44456 -’W' ' * «*• ***** , ^l AMMA©¥EHSIŠME& IN @tnnnM Ciittkutm MDCCCXXXIII. ET MDCCCXXXIV. OBSERVATUM Dl S SE RT A TI O INAUGURALIS QUAM PR O IN I. R. UNIVERSITATE PATAVINA PROPONIT &a&nta.^0 S® ATA¥II TIPIS GARTALLIER M. DCGG. XXX. V 44456 Dedisti mihi Domine artem, meam mercedem, et in illa laudabo nomen Tuum David. REVERENDISSIMO DOMINO DOMINO 5. C. R. A. MAJEST. A CONSILIIS REGIMINIS PROVINCIAE ILLVJUCAE COMISSIONIS INSTITUTI LABACENSIS PRO PAUPEKIBUS SUBLEVANDIS MK C MON C. R. S O CIE T A TIS A GIV AIIIA E CARNIOHCAE TRAESIDI COMPLURIUM SOCIETATUM OECONOMIARUM SODALI IIONORARIO ETC, ETC. OBSERVANTlAE ATQUE VENERA TIONIS MONUMENTUM POSUIT AUCTOR t CELS1SSIME PRINCEPS! JLJauream per tot annos adspiratam ego tan¬ dem, (jni adeptus sum , eximiae observantiae ac re- verentiae pignori, quod GLORIOSO TUO NO- MINI offere liceat , sunime laetor candide simul fatendo, qua detinerer in opusculo tenuitatis suae conscio CELSI TUD INI TUAE consecrando hae- sitationem Pyrrhonicam, nisi apud quoscumque litterarum bonarumque artium cultores invaluisse morem animadverterem, ut vigiliarum laborumque suorum pulios MAGNIS F IRIS eorumque sinubus, quibus materno foventur tepore, pie traderenl, curis adempti. Sed cogitanti etiam , quod CEL- SISSIMI NOMINIS TUI dignitatem et omnige- nam eruditionem decerct, rebus salutiferis auspi- catius nil obveniret, quae PRINCIPUM pretiosos dies tuenlur; et decet, quibus TUA singularis virtus TE affixit, commoda publica nunquam non sanctissima, hominum saluti urii eidemque semper intenta adeo, ut alta haereat mente repositum, quot beneficia tulerint CURAE TUAE. — Etsi a TUA, qua fulges, modestia impetrare valerem, LAUDUM TUARUM cumulum enu- merare, quas egregias cunctis ubique notas etet per transennam percensere, nil nisi actum agere esset. — Comunis pauperum res opibus ac pietatis le- gibus instituta, Ecclesiastica disciplina splendore donata CELSISSIMO TUO CLYPEO gloriantur; in quam legum reverentia ac Religio vircscens pro- ficiscuntur, TIBI tamquam EXIMIO MODERA- TORI superbit Patria ovans! NOMEN TUUM Aemonae, quod jam annis ante Tergesti cultis- simum, omnium plausubus eccceptum; gravitas cum comilate sociata, sapientia ab humanitate stipa- ta ,— sane digniorem me invenirent praeconem .— Tantarum autem TIR TUTU M praestantia, quas nulla in posterum aetas silebit, est; cur nul- lus dubitcm, quin ea comitate, qua soles et cuncto- rum animos TIBI devincis, munusculum hocce te- nuc in summae erga TE venerationis monimentum benigne sis excepturus. Qui meritis caret, tabori meo NOMINIS TUI AUSPICIA exoptatum ad- dunt ornament um, quod promereri omnibus ne r v is n it ar. CELSISSIMI NOMINIS TUI Observatissimus Auctor Fhanciscus Koestl. ISAGOGE Quod T. O. M. Dcus felix, faustumque et Vobis et nobis esse velit, Magnifice Eector, Dečani Spe- ctabiles, Professores Celeberrimi, Auditores orna- tissimi! — Doctoris Mecllcinae Lauream in liac alma et antiquissima Universitate liaec clies solennis, haec bora imponit, et una cum munus vix non gravissimum, naturae futuro ministro. Ast antequam liane provin- ciam lubenter suscipere jure jurando testemur, ex le¬ ge Pestra , Patres Sapientissimi! de catbedra bujus semper florentissimae scientiarum Academiae, cujus Vos decus estis alque ornaraentum, fando docere, studiorum nostrorum fructus edere, explicare; tuni quod multiplex sit idque diuturnum artis Apollineae exercitium, in praestando hoc Vobis officio, eruditio- nis cancellis sat aretis tenemur. — Quintus et dirni- dius jain agitur annus, ex quo modo Medicinae sic proprie, Tbeoretieis deleclati, ad lectulos modo aegro- rum afllxi, memores nunquam non extitimus Immor- talis Nostri IJartmanni , per lot diserimina rerum eo tandem nos pervenisse, ubi nune versamur, et ubi Medicina inter speculationem sublimem et empiriam rudem continuo fluctuans, paucos modo cultores nu- merat, qui ratione et experientia ducibus vitae et mor- bi scientiam ita perfecerunl, ut firnium arti salutiferae fundamentum praebeatmedicumque taleni constiluat, ut eorum,quae in mortalium salu tem moli tur, rationem reddere valeat. — Sub tanta igilur Medicinam profi- tendi ac faciendi caligine, sinccram morborum effigiem intueri, illorum causis, decursui animura attentum praebere; methodum medendi rimari, cadaverum se- ctionibus assidue interessc, eaque et singula quotidia- na cum industria in charlas conjicere, quarum paginis Ingeniosissimi ab Ililderibrancl sententiae eruditis- simae albo lapillo signatae nullatenus desunt, sat fidum exbibere ducern, visum nobis est. — En uberem, unde dissertatio inauguralis depromenda, thesaurum, in quo plus adhuc virtulis, qnum de Cholera orientali et post de Catarrho Rossico semel et terribili modo moniti epidemiologorum libros avidi legeremus, constitutio- nis morborum variae imprimis annuae et stationariae doctrinam tradendo liaud ingratos, quae ultima tamen et temporibus nostris non est, ac dogma tlieoreticum ad aegrotantium lectos penilus fere praetervisa, licet sumraam vix illi dignitatem in statuendis contra aegri- tudines indicationibus, in seligendis morborum classi- bus denegare haud valeamus. Itaque, quando ejusmo- di epidemiologis normisi aptum argumentum elabo- randum arripimus, circa studiorum suorum fructus ingen.ium,quamcumque viamsecteturconcessam,exer- cere pro viribus, — opprobrio nulli verti dicant, si qui fuerint judices, nec non inbominum manns quid dare, magni esse perpendant. In quo propitiiun nobis fore annum clinicum i835 et i834sub laetis semper au- spiciis Clariss. ac Celeberrimi Dom. prof. Franc, nob ab Hildenbrand observatum, qucm revolutionum gran- dimundialium frcquenlia et varietate sic et aegriludi- num propria quadam facie adeo divitem, descriptum publici juriš 1’acere, anxii haesitavimus; sed suscipiendo labori industriae impensae nos numquam taeduit et ima cum laboris gravitate quo magis onerosa,—vires— et semel devicta, — gaudium propriae conscientiae incrementa cepere. Praemissa brevi anni dieti deseri- ptione tuni quoad morbos in Clinica Palaestra obvios, tum quoad tempestatum vices, quando de constitu- tione morborum annua atque stationaria ad argumen- tandi rationes descendamus, nuni reete fecerimus, Cen- sorum acquo patebit. Characterem morborum nervoso- gastrieum mensibus memoratis per eminentiam insi- gnem non tantum in constitutione annua, verum et potissimum in constitutione stationaria, tunetemporis potentia altiori donata quaerimus. Utinam in tali co- namine medieum juvenem intueantur, cui niliil cordi est, ac in Hildenbrandio animadversiones sagacissi- mas ac facetissimas grato animo mirari; quem desi- derium le n e t, Mo rgagn ia nam revera sedulitatem, pia semper cum devotione etet a procul sectandi. — Si haec, — quod arli quam profitemur divinae et socie- tati bodie nascamur, bonorum quis non laetatur.? Favendo valete! — Patavii mense Martii i855. Antequam de morbis sermo nobis fuerit, omnium p rimo sciant volumus, morbos in Instituto clinico anno memo- rato occurentes per transennam nonnisi exponendos, quum singillatim eos enumerare, nec quem praefiximus, scopus desideraret, sed longe plures paginas expleret. Quae- nam malorum prosapiae per eminentiam et quam maxime lectulos detinuerint, qualis cbaracter praecipuus istis ad- baeserit, breves hic loči fando versamur. Calculum aegrotantium specialem ducere, frustraneum, — huic etet ducto satisfacere ita, ut genius morborum epidemicus inde no lese at, — primus solummodo anni se¬ mester sat aptus esset: est enim, quam auscultare eo ma- gis semper majori majoriejue Candidatorum numero con- venit, Instituti clinici lex, secundum quam juvenis medicus casum acutum unum, casum alterum chronicum observet et traetet opportet lunarum decem cursu. Factum ideo est, ut secunda anni sectione, quibus schola implenda fuit, casubus tantum careremus maximum plura in fempora protraetis. Morbi quique fuerint, praeprimis febriles pro maxima parte privi aliquid šibi habent: singularis ista inertia fun- ctionum cutis, sjstematis vasorum languor, periphericorum praecipue; phlogoses genuinae rarae, decisio per crises desiderata, aut si quae, mancae morbi exitum decernendo haud pares, repetitis nonnisi moliminibus salutis via ve- Iuti per gradus aperienda; nisus in characterem nervosum eminens, aut fluctuatio statum activum inter et passivum; evolutae nervosae, quarum maxima turma, notabilibus et pervicacibus ut plurimum congestionibus versus caput sti- 2 patae^ aut in statum septicum lubenter nitentes; cadavera sectanervosafebriperemptorumpulmones sanguine atro et sero multo scatentes reperiuntur; decursus admodum tae- diosus, reconvalescentia e febribus tarda, convalescentes summe dejecti, pulsum acceleratum offerunt, facile in mor- liurn vix superatuin labuntur. Febrium gastricarum vastum dominium aut saltem character gastricus febribus plus mi¬ nus aperle impressus, in oppositum pene semper tendens lethalem. Ordinariae febres catarrhosae et rheumaticae le- nitatis, quam primo exordio prae se tulere, fuco facile de- cipientes; organorum pneumaticorum phlogoses licet non infrequentes, decursus regularitate, quam ex libris obser- vare consuevimus, vix non omnes destitutae • pneumoniti- des inter plures, duae nosologiae decora rara, catarrhoso- rheumaticae cito vix et prompte decurrentes, quae potius nec crisibus solemnibus insigniuntur, et characterem inver- sum, nervosum induunt lethalitatis gradum adeptum, ni natura medicatrix, quae mortales nos proposuimus, in lae- tiorem partem disposuisset, per erysipelas metastaticum in pede sanando mensibus lapsis. Febrium intermittentium fre- quentia, nevrosium personam fere ludentium; nulla a va- riolis, varicellis, variola modificata solitudo; hydrops, ana- sarca, hydrothorax crebro occurrens; scorbutus cumvirium resolutione insigni; phtisicorum dies prolongati; nevrosium numerus magnus, insultus fere continui, notae altioris. Abs re non esset, historias morborum adduxisse fidam ac distinetam magis imaginem praebentes, quod breviter signavimus; sed in binis nonnisi casubus aegritudinum adquieseere, quas sub auspiciis Clariss., ac Celeberr. Dom. Prof. Franc. nob. ab Hildenbrand ipsi tractavimus, tene- mur: agitur de Febri gastro-enterico-nervosa, agitur de flerpete miliari. Et revera, quando selegisse liceret, istis morbis propitios magis non inveniremus, qui similem cum aegritudinibus anno memorato obvenientibus conditionem pathologicarn prae se ferrent. IIlSTOHJAE PniMAK AftAMIVESIS. Maria N. Morava, vigesimo quarto aetatis suae aevo ver- sans, temperamenti irritabilis, cui catastaseos proba re- spondet ratio, aptis digitis. victum quaerens, qua tenella inscia valetudinis adversae. Decimum octavum agens an- num, quae extremo morituram viderat tempore matrem, desertura natales, Vindobonam adit unacum sorore, inter quod par nec dubitatus amor, et pietas concors. Est vigesima secunda aestas, cui pro mensibus primis grates habet, quae fuit acerba, virgo matura. Omnis luna, quin secumferat molestias, novum videt fluxum, cujus singuli duratio ad quatuor quinqueve protrahitur dies. Morbus praesexs. Sol quintus Aprilis anni currentis (1804), quum pluribus jam ante diebus, inscia cur, solita sanorum alacritate orba morosa admodum ad ingratum quodvis perceptum sum- mopere sensilis et animo variabili incederet, majori omine major ingruit: jamjam fastidit cujuscumque tituli cibos, capitis dolor gravat, haud exigua in acidula dirigitur dipsa, per unicum pomum comestum, cui multum aquae superbi- bit explenda. Nondum sera rubens accendit lumina vesper, quum cephalea frontalis acerba cum photophobia et oculo- rum rubore et ardore incedat. Nec satis; quae inhorescit, ru- ctus percipit. inodoros, vomituritione torquetur inani, cujus praecordia archialiter anguntur, ilia lassa comittens stratis, quibus desideratum deerat, solamen. Mane vero tenore suo recedentibus signis sinistris, detestabilis immemor noctis, quae subdole gliscebant, nauči habens ad oflicia solita re¬ dit, quorum non erat fructus, nisi meridie lectum peteret, quo excepla symptomatum eikon hesternum intensum nu- meroque numerum additum videt: horrores sat validi ca- lore urente illico submerguntur, cujus focus in abdomine, in scrobo cordis praeprimis concentratus fere videtur; ca- 4 put admodum tentatum,. vertiginosum; sensus, ac si aures occluderentur, obauditus leviš; lumina lucern vitantia, uren- tia multum; sitis clamans, desiderium ora sicca potu fre- quentiori humectandi; ructus multiplicati, vomituritiones modo inanes, emesis modo copia liaud exigua materiei mu- cosae bile pauca tinctae, acerbae potius de die circiter ter¬ na; alvus diarrhoica cum secessu muci ruentis tenuis haud acris; anxietatis intolerabilis adpraecordia sensus etoppres- sionis, nec non abdominis integri ambitus adeo patibilis^ ut rudiorem attactum recuset, — er ant, quae lugenda ba- buit aegra, cano die notabiliter ingravescentia per totam inquietudine summa, jactitatione continua peractam no- ctem urgentia ad auroram placanda, čuti ceterum transi- torio sudore madescente, lectigalibus rejectis lubenter sup- primendo. (,)uaeris de altero Sole, quo somno parco ex- pergiscit remissione non tam luculenta delusa, labores solitos reiteratura, domesticam feminis agyrtis commu- nem implorans curam theatam, cui surama erat a patiente fides; doneč ex vomitu intentiori insequuto, diarrboea qua- ter quinquies in die obtingente edocta meliores seligeret partes, medicum invocans die 10. Aprilis, mixt.uram quan- dam amaram sumendam jussa. Quae incendit in abdomine dolorem, vomituritiones ciet inanes, acrem prolicit sedem liquidam, quos perferre vix putat, angores, mixturam luget in communi bane aegrorum hospitio commutatura, die la. Aprilis, morbi 8, etet nune remissione symptomatum gau- deret, infidens vero dolosis semel decepta, in Nosocomium pedes meat. Quin in divisionum una leeto sese submittat, in Scbolam Clinicam suscipitur, observationi meae et vi- gilantiae tradenda. Notam nervosam, cujus (quando dicere fas) adest afflatus, haud praetervidentes cum Infus. Rad. Ipecaeuanh. ex. gr. sex parati unciis sex oppugnandam illico curamus; utritjue surae adplicatur sinapismus sat largus. TVict 13 A prtih, rj Morit. Mane. De nocte soninus parcus, aut si quis erat, in- somniis terrificis turbatus, quibus bacile expergefacta, uiens impressionibus distracta, phantasmata, violentas contra ea opposituva manus aegrotis collegis multum incutit ti mo ris; blandioribus parabolanae verbis persuasa quieti tradita vaniIoquia inter, aut modo desipientiam mitemvigilia ducit- Invisentes nune eam, modo huc, illuc modo se jactitantem invenimus, cujus sv;MTiiS>\yi Minimus die 28. .....+ 5. o. » H l Maxima vicissitudo 1 intra nychthemeron die 24. . . 7. 2. n Temperies mensis dieti, qualis amoeniori, qui novissimas homini delicatulo delicias spargit, autumno insignis; et si qui habent magnates urbani Tusculana servant sua liortos- que fovent rurales. Licet agros videas suavi viredine 01- bos, vix perfectam attamen crederes messem; coelum ita »7 sudum, sed et liaud esigua siccitas itineratoribus adprime nota. Dierum ex integro serenarum sunt 10; nubes cum sole alternantes ir; nubilae 10; nebulae diebus 16 densio- res locum habent ad vesperas raagis nebulosae; diebus 4 pluviae cadunt. Ventus quicumque blandus spirat ; domi- nantur Euronotus (S. O.), Favonius (W.), rariori cumCauro certantes. November. BAItOMETHOTr. Thkrmometron. VI D Ft ■< IH f-O Medius.+ 5 . Maximus die i 5 .. + i 3 . Minimus diebus 11. 12. . . — o. Maxima vicissitudo intra nychthemeron die 3 . . » — 6. 5. n 5 , „ Temperies mensis hujus nullatenus inamoena, ac in anno esset; quae est frigidiuscula et pro maxima parte nubeculosa, quum nubes cum solibus alternantes dies 8 nu~ mere n tur, coelum diebus 22 nubibus velatum obveniret, nebulae diebus i 5 , sed tenues, quin tamen humiditas ni- mi a, pluviae enim 12. Ventus Euronotus (S. O.) praepollet, binc inde Caecias (O. N. O.) et Caurus (W. N. W.) mitiores, i8 December . Barometrom. Medius .... Maximus die 1. . Minimus die 21. . Maxima vicissitudo intra nychtheffieron Thermometrom. 28." a.'" 4 28. 8. 11. 27. 9. 8. o. 4- 5. R. 31 31 11 Anno ad finem vergenti temperies sat alta, tepidula non patrocinatur; in domubus ligni non tanta penuria, haud di- vite fornaee; ae si non pallio uti deberent, suburbanas ar- boruni series obambulantibus decoratas vides; coelum pro maxima parte nubilum, quum dies 7 nubes cum solibus habeant, nulla sed exintegro serena die gaudeant; diebus 8 nebulae crassae visae, udae, caliginosae, pluviae diebus 11 cadunt, nivibus una dies alterave notatur mox fatiscenti- bus. Dominantur inter ventos Zephyrus cum socio Argeste (W.) (W. N. W.); diebus 4, 10, 18, et 26, procellarum im- Thermometiio*. 19 i Medius.+ 5 . 5 .° R. Maximus die 25 . -f i 4 - 0. » Minimus die 7.— 6. o. « Maxima vicissitudo intra nychthemeron die 25 . ... g. 3. » Initium mensis quid inamoenum, secundum finem ejus veris adpropinquantis fere delicias spirat; coelum nubilum et quidem ex integro diebus 20, soles cum nubibus alter- nantes 8 diebus numerantur, et serenarum nulla. Nebulae Phoebum obfuscantes densae 24, in pluviolas mutandae, quae diebus 4 locum habent; tribus vicibus nives rarae cadunt. Ab occasu sex procellae ortum trahunt valde im- petuosae diebus 1, 4, 5 , 24, 25 , et 29, — Venti impe- rantes (O. S. O.) et Caurus (W- N. W.) validissimus. Februarius. Baroiethon 20 Dierum ex integro serenarum 7; nubes et soles i 3 ; nu- beculosae 3 numerantur dies; nebulae suspensae densissi- mae 16; pluviae 4 cadunt diebus; nives 3 . — Euronotus (S. O.) quid placidior vento Gauro (W. N. W.) caput quam masime extollente. Temperies ceterum sub primo initio mensis subfrigida quid aegrius afficiens, quum vero ad finem vergens solis radiis caiidioribus delectaremur, quo- rum intensitas in stuporem amoenum tempori verno con- venienter Ceraso flores donavit. Mardus Barometrov I Medius .. Maximus die 1. ..... Minimus die 24. Maxima vicissitudo intra nychthemeron die 3 i. . Thermomethon 5, p R O. r> O. n I 5 . * Dierum ex integro serenarum numerantur 4 ; nubes al- ternatim cum rboebo diebus 9; quin itaque omnis mensis nubibus notatus, diebus enim nubeculosis 18; nebulae sunt 4; pluviarum 3 ; nives quater locum habent. Diebus 11, 24, 2,3, ab occasu procellae ortum trabunt; ventus prae- valent Caurus (W. N. W.) et (N. W.) fortis. Ceterum tem¬ peries amoena, recreans quando excipias vicissitudines no- tabiles sub dimidio imprimis et versus finem mensis obve- nientes; sed rarus dies subfrigidus. 28." 4.”' 6.'"' 28. n. 8. 27. 8. 8. o. 5. 8. BaHOMETRON Medius. Maximus die 3 . . . Minimus die 29. . . Maxima vicissitudo intra nichthemeron die 11. 28." 28. 28. o. 5 ."' 11 7 - »■ O. o. 2. O. Thermometron Dies nonnisi 5 sereni; i 5 diebus modo mi Les, soles modo; 14 nubilae; nebula 1.; pluviae tribus, ni ves duobus cadunt diebus. Quammaxime spirant Caurus vehementior, sed et Euro- notus rnulto mitior. Coelo licet pro maxima parte nubibus interceptum adeo suave et mite, ut quae adulto vere virent ac florent arbores obambulantibusumbram sufficientem Iar- giantur; idque secundo mensis dimidio. Maj us Barometron T HERMOMETROiV. Coelum diebus 7 serenum, diebus 12 nubibus obscura- tum, totidem soles cum nubibus alternant; pluviae die uno cadunt. Ventus spirant Caurus (W. N. W.) et Euronotus (S. O.), ut plurimum debiles. Temperies summopere verna per universam naturam vitam altiorem aestatis praeludens. Junius V) H hi C/3 Barometrov Medius. Maximus die 2. . . . Minimus die 8. et 9. . Maxima vicissitudo intra nychlhemeron die 27. TjIERMOMETIlON co 3 H H C/3 Medius. Maximus die 24. • • • Minimus die 17. . . . Maxima vicissitudo intra nychthemeron die 3 . + + + 2 8." 3 ."' TO.' 28. 8. 1. 28. o. 1. o. 2. 8. 20. 7. 0 R. 28. 4- « 9. 3 . M 1 o. 8. » Dies sereni observantur 5 ; modo nubes soles modo t 4 ; nubili 11; pluviarum 5 notantur. Coelum ultimis imprirnis Junii diebus summopere sudum adeo, ut omnis et quicum- que de intollerabili quaeratur aestu, nisi aura quid vehe- mentius exagitelur tonitrubus, diebus 5 . et 34 ■ boriš ve sp er- tinis hominem fere desperabundum qnid recreantibus; pro- cella die 16. ab occasu veni* vehemens; ventus imperantes Caurus cum Euronoto. Julius Barometrom Therjhometrom Dierum ex integro serenarum numerantur 9; nubes cum solibus alternantes i 3 ; nubilae 9; nebulae deficiunt; plu- viae diebus 4 cadunt. Die 22. sub quid molestiori ae- stuanti meridie procella vebemens ab occasu ortum tra- hens; qui maximum perflant crassas, ul dicam, auras Ven¬ tus Euronotus et Caurus. 24 HISTORLV METEOROLOGl( V Annus clinicus i855, i854 integer. Baromethok \ Medius.. 28." 4."' 6"" V} ] ’ u> f Maxima die 1. Martii . , . 28. 11. 8. % > Minimus die 24. Martii . . . 27. 8. 8. I Maximus vicissitudo intra j nycbthemeron.1. 5. o. Thermometivoh' I Medius.+ 8. 7. 0 K. Maximus die 24. Junii . . . + 28. 4- ” Minimus die 11. Februarji . . — 8. o. 55 Maxima vicissitudo intra nychtbemeron. 56. 4- ” Dierum exintegroserenarum 45 numerantur; nubes cuin sole alternantes 108; dies nubilae i5l; nebulae 84 diebus locum habent; pluviae cadunt 48 diebus; nives diebus i5; lonitrua 2 mense Junii diebus 5, et 24, ad hesperum au~ diuntur; procellae 10 ab occidente orturn trabentes; venti eminentes Euronotus et Caurus. Qui per transennam a nobis memoratur, annuin epbe- merides verbis sat multis describunt, ac patrum ora nepo- tibus tradunt, tempestatem boe anno regnantem adeo a norma deviantem, ut quibus multa est aetas, obtutu tacilo detineantur stupore. Naturae autem serutatoribus mirum boe phoenomenon majorem sane, ac quis fors crederet, utilitatem tulisse, altera foi - s aetas felicior adhuc docebit: Sectis aestatis aristis autumnus succedit non piger, rario- res ac sero decidunt comae arboribus, temperies amoena spirat, sed nubeculosa, rari labuntur irnbres; seri autumni aura per vehementes exagitatur procellas. — Iliems frigore caret consueto, nec imbrifera, sed nebulosa; nives deside- ratae arva nuda sinunt, nec glaciali frigore tempus rigei, sed pi‘ocellis dir is frequens tališ brumae insueta suavitas interclusa, ut domiciliis et quaecumque obviam ruunt, exi- tium mi n en tur, sternere, evertere nitantur; nec satis ter- ris nivium, et si quae tecta et agros albo vellere tegunt, sole tepente lubenter pereunt victae. Verni ac si essent, rident dies truduntque gemmas, ftoresque explicat arbos, cum cespite ten ero terra viret. Mense Februarii jam cera- sus floret, jam violas puerique legunt bilaresque puellae. — Pro vere aestas ingruit, solum biat imbres. — Succedit tem- pus aestivum, cujus calor intensus adeo, ut animantium omnis de eo conqueratur, terrae sitientes ardore debiscant, urantur gramina campis a languente pecore mox deserta. Fontes et putei moriuntur; sed palmite laetiori consiti col- les, et qui vinetis abundant aut rerum nervo, quae auturn- no pingui spumantia exuberant dolia, musto curant. Attentorum quivis, quae mox dicenda essent, sine nego- tio intelliget, et meliora ex modo datis scientiae et arti cxcerpendo adferet, ut dissertationi colophonem impona- mus, suasurus, ni exlege et locus et tempus, quae animus prurit, exercere conveniant. Quare exercitationis bujus lit- terariae exordium, quum argumentando aliter destituamur, a rita sed empirica magis cognitione constitutionis morbo- rum variae intelligant velimus. Quando enumeramus mor- bos, qui per annum detinebant aegros, omnium primo ju¬ re quaeritur, quales fuerint, quid inde sentiendurn et ad praxim futuram applicandum, qualis igitur morborum con- stitutio; quae vero momenta cuncta quaedam praemitten- da deviando paululum suadent. — Constitutionem morbo¬ rum endemicam, annuam et stationariam, quoad viribus nostris est, disquirere in animo est, qua momenta patlio- genetica praecipua et universalis forinationis miseriarum fontes vix non omnibus superiores. Quam practice consi- deramus, constitutio endemica dependet ab aere, situ, so¬ lo, climate, montibus et planitiebus et aquis in certis ter¬ rae plagis aut locis, quae est in nexu cum nutrimentis et 26 naturae phaenomenis, quibus regio insignitur, majori mi- norive numero, vitae genere, moribus, occupationibus in labore cum arte aut litteris, religione, ratione legum, qua- rum vinculis in societatem coaluere homines et omnibus reliquis onomentis in Topographiis medicis et facetissime et ingeniose nostris temporibus pluries invenienda. Revera igitur principium morborum topicum. — Constitutio annua, quae cum singulis anni temporibus revolvitur sistens pro- ductum ex temperatura ejusque vicissitudine relate ad an¬ ni tempora quoad communis vitae sors determinatur. Est, quod principium morborum atinosphaericum largitur. Ex- perimentis et periculis a medicis graecis institutis nec non post ab empiricis, constitutio annua quadruplex babetur, quae vere phlogistica, aestate gastrica biliosa, autumno rheumatica, hyeme catarrhalis audit. Ast quorumdam an- norum aegritudines, quam labilis sit illorum doctrina no- strae terrae plagae inconsentanea, e contra testantur; et non difficile cap tu, morborum successiones in Europa se- ptentrionali, Viennae, Londini, Amstelodami etc. easdem esse non posse, quales Hippocratici veteres in insulis Archi- pelagi, in Macedonia, inThracia etc. observarunt. Et quam saepe licet non semper, a norma abludunt anni sicci, an¬ ni pluviosi, calidi et frigidi, sed et inverso ordine solitis anni temporibus morborum characteres occurere, incon- cussum habetur. Nec meteorologia qua scientia ad eum usque perfectionis gradum pervenit, quo imperantium morborum causis enucleandis par evaderet; quae licet atmosphaeram occasionalem causam morborum sat plurium largiri, de ra- tionibus medenti summe necessariis plane silet. Comparan- tibus nonnisi relationem vicariam constitutionem annuam inter et endemicam praecipue autem stationariam lucis ali- quid adfulgebit. Huc complicationes constitutionis annuae cum endemica et stationaria, quibus prior nec aufertur, imo potius profundius radicatur, eminentior patens.—Ali um de- mum pathogeniae generalis fontem uberrimum constitutio 2 7 stationaria sistit, quam et praestantissimorum aevi prisci ac hodierni medici haud Lene conceperunt, ita ut in eo- rum scriptis controversiae quam plurimae legerentur. Me- dicus practicus sub nomine constitutionis stationariae de- fendit peculiarem, exceptiones paucas intelligendo, statum actionis vitalis, quae empirice considerata et in sano et in corpore aegrotante patentissima, huic distinctum et com- munem cbaracterem impertit, nec non eodem modo, quo per gradus orta incrementa cepit, sunimo culmine paula- tim recedens, postquam super annorum seriem indelinitam ceptrum tenuerat, interitui tradenda. Praecipuam largitur normam vitae, eamque in morbis determinat; est vix non summum medicorum problema, praeprimis ejusdem unius in alteram oppositam transgressus. Morbos, quicumque boe anno regnantes fuerint, notam phlogisticae magis oppositam prae se tulisse, sive jam ob- servarentur gastricae, rlieumaticae, catarrbales aut reve- ra nervosae, quarum maxima turma, paulisper attentis ex- tra dubitationis aleam esse credimus; qumn ideo momenta aetiologica, quibus characteris ejusmodi origo et progres- sus innituntur, sat tuto arguere valemus. Quales rationes quando quaerere vellemus, in illis vicissitudinibus tempo- rariis, quas phases annuae determinant, in anni temperie ]usto ac secus altiori, in illius conditione tali, quae hyema- lis tempestatis ferias prae se tulit, invenire esset. Sed re accuratius examinata, anni in medicorum fastis occurrunt n ostro jam dissimillimi, licet non adeo insigniter ejusmodi tamen morborum charactere i risi gniti; et unde ex aliquot annis jam tam crebre obvenientium febrium catarrho- so - rheumaticarum, febrium gastricarum, imo et nervosa- rum cohors; cur crises in permultis casibus desiderantur promptae, non semper ac secus in phlogosibus genuine jam rarius visis unieum vix in phlebotomia solatium; cur nisus in adynamiaminsignis, quidcum morborum decursu admodum taedioso, febrium intermittentium et nevrosium 28 frequentia; cur idern fere mo rt is ve m is, aestivis, hytemra character? —In anni temporum vel tempestatum vice phae- nomeni ratio sufficiens incassum quaereretur, nam quid_ quid aegritudinibus earum vix non omnibus et singulis pro- sapiis ejusmodi cbaracterem imprimit, plus valet, ac quod loco rigidinis et nivium amoeniorem inducit tempestatem. Admiramur constitutionem morborum stationariam, ejus- que vastum et strenuum imperium; — aptus autemhic vide- tur locus errores vitandi, quibus summe in arte viri Granth, Sydenham, Stoli et alii obnoxii fuere, con stil. ut ioni sta- tionariae modificationes ni mi s acutas tribuentes, quas t.ra- xere ex fortuita ejusdem cum endemica et constitutione annua copula. Docente fida historia polares nonnisi assu- mimus constitutiones, quarum polus phlogisticus, eique e diametro oppositus nervosus audit, seu quod notae distin- ctioris est, praeeunte Lippicb, cacbecticus.Utrumque inter positae sunt multifariae illae subdivisiones, gastricae, ner- voso-putridae, quae non sunt, nisi gradationes constitutio- nis unius alteriusve cardinalis. In bunce errorem prae ce- teris Iunckerum incidisse, quilibet intelligere poterit, dum sex genera constitutionum ab eo stabilita paululum accu- ratius perpenderit. Idem valet de constitutione rheumatica et catarrhali a clarissimo Autenrietb perperam ad stationa- riae dignitatem evecta. Docente omnium prirno Harlesio, successio nonnisi secundum leges antinomiae lieri poterit, ita ut semper constitutiones oppositae indolis semet exci- piant, transitus nempe constitutionis nervoso-asthenicae in inflammatorio- bypersthenicam, et vice versa. Utrum vero sub ejusmodi conversione, uti eximius Kieser suspicatur, quidam character intermedius subnascatur, cum praepol- lente efficientiae conformatricis et vitae plasticae energia, qui similia offerret indifferentialis syntheseos extrema, ac constitutio annua aequinoctiorum, et quotidiana crepuscu- lorum, fors probabile esset. Asserimus, constitutionem ex paucis annis super morborum greges dominium tenentem 29 haud facile praelervideri, dico constitutionem non amplius phlogisticam, fors non audacia esset, cum eminenti pas- sione tubi gastro-enterici, non dissimilem illi, quam diyi- nus Stollius in sua ratione medendi suh nomine gastricae describit, morborum casus ab anno 1770 ad 1784 recen- sens.Quoniam constitutio stationaria nondum explicite ner- vosa est et multis in morborum casibus liomonyma fere e- morienti phlogisticae animadvertitur, constitutionis novae gradum nonnisi leviorem loquitur. Constitutionem statio- nariam cum constitutione boe anno regnante ad altiorem gradum evecta utique concidentem vidimus, quae quoniam ejusmodi fuit ingenii, bane ab illa distinguere non seniper facile est- sed cjuae anno lapso indolem saltem heteroge- neam non contraxit, licet non tam eminenter visibilem, nullatenus praetervidetur. « Unde tanta febrium intermit- 51 tentium sylva!«- superius exclamavimus-, et revera, qui circa constitutionem stationariam unam alteramve re- gnantem dubius haeret, ephemerides epidemiologicas in- spiciat, quibus pene evictum est, febres intermittentes con- stitutioni stationariae nervosae adeo arnicas esse, ut et re- giones, quas endemice infestabant antea, nune sub con¬ stitutione phlogistica derelinquant. Rite jam arguebant observatores medici, febres intermittentes anno 1800 epide- rnice per potiores Germaniae ditiones grassantes pro prae- cipuo constitutionis asthenico-nervosae stationariae indicio declarantes. Confirmant experientiae Reilii, Walcbii, Wil- tmanni, Schnurreri, queis adjungimus istas ingeniosissimi nostri Praeceptoris Franc. nob. ab Hildenbrand, febres intermittentes longe lateque grassari, ubi character statio- narius nervoso-asthenicus dictaturam tenet, quod accidit annis 1808, 1809 et 1810. Eximius Kieser in suo syste- mate medicinae practicae naturali ex semper semperque majori numero variolarum occurrentium constitutionem sta¬ tionariam in aliam oppositam transgressuram auguratur; sed magis jam, sic profert diligentissimus Richter filius, decidunt febres intermittentes ex anno 1826 crebro obviae. Praestantissimus Hufeland in itinere suo animadvertit, quod istae febres endemicae regionibus loco Nenndorf vi- cinis penitus evanuerint, et phaenomenon hocce praepol- lenti constitutioni stationariae phlogisticae adscribit. Idem observatum fuit ante annos ingruentes humidos 1820,1821, 1820, 1824 in locis Altrhein, Oppenheim, Worms, Man- nheim etc., quibus febrium istarum tantasollemnitas.Circa hujus rei argumentationem abs re non erit perpendisse, febrium intermittentium potestatem arcto nexu cobaerere cura annis humidis, pluviosis, quales observandi occasio- nem habuimus anno 1827 ad i833, quum annus exceptus i834 detestabilem obtulisset siccitatem. Ex tempore isto, videlicet ex anno 1827 vacillabat constitutio phlogistica adeo, ut contendere fors liceret, novam hic constitutionem, cui nos in praesentiarum subditos asseruimus, in lucern prodiisse, ac si non humiditate eximia, pluviarum tamen frequentia e somno quasi excitatam fuisse: insalubritatem autern pluviarum, quae diutius protrabuntur, nemo in du- bium vocabit. Jam pater Medicinae Divus Hippocrates bane veritatem intellexit, dicens: Ex anni constitutionibus siccitates ( kuyjxoi ) sunt pluviosis salubriores, ac minus lethales. Aphor. 10. Sect. 3 .-et si per magnas siccitates febres acutae, ibid, Aphorism. 7. - Sed in valde pluviosis febres longae, putridae, alvi-fluxiones, anginae,apoplexiae, ibid. Aphorism. 16. - Indagator naturae sagacissimus, medi- cus sapientissimus Huxham in suis operibus physico-me- dicis, quum de aeris constitutione loquitur, tali modo annum 1735 deseribit:« Annis maxime pluviosis hic debet annume- rari ob frequentiam saltem, si non ob pluviae quantitatem; nam continua fere decidit quamquam raro admodum gra- vis. Imbres utioue vehementes aerem faciunt sicciorem, quatenus vapores pel* atmosphaeram congestos deturbant; hinc post eos plerumque aer purus valde et liquidus appa- ret, et muko majorem ejus siccitatem hygroscopia indi- cant; densa autem et nebulosa quasi pluviosa omnia hu- mectat maxime. » Vixunquam san e memini atmosphaeram magis fuisse humidam et crassam, quam hoc et elapso an- no: liiems fuit tepida nimis, aestas perfrigidaj utraque in- fausta semper et pluviae ferax et nunquam non morbis a- bundans. — Ex quo sane tam udas habuimus tempestates, febres putridae, lentae, nervosae, ac intermittentes omni- genae per bas regiones grassatae sunt maxime, etiam in hoc oppido et per viciniam, cum tamen annis abhinc vi- ginti veras intermittentes rarissime viderim. Imo bene memini, milites plurimos, ad arcem nostram olim trasvectos ab oris Icenis et portu magno, pertinaci admodum quar- tana tantum non confectos penitus; qui tamen hic a sola benignitate coeli convaluere protinus. «In alio loco ejus- dem celeberrimi auctoris Iegimus: 5? Ex observatione medi- corum, cum veterum, tum recentiorum constat sane, quod putridae lentaeque febres grassantur maxime, cum humida nimis crassaque aeris temperies perstat diu; idque potissi- mum, si concurrit etiam calor insolitus. — Quam pluvia fuit, quam squalida tempestas nuperis annis nemo non norit; et totum annum 1704 et 1705 inter perpetuas plu- vias et continua quasi diluvia contrivimus; nec laetis nos solitisque radiis lustravit sol aestivus, nec purgavit ae'rem byemali gelu: depluit aestate tota, depluit et hyeme, dum aer interim, mutata quasi prorsus natura rerum, fuit mire quidem tepidus at humidus maxime. Hinc lentae et nervo- sae febres, ac remittentes et intermittentes fuere frequen<- tissimae.« — Congruere itaque constitutionem praesentem stationariam nevrasthenicam, sive melius cachecticam,cum annis pluviosis, quorum ex anno 1827, excepto anno i854, interrupta series observabatur, probabilitate summa gau- det; quin imo clarissimus ab Hildenbrand, quum sermo- nem facit de varia variis in locis et terrae plagis constitu- tionis stationariae intensitate, annuit sequenti modo: «Ita saltem constitutio nevrasthenica, quae ultimo decennio sae- culi praeterlapsi, atque armis 1808, 1809 et 1810 viguit, per totam Germanjam, Galliam, Italiam et Angliam diffusa comparuit. Idem videtur confirmari per analogam consti- tutionem jam a biennio (1829 et i85o)superstitem, ac per vastas ditiones diffusam. r> Constitutio stationaria astlienico-nervosa est mater debi- litatis virium etreactionisinsufficientisjsed cbaracteres istos a primo ingruentis constitutionis initio semper distinguere ac determinare etet attentissimorum medicorum cerebra vexat. Febres simplicissimae v, g. catarrhalis, rheumatica, intermittens in bane rem gravem habentur valde instrueti- vae, quae sunt verissimi symptomatum indices pathologi- ci, constitutionis adventitiae genium paenuntiantes. Dere- pente saepe saepius medicus praetieus de novo hoc genio et charactere febrium simplicium, incredulus antea, certus redditur, praeprimis quando constitutioni stationariae Jio- mogenea quaedam endemica et annua constitutio prioris effectum augent eoque visibiliorem reddunt. Sic docet sagacissimus epidemiologus Clariss. Wittmann, exemplo adducens febrem epidemicam catarrhosam (Grippe) anno- rum 1802 et 1800. Sed tussis haec epidemica, quae russa compellabatur (Influenza), annis 1770 et 1782 per Scotiam et Britanniam vaste lateque debacchans, nonne et nostras deterruit felices Austriae regiones vere anni 1855 inva- dens tantas labes imprimens insidiosas si non lethiferas: cujus veritatis-prob dolor-isto tempore phtisicorum supre/- mae dies tristes fuerunt testes. Tales epidemiae intercitr- rentes constitutioni stationariae nuptae esse videntur, ita ut illae vicissitudines, quas haec subit, concomitentur; cui adserto Cholera, quae anni i85i autumno deplorabili mo¬ do miilenas et iterum millenas victimas molavit tristemque infecit luctubus orbem; Cholera, quae eam telluris plagam vastavit, cui constitutio stationaria phlogistica valedixit. Tališ fuit conditio rerum, incolae urbis imperatoriae Vin- dobonae terribili semel liac morte deterriti, qui se nune rr n o3 salvos putarunt, detestahilem istum hospitem anno proximo frequentia, quas fecit, mortium ex jubilo dulci semel adhuc suscitandi, adeo ut crederetur vulgo, nobis in poštenim fa- miliarem futurum. Queis Orcus ex boe morbo non fuit, tae- diosam reconvalescentiam fovebant, per longum tempus a plebe etiam a procul probe distinguendi, quos-minima ansa data-methodo ista cum glacie quando tractati, febres nervosae lubenter excepere eisque quieti aeternae tradendi: plures ejusmodi miserculos noscendi, haud raram hahui- mus occasionem. Ex hoc autem tempore fatali distinctam quamdam corporis et animi directionem hominibus terrore et miseriis exantlatis consentaneam impressam offendimusj animus severioribus adsuetus inter divertimenta strepentia captandi aut sollitudinem quaerendi, vitam ejusque salutem curandi fluctuabat: Rupertus semel expertus, quam facilis sit de vita in mortem transitus, de hac sorte humana an- xius, fors et nimis, anxie omnem fugit auram, morbis ex et cum debilitate insequuturis amplam superficiem prae- bens.Insueta abdominis sensibilitas observatorum neminem fugit, minimum saepe momentum procatarcticum sufficiens visum gastrismo producendo, Diarrhoeam, Dysenteriam, Choleram suscitando, adeo ut frequentissimae istae Chole- rae pro Morbo sic dieto a pavidis artis imperitis liaberen- tur. Proferimus nonnisi, quae nune temporis modo medi- cus Marte proprio viribus admodum exiguis observare po- tuimus revera dolentes, quod sub atris istis mortium alis pugnando impotentibus, prius vixisse non concesserint Dii. Nec parum interesset scire suicidia, abortus, quorum majo- rem fors legeremus frequentiam. Unde vero haec scena luctubus plena, num tota haec symptomatum morbosorum natura Cholerae uni tribuenda epidemicae. — Et Cholerae et Catarrho Rossico, quae epidemiae — praeexistente atta- men nonnisi constitutione stationaria qua momento proe- gumeno, momentum procatarcticum largiuntur, quae ad altiorem gradum quando intensa tune temporis fuisset, in 3 f 54 morbum populi fors degenerasset. Hanc omnem et singu- lam, circa quam modo saltavimus, rem clariss. Professor Lippich definite expedit ? qui anno 1823 initiantis suae in Uljrica urhe, Labaci praxeos, characteris stationarii phlo- gistici decrementum offendit sensibilis ad prime in aegri- tudinibus catarrhoso-rheumaticis, interpolato tamen de tempore illius incremento; doneč autumnus anni 1827 humido-frigidus sub profundiori Barometri statu rheuma- tico-gastricas etcatarrhoso-gastricas morborum formas cum nisu in adjnamiain manifesto superiores facile omnibus explicuerit Ex quo tempore febrium intermittentium nu- merus auctus; febres biliosae et djsenteriae fideles aestatis comites semper visae; character cardinalis gastricus po- tentia extollitur, quin anno 1804 culmen summum adbuc attigisset, qui nervoso germane nuptus diathesibus ca- checticis insidiosus adeo, ut annis 1801 et 1802 mortalitas hominum morbis chronicis imprimis detentorum quinta par- te major extitisset, epidemiae cliolericae, quae dulcem pa- triam nondum invasit, aequipondium fere tenens non in- tense saevienti. Sed et mira proclivitas in diarrhoeas et cboleras annos dictos tenebat oscillans, febribus intermit- tentibus, quae si viribus recuperatis insurexere, evidenter cedens. Quod et in Italia contigit, quum mensibus Maji et Junii anni j 833 sub tempestate calida, sicca insolito modo cum subfrigida alternante et febribus intermittenti- bus fere emortuis, Influenza mediani fere populi partem sine damno corriperet gastricis symptomatibus stipata. Meminimus etiam et bene, paucis diebus antea ac dira Cholera moenibus Vindobonae per clades primitus se an- nuntiasset, nos audivisse, aegros in duabus aut tribus do- mubus šibi vicinis in urbe ipsa febri nervosa detentos ja- cere, adeo ut strenua cum iis interdiceretur comunio. Epidemiae intercurrentes itaque amare constitutionem stationariam novitus exordientem et hancce per gradus nonnisi a primo initio insensibili fere modo se evolvi. doneč per epidemias intercurrentes magis et evidenter patefieret, verisimile est. Applicamus ad constitutionem stationariam nostram, quae nec mere nervosa est, sed potius nervoso-gastrica non dissimilis, quam Stollius describit constitutioni ; cujus phaenomeni vationem saga- cissime describit noster amatissimus Franc, nob ab Hil- denband: u Quousque character epidemiae stationariae a simplici virium cosmicarum permutatione, ab infracto vide- licet vel aucto gravitationis nisu dependet, cardinales tan- tum vitae manifestationes, seu fundamentales oscillationum organicarum motores, sensibilitas nimirum et irritabilitas justo majorem vel minorem energiae gradum adipiscuntur. Inde dichotomia pura constitutionis nervosae, asthenicae, atque inflamatoriae, hypersthenicae, veluti ectypus gravi¬ tationis siderum infractae vel adauctae. — Quod si vero tel- luricae una concurrant potentiae, quae jam cum singulis et determinatis systematibus organicis atque visceribus spe- cialem necessitudinem habent, etiam character stationa- rius cum eminenti proclivitate in passionem unius alterius vesphaerae organismi, hepatis, cutis pulmonum, vel fistu- lae gastro-entericae incedere poterit. Hujus generis forent exempla de epidemia stationaria asthenico-putrida, quam Lentinus perplurium annorum seriem ab anno 1766 usque ad annum 1780 et pie defunctus Parens ab anno 1786 us- que ad annum 1792 in Volbynia,PodoliaetUcraina obser- vavit, — nec non casus constitutionis gastricae, quam prae- sertim e Stollii scriptis desumere licet, ubi vices epidemia- rumabanno 1770 ad 1784 recensentur.«—Et si non sapere- mus, quae contigerunt proxime lapis annis, temporum tem- pestatumque anomalias, inundationes, terraemotus, Vulca- norum explosiones, meteora varii generis et alia, edocendos susciperet et Influenza et Cholera, quae qua epidemiae intercurrentes originis telluricae ideam comprehendunt. An- nus novissimus revolutionum telluricarum miracula quasi offert, ita ut in fastis meteorologorum in canum usque 56 aevum nec ultimum locum siLi vindicet; quare quae ex ephemeridibus diligenter excerpsimus, pauca eorum non~ nisi liicce locorum sufficiant. Tempestates impetuosae seri autumni aut plane mensibus hybernis obvenientes raris utique naturae phaenomenis adnumerantur (hyeme rara fulmina Plin. II. L. I. o o.); qualis praeprimis insequuta sub nocte diei 5o. ad 5i. Decembris i855 per sat notabilem ditionem urbis Pragae a multis, quae res sint eventurae, incolis et astronomis praesertim observata a primo ejusdem exordio ad plenam conticentiam usque ac quietem, idque summa cura diligentia. Repentinus Barometri descensus ad lineain unam et ultra temporis spatio exiguo trium hora- rum (quod obtinuit a bora 7.— 10. de nocte diei dieti) de modo minante procella praenuntins, qui successit jam bora 11., et quidem derepente parum interrupta ad boram 3. sublucanam usque summe vielenter saeviens. Aerem inte- rim Thermometron manifestavit, in quo gradus 6 Reau- muriani animadvertebantur, erat ille summe electricus, quem jam ante noetem mediam omnis atmosphaera impe- tuoso-undosi maris igniti faciem ferret. Post noetem autem concubiam fulgura cum tonitrubus flammeum coelum me- ridionale signabant, quorum singulus ictus nubes, ac si in oppositas mundi plagas jactabat; grandines et imbres adeo fortes, ut Ombrometron lineas duas aquarum da ret, tempe- statis tantae violentiae recessus sequutus bora 12 i//j ad auro- ram penitus componenda (Itaque medio diei aut noetis so- piuntur. Et imbribus venti sopiuntur. Čaji Plinii II. Historia natural. Liber II. XLVIII.). Hisce omnibus adnotari me- retur, Thermometron tempore, quo nec fulmen amplius videbatur, gradi bus 3. inagis, gradus itaque 9 Reaum. positive obtulisse, quin altera insequeretur tempestas. Si- milern fere huic legimus t.empestatem procellosam anni ejusdem die 18. Decembris per totam Saxoniam furentem, quae arbores eradicavit, hortorum muros, imo et culta do- micilia destruxit. Quis attentorum ignorat terrae motus, 5 7 quorum diebus iisdem frequentfa ac sunima intensitas in plurimis Italiae superioris locis, Genuae, Luccae, Tau- rini, Parrnae, Mediolani, Mutini, Sarzanae etc. obvene- runt. Sed ne ultra abeamus, sat miseriarum, quas omnis fere regio, telluris plaga notabilis nimis abunde hoc anno experta; talium naturae phaenomenorum numerus et gra- dus lldem facere potuissent, Ovidii animal grande modo crudeli irritatum fuisse. Sat notabiles igitur convenere potentiae, quas telluris evomuit sinus, fistulam gastro- entericam in passiones proclivem reddentes, etsi amicae ejusmodi conditiones ex temporibus Cholerae et Influen- zae non antecessissent. « Quemadmodum character consti- tutionis stationariae, sic docet eximius Hildenbrand, om¬ nibus morbis epidemicis alius generis atque endemicis sese immiscet easque, ut Stollii verbis utar, in suam potestatem redigit, ita etiam ille ipse omnigenas a statu atmosphaerae, vel climatis qualitate contrabere potest, imo debet modifi- cationes.M—Conversiones uranciae,utut altioris ordinis sint, a legibus vitae telluricae temperationem nanciscuntur; et vice versa. Tali pacto magis visibili modo character con- stitutionis stationariae in copula, si ita dicere fas, cum eminenti proclivitate in passionem sphaerae organismi, fi- stulae gastro-entericae processit, anno, cujus universim ser- mo habetur, patentissimus factus; quod ultimum propterea jam non mirum, omissis etet superius adductis, quum per experientias constet, aeslate praeter morem fervida, sicca, constitutionem morborum anniversariam nevrasthenicam non tantum altiorem adipisci gradum vastiusque dominium, sed etiam ultra limites praefixos protrahi, et quasi in con- stitutionem stationariam transire: annus autem, quem de- sccipsimus, praeter morem totus temperatura valde adau- ctus, siccus, majoris sane valoris naturae scrutatoribus ei'it. Licet Comelis nimia, ut vulgo fieri solet, efficacia tribui non debeat, praeter ejusmodi anni temporum conversiones (xi [j,eTX$o\ou tmv Cl(ptm ) insolilas, inducere nobis pla- 38 cet, Cometas et visos hoc anno et modo expectandos, quo- rum summae laudes et in generandos novos morborum cliaracteres potestates in summi Aristotelis libris leguntur. Meteorolog. Lib.I. Cap ut. VII.— Sed et stellas crinitas, et constitutionem morborum stationariam originis esse cosini- cae, altioris cujusdam revolutionis grandimundialis effe- ctus, veram.—Theoriarumac phantasmatum laqueos omnes evitare qui volumus, assertum summorum in arte medica virorum, hominis vitam unam paulisper quid de Constitu- lione stationaria empirice concipiendo vix sufficerej summa c um devotione sentimus celebre illud Medicinae parentis effatum: « Vita brevis, arslonga — « nusquam et nullibi ac in ejusdem disquisitione locum aptiorem invenit. Medicus nonnisi unacum aetate morborum popularium studio pro- vectus, cui fida memoria veram morborum imaginem et methodorum e diametro šibi invicem oppositarum errores priscis ac posteris temporibus solennes distincte prae oculis tenet; quemjudicio comparante natura donavit, tale phae- nomenon anachronico-pathologicum rite intueri poterit. Hi- storia, rerum optima magistra circaboc argumentum scien- tias nostras excollit, cui consulentes respectu morborum et varii eos curandi modi saeculi lapsi, offendimus in puncto transgressionis constitutionis stationariae unius in alteram oppositam, ex aevo jam punctum culminationis jacuisse, aut viam dubiam, ex qua metliodus curativa per longum temporis spatium usitatissima novae saepe šibi invicem con- trariae locum non cedere non debuit: sjstcma novum op- probriis paene inundabatur, ast incassum,quod tempori re- vera magis ac humano ingenio tribuendum, quum alienata morborum natura insurgeret. Sicut in natura perpetua vi- get vilae cum morte mutatio, ipsa e contra una semper eademque manet, quae ad hypotheses fingi flectique minime finit. « Ego sum universum et flammeum meum mortalium nemo aperuit. n Plutarch. de Isid. — Sub quovis novae con- stitutionis stationariae exordio tempus medicos practicos in 3 9 mediuin provocat, quo bello durante conslitutio stationaria recens insensibili modo caput suum extollit, ac quae sub judicibus liserat, terra detecta medicorum obstupescit men- tes. En, quae ex provocatione victrices evasere, temporum sortes, legibus naturae adstrictae! — Sic Sydenhamum constitutionis stationariae ingruentis, quam solus fors per- spexit, clypeus ferreus defendit cum scbolae prioris asseclis certantem: methodo antipldogisticae chemiatri unacum car- diacis cessere. Sed inversam sortem expertus Sydenhamus vincente Mortonio; Stollius ejusque scholares antigastricam methodum foventes per constitutionem stationariam medi¬ cinam cruentam assumere fuere coacti. Christophoras Lu- dovicus HofFmannus methodum sic dietam antisepticam pro aris et focis defendens, nec tantam šibi in curandis morbis lauream comparasset, ni eo ipso tempore constitutio statio¬ naria characteris adynamici et ideo systema suum mor¬ bis grassantibus consentaneum fiiisset, notam asthenico- putridam tune temp oris manifestantibus. Eidem ac Chri- stophorus Ludovicus HofFmannus, constitutioni stationa¬ riae Joannes Bruno pfus minus celebritatis debet; nam antiseptica prioris et irritantia bujus copulam inire faeile poterunt. Versus annum 1811, ut notum, constitutio sta¬ tionaria phlogistica luce donata, et Marcus in Germania, Rasori in Italia, Broussais in Galfia Hoffmanni et Bruno- nis systemata in cineres convertebant. Nec temporibus po- steris aliae reservatae sortes: sic vastus fatorum volventium gurges! — Attamen dissimulandum non est, ut opinioni Lip- picliianae subseribamus, provineias terrae plurimas praeei- pitem adeo et decisam illarum morborum rationum anti- nomiam, sive contrarietatem non involvere, imo potius saepe mediam infer periodum stationariam nervosam casus morborum phlogisticos et vice versa sat inveniri, ne syste- mati constitutioni nune regnanti superstrueto totus se tra- dat, qui bene distinguere debet, medicus; sed constitutio¬ nem stationariam maxime universales indicationes largiri, 4 ° diversae curae effectus sat abunde evincunt. Cui universali indicationi, quando ad lectulos aegrorum non obtemperas, nete summi Gaubii verba tangant, vide: «Quod si tristissi- mas mecum reputo, quae ex incauto pertinacique hypothe- sium atque falsorum dogmatum usu in facienda Medicina profluunt, consequutiones, tot sanitates perverso regimine pessumdatas, tot morbos incongrua medicatione in longum protractos, tot illatas mortes; non sine animi dolore quan- doque dubius haereo, plus ne emolumenti, an noxae hu¬ mano generi medendi scientia afferat ». Constitutio enim stationaria maxime universalem indicationem ad lectos aegrorum largitur, quae non est ac elementum morborum stal ionarium, quae a psjhologo et antbropologo non satis ac meretur, nec concipitur, nec colitur: est, quae viam pan- dit magis phjsicam phaenomenis dilucidandis, quae tot sunt problemata, et mundo proprie intellectuali et morali ejusque viribus sunt subdita. Nec praetervidendum est, do- tibus moralibus et intellectualibus ita ac corporeis gene- rationis cineribus patrum superinsurgentis momentum, qua- li cum cbaractere constitutionis stationariaeprima coincidat juventus. Sed constitutionis stationariae gravitatem acute acutissimus Lippich describit, constitutionis semper menio- ratae duplicis alternationem tempestatum ordini definito adstrictam una deffendens: « Dass dieses Abwechšelnder bezeicbneten zwei Krankheitsconstitutionem an einen be- stimmten Gang der Witterung gebunden sey, und sicli niclit allein im Physischen, sondern auch im Moraliscben beurkunde und wiederlioble, dariiber hege ich keineu Zweifel, besonders wenn ich die meteorologischen , pathu- logischen und politischen Ersckeinungen der Neunziger Jahre des vorigen und der Dreyssiger Jahre des jetzigen JahrliundertS vergleiche. Nahmentlich hatten die Jahr- gaenge 1791 und 1828 nicht allein eine ganz gleiche Wilterung, sondern sie eroffneten, was mein verevvigter Lehrer und Freund K. K. Haberle, in einern 1827 an 4i mich gerichteten Schreiben richtig propliezeyte, einen ganz gleicben Cyclus von feuchten und kiihlen Jahren durch ganz Europa n Tam gravis constitutionis stationariae dignitas, gravissi- in n.n involvit medici munus, cui satisfaciendo in praesen- tiarum impares e vadi mu.s. « Sed, sic Magnus Joannes Pe- trus Frank, Vir academiarum, quae per Europam et Ame¬ ričani florent, sodalis in Caes. Universitate Vilnensi anno MDGCCIV. discipulos suos amice consolans, sed tamen vestrum haec animum ne dejiciant sodales! grave quidem et nirnis laboriosum est medici, quo vita quidquam brevitati superaddal, et artis longitudini quid detrahat, officium; sed nec arcum semper ipse tendit Apollo, et. in ipsa laborum susceptorum varietate haeret aliqua delectatio, mentisque jam fractae recreatio. Naturae vos studium, medicinae illi tam affine, tamque gratum, defessos hinc inde reficiet; bo- norum litterisque deditorum virorum, — familiarum, quae suam vobis vitarn tuendam comittunt, etsi nulla nune ae- gritudine detentarum, tam utilis et his futuro in morbo, societas, — teneros prolibus parentes servasse, basque se- pulcbro jam vicinas illorum amplexui restituisse, arteni ipsam promovisse, et generi humano praesenti posterisque vixisse, conscientia, — haec vobis amplissimum, et solum cujus interest, praemium constiluent. n LITTERATURA Annales scholae Ticinensis 1800. Guill. Balloni Epidemiorum et Ephemeridum Libri duo. Venetiis 1734. Benditsch iiber die stehende Constitution und einige Krankheiten, welcbe 1797 und 1798 in Stejermark beobachtet worden sind. Graetz. 1 799- Fontana (Nicol.) Bemerkungen iiber die Krankheiten, womit die Europaeer in heissen Himelsstri- chen befallen werden. Stendal 1796. Maucus Gerbez. Chronologia med. pract. Francoforti a. M. 1710, dessen Beitraege zu den Ephem.. Nat. Curios., wovon sich ein Abdruck als Zugabe zu Th. Sydenham op. med. ed. Ve¬ net. 1735, findet, wo sie mit den Beoba- cbtungen von Schropck, Gensel, Gahrliep, Reiger u. A. einen Theil der bistoria epi- demica Germaniae bilden. Granigeri Hist. febris anomalae. Bataviae Altenb. 1770. Harless Jahrbiicher der deutschen Medizin. Niirn. i8i3. Valent, ab. Hildenbrand, Ratio medendi in Schola practi- ca Vindobonensi 1813. Prof. Doct. Franc. Nob.ab. Hildenbrand, Anhnadversiones in constitutionem morborum stationariam ejusque cum siderum laboribus necessitu- dinem. Vindobonae i85i. 43 Fhider. Hoffmanni Dissertat. de S ide mm in corpora hu¬ mana influru medico. Medizinische Jahrbiicher des K. K. oesterreichischen Staa- tes. PnoF. Doct. Fr. WiLHEtM Lippich. Topographie der K. K. Provinzialhauptstadt Laibach in Bezug auf Natur—,undHeilkunde,Medizinalordnung und Biostatik. Laibach. i834- James Lind. Essay on diseases incidental to Europeans in hot climates etc. Lond. 1768. Mead (Richard). Tractatus de Imperio Soliš et Lunae in corpora humana. Lugd. Bat. 1707. Observations on the influence of the Moon on climale andtheaniinal oeconomy with a properme- thod of treating diseases when under the powers ofthat Luminary. Philadelphia 1800. Ramazzini Opera omnia medica et physica. Lond. 1717. Schnurrer, Chronik der Seuchen. 2 Theile.Tiibingen 1828 und 1820. Prof. Doct. M. Stžer. Cenni intorno lo stato atluale della epidemia tellurica dominante (detta chole- rica) riguardo all’Italia ec. Milano i 832. Stoi.l 'Maximilian. Ratio medendi in nosocomio practico Vindohonensi. 1794* 8.° Vol. 7. Toaedo ( Abt. Jos.) Witterungslehre fiir den Feldhau. Ue- hersetzt von Steudel. Berlin 1772. Vaelisneri Anton. Opere fisico-mediche. Venez. 1753. D. r F. I.Wittmann, die stationaere Krankheits-constitulion vom empirischen Gesichtspunkte betrachtet. Mainz. 1825. Idem, die neuesten am Rheine herrschenden Volkskrank- heiten. etc. Mainz 1811 bei FI. Kupferberg in 8.° Qui hancce pathologicae statistikes spartam exararunt, Virorum nominamentionemquam maxime merentur:LEN- 44 tin, Frank, Rudolphie, IIunzowsky, Fink e n, Schaeffer, Ferro, Thilenius, Wendelstaedt, Steiner, Ritter, Beh- RENDS, MeTZGBR, SoLBRING , JoRDENS, HoRSCH, KoPP , Rambach, Wiedemann, Fleischmann, Ficker, Kluge, Scu- NEIDER, NolDE, ScHMIDTMANN, FoRMEN, WlLLIG, GRAFE¬ NAUER, Lehr, Feetz, Rullmann Mandt, Fodere, Klein,de Zlatarovich, Sporer, J. Hofmann, Roessler, THESES DEFEKDENDAE. I. Medici educatio ut puerili ab aelate incipiat, o- ptandum est. II. Syntenosis a sjndesmosi nil differt, nec ab hae sy nnevrosis, sjnymensis non d a tur, sy n o.s to si s super- flua est distinctio. III. Materies auorganica aequilibrio virium suarum interno ac quiete suslentatur. IV Femina ob suam, qua excellit formam corporis externam sphaericam, gradum organisadonis inferio- rem redolet. V. Protuberantiae in extema cranii superficie visi- biles individualitatis nostrae mentalis fructilm, non causam sistunt. VI. Crematum genus humanum conficit. 46 VII. Qui literarni h non recte pronunciant, vocabulis repetendis exerceantur, in quibus m praecedit b, v. c. Umbilicus, Umbo. VIII. Sjpbilis sub constitutionis imperio stationariae nervosae mercurialibus bene non cedit. IX. Podagra anxie exquisitam respuit diaetam. X. Rationes cosmicae cbaracterem, telluricae defini- tam morbis tribuunt formam. XI. Medicamentorum virtus a cerla vis vitalis dire- ctione medici ordinantis plurimum dependet. XII. Pie defunctus Hartmannus, pathoiogorum prin- ceps. XIII. Medicinae ignarus sit procul a medicis scriptis. XIV. Melior medicus extraneus medico amico. xv. 47 Ophthalmia epidemico-contagiosa militum pro- prie sic dieta a contagio ex Aegypto proveniundo non semper derivanda. XVI. Exacerbationes febrium nervosarum vespertinae cum inquietudine, capitis dolore et čute urente, indif- ferentiam aegrorum non raro abluunt. XVII. Quando febri nervosa detentis sensilitas morales in lacrimas prona, quietem per tempus praesagi. XVIII. Eodera, quo homo nascitur lemporis momento, moritur. 1