiiii Xenophontis libro
Deuenatione 7mhous(w  uertitulnam,quod haecmenfura lextuplo
maior fit quam illa.Tura per errorem etiam lapfi funt bi qui H^oy
quinqj digitorum efletradiderunt:cum quatuor tantum fit,quorum
fententiam afFert Robertus Senalis epifcopus pius atcp dodus*
Plinius autem acridociihjb  rede interpretatur dodrante,etenim cztu
( tonik  digitorum eft duodedm, dodransnouem unciarum, qu3eitcm
duodecimefficiunt digitos* uerba Plini] funt in libro feptimo capite
11 * Super hos extremainparte montiumPygmaei narranturternas
fpithamaslongitudine, hoc eft ternos dodrantes non excedentes * at
idem Plinius,ubiinchamaeleontenigro& inpolio curiGatii  legitur,
non bene reddit palmum♦mfi quis ea non de Diofcoride, fed de alio
quodamGr«co exprefladicat,uerum iftius defenfioni rerum natura
reclamat* nam id genus herbarum caules alti tres palmos elfe folent,.
Nec Hermolaus Barbarus apud Diofcoridem in narcifio csrtianiui
rede uertit femipedem: quod palmo fit longior quam femipes. Sed

s z  magis

t09 '  DE MENSVRIS QVIB,

magis crrat Merula qui fuper hoc Itmenalis fat, xm, <k  Pygm sefe?

Tota cohors pede non eft: altior uno. fic fcribit * haec menfura Graj
cc a*r/^/4«didtur,hoceftdodrates tresmon fatis memoriatenuit Pii*
ni)  uerba. Qum etiam errore ducitur Raphael Volaterranus cum
in ceconomfco Xenophontis Ts^rhni7ro^toy  quadrapedanetim & fie
mis comiertit J & t^ihiicttoJIioii  bipedaneum & femisicum HiaitO
fignificet qmncp iemipedes, 8C  7^/?//i£7r^/c> tres» fiXenophon
reliquiftet fcriptum Humodhop SC Htiiirofliop t  rede i ta

reddidiftet Vo!aterranus»etem'm Hiu/T&Keurnif  Graeeis fignifi*
catduo talenta &C  dimidium, 8c ninvfop HiiLT&h<wrv  quatuor talent
ta & dimidium. fcd 7%U hitiircKounvt  & T#t)/UT<&Uz*ri fignificant
triafemita!enta:8č Hiurrč^Kcmvt,  atqj 7r^r»iur<x^aiiiTy  quincp
femitalenta. itaq? primaloquendi confiietudo, cuius tune ipfi uenitin
mentem,eum induxitin huncerrorem. In maioriautern errore uer
faturLapus Florcntinus,quiin Plutarchi Solone bfyvtap  palmam
conuertit.nam palma menfura non eft,fed palmus,nec o?yvia  Latinis
fignificatpalriaum,fedpaflum.atqj ofyvt«  conftatexpalintsquatuor
& uiginti. Nec Laurentius Valla,cum Herodoti hiftorias de Grx»
dš  exprefsit, 30* 8?oy  rede uertit iugerum: nec quifquam eorum qu*
cum fequuntur.etenim cum ftadium fitfexplethrorum, utipfeFIero*
dotus aficrit,crit plethru centum pedum,quod ftadiu fit fexcentum.fi
igitur plethrum e ft centum  pedum,ut fane eft, qui poteft eft e iugeru?
cum id fit pedum xxviiidcccC’ quodfietiafolaiugerilongimdocoxi
(iderandafuerit,quoniaeaeftpedum ccxl» plethrum ne dimidium
quidem iugerum erit,quod tantumodo centum pedes fit longum, de*
inde quia plethrum mili)  feminis non plus j quam manus caperepof*
fit, recipit ex Florentini fententia,quac eft in fecudo libro yioo 7 rouiuwyt
& eiufdem milq,ut Columella tradit libro i r +  cap.ix, fextarijs ferc qua
tuor iugerum implent, quis non intelligit eftam georgieum plethrum
iugerum eflfe non pofte? Sed opponat mihi quifpiam pcctas Latinos,
qui njlMdpoi/  redderefolentiugerum,Homeruslib.xi. OdyfIeae (eri*
bitdeTityo*

Kg« Ttrwp &<Poy youus

, o<F  t7r y/i/wt TsiMŠftt.

Id Virgilius in fexto dmeidos fic conuerrit.

■O

Nec non $>C  Tityon terraa omnipotentis alumnum
Cernere erat: per tota nouem cui iugera corpus
Porrigitur,

Nec ab co difsidetTibullus lib. r. ele. m. nec Propertius jibj r i« ad
amicam irata: nec Ouidius lib.quarto metamorphofeen s  fat omittam
Lucretium 8>C  carteros * Tibulli uerfus funt.

Porredusq? nouem Tityus per iugera terrae*

Aftfduss

INTERVALLA METIMVR lop

Afsiduas atro uifcere pafdt aues«.

Propertfj,

Num tribus infernum cuftodit faucibus antrurrt
Cerberus,an T ityo iugera pauca nouem *

Ouidi],

Vifcera pra?bebatTityus lanianda:nouem<^?

Iugeribus diftradus erat.

Verum his teftibus nemomeconuincet* nam poetisj, utegoarbu
tror,Iicuit in locu plethri fubftituere iugeru, etiamli eadem (pada nori
iint:his qui uel hiftoriam,uellori defcriptionem,uel rei rufticae fcripto
rum prascepta ad uerbum de Grascis exprimunt, non liceuetenim imi
tator aliud fcribendiius habet,aliud interpresdlli nihil neceffe efl (era/
per dicere idem,quod is didt quem folet imitari.huic de fententia fcri*
ptoris,quem uertit,difcedere non licet: ut non necefle habeat uerbum
e uerbo exprimere* aliud denicg ius habet qui fabulas fingit * aliud qui
res ipfas perfequitur,alteri quodamodo licet dicere mendacium,ab aU
tero exigitur ueritas* Cum igitur poetae Sc  imitati fint Homerum SC  fa
bulas confecerint, eam habuerunt exaggerandi licentiam, caeteri non
habent. Podremo itikiop,  ut Hero fcribit,eft ftadioru odo. cum
quo conlentit Plinius * traditenim ftadium cxxv t  pallus efficere.is
uero numerus odies multiplicatus mille pailiis efficit.qua menfurant
milliare uocat Latini +  quare Suidjc/iue eius fcriptoris quem fequitur,
uerba fibi confentanea non funt* t ijfucro sdcfttt isoiScn idkiofj iy t
tvc  cPlug, nikix\y(X<n  7r. ? JI soJc/hop'l)<& "sso^ccs  ♦ r fdkioi/

ssoScts^oo.  id eft, ftadiafeptem &dimidium faciut milliarium unum*
SC decem milliaria habent ftadia odoginta* ftadium uero habet pedes
d c ♦ milliarium iTTidccc*  prim Um enim falfum eft,alterum uerum: ut
etiarn cxtera,modo Graecos pedes intelligas»

Abfolui menfuras Graecas, uenio nune ad Latinas ♦ qux item ma*
gnam partem ex membris humanis funt nominat^funt uero digitus,
uncia,palmus,pes,palmipes,cubitum,gradus,paflTus,milliariu* At<$
iterum digitus minimamenfuraejfL unciauero eft digiti unius 8ctet*
tiae digiti partis: palmus, quatuor digitorum.unciarum autem trium:
pes,quatuor palmorum:palmipes,quinq? palmorum:cubitum, pedis
unius Sc  dimidrj: gradus, pedum duorum Sc  dimidi j i  palTus, pedum
quinq?:milliarium,pafTuum mille,pedum uero quinqj millium*

Primo autem digitum Latini,ut etiam Grxci, intelliguntlatum li*
ue trafuerfum * quod modo planifsimeexplicant,modo nonexplicat<
Plauti haec uerba qux funt in Aul.id aperte indicant.

Si hercle tu ex ifthoc loco

Digitum tranfuerfum,aut unguem latum excdleris,

Aut fi refpexis, donieum ego te iuflero«.

$ 3  £t


3,10  DE MENSVRIS QVIB»

Et hscc Ciceronis uerba,quse funt iti fecundo Academicarum quar«
ftionum. Habeo enim regulam,ut talia uifa uera iudicem, qualia falfai
efle non poflimt. ab hac mihi non licet tranfuerfum,ut aiunt,digitutn
difcedere.ldem libro fexto in Verrem non explicauit.Pueri autem Si«
fennte, čredo qui audiuiflent,quein iftum teftimonia eflent did:a,ocuc
los deifto nufquam deijcere: necp ab argento digitum difcedereJtem
Plinius lib.vnu cap,xxi. Eadem 8č bafilifci ferpentis eft uis. Cyrenat
ca hunc generat prouincia xn. non amplius digi torum magnitudine*

Ex digito lit digitalis,quo utitur idem Plinius lib xxn. cap. xx. Et
anchufae radix in ufu eft digitali crafsitudine.Digitus praterea,ut Fro
tinus deaqusedutfi:ibus fcribit,aut eft quadratus, autrotundus. qua*
dratus inlongitudine &latitudineeftazqualis , tribus quartis decimis
rotudo maior. rotundus tribus quartis decimis (uis quadrato minor,
quia anguli deteruntur. Vnciam uero efle digiti unius 8c  tertias di
gitipartis exFrontinodelimitibus percipitur.aitenim.palmus habet
digitos mi.uncias m. idem de aquaedu<ftibus,eft autem digitus fex«
tadecima pars pedis:uncia uero duodecima. V nciam lic ufurpat Plini«
us lib. xxxiii. cap. vili. ubi de coticulis lapidibus fcribit.Sunt autemt
modici,quaternas uncias longitudine,binascp latitudine no exceden«
tes.Hinc fit uncialis,quo utitur D,Hieronymus in prologo in Iobum.
Habeantqui uoluntuetereslibrosuelin membranis purpureis auro
argentoq? defcriptosiueluncialibus, utuulgo aiunt,literisonerama«
gis exarata quam codices. Similiter a fefcuncia, quod uerbum unciam
dC  dimidiam fignificat, fefcuncialis deducitur. quod ponit Plinius lib.
xm.cap.xv. cum de cedrina Tiberij principis mefafcribit.totauero,,
inquit,crafsitudine fefcunciali. id eft unciaz unius dimidise. Vnciae
autem pedis,ut etia unciac afsis,quarta pars eft ficilicus. quo pro men«
fura utitur Plinius lib.xut. cap.xv.cumitem loquiturdecedrinaTi
berij principis menfa.quam dicit quatuor pedes fextante & flcilico ex
cedere.Etibidemdecedrina Nomij Tiberij principis liberti menfa.
tribus,inquit,ficilicis infra quatuo» pedes,totidemc^ infra femipedem
crafsitudinis, itacj? tres ficilicos dixit tres pedalis uncia? partes.na um«
cia pedis, ut afsis uncia, poteft diuidi in duas femuncias, in tres binas
fextulas, in im. ficilicos, in fexfextulas, in duodecim dimidias fextu«
las,inquatuor&uiginti fcripula. Seduthgpartes unciefcriptoribus
non oes fint in ufu, ficuti ficilicus eft Plinio: cum tame res poftulat fic
Romano moreloqui poflumus.At Seuerinus Boetius Graeco,8č qui
de geometrico, uncia minutifsime diuidit. V eteres igitur,inquit, geo
metriceartisindagatores fubtilifsimi maximecp Pythagorici cum om
nia cercis menfurarum diuidentes rationibus ad ea, quae natura renue
ret diuidi & fccari, ufcp peruenerunt: ingenio pra?fignante ea quae na«
turaliter erantindiuifibilia,pofitis notis nominibus,aequedatis difpac

tiere

INTEkVAL L A &ETIMVS. zU

tiere.Cuius Uero agros per adus,per perticas,per pafliis, per gradus,
per cubitos,perpedes,perfemipedes,perpalmos difpertiti eftent, no
habentes palmum per quod diuiderent, id quod palmo efTet minus,
digito autem maius,unciam uocare maluerunt . in fecundo uero loco
digitum fubfcripieruntrin tertio,ftaterem:in quarto, quadrantem: in
quinto, drachmamdn fexto,fcripulu:in ieptimo, obolum: in odauo,
femiobolum:in nono,filiquam:in decimo,pundum:in undecimo,mi
nutum J in duodedmo momentum nominando pofuerunt * hxc  ille,.

Itac£ palmus diftribuitur in uncias quidem tres, in digitos uero qua*
tuor.at uncia rurfus diuiditur aequaliter in duas partes,quas Graci scc
Latinifemuncias nominantdn quatuorquartas,quas pdem S'i
»Boerius quadrantes uocat.quod proprie eflet didum, fi \y
ceret unciam, tanquam aflem, in minores uncias duodecim diuideret
ut licet pedem, iugerum, horam, hasreditatem ♦ fed no uidetur licere,
quod quarta uncias pars apud Latinos fit ficilicus.deinde uncia diuidi
tur in odo odauas,quas Graeci appellat.Hancdrachmam

qdem Grasci partiuntur in tria fcripula, y^oc[incnvt  ipfi nuncupant:
fcripulu uero,in duos obolos: obolum, in duos femiobolos: obolum
rurfus in tres filiquas,quas mfpoaict  uocant:filiquam uero,ut uidetur,
in duo punda,quas dicunt:pundum,in duo minuta, quas M*

•flot  :minutum,induomomenta, quas siyn«ff*  Vnciaigiturhacgeo*
metrica ratione diuiditur in iemuncias duas: in ficilicos, mu in drach/ 1
mas viru in fcripula,xxmr,in obolos,xLvm;in femiobolos,xc vi in
filiquas, cXLmuinpunda, CCLXXXVm.irt minuta,DLXXin.in tfid
menta, MCLir,quas minutasunci£ pedalispartesgeometraeinanimo
acmemoriadiftributas 8C  comprehenias habere, oculis cernerenoti
poffunt:nedum radio diuidere. Nectamen ignoro Diodorum obo/

Ium,ut pondus,in fex  aereola, aereolum rurfus in ieptem minuta par^
tiri.qua ratione uncia cOmpleditur cclXxxviiu  asreola,quae refpon
dentiftis pundiš.minutorumuero mmxvu  qu£enonmodominutis
Boetij,fed etiam momentis funt niinora. Palmus autem quatuor <J*(****j *
digitorum eft. etenim praeterFrbntinurtij cuius uerbafupra citaui, Vi
truuius lib. ur. dearchitedura fcriptum reliquit ♦ Ecubito enim cum
dempti funt palmi duo relinqUitur pes quatuor palmoru. palmus au*
tem habet quatuor digitos,ita efficitur uti habeat pes fedccim digitos,

Sc  totidem aftes asreos denarius. V furpat hanc menfuram Plinius lib*
xvir. cap. x. ubi de fationebaccarum lauriloquitur. In fulco repaftfs
nato palmi altitudine uicenas fere aceruatim men le Martio. Ex eo for*
matur palmarius, id eft palmi menfura. quo utitur Columella lib. xr.
Perfpaciapalmariamodicis ferunturcauis.Etlib.xn. Spicae ulpici in
ter palmariafpaciadeponendas funt. At pes eft quatuor palmoru, .

unciaru duodecim,digitorum fedecim * quod partim ex V itruuij uer*

—?  — s 4 bis

tlz  DE MENSVRIS Q.V IB*

bis iam citatis intelligitur: partim ex hi s C olumellae, qux  funt in pri*
mo quinti libri capite. Modus omnis aree pedali menfura comprehen
ditur,quaedigitorueft fedecim, Sedplanius haecomnia explicat Fron
tinus.Pes, inquit, habet palmos quatuor:uncias, duodecim: digitos,
fedecim.utitur fic pede Cicero ad Atticum + Pedem in Italia uideo nuU
lumeffe quinon iniftius poteftatefit. faepius uero Plinius&Cato,.
Hinc fit pedalis. quomodo fcribit Plinius lib, xvii. cap* xi. interuallo
pedali: Columella,ut fupra citaui, pedali menfura. Hinc etiam formam
tur pedaneus,idem fignificans quod pedalis.Columella lib. v. Et ideo
in maritandis arboribus nemo minore pedanea fcrobem uitibus com
parat. Ex pede quocp componitur femipes ♦ quo ufus eft Cato, cuius
uerba funtapud Plinium inlib.xvn. cap.xi. Si neq$ ex  funt, farmen*
tis it a ut in altitudinem femipedem trahantur. A quo deriuatur femipe
dalis. quod ponit Columella lib.xn. cap. l.  afferculos inter fe diftan *
tes femipedalibus fpacrjs fupra folum ponito. Ex eode conficitur fefe
quipes,qui eft pedis unius & dimidij, hoc eft cubiti menfura,quod po
nit Perfiusfatyraprima,

nuoaris,cum tibi Calue

Pinguis aqualiculus propenfo fefquipede extet. Ex eo fit fefquipe*
dalis. fic Csefar fefquipedalia tigna dicit,id eft crafla pedem & femipe/
dem.EtHoratius in artepoetica
Prorjcitampullas & fefquipedalia uerba.

Vtitur etiam eo Columellalib. ix. cap. xv. Duobus ferrametis a d
hunC ufum opus eft,fefquipedali uel paulo amplius menfura fadis.Et
fi uero bipes fignificat eum cui duo funt pedes,tamen quod ex eo for*
matur bipedalis declarat etiam rem cui eft longitudo uel latitudo uel
altitudo duorum pedum.hoc uero ufurpat Vitruuius lib. vir. cap.inu
tegulas enim bipedales dicit.Et Tranquillus in Augufto.Poftea nihil
fane prseterquam adolefcentulum Lucium honefte natum exhibuit,
tantum ut oftenderet.quod erat bipedali minor, librarum xvn,acuos
cis immenfse.Pes autem triplex eft,porre<ftus, contra<fius,quadratus„
in pede porrečlo, ut lulius Frontinus fcribit, funt duo femipedes: in
contrafto,quatuor:in quadrato, očlo.eorum uero unufquifcp ex re ip
fe nomen inuenit, etenim porrečfus eft menfura longa pedem: contra
<ftus,longa& lata femipedem:quadratus,longa &C  lata pedem. itaque
contracflus fit ex duobus pedibus porrečhs, quorum dimidia pars in
longum ducitur,dimidia in latum reflečiitur: quadratus uero ex qua*
tuor pedibus porrec?fis,tanquam lineis. quorum duo in longum, duo
in latum ducuntur.Ex quibus intelligimus pedem contračlum reuera
efte femipedem quadratum ♦ Quoniam uero pes,tanquaas,in duode*
cim diftribuitur uncias,fcriptores ut his ipfis utuntur, ita etia reliquis
eiuspartibus 5 inquas nonfecus ac idem as diuiditur.itaque duas id

genus

INTERVALNA M^TIMVR

gcnuš im c jas fextantem nominant.utPlinms lib„ x;ir, čap, xyncuni.
fcribit de melis cedrinis.Qua in te  non omittendum ufdctur,Tiberid
principi menfam quatuor pedes (extante& iicilico excedentem: tora
tiero crafsitudine tefcunciali,operimento cdnchrlrj faminarpcr mediu
uefbtam fuifle. Trcs afctem uncias quadrantem uocat Geliius lib.
cap. iiiu  Pygmgos quocp haudlongeabijs nafci,quorum quilongife
firm' funt non longiores efiequam pedes duos & quadrantem. abhoc
ckducitur quadratalis.quod ufurpat Plinius ibidein.Magmtudo am#
plifsimaadhucfuituniuscomiffie exorbibusdimidiatisduobusare
ge Marni tanite Ptolemacoquatuorpedurn Sc  femipedis permediutm
amBitum cralsitudine quadrantali. maius'cp miraculum in ea efi: ards
laterite iundura,quam potuiffet efle natura folidae. crafsitudmem igi*
tur quadrantakm dixit eam quseerat trium pedis unciarum.Quadras\
autcm pedis Sčpalmus eadem mcnfurafunt.fed in Hocreputamus di*
gi to s, in illo uncias .Deinde quatuor uncias trientf nuhcupant.aquoTi%i
deriuatur mentalis,quod uerbum ponit Plinius lib.xxvn.cap, v. A*I
fptlenum funt qui Hennonium uocat folijs trientalibus mnlas+ hoc eft
quatuorpedisunciarum,Tum quincuncc appellant uncias qumc$i{*^KM«y
cx quo fit quincunčialis, quo etiam utitur Plinius lib♦ xx vin cap. x n
Inter omes herbas litholpermo nihil efi: mirabilius.aliqui £egonychoii
uocant, alij dioipyron, altj heradeon, herba quincuncialis fcre. id ed
quincppedis unciarum. At fex Uncias Ueterum fcriptoru cjuidam
niinant femidem,quidam femipedem ♦ femidem quide V itruuius lib.
v.cap. r, Columnce altitudinibus perpetUis cum capitulis pedu quin«*
quaginta,erafsitudinibusquinu. habentes poftfeparada tas alta spc**
dcs xx,latas pedes duos femidem, cradas pedeu {emiflem. Et CoIu=*
jnellalib. ur. Ab ipfo arboris crurepedale fpaciuintermittito. deinde
fulcu in quatuor pedes longu: in tres altu: in dupondiu femiileni latu
cum feccris,paiiere minimeduobus menfibus eum tempeftatibus uer
berari. dupondium enim & femidem dixic pedes duos & dimidiuirn
Semipedem uero nominat Cato, cuius uerba qux fupra citaui, afferc
Plinius.Et idem Plinius lib.xin. Čap, xv. item aNomio T iberij Cae*

{aris libcrto cognomen trahentis, tribus ficilicis infra quatuor pedes,
totidemčp infra iemipedern crafsitudinis,Quanaua uero rede ieptem
pedis uncisc feptunx undecim deunx dici poffunt, tam en nuilum
fcriptore haderius in učni, qui his uocabulis fic ufus fuidet. Bede m .
autem uocat uncias odo.quod ponit Scx,Feftus E'ompeius lib,x vnr
Qua confuetudirie hodiecp utimur,cum lignum bes alterum cficimus*
ideft pcdem dc  befiem latitudinis habens. aquo deducitur bdlalis.
quod uerbuin ufurpat Vitruums lib.vii, cap.iin, deinde tegulce b jpc/
dales ex una parte rupra margincm canalis imponantur: ex altera para
tc beflalibusfetereulispil»fubftruantur.Poftea dodrantem nouemf

uncias

2,14  £>E  MENSVRIS  QJIB.

undas appellant.ut Columcllalib. mr. Auarius quidam dupondio SC
dodrante altum fulcum,latum pedum quinq; fadunt. Nec uero Plini
us cum fcribit Pygmaeos longitudine ternos dodrantes non excede*
re difsidet a Gellio. nam tres dodrantes efficiunt pedes duos & qua*
drantem.Poftremo dextantem uocant uncias decem.ut Vitruuius li*
bro tertio cap. m. Crafsitudines autem eorum graduum ita finiendas
cenfeo,ut necp crafsiores dextante, neq? tenuiores dodrante fint collo
catae.lic enim durus non erit afcenfus. Quin etiam,quia pes ut as le ha
bet,dupondio pro duobus pedibus, ut ex his, quae dixi,perfpicuu eft,
fcriptores utuntur. Pauds nune uerbis dicam de more & confuetudi«
ne Romar feruata.de quahc fcribit Horatius lib.i. ferm.fat.v ur.
Millepedes in fronte, trecentos cippus in agrum
Hic dabat,haeredes monumentum ne fequeretur.

Solebat enim, ut Porphyrio interpretatur, priuatis infčribi monu*
mentis,quot pedes in fronte,quot in agro haberent:item lingularibus
literis notari h. h. h. n.  s. uidelicetne reliquiae aliorum mortuorum
inferrentur. In fronte autem, ut Acron explanat,eftin latitudinedn a*
gro, in longitudine. Sed ut aliorum cipporupars latafuerit in fronte,
longa in agro, huius certe Horatiani pars longa eft in fronte, lata in a*
gro.nam illius pedes mille funt, huius trecenti, literas uero hac fignifi*
Cant. H O C MONVJMENTVM HAEREDES NON S E Q. V IT V R.
Perindeautem ut libra principalequoddam pondus uidetur efle,& le
xtarius princeps quzedam alterius generis menfura,ita huius pes.cte*
nim ex libra multiplicata perficiutur pondera maiora: ex diftributa in
partes,minora.limiliterexfextariouelpedemultiplicato, maioresme
fura;ex diftributo in partes, minores. At palmipes ex palmo SC
pede componitur. ex quo fit palmipedalis. id eft cui menfurapalmi 3C
pedis,hoc eft digitorum uiginti,quo utitur CoIumellalib,iii,cap.xrx
lic enim fcribit de malleolo. nam in cliuofis, ubi terra decurrit, poteft
palmipedalis deponi. Cubitum autem, quod etiam cubitus dici*

tur,aGr;eco fluxit* etenim Hippocrates appellat hi

fcribitenimGalenus in explanationedifficiliu uerborum Hippocra*
tis. 7V(I ? C7rfp  H9al Jiocruv^iJlus Ji i>[j nJuJvAsp

jft fet^jov©* ovt&s  ovon&<dt <pucri . id uero habere pedem unum 8c  di
midium, fiuepalmos fex,quodidem eft,ex his Vitruurj uerbis ,quae
etiam fupra comemorauimus,intelligitur,E cubito enim cum dempti
funt palmi duo, relinquitur pes quatuor palmorum. Cubitum igitur
& fefquipes idem funt. Vtitur hoc Cicero lib ♦ n. de Legibus.nam fu*
pertemetumulum nolunt quidftatui, nilicolumellam tribus cubitis
non altiorem.Etin epiftolis ad Atticum. Biennium preeterijt cum ille
^M/Tnrl As afsiduo curfu cubitum nullum procelierit. Vndeetiam
Suetonius in Tiberio fcribit,ut uulgo iam periocum Callipides uoca

IfJTERVALLA M  E TIM V R % X f

retur.quem curfitare a c ne cubiti quidem menfuram progredi prouer
bio Gr<xco notatum eft, Ex eo formatur cubifalis. quod ufurpat idem
Suetonius in Galba, Simulaerum asneum dex cubitali maius.

At gradum effe duorum pedum et dimidrj declarat Boetius his uer
bis.Decempeda pedes x,colligit:paffus,v.gradus, us. Gradum uero
Grasci nominant. Vtautemuerum fit,quod fcribit Boetius,gra

dum efficerepedes duos &dimidium, tamen nullum fcriptorem his
duobus uocabulis pro menfura ufum inuenio, Nec enim apud Cice*
ronem gradus,necapudXenophontem fcdiict,  menfuraeft,Iediitrun
que progreflum quendam fignificat. Verba Ciceronis funt in lih. r 1 r*
de finibus, V t enim obfcuratur & offunditur luce folis lume lucerna?:
Si  utinterit magnitudine maris Aegei ftilla muriau&ut in diuitijs
Crcefi teruncrj accefsio:&: gradus unus in ea uia, quas eft hincin Indt/
am: fic cum Cit is  bonorum finis, quem Stoici dicut, omnis ifta rerum
in corpore harum xftimatio fplendore uirtutis & magnitudine obfcu
retur & obruatur atque intereat neceffe eft, Xenophontis uero uerba
funtinlib. uit. de Cyri afcenfu ad Babylone. tfvdccc/lH  K9u
{iu^caiavm kop  t gu v^j  edjT s <Pvo  tj •tglct $h(j.cctdč*

id eft. Vbi fan£ Callimachus excogitat rationem ultra procurrčdi: ab
arbore enim,fub qua erat ipfe, faciebat gradus duos aut tres.

Sequitur paftus,qui ex pafsis,hoc eft diducfiis manibus ?  rtomc hoc
duxit. eum quincp pedum effe ColumellaliR v. cap. i. fcribit, Paftus*
inquit,pedes habet quinq?,idem fentit Seuerinus Boetius, ututurhac
menfurafaepegeographi&interdum Cicero:utlib, i.delegibus, Et
qui me ex noftris pene conuellit hortulis,deduxitq? in Academiaper*
pauculis pafsibus. Poftremo eft milliare. quod ex mille palsibus,
equibus conftat,nomeninuenit,hoc ufurpat Cicero in epiftolisad
Atticum, Accepi literas tuas ad quintum milliare. Idem dicitur mil*
liarium,quod etiam ponit Cicero in libro De Claris oratoribus, Cum
plebes properipam Anienis ad m. milliarium confediffet, Sedidem
Cicero maluit dicere mille paflus. uerbi caufa pro Seftio. Edixitcp ut
ab urbe abeftet mille paftus. Ciceronem autem in hoc fequuntur geo
graphi, Quia uero milliaria quonda lapidibus fignabantur, legimus
ad fecundum,ad tertium, ad quartu lapidem.quomodo ueteres etiam
dixifle ad tertium cippum Valerius Probuš autor eft, nam cippus SC
lapidem terminalem Si  terminum fignificat.

Sed cum breues mefurse tam Graecae quam Latinae ex membris hu
manis fuerunt nominatse, nune confiderabimus utrum aequales fint
nec ne: & fi fuerint inxquales utrum Graecaean Romana? fint longio
res. Pliniusfcribitlib.rt.cap,xxn. Stadium cxxv, noftroscfticit
paftus,hoc eft pedes dcxxv. Et Columellalib, v, cap. i.Stadiuinde
inde habet paflus cxxv, id eft pedes Dcxxv,qu£efummaočfies muh

tiplicata


ilAT«'

Zlč  DE MENSVRIS OVIB, J NT. MET.

tiplicatacfficit millepaflus« fic ueniunt. v. pcdum. Quoniamuero
ftadium, ut dixi Graecis c, eft paftuu, Sc  dc. pedum, fatis intelligimus
menfuras Grascas Sc  Latinas efte inasquales: atquepaftlim Graecum,
quem ofyijxjj  uocant, paftu Romano,& pedem Graecum pedeRof
mano efte longiorem.etenim paftus Graecus habet pedes* Romanos
fex Sc  quarta pedis partem: paftus uero Romanus tantum quinep pe/
deš Romanos. paftus igiturGraecuspede uno&quarta pedis parte
longior eft quam Romanus * Pes auterri Graecus habet pederri unum
RomanumSčeius femunciam. lemuncia igiturquam Romanus eft
longior. Quod difcrimen inter pedem Romanum Sc  Graecum aliquo
modo Jicet uidere Romas:ut eda id animaduertit B,Marlianus.quan*
quani uirilledocftus, quiuetuftaurbis monimenta diligenter fcruta*
tus eft:nefcit ex duobus, quos in mediu affert,breuiorem efte Roma*
nuituGraccum ,longiorem * Pes Romanus in faxouelinmarmoreiii
cifus reperitur Romae cum alrjs quibufdatti in locis, tum in hortis An
geli Colocrj. Greecus uero quantus Ot pereipi poteft ex columna qusc
eft in aede duodecim apoftoloru. ea auterri eft in Vaticano prope obe
lifcu.in fuprema enim parteeius coIumnp,qu£, ut mift' uidetur, quon
dam ex Grarcia fuit transla ta Romamj quod etiam indicat Grseca hsec
infcriptio. ■rooAa//. 8 ♦ ideftpeduninouem.cuius columnse
longitudinefiin nouem partes diftribueris,qu 2 ec|j
efficiet Greci pedis menfuram*

Pes Gra?cus in XVI digitos diuifas.

Pes Romanus in xvi digitos diuifus.

I


zis de jmensvris qvib,

Itacp cum pes Grajcus femunda,id eft quarta &T uicefima parte Ion *
giorfit quam Romanus, fequitur ut etiamcubitumGraecum tribus
quartis unciaepartibus longius exiftat quam cubitum Romanum.fi#
militer utpalmus Graecus quarta femuciasparte,quam Boetius drach
mam nommat, longior extet quam palmus Romanus. pari modo ut
digitus Grsecus decima fexta femundasparte, quam Boetius ftfquio/
bolum diceret,longior fitquam digitus Romanus. Ardiitedi

autem Romani ufurpant digitum,palmum,pedem. quod iterum
ex  Vitruuio percipitur.Et Cato De re ruftica cap. xvm. fcribit.Tor*
cularium fi'aedificare uoles quadrarijs uafts, uti contradiora fiant,ad
hunc modum uafa componito. arbores craflas pedes duos, altas pe*
des nouem cum cardinibus. foramina longa pedes tres iemriiem. 8č
excalpta digitos fex. Quanquam uero Cato eft rei ruftica fcriptor,ta*
men torcularrj eius 'q? uaforum fabrica ad architedos pertinet,

Geographi aute utuntur paflfu d>C  milliari.quod ex Pomponio Me*
la, 8c  Caio Plinio fecundo perlpicuum eft. At rei ruftica: fcriptort/
bus in ufu funt pes,paflus, adus,dima,uerfus, adus quadratus,iuge#
rum. quodliquet ex Catone, Varrone, Columella,Palladio.Depede
&paftu iam ante dixi,nunc reltquorum modum exponam,

ltacpadus minimus eft pedum ccccLxxx,etenim longus pedes
cxx,latus mi.fcribitenim Columella, Adus minimus,utait M.Var#
ro,latitudinis pedes quatuor,longitudinis habet pedes c xx.

At dima eft 11  idc, pedu.nam longum pedes lx,& latum totidem.
idem enim Columella inquit. Climaquoquouerfus pedum eft lx.

Verfus uero eft pedum x. longus enim c. pedes,& latus totidem,
dequo Varro in primo libro De re ruftica. Verfum dicunt c, pedes
quoquouerfus quadratos. Adusautquadratus eftpeduxmrcccc
na latus a:queac longus pedes cxx,dequo ide Varro Adus quadra*
tus,q et latus pedes cxx. & longus totide.is modus 8c  mina Latine ap
pellat.de eodePlinius lib,xvm,cap. m. Adus in quoboues agerent,
cum aratur uno impetu iufto.hic erat cxx. peduidupli catusc p in Ion/
gitudinemiugerufaciebat. Ergoiugerumeftpedu xxviiidccc,
longum enim ccxL.latum cxx,etenim Varro ait.lugerum quod qua
dratos duos adus habeat. Et Columella. Duo adus iugerum efFiciut
longitudinepedum ccXL,latitudinepedum cxx,Quazutracq 5 {um*
mteinterfe multiplicata: quadratorum faciuntpedum xxviiidccc.
Acuero etiaFabius Quintilianus Iib.i.Iugeri menfuraducetos &qua
dragintalongitudinis pedes efte,dimidiocpin latitudinepatere, no fe
re quifčp eft qui ignoret.Iugerum aut,ut Plinius afterit,uocabat quod
unoiugobouin die exararipoftet, Etenim Varro ante Pliniufcripftt,
Iugeru uocant quod iundi boues uno die exarare pofsint. Diuiditur
auteiugeru,tancpasLibraue,infcripula cclxxxyiii , naiugeripars

minima

INTERVALLA METIJMVR

rninima,ut Varro, dicitur fcripulu, id eft decem pedes in longitudiiie
& latitudine quadrati. qui funt pedes c ♦ Vt uero Columella tradit iu*
geri minima pars eft dimidium fcripulum,hoc eft pedes L.at duo fcri*
pulafuntpedes ccTextula, cccc. ficilicus,Dc.femuncia. icc. uncia
iicccc.ie xtan s, iiiidccc. quadrans, vncc:triens,ixDc. quincunx,
xir. femi s XHir cccc.feptunx,xvrDCcc < bes,xixcc,dodrans,xxiDc-
dextans,xxmr.deunx, xxvicccc. iugerum tandem xxviiidccc.
Dimidiumcerteiugerum Plinius lib. xvm, cap.xix, dixit femiflem:
3C integrum, aflem*Iuftum eft profcindi fulco dodrantali iugeru uno
die: iterari fefqui)ugerum, fi lit facultas foli: ft minus, profcindi femift
fem, iterari aftem . quando &animalium iabori natura leges ftatuiu
Quo fane modo Liuius feptunces dixit feptem iugeri partes;dodran*
tem, nouem;quadrantem, tres. fcribit enim libro quinto ab urbe con*
dita»Terna iugera & feptunces uiritim diuiferunt. Et libro odauo.
Latinus ager 8c  Falernus, qui populi Čampam fuerat,ufcp ad Vultur
n um flumen plebi Romana diuiduntur: bina in Latio iugera, ita ut
dodrantem ex Priuernati complerent data;ternain falerno, quadran*
tibus etiam pro longinquitate adiedis.

Quia hic etiam duas partes e diuilione tripartita abfolui, mihi ne*
cefle eft reftare tertiam . itaquequi digitum ex quatuorgranis ordei,
quorum confidereslatitudinem, nonlongitudinem, conftaredicunt,
hi non aduertunt grano granum multo latius efletnec primo digitum
ftc efle conftitutum, fed artificiofum in tot grana fuifle diuifum, quod
fntermultagrana ftne controuerfia inueniantur quatuor, quae digiti
latitudinem fualatitudineex£equarepofsint. Quod etiam ad digitum
pertinetlulius Capitolinus Cordi uerba,ut mihi uidetur, nonintelle*
xit. fcribit enim in Maximinis duobus de patre. Erat praterea, ut re*
fert Cordus, magnitudine tanta,ut odo pedes digito uideretur egref*
fus*Poftea fcribit. Nam cum eftet Maximinus pedum, ut diximus,
odo &prope femis* Cordus enim,ni etiam illum improprie locutum
putemus, latum digitum intellexit:ipfeuero Capitolinus accipitlon*
gum, 8c  quidem maximum, qui circiterfex digitos latos longus eft.
atque hi cer te minus duobus digitis femipedem efficiunt.

Vt autem Galli, quod Budalu s tradit, fuum pedem diftribuant iti
duodecim pollicesnon aliterac Romani fuumpartiunturinduode*
cim uncias: utcp  pollicis latitudo non multum ab uncia difFerat,nemo
tamen ueterum fcriptorum unciam nominari pollicem memorisepro*
didit. fed eadem menfura non eft. nam pollex tametfi aliquanto latior
lit čp alius digitus, tame tres pollices fuas cuiufcp manus nondum efti'
ciunt palmu. uncia igit latior eft pollice. hoc utitur Cato De re ruftiea
capite decimonono. Lingulam cum facies de medio pralo collibrato,

t z  ul

2,2,0  DE MENSVRIS q.v m.

ut inter arbores beneconueniat digitum pollicem laxamenti facito.Et
Plinius lib, xv, cap.xxiin. ubi loquitur de filiquis.Digitorum homi
nis longitudo illis & interim falcata, pollicari latitudine, Hoc in 3 oco
Plinius digitos,non tranfuerfos,inteIligit, quod res ipfademonftrat,
^ ac uero etiam eius uerba. At cubi ti menfura & ulna?,quam Gre

ci appellant,eft eade.rjfdem enim nominibus idem membrum

appellatur.namcp fcribit Pollux. TV ^yyv  <wA< jvh// j {gtev<ni>.

hoc eft. Cubitum uero &ulnamnominant, Vinam autemuocat Vir
oilius in egloga tertia.

O O

Dicquibus in terris 8 C  eris mihi magnus Apollo
Tres pateat cacli fpacium non amplius ulnas.

Quocirca errat Seruius cum inquit * Vina fpacium eft in quantum
utracp extenditur manus. dida ulna cer  TCify cuA$d«//. id eft a brachrjs.
hinc AcrtmcioAivv©-' ijf h  dicitur * licet Suetonius unum cubitum effe ue=*
lit tantumodo. hacc ille. Et rede quide fentit Suetonius. nam utriufcp
mantis extenfi'onem Grseci ofyvpp  Latini paflumuocant, nonul*
nam. etfi ulnainterdum uidetur fignificare totum membrum, brachi*
um fcilicet,ac cubitum, manumep, ut cum Ouidius in vm. metamor*
phofeon canitdequercu.

Sacpe etiam manibus nexis ex ordine,trunci
Circumiere modum: menfura^ roboris ulnas
Quincpter implebat.

Etcum Plinius fcribit lib. xvi. cap.XL. Arbofis eius crafsitudo
quatuorhominum ulnas compledentium implebat. Attamen ulna
inneutrolocodeclaratpaffum.cuius nedimidia quidem pars eft. ete*
nim paftus ex duabus eiufmodi ulnis &C  latitudine pedoris conflrat.
Errat etiam Nicolaus Perotus qui cubitum duorum palmorum effe
tradit.quanquam rede fentit cubitum ulnam dici, Nec minus in er*
roreuerfanturqui palTumputantfignificaregradum. quos Romulus
Amafasus uir dodus 8 C  in primis facundus fecutus in Xenophonte
fctilia.  paflum interpretatur,' Atcp ita fe habent menfurac Ro

manac. fequuntur iam externac,qu3e partim funt Graccis literis celebra
tac,ut cubitum regium,parafanga,fchccnos: partim Hebraicis ♦ fed de
illis primo dicam. Regium cubitum Perfarutribus digitis maius effe
quam iuftum cubitum Herodotus in primo libro,qui inferibitur Clio
literis mandauit. o (JI  jS^crcAHiSP, inquit, 7151 fUTglv sfši tzh^iocS

fr&Ju>V JlcoiTvteitn*  hoc eft. Regium uero cubitum tribus digi*
tis maius eft quam mediocre. Eftigiturdigitorum feptem &uiginti.
Illius cubiti cum Gelliouenifletin mentem fcripfitlib.tertio capite de/
cimo. Practer hsec modum efle dicit fummu adolefcendi humani cor*
poris feptem pedes. quod magis effe uerum arbitror, quam quod He
rodotus homo fabulator in primo hiftoriarum inuentum effe fub ter/

ra

INTERVALLA METIH VR zz t

ra fcripfit Oreftis corpus cubita longitudinis habeš feptem.qu 2 e fa ci*
untpedes xis*&quadrantem* Septem enim regia cubita effiduntim
decim pedes,& tredecim digitos* totautem digiti femipedem 8c  qua *■
drantem ac digitum unum, quem non adnumerauit Geilius * ut etiam
cacterifcriptoresinterdumnumerosminutos non folent percenfere,
EtfiueroHerodotus in eodem libro explicat menfurani regij cubiti,
tamefaber asrarius Tegeates, paceGellij dixerim,mediocrecubitum,
quale erat Graecum, intelleafiKiion regiuni, quod erat Perficum & fa*
brolgnotum* Parafangaautem etiam menfura eft Perfica*fchce *

nos uero i£gyptia.illa quidem eft triginta ftadiorum: hax, fexaginta.

Verum parafangam Perficam menfuram efte & triginta ftadioru H e*
rodotus traditin  libro fexto,qui infcribitur Erato his uerbis* ml  t% s
ykfct<i<r^\(ay TSKfcco-oi^ccg, fbi t(gihivn bnsdpGumc^id*

HSutk  scZc/ia.  id eft.Regfones iplorurh paralangiš,quas uocant Peric
triginta ftadia, dimenfus. Idem in telligi tur ex his Xenophontis uer*
bis,quas funt in libro quinto De Cyri afcenfu ad BabyIonem* •rtjdog

t(g.70i$cx<r{tos <p) bdž fcp  £«§t/AcZw iux\m otygt&2 ns>rvon^ct s«Sž

HOt &Kyen divo , T3cqcKrbttyCU \šetnj>cnoi &ns<n  + sdJltol fiu&oi bitotitM/

c^jAtot  oktm yiyt/<fo  * hoc eft. In lilo itinere

quod fecimus cumrurfus defcenderemus depradio,ad Babylonem fa
d:o,ufcp ad Cotyora centies uideš bis pofuimus caftra,fuitcp longum
parafangas fexcentas uiginti:ftadiorum decem 8c  ocfto millia atcp fex*
centaiac in eo menfes očlo confumpfirrttis.Quia enim fi dixerimus tri
desfexcentas uiginti parafangas, hunt ftadiorum decem milliaatcp
fexcenta,parafanga eft ftadiorum triginta* Idem denicp percipitur ex
eiuidem Xenophontis uerbis quse funt in fine libri feptimi . afi8y.cg
(TVllTrdt&HSl? odovTp 0CVCCfi<X<^iCoi mdt{gc7TK^o((riCeS sx8fLdi c/fgmjcrtOl

vy>Tt.Tscyctcrky,ca  >dA iot tt&rp zs^W7dtM<Aot 't£i<rjivy.čt •n^čcki*

o^jAtce  ■ar^rrfini <nz,ygovTi wrhy8(&' uncoovs, nvvdb . id eft* In toto

itinere quod fecimus cum afcenderemus ad Babylonem & rurfus de*

fcenderemus,ducenties quindecies pofuimus caftra* fuitcp parafanga

rummillecentum quinquaginta:ftadiorum quater &tricies millium

acquingentorum * Rurfus quonia fimultiplicauerisparafangascum

ftadijs,tricies mille centum quinquaginta parafanga: fiunt ftadiorum

quater Sc  tricies millia atcp quingenta,fequitur paraiarigam eife ftadio

rum triginta*S^pius autem parafanga utitur Xenophon * At Hero

dotus in fecundo libro,qui infcribitur Euterpe,declarat fchoenon efte - c  *>«

i£oyptiam menfuram 8C  ftadiorum fexaginta* ocrdiy$vt$,  incjuit, y<.co

•sretvod &<n ou/dgQ7rtoi/>bfyvlH<n tU*j  yjaflw  * oQn dl Vjosoy y*co

7 r&ucu, sttdlioifft.oi dl  otoMk// \y<jfoi?'®c(fK(rKy 2 'H<Ti. 0 L dl cčq>8oi/oy  Aiftu, oyoU

mm. (PuvCVTM dlbjjSj/ TSCCfCtOTVftHS S&cflct,. 0  (k dtfOLVOS U{&S05y

t 3

XXX  DE MENSVRIS O.VIB,

fttTgo// twp ct.iyvw[iop, tfrjHj)  1 / 7 % sodc/ia,  hoc eft, Qui homincs terrse mo
pes funt,quod exiguam pofsideant,pafsibus dimetiuntur:qui minus
uiopes,ftadrjs:quibus terramultaeft,parafangis: quib. copiofa,fchce
nis.conftat autem parafanga ex triginta ftadrjs: fchcenos,quae menfu
ra eft i£gyptia,ex fexaginta. Hermogenes etiam feribit. Tsc^a.(ruy^H9
Mi/iHSp {tel  HS« nvttV fdrgop,oi  'Tf iMsvTot sac/ltot . O^oii/Gh' >)cciyvrfiop y

ti  t|«)tpi/7a socJc/iot , qcFeft,Parafangagetiiis eft 8dPerficaitineris men
jfura, trigintafcilicetftadioru:fchoenos uero Aigyptia,fexaginta.Tan
ta autem menfuracur iEgyptris dida lit funiculus declarareuideri po
teft D . Hieronymus in commentarrjs in loelem prophetam, In Ni#
lo,inquit, flumine, fiuein riuis eius folent naues funibus trahere certa
habentes {pacia,qu 2 eappellant funiculosl utlaboiri defeftorum rečen#
tia trahentium colla fuccedant, Reftat hic etiam tertia pars * Stra#

bolib. xi, ait: TpdlTBou}x<rčtyy\u) yp Ts6^<nxbp oi pSi/iŠHKsi/TvcsccePictip
<pcccrlp . oi dl  id eft« Parafangam autem Perficam ali} fexagin

ta ftadiorum efte dicunt, ali} triginta«Qui parafangam fexaginta fta*
diorum dixerunt efte, fchcenum mihi ita uidentur nominaffe.ut con#’
tra parafangam hi qui dixerunt fchcenum efte ftadioru triginta.quem
fchcenum intelligit Ptolemacus lib.r. geographia; cap,xi. loquitur ue
rodefententiaMarini, r r{w^<bf , 'T i  W'ndi/j.y/V5 r i$wq>f , o(TVdl&,$od<rttogi
itf.ygi r T®ht(ttvv wv$y?5 cfi&sizcnp <r(wctyo(iy/Hl> ligrf <WTP o^oivisp  ox7tt#
VSricap \$dlo{j.KKS)VTrAŠ. SKa^iuip dlc/}<r(xv?icop ifecHir^iTitcop d}gmj><ritelt
cyd\QKHsv'TPi.  hoc eft. Interuallum quodeft inter expofitum Euphratis.
tranfitum &lapideam turrim,utipfe (čutit, eftfchcenorum odingen*
torum feptuaginta fex. ftadiorum uero fex & uiginti millium ducem.
torum odogintaddem exfequeti capiteintelligitur, Quanquam non
ignoro ea qua 2 Plinius fcribitlib.vr.cap.xxvi* Inconftantiam menfu.
raediuerfitas autorum facit, cum Perfequocp fčhcenos & parafangas
ali} alia menfura determinent. AtHebraicae 'menfurae funt hae
rn; risu quae uerba Latinis literis de Hebraicis fic exprimi pofe
funt.thopah,zereth, amah. id eft,palmus, dodrans,cubitum« Tho
p ah uero fignificare palmum ex Lxx.interpretibus Sc  Iofepho intelli#
gimus ♦ etenim ipfiuerbum hoc Hebraicum Grasce reddunt zraAcu*
SNf/.namubiinHebrseoeftlib.iir. Regum cap«vn» nauvajn hoc
eft.Et crafsitudo palmi: loquituruerodelabro,fiue, utHebrai nomft,
nant,de mari fufili, lxx«  Graece uertunt. H9U y 7nxyd&’ 7 nxhca*

s«. id eft. Et crafsitudo eius palmus« Sic etiam 7TKftousHp  reddit lo*
fephus lib. vm.Iudaicarum antiquitatum cap. ir. vip  ^ o  AsvTNf t(uj
e/idpLtTfop vrn)(čop  u$‘ 7nx7\msmop  litjem/,

hoc eft. Erat autem labrum per circuitum decem cubitorum 6>C  ad pal#
mi crafsitudinem conflatum, Similiter ubiEzechielis cap. xl.  in He*

brao

INTERVALLA METIMVR

braeo legitur. nn« robanatem id eft. Etlabia palmi unius.Lxx.rur
fus conuertunt thopah smAaus^fcribunt enim. H 9 U 7ruKoasHy i^oucrt
y&oscc AtA{tš<fl/{JLyittX<roo8y/  x»cAa. hoc eft.Et palmum habebutlabia,;
pinnarum inftareminentia, intrinfecus reflexa percircuitum. Apud
eundem prophetam cap. xliii.  legitur rsn«mia«3 nb«-v

n a« id eft. Et iftse menfurac altaris per cubita,cubitum, palmi*
cubitum fcilicet. lxx.  iterum thopah ztkAcus/^/  uertunt. K 9 uttc 5 to
to iiIt^cc  dvoiKsupl# yv tzhX &  ^ ^X iCoS  H9a 7rtxX<u sv s.  h oc eft. Ifta>
funt menfurae altaris in cubito palmicubiti. Vt enim menfura que ha
betpedem 8c  palmum diciturpalmipes, ficutindicatpalmipedalis in»
de deriuatum, ita nobis eam, quae habet cubitum & palmum, Iicebit
palmicubitum nominare. Ex didis igiturperfpicuum eft thopah He*
braeis eam eflemenfuram quam Graeci ttoAsus^,  Latini palmum fo
lentuocare. Zerethautem effe dodrantem dedaranti]dem lxx
interpretes. ubi enim in capitelibri egreftus ex x 2 Egypto x xvnr. legi*
tur in Hebraeo. lannsnintengrnj ideft. Quadran*

gulum erit,duplicatum,dodrantem longum,&dodrantelatum. lxx
csriSuiiHi/  Grabce reddunt,quaeLatinis } utdixi, dodrantem (ignifieat*
rrc^<xy(tti/oy  (scv, c/ivthžiJ. azriQot(iijs  7 > (itinsS-,yw axri8ot(iV9 j 3  w§09,  ho£
eft. Quadrangulum erit,duplex,dodrantem habesin longitudine, et
dodranteinlatitudine. Atcp apud Ezechielem prophetacap. xLin n
nnisfn rpspnrotp5 >n  -Al id eft.Et terminus eius ufcp ad labium.

eius percircuitum dodrantem.LxX. iterum transferunt cuntictfivjj .
yeioscc uiSS' ti 9Ay? <wn®  ki/kA o8yv czrtSafife.  hoc eft. Etpinnselabij,
ipfius percircuitum dodrantis menfuram ( habebantfcilicet.)

Amah uero effe cubitu ex lxx, interpretibus 8>C  Iofepho,qui coiv
uertunt 'ntixyt > ->  peripicuum eft.Sacrae autem Hebrazorum literat fre^
quenter hac menfura utuntur. led hi duo loči nune fufficiun t. In libro
ortus mundi cap. v 1 . feriptum eft de arca. n$K' ntopn tl;k  m -v

atran? nn« npn;. na« tf^an npr.r, na« '  id eft.' Et

hac figurafacies eam. trecentorum cubitoru erit longitudo arca::quin
quaginta cubitorum latitudo eius: 8C  triginta cubitoru altitudo eius.
l xx. hunclocu ficGraccereddut. r Tr^tco/f r ixmog ^ vt*
TT^/THUfiVTK  7ffUXZtoy V 7J^#T0S,ty T V-/cP 0 GW

9 ?. hoc eft. Trecentorum cubitorum erit longitudo arcae,&quinqua
gintacubitorumlatitudo, 8 čtriginta cubitorum altitudo ipfius .Eo*
dem modolocum huncdeHebraicis exprefsit Iolephus lib.r. Iudaica*
rumantiquitatum.cap.mr. 7\cc$vctii&TiT?KStyoyy(g. r TVi<rv.<{b<xaKs,ruti
Kps 7tnX^V ' t V l ™ is<rtcioy ,7s^nn\ij)VTV(. &  7 » , K9fi T eiodngrmc

8(§X.  id eft. Arcam facies quatuor interftitps diftintftam, cuius longi*
tudo fit cubitorum trecentorum,qiunquaginta uero latitudo,^ trigiit

%  4 ta

2,24 DE  MENSVRIS QVIB»

ta profunditas. Etlibro tenio Rcgum capite fexto +  nss

•jnpv? "nia« *orn raNt:^©® jnivV vi&p  ^/an

hoc eft, & domus, quam aedificauit rex Salomo domino, habuit fexa<
ginta cubita in longitudine: & uiginti in latitudirte fua: &C  triginta cu*
bitainaItitudinefua,Lxx,interpretesrurfus 'nv^vp  uertunt, ujoutps
op  wft 9 <PonH<rtp  o fiamfchg ffdT&izup 7w  «t/f ta TcarctpčctisvTvt tih^VjcP  v
ftVK®'  cdtTt-iUj &xocn iTH^cop  t  7rA«7© >  hs« <šins><ri 7nj*

Ptfcop v v4 0S  ou/7& t  id eft v Et domus, quam cedificauit rex Solomon
domino, quadragirtta cubitorum eratlongitudo dus i 8č  uiginti cubk
torum latitudo eiusi Sč  quiriq? 8t  uiginti cubitorum altitudo eius.Pa*
ri modo Iofephus libro vni* ludaicarum antiquitatum cap, ti, 7r %xyp
reddit. wnya.yop d? cdtrp b?oq>fc  ?x Adl/Kpd mntoiHiitfop^

pB & v4^ ViP  if 7TfJ^(S>P*7Tup <W7b>p ?  , tVf &• d?  dVjJfT/.

hoc eft. Extruxit autem ipfam ufq? ad tedum ex albo lapide, altitudo
eius erat fexaginta cubitorum, 8c  totidem longitudo: latitudo autem
uiginti ♦ In numeroautem cubitorulautudinis omnes cofentiunt: fed
in tiumero cubitorum altitudiiiiš lxx Jnterpretes & Iofephus tam ab
Hebrakis di£fentiuntquamipfi inter fe.rurfus in numero cubitorum
longitudinis Iofephus confentit cum Hebraicis, fed.ab eis lxx , inter
pretes diflentiunt, Cubitum autem Hebrans fuit duplex: alte*

rum fex palmorum,quod fimpliciter ni|H id eft cubitum nominantt
aiteru feptem palmorum, atcp ita uno digito longius quam Rcgium
cubitum,dequo fcribit Herodotus,quod iccirco rjŽKftTtaN ideftcu*
bitum Sc  palmum,fiue palmicubitu uocant, lxx, interpretes Tre^i/s
»isd smAots« conuertunt. D,Hieronymus Sc  uerifsimum cubitum in
terpretatur, & perfedum cubitum appellat♦ de hoc loquitur Ezechiel
propheta cap, xl♦ & xliii. huius capitis uerba fupracitaui:illius pan
lo poft de arundine didurus afieram, Ita fe habent Hebraicg men

furae. Vtrumuero thopah Hebraicum prorfus eiufdem longitudinis
fuerit, cuius jpkAcUs«  Graeca, uel palmus Latinus, an diuerfa^ nefck
mus.fimiliter ignoramits proportionem,quam zereth Hebraicum ha
buitad GtjTiSctfiHp  Graxam4ieldodrantemLatinum:quamamah He
braicum ad 7 r^X v P  Graec um,uel cubitum Latinum,Hebraic£e tamen
menfurce,fi non fuerunt eiufdem longitudinis, cuius Graxse,propius
ad eas uidentur accefsilfe. Hic etiam tertia pars fupereft rationis
inftitutae. D, Hieronymus qui thopah Hebraicum modo reddit Lati/
nequatuor digitos, modo tres uncias, nune uero palmum,non errat,
nam palmus habet tres uncias, quatuor autem digitos.copiofus igitur
.adnomenHebraicum uertendum eandemmenluramdiuerfisuerbis
Latinis,idem declarantibus,explicat, Quatuor digitos conuertitcap,
xxv, libri egreifus ex iEgypto, ubi de mari aeneo loquuntur faera? hV

teras

INTERVALLA METIMVR zx$

tcrjc.Fades illilabium aureum per circuitum, & ipfi labio eoronam in
terraSilem,altam quatuor digitis.Tres uero uncias trarisfertlib . n r.
Rcgum,cap, viu Crafsitudo autem trium unciarum erat, at palmum
uertit lib.n, annalium cap. mu Porro uaftitas eius habebat menfuram
palmi.loquuntur uero facrgliterae de eodem mari ameo.Sed idem Hie
ronymus Pfalmo xxxvm, nonfatis propriereddit.Ecce menfurabiss
les pofuifti dies meos. etcnim Hebraeis eft ’'\2£ TOP hoc

eft. Ecce palmos pofuifti dies tneos. id eft tam breues qua palmi funt.
lxx. rede conuerterunt. iV*ov Tmhous&s idv trs  u(i^xg (jlov^  Perpe*
ram uero quidam menfuram pugillorum, qui comprimit digitos, pu*
gnuin facit, fed is menfura non eft: atqj multo minus pugillus.

Nec etiam D.Hieronymus zereth rede uertit palmum cap.xx vnt
libri eoreftiis ex i£gypto. Quadrangulu erit & duplex. menfura pal*,
mi habebit ta in longitudine Čp  latitudine.Et Ezechielis cap.XLin. Et
definitio eius ufcp ad labiu eius: 3C  in circuitu palmus unus*i,xx uero
interpretesredetransferut arifatdiif*  quoddodrantefignificat,non
palmum,ficuti putauit Hieronymus.quiinlib.Xn,comentariorumm
Ezechielem prophetam fic fcribit. Sed & calamum tenebat in manu,
cuius fupra menfura tacita eft. & nune ponitur cubitorum fex & pal*
mi,q U i redius Grsece dicitur 7nxhcask 8c eft fexta pars cubiti,alioqui
palmus CutiScc(iH  fonat.quam nonnulli prodiftindione palmam,por*
ro 7 nx.XcusHi>  palmum appellare confueuerunt.haecilIe.Q p uinetiam hi
c]ui curiBxfi»y  conuerterunt palmam, ut diftinguerent ab ea menfura,
quam Gracci otcAcus«//  dicunt,ipfi rede palmum reddiderunt, in er*
rore uerfati funt.nam palma, ut etiam iam ante dixi, meniura none »
fed plana illa,&T partim caua,manus pars, quac in digitos de init. ec
minus eirant qul dupiicem palmum cffe dicunt: maiorem,qu. xn. fit
dioitorum,& Grtcce cmbnui  uocetur:mmorem,qui quatuor,& Grg
celmAtus* nominctur. palmus enim Romanls unuseftexquatuor
dioitis ucltribus unerjs conlfans.Hos autem errores genuerunt non
nuUiintcrpretes qul parum confiderate zereth & 3equeac

«hopah& bbAmU-  uerterunt palmum. Q.u,pmereacub,tumd,a

cuntcflcqumqj palmom.inriuslongitudme lapfidefleauntdema.

etcnim uulgarc fine comune cubitum Hebraicum panter cum Grteco
& Romano fuit fex palmorum: auguftum uero tllud Sc  perfedum,fe#
ntem.quod ex Hieronymi uerbis,qu§ comemoraui, intelhgitur.<Xex
his  fequentibus,qu3C funt in lib. xm. comentariorum in eundem Eze
chielem propheta. Hic uero recedens d fenfibus quinq? tendit ad unio
nem in quacubitus perfedus fiue uerifsimus pomtur.cui mngitur pal
mus id eft fextam,ut fupra diximus,habens partem cubitu

At aeometrieum cubitum, ut hoc non omittamus, fex habere cubita


jO»-


DE MENSVRIS QVIB*

leribit Origenes in fermonibus, quibus libru ortus mundi explanat;
& D.Aurelius Auguftinuslib*i*quscftionum fuper genefiin* Quam
quaeftionem,inqiHt,cubito geometrico foluit Origenes, aflerens non
fruftrafcriptura dixiffe quod Moyresomni fapientia Algyptiorum
fuerit eruditus, qui geometricam dilexerunt * cubitum autem geome*
tricum dicit tantumualerequantum noftracubitafex* Eloccertegeo
metricum cubitum,fi ad quodcp comune cubitum adieceds palmum,
fiet Hebraica menforum arundo,de qua paulo poft dicam*

Poftremo *\F¥ Hcbraeis non eft menfura* quare interpretes non
re&euertuntpaflumlib,ii,Regucap* vi* rnrv> pn« y 12  inn

rrafttf id eft* Etfačlumeftcum progrefsieflentquiportaban£
arcam domini fex pafllis,Nam quia paffus fui generis menfura fignift
cat,tzaad uero HebraicuidquodGrtece LatinegraduSjficlo*

cus illeLatine debet reddi. Et fačlum eft cum progrefsi eflent qui por
tabant arcam domini fex gradus * Etenim ut fivtice  Grjecis non uide*
tur effe mefura,nec gradus Latinis,tametfi a nobis diflentiat Boetius,
ita nec Hebrads tzaad* Atcg Hebraicarum menfurarum h*ec ferc

ratio eftinunc deinftrumentis,quibus ueteres dimenfi funt interualla,
elitam* Viarum 8č  agrorum metatores apud Graecos & Romanos
ufi funt pertica,ut etiam his temporibus in Europa utuntur; apud Per
fas & i£gyptios funiculotapud Hebrtcos uero etiam arundine* Emi*
modi uero perticam Grxd uMCuvctjj  uocant, quam decem pedum efte
Suidas fcribit, «vc ouvct,  inquit, hoceft. Acasnamen

fura decem pedum.atcp Plato eam ex numero decem pedum Ai^Tsat
Jot  nominauiti 8C  eum fecutus Cicero ac alrj Latini decempedamJcrž
bit enim in primo Academicarum quaeftionum libro* Soliš magnitu
dinem quafi decepeda metiri* Idem in oratione pro Milone, Qui cum
archite&is & decempedis uillas multorum hortos'queperagrauit * &
Suetonius in  Augufto de centurionibus, Pro ccetero deličlorum ge*
nereuarijs ignominrjs afFecit,ut ftareper totum diem iuberet anteprp
torium interdum tunicatos difcincftosčp: nonnunquam cum decem*
pedis uel etiam cdpitem portantes, Hinc metator dicitur decempeda*
tor*Cicero in Antoniu Philippicatertia* Cauebat etiam L, Antonio,
qui fuerat aeqmfsimus agri priuati & publici decempedator Nucula
&Lentonecollega* Idem metator a Plauto in Penulo 8>C  a Cicerone
pro lege agraria dicitur finitor, Boetius uero eiufinodi inftrumentum
tantumodo perticam appellat * At funiculus, ut dixi, Ptolemseo, fiue
potius Marino,fuittriginta ftadiorum:iEgyptijs,fexagmta*Sed
quam lxx, Latini interpretes etiam calamuuertunt,cum

Latinearundo did pofsit, eft cubitorum fex perfecftorum uel feptem
communium, quodEzechielprophetacap,xL,dedarathis uerbis*

IN TEItVALL A ME TIMVft. ±tf

nst>3 rtaKa && rnian rop tfnjn rr, Id eft.Et in manu uiri aruda

meforis fcx cubitoru: in cubito & palmo*Quelocu lxx, interpretes
ficreddunt. vy X & ?' 1  T  Hgfrociios  r {itrgop  tf,$ r nnx&

$ imAcas«. hoc eft. Et in manu uiri arundo. quse menfura eft Iex cubi
toru in cubito & palmo.id eft cane fine arundo exiftit cubitoru fex per
fedoru in quoru unoquocp eft cubitu et palmus.quapropter fupra pal
micubitu fum interpretatus . In eadem fentetia eft Nicolaus Lyra in li
bro differentiaru. qui tamen cubitum nominauitulnam, & redequi#
dem.Erratigiturlfidorus Hiipalenfis curn ait.folaperticaportatur.eft
enim decem pedum adinftar calami in Ezechiele templum menfuran
tis. Perticis autem, item funiculis arundinibus ufi lunt uiaru,agro#

rum, &aliarum rerum metatores, fed funiculis tantum fpacia geograf
phi explicauerunt. etenim decempedarum loco Grabci ufi funt ftadiot
Romani,paflu & milliaritHebrad, cubito. Hadenus de menfuris

certis 8c inftrumetis quibus uias dc agros ac reliquas res dimenfi funt
ueteres,nunc de alrjs quibufdam dicam. Cum aliquis,maxime uero
exercitus, itinere unius diei,uel etiam,fiitafors tulerit, nodis fadoin
aIiquoloco confiftituelcaftraponit,Graece sctdfios  dicitur.quodper *
cipitur ex Herodoti libro quinto,quem Terpfichoren infcripfit: &Tex
Xenopliontis libris De Cyri afcenlu ad Babylone. Sed eiufinodi iter
no eiuldem longitudinis folet efle.quod non minus ex iam dičtis ftri#
p toribus intelligitur. Quo lane modo Latini exercitum fecundis aut
tertijs pluribus'uecaftris adaliquemlocumueniiTefi:ribut. Vtautem
Grascis cum quis itinereunius diei confedo in loco cofiftit soc8{ios  di
citur,ita Hebracis in libro ortus mundi cap. xxxvr. ipfum iter unius
diei,utautoreft magifter Abrahamus, VJNnrnsa Id eft prandiu ter
ra: nuncupatur.quod itinere unius diei perfedo prandere, uel potius
cccnare,confueuiflent Hebrsei. At Germani milites cum aliquo itine#
rc perfedo humi ftrati coquiefcunt,ut ex lafsitudine recreati mox rur#
fus iter facerepofsint,raftam nominanthoc uerbucaftrenfe,fi D.Hie
ronymo credimus, certum uix  fpatium uniuerfae fignificabat German
niše, quod fi cocedimus id quide fpatiu fignificabat quod nune millia
reLatino uocabulo appellamust cum efficiat quatuor millia pafluum,
a tep ita duobus ftadrjs fuperet paralanga Perfica.quancp milliare Ger
manicu maius quincp millia pafluu in fe continet ♦ Similiter Galli non
mille pafsibus, fed leucis, ut autor eft Ammianus IVIarcellinus libro
xv.itinera metiutur.quac menfura Gallica eft mille & quingentorum
paftuu.Icribit enim idem Marcellinus lib. xvi.Et cum a loco unde Ro
mana promota funt figna, adufcp uallum barbarieum quarta leuca fi#
miabatur & decima, id eftunum Sč  uiginti millia pafluum. Attamen
Galli hodieleucam duobus feremillibus pafluum definiunt.

)

„ C':

- O",  . ,

I


22p

^GEORGII AGRI-?«

COLAE. DE RESTITVEN*

r ?r-

DIS poNDERIB VS ATQ,VE MEN

{urišLiber unus«.

u

ijo

Auicenna

Cleopatra

Fannius

n

Galenus
Graccus ignotus

AVTORES

Nicandriinterpres
Paulus iEgineta
Serapio
Theophraftus

$*CLARO ET D O C T O VIRO D ►

HIERONYMO kisvvettero v t r i v s qjv E IVRIS
dodori & Cancellario iiluftrifs* Saxonum ducis
Augufti Georgius Agricola

S* D*

Eres quondam, uirclarifsime, ut nuncimmanfue/
tas gentes j quaedefertas Lybiae folitudines & ul ti*
mas Scandiae tcrras incolunt, nullas merčes appeiv
diile* ied ex afpedus iudicio rerum omnium preda
adiimaile,ac Albanos exquifitorumponderum at*
quemenfurarum ignarosfuiiTe^memorie traditum
eft* Simplices quidem hi homines iam adulto rnun
do fuerunt,aut iam prope fenefccnte funt,fed omnino fimiles illoruro
primoram hominum, qut mundopaucis ante annis procreato ex*
titerunt* etfi ipiis nori diu fuit mos ita faciendi* namCainus Adse
filius primOjUt lofephus fcriptum reliquit, menfuras & pondera inue
nit* deinde diuerios eorundem inuentores nobis Grscci Sc  Latini fcri
ptores prodiderunt* etenim maior Geilius,Palamedem: Strabo Sc  Pii
nius,Phidonem Argiuum;Diogenes Laertius 5 Pythagoram Iufticiaž
autem cauiaolim menfuras&f pondera fuerunt confhtuta: nimirum
ut emptor a uenditore fraudolento fibi cauere poflet* neutra tamen in
corruptamanferunt, fed homines perfraudem &maliciam finxerunt
&formarunt tam pondera quam menfuras iniquas ♦ quocirca facpe*
numero Mofes & prophetae, quorum animos diuinum numen incitat
uit,iuftis uti iubent,prohibent contrarrjs. atc^ certe deus huius iniqui
tatis, utaliorum criminum, ulcifcenda: cauia fudaeis malum minatur
&fuppliciumdeeis fefumpturum afferit. Diodorus autem Siculuš
fcribiti£gyptios ei,qui menfuras 8c  pondera mutaffet 5 ambas manus
amputafle. Athenienfes quocp, ne cui facere fraudem hanc impune li*
ceret,xv uiris eum mandarunt magiftratum, cuius proprium munus
dlet curare ut uendentibus legitima effent pondera legitimascp mefu*
r*. quos iccirco figovo {iv s  nominauerart t  eorum decem magiftra*
tum illum habebant in Pira;o,in urbe quiriq?. Roma; uero Sc  in Italiač
oppidis hoc officium fuit aedilium.ait enim Perfius
Seie aliquem credens,Itak> quod honore fupinus
Fregerit heminas Arreti aedilis iniquas.

Similiter Venetqs,qu£c urbs omnium totius Europae eft pulcherri
ma,fl° retlt ^ slrna ’ potetifsima hodie ucteris iufticia; aediles uocati fun
guntur hoc munere, hi omnibus qui immutarunt pondera & menfu*
ras irrogant muldam. Nulla denicp ex omni regno terrarum ciuitas
eft,i<n qua magiftratus 5 quantum fieri pofsit, no caueat nequid de mo*

u * do

PRAEFATIO

domenfurarum ucldegrauitateponderum mfnuatur.Vtueroquseli*
bet refp. habeat fuas mefuras fuacp pondera, ita literx quoqj tam Grg
cae qua'm Latina*: fed in primis ars medica ♦ quae quia a barbaris medi/
cis multum immutata funt,qui medicamenta ueterum his ufus confe*
cerit,manifefto comperiet multa eas facultates, quibus praedita efle di
cuntur,non habere. qui medici 0 ignoratione Latinaru 8C  Grsecarum
literarumin his non peccaflent,eomaiorepcenaafficiendierant 3 quo
magis bona corporis, cuius temperationem animi moreš fequuntur,
id genus bonis,quae uel appenfa uel demenfa emimus,prseftant. Nos
pluribus libris proportionem, quam maiores menfuraz habent ad mi
nores 8c Gra*cx  ad Romanas,ac utraeq? ad externas; item quam pon*
derainter fe habent comparationem declarauimus. nune in hocfepa*
ratim elaborabo,ut uetera pondera & mefuras in integrum reftituarcu
quem tibi,uiroptime,confecraui: &quiafocero tuo Georgio Comer
ftadio homini prudentifsimo Sc  clarifsimo tantum debeo,quantu uix
pofsim perfoluere: &quia mihi maxime opus eft patrono, quime
meacp ftudia in fuam recipiat fidem: Sc  it aduerfarios habuero pro eis
propugnet,quod tu potes,qui es Grsccis & Latinis literis eruditus iu
ris'q? ualde peritus. Vale Kempnict) Hermundurorum
fiue Mitenorum 111 , Calend* lulij anno

«♦ D,  XLIX»

^ ^

?*>GEORGII agri-^

C O L A E DE RESTITVEN*

DIS PONDERtBVS ATQ,VE MEN

furis Liber«.

Vifalutaria ueterum tam RomanorU qu;hii
Graicorum medzcamenta fludent parare,rj
necefle habent non modo ad eam remcon^
quirere materiam ueram &lečiam, fiueea de
cerpta fitex ftirpibus, fine ex animantibus
fumpta,aut ex terrse canalibus efFofla, fed e*
tiam rrierifurarum capacitatem Sč ponderum
grauitatem habere definitam t quac autem ue^
tern fint menfurse, 8 č item pondera,&T quam
proportionem utriufcp generis minora habeant ad maiora, & G raca
ad Romana,atcjj externa ad eadem,quinq$ libris, De menfuris 8 č pon
deribus tam Graccorum,quam Romanoriim, 8 č duobus De externis
mfcriptis,explicaui«Verum quia quae Cit  per fe cuiufcp menfuras capa'
citas, quae cuiufcp ponderis grauitas,prius certo fciri ac plane percipi'
non poteft,quam ratio reftituendorum ponderum 8c  menfurarum di
ligenterfuerit explicata,aperae precium eftcius rei laborem necefiari*
um medicina: deditis, reliquarum artium ftudiofis utilem fufdpere,
Quanquam autem uiri quidam dočH proximis fuperioribus annis a d
eam explicationem ftudio non mediocri contenderunt, tamen eoruni
quifqj in eo multum opera: pofirit ut fuis menfuris ueterum menfura^
rum modum declararet:firis ponderibus prifcoru ponderum momed
tum ♦ cum ipfi quidem illi nondum nobis fatis probauerint quod fens
tiuntmempe fua: ciuitatis pondera eam>quam dicunt, habere proporc
tionem ad ponderaantiqua:fimiliterfuse ciuitatis menfuras adprifcas
menfuras. in qua re uidentur fecuti rationem quorundam qui labora*
runt quernadmodum fuis monetis nos docerent quanti prectj fuerint
Graecorum & Romanorum monetae: cum nec dum fatis explicarint
tiecp ueterum neq? fuarum monetarum pondera & temperaturas, lilo
rum autem ftudium,etiamfi quod inueftigarunt,ifta ratione funt afTe=s
cuti,necapprobare poffum 3 necimprobare.quia enim libellos,in quis*
bus haec fčribunt,in lucern protulerunt, nec eam rationem, quaeipfis
comunis effe potefi: cum caeteri s, fatis explicauerunt, id non poffum
approbare« nam cum nori folum pleruncp feparatim fintaliac cuiufcp
reoionis& interfe maxime diuerfaemenfura:&:pondera,fedumus
ciufdemcp regionis urbes in ijfdem inter fe uarient; atqj etiam non ra*

u 3  ro

2,34  DE  RESTITVENDIS pond,

ro unius oppidi multu differant, ifti paucis prodefte poffutttut enim
multorum uulgarium ponderuna Sc  menfuraru cognitio magnos u*
fusafferatadmercesemendas& uendedaseum quaeftucompendio*
que,non lequitur ut fi ea mercatoribus, optimarum artium ftudio de*
ditis accomodata fit atq? utilis*quod fi iftam feribendi rationem Graj/
cis & Latinis literis eruditis ubicuncp terrarum fuerint probabunt,
quem modutn Sc  finem libris facient?Quia uero ut prodeflent fuis ci*
uibus induftria fingulari elaborauerunt, eorum ftudium omnino im*
probareno poifum: &mea quidem fententia comprobare, fi nullos,
ut iam dixi,ea dere edidiftentlibellos.Attamen qui unualiquod pon*
dus ciuibus fuis ufitatum ac tritum & quod proxime accedere uidetur
ad aliquod uetus eligit, atep reliqua pondera, fona ta proportione quaE
illud habet ad ea, confecerit, itemcp menfuras: is fi eo modo preparat
medicamenta, quod ad conficiendi rationem attinet, hoc uidetur con
(ecutus, ut fimplices medicinas fouent proportionerm in medicamen
tis uero parum aut nihil refert utram maior eorum moles, quaj oritur
a maioribus menfuris & ponderibus quam uetera fuerunt: an minor,
quac a minoribus,conficiatur quam ille, qui medicamenta primo com
pofuit,folitus fit conficeremam certe muitum an parum medicina? pur
gantis dandum fit argroto medicus utriufcp uires confiderans perpent
dit, atidem ea pondera eafq? menfuras effe Roman as aut Graecas do* 5
<5tis uiris non probabit, hi enim iuftam ueterum pondera grauitatem*
& legitimam prifcarum menfurarum capacitatem requirunt* ItaCp per
fequenda eft, quo ad fieri poteft, uia compendiaria Sc  certa: atep quaa
renda ratio quae nobis cum multis alrjs fit futura comunis * Cum au*
tem res plane cognitae, quae nos adiuuare pofte uident ad reftituendas
ueterum pondera incognita, itemcp menfuras, partim naturales fint*
partim artificiofsc,utrafq? primo confiderabimus quot&quae fint: de.
inde fingulas expendemus quantse & quales fint: ut inter eseteras ontw
nes eluceat una, uel etiam plures, per quas id afifequi pofsimus, qucjdl
defideramus* Ordiamurigiturfoebus naturalibus * has uero funt uel
granafrumenti, uel feminaleguminum, uelfoninafru<ftuum,uel Fru*
<ftus ipfi, uel denicp oua. grana certe trium generum frumenti,hordei
folicet, triucfzeae: femina quatuor leguminum,nempe lentis,erui,ki
pini,fabse: femen unius fruefius, uidelicetfiliquae:fru<fius tres, glans,
nux pontica,nux iuglans: poftremo liquor ouoru: 8c  quidem g&ilina*
rum.res ergo naturales duodecim funt numero. artificiofsc uero tres,
prifcae monetaj, uetus libra Romana,antiquus pes Romanus. quinde
cim igitur funt omnes res colle&a?, quibus potifsimum eo, quo con*
tendimus,poflTumus 5 ut uidetur,peruenireihoc eft pondera & menfu*
ras reftituere in integrum: uelillorum grauitate, harum capacitatem
explicare,Quarum rerumfereomnium pondus ut examinemus ftate

ra

ATO.VH  MENSVRIS

ra, ipfa ratio poftulat: ordo ut primo expendamus grana frumenti*
Quidam ex Grsecis, qui locum de menfuris dc  ponderibus tračfont,
fcribit filiquam pendere quatuor frumenti grana.inquit enim rbck  ut?
fcmop oiTKy.ce,<Jl.  Etli uero haec uerba in Paulo Zgineta no funt,

tamen ea etiam habet Graecus Nicadri interpres, 8č Serapio Maurus.
cuius fcrip ta pleracp expreffafunt deGiaecis, criros  certe fignificat
frumentum,aquomanat cmrteto//. quoduocabulum,ficutmihiuide^
tur,declarat frumenti femen ftuegranum. quod Grsecidicunt T <re
*pv x<xf7rop Vj njaKS>y.  Sed cum frumenti genera Gracis nota fint plura,
triticum,zea,olyra,hordeum,tragus,auena,typha,oryza,miIium,pa;*

nicum,&Grsecusipfenon explicarit cuius frumenti quatuorgrana
pendant filiquae femen, hoc alius in aliam partem accepit, Mauri a
quibufdamltalis difsident uerbi interpretatione, nam id interpretan*
tur de hordeigranis fcriptum effe.drachma, fcribit Auicenna, pendie
obolos fex:obolus,tres fifiquas:filiqua, quatuor grana hordei. Verun
tamen nofum nefcius apudSerapionem fcriptum efle, filiquapendit
quatuor grana ,Sc  eum non aliter ac Graccum,a quo fua fumpfit,quod
nam effet frumentum non explicafTe, At Itali inter fe diffentiunt, ete^
nim Mauroruminftitutionibus eruditfpartim Auicennam fequutur y
partim tritici femen intelligunt ♦ quia enim triticum omnibus fru*
menti generibus pondere ac bonitatepraeftat, temere &C  nulla ratione
uerbum ambiguum in hanc fententiam accepiflenon poffunt uideri,
Qui igicureuntin fententiam Maurorum,exiftimatpondera 8c  men«
furas ueteres, fi hordei grana legantur in integrum reftitui poffe: qui
inalteram,fi tritici. Sed ut aliqua tritici granaeiufdem fint ponderis,
cuius grana hordei,ut hinc a 2 qualiapondera, atcp fic etiam m en furas
a:quales facere Sc  conftituere pofsint,primo quia hordeum diftichurrt
hexafticho pondereprscftat, 5č  utruncpmature fatum plerunt^ trime
jftri,eius,qui hexaftichi femina accipiet, pondera no erunt tanta,quaii
*a eiiis quidiftkhi femina.nec eius qui alterutrius trimeftris grana fu*
met erunt tanta,quata eius qui mature fati, fimiliter quia triticu,quod
robus nominatur magis eft ponderofum quam filigo,et utrucp matu
re fatum pleruncp trimeftri, ex eorum etiam granis altera pars efficiec
pondera quae inter fe grauitate diftabut ♦ tum quia cuiufcp generis hor
dei uel tritici femegrande, minutotrobuftum & folidum,uano & ina*
ni: reces,uetufto,ut hic omittam mediocre,grauius inuenitur,ex alrjs
atq? alrjs diuerfa fabricabunt pondera, Quae res cu m fic fe habeat
ouisnonuidetfi accipiantur grana hordei uel tritici uetufta pondera
in integrum reftitui non poftk Attamen his iam reftitutis forteinue«
nientur quatuor hordei uel tritici grana, quaefextam ueteris fcripuli
partem pendant, quo fanemodo nuncalrj medicamentarij eligunt uk
ointi femina hordei, quorum pondus fcripulum colligat; ali) uiginti
&  U 4 grana

DE RESTITVENDIS POND<

grana tritici:alfj totidem iemina frudus balfami. fedhi omnes in enw
re uerfantur.nam,ut Graeci & Mauri tradunt,fcripulum pendit grana
frumenti quatuor Sc  uiginti. V erum pharmacopolae in hac re imitan*
tur eos medicos qui a Graccis Sc  Mauris difsidentes ftatuunt fcripu « 8
lum uiginti granorum efle.quo errore ducuntur Nicolaus SC  Salerni*
tsc  eum fecuti, Veneti,Neapolitani.Sed hi omnes libram ueterum mo
repartiunturirt duodecim uncias,etdrachmam in triafcripulamerum
de numero drachmarum, quas compleditur uncia.diflentiut. etenim
Nicolaus Sč  Salernitgdicuntipfam unciam nouem efle drachmarum:
Veneti,o$d:Neapolitani, decem. Huius autem erroris primus autor
extitit Nicolaus. nam cum infcitia dudus uel gloriae cupidus conftitu
iflet de fcripulo,id efle granoru uiginti, ac uideret fe inde muko leuio*
rem libram efncere quam efletuetus, hanc leuitatem uoluit compenia
re maiori drachmaru numero. quonia em uetus libra pendit granoru
v7dccccxiu fi unciam odo tantum drachmaru efle decreuiflet,eius
libra iolum ex granorum vdcclx 4  eonftitiflethiunc cum eam nouem
drachmarum eflčdecernat,ex granorum vrcccCLXXx t  conftat. Ve*
rumetiam hacratione ccecxxxri #  granis leuior eft quam uetus.Ve*
neti autem cum,quod ad numerum granorum, ex quibus conftat fcri
pulum,attinet,Nicolao aflentiantur,tame,quod ad unciae diuifionem
In odo drachmas diftribatam pertinet, de fententia ueterunon difce*
dunt. itacp multo minorem quam uel ueteres uel Nicolaus conficiunt
libram.nimirumexgranorum vdcclx, At Neapolitaniquiaaduer*
teruntlibram Nicolai leuiorem eflequam ueterem, dixerunt unciam
drachmarum efle decem ; atcpita libram granorum vFicc. qui cum uo
luerint uitare charybdim, ut eft in prouerbio, inciderutin fcyllam,hoc
eft libram ccLxxxvrir 4  granis grauioremquam ueteresfecerunt.

Sed magis quam Itali per errorem labuntur exteri quidam medici Sc
pharmacopolac,qui mercatores fecuti libra fedecim unciaru efledicut*
etenim fl eorum fcripulum ex uiginti granis conftat, libra compledi*
tur granoru viidclxxx. fin ex granis quatuor & uiginti, granorum
ixccxvi. Totaut falfas opinioneserrores^jinEuropagenuitigno
ratio Latinaru Grecaru"^ literaru,quse a!iquot fecula iacuerunt. in me
dicinacertebarbaries ufcp adnoftram uiguitaetate:imo hodieetiam
in quibufdam ciuitatibus eft gratiofa. nec mirum, cum ineptiae iftse
nune pellantur,fi pofteritati ridiculum uidebiturtantam habuifleme*
dicos ponderum difčrepantiam. Simili modo Hebraei legis interpret
tes quiaiuntficlumpenderegranahordei cccLxxxmi 4 &aliquid de
numero granorum, ut libro fecundo De externis menfuris dixi, de*
trahunt: Sc  parum accuratam Sc  exquifitam rationem in pondereeius
numi argenti definiendo fequuntur. Ex his igitur,quae pluribus uer/
bis diflerui, illud perlpicuu eft, eos qui grana hordei uel tritici ex hcc

pendunt

ATOVE M E N SV RIS ••

pend(lnt,ut reftituant ueterapondera,uel eorum grauitatem explicet j ,
longe falli opinione, Nune zeaefemen expendamus,Rhemnius Fan
nius fcripulum affirmat pendere odo Temina zea:, quam fpeltam no*
minat,ut etiam in Italia uulgus hoc tempore ,eius uerfus funt,
Seminafex alrj filiquis latitantia curuis
Attribuuntfcriplodentes ueradterodo
Aut totidem fpeltas numerant,triftes'uelupinos
Bis odo,

Zese autem Temen eft leuifsimuril, ut Theophraftus fcribit:& cer<*
te leuius tritico,quod quifq?, fi utruncp appenderit, periclitari poteft*
V t uero zese femen tam graue fit quam tritici granum, quanquam no
eft, tamen triplo leuius fcripulum fieret exodo zea> feminibus quam
e x  quatuor Sc  uiginti granis tritici. Ted cu duplex fit zea, fimplex, cui
in fingulis tunkis unum eft granum, Sc cflinjtKHje,  cui geminum.unde
nomen inuenit, 8C  inter Te difFerant pondere,iterum erit diferimen in*
ter fcripulum quod efFicietur ex fimplicis zese granis, & id quod ex k*
minibus <fivj*wsv>  quin hic etiam utriufcp generis granum grade gra
uius eft minuto,robuftum inani,recens ueteri, Ergo,quia per gra*
nafrumentineminem uideamus affequi utreftituat ponderauetufta*
abeamus ad legumina, Sex lentis Temina pleruncp pendunt Temen
unum filiquse,cum autem fex filiquae Teminapendant fcripulum , Tex
3C  trigintalentis feminaitem pondus habent fcripuli.nam errorem eo
rum, qui, ut Fannius Tcribit, Tcripulo attribuerunt o eft o lentis Temina,
coarguit res ipfa, uerum cum duo etiam lentis Temina reperiantur qu£
ponderependunt granum unum tritici, no errant qui Textuplo leuius
ftatuunt lentis Temen quam hi de quibus loquitur Fannius * etenim ex
illorumfententia odo &C  quadragfnta lentis femina fcripuli  pondus
colligunt:ex horu odo tantum. Eruum uero, ficutex Grsecis qui
dam fčriptum reliquit,pendit duo aereola,at odo aereolis more inftitu
tocp  medicorum pondus eft oboli: fedecim, fcripuli, uidetur igitur ex
quatuor erui feminibus obolus confici pofle: ex odo,fcripulum.

Lupini autem tria Temina pendere fcripulum Cleopatra Sc  Mauri
literis prodiderunt: quatuor Fannius Sc  Graecus interpres Nicandri.

At faba Graecaduos obolos pendit: Alexandrina, tres: i£gyptia,
quatuor,quod iterum Mauri memorisemandarunt.quibus feriptori*
bus fi qui aflenfi putabunt Te per leguminum Temina aiTequi pofte ut
ponderaprifcainintegrum reftituant, ne illiuehementer errant.nam
iftiufmodi femina ?que ac frumen ti primum in diuerfis regionibus na
ta inter Te differunt pondere.quod ex fabis poteft intelligi: quanquam
iEoyptia alterius generis uidetur efle:& Graecus quidam Tcripfit eam
pendere obolum Sc  dimidium, deinde eiufdem regionis grandia Temi
na a minutis grauitate diftant, ut iterum faba hortenfis ab agreftbha?c

enim

238 DE RESTITVENDIS FOtfD.

enimmulto minoreftilla, quo modo fadum eft ut tria lupini Temina
qug penderent fcripulum in manus Cleopatras ueneri nt:quatuor qug
tantundem penderent in manus Fannrj, aut potius eius quem eft Te*
quutus,inciderint,tum Teminarobufta difFerunt ab inanibus, poftre*
mo a uetuftis recentia, Quocirca rede Fannius,

fed fi par generandi his pondus ineftet
Seruarenteadem diuerTae pondera gentes.

Nune uariant.etenim non omnia foedere certo
Naturse/ed lege ualent,hominumč|j repertis,

Sequuntur tertrj generis res naturales ♦ hoc eft Temina fruduum,
autfrudus ipfi, Deponderequidem feminum filiquaefcriptores om«
nes ad unum idem fentiunt * Graeci enim, quos ali) fequuntur, nobis
affirmant uel tria obolum pendere, uel fex fcripulum,fi'ue, quod idem
eft,duos obolos, Glans autem, ut ex Graecis quidam Tcribit,pon*
dus habetdimidise drachmae: nuxPontica,integrac:regia, ut Cleopa'
tra, quatuor drachmarum * Qui igitur ex hisetiam feminibus frudi*
bus ue pondera & menfuras ueteres confici pofle cenTent, equc ac ali)
per errorem labuntur.etcnim cum Temina filiquaa extreina mincra,at*
que fic etiam leuiora fint quam media, quas nam accipienda Tunt? mes
diocria inquiunt,at quia unius filiquae mediocria Temina cum alterius
magnis,cunkp alterius paruis aequari conferrit^ poflunt, haec ratio re
ftituendi pondera lubrica eflfe uidetur & incerta. Deinde quonia mul*
tae arbores glandem ferunt, ilex nimirum,quercus,robur,eTculus,cer*
rus,Tuber,fagus, cuius frudu Graecus intelligat nefeimus, quod eum
uerbi interpretatione non explicauit. Ted ut intelligere uideatur quer*
cus glandes,quia & hac pondere difFerunt, iterum in eligendo hserebi
mus,Nec minus quod ad Pontkas nuces attinet, oblongse enim a ro*
tundis diftant,& urbanae Tylueftribus prseftant pondere, Tum unius
ponderis non efFe nuces regias,quas Latini iuglandes appellat, ex his
ipfis qui TcripTeriint de menTuris 8c  ponderibus poteft percipi,na Gre
corualius diciteam pendere drachmas mr,alius drachmas viuNicann
driinterpres Tepte Latini Textulas nominant,hoc eft drachmas

ix, 8d~cripului, Serapio quatuordecimobolos,ideftdrachmasduas
& Fcripulum unum, Grgciautem,utmihiuidetur,appenderuntnuces
adhuc extimo illo cortice> aTpedu uiridi 8c  manus nigrore tingente fi
tradetur,quafi callo quodam obdudasjSd quidem alius alio grandio*
rem,Maurus uero cortice nudam,attamen induTam in bifido putami*
ne ligneo,tanquam in duabus cariniš recondita: Sc  qiiidem recentem,
ueteres enim minus Tunt graues , Iftaauteexplicatioponderisrerum
naturalium hinc uidetur manafle, qui libellos confecerunt de medica*
mentis, iuflerunt pharmacopolas unam aliqua fimplicem medicinam
in ea conijcere magnitudine glandis, uel nucis Pontic£e,uel iuglandis,

aut

ATOVE MENSVRIS ’

aut feminis erufucl lupini,uel fabae,uel fih'quaeiaut segrotos tafttundž
de copolito medicamento delibare, quin noftris temporibus fufcepit
confuetudomedkorum,ut£egroti's dicantdehac medicina tantum*
quanta eft magnitudo erui, aut iuglandis, aut caftaneae delibes ♦ itacp
medici,qui illorum libellos legerunt,cuiufqj feminis aut frucftus pon«!
dus exprimere conati funt.atcp hi ipli quidem incertum harum rerum
naturalium pondus rečle definierut certo rei artificiofse pondere.con*
tra uero non rede lentiunt qui putant iftis feminibus aut frudibus le*
gitimam ueterum ponderum grauitatem explicari uel reftitui poffe.
Sed de rebus naturalibus fatis♦nuncdicam deartificioiis per quas
■ uidemur afTequi pofle ut primo reftituamus ueterapondera, deinde
menfuras ♦ qua: funt antiqua libra 8c  prifcae monetae, Quod fi ea libra,
quam Romai Angelus Colocius,ut perhibent, inuenit,uetus illa Ro*
mana fuerit non mutilata, non attrita,non corrofa, tantis nos in labo*
ribus fruftra acfine caufafrangimus.iamenim pondus inuentum eft
quod quaerimus. de hac libra, cum Roma! efletn abhinc annos tres 8c
uiginti, nihilaudiui: fedaliquot annis poftad me fcripferunt amicn
quare petij a uiris nobilibus ut eiufdem ponderis plumbum trudna
examinatum ad me mitterent, uerum id no aflecutus, quod Colocius
eam libram uel peruulgari noluerit, uel non habuerit, fed nugator ali*
quis inanem de ea rumorem lparlerit.Quoniam uero rumor ifte de li*
bra Romana inuentafpem noftram fefellit,perpendamus prifcas mo*
netas ♦ Qui ueteres quofdam denarios argenteos Sc  aureos appende*
runt,quod comperiftent eos fuac ciuitatis drachma pendere, fua pon*
deramirificead momentura cum ueteribus ponderibus conuenirepu
tarunt,inquamfententia expofitis rationibus ftudioios optimarum
artium tres illi uiri dodi,Bud£eus, Portius, Alciatus,eofcp  fecuri per*
ducere conantur.quibus fi fuerimus aftenfi, abiedo omni confilio re*
ftituendorum ponderum 8č menfurarum ab utio aliquo ex his tribus
aut eorum ciuibus uel aemulatoribus mutuemur drachma uel aliquod
aliud pondus.na quodcunqj dederint,per id nos aftequi pofte pro cer
to putamus ut non modo reliqua uetera pondera, fed etiam menfuras
in integrum reftituamus,lin in eam fententiam difcefsionem non fece
rimus,ut certe facere non poftumus,necefte nobis erit eoru argumen*
tadiligenter expendere, Verum quia Ariftotelem quidam peruellunt
quodphilofophorum,contraquos difputat,uerbainterdum no per*
cenfeat, fed decreta tantum argumentis refellat, uereor ne in eandem
reprehenfionem incurram, itacp cuiufcp uerba in medium proferam,
Portius lic fčribit: Libra Romana,quam eandem fuifle qua nos uti
mur nedum coniedura,fed uera computatione puto mereperifle, un*
cias in fe habuit duodecim,uncia drachmas odo:& lic libra drachmas
nonaginta fex. uneisi dc  drachmac,in numerp noftrf & antiquae libre

conueniunt

2^-0  DE RESTITVENDIS POND.

conueniunt:quia totidem libram noftram conftituunt * drachimas uc*
ro&Tunciasantiquasnoftrisconuenire dupliciargumentom utrocp
probabili,mquafi demonftratiuo puto dcprehendifte.cum apud and
qiios Si  noftro asuo drachmam efleočiauam partem uncije conftet.Sč
denarij antiqui , quos frequentiores pondere drachmas Tuilife inferms
apparebit, nune diuerfiTsimis in regionibus reperti oefto noftra, ficut
Sc  antiquam unciam,& nonaginta fex libram impleant.praeterea ficut
uncia noftri temporis charados cxliiii, cotinet quo pondere fere mi*
nimo monetarrj Sc  aurifices nune utuntur.drachma uero quae eft oda
uš pars unciascharados x\ r m t  itaantiquamundam&:drachmamto
tidern filiquas ex computatione praemifia apparet habuifte.filiquas ue
roantiquas noftris charadis couenire&fnomine&effeduomnibus,
qui experiri curabunt, conftare poterit * quia pro filiqua Temina illius
pomi fiuefrudus, quem Grseci ceratium, noftri uulgo nuc charobam
appeliant,aecipiebant:& inde Graeco corrupto uocabulo pro filiquis
charačli nometnuTu efleccepiiTelibrando deprehendi. quiaeiuTdem
funt ponderis fi Temina pleniora Sc  matura Sc  non flaccida SC  exhau*
fta eligantur. Haec ille. Rede autem Tentit libram Romanam diftribu*
tam fuifle inuncias duodecim Sc  unamquancpunciam indrachmas
odo: atep ita eam ex drachmis Tex Sc  nonaginta conftitifle.quod uero
ait libram, qua ipfi uteretur,ex totidem unerjs SC  ex totidem drachmis
conftitutam,atcp eandem efle, id nos in aliquas dubitationes adducit«.
Primo enim neTcimus utrum Venetam libram intelligat, an Vicenti/
nam.fi Veneta intelligitiiteruhaerebimusmam multiplexeft.grauis,le
uts, medica,bes argentarius,bes aurarius^Graui aut libra ututur Vene
ti cu ponderat carnes recentes & Talitas, piTces recetes Sc  Talitos, Teuu,
adipe,axungia, caTeum, butyru, oleu,mel, picem liquidam Si  ficcam,
reTinam,uiTcum,gallas,linum,canabim,plumas,lanam,dentes balenp,
fecem ficcam, lignum buxi,rubrica Tabrilem, ochram, cretam, TulTur,
sereos panes,bradeas aereas,fila aerea,acs Tadum,orichalcum, laminas
orichaleeas,fila orichalcea, orichalcu Tadum, plumbum candidiim Ta*
(flurri Si  non Tadum,plumbum cinereum,plumbum nigrum, Terruim
quid pluraCea utuntur cum grauiTsimae cuiuTcp rei magna molem pon
derant.Leuem uero libram uftirpat cum penduntalumen,amiantum,
auripigrnentum,landaracam,arTenicumTadidurn,chryTocolIarn, cae*
ruleum,indicum,halinitrum,puluerem bombardicu,Taponem album
&nigrum,caeram,Taccharum,glycyrrhizam, capparim,pineas,pifta*
da, palmulas,myxa,amigdaIas,oryzam, cuminum, aniTum,cubebas,
uiias padaš, lanam xylinam,Ianam bombycum, Sc  eandem in fila Tor*
matam,cocconbaphico n, cinamomum,piper,&omnegenus aroma*
tum. Medica autem utuntur pharmacopolae,cum medicamenta uel
tonficiuntjuel ueridunt« At argentarium belTem; quem ipfi noftro

uoca

ATOVE MENSVRIS

uocabulo marcam nominant,adhibent adponderandum aurum,ar*
gentuni,margaritas,gemmas quafdam nondum politas* Eodem
befle utuntur,qui cudunt monetas aureas & argenteas* Aurarium

autembeflfem Venetiufurpant cumuendunt aurum argentumuein
filatenuatum cum lana bombycinauel fine ea lana* Sed ut proporc
tionem quam ha? libra? 8c  beflfes inter fe habeant magis perfpi cuam fa
cere pofsim, in qua? pondera minora diftribui foleant primo dicam*
Grauem diuidunt a?qualiter in duas felibras: felibram uero in duos
quadrantes« At leuem partiuntur in duodecim uncias: unciam,
in fex fextulas: fextulam, in quatuor 8č  uiginti filiquas: filiquam, in
quatuor grana* Sed medicam pharmacopola? digerut in duodecim

uncias: unciam, in od:o dracbmas: drachmam,in triafcripula: ičripu'
lum, in duo femifcripula: femifcripulum, in decem grana, ut fcripu*
ium ex uiginti granis conftet* Argentariu uero beflem diftribuunt in
očlo uncias: unciam, in quatuor ficilicos: ficilicum, in fex & triginta
filiquas:filiquam,in quatuor grana* fimili modo aurarium beflem diui
dunt* Grauis igiturlibrapenditleucm unam integram, uncias fex*
fextulas quinq?, filiquas decem 8č odo  * id eft plus quam dimidio eft
ponderofior* Leuis autem libra,fi hoc iam mihi no excidit,pon

dus habet medica? integra?: 8č  practerea duarum eius unciarum,trium
drachmarum,dimidi} fcripuli, duorum granorum, etenim leuis  libra?
fextula pendit grana x c v i * medica? quatuor fcripula tantummodo
lxxx,  grana* At bes argentarius pendit nouem leuis libra? uncias
8č  duas fextulas:aurarius uero odo leuis libra? uncias & fextula una,
ac duas dimidia?fextula? tertias* Portius aut, fi fen ti t de libra Vene*
ta,necp grauem necp leuem poteftintelligere,quod 8č  neutrain drach
mas diuidatur,& neutra utantur cum ponderant monetas: necp etiam
medicam, quod eam pharmacopola? nune in filiquas non partiantur,
quarum ipfe mentionem fecit* beflem igitur intelligit uel argentarium
uel aurarium* quorum uterqj, fi adtjcitur ei triens,efficiturlibra.fed de
aurario non fentit, quod eo duntaxat aurum 8c  argentum in fila tenua

tum uendatur*quod fiillis ,qui ftatuutPortium fentiredeargentario
befle, conceflero, non fequitur ut ldeo eiufdem ponderis fit argentarrj
belsis ficilicus aut drachma, cuius libra? ueteris ficilicus aut drachma,
quod aliqui denarij pependerint drachmamJut poftea declarabimus*
Si uero Portius intelligitlibram Vicentinam,iterum nobis in duhu
um ueniet utrum de graui an de leui argentario befle*nam multum in*
ter fe difFerunt pondere * etenim, ut mercatores,quoru fermones alias
fsepe uani folent eflTe, fed hic ueraces ,quod eorum permagni interfit
hsec nofle, proportionem obferuando notarunt,libra Vicentina gra*
uis ponderofior eft quam Veneta grauis drachma una,fcripulis duo*
bus,filiquis quatuor, granis fere tribus*Leuis uero Vicentinagrauior
1  x eft

DE RESTIT VENDIS POND.

eftquam Venetaleuisunciauna Sc  tribus fextulis < Ateontrabes ar^
gentarius Venetusgrauioreftquam bes Vicetinus filiquis otfto.nam
filiquaecentum quadragintaquatuor Venetijs penduntunciam. cen*
tum autem Sc  quadraginta tres filiqu£e Venetas pondus habet Vicem
tinac uncitc, De medica uero libra nihil dica amplius.in plurimis enim
ciuitatibus pharmacopolas utuntur libra fua leni uel Nicoiai, qui prač*
pofitus uocatus eft, quae ut caeteras librae conftat ex duodecim uncijs;
fed uncia,ut fupra dixi,ex nouem drachmis: drachma ex tribus fcripu
lis: fcripulumex uiginti granis * Sed utdemus Portium fentiredear*
gentario beflerurfus ,utpoftea explicabo, nonfequiturid quod ipfe
contendit, At Alciatus lic fcribit * Vncia apud antiquos eadem
fuit qux SC  nune eft, cuius rei duplex eft argumentum. alterum quod
Piiniuslibro xxxm.capite m.autoreftaureos, quiapud ueteres di*
drachmales erant,xLvm. in libra fuiffe.hodie uero cum nofteraureus
drachmalis fit, uidemus xcvi.in ea appedi:& pauloplus propter coly
bum SC  authorametum principalis monetsc: alterum eft quod ecjam*
numreperiunturueteranumifmatacumhac * denarij noraeiufdetn
ponderis,cuius drachma eft noftra. denariu autem idem quod drach*
mam fuifle fupra docuimus, quod fi qui leuiores denarij reperiantur,
idexintertrimento euenit, uelquiaaliqui principes propter diificulta
tes nummarias leuiorepondere eos percufferunt. Si Alciatus diceret,
ut non uidetur dicere, quamlibetunciam pondere non difterreab an*
tiqua,quantumerraretuel excomparationeponderum Venetorum
cum Vicentinis perfpicuu dlet. certe rarifsima quaxp ciuitas Italije in
ponderibus SC  menfuris cum altera congruit.O uero unciam Mediola
nenfem intelligit,librae Mediolanenfes quocp tres funt inter feponde
re differentes.grauis, qua pendant carnes,cafeos, Sc  reliqua efeulenta.
Leuis, qua aromata.bes nummarius, quo aurum, argentum,margarb
tas.de graui nihil dicam.etenim de hac nerrtinem fen tire ex his,quse di
xi, fatis apparet. Leuis uero libra, ut mercatores obferuarun t, uncia
unagrauioreft quam Veneta leuis,contra Venetus besargentarius
drachma ponderofior eft quam bes nummarius Mediolanenfis , Sed
id quoq? conueniat Alciatum fentire de nummaria uncia Sc  drachma,
hoc mihi cum eo non couenit, ueterem drachmam eiufdem ponderis
fuifle,cuius eftMediolanenfis:&denariumlegitimi ponderis no gra*
uiorem quam drachmam ueterem fuifle. Abeo nuncad Buda?*
um, qui in libro fecundo de afte Sc  partibus eius pofteaquam multas
ueterum monetas recenfuit > ftc fcribit, Verum, ut quod nune agitur
agamus,cum horum aliorumt^ numorum pondus ad libellam exige*
rem, id efte ueru deprehendi quod autore Plinio diximus,drachmam
fcilicet Attica denarij Romani pondus habere. Quod ut docere poft
fim re ad pondera noftra examinabo, fed ita ut a nemine no intelligar*

libram

ATaVE MENSVRIŠ

libram noftrates duplicem habent,zygoftatica libra eft,quse regiadicf
tur, qua negodatores 8c  pigmentarij aromatartj^ utuntur, omnes^
oninino qui appenlas merces uenditant.hsec fenumdenum unciarum
eft. eiusfemiftem monetarij 3 C  aurifices&uafcularrjlibram fibi fece*
runt marcam eamuocantes* Hac libra nuncutemuradid docendum
c uod fufcepimus, libra igitur Romani in duodecim uncias diftribue*
bant, &: unciam in odo dracbmas, huius libram beffem felibram no*
ftram regiam efte dico.cuius modus a zygoftate puhlico ftatuitur Pa*
rifiis, huius muneris fit mentio in lege altera de ponderatoribus libro
decimoCodicis, hoc befte nune utemurpro libra quam marcam uod
tamus:eamq? in uncias odonas diftribuemus, unciamcp rurius in to*
tidem drachmas, & drachmas ftngulas in terna feripula, ita ut hemi*
drachmum (efquifcripulum ualeat. Primum hoc dico drachmam Ro*
manam & Atticam a noftris uocitari grofliim * & feripulu denarium,
& femigroftum nobis eflefemidrachmam Atticam.quam drachmam
noftri fterlinos duos & dimidiatum diditant, quaratione pondus no
ftrumfacile congruet cum antiquo. Hoc modo teneamus,libram no*
ftram cum libra Latina comparatam fubfequiplam proportionem ha
bere,quam habet bes ad aftem,quippe cum libra noftra (de odonaria
femper loquor,quam marcam uocitari diximus)quatuor & lexaginta
groftos capiatad eft odies odo.fi trientem addideris befsi,id eftduos
dC  trigintagroflos, feu quaternas uncias,libram uticj? efficies plenarri
antiquam,fex &nonaginta drachmis čoftantem, utantea didum eft*
qui numerus exitex undaru numeroper drachmaru numerum m uiti
plicato,hoc eftex duodenario in odonarium dudo, Verumenimuero
cumnumifmataiamdida cumalijs permUltisexquifita libra penftta*
rem,deprehendi Tullianu illud 8č  illud Augufti capricorno tfgnatum
aliaft? nonullafita pendere drachmam,id eftgroftum noftrum,ut lanx
ex 2 equilibrio facile cum numifmate uergeret.Haec Budaeus.cuius uer
ba excutiamus * primo autem denarius Romanus eiufdem ponderis,
cuius drachma Attica no fuit,fed grauior*etenim uncia pependit dra*
chmas odo, denarios uero legitimos feptem* in qua re pradara uete*
rum teftimonia habeo,ut quarto libro De menfuris & ponderibus,ac
libello qui inferibitur, ad ca, qux  Andreas Alciatus denuo difputauit
De menfuris &ponderibus, breuis defenfio,explicaui, Deinde libra
quidem,qua mercatores utuntur no modo in Gallia,fed etiam in Ger*
mania d>C  in caeteris regionibus eft ledecim unciarum. eius uero dimi*
dia pars,quam monetarij ufurpant, Sc  Germanico nomine, ut dixi,ap
pellant marcam,odo unriaru.atcp ad hanc felibram ,• fi uncias eiufdem
ponderis cuius ueteres effent, libra Romana, qua^ pendit duodecim
uncias,haberet proportionem lequialteram: lila uero integra libra ad
Romanam,{upeitcrtiam,i?Fn$iw Graeci uocant,Sed ex quaredidi*

x z tif

^44 DE RE^TITVENDIS POND,

cit Budacus Parifiorum pondera recentia 8c  uctera Romanorum efle
inter feacqualiaC’nempeex denario appenfo.Verum Budaeo prgdican
ti (e ueterem denariu habuifte facile čredo . fed quia, ut ipk fatetur, ab
altera parteeius denarij qui tantunde pependitquantum numus Fran
cicus,cui drachmxpondus eft,aliquid eratabrafum,integrum grauio
rem fuifte nemo non intelligic.quod fi habuiflet feptem integros dena
rios iufti ponderis qui pependiffent unciam Lutecianam,tunc gloria*
ri potuiflet Francicam unciam pariter a:qualiteriq? grauitate reiponde
re Romanse. quoniam uero integros denarios non habuit, quos apn
penderet, non poteft affirmare uncias aequales efte,imo ne proportio
nem quidem fcire quam Francka pondera habeant ad Romana,
Deproportioneautem,quam pondera Venetorum omnia habent
ad Luteciana, mihi non eft neceffe fermonem habere ob eam caulam,
quam fupra dixi, fed fatis eft: argentarium beftem V cnetum cum Lun
teciano coferre. itacpargentariusbes Venetus pendit uncias Lutecia
nas feptem SC  drachmam dimidiam. Atcp hf c pluribus fortaffe uer
bis,quam neceffe fuit,fcripta funt: nuncexpendam drachmas quibus
tres uiri illi dodi uidentur ufi fuifte cum trutina examinaret denarios,
Luteciana quidem,quam ufurpauit Budaeus filiquis duabus, & terna
gram' parte, & quarta tertias ac decima fexta kem tertiae parte grauior
eft Veneta,qua ufus eft Portius.quod fiis ufus fuit Vicetina,eadimk
dio granoleuioreft quam Veneta.rurfus drachma Mediolanenfts gra
nisduobusamplius leuioreft Veneta. Si igit altera parsdenarij,que
Budajus appendit, erat corrofa 8č tamen pendebat drachmam, quis
ex eo de talibus integris denarij s conieduram non facit, atq? no uidet
feptem ad fummum unciam Lutecianam pendere: ac talem denarium
non paulo grauiore fuifte drachma Veneta: magis uero Vicentina8£
Mediolanenfi. quod fia Portio 8C  Alciato reperti funt denarij qui pen
derent drachmam Venetam,uel Vicentinam,uel Mediolanenfem,hi
etiam eratlegitimi, fed aut ufu frequeti tradandočp quondam fuerint
attriti,nam argento inanus fordefcunt: aut terraobrutos acris humor
nonnihil corrolit: aut imperatores inflamati auiditate,uel cum impen
fis,quas facerentin bella,fifcus nonfufficcret,inopia& necefsitatecoa
di aliqui d de eorum pondere detraxerunt.etenim denarr) Romani tri
plices funt, graues,mediocres,leues,quam rem cognkam habetnus ec
ex optimis fcriptoribus,& ex denarrjs ipfis, quos appedimus partim
ipffpartim alios in Italia 5 C  Germania uidimus appendere.Graues aut
pondus habent drachmsc unius & dimidiae,no quatuor fcripuloru ut
Portius afterit: mediocres, drachma: unius & feptima; eius partisden
ues,drachme.qua: omnia diligeter expofui in iibelio qui infcribjt.AcI
ea,qua: Andreas Alciatus denuo difputauit De menfuris & ponderi
bus,breuis defenfio, Verum graues nullos uidimus:mediocies extat,

. - kd

ATOVE M E N S V RIS 24y

fcd nori admodum multirplures leues reperiutur, maxime in aritiquj>
ruinis.aurei uero Romanorum ueteres nummi, uthicomittam femift
fes,tremifles,& nonnulloš alios,funt triplices * eorum primi pendunt
duos denarioslegitimi ponderis;alteri,duas drachmas:terii),quatLior
fcripula. Sed quibus temporibus quicp argentei S C  aurri nummi Ro*
msefuerunt percufsi in libro fecundo Deprecio metalloru & m one*
tis explicabo. nuc eligam eos nfimos prifcos, per quos certius aiTequi
poiTumus, ut refti tu a in us antiqua pondera. hi autem funt & denarij
mediocres,quos,quia eis iuftum eft pondus,legitimos foleo nomina*
re^ primi aeneris aurei nummi.nam non omnibus leuibus denarijs,
etiamli fintintegrfieftdrachmaspondus. etenim imperatores inferio*
ris a'ta ti s eriam?dipfumimmmuiflecomperimus, ficutaureorfiq UOs *
que  r ecun di gen e ris. at aureorum tertij generis nuc mira paucitas eft.

1  M e diocris uero denarius fi fuerit uetus & integcriid eft non ad ex?
emplar ueteris facftus,non mutilatus, non attritus,non corrofus,pcn*
dit duo 8C  feptuaginta momenta. Vt autem ftudiofi Iiterarum,ubkun
que terrarum & gentium fuerint, intelligere poftint pondus ueterum
denariorum,dicam quid fit momentumi& quot momenta aurei nune
ufitati pendant:& quo modo bes,qui monetarijs in ufu eft,diuidatur*
Qui aureos nummos appendunt, orichalceas uel azreas formant mat*
fulas qu* eorum pondus exaequant.quarum Rhenanam diftribuunt
iri fexaointa momenta, qux  funtbračleola; kem  orichalceas uel aereae.
dehis momentis nune loquor.namaliarum maflularum momenta, fi
in totidem diuiduntur,eiufdem cuius illa,grauitatis non funt.Ea maft
fula pendit (exaginta momenta, non quilibet aureus Rhenanustgra.
uiores enim & leuiores reperiuntur. Coronati autem Italici pendunt
eiufmodi momenta duo & faragtota, ac momenti dim.d.am partem:
Coronati neto Frančiči,momenta tria & faagmta, ac duodeam mo.
niemi feptuagefimas: at ducati, ut appellat Venet. ac 1  urc.ci momen
taciuinaue & fexaginta atque duas momenti oftauas & faagefimas.
Jod pondus fere eft ducatis Romanis, Bonomenfibus, LucenB.
bus, Mediolanenfibus. Grauiores his funt aurei Vnganci & Hifpa.
ni t pendunt enim fex & fexaginta momenta.

Beftem autem Noribergium monetart) qui aurum cudunt,m
puatuor 8C  uiginti partiuntur fextulas, quas Gracco uocabulo, quod
e ft fed corrupto,improprie nominant. binas uero fextulas

diftribuunt in quatuor bina fcripula :bina fcripula rurfusin tresqua*
ternas filiquas. quac pondera ipfi fuis barbaris nominibus appelianf
Sč  eis utuntur cum argentum cumauro permifcent. ut ex ea mafta
temperata fignent aureos nummos. Eundem denique beflfem

Noriberoium monetarij, qui cudunt argentum, diuidunt in fcdecim
femunciaš, quas lotones uocant; femunciam uero, in quatuor drach*

x 3  mas

*4<S »E RESTITVENDIS POND,

mas:drachmam,in quatuor nummulos. At noftri monetari),qui Rt
gnant argentum,fuum beflem item parduntur in fedecim femunciast
iemunciam uero unamquanq? in decem Sc  odo quaternas fiiiquas.at*
que eas nomine ipfis ufitato folet nuncupare. quaternse autem filiqug
quatuor &C  dimidia efficiunt drachmam. Quoniam uero duo & quin*
quagintabefles Noribergrj penduntnoftros befles tres 8c  quinqua*
ginta 5  fequitur ut bes Noribergius grauior fit quam nofter bes,drach
ma noftra,fiue Erphurdana, & duodecim drachmae fecundis 8C  quin*
quagefimis ♦ quinetiam, quia drachma Noribergia pendit momenta
nouem 8c  iexaginta atqj fex mometi quartas Sc  iexagefimas, iequitur
ut noftra drachma habeatpondus feptem 8 čfexagintamometorum,
ac quinquaginta mometi quartas 8c  fexagefimas.que paulo plus effici
unt quam tres momenti quartas. De his autem apertius & planius di*
xi quod ad ea, de quibus fcribam in libris de precio metalloru & mo*
netiš, intelligenda ualde fint accomodata. Sed redeo ad rationem in*
ftitutam. Ex feptem legitimis denarrjs conficietur uncia: ex duode*
cim uncrjs libra.dimidius uero denarius mediocris erit uidoriatus:fe*
xta eius pars,fextans denarij. Vncia uero, ex feptem denarius confeda
diftribuaturin odo odauas,atcp hae erunt drachmaz Atticae. quarum
centum efficientminam* Rurfusdrachmadiuidaturinduasaequales
partes,quae erunt fcripula: fcripulum fimiliter in duas partes aEquales,
quae oboli. quorum quenque partiamur in odo odauas: quas Graeci
uocant,Latini aereola poflunt nominare.Menfurac aute hoc
modo poflunt reftitui.In alteram libraelancem imponantur decem uti
cix  ponderales:in alteram infundatur oleum. ubi neutra propenderit,
uafculum,quod tantum olei capit,erit libra Romana. quod uafculum
in duodecim uncias menfurales diuidatur. quarum decem erunt hemi
na Romana.feruata uero proportione quam menfura habet ad meniti
ram, tam haequaeplus capiunt, č|j quae minus fabricaripoflunt.

Verumhacrationereftituta efleuetera pondera& prifcasmeniu*
ras,ex his,quae fequuntur,fiet perfpicuum. Abeo nune ad reliquas
duas res,perquas contrauidemuraflequi pofleutprimoreftituamus
menfuras,deinde pondera.earum autem altera eft naturalis, liquor fci
licet ouorum:altera artificiofejpes uidelicet antiquus Romanus.

Hebrariaiunt quam menfura Latini interpretantur fextarium
capere fex oua.id eft tantum liquoris quantum in fe continent fex ouo
rum putamina.ea autem tam luteum liquorem quam candidum conti
nent.ipfi uero non explicantquae ouaintelligant, tamen dubium noti
uidetur efle quin fentiant de ouis gallinaru. Gallinae autem,ut deNu*
midicis,quodalteriusgeneris fint,nihildicam,triplices funt. magnae,
quas noftri Italica* nominantimediocres, quas urbanas:paruae, quas
rufticas.earu oua multu magnitudine inter fe difFerunt.etenim magna

rum

h

AT Q. V E MENSVRIS 14^

rum gallinarum fer£ duplo maiora funt quam paruarumjmediocrium
medio modo fe habentdtacp cum ifti magiftri non expediant oua,qu£
fint accipienda, haeremus.quod fi nune dixerint oua mediocrium gal#
linarum efte fumenda, iteriim incertapro certis erunt habenda ♦ nam
eorumouorumalia alrjs plus minus ue liquoris capiunt*ut igitur per
alias res naturales anequi non poflumus utreftituamus ueterum pon
dera, ita nee per ouorum liqu6rem, ut menfuras, quocirca referamus
animum ad rem artifidofam, 8č  confideremus pedem Rornanum.

Quanquam autem ex digitis fedecim pes conftat, Sc  ex pedequa#
drantaluideturconficipoffe,tamen perdigitos etiam no affequemur
utreftituamus ueterem pedem Rornanum* etenim digitoru habitus
non eftunus:quodres fint naturales, quaiamplitudinefere Temper ua
riant,nam digitorumalij funt crafsi,altj tenues,medibcres altj * 8črur#
fus crafsi non parum magnitudine inter fe differunt, item tenues me#
diocres'ue* Portius igitur tametfi decernat ut necp crafsi necp graciks
eligantur,tamen fi alius alterius hominis maxime in alia regione 8c  lo#
co digitos mediocres eligat, eadem pedis non conftituetur menfura.
atep ex hoc euenit ut in ciuitatibus exiftant pedes inaequales*fed no re#
ferat magnopere id ipium eum agroš terrasep metimur, ueteres certe
menfuras utreftituamus neceflehabemusnobisin promptuefteuete
rem pedem Rornanum ♦ Budasus ergo, qui cum quadrantal coficeret,
pede Luteciano pro norma ufus fuit,nobis non probat ipfum illud eF
(e Rornanum* quod uero ufurpauerit pedem Lutecianum his uerbis
declarat* Vulgo pedem metiunturopifices manibusinpugnos con
traeftis 8c  porrečlis pollicibus altrinfecufq? obuerfis « nos huiufmodi
pedem habuimus,fed ab his petitum qui modum pedis puhlice ftatuei
IX  folent* Exquibus iatis intelligimus Budaeum pedem Lutecianum,
SC  quidem publicu.adhibuiffead reftituendu quadrantaf,quem Fran#
cieum pedem, etiam in uilla Marliana dedit amicis,qui eum peruulga#
runt. quod fi Budaeus primo demonftraffet pedem Lutecianu unum
Sc  eundem eflfe atq$ illum Rornanum, ac dein eo ufus confeciflet qua#
drantal, frequentes iremus in ipfius fententiam; fed cum id no fecerit,
de ea difcedimus, Vetus aute Romanus pes Romaeextat cum in alijs
quibufdam locis tum certe in hortis Angeli Colocij* cuius Iongitudi#
nem pofuimus in libro, qui inferibitur: De menfuris quibus interual«?
la metimur* At pedis Luteciani,qui fuis proprijs duobus di
gitislongior eft quam Romanus, haeceft
longitudo*

x  4

DE REST* POND, A T Q_* MEN. ^A9

Rationem uero conficiendi quadrantalis fub normne amphork,
qusc tantundem capit, quantum quadrantal,quanquam in eandem £*
guramnoneft formata, hisuerfibus explkatFannius*

Pes longo ipacio latoc^ notetur in anglo,

Angulus ut par fit quem claudit linea triplex
Quatuor ex quadris medium cingaturinane,

Amphora fit cubus,quam neuiolareliceret
Sacrauere Ioui T arpeio in  monte Quirites*

Hoc eft quadratal,fiue,ut ipfe fcribit, amphora,fic formatur ut eius
capadtas lineas habeat quatuor redas,aequales,pedem longas: 8c  qua
tuorangulos redos.in quorumquenq? neceftario tres finese ,longa
fdlicet,lata,alta conueniunt:efficiaturip figura quadrata,quam Grseci
aOj So// appellant * ac quadrantal talem m enfura efte Feftus Pompefua
muho uetuftior quamRhemnius Fannius his uerbis explicat. Qua=*
drantalantiquiuocabant amphoram, quod uas pedis quadrati odo
& quadragi nta fextarios capit* Itacp per pedem Romanum afiequk
mur ut quadrantal reftituamus hoc modo.Conficiatur uas cuius capa
cit as pedem fit longa, lata, alta, id erit quadrantal Romanum. fi uero
tantundem liquoris capietatc^in amphor^ figuram fuerit formatum,
erit amphora Romana. at alterum uas dimidise amphorae capax, erit
urna Romana.terdum,quod quartam fecundi uafis partem capit,con
gius Romanus.quartum,quod tertfi fextam partem recipit, fextarius
Romanus.quintum,quod quarti dimidiam partem capit,hemina Ro
mana. feruata uero proportione, quam menfura habet ad menfuram,
8C  qua; minus capiunt quam hemina, Sc  quas plus quam amphora fa*
bricari poftunt.Pondera autem hoc modo reftitui pofiunt. Cum he*
mina Romana exdecem uncrjs menfurahbus conftet,ac libra ex duo#
decim,fi ad oleum,quod capit hemina,quinta item olei pars adficitur,
Romana olei libra fiet.cuius unciaeduodecim menfurales pendent de
cem ponderales. in alteram igitur librsc lancem oleum infundatur, in
altera imponat mafla plubi.ubi neutra propenderit,illa plumbimaffa
erit decem unciarum ponderaliu. ad quam fi additur quinta eius por/
tio, con ficietur libra Romana, ponderalis duodecim unciarum.

Itaq? cum 8>C  pondera hscc tanta fint,quanta ea,quae ex denarfis legi
timis confecimus, & menfurscacquecapaces, certi fumus nos rem,
quam qusefiuimus,efie conlecutos« Sed,ut finem huic difputationi fa
ciam, quia legitimi denarij pondus funt duo & feptuaginta mometa,
fequitur drachma ueterem,qusc feptima parteleuior eft denario, pen/
dere tria & fexaginta momenta. Cum aut odo & lexaginta aurei Ve/
neti,quos nominatducatos,pendantNoribergiumbeflem,quomo<
netarnutuntur: fexaginta uero& feptem ac dimidius argentarium

beflem


2  5  o de" REST." POND. A Ta* MEN.

beflem Vcnetum, intelligimus hunc leuiorem efTeillo momentis tri*
gintaSc  duobus &T dimidio: at cp  iic drachmam Venetam dimidio tan
tummomentoac quarta 8č  fexagefima dimidij momentiparteleuio*
rem elTe quam Noribergiam,que pendit momenta nouem & fexagiti
taac fex momenti quartas 8č  fexagefimas partes v intelHgimus quoqj
momentis quinqj dč  dimidioac fere undecimamomenti parte drach?
mam Veneta grauiore efledrachma ueteri. Ex quoapparet Portium
etiam Sč  Aldatum, non folum Budaeum, ueterem drachmam, fiue o/
iflauamuncise Romanac partem conftituiiTe grauiorem, quam reue*
ra fuit.Verumquod in Portij manus peruenerint denarij, quipepen*
derintdrachmam Venetam,uel Vicentinam:in Aldati,qui Mediola*
nenlem, haec caufa eft, quod omnes iftiufmodi denarij ali<*
quid,fed alij plus, alrj minus, ex iufto fiio pon«
dere perdiderint.

J

c

r

ng


/

/



V


■c

■ - •

• <•



/


*


}



*53

^GEORGII AGRI-<*?

COLAE DE PRECIO ME*

TALLORVM ET M O NE T IS Li¬
bri tres*

7

■)

AVTO RES QVORVM IN VEN TIS ET TESTIJJONIIS
ufus funi/iue extcnt,fiue ab ali] s teftes citent«r»

Aelfus Lampridius

Agloiihenes

Ammomus

Appianus

Ariftophaties "..'\

Ariftopbanis interpres

Ariftoteles

Arrianus

Athenaeus

Aulus Gellius

BaOlfas magnus

Catcilius

Callimachus

Cares

Cfcero

Cornelius Nepos
GoineliusTacitus
Crates comicus
Ctebas

Dcmofthenes
Diodorus Siculus
Diogenes Laei tius
Dtnon
Durides

Ephippus 01yntbius

Ephorus

Epicharmus

Euangeliftae

Eubulus

Eutropius

Flauius Sofipater

Grrecus qui tradit qua de caufa quod
que uerbum fit nominatum
Harpocratio
Heraclides
Herodotus
He/ychfus
D. Hieronymus
Horatius
lofephus
Ifocrates
Iulius Pollux
Iulius Capitolmus
IusSaxonum
Iuftinianus

Iuftinus

luuenalfs

Lucanus

Lucfanus

Lyfias •.

Macrobius

Martialis

Martianus

JVIenander

Modeftimis

JMonius Marcellus

Ouidfus

Pacuuius

Papinianus

Paulus iurifconlultua

Paufanias

Perfius

Plato

Plautus

Plinias tnaior

Plinius mtnor

Plutarchus

Pomponius

Propertius

Pub.Vatimus

Sacras Hebrgorumliterae

Salomo Hebrajus

Salufhus

S eptiiaginta inferpretes
Serbidius Sceucla
Sex. Pompefus Feihis
Sidonius Apollinans
Sifenna
Strabo

Suetomus Tfanquillus

Suidas

Tercndus

Thucydides

Tit us Lfuius

Valerfus Maximus

Varro

Virgilfus

V ltrimius

Volufius Metfanus

Xeuophon

iff

S# G EN ER O S O ET NOBILI ET

CLARO AC DOCTČ VIRO D* GEORGIO C OM-

merftadio utriufque iuris dodori & confiliario
illuftrifs * Saxonum ducis & Eledo
ris Mauricij Georgius
Agric, s» D*

Eteres illigrauiisimi uirtutis magiftri, uir oprime*
uniuerfum genus bonorum, quod homines tcnent
ac pofsidetin fe,uel extrafe,diftribuiintin tres pat*
test  in bona aninai fcilicet^corporis, fortuna?. ailimi
autem bonis, quae uirtutcs nominantur, merito ač
iure primas tribuunt, quod ea nulla ui pofsint labe*
fodari. iecundas corporis bonis deferunt, qudd ea
magispropriafintbominis quamqua*extra corpusincafufunt.ter*
tias dant caducis iftis fortunaemuneribus, Ac multa? quidem res funt
in quas fortunaepoteftas eftprorogata, fed cum eas, quarum preciuni
quouis modoperfoluerepoilumus, animo & cogitationecompledi*

■ mur,uidemus primo magni precrj efle beftias et cicures 8>C  feras,quod
earum uellade & carnibus uefcamur; uellanis, uillis, pellibus ucitia/
muraiel uiribus ufi onera uehamus,aut ipfi in eis uehamur:uel oigilaii
tia non nihil a furibus & inimicis tud fimus:uel deniq? eas ipias babea
mus in delicijs ♦ Deinde cernimus fecundo loco numerari ucftes feri*
casjholoiericas, argeteas,aureas,tapetes, pocula 5 C  opera ex argeto &
auro,gemas, margaritas, aliastp res,quae Sc  per fe infigne haben t orna
tum,&eunde caeteris afferunt* Tuintelligimus maximi aeftitnariprae
dia belle acdificata & amcena, oppida munita 8č  pulchra, urbes poten
tes 8C  florentes, regiones amplas 8C  fertiles. atqj haec omnia & fimilia
eo maioris effe preči) quo fuerint fruduofiora ♦ Etii uero ha?c fortunac
munera magnam habent dignitatem quod iint preciofa, tamen pecu*
niaeiufdemfortunaemunus,quod eorum precium efTepofsit, omni/*
um dignitatem exsequat» Verum non modo hxc  ipfa emere pecunia
poilumusded ad alias multas res conficiendas eft necefTaria.nam mer
cede conducuntur dodores, qui animos pr<cceptis uiuendi &£  artium
liberalium forment:medici, qui ne corpora iiicidantin morbos ptx*
caueant,aut grauibus morbis affeda inpriftinam fanitatem rcftitu*
ant: iurifconfulti, qui munusdeiure refpondendi, uel diiceptatio*
nem definiendi, uel defendendi clientes fuftineant, quid nune plura?
qui abundat pecunia fiue pacem trahat, fiue bellum gerat, habet fum/
ptum unde faciat.quare Philemo comicus fcite dixit argentu effe cor*
nu amaltheaemon enimifiud poetarum fidum & comenticium copie
cornu,fed pecunia,fi homini fuerit plena & copiofa, ei qua:cuncp uo*

y z  luerte

2 , PRAEFATIO

lueritTuppeditat. Quacuero cotra pecuniam aTcriptoribiis didafiint*
contra eos di&a fimt,qui pecunia abutuntur ad indomitas animi cupT
ditates* etenim in utendo ratione opus eft. Deus autcm optimus raa«
ximus tibi magnam copiam bonoru animi,corporis,fortun2e largitus
eftnam teuidemus primo ornatum his uirtutibus,prudentia,iuftitia,
fide,& bonis acingenuis artibus prazditu: deinde figura Sc  ftatura cor
poris infignemrtum ex bonis parentibus prognatu*mater enim exan
tiqua SC  nobili familia eoru, qui a PetTvdtz nominantur, orta Tuit: pa*
ter ex bona Comerftadioru. Ted Sc  rex Ferdinandus Sc  imperator Ca*
rolus quintus potentifsimi fratres cum te talem uirum cerneret, tuam
nobilitate Tuis etiam literis confirmareuoluerunt. poftretno pofsides
rufticos aliquot uicos frud:uofos,& Calcardu pracdiu,nuper a te belle
acdificatum ♦ itaq? mihi uifum eft tibi hos libros de predo metallorum
& monetis confecrare, praefertim cum tanta fint tua in me merita, ut
etiamfi nulla eorum parte referenda gratia cofequi pofsim, tamen me*
morem in teanimu Temper praeftare maxime debearmmihi aut perTpF
cere no uideor,qui ego tenuis maiore meac uoluntatis erga te, magnis
animi bonis SC  amplis fortunae muneribus ornatu, fignificatione dare
poTsim, cp  ut quoties aliquod mearu uigiliaru munus in principis no*
ftri nomine apparebit, toties aliquod opus tibi eodem in codice confe
cratumprodeatinluce, EquidefiTenTero te etiam his ftudijs meis dele
<ftari,multoalacrioradalia Tadus omnibus uiribus enitarutaliquan#
domagisintelligasmebeneficiorum acceptorum memoriam confer^
uaffe.me enim beneuolentifsimum tibi femper Tuifle et efle et Tore cxi*
ftimes uelim ♦ In his uero libris non modo Romana; monetse pondus
SC  temperatura,Ted etiam Graecas & externae,quoad facere potui, Tum
perTecutus.cum eis quo(£monetas,quibus diuerTaeEuropaenationes
utuntur,maxime uero aureas contuli;& certum quodda dedi pracTcri*
ptum ac regulam, ad quam quicunqj diriget Tuas ciuitatis uel regionis
monetas, Tacile intelliget proportione quam habeant ad ueteres, quas:
uTurparunt rerum humanaru diuinarumčj? Tcriptores.Quančp autem
Budacus in hac re multum operae Sc  ftudrj poftiit, ac de plerilcjj pecu*
niae lummis Tcripfit, tamen qui utriuTcjj noftrum Tcripta diligenter le*
gerit,mea( pace mortui dixerim) multo inueniet uberiora Sc  magis ex
plicata. atq*,cum ab eo in precio diTsideam, mihi necefte Tuit, eaTdem
Tummas exponere,ut etiam mea aeftimatio eluceTcat, quod fi prseterea
in Tcriptoribus quaedam difficilia Sc  obTcura reperiuntur, ea commen
tarrjs meis pateTacere Sc  illuftrare decreun Vale Kempnicrj
Hermundurorum fiue MiTenorum xvi. Calend*

Septemb, anno m,d,xlix«.

*57

^GEORGII AGRI-<*e

COLAE DE PRECIO ME^

TALLORVM ET M O NE TIS Li¬
ber primus*

Vid fit metallum : quot 8č  quse eius fpecies:
quae cuiufq? metalli natura: quibus in rebus
quodcp nobis ufui:qug eorum temperatur^,
uno libro,qui eft očlauus de natura fofsiliu,
expofui.nunc his tribus libris eorundem pre
cium 8C  monetas explicabo, Metallum au
tem aliud alio maioris uenit, quod uel pluti*
bus rebus excellat: uel maiores ufus afferat
adfecandum 8c  alia permulta:uel rarius fit*

Ac multis quidem de caufis aliquod metallum caeteris antecellit.aut e#
nim quia ignis id non confumat, non folum cum in incendrjs arferit,
fed etiam cum in magno catino uel catillis alternatim cum rebus, quas
ipfum purgant, pofitum coquitur: aut quia ei nihil igni depereat,nifi
cum diutius arferit in eodem catino uel catillis:aut quia acria id no cor
rodant,nec alio uitio infeftetur:aut quia eo manus non fordefcanttaut
quia dilatetur laxius qua'm cg tera:aut quia fundi pofsit:aut quia fit gra
tum coIore:aut denicp quia propter duricia magnos ufus afferat. Itacp
ob has caufas fere omnes auruexcellitinter metalla.etenim in magno -A+m «*" •
etiam catino Sc  in catillis durat, no modo in incendqs:nec ipfum acria
corroduntmec ullum aliud uitium concipitrnec eo fordefcunt manus,

!axifsime dilatatur SC  fundi poteft: fuluo  etiam colore prasftat ca?teris
metallis,ut in alia opinione fit Plinius, fola duricia fuperatur ab argen
to,sere, ferro. Cum igitur aurum in metalloru genere perfecftum natu*
rseopus exiftat, 8C  chymiftae,ut eius fpecie imitatione exprimere pofi
fint, reliqua metalla diutius coquunt ac colorant: & artifices quidam
ses,ut auri nonihil fiat fimile, cadmia tingunt,in orichalcumtp permu*
tant. Secundas uero tenet argentum.nam 8c in  incendtfs perdurat: JrjrvU
ac uero etiam in magno catino & in catillis,nifi cum fiepius 8c  diutius
arferit.acria id corrodunt Sc  in caeruleum uertunt: nullum prcterea a*
jiud infigne uitium cocipit. laxius quam caetera metalla,auro excepto,
dilatatur.fundi etiam poteft. colorillius albus placet.durius eft auro,,
fed minus durum quam uel aes,uel ferrum. Cum igitur foli auro cedat
& chymiftae etiam ut eius formam pofsint effingere uiliora metalla co
quunt & colorant, &T alrj quidam aes, ut fpeciem prae fe argenti ferre
pofsit,magnitide tingunt* At tertias fert aes; laxius enim dilatari po J\ t s •

y 3 te ft

2,y8 DE PRECIO METALLORVM

teft quam uel ferrum uel aliquod plumbi genus.fundi preterca poteftv
fed ignis ipfum confumit,fiue diutius arferit in magno catino, fiue aU
tcrnatim cum rebus,quae aurum Sc  argen tum purgant,pofltum fuerit
firr-irri  in catillis.quin ei obuenitaeruginis uitium. Quartas deferuntferro.

quamuis enim rubigine perit,& no facile funditur,tamcn fatis laxe di?
latatur,& duricia fuperat omnia metalla ♦ At plumbi genera retro
ponutur, Sc  quod ignis ipfain magno catino aut in aliam formam mu
tet, aut prorfus cofumat:&quod eain ceruflam uertantacria:&quod
in aqua locata nigrore inficiantur ea parte qua diutius terram uel lapi*
(■f^0«wvdes attigerint.fed candidum reliquis duobus praponitur, quod inter
i i_J ipfum SC  argentum maxima fit Omilitudo in colore ♦ quod cum fciant

chymiftce ex nigro candidum conficereconantur. Nigrumautem
[c*wvtOiccirco antecellit cinereo, quod ex hoc folo difficilius opera cofici pol*
0  . ^_fint. Poftremas uero tribuunt argentpuiuo,nam quialiquidum,chy
imperfevffum metallu uidetur efle. Vtilitatis autem fručhim

fi conftderemus,unum ferrum longeprasftatcgteris omnibus.etenim
propter duriciam maximos ufus affert ad fecandum Sc  ad conficienda
opera, quac diutifsime durant. Ad hanc uero ferri duriciam proxime
accedit £es.quocirca ueteres illi opifices ex eo inftrumenta fecandi fece
runt,& arma fabricati funt. eadem quidam ex argento fecerunt, quod
duricia non multum cederetaeri, SC  ad ornatum magis eflet decorum;
at qui quondam aurea cafside,thorace, lorica fe texerunt,&gladqs au
reis ufi funt,hi armis magis fuluo lilo metallo fulgentibus,qua m duri/
da robuftis pugnarunt. quiauero aurum molle eft Deba: ut minus uti
le, quod mihi uidetur, triplum,acrefimplo: duplum, argento fimplo ui
cinis uendiderunt. cum enim abundarent auro, inftrumenta Sc  opera
omniaexeo coficerepotuiflent,fed ufus eos docuitaurum minus efle
accomodatum ad fecandum Sč  ad alta, quam uel aes uel argen tum.atq?
ob hanc fane caufam etiam homines qui infulas a Luhtanis Sc  eseteris
Hifpanis repertas ac quafdam Africac Sc Indiscregiones incolunt, au
rummagni non aeftimant.quanqua etiam propter alteram caufam,
quod eis fit multum SC  copiofum.quin non contendam aduerfus eos,
qui eiufmodi nationes aurum propterea non magni putare dicunt,
quod rerum metallicaru fint rudes. Plumbi autem genera propter
eandem mollitudine, Sc  quidem maiorem, paucis in rebus nobis ufui
eflepoflunt. etenim exeis,pra2terpocula&:uafcula,non multafiunt

opera. Poftremo argentum uiuum, quia liquidum, etiam in minus
multis nobis eft ufui.argento quidem & aeri fublitum aurcas bra&eas
retinet. Nec uero fi unum aliquod metallum alteri prseftat,8c ma*
gis expetitur ad ufus neceflarios, fequitur illico id ipfum maioris ueni
re.fed rarifsimum quodcp fere maximi preči] eft. quam ob rem argen*
tum SC plumbum candidum quia rara maiori precio mercamur quam

uel

ET M O NETIŠ L IB. I •

uel ferrum uel scstut h ase multis rebus excellant,8£maiores ufus nobis
afferant.rerum enim copiam, uilitas:inopiam,caritas confeqmtur.ma
gna uero copia metalli tune exiftit,cum multum ud in aliquo loco effo
ditur aut inueniturtuel terra rnaricp conquifitum in unam aliquam ur*
bem inuehitur. quas copiafacitutaliquod metallum uiliori predoucn
datur.nihil autem necefle habeo repetere infulas nuper repertas,&A
frioe ac Indise regiones quafdam,quae,ut iam dixi, abundantauro,at*
que id partim iccirco magni non aeftimanneerte cum in T aurifcis Nej
ricis auri plurimumin breui eiTet erutum & Italiaeimportatum ,.tertia
parte uilius uenifle autor eft Strabo. Et Iulius CacTar cum in Gallrjs Ta*
na8čtempladeorum acurbes quafdam lpoIiaffet,tantaauricopiam
habuit,ut ternis millibus nummum,quod 'J.  taquillus Suetonius ftri*
bit,in libras promercale per Italiam prouinciascp diuenderet.

At inopia metalli cotra exiftit,cum paucu effoditur,aut in aliquam
regionem uel oppidum infertur. utruncp noftris temporibus accidiu
cum enim modicu plumbum candidum ex Mifence 8c  Boemice mon/
tibus erueretur,id mercabamur maiori precio. fimiliter ses multo plu*
ris fuit,cum ad nos paucum deportareturex Carpati metallis. Ex his
igitur quac dixi fatis poteft intelligi tres potifsimu eiTe caufas curme*
tallum aliud alio (it carius. Itaq> ut de (inguloru precio dicam,aurum
nobiliTsimcC qusecp nationes Temper habuerunt preciofifsimum hifce
decaulis omnibus.etenim natura praeftatcseteris,&: eftrarum. quan*
quam autem non eft utileadfecandu,tamen rebus omnibus magnum
affert ornatu. Argentum autem precio Temper ceTsit Toli auro. nam
8č  naturae prseftantia reliquis excellit metallis,& rarum eft,&,u t ad Te*
candum minus Ot accomodatum quam xs  aut Terrum, res ornat Tplen
dide. Quoniam uero precium auri plerunčp argento perfoluitur, 8C
contra precium argenti auro, quanto argento quondam aurum fuerit
emptum,autnoftris temporibus ematur:8č quanto auro argento uen
ditum Tuerit,aut nune uendatur,explicabo. Grecos unam auri partem
aliquando decem argenti partibus adiimafte ex Menandro intelligi
pofte,ad Comodum CeTarem Tcnbit Iulius Pollux. Aurum,inquit >
quodargenti decuplu fitliquido quis diTcere poteft ex Menandri De
polito, cum enim primo dixiftet oA$n// ygvcriov asi 7Tcu<Piop

tfgf'nfyzfy.  hoc eft Auri talenti tibi,beata,teperatus eft puer: Poftea
de eade re loques haec ipla fubrjcit, fx.cttfg.pj .05  otei/©-’

i.beatus ille talenta deuoras x. Idem T.Liuius lib,xxxvni
uidetdilucidius explicare.loquituero decondiiionibus pacis,adquas
iEtoli conuenerant cu Romanis.De pečuniae lumma qua penderent,
penfionibuTcp eius nihil ex eo, quod cu conTule couenerat,mutatun%
pro argento fi aurum daremallent, dare conuenit, dum pro argenteis
decem aureus unus ualeret. AtHipparchus apud Platonem apertedi

y 4 cit

Z 6o  DE PRECtO METALLORVM

citunam auri portionemefle precium duodecim argenti portionum,
Herodotus uero in Thalia, cu comemoraftet tributa, quac Darius fer#
recoegitnationes Sc gentes, quas tenebat in fua poteftate,unum auri
talentum taxauittredecim argenti talentis. Romse etiam Sergrj Gal#
bae temporibus unam auri portioncm aeftimatam fuifte argeri portio#
nibus duodecim 8c  dimidia,ex Suetonio Tranquillo & Cornelio Ta#
cito uidetur percipi pofle.fcribit enim Tranquillus in Othone Siluio.
Nullo igitur officrj aut ambidonis in quenquam genere omifto, quo*
des cccnaprincipemacciperet,aureos excuband cohord uiridm diui#
debat.deeademquoqjlargitione italoquiturTacitus, Eo paulatim
progreiTus ut per ipeciem couiurj quoties Galba apud Othonem epu
laretur, cohorti excubias agenti uiridm centenos diuideret, nam cum
centum nummi {eftertrj efficiantquincp8čuigintidenarios,8<:aureus
duorum denariorum pondus babeat, una auri pars argenti partibus
duodecim dimidiascftimata uidetur fuifte. Similiteraliquot annis
poft, nimirum Vefpafiani temporibus,unam auri portionem argenti
portionibus xir. tantuRomanosputafleex Plini] uerbis,qu£efuntli
bro xix.eap. i. uidetur intelligi pofle.Proximus, inquit,byfsino, mu#
tierum maximedelict]s circa Elim in Achaia genito. quaternis dena#
rijs fcripula pcrmutata quonda,utauri.Quorum utrunq 3  uerum elTet
fi Sčaureus Romanorum nummus, ut Daricus ftater,ex auro puro fi#
gnatus fuiflet,ac denarius argenteus, ut Aryandicus argenteus num#
mus, ex argento puro.uerum quia uterq?, ut libro fecundo dicam,fuit
miftus>una auri pars Othonis temporibus plus quam duodecim & di
midia argenti partibus fuit azftimata: Vefpafiani, plus quam duode#
cim. Ex his tamen intelligimus prifcis illis temporibus idem auri &
argenti precium non fuifte, ut nec noftris eft. etenim patrum memo#
ria una auri puri pars in praecipuis Germaniac emporijs primo empta
fuit tredecim argenti partibus, Sc  paulo plas quam duabus unius de#
cimse tertiae partis tertqs : deinde fere duodecim argenti partibus:
nune uero undecim & paulo plus quam una underimae tertia.nam ia#
cet precium auri. Argento autem proximum locum noftris tempo
ribus argentum uiuum & plumbum candidu obtinent.non quod aut
natura reliquis antecellant;autmagno ufui nobis fint,fed quod rarifst
ma. argentum etiam uiuum iccirco quod Africa; ac quibufdam Afiae
regionibus magnopere expetatur. partes uero centum quadraginta
tresplerunq?emuntur unaargentiparte.attamenunum a!iquod ex
his duobus interdum maioris uenit,interdum minoris. fed feriptores
deeare, quanti argentum uiuum 8č plumbum candidum quondam
fuerint,mhil memoriae aditeris prodiderunt. At tes etfi natura non
cedit argento uiuo & plumbo candido, 8c  maiores quam ea ufus afte#
rat, tamen,quiamultum & copiofum effoditur, minori precio merca#

m ur

/

:• ET MONETIS LIB* :  I ,

mur. Romac quidem uilioris preči) quondam fuit quam riunc eft. ete*
nimunusdenarius quierat argenteus,&tuncpendebat drachmam
unam & dimidiam, decem afsibus,qui erant arnd librales,fuit fftima
tus.hoc eft pro fexcentis 8c  quadraginta aeris partibus fuit una pars ar
genti repenfa.fi modo denarius ex puro argento fuit fadus.fed poftea
pondus cum denariorum, tum maxime afsium fuit mutatum: ut fuo
loco dicam* Hodie uero in nobilibus empori)s noftris asris ducentse
uiginti partes unaargenti parte emuntur, paulo autem plures in locis,
e quibus effodiuntur metalla. Eius uero precrj, cuius aeris eft plum^
bum cinereum, quod etiam rarum inuentu.id ueteres fčriptores, ut fas
plus dixf ignorarunt. Quoniam autem plumbutn nigrum aeri bo*

nitatem praeftantiamcj? concedit,& minus, quam idem xs  nobis ufui
eft,et copiofum eriiitur,multo minoris uenit.na in his locis,in quibus
primo ex galena excoqurt,eius odingentac & odoginta partes una ar
geti parte uenduntdn emporrjs uero fere fexcentae una argenti emunt*
At ferrum,ut maximos ufus ad fecandu afFerat, Sc  ex eo arma alia<3?
opera permulta confici pofsint, tamen, quia copiofifsimum in pluri*
bus locis conflatur,minimi precrj eft* etenim mille ducentas odogin*
taduas partes ferri una argenti parte mercamur* quančj? Suedicum SC
optimum quodq? eft carius. Hadenus explicaui caulas cur metal

lum metallo pracftet,ac cur maioris fit precrj, 8c  quantu precium quon
dam habuerint aurum & argentum, quantum eadem ipia 8č reliqu*
metalla habeant noftris temporibustnunc de monetis difteram.

Primo autem in hoc libro dicam de uerbis qusc Graeci & Latini po
fueruntrei nummariae.deinde quid fit moneta,qui primo monetas in
uenerint, & in qua quifcp regione, 8C  quo tempore: tum utru rerum
permutatio fit oportunior hominum generi,an monetg rerum predat
quona modo artifices cudant monetas: quarum rerum effigies quon*
dam in monetis tmprefterint, & quarum imagines nuncimprimantt
exquibus rebus monetae traxerint nomina:poftremoduplicem efte
monetam, puram fcilicet, probam ,adulterinam: ciuibus expediatne
prseftantem an uilem efte monetam, qua utunturi

ApudRomanos quidemres nummariatriahabetgeneraliauoca*
bula,quibus nominatur,8č totidem apud Graecos * Romana funt,mo
neta,pecum'a,numus: Grseca vomcrnK i  ygvjixcc.,v.<fy(i<>C'  quorum unum
quodc^ declarabo. Monetam a' monedoappellataputant. nam figno
fignis uefin eam imprefsis,de aliquaremonemur*8dquideueldeeius
autore,ficuti de Philippo illius imagine, quam exprimunt Philippici,
uel de precio: ueluti denarij nota eum ualuifte dece afsibus. uel de tem
pore,quo fuitpercufta>ut monetis permultis noftratibus.uel de re ge*
fta: ficuti nummi argentei angulati infcriptione,quse eft P.L.de Papia
liberata a periculo obfidionis,quod pro Carolo quinto milites ciuesq?

fubierunt

161  DE PRECIO METALLORVM

fubierunt.uel denicj? de aliqua alia relut moneta Thefei, nota bouis fi*
gnata,de Marathonio tauro,aut de Minois duce,aut de agrorum cul*
tura.ad quam, ut quibufdam uifum fuit, eo figno ciues fuos hortatus
eftiautorPlutarchus. Pecunia uero a nota pecudum,quaSeruius

Ttillus rex Romacaes fignauit,eftappellata, ut Plinius fcribit, uerum
Varro pecunia a pecu dičlam putat,a paftoribus enim,inquit, horum
Uocabulorum origo, hocidem fignificat Sex, Pompeius Feftus cura
ftribit de uerbis quaž defcendunt a grege, quorum uerborum freques
ufus nonmirumfi expecoribuspendet,cum apudantiquos opesSč
patrimoma ex hispraecipueconftiterinttutadhucetia pecunia 8 čpe*
culia dicimus,quo fane modo iurifperiti interdum uno pecunia nomi
neappellantres tam ftabiles Si  fixas,quas foli uocant, quam mobiles,
fcribitenim Paulus.fignificatio pecunigad ea referttir,quaein patrimo
nio funta pecunia autem magnafitpecuniofius,ut autor eft Varro,

At nummus tertium rei pecuniariae uocabulum eft. eum hi Grasci,
qui primolegem tulerunt, utparticulae metallorum fignatac eflentre*
rum preda, »opurpct  tanquam legitimum quiddam nominauerunt,
quocirca Ariftoteles in libro quinro De moribus fcribit nummum ab
eo traxifle tiomen quod non natura,fed lege facfhis fit ♦ponam Grseca
quac magis illud ipfum exprimunt. vvvopct t> 6 iucrp.ct on h qut ra,

vopoo  eandem uero legem non modo reliqui Grabci accepe*
runt, led etiam ca^teracgentes, imo hominum fere uniuerfumgenus,
quod nondum nummis uteretur, nam interantiquos fcriptores con 58
ftat alias quafdanationes atu um &argentum lignalTe, antequa Gra:*
dnurnos cuderent.quanqjautem vopurpot  Grajcum nome eft,tamen
id ipfum una tantum litera irrimutata Latini poetae ufurpant, ait enim
Horatius,

Rettulit acceptos regale numifma Philippos
Vt uero numifma a Grasco fonte dedutfiu eft,ita etiam numus, qui
ex eadem,ni fallor,caufa nomen inuenit,a Graeeo,quod eft vop©',  flu
xit. etenim ut ex Graecis quidam tradit, etfi in hac re nullu te *

ftem citat,etiam i/opiapot  fignificat. Verumlulius PolIuxdicitnum
mum, etiam fi Romanum uocabulu uideatur, Graecum eftefidcp ufur*
pare Gr£ecos,qui in montofis Italiac Si  Siciliae locis habitan t Epichar#
mus enim in  Ollis ait, «M’ opcoš  pi K9u ©iot ctfi/dh, uifno-vm cPipoi
vvpiivs,  hod eft* Agni ied tamen pingues bonifp numos adferunt.&
rurius. ufw(J ivSvs  715 (xpou cPipo 0^0 p  id eft.Prse

co hinc profe&us ibo,numis uitulam emam pulchram decem. Atque
Ariftoteles in Tarentinorum rep.dicit numifma uocari ab ipfis imm*
mum,eum^ fignatum efte nota Taranti,Neptuni filq,delphino infi*
dentis. Tametfi uero Pollux nummum dicat efte Graecum uerbum,
quod eo Sicuii Si  Tarentini ufi fint, tamen quiaidem Ariftotelis uer*

bis

ET M O NE T IS LIB. I 2,63

bis confirmat Siculos ufurpafie libram, unciam, fextantem,quadran*
tem, que fine ulla controuerfta funt uocabula Romana,rjdem Siculi Bc
Tarentini nummum etiam aRomanis,ut fereuidnis, fumpfifjfe pof#
funt uideri ♦ fcribit autem his uerbis Pollux. (»tf yv Kxg*ycurriwp
Tsoftneia, q>N<rip  &0tscmAws f cd ni/cc n^tocusi/Tvc  A 'n^ccg. <Pujjolcuj  <k.
t lw  A irt^cLp bfjoAop cuyivcmy  * cctooc tiqyy>i cdjrw T>g ou/ tu

'gjoKit&k h) xK\ct ivfci oiM\wp bvofjLctTVi. ciop vjfrioip 07tcPiadctTm
HSfVp  £W + K9tttfW7a*, Q7I<fyŠ^7 '^■'TcfCCJVrvc^OTlS^ TP&S.  fj

ijinftiT^op, Q7T<fy  t|. Alterum uocabulum Grtecum, quo dedaratur
res numaria, eft %gy(40c.  ab utendo appellatum.moneta enim utimur
ad omnia comparanda,quae funt ad ufuendum neceilaria.ut autem pe
cunia iurifconfultis non modo nummos Bgnificat, fed cm n e patrimo
jitum,ita Graedsnon folum numiimata dicuntur,fed,ut 'A*

riftoteles fcribit, omnia quorum preda numis perfoluimus.Tertium
uocabulum eft quo Graeri uidentur minuta numifmata nomi

n are* De uocabulis rei numaria fatis. Moneta autem eft bradica aurea,
u el argentea,uel a:rea, uel orichalcea,uel plumbea, ud denicp ferrea lii
rotundam pleni n cp uel quadratam figuram formata: &f iufturegis,
autprincipis,autciuitatis publicelignata* Sed detemporibus, qui*
(bus numus primo percuftus fuit,nihil certum fcimus, non enim quia
,Cainus Adae filius,ut Iofephus fcribit,multitudine ygtipM7xxy  cogre/
jgata ex prseda & rapinis domu auxit, fequitur primos illos bomines
jmonedsufosfuifle.nam xgHfuxrooy  nominenonfemperpecunias,ut
dixi, fed interdu fupellečHlem 8č  alias res appellare folent* Sacrce pro*
fedo Hebrceorum hiftorige in eo libro, in quo perfequuntur ortus cce
lorurn & terreac omnis generis animantium & ftirpium fic narrat no
bis.T ubalcainus,quem Sella ex Lamecho peperit,fabricator fuit  om«
nis operiš tcnei & ferrei, fed in eoloco depecunia nullam faciuntmen
tionem, non tamen ueriftmile eft monetam ante diluuiiim ignoratam
fuifte, cum ante id fueritfpacium annorum amplius quam trium mib
lium * fedpoftiftam uniuerfalem inundationem Abrahami tempori*
bus homines pecuniam ufurparunt, utesedem Hebrasorum litergelo#
quuntunetenim uir ille amantifsimus &obferuantifsimus dei cum ex
i£gypto afcendiifet ad auftrale plagam ualde diues fuit auri ac argen#
ti:& Amelechus rex Gerarte ei mille dedit argenteosdpfe uero Ephro
ni filio Seoris , cum emeret agrum, appeudit quadringentos fidos ar*
genteos♦ At Herodotus, qui ftiftorias, quam Graeci fcripferunt, pa*
rens iure dici poteft, tradit Lydos primos aureum 8č  argenteum nuni
mum percufsifle.atcphi quocp habitantin Afta. in Europa uero,ut A#
glofthenes fcribit,Naxrj primo numum percufTerun^ut autem Stra*
bo memoriae prodidit, Phido nummum fignatum cum alium,tum ar
genteum inuenit;& quidem in iEginainfula ut Bphorus ait,quidam

tamen

DE precio metallorvm

tamen Erichthonium quartum Athenienfium regcm primo numum
tam in Attica regione tum iti Lycia fignafle memoriae prodiderunt-
Sed alt) ab rjs diflentiut, Sc  lonum Regem Theflaliscprimum aurum
Sc  argentum fignafle dicunt,de qua re Lucanus fcripfit his uerfibus*
Primus Theffalicseredor telluris Ionos
lil formam calidae percufsit pondera maflW,

Fudit Sc  argentum flammis,aurumčp moneta
Freoit, Sdimmenfis coxitfornacibus sera*

Illic quod populos fcelerata impegit in arma
Diuitias numerare datum eft*

Vtautem Phido iEgineaemonetseinuentor dicatur,utNaxij pro*
priae, ut Erichthonius Atticse Sc  Lycias, ut Ionos Theflalicae, tamen
Pliniusfcribitignorarieum,quiprimus ex auro denariumfignauin
nam inquit.Proximum fcelus fecit,qui primus ex auro denariu fignas=
uit.quod Sc  ipfum latet autore inCerto.populus Ro* ne argento quide
fignato ante Pyrrhum regem deuidum ufus eft.Libralis, unde etiam
nune libella dicitur, 8c  dupondius appendebatur afsis* quare xris  gra
uis pečna dida* Ex quibus uerbis intelligimus Romanos ses pri*
mum fignafle,deinde argentum, podremo aurum * Etfi uero numum
argenteum, ut Y r arro in Annali fcripfit, conflatum primum a Seruio
Tullo dicunt, tamen ab eo fignatum non dixerunt. quare Varro non
frangit Plini) fententiam de tempore, quo Romani argeto fignato ufi
non fuerint. Sed xs  in Latio fignatum fuifle longe ante quam Romu
lus urbem condidit quidam tradunt memorise: Sc  quidem, ut Eutro/
pius prodidit,a Saturno: ut uero Macrobius a lano, qui Saturnum na
ui aduedum hofpitio exceperat * uerum ab eis diflentit Ouidius, qui
ficalloquiturIanum in primo Faftorum*

Multa quidem didici:fed cur naualis in aere
Altera fignata eft,altera forma biceps?

Cui refpondet Ianus*

Nofcere me duplici pofles in imagine dixit
Ni uetus lpfa dies extenuafletopus,
CaularatisfuperefEThufcumrate uenitadamnem
Antepererrato falciferorbedeus .

Hac ego Saturnum memini tellure receptum*

Ceelitibus regnis a loue pulfus erat*

Inde diu genti manfit Saturnia nomen
Dida quoqj eft Latium terra latente deo*

Atbonapofteritas puppim formauitinaere,

Hofpitis aduentum teftlficata dei.

Itacp his uerbis Ianus hoc pofteritati,non fibi,non Saturno tribuit*
Roma; autem Seruius Tullus aereos numos primus percufsit * de qua

re

ET MONETIS L  IB* I 26$

reftcfcribitPlinius. Seruiusrexprimus fignauitass »antearudi ufos
Romse Remeus tradit. fignatum auteni eft nota pecudum,unde & pe
cunia appellata. At argentum fero efle fignatum Romaš Liuius au*
tor eft. quibus uero temporibus id facftum lit explicat Plinius his uer*
bis.Argentumfignatumeftannourbis ccccLXXXini +  OuintoFa*
bio confule:qumcp annis ante primum bellum Pumcum.

Poftremo aureus nummus Romaš fignatus eft.de quo fic idem Pii*
niusfcribit.Aureusnumuspoftannum Lxn.percuftiiseftquam an*
genteus.hoceftannourbis dxlvi. T. Quintio Crifpino 8c  M.Clatt
dio Marcello. v ♦ Conf Sed Venetos annoa Chrifti ortu dccccxv*.
primo aurum 8c  argentum fignare coepifle,eamč|j poteftatem illorum
duci Vrfo fecundo,qui Particiachus uocitatus eft, dedifteimperatore
Cunradum primum Philippus Bergomenfis in annalibus fcriptu reli
quit.Genuenfes item primu moneta ufos fuifle cum Papienflbus com
munupofteanumos &aureos &argenteos percufsifie,qui altera par**
tecrucem reip.infigne, exprimebant,alteraimagineimperatoris Cun
radiiecundi:quodlile eam fignandi poteftatem ipfis anno m. c* xlv»
tradidcrit. Sed ante inuentam pecuniam res cum rebus comutatas fu*
ifte, ut etiam nune in quibufda regianibus comutantur, eft proditum
memorias ac literis.ftribit enim Plinius♦ Quantum feliciore asuo cum
res ipfte permutabantur inter ie:ficut &C  T roianis temporibus fačlita.*
tum Homero čredi par eft.ita enim,ut opinor,comercia uičlus gratia
inuenta,alios corrjs boum,alios ferrro captiuiscp rebus emptitafle tra*
dit, quančp 8C  ipfe miratus aurum, asftimationes rerum ita fecit,ut cen
tum boum arma aurea permutafle Glaucum dieeret cum Diomedis
armis nouem boum.Quam ueterem confuetudinemin emendis uen*
dendis 'ue  rebus Lacedaemones ieruarunt.etemm, utPauianiasinPa
conicis feriptum reliquit,BoonetaLaced;cmonibus uocata,Polydori
reeris aliquando domus fuerunt, quo mortuo ab eius uxore Lacedaes
mones ipfam emerunt datis bobus. nam neepargenteus necp aureus
nummus unquam illis fuit. more autem prifco retribuerunt boues 8c
feruos atq? rude argentum 8C  aurum ♦ quin etiam in Indiam nauigan*
tes aiuntlndos cum Grecis mercibus adue<5Hs res alias addučlas com
mutare: 8C  numum ignorare,cum abundent auro 3c  asre. Hiipanos
quocp qui in Baftetania habitarunt nummi loco permutatione rerum
addučlarum ufos fuifte,autargentea braefteam refedam dedifte S tras
bo bonus autor in primis feribit. Noftris etiam temporibus homines
fylueftres & omnis humanitatis expertes no utuntur pecunia, fed res
cum rebus comutant: ficuti Caroli 8>C  Vuildelappi ♦ quoru hi nobiles
muftelarum Sc  aliarum quarundam animantium pelles regioni Fenno
rum,illi Gronlandias important. Similiter hic eft mos patrius eo*

rum hominum,qui incolunt nonullas regiones &C  infulas nuper a Lu

z fitanis

266  DE PRECIO METALLORVM

fitanis & cseteris Hifpanis repertas,res rebus permutare, C um-au ?

tem feres fic habeat in ea confideratur utrum reru permutatio fit opor
tunior hominum generi, an moneta earum precium.nam alrjshanc,
alfis illam rationemin emendo& uendedo habereplacet. quimalunt
res cum rebus comutarcquam nummis uti, hi pro odio,quod habent
in aurum,minus rede iudicant.nec eiiim argumentis,quare rerum im
ter fe permutatio monetae prseft^t, docent 8c  difputant/ed aut optant
ut aurum ad perniciem uitae, ut aiunt, repertum e uita totu abdicetur,
aut id ipfum magnis conuitijs confedantur: 8C  felicius asuum appel*
lant cum res ipfg permutabantur inter fe. Contra qui magis probat
monctam quam rerum inter fe permutationem,rident iftos quod non
intelJigant comoditatem quam ex pecunrjs percipimus. 'l  ribus ati
tem de caufis potifsimum moneta oportunior eft hominum generi čp;
rerum inter fe permutatio:& quod ad precia rerum adaequanda magis
accomodata fit quam res ipfae: &C  quod minoribus pleruncp impenfis
pecuniae paucae 8c paruaeportari Sc  uehi pofsintquam merces multas
dC tmgnx:Sc  quod nonnullae gentes noftrarum mercium non indige
ant,nos uero earum mercibus carere non pofsimus.nec tamen mo ne/
ta obftat, quo minus interdum res cum rebus comutare pofsint, mo/
do uelint,mercatores.Ac mihi uideor etiam fatis & quid fit moneta ,Sc
qui primo eam inuenerint,& comodiorem efie quam rerum permuta
tionem explicafte,proximum eft ut dicam quo nam modo artifices cu
dant monetas. Monetarius metallum puram fiue aurum,fiue argen
tum, fiue aes, fiue aliquod aliud fuerit, in catinos, in trianguli figuram,
formatos,inrjcit.Sč quidem ad aurum adficit argenti tantum,ad argen
tum seris tantum,quantum ex decreto regis aut principis autciuitatis
licet adrjcere. catinos autem in fornaculam, foris munitam ferreis cir*
culis & collocatam fliper cratem ferream imponit. cui fornaculae flibrj,
cit candentes carbones, quibus metallum coquit ufcp dum liquefčat +
um in fcrreum inftrumentum,cui funt aliquot canales, infundit liqui
dum ut fiaut bacilli, quos exinftrumento exemptos dueitin bradeas
latas autftridas,craflas aut tenues, proutratio moneta: cudendsepo*
ftulat. eas bradeas deinde in plures particulas fecat, 8c  aureas omnes,
item argenteas maioresappendit, ut nummos aureos& argenteos
iufti ponderis pofsit cudere ♦ fed argetei minores ut a?que graues fint,
nec facile fieri poteft, nec magni refert,eorum modo numerus fit in te*
ger,alium alio grauiorem efte: cum eis paululum ad legitimu pondus
deefife uel fuperefTe pofsit. mox bradeas laxius dilatat; Sc  forcipe,qug
utrincp capit,prehenfas ac malleo percuffas, Sc  toties calefadas, quo*
ties opus fuerit,facit plerunq? rotundas,raro quadratas,rarius oblon*
gas ,&eas utalbefcantadditofaleatcpfeceuim ficca coquit.Poftremo
in ferreum inftrumentum, in quo hominum de  aliarum rerum imagi*

nes

ET MONETlS LIB. f

nes incifae funt ^ impofitas 8č  percufTas inprimit m eis fpecies eafdem.
tum inuerfas Sč  in alterum ferreum inftrumentum,in quo notae literat
rum aliarutn ue rerum infculptae funt,impofitas &percuflas iterum
fignat, quiauero monetarr) percutiunt bradeas a Grsecis qui fignat
argentum cifyv$>oiij7r(&' &  nominatur , officina UetO

in qua fignatur argentum cfyyvpo\v>7r&oy.  eadem de caufa rjdem Grav
ci vJttJ&i)  8C vcjj±<r(x<x.  s/cra tj ^<arAKj?t/ Hsni&t' , 8>C ygytrby  tj d$yv(?oy tj
xby  dicunt.Latini eos imitati monetam cudere,pecuniam

ferire,nummupercutere,quia monetarrj eafdem bradeas fignat, Gr§*
cidicunt vofitcr l (ict yv<rljn(wct<3š!<  ti/ttc Sercu ^

TVTTuiirou  Latini exauro uel argento nummum denariunLue fignare*
Grabci praterea, uteftapud Pollucem &alios fcriptores,dicunt cfyyu
e ioy  fcvrv7 ioy, 'n<xfcc'nTV7rooH<tfoy 3  TS<xyot

vo //, TZKfKcrupoiJ, zs<xfcccn(rvinctcrfi<poy  j Latini argentum, aurum, aes fi*
gnatum.Hoc autem peruetus eft,&:maiorum exemplo in omnibus fe
reregionibus ufitatum, etenim Thefeus decimus Athenienfium rex,
uta Graccis ordiar,nummum percufsitnotabouis fignatum,quem lu
lius Pollux didrachmum tradit fuifife, tetradrachmum uero, ut eidem
Pollud uidetur, Mineruse facie fignarunt, in altera uero dioboli parte
exprelTerunt noduam> in altera louis faciem ♦ in tetroboli parte altera
item louis faciem:in altera duas noduas, quod dioboli duplum effcu
At numus Peloponnefius nota teftudinis erat fignatus»Trcezenius
uero uetus fiat numus, cuius, ut Paufanias in Corinthiacis fcriptum
reliquit,notse erant tridens & facies Mineruae. Sed in nummo Corin
thi) imprefiferuntpegafum: Mitylenad Sappho poetria: Ch tj, Home
rum; Troiani poreum: Afis,puerum delphino inuehentem: Darda*
nis,galloru pugnam: Afpendrfiludatores: Rhegini,leporem: Cepha
lenenfes,equum:Cyziceni leonem:Deli7 bouem: Argiui,murem.Per
fx,fa°ittarium,Thafii,Perfen,aut Herculem: & quidem in altera eius
nummi parte totum illius corpus una cum claua & leonis exuuijs cer*
nimus,in altera uero eiufdem imberbis tantumodo caput ornatum co
rona populea, At in una Tenedij numi parte erat fecuris,in altera duo
capita ex una ceruiceorta; quodeius infulae rexquondam legem de
adulterio fanciuerit, ut 8C  uiro & fceminae in eo deprehenfis caput fe*
curi pracideretur,Ex quibus intelligimus,Gracos 8c  rateros in num
mis imagines rerum, fedin primis beftiarum, & hominum illuftrium
Sc  deorum dearumčp imprefsifTe, Apud Latinos uero Seruius T ullus
fextus Romanorum rex Thefeum fecutus acs nota pecudumprimus
fianauit. poftea altera eris pars exprimebat Ianum geminum, altera ro
ftrum nauis, at trientis 8C  quadrantis,rates. Argentum rjdem Roma*
ni fignarunt quadrigis & bigis,Odauius autem Auguftus, ut feribit
Suetorius, nummum argenteum notafideris capricorni, quo natus

2,63  DE  PRECIO  METALL.OR.-VtM

erat,percufsit:Nero Claudius, citharccdico habitu * Sed i\ugufh' in*
fuper temporibus fenatus Romanus decreuit utaureus numus fig na*
retur;incuiusalteraparteeratara, St hictitulus providen tiajih
alteraAuguftiimago.Sdhsecinferiptio .divvs avgvstts pa#
ter, quamrefpexiflTeuideturHoratiuslib,i,carminum,oda Jh
Hicames dici pater atcp princeps,

Romani etiamimperatores fimiliteratcp Grabci deorum dearumtp
imagines imprimendas in altera nummoru parte curarunt:Nero qui *
demjouis cuftodis imagine: Antoninus Pius,itemcp Gordianus,Io*
uis StatoristDiocletianus, Iouis Conferuatoris: Septimius Seuerus,
Martis: Auguftus,ProuidentiadDomitianus ) Reducis Fortunae: Ha
drianuSjSpei: Gordianus&Numerianus, Virtutis:idem Numeria*
nus, Veneris Vidricis: IuliaMammea,FeIicitatis. Romarpraeterea
iiiuiri monetae cudendae in numis quibufelam imprefiferut has notas.
a A a f f, hoc eft,ut Valerius Probus interpretat, auro argento, trre,
Bando,feriundo. Verum de Romanis iccirco plura non dicam,quod
amid mihipartim narrarint,partimfcripferintuiros quofda dodos
hunclocum cccpifie tradare:ac Leonardum Calamitium Neapolita*
num iam confecifle librum, fed nondum in chartis impreffum, cuius
hxc  fit infcriptioiDe uiris illuftribus a primordio ac demum florentis
urbisimperio ad intelligenda figna & notas ueterum numifmatum.
Quin AfriBatto grStificari uolentes, quod Cyrenen codidiffet, num
mum percuflerunt cuius altera pars exprimebat regnum, herbam fyfe
phium altera.quam rem Ariftoteles memorise mandauit libro, quem
De Cyrenenfium rep.infcripfit. Veteres uero Germanos ferratis & bi
gatis ufos fuifieautor eft Cornelius Tacitus.Hodie in fignando auro
& argento & aere omnes ferenadones imitantur prifcorum confuetu*
dinem, exprimunt autem pleruncp in altera nummorum parte regum
uel principum, uel ciuitatum infignia: in altera imaginem eorundem;
fed ciuitates diui,in cuius tutela funt, uerbi caufa.Liberas Germanom
urbes pleraeq? aquilam imprimunt:Boemi,leonem: Veneti quocp,fed
librum tenentem, quo fignificat Marcum euangeliftam; Mediolanen
fes ferpentem, quac puerum deuorat: Neapolitani in quodam argen*
teo,muftelam: aereo,caballum: V rbinates in aereo,ciconiam ♦ Attp id
genus nouorumnumum infcriptionenominisautoris &anni in ter*
dum non caret, Fx notis certe quondam multi nummi nomen tra*
xerunt.etenim Athenienfes didrachmum, quod nota bouis fionatum
elfet,bouem nominauerunt,ex quo illud bos in linguafadum fuit tri*
tum Graecorum fermone prouerbium,fi quis argento corruptus,cum
loquendum eflet,taceret. Tetradrachmum uero, quod exprimeret
fadem Mineruae, Hypen'des puellam: Euripides in Scyrone uirgine:
Eubulusin Anchife Palladis pullum appellauit, Iidem Athenienfes

diobo

ET MONETIS LIB, I

diobolum eandem ob caufam uocarunt no&uam: tetrobolum ucro
nočtuas. ex quibus rurfus natum eft tritum uetuftateprouerbium no
ducc Laurioticsc. quod dicitur de his qui muham rem pecuniariam ha
bent.erant enim Athenienfium argenti metalla inLaurio monte,utfe
cundo libro De ueteribus SC  nouis metallis explicaui. At Peloponne/
fiusnumus teftudo fuitdi(ftus,quodnotaeiusanimalisefretpercu(i
fus. unde illud acute dicium

'tki/  otyu 7 iKy  H9^ TO// G<fy.cti> umarn y^huiuca  id eft
Vincitur & fapientia Sc  a teftudine uirtus

Ex notaautem ui<ftor ix  quinarius uichoriati nomen inuenit,fimili*
terex bigis SC  quadrigis bigati Sc  quadrigati,item numi argentei. quo
fane modo noftris temporibus aurei Gallici ex notacoronenominau
tur coronati: argentei quidam Mifeni ex angeli fimulacro,angelici;ar*
gentei Rhetici ex imagine erucis crucigeri, Quinetiam nummi ex regi
bus reginis 'ue nomen duxerunt.ut ex Crccfo,ftateres Crcefii: ex Da*
rio,Danci: ex Philippo, Philippij: ex Alexandro, nummus Alexan*
dr ius: ex Ptolemsco, Ptolemaicus:ex regina Berenice, Berenicius: ex
DemareteuxoreGelonis,Demaretius, cumcnim Gelobellum cotra
Libyam intuliflet,ac eum pecuniae deficerent, ipfa cum proprium or*
natum,tumeumquemamulieribuspeti)t, concedens nummosexea
nominatos percufsit. eadem ratione Venetorum nummi quidam ar*
oentei nomen a ducibus traxerunt: Throni quidem,a Nicolao Thro*
no: Marcelina Nicolao Marcello:Mocenici, a Petro Mocenico. quo*
rnodoetiam nummi quidam argentei Mifeni a TPilhelmo principe
ITilhelmici funt appellatfi At figura quoq? moneta: inter fe difte*

funt. eteniin etiam olim qua?dam erant rotunda?, qua?dam quadratae,
quocirca apud Lucianum quidam negat fe prorfus noffe quadrata ne
fit an rotunda drachma,Sed obolus oblongus in mucrone definebat*
SC  quia fimilis eftet ueru,quod Gracce dicitur cfrhcg,  ab eo nomen eft
mutuatus. Noftris quocp temporibus quanqua nummi plericgfunt
rotundi,quidam tame iriueniuntur angulati, ut argentei quos percuf*
fit AntoniusLeuaPapiae,cumea urbs obfefla efletaGalliarum rege
Francifco. quida quadranguli, ut quos fignauit Mauricius dux Saxo*
tiia? Sc  facri imperrj elečiorin hocmagnobello,quod Carolus v.impe
rator,cui illeauxiliuferebat,gefsit cum foederatis Smalcaldianis. quin
Moičouitsc argenteam monetam quadrangulam,fed oblongamcu*
dunt: SC  quidem duplicem maiorem Sc  minorem, lam quod ad ma

tcriam,ex qua fiunt nummi, pertinet,aut ex puro auro argento'ue for*
mantur. quos Latini puros appellare poffunt.aut aurei quidem effin/
guntur ex muha Sc  legi tima auri portione,cum qua exigua qugdam ar
genti portio fit pertnifta: argentei uero ex muha Sc  iufta argenti por*
tione,qu£ fit sere modico temperata,quos Latini bonos Sc  probos no

z 5 minant

2,70  de precio metallorvm

minatdatnetfi puri maxime fint 5 C  did pofsint boni * aut aurd ex auro
quidemformantur inquoargenti portiomaiorineft quamperleges
liceanfimiliter argetei ex argeto, fed cum quoplus seris fit permiftum
quam leges permittunt.utrofcp Latini adulterinos confueuerunt nun
cupare. V erum ut nummi boni dicantur non fatis eft ut ex proba con
ftent materia uel ex legitima temperatura, fed etiam requiritur iuftum
pondus ♦ itacp adulterini non tantum funt argentei inaurati, uel nuni*
mi ex auro cum orichalco permifto formati, uelinquibus minus auri
infitquamper leges licet, cum pro aureis accipiuntur aut foluuntur;
fed etiam hi, quibus aliquid detradum eft de pondere.fimiliter adulte*
rini funt non folum ex sere albo uel plumbo candido fadi, uel in qui*
bus minor fit argenti portio quam leges permittunt, cum pro argeru
teis accipiuntur aut foluuntur,fed etiam hi quibus non eft iuftum pora
dus ♦ quanquam autem nummi aurei, qui ex puro conftant auro, uef
ex legitima miftura,boni fintdtem argentei fadi ex puro argento,
uel legitima tempcratura,tamen, neimprobi fraudentbonos&fimplž
ces uiros, expedit aurum Sc  argentum nota regis uel principis uel ciui
tatis fignaredtacp cum puri nummi dicantur, qui conficiuntur ex auro
puro uel argento, aurei certe tales quondam fuerunt Darici: argentei,
Aryandici.nam Darius rex Perfarum cum cuperet tale monimentum
fuirelinquere,qualenullus rexreliquiftet, exauro,quodquamfieri
potuit purifsimum excoxit, nummos percufsit.Ex argento autem A/
ryandes,quem Cambyfes iEgypto prsefecerat, Darium imitatus,qua
re Herodoti etiam temporibusargentu Aryadicum fuit purifsimum«.
fed Darius eu iccirco interfecit .quin Tiberius imperator Hilpericurri
regem Francom aliquot puris aureis,ad eum mifsis,donauinquorum
quifcp pendebat libram: & altera cuiufq? pars exprimebat imaginemi
imperatoris cum hac infcriptione: Tiberij Conftantini perpetui Atw
gufti.altera currum cui infidebat auriga cum hac prseclara infcriptio*
ne: Gloria Romanorum. Argentei etiam Mofcouitarum nummi pu*
riefteperhibentur<,Nuperin Mifena Hieronymus ciuis Fribergius,
cognomento Magdeburgius,permiftu principum non paucas argeu
teas monetas puras cudebat * quseexprimebant partim imagines no*
ftrorum principum & hominum illuftriu cum ueterum, tum eorum,
qui proximis annis nobifcum egerunt aeuum, aut nune etiam agunt,
Tametfi autem puri nummi aurei & argentei boni, imo optimffint
dicantur,hi tamen etia boni dicunt, qui & ex legitima temperatura cd
ftiterint,et iufti fuerint poderis, et nota regis uel principis uel ciuitatis
fignati fuerint. na aureis argentu, argeteis ses iccirco ueteres illi primo
uidenturmifcuijOre,utmonetarqsobcudendilaborempreciumdaret,
quod fi rex uel princeps uel fenatus cum diutina&grauiabellageres
impenfis non fufficit, aut sere alieno oppreffus eo fe hberare cupit, aru

genti

ET MONETIS L IB, t

genti plus quam cofueuerit,cum auro pcrmiTcet,aut plus seris cum a r*
gento,is quia necefsitate coačtus 8c  inuitus illud facit,facile fe scquis iti
dicibus excufat, & tales numi Temper habiti funt boni, etenim cum Li/
uius Drufus in tribunatu plebis očfoua partem seris argento mifcuit
nummi,quos ex ea miftura fignauit,non erant falfi,fed bonfietfi uiliol
res fuerint,Similiter n rex uel princeps uel fenatus eifde de caufis pon*
dus nummoruimminuit,hiipfifemperhabitifuntboni, nam fenatus
Romanus nec cum bello Punico primo conftituit, ut affes fextanta*
rio pondere feriren tur, ut xs  alienum poflet diffolueremec cum bello
Punico fecundo Fabio Maximo dicfiatore, quod Romanos uro e *

ret Annibal,affes fecit unciales,malos,fed bonos, etiamfileuiores,per
cufsit, atq? lilo quidem modo refp. ut autor eft Plinius,quinq? partes
hoc dimidiam lucrata eft. Sed quaeritur utrum moneta ex auro pul

ro, aut cum quo paucum argentum fit permiftum, autex auro,in quo
multum argentum infit,fignata fit utilior regioni uel ciuitatffimili mo
do deargentea moneta qugritur,utrum ex argento puro,aut cum quo
modkum a*s fit permiftum, an in quo plurimum aeris infit,fignata, fic
magis accomodata regioni uel ciuitati. Eft autem in hac caufa interho
mineš multarum rerum peritos fumma diffenfio: quod alrj monetafr*
preciofiore,alijuilioreregioni uel ciuitatimultis in rebus magis uful
effe contendant, hi igitur quibus aurei & argentei nummi puri,aut fe*
repuri probantur,his argumetis utuntur, moneta pura thefaurus eft,.
qui enim id genus nummos aureos & argenteos pofsidet,fcit quid h*
beat:& quod habet ubicp tantum ualet, At moneta aurea uel argentea
cum uiliori metallo permifta in regione,in qua cuditur, mulru, in alijs
parum ualet. itacp magna ex parte poffefforem fortunis & bonis ipo*
liat, tantum enim auri & argenti,quantum ualet moneta, no pofsidet*
pura ergo, inquiunt,moneta 8>C  preciofa magis ex ufu eft quam mifta
& uilis.deinde cui regioni uel ciuitati funt boni nummi,in eam omnes
res, quas ad ufus uitas neceffarios expetimus, aut externi mercatores
fua fponte inuehunt, aut domeftici,qui eas, quia gratam habent pecu*
niam,facile de incolis aliarum regionum mercantur, contra cui regio*
ni uel ciuitati uiles numi funt, ei nec externi mercatores tot res impor*
tant,nec domeftici, quod eorum moneta aliarum regionu incolis non
fitaccepta,itaq? cum homines mercaturas non facient,iacebitue<fh'gaf
& portorium,quod externis rebus eft impofitu, multitudo hominum
a regione,cuius ifto modo fortunazfunt affličbe,transfugiet,& ad flo/
rentem aliam deuolabit, quoru utroq? res regis uel principis uel ciui*
tatis damnum facient. alterum prseterea caufa erit cur merce$ &Tad cul
tum 8C  ad ui&u neceffariae, quas regio fuppeditat,uiliori emantur pre'
cio. quare incolae amplam & copiofam pecuniarn facere non poffunt,
tum denic£ etfi merces in regionem uel oppidum inferantur, tamerex

s 4 uel

27 %  DE PREČI 0 METALLORVM

ud princeps ud ciuitas quod nummi, qui in res uečligalis ac por*
torij nomineexiguntur, minus fintboni, detrimentum accipiet*idem
ti  accidet cum tributa conferenturiaut aurum uel argentum, quia ipie
incurrit inmagnam aliquamdifficultatem,depublids exačlionibus
bonorum atqj capitum cogetur.ergo cum plus in uedigali, portorio,
tributo,exad:ionedetrimeti fit, quam in uiliori moneta cudenda cmo*
lumend,non conuenituel regem uelprindpem uelfenatum prše fen ti,
fed exiguo quacftu Sc  lucro duci,uerum cauerea magno damno,quod
non modo regnum, uel regio, uel oppidum, fed etiam ipfe contrahet*
Contrahoruacerrimi aduerfartj ,quibus dni moneta pura autfere
pura čudentes reip* cofulere no uidentur,aiunt*cui regioni uel ciuitati
efi: moneta tam bona, in eamercatores undiqji merces inuehuntt&in
tereas multas uiles ct fucoias atcp fallaces.quibus aequeac fpeciofiseli
ciunt nummos.quos colle&os č regione euehunt & exportant.fi uero
rerum,quibus eadem regio fertilis eft,indigent, eas emunt non bonis
illis,fed uilioribus nummis,quos fecum apportarut.bonos autem mo
netartjs uendunt,quieos cupideappetunt. na minoris emere polTunt
quam uel aurum uel argentum purum nondum fignatu,autpromer*
cale. monetarrj uero ad aureos nummos argentu,ad argenteos a^s adq
cien tes,uilio res percutiunt.itaqj, inquiunt, cum pauci quidam borni*
nes parci &C  nimium tenaces, qui pecuniam in mercibus non collocat,
bonos nummos retineantt&mercatorescumuedioalSc portorium
exigitur,incolac cum tributum, foluant uiles numos, quirexuel prin*
ceps,uelrefp. bonam monetam čudit, non fibi 8č eis, in quos domina
tur,ied externis prodeft.at nummos uiles quia nemo ex mercatoribus
e regione exporrat, fed res, quas ea gignit, cmptas, Temper ufitata; ac
tritac moneta: copia crit. deinde tot Tucata: merces in eam regione non
inuehuntur, qux uili utitur moneta.tum nummis minus bonis uilius
emitur cibus,uilius potio,uilius caeterae res. Cum autem hacca ui

ris,item multarum rerum peritis, Tepe fumma cotentione contra illos
difputata fint atq$ difputentur, rationes explicandae funt,quibus reip,
quaec(j fibi ab his, quac ifti timent,cauere pofsit. Primuleges fumptua

riae funt rogandae,ne incole extramodum fumptibus, quos faciunt in

res externas,prodeant. etenim fi tales fumptus fuerint neceiTarij & le*
gitimi, non efFufi 8c  immoderati, maximam pecunitc partem ipfi reti*
nebuntatepconferuabunt. deinde fraudare non poterimus mercato*
res* nam fi nummi nobis erunt bonfpaucis merces uendent: fi minus
boni, multis, atq? ita per utrancj? uendendi rationem idem auri uel ar*
gentipuripondus confequentur,tum nemercatores nummos minus
bonos,quos fecum apporrarut, incolis aut ciuibus foluant pro bonis:
ne'ue rjde ab alrjs regioni uel ciuitati importatos accipiat,rex uel prin*
ceps uel reip *fadle cauereatqueprouiderepoteft, defignet modo ui*

ros

ET M ONE TIS L IB* t 17

ros iuratos,qu i quancp pecuniam externam probent,& quanti precij
fit ipfi (?gmficent.mox ea minoris aeftimet quam ualeat,& ferat legem *
ne moneta pluris ualeat quam ipfe decreuerit ♦ deinde fi ueretur ne ims >
peritum uulgus minutulos nummos externos non fatis cognitos pro
bonis acdpiat, alteram ferat legem, quaeprohibeat uulgus tales num^
mulos acdpere. fint tamen homines, qui nummos cum nummis pen*
mutent.quosGr 2 eciexargenticomutatione cj>yvpcc(ioifiov3  nomina«*
uerunt * quod genus hominum calhdum Sc  uerfutum, quia externos
numos habet exploratos, Sc  minoris quam ualentadfimatos accipit,
ut ex eis faciat lucrum: Sc  merdum emendarum caufa quofcp in regio*
nem,in qua primum percufsi funtremittit, quod ibi plurimu ualeant.
neutro autem modo pecunia uilis detrimentu aliquod afferet incolisi
neutro reoi uel principi uelreip. fiue ue&igal, fiue portoriu.fiue tribu*
tu exioat < quonia uero mercatores etia, qui ut duplex Iucru faciat,mera
ces pleruncp confueuerut emere in regione, in quam fuas inuexerunt,
damnum faciut fi uili pecunia importataeas mercentur deincolis,bo^
nam,quamuendent£8 acceperunt,ementes rurfus numerabut,necuR
lam euehent e regione, quam monetarijs uendant * poftremo quiadi*i
cunt nummis minus bonis uiliusemi cibum Sc  potionem acreliquas
res ,percutiantur nummuli argenid, qualis Romanis fuit terunciust
tuni enim eazdem res magno non ementur.aut fi placet a?rei percutiait
tur nummuli,quales hodiefiint Venetis a foluendo appellati. nam cs
purum fignatuincolis minorem ffaudem feret,quam eius portio cum
, argento permifta.Hoc igitur optimum eftut nummi puri percutian*
tunaut, quia reges Sc  principes SC  ciuitates auro argentum,argento es
fuo quodam iureadmifcent,boni faltem. At nummos adulteri*

nos qui hodie percutit, fraudem capitalem admittit . etenim ius Saxoa
num fallarum monetarum autores, uiuos coni burit. quondam in i£s«
gypto,ut Diodorus Siculus tradit,ei qui monetam drcumdderet: aut
adulterina cuderet:aut de eius pondere detraheret; aut fignum immu*
tarettaut ei literas alias infcriberet: aut aliquid demeret de infcriptioe,
ambsc manus amputabantur: ut quas corporis pars peccaflet, quams»
diu homo maneret in uita,lueret pccnas. Adulterinoru autem num
mum feptem funt genera, primu eft eorum,qui exproba materia non
conftant,cum legitimum habeant pondus SC  infcriptionem,id in mul
tas partes diftribuitur.etenim,quod ad aureos nummos attinet,autar
oentei nummi uel acrei uel orichalcei inaurantur, quos qui pro aureis
foluit,eum qui accipit improbe fraudat.aut aurei ex auro fiunt,cu quo
orichalcum uel a:s fit permiftum.aut aurei ex auro fiunt,in quo plus ar
oentiineft,quamlegespermittunt.uerbigratia, fiauri Vngaricifor*
mentur ex auro,cui infit quarta pars argenti: Rbenani ex miftura,cu*
ius pars dimidia fit aurum, dimidia argentum ♦ Quod uero ad argen*

teos

2. 7 4 DE PRECIO METALLORVM

teos numos pertinet,aut ex folo aere candido formantur:aut ex plum*
bo candido: aut ex a*re candido cum quo exigua argenti portio fit per
mifta: aut ex argento quidem, fed in quo aeris plus ineft quam per le
ges Iiceat:autex argento, cul miftum fit ferrum*quales denarios trium
uir Antonius percufsit, utautoreft Plinius*

Quod autem ad aereos nummos attinet, adulterini funt,qui fignan
tur ex scre.cum quopermiftum fit ferrum, quales iterum triumuir An
tonius percufsit, ut idem Plinius fcribit*

Alterum genus eft eorum adulterinorum nummum, quiex proba
quidem conftant materia, 8C  legitimam habent infcriptionem, fed iu*
ftocarCnt pondere* uerbi cauia, fiex beflfe auri Rhcnani fignentur
l xxx +  aurei, cum iuftum fit l xx*  fignari: quanquam nune Lxxnr.
Sc  paulo plus quam duae uniuš tertiae fignentur* quos tres Sc  duas ter
tias partim ioluunt his, qui in monetam cudendam operas folent da#
re. quin Roma: fuerunt,quod Plinius memorias prodidit, qui aliquid
de pondere denarij detraherent,cum eflet iuftum Lxxxnrr* elibris fi*
gnari. Tertium genus eft eorum falforum nummum,qui etiamfi ex
proba coilftčiit materia, Sc  pondus eorum non fitimminutum,tamen
aut fignum eft immutatum,ueiinfcriptio:aut aliquid de figno uel de in
fcriptione eft ademptum. qui enim monetari) tales nummos percuti*
unt,ut reip* nullum detrimentum afferant,maieftatem regis uel prim*
cipis uel fcnatus minuunt* Quartum genus eft eorum adulterino

rum nummum qui ex proba quidem conftant materia,fed nec iuftum
habent pondus, nec legitimam notam & infcriptionem*. Quintum
eft eorum quibus iuftum eft pondus, fed nec ex proba conftant mate#
ria, nec legitimam habent notam Sc  infcriptionem*. Sextum eft eo

rum, quibus legitima eft nota SC  inferiptio, fed necex proba materia
conftant, nec iuftum habent pondus* Septimum eorum, qui
nec ex proba conftant materia, nec iuftum habent
pondus, nec legitimam notam 8c
infcriptionem.

: •' ‘ &7f

^GEORGII AGRI-<wj

COLAE DE PONDERE ET

temperatvra monetarv^i
berfecundust

N primo libro metalloru precium expofui, Si  mufe
tadixide monetistnunc hoc fecundo primum ea/
rundem monetarum pondus explicabo. attamen,
pondus ueterum omnium explicare noti poffumt
quod fcriptores multarum tantum nomina protule
rint. deinde dicam de puris monetis &C  temperatis*
ac feorfum quidem aureas ab argenteis, bi  argente^
as ab screis tradabo: atque in unoquocp horum trium generum Grac*
cas, Romanas, externas.nec ueteres illas modo externas fcriptis cele/
bratas,fed nouas etiam plerafcp. ordiar autem ab aureis ntrmis, Si  qu i
dem Graecis. qui funt ygvm>vs Si N{uy^j(rav5,  h oceft aureus &femiV
aureus. ygvtnivg  etiam sclth?  dicitur:utPhilippi&Alexandriltatef
res.quierantaurei.fedcum aicitur 2<§t/<r3t?s>, utautoreftPollux,audi
toris tacitte cogitationi fubrjcitur s«T«f: cum uero s#tn£  non omnb
no ygjazvs,  namrespluresfignificat.etenim&argenteum numum
& pondus quatuor drachmarurnuelmin£e,utalias explicaui.quade
caufaidem nummus his duobus nominibus fimuliundis appellatur
sctTNf %gyGvg  + quofane modoapud Ariftophanem in Pluto ms*
quitCario,

SdTV-ai <P oiQ<fycrJ7tOVTfoci$7lKlO\$M
ygv<n>lg.  ideft.

Stateribus famuli par impar ludimuš

Aureis,

r Aureum uero ftatera duarum drachmaru Atticarum fuiffein quatv
to libro fcnbit Pollux, at upi^guGug , quod uocabulum Alexandrides
in Anchife ufurpauit, etiam «/its«TK8to// dicitur, quod Ariftoteles in
Cyrenenfium rep.pofuit, Si  quod Hefychius, At

ftateres Macedonici,& regu,qui Alexandro magno fucceflerut in A a
fia Si  Syria grauiores funt.nam ferependunt Atticas duas drachmas,
Si  duos obolos 3 ac. filiquas duas, extat quos percufsit Philippus, Ale*
xander magnus, Demetrius, Prufias, bi  alt]* Rom? aut diuerlis tž*
poribus diuerfi ponderis aurei numi funt percufsi.etenim cu confules
rep.adminiftraret, qui penderet duos denarios: cuprincipes domina/
rent, partim qui duos denarios, partim qui duas drachmas. quod res
ipfademonftrat,&his uerbis Plinius explicat. Aureus nummuspoft
annum lxii. percufius eft quam argenteus }  itaut fcripulum ualeret fe

2DE pondere  et temperatvra
ftcrtijs uicenis, quod efficit in libras ratione feftertioru qui tune erat,
feftertios vdcclx*  ( ficnumems corruptus emedari poteft) pofthec
placuit xlii* Ognariexauri Iibris:paulatimq?prindpesimminucre
pondus, minutifsimeuero ad XLvnr ♦ Antonius uero Heliogabalus,
imperatorura omniutn turpifsimusjargitionis caufauarias, utfcribit
iElius Lampridius,formas muenit:binarias nimiru,qu3e, quod prin*
cipes iam immmuerant pondus, quatuor drachmas pendebant; terna
rias, quae fex: quaternarias, quae očio:denarias,qux uigintitbilibres,
qu 2 ecentum nonaginta duasicentenarias, quac ducentas fiueduas mi
nas. Eas contra,ut ide autor eft, Alexander Seuerus refoluit,&: legem
tulit,nequifquam iftis uteretur*aureorum pr^tereafemifTes percufsit,
qui drachmas penderent,ut fblidi,qui tune erant, duas. & cum ad ter/
tiam aurei parte uedigal decidiflet,tremifles,quibus pondus erat duo
rum fcripuloru. quartarios denicp fignauit, qui dimidiam drachmam
pendebant* quos, quia uečtigal non potuit contrahere propter publi*
cas nccefsitates,non edidit*Tum Conftantinus &: Iulianus acali) rur*
fus detraxerunt deaureorum pondere* etenim e libris fignaruntduos
&feptuaginta.quoram finguli penderent fextulam,id eftquatuor Ceri
pula*atc£ eos aureos luftinianus imperator appellat folidos:eum libro
x*Codids, conftituticne lxx. de fufceptoribus, pra 2 pofitis,arcari)s
fčribit* Quotiefcunq? certa fumma folidorum pro tituli qualitate de*
betur,aut auri mafla tranfmittitur,in feptuaginta duos folidos libra fe
raturaccepta.Necfolidus,utfentitIfidorusHifpalefis,apud Latinos
alio nomine fextula dičlus efhfed aureo nummo,quem Iuftiniani tem
poribus folidum,id eft integrum, nominauerut, erat pondus fextulse:
utei,quem Alexander Seuerus percufsit duarum drachmarum.quos
aureos cum refpe&um ad femifles 8C  tremiffes haberent, tune primo
dixerunt folidos: quod femilTes ex dimidiaeorum parte, tremifles ex
terna conftarent* Quin etiam hi imperatores,qui ex libra fignarunt
duos 8>C  feptuaginta folidos,percuflerut femilTes 8c  tremifles. illorum
quifqj pendit duo fcripula, horum fcripulu 8č  tertiam feripuli partemt
fiue,quodidem eft, filiquas očfo*de his tremifšibus fentit luftinianus
xir*Codicis libro,conftitutione xxxvm* deerogationemilitarisan*
non£e:& xl* de ueftemilitari, ubiferiptum eft hoclmperatorum Ar*
cadrj 8č  Honorij placitum. Fortifsimis militibus noftris per Illyricum
no binos tremifles pro fingulis chlamydibus,fed fingulos folidos da*
ri prsecipimus* V eruntame nec omnes imperatores Romani quon

dam de pondere aureorumdetraxerut:necppoftea regibus omnibus
placuerunt femifles* Aurelianus enim imperator fignauit aureos, quo
ru aliqui extat,qui pendut duos denarios: reges Hifpaniaru & Gallia*
ru,qui duas drachmas, Britank Sč  Lufitani? grauiores etia* At exter
ni aurei funt ftateres Croefii,qs Crcefus rex Lydorum percufsit; Da*

lici

MONETARVM LIR II 2,77

rid,quos Darius rex Perfarum: Cyziceni, quos fenatus Cyzici urbis
Propontidis.Daricos autem duas fummum drachmas Atticas pepen
difte ex Xenophonte intelligimus, apud quem Cyrus cu uad Silano
Ambraciote affirmafletfedaturum decem talenta,fi rex Artaxerxes
intra decem dies,quod Silanus praedixit, pugnam no comitteret, atqj
id accidiflet,dedit tria milila Daricorum.quia uero una auri pars quon
dam preciu decem argeti partium exsequauit, ut auri talentum unum
fiat,quod refpondeat decem argenti talentis, necefleeft Daricos fums
mum efte duarum drachmaru,non odo,ut Budeus uoluit.nam drach
marum fex millia efficiunt talentum, Cum Xenophonte confentiunt
hi, de quorum opinione lic fcribit Ariftophanis interpres fuper Con
cionantes Sč  Harpocratio. Daricum quidam dicuntualere drachmas
argenti uigintiiut quincp Darici uale&nt argenti minam. Sed ut Crce*
fii etiam fuerint eiufdem ponderis,& ualuerint,utDarici,uiginti dras
chmas Atticas,certe ex oratione Demofthenis ad Phormionem intel
ligimus Cyzicenos grauiores fuifte: quod eorum precium in Bolpho
ro exsequarent odo 8C  uiginti drachmg Atticas. epogiitop Ji q>ncny <h?
dlovvcu 'het^/nic/ij!>o<r<p 6 $u) hsu skth§ccs hvJ< xlwcv$,b kv
^tKLu/os\<f l iu/tc r p  Ud &n$cn outco  « 7 fruas, quodfi incolae

Bofphori unam auri partem aeftimarunt decem argenti partibus, au*=
reus ftater Cyzicenus pendebat Atticas drachmas duas, obolos qua*
tuor & dimidium, asreolum unum & dimidium, minuta duo, & ded
mam minuti partem, Aureus etiam nummus,ut Ariftoteles in Cy*
renenfium rep.fcribit, erat TtT^StfTijp oy : ex eonominatum quod
quatuor ftateres penderet, Noftris quoCp temporibus diucrii pon#
deris lunt aurei. etenim ex auri temperah befle Noribergio ftgnantur
Rhenani lxxiii,& pauloplus quam duasunius terdae:coronatiItalis
ci LXX,& tres unius quartce,autLXxr. coronati Frančiči &Burguns
diciLXX. ducati,utappellant,Veneti &TurciciLXvin,acfermetoti
dem Romani, Bononienfes, Lucenfes, Mediolanenfes: Vngarici 8c
Ctefariani & Lufitani lxvii. atcp hi fere unam drachma noftram pen
dunt.Hifpani uero quos rexFerdinandus Caroli v. imperatoris auus
maternus percuisit, duos Vngaricos,quibus etia grauiores funt Ros
fati. Eledreos uero nummos AIexanderSeuerus percufsit,qui ima
ginem Alexandri magni exprimerent. quod in eius uita fcribit Aslius
Campridius, uerum quia imperator ille Alexadri ftudiofifsimus noti
modo hac nota percuisit eledreos aliquos, fed plurimos etia aureos,
confiderent harum rerum ftudiofi utrum Alexander magnus an Aleš
xander Seuerus percuflerit eos qui nune in manibus uerfantur, illius
quide funt fere ftateres aurei qui duas drachmas & duos obolos pen*
dunt:hic femifles & tremifles 8c  quartarios formauit: etfi etiam foli*
dos,quipendutduas drachmas ♦ V t autem aureos percufsitqui duas

A drach

2, 7 g  de pondere et temperatvra

drachmas, uel drachmam, uel duo fcripula, uel dimidiam drachmam
pendunt,ita ele&reos eiufdem ponderis uideturpercufsifte, nifiquis
putetelecftreos non qui uulgarentur, fed iingulares quofdam maioris
ponderis,quos amids daret Alexandriimagineab eo fignatos fuifte,.

Ararcrentei numrni Graecorum funt uidJi^oL\{JLOii

V£ 0 //, T<.r^d\fctyjJLOi>,  ojSoAcs, h^^oTkio'^

JŽoA9f, TtT^oojkoA9/> 4 Romani quidem cf^ct\^(w  eodem uocabulo dras
chmamfolent nominare: ueroeft nummus argenteus,

quipenditdimidiam drachmam: , quiduas drachmas:

quitres: 'rt'7gc£JV a X* 40 f'’ quiquatuordd Atticosuoca*
re Tc.7%xxf l0 l J  Ammonius fcribit»quouocabulo utiturLiuiuslibro
quarto 8C  quadragefimo, At dicitur etiam py,

quodtres obolos pendat. nam drachma pen ditfex obolos. c/iufcotep
igitur duos, T^Tga/J oho p,  quatuor: H(ucoji,6A!Oi/ 0  dimidiuim

Ex argenti autem mina fignabantur Athenis tetrachma xxy (  di*
drachma l, drachma: c. tetrobolacL.diobola ccc.  oboli d  c*  Sed Al/
ginsea drachma maior fuitAttica. etenim decem obolos Atticosua/
luit, qua Athenienfes,ut autor eft Pollux,craflam uocarunt.pro odio
nancp, quod habuerunt in Aiginetas, iEginteam noluerunt uocarc*
uidetur uero obolum plus quam Atticam drachmam Sc  dimidiam pe
pendifle.Fuitetiam Aiginetis fuus obolus,uteftapud Thucydidem;
Sc  triobolus, ut apud Aenophontem * Quoniam uero ftater Corin*
thius aeftimatus fuit decem libris, 8C  libra ualuit pro obolo iEginaeo,
grauiorfuitdidrachmo Attico,leuior duabus drachmis iEginaeistni*
ft ex argento, cum maiori, quam iEginseum, eris portione permifto,
fuit fignatus ♦ Quantum autem pondus fuerit numrni Peloponnefii,
quem teftudinem appellarunt, ignoramus. At Romanorum ar*
gentei numi funtdenarius. &eius pars dimidiaquinarius, fiueui<fto*
riatus:quarta,feftertius,decima,libella: uicefima,fembella:quadrageft
ma,teruncius, Denarius quideprimo ualebatdecem afsibus, ex quo
nomen inuenit:quinarius quincp, unde etiam iple nomen hoc duxit:
feftertius, duobus &femifle,quafi femis tertius dicius.Romani enim
imitati funt Graecos quibus prp duo talenta SC  dimidi

um fjgnificar,quam fententiam his uerbis affirmat Varro libro mu  de
lingua Latina * In argento numrni dičh denarij, quod denos acris ua*
lebant:quinari),quodquinos:feftertius,quodfemis tertius, dupondi*
um enim & femis antiquitus feftertius ♦ eratueteris confuetudinis ut
retroaera dicerentur,ita ut  femis tertius, femis quartus pronuncia*
rent * ah femis tertius feftertius dičhis, In eandem fententiam feribit
Pliniuslibro xxxiii, cap. iri, Argentumfignatumeftannourbis
ccccLxxxim,  Q.FabioConf♦ quincpannis anteprimumbel*
lumPunicum.&placuitdenarius pro decem libris: quinarius,pro

quincp

MONETARVM L IB, II 27^

quincp:ieftertius,pro dupodio a c femifle . Quia uero denarius decem
afsibus ualeret,ipfalibella,ut decima eius pars,ualebatafte, qui eratl \*
bralis.atcp Ge  numulus iftea libra,quod eftet minutus, libellaj nomen
reperit.fed cumlibellain duas diuidereturpartes, tanquam as in duos
femifles , fingula ualuit dimidia eius parte, & fembella fuit nominata.
itemeum eadem libellainquatuorpartes diftribueretur tanqua as in
quatuor quadrates,haec ualuit quarta libellac parte,& a tribus eius un*
cijs nometerunerj traxit.huius reirurfus autor eftMarcus Varrolib,
mr. de lingua Latina. Nummi,feribit,denarij decuma,libella,quodli*
brampondoas ualebat:8č erat ex argento parua. fembella, quod fitli*
bellae dimidium,quod femis afsis . teruncius de tribus uncijs,quod li*
bellaj quarta pars fit.uelut quadrans afsis. Romani autem ex argen
ti libra primo formaruntdenarios LXiin,quodexLiuio&: Varrone
intelligitur,ut explicaui eo libello qui inferibitur: Ad ea,qu£c Andreas
Alciatus denuo difputauit de meniiiris &ponderibus, breuis defen=s
fio.atcp earationefecerutex libra quinarios cxxvm. feftertios cclvi
libellasDCXL,fembellas jaccLXXX.terundos iiccclx, deidgenus
fefterttjs fic feribit Plinius: ratione feftertiorum qui tune erant. Dein*
de rjdeex argenti libra fignarut denarios legitimi ponderis lxxxiiii,
cuius rei autor eft Plinius lib. xxxiii, cap.ix,utin eodem libello dixi.
ut uero illis teporibus ex argenti libra coficiebatur denarrj ixxxmr.
itaquinarij clxviii. feftertrj ccoxxxvr.libella2DcccxL,fembellac:
jidc lxxx. terunerj i7iccclx. Tumimperatores,quipoft Claudiu
aliquid de pondere detraxerunt, e libra fignarunt denarios xc vr, quf*
narios, c xc n. feftertios cccLXXXini,libellas dcccclx. fembellas
.MDccccxx.teruncios ITidcccxl. Denarius autem a' Romanis uo
catur numus, itemcp feftertius. acuero etiam ita nuneupaffe uidentur
quinarium. qui enim non, cum duplo maior eftet quam feftertius C &
cumTerentiusin Heautontimorumeno drachmaappellaueritnums
mumCait enim Syrus.huic drachmarum argenti hax mille dederat mu
tuum, Et mox idem fubrjcit, Clinia orat fibi uti nune det illam: illi ta*
men poft daturum mille nummum pofeit. Sed quinario medici,qui ip
fum nominant uičloriatu,faepius pro pondere utuntur,quam alt) ferri
ptores omnes pro argenteo nummo. Apud P omponium Pičloribus
nummum ftgnificat. Qusc tuleram mecum millia decem uičforiatum,
Gracca mercede illico curaui ut occupare, at ab rjfdem Romanis libel*
la 8C  fembella 8C  teruncius appellantur nummuln Verum denarnim
etiam diet nummum,no folum feftertium,ut multi putarunt, hinc po
teftintelligi.Plinius feribit lib. vm.cap. lv n. Venifte murem ducen*
tis nummis Cafilinum obfidente Annibale, eumčp qui uendideratfa*
meinterifle,emptorem uixilfe annales tradut. Eandem rem Valerius
Maximus lib. vii. cap, vi,& Strabo lib, v. memorne prodiderut, atep

A %  ilk

\

2 go DE PONDERE ET TEMPERATVRA

ille aitmurem captum ducentis denarfjs uenditum fuifiTe,hic emptum
totidem drachmis. lic enim Grgci denarios ue rtunt* Idem Plinius
denarios etiam appellat nummos libjx.cap.xL.Precia,inquit, medP
camento funt pro fertilitate litorum uiliora: non tamen ufquatn pela^
gfj libras quinquagenos nummos excedere&bucdni centenosfciat
qui ifta mercantur immenfo. Nam capite prascedenti fcripfit, Ncpos
Cornelius,qui diui Augufti principatu obi)t,me,inquit, iuueneuiola
cea purpura uigebat, cuius libra denarqs centum ucnibat, nec mul to
poft rubra Tarentina, huic fuccefsit dibapha Tyria, qute in libras de*
narijs mille non poterat emi, De eodem precio loquitur cap.xxxvnr
Summa medicaminum in libras buccini cc.pelagrj cxr ♦ Soletautem
Plinius,ubi nec feftertios nec afles adrjcit ad pred) numeros, intellige
redenariosmeluti lib, xn.cap. vn* Piper longum facillime adulteratur
Alexandrino finapfiemitur in libras xxv, album xvn. nigrum xim.
Quidam fcriptores ad nummum adrjciilnt denarium, ut uerbum am*
biguumdiftinguant.ficuti Marcus Varro, Nummi denarij decumali
bella* Vt autem denarius interdum dicitur nummusdta etiam fefter
tius, Cicerolibjindn Verremfaepe lic utiturnummo.uerbi caufa,ubi
dehereditateEpicratis loquitur.Verres refertillamfuaSyracufanam;
aitfefe uelle deillis h-s lxxx, cognofcere, aduocat multos.dicut Bu
dini Volcatio dedilferillud non addut,iuffuiftius. Volcatium uocat,
pecuniam referri imperat* Volcatius animo a:quifsimo numos affert*
Et poftea de Sopatro, Expo(itis fuis difficultatibus hominem ad h— s
i,xxx.perducit, eamcp ei pecuniam numerat, pofteaquam ad caulam
dicendam uentum eft,tum uero fine metu, fine cura omncserant qui
Sopatrum defendebant.crimennullum eratres iudicata. Verres num
mos acceperat. Etenim fi in his,qua;pra2cedunt,mentio fit fefterti),cu
numum dicunt fcriptores,feftertium intelligunt: fi denarfj, denarium*
fin in praccedentibus nulla fada fueritmentio necp fefterti) necpdena*
rt)^x ali) s autoribus,fiqui funtqui deeadem refcripferunt,percipipo
terit uter fit intelligendus.quod fi nulli fun t, ex re ipla, cuius precium
indicatur,coniecT;urafacienda. Ali) ad nummum  etiam adrjciunt
feftertium,ut iterum uerbum ambiguum, quod in utranq? rem ualet,
diftinguant Jicuti Vitruuius lib* i,cap. mu cum fcribit de MHoftilio
qui Salapiam uetus oppidum traftulit. Ab fenatucp, inquit, populof^
Romano petijt ut licerettransferre oppidum; conftituitc^ mcenia&
areasdiuifit: nummo 'cp  feftertio fingulis municipibus mancipiode*
dit. Et ValeriusMaximuslib,v.cap.mSitaliquisinfurnmofplendo*
re etiam fordibus gratus locus * M * Cornuto praetore funus Hircrj &
Panfasiuffu fenatus locante, qui tunclibitinam exercebat,tum rerum
fuarum ufum, tum minifterium fuum gratuitum polliciti funt*quiai)
prorep.dimicantesocciderunt,perfeueranticp poftulatione excude*

runt

2.8 l

MONETARVM L IB* II

runt,utexequiarum apparatus feftertio nummo ipfis pracbentibus ad
diceretur* Seftertius autem ualebat aeris libras duas 8č  dimidiarn,
hoceftquartam denarrj partem, quod ita planum feci teftibus Varro/
ne & Plimo, ut de eo nihil ambigi pofsit * Sed quacritur utrumieften*
tium fignificet mille id genus nummos,quos Romani feftertios nomi
nauerunt:an neargenti libras duas & dimidiarn; an nummum argen*
teum duarum librarum Sc dimidiaeian deniq? eundem numum argen
teum,quem feftertius.Exiftit deindequasftio no minus difFicilis,num
cum dicimus decem fefter ti], decem feftertium, decies feftertiumuer *
bis,quaenonmultum differrepoflentuideri, eundem analium atque
alium defignemus numerum*M. Antonio Sabellico ieftertium uifum
eft habuifte,ut ipfeloquitur, mille nummos, cum enim ex reipfa inteP
ligeret apud fcriptores, fi quando, ut unum exemplum de medio fu*
mam, librarij fcripferuntrefterda centum,ab ipfis autoribus fignifica*
ri nummum centum millia,hoc errore ducitur ut arbitretur feftertium
ualere mille nummos* Guilielmo autem Budaeo placetita fingula

fefterda ualere duas argenti libras & felibram, ut feftertij finguli ualet
duos aftes & femiffem, qui item pendut duas libras & dimidiam:atq?
exeo utruncpnominatum.nec uero Budazus diftentit prorfus a Sabel
lico, fed arqueac ille cenfet feftertium ftgnificare mille numos* uerum
quia tot numi efficiunt denarios ducentos quinquaginta,quot,un'p{e
fentit,ex libris argenti duabus & dimidia ftgnatur, in eam opinionem
ipfe fe adduxit, ut putaret feftertium libras argenti duas & dimidiarn
ualere.Sed necp denarius legitimus eiufdem eft ponderis, cuius drach
ma,neqdibraex centum drachmis,utmina,conftat. quam rem libris,
DeRomanis & Graecis mefuris ac ponderibus infcripds, uberius ex
plicaui. Itaq? cum Budteus res non conceilas iumpierit, quod ex illfs
efficit nullo modo concedimus. uerum quia ex argenti libra quatuor
dC  odoginta denarij legitimi,treceti uero & triginta fex feftertij figna/
tur,fequitur ut, fi mille nummis feftertijs addideris odo, argeti libras
tres efficias*Nec cum Budalo facit illud luuenalis fatyra un,

mullum fex millibus emit

iEquantem faneparibus feftertia libris*

Ait enim mullum tot libras pependifle,quot pendunt fefterda, qui
bus emptus fuit.iex autem millia feftertium pendunt libras ferexvnr*
etenim in tanto numerodefunt xl  v m, fefterda, qua:efFiciuntdenas*
rios xu* atqj hi rurfus paulo plus quam fefcunciam,tametfi uero Iuue
nalis uixithis temporibus,quibus iam erataliquid de pondere denarij
detradum, tamen uerifimile eft eos, qui ponderabant, legitimis ufos
fuifte*fed dehacre cum neminecontendam* Philippo Beroaldo
fefterdus uidetur elfe nummus argenteus duarum libraru,cum fefter*
tius & feftertium, quae uoces etiam,ut ipfe fentit, idem dedarant, ma*

A 3  gnus

2,gi  DE PONDERE E T TEMPERATVRA v

onus nummusnohfuerit.namextotargentilibris,quot eumnum*
mum affirmat fuiffe, Romani feftertios o&ingetos & quadraginta CU
gnarunt. Sed feftertium plerunq? poeti s in ufu eft, feftertiuš reli quis
fcriptoribus*Quod uero feftertium etiam paruum illum nummum fi*
gnificat ex his Martialis uerfibus poteft percipi,qui funt in lib* fecun*
do Epig* in Caium,

Mutua uiginti feftertia forte rogabam

Quaeueldonanti nongraue muntis erat, ,

Quipperogabaturfiduscp, uetuscpfodalis,

Et cuius laxas arca flagellat opes*

Is mihijdiues eris,fi caufas egeris,inquit,

Quod peto da Cai,non peto confilium.

Si magnum 8č graue munus non dat qui donat alicui uiginti fefter/
tia,fed paruum & leue, quis non intelligit feftertium non efie libras ar
genti duas & dimidiam.fed quartam denarij partemiatcp ita nec uigitr
ti feftertia effe libras argenti quinquaginta, fed uiginti tantum fefter*
tios, Verum dere,quae primo in quaeftionefuit uocatafatis dixi: nuc
ad alteram partem abeo. Cum dicimus decem feftertij, nullum nu#
merum extrahuncintelligimus: cum uero decem feftertium, his uer*
bis decem milita feftertium defignamus:at cum decies feftertium, mas
iorem etiam numerumtnimirudecies centenamillia feftertium. Quo*
niam autem hi, qui nuper fcripferunt, partim mecum faciitnt , partim
difsident, eaquac afferui optimorum autorum uerbis confirmare de'
creui: pariter & indicare quid in illorum fcriptis uerum quidue falfuM
fit:ne ftudiofi harum rerum opinionibus rapiantur in errores.

Si nomen numeralecafu,numero, genere congruitcum feftertio,0
,ue mafculini ftue neutri generis fuerit,nullum alium numerum ftgnifv
cat,quam eum qui profertur,quo modo fcripftt Cicero libro v, in Ver
rem. Verum enimuero cum eftetfeftertrjs binis aut etiam ternis, qui*
bufuis inlocis prouincie,duodenos feftertios exegiftf Pauloueroan*
te lic. Doceas oportet aliquo in loco Siciliac praetore Verre ternis de*
narrjs tritici modium fuiffe. Quia enim terni denarij duodenos efficis
unt feftertios,fatis intelligimus his uerbis no plures feftertios čp  duos
decim,fed in fingulos diftributos,defignari. fimiliter binis, duos: ter*
nis,tres, Idem percipitur exhis Tranquilli uerbis in Csefare. Annu*
am etiam habitationem Romae ufcp ad bina millianummum, in Italia
non ultra quingenos feftertios remifit, quingenos autem dixit Ongus
los quingentos. Certo,quod ad hancloquendi rationem pertinet, ne
Budseus quidem, cui aliud feftertiuš, aliud feftertium figniftcat, a' me
difcrepat. Eodem modo poeta? dicunt fex,decem,uiginti,centum plu
ra ue feftertia,nihil aliud intelligentes quam feftertios . Neutro autem
genere potius quam mafculino iccirco utuntur, quod quidam uerfus

non

MONETARVM Life, tl

non recipiant huius aliquot cafus plurales, illfus fCdpiatlti Martialis
libro vi. Epig, in Paetum.

Sex  feftertia fi ftatim dedifles,

C um dixti mihi fume,tolle,dono,

Deberem tibi P aete pro ducentis.

At nune cum dederis diu moratus,

Poft feptem puto,uel nouem Calendas*

Vis dicam tibi uerioraueris,

Sex feftertia Pseteperdidifti.

* fdem lib.xi. Epig. ad eundem Pgtum.

Soluere Pete decem tibi me feftertia cogis,

Pcrdiderat quoniam Bucco ducenta tibi*

Ne noceant oro mihi non mea crimina,tu qui
Bis centena potes perdere,perde decem.

Iuuenalis fatyra prima,

fimplex ne furor feftertia centum
Perdere? & horrenti tunicam non reddere feruo C
Martialis libro vi. Epig. in Phcebum.

Mutua te centum feftertia Phcebe rogaui,

Cum mihi dixiftes,exigis ergo nihil.

Inquiris,dubitas, cun&aris, mečpdiebus
Tecp decem crucias,iam rogo Phoebe neges*

Idcmlib,ix, Epig.ad eundem Phcebum.

Quadringentorum reddis mihi Phcebe tabellas,

Centum da potius mutua Phcebe mihi.

Quacrealium, cui tetam uanomunereiatftes.

’ Quod tibi non poftum foluere Phcebe,meum eft.

Hic a me difsidet Budasus .interpretatur enim feftertium libras an»
genti duas etdimidiam.cuius fententias cur non fttaftentiendum lani
dixi. Si uero haec duo nomina,numeralefcilicet atq? feftertius,ijfdem
cafibus non efteruntur, fed hoc genitiuo plurali,illud,quod item plu*
rale eft: & generis neutrius,quouis alio,atcp non fequitur millia, quod
a nomine numerali nUnquam diftentit cafu,femper intelligitur. Sed
ut rem obfcura patefacere & iIluftrarepofsim,prius integr^Ioquendi
rationis, quam concifac breuitatis, exempla fupponam, Cicero lib. v,
in Verrem.Facfta eft:fponfio h-s v.mil.cccpitScandiliusrecuperatoi
res aut iudicem appellare.Deinde de eadem re. Cogit enim Scandili«
um quinq? illa millia nummu dare,atcp adnumerare Apronio.Et pau=s
Io poft.Cogit Scandilium Apronio ob fingularem improbitatem atep
audaciam praedicationemcjj nefariae focietatis h-s v.milliamercedis
nomineac premij dare. Vt enim quinqj millia nummum,itaetiam fe*
ftertium quinqj millia, dixit Cicero ubiqj ufus eadeloquendi ratione,

A 4 &

2 S 4  ce pondere et temperatura

6č  quidem integra. Sed idem Cicero fi bis einfdem pecunise fummam
dicit interdum in priori loco ad numerum adrj cit millia, in pofteriori
nonadrjcit.uerbi caufa.lib.iuuin Verrem. Repenterecitaturuno no*
mine h-s ccl« millia iufiuprsetoris data.Deinde.Numeraturilla h— s
ducenta quinquaginta Syracufanis. Contra Saluftius in libro De con
iuratione Catilinae in priori loco omittit millia, in pofteriori adiungit
ad numerum. Ad hoc fi quis indicauiflet de coniuratione, qua 2  con*
traremp- fada erat, praemium feruo libertatem Sc  feftertium centum,
libero impunitatem eius rei Sc  ducenta millia.Similiter Cicero libro v
in Verrem in priori loco,in quo ponit feftertium,omittit milliafin po*
(lenari,ubi nummum collocat, alfcribit. V t fi quis,inquit, uillicus ex
-eofundo h~s denameritafiet,excifisarboribusacuenditis, demptis
tegulis, inftrumeto, pecore abalienato, domino xx, millia nummfim
pro x, miferit. Sed quocunq? in loco nummu in eo etiam millia po*
nitur.quaeloquendi ratio uniuerlalis eft. Tranquillus in Vitellio.Indi
cebat autem aliud ali) prandium eadem die.nec cuiquam minus fingu
li apparatus quadringentis millibus nummum conftiterunt. Sed Sa*
luftianofimileeft illud eiufdem Tranquilli inCaligula.Compererat
prouincialem locupletem ducenta h-s numerafie uocatoribus,ut per
fallaciam conuiuio interponeretur . nec tulerat molelle tam magno ae/
llimari honorem ccene fuae.huic poftero die Teden ti in audione mifir,
qui nefcioquid friuoli ducentis millibus traderet, diceretcpcccnatu*
rum apud Caeiarem uocatu ipfius. Sin Cicero eiufdem fummse fae*
pius mentionem facit,modo ad numeru addit millia, modo de eodem
demit. utlib.in. in Verrem. Expenfa Chryfogono feruo H-sfexcen
ta millia cu accepta Pupillo Malleolo retulit * quomodo ex decies h-s
fexcentafunt fada,quomododeeodem modoquadrarint:utillade
Cn. Carbonis pecuniareliquaH-s fexcenta fadafunt: curidnomen
infimum, inlituračp fit, uos exiftimabitis . tamen h-s fexcenta millia
cum accepta retuliffet, h-s qumq?milliafblutanonfunt. IdemCi*
cero interdum millia ad numerum non adiungit; quanqua ea uox nec
antecefsit,neq?moxconfequitur, ut libro im« in Verrem, Scribit h-s
lx. focios perdidilfe ex uicefima portorrj Syracufis, Et lib, v, in eun*
dem.Ifte nihilominus iudicium h-s LXxx.dabat,Quadoquendicon
fuetudo tantam uim obtinuit,utPlinius, Tranquillus, &reliquiinfe*
fioris seta tis fcriptores faepifsime fic fint locuti, fcribit enim Plinius 1»
bro xxxvi. cap.xv. Pyramidas regum miramur opera, cum folu tan
tum foro extruendo h-s mille ducentis Caefardidator emerit. id eft
feftertium mille ducentis millibus. Tranquillus in Cadare.Ludis De*
cimus Laberius eques Romanus mimum fuum egit, donatus'que eft
quingentis h-s 8c  annulo aureo. nam quadringenta milliafeftertium
erant cenfus equeftris,fed is fuit Csefaris beneficio audus«Cornelius

Taci

MONETARVM L IB* It £g£

Tadtus annalium lib* n* Daturuliberis eias ducena h-š fmgulis, qui
fexus uirilis effent. id eft ducena milliafeftertium.Librarrj autemigna
dhuius loauendi confuetudinis cum feftertium nota fcdptuminue*
riircnt iundum cum neutrius getieris no m i n ib u s n um eralibus, exifti
mantes eiufdem generis & cafus efle, ita mutaruntut non folum nu=*
mero,fed etia cafu & genere coueniret cum nomine numerali. ut apudi
TranquillummTiberio*Vnammodoliberalitatem exindulgentiaui
trici  confecutus, cum tdbus clafsibus fadis pro digmtate cuiufcp pri*
ma z  fexceta feftertia,fecundas quadringenta diftribuit,ducenta terdac*
Et apud Tacitum lib.xu annaliu, Haceita haud fruftra didaprinceps
ratus capiendis pecunrjs pofuitmodum, uicjuead dena feftercia, quaa
ecrrefsi repetundarum tcnerentur* nam in illolegencfum primat fcxa
centa feftertium: in hoc ufcp ad dena feftertium: in utroq? uero millia
intelligendum.Eadem librariorum infcitia hic locus Ciceronis qui eft
inlib.iiiian Verrem deprauatus eft,Hax denaria xxxvnii« millia pa
lam faluis legibus contulerunt in ftatuam,uera enim ledio eft, hax de
narium xxxvim* millia* Eadem aliquotloca in libro v. in Verrem ui
dola funt* fcripferunt enim quinquaginta medimna cum quinquagin
tamedimniimfitfcribendum*Et* Haecfunt ad tritici medimna xc* id
eft tritici mod* DXL.millia,cum fitlegcndum,ha?c funt ad tritici medi*
mnum xc, milliafcilicet.nam cum fexmodfi efficiantmedimnumme*
mo nonintelligit modiorum dxl , milliaefficeremedimnum xc*mil
lia,non medimna xo Itaq? hoclibrariorum errorecapti uiri dodi fe*
fterdu interpretati funt mille nuramos, cum unum tantumodo fignifi
cet.Beroaldus infuper, ut dixi, ait numum argenteum efte duarum \i*
brarum & dimidig,Bud£eus totlibras argenti ualere* Quod fi' etiam fe
ftertium cafu & genere conueniret cum nomine numerali, nihilo plus
ftonificaret quam nummum, itemcp intelligeretur millia,Budseus igr*
tur ifto librariorum errore dudus plures fcriptoru Iocos praua ledio*
necorrumpid Quoniam uerofepifsimein locum feftertrj eius no *
tamfubftitutam uidemus, fi cum ea nomen numerale diftributiuum,
lic gram matici loquuntur,uel ex cardinalibus potifsimu tertium, fuea
rit coniundum,pleruncp quid fignificet perfpicuum eft,nam cum fcri'
ptum eft h-s denfihac nota hoc<3? uerbo dedgnari feftertios denos in*
tellioimus: cum h-s dena,feftertium dena millia* etenim millia ad hoc
quadrant, ad illud non quadrant * fimiliter cum fcriptum eft h-s tres*
fianificari feftertios tres percipiftiuslcum h-s tria, feftertium tria mil*
lia. At fi cum feftertrj nota nomen cardinale immtitabile fuerit copula
tum,ueldiftribuduialiquis cafus,qui comunis mafculinoeftcum neu
tro,quiainutrancp rem ualet,utram fignificet ratio loči, a fcriptore tra*
dati,nos docebit,exempli caufa. Cic*fcribit lib, v*in Verre.Ad fingu*
la medimna multi h-s duorum,multi h-s quincp accefsioncm coge*

bantur

Z Q$  DE PONDERE ET TEMPERATVRA

bantur dare. EtPlinius lik xxrx, cap , i, Multos praetereo medicos,
celeberrimos^ ex his Cafsios, Carpitanos,Aruntios,Albutios,Ru*
brios ccl. h- s  annuamercedefisfuereapudprincipes. Q,ueroStens
tinius imputauitprincipibus, quod h-s quingenis annuis contentus
eftet, Quod fi apud Ciceronem non fequerentur ha?c uerba,qui mini*
mum fingulos nummos: SC  apud Plinium, fexcena enim fibi qua:ftu
urbis fuifte numeratis domibus oftendebat, tame illic feftertios duos
8c  feftertios quinque acciperemus : hic ccl, millia feftertium & fe*
ftertium quingenis millibus annuis.etenim fi in nulloloco Siciliae pre
tore Verreternis denarijstriticimodiusfuit,medimnum etiamnon
fuit xvrn» denarrjs.nonigitur multi feftertium duorum millium, mul
ti feftertium quinqj millium accefsionem coačti fuerunt dare * at quia
ducentos quinquaginta feftertios uel etiam quingentos, unus aliquis
£x intima plebeRomana,nonadmodum diues medicodaret annuo
tepore,quifqj intelligit tantula mercede fingulis annis medicos illos a
Romanis principibus, qui affluebant diuitrjs, condudos non fuiife,
ied de his latis , Interdum fcriptores contra feftertifim fiue nummiim
folent omittere, Tranquillus quidem in multis locistin Caefare. Pro*
miflunfcp ius annulorum cum millibus cocc, diftulit* in Tiberio. Ru
diarijs quocpquibufdam reuocatis, autoramento centum millium. in
Nerone. Funeratus eft impenta ducentorum millium. Tacitus anna*
lium libro quarto. Cauturm^in pofterum fenatufconfulto nequis
gladiatorum munus ederet,cui minor quadringentorum millium res,
Quin interdum fcriptores no modo feftertium,fed etiam millia omite
tunt,Tranquillus in Vefpafiano.Primus e fifco Latinis Gnccistp rhe
toribusannua centena conftituit, Itempoetae, Martialis lib,v,Epig,
ad Tongilianum

Empta domus fuerat tibi Tongilianeducentis

Abftulit hanc nimium cafus in urbe frequens,
luuenalis fatyra. i.

Sed quinqj tabernsc

Quadringentaparant,

Si poftremo aduerbiu numeraleiungitur cu feftertijs, fignificat tot
centena millia.quam loquedi rationem totam Gulielmus Budgus pri*
mus magnifice explicauit. cuius uiri cum primis diligetis & dočli hoc
inlocoinuentis, atq? etiam proprrjs, ufus, de omnibus eius rationis
partibus planius &apertius dicam,Decies teftertium fignificat decies
centena millia feftertiu: atqj etiam interdum decies feparatim. de qua
re Plutarchus nos docet his uerbis, quae funt in Antonio, c

7ivi (ivojLouPag  uttAtffrpe ts^Tc  k) &hj>oi  dlod^vcu.  cx£f> fo&otioi  </W<# Hcftš
cn.  Ait Romanos quincp Sc  uiginti myriadas drachmarum decies no
minare ♦ etenim feftertium decies centena millia efFiciunt denariorum

ducen

MONETARVM L IB. tl z$f

ducentaquinquaginta millia: fiuedenariorum, quos dracbmas uertit
Plutarchus, quinq?& uiginti myriadas, utmos eft Gra:a'sloquendi.
Iterum aurem, ut res illuftrior fiat, tam integraz quam concifse loquen
di rationis exemplaponam. Cicero lib. m. in Verrem ♦ Podlim dein*
ceps totam rem explanare.deinde ad extremum id, quod accidit,dice*
re.Dionem h-s dedes centena millianumeraffe.hazclocutio eft inte*
gra.Deeadem re Cicero lib. im.in Verrem ficfcribit * Hic eft D.io,iu=*
dices,nuncbenefido Q.Metelliciuis Romanusfačhis.dequomufi*
tis uiris primarrjs teftibus,multorum que tabulis nobis priore adio*
nefatisfacTum eft, h-s dedes numeratum efie,ut eam caufam, in qua
netenuifsimaquidem dubitatiopofletefle,iftocognofčente obdne^
ret.propterea greges nobilifsimaru equarum abacftos:argenti ueftisfcjj
ftraaulccdomiquodfuerit,efte direptu.ita h-s undecies O-Dionem,
quod hsereditas ei obueniftet,nullam aliam ob caufam perdidifle. At*
que hx  duazlocutiones funt concifaz. Eodem modo apud Martialeni
lib. Epig.primo eft Integra locutio, deinde magis etiam concifa.

Si dederint fuperi decies mihi millia centum

Dicebas nondum Scazuola fadus eques.

Ofualiter d uiuam,quam large quam(^ beate*

Riferunt faciles 8c  tribuere dei.

In ltis d fallax atq^ inficiator eamus

Aut uiue, aut decies Scazuola redde deis.

Alrj autem fcriptores feftertium pleruncp in pofteriori loco ponud
cum Cicero id in priori foleat collocare . Plinius lib. i x. cap. xxxy*
Lolliam Paulinam, quae fuit Car) principis matrona, ne ferio quidem
ac folenni ceremoniaru aliquo apparatu, fed mediocrium etiam fpons
falium c cena,uidi fmaragdis margaritisfp opertam, alterno textu ful*
getibus,toto capite,crinibus, fpiris,auribus, collo,manibus digitiscp,
qu§ fumma quadringenties h-s colligebat:ipfam confeftim paratam
nuncupationem tabulis probare. Nec dona prodigi principis fuerat,
fed auitcC opes,prouinciarum fcilicet fpolijs partaz. Hic eft rapinarum
exitus:hoc fuit quare M.Lollius infamatus regum muneribus in toto
oriente,interdida amicitia a Caio Caefare Augufti filio, uenenum bi*
beret,utneptiseius cccc.h-s opertafpedareturadlucernas. Tiran
quillus in Augufto. iEdes facras uetuftate collapfas, aut incendio ab=*
fumptas refecit: eafcp & cazteras opuletifsimis doniš adornauit,utpo*
tequiin cellam CapitoliniIouis xvi.millia pondo auri, gemmascp ac
mar^aritas quigenties h-s unadonationecontulerit. Tacitusanna*
liumlib.r. Propertio Celeripraetorio,ueniamordinisobpaupertate
petenti,decies h-s largitus eft. Quin non poetas folum, fed etiam
eos, quorum orado foluta eft, decies fine appofitione feftertium ufbs:
fuifteexPlutatchilocofupra comemorato intelligimus;&:exAfcos»

z gg DE PONDERE ET TEMPERATVRA

nio Pediano,qui lic fcribit.Lufcius notus centurio Syllanus diues e m
doria fadus.nam amplius centies poffederat. Poetač aute duobus mo
dis integram locutione, quam dixi efle, feftertium dedes centena mik
lia,concidunt.quorum altero drcumddunt eam refecantes feftertium
8c  millia: altero etiam centena amputant, atqj illo modo dicunt,dedes
centena: hoc, dedes, priore loquendi ratione utitur Horatius in pri*
mo fermonum lib. fatyra m,

dedes centena dedifles
Huic parco,paucis contento,quinqj diebus
Nil eratinloculis.
luuenalis fatyra x.

Etritu dedes centena dabuntur

Antiquo.

Martialis etiam in lib. ir. Epig. ad Saleranum
lila illa diues mortua eft Secundilla
Centena decies quae tibi dedit dotis

Alteram loquendi rationem idem Martialis ufurpataliquoties.uerbi
caufalib. Epig* ad Calenum.

Non plenum modo uideš habebas
Sed tam prodigus atc^liberalis
Et tam lautus eras Calene, ut omnes
Optarent tibi centies amid.

Seftertium autem copulatum cum aduerbrjs fcriptores nulloalio
cafu efferunt,fed his duobus coiundis utuntur utaliquo neutrius ge*
neris nomine immutabili. lic Cicero lib.im. in Verre fcribit: ut etiam
commemoraui fupra, Dequo multis uiris primarijs teftibus s multo/
rumcp tabulis,uobis priore adione iatisfadum eft, h-s decies nume*
ratum efle. Sic T ranquillus in Tiberio. Publice munificentiam bis o*
mnino exhibuit,propofito millies h-s gratuito in triennrj tempus: &
rurfus quibufdam dominis infularum, quaein monte Ccelio deflagra
rant,precio reftituto. Tacitus annaliumlib. x x. Adum in fenatu ut
fexcenties h-s a priuatismutuumacciperet.Etlib.nl. M.Pifoexuta
dignitate &acceptoquinquagies h-s indecemannosrelegatur.

Sed librarij huius etiam loquendi rationisignariiterumautorum
fcripta,ut a' me Budasus de hac re difsideat, deprauarunt. in Iocu enim
feftertium hic fubftituerunt feftertio.Similiter ubi idem Tacitus anna
liumlib. xx. inquit.Cumexfunerereip.ruptis confularibus fpolrjs,
feptuagies h-s. ipfi fcripferunt feftertio. Quorumlibrarioruerrore
dudus Budasus ficlegitillud Plini) DeLollia Paulina, utneptis eius
quadringenties feftertio operta fpedaretur. Pari modo ubieftapud
Tacitumlib. ir. EtCaefarquamuis pofthabitam decies h~s dotefola*
tus eft. ijdem librarr) fcripferut decies feftertrj. h-s autem milleapud

MONETARVM L IB* II

Tranquillum in Casfare idem eft quod h-s decies apud Ciceronem
lib. im* in Verrem.Et h-s mille dncentaapudPliniurn lib.xxxvr»
cap. v* idem eft quod duodecies h-s apud TranquiJlum in Csefare.
Minime uero mirum nobis debet uideri fcriptores utrancp rationem
ufurpafle in diuerfis locis,cum apud Ciceronem in unius locutionis
contextu utracp coniunda fit, ut lib. m. in Verrem. Et quod plus fru*
menti fecit accepifle iftum h~s decies 8c  odingenta miilia.quod tu ho
mo caftifsimus aliud in tabulis habebas. Et in eodem libro. Accepfiin
quit,uideš ducenta triginta quinqj millia,quadringentos fedecim nu
mos. dedi ftipendio,frumento,Iegatis,proquseftoribus,cohorti prsc*
torise h-s mille fexcenta triginta quincp millia, quadringentos fede*
cim nummos.reliqui Arimini h-s fexcenta millia. Sed de Romano
rum nummis fatis. Nummuli uero eorundem,ut dixi, fuerunt 3 libellaj
fembena,teruncius.LibellautiturPlautus in Captiuis.

At ob eam rem mihi libellam pro eo argenti ne duis. Et Cicero H*
broquartoin Verrem. Ecquis VolcatiOififiaafponteueniftet, uiiani
libellam dedifietvSembellam autem ufurpat Volufius Metianus in di
ftribudone denarij SC  feftertij.T eruneio ufus eft M.T ullius Cicero \u
bro in.de finibus bonorum &malorum. Vtenirn obfcuratur Sčoftun
diturlucefolis lumen lucernah & utinteritmagnitudinemaris Jr-gszi
ftilla muriaež& ut in diuitijs Crcefi terUncrj acceišio : 8c  gradus unuš
in ea uia,quse efthincin Indiamtfic cum Cit  is bonoru finis, quem Stol
ci dicuntjOmnis ifta rerum in corpore harum ceftimatio/plendore uir
tutis Sc  magnitudine obfcuretur&obruatur atcpintereat necefteeft*
Hadenus de nummis & nummulis Romanis * fequuntur nummi
argetei externi, quorum primus a Xenophonte ftglus:alter a lofepho
ficlus,ab Hebraeis uero ficelnominatur. tertius eft Hebraorum ficlus
u.ulgaris:quartus eorundemobolusgeradidus: quintus danaces:fej*
xtus danicum. differunt aute primi duo pondere. ut nomine non dih*
ferre uideantur.na figlus,qui erat nummus Sardianus & Perficus uale
bat obolos Atticos feptem & dimidiu.ficlus uero, qui erat nummus
Hebraicus,quatuor Sc uiginti,Defiglo fcribit Xenophonlib. primo
De Cyri afcenfu ad Babylonem.Siglus autem ualet Atticos obolos fe
ptem 8>C  dimidium. Sed Hefychius eum nurnmum odo obolos At
ticos ualeredicit. ičribitenim. Siglus numifma Perficum ualens odo
obolos Atticos, Et paulo poft. Eft ueronummus Sardianicus ualens
odo obolos Atticos. At ficlus Hebraicus penditquatuordrachmas
Atticasdčribit enim Iofephus Iudaicariim antiquitatum lib.m. cap.x.
Siclus autem numifma Hebrgorum capit quatuor drachmas A tticas*
quatuor igitur & uiginti,ut dixi,pendit obolos Atticos. Ide fentit d i*
uus Hieronymus m. comentariorum inEzechielem. Siclus,inquit > '
ftater eft,hoc eft drachme quatuor. Atqj ficlum ipfe couertit ftaterem

' B lib*

Z 9 o  JDE pondere et temperatvra

lib.i.regum cap.ix.& in alijs quibufdam locis. Matthams etiam euan*
gelifta,uel is qui eum de Hebraicis exprefsit, cap. x vii  .in ficli locum
fubftituit ftatere. Lxx.ucro interpretes ficel cap. xxxvin. libri egreft •

(us ex A:gypto &lib. n.rcgum cap.xxi.reddunt ficlum,numerorum
autem cap. m. modo ficlum,modo didrachmum: ut ex eorum feriten^
tiafidus etiam fancftuari) duarumfuerit drachmarum. Verumisfuit
quatuor drachmarum,ut uulgaris duarum. fi modo fuit alterius dimi*
dium,quodaffirmatmagifter Salomo facrarum literarum interpres.
nam etiam talentum fančluarij duplam habuit proportionem ad uul*
gare.itacpalterargenteus nummus Hebraicus eft fidus uulgaris. Sed
(kcras literae ficlum famftuarij interdum id eft argenteum nomi/
natit, ut in libro ortus mundi cap. x x. ad Saram dixit Abimelech.

■^nisVr\ta■»pniran etenim lxx  reddunt,quo modo

etiam ficlos fan(ftuan),ut iam dixi,folent reddere. /Viov inquiunt,
ffloongi KcfiftcptioDv,  Similiterubilibro n.regutn

cap.xvm.Ioabus dixit. ^ Iofephusludaicarii

antiquitatumlib. vn.cap, ix. uertitficlos. t‘S tw// JlctfiiJcv

sfctTicoT&lt  t^/iAcacr^v icocJfico  kj zs^VTHMUTVt  cr/it Atfs um  cwrip <ftJ\ouy\/az
rj® sfccTQyš q>H<rcm t©-' ejStfAo)/' lavU-r&v^ ry  «jG&crcdAfo/iOf\ Verum lo
fephus,ut etiam lxx  . interpretes, denumero argenteorum diftentit
ab Hebrads.nam loabum quinquaginta daturum fuifife dicit. Hebrgi.
quos diuus Hieronymus fequitur,dece; ut Iofephus & lxx  , legerint
p,oa quanquamidem Iofephus libro ix. cap. n. cu uertit uer*

baquae funt lib. mi. Regum cap. vr. nras reddit <xfyvp  cq/ Hebraica
funt tFatatf a -pan vt<h rrrnny rnVy ccn?nam p*vat>a V*ns ajr* ■»rm
nDan^ttnao^i^r.a^n^abTnoa lolephi uerouerba funt hcccdeea*
dem farne,qux tum erat in Samaria. as <%.

$ 7H avcmccftcc 7T§a.ošfjvcu byJ ] 0HHSi'Tvc ofyyvgaiq>ot Ah// ž 'vv  , zs^Tc. J*
cfyyvp<by l'islw K P7Tf» -Gsdpistg&if  arr/ a A$> a w&cd? rovs  b&p cffirs. Itaque
cumIofephus argenteu putetidern fignificarequod ficlum, 8č  ficlum
penderequatuor drachmas Atticas fcribat, totidempendit argeteus.
Tertius autem Hebrasorum argenteus nummus eft tna quemLXx.
interpretesreddunt oj£oA<?//. quos fequitur diuus Hieronymus,qui
etiam ipfe obolum conuertit; eorum uiginti efficiunt ficlum,ut multis
in locis fcrip tura teftatur. Is igitur obolus Hebraicus qui nta parte gra*
uior fuit quam Atticus. etenim Iex oboli Attici efficiunt drachmam,
quinc|j uero Hebraici. nam fidus qui eft uiginti obolorum Hebraico*
rum, pondus habet quatuor drachmarum Atticarum.At danaces, de
quoHeraclidemquidamaitfcripfifte in libro fecundo rerum Perfica/
rum,nummus eft barbarus. quem ifti in os mortuorum imponebant,
u t pro ueftura foluere poflent Charonti. atcp fic nummum funebrem
appellauit Callimachus 3c  Plutarchus. Ariftophanes uero 8c  Lucian

nus

MONETARVM LIB, II zpt

mis obolos mortuis datos fuifie dicuntjuuenalis trientemlutmos lile
fuerit Gra 2 cis,hicRomanis. quia uero triens erat aereus nurnmus Pro
pcrtius canit

Vota mouent fuperos, ubi portitor a?ra recepit.

Sed danicum in magna Antiochia ftgnatumfuifte Suidas autoreft*
quo ufi funt ad conficiedas negotiationes exiguas, Deexternis atcp
adeo de ueteribus argenteis nummis (atis,ad nouos uenio.qui uariant
pondere.uerbigratia noftri principes ex befte Mifeno,qui eiufdepon
deris eft,cuius Erphurdanus,ftgnant uel odo:atq? hi funt unciales, fi>
ue ut Gneči eos nominarent TtT^cc.saTHfct.  uel fedecim,qui funt fe^
munciales,fiue,ut Gracci, uelduo Sc triginta, qui funt

duarum drachmarum, quod nummorum genus uocant dlicfhct^ucc*
uel duos &quinquaginta, quorum quilibet penditdrachmam .& fere
quinta drachmas par tem.eos noftri ex cffigie angeli, quam exprimut*
nommant angelicos,aut ex loco,in quo primo funt percufsi,Srechen*
bergios ♦ uel odo Sc  ocftingenta.quorum quilibet pendit feretres dra^
chmae quartas:atq? hi ex tnbuto nomen inuenerunt.uel centu Sc  quin
que,quorum quifcp pendit dimidiam drachmam Sc paulo amplius čp
quintam eius partcm.hos quia dimidio ualent,dimidios argenteos no
minat.uel cciir* hos nobis liceat uocare quadrantes,quod finguli ter*
nis ualeant nummulis, quorum duodedm uno duodenario aeftimen*
tun uel dxcii. quorum nummuloru nouem Sc  quarta unius pars pen/
duntdrachmam.quosduplos uel maiufculos appellabimus, fi quis
teruncios dixerit,no errabit.nam teruncios ualentut eiufdemponde*
ris Sc  temperaturam non fint.uel dccc. quorum nummuloru minimo*
rum xir.pendunt drachmam unam.eos fimplos uel minuftulos notni
nabimus.ita fe habet pondus argenteorum nummorum 8č  nummulo
rum quos duces Saxonum percutiunt. ad quos nune plura Germanfe
corum nummorum genera adrjciam, ut cum deprecio ueterum mone
tarum dixero, plures eam explicadi rationem intelligere pofsint. qua? i
qui propterea noluerint legere, quod eaipfis parum prodefte pofsint,
prtctereant,& ad alia,quas fcribo,c6uertant cogitationem* Superio
ribus annis Slicones comites in ualle Ioachimica acque ac Saxonu du*
ces in Mifena ex befte Erphurdanofignaruntocfto nummos unciales,
fedecim femunciales,duo Sc  trigintadidrachma.eiuldeponderis num
rnos his temponbus percutit Ferdinandus rex. Sunt praetereaquarti
generis nummi Boemici antiqui, quorum fex Sc  očtoginta ex befte d*
onantur * eorum quifq? pendit duo feripula Sc  paulo plus quam duas
lcripuli tertias.at numuli Boemicifuntduplices:albi,quorumDcxvu
coficiunturex befte: nigri,quorum dclx. lam nummi argentei quos
percutiunt duces Boioariorum,Augufta Vindelicoru,Vlma, &non
nulkcaliačriuitatesitafehabent. Ex befte Noribergio, qui drachma

B z  grauior

DE P ONDERE ET TEMPBRATVRA
grauior eft quam Mifenus, uel Erphurdanus, ftgnant nummos ue!
odo uncialestuel fedecim femundales: uel unum SC  quadraginta,&T r e
liqua eft tertia unius pars,hi duodecim crucigeris ualent,unde nomen
eis impolitum; uelduos Sc  odoginta, & remanent dua:unius tertiae,
quorum quilibet fex crucigeris asftimatur, atcp ex eo nomen inuenit;:
ueltres Sc  nonaginta, & monetarij dimidiam unius partem faciuntrc
liquam,qui tribus permu tantur crucigeris,cx quo funt nominati, uel
deniq? ccl.  qui,quod cos nota crucis percutiunt, crucigeri funtdidi«.

Eiufdem ponderis nummos argenteos percutit rex Ferdinandus in
Pannoniafuperiori.fed utitur befte Viennenfi,qui maior eft Noriber
gio. etenim eam proportione inter le habent,quam odo cum dimidio
ad decem,uel quatuor Sc  unius quarta ad quincp. Itacp ipfe ex befte

Viennenlifignatcrucigeros ccxcim.etremanetdimidiaunius pars:
nummos qui pro tribus ualent crucigeris cx.qui fex taxantur crucige
ris, xcvii.& dimidia infuper unius pars eft reliqua: qui duodecim.,
xlviii, Sc practerea tres unius quartas facit reliquas;femuciales xviie
&Tpaulo plus quam tres unius quartas:unciales nouem, Sc  paulo plus
quam quartam una Sc  dimidiam. lam numi argentei quos percutiunt
epifcopi Rhenani,qui ufurpantbefte Agrippinenfem, fiueErphurda
nu,nam eiufdem ponderis eft, ftcfehabet.utautomittaunciales &fe*
muciales, quos multis inlods hodiein Germania cudut, Agrippinen
fes ex befte coficiut ccix,quos dimidios albos dicut: Treueri ccvm.
quos albos rotatos propter infignia nuncupant: Moguntini cxviir»
quos albos appellant. lam Noribergaex fuo befte fignataroenteos
nummos clxxx. qui quincpualent nummulos. fimiliter princeps
Francorum SC  epifcopus Babergenfis ac princeps Palatinus.fed idem
princeps ex befte conficit xc. qui decem nummulis aeftirnantur.at epi
fcopus Vircebergenfis cir. quos folidos nominat. Hadenus de
argenteis nummis, nune deaereisdicam.Athenis Callix temporibus
aereos nummos fuifle percuftos memoriae proditum eft. atcp eorum
etiammentionem facit Ariftophanes in Concionantibus SC Eubulus
in Amphibolo. alter enim inquit.
fLisup ot7Ty§cc rlw yocSo(J  ^coy. id eft.

uuas cumuenderem
Abij gerens maxillam nummis aereis
Plenam.

Alter, "

og&7>v/s ^cc^kiov

V V iopui  'Z y#czr6yyi<ry'  id eft.

Primum quidem nummos deijciens aereos
Alruginem abfterfit,manum qua tinxerat.

Sed eiufrnodi nummorum pondus nemo explicauit.Necetiam Vi

truuius

MOtfETAR VM L IB. II ±<)£

truuius cos Grsecos quos obolos aereos fignaffe afTerit, 8 £ corurrt qua
drantes,qui Grabce dicuntur,nominauit. At Romani ma

gis quam Grscci ufurparunt aeream monetam. hinc locus ubi puhlica;
pecunif feruabantur aerarium didum * no argentarium,aut aurarium,
utautoreft Macrobius in Saturnalibus. quod aerarium populus Ro*
manus in  sede Saturni habuit. hinc etiam tribuni aerartj apud Cicero*
nemlib.r.epift.ad Atticurma tribuendo azre,inquitFeftus Pompeius,
didli* hinc quaeftores scrarij apud Cornelium Tacitum lib.xm. qui in
antiquis quibufda infcriptionibus nominantu^uasftores abserario*
hinc deniqj icribse serarfj apud Ciceronem pro Cluentio. Nummi au
tem aerei fuerunt dupondius,as, femis,triens,quadrans,fextula,& for
tafsis alise qusedam afsis partes.nam omnes non uidentur fuiffe. Du«
pondius quide erat duarum libraru,quod his uerbis declarat M, Var*
ro.Dupondius a duobus ponderibus, quod unum pondus afsipon*
diumdiceretur,idideoquodaseratlibra; pondus. Sedasnomenab
sere dudum, ut Varro fcribit. quo etiam ufus eft M, Cicero libro fe*
cundo De officrjs. Ne M. quidem,inquit, Seio uitio datum efbquod
in caritate annonse afle modium populo dedit. As autem primo per*
cuiTus eftlibralis,deinde fextantario pondere,tuuncialis,poftremo fe
muncialis.fcribit enimPlinius lib.xxxm.cap. m.Libralis,undeeda
nunclibelladicitur, 6 čdupondius appendebatur afsis. Et  paulo pofh
Librg autem pondus seris imminutu bello Punico primo cum impen
fis refp.non fufficeret: conftitutumčp ut affes fextantario pondere feri
rentur.ita quinqj partes fadac lucri,difTolutumč|? ses alienum.Deinde
fcribit.Poftea Annibale urgete Q. Fabio Maximo didatoreafTes un*
ciales fadi.placuitc^ denarium fedecim afsibus permutari,quinarium
odonis, feftertium quaternis.ita refp. dimidium lucrata eft.in militari
tame ftipendio femper denarius pro decem afsibus datus. P oftea ait»
Mox lecre Papyriana femunciales affes fadi. Semiš uero dimidium
ut dixi,eft afsis. quod uocabulum ufurpat P. Vatinius cum Ciceroni
lic fcribit.Simius non femifsis homo contra me arina tulit,& eum bel/
lo cepi. Sed trientem & quadrantem fuiffe nummos asreos ex Plini)
uerbis percipitur.Nota,inquit,£ris fuit ex altera parte Ianus geminus,
ex altera roftru nauis.in triente uero 8č  quadrante rates. quadrans an<*
tea triuncis uocatus a tribus uncqs. De fextula uero fcribit Varro.
JEris  minima pars fextula,quod fexta pars uncte.At reliquis afsis par
tibus, dequibus fcripfiinquartolibro de menfuris 8č  ponderibus, ut
omnes no fuerint nummi, Romani ufi funt cum uel res ponderarent,
uel hsereditatem ac alias quafdam res diuiderent. Verum a tribus afsis*
bus,inquit M. Varro, trefsis. St  fic proporrione ufq$ ad nonufsis. In
denario numero hoc mutat quod primu eft ab decem afsibus decufc
fis;fecundum a duobus decufsibus uicefsis ♦ quod dici foleta duobus

B 3  bicefsis

294  DE PONDERE ET TEMPERATVRA

bicefsis * reliqua conueniunt, quod eft ut tricefsis proportione ufque
adcentufsis* quomaius ceris uocabulum noneft. iErcorum autem
nummum uocabulis rjdem Romani homines contemptos 8č  abie*
<ftosnominant.utPer(ius,Damamtrefsisagafonem:P ♦ Vatinius,
Simium non femifsis hominem: Cascilius, fcortum Clytemneftram,
item Cicero Clodiam quadrantariam * ficuti Pacuuius meretrices
diobolarias, Sč  item Plautus in Pocnulo, uterque Grarcos imitatus,
fcorta diobolaria * 8č  apud eundem in eadem comoedia Agorafto^
cles dicit.

Non ego homo triobolifum« •

Veteres etiam iurifconfulti in fua profefsione tyrones ac rudes, du
pondios appellarunt. fed Iuftinianus in praefatione Pandecftarurn no
luitadolefcentes legum ftudiofos ueteri, non minus ridiculo quam frii
uolo cognomine nuncupari dupondios,fed Iuftinianos nouo. Quin
etiam ex aere facftum eft grufcare uetus uerbum iignificans gra undiq?,
id eft pecunias colligere* quod Feftus tradit * unde apud Gellium lib«.
xniLcap.i.Phauorinus dicitdifciplinam Chaldeorum comentos efle
homines a^rufcatores, & cibum, qua^ftumc|j ex mendacijs captantes*.
Vtuero ueteres Romani decies feftertium dixerut decies centena mil
lia feftertium,itadecies teris,decies centena millia £cris,quomodo fcri*
bitLiuius lib, xxin  nConfules ex fenatufconfulto edixeruntutqut
L, AImylio,C. Fiaminio cenforibus,millibus ceris quinquaginta ipfe,
aut pater eius cenfus fuiftet,ufcp ad centu millia:aut cui poftea res ta n*
ta eflet facta, nautam unum cum iex menfium ftipendio daret * qui fu*
pra centum millia uicp ad trecenta millia,tres nautas cum ftipendio an
nuo.qui fupra trecenta millia ufcpad decies acris, quincp nautas.quifu
pra decies, feptem* fenatores očio nautas cuannuo ftipendio darent*

De externis autem nummis aereis nihil in fcriptis relicftum eft. nos
eos omnino non abdicauimus,etenim rotundis utuntur Flandri;atc|j
etiam Itali, maxime uero Veneti, qui eos a naulo foluendo pagatinos
appellant: quadrati autem Suionibus in ufu funt* Quin ueteres ori
chalceis nummisuiosfuifte hoc Plautinu in Milite uideturindicare*
Čredo treis mihi homines orichalco ita emptos iftis moribus. Hodie
foliratiocinatores nummos orichalceos partim ftgnatos, partim non
ftgnatos ufurpant, Syracufanos autem quondam Dionyfius Ty
rannus,utautoreftIulius PolIux, coegitexpIumbo candidofignare
nummos,quibus uterentur pro argenteis * Plumbeos etiam nummos
fuiffe ueteribus indicat hoc Plauti in Cafina,

Cui homini hodie peculi nummus non eftplumbeus*

Etillud in Trinummo*

Nummum nunquam čredam plumbeum*

Ac ucro etia Martialis ifte uerfus,qui eft in decimo Epig.ad Roma

Centum

1S>?

MONETARVM LlB f  It

Centum merebor plumbeos die toto.

Sed hi plumbei nummi utrum fuerintadulterini an ueri, običu*
rumfane&incertueft.etenimapud Plautum in Moftellaria Tranio
Daniftam carpit quod plumbeos nummos percutere foleret*

Tace fis faber, qui cudere foles plumbeos nummos*

Hodietamen Angli numis plumbeis utuntur: atq?etiam Nigritse
ex plumbo candido fignant nummos,quos maiulias nominant: fimi*
liter habitatores infulaeTaprobanes* At foli ex omnibus Graecis
Lacedemones ufi' funt ferreo nummo, qui erat decem minarum*cuius
rei autor eft Xenophon* Sed ut Laconicus ferreus nummus fuit gran
dis,ita Byzantius minutus.quod tradit PolIux.de eodem mentionem
facit Ariftophanes in Nubibus;.& Pjato fcribit ad Pifandrumdncom
mode habitaremus Byzati),ubi ferreis nummis utuntur. Nec tantum
e mctallis conficiuntur nummi, fed etiam ex corio, ex cortice, ex fale*
Fridericus fecundus cumbellum acerbum diuturnumčpgereretcunT
Italis, 8č  urbem Vičtoriam conderet, atcp eum defi'cerentpecuni£c,ut
militibus ftipendium numerare poflet, e corio nummos fignauitfua,
imagine in eis impreffa, quorum finguli ualebant aureo nummo ♦ eos
pofteaquam pecuniam confeciftet, illum cum aureis comutafte anna*
les tradunt. iftius generis nummum diuus Hieronymus fcorteum no
minauit. Ex cortice uero mori,utquidam perhibent,utalfi expapyro,.
regijs infignibus imprefsis fignat nummu rex Scytharum, quem raa/,
gaum Chamum uocant.pro quo nummo, ad regiam relato, fiue non*
nihil perierit uetuftate, fiue cum iter habent aquis madefa&us uitium
fecerit,datur recens* Ex fale autem fignant nummos incolae regio*
nis Canidae.cuius rex,ut M.Paulus Venetus fcribit,paretregi Scytha
rum * falem quidem codum in formas mfundut &:maflulas efficiunt,,
quibus itafignatis pro numulis utuntur * Quin eiufdem regionis ha*
bitatores pro aureis numis utuntur uirgulis aureis, quibus eft certum
quoddam 8č definitum pondus * at incolae Caraiae pro numis quibuf*
uis utuntur aureis & albis lapillis,in mari repertis: Tebetini, corallio*
Sed de pondere monetarum atcp adeo de rebus, quibus gentes pro
monetis utuntur,iatismunc anteaquam de temperatura earundem di*
cam, diuerfi ponderis talenta exponam, itemcp minas. etfiuero hajc
non numifinata,fed pondera funt, tamen quia ftriptorcs eis non raro
fummam quandam reinummariacfolent explicare, neceflehabemus
etiam ipfa in medio ponereJtacp Athenienfium,ut ab erudita lila ciui*
tateordiar,fuit duplex talentum: maius lxxx. minarum: minus lx*.
dequibusuberiusacfufius difputaui in quinto libro De menfuris SC
ponderibus. demaioriloquitur Virg.in rx* Alneidos*

Et tripodas geminos, auri duo magna talenta*

EtLiuiusinlib, xxxviii*  Argenti probi duodecim millia Attica

B 4 talenta

2,06  DE PONDERE ET TEMPERATVRA

talenta dato mtra duodecim annos penfionibus a:quis. talentu ne mi*
nus pondo očlogintaRomanis ponderibus pendat, De minori uero
loquitur!ulius Pollux.cuius uerbapofteafiibfcribam, & Sext,Pom*
peius Feftus cum fcribit * Talentorum non unum genus, Atticum eft
(ex millium denarium, drachmas autem more reliquorum fcriptorum
uertit:quanquam legitimi eiufdem ponderis non fuerint,utalias dixi,
Malus igitur talentum Atticum eft vm drachmaru Atticarum: mi*
nus vi* Sed talentum iEginseum fuit x. drachmarum Atticarum: vi
uero drachmarum iEginaearum, etenim decem drachmae Atticae uale
batfex drachmas j$.gin^as,quod ex Iulio Polluce perripitur,qui fcri
bit drachmam Alginazam decem obolos Atticos ualere, Euboicum
autem talentum fuiftequadraginta minarum, mr, uero drachmarum
Atticarum: vir d, nummum ciftophorum, ex Fefto intelligimus qui
fcribitlib.v, Euboicum talentum nummo Graeco feptem millium &
quingentoru ciftophorum eft: noftro quatuor millium denariorum*
ExHerodotoautuideturpercipipofleiduel eiufdem ponderis fuifle
cuius Atticum minus,uelquinquaginta fexminasacferme adduas
mina: tertias pependiflemam numeri mendum continent.de qua re in
comentartjs noftris difleremus . Rhodium uero fuit i7hd. drachma*
rum,fcribit enim idem.Rhodium & ciftophorum quatuor millium
quingentorum denarium, AtSiculum uetusfuit quatuor&uiginti
minarum:nouum ; duodecim.cuius rei Suidas autor eft, Atcp ita fe ha*
bent talenta Grgcorum, iEgyptium autem pendit libras LXXX,quod
in naturali hiftoria fcriptum reliquit Plinius, cuius uerba funtjam Cy
rusdeuirfta Aha pondo xxxmr, milliainueneranprseteruafaaurea
aurumqj farftum, & in eo folia platani, uitem'cp, qua uičforia argenti
quingenta milila talentorum reportauit,& craterem Semiramidis.cu*
ius pondus quindecim talenta colligebattalentum autem Aigyptium
pondo lxxx, pendere Varro tradit, Talentu uero Babylonium fuit
(eptem milliu drachmaru Atticarum: Syrium mille et quingentarum,
utriufcp rei autor eft lulius Pollux.Sufcepit autem Graecorum confue
tudo ut tres aurei Attici dicerentur auri talentum: quemadmodu Mi*
fenorum ut quatuor argentei,quibus tributum foluimus,dicantur ar*
gentibes, quem noftri marcam nominant.cum ft pondus ipečles At*
ticum talentum pendat aureorum Atticorum tria millia:nofter bes ar
genteorum,quibus tributa foluimus,0(fto8d 0(ftoginta,Quod autem
Homeri temporibus talentum parum ualebat, difcere poteris, fcribit
Pollux,ex curfu equorum * in quo praemiu certaminis tertio eft lebes:
quarto,duo auri talenta. Eodem modo uidentur eife accipienda ta*
lenta de quibus Feftus ita fcribit. Alexandrinum eft duodecim dena/
rmm:Neapolitanum, fex denarium: Syracufanum, trium denarnim:
RheginumjUirftoriati, Nuncdeminisdicam,quarum Atticaiterum

monetarvh lib.  n 297

duplex eft, uetus Sc  noua Solonis. illa lxxv,  drachmarum, ha?c c* ut
libro quinto De menfuris Sc ponderibus explkaui * Euboica uero mi
naa?queac Solonis c. fuit drachmarum ♦ quod ex Polluce & Herodom
to poteft intelligi.etenim Babylonium talentum,ut Pollux fcribit, ua*
let feptem millibus drachmarum Atticarum, qux efficiunt lxx,  mi*
nas Atticas * Euboicis autem minis totidem ualere idem Babylonium
talentum in Thalia fcriptum reliquit Herodotus. Alias prcterea quai*
da minas in libris De menfuris Sc  ponderibus expofui,quibus an rem
nummariam ueteres explicarint,necne, certo fcire non poffumus,
Dehis fatistnuncdemonetarumtemperaturis dicam.Cum monc
ta? aurese tam ueteres quam nouae partim fint pura?, parrim mifta?, ut
coftetdepondere, fi harum temperaturas non habuerimus cognitas,
nec cuius precij fuerint,aut fint, certo poffumus fcire. ueterum autem
nionetarum,qua? non extant,& de quarum temperatione non eft me*
morite proditum, mifturas perfpedas habere non poifumus.earuue*
roquseextant,feuueteresfeunouaefuerint, temperaturas perito ad
ufiim ac artem huius rei, licebit explorare: fiue lpfi uifum fuerit eas co*
ticulis attererejfiuemagis uolueriteas in fornaculis igni excoquere:fi*
ue deniq? placuerit argentu ab auro,tcs ab argento,aqua illa aurificum
fecernere. Atq?, utrurfus ordiar ab aureis, cum in omni auro infit ali*
qua aroenti portio,ueteres non modo Grteci & Romani,fed etiam ex
terni cum ex eo nurmnos fignare uellent,fi ipfi legitima portio natura*
liter infita non effet, deftckntem uidentur fupplefte, excoxiife redun*
dantem.Darius uero rex Perfarum, ut Herodotus fcribit, quoad fieri
potuit, omnem excoxit . itaq? aureiDaricilongeomnibus pra?ftant^
quinetia ut Aurelianus imperator uetus pondus reftituit aureis num/
mis, itaqui ei fuccefsit Tacitus puros aureos percufsit. nam fenatum
iufsit prouidere ne quis auro mifceret argentum,argento a?s,eri plum
bum . At in aureis Atticis aliquando inerat ut minimum quinta uilio*
ris metalfi pars, quod ex Crate comico Athenienfe, qui fcripfit femi*
fextam aurei parte odo obolos eife, uidetur percipi poffe. quia enim
oclo oboli funt dimidia fexta? pars, fedecim funt ipfa fexta.fex ergo et
nonaginta, integer aureus.tot uero oboli fedecim drachmas efficiut,.
quoniam autem aureus Athenienfium fuit duarum drachmaru,fequf*
tur ut cris quinta in eo fuerit pordo.nam fi ex auro puro fuiflet,ualui{*
fet ut Daricus drachmas uiginti.aes uero cum auro permifcuiffe Athe
nienfes fignificat Ariftophanes. Sed quia Harpocratio &C  Ariftopha*
nis interpres fcribunt ftateres Daricos ualere aureos Atticos,intelligi
mus in eis aliquando ut in alrjs aureis Grtecis, qui extant,& item exter
nis fere fuifle quinquagefimam argenti portionem. Grtecos dico eos
quos percufsit Philippus, Alexader,Demetrius;externos,quos Pru^
fias, Mithridates,8č alt) reges ♦ Ad quorum bonitatem proxime acce*

dunt

DE PONDERE ET TEMPERATVRA
dunt aurei Romani quos Ognarunt cofules 8č  imperatores a Itilio Cac
fare ufq? ad Vefpafianum. etenim fere in fe continent o&auam & qua
dragefimam argenti portionem.reliquorum uero imperatorum non*
iiullorum quarcam 8Č  uicefimam * lic etiam in Grsecis 8č  externis, qui
non extant,arbitrorfuiftedifcrimen. Aurei autem nummi,quihis no*
ftris percutiuntur temporibus,itafe habent.Vngarici,Hifpani, T urci
ci 3 ducati Veneti fignantur ex auri befteNoribergio, in quo infuntar
genti fex binae filiquae, ut noftri monetarrj partiuntur, id eft fextula»
quac quia eft ocftaua & quadragefima pars, illi eandem, quam optimi
ueteres aurei Romani, habent temperaturam ♦ Ducati uero Romani,
Bononienfes, Lucenfes, Mediolanenfesformantur ex befte,in quo
infunt argeti tria fcripula,id eft fecunda Sc  tricefima pars. Sed corona*
ti Frančiči SC  Burgundici fiunt ex befte, in quo infunt argeti tres fextu
Jas, hoc eft decima fexta portio. At coronati Italici ex befte iignantur,
in quo infunt argenti quincp fextulte.quae eft nona pars, 8c  tres nonae
partis quintaz;. aliqui tameti aliquanto minus argenti in ie continent:
fed qui minimum quatuor fextulas id eft duodecima partem. Poftre*
mo Rhenani iignantur ex befte, in quo infunt argenti fex binac fextu*
lx,  id eftquarta pars.itacp id genus aurei albefcfit. Sed magis ex auro
argentolb conftant Philippei Brabantini & Vilhelmei Holadici. nam
conficiuntur exauri befte,in quo infunt quindecim auri binae fextular,
nouem argenti. Atargenteinummi ueterum etiam uariant te m*
peratura. Aryandici uero ex argento purifsimo fuerunt. Aryandes eni
Ut libro primo dixi,omne plumbum,quoad ficri potuit,excoxit,exco*
quiaiitemporeftutin argenti befte reiideattantummodounaplum*
bi drachma,in libra, drachma cum dfmidia.nam non raro damnum fa*
cit argentum ft is,qui ipfum perpurgat,pergit ultra excoquere.In uetu
ftifsimis Grtccorum nummisargenteis,quiextant,utinaureis,fere
ineftetia quinquageiimametallt uiliorisportio.item in externis:Ro*
mani uero nummi argentei quos percuftcrunt cofules Sc  imperatores
ufcpad Vefpaiianitempora iere continent in fe ocftauam 8čquadrage
iimam uilioris metalli partem: quos hi,qui Velpafiano fuccelferut, in
terdum quartam SC  uicefimam*quanquam temporibus coniiiilum L i*
uius Drufus,autore Plinio, in tribunatu plebis ociauam partem teris
argento mifcuit: 8c  ex imperatoribus Tacitus et fortafsis ali] ex puro
argento iignarunt denarios aliofcp nummos. & contra norinulli cum
maiori aeris portionequam ex his, dequibus iam dixi, unaulla fuerit,
argentum temperarunt. At Germanorum nummi argentei partim
funt puri,partim mifti,expuroargeto funt tenuifsimeilise ueteres bra
(fteae in Mi fena erutse, in quibus olores funtimprefsi. ftmiliter puri
nummi funt,qui non precij perfoluendi caufa, fed muneris dandi, fo*
lent percuti.hi diuorum Sc principum dč  darorum uirorum imagines

expri

monetarvm  LIB. Il

exprimunt, & uarias hiftorias tam facras quam profaiias, iičmauterri
unius ponderis funt,fed modo duarum unciarum,modo undales mo
do femundales,modo didrachma, modo drachmaz: nune uero mino*
res maiores ue.nam Defiderrj Erafmi imagirtem ex argento uidi libram
lem. qui numus altera parte exprimebat Terminu cum hac inferiptios*
ne:Nulii cedo. obolo autem leuiores funt qui fpeciem gerunt diui Pau
li. Verum in nummis argenteis miftis,quibus Germani utuntur, di*
uerfa ineft aeris portio. etenim nummiargentei Mifenorum,quifupe*
rioribus annis percufsi funt, undales, femunciales, didrachma conftat
exargenti beffe, qui decimam fextam aeris partem tantummodo in fe
continet. itacpid genus nummus argenteus uncialis ualetaureoRhe*
nanodtem duo femunciales,atq? etiam quatuor didrachma. An*

oelici autem fiue Srechenbergrj fignantur ex argenti beffe.in quo ineft
plus quamodaua aeris parstnimiruunda una,obolitres,aereoladuo.
eorum uero feptem ualent pro aureo Rhenano. At nummi argentei
qui ex tributo nomen inuenerunt,conficiuntur ex beffe,qui argeti un/
cias tres,drachmas fex, feripuladuo, obolum unum, filiquam unam,
fiue aereola duo iti fecontinet:acris autem unciasquatuor, drachmam
unam,filiquas duas.unus uero & uiginti aureo Rhenano aeftimantur;
Sed dimidrj nominati fignantur ex beffe,in quo funt argeti undaedug
drachmze dutc, fcripulutn unumtaeris autem unciae quincp, drachmae
quincp, feripula duo. eorum duo & quadraginta precium habent au*>
rei Rhenani, Atquadrantes nuperprimum funt percufsi, de quibus
dicam poftea.Nummuli uero>quorum duodecim ualent nummo,qui
extributonomen inuenit,confidunturex beffe conflato exargenti'
unerjs duabus 8č  drachma una:atq? ex aeris unči] s quincp 8č  drachmis
feptem. eiufirtodi igitur bes taxaturduobus aureis Rhenanis 5č  terna
unius parte,ac reliqui funt quatuor numuli. Similiter fe habet alterum
genus nummulorum, quorum quatuor & uiginti ualent nummo,qui
ex tributo nominatur. Itacp omnibus his numis fecudum portionem
argenti, quod in eis inefffere idem eft precium.tot enim in unoquocp
genere ex argenti puri beflfe fignantur, quot ualent paulo plus aureis
Rhenanis odo 8č  dimidio. ueruntamen minoribus nummis & num*
muliš aliquid de argento adimitur, ut precium monetarrjs,qui ponut
plufeulum operae in eis cudendis,perfolui pofsit,Extant praeterea,etfii
paucfiuetuftiores argentei, quos maiores noftri, cum tributa confer*
rent,dominis numerauerunt. etenim annOxMCCCXc. Vilhelmus co*
gnomento Cocles princeps Mifenae&Balthafarprinceps Toringfe,
fuit uero Balthafar, Vilhelmi patrutis, ex beffe quiquatuor uncias &
femuncia argenti in fe continerent, fignarutodoginta, atep hi Vilhel*
mini funt diefli. qui uero poftea percufsi funt partitn ex altero Vilhefe
mo iam duce |Saxonum,partim ex Iudaico capite cognomen traxerut*

Quoniam

JOO de jondere et temperatvra

Quomam uero eorum uiginti aureo Rhenano permutatur, eo modo
bes argenti ininoris ueniunempe aureis Rhenanis odo, Vilhelminos
uero alteros, fratres Fridericus & Vilhelmus principes Mifente <k  eo
rum agnatus Balthafar princeps Toringiepercufferutanno mcccc ♦
eos qui ex Iudaico capite cognomen traxerunt, rjdem fratres Friderik
cils cC  Vilhelmus ia duces Saxonia? fadi fignarut anno mccc cxliiii,
tjdem fratres eodem tempore etiam percuiTeruntnurnrnos,quorum
tres ualebant uno Vilhelmino, atcp fexaginta aureo mio Rhenano Jn
eos aute imprefifus eftleo cum tribus trabibus^, quac funt infignia Lan
desbergia.eiufmodi numhii centum pendunt befTem, in quo ineftar^
genti fefcuncia. qua ratione bes argenti uenit odo aureis Rhenanis et
trededmidgenus nummis cum tertiaunius parte. quirefidui nummi
pardm numeranturmonetarrjs,eorum uero admodumpauci extant,
ijdem fratres eadem nota perCuiferunt numulos, quorum nouem ua*
lent Vilhelmino: centum & odo aureo Rhenano: feptem & triginta
pendunt femuncia,inquibus nummulis nune ufitatis etiam ueftigia
antiquaeprobae moneta?remanent:appellanturcpnurnrnuli antiqui*
qdem denicp principes percufferunt numulos his minores,quorum
duo ualent numulo antiquo,decem & odo Vilhelmino,atcp hi etiam
in ufucomuni funt* Sed qu£eratexmequifpiam quo modo principes
Mifenacmonetam tamprobam cudere potuerunt,cumemantamc*
tallicis argeti puri beflem feptem aureis noftratibus,& tredecim nuni
mis,quibus tributa perfoluimus. refpodeoibes Fribergius muko gra
uior eft Brphurdano fiue Mifeno,eum iam ab eo tempore, quo metal«
laFribergiprimum fodi cocperunt feptemaureis noftratibus emunt.
quocirca finealiquo detrimento nummos tam bonos percutere potne
runt, Sedredeo ad propofkmDecimotertio poftanno hoc efl mcccc.
l vii  * iterum mutata eft moneta SC  nummi argentd minoris forma?,
(ed eiufdem pred), cuius effent V ilhelmini, percufsi funt,qui etia his
temporibus reftant,8č in manibus habentur.fed ualent nummulis ma
iufculis, quos etiam duplos nominare foleo decem & odo,Quoniam
uero finitimi principes etiam tune uiliorem monetam cuderet, eamcp
Toringie 8č Mifense importarent,preciofiorem uero exportarent,Er/
phurdani ut fibi fuis<$ cauerent, fanciuerunt ut eiufmodi aroentei fin«*
guliualerent nummulis maiufculis quindecim, cum antea duodecim
tantum ualerent,Sed cum principibus,ut ea cautio hifce rebus adhibe
retur,non placeretanno mcccclxv. noui argentei, quos, cumltribu^
ta penderent,dominisdarent Mifenfpercufši funt, eorum auteunus
& uiginti aeftimantur aureo Rhenano: fed duo & uiginti tantum ar*
genti in fe continent, quantu uiginti Vilhelmini, hoc eftunciam una,
Poft hos argenteos nummi unciales, femunciales,didrachma,& re
liqui,dequibusfupradixi j funt percufsi, At anno .mdxxxvi  rurfus

aliquid

MONETARVM Ll&. tt 301

aliquid detradum eft deargento,etenim ex befTe, quiargert ti uncias
feptem Sc  drachmam unam, fcripulum unum, filiqua unam in fe con*
tinet fignati funt odo unciaies,fedecim femuciaIes,duo 8c  triginta di*
drachma. quaratione ex argenti puri befTe conficiuntur odo unciaies
numi: atcp remanent fex & quinquaginta quintae & fexagefime unius
uncialis nummi partes. femundales autem fededm,atcp reliquae funt
feptem &quadragintaquinta 2 &: fexagefimgunius femucialis partes,
didrachma uero quinq? 8č  triginta:atqj refiduae funt nouem SC  uigin*
tiquintae& fexagefim se unius didrachmi partes. At nummi quibus
tributa perfoluimus ex befTe argenti puri fignantur centum nonagin*
ta tres:atq? remanet undecim quartg & uicefimg unius eiufmodi num
mi partes.Nummi uero quorum quatuor ualent uno, quo tributa per
foluimus, dcc cx r, atqj reliqug funt quinqj fext£ unius partes.Numu
li aut maiufculi,quoru duodecim permutatur uno,quo tributa perfol*
uimus, iiccccxxxv.&refidua eft dimidia unius pars, Mifensemo*
n etx  bonitate proxima eft Boemica, quam ob rem cu duces Saxoniau
anno Mccccxurn, omnesalias externas monetasafuis regionibus
exduferunt, has folas non exterminarunt. attamen anno jmd xxxvi,
quia uilior Boemica moneta cum meliore Mifeng 8č  T oringia: im por
taretur, eam omnem praeter loachimicam regionibus prohibuerunt,
Nummi autem argentei Boemici,quos antiquos nominamus,ex beG
fe mifto fignantur, qui argenti uncias tres, drachmas tres, ferupulum
unum in fe continet.itaq? eorum quatuor & uiginti taxatur aureo uno
noftrate t dC paulo plus argenti habent, quam unus & uiginti, quibus
nune tributa perfoluimus. Sed multum bonitate cedunt totidem ViU
helminis,autex nota capitis Iudaici nominatis, itacpG  ex integro beG
fe argenti puri,cum legitima aeris portione permifti fignant tales num
mi antiqui, ualent odo aureis noftratibus 8č  re!iqui funt noue eiufmo
di nummi 8č  fere tres nummuli albi didi.quorum feptem asftimantur
uno antiquo.quanqua autem duo nummuli nigri, quos Gorlicenfes,
fed non foli cudunt, pro uno ualent albo, tamen minoris precij funt,
etenim bes in fe continet argenti unciam unam,drachmas duas,fcripu
laduo,filiquas duas, quaratione ex argenti puri befTe fignantur tot
nummuli nigri, quotualet aureis noftratibus tredecim cum dimidio;
8č  fuperfunt de id genus nummulis quatucr 8č  uiginti. At Slicones
abhincannos triginta percuflerunt nummos unciaies & femundales
acdidrachma.inquibus tantumargenti ineft,quantum in Mifenis
eiufdem ponderis.nunc Ferdinandus rex Boemih eofdem percutit fe
refimiles Mifenis, qui nune fignantur. Sequuntur nummiquos fe
rire folent duces Boioariorum 8č  aliquot liberae Sueuorum ciuitates.
quorum unciaies SC  Temunciaies, oC  tam hiqui ualent fex crucigeris
quam qui duodecimj coficiuntur ex befTein quo infunt argenti uncias

C feptem

3©Z de pondere et TEMPERATVRA

feptem,dracbma una,& drachmse quarta,quam numrnum ipfi uocat;
a?ris uero femuncia&drachmaeduaeac tres drachmaeunius quartae,fi
ue,ut ipfi loquuntur 3 tres numi.Ifta igitur ratione ex argenti puri brile
fignanturnunami, qui ualent aureos nouem & quartam uniusaurd
partem.hoc efl: crucigeros quindecim. Nummi uero qui ualent tribus
crucigeris ex befle conficiuntur,in quo tantum §ris ineft, quan tum ar
gentfi quomodo ex befle argenti puri fignatur tot iftius generis num*
mi,quot aeftimantur nouem aureis,& reliqui funt tales nummi num&*
ro feptem: id efl: crucigeri unus 8č  uiginti.quorum fex maioris operae
grada cuduntur, At ipfi crucigeri conftant ex befle,qui in fe continet
argenti uncias tres & dimidiam, a?ris autemuncias quatuor 8č dimi/
diam.qua ratione ex argenti puri befle conficiuntur tot crucigeri quot
ualent nouem aureis refidui funt unus 8č  triginta, atcp hic etia pro*
ptermaiorem operarioru laborem fedecim cuduntur, Suntpraete*
readuo nummulorum generaialteros duplos poflumus appellare,fim
plos alteros.horum duo ualent crucigero: illorum quatuor. utriufque
generis tot ex bede argenti puri fignantur, quot ualent decem aureis
8č  fex crucigeris, Eiufdem prerij nummos argenteos fignat rex Fer
dinandus in Pannonia fuperiori,fed ex befle Viennenfi, qui, ut fupra
dixi,maior efl: Noribcrgio, fiue igitur nummos percutiat unciales, fi*
ue iemunciales, fiue didrachma, fiue eos qui ualent pro duodecim aut
(ex crucigeris, ex tali befle argenti puri conficiuntur tot nummi, quot
aeftimantur aureis decem,& reliqui funt quatuor & quinquaginta cru
cigeri, At ex eodem argend puri befle V iennenfi tot nummi, qui ua*
lent tribus crucigeris,fignantur,quot ualent aureis dece et refidui funt
tales nummi numero trederimfld efl: crucigeri xxxix. tot uero cruci
geri,quot ualet undedm aureis, atcp refidui funt duodecim crucigeri,
tot autem nummuli dupli, quot ualet undecim aureis atcp reliqui funt
■feptem & uiginti crucigeri.tot deniq? fimpli,quot ualent undecim au*
reis,& remanent quatuor 8č  quadragin ta crucigeri. Sed argetei num
mi Agrippinenfes, dimidrj albi didfMoguntini albi, Treuiroru albi
rotati fignantur ex befle Agrippinenfi,qui, ut dixi,eiufdem ponderis
eft,cuius Erphurdanus, in quo infunt argend uncias tres atq? dimidia
8č  drachma una atq? fcripulum unum. quo modo ex Mifeno befle ar*
genti puri tot cuiufcjj generis nummi coficiuntur, quot permutantur
aureis odo,quindecim nummis,quibus Mifeni tributaperfoluunt,&
nummulis maiuiculis duobus & dimidio. At argentei nummi No*
ribergtj 3 principis Francorum,epifcopi Babergenfis, principis Palati*
ni,qui quincp ualent nummulis, item qui decem fignatur ex befle No
ribergio qui in fe corinet argend uncias tres et drachmas duas,ac obo
lum unum 8c  filiquam unam, qua ratione ex befle Mifeno tot confiri*
untur nummi,quot ualent aureis odo, nummis duodenarrjsquinde*

MONETARVM L IB* ir 303

dm,&uno pofterioris generis nummulo*TaIes autem nummi Noriš
bcrgt) SC  Frančiči quinquaginta et duo eorundem nummuli ualent au
reo Rhenano,quinq? et uiginti alterius generis,ac eorundem nummu
liduo,tantunde. Nummi autepifcopi Vircebergenfis,quosfoIidos
nominat, fignatur ex befte, in quo infunt uncise argeti tres ac dimidia
Sc  fcripulum unum,quo fanemodo tot id genus nummi conficiuntur
cx befle Mileno argenti puri,quot seftimantur odo aureis,et quatuor
nummis duodenarqs,acprioris generis nummulis, quos maiufculos
uel duplos foleo nominare,nouem Sc  dimidio. tales uero nummi Vir
cebergenfes odo Sc  uiginti ualent aureo Rhenano * Sed nummi uncia
les Sc  regis Danoru Sc  regis Suedoru Sc  liberaru Saxonise ciuitatu ean
dem temperatura habent quam argentei quos Liuius Drufus in tribu
natuplebis percufsit. iErei podremo Romanoru numitriumuirum
temporibus exsere Sc  ferro fuerunt temperati. nam Antonium unum
exhis seri mifcuifleferrum Plinius bonus autor fcribit.fed quotam fer
ri partem mifcuit asri, memorise non prodidit. Subrjciam hic ue
terum nummiim notas,afsisquidem, quod libralis fuerit haeceftdS,
uel i: dupondrj, quod bilibris, hacc b£, uel i±: feftertrj,quod duos
aftes&dimidiumualeret,ha:c fcfcS,uel HrS, uel D* primaeftapud
Valcrium Probum: altera in uetuftis libris Sc  infcriptionibus: tertia
inquibufda infcriptionibus inHiipaniarepertis * Qmnarq uerohoc
eft fignum y: denarijhoc, uel X*«. Aliorum autem nummum
Romanorum notas pofui in libro quarto,qui eft De ponderibus Ros
manis infcriptus*

^GEORGII AGRI

C O LA E LIBER TERTIVS

DE PREC.IO VETERVM MO

netarum*

Roximo libro monetarum pondus Sc  temperatur
ram,quoad fieri potuit,exp!icaui, nuncdicade preš
cio ueterum monetarum Ščderei nummariaefums
mis,quas fcriptores memoriaeprodiderut:quseres
perdifficiles habet explicatus Sc  eft ualde laboriola,
etenim quiunam aliquam ueterem monetam noua
uoluerit explicare,ei necefle eft primo utriufcp pons
dus expendere* deinde ft neutra pura fuerit utriufqj temperaturam ex .
plorare.tum, quod ad ueterem pertinet, fi extiterit confiderare utrum
uereuetus fitan adueteris exemplarfada.atc^ fi uere fuerit uetus,in te/

C z  gra

304 DE  PRECIO VETERVM

gra fitan mutilata uel attrita uel corrofa. fi nullac eius reliquiac fuerint,
perquirere quid de eiufdem pondere 8C  temperatura fcriptum fit.nam
haec omnia nifi quis diligenter aduerterit, imo uero etiam penitus per
fpeda planet^ čognita habuerit,nullius antiquae monctse preciu, nuP
lius rei nummarise fumma rede poterit explicare. quodrca de predo
monetarum, quas uetuftas obruit, 8c  quarum pondus & temperatur
ram fcriptores memorise non tradiderunt, nihilcerdpolfumus fcribe
re t  Sed ut de pondere ueterum monetarum coftet,eos qui omnium
aurearum fiue argentearu precium ad unam regulam quaerunt, 8c  una
rationeiudicant,multum opinio fallit* nam iftaregulaad ueritatem k*
drčo femper dirigere non poteft:, auod nec aureae omnes ex auro pu^
ro fuerunt fignatae:nec argentea? omnes ex argento puro:fed qugdam
exauro uel argento puro,multae ex mifto. Similiter,ut ueterum mone
tarum temperaturam habeamus cognitam,quod eam fcriptores expli
carint,fi pondus earumignorabimus : neullam quidem id genus pecu
ni 2 cfummam,cuius precrj fuerit,pofTumus exponere.Quin fi'una ali*
quamonetauetus mutilata uel attrita uel corrofa fuperfuerit de mul*
tis:quanquam eius temperaturam explorarepoffumus,tamen nifi ue*
terum fcriptapondus eius nobis notum fecerint,iterum nullius id ge#
nus nummorum fumma? precium poffumus aeftimare, Podremo qui
ueterum monetarum, quae non extant, pondera fimpliciter ex fuae ci#
uitatis ponderibus aeftimat, ignorans proportionem,quam ad uetera
pondera habeant,is, etiamfi ex fcriptoribus didiceritillarum tempera
turam,non minus a uero aberrat Jtacp cum hanc rem uiderem tam ma
gnam habere difficultatem,ut profpicerem 8c  confulerem ftudiofis an
tiquitatis Sc  hiftoria?,pondera ueterum monetaru,quae fcriptores me«
moriazmandarut, aut nos trudna examinauimus: fimiliter earundem
miftarumteniperaturasproximolibro explicaui.ponderaautem Ro*
mana 8C  Grseca libro quarto 8>C  qiu'nto operiš De menfuris 8c  ponde*
ribus infcripti:externalibro fecundo alterius operiš,quod de externis
menfuris 8č  ponderibus fcripfi, Quanta uero fuerint pondera uete*
raitein alio libro, qui eftinfcriptus dereftituedis ponderibus 8C  men#
furis, expofufi quos libros qui legerit,ea, quae hic tradam, facilius co*
gnofcet* Rurfus autem ordiar ab aureis monetis,&: puris quidem:
etiamfi externsc fint. itacp finguli ftateres Darici, quia fuerunt ex auro'
puro fignari ualent aureo Vngarico atcp aurei Vngarici momentis le/
xaginta duobus 8č  dimidio.nam cum Daricus pendat duas drachmas
Atticas, V ngaricus uero,ficut etiam Hifpanus atque Caefarianus nu*
per Augufta? Vindelicorum perculfus,unam drachmam Atticam &
pratereatria momenta, Vngaricus&lexaginta momenta pendunt
Daricum, quoniam uero in auro,ex quo formantur etiam optimi Vn
garici, ineft očtaua Sc  quadragefima argenti portio,auru Vngaricum

bonitate

MONETARVM LIB. III

$0$

bonitate fuperatur a Darico, fed eam auri particulam, qusc deficit Vn
garicum,quodammodo exaequant duoilla motnen ta & dimidmm.de
eft enim Vngarico adhucaliquid auri, nimiruodauaunius momenti
pars. uerum eam non explkamus, ut etiam agftimemus argentum SC
quod in uno V ngarico atcp in V ngarici mometis fexaginta duobus
Sc  dimidio ineft,& quod in Darico.etenim in auro puri{simeexcodo
remanet aliqua argenti particula, quanquam argentum hoc omne ali*
quanto pluris eft quam auri odaua mometi pars, Vt uero ftudiofi bo#
narum literat'um,in quacuncp Europce regione habitent,auri puri pre
ciumintelligcrepoisint,dicampra£tereaquantoauro Venero fignato
geftimetur Daricus,quanto Romano, quanto Francko, quanto Rhe#
nano, P rim o autem Daricus ualet ducatum unura Venetum Sc  mo#
menta fexaginta tria ac dimidium,una parte momenti odaua & fexa#
gefima minus :fiue momenta fexaginta tria & triginta tres momenti
odauas 8>C  fexagefimas partes: nam ducatus Venetus, ut etiam Turci
cus,eadem,quam aureus Vngaricus,habettemperatura. fedquiapett
dit momenta fexaginta quincp & duas momenti partes odauas & fe#
xagefimas, eo leuior eft momento, duabus partibus momenti oda#
uis & fexagefimis minus,Uerum unam non numeramus ut etiam taxe
mus argentum quod in fe continet momentum.etfi iiero argentari) 8>C
cseteri qui aureos nummos appendunt,tantum modo momenta, noti
mtnutas eorum particulas,numerat,tamen eas fi omiferimus rei nuni*
mariae fummas redie nopoterimus explieare. Atcp utlicuerit orat«
ribus & hiftoricis interdum nonaccuratealiquam pecuniaefummam
exponere,fed Grcecis dicere t^is«, Latinis fere, uelfermead,uel circi
ter, nobis, quipreda ueterum monetarum aeftimamus,nonlice bit,
quanquam id ipfum non Temper propter minutas particulas, quae ra#
tiocinio difficultatem afferunt, potuimus uitare, Deiode Daricus uat
let ducatum Romanu 8c  fexaginta quinq? momenta, duabus mometi
ti tricefimis fecundis minus,Romanus eiiri aureus ille& pondere atq*
bonitate eius fimilis Bononienfis,Lucenfis,Mediolanenfis ide,quod
Venetus,pondus fere habent, fed differut miftura, etenim in eis ineft
iecunda & triceffma argeti portio,atcp hic quoq? partes duas momen#
ti odauas & fexagefimas nonannumero,utputem argentum quod in
duobus & fere dimidio momentis ineft, Tum Daricus ualet duos co#
ronatos Francicos Sc  feptem auri eiufinodi Frančiči momenta, Sc  ter#
tiam momenti partem, nam duo coronati Francici,acuero etiam Bur#
gundici, pondere fuperant Daricum, quod pendant Daricum &C  prag
terea quatuor et uiginti momenti feptuagefimas partes.fed in auro,ex
quo fignantur,ineft decima fexta argenti portio,quag efficit momenta
fep tem &C  quatuordecim momenti decimas fextas partcs,uerum duas
tertias in numero non ponimus, ut agftimemus etiam precium argeti*

C 3 quod

3oč DE PRECIO VE T ER V M

quod tale aurum Francicum in fe continet* Poftremo Daricus ualet
duos aureos Rhenanos & momenta triginta tria 5 C  dimidiu.nam duo
aurei Rhenanipondus habent Darici, fexmometis minus * quoniani
uero Rhenano ineft quarta argenti portio, ea fimul & pondus fex mo
mentoru,quae defunt, aflequuntur momenta triginta tria & dimidiu;
fi ^ftimauerimus etia,ut Temper aeftimari debet,precium argeti, quod
aurum Rhenanum in fe cotinet, Vt autem hacc exprefsiora & illuftrio
ra fiant unam & alteram Daricorum fummam exponam* Tria mil*
Jia Daricorum,quibus Cyrus,utfcribitXenophon, donauituatem Si
lanum ualentaureorum Vngaricorum vDCCCXL.&mometaLx*Ve
netoruuero, vdccccxxviii.  momenta xnx.&quinquagintaduas
momenti o<ftauas&fexagefimas partes: at Romanoru yDccccxcv,.
momenta xl‘i x. 8c  uiginti &C  o<fto momenti odauas & fexagefimas
partes: Ted Francicorum vicccxlviii*  momenta fedecim& uiginti
quatuor momenti feptuagefimas partes: Rhenanorum autem vil*
d clxxv  ♦ Verum decem millium Daricorum, quos idem Cyrus de*
dit Clearcho, precium fuit Vngaricorum xixc c c c L  x i x* 8c  mo*
mentaxL vi, Venetorum xixdc  c lx ii.  & momenta x x x v* at*
que L vi, momenti očlauac & fexagefimae partes: Romanorum xixn*
c c caxxxv. 8C  momenta lvi.  atcp uiginti & duae momenti očlause
&fexagefima? partes: Francicorum xxiclx* & momenta unu atq^
triginta tres momenti fexagefimae partes, & una feptuagefimae tertiat
Rhenanorum xxvdlxxxiii*& tertiaaureiRhenanipars*Sed utrni
hineceflenonfit precium cuiufq? pecuniarum fumma? omnibus iftis
aureis aeftimare,proportionem,quam habent ad Vngaricum,planius
explicabo:&: id ipfum precium pofthac Vngaricis tantum teftimabo,
hacenim proportione cognita quifq?fummam cuiufcp pecunxe altjs
aureis poteritexponere* Aureus Vngaricus pendit momenta TexSč
fexaginta,& in eo ineft o&aua Sc quadragef?ma argenti portio* id eft:
momentum unum atq? tertia mometi pars. & očiaua tertiae particula:
fiue, quod idem eft,momentum unum,ac decem & ocfto mometi odla
uae dC  quadragefima? partes * fed Venetus pondere efficit momenta
quinq? & fexaginta,&: duas momenti o&auas 8c  fexagefimas partes,
fiue unam momenti quartam & tricefimam partem. eiufdem uero cu/
ius Vngaricus, eft temperatura?* Vngaricus lgitur ualet Venetum 8č.
tres ac triginta momenti quartas 8c  tricefimas partes. ex quo Tequitur
ut feptem & fexaginra aurei Vngarici ualeant o<fto & fexaginta Vene
tos ♦ Romanus autem aureus nec eiufdem ponderis eft cuius Vnga*
ricus,nectemperamenti,Ted idem pondus quod Venetus habet,ean*
dem temperaturam non habet* Nam fecundam & tricefimam argen*
ti portionem in fe continet * hoc eft momenta duo & unam momenti
fecundam & tricefimam partem,cum in Veneto fit očlaua dc  quadra*

ge (ima

MONETARVM L IB* 1 » 307

gefima argenti portio . ideftmomentum unum& feptemdecimmo*
menti očhu£c&:quadragefima: partes: uiginti igitur&nouemmo*
menti očfouis& quadragefi'mis, atqj duabus momenti ocftauis & fexa
gefimis tantummodo detra<ftis,utetiam aeftimetur argentum quod
in auro Romano ineft, praeter id quod Venetum in fe continet* itacp
aureum Romanam taxamus momentis auri Vngarici fexaginta qua*
tuor Sc  decem Sc  nouem momenti ocftauis & quadragefimis partibus,.
exquo rurfus illud confequitur,ut noueet fexagintaaurei Romaniua
kant feptem Sc  fexaginta aureos Vngaricos atcp decem SC  nouem mo
menta ac undecim momenti očtauas Sc  fexagefi'mas partes*

AtFrancicus pondereefFicittria SC  fexaginta momenta&duode*
cim momenti {eptuagefimas partes. argenti uero decimamfextam par
tem in fe continet. hoc eft circiter quatuor momenta. auri autem purf
momenta očlo Sc  quinquaginta,&: tres momenti quart£e, atcp argen*
timomentum unum& una momenti quarta efFiciunt auri Vngarici
fexaginta momenta.quod fi precium duorum momentorum argenti,.
Sc  trium momenti quartarum acftimauerimus,una momenti Vngark
ci quarta,ut etiam taxemus exiguam auri particulam,qusc caufa eft cur
dixicirciterquatuor argenti momenta,nonintegra quatuor,eftein
Francko: atcp eam Vngarici quartam Sc  dimidium auri momentum,
quod reliquum eft,coiunxerimus, Francicus ualet auri Vngarici fexa
ginta momenta Sc  tres momenti quartas.atq? hoc probato c5fequens
eft tres 8c  feptuaginta Francicos efFicere aureos V ngaricos feptem SC
fexaginta ac duo momenta Sc  tres momenti quartas, Sed aureus

Rhenanus pendit fexaginta momenta, Sc  in eo ineft argenti quartae
portio.ideft momentaquindecim,qua 2  fi aftHmabis,atcp etia precium
argenti,quod Vncraricum in fe continet, Rhenanus ualet mometaaii
ri Vngarici feptem &quadraginta, Sc  ferequartam momenti partenv
tres ergo Rhenani seftimantur duobus Vngaricis Sc  nouem Vngark
ci momentisjac tribus mometi quartis, Hazc quoc£ hačienus.rede<>
ad precium auri puri. quia eius duae drachma:,ut ex his, quae fupra di
xi,intelligipoteft, ualent aureum Vngaricum SC  momenta fexagintai
duo&d?midium, mina auri puri asftimaturaureis Vngaricisfepterr®
SC  nonaginta, atqj tribus Sc  triginta auri Vngarici fextis 8c  fexageft*
mis partibus, aurum uero purum pondere talenti Attici ualet Vngari
corum vdc ccxl. Sc  fexaginta V ngarici mometa. At uetus aureus
jftater Atticus, in quo erat quinquageftma argenti portio, taxat aureo
Vngarico Sc  mometis fexaginta,atqj quinqj mometi ocftauis Sc  qua**
dragefimis partib. itacp mina auri Attici,quae efficit ftateres quinqua*
ointa,aeftinaatxcv*aureis Vngaricis^ xxxv, V ngarici momentis J
acdece mometi ocftauis Sc quadragefimis partibus. Talentu uero auri
Attici, quod efficit jftateru Atticoru tria millia, ualet pro aureoru V n*

C 4 garico

/

5 oS DE PRECIO VETERVM

garkorum vdccxxxii*  ac quatuor & uiginti mometi odauis 8č qua
dragefimiš, Sed uilior aureus ftater Atticu s,qui in fe continebat qu in*
tam argenti portionem,gftimatur aureo Vngarico,atcp odo & trigin
taaurei Vngarici momentis,acduabus momenti tertrjs*ex quo fequi*
turutminaeiufmodi auri Attici ualeatnouem&feptuagintaaureos
Vngaricos atčp duo et quinquaginta aurei Vngarici mometa,ac duas
momenti tertias*talentum uero aureorum Vngaricorum hhdcčlvii*
8c  odo 8C  triginta momenta* V erum alius ftater Graecus & externus,
in quo ite eft quinquagefima argeti portio, fed pendit duas drachmas
Atticas,duos obolos,duas filiquas,taxat duobus aureis Vngaricis SC
duobus & uiginti auri Vngarici mometis ,atqj odaua mometi parte*
Quonia uero auri puri dug uncig Romanj odaug partes, quas Graeci
drachmas uocant, ualent,quod iteru dico,aureu Vngaricu dC  momen
ta fexaginta duo & dimidiu, libra Romana auri puri ualet aureos V n*
garicos tres & nonaginta,& triginta momenta ♦ Sed libra auri ftgnati,
in quo ineft odaua et quadragefima argenti portio,taxatur aureis Vn
garicis uno &nonaginta,acduobus &quadragintamomentis * Itaq?
R omanus aureus nummus,  qui pendit duos denarios & in fe cotinet
©dauam & quadragefimam argenti portionem, gftimatur duobus au
reis Vngaricis & duodecim mometis* fed qui pendit duas drachmas,
uerum eandem,quam iam didus, auri Sc  argeti habet temperaturam,
ualet aureum Vngaricum & fexagintamomenta* qui uero non habet
eandem miftura, led ex auro fignatur, in quo ineft quarta & uicefima
argenti portio,permutatur aureo Vngarico 8C  mometis quinquagin*
ta feptem & dimidio, ac odaua momenti parte. Libra igitur tališ auri
ftgnati ualet aureos Vngaricos noue&odoginta,atcp fexaginta mo*
menta. At aureus Romanus qui pendit quatuor fcripula & alufti*
niano folidus appellatur,ft in eo ineft odaua & quadragefima argenti
portio,ualet Vngaricum Sc  decem Sc  odo momenta:!! quarta & uice
fima, aureum V ngaricum & fedecim momenta, & uiginti odauas &C
quadragefimas momenti particulas* Verum tetraftateri Cyrenen*
. ftum temperaturam ignoramus * fi uero licebit exiftimare cOmunem
fuifte,tantus aureus ccftimatur fepte aureis Vngaricis,duobus &qua
draginta momentis,uiginti momenti odauis & quadragelimis parti*
bus* Similiter fi aureus Hebraeorum fidus,u.t argenteus fuit,ut uide
tur fuifle, quatuor drachmarum Atticarum, 8>C  eiufdem, cuius caeteri
aurei,temperatur^,ualet aureos Vngaricos tres,& momenta quatuor
& quinquaginta atcp decem momenti odauas & quadragefimas par/
tes * armillas igitur aureae pondo decem ficlorum, quibus feruus Ifaaci
donauitRebecca, ualent aureos Vngaricos odo & triginta,momen*
ta quatuordecim,quatuor momenti odauas etquadragefimas partes*
Inaurisueroaurea,cuipondus fuitdimidij fidi aureum Vngaricum

unum

MONETARVM L IB* III

unum 8c dimidium, 8č momentafeptem &uiginti, atquequincp mo
menti odauas & quadragefimas partes.at auri talentu, ex quo,ut fcnV
ptum eft in libro egreftus ex iEgypto, fadum eft candelabrum cum
fcyphis,fpli£erulis,lucernis &alrjs,quiaIofephus maius intelligit^fti
maturaureorum Vngaricorum xxirDccccxxvin* & duobus mo*
mentis ♦ Cyzicenus uero ftater,qui ualuit in Bofphoro odo Sc  uigin
ti drachmas Atticas, taxaturduobus aureis Vngarids8čquatuor<Sč
uiginti mometis,& duabus momenti tertrjs,ac decem & odo atq? de*
cimse odaute tertia unius ter tiar momenti partibus quintis & quadra*
gefimis, ac duabus & dimidia unius quintas&: quadragefimsetertijst
fiue,ut planius 8c  apertius dica, duobus aureis V ngaricis, duodecim
noftris duodenarrjs & undecim nummulis duplis*ergo triamillia Cy*
zicenorum apudXenophontemlib, vi *DeCyri afcenfu adBabylo*
nem aftimanturaureorum Vngaricorum vricxxvir*atcpmomentis
decem 8c  odo, uno nummo unciali,uno femunciali,nouem duodena*
ri)s,quatuorduplis,uno fimplo. De aureis nummis fatis,nuncad ar
genteos uenio*atq? rurfus ordirer a puris,& quide Aryandicis,fi He/
rodotus eorum pondus explicaftet.quod,quianobis ignotum eft, de
argenti puri precio dicam.id enim qui intelliget,etiam Aryandici pre*
dum intelliget. Attica drachma,utdixi,pondus habet trium & fexa
gintamomentoru,Erphurdanauero,fiue Mifena, feptem dC  iexaginta
inomentorum, 8c  quinquaginta momenti quartarum 8c  fexagefima*
rum partium*hax igitur grauior eft illa quatuor mometis, & quinqua
gin ta mometi quartis et fexagefimis partibusitacp argentum purum,
cui pondus eft Attioe mina?, fiue fignatum fuerit ut Aryandicum, fiV
uenon fuerit ftgnatum,pendit drachmas Erphurdanas duas &nona*
ointa,8č momenta quatuor & fexaginta, ac octo momenti quartas 8C
iexageftmas partes. id eft * beflem unum Erphurdanum 8c  drachmas
odo & uiointfac momenta quatuor & fexaginta, atcp odo momenti
quartas &?fexagefimas partes * Cui uero argento puro pondus eft

talenti Attici pendit befles Erphurdanos duos & feptuaginta, drach*
mas quinquaginta,momenta odo & quadraginta,quatuor & quadra
ginta mometi quartas & fexagefi'mas partes* Atq? argentum quidetn
purum, cui pondus eft Attica? mina? uel talenti, fi preciu eius aeftima*
tur argento ite puro, tantu ualet: ii uero argento noftro fignato,ualet
duodecim unciales, unum femuncialem, odo duodenarios, odo du?
plos,unum fimplum: feu odo Vngaricos, unum femuncialem, odo
duodenarios,odo duplos unum fimplum*Talentum autem Atticum
argenti puri taxatur uncialibus feptingentis feptuaginta duobus, fe*
munciali uno,duodenarios fex,duplis decem,fimplo uno* At in mina
Attica argenti fignati ineft quinquagefima plubi portio, hoc cft,drach
mx  dua?; argenti uero, drachma? odo & nonaginta*quod argentum

pendit

pendi'tuna& nonaginta drachmas Erphurdanas 5 quincp Sc  quinqua
ginta momenta«, odo &qumquagin ta momenti quartas & fexagefi*
mas partes. id ipfum argenti pondus in fe continet bes Erphurdanus
tmus & dimidius acundecimabefsis pars & paulo plus quam una url
decimse dečima.id eft.Erphurdanse drachmas centum & una, fcripula
duo,filiqua una,grana tria. ex quo fequitur, ut Attica drachma argen*
ti fignati ualeat argenti noftri, ex quo fignantur nummi unciales &C  fes
munriales& didrachmaj drachmam Erphurdanam unam, 8č  gra/
iium urnim,ac paulo plus quam qtiartam grani partem. Grana autem
dequibusnuncloquimurduo et feptuagintapenduntdrachma una,
atcj? granum unum fere ualet pro uno numulo noftro fimplo:&: quans
ta grani pars,pro quarta fere fimpli parte. odo igitur drachma Attice
ualent nummum noftrum uncialem 8c  quinq? nummulos duplos: te^
trachmum Atticum, lemuncialem ac duos numulos duplos SC  unum
fimplumididrachmu Atticum,noftrum didrachmum, atq^ unum dus
plum & dimidiam fimpli partem, Cum autem in nummis uiginti uno
& dimidio a tributo appellatis feretantum argeri infit quantu in rmm*
mo  unciali, uel duobus femuncialibus,uel quatuor didrachmis, num#
mus uncialis,aut duo iemunciales, aut quatuor didrachma rede scfti^s
mantur nummis uiginti uno dimidio,non quatuor Sc  uiginti ex tri
butOrtominatis.necnummusa tributo appellatus ualet tantummodo
duodecim nummulis duplis,fed prasterea fimplo uno,8^ una fimpli fe
te  fexta,itaq? duodecim duplos poft hacfemperduodenarium uocabi
mus,ut eumanumo ex tributo nominato, diftinguere pofsimus. nec
uero etiam ducenti odoginta odo dupli ualent,utuulgus acftimat,un
dakmtfed ducenti feptuagintaquintp.nam aes,fietiam eftimaueris id
quodin uncialiineft,nondum ualet duplurm&ass tantulum,quantu*
lumineftinhis numulisnemo admodum curat.adhos igitur ducen/
tos feptuaginta quinqj duplos ,fi addideriseosquinqj, quospraster
Uncialem ualent odo drachmas Atticas,rede drachmam Atticam tefti
mabis duobus duodenarrjs,&undecim nummulis duplis: fine,quod
idem eft, quincp Sc  triginta nummulis duplis. quod fi etiam acs, quod
irteft in ducentis feptuaginta quincp nummulis, asftimaflem,ut no po
teft aeftimarfiuno duplo, tamen drachma Attica quartam tantum fim
pli partem plus,quam nucdico,ualeret. Tetrobolum autem Atticum
taxamus uno duodenario, undecim duplis,duabus fimpli tertrjs: di*
rrtidiam drachmam uel triobolum, uno duodenario, quincp numulis
duplis, uno fimplordiobolu, undecim duplis, uno fimplo,una fimpli
tertiatobolum, quincp duplis,uno fimplo, quatuor fimpli quintis: di*
midium obolum,duobus duplis, uno & dimidio fimplo,duabus Cim*
pli quintis:chalcum, quem aereolum interpretantur nonnulli,uno fim
plo,8čpaulo plus quam quinq? fimpli fextis; minutu, feu, ut eft apud

Sene

MONETARVM L IB> III ' 5U

Senecam,mfnutia, farijo?  Grabci uocant, fere una fimpli quarta,qGod
genus uilifsimos nummulos Egrani quondam fignarunt. Duodena*
rioautem, quoditerum dico,non fignifico numrau argenteum illum
a tributo appellatum,quiualet duoderim duplos, &pr2eterea fim*
plumunum,acunam fimpliferefextam:fed, ficuti noftrorummos eft
loquendi, duodecim tantum duplos * Quod fi quis ad quinque 8c tria
ginta duplos, quot acftimaui drachmam Atticam, adij ceret unum.om
nia quidem ad explicandum eflent magis cxpedita. tune enim drach*
ma Atdca ualeret tres duodenarios:tetrobolum, duos: dimidiadrach
mafeutriobolum,unum& dimidium:diobolum,unum. obolus,fex

duplos:dimidiusobolus,tres:chalcus,firnplum:minutum,feptimam

fimpli partem.Sed hanc explicatione,quod minus uera fit, rerjcimus.
Attica: igitur drachmsc odo ualent tres & uiginti duodenarios 8č  qua
tuor duplos: uel nummum uncialem 8č  quinq? duplos * etenim duos
et uiginti duodenarios et undecim duplos putamus pro unciali,quod
qui non aduerterinratiocinium noftrum non intelliget ♦ certe quidem
in tot nummulis duplis tantum argentum ineft, quantum in unciali,
uel duobus femuncialibus,uel quatuordidrachmisnoftris,Atcp Atti
corum quidem nummoru 8č nummuloru hocfere precium eft. Quia
uero odo drachmae Atticg ualent nummu noftrum unciale,& quincp
duplos, mina Attica argenti fignati taxatur uncialibus duodecim, fe/
muncialiuno,duodenarios quincp,duplis duobus, fimplo uno, talent
tumautem Atticum argenti fignati seftimatur uncialibus dcclxiir
fetnuncialiuno duodenarijs tribus, duplo uno,fimplo uno, Verum,
ne magnitudo libri nimiu crefcat, precium Atticorum nummum, ut
etiam reliquorum,alijs argenteis numis uel Germanise uel ca?terarum
regionunon explicabo,fed aureis Vngaricis,itaq; primo dicaquanto
aroento noftro fignato gftimetur aureus Vngaricus,quato Venetusj
quato Romanus,quato Francicus, quato Rhenanus.quibus cognitis
hi,quibus noftri argentei nunami ignoti funt,aequeac noftri homines
precium cuiuftp fummae nummariae poterint intelligere * Numus no*
fter argenteus uncialis et femuncialis ualent aureum Vngaricum,atq?
fi'c unaauri pars ualet undecim argenti partes, & paulo plus quam ter*
tiam undecimas partenueum autem Vngaricus pendat lex fexagin*
ta momenta,nummuli dupli fex 8č una dupli cjuarta taxantur uno mo
mento* quocircanummus uncialis & decem duodenarij 8č undecim
dupli 8č fere unus fimplus ualent aureum Venetum; uncialis uero &
decem duodenarij atep feptem dupli,& duše fimpli tertiae Romanumj
fed uncialis ac odo duodenarij 8c  odo dupli, atep unus fimplus, Fran
dcLim:at uncialis quatuor duplis minus,Rhenanum, Attica igitur mi
na,quiaxftimatur numis uncialibus duodecim,femunciali uno, duo*
denarijs quincp, duplis duobus, fimplo uno, ualet aureos Vngaricos

$IZ  DE PRECIO VE TE RVM

odo, imum femuncialem, quin<p duodenarios, duos duplos, utium
fimplum: Venetos item odo, unum femuncialem, nouem duodena*
rios, duos duplos, unum fimplum: Romanos etiam odo, uncialem
unum,fex duplos,duas fimpli tertiastFrancicos nouem, duodenarios
feptem, fimplum unum: Rhenanos duodecim, femuncialem unum,
duodenarios nouem, duplos quatuor, fimplum unum. At argcnti fi*
gnati talentum Atticum,quia teftimatur uncialibus DCCLxm,femun*
dali uno,duodenarijs tribus, duplouno,fimplounoualetaureos Vn
garicos dix,  duodenarijs tribus, duplo uno, fimplo uno: Venetos
Dxvi*unu iemuncialem, nouem duodenarias,unu fimplu:Romanos
dxxi.  uncialem unum,duodenarios nouem, duplum unum,duas fim
pli tertiasjFracicos duh. undecim duodenarios,duplos quatuor,fim*
plum unum: Rhenanos dc clvi.  femuncialem unum, duodenarium
unum,fimplum unum. Verum drachma ALginsea aeftimata fuit de/
cem oboliš Atticis, ualet igiturquincp duodenarios Sc  undecim du*
plositriobolu iEgineu, duos duodenarios,quincp duplos,unum fim
plumtobolus Aiginams,nouem duplos,unum fimplum,duas fimpli
tertias. itaq? ftater Corinthius, quia aeftimatus fuit decem libris, qua*
rum quaecp ualebat obolum iEginseum, taxatur odo duodenarios,
duobus duplis, duabus fimpliterrijs* Sed minaei£ginaxeprecium
funt duodecim unciales,unus femuncialis,quinqjduodenari),duo du
plfunus fimplus:talenti uero iEginaei unciales mcc:lxxii,  femuncia*
lis unus,duodenarq quincp,dupli duo,fimplus unus. At mina Euboi
ca,ut Attica, taxatur uncialibus duodecim,femunciali uno, duodena*
rqs quincp,duplis duobus,fimplo uno. De taletiEuboici precio alias
dicam. Rhodium autem talentuualet unciales dlxxu.  femuncialem
unum,duodenarios quincp, duplos duos, fimplum unum. lam ar*
gentum purum,quod pendit libram Romana, pondere efficit argenti
puri drachmas Erphurdanas nouem et odoginta,atcp momenta quin
decim,ac triginta momenti quartas & fexagefimas partes.hoc efl: bel*
fem Erphurdanum 8C  drachmas quincp 8c  uiginti, ac momenta quin*
decim,atcp triginta momenti quartas et fexagefimas partes.Eadem ue
ro libra Romana argenti puri ualet noftri argenti fignati unciales duo
decim, duodenarios odo, duplos quatuor, fedecim fimpli quintas SC
uicefimas: fiue Vngaricos odo, duodenarios odo, duplos quatuor,
fedecim fimpli quintas dC  uicefimas. At argenti fignati drachma Atti
ca & odaua uncise Romanae pars,qute fiint eiufdem ponderis,precio
nonnihil differunt. nam in tantulo Attico argento fignato ineft quin*
quagefima plubi portio, in Romano odaua dc  quadragefima, &T dute
odauae&:quadragefimaeportionis particulce odaute & quadragefi*
mae. itacp A ttica drachma in fe continet nouem dc  quadraginta argen
tiportiones,odaua Romang uncite pars odo 8c  quadraginta,atcp fex

dc

MONETARVM tlB, HI 313

Sc  quadraginta ocftauas & quadragefimas partes.Sed quia ocftaua un*
da? Romana? pars habet argenti i r c c c l.  odauas Sc  quadragefimas
partkulas,fequiturut mclxxv, drachma? Atticacefticianttotoda*
uas Rornanae unciae partes,& pra?terea unam tantum. qua? res in ma*
gnis rei nummaria? fummis seftimari poteft, in tantulo argento seftk
mari non poteftjgitur odauam uhciae Romana? partem acque ut dra/
chmam Attica taxamus duobus duodenartjs & undedm duplis. qua*>
redenarius,qui pendebat drachmam Atticamunam Sc  dimidiam,ua*
lebat duodenarios quatuor, duplos quatuor, fimplum unumi quina*
rius eius,duodenarios duos,duplos duos,dimidiam fimpli partemife
ftertius,duodenarium unum,duplum unum,quartam fimpli partem:
libella, quincp duplos &dimidiam fimpli partem: fembella, duos du*
plos,unum fimplum, quarta fimpli partem:terundus , unum duplum
ac duas S>C dimidiam fimpli quartas* Verum denarius Iegitimus,qui
pendit drachmam Atticam 8c  feptimam eius partem,ualet tres duode
narios SC  quatuor duplos:quinarius eius,unum duodenarium et odo
duplos:feftertius,deceduplos;libella,quatuor:fembelia, duos: teran/
dus,unum* Itacp tališ argenti fignati libra Romana kftimatur dra#
chmis Erphurdanis fepte 8č  nonaginta,ac quinqj 8č  uiginti drachma:
quartis 8C  tricefimis partibus, atq?quinq? unius quartae 8>C  tricefimse
odauis. hoc eft Erphurdano beffe uno 8c  dimidio,ac drachma una at*
quequinque 8c uiginti  drachma? quartis 8c  tricefimis partibus, atquC
quincp unius quartse& tricefimaeodauis, ualet igiturunciaks duode
cim Sc  duodenarios quincp: feu aureos Vngaricosodo& duodena*
rios quincp. Quonia uero Romani pecunia? fummas pkruntphis
legitimis feftertfjs exponunt, dkam quantum ualeantdecem feftertrj,
quantum decem feftertium, quantu decies feftertium. decem quidem
ieftertij aeftimantur ododuodenarijs Sc  quatuor duplis:centum uero
uncialibus tribus 8c  dimidio, duodenarijs tribus, duplo uno,fimplo
uno,fiueaureis Vngaricis duobus, uno femunciali, tribus duodena>
rijs,uno duplo,urto fimplo: Venetis duobus,uno femunciali,quatuor
duodenartjs,uno duplo,uno fimplo: Romanis duobus,uno femucia*
li,quatuor duodenarijs,nouem duplis,uno fimplo, duabus fimpli ter*
trjs: Francicis duobus, uno femunciali, odo duodenarrjs, feptem du*
plis, uno fimplo: Rhenanis tribus Sc  dimidio, quatuor duodenarrjs,
tribus duplis,uno fimplo.atmille feftertrj ualet uiicrales xxXvuduo*
denarios vin* duplos im* feu aureos Vngaricos xxiiif, duodenarios
vin, duplos mi* Venetos xxiiii*  fernundalem unum, duodenarios
vin * duplos x* fimplum unum,Romanos xxnii,undalemunum,
duodenarios v.duplos ix*Francicos Xxvr* duodenarios xu duplum
unum:Rhenartos xxxvi, fernundalem unum, duodenarios viir.du
plos x* fimplum unum* Sed decem feftertium, hoc eft decem millia

D feftet

' 314 DE PREdO VETER.VM

feftertidm taxantur unrialibus cccLxnr* uno femunda!i,tribusduo**
denarrjs, uno duplo,uno fimplo: aureis Vngaricis ccxLH,uno femu'
ciali,tribusduodenarrjs,unoduplo, uno fimplo: Venetis ccxlvi.8£
duplo uno: Romanis ccxLviii*unoiemundaIi,fexduodenarijs, um*
decim duplis,uno fimplo, duabus fimpli tertrjs:Fracicis ccLXiir. uno
fonuciali,quatuor duodenarij s,fex duplis: Rhenanis cc clx viii* uno
(emunciali,ododuodenari)s,duobus duplis,uno fimplo* Decies
uero fefterdiim, hoc eft: decies centena millia feftertium ualent uncia*
lium xxxvicccLxnr* femuncialeunum, duod enario s tres, duplum
unum,fimplum unum:aureorum Vngaricorum xxiinccxLii.unura
femuncialem,tres duodenarios,unum duplum, unum fimplum: Ve*
netorum xxiiiidc. unum femu ncialei n,fex duodenarios, nouem du*
plos,unum fimplu: Romanoru xxiiiidccclvi i.femuncialem unum,
duodenarios quinq; duplos duos, fimplu unum, duas fimpli tertias>
Frandcorum xxvicccL.unumfemuncialem,tresduodenarios duos
duplos,unum fimplum:Rhenanorum xxxvjdocclxxv* fetnunda*
lem unum,duodenarios fex,duplos undecim:fimplu unum* At de*
narius,qui penditdrachmam Atticam, fieandem quam legitimus,ha
bet temperaturam,idem quod drachma Attica ualet: nimirum duode
nanos duos &C  duplos undecim:quinarius eius,unum duodenarium,
quincp duplos,unum fimplu:leftertius,od:o duplos, unum fimplum,
dimidiam fimpli partem:libella,tres duplos & unum fimplum:fembel
ia,unum duplum,unum fimplum,dimidiam fimpli partemtteruncius,
unum fimplum 8c  tres fimpli quartas.Sin eiufdem ponderis denarius
ex argento,in quo ineft quarta & uicefima aeris portio fuerit fignatus,
cftimaturduobus duodenarios & odo duplis,acfere fimplo uno,quo
modo quinarius eius ualet unum duodenariu, quatuor duplos, dimi*
dium fimplum: feftertius,odo duplos & quartam fimpli partemdibel
la,tres duplos & dimidium fimplum:fembella, duplum unum & fim*
plum unum ac quartam fimpli partem: teruncius, unum fimplum ac
quincp fimpli očlauas. Venio nune ad externos nummos argenteos*
figlus Perficus, quia asftimatus fuit drachma Attica &obolo uno ac
dimidio, taxatur tribus duodenarrjs,fepte duplis, uno fimplo, tribus;
&dimidia fimpli quintis*Sidus uero Hebraicus, quem faeraditersefi
dum fanduarq & argenteum nominant, quoniam lofephus eumsefti
mat quatuor drachmis Atticis, ualet undecim duodenarios,et odo du?
plos, fiue unum femuncialem & duos duplos ac unum fimplum * fed,
uulgaris fidus,fi fuit, ut magifter Salomo Hebraeus fentit, alterius di*
midiu, ualet quincp duodenarios 8C  decem duplos: fiuc didrachmum
noftrum, duplum unum, dimidiam fimpli partem. obolus autem He*
braicus,qui uocatur gera,taxatur feptem duplis. at mina Hebraica ua*
let triginta unciales,unum femuncialem,unum duodenarium, unum
v . fimplum

/

MONETARVM L IB* III

ftmplumtfiue aureos Vngaricos uiginti, femundalem unum, duode*
narium unum>fimplum unum.Talentum uero Hebraicum teftimatur
uncialium iiiLinr. uno femunciali,uno duodenario,uno fimplotfeu au
reorum Viigaricorum nxxxvi. femunciali uno,duodenario uno,
fimplo uno* Quanquam autem ex his, qutedixi, dodus radocinator
quod fit precium noftrorum argenteorum nummumcognofcere, &
in eorum locum aureos uel eorum momenta fupponere.poteft, tamen
ut alf] etia id ipfum intelbgere 8č facerepofsint, eam ratfonem planius
explfcabo,uerbi caufa* centum feftertios aio ualere aureos Vngaricos
duos,femundalem unum,duodenarios tres,duplum unum,fimplum
unum.Vngari & Poloniatq? etiam Germani,qui noftrosMifenos ar
genteosnonnorunt, in eorum locum odo dC  uiginti aurei Vngarid
momenta fubftituant: atqj dicant centu fefterti) ualent aureos Vnga*
ricos duos ac odo S>C  uiginti aurei Vngarici momenta.Etenim femun
cialem noftru teftimo duplis centum trigintafeptem Sc  dimidioiduo*
denarios uero tres,duplis fex & triginta,ad quos fi adiecerint duplum
unum & fimplum unum fient centum feptuagintaquincp dupli * fed
quandoquidem dupli fex Sc  una dupli quarta taxantur,ut dixi,uno au
rei Vngaricimomento, tot dupli efticiunt odo Sc  uiginti momenta.
Cum uero proportionem quam aurei Veneti,Romani, Francici,Rhe
nani,acali] habeantad aureos Vngaricos,explanauerim,omnes perci
perepofluntquod precium fit noftrorum nummum argenteorum:8č
in eorum locum reponere uel momenta aureorum uel luos nummos
argenteos: modo &C  noftrorum & fuorum pondus SC  temperaturam
fiabeant cognita.de noftris dilucide dixi, de fuis quifq?,qui examinan
dl rationem ignorat,diligenter exquirata monetalibus. Deprecio mo
netarum 8C  rei nummarite generatim dixi,nunc fingulatim de quibufi«
dam dicamtut de reditibus,de diuiti]s regum 8c  priuatoru hominum,
de cenfibus,de ftipendijs,de doniš,& quibufdam impenfis, de precio
feruorum & aliarum rerum,de ufuris. Annuos frudus,quos alq re*
ditus,alij prouentus nominant,qugdam refp. uberrimos ceperunt ex
uedigalibus &portori)s & tributis * Athenienfium quidem focq, ut
pericles apud Thucydidem libro fecundo ait, quotannis tributu con#
tulerunt talenta fexcenta. fed Pericles prouentus alios curn dicat ipfis
fuifle,tamen non explicat quanti fuerint. V erum qui 1 hucydidis xta
ti fuccefsit Xenophon libro vn.de Cyri afcenfu ad Babylonem fcribit
no minus milletalentis annuos eorum reditus fuifle. At Demetrium
Phalereum,quem pofthaec Athenienfes reip. prtefecerunt fingulis an
nis milleducentorum talentumdominu fuifTeDurides hiftorrjs man
dauit,utin xn.libro Athenad habemus.Suidas uero fcriptum reliquit
cos ex muldis,metallis,uedigalibus,portorfj s,bonis publicatis maio
res frudus cepiftetduo nimirum milila talentum. Sed h te res ut anno

D z Sc

de precio vetervm

&uno Sc  altero tantum utilitatis frudum Athenienfibus prebuerinfj
quotannis eundem non uidentur praebuifife, Itacp fi annuos eonim rc
ditus mille ducentis talentis acftimandos putemus,ea lpfa efficiut no«*
ftrorum nummum uncialium dccccxviccclxiii,  unum femuncia/
lem, tres duodenarios, unum duplum, unum fimplum: fiueaureorum
Vngaricorum dcxdccccix,  duodenarios tres,duplum unum, fim*
plum unum. Venim Roma non modo Athenas, fed longe omnes
alias ciuitates multumcp fuperauit.nam Plutarchus tradit Pompeiurrt
magnum cum amplifsime ex plurimis bellis 3 quae gefsit Sc  confecit,tri
umpharetjiteris recitatis declarafle remp,antea ex uedigalibus cepifr
fe quinqj milila myriadum, drachmarum fcilicet, quod Romani dicut
bis millies centena millia h-s. ex his uero uedigalibus,quaeipfeacqu*
fiuiflet,eandem capere myriadum odo millia quingentas:fiue,utRo*
mani loquuntur,ter milliesquadririgenties centena millia h-s, qui
duo numeri hancpecuniae fummam conficiunti quinquies millies qua
dringenties centena millia h-s, quse ualent nummum uncialium cen«*
ties nonagies fexies centena triginta fex millia trecetos fexaginta tres,
lemuncialemunum, duodenarios tres,duplumunum.fimpluunumt
autaureorum Vngaricorumcenties tricies centena nonaginta millia
nongentos nouem, duodenarios tres, duplum unum,fimplu unum,
Vefpafianus autem, uteftappd SuetoniumTranquillum, profefi*
fus eftquadringenties millies opus efleutrelp.ftarepofiet^uod cum
ipfeimperare ccepifletfumma efletaerarij fifcifcpinopia, ea fumma ua*
let uncialium quaterdedes millies quingenties quadragies quinquies
centena quadraginta quinqj millia quadringentos quinquaginta qua
tuor,femuncialem unum, duodenarium unum, fimplum unum: feu
Vngaricorum nonies millies fexcenties nonagies fexies centena no«*
naginta fex millia nongentos lexaginta nouem 3 uncialem unurmduo*
denarium unum,fimplum unum, Nationes autem, quse erant in re
gno Sc  ditione regis Perfarum Darij filq Hiftafpis,quotannis hoc tw
butum contulifle Herodotus fcribit in Thalia:Euboicorum talentum
quatuordecim millia, quingenta, fexaginta, cuius argenti predum fi
Euboicum talentum fuit minarum quinquaginta fex, Sc  duarum mi*
nx  tertiarum/unt uncialiu centtes quinquies centena millia odingeni
ti quadraginta odo,duodenarij decem, dupli leptem, duae fimpli ter«*
tix : aureorum uero Vngaricorum feptuagefies centena millia, quin*
genti, fexagintaquinq?,{emuncialis unus,ducdenarrj decem,dupli fe
ptem,duae fimpli tertiae. Sed Alexandrum magnum ex annuis uedi
galibus cepifie c c c, millia talentum tradidit Trogus Pompeius libro
xni, quia uero accipimus Attica, aeftimamus ea uncialium bis millies
ducenties nonagies centenis nonaginta millibus nongentis nouem,
duodenarijs duobus, duplo uno; fiue aureoru Vngaricorum millies

quingen

ttONETARVM L IB» HI . 317

quingenties uideš fepties centenis uiginti feptem millibus, ducentis
feptuaginta duobus,unciali uno,duodenarrjs duobus,duplo uho*

Atderediribus i£gypti Straboin libroxvn. in hanc fententiam
fcribit: Ciceronem cum orationem quandam haberetin concionedi*
xiffe iEgyptum fingulis annis Ptolemgo Aulete,patri Cleopatrg,etli
pefsime & maxime diffolute regnaretpependiffetalentorum uiginti
millia & quingenta.quac efficiunt uncialium centies nonagies centena
nonagintamillia nongetos nouem, duodenarios duoS,duplu unum:
feuaureorum Vngaricorum centies uicies fepties centena uigintifei
ptem millia ducentos feptuagintaduos, uncialem unu, duodenarios
duos,duplum unum. Verum idem Strabo ait quemcp seftimare poffe
maiores ALgypti reditus effe,et quod Romani maiori cura res protiin
ciseadminiftrarent,^: quod mercatus Indici & Troglodytici multuni
ellentadaudi, lam & reges Sc priuati homines diuiujs affluentes
multi fuerunt, etenim Sardanapalus rex AfTyrioru,(i Ctefias, qui hoc
fcriptum reliquit, fidem comenticrjs fabulis non adiunxit, in rogumj
mox facibus inflammandum, quem extruxit in regia,cengefsit talent
tum auri mille myriades,argenti uero myriadu decem millia. ut autem'
non seftimentur centum & quinquaginta aurea cubilia Sc  totidem au>'
rese  menke,quas idem comemorat,aurum quidem fi Ctefias intellexit
Attica taleta,ut Graeci fcriptores pleruncp, cum aliud nominatim noil
proferut,intelligere folent, ualet quingenties feptuagies termillies du
centies centena feptuagintaquincp millia feptingentos quinquaginta
feptem,& odo atq? trigintamomenta, Argentuni autem ualet aureo
rum Vngaricoru quingenties nonies millies centies tricies fexies cen^
tena triginta fex millia trecentos fexaginta tres, femundalem unum,
duodenarios tres,duplum unum,limplum unurn.Quomam uero Vit
garicus,ut dixi, seftimatur unciali Sc  femunciali, nihil neceffe habebo
pofthac tantas pecuniaefummas noftris etiam argenteis nummis ferri
per exponere.certe noftrorum hominum quifq? non omnino ratioci*
ni) rudis id facere poteft: & ali) quibus noftri argentei nummi ignott
funt,facilius cuiufcp fummae precium, fi id aeftimauero aureis Vngari
cis,intelligent. Cyrus autem,ut autor eft Ptinius, cum Abaticos,

maxime uero Crcefum, praclijs deuiciffet, auri praster fadum,pondo
xxxim * millia collegit, quae ualent aureoru Vngaricorum mmmciiu
dcccl. momenta tria &C  quinquaginta,fepte & uiginti momenti oda:
uas S>C  quadragefimas, Argenti uero(collegit fcilicet idem)quingenta
millia taletum 8C  prseterea craterem Semiramidis,qui quindecim talen
ta pendebat.quia uero taleta iE.gyptiaintelligedafunt,quoru quodq?„
ut Varrofcriptum reliquit,pendit odoginta pondo: tot talenta hanc
fummamaureorum VngaricorumconficiuntiXDccLxxirn, &prav
tereafemuncialem unum, duodenarios feptem, duplos tres, firnplum

D 3  unum

5 l9 DE PRECld VE TE RV M

unum. Sed Alexandru magnum,cum Darium ultimum Perlarum
regem pradijs fregiffet, regios thefeuros, qui efficerent centum odo/
ginta millia talen tuni,inueniffe Strabo traditlib.xv* qu£ pecunig fum
ma ualet aureorum Vngaricorunongenties decies fexies centenatri#
ginta fex milila treccmos fexaginta tres et pene duas V ngarid tertias.
nam jfemuncialem unum,duodenanos decem,duplos quincp*

Ipfi uero AIexandro magno,uenenis necato, in thefauris fuifle cen#
tum millia talentum Trogus Pompeius utexIuftinointelligimus me
morite prodidit*eaarilimamus quingenties nouies centenis noucm
millibus nongentis,femuciali uno,duodenarrjs odo,duplis quatuor.

At Dauid rex Hebrgoru,ut in libro.i,annalium cap*xxn*fcriptum
eft,Salomoni filio,ut templum extrueret Hierofolymitanum, reliquit
auri centum millia talentum,argenti mille millia*tot autem auri talenta
Hebraica taxamus aureorum V ngaricorum bis &C  uicies millies non#
genties uicies odies centenis tribus millibus triginta&: momentis ui#
ginti.tot uero argenti talenta aureorum Vngaricorum uicies millies
trecenties fexagies 8c  ter centenis fexaginta tribus millibus fexcentis
triginta tribus,femunciali uno,duodenario uno,fimplo uno*

Auri,fcribitPlinius lib* xxxiii * cap* ur. in terario populi Romani
fuere Sex * Iulio L. Aurelio CoiT* leptem annis ante bellum Punicum
tertium, pondo Dccxxvn* argenti xcii* millia: & extranumeratum
c c c  l  xxvu  millia* Aurum quidem ualet aureorum Vngaricorum
lxvidcxix, momenta duo 8čquadraginta: argentum uero numera#
ratumaureoru Vngaricorum dccxlixccclxxxi* uncialem unum,
duodenarios quincp, duplos duos, fimplum ununr.fed argentum ex#
tra numeratum, aureorum Vngaricoru tricies centenis fexaginta duo
bus millibus fexcentis nonaginta, unciali uno, duodenarrjs odo,du#
plis quatuor. Deinde fcribit Plinius* Itein Sex. Iulio,L,Marcio Cofs:
boe eft belli locialis initio dc c cxl vi, auri pondo*cuius precium tefti#
matur aureorum Vngaricorum LxxvirDXxmi* 8>C  momentis uigin*
ti quatuor* Pergit Plinius*C. Caefar primo introitu urbis in ciuili bel#
loluoexaerarioprotulitlaterum aureorumxxvi. m*  &innumerato
pondo c c c* necfuitalrjs temporibus relp. locupletior* Tot autem au
ri fignati & non fignati pondo efficiunt aureorum Vngaricorum
MMCCCCx*xxxvi.a momenta quatuor&uiginti* Sequiturdeniqj.
In tulit 8>C  Almilius Paulus P erfeo rege Macedonico deuido praedam
pondo trium millium* a quo tempore populus Ro* tributum pende#
re defiit * T ot auri pondo ualent aureorum V ngaricorum mmjlxxiiii
dcccc* &momentafex* AtauriToloflani,quodCepioabftuh't,
pondo centu decem millia fuifle Trogus Pompeius utex luftino per/
cipitur memoriae tradidit: argenti uero pondo quinquies decies cente
na millia* aurum putamus pro aureorum Vngaricorum centies cente

nis

T

MONČTARVM tIB. H!

nis odogintamillibus i  argentum uero pro aurcorum Vngaricorum
centies bis SC  uideš cetenis decem Sc  odo millibus centu uno SC  odo/
ginta,femuciali uno,duodenarrjs quinq?,duplis duobus,fimplo uno*
Sed de predo diuitiarum regum 8c  rerump, fatis muka dixi,nunc ue*
nio ad priuatorum hominu diuitias* Pythius Atys filius uir Lydus,ut
eft apud Herodotum in Polyhymnia,cum confeciffet rationes compe
rit fibi numerato effe argeti duo millia talentum,auri quaaragefies cen
tena millia ftaterum Daricor um fep tem millibus minus. argentu ua*
letaureorum Vngaricorum mxviiiclxxxt.  femuncialem unu,duo:s
denarios quincp,dupIos duos,fimplu unum: aurum uero, Vngarico*
rum feptuagies fepties centena feptuaginta quatuor millia ducentos
quinquaginta t  Sed C, Afinio Gallo,C* Martio Ceniorino Cofs,(fcri
bit Pliniuslib*xxxm.cap*x,) ad vr, CafFebr,CCaecilius Claudius
Ifidorus teftamento fuo edixit,quamuis multa ciuili bello perdtdiffet,
tam en relinquere feruorum quatuor millia centu xvi ♦ iuga boum tria
milliafexcenta,reliqui pecoris ccLVir* millia, in numerato h-s.dc,m,
funerari fe iufsit xi ♦ m . alterius fummas precium funt aureorum Vn=
garicorum centies quadragies quinquies centena quadragintaquincp
millia quadringenti quinquaginta quatuor, femuncialis unus,duode*
narrj feptem,dupli tres,fi'mplus unus:alterius, Vngaricorum cclxvi
dclx vi, SC  unus uncialis* CraiTus autem cum,priufquam aduerfus
Parthos exercitum duceret, ad calculos reuocaflet bonorum fuorum
facultates, comperit eas talentum feptem millibus seftirnari poffe: etfi
iam Herculi decimam partem confecraifet, atc^ epulum priuatim po*
pulo Ro,& fingulis ciuibus annonam trium menfium dedifiet, autor
Plutarchus * quam pecuniae fummam taxamus aureorum Vngarico;»
rum tricies quinquies centenis fexagfnta tribus millibus fexcentis tri*
ginta fex,femunciali uno,duodenario uno, fimplo uno* At Plinius
ibidem fcribit eum in agris h-s bis millies poftedifle.id eft aureorum
Vnoaricoru quadragies odies centena quadraginta odo millia qua*
dringentos odoginta quatuor,uncialem unum,duodenarios fex, du*
plos tres* Sed Pallantem Claudij Cajfaris libertum h-s ter millies
poflefforem fuiffe Cornelius Tacitus annalium monumentis manda
uit:& Senecse, quod totidem millia feftertiurn intra quadriennium ex
Nerois amicicia fibi parauiftet, Suillius eius inimicus exprobrat apud
eundemTacitum lib, xnr,quaeefficiunt aureorum Vngaricorum bis
& feptuagies centena feptuagintaduo millia feptingentos uiginti fe?
ptem,ducdenarios nouem,duplos quatuor,fimplum unum♦ Lentus
lus uero augur(ipfa Senecae uerba pono,quse funt in libro n,de benefi
C qs) diuitiarum maximum exemplum, antequam libertini illum pau*
perem facerent, quater millies feftertiurn fuum uidit* quaefumma ua*
letaureoru Vngaricoru nonagies fexies centena nonaginta fexmiP

D 4  lia

3ZO DE FRECIO VETERVM

lia nongetos fexaginta nouem,uncialem unum, duodenarium unum,
fimplum unum* Dixi etiam de priuatorum hominum diuittjs,nunc
dicam de cenfibus * Solon quidem annuo frutfhi, quem Athenienfes
ex agris caperent,fua?ciuitatis ordines partitus eft.etenim eis qui tan*
tos agros pofsiderent, ut quotannis ferrent tot frumenta & liquores„
uinum fcilicet Sc  oleum,quot quingenti medimni uel metretg compre
henderent,primum ordinem afsignauit: eis, qui tantos ut fingulis an*
nis tot quot trecenti medimni uel m e tretje caperet,fecundum: eis, qui
tantos,ut annuo tempore ferrent tot frumenta aut Iiquores, quot du*
centi medimni uel metretae capaces effent, tertiuteis, qui nullos agros
pofsideret^uartu. primiexquingetis medimnis
funt nominati: alteri exalendis equis,equites; tertrj ex iungendis, iu*
gales:quarti,mercenarij.eos,qui ex quingentis medimnis nomen du=s
xerunt,quotannis talentuminremp. fumptum feciffe Polluxtraditt
equites,dimidium talentum:iugales, decem minas: mercenarios, nuk
lum ♦ quibus folis magiftratum non mandarunt. Solonem fecutus uk
detur Seruius T ullus rex.eum primo Romee inftituiife cenfum, & ck
ues pro bonoru facultatein clailes defcripfiffe Liuius optimus autor
fcribit. prirna autem clafsis centum milliu eeris, aut maiorem cenfum
habuit: fecunda, quinq> Sc  feptuagintamillium:tertia, quinquaginta:
quarta,quinq? & uiginti: quinta, undecim * Quoniam uero decem id
genus afles librales ualuerut denariu, cui pondus erat drachmae unius
& dimidiae,centum millia aeris ualuerunt decem millia denarioru.quo
rum precium funtunciales MDcccax.duodenari) duo,duplusunus;
feu V ngaricorum mc clxxii, uncialis unus,duodenarij duo,fimplus,
unus.quincp uero & feptuaginta millia ecris gfbmati funt denariorum
feptem millibus quingentis,qui ualent unciales m  c c ccxxxi, femun*
cialem unum,duodenarios feptem,duplos tres,fimplum unumtaureo
rum Vngaricorum DccccLiin.femuncialemunum,duodenariosfe:s
ptem,duplos tres, fimplum unum. At quinquagintamillia aeris taxaj*
runtquincp millibus denarioru.quorum preciu funt unciales dcccc
Lini*femuncialis unus,duodenarius unus,fimplus unus.fed aurei Vil
garici Dcxxxvi.femuncialis unus, duodenarius unus,fimplus unus,
Verum quinqj & uiginti millia eris ualuerunt denariorum duo millia
quingentos,qui seftimatur uncialibus c c c clxxvii. didrachmo uno,
duplis fex,dimidiafimpliparte:aureis uero Vngaricis cccxvm.dk
drachmo uno,duplis fex, quartafimpliparte. Vndecim autem millia
acris ualuerunt mille denarios Sc  centum,qui taxantur uncialibus c cx
aurei s Vngaricis cxL.Sedpopulus Romanus poftea diftributus fuit
in plebe,in equites,in fenatores.plebs pedeftres fuppeditabatcopias:
equites exercitus equitatu lnftruebant; eoidem ducebant fenatores,
preeerant dafsibus,domi etiam remp. adminiftrabant, equituinfi'gne

era;

MONETARVM L IB* HI -

crat annulus aureus,fenatorum lunati calcei & latus clauus, cJifFerebac
inter (e cenfu ♦ quadringenta enim millia feftertium erant cenfus equi<?
tis,fenatoris ocftingenta.utricplicebatfederein xim*ordinibus proxi
misorcheftrac* quadringenta autem millia feftertium fuifte.cenfum
equeftre ex fcriptoru uerbis poteft intelligi Plini) quide h§c,qug funt
lib , xxxur,cap.n* id aperte indicat. Hac de caufa conftitutu ne cui ius
(induendi fcilicetannulos)id eftet,nifi cuiingenuo ipfi' patri auobp pa
terno h-s cccc + cenfus fuiflet,&legelulia theatraliin xim, ordinibus
fedendu ac Tranquilli in Iulio.promiftfumq? ius annulorum cum mik
libus cccc.diftulit. Item Horatrj in primaepiftola*

Si quadringentis fex, feptem millia defunt
Eftanimus ribi,funt moreš,eftlinguafides«^,

Plebs eris*

Id eft in xnri.ordinibus,ut Acron exponit,non fedebis Jdem Ogni
ficat Iuuenalis Satyra u

quinq* tabernae

Quadringenta parant,quid confett purpura maiusC Tot autem
milliafeftertium ualentuncialium xniiDXLv*duodenarios decem,du
plos quinc^:aureorum uero V ngaricoru ixDcxcvi.uncialem unum,
duodenarios decem,duplos quinqj. Sed primum odingenta millia fe
ftertium fuiffe fenatoris cenfum,deinde dimidia parte audum ab Au*
gufto duodecies feftertium his uerbis declaratTranquilIus, Senatoru
cenfum ampliauit, ac pro odingentorum millium fumma duodecies
h-s taxauit fup pleuit čg non habentibusdtacp cenfus fenatoris preciu
funt uncialium xxixxc,femuncialis unus duodenarij nouem, dupli
quatuor, fimplus unus♦ aureorum uero Vngaricorum xixcccxcnr f
uncialis unus,duodenarij nouem, dupl i quatuor,fimplus unus.at cen
Ius fenatoris audus ualet uncialiuxLiiiDCXXXVi < duod enarios odo,
duplos quatuor:aureorumautem Vngaricorum xxixxc, uncialem
unum,duodenarios odo, duplos quatuor* lam reges & refp. ut na?
tiones,qu2ein eorum ditione erant,tuerentur,atc^ etiaalijs regna adi?
merent,bella gefterunt.fed ftipendiu non idem militibus numeratum
eft ab omnibus regibus ciuitatibufcj?: nec idem ab uno eodemfj? rege
uel ciuitate diuerfis temporibus: no pediti idem quod equiti perfolu?
tum:no pediti idem datum quod centurioni,'no equiti idem decretum
quod magiftro equitum:non miles clafsis eodem affedus,quo prade/;
dus, Graeci uocant.etenim Cyrus minor cum Graeci qui in

eius exercitu militabat, ab eo peterent ut ipfis ftipendium decerneret*
fefquialterum,ut fcribit Xenophon, fe promilit perfoluturum j nimi?
rum quoCjj menfe pro Darico Daricum unum Sc  dimidiu * AtTima^
fion Dardanenfis ijfdem Graecis fingulis, fia Ponto foluerent, men*
ftruum ftipendium Cyzicenum unum,ut idem Xenophon autor eft,

3** DE PREČIO VE TER V Al

fe daturum recepit: Seuthes ltem fi auxilrjs eum fuis adiuuaret ad hoc
ut in paternum regnum Odryforum reftitui pofletLegati uero Lace*
daemoniorum,fi Tyfaphernem comunem hofrem ulcifcerentur, Da s
ricumDacedsemonrjS etiam,cum Olynthiis bellum facerent, cum fo*
crjs conuenit,ciuitatibus,qu3e uellent,licere argentum dare pro militi*
bus:& triobolum quidem A gin cum pro fingulis peditibus,quod ua
let quincp obolos Atcicos*Sed Athenienfium milites,qui Potida?<c in
prsefidijs erant collocati,binas meruifle drachmas:altera fuo, alteram
famulinomineThucydides fcriptu reliquit. itacp ex his inteliigimus
Daricum unum in fingulos pedites Grascos, cum bella gererent in At
fia,quocp menfe diftributum fuifle: atq? ita fingulis diebus meruifle te
trobolum Atticum. quančpCyrus cum bellum Artaxerxi fratri infer*
tet }  ut eius obfequerentur uoluntati fingulis menfibus pediti Grse*
čo humerauit Daricum unum & dimidiu, id eft quocp die dracbmam
Atticam*Quando autem ijdem Grgci bellum fecerunt in Ponto & in
Thracia pedes meruit Cyzicenum,quia uero is ualebat Atticas drach
mas očlo &uiginti,meruit fingulis diebus obolos Atticos quincp Sc
dimidium,minuta quatuor,& quintam minuti partem ♦ atfamen cum
Athenienfes Potidaeam armis & praefidfis tenebat, unoquocp die mi
litis merces erat Integra drachma Attica. Atcpea etiam peditis,qui Cy
rum fequebatur,merces fuit At Romanos quocp die in fingulos pedi
tes dedifle denos afles declaratCornelius Tacitus lib.uatinaliu«nam
apud eum cum Percenius gregarius miles poft obitum Augufti Pan*
nonicas legiones querimonia, quahabetdemilitulaboribus &erum*
nis,exacuitad feditionem concitanda ficloquitur, enimuero militiam
ipfam graue,infruduofam,denis in diem afsibus animaet corpus ;efti
mark Quapropter deinde feditiofiifti milites & turbuletiper Clemeti
te ceturione a Drufo inter c^tera petunt,ut denarius diurnu ftipendiu
foret. na is iam ab illo tempore, quo Annibal Romanos bello diutur*
no exitio{bfcp prefsit, xvi. afsibus permutatus fuit. itacp id quod Pii*
nius feribit lib,xxxnu cap.m. In militari tamen ftipendio femper de*
narius pro decem afsibus datus,his temporibus, ut arbitror, fačlu eft
quibus afles coeperunt fieri unciales 8č xvi. ualere denarium. an uero
hic ftipendrj perfoluendi mos a confulibus an a Iulio Cariarc/immuta*
tus fuerit nefeimus. certeex Taciti loco, cuius iam fecimus mentione,
(atis apparet Augufti temporibus pedites no meruifle denarium, fed
decem afies,qui tune erant femunciales. Anno autem ab urbe condita
cčcxLix.P.Cornelio Coflb.rr»& C. Cornelio Coflo.iiuCofs.poftčp
exercitus Romani diripuerunt Anxur captum,decreuit fenatus,quod
traditLiuius, ut ftipendium miles de publico acciperet: cum anteid
tempus de fuo quifcp funčhis eo munere eflet. Prastorianos autem mi
lites fingulos fingulis diebus meruifle binos denarios ex his Percenfi

uerbis

' MOSETARVM tlB. m

uerbis,quite item funt apud T acitum poteft intelligi. An pf setorias co
hortes,qu3C binos denarios acceperint, quae poft fexdecim annos pe*
natibus fuis reddantur, plus periculorum fufčipere C non obtrečlari d
fe urbanas excubias, flbi tamen apud horridas gentes e contubernijs
Tioftem alpid.Similiterlegati Lacedgmoniorum,quod memorisepro
didit Xenophon lib, vir* de Cyri afcenfu ad Babylonem,promiferunt
fedaturos dud manipuli,quem Graoci M\ccybi>  uocat, duplex ftiperi
dium.duciexercitus,quem sfet'THyb(/ 1  quadruplex. Atcpitafeha*
bet ftipendium peditum..Equites autem Romani, ut Liuius Iib.vn.ab
Vrbe conditatradit,aliquando meruerunt triplex ftipendium: Gredi
■quadruplexmaLaced^monios & focios decreuiiTe ut cui ciuitati pla*
ceret, eapro equitequadruplu,ideftduodedm obolos iEgina?os da*
ret,Xenophon autor eftliRnrerumGrazcariim.Sed Gyrusm3iorde
auro fignato, quod Afsyrij regis uidi & optimatum qucftores allatu*
ti  erant,iufsit numerari equiti duplum,pediti fimplum,ut idem Xeno
phon traditlib. mudeeius difciplina. At ftngulis militibus člafsis,cui
prazfuit Lyiander Lacedaemonius, Cyrum iuniorem, quoq? die trio*
bolum Darij patris iuffu dediiTe idem Xenophon in primo reru Graa
carum libro fcriptum reliquit, ueruntamen a Lyfandro rogatus ad id
obolum addidit. fed drachmam Atticam , quam, ut cuiq? militi daretf
Cyrus, ab eo petij t Lyiander, no dedit.fed eam Athenienfes etfam id
genus militibus asqueacillis,qui Potideasin praefidrjs erant collocati,'
dediiTe Thucydides autor eft.Nunc ueterum ftipendia inter fe & cum
ftipendrjs huius temporis conferamus * menftruum peditis Grsed fti*
pendium maximum fuit Daricus unus & dimidius:medium,Cyzice*
iius:minimum,Daricus;fiue,quod idem eft,diurnum maximu drach/
jma:medium,oboli Attici quincp & dimidius, minuta quatuor,et quin
ta minuti parst minimu,tetrobolum * At peditis Romani ftipendium
diurnum fuerunt afles decem. pro quibus quamdiu denarius fuit da*
tus,quod ei primum pondus eflet drachmc Atticae unius & dimidie,;
deinde drachmse unius Sc  feptimae eius partis, diurnum peditis Ro*)
mani ftipendium longe fuperauitid quoduel Perfae uel Grseci dede*)
runt.ied ut tune prseftititalrjs omnibus,itapoftea cum afles fa&ifunt
iemunciales, 8c  xvi, ualerent denarium, nec amplius pro decem afsi*
bus datus eft denarius, non multum tetrobolumprecio excellebat. j
N oftrishis temporibusin Germaniaquatuor&očtogintanum*.'
mi duodenarij Mileni,aut ccxL*crucigeri funt peditis ftipendiuibom
bardarij autem, quem alij felopetariu nominant c v. nunami duodena
rij aut ccc, crucigeridtali pleruncp Germanis maius ftipendiuperfob-
uunt.fimiliter Galli.quiinterdum fingulis dant feptenos Francicos uc
Budceus fcribit:nec miru cum in longinquts regionibus militent.quin
in Germaniaquoq 3 nobiles& hi quorum uirtus mili tise ftut cognita

, duo

5x4 de precio vetervm

duo uel tria uel quatuor merent ftipendia: figniferi uero, decemtpree*
fečliuexillorum,uiginti. Cum autem lxxxiiii, nummi Mifeni duo*
denarijualeant drachmas Atticas xxvm* & obolos quatuor acfere
quinqjchaIcos,perfpicuumeftGrgcos peditesquibus fingulis menil
bus numeratus eft Daricus unus & dimidius: fiue fingulis diebus dra
chma Attica.maius qua'm in Germania pedites meruifife ftipendium*.
nam eis drachmam Sc  obolum & chalcum plus dederunt quam noftri
dare folent« At quibus fingulis menfibus fuit numeratus Cyzicenus,
&quibus diurnum ftipendiu fuittriobolum Mginxu,  ačuero etiam
quibus menftruum ftipendium fuit Daricus, fiue diurnu tetrobolum
Atticum,hi omnes minus quam milites in Germania meruerunt ftiu
pendiu. etenim noftris drachma una,obolus unus, chalcus unus plus
daturquam primis:drachmae tres,oboli tres, fere minuta quinq? plus
quam fecundistdrachm? o&o,oboli quatuor,chalci quinq? plus q? ter
tqs* At hodie inter ftipendium quod numeratur equiti leuis arma

tura: & id quod datur equiti grauis armatura: difcrimen eft, etenim hi
triplex merent ftipendium,illorum uero quidam duplex. quales equi*
les funt VngaricL bombardarrj autem acqueac grauis armatura: equi
tes triplex merent. Sed militi clafsis idem ftipendium quod pediti per
foluitur, Dicam hocinloco deftipendijsquocp8^mercedequam nu
merarut 8C  reges 8>C  ciuitates SC  priuati homines medicis,aduocatorib,
rhetoribus,ali]fq?,Medicis ccl« h-s annuamercedefuiffe apudprin
cipes: Stertinio aute D +  3C  totidem fratri tradit Plinius lib. xix* cap*
i. Prior fumma,adquam pofteriorduplamhabetproportionem,effi
cit Vngaricorum vilx. femuncialem unum,duodenarios nouem,du
plos quatuor, fimplum unum. Hodie celeberrimis medicis uel impe*
ratoris uel Romani pontificis uel regum mille aurei Vngarici funt an*
nuum ftipendium: medicis printipum ducenti auttrecenti. Idem
Q.Stertinius,utetiamPliniušautof eft, h-s fexcenaannuafibiqua:*
ftu urbis fuiflc numerati s do mibus oftendebat, quot milila feftertium
eiFidunt Vngaricorum xiniDXLv.{emundalem unum,duodenarios
quatuor,duplos duos. Qui hodie Venetijs uel Roma: maximos qu^
ftus faciunt medendo egris, raro ex ea re pecunia maiorem quam duo
millia Vngaricorum annuo fpacio redigunt, Nobilium autem medi*
corumqui in Italiapublicedocent annua mercesfunt fexcenti aurei:
iurifconfultorum, ocfiingenti.attamen Matthaeo Curtio medico Pa/
taurj očhngenti aurei numerati funt: Decio iurifcofulto Pifis mille du
centi:Carolo Ruillio item iurifconfulto Bononia: mille ducenti unus*
Sed redeo ad ueteres medicos. Manilium Cornutum ex prsctorijs le *
gatum Aquitanica: prouincia: h-s c c elocafte inimpetigine curan*
dum fefe Asgyptrjs medicis autoreft Plinius lib. xxvr. cap.r. Idem
Plinius feribitlib* xxix*capj* Erafiftratum Antiocho rege ianato c*

talentis

MONETARVM ttB, HI

iatentis donatu efle a rege Ptolemaso filio eius. Aduoeatis etiam*
ut asquum erat, honos habebatur. licebat uero eis edido Claudrj ufcp
ad dena h-s accipere.quas egrefsi repetundaru tenebantur,quod Cor*
nelius Tacitus annalium lib.xr. memorias prodidit. idem feredeclarat
hacc Vlpiatii uerba,quas funt m Iib.xir. digeftinoui coftitutione xm.
nam etiam ipfe loquitur de honorario aduocatorum.Si uero poft cau*
(am ada cauta eft honoraria lumma, peti poterit ulčp ad probabilem
quantitatem,etfi nomine palmart) cautum fit, fic tame ut coputetur.id
quoddatum eft cum eo quoddebetur, ne utruncj? compofitulicitam
quantitatem excedat.ličitaautem quantitas intelligiturpro fingulis
caufis ufque ad centum aureos. Quoniam uero Claudi) tempori*
bus Romani legitimis denarrjs 8C  feftertijs uteban tur,dena tedenium
millia ualent Vngaricos ducentos quadraginta duos femunciale unur,
duodenarios tres,duplum unum, fimplum unum.Centum uero aurei
f ftimantur aureis Vngaricis centum Sc  nonaginta,atc£ fexaginta mo
mentis. nam Alexandri Seueri temporibus,qui Vlpianum, ut fcribit
Aelius Lampridius,pro tutore habuit,aureus erat duarum drachma*
rum. Sed Vefpafianus Auguftus primus e Fifco,ut tradit Suetonius .
Tranquillus, Latinis Grseciscprhetoribus annua centena conftituit.
ea uero ualent aureoru Vngaricoru nccccxxnn. duodenarios odo
duplos quatuor.Pompeius uero magnus Rhodi audiuitfophiftas, A
thenis philofophos, & fingulos donauit talento.autor Plutatchus.
Quin Rofcius ille nobilis comcedus apud maiores ait Plinius lib, yu*
cap.xxxix. h-s quingentaannuameritafTeproditur.quaetaxamus
aureorum Vngaricoru xncxxr. duodenarrjs feptem, duplis tribus,
fimplo uno.SedMacrobius fcribit: mercedem diurnam de puhlico
Uiille denarios fine gregalibusfolus accepit,quas quocp anno efFiciunt
aureorum Vngaricorum xxxv ccxcvi.uncialemunum,duodena/
rios decem,duplos quincp.Iam reges d>C  refp. dC  priuati homines diuia
trjs abundantes alijs etiam modis liberalitate funt ufi. aliqui uero, fed
maxime priuati,Iargitione officium omne peruerterunt.exempla,quo
rum fummas fum explicaturus, plura ponam ex Suetonio TraquiIlo.
Odauius Caefar Auguftus in cellam Capitolinilouis xvi. milliapon
do auri,gemmasčp ac margaritas quingenties h-s una donatione con
tulit, tot autem millia pondo auri,fi hicpurum accipimus,ualet aureos
rum Vngaricorum mccccxc v c clxxii . moment a xlviii. Altefius
uero fummas preciumfunt Vngaricorum mccxh cxxr. duodenarrj
(eptem,dupli tres, fimplus unus. Vt autem Odauius liberalis fuit

& pius uoluit effe,ita Iulius largitor & prodigus.qui Scruilias M. Bm
ti matri fexagies h-s margaritam mercatus eft. quam fumma taxamus
aureorum Vngaricorum cxLVCCCCLini.femuncialiuno,duodena*
rijs fepteiHjduplis tribus,fimplo uno. Sed C.Caefar Caligulaprofit

B  dit

t —

$16  DE PREČI O VETERVM

ditpeeunias. nam totum Tiberi] Caelaris uideš 8c  fepties millies non
toto uertenteanno abfumplit. quam fummam aeftimamus aureorum
Vngaricorum fexcenties quinquagies et quater centenis quinquagin
taquatuormillibus quingentis quadraginta quinq?, femunciali uno,
duodenarrjs quatuor,duplis duobus. EtNero Claudius Caefar fum
ptum profufum fecit in Tirydatem Armenie regem.etenim očbingen
ta nummum millia diurna erogauit,abeunticp fuper h-s millies contu
iit,quaefumma,utdiumumiumptum non explicem, efficit aureorum
Vngaricorum mmccccxxiiii cclii. femundalem unu, duodenarios
tres,duplum unum,ftmplu unum. Idem tamen Nero cladem Lugdu*
neiem,utCorneliusTacitus lib, xvi.fcribit,quadragefies h-s folatus
eft t hoceft,aureoru Vngaricoru xcvidcccclxix, undali uno,duo
denario uno fimplo uno. At Lucullu in cccna, quam Ciceroni & Pom
peio dedit, impendifle quinquagintamillia drachmaru,fiue potius de
narioru Plutarchus tradit.quot denarij ualent aureoru Vngaricorum
miD  c c c xl  vi ir, femuncialem unu,duodenarios quincfj,duplos duos,
limplum unu, Cleopatra uero una ccena centies h-s abfumpfitmi
mirum alteru unionem,ut eft apud Pli nium l ib, ix, cap, xxxv, cuius
preciumfunt aureorum Vngaricoru ccxurccccxxnii, duodenarif
o<fto,dupli quatuor, Atqjetiamcenties h-s ccenafleC.Csefarera Ca
ligulam Senecafcriptureliquitinlibro De confolationead Albinam
matrem fuam, Sed Clodq Jtfopi tragici hiftrionis patinam fexcentis
h-s taxatam fuiile  Plinius prodiditlib,x,cap,Li. qua* ualet aureorum
Vngaricoru xiiiidxl  v. (emuncialem unu,duodenarios quatuor,du*
plos duos.In illam aut patinam eum pofuilfe aues cantu aliquo,aut hu
mano fermone uocales, millibus fenis fingulas coemptas, idem autor
eft.tot uero numi ualent aureos VngaricoscxLV. femuncialem unu,
duodenarios quatuor,duplos duos* Sed Apicium h-s millies in cu*
linam cogefsiife item Seneca in lib. De coniolatione ad matrem Albi*
nam memoriae man dauit, cuius fum  m sc precium funt ut iupra dixi au
reorum Vngaricoru mmccccxxiiiiccxlii, iemuncialisunus,duode
narrj tres,duplus unus,fimplus unus, Alexandrum autem magnum
ftngulis diebus in ccenam, ad quam uocauit fexagenos, aut ftimmum
leptuagenos couiuas,expendifte centenas minas Ephippus Olynthk
lis tradiditjUt eft apud Athenamlib.nri.Haeuero efficiunt aureos Vn
garicos dcccxlviii, femuncialem unu, duodenarios quincp, duplos
duos,(implu unum. Verum apud regem Periarum,ut Ctelias & D*
non in hiftorrjs Perficis tradiderunt,quindecim millia hominum cce*
naruntin ea uero ccena quadringenta talenta cofumpfit ut idem Athe
naeus autor eft.qu£c ualent aureoru Vngaricorum cciiidcxxxvi. fe*
muncialem unum,duodenariu unum, fimplum unum. lam quanta
fuerint rerum preda iped:abimus,ac primo hominum, Plinius fcribit

lib.

MONETARVM L IB, III 51 j

lib*vii.cap.xxxix. Precium hominis in feruitiogenitimaximum a d
hanc diem (quod equidem compererim) fuit gramaticse artis Daphni
dis Cn*Pifaurenfi uendete,& M*Scauro principe ciuitatis h~s mdcc*
licente*eaefficiutaureoru Vngaricoru xliiccxii* duodenarios qua*
tuor,duplos duos. Deinde precium libidinis non forinsefuifiePae*
zontem efpadonibus Seiani h-s md, mercante Sutorio Prifco* ea ua=*
lentaureoru Vngaricorum xxxvrcccLxni (  femuncialemunu,duo
denarios dece,duplos quincp* Vinitoruero alioquiin primis fuit pre
ciofus.na emptu fuiffe fex uel odo millibus feftertium fcriptu reliquit
Columella in lib*nr* cap* m, Sex autem millia feftertium permutarent,
utfupraquoqj dixi,aureis Vngaricis cxLy,femunc/ali uno,duodena
rrjs quatuor,duplis duobus* odo uero millia feftertiu ualerentaureos
Vngaricos cxciii 4 uncialemunum,duodenariosnouem,duplos qua*
tuor,fimplum unum. At feruum Calliodorus uendidit mille ducen
tis feftertrjs. quorum precium funt aurei Vngarici xxix* duodenarrj
tres,duplus unus, fimplus unus * Sed Martialis nihil didt demunere
quod feruus ifte exequebat*eius hi funt uerfus in lib*x,Epig.in Callio*
Addixti feruum nummis here mille ducentis
V t bene ccenares Calliodore femel*

Necbeneccenafti,mullus tibi quatuoremptus
Librarum ccente pompa caputcp fuit*

Exclamarelibet,non efthocimprobe,non eft
Pifcisj homo eft, hominem Calliodore uoras*

Sed quanti temporibus Iuftiniani aeftimati fint ferui ad diuerforum
officiorumunerainftrudi,ipfeexplicathis uerbis lib*vr* Codicis con
ftitutione xliii* quae infcribitur:Comunia de legatis Sc  fidei comifšis
3C  de in rem mifsione tollenda* Seruis quide 8c  ancillis maioribus de^
cem annis fi fine arte fint xx* folidis aeftimandis, minoribus uidelicet
decem annis no amplius quam x,folidis coputandis. Sin autem artifi/
ces ufcp ad xxx*folidos teftimationes eorum procedente fiue mafculi
fiuefcemine fint*exceptis notarijs & medicis utriufcpfexus,cum nota
rios quideL,folidis aeftimari uolumus,medicos aut 8č  obftetrices lx*
eunuchis minoribus quidem decem annis ufcp ad xxx* folidos ualen
tibus,maioribus uero ufq? ad l.  fin aute artifices fint ufcp  ad lxx,  Sed
quia tales folidfut dixi, ualent Vngaricu atcp  decem & odo mometa,
decem folidi aeftimantur duodecim Vngaricis & odo ac quadraginta
momentisiuiginti, Vngaricis quinq? 8c  uigintfatcp trigintamomensa
tis: triginta, Vngaricis odo & triginta,acmomentis duodecim:quin
quaginta, Vngaricis tribus 8C  fexaginta ,atqj duobus & quadraginta
momentislfeptuaginta, V ngaricisnouem & odoginta,atqj moment
tis fex* Nune de precio reliquaru animantiu dicam*Equus Alexan*
dri regis &C capite 8c nomineBucephalus fuit: emptum Cares fcripfit

E x  talentis

3JS JDE PRECIO VETERVM

taletis xin.&!'regiPhilippodonatu.3eris noftri fumma eft h-s cccxir
autorGelliuslib,v.cap,n.ualetigitur Vngaricoru vidcxviii, duode^
narios fex,duplos odo, Scrofaapud Varronelib,n.Dererufticadi*
cit fua memoria afinu uenrjfte h- s millibus lx.& unas quadrigas Ro/
maeconftitifte quadringentis millibus.prior fummaualet Vngaricos
MccccLiiii,femuncialeunum,duodenarios feptem,duplostres,fim£
pluunu:pofterioruero,utantequocp,cum preciu cenfus equeftris ex**
plicarem,dixi, aureoru Vngaricorum iXDCXCvr, uncialem unu,duof
denarios decem,duplos quincp.Sedpauonem quinquagintadenarqs
uenditu fuifte tradit idem Varro lib. m,De re ruftica. quoru precium
limt Vngarici quatuor,uncialis unus,duodenarrj fex dupli tres. Ibide
fcribit L. Axiu equitem Romanu par columbaru fe minoris quadrin*
gentis denarrjs daturum nega{fe,quiefficiunt Vngaricos xxxvni,
uncialem unum,duodenarios quatuor,duplos duos. At Afinius Ce#
Ier,uteft apud Pliniumlib.ix,cap, Xvu, mullu mercatus eft h-s odo
millibus, quse ualet Vngaricos c xciii . uncialem unum,duodenarios
* nouem,duplos quatuor,fimplu unum. Dicam quoq? de aliaru rerum
precio. quod fingulis Perficis tricenos numos fuifte fcribit idem Pii#
nius lib.xy,cap.xii,hi faciut uncialem unum,duodenarios duos, Hm/
plum unum, Plato tres libros Pythagoricos de Philolao centu minis
emit, autor Diogenes Laertius ♦ quarum preciu funt Vngarici dccc#
xlviii, femucialis unus,duodenarrj quinqj, dupli duo,fimplus unus.
Ariftoteles uero emit Speufippi libros tribus talcntis,qu<eualent Vn
garicos mdxxvii, duodenarios nouem,duplos quatuor,fimpluunu„
Precium aut librorum quoscombufTerunt hi, qui magicas artes exer#
cebant,erant,ut fcriptum eft adorumxix, quinquaginta millia drach
marum.qu3etaxantur Vngaricoru nnccxLii.femunrialiuno,duode
narqs tribus,duplo uno, limplo uno, Plericjj optimates Romano*
rum magnifice habitauerunt, ied eas aedes tantu modo perfequar,qua
rum preciu fcriptores memoriaeprodiderunt, Cn.DomitiuL.Crafsl
domumaeftimaftefexagies h~s Valerius Max.fcribitlib.ix,cap,i.Ea
fumma ualet tot Vngaricos,quot fupra dixi,Mario autem domus fuit
ad Mifenum, quam Cornelia quincp Sc  feptuaginta drachmaru milil*
bus dicitur emifte: &pau!opoft L. Lucullusquingentisdrachmaru
millibus SC  ducetis, ut Plutarchus in Mario fcriptu reliquit.quoniam
uero denarios intelligit,prior fumma efficit aureoru Vngaricoru vit
cclxxh, uncialem unu,duodenarios duos, duplum unu: altera uero
Vngaricoru xlviiidiiii, duodenarios odo, duplos quatuor. M, aut
Cicerone in palatio domu emifte h-s uicies tradit Gellius lib,xn, cap,
xir,quorum preciu funt aureoru Vngaricoru xlviii ccccLXXXinr,
uncialis unus,duodenarrj fex,duplusunus, SedP.Clodium h— s cen
ties quadragies fepties domo empta habitafte Plinius fcribit lib,xxxv

cap.

l

J

MONETAR-VM L!8. Ht

_ 1*9

cap. xv.(?afummaualet Vngaricoru ccclvi ccclxiii. femuncialem
unum, duodenarios decem,duplos qui cj?. lam Alexandermagnus
Epheftioni funus tam amplu fadendu curauit ut conftaret dece milil#
buš talentum ut Plutarchus & Arrianus in lib.vn. fcributrduodedm,
ut Diodorus. decem ualent V ngaricorum mmmmmxc dccccix. duo
denarios tres , duplu unu,fimplu unum: duodecim uero V ngariconi
xc ♦ undalem unum, duodenarios odo, duplos qua?
tuor.Sed C.Cgcilius Claudius Ifidorus funerari feiufsit h-s undecies
ut eftapud^Pliniumlib.xxxm. cap. x. quoruprecium funt Vngari#
corum xxvr dclxvi. uncialis unus. lam de aerealieno dicam.nam in
id incidunt qui magnos fumptus faciunt.Milonem h-s feptingenties
seris alieni debuifle inter prodigia animi humani ducit Plin. lib.xxxvi
cap.xv.Curione uero filium fexcenties h-s seris alieni contraxiife fcri
bit Valerius Max.lib.ix.capj.Sed Casfar didator acre alieno opprefe
fus dixit bis millies 8c  quingenties centena millia fibi eife oportere ut
nihil haberet.autor Appianus in fec udo libro  belloru ciuilium ♦ prima
fummaefficitaureoru VngaricoruMDCxcviDCCccLXix. uncialem
unum,duodenariu unum, fimplu unu,altera Vngaricoru mccccliiii
dxl v. femuncialeunu,duodenarios quatuor,duplos duos:tertia Vn
garicorum mmmmmmlx.dc vi. duodenarios duos,duplu unum. Aua
ri aut & fiimptuofi nonulli facrilegium admittunt &C  furtu fadunt.ete
nim CraiTus belili fadurus Parthis a templo Hieroiolymitano argen/
ti duo millia talentu abftulit,auri talenta odo,& trabem aurea uerlati#
lem trecentas minas pendentem ut fcribitlofephus ludaicaru antiqui*
tatu lib. xiii i. cap.xui.tot g uideargenti  talenta, Hebraica uero intellu
gimus,ualet Vngaricoru mmmmlxxi^dccxxvii, duodenarios no#
ue,duplosquatuor,fimplu unu. Auri aut odo taleta aeftimatur Vnga
ricoru clxxxiii cc c cxxiiii . moraentis iedecim. at trabem ayirea ta/
xamus Vngaricoru Lxviir dcclxxxiiii. &momentis fex. Sed Ca:
farem in primo confulatu tria millia pondo auri furatu e capito!io,tan
tundeinaurati seris repofuifle SuetoniusTranquillusprodidit.quia
uero lateres aurei uidentur fuifle, a urupuru m intelligimus, tria lgitur
»nilliapondo ualent Vngaricoru cclxxx ccclxiii . atcp momenta
duo čC quadraginta. Aliqui autem auari exercent ufuram.eil uero ufu
ra frudus,qui ex pecunia,quse alicui data eft foenori,percipitur, ita d i*
da,ut Varro fcribit,q.uod ad fortem ufu accedat. na foenerator utitur
pecunia cum nullas emendi 8c  uendendi mercaturas faciat.eadem no#
minaturfcenus, quafi, utautor eftNonius Marcellus, accepti foetus:
utGraece tdh$9,  quafipartusmutuifumpti.necmirucumLatinifor#
tem foleat uiuum uocare, quod ea uel fccnus uel lucrum ex fefe pariat.
quoniauero tduss  etiam fignificatpartum, Strepfiades apud Arifio/
phanem in Nubibus facete eludit fceneratorem ex eo qu«erens qualis

E 3  beftiola

33o DE PRECIO VETERVM

beftiola fit fccnus.Sortem uero,fiue pecuniam quam creditores fcene*
rantur Grad nuncupant c/I cdi&oy Sc  c/W<fcv*«.eandern etia Ariftopha
nes SC  Ifocrates cqy^a°y  quod ex ea tantp ex principio oriatur ufura.
quodrca Sidonius Apollinaris eas uocat pofteriora, quod ad priora
adiungantur.Demofthenes modo c^youoy  nominat,modo
dlcur&opi  modo cuf^pHop <P(M&<rficz t  id eft principale fumma quas fceno
• ti  dat: nune uero xiq>xAcaoi/  ut etia Plato,quod caput fit foenoris. Vfu
re aut differut tepore quo ducutur uel pendu nt:& magnitudine pecu*
nig,quae alia atq? alia redigit ex una forte eode tepori s fpacio. ducutur
uero ufura cum praterijt definitu tempus. uel ergo dies,uel mefis,uel
annus.primo modo hodie Chriftianis,poftčp pignora dederut,Iudaei
etiampecunia fceneratuttaltermos Gracis 8č  Romanis maximefuit
ufitatus: tertius nune quocp eft plerifqj omnibus Europae incolis.eto
nim Chriftiani ludeis acerbifsimis focneratoribus uel fingulis diebus,
uel decimaquarta pendunt ufura; Europf habitatores anno abfolutot
Grad pependerut menfe perfedo, quod ex eiufde Strepfiadae Arifto
phanei uerbis poteft intelligi . fimiliter Romani ufuram non raro fol*
uerunt calendis 8c  rjfdem pecuniam dederunt foenori, quocirca Hora
tius fieferibitin epodis de laudibu&rufticaeuitae.

Hsec ubi locutus fcenerator Alphius

lam iam futurus rufticus
Omnem relegit idibus pecuniam

Quserit calendis ponere.

At nautica ufura,qualulius Paulus iurifčofultus uocat maritimam.
penditur nauigatione perfeda.cui no poteft eflfe tempus definitu* naw
tiča aut fors fiue pecunia,quf focnori datur,Grace vttvTx\Coy  ap

pellatur, Latine a iurifcofultis omnibus traiediciadicitur, quod trans
mare uehat: a Modeftino uero etia nautica. ea duplex eft.aut enim per
foluitur ipfa 8C  ufura cum quis iftinc nauigatillucuerbi caufa ex Athe
nis Byzantiu,ubi eo peruenerit: aut cum iftinc naui aduehitur illuc, SC
rurfus illinc iftucex nauigationeuenerit. id eftab Athenis Byzantiu,
SC  rurfus k Byzatio Athenas.haec fors nautica, ut Harpocratio tradit,
Grece uocatur %n<porrty>6qibiftii  illa, V Ilira igitur eft uel dk

urna,uel meftrua,uel annua, ueldenicp no tam tempus habet definira
čplocu in quo penditur,ut nautica. Menftruae ufura differentias pri*
mo perfequar:dein annuae SC  diurnse.In Grada debitor ei,qui minam
feeneratus eflet,fingulis menfibus dedit uel drachma,c|u 3 £ eratcenteft
mafortis pars:uel drachma Sc  obolum, quae a Gracis tq>wrpQ tdhs$  di
citur, quod prater ufitatam ufura debitor fceneratori pendat partem
eius fextam:uel nouenos obolos,quas erat centefima fortis pars Sc  cen
tefimae dimidiaiuel ternas drachmas,quae erant tres centefimac. tantas
autem ufuras Gracos pependifle dedarat Demofthenis Sc  Lyfiae ora

tiones

MONETARVM LIB. HI

tiones ♦ Apud Romanos etiam debitor ufurarius credftori menftruo
fpacio perfoluit aut centefimam fortis partem:autCentefima:,quEea{i
fis inftarin partcs diftribuitur, ueF beflem , uel femiftem j uel quin«e
cuncem, uel trientem, uel quadrantem j uel unciam. Centefimam da*
re fingulis menfibus quondamlegitimumfuit,grauius foenus acci*
perefceneratoresa debitoribus leges prohibuerunt. nam asrealieno
opprefsi interdum iniquifsimo fcenore fadebant uerfuram.befsis ufu
raterdaparteleuiorerat quam centefimae« femifsisa Plinio ciuilis
modica uocatur. qua tolerabilior quineuncis, trientis aequa, quadran
ds cequior, unciam xquxTsima. Hermolaus Barbarus primus exomni#
bus uiris dočlis quid eflet ufura centefimae explicauit, fed aperdus 8 >C
planius fere totum ufurarum genusexplicaruntnobiles illiiurifcon/
fuld eum fecud Guilielmus Budseus, Leonardus Pordus, Bartholo*
inscus Socinus, Andreas Alciatus, Antonius Auguftinus. Quo*
niam uero Romašfceneratores aliqui no fingulis menfibus duxerunt
foenus,fed fingulis annis, hinc orta eft ufura annua. quomodo fi quis
alicui foeneratus fuit centum affes,Uel nummos argenteos aut aureos,
& is illi fpopondit centefimam, foluit quotannis duodenos afles, uel
nummos argenteos aut aureos ♦ iftiufmodi ufuram intelligit Plinius
minorin epiftola ad Traianum, cuius infcriptio eft: de pecunia foene*
bri. fi uero fpopondit centefimas beflem, foluit ocftonos: fi fenaifTem,
fenos« de hac Serbidius Sceuola 8 c  Iulius Paulus loquutur libro xxii
digeftorum: fin eiufdem centefimaequincuncem, quinos, quam ibi*
dem intelligitPaulus & Domitius Vlpianus: fi trientem, quaternos,
dequafentit Paulus libroxi.digeftiinfortiati. ti. n .ad legem Falcidi«*
am * ubi aperit fententiam Marcelli. fi deniqj undam fpopondit, (iti*
oulos.de hac fčripfit Sceuola, ut eft in libro fecundo digefti lrtfortiati
Ti.viudeadminiftratione Sc  periculo tutorum 8c  curatorum,qui gef*
ferunt uel non:& de agentibus uel coueniendis ab uno uel a pluribus*
At Iuftinianus lib. quarto Codicis conftitutione xxxn. de ufuris di/
midiam Sc  tertiam centefimae, ut mos eft loquendi Graecorum, dicit,
non femiftem Sc  trientem centefimae. item libro ur* Codicis conftitu*
done x x x i. de petitione haereditatis centefimasquartam dicit, non
quadrantem ♦ Graecos autem ita loqui confueuifle fatis apparet ex fo*
annis iurifconfulti uerbis, quas Viglius Zuichemus attulit in epifto/
laad Carolum imperatorem, quailli Grsecas Theophili inftitutiones
iurisciuilisdedicauit.etfietiaapudlulium Paulum, fieius uerba,quae
funt in libro xxir. digeftorum,titulo de ufuris,non funt mendofe fcri
pta, tertia centefimae,non triens,legitur. Idem tamen Iuftinianus con/
ftitutione xxxii. De ufuris belfem centefimae maluit dicere quam
duas centefimas tertias. Quanquam autem ufurae,de quibus loquun
tur iurifconfulti, pleraeqj omnes fuerunt annuae, quod non fingulis

E 4 menfibus

. DE PRECIO vetervm

menfibus,fed anno uno aut pluribus abfolutis ducerentur ,tamen c eti
tefimas ufuram, cuius reliquse ufurse licitas partes funt, Grad & Ro«*
mani primo pendebant fingulis menfibus: 8c  eius etiam hi, qui anno
perfetfto ducebant fcenus, habebant rationem. nam qui fccneratus eft
alicui centum aureos numos fi menftruo tempore ducit aureum n um#
mum qui eft centefima fortis pars, annuo ducet duodedm. quod foe*
nus hodie exercent mercatores in regionibus exteris.fi menftruo tem#
pore dudt duas aurei tertias,quse funt centefimae bes,anno ducet duo
decies duas aurei tertias,id eft očlo aureos nummos. quomodo ufura
rum nomineftipulari Iuftinianus imperator conceditillis qui ergafte
rrjspraflunt, uelaliquam licitam negociationem gerunt: fimenfeper#
fečlo ducit dimidium aureum, qui eft centefimae femis, anno abfoluto
ducet fex aureos. quomodo ufuraru nomine ftipulari Iuftinianus per/
mittit omnibus hominibus, exceptis illuftribus perfonis. atque talem
ufuram hodie pendunt Boemi.fi fingulis menfibus ducitquint|?au*
rei duodecimas, q-uae funt centefimse quincunx, fingulis annis ducet
quinq? aureos. quod fcenus Germanis ufitatum eft. fi menftruo tem*
pore ducit unam aurei ternam,quae eft centefimae triens,annuo ducet
quatuor aureos, quod foenus trientarium Antoninum Pium exercu#
ifleut fuopatrimonio plures adiuuaret,Iulius Capitolinus fcribit.cu#
ius exemplo Iuftinianus fecit hocutiuberet illuftribus perfonis, fiue
eas,utor eius uerbis,pr£ecedetibus minimelicere ultra tertiam partem
centefimacufurarum nomine in quocunq? contračlu uili uel maximo
ftipulari. fin autem quocp menfe ducit quartam aurei partem, quae eft
centefimse quadrans, quotannis ducet tres aureos. fi denicg fingulis
annis ducit duodecimam aurei partem,qug eft centefimae uncia, fingu
lis annis ducet aureum unum.quae duo genera ufurarum maximelici#
tarum,ut Romanis quondam fuerint ufitata, ita nullos hodie iftis mo
dis nouimus pecuniam fcenerari. Vbi autem uel in iurifconfultorum
libris uel in decretis principum fčriptum eft de ufuris, nec ullum n um
morum genus nominatur, intot partes quot funt nummoru genera,
quibus tuncutebantur, poteftaccipi.ufiuero funt Romani potifsi#
mum triplici genere nummorum,aureis fcilicet, argenteis, asreis.itacp
quiaSerbidius Sceuola floruit cum M. Antoninus philofophus res
Romanas adminiftraret: Domitius Vlpianus, lulius Paulus,Heren*
nius Modeftinus cum Alexander Seuerus, fi creditores debitoribus
fcenerati funt folidos aureos finguli illis temporibus pendebat duas
drachmas: fi feftertios, eis tum pondus erat quartae partis drachma?,
quod denarij tune penderent drachmamifin afles, hi erant femuncia*
les.atcp de id genus nummis fentiut illi iurifconfulti cum nominatim
proferunt aureos uel feftertios uel afles: ut etiam fequentes, Neratius
fcilicet Prifcus, qui in uita fuit cum T raianus Romae regnaret: lulius

Iubentius

MONETARVM L IB, I« 333

Itibentius,DomitiusLabeo,Arifto,Arrianuš,Caius Cafsius,Tertul
lianus,Saluius Iulianus,Sextus Ccecilius,qui uixeruntcum Adrianus
Romanis impcraret; Volufius Metianus, Valens, labolenus, Mar*
cellus,qui seuum egerunt cum in eofdem Romanos dominaretur A n
toninus Pius: Terentius Clemens 8L  Menander^ui horum actati fuc
ceflerunt; Martianus, qui Didrj Iuliani temporibus iuris fcietia clarus
fuit: iEmilius Papinianus,qui Septimr) Seueri: Caius,qui Antonini
Caracallae:Hermogenianus,Poponius,Africanus,Fabius,Sabinus,
CelfusJFlorentinus, Triphonianus, Venuleius, Calliftratus,qui uita
degerunt cum Alexander Seuerus eflet in imperio, A t cum ex iam dfi*
<5lis iurifconfultis aliquis teftem citat Capitonem uel Labeonem An;*
tiftiu, qui Odauiani Augufti temporibus floruerunt:aut MafTurium
Sabinum, uel Neruam ,uel Caium Cafsium Sabinum, qui Tiberij, fi
in eis fit mentio aurei,is pendebat duos denarios legitimos: fi feftertrj
uel denarij, iufti erant ponderis:fin afsis,iple etiam erat femuncialis,

Verum in codice Theodofii uel Iuftiniani & in authenticis fi poni*
turaureus folidus,is pendebat quatuorfcripula:fi denarius,drachma:
fin as,femunciam, In lib, n, codicis Theodofiani ti, xxxn, de ufu*
ris tale eft decretum.

Imppp, Valetinianus,Theod.&: Arcadius AAA,Cynegio PF.P,

Quicunq? ultra centefimam iure permiftam aliquidfub occafione
necefsitatis eruerit,quadrupli pcena& obligatione conftridus fine
ceflatione, finerequieprotinus ablata redhibebit. Hi ueroquiantea
parifuroregralTatiufpiamdetegentur,in duplum extorta reftituant.
Data vir, Cal.Nouemb.Conftantinopoli Honorio& EuodioCofifi

Quod decretum etfi de quocuncp nummorum genere tune ufitato
poteft intelligi,tame quiainterpres,nefcio quis,id ad aureum folidum
retulit, fi creditor debitori fccneratus fuit centu aureos folidos,fingu/
lis menfibus pendebat aureu,quotannis uero duodecim aureos. quo*
ru ille erat centefima menftrua,hi annua. Interpres uero fcribit*Si quis
plus quam legitima centefima continet,id eft tres filiquas, in anno per
folidum amplius debitori fub occafione necefsitatis accipereuel infer*
reprasfumpferit poft datam legem fineulla dilatione ea quseamplius
accepit conftridus quadrupli pcena reftituet, ea uero quas ante legem
tali ratione data funt,in duplum uolumus reformari, Ex quibus uer
bis intelligimus interpretem fentire de annua centefima. ut autem con
cedamus aliquem annuo fpacio unieum dedifte aureu fcenori, quanv
uis dari non folet,tamen non annua aurei centefima,fed fexta 8C  nona
gefimapars efficittres filiquas.etenim cumaureus folidus illis tempo
ribus pependerit quatuor fcripula, feripulum fex filiquas, filiqua qua*
tuororanafrumenti, fequiturutaureus pependerit fex&nonaginta
grana frumenti.fi igitur quoq? menfe duxeris granum unum, quse eft

E 5 fexta

354 DE PRECIO VETERVM

fexta SC  nonagefima folidi pars, duces quotannis duodedm grana,
qu 2 cefficiu£ tres fih'quas,qua ratione is qui fuit fceneratus centum au*
reos,fingulis menfibus ducetaureu unum Sc  quatuorgrana, quotan*
nis Uero duodedm aureos Sc  dimidium♦ qua?annua centefima non
eft,fed centefima &eius quarta& uicefima pars, itaqueinterpres ifte
proprie non loquitur * nec mirum cum Conftantinus Hermenopulu$
fcribatfuis temporibus in Thracia Sc  Graecia, ut uidetur, centcfimae
ufuram dičlamcum duodecim aurei in fingulas iibras,quac conftabat
txaureisfolidisLxxiu darentur.nam duodecim aurei non funt an*
nua (ortis centefima, fed iecunda 8>C  feptuagefima. quo modo fi quis
aureum fblidum unum tantumodo dedit fccnori, duxit annuo fpacio
quatuor filiquas:fi centu aureos folidos fceneratus fuit, duxit quotan
nis aureos folidos fedecim&C dimidium acfiliquasquatuor*quaean*
nua centefima eft,&: centefimae quarta 7  atqj prseterea dimidius aureus
SC  quatuor filiquac. Quondam certe praefides prouinciarum profpiV
debant,quodeosiubetfacereVlpianus, ne pecuniae puhlica? črede*
rentur fine pignoribus idoneis uel hypothecis. Noftris uero tempo*
ribus homines pecuniofi certa pecunia fic emunt reditus prasdiorum
uel oppidorum,ut uenditor quotannis definiram pecuniam numeret,
cum ipfi praedia Sc  oppida non pofsideant, quod ea non emerintqux
emptiones fpeciem quandam gerunt ufurarum annuarum ♦ etenim in
Germania centefima? interdum trientem, faspius quincuncem, rarius
femiflemun Gallijs befifem uenditor emptori, tanquam ufurarius de*
bitor creditori perfoluit. uerum ufura? non funt,quod ementis condi*
tioiniquior fic quam uendenfis. nam uenditori reditus prgdiorum uel
oppidorum eadem pecunia> ubi ei libitum fuerit,ab emptore redimere
concelTum eft;ipfi uero emptori nec unquam fortem repetere,nec prg
dium ueloppidum pofsidere licet, Atdiurnam ufuram nune Chriftia
ni folis pendunt Iudads ♦ nec hi fere illis pecuniam ullam fcenerantur
priu(quam dederint pignora, qua? pluris aeftimentur quam fors ipfa*
plericp autem Iudasi fingulis diebus, alfi ocfiaua die, nonnulli decima*
quarta tantam (brtis partem ducut, ut anno abfoluto ufura fortem as*
quet,interdum etiam fuperet.Nec nauticae ufurx una eft ratio. etenim
Athenis,ut feribit Demofthenes, Lampis Phormioni nauigaturo in
Pontum hac conditione dedit uiginti minas Sc  ufurarum nomine fex
centas drachmas ftipulatus fuit,ut cum e Ponto rediret Athenas eam
traiediciam pecuniam redderet, fimul Sc  ufuram penderet* ea autem
ufura eft duarum centefimarum Sc  dimidiae. quamomnes leges ue*
tant. nam Papinianus iftius generis creditoribus tantummodo binas
centefimas ait deberi: Iuftinianus, fingulas ♦ Sacrae Hebrazorum literas
omninofoenerariprohibent:Plutarchus etiam deteftatur famerato*
res,& illud nos prazdare admonet ne cu iftis cotrafaamus,multa etiam

in

monetarvm lis. m '33*

in eandem fententia fcribit Bafilius Magnus. Sed foeneratoribus per
leges Iicetexigere ufuras centefimae & eius partium,quas iccirco iurifi
conful ti licitas Sc  legitimas nominantlufurarum nomine centefimam
Sc  dimidiam,binas, ternas, quaternas ccntefimas ipfis ftipulati nonli
cet. quas ufuras rjdem propterea uocant lllidtas. nec etiam fas efieait
Martianus ftipulariufuras ufuraru, quaeab Ariftophane in Nubibus
7 vks>‘ dicuntur*Ciceroeam fccnerandirationem MotTu.uritbp
appellatfcribit enim ad Atticum*qui centefimis cum anatodfmo con
tentus non fuit* Poftremo uitia Sc  fraudes interdumtam Romani

quam Grabci pecunrjs muldarunt t  etenim Demofthenes filentt),Har>*
palo uiginti talentis uenditfconuidus quinquaginta talentis mulda*
tus eft* uiginti quidem talenta efficiunt aureorum Vngaricorum 5
clxxxi. uncialem unu, duodenarios quinq?^duplos duos,fimplum
unum : quinquaginta uero V ngaricorum xxv ccccliiii. femuncia*
lem unum,duodenarios feptem,duplos tres,fimplum unum* Sed
Philefius SC  Xanticles, fcribit Xenophon lib* v * De Cyri afcenfu ad
Babylonem, xx . minis muldati funt: Sophonetus, x * prior fumma
naletaureos Vngaricos clxvi* femuncialem unum,duodenarium
unum,fimplumunum:altera Vngaricos Lxxxiii*didrachmu unum,
duplos fex,dimidium fimplum* Syllam autem Afi^,cum,fcedere fa
d:o cum Mithridate, eam recepiifet, muldam uiginti millium talen*
tlim irrogaife Plutarchus memoriae prodidit. quae aeftimantur aureo*
rum Vngaricorum decies centenis centum uno Sc  odogin
ta millibus, odingentis decem Sc  odo,atqj duode j

narijs fex,& duplis tribus.

INTERPRETATIO LATINA EORVM O^V AE
de Graeds Sc  Hebraieis non conuertimus.

Pagina iS8.is?. to $t> <pfat»p  &c. hoc eft. Amico cuidam iufsit da
d  quinc£ SC  uiginti myriadas (drachmarum fcilicet) hoc Romani de*
c ks  uocant.

Pag. isp* K9» iJi(enty8Cc id  eft. Et dedit ftatim tune ad quingenas
drachmas.

Pag. 191. tf(Po/ t is SCc.  hoc eft. Quam quifcp norit artem,in hac fe
cxercitet.

Pag* 192» vc$ čifiJL&<riy  &Tc. id eft*

Equus in quadrigis, in aratro bos
Nauemccyfsimepraxierttturdelphinu*

Apro caedem molienti
Inueniendus canis laborum patiens.

Pag.z^j. ,8dc.hoceft.SiIiqua habet quatuor grana frumeti.

Ibidem T'/' r J^o-'ir^S>Cc.  id eft.Frumenti Temen autgranum.

Pag. z6z.  t vvoiict X)<&  &c. hoc eft. Ex eo nomen reperit numi£
ma,quod non natura,Ted lege fadum (it.

Pag. ^<53. ^ &c. id eft. Atqui in Agrigentinorum rep,inquit
Ariftoteles, quendam triginta libris efte muldatu. ualere uero libram
obolum iEginseum. certe quide apud eundem quis in Himerenfium
rep. &C  aliainueniet Skulorum nomina. utunciam, quac ualet asreum
unum:&: fextantcm,qui duos aereos;&T quadrantem, qui tres; SC  felk
bram,qua; fex*

Pag. z77* <pofHucy  &Tc. id eft. Phormio autem ait Tein Bofphoro
Lampidi dediiTe centum Sc uiginti  ftateres Cyzicenos ♦ illicaute Cy*
zicenus ualebat odo 8č  uiginti drachmas Atticas,

Pag. zpo.  Hebraica quae funt in libro ortus mundi cap.xx,hoc
gnificant. Ecce dedi mille argenteos fratri tuo.

Ibidem. i<P£ dlifloong SCc.  hoc eft. Ecce dedi mille didrachmafrau
tri tuo.

Ibidem. Hebraicaqua: funtlib.ii.regum cap. xviii. Etmeum fu*
iftet tibi dare decem argenteos.

Ibidem. č&oftis  &c f ideft. HoccumuidiiTetquidamemilitibus
Dauidis indicauit Ioabo. Sc  duce quinquaginta fidos le daturum fuifr
(e dicente fi Ablalonem confocKflet.

Ibidem. Hebraica:quinquaginta argenteos.

Ibidem. Hebraicaqusefuntlib.rin. regum.cap.vi.Et fuitfames
tnagna in Samaria. & ecce illi oppugnabant eam ukp dum caput afini
(ueniret) odoginta argenteis, & quarta pars cabi ftercoris columba*
rum quinqj argenteis.

Ibidem

337

Ibidem, &c. hoc eft. Vt propter fummam indigentiam in

Samariacaput a fini ueniret ocfioginta argenteis: utcp fextarium fter*
coris columbini pro fale quinqj argenteis emerent Hebraei.

Ibidem. Hebraicum gerah ojSoAa// obolum,

VT ETIAM NVMERORVM NOTA E, QJT  I B V S VTOR,

ab omnibus intelligi pofsint, afcribam uerba Valerij
Probi, quae eas declarant.

Omnis numerus per figuram unitatis reprsefentari deberet.ut dena
riusper decemunitates imirrnr* Nouenariuspernouem niiiiiir.&
fic de alijs. Verum quia hoc fcriptori pari ter, Sc  lečlori faftidium pare/
ret,inftitutum eft,ut omnis numerus ufqj ad Quinarium per figuram
unitatis fcribatur.unitas perunu r. Binarius numerus per duo ir* Ter*
narius per tria in.Quaternariusperquatuor rnuQuanquaaIijetiam
fic iv. Quinarius uero per quintam uocalem v, notatur. a quo nume*
roperadiečlionem unitatum deinceps ad Denarnim peruenitur.De*
narius perdecimam cofonantem x. Et notandum, quod quantum r*
addit poftpofita ad x, tantundem demit ei praepofita ♦ Quare fi fuppa
nas i. ad x* habebis undecim: ut xi»Quod fipraeponas, habebis no*
uem:ut ix. Idqj de fimplici unitate intelligimus,quse femel tamen prae
ponitur. Namfipoftponatur,terrepetipoteft. Quodautemdei.dixi
mus, idem de x. & alijs notis, cum eas praeponi, aut poftponi con/
tigerit,intelligatur. l.  notat quinquaginta. ad imitationem Graeco
rum,quiper//.id eft N. huncnumerum fcribunt.L,autem 5C N. inui*
cem fibi cedunt. ut Lympha, Nympha, Huic fi pracponas x, habebis
quadraginta. Si poftponas habebis fexaginta.

C. centum fignificat, quia prima litera eius numeri eft.

D. Quingenta,quia, utnonnullisplacuit,poft c ,d  fub(equa*
tur.uel,ut alijs,quia inter hanc 8>C  M.quod Mille fignificat, quincp lite*
rx  intercedant, quae dimidium millenarij numeri innuant. uel, quod
mams placet,quia fit capitalis litera huius nominis dimidiu, quod di*
midium millenarij fignificet.uel potius quia Antiqui hunc numerunt
per finiftram partem m  . notarent fic A * quae nota pene d. fimilis eft.

M. Mille, quia principalis eft huius nominis litera ♦ Et fciendum,
quod quaelibet figura,fi ei iacens rečlalinea fupraducatur, tot fignifica
bit millenarios, quot per fe fignificat unitates. ut
Mille unitates,id eft mille fignificat.

Quincp Millia.

Decem millia. Sc  aliquando mille.

Quinquaginta millia.

Centum millia.

Quingenta millia.

Mille millia ,&C  aliquando millia.

1

v

X

L

C

D

M

Haec

533 CLVARVNDAM mens. et pokd.

Hasc Valerius Probus, Milleautem millia & decies centena mik
lia.  idem fignificanf,ut libro fecundo de precio metaliorum Sc  monetis
explicauidllud eftapud Ciceronelib, m* in Verrem, & Tranquillum
in Caefarefnoc Cicero utitur libum, in Verrem,& de eo fitc fcribic Pik
iiius lib,xxxiin cap,x,Noneratapudantiquos numerus ultracentu
milliaitacf? 3č  hodie multiplicantur haec, ut decies centena millia, aut
fgpius dicantur. Nam decies,uicies,tricies,quadragies,quinquagies,
fexagies,feptuagies,očiogies,nonagies,centena milliadiciturrite cen
ties,ducenties,trecenties,quadringenties,quingenties,fexcenties,ie*
ptingenties,o<5b'ngenties, nongenties centena millia:quinetiamillies
centena millia.quanquam hasc aduerbia faepius feparatim abalrjs duo
bus uerbis efferuntur. Atquia/tvf/«s Grascis fignificat decem millia,
decem myriadesidem funt quod centum millia; centum myriades,
idem quod mille millia,fiue decies centena millia,

S  E Q_V VNTVR OJARVNDAM M ENS VRAR V M ET PONDE-

rum nomina Germanica: quanquam noftras menfuras capaciores
funt quam ueteres Romanas: 8c  item noftra pondera
. grauiora quamuetera.

Menfuras liquorum.

Libra etn pflmbtnuk ut b apotecč Vncia
Amphora fecb$jk>btci;en Vrna

Congius bret čanneit Sextarius

Hemina nojfcl Quartarius

Acetabulum ' balbntceietrt Cyathus
Ligula loflctn.

Sed hoc diferimeeftinter ueteres Romanas menfuras & Mifenas,
Sextarius Romanus capitlibra noftram menfurale&uncias quinq?
atque drachmas tres: Kempnicenfis uero in fe continetlibram unarn
menfuralem, &T očlo uncias menfuralesiat Lipfenfis duas libras, ex
quo intelligi poteft proportio quam reliquas menfuras Romanas habe
ant ad noftras Kempnicen{es,aut Lipienfes,aut alias Miienas,
Menfuras rerum aridarum,

Modius etn fcd?$eben M cim  fcboffeld

Semodius etn f?albfcct> 3 cf?cn teti etns fcbojfcis

Sextarius etn Hemina ettibalbennu*

Acetabulum etn vtrtcl etn a balbeit majfca

Cyathus . • 5^et buttei cttta vtrtetis etita bdben maffeč,

Verum noftermodiuš Kempnicenfis ferequindecim fextariosRo
manos capit ♦ Romanus igitur modius qui fedecim fcxtarios in fe  con
tinetcapacior eftquam nofter modius,atq? itamenfura magna, quam
nos Kempnicenfes appellamus fcfioffcl, capit modios Romanos fer*
me adqmndecim, Atqj quatuordecim menfuras magnas Kempnicen

fes

b:et jtobteben
nojfcl
mesletn
$wet buttei etn$

(bcnmecdctiuS

339

fes capiut paulo plus quam quindecim menfuras magnfts Lipfenfes*

Pondera*

Libra pfunbt Vncia vn$c

$extans $w»vn$en Quadrans btctvn$ctt

Tries etn b<*lbe ntAtcč/ob vter vrt$e Quincunx ftfnf vn$en

Semiš uel felibra fecbs vn$cn Septunx ftbenvn$cn

Bes etnmatcč/obcracbtvn$en Dodrans neunvn$en

•Dextans $d}envn$en  Deunx ntlfvn$en

Sefcuncia anbcrbalbe vn$e  Semuncia lot

Sicilicus b^lb lot Drachma quentletn

Scripulum • fctupel/ober etn buttcl cine qucntlctu£*

Loquimur nune de libra medica, qua noftri pharmacopolse utunt,
qu£e duodecim unciarum eft: non de ciuili, quse mercatoribus Sc  alrjs
in ufu eft.ea enim in fedecim uncias diftribuitur. Itaqj medica Sc  ciui
lis libra, numero, non grauitate unciarum differunt . drachma autem
utriufcp uncig,fere quatuor momentis grauior eil drachma Romana*.

Menfursequibus interualla metimur.

Digitus etnqucrftn£cr Vncia jtl

Palmus vtcrquerfwcfet Dodrans uel fpithama fpanne

Pes wercjfdmd> Cubitum uel ulna cle

PafTus PiafiTter Pertica rute

Milliarium metle

Sed cubitum noftru Kempniceftfe longum eft duos pedes Roma*
nos, uno Romano digitominus.Pes autem noftereftdimidiacubitl
noftri pars, minor fcilicet quam Romanus digitu dimidium. Paflus
nofter longus eft tria noftra cubita, uel iex noftros pedes. Pertica no*
ftra longa eft cubita feptem SC  dimidium,feu pedes quindecirm

Pondera monetalium

Bes quo monetales,qui cuduntaurum,utuntur.

Bes \ > mareč

Eumdiuiduntinxxninfextulas

Sextula Čttft

Quam partiuntur in quatuor bina feripula*

Bina feripula

Ea diftribuunt in tres quaternas filiquas.

Quaternae filiquae tften

Maflulacquibusaurumponderamus $oibt<Jcwtcbt,   _

Tot uero funt quot aurei diuerfi ponderis. Maffula cui pondus eft.
aurei Rhenani etne rhetntfchen 3 tiben<jcwtd;t.

Eadiuiditur in fexaginta momenta.

Momentum etn cf<5 obet grenim*

Maflula autem aurei ungarici diftribuitur in fex 8c  fexaginta mo*

menta

34 °

menta. grauior igitur eft Rhenana fex momentis, Non tamen ignoro
Brabantinos quonda aurei Rhenani maflfulam dixifle unum 8c  fexa*
ginta mometa pendere, maflulam aurei Vngarici,feptem & fexagin*
ta, nam maflula aurei Rhenani eispenditduos numulos 8c  tredecim
momenta: Vngariciduos nummulos&decem 8c nouemmomenta;
numuli uero quatuor Sc  uiginti momentom pondus colligut quancp
ueroipfis maflula aurei Vngarici etia grauior eft fex momentis quam
maflula aurei Rhenani, tame utracp grauior eft noftris uno mometo,
Bes,quo monetales Noribergij, qui cudunt argentum,utuntur +
Bes UMtcČ

. -m - ^

Eum diuiduntin xvr, Semundas,

Semunda

Quam partiuntur in quatuor drachmas.

Drachma qucnte«

Eamdiftribuuntin quatuor nummulos

Nummulus pfcttmiy

Bes, quo noftri monetales, qui cudunt argentum,utuntur*

Bes iit^rcB

Eum item diuidunt in xvr, Semuncias,

Semuncia

Quam partiunturin xviii, auaternas filiquas,

Quatern«e filiqu«e

Nummi Mifeni

Vncialis fine tetraftaterum
Semundalis feu tetradrachmum
Didrachmum
Angelicus
A tributo appellatus
Dimidius a tributo nominatus
Duodenarius,

Quadrans

Nummulus duplus fiuemaiufculus
Is idem ualet quod Romanus terundus legitimus: etfl eiufdem ponde
ris & temperatura: non eft.

Nummulus fimplus,fiue minufculus
Nummulus duplus antiquus
Nummulus flmplus antiquus

belk*
filter pfetmu#
filter {piki:

cful&encfr$fcb«

b^lber^ul^cn^rofcflc

f<t)tc<$cnbct$ct
ftlber^rofd?«
J?albcr^rofci?c,
obet $welf pfetmut#,.
Szci  pfmmȣcpo{cb<I
‘pfcttmmt

INDEX PRIOR, IDEST LATl^

HVS, IN LIBROS G. AGRICOLAE DE

menfuris 8 č  ponderibus, maxime copiofas.

BEN menfurd  A=
rabica 160
Abrahami ternpos

_ _ ribus pccuniam

ufurparunt homincs 2 65
Abrahamu* mdgijier  227
Acetabulum liquoris menfu,ra  4
7.8.9.19.167 capit  7.
9.10.72,338 pcndit olei
72.79 uini  79.81 meU
lis  8 1 ficcorm menfurd  3 3
34 . 338

A labdftrum 16 6.1 S j

Alabajlrites marmor 166
Aldorach dmphord Arabica  1 63
Alexandri Mdgni rcditus  31tf
tbefauri  2 7 (J

A lexandri impefe m ccenas  3 2 d
quanti funerarit Epheftios
nem  329

A lexandri SeuerinumnmaurcM
pagina  321

Alexandrides  275

Alexddrinus nummmz6 9.297
AchdndtnenfurdVerficd  139 Alexdndrinwsfextarm  141
A cfdt qu£ er Kiji er  A ben er Alki Arabibus idem quod Gr<ccis

E uib 160

Aftusmimimus  218

quadrdtus ibidem

Aduocatorum jlipendid  325
Aegypti annui reditus  317
Aegyptk menfune  139 ponde
ra 1 68

Aegyptij quam pcenam bi mutato
res poderum ermenfurdrum
confrituermt  23 1

Aclius Gallus  50

Aemiliu* Papinianus  333
A emilij Pauli  P erfeo deuifto pr&=
da quam in teranu mtulit  318
Aerarium  293

AercinummiRom.  293

A ereolum  1n.n4.122
177.2n.24tf.310
A ereorum nummorum uocabulii
homines contemptos nomm*
tos  2 94

Aerisdecies 2  9  4

Aeris precium  2 tf 1.3 20

A erisalieniconflatorcs  329

Aerufcare  294 Acra zjS
Aes quando 'm Latio primuJigna
tum  2tf 4

A« iw metaUoru numero cur ter =
tiolocoponatur  257.258
AefopiClodijpatma^zS (260

Afričanu *  333

Afrorumnummi 26S

Agrippinenfes albi  292.302
A lbaniexquifrtorumponderu er

o A x« 176

Aifeir 167

Amahcubitum Uebrmtt pagU
222 223

D. A mbrofius  144.149.154
A melechu* 2  63'

AmphoraRomana  4.5.tf.33S
crfpit fc mmores menfuras  5
tf.io libra* menfurales  4.
72 peditolei  72.188.189
uini j 9 mcllis  81 Reft/a
tuta 249 AmphoraAras

ris er ponderibus demo dijfti
tauitdefenfio  183.184
erdeinceps

Andreas Alpagus Bellunen(is,pa*
gma  1tfo.1tf1.1tf3

Anecfune qu<e Kasfufer Hacfus
nefi er Acfaffe  itfi

Angelus Colucius 216.259

2 47  . 451

Ang.Volitiamslapfus  2.20.5-7
Angelici nummiz6  9.29 r.2 9 9
Anglorum nummiplumbei 29 q
Annui fruttus feu reditus diuerfa*
rum rerup. er rega  315.316
Antonius Augujlinus 551
Antoniu* Leud 269

Antoniu* Heliogabalus  27 tf
Antonimi Pij fcenustrientarium,
332 nummiaurei 268
Apicius .  32 tf

Appianus laudatus  104

Aporrhema menfurd Acgyptid ,
140

Apulciu* Cclfu*  <5 o

Aquarumpondus Sa.Si.de&iU
latarum

81

biča  163.159 Amphord Arabic£menfurd!  139.159 fr*
Attica qu£ et metretes  37.38 fluorom 15 9 aridorn ibidč

capit mmores  37.41 tfcr.tJ qttomodo latine reddedč 160

menfurales  37.73 pcndit Pondera  168.174

ol« 73 umi So meUis  83 Argenteidimidijex tributo dičli
Amphora Capitolina  '18.249 d«rom Saxoni<e  291.343

Hf 142 corum temperatura 299

AmpboreM6.q6.q7 capit fe Argentcu* profrclo 290
mmores  5 S li&ros 5 tf pen Argentum cornu Amalthc.e  255

Argentum foli attro cedens x aete*
ris metallis pr<eflat2  5 7.2 5 9
Argentum quddo primum Romr
fignatum  263

A rgentipuriprecium  309.312
Argentum uiuum  258 precium
pagina 260

Argiuusnummu* 267

Arid<eresdijlantpondcrc  84
Arifto

ditolei7q uini 81 meU
Us  S3

Andreas Aldatus dottifsimus er
iuris omnitt peritifrimus  331
crrat de denario erdrachma
130 delibrd 120.122
242 medimno 66 [extd
rio  14.24. 28.29, 30.48
49.52.74.85.Stf.130
k«cm 129 quartark

„ .. , 33 ?

um ignorduit  8. r o /iccora Anfroteles quanti emerit Speu*

menfurd*ab humidarumreru, fippilibros  328

menfurisnondifereuit  35 Armillaruqmbm frruus ifaacido

menfuraruignarifuerut 251 adAndrejeAlciatiqu£de menfu* imitRcbeccam,preciZ  159

F Arr;4


Anictm iurifconfultus  333

Arsueterinaria d medici Ho ex=

cludcndi 3 6

Artaba Aegyptiii39. 140.141
mcdia 14.0 Pcrjtca  140
141 145

Artaxerxes  L ongimanus 196
A rundo qua er cdlamm 22  6
JKruri  206.207

A ryffldes  _ 270.298

Ary indici irgentei 260.170

298 309

As 97‘ z 93

Afm nummus  2 6j

Afia muldata d S yUa quanti  335
Afopichus Orebomenm  205
Ajfendius nummus 2 6  7
A/fe KMmmt notd 3 oz

Affarion  17 8

Affarius Uidem

Affaron 130.136

Affeslibrales  264.293.320
Ajjcsfape mutatos in podere pi-
gma  I 7 8

Afjesfemtmciiks  178.253
Affesunciales  293.322

Afiipondium t 9 6 - z 93

Atbenienfium iair§ 0 V 0 (* 0 i 231
Athenienfium nummi 267.168

2 9 7 .reditusi  13.31 6.cenfus
32 o.militumftipendia  322

AKfttd Z 3 S

Augufti nummi aurei 267.268
Augujtus Cafar quatu mi m cel
Um louis Capitolini contule=
rit 3*5

Augujtus dux Sdxonia 136.231
Aurelianus imperator 2 76.197
nummi ibidem

Aurei numidiuerft 2^33.quot fu
gnentur ex duri teperdti beffe
Uoribergio 27 7,er eoru tem
perdtura 293

Aurei imminuti 276

Aurei nummi Gracoru 17 3.tem
perdtura  2 9 7 .precium er dd
Vngaricos proportio 307.

3 o s.Romanom  er Romano
rumimperatorum  268.275
3 2 3.temperatur d 297. preš
ciu et dd Vngaricos propor*
tio 308.309■externi  276
temperatura 29  8 .noui  277
temperatura  298. precium et

I N D E 2C

dd Vngaricos proportio  .306
3 o 7.precium argento figna *
to noftro explicatum 3 u.reli
c[ua quare m diftione  N umus
Aureusapud lurifconfultos, pa=

gma  332-333

Aureus idem Arabibus quoddena
rim  174.176

A uripuripreciu3  o 7. At tiči 3 o 7
308. Romani  308

Auro argentum,argeto as cur pri
mo ueteres mifcuerbi t  270
A mm quare preciofifsimum me *
taUum  257.258.259. quare
dquarundam regionum inčo*
lis migni non aftimetur 238
quanto argento quondam  em=
ptumautnuncematur 260
quando primum jignatum  Ro=
ma 163

Aurum er argentum quisprimm
fignarit  264

B

td Albmdeagrimenfbria 97
^ Baltbafarpmceps  t hum~
gia  299.300

BdptiftaEgndtim 3

B aptifla Leo T uničenji s  174
Baptijla Marlianm 216
Bartbolomaus Sočmus 331
Bathus  141.142.143. capit fe
minores mčfuras  144. hbras
menfurales  144 rejpondet
E pha er  H omeri  14 7.14 9
Berenicim mrnmus 269
Beslibra  94.9 7.fextarij  2 i.pe
dis 2 1 3.iugeri 119.ufura ce=
tefima 332

Bes argentarim Lutetianm  244
Vicentmus  241 vrnetus
240.241.242.244
Bes Agrippmenjis  292.307
Erpburdanus idem cumMife=
no 2 9 1.30 i.Tribergiuss o o
MedioUnenJis  242. Noriber
giusquimonetalib. mufu quo
mododiuidatur  245.246
291.292.339.340
Vienenjis  292.302
Bes aurarius vicentmus  242
Venetus  241.242

Bes argenti, qui idem quod qua*
tuor argčtei a tnbuto ditti, pa

- gma  296

ufurd  301.332

Boemicamoneta 291

B ooneta  Po lydori Licedamonum

regis domus 263

Bononienfes nummi aurei pagi
na  298.305

Bonorumtriagenera  255
Bo; nummus Athenienfium  268
Bosmlmgua ibidem

Buccphali equi Alexandri preči*
um 327.323

Budaus33 i.errat de cbcenice 6 7
de D arico  2 7 7 .denario, dra=>
chma,libra,mina,pando 102
103. 242.243. 250. me*
dimno 66.fejtertio  191.2 S x
283.285.288./«ct<tt'io 14
25.26.27.28.87 talento
117.118.uncia pedis  er pot
licis latitudme 21 9.0 udrti*
riumignorauit  S. 10 .ficcam
rerum menfuras ob humidam

nondiflinxit 33

Burgudicinumiaurei 177 .305
temperatura 273

B runo V ernechini f. z

Byzantius nummus ferreus  295
Byzantiumtalentum 168

p Abusmenfura  H eb.reruari
darum 146.  147  ca¬
pit  148 libr as menfurales

pag.  x 5 x

Cabalijia  148

CadusidemEannio quodampho*
ra Attica  18.38.

43  142

Cadus uajisgenus  43

C. Caligula prodigalitas, pa*
gina  325.326

C.C acilij  1 fidori diuitia 3 19
idem quanti funeratus, pagi*
na 329

C. Cafius iurifconfultus, pagU
na  333

C.Cafius Sabinus ibidem
Caius iurifconfultus ibidem
Camus

Cmus Adami filiut mcnfurarunt
er ponderum muentor 231
multitudinc ^HjjtKTup ex ra
pvnis domu auxit 2 6 z
Calamus qui er arundo 22 s

Calcardum G. Cummerjiadijz  5 6
CaUiftratui iunfconfultus  333
Campfaces \cc

CaUiodori ferutts apud Martia=
lemquantiuenditus  327
Canicbe mfuti nitmi exfale  295
Caph  148

C aptha mcnfura Pcrfica  139
Capitoiurifconfultus 333
Garale mfule albi  er aurei lapil*
lipronmmis  295

Caroli v. Cefaris mmrni aurei
277 304

Carolus Magnus beUum gefitcu
Vitichindo Saxone # z
CdrolusRuetlm

Caroli  er Vildclappi p eC unia no
utuntur  265

Celfa iurifconfultia  3 3 j
Cenfus Atbenienfiu a Solone 3 2 o
Romanoruma S.TuUo'mftitu
tus ibidem

Cenfitscqueflm  321 Senato*
rita ibidem

Centenarium  9 5

Ccntefime ufut  330.331
Centum pondium 94.9$
Centufis  294.310

Chalcut  1 n. 114.125.177
Cbamia Magma rcx (24 s
Scytharum z<?q

Cephalenjis nummus z 6j
Chiia nummut ibidem

CbcenixAtticui  52.53.54.56
tnmores fe conti/nct  55 Ms
pitlibrasmenfurales  52
Georgicia 60.62.6j.izpq
capitfe mlnores 6j librat
60 Syria  , 4I

Chcenix mcnfura cibi diurni  <s s
C hoeta qui  er Cfow Atticia  3 7

3S.39.44-4?- «f$ 48

50.51.141? capitfe mino
res  4 2 Wr<« 3 7 pc«d;t
clei  7 3 ' umi S o mediš
8  3 Georgicia  5 6.5 7.14 5
14 6 mmoresfe capit  5 8
librasq 6  penditolci  75
«/"/»' 8 o tnellfS  83

prior

C&M* mfacralitera  14 5.14 £
C hriflophorus Carolouiciia  195
Cicar congregationii  169.170

171  37 2

Santtuarij  169.171

Cicero emendatus  285
GppM  t  214.215

Clearchus donatia a Cyro Daricii
quot  30 6

CleopatreVtolemei Auletis filie
ccena  326

Clima  2 o 7. 21S

Cochlearium Romanum  4.9.23
28.76.78 capit 4 pr/fa
ditoleijz uini  79 jne/=
te  . 82

Cochlearium medicum liquorum
37 capit  37.42 peMi

75 aridarumrerurn  6.9
Hippoiatricum  69 cd ^ t

76 pendit  76.80,83

Cochleariadiuerfa  78

C oclanarium quod  er falgerim et

[ahalicl  159.162

Colenutius  4<s -

Cotlathum menfura Syria  141
Columbarum duartt Axij preciunt
apudvarronem  327

Concha  37.75 duplex  75
Congialis  19.20.44

Congiarijcadi  1 9

Congiarium ibidem

Congna  4.7.56.333 capitfe
mmorcs menfuras  7.1 o U*
brus  4 pendit  72.79.81
Congius rcftitutus  * 249

Conftantmus Hermenopuha pa
gina  334

Cophmuf  164.165

CoraliumTelcibmpro num=
mit 2  95

Corfcon/ menfura Arabica t  pa*
gina  159.161

Comtbiutmmmut zi flater
argenteus  278

CorquiCom  146.148
Cornelm tacitus emendatus pa s

285.588

Cornibuslibralibut  er bilibrali-
busokumuendifolitum  13
CoronatiBurgundici  277 tem
peratura  298 Prančičifeu
GaUici  269.277.305.307

temperatura  298 .rnlent

noflri argentifignati  31!

277 quotJignentur
exauritemperatibeffe Nori*
bergio  277.298

Con« nrwn aridarum tantu men
fura  140.146.147.148
149.151.152.153
Con' interpretatio apud lofepbunt
reprehenfd  151.158
C otyle rnedicaliquorum  37
39 -«/$ 42.49.52.53.72
146.189 capit^j./pi
pendit  73.74. 75 Aricfo
rum rerum q  3.54 cdpit 5 5
Georgicaliquorum q6 .57
capit q 6. q S pendit jq.8 o
82 aridarumrerurn 60
capit  63 uippoiatrica 69
capit 6 9 pendit  75.80.83
Cotyles diuerfus ufus  51
C otylidones  19.40

Crafsidiuitie s 1 9

. raptia 32,9

Crates comicus 297

Crcefiijlateres  269.27 6
Crucigeri  269.292 tempi
ratura  3 02

Cuathum menfura Arabica pa•
gina  159.161

Cubitus geometricus  226 He*
fcra« 222.224 duplex
224 noneji qu'mq; palmo*
rum  225

Cubitus Gr<ecus  198.202 to«*
gior Romano  21S decurta *
tusmaior  20 3 decurtatus mi
nor  203

Cubitus Romanus  209.214
breuiorGracozi 8  Kempni
cenfts  335»

CK&/ti men/HM er ulnaeadem
220 399

Cubitumregium  220.224
Cubitum quota par s altitudmis cu
iuscfcbumanicorporis  196
Cubitalis  202.215

Culea er culeoU tj

Culeare dolium  17

Culeus  4. 5 capit femmres
10 Mn« 4 pendit jz
J 9  81

CyathusRomanusliquorum  4
338 crfpit4.10.23 p«J<to
72.79.81.82 aridarunt
j 2 ro-KM

o

Term 3  3 . 34*33  S.medicus li
quorum 3 j.cdpit 3 7.4 z. pe
dit  74.80.S2.8 $.ciriddrum
rfrm52.53.55. capit  52
Georgicus ltquorum  56.57
5 8.cdpit 5 č.pendit  75-. etri*
darum rerum  60 capit  63

HippoMtncHj 69 capit 6 9
pendit  76.80,83

Cyathusinfacris liter is 166
Cyprus ntejura  164.16 5.166
Cjm Ajiaticis er  C rcefo deuklo
quantam auri er argenti [um
mamcoHegerit  317

Cyrusmmor Silano AmbracicU
dat  D anorum quot milia  321
ciufde flipediaj  21.322.323
Cyziceni Jlateres  277

D

D Aftylus  197.198.206
Dattyhdochme  197
betdt* 164.165

De/mocretf« 4. 1

Danaces nummusbarbarus  289
Danicam  289.291

Danich Arabibus idem quod no=
(irislupinus  174.17 6.177
Danorum et Suedorumrcgu mm
mi  303

Dapbnis Grammaticus quanto

precio emptus  327

Dardanus nummus 26 j

Darius ud, ut Plutarchus habet,
Artaxerxes,cur dičlus Longu
manus 196 eiu[demredu
tus  316

Drfri/ ultimi tbefauri quos  /Ko «1=
(lo Alexander menit  318
baricusflater  269.270.276
zyj.z96.Z97.quanto atu
ro yngarico, Veneto, Franci
co,Rhenanotcftimctur  304
305^ 306

Daricoru, quibus Cyrus Silanu er
Clearchu donauit fumma ex=
plicata  306

Dauidis regis Bcbrrorum thefau
rus quem Salomoni reliquit ut
extrueret templum 311
Deb£durumtriplum cercfimplo,
duplum drgčto Jimplo uicmis
uendiderunt  250

Deda [eflertium  288.314
Decks centena mdk er [milia

1  N D E X

quid figmficent  325

Decem medič  35

Decempeda  215.226

Decempedator  22 6

Decius iurifconfiltUS  324

Decuflis  293

Delius nummus  267

Demarete uxor Gelonis  269

Demaretius nummus ibidem
Demcnfum  68.69

Demetrius Phalcraus quot talen=
torum [ngulis dnnis domu
ms  315

Demetrij Alabaldi enor  18.20
Demoflhencsjilentij  H arpago ue=
ditimulflatus  335

Denarius  94.99.122. 278 di

uiditur  100.101. pondere ad
drachmam proxime accedit,
189 fedciufdemponderisno
efl contra Alciutu  1 o 6. i o 7
129,188.189.190.242
Budteum  103.«^ 107.217
242.243.281 Portium
107 108

Dfm/r^ pendus  190.245.250
Dendrijncta  262.303

Denarij Romani argentei triplu
ces erfingulorum precium ar
genti flgnato noflroexplicatu
190.245.250.313.314
Denarij quot ex libra [gnentur,
279  281

Df nanos graues nen haberepon *
dusquatuorfcripulorum con=
tratortium  244

Denarius diurnum flipendium pe
ditis  322

Dcnariuetiamnummudici  279
item [eflertium  280
Denarij Antonij mviri  274
Deunxlibrte$^., 97.339 /oc=
tdrijzi iugeri  219

Dextans iugeri z  19. pfdff 2 14
fextarij 21. libra  54.97
Denarij quotuncidpedis  246
Denarius dimidius ibidem
Denarij legitimipondus  249
Diaulus  204.205

Didracbmum Atticum  268.278
Kette argenti noflri $ lo
Didracbmum nojirum  290.301
< 3 10  340

Digitus Grms 19  7.2 o 6, lotu

gior Romano  218 P.omanui
zo9.breuior Gr<ecoz 1 8 .qua
dratus,rotundus  21 o

Digtfm conftare quatuor gr anus
ordei quomodo inteUigendunt
pag.  219

Digitum tranfuerfumprouerbia*
lislocutio  209.210

D igitalis  19S.210

Dinos fladiodromos  205
Diocletiani numtni z  68

Diodorttf 219 .de Gracis pondes
ribus intercidit z

DiobolumAtticum  269.278
Kette 310

Diobolaris  294

Docfrme 197.198

Dodrans  200.201.266
Dodrans hbrja  9 4. P 7. 3  3  ^
iugeri z rp.pedis  200.207.
214.217. [extarij zi
D odrantalis 20 1

Doliaculearia  17

Dolichus  204.266

Domitij Calderini error  3 5

Domitius Labeo  332

Domitius vlpianus  332
Dorach menfura Arabka, pagč
na  159.160

Doro« 19  8 .I 9 J 7

Dracbimi Aralicit pondtts, pas
gina.  174.176

Drachma Aegyptia  168; Attiat
105.112.114.122.296.

30 9.3 39.m mincra pondes
ra diflributd  114. precium

31 z.medica  123.124./K mi
noret 12 5. Kippoiatrkd,  8 £
132 N oribergica  246

Drachma menfuralis  18 S
Drachma uncite er eius dhjijio,

P d £- 2 11

Drachma beflh  3? p.

Drachma Attica reflitutd, pdgt

na  2,4 dr

Drachma nummus  278. Aft/c 4
leuior denario  289. pfnd/fc
momenta  249^309. Kette etr
geti noflri  ^10.31 i.Aegineet
278. Krfirt 312.

Drachma Venetd grauior uetca
ri er  leuior Nonbergta  250
Erphurdana flueMifena  309
Aegma  296

DKetpotl

Duapondo  96

Ducati Bononiefcs,Lucenfes, Me
diolanenf es, Romani,Turcici,
277.305 tepcratura  277
Veneti  2 68. 2 6  9.2 7 7
temperatura  277 pendunt
305.307 Kd/e«t fto/iri dr=c
gentijignati  311.3 iz
DHc/kt 98.101:

Duodenarius  310.311.315.

er 340

. Dupli numiMifcni  310.311
Dupondij  294

D upondm  293 notadupon

dij  303

Dupondiu 1 7 S pedis  213.214
E

p Grd«! n tem«// uilifimi  311
"E leniusuas  16 7

EpbamenfuraHebrdd aridarum
reru  14(3.147.149.155.

15 <3.15 8 capit jc minores
. ntenfum 1 51 librdsjbidem
Ephcftioquantifuneratus  329
Epiphanius Magnus epife. Sald=
mmifw140.145.147.152
153.166 dfentetialofephi

in quibufdant difiidet  157
reprehenfut de bdtbo  er choe

niče . 145

^Gomor r 53.157 dfpfol 55
detalento cogregationn crjiclo
■■  » 7 ? 174

Educatione  er difciplind multum
) ad uirtutemualere  135
Equitu Romanom injigniajz  o.
321 <*»/«*

Erdjiftfdtus donatus d Ptolenuo
Antiochifilio quot talentis.

*  324

Ergotelcs FlimeraUt 206
Ericbthonm Attipč et Lyci& mo
net£ 'mucntor  2 <34

ErneflusdMiltitz  135

E rpburdduufbes  291.301
drachmaBrphurdana  309
Euib,qu£  er Aben,Acfdt,crKift
pdg. 160

F

p Abarum diuerfa genera,  er

Jt* po«c/iw 237

Edbm Sabmmiurifconf  3 3 3
Edhahel,qu£  er Fal%crim,er Co
clanariunt  159,162

P R I O R

Ferdinandiciaureimmmi  277
argentei  291.292.302
Ferr/t 258 utilitdtis fr udu pr<e
fiat c£terii metallii omnib. ib.
preciuni26t Suedicu,ibid.
Filij uiroru Uirtute  er liter is pr s.
ftantium cur interdum degene
rent  i  135

Finitorqui er decepcdator  226
Florcntmui '  333

F«»iw . 329

Fortun* poteflds m multasres
propagata  255

Fraudespecuniamulčidt*  335
F riderici  rr, /mp. ««mm! «c cono

P d 2< . 295

FridericutFr. Strenui F.dux  Sa=
xoni*  er eledor  306
Funiculus menfura  222.226
81 G

A&ett« menfura  164.1 56
^ Gattmčtriplices  246
Gdrme Arabicum  174. x 7 6
Ge/o 269

Generofi q. Gracisivnveie  195
Genuenfiumpecunid Ruando pri
mumeufa,  ,265

Gcorgius Sdxonu prmceps  136
Gcorgm Commerftadm  255
Georgm Fubricius  183
Gerati  169.171

Ge«d SiuardiDdni foror,Vitc*
ch'mdiuxor  173.314
Gomor 141.310.133.13 5.
Gordianut numus  26S C157
Gorlicenfesnummuli  301

Glandium diuerfa genera  er po«
rii« 238.239

Glandiftr* arbores qu£  238
Gernianorum ueterum  er reče«*
tiumnummi  20 9

Gradm 10 6 no uidetur inenfura
215,226 quiddpudCicero
nemfignificet .  215
Grdmmd 101.122.124.13 1 '

er

211

Grd«« wž expliCdtione befiisi  1 o
Granisbordei uel tritici in inte-
grum pondera rejlitui no pof-
f e  ^4^.216

Gregorij TiphcrHatk  error 51
G«drmi veronenfis error  5 1 •
6o ■ 67

tt

tt  Ac/r/d«! irnp.nummi 2<ŠŠ
H d/d H ermundurorum 4
Hali j

Ftanno Cartbaginenjis  20 6
Uebraic£menfur£  139.141.

14 2. er deinceps pondera
168 169

iteminaiiquiddru menfura  4.7
338 capit4.11.21 pedit
72.74.81.189 reftitutd
246.249 aridarumrerunt
3 M 4  33S

Hemichus  47

H erennius iurife.  3

H ermolaus Barbarus  331 repre
benfu/i  207 laudatus 1 5
lapfus  27.28/

Hermogenianus iurife.  333
D.Bieronyntus Z2 4 reprehett
fus  146.148 c/ecoro 158
c/e vnterpretatione cph*  145
153.158 zereth alidrit
menfurarum  225 c/e me!rc=
te 15 6 omere,ibid.fato  15 5
ficlo  174

FLieronymi  er lofephi difcordid
in menfuris  158

Flieronymus Arcbintut  184
Hieronymm Kifuetterus  231
Hicronyntui Magdeburgux  Fri*
bergiui 2 ja

Ftilpericui rex Frdncorunt, ibid .
Hm menfura Fteb.  142 ejp/t
. fextarios  143.144 piftfa
nores menfuras  144.14 6 1

/iž>rdj 144 nonrefteinter =
pretatumd LXX.  14^
Hi«w ^Mdrfd @-fcxta pars in/ds
. cris litem  144

iiippicon  204.205.206
Hippocleus Thejfalus  c/Wto^
j-goiio?  205

Hijpani nummi aurei  29 S. 3 o 4
F erdinandici  277

Homer 146.149.153
Horc/eie d/terie d/tero prafiat pon
Hydria 1 65.167 (c/ere 235
. I

Abolenutiurifconfultui  333
JI iacobuf Mantiniu HeK  174
rdco/«w Syluiut  185

Inc/o? ««mmw ignorare  256
Intcrfcalmiunt .  203

F 3 I niuni

tniuAegyptidrttefurd  75.140
inftrumetd quibus uetercs dimefi
mttrUdUd  22 6

mitdtom aliud fcribedi ius, dliud
interpretis  209

lodnnes Auentim  B oiut  33.93
lodnnesiurifconfultus  331

loannes Ruetiius  108

lohein menfurd Arah. 1 5 9.i60
lonuiThejfdlic# rnonet* men¬
tor 264.

lfddcimuncruquibus donauit  Re
leccdmprecium  308
ifidorus reprehenditur 2.6. 70.

186 227

luddoru mdgijhri rcprehefi  173
ludicia m litcris debet ejjc liberct
ludicid de fcriptoribus  C 3
femper fuerunt uarid  183
lugerum 208.21S.219 diui=
jio iugeri  218.219

I tigerum  in locum plethri Latinis
poetis qudtenuslicuerit fubfli
tuglans  238 (tuerezo9
lulidnui Sdluius 27 6

luli£Mdinme£nummus 2  68
lul.Cdpitolmus reprehenfus de di
gito 2 19

lul.Ctfdrdiuili betlo qudttta pecu
nix fumntdm ex £rdrio protu
lerit  313

julij Cdfaris prcdigalitas in  Scr=
uilidm  3 2 5

julij C£fdris £S dilem  329 fur
tum e Cdpitclio in primocon=
fuldtu ibidem

luliusJubentius  333

luliusPdulus  332

lurifconjultorumftipendid  324
qua £tdte florucmt  333
K

ta Asfuf,qu£  er dnecfune, men
fura Ardbica  159.1(51
Kempnicenfs modius  338 pes
339 (cxtdrm 338 pa/Ji«
Z7pertic<t  339

Kcrmet A rdb. qd’Gr£cis grma
Keflufcreolti A rab.  174(167
Kirdt filiqua Arah.  174.177
JZifl mefurd Arah  159.1(50
Kifldlicdticm  i <5  3

T L

Abeo Antijlius  333
Ldbrmculedre  17

■1  N D 'E X
LdBrKmcurmrfrecilflHm 143

Ldceddtncnij pdrciores uini 46
Ldccdmonioru confuetudo in  e«
mrncfe er uedendis reb.  265
numi ferreiz9  5 ftipediaj z z
Ldndesbergid 'mjignid  300

LdpUSFlorent.reprehefus  208
dd Idpidem fecundu } tertiu }  quar
.tum  215

Ldtino fermoni quddo Gr£cd im
mifcendd 13 S

Ldurentius VdUd reprehenfus 3 9
51.5:4 208

Lduriusmons 269

Lccythus 166

Letiš  er eius pondus  234.237
L entuli duguris diuitu 619

Leondrdus Cdlamicius NeapolU
tdnus  2(58

Leondrdus Aretinus  18 S

Lethec menfurd  H eb.  14 6.14 7
Lcttc<t 227

LjM(« 121

LibeUd ndmulus drgenteus 126.
279.289,293 udletdrgeti
tinofri  313

L#rd er menfurd  er pondt« 4.
10. 11. 338 dijferentid
4.25.33 mcnfurdlisz pedit
uncids  12.13.187.23 5 gnt
»<1236 olei,  km«', mcltis librd
pendit  192

Liž>ne metifurdlis  er ponderuUs
cotldtiomoleo 72.73
Librd Atticis duplex  117 fcippoi
dfrtcd 131.132 medi« 123
127 i« minord diftribuitur
125 Rcntdnu 94.96.120.
240 ivpartesminoresfecd=
tur 100 Rontdnd Angeli Col
lutijz  3 9 rejtitutd  er menfurd
lis  er pondcrdlis z  4 (5.2 4 9
Llfcrd mercdtorid feu eiuihs  339
Liirrt Mediolan.  242 mfrrdfo=
«450 venetdmultiplex24o
2 4 1 qu£([j  m minord podcnt
difributd ibid. vicet'm,ibid.
Libri no effe xij unc.  er femuci£
cotrd Buddii  1 o 2 «0 tm fex
tuldrii cotrd Alcidtu  121 «0»
eiufde ponderis cuius mm At
ticd contrd Bud£ii  1 o 2.1 o 3.
281 Alcidtum  120.121.
1 S9,Q‘debtceps nofedeeitn

tmcidru cotrd medkos quofd£
er phdrmdcopoldf  23 <s quot
fclorum  173

Libram obolumudlere qudrdtio
ne dičlum  121

Librd duri mlet  308 drgentipua
ri pendit  312 Kd/ft noflri dr
genti ibid.drgentifgndti  313
Librulis  95.264

Libralibus  er bilibrdlibut cornia
bus oleum ucndi folitum  13
Librorumprecium  32S
Lichds  198,200

Liguld  4.9.23.28.76.335
cdpii 4 pendit  72.79.82
andaru rem menfurd  33.34
Livgudkjirumentum  23
Lipfenfsmodius  339 /hrte
r/«5 ifcnfen*

Liquores no unius ponderis  25
Liuius Drufus očldUd partč £ris
drgento mifcuit  271.298
LogusHeb.  142.144.146.

148 159»

LucenfeSdurei  29 S

LucttUi ccend qudm Ciceroni  er
Pompeio dedit  326

Lucius Axius  328

L. Crdfi domus quati dfimdta ib.
Lupinus thermos 177.2 3 j
Luftdninummidurei  277
Lydiaureum  er argenteumnum

mum primi percufferunt 263
M

•jur Anefc fflind Hrč>.i 69.171
^ Mdnes mind Ardb. 174
Mdnuelis Mofchopuli errorz  o 7
Mdnilius Cornutus 3  24

Mdrcd cjKd er drgentdrius bcfUs
241.243 29S

UiarceUus iurifc.  335

M. Ant. SabeUicus errdt 281

M.Cic.locdreflitutd  2S5.335
M.Cic,domus qudti £flimdtd3  2 5
M.Fdb.Cdluusnotdtus 79
MJPdulusVenetus  295
M.Scdmtf 327

MdrceUi Veneti 2  69

Mdrtidnus iurifc.  333

Marij domus adMifenum qudnti

dftintdtd  32S

MdtthdusCurtius  324

Mduri medici  15 9.160.161.
„ . x6a »63

Mdurkm

Mduricm&ettor $dxoni£,pdgi
na 136.269

lAdxtm'mi imp. bibacitds 4 6

Mcdicorum Jlipedia c\u&  er olint
fuerunt  er nune funt  324

M ediolanefes libra diuerf<e  242
Medioknenfcs ducati 29S

* 77 - 2 97 - 3°1
M ediolanenfes nummi aurci 268
mdimnut Atticm 53.56.66
famorescomprehendit  55
Georgicus 60.61 capit62
63 Cyprius 164.166
Siculus  55.152

McUis pondus cutnuini etdlei col
latumi 6 . 25.31.70.81.84
Mena Arab.menfura 163
Menandcr iurifconfulm 333
l\enecoth,id ejl cyathus 167
Menforum mjirumenta qu£ 226
Mcnfurd quid 197

Mcnfur£ duplices 197

Mcnfur£ Atticafcu ntedic£ 36
37I c arum cdpdcitasfecun?
dum libras  er unem menfurd=
les 3 7.42 pondus oleo refer
tdrum73 uino  8 o. s 2 md
(£82.83 cxtcrtt£ 139 Ae
gypti£  140 Arabic£ 160
Hebrdica 13 9.141 Perfica
1 39 SyrU  141 Georgicd
5 6 cdpdcitas fecudum libras
er uncias menfuralcs 5 6 po
dusoleo refertarum 7 <3 uino
80 metle  S 2.8 3 H ippoid
tric£ 6 9 cdpdcitas 6 9 pon
dus refertarum oleo 7 5 urn
8r  meUe 83

Menfur£ Roman#  4 capdcitas
fccundum librds et uncias me?
furdles 4 pondus oled refer?
td.ru. 72 uino 7 9 ' meUe 81
Mcnfura rerum aridarum  141?
Attica feu medic x  52.53 ca
pdcitas  53 extern£ Arabka
159 Hcbrdic£  145.145
Georgic£6o cdpdcitas 6  o
Romana  33. 35 capaci?
tdS 33

Menfuracjuibut interudUi meti?
tnur 196.197 .198 Gra?
(£197.198 Latina 209
Z io nonaqudlesGracis
216 extcrn<e 220 Aegy-

PRIOR

pti£ 221.222 Hebraica
222 Perjica 221

Menfura qua ex multiplicato pe?

deoriuntur  204

Menfura <&-pondera cuiuscdufa
conjiitutd 231

Menfura ueteres quibus radoni?
bus m integrum rejlituend£
.232.233  cr demceps246
Menfurarum  er ponderum imen
tores 231

Menfurarunt  er ponderum nomi
naGemanica 338.339
Menfurdrum  er poderumeogni?
tionemmedicisutilem ejfe  er
necejfdridni,fcd eorum rdtio?
nem multis de caufis pcrdiffci
lem  er lubricam z

Menfurdrum Gr£carum rdtio ‘m?
uolutior Romana 3 6 diucrji
las 36. 37.52

Menfurdrunomina pro uafisfeu
poculis 1 7

Menfurdrum imperitid q uos eno
resdttulcrit  207.208
Meruld reprehenfus  208
M ejtarum, mefura Arabka 163
M ctallu cur aliud dlio carius2  5 9
MetdUum metdUo quarc prajlet
pdg.  257

MetaUi copia  er tnopia quando
exijlat  258.25 9

MctdUorum preda  er uetera  er

rccentia 2-3 9. zir deinceps
M etdUd Atbenienjium  58 9
Metator 226

Metretes Atticus feu medim 2  o

37 .38.4 i .42.44.55.5S

<39.60 cdpituncias menfu?
rales  24 fcminoresmčfurds
41 pendit olei 73 ttini  8 o
metlis83 Georgicus  5 5 ca
pit  5.5 contmet fe minores
5 8 pendit olei 7  5 umi  8 o
82 mediš 82

Metretes ttdicus dpud Diofc.  38
M etreta dpud ColumcUam 4 3
MetretaSyria  141

Metretd Liconica 16  5

MiUiareuelmiliariu 204.206
209.215 227

Mille milid  er decies centenami?

lia eadem fignifcmt  575
Mitom ftipendia upad diuerfos

reges  er reft. 3 21.3 2 2.3 2 j
Milium  . 235

Milo  5  2  9

M m Atticd i02.103.nt.u3
114. diuiditur in mrnora>ibid.
maior Solonis  119.175.297
minor uel uetus 119.122

175.295.297 Alexandri
na 126.127.  »58.175 Eu
boica 297.312 Hcbraa
169 .17 o. 171 H ippoiatri
ca 131.132 medica 123
127 in mrnor a di/lribuitur
125 P tolentaica 168.169
Min£ Attic£ auri puriprccium
307 auriAttici3 o S Arge
ti Aryandici 309.311 Atti
civrfignati  3o9.310.3x1
Mina Aegmca precium 3 12
Mina tiebraa ualet argenti no?

Jlri 314 quot ficlorufit 173
MMaproattuquadrato 218
Mina cjuidam utuntur pro libra
pdg. 160

Mina Attica grauior Rom. 1S7
Mina  I talica dpud Diofcor. 169
Mamam  er Ubrani idem non e jfe
contra Budaum 102.116
Minutum  114.310 31 1

Mmtumuncia 2 ti

Minutid  252

Mifenorum principum nummiue
tuftiores 299.300

Mifeni nitmi Angelici 269.291
2  99 cx ludaico capite difti
300 extributo  291 dimi
dij 291.299 jimpli:dupli
291 uncialesz9o uidenumi
Mifocbaus Arah. menfura 16  4
Mitylcneusmmmus 267
Mocenici nummi 269

Modejlinus iurifconfultus 33 j
Modidles 3 3

Modiolus  35

Motto R omanus 33.64. 66.
338 capit libras menfura?
les 33.34 minores menfu?
ras 33.34.54

Modiusftcer  158

ModiusKempnicenJis  338 Lis
pfenfis 339

Modius Cyprius 155.164.166
Moguntinialbi 292.302
Momenta pondus numrnorumau
F 4 reorunt

reorm exaquantia  34$

Momcntum uncia  211

Moneta quid erundc appeUata,
z61.26z.z6s

Monetdne an rerum permutatio
oportunior hominum generi

2 66 quomodo cudatur ab
artificibus 266.267 quaru
rerum imagmibus oUmfigna*
tafucrit,ctnucfignetur  267
z6S.z6p.figurisdiffcrt z 69
triplex z6\.z66.z-jo

Monctam expedidtne ciuibus prt
jlantemanuilemeffe 271
Monetam quiprimo inucnerint,
er quo tempore  2 6 s
Monetarumfalfaru authores qua
pcenacrolimajfetti crnunc
adficiantur  273

Monctam tčperaturaz  97.2 9 8
Monetaru aurearum preciu,  303

3 o 4. er deinceps argcntea

rum S °9

Moneta Mifena fapius mutata ,
299.300.301

Mofcouitamm moncta argcntea
quadrangula269 nummipu
rt  270

MuUusAfinij ccleris apud P Imu,
er eiui precium  328

Muftarum ud meftarum 1 <s  3

myjlrum Atticum  37.52 capit
42 duplcx  75 pendit  56
5 8. 7 5.7 Georgicum  5 (J
58 cdpif 55 pendit j j
Kippoiatrifum 6  9 cupit <j 9
pendit  80.83

N

■jsj Axij printo numum pcrcufie
4  r«nt 2(?3

Meapolitanus nummus z 66

Neapolitanorii error z s 6

Nebel menfura Uebraica  152
Nctokw Claudij nummus  268
Neronis prodigalitas  326
Nicandn interpretk error 61
76  120

NeratiusPrifcus  332

Nem« iurifccnfultus  333
NicolausLyra  144,227
Nicolai Perotti error es  18.20
' 23.35.102.220

N«Vo/dK 4  MarceUus. 269

Nieoki Prapofm error zzo

I N D E X
235 . - 242

NieoldKsTfcronMS 269

Nigritdrum nummi plumleiz  9 5
Nottua Lauriotica 269

Nonufsis  293

Note menfurarum Romanam  er
Gftfcdrie 93 ponderumRo =
manorum 11  o Gracoru  9 3
N umeriani nummus  268
Numerorum nota explicat<e ex
ValVrobo  337

Numifma 26 z

Nummus 261 undedidus 262
( p denario  280 fefiertio ibide
Nummi puri z 6 9.27 o boni O 1
probiz69 adultcrini  270
Nummu quagetcs ignerent  265
NHmmi ueteres G racorum diuer*
fis notisfignatiz6j Roma*
tioru z6  8. Afront (fcid. Gcr=
manorumibid. nouidiuerfaru
tidtionu  er ni t/It ibid. qui cx
tiotisncmindtraxerunt 26S.
269.0% regibus 269
Numiaurei Gracoru  275.297
temperatura  5 9 7 .precium et
ad Vngaricos proportio  307
Rcmanoru  er Rcrn.imperato
rum 260. 275.275.298
tcmperdf«rd 298. preciu er
proportioddVngdricos 308
externi  2 7 <s. 2 7 7.2 9 7. tč=
peraturaz97.nouizj7.tem
peratura  245 .pondus preciu
er dd Vngaricos proportio
3 o 6.3 o 7. drgeti/ig«dti «0=
/Iro explicati  311,312. drge
tei g raeoruz jS.quotex mina
z jS.teperatura  297. preait
3 o 9.31 o. et Romanom  278
279.quotexltlraz7S.zS1
zSz.temperatura  298. pre=
fi» 3 c 3.313. extcrni 289
precium  314. noui diuerfo =
r«m 291. 292. 293.300
301.302.303. temperatura
2 9 8 .prečiti  31 o.DdKorit er
Suedoru  er liber aru Saxonia
ciuitatu unciales so s.  Sdxo=
niceDucuuneiales  er ftmucia
\esz91.z 9z.tčperatura  298
argentei Angelici 269.291
e x tributo nemvnatiz  91.301
te peratura z? 9. precium 3  j o

mometis ditrei Vngarict czpti
catum s 1 5. Nummuli dupli et
fimpti antiqui,maiu)culi,  mi««
/e«Ji310,340. B obcmietan
tiqui  291. teperatura  301
N ummiargeteiMijenipuri  298
2 9 9,dfra'GrifcorK 2 9 2. Ra
mdtforit 293.303. c t uddo.pri
mu m Latio deinde Roma per
cufsi264.26j.quibus natia
nilus hodie  (««/«294.0«=
cbalcei 294, plumbei  294
295 /crrci 295
Nummiexcorio  295. excorttce
Scytharum 29  5. oc/d/e CdH*
clainjula ibidem

Nummi qua ex materia fant,pa*
g ina 269.270

Nummi cleflrci  277

Nummoru aureoru  er argcntea*
ru primi pcuffores 263.264,
Nitmi auret  er drgetei tjudcio pri
mit Roma  er <{«!£«$ not« per
cufsi 26^.267.268. quddo
V enetijset apd'Gcmefesz 6  5
Numorum Mijenoru uetuftiortm
prečiti & temperatura  299
300.301.324.340
Numorum adultermrumgcnera

273 274

Nummorum ueterum nota  303
Numorum argenteoru preciu ati
rcis Vngaricis explicatu  311
N umisaureis argentu, argctiteis
curas mifeuerbit primo uete =
res 170.271

Numariareiuocabula GracacT
Romana 261. locutiones ud*
ria 267

Nummariarcifumma quas feri =
ptores mtmoria prodiderunt
cxpofita er cxplicata  304
Niw rcgiamx pontua  238

O

Q Beluš Atticus 111.114. di *
uiditur in mtnora podira
114. medieus  123. diuiditur
Cbcius uncia  211 (125

Ololusrcftitulus 246

Obolusnummusz69.2 7S.ualet
argenti nofiri Jignati  31 o

ObdusAeginaus 278. ualet ar*
gčti noftri  312.322. Hcbrdi*
cusgera dt (ha  2 8 9.2 9 a

(Mlet

ddlet  314

cepbin menfurd Aegyptid  .140
Ottduij CeefMberalitds  325
O lei pondus cti umi  er mellis p  0=
dere coUdtum  3 x. 72.79.8 o
Ologinat Arah. quod Gracis  o A«
«« 175

oluatium  155

Olyri(  235

Cmer o«<e cf gomor mefura  H eb.
.145.147.150.151.155
1 5 S.cdpit lihrds menfur.  1 5 1
omnibonusLeonicenus reprehen
fus  207

Onoldjjdt oboi Ardb. 174.177
Onyxjmamor  * 55

O rdei pondus  135

Org>w 199.203

G rthodoron  198,200

OOKrf 235

Oxybdphon medieum liquidarum
reru  3 7.cdpitfe mineres  42
er drachmas menfurd*
les  4 i.peditolei  73. trnu’ 80
mellis  82 .aridaru.  52.53.1:4=
pit  5 5 .Georgicum liquoru^<S
5 7.capitqS.pendit  75.81,
82.83 .aridaru rerunt 6o.ca
pit 6o. 6$.HippoidtricU 69
cdpit 6y.pedit  75.75,80
P

p Aezonjfado SeianiquAticm
* ptusdSutorioPrifco  327
PdgdtiniVenetorum  294
Paldmedcs ponderu  er menfur a=
rum mentor  231

Pdhejle  197.198.1 99
Pdtidntis Ckudij Caf Uberti diuU
tia  3*9

Palma.  208.225

Palmarius  2 1 1

Pdlmicubitum  218.223

Pdlmipes  203.209.214.223
P dlmipeddlis  214.223

Pulmus Gracus 1 97.1 9 S.longi
orRomdnoziS.Ucbr.  222
PdlmusRomanus  209.210
211.213.218.225
Pdlmt« quota pdrs dltitudmis cu*
iufq; humdni corporis 196
Pdnicum  235

P arafangi '  220.221

Pauonis prečim dpud V dr.  328
pdffusGum  198,203.204

P R ir o r

logior Romano 2 15. Romde
mts  209.215. 220, »»mor
Gr<eco 21 5 .3 3 9

Kempnicenfis  33 9

Pecunidz  5 i.unde dppeUdtdz 62
Pccunia utilitds
Pecunianonduinuentarcscu  rc=
bus fuiffe commutdtds  265
Pccuniofus  2 52

Peddlis  201.212

Peddncus Zl ,

Pelopomcfius numus  2 57.2 59
Pemmd genus uafis neb.  153
Pcrficamenfura  139

pert»c 4  225. Kcmpnicefts  3 3 9
P«Rom. 209.211. triplex z  12
breuior Gr&co  215 diuifio
21.2.213. eius depitta deferi =
ptio z  1 7.Gracus 197.198.
z o  1 .longior Rom.  2 1 5.21 8
eius deferiptio depifta 217
PesRom.per digitos reftitui non
potejl contrd Portiu  247.no
idecum Lutetuno contrd Bu=
d*m  2 47

P« Lutctidnus Buda  2 4 s
Pes quota pdrs dltitudmis cuiufij;

humdni corporis  19
Petrus Močenim  259
Petrus MofeUanus  19 <5

PetrusPlateanus  45

Phidld tSl

Pfc/eio Arg;«j« ponderum  er mc»
furarum'mucntor 231 num=
mi figndti 'mucntor 2  53

Philefius  er Xanticlcs  335

Philippus Bcrodldus reprehenfut
20 281.285

Philippus Bergomenfis 2  55

philippidurei 269

philippiBrdbdntm 2  98

philoxcnui  277

pipinus 270

Plato  328

P lethrum 2  o 4. non cffe ide quod
iugeru contrd L. Valld  er poe
tdsLdtmoš  208.209
P/fifcri dimidiu ctfsgcc 2  o 7.lati
tudo qu£fuerit inGeorg.  207
P/wtt«i Gnečam menfurdrii nomi
na quibusLdt'mis interprete^
tur 1SS.1S9.in explcatione
locoru quos de Gracis medicis
transfere quas menfum mtelli

gdt to 4 .i 8 p.reprebefuŠ 4 Ž
P lumbigenerd tria  258

cuiufaprecium  25 o. 25 i
Pontpomus iurifcofultus  333
Pontfem Romana  er eornm cfc«;*
/1095.100.101.note Ild
Atf/cu111. diuifio  114,nof<«
132. mecfca 123. diuifio  125’
note 13 z.Hippoidtrica  131
diuifio  13 2 externd 1 58

169.^3- deinceps
Pondera certdet incertaapudCa
tonem  c  95

Pondera  er menfurx cuius cduftt
conftituta  231

Pondera reftitui 'm integru pojje
necgranisftumontiz  35.235
237. nec femlnibus legummit
237.238.nfc/rMtf1fc;« 238
Pondcraueterdreftituta  245
245 249

Ponderum O menfurdrum inueit
tores  231

Ponderum ermenfuraru mutato
rumpeena  231

Ponderu nomina Gemanica 3 3 S
Pondo  11.13.94.9S.102
Portu« Lcondrcfc« erat 28.35

I o 7.3 31. reprehenfusde dret

chma  107. libra Rom.  23 9
240 ,fextario  14.24.2f
3 o. er inde qudrtariu igno-
rauit  8 .1 6.ne$ liquoru ncq?
aridarum reru menfur OS fdtis
explicduit  3 5

Pnici;« tcrr<e m facrisliterisi z  7
Prcciaferuorum  327. mmantri
um  er alurum rcrum  32,7
3 28.4Anin quamdam  Ro*
m<w. 328

prerij metdUomncaufee  25S
p rijcianus Ceefariefis lapfus  117

II S. 132. 139. reprehenfus
de mina  120. pondere dena=

rij  190

telcnfo 11 5

Prodigalitas quorudam Cafarunt
er principum  325

P tolcmai Auletis reditus  317

P tolcmaicus nummus 2  59

Publ.Clodij domus quanti aftima =
ta 328

PugiUus  225

Pugm« ifcitifm

Kocte et eius diuifio  211
F 5 p;ygm.<<

Pygwi  205.21j.214

Pygme  198.203

P ygon

ibidem

Pythdgpm ponderum er' menfu
nrv.ru mentor 231 qua cx
re de Hercules jtdtura coniedu
rmfecerit 196

Pytkagoricorum libroru quos de
philolao Plato emit preciu^ 2  8
Pythij Atysfilij diuiti<e  31 9

CL

Vadrans iugeri  219 pedk
211.213 Sextarij  20
28 ltbr£94.97.98.339'
Quadrans nummus trem 293'
Ouadrantes nmuli Mifcni 2 9 r
Ouadrantal  3. 5 .19.34 S*°-
modo reftituendum  249
Ouadrantales 213

Ouadrantarm  294

Ouadrigati nummi 2 69
CJM adrilibris 9 &

Qu<eftores ar arij  293

Ouartams Romanus  4.21 ca=
pit uncias menfurales  4.7 fe
mmresmenfumS.10 pen
(frt72.79.S1 Gram quiil
his imet gr op ygj.nynub*
ri/Moy  3 7.4 1^3.1 <5 7
38.41.42 pendit  73
OttartanHsLdcomcHs 1 54. 1 <5 ^

Ouartarius Catonis 22

Quinarius qui er Vittoriatus
99.100. 259. 278. 279
Krf/et drgeti noftrifignati 31 3
nota 303

Quincunx libra  95.98.339
fextarij  21 pedis2i3 iuge=
ri 219

Ojmcmcialis 213

Qu. Stertmm medicut  324
R

■tl Afrfr(Hffrr<eorwmi42 ro-
^ prebenji 368

Raphael volaternnus reprehen
/«< 20 S

Ilrf$<( SZ 7

Reberca donata ab  r [delci feruo ar
mdlis quarum precium, pdgi =
Krf 308

Reditusdiucrfarumrerump. 3 13
Bm<m ta/cr fepermutatio utrum
j noneta praflet 2  55
Kes naturah er artificiales p er

I N D E X

qu<eadreflitutione penderum 1
C3" tnenfuraru peruenirc pefi
mus  2 3 4. crtacže

R eflitutio menfurdrum er ponde
rumbi mtegrum  234

Rbegbius nummus 2 <5  7

R bemnius fannmerrdtdemina
Gneča  120 quartdrium igno
rauit  8.10

Rhenani durei quot fignentur ex
duri temperati lej]c Noriber=
gio  277 temperatura 298
30 6 ualent nojlri argentifi
gndti  31 r

Rhetorumftipendk  323
Rbyton  43

RobertusScnaUsepifcopUS  207
Robus  233

Romani nitmi Seruilij Tulli264
Rcmanorum conjulu er impe
ratorumiuide literarni no
flrorumtemporU  277.30 5
Romanom ccnfus 32 o reditus
3 1 4  diuitk m arario diuer
fis teporibus  318.319
fur£requirefubliterdM pon
perajuh litera  P rnilitum  ih=
pendia322.323 ufura330
331.332 adijicatd 328

Rcmaadiles curarunt nequidde
incnfurarum modo,er ponde=

rumgrduitatemmuereturz3i
RcmuliAtnafaierror 220
R cfatidurei  277

R ofciusComcedus  323

Rotulus lib, Arab,  154.174
Ruellius  108

S

g Atatfrd menfura Syrid  141
Sacrarum Uebraorum litera=
ru locus reflitutus  14 4.14 5
Sabinus iurifconfultus ; 333

Sdcros uncidArab.  174.173
Stat« 140

SaldminCypriurbs  140
Salernitarum error 236
Saluiuslulidnus 333

Sardanapdlusquot talent d 'mro=
gum congcjferit, eačfc argento
ncflro cxphcdta 31 j
Saturn menfura Rcb.aridarum re
rum  145.147.148.149
150 cdp/t/e minores  151
librds menfurales  131*133

contincrc fefquimcdiu Italica
qua ratioc dičtu d  r ofepho  133
Scandk ultimat terr as incolentet
merces nonappendunt  251:
Scbanos  220.221 eur funicu ®
lusdičtus  222

S chekclficlus 1J0 uide Steel
Scorteus  293

S criptorum differentk neq • ideitt
ius omnibus 2  o jr

Scriba terarij  29 3

Scripulum Romanorum99.to t
108.109.233.235. »ne<fr=s
cm 123.124.123.339
Bippoidtricum  131.132 tar
gm'219 unči £ 21 1 BejUs
Scripulum nonejfe xx:granorum
contra Kicchum, Sdcrmtat,
-Venetos,Ncdpolitanos 13  5
kok  vili feminum ze£  z 3 7
ko«  VIII /e«t« ibidem
Scripulum reflitutum  245
Scrupulus  109

SotfrdnmrnMmi esc Corticez 9 3
SocoiHefrr. uideSicel
Sclibrd  22394.97.100
SembeUd  278.279.289.313'
Semir amidi* enter 31 7

Scmicotylium  73.80,82
Scmicyprum  154.153
Semiobolus Atticus  111.114
jnetacKf 123,123

Stmip« 212.213

Semipedalis '21 z

Semiš libra  9 4.97.9 8.3 39 pe
dis 213 Iugeri 2 f sr

Semiš nummus tereus  293
Semmifishcmo  294

Sani fes  275.277

Semodius  33*34

Scmodialis ibidem

Semunciamcnfurd  12.2 4.101
122.339 iugeri219 beji
fis  340

Scmuncialcsnummi  290.30»
3 II * 3 I 5 , 34 °

Senatorum Rcm.infgnc  32 r coff
/hi ibidem

Senec<e diuitite 319

SeptimijSeuerinummus  2 58
S eptuaginta interpretes  2 58
reprehenfi  14 3.14 5 .172
und er eande menfura no eo«
demmodouerterut  132.133
Septun#

Septmxfexlarij2t libra 9 4.
■■ 97-339  iugeri  219
SerbidiusSceuoU 33Z

Scresmerces no appenderutz 3 1
Scruilia margarita,qua um Ca*
far donauit  325

Seruius Honoratus reprehenfus
.-115.Mtf.117. 220

SeruiusTullus 2 tf 2 primusdr*
\ gentcum nummum B-oma con
fiaititz64 ereos numos per

'■ cufiitz6q.z6y cenfumRo
1  m.einjiituit  ,320

Seruorum preda  327 tempore

lujlmiuni ibidem

Sefcuncid pedis z  1 o 9 4.

97< 9 8 * 339

SefcunciaUs z 10

$efquimodius  33

Scfquimodius Itdlicus  155
Sefquipes  212.214

Sefauipcddlis ziz

Seftertius  118.119.278.279
Seftertius er [ejiertium nummus
argenteus,quiparsquartade*
narij  18 9.281.282
281 drgentinoJlri3is eius
nota 3 z  3

Seftertiii argenti quod miUe nunt
nus udledt. quod CCL denari*
os hdbeat nuttum  191.281
S ejiertium non ejfe dmrum libra
rum  2S2

Scjlertium etiam nummum taniti
dici  280

Seftertij deccm,centum,mille 3 ud*
lent drgeti [gnati no Uri;  13.
314 rf«ri 3 r S-3*5
.Seftertium dece,decies [ejiertium
Crftntilia  282.283,284.
285.28tf.287.288. 289.
er 325

$extans iugeri  219 libra  9 4.
97.98.127.338^^2x3
fextdrij  20.28

Scxtdrius Rom.liquorum4.6 .7
, crfpjf mčfurales  4,14'.
• 15.1tf.2tf.1tf3. 185. iStf.
338 minoresfemčfurdi 10
penditolei  72.192- umi
79.80.192 81.192

drgeti uiui  192 diuiditurz o
aridaru reru  33.34.148.
338 capit 33.34

V  R I O R

2 49 mcdicusfeu Attictts
liquorum 37.39 capit  3 7.
42.130.188 penditj3.
74.S0.82.130 aridarum
rcrum  52.53 c<tp/t 5 5 Gcor
gictU 60.61  cipit tf3
Sextdrius Kempniccnjis  338
Lipfenfis ibidem

Scxtarius cdjlrenjls z o. 63 Itd
licusz o Vrbicuspbid. Ale*
xdndr'mus  14t

Sextdriusexpondere m comune
nuUus conflituipotejl 1 s.  2 5
30.70 Romtnus no eft du*
pottdius cotrd Budau  2 tf. 2 7.
87.88 ho quindecim rncia
rumcontraAlcidtu  28.29.
30.85.8tf nonunciarumui
gmtiponderaliucontra  Pora
dum  3 o. 3 r. 3 2 Gracusnon
mcidrii poderdliu quindecim
contraAlcidtum  4 8.4 9.5 2
Sextarius Arab.femunda  174.

er i 7 tf

Sextdrius Alexandrinut  1 tf 7
Sextulauncia 99.100.x01.

178 iugeri  219

Sextuldbcftis  339

Sextula nummus areus  293
SextusCadliusiurifc.  333
Sicel,dlids ftccel podus Heh. 1  tf 9
289 pendit ijo.iji.ijz
173 -J 74  23 tf

Siclus mmus Heb.uutgaris  170

171.18 9.2 9 o K4fet nostri
drgeti 314 fdnttudrij qui%r
argenteus 290 w/et 314
SicZj«  dtom tf o 8. tf o 9

Siclus duplex  174.290
Siglus nummus Sardidnus  er Pri*
ficusz%9 ualet  314
Sicilicus iugeri 219 pedis zi o
211 HHd<e 98.101.339
SilanusAmbrdciotesudtcs  277
S*go 235

Siliqudfrutfus  235.238
Siliquapodus  123.125.17 7
eiusdiuifto zn

Siliqudbeftis 339-34 0
Simpli nummuli Mifeni  31 o
Sliconum nummi unddles  291
temperatura  301

Soliit 27tf.30S.327.332
Solo^mnfumcr podera auxit

1I9 dnnuofrudu quequif $j
rfgm caperet ordines ciui*
tatispartitusefl ^ Zo
Sophonetus quati mulčiatus apud
Xenopbontem  335
Sors&uiuum  329

Speujippi librom preciu quos A*
rijloteles emit  328

Spitbamd  197.200

Stddium  204.205

Sfctt&K Olympidču cur caterisJU
dijs Grada longius 196
Stagium  8 tf. 12 o. 13 0

Stdter cfeer/i jignifiddt  i 7 g.

er 275

SMfer aureus Atticui uetus  2 7 5.
307 uilior  308 A lexandri*
ms  275 C rccfius 169.1^5
Cyzicenus  309 D dricusz  tf o
2 7 7.3 o 4 externus, Muce
donicus  275 pbilippU
cua ibid.

Stdter argeteus Corinthius  278.

■ e9* 312

Stephdnildpfus  itfj

Stipendid aduocatoru.  325 m«
dicortt 324 militunt 321.
323.324 rbetonm  325
Stipendiduetcru mter  /e er cmhi
JHpedijsbuiui tempom colld*
ta

Suidasreprebenfus  209

Suiommquadratinummi  294
syracufanomn nummi ex plum *'
60 candido ibident

Sylla Afiam quati muldarit  335
Syria menzur a  139

T

/-»-! Aafi imp. nummus z 9  7
Talent um duri  2 9 s
Talentu Aegineu 111.196 Ae*
gyptiu  29 tf. 318 Atticumi
nus  n 1. n 2.113.190.
2 9 tf diuiditur  114
115.117.2 9 5 Babyloniuni
112.29tf.297
1 tf 8.17 8E«&o/cw 117.2 9 tf
31 tf Hcbrmn 169. 178.'
er 290

Talenti Attici auri puri preciunt

pag.  307

Talentom diuerjitas  178.29«'
Talenta qu£ paucos aureos er de

nariosmluemt 196.297

TebethltU

Jebethim  295

Tcmperdtionem ccrpcris mirni
moreš fepmntur  2.5 2

T enedius mmmus  2 67

Tcrentiusclemens  333

Jertiarius medimni 6 o. 61.6 z,
63 f apitfeminores 61

TtrHC1tw273.278.279.289

Hdfet 3 I 3 * 34 <>

T etracbma  278

jertuUidnusiurifconfultus  333
Jetrachmu Athcnietifium  2 < 58 .

278 nalet drgetincflri 310
Tctradmhmum nojirum , ničle
Scmunciales nummi
Tetrametrum  62

JetrdjidtcrCyrcnenfium  308
T etrobolu  269.27 Sudlct  31 o
T balmudijla  148

Thafiusnummus  267

Tfre/ei nltmmus Uidem

Th. Mdgifter notatus  4 4

JbopapdlmusHeb. 222

JhrafidedsJhebdnUS  205
jhreni Veneti  269

J ima fon Dardanenfis  321
T opusmenfura  140

Jorquatus triconghis  4 <5

TmgKj 235

Jremijjes  2 7 <5

T repondo  9 6

Trejfo 293.294

T reuirorum dlbi  292.302
Tribuni terarij  293

Trkefis  294

Tridrachmunt  278

T riens libre  94.97.98.127,
339 pedi j 213 fextarij 20
iugeri  219

Trie«* mmmus mus  293
Trimodia  33.35

Jriobolum Atticum  '2 7 8 Hd/et
310 Aegineum 312
Tricbolihomo  294

T riphonimui iurifconfultus  333
Jriticum  235 en« diuerfa  ge«
. nerd 84.85.233

Trcezeniusmmmut  267
Triuncis  293

Triblium  40.58 i« fderii lite•
rk  166.167

Troimus mmmus  267
Tubalcainus  263

Trnki nummi amh  7 7 trna

1 N D E X

peratura  298.305

Typha

Tzaad

2 3  5
226

-y Alen* iurifconfultus  333
* Valensmedicus  50
Venetu 231

Venetoru libra uariaz  4 0.241
Veneti epuandoprimumaurum ef
drgentumfignarunt  265
Veneti dnrei nummi 268.269.
277 te peratura 298 pen
dunt  305.306 ualentnos
fbri argenti (ignati  311
Venetorumnummi  268
Venetorum error  236

Venuleius iureconfultus  333
Ver/i« 218

V effafianus imperator pulta pe
cunidpronunciarit opus effe,
ut rejfub.ftarc pcjfet  316
rhetoribusJlipedid qultd con
fiituerit  325

Vicentina libra  241

Vicefiis  293

Viftcriatus  9 9.1 o 1,1 o 8.189
246.269.278. 279

Vigfiiti Z uicbcmus  3 31

Vildelappi  er GtroJi <J«d co/hc=
fndine i« emendis  er ucnden=
dis rebus utantur  265

V ilbelmus Cocles 299

yilhelmus dux Sdxonuni  300
Vihelmini nummiargentei Mife

niz  6 9 teperaturaz 99.300
Vinitorpreciofus  327

Virt«< mdgis laudabiles effeit,  g
nobilitas  135

V itia pecunijs mulftdtd.  335

V in it Ldtini* ide quod fors  329
Vlnapuč cubitus  220
Vncin menfuralis  4.1 o. 11.12.

14.24.338 diffvrtapcn =
tientli 13.25.33.191. 192
Vnciamcdica  123.124.336
diuiditur in minora  125 Ro
mana 94 diuiditur  98.99.
ioi«i2$ denariorum  er
drachmarum quot  104.106
.( 129.187.236.240.244
Vncid Arabica  348 Hippoia ®
tric<t 131.132.163

Vnetd i«geri 219 pedi* 209,
.210,339 diuiditur  210*

211 latiorpoUicc contra BU
daum 2 19

Vnciam no effe denariorum o£to
contra Alciatum  107 no no
Hej« contrd Nttfoidit o- Saler
nitas  23 6 nondecem contra
Heapolitanos  236

Vnciammminoresuncias duodc
'cim non diuidi  211 eittf no«
f<< 303

vncialis  zlo

Vnciales nummi 2 91 tempera
turaz99 preciurn310.311
Vngarici nummi aurei  277 to»
peratura298  pendnnt3P4
proportio addiuerfos numos
aureos  306 Hd/ent no/iri dr
g entifignati  311.317
Vrbinas mmmus  2 68

Vrnd 4.6.19.338 cdpit/e mi
nores  6.10.18.20.28 /i«
fcr<«4 penditoleijz umi
7 9 mrifo 81 reftitutd 24 9
Vrnaqumquagendrid apudCa*
tonem  19

Vrnale uas  19 dcetabulu  4 4
VrfusParticidcbus  2 65

V Jur a quid  329 dnnua 331 di*
urna330.334 mejhud33&
difjvrentia  3 3 o. er inde ndtt
tied fmtrauRitid 330 du<t
plex,ibid.cum multiplex ra «
tio 334

Vfurdprohibitdinfacris liter is,

P*g-  384

V[ura ličita prohibita legibuset

illicita 334 - 53 ?

X

„ Anticles  er Pbilefus mulfta

tl  , . 335

ycenarchus  R bodius metretes, ac
eius bibdeitas  4 <3

Xcnopbcn Corinthius (ladiodro
mus  205

Z

TyrEd235.237 duplex23j
^ Zeretbjcdrans Hcbraicus*

P*g-

222.22 3

Indicis prior is
fims.

!NDEX POSTERIORj Q_V I ESt GRAECARVM

uocum hiTce in  commentarijs tračlatarum.

A Tuap  2i 4

KRSCjl'« 22  6

Tnap

^ ^KV^/JjVi.  _

^ 5 ^^ 7 . 58.75

80 8x

«^ 0 O 7 Z^O- 3 jAoi/p 530

w/t&vxqx 6:  335

azro^Hjuot 140

a %yitpaLfJUi£°i  275

fyyifyoyto7S'G J  267

<xf>yi/p,HAxTH<; 2 67

Kpyi/p>ons^°P 2  67

fyx>aop  3  3 °

ajp^o^i fcMijop  n^u cTav^

ojuot 3 3 d

a£»£oc 206.207

&prafi  H  139,140.141
afurHf 39

a<uaexoji 178

ČtosoLpcdp  150.156

fcuAos 205

ax^H 1 S 9

B

BHfXSt 215.226

r

TIKOVIM 20 6

jfiHpM  101,122.124

131 . 211

A

AaRT^A©'' 197.20 6

<fbt)nvAm® J  198

(flonvTsfro^p-K  197.199
^ou/jop  K9U fctitjafjix  330

I?OUl{op VOiOTtKop  330

JV«'©'' 45

Abta7iw? 226

giqjiiJ)op 179

tifojOt-OJLOp  131.132

204.205

tftxoA9^ap 205

(F/c/JaoOO^ J22,278.291

*  211

dVJVagofj J 99

<J'/k9kr© j  237

( 3 N / 7 rocAcUS’© J x 99

J'(7THXW' 203

cftTm^MiKK

cP/-s 5 At(!g© J

cJ'rOTcf'© J

cftoftfrau©-*

<JY'/fW

cf'/ CT"/,?Sty*© J

cfiraAov&jj

<J'/X«Ar© j

203
205
201
201
201
2 o 1
iip

2 93

62

Hpunrb^iop  ioi

H/JXfOLTHQlOp  275

Hpu^sivmop  54 .62

H[JUTx\ocrwp  7 ^/rop , -srtf*.

7 r[op,i€Jb{Mp  118.208

"TO?

K/juy$v(nst;

H/juaGoAsp

122

164.

275

105,111,114

123
278

ftiašotep 122.124.269.27S  H^uaiooA/op

< 5 'j«£oA(cu© j  124

cfbA/^s 204.206

<ft>XP 197.J98.x99

JjoxyfXH 122

<fytt.yjjuvl zn

c/jax)(jjLH  105.u1.122.131
132.275 278

JVsrai/VTfojj 178

797*199*207
E

E»cfb(wjj H/22raAaw2>jJ 119

60.61 jagiTZop 130.177.21r.235:
127,167

45

167

130.178
199

Irt$?
turovi

i\i<pud
ŽAcf/©- 1

I|o(.- 5 S'<xA£«S'© J

ifct 7 npxyt

It^oTstep

ivyci<fx

tvycv 3 i

tc£tRT© J  TOR©"*

H

h/M^iKsf-^P

hyknivp

H [MKCtiP/Op

tviop

tmriHop

KoteTrn?

*«<)'©'

RgcAotfi©^

K917r/v?«

R«f 2 To 9

KO^Tfop

Ktfa/LUOp

I

75 ‘ r 4 A

204,205.206

K

44

38.142

226

139
200
211
38.142

C f

HU/

Sju/A$ot

HjU 4 R 9 TvAlOJJ

H/M[2lS'lfU'0p

hf 2 lfU/M 0 p

HfjU|t 5 Bp

hfM.ovyyi6p

H/M 7 THXycuQ J

hpi^Sgop

203

330

*35

195

330

124.278

61

60.65

43

152

21

Htgpt

RR^aAcaoji

Khipct

RoyX K

noMx^op
Kojjfip
VStvAh
KSTvAhs TlTOl/jZ>p
VdTvAnfrbns
htIwic$o\
vs^J^iop
xvx3Q j

KVjB©"'

RvJJiT©'’

At 7 T[o[J

Ahrv 3 -@ j

261.26}

33 °
207.218

37 . 75 . 7 *
r 4 r
267
37.40.49
41
19.40
69

37 ** 9.74

8,37.60.187

249

214

A

114,121,211.311

166

ppovo/Mj>f z  31

pi/Aiop 204.z05.zo9
fwx  iix.H 3 .izo.i 58 . 175

“4

155

[Meta. T ©" 1

flOcJ'/©''

p^/af

p 5 ?op

pf

VOfUffJM

Mfi©"*

N

538

5 5.59
77

3 ZI

z 5 i,z 5 z

z 5 z

I N D E X POSTERIOR

jiWl Ah)'©'’ 2 ZO

7 TH)(/CcT© J  ZOZ

■zsA^ojj  z04.z05.207.208
'SjAt$ei«. 7 ©'‘ 205

7P<I'i« 7©'' zoi

7 H/S 197.201.20 5

Str h, s
78

7 PA/TaAarr© J

• 7 TVyfJ.H
' TTir ) 3 V 0 ' iQ J
•wyccp

PVTOp

119

45

197.203

203

197.203

45

7tT^oir<rn??Ofi \ 277

7iT£«raTHg 29I

TiTjaaJtt/ppp 130

TlTf KOJCt/fOp  17 K AlKop 17 s

TtTfttXpp 188.190.278
7l7f Cofi otep  12  2.125

TOK©'' 329

TOK©"' l^tJlT©'' 330

T 0 KS 5  TOKOJp 335

7 ^k  M [ JJ-TxAciVTiX  0  TtitffJUs
208

25 . 39 « 40 , 52.50

75

O

m.114.122.259
149.150,151
140

OjSoA© J

cicpl
0 /'<gzp
cAkn
o j\)Qo&op
ogyijx  197.203.204,205
20 g. 2 l 5.220

o § yi / cuQ J  204

ofdiJtagop

OgO^©** •

rocAuVTdp

7 f/« HfJU^JICUd

TftcfrolKfMp

■rtUHpLrzs-o^iup

Te«fytf 05

7 J/Wh X u 5

T£i 7 fcft >5

7 fl 7 PUS

t fUGxri3ttfiAs , S

žttfiifloc  139

9 <,o 7 v©'' 221.222

OlTOCZLOp  235

orr©' 235

ffl&fAiTtiOp  59

130.131,175 cnj ^ dup-H  197.200.207.208 ' TtirocAca^p
8.37.50.75.187 G 3 TJ<v 9 apoc 7 ©’ 200.201

ra^op 178.179

fcc^iop  h  5‘acTi©'’ 204.205

rotiMs scL^ioJjpopjsi  205
raflps 227

3  jap/op 4 4
rotTHj 275

Stt-THg  ^ 10 * 5 ? 275 T 007 I 7 p

21E

5j>«T»yo? 323 Y<&

197,200
130
25 , 122

n

n$
122.278
201.2og
204
203

20C

zor
201
H 9

T^/TUp HpUTOcAoCVTOp  11 9.208
T^/TOp T 5  A/t^OCO' 127.157
7 ^/TOp Hp.'tcffic£XfA 3 p  11 8.119
•jtlTlVŠ  5 o, 5 t

Tti^slmsp  52

'rfUaŠotep  57.122.124.278

^(ifiAiop  40.57.74*75

PctAcarti« 7 nx Acar«« 197

199.205 207

mAiu .? iou® J  199

Tm (> oLtti.yyH  221

«rtAt()fop 207.208

7ripr[op NpTaAflM&p 208
Tre^TctcTttfop 199

zrcrntTraAcur©"* 199
25 " W 70 tcni /(Sapi©-* 2 o 1

W 0 VTK^/W« 9 p 52

III.II4
119

T«AciV?«p
■roAarn« 7 © J

TOAetVTOffl H TO.A«m« H 9 C 4
'TV.AoUITdlU  II9

TtTO/ji&p 40.72.i57.i58
TtTC(/jn0p<T S  A/TfotC* 127

7iT^ac^>otx/Wiip 122.278.z91

4 »

4 > 0 tHM

140

* 45* I 47

120

X

X&AttSvs 111.114.125.248

X N V K  37 * 77 * 7 *

%oiviš  53.54.53.145

jg/vnuptm&iftfaou .55
gsvs »^ 37 . 39 , 45 . 48.75

H^raAc^TO 0zrcrw 7l7£«<TGSfOp 178.199 J^fpioc 251.25}

fUTKAMTip  208 7 S 7 f« 0 f>lf<>p 204 2 ^ ?

TrovTOjUiTrotTiop 201.208 7iTPci7rocAcur© J  199 275

7romK3wp<T/p©'' 320 7 n^«Tiov? ’ 201 ^

7 rSxW 197,202,205 7l7^p7£op 5 l OAc« 220

GEORGII AGRICOLAE DE MEN =
fiiris, ponderibus ac monetiscom-
mentariorum } finis.

BRKATA CLVAE  LIBRO, POSTAVAM E X C V*
fus fuif, relečlo deprehendimus caftigaturus:notet
priorem numerum pagmam 3 fequeiv
tem no tar e eius uerfam*

Numemfdfui,pig.iS.etiS8 pdg.v.uerfu,jj.dueliguU. iz.je.funcetLtig 13.$
faltctiKKg.  42.1 4-peruindemkmmajliqu'moptimi. 1  <?. minute 1 7. iunceum uutlineum.
44.14.D1w/fMSt4mn1y. 45.ip.Gr<ec4C4nfio. 54.21?. »(a^oiviKOp. ji.^s.utde
fatt.  8 S.^.necejjdrioconfecjueretur. $2,<j.fupcUe?.  132.2. to  Ji <xcyivcuop)tKxroi/^
li^.i.poterunt. 123.4..0ČI0drachmeuncim.  140.34. crxirrs er <rcci'Tyg.  148.5*
TrbccSUuctt.. i68.8.UeJychio,cum. iGj.8 . utuqu.eq; earum eft denarioru feptem.  188.
lz.urgumentum. zoj.^j.iKT&vccguig.  2o7.5.^0 modo 8.TtT%xLo<riu\j. zi6. 5*
pedcsRom. z66.30.tum. z6j.z6.Afii  288.18. cdtifctlib.  1.Epig. jZj.ij.CSiodoru.
Reliquufuntleuismometi,ficutqumproqum,crmodiumiducentum,fejiertium,nmtnm>pt'<)
inodtm}ducentm,fefterUm > 0' mmmum><tc jimilk .

BASILEAE APVD HIER. FROBENIVM ET NIC
EP IS COP I VM ANNO H, D. L*

Menfe Martio*

I