mi

(

I



'p

I

i

RERVM MOSCOVITI'

carum Commentari) Sigifrnuncfi

Liberi Baronis in Herberftain,
Neyperg,& Guetcenhag:

R V S S I AE, &rqu2enunc eius metropolis eft, Mo
fcouise,breuifsima defcriptio.

Chorographia denicp totius imperij Mofčici, 8č  uidiio*
runi quorundam ment;o»

De religione quoc^ uaria inierta funt,& qiicC noftra cum re^
lioione non conuemunt,

O

Quis denicp modus excipiendi 8č.  tračtandi Orato
res, diilerxtur»

Itineraria quoqj diio m Moicouiam,iunt adiunčta*

isdd hac^nonfolum nou<e alicjuot TatuU, Jed muha etiam alianunc demum ah
ipfo ant or e adietta (unt: qu<e, [i cm cum pr ima editione conferre h-
heat,fante deprehendet.

Cum Cxf, 5C  Regfas Mafefl. gratia dC  priuilegio
ad decennium.

'B<AŠ1 LEUE> 9  6 R
nem Oporinum.

C L A RI S S, I* V. DOCTORI, AC SINGVLARI
bonarumliterarum Mccccnati, D. D A N IE L i MAVCHIO,
dCc.  amico Suo, Ioan. Oporinus S.

En tandem adte, mi D. d n i e l,  toties ejjlagitatam, tantoj iam tempov e expe

Batam, (JenerofiJ. Baronu T)> s i g  r s m kndi ab HerberJlajn , &c. Jrfofcouiam
mitto: longe quidem aliam, quam prior e editione in publicum prodierat: plurimis nem-
p e nonJolum Cborograpbi)s,atp alijs tabulis,Jed & rerujcitu dignijŠimarudefcripdonibus
pajšmdenouoinjertis locupletatam: ut taceam libellos, nune demumad HiHoria buius
calcemabipfb autore, Coronidis uice adieBos, T>e admirandu Hungaria apniš, & relu
v quos, ut paucis uifos baBenusJta cognitu quidem digntfiimos: epuorum omnium leBionem
ut alijs quoque Hijloriarum jludiojis iueundam panter atque utilem Jore non dubito, na
tihi, tanquam oculato rerum iflarum, qua in bis exponuntur, teBi, nonpojTe nongratif
Jimam e [Je , facile mihiperjuadeo: quippe qui (ut nonfemel ex te ipjoJuauiJime id rejeren
te audiui) ipfe quoque, quumJecundo legationem hanc JfrCoJcouiticam obiret (JenerofiJ?.
3ar o Herberjlaynm,fimul tum & in Jrfojcouiafueris, & gentium illarum omnium ur-
besac moreš(ummo [iudio perlufiraris, linguasd p er c ep eris : ne reliquoru per Europam
populorum , uarijsperegrinadonibus tibi cogmtorum, mentionem boe loco faciam,ut quod
'Oh Ji (uo encomion Homer m, tibi quoque nos iure opt , ad/cribere aueamus,

J J  1  .* - i\> > D 1  » I\ 1 " 1  \ / ’/ *

d cMopvmtnp id  <jt/ oestot ,nga ucop iyvx.

tsiccipies itaque eo iamgratiore animo oblatum anobu [JLVH[jBtnwop,quo maiore idde-
fderio expeBa[H baBenus : quop idipfim & locupletius ob ipjomet eius autore iampo-
firemo exornatum , &anobistui quoque nominis adieBione auBum, in lucern pr odit:
ac tantijjer id mei er ga te animi uelut arrabonem ejje padar e, dum commodior aliquando
nos tihi declarandifuerit oblata occajio , E ene uale: bonarumj lit er ar umJludio-
Jo s pr o umil, ut facis, ampleBere. flafle#, Calend. Julij.
i 5 5 6.


fh •-  0

SEREMISSIMO PRINCIPI ET D OMf

NO, DOMINO FERDINAND O, ROMANORVM, H V N'
gariae 8c  Bohemise, &c. Regi, Infanti Hifpaniarum, Archiduci Auftriae,
Dud Burgundise &C  Vuirtenbcrgsc,& multarum proumda>-
rum Dud, Marchioni, Comid, & Domino, Dome¬
no meo clementifsimo.

O M A N O S olim ferunt legatis,quos a d
longinquas ac incognitas nationes mi-
ferant, id etia negotij dedifle, ut moreš,
inftituta,totamque uiuendi ratione eius
gentis, apud qualegationisnomine uer-
fabantur, diligenterliteris cofignarent.
quod adeo deinceps folennefuit,utre¬
ti unciata legatione,comentarij eiufmo-
di in sedem Saturni, ad inftituendam pofteritatem reponeren-
tur. Quod inftitutu fi fuiflet anoftra?, uel paulo fuperioris me-
morite hominibus obferuatu,fortafteplus Iučis in biftoria, cer-
te minus uanitatishaberemus. Ego uero, quiab ineunte setate
externorum hominum confuetudine domi forisq; deleftabar,
libenter tuli meam operam in legatiombus, non folum ab auo
Maieftatis ueftrse, D. M A X I M I L I A N O, Principe pruden-
tiisimo,uerum etiam aMaieftate ueftra requiri: cuius iuftu non
femel Septentriones perluftraui, pra^cipue uero iterum Mofco
uiam, una cum dignitatis Sc  itineris comite, tum Csefareo ora-
tore, LEONARDO Comite a N ugarola accefsi:qua? regio in-
ter eas q use initijs facrofančli baptifmatis tinftse funt,moribus,
inftitutis,religione, ac difciplina militari a nobis non mediocri-
terdifFert.Licet itaqueuoluntate&mandatodiui MAXIMI-
LIANI, orator, Daniam,Hungariam, Poloniamcj; accefsiftem:
poft obitu m autemfuse Maieftatis, patrionomin e ad poten tift
fimum Sc  inui&ifsimum.D. CAROLVMV. Rom. Imperato-
rem,germanufratrem Maieftatis ueftrse, perltaliam, Galliam,
terra mariq; ufqueHifpanias profečtus: iuflu deinde Maieftatis
ueftrse, denuo Hugarise&Polonisereges, poftremo uero cum
NIC O L A O Comite a Salmis,&c. ipfum SoIymanum Turca-
rum principem adijftem, multaq; alias non folum obiter,fed e-
tiam accurateinfpexiflem,quse dubioprocul comemoratione
ac luce dignifsima fuiflent: nolui tamen in illo meo ocio, quod

a z  apubli-

PRAEFATIO,

a publicis confilijs fucciditur,quicqua iftarum reru in literas re-
ferre*quod partim prius fuiflent ilia ab alijs luculete ac diligeter
traftata,partim in oculis ac quotidiano cofpeftu Europae poft-
ta. Res uero Mofcouiticas multo interiores,ac cognitioniiftius
£tatis no ita obuias,pr£tuli, easq; defcnbere aggreftus fum,maxi
meduab.rebusfretus,perquiredifcilicetdiligentia,aclingu£Sla
tioniog peritia, qu<g magnu mihi adiumentu ad hoc qualecunq;
fcripti genus attulerut. Et quamuis de Mofcouia plures, pleriq;
tam en alieno relatu fcripferut:ex antiquioribus,Nicolaus Cula
nus: noftra setate, Paulus Iouius ( que fumm£ eruditionis ac in-
credibilis in me ftudij caufa nomino ) eleganter fane, Sc  magna
cum fide ( ufus enim eft interprete locupletifsimo:) Ioannes Fa
bri,<& Antonius Bied,cum tabulas,tum commentarios relique
rint:nonulli etiam no ex profefto, fed du proximas regiones de-
fcribunt,ex quorum numero eft Olaus Gothus in Sueti^ defcri
ptione,Matth^usMechouita,AlbertusCampefis&Munfterus
attigerint,me tameilli quideminime a fcribendipropofito de-
terruerunt: tum quod earum reru oculatus fuerim teftis, tum
qu6dnonnullaexfide dignis relationib. coramprsefenshaufe-
rim, deniq; quod diu multuq; ijs de rebus cum plurib. ex quauis
occafione difteruerim.quo faftu eft,ut copiofius fufiusq; (abftt
uerbis inuidia ) nonnunqua ea explicare necefte habuerim,qu£
ab alijs qua(ipertranfennam propofita uerius quam explicata
fint. Accedit ad hoc,quod ab alijs ne tafta quidem fcribo,qu£e a
nullo nifi oratore cognofci potuerunt. Hanc uero cogitatio-
nem meam ac ftudium, Maieftas ueftra confirmauit, meque ut
inchoatum opus aliquando abfoluerem,cohortata eft, Sc  ultro
etiam currenti calcar ( ut dicitur ) addit: a quo tamen legatio-
nes,aliaq; Maieftatis ueftrte negotia faepifsime auocarut,quo mi
nus haftenus pra?ftare,quod inftituera,potui. Nune uero, dum
adinterceptumnegotiuquoquomodo interdum quotidianis
Auftriaci fifci negotijs reipiras redeo,Maieftatiq; ueftrce pareo,
minus uereorin iftius emuftifsim^ aetatis acumine paru £quos
leftores,qui maiore diftionis florem fortafle deftderabunt. Sa
tis enim lit, Sc  me reipfa ( uerbis enim paria facere no poftiim )
uoluntatem utcunq; inftruendse pofteritatis oftendere: ac Ma¬
ieftatis ueftr<£ iufsis,quib. mihi teque nihil antiquu eft,parere uo
luifte. Nuncupo itaq; Maieftati ueftr^ hos de Mofcouia comem

tari o s, &

P R AE F A T I O*

tarios,a me ueritatis inueftigandae,ac in lucern proferenda? Ion
ge maiore,quam dicendiftudio fcriptos: meq; in clientela Ma-
ieftatis ueftrae,in cuius iam officijs confenui, fuppliciter dedico
ac commendo: oroq;, Maieftas ueftra dignetur ipfum librum
ea clementia ac benignitate comple&i, qua authorem
femper complexa eft. Viennae Auftria?, prima
Marti), M. D.XLIX.

Eiufdem Maieftatis ueftrae

fidelis Confiliarius Camerarius,

Sc  Pracfečlus fifci Auftriaci,

Sigifimmdus Liber Baro
in Herber$ayn,Neyperg
Sc  Guettenhag*

a 3

■ + *■**"  C ^ " ' ’' f  1

t\\ .• - * r -. •

Ji Xi \ ‘lit.  i I .• ■ i, li  tCi L

r

Oti/ ,  .: f: jH U

I n

2 U V^

■ lina
•q8


FEZVIN^ISIDVS V£l gRUTI^A 9 R  /N C E? S

& infms Eiffaniarum , ^Archidux ^Aujlria, T)ux 'Burgundije , e^c.

Imperialis locum tenens generalu, &c.

NOBILI, ET FIDELIBVS NOBIS DIL EC Tl S, LEONARDO
Očrniti de Nugarolts, Sacree C^farca: 5C  Catholiae Maiefi. SCc. ac Sigifmundo de
Herbeiftain,Equiti aurato, Confiliarifs SC  Oratoiibus noftris ad Se-
reniišimum Princip em Mofcouitarum.

O B i b  i s,&fidelesdile<fh': Cumnuperapudnos
fubfhtiifent Lubingp Mofcouitici oratores a Cgla
re reuerfi,pcr Confiliariunoftrum Dočlore loaiv
nem Fabruin icifcitati fumus,defide Se relioione
ac ceremonrjsgentis* Qii 2 eomnia idem Confilia^
rtus nofter, ut ab eis acceperat, in libellupofteadb
gefsit* Quem ea potifsimiim ratione hiice adrinv
čtumittimus,utlec1:us a uobis fuggerat, refricetcp
memoriam, fi quid eorum uel uideritis, uel obieruaueritis, quod protb
nusueftro oculato tefhmonio,uelob{eruatione pofsit probari. ltaque
iniungimus uobis,ut diligenter tam rationem fidei,quam ceremonias Z'
dam ,ad eum modum inquiratis,per occafionem, quam ipfi ad indu^
ftriam 8>C  ingenium ueflrum aflumetis, ut certius de omnibus fic infor^
matijhuius gen tis religionem 8c  ritum a(Iequamur, quem Sc  in faeris 8>C
prophanis rebus foleant obferuare, Quodfi quodpiam exemplar Mik
fale, uel ceremoniarius alius liber, unde deprehendi facile pofsit faero-*
rum eorundem operatio circa Euchariftiam,&: alia,commode in manus
ueftras inciderint, nobis gratum erit,ut comparentur: qui cupimus feb
re ad amufšim,ubi conueniant,uel diičrepent,in articulis fidei,ac ce^
remonqs t Eritnobis haec inquifitio,& laboromnis uefter,periucun^
dus;neque uobis difficilis; quem ut omni ftudio profequi uelitis,noftra
eft benegrata uoluntas ♦ Datum Auguftae, die prima menfis
Februarij:AnnoDomini m,d,XXVi,

Ferdinandus S.

Admandatum ferenilšimi DominiPrmdpis
Archiducis proprium,

Iacob, Spiegl,&c,

i

D. M. S.

S I G I S M V N D O LIBERO BARONI IN

HERBERSTAIN, NEIPERG ET GVETENHAG, VIR/
TVTIS AC MERITOR VM ERGO' IHMV/
NITATE D O N A T O, P* P,

t me pr mo te ImJuvporaiuuenta,

kurata patru donatum torque remifit.
ACaximus Aemilius Cajar, uirtute,jidep
Fort e me a adduBus , Patrum me protinu* Aula,
Confilio adfcripjtt. requies binc mila laborum
FaBa miki: magnis de rebus iujjaperegi.
Fcederibus iunxireges,paciscg menda
'ccendijludio, late qua Lbenus inundat ,

Danubmcg pater,uagm Albis^O* IBula^uae^
Dura ‘Borjfikenides colit impiger arua colonus,
Etgelido manat Tanais defonte niuofus,

Pha leniplacida* quacp agmine lambit arena *,

%lauigijsp ene trans lujlraui caca Pubom ^

Cronomcg jluenta: & inhojpita Fejquaperagrans,
Legam mandata tuli, Legumq } Juperba*
±Acce{?iJedes:geminofubiecla Brioni
Faltbea tranauifreta , magni Legia noflra
Danorum domini Utatajalutis honore.

Queisge(lis rebus, me Cjmbrica Ckerjonejus
£xcipit, & patria reddit,cbansj. propinqui*.

PoB ubi mor tali* defunclo munere mu ,

Car o lus acer auoJuccejjerat , kune quoq dulci*
Jmpulfuspatruprecibut,de more/alutans,
Indomitos adij populos & ditia regna,

Hejperia. reducem dein Ferdinandu* ab AuU
Conjilijs Batuitdate quo Legna tenente,
lArčloositerum reges,populos^ reuift\

Hm c mikipr o meritis,feri*q }  nepotibus auttum
Libertatedecus, quodnulla aboleuentatas.

Atpo/hjuam inuajit Solymanus mcenia %uda y
lAccenJumfurijs^utm permaemeg minantem
Pannoma, Or at or comprefiiidirad retra
nojlru fuafi mgulis auertere tela.

Ht* nune dejunBu* curis,poBjata cpuiete
Sopitu*placida , iufti dum buccmafomnum.

Judicis excutiat,dormiJcam. Viueuiator,
Fxemploj s  meo patruferuire memento.

io. i^o s/eirs.

a 4

TBon mo-

On moror bane Čbrijlo repetentireddere uitam.
Et uixij]e mibijatis, & uidtjTefuperg eji

jjj Totmaria&montes,totflHmina,totppaludes,
tj Tot reges,dominoscg orbis,tot repna,tot urbes.
'Ram mar e confcendtfopra, quodcg alluit injra
Jtaliam,remis hinc praterueBus, & ilhnc.

Baltbeap emenjus Jreta,mox Balearicafoluens,

Sar dima ingredior,gelidicg Borjjlhcm or as,

Rhag cauas tacito (Iringentemjlumine ripas
Trateči: Tanaiscg Jttpra caput osip niuoJi,\ ,

Rufjuam Rbipbaos didicicon(i(lere montes.
lamcp ^Albim & Rbenum,fluuiumg binominislBri
Rampjjsfuperans, Legati munm obrni:

^Atcp Smfmundum moderantemiure Bolonos:

Lituaniacg ducem,mos eB epuem dtcere LSlagnum,

Sape (alutaut uerbis & nomme regis
Ferdnandi: &- to to diuifos orbe JbZofnos
Ron femel atque iterum magnis de rebus adiui,

Jtfofcouiacg TTucem magnumjum ajfattts in iirhe
Vuaflium.hmc Taniš, c Noruegis,atque Suedis
lmperitantem adij Cbrifternum,nonJdtts aquo .

TifiidtofanBi turbantemftedera lecli,

Eiberius monminjami defjlere coepto:

Hac mandataferens a Ca (ar e Jbfaxniiliano,

Jpjum etiam Hungaria regem, domtnumcg Bobčemu
Luduicum accefi,Regno,<&jforentibus annis.

lam uero multis locuples Htfania regnis
Cognita, & Hijpanis mn cedens Belgica regnis,

Carolo ubiAujlriacam regionem,nomine Quinto,

Ceupatris orbatam interitucommendo pupillam »

Braterea Tecimum "Romana inJede Leonem
Conjjexi: Veneti dux Laur e dane Senat us . '

Cogniteporro mibies,noticgfuere TjnaJia
Imperij plures,quos htc numerare moleflum eB.

Ec c e autem Hungancis ubirurjus imminet orli,

Et nojiros mifera Sofmanus cladeperemit,

Requicquam longa Budam obfidione prementes,

Jpftus borrifica fubmxifede tjranni,
fAltius ereBafixi (lans ojčula dextra ,

Quam pr ona in terra melior p ar s orbis adoratt
Brinapu inde meignatam deduco Bolonos
Reginam in Regis tbalamos:bellicg togaig
Experm cofu uarios bac inter, & olim

.('.vn-,

Y*$UY\\

Jktiiitik cmerim ue terana jlipendiajuui
Confilto interea innoetneompendia Fifci.

Linguarumcppotemjn jura acjvederajrdum
Fr dllo miniflerium,[ludioj fenefco laborum,

Fublicdpriuatu praponens commoda lucris:

Bejjondente tamenjideijorte, atquefauore
^Hujlriadum regum, domm rem Im q uo, deciucp,

Bt prijcigeneris (lemma haud inglorius orno .

Zdita igjturpleniti,quamfum miki confcm delam
Cjnauiter m uit d ojjicijs,fine labe, nota ep,

B mamo uehmfitur expletusj 3  theatro,

Cedo luhens,& nojlra do lampadagejlafequenti.

i o n n e  s Lrooricrs
B^afsicanus*

N V L L A M VIRTVS ALIAM MERCEDEM LABORVM
periculorumcf? deOderat, prseter hanc laudis 8c  gloriac : qua quidem de*
tračla,qmd eft,quoa in hoc tam exiguo uitaj cixrriculo,tam breui, tantis
nos in  laborihus exerceamiis? c i C E R O*

Jydulemjocium coniungit Homer m  ZJlyxi:

Tlempe manum menit j nempe animumgladio,
w Aurea nohilitas nitidum tihiporrigit enfem,

Tockina at cenam monflrat ubitjue utam *

l O til N N E S ^tLEXtil H DE\

Brafsicanus,

Quos adij populos, cpu<t regnapotentia uidi ,

BxpoJui lujlranda pculu. TSlon iudicis <equi
Bxamen metuo s moueor nec bile maligni:

Boboreuerajuoji ant incomulfd, uigentcy

1 O til N N E S 1^0 S I N tiS*

Sifmundum uarios mundi rapuere p er or as,

Ter ra jr at e s , unda, nix , traka, curm y equi.

G E O E^G. LOG ti S.

Occajlu, mediiticp dies,jeptentrio <&* or m,

Ferluflrataferojrate'Jtmtjrbedaj, rotaj,

Sigifmunde tihi, Ordtor dum puhlic d regum
Tkagnorum exequem totum mandata per orbem.

1 0 til N, L ti D. B s s i c*

Sicuebor, amplagerem regum mandata meorum 3
%tiid Tanos, jkojcos, Fannonas, Hejjerios ;

G E O  ^ G, ti E E* N E  ^ v S,

HENRI*

HENRICVS GLAREANVS P * L, ANNOTATlONP
bus in OiCurtium, ubide duplici Scythi'a,Herodoto dicfta,
Ptolenicco uero Sarmada s m haec uerba
diilerit.

Ve quibus regionibus noflra /etate incljtus ille uir V, Sigmundu* in /ferberflein,
"Neiperg & (Juottenbag V ar o, inuittijšimi Cajaris Ferdinandi Con(iliarw,fiJci in^Au*
Jlna prafettus, duo iutta uolumina edididit, plena omnis erudmonii, dignljšimum opus
leftu,quod omnes ejui CJeographica amant, ampleBantur,multum luči's accepturi.pluri-
morumcumin Latinis, tum in CJracis autboribus lo c or um, ant e a a nemine rette tradi-
torum, Oculatus bic te[iis, non auritus tant um hacfcriptu prodidit, c er ta, nonuanare ✓
latione:cjuippe mifjus Legat m a duobus Imperatonbus, diuo JfrCaximiliano , ac Carolo
eminto, ipjoci C/e/are Ferdmando,admagnum illum ducem Jklojebouice. Hkc ego,optime
leffor, bana ullo zelomotus,quam ingenti ueritatis amore, de lilo generofo uir o fcribo.
neejueenim eum unepuam uidi: Jed eius opera tanto ardore, tantaanimimei admira -
tionelegi,ut multis annis nilaepue luhenter ♦ Et conJiteor,me multuindejruttus baufjje:
quando ex ijs plane uideam , ueteres de hiš rebus it a cacutijje, ut Cimmes
rias tenebras nobis oJfudiJJe,merito uideri cpueant.

RuJJorum


^rmaasE

»S g ggi ji gg

Ru (forum Rex  e£* IDomimsJum,turepdterm
Sangumu: imperij titulos a nemine,cjuauis
JfrCercatus preče,uelprecio : ne c legibns ullis
Subdim alterm,fed Chrijlo crednine mi,
Emeniicatos alf afer nor honores.


AD LEGTOREM*

O S c O v i A m mihi defcripturo, quae Rufsite caput eft, iu
amcpditioneper Scythiam longe late® extendit, perne-
ceflarium erit,cadide Ledtor, multas inlioc opere Septen
trionis parteis attingere, quat non folum prifcis, fed etfam
noftraj actatis authoribus non fatis cognitse fuerunt:quo
fiet, utnonnunquam ab eorum fcriptis diflentire cogar.
Ne cul tamen uel fulpecfta, uelarrogans uideaturmea,in
hac re fententia,equidem fateor me non femel,feditcrum,
dum dim maximiliani Imperatoiis, ac eius nepo^
tis Rom. Regis Domini Ferdinandi legationibus fun gerer, Mofco vuiam,
tanquam in re praefenti ( ut dici folet ) uidifle ac perluftrafle : maiorem tamen
partemexeius locihominibus,tumperitis,tum fide dignis cognouifletnec unius
alterius 'ue relatufuifle contentum, fed multorum coftantibus fententrjs fretum, ac
jetiam Slauonica: lingua: ( qute cum Rhutenica Sd Mofco vuitica eadem eft) cogni
tionebeneficiocp adiutum, hajcnon folum ut auritum, fed etiam oculatum teftem,
nonfucato orationisgenere,fed aperto 5C  facili perfcripfifle, ac pofteritatis me-*
morite prodidifle.

Cceterum,quemadmodum quadibetnatio fuum quenda pronunciandi morem
habetnta 8C  Rhuteni facerejiterascj? fuas uarie connexas, coniuntftas'ue, nobis iti'
ufitata quadam ratione proferre folent: adeb ut, qui eorum pronunciationem non
fingulari diligentia obferuauerit, is necpfcifcitari quicquam commode, neque co^
gnofccre cepi  aliquid ab illis poterit. Equidem in Rufšiar defcriptione, cum Rhm
tenicis uocaoulis in rerum, locorum,ac fluuiora appellationenon tem ere ufus fim,
uoluiiamindeabinitioliterarumquarundam connexionem acuimpaucis o lici v
dere:qua animaduerfa,Le<ftor pleraque facilius cognofcere, St: aliquando plura for
talfe inquirere poterit.

Bafilius,etfi Rhuteniper Vu confbnantem fcribant 5dproferant,cum tamen a*
pudnosinoleueritper B fcribi 5C proferri,n5 uidebatur mihi per Vu fcribendum.

C aipirationipraepofita,nonper Ci, uel fchi, ut plerxq 3  nationcs folent, led per
Khi, GermanOrum quodammodomorc, eftexprimenda:utin dicfhone Chiovuia,
Chan, Clilinovua, Chlopigrod, 8dc.

Prtepofitauerb Z dupla;,fonorius aliquanto proferenda ut Czeremiftc, Czer>
nigo, Celima, Czunkas, dčc.

G Rhuteni, prteter aliorum Slauorummorem,per h afpirationem,Bohemico
propemodum more proferunt.ut cum Iugra, Vuolga fcribunt: Iuhra, Vuolha
pronunciant.

I litera utplurimumuimconfbnantis obtinet:utinIaufa,IarosIavu,Iamma,Iero
polchus, 8čc.

Th fere per ph proferunt:itaTheodorumipfiPheodorum,feuFeodorum ap^
pellant.

V quandouim confonantishabet,eiufdemloco Vu litera,quamGermaniper
duplex b, fc. w exprimunt, pofui: ut in Vuolodimeria, Vuorothin, Vuedrafch,
Vuiefma, Vuladislaus. Eadem uerb in medio uel fine didrionis pofita, uim feu fo
nuni obtinetlitergGraccae phi,quae eft nobis ph,ut Ozakovu, Roftovu, Afovu,
Ovuka. Diligenter igitur obferuabit Lečtor huius litera; uim,ne una 8č  eadem d i
dtiohe deprauate prolata,diuerfas res interrogalfe,intellexilTe ue uideatur.

Pra;tereainRhutenorum Annalibus,origine,rebusq3 geftisuertendis, non eo y
quonos,fedquoipfiutuntur,annorumnumero ufifumus:ne, dumab
ipforum fcriptis difcreparemus,correcftores uerius quam fidi
interpretes uideremur.

i

RERVM MOSCOVITICARVM COMMEN-

T ARIIj SIGISMVNDO LIBERO BARONE

m Herberftafrij Neuperg 8C  Guetenhag, autore.

V S S i A unde nomen habeat,uariae extanto-
piniones* Sunt enim qui eam a quodam Ruf-
fo, fratre feu nepote Lech, principe Polono-
rum, perinde ac fi ipfe Rhutenorum princeps
fuifiet, nomen accepifte uolunt* Alrj autem a
quoda uetuftifsimo oppido, RufTo dičfo, no
longe aNovuogardia magna* Quidam uerd
a fufco eius gentis colore. Plericp nomine mu
tato,aRoxolania Rufsiam cognominata efte
putant. Venim eorum qui haiče afferunt opi
nioncs, tanqua uero haud cofonas, Mo fci refutant, afterentes RoiTeiam
antiquitus appellata, quafi gente difperfam, feu difleminatam: id quod
nomen iplum indicaf. Roileia etenim, Rhutenoru lingua, difieminatio,
leudiiperfiointerpretatur. quod uerumeffe,uarrj populi incolisetiam-
B nuni perinixti, & diuerfteprouinciae Rufsiae pafsim intermixtae ac inter-
iacentes,aperte teftantur, Notum eft autem hiftorias facras legentibus,
diiTeminationisuocabuloetiam Prophetas uti, cumde difperiione po-
pulorum loquuntur* Nec tamen defunt, qui Ruflorum nomen ex Grae-
ca,atcp adeo ex Chaldaica origine, non multudifsimili ratione trabant*
affuxunimirum, quiGr*ecis eft $Ss. uelaquada quafi guttulata difper-
fi'OHe,quse Arameis dicitRefiflaia, fiueRefiaia: quo modo Galli Sc  Vm-
bri a flučtibus,imbribus & inundationibus, boe eft,a Gali 8c  Gallim, i-
tem ab Vmber,Hebraeis funt appellati,quafidicas flueftuates feu procel
lofos populos,uel fcaturiginum gentem. Sed undecunque tandem Ruf
fi'a nomen acceperit, certe populi omnes quilingua Slauonica utuntur,
rituni ac fidem Chrifti Graecorum more fequuntur,gentiliter Rufsi,La¬
tine Rhuteni appellati, adtantamultitudinč excreuerunt,ut omnesin-
termedias getes aut expulerint, ant in ftium uiuendi more pertraxerint;
adeo ut omnes nuncuno & communi uocabulo Rhuteni dicantur*

' Slauonica porro lingua,qua? hodierno die corrupto nonihil uocabu¬
lo Sclauonica appellatur,latifsime patet: ut quaDalmatae.,Bofrnenfes,
C Chroati,Iftrf),longocp fecundum mare Adriaticum traftu Forumiuli)
ufque, Čarni, quos Veneti Charfos appellant, item Carniolani, Carin-
thij, ad Drauum fluuium ufque: Štiri") uerd infra Gretzium, fecundum
Mueram Danubium tenus,indetpMyfn,Serurj,Bulgari,alrjcp Conftan
tinopolim ufque habitantes; Bohemi praeterea, Lulacrj,Sileif),Moraui,
Vagfq? ftuuij inregno Hungariaa accolaa: Poloni item, & Rhuteni la¬
tifsime iniperantes,&CircaftQuinquemontani ad Pontum, deiiique
per Germaniam ultra Albim in feptentrionem Vuandalorum reliquia 2
lparfim habitates utuntunHi etfi omnes fe Slauos efte fatentur, Germa-
J  b ni tamen

2 RERVM MOSCOVITICARVM

ni tamea folis Vuandalis denominatione fumpta, omnes Slauonicalin A

guautentes,Vucnden,Vuinden,& Vuindifch,promi{cueappellant.

CcCterum Rufsia montes Sarmaticos haudlongea Cracouiaattingit;

&C  fecundum fluuium Tyram, quem incolaeNiftru uocant, ad Pontum
Euxinum atcp Boryfthene ufcp fluuium protendebatur:fed ante aliquot
annos Albam, quae alias Moncaftro appellatur, quae / cp ad oftiaTyrae fi'
ta, fub ditione Vualachi Moldauienfis erat, Thurca occupauit. Pra>
terca rex Thauricise Boryfth ene tranlgreflus, late'q? omnia uaftans,duo
ibi caftra exardificauit: quorum alterum Ocsakovu nomine,non long£
ab oftrjs Boryfthenis fitum, nune Thurca pariter occupat: ubi folitudi*
nes hodie funt inter utriufque fluuij oftia. Porro afeendendo iuxtaBo*
ryfthenem, deuenitur ad oppidum Circas,occidenteuerius fitum: atep
indead uctuftifsimam ciuitatem Chiovuiarrt, quondamRufsise metro-'
polim: ubi traiedo Boryfthene, eft prouincia Sevuera, adhuc habitata:
exqua reda in orientem procedenti occurrunt Tanais fontes.Longo
deindefecundum T anaim,adconfluxufcilicet Occa: Sc Rhafluuiorum, B
itinereemcnfo,tranfeundodeniquc Rhalongiftimo tradu in mareufe
que Septentrionale, poft inde redeundo, circa populos regi Svuetia:
fubditos,& ipiam Finlandiam, finumep Livuonicum, atque per Livuo*
niam,Samogithiam,Mafovuiam denique Sc  Poloniam ufquereuerten*
do, Sarmaticis tandem montibus terminatur, duabus duntaxatprouin
cijs, Lithvuania fcilicet Sc  Samogithia interiedis: qua: duar prouincia:
licet Rhutenis intermixtas fint,acproprioidiomaterituq 5  Romano u*
tantur,earum tamenincolsc ex bona parte funt Rhutenh

Principu qui nune Rufsia: imperant,primus eft,Magnus dux Mofco
vuiar,qui maiore eius partem obtinet:fecudus,magnus dux Lithvuanie:
tertius eft rex Poloniae, qui nune Sc  Polonia: Sc  Lithvuania: pra?eft»
Deorigine autemgentis, nihilhabentpra?ter annalesinfraferiptos:
gentem fcilicet hanc Slauonicam efle ex natione Iaphet, atque olim con-*
fedifle ad Danubium, ubi nune Hungaria eft Sc  Bulgaria, Sc  tum Nor*
ci appellatam: tandem di{palatam,&per terras difperfam, nomina alo*
cis accepifle,utpote Moravui a fluuio: alij Ozechi, hoc eftBohemi:i* C
tem Chorvuad, Bieli, Serbli, id eft SerurfChorontani didi, qui ad Da*
nubium confederant, a Vualachis expulfi, uenientes adIftulam,nomen
Lechorum a quodam Lecho Polonorum principe, a quo Poloni etram-
num Lechi uocantur, acceperunt, Alij Lithvuani, Mafouienfes, Pome*
rani: ali) fedentes per Boryfthenem,ubi nune Chiovuia eft,Poleni dice*
bantur: alrj Drevuliani,in nemoribus habitantes: alij inter Dvuinam SC
Peti,didi Dregovuici:alrj Poleu tzanfad fluuiu Poltae,qui influit Dvui
nam: alrj circa lacum Ilmen, qui Novuogardiam occupauerunt,fibfque
principem Goftomiflel nomine conftituerut: alij per Defiiam 8c  Sulam
fluuios,Sevueri,feu Sevuerski appellati: alij uero {uper fontes Volhe Sc
Boryfthenis, Chrivuitzi nominati: horum arx 8c  caput Smolenfco eft*
Hsec annales ipforum teftantur.

Quiini'

COMMENTARir. *

A Qui initio Rhutems imperauerint,incertum eft♦ chara&eribus e-
nimcarebant,quibusresgefhe memoriae mandaripotuifTent. Poftea>
quam uerd Michael rex Conftantinopolitanus, literas Slauomcas in
Bulgariam anno mundi' 6406, mififlet, tum primum,non eaduntaxat
quae tum gerebantur, uerum etiam quae a maioribus acceperant, &: per
Jongam memoriam retinuerant, fcribi, iri que Annales eorum referri
c<xptafimt:exqmbusconftat,Coferos populum,a nonnullis Rhute>
nis tributi nornrne afpreolorum pelliculas de fingulis aedibus exegiffe,
item Vuaregosipfis lmperauifle,De Coferis,unde, aut quinam fue-
rint, nihil praeter nomen ex Annalibus: de Vuaregis itidem,certi quiV
quamabillis cognofcere nopotuu Ca:terumcumipfi' mareBaltheir,
illudquodPrufsiam, Livuoniam,indecppdft ditionis fua: partema
Svuetia diuidit, m are Vuaregum appellarentrputabam eqmdem,aut
Svuetenfes, aut Danos,aut Prutenos,ob uicinitatem, principes illo^
rum fuifle. Jam uero,cum Vuagria,famofifsimaquondam Vuahdalo^

B rum ciuitas 8 >C  prouincia,Lubeca: 8 >C  ducatuiHollatiae finitima fuiiTe,
marccphocquodBaltheum dicitur, ab ea nomen, quorundam fenteiv
tia,accepifle uideatur: llludcp ipfum, Sč  finus ille qui Germaniam a Da^
nia, item Prufsiam, Livuonfam, maritimam deniqueMofčovuitici im/ s
perij partem a Svuetiafeparet, Sč  adhuc apud Rhutenos nomen fuum
renneat,atque Vuaretsokoiemorie 5 hoceB;,Vuaregumareappelleturr
ad haec,qudd Vuandali ea tempeftatepotentes erant,Rhutenorum de*
nicp lingua,moribus atcpreligione utebantur: uidentur itacp mihi Rhu
teni ex Vuagrrjs,feu Vuaregis potius, principes fuos euocafle, quam
externis, Sc areligione fua,moribus,idiomatecp diuerfis,imperium de^
tulifie, Cum itaque Rhuteni aliquando inter fe deprincipatu contende
rent,ac mutuis odiorum facibusinflammati, exortis denicpgrauifsimis
feditionibus decertarent: tum GoftomifTel,uir 8 č  prudens,& magnee in
Novuogardia authoritatis, in medium confiiluit, ut ad Vuaregos mit''
terenpatcp tres fratres,qui illic magni habebantur,ad fufcipiendum im/-
perium hortarentur* mox audito confilio, legatis mifsis, principes ger^

C mani fratres accerfuntunuenientescp eo, imperium ipfis ultro delatum,
inter fe diuidunt* Rurick principatum Novuogardia: obtinet, iedemcp
fuam ponit in Ladoga, XXXVI  miliaribus Germanicis infra Novuo^
gardiam magnam. Sinaus confeditin Albo laciu Truvuoruero in prin
cipatu Plefcouiefi,in oppido Svuortzech.Hofce fratres originem a Ro-
manis traxiiTe 5 gloriantur Rhuteni: a quibus etiam praefens Mofcovuie
princeps,fegenus duxiffefuum aflerit* Horum autem fratrum ingreflus
in Rufsiam, iuxta Annales,fuit anno mundi <5370* Duobus fine haeredri
bus defun&is,principatus omnes Rurick fuperftes obtinuit,caftra inter
amicos & famulos diuifit. moriens filium iuuene Igor nomine, una cum
regno commendat cuidam Olech propinquo fuo:qui id,deuidis multis
prouincrjs, auxit: arma in Graeciam ufque transferens,Bifantium etiam
obfedit* 8 č.  cum triginta tribus annis regnafiet,atc|? in caput feu cranium

b 2 fui equt

4  RERVM M O S C O V I TI C ARVM

fui equi iam olim mortui, pcde forte impegihet, uermis uenenofi morlu A
lefus occubuit. Mortuo Olech, Igor dueta ex Plefcovuia uxore Olha,
imperare coepit; qui cum exercitu mo longius progrediens, Heracleam
8 č  Nicomediam ufcp peruenilfet, tandem bello luperatus aufugit* poft
a Malditto Drevulianorum principe,in quodamloco CoreftenomP
ne,ubi etiam fepultus effocciditur. Filius autem Svuatoslaus, quem iiv
fantem reliquit, cumpertetatem imperare nonpoflet,interim mater OI
ha regno prcefuit: ad quam cum Drevuliani uiginti internuncios mifiF
fent, cum mandatis, ut eorum principi nuberet: Olhanuncios Drevu/
lianorum uiuosobrui iufsit: luoscp interim legatos ad eos milit, nimf*
rum ii fe principem & dominam expeterent, ut plures atque pr^ftantio/
rcsprocosmitterent. mox aliosfeledosquinquaginta uiros ad fe miF
fos,in balneo combufsit: aliosep legatos iterum milit,qui aduentu fuum
annunciarent, iuberentep apparare aquam mulfam, alia'que ex more ad
parentandum marito dehmčtonecelfaria,Porro adDrevulianos cum
ueniflet,maritum deplanxit,Drcvulianosinebriauit, quincpmilliaillo' B
rum o čudit. mox Chiovuia reuerfa,exercitum cofcripfit; contraDrevu
lianos progreira,iučtoriamreportauit,fugientesin caftrum perfecuta,
obfidione ad integrum annum prefsit. poli interpolitis conditionibus,
tributum illis de qualibet domo, tres uidelicct columbas, totidem^ue
paiTeres imperat: acceptascp in tributum aues, continud alligatis fub Z'
las igneis quibufdam inftrumentis, dimittit. auolantes columbae, ad
des confuetas redeunt,reuolant'que,cajfl:rum incendunt.inflammato
iamcaftro diffugientes,autocciduntur.,aut capti uenduntur. Occupa/
tis itaque omnibusDrevulianorumcallris,ultamariti mortem,Chio>
vuiam reuertitur. Deinanno mundi 6463 inGrarciamprofecla,baptiF
mum fub regeloanne Conllantinopolitano fufcepit: commutatocp no^
mine Olha:, Helena uocata eft: ac magnis poli baptifmum a rege mirne/
ribus acceptis, domum reuertitur.He c prima in ter Rhutenos Chrifha/
na fuit, ut Annales eorum tellantur, qui eam Soli a:quiparant. Sicuti e/
nim fol iplum mundum illuminat,ita & ipfaRufsiamfide Chrifti illu-
ftralfe dicitur.Svuatoslaum autem filium ad baptifmum nequaquam C
perducerepotuit, qui cum adoleuiiIet,ftrenuus aepromptus flatim om
nesbellicos labores, periculacp confueta, non detredauit: in bello nul/
la impedimenta, ne uala quidem coquinaria,exercitui fuo permifit. car/
nibus toftis duntaxat utebatur,humirequielcens,fellacapid lubieda*
Vicit Bulgaros, adDanubium ufque progreflus; incp ciuitate PereaF
lavu, fedem fuam pofuit,admatrem atque confiliarios fuos dicens: Hec
enim fedes mea,in medio regnorum meorum: ex Gra?cia ad me adferun
tur Panodocki,aurum,argentum, uinum,uarr)<p frudus: ex Hungaria,
argentu & equi: ex Rufsia,Schora, cera, mel, ferui. Cui mater: lam iam
moritura fum,tu me ubicunque uolueris fepelitoutaque poft tridud mo
ritur,atque a nepoteexfilio Vuolodimero iambaptilato innumerum
jlandorum refertur, diesep undccimus Iulrj facer illi dicitur.

Svuatof/

COMMENTARII, 5

A Svuatoslaus,qui poft obitum matris regnabat, diuifit prouincias fi-
lrjs: leropolcho Chiovuiam, Olegse Drevulianos, Vuolodimero No^
vuogardiam magnam. Nam Novuogardenfes impulfu cuiufdam mu^
lieris Dobrine, Vuolodimerumprincipemimpetrarunt. erat enim No
vuogardias ciuis quidam Calufcza paruus di&us, qui habuit duas filias,
Dobrinam & Malufcharm Malufcha erat in gyngcio OIhe,quamimpre
gnauerat S vuatoslaus,& ex ea V uolodimerum fufčeperat.Svuatoslaus
cum filrjs profpexiiTet, pergitin Bulgariam, Pereaslavu ciuitatem obfi^
det,capit'cp: Balilio & Conftantino regibus bellum denunciat.athi lega
tis mifsis pacem pofcebant, 8 č  quantum exercitum haberet, cognofcere
ab eo proptcrca cupiebant, quod tributum daturosfe iuxta numerum
exercitus,fed falfo,polIicebantur* mox cognito militum numero, exerci
tum fcripferunu Poft cum uterque exercitus conueniflet,Rhuteni Grse>
corummultitudine terrentur: quos cumpauidosuideretSvuatoslaus,
inqm't; fQuialo cum non uideo,Rhuteni,qui nos tuto capere poftet: ter^
B ram autem Rufsiaz tradere inimicis, nunquam in animum induxi: forti^
tercotraillos pugnando,autmortem oppetere, autgloriamreportare,
certum eft, Etenim fi ftrenuepugnando occubuero, nominisimmorta-'
litatem:fiuerdfugiam,pcrpetuaminde ignominiam fum relaturus, 8 c
cum hoftium multitudine circumuentus effugerenon liceat, {tabo  ergo
firmiter,caputcp meura in prima ade,pro patria,omnibus periculis obrj
dam. Cui milites: Vbi caput tuum,ibi 8 c  noftrum,Mox conRrmato mi
lice,in aduerfum hoftem raptus,magno impetu fačlo,uidor euadit. T er
ram deinGra2corumuaftantem,reliqui Graeciae principes muneribus
oppugnant. aurum autem &  panadockmi ( ut eft in Annalibus ) mune^
ra cum i]n:euiffet,recufaffetl^,ueftimenta autem & arrnaa Grsecisiam
denuofibi mifTaaccepifret:tantaeiusuirtute,Gra£ciae populi permoti,
regesfuos conuenientes:Etnos,mquiunt, fub eiufmodi rege elTe cupP
inus,qui non aurum,fed arma magis amat, Appropinquante ConftantiV
nopolim Svuatoslao,Grgci magno feredimentes tributo,eum afinibus
Graeciae auertunt, quem tande anno mundi <5480, Cures princeps Piec-
C zenigorum, ex infidrjs interfecit. 8 č  ex cranio eius poculum faciens, au^
ro circundato, literis in hanc fententia fignauit; Qua?rendo aliena, pro>»
priaamifit. Mortuo Suatoslao, quidam ex eius primoribusSvuadolt
nomine,Chiovuiam ad leropolchum profe<ftus,maximo eum follici^
tans opere atque ftudio, quo Olegam fratrem regno expelleret,quod fi/
lium fuum Lutam necaflet, Ieropolchus eius perfuafione addu&us, beb
lum fratri infert; exercitumcp eius, Drevulianos fčilicet, profligat. Ole-
gaautem fugiensin quoddam caftrum,aluisexclufus,impetucpfa(fto s
ex quodam ponte detrufus ac deie&us,multis fuper eum cadentibus,mi
fere adobruitur. Ieropolchus caftro occupato fratrem quacrens, corpus
eius inter cadauera repertum, Sc  ad fuum confpecftum allatum afp u
ciens: Svuadolte,inquit, ecce hoc tu concupiuifti. poft fepelitur, Inter/
fe&um fepultumcp Olegam,cum Vuolodimerus accepiilet } relida No/

b 3 vuogardia,

6  RERVM MOSCOVITICARVM

vuogardia, ultra marčadVuaregosprofugit. Ieropolchus autem No^ A
vuogafdiacfuumlocum tenentem imponens,totius Rufsia? monarcha
cfficitur. Vuolodimerus Vuaregorum auxilio comparato,reuerfus,
ločum tenentem fratris Novuogardia expulit, fratri'que bellum prior
denuneiat. fciebat enim, ipfum contra fearmafumpturum. Intereatenv
porismitdt ad Rochvuolochdam principem Eefcovuia* ( nam & ipfe
ex Vuaregis illuc commigrauerat) & filiam fiiam Rochmidam uxorem
petit. filiaautem non Vuolodimero, quod eum ex illegitimo thoro na^
tum fciebat, fed leropoleho fratri, qucm brcui fe pariter cxpetiturum pu
tabat, nubere uoluit. V uolodimcrus,quod repuliam paflus eflet,Roclv
vuolochdar bellum infert: eumcp unacumduobusfilfisoccidit.Roch-
rrtidam uero filiam fibi iungit,atque poft Chiovuiam contra fratrem
progreditur.Ieropolchus cum fratre mire pradium cumnon auderet,
occlufit fe Chiovuite. Vuolodimerus dum Chiovu oppugnat, occufr
tum mittit nuncium ad Blud quendam Ieropolchi intimum eonfilia^
ritim: quem patris appellatione dignatus , rationem interficiendi fra^ B
trem ex eo petit. intellecfta petitione Vuolodimeri,pollicetur Blud fes
metdominum fuum intcrfe&urum, confulens Vuolodimero,caftrum
utoppugnetileropolehum autem monet,in caftro ne maneat,expo-'
nensmultosex fuis ad Vuolodimerum defeciife. Ieropolchus confiIia>
rio fuo fidem habens, fugit Roden, ad oftia Iurfic, fe'que ibi aduerfiis
fratris uim tutum fore putat. Vuolodimerus deuičla Chiovuia, Ro^
den exercitum transferens,longa&:grauiobfidioneleropolehum pre^

' mit. Poft longa inedia exhaufti, cum obfidionem tolerare diutius non
polfentjconfulit Blud Ieropolcho,ut pacem cum fratre,fe longe po^
tentiore, faciat: Vuolodimero autem interim nihilominus nunciat,
fe fibi fratrem fuum mox traditurum, addučlurum^ue. Ieropolchus
frcutus confilium ipfius Blud, fratris fe arbitrio atquepoteftati permit*
titjConditionem liane ultro offercns,nempe, quicquidexgratiafualk
bi rerum Conceifurus eftet,ineofeie gratum futurum. Vuolodimero
conditio oblata, haudquaquam difplicet. Mox Blud monet dominum,
ut ad Vuolodimerum iret: quod tamen Vueraico pariter Ieropolchi C
confiliarius prorius diifuadet. fed huius confilium negligens,ad fra^
trem pergit. ingrediens per portam , a duobus Vuaregis, Vuolodb
mero interim ex quadam turri defpicicnte,occiditur. quo fačlo, fra>
tris uxorem natione Grazcam ftuprauit: quam Ieropolchus pariter,
priufquam in uxorem duxiifet, monialem impregnauerat. Hic Vikv
lodimerus multa idola Chiovuias inftituit. primum ldolum, Perum d i'
dum, capite argenteo, caetera lignea erant * alia, Vslad,Corfa, Da-
fvua, Striba, Simaergla, Macofch,uocabantur: quibus immolabat,qug
alias Cumeri appellabantur ♦ Vxores habuit plurimas * ex Rochmida
autemiufcepitIfoslaumjeroslaum,Servuoldum, 8c duas filias. Ex Grg
ca, Svuetopolchum. Ex Bohema, Saslaum: item ex alia Bohema, Svua*
toslaum,Stanislaum,Ex Bulgara,Boris & Chleb*Habebat praeterea

malto

COMMENTARII. 7

A m alto caftro trecentas concubinas: in Bielgrad, fimiliter trecentas: m
Bereftovuo, Selvui ducentas. Vuolodimerus cum fine impedimehto
totius Rufsia: eflct monarchafačtus,uenerant adeum exdiuerfi's locis
Oratores, hortantcs,utfe eorum fečhe adiungeret* Varias autem cum
uideret fe<ftas,mifi't & ipfe Oratores fuos, qui perquirerent conditiones
&C  ritus fingularum fečtaruni. tandem cum alfi s omnibus fidem Chri-
ftianam G ra: c o ritu pra:tuliiftt,elegiflctcp,mifsis oratoribus Conftanti-
nopolimadBafi!ium&Conftantinumreges,Annam fororem,uxorem
fibi fi darent, fe fidenl Chrifti, cum omnibus fi.ibdidsfi.iis iufcepturumt
&C reftituturum iilis Corfim, Sč alia omnia,quaem Grtecia pofsideret,
poliicetur. re impctrata,conftftuitUr teinpus, eligitur locus Corfun:
qud cumueniiTentregeSjbapdiatus eft Vuolodimerus»commutato / que:
nomine Vuolodimeri,Bafilio illi nomenimponitur*Nuptfis celebra'
tis,Corfununa cum alfis,ficuti promiferat, reftituit. Htcc a<fta funt anno
mundi 6469.  a quo tempore Rufsia in fide Chrifti permanfit* Anna mo
B ritur xxm anno poft nuptias: Vuolodimerus uero anno pori; obi-
tumuxoris quarto decefsit. Isciuitatem intraVuolham &Occamfiu-
uios fitam condidit, quama {uo nomine Vuolodimeriam nominauit,
camčpRhulsitemctropolim conftituit, Inter fimčfcos tanquam Apofto-
luSjfolenni dic uidelicct 15 Iulfi, quotannis ueneratur. Mortuo Vuo-
lodimero, dilsidentes inter fe filfi eius, uarie deregno praclumentes, de-
certabant: adco ut qui potentior elfet,alios fe inferiores imbecillio-
res'ue opprimcret, regno 7 que pelleret. Svuatopolchus, qui principa-'
tum Chiovuienfem ui occupauerat, coftituerat ficarios, qui fratres fuos
Boris Sc  Chleb conficerent. Interfecfti, commutatis nominibus, hic Da
iiid,ille uero Romanus uocati, in fimčlorum numerum connunrera-
tifimt:quib.etiam xxim dieslulfi fecereftconftitutus.FratriKpor-
ro fic difsidentibus,nihil dignum memoriainterim ab eis geftum eft: ni-
fi proditiones,infidias, fimultatesbnteftina 7  que bella audire uelles* V uo
lodimerus Sevuoldi filius,cognomento Monomach, uniuerlam Rufsia
rurfus in monarchiam redegit,relinquens poft fe  infignia qusedam, qui-
C bus hodierno die in inaugurandis principibus utunt.Moritur Vuolodi
merus anno mundi 6653,  necpoft cum filfi eius,nccp nepotes quicquam
pofteritate dignum,ufcp ad tempora Georgfi SC  Bafilfi, geflerunt: quos
Bati rex Tartarorum bello uicitfinteremitcp: V uolodimeriam,Mofco-
vuiam, atque bonam Rufsia: partem exufsit, Sc  depratdatus eft* Ab eo
tempore, anno fcilicet mundi 6745.  ufque ad pra:fentem Bafilium, o-
mnes fere Rufsia: principes Tartarorum non folum tributarfi erant,
uerum etiam Tartarorum arbitrio Rhutenis ambientibus finguli prin-
cipatus deferebantur*Lites deniqueinterillos de fuccefsione principa-
tuum,aut haereditatum grada exortas,licet Tartari difeernentes, co-

f nofeentescp decidebant, nihilominus tame bella fiepe inter Rfiutenos
čTartaros oriebantur: inter fratres autuarfi tumultus,expuIfi'ones Sc
permutationesregnoru&ducatuuerant* Na dux Andreas Alexandri,

1 b 4 impetra-

8 RERVM M O S C O VI TICARVM

impetrarat magnum ducatum:quem cum occupaftet Demetrius, fra-* A
ter Andreas impetrato Tartarorum exercitu, illum expulit,multacp ne^
pharia per Rulsiam perpetrauit. Item dux Demetrius Michaelis, filter^
fecit apud Tartaros ducem GeorgiumDanielis^Asbeck Tartarorum
rex,arrepto Demetrio,capitali eum pcena affecit* Contentio erat de
magno ducatu Tvuerenfi, quem dux Simeon Ioannis, cum a Tartaro^
rum rege Zanabeckpeteret,annuum ab eo tributum pofcebat:quod
ne penderet, primores largitione corrupti, pro eo intercedentes eftecc'
rant, Deiiide anno < 5 S 86 ,magnus dux Demetrius uicit bello ma^
gnum Tartarorum regem, nomine Mamaij. Item tertio anno poft,eun^
dem iam denuo u{queadedfudit,utplusquam tredecim millibuspaft
fuum terra cadaueribus obruta eftet, Anno poft eundem conflidum
fecundo, fuperueniens Tachtamifch rex Tartarorum,Demetrium pro^
fligauit, Mofcovuiam obfedit Sč  occupauit * interempti ad lepek'eiv
dum odoginta uno rublo redimebantur J fumma computata 5000.
rublorumfuit. Magnus dux Bafilius, qui prasfidebat anno 6907, Bub B
gariam,qu£c ad Vuolhiam fita eft, occupauit, Tartaros'que eiecit.Is
Bafilius Demetrij reliquit unicum filium Bafilium: quem cum non dilb
geret, quod Anaftafiam uxorem, ex qua illum fufceperat, adulterrj fu>
fpedam haberet, magnum ducatumMofcovuiaenonfiliomoriens, fed
Georgio fratri fuo reliquit, Cum autem plerique Boiaronum filio c*
ius, tanquam legitimo haaredi atque fucceflori,adhajrerent: animad>
uertens hoc Georgius, ad Tartaros properat:Iupplicat regi,ut Balb
lium accerlat,atque utri iureducatus debeatur,decernat,Rex impulz
jfii cuiufdam confiliarp fui, qui partes Georgi) fouebat, prasfente Balb
IiOjCum lententiam pro Georgio diceret:prouolutus ad genua regis
Bafilius, orat, fas ut fit fibi loquendi. Mox annuente rege, inquit:Quan*
quam tulententiam fuper literis mortuis tulifti,lpero meas tamen, quas
mihi figillo aureo communitas dedifti, quod uelles me magno duca^
tu inueftire,adhucuiuas,longe maiorisefficacise atqueauthoritatiseft
fe» rogat'que regem,ut uerborum fuorum efiet mernor, promifsisep
ftare dignetur, Ad haec rex,iuftius efte reipondit,uiuarumliterarum C
promifia feruare,quam mortuarum rationem habere* Tandem Balb
lium dimittit,ducatu'que inueftiuit* Molefte id ferens Georgius, exer^
citu congregato , Bafilium expulit:quod Bafilius fufque deque tulit:
fecqj in principatum Vgliftz, fibi apatre relidum , recepit, Georgius
magno ducatu, quoad uixit,quiete potitus eft, quem teftamento nepo-
ti fuo Bafilio legauit: quod Andreas Demetrius, filrj Georgi), ceu
priuati haereditate, grauiter tulerunt * atque ideo Mofcovuiam obfe-
derunt, Bafilius, qui monafterium fandi Sergij ingreffus erat, cum hxc
audiret, illico exploratores conftituit: prscfidijs que dilpofitis cauit, ne
eximprouifo opprimeretur. Quod cum animaduerterent duo illi fra*
tres, inito confilio, certos currus armato milite complent, ac ueluti mer
cibus onuftos eo mittunt,qui hinc inde dudi, demum fub nodem iuxta

uigilias

C O M M E N T A RI % p

A uigilias conftiterc* Qua occafione adiutus miles, intempefta nočle (ubi¬
to fecurribuscxpediens,excubitoresnihil periculi fufpicantes inuadit,
capitcp.Capit&Bafiliusinmonafterk^atcp excaecatus ad Vglifcsujia
cum coiuge mittitur. Poft Demetrius,ubi infefta fibi comunitatem n o-
bilium,eamfcp adBafiliucaccum deficere uidet, moxNovuogardiapro«
fugit, relinquens filium loanne: ex quo poftea natus eftBafilius Semec-
zitz, qu-i etiam me tum in Mofcovuia exiftente, in uinculis detinebatur,
de quo infra plura. Detnetrius autem dichis fuit cognometo Semecka,
undeomnesabeo defcendcntesSemeczitzi coonominantur.Tandem

D

Bafilius cascus, Bafili) filius,quiete magno ducatu potitus eft. Poft V uo
lodimerum Monomach,ufcp adhuncBafilium, Rufsia carebat monar-
chis, Filius autem huius Bafili), Ioannes nominc,felicifsimus fuit. nam
fimul ubi Mariam,fororem magni ducis Michaelis Tvuerenfis,uxorem
duxiiTet,fororium expulit,&occupauit magnum ducatum Tvuereiv
fem,deinde etiamNovuogardiam magnam: cuipoftea omnes alrj prin
B cipes,magnitudine rerum a fe geftaru commoti, feu timore perculfi, fer-
uiebant, Rebus deinde fcliciter procedentibus, titulu magni ducis Vuo
lodimeriae,Mofcovuiae & Novuogardias fibiufurpare,monarcham de-
niquefetotiusRufsia 2  appellarecccpit, Hicloannes fuftepitex Maria
filium Ioannem nomine,cui in conlortcm iunxerat filiam Stephani lllius
magni Vuaiuodas Moldauiac : qui Stephanus Mahumetem Thurca-
rum, Mattbiam Flungariae, & Ioannem Albertum Polonias,rcges pro-
ftrauerat* Mortua priore coniuge Maria, Ioannes Bafilrj alteram uxo-
rem duxit, Sophiam, filiam Thomas, late quondam in Peloponnefo re-
gnantis:filrj inquam Emanuelis,regisConftantinopolitani,exPakeo-
logorum genere : ex qua fufcepit quinque filios, Gabrielem, Deme^
triurn, Georgium, Simeonem, & Andream; eiscp uiuens adhuc patri'
monium diuifit, Ioanni primogenito monarchatum referuauit,Gabrie-
Ii Novuogardiam magnam confignauit, cseteris alia iuxta arbitrium
fuum attribuit* Primogenitus Ioannes moritur,reli<fto filio Demetrio:
quemauusinpatris mortui locum,iuxta conftietudinem monarchatu
C inueftiuerat. Aiunt Sophiam hanc fuifle aftutifsimam, cuius impullu
duxmulta fecit, hiter castera induxifte maritumperhibetur,utDeme-
trium nepotem monarchatu moueret, inque eius locum prarficeret Ga/
brielem* Perfuafus namquedux abuxore,Demetrium inuincula coiv
fjcit, detinetcp * tandem moriens, eidem ad fe adduci luflo; Chare, in-
quit, nepos, peccaui in Deum 8č te, quod carceribus mancipatum te af-
flixi,teip iufta h^reditate ipoliaui. iniuriam igitur a me tihi illatam,obfe
ero mihi remitte; liber abi, iiire'que tuo utere. Demetrius hac oratione
permotus, noxam auo facile condonat* Egreflus aute, Gabrielis patrui
iuflu comprehenditur, incp carceres conficitur, Alrj farne illum ac frigo-
re,pars fumo fuffocatumputant, Gabriel,uiuente Demetrio,guberna-
torem fe gefsit:eo uero mortuo,principatum tenuit,no inauguratus,Ga
brielis duntaxat in Bafili] nomine comutato, Erat Ioanni magno dud cx

to RERVM MOSCOVITICARVM

Sophia,filiaHelcna,quam collocauit Alexandro magno dud Lithua/ A
nie,qui poftea rex Polonij dedaratus eft.Sperabat Lithuani iam grauiG
fimas utriufcp principis difcordias eo matrimonio fopitas fore: atlonge
grauiores inde exorte funt* In fponialibus namcp condufum erat,ut tem
plum Rhutenico ritu in caftro VuiInenfi',deftinato loco exedificaretur,
eicp cert£ matrona: ac uirgines eiufHem ritus iungerentur* qu« cum ali-
quanto tempore‘fieri negligerentur,fumit focer caufam belil contra Ale
xaridrum: Sc  triplici exercituinftrud:o,c5tra eum progreditur.primum
uerfus proumciam Sevueram in meridiem, fecundum uero in Ocdden*
tem cotraToropecz Sc  Bielainftituit, tertium inmedio uerfus Drogom
bufch Sc  Smolenczko collocat. ab rjs exercitum in fubfidrjs retinet, quo
eimaxime, contra quemLitbvuanospugnaturos animaduerteret, luč-/
currere poflet. Poftquamautem ad fluuium quenda Vuedrafčh utercp
exercitus uenilfet, Lithuani duce Conftantino Oftroskrj maxima proce
rum Sc  nobilium frequentiafepto,ex quibufdam captiuis numerum ho'
ftiumacducum quocp cum cognouiffent,magnamfpemprofligandi ho B
ftem cocipiunt,Porro cumfluuiolus confli<ftfiimpediret,ab utrifcp trali
tus feu uadu quaerit. Primi aute Mofci aliquot,fuperata ripa,Lithuanos
adpugnamlacefluntiatcp illi haud timidi refiftunt,eos'cj? infequuntur,fu
gant,ultracp fluuiolum pellunt. moxutrincpades committuntur, pr«-
liumcp atrox oritur Jnterea dum utrincp eodem ardore animorum acrb
ter certarent, exercitus in infidrjs collocatus, quem paucifsimi Rhuteni
adfuturum fciebant, exlaterein medios hoftes inducitur, Lithuani me/
tu perculfi,dilabuntur: imperator exercitus una cum plerifčjj nobilibus
capitur:reliquiperterriti,caftra hofti concedunttfe 8C  arces, Drogo/
bufch,Toropecz,& Biela pariter dedunt.Exerdtus uero, qui merb
diem uerfus proceflerat, cuipraeerat duxMachmetheminTartarusrex
Cafanfforte Brensko ciuitatis pr«fe<ftum,quem uernaculalingua Vuai
vuodam uocant, comprehendit,Brenskocp ciuitatepotitur*Duo poft
germani fratres, Bafilrj patrueles, alter de Staradub , alter uero Se--
meczitz dicfti, bonam partem prouinciae Sevuer« pofsidentes, alioqui
Lithvuani« ducibus obedientes,imperio Mofci fe tradunt. Sic unico C
confli<5hi,& eodem anno adeptus eratMofcus,que Vuitoldus magnus
duxLithvuanias multisannis,maximis , quelaboribus obtinuerat- Por^
ro cum hifce captiuis Lithvuanis, Mofcus crudelius egit, grauifsimis
cathenis uindros detinuit: egitkjue cum Conftantino duce,ut relicfto
domino naturali, fibi feruiret»qui cum aliamfpemelabendi nonhabo
ret,conditionem accepit* obftriduscp grauifsimo iuramento, liberatus
eft. Huic porro quamuis praedia poffefsiones'que pro ftatus iui con/
ditione attribut« efTent,rjstamenplacariacdetineri adeo nonpoterat,
ut ad primam occafionem,per inuias fyluas redierit ♦ Alexander rex
Poloni«, magnus dux Lithvuani«, qui perpetuo magis pace quam beL
lo gaudebat, reličlis omnibus prouincrjs&caftris a Mofco occupatis,
liberatione fuorum contentus,pacem cum focero fecitJs Ioannes Bafilij

adeo

GOMMENTAIIII* n

A adeo fortunatus erat,ut prtclio Novuogardenfes, ad flmlium Scholcv
na fuperarit, uictos adegit, certiš conditionibus propofitis, fe ut domi-
num& principem agnolcerent:magnam eispecuniamimperauitiuiv
de etiam conlbtuens prius ibi locum tenentem finim, abfjt* quo, exa*
ctis tandem feptem annis,reuerfiis, duitatem ingreditur auxilio archie^
pifcopi 1 heophili: incolas admiferrimam feruitutem redegit; arrcpto
argento Sč  auro:ablatis denique omnibus ciuiu bonis,indeultratreceiv
ta plauftra bene onufta abuexit Jpfe femel duntaxat bello interfuit, cum
principatus Novuogardije 5 c  Tvuerenfis occupabantur, alias praelio
nunquam adeffefolcbat, Sc  tamen uidioriamfemperreportabat: adeo,
utmagnusilleStephanus MoldavuiaspalatinuSjCrebroin conuiurjs e>
ius mentione faciens,diceret: lllum domi fedendo Sč  dormitando impe^
rium fuum augere, feuero pugnando quotidie uix limites defcndere
poffe. lile etiamreges Cafani ex uoluntate fiia conftituit,aliquando
captiuos reduxit,a quibus tamen poftrcmd fenexmaxima ftrage pro^
B fligatus cfE Ule idem primus caftrum Mofeovuia?,fuamcp fedem, ut
hodie cernitur, muro communiuit. Mulieribus porro ufque adeo infen
fus erat,ut cius confpečhi, fi qute forte obuiam fibi ueniffent, tantuni
non exanimarentur. Pauperibus dpotentioribus opprefsis,imuria'que
affeclis, aditus ad eum non patebat, in prandio plerunque adeo fe po¬
tu ingurgitabat, ut fbmno opprimeretur. inuitatisinterim omnibus tu
more perculfis, filentibus'que: experrečius,oculostergere,ac tumpri^
mum iocari, &hilarem fe conuiuisexhibere folebat, Caeterum etfi po>
tentifsimus erat, Tartaris tamen obedire cogebatur* Aduenientibus
namcp TartarorumOratoribus, extra duitatem obuiam procedebat,
eos'que fedentes fians audiebat. quam rem uxoreius Grseca tam gra^
uiter tulit, ut quotidie diceret,fefe Tartarorum feruo nupfifie:atque
ideo hanc feruilem confuetudinem, utaliquando abrjceret, marito per^
fuafit, ut segritudinem Tartaris aduenientibus fimularet* Erat in ca-
ftro Mofcovuiae domus, in qua habitabant Tartarfut omnia quse Mo/
fcovuiacagerentur,intelligerent. quod cum ferreuxor pariter nonpof-
Clet,certos Oratoresinftituit,muneraamplaRegina2 Tartarorum mit>
tit,fupplicando,ut eam fibi domum concederet, donaret' que: uifione e*
tenim diuina commonitam,templum fe eo loči edificaturam: ita tamen,
ut aliam domum Tartaris fe afsignaturam polliceretur. Confentit hoc
regina: diruitur domus, templurhcp eo loco cxtruitur* fic caftro eiečU
Tartari, domum aliam nec uiuentibus adhuc, nec mortuis iam ducibus
confequi poterant,

Moritur autem Ioannes ille magnus,anno mundi 7014.cui filius
Gabriel, pofteaBafilius dictus, magnus duxfuccefsit,habens in captiuf
tateDemetrium nepotemex fratre, qui auo adhuc uiuenteiuxta gen tis
confuetudinem legitimus monarcha creatus erat :& ob iduiuo adhuc,
atcp etiammortuo poft nepote,folenniter Bafilius creari monarcha no/
luit,Patre mul tis rebus imitatus eft; ea qua: fibi reliquerat pater,Integra

cuftodf*

11  RERVM MOSCOVITICARVM

cuftodiuit: ad hasc miiltas prouincias non tam belicam quo erat infcelk A
cior,quaminduftria, imperio iuo adiecit. quemadmodu pater Novuo*-
gardiam magna in fefuitute fuam rcdegerat, ita 8č  ipfe Plefcovuiam, fo-
dam urbem: ltem infignem principatu Smolenczko,qui plus quam cen
tum annis fub ditione Lithvuanoru fuerat, adeptus eft. mortuo etenim
Alexandro rege Polonias, etfi belil cauiain contra Sigifinundum rcgcin
Polonias&magnuducemLithvuaniae nullamhaberet,tamen quia re^
gemadpacem magisquam bellum inclinatu, Lithvuanos uero bellum
panter abhorrentes uideret, occafionem belil inuenit. Sorore uidclicet
iuam,Alexandri relidam, dicebat ab eis minimcpro dignitate tradari:
Rcgcm prasterea Sigifinundum infimulabat,Tartaros contra feconcP
tauiile. Qiiare bellum indicit,Smolenczko obfidet,admotis tormcntis:
ncquicquam tamen oppugnat. Interea Michael Lynczky,exprincipum
Rhutenorutn nobili ftemmate 8c  familia ortus, qui quondam fummam
rcrum apud Alexandrum tenebat,ad magnum duccm Mofcovuias pro^
fugit, qucmadmodum infra patebit: mox Bafiliu ad arina hortatur, eicp g
promittit, fe Smolenczko,fi iam denuo obfideretur,expugnaturum: ea
tamen lege, ut fibi hunc principatu Mofcus concedat. Poiicum ad con
ditiones a Michaele propofitas ailenius eifet Bafilius, atcp Smolenczko
grauiiam denuo premeret obfidione,Lynczky padionibus,feu largP
tione uerius urbepotitus, militiafcpprsefedos omnes fecum inMofco^
vuiam duxit; uno duntaxat excepto, qui ad dominum fuum, nullo pro^
ditionis crimine fibi confcius, redierat, reliqui uero centuriones corrm
ptipecunia &muneribus,redireinLithvuaniam non audebant: &ut
culpae iuas patrociniumprastenderent, iniecerunt metum militibus, di>
centes, Si Lithvuaniam uerius iter arripiemus, pafsim aut ipoliabimur,
aut occidemun quo malo perculii milites,omnes in Mofcovuiam profe
di funt,fh'pendiocp Principis aluntur.

Hac uidoria elatus Bafilius,exercitu iirnm continuo in Lithvuaniam
progredi iubet: ipfe uero in Smolenczko manet.Dein cum aliquotpro^
pinquiora caftra &Toppida deditione capta eflent, tum primiim Sigffi
mundus rex Polonie obfefsis in Smolenczko,coado exercitu auxik'um, c
fed tardius,mifit.mox occupato Sinolenczko, ubi Lithvuaniam uerius
Mofci exercitum ire animaduertit, ipfe Borifovu iuxta fluuium Bereik
na fitum,aduolat, atcp inde exercitum fuum Conftantino Oftroskrj dm
ce dimittit* qui cum attigiifet Boryfthenem, circa Orlam oppidu, quod
aSmolenczko X X 1111 miliaribus Germanicisdiflat,aderat tum iam
exer.citus Mofci circiter odoginta milia: Lithvuanicus autem non exce*
debat triginta quinque milia hominum,adiundis tamen aliquot bellicis
tormentis: Conftantinus menfe Septemb*die8*anni i 5 i 4 .ftrato pom
te,pedite ultra Boryfthene,iuxtaOrfam oppidum, transferti equitatus
autem anguftum uadum fub ipfo caftro Orfae fuperat.Mox ubi dimidia
pars exercitus Boryfthenem tranfiifet, nunciatur Ioanni Andreas Czela
din,cui fumma rerum a Mofco erat commiifa, ut hanc exercitus partem

inuade^

COHMENTAR1I,

A inuaderet,contereretcp* At lile relpondit: Si partem hanc exercitus op-
prefterimus,lupcrcrit altera pars, cui forte alke iungi copite poflent,
atcpita nobis maius pen cul um immineret* expedemus tantilper, dum
totus exercitus transferatur:tatae enim funt noftras uires, ut fine dubio,
nec magno labcre, hunc exercitum aut opprimere, aut circumuentum
Mofcovuiamulcp,uelutiiumenta agere pofsimus* Tandem,quod uni-
cum reftat,totam occupemus Lithvuaniam «. Interim appropinquabat
exercitus Lithvuanicus, Polonis & externo milite mixtus: St  cum qua-
tuor millibus pafiuum ab Orla procefsilTetmtercp liibfiftit* Mofcorum
du 3C  alte longius ab exercitu receilerant, ut hoftem a tergo circumueni-
rent: aeies autem inftruda in medio ftabat, lubdudis quibufda in fron¬
te, qui hoftem ad pugnam laceliercnt, Ex aduerlo Lithvuanus diuerlas
copias, ordinelongo collocabat, finguli etenim principatus,fu£e genti.s
copias, Sl  ducem miferant ♦ atep ita fingulis fuus in acie dabatur locus*
Tandem cohortibus in fronte conftitutis, Mofci elafsieum canetes,pri

B mi in Lithvuanos impetum fadunt.illi haud timidi refiftut, eosčp repcl
lunt. quibusmox ali) in auxiliummifsi,uicifsim Lithvuanos in fugam
conuertunt. ficaliquoties utracpparsnouisfubfidi)s auda, alteram re-
pcllebat.Poftremd maxima ui certaturTithvuani ftudio cedentes ad lo
cum, ubi tormenta bellica collocauerant, ca in Mofcos inlequetes con-
uertunt: extremamcp aciem coni m in  lubfidrjs ardius collocatam feri-
unt,turbant,dirimuntčp*Hoc nouo belli genere Mofci,qui primos dun
taxat in acie cum hofte confligentes,in periculo efte putabant, terretur:
turbatičp,primam aciem iamiam ftifam putates, fugam capellunt. quos
Lithvuani couerfi,ommbus coprjs effufis infequutur,fugat, caiduntcp*
Hanc casdem lola nox ac lyluas dirimerunt* Eft inter Orlam St  Dobro-
vunam ( qux quatuor mib Gen diftant) ftuuius Cropivuna didus: in
cuius dubrjs & altis ripis fugietes, tot Mofci llibmerfi ftint, ut curfus flu
minis impediretur.Captillmt in eo conflidu omnes militkepraefedi ac
confiliari):quorum pra:ftantiores,Conftantinus leejuenti dielautifsime
acccpitjdein ad Regem mifit:qui per caftra Lithvuanica funt diftributk

C Ioannes Czeladin cum alt j s duobus praecipuis ingrauelcentis iam etatis
ducibus,habebatur in ferreis compedibus Vuilna?. hos ego,cum a Cae-
fare Maximiliano legatus in Mofcovuiam milftis elfem, permittete Re¬
ge Sigifmundo,accefsi,eosčp confolabanaureos preterea aIiquot, oble-
crantibusmutuddederam.Princepsporrdaccepta luorumclade,Smo-
lenczko continud relinques, in Mofcovuiam fugit: St  ne caftrum Dro-
gobufch Lithvuani occuparent,incendi liibet, Lithvuanicus excercitus
reda Smolenczko ciuitatem contendit,led capere eam no potuit: qudd
praefidi)s impofitis, Molcus eam bene firmatam reliqueeat: St  qudd hy-
ems impendens obfidionem impediebatrtum quod plurimi poft confli-
dum praeda onufti, fatis fe effedlTerati,domum repetebat:denicp quod
necp Lithvuani, necp Molči expugnare arces, aut ui capere norunt * Ex
ca autem uidoria, prteter recuperata citra Smolenczko tria caftra, Rex

c nihil

14 RERVM MO S C O VITIC A R V M.

nihil rcportauerat. Anno poft hunc conflidum quarto, milit in LitE- A
vuaniam ekercitus Mofcus,atcp intra meatus Dvuinsc fluurj & Po^
ločsko caftrum c5fedit;ac inde bonam exerdtus partem,qua 2  Lithvua-
niam abada pravda cscde Sc  incendrjs depopularetur,dimilit, Albertuš
GaftoldPoloczkrj VuayuodaunanodiumegrelTus,fluminefuperato,
aceruum fazni ,quod adlongam oblidionem congefferant Molči, im-
cendit, hoftem inuadit: quorum alij caefi ferro,alrj fugiendo lubmerli,a^
lrj capti, pauci euaferunt, csctcri, qui palantes Lithvuaniam uaftabantr,
pars in locis diuerlis deuidi, alf) in iyluis errantesa colonis trucida^
ti funt,

Calail regnumMofcusquoqueeotempore,tamnauali quam eque-
ftn cxcrcituerat aggrciTus:fedre infeda, amifsis quampluribus milf-
tibusredrjt* Porro princepsille Bafilius,etfiin bello elfet mfodicifsiV
mus, nihilominus tamen a fuisfemper, tanquam res foeliciter gereret,
laudatun&T cum nonnunquam uix dimidia militum pars domum redf
erit, tamen neunum quidem prselio eile amiflum diditant, Imperio, B
quodinfuos exercet, omnes facile uniuerli orbis monarchas fuperat,.

ŠC  id quod pater incoeperat,iple perfecituiimirum omnes prindpes,
8čalios quofuis omnibus caftrisac munitionibus exuit, Certe fratri^
bus fuisgermanis necarces permittit, nec etiam confidit. omnes iuxta,
duraferuitutepremit;aded,utquemcunqueapud ie in aula elfe, aut in
bellum ire, aut legationem aliquam obire iuiTerit, obire quoduis iliis
fumptibus cogatur: exceptis adolefcentulis filrjs Boiaronum,hoceft,
tenuioris fortuna? nobilium, quos paupertate opprelfos, quotannis af-
lumere,eos / queinasquali ftipendio propofito alerefolet.Porrd quibus
in annumfexaureos numerat, i)s tertio quoque anno ftipendium exok
liitur:quibusautem in fingulos annos dantur XII aurefrj coguntur ad
quoduismunus obeundumluis Sc  fumptibus&equisaliquot, eflepa>
ratiacexpediti. praeftantioribus, qui legationem autalia grauiora offf
da obeunt,autpra 2 fedurae,autuill 2 e, aut praedia, habita cuiufque Sc  di-
gnitatis Sc laboris ratione, attribuuntur: de quibus tamen fingulis cer^
tos annUos cenfus Principipendunt* mulda duntaxat, quam a paupe- C
ribus aliquid forte delinquentibus extorquent, 8č  quazdam alia iliis
Cedunt.Huiufmodi autem poifefsiones utendas plerunqueadfelquf'
annum permittit, fi quem tamen lingulari gratia, feu beneuolentia com^
pleditur,addit menfes aliquot: fed elapfo eo tempore,ceflat omnis
gratia,toto'que fexennio gratis tibi erit deinceps feruiendum. Erat qui>
dam Bafilius Tretyack Dolmatovu, charus Principi, 8č inter intimos
Secretarios habitus: quem cum legatum ad Csefarem Maximilianum
decerneretjfe'que ut prsepararet, iuberet: ac cum is uiatico fe ac liimptb
bus carere diceret,moxin Bieloyeffero captus, in'que perpetuos ca r>
ceres coniedus, tandem miferrime perrjt, cuius tam mobilia quam im>
mobilia bona Princeps iibiuendicauit. Sc  quamuis ter mille floreno>
rum in prompta pecunia repererat, fratribus taraenac hseredibus fuis

ne teran*

C O M M E N T A R I T* if

^  iic terunc/um qm'dem dederat.Hocita cffe, practer communcm famam,
Ioanncs fcriba, qui a Principe, ut mihi res in quotidianos uitac ufus ne✓
ceilarios luppeditaret, conftitutus erat, fatebatur: & qui illum 0'mul, u-
bi captus erat,in fua cuftodia habebanitidem duo BaOlrj fratres, Theo-
dorus& Zacharias, quinobisredeuntibusex Mofaifcoin Smolencz-
ko procuratores erant dati,0c a čira m rem affirmabant. Quicquid Ora>
tores adexiernos Principes mifsi, precioOreportant,idPrincepsin fu-
um fiicum reponit, inquiens, aliam ipfis gratiam fe fachirum: quaa tališ
eft, ut fupra dixi. Oratores enim, Knes Ivuan, Pofetzen, Iaroslavuski,
8c  Semen,id eft Simeon ,Trophimovu fecretarius, a Ca?fare CARO/
L O Quinto,ad quem mifsi erant, donati grauibus torquibus aureis,ca-
thenis, Hifpanica Sc  ea quidem aurea moncta: item a Ceciaris fratre
FERDiNANDO archiduce Auftriae,Domino meo,argenteis pocu-
lis,aureis &Targenteispannis, Germanica aurea moncta, cum redeun-
tes nobifcumin Mofcovuiam ueniffcnt, Princeps continuo & Galile¬
ji nas Sc pocula, atque maiorem partem Hifpanicorum aurcorum illis a-
demit. Eiusrei ueritatem cum ab Qratoribusinquirerem,alter timens
nePrincipem (luim traduceret, conftanternegabat: alteruero dicebat,
Principem iufsiife munera Regiaad fedeferri,utea uideat. Poft cum
frpiuscius rci mcminiftem,alter, aut utmentiendi occa0onem,0per-
negarct: aut periculum, 0forte ueritatem fateretur, effiigeret: mepoft-
hacfrequentare deOerat. Aulicidcnkjue fačtum nonnegabant.fedre-
fpondebant; Quidtum,fialia gratiailiis Princeps repcnditS Autho-
ritateiiia tam in fpirituales quam {ecularesutitur,libereacexuolunta-
teftia de omnium Sc  uita &bonis conftituitrconOIiariorum quosha-
bct,nulluscft tantae authoritatis, qui diftcntire,aut Oblin re aliqua re-
fiftere audeat. Fatentur publice, uoluntatem Principis, Dei cfte uolun>
tatcm:&quicquid Princeps egerit,exuoluntate Dei agere. ob id etiam
clauigerum 8c  cubicularium Dei appellant, cxequutorem deniqueuo-
luntatis diuinse credunt. VndePrmceps ipfe,Oquando preces inter-
ponuntur pro captiuo aliquo, aut rcaliagraui,refpondere folet; Cum
C Deus iufterit,liberabitur. ItaOmiliter, 0 quifpiam de re aliqua incerta
8č  dubia quserit, refpondere communiter folent: Deus fcit, Sč  magnus
Princeps. Incertum eft, an tanta immanitas gentis tyrannum prin-
cipem cxigat:an tvrannide Principis, gens ipfa tam immanis, tamcp du¬
ra crudeliscp reddatur.

A' tem pore Rurickh ufcp ad hunc pracfentem Principem,non alfo ti¬
tulo ufi funt principes illi, quam Magnorum Ducum aut Vuolodime-
riae,aut Mofcovuiae,aut NovuogardiaCj&e.praster Ioannem Bafilij,
qui fe dominum totius Rufsie,&T magnutn Ducem Vuolodimerie,&c.
appellabat.Hic uero BaOlius loannis Obi uendicat &C  titulum 8C .nomen
recrium, in hunc modum: Magnus Dominus BaOlius Dei gratia Rex
&Dominus totius Rufsia?, 3č  magnus Dux Vuolodimeriae,Mofco-'
Vuke, Novuogardise, Plefcovuia:, Smolenczkiac, Tvueriae, Iugariac,

c z  Permiae,

RERVM M O S C O V I TI C AR V M
Permite,Viackia:,Bulgaria:,&aDominus & magnus DuxNovuo- A 1
garditc terre infcrioris,& Csernigovuie,Resania:, Vuolotkite, Rfcho-
vuia:,Beloia?,Roftavuia:,Iaroslavuice,Bi e l 0 zeria:, Vdoriae,Obdorie,
Codiniaj,&c,Porro cum omnes hunc Imperatorem nune appellent,ui-
detur ncceflarium, ut & titulum &T caulam huius erroris expona * Csar
Rhutenicalingua regem fignificatcum autem communi Slauonicalin-
gua,apud Polonos,Bohemos,& alios omnes lumpta quadam c5Ionan-
tia,abu!titna, Sc  eagrauiquidem fyllaba Csar, Imperator leu Csefarin-
telligatur: unde omnes qui Rhutenicum idioma leuliterasnon callent,
item Bohemi,Poloni, atque etiam Slauiregno Hungarico Iubditi,alio
nomineregem appellant,nempe Kral,alr) Kyrall, quidam Koroll: Csar
autem folum Cselarem, Teu Imperatorem dici exiftimant: unde facftum,
utRhuteniinterpretes audientes Principem fuumabexternisnationi-
bus fic appellari,coeperunt & ipfi deinceps Imperatorem nominare,
nomen'que Csar dignius elle quam Regis(licetidem lignificent) exi-
ftimant, Caeterum fieuoluas omnes eorum hiftorias,atque faeram Ičri- B;
pturam,ubique Regisnomine Csar,Imperatoris uero Keflar reperi-
es. Eodem errore Imperator Thurcarum Csar appellatur, qui tamen
non ali o eminentiore quam Regis, hoc eft, Csar titulo ab antiquo eft u-
lus, Hinc Conftantinopolim Csarigrad,qua(i dicas Regiam urbem,
TurcajEuropaei, qui lingua Slauonica utuntur, appellant, Sunt qui
principem Mofcovuiac Album Regem nuneupant, Ego quidemcau-
fam diligsnter quaerebam, cur Regis Albi nomine appellaretur, cum
nemo principum Mofcovuise eo titulo antea efletulus: imd confiliarrjs
ipfis fepe data occafione,&T aperte dixi, nos non Regem, led Magnum
ducem agnofcere * Plerique tamen hanc Regi) nominis rationem eft
fc  putabant, quod fub imperio iuo reges haberet; Albi uero rationem
nullam habebant, Čredo autem, ut Perlam nunepropter rubea tegu-
mentacapitis Kifi'lpaiTa,id eft,rubeumcaputuocant;itaillos propter
alba tegumeta,albos appellari.Regis porro titulo utitur ad Romanam
Imperatorem 8č  Pontificem,regem Suetias 8č  Dania:,Magiftrum Pruft
fia:,Liuoma:: 8č,utaccepi,ad Turcarum principem, ipfe uero a nemine C
horum, nifi' forteaLiuonien. Rex appellatur.Titulis autem antiquitus,
tribus circulis triangulo inclufis,uti folebant, quorum primusin (upre-
mo circulo hifce uerbis continebatur: Deus nofter trinitas, qua: fuic
ante omnia fecula, pater, filius, 8č  Ipiritus faneftus: non tamen tres dift
led unusDeus in fubftanria. In fecundo, titulus Imperatoris Thurca-
rum erat, particula adiečta: Fratri noftro dilečlo ♦ In tertio, titulus
Magniducis Mofcovuia:,quo fe regem, &ha:redem ac dominum to-
tius Rufsueorientalis 8č  meridionalis fatebatur,in quo communi for¬
mula: fubiuncftum uidimus: Mifimus adte noftrum fidelem confilia-
rium, Ad regem autem Poloma: huiulmodi titulo utitur: Magnus Do-
minus Bafilius,Dei gratia Dominus totius Rufsias, & Magnus dux
Vuolodimeriae,Mafcovuia:, Novuogardiae»Smolenski ?  Tvuerise, Iur
„ ■ , v. i gariar»

COMMENTARII, J7

A garie,Permi£, Bolgar%&c.omiffd Regis titulo.neuter enim h or um ah
terius literas nouo titulo audas,accipere dignatur, Quod quidem no/
bis Mofcovuias exiftentibus acciderat, cum regis Sigifmundi literas
ad fe miflas, atque titulo ducis Mafovuiae audas, MofČus grauatim
acceperat.

Scribimtquidam, Mofcum a Pontifice Romano &aCa?fare Maxi'
miliano nomen expetiuille,& titulum Regium. Mihi uerifimile non u U
detur:praefertim cum nulli homini infenfior fit, quam fummo Pont. 8>C
quem no nifi Dodoris titulo dignatur.Cefarem autem Romanum non
maiorem le exiftimat:ut exliteris fuis apparet, in quibus nome finim Im
peratoris titulo pra'ponit, Norrienitem Ducis apud eos dicitur Knes;
nec alium maiorem titulum,ut dixi, unquam habuerunt,adiunda illa di
dione, Magnus.nam omnes ali] qui unicum principatum habebant, di-
cebatur Knes;qui uero plures principatus, atq? alios Knes fubiedos fub
imperio habebant, VueliKiKneli,id eft MagniDucesappellabantur*
B necp alium gradum Teu dignitatem habentpoft Boiaros, qui more no>
ftrolocum nobilium (ut fuprd dixi) feu equitum ten en t. In Croacia ue^
ro primores fimiliterKnefi uocantur:apudnos uero,ficuti&inHunga'
ria,nno nifi' Comitum nomen obtinent*

Non dubitarut mihi uiri quidaprincipes dicere,imo ceu exprobrare,
quod modernus Mofčouia?princeps proferre foleat literas fandaamc/
moriaeImperatorisMaximiliani,quibus nomen Regium tributum fit
patrieius Gabrieli,quipoftea mutato nomine Bafilius uocarimaluit:
quodq? affirmet,me eas literasadillumpertulifle. eamcp ob caufam fa*
dum eft,ut in nouifsimis cum rege Poloniae tradatibus,aut Rex appeb
lari,aut omnes padiones irritas efife uoluerit. Etfi uero his fermombus*
tanquam nec ueris,nec uerifimilibus minirne deberem comoueri:tam en
eos non tam mea, quam optimi 8č  clementifsimi principis mei caufa co'
gorrefutare,cumuideaetiam pijfsimos eiusmanes temere ininuidiam
uocari. Non eft obfcurum, fuifle quandoque fimultatem aliquam inter
Maximilianum Imper.& Sigifmudum Polonic regem,eanimirum tem
C peftate,qua Sigifinundus ducebatStephani comitis Scepufienfis filiam.
Nam id eo fieri quidam interpretabantur, ut frater Iponfeloannes, nu/
ptijsAnnae filia; Vuladislairegis Hungariae, autoritate 8č  opera Sigift
mundi fratris potiretur: 8 č per hocimpediretur, irritumcp fieret ius luC'
cefsionis,quddMaximiliano, eius'uenepotibusin regnum Hungariar
debebatur. Qua de caufa fane Maximilianus fuareferre exiftimabat»
Mofchumperpetuum LithuanorumSč Polonorumhoftem,fibihabe'
re coniundum. At pofteaquam conuentu adPofbnium habiro, de An^
ng nuptrj s inter Maximilianum 8č  Vuladislaum, prgfente Sč  fauentc Si'
gifmundo,conuenit,extindis fubito 8č  fublatis omnibus flifpicionibus
Sč  fimultatibus, tam arde complexus eft Sigifmundum Maximilianus,
ut non dubitaret quandoc^ dicere,( quod alibi quoq? retulimus) fe cum
Sigifinundo 8č  ad fuperos 5c  ad inferos efle iturum. Etfi igitur fuit tem'

c 3  pus,cum

18

R E R. V M M O S Č O V I; T I C A R V M
pus,cum Maximilianus fibi Mofchum fcederatum efie uellet: tamen d A
reaium nomen nunquam tribuit: quod literis SC  inftrumentis utrinque
datis &acceptis,faciiecoprobaripoteft,ficuiforte teftimoniu meurn,
etfi uerum Sc  fidele, minus ponderis habere uideatur ♦ Cur uerd hunc
titulumab Imperatore Maximiliano peteret Mofchus, qui antequam
quicquam inter eos negoci) eftet, non modo fe ei parem, fed etiam {upe*
riorem uideri uoluit, nomen fuum d>C  titulum femper Imperatorio prav
ponens,fiue loqueretur, fiue fcriberet:quodnunc quoque,ut didum
eft,ceu mordieus retineturCAt Regium nomen, ne ad Poloniaj quidem
regem feribens, poft ineum ex Moicovuiareditum ufurpauit ,Hoc quv
-dem in confeffo eft, quod ad Imperatorem, aut fummum Pontificem
feribens,fe Regem & Dominum totius Rufsite uocat* Quin ne Impera>
torio quidem nomine abftinet,fiquas forteliterasex Ruthena lingua
in Latinam uerfas adiungit: nimirum ipfis interpretibus uocem Czar,
quae Regem fignificat, Imperatorem uertentibus* Atque hunc in mo-
dum idemfe &C  regem & Imperatorem facit ♦ Sed qubd ab Imperator B
ribus,Maximiliano,eiusuenepotibus,creatusfit Rex,in Poloniaere^
gum imuriam, id nemo crediderit ♦ Quorfum enim attineret, eum Re^
giam dignitatem, ut farna eft, a fummo Pontifice petere, fi eam antea ab
Imperatoribus accepiifet C Atque haec quidem diefta fintpro Maximilv
ano Augufto,domino meo; qui Sigifinundo regi,quoad uixit, certus 8C
fyncerus amicus fuit*

De me uero ipfo quid dicam C’Qua fronte quxfo fuiflem au(us,to>
ties Sc  in Poloniam 8>C  in Lithuaniam currere ac recurrere,in regum Po-*
loniae Sigiimundi patris 8c  fili) confpečhim uenire, publicis Polomv
rum conuentibus intereiTe, uiros Principes intueri, fi commodaflem O'
peram hac in re meam Principi meo, cuius nomine ac uerbis, fraterne,
amice,benigne acbeneuole, 8c  Regi 8č  Ordinibus omnibus frequentiP
(ime detuli, quicquid a coniumftifsimo, optimo, 8C  clementifsimo Inv
peratore deferri poffetC Si nullum eft feeretum, quod non reuele-
tur: certe fi' quid indignum offido meo admifiilem, id dudum in lu*
cem erupifiet, Sed confolor me redi con(dentia,qua nulla eft coiv C
folatio firmior* Et acquie(čo(uauiterinRegum Polonisc gratia, ac cav
terorum Polonite ordinum beneuolentia, quam mihi nunquam defiv
iffe recordor*

Fuerunt forte tempora, quibus talia minore quam nune inuidia (par
gi potuiifcnt . Sed hazc feri hoc tempore, quid eft aliud, quam quaerere
modos, ad difiociadas coniunčlifsimorum Principum uoluntates,qug
omnibus ftudrjs atep officijs copulandse 8c  confolidandae elfentC Vide--
banturafta tranfaeftaelle omnia,qua;nemo non putabat ad reliquias
Hungarise (eruandas, 8c  ad amifla recuperanda, maximum momentum
eife habitura ♦ Veriim quibus ea res &C  ante magno bono fuit, S>C  anv
plius futura erat, hi fiue Turcico, fiue alio quopiam malo (piritu afflati,
pa<ftorum'que 8c  conuentorum obliti, res nouas ČC  perniciofas molv

untur;

COMMENTARII* ip

A imtur:non reputantes fecum, in quantum difcrimen Sc  feipfbs, 8c  uicb
nas prouincias, ac in primis Hungariam, deuniuerfo nomine Chrifti'
ano quam optime meritam,fint addučturn

movvs  iv^iVgv1

Trincipes.

Orem, quo Principes Mofcovuiac inaugurantur, fequens
formula, quam non ita facile confecutus fum, tibi depmgect
&qua ufus eft Magnus Dux IoannesBafili), cum fuum ne-
potem Demetrium,ut antea memini,Magnum ducem etmo
narcham Rufsiae inueftiuerat.

ln medio templidiuae Virginis,erigirur tabufatum, fuper quo tria
fedilia, Auo fcilicet, Nepoti, Sc  Metropolitano collocantur. Confti^
tuitur item fuggeftum, quod ipfi Nolai uocant j fuper quo Ducalis pu
£ leus, Sc Barma, hoc eft ornamentumDucale, ponuntur«. Poft, ad con,
ftitutum tcmpus Metropolitanus, Archiepifcopi ,Epifcopi, Abbates,
Priores, totus'que conuentus Ecclefiafticorurn,folennibus ornament
tisinduti adfunt. Magno itaqueDucecum Nepotetemplum ingre^
diente,canunt Diaconi:Multos annos uni Duci magno Ioanni, fe-
cundum confuetudinem ♦ Sub hsrc Metropolitanus cum točo clero
canere incipit orationem dmx  Mirginis, 8c  lančfi Petri confeftoris,
quem ipfi more fuo Miraculofum appellant: qua finita, Metropola
tanus, Magnus Dux,&Nepos,tabulatum afcendunt,in'que fedilia
" collocatafedent ,Nepote interim ab initio tabulati fubfiftente* Taiv
dem Magnus Dux in hsccucrbaprsefatur: Pater Metropolitane, ex
diuina uoluntate, a noftris maioribus Magnis Ducibus antiqua SC
hactenusobferuataconfuetudinc,patres Magni Duces, filrjsfuis pri-
mogenitis confignabant Magnum Ducatum: Sc  ficut eorum exenv
plo, oenitormeus Magnus Dux,me coram fe benedixitMagno Du>
£catu:itaego quoque primogenitum meum ioannem,coram omni,
bus Magno Ducatu benedixi. Sed quia diuina uoluntate accidit, ut
filius ille mcus mortem obieric,fuperftes autem Cit  unigenitus De,
metrius, quem mihi Deus loco filrj mei dedit: hunc itaque ego pari>
ter coram omnibus benedico,nunc, Sc  poft me, Magno Ducatu Vuo^
lodimeriae, Novuogardiae, &caetera, fliper quibus &patrem eius be>
liedixeram»

Sub htec Metropolitanusiubet Nepotem locum fibi afsignatum
accedere, Sc  benedicit illicru.ce, Diaconum'que iubet orationes dia^
conorum recitare,ipfe interim fedendo iuxta illum, capite inclina>
to quoque, orat; Domine Deus nofter, Rex regum, Dominus domft
nantium, qui per Samuelem prophetam elegifti Dauid feruum tu/
um,& inunxifti illum in Regem, fuper populum tuum Ifraelctu nune
cxaudi preces noftras, tuorum indignorum, Sc  refpice a Sančtua/

c 4  rio tuo

20 R J? R V M MOSCOVITICARVM

rio uto ad fidelem fermim tuum Demetrium,quem elegifti,exaltare A
regem tuis gentibus fancftis, quem redemifti predofifsimo unigeniti
filrj tuifanguine: Sc  inunge cumoleolaeticiac, protege eum uirtuteex*
celfi,pone fuper caput coronam de lapidibus preciofis, da illi longi*
tudinem dierurn, Sc  in dextram fceptrum Regale: pone illum in le*
dem iuftam, circunda illum omnibus armis iufticia:, fortifica illum in
brachio, Sc lubrjce illi omnes linguas Barbaricas: Sc fit totum cor eius
in timore tuo, qui te humiliter audiat: auerte illum a fide mala, Sč
demonftra illi faluum conferuatorem mandatorum lancftae tuae uni*
uerfalis Ecclefise, ut iudicet populum in iufticia, Sc  iufticiam pra:*
ftet pauperibusjconferueftpfilios pauperum,& confequaturdeinre*
gnum coelefte,

Poftea clara uoce Ioquitur:Sicuti eft tuapotentia,&tuumefi: re-
gnum: ita Sc  laus Sc  uirtus fit Deo patri, Sc  filio,& ipiritui lancfto, nune
Sc  in fecula feculorum, Finita hac oratione,imperat duobus Abbatib,
Metropolitanus, ut fibi barma porrigant, qua: una cum pileo,quodam B
tegumento ferico(quod Schirnikoiuappellant) teefta erat.Mox hanc
tradit Magno duci,cruceq? nepotem fignat.Magnus autem dux eam fu*
per nepotem ponit.Dein Metropolitanus inquit;Paxomnibus, Cui
diaconus:Domine oremus.tum Metropolitanus orans: Tibiunico re*
gi teterno,cui terrenum quoque regnum creditum: inclinate uosnobiC
cum,inquit, Sc  orate omniaregnantem: Conleruaillum fubproteeftio*
ne tua,contine illum in regno,ut Temper bona Sc  decentia agattfac clare*
fcat iufticia in diebus fuis,amplificationeqj fui dominrj,& ut in traquilli*
tate eius quiete, fine difcordiauiuamus, in omnibonitate Sc puritate,8č
ha?cfubmifšius. Alta autem uoce: Tu es Rex mundi,& feruator anima*
rum noftrarum: laus tibi patri, Sc  filio, lpiritufque lancfto, nune Sc  in le*
cula feculorum, amen,. Tandem pileumDucalem a duobus Abbatibus
mandato fibi allatum, Magno duci porrigit:ad hxc,cruce nepotem in
nomine patris,&f filrj, SC  Ipiritus lan<fti fignat.pileum porro Magno du*
cecapiti nepotis imponente, Metropolitanus primum, dein archiepi*
fcopus SC  epifcopi accedentes,manu ei benedicebant * His ordine pera* C
cftiSjMetropolitanuSj&TMagnus dux,nepotem fibi afsidereiubet, pau*
lilperq^ commorati lurgunt .Intereadiaconus Letaniam (ut uocant)
incipit,Miferere noftri Domine: nominans Ioannem magnum ducem,
rurlusalter chorus commemorat, magnum ducem Demetrium nepo*
tem,&alios lecundum conluetudinem, FinitaLetania, orat Metropo*
Jitanus: O' lancftifsimadomina uirgo Dei genitrix*& poft orationem
Metropolitanus &magniducesconfident, Sacerdos Teu diaconus kv
cum demonftrat, in quo legebaturEuangelium,altacp uoce dicit: Mul*
tos annos Magno duci Ioani,bono fideli Chrifti dileefto, Deo eleefto, SC
Deo honorado, Magno duciIoanni Bafilrj Vuolodimerie, Novuogar
diae Sc  totius Rufsi^ monarchae,per multos annos. Sub hatclacerdotes
antealtarecanunt;Magno dud multos annos, itidein dextro ac finiftro

choro

COMMENTARII, 2t

A chorodiaconi canunt,Multos annos, tademrurfus diaconusaltauoce,
Multosannosmagno duet Demetrio,bonofideli Chriftidiledo,Deo
eledo ČC  honorado:magno dud Demetrio Ioannis Vuolodimerie, No
vuogardiaj,& totius Rufsiaa multos annos , Sacerdotes item apud alta^
r e,Sc  in utrocp choro intonant,Multos annos Demetrio,Quibus pera^
dis,Metropolitanus, Archepifcopus,Epifcopi,&: tota congregatio or¬
el in e, magnos duces accedunt, eosep honorifice confalutat, accedunt 8C,
lilij magni ducis,inclinando Sc  falutando magnum ducem,

IN ST ITVTI ON E S M^tgNl
Ducis Um inaugurati.

Imon Metropolitanus inquit: Domine Sc  fili,magne dux
Demetri diuina uoluntate, auus tuus magnus dux fecittibi
gratiam, benednrit te ducatu magno: Bc  tu Domine Sc  lili,
habe timorem Dei in corde tuo; ama iufticiam, Sc  iuftum iu>
25 dicium: obedias auo tuo magno dud, 8č  curam de omnibus rede fide^
libusex toto corde habeto,& nos te Dominum filium finim benedicE
mus,&Delim oramusprotualalute.Dein Metropolitanus 8č  magni
duces furgunt,Metropolitanuscp orans benedicit cruce magno duci, Z'
iusep filijs, tadem Liturgia,hoc eft faero perado, magnus dux auus feiil
fuam habitationem confert, Dcmetrius uerdinducali pileo&barma,
cxsede diua? Virginis 5 magna Boiaronum caterua, filijs'que comitanti-
bus,ad templum Michaelis archangeli pergit,ubi in ueftibulo fupra
pontem a Georgio magni ducis Ioannis filio,ter dengisaureis alpergi-
tur (perdengamgenusmonette intellige) templum'que ingrelfo, Sa^
cerdotesletaniam orantes, fecundum confiietudinem, cruce ei benedE
cebant, & iuxta fepulchraac monumenta eum figno crucis fignabant,
Dein templum egrediens, in porta a Georgio rurfius degis aureis alper^
oitur. Poftredain templum annunciationis Maria?progreditur, ubi
Sacerdotes pariter ei benedicebant,&: a Georgio dengis ut antea alper^
gebatur.Peradis tandem ijs,ad auum Si  matrem fe contulitDemetrius,.
G Adafunt ha^canno mundi 7006.  anatoautem Chrifto 14^7, die quar-
ta menfis Februarrj,

Interfuerunt autem huic mandato magni ducis, Sc  benedidioni SiV
jnonismetropolitani:

Tychon archiepifcopus Roftovuien * Sc  loroslavuienfis: Nyphont
jSufdalienfis 8čTorusld: Vuafian epifcopus Tvueren.Prothafius, Re^
fanenfis & Muromski Afranius Columbnenfis, Ieufimi, Sarki Sc  Po^
.donski epifcopi,

Multiitem Abbates Sc  Priores,inter quos potiores Serapian, prior
moiiafterijad fanda Trinitatem,diui Sergij 8c  Makirij,Prior monafte^
rrj fandi Cyrilli;magnus denicp conuentus religioforum Sc  EcclefiaftF
toru aderatjnter prandendu,muneris quafiloco oblatu erat cingulum
latumauro, argento, gemmis preciofis confedu,quo cingebatur. mox

... 4  iSelgi

*

21  RERVM MOSCOVITICARVM

Selgi quocp Pereaslavuski,hoc eft,pifciculi ex lacu Pereaslavuienfi, ha- A
lecibus non difsimiles, quorum Sc  nomen habent*Ideo autem id genus
pifdum putant afferri, quod Perca sla vu nunquam feparabatur a Mo-
fcovuia,uel Monarchia*

Barmai eft uelati torques lata: forme,ex ferico uilloib,extrinfecus ta-
men auro &C  omnis generis gemmis concinne confebtus: quem Vuolo-
dimerus praefecfto cuidam Caphae Ianuenfi profligato ademit*

Pileus lpforum lingua Schapkadičhis,quo Vuolodimerus Mono-
mach ufus eft,& quem gemmis ornatum, aureis item laminis,quafi qui-
bufdam Ipirulis fubinde fefe uibrantibus, mire concinnatum reliquit.
hačlenus dixi de principe,qui maiorem partem Rufsia: tenet.

Ca:teras Rulsia: partes nune unus Sigifmundus Poloniae rex,ma-
gnuscpDux Lithvuanieetenet.Casterum cum rcgum Poloma:,qui ori-
oinem fuam ex Lithvuanis traxerunt, mentio fit, de venealogia eorum

o o o

quasdamfubiungendauidentur*

Prasfuit magno Ducatui Lithvuaniae princeps quidam Vuitenen, B
quem cum famulus eius Gedemin, ut Polonorum annales referunt,oc-
cidillet, mox& ducatu 8 c  uxore potitus eft: cx ea' que inter plures alios,
pra:cipuos duos iufcepit filios, Olgird & Keftud ♦ Ex Keftudnatus eft
Vuitoldus,quem alias Vuitovudum appellant; & Anna, lanufi) ducis
Mazovuic coniunx»

Vuitoldusreliquitunicam filiam Anaftafiam, quteBafilio duciMo-
fcovuiac in matrimonium collocata, Sophiacp nominata eft: ex qua na-
tus eft Bafilius, pater magni illius loanis, auus Balilij Rhutenorum prin
cipis,ad quem Oratormiftlis fuL

Keftud porroab Olgirdfratre in carcerem coniečtus, miferč perrjt*
Vuitoldus quoque,uir, quo maiorem Lithvuania non habuit, Sč  ex ba
ptifmo Alexander di<ftus,i43o moritur*

Olgird Gedemini filius, exuxore Maria, principe Tvuerenfi' Chri-
ftiana, inter alios filios Iageloncm fufcepit ds regnadi cupiditate non fo-
lum regnum Polonix,fedipfam Hedvuigim quoq?,quae tum diadema-
te infigni ta regno praefuit, Vuihelmocpduci Auftrke defponiata fuit, C
atcp adeo parentibus primatibuscp utriufcp regni confentientibus, an-
te nubiles annos Regio more cum eo concubuiflet, affe<ftabat: mifsiscp
mox in Poloniam Oratoribus fuis, regnum 8 č  Hedvuigim uxorem ex-
petit, VtautemPolonosiniliamfententiampertraheretjUotikjuecom
po s ficret, inter alia fidemfe Chrifti unacum fratribus fuis, ducatibus
item Lithvuaniae & Samogithise fufcepturum pollicetur; alrjs'queid ge
nus promifsionibus,Polonos in fuam fententiam permouit,ut Hed-
vuigis horum authoritate addu<fta,atcp etiam inuita,refčifld priore ma-
trimonrj fcedere, illi nuberet * quo facto, Iagelo ipfe continuo Vuladift
lainomine accepto baptifatur,inRegem coronatur, nuptrjs'que pera-
<ftis Hedvuige uxoreanno Domini 138(5 p o ti tur* quatamennonlonge
poft primo in partu mortua, Anftam comitem Celeix duxit uxorem:ex

qua

COMMENTARII, 23

A qua fufcepit linicam filiam Hedvuigim, defponfatam Friderico iiiniori
Brandenburgenfi\ Duxerat & anum quandam:qua pariter mortua*
Rhutenam Andreas Ioanis ducis Chiovuienfis filiam Soncam,quae poli:
affumpto ritu Romano,Sophia appellata eft,duxit;ex eacp fufcepit Vu-
ladislaum 8c  Cafimirum filios.

Vuladislaus patri in regno fučcefsit, intp Hungarias regem, fubmo'
to legitimo hasred e, Alberti regis defuncfti filio Ladislao pofthumo, co>-
ronatus,ad Vuarnamcp lacum poft aThurcis opprellus elE

Cafimirus,qui tum magnum Lithvuaniasducatum tenebat,& quiLa
dislaopofthumo fimiliter regnum Bohemia?,fortefratris exemplo du->
<ftus,adimereuoluit,fratriin regno Poloniasfticcefsit, dcineius Ladift
lai,Hugarias & Bohemias regis fororem Elifabetham in uxorem duxit:
ex qua fufcepit filios, V uladislaum Hungarias 8xC  Bohemias regem,Ioaiv
nem Albertum,Alexadrum,Sigi{mundum,Poloniasreges:Fridericum
Cardinalem,&: Cafimirum,qui in Sancftorum numerum relatus eft»

B Vuladislao eratLudouicus filius,& Anna filia. Ludouicus in regno
fticcefsit:MariaPhilippiregis Caftellas, archiducis Auftrie,filiain uxo^
rem du<fta,a Thurcis in Mohacz anno 1526  oppreftus efL

Anna FERDiNANDO,Romanornm,Hungarias 8 c  Bohemias regi,
archiduci Auftrias nupfit:quatuor filijs, Sč  undecim filiabus ex ea fufce-
p tis,Pragas tandem in  puerperio,anno Domini 1547 moritur*

Ioannes Albertus fine coniuge obfin

Alexander Helenam, Ioannis magni ducis Mofcovuiae filiam, duxic
uxorem:fi'ne liberis tamen decefsit.

Sigifinundusexprioreuxore Barbara, Stephani comitis Zepufieiv
fis filia,fufcepit Hedvuiginjoachimi Brandenburgenfis Elečloris coiv
iugem ( Expofteriore Bona,filia Ioanis Sfortias ducis Mediolani 8č  Ba^
rij,fufcepit Sigifmundu fecundu Poloniae regem, magnu Lithvuanie du
cem:qui Elizabetham FERDINANDI Romanorum,HungarfcC&Bo'
hemias regis &c.filiam,anno ij43 t fexta die Maij uxorem duxit. quteta^
men immatura morte, Sc  fine prole, anno 1545, die luni") decimaquiiv
C tadecefsit,

Duxit deindeBarbaram,ex domo Radauilorum:quaeante Gaftoldo
Lithvuano nupta fuerat, inuitis parentibus;& fubditis hoc matrimonft
um tam indigne ferentibus,utrebellio eorumiam coepta, inpernicio^
famieditioneabrjflet,fi ferdinandvs rexiniuriasfilieillatasulciici,
quam earum memoriam deponeremaluiflet.Hacuero mortua,idem Si>
gifrnundus ad redintegrandam cum Ferdirtando coniumftionem 8C  af*
finitatem conuerftis,coniugio fibi copulauit Catharinam,germanam fo
rorem Elifabethse, quam Francifcus dux Mantuasuiduam reliquerat*
Nuptias celebratae funt Cracouias, 31 lulrj, anno 1553 * Vtrancp fororem
cgo,tanquam Magifter feu Prasfečlus Curias,ad fponfum deduxn
Semouites Mazovuie dux,ex Alexadra Iagelonis forore fufcepit  mul
tos filios,filiasq?,Filrj fineliberis decefterutt Ex filiabus Cz-imburgis niv

pfit

2.4 RERVM  MOSCOVITICARVM

pfit Arnefto auftriae Archiduci, exeoq?genuit Fridericum Romano/ A.
rum InipcratGrcm,patrem Maximiliani Imperatoris,Maximilianus ge/
nuitPhilippum,Hiipaniarumregem:PhiIippus carolvm F E R.

D in a N D v MjRomanoriim Imperatores*

Ovuka Vuoleslao, Thefinenfi dud, m matrimonium collocata eft*

Amulia, Vuoguslao Stolpenfium duci, qui nune Pomeraniae dux
appellaturjiiupliri

Anna uero, Michaeli duci LithvuaniaelCatharina innupta obrit*

Porro Olgird atep Iagelonfs fratres,nepotesep,item filiarum eiuldem
liberosjveftudis demq? Cafi'miri,aliorumc(5 Regum pofteros,fiquis or
dine recefere uellet,in immenftim tam numerofa proles excrefceret:quae
tamenutftibitoaučtaeftritanunc inunoregis Poloniaeiam mortuifi/
lio,Sigifinundo fecundo PoIomscrege,mafculinus fexus refidet.

Ojaomam autem in mentionem poftentatis Gedemini, & regum ex
eaftirpeincidimus,haud abs reuifum eft, fi quaeregnantibus VuladiF
lao Hungarias & Boemiae, ac eius fratre Sigifmundo Poloniae regibus B
( Cafirmri filrjs) euenerunt,fubrjceremus*

Poftcaqua Vuladislaus regno Hungariae, concedente, Sč  ius iucceF
fiotiis fibi rderuante Maximiliano Romanorum Imp* potitus eifet, 8>C
linicam tantum filiam iam confenelcens haberet:Maximilianus,quo ius
fuccefsionis aliqua ardiore coiunčtione cofirmaretur, cum Vuladislao
de matrimonio interalterumnepotum fuorum ex filio ilioPhilippo Hi
fpaniarum rege, & Anna Vuladislai filia contrahendo, tračtare coeptd
Nam Anna; nuptias perdite ambiebat loannes Zapolitanus, filius Ste/
phani Scepufienfis comitis: cuius fummafueratapud Mathiam regem,
atep adeoapudipium Vuladislaumauthoritas.Vehementer adnitente
matreuidua, quaeprimarios quofcpuiros in Comitatsbus 8č prouinerjs
Hungariae,muneribus atc^ ftipendrjs annuis (qu£e iua hngua Iargalais
uocant) ineicatos, & ad quaeuis obfequia obnoxios tenebannihil dubi/
tans,quinhorum ftudrjs &fiiffragationibus,&matrimoniumiftud fi¬
lio conficeret,& per hoc eidem regnumpararet*quibus mulieris machri
nationibusingens deindemomentumaddidere nuptiar, quarinter eius C
filiam, Ioannis lororem,&: Sigifimmdum Polonig regem fadae fimtJHis
rebus animaduerfis,Maximilianus hoc magis fibi,quoddematrimonio
inter nepotem fuum Sč  Annam inftituerat, urgedum efie ratus, cum ex/
ploratumhaberet,Vuladislaumidem cupere,ledfadione 3č ftudrjs eo/
rum qui Ioanni Zapolitano deuindi erant, impediri; aleam fibiiacieiv
dam, S>C  Hungariam armis tentandam efte putauit*quo in bello ego pri/
mum militiae tyrocinium feci* Sed cum hoc in armorum ftrepitu Ludo/
uicu V uladislao nafci cotigiflet,interpofitis primiim induerjs, ad folidi/
ore pace deuetu eft:que deinde huc exfit,ut Vuladislaus cu filio ia coro-
nato,& filia, achuius frater Sigiimudus Polonic rex Viennaad Maxi/
milianuuenirentmbifadis cum Anna fpoialibus, & extindis ommb*ft/
multatibus, 8c  fulpicionibus,quibus ob ambitionem loanis Zapolitani

COMMENT ARII, 25

A indulgebatur, principes ifti perpetuo fccdere funt coniunčli, Sicautem
Sigifinundus rex tum Maxirniliano Im p. fatisfecit, fecp approbauit, ut
idem aliquando me audiente diceret: Se cum hoc rege, quacunq?intem
dat,& ad fuperos,& ad inferos elie iturum* De Ludouico uulgo dičhim
eft, quodimmaturopartu.editus, lmmaturasetate uxoriiuruftus &baiv
batusfuerit:acregno quocpimmaturus,immaturam mortem o bi eri t.
His uero addi poteft,qudd mors eius regno Hungari2e,& omnibus uiti
nis, 11011 minus immatura quam acerba fuerit. Etfi uero falutaribus con
filrjs deftituebaturLudouicus, tamen optima eum 111 patriam Sč fubdri
tos fuos mente 8 c  affecrione fuifle, 8 č  quibus ea feruarentur rationibus
quxfiffe 3  conftat*Nam ubi cogiiouidet,Solimanum poft Belgradum
captum, nouam Sc  formidabilem expeditioncm aducrfus fe moliri, mri
feratadoldeensCuriazfuae magiftrum Polonum cognomento Trepča,
adpatruumfuumregem SigifimmdumTummisprecibus oratum atq$
obteftatum,ut ne ad regni fui confinia accedere, ac fecum capiendorum
B confiliorum caula coueniregrauaretur* Sed cum hoc praerifc recufatum
effet a Sigifinudo,Trepča cum lachrymis dixiITe fertur; Nepotem tuum
rexnunquadeinde uidebis, nec ullani ab eolegationem audies.Idep fic
euenit. Nam rege Sigifmundo ab Hungarie finibus religionis prastextu
longius ad Gedanum in Prulšiam abeunte, nepos eius uiia cum eodem
Trepča, illafuneftilsima clade,quam alocoMohacieniem uocat, eft ab^
forptus. Sed liunc ad Mofcos redeo.

Baiilio Ioannis de uxore ducenda deliberanti, conlultantic^, uifum
tandemfuit,utpotiusfubditi alicuius filiam,quam externam duceretj
tum ut maximis parceret fumptibus, fimul ne uxorem peregrinis morb
bus diuerfacp religione imbutam haberet* Hurus autem confilrj Geor^
gius cognomento Paruus,principis Sc  thefaurarius 8 c  confiliarius ftitm
mus, authorfuit* Putabat enim, principem, filiam ftiam uxorem du&m
rum* Sed tandem publico de confilio, Boiaronum filiaj numero mille SC
quingentse,cum in unum locum conducftaz eftent,ut ex illis quam uellet,
eligeret: delečlu princeps habito, Salomeam, Ioannis Sapur Boiaronis
C Kliam,contra Georgi] opinionem inuxorem elegerat. Ex ea porrd cum
ad unum 8 C  uiginti annos liberos 11011 ftifcepiftet,ftcrilitate uxoris offen
fus,eam eo anno quonosMofcovuiam ueneramus,m'mirum 15215.111
monafteriumquoddaminSufdalip.rincipatu intrufit.huicMetropolE
tanus in  monafterio lachrymanti, eiulanti'q?, capillis primum abfcifsis,
cum cucullam porrexiftet, eam fibiinrjd haec adeo non patiebatur,utap
prehenfam, in terrarncp proieftam cucullam pedibus calcauerit* qua rei
indignitate,Ioannes Schygona, unus ex primarrjs confiliari)s,commo<
tus,eam 11011 folum acrfter obiurgauit, fed flagello cecidit/uperaddens:
Tu neouolutati Domini refiftere audes f  illiuscp mila capeffere morarisČ
Hune Salomea cum interrogaret, quafe authoritatecacderetC' mandato
Domini, cum refpondifletranimo lila tum fra&o coram omnibus,qudd
cucullam inuitaatque coačtainduat, proteftatur, tanttecp imuna: fibi ib
lata: Deum ultorem inuocat, Salomea itaque in monafterium coniečta,

d cum prim

16

RERVM MO SCOVITICARVM
cumprinceps Helenamfiiiam KnesBafilrj Lintzkrj Cscci,iarncp uitade^ A
fun<fti,fratris inquam ducis Michaelih Lintzkr),qui tum capriuus dedne
batur, uxorem duxiflet: condnud farna exoritur, Salomeam grauidam,
propecp partum efle.rumorem confirmabant duše matrona?,primoram
confiliariorum, Georgi] parui thefaurarfl, & lacobi Mazur cubicula>>
rrj, uxores: aiebantcp fefe ex ore ipfius Salomeg audiuifle, ut qua? graui/
dam fe,& prope partum elle fateretur. Qua re audita, grauiter commo-
tus princeps, utramcp a fe rep ulit: alteram, Georgrj uxorem, etiam uer/
beribus affecit, quod tempeftiuius de hac re ad fe non retuliflet.Mox ut
rem compertam haberet,Theodericum Rackconfiliarium, 8c  Potatfe/
cretarium quendam,ad monafterium in quo detinebatur,mittit: illisfcji,
ut ueritatem rei diligenter inquireretidemandat,Quida nobis tum Mo*
fcovuia? exiftentibus, iancfle affirmabant, Salomeam filium Georgiu no
mine peperifle: nemini tamen infantem oftendere uoluifle. Quin cogno
fcenda? ueritatis grada, quibufdam adfemifsis,diciturrefpondifle, indri
gnos illos eiTe, quorum oculi infantem uiderent: dum in fuam Maiefta' B
tem ueniret, matris iniuriam ulturum.quidam uero eam peperifle, eoiv
lf anter negabant. Ambigua itaque ea de re eft farna«

Bafilr) porroLinczki) exLithvuaniaprofugi filiam,curuxoremduxe
rit princeps,d uas cauias,pra?terquam quod le ex ea liberos iufcepturum
fperabat, fuifle accepi: tum quod iocrus genus ilium duxiflet ex familia
Petrovuitz, quse magni quondam nominis in Hungaria erat, Grteco*
rum'que fidem fequebatur: tum qudd Michaelem Linczkrj, ffrigulari
dexteritate ac raraquadamfortitudine uirum,patruumliberihabituri
eifent, Habebat etenim princeps duos germanos fratres fuperftites, Ge
orgium 8č  Andream; at”que ideo fi' forte liberos exaliqua aliauxore fu>
fciperet,eOs fratribiis uiuentibus, parurn tutos fore in regni adminiftra^
tione putabat, Michaele autgm in gratiam recepto, libertatecp donato*
filiosex Helenafufceptos,aiithoritate patrui inmaiore quietefuturos
non dubitabat, de cuius liberatione nobis prasientibus tracflabatur;
quem etiam uinculis iolutumjUberiscp cuftodrjs honefte mandatum,ui-
dimus tandem libertate donatum, intercp ca?teros Kneios teftamento d C
principe nominatum, tutorem denicp nepotum fuoru Ioannis 8>C  Geor/
grj inititutum fuifle. Sed poftea principe tnortuo, cum uiduam regium
thorum condnud cum quodam Boiarone cognomento Ovuczina con*
taminantem, iricp mariti fratres uinculis conftri<flos flcuientem, crude/
lius'que imperantem uideret,eam,uthoneftius 8c  ianchus uiueret, alb
quoties fola pietate ac honeftate addučfus admonuerattiedhuius illa
admonitionem adeo molefte impatientercp tulit, utmoxquarationee
fnedio tolleretur,eonfilium qugreret, cauiafcp reperta, Michaelem aiunt
condnud proditionis crimine fuifle infimulatum, atque in carceres rur^
fus coniedum,mifere tandem perrjfle: uiduam quoque non it a diu poit
ueneno iublatam, Ovuczina uero adulterum in partes diflečhim
fuifle, Matre itaque e medio fublata, maior natu filius Io/
annes,iyz8, anno natus, inregno fuccefsit.

RELI/

C O M M E N T A R 1 1. z 7

n e  Lig 10.

V fsia ut cocpit,ita in hunc ufcp diem in fide Chrifti ritu Grav
coperfeuerat. Habuit Metropolitanum, quondam refideiv
tem in Chiovuia,deinin Vuolodimeria,nuncuerd in Molco
vuia. Poft, ciim Metropolita: feptimo quocp anno Rufsiam
Lithvuanorum imperio lubiečta i nui fer en t, exa čti sep nummis inde redi
rent, hoc Vuitoldus,ne uidelicet prouincig fug argento exhaurirentur,
ferre noluit. Conuocatis itacp epilcopis, proprium Metropolitanu con
fi:ituit,qui nune Vuilnse,metropoli LithvUanise, fuam fedem babct:quc
etfi Romanum ritum lequatur,plura rame templa Ruthenici,quam Rtv
mani ritus, in ea cernuntur. Caeterum metropolitae Rhuteni authorita^
tem fuam apatriarcha Conftantinopolitanohabent,

Rhuteni in Annalibusiiiis aperte gloriantur,ante Vuolodimerum
Sc  Olham, terramRufsiae ellebaptizatam 8c benedičta ab AndreaChrl
fti apoftolo,que ex Grtecia ad oftia Boryfthenis ueniile ipfi affirmant:8£
aduerfo flumine ad montes,ubi nune Chiovuia eft, nauigafle, atepibi o*
Bmnč terfa bcnedixiile 8c  baptizalTe; cruce fuam illic collocal!e,pra:dixifc
fecp magna ibi Dei gratia,multas'cp Ecclefias Chrift ianoru futuras. Poft
inde ulčp ad fontes Boryfthenis perueniflein Vuoloklacummagnu, Sd
per fluuium Loviiat defcendiile in Ilmerlacum i  undeperfluuium Vuot
chovu,quiex eodem Iacu fluit, Novuogardiam: inde fluuio eodem in
Ladoga lacum,&Heua flu.atcp in mare ufcpquod lpfi Vuaretzkoiac
appellant, nos Germanicum, inter VLiinlandia 8c Livuoniam,Rpmam
nauigando perueniiTe.Poftremo in Peloponneib propter Chriftum,ab
Ago Antipatro crucifixum fuiile» Haec Annalesiplorum.

Eligebantur quondam Metropolite,item Archiepilcopi, conuocatis
omnibus Archiepifcopis,Epilcopis, Abbatibus 8C Prioribus monafte^
riorum.inquirebatur uiriančlioris uitse per monafteria 8C heremos,elb
gebaturep. Hunc uero principem aiunt ad le certos conuocare folere,at>
que ex eorum numero urnim lito iudicio deligere, Erat eo tempore,cum
Caclaris Maximiliani Oratore Mofčovuise agerem,Bartholomgus Me>
C tropolita,uirlančtaeuit£c:cumtp princepsuiolaflet iuramentum,perfe
8cipfum Metropolitan! dud Semefitz prteltitum, Sc  alia qua?dam delE
gnaflct,quseuidebantur contraauthoritatem illius dle,accefsit princtV
pem, Sc  inquit: Dum o m nem authoritate tibi ulurpas,ideo offirio iueo
praeeffe non poffum. Porrečtakpie fibi baculo fuo,quem in rnodum cm
cisferebat, officium relignat. Princeps baculum cum officio line mora
fulcipit, atep pauperem cathenis uinčtum, continuo Bielogefero mittif*
Aiunt hunc ibi aliquandiu in uinculis fuilTe; liberatum tamen poft, prb
uatum'que,in monafterio reliquum uit a: exegiire. Huic metropolita Da
nielquidam XXX fereannosnatus, hotno corporerobuftoatcp oba>
(o,facierubenti,fuccelšit; quineuentri magis quam ieiunrjs, uigilrjs ac
orationibus deditus uideretur,quoties ačtum publicum ellet celebratu^
.rus,lulphuris fumo tum faciem,utimpallelčeret > inficere,atqueitapallo'
reimbutus,in publicum prodire (blebat*

d z SuntSč

28 RERVM M O S C O VITI C A RV M

Sunt&alrjduo Archiepifcopi in dominio Mofci,in Novuogardia, A
fcilicet Magnet Sc  Roftoff. item Epifcopi Tvuerenfis,Refanenfis,Smo/
lenf^s, Permiae, Sufdali,Columnx, Czernigovuiae,Sari, Hi omnes Me/
tropolitas Mofco vuitico fubiečb funt. habent aute fuos prouentus cer-
tos ex pravdi]s, Sc  ali)s extraordinarrjs,utuocant,accidentalibus: caftra
autem,ciuitates,autullamadminiftratione fecularem (ut uocant)non
habent: carnibus perpetuo abftinent, Abbates duos tantum in Mofco
vuia efle reperi: Priores uero monafteriorum plurimos, qui omnes ar-
bitrio ipfius Principis,cui nemo refiftere audet,eliguntur»

Priores quomodo eligantur,ex cuiufclam Varlami,Prioris Hutte-
nienfis monafterrfianno 7034 ,inftituti,literis, ex quibus capita reru duri
taxatexcerpfi,apparet.Principio fratres alieuius monafterrj,Magno du
ci fupplicant, ut idoneum Priorem eligat, qui eos diuinis prxceptis infti
tuat. Ele&us auterft, priufquam confirmetur a Principe, cogitur fc iura-
mento atcpinfcriptioneobftringere,qudduelitineo monafterio iuxta
fančlorumpatrum conftitutionem pie& fan&euiuere; omnes Officia- B
les iuxta maiorum confuetudinem,confcntienribus etiam fenioribusfra
tribus,aflumere: fingulis offierjs fideles prxficere,atque commodum
monafterrj diligenterprocurare:de negotrjs Sc  rerum caufis, cum tri-
bus aut quatuor fenioribus deliberare,fa<fca'que deliberatione,nego-
tium ad totum Collegium  fratrum referre,atcp eorum communi fcnten-
tia de rebus decernere,confti tuerecp: non lautius priuatim uiuere,fcd in
eadem menfa perpetuo efle, Sc  communi cibo cum fratribus ud: omnes
cenius Sc  reditus annuos diligenter colligere, ac in thefaurum monafte-
rfl fideliter reponere. Ha?c fubmagnapoena,quafibimfligerePrinceps
potefi:, item priuatione officrj, feruaturum fe promittit* Obftringunt fc
iuramento quoque ipfl fcniores fratres,prxdi<fca otnnia fcfe feruaturos,
acPrioriinftituto fideliter Sdfeduio obtemperaturos,

Sacerdotes feculares ut plurimum cofecrantur hi, qui diu apud eccle-
fias tanquam diaconi fcruierunt. In diaconum autem nemo confccratur,
nifi coniugatus, unde pleruncp 8č nuptias celebrare, & in gradum Dia-
conatus fimul ordinari folent. Si uero fpola alieuius diaconi male audit, C
tum in diaconum, nifi integrae farna? uxorem duxerit, non confccratur.
Mortuaconiuge,iacerdosa faeris obeundis prorfusfufpenditur:fica-
fte tamenuiuit, offierjs ac alrjs rebus diuinis, cum caeteris ecclefiae mini-
ftris,chorotanquamm(nifterinterefle potelE Eratquidem anteacon-
fuetudo,ut uidui cafte uiuentes, fine reprehenfione lacra perageret. Sed
nune mos inualuit,ut nullus uiduorum ad faera facienda permittatur, ni
fi monafterium aliquod ingrediatur,iuxtacp regulam uiuat.

Q_ufcunque facerdos uiduus,ad fecundas nuptias, quodcuiqueIibe-
rum eft,tranfierit, is nihil habet cum clero commune: item nullus lacer-
dotum aut faera obire, aut baptizare, aut alio quouis fungi munereau-
det, nifi diacono praefente.

Sacerdotes in ecclefrjs primum tenent locum.Et quicunqueillorum
contra religionem aut officium facerdotale quauis rationefeeerit,iudi-

ciolpiri-

C O M M E N T A R 11 . z 9

A cio fpirituali fubrjdtur* Si uero furti aut ebrietatis accufatur,autin aliud
id genus uicrj incident, a feculari magiftratu, utuocant, punitur. Vidri
mus Mofcovuias ebrios facerdotes puhlice uerberari; qui aliud nihil
querebantur,quam fefe a feruis, 8 f non a Boiarone caefos eflc*

Paucis retroa&is annis, quidam Principis locum tenens, facerdotem
in furto deprehenfiim, laqueo fuffocari fecit. qua rem Metropolita gra>
uiterferens,adprincipem defert. Accerfitus locumtenens, principi re>
fpondit :Iuxta antiquum patria? morem, furem, non facerdotem fe flri
fpendiffe. atque ita ille impune dimiflus fuit'»

Si facerdos queritur coram laico iudice,fe a quopiam laico effe cgfurri,
( offenfiones etenim omnes, ac iniuriarum genera,adfeculare iudicium
ipecflant) tum iudex, ii forte cognouerit huc ab illo lacefsitum,aut qua>
uis iniuria prius affečtum fuiffe,lacerdotem punit.

Sacerdotes plerunqueex contributione curialium fufh'nentuF,afŠri
gnantur'que illis domunculac cum agris Sc  pratis, unde uičtum fuis aut
B tamulorum manibus,inftar uicirlorum quaeritant. Pertenues habent:
oblationes: aliquando ecclefip pecUnia datur ad ubiram, de centum de^
cem,eamcp facerdoti porrigunt,ne fuis illum alere fumptibus cogantur«.
Suntetiam quidam, qui liberalitate principu uiuunt. Certe non m ul ta?
parochia?reperiuntur,pra?dqs ac poilefsionibus dotata?: exceptis epu
jfčopatibus,& quibufdam monafterrjs. NuIlaparochia,feu facerdotiunt
confertur cuipiam, nifi faccrdotn In fingulis autem templis unicum tam
tum altare, 8c  in dies fingulos unicum quoque facrum faciendu putant*
Rarifsime templum reperitur fine facerdote, qui ter in hebdomada tam
tum facra peragere obftringitun <

Veftitum prope laicorum habent, extra piretum paruum,<3cf rotund
dum,quorafurategunt,pileum amplum contracalorem Sc imbresfm
pcrimponentes; aut pileo oblongo ex caftoru piliš,colore grifeo,utum
tuf. Omnes,baculos quibus innituntur, deferunt, Poffoch diffos,
Monafterfjs prafunt,utdiximus, Abbates 8č  Priores: quorum ho£
Rumeno s, illo s uerd Archimandritas uocant. Habent feuerifšimas le>
C ges ac regulas: qua? tamen fenfim labefaflar, iacent. Nullo folatp generč
utiaudent.Cithara,aut aliud mufices inftrumentum,fi' apud aliquemt
repertum fuerit, grauifsime punitur. Čarne perpetuo abftinent. Grm
nes, non folum principis mandate, fed St' fi ngulis Boiaronibus a princi
pemifsisparent.Interfui,quum prouifor meus a Priore quodam rent
certampeteret: quam cum continudnondedifIet,uerbera minabatur:
quo audito, eueftigid rem petitam attulit. Sunt plures,qui ex monafte-
rt) s in heremum fe conferunt, ibfque tuguriola faciunt, quse aut foli,au t
cum lori]s incolunt: uichim ex terra Sc  arboribus quaerunt, nimirum ra
dices, 8č  alios arborum frufhis. Hi autem Stolpniki appellantur. Stolp
etenim columna dicitur. Domunculas autem anguftas, Sc  in altum ere^
ffas, columnisfuftinent.

Metropolita, Epifčopi, Sc  Archiepifcopi, quamuis carnibus perpe'
tud abftinent; tame cum inuitant hofpiteslaicos,aut faccrdotes,eo term

d 5  porequo

30  RERVH MOSCO VITICARVM

porequo carnibus uefaintur,habenthanc pnerogatiuam,ut carncs illis A

in flio conuiuio apponant,quod Abbatibus & Prioribus prohibitu eft,

Mitras Archiepifcopi,Epifcopi,& Abbates nigras & rotundas ferut:
folus aut Epifcopus Novuogardienfis albam bicorne,more noftro fert.

Veftesquotidiantc Epiicoporum funt, ficutaliorum monachorum;
nifi quod aliquando fericeas ferunt, 8c  praefertim pallium nigrum,quod
habetapečfore inutramquepartemtres fibmrias albas, inflexas inftar
riuulifluentis;infignificationem,qudd excorde &ore illorum fluunt
riuuli dočtring fidei,& bonorum exemplorum. Hi ferunt baculum,quo
innituntur, quem gentiliter Poifochappellant,inmodum crucis.Epf'
fčopus Novuogardienfisalbum fert pallium. CaeterumEpifcopidunta
xat circaresdiuinas, acipfamreligionempieprocurandaacpromouen^
dam funt occupati: rem autem familiarem, 8č  alia publica negotia, offiV
cialibus adminiftranda committunt.

Habentin Catalogo certos RomanosPontifices, quosmterfancftos
uenerantur: aliosuero, qui poft illud fchifmafuerunt, execrantur, taiv B
quam eos qui ab Apoftolorum fančlorumcj? patrum, & feptem Concb
liorum ordinationibus defecerint, 8čtanquahtereticos 8c  fchifmaticos
appellant: eofdemcp maiori odio profequuntur, quam ipios Mahume^
tanos.Dicunt enim, feptirno generali Concilio conclufum efle,ut ea que
in praxedentibus confhtuta ac determinata erant, in pofterum quoque
firmarata Sc  perpetua eflenti necunquam pofthac cuiquamlicerealiud
Goncilium aut indicere, aut accedere, fub poena anathematis. 8c  hoc fe*
uerifsime feruant. Erat quidam Metropolitanus Rufsiae, qui ad inftan
tiam Eugeni) Pape Synodum accefferat,ubi Sc  Ecclefite erant unita?: re^
uerius in patriam capitur, omnibus bonis ipoliatur, atqj in carceres con
qcitur: ex quibus tandem euafit.

Inter nos 8c  illos fidei diuerfitatem e{fe,licet exliterarum exemplo co>
gnofcere,quas Ioannes Metropolita Rufšia; ad Archiepifcopum, ut ipfi
dicunt,Romanum,dederat,utfequitur:

Dilexi decorem tuum domine ac pater beatifs. Apoftolica fede ac uo» C
catione dignifs. qui ex remotis refpicis ad humilitatem 8č  paupertate no
ftram,& aiis dilečlionis foues nos, & falutas nos ficuti tuos ex charitate,

& interrogas fpecialiter de noftra Ede uera 8č  orthodoxa: de qua etiam
audiens,ut nobisbeatitudinis tuaeEpifcopus retulit,admiratuses.Et
quia tantus es, tališ Sacerdos, proptereaego pauper faluto te, hono^
rando caput tuum,&: deofčulando manus tuas ŠC  brachia, Sis laetus,&T a
fuprema Dei manu protečlus: SC  detDominus omnipotens tibi, tuis
fpiritualibus & nobis,ordinem bonum. Nefcio unde exortse funt fisere*
fes, de uera falutis 8C  redemptionis uia : Sc  mirari fatis non pofTum,
quis diabolorum tam malus ac inuidus, tam ueritati inimicus, ac mu/
tute beneuolentiae aduerfarius fuerit, qui fraternam noftram charitatem
a totaChriftiana congregatione alienauit, dicens, nos non efle Chriftia^
nos. Nos profečlo, Chriftianos uos ex Dei benedi&ione ab initio co*
gnouimus, licet in omnibus Edem Chriflianam non feruetis, 8c  in mub

tis diuer*

COMMENTARII, ji

A tis diuerfi fitis: id quod ex feptem magnis Synodis oftendam, in quibus
fides orthodoxa 8c  Chriftiana-inftituta eft, acprorlus cofirmata, in  qu ’u
bus etiam tanquam leptem columms fapientia Dei domum fibi jedifica^
uit.ln his praeterea feptem Synodis,omnes Papse digni funt habiti cathe
dra S. Petri,quia nobifcum fentiebant. Inprimo autem Synodo erat Syl
uefter Papa, in fecunda Damafus,in tertia Coeleftinus, in quarta beatifsi
mus Papa Leo, in quinta Vigilius, in fexta OaphanitiSjUir honorandus,
8č  in Sacris ftripturis do&us: in leptima S, Papa Adrianus,qui mili t pri
mus Petrum Epifcopum &Abbatem monafterrj lančhe Sabae:unde
poftea exort«e funt diffenliones inter nos Sc  uos, quae pullularunt prteci
pu£inantiqua Rana.Suntprofečlo mala multa, qu£eauobiscontrale^
ges diuinas ac ftatuta committuntur: de quibus pauca ad charitatem
tuam fcribemus* Primurn de ieiunio fabbathi, contra legem obferua^
to: fecundo de ieiunio magno, in quo feptimanam abfcinditis,&: carnes
comeditis,ac propter carnium uoracitate homines ad uos allieitis. Item*
B qui lacerdotes fecundum legem ducuntuxores, illos uos reijcitis. Item
qui a presbyteris in baptifmate inundi funt,illos uos iam denuo inungi>
tis,dicentes, illa fimplicibus facerdotibus facere nonlicere, ied folis epi'
fcopis, Item de azymis malis, quae manifefte Iudaicum feruitium feu  cuL
tum indicant. Et quod eft caput omnium malorum, ut qu£e confirmata
funtper S. Synodos, eauos ccepiftis permu tare 8č  peruertere, dicentes
de ipiritu lantfto, quodnon tantum a patre, fed 8c  a filio procedat: 8>C
multaa!iamaiora,dequibus tua beatitudo ad Patriarcham ConftantL
nopolitanum, fratrem iuum Spirituale, referre, dC  omnem diligentiam
adhibere deberet, ut aliquando tollerentur ifti errores, 8>C  ut unanimes
effemus in concordia Spirituali.ficut dicit iančlus Paulus,informans
nos: Oro uos fratres propter nomen Domini i E s v christi,uC
idem fentiatis, 8c  dicatis, & non lit inter uos difčordia, Sc  litis in eodem
intellečlu fortificati, Sč in  eadem cogitatione.De iftis iex excefsibus,
quantum potuimus,ad uos fcriplimus;deinceps &de alqs fcribemus
C charitati tuae. Si enim ita res fe habet, ficuti audiuimus,agnolčes ipie no/
bifcum,tranlgredi peruos Canonesfan&orum Apoftolorum,&:inft:i'
tutamagnarum feptem Synodorum, in quibuserant omnes ueftriprL
mi Patriarcha?, 8>C  concorditer dicebant,quod uerbum ueftrum eflet ua>
num.Et quod manifefte erretis, nune palam redarguam* In primisde
ieiunio fabbathi,uidetis quae de iftoS* Apoftoli docuerunt,quorum
docftrinam habetis, & maximebeatus Papa Clemens, primus poftfaii'
<ftum Petrum apoftolum, ita feribit ex ftatutis Apoftolorum, ut eft in
Canone L X111 ifdefabbatho dicens: Si Eccleliafticus inuentus fuerit,
qui die Dominieo uel iabbatho ieiunaret,prgter iabbathu magnu,degra
detur: fi autem fecularis homo fuerit, excommunicetur, &C  ab Ecclefia
feiungatur, Secundum erat de ieiunio,quod uos corrumpitis.Eft Iaco*
bitarum 8č  Armeniorum haerelis, qui lačte Sc  ouis in fanefto ieiunio ma>
gno utuntur. quis enim uerus Chriftianus audetita facere 8c  cogitareC
Legite Canones fextae magnae Synodi, in qua Oaphanfus Papa uefter,

d 4 eaprohi'

3 Z'  RERVM M O S C O VI TI C A R V M

ea prohibet. Nos profedd, cum refciueramus,in Armenia, Sc  alrjs qui- A
bufdam locis, ouis Sc  cafeo in magno ieiunio uefci, noftris illico mandat
uimus,ut ab eiufinodi cibo atque omni imolo dajmonioruabftinerent:
a quibus fi quis non abftineret, ab Ecclefia fepararetur: fi facerdos, a fa-
cris fulpenderetur. Tertius prteterea maximus eft error & peccatum,
deconiugio lacerdotum,quodabillis qui uxorcs habent,lumere cor-
pus Domini renuitis: cum fančta Synodus, quae fuit in Gangra, fcribat
inquarto Canone;Qui ipernit focerdotem, fecundum legem uxorem
habentem, &T dicit 5 qiidd non Iiceat ex manibus eius accipere Sacramcn-
tum, fit anathema. Item Synodus dicit: Omnis diaconus, uelfacerdos
dimittens propriam uxorem,priuetur focerdotio. Quartum peccatum
erat inundio, feu confirmatio. Nonne ubique dicitur in Synodis: Con
fiteor unum bapti{ma,inremifsionem peccatorumCSi ergo eft unum
baptilma, erit 8c  unum chrifma, Sc  uirtus eadern tam Epifcopi quam
facerdotis. Quintus eft error de azymis: qui quidem error eft princih
pium&C radix totiushaerefis,ficuti demonftrabo.&quanquam neceft B
le eifet huc multas adducerefcripturas, tamen idalias faciam,&inprac-
fentiarumhoctantumdicam: Quiaazymi a Iudaeis fiuntin memoriam
liberationis eorum,&fug 2 c ex A:gypto: nos autem femel Chriftiani fu-
mus,nunquam in labore Aigyptiorum fuimus,&Thuiufmodi Iudaso-
rum de fa.bba.tho , azymis, Sc  circuncifione obieruationes,nobis obmit-
tendas efte mandatum eft. Et fi aliquis fequatur unum ex illis, Haiti di-
cit fondus Paulus, tenetur totam legem implere, eodem Apoftolodi-
cente; Fratres, ego accepi a Domino, quod 8c  tradidi uobis: quia Do-
minus in qua n ode tradebatur,accepit panem, benedixit,fandifica-
uit, fregit,& deditfondis difčipulis, dicens, Accipite Sc  manducate,&Tc»
'Confidera quid dico. non dixit, Dominus accipiens azyma , fed pa¬
nem, Quodillo tempore nec azymi erant,nec Pafcha ftebat,nec Do-
minus tune comedebat Pafcha Iudazorum, ut daret azyma Apoftolis,
probabile eftperhoc, quodIudasorumPafchaftando fit &comeditur:
quod in Chrifti coena non fiebat,ut Scriptura dicit, Recumbentibus
eis cum duodecim. item, Et difcipulus recubuit fuperpedus ipfius in C
c cena. Nam quod ipfe dixit,Defiderio defideraui hoc Pafehamandu-
care uobifeum; Juda^orum pafcha non intelligit, quod ante femper co¬
medebat cum ipfis.Nequecum dicit,Hocfacitein meam commemo/
rationem,necefsitatem faciendi, tanquamIudccorum Pafcha eflet,im-
ponit: neque azyma illis,fed panem dat, cum dicit, Eccepanisqueme-
go do uobis. fimiliter ad Iudam: Cui ego dabo panem intingens in fal,
ipfe eft traditurus me. Siautem dicitisiftam rationem, qudd nos cele-
bramus in azymis, quia nulla eft terreftreitas uel commixtio in diuinist
cur diuinitatis obliti eftis, Sc  fequimini ritum Iudseorum, ambulantes
in hserefi ipfius Iuliani, Machum e ti, & Apollinans Laodicenfis,& Pauli
Syrrj Samofatenfis,& Eutychrj,& Diafterij,aliorum'quequi erantinfe-
xta Synodo deprauatifsimi hyretici,diabolico<yj ipiritu repletiC’ Sextus
denique error eft,de Špiritu fondo, Quomodo enim dicitis, Čredo in

Deum pa-

C0MMENTARI3* &

h  Delim p a trem SC  filium, & ipiritum fancftum, qm a patre Sc  filio proce^
ditCMirabile eft profe<ftd,&: horrendum di&u:quod audetis fidem
peruertere: curn ab initio per uniuerfum orbem^ in omnibus Chriftia-
norum ecclefrjs conftanter canatur: Čredo in fpiritum fančium, & Do>
minum uiuificantem, Sc k  patre procedentem, qui cum patre & filio Cu
mul adoratur & glorificatur. Quare igitur uos non dicitis, fieuri altj
Chriftiani omnes Ted additioncs ponitis,& nouam adducitisdodri-*
nam C cum tamen Apoftolus dicat: Si quis annunciauerit uobis, prse^
ter ca qu 2 e uobis diximus,anathema fit. Vcinam uos non incurratis
iftam malcdičtionem. Difficile eft enim,&horrendum,Dei fčrip turam,
compofitamper fančtos, permutare Sč peruertere. Nefcitis quam ma»
ximus fiterror*Nam duas uirtutes, duas uoluntates,&duo principia
de fančto fpiritu adducitis, adimentes Sc  parui facientes eius honorem,
8c h&r efi Machidoniaj conformes eftis: quod abfit* Oro, 8c  me inclb
no ad fanftos pedes tuo 5 ,utabhuiulmodi errorib, quiinter uos funt,
® ceftes, &maximeabazymisabftineas. Volui etiam aliquid fcribere de
fuffocatis & immundis animalibus,&de monachis edentibuscarnes:
fed de his poftea ( fi Deus uoluerit) fcribam, Paree autem, propter rlia-'
ximam charitatem,qudd de his rebus ad te fcripfi* An autem fiintfa^
cienda illa qute fiunt,interroga fcripturas, &inuenies. Rogo teDo*
mine,ut Ičribas ad Dominum noftrum patriarcham Conftantinopo-
litanum,& ad fančlos Metropolitas, qui uerbum uitaeinfehabent, &£
ficutluminariainmundo lucent. Fieri enim poteft, ut Deus per illos lu^
per huiufmodi ertoribus inquirat, emendet & conftituat. Deinde fi tu
bi uidebitur, mihi minimo inter alios omnes, refcribas, Saluto te ego
Metropolita Rufsise, Sc  alios omnes tibi fubie&os clericos Sc  laicos. Sa
lutant etiam te mecum S» Epifčopi,Monachi 8c  Reges,magni homines,
Charitas fpiritus fančti fit tecum,& cum omnibus tuis: Amen*

s e qjj vhtv  z cunonescvivs-

dam Ioannis Metropolita, qui dicitur 'Propheta , juos raptim
ut potui adfejui, adiungere uolui .

VERI innecefsitate abftjue facerdote baptifentur. Anima^
lia, uolucres, ab auibus uel feris lacerae, non comedantur:
qui uerd commederint,aut in azymis celebrauerint,uel in fe-
ptuagefima čarne ufi fuerint, uel animantium fangumem uo>
rauerint,corrigantur.

Aue*s,animalia fufFocata, non comedantur*

Rhuteni cu Romanis in necefsitate comedant, celebrent aut minime*
Rhuteni omnes Romanos non reifte baptifatos, quia in aqua toti non
funt immerfi,ad ueram fidem conuertant: quibus conuerfis, non ftatim
Euchariftia,ficuti nec Tar tar is,alfi s ue ifide fua diuerfis,porrigatur*
Imagines antiquar,&: tabulae, fuper quibus confecrationes fiunt,nom
comb uran tur: fed in hortis, aut alio honorifico loco, ne iniuria affician^
tur, aut dedecore, fepeliantur*

Si in

34 RERVH MOSCOVITICARVM

Si inloco facro domum*exaedificaueris,locusubi erataltare,uacuus A
relinquatur.

Maritus monaftcrium ingreffus, fi eius uxor alteri nupferit, in fiicer-
dotem conlecretur.

Printipis filia, ei qui communione in azymis, 8c  cibis utitur immuiv
dis,non in matrimonium loče tun

Sacerdotes,hyberno tempore ex animalium,quibus uefcuntur, pelli-
bus,femoralia ferant.

Non confefsi, Sc  aliena bona haud reddentes, ad communionem nort
admittantur.

Sacerdotes Sc monachi,nuptrjs chorearum tempore non interfint.

Sacerdos fi iciens, perlonamiam tertio expetentem matrimoniu con-
iunxerit,officio priuetun

Mater filios baptizari uolens,ieiunarenon ualentes > pro illis ieiunet.

Si maritus reličla priore uxore,alteram duxerit,uel uxor alteri nupfe-
rit,ad communionem,nifi' ad matrimonium redierit,non admittatun B

Nullus alienae fidei uendatur.

Sciens cum Romaniscomedens,orationibus mundis mundetur.

Vxor facerdotis ab infidelibus capta,redimatur:& in matrimonium,
quia uim pafia eft,reaiTumatun

Mercatores 8c  peregr ini  ad Romanorum partes proficifcentes, com¬
munione non priuentur: fed ad eandem, iniunčlis quibufdam pro pot>
nitentis orationibus reconciKati,admittantun

In monafterio conukiia,aduoeando mulieres,nonbabeantun

Matrimonium non nifi puhlice,in Ecclelrjs contrahatur.

S £ Q^V V nTV R Q^V^iE STl On ES
Cynlh cuiujdam , ad epifcopum nipbontem nomio -
gardienfem.

Vidfihomopoftcommunionem,ex nimiacibiautpotus re-
pletione euomueritC’ RESPON, Quadraginta diebus ieiu-
nando poeniteat.Si non ob repletionem,uerum ex naulea, C
X X diebus:fi uero alialeui ex cauia,minus,Sacerdos tale quid-
dam committens, X L diebus a diuinis 8č  abftineat, Sc  ieiunet: fin a-
Jia leui ex caula, per feptimanam ieiunet: quin medone & carneac lačte
abfhneat. Si autem tertia aut quarta poft communionem d k  euomerit,
agat poenitentiam. Sin aliquis Sacramentum euomerit,centum uigin
ti  diebus poeniteat: fi uero in infirmitate euomerit,tribus diebus: uomi
tum uero igni comburat,&centum Pfalmos dicat: fi autem canis uomi-
tum deuoraret,centum diebus ieiunet.

Si uafa terrea,uel lignea immunda fuerint,quid faciendum C R, Ora¬
tionibus mundis mundentur.

Qtud pro anima defunčti facienduC’ R. Det grifnam unam pro quin-
que Mifsis, cum fumigationibus, panibus, 8č  tritico cočlo,quoddici"
turKuthia. Sacerdos uero habeatuinumproprium.

Quidfi

OOMMENf ARII,

A Quid fi monacho infirmo,Seraphica uefteinduto,per o<Tto dies nihii

dederim ad edcndum C R. Bene fadum,quia erat in Angelico ordine*
Qiiid fi Latinus Rhutenico ritu initiari uolueritC' R. lntret ecclefiam
noftram v 11  diebus; nouum illi imponatur nomen , fingulis diebus
quatuor orationes eo praefente dicantur deuote: abluat fe deinde in bal
neo,feptem diebus carnibus &la<fl:arrjsabfl;ineat,odaua die lotus in>
grediatur ecclefiam. Super quo quatuor illaj orationes dicentur, muiv
dis ueftibus induatur, corona feu fertum fuper caput illi imponatur*
chrifmate inungatur, cereus illi in manusdctur; dum Mifla peragitur,
Communicetur, procp nouo Chriftiano habeatur*

A n aues, pifces, uel alia terreftria animalia, feftis diebus iitterfičereli>
ceat C R. Die Dominico, quia dies feftus eft,homo in ecclefiam eat: hu-*
ttianis uero necefsitatibus exigentibus,occidantur.

An Sacramentum in hebdomada Palmarum conieeratum,per totum
annum feruare liceat ? R. Seruetur in uafe mundo; facerdos uerd id in^

B firmo porrigens,param uini addat*

An aquam uino addere liceat, communicando infirmum ? R, Suffi>
cituinumtantum.

An infirmis daenioniacis, 8č  mente captis, liceat dare Sacramentum?
R. Ora illorum tantum Sacramento tangantur*

An iacerdoti habenti uxorem in puerperio,quemadmodum iuper lai
corunl fit uxoribus, orationes dicere liceat C R. Non. nam ea in Grgcia
non feruatur confuctudo, nifi alius non inueniatur facerdos.

Quid in die Exaltationis S. Crucis edendumC R. Monachi pifcibus
non uefcantur: laici uero eadem die deofculantes S.Crucem, carnes ede>
repoflunt,nifi forte in diem Veneris aut Mercurrj inciderit.

An iacerdoti nodu cum Uxore concumbenti, mane ecclefiam ingre-o
di licet v R. Lauet prius eam partem qu<e fub umbilico eft,ecclefiam in-
grediatur, Euangelium legat: ad altare uero accedere,uel celebrare pro«<
hibeatur. Volens autem facerdos diebus Soliš 8č  Martis celebrare, po>.
terit die Lune cum uxore concumbere, Se fic deinceps.

C Anuxorem non habenti,Euchariftia porrigenda? R.Dummoda
per integram quadragefima cum nupta alterius,aut bruto non coierit.

Aninfantuli poft baptifmum communicandi £ R. In tempIo,dumia-
era peraguntur,autuefpertinas precescantantur, communicentur.

Quo cibigenereinieiunio maioreutendumC R.Dominicis 8C  fab>
batis diebus,pifcibus: alrjs uero lkhri, hoc eft,pifcium inteftinis.

~ In maiori hebdomada, monachi mel edant,& bibant kvuas: id eft,a>
quam acetofam.

In confecratione Kuthie, cerei quot funt incendendi f R, Pro anima^
bus duo,tres uero pro falute uiuentis.

Kuthia quomodo conficiendaC’ R. Sint tres partes tri tiči codi: quan
ta uero de pifis, fabis, 8č cicere, panter codis, condiantur melle, 8c  zac>
earo. adhibeantur etiam, fi habentur,alij fručlus,Kuthia autemhac,pen
adis exequq s, in ecclefia utantur,

Quando

3  <5 RERVM MOSCOVITICARVM

QuandoBulgari, Polovuczi, & Csudi baptifandi?R* Si quadragin A
ta diebus ante ietunent,& orationcs mundae fuper illos dicantur: fi uerd
Slauus fuerit,oči:o tantum diebus ieiuneuBaptiians autem puerum,ma-
nicas bene iliccingat, ne dum immergit puerum, delauacrobaptiimatis
in uefte aliquid remaneat* Puerpera quocp a partu quadraginta diebus,
templum non ingrediatur*

An mulier poft menftrua, communicanda ? R. Non communicetur,
nifipriusfitlota*

An li ceat ingredi habitaculum puerperte? R. In locum ubi mulier pe-
perit,nemo ante triduum ingrediatur, Quemadmodum enim aliaimr
mundauafa, diligenterlauanda; itahabitationemillam orationibus efle
prius nuindandairu

An poft occaiiim iolis fepeliendum ? R* Occalb iam fole, nemo lepe*
liatur; eftenim hxc  mortuorum corona,uiderefolem antequamfepe-
liantur. Plurimum autem meretur, qui oifa mortuorum Sc  imagines a m
tiquas condit, B

An liceat marito,circafeftum Pafchte fumere Euchariftia?R. Si cum
uxore per quadragefimam non concubuerit, Item,qui dentibus die Pa*
fchse ouum attigerit, aut ex cuius gingiua fanguis manauerit, eadem die
a communione abftineat*

An liceat marito,proxima poft communionem nočle cum uxore con
cumbere ? R* Licet.diebus tam en Veneris,Sabbati,& Dominico,fi de-
prauati ingenrj conceperit puerum uxor,parentes poeniteant. Si autem
nobiles&magninominisfuerintparentes,dentcertasgriffnasfacerdo-
ti,utpro eis oret.

Si forte lacerata papyrus,que aliquid facrarum literarum continebat,
in terram proiečta fuerit,an eodem loco deambulare liceat? R- Non*

An liceat lačte alicuius uaccae,eodeni die quo uitulum edidit, uti ? R*.
Non, quia eft fanguine mixtum: poft biduum autem Iicebit«.

Quandopoteftaliquis a iacris iuipendi ? R,Sacerdostemporeieiu-
nrj feminas alicuius amore flagrans,in(p os eius linguam iniertans,iemen
deniquegenitale libidine inflammatus ipargens, a diuinis per integrum C
annum abftineat: fi uerd ante iacerdotium tale quid commiferit, in ia-
cerdotem non coniecretur*

Laicus uerd eiufmodi peccata acflagitia defignans, eo anno non coni
municetur*

An fit initiandus iacris is, ex quo aliquauno duntaxatconcubitucon
cepit? R*Raroconcipiunt ex primo coitu*decies autem fi congrellus
fuerit,non coniecretur*

Prteterea qui uirgini ftuprum obtulit,aut uxorem fuam uitiatam pri¬
mo Concubitu animaduerterit,m iacerdotem pariter non coniecretur*

Diuortium celebrans,quomodo poenitebit? R* PerpetudabEucha-
riftia,nifi iamiam animam agens,abftineat,

Licebit ne cuipiam in uita,pro animte fue ialute exequias mortuorum
obire? R*licet*

An con-

COMMENTARlI* 37

A An conmnx coniugem,in perficienda poenitentia iuuare potefi: ?' R*
N011 poteft,tanquam frater fratrem.

Aniacerdos eadiequa mortuum fepeliuit, & deofculatus eft, obire
facra debeat? R* Non debet*

An puerpera deploratarualetudinis,communicari debet? R. Dum-'
modo ex eo loco,ubi enixa eft,aiportata,ac lota fuerit*

An liceat re habere cum uxore eo loči, ubi funt imagines fančtorum?
R. Accedens aduxorem,non nedeponis crucem de collo ? fimiliterneč
in habitatione coram imaginibus,nifi' bene reclufg 8 C  operte fuerint, coi
re licebit*

An liceat illico aprandio, uel ccena, antequam dormias, m templo o*
rare?R-Vtrum melius,dormire,anorare?

Poteffne facerdos fine lacerdotali habitu accedere cCgrotum,ei<q?por
rigereSacramentum? R.Poteft* i !  f

Quomodo ducende uxores? R-Volens uxofem ducere, qu^dragfn-'
B ta,autminus očto diebus,feab alrjs mulieribus contineat*

An mulieri que facit abortum,poenitedum? R- Muliernon cafu alf>
quo,fed temuleta,faciens abortum,poeniteatjtcm,queuiro iuo aquam,
qua ipfa le lauit,ad bibendu,ut fe amet,dederit, lex hebdomadis iciunct*
An čarne & lacfte eiusuacčae, qua cum homo r mfčUii  eorpuS, uten>
dum? R. Omnes,pra?terexceftbrem,utipoflunt*

An mulier confilio uetularum, quo concipiat,utatur? R. Mulieres,
žtntiquarum uetularum confilio, herbis^ ut concipiant,utentes, &noii
potius facerdotes,qui eas orationibus fuis ittttent,accedentes,fex hebdo
madis pamiteant,atq? lacerdoti treš griffnaš numerent * Grauidam au^
tem tenuilentus fi laeferit, ita ut aborfum faciat, medlo anno poeniteat.
Obftetrices quoCp očto diebus ab tedefacraabftineant, dum orationP
bus mundentur*

T IS M V S.’

Aptizantur hoc modo* Nato infante,moxaccerfituslacer"
dos } anteianuamhabitatiOnis in qua eft puerpera, certas ftaiv
do recitat orationes, puerocp nome imponit» Dein X L com^
muniterdie,fifortepuersegrotet,deferturintemplum, & ba^
ptizatur,ac ter in aquam totus immergitur: alioqui baptizatum non ere
derent, Mox inungitur chrifmate, quod cofecratum eft in hebdomada
magnannungitur denicp myrrha,utipfi' dicunt * Aqua uero baptifinatis
fin guli s infantibus confecratur, 8 ? continuo poft baptifinum extra tenv
pli portam effunditur. Semper in templo baptifantur infantes, nifi lon^
ginquitas loči nimia,aut frigus puero obeftet:nequeunquam aqua tepiV
da,nifipueris infirmis, utuntur ♦ Sufceptores ex uolutate parentum aflu
muntur r Sc  quoties praeeunte certis uerbis facerdote, diabolo renimcP
ant, toties in terram expuunt. Sacerdos etiam infanti capillos abfcindit,
eostp cere etiam intricat,&: in templo loco certo reponit* Non adhibent
fafnecp faliuam cum puluere.

e Sequitur

38

RERVM MOSCOVITICARVM

S EQVITVZ <BVLL^t ULEX^l'RT)Zl
c ?aj>^ex qua < Baptifmm Zhutenorum abundt conjlat.

Lexander Epifcopus, feruus feruorum Dei, ad perpetuam A
rei memoriam. Altitudo diuini confilrj, quod humana rano
nequi't comprehendere, ex fuaimmenfabonitatis effentia,
aliud femper ad lalutem humani gencris pullulans, tempore
congruo,fecreto myfterio,quod ipfe Deus nouit,opportuno,producit
Sc  manifeftanut cognofcant homines, ex fuis meritis, tanquam ab ipfis,
nihil proficere polle, f?d eorum falutem Sc  omne donum grada ab ipio
fummo Deo Sc  patre luminum prouenire* Sane non fine grandi Sc
fpirituali mentis noftra lseticia accepimus, quodnonnulli Rhuteniin
ducatu Lithvuaniae,&alij ritu Graco uiuentes, fidem tamen Chriftia-
namalias profitentes, qui Vuilnenfemac Chiovuienfem, Lutzeorien-
fem,&: Mednicenfem ciuitates SC  dioecefes, ac alialoca eiufdem ducatus
inhabitant,fančto fpiritu cooperante illuftrati,nonnullos errores,quos
hačlenus,ritu Sc  more Grecorum uiuentes, obferuarunt,penitus ab eo- B
rum mentibus Sc  cordibus abdicare,& unitate fidei Catholicg: Sc  Latine
Romane Ecclefiae amplečti, 8C  fecundum ritu eiufdem Latin^ Sc  Roma-
na ecdefise  uiuere defiderant 8c  proponut.Sed quia more Gracoru,fčL
licet in tertia perfona baptifati fuerun t,& nonnulli aflerunt eos de nouo
baptifari debere.pradidi qui ritu Greco hačlenus uixerut,&adhuc ui-
uunt,tancp antea rite baptifati,renuunt Sc  recufant de nouo baptifma fu
fcipere.Nos igitur,qui ex commiffo nobis defuper,licet infufficiendbus
meritis,officio paftorali, cupimus fingulas oues nobis commiffasad ue
rum ouile Chriftiperducere,utfiatexillisunus paftor, & unum ouile,

Sc  ne fanda Catholica 'ecclefia diuerfa Sc  defortnia membra a capite di-
fcrepatia, fed conformia habeat, attendentes quod per foelicis recorda-
tionis Eugenium Papam quartum pradecefTorein n oftrum, in concilio
per eum Florentia celebrato,& in quo Graci atqj Armeni, una cu Ro¬
mana ecclefia fentientes interfuerut,definitum fuit,formam huius facra-
meti Baptifinatis exiftere,Ego te baptizo in nomine patris 8c  filif et (piri C
tus fančti',amen;ac etiam per illa uerba, Baptizetur tališ feruus Iefu Chri
fti,in nomine patris Sc  filrj 8c  fpiritus famftiiuel, Baptizatur manib.meis
talisjinnominepatris&filrj Sc  fpiritus fančti:uerum perfici baptifma..
quoniam eius principalis caufa, ex qua baptifma uirtute habet,fit fančla
trinitastinftrumentalis aute fit minifter,qui tradit exterius facrametum,
fi exponitur ačtus qui per ipfum exercetur minifterium, eius fandra tri-
nitatis inuocatione efficitur facrametum:&: propterea huiufmodi facra-
menti, fic in tertia perfona collati, reiterationem neceffaria non exiflere:
habita etiam fuper hoc cum fratribus noftris deliberatione matura, au-
čloritate Apoftolica,nobis Sc  ali]s Romanis Potificib. ab ipfo Iefu Do¬
mino noftro perbeatum Petrum(cui Sc  fuccefforibus eius Apoftola-
tus,minifterfj difpefationem commifit) tradita, tenore prafentium de-
cernimus atcp declaramus,omnes Si  fingulos fic in tertia perfona bapti-

satos*

COMMENTAR.il, 3$

A zatos, uolentes a ritu Grscco ad ritum 8č  morem Latinae 8c  fandae Roz¬
mane ecclefiae uenire,fimpliciter d>C  fine alia cotradidione,aut etiam ob-
ligatione, uel coadione, quoditerum rebaptifentur: etiam cum intenti«
one, quod alias ritus per orietales ecclefias feruari foliti, haereticam pra-
uitatem non cocernen* obferuari pofsint: fadaprius tamen per eos o m-
nium errorum,rituum Graecorum,a Latina & Romana ecclefia,&illius
ritu aefandis inftitutionibus deuiantium,abiuratione,admittendos fo-
re,exhortan.etiam per uifcera mifericordiae Deinoftri,omnes&fingu»
los qui predido modo baptizati funt,& ritu Graeco uiuunt,ut abnega-
ta omniu errorum,qux fecudum morem Sc  ritum Graecorum hačtenus
obferuarut^uficp ab immaculata Sc  fanda Catholica, Latina Sc Roma-
na ecclefia, 8c  illius fandorum patrum inftitutionibus approbatis deui-
ent,uelint cidcm Catholice ecclefiae,illiusep lalubribus documentis,pro
animaruin fuarum falute 8C  ueri Dei cognitione adhaerere; & ne eorum
fandum propofi'tumaquouis retardari pofsit,modouenerabili fratri
B noftroEpifcopo Vuilnenfi,inuirtutefandaeobedientiaecommittimus
& madamus,quatenus oranes &T fingulos fic baptizatos, 8c  ad unitatem
praefatxLatinx ecclefie uenire,&T errores prxdidos abiurare uolentes,
adprxfatx Latina; ecclefiae unitatem, errorum huiufmodi abiuratio-
nem per {euel per alium, leu etiam alios leculares Prxlatos, ecclefiafti-
cos feu prxdicatores, aut minorum ordinum regularis obferuatix pro-
feftores, dodos 8C  probos, ac alios idoneos, quibus id duxerit commit-
tedum, recipiat Sc  admittattac tam fibi quam illi,aut illis,cui uel quibus,
quoties expedierit, id duxerit committendum, fingulos prxfatos,fic in-
uenietes ab excefsibus, propter obferuationem huiufmodi errorum, ac
hxretica prauitate inde proueniente, ncc non excommunicationis fen-
tentia, alijscp cenfuris &T poenis ecdefiafticis, quos quomodolibetpro-
pter ea incurret,dida Apoftolica audoritate abfoluendi,ac eis pro mo¬
do culpx poenitentiam falutarem iniungedt, aliacp in prxmifsis necefla
ria faciendi,plenam 8c  liberam ličen tiam 8č  facultatem concedimus,per
C prefentes. Verum quia forfan difficile foret,prefentes noftras literas ad
fingulaloca,ubi opus fuerit,refcrre:uolumus,8č eade authoritate Apo¬
ftolica decernimus,quod earudem literarum traftumptu,manu alieuius
notarrj publici fubfcripto,& figillo prxfati VuilneUeu alterius alieuius
epifcopi, uel prxlati ecclefiaftici munito, eade fides prorlus adhibeatur,
in iudicio 8c  extra,& alias ubilibet,ubi fuerit exhibituuel oftefum, ficut
ipfis literis originalibus adhibcretur,fi forent exhibitx uel oftenfa?,non
obftatibus coftitutionib.& ordinationibus apoftolicis,ceteristp cotra-
rij s quibuicunq$* Nulli ergo omnino homini liceat hac paginam noftrae
conftitutionis,declarationis,exhortationis, comifsionis, madati, cocejfi
fionis,uoluntitis & decreti infringere, uel ei aufu temerario cStraire. Si
quis aute hoc attentareprglumpferit,indignatione omnipotetis Dei, ac
beatoru Petri & Pauli apoftoloru eius, le noueritincurlurum * Datum
Romx,apud S. Petru: Anno incarnationis Dominicae millefimo qum-
gentefim oprimo, decimo Kal Septem* Pontificatus noftri anno nono*

e 2  Confefsio,

4 o

RERVM M O S C O VI TICARVM

CON FE s s /a

Confefsionem quamuis ex conftitutionehabent,uulgus tamen eam A
Principum opus e{fe,& praecipue ad nobiles dominos Sc  praeftantiores
uiros pertinereexiftimat * Cofitetur circaPafčhatisfeftum,magna cor-
dis contririone ac ueneratione. Stat confeifor,unacum confitente, in
medlo templo,uultu conuerfo ad imaginem quandam,ad hoc conftitu>-
tam. Finita dciu confefsione,poenitetiačp iuxta delidi qualitatem inium
da, ante ipfam imaginem fubinde fefe inclinant, fignoq? crucis frontem
pedus'que fignancmagno denicp gemitu clamant, i E s v C H ri ste fili
Oei,miferere noftri. Nam hgcccommunis illorum eft oratio. Quibuf>
dam pro pccnitcntia ieiunia, nonullis certae quscdam precationes ( Do/
minicam etenim orationem perpaucifciunt) iniunguntur: quofdam,
qui grauius a!iquidcommiferint,aquaabluunt. Exprofluente etenim
aquam in Epiphania Domini hauriunt, eamcp confecratam pertotum
annum in templo,pro mundandi s&abluendis grauioribus peccatis fer
uant. Item peccatum dieSabbatbo comiffum,leuius iudicant,minusč|?
poenitentiepro eo iniungunt. Sunt complures &rleuifsimas caufae,pro/ B
pter quas in templum non admittuntur: folent tamen exclufi pleruncp
portis SC  feneftris templi aftare, atque inde non minus uidere Sc  audire
facra,quam Gin  templo fuiflent.

Is qui concubuerit cum uxore fua,8č poft conftitutum tempus fe non
abluerit,eadieingredi templum non audet.

C O M M V N 1 O,

Communicant fubutraq? fpecie, mifcentes panem uino, feu corpus
fanguine. Sumit facerdos cocleari ex calice portiunculam,porrigitčp
communicanti. Quotiefcunq? aliquis in anno uoluerit,modo confeflus
fuerit,fumere corpus Domini poteft: alioqui tempus conftitutum ad Fc
ftumPafčhatis habet. Pueris Feptem annorum porrigunt facrametum;
dicuntčp, tum hominem peccare. Sipuer infirmusfuerit, aut forte anP
mam agere coeperit,ut de pane iumere non pofsit, infimditur ei gutta ex
calice. Sacramentum ad communicadum,non nifi dum facrum fit,com
fecratur: pro infirmis autem confecratur die Iouis, in maiori hebdoma^ q
da, &Tconieruatur pertotum annum. Caeterum cum fuerit neceffe, acci
pit inde portiunculam,quam uino imponit,&: bene humečlatam porri'
git aegroto.dein parum aquae tepidse addit.

Nullusmonachorum,ncciacerdotum,horas Canonicas, ut uocant,

nifi magna
lanu eam in

altum tollit: quam omnes prsetereuntes, aperto capite, cruce fe fignam
tes,inclinando,plurimiim uenerantur. Libros Euangefr) non nifi in
locis honeftis,tanquam rem facram reponunt:neque manibus tangunt,
nifi prius cruce fe munierint, Sc  capite aperto inclinato'que honorem
exhibuerint; poft, fumma cum ueneratione in manus iumunt. Panem
quoque,antequamuerbis confuetis morcnoftro confecratus fuerit,cir^

cumlatum

orat,nifi habeat imaginem prsefentem: quam ctiam nemo,
ueneratione,attingit. qui eam autem in publicum profert, ir

COMMENTARIT* 41

^ cumlatum per ecclefiam, concoeptis uerbis uenerantur SC  adorant«.

FEST1 VI ES.

Feftos dies uiri prteftantiores, peradis facris epulis, ebrietate 8C  ue>
ftit u eleganti uenerantur;uulgus,domeftici ac ferui, pleruncp laborant,
dicentes, feriari Sc  alabore abftineredominorumefle* Ciues&mecha
niči, diuinis interfunt: quibus peradis, redeunt ad laborem, fandius
putantes labori incumbere,quam bibendo, ludendo,& id genus rebus,
fubftantiamSč tempus inaniter perdere* Nam uulgo & plebi ceruiflaz
SC medonis potus prohibitus eft: quibufHam tamen folennioribus die^
bus,utputaNatalis Domini,ferrjs Pafce,Petecoftes,Sč alrjs quibufdam,
potare illis permiflum eft; quibus fane non propter diuinum cultum,
fed potumpotius,alaboreabftinent,.

Trinitatis feftum čelebrant die Luna?,in ferijs Pentecoftes. In odaua
uero Pentecoftes,feitum omnium Sandorum * Diem autem Corporis
Chriftflmore noftro non uenerantur*

B Iurando acblafphemando,rard nomenDeiufurpant. cumautemm^

rant, per ofculum crucis didauel promifla firmat* Blafphemireeorum,
Hugarorum more,communes funt, Canismatrem tuam ftibagitet, &Tc*

Ouoties fe flono crucis ficnant,id manu dextra ficfaciunt,utfrontem
primum,deinde pedus,mox dcxtram,ac demum fimftram pedoris
partem pundimin formam crucis tangant* Quod iiquisaliter ducat
manum,eum non pro domeftico fideiftpe, fedpro alieno habent: ficut
me huius ceremonij ignarum,ac alster ducentem manum, hoc nomine
notatum Sc  obiurgatum efle memini*

9 V Z g ^AT 0 7t IV  J&f*

Purgatoriumnullucredunnfed dicunt,unieuicpuitadefundo,fecun
dum meritum fuum efle locumrprjs quidemlucidum, cum angelis placv
disiimprjs autem obfcuru rn,& ccca caligine obdudum,cum angelis tem
ribilibus deftinatum efle,in quo extremum expedantiudicium*exloco
Sc  angelis placidis cognofčunt animto gratiam Dcffem per petunt extre
C mum iudiciumralia; contra* Necp animam a corpore feparatam,poems
obnoxiam efle putant* nam cum animain corpore fe contaminauerit,
cum corpore efle expiandam. Qudd autem pro defundis funebre fa>
crum faciunt,credun t, eo pofle tolerabiliorem animabus exorari ac inv
petrari locum,in quo facilius expedare futurum iudicium queat, Aqua
benedida nemo fe afpergit,nifi a Sacerdote afpergatur * Ccemiteria pro
fepeliendis corporibus non cofecrant. aiunt enim, corporibus inundis
SC  confecratis,terram ipfam,non corpora terra,confecrari*

T) IV 0 ZV M C V LTV S.

Nicolaum Barenfem inter fandos in primis ueneratur, decp eius plu-
rimismiraculis quotidie prasdicant:quorum unicum,quod nonante
muko s arino s' contigit, adiungere placuit. Michael quidam lvyfliletz>
ki,uir magnus Sc  ftrcnuus,in quoda conflidu Tartarico, quendam ma/
gni nominis Tartarum fugientem eftperfecutus; quem cum citatp equi

e 5  curfu afle»

41 RERVM M O S C O V ITI C A R V M

curfuaffequi nonpoflet,Nicolae (inquit)perduc meadhunccanem* A
Tartarus haec audiens, territus exclamat; Nicolae, fi hic tuo auxilio me
aflequetur, nullum miraculum facies; fi uero me alienum atuafide, ab
illius perfecutione incolumem feruaueris, tum magnu crit notne tuum,
aiuntMichaelis equum reftitifle, Tartarumcp elapfum. Tartarum quO'
que deinceps Nicolao ob incolumitatem fliam, m fingulos uitaefuaj am
nos,certas menfuras mellis obtulifle: totidemcp menfuras Michaeli pa^
riter in memoriam liberationisfuae,adiuncta etiam honoraria uefteex
pellibus Madauricis ? minfle,

/ E 1 V W IV M.

leiunatin Quadrage{ima fcpte perpetuas leptimanas. Priinalačtarrjs
ututur,quam Syrna,quafi cafeacea, appellat; fequentibus uero {ep tima-'
ms omncs (extra peregrinantes) etiam pifcibus abftinent, Sunt qui
diebus Dominicis& Sabbato cibumfumunt,re!iquisdiebusabomm'
cibo abftineant * Suntitem,qui diebus Soliš,Martis,Iouis &Saturnfci B
bum fumunt, reliquis tribus quocp abftineant, Reperiuntur etiam plu-
rimi,qui diebus Lune,Mercurrj Sc  Veneris,panis frufto cum aqua {um-
pto contenti funt. Reliqua per annum ieiunia non ita ftricfte obferuant:
ieiunant autem poft ocftauam Petecoftes, quae illis eft dies omnium San
Ctorum, ufcp ad ferias Petri & Pauli: & diciturieiuniumPetri, Deinde
habent ieiunium Diute Virginis,aprimaAuguftiufcpad Aflumptio'
nem Maria? ♦ Item ieiunium Philippi, fex feptimanis in aduentu Domf-
ni,&:dicitur Philippi:qubdinitiumeius ieiunrj contingitfeftum Phi^
lippi,fecundum eorum Calendarium. Si deniq? fcftum Petri 8c  Pauli,
item AfIumptionis,inciderit in diem Mercu rrj, aut V eneris,tum nec ea
die carnibus uefcuntur,Nullius fancfti uigiliam ieiunio uenerantur,pr^
ter decollationem S, Ioannis,quam XXIX  Augufti quotannis obfer^
uant. Si deničp in maiori ieiunio quadragefi'ma?aliquis folennis dies,ut
Annuciationis Maria?, inciderit,eo pifcibus utuntur * Monachis autem
multo grauiora 8c  moleftioraieiunia impolita funt,quos Kvuas,hoc eft C
potu acetofo,& aqua cum fermento mixta, contentos efie oportet, Sa^
cerdotibusquocp aqua mulfa 8č  ceruilia eo temporefuntprohibitatli'
cet nune omnes leges ac ftatuta diffluant, uitienturep, Porro extra tem*
pus ieiunrj,die Sabbato uefeuntur carnibus,Mercurrj uero abftinent,.

Dočtores quos fequuntur,funt;Bafilius magnus, Grego rius, &Tloati
nes Chryfoftomus:quem dicunt Slataufta, id eft aureum os, Conciona-
toribus carent. Satis e(Te putant,interfuiffe Sacris,acEuangelrj,Epifto<*
Sarum,aliorumcp doeftorum uerba,qua? uernacula lingua recitat Sacrifi^
cus,audiui{fe:ad hoc, quod uarias opiniones ac hacrefes, quae ex concio>>
nibuspleruncp oriuntur, fefe effugere credunt, feftos diesproxima?{E
ptimana? die Dominicoannunciant,publicamcpcofefsionem recitant,
Principem porro’ ipfum quicquid credere aut opinari uidčt, id rečlum,
omnibusep fequendum effe ftatuunt,

Accepimus Mo{čovuie,patriarcha Conftantinopolitanu ad petitio*

nemipfius

C O M M E N T A R 11; 43

A nemipfius Mofci,mififlequcdammonachum Maximilianum nomine,
;  ut omncslibros,Canones,&fingulaftatutaadfidernpertinentia,in or-
dinem redo iudicio redigeret ♦ Quod cum feciifet, multiscp 8c  grauiiši-
mis erroribus animaduerfis, coram Principe pronunciaiTet, eum plane
cfTe fchilmaticum, qui Romanum aut Grtecum non fequatur ritunuhec
inquam ubi dixiflet,non multo poft(etfi eum fumma profequeretur
Princeps beneuolentia) dicitur euanuiile, ac multorum cpinione fub-
merfum eile ♦ Agebatur tertius annus,dumnos Mofcovuia; eilemus,
quando Marcus Graecus mercator quidam ex Capha, hoc idem dixiiTe
ferebatuncapturricppariter (licetpro eo tumTurcarum orator impro-
bis quodammodopredbus intercederet) fublatum emediofuiffe.Ge
orgius Grtecus cognomento Paruus,Theiaurarius,Cancellarius, fupre
mus'cp confiliarius Principis,cum eande caufam quoq? foueret,defende-
retcp,ab omnibus continuo ofiicrjs remotus, gratiacp Principis decide-
rat. Sedenim eius opera carere Princeps cu haudquaq? po{fet,rurfus in
B gratiam receptus,fed diuerfo erat officio pradedus. fuic enim uir fingu-
lari dodrina, &multarum rerum expericntiapra;ditus, qui cum matre
PrincipisinMofcovuiamuenerat:queni tantoperc Princeps ucneraba-
tur,ut cgrotu femel cum adfe uocafiet, primi nominis aliquotfuis con"
filiarrjsdemadauerat,utillu inuehiculo iedente, in fuam habitationem
ufcp ferrčt. Sed cum in aulam eilet aduedus, ac tot tairicp altis gradibus:
portari lerecufaret,depofitusqj uehiculo, paulatim ad Principem afcen
deret,huncPrinceps cum forte uideret,ftomachari grauiter ccepit, inqp
ledicacollocatum adfe deferri iufsit.tandem communicatis cum eo con
filrjs,negotio'q? confedo, inledicauirum pergradus deferedumiubet,
fempercp deincepsfurfumacdeorfum portandummandauit,.

Religioforum pr£ctipuacuraexih:it,utquoslibet homines adfidem
fuam perducant. Monachi heremire bona iam olim idololatrarum par-
tem,diu multumčp apud illos uerbum Deifeminantes,ad fidem Chri-
fti percraxcrunt, Proficifcuntur etiamnumaduariasregioncs S ep ten-
C trionem uerfus Sč  orientem fi'tas,qud non nifi maximis laboribus, fannc
ac uite periculo perueniunt,neq 5  inde aliquid commodi iperant,nec pe-
tunt;quin hoc unicum fpedat,ut rem gratam Deo facere,&: animas mul
torum deuio errore abdudas (morte aliquando dodrinam Chrifti con
firmantes ) in uiam redam reuocare,ac eos Chrifto lucrificare queant»
Eft etiam inMofcovuia praecipuumonafterium S. Trinitatis, quod
XII miliaribus Gen Occidentem uerfus a Mofcovuia ciuitate diftat, u-
bi S. Sergius fepultus,multa miracula edere dicitur, admirabiličp genti-
um ac populoru cocurlu pietate' que cclebratunEo Princeps ipfe farpe,
uulgusuero quotannis certisdiebus confluitjmonafterrjcp liberalitate
alitur. Perhibetur olla cuprea ibi effe, in qua certi cibi, & ut plurimum
olus coquitur* Fit autem,utfiue pauci, fiue multi eouenerint,femper
tamen cibi tatum remaneat,quo eius monafterrj familia iaturetur: aded
ut nihil unquam delit,necp fuperfluat.

Gloriatur Mofci,fe folos uere Chriftiano s eile;nos uero danant,tan-

e 4 quam de-

44 RERV.M MOSCO VITICARVH

qua delertores primitiua?Ecclelia?,&ueterufan<fl:arum coftitutionum*
Quod li quis noftraereligionis homo ultro adMofčos tranfit,autetiam
inuito domino ad eos profugit,quali difcenda? 8c  complečleda? religio-
nis eorum caufa,eum negantdimitti,autetiam repetenti domino reddi
oportere: quod mihi etiam fingulari quoda cafu eft copcrtum, que huc
inlerendum putauu Ciuis quidam Cracouienlis primarius,mihi in Mo
fcouiam eunti comendarat,8čpeneinuito tradiderat,quendam exhone
fta Bethmanorum familia natum, nomine Eralinum, adolefcentem non
indočhimtpotationi tamen ufčp  adco deditum,utnonunčpufcj 5 adinfa-
niam inebriaretur:me'q? fr equed lua ingurgitatione quandocp cogeret,
ut ei copedes inrjciendos curarem Jtaq? erroris lui cofcientia uicT:us,alIo
ciatis fibi Mofčis tribus,et auriga meo Polono, nočfe quadam e Mofco-
uia urbe aufugit:<5č Occa fluuio tranato,uerfus Afoph iter intedit* Quo
comperto, Princeps cotinuo fuos ueredarios, quos lili Gonecz uocant,
quoquo uerfum dimifit, ut ex fuga retraherentur,. Hi cum in excubito-

res, qui aduerfus continuas Tartarorum incurfiones illis in locis dilpo- B
liti funt,inridiflent,&expofito eishoccafueffecifIent,utipfi quocpad
perquirendos fugitiuos obequitarent:inhominem obuium incidunt,
qui fe beneficio nočtis deferuiiTe diceret quincp equites,qui eumrečtum
iter ad Afoph fibi  commoftrare coegiifent* Itacp excubitores ueftigrjs il
lorum infiftenteSjCum nočlu ignem,quem incenderant,eilent conlpica'
ti,equisillorumin pafcuiscircalocum pernoctandi errantibus,inmo-
dum ferpentum taciti adrepunt, eoscp longius propellunt * Cum igitur
experrečtus auriga meus,equos logius digreffos reducere uellet,ex her-
bis in cum profiliuntreicp mortem, fi  uel minimam edatuocem, minan-
tur,atqueitauinčlum tenent, Cumcprurfuinequos longius propelle^
rent,eos(p unus & alter & tertius reducereuellet,pari modo ornnes or-
dine ex infidps capiutur,uno Erafmo excepto: qui le, cum in eum irrue-

ret, ftri(ffa framea defendit, 8č  Stanislaum (hocerat auriga? nomen) in-
clamauit. At cum is le captu 8č  uinčlum elTerelpodsEet, abiečta framea,
Eralmus:Nec ego,inquit,uobis captis,liber e!Te,aut uiuere uolo^atcp ita c
fefe dedidit,cu ab Afoph biduiitinere abedent* Captiuis redu<ffr's,cu pe
tnlTem a Principe,ut mihi mei reftitueretur;relpodit,No licere cuiquam
reddere hominem, qui ad Mofcos percipienda? uerae religionis caufa

( quam,ut dičlum eft,fe folos tenere prgdicant) accefsit ♦ Auriga tamen
mihimoxre;ftituit, Sed cum Erafinu reddererecularet,dixi dilpenlatori
nobis adiučto, quem illi Priftauu uocat, male de Principe lenluros &T lo
cuturos homines,fi Oratoribus famulos fuos adimat * Ne uero uel Prin
ccps,uel ego culparipolfemus, rogaui ut eu incolpečHi confiliariorum
fuoru nobis prefentibus uenirepermitteret,utillius uolutas ab ipfomet
intelligeretur * Hoc ubi affentiente Principe fačhnn ellet,percStabar E-
rafmu, an apud principereligionis ergo manereuellet C Cum annuiiTet,
ego ei: Si, inquam,lečf um tibi bene ftraueris, bene decumbes ♦ Poft Li
th vuanus quida,qui fe farnih'e Comitis Nugarolis adiunxerat,cutn eum
apropofito dehortatus eflet, hoc ab eo relponlum tulit, qudd meam fe-

ueritatem

C OMHENTAMlt 4 $

A ueritatem tirnem* Ibi cum Lithvuanus ti  dixiflet, Num redire u ellet, fi
eum Comes in familiam fuam reciperetC’ aflenlit* Relata itaq? ad Comi-
temre, cumidem exmc quefiflet,an confentiremC’ relpondi,id eiperme
liberum fore * Cupiebam enim dC ipfe effingere, ne propinqui eius ali-
ter hancrem,atčp acciderat,interpretarentur*

Porro ad Mofcos raro cofugere folet,nifi quibus alibi uiuendi locus
8 č fecuritas non eft* Qualis fuit noftristemporibus Seuerinus Nord-
vued,regis Danig Chriftierni prgfe&us maris, homo quidem militaris,
fed quoduis negotiuin nomine dgmonis aufpicari folitus:de quo multa
audiui,quas prudens prastereo. Is cum Regem ob iliam immanitatem
Holmih, quas caput regni Suetiae eft > uernacula , c^ ipforum lingua Stok-
holm appellatur, .incolis iuis exoilim efle,fua'que fponteDaniae regno
cefsifle uideret,munitum quendam locu in Gotlandia infula ( quas duo-
decim miliaribus Germanicis patet) occupauit, ex qua mare Baltheum
diu infeftabat,nemini parcens, aeque amicos ac hoftes ipoliabat» Tan-
B dem,ubicontrafetanquamcommunem quandampeftem omnestime-
ret, nullumčp locum in quo ab infidrjs tutus effe poflet, uideret: aflum-
pto certo prasdonum numero ad principem Molcouiae cofugit,uenitq?
certis nauibus in fluuiu Narua,ad arcem Molči Ivuanovugorod * Inde
tcrreftriitinereMofcouia,eo anno quo ego illicfui, dedučhis crat. Ca>
faris autem Caroli Quinti intercelšione dim tifus, in obfidione Florentie
Italiae ciuitatis,in eius feruitio globo fcrreo traiečlus occubuit*

T> E T> E C I Ml S.

Volodimerus myfterrjs uiuifici lauacri, Anno 6496  mitra'
tus,decimas unacum Leone Metropolita, de omnibus m
bus dandas inftituit,propter pauperes,pupillos,infi'rmos,
fenes,aduenas, captiuos atq? pauperes fepeliendos: iuuados
etiameos, quinumerofamhaberent fobolem, quibus'ue bona igni ab-
lumpta eflent, ac fubleuandam denique milerorum omnium inopiam,
Monafteriorum pauperumc^ Ecclefias, Sc in  primis propter defunčto-
rum &uiuorum refrigerium* Idem Vuolodimeruspoteftati & iurift
dičlioni Spiritualni fubiecitomnes Abbates, Presbyteros, DiaconoS,
C & totum ftatum clericorum: monachos, moniales, 8č  eas quasprofcura
adSacra coficiunt, quas Profcurnicas uočantjitem uxores filios'que Sa-
cerdotum,medicos,uiduas,obftetrices,& eos qui miraculum ab aliquo
San&orum acceperint,quiue manumifsi eflent pro alicuius animaela-
lute: miniftros denique fingulos monafteriorum &holpitalium,&: qui
monachorum ueftes conficiunt* Quicquiditaq? inter praedi&as perfo-
fonas fimultatisleu dilcordias exoritur,Epilčopusipfe tanquam com-
petens iudex,decernere Sc  coftituere poteft ♦ Si uero inter laicos Sc  hos,
aliquid controuerliarum oritur,iudicio communi decernitur*

Profcurnicas funt mulieres iam effoetae, quae amplius menfes non pa-
tiuntur:& quae panem ad lacrificandum,qui profcura dicitur, coquunt„
Epifcopi etiamdiuortia, tam inter Knefos quam Boiarones, atcp om^

nes fecula-

4 6  RERVM MO S C O VITIC AR V M

nes feculares qui concubinas fouent,conftitueredebeht ♦ ItemadEpi- A
fcopalem iurifdičlionem pertinet,fi quando uxor marito non obfcqua-
tur, fi quilpiam in adulterio feu fornicatione deprehenfus fuerit, fi uxo
rem confangmneam duxerit, fi coniunx coniugi quippiam malimachi-
netur* Item diuinationes,incantationes,uenena, contentiones propter
hserefim uel fornicatione fufceptas: aut fi filius parentes,forores'ue acer
bius mcrepauerit,licierit'ue* Practerea Sodomitas,facrilegos,mor-
tuorum fpoliatores, &quiadmcantandumdeimaginibus Sačlorum,
aut ftatua Crucis quicquam auulferint: qui canem, auem, aut aliud alb
quod animal immundum in asdem facram duxerint, aut comederint,
punire* Acl haec, lingulasrerum menfuras ordinare, ftatuere^ue de*
bent ♦ Nemo autem miretur,fi prasdi<fta Canonibus iftis atque traditio*.
nibus diuerfa reperiantur, Sut enim non tamuetuftateipfa,alia quidem
inlocis ali js mutata, quam pecuniae ftudiopleracp deprauata,uitiataq?*
Princeps fi quando Metropolitam conuiuio accipit,folet ei primum
in accubim locum, abfentibus fratribus fuis, deferre* In funcbri facro, B
cum Metropolitamatcp Epifcopos inuitauerit,eisipfeabinitio pran-
dij cibumpotumcp porrigit; dein fratrem finim,uel principem aliquem
uirum,qui uices fuas ad prandrj ufcp finem fuppleat, conftituit*

Cacremonias illorum,qui bus folenni temporein templis utuntur,ut
uiderem, e qm' d e m i mp e t r a u era m * Atc^itautrocp legationis measterm- *
pore,infefto AflumptionisMaria?,XV uidelicet die Augufti,cumma-
ius templum in arce frondibus arborum ftratum, ingrelTus fuifiem, ui¬
di Principem ad dextram porta?,qua ingrelTus erat, ad parietem aperto
capiteftantem,Pofochq? baculo ( ut uocant) innitentem, ante fe quen-
dam Colpaack dextrateneiitem: Confiliarios uerdadcolumnastem-f
pli,quoloci &nos deducti eramus, jftantes.Inmedio templi, fuper ta-
bulato, Metropolita folenniter ueftitus, mitramcp rotundam fiiperne
imaginibus SancTorum, inferne uero hermellinis pellibus ornatam ge-
jftans,ftabat, Pofochcp baculo ( queadmodum Princeps ) innitebatur,
atq?mox cantantibus alqs,ipfe cum miniftris fuis orabat* dein chorum C
uerfiis procedens,in lamam contra noftrum morem conuerfiis,per mi-
norem porta egreditur,praecedentibus Cantoribus,Sacerdotibus atcp
Diaconis;ex quib* unus in patena,fuper capite,panem iam ad facrifican
dum praeparatum,portabat:alter uero, coopertum calicem: c^teripro'
mifcue,fančti Petri,Pauli,Nicolai, Archangeli,imagines magna populi
circumftantis acclamationeac ueneratione ferebant* Quidam porro
excircumftantibus acclamabant, Domine miferere, ali] fronte terram,
more patrio, tangebant, flebantcp. Varia deniq? ueneratione ae cultu
circumlata figna uulgus profcquebatur» Po fi; fini to circuitu, per me-
diam cliori portam ingrefsis, Sacrum, feu fummum (ut uocant) offi-
ciumcoeptum efi: fierE Casterumtotum Sacrum, Teu Mifia, gentili ac
uernacula lingua apud illos peragi folet. Epiftola preterea, Euagelium
pro tepore,quo magis apopulo percipiantur,extra chorum,popul o a-
ftati dara uoce recitantur, In priore mea legatione,eode fefto die, ultra

centum

COMMENTARir, 47

A cen tlim homines in foffa arcis laborantes uidi:quod feriari non nifi Prin
cipes 8>C  Boiari^it infra dičemus,folent,

/

TLsAT 10 C ONT&U  tfEKV  1

iMatrimonium.

Nhoneftum ac turpe eft adolefcen ti, ambire puellam, ut fibi
in matrimonium locetur ♦ Patris eft, iuuenem alloqui, ut du¬
cat filiam fuam. In hacc autem uerba plerunque proloqui fo-
lennCum mihifitfilia,uellemequidem te mihigenerunt, Ad
quae iuuenis:Si me,iiiquit,expetis generum, Sc  tibi ita uidetur,conueni-
am parentes meos,& de hac re ad eos referam«Dein fi parentes &pro¬
stimi aflenfi ftierint, conueniunt, & dehis quae pater fiiise dotis nomine
dareuelit,tra<ftant, Mox dote conftituta, nuptrjs dies prau r cribitur*I 11 -
terea temporis iponfus ab aidibus fponfe ufcpadeo arcetur,ut fi forte
petierit,eam ialtem utuideret,tum parentes refpondere folent: Cogno-
B iceexalrjs qualis fit, qui eamnorunt. certe ntfifponialia priusmaximis
poenis firmata fuerint, ita ut iponfus non pofsit, etiana fi uellet,fine gra-
«ipoena,eamrepudiare,alias non daturilliacceifus. Dotis nomine dan
tur pleruncp equi,ueftes,framea, pecora,ferui, & fimilia ♦ Inuitati ad nu-
ptias,pecuniam raro offeruntjmunera tamen, ieu donaria iponisemit-
tunt,quas fingulaiponfus diligenter notata reponit. Finitis nuptrjs, de-
prompta rurfius ordine conipicit: atque ex rjs, fi quae placent, fibicp ufui
ftiturauidenturjeamittitadforumjiubefcp fingula ab his qui rebus prg-
ciaimponunt, te ft itn ari; reliqua omnia 8č  fingula, fingulis remittit,cui«
oratiarum ačlione * Ea quae feruauit,in anni ipacio iuxta aeftimationem,
pecunia,autalia aliquare aequalis ualoris compenfat, Porrofi aliqtiis
donum finim pluris fecerit,tum fponiusadiuratosaeftimatoresconti-
nuo recurrit, illum'que horum aeftimationi ftandum efle cogit♦ Item fi
iponfus poft elapfiim annum non iatisfecerit, aut munus acceptum non
reftituerit,tum in duplo iatisfacere tenetur♦ Denique fi alicuius donum
C iuratis asftimandum dareneglexerit,exuoluntate atcparbitrio eiusqui
deditreponere cogitur. Atcphuncmoremuulgusipfumin omnilibe-
ralitate,ieu donationis genere obferuare folet,

Matrimonium ita contrahunt, ut quartum gradum confanguinitatis
aut affinitatis non contingant, Hgreticum putant,germanos firatres,ger
manas ducere fororesjtem, nemo fui affinis fororem ducere inuxorem
audet, Obferuant etiamfeuerifsime,ne hi matrimonio implicentur, in-
terquos ipiritualis cognatio baptifinatis intercefsit , Si quis alteram u-
xorem ducit, fit'que bigamus, concedunt id quidem, fed uix legitimum
matrimonium efle putant ♦ T ertia uxorem ducere, fine graui caufa rton
permittunt. Quartam autem nec concedunt cuipiam,nec etiam Chri-
ftianum efle iudicant. Diuortium admittunt, ŠC  dant libellum repu'
drj; id tamen maxime celant,quodcontrareligionem acftatuta efle fci-
tmt* Principemipfum Salomeam uxorem,propterfterilitatem repu-
diatam,in monafterium intrufifle, atque Helenam filiam Knes Bafilrj

Lynski

48 RERVM M O S C O V ITI€ AR V M

Lynski duxifte, paulo antediximus. Antealiquot annos etiam quidam ^
dux Bafilius Bielski ex Lithuania in Mofcovuiam profugerat:eius uxO/
rem iuuene, & quam paulo ante duxerat 3  cum amid diutius apudfe de-
tinerent, ( putabant enim illum amore ac defiderio adoleicentule rurius
rediturum) Bielski cauiam uxoris abientis in confilium Metropolita:
refert, communicatot^ confilio Metropolita inquit: Quando non tua,
fed uxorispotius, atque adeo cognatorum culpafit,utcum eaeiletibi
non liceat,equidem legis gratiam tibi faciam,tecp ab ea abfoluam ♦ Qua
re audita 3 mox aliam ex principum Reianenfium progenie natam duxit,
ex qua etiam filios fufcepit, quos nune in magna apud Principem autho
rita te uidimus-

Adulterium non appellant,nifi quis alterius uxorem h abu er it, Tep F
dus eib ut plurimum coiugatorumamor,pracfertim nobilium 8c  princi/
pum uirorum: eo quod puellas nunquam ante uiias ducunt: ac feruitrjs
Principis oc-cupati, deferere eas eoguntur,alienainterim turpicp libidi/
ne fefe contaminantes, B

Mulierum conditio miferrima eft. Nullam enim honeftam credunt,
nifi domi conclufa uiuat,adeocp cuftodiatur, ut nuiquam prodeat, Pa-
rum iiiquam pudicam exiftimant, fi ab alienis externis'ue conipiciatur.
Domi autem conclufa?,nent duntaxat,&fila trahunt:nihil proriusiuris
aut negotij in sedibus habet, Omnes labores domeftici ieruorum opera
Hunt, Quicquid mulierum manibus fuffocatur, fiue gallina,fi'ue aliud a.'
liquod animalium,id abhorrent taquam impurum, Qui uero pauperio
res iimt,eorum uxoresdomefticoslabores obeunt, Sč  coquunt. Csete/
rum cu uiris abienti bus forte,& ieruis,gallinas iugulare uolut,ftant pro
foribus,tenentes gallinam, aut aliud animal, Sc  cultrum:prgtereuntes'qj
uiros,ut ipfi interficiant, plurimum rogant,

Rarifsime in templa,rarius etiam ad amicoru colloquia, nifi ienes ad^
modum fint, omnicp fuipicione careant,admittutur, Certis tamen &fe/
ftiuis diebus animi gratia concedunt uxoribus ac filiabus,utin pratisa/
moeniišimis conueniant,ubifuperquadam rotainftarFortunaeinfiden
tes,alternatim furfum ac deorfum mouentur:aut alioquifunem appem C
dunt,quoiuipenfe acinfidentes, hincindeimpulie ferutur,moueturqji
aut denicp quibufdam Sc  certis catilenis,manibus plaudetes fe obleefiat,
choreas prorius nullas ducut ♦ Eft Mofcovuie quida Alemanus faber
ferrarius,cognomento Iordanus, qui duxerat uxorem Rhutena*ea cum
apud maritum aliquandiu eflet,hunc ex occafione quadam amice fic allo
quitur;Cur me,coniunx charifsime,nonamas C ReipondetmaritustE/
go uero te uehemeter amo. Nondum,inquit,figna habeo amoris, Qug/
rebat igitur maritus, qualiafigna uellet ? Cui uxor: Nunquam, ait, me
uerberafti. Mihi fane uerbera, inquit maritus, non uidebantur figna a/
moris:fed tamennec hacpartedeero, Atque ita nonmultopoft,crii/
delifsimeeam uerberauitTailuskjue mihieft,Ionge maiore amore fe a
fiia uxore pofthac obferuatum fuifle, quam rem iepius exercuit:nobiscj5
tum Mofcovuise exiftentibus, ceruicem lili tandem 8c  crura prseridit*

Omnes

C O M M E N T A Ril* /$>

A Omnes fePrincipis chlopos,id eft feruos fate tur. Item prgftantiores,

exmaioreparteemptosautcaptos feruos habent;quos autem liberos
in leruitio nutriunt,r)s non eft liberum quo!ibet tempore difcedere.Si a*
Iiquis citra uoluntatem domini abit,nemo eum afiumit. Si dominus bo^
numaccommodumfamulum nonbene tradat,fitquodammodo infa^
mis apudalios,nequepofthacalios famulos aifequi poteft.

Gens illa magis feruitutc, quam libertate gaudet.nam morituri ut pftt
rimurn certos feruos manuinittunt: qui fe tam e continuo alrjs dominis,
pecu nia accepta, in feruitutem uendicant. Si pater filium,ut mos eft,uen
dit, 8c is  quocunque tandem modo liber fadus, aut manumiifus fuerit,
paterhuncrurius atqueiteru iurepatrigpoteftatis ucndere poteft.Poft
quartam autem uenditionem, nil iuris amplius iiifiliumhabet. Vitima
fupplicio iolus Printeps feruos, Sc  alios afficere poteft.

Princeps altero, aut tertio qudque anno, per prouincias delecftu habi
to, filios Boiaronum conicribit: ut numerumilloru, 8c  quot quifque z*
B quos acferuitores habeat, cognofcat. Dein fingulis ftipendiaproponit,
ut fiipra dicftum eft. Qui ueroper facultates rei familiaris poftunt,ftipen
dio militant. Raro illis daturquies:nam aut belluminfcrt Lithvuanis,
aut Livuonienfibus,aut Suetenfibus,aut Tartaris Caianefibus.aut fi nul
lum bellum gerit, prcefidia tamein fingulos anno s in lotiš circa Tanaim
& Oceani, ad reprimcndasTartarorum Praecopenfimn eruptiones ac
depra^dationes, uiginti miliahominuimponere folet. Solet etiam quo^
tannisex fuis prouincrjs ordinequofdam uocare,qui Mofcovuieefibi
omnia ac qusclibet praeftant officia. Belli autem tempore, non annuis ex
ordine Sc  alternis officijs inferuire, fed omnes Sc  finguli, tam ftipendia^
rij quam gratiam Principis expedantes, inbellum ire coguntur.

Habent equosparuos,caftratos, foleis carentes, leuifsima frena: tuni
cphippia in eum ufiim accommodata, ut fe in omnes partes nullo nego^
tio uertere, arcumcp intendere queant. Pedibus ufqueadeo attradis infi
dentes equo,ut nullum haftse aut teli paulo uehementioreni ičbum  fuftft
C nere queant. Calcanbus paucifsimfflagello plerique ututur, quod fem'
per minimo digito dcxtreinheret,utid quoties opus fit,apprehedant Sč
utantur:rurfus fi ad arma deuentum fuerit, proiecftum e manu pendeat.

Communia arma funt, arcus,telum,fecuris,&baculus,inftarcccftus,
qui Rhutenice Kefteni,Polonice Baftalick dicitur.Framea nobiliores
Sc  ditiores utuntur. Pugiones oblongos in modum cultellorum depen^
dentes, in uaginisadeo reconditoshabent,utuixfupremam capuli par^
tem attingere, aut necefsitate cogente apprehendere pofsis.Loroparv
ter frenilongo,&in extremitate perforato utuntur, quod digito finiftro
anne&untjUtarcumapprehederejeobpretento uti pofsint. Porrdquan
quam fiinul Sc  eodem tempore manibus teneantfrenu,arcum,frameam,
tclum Sc  flagcllUjiftis tamen fcitč Sc  fine ullo impedimento noruntuti.

Nonnulli ex prccftantioribus,lorica, thorače affabreceu ex quibuf
dam fquamis concinnato, 8c  armillis: paucifsimi autem crifta, inftar py
ramidis in fummitate exornata,utuntur,

f Sunt

53 RERVM MOSCOVITICARVM

Sunt qui habcnt ueftem bomby cis lana fufferta, ad fuftmendos quof A
cunquei<ftus, Lanccis quoqueutuntun.

Peditatu uero & tormentis in confličhi nunquam ufi funt.Etenim
quicquidagunt, fiueadoriuntur, fiue infequuntur, fiue fugiunthoftem,
id repentc 5C  celeriter faciunt; atque ita illos nec peditatus, nec tortnem
ta fubfeqiu poffunt.

Modernus tamen princeps Bafilius, cumrex Praecopenfis, nepotem
fuum in Cafanenfe regnum induxiflet,&inreditu iuxta Mofcovuiam
trededm millibus palluum caftrametatus elfet, anno infequeticirca Oo«
camfluuium caftra pofuerat.atquepeditatu tumprimum& tormentis
ufuseft,fortaireutpotentiamfuam oftentaret: aut maculam fufceptam
priorianno,ex turpifsima fuga,in quadicebatur aliquotdiebus fub acer
uo foeni delituiffe, dekret: ant deniqueregem,quem ditionem fuam rur
fiis inuafurum putabat, afinibus fuis arceret. Certčnobis pracfentibus
habuitex Lithvuanis,uaria^ue hominumcolluuie,mille 8>C  quingem
to s fcre pedites. B

Hoftem prim o impetu audacifsime aggrediuturpiec diu perfeuerant;
ac fi innuere uellent, Fugite, aut nos fugiemus,

Ciuitatesrardufiautimprefdoneacriore expugnare,fedlonga magis
obfi'dione,hommcs fameautproditionead deditionem adigere fo lent,
Quanquam Bafilius Smolcntzko ciuitatem admotis tormetis,qua: par^
tim ex Mofcovuia feeum adduxerat,partim ibi in obfidionefuderat, op
pugnabat, quaflabatcp: nihil tame eltecerat. Obfederat Sc  Cafan inagna
militum ui, admotis pariter tormentis, qu£C fecundo fluuio eo portaue*
rat: fed tum quoqfulqueadeo nihil eifecerat, ut dum arx ineenfa fundP
tus conflagraret,atcp ex integro rurfus aedificaretur: ne nudum quident
colkm interim miles afcendere,occupare'ueaufus fuerit,

Habet Princeps nune fufores tormentarios Alemanos 8č Italos,qui
prarter pixides,tormenta bellica,item ferreos globulos,cuiufmodi Sc  no
ftri Prmcipes utuntur,fundunt: quibus tamen in confiičtu,quod omnia
in celeritate pofita habent,neque (ciunt neque pollunt uti.

Omitto etiam,quod tormentorumdifcrimen, feu J utueriusdicam,u-' C
fum ignorare uidentur,Nefciuntinquam,quado uel maioribus, quibus
muri demoliuntur: uel minoribus,quibus acies impetusep hoftium diF
rumpitur,uti debeant, Id quod ctim alias kepe,tum maxime eo tempore
accidit,quum Tartari Mofcovuiam iamiam oppugnaturi ferebantur.
tum enimLoctimtenens tanquam in re fubita,maius tormentum fub
portam caftri, ridente bombardario Germanico, collocandum iufferat;
cum id tamen uixtridui fpacio ed deducipotui{fet,adha?c femeldunta-
xat exoneratum teftudinem 8č  portam difsipafTet.

Magna eft hominum,ut in alrjs nego ti] s, ita in bello gerendo,diuer{n
tasacuarietas.Mofčusenimquamprimum fugam arripit,nullam falm
tem cogitat, praeter eam quam fuga habere poteft: alfecutus,feu appre-
henfus ab hofte,nec fe defendit,nec ueriiam precatur.

Tartarus uero ddedtus cx equo, fpoliatus omnib. armis, graiufsimd

etiam uuF

COMMENTARII.

A etiamuulneratus,manibus,pedibus,dentibus,quoad 8C  quacunquepo#
teft ratione,ad extremum ufque fpiritum fe defendere folet*.

Thurcus, dum uidet fe omni auxilio ac fpe elabendi deftitutum, lup*
plex ueniam petit,armis abiedis ,ac iundas ad ligandum manus uidori
porrigit,fperatcp captiuitate uitam feimpetraturum*

Caftris collocandis amplifsimum locum eligunt,ubi praeftantiores
tentoria crigunt: alrj uero ex arbuftis ueluti arcum in terram figunt, pe^
nuli'sep tegunt, quo ephippia,arcus, 8c  idgenus aliarecondant, fecp ab
imbre defendant. Equos ad pafcuapellunt, quorum caufa tam late dif
iunda tentoriababent; qux  neceurru, necfofia, necalio quouis impe>
dimentomuniunt: nifi forte locus natura lit, aut ipluiSjautfluminibus,
paludibus^e munitus,

Polfet forte cuipiam mirum uideri,quodfe& fuos tam exjguo ftu
pendio,&T tam diu, utfupra dixi, fuftineant: ideo illorum parfimoniam
S>C frugalitatepaucis aperiam.Qui habetfex,aut aliquado plures equos,
B ex ijs uno tanquam baiulo,fiue clitellario, qui uitac neceffariaportet,utri
tur* In primis habet milium contritum in iacculo, longitudine duorum
auttrium palmitum :demde fuillae carnis falfielibras odo,autdccem.
habet & ial in facculo: 8c Ci  diues eft,mixtum pipere.Praetereaunuf
quifque fectim fert fecurim, fomitem, lebetes, aut olJam cupream,ut Ci a*
Iiquo forte deueniat, ubi nihii fruduum, allrj,caepae,aut carnis ferinse re^
periat, tum ignem accendit, ollarn queaquareplet, in quam coclcarple¬
num milrf fale addito,inr)cit,coquitcp: eo cibo dominus & feruicoiv
tenti uiuunt.Porrd fi dominus niniium famelicus fueritjtotum abfumit:
itaqueferuialiquandoad totumbiduum auttriduum egregieieiunant«
Adhaec, Ci  dominus uult lautius epulari, tum addit paruam portiuncu^
lam carnis fuillx. Hoc no loquor de przeftantioribus, fedmediocris con
ditionis hominibus. Duces exercitus,& alrj mil itiae praefedi, inuitant a-
liquando pauperiores illos: quifiimptobono prandio,interdumpdft
ad biduum, auttriduum cibo abftincnt.

Item cum habet frudus,aut allium,aut csepas,tum facile alrj s omnibus
C carere pofsut.Ingrcfluri preliu,plus ipei ponutin multitudine,&: quan^
tis coprjs hoftem adoriantur, quam robore militum,acinftrudo quam
probeexercitu:feliciuscpeminus,quam cominus pugnant* atque ideo
hoftem circumuenire, &atergo adoriri,pra?cipue ftudent.

Tubicines multos habent, hi dumpatrio more, omnesunatubasiiv
flant,intonant(p: mirum tum ac inufitatum quendam concentum audri
res*Habent Sč  aliud quoddam genus Mufices,quod gentili lingua Szur
na appellant. Eo fi quando utuntur, tum una hora,plus minus,fine ulla
refpiratione,feu aeris attradionequodammodo canunt, Buccas autem
primum aere implere folent: dein naribus fpiritum identidem attrahere
edodi,tuba uocem abfque intermifsione edere dicuntur.

Omnesueftitu,feucorporis cultu fimili utuntur. tunicas oblongas
fine plicis,manicis ftričtioribus,Hungarorum fere more,geftant:in
quibus Chriftiani nodulos,quib. pedus coftringitur in dextro: T artari

f i  uerd

yi R E R V M M O S C O V I T I C A R V M

uero haud difsimili ueftitu utentes,Gniftro laterehabent.Ocreas fere ru A
beas,eascp brcuiores,ut quse genua non attingant, foleas'cp ferreis claui-
culis munitas geftant* Indufia omnes fereuarpscoloribus circacollum
cxornata habent: eacp monilibus feu globulis argenteis, aut cupreis de-
auratis,additiscp ornamenti caufa unionibus,conftringunt*

Ven trem nequaquam,fed femora cingunt:atque adeo pubetenus,
qno magis promineat uenter, cingulum demittunt. Quin Sc  nune Itali
&Hifpani,imo Sc  Germani itaaflueuerunt*

Adolefcentes Sc  pueri pariter feftiuis diebus,fed in ciuitateloco am-
plo 8c  celcbri, unde uideri 8c  exaudiri a pluribus queant, conuenire ib-
lent. quibufdamautem fibilisceu figno dato,conuocantur: conuocati
illico co n currunt, manustp conferunt. certamen pugnis ineunt,mox pe-
dibus promifeue ac magno impetu faciem, guttur, pedus, uentrem, ge-
nitalia quatiunt: aut quacunquerationepoiliint,alios ali) inter fe deui-
doria cocertantes profternut,adeo ut fepe inde exanimati alportentur*
Porro quicunque plures uincit, diutius in arena durat, fortifsimecp uer- B
bera tolerat, is prx  cpteris laudatur, uidor'qj celebris habetunHoc cer
taminis genus inftitutumeft, utalluefcant adolefcentes uerberaferre,i-
dusfp quofcuncp tolerare*

Iuftitiam ftrenue cxerccnt in praedones; quibus comprehenfis,calca-
neaprimum frangere, dein in biduum aut triduum ufcp, dum in turne-«
fcant, quiefcere; poft, fradaiam ac intumefada, rurlus motare iubent*
Non alio genere torquendi & flagitiofos, ad confitendalatrocinia,ib-
ciosc^ ičelerum indicandos,utuntur. Cscteriim Ciin quteftionem uoca-
tus,fupplicio dignus fiierit repertus,fuipenditur, Alio genere p cene fon
tes raro puniuntur,nifi' quid immanius commiferint*

Furta raro capitali pcena, imo homicidia raro, nifi' prajdae gratia fada
fuerint, puniuntur. Qui uero furem in furto deprehendit, 8c  occidit,im
puneidfacerepotefbea tamen conditione, fi occifiim in aulamPrinci-
pis detulerit, 8č  rem ut ada eft expofuerit*

Cum brutis congredientes, ne illi quide ultimo afficiuntur fupplicio, C
Paucicx praefedis habent authoritatem, ultimum fupplicium irro-
gandi. Ex fubditis nemo aliqtiem torquere audet.Plericp malefadorum
Mofcovuiam, feu ad alias principales ciuitates ducuntur, Hyemali au¬
tem tempore utplurimum infontes animaduertunt: teftiuo enim,belli>
ds negotrjs impediuntur.

s^vvntvr  o in uti one S

k lomne 2$d(ilij Magno Duce> ^Anno mundi
700  6  faftoe.

v v M reus fuerit in unum rublurn condemnatus,foluat Iu-
dici altinos duos, Notario odo dengas*Si uero partes re-
deunt in gratiam, priufquam in locum duelli uenerint,non mi

_nus Iudici Sc  Notario foluant,ac fi' iudiciu fadu fuiifet.Si uene

rintin locum duelli, quem Ocolnick & Nedelfnick duntaxat decernere

COMMENTARII, 53

A poflunt,ibi'q? forte in gratiam redierint/oluant Iudici,ut fupra, Ocolnh
ko L.dengas,Nedelfnico fimiliterL.dengas, Sc  duos altinos rScriba;
quatuor altinos,& unam dengam. Si uero uenerint ad duellum, Sc  alter
uictus fuerit, tum iudici reus quantum ab eo poftulatur, foluat, Ocolnfi'
ko det poltinam Sc  armauičli, Scribae L. dengas, Nedelfiiiko poltinam
Sc  quatuor altinos. Si ucro duellum committitur propter aliquod incen
dium,nečem amici, rapinam uel furtum, tune accufator fi uicerit, ab reo
accipiat quod petrjt,Ocolniko detur poltina& arma ui<fh', Scribae L.
denge,Nedelfiiikopoltina,Veftond(efl:auteni Veflon, qui ambaspar
tespradcriptisconditionibus ad duellum committit) quatuor altinos:
&quicquid uiftus reliquihabuerit,uendatur,iudicibus(^ detur: corpo
re autem,iuxta deličti qualitatem puniatur.

Interfečlores dominoru fuoru,proditores caftri,{acrilegi,plagiari],ite
qui res in alterius domu clanculum inferut^ealBemcp furto fibi ablatas di
cunt, quosPodmetzchekuocant,praetereaqui incendio homines affli-
B gunt, quicp manifefti malefa&ores fuerint, ultimo fupplicio afficiuntur.

Qui primum furti conuičtus fuerit, nifi forte facrilegfi aut plagij accu^
fetur,morte non eft afficiendus,fed publica poena cmendandus: hoc eft,
baculis Cccdendus, Sc  pccna pecuniaria aiudice mulčtandus.

Si iterum in furto deprehenius fuerit, 8 č  non liabueric unde accuiato^
ri aut iudici iatisfaciat, mortepleefiatur.

Si alioqui fur conuicT:us,n5 habeat,unde accufatori fatisfacere p o (Tet,
cefus baculis,tradatur accufatori.

Si quis furti accufetur,&honeftus aliquisuiriureiurando affirmet,ib
lumantea quocp furti conuiclu, autfurti cauia cuipiareconciliatu fuiile,
ncglečfo SC  omiilo iudicio,morteafficiatur: debonis eius fiat.ut fupra.

Sialiquisuilis conditionis,autfuipečbeuita?,furtiinfimuletur,uoce<'
tur in quaeftionem. Siuerd furti conuinci nonpoteft,datis fideiuflorv
bus,dimittatur ad ulteriorem inquifitionem.

Pro icripto decreto, ieu lata iententia,seftimationeunius rubli foluait
C tur Iudici nouem dengse: Secretario,qui figillum habet, altinum unum:
JNIotario,dengas tres,

PratfečH,qui non habent authoritatem,cauia cognita,decernereac
fententiam ferre, hi alteram partium in aliquotrublis cortdemnent,dein
decretum adIudices ordinarios mittant. quod fiiuftum ac £equitaticon
fo miril illis uidetur, tum de fingulis rublis, finguli altini Iudici, Secreta^
rio uero 1111 deng£ foluantur.

Quicunque alterum furti, Ipolrj, feu homicidrj acculare uult, Molco^
vuiam proficifcitur,petitcp ut tališ in ius uocetur.Datur illi Nedelfiiick,
qui reo diem dicit, eundemcp Mofcovuiam perducit. Reus porro in iu>
dicio conftitutus,plerunque crimen fibi obie<flum negat. Si ačtor teftes
producit,tumambsepartes interrogantur,an dieftis ftare uelint. Ad id
communiter refpondent: Audiantur teftes fecundum iufhtiam 8č coiv
fuetudinem.Si contrareum atteftantur, tum reus ftatim ie opponit, 8č
contra teftimonia 8C perfonas excipit, dicens: Peto mihi decerni iura-

f 3 mentum,

54 RERV.M M O S G O VITIC ARVH

mentum,me' que iuftitiac diuina:permitto,petocpcampum&duellum, ^
Atque illis ita,iuxta patriae confuetudinem,duellum decernitur.

V terque quemuis alium,fuo loco ad duellum conftituere, armis itcm
uterque inftruerefe quibuslibet poteft,pixide& arcu excepds»Com>-
muniter autem loricas oblongas, aliquando duplices, thoracem, armik
las,galeam,lanceam,fecurim,&ferrum quoddam in  manu,inftar pugio*'
nis,inutraque tamen extremitateacutum,habent:quo altera mami ita
expedite utuntur, ut in quolibet congreffu non impediat,neq? manu cdb-
dat. eo autem in pedeftri certamine plerunque utuntur*

Certamen primum incuntlancea, dein ali]s utuntur armis: cum muk
tis annis Mofci cum externis aut Gcrmanis,autPolonis,autLithvuanis
certantes,pIerunquefuccubuifTent. Nouifsime autem cum Lithvuanus
quidam xxvi annos mtus,cum quodamMofco,quiplufquam XX
ducllis ui&or euaferat, congreflus,occifus effet: Princeps indignatus, il
lum ut uideret,continud acccrfiri iubet.quo uifo,in terram expuit,&fta
tuit,neinpoftcrumulli externo duellum contrafuosdecerneretun Mo B
iči plurimisac diuerfis armis fe onerantuerius,quam armant: externi au
tem confilio magis quam armis tcčti, congrediuntur. Cauentin primis,
nemanusconferant:quddMofcosplurimumbrachqslacertis / qj ualere
ftiunt,fola induftria ac agilitate illos tandem laiTos uincere folent. V'
traquepartiumhabetmultos amicos atquefautores, certaminis fui fpe>
(ftatorestfed prorfus inermes, exceptisfudibus, quibus interdum utun
tur.Etenimfi alterihorum uidetur iniuria aliqua fieri, tum ad propuL
fandam eius iniuriam fautores ipfius accurrunt,mox etiam alterius:atcp
ita utrinque certamen fpeclantibus exoritur iucuhdum, agitur enim reš
capillis,pugnis,fuftibus,fudibuscp pramftis*

Vnius nobilis teftimonium plus ualet, quim riiultorum uilis condk
tionishominum. Procuratores rarifsime admittuntur, quifque caufam
fuam exponit. Princeps, quanquam feuerifsimus fit,nihilommus tamen
omnisiuftitia, &Tpa!am fere, uenalis eft, Audiui quendam confiliarium,
qui iudicrjs prtcerat, fuifTe deprehenfum, quod ab utraque partiumin G
quadam caufa munera accepiftet:& pro altero,qui plus dederat, iudk
caffet, quodfačhim,adPrinripem delatus,non negabat;illum,pro quo
iudicaifet,homihem dicebat diuitem,honefto loco,atqueideo magis
huic quam illi inopi Sc  abie&o credendum. Tandem, quamuis Princeps
iententiam reuocaflet, ridens tamen,illum impune dimifit. Fortafle tan>
tae auaritia: acimprobitatis caufa eft ipfa egeftas,qua fuos cumfciat Prin
ceps oppreffos,ad illorum facinora atcp improbitatem, quafi impunita^
te propofita, conniuet. Pauperibus nonpatet aditus ad Principem,fed
ad ipfos confiliarios tantum,&: quidem difficillimus*

Ocolnick perfonam Prtetoris, feu Iudicis &  Principe conftituti fuftk
net: alias fupremus confiliarius, qui femper apudPrincipem uerfatur,
eo nomine uocatur* Nedelfnick,eft commune quodda eorum officium*
qui homines in ius uocant,malefadores capiunt,carceribus'qj coercent*
atcp hi Nobilium numero contuientur* >

Coloni

G O M M E N T A RI I, 5?

Coloni fex dies in feptimana domino iito laborat, feptimus tierd dies
priuato labori conceditur. Habent aliquotpriuatos, &C&  dominis fuis
attributosagros, 8čprataex quibus uiuunt; reliqua omnia funt domit
norum, Sunt prteterea miferrimae conditionis, quod illorum bona, no>
bilium ac militumprgde expofitafunt I aquibus etiam per ignominiam
Chriftiani,aut nigri homunciones uocantur.

Nobilis,quantumuis pauper fuerit,turpe fibi tam e acignominiofum
eileputat,fi manulaboraret.Hoc aut turpeno eife ducit,cortices,feu pu
laminafru<ftuu,&prarferdm melonu,allrj,accaeparifanobis 8c  famulis
noftris abiecta,de terra leuare ac deuorare. Casterum ficuti cibo parce*
fic potu,ubicuncp fe occaiio offertpmmoderateutuniLOnmes fere tardi
ad iram,item fuperbi in paupertate: cuius grauem comite habent, feruf
tutem. Veftes oblongas,pileos albos apicatos ex lana coacfta^uape^
nulas barbaricas confecftas u 1 d e m u s, fo 11 d o sep ex officinageftant* Veftb
bula mdium iatis quidem ampla, & alta; foresuero habitationum humi
B les habent, ita ut ingrefliirus quifpiam demittere fe & inclinare cogatur*
Manuario qui uiuunt labore,& operam fuam uendunt, mercedem iu
nius dieireferuntdengam cum dimidia: artifpc duas*neque hi ftrenuž
laborant, nifi' benc ucrberati, Audiui ieruitores aliquando conqucftos,
quod a dominis non effentprobe uerberati. Creduntie fiiis dominis du
fplicere:fignumcp eileindignationis, fi non uerberentur*

DE INgRESSU  /N ^4 L TE-

rm domum.

N fingulis eedibus 8č  habitationibus habent imagines faiv
<ftorum,pi(ftas,autfu{as,locohonorificentiorc. Sc cum alius
alium accedit,ingreftus habitactilum, continuo caput ape^
rit, ac ubi imago fit, circumfpicit: qua uda, ter fe crucis (i/
gno inumt, caput'queinclinans inquit: Domine miferere. Dein falutaC
hoipitem, his uerbis: Deus detianitatem. Mox porrecftis manibus, de'
C ofculanturfemutud,capitacpinclinant. dein continuo alter alteruinin-
tuetur,uter nimirum fe  magis inclinaret,demitteretcp; atque ita ter qua>-
tercp alternatim caput inclinantes, honorenfcp mutuo exhibentes, quO'
dammodo concertant, Poftfedent,negotiocp fuo confe<fto,hcfpes re^
<fta in medium habitaculi procedit,facie ad imaginem conuerfa; rm>
fus'que ter figno fe crucis munit, priora'que uerba inclinato capite repe^
tit.Poftremodata accepta"que prioribus uerbis falute,abit. Si eft alf-
cuius authoritatis uir,illum tum hofpesfequitur adgradus ufque:fn
prteftantior, longius comitatur,habita Sc  obferuata cuiufque dignitate«.
Mirabiles obferftant ceremonias.nulli etenim tcnuioris fortune homini
licet intra portam domus alicuius pradftantioris equitare,Difficilis quo'
que pauperioribus ac ignotis aditus eft, etiam ad uulgares nobiles; qui
uel hoc nomine rarius in publicum prodeunt,quo maiore authoritatem
fuicp obferuantiaretineant. Nullus etia nobilis, qui paulo ditior eft, ad
quartam uel quintam domu pedes progreditur, nifi fubfequatuf equus*
•; , . f 4 Hyemis

?6  RERVM MOSCOVITICARVM

Hyemistamentempore,cum equis,Toleiscarentibus,propter glaciem, A
abfčp periculo uti no pofTunt i  ant quado aulam Principis, autDmorum
templa Torte ingrediun tur, tum equos domi relinquere Tolent.

Domini' intra priuatos parietes Temper Tedent, raro ant nunquam in*
ambulando quicqua tradant, Mirabantur plurimum, dum nos deam,
bulantes in diuerTorrjs noftris, atqueinter ambulandunegotiafrequeiv
ter tračlare uiderent.

Veredarios Princeps, adomnes ditionis Tuae partes, diuerfis inloeis
cum iufto equorum numero habet:ut cum curfor Regius aliquo miiTus
fuerit,equum fine morainpromptuhabeat, Eft autem curforiliberum,
ut quemcunque uoluerit, eligat equum. Mihi ex Novuogardia magna
celeriter Mofčovuiam proficiTcenti, Magifter poftarum,qui illorum lin
gua Iamfchnickappellatur,aIiquando triginta,nonunquam quadragin
ta, quinquaginta / ue adduci maneprimo curabat equos, cum ultra duo,
decimopusnonhaberem, Vnufquifque igitur noftrum,equum qui fi,
bi c 5 modusuidebatur,Tumebat: defefsis deinillis,cumadaliudinitine, B
re diuerTorium, quod lama appellant, peruenimus, continud ephippio
8>C  freno retentis, permutauimus, Licet cuilibet celerrimo uti equorum
curfu: Sc  (i Torte aliquisconcidat,aut durare nonpoTsit, tum exproxi,
ma quaque domo alium rapere, aut alioquiabs quouis obuiam forte oc
currente,Principis duntaxat curfore excepto, Tumere impunequidem
licet»Equum porro in itinere uiribus exhauftum,reličl:umčp Iamfchnick
requirere,item alterum ei cui ereptus erat reftituere, prcciumčp ratione
itineris habita,perfoluere Tolet.Plerunq? de X uel X X vuerft,nume,
ranturfex dengas. EiuTmodiporro ueredariorum equis, feruitor meus
ex Novuogardia MoTcovuiam, interuallo 600  vuerft, hoc eft c X X
Ger.miliar, lxxii horisperuenit. quod quidemeo magismirandum
eft, cum equuli tam parui fint, 8c  longe negligentius quam apud nos cu,
*entur,tantos tamen labores perTerant,

DE MOKETU.

Monetam argenteam quadruplicem habent: MoTcovuiticam, No, c
vuogardenTem, TvuerenTem, Sc  PleTcovuienTem. Mofčovuiticus num/
mus non rotunda, fed oblonga Sc  ouali quodammodo Torma,Dengadi
ctus,diucrfas habet imagines. antiqua, in una roke: pofterior, hominis
equo infidentis imaginem, in altera autem parteutraque fčripturam ha,
bet: Illorum porro centum,unum Hungaricalem aureum: Altinum Tex
dengac, Grifnam uiginti,Poltinam centum,Rublum ducentse Taciunt*
Noui nune utrinque charačleribus fignati cuduntur, 8C  quadringenti
ualentRublum,

TVuerenfis utrincp Tcriptura habet, 8č  ualore MoTcov&itico equiparat.

No vuogardenfis in una parte Principis in folio fčdentis,hominis'que
ex aduerfo TeTe inclinantis imaginemdn altera fčripturam habet,atcp Mo
jčovuiticum ualore in duplo fuperat. Grifiia porro Novuogardenfis
X1111, Rublus autem ducentas uinginti duas dengas ualet,

PleTcovuienfis, caputbouis coronatum,in altera uerd fčripturam ha,

bet. Ha,

C O M M E NT ARlI, 57

A bet.Habentpraetereacupream monetam,‘quaePolaniuocatur* borum
fexacrfnta dengam Mofcouincam ualent*

Aureos non habent,nec cuduntipfi',fedHungancalibusfere,inter^
dum etiam Renanis utuntur: precium^ue eorum kepe mutant, prasfctv
tim cum externus auro aliquidmercaturus firitum continuo precium e-
iusminuunt* (1 uerd aliqudprofc&urus,auroindigeat,eiustumrurfus
precium augent,

Rigensibuscp rublis utunturpropteruicinitatem, quorumunus ua^
let duosMolcovuiticos. Moneta Mofcovuiticaeftex puro St  bonoar^
gento:ea quamuis nune quoque aduiteratur.Non audiui tamen,ob
hocfacinus in quempiam animaduerflim efie, Omnes fere aurifabriMo
fcovuia2nummoscudunt:&quicunque affcrt maflas argenteaspuras,
nummos'que cupit, tum nummos St  argentum appendunt,atque scqua
Jance Iibrant, Exiguum eft, St  conftitutum precium, quod ultra scquale
pondus foluendum eftaurifabris,paruo alioqui laborem fuum uendem
B tibus. Scripferunt quidam, prouinciam hanc rarifsime abundare argem
to; Principem prteterea, ne id exportaretur, prohibcre. Prouincia lane
argentum nullum habet, nifi' quod ( ut dicftum ell:)importatur;nec
Princeps ufqueadeo efferre prohibet,ied cauet uerius. atqueideoper^
mutationem rerum facere, St  alia, utpelles, quibus abundant, aut quid
aliud eiufmodi, pro alijs rebus darc, rcciperecp fuos iubet,quo argentu
&Taurum in prouincia retineat. Vix centum annis utuntur moneta ar-
<7entea,praefertimapudilloscufa. Initio cum argentum in prouinciam
in fcrehatur, fundebantur portiunculae oblongte argentea?,fine imagine
St  fcriptura, aeftimatione unius rubli: quarum nulla npncapparet. Cm
debatur etiam moneta in Galitz principatu. ea autem cum azquabili ua.'
lore careret, euanuit.Porroante monetam,probofcide &auriculisa^
fpreolorum, aliorumcp animalium,quorum pelles ad nos afferuntur, m
tebantur: i)s'cp uittcncceilaria,ceupecunia, emebant.

Numerandi ratione ea utuntur,ut res quaicuncp per Sorogk, aut De^
C vuenofto, hoc eft,aut quadragefimo aut nonagefimo numero,qucmad^
modum nos centefimo,numerent, diuidandp. Numerantes itaq? lubim
derepetunt, inulriplicantcp, bis Sorogk, ter Sorogk,quater Sorogk: id
cft, quadraginta. aut bis,ter, quater Devuenofto,hoceft nonaginta*
Mille,gentililinguaTifiiitzae:item decem milliajUnaditftionejTma: ui/
ginti milila, Dvuetma: triginta millia,Tritma exprimunt,.

Quifquis merces qualefcunque Mofcovuiam attulerit, eas continuo
apud portitores,feu telonrj prcfed:os,profiteri ac indicare cogitur: quas
bi ftata hora conlpiciunt,seftimantčp.ceftimatas uerd,nemo nec uen'
derenecemere audet,nifipriusfuerint Principi indicatac. Porro Prim
ceps fi quicquam emere uoluerit, tum mercatori interim res fuas nec im
dicare, nec cuiquam licitari easintegrum eibquo fit,ut mercatores in'
terdum diutiusdetineantur.

Necp etia cuiuis mercatori, praeter Lithvuanos,PoIonos,aut illorum
imperio fubiečtos, Mofcovuiam uenireliberum eft. Nam Suetenfibusi

Livuonicm

53 RERVM MOSCOVITICARVM

Liviionienfibus,&Germanisex maritimis ciuitatibus,Novuogardia: A
duntaxat: Thurcis uero 8c  Tartaris Chloppigrod oppido, quo nundf
naruin tempore diuerfi homines ex remorifsimis locis confluunt, mer ca
turam exercere acmercariconceflumefL Quando uero Legati acOra'
tores Mofcovuiam proficifcuntur,tum omnes undecunque mercatores
in illorum fidem ac protečhonem fufcepti, Mofcovuiam libere,& fi*
ne portori js ire poffunt,ac etiam confueuerunt,

Maior pars mercium funt malice argenteac, panni, fericum, panni fe*
ricei 8c  aurei, uniones, gemmce,aurumfilatum.interdumuiles etiaquafž'
dam res fuo tempore portant,ex quibus non parum lucrireferunt, Sgpe
etiam accidit, ut rei alicuius defiderio omnes teneantur: quam qui pr L
mus attulerit,plus iufto lucratur. Dein cuplures mercatores earundem
rerum magnam copiam aduexerint, tanta nonnunquam uilitas confe*
quitur,utisqui res fuasquamplurimo uendiderat, eafdem rurfiis uile*
fcente precio ematjinagnolcp fuo commodo in patriam reducat. Merces
uero quce inde in Germaniam portantur,funtpelIes, 8c  cera: in Lithvua B
niam ŠC  Thurciam, corium, pelles, Sč  albi longi dentes animalium, quae
ipfi Mors appellant, quce'cp in mari feptentrionali degunt,ex quibus ma
nubria pugionum Thurci affabre conficere folent. noftrates pifcium
dentes elle putant, Sc  nominant, In Tartanam uero fellse, frena, uefles,
corium:arma autem 8>C  ferrum non nifi furtim,autexfingulari Prccfe*
čfcorum permifsione cxportantur,ad alialocaintra Orientem &C  Septen
trionem, Panneas tamen & lineas ueftes, cultellos, fecures, acus, fpecu*
la, marfupia, aut quid aliud eiufmodi ducunt, Mercantur fallacifsimč ac
dolofifsime: nec paucisuerbis,utquidam fčripferunt. Quin dum pre*
cium afferunt,acremminoris dimidioprecioinfraudem uenditoris li*
centur: mercatores nonnunquamnonunotantiim autalteromenfefu*
Ipenfos ac incertos detinent, uerum ad extremam defperationem quo£
dam perducere folent, Cccteriim qui moreš illorum tenet, dolofa'cp uer*
ba, quibusprecium rei imminuunt,tempus'c|$ extrahunt, non curat, aut
difšimulat: is res fuas fine aliquo difpendio uendit,

Ciuis quida Cracouienfis,ducentos cetenarios cupri aduexerat,quos C
Princeps cmere uoluit, 8č  mercatore tadiudetinuit, ut is tandefafiidio
affečlus,rurfiis uerfiis patriam cupru reduceret, Porro cum aliquotmi
liaribus ab urbe abeffet, fiibordinati quida illum fequutur, eiuscp bona,
ac fiportorium no foluifTet,inhibent,interdicuntcp, Mercator reuerfus
Mofcovuiam,apud confiliarios Principis deiniuriafibiillata conque*
ritur. lili auditacaufa,moxfeultro conftituuntmediosjacnegotium fefe
tranfa&uros, f?gratiam petat,pollicentur.Mercator callidus, qui fcie*
bat Principi ignominiofiim fore, fi eiufmodi merces cx ditionc fua redu
cerentur,ac fi no reperiretur quifpia qui tantas merces mercari Sc  exolue
te  pof!et,no ullam gratiam petit,fed iuftitiam fibi adminiftrari poflulat*
Tandem cum uiderent adeo obfhnatum, ut qui abduci apropofito non
poffet,neq? illorum dolo aut fraudi cedere uellet, cuprum Principis no*
mine emunt: ac perfoluto iufto precio, hominem dimittunt,

Extcrnis

COMMENTARII, 59

A Extcrnfs fingulas res carius uendunt: ita ut quaeiino ducato alioqui e*
munt,ea quinq?,od:o,decem,interdum uiginti ducatis indicent. Quam-
quam ipfi uicifsim,aliquando rem raram ab externis decem, aut quinde-
cim florenis mercentur, quae uix unum aut alterum ualet florenum.

Porro cotrahendis rebus,fi quid forte dixeris,autimprudentius pro^
miferis,eorum diligenter meminerunt,pr£eftandacp urgent: ipfi' uero, (j
quid uicifsim promiferint,minime pracftant. Item,quamprimum iurare
incipiunt,aut obteftari,{cias illičo dolum fubefle.animo enim fallendi ac
decipiendi iurant, Rogaueram quendam confiliarium Principis,ut me
in emendis certis pellibus,ne deciperer,iuuaret: qui ut facile operam mi
hifua erat pollicitus,ita rurfumdiutius me fufpenium tenuit. Voluit
propriasmihi obtruderepelles. adhsecalrj adillum concurrebantmer-'
catores, praemia pollicetes,fi eoru merces bono mihi uederet precio.Ea
eft enim mercatorum confuetudo,ut in emptione ac uenditione medios
(e conftituant, atque utrique partium acceptis feparatim muneribus, o*
B peram fuam fidelem polliceantur*

Eft ampla 8č muratadomus nonlonge ab arce, Curia dominoru mer*
catorum dicfta, in qua habitant mercatores, mercescp fuas reponunt:
bi fanepiper,crocus,fericrj panni, &idgenusaliaemerces,longemino/
ris quatn in Germania, uenduntur. Hoc autem tribuendum eft rerum
permutationi. Nam dumMofripelles alioqui uili precio comparatas,
plurimi asftimant: externi uicifsim, forte illorum exemplo, merces fuas
paruo quocp emptas opponunt, cariustpindicant. quo fit, ututrique p
quali permutatione rerum facfta, res praefertim pro pellibus acceptas,
mediocri precio, & fine lucro uendere pofsint*

Pelliummagnaeft diuerfitas. Zebellinorum enim nigredo,longitu-
do &denfitas pilorum,maturitatem arguunt .Item fi congruo tempore,
quod in pellibus alrjs pariter obferuatur,capiantur, preaum augent. Ci
tra Vftyug & Dvuinam prouinciam rarifsime, circa Peczoram uerd fač
pius 8č  prasftantiores reperiuntun

Madauricaapelles ex diuerfis partibus,cxSevuerabonae,exHeluetrjs
C meliores, ex Svuetia uerd optimae afteruntur. Ulic tam en maior eft CO'
pia. Audiui, aliquando Mofcovuia? repertas Zebellinorum pelles fuift
fe, quarum alias X x X, aliae uero X X aureis uenditae funt. Ateiufmodi
ego  nullas potui uidem

Hermelinorum pellicula? ex pluribus pariter locis inuerfg afferuntur,
quibus tamen plerifcp emptoribus imponitur.Habent figna qua?dam
drča caput Sc  caudarri,ex quibus agnofcuntur,an congruo tempore fint
capta?. Namfimul ubihoc animalcaptum fuerit, excoriatur,pellis'que
inuertitur, ne attritis piliš deterior fiat. Si quod non fuo tepore captum
fuerit, pelhsque ideo bono acnatiuo colore careat,tum ex capite ( ut d i>
dum eft ) & cauda, certos pilos tanquam figna, ne incongruo tempore
captum agnofcatur, euellunt, extrahutqj,atque ita emptores decipiunt,
fingulg autem tribus fere,quatuor ue dengis uenduntur: paulo amplio-
res carent eaalbedine, qu«e alioquipura in minoribus apparet.

Vulpina?,

£>o R E R V M MOSCOVITICARVM

Vulpinae,& prsefertim uigra?, ex quibus pleruncp tegmina capitis fa-* A
cere folent,plurimifiunt*decem enim nonnunqua X v aureis uendun#
tur* Afpreoloru pelliculac ex diuerfis quoquepartibusafferuntur,anv
pliores tamen cx Sibier prouincia: nobiliores uero alrjs quibuslibet, ex
Schviiuarj,non longeaCasan*PorroexPermia, Vuiatka, Vftyug, 8C
Vuolochda,falčiculis lemper X numero colligata?afFeruntur: quarum
in firigulis fafciculis duše funt opdma:,quas Liczfchna appellantrtres ali'
quanto deteriores,quas Crafiia uocant;quatuor,quas Pocralna i  una,3č
ea quide ultima,Moloifchna di(fta, omniu eft uilifsima* Harum fingulaj
una, aut duabus dengis emuntUr* Ex his m eliores 8C  feledias, in Germa'
niain & alias prouincias,mercatores magno luo commodo portant*
Lpncium pelles,parui: luporum uerd, ab eo tempore quo in Germa*
nia ac Moičovuia in precio efTe coeperunt,plurimi fiunt,Luporum pra>
terea terga longe in minore, quam apud nos,funt precio*

Caftorum pelles apudillos habetur in magno precio: omnescp iuxta
cx bis, quod nigro; eo'cp natiuo fint colore,fimbrias ueftium habent* B

Pellibus domefticorum catorum,mulieres utuntur.Eft quoddam ani
mal,quod gentili lingua PelTetz uocant: buius pelle, quod plurimum ca
loris adferre corpori folet, in itinere, leu profečtionibus utuntur,
VečHgaljieu portorium omnium mercium,quaeuelimportantur,uel
exportatur, in fifcu refertur.De qualibet re,eftimatione unius rubli,pen
duntur leptem dengse: extra ceram, de qua non folum iuxta arftimatio*
nem, fed pondus quoq?,uedh'gal exigitur. De quolibet autem pondere,
quod gentiliter Pud appellant,quatuor dengje penduntur*

De rnercatoru irineribus, quibus in importandis ac exportandis mer
cibus,acperdiueriasMofcovuia 2  regiones utuntur, infra in Chorogra*
phia Mofcovuiae, copiofe explicabo*

Vfura comunis eft: quam licetmagnupeccatu efle dicant, ab ea tame
nemo fere abftinet. Eft autem quodammodo intolerabilis, nimirum de
quinqj lemper unum: hoc eft, de centuni uiginti. Eccleliae mitius,ut di-
dium eft,uidenturagere,quedecempro centum (utuocant)accipiunt* C

NUN C CHOROKO gzu*? HIUM 71 IN C IT^iTV  S

O* dominij magni "Dueli JstoJcouuU aggrediar,pundo in JfrlofcouuUprincipali duhate
conjlituto: exquaprogreJ?KS, circumiacentes atque celebriores duntaxat principatus de-
Jcribam.Etemm in tantd ua{litate,prouincidrum omnium nomina exade indd -
gare nonpotui . Quare ciuitdtum i fluminum ) montium ) quormdami i ^
locorumcelebriumnominibuscontentm jit Ledor*

R B S Mofcovuia itaque, Rufsiae caput Sc  metropolis,
ipfacp prouincia,& qui hac prasterlabitur fluuius,unum
idem<q|j nomen habent,uernacula'cp gentis lingua Moft
. qvua appellantur* Quod'nam autem casteris nomeprg*

■ buerit, incertu* Verilimile tamen eft, ea a fluuio nomen
^ accepilTe* Nam etli' urbsiplaolim caput gentis non fue>
rit,Mofcorum tamen nome ueteribus non ignotu fuifle conftat. Porrd

Mofqvua

COMMENTARII, 6l

AMofqvuafluuius iti Tvuerenfiprouincia, lxX  fere fupra Mofaisko
vuerft ( eftautem vuerft, Italicumferemiliare) haudprocula loco qui
Olefchnd dicitur,fontes fuos habetandecp emefo L X X X X vuerft fpa-
ci'o,ad Mofcovuiam ciuitatem decurrit: receptisc^ in fe aliquot fluurjs,
Orkntem uerfus,Occam fluuiumillabitur.Caeterumfex fupra Mofa^
iško miliaribus,primum nauigabilis effe incipit:quo loco materia ad fa-
bric adas domos,alios'cp ufus ratibus impofita, Mofcovuiam defertur*
Infra autem ciuitatem merces aliacp quse ab externis hominibus impor-
tantur, nauibus aduehuntur. Tarda autem in fluuio,atcp difficilis ? pro^
pter gyros,feu mazandros,quibus multis incuruatur,nauigatio efbpraz«
lertim interMofcovuiam 8>C  Columnam ciuitatem,tribus ab eius oftrjs
paffuumillibus inlittorefitam:ubi CCLXX vuerft fpacio,flexionibus
multis longisfcj? nauigantium curfum impedit atcp remoratur. FlutnV
us non admodum pifcoftis,ut qui prazter uiles 8č  nulgares, nullospifces
habeat ♦ Mofcovuia quoq? prouincia,nec lata nimis, nec fertilis eft: c iv
g ius foecunditatfager ubid? arenofus,qui mediocri ficcitatis authumidF
tatis excefTu fegctes enecat, plurimum obeft. Accedit ad hazc, immode^
rata afperacp nimis acris intemperies, quahyemis rigoreiolis calorem
fiiperante,fata quandocp ad maturitatem non perueniunt, Etenim tam
intenfaibi nonnunquam funtfrigora,ut quemadmodum azftatis tenv
poreapudnos azftunimfo,fi'cibifrigoreimmenfo terrain hiatum difce^
dat: aqua etiam tum in aerem efFufa, fputurnque ex ore proieftum, an>
teaquam terram contingat,congelatur. Nos ipfi,cum anno 1526  eo per^
ueniifemus, ramos friičtiferarum arborum, rigore hycmis ann: pr^ce^
dentis prorfus perrjfle uidimus; quaz eo anno adeo dura fuit,ut complu-
resueredarrf (quosipfi Goneczuocant) inuehiculisgclu concretfre*
pcrtifint* Fuerequitum pecora Mofcovuia, funibus alligata,ex pro-'
xirms pagis ducercnt: uičp frigoris opprefsi, una cum pecoribus perie^
rune. Prazterca m ul ti circulatores,qui cum urfis,ad choreas edobtis, in
.  illis regionibus uagari iolent, tum mortui in urj s repertiiunt, Quin 8č
ur G ipli, farne eos ftimulante, relicftis fyluis, pafsim per uicinas uillas diC
C  currebantjincpdomos irruebant: quorum confpe<ftumatqueuim cum
ruftica turba fugeret, frigore foris mifere peribat. Atq? tanto frigorfaz'
ftusquoq? nimius quandocp refpondet,utanno Dominii52j,quoinv
moderato folisardore omniafere fata exufta fuerunt, tantacp annonaz’
caritas eam ficcitatem confecuta eft ,ut quod tribus antea dengis emeba-
tur,id X x,autx X X poft emeretur. plurimi pagi Sc  fyluaz,frumenta'que
nimfo aeftuincenfa confpiciebantur, Quorum fumus ita regionem op-'
pleuerat, ut prodeutium hominum oculi grauiterfumo lazderentur; 8C
abfcp fumo caligo quazdam oboriebatur,quaz multos obcazcauerat.

Totam porrd regionem non ita diu admodum fyluofam fuifle, exma
gnarum arborum truncis,qui etiamnum extant,apparct: quaz quamuis
agricolarum ftudio ac opera fatis culta fit,rjs tamen quae in agris proue^
niunt exceptis, reliqua omnia ex circumiacentibus prouincrjs eo afFe
runtur.namfrumento quidem,oleribuscp communibus abudat: cerafa

g dulciora,

6z  RERVM HOSCOVITICARVM

dulciora, nucesčp ( auellanis tamen exceptis ) intotaregione nonrepe^ A
riuntur. Aliarum arborum fručlus habent quidem,ueriim iniuaues,.
Melones autem fingulari curaac induftriafeminant.terramfimoper^
mixtam in areolas qua{Ham altiores componunt,inčp eas femen codunt:
hac arte calori ac frigori immoderato aeque fuccurritur * Nam fi forte
ftus nimius fuerit, rimulas tahquam fpiracula qua?dam, ne femen calore
nimio fuffocetur,per fimum terre mixtum faciut: in frigore uero nimio,
lartaminis calor fcminibus reconditis praeftat auxilium.

Melle Mofeovuia prouincia, feristp (leporibus tamen exceptis ) ca^
ret. Animalia noftris longeminorafunt, necp tamen cornibus (ut qui-
damfcripfit)carent. Vidi enim ibiboues,uaccas,capras,arietes,cormu
ta om nia. lam uerd ciuitas Mofco vuia,inter alias ciuitates Septetriona^
les,Orientem uerfus multum porrigitur: quodnobis in profečhoneno
ftra,ob(eruatuhaud difficilefuit. Nam cum Viena egrefsi, rečta Craco^
uiam,atcp inde centum fere Ger.miliarium itinere,in Septentrione pro^
grefsi fuiiTemus,itinere tande inOrientem reflexo, Mofcovuiam,fi non B
in Afia,tamen in extremisEuropa?,quamaxime Afiam cotingit,finibus
fitam peruenimus. De quare infra in Tanais defcriptione plura dicam*
Vrbs ipfa lignea eft, fatisčp ampla: quse procul etiam amplior, quam re
ipia fit,apparet. nam horti, aretečp in qualibet domo ipaciofie, magnam
ciuitati accefsionem fadunt:quam fabrorum, aliorumčp opificumigni
utentium, in fine duitatis longo ordine protenfaa sedes, inter quas funt
prata 5č  agri, etiam magis adaugent. Porro non procul a ciuitate do>
munculaa qutedam apparent, & trans fluuium uilla2,ubinonmultisre-
troačtis annis, Bafilius Princeps iatellitibus fuis nouam Nali ciuitatem
( quod eorum lingualnfunde fonat) extedificauit,propterea quod cum
alrjs Ruthenismedonem& ceruifiambibere,exceptispaucisdiebus in
anno,prohibitum fit,rjs folis bibedi poteftas a Principe fit permiiTa:a£cp
eam ob rem, ne cazteri illorum conuičlu corrurfiperetur,ab re!iquorum
cSfuetudine funt feiunčti * Haud procul ab urbe fant aliquot Monafte-
ria,quas uel fola procul Ipečlantibus una queda ciuitas elle uidčtur. Por C
ro uafta duitatis magnitudo facit,ut nullo certo termino contineat, nec
inuro,folfa, propugnaculis'ue comodefitmunita. Platem tamequibuf* v
dam in locis,trabibus per tranfaerfum ducfiis, obftruuntur: adhibitiscp
cuftodibusad primamnočtis facemita obfirmantur, ut nemini noctu
aditus poftftatam horamillac pateat; poft quam qui dcprehenfi forte
fiierinta cuftodibus, aut uerberantur,{poliantufque,aut in  carcercm
conrjciuntur,nifi forte noti honeftfque uirifuerint. Hi enimacufto»
dibus ad fua deduci folent. Atque tales cuftodias qua liber in ciinta-
tempatet aditus, locari folent. Nam reliquam urbis partem Mofqua
alluit,in quem fub ipla urbe,Iaufa fluuius illabitur, qui ob altas ripas ra-
ro uadari poteft. In hoc molendina complura, in publicum duitatis tu
fum conftručla funt. his^uefluurjs ciuitas nonnihil munita eile uide»
tur:qua? prteter paucas lapideas azdes, templa & monafteria,prorfus lu
gnea effc.iEdiu in ea urbe numeru uix credibilem referunt. Aiebat enim,

fexto aru

COMMENTARII,

A fexto ante aduentum lioftrum in Mofcovuiam anno, Principis lulTu ae>
des cofcriptas fuifle, eorum'que numerum 41500 fuperafie* Ciuitas h teč
tam lata ac ipaciofa,admodum lu tofa eft.quamobrem 111 uicis ac plateis,
alij sep celebrioribus locis,potes pafsim extručti funt . Eft 111 ea caftrum,
cx lateribus cocffcis conftru&um, quod ab una parte Mofqvua, ab altera
Neglimafluminealluitur* Neglimaautem expaludibus quibufdam ma
nat,qui ante ciuitatem drča fuperiorem caftri parte ita obftruitur, ut 111
ftagni formam exeat: indecp decurres, foftas caftri replet, in quibus funt
molendina: tandemcp fub ipfo caftro,ut dixi, Mofqvu£ fluuio iungitur*
Caftrum autem tanta magnitudine eft,ut prazter amplifsimas ac magnri
fice cxtrucftas exlapide Principis edes,Metropolitanus epifcopus,item
Principis fratres, Proccres, alijcp quam plurimi, fpacioias in eo xdcs Iri
gneas habeant . Ecclefise ad hsecin eo multaD, ut amplitudine iua ciuitas
tis propemodum formam referreuideantur,Hoc caftru roboribus taiv
tum initid circundabatur; atque ad magni Ducis loannis, Danieli s filrj,

B tempora ufp, paruum acignobile erat. Is enim Petri Metropolita? fua^
fu,primusiedem Imperij eo tranftulit. Nam Petrus amore Alexij cu^
iufdam,qui ibi fepultus claruifte miraculis dicitur,eo loči iedem fibiprri
us elegeraneoep mortuo,atcpibidem fepulto,cum ad eius tum ul um mri
racula pariter fierent,locus ipie religionis aciancftitatis quadam opinKv
ne adeo celebris facftus eft,ut pofteri Principes omnes,loannis fucceifo-
res,ibi Imperij iuifedem habendamefte duxerint* Nammortuo Ioaiv
ne, eiuldem nominis filius, fedemibiretinuit: acpoft eum Demetrius,
poft Demetrium Bafilius,is qui dueta Vuitoldi filia, Bafilium Caecum
poftfereliquit. ExquoIoannes, eius Principis pater, apud quem Gra^
toremegi (quiprimus caftrum muro cingere coepit) natuseftrcuio.^
peri tricefimo ferme anno poft, fupremammanum eius pofteriimpo^
ftiere * Eius caftripropugnacula bafilicae, cum Principis palatio, ex h*
tereabhominibus Italis,quospropofitismagnis praemijsPrinceps ex
Italia euocaueratjltalicomore extrucftaftmt* Multaeautem,utdixi,in

C hoc funt eccleiiaa,lignece ferme omnes jduabus tamen infignioribus,
quae ex lateribus extrud£eiunt, exceptis; quarum altera diuas Virgini,
alera diuo Michaeli eft iacra. In templo diue Virginis fepulta funt duo'
rum Archiepifcoporumcorpora,qui,ut Principeseofuam Imperij fe<*
dem transferrent,ibi'que Metropolim conftituerent,autoresfuere:e^
am y q? maxime ob retn in diuorum numerum funtrelatu Inaltero tein-
plo principes uita defun&i humantur* Conftruebantur,nobis prteiriv
tibus,plura etiam templa exlapide. Regionis coelum adeo falubreeft,
utibiultraTanaisfontes,prsefertimin Septentricn,em,acetiammagna
exparte Orientemuerfus,memoriahominum,nullaunquampeftisfe-
uierit* Habet tamen interdum inteftinorum 8 >C  capitšsmorbum queiv
dam,pefti haud difsimilem, quem ipii Calorem appellant. eo qui corri-
piuntur, paucis diebus pereunt* Is morbus in Moftovuia nobis exri
ftentibusjgraflabaturjunum^ue ex familiaribus noftris abiumpfin atqj?
cum in tam falubri regione degant, fi quandoin Novuogardia, Smo^

g ^  lentsko,

<54 RERVM MOSCO VITIC ARVM

lentzko,&T Plefčovuia peftis famit, quoslibet illinc ad fe uenientes,regf A

onefua metu cotifagrj excludunt,

Gens Mofcovuia: cseteris omnibus aftutior Sč  fallacior efle perhibe^
tur,fluxa in primis in cotračtibus fide: cuius rei ipfi haud ignari, fi quan#
do cum extcrniscommerciahabet,quo maioremfidem obtineant,non
Mofcovuitas fe,fcd aduenas efle iimulant,

Longifsimus in Mofcovuia diesinfolftitioseftiuali XVII horarum,
cum tribus quartalibus, efle dicitur ♦ Certam poli eleuationem tu ex ne-
minepotui cognofcere:quamuisquidam lviii  graduum fe accepiffe,
incerto tamen autore, diceret, fpfe tandem fačfo per Aftrolabium peri^
čulo,utcucp folem nono dielunrj in meridie obferuaui L Vin graduum,
Exqua obferuatione, coputatione hominum harum rerum peritorum,
deprehenflnn eft, altitudinem poli L. graduum efle; longifšimum au*
tem diem,x vil horarum,& unius quartalis*

Mofcovuialoco principali defcripta, ad reliquas Magni Ducis Mo/
fcovuiaefubie<ftas prouincias progrediar,ordine primumOrietem uer- B
fus feruatordein per Meridiem 8c  Occidentem atcp Septentrionem cu>
cumeuntes,re<fla in Orientem sequinod:ialem deueniemus.

Vuolodimeriaciuitas magna primum occurrit, quac caftruligneum
{ibi coiuncftumbabet. Ha^catempore Vuolodimcri,quipofteaBafilius
dičlus eft,ufqjad Ioannem Danielis filium, Rufsisc  metropolis fuit. Eft
autem inter Vuolgam 8č  Occam, magna duo flumina, triginta fexa Mo
fcovuiainOrientemiliaribus Ger,fita,loco aded fertili,utexuno tri tiči
modio fšepe x X,nonunčj? X X X modrj proueniat. Ea Clefma fluuius al-
iuit,cxtera fyluac magne uaftsecp cingunt. Clefma porro quatuoraMo/
fčovuia miliaribus Ger.oritur,multisq 5  ibi molendinis celebris accomo
dus eft: qui infra Vuolodimeria,ufcp ad Murom oppidum,in Occa? lit>
tore fitum, fpacio duodecim miliarib.nauigatur, Occečp  fluuio iugitur.
A' Vuolodimeriauiginti quatuor miliariu rečlain Orientem, in uaftis
(yluis principatifs olim fuit: cuius populi Muromani uocabatur,anima^
lium pellibus,melle 8č  pifcibus abundantes, C

Novuogardiainferiorciuitas,ampla &:lignea,cum caftro, quodBafi
iiusprsefensmonarchaad Vuolge& Occefluuioruconfluxuexlapide
in fcopulo exaedificauir. Aiut quadraginta miliaribus Ger.ea a Mur ora
abeffe,in Orientem.quod fi ita eft,cetum miliarib. Novuogardiaa Miv
fcovuia diftabit, Regio fcrtilitate,reruq? copia Vuolodimeriamtcquat*
Atcp hic Chriftianse religionis hac quidem parte terminus eft.nam licet
princeps Mofcovuia: ultra Novuogardiamhanc,caftrum,cui Surano^
men eft, habeat: tamen interie<fta:gentes,qua: Czeremifljeappellantur,
non Chriftianam,fed Machum eti fecftam fequutur. Porrd ibi 8c  alie gen
tes funt,Mordvua nomine,Czeremifsis permixtsc,que cis Vuolgam,ad
Suram,bonam regionis partem occupant. Czeremiflg enim ultra Vuol
gam in Septentrione degunt:ad quorum diflferentiam,qui circa Novuo
gardia habitant, Czeremiflse fuperiores,feu motani,non a motibus qui-
dem,qui ibi nulli funt,fed a collibus potius,qu o s accolunt,nucupantur,

Suraflu>

COMMENTARII. 65

A Sura fluuius Mofci &C  Cafanefis regis dominiu diuidit, qui ex Meri-
die uemenSjUigmtiočto miliarib. infra Novuogardiam,curfu in Orieiv
tem flexo, V uolgam influitdn quorum cofluxu, adalterum littus, rjs Ba
filius princeps caftrum erexit, idcp a fuo nomine Bafilovugorod nomb
nauitrquod poftca multorum malorum feminarium extitit. Haud pro-
cul inde efi: Mofcha fluuius,qui 8>C  ipfe ex Meridie profluens,Occam fm
praMurom illabitur,non loge ab oppido Cafsimovugorod,quodMo
fcus Tartaris habitandum concefsit, Horum mulieres arte quadam um
gues,decoris caufa,nigro coloreinficiunacaperto capite, pafsiscp crimV
bus perpetuo incedunt* A v  Mofcha fluuio Orientem & Meridiem uer^
fus,ingentes occurruntfylua:,quas Mordvuapopuli,quiproprioidio^
mateutuntur, acPrincipi Mofcovuia:fubiedifunt,inhabitat,Eos quf
dam idololatras,alq Mahometanos efleuolunt. Hiinpagis pafsim habi
tant,agros colupt,uičlum' ex ferina čarne 8č  melle habent,pellibus abun
dantpreciofisiduriinprimis homines, nam 8>C  Tartaros latrocinantes
B fšepefortitera fepropulfarunt,pedites fere omnes,arcubus oblogis con
fpicui,fagittandicpperitia pradfantes.

Rezan prouincia inter Occam & Tanaim fluuium flta, ciuitatem lu
gneam non longe a ripa Oc esc habet.Erat in ea caftrum,quod Iaroslavu
uocabatur:cuius nunc,pra:ter uefh'gia,nihil extat* Haud procul ab ea ci
uitate, Occa fluuius infulamfacit, qua: Strub dicitur, magnus olim diu
catus,cuius Princeps nemim' fubiečlus erat,Columna ex Mofcovuia im
ter Orientem & Meridiem, feu (ut alrjuolunt) in Orientem hyemalem
ciuitas occurrit. Dein Rezan, qute a Mofcovuia trigintafexmiliaribus
Ger.diftat.Hscc prouincia eteteris omnibus Mofcovuia? prouinerjs fer^
tilior eft:in qua,ut aiunt, fingula grana frumenti binas quandoque, plm
res' ue fpicas proferunt: quarum culmi tam denfe accrefcunt, ut nec equi
facile tranfire,nec coturnicesinde euolarepofsint. Mellis,pifciu,auium y
ferarumep ibi magna copia,arborumcp fructus 15ge Mofcovuia: friuftP
bus nobilioresigens audacifsima,belficofifsima'cp*

C Ex Mofcovuia ad hoc ufcp caftrum,ultra'cp fpacio X X11 11  fere milia-
riurn Ger.fluit Tanais,locoqui Donco dicitur: ubimercatoresin
foph, Capham,&: Conftantinopolim euntes, naues fuas onerant: quod
pleruncpfitin autumno, pluuiofa anni parte.nam Tanais ibi alrjsanni
temporibus nonitaaquis abundat, ut oneratas naues beneferre qucat*
Dominabatur Rezan quandoque Bafilius magnus dux,qui fororem
Ioannis Bafiiijmagniducis Mofcovuia: duxerat, ex ea'que loannem&C
Theodorum fufceperat. Mortuo Bafilio, loannes filius fuccedit:qui ex
uxore Knes Theodori Babitzfilia,Bafilium,Theodorum 8c  loannem
filios genuit* ex quibus,mortuo patre,maximi natu duo filfi, dum quif
que fibiimperium uendicarenititur,in campis Razanefibus congrefsi:
armis decertarunt: in qua pugna alter occubuit. nec rnulto poff, qui u u
dor fuerat, in eifdem capis moritur,in cuius rei memoriam,fignum erm
ds ex robore ibi erečtu eft.Minimus natu,qui ex tribus fratribus adhuc
fupererat,cognita fratrum fuorum morte, adiunčtis fibi T artaris, prim

g 3  dpatu,

66  RERVM M O S C O VITIC ARV M

cipatu,pro quo fratrcs decertauerant, querncp mater adhucpofsidebat, A
uip o ti tuf: quibus peračtis,cum Duce Mofcovuiae agit,utquemadmo'
dum maiores fui nemim obftričti, cum principatum libere tenuiflent,
poflediflentcp, ita fe quoq? imperare fineret. Dum hscc pacifceretur, ad
maguum Prmripcm delatus eft,quddrcgis Taurica?,quo cum Principi
belluerat,filiam uxorem expeteret, quam ob rem cum a Principeuoca^
tus fuiflet,metu aduentum tardat,protrahitcp ♦ tandem a Simeone Crm
bin,uno ex confiliarijsfuis perfuafus, inMofcovuiam proficifčitur: ubi
Principis iuffu captus,liberis cuftodrjs madatur* SubindePrinceps ma/
tre illius eiečta, & in monafteriumintrufa, caftrum cumprincipatuoc'
cupat: Sc  ne aliqua quandocp feccfsio Rezanefium fieret, bonam eorum
partcm per diuerfas diftribuit colonias. qua re totius principatus uires
labefaftata? corruerunt* Porrocurfi anno Domini 1521 Tartariprope
Mofcovuiacaftrapofuiflentjoannes pertumultum e cuftodiaelapfus,
in Lithvuaniam profugit: ubi etiam tum exulabat,

Tulla oppidum quadraginta fere miliaribus Gen a Rezan diftat,a]3
Mofcovuia ueroinMeridiem trigintafex: eftcp ultimum oppidumad
campeftriadeferta,inquo Bafilius Ioannis caftrum ex lapide coftruxit,
quodfluuius eiufdem notninispracterlabitun Vppauero alius fluuius,
ab ortu caftrualluit:TuIla?cp fluuio iundus,Occam fupra Vuorotinski
uigintifere miliaribus Geninfluit.a cuiusoftijshaudita procul,Odo^
yovu caftrum fltum cit * Porro oppidum Tulla, etiam Bafili) tempore
proprium principem habebat*

Tanais fluuius famofifsimus,qui Europam ab Afla difterminat,ocfto
fermea Tulla in MeridiemmiliaribusnonnihilinOrientem defleften-
do,oritur,non ex Ripheis montibus,ut quidam prodidere; fed ex Ivua-
hovuofero,hoceft,Ioannis lacu ingenti, qui in longitudine & la ti tu d P
he circiter tjoo vuerft patet:in'c|5 fylua,quam quidam Okanitzkilies, alrj
Iepiphanovulies appellant, ortum habet*ExhoclacuSchat& Tanais,
magna duo flumina,emergunt, Schat in Occidentem, Vppa fluuio in fe
recepto,Occam inter Occidentem Sc  Septentrioneminfluit. Tanais au q
te  primo curfu reci a in Orientem fluit, atcp inter Cafan & Aftrachan re-
gnafexuel feptem miliaribus Gena Vuolga fluuio labitur: dein reflexo
in Meridiem curfu paludes facit,quas Mgotidis uocant ♦ Ad eius porro
jfbntes proxima ciuitaseft Tulla, fupra oftiaucrd tribus fere in littore
miliaribus Afoph ciuitas,quse prius Tanas uocabatur, fupra hanc qua^
tuor dierum itinere Achas oppidum eft,ad eundem fluuium fitu, quem
RutheniDonappellant* Huncab optimorumpifcium copiafingularf,
item amoenitate, quod utraq? fluminis ripa diuerfis herbis, radicibuscp
luauifsimis,adhaec arboribus frucftiferis plurimis, uarrjskjuein modum
horti, quafi induftria quadam exculta atque confita fit,fatis laudare non
poflimt ♦ Et quod tanta ferarum, quse paruo negotio fagittis confiduiv
tur,ibi lit copia:ut per ea loca iter facientes, ad uitam fuften tandam nub
la aliare,igni tantum falecf? exCepto, indigeat. In his partibus non milia^
ria,fed dierum itinera obferuantur♦ Ego quantum conie&ura aflequi

potui,a

C O M M E N TA Ril* <? 7

A potui, afontibus Tanais adeius oftiaufcjj, terreftri ltinererečta eundo,
funt oftuaginta fere miliaria Ger. A' Doco, quo loco Tanaim primum
nauigabilem effe dixi,uixuiginti diebusnauigando,peruenitur Afoph,
ciuitatem Ttircis tributariam: quae quinque, ut aiunt,diaetis ab Ifthmo
Tauricar, quem alias Prtccop uocant, diftat* In ea multarum ex diuerfis
orbis partibuSgentium infigneeftemporium: quo ut omnibus, cuiufr
Cunquenationisfint,liber patetacceflus,libera ctiam uendendi emeiv
dicp cuilibet datur copia: ita ciuitate egrefsis omnibus, quidlibet impu^
ne facere Iicet * De aris autem Alexandri 6>C  Caefaris, quas plerique fcrf
ptores in his locis fuiflecommemorant, uelearum ruinis,nihil certiex
indigenis, ali)s'que quiea loca fa:pifsime peragrarunt, cognofcere po^
tui. Milites quoque,quos Princeps ad Tartarorum cxcurfiones ex-
plorandas,&coercendas, quotannis ibi inprajfidrjs habere folet, fuper
hac reame in tetro gati, nihil fe unquam tale uel uidifle, uel audiuifle re<-
fponderunt. Circa oftia tamenminorisTanais,quatuorab Afophdi-
B cetis,iuxtalocum Velikiprevuos adS,montes,ftatuasimagines'c |5  qua£
datnmarmoreas 8 clapideas uidifrefe,nonnegabant. MinorporroTa
naisin Sevuerski principatu oritur, unde Doneti Sevuerskiuocatur,
tribuscp disetis fupra Afoph in Tanaim illabitur* Caaterum qui ex Mo-
fcovuiain Afoph terreftri itinere proficifcuntur, hi Tanat, circa Don>
co,uetus 8č  dirutum oppidum,traie<fto, a meridie nonnihil in orientem
refleeftuntur; quo loči, fi'reftaab Tanais oftrjslinea ad eius fontes duca»
tur,Mofcovuiam in Afia,non in Europa fitam reperies-

Mfceneck paluftris loeus eft, in quo olim caftrum erat, cuius etiam-«
num ueftigia extant ♦ Circa hunc locum adhuc quidam in tuguriolis ha^
bitant, qui necefsitate imminente,m paludes illas,ceu caftrum refugft
unt. Ex Mofcovuia in Mfceneck,meridiem uerfus eundo,fexaginta
fere miliaria Gcr. funt: ex Tulla fere triginta, A Mfceneck decem Sc
očlo fere miliaribus ad partem finiftram, Occa fluuius oritur: qui prft
rmVm in Orientem,dein in Septentrfonem, poftrem d in Orientem arftf
C ualem ( ut ipli' uocant) curfum fuum dirigit. atque ita Occa, Mfceneck
forma circuli propemodum dimidiati claudit: multacp fubinde opp u
da, Vuorotinfcilicet, Coluga, Cirpach, Corffra, Columna, Rezan, Ca^
frmovugorod,&Muromalluit: tandem'que Vuolgam infra Novuo^
gardiaminferioremingreditur,fyluis'que utrinque clauditur, qute meh
le,afpreolis,hermelis&martibus plurimum abundant* Čampi omnes
quos alluit, fertilifsimi funt:nobilifsimus in primis pifcium copia flm
uius, cuius pifres caneris Mofčovuias fluminibus prseferuntur,maxfr
mequi circa Muromcapiuntur* Habetpraeterea pifces quofdam pe^
culiarcs,quos ipfifua lingua uocant Beluga,mirse magnitudinis,fine
Ipinis, capite & ore amplo, Sterlet, Schevuriga, Ofteter; poftrema tria
Sturionu genera: 8c  Bielaribitza, hoc eft, album pifciculum nobilifsimi
faporis Jiorummaximampartemex Vuolga ed deuenire putant. Ex
Occseporrdfontibusduos altos fluuiosoriririaiunt,Sem &C  Schofha:
quorum Sem,Sevuera principatum perfluit;oppidum'cp Potivulo pre-

g 4  terlapfus,

6 S RHRVM MOSCOVITICARVM

terlapius,in Defna fluuium, qui Czernigo oppidum interlabitur, atque A
infra Chiovuiam inBoryfthenem fertur, influit; Schofna autem reda in
Tanaim defcrtur.

Corfira in ripa Occae fluminis oppidum eft, fex miliaribus fupra Co-
lumnam.Habebat aliquando fin iuris dominum:qui cum ad Principem
Bafiliu,tanquam qui in nečem eius confpiraflet,delatus fuiflet,eam'q? ob
rem fub uenationis prtctextu a Principe uocatus fuifTetdHe'quearmatus
( nam a quodam, ne inermis iret,admonitus fuerat) cum ad Principe m
in uenationeueniflet, nec^ cum admillus edet,fed cum Michaele Geor^
gq Principis Secretario ad uicinum oppidum Gzirpach ire,ibicp le ope^
ririiufiuseflet: ubi a Principis Secretario adbibendum inuitatus, idqj
(utfolet) pro Principisfui incolumitate, cum in easinfidias quas nub
lomodo euitarepoflet,fe prolaplum efle ientiret: accerfito facerdote,
haudocp poculo moritur, atcp ita nephario hoc facinore, Bafilius Cznv
pachoppido,odo miliaribus a Corfira ad Occamiluuiu fito, ubi etiam
loco piano mineraj ferri effodiuntur, potitus ed* B

Coluga oppidum ad Occam fluuium triginta fex miliaribus a Modo
vuia abed,quatuordecim a Czirpach. Fiuntibi affabre cariatapoculalb
gnea,aliaecp e ligno res ad cultum domedicum pertinentes: quce inde in
Moicovuiam,Lithvuania,aliascpcircumiacentes regiones pafsim defe-
runtur. Soletibi Princeps quotannis prcefidiaiua contra incurliones
Tartarorum habere*

Vuorotinprindpatus eiufde nominis, cum ciuitate Sč  cadro, tribus
fupra Colugam miliaribus, non procula littore Occa 2 fito,nomen ha^
bet* Huncprincipatumloannes Knes Vuorotinski cognomentopof-
lidebatjUir bellicofus, ac multarum rerum experientia excellens,quo
duce Bafilius princeps praeclaras ftepe exhodibus uidorias reportaue^
rat. Sed anno i?zt,  quo tempore rex Tauricas Occa traiedo, magno e^
xercituMofcovuiam, ut fupra didum ed, inuaferat, ad eumcp coercem
du 8č  reprimendu Demetrius Knes Bielski, homo iuuenis, cum exercP
tu a Princip e miflus fuiilet, iscp loanis Vuorotinski, alioruc^ fanis con- C
filrj s negi e di s, uifo hode turpi fe fuga; mandadet: Principecp pod T ar'
tarorum difceilum,defugse autoribus diligenter inquirente, Andrea
Principisfratre(quireueraeius fuga; autorfuerat) alrjs'queabfolutis,
Ioannes Vuorotinskinon folum in iummam uenit Principis indigna^
tionem,fed captus etiam, atcp principatufuo exutus ed. Podremo dri
midtis quidem fuit ex cudodia,ea tamen conditione, ne Mofcovuia um
quam egrederetur* Huncnos quoq? interprimarios uiros Mofcovuie,
in aula Principis uidimus.

Sevuera magnus principatus ed,cuius cadrum Novuogrodek,haud
ita diu Sevuerefium principum, priufquam hi ab Bafilio principatu exu
erentur, fedes erat. eo ex Moičovuia dextrorlum in Meridiem,per
lugam, Vuorotin,Serensko 8č  Branski,centum quinquaginta milim
ribus Ger. peruenitur: cuius latitudo ad Borydhenem ufque proteiv
ditur. Vados defertos'quepafsim campos habet: circa Branski autem

fyluam

C O M M E N T A R11, 69

A fyluam ingeiltem. Caftra oppidacp in eo funt complura i  inter quae Sta*
rodub, Potivulo,Czernigovu, celebriora ilmt. Ager quatenus colitur,
fertiiis eft. Syluae hermellis, afpreolis & martibus, mellecp plurimiim a-
bundat. Gens propter aisidua cum Tartaris praelia, ualde bellicofa. Cse
terum Bafilius Ioannis, ut alios plerofcp,ita huc quoque principatum fi*
bi fubiccit,hoc modo. Erantduo Bafilijexfratribus nepotes;horum
altercognomento Semetzitz, caftrum Novuogrodek: alteruerd Sta*
radub ciuitatem tenebat. Podvulo autcm Demetrius quidam Princeps
pofsidebat, Porro Bafilium Semetzitz, cum ftrenuusinarmis, eamcp
obrcm Tartaris tcrrori eifet, tanta regnandi libido inuaierat, utprin*
cipatum folus expeteret.neque quieuit, doneč Bafilium Staradubski
affiicfifsimum redderet: eocp depulfo,prouinciam iiiam occuparct,quo
eiečtOjDemetrium aliauiaaggreilus eft:quem apudPrincipem detulit,
tanquam qiiianimum deficiendia Principehabcret. Quarc Princeps
commotus,Bafilio mandat,uti Denietrium,quacunque arte captum,ad
B fe Mofcovuiam mitteret. Huius itaque fraude Demetrius in uenatio*
ne circumuentus fuit, Praimiferat enim Bafilius equites quofdam ad
caftrifuiportas, quieum fuga euadere conantem excipcrent, a quibus
tum captuSjin Mofcovuiam dedučlus, atque in uincula conie&us fuit*
Hanciniuriamfilius,quemunieum habebat, Demetrius,aded molefte
tulit, utadTartaros confeftim confugeret. Vt'que patri illatam iniu*
riam celeriusgrauiuscp ulcifceretur,Chriftiana fide abnegata,in Ma*
chumctiritum circumciditur. Interimdum apud Tartarosageret,ac*
cidit,utpuellam quandam uenuftifsimamdeperiret;qua cumaliaspo*
tiri non poflet,inuitis eam parentibus clam abduxit. Eam rem fcrui,
qui cum eo rireumeifi fuerat, puellae propinquis clam indicarunt: a qui*
busquadamno(fcefubitdoppreiIus, cum puellafagittisconficitur. Ba*
filius Princeps audita filrjipfius Demetrij fugaad Tartaros,fencmar*
člioribus uinculis conftringi iubet. qui non muko poftmorte lilij apud
Tartaros cognita, carcere moerore / que confedhis, eodem anno qui a
C nato Chrifto m d X 1 X erat,obijt. Acp hxc  omnia Bafilio Semetzitz au*
tore fačta funt; cuius imp ulili antea quoque Princeps 8>C  Corfira? domi*
num, 8C  germanum iuurn fratrem, captos in carcere occidit. Casterdm
quemadmodum fepcfieri folet,utquialijs infidias ftruunt,in eafdem
tandem ipfiincidant: ita&huic Semetzitz contigit. Nam ipfe quoque
apud Prmcipem defečlionis crimine infimulatus cit. Eam ob rem cum
Mofcovuiam uocatus fuilfet, illeq$,nifi publicx fidei litcrse Principis &C
Metropolita; iuramento confirmate,fibi prius mitterentur,eo fe uentu*
rum pernegaret: mifsis aceeptiscpex fententia literis, X vini Aprilis,
MDXXinanni Mofcovuia cumueniifet,honorifice muneribusctiain
oblatiš a Principe exceptus fuitrfed paucos poft dies captus,in carcereiii
conijcitur, ubi 8č  tune detinebatur. Caufam captiuitatis fua: hac fuiffe a*
iunt,quod literas adrege Polomse, quibus feadeum deficcre uellefcri*
pferat,prxfe(flo Chiovuienfimifiiret;quirefignatisliteris,cuminiquum
eius erva principemfuumanimum cognomifcc, connnud eas Principi

. Mofcovuia:

70  rervm m o s c o vi tic ar v m

Mofčovuiae mifit. Alij uero rationemmagis uerifimilem afferunt* So- A
lus enim Sem eczitz  in toto Mofci Imperio fupererat,qui caftra 8c  prin-
cipatus pofsidebat; quibus,utfacilius hunc eijceret, tutiuscp imperavet*
perfidkc crimen, quo illee medio tolleretur,inillumexcogitatum eft*
Ad quod alludens morio quidam, quo tempore Semetzitz  Mofcovui-
am ingrediebatur,fcopas Sc  palam circumferebat.qui cum interrogare-
tur,quid fibi hoc apparatu uelletC Imperium principis nondum prorfus
purga tum eife,refpondit: nune uero commodum tempus uerredi adeft
fe,quo feces omnes eijcienda: forent ♦ Hanc prouinciam Ioannes Bafilij,
Alexandri magni Ducis Lithvuanise exercituad Vuedrofch fluuium
prof!igato,primus imperio fiio adiecit, Porro Sevuerenfes principes gc
nus fuu a Demetrio magno Duce Mofcovuig ducunt* Erant Demetrio
filij tres, Bafilius, Andreas, Sc  Georgius. Exhis Bafilius natu maximus,
iuxcapatriasleges,patri in regno fiiccefsit* Exalrjs duobus, Andreaui-
delicct Sc  Georgio, Sevuerefes principes generis fui origine traxerunt*
Czernigovutrigintamiliaribus a Chiovuia,totide uero a Potivulo B
abeft* Potivulo uero diftat a Mofcovuia cetum quadragintamiliaribus
Ger. a Chiovuia fexaginta, aBranski trigintaodo* H aseultrafyluama/
gnam,qutc uigintiquatuor miliaribus in latitudine protenditur,fita eft*
Novuogrodeck decem odo miliaribus diftat a Potivulo,a Staradub
quatuordecim: Staradub a Potivulo triginta duobus miliaribus*

Eutibus exPotivulo in Tauricam,per folitudinem fluuij Sna, Sama¬
ra & Arieloccurrunt:exquibus pofteriores duo latiores,profundio-
res'qj funt: in quibus trarjciendis dum uiatores diutius nonnuquam de-
tinentur,a Tartaris fcpe circuueniuntur, capiuturc^* pofthos Koinska-
vuoda SC  Molofcha fluurj occurrut,quos nouo quodam traiedionis ge-
nere fuperant; refedas arbufculas in fafces colligant, quibus fe fuaq? im-
ponunt,atq$ ita remigantes fecundo fluuio in alterum littus deferuntur*
Alrj huiufmodi fafces equorum caudis alligant,qui flagris impulfi, na-
tantes in ulterius litrus,homines fecum trahunt,transferunt'cp»

Vgrafluuiusprofundus&Iutofus,nonlongeaDrogobufchinfylua C
quadam oritur,intercp Colugam Sc  Vuorotin in Oceani exoneratur. Is
fluuius olim Lithvuaniam a Mofcovuia diuidebat*

Demetriovuitz oppidum Sc  caftrum inter Meridiem 8C  Occidetem,
decem Sc  odo miliaribus abeft a Vuiefma,a Vuorotim circiter uiginti*
Smolentzko duitas Epifcopalis,ad Boryfthenem fluuiufita,caftrum
inulteriore fluminis littore Orientem uerfus habet,roboribus conftru-
dum, quod plurimas domos in ciuitatis formam compleditur* Hoc
qua in collem porrigitur (namparte alia Boryfthene alluitur) fofsis,
ad lisec ftipitibus acutis,quibus hoftium incurfus arcetur,munitum: Ba
filiusloannis fsepius grauifsime oppugnauit, nunquam tamenillud ui
capere potuit* At poftremo militum,prgfedi'que cuiufdam Bohemfde
quo fuprain hiftoria Michaelis Linski didum, proditione eo potitus
eft, Ciuitas in ualle fita, colles circuquač^ fertiles habet, fyluisq? uaftifsi-
mis cingit,ex quib*pelliu diuerfaru magnus prouetus.T emplu in caftro

diux  Vir-

COMMENTARII* yt

A diuae Virgini facrum,alia uero sedificia lignea; in ciuitatis fuburbio Mo
nafteriorum e lapidibus conftrudorum ruinac complures uidcntur.
Ex Mofcovuia porro ad Smolentzkum,inter Meridiem 8 c  Occidem
tem euntibus, decem Sč  odo miliarium itinere, Mofaisko primum oo-
currit: indeuiginti fex, Vuiefina: poft decem 8 >C  odo, Drogobufchtat'

’ que inde totidem, in Smoletzko peruenimus, totum'que hoc iter odu^
aginta miliaribus Ger, conftat;quamuisLithvuani &Mofcovuit£e cen
tum computent. Egotamenter locaillaperagraui,necplura obferua^
tri. Hune principatumBafilioimperante, Vuiltoldusmagnus DuxLiV
thvuauiar Mofcis anno 1413 ademerat. Eundem Bafiliusloannisanno
1514, die XXX lulij,Sigifmundo regi Poloma; eripuit.

Drogobufch & Vuiefma, caftra Sc  oppida lignea funt, ad Borydhe^
nemfita,qu£eolimilib dominio Principum Lithvuanias erant. Eftfub
oppido Vmefmaeiufdemnominisfluuius, quihaudprocul inde,duo-
bus uidelicet vuerft, in Boryfthenem fertur: folent'que oneratas mercb
B bus naues indeBoryfthenem deuehi,atquepoftuicifsim aduerfo Bory^
ftbene Vuiefmam ufcp portari.

Mofaisko quoq? caftrum 8 c  oppidum ligneum, circa quod magna di
uerficolorum copia leporum eft: foletcp Princeps quotanis uenationes
fuas ibi hab ere, atqj nonnuquam diuerforu Principu Oratores audire;
ficuti nobis in Mofcovuia exiftentibus, Lithvuanos Oratores audiuit;
nos'q? eo panter ex Mofcovuia accerfitos,ubi madatis Principu noftro^
ru confedis dimifsi fuimus, Porro imperiu principu Mofcovuie, tepo^
re Vuitoldi,quinq? aut fex miliaribus ultra Mofaisko protendebatur,
Biela principatus,cum caftro Sc  ciuitate eiufdem nominis,ad fluuium
Opfcha, in uaftis fyluis fexaginta miliaribus Ger. magis in Occidentent
a Mofcovuia diftatia Smolentzko triginta fex,a Toropetz trigin ta, Hu
iusolimPrincipesex Gidemino oriundi erat:fed Cafimiro rege Polo^
niteimperantejagellonis filrj huncprincipatum obtinebat.quo tempo^
re,Bafilius princeps Bieke,quialias Bielski appellatur, adloannempa^
C  treBafilrj defecit,fe fuacp illi fubdidit:uxore<^ fua in eo motu in Lithvua
nia relida,aliam,ut fupra didum eft,in Mofcovuia duxit:cx qua tres fu-'
{cepit filios,quos nos apud Principem uidimus, e quorum numero De^
metrius propter patris fui authoritate in magno precio honorecp habe^
batur. Porro hi tres fratres, quauis ex Bielski paterna hsereditate uiue^
bat,eiuscp annuis redditib,alebantur,ed tame ire no audebat.na Mofco
vuise princeps, Bielski principatu illis ademit, titulumip fibi ufurpabat,
Rfovua Demetrij ciuitas,cum caftro,reda in Occidentem uiginti tri*
bus miliaribus abeft a Moftovuia: caftrum,a quo Princeps titulum fibi
ufurpat,ad fluuium Vuolga fitum eft, habetcplatifsimam ditionem, Eft
& alia Rfovua centum quadraginta miliaribus a Mofcovuia, a Vueliki-
luki uiginti, totidem a Plefcovuia, qutedeferta appellatur* Vitra Rfo^
vuam Demetrij,per certa miliaria progrediendo in Occidentem,eft
fylua Vuolkonzki dida, ex quaquatuor fluuij oriuntur. In eafyluaeft
palus,quaeFronoVuuocatur; ex quafluuiusnoitamagnus duobus fere

miliaribus

72 RERVM MO S C O VITIC ARV M

miliaribus in lacum quendam Vuolgo influit:unde rurfus acjuarum A
multitudine adaučtus erriergit, Vuolgaquc fumpto alacunomineuo*
catur: quimultis paludibus emenfis,multis etiam fluminibusin {ere*
ccptis, uiginti quinque,uel( ut alrj uolunt)feptuaginta oftijs in marc
Cafpium,aRuthenis Chvualinsko morie appellatum, Sc  non in Pon*
tum, ut quidam fcripfit, exoneratur. Porro VuolgaaTartarisEdel, a
Ptolemajo Rha uocatur: tanta'que inter hunc 8C  Tanaim in eampeftri*
bus eft uicinitas,ut feptem duntaxat miliaribus diftare affirment.Quas
autem ciuitates Sc  oppida praeterlabatur,fuo loco referemus. In ea*
dem fylua decem fere a palude Fronovuo miliaribus eft Dnyepersko
pagus:circaquem oricur Boryfthenes, quiabincolis Dnieper uocatur,
quemnunc Boryfthenem dicimus. Haudproculabeoloco eftmona-
fterium fanftsc Trinitatis, ubi oritur alius fluuius prioremaior,Nie>
pretz per diminutionem diftus. Ambo autem hi fluuij inter fontes Bo*
ryfthenis & paludem Fronovuo confluunt, quoloco Mofcovuitarum
& Chloppienfium merces nauibusimpofitae,inLithvuaniam deferuiv B
tur: folent'que mercatoresibi in monafterium ceudiuerforium diuer*
tere * Porro quod Rha 8č  Boryfthenes non ex rjfde fontibus,iuxta quo*
rundam opinionem, oriantur, cum ex alrjs,tum ex complurium mer>
catorum certa relatione, qui in illis partibusremfecerunt,compertum
habeo♦ Boryfthenis autem curfus hiceft, utprimiim Vuiefma Meridi*
cmuerfus alluat: moxreflexoinOrientemcurfu,oppidaDrogobufch,
Smolenczko, Orfcham, 8>C  Mogilefpra:terlabatur;inde'que rurfus in
meridiem tendens, Chiovuiam,Circaifos 8c  Otzakovu contingit.ubi
deinceps in pontum exoneratur, uidetur eoloco mare formam lacus
habere:& Otzakovu quafiinangulo eftadoftia Boryfthenis ♦ Nos e*
nimexOrfchain Smolenczko uenimus,ubiimpedimentanoftranaui*
bus ufque Vuiefmam deduximus: & tantum inundabat, ut Monachus
Comitem a Nugaroli,&me ftapha piičatoria per fyluas loge deuexerit:
cqui uero natando pluries fuperaruntitinera.

Dvuinalacus afontibus Boryfthenis decem fere miliaribus, &toti* C
de a palude Fronovuo diftat.Ex eo fluuius eiufHem nominis uerfusOc*
cidentem,qui a Vuilna uiginti miliarib.abeft, ac dein in Septetrionem
decurrit,& prope Riga metropolim Livuonig mare Germanicu ( quod
Rutheni V uareczkoie m ori e uo cat) illabiturtalluit V uitep sko,Polotz
ko,Dunenburg:& non perfluit Plefcovuiam,ut quidam fcripfid Livuo
nienfes hunc fluuium ex bona parte nauigabilem,Duna appellant.

Lovuat quartus fluuius, caeteris tribus minime comparandus, oritur
inter lacum Dvuina,& paludem Fronovuo, aut ex ipfa palude. non po*
tui equidem eius fontes, etfi haud procul a Boryfthenis fontibus diftat,
prorfus explorate. Eft autem ille fluuius, ut eorum Annales habent,
in quem S. Andreas apoftolus ex Boryfthene per ficcum nauiculam
traduxit, 8c  qui emenfis quadraginta fere miliaribus, Vuelikiluki alluit,
in 'ep  Ilmen lacum influit.

Vuolock ciuitas 8c  caftrum in Occidentem acquino<ftialem uiginti

quatuor

COMMENTARII, 75

fr  quatuor miliaribus diftat a Mofcovuia,a Molaisko duodecim fere,a
Tvuer uiginti. Huius lod dtulum Princeps Obi ufurpat, foletcp quotaiv
nis ibi animum,falconibus lepores in{edando,relaxare.

Vuelikiluki caftrum Sč  riuftas in Occidente a Mofcovuia cetum qua>-
draginta miliaribus,aNovuogardiamagna fexaginta fere,a Poloczko'
autem trigintafex miliaribus diftat* hac etiam itur ex Mofcovuia in Li-
thvuaniam.

T oropecz eft caftrum, cum ciuitate, inter Vuelikiluki Sč  Smolenzko,
ad confinia Lithvuaniae, diftat a Luki decem Sc  očto fere miliaribus*
Tvuer, fiue Otvuer,amplifsima olim ditio,una cx magnis Rufsie priti
cipatibusad Vuolgamfluuium ftta,trigintafexmiliaribus Occidentem
aeftiualem uerfus,diftat a Mofco vuia: habetčp ciuitatem magnatu, quam
V uolga interfluit.in altera autem ripa,qua Tvuer Mofcovuiam ipedat,
caftrum habet, ex cuius oppofito Tvuertzafluuius Vuolga influit: quo
equidem in Otvuer nauigio perueni,& altero die Rha flu.nauigaui*Por^
B rb ciuitas hec Epifcopalis fedes erat,uiuete Ioanne Bafilrj patre,quo tem
poreTvuerenfem Principatumagnus Dux Boris moderabatur, Cuius
pofteafiliam Mariam princeps MofcovuiscIoannesBafiIijuxoreduxe^
rat:ex eacp Ioannem primogenitu,ut fupra didum, fufceperat. Boris aus
tem mortuo, Michael filius fuccefsit: qui poftea a iororio fuo magno
Duce Mofčovuia;principatudepuIius,exuIin Lirhvuania moritur.

Terfack oppidum decem mifaTvuer: eius dimidia pars Tub Novuo/
gardias,altera Tvuerenfi dominio erat, duocp ibi Locumtenentes impe'
rabant, Oriutur ibi quocp,ut fupra dixi,duo fluuij, Tvuertza Sc  Sna; hic
Novuogardiam in Occidentem, ille in Orientem decurrit*

Novuogardia magna, amplifsimus totius Rufsie principatus eft, pa^
trio fermone Novuigorod, quafi Noua ciuitas, feu Nouum caftrum dP
citur,Qiiicquid enim muro cindum,roboribus munitum,aut a!ioquife^
ptum eft,Gorod appellant* Eft autem ampla ciuitas, quam Vuolchovu
ftuuiusnauigabilis interfluit, quiex Umen lacuuixduobus vuerft fupra
C ciuitateemergensinlacum Neoa,quemnuncLadoga, aboppidoquod
ei adiacet, appellant, illabitur. Novuogardia porro in Occidentem a?ftP
ualem,a Mofcovuia centu uiginti miliaribus abcft.quanquam funt qui
centum duntaxat coputant: a Plefcovuia triginta fex, a Vuelikilukiqua^
draginta,ab Ivuanovuogorod totidem* Cteterum ciuitas haec olim dum
floreret, fu i'cp  iuris eifet, latifsimam ditione in quincp partes diftributam
habebat: quoru.m quaelibet pars non folum de publicis ac priuatis rebus
cognofcendis,adordinarium accompetentemfuse partis magiftratum
referebat, uerurnin fua duntaxatciuitatis regionecontrahere resquaft
cuncp, accommode cum alrjs ciuibusfuis conficere poterat: nec licebat
cuiquam,adaliquem alium eiufdem ciuitatis magiftratum,quacunq? in
reprouocare.Eocptempore totius Rufsiae maximum ibi erat emporiu*
ingens enim mercatoruturba undicp ex Lithvuania,Polonia,Svuet/aj,
Dania, ipfa'q? Germania eo confluebat, ciuescp ex tam frequenti multaru
gentium concurfu, opes fuas copiascp augebant*. Quin & noftra temper

h ftate

74 RERVM MOSCOVITICARVM

ftatelicetGermanis fuos ibi habere quseftores, feu rationarios. Imperiu A
eius magna ex parte in Orientem & Septentrionem extenditur* Livuo^
niam, Finlandiam, atcp Nordvuegiam fere condngebat, Eius loči merca^
tores,cumuno eodemcp uehiculo AuguftaVindelicorum profečhiseo
perueniiTem, me impenferogarunt,utuehiculumquo tam longumiter
emenfus fuiffem,in sede ipforum facra perpetue memorie ergo relinque^
rem. Habuitetiam Novuogardiaprincipatusad Oriente, Dvuinam 5 C
Vuolochdam;ad Meridieuerodimidiam partetnTerfack oppidi,non
longe a Tvueria. Et quamuis h sc prouinciae, quod fluuijs Sc  paludibus
oppleantur, fteriles fint, comodetp habitari non pofsint;nihilominus
exferarumpellibus > melle,cera,&: pifciumcopiamagnum quseftum fa'
ciunt. Principes porro, qui ipforum Reipub.prseeflent, fuo arbitrio ac
uoluntate conftituebant, imperiumep augebant,uicinasgentes quauis
fibiratione deuinciendo, ac ftipendio canqua autoramento quodapro-'
polito in fui defenfionem obftringentes* Exeiufmodi gentium,quarum
opera Novuogardenfes in conferuanda Republica fua utebantur, fock'  B
tate facftu eft, ut Mofci fuos fe ibi Prscfides habere gloriarentur, Lith vua
n itg  uicifsim eos fibi tributarios^lFererent. Hune principatum dum Ar^
chiepifcopus ipfe confilio ac autoritate fua adminiftraret, Ioannes Bafilij
MofcovuiseDuxinuaferat,ieptem perpetuosannosgrauieosbellopre^
mens, Tande menfe Nouembrkanno Domini 1477» ad fluuiu Scholona
confličhi Novuogardenfes fuperans, cerds quibufdam coditionibus ad
deditionem eos compulit,prefečtumcp fuo nomineurbi impofuit. Gum
autem abfolutu in hofcejmperium nondum fe habereputaret, necp fine
armis id fe aiTequi poffe cerneret,fub religionis prsctextu,ac fi aRuthenk
coritu deEcereuolentes, in fide contineret,Novuogardia uenit,eamcp
hac limulatione occupauit, incp feruitutem redegit: Archiepifcopum,ci-'
ues,mercatores,externos, omnibus bonisfpoliauit: trecentoscpcurrus
inde auro, argento, gemmisep onuftos, ut quida feripiere, Mofcovuiam
abduxit. EquideMofcov'uigdiligenterde hac repercontabar, accepicp
longe plures currus prseda Onuftos inde abdueftos fuiffe.Neque mirurru C
Nam capta ciuitate Archiepifcopu, ditiores potetsores omnes/ecum
Mofcovuiam abduxerat, ikep horum pofleišiones, fubditosfuos quafi
nouas colonias remiferat, Ex illorum itaq? poflefsionibus, prseter com/
munes redditus, maximum quotannisuečb'gal in Fifcum percipit. De
Archiepifcopatus quocp prouentibu$,cuidam Epifcopo tum d ie confti*
tuto, parua duntaxatreddituum portionem concefTerat: quo mortuo,
fedes Epifcopalis diuuacabat. Tandem ad maximam ciuium ac fubdb
torum petitionem,ne perpetuo Epifcopo carerent,rurfus quendam,no
bis tum prsefentibuSjinftituerat*

Novuogardenfes olim idolu qnoddam, nomine Perun, edlociquo
nune eft monafterium, quod ab eode idolo Peruniki appeilatur, collo'
catum,in primis colebant,uenerabanturqj. Dein baptifmate affumpto,
idloco motum,cuminflumen VuolchovuddecifTent,aduerfo dicitur
fluuio natafte;& ctrcapdntem auditam fuifle uocem,Ha?cuobis Novuo

gardenfes

COMMENTARII, 75-

A gardenfes inmei memoriam. fimuli^i cum di<fto,fuftem quendammox
. in pontem proie&u fuifle. Solet etiamnum contingere, ut certis anni die/
bifsha?cuox Perun audiatur:qua audita,fubitoeius lociciuesconauv
runt, fetp fuftibus mutuo caedunt. tantuscp inde tumultus quocp oborih
tur, ut uix rnagno Praefe&i labore fedari pofsit, Accidit praeterea,ut Ari
nales eorum referunt, dum Novuogardenfes Corfun Graeciae ciuitatem
ad feptemperpetuos annos grauiobfidione premercnt,interim uxores
eorummorse pertefae,tum etiamdefaluteacaduentu maritorumdubP
tantes, feruis nuberent, Expugnata tandem ciuitate,quum uičtores ma¬
rina bello reuerft,aereasportas fuperata:urbis,acmagnam quandam
campanam, quam ipfi in cathedrali eorum Ecclefia uidimus, fecum attu/
liftent: feruiop dominos, quorum uxores duxerant, ui repeliere conarem
tur: domini indignitate rei commoti,depofitis, cuiufdam confilio,armis,
lora&fuftes tanquaminmancipia arriperent:quibusferui territi, in ep
fugam conuerfi,loco quodam quietiamnum Chloppigrod,hoc eft Ser/
g uorum caftrum dicitur, fe reciperent,defenderentcp, V enim uidi, meri/
tis a dominis fupplicrjs affedi fuere.Habet Novuogardia in folftitio aefti
uali longiTsimum diem X V 111 horarum,<Sčultra.Regio multofrigidior
eft, ipfa iVlofcovuia. Gentem quocp humanifsimam ac honeftam babe/
bat: fed qua: nune proculdubio pefte Moičovuitica,quam eo commean
tes Mofcifecuminuexerunt, corruptiisimaeft,

llmen lacus, qui in antiquis Ruthenorum feriptis Ilmer uocatur,Sč
quemalrj Limidis lacum appellant, eft fupra Novuogardiam duobus
vuerft:inlongitudinem X 1 i,inlatitudinemuerd v 111 miliaribus Ger/
manicis patet: duos'cp,praeter alios,ceIebriores fluuios excipit, Louat Sc
Schofonajs ex quodamIacu emergit, unumueroemittit Vuolchovu,
qui Novuogardiam interlabiumemenflscp triginta fex miliaribus, Lado
ga lacumingreditur.Isinlatitudinem fexaginta, longitudinem centum
iere miliaribus, infulis tamen quibufdam interiedis,patet:efFunditcp ma
gnumflauiumNeoa,quiOccidentem uerfus in Germanicum marefex
C fere mil. decurrit. ad cuius oftia,fubdominio Mofci, inmedio flumine
fitum eft caftrum Orefchak, quod Germani Nutemburg appellant,
RuftjOlim antiqua Rufsia dida,antiquum oppidulum eft,fub ditione
Novuogardia:, a qua duodecim,abIlmen uero lacu tredecim miliaribus
diftat. Habet falfum fluuium,quem amplafofla in modum lacus ciues
coercent,indecpaquam percanales pro le quifcp in sedesfuas deriuant,
falcp coquunt.

Ivuanovugorod caftrum Ioannes Ba(ilrj,aquoetiam nomen accepit,
ad ripamNervuaefluuij, lapideexaedificauit, Eftibi quoqj exaduerfo in
alreraripa Livuonienfium caftrum, quod ab eodemfluuio Nervuaap/
pellatur, Ha:c duo caftra Narvua fluuius interlabitur, dominiumep No/
vuogardenfium ab Livuonienfi diuidit. Porro Narvua fluuius nauigabi
lis,exeolacu quemRutheni Czutzko,feu Czudin,Latini Bicis,feu Pe/
las,Germani uero Perjfues appellant,emergit:duobus'q? in fe receptis flu
uriš, Plefcovuia 8 C  Vuelikareca,qui uenit exMeridie, Opotzka oppidu,

h z Plefcovuia

7<S R E R V M MOSCOVITICARVM

Plefcovusaadexterisfeli<fta, praeterfluit. Facilis autem exPlefcovuiain A
mare Baltheum eftet nauigatio,nifi fcopuli quida, nonlonge ab Ivuantv
vugorod& Narvua,impedimento eflent.

Plefcovuia ciuitas ad lacum fitaeft,ex quoeiufdem nominisfluuius
emergit,acper mediani ciuitatem decurrit fex mil. in lacum, quem Ru->
them Czutzko uocat, exoneratur. Sola autem Plefcovuia,in toto Mofci
dominio,muro cingitur:eftq? in quatuor partes diuifa, quarum fingulae
fuis moenibus contmentur.Quas res quibufdam occafionem erroris prše
buit,uteam quadruplici m uro cinčla efle dicerent, Huius ciuitatis ditio,
feuprincipatus, gentiliter Pskovu, feu Obskovu uocatur. Olim amplift
fima,fuicpiuriserat;iedeamtandeIoannesBafilr}annoDoniiniM Dix.
quorundam facerdotum proditione occupauit, atque in feruitutem rede
git.item campana,ad cuius pulfum Senatus ad rempublicam conftitueiv
dam cogebatur,abftulic:ipfisq? per colonias alio dedučlis, iotrodudisq$
in eorumlocum Mofcis,libertatemeorum prorfus imminuit. Vndefa^
dum,ut pro cukioribus,atque adeb humanioribus Plefcovuienfium mo B
ribusjcorruptioresinomnibusfere rebus Mofcovuienfium moreš fint
introdučli* Tanta enim in contracftibus Plefcovuienfinm erac integrb
tas,candor, Sč  fimplicitas, ut omni uerbofitate in fraude emptoris omib
fa, uno tantum uerboresipias indicarent. Plefcovuienfes autem, ut e»
dam hoc obireradijciam, in huncufquediem ctcfarienon Ruthenorum,
fedPolonorum more,bifurcata utuntur.Diftatautem Plefcovuiain Oc>
cidentem triginta lex miliaribus a Novuogardia, ab Ivuanovugorod
quadraginta, totidern a Vuelikiluki* Perhancquoqj duitatem ex Mo>
fcovuia&T Novuogardiaitur Rigam, Livuonhcmetropolim,quaefexa>
ginta miliaribusaPlefcovuia diftat.

Vuotzka regiointer Occidentem &Septentrionem fita,uiginti fex,
aut ad fummum triginta miliaribus abefta Novuogardia,inqj finiftra
caftrti Ivuanovugorod relinquit. In hacregione hoc prodigij loco refer*
tur:animalia,cuiufcunq?generisin eamindu<ftafiierint,coloremfuumm
albedinem mutare. Locus hic poftulare uidetur,utrationem locorum & C
fluuiorum drča mare,uftp ad fines Svuetia? perftringa. Nervua fluuius,
quemadmodum fupra dixi, Livuoniam a Mofci ditione diuidiua quo fi
ab Ivuanovugorod fecundum littusmaris,Septentrionemuerfus pro*
grediare,Pluifa fiuuius occurrit,ad cuius oftia lamma caftrum fitum cft»
Ouodecim miliaribus ab Ivuanovugorod,a lamma totidem, fpacio qua<-
tuor miliarium,occurrit caftrum & fluuius eiufdem nominis Coporoiat
inde ad fluuium Neoa, & caftrum Orefchack,fex miliaria numeratur: ab
Orefchak uero ad fluuiu Corela, unde ciuitas nomeaccepit, funtfeptem
miliaria* Atque inde tandem itinere duodecim miliarium peruenitur ad
fluuium Polna,qui dominium Mofci aFinlandia,qua Rutheni Chainska
Semla uocant,quae fub ditione Regum Svuetiae eft,diuidit*

Eft &alia Corela praeteriam nominata,prouincia,quae fuumterrhtv
rium atque idiomahabet,fexagintafere Sc  ampliusmiliaribus aNovuo»
gardiain Septentrionem fita,Eaquamuisa finitimis quibufdam genti-

bus trb

COMMENTARlI, 77

A bus tributum exigit,nihilominus &ipfa regi Svuedae item,& Mofco,
ratione dominrj Novuogardenfis, tributaria eft,

Solovuki infula in Septentrionem,inter Dvuinam 8 C  Corelam prouin
ciam,a continenti očto miliaribus in mari fita eft:quae quantum a Mofco
vuia diftet, propter crebras paludes, fyluas,&: uaftas folitudincs, certa
interuaili rado non habetur, Quamuis fint qui eam 300 miliaribus a Mo-
fcovuia,a Bieioiefero autem zoo abefie dicat. Sal in ea infula copiofus de^
coquicur.Eftqj ibi monafterium,in quod mulierem aut uirgine ingredi,
grande piaculum eft. Eft etiam ibi pifcado copioia pifcium,quos indf
gense Selgi uocant,quos nos haleces efle putamus. Aiunt hic Solem acfti'
uali folfticio perpetuo,duabus tantum horis exceptis,fplendere.

Dimitriovu ciuitas cum caftro, a Mofcovuia, ab Occidente in Scpren
trionem parudeflečlendo,duodecim miliaribus diftat. Hanc Gcorgius
m3gniDucisfrater,tuncpolšidebat.EamIachroma fluuius,quiSeftfiu-'
uium inflnir,prajterIabitur.Porrd Seft Dubnam,qui in Vuolga exonera
g tur,excipit. Vnde tantafluuiorum comoditate, magnae ibi mercacorum
opes, quitV>ercesex Cafpiomariper Vuolgam,labcre non ita magno,
in diuerfas partes,atcp adeo Mofcovuiam ufcp inducunt,

Bieioiefero ciuiras cum caftro, ad lacu eiufdem nominis fita eft.Sonat
autem Ruthenis Bieloiefero,aIbus lacus. Porro ciuitas n 5  eftin ipfo lacu
fita,ut quidam retulerunt: paludibus tamenita undequaq? cingitur,ut
inexpugnabilis efle uideatur.Qua re dučti Principes Mofcouisc, thefau^
ros ibi fuos recodere folent. Abeft autem Bieioiefero in Septentrionem
centumiliariRaMofčovuiajtotidemcpaNovuogardiamagna.Ducue^
ro uiaefunt, per quas exMofcovuia itur Bieioiefero. altera propinquior
perVglitz, hyemalitempore,aeftate perlaroslavu altera, Vtracpautem
uia, propter crebras paludes, d>C  fyluas fiuurjs obfitas, haud comode, nifi
ftratispontibus,concretisglacie,conficitur.quofit,utibi locorum diffib
cultate miliaria fint breuiora. Accedit ad hanc itineris difficultate,ut pro^
pter crebras paludes,fyluas,acundic|? concurrentesfluuios,loca inču!ta
C fint,nulliscp ciuitatibus frequentata.Lacusipfe duodecim miliaribus in
longitudinem,totidcmbp inlatitudinepatet: in quem trecenti, utfertur,
&fexagintafluurj exonerantur,VnusauteSchockfnatantum exeoemer
git, qui quindecim miliaribus fupra Iaros!avu,&quatuorinfra Mologa
oppida,Vuolgam influit.Pifces qui exV uolgainhuncfluuium aclacum
perueniunt,meliores fiuntiimdtanto nobiliores, quanto diutius ineo
fuerint,redduntur.Inquibus agnofcendis ea eft pifcatorum peritia,ut
pifces in Vuolgam reuerfos,captoscp,quanto tepore in co fuerint,agno^
fcant.Huius lociindigene propriuhabent idioma:quamuis nune ferme
omnesRuthenice loquantur.Longifsimum hi diem in Solftido aeftiuali
dicunturhabere,decem &nouemhorarum.Retulitnobis quidam haud
parui nominis uir, fe primo uere,cum arbores iam frondefcerent, celeri
curfii ex Mofcovuia Bieloieferum contendifie: fuperatoque Vuolga flu
uio,reliquum itineris, quod omnia ibi niuibus glaciecp oppleta effent,
uehiculis confecifle. Et quaquamlongioribihyems fit,fruges tamen eo,

h 3 quo in

78 RERVM HOSCOVITICARV M

quo in Mofcovuia,tempore & maturefcunt, & colliguntur. A' Iacu Bie- A.
loiefero, intra teli iaftum, eft alius lacus fulphur proferens: quod fluuius
quidam ex eomanans,ceufpumas fupernatantes,affacimfecumdeferr,
lnfcitia tamen populi,eiusibinullusufuseft.

Vglitscmitascam caftro^d littus VuolgaefifaeftrdiftatcpaMofco-
vuiauigintiquatuor,a Jaroslavu triginta,aTvuer quadraginta miliari-
bus. Ca v terilm hac pradi&a caftra funt in meridionali Vuolgae ripa,
ciuitas uero ex utracp parte.

Chloppigrod locus,in quem Novuogardcnflum feruos confugifle
fupra dtxi, duobus miliaribus diftat ab Vglitz. Haud procul inde ca-
ftrum nune demolitu confpicitur,ad fluuium Mologa,qui ex Novuogar
di3£magnceditioneo<ftuagsntamiliaribus fluens, Vuolgam ingreditur:
in cuius oftrjs eft eiufdem nominis ciuitas 8č  caftrum,a quo duobus mili¬
aribus in eiufdem flaminis ripa Chloppigrod ecclefia tantum fita eft.Eo
locinundinaeintoto Mofci dominio, quarum etiam alias memini,funt
ffequentiflimze. ed etenim, prgter Svuetenfes,Livuonienfes, atep Mo* B
i<:ovuitas,Taruri,a!iecp quam plurimaegentes,exOrientalibusSepten-
trionalibusep partibus confluunt, quae rerum tantum permutatione
utuntur,Raruscnim,ac ferme nullusapudhas gentes eft auri, argentf-
ueufus. Veftes fa<ftas,acus, cuIteiIos,codearia,lecures,aliacp eiulmod/,
utplurimum pellibus permutant.

Pereaslavu ciuitas &caftrum, a Septentrione aliquantum uergens in
Orientem, uigintiquatuormiliaribus abefta Mofcovuia: fita autem eft
ad lacum,in quo,ut in infula Solovuki,Selgipifciculi,quorum fupra me-
minijCapiuntur. Ager fatisfertiliseft,&copiofus, in quoperceptis frugi-
bus,Princeps uenatione tempus fallere foler. Eft in eodem agro lacus,
ex quo fal decoquitur.Per hanc ciuitatem proficifcuntur,quibus Novuo
gardiaminferiorem,Caftroma,Iaroslavu,&: Vglitzeundum eft* In his
partibus uera itinerum ratiopropter crebras paludes 8c  iyluas haberi
non poteft.Eft etiam ibi Nerel fluuius,ex Jacu quodam profluens, qui fu
pra Vglitz Vuolgam influit* C

Roftovu ciuitas& caftrum, Archiepifcopalis fedes,cum Bieloiefero
SC  Murom, inter praecipuos 3C  antiquiores Rufsite principatus,poft
Novuogardiam magnam habetur.Eo ex Mofcovuia,re<fta per Pereas-
lavu itur,a qua decem miliarib.diftat. Sita eft ad lacum, ex quo Cotoroa
fluuius,qui Jaroslavu prgterlabitur,emergit,Vuolgamcpinfiuit.Solina-
tura fertilis eft, pifeibus in primis acJale abundans, Regiohaec olim fe-
cundogenitis magnorum DucumRuJšiaepropriaerat:quorumpofi:eri
noui fsime per Ioannem Bafiltj patrem ea depulfi,exuticp funt.

Jaroslavu ciuitas & caftrum adripam Vuolgae, diftat a Roftovu duo-
decim mil.re&a itinere ex Mofcovuia fumpto. Regio fatis fertilis eft,ca
praefertim parte,qua uergit ad Vuolgam :quae etiam, quemadmodum
Roftovu,fecundogenitoru Principu erat: quas monarcha ipfe ui oppreft
fit.Et quanquam prouinciac Duces,quos Knefos appellanr, adhuc fuper-
fintttitulum tamen Princeps,Knefis,uelut fubditis regione concefla,

fibi

COMMENTARII, 75?

A fibiufurpadTres autem Kneft fecundogenitoru pofteri,qiiosRutheni
Ioroslavuskiappellant,eam regionem pofsident, Primus eft Bafiliii5,is
qui nos ex hofpitioad Principem duxit,&: reduxit. Alter eft Simeon
Fcederovuitz,aKurbapatrimoniofuo Kurbsld di<ftus,homo fenex,ftv
brietate fingulari,ac ipfa uiterigiditate,qua ab ineunte etate ufus eft, uari
deexhauftus.multisenimannis efucarnisabftinuit: pifcibus quoq?So»
lis,Martis & Saturni tantum diebus ucfcebatur: Lunajuerd, Mercurrj
SC  Veneris,ab eifdem ieiunrj tempore abftinebat.hunc magnus Duxalri
quandoperPermiam, in Iuhariam,ad longinquas gentes debeilandas,
cum exercitu fupremum Imperatorem mittebat, qui bonam eius itineris
partem, propter niuis magnitudinem, pedes confecit;quibus diflolutis,
reliquum itineris nauigrjs peregit,&: montem Petzoram tranlgreflus«
Vitimus eft Ioannes cognomento Pofletsen, quiPrincipis fuinomine
Oratorem apud Carolum Casfaremin Hifpanrjs agebat,& nobifeum
reuerfuseft:quiadedpaupererat,ut ueftes, & fColpackh (quod capids
B tegumentumeft) aliunde (quod certd fcimus) pro conficiendo itinere
commodatd fumeret, Quare multum errafle uidetur,qui fcriplit,hunc
Principi iuo in  quacuncp necefsitate triginta milia equitum cx didone,
feu patrimonio iuo mittere pofie.

Vuolochda prouincia,ciuitas 8 c  caftrum ,in  qua Epiftopi Pctrnix  JE
dem quidem fuam,fedftne imperio babent,ab eiufdem  nominis fluuio
nomenaccepere.fitaeft inter Orientem Sl  Septentrionem, adquam ex
Mofcoviiia perlaroslavuitur.Abeft aut a Jaroslavu quinquaginta mili
aribus Ger. a Bieloiefero fere quadraginta* Regio tota paluftris Sč  fylue^
ftris eft. unde fit,ut exa(ftam itineris ratione propter crebras paludes SC
fluuiorumanfra<ftus,hocquocp inlocouiatores obferuarenon pofsint,
Quo enim magis progrediare,hoc plures 8 c  inuia? paludes,fluuq ac fylug
occurrut.Porro V uolochda fluuius in  feptentrionem,ciuitatem praeter'
labiturreui Suchana fluuius ex lacucui Koinzki nomen eft,emergens,
odto mil, infra ciuitatem iungitur, nomenc^ Suchana: retinet,atcp inter
C Septentrionem Sc  Orientem labitur. Vuolochda prouincia olim fub dri
done Novuogardiacmagna:erat,qux cum caftrum natura loči firmum
habeat, aiunt Principem parte theiaurifui illicreponere folere. Eo anno
quo nos Mofcovuia: eramus,tanta illic erat annona: caritas,ut unus quo
ipfiutunturfrumentimodius,X 1 1 11 dengisuenderetur: quialioqui in
Mofcovuiai 11 i,v,autfexdengisemifolet.

Vuaga fluuius pifcofus, inter Bieloiefero Sc  Vuolochdam,in paludri
bus denfifsimiscp iyluis oritur,ac Dvuinam fluuium influit.Fluuij acco/>
lse,quodpanisufuferecareant,uenatione uiuunt.Capiuntur autem ibi
uulpes nigra?, &coloris cinericei, Porro compendiarioitinere indead
prouinciam S>C  fluuium Dvuinaperuenitur.

Vftyug prouincia,a ciuitate Sc  caftro,quacad fluuium Suchana fira
funt,nomenaccepit.aVuolochdaabeft centum miliaribus,a Bieloiefero
centumquadraginta. FJacc prius ad oftia fluurj Iug,quiex Meridiein
Septentrionem fluit,fita erat,Poftea propter loči comoditatem,ad dimri

h 4 dium

80 RERVM MOSCOVITICARVM

dium fere miliare fupra oftia poiita eft,uetusčp nomen adhucretinet. A

Nam Ruthenis Vfteie oftium eft:undeVftyug,quafi oftium lug dicitur.

Hsec prouincia olim fubie&a erat Novuogardiae magn£e,in qua rarus 8c
propemodum nullus panis ufus: pifdbus & feris pro dbo utuntur. Sal
ex Dvuinahabent. Idioma quoqueproprium,quamuis Ruthenico ma-
gis utuntur. Zabellinorum ibipelles nec multae, nec admodum excek
lentes: aliarum ramen ferarum pellibus abundant, uulpinis praeler-
tim n igr is.

Dvuina prouincia Sc  fluuiusab lug & Suchana fluuiorumconfluxu
Dvuinae nomen accepit.nam Dvuina Ruthenis duo,uel bini fonat .Is flu'
uius emenfis centum miliaribusOceanum Septentrionalem, qua Svue^
tiam &Nordvuegiam alluit,atqueaterra incognira Engranclanddiuk
dit,ingreditur.Hgc prouincia in ipfo Septentrione iita,olim Novuogar'
denftumditionis erat.Numeranturauta MofcovuiaadDvuineoftiatre
centa miliaria: quamuis ut antea dixi, in regionibus quac trans Vuolgam
iuntjpropter crcbras pa!udes,fluuios,ac uaftas fyluas,itineris rado obier B
uarinonpotefhconiečturatamen ducimur,ut uix ducenta miliariaefle
putemus.quadoquidemexMofcovuiain Vuolochdam,ex Vuolochda
in Vftyug,in Orientem aliquantulum:ex Vftyug poftremo per Dvuk
nam fluuium rečta in Septentrionem peruenitur.Haec prouincia, praster
Colmogorcaftrum,&Dvuinam ciuitatem,quarinter fontes & oftia in
medlo propemodum fita eft, caftrunkp Pienega in ipiis Dvuine oftijs ik
tum,oppidis Sc  caftris caret.Pagos tamen complures habere dicitur,qui
propter terrac fterilitatem longe Iate'cp diftant.Vi&um hi ex p ifcibus,fey
ris/erarume^ pellibus quaerunt,quibus omnisgeneris abundant.In ma-
ritimis huiusregionislocis.urfos albos,&eos pro maiori parte inmari
degentes reperiri aiunt:quorum pelles in Mofcovuiam faepius deferun^
tur.Ego binas mecum,prima meainMofcovuiam legatione, reportaui.
Regio h«ec fale abundat.

ITI N E IV M UV 9 ET Z 0 M,  c

IugarUm,<& Obi fluuium.

Rincipis Mofcovuiae ditiolonge in Orientem, Sc  aliquanto
in Septentrionem, ad Ioca quas fequuntur,protenditur:fuv
perquare feriptum quoddam,quo eius itineris ratio contk
nebatur, lingua Ruthenica mihi oblatu fuit, quod Sc  tranftu-
i,& hic certarationefubiunxi.Quanquam qui ejtMofcovuiaeo profick
fcuntur,ab Vftyug 8č  Dvuina,perPermiam,ufitato magis& copendia^
rio itinere utantur. A'  Mofcovuia ad Vuolochdam quingenta vuerft
numerantur, a Vuolochda ad Vftyug dextrorfum fecundo fluuio,&
Suchana, cui iungitur, defcendendo, funt quingenta vuerft, quibus fub
Streltzeoppidoduobus vuerft,fub VftyugconiungiturfluuioIug,qui
fluit ex Meridie:acuiusofti)s ufque ad fontes, ultra quingenta vuerft
computantur.Caeterum Suchana 8C lugpoftquam confluxerint,amifsis
prioribus nominibus,Dvuine nomen affumunt.Per Dvuinam deinceps

quingenta

C O M M E N T A RI U St

A qtifngcntavucrft,ad Colmogor peruenitur: a quo infra itinere fex die>
rum,Dvuinafex oftijs Oceanum ingreditur. Atcp huius itineris maxima
pars naufgatione conftat. nam itinere terreftri a Vuolochda u fcp ad CoU
mogor,traiecfto V naga,funt mille vuerft.Haud procul a Colmogor,Pie-'
nega fluuius 5 quiab Oriente a dextris fluit:emenfisq? feptingetis vuerft*
Dvuinamillabitur.Ex Dvuina adIocumquidicitur Nicolai,perPienex
gam fluuium duceta vuerft, peruenitur,ubiitinere dimidij vuerft naues
in fluuiu Kuluio transferuntur. Kuluio uero flutiius ex eiufdem nominis
lacuin Septentrione oritur,a cuius fontibus iterfexdierueft,ufque ad
oftia, ubi Oceanum ingreditur. Naufgatione fecundum dexterum Iit>-
tus maris, fequemcs poflefsiones praeterleguntur:Stanuvuifche,Ca^
lunczfcho, 8c  Apnu. Circumnauigata'que Chorogoski Nofz promdrc
torio, 8c  Stanuvuifche, Camenckh & Tolftickh,tandem in fluuium Me
zen,quo fex dierum itinere ad eiufdem nominis pagum in oftrjs fluurj Pi
esza fitum peruenitur.per quemrurfusa finiftra Orientem aeftiualem
B uerfus aicendendo,trium hebdomadarum itinere Piefcoya fluuius oc>
currit. Vnde translatis per quinque vuerft, in duoslacusnauibus,ge>
minai patent uiaz:quarum aitera,parte finiftra in fluuium Rubicho,
per quem in fluuium Czircho peruenitur, ducit. Alp uia altera, &
breuiore,ex lacu naues rečla in Czircho deferunt:a quo nifi temper
ftate detineancur,trium hebdomadarum ipacio in fluuium oftia'que
Cziime,magnum Petzora fluuium, qui eo loči duarum vuerft latitu-^
dine extenditur, influentem deueniunt: quo delapfi, fex dierum itu
nere ad oppidum 8c  caftrumPuftoofero,circaquod Petzora fex oftrjs
Oceanumingreditur,peruenitur.Huiuslociaccolae, fimpliciingenioho
mineš, anno Domini M,D.X Vili, primum baptifmum fufceperunt.
A' Czilmaz oftrjs,ufque ad oftia fluurj Vfla,per Petzoram eundo,eft iter
uniusmenfis. Vfiaautemfontesfuoshabet inmontePoyasSemnoi,qui
aborruaeftiualiadlseuameft, fluit'que exingenti eiufdem montis iaxo,
quod CamenBolfchoiuocant.Ab Vflsefontibus,ufcp adeius oftia, ub
C tra mille vuerft numerantur.Porro Petzora aMeridionalihac hyemali
parte fluit,a quo ex Vike oftrjs afcendendo,ufque ad oftia Stzuchogora
fluurj, eft itertriumhebdomadarum. Qui hoc itinerarium coničripfe^
rant,dicebant,int.er Stzuchooore fk  Potzfcheriema fluuiorum oftia
fe quieuifle: atep aduicinum caftrum Strupih, quod adlittora RuthenP
cainmontibusaddextram fitum eft, comeatum,quem ex Rufsiafecum
portauerant,depofui{Te.VltraPetzora&Stzuchogorafluuiosadmon>
temCamenipoias, item mare, infulasuicinas, caftrum'que Puftooiero,
ttariaz & innumercegentes funt,quaeuno ac communi nomine Samoged
(quafi diceres feipfos comedentes ) nuneupantur. Apud hos magnus
prouentus auium, diuerforunfcp animalium,ut funt zabellini, marfes,
caftores,hermel!i,afpreoli,&m Oceano Morsanimal, de quo fuprrt,
praeterea uefs. Item albi urfi, lupi, lepores, equivuoduani,cete, pi'
fcis'que nomine Semfi,alrj'que quamplurimi. Haz uero gentes in Mo^
ftovuiam non ueniunt: funt enim ferse,quaz aliorum hominum coetum,

uitaecp

Sz RERVM MOSCOVITICARVM

uitsccp focietatem refugiunt. Ab Stzuchogoraeoftrjs aduerfo flumine A
ufque ad Poiafla, Artavuifche,Cameni, maioremtp Poiafla, iter rrium
hebdomadarum. Porroadmontem Camentrium dierum afcenfus eft,
a quo defcendendo ad fluuium Artavuifcha, indead Sibut fluuium, a
quo caftrum Lepin,a Lepin ad Soflam fluuium peruenitur.Huius fluurj
accolae Vuogolici nuncupantur. Sofla autem a dexteris relido ad flu¬
uium Oby, qui oritur ex Kitaisko lacu, peruenitur: quem uix uno die SC
celeri curfu traiecerunt,adeouafta huius fluurj latitudoeft, utad odo-
gintafere vuerft extendatur. Hunequoque Vuogulici' 8c  Vgritzfchige
tes accolunt. Ab Obea caftello fecundum Oby fluuium alcendendo,uIqj
adlrtifche fluuium, in quem Sofla ingreditur, oftia, efttrium menfiutn
iter .In his locis duo caftra funt,Ierom 8c  T umen,quibus praefunt domini
Knefi Iuhorski,magno Dud Mofco (ut aiunt) uedigales.Multa ibi an i-
malia, pellesčp quamplurima?.

Ab Irtifche fluurj oftrjs ad caftrum Gruftina, duorum menfium iter: a
quo adlacum Kitai. per Obi fluuium,quem fontes fuos in hoc lacu habe- B
re dixi, eft plus quam trium menfium iter. Ab hoc lacu plurimi homines
nigri, communis fermonis expertes, ueniunt:merces uarias,in primis au
tem uniones,lapidesprcdofos,fecum adferetes, quas populi Gruftintzi
& Serponovutzi mercantur. hi acaftroSerponovu Lucomoryae ultra
Obi fluuium in montibus fit£ nomen habent.Lucomoryg autem homini
bus mirabile quiddam ac ineredibile, Sc  fabula? periimile aiunt accidere,
quosinfingulosannos,nempe x X v 1 1  die Nouembris,quaeapudRu-
thenos S. Georgio faera eft, mori aiunt: ac uereinfequenti, maxime ad
X X 1 11 1 Aprilis, ranarum inftar,denud reuiuifcere. Cum his quoqj
Gruftintzi 8c  Serponovutzi populi noua, 8c  alias inconfuetahabent co
mercia.Gum enimftatum tempus moriendi,Ieu dormiendiipfis immi-
net, mercescertolocodeponunt,quas Gruftintzi & Serponovutzi, re-
lidis fuis interim aequa commutationemercibus,auferunt: eas rili redi-
uiui,fiiniquiore aeftimatione abdudas efle uiderint,rurfus repetunt: un-
de lires plurimae ac bella inter eos oriuntur. Ab Obi fluuio,parte finiftra C
defcendendo,funt Calami populi, qui ab Obiovua 8c  Pogofa eo commi-
grarunt. Infra Obi ad Auream anum,ubi Obi Oceanum ingreditur, flu¬
urj funt,Sofla,Berezvua,&Danadim,qui omnes ex monte Camen,Bol-
fchega, Poiafla,fcopuliscp coniundisoriuntur. Abhis fluminibus qua?-
cunque ad Auream anum ufcpgentes habitant,uedigales dicuntur Prin¬
cipi Mofcovuise.

Slata baba, id eft Aurea anus,idolum eft, ad Obi oftia, in prouincia
Obdora,in ulteriori ripa fitum.Secundu Obi littora,uiciniscp circum flu
minib.multa pafsim caftra fita funt, quoru domini omnes Principi Mo-
fcovuiae (ut ferunt) fubrjduntur.Narrant,feu,ut uerius dicam,fabulan-
tur, hoc idolum Auream anum ftatuam efle, in formam cuiufdam anus,
quaefilium in gremio teneat:atqj ibi iam denuo alterum cerni infantem,
quem eiusnepote efle aiunt. Praetereainftrumenta qu£damibi pofuifle,
quaeperpetuulbnum in modum tubaru edant. Qixod fi ita eft,equidem

uentorum

8 )

COMMENTARII,

A uentorum uehementi &perpetuo ineainftrumentafiata fieriputo,

Cofsin fluuius ex montibus Lucomor^ae delabitur. in huius oftijs
Cofsincaftrum eft,quodolimKnesvuentza, nuncuerdillius filppofsi*
denr.Ed a Cofsin magni fluurj fontibus,eftiter duorumenfium, Porrd
ex eiufdem fluuij fontibus alter fluuius Cafsima oritur,emenfaque Luco
moryain magnum fluuium Tachnin influit: ultra quemprodigiofae for^
me homines habitare dicuntur,quorum ali) ferarutn more, toto corpore
piliš horret: ali) caninis capitibus, ali) prorfus flne collo peči us pro capite
habent,longasčp fine pedibus manus, Eft&inTachninfluuio pifcis quP
dam, capite, oculis, nafo, ore, manibus, pedibus, ali)s'q? humana prorfus
forma, nulla tamen uoce: qui,ut alt) pifces, fuaue ex fe praebet obfonium,
Hačtenus, quaecunque retuli, ex oblato Itinerario Ruthenico,a me ad
uerbumtradučfafunnin quibus etfifabulofa quas:dam, uixčp credibilia
cfle uideantur,ueluti de hominibus mutis,morientibus Sc  reuiuifcem
tibus, Aureaanu, monftrofis hominum formiSjpifce^ue humana effi-
gie: dequibus etfi ipfe quoque diligenterinueftigauerim,nihil tamen cer
ti a quopiam,qui ea oculis fuis uidiflet(quamuis omnium farna rem ita
fehabere praedicarent) cognofcere potui: tamen ut alijsampliorem ha-*
rum rerum prseberem inueftigandi occafionem, nolui*quicquam ob^
mittere. unde & locorum uocabulis rjfdem,quibusa Ruthenisnunču^
pantur, ufiis fum,

Nofs,Ruthenis nafus dicitur:quo nomine promontoria. ad nafi fimilb
tudinem in mare prominentia, uulgo appellant.

Montes circa Petzoram fluuium Semnoi poyas,id eft Cingulus murf-
diuelteme uocantur, PoyasenimRuthenis cingulum fignificat. Lacus
Kithai: a quo magnus Chande Chathaia,quemMofci Czar Kythaiski
appellant, nomen habet. Chan autem Tartaris regem fonat.

Lucomorye loca maritima fylueftria funt,que ab accolis fine ullis sedi«
bus habitantur. Quamuis autem Itinerarij author plurimas Lucomoryg
gentes principi Mofcovuias fubiečlas effe referebat:tamen rum in pro^
C pinquo Regnum Tumen fit,cuius princeps Tartaruseft,&:uernacula
eorum lingua T umeski Czar, id eft Rex in T umen appellatur, magnacp
damnahaud ita pridem principi Mofcovukcintulit: iierifimile eft, pro^
pter uiciniam has gentes ipfi potius fubiečtas efle,

Ad Petzoram fluuium, cuius in Itinerario mentiofit,ciuitas&caftru
Papin,feu Papinovugorod fitum eft: huius accolas Papini, qui diuerfum
aRuthenico idioma habent, nuneupantur,Vitra hunc fluuiumaltifsimi
montes ad ripas ufq? protenduntur ,quorum uertices ob continuos uem
torum flatus omniprorfus materiagraminecp ferecarent.hietfi uarijs in
locis uaria habeant nomina, communiter tamen Cingulum mundi uo^
cantur.In his montibus nidificant Gerofalcones, de quibus infra, cum
de Principis uenatione uerba fačlurus fum. Crefcunt etiam ilfič arbo-
res cedri:circa quas nigerrimi Zebelli reperiuntur * Atque in Princi-
pis Mofcovuiae ditione hi montes foli uifuntur, qui ueteribus Rhh-
phaei forte, uel Hyperborei montes uifi funt: Sc  qudd perpetuis niuibus

ac glade

84 RERVM MOSCOVITICARVM

ac glade rigeant,tranlm'c[? facilenonpofsinr, Engroneland prouinciam A
incognitanifaciunt* Bafiliusloanis filius Mofcovufae dux, aliqaando ad
exploranda ultra hosmontes loca, gentesčp debellandas, duos Prgfe^
dos ex fuisper Permiam&! Petzoram miferat, Simeonem Pheodonv
vuitz Kurbski a patrimonio fuo ita nuncupatum,ex Iaroslavuski genere
oriundu:&KnesPetrum Vfchacoi. quorum Kurbski me in Mofcovuia
exiftente, adhucin uiuis erat: mihicp dehac re percontanti, dece 8c  fepte
in  afcendedomontediesfeconfumpfifledicebat:neqjtamenmontisuer'
tiče, qui patrio nomine Stolp, Hoc eft columna nuncupatur, fuperare po
tuifle. Extenditur monsille in Oceanu, ufcp ad oitia Dvuing 8c  Petzora
fluuiorum. Etha?c de Itinerario fatis.

*AT>  P RlNCl^MTV S
uU redeo.

MO SCO-

Vfdalt principatus, cum eiufdem nominiscaftro &Tciuitate,
in qua fedes Epifcopalis eft, inter Roftovu & Vuolodimeria
fita eft. Quo tepore Mofciimperij fedes Vuolodimeria eiat,
inter praecipuos hic principatus numerabatur, acreliquaru
adiacentium urbium metropolis erat. Crefcente poftimperio eius,fede
Mofcovuiam translata,Principu fecundogeniciseftattributus:quorum
tandem pofteri, ex quibus Baiilius Schuiskicum nepote exfratre (qui
dum nos Mofcovuiae eflemus, adhuc uiuebant)per Ioannem Bafilrjeo
funt exuti. Infigne in eaurbe Veftalium monafteriucft, in quo Solomea
aBaGIiorepudiata, eratinclufa. Interomnes PrincipisMofcovuiae priiv
cipatus ac prouincias, ubertate foli, rerucp omnium copia, Refan primas
fibi uindicat: fecundum hanc funtjaroslavu,Roftovu, Pereaslavu, Suf
dali, Vuolodimeria: quae fertilitate terne, proximeaccedunt.

Caftromovugorod ciuitas cum caftro, in Vuolge littore ad orientem
seftiualem uiginti fere miliaribus abeft ab Ioroslavu, Novuogardia infe/
riori circiterquadraginta, Fluuius, a quo ciuitas nomen habet, ibi Vuol
gam influit,

Galitz alius principatuscum ciuitate Sc  caftro,ex Mofcovuia in Orien
tem per Caftromovugorod euntibus occurrit.

V uiathkaprouincia ultra Ramam fluuium, inOrienteseftiualem cen
tum quinquagintafere miliaribus abeft a Mofcovuia: ad quamitinere
breuiore quidem, fed difFiciliore, per Caftromovugorod 8c  Galitz per^
uenitur.nam prseter paludes acnemora,qu£ inter Galitz St  Vuiathkam
funt,iterc{j impediunt,Czeremi{Te populi pafsim ibiuaganteslatrodnan
tur. Quare fit,utisinereper Vuolochdam Sc  VftyugIongiore,fedfaci
liore tutiorefcp eo proficifcantur.Diftataut Vuiathkaab Vftyug centu
uiginti miliaribus,aCazanfexaginta. Regionieiufdemnominis fluuius
nomen dedit,in cuius littore funtChlinovua,Qrlo,& Slovuoda. Et Or^
lo quide quatuor miliaribus eft infra Chlinovuam.Dein fex miliaribus
Occidentem uerfus deičendendo, Slovuoda. Cotelnitz aute odo a Chli
novuamiliaribus, ad Rhecitzan fluuiu,qui ex Oriente fluens inter Chli*

novua

B

e o m m e n t a  iu n §1

A novua Sc  Orlo, m Vuiathka exoneratur, Regfo paluftris Sc  fterilis eft*
feruorum fugitiuorum uelut afylum quodda:melIe, feris,pifcibus,aiprč
olis'cp abudans. H are olim Tartan'esc ditionis erat,adeo ut adhuchodič
ultra citracp Vuiathkam, maxime m oftrjs quibus Kamarh fluuiu ingre>
ditur, Tartari imperent. Jtineraillic coputatur per Csunckhas, Cztnio
khas autem continet quinqjvUerfk Karriafluuiusexoneraturiri Vuol>
ga duodedm miliarib,infra Casail.huic fluuio adiacet Sibier prouincia*
Permia rnagna Sc  ampla prouincia,a Moicovuia ducetis quiriquagirt
ta ( feu,ut quidam uolunt,trecentis ) miliaribus rečta iritei* Orierttem 8Č
Septetrionem diftat. Ciuitatem eiufdem nomiiiis ad Vijfchorafluuium
habet,qtii' dečem miliaribus infra Kamarn influit.Eo prOpter crebras pa
ludes Sc  fluuios,terreftri itiiiereuix, nifi hyeme,peruenitur: asftate uerd
per Vuolochdam, Vftyug, Vitzechda'qj fluuium,qui duodedm ab V'
ftyug miliaribus Dvuinam influit,nauigrjsiterhocfadlius cofidtur*Ce
terum qui ex Permia in Vftyug proficifcuntur,i")s aduerfo Vifchora na»
B uigandum eft: emenfisep aliquotfluuqs, nauibuscp terraquandocpin a>
lios fluuios translatis, ad Vftyiig tandem trecetis ab Permia miliaribus
deueniunt. Rarifsimuš in ea prouinda panis ufus i  loco tributi equos SČ
pelles quotartniS Prindpipendunt. Idioma proprium habent:characfte>
res item proprios,quos Stephanus epiičopus,qui eos in Bde  Chrifti ua-
cillanteš cofirmarat ( nam anteain fide adhucinfantes,epifčopum quett>
dam ide atterttantem excoriauerant) primus adinuenit* Hic Stephanus
poftea Demetrio loannis filio imperante, apud RuthenOs in numerum
deorum relatus efhSupetfunt adhuč ex rjs in fyluis paišim plures idolom
Iatrac,quos monachi 8č  heremitae eo profidicetes, non ceflant ab errore
uanocp cultu reuoeare. Hyeme in Artach fere,quemadmodum in pluri>>
mis Rufsiae lods,iter faduntfunt autem Aftaehjligneae quaedam Sc  ob>
longse iolesc, fex ferme palmadirti longitudine 4 quibtis in pedes indučtis
feruntur, rnagna^ celeritatyitinera confi'ciunt.Canibus,quos in huc u>
fum magnos habet,pro iumentis ututur,quibus iardnas.,queadmodunt
C infra de ceruis dicetur, uehiculis circuuehund Aiut eam prouincia Ori>
ente uerfus,Tartaroruprouincie quseTume dicitur,efle conterminam«,
Iugariae prouiheiae fitus ex fupradieftis patet* Rutheni per aipiratio-
nem Iuhra proferunt, Sc  populos Iuhrici uocat* Haec eft luharia, ex qua
olim Hungari progrefsi s Pannoniam occuparunt, Attilaq$ duce multas
Europaeprouincias debellarut. Quo nomineMofcovuite multum glo
riantur,quod eorum ftibditi magna Europse partem olim fint depopu^
latiReferebat Georgius Paruus dicftus,natione Grsecus, in priori me 2
legationeinter tračtatus uoles ius Prindpisfui deducere admagnu Du
catu Lithvuaniae,regiium Poloniae s  &c .Iuharos fubditos magni Ducis
Molčovuise extitiffc,&ad paludes Mseotidis coiedifte i  deinde PaniiO^
iiiam ad Danubium,&: inde nomen Hugarise aceepifle t  demum Mora-
vuia,ex fluuio iic nominatam; & Poloniam a Polle, quod eftplanicies,
occupaflc:de fratris Attilse nomine Budam nominafle.Relata faltem uo
lui referre, Aiunt luharos in hunc diem eodem cum Hungaris idiomate

i  iiti,quod

B6  R E R V M MOSCOVTTICARVM

uri.quod an iierurn fit,nefcio, Nam etfi diligenter i  n q u i fierim,n e ttfmem A
tamenems regionishominemhabere potui,quocum famulusmeuslin
gua? Hungarica? peritus colloqui potuiilet.Hi quocp pelles pro tributo
Principi pendunt, Quamuis uniones gcmmacp iilinc in Mofcovuiam
afferantur,non tamen in eorum Oceano colliguntur,fed aliunde,pra?ck
pueuero alittoribus Oceani,oftfjs Dvuina;uicinisafFeruntur,

Sibierprouincia Permiam& Vuiathkam contingit,qua?an caftra8^
ciuitates aliquas habeat,compertum non habeo, In hac oritur laick flu*
uius,qui in mareCafpium exoneratur, Regionem propter uicimaTatv
tarorum defertam,aut fi qua parte colitur,aTartaro Schichmamai occu
patam efTe aiunt, Huius indigena? proprio idiomate utuntur. qua?ftum
faciuntmaximč exaipreolorum pelhbus, qua?aliarutn prouinciarum a>
fpreolos magnitudine 8c  pulchritudine excellunt: quaru tamen copiam
in Mofcovuia tum nullam habere potuimus.

Czeremiffa? populi fub Novuogardia inferiore in fyluis habitat, pro
priam hi linguamhabent,Machumericp dogma fequuntur, RegiCaza^ &
nenfinuncparent, quamuis maximaeorumparsdudMofcovuia?olim
tributariaeifenundefubditis Mofcovuiaeadhucannumerantur. Addu
xeratinde Mofcovuiam Princeps illoru multos, defečiionis criminc fu<*
ipe<fto$:cuosabi uidimus.Hiautem cum ad fines Lithvuaniauerfus mi£
fifuiflent, tandem inuarias partesdiiapfifunt, Hsecgensa Vuiathka SC
Vuolochda,adfluuiu Kamaufcp, logelatecp fine ulliscedibus habitant*
Omnes tauiri quam focminae curfu funt uelocifsimi, iagittarrj porro pe>
ririfšimi omnes,arcu n.unqua e manibus depofito: quo aded obledatur,

Ut etiam filrjs cibum non praebeat, nifi pra'fixum fcopum fagitta feriant;

Duobus miliaribus a Novuogardia inferiore plusimaš erantdomus
ad cmitatis oppidicp fimilitudinem, ubi fal decoquebatur. Ha? paucos
ante annosaTartarisexufta?,Principisiuflureftituta? funt,

Mordvuapopuli ad Vuolgam funt,infra Novuogardiam inferio<
rem in littoreMeridionali,CzeremiiIis, nifi quod frequentiores domos
habent,per omnia fimiles. Atcp hicnoftre digrefsionis,Mofcicicp impe> C
rq terminusefto.

Nune de uicinis ac conterminis populiš certa qua?da fubiungam, eo^
dem quoex Molcovuiaegreffusfum ordinein Orientem feruato. Hac
aucem parte Tartari Cazanenfes primi occurrunt:dequibus,antequam
ad peculiaria ipforum perueniam, in genere qua?dam referenda funt,

DE TORTUR IS.

DeTartaris,eorumcporigine, pra?tereaqua?in Annalibus Polono
rum,8cf duobus de Sarmatrjslibellis corinentur, muhi pafsim muha feri
pfere:qu 2 c hoc loco repetere,magis tgdiofum quam urile dTet.Quteau^
tefn ipfe in Ruthenorum annalibus, multorumcphominureJationeco
gnoui, paucis adfcribenda cenfui, AiuntMoabitenos popuIos,qui po»
ifea T artari dieti funt,homines lingua,moribus, habitucp a reliquorunt
hominumriti! c5fuetudine'q? difsidentes, ad fluuium Calka perueniflej
qui unde uenif!ent,quo religioms dogmace uteretur, omnibus ig n otu m

fuifle.

COHMENTARII, 87

A fuiifci Quanquamaquibufdam Taurimeni,ab alrjs Pitzenigi, alt) s alio
nomirieappellarentur. Methodius Patanczki epifcopus,exIeutriskie
defertis inter Septentdonem & Orietem eos proccfsille dieit, caufamfcp
migrationis talem refert * Gedeonem quendam,prililinominis uirum,
terrorem iplis de fine mundi,que immincrc dicebatj quandoq? iniecifle;
ciiius Oratione iriducfti,ne amplifsimg orbis opes cu mundo fimul intenV
rentjinnumera cu multitudine ad fpoliahdas prouincias exiiiifle:&T quic
quid ab Oriente ad Eup h ratem, finum ep Perficum cotinetur, crudeliter
diripuifle*atq?itaprouincr)spafsimuaftatis,Polovutzos getes,qutead-'
iunčlis fibiRuthenoru auxiliaribus copijs/olac occurrereaufae črant,a d
fluuium Calkaprofligafle: anno niundi 6533*  Quo ločo autorcm libelli
de duabus Sarmatrjs.de Polovutzis populiš, quas uenatores interpreta
tur,errafle clarum efhPolovutzi enim campeftres dicuntur.nam Polic,
campus eft:LoV‘uatz,& Ldvutzi,uehatores.adiurtcfta aute tzi,uel kfi' fyl
laba,non mutat fignificatioriemtnecp enim ab ultimis,fed primis fyllabis
B fignificatio deducendaeft, EtquodeiufmodiRuthenorum dicflionibus
fyllaba generalis ski adrjci folet,ea res homini impofuit: atcp ita Polovi
tzi,campeftres,& non uenatores interpretari oportet. Polovutzos Rti»
theni Gotthos fuifle perhibet:quorum tamen fentetie non accedo. Qui
Tartaros defcribere uelit,multas nationes  dcfcribatneccflecft, Nam ex
fola fefta hoc nomen habent:& diuerfar nationes funt,Ionge ab iiiuicem
diftantes* Atqui adinftitutum redeo; Bathi Tartarorum rex magna
manuameridie in Septentrionem egrefluš,Bulgariam,auasad Vuob
gam infra Cazan eft, očcupauit ♦ Anno dein fequenti, qui crat 67 45, fe^
quutus m< 5 toriam,irt Mofcovuiam ufq? peruehit,urbem Rcoiaaliqu?av
diu obfeflamper deditionem tandem accepit:fed fide quam clecerat,
non feruata,omnibus csefis, ultra progreflus,uicinas prouincias,Vuolo
dimeriam,Pereaslavu,Roftovu, Sufdali, compluracp caftra Bc  oppida,
caefis,autinferuitutem abamftisinhabitatoribus, exuišit: Georgiuma^
gnumDucem mftručto exercitu fibi occurrentem profligauit,& occu
C  dit: Bafilium item Conftantini,captiuum fecum abduxit,interemit / que»
quae omnia,utfupra diet um eft,anno mundi <^745.gefta iunt.Ab eo tem
pore omnes fere Rufsiae principes, a Tartaris inaugurabantur, illis'que
parebant,ulq? ad Vuitoldum fnagnum Lithvuani^ Ducem,qui prouin
cias fuas , 8 >C  quaein Rufsia o ccupauerat,a Tartarorum armis fortiter de>
feridit,uicimYcp omnibus terrori fuit.Magni autem duces Vuolodfme^
riae 8 c  Mofcovuix,ufcp ad modernum Bafilium Ducem,femper in prc>
ftita femel Tartarorum Principu fide Sc  obedientia permanferunt. Huc
Bathi,annales referunt,ab VulaslavuHungaroru rege,qui poftbaptift
mum Vuladislaus di<ftus,in'cp diuoru numeru relatus eft, occifum fuifle
in  Hungaria.nam cum regis fbrore, quam in regni depopulatione fortB
naetus nierat,fecu abduxiflet, rexcp Sc  fororis pietate, dC  indignitate rei
commotus,hunc infecutus fuiflet:impetu<^ iit Bathi facfto,cum fororar
reptis armis, adultero cotra fratrem auxiiio eflet: iratus rex, fororem u-
na cum Bathi adultero intcrfecit, Htec gefta funt anno mundi 674^

i z  Asbeck

S3 RERVM MOSCOVITICARVM

Asbeck ipfi Bachi in imperio fuccefsit,moriturcp annomimdi 6234 *  A
cui filius Zanabeck fuffedus dt:qui fratribus fin's,ut folus linemcture-
gnam,ocdfis,moriturannoč 8 č 5 ,HucBerdebeckfequutus,qmfratrib».
duodecim pariter occilis,obr)t 686yJ?ok  quem Alculpa,a Narufs quo-
dam rcgulo, cumliberis ftatim ab inito imperio occifus„nonultramen
fem Imperamt, Ad hunc regnum lam pofsidente,omnes Principes Ruk
fi^conueneruntjimperandi^infua quilque prouincia poteftate im-
petrata,abierunt. Occidituranno 6868 ,  Cui Chidirin regno fuccedens,
a filio Themerhofdia occilus eft; qui regno per fcelus parto, uix feptem
diebuspotitur, Etenima Temnick Mamai eieduSjCiim ultra Vuol-
gam fugiflet, ab inrequentibus militibus ocdlus eft,anno 6§69, Poii
hos Thachami{chimperiumadeptus,anno mundi 6390 , cum exerdtu
XXVI  Augufti egrefiimMolcovuiamferroigni^ueuaftauit.IsaThe
mirkudu profligatus,ad Vuitoldum magnum Lithvuania: ducem pro-
fugit ♦ 1 hemirkutlu porro regno Sarai anno mundi 6906  prscfuit, mo/
ritur 6909,  CuiSchatibeck filius in imperio fuccefsit. poft quem The^ B
miraiTack,cum exercitum maximum in Retzan,ad depopulandam Mo/
ičovuiam duxiflet, tantum terrorem prindpibus Mofcovuias iniecit,ut
defperata uidoria-.abiedis armis,ad diuoru tantum auxiliu cofugerent.

In Vuolodimeriam 'ftatim pro imagine quadam diute Marise Virginis,
quae multis miraculis editis ibi celebris crat,mittunt:quc cura in Mofco
vuiam duceretur,Princeps omni cum multitudine honorifice 1 II 1 ' obuft
ara procedipeacp primum ut hoftem auerteret humilimeimplorata,ma
ximauenerationeacreuerentiain duitatem ded učit. quo cultu feimpe-
trafle dicunt,quod Tartan' ultra Retsan non fuerint progrefsi♦ In cuius
reiperpetuam memoriameoloci,ubi imago expedabatur,lulcepta / cp
fuitjtemplum exsedificatum eft:diescp isquem Rutheni Stretenne,id
eft obuiationis diem uocant,X XVI Augufti quotannis folenniter cele-
bratim Adafunt ba?canno 9903,

Narrant Rutheni-, hunc Themiraflack obfcurogenerenatum, exla-
trodnrjs ad tantum dignitatis gradum peruenifle,furemcp in adolefčen- C
tia egregium fuiile,indecp nomen acquiliuille ♦ Et quod aliquado ouem
furatus,deprehenftiscp a 1  domino ouis, iadu lapidis uehementiore crus
illi fračtum fuiffet: idtp cum ferro quodam colligaflet, a ferro 8č  claudi-
catione notne fibi inditum fuifte«. Themir enim ferrum, Aflack claudum
ftgnificat. Is Conftatinopolitanis aTurcis grauiter obfefsis,filium Imun
cum auxiliaribus čopi)s milit: qui profligatis Turcis,foluta obfldione,
ad patrem uidor reuerlus eft, Anno 6909,

Tartari in hordas diuiduntur, in quibus Savuolhenlis horda 8č  cele-
brkate 8č  multitudiiieprimas tenuitmam relique horde omnes ex ea o-«*
riginem traxille dicuntun hordaautem illis conuentum, feu multitudi-
nem fignificat. Quamuisautem quadibet horda peculiare nomen babe«
at,fcilicet Savuolhenlium,Precopenlium, Nahaifenlium, 8č  aliae multe,
quae omnes Mahometani funt: T urcas tam en fe uocari aegre ferut, pro-
bricplocoducuntTed Befermani appellari gaudent, eo'que nomine&:

Turci

C O M M E N T A R11. ip

A Turri fe  appellari uolunt. V c autem uarias longe lateq; prouincias T ar*
tari incolunt^ita etiammoribus,ipfocp uitcc genere non in omnibus con
ueniunhomines ftatura mediocrijata facie,obefa, oculisintortis & con
cauis,fola barba horridi,csetera raliJnfigniores tantum uiri crines cotor
tos,eos-q? nigerrimos fecundum aures habegcorporeualido, animo au*
daciiin Vener em,eam(^ pra?pofteram,putres: equis, alrjšcp animalibus
quoquo modo interemptis fuauiter udcutur: dcmptis porcis, aquibus
lege abftinent.inediaefomnicp adeo patientes,ur toto nonnunep cjuatri*
duo ea perferant,laboribus neceflarrjs nihilominusintenti ♦ Rurfus alb
quid forte ad uorandum nacfti, fupra modum fe ingurgitat, eacp crapula
priorem inediam quodamodo rdarciunt,mhil reliqui facientes: atcp i ta
cibolaboribuscpobrutitriduo^uatriduoue perpetuodormiut,quos
lic altdm dormientes,Lithvuani Sč  Rutheni,in quorum regionem dere*
peteirruut,pr^dascp inde abigunt,infequuti,omni amoto metu pafsim
fine excubrjs,ordine,cibo,fomnocp fepultas,opprimut incautcs, Equi*
B tantibusporrofifames fitiscp moleflafuerit, ouibus infident equis, ue*
nas folent incidere,haufto'q? eorum fanguine farnem pellut, atcp iumetis
hoc prodefieputant.Et quoniamincertis omnes ferc uagantur ledibus,
ftellaru, inprimis uero poli ar$ici,qizemipfi fua IinguaSelelhikoll, hoc
eft ferreum clauum uocat,a{pe<fhi curfumfuum dirigere folent  Lacfle e*
quino inprimis dele<fl:antur,qubd eohdmines & fortes & pingues fieri
credunt.Herbis quaplurimis* prgfertim rjs quse circa Tanaim crefcunt,
uefcuntur.fale paucifsimi utunmr.Horum rcgcs fi quando fitis commt/
atum diftribuant,quadragintahominibus uaccam un-am aut equum da*
re folent: quibus ma<ftatis,inteitina prtdiaritiores tantum fumunt,ac in*
ter le diuidunt, quae ad ignem eatenus calefadta, ut adhccrentia itercora
decuti pofsinpabftergi^ue^uorant. Non folum autem digitos pingiie*
dineunčioSjfed etiam cultrum !ignum y Ue,quo ftercus deterfum fucrat,
{uauiterlingunt,fugutqj. Capitacquorum,ut apud nos aprorungin de*
licijshabentur r pradlantioribusqj tantum apponuntur/ Equis ceruice
C depreffa,pufillis'q?,fed fortibus abundant,qui aeque inediam Iaborem cp
beneferre pollunnramiscp Sdcorticibus arboru,herbarumcp radicibus,
ungulis eterraexcufsis,euu!fis(p alzrtur. His itaadlaborem afluefaČtis,
Tartari commodifsime utunturtaiutcp Mofci,perniciores hos fub T ar* :
taris,quam fub alrjs elfe.Hpcgenus equorumPachmatuocat.Sellas } fta*
pedesqj ligneas habent,nifi fi quas alias auicinisChriftianis rapuerint,
aut emerinn Et ne equoriim dorfa atterantur,gramine,feu arborumfo*
* v  Irjs eas fuffulciunt. Fluminatranfnatant: qui fi forte fugientes mlequen>
tiumhoftiumuimextimuerint,fellis,uefttbus.ali)scpimpedimentis om*
bus abie<ftis,armistantum r e ten ti s, eliti fifsim e fugiunt, Porrd arma illo*
rumlunt,arcus Sc  fagitta: framea apud eos rara. Pugnam cum hoEibus
eminus audacifsime ineunt:in quatamen non diuperfeuerant,ledfimu*

\  lata fuga, hoftibus infequentibus, occafibne data primum in eos a tergo
tela torquent:dein conuerifis derepcnte equis, in difsipatos hoftium or*
dines denuo impetum faciunt. Cum in patentibus campis pugnandum

i  3 cftjho*

9 «  RERVM MO S C O VITIC ARVM

cft, hoftemcp intra teli iactum habent,non ftrudaacie pradiuminetmf* A
fed finuolb agmine in gyrum, quo certior &liberior hoftem iaculandi
uia pateat, circumfcruntur. Effcp euntium Sc redeutium mirus quidam
ordo.in quam quidem rem dučtores,quos fequuntur,harum rerum p e/
ritos habčt:qui fi uel hoftium teliš ičli luccubuerint,autforte metupei>
cul fi, in ducedo ordine aberrauerint,tanta totius excrcitus fit cofufione,
ut necamplius in ordine redu«,nec tela in hofte torquere pofsint. Hoc
genus certaminis ip.fi arei fimilitudine choream appellant. In anguftijs
autem fi forte decertandum eft,nullus huius ilratagematis eft ullis * atcp
ideo fugae fe mandant:quoniam nec clypeo, neclancea,nec galeamuniti
fun t,ut hoftem in ftataria pugna iuftinere pofsint. In equitado hunc mo
rem ieruant,utcontracftis infellam fedeant pedibus, quo facilius inu^
trumcp latus fe pofsint conuertere: 8c  fi quid forte delapfum, de terracp
tollendum fuerit,ftapedibus innixi,nullo negotio tollut. in quo adeo t'
xercitati funt,ut etiam currentibus celeriter equis id efficiant.Haftis inv
petiti,in alterum latus ad declinandum idum aduerfarrj {ubito fe demit' 0
tunt,altera duntaxat manu pede'q? equo adhairentes, Dum uicinorum
prouineias infeftat,quifcp duos aut tres,pro opibus,equos fecurn ducit,
utunofdlicet defatigato, altero terno'ue uti pofsit:lafibs interim ma<>
nu ducunt. Frena leuifsima habent,flagellis pro calcaribus utuntur.Ca
ftratos tantum equos habent,qudd tales arbitrantur plus laboris inedi>
aicpferrepoffe. Veftimentisrjfdemtamuiriquamfceminajututur,nec
in cultuauiris quicquam differunt,nifi quodcaputuelo lineo tegunt,ca
ligiscp itidem lincis nautarum maritimorum inftar ututur. Eorum regi-
nse dum procedunt in publicum,facies folent obtegere. Reliq.ua turba„
quce in campis pafsim degit,ueftes ex ouium pellibus confedas habentt
quas non mutat,nifi longo ufu prorlus attritac, laceraecp fuerint. Vno in
loco non diu comoranturtrati grauem effe infodicitatem,diu in eodelo-'
co haerere. Vnde irati quandocp liberis, graue malum imprecates^folet
dicere: V t eodem inloco perpetuo tančp Chriftianus h£reas,propriuqj
foetorem haurias. quare depaftis uno in loco pafcuis,cum armentis,uxo C
riJbus Sc  liberis,quos in plauftris fecum cir.cuferunt,alid migrant.quanv
uis hi qui in oppidis & urbibus degunt, aliam uiuendi ratione fequatur*

Ši belloaliquo grauiore implicantur,uxores,liberos,fenescp in loca col-
locant tutiora Jufticia apud illos nulla.na ut quifq? re aliqua indiguerit,
eam ab altero iinpune rapere poteft. Si quis apud iudicem de ui, illata'q?
iniuria conqueritur,reus non Begat,fed ea re fe carere non potuiffe dicit,
tum iudexhuiufmodiproferrefoletfententiam: Situ uicifsim re aliqua
indigueris, rape ab ali)s. Sut qui dicur,eos non furari.an uerd furetur,a"
iiorum efto iudidum:certehomines rapacifsimi funt, nepepauperrimi B
ut qui alienis femper inhiant, aliorum pecora abigut, homines fpoliant*
abducuntcp,quos Turcis alrjs«^ quibufcuncp autuendunt, autredimen
dos cocedunt,puellis tantu feruatis ♦ Ciuitates Sc  caftra rard oppugnat;
uillas,pagoscp comburunt: adeofp deillatis damnis fibi placent, ut quo
plures prouineias defolauermt,ho<;fe regna lua ampliora reddidifle piv

tent. Et

COMMEPiT ARin pi

A tent* Et cum qtilctfs impatientifsimi fint, mutud fe tame no interimunt*
nifi regcs fnter i e difsideant.Si in diilenfione aliqua quiipiam occidatur,
autorescp fceleris capti fuerint,equis,armis,ueftibus tantu ablatis,dimit
tuntur. Horrricida porrd,accepto uili equo Sc  arcu,his uerbis a iudice di
mittitur;I,& rcm tuam cura* Auri argenti'cp apud illos ufuš,extra merca
tores,fere nullusiref um tantum permutatione ututur, Quod fi quid pe
cuni£cex rebus uenditis uicini corraferint, ea Mofcovmae ueftes aliac^
uitae neceifaria enačit. Finesinter fe (decampeftribusTartaris loquor )
nulloshabent.Erat aliquando a Mofcis pinguis Tartarus quidam ca/-
ptus,cui cum Moicus dixiflet, Vnde tibi,canis,tata pirtguedo, cum nor*
habeasquodedasC’ *Curnohabea,inqiiic Tartarus, quodeda,cum tam
uaftam ab Ortuufq?adOccafum terram pofsideam:ex qua nonneaffa/
tim nutriripoffumC tibipo.tius,qui tam paruam orbis portionem tencs*
Sc  quotidiepro illa contendis,dee£Teput6 quod edas.

Cazan regnum,ciuitas Sc  caftru eiufde nominiš,ad Vuolga,in ulteri-
ore fluminis ripa, feptuaginta fere miliarib. Ger* infra Novuogardia in/
feriorem fita iunt:fecundum Vuolgam, in Orietem Sč  Meridie deiertiš
capis terminatur:ad Orientem aute aiftiuale T artaros,quos Schibanski
SC  Koiatzki uocant,coterminos habent.Huius prouincie rex excrcitum
triginta miliuhaberepoteft,pedites prariertim,in quibus CzcravhTc SC
Czubafchi iagittarij peritifsimi funt * Czubafchi aut, nauigadi arte cxcel
lunt.Cazanurbsa Vuiathka priiicipali caftro fexaginta miliarib* Ger*.
abeft* Porro Cazan Tartaris olla cupream bulliente fonat* Cultiores hi
Tartarireliquis {unt,utpote qiii Sc  agros colat,in domibus degat,merc&
turas'cp uarias exerceat:quos Bafilius Mofcovuia: princeps e d adegit,ut
fe fibi fubrjcerent,atcp eius arbitrio reges acciperet: quodillis partim ob
opportunitatefluuioru,quicx Mofcovuiain Vuolgam infiuut, partim
ob mutua comercia,quib*illi carere non poterat,fa<fiu haud difficile fuit*.
Cazanenfib.quonda rex erat Chdealeck:qui Cu relicfra uxore Nurfultart
fine liberis decefsiflet, Abrahemin quida du<fta uidua regno potitun Ex:

C hac Abrahemin duos fufcepit filios, Machmedemin Sc  AbdelativUr
Ex priore aut uxore,qua; Batmaila foltan uocabatur,Alega fiJiu babuit«
Is patre defunčto,utprimogenitus in regnum fuccefsit:cum'q? mandatis
Mofci no ubiq? obtemperaret,a! Mofci confiliarps, quos ibi ut regis ant
mu obferuarent,habebat,aliquando in conuiuio inebriatus, atcpinueh*
culum,ac fi domuueheretur,pofitus, ea nočte dučlus eft Mofcovuiam
uerfus. quem aliquandiu detentum, Princeps tandem in Vuolochdam
mifitjubireliquum aetatisperegit.Eius aute matrem cum Abdelativu Sc
Machmedeminfratribus,Bieloiefero relegauit, Codaiculu unus ex A'
lcgse fratribus baptiiatus,nomen Petri accepitrcui poft Bafilius,rnoder>
iius princeps,fororem fuam matrimonio iunxit.Meniktair autem alter
ex Alegac fratribus,in iua,quoad uixit,fečta permanfit: plures'cp genuit
liberos,quipoftdeceiIum patris cum matreomnes baptifati&Tmortujl
funt runo Theodoro,qui nobis in Mofcovuia exiftentibus adhtic ffr/-
pererat,excepto> Alega porro i ta in Mofcovuiam abducFo, Abdelativu

i  4 rufficitur*


pz  RERVM M O S C O V I T I C A R V M

fuffidtur:qui' cum pari ratione,ut Alega,regno amotus fuiflet,Machme A
deminex Bieloiefero emilfum, Princeps ineius loctim fubftituit. Is re^
gno ufcpadannamDomini 15x8praefuit* Nurfultan,quam Chelealeck
&C  Abrahemin regum uxorem effe dixi, poit Alegse morte Mendligero
regi Prsecopienfi nupiit.Hsee deinde cum ex Medligero prolem no n ha
beret,priorumcp filioru defiderio teneretur,ad Abdelativu uenit in Mo
fcovuiarm Inde progreffa, ad Machmedemin alteru filium in Gazan re/
gnantem profe&a eft,anno Domini 1504. Cazanefes a PrincipeMofco
vuicc defecerunt♦ Eam defečtionem cum multa bella fecuta fint, uariecp
a Principibus,qui fe in focietatem huius belil iunxerant, diu utrinki pu^
gnatum,necp in hunc ufq? diem finis bello impoiitus fit,altius huius beb
li rationem repetereuiiiim eft; Cum Cazanenfium defečlio Bafilio Mo
fcovuice Principi innotuifiet, rei indignitate SC  ulcifcedi libidine motus,
in^entem exercitum adiunftis tormentis bellicis in eos milic. Cazanen>

O

fcs,quibus pro uka Sc  libertate cum Mofcis pugnadum erat,audito ter^
ribili Principis in fe apparatu,cum hoftibus in pugna ftataria fe haud pa B
res foreuiderentjaftueoscircumueniendos cenfuere. Quarecollocatis
pala m contra hoftem caftris,optima copiarum luaru parte Iocis oppor^
tunis in infidias abditadpliueluti terrore perculfi, relictis derepente a*
ftris,fugaeie mandarunt«Molči, qui non ita procul abcrat,cognita Tar
tarorum fuga, folutis ordinibus, citato curlu in hoftium caftrairruunt«.
in quibus diripiendisdum occupati,rerumcp iuarum iecuri efient, Tar^
tari cum Gzeremifsis fagittarrjs,ex infidrjs progrefsi,tantam in eos ftra*
gem ediderut,utMofci relictis tormentis, machiniscp bellicis, aufugere
cogerentur. In ea fuga machinarum magiftri duo relieftis tormetis, cum
alijs eualere, quos Princeps inMofčovuiam reuerfos beneuole accepit*
Horum alterum Bartholomasum,natione Italum,qui allumpta pbft Ru
thenorum fide,magna eriam tune apud Principem erat autoritate Sc  gra
tiafibcraliterdonauit. Redieratexeacladetertiusbombardarius,cum
tormento Bbi  commiRo: fe que magnam Sc  folidam apud Principem
gratiam initurum, feruato diligenter Sc  reduclo tormento, iperabat. C
qucm Princeps iurgrjs adortus: Tu, inquic, cum me Sc  te tanto expofu^
eris periculo,aut fugereuolebas, auttecum tormento hoftibus dedci
re,quorfum iftapraepofterainferuando tormentodiligentiaf cuiuse-
go iachiram nihili facio,dummodohominesmihi iuperlint,qui eafuiv
dere, 17s que uti fciant, Caetenim Machmedemin rege,fub quo Caza>
nenles defecerat,mortuo,Scheale dueta eius uxoreuidua,Principis Mo
fcovuke Sc  fratris uxoris auxilio, Cazan regnum obtinuit: cui quatuor
tantu annis,magno fubditoru Sč  odio Sc  inuidia prtefuit, Augebant hec
turpis & mollis corporis coftitutio, erat enim homo uetre prominen ti,
rara barba,facie pene muliebri:quse eum bello haudquaquam idoneum
eile oftenderent.Accedebat ad hscc,quod contempta ac neglefta fubdb
torum fuorum beneuolentia,Principi Mofcovuie plus aequo faueret,ac
externis plus quam fuis fiderec. Qtiibus reb* Cazanefes dučti,Sapgirei,
Mendhgeri filio,uni exTauriccc regibus,regnu deferut, quo aduenien^

te,Schea!c

C O M M E N T A RlX.

A te,Schealeregno Cedere iufFus , cu feuiribus inferiorem, infeftoscp fuo'
rum in fe animos cerneret,fortun:e cedere optimum ratus,cu nxoribus,
cocubinis,omnicp lupellečlili in Mofcovuia,unde uenerat, redrjt. hcc a-
<ftafunt anno Domini 1521. Schealeita cregno profugiete, Machmetgi-
rei rex Taurica;, Sapgirei fratre magno exercitu in Cazan introducitiiir
matiscp Cazanenfiu erga fratre animis,Taurica rediens, traie&o Tanai,
Mofcovuia uerfus cotendit.Eo teporeBafilius ref ufuarumfecurior,ni
hilcp tale metues,audito Tartarorum aduentu,coa<fto pro tepore exerei
tu, cui DemetriuBielski duce praefecit,ad Occafluuiu, ut Tartarorum
tranfitum impediret,pra?mittit. Machmetgireiuiribus fuperior, Oc-
caceleritertraieclro, ad pifcinas quafdam tredecim vuerft ab ipfa Mo/
fcovuiacaftrametatuseft.Inde eruptionefački,omnia rapinis incendi-
is'q? compleuit.Sub id temporis Sapgirei pariter cum exerchu ex Cazan
profectus, Vuolodimeriam Sc  Novuogardiam inferiorem depopula-
tuseft. His pcraftis, fratfeš Regesad Columnam ciuitatem conuehi-

g unt,uirescp coniungunt.Balilius cum ad tantum hcftem propulfandum
imparem le efle uideret, Petro fororio fiio, ex regibus Tartarorum ori-
undo,alrjs'que nonnullis proceribus, in caftro cum pracfidio relufto, ex
Mofcovuia fugit: adeo timore perculliis, ut rerum fuarut defperatione >
aliquad/u fub aceruo foeni,ut quidam referunt, latuerit, Vicefima nona
Iulrj,Tartari ultraprogrefsi,lat^omnia incedqs coplcuerat; tatucp cer-
rore Molčiš incuderat,ut le in caftro Sč  in ciuitate paru tutos putarent*
In ca trepidatioile amulieribus,pueris,aliacpimbeili etate,qui curribus,.
uehiculis ac larcinisin caftrum confugiebant,tantus ih portis tumultus.
oboritur,utnimia feftinatione leinuicem 8 c  impedirent,& conculca-
rent ♦ Ea multitudo tatum foetorem in caftro fecerat, ut II boftis tridud
aut quatriduo fuburbe permanliflet, etiam pefte obfefsis pereundunt
fuillet * nam in tanta hominum col!uuie,ut quifque locum occuparat, ita
naturae latisfacere cogebatur, Erant tum temporis Molčovuiše Orato-
res Livuonienfes; qui cum confcenlis equis fuga; le mandaflenr, & dr-

C cumquacp mhilprseterignes & fumum uiderent,feqjaTartaris circun-
datos eflearbitrarentur, aded properarunt,utuna diein Tvuer,qua; tri
ginta lex miliaribus Ger* d Mofcovuia abeft, peruenifet. Magnam tuni
laudemmerueruntbombardarrj Alemanm,pra;fertim Nicolaus,prope
Rhenu,non longe aSpiraJmperiali Germani# ciuitate, natudcui a pre>
fefto,alfjscp confiliarps, quinimio timoreiamfere confe&i erant,tuen>
dseUrbis neaotium blandifsimis uerbis committitur: orantibUs,iit tor-
mentis maioribus, quibus moenia derjci folent, lub portam caftri dedu-
dlis,Tartaros inde arceret. Horum autem tam uafta erat magnitudo,ut
uixtriduilpacib eo perduci potuilTent* Sed neqUe puluetes bombar-
dicos tammultos habebant paratos,quibus uel lerriel maius tormen>
tum exonerari potuiftet. Solent enim Mofci perpetuo hunc morem fer-
uare,ut omnia in recodito, nec quicquatri tam eh praeparatum habeant;
tierumurgente necefsitate,omniatum demufnceleriter conficere ftu-
dent. Vifum eft ergb Nicolao,ut tormei-ita minora,qute procul a caftro

erant

94  RERVM MOSCOVITICARVM

erantrecondita* humeris hommum celeriterinmedium adducerehtim A
lis dum detmerentur-jdamor derepente exoritur, Tartaros adefte: quae
res tantum timorem oppidanis iiicufierat,utproie<5h's per iiieos bobar^
dis, etiam moenium defenden !orum curam omitterent* Quodfitum
centumhoftium equites impetum in ciuitatem feciilentjparuo negotio
eam funditus lgni conlumpliflent* In ea trepidatione 5 praefe<ftus,qui'que
cuni eo in prsciidio erat,optimum rati, ut Machmetgirei regis animurn,
mifsis muiieribus plurimis,inprimis autem medone,placarent,&ab
obudione auerteret: acceptis muneribus,Machmetgirei fe obfidionem
foluere,& prouinciauelle decedere refpondit,fi datis literis Bafilius fefe
obftringat,perpetuum fe tributarium regi fbre,quemadmodttm eius pa
ter &Tmaiores fuifuiftent. Qmbus literis pro uoluntate fcriptis, acce^
p tiscp,Machmetgirei exercitum ad Rezan reduxit* ubi data Mofcis re*
dimendi & permutandi captiuos copia,reliquam prtedam fub aučtione
uendidir. Erattum temporisin Tartarorum caftrisEuftachius,cognO'
mento Taskovuitz,quiregis Polonise fubditus, cum auxiliaribus co^B
pijsad Machmetgirei uenerat* Naminterregem Poloniseac Mofav
vuise ducem nullae tum inducias erat* Is ipolia qutedam ad caftrum fub^
inde deferebatuenalia, eo confilio, ut data occafione,unacum ementi-»
bus Ruthenis in caftri portas irrueret, id'que depulfts inde cuftodibus
occuparet*Huiusconatum rexftmili aftuadiuuareuoluit* Adprtefe^
člum arcis, quendam ex fuis, hominein fibi fidum, mittit,qui Pratfecfto
tributarrj fui feruo mandet,uteaquae petebat,fibi adminiftret, atque ad
fe ueniat * Prarfectus autem Ioannes Kovuar, rei bellictc eiufmodi que
artium non ignarus,nulla conditione induci potuit, ut caftro exiret: ue^
rum ftmplicicer relpondit,fe nondum edočtum efle,Principem iuum
Tartarorum tributarium & feruu eile, quod fi edoceretur, fcire fe  quid
fafto opus foret. Quare illico Principis iui litera?, quibusfe regi ob^ '
ftrinxerat, proferuntur,atque exhibentur* Iterim dum oftenfis lite^
ris prtefečh' animus ita follicitatur, Euftachius fuum agens negotium,
caftro magis ac magis appropinquabat: quo'ue magis fucus lateret, C
Knes Theodorus Lopata, homo primarius, ali)'que complures Ruthe-
ni,qui in Mofcovuia? depopulationeinhoftium manus deuenerat, cer^
ta pecunia redempti reftituebantur* Ad hsec, plerique ex captiuis neglP
gentius feruati,acde induftria quodammodo dimilsi,in caftrum eua^
ferant: ad quos repetendos cum Tartari magna multitudine caftro ap-
propinquaftent,Rutheni metuperculfi,profugos denuo reftituiffent,
Tartari'que nihilomintis a caftro adeo non recederent, utpluribus lub*
inde aduenientibus, eorum numerus adaugeretur; Rutheni propter
imminens periculurn, in magno terrore, ftimma'que rerum delperatio^
ne erant, neque quid fačto opus eflet fatis uidebant ♦ Tum Ioannes Ior*
dan,natione Alemanus,exualle Oerii briuridus,rnachinarum maoiV
fter, periculi magmtudinem magis quim Molči perpendens, ex iuo ar*
bitrio collocatas ordine machinas in Tartaros 8c  Lithvuanos exone#
rauit;eosq* itaterruit,utreli&o caftro omnes diffugeret,Rex per Eufta>

chium,

C O MMENTARli: $$

A chium,huius technae artifice, deillatainiuriacum prsefečlo expoftulat;
qui quu fe infcio ac inconfulto bobardariu machmas exonerafTe dixiflet,
omnemcp huius facinoris culpam inilIumtraftuliflet,mox bombarda*
rium tradi fibi rex poftulat,atq^,ut pleruncp in rebus deploratis fit,maxi
mapars,quo hoftili terrore liberarentur,hunc dedendum cenfuere;folo
Ioanne Kovuar praefečfco renuente , atque eius maximo beneficio tum
Alemanus illeferuatus fuit* Namrexfiue morae impatiens, fiuequod
milites prseda oiiuftos haberet,refuaid exigente,fubito (literisetiam
Mofcovuia; Principis,quibus fe tributarium perpetuo' fibi fore obftrin
xerat, in arce reličtis ) folutis caftris, in Tauricam difcefsit. Porro tan*
tam captiuorum multitudinem ex Mofcovuiafecum duxerat,uteauix
credibilis effe uideatur ♦ Aiunt enim numerum očlingentoruin millium
excefsiffe, quam in Caphapartim Turcis uendiderat, partim interfece*
rat.nam fenes 8c  infirmi,qui uendi magno non pofIunt,ad / cp labore per*
ferendum inutiles funt,apud Tartaros iuuenibus,non lecus ac catulis le
B pores,quo primaemiliti x  tyrocin:a indeaddifcant, autlapidandi, aut in
mareprgcipitandfautalio quouis mortis genere interficiendi obrjciuii'
tur, qui autem uenduntur,perpetuo fexennio feruitutem feruire eogun*
tur:quo exa(fto,liberi quidem fiunt, prouincia tamen decederenon au*
det. Sapgireirex Cazan, quofcuncp exMofcovuia captiuos abduxerat,
in Aftrachan cmporio nonlonge ab ofcqs Vuolga;fito,Tartaris uendi*
dit. Tartarorum regibus ita ex Mofcovuia profedlis, Bafilius princeps
rurfus Mofcovuiam redrjt: atcp cum in ingreffu Nicolaum Alemanum,
cuius folertia 8č  diligetia caftrum feruatu fuifle dixi, in ipfa caftri porta,
qud adexcipiendumPrincipem ingens multitudo confluxerat,ftantem
iiidiffet,clarauoce:Tua,inquit, fides erga me & diligentia, qua in feruan
do caftropras$itifi:i,nobis cognita funt, huius'cp offici) gratiacumulate
tibi reponemus. Alteri quocp Alemano,Ioani,qui ab caflro Rezan T ar
taros exoneratis repete machinis depulerat,aduenieti: Saluus'ne esCin-
quit.Deus nobis uitam dcdit,hac tu denuo nobis conferuafti: magna e*
q  rit erga te gratia noflra, Vtercp fe liberaliter donatu iri a Principe fpera*
Jbatinihil tame illis datum eft, quauis Principe hac de re firpe fatigaifent,
promiflorucp admonuifIent.Qua Principis ingratitudine offenfi,dirniG
iione,ut patriam,a qua diu abfuiffent, cognatosčp fuos poffent inuifere,
.efflagitant.ea re effedtum eft, ut dece priori ftipendio cuicp florenfiiuflii
Principis,adijceretur. Interea cum in aula Principis deRuthenorum fu*
ga ad Occam,quis eius autor extitiffet, cotentio fuiffet orta: Seniores in
Knes DemetriurriJBielski exercitus ducem,hominem iuuene,a quo con*
iilia fua ipreta fuiffeni,omne culpa transferebat,eiusfp incuria T artaros
Occam tranftffle; cotraille depulfaafc culpa, Andreaiuniorem fratrem
Principis primum omnium fugam inrjife, ca: ter o sep huc fequutos fuiffe
dicebat, Bafilius, ne fcuerior in fratrem, quem autorem fuga: fuiffe con*
4labat,efle uideretur,ex prgfecfcis unu, qui una cu fratre profugerat,inie
čli s cathenis,dignitate & principatu priuauit. Ineunte deinde aeftate, ut
acceptam a Tartaris clade ulcifceret Bafilius, ignominiamcp qua fugiens

&fub

$6  RERVM MOSCOVITICARVM

& fiib fbcno fatitans iufceperat, dekret,coačto ingeti exetcitU,adiuh<fto A
etiam magno tormentorum 8 c  machinarum apparatu, quibus antea in
bellis Rutheni nuquam ufi fuerant, profeftus ex Mofcovuia cum Omni
exercitu,ad Occam fluuiumjColumnamcpciuitateni confedit.inde mif-
fisad MachmetgireiinTauricam caduceatoribus,adcertameeum pro^
uocat, fuperiore enim anno,fe,no indicto bello, ex infidijs, furum latrcK'
numcp more oppreillim fuiflc. ad ea rex relpondit: Šibiad inuadendam
Mofcovuiam fatis mukaš uias patere: bella non magis armorum, quam
temporum efle: proinde ea fe fuo magis quam alieno arbitrio, gerere ftv
lere. Quibus uerbis irritatus Bakli) animus, tum etiam quod ulcifcendi
libidine arderet,motiš caftris,anno Domini 1525, in Novuogardiam,uv
feriorem fcilicet, utinde Cazan regnu depopularetur, occuparetcp, con
tendif. Indeprofeftus adfiluuium Sura,in finibus Cazanefium, caftrum
quodafuo nomineappellauit, erexit: necp tu ultra progreiliis, exercitti
reduxit. Sequenti uero anno Michaele Georgi),unu ex precipuis conih
liarrjs fuis,maioribus quam prius coprjs, adfubigendu Cazan regnu mi ^
fit. Eo apparatu adeo terribili, Sapgirei rex Cazaniperculfus, accerfito
ad fe  exfratre nepote,rege Taurice,iuuenem tredecim annorum,qui inv
•terim regno prceftet,ad Turcarum Imperatorem.eius auxilium opemcp
imploraturus, confugit. Cum autem iuuenis auunculi monitis parens,
iter aggreffus,ad Goltinovuoiero,id eft infulam quaa mercatorum diciv
tur,intra Vuolgse meatus, non longe a caftro Cazan fitam perueniffet,
liberaliter honorificeq? aregni principibusfufceptus eft, Nam Seyd,fti'
premus Tartarorumfacerdos(quiintanta apudeos autoritate acue*
•ncratione eft,ut etia reges aduenienti occurrant, ftantescp huic equo xn>
Udeti manuporrigant;capitecpinclinato,quodfolis c 5 ceflum eftregib*
tangat: nam Duces non eius manum,fed genua:nobiles iiero pedeš,pk>
beij ueftes tantum,aut equumanu attingut) in eo comitatu fuit.Is Seyd,
cum Bafilij partes clam foueret, iequereturcp, iuuenem capere, & Mo/
fco vuiam uinčtu mittere iatagebat: fe d deprehenfus, captuscp, cultro in
puhlico occiditur.Michacl interea,duxexercitus,coa<ftisin inferiore C
Novuogardia ad machinas commeatum'qj deferendu nauibus,quarum
tatamultitudo efat,utfluuius alioqui amplus, nauigantium multitudft
ne opertus undicp effe uideretur: ad Cazanu cum exercitu properabat*
cumcp admercatorum infulam Goftinovuoferoperueniflet,locatisfe-
p.tima dielulij caftris,uiginti diebus, dum equitatu expe<ftat, ibi como>
ratus eft. Interea Cazan caftrum,quod ex lignis exftručtu erat,per quoft
dam a Mofcis fubornatosincenditur,acintuenteRuthenorum exercitu
funditus exuritur.Tanta occupadi caftri occafi'o,adeo formidineacigna
uia Ducis ncglečta fuit,ut nec militem ad expugnandum caftri collem e--
duxerit, necTartaros iddenuo acdificantesimpediuerit: uerum uigelu
ma octaua eiufdem meniis dietraiecto in eam partem qua caftrum fitunt
eft,Vuo!ga, ad Cazancafluuium cum exercitu confedit, uigind diebus
bene gerendse rei occafionem captans. Ibi moratus, nec longe ab eo Ca^
zanenfis quoque Regulus fua caftralocat;emifsiscp Czeremifsis peditk
>-v ■. bus,Ru*

C OM M E N T A RI V 2?

A busJRuthenos fa£pius,fruftra tame,infeftat. queSchealc rex,qui quocp
ad id bellum nauibus uenerat, fcriptis literis admonet, ut rcgno fuo hse-
reditario cedat. Ad quae lile paucis: Si regnura hoc meum ( refpondit)
habere cupis,ageferro decernamus utricp . id cui fortuna dederit,habe'
at. Dum Rutheniitafruftramorastrahunt,abiumpto que abduxerant
comeatu,famelaborareincipiut, nam Czcremifsis omnia circumquacp
uaftantibus, hoftiumq? itinera diligenter obferuatibus,nihil adferri po'
terat:adeo ut nec Pri nceps de exerdtus fui, qua premebatur, necefsitate
cogno{čere,necipfi quiečp illi fignificare podelit. Huicrei duos Bafilius
prasfecerat:unum,Knes loannem Paliczld,qui ex Novuogardiainftru^
<ftis commeatu nauibus,fecundo fluuioad exercitum defcenderet: reli'
čtocp ibi commeatu,ftatu etiam rerum prarfenti confiderato,ocyus ad fe
reuerteretur.alter eandem ob rem cum quingentis equitibus terreifriiti
nere miilus fuerat,qui a Czeremifsis, in quos incidcrat, cu fuis carfus eib,
uixnouemper tumultum fuga elapfis. Prefedus grauiter faucius,tertio
B poft die in manibus hoftium obqt, Huius cladis farna cum ad exercitum
perueniilet,tata in caftris confternatio, quam uanus de toto equitatu ad
internecionem caefo fubito obortusrumor etiam adauxcrat, coorta eif,
ut nihilnifi defuga cogitarent. in quam cum omnes conienfiflfent, harfi'
tabant adhuc, aduerfo'ne fluuio,quod difficillimum erat, redirent,an fc'
cundo tantiiper defcenderent, doneč alios fluuios attingeret, ex quibus
poftterreftri itinerelongo circuitureuerterentur. In his dum farne, fii'
pramodum eos urgente,eflent confultationibus, nouem, quos ex quin'
gentorum carde elapfos fuifie dixi,forte fiiperueniunt Joanem'cjj PalitZ'
ki cum commeatu aduenturum nunciant: qui etfi curfum fuum matura'
retjfiniftra tamenfortunaufus,maiore parte nauium amida,cum paucis
in caftraperuenit. Etenim cumdiutino labore fatigatus,una node quri
etiscauia in Vuolga* littusie recepiffet, Czeremiffar continuo magno
accurrentes clamore,quis nam prarternauigarer, fciičitantur C'quos Pa'
litzki feruitores, nautarum feruos eile rati, iurgrjs increpantes,flagris fe
C poftero die carfuros minantur,qudddominifuifomnum ac quieteim'
portunis uociferationibus interturbarent. Ad quar CzeremiiTar; Cras,
inquiunt, aliud nobis uobiicum negotium erit; nam uindos uos omnes
Cazan ducemus. Maneigiturfolenondum apparente, cum denfifsima
nebula totum littus occupafiet, Czeremiilae derepente in naues im petu
fado,tantum terrorem Ruthenis incuflerant, ut Palitzki prefedus clafi
fis,relidisinmanuhoftiumnonagintamaioribus nauibus,in quibus fin
guliš trigintauiri erant,folutaalittorenaui,medium Vuolgarteneret,
nebulacp tedus fere nudus ad exercitum perueniret. A tcp inde poft,plu
rium nauium comitaturediens, haud difpari fortuna ufus, in Czeremifi-
faruminfidiasiterumprolapius eft. Nauibus enim, quibus deduccba'
tur,amifsis, ipie uix cum paucis incolumis euafit. Dum Rutheni ita fa'
mehoftili^ueui undequacp urgentur, a Bafilio miilus equitatus Vrne'
ga fluuio, quiaMeridie Vuolgaminfluit, odo'que miliaribus a Cazan
abeft traiedo, ad exercitu contenderet,aTartaris & Czeremifsis bis ex'

k cipitur;

9-8  RERVM MOSCOVITIGARVM

cipituricum quibus congrefsfmultis utrincp defideratis,Tartaris dem^ A
de cedentibus,fcreliquo exercitui coniunxerunt. atcp ita exercitu equF
tatu firmato,Cazan caftru quintadecima Augufti obfideri cceptum efb
Quarecognita,regulusad alterum oppidilatusinconfpedu hoftium a
Hia quoq? caftra locauit; emiffoc^ fubinde equitatu hoftium,caftra obe>
quitare,eos / cp laceflere iubet.atcp ita crebre utrincj?uelitationes fiebant*
Narratum eft nobis abhominibus fide dignis, qui ei beli o interfuerut,
fex ah'quado Tartaros inplaniciem ad Mofci exercituprocefsifle: quos
cum rex Scheale cetum quinquaginta equitibus Tartaricis aggredi ueF
let,aduceexercitus prohibitum fuiffe: duobus'q? milibus eqm'tum an^
te eum collocatis,occafionem rei bene gerendae prereptam fibi fuifle.Hi
cuTartaros circuuenire,et quafi' concludere,ne fuga elaberčtur s uellent;
Tartari eorum conatuhocaftu eludere, infequetibus Mofcis paulatim
cedere,parumcpprogrefsifubfiftcre. Idem Mofci cum facerent, eorum
Tartari timiditatem animaduertentes,moxarreptis areubus telam eos
torquebant:m que fugam conuerfos perfequuti,complures fauciabant, B
Mofcis denuo in fe conuerfis,paululum cedere,iterumcp fubfiftere,atqj
ita hoftem iimulata fuga ludificare. Haec dum fiunt, duo Tartarorum z*
qui,tormenti idu proftrantur, illaefis tamen equitib * quos reliqui qua-
tuor faluos acincolumes, duobus milibus Mofcorum fpedantibus, ad
fuos reduxere. Dum equites fe ita mutuo Iudificat, magna ui interea ad'
motiš tormentis,caftrum oppugnabatur: necp obfeffi fegnius, exonera'
tis pariter in hoftem tofmentis,fe defendebant. Ineo certaminebombar
darius 9 quem unieum in caftro habebant.,ex Ruthenorum ftatione fphg;
rulabombardicaidus,occubuin Qua re comperta, mercenarrj ex Ger*
manis 8c  Lithvuanis milites 3 magnam fpem ad occupadum caftrum con
cipiunt:quibus fi prgfedi animus refpondiffet, haud dubie eo die caftro
potiti fuifTenn Venim is cum fuos inedia,quae quotidie etiam magis ad'
augebatur, premi cerneret,priufquam per internuncios de ineundis iti'
duerjs clam cum Tartaris egiflet,adeo  militum conatum non probauit,
ut eos etiam cum iracundia corriperet,uerbera'q 5  minaretur*qudd fe in- C
fcio 8c  inconfulto caftrum oppugnare auderent. Bene enim in tanta re^
rumanguftia Principis fui rebus confultum fore putabat,fiinitiscuni
hofte quibufcuncp induerjs, tormenta 8c  exercitum faluum reportaret*
Tartari quoq? cognita prasfedi uoluntate,in fpem bonam addudi,con'
ditiones quas praefedus offerebat ,fcilicet ut mifsis in Mofcovuiam lega
tis,pacem cum Principe tranfigerent,libenter fufceperut.quibus ita con
ftitutiSjPalitski prefedus foluta obfidione, cum exercitu in MofcovuF
am reuerflis eft. Farna erat,pradedu a Tartaris muneribus corruptum 4
obfidionem foluifTe* quam quidam natione Sabaudienfis adauxerat:qui
cum tormento fibi commiflo, ad hoftes deficere uoluiflet, deprehenfus
in itinere,atcp feuerius examinatus,confefIus eft,fe deficere uoluifIe:atqj
utplures ad hanc defedionem follicitaretj argenteos fe nummos 3c  pO'
culaTartarica ab hoftibus accepifTean quem tamein tam manifefto fce'
Jere deprehenfum,Pracfedus nihil durius ftatuit, Redudo ita exerritu,

quem

COMMENTAR.lt; 9 ?

A quem centum o&oginta millium fuifle perhibet, Cazan regis Oratores
ad pacem firmandam ad Bafilium ueniunt,qui etiam tum,dum nos Mo/
fcovuiae elfemus,aderant:neq? adhuc ulla tuc futurae pacis lpes inter eos
erat* nam Sc  nudinas, qu£ circa Cazan in mercatorum infula Seri conflie
uerant»in Cazanenfium iniuriam Balilius Novuogardiam traitulitrgra^
ui indid:apcena,li qui in pofterum ex fuis ad mercatu in inlula proficf-
fceretur. eamcp nundinarum translatione magno Cazanehfibus incom
modo futuram fperabat:atq? uel falis ( cuius Tartari illis tantum nundii
nis copiam a Ruthenis habebant) emptione adempta,ad deditionem
os cogi poffe. V enim huiufmodi nundinarum translatione non minus
incommodi fenlitMofcovuia, quamipfl Cazanefes, Plurimarum enim
rerum,quas ex mari Calpio* Aftrachan emporio,adhaec Perfia Sc  Arme
niaper Vuolgamimportabantur, colequutaeft caritas acpenuria: ma/
xime autem nobilirsimorum pifcium, ex quoru numero Beluga eft, qui
eitra &T ultra Cazan in Vuolga capiuntun
g HačienusdebelloPrincipis Mofcovuiae cum TartarisCazanefibuš
gefto. Nune ad intermiflam de Tartaris narrationem denuo redeo,
PoftTartaros Cazanenfes, primi Tartari cognomento Nagai occm?
runt,qui ultra Vuolgam, circa mare Calpium, ad fluuium Iaick ex prcv
uinciaSibierdecurretem habitant. Hi regesnonhabent, led duces.No
ftratempeftate tres fratres, sequalidiuifloneprouinciarum fatfta, duca^
tus illos obtinebant:quorum primus Schidack, ciuitatem Scharaitzick
ultra fluuium Rha, Orientem uerfus,cum adiacente ad Iaick fluuium re<*
gione obtinebat: alter Cofliim, quicquidinter Kamam Iaick & Rha flu^
uios eflet:Schichmamai tertius fratrum Sibier prouinciie partem,8c ora
nem circUmiacetem regionem pofsidet. Schichniamai interpretatur lan
cftus, uel potes* Atcp hsc quidem regiones omnes fere lyluofg luht;extra
cam quae ad Scharaitzick uergit,qua; čampeftris efh

Inter Vuolgam Sč  Iaick fluuios,circa mare Calpium,habitabat quom
damSavuoIhefesreges,dequibuspoftea. Apildhos Tartarosremad^
q  mirandam,3£uixcredibilem,DemetriusDanielis,uiY (utinter Barba-
ros) grauis acfide fingulari,nobis narrauit:patrem fuum alicjuando
a Principe Mofcovuiae ad Zavuolhenlem regemmiflum fuifle: in qua
dum efletlegatione,femequoddam in ea infula, melonum femini, paulo
maius acrotudius,alioqui haud difsimile, uidilfe: ex quo in terram con-'
dito,quiddam agno perfimile, quinque palmarum altitudine luccrelčo
ret:idcp eorum lingua Boranetz, quafi agnellum dicas, uocaretur. nam
Sc  caput,ocuIos,au.res, caetera^ omnia in formam agni recens editfpeb
lem praeterea fubtilifsima habere, qua plurimi in eis regionibus ad fub^
ducendacapitis tegumentauterentur«. eiufmodi pelles uidilfe fe,multi
coram nobis teftabantur. Aiebat infuper,plantam illa,li tamen plan tam
- uocari phaš eft, fanguinem quidem habere, čarnem tamen nullam: ue>
rum carnis loco,materiam quandam cancrorum čarni perftmilermungu
las porro no ut agni corneas,fed piliš quibulda ad cornu limilitudine ue
ftitas:radicem illi ad umbilicu/eu uentris medlimi efle.uiuere aut tadiu,

k z doneč de/

tBd R E R V M M OS C 'O V  I tl 6 A R V M

doneč depaftis circum fe herbis,radix ipfa inopia pabuli arefcat.Miram A
huius platae dulcedinem eifepropter quam a lupiš, casteriscp rapacibus
animalibusmultuni appeteretun

Ego cjuamms hocde femine&Tplantapro commento habuerim,ta>
men & antea tanquam auiris minime uanis auditum retuli;&: nune tan>
to libedus refero,quod mihi uir multae doctrinae Guilhelmus Poftellus
narratut,fe audiuifie a quoda Michaele,apud rempub ♦ Veneta puhlico
T urcice d>C  Arabice linguse interprete, quod uiderit a finibus Samarcart
dse duitadsTartarica^cteterarunicp regionum quaead Euroaquilonerri
mare Cafpium refpiciut, ufcp in ChaIibontidem,deferri quafdam pelles
delicatifsimas, plantae cuiufdam in illis regionibus nafcentis, quae aliqui
Mufiulmani ad capitafuaralafouenda medrjs pileis inferere, acpečtori
quocp nudo applicare foleat♦ Planta fibi tam e no uiiam efte, nec nomeri
fe fcire,niii quod illic Samarcadeos uocetur i  eamq? eife ex animali inftar
planta; in terram defixo. Quae cum ab alioru narratione non difsideant,
mihi (inquit Poftellus) pene perfuadent, ut bane rem minuš fabulofam B
efte putem,ad gloriam Creatoris,cui omnia funtpofsibilia.

A’ PrincipeSchidack,progrediendoinQrieritemuiginti diebus, oc>
currunt populi auos Mofci appellat Iurgeci, qoibus Baračk Soltan,ma
gni Cham ieu regis de Cataia fraterimperat,A' domino Barack Soltan s
decem disetis itur ad Bebeid Chan, Hic elit lile magnus Chan de Cataia.

Aftrachan urbs opulenta, magnumep Tartarorum emporium, a qua
tota circumiacens regio nomen accepic, decem dierum itinere infra Ca:>
zaninciteriore Vuo!ga;ripa,adeius fereoftia fitaeft, Quidahancnon
ad Vuolg£ oftia, fed aliquot diertim itinere inde diftare aiunt.Equidem
eolocoquo Vuolga ftuuilis in multosrathos,quos quide feptuaginta
efte aiunt,fcinditur, plUrestp iniulas facit, totidemep fere’ oftijs Caipiumt
mare tanta aquarucopia ingreditur,utproculfpe<ftatibus mare eife uu
deatur, Aftrachan fitam eife puto.Sunt alq,qui eam Citrahan appellant.

Vitra V uiatkam &C  Cazan,ad P er mig  uiciniam Tartari habitant,qui
TumensktfSchibanskrj, 8c  Cofatzkrj uocantur, ex quibus Tumeskrj in G
fyluis habitare,decem'cp milium numerum aiunt non excedcre. alrj prše-«
terea Tartari tras Rhafluuium fu nt,qui quod foli capillos nutriarit,Kal>
muchi uocantur: 8c  ad mare Caipium Schamachia, a qua etiam regio no
men accepit,ita app ella ti,homines in texendis fericeis ueftibus excellen«
tes, quorum ciuitas fexdieru itinere abeft ab Aftrachan, quam una cum
fegione rexPerfarumhaudita diu( ut aiunt) dccupauit.

Afoph ciuitas ad Tanaim, dequa fupra, ieptern dierum itinere diftat
ab Afttachantab Aioph autem, Taurica Cherfoneftis, prseripue autem
Precop ciuitas, abeft quincp dierum itinere Jnter Cazan autem &C  Aftra
chan,"lo ngo fecudum Vuolgam tradu, ad Boryfthenem ufcp, campi de>
fertifunt,quos Tartari nullis certis fedibus inhabitant: prteter Aioph
Sč.  Achas ciuitatem,que eft duodecimmiliaribus fupra Afoph adTana-
im:& minoriTanaiuicinos Tartaros, qui terram colunt, certas'c|?lede®
habent, Ab Afoph ad Schamachiam funt duodecim disetse.

AbOm

COMMENT ARIL loi

A  Ab Oriente Meridiem uerfus reflečledo, drča Maotidis paludes Sč
Pontu,ad fluuium Cupa, qui paludes influit, Aphgafi populi funt, quo
loči ufq? ad Mer ula fluuium, qui Pontu illabitur,montes occurrut,quos
Circafsi, feu Ciki incolunt* Hi montium afperitate freti, nec Turcis,nec
Tartaris parent.Eos tame Chriftianos elTe, fuis legibus uiuere,in ritu Sč
caremonrjs cum Gracis couenire,lingua Slavuonica ( qua utuntur ) la-
craperagere, Rutheni teftantur, Audadfsimi piratafunt.na fluurjs,qui
cx  eorum montibus fluunt, nauibus in mare delapfi, quofcunq? poflunt
fpoliant;eosprefertim,quiexCaphaCoftantinopolim nauigant. Vitra
Cupa fluuiu eft Mengarlia,qua Eradea fluuius interlabitur:deinde Co-
tatis,quam quida Colchim efle arbitrantur* Poit quem Phafis occurrit,
qui priufčp mare illabatur,haud procul ab oitfls Satabellum infula facit;
in qua farna eft,Iafonis naues quodam iletifle. Vitra Phafim, Trapezu s*
Tauricse Cherfonefi paludes, quse abofti]s 1 anaisin longitudinem
trecenta miliaria Italica habere dicuntur, ad caput S, loannis, promon<-
B torium,qua in arčhimcoeuiit,duotantummiliarialtalicacontinent* In
eaKrrjm ciuitas,olim regum Tauricg fedes:a quaKrqmskrj nommaban
tur* Poftea toto Ifthmo,ipacio mille ducentorum pafluum ad infulx
formam perfoflo,reges non Krqmskrj,fedPraecopskr), ab illanimirum
perfofsionefumpto uocabulo, nomen accepere* Prač op enim, lingua
Slavuonica perfoffum ionat* Vnde apparet,fcriptorem quendam errafl
fe,qui Procopium quendam ibi regnafle fcripfit, Porro tota Cherfone-
fus,fyluaquadam permedium fcinditur: eacfjpars qua Pontum refpP
cit,in qua Capha infignis urbs, olirn Theodofia dičla, Genuefium colo-'
nia,totaaTurcapofsidetur* Capham autem Mahumetes,qui expugna-
ta Conftantinopoli,Graecorum imperium deftruxit, Genuenfibus adc>
mit* AlterampeniniukepartemTartaruspofsidet*Omnes autem Tar
tari,Taurica reges, originem fuam ex Savuolhenfibus regibus ducunt:
&cum domeftica feditionealiqui regnopulii fuiflent, nec ufquam in ui>
ciniafirmam fedem habere poflent,hanc Europapartem occupauere:
iC ueteris'queiniuriahaudimmemores,diucum Savuolhenfibus dimica-
bant: doneč patrum noftroruin memoria, AlexandromagnoduceLb
thvuania in Polonia imperante,Scheachmetrex Savuolhenfis in par--
tesLithvuaniseuenit/cilicetut inito cum Alexandro rege foedere, con
iunčlis uiribus Mahmetgirei regem Taurica etjcerent. In quam rem u*
terque quidemprinceps confenfit* Cum autemLithvuani iuxta eorum
conluetudinem longius quampareft,bellum differrent, uxor Savuob
henfis regis, eius'que quem in campis habebat exercitus,mora, tuni e»
tiam frigoris impatientes, eorum regem in oppidis quibufdam agen-
tem follicitant, obmillo Polonia rege, ut in tempore rebus liiis proub
deat* Quodcumilli periuadere nonpoflent,uxorreli<51:omarito,cum
parte exercitus ad Mahmetgirei Pracopenfemregem deficit:cuius inv
pulfu,Pracopenfis exercitum ad profligandas reliquas Savuolhenfis co
pias mittit.quib* diisipatis,Scheachmet Savuolhenfis rex infoelicitatem
fua uidens, fexingetis fere equitibus comitatus, Alba ad Thrjra fluuium
; k 3  fitam

101 RERVM MOSCO VITICARVH

fitam, {p e auxilrj aTurcaimpIorandi cofugit. In ea dukate  cum Ifručlas h
fibi,ut caperetur, infidias intellexiflet, conuerfo itinere, uix media parte
equitum affumpta,Chiovuiam perueniuubi aLithvuanis circumuetus,
captust^, cum regis Poloma: influ Vuilnam deduceretur, obuiam fibi
rex progreflus,honorifice fulceptum,ad Polonorum conuentum fecuna
duxit: quo quide conuentu bellum aduerlus Mendligerei decernitmv
Sed cum Poloni in cogendo exercitu tempus longius,quam par erat,ex^
traherent,Tartarus uehemeter oflfen{us,denud de fuga cogitare c cepit:
in qua deprehenfus,ad Troki) caftrum,quatuor a Vuilna miliaribus re^
tračlus eft, que ego ibi uidfunacp cum eo pranflis fum, Atcp hic Savuol
hcnffum regum imperij finis fuit;cumquibus & Aftrachan reges,qui
quoq?exeifdem regibus originem traxerunt, unaperierunt, quibus ita
opprefsis & extin<fh's,regum Tauricse potentia maiore in modum adau
<5ta, uicinis gentibus terrori erat, aded ut 8č  regem Poloma: ad certum
fh'pendiumpendendumcogerent,eaconditi6ne,ui eorum opera qua^
uis urgete necefsitate utatur«. Quin 8č Mofcovuise Princeps,rnifsis fub' S
inde muneribus illum fibi deuincire folebat, quod ideo fit, quia cum mu
tuis afsiduebellis implicen£ur,utercp Tartarorum ope armiscp alterum
feiperat o pprim ere p o lic, Cuius illehaudignarus,acceptis muneribus
utrucpuana ipe lačfabat, id quod uel eo tempore, dum ego Ctefaris Ma
ximiliani nomine apud Moicovuia: Principem de pace cum rege Polo
nia: ineundatra&:arem,appariHt* Nam cum Moicovuia: Princeps ad
a:quas pacis conditiones induci non pofiet, rex Polonia: PrseCopenlem
regem pecunia conduxit, ut Mofcovuiam cum exercitu ab una parte Z'
doriretur, fe quoq? exaltera Opotekam uerliis impetumin Mofcidi^
tionem fačturum * quaarte Polonixrex Mofcum ad tolerabiles pacis
conditiones cogi pofie fperabat, Quod Mofcus animaduertens,mifsis
Oratoribus luum uicifsim apud Tartarum egit ncgotium, ut fcilicet in
Lithvuaniam,quam tum omni metu uacuam aepra:fidio deftitutam efi-
fe dicebat, uires fuas  conuerteret, Cuius confilium Tartarus,luicoro
m  odi duntaxat ratione habita,fecutus eft. Atcpiseiufmodi Principum C
difienfionibus potentior fačtus, cum imperij augedi libidine teneretur,
neq? quiefcere pofiet,ad maiora animum applicuit: Mamai'que NahaP
celi principe fibi adiumfto, Tauricam anno Domini i 524 ,menfelanua^
rio,cum exercitu egreflus, regem Aftrachan adortus eft* cuius urbem,
cum earelicfia, metu profugiffet, obfedit, Sc  occupauit, manfitcp uicior
inciuitate fub tečiis* Interim Agis Nahaicenfium quoq? princeps,fto
trem fuum Mamaiincrepat, quod tam potentem uicinum fiiis copijs iu
uaret, Praeterea eum monet, ut Machmetgirei regis indies crefcetem po
tetiam fufpedtam haberet, pofie enim, ut inlanabili illeanimo efletjfieri*
ut conuerfis in fe fratremcp armis,utruqj regno depulliim aut interimat,
aut in {eruitutem deducat, Quibus uerbis Mamai permotus,fratri nun-
ciat,eu'q? hortatur, utquam magnis pofiet copijs adleproperaret. pofie
enim nune,cum Machmetgirei magno reruluccefiii elatus,fecurius age^
ret, utrofcp eo metu lenari, Agis fratris monitis parens,adprjcfcriptum

tempus

COMMENT A Ril,

A tempusfe cum exercitu,quem ad defendedasm totbellis regin’fin fines
iamprius coegerat,affuturum omnino promifit,Quareintelle<fla, Ma^
mai continuo regem Machmetgirei monet, ne militem foluta difciplina
fub tečlis aleret,corrumperetcp: led urbereli&a, in capis potius,ut mos
eft,degeret. Cuius confilio acquiefcens rex, militem in caftra educit. ad'
uolat Agis cuexercitu,le / cp fratri iungitratcp hi nonita multo poft Mach
metgireiregem nihil tale timente,cum Bathir Soltan filio, uigintiquincp
annos nato,prandentem,fad:o derepenteimpetu obtruncant,eiusbp ma
lorem exercitus partem fundunt, & reliquos in fugam uertuntjac ultra
Tanaim,Tauricaufcpinfequentes,cedunt,fugant(^:Pra , cop ciuitatem,
quam in Cherfonefi ingreilu efie di^fiobfidentnentatisfp omnibus,cum
eanec ui nec deditione potiri pofie uideret,foluta obfidione domum re^
deunt. Horum ergo operarex Aftrachanregno lito iterum potitus efb
uirescp regni Tauric 3 c,cu Machmetgirei fortifsimo & fcclicifsimo rege,
qui potenter aliquadiu imperauit,conciderut. Machmetgirei occifo, fra
B ter eius Sadachgirei,Turcarum imperatoris ( cui tum feruiebat) auxilio
Prgcopefe regnu occupauit: qui cum Turcaru moribus imbutus,rarius
prseter Tartarorum more in puhlico uerfaretur,nečp fubditis fuis ie con
i fpiciendum exhiberet,a Tartaris,qui hanc infolita rem in Principe ferre
non poterant,erjcitur,inq? eiuslocum ex fratre riepos fubftituitur.a quo
‘ cum Sadachgirei captus fuifIet,nepote,ne caede in fe fieuiat, fed a fuo faii
guine abftineat,fenecftutis fua" mifereatur.,deniq? ut priuatus reliquu ui'
tx  in caftro aliquo deducere,nomencp dutaxat regium,totaregni admi'
niftratione nepoti permifia,retinere pofsit,fiipplex orat,& impetrat.

Nomina dignitatum apud Tartaros hsecfere funt, Chan, ut fupra di-
xi, rex eft:Soltan,filius regis:Brj,dux:Murfa,filius ducis; Glboud,nobib
Iis,uel confiliarius: Olboadulu,3hcuius nobilis filius: Seid,fupremus fa^
cerdosjhomo uerd priuatus,Kfi. Officiorum uero, VIan,fecunda e rege
dignitas: nam reges Tartarorumquatuoruiros,quorumconfilioinre-
bus grauibus potifsimum utuntur,habent. ex his primus,Schirni uoca^
C  tunfecudus Barni, tertius Gargm',quartus Tziptzan. Ha&enus de Tar
* taris;nunc de Lithvuania,Moico vuise uicina,dicendum efh

Z> E LlTHVV^AlSil^A.

Lithvuania Mofcovuiaeproxima efh nonautem defola prouincia,
fedregionibusilli adiacentibus, quaefub Lithvuamse nomine compre^
henduntur,nuncloquor, Hseclongo tracfiu ab oppido Circafs,quod ad
Boryfthenem fitum eft,in Livuoniam ufcp protenditur, Porrd Circafsr,
Boryfthenis accolse, Rutheni funt, alfi ab his quos fupra ad Pontum in
montibus habitare dixi,His noftra tempeftatepraeficiebaturEuftachb
us Tafcovuitz,(quem cum Machmetgirei rege in Mofcovuiam una
profecftum fuifle,fupra dixi) uir belil peritifšimus, aftutia fingulari: qui
cum crebra cum Tartariscommerciahaberet,fa?pius tameneosfudir.
quin 8c  ipfiim Mofcum, cuius aliquando captiuus fuerat, in magna faepe
periculaadduxit» Eo anno,quo nos Mofcovuiae eramus, miro aftu Mo
icos profligauit;dignacp milu' res uifa eft, que hoc loco afcriberetur.Tar

k 4  taros

104 RERVM M O S C O VITIC ARV M

taros quofdam habituLithvuanicoin Mofcovuiam deduxit,in quoš, A
ceu Lithvuanos, nullo metu Mofcos irruituros fciebat, Ipfe difpofitis
loco oppommo infidrjs, Mofcos uldfcentcs prajftolatur. Tartan depo
pulata parte Sevuerse prouinciai, Lithvuaniam uerfus iter arripiunt:in-
d eq$ mutato itinere,cum Lithvuaniam tenuiffe cognouiifent, MofciLi-
thvuanos eile rati, mox uindidai cupiditate magno impetu inLithvua-
niam irruunt.qua uaftata,cum prasda onufti rediret,ab Euftachio ex in-
fidqsrircumuenti,adunumomnes ca;duntur. Qua re cognita, Mofcus
Oratores ad Poloniae rege, qui de illata fibi iniuria conquererentur,mi>
fit. quibus rex:Suos non intulifte,{ediniuriaultos efle,refp6dit.Ita Mo-
fcus utrincp delu{us,damnum cum ignominiaferre coadus eft.

Infra Circailos milice habitationes Chriftianorum funt. Ad Boryfthe
nis oftia, Otzakhovu caftrum 8>C  ciuitas, quadraginta miliaribus a Cir-
cafs,quam Tauricce rex non ita diu Polonig regi adeniptam pofsidebat;
Hanc nune T urcus fenet. Ab Otzakhovu ad Albam, dr ca oftia Thirae,
quse ueteri nomine dicitur Moncaftro, quatuordecim miliaribus ab Ot B
zakhovu, in Precop quatuordecim miliarib* A' Cercafs circaBoryfthe-
nem ad Prsecop quadraginta miliarib, Supra Circaftos feptem mil. per
Boryfthencm aicendendo, Cainovu oppidum occurrit; a quo decem
odo miliarib.eft Chiovuia,uetus Rufsig metropolis:quam magnificam
& plane regia fuifte,ipfe ciuitatis ruinsc,monumetacp,quce in ruderibus
uifuntur,declarant. Apparent adhuc hodie in uicinis montibus ecclefia-
rum,monafteriorumt(? defolatorum ueftigia,pra2terea cauernse multae,
in quibus uetuftifs.fepulchra,corpora(^ in his nondum abfumpta uifun
tur, Ab hominibus fide dignis accepfpuellas ibi ultra feptimu annura/
ro caftitatem feruare. rationes uarias audiui, quarum nulla mihi iatisfa-
cit:quibus,mercatoribus abuti quide, fed abducere minimelicet, Nam
fi quis abduefta puelia deprehenfus fuerit,& uita bonis, nifi Principis
clementiaferuatusfuerit,priuat.Lexetiaibideeft,quaexternorumerca
toru (fi qui ibi forte deceilerint) bona aut regi cedut,aut eius prariedo*
id quodapudTartaros&:Turcas, in Chiovuiefib.apudfemortuis ob- C
feruatur. Ad Chiovuiam monticulus quidam eft, per quem mercatori-
busuia aliquanto difficiliore tranfeundum eftftncuius afcenfu, fi fort£
currus aliqua parsfrangatur,resquseincurru portabantur, Fiico uin-
dicantur. Hajcomnia D, AlbertusGaftol Palatinus, Vuilnenfisregis
in Lithvuania uicegerens, mihiretulit, Porroa Chiovuiaafcendendo
per Boryfthene triginta miliaribus, Mofier ad fluuiu Prepetz, qui duo-
decim miliarib. fuper ChiovuBoryftheneminfluit, occurrit. Thurflu-
uiuspifcolusinfluit Prepetz, a Mofier autemad Bobranzko, triginta,
Inde afcendendo uigintiquinque miliaribus,perueniturin Mogilevu,
aquaOrfa fex miliaribus abeft.Ha;ciam enumerata fecundum Bory-
fthenem oppida,qu3e omnia in Occidentalilittore fita funt, regi Polo-
niae: Orientali u e r 6, M o fč o vu i ae principi fubrjciuntur: praeter Dobro-
vunam,&: Mftislavu, quas Lithvuaniae ditionis ftint. Traiedo Bory-
fthene quatuor miliarib.Dobro vunam, indecp uiginti Smolezko deue'

nitur,Ex

GO MMENTARm ioj

A nitim Ex Orla nobis iterfuit in Smoleczko,&T tum Mofcoruiam ufcp*
Bdrifovuo oppidu uiginti duobus ab Orfain Occidetem miliaribus
abeft,quod Berefina fluuius, qui infra Bobratzko Boryfthenem lnflui t,
practerlabitur. Eft autem Berefina,ut oculis confpexi, amplior aliquato
Boryfthene, ad Smoletzko. Plane puto hunc Berelinam, id quod etiam
uocabuli Tonus indicare uide tur, ab antiquis Boryfthenem habitum Tu*
iftEnam li Ptolemgi defcriptionem colpexerimus,BerefinaTontibus mat
gis quam Boryftheni;s,quem Nieper appellant,conueniet.

Lithvuania porrd quos Principes habuerit,quado CHriftianifmo mi
tiataTuerit,abinitio Tatis didum eft. Huiusgentisresad Vuitoldi uTq?
tcmpora,Temper florebant.Si bellum aliude lpfis immineat, fiiacp aduer
fus hoftiumuim deTenderedebeat, uocati quidem, ad oftčtationem m a
gis quam ad bellum inftrudi, magno apparatu ueniunt: uerum deledu
habitOjCito dilabuntur. Quod fi qui remaTerint,hi equis ueftibuscp me/
lioribus,quibusinftrudi nomina dederunt,domum remiTsis, cum pau-
B cisquafi coadi, ducem Tequuntur. Caeterum magnates,quicertummF
litum numerumfriis Tumptibus in bellum mitterecoguntur,data dud
pecunia, Te redimentes,domi remanent; eacp res adeo dedecori non eft,
ut militix pradedi, duces'q? publice in conuentibus caftrisdp proclama<-
ri Taciat,fi qui uelint, numerata pecunia exautoratos domum redire pofr
Te. Tanta autem interhos quidlibetagendi eftlicenria, ut iinmodicali>
bertate non uti,Ted abuti uideantur, Principucp bona impignorata pol>
fideant:adeo,ut Principes inLithvuaniam uenientes,Tuis, ni prouinda^
lium ope Tubleuentur,uedigalibus ibi uiuere non potuerint. Gen tis ha.*
bitus oblongus, arcum'q$ Tartarorum, haftamuero & Tcutum Hunga^
rico moregerunt. equis bOnis,rj{clem'cp caftratis,fineiolcis Terreis,quos
mollibus coercent lupatiSjUtuntur.

Vuilna eft caputgentis: ciuitas ampla, intra colles lita, ad cOnfluxum
fiuuiorum Vueliar & Vuilnse, Vuelia autem fluuius aliquotiiifra Vuil
nam miliaribus,Crononein influit. Crononautem,oppidum Grod'
C no,nominehauditadiTsimili,prgterlabitur,Prutenos<p populos quon/-
dam ordini Teutonicorum Tubiedos ( quibus nune Albertus MarchiO
Brandenburgenlis,pofteaquam Te regi Polonitc Tubdidit, crucecp 8>C  or-
dine depolito,haereditarius prseeft ) a Samogitis, eo loči quo Germani-
cum mare illabitur, dirimit: ubi eft oppidurtt Mumel. na Germani Cro^
nonem Mumel,patrio uero uocabulo Nemen appellant. Vuilna porrd
nuc eft muro cinda. multa tcmpla tedesep lapideae in ea exsedificatur,in
qua epiTcopalis Tedes eft, qua rde Ioanes regis SigiTmudi filius naturalist
uir fingulari humanitate preditus, tenebat,noscp in reditu noftro huma
niter excepit.Prgterea parochialis ecclefia,i&£ aliquot monafteria,&: pre*
cipuu FraciTcanorudeobTeruatia coenobiu,maximisliimptibus excru^
du,excellit. Multo plura tame Tunt RuthenOru tepla in ca,quam Roma^
ute obedietie.In Lithvuani^ principatu Tunt tres Romanj obedietie epi
fcopatus:VuiInefis Tcilicet,Samogithie,8č Chiovuielis.Rutheniuerd e>
piTcopatus inregno Polonig Sc  Lith vuania,aut Tuis incorporatis princi

patibus;

toč  RERVM MOSCO VITICARVM

patibus,funt,archiepifcopus Vuilnae nune degens,Polocefifiii Vuolo- A
dimerienfis,Lucenfis,Pinški,Chomenfis,Premifsienfis.Lithvuanimel-
le,cera,cinere,quibus potifsimum abundant, quacftum faciunt, quse m a
gna ab eis copia Gedanum^deinde in Holandia deferutur, Picem quot|?
&afleresad fabricandas naues, frumentum quoq? Lithvuaniaabimde
pracbet. Šale caret,quc>d uenale ex Britannia habet. Quo tempore Chri
ftiernus Danise regno eie<£tus,mare'que piratis infeftum eftet,fal noii ex
Britannia,fed ex Rufsia portabatur: quo etiamnum utuntur apiid Lith-
vuanos. Noftra tempeftate apud Lithvuanos duo potifsimum uiri
bellica laude clari fuere; Conftantinus Knes Oftroski, 8c  Knes Michael
Linzki. Conftantinus ut plurimum Tartaros fudit: non OCcurrendo
multitudini predantium, fed przeda onuftos fequebatur. cum'que redi-'
rent ad eum ufcp locum,in quo fe omni metu folutos,refpirandi 8>C  quie-
fcendi commodum fpaciumhabere putabant(islocus eratillinotus)
cum'q? eos inuadere conftituifIet,monuit fuos,ut fibi ca nočte cibaria pa
raret. nam fe eis nullam ignis copiam in nočtem fu turam, efte fatfturum, B
Kacp fequcnti die continuato itinere, eum Tartari nocftunulla flamaaut
fumo apparente, putarent hoftes regreftos, aut dilapfos, eo£p Sč  equos
in pafeua dimitterent, macftarent,uorarent, & fe fomnb dedereiit: Con-
ftantmus primo diluculoinuadens,magnis cladibuseos affecit* Knes
uero Michael Linski,qui eum adolefčens adhucin Germaniam ueniftet,

8č  apud Albertum Saxonia? ducem eo tempore in Frifia bellum geren-
tem ftrenue fc gefsiftet, aeperomnes militite gradus magnum fibi no-
menpeperiflet, Germanorumcp apudquosadoleuerat moribusimbu-
tus, in patriam redijffet,apud Alexandrum regem magna authoritate
ac fummo loco fuit: adeo' utrex arduas quafque res ex eius iudicio ac ar-
bitrio conftitueret, Accidit autem,utcum Ioanne Savuerfinski Pala-
tino Trocenfi,regiscaufain diftenfionem ueniret, ubi compofitis tan¬
dem rebus,inuitafegis omniaquieta interilloš manebant:atmortuo
rege,martebatIoanni alta mente repofitum odium♦ narrt exeo priuatus
erat Palatmatu. Tum ipfe 8č  compliCes,atcp amid,apud Sigifmundum C
regem, qui Alexandro fucceflerat, crimine affecftati imperij, ab semulis
quibufdam dclatus eft, d^proditor patrise nominatus, Cuius iniurias
Knes Michael impatiens,cumfaep e regem appellaftet,rogaftet(^ ut com
muni iudicio,quo tantum crimen afe depellerepofle dicebat,caufam im
tcrfe & Savuerfinski ačlorem difcerneret: cutrique rexillius petitioni
locum nortdaretjin Hungariamad Vuladislaum regis fratrem profil
cifcitur; a quo literis Sc  Oratoribus, quibus ad cognofcendam fiiam cau
famrex ad monebatur,impetratis,tentatis que omnibuš,cum caufae fine
cognitionem a rege impetrare non poftet,indignitate rei permotus Mi¬
chael, tale facinus fe aggreflurum, regi dixit, quod ipfi fibi^ue aliquan-
doforetmoerori. Atcumdomumiratus fereeepifte£,quendamexiuis
hominem fibi fiduni, eum literis martdatiVcp ad Mofcovuiae Prirtcipem
mittit, Scripfcratautem,fiPrinceps fecuramliberam'que adfeuiuendi
copiam, datisin hanerem literis, atep addito iuramento, fibi promitte-

ret,eac^

COMMENTARin TO 7

ik  ref res honori emolumenti'que fibi apud Principem fofct,fe caftris
que in Lithvuania pofsideret,alij sqj ui aut deditione occupatis,ad fe de>
fieere uelle.Eo nuncio Mofcus^ui mri fortitudinem Sc  dexteritatem co
gnitam haberet,mirifice exhilaratus,omnia que a fe Michael peteret,da-
ds ut uolebat literis,iuramentocp addito,fe fačturum recepit. Rebus ita
apud Molcum ex (entetia confetftis, Michael ulcifcendi libidine fiagras
in Ioannem Savuer finski, qui tum in uilla lua eirca Grodno erat (in qua
egopofteafemel pernodraui) toto impetu fertur,eumq? neelabi poft
fet,difpofitis circuin gdes militum ftationibus,ifnmilIo perculfore quo-
dam Mahumetano,in ledulo dormienteopprirnit,obtruncatcp: quare
peračla.ad caftrum Miensko cumexercitu progrelfus,uiillud,aut de-
ditione occupare nitebatur: led Miensko occupatione fruftratus, alia
lubinde caftra oppida'que aggrefTus eft. Intereacumregis infe copias
aduenire,fecp lili Ionge imparem elle intelligerct,obmilIa caftrorum op-
pugnatione,in Mofcovuiam le contulinubi a Principe honorifice exce-
B ptuseft. nam Lithvuaniam illiparem nonhabere leiebat* Vnde raa^
gnam de eo lpem concceperat, fe eius confilio, opera, induftria, uniuer-
lam Lithvuaniam polle occupare* qua Ipe haud prorlus fruftratus eft,.
Nam communicatis cum eo confilrjs,Smolenzko infignem Lithvuania:
principatum denuo obledit, Sc  eam uiri huius induftria magis quam ui-
ribus esepit* Vnus enim Michael, militibus quiin pradidio erant, om-
nem urbis defendendte lpem,lua praclentiaademit:eos'cp Sc  metu Sc  pol
licitationibus,utcaftrumproderent,permouit +  Quodeo audacius ma/
iorecp ftudio faciebat,quonia Bafilius,fi Michael Smolenzko quacuncp
arte potiri polfet,fe caftru cum prouincia adiacete perpetud fibi cocelfu
rum promiferat* Quibus tamen promifsis adeo illepoftea non ftetit, ut
Michaelem de padione fe appellantem,uana tantum fpe la<ftaret,atcp ip
luderet, Quareuehementer Michael offenfus,nodumabolita e pe<fto-
re Sigilmundiregis memoria, cuiusgratiam, opera amicorum quosin
cius aula tum haberet,fe facile confequi polfe Iperabat, ex fuis quendam
C fibi fidum ad regem mittit, fe'q?, fi quac grauius in le commifiller, condo-
naret,rediturum pollicetur. Grataharclegatio regifuit:nuncio£p con ti-
nuo publica: fidei,quas petebat,literas dari mandauit* Verum cum Mi¬
chael literis reofls non prorfus fideret, quo tutius redire pollet, a 1  Geor¬
gio Pisbeck STloanne de Rechenberg,equitibus Germanis, quos ea au-s
thoritate apud regem, eiusep corifiliarios elfe fciebat, ut regem ucl inui-
tumpolfent ad feruandam fidem cogere, fimiles literas efflagitauit,im-
petrauit'que» Sed cum eius rei nuncius in Molči cuftodias incidillet,ca- i
p tu sep effet,re patefaft^Principicp celeriter fignificata,Michael Princi-
pis iulfu capitur.Eodem tempore nobilis quidam ex Trepkonum fami-
lia,adolefcens Polonus,a Sigifmundo rege ad Michaelem Molco vuiam
Hiiffuserat: quiut mandataregis commodius exequi pollet,perfugam
fefimulabat. Isquoq? haud meliorefortunaulus,aMofciscapitur: Sc
cum perfugam fe diceret, necp fibi fides adhiberetur, aded arcani conti-
nes fuit,ut etia grauiter tortus,id non reuelaret, Porro cum Michael ca-

ptus^iii

103 RERVM  MOSCOVITICARVM

p tus,in cofpcctum Principis in Smolenzko adducflus fmfTet:Perfide,m/ A
qm't,digna te pro meritis poena afficiauad quse ille; Perfidise crime,quod
mihi impingis,non agnofcomam fi tu mihi fidem promiifacp ferua{fes,fi
delifšimum me in omnibus ieruitorem habuiffes. fed cum te eam flocci>
facere, meep a te infuper eludi uiderem, oraue mihi in primis eft, ea quae
animo in teconcceperam,meexequi non potuiile * mortem ego Temper
contempfi',quam uel ea caula libenter fubibo,ne uultum tuum Tyranne
amplius confpiciam ♦ Deinde Principis iuilu in rriagna populi frequeiv
tiam in Vuieima abducdus,ubiiupremus bclli Prsefedhis proiedism
medium grauibus,quibus uinciendus erat,cathenis;Princeps te,inquit,
Michael maxima ( ut Tcis ) dum fideliter ieruires.gratia proiequebatm%.
Poftquamautem proditione fortis eile uoluifti,hocte fecundum medi¬
ta tuamunere donatiimulq? cu dirfto, cathenasilliinijci iubet, qui dum
itd.  fpedante multitudine cathenis confl:ringeretur,ad populum conuer
fus: Ne captiuitatis,inquit,mese falfa apud uos farna fpargatur,quid fece
rim,curfp captus Bm,paucis aperiam:ut uel meo exemplo, qualem Prin B
cipem habeatis, quid'cp quifcp ueftrum de eo fperare debeat, aut pofsit,
intelligatis, Ita orfus, totius fui in Mofcovuiam itineris rado ne, quafqj
Princeps fcriptis literis,addito iurameto, fibi promifidet, neque ulla ex
parte promiisis jftetiilet,referebat. Cumčp iua de Principe expecdatione
fallus eiletjuoluiiledenud in patriaredire; ideo Te captu efle, quainiuria
cum prazter meritum afficeretur,morte Te no magnopere refugere,pra>
lertim cum fciret, communi lege naturae omnibus seque moriendum eC-
fc,  Et cum corpore ualido, ingeniocjj ad omnia ueriatili edet, multum e->
tiam ualebat confilio,ieri)s iocofiVque rebus ^que idoneus,planecp ( ut
aiunt) omniuhorarum uir: qua animi dexteritate multum fibigratig au
thoritatis ; cp apud omnes,Germanos prelertim,ubi educatus fuerat,con
ciliauerat. Tartaros, Alexadro rege imperante,infi'gni clade profligaue^
rat: necp a Vuitoldi morte, Lithvuani tam praeclaram a Tartaris uicfto^
riam unquareportarunt. Hune Germani uoceBohemica, Pan Michael
uocabant;quicum,uthomo Ruthenus Gracorum in fideritumabind C
tio, eocp poft obmido, Romanufequutusfuidet, quo Principisinieira
indignanonemcp leniret,mitigaretcp, in uinculis denuo Ruthenicum ad
fumpfit* Deeius liberatione,nobis in Mofcovuia exiftentibus, multi
praeclari iiiri, in primis autem Principis coniunx, quse fibi ex fratre ne-'
p tis erat, apud Principem laborabat, intercedebatpro eo etiam Caslar
Maxfmilanus, literasep ipecialesinprioremea Iegationead Principem
nomine liro dederat: quibus tam en ufcp adeo nihil effecdum eft, ut mihi
tum nec aditus ad fe pateretumd ne uidendi fui copia dabatur ♦ In altera
uerd legatione, cum forte de liberatione eius traftaretur, ftepius a Mo>
fcis interrogabar,an hominem nouidem? quib, equide, quod in re fuani
fore putaba,nomen me duntaxat eius a!iquando audiuide,reipodi Atčp
Michael tu liberatus ac dimidus fuidcuius neptim Princeps,uiuente ad^
huc priore uxore cum duxiifet, tanta ipem in eo ponebat,ut filios fuos il
lius uirtute a fratribdn regno tutos fore crederedtutore denicp filiorum

fuorum

COMMENTARH, lop

A fuorum teftamentoinftituerat.Mortuo dem Principe,uiduam lafciuien
tem cum identidem increparet, proditionis crimine ab ea infimulatus,
captusej?infodixmoritur. Quare patrata,non longe poft,ipfam quocp
itafaeuientem,ueneno fublatam:adulterum uero Ovutzina di<ftum,in
partes laniatum ac difledum aiunt*

Vuolinia,inter Lithvuaniajprincipatus,gentembeIIicofioremhaber,
Lithvuania admodum fyluofa eft. paludes ingentes, & multos fluuios
habet:quorum alrj,ut Bog,Prepetz,Thur 8c  Berefina, Orientem uerfus
Boryfthenem lllabuntur. alrj uero, ut Boh, Cron®n,& Narevu, Septen^
trionem uerfus decurrunt.Ccdum inclemens,animalia omnis generis
paruahabet;frumento quidem abundat,fed fegesraroadmaturitatem
peruenit.Gensmifera,& graui feruitute opprelia.Namutauifčpfamu'
lorum caterua ftipatus,dom um coloni alicuius ingreditur,impune quid^
uis facere,res ad uitce ufum neceflarias rapere,abfumere,crudeliter etiam
colonum uerberare licet.Colonis quauis de caufa ad dominos fuos abfcp
B muneribus aditus non patet. quod fi etiam admittantur,ad Officiales &C
Praefečtos relegantur:qui nifi munera accipiant, niliil bonidecernunt,
conftituuntue. Neqj uero ha:c folum tenuium rado eft, fed edam nobft
lium 5  fi a procerib. impetrare quippia uolunt. Audiui a quoda primario
Officiale apud Regem iuniorem,qui dixit y Vnumquodqp uerbum in Ld
thvuania aurum effe. Regi quotanm's imperatam pecuniam pro defem
dendis regni finibus pendunt.Dominis,prjCter cenfum, hebdomadatim
fex dieslaborare;Parocho denic^dud:a,Uel mortuauxore,liberisfimi>
liter natis,aut uita defun<fh's,eo quo confitentur tempore, certam nume^
rare pecuniam coguntur. Tam dura porro feruitute a Vuitoldi tempore
in hunc ufcp diem detinentur,ut fi quis forte capite damnatus fuerit,de fe
ipfo,iubente domino, fuppliciumfumere,fuiscp manibusfe fufpendere
cogatur.auod fi forte facere recufauerit,tum crudeliter c£efus,attj? imma
niter excarnificatus, nihilominus fufpenditur, Hac feueritate effedum
eft, ut fi ludex aut Pracfedus in re precfenti conftitutus, reo moram forte
C nedentfiminatusfuerit,autfolummodo dixerit,Feftina, dominuskafer*
tur:tummifergrauifsimauerberaextimefcens,laqueouitamfinit,.

DE F E R IS.

i Eeras habet Lithvuania, prseter eas quse in Germania reperiuntur, Bft
fontes, Vros, Alces,quos alrjonagros uocant,equos fylueftres,Bifora
tem Lithvuani lingua patria uocant Suber: Germani improprie AujrOx,
uel Vrox :quod nominis uro eonuenic,qui plane bouinaformam habet*
cum bifontes Ipečie fint difšimilima. Iubati enim funt bifontes, & uilloft
feciindum collum & armos, barba quadam amento propendenite. piliš
mufcum redolentibus, capitebreui, ocuhsgrandioribuSi&: toruis,quafi
ardentibus,fronte lata:cornibus pleruncpfic didudis &C  porrečft's,ut
jnteruallum eorum tres homines bene čorpulentos infidentes capere
pofsit: cuiusrei periculumfadlum perhibetur a rege PoloniccSigifmun^
do, huius qui nuncregnat Sigifmundi Augufti patre,quem bene habito
&fimio corpore fuiffe fcimus, duobus alijs fe non minorib.fibi adiučfis,

1 Tergum

tio RERVM  MOSCOVITICARV M

Tergumipfumceugibboquoda attollitur,&:priore 8c  poftcrfore cor-' A
poris par te demifsiore. Qui uenantur bifontes, eos magna ui,agilitate
& folertia preditos efte oportet. Deligitur locus uenatui idoneus,in quo
fint arbores iuftis diremptas fpacrjs, truncis nec crafsis nimis,ut faciie cir^
cumiripofsint:nec paruis, utad tcgendum hominem fuffidant, Ad has
arbores finguli uenatores diiponuntur, atq? ubi canibus perfequenti'
bus exagitacus bifons eum in locum propellitur, qui primus ex uenato^
ribus fefe profert, in eu magno impetu fertur. At is obiedu arboris fefe
tuetur,& qua poteft percutit uenabulo fera: qua? ne faepius quidem ida
cadit,fed incefa magis ac magis rabie,non tantu cornua/ed etia linguam
uibrat: quam ita fcabram 8c  afpera habet,ut uenatore folo ueftis eius atta
du comprehendat 8c  attrahatmecante relinquat,quam occidat.Quod fi
quis forte circumcurfitando & feriendo delaftatus refpirare cupit,is feras
obrjcit pileum rubrum,in quem 8c  pedibus 8C  eornibus faeuit. Si uerb ab
teri in idem certamen non confeda fera defcendere libet, ut fieri necefte
eft, fi falui illine abire uelint: is eam faciie in fe prouocat, fi ud femel fono B
barbaro Lululu fucclamaric.

Vros fo la Mafovuia Lithvuaniae cotermina habet:quos ibi patrio no-«
mine Thur uocant, nos Germani proprie Vrox dicimus, Sunt enim ue-»
reboues fylueftres, nihila domeft/cisbobusdiftan£es,nifi quod omnes
nigrifunt,&:dudum quendam inftarfineseex albo mixtum per dorfum
habent.Non eft; magna horvicopiarfuntcp paoicerti,quibuscura&cu»
ftodia eorum incumbit: nec rete aliter quam in uiuarrjs quibufda feruam
tur.Mifccnturuaccis domefticis, fed non fine nota. Nam in armentum
poftea,perinde atcp infames,a cgteris uriš non admittutur:& qui ex črnk
modi mixtione nafcuntur uituli,non funt uitales, Sigifmundus An.*
guftus rgx mihi apud fe oratori donauit exenteratum unum,quem uena>
tores eifclum de armento femiuiuum cofecerant: recifa tamen pelle,quse
frontem tegit. quod non temere fadum eife credidi;quanqua cur id fieri
foleretjperincogitantiam quandam non fum percontatus. Hoccertum
cft,in precfo haberi čingulos ex uricoriofados.&: perfuafum eftuulgo, C
horumprsecindupartum promoueri. Atcp hoc nomine regina Bona,
Sigifmundi Augufti mater, duos hoc genus cingulosmihidono dedit:
quorum alterum ferenifsima Domina mea Romanorum Regina, fibi a
me donatum,elementi animoaccepit.

QuaeferaLithvuanisfualinguaLofs eft,eam Germani Elled, quidam
Latine Alcen uocant; Poloni uolunt onagrum, hoc eft sfinum agreftem
cffe,nonrefpondente forma. Sedaš enim ungulas habet:quanquam &
quae folidas haberent,repertse fint.fedidperrarum eft, Animaleftaltius
ceruo,auribus&naribus prominulis,cornibusaceruo nonnihil diuer-
fis,coloreitem magis ad albedinem tedente, Curfus eft uelocifsimi; non
quoc«eteraanimaliamodo,fedgradarijinftar. Vngula?,tam
quam amuletum,contra morbum čadu c um
geftari folent.

VRV$

VRV S S V M, P O L O N 1 S TVR, GERMANIS AVROX=
IGNARI BISONTIS NOHEN DEDERANT.

B I S O N S SV M, POLONIS SVBER, GERMANIS BI
SONT: IGN ARI, VRI NO M EN D E D E R A N T.

C O M M E N T A R 1 1» «3

A In defertis campis circa Boryfthenem,Tanaim &Rha,eft ouisfyIue^
ftris,quam Poloni Solhac,Mofci Seigack appellat,magnitudinis capreo
lze, breuioribus tamen pedibusrcomua in altum porreda, quibufdam
circulis notata,ex quibus Mofci manubria cultellorum tranfparentia
faciuntmelodfsimi curfus,&altifsimorum faltuum.

Samogithia proxima Lithvuante eft prouincia,in Septentriorieni
ad mare Baltheum, quse Prufsiam quatuor miliarium Germanicorum
ipacio aLivuonia diuidic: nullo oppido,aut caftro munitoinfignis.huic
ex Lithvuania a Principe Prasfedus, quem fua lingua Starolta,quafi
feniorem appellant, prad3citur.neq$ temere is,nifigrauifsimas ob caufas,
officio moueturifed quoaduiuit,perpetuo manet.Epifcopum babet Ro^
mano Ponnfid fubiedum. In Samogithia hoc in primis admirandum
occurrit, quod cum eiusregionishominesprocera utplurimum ftatura
fint, filios tamen alios corporis magnitudme excellentes,aliosperpufil
los,ac plane nanos,ueluti uicifsitudine quadam,procreare folent. Samo^
B githa: ueftitu uili,eo<^ ut plurimumcinerido utuntur. In humilibusca'
fis,t}sčp oblongioribus uitam ducunt,in quibus ignis in medio conferua^
tur: adquem cumpaterfamilias fedet, lumenta, totamčp domus fuzefu'
pelledilem cernit. Solent enim fub eodem, quo ipfi habitant, tedo, fine
ullo interftitio pecora habere.Maiores urorum cornibus pro poculis
etiam utuntur. Audaces funt homines,&: ad bellum promptuloricis,
alijsfcp plurimis armis, prajcipue aut cufpide, 8č  eo breuiore, tfenatorum
more, in bello utuntur. Equos adeoparuos habent:utuix credibilefir,
ad tantos labores eos fufficerepofle: quibus foris in bello, domfcp in co*
lendts agris utuntur. Terram non ferro, iedligno profcindunt: quod eo
magis mirandum,cum terra eorum tenax,8č non arenoia fit,quaque
pinus nunquam crefcit. Araturi ligna complura, quibus terram fubiV
gunt,loco<^ uomeris utuntur, fecum portare folent: fcilicet,ut uno fra^
cto,aliud atq? aliud,ne quid in mora fit,in promptuhabeant.Quidam ex
prouinciae praefedis, quo prouinciales grauiore labore leuaret,muk
C tos ferreos uomeres adferri fecerat.Cumautem eo, fequentibuscp aW
quot annis, fegetes aliqua coeli intemperie expedationi agricolarum
non refponderentjuulguscp agrorum fuorum fterilitatem ferreo uo/
meri adfcriberet,nec aliudquicquam in caufaefie putaret,Prasfedus uert
tus leditionem.amoto ferro,fuo eos more agros colere permifit, Prouin^
cia h^cnemoribus^luiVcpabundatjin quibus horrendas quandoq?uiV
fiones fieri folent. Sunt etiamnum illic idololatrae complures,qui ferpem
resquofdam quatuorbreuibus, lacertarum inftar,pedidus,nigro oboo
focp corpore,trium palmarumlongitudinem non excedentes,Givuoites
dictos,tanquam penatesdomi fuae nutriunt:eos'cp luftrata domoftatis
diebus ad appofitu cibum prorepentes, cum tota familia, quoad iaturati
in locum fuum reuertantur, timore quodam ueneratur. Quod fi aduerfi
quid illis accideret, ferpente Deumdomefticummaleacceptumaclatu^
raturiiefle credunt. Cum prion' ex Mofcovuia ltinere rediens,inTroki
uenilfem, referebat holpes meus, ad quem forte diuerteram,fe eodem

1 3 quo

U4 RERVM MOSCOVITICARVM

quo ibi eram anno,ab eiufmodi quodam ferpentis cultore aliquot aluea' A
riaapumemiiTe: quemcum oratione iuaad uerum Chrifti cultum ad*
duKiffec, utq? fer pentem quem colebat occideret, perfuafiflet, aliquanto '
poft cum ad uifendasapes fuas eo reuerfusfuiflet, hominem facie defor*
matum, ore aurium tenus miferabilem in modu didučlo ofFendit.Tanti
mali caufam inrerrogatus,refpondit,{e,qudd ferpenti deo fuo manus ne*
pharias inieciflet, ad piaculu expiandu, luendamfcp poena,hac calamitate
purnri: multacp grauiora, fiad priores ritus fuos nonrediret,eum pati
oportere.Hsecquamuis non in Samogithia, fedin Lithvuania funtačla,
proexemp!o tamen adduxi.Mel nufquam melius, nobilii^ue, quodc£
minus cera: habeat,album'qj fit,quam in Samogithia,reperiri aiunt*

Mare quod Samogithiam al!uit,quodcp Baltheuni,quidam Germani*
cum,air) Prurenicun^nonnulii Veneticu; Germani uerdalludentes Bab
theo,PeItsappeliant:Sinuspropriedicitur»interluit namc^Cimbricam
Cherfonefum, quam hodie Yuchtland,& Sunder Yuchtland Germani:
Latiniuero,nomineinde pariterfumpto,Iuciamuocant. Alluit& Ger- B
maniam,quam BaiTam dicunt,incipiendoab Holfatia, quae Cimbricam
contingindein Lubicenfem terram,item Viimariam, & Roftok,Magno
polenfium Ducum ciuitates, totumCp Pomeraniaetračtum,id quod no/
men eius loči indicat.  Po mor rja; enim Slavuonica lingua idem eft,acfi
dicereSjIuxtamare, ieu maritimum. Inde Pru/siam,cuius metropolis eft
Gdanum,quod & Gedanum 8 c  DantifcuappelIatur,alluit,Porrd Ducis
Prufsie fedes eft,quam GermaniRegiurn monteappeilant,Eoločicerto
anni tempere, fuccinum mariinnatans, magno hominum periculo,pro*
pterfubitum maris acceflum 8 c  receffum aliquando,pifcatur. Samogi*
thiam uix 1111 miliaribus contingit: atep longo tandem tračlu Livuo*
niam,& eam parte qua uulgo Khurland,Curetos abfqj dubio uocant, 6 č
regiones quseMofco fubfunt: Vuinlandiadeniq^,qu2eSvuetenfiuditio
nis eft,unde etiam Venedicunomenorigine duxiiTe arbirracur, circum*
luit. Ab alt era aute parte S vuetia contingit.T otii autem Danie regnum,
quod infulis maxime conftat,in hoc finu cotinetur:exceptis Iucia & Scan C
dia,qua? continenti adhacrent.Gotlandia quoq? infula regno Daniae fub*
ie&a,inhocfinueft:exqua plericp Gotthos prodijfte putabant: cum ta*
men longe anguftior fit,quam qug tantam hominum multitudine capere
potuiflet. Praeterea fi Gotthi ex Scandia progrefsi fuiflent, ex Gotlandia
inSvuetiam 4 & iterum reflexo per Scandia itinere (quod rationi minime
conientaneueft)oportuiiTeteosreuerti. InGothiainfulaadhuc Vuijsby
ciuitatis ruinseextant,in quaomnium illacpraeternauigantiu lites ac con*
trouerfias cognofcebantur,ac conftituebantur: eo etiamexIonginquis
illis maritimis lociscaufseacnegotia deferebantur,prouocabanturcp.

Livuoniaprouinciain longitudinefecundum mare protenditur.Hu*
ius metropolis eft Riga, cui Teutonici ordinis magifter preeft Jn ea,prg*
ter Rigenfem archiepifcopum,Riualienfis 8 č OfsilienGs epifcopi fun u
Oppidahabetcomplura: praecipue autem ciuitatem Rigam ad fluuium
Dvuiaa,non longe ab oftijs: item Revualia & Derbten ciuitates.Revua*

liam

A Hani Rutheni RoliVuan: Derbt uero Iuryovugorod appellant, Riga no^
men fuum utracp linguaretinet .Fluuios nauigabiles.Rubonem 8>C  Ner*
vuam habet. Huius prouinci#Princeps,fratresordinis,quorum primi
Commendatores uocantur,item proceres 8č  ciues, Germani fere omnes
funt. Plebs ut tribus ferelinguis utitur,ita in tres ordines feutribuseft
diuifa.In Livuoniam ex Germani# principatibus, Iuliacenfi, Geldrenfi,
&Monafterienfi,quotannis noui & feruitores 8c  milites deducuntur:
quorum pars in demortuorum, altj in eorum locum qui defuntfii annuo
officio,quafi manumifsi in patriam redeunt,fuccedunt. Infigni equorum
copiaadeoabundatjfirmic^funtjUthačlenus tam regis Poloni#, quam
magni Ducis Mofcovui# hoftiles & frequentes in agros eorum incurfio
nes fortiter fuftinuerint, fecp ftrenue defenderint.

Anno Dominiij:o 2 ,menfe Septembri, Alexander Poloni# rex, ma-'
gnuscp Lith vuani# Dux,Magiftrum Livuonienfem Vualtherum a Ple^
terberg,pačHonibus quibufdam induxit,ut ipfe inftručlo exercitu Mo-
B fcovuiae Ducis prouincias aggrederetur: pollicitus, ubi is hoftile terram
attigiflet, cum magno fe exercituaffuturum.Sedenim Rex cum ad con>
ftitutumtempus,ficutireceperat,non uenifiet,Mofcic^ cognito hoftium
aduetu, ingenti multitudine magiftro occurriflent, istp cum fe delertum
uideret, neqj fine fumma turpitudine periculocp retrocedere poflet,fuoš
primum pro temporepaucis adhortatus,moxexoneratis tormentis,ftre
nuehofteaggreditur: primofap impetuRuthenos difsipat, atcpin fugam
conuertit.Čumautempro numero hoftium pauciores eflent uičtores,

f rauiorec^ armatura pr#pediti,hoftem longius perfequi non poflent:

lofci re cognita, recuperatis animis,denuo in ordines redeunt,atq? Pie
tenbergi) peditatum,qui circiter mille quingenti inftručia phalange ho'
fti fe oppofuerunt, aggrefsi ftrenue c#dunt. In ea pugna Praefečlus Mat
th#us Pernauer,cum fratre Henrico, 8 č uexillifero Conrado Schvuartz,
periere. Huiusuexilliferi egregiumfacinusmemoratur.nam cumhoftF
um teliš obrutus^onfecftusfp diutius ftare non pofiet,priuiquam occum
C beret, alta uoce uirum aliquemfortem,quiuexillum a fe reciperer, incla'
mabat.adcuius uocem Lucas Hamerfteter,quifeex Braunluicenfibus
ducibus, illegitimo tamen thoro, oriundum gloriaretur, illicd accur>
rens,uexillum exmoribundimanibus capere nitebatur.quem Conra^
dus,fiue qubd fufpečtam haberetilliusfidem,fiue quod tanto honore
indignum elTe arbitraretur, tradere recufauit, Cuiusiniuri# Lucas im/
patiens, edu&o gladio manum Conradicum uexillo amputat. Conra*
dus nihilominus uexillum altera manu & dentibus mordicus appre^
hendens,tenet,laceratc]?. Lucas uexilli fragmentis arreptis, proditis'qj
peditum coprjs,ad Ruthenos deficit.Huius defečfione fačlum eft,ut
quadringenti fere pedites ab hoftibus mifer^ trucidarentur: reliqua tm>
bacum equitatu, feruatis ordinibus,adfuosincolumes rediere. Huius
cladis autor Lucas, poftea a Mofcis captus, atcpin Mofcovuiam miflus,
in aula principis aliquadiu honefto loco fuit.Verum is acceptg a Mofcis
iniuri# impaties, ex Mofcovuia clam ad Chriftiernu Dani# rege poftea

1  4  profugit,

n <5 RERVM MOSCOVITIGARVM

profugit,a quo tormentis preficitur. Cum autem pedites aliqui,qui ex ea A
clade euaferant, in Daniam elapfi,illius proditionem Regi indicaftent,
nec cum eo una militare uellent, rex Chriftiernus eum in Stockholm
mifitimutatoc^poft regniftatu,Ioftericus,ahas Guftaus Svuetia? rex,
recuperata Stockholm, Lučam ibi inuentum,numero familiarium fiiO'
rumafcribit,& Vuiburg oppido pra?ficit:ubi cum nefciocuius crimi-
nis fe infimulari cerneret,ueritus grauiora,denuo in Mofcovuiam fc
recepit:ubi ego illum honorifice ueftitum,inter Principis ftipendia/
rios uidi,

Svuetia imperioMofcicontermina,Nortvuegiae& Scandia? non {t*
cus coniunčla eft,atque Italia Neapolitano regno Sc  Pedemontirma^
r i'q>  Bakheo,dein Oceano,&eo quod nune Glaciale appellamus,cir^
cumquacpfere alluitur. Svuetia, cuius regia Holmia, quam incolae Stoo
kolm, Rutheni Stecolna appellant, amplirsimum regnum, multas SC
uariasnationescomplečfrturunter quasuirtutebellica celebres Gotthi,
quiin Oftrogothos,ideft orientales:& Veftrogothos,ideft oedden/ B
tales Gotthos,pro regionum quas incolunt fitu,diuifi: indecp progrefši,
toti orbi,ut plericp feriptores memoria? prodiderunt,terrori fuere.

Nortvuegia, quam quidam Nortvuagiam appellant, longo tracfm
Svuetia? adiacet, marifcp alluitur. Atcp uthaeca Sud,id eft Meridietita
illa a Nort,id eft Septentrione,ad quem fita eft,nomen accepit.Germam
enim quatuor orbis plagis uernacula nominaindidere, prouinciascp his
adiacentes inde denominauere.Oft enim,Orientem fignificat:unde
Auftria, quam Germani proprie exprimunt, Ofterreich. Vueft, OcciV
dentem:aquo Vueftualia.itaa Sud 8c  Nort, ut dičlum eft, Svuetia 8C
Nortvuegia.

Scandiaueronon eft infula,fedcontinens, Svuetiaeregni pars,quae
longo tra&U Gotthos contingit, Sc  cuius nune bonam partem rex
Daniae pofsidet. Caeterum cum eam,harum rerum Scriptores,maHv
remipfa Svuetiafecerint, exea 7 cp Gotthos 8c  Longobardosprogreflos
fuiileretulerint:uidentur,mea quidem fententia,ha?c tria regna ueluti C
integrum quoddam corpus,Scandia? duntaxat nomine comprehen*
difle i  quia tum illa teme pars inter mare Baltheum,quodFinlandiam
alluit, & Glaciale mare, incognita finnquae'qj adhuc propter tot palu*
des,innumeros fluuios 8c  intemperiem coeli inculta,atqj parum co/
gnita eft. Quae res fecit,ut plerique hanc immenfie magnitudinis im
fulam,uno Scandia? nomine appellarent.

De Corela fupra didum eft,eam & regi Svuetia?, 8c  principi Mo/
fcovuue, quod ditioni utriufcp Principis interpofita eft,tributariam
eile. eacpreutercpfuam efle gloriatur: cuius fines ad mare Glaciale ufqj
protenduntur. Cseteriim cum de Glaciali mari uaria multaq? a plerifčp
fcrjptoribustradantur,haudUbs re fbre uifum eft,fiillius ma«
ris nauigationem paucis fiibiungam.

Nauiga*

1*7

COMHENTARlt.

'KUViguTlO f ER MURE
Cjldcule.

Vo tempere Serenifsimi Principismei Oratorem apudma*
gnum Ducem Mofcovuiaeagebam,aderat forte GregoriuS
lftoma,Principis illius interpres,homo induftrius,qui apud
loannem Danias regem, linguam Latinam didicerat. is anno
Dominii4p5,afuoPrirtci'pecummagiftro Dauid natione Scoto,regis
Danisc tune Oratore, quem ego quocp priori legatione iilic cognout,
ad regern Daniacmiifus,totius itineris fui rationem nobis compendid
retulit:qudd cum nobis in tanta locorum difficultate arduum bi  nimis
laboriofum uideretur, paucis,fi'cuti ab eo aceepi, deferibere uolui. Pri tv
cipiodicebat, fecnm Dauidiamdido oratore, a Principe fuo dimiiTos,
Novuogardiam magnaperueniife. Cum aut eo tempore regnum Svue>
tise a rege DanisedefecifTet,adhec Mofcuscu Svuetenfibus difsideret,
atcpadeocomune &confuetuiterilli propter tumultus bellicos tenere
B non poffent, aliud iter longius quidem, ac tutius ingreffos fuiffe: acpri>
m um q uidem ex Novuogardia ad oftia Dvuinse ac Potivulo,difficili ad>
modum icinere peruenifTe.Dicebat aute iter hoc, quod ob moleftias et la
bores nunqua (atis deteftari poterat,dre fpacio trecentoru mil. Confcen
fis denicp in Dvuinse oftijs quatuor nauiculis,littus Oceani  dexiru fe na*
uigando tenuii1e,ibicpmontesaltos 8č afperos uidifle: tandem confcdis
X v i.mil.finucpquodamtraiedo,littus finiftrumadnaufgaffe. atcpmari
amploadextrisrelido, quod a Petsora fluuio, quemadmodum 8c  adia^
centes montes, nomenhabet,adFinlappiae populos perueniffe: quietfi
humiiibus in cafis pafsim fecundum mare habitant,ferinamcp propemo^
dum uita ducant,feris tame Lappis funt manfuetiores.Eos Mofco uedi>
gales effedicebat.Relida poftea Lapporum terra,ac oduagintamifna'
uigatione confeda,Nortpoden regionem, regi Svuetise fubiedam, atti>
giife. HancRutheni KaienskaSemla, populos uero Kayeniappellat. in-*
de emenfo ac fuperato littore flexuofo,quod in dextrum protendebatur*
C ad promontorium quoddam, quod Sandum Nafum appellant, fe per'
ueniffe dicebat.Efi: autem Sandus Nafus, faxum ingens, ad nafi' fimilitu>
dinem in mare prominens: fub quo antrum uorticofum cofpicitur,quod
fingulis fex horis mare abforbet,acalternatim magno fonitu reddit euo>
roitep eiufinodi uoragine. Alrj umbilieum maris,alrj Charybdim dixere*
Tantam autem huius gurgitis uim efle,ut naues aliasep in propinquo res
attraheret,inuolueretatcpabforberet:nequefeunquaminmaioripericu
lo fuiffe aiebat. Nam gurgite fubito acuiolenter nauem, qua uehebarv
rur,adfeattrahente,uix magnolabore renitentibus remis fefe cuafifTe,
Superato S.Nafo,ad quendam montem faxofum,quem circumire opor-'
tebat, peruenifle: ubi cum uentis reflantibusaliquot diebus detineren*
tur,nauta,Saxum (inquit)hoc quod cernitis,Semes appellant:quod
mfi munere aliquo a nobis placatum fuerit,haud facile prseteribimus«.
quemIfthoma,ob uanam fuperftitionem fe increpafle aiebat.increpa-
tus nauta fubticuit,totoc^iilic quatriduo ui tempeftatis retentos,uentis

uS RERVH MOSCO VITICARV M

poftea quiercetibus,foluiflLCum'cp fecundo iam fiatu ueheretur,naucle' A
rum dixifle: Vos admonitione meam dc placando Semes faxo,tanquam
uanam fuperftitionem irridebatis: at nifi ego noftu clam afcefo fcopulo,
Semes placaflem, nequaquam tranfitus nobis conceffus fuiflet. Interro*
gatus,quid Šemi obtulifletC auenae farinam butyro permixtam, fuper la*
pidem quem prominere uidimus,fe fudifle dicebat. Poftea cum lta nam*
garent,aliudingens promontorium, Motka nomine,ad peninfulae Ipe*
ciem ipfis occurrifle;in cuius extremitate Barthus caftrum, quodprav
fidialem domum fignificat,eflet. Habent enim ibi reges Nordvuegia:,
addefendendos fines, militarepraefidium. Tantamautem eiuspromon'
torrj logitudinemin mare efle dicebat, ut uixo(fto diebuscircumiri pofi-
fet.quamora neimpediretur,& nauiculas &farcinulasperlfthmumdi*
midrj miliaris interualIo,magno labore humeris traduxerunt. Dein in
D/kilopporum,qui Feri Loppi funt,regionem,ad locum Dront nomine,
qui ducentis a Dvuinain Septentrionem miliaribus abeft,nauigafle.atcp
eo ufcp Mofcovuia: Principem,ut ipfi narrant,tributa exigere folere.Re- B
litflis porro ibi fcaphis, reliquu itineris terra trahis confecifle. Referebat
praeterea, ceruorum ibigrcges,ut apudnos boum,efle,qui Nordvue*
gorumlingua Rhenuocantur,noftratibusqj ceruis aliquanto maiores
funt:quibus Loppiuice iumentorum utantur,hoc modo. Vehiculoin
fčaph£ pilcatoriae forma fado,ceruos iungut; in quo homo, ne citato cer
Uorum curfu excidat,pedibus alIigatur.Lorum,quo ceruoru curfum mo
deratur, finiftra: dextra uero manu baculu tenet, quo uehiculi, fi fortč in
aliqua parce plus a?quo uergeret,cafum fuftineat.atcp eo uehendi genere
uiginti miliariafe uno die confecifle, ceruuiriq? tandem dimififfe; quem
ad dominu fuum ftabulacp confueta fponte redrjfle, dicebat. Eo tandem
itinere cofe<fto,adBergesciuitate Nordvuegie,rečtainSeptentrionem
Inter montes policam, inde'cpequitatione in Daniam peruenifle .Ce*
terum apud Dront & Berges in folfticio seftiuali, dies uigintiduarum
horarum efle dicitur, Blaflus alter Principis interpres,qui paucos ante
annos a Principe fuo ad Ca?farem in Hilpaniam mifius fuerat,diuer* C
fam,magis(^ copendiariamitinerisfui ratione nobis expofuir. Dicebat
enim, cum ad Ioannemregem Danisc miflus fuiflet ex Mofcovuia, Ro-
ftovu ufq? pedes uenifle: confcenliscjj nauibus Pereaslavu,a.Pereaslavu
per VuolgaminCaftromovu:indeq?feptem vuerft terreftri itinere ad
fluuiolumquendam fe perueni(Te,perquem cum in Vuolochdampri*
munr,Suchanam deinde,& Dvuina.ad Berges ufqj Norvuegiaeurbem
nauigaflet,omnia'que pericula&labores quos Ifthoma fupraretulit,na*
uigandofuperaflet,re<ftatandem Hafnia Daniaemetropolim, quae Ger-
tnanis Koppenhagen dicitur,peruenifle.In reditu uterqj fe per Livuonia
in Mofcovuiamreuerfos fuifle, illudčp iterannuo Ipacio confecifle dice*
bat. quamuis alter,Gregorius Ifthoma, fe media huius teporis parte tqm
peftatibus in plerifcplocisdetentum &remoratum fuifle aiebat. Vterq$
tam en co nftanter affirmabat,fe mille & feptingeta vuerft,hoc eft 340 mu
liaria ho c itinere peragrafle. Demetrius iteille, qui nouifsime apud fum

mu m

COMMENTARII, up

A mum Pontificem Romac Oratorem egit,ex cuius etiam relatrone Pau-
lus Iouius Mofcovuiafuamdefcripfit,per'qjhocipfumiterinNordvue^
giam Sc  Dama miffus uenerat, omnia fupra didaita fe habere confirma-
uit*Caeterumhiomnes,decongelatofeuglaciali maria me interrogati,
nihil aliud refponderunt, quam fe in maritimis locis plurimos Sč  ma-
ximos fluuios, quorum uehementi Sc  copiofo in fluxu maria Iongis lpa^
crjsab ipfis littoribus propelluntur, uidifle,eos'que ab ipfis littoribus
per certa ipacia una cu mari congelariiuti fit in Ljvuonia,aIijscp Svuetiae
partibus.quamuis enim concurrentium uentorum imperu glacies in ma/
rifrangatur,influminibustamen raro, uelnunquam,nifi inundatio alb
quafuperuem'at, glacies tum congefta eleuatur,aut frangitur.nam glacie
rum frufta, fluuioru ui in mare delata, per totu fere annum fupernatant:
adeoqj frigoris uehemenda denuo cocrefcunt, ut a!iquando plurium a iv
norum glaciem in unum concretam,ibi cernere liceat. id quod ex fruftis,
quaz auentis in littus propelluntur,facile cognofcitur. Equidem &Bab
B theummarein plurimis locis Sc  fscpius congelari, afide dignis audiui*
Dicebant,etiam inea regione, quae a feris Loppis habitatur, Solem
3eftiualifolftitioquadraginta diebus non occidere;tribustamen nodis
horiscorpusfoliscaligine quadamobdudum,ut radij illius non appa^
reant,uideri: tantumcpluminisnihilominus prebere, ut nemo a labore
fuo tenebris excludatur.Molči iadant,fe ex illis feris Loppis habere
uedigal. quod etfi uerifimile non fit,mirum tamen non eft,cum alios
uicinos ab ipfis uedigal exigentes non habeant* Tribun' autem loco
pelles &pifces,cum aliud non habeant,pendunt. Perfoluto auteman^
nuotributo,nemini fequicquam debere,fui'que feiurisefiegloriantur*
Loppi quamuis pane, fatejalijs^ue gulac irritamentiscareant,folis'que
pifcibus &feris utantur,multum tamen proni in libidinem efle perhb
bentur.Sagittarrj porro peritifsimi omnes,adeo ut fi quas nobiliores
in uenatione feras nancifcantur, eas quo pelle Integra 8č immaculata
potiantur,miflainprobofcidem lagitta interficiunt. Mercatores,alib£
G quehofpites peregrinos,domi cumuxore,uenatumeuntesrelinquunt*
reucrfi,fi uxorem hofpitis confuetudine laetam ac folito fiilariorem re-'
periant, munerealiquo huncdonant: fin minus, turpiter expellunt, lam
tonfuetudinehominumexternorum,quiqua:ftus gratia ed commeant,
innatam feritatem deponere,ac manfuetiores fieri incipiunt. Merca.*
toreslibenteradmittunt,aquibus ex cralfopanno ueftes,item fecures,
acus,codeari3,eultri,pocula,farina,ollae,idcp genus alia ipfis afferuntur:
ita utcodis iam cibis uefcantu^humanioresep moreš induerint. Veftv
bus, quas ipfi ex diuerfis feraru pellibus cofuunt,utun tur,eocj 5  habitti m
Mofcovuiamaliquadoueniunt:paucifsimi tamecaligis,acpileis,expelle
ceruinaconfedis,utuntur. Nullusillis aureae&argentesemonetae ufus,
fola rerum permutatione contentis: 8č cum aliorum idiomata non cab
leant,apudexterosmutipropem6dueire uidentur. Tuguriola fua cor^
ticibus arborum tegunt: Sc  nufquam certas fedes habent,led ablum'
ptis uno loco feris ac pifcibus, alid migrant* Narrabant etiam prasdidi

Mofco.

UO RERVH MOSCOVITICARV M

Mofcovufa; Principis Oratores,fe in eifdem partibus altifsimos montes, A
ad Eitng.  fimilitudine flammas Temper eručlantes uidifTe:& in /pfa Norr-
vuegiamultos montes perpetua c5flagratione corruifie. Quareaddučti
quidam,purgatoriu ignem ibi eife fabulatur, de quibus montibus, dum
legationeapudChriftiernum Danorum regem fungerer,eadem fere ab
Nordvuegig Prxfečlis,quitum forteaderat,accepi\Circa oftia Petzorse
fluui),quse funt dextrorfum ab oftrjs Dvuinar, uaria magnacp in Oceano
dicunturefleanimalia. Inter alia autem,animal quoddam magnitudine
bouis,quodaccol;r Mors appellant. Breues huic,inftar caftorum, funt
pedes:pe<ftore pro reliqui eorporis fui proportione aliquanto altioreja-'
tiorecp^dentibus fuperioribus duobus in longu prominentibus.Hoc ani
malfobolis ac cjuietis caufa,cum fuigeneris animalibus,Oceano reličto,
gregatim montes peu't:ubiantequam fomno, quo natura profundiore
oppnmitur :) fedederif,uigilem,gruum inftar,ex fuo numero conftituit:
qui fi obdormifcat,au£forte auenatore occidatur,reliquatum facile capi
poffunt: fin mugiru, ut folet, fignu dederit,moxreliquus grex excitatus, B
pofterioribus pedibus dentibus admotis,fumma celeritate,tanqua uehi<
culo per monte delapfi,in Oceanum fe prgcipitantrubi in fupernatatibus
glacieru fruftis pro tempore etia quiefcerefolent.Ea animalia uenatores,
iolos propter dentes infe&antur: ex quibus Molči, Tartari,& in primis
Turci,gladiorum 8č  pugionum manubria affabre faciunt:his'quepro
orriamento magis,quam ut grauiores ičlus (ut quidam fabulatus eft) im
cutiant,utuntur.Porrd apud Turcos,Mofcos Sc  Tartaros hi dentes pon
dere ueneuntjpifciumcp dentes uocantur. n

Mare Giaciale ultra Dvuinam,ad Petfchora,&: Obi oftia ufque,longe
late čp protenditur.ultra quae Engronelandt regione eife aiunt.Eam ciim
ob altos montes,qui perpetuis niuibus obfitirigent,tum perpetuam gla
ciemmariinnatantem (qux nauigationem impediat, periculofanfcpfa'
dat) a conuerfatione feu commercio noftrorum hominum feiuncftam,
atque ideo incognitam eife audio,

2)E M 0 2)0 EXCI e P 1EN2)  I ET
trači Andi Or at or es.

Rator in Mofcov uta proficifcens, eiuscp limitibus appropin*
quans,nunciurn ad proxirqam ciuitatem mittit, qui eius ciui>
tatis Prefecfto indicet,fe Oratorem tališ Domini,limites Prim
cipis ingreffurum.Mox Prgsfccft us>non folum a quo Principe
edcuiusetiam conditionis,dignitatisue fit ipfe Orator,item
quotus ueniafc, diligenter inquirit: quibuseognitis,aliquem cum comh
tatu,habita tam Principis a quo mittatur,dignitate,quam Oratoris ratio-
ne, ad excipiendum 8c  deducendum Oratorem mittit.Interim etiam ma
gno Duci,unde & a quo ueniat,cotinu6 fignificat. Miifus, ex irinere pa*
riteraliquem ex fuis pracmittit,qui Oratori fignificet, Magnu hominem
aduenire,qui eumcerto Ioco(locum defignans)excepturus fit.Porro
Magnihoministitulopropterea utuncur, quod illud prardicatum Ma^

gnus,

COMMENTAR.il* Ut

h  onus,tribuitur omnibus excellentioribus perfonismecp enim quequam
ftrenuum,aut riobilem,aut Baronem,illuftrem aut magnificum uocant,
aut alio denicp id genus titulo ornant, Caiterum in congreiTu,niifius ille
aded no cedit loco,ut niuem hyberno temporejubifubfiftitjuerrere^eu
terere ita iubeat, quo Oratorpraeterire queat, ipfe interim uia trita, feu
puhlica non cedit.Prteterea in cogreflu Sc  hoc obferuare folent.mittunt
nuncium ad Oratorem,qui eum admoneat, ut ex equo aut uehiculo de^
fcendat:fi' auterrt aliquis autlafsitudinem,auta:gritudinem cauiatus fue^
rit,tu reipondent:quod nec proferre,nec audire uerba Domini ,nifi ftan
do liceat. Imo millus diligenter cauet, ne prior ex equo aut uehiculo de^
fcendat,neuideatur hacre derogare domino fuo.quin ubi Orator ern ex
equo deicendere animaduertit,tum primum & ipie deicendit.

In prioremealegationenunciabam occurreti extra Moicovuiam,me
fefliim effe de uia,8č ut in equis expediremus expedienda. At fibi id Facft
undum (rep eti ta priorecauia) nequaquauidebatur.Interpretes 8c alrj
B iam deicederant,monentes me, ut & ego defcenderem. Quibus refpon
debam,quamprimum Mofcusdefcendef, me quoqj defcefurum* Equfi
dem cum uiderem ipfos eam rem tati Facere, deeile ipie quoq? Domino
meo,eius'q? minuereauthoritatem,pariternolui. Sedenim prior deičen
dere cum renueret,illa que fuperbia aliquantiiper pratraheretur, finem
facere uolens,moui pedem ex fubpce ephippiario, taquam deicenfiirus*
quareanimadueria,miilus continuo exequodefcendit; ego uero lente
meexequo detuli,itautillumameilluftim efie poenituerit* 1

Sub hsec accedes,aperto capitejnquit;Magni domini BaOlfi, Dei ara
tiaregis d>C  domini totius Rufsise,& magni ducis,&Tc,. (redtando potio-
res principatus ) LocutenCns 8C  Capitaneus N, prouincia:,&c.iuisittft
bi fignificare* Poftquam intellexit te Oratore tanti domini, ad rnagnum
dominum noftrum uenire,mifit nos tibi obuia,ut te ad fe deduceremus*
( repetedo titulum Principis,& Locutenentis.) Praeterea nobis deman
datu eft,utinquireremus, quamiane equitaueris. (is enim modus eft in
C excipiedo, Quamfaneequitaftft) Dein Oratori dextram miiTus porrri
git:necprurfus honorem prior exhibet, nifi uideat Oratore caput fimm
aperire.Sub hgc,humanitatis forte officio adducftus, ultro Oratore com
pellat,qua 2 res,quam iane equiiaflet* Poftremo dat fignu manu innuens,
Aičende 8C  uade* Confcenfis tandem equis, aut uehiculis, fubfiftit loco
una cu fuismec^ uia cedit Oratori,fed poftremus a longe fequit, curafq?
diligeterne quifčpretrocedat,aut iubfequatur:procedete Oratore,mox
fcifcitatur primu nomen Oratoris,& finguloru feruitoru: itcm nomina
parentum,& ex qua quifqj prouincia oriundus fit,qualem quifq? calleat
Iinguam,& cuius lit coditionis,an principis alicuius ieruitor, an Orato«
ris confanguineus, aut affinis lit: 8c  an prius quoq$ in eorum prouincia
fuerit*quse fitigula ad magnum ducem per Kteras codnuo referunt.Por^
ro cum paululum progrefilis eft Orator, occurrit bomo, mandatum d u
cens fe a Locumtenete habere, ut fibi de omnibus neceftarrjs prouideat*
Dobro vuna igitur,oppidulo Lithvuanie,ad Boryfthene fito,egrefsi,

m očtotfj

Ul  RERVM MO SCO VITIC ARVM

• ocftc/cK eodem die miliaribus confedis, cum limites Mofčovuise attigif A
femus 5 fub diuo pernodauimus:fluuiolum aquis redundanten) pontc
ftrauimus,ut poft mediani nodčm inde progredi, Sc  Smolentzko per^
uenire poflemus.Na ab mgreflti,feu limite,in  principatum Mofcovuig,
Smolentzko ciuitas duodcdm miliarib.tantum Germanicis diftat. Ma
ne cum ad unum fere miliare Gcr. progrefsi cflemus,honorifice {iifcipb
mur:a tčp inde  uix ad dimidiu miliare progrefsfloco fub diuo nobis con
fti tuto patieter pernodauimus:poftero die rurius ad duo miliaria pro^-
grefsis,locus pernodandi conftitutus fuit.ubi adedudore noftro pro^
lixč SGauteaccepti fumus. Caeterum fequetidie (qu£cerat die s Palmam
rum)quamtiis feruitoribus noftris mandaueramus, utnullibi fubfifte^
rent,quin cum farcinis reda Smolentzko contenderent: eos tamen, uix
ad duo miliaria Ger.progrefsfin loco adpernodandum conftituto de^
tentos inuenimus. Nos autem cum ulterius pergentes uideret, obfecra^
bant,ut faltem ibi prandium lumeremus*quibus parendum erat.Ea ete^
nim die dedudor nofter»Oratores fui domini exHifpania a Cadare no/ B
bifcum reuertentes, Knes loanem pofetzenIaroslavuski, 8č  Simeonem
Trophimovu fecretarium inuitauerat.Ego,qui fciebam caufam,cur nos
tamdiuinhis fbiitudinibus detinerent(miferantetenim ex Smolentz^
ko acl magnum Ducem,nunciando aduentum noitrum,expedantes re^
fponfum, an liceret nos ducere in caftru,nec ne) uolui experiri animum
illorum,ingrediort^ uiam Smolentzko uerfus Jd alij procuratores cum
animacluertunt, eudligio ad dedudoremcurrunt,difceflum noftrum
nunciant: mox reuerfi', orant, mifcentes etiarn precibus minas, ut mane^
remus, Sedillis intcrea huc atqjilluc curiitantibus, cum ad tertium fere'
pernodandi locum perueniilemus,meus procurator inquit: Sigifrnum
de quid agisC cur pro arbitrio tuo in alienis dominrjs contra ordinatio^
nem domini progrederis C Cui refpondi: Equidem non futn affuetus in
fyluis,more feraru, fed fub tedis 8č in  ter homines uiuere. Oratores do^
mini ueftri tranfieruntper regnum domini mei pro arbitrio fuo, 8č  de^
ducfbi funt per ciuitates, oppida 8>C  uillas* Hoc idem 8č  mihi liceat, Necp C
eftmandatum dominiueftri, nečpcaufam necefsitatem/uetantas mora:
uideo. Poftca aiunt fefe parum deflexuros,caulantes nodem iam immb
nere: pra^terea fero caftruingredi haudquaquam couenire. Horum ant
nos caufas,quas prsetendebant, contenentes,redaSmoletzko cotendb
musmbitaanguftis tuguriolis : ,proculacaftroacceptifuimus,utequos,
niiiprius effradis ianuis,inducere non potuerimus* Sequenti die rurliis
per BoryEhenem tradudi, exoppoftto ferecafrriad Boryfthenem per^
nodauimuSv Tandem Locumtenensperfuosnos excipit,atquequiiv
tuplicifere potu honorat i  Maluatico fcilicet, & Graeco uino, caetera e*
rant medones uaripitem pane & certis ferculis.Manfimus in Smolentz^
ko decem dies,expedantesrefportium magniDucis. Venerantautem
duo nobilesa magno Duce,ut noftri curam haberent, nosq? Mofco*
vuia deducerent. fEdes uero utriufq? noftrum ingrefsi, ornati commo^
dis ueftibus 3 nequaqua caput aperientes, putabant id nos priores facere

oportere:

COMMENTARII* UJ

A oportere: quod tam en negleximus. Poftremo, cum mandatum Princi-
piš utrincp referendum Sc  audiendum eflet, prolato Principis nomine,
hortorem exhibuimus ♦ Cseterum quemadmodum uarrjs in locis deteiv
ti,tardius Smolentzko ueneramus: itaibi quocp diutius quam par fuit,
detiriebamur. Ne autem longiore mora grauius offenderemur, aut ipii
defiderio quodammodo noftro deefleuideretur,femel atcpiterum nos
accefierant,dicentes,Cras mane difcedemus. Nos itacp mane equos ce^
leriter adornauimuSjaccinčtfcp to ta die expe«ftauimus. T andem uefperi
cum quadam pompa ueniunt, fefp eo die haudquaquam expedire potu^
lile relpondent. Crasmanetamenrurfus,utantea,iterfefe ingreffuros
pollicentur:quodpariterdiftulerunt. nam uix tertiadiepcft, circame^
ridiem difcefleramus,eacp tota die ieiunauimus, Sequenti quoq^ die lori
gius iter conftituerant,quam quo currus noftri peruenire pollent, Inte>
rea teporis omnes fluuq hybernis niuibus diffolutis, aquarum mulritu-
dineredundabant* Riuuli quocp nullis coerciti ripis,ingetem aquarurri
B uim uoluebant: adeo ut tutd, citracp maximos labores tranfiri nonpo£
fent.Pontes enim ante horam,duas aut tres fa<fti,exundantibus aquis na
tabat. Parumigiturabfuit,quinComes LeonhardusdeNugaroliSjCce
faris Orator, altera die poft difceftum a Smolentzko,fubmerfus fuiilet,.
Equidem dum in ponte iamiamnatante ftarem, curaremcp utimpedi*
men ta traniportarentur,equus iub eo conciderapeumcp in ccca tipa re^
liquerat* Procuratores duo illi,proximi tum Comiti,ne pedcm q uidem
auxilrj feredi grada mouifTent:adeo ut nifi alrj a loge accurriffenp cmr.cp
iuuiflent, ačtum de eo fuiflet ♦ Veneramus eo die ad quendarn pontem,
quem Comes cum fuis maximo periculo trafierat* Ego,qui currus icie'
bam haud fubfequuturos,citra pontem manfi,& uillici čuiufda domumt
fum ingreflus.Et cum procuratorem negligentius cibu curare uiderem,
propterea qudd feie commeatum prcemifiile relponderet: ipfe a matre^
familias cibum,quem libenter Sč  iufto precio dabat,comparabam. Hoc
lile ubi refciuit,matronae illico inbibuit,ne quicčp mihi uenderet. Quod
C cumanimaduerti,nuncium i!liusaccerfi,mandauicp utprocuratori db-
ceret,ut aut cibum tempeftiue ipfe curet, aut emendi copiam permittat*
quod nififaciat,caput fimilIidiminuturus,Noui,inquam,morern ue^
ftrum:multa conquirius ex madato domini, Sc  hoc noftro nomine,quae
tamen nobisnon porrigitis.adhoc nonpermittitis,utnoftris fumptiV
bus uiuamus. minatus fum, hsec me Principi dkfturunm His uerbis mi»
nui illius authoritate,ita ut deinceps me non folum obferuarepfed quo*
dammodo ueneraretur.Poft uenimus ad confluxu Voppi 8č  Boryfthe-
riis fluuiorum,ibi'cp onerauimus Boryfthene iarcinulis noftris,quEe Mo
faisko ufcp aduerfo flumine portabatur: nos uero Borvfthene fuperato,
in quodam monafterio pernoftauimus * Sequenti die equi noftri in fpa^
cio dimidrj miliaris Ger. tres fluiiiosjalios^plurimosriuulosredudan*
tes,non fine periculo natare cogebatur. Nos illos per  Boryfthenem fcal
mispiicatortjs amonacho quodamuečtf circuiu r >us,atCfjtande XXVI
Aprilis Mofcovuiaattigimus. A qua cum dimi iio miLGer.abeflemus,

occurric

m

tž4 RERVM M O S € O VIT IG AR V M

occurrit nobis feftinabundus, fudorecp diffluens, fenex ille fecretarms, A
quiin Hiipanijs legatus erat,nuncians, dominum liium nobis obuiam
mittere magnos homines: nommans eos, qui nos praeftolarentur, exce-
pturrcp elfent, Ad haec ait,decere ut in congreflu ex equis defcendamus,

& ftantes uerba domini audiamus.Poftea raanu porrečta confabulaba^
mur* Equidem inter alia caulam tanti fudoris cum qua’fiuifIem,rnox aL
tauocerdpondit:Sigifmunde,eftalius mosferuiediapud dominum no
ftrum,quam tuum, Porro dum ita progredimur, uidemus longo ord u
ne,ueluti exercitum quendam, ftantes: atcp mox, nobis appropinquati>
tibus,cx equis dcfčendentes:quod 8č  ipfi uicifsim fecimus. Cseterum in
ipfo congreffu, quidam initio  ita oriuseft: Magnus Dominus Bafilius,
Deigratiarex 8č  dominus totius Rufsiae, 8čc> (totum titulumrecitans)
inteilexit,uos Oratores fratris fui Caroli elečti Rom.Imp.5c finpremi re*
gis, ac eius fratris Ferdinandi, adueniffe; mifit nos fuos confiliarios,no^
biscp iniunxit, ut auobis inquireremur, quam fanus elTet frater fuus Ca^
rolus Rom* Imp* 8č  fupremus rex* Sub hsec,fi'militer de Ferdinandove B
cundus ad Comite: Leonharde Comes,inquit, Magnus Dominus (to-*
tum titulum recenlens ) iniunxit mihi, ut tibi obuiam ir em, tecp  in hofpi
tiumulčp deducerem, tibi'q? de omnibus neceilarrjs prouiderem .Ter^
tius hocidem ad me dixit* Hace  aperto capite,utrincp cuni dicfca Sc aud u
ta eifent,primus rurfus inquit; Magnus Dominus (recitando titulum )
iufsit,ut ex te,Leonharde Comes, inquirere, quam fane equitalles. Hoc
idem ad me * Quibus iuxta eorurn confuetudinem refpondimus: Deus
det fanitatem magno Principi * Clemčtia autem Dei Sč  gratia Magni du
cis lani equitauimus. Idem hoc rurfus; Magnus dux,8Cc, ( fubinde titu>
lum repetens ) mifit tibi Leonharde gradarium cum ephippio, Sč  alium
quocp equum ex fuo ftabulo. Hsec eadem ad me. Ad quae cum gratias e*
giftemus,porrigunt nobis manus, 3c  uterep utrumep noftrum ordinc
interrogant,quam iane equitafiemus * Tandem dicebant,Decereut do*'
minum eorumhonoremus,equoscp donatos confcendamus;quod quL
dem fecimus.atcpfluuio Mofcuatraiečfo,praemifsiscp alrjs omnibus, C
{ubfequimur. In ripaporro eft monafteriu; indeper planiciem, per'que
medias hominum turbas, quauindicp accurrebant,inciuitatem,atcpa-
deo diuerforia ex oppofito fita dedučtifumus* Erantautemaedes uaclie
&Chabitatotibus, & omni fupellečlile * Vterep uero procurator indica-'
batluo Oratori, feuna cum illis procuratoribus qui nobifeum exSmo/
lentzko uenerant, habere a Domino mandatum, nobis ut de omnibus
iiecefifarijs prouideant. ftatuebant etiam coram nobis feribam, dicentes
illum coftitutum efte,ut quotidie cibum &: alia neceftaria afferat.hortan
tur denicp,ut fi' quid ulquam nobis deefiet, illis id fignificaremus. Deim
ceps fingulis fere diebus nos inuifebant, femper de defečlu inquirentes»
Habent autem conftitutam luftinedi rationem,aliam pro Germanis,ahV
am pro Lithvuanis,aliam pro aliorum Oratoribus* Habent inquam cer
tum numerum,8c eum quidem pra 2 fcriptu,coftituti procuratores,quan’
tum uidelicet dentpanis,potus > carnis > auen£c,foeni,&: aliarum omnium

rerum.

C O M M E N T A R11, nf

Pi  rerum,iuxta numerum fingularum perfonarumSciunt quiltum Iigno^
rum ad culina,item quantum ad uaporaria calefacienda,quantu falis,pk
peris,olei,c<tpe, aliarumcp minimaru reru in fingulos dies dare debeanr*
Eande rationem quocp obferuat procuratores, qui Oratores deducunt
Sc  reducut ex Mofcovuia ♦ Caeterum quauis fatis fupercp tam cibi quam
potus iuppeditare folebant,tame omnia fere quac petieramus,prioribus
commutatadabat,Quintuplicem potumTemper afferebat, tripliceme^
donem,duplicem ceruifiam. Aliquado pro certfs rebus mea pecuma ad
forum mifera,prsecipu£ uero pro uiuis pifcibus. id grauiter ferebant,dk
centes,domino eoruindemagnam fieriiniuria.Indicabam etiaprocura'
tori,me nobilibus,quoru quinq5 numero mccum habui, lečlulos curare
uelle. At ille mox refpondebat,non efte coiuetudinem, lecftuiis cuiquam
prouidere. Cui reipodi;Me non petere, fed uelle emere: atcp ideo fecum
communicare,ne pofthac,ut antea,irafceretur. Sequenti itacp die reuer^
fus inquit:Retuli ad confiliarios domini mei,de quibus heri colloqueba
B mur. Iniunxeruntmihi,uttibi dicere, nenumospro IcGtulis exponeres,
nam quemadmodum noftros hominesinpartibusueftris traftaftis,ea'
demratione fefe &uos tradaturos pollicetur. Cum autem perbiduum
quieuifTemus in hofpitio,quaefiuimus a procuratoribus noftris, qua die
Princcps nos accerfurus,audituruscp eflet:Quandocuncp uolueritis,re^
{pondent, referemus ad confiliarios domini  . Moxpetiuimus. Erat no/
bis conftitutus terminus, fed in alium diemreiečHis. Pridieautemeius
diei,uenerat ipfe procurator, dicens: Confiliarrj noftri domini mandat
runt mihi,ut tibinunciarem, te cras ad Principem noftrum iturum. Por
ro quotiefcunc^ nos uoearunt, femper interpretes fecum habuerut. Eo^
dem uefperi reuertitur interpres,8č dicit; Prsepara te,quia uocaberis ad
confpečtum domini. Item mane reuertitur,rurfus commonens: Hodie
cris in conipečtu domini. Dein uix quartali unius horae elapfo, fimiiiter
utriufčp noftrum uenit procurator dicens: lam iam magni homines pro
uobisuenient,atcpideo decetuosin eafHem conuenire aedes. Cum itacp
C Csefareum oratorem accefsiffem, continud interpres aduolat, 8C  ma-
‘ gnos homines,eoscp praecipuos apud Principeuiros,quinosin aulam
cflent dedu<fturi,nunc adefle ait. Erat autem quida Knes Bafilius Iaros>
lavuski, magno Duci fanguineiunclus: alter, unus ex rjs qui nos nomi-
nePrincipis exceperat:quos eomitabatur plurimi nobiles.Interim pro^
curatores noftri monebant nos,utillis magnis hominibus Konorem •<£&>
hiberemus, 8>C  obuiam iremus. quibus refpondimus, fcire nos debitum
‘officium noftrum,atque etiam fačluroš. Ckterum cum iam illi ex equis
defcediffent,atq? hofpitalediuerforium Gomitis ingrederentur, procu>
ratores fubinde nos urgebant, ut illis obuiam procederemus, eorumcp
Principemin deferendo honore,noftris dominis quodammodo prav
poneremus .nos uero interim dum illi afcenderent, nune hoc, nune alk
udimpedimentum fimulantes, occurfum tardamus, atque retftainme/
drjs gradibus in illos incidimus: eos'que ut aliquantifper refpirarent, in
habitationemducereuoluimus♦ fedidfacererenuebant,lpfeque Knes
„ m 3  inquit,

U6  RERVM M O S CO VIT ICARVM

inquit, Magnus Dominus ( recitando integrum titulum ) iufsituos ad A
fe uenire ♦ Mox confcenfis equis, magna comitante caterua progrefsi, in
tantashominum turbasnma arcemincidimus,utpereasuixmagnoia
tellitum laboreac opera penetrauerimus. Eft enim ea apudillos confue-
tudo,ut quotiefcunque infignes externorum principum ac regum O ra-
tores in aulam deducendi funt,tum uulgus nobilium ftipendiarrj ac mi-
litesex circumiacentibus ac uicinis regionibus, iuflu Principis conuo-
centur,urbis tabernic omnes ac officinae fubid tempus occludantur,
uendentes acementesforo pellantur, ciues denique undiquaque con-
ueniant. Hocautemedfit,utex tam immenfa hominum multitudine,
fubditorumcp turba, Principis apud alenigenaspotentia: extantis au-
tem externorum principum legationibus,maieftas apud omnes appa-
reat. Porro arcem ingredientes, diuerfis in locis ceu regionibus,diuerii
ordinis homines collocatos uidimus, Iuxtaportam ftabant ciues; milu
tes uero Sc  Eipendiarrj aream tenebant,qui pcdesnos comitabantur,
antecedebant,8čftandoimpediebant, ne ad gradus ufcp perueniremus, B
ibicp ex equis defcenderemus * Etenim prope gradus ex equo defcende-
re,praster Principem,nemini licet.Quod ideo quoque fit,ut maior Prin
cipihonor exhibitus uideatur. Primiim autem,ut ad mcdios gradus ue-
nimus, occurrunt nobis ceni Principis confiliarrj, porrigentes manum
&ofculum,nos'cp ulterius deducunt. Moxiup era ti s gradibus, occur-
runt d>C  ali),maioris authoritatis confiliarrj: cedentibus'que prioribus
(eftenimmos,utpriores fequentibus, acproximis quibufqueex ordi¬
ne cedant, ac loco fuo tanquam regione attributa fubfiftant) falutando
dcxtrasporrigunt. Dein ingredientibus palatium,inquo uulgus no-
bilium circumftabat, primarij iiiniliter confiliarrj occurrunt, nos'que
ordine ac ratione prasdičla confalutant♦ Tandem in aliud atrium,qudd
Knefis, alrjs'que generofioribus, ex quorum ordine acnumero confilia-
rij leguntur, feptum erat: atque inde ad Principis ufque conclaue (ante
quod ftabantingenui,quiquotidiana officia Principi pradfant) ita de-
ducfliiumus, iitinterim nemo prorfus ex circumftatibus,uelminimum C
honorem nobis exhibuiflet . quin fi aliquem nobis familiariter notum
praetereuntes,forte falutaremus,aut alloqueremur,adeo lile non reipon
debat quicquam, utperindefe exhiberet, ac (i nuquam quenčpnoftrum
nouifTet,aut falutatusanobisnoneflet. AdPrincipem tandem quum
ingrederemur,affi.irgebant nobis (fratres Principis,fi forte adiunt, non
affurgunt,aperto tamen capitefedent) Confiliarrj. atcpunus ex prima-
rrjs ad Principem conuerfus,ex more fuo, non rogatus noftro nomine,
inhaccuerbaloquebatur;MagneDomine,Leonhardus Comes frbtem
percutit: 8č  rurfus, Magne Domine, Leonhardus Comes frontem per-
čutit: de tua magna grada »itidem de Sigifmundo. Primum fignificat,
quafi,inclinat fe,aut honorem exhibet: fecundum, gratias agit,dc gratia
accepta.Nam fronte percutereaccipiuntprofaIutatione,gratiaruačho-
ne,&: alrjs id genus rebus. Etenim quoties aliquis quicqua petit,uel gra-
das agit, tum caput inclinare folet; fi enixius id facere ftudet, tu ita fe de-

mittitj

C O M M E N T A RIT* ii f

A mittit, ut terram mami cotingat, Simagno Ducipro re aliqua maxima
gratias agere,aut petere ab eodem quicquam uolut, tum ufcp adeo le in>
clinant,demittuntcp,ut fronte terram contingant. Princeps in loco emiV
nentiore ac illuftri,pariete imagnine diui cuiufdam lplendete,aperto ca^
pite fedebat,habebatcp a cfextra in fcamno pileum Kopack*fi'niftra uerd
baculum cum cruee Pofoch,atq? peluim cum duobus gutturnfis,adiun>
čto impofitocp matili. aiunt Principem, cum Oratori Romana? fidei mi
num porrigat,credere homini fe immundo 8č  impuro porrigere: atcp u
deo,eo dimilFo, continuo manus lauare* Eratibi quoq? ex aduerfo Prin
cipis, loco inferiore,lčamnum pro Oratoribus adornatum. Ed Priiv
ceps ipfe, exhibito fibiprius (utiam diftum eft)honore,nosnutu 8C
uerboaccerfit,manulcamnum demonftrans. Qiio loči cum ordinelalu
taremus Principem,aderatinterpres,quiuerbum uerbo reddebat. Au^
dito autem inter caetera Caroli 8c  Ferdinandi nomine, furrexerat, decp
fcabello defcenderat. auditacp ad finem ulčp lalutatione: Frater (inquit)
B nofterCarolus elečtus Rom*Imp.&{upremusRex,fanus / neeftc’Dum
Comes relpondit,Sanus eft:interim fcabellum afcendit,& fedit.Hec ea>
dem,finita mea falutatione,ex me de Ferdinado qua?rebat* Dein utrucp
noftrum ordine ad fe uocabat,dicebatq?: Porrige mihi manum. qua da^
ta,fubiungit, Sanus ne equitafti C ad qua? utercp noftrum, iuxta illorum
morem refpondit: Deus det, ut tu ianus fis ad multos annos, Equidem
clementia Dei,& tua gratia,lanus. Sub hsec iuflerat, ut federemus . Nos
uero,priufquam id fecimus,iuxta illorum cofuetudinem, Principi in pri
miSjdeinconfiliarrjs & Knefis,quipro honore noftro ftabant, gratias,
caput ad utramque partem inclinantes, egimus ♦ Solent alioqui aliof um
Principum Oratores,pr£fertim qui ex Lithvuania, Livuonia, Svuetia,
&c. mittuntur, in confpedum Principis admifsi,unacum comitatu ac
feruitoribus,finguli fingula munera ofFerre*

Porro confuetudo ofFeredimunera eft eiufmodi. Audita &expofita
legatione, mox confiliarius is qui Oratores ad Principe introduxit,fiu>
C ges,clara 8C  apertauoce omnibus audientib. ita dicit; Magne Domine,
N*Orator fronte percutit,N 4 tali munere;hoc ide de fecudo &£  tertio re^
petit.Dein fingulorum nobilium acferuitoru,eode modo &f nomina $>C
munera exprimit. Conftituit denicp illi in latere Secretarius,qui pariter
&Oratoram,&fingulorumex ordine offerentium nomina & munera
nominatim fignat * Eiufmodi aute munera ipfi Pominki, quafi Mnemo>
fynon quodda appellant* noftros uero admonebant de muneribus:qui-
bus refpondimus,Non efle moriš noftri. Sed redeo ad propofituim
Salutatione expofita cum pauliiper FedilFemus, inuitauerat ordine u»
trumq? noftrum Princeps hilceuerbis: Pradebis mecum* In priore mea
legatione,uthocquoqj adrjciam,iuxtaiIlorumconluetudinem mehoc
modo inuitauerat: Sigifmunde,comedes fal&panem noftrum nobift
cum v Mox deinuocatis adfeprocuratoribus noftris, nefeio quid illis
demifFa uoce dixerat* a quib» uicifsim admoniti interpretes: Surgite,iiv
quiut,eamus in alia habitationedn quardumreliquum legationis ac man

m 4  datorum

U$  RERVH MOSCO VITICARVM

datorurft quibufdam confiliarrjs a c fecretarijs a Principe conftitutis ex' A
ponimus,adornabantur menfac , Conftituto porro prandrj apparatu,
Principe fratribus ac confiliarqs iam difcumbentibus,in cenaculum ipfi
cum effemus dedučli, continuo confiliarij cajtericp omnes ordine nobis
aiTurrexerunt:quibus uicifsim,morem eorum edočti, priufquam confe^
derant,gratias,caput ad omnes partesinclinando,egimus:locuni que in
accubitu, quem nobis ipfePrinceps manu defignabat, caepimus,Ca 2 te-
riimtabulcein ccenaculo circumcirca adornata; erant. In medio ftabat
abacus,grauis diueriis aureis Sc  argenteis poculisjn tabula,ad quaPrin
cepsfedebat,utrincp tantum interualli reličtum erat, quantum ipfema^
nibus expafis ipacrj pertingere podet: infra quod fratres, fi forte adfunt,
d dextris fenior,iunior a finiftris,fedent, A' fratre rurfus paulo ampliore
Ipacio interiečlo,feniores Knefi,confiliari),ordine ac gratia quam quifčj?
apud Principem obtinet obferuata, fedebant ♦ Ex oppofito Principis iii
alia tabula nos fedebamus: atque paruo interuallo interpofito, familia'
res acferuitores noftri ♦ quibus ex aduerfo, in altero latere, ordine lede-- B
bat hi, qui nos exhofpitio in aulani deducebat. in pofterioribus utrincp
oppofifis tabulis,fedebathiquosPrinceps fingulari gratia inuitauerat:
quibus ftipendiarrj nonnunquam adhibentur, In tabulis pofita erant ua
fcula,quorum alia aceto,aliapipere,alia fale repleta erant; fingula autem
per longitudinem tabulas ita collocata Sc  diftributa erat, ut femper qua*
tuor nuni ero couiuae,fingula hscc tria haberent, Sub haec dapiferi,iplen
didis ueftibus ornati,ingrefsi } abacumcircumeuntes, ex aduerfo Princi'
pis,neglečlo omni honore, fubfiftunt; dum omnes uocati conuiua^ac/-
cumberent,dum'cp cibum afferreiuberetur. Interim omnibus difcubeiv
tibus,Princeps quendam exfuis miniftris uocarat,ac duo fibi obloga pa
nis frufta dederat,inquies; Da Leonhardo Comiti, & Sigifmudo, hunc
panem, Minifter afiumpto lecum interprete, ordine utricp noftrum ita
obtulit: Leonharde Comes,Magnus Dominus Bafilius,Dei gratia Rex
Sc  Dominus totius Ru fsix,8c  Magnus Dux, facit tibi gratiam fuam, 8č
mittit tibi pane de iua tabula, Hasc uerba interpres clara uoce reddebat, C
Nos ftantes,Principis gratiam audiebamus. Ailurrexerant Sč  alrj, extra
Principis fratres,pro honore noftro. Pro eiufrnodi aute gratia ac hono'
re,alia refpofione opus non eft,quam ut panem oblatum accipias, fuper
tabula ponas,gratiascp ipfi Principi capitis inclinatione, dein cofiliarrjs
itemalr)s,adomnes partes caput circumferendo &incIinando agas.Por
ro paneipfo Princepsfuam ergaaliquem gratiam, fale ueroamoremo'
ftendit, Neque uerd maiorem honorem poteft alicui exhibere in iuo
conuiuio, quam fi alicui fal de fua tabula mittit, Panes prseterea formam
hekq equini habentes, mea opinione, omnib, ijs uefcetibus, durum iu'
gum SC  perpetuam feruitutem defignant. Tandem pro cibo dapiferi,
nullo rurfus honore Principi exhibito, egrefsi, aquam uitje, quam ab i'
nitio prandi) femper bibunt: dein cygnos aifos,quos fere pro primo
ferculo, quoties čarne uefcuntur,hoipitibus apponere folent,attuk'
rant, Ex quibus tres fibi appofitos Princeps cultello pungens, qui'nam

melior,

COMMENTARlt;

A nleli6r,alrjscp effet pra;feredus,expl6rabat, eos'cp codnuo auferreiudo
rat* Egrefsi m©x omnes,eo quo intrauerarit ordine, cygnos difcerpios*
'acinpartes diuiibs,irtminores patinas, eas'q? fingulas fingula quatuor
frufta pofuerant, Ingrefsi, quinquc patinas Principi appofuerant: relb
quas fratribus^eonfiliarijs,Oratoribus,alrjs que ordinediifribuerant,
Aftat quidam, qui Principipoculum porrigit: is fcilicet, per quem pa*
nem & alia fercula fingulismittit, Soletautem Princeps portiunculam
dapifero ad prasguftandumdare,dein & diuerfiš pardbus decerpere, gu
ftarecj?:pdft fratri,autconfiliarib alicufaut Oratoribus,unam padnam^
eX quaipfe guftauit, mittere: Scmper autem maiori folenitate Oratorb
bus huiulmodi obfonia,ut de pane chčtum eft, offeruntunin quibus a c*
cipiendis,non folum ei cui mittuntur,fed ali] s fingulis affurgedum,aded
ut toties exhibita Principis grada, aflurgertdo, itando, gratias agendo,
capufcp fubindein omnes partes inclinando, non mediocriter quilpb
am defatigetur* Inpriore legadone, cum Csefaris Maximiliani Orato*

B rem agere,& eonuiuio acceptus fuiiTein, aliquoties pro honore fratrum
Principis furrexeram: fed illos cum mihi uicifsim neq? gratias agere, ne-
que uicesullas reponere uiderem, deinceps quotiesgratiam aPrincipe
accepturos animaduertebam,ccepi tum continud cum aliquo loquf dib
fimulans omnia:& quamuis quidam ex oppofito mihiinnuebant, mecp
ftandbus Principis fratribus appellabant,ego tamč ufqueadeo difsimu*
labam omnia, ut uixpoft tertiam admonitioiie exeis, quid'nam fibiueb
knt^uaereremu Caeterum, cum fratres Principis ftarerelpondilfent j e>
gopriufquam refpicerem,aifurgeremcp, eseremortiajquodammodo fb
niebantur.Dein cum aliquoties tardais aflurrexiflem,iterumq?jftadni
fediffem,idcp qui ex oppofito fedebanpriderent: itidem qtiam ob rem ri
fiifent,tanquam aliud agens, interrogabam. Sed cum nemo caufam ape*
rire uellet, tandem quafiinteileda caufa,uultuin grauitatem compofito
dicebam: Ego nune non adfum, ut priuata perfoiia. certe qui domin uni
meum negligit,bunc Sc ego  rfegligam. Prseterea cu Princeps alicui ex iii

C nioribus obfonium mitteret, equidem edam admonitus ut non a (Tur ge*
rem,refpondi: Qui dominum meum honorat, hunc 8>C  ego honorabo*
Porro cum affos cygnos coeperamus edere,apponebant acetum,addito
fale 8C  pipere:rjs enim loco embammads,feu iulculi iitumur. Lac prsete*
rea acidum in eundem ufum appofitum,item cucumeres falfi,ad h^c pru
naeadem radone condita,prandrj tempore e menfa non remouetur.Ea**
dem rado in alrjs inferedis ferculis feruaturmifi quod rurfus, ut aHatura,
non efferantur. Apponutur uarrj potus,maluadcu, Grabcu uin um,uarrj
edam medones. Princeps comuniter femel aut biš porrigi fibi poculum
fuuiubet:ex quo cum bibit,Oratores adfe ordine uOcat,Leonhafdc, Sb
gilmude (dices) uenifti a magno domino, admagnu dominu:fecifti ma
gnu iter,pofteačp uidifti grada noftra,& ferenos oculos noftros,bene ti
bi erit.bibe & ebibe,& bene ede ufcp ad faturitatem:deinde quiefces, ut
tade ad dominu tuu redire poišis* Omnia Sc  fingula uaia,in quib. cibus,
potus, acetum, piper, fal, &alia appofiu uidimus, dicunt efle ex puro

auro$.

130  RERVM MOSCO VITIC AR.VM

aurofid quod ex pbdere uerum apparebat* Sunt quatuor perlona?,quac A
fingula?ex utracp parte abaci ftantes, fingula poculatenent:ex quibus
Princeps pleruncp bibit, & farpius Oratores alloquitur, monet'que eos
ut edant. Aliquando etiam fcifcitatur aliquid ab eis,{e<^ ualdč urbanum
&humanum exhibet* Intcrrogabat meinteralia,an rafiflem barbamC
quod unica didione fit, fcilicet BrilL cum fateper, dicit, Et hoc iuxta no-
ftrum: quafi diceret, Et nos rafimus* Cum enim alteram uxoremduxifr
fet,totam barbam abraferat: quodnunquam ab aliquo Principe fačtum
perhibebant»Antea miniftri tab ul ar, inftar Leuitarum facris inieruien-
tium,dalmatids induti erant, cinfti tarnen: nune uero habent ueftes di-
uerfas,quas Terlick uocanfc>gemmis Sc  unionibus graues* Prandetali-
quando tres aut quatuorhoras. In prima mea legatione, etiam ad unam
ufcpno&ishoram prandebamus. Quemadmodumenim de rebus du-
bi]s confultantes,iaepe totum diem confumunt,neque digrediuntur, ni-
fire prius mature deliberata,conftitutacp:i.taconuiuijspariterfcu co-
mefiationibus integrum abfumunt nonnunquam diem, intendetibusep B
tandem tenebris iecedunt* ConuiuasiarpeSč ferculis <5č potu honorat.

A' prandio in negotrjs grauioribus nihil agit:quin finito prandio dicere
folet Oratoribus, Ite nuc. dimiiTos,illi ipfi qui eos inaulam deduxerant,
ruriusin diuerioriareducunt:fe' quemandatum habere dicunt,ibi utma
neant,illos / queexhilarent. AfterunturargentcapocuIa,&:certauafcula
multa,cum certo potu: omnesep in hoc ftudent, quo temulentos eos fa-
ciant. Sciuntautem pulehrehominesinuitaread bibendum. 8c quunul
lam aliam habent occafionem propinandi,indpiunt tandem bibere pro
fanitate Ceefaris, fr a tri s ci us, Principis, aliorum denique incol umirate,
quos uidelicet inaliqua dignitate Sc  honore conftitutoscredunt. Jilo-
rum no min e quequamrecufare poculum,non debere, nec etiam pofle,
exiftimant.Ita autem bibitur. Qui incipit,fumit poculum,ac in medium
habitationis procedit; ftans'cp aperto capite, feftiuo lermone exponit,
pro cuius lalute bibat,quidcp illiprecetur: mox euacuato ac obuerfo po
culo, uerticem tangit,quoomnes uideantfeebibifle,&:fanitaternillius G
domini,cuius nomine bibitur,exoptare. Poftea ad locum fupremum le
confert,plurapocula implere iubet, mox linim cuicp porrigit, nomenc^
pro cuius falute bibendum fit,add>'t * finguli itacp ad mediu habitationis
ire,aceuacuatis poculis in fuumredirelocum coguntur. Quiuerolon-
giorem compotationem effugere uelit, fingat fe necefle eft temulentum,
autfomno oppreflum efle:aut,utillosinebriet, autlaltepbftmulta exic-
catapocula feamplius nequaquam bibere pofle, affirmet, Etenimnon
credunt conuiuas bene acceptos,aclaute tradatos,nifi temuleti reddaiv
tun Hune morem communiter nobiles,& quibus permiflum eft medo-
nenri acceruifiam bibere, obferuant. Inpriore legationenegotrjscorife-
<dis,cum me dimitteret, finito prandio ad quod eram uocatus (lolent e-
nimlegatos tam difcedentes,quamaduenientes, conuiuio accipere) ftif
rexerat Princeps, fubfiftensq? ad tabula,poculu fibi dari iuflerat,dicens:
Sigifmude,ego uolo pro amore, que habeo erga fratre noftru Maximi-

lianum.

CGMMENTARIL i$T

i\  lianum,Romanorum clcdum Imperatorem,^ fuprcmti Regem, procp
fanitate fua,poculum hoc cbibere:quod 8c  tu ebibes,& alq omnes ordft
nc, ut uideas arnorem noftrum ergafratrem noftrum Maximilianum,
&c. eiqp referas,qua 2  uideris. Dein porrigit mihi poculum,& dicit: Ebi
■be.-p.ro famtate fratris noftri Maximiliani Eled.Rom.Imperatoris, 8C
fupremi Regis. Porrigebat 8č  alrjs omnibus qui prandio intererant,aut
alioquiaftabant, &ad fingulos rjfdcmuerbisutebatur, Ačceptis igitur
poculis,param retrocelsimus, caputep erga Principem inclinates, bibft
mus, Quibus finitis, me ad fe uocat, man um porrigit, ac inquit: I nunc»
Solet prseterea communiter Princeps,negotrjs Oratoru ex aliqua parte
pertradatis atep coftitutis, eos ad uenationem & folatium inuitare.Eft
iuxta Mofcovufamlocus arbuftis cofitus,leporibus percommodus,iii
quo quafiquodam leporario foueturmaximusnumerusleporu: quos
propofitamaxi'ma poena capcre, pra^terca arbuftalbi fecare, nemo am
det. Nutrit etia quapIurimos in uiuarrjs feraru,atcp alrjs locis. Et quotft
B efčuncp uuk eiufmodi utifolatio, mm ex diuerfis locis lepores compor^
tareiubet. nam quo plures lepores caeperit,hocmaiore folatio Sc  hono
re negotium fe confeciife putat. Item cum in campum uenerit,tum cer-
tos fuos confiliarios,adiundis certis etiam aulicis,feu equitibus,pro O
ratoribus mittit, eosep ad fe deduciiubet. Dedudi itacp,  Principicp apx
propinquantes,de equis,confiliariorum admomtione,dcfcendere,8č ad
Principemirealiquot paftibuscoguntur. Nos eadem ratione in ucna^
tione ad fededudos, in equo exornato fedens, uefte fplendida indutus,
chirothecisdepofitis,tedo tamecapite,humaniterexceperat,nudamcp
porrexerat mamim, p er ep mterpretem dicebat: Exiuimus ad folatium
noftrum, uocauimus uos ut intereiTetis folatio noftro,atque inde alft
quam uoluptatem caperetis: proin equos eonfcendite,noscp fequiminf
Habuit tegmen quod Kolpakh appellant, quodcp utrinque a tergo Sč a
fronte mojuliahabebat, ex quibus lamina? aureacin modum pennarum
in altum tendcbant,incuruantescp furfum deorfum'que ferebantur. V e
C ftiserat inftar Terlick, aureis filis contexta. ex cingulo.pendebant duo
oblongi patrio more culfelli, 8č pugio pariter oblongus. a tergo habe>
batfub dngulo genus quoddam armorum ueluti caftuni, quo conam m
niter in bello u t un tur* Eft etenim baculus cubito aliquantulum logior,
cui corium duarum palmarupilogitudine eft affixum;in euius extremG
tate claua aut aenea,aut ferrea,ceu fruftu quoddam exiftit. hoc ta in en au
ro undicp exornatum erat. Glatidebat eius dextrum latus, expulfus Ca^
fanirex, nomine Scheale, Tartarus: liniftrum uerd,duo iuuenes Knefi'*
quorum alter fecurim ex ebore, quam ipfi Toporuocant, eafere forma
qualis in Hugaricalibus aureis exprefta cernitur,dextra ftrebat: alter ue
ro clauam pariter Hungarica? fimilem,quam ipfi Scheftopero,id eft fex^
penata appellat.Rex Scheale accindus erat dupli ci pharetraiin una fagit
tas rec5ditas-,altera uero arcu inclufum quodamodo habebat. Ad erat in
capo plufquam treceti equites.Porro duitaper capum incedimus,Prin
ceps nos aliquoties,nuc hoc,iam alio loco fubfiftere 3 aliquado ad fe pro>-

pius ue*

l^Z  RERVSI M O S C O V IT I C A R V M

pias uenire iufierat i Dem ad locu uenationis perdučtos > alloquebatltr, A
confuetudinem effedicens,utquoties in uenatione ac fuo folatio eflet,
tu  ipfe &C  alii boni uiri fuis manibus canes uenaticos ducerent: itidenfcp
nos ut faceremus, hortabatur. Conftituerat denicpunicuiq? noftrum
duos homines,quorum utercp cane ducebat, quibus ipfi pro folatio no-
ftro uteremur, Ad ea refpodebamus: Nos hanc fuam gratiam grato ac-
cipere animo, eundemcp morem apud noftrates efle. illa autem excufa-
tione ideo utebatur, quod apud eos canis immundum animal habetur:

turpe eft,canem nuda manu attingere. Ceterum Jftabantlongo ordi-
ne centumferehomines,quorum dimidia pars nigro, altera flauo colo-
re erat ueftita. Non longe ab rjs fiibftiterat omnes ali) equites,prohiben
tes ne illac  tranfcurrerent ac elaberetur lepores* Porro nemini ab initio
dimittere canem uenaticu permiffum erat, quam regi Scheale, 8c  nobis*
Princeps primus inclamabat uenatorem,ordiriiubens:qui cotinuo con
citatifsimo equicurfuad casteros uenatores,quorum magnus eratnu-
merus,aduolat: moxuno ore omnes exclamant,canes moloifos &C  odo- B
riferos immittunt* ubi faneperiucudum erataudire tot, tamcp uarios ca
num latratus* habetautem quam plurimos, 8c  eos quidem optimos, ca¬
nes* Quofdam autem ad infequendum lepores tantum,Kur tzos diifios,
perpulchros pilofis caudis Sč  auribus,comuniter audaces, tamen ad Ion
gius currendi acperiequendi ipacium baud commodos, Cum lepus fefe
offert,dimittunt tres,quatuor,quincp aut plures canes,eum undicp ado-
rientes: quo apprehenfo, magno plaufu acclamant, ac fi magnam feram
caepifient* Porro lepores fi' tardius aliquando excurrunt,folet tum Prin
ceps continud aliquem, quemcuncp interarbufta leporem in iaccoha-
bente confpexerit,nominare,acHui huiinclamare:quauoce leporem e-
mittendum fignificat.Egrediuntur itacp lepores nonnunquam quafi' fo-
mnolentffaltantes inter canes, ueluticapreoli autagnelli inter greges*
Cuiufcuncp canis plures capit,is eo die optimum ftratagema prccftitiile
putatur* Princeps ipiepariter Oratori,cuius canis plures cieperit, ap-
plaudere uidetur* Porro uenatione tandem finita, omnes conuenerant, C
leporescp comportauerant: quos tum numerabant* numerati uerd funt
circiter c C c. Aderat ibi tum Principis equi,non it a multi, nec fatis pul-
chri* etenim in priore legatione fimili folatio cum interfuiifem, uidi lon¬
ge plures ac pulchriores,prsefertim eius generis quos nos Turcicos, lili
uerd Argamak uocant* Aderant quocp complures falcones,alij albi, ali)
phocnicei coloris,magnitudine excelIentes:quos nos Girofalcones,hos
lili Kretzet appellant:quibus uenari cygnos,grues,&T alias id genus aues
capere folet* Sunt autem Kretset,aues audacifsima; quidem: at non tam
atroces,impetucp horrendo,ut alias aues quatumuis rapaces, illarum uo
latu,feu confpečhi (quemadmodum quidamde duabus Sarmati)s fa-
bulatus eft ) decidant,extinguantur'qj* Illttdquidem experietia ipfa con
ftat,fi quis uenatur accipitre,aut nifo,aut alrjs falconibus,&interim Kre
tzet  ( quam a longe uolantem cotinud feritiUnt)aduolauerit,qudd pre¬
dam ulterius nequaqua infequuntur, fed pauidae fubfiftunt* Retulerunt

nobis fi-

GOMMENTARIL

»35

A nobis fide digni ac infignes uiri, Kretzet, quado ex illis partibus ubi nu
dificanti afferuntur,tum aliquando im, v, aut Vi, in quodam uehiculo
ad hocprscparatOjfimul includutur: atqj efcara quse illis porrigitur, ob>
feruato certo qiiodam fenij ordine, capere folet* Id autem ratione,an na
tura illis indita, an quo alio modo fiat, incertum eft; Prseterea quemad»
modum in alias aues aduerfo impetu feruntur,rapaces'cp exiftunt: ita im
ter fe ipias funt manfuetiores,mutuis fefe morfibus minime dilaniantes.
INfunquam aqua fe, ut cseterse aues,lauant: ied fola arena, qua pediculos
excutiunt,utuntur* Frigiditate adeo gaiident,ut perpetuo aut fuper gla¬
de, autlapide ftare foleant* Sed redeo adinftitutum * Princeps exuena>
tioile ligneam quandam turrim uerfus, quseabefta Mofcovuia quincp
millibus pairuum,progreiTus eft, ubi aliqudt tetoria erant collocata. pri
mum,magnum & ampium,inftar domus,pro ie:aliud pro rege Scheale:
tertium pro nobis: dein alia pro alfis perfonis, 5c  rebus« in qua: cum or-
dine dedudti elTemus, Princeps in iuumpariter ingrefius, ueftedp com/
B mutata,noscontinuo ad fe accerferat, nobiscp ingredientibus,fedebat
infedeeburneadatus eius dextruclaudebatrex Scheale, nos exaduerib
loco,alias Oratoribus,dum tlel audiuntur,uel de negotfis tradlant,defti
nato* Infra regem fedebarit certi Knefi 5č  cofiliarfi* in finiftro iatere,Kne
jfi iuniores,quos fauore fingulari acgratia fuaproiequitur Princeps* Dri
fcumbentibusitacp omnibus, apponebanturprimum confedtiones (ut
uocant) coriandri,anifi,& amygdalorum: dein nuces, amygdala, atque
faccari integira pyratnis: quse miniftri genibus flexis Principi,regi,& no
bisjtenentes porrigebant. Potus fimiliter de more dabatur: Princepscp
gratiamfliam ( ut in prandfis aflolet) exhibebat* Inprioremealegatio*'
needlocietiam prandiumfumpfimus« Etcuminter prandendum,pa^
riis, quemipfi Beatse Virginis uocant, qtiem'que quodammodo confe<
cratumuenerari,atcp etiam edere, quem denique communiter inhabri
tationibus loco eminentiore honorifice feruare folent, cum forte tento-
rio commoto in terram decidiilct: tum Priiiceps,atque omnes alfi eo ca>-
C fu grauifsime obftupefadtfitrepidantes ftabant * Tum mox accerfitus ia
cerdos,huncex gramine,iummo ftudio acueneratione colligebat. Poft
finita collatiuncula, potucp quem nobis porrexerat Princeps,iiimpt6,
nos dimiferat,dicens: Ite nuc« Dimifsi,honOrifice ufq? in hofpitia noftra
dedudH fuimus* Habet 8c aliudgenus folatfi, pro quo alfis Oratoribus
(utaccepi) folet uti* Aluntur urfi,captiin quadam amplifsima &C  ad
boe conftituta domo: in qua Princeps,afiumptis Oratoribuš,ludos ex-
hibere folet* Habet quoidam infimae conditiomshomiiles,quiiubem
te Ipedante / que Principe, ligneis furcis occurfant urfis, eosque ad jpu>
gnam lacelfunt* Congrefsi tandem,fiforte a prouocatis acin rabiem
conuerfis urfis laniati fuerint, ad Principem currunt clahiantes: Domi/
ne, ecce uulnerati ilimus* quibus Princeps: Abite, inquit, faciam uobis
gratiam. Dein illos curare,uefles prseterea 8c  certos modios frumem
ti illis largiri iubet.

Cseterum cum iam abloluendi dimittendicp eramus,honorifice,ut an

n tea,ad

134 RERV.M M O S C O VITIC  AR  V M

tea,ad prandium mukati, ac m aulamdedu&ifuimus* Vtricp practerea A
honorariaueftis, zebellinis pellibus lubducfia, oblata fuit. quaindutis,
i nti> Principis coclaue ingreišis, Marfchalcus cotinuo utriufčp noftriim
nomine,ordine dicebat;Magne Domine,Leonhardus Sc  Sigiimundus,
de magna tua grada,frontem percutit: hoc eft,ob acceptum munus gra*
tias agit* Vefti honorarise adiunxerat zebellinorum quadragenas duas,
hermelinorum uero 3oo.atcp afprcolorum pelles 1500, In priore legatio*
ne addiderat mihi uehiculum,ieu traham,cum prarftati equo,& alba ur*
fina pelle, aliocp tegumento commodo. Dederat deničp muka pifcium,
Bclug3e 5 Ofetri,& Sterled,in aere durata, fed infalia frufia: metp perhu*
maniter dimiierat* Porro reliquas ccremonias, quib, in dimittendis O''
ratoribus utitur Princeps,item quado limites fiiaz ditionis ingrefsi Ora*
tores excipiutur,rurfuscp dimifsfad eofde ultp rcdučti tračlatur, fuffcen
taturcp, fupra in Lithvuanorum Oratoru dimifsione copiofe explicauri
Cteterum, quia de pace perpetua tračtanda, aut laltem inducrjs inter
Mofco vuie principem ac Poloniae rege ineundis,a Ca?fare CAROLO&B
fratreeius ferdinando Auftriearchiduce,mifsifuimus,cccremom*
as, ouibus Moicovuias princeps tu m in firmadis inducrjs utebatur,tub*
iungere uifum eft* Conclufis itaq?,ac in certam formam redačlis cum Si*
gifmundo regePoloniarinducrjs,in aulam Principis uocari,cum in habi
tationem quadam dedučh'efiemus,aderant LithvuaniOratoresrueni*
unt edam eo Principis confiIiarrj,qui eafde nobifeum concluferant. atq$
in hanc fententiam fermone ad Lithvuanos couerfo uerba faciunt: V o*
luitquidem Princeps nofter, in fingularem gradamac petitionem ma^
gnorum principum,pacem perpetuam cum Sigifmtindo rege ueftro in*
ire. Ea autem cum nullis conditionibus fieri nune pofsit, fe inducias ad
eorundem principum adhortationem inire uoluifle. Quihus confti*
tuendis,aclegidmefirmandis,uosPrincepsaccerfiri iufsit,acpradentes
efieuoluit«. Tenebant porro literas, quas Princeps regi Poloniaedatu*
rus erat, confcdtas, figillo appenfo, 8 č  eo quidem paruo ac rubro coni*
munitas: in cuius figillipartepriore imago erat, homo nudus equo fine C
fella infidens,haftacp dracone tranfuerberasta tergo uero aquila biceps,
utroCp cap ite coronato,cernebatur, Habebant praeterea induciales lite¬
ras,certa formula compofitas: quarum fimiles, ac codem exemplo, no>
minibusactitulis duntaxatmutandis,rexipfeuicifsim Principi eratmifi
furusrin quibus nihil prorfus immutatum erat,excepta hac claufula,
quas ad finem literarum addita erat: Nos Petrus Giska palatinus Polo*
cenfis 8č  capitaneus Drohitzinen. Sč  Michael Bohufch Bohutinovuitiz
thefaurarius magni ducatus Lithvuania?,&StouinerriacKamenacen*
Capitaneus,Oratores regis Poloma: & Magni Ducis Lithvuanisc, fa*
temur, eotp etiam nomine crucis fignum deofculati lumus,nos'que ob"
ftrinximus, Regem uidelicet noftrum ealHem pariter ofeulo crucis con*
firmaturum: in cuius rei meliore fidem hafceliteras noftris fignetis com
muniuimus, His ltacp auditis ac uifis, omnes una ad Principe uocamur*
Ad quem cum ingrefsi dTemus,mox certo loco nos federeiuilerat, ac in

htccuer*

C  O M M E N 7 A R 11. 13 f

A haecuerbaloquebatiir:IoannesFrancifce,ComesLeonhai‘de,Sigifiiiun.
de,efflagitaftis anobisClementis Papx(eptimi,ac fratris noftri Caroli,
eiuscp fratris Ferdinandi nomine, utpacem cum Sigifinundo Potoma:
rege perpetuaminiremus♦ Eatn commodis utrincp conditionibus face-
re cum haudquaquam potuimus,rogaftis, ut faltem inducias imponere-
mus, quas quidem amore noftro m principes ueftros,nunc facimus,ao
ceptamus^ifuper quibus dum Regi iuftitiam noftram fa'cimus,eas'que
confirmamus, uos prtefentes eiTe uolumus, quo dominis ueftris referat
tis, uos fačtis, ac iam legitime firmatis inducijs mterfuifle, uidifie, nos^
illorumamorehacc omnia feciile. Quaorationefinita, Michaelem Ge¬
orgi) confiliarium uocat, ac crucem deauratam exoppofito de pariete
funefericopendentem,fumereiubet, Mox confiliarius,fumpto mundo
lintheolo,quod fuper fuforio cantaro,in pelui collocato,iacebat,crucem
magna cum ueneratione apprehendit, dextracp tenet, Secretarius pari-
ter literas induciales iunčtas utracp manu tenebat,ita tamen, ut Lith vua
B norum litera: alteris fubiechc, eatenus prominerent, quatenus claufula,
qua fe Lithvuani obftrinxerat,appareret: fuper quas fimufubi Michael
dextram,qua crucem tenebappoluiflet, Princeps furges, iermone ad L i
thvuanorum Oratores conuerfo, loga oratione narrabat 5 fe quidem pa-
cemad fingularem petitioneaccohortationc tantoruPrincipum,quo-
rum legatos eo nomine ad fc miflos uiderengnon refughTe,fi ea ullis fibi
commodis conditionibus fieri potuiiTeti&T cum pacem perpetuam inire
cum regeillorum non poflet, in horutn gratiam quinquennales fe indu¬
cias, uigoreliterarum(literasdigitodemoftrans) inifle: quas quidem,
quoad Deusuolet,feruabimus, inquit,noftramq?iuftidafratri noftro
Sigifinundo regi faciemus: ea tamen conditione,utfimiles per omnia li¬
teras, eodcmcp exemplo feriptas, rcx nobis det, e a sep praefentibus Ora-
toribus noftris confirmet, iufticiam fiiam nobis faciat,ac illas ad nos tan
dem per Oratores noftros transferendas curet, Jnterim etiamiuramen-
touos obftringetis, ea omnia & fingula regem ueftrum faCturum, ob-
C feruaturum'q?. Dem crucem reipicit, fecp terfigno crucis,capite toties
mclinato,acmanuad terram feredimifia munit: propiusq5accedens,la-
bia,ac fi oraret,mouens,os lintheolo tergens, incp terram expuens, cru¬
cem tandem deofculatus,frote eam primum, dein utrocp oculo attingit*
retrocedens,rurfus cruce,capite indinato,fe munit.Poftea Lithvuanos,
ut accederent, idemcp ipfi facerent, monet* Oratores antečp id facerent,
inferiptionem, qua fe obftrinxerant, pluribus quidem uerbis cogeftam
ac compofitam,nihil tamen aut parum admodum ultra fupraduftam fen
tentiam continentem,Bogufi'us nomine,Ruthenus,recitabat:cuius uer-
ba fingula Petrus, fideRomanus, collega repetebat* eade nobis pariter
interpres Principis aduerbum reddebat. Poftrecitata acinterpretata
mfcriptione,Petrus ac Bogufius ordineipiam crucem,aftante Principe,
deoiculatur, Quibus finitis, Princeps fedens,in hsecuerbaloquebaturt
Vidiftis nos fratri noftro Sigifinundo Polomse regi, iufticiam noftram
ob fingularem petitione Clementis,Caroli & Ferdinandi fecifTe* Dicite

n z  ergo

D

136  RERVM M O S C O VITIC AR VM

ergo dominis ueftris,tu Ioannes Francifce Papa?, tu Comes Leonharde A.
CaroIo,& tu Sigifmunde Ferdinando,nos ea illorum amore, & ne Chri
ftianusmutuis bellis fundatur fanguis^fecille, Haeccum longaorado
ne,additis confuetis titulis,peraraHet: nos illi uicifsim ob fingularem e-
ius ergaprincipes noftros ofoleruantiam, gratias egimus,nos'cpmanda-'
ta illius diligenter executuros promiflmus. Dem duos ex luis praecipuis
confiliarrjs &fecretarijs,adfe uocat,eos<p legatos iam ad Poloniae re¬
gent inftitutos,Liehvuanis innuit. Poftremo muka poculafuo iuftii alla
ta, nobis,Lithvuanis,atq? adeo omnibus & fingulis, tam noftris quam
Lithvuanoru nabilibus, manu fua porrigebat. Lithvuanie denicp Ora-
tores nominatim appellans,dicebatr Quajnunc cgimuSj&T qusealioqui
exconfilian)S noftrisintellexiftis,eafratrinoftro Sigiimundo regi expo
netiš. Haec cum dixiflet,furgit, &rurfus inquit: Petre, 5č  tu Bogufi,fra-
tri noftro Sigiftnundo Polonic reg-i,& magno Duci Lithvuanie,uos no
ftro nomine ( caput interim parum mouens ) inclinabitis * mox / cp fedes,
utruep accerlit: dextram illis, atcp etiam ipfprum nobilibus ordine por- B,
rigitjdicitcp, Ite nunc.atcp fic illos dimiferat*

IT IN E-RU  IN  MO,

Jcouiam.

NnoM. D. X v.uenerant Viennarn adCaefaremMaxi-
milianum, Vuladislaus, Sc  eiusfilius Ludouicus,Hun-
garise &Bohemiae, acSigifmundus Poloni 2 e,reges: ubi
contračtis acconclufis matrimonrjs filioru 8c nepotum,
confirmatacp mutua amicitia,inter caetera Caelar pollici-
tus erat,fe Oratores fuos ad Bafilium Mofcorum ducem
miffurum, qui inter hunc Sc  Poloniae regem pacem facerent. Ad hanc le
gationem Ctefar deftinaučrat Chriftophorum epifcopum Labacenlem,

&; Petrum Mraxi. Sed dum Epiičopus protraheret negotium, 8>C  inte-
rimregis Sigilmundi iecretarms Ioannes Dantifcus,poftea epifcopus
Vuarmienfisjmorseimpatiens, profe&ionem feduld urgeret, hoelega- G
tionis munus mihi nonita pridem ex Dania reuerfo, fuitimpofitu.Mari
datis itacp cotinud a Cciare Haganose Alfatie oppido acceptis difcedes,
Traiečto primum Rheno, per Marchionum Badenfium ditionem 8C
oppida, Raftat, Etlingen, Pfortzach, in ducatum Vuirtenbergenlem *
Conftattoppidum denique imperij Eslingen ad Necarum,quem Sč  Ni-
črum appdlant,fitum,mdeq 5  Gopingen & Geislingen ueni.

VlmemoxDanubio fuperato,per Gunfpurg,ac oppidum Purgavu,
a quo Marchionatus Burgouie nomehabet,Auguftam Vindelicorum
ad Lycum fluuium perrexi: ubi mepraeftolabatur Gregorius Sagrevuft
kiMoicus nuncius,& Chryfoftomus Columnus fecretarius Elizabethg
uiduseloannis Sfortiai Mediolani & Bhanj,quiitineris erantcomites*
Relifta Auguftafubinitiumanni M, D. X Vi.ultraLycum,perBaua-
rif ciuitates et oppida, Fridberg,InderftorfF,Freyfingen, id eft Frifingen
fem epifcopatum ad fluuiu Ambor,Landshuet ad Ifera flu. Gengkhofn,

Pfarkhirchen,

COMMENTARII* 137

h  Pfarkhirchen, Scbarding ad Oenum tranfiuimus, Oenocp fuperato, rk
pas'q? Danubi) legentes* Auftriam fupra Onafum attigimus.Linciu op/-
pidum in ripa Danubi) fitum, caput eius prouinciae ingrefsi, pontcmcp
lllic Danubio impofitum tranfeuntes, per oppida Galneukirchen,Pre/-
gartn,Pierpach,Kunigsvuifn,Arbafpach,Rapolftain,inarchiducatuni
Aiiftrke,atcp aded oppida Clara uallem, uulgo Tzvuelt didam,Raftm
fel d,Horn,&:Retzperuenimus*

Morauie reda dein,ultra fluuium T eya,qui pro maiori parte Audrk
ara a Morauia dirimit,oppidum Snoimam appulimus; ubi Petru Mra-
xi collegatn meum uita defundum efle intellexi ♦ Č>C  ita folus hoc munus,
quod Ccefari gratum erat,obiui*

Ex Snoima, VuoIfernitz,Brunam, dein Olmutium fedem EpiTcopa^
lem ad fluuium Moravua fitam: tres illse ciuitates Snoima,BfUna 8c  Ol>
munum funt primas in Marchionatu.indecp Lipnik;

Hranitza,Gei\ V ueiflenkirchn*

B Itzm,Ger v Tifchein*

Odraua,Ger. Odra oppidurmubi Odravuitza fluuiu,qui oppiduni
ali uit, & Sileflam ab ipia Morauia dirimit,tranfiuimus,

Silefiačpoft ducum Thefchinenfiu oppidu Freidat, ad Ellaflu.fitum*
Strumen,Ger. Schvuartzvuafler.

Ptzin,Ger» Ples principatura quo progrediendo duorum miliariuni,
ipacio,eft pons trans Iftulam,limes Bohemicaeditionis,

A ponte Iftule Polonica ed ditio,&f ufcp Ofchvuetzm principatuni,
Germanice Aufchvuitz,quo loco fluuius Sola Iftulam ingreditur,edi/-
ter uriius miliaris*

Extra Ofchvuentzin,per pontem fuperamus Iftula; Sč  cofcdis S* mik
Poloniae regni caput Cracouiam periienimus, curruscp noftros tra^
his impofuimus* A' Cracouiaprogrefsi,

Proftovuitza, 4 ,miliar*

V uislitza,<5.miliar*

C Schidlovu, 5 .milv

Oppatovu,tf* mik

Savuichod,quatuor mil* ubi rurfus traiedo, Sc  ad ftmflram relido k
dulafluuio,

V r fend o vu, quin miliar*

Lublin, feptem miliar* Palatinatu, quo loči certo ac dato anni tepore
infignes habenturnundinx,ad quas ex uari)s orbis partibus homines,
Mofcovuit 2 e,Lithvuani,Tartari,Liuonienfes,Prutheni,Rutheni,Ger'
mani,Hungari, Armeni, Vualachi atcp Ebraei confluunf*

Cotzko,odomiliar* Antequam huc peruentumed,labitur fluuius
Viiiepers,feptentrionem uerliis*

Meferiz odo mikpaulo longius progrediendo,eft limes Polonine*
Lithvuaniae oppidum Melnik,fex mik adBuh fluuium*
Bielfcojodomik

Narevu, quatuor mik ubi eiufde nominis fluuius ex quodamlacu 8č

n 3  paludibus,

13 $ RE R VM M O S <2 O V ITI C A R V M

paludibus,quemadrrioduni Buh,effufus,&in SeptentriOneni decurrit, h

ExNarevu,tranfeundo fyluamodo miliaribus: extra quam eft op^
pidum Grinkijin quo regij homines,qui Sdcommeatum iuppeditabant
(Priftavuos appellant)& Vuilnam ufque deducebantjme pradfola>
bantur.tuni in

Grodno, fex miliar. Eft ibi fatis commodus pro ei us rcgionis natura
principatus. Caftrum cum ciuitate ad fluuium Nemen, qui Ger.Mu>
mcl appellatur,quicp ipfam Prufsiam alluit,quae olim alupremo Theu»
tonici ordinis magiftro gubernabatur.Sed eam nune Albertus Mar>
chio Brandcnburgenfis haereditari) ducatus nomine tenet, Crononem
bunc fluuium puto,alludens nomini oppidi. ibi Ioannes Savuorfinski*
a Michaele Linski in ea domo, aut ( ut aiunt) curia, in qua hofpitatus
ram,opprcftus eft. Porro hic reliqui Mofcorum nucium, querex Vuil>
nam ingredi prohibuit, bide progreflus,

Prdai,duo miliaria,

V uolconik, qumq? mdiaria. ©

Rudniki! quatudr iniiiaria.

V minam, quatuor miliaria quoep.

Ante Vuilnam autem uiri inflgnes praeftolabaiitur, qui me regis no>
mine cum hoiiorifice excepiflent,atcpin traham,{eu amplum uehiculmn
puluinaribus ftratum, & ftragiilis auro Sc  ferico contextis collocatum,
regfls mimftris latus utrumep claudentibus,officium(p perinde ac 0 ipfe
rex ueheretur prseftahtibus, in hofpitium ufqj deduxiflent: mox aderat
Petrus T omitzki,tunc epifedpus Premislienfis,regm Poloniae uiceeaiv
celariusjuir omniu teftimonio uirtute fingulari ac uitse integrirate prso
ditus, mecp regis paritet nomine humanifsime confalutauit, excepitcp.
Adipfum denicpregeni,magna aulicorum caterua fequete, paulopoft
dcduxit:aquo multis primarijs uirispproceribuscp magniducatus Lt»
thvuanise prazfentibusflionePalsime exceptus fueram.

Vuilnaeporro eo temporeinter cetera, matrimoniurti interipflim re^
gem,&Bonani Ioannis Galeacr) Sfortiae duds Mediolani filiam,C£efare Č
promQucnte,rnenuncio,contračhim atq? conclufum fuit.
s Erantibiin arčlis cultodrjs tres Mofcovuitici duces, Ouibusfumma
rerum,atcp adeo Mofcovuiticus exercitus,anno M.D.xim. adOrflam
commiflus fueratanterquos eratIoancs Cželadinpriimus. Quos equP
dem regis permiftlifalutatus,eo quo potui ftiidio confolabar.

Vmlna caput magni ducatus Lithvuaniae, eo loti flta eft, quo confltP
■untVueliaSč Vuilnafluuipincp Nemen, feu Crorionenilllabuntur.In
eareličto Chryfoftomo CoIumno,non diu detinebar.

Vuilnam diexim.Martrjegreflus,non puhlica at<pufltatauia,qua'
rum una per Srn oletsko,akera uero per Livuonia itur in Mofcovuiam:
fed media inter has ufus, reda Nementichin quatuor miliaribus, indccp
Svuintravua oeto miliaribus,fuperato Schamenafluuio,perueni.

Sequeti die Disla,fex mil. ubi eiufde nominis lacus eft: atqj Driivuet,

; quatiior rhil.ubi nuncius Mofd, que Grodno reliqueram, ad me redflt*
c  Braslavu*

'C O M M E N T A R1I* 13$

■A Bf aslavu,quatuor miliaribus ad lacum Navuer,qui m longitudfnem
uno miliaripatet*

Dedina,quincpmiliar.atq$ Dvuina fluuiu,quem Livuonfenfes (quo>
rum ditioncm percurrit) Duna appellant ( funt qui Turantum efle uo/
Iunt)attiginms*

Driframdeinfeptenimil*properantes,rurfus fub Bethaoppido ad
Dvuina fluuium peruemmus:per quem glade c6eretum,uehiculis, eius
gentis more,16* miliaribus furflimuerfus dum ueheremur, dug nobis tri
tae uise occurrerunt. Cum itacp utram ingrederemur,dubitaremus:mox
ieruitorem in domum ruftici 111 ripa fitam fcifcitatum mifi*quia uero fub
meridiemglacies magnopere liquefcebat,nunriusiuxtaripam liquefa^
< 5 ta ac fracta glade dernerfus, uix tandem extradus fuit* acddit etiam, ut
quodam loco fluuius utrinq? liquefa<fla prorflis & abfumptaglacie, ea
duntaxat glaciei parte, quam continiia uectio indurauerat, imo non nifi
quatenusuebiculorum orbita: complecfiebantur, nobis tanquam pons
quidam, non finegraui horroreac periculotranfitum daret. Augebat
metum farna communis: quianon diu ante, aliquot centum Mofcouiti-
cos prasdones, per eundem fluuium glade concretum tranfeuntes,ad
num omnes fuifle fubmerfos, ferebatur*

A' Drifla Doporoski fex miliaribus, indetp

Polotzco principatum, quem Vuaivuodatum appellant,ad DvuP
nam fluuium,quem alfl Rubonem appellant,uenimus: ubi honorifice,
in maxima hominum occurrentium frequentia excepti, magnifice ac lau
te tračiatflad proximam deniq? martfionem ufcp dedučli fuimus.

Inter Vuflna & Polotzco plurimi lacus, crebrg paludes,atq? im m efle
logitudinis fyluse funt, ut quse ad quinquagmta mil. Gen proteduntun
Vlterius progrefsi iter, in limitibus regni minime tutum, ob crcbras
utriufep partis excurfiones, bofpitia deferta, aut nulla habitimus: pcrcp
magnas paludes ac fyluas, tandem Harbsle 8 č  Milenki, paftoru cafas,ue
ni mu s: in quo iti n ere Lithvuanus dedučlor me deferuerat* Accedcbat
C adhofpitiorum incommoditatem,itinerisfumma difficultas* fiquidem
inter lacus 8 c  paludes niue& glade labefcente nobis eUndum erat, dum
Nifcham oppidum,ad quedameiufdenominislacum fitu,mdec]3 Qua>
daflen quatuor miliaribus ,quo loči cum magno pauore&" periculo la-*
cum quendam,aqua fupra glaciem extante tranfiuimus,atcp ad tugurio^
lum ruftici cuiufdam perueneramus,quo ex ditione Mofci, Georgi) to>
mitis mei cura commeatus allatus erat* Ed lod equidem limites utriufcp
Principis obferuare ac difcernere non potui*

Mofcovuie fine cotradičHone ditio Corfula;ubi,duob.flutir)s Vuelr>
carecka Sc  Dfternicza traiedis,indecp duobus mikcofecfiis, uenimus ad
Opotzka ciuitatem cum caflro,ad Vuelicarecka fita. qud locinatans
pons eft,quem equi plerunq? genutenus fn aqua tranfeunt* Hanc arcern
rex Polonic,du ego Mofčovuise de pace tracftare,obfederat* In illis por
rb locis, quancp propter crebras paludcs,fyluas, & innumeros flimios,
exerdtus aliquo comode dud 116 poide uidcat; liihilominus tanlen qud-

n 4 cunq?

40 RERVM MOSCOVITICARVM

cunq? uolunt,reda cotendunt: colonorum nimirum multitudine pra?* A
mifla,qmqu£elibctimpediinenta arborescp incidendo fubmouere, pa*
ludes acfluuios pontibus fternere coguntur*

Vuoronecz dein odo miliaribus oppidum fiturrt adSforetfluuium,
qui recepto in fe Vuoronetz fluuio,non longe infra oppidum Vuelica*
reckaillabitur,

Fiburg quinc^ miliar.

Vuolodimeretz oppidum cum propugnaculo,?. fere miliar,

Brod colom cuiufdam domum, paritcr 3. miliar, indecp 5, miliaribus
emenfis,ftrato'q? ponteper Vfla fluuium,quiScholonaminfluit,

Parcho cim'tatem,cum caftro,adScholona fluuium fitam: Opoca uil*
lam quandam,fub quo Vuidochafluuius Suchanam ingrcditur, quincp
miliaribus. inde feptem iiiperatis fluurj s,

Reifch uiliam,quincj? pariter miliar.

Dvuerenbutiguillam,quincpmil.infraquamdimidio miliari Pičhe*
ga,Strupni fluuio inferecepto,influitSchGlonam; in quemalq quatuor B
fluurj,quos eo die tranftuimus,illabuntur.

Sotoki homuncionis domum 5,miliar, a qua4,miliar, Novuogar*
diam tandem magnam quarta Aprilis attigimus, Casteruril aPolotzko
No vuogardiam ufq?, tot paludes ac fluuios iuperauimus,ut eorum no*
mina ac numeru ne incolae quidem teneant; tantum abeft, utillos quil>
p iam commem orare ac defcribere poffet,

Novuogardiae paululum refpirans,acfeptem diebus quieičens,ab ip*
fo 1 ocurntenente in die Palmarum conuiuio acceptus fui: atcp ab eodem
amanter admonitus, ut feruitoribus equiscp illic relidis, p er difpolitos,
leu poftarum (uul goloquuntur) equos Mofcovuiam irem.Cuimo*
rem gerens, egrefius primiimBeodnitz quatuor miliaria* indecptotius
diei iter iuxta Mfta fluuiu, qui naUigabilis eft, 8 č  ex Samftin lacu oritur,
confeci, Eo porro die cum perpratum,liquefceteiam muc* citato equo*
rum curfu proficiičeremur,pueri mei natione Lithvuani equultis cecide
rat,ita ut cum puero prorfus praecipitaretur: fefcp  denuo in modum rote C
conuoluensjin pofteriorespedes daret, confifteretcp: &intereanecter*
ram latere attingeret, necpuerumlub feproftratum aciacetemlaederet,
Poft rečla Seitskovu, ultra fluuium Nifcha,fex miliar,

Harofczi ultra fluuium Calacha,{eptem miliar*
OreatRechelvuitzaadfluuiu Palamit, 7,mikEodedietrafiuimus8,
fluuios,& unu lacu,congelatu quidem, fed aqua fiipra glacie copletum.

Tandem lexta feria ante Pafchatis feftum,in domum poftarum perue
ninius, tres'q? Iacus fuperauimus: primum Vuoldai, qui uno miliari in
latitiidinem,duobus uero in longitudinem patebat: fecundum Luti*
nitfch,no admodum magniim: tertium Ihedra,cui eiufdem nominis ml*
la ab Oreat odo miliar. adiacet,quo fane dieperhoicč Iacus,congelatos
adhuc,fed aquarum multitudine niue liquelcente inundantes,tritam
uiam fecuti,difficillimum ac periculofilsimum iter habuimus: nec defle*
dere de uia publica cum ob niuis altitudine, tum quod nullu ueftigium

alicuius

COMMENTARIi,' %4 i

$ alicuius femitse apparebat, audebamus * Confedo itaep tam difficili atcp
penculofo itinere,uenimus

Choitilovua feptem miliar* infra quam duobus Schlingvua &C  Snai
fluutjs, eo loco quo confluunt, incp Mfta fluuium illabuntur, fuperatis,
Vuolofchak attigimus: ibicp in  die Pafchatis quieuimus * Poit feptem
miliaribus c o n Fe c ti s, trai edoqj Tvuerzafiuuio,

V uedrapufta oppidum in  ripa fitum: indecp 7* miliar* defcendentes,
Dvuerfčhak ciuicatem,infra quam 2* miliaribus Schegimafluuio na>
uicula pifcatoria tranfmiffo,in

Oflogaoppido,uno die quieuimus* fequeti die per Tvuerza fluuium
lep tem miliaribus nauigantes,

Medina appulimus* fumptocp praridio,rurfus nauieulam ingrefsfz*
miliar ib. Vuolgam,celeberrimum fluuium,atq> adeo

Tvuer principatu attigimus. ubi fiimpta maiore naui, per Vuolgani
nauigantes,nonita longe pdft ad congelatum, acglacierum fruflisre-
B fertu lpfurn fluuiu uenimus; incp quodamloco, maximo laboreac fi-ido^
re appulimus* akumcpcongefta inaceruum glade,ripam uix tandem
fuperauimusandecp pedeftri itinere in coloni cuiufdam domum uenien
tes^aruostp ibi repertos equos confcendentes,ad monafteriu diui He^
liae uenimus* ubi commutatis equis,

Gerodin oppidu ad Vuolgani fita, tribusinde miliarib, redaq?pojf£
Schofla 3, miliaribus,

Dfchorno domuiti poftarum,3* miliar.

Ciin oppidum,ad fluuium lanuga fitum,^. miliar*

Pieflack domum poftarum,3* miliar*

Schorna,ad fluuium eiufdemnominis fitum, 6. miliar*

Mofcovuiam, 3* miliar. tandem deeimaodaua Aprilis peruenimusj
ubi quomodo confalutatus atep exceptus fuerim, abunde fatis inhoc lu
bro expofui,cum de exceptione ac tradatione Oratorum egiffem*

__ 7 t E Z> IT V S.

hri ab initio,mein Mofcovuiam ad componendos Polo»
11132  & Mofcovuiam principes,aDiuo Maximiliano Impe^
iratore miflumfuifle,fedreinfedainde redrjfle* nam dum
gpMMofcovuite, prsefentibus etiam regis Poloniae Oratork
bus,de pace ac concordia tradarem,interim rex inftrudo
cxercitu Opotzka caftrum,nequicquam tame,oppugnabat* quare Prin
ceps inducias cum rege facere pernegabat :mecp intercepto quidem ne*«
gotiojhonorifice tamen dimiferat, Relidaitacp Mofcoviua,reda
Mofeisko, i$* miliar*

Vuiefina,2<5* miliar*

Drogobufch,t8. miliar*

Smolensko dein, 18* miliar* perueni. abinde duabus nodibus ibi fub
dio in magnis niuib. quieuimus: ubi ab dedudorib.meis laute ac hono^
rifice tradabar,et ftrato in logu aliquato altius fceno,corticib*arborum
fuperimpofitisjftratiscp Iinteis,attradis more Turcaru feu Tarrarorum

14 *  RERVM MOSCOVITICARVM

pedibusmcnfacaccumbentes,cibumcapiebarnus. ) bibeiidccpaliqi!!aftto A
largius, coenam producebamus * Alteranocfte ueneramus ad quendam
fluuium, minime tum quidem congelatum: fed polt medium nočHs, ob
infeftum frigus ufcp adco concretum,utper glaciem plufqua decem onu
fta etiam uehicula traduifta fint * equiuero alfo loco, quo celcrius maio^
recp impetu decurrebat fluuius,compulft/ra<fta glade tranfibant. Eo lo
ci duodecima.Smolensko miliar.reličh'sdedu<ftoribus,inLithvuaniam
profedus fum:& alimiteodo miliar. ad
Dobrovunam ueni,ubi rerum neceflariarumiuftam quidem copiam,
fcd hofpitium Lithvuanicum habui.

Orfam quatuor miliar. quouicp a Vuiefmaa dextrisBoryfthenem ha
buimus,quem tumhaudlongo interuallofuprainfracp Smoknsko tra^
ijcere cogebamur. eocp drča Orfam reličto, recla
Drusek 3 8. miliar*

Gtodno,u. miliar*

Borifovu,6\ miliar* ad fluuium BerefinajCuius fontes PtolemtcusBo B
ry lihem' adicribit,

Lohofchakh, S* miliar*

Radochoflye,7* ferc miliar.

Craiho Seilo,2. miliar.
jVlodolefch,2. miliar.

Crevua oppidum cum caftro deferto } 6. miliar*

Mednik panter oppidum cum caftro deferto 7. miliar. indecp
' Vuilnam tadem peruenimus: ibicp poft regis in Poloniam difceflum,
paucis diebus.,dum leruitores cum equis meis ex Novuogardia per Lft
vuoniam reuerterentur,commoratus fum.quibus receptis,moxinde
quatuor miliaribus de uia in Troki deflexi, ut ibi in quodam hortO com
clufos ac confeptos Bifontes, quos ali] Vros, Ger. uerd Auroxn appeb
la-tjuiderem, Palatinusporrd,etflmeo inexpedato ac improuifo aduen
tu quodammodo oftendebatur, menihilominus tamcn ad pradium im
uitaumcui intereratScheachmetrex Savuolenfis Tartarus;qui edloci C
in duob. muratis, &interlacus extrudis caftris,ueluti liberis cuftodrjs,
honefte ftruabatur. Isinter prandendumuarrjs derebusper interpret
tem mecum colloquebatur: Caelarem prteterea fratrem fuu appellabat,
omnesep principes ac reges inter fe efle fratres dicebat.

Sumpto prandio,acceptocp a Palatino iuxta Lithvuanorum conlue^
tudinem munere,primiim Morofcheioppidu,dein Grodno 15 miliar*
Grinki, < 5 . miliar. Syluapdftluperata,

Narevu,8. miliar. atep

Bielsko oppidu uenimus, ubi Nkolau Radovuil palatinu Vilnelem
offendi,cui ia antea Celaris literas reddidera; q etfi antea me equo grada
rio, duobuscp alrjs pro uehiculo donauerat, caftratu tame Sč  bonu ia de
nuo equu dono dedinobtrufitep pterea aureos aliqt Hugaricales,adhor
tado,ut ex his annulu mihi fieri curare,quo induto,quotidiecp infpedo,
fui facilius, 8 č prtefertim apud Ctefare recordarer. Ex Bielsko in Briefti

caftrum

G O M M ENTAR1I+

m

A caftru cii oppido Iigneo,ad fluuiu Buh,in quem Muchavuetz illabitur,
Lamas oppidurmubi Lithvuaniareli&a,

Polo nize primum oppidum Partzovu ingreflus, fiipra quodnonfta
longo interuallo Iafonica fluiuolus labitur, Lithvuaniamcp a Polonia
dirimit.poft

Lublin j9,miliar»

Rubin,

Vrfendoff,

Savuichoft,ad traie&um Iftula?*

Sandomir ciuitatem cum caftro, ad Iftulam iitam, diftantemfcp a Lu>
blini8» miliar*

Poloniza,adfluuium Cserna;inquo nobiIifsimipiices,quos uulgo
Lachs appellantjCapiuntun

Ciuitatem nouam Cortzirtappellata,oppfdum cum caftro murato*
Admonet me hic locus reiprodigiofa;, Si  pene incredibilis,quamini
B me prastereundam efte putaun Cum quodam tempore ex Lithvuania
redirem per hanc regionem,incidi in homineapud Polonos primarium
Martinum Svuorovuski; qui me multis precibus inuitatum,in doraum
fiiam deduxit, ibicp quam lautiisimehabuit. Dumcp, ut fk, familiariter
multis de rebus colloquercmur,narrauit idcm mihfluirum quendam
nobilem cognomento Pierftinski, quo tempore Sigiimundus rex circa
Boryfthenem belligeraretur, grauiorem armaturam equeftrem iiidu-
tum/ub ipla ufqr genua, inter Smolensko8č Dobrovunam ingrefltmi
Boryfthenem, ibiqueab equo rabie correpto, in medium flum en abre^
ptum Si  excuifum efte. Si  cum diu non comparuilfet* ac plane pro per-
dito Si  deplorato habitus eflet, fubitd fub. aquis in ripam egreifum efte*
ipfo rege Sigiimundo Sc  eius exercitu tribus fcre hominum millibus
anfpečlantibus•«. Etfi' ucro authoritate hominis mouebar, tamen cum
difficilia creditu dicere uifus eflet,euenit,ut eodem dieipib, Martino co
mitante,liucad nouam ciuitatem Corčzin  perueniremus; ubitum uir
C fumma apud Polonos dignitate,Chriftophorus Schidlovuecžki cafteb
lanus Cracovuienfis, Sc  eiuidem loči Capitaneus, agebat. Ibi cum idem
me iplendidifsimo conuiuio cum multis alrjs clariTsimis uiris excepifleti
recurrentenarrationis illius de Pierftinski memoria,non potui mibi
temperare,quin de ea mentibnem facerem:quod fane peropportune ae>
jcidit . Nam hoc non tantum conuiute ipifetiam regeni ipfum tanquani
oculatum teftcm citantes, eonfirmarunt: fed aderat in eodem conuiuio
ipfemet Pierftinski,qui caium huc fuum ita expofuit, ut pro credibili ha
beri pofsit Dixit autem, qudd equo excuflus ter fe extuleritfiipra

quas: atq$ ibiuenifle fibi in mentem, quodantediciaudiuiflet, pro per>
dito habendum efte cum,cui non fuccurritur,cum tertio effertur ♦ Itacp
fe oculos aperuifle, atcp ita fublata altera manu efte progreffum, ceu ib
gno  dat®, ut ei iubueniretur. Rogatus autem, an haufiftet aquam C' bis
fe haufifle, refpodijt. Haec ut audi ta mihi funt,ita, alrjs narrata uolo * Sed
.nune ad continuandum iter meum reuerton

Proftvuitsa*

*44 RERVM MO S CO VITIC ARVM

Pr oftvuitza^bi optima ceruifia coquitur.inde / q? A

Cracovuiam,caput regni,fedemregalem, adlftulam fitam, 13 * miliar.
a Sandomir diftatem,urbem mquam clericorum, ftudiofbrum atcp mer
catorum frequentia celebrem,peruenimus: ex qua,aR.egeipfo,cui ope*
ra mea grata erat,munere acceptojhoneftifsirtie fiii dimifluš.redatp
Lipovuetzfub caftrum, facerdotum aliquid grauius delinquentium
car čerem:

Indecp 3. miliar. Ofvuentzin,Silefia2 quidem oppidum, PolOnicat: ta-
men ditionis, adIftulam fitum: quo loco Sola fluuius ex montibus, qui
Silefiam ab Hungaria diuidunt,decurrens Jftulam irigredi tur. Non Ion
gefub eodemoppido PreyflafluuiusexaliaparteIftulse,Silefiama!Po*
lomca&Bohemica ditionedirimitjftulam quocpinfluit.

Ptzma,Ger.Ple$,principatum inSilefia Bohemicae ditionis,3.mil.
Strumen Ger.Schvuartzvuafler, 2,miliar.

Freyftaetl, ducum Tefchinenfium oppidum, quod Elfa fluuius prse^
terlahitur,qui in Oderam exoneratur. B

Morauia; dein Oilravua oppidum, quod Oftravuitza fluuius alluit,
Silefiamcp a Morauia diuidit.

Itfchin,Ger.Titzem oppidum,quatuor miliar.

Hram'tza,Ger. V ueiflenkirchen oppidu,quod Betvuna fluuius pra^
terlabitur, i, miliar.

Lipnik,t. miliar.unde cum Vuiftriciam 2. miliar. reda contedentes,
forteex quodameolle Nicolaus Czaplitz, eius prouincia: nobilis, fib*
nos obuios coipexiflet, moxpixide arrepta,ad coflidum fe quodamii<sb
do cum duobus comitibus prseparabat. Qua re equidem non temerita'
tem hominis,fed ebrietatem potius animaduerteram: ac continud feruis
torlbus mandaueram,ut ei nobis occurrenti media uia cederent .SediF
le hochumanitatis officio negledo, in altam niuem fe  coniecerat, no sep
prsetereutes torueintuebatur; ieruosep a tergo cum uehiculis fequetes,
idbocipiumgenus officrj,quodilliprasfl:arehaudquačppoterant, coge
jbat:ftridoq? gladio minabat. Ea re exorto utrincp clamore, fadocp fer^ C
uoru qui pdfl: erant concurfu, ipfe mox telo baliftte ladiis, equus pariter
uumeratus fub eo cociderat, Poftea cum-Molčiš Oratoribus iter inftitu
tum profecutus, ueni Olmutziu, quo ille quocp faucius peruenerat:fta*
timcp,ueluti eius regionis incola notus,turbahominmti(quiin fodediš
aggeredisep pifeinis opera locat) colleda,ulcifci fefe uolebat.Guius ego
tamen conatus maturo confilio reprefsi,acintercepi. ExOlmutzio,
Bifchovu oppidulum, 4. miliar.

Nikllpurg, 4. miliar. arcem fplendidam, cum oppido. quod etfi uno
miliari ultra Teyam fluuium, qui multis in locis Auftriam a Morauia di
rimitjfltum eftJVIorauise tamen adiacet,eiuscp ditioni fubiečla eft.
Auftrite inde oppidulum MifUbach,^. miliar.
Vlrichskirchen,3.miliar. *

Vienam,ad Danubium fitam urbe,a multis feriptoribus celebratam,
tribus pariter miliaribus cofedis peruenimus: quo equide dtio Integra

uehicula

HS

COMHENTARI!,'

A uehicula ex Mofcovuia ufque deduxi*

Ex Vienna,Nouam ciuitate, s,miliar.inde<3? ultra montem Semring,
intercp Styriae montes Salisburgnm ufq? ueni.Poft Oeniponti*in Comk
tatu Tirolenfi oppido, Caefarem aflecutusjcuius Maieftati non folum ea
quacexmandatis gefleram,grataerant: fed etiam relatiodeca?remonrjs
SC  confuetudine Mofcouitaru,auditu ualdeiucunda. Quare etiam Mat>
thasus Cardinalis Salisburgenfis, Caefari admodum charus,Prmceps m>
duftrius, Sc  in rebus agendis ucrfatifsimus,iOcofe čoram Gefare protefta
tuš eft, n e Gadar,fe abferite,reliquum caeremoniaru ex me audiret,cogno
fcerducv ■ - J

Expedito moxač dfmiflo a Caefare MofcorumOratore J equidem /rt
Hurigariarnadregem Ludouicum,cum fub id tempus inftitutus Orator
fuiflem, cundem per Oenumac Danubiu Viennam deduxi: eofcjj ibi re*
lido,ipfe continud Pannonium currum confcendi,quo trrjugis equabus
currUuolitante celerrimeferebar,pauciscp horisBuda triginta duobus
B miliar.perueni.Tantseautem celeritatis caufa eft, tam commOdaper iu^
fta in terualla refpiratio equorum,& permutatio. Quarum prima ututur
in Prukh, oppidulo ad Leytham fluuium,qui Auftriam ab Hungaria di-
uidit, diftatcp a Vienna <5\miliar» Secundain Ovuar caftro, cumoppiV
dulo,Ger. Altenburg,y.miliar.Tertia in Iaurino oppido, fedecp Epifccv
paluHunclocum Hungari Iurr, Germani uero ab Rabafluuio,qui oppk
dum alliMtJDanubiumc^ ingreditur,Rab appellajnt.Hoc quidem in loco ?
qui ab Ovuar j.miliaribus diftat,equos permutant. Quarta,fex infra Iau
rinum miliaribus, in pago Cotzi, a quo Sc  uedores currus homen acce^
perunt: Cotzicpadhuc promifcue appellantur* Vitima in V uark pago,
qumqj a Cotzi miliaribus;qud loči equorum foleas, num quiclaui uaciB
lent, aut defint,inipiciunt, currus loracp farciunt i quibus omnibus refe^
člis, Budam, fedem regalem, inde miliar, inuehuntur*

Buda; federegia expofita,acconfedalegatione,finitisq? comitrjs,quse
haud procul ab urbe,ab eo loco quo celebratur, Rakhuičh uulgo appel>
C lantur, a rege honeftifsime dimiffus, ad Caeiarem redi ): qui proximoIa>-
nuariapoft,anno fdlicet Dominii^ip.mortemobrjt. Hanccpin Hun^
gariartl profedionem, quod Mofcouitica; coniunda, unoq? prope Sč
continuoitinere confedafuit,adrjcere uoluiV

Caeterum cum in regni Hungaria; mentibnem inciderim,non pofFum
cquidem fine geniitu Sc  grauifširho dolore Commemorarc, quomodo-
hocregnum ariteaflorditifsimum & potentifsimum, omnibus quodam
modo intuentibustam fubitd afflidifsimum fadu fit. Eft quidem,ut cae^
teris febtis omflibtik,ita etiam regrtis 8c  imperqs terminus qiiidam con/
ftitutusjied nobilifsimum Hungaria; regnum certe non tam fatis trahen
tibus, quam mala &'iHiqua adniihiftratione,plan£ad interitu redadum ?
efle uidetui* Mathia$rex, neq* regio fanguirie natus, necp uetufto du^
cum autprincipum ftemmatečlaruS, non tamennomine folum rex fuit,
fedipfare regempraeftitit: acnon modo Turcarum principi fortiter re^
ftitit,eiuscp grauifsimas imprefšiones inuidus fuftinuit; uerum S<: ipfi

o Roma-

14 <5 RERV M,. M O S G O VI T I CA R V M

RomanorumImperatorf, atq?adeoBoemia:8<: Poloma: regibus nego. A
cium ferit: deniq? omnibus uicinis fuis terrori fuit. Quemadmodum au
tem huius regis uirtute, a c rebus prasdare geftis, Hungaria: regnum ad
fummam potentiam ipfo uiuente perucncrat: ita ep fublato, quafi mole
fua laborans, indinare ccepit. Naiq.qui ei fuccefsit Mladislaus Boemiac
rex, Cafimiri Polonise regis fihus primogenitus »prjnreps quidem pius,
rci/gi'ofus,4: uitacinculpata?: fedadrnpderanda tambellicofam gcntem,
jntanti praefertim hojlis uicinirate, mimme fufficiens fuit. Etenim tot
rebus fecundis ferociores& iniblentioresfacli Hungari,bcnignitate 8>C
clementia regis abutebantur adlicentiam,luxuriam,defidiam,faftum:
qua: uitia eo tande euafere,ut etia rex ipfe cpntempttii haheretur.Porro
Vladislao defundo,fub eius filio Ludouico.cum ha:c ipfa uitia magis ac
magis inualuere: tu d qua reliqua fuit (helij difciplina, ea tota eft amida,
ncc potuit rex puer his malis ob setadc meden'; nec alioqui ad eam, quani
decebat,grauitatem educatus fuit. Primoresregni,ae praecipuepradati,
luxupene {ncredibili diffluebant: Sčcertabant quafi aemulatione qua.'
dani tum inf er fe, tum cum baronibus,ut alij aliosprofufione & fplcm B
dore uincerent .Iidem nobilitatem partim beneficrjs ac praemrjs, partim
etiam potentiaac metu fibi obnoxiatn tenebant,ut plures adecftatores
baberenr, aceorum dudijs&acciamationibusm publicis conu<jntibus
iuuarentur. Mirudičlu,qua pom pa, quo apparatu,aequibus equitum
utriufcp armatura: coprjs Budam limf ingrefsi, praecinentibus tpjbicinb
busadcuiufdamquafitriumpbi fpeciem,

Porrdin regiam cum irent, aut inde red/rent, tanto dedu&orum 8C
ftipatorum comitatu undicp fepti incedebant,u^ ujci & plateas uix catetv
uam caperent. Cum uerp prandendu cdet,tota urbe ad aedes cuiudp tu¬
ba: non aliter atcp in caftris refonabant; & duccbantur prandiain multas
horas,qua: fomnus & quies excipiebant,cum contra quafi folitudo qu»^
dam edet circa regem; 8c  fines regni interea dcftituti necedarrjs pra:d-
dtjSjimpuneab hoftibus uaftarentur. Epifcopatus dignitates,&f prsccu
pua ausccpoificiapromifcue,non promeritoruratione, conferebant:& C
quo plus potentig quifcpobrmebat > ljocpIus iuris habere credebat. Itaep
laborabat iufhcia, 8č  prem^bantur infirmiores: ac omni bono ordinc
fublato atcpeuerfo,fubinde inuepi^ba<;ur aliquid, qupd Reipubl. labem
aliquam cum uulgi dettjim-ento afferret; cuiufmodifuit illainnouanda:
argenteasmorieta: licemifUper^uamprioribus bonis numis cop 0 ari 3 ,airj
deteriorespafsim cudebatur;& his rurfumfublat-j^ltj fiebantmeliore^:
qui tamcn^uftum precipm tenere pon potuerarftj^dvnunc pl.viris, nune
minoris habiti funt ( proutlocupletiprum cupid[ifad.lribuit:)qui ;etiam a
quibufdam priuatis penepalam impun^funt adulte^ati; Den/cpea erat
in uniuerfa Hungariaomnium rerum inclinatio^uelpotius confudo,ut
quiuis uelminimam experientiambabeii i s,,regnum hoc r totmalis obi?o^
xium, etiamfi nullum uicinqni haberei,lpp^;eni,moxpcrirc oportere pcr<
(piceret. Ego quidem certe cum orarp^m Principis mei Buda: agerem,
non dubitaui,quafialiud agens,fer^ifs t Hungaricc reginam Mariam ad>

. monere,

COMMENTAR.il« 147

Pi  monere,utfuturacofideraret > fibičpin omneeuentuprgfidi}aliquid čopa
ram Sč  feponeret; neq? aut domini & mariti fui potendae &C  muentatjaut
fratru fuoru opibusnimiu fideret«Nam h ate omnia morti 8c  infinitis cafi
bus obnoxia efle. Meminiflet ueteris prouerbq 5 quofertur,Bonum efle,
babere amicos: fed miferos efle, qui his uti cogant. Gen te Hungaricam
ferocem 8č  inquieta, feditiofam 8c  turbulenta, aduenis 8c  exteris parum
aequam 8c  amicam efle« Imminere Hungarisehoftem potentifsmu: necp
quicquamagisaifecfl:are, quam utidfuaminpoteftatem redigat«Referre
itacpipfius,utaliquidrecondat,unde fibi&fuis,fi quid aduerfiaccidat,
opitulari pofsit« EtaIioqui magis regium efle,iuuarealios, quam alieno
auxi!io indigere.Etfi uerd bonam in partem promore regio acceptafuit
bare admonitio,mihfcp acfbe funt gratiae: ramen quod mihitum prarfa^
giebatanimus, quodcp metuebam,nihil proficientibus bonis ac fidis mo
nitoribu$&rconfultoribus,ingentinofl:roma!oeiienit:nequedumhuius
tragcsdiacfinis eft.Aulamafit,qualis erat;&T nihilremiflumeftapompa,

B faftu,infolendaacluxu,donec concideret.utnonineptequida exaulicis
tum dixerit,fe nunquam uidifle uel audifle regnum ullum,quod maiore,
atc^ Hungaria,gaudfo &tripudio periret.

Etfi uerdplane defperatat res Hungarorum eflent,tanta tamen eorum
eratinfolentia,uthoftempr 2 epotentem &uicinum,Turcam,non modo
fuperbe contemnere,{ed etiam iniurrjs 8č  contumelijs aduerfus feprouo
čare no dubitarent« Nam cum bic,qui nune imperat, Solimannus,patre
fuo defunčto demoredenunciafletuic/nis 5 fepaterno folio potitum efle,
&portamfuampatere omnibus, fiuepacemfiue bellum petentibusrid'
que praecipue- per Oratores fuos Hungaris fignificaflettnec deeflent qui
fuaderent,eos cumPoIonis,utantea,a Solimanno pacem petere debe*
re:Hungarinonmodd repudiauereconfilia falutaria,fed etiam Orato»
res ipfos T urcae captos detinuere. Qtia contumelia iritatus Solimannus,
Hungariam hoftiliterinuafit:captaq?primum Nandoralba, fortifsimo
nontantumHungarias.feduniuerfi orbis Chriftiani propugnaculo, ad

C alia capienda progrefliis,ed peruenit,ut regia fede Buda& prarcipuis
quibufcp ac muhitifsimis areibus, ipfacp regni parte optima & florendfsi
ma podret« Vnde qs quarreftant,nuncitaimminet,ut pene pro uičlisac
debellatis haberi pofsint. Videbantur quide fibi Hungari aliqua babere
caulamaddetinendosSolimanniOratores, quod pater eius Oratorem
Hungarorum adfe mifliim Barnabam Beldetinuiflet,fecumqj in expe^
ditionem aduerfus Sultanu fufceptam duxiflet:quem tame eo bello con-
fcčfo,bene muneratum rertuferkt. Sed mufsitandum hoc erat potius
Hungaris;cum,ut didtur,uatia fit fine uiribusira:quam per impotentem
ultionem prouocato potentiore fibi exitium accerfere, 8č in /dem diferb
menuicinos adducere. Cum Solimanus Budam antefemel captam,fed
IoanniZapolitano redditam,denuc) profligato exercitu noftro, qui eam
poft Ioannis mortem obfeflam tenebat,denuo c^piflet 8č occupaflet:ego
ad eum Princrpismei nomine,cum illuftri Comite Nicolao k SaImis,Ora
tor accefsi; 8čin partepacis habui, dextram ofcularityranni» Quotem*

o 2 pore

143  RERVM M O S C O VI TI C AR V M

pore non tantum de tota Hungaria,fed etiam conterminis prouincijs a* A

(Ttu m efle uidebatur.

Porro quam inique comparata fuerit pugna Ludouici regis cum Soli-
manno,notius eft quam ut dicere fitnecefie. Obie&us eftrex adolefces,
militise rudis, Sc  nullo anteinbello uerfatus,cum paucis,magnaex parte
imbellibus.hofti callidifsimo,ac multis recentibus uičlorfis exultant>;
trahenticp fecum robur exercitus, quo orientem Sc  magna Europae par-*
tem debcllarat. Quae prsecipuefuturaeerantHungarorum uires, easlo-
annes Zapolienfis Vuayvuoda Tranfyluanus apud fe retinuit,necp in
auxilium regis fui accedere permifit. Idem uero extincfio rege,fceptra
inuafit, quacdudum concupiueratrimo quas ei  pater lpfius Stephanus
Zapolienfis, adhuc puero deftinarat. Memini enim me audiuifle a Io/
anneLazki,qui Cafimiriregis Polonic fecretarius,acpofteaArchiepifco
pus Gnefnenfis fuit: hunc Stephanum Zapolienfem, quu, Mathia rege
mortuo,apudquemfummaauthoritatem obtinuerat, de creandonouo
Rege ageretur, filium fuum Ioannem adhucinfantem coplexum, dixifife:

Si tantulus efies fili(modo corporis paulo maiore oftenfo)nunc rex Hnu B
garisc efies* Id'q? idem Archiepifcopus ceu bene ominatu,& quafi praeiu
dicrjcuiuidamm'mhabens,no deftititiačh'tare,cuinternosdepaceinter
Principem meu& Ioannem conciliandaageretur. Quod auteeuenit,ut
Ioannes dignitatem Sč  fedem Regiam cum aliqua parte Hungaria? per
Solimannuin obtineret: idem nune etiam foboles eius, authipotius in
quorum poteftate eft 3 contra omnia iura 8C  pačla affečtantinihil penit
habentes,neq? cogitantes,quam perfidiofeanteaa tyrannotračiati, 3č
Buda e/eefti fuerint.Sedferuntur excaecati regnandi libidine animiin in/
teritum fiium, eodemcp uicinos trahunt.

Si Chrifbano orbi nullum fuifiet in Hungaria prgfidium(quod tamen
fuifie maximum,quotidianaexpenentia,8čiam clades addita? cladibus
teftantur) tamen uel propter folas opes,quas Deus optimus maximus in
HungariamlargiTsimeeffiidit, &indeuicinis nationibus fuppeditauit,
non tantumHungaris ipfis,Ied Chriftianis omnibus,pro eius Ialute,tan/ c
quam pro communi patria,efietlaborandum.Nam quidfereeftin tota
rerum natura boni& preč,iofi, quodHungaria non habeatC' Simetalla
qu 2 cras,quas parsefi: orbisHungaria fcecundiorauro,argento 3 cupro,
cha^be/erroC’ Nam plumbi minus habet,& ftano carere dicitur: fi tame
carere eft,quod nondum inueniri contigit. Quin 8c  falem metallicum ha
bet,optimum & purifsinrum,qui inftar lapidum in lapicidinis caeditur*

Et quod iure mireris, alieubi etiam aqua? metallorum Ipeciem uertunt,
.■&-exferro cuprumreddunt. Vina dat pro locorum diuerfitate, ut fit,di/
uerfaifed plerifquein locisetiamextra Sirmium,uini prouentu& bo/
nitate clarum, quod amifimus,tam generoia &excelletia,ut pro Creticis
haberipofsint. Taceofrugumacomnisgeneris optimorum fručluum
infinitam copiam. Porro feras,& quicquid uenatu uel aucupio capitur,
quid attinet commemorare C Ita enim his abundat Hungaria, ut interdi/
cere rufticis, ne uel uenentur, uel aucupentur, pro re ualdeinfolente ha/

beatur;

COMMENTARII, 145»

A  beatur:necpene minus plebeiorum čp nobilium epulae fint, lepores, da*
maj,cerui,apri,turdi,perdices,pha(iani,bonafi,& quicquid eft eiuimodi,
quodad menfas delicatiores alibi expetitur. Pecoris certe adeoabun*
dans eft,ut iure mirari pofsis,undeproueniant tot &C  tanta boum & oui*
umagmina, quan'n exteras regiones,Italiam,Germaniam,Boliemiam
niitcit. Nam cum per Morauiam,Auftriam, Stiriam, Slauoniam,perqj
alias Hungar/a? uicinas prouincias multae pateantuiae, perquas pecus
agminatiin cxpelli£ur; obferuatum eft, p er folam uiam V iennenfem uno
anno plus quamodogintamillia boum in Germaniamadaefle. lam de
piTcium omnis generis copia quid dicamC quse cu ad Danubiu,Drauum,
Sauum,etalia minora flumina,tum ad Tibifcir,mediam fereHungaria ab
Oriente&Septentrionib.percurrentejtantaeftjUtferečpminimouene*
anr,ac tantum nogratis dentur pifces:ftepe etia uel gratis dati,noauferan
tur, Nec eft tantum ubertas quaedam pene incredibilis tantarum opunt
in Hungaria: fedetiam tanta bonitas, utquaralqs in locis nafcunture*
B iufdern generis,Hungaricis nequaquam conferri aut‘scquiparari pof*
fint. Quo maipr Sc  triftior erit nota huius feculi apud pofteritatem,
quodnon omnesuiresfuas ad feruandumregnumtam opulentum, Sc
ad cohercendumChriftiani nominis hoftem capitalem,tam opportu*
num, conuerterit.

ITE% SECVNVUE LEgUTlOKISt

Ortuo Caefore Maximiliano,Styrienfiurn Orator ad Ca*
rolum Hifpaniarum regem,archiducem Auftriae,tum
eledum Rom,Imperatorem,adcuius Maieftatem po*
ftea 8 c  Mofcus fuos miferat Oratores,qui cofcederatio'
nes cum Max Jmp.initas iam denuo cofirmarent, miffus
uiciffim Imperator Mofco gratificaretur ,dederatnego*
cium fratri D. Ferdinando, Archiduci, ut Ludouicum Hungariae re*
gemadmoneret, quo is apud fuum patruum Sigiimundum Poloniae re*
C gem tantum efficeret,ut ad gquaspacisfeuinduciarumconditiones cum
Mofco confentiret,Vienngitaq?AuftrigLeonhardus Comes Nugaro*
lae, nomine Caroli Rom. Imp. & ego fratris fuse Maieftatis Ferdinandi,
Infantis Hifpaniarum, Afchiducis Auftriy,&: c.confcenfis curribus Pan*
nonicis, ad Ludouicum regem Hungariae properantes, Budam ueni*
musabifp expoiitis mandatis, negotijsqj ex fententia confedis dimifli,
Viennam'cp redeuntes, moxcum Mofci Oratoribus,quitumexHiipa*
nij s a Caefare redierant,egreffi per oppida,

Miftlbach,< 5 .miliar.

V uifterni tz, 4«miliar.

Vuifcha,?.rniliar.

Olmutium,4»miliar.

Sternberg, a.miliar.

Parn ferrifodinas,2. miliar. indecp duobus miliarib, pontem Moraua
fluuio impoiitum tranfeuntes;ibiq? Morauia relida,

o 3

Silefise

ffO RERVM MOSCOVITICARVM

Sileiiseoppidum&principatum ingrefsi, A

lagerndorff tribus miliaribus,tum per
Lubfchiz ,2. miliar*

Glogouia parua,2 4 miliar*

Crepitza, 2.miliar* Etpoft trans Oderam flu*

Opolia duitatem cum caftro, ad Oderam fluuium fitam, ubi ultimug
Opolienfium Dux fuam fedem habebat,3 4 miliar.

Olefchno,Ger.Rofenberg,trans fluuium Malpont,qui cum aquarum
rnultitudine mirum in modum redundabat,7.miliar*

Polomse oppidum Crepitza uetus,duo fere miliaria peruenimus,qua
inloco cu Poloniae rege,Pietercouia?oppido(in quo Regnicolsehabere
comitia ac celebrare folent) efle intelIeximus,illico eo feruitorcm praemi
fimuš.RcuerfuSjCum inde Regem iam rečtaCracouiam profe&urum re-
nunciaflet,iternoftruexCrepitzaednos pariter direximus,atqj primtf
Clobutzko,2.miliar*

Czeftochovu*monafterium,in qtio imago diuas Virginis magno con-
«urfu populi,prtecipuč uero Ruthenid colitur, 3, miliar. B

Scharki,5.miliar t
Cromolovu,3. miliar*
llkufchinfignesplumbifodinas,4.miliar*

Cracouiam inde poft miliar ♦confedis,fecundaFebruarijdie per-
tienimus: ubi nihil tumnobis honoris fuit exhibitum,neq?nobisquif-
quarti obuiam procefsit,neq? hofpicia defignata,feu conftituta erant,
neque humanitatis ofticio quifquam aulicorum nos confalutauit, exce-
' pit'ue,perinde ac fi de aduentu noftro nihil prorfusintellexiflent,Inv
petratopoft ad Regem aditu,caufam legationis noftrae eleuabat, offi-
ciumcp Principum noftrorum tanquam intempeftiuum reprehende-
bat: maxime uero, cum Oratores Mofci, a Cadare ex Hiipantjs ufcpre-
deuntes, nobifcum uideret: Mofcum ide o moliri aliquid fiifpicabatur*
Qua2'nam tandem, inquit,uicinitas,autfanguinis coniundio Principi-
bus ueftris cum Mofco interceditC quod ultro fe medios conftitue- q
rent: prsefertim cum Rex ipfe a Principibus noftris nihil tale peteret,ho-
ftemcp fuum faeile ad sequas pacis conditiones cogere poflet. Nos uero
confilia pia 8č Chriftiana,mentem'que (ynceram Principum noftrorum
teftabamur,illos'qj nihil magis quam pacem, ac mutuam inter Chriftia-
nos Principes amicitiam ac concordiam ex animo optare uelle, atcp om-
niftudioprocurare. Dicebamus etiam: Si Regi non uidetur, ut noftra
mandata profequamur, tum aut re infečla redibimus, aut Dominis no-
ftris ea nunciabimus,&: reiponfum fuper ea re expečlabimus» Qua re au
dita,humaniusaliquantoacliberaliusetia in hofpitijstra&abamur. Eo
tempore data erat mihi occafio petendi mille florenos, quos mihi mater
Reginse Bonae, qudd iampridem ex Cadaris Maximiliani mandato hoc
ipfum matrimoniu filise tra<ftaflem,infcriptione data, promiferat: quam
Rex tum benigne a me acceperat,eam'cpad reditumeuniferuarat,mihicp
poftea reuerfo fatisfleri curauerat.

Dic

COMMENTARII, ifi

A Die Februarrj quartadecima, Cracouia relija,trahis feu uehiculis fa<*

tis cortimodo itinere per Poloniasoppida,

Nouam ciuitatem,Cortzin,

Poloniza,

Oflek,

Pocrouitza,

Sandomeria,

Savuichoft,

VrfendofF,

• Lublin,
r  Parezovu,

LithvuaniiC tum oppidum tribus miharib. Pofovuiza attigimus, ubi
plurima innera,propter crebras paludes,pontibusftrata tranfiuimus*
indeque

Roftovufche, a.miliar*

^ Pefsiczatez, 3. miliar.

Bnefti,4,nn'liar.magnu oppidu cum caftro, ad Buh fluuium, in quem
Muchavuetz illabitur.

Camenetzcppidu,cumlapidea turri in arcelignea,?. miUndeq? duo^-
bus fluups Ofcbna & Befchna traiečiis,confečlisq? j. miliaribus,

Scherefchovua rečen s asdificatum oppidum in magna iylua, ad fluuib
um Lifna,qui Sc  Canieneczpraeterlabitur,Gtum,uenimus*

No vuidvuor,^miliar.

Poroflovua^.miliar.

V uolkovuitza,4.miliar.quo loco commodius hoipitium in tota pro^
fečtione non habuimus.

Pieski oppidum ad fluuiu Selvua, qui ex ipfius Rufsie Vuoliniapro>
uincia procurrit.Nemencp influit.

Moftu uno miliari ad fluuium Nemen fitum oppidum, quod aponte
Nemen impoflto.nomen accepit; Moft enim pons efL v

C Czutzma,3.miliar. ■ ■

Ba(iliski,3,miliar,

Radomi^.miliar*

Hefthcfchkami, 2, miliar*

Rudnikijj.miliar.

Vilna^.miliar.Porrdper hgclocaa Vuolkhovuitza ufq?enumerata,
hoc tempore non perueneramus Vilnam: fed curfum noftru in dextram
Orientem uerfus fledentes,per
Solvua,

Slonin,

Mofchad,

Czernig,

Oberno, "

Ottmut,

Cadavenovu,

o 4 Miensko

RERVM MOSCOVITICARVM

Miensko oppidum,a Vuolcovuitza 35, miliar. diftans. inde praeterea 4
omnes fluurj in Boryfthene feruntur,cum alij reličiiinNemen decurrat*

Boriflovu oppidum ad fluuiu Berefina fitum, 18. miliar. de quo fupra.

Refchak 4o*mi!iar Jn illis porro locis,propter maximas folitudines,no
compendiofa,fed communiuiaufi,Mogilevuoppido,ad dextraminter'
uallo 4.miliar.relivn:o, per

Schkiovu^.miliar,

Orfa,< 5 .miIiai\

Dobrovuna,4.miliar.aliačp loca in priore itinerario expofita,Mofco'
vuiam tandem uenimus:ubidiu tra&antes, nectamenaliud extroquere
potuimus, quam ifta; Si rex Polonige uult nobifcu pacem,mittat ad nos,
utconfuetum eft,Oratores fuos,& nos uolumus cumillo pacem nobis
competentem.Mifimus tandem noftros ad regem Poloniae(qui tum
in ciuitate Gdanenfi fuit)dejftinauit'quead hortationem noftram fuos
Oratores,Petrum Gyfca palatinum Plocenfem, 8 c  Michaelem Bohufch
Lithvuanicum thefaurariam.

Porro Princeps cum OratpresLithvuanos haud procul a Mofcovuia B
efle cognouiiret,fubitdfeuenationispra3textuacrecreandianimigratia,
tempore minime tamen ad uenandu congruo, Mofaisko,quo loco maxi
mam habet leporu copianjiContuleratmoscp ad fefe,ne fortafle Lithvua*
rit urbeminorederentutvuocaUerat.ubiimpetratisconfirmatisfcj?indu¬
cira, undecima Nouembris dimifsi, fciTsitabatur Princeps, qua uia nos
redituri e(Temus,quia T urcam Budse fuifle intellexerat: quid autem effe*
ciiTet, fe ignorare aiebat. Eadem qua ueneramus uia, Dobrovunam ufčp
reucrii, impedimenta noftra,qua? ex V uiefma per Boryfthenem mifera*
mus,ibirecepimus:Priftauumcp Lithvuanu,qui nos eo loči expečiabat,
teperimus:aqu6,Ludouicum Hungarke regem periiiTe,tum primilm
intelleximus,. ?

A'  D0br0vuna4.mil. uenimus Orlam; undeeode itinere,quo ego in
priore reditu ufuseram, Vilna peruenimus; ibiqj ab Regis naturali filio,
Ioanne epifcopo Vilnenii,humaniter accepti,laute'q? tradlati fuimus + tu G

Rudnik,poft 4.miliar.

Vuolkonjk,3.miliar.

Meretfch oppidum, quod ab eiufdem nominis illic fluuio nomen ha^
bet, feptem miliar. r

, Ofse,d.miliar*

Grodno prjndpatum ad Nemen fluuium fitum,feptem miliar..

Grinki,6.miliar.qud cum primalanuarrj proficifceremur,tam durum,
frigusobortu fuit,impetuscp uentorum niues in modum turbinis uob
uens, difpergenscp,adeo ut hoc tanto tam’q? infefto frigore equoru teftu
culi, & aliqua ex parte canicule ubera congelata,corruptaque exciderint.
Equidem nafum,nifitempeftiuiusaPriftauoadmonitusfuiirem,ferea'
mififTem. IngreiTus enim hofpitium, uix tandem, niue, monitu Priftaui,
nafum macerando ac fricando, non citra dolorem fentire coeperam,Tca^
bieque quodammodo oborta,acdein paulatim arefčentp,conualueram.

* n gallumčp

COMMENTAR.il* l S3

A gallum^ Mofcomdcum, more Germanorum fuper currum ledentem,
frigoreq> iamiam morientem,ieruitor crifta, quse geluconcreta erat/u^
bito abfcifla,nonfolumhoc modo feruauit, uerumetia uteredo ftatira
collo cantaret,nobisadmirantibus,effecit,

A' Grinkijpea-magnam fyluam,in

Narevu,8.miiiar* v

Bielfco,4*rmliar.

Milenecz,4*miliar.

Mielnik,3,miliar.

Lofchitzi,7.miliar. poft S.miliar.

Poloniae oppidum tandem Lucovu,ad Oxi fluuium fltum.Huiuslod
praefedusStarofta, quafi dicasfenior, appellatur: fub cuius ditionetria
milia nobilium eiFe ferun tur. Sunt ibi aliquot uillae atque pagi,in quibus
tantus nobilium creuit numerus,ut nullus fit colonus.

Oxi oppidum ad fluuium eiufdem hominis fitum,5\miliar.

B Stefchicza oppidum, fub quo Vuiepers fluuius Iftujam ingreditur,
^miliar. -

Svuolena oppidum,5, miliar ♦ quoloco Vuiepers fluuio tranfmiflo,
Senna,?.miliar.

PolkiA.miliar.

Schidiovu oppidum muro cindum,6*miliar*

Vuislicza oppidum muratum inlacu quodam fitum^miliar,
Proftvuicza,<s.miliardndecp 4,miliar*

Cracouiam tandem reuerfi fumustubi mulfa quidem prgter mandata,
fed qu3e tamen Domino meo Bohemorum regi recens eledo non ingra^
ta8čprofuturafciebam,tradaui. <*'•■

Ex Cracouia iter noftrum Pragam uerfus dirigentes,per
Cobilagora,?.miliar.

Ukufch plumbifodinas,2.miIiar»

Benfin oppidum,^.miliar.infra quod haud longo interuallo Pieltza
C fluuius Poloniam a Silefia dirimit.

Silefiae oppidum Pielfcovuicza,?.miliar.

Cosle oppidum muratu,a‘d Oderam fluuium,quem Viagrum appeb
lant,fitum,quatuor miliar*

Biela, 5. miliar*

Niflam,6.miliar.ciuitatem,Vratislauienfium Epifcoporum fedem,in
qua ab Iacobo epifcopo perhumaniter accepti ac tradati fuimus*
Othmachavu caftrum epifcopi, x. miliar*

Baart,3.miliar.

Bohemiae oppidum Glacz,Comitatus,2,miliar*

Ranericz, j. miliar.
leromierspariter?. fer£ miliar*

Bretfchavu,4* miliar,

Limburg,4.miliar.ciuitatem ad Albim fluuium Atam*

Pragam tande, cap ut regni Bohemiae <$,  miliar+ad Moltauam fluuium i

fitam.

l?4 RERVM MOSCO VITICARV M

fitam, perueni,meumcp Principera iam Bohemorum Regem ele&um, A
eoq?adcoronadonemuocatumreperi:cuiequide coronationi uicefima
quartaFebdnterfui\Porro Oratores Mofci,qui mefequebantur, 8c  qub
bus ofFicq atque honoris grada oburam procefleram,dum ards & urbis
magnitudinem intuerentur,non efie caftrum,aut duitatem,fed regnum
potiusdicebantjquod finefangumeacquiripermagnumeflet.

Oeterum rex demens &C  pius,audita ac cognita reladone mea,confub
tationecp de rebus tum immmendb.finita,grata habuit que gelleram, de
diliged mandatoru fuoru expedidone,deq? his qu£ preter mandata pro*
futura tum effeceram:& quodme aegrotum quidem,adomneslabores
obeundos obtuleram,gradam fuo ore pollicebatur. Qug omnia
cum Regi grata e{Tenr,mihi iucundifsima fuere.

FIN IS.





P V L V S I O V IV S nOVO,
comenfis lomni Rnfo archiepijcopo
Conjenttno S.

Fflagitafti atnplifsime antiftes Rufe, ut ea que de Mofcouftarum mo-
ribus a Donetrio eius gentis legato, qui adc lementejj  v i \.
Pontificem nuper uenit, quotidianis prope ferrnonibus didiciffem,
Latinarum literarum memoriar commendarem: quum pro uetere tua
pietate atq? uirtute, ad amplificadam Romani Pontificis dignftatem,
pertinere arbitrareris/i hominesintdligeret.,nonfabulofi,aut omnino obfčuri no-
mtnis regem, fedqui numerofifsimis extremiaquilonis populiš xmperet,m caufa
religionis,omnibus nobifcumfenfibus coniungi/oederecp perpetuo colligari, op-
portunifsimo temporecupiuifle: quando nuper aliquae Germaniae gentes,qua:
pietate cteteris omnibus pratftareuideri uolebant, infana atc| fcclcfh defečtione
nonmodo a nobis,fed ab ipfis etiam fuperis exitiali errore deiduerint. Ceterum id
munus impofitum,quod certe grauioribus ftudrjs occupatus iure optimo poteram
recufarc, egregia uoluntate, cel eri tat ecp perfeci, ne nimia mora uel accuratiori ca-
ftigatione gratiam nouitatis exueret: qua uel unare,meae erga te ueteris obferuan-
tiaeftudium,pratftandicp officrj uoluntas manifefte declaratur: quum honoris
iačluram facere, fi quis exhacingemj tenuitate fperandus eft, quam deli-
derium tuum longe honeftiftifsimum diutius fruftrari

„ maluerim. Vale.

iS

HlERONYMI DELU A L E X#

JHoJchouijS quando lucern dasgentibus, omnes
‘Paule tibidebent lumina Jslofckouij.

Sedcum Jrfojckouiam p er te quoq } nofcitet orbit,

Quidtibiquod,m orbem debeat,orbis habet?

IANl VITALIS.

Vvc elim ullafdes referentibus horrida repna
C Jbtofchorum, & Ponti resglacialis, er at.

"Nune louio autorejlla oculit luHramus, <& or bes,

Et nem or a, montes cernimut , &jluuios.
tfac tihi Rufe dicat Iouius, quo nomine maior
Farna jit & Mofihi,farnaftt &• louij.

Fcelicem ogentem,aufpicijs qua talibus exk
In lucern,opernim incljta numimbus *

Flon pot er as alio melm Jubfidere nafci,

Qu'am fubfceptrifera Palladis,atq J  lom.

P. C V R. S 11*

Mofchouiam,monumenta loui tua culta reuoluens,

Coepi alios mundos credere Vemocritu  ! '‘

p Pauli

15$

PAVLI IOVII N O V O C O M E N S I s*
VE LEg^TlOKE ‘BUS1LI1 MUg^Nl
Apia JhtojcouU ad Clementem VIL Tontificem Max. Liber ;;» fmts regionis anti-
quii incogniuts,religiogentis,moreš, <& caufie legatiomsfidehjjme referuntur\  dete-
rbm ojlendttur enot Strahom^ ‘Ptolemai, aliorumcg geograpbuefcriptorum .,
de Rjphxis mmiibrn memtnere: ejuos hac at at e nufpuam
ejje,plane compertim eft.

Egionis primd fitus, quem Plinio.,Strabonicp Sc  Ptoie^ ^
mxo parum notum fuiiTe perlpidmus, preila breuitate
dcfcribe£ur ) &' in tabula tvpis excufa figurabitur: inde
gcntis mores,opes,rel5gioncm,militf?ECp inftituta,TaciV
tuni imitati,qui aperpetuis hiftorrjs libellum de German
norum moribus feiunxit,perftridfiore ftilo narrabimus*
cadem fere lermonis fimplidtate utentes, qua nobis ab ipfo Demetrio,
curiola ac leni ueftigatione lacefsito,per o dum expofita Fuere.Demetri.-
usemmhaudinepte Latinautit lingua,utpdtequiin Liuonia ateneris
annisinludoprima literarum rudimentadidicerit, &infigni uariarum
legationum munere fumftus,plures prouindas Clirifhanorum adierit*
Namquumantea ob fpedatam fidemacinduftriam,apud SuetiseDa'
dacq>reges,&: magnum Prufsia? m a gi It rum, Oratorem egiHet* nouifsi>
me apud Maximiiianum Ccrfarem,dum in eius aula omnisgenerisho'
minum refertifsima uerfaretur, Ci  quid barbaru quieto dodlicp ingenio
inerat,elegantium morum obleruatione deterfit. Caufam uero huiufce g
lufdpiende legationis pra;buit Paulus Centurio Genuenfis,qui cum ao
ptis a Leone X.Pontifice commendaticrjs literis,mercature caufainMo
fcouiam perueniffet,cum Bafilrj prindpis familiaribus ultro de ConfocL
andis utriufčp ecclefiteritibus agitauit. OuserebateninrPaulusinfano,
uaftocp animo,nouum 5č  incredibile iter petendis ab India aromatibus*
Farna nanque čognoueratjCum in Syria, i£gyptoq? Sc  Ponto n ego tiar e^
tur > aromataextilterioreIndiaaduerfo amne Indofubuebi poile, atque
inde niodico terreitri itinere fuperatis Paropanifidis montium iugis,tra
dud in OxumBadtrianorum amnenuqui rjfdem feremontibus,quibus
Indus,oritur,aduerfo fonte in Hyrcanum mare,raptis fecum mul tis anv
nibus, ad Strauam portum effunditur* Porro ab ipfaStraua tutam facP
lemq? nauigationem uideri,ufq; ad emporium Citracha, oftiumtp Vob
g te amnisiinde Uero aduerfis femper amnibus, V olga fcilicet, 8c  Occha,

&Mofcho,in urbem Molcham: ab Mofcha autem, terreftri itinere Ri>
gam,& in ipfum mare Sarmaticum. ( omnes / que ocdduas regiones fadle G
perueniri pofle,contendebat* Vehemenrer enim Sc  fiipra equum, LuiL
tanorum iniurrjs erat accenfus,quiIndia niagna expartearmis domita,.
occupatiscp omnibus emporiis,cunda aromata coemerent,&f in Hilpa^
niam auerterent, atqj eagrauiore quam antea predo acimpotenti qute«'
ftu omnibus Europtc populiš uenditare confueuiflent;quin Sc  diligenti

adeo cu-

MOSCOVITARVM, LIBER* l$?

h  adeo curaIndici maris littora pcrpetuis claTsib.cuftodirentjUt eas nego/
tiationes pcnitus intermiiTse atcpdeTertse uideantur, quibusperfinum
Periicum 3 ac aduerfum Euphrate,& per Arabici maris anguftias.> Tecuiv
do'cp demum Nilo permarenoftrum Afiaomnis atcp Europa abunde
8c uiliore quidem precio complebantur: deteriore etiam Lufitanorurrt
mercimonio^uumremotiTsin^nauigationisincomodo* ientinaecp ui*
tqs aromata corrumpi, eorumcp uis Sc Tapor,odoratus'queille Tpiritus,
mulca demum mora in Olyfipponenfibus conditorrjš promercalibus e^
uanefcere atcp exipirare uideatur.,cu afleruatis Temper recentioribus,ue
teratantum,& muko quidem fitumucidauenundari qucreretur, Carte-
rum Paulus quanquam de rjs rebus acerbifsimeapud omnes diiTercn-
do,& Lufitanis inoentem conflado inuidiam,multo au<£h'ora Tore u ečtu
galia regia,fi' id iter aperire£ur,& aromata ab ipfis MoTchoui£is,qui tam
tam eorumuim omnibus Terculis abfumerec,mlius emi pofie perdoce^
retmihil tamen quod ad eam negotiatione pertineret,impetrare potuit,
B quoniam Bafilius homini externo ac ignoto^eas regiones quac ad CaTpk
um mare 8c  PerTarum regna aditum praeberent 5 minime aperiendas efle
exiftimabat. Itacp Paulus omnibus exclufus uotis, cx mercatorelegatus
fackuSjBafilrj litcras Leone iamuita Tunčlo, adHadrianum pontificem
retulit,quibus ille cum muko uerborum honore egregiam uoluntatem
erga Romanum Pontificem oftedebat ♦ Paucis enim ante annis Bafilius
ardentecum Polonisbello, quum Lateranenfis conuentus haberetur,
per Ioanne Dadas rege,huius Chriftierni,qui nuper regno expulfus eft,
patrempoftularatjUtitertutumlegatis Moichouitis adurbe Romam
prasberetun V enim quum eodem Torte die, & Ioanes rex Sc  Iulius Pon
tifexab humanis excefsifient,Tublato adidfequeftro,c6filium mittendse
legationis omifit * Exarfit Tubinde bellu inter ipfum & SigiTmudu Polo>
niše rege:quod quuinfigni ad Boryfthenem parta ui&oria a Polono feli
citer conTečhtm eiIet,Romas fupplicationes funt decrcte,ueluti deuičlis
csefiVcp Chriftiani nominis hoftibus: quac res Sč  regem ipiiim Bafilium,
C Sc  uniuerfam pentem ab Romano Pontifice haud mediocriter alienauit,

O

At cum hec Hadrianus Sextus fato extindus,Paulu iam Tecundo itineri
accinčlum deftituiiTetjTufFedus ei Clemens vil, illum etiam tum Oriem
tis iter infano animo uolutantem, cum literis in MoTchouiam trafirufit,
quibus Bafilium propefifsimis adhortationibus inuitabat,ad agnoTccm
dam Romante ecclefias maieftatem 5 feriendum£p communibus in religi/
one fenfibus perpetuum foedus, quodilli maxime Talit tare atep bonorL
lieum Tore teftabatunita ut Potifex polliceri uideretur 5 Te ex Tacroianda
autoritate Pontificia eum regem collatis regalibus ornamentis appella>
turum,fi reiecftis Grascorum dogmatibus, ad autoritatem Romanae Ec*
defiae Te conferret, Cupiebatenim Bafilius regij noministitulum coceL
fione Pontificia promereri, quum id dare {acroTancki iuris efle 8č  Ponti/
ficiae maieftatis iudicaret; quando 8c ipTos quoque Caefares aPontificL
mis maximis diademaaureum 5 C  Tceptru,Romani imperij infignia,accT
pere inueterata conilietudine cognouiflet, quanqua ŠC  id pluribus a C

p z  Tare Ma^

itSa  PAVLI IOVII DE L E G A T IO N E

fareMaximilianolegationibus poftulaffe ferebatun Igitur Paulus,qui A
feliciore aliquanto curfu,quam multo cum qu£ftu percurrere terrarum
orbem ab ineunte tetate didicerat. ) quanquam lenex Sc  antiqua ftrangm-
na tetatus>profpero celericp itinere Mofcham peruemt, ubi a Bafilio hu
maniter eftfulceptus.Fuitinterea in eius aula menfes duos,diffifuscp uu
ribus,&eiusimmenfiidneris difficultatedeterritus, quu Indica? negotb
ationis Ipesomnesac inexpiicabiles cogitationespcnitus abieciftet, cu
Demetrio legato, priulqua eum in Mofchouiam perueniile putaremus,
Romam redrjt. At Pontifex magnificentifsima Vaticanarum aedium
parte,ubi 1 a q u e a r i aa u r a ta, 1 e čt i ierici,aula?a<p eximfj operiš uifebantur,
Demetrium iufcipi^ togis fericis ueftiri iufsit: attribuitcp ei comitcm,
ac rerum diuinarum pariter&T urbanarum monftratorem,Franci{cum
Cheregatum, epifcopum Aprutmum,longinquis faepe ac dignifsimis le
gationibus funčtum,quiipfi Demetrio uelin Mofchouia, Pauli fermom¬
nibus erat notilsimus.Porro Demetriusubi aliquot dieruquieterecre^
atus eft,deterfis elotiscp fordibus,quas tango aclaboriolo itinere cotra^- B
xerat,afiumptocp infignipatrio habim, ad Potifieem dedudus, eum de
morefupplexadorauit, munuscp Zebeliinarupelliumfuo,regiocpno-
mine obtuiit. tum uero Bafilij literas data?,quas ipfi antea,& dem um llly
ricusinterpres Nicolaus Siccenfis in hanc fentetiam Latinis uerbis tran
ftulerut, Clementi Papae, paftori ac dočloriRomana ecclefic, Magnus
dominusBafilius Dei grada Imperator ac dominator totius Rufsic,nec
no magnus dux Volodemariac,Mofchouie,Nouogrodiae,Plelcbouiae,
SmQlenicJfterieJuoorie ;> Peremnie,Vctche,Boloaric,<3cfc. Dominator
Sc  magnus Princeps Nouogrodiseinferioris terr£e,Cernigoui 2 e s Raza-'
nite, V olotchite, Rezeuia^, Belchiae, Roftouiae, Iaroslauia?, Belozcriir,
VdoriacDbdorisCjCondiniaecp, SCc.  Mififtis ad nosPaulum centurion
nem,ciuem Genuefem, cumliteris, quibus nos adhortati eftis, utuobifi
eum,cgteriscp Chriftianorum principibus confilio ac uiribus coniuiufti
efte udiemus,aduerfus Chriftiani nominis hoftes,ac noftris ueftris'cp le^
gatis ultrd citrocp commeandi tutum ac expeditum iter pateret, ut mu/ C
mo amicitise officio, de amborum lalute 8c  fiatu rerum cognofci pofsit*
Nos a ute, Deo bene atep feliciter adiuuate, ficuti hacfienus, aduerfus im
pios Chriftiana’ religionis hoftes impigr£conftanter(pftetimus,ita&r
in pofterum (tare decreuimus♦ Itemcp cum eteteris Chriftianis prineb
pibusconfentire, SC  pacataitinera pf 2 eftare,parati fumus, Quas ob res
mittimus ad uos Demetrium Erafmium,nofiru hominem, cum hac no-
fira epiftola,Paulumtp centurionem remittimus. Demetrium autem cc
leriterremittetis, eumepincolumem 8c inuiolatum ufcpadfinesnoftros
efleiubebitis. Idem nos quocp pratftabimus, fi cum Demetrio legatuue
ftrum mittetis,ut iermone ac literiscertioresderebus adminiftrandis
reddamur, ficutperlpečhs Chriftianorum omniumuoluntatibus,nos
etiam optima confilia capere ualeamus. Datum in Domino noftro,in d
uitate noftra Mofchouia,anno ab initio mudi feptimo millefimo, triceft
mo, tertio Aprilis, Caterum Demetrius, uti eft humanaru reru Sc  fa-*

crarum

M O S C O VITARVM, LIBER* l<?t

A crarumpradertimliterarum ualdeperitus, occultiorade magmsnego--
trjs mandatahabereuidetur } quaemoxeumpriuatis congrefsibus expo
fiturum fperamusmam a febr e 3 in quam ex cceli mutatione inciderat,pri
itmas uires & nadutim utiltus ruborem recuperauitfita utpondficrjs fa^
cns,quxinhonorem diuorum Cofme & Damiam, folerii apparatu,mu
ficiscp concentibus confečlafunt.,fexageriarius fenex,& cum uoluptate
quidem aftiterit,& in fenatum uenerit, quu Capegius Cardinalis a Pan«
noiitcalegadone cum primiim rediens, aPontifice omnibuse^ aulae or«
d inibus exciperetur,quin 8c  lacrofančla urbis tepla & Romana: magni«
tudinis riiinas,pnfcorumcp operum deploranda cadauera mirabundus
iuuiferitdta ut credamus eum propediem explicatis mandatis, cum lega
to pontificio, EpiTcopo Scarenfe, dignisčp accepds a Pondfice munerd
bus,in Mofchouiam efic rediturum * Mofchouitarum nomenrccČs efl;
quanquam de Mofchis Sarmatarum affinibus Lucanus mem in eri t, Sč
Fiinius Mofchos ad Phafidis fontesfupra Euxinumad Odetem cofti-
B tuat* Eorum regio latifsimos habet fines ab aris Alexandri magni cir

caTanais fontes ad extrema terrarum, Borealemcp Oceanum, Tub ipfis
fere Septentrionibus extenditur; campeftris magna ex parte, $C  pabufi
quidem ferax, Ted adlatepluribus in locisadmodum paluftris. naeaont
nis terra magnis frequendbuscp amnib.irrigatur.,qui ubi niuibus hyber
ni s muko folis uapore colliquatis,&: refoluta ubicp glacie cotumefcunt,
campi palšim in paludes abeunt, cučlacp itinera condnendbiis aquis Sd
Coenpla illuuie defcedantur,doneč nouaehyemis beneficio refiagnantia
flumina,ipfiecp paludes iterum cogantur, & uias lolidifsimo conftratas
gekijUel tranfituris curribus prgbeant, Hercynialylua quotam Mofcho
uisepartem occupatfipfacppafsim pofitisubicp edifierjs ineoiitur* iamčp
longo labore hominum rarior fačla, non eam, ficudplericpexiftimant,
horridam denfiFsimorum nernorum impenetrabiliumčp faltuum facietri
oftendit* Cseterum eaimmanibus feris plemfsima,perMofchouiaper«
petuo trači u inter ortuin Tališ,& Boreatn,ad Scythicum Oceanu excur«
C rere traditur: ita ut fpes hominum eius finem curioTeTcfutatium infinita
magnitudine fua Temper eluferit* eam parte quse uergitad PruTsiam,uri
ingentes 8c  TerociTsimi taurorum ipecie reperiuntur,quosBdbntes no/
catiitemčp Alces ceruina effigie, Sc  cum carnea proboTeide, altiscp cruri
bus,&nullo fufiraginum flexu: LozziaMoTchouids,aGermanis uerd
Helenes appellati,qu 3 eanimalia C. Cefarinotafuifieuidemus. Preterea
tirfi inufitata 2 magnitudinis, &pratgrandes lupi, atro colore Tormida«
biles * Ab ortuMofchouia finitimos habet Scythas, qui Tartarihodie
nuncupantur,gentem uagam,&bello omnibus Teculisilluftrem. T arta
ris pro domibus funt carri,centonibus eorrjsčp contečli: ab quo uita; ge
riere Hamaxouios antiquitas eos appellauit* PrO urbibus uero,ac oppd
disifrimefa caftra, non foTsis,aut materite clauftris, fedinfinita iagittard
or um equitum raultitudine uallata. Diuiduntur Tartari per rlordasiea
eft eorum lingua^onfendends in urnim popi tli cogregatio, ad effigiem'
ciuitatis. Hordisfingulipr^funt Imperatores, quos genus,autbellica

p 3  uirtus

1 6 %  PAVLI I O V M DE L E G A T I O N E

uirttts dediE faepeenim cu finitimis bellageruit, ac ambitiole admodum A
&atrociter deimperio decertant, Hordarum infinitu prope numerum
effe coftat:quippe Tartari ad Cathayumufcp celeberrimamin extremo
ad orientem Oceano ciuitatem,ladfsimas folitudines tenent. Porro qui
proximi funt Mofchouids, mercaturte comercio Sc  frequedbus eoru ir>
ruptionibus funt nod. In Europa ad Dromon Achillis Taurica in Cher
fcnefo funt P r c c o p it e, q u o.r u m Principiš filiam Selymus Tur car um Inv
perator uxorem duxit. li Polonis maxime funtinfefti, latccp inter Bory^
ithene&Tanaimcun<ftapopulantur;& cum Turcisfi'cutireligione,ita
SC  cgteris in rebus mirifice confentiunt:qui in eadem Taurcia Caffam Li
gurum coloniam obtinent,Theodofiaantiquitus appcllata. Ii uero Tar
tari,quiinterTanaim& Volgamamnein Afialatoscapos inhabitant,
Bafilio Mofchouitarum regi parent,& Iinperatore aliquando eius iudv
cio ddigunt. Inter eos Cremrj,inteftinis fedidonibus laborantes ,quum
anteaopibus & belli gloria ruaximeualuilfent,paucis anteannis uires (v
mulac omnem dignitatem amiferunt. Trans Volgam, Cafanrj Mofcho B
uitarum amicitiam religiofe colunt,ac eorum fe clientes elfeprofitentur«.
Vitra Cafaniosad Boreamfunt Sciabani, muldtudine armentorumac
hominum potentes * Poli eos funt Nogai, quifummam hodie opum dč.
bcllicglaudis obtinent autoritatem. Eoru Horda quamamplifsimanul
luhabet Imperator«?,fedReipublicg V enetae moremultafeniorumpru
dentia,ftrenuorumcp uirtute gubernatun Vitra Nogaios,haud magno
ad meridiem deflexu,uerlus Hvrcanum mare,Zacathai Tartarorum
nobililsimi, oppidalapideconftručtaincolunt, regiamcp habet Samar^
candam urbem,eximise magnitudinis Sč  claritatis; quam Iaxartes, ma xv
musSogdianaeamnis interfluit,atcj 5 indeadcetum miliariain mare C z*
fpium effunditur. Cumrjspopulis setate noftra Hilmael Sophus,rex
Perfarum,dubio ftepe cuentu bella gefsit: timorecp eoru adducftus,dum
uires omnes imminentibus opponuntur,Selymo una acie uicftori Ar me
niam,Taurifi'umqj regnicaputpraeda: reliquit, Samarcanda urbeor^
tus eft Tamburlanes,frue utDemetrius clicendum monet,Themircutlv C
lu,qui Baiazetem Ottomanum,huius Solimani tritauu, apu J Ancyram
Galatiaeurbem ingentipradio iuperatum ca?pit, per omnem Afiam
abfeterribili,maximi exercitus impemdeuičlajferreainclulum cauea,
in triumphi pompacircumduxit. AbhacregioneadMofchouitasplu-'
rima ueftis ferica adducitur.Ceterum mediterranei Tartari nihil preter
'equorumperniciumgreges,&nobiles nulla filorutextura,fed coačlis
ex lanis,candidos centones pra:bent: e quibus Feltrite ueftes penuhc,ad
perferendum omnem imbrium iniuriam idonese,atcp pulcherrimae con
ficiuntur.a Mofchouids autemlaneastunicas &argenteammonetam
petunt, quum ab rjs omnis corporis cultus, fuperfluasip fupelle&ilis ap*
paratus contenatur :folo etenim centone ad irati cedi cotumelia fortiter
fuftinendam contentiluntj&Tolis confifi fagittis hoftem arcent: quaiv
qua dum in Europa excurrendu effe decreuiifent,principes eoru ferreas
galeas 8C  loricas, gladioscj? falcatos, a Perlis noftra tepeftate coemerint.

A' merv

M O SCO VIT AR V M, LIBER* iS$

A A  meridie Mofcltouitarum fines rjfdem ab Tartaris clauduntur,qui fu
praMaeotim paludem in Afia,& circa fluuios Borvfthenem Sč  T atiaim
in parte Europe,planicicm ad Hercyniam uergetem tenent. Roxolam,
Getac&T Baftarnae, antiquitus eam plagam incoluere, unde Rufsiae no'
men effluxifte crediderim. nam Lithuaniae partem,Rufsiam appellatiiv
feriorem: quum ipfa Mofchouia, Rufsia alba nuneupetur * Lithuania u
tacp ab Con uentiflatibus M.ofchouiam fpečtat: ab occafu uero, medu
terranea Prufsixatq5Liuoniceipfis Nlofchouia? finibus inferuntur, ubi
mareSarmaticmnab Cymbrieae Cherfonefianguftr|S irrumpes,lunato
finu ad Aquiloneminfle(flitun In extremo uero eius Oceani littore, ubi
]MQrbegiaatqjSuetia,amplifsimaregna, 3 itbniQ ueluti quoda continett
adhaerentJLapones exiftunt,gesfupraquam credibile fit,agreftis, fulpi'
ciofa,& ad omneexterni hominis ueftigium,nauigr)cp confpecTtti, maxi-
me fugax. Ea neqjfruges,necp potna, necp uliam omnino uel terrx, ucl
coeli benignitatem nouitrfola fagittandi peritia ciburn parat, uarrjscp fe-

B rarum tergoribus ueftitur. Gentis cubilia, cauernulsc ficcatis repletx fo
lrjs,cauicp arborum ftipites,quos uel intromifla flama,ucl ipfa uetuftas,
indučta earle fabricarit. Aliqui ad mare.ubi inges cit captura pifcm,ine-
ptis,fed felicibus artificibus pifcantur,duratosepfumo pifccs tančp fuas
fruges recondunt. Laponibus exigua corporurn ftatura, luridi cotuficp
uultus,pedes uero uelocifsimi * Ingenia eoruneipfi quide proximi Mo-
fchouitx nouerunt,quum cos parua manu aggredi, exitialis infanix efie
dicantrmagnis uero coprjs inopererum omniuuitam ducetes lacefisifie,
neq? urile,necp omnino gloriofum unčp exiftimarint, li cadidifšimas pel
les,quas armelinas uocamus,cu uarrj generis mercimonrjs permutat:fic
tamen,ut omne mercatorum colioquium cSfpeftumcp defiugiant, aded
utmutua reruuenalium collationefasfta, Screlieftis medlo in loeopellib
libus,cum abfentibus Sc  ignotis,{yncerifsima fide permutationes tranfiV
gantur. Vitra Lapones inregioneinterCorum & Aquilone,perpetua
opprefta caligine,Pygmxos reperiri,aliqui eximix fidei teftes retulerut;:

C qui poftquam adfummuadoleuerin£,noftrarispueri denumannorum
menfurauix excedat: meticulofmn genus hominu,& garritu fermonem
exprimens,adeo ut tam fimixpropinqui,quam ftatura ac fenfibus ab
iuftaeproceritatishomineremotiutdeatunAb Aquiloneuero innume>
rabiles populi Mofchouitaruimperioparet,quiad Oceanu Scythicu,iti
nere triu fere menfium extenduntur * Proxima Mofchouip regio eft Col
mogora frugib.abundas,qua iiiterluit Diuidna s fluuioru totius Sep te tri
onislonge amplifsimus, quialteri fluuio minoriinmareBakheuerunv
peti,notne dedit* Is ftatis &NiIoticis fimilib.incremčtis, nec incertis an
nitemporibus circuniečtos inundat campos, pinguicp alluuie, algentis
coeliiniurrjs, fteuisep Aquilonis flatibus mirificč refiftit: quum niuibus
imbribusfcp au<ftusinflatur,adeo lato aluco in Oceanum perincognitafi
gentesinfpeciem ingetispelagi defertur,ut expedito nauigio unius diet
remigatione trafire nequeat. ubi uero aque mox refederut,uaftx pafsimt
infule fertilitacenobiles relinquutur* Frumentu nacp terre traditu,nullo

p 4 aratri

tč4 PAVLI I0V11 DE LEGATIONE

aratri benedcio prouenit,admirabilifp celeritate naturse feftinatis ,Sc no
uam fuperbi amnis iniuriatimentis,oritur dmul,& adolefcit,atcpin ari-
ftas educitur. In Diuidnam infiuit luga amnis: in ipfocp confluentiu an<
gulo cdebre eitemporiuuiomine Vitiuga,aMofcharcgiaurbefexcetis
miliaribus diftans* In Vltiugam aPermrjs, Pecerris, Inugris, Vgulicis,
Pinnagiscp ultcrioribus populiš, preciofepelles martarum,zebellino^
rumcp,Iuporum ceruariorum,&nigrarum albarumcpuulpium cSpor^
tantur,& ab rjs uario mercimontj genere permutatur* Zebellinos uerd,
lcuium pilorum tenui canicie probatifšimos,quibus nune principum ue
ftis fuleitur,& delicata matronarum colla,expreda uiiie anirriatis effigie,
conteguntur, Permrj 8c Pecerripradbennfed quos ipfi ab remotioribus
eriam gencibus, quae ad Oceanu pertinent, per manus traditos accipiat.

Perm n & Pecerri paulo ante anatem noftram more gentilium idoli s la>
crificabant:nunc uerd Deum Chriftum colut.Adlnugros, Vgolicoscp,
per al peros montes peruenitur,qui fortade Hyperborei antiquitus fue^
runt.In eorum iugis nobilifsimi falconescapiuntur,exrjsgenus unum B
eft candidum,gutcatis pennis,quod Herodium dicUnt, Sunt Sč  hierofal
chi,ardearum hoftes, & lacri, &T peregrini, quos antiquoru principum
luxusin aucuprjs non agnouit. Vitra eos,quos modo nominaui,popu-'
los,Mofchouitisregibus tributapendentes,aIiafuntnationes extremg
hominum,nuIIa certa Mofchouitarum peregrinatione cognitse: quaiv
do nemo adOceanum peruenerit: led farna tantum, acipfis pleruncpfa'
bul o d s mercatorum narrationibus audita. Satis tamen conftat, Diuid-'
nam innumerabiles trahentč amnes, ingenti curfu ad Aquilonem defer^
ri, marecp ibi elle longe uaftifsimum,ita ut illinc ad Cathayum legedo o^
ram dextrilittoris,nid terrainterfit, nauibus perueniri pode, certilsirha
coniečkira credendum fit, Pertinet enim Catbayni ad extremam Orieiv
tis plagam,adThracix fermeparallelu,Ludtanis in Indiacogniti,quum
proximead coemendaaromata perregionem Sinarum,Melacham ulcp
ad auream Cherfonefum nauigarint, ueftesep ex zebellinis pellibus attu
krint:quo uel uno argumeto,non longe ab Scythicis littoribus Cathayx c
umurbem abedeputamus, Caeterum cumaDemetrio qusereremus, an,
apud ipfos ulla de Gotthis populiš uel farna permanus amaioribvtfadP
ta,uelexipdsliteraru monumetis memoriafuperedet, quianteimllebn
nos &fCafaru imperium,&T urbeRoma omnibdniurrjs deformataeuer
tifient;refpodebat,&Gotthica?gentis,& Totilaeregis noinen daru ede
atep llluftre, in eacp expeditionem coiuide plures populos,&f antealios,
Mofchouitas: creuidecp eu exercitu ex colluuie Liuonioru 8č  CircuudP
ganorum Tartarorum:fed propterea omnes Gottbos fuideappdlatos,
quoniam Gotthi,quiinfulam Islandia due Scadauiam incolerent, auto-«
res eius exped«'tionis extitideqt» lis maxime finibus Mofchoume ex om*-
ni parte claudutur,quos Modocas Ptolemao fuide credimus:hodieaut
a Mofcho amnehauddubie fi'cdidi,qui 8c regiteurbi, quam interfluit,
luu quocp nome indiderin Ea eft omniu Mofchouiae urbiu longe clarid
ftma,tu fitu ipfo,qui regionis medius ede exiftimat, tu indgni duminum

opportunP

M O S C O V I T A R V M, LIBER*

3K  opportunitate,domorum'q? frequetia, &C  munitifsimae arcis celebritate-
Oblongo etenim a?dificiorutn tradu, fecundum Mofd flummis ripa ad
fparium quinq?miliariumextenditur. domusin tmmerfum funtlignee,
diftindte in triclinia,coquinas,& cubilia,capacitate ampla?,nec ftrudu'
ris enormes,autnimium deprefEe: trabes enim ingetis magnitudinis ab
Hercynia fylua fupportatur,quibus adrubrice lineam delibratis, & con
trario ordineinter fe adredosangulos coniundis & confibulatis,extc^
rioradomorum fepta fingulari firmitate, nec multaimpenfa,&:fumma
celeritate conftituutur. Domus ferme oranes, 8c  ad ufum olerum, 8c  ad
uoluptatem priuatos habent hortos,unde rara? urbis circuitus loge ma-
ximus apparet. Singulccregiones (snoula habent facella; ledcofpicuoin
loco templum eftdeiparas Virgini dicatum,ceiebri ftrudura atq? ampli
tudine»quod AriftotelesBononienfis mirabilium rerum artifcx, Sč  ma>
chinatorinfignis, antefexaginta annos extruxit. adipfum urbis capur,
Neglinaflumolus,qui frumetarias agitmolas, Mofchum amnem more*
® ditur,peninfulamcpeffidt;m cuius extremitate arxipfa cum turribus ac
propugnacuiis,admirabiIi pulchritudineltalorum architedorum inge^
nio coitruda eif. In fubiedis urbi campis capreolorum & leporuincre^
dibilis multitudo reperit:quos nem ini plagis &C  canibus fedari licet,mfi
Princeps id aauoiuptate intimis familiaribus, uelperegrinis legatisiiv
dulferit. Tres ferme urbis partes duobus alluuntur fluminibus; relicua
uero,latifsima foiTa, atcp eamultaaqua exipfis amnib.corriuata pr^cin-
citur. Vrbs etiam abaduerfo latere alio flumine quodlaufadicitur,mu-
nita efbid pariter in Mofchum paulo infra urbem euoluitur. Porrd Mo
fchus admeridiem excurres, in Ocham amnem multo maioreapudop^
pidum Colunam fefe effunditmec rnagno inde itineris ipacio Ocha ipie,
& fuis & alienis undis magnus S>C  tumes,exoneratur in Volgam, ubi ad
confluentes fitum eftoppidum Noucgrodiaminor,denomincmaioris
urbis,ex qua dedu da eft ea colonia,nucupatum, Oritur Volca, qui aiv
tiquitus Rha fuit,e niagnis uaftiscp paludib.^ui Candidi lacus appeilaiv
^ tur. Sunt ea: fupra Mofcha inter Aquilonem & Coru, emittunfcp cun-
dos ferme amnes,quidiuerfasin regiones diffunduntur,uiide AIpP
busuidemus:equorumiugis acfontibus Rhenum,Padumac Rhcda-
num,innumerabilesqjminores fluuios manare compertum eft. Siqub
dem eaepaludes pro montibus perenni fcaturigine,humorem affatim
prsebent,quu nulli omnino montes in earegionemulta etia hominupe-
regrinatione reperiatur:itautRyphscos montes & Hyperboreos toties
ab antiquis celebratos,pIeriq? Cofmographi^ ueteris ftudiofi penttus fa
bulofos efle arbitrentur. Ex rjs itaq5paIudib.Diuidna,Ocha,Mofchus :>
Volga,Tanais atcp Boryfthenes oriunt. Volga Tartari Edilu, Tanaim
uero Don appellatjipfe Boryfthenes Neper hodienucupatur.hicpauld
infraTauricam in pontum Euxinum decurrit. Tanais aut a Meoti pal«
dc,ubi Azourn eft,nobile emporiu,excipitur. V olga uerd ad meridiem
Mofcha urbem relinquens,uafto circuitu ingentibuscp macadris primd
ad Oriente,moxin Occafum,ac demuad Auftrum magna aquaru mole

praecipita^

1 66  PAVLI 10VII DE LEGATIONE

prgcipitatus,inHyrcanum mare deuoluitur.Supra dus oftiumurbs eft A
Tartarorunt, nomine Cytracha, ubi a Mediš, Armentjscp & Perfis mer
catoribus nundintc celebrantur.Inulteriore Volga: ripa Tartarorum
oppidum eft Cafanum, a quo Cafaniorum Horda nomen dudtldiftat£

Volgas oftio,Cafpiocp mari quingentis millibus pafiuum* Supra Cafa^
num autem centefimo 8č  quinquagefimo miliari ad ingrdlum amnis Su
rae } Bafilius qui nune regnat,Surcicum oppidum condidit,ut in ea folitu
dinemercatoribus ac uiatoribus,qui de rebus Tartaricis ac eius inquie-
te gentis motibus proximos finium Prasfedoscertiores reddunt, certa
&C  tuta manfio cum tabernis hofpitalibus ftatueretur* Mofchouitarum
Imperatores uarrjs temporibus, uti ex ufii pradentium rerum fuipuel lb
bido,nouaac obfcuraloca nobilitandi longius pertraxit,apud diuerias
urbes imperij atqueaulas fedem habuere ♦ 8iquidem Nouogardia,qua£
Caurum&folem fereoccidentem fpedat,uerfus Liuoniurnmarenon
multis ante annis totius Mofchouie cap ut fuit,Iummam'cp femper obtb
nuit dignitatenrppropter ineredibile acdificiorum numerum, latifsimfcp B
& pifcofilacus opportum'tatem,5<f uetuftifsimi ac uenerabilis templi fk'
mam:quodante quadringentos annos Byzantiorum Caelarum aemu'
Jatione,fanda3 Sophiae Del filio Chrifto dicatum fuic* Nouogardia per^
petua quafihyeme&:tenebris longifsimarum nodium prcmitur.nam
polum Ardicumab Orizoiite fexagintaquatuor graduseleuatum uu
det;fex fere gradibus ipfa Mofcha ab tequatore rem o ti or, qua coeli ratb
one folftitrj tempore propter exiguas nodes čontinuatis fere folis ardo'
ribusaeftuareperhibetur* Vrbsquoque Volodemaria regia?nomen a.'
depta eft, quse ad ortum folis ducentis amplius miliaribus a Mofcha du
ftatreocp fede Imperij ab ftrenuis Imperatoribus necelTaria ratione traft
latam ferunt,ut ex propinquo, quum tumbella continentercumfiniti'
mis gererentur,parati ora prgfidia aduerlus Scytharum irruptiones op'
ponerent* eft enim citra Volgam inripis CJdma* amnis iita,qui in Vol-
gam cuoluitur. Ca:terum Mofcha,uel ob eas, quas diximus, dotes, Re^
gig nomine dignifsimaiudicatur;quonia medio quodam totius frequen C
tioris regionis ac Imperij loco fapientifsime conftituta,munitacp arce Sc
fiuminibus,confenfii omnium,pra:ceIlentig meritam laude.honoremcp
nullaastate defuturu fibi uendicafle eteterarum urbiurn collationeuide*
atur* Diftat Mofcha ab urbe Nouogrodia quingetis millibus pafluum*
medioc^fermeitinere Ottoferia Volgaeamni impofita occurrit* Isam^
nis,utifonti proximus,nondumreceptistot amnibus, exiguus lemYqi
permeat, indeper nemora Sc  campeftres folitudines Nouogrodia per^
uenitur Porro a Nouogrodia ad Rigaproximu Sarmaticilittorispor
tum,paulominus quingentorum miliarium iter eft* Iscp tradus fuperi-
ore commodior putatur, quum frequentes habeat uicos, urberncp Ple^
Ičhouiam uiaeimpofitam,qua duo amnes copledutur. Ab Riga aut,qup
magni magiftri militiaeLiuoniorum ditionis eft,adLubecca Germanist
portu in finu Cymbricae Cherfonefi miliaria paulo plus mille periculofg
nauigationis numerant* Ab urbeRoinauero Mofcha duobusrmhbus

&C  fex'

MOSCOVITARVM, LIBER* ’1<>7

i\ SC  fexcentis miliaribus diftarecompertumejft,breuifsimo {cilicetitmo
rc euntibus per Rhauenam,Taruifium,Carnicas alpes, Villacumcp No>
rieum, & Viennam Pannonicam, atcp  inde fuperato Danubio, per Ob
mutium Morauorum ufcp ad Cracouiam Polonic regiam, mille 8c  cen>
tuni miliaria exifhmt ♦ Ab ipfauero Cracouiaad Viinam Lithvuanias
caput,quingenta:& totidem ab ea urhe ad Sniolenchum ultra Boryfthe
nem fitum,& aSmolencho ad Mofcham fexcenta computaritur. uerum
iditer, quodefta Vilnaper Smolenchumad Molchamj,hyeme perm>
ues longocdcretas gelu,lubricamc|j, fed muko attritu foiidata glaciem
expeditis in curribus incredibili celeritate conficitur;eftate uerd nifi dif>
ficili laboriofocp itinere campeftria iuperare nequeunt« nam ubiniues
perpetuis folibus difTolui eliquarfq? cceperint,in paludes coenofasčp uo
ragines abeut, uiris parkcr 8 č  equis inextricabiles, nifi ligneis pontibus
infinitoprope laboreconfternantur* Terra M o fc h orna inuniuerfum
necp mteni,necp oleam necp paulo fuauioris potni frugiferam arborem,
,B praner melopepones 8c  cerafa producit: quum teneriora quaecp gelidifi
iimis Borca; flatibus exurantur. campi tarnen triticffiliginis, milrfpank
ckp Sc  omnis generis leguminum fegetes ferunu fed certifsima mefsis in
cera 8c  mellc confiftit. Regio enim tota fcecundifsimis apibus plena eft*
qu2e non in manuFačtis agreilium alueartbus, fed in ipfis arborum cauis
probatifsimamella confieiunt, hincperiyiuas, 8c  opacifsimos faltus,fre
quentia acnobilia apurnexaminaramisarborum pendentiauidere eft*
qu3e nullo acris crepitu colligere fitneceife♦ Reperiuntur fa;pe fauorum
ingentes maffic arboribus conditae, uetera'que mella deferta ab apibus*
quum fingulas arbores, in uaftis nemoribus rari aggreftes miriime per^
ičrutetur: itautin admirade crafsitudinis arboru ftipitibus permagnos
mellislacusaliquandoreperiant. Retulit Sc  cummuko omniu rifu De-'
metrius legatus,uteftingenio comi Sc  faceto^proKimis annis uiciniae
fuacagricoIam,quaerendi nlellis cauia in pracgrandem cauam arborem
iupernedefilijfie,eucp profundo mellis gurgitepeclore tenus fuific b-au*
C ftumjac biduo uitam folo melle fuftinuiiTe, quum uox opem imploran-
tis in eafyluarum folitudine, ad uiatorum aures penetrare nequiuifiet:
ad extremum uerd defperata ialute,mirabili cafu, ingetis uriae beneficio
inde extrackum euafiife^uum forte eius belux ad ededa mella more hu*
mano fe demittentis,auerfos renes manibus comprehendiffet, Sc  eamfu
bito timore exterritam ad exiliendum tum trackatu ipfo, tum multo cla
more concitaffet, Nobile quoc|5 linum, 8C  cannabum in reftes, mul tac]?
item bourn tergora*& maflas ceraiingentes, Mofchouite in omnem En
ropaepartem mittiit, Nullaauri argentfue,uelignobiliorismetalli,fer^
ro excepto,apud eos uena/eckura'ue reperitur; nullumcp ejft tota regio*
ne,uel gemmarum uel preciofi lapilli ueftigium.ea oinnia ab externis po
puliš petuntuiaturse tamen iniuria,quse tot bona prorfus inuiderit,una
pellium nobilifsimarum mercimonio refarcitur, cjuarurn precium incre
dibili hominu cupiditate S>C  luxu adeo creuit,ut in fingulas ueftes fiifful*
turar,millenis aureis numis ueneant, Fuit aut teptis,quo nacc uilius eme*

ban tur:

I <58 PAVLI IOVII DE LEGATIONE

batur: quumremotifsimae Septentrionis nationes politioriscultus,no-- ^
ftrafcp adeo anhelantis luxuriae penitus ignarse, fumma fimplicitate,eas
uilibus ac ri di cul is fepc rebus permutarent; lta ut uulgo Permri,atCp Pe
cerrftantum pellium!Zebellinarum pro ferreafecuri rependeret, quatv
tuni earum fimul c5nexarum ipfo fecuris foramine, quo manubrium in<
duitur, Mofchouitae mercatores extraherepoterant. Ante quingentos
aniios Molchouitac gentilium deos coluere,Iouem fcilicet, Marcem 8C
Saturnum,& plerofq? alios,quos fibiinfano errore hominibus exindii"
ftrrjs,autregibusandquitasfinxit*Tucueroprimum Chriftianis facris
initiad,quum Grteci antiftitcs haud iatis coftantibus ingenrjs a Latmo-
r um ecclefia diflentire coeperun t: fadumcp eft, ut Mofcouitac eos religfi
onis n'tus,quos a Gra’ris dodoribus accepilfent,t)fdem fenfibus,& fiiv
cerilsima qufdem fide fequeretur,Spiri tum enim fandu, terdam m dim¬
na Trinitate perfonam, a patre Deofolumprodud perfuafum babent:
quuredifsima ucritate a patre fimul Chriftotp filio proficifci crededum
fit, uerum ea controuerfiaapud conuentum Florentinu,prtefidente Eu B
genio quarto Potifice,magna partiu cotentione agitata,eu exituhabuit,
ut perdnacia Grtecorum in fermone potius quam in fenfu caftigada uu
deretur:quu Grteci antiftites euidentifsimis conuidi rationib, fpiritum
fandum a patre per filium produci faterentur* Sacramentu quoq? no ex
azymo,utiiuredebemus,fedex fcrmentatopaneeonficiunt:idej?iiib u-
traq? fpecie,ficuti loli apud nos lacerdotes,panis fcilicet,diuini'q? fangui
nis,ab eoru presbyteris uniuerfo populo comunicatur;quo maximo er-
i^reimbutiBohemfpaulo ante patru noftroru memoria aLadnorum
ecclefia defciuerunt, Caeteriim quod ualde alienum a Chriftiana religio-
ne eiTeuidemus,nullis facerdotum fuftragfis, nulla'q? propinquoru, aut
amicorum pietateiuuari mortuorummanesarbitranturtfabulofumcp
efie purgatorrj locum putant,e quo tandem piorum a nima?, ciim diutur
na ignis pozna,tum multis paretationibus,indulgentiacp fummorupon
dficum expiatse,immortalium fcdicitatem bcata in codi lede confequan
tur* Cseteris in rebus eafdem fere ceremonias tenent,quae a Grsecis ufur q
pa tac funt,Romanam^ ecclefiam c^terarum omnium principatum ob-
ti ti ere,fuperb e 8č  peruicaciter negat* fed antealia, Iudacorum genus, uel
memoria quidem horret, neceos intrafines admittunt, uelutipefsimos
atcpmaleficos homines:qui etiam nouifšimeTurcas gneatormenta con
flaredocuerint* Chriftiuitae miraculorumcp omnium hiftoriaab Euan
geliftis quatuor confcripta,itemcp Pauli epiftolse, dum facra fiunt, e fug
geftu clarioreuocerecitantmvprobatafcp uitscfacerdotes homelias Ec-
clelEe dodorum publice legunt, etia rjs horis, quibus facra minime con
ficiuturmon enim Oratores cucullatos,qui aduocato populo conciona-
ri,8č  ambitiofe nimis atcp fubtiliter de diuinis dilferere foliti funt, admit
tere fas putat:qnia rudes imperitorum animos fimplici potius dodrina,
quam altifšimis arcanoruinterpretationib.ad landiore moru frugem z*
uadere,uiri folide religionis arbitranfiHos,quos modo diximus,lacros
libros, itecp noui ac ueteris inftrumenti enarratores,pra£terea Ambro-'

fium,Au-

MOSCOVITARVM, LIBER. 169

{jum, Auguftinu,Hieronymu atcp Grcgoriu, in lingua Iilyrica tradutftos
habent,reh'gi'ofec|j cuftodiunt. Antiftites 5 Prsncipescp minorum facerdo^
tuifingulis urbibus pagiscp prgfecfti facra curant,controuerfias dirimunt,
&monbus deprauatos fumma quadauindicadi poteftate perfequutur*
Regem facrorum,quem ipfi Metropolitauocanc, aCoftantinopolitano
patriarcha petunttArchimandritg autem 8čEpifcopi,conie&is in urnam
meliorum nominibus,forte ducunt.Eorum uero hominum qui'humanis
cupiditatibus ultro renunciarunt, diuinarumcp reru contempladoni Sc
facrorum minifteriofefededicarunt,duplex eftgenus.utruncpccenobia
incolit: fed alteru eft uagu,&paulo folutioris uka?, ficuti apud nos diuo>
ruFrancifci atcj? Dominici fečta profitetes; akeru conftat ex fan&ioribus
monachis,quoru ordine diuus Bafilius inftituit. rjs ne limine quidem uel
in fuprema uitae necefsitate, pede efferre fas eft. Proč«! em ab oculis pnv
fanoru fingulari duritie uitain occultioribus adytis degunt, fummanfcp
fubacfte carnis 8C  cofirmati in religione animi opimone prebent. Vniuer
B fuspopulus quaterin anno,&pluribus Temper diebus idunare cofueuit,
abftinetcjj ab eTu carniu,ouorum,&: lacftis.In uere primum,moreLabno,
poft diem Cineru: mox adulta aeftate,inhonorem diuoru Petri Sč  Pauli;
& initio autumni demUjCuafTumpta? in  coduMarieuirginis memoria ce
lebramus:poftremo Tub ipfam hyeme,cu aduentus Dominipronunciaft
Perhebdomadauerbjdiem Mercurp fine carnibus, diem autemVeneris
fine ouis lacftetp traducuntjfed Saturni dies menfa omnibus obfonrjs opi
pare referta,hilariter excolit.Caeteru fecus ac nos folemus,nullas feftoru
dieruuigilias obferuat. Religiofifsime tepla uenerantur, adeb ut ea necp
uiros necp foeminas uenereis pollutos coplexibus intrare fas Cit , nifi pri"
us priuads balneis abluatur. Saepecp accidit, ut complures utriufcp fexu$
facra audientes, extra limen cofiftant, & propterea a petulcis iuuenibus
recentis incondnende notatfifacietis aliquando nutibus falutenturjn ip^
To natali die Ioannis Baptift e,& in Pafchate,trium Magorum,presbyteri
facratos panes paruos tod populo largiuntur, quorum efu febribus con*
flicftatos alleuari ext’ftimant. Alia quoque facra,certo anni tempore apud
C fluniinageluconcreta celebranturJnripatabernaculumconftituunt-,8^
aduocata nobilitate hymnos numerofo cocentu pronuciantjiacreqp lym^
php multa afpergine profluente purificant,& folenni ceremonia ftratum
Sc confecratum circucifa 8c reuulfaglacie protinusaperiut* lis rebusrite
confedds, fi qui adfuntlanguentesuel morbofi,influmen defiliunt,&: fa^
crisaquisabluuntur,quum obideluimorborum fordes perfuafumha^
beant.Defunčlfud apud nos,mediocri funeris pompa comitantib.preft-
byteris efferuntur, capite mappa uelato:ca?terunonin templis, ud apud
nos impia prope, uel abominabili certe corruptela ulurpatum eft, fed iit
feptisacexterioribus temploru ueftibulisfepulturetradutur,qs'cp more
noftroquadragenis diebus parentant;quod certe miru uidetur,quum
in purgatoriolocoexpiari animas,&: criminupoenam ullis amicorufup'
plicps, ulIo'cp pietatis officio mitigari penitus negent. In cseteris, eadem
quse a nobis de religione fentiuntur»collandfsime credunt. Mofchouitg

q Ulyric«|

170  PAVLI IOVII DE LEGATIONE

ll!yricalirigua,Illyriciscpliteris utunt,ficuti & SclaubDalmatte-.Bohemi, j

Po!oni 5 &Licuani.Ealinguaomniulongelatifsimaefl'eperhibetur*nam

Conftantmopoli Ottomanorum iri aula familiaris eft,& n uperiti Aegy,
pto apud Memphiticum Sulthanu 8č  equites Mamaluchos haudingra*
tis auribus audiebatur .In hanc linguam ingens multitudo facroru libro*
rum,induftria maxime diui Hieronymi 8č  Cyrilli, translata eft. Praeter
quocp patrios annales, Alexandri etiam Magni,Romanorucp Caefarum,
iten/cp M. Antoni) & Cleopatrae memoriam rjfdem literis commenda*
tam tenent.Philofophiam uero,& fideralem fcientiamjcaeterastj? difcipli
nas &rationalem medicina nunquam attigere.ijcp pto medicis fe gerunt,
qui alicuius paulo ignotioris herbaeuires, fepluries obferuafle profiten«
tur. Anni apud eos no anatali Chrifti, fed ab ipib mundi initio numeran
tur,qui non a menfe Ianuario, fed a Septembri incipiunt. Leges toto re*
gno habent fim plices/umma Principum & iuftifsimoru hominum aequi
tate conditas: 8č  propterea populiš ualde Ialutares,quonia eas ullis caufi*
dicorum cauillationibus interpretari atcpperuerterenonlicet. Defuri- j
busjiicarijs 8č  latronibus fuppliciu fumunt. Quum de maleficrjs qu£ftio/
nem habent, reos multagelida aqua fuperne demiiTa perfundunt, quod
intolerandu tormenti genus effe perhtbent. Nonnunquam obduratis &
contumacibus,ut confefsio criminis exprimatur,!igneis cuneolis digito*
rum ungues conueiluntur.Iuuentus omnis uarfjs ludis,ied militiaeproxt
niis fefe exercet:in ftadio curfu contendit.in palaeftra colluftatur,pernici
tari equoruftudet;omnibuscp praemia,& prgfertim fagittarioruperitiir,
proponunt, In uniuerfum Mofchouite ftatura funt mediocri,fed quadra
ta,& ualde torofarcefrj omnibus oculi,prolixe barbg,crura breuia,& uen
tres extenri.equitantcotra&isadmoducruribus;etperitifsime > uelaiierfi
8č  fugientes,fagittasemittunt.Domi opipare potiusquamlauteuiuunt,
nanqj omnium ferme cibarioruquaz uela luxuriofifsimis defideraripof/
funt,menfae eorum,& paruo quidem precio pafsim inftruuntur.Galling
fiquide>8č  anates, fingulis Tepe argeteolis tenuib.nummis ueneunt.maio
ris minoriscp pecoris incredibilis eft copia:& occife media hyeme iuuen/ C
cg,cocretis gelu carnibus duoru fere menfiu fpacio noputreicunt. Vena*
tione &aucupio,utiapud nos,nobiliora obfonia parantur. nam uenati'
cis canibus, 8č  plagis omnis generisferas capiunt: 8c  afturibus, atqj fal/
conibus, quos mirificos regio Pecerra praebet, non modophafianos, SC
anates,fed cycnos 8c  grues confečlantur. Aftures ex genere infimo aqui/
larum,uel miluorum/alcones ueroaccipitrum nobile genusantiquis fuif
feputamus.Capit^uocpauisfubnigrajpuniceisfuperciltjSjnnagnitudine
anferis,qug pulparu faporephafianorufuperac dignitate: Mofchouitica
lingua Tether nuncupata, quae Plinio Erythratao uocatur, Alpinis po/
puliš cognita,&: maximč Rhetis,qui faltus ad Abduae amnis fontes inčo/
lunt.Ingentes etia fapidifsimoscp pifces, & ante alios Sturiones,quos Si/
Juros antiquitus fuiiTe putamus, V olga pradbet: & ij quidehyeme multa
inclufi g!acie,recentes pluribus diebus afleruantur. Aliorum uero pi/
fciummulritudinefermeincredibile,ex candidis,quosdiximus,lacub,ex

pifcantur«

MOSCOVITARV M, LiBER* t71

Pi  pifcatur. Vino natiuo quupenituscareant,adue<fh'cio uti folentrfed in fe-
ftis couiuijs tantu, Si  facrificrjs. Ante aliaCreticu fubdulce maximo in ho
nore habetur,fed in ufum medicine tantu,tiel principalis luxuri£ oftetati
onem: quu miraculi loco fit,edučtu Creta per Gaditanas fauces, & tantis
coclufi maris Oceanfcp flučtibus agitatum,incorrupta fuauitatis ac odo-
ris dignitate,interScythicasniues,ebibiife.Populus uerd medone bibit,
ex mellelupuhVcp decočtu,quod picatis in cadis ueterafcit, & ex antiqui'
tatenobilitateadfequit.Inufuauocp funtbirraatcp ceruifi'a, ficuti apud
Germanos Polonoscp uidem us, quaz ex tritico,zeacp uel ordeo decočtis,
omni couiuio circuferuntur, Hancquada cognata cu uino poteftate,lar-
gius copotantibus ebrietatem inducereadiirmanc. Medonem acbirram
per azftate infrigidare,infufa poculis glacie.uoluptatis gratia folent.nam
ingentia glacici frufta nobiliu in cellis fubterraneis lingulari ftudio recon
duntur. Sunt d>C , qui in delierjs habeant,fuccum ex fubaufteris cerafis ex-
preiTum,quiperfpicui & purpuriiTantis uini colorem & faporemiucun-
E difsirnum refert. Vxores8č foeminaz,non in eohonore funt apud eos,ut
apud cazteras gentes.nam prope ancillarum loco habentur. Viri infignes
earum ueftigia mirum in modum obferuant,& pudicitiae diligentiisime
cauent.no enim adhibent conuiui)s,necp faerorum caufa remotiora tem-
pla petere,aut temereinpublieum egredipermittuntur. Cgterum uel ab
externishominibus,&exiguoquidepredo,ad Veneremomne uulgus
foeminarumfacilepellidt,aded utparum earum amoribus ftudere uiri
nobiles exiftimetur.Bafilius ante uiginti annos loanem patrem amifit.Is
Sophiam, Thomaz Palgologi, qui late in Peloponnefo imperabat, Con-
ftatinopolitanicp Imperatoris erat frater,uxore duxit,ea tum Romg erat,
Thoma patreTurcarum armisGraecia pu!fo.ex hac quincp liberi felici
fcecuditate fufceptiGpfe BafiIius,Georgius, Demetrius, Simeon, d>C  An-
dreas.Demetrio 8č  Simeone iampridem morbo abfumptis 5 Bafilius Salo
moniam Georgi] Soborouq,eximiaz fidei atcp prudentie cofiliarrj.filiajin
matrimoniu fibi collocauit: cuius fcemine lingulares uirtutes una fferili-
C tas ohfcurat.Solent aut Mofchouitaz,cu de uxore duceda deliberant,om
nium toto regno puellarum uirginudelečlum habere,ac forma uirtutecp
animi preftantiores adfeperduciiubere: quas demu peridoneos Horni-
nes, fidelescp matronas infpiciunt, ita diligenter, ut feeretiora quocp ab
qs cotre&ari explorari<p fas fit. Ex rjs uerd magna atcp folicita parentum
expe&atione,qu£ ad Principis animum refponderit,regi]s nuptrjs digna
pronunciatur. cazteraz uerd,quaz de formp pudicitiecp 8c  moru dignitate
contenderat,fazpe eadem die in gratia Principum,proceribus atcp militi
bus nubunt:(ic ut mediocriloco nataz pleruncp.dum Principes,regig ftir
pts clara ftemmata contemnunt,ad fummuregalis thori faftigium,uti Sč
TurcasOttomanos folitos efleuidemus,pulchritudinis aulpicijs euehan
tur.Bafilius quadragefi'mufeptimu aetatis annu non attingit,fpecie corpo
ris eximia, animi uirtute lingulari, fuorucp itudio ac beneuolentia, 8c  re-
' bus geftis,progenitoribus fuis anteferendus.Nam,cu per fex annos cutn
Liuonijs,quifeptuagintaduas urbesfoederatas in eiusbelli caulam tra-

q 2  hebant 9

172

hebant,armis contendiflet,paucislegibus dadspotius quam acceptis, ti.
incftor difceffit. Polonos quoq? initio ftatim lpfius Imperij, acie profliga'
uit:C5ftanrinum'q? Ruthenum copiarum ducem,captum &cathenis uiri
cl:utrL[Vlofchaperduxit, Sedipfealiquantopoft adBoryfthenem,fupra
Orfam urbem,ab eode Coftantino,queni dimiferat,magno praelio eft fu
peratusdta tame,ut Smolenchu oppidum,quod antea Mofchouitg occu
parant,poft tantam etia ui&oriam a Polonis parcam,in ditione Bafilij re-
linqueretur.Sed aduerfus Tartaros,& maxime Europeos Prascopitas,fg
pius fecundo prelioa Mofchouidseft dimicatum, ulcifcendis fortiterin>
iurijs, quas'iliirepentinis incurfionibus intuliflent. Supra enim centum
3č  quinquagincamilia equitu Bafilius adbelluducereconfueuit, diftin'
dhs per uexilla turmis, quae fuos duces fequunt. Regias alse uexillo infcri'
pta eft Iofuze Hebrei imago,iIlius qui,ut facrg referut hi ftoriae,a Deo ma'
ximo longifsimft die,recardato folis curfu,pijs precib.impetrauit. Pede'
ftres copie nuilo prope ufui funt in illis uaftis folitudinibus,tu ex ipfa ue»
fte quse fluxa talariscp eft: tu exhoftiu confuetudine, qui curfu potius & B
equitandi ce!eri£ate,quam ui ftatarite pugna?,uel ipfo congreflu milidam
exercei.Equi eorum ftatura infra mediam exiftut, fed robufti & uelocif'
fimi habentur. Equites pra^pilads haftis, clauisep ferreis 8č  fagitds rc ge'
runt.paucis falcati funt gladrj.Corpora uero clypeis rotundis,ut Afiatid
Turcseuid inflexis 8c  angularibus parmis, more Graccoru, itemcp Iorica
&' galea pyramida!i protegunt. Bafilius etiam Sclopettariorum equituni
man um inftituinrrmltacp aenea tormenta Italorum fabroruartificio con'
fiata, fuiscf? impofita curribdn arce Mofchae uifunt* Ipfe infigni apparatu.

3c  fingulari com«tate,qua tame Regia maieftas nulla exparte corrupitur,
puhlice cum proccribus atcplegatis epulari folet, magnunfcp inaurati ar'
genti pondus duobus abacis expofitu, eode triclinio conipicit* Nullam
praetoriani militis cohorcem,prgter ipfam familia,corporis cuftodig cau
fa, circu fehabere, uel alibi alere confueuit.  Ab urbana enimfideli multi'
tudineftadones habetur. nam unaqueqjurbis regio foribus, cancellistp q
fepittnec temere per node,aut fine lumine,in urbe uagari licet* Aula oni'
nis conftat ex regulis, Sc  ex ipfo militu delečtu, qui per ftatos menfiu cir-
cuitus,frequentande, nobilitande'queregigcaufa per uices adimplenda
comitatus olficia e fingulis regionibus accerfunt.Porro exercitus omnis,
quum bellu ingruir,uel hoftibus indicitur,ex euocatis ueteranis^ouiVcp
prouinciaru deledibus cogitur. nam cunčtis inurbibus prgfedi militiae
juuentutem infpiciunt,idoneoscp in ordines militu tranfcribunt: quibus
ex erario prouinciaru, certa,pacis tempore,fed ea quide exigua,ftipendia
perfoluuntur. V enim qui militant,immunitate uečtigalium gaudent, 8C.
caererispaganispraeftant,regiacpgratiaomnibusinrebus potentesexP
ftunt.Patefcit namcpueraeuirtutinobilislocus,quumbelIumgeritur:fi'
quidem egregio &in omnirerumadminiftratione falutari inftituto,ad
fuum quifqj fpedatum facinus,uel perpetui praemij, uel
ignominiae fempiternae fortunam aflequitun
F x n z s»

173

IOANNES LVDOVICVS BRASSICA/
nus Georgio Vuernhero»

NE tpuisuanaputet, quafcribis mira fyorgt,

E) e PrcefeBur*fontibm ipfe tuce:

Isfciat effeBus oculis ms te[hhus ujos

Lujlrafje, & cenam nune adhiberefidem.

Nam \ferrum Cypno induttm con(j>extmus cere,

Et uitrei taci a e(l slina longa o le/

Stjuisde caufu dubitat,fbntescy requirit ,

Naturce injicians omniparentu opus:

Carpatias adeat p er nos licet impiger or as,

Inueniet diclu confonafacla tuis *

SujfeBce fidei plerump incognita res ett,

Ouamuis boe tardi e/l indicium ingenij.

Sed quid diftimulare iuuat tnos er e dere par ejl
7eBi,quipr oprloplenafauore rejert.

Et tu mirificasnmirum ab/lemius undas,

Et caufam traBas mBius ipje tuam.

q 3 I L L V/

»74

ILLV STRI VIRTVTE ET SAPIEN-

TIA VIRO, D. SIGISMVNDO, LlBERO BARONI
in Herberftain, Neiperg, Guttenhag, Regio Confiliario,8č

fummo in Auftriscprouincrjs Qiiazftori,Sigifimiiv
dusTordaGelousPannonius S, D.

v p e  {Ut Rufoma uenitellure rehfla,

Fbffe sad ^AuHriacasfatis ducentibus or as,
jp T)e teprolixefum percontatus,an ejjes
W Incolumisf quas resgereresianin urhemaneres?

Sed tum tu 'Regi tuleras mandata Polono „

Quod ciimforte mihi dixijjent unus & alt er,

Continuo mceftum cone cepi c or de dolorem,

Quod tua pr o uoto non ejl ličit um or a uidere,

‘Nec tecum,ut uolui,coram data copiajandi.

Cur uero expeterem congrejjns optime t ant um
Sigijmunde tuos,planefuit unica caufa:

ZJtmibinoticia tecum ejjentiuraperennis „

Rurfusut hoc cuperem,magniuisfuafit amoris,

Quo me deuinclumjdteor tihi tempus in omne ,

Nec nouus bic animo'jenfus mibijedit in imo,

! Peruetus, & multis eH conjirmatus ab annis.
lam tum mir ari te c cepi, & ducere magni,

Farna me as de te c um pr im um uenit adaures:

Non bac objcuris uulgijermonibus or ta,

Uerum a laudatis illuftripr odit a uoce.

Es uero multos inter dignijlimus unus,

»sP meprorfm & ingenue eguifemper amer e,
itcfuefidejemperjumma, ojficioc^ colare:

ZJelquod te naturaparens formant adunguem,

Z/el cjuod tam a tua uigeatfapientia mente,

ZJel tjuo d dicendi nulli/is ar tefecundus,

ZJelquod Cecrcpia clarus celebrere matbeji.

Zjirtutem granit as aira,conflantia rara,

Integritas, moreš placidijnoderatio,candor,

Et manjuetudo teJlatur,fobrietascy.

Quid dicam flirpem generis nota, ati^ uetuflam,

Jtrtaiorest ^ tuos:ejuorum uirtus^fidesc^

Egregia eH Jemper belhjj?eflata, domief?

Quid reliefna ornamenta domus te uindice par ta
‘P er pet uo a tota juapojleritateferentur?

lam cfuid iujhciam memorem? tfuidfortiafaBai
Quid bene de multis (ludium, curamj^ mertndi ?

Non leuis ambitio ca c o te corripit aHu ,

Non

/

/ _ _ »75

Tlon ark malejollicitatjurioja cupido.

Ut taceam.juod te longa expenentiaje cit
Confultum,prano ut refium dignofcerepojlk,

Utile damnojb,pulchrofecernere turpe.

Quk nejcit , cultcecjua [it facundia lingua,

Jfiandata incaujaftmul expefiata refoluk
Ora,uirum difiu animos & pefiora mulcemf
htnc te in confilium legit,fanciumj Senat um>
^idinnfiumjfibi uoluit Xex incljtus e /Je,

Imperij cjuoties ingentia pondera pojcUnt.
^tdpopulos Oratoremjummosj Monarchai
Unum te mittit toties,praj omnibus unum:

Unde tibicelebri cjuajita efigloria laude,

Euafura rogum fitpremum,atque tnuidajata.

Qua tellus habitata patet fub Cafare magno,
lila tu pridem tota es benecognitus or a.

Tu c ByzantmijubijBi cafira tyranni,

^Ancipiti in rerum /lat u,tibiJanuš atrocem
Spornejerenauitmediainter clajlica uultum.

Te norunt, & amant,Jeptem cpiicuncpte trionis
(jentibus imperitant ‘Reges: tua nomma jeruat
Terra Borjflbenidum , rebus cumulata [ecundk,
SDum pacem pacijocias, & foedera pangki
Jam dijciplmas te perdidici/Je operofas,

Quajjacia, &> moles,numerosJ &jidera monjlrant,
Qua 'cjue docent rerum folerti indagme caujds y
Cur it a /juidcjue[it ajjefium, cur mljibiconjlet
Qumjluat, <& pronasfemper muteturin horas 9
Edita deJMojchis a te monumenta locjuuntur.

In cjmbus & moreš hominumjegesj notafii:

Ocia cjuo ftudio ducant,pacemj togatam,

Quam ualidi,celeresj ruant in Mama bella.

Quee cultura uirisJuperum,cjua cur ajacrorum,
Qnantas pojšideantfortunas, quo fibi sjuaflu
Remfaciant,cum cjua iungant commerciagente ,

Quo fint conjhetiuitam producere uifiu,

Quam late Scjthia Jtfojchus domineturin ampla ♦
Jnj breui defcripftfii, nitidaj tabella,

Timenfus regnum pollens armisj, uirisij,

JMollibus <& radij jignafiijlexibus or as:

Qua uolucrem Hoream, ejuajo lemjjefiet Eoum ,
Qua lat er a obtendat 2Jepbyris,isiujlrojjurenti,
Qfi Q %gradu ^Arfioumje denicjue tollat adaxem ,

x?6

‘Prsterea ne quidleBor defderet,apte
Perpetuam resnimferiemu[que ad tempom nojlra
D iperit^ &pnma repetens ab origine dticis.

}{n ego uirtutiscp tuajaudumcg tuarum
Jllecebru captus,te,dum med uh d manebit ,

Qua mibi cumcgue licet,(latui rdtione colendum.

Poflulat boe etiam cultor tuus, & meus idem ,
i^iddubitofocerum dicamne,patrem'ne,proJeBo
Objeruanduspr o meritis pater, opletate
ZJuernherus: aui mn jiudio commotus mani,

Sed uotum fenjumeg tuum, O' tua iujša Jecutus,
Comprendit do Bi gr at a breuitate libelli,

P amonij noftris quicquid miramur in undis.

Hic igitur cum tejiimmo ueneretur bonore,
c Atcpue fibi ducat te nil anticjuius um,

Panto tefaciam maions & ipjenecefje e(l:

Foederis inter nos iunBiboc quia uincla repuirunt,
Tujifujcipies me,& compleBere uicifim,

7e p ene s arbitrium cogendi erit,atque tubendi ,
Quacg uelis de meflatuendijummapote/las.

SI G IS'

V-.T

* i? ■

SigiS MVrtPVS LIBER  BURO m HER-

berjlam, ISlejperg & (juttenhag, &c. geor^g  i o Ur e^nhe^o,

Regio Conjiliario, & apud Sar os BrafeBo^ s , d.

TS i  iam olim, & a multis quide multa de admirandis in Zepufio
quis audiera,tamen ijfde de rebus,que pleriftp incredibiles uideban
tur, ate in pritnis cdrtior fieri, 8C  tuuiudicium audire defiderabam.
Ouiauero non dubitafti, quat comperta de his haberes,ad mefcri*
bere,facile effecifti,utno modo, quidipfepofthac de his fentire de*
beam, certo frirem: fed etiam mulci alrj excellentes uiri,teftimonio
tuo, cui plurima apud omnes eft autoritas, confinnati, addubifare definerent. Sed
cum etiam in reliquisHungariaepartibusmultatnonniinusadmirabiles aquatefie
dicant, rem ualde gratamihi, 8C  multis alifs haru rerum Cupidis,tuicp ftudiofis facftti
fus es,fi eas quoqj defcribedasfufceperis.Scio qmdc, 8č  uidi ipiemet apudSereniis,
quondam Ludouicum Hungariae regem, Diui Imperatoris Maximiliani legatione
fungens,ad Budam fedem regiam, thermas eflfe, quaram calore immiflamanu ferre
nequeas. quod ei uticp,qui ante non uidit, mirabile uidetur. Sed quod in his etia uiuf
pifces funt,id no pauci pro re incredibili habent.Talia quocp uident efle,qu£ dicunt
de ali)s thermis in lipa fluurj Vagi,no longe ab oppido Galgocz, quod Germani 8č
Slaui uulgo Freiftat uocant: quas locu, prout crefcit aut decrefdtnuufus, in aequall
femper diftantia mutare aiunt. Legi nuper apud Arrianum libro ter ti o, d efcrip turrr
fontem, qui iub lucern tepentibus aquis manat,inmeridie frigidus, uelperi calet, ac
B fub exortum diet rurium tepidus oritur, atcp ita pcrfingulos dies ac nočtes atftus ac
frigoris uices uariat.Saxo Grammaticus inlslandia fonte efle teftatur, qui fumigaiv
tis aquat uitio natiua rei cuiuslibet originem demolitur.Nam quicquid humido eius
uapore afflatur, in lapideatnaturte duriciem, forma tantu fuperftite, fubita conuer>
fione tranfmutari.Hec &C  his fimilia,qui deinceps legent,minus mirabuntur,ubi ani
maduertent, iummum opificem in his etiam noftris, 8C  alt)s uicinis regionibus non
pauca mirabilium operamiuorum monimentapoiuifle,quat tamen indigenatpro
rniraculis non habent: ac quandoq$ etiam, fi interrogentur, ignorant, quemadmo-*
dum in Mofcouiafaepenumerdiumexpertus. Nam cum nonnulla eiufinodi, quae
mihinarrarant ahj, quatrerem ab incolis, aded nihilhabebant quodrefponderent,
ut mirari fe dicerent,unde ea homo peregrinus accepiffem.Non dubium eft autem,
nifi pleracp diuerfisin locis obferuaftent,et literis mandaflent homines externi,quin
ea indigenaru negligentia ntincluce, fuicp memoria ČC admiratione carerent. Non
poteft igitur mihi, Vuernhere ornatifsime, non ualde probari ftudium tuum, quod
hoc genusHungariae tua: rebus crucndis &C  illuftrandis impendis: nec facere poF
fum,qum te adid continuandum cohorter.Nam eO nontantum mihiftteris
gratificatus,fed etiam tibi apud omnes magnat laudi
eftfuturum* Beneuale.

DE

17 *

DE ADMIRANDIS HVNGARIAE

A o,v is, hypomnemation; g e o r*

Gio Vuernhero authore,

SigISMVNZ) 0 /'N HERB EKSTUIK
Neiperg & (juttenkag 'Baroni, &c. Geor¬
gi  r s Vr Ei^NaEi^r  j»

nnotaram iuflii tuo ndnulla, S i GIS M VN/ A
de B A R o ueremagnifice,demirabilibusaqua-
rum naturis,qux finibus Zepufi) noftri continen-'
tur: ut me ceu oculato tefte confirmares ea,quac
quidam audita ab alrjs,pro fabulofis habuerunt.
Quia uerd non modo fides habita eft narrationi
me£, fed etiam quibufdam incenfa cupiditas,plura
hoc genus cognofcendi:minime inuitus, ut debui,
fufcepi, quod mihi denuo mandandum duxifti, ut aha quoque aquarum
miracula,qux in  Parmomanoftrauifuntur,non minus peneprodigiofa,
fcripto complečterer*

Pannonke autem appellatione non eam tantu comprebendo Danubij B
ripam,cum quaea,qux di(ftaeftfecundaPannonia,ab Arabonefluuio,
qui Ptolemgo eft Narabo, nune uulgo Raba,ad Saum excurrit:fed quio
quid prxterea Hungari in altera Danubrj ripa tenent,quod quide latifei*
me patet. Tenent enim totam Iazygum Metanaftarumregionem, quan*
Pcolemxus iiuminibus Danubio,Tibifco, acmontibus Sarmaticis finit.
Suntautem monres Sarmatici,qui Hungaros aRutenis,Polonis,Mora-'
uiSjSilefrjs.Sč ea Auftrix parte que citra Danubiueft,dirimunt,adquos
pertinetCarpatusdtaiam uulgata appellatione, ut omnis tradlus Sarma^
ticorum montium Carpatus uocetur. quanquam mihi Ptolemxi defcrP
ptioneintuet/,Carpatusrjfdem,quibusDacia,finibus uidetur termina«*
Porro exta t nune quoqj Iazygu natio inter Hungaros, quos ipft uoce
decurtatalaz uocant.ac retinent rjde etiamnum linguam luam auitam 8C
peculiarem, Hungaricse difsimilimam: a tep  eas fedes, quas Plinij defčrk
ptione quonda tenuerut,nimiru campos & plana, Dacis,ut idem ait,pub C
iisadPati{Tumamnem,quemego detracftaprimafyllaba Tiflum,uel 3 ut
nune uulgo uocant,Tizam accipio. Is uerd Tibifcus eft Ptolemaeo, limes
ueteris Dacix, cuius cultifsima pars eft Tranflyluania, prouincia multis
habitatoribus frequens. Nam eam Sc  Germani,quos appellant Saxonas,

& Hungari, &Hungarorum antiquifsimi Siculi dičti, qui linguafuafunt
Zekheli, 8c  ad huius imitationem i  quibufda uocantur Ceculi, incolunt*
ut omktam peruetuftas Romanorum reliquias VaIachos,qui frequentes
ibidem uicos Sc  pagos habent. Potiutur tamen rerum Hungari,& penes
eosimperium eft: eorp lit, ut Tranflyluaniquocp Hungarorum nomine
cenfeantur. Eft uerd plane mirabilisdiuerlaru, necunius linguaeper un u
uerfam Hungariam gentium miftura: quemadmodum ame dicetur pro^

lixius


HVNGARIAE A Q_V IS. 179

Iixius ca in comentatione, qua res Hungariae, populorum in ea origines,
appellationes, leges,moreš,inftituta conor explicare*

Caeterum Iazygum regione,quafeCarpatus(uthociamnomineonv
nemillorum, quosdixi,montium tračhimcompleftamur)latifsimepan
dit,&in quofdam quafiramos alibi eminentioribus,alibi mitioribusiu-
gis diffundit,continentur oppida,a Germanis montana di<fta,qudd inter
montes metallorum omnis generis foecuditate & prgftantia cum primis
nobiles fita funt, Sč  populo metallicam faciente conftant,Quaratione SC
eos qui in  metallo operantur, in monte efTe, 8č  in genere uniuerfam rem
metallicam opus montanu uulgo dicunt.Eadem regione continetur Ze>
pufium, &multi alrj Comitatus*

Suntautem Comitatus,uthocquoq? obiter expliccm, regni partes,
quas ProuinciaSjautPraefečluraSjautGrecauoce^uaplericpLatinoru
ufi funt } monarchias dicerepoisis. Plinius &couentus,&iurifdicftiones,
8C  couentus iuridicos in diftributioe Ciliciae Sc  Betica: Hifpaniac appeila
B re uidetur.Cicero uocat Dioecefes,quod nominis Epifcopi in appeliatio
ne fuarum iurifdictionum, quanquam nune uulgo corrupte, ufurpant*
Earum uerd partium prefečli uocantur HungarisComites,quibus iuriC
duftionis cura ineumbst. Fuit autem Hungaria: regnu,quo facilior 8c  ex-
peditior eflet iuris di cedi ratio,in hoc genus Comitatus plures quinqua^
ginta diuifum,ex quibus uix dimidium hodie retinemus.

Sed ha?c tan quam ufut futura ad cognitionem locorum, in quibus no^
ftra de aquis narratio uerfabitur,prefatus, dicam primtim de calidis,qua
rum pro Hungarie portione,uix ulla regio plures aut ialubriores habet*
V nde uerd potius ordiar,quam ab ipfa urbe Buda, qua Hungaria? reges
ob loči fitum,opportunitate Sč  amoenitatem merito pro regia babuerut.
Hicpropteripfam Danubij ripam calidg funt multaz, inter quas differen
tia maior eft,quam pro loči difcrimine.Qugda enim no modo tolerabiii,
fed ita iucudo funt calore, ut ad hominum lauacra naturgbenignitate fin
gulari datas efie uideacur.Huius generisfuntinfra arcem regiam alia:,Re->
q  giae uocatas: uel propter uicinam regiam, uel quia regio opere ornata? 8c
conclufg,uelquia in his reges lauare confueuerunt.alie comunes,quibus
faxum ceu natiua fornix impendet,quas Turcazpoft occupatam Budam
latius excauatarupeampliores reddiderunt, cetenVcp prgferre dicutur.
At qua? fupra Budam funt,quarum aliac item regia?, aliae hofpitales a ub
cino ptochodocbio dičbe fuere,balneis funt inutiles, nifi refrigerent. Sic
enim qua?dam calent,uel feruent potius, ut in easmiflum ouumnonmb
nuscito, quamadluculentumignem elixetur. Temperantur autem in
balneis frigida,cuius ibi fons calidis ita contiguus eft, ut qui hauftum ue-
niunt duabus urnis,eodem inueftigio altera calidam, altera frigidam
haurire pofsint*

Ibidem eft fub dio fons calidaru eseterisamplior, quem purgatorium
uocauere,ea nimiru ratione, qubd,quemadrnodu proditu eft, in purga>
torio pcenas nocentiupro noxarumodo, alias acerbiores, alias mitiores
efte,ita quaedam infttntaquaehoc in fonte diferimma, Nam qua in eum a

Danubn

180  DE ADMIRANDlS

Danubijripaadituseft,fubfrigidaprimum,moxtepida:&quoineam A
penetraris altius,hoc magis calet* In receffu uero interiore tam eft calida,
ut ferri non pofsit. Eft autem is  calor haud dubie aquac huius proprius*
Nam alia,qug dixi,temperamenta uerifimile eft a Danubio accedere,qui
crepidinehuius fontislambit,& cum uelmodice excrefcit,totu inundat,
necp tamen ita reftinguit,quin caleat.Quin intra ipfam ripam, qua Danu
bio perennis curfus eft, calida: ebulliunt; ubi quialtius mergi uolunt,la«>
uare confueuerunt.

Porro hae ad Budam thermae (liceatuero mihihacuoce m calidarum
aquarum appellatione uti) quod altera?, ut dičhim eft,infra, altera? fupra
urbem effent,ex eo quoque inuenere nom en,ut lila? inferiores,ha? fuperi
oresuocarent.VtrafqueTurca?,quibus tamen omniauaftare libido eft,
non modo non corruperunt,fed etiam cultiores, acper fpeciem religio'
nis quaii auguftiores reddiderunt. Nam Baffa Mahometh,quem tyran^
nus ui&or Buda? capta?,ac reliquis Hungaria? a fe debellata? partibus gu*
bernatorem impofuit,apud utrafque Deruifis domiciIia,ceu coenobia ex B
trui curauit. Sacello etiaapudfuperioresin colle uicino, quiante uitibus
confitus fuit,polito,confecrauit locum memoria? cuiufdam eius ordinis,
quem, dum uiueret, ceu numen quoddam uenerati funt T urca?;& nune
mortuum, illocp  in loco conditum,reIigiofe colunt*

Suntautem Deruilg Turcis, quod nobis monachi, quimendicatoui«-
uunt: quibus ex religionis,quam affedant, inftituto ufitatu eft,fteuire in
corpus proprium,quodalij per inuftionem ftigmatum ferro candente,
alijper incifionem qua?litnouacula acutifsima, quidamutroquemodo
faciunt,hoc crebrius 8č  crudelius,quo quifque fančftor Sc  religiofior effe
Sc  haberi cupit.Eft uero Sc  in tjeftitu queda inter eos diuerfitas,& fančh'*
monig affedatio* nam alij uefte lanea alba ad talos ulque demifla amiciun
tur, Sc  calceati incedut, capite operto ♦ Alij nudiš pedibus 8C capite, imo
toto pene corpore,nifi quantupelles dug ouina? aut caprina? cruda?,qua*
rum altera a fronte,altera a tergo ex fčapulis propendet,tegunt. Quidam
etiam unica pellepudendastantum corporispartesuelant,ca?teranudi. C
Gymnofophiftaru dicas effe reliquias,qua!es India habuiffe memoratur.

Sunt quidem h ge a narratione,quam de aquis inftitui, aliena. Sed cum
huc delapfus fim, quid obftat, quo minus de Turcaru lotionibus plulcu«
lum addaC Ciim omnes aquas Turca?, ceu pra?cipuum Dei munus, funv
mo honore dignant: tum uiuas potifsimum,& fluentes:idcp propter fre<»
quentes lauationes,quibus etiam crebrius per diem, no modo ad fordes
corporis abluendas 5  fed ad fceleru quocp expiationes uti confueuerunt,
quod proculdubio ab aliarugentiuritibus habent, quibus etiaiola aqug
alperfio inter Februa fuffSic Roma? olim ad porta Capenam,poftea Ap
piam uocata,aqua Mercurrj dida,alij alios afpergebant,inuocantes Mer
curimut afperfi flagitia, 8c  praefertim periuria diluerent. Sic traditur Pe^
leus abfoluifle Patroclum, Sc  Acaftus expia(Te Peleum a caedefratrisfui
Phoci, cum antea Aegeus Medaeam aqua? alperlioneluftraffet. Sic Or«
ftem a languine matris expiatu effe, memoiat Paulanias in  Corinthiacis,

cum

HVNGARIAE A Q_V I S +  Igl

A cumillum nemo larefuo Sc holpitio dignaretur, Ctuuslodhoc libedus
metnim,quod continet exemplum ritus uetuftifsimi,accepti a patribus,
quo rei atrocium criminum d coluetudine omniu SC  colloquio arcebam
tun Sic iEneas quocp apudPoetamnoftrum;

—TerJocios pura circumluit mda
Spargem rore leui, _

Etidem,ceumultac 2 edepollutus,inquit:

Tugenitor capefaera mamt^patnoseg penates :

Jtle bello 'e tanto digrefjkm, <& cade madentem >

^AttreBare nefas } donec meflumine mm
c Abluero

Qiiinin atrrjs templorumfuorum pofitam habentaquam Turca?eurb
deni inufum,necp cuiquam nifi' loto in ea ingredifas efle arbitrantun
Sed delečtantur in uniuerfumplurimum lotionibus &balneis Tun-
cac.eobp praecipuum apud eos pietatis opus eft, inftituere Sc  c5dere bab
B heapublicarnec id tantum uiuentibus gloriofum eiTe,fedetiam uitafum
(Stis lalutareputat. Hacrationeis qui nuncrerumpodtur,Solimannus,
tuni albftum Budae,in sedibus que quondam fuerunt archiepiicopi Co
ločeiifis,amplifsimum balneum pro fua, fuorumcp falute fieri curaiu't,iii
quod e Danubio per canales fubcerraneos aquain multanialtitudincm;
ut eft Bude ad Danubium fitus,ducitur. Ipfutn balneum intus inerufta-
tu Sc ftratu eftmonumeds marmoreis, qu£e anteain teplis fuere pofita,
imaginib.tame,fi queinfculptjefuerut,refe<ftis,& toro opere perpolito*
Eadem gloriaqucfita eft ei,quem diximus,Ba{rc Mahumeth,qui ther
mas Budenfes exxdificatis illis Deruifarum cccnobrjs, coditoriocp eius
de quo diximus,illuftriores reddere ftuduit. Hic uero uidere eft mirabi
lem rerum commutationem * Nam quae loca Hungaris incolumi Sc  fi o*
rente Buda uoluptatis domicilia fuerunt, ea religiofe ornarunt Turcaz:
flagitiofecontraprophanantes,quseantea habita funt pro facrofančtis^
In thermis fuperioribus,fupraeosfontes quibusad lauacrauiuseft,
C funtpifcin£ecalida?,in quibus nafeutur &fuiuuntpifces,quiinfrigidam
translati emotiutur. Sunt etiam calidajin oppofita Danubrj ripa fupra
Pefthum, fed minus celebres:propterea quod ita coniunčlae funt alueo
fluminis,ut ad quamis eius inerementa corrumpantun

Solet fere thermae locis,in quibus funt,aliquod nome,& quafi lument
afferre. Ita nobilitatus eft quondam finus Baianus in Campania. Ita nirc
quocp in Italia, Germania, Sc  in quauis pene terrarum orbis parte dara
funt hoc nomine loca. Nonnulla etiam appellationem a calidis funt for^
tita:ut in ThdTalia Thermopyla?.,&: in Germania oppida qua; uocantur
Badze,hoc eft balnea. Sed fuerut quafi in obfcuro Budefes,nec aliqua d
loco celebritas accefsit,a tanta calidaru copia SC  uarietate: quod procub
dubio eo eucnit,quodreliqug eius urbis fortunae atc^ opes hoc non exf
guum alioqui clementis naturi munus obfcurarut. Nam quis fuit in to-
ta Europalocus,qui fe Budae c5pararepotuerit, fiue fitusamoenitatem*
fiue coeli falubritatem,fiue foli foccunditatem, fiue aliarum quarumcucp

rerum

lSl D E A D M I K A N D I S

rerum ad quoslibet ufus, ad fplendorem, deniq? adluxum pertinctium A
ubertatem 6čaffluetiam fpecftes f ut ne quid dicam de opportunitate, in
qua non Hungaroru tantum, fed etiatn multoru alioru populoru defen
fonem & falutelitam fuifte,quotidianis damnis 8C  periculis experimur
Quo grauior Sc  acerbior eft iadura,quam erepto nobisper Turcashoc
loco fecimus.Sed facelfant querele,que fuum alibi locum funthabitur^
Nifi uero autoritate Chrobicoru noftroru, magno confenfu urbe Bu
dam a rege Buda Attilse fratre coditam 8c  nominatam eile tradentiu, im
pedirer, ego, fi qua alia coiedura de eius nominis ratione facienda effet,
ob inlignem calidarutn eo in loco celebritate & copia, pro eo quod Ger
manis quondafueritBada,umusliterat inuerfone Buda abHugaris di-
ctam elle i ufpicarer. Nam ea fecudorum Pannoniorum loca,antečp huč
Hunni imnu>rarent,Germanos feu Teutonas temnile, minime ambiou
umeft.Necitamukudifsimilimutadoneuocarunt Hugari Vueiprimi-
um, quodGermanis fuit Vueifprun, hoc eft,fons albus, quiloco nome
dedit:& etiamnum ibi fiib arce,quae fedes eft Epifcopfoftenditur, B
Sed redeo nune ad calidas:ac Danubrj ripam legens Iftrogranum,uel,
ut nune appellant,Strigonium peruenio,qui locus fecundum Budam in
Hugari a femp celeberrimus fuit,fede Archiepifcopi, qui ide primas Hu
ganasdidus eft,infignis, Hic ad radices montis,cuiimpolita arx eft ma-
gnificentifsime extručta,qua labitur Danubius, fons eft tepidaru,inclu-
fus t urri,in quam exarce dudis eoperpraeceps muris defcefus patet,Ex
eo tanta manataqua?copia,utquondam molam frumentariam uerlarit;
nune machinam hauftoriam fimilem tympano impellat, qua aqua e Da-
nubio per fubterraneu cuniculum in eam,qua dixi,turrim admillahauri
tur,& in arcem trasfunditur. Hoc largior eft fons alter haud magno ui¬
de interuallo:qui in pifeinulam quandam influes,in qua etiam media hy-
emc coaxates ranas audias, aqua: tantum, quantu uerfandis tribus qua-
tuorue rotiš molaribusiatis eft,fundit.

Supra Iftrogranum (quod ex Iftro 8>C  Grano mixtum eft nome,quddf
ibi fluuius Granus Iftro mifcetur ) no longe ab aree Comaronienfi, quas C
tenet ora cognominis infulse, qua Danubius propePofoniuin duos di-
uifus alueos facit,a Septentrione ueniens influit Vagus:cuius ripa fupra
Galdbcium,quse arx eft familia: Thurzonu, nune maxime nobilitata eft:
^lidis,non propter uim earum falubrem tantu, qua omnes alias in Hun
^  garia calidas fuperare exiftimatur,fed etiam propter uarium^planeb^ mi
rabilem eorum ortumu Non enim ullum certu fonte habent, fed alueum
fiuurj fequutur:&T ut is excrefcit d>C  deerefeit, ita aut recedut aut accedut,
Solent autem,quo magis exundant,hoc logius recedere*eo(p qui lauare
uolunt,fubinde alias atcp alias ferobes fodere.& quafi puteos aperire co
gutur.Id, ep intra alueu eft fluuius,fit in glarea,quod ipfius folu eft: cum
uero exit,in terra folida,& argillola,in qua alioqui no reftagnate fluuio,
nihil pene humoris exiftit. Necp tamen in ripa tantu eruntur calidae,fed
etia intra amnem,fi fundu eius pedibus fuffodias* Calet aute immodice;
ncc funt idonese balneis, nifi temperentur, quod admiftione frigidse de

proximo

H VN G A RIA E A Q_.V I S*

A proximo hauftte in proclim' eft. fed quia magis falutares efle credutur fb
nemiftura, qui medicinaminde petunf,deferuereeas finunt:quodpro
temporis ratione alias ferius, alias citius fit» Nunquam tam en ficdefer^
uent,quin,qui in eas defcendunt,tegete, cefpite' ue, autramis in fundum
fcrobis inie<ftis,imas corporis partes aduerfus ebullieds caloris uim mu
nirecogantur* Efteautem eas aduerfus diuturnos, acpene defperatos
morbos efficacifsimas.multis experimentis cognkum eft,& adhuc indi/
es magis ac magis cognofcitur,

Surtt calidsealisenon loge a caftro Trincinio, duodad eiuidem fluui)
Vagi ripam eft,fupraGalgocium* Illasfuauiter calent, 8č  funtlimpidifsi
maj:atq?ideo iucundifsimifeceflusloco fuerunt Comitibus Zepufienfi'
bus,qui paulo fuperiore aatate Trincinrj ledeni habuerunt«.

Nec multum recedut a Vago calidse ad arcem Baimocium,que i te eft
Thurzonu:quibus hoc honoris habuit Alexius Thurzo, qui in ea fami-
lianomenilluftre,8čfecudumregiam aliquamdiu fummam poteftatem
B apud Hungaros obtinuit, ut eas quadam quafi cifterna ex quadratis fa-«
<fta lapidibus,qui etiam defcendentibus fcalarum Sč  fedilium ufum pre^
bent,includedas curauerit* Etfi uerd minus fpaciofa; fint,tamen manife«*
ftum in ipfis eft difcrimen caloris:eocp diremptse funt muro. 8č  qute mo
deratius calet,deh'catioribus tantu patent: alfe uulgi ufibus funt relikte«.

In Comitatu Thurocio,qui eode in tracftu eft,funt pari pene interuab
lo a Vago diftantes calidp ad Stubna uicu,qui eft ciuiu Cremnicefiu.Hp
inftar infulae funt.claudut enim riuo, qui ex propinquis motiEdelabes,

• aqua uehit grata lauatibus, cum fitiunt* Nam ad tčperandu calidas num
quam,nifi quis recentibus aquis admifšis cotinuo lauare uelit,adhibeiv
tur:id'q? etiam tum fit modice,quod perfe minus intemperate caleant,.

Non difsimiles funt his calide alip inter Cremniciam &C  Semnicia,que
funt duo praecipua oppida inter montana: de quibus flipra dixt ♦ Manat
ex rupe, fic nata,ut lauantibus tecftum 8č  umbram prsebeat,

Nec tantu ipfe in rebus falubribus habetur,fed etia ccenu eartr (quod
C Plinius quoq? inter calidaru utilitates retulit) medica uim credit obtine-
re♦ Itacpin eo quida,ulcerofi' prefertim,ibippe qua fluut,uoIutarifolet„
SuntetiamSemnickecalidse,qucC uocanturRofclinauin quibus cana
les, perquosfluunt,&fediliaex lignis fačta, fic funt accreto lapideceu
cortice tecfta,ut prorfus lapidea uideantur*

In Comitatu Liptouienfi',ad pagum qui uocatur Dim loanis, fons eft
tepidarum:ad quem pleruncp confugiunt, quibus fcabie, ant pforis fce^
data eft cutis,Exilit uerd is,& magno impetu eiaculatur potius,quam
mittit aquas,qua V ago ortus 8c  curfus eft cx propinquis montibus,qui
Carpati caput effe exiftimantur. Nufquam enim altius fefe attollut,nu£
quapluribus Sč horridioribus iugis afmrgunthi motes,ad quos Carpa^
tu pertinere dixh Altitudinis indiciu eft, nix In his perpetua, unde acco*
lis Germanis montes niuis uocantur: afperitatis, quodr}demontes funt
imperurj. Slauorum lingua appellantur Tatri, hoc eft, Tatari, quod tu
regioneTatarorum,qui ueteribusfunt Getse,uulgiopinioneprotedan

r z tur,Huiv

1*4 de A D MI R A N D I s

tur. Hungariuocant Tarczal, quod nominis lingua eoritm a nudo, feu
derafo uertice dudum elfeuidetur.Nihil enim aliud quam eminentifsP
mi,& prorfus nudi fcopuli funt, hi raontes. Ego rupes Sarmatip elfe ere.
diderim,quaru mentio fit apud Solinum,quo loco Germania inter Her-*
cpnium faltum Sc  rupes Sarmataru extendi ait. Nam ex Sarmaticis mon
tibus,neq? ita loge ab his rupibus Viftula,quem Plinius alio nomine V i
ftiilum,alrj Iftulam uocat,ortum ducit:quo anine, prpter Solinu, plericp
ah] Germaniam finiunt, His uero rupibus lubiedum eft!Zepufium,ubt
aquae funt,quae & ferrum erodunt,&lapidefcunt,& animantes pota? e/
necan t:de quibus,quce alio ad te feripto eotfspleXus fum,attexam.

Et ut ab ea,cui confumendi ferri uis ineft,ordianhacc eft ad Smolnicd
am,quod oppiduad arceZepufiefem pertinet,intra motes,unde quon»
dam metalla eruta funt. Extrahitur aute hauftro, quale Iftrograni efle di
ximus, quodab aqua fuperne illabeiite impulfum circuadu & raptufu"
nis,cui implicati funt crebri nodi coriacei, implet fiftulas, per quas funi
meatus eft: quib. adiundi canales,eftufam aqua excipiut, & emittut iub B
dium in alueos in terra defoifos,quibus ferru,fiue uetus,fiue nouum, im
potitur, Qua? minorafuntferrameta, citius adedirtur, Solea ferrea eqm
columitur intra horas uigintiquatuor. Quse uero funt crafsiora, cuiuft
modi funt quae in uicini montisferrart)shuncin ufum Hunt, poftčpper
aliquotdies aquteimmerlaiacuerint,ceulimo quoda obducuturadefa;
eocp ftatis teporib.abiuutur,& purgatur, ut in id quod fupereft ferru,a>
qua?uis efficacius penetret. Quodperefo ferro manet,luto fimile,cupru
dt(ipfl uulgd cementu uocat.) Id in fornace coflatur in maflam,& deim
de per alta fornace eliquatu fit purius*& purgatius,8č ad oes ufus no mi¬
nus utile, quam qd fit ex metallo; cuius multae funt fodinte eode in loco*

Non dubium eft aute,quin aquahancuim auenis metalli trahat,pra>
fertim a pyrite teris ( uulgus Marchefitam appellat) cui ibi uim inefte a>
cerrimam,uel ex eo fatis apparet,quod aqua pluuia, aut alio quo humo^
re terram fubeute,ex ipfo id quod uocant uitriolum, quod Graccis chab
canthum, Latinis atrametum futorium eft, deftillat, pyramidatim cocre G
fces ftiria? in modum. Hoc uitriolum natiuum dicitur. Eft enim aliud fa
diciu m,quod quidem eodem in loco in hunc fit modum.

Soient fedores metallilignaintrafodinas tranfuerfim pofita,in qub
bus itur & ftatur,pyrite minutius eaefo con(pergere,& eo quafi uiam ad
firmandaueftigiafternere. Ei,fimulatcp penetrantibus in terram aquis
permadueritjinnafeitur uitriolumfidemcp ubi madere defierit,ita conlb
lidatur, 8c  adhasrefdtlignis,ut non pofsit nifi ferro refecari, Refecantur
aute fic concreta,& e fodinis per utres extrada mittUntur in alueos. Hic
aqua feruente luperfula uitriolum omne,quod pyriti innatum eft, refob
uitur,fitcp aqua tota uiridis,qup deinde in alia uala transfunditur, ut de^
puretur: depurataautem,transfertur in caldarium plumbeum, in quo
fuppofito magno ignebullitad horas odo, aut nouem: doneč per eua^
porationem,qua uocant, denfetur: influete tamen femper eode liquorc,
ut eadecaldaria plena maneat.Poft infunditurincadosligneos,quibus

infertse

H V N G A RI A E A CLV I S*

A inftrte uirgse fuiit,quibus accrefcit. Atqshoceft, quoduitriolu codhim
ftu fačticiu uocat * A c fantu qtiide de aquae ferru roden tis ui Sč  efficacia*
Nunc de lapidefcente dica,cuius generis multse funt in Zepufio,inter
quas etia nonullse no aliter quam calidse, aut alie falubres frequetantur*
Ht ineft his quoq? caloris,uel potius teporis aliquid, quod cum ali]s tem
poribus,tuperhyeme manifeftiusfentitur* Eft uerd inter eosfons exft
mius unus adpagu,cui apudZepufiefes Germanos ariui murmure no<
men eft,qui inftar pifcinse ftagnat,&plurima aquam reddit, in qua ltem
ligna iniecfta,lapide ceu cortice obducuntur* Alter ad pagu,qui uo catur
loannfs t  Na qui anguftius ftatet, ftatim atqt paululu profluxerint, lapft
defcut,&itain tumulos exurgut,cuiufmodiuideturunusadpagu Diui
Andrese nomine:alter caeteris infignior,prope arce Zepufienfem,ad a>
dem diui Martini,quse facraru ediutn in Zepufio princeps eft. Hic fcatu
rit,uel erumpit potius, aqua bullieti fimilis, cum magno intus murmure
8c  ftrepitu,qui admota aure non fine admiratione auditur* Erumpit aut
B non foras tatum,& fub dium: fed cdam meatus fub terra quserit,& qua^
cucp uadit,lapis fit.quančp qui fubterranei funt eius generis lapides,plu'
urjs aquis irrigata humo,&eo madore diutius manete,diffoluuntur. So
lent autem accolg his fic diffolutis & effofsis, ad opera cemetaria uice cal
cis uti,Qui uero fub dio naftutur,ipfifsimifiint Iapides,tofi didti, leuita-
te 8č  raritate non difsimiles pumicibus* Et quiauerifimile effifis aliquid
glutinisineffe, qui in propinquo edificat,libeterhis admuros faciendos
utuntur.eocp quidamillic dičHtant,fe domos ex aqua fachtsinhabitare..

Ceterum non minus miraculi uidetur babere quibuftfa, quod in mo n
te arci contiguo,intra fpecum quendam aqua per hyemem fluida,ae:ftate
ita congelat,ut refrigerandis poculis glacies inde peti foleat*

Porro' cjuod ad fonteš bibetibus ex eo animantibus letales attinet,eov
rum unus eft adradices rupium Sarmaticaru,quse,ut dičtu eft,Zepufio
imminent. alfj duo hoc famofiores funt in  Comitatu Saros,quafi in con-
fpečtu arcis cognominis,cuiusipfe prefecftura teneo.Na qui  eft fub rupi
q  bus, aues tantu exeo guftantes necare dicitur ♦ Atalios duos non tatum
auibus,fed etiam alrjs animatibus noxios effe ferunt* Qua ob caufam, ne
cui pecoriad eos aditus fit,diligentifsime caueri folet. Nafti tur aut adal
terueoru, qui propemodumintra Eperienfiumnoftroru fines eft,plu-?
rimu aconiti,cui herbse uenenum ineffe uel unicus Ouidi) uerfus arguit;
JLurida ternbiles mifcent acomtd nouercct,

- Atephincquideni uideripoteftfonsbieuirus trahere.Tales enim,ait
Plinius,funtaquse, qualis terra per quamfluunt: quales'que herbarum,
quas lauant, fucci. Sed eft reuera fingularis huius fontis natura,ut qui 8C
creftente luna augeri,& deficiete minui, atq>’ adeo in interlunio prorfus
deficere dicituntanto omnium confenfu, ut mihi ne libuerit quidem, an,
hsec aliter fcfe haberent,explorare„

Fontes aci dos,& qnas acidulas uocant,confultd prsetereunclos puCa^
bam,qudd minime rari funtin Hungaria. Ne no tamen ex his quocp alfi
quid delibem, celebres funt in primis, alter in comitatu Zolienfi, ad ar-
' ■ „ ^ - r 3  cemeiuG

i$6  DEADMtRANDIS

cem eiulcfefrt nominis,cui oppida,qua 2  dixi uocari moritana, fubie&a. A
funt: alter ad oppidum, cui Mons regius nomen eft: uterque fpleneticis
manifefto fenfu mederi dicitur*

Ad oppidum Biftriciam,Germani Neufolarrt uocat, ubi fodina: funt
acris opulentifsimae, quscnunc appellanturregiae,qudd in rjsimpendio
Regis opera fiunt,cuniculus quidam reddit aquam uiridem: ex qua,ubi
fubfedit,chryfocolla colligitur«

Quia uero m Comitatum Zolienfem, dum aquas perfequimur, uen-
tum eft,non pofTum prasterire hiatum terras rjfdem in locis famofiim ob
pcftilentcs expirationes, quibus aues fuperuolantes, 8c  quaeuis alia ani-
mantfa extingui conftat:manifefto eorum experimento, qui eius reipe-
riculum fačturi, gallum, gallinamue, aut felem,aut cane longo haftili ab
ligatum,fupra eum hiatum, qui fepto ad arcendas inde animates circun-
datus elt,protrudere 8c  efferre confueuerunt; quibus non aliter uitafu-
bito eripitur,quam fi ftrangularentur»

Eft icem ad eum fontem,qui potus aueš,ut di&titii eft, enecat, fub Sar 3
maticis fontibus acidula:qu£ etfi eandem eum eo ipfo fonte orioinem ha
bere čredi tur,tame plerifcp it a grata eft, ut etia a?groti inde potu petant*

Aha eft non longe ab arce Leua in Comitatu Barfieft, quse nifi ab hau
rietibuspleno uafeperferatur domum, faporem amittit* ltacp qui occur
fantibus,ut fit,potum ex eapr^bent,ue!modice exinanito uafe,quodre-
liquum eft, effundunt, 8č adhauriendum denuo recurrunt. Adduc qui-
dam aliud hoc prodigiofius,fed minus fimile uero.Nepc,fi pura fit,dum
hauritur,&: pura permaneat,doneč offeratur a?grotis,qui ea mirifice ap-
petere folet,quod hoc certifsimum ad falutem fignu fit, Sin turbida red-
datur, plane pro deplorato haberi segrotum * Itacp eos qui potu tantum
infirmis,non omen petunt,antequam hauriant aquam, turbare fblere»
Sed hoc luperftitioforum credulitati relinquamus.

Abhacquoquerurfusacidaaliahaud magnis diftatfparijs:adquam
etiam prope eft fons,qui tumuli in fpeciem aflurgit,&: fubinde mutat flu
xum, lapidefcente nimirum ftatim aqua, quam effundit,& ideo fic excre C
fce n te ea parte,qua aliquandiu manarit,ut fefe aliam in partem, quas hu-
milior eft,effimdere cogatur:quod quidem quafi circuitu quodam fit
per omnern fontis oram,

Ad arcem Fileg,qute inde in Boream euntibus occurrit, in Comitatu
Neograd,fpecus eft, in quo fuperne deftillansaqua, continuo durefeit.
lbi uero uideas ceu ftatuas hominum confiftere faxa,ex hac deftillatione
concrcta, Albus his color eft: nec per fe tantum funt alba,fed etiam colo
ris albicantis ufiim trita piftoribus praebent,

Sunt prseterea ad fines Eperienfiu fontes falfi,tatte aerimoniae 8č  falfu
ginis,ut inde fal excoquatur,qui ad omnis generis condituras, 8c  in p ri¬
ni is ad coftura pifciu, eteteris utilior efie exiftimat.Habetcp locus n orne
ab his fontibus:Hugaris enim Sovuar,hoc eft,Salisburgu dicitur.Nam
& arx eius nominis fupra eum locu fuit,me«e ite prasfefturg fubiečta,an-
tequam dirueretur. Efte autem falis uim magnam in aliqua eorum moti-

um par>

H V N G  A RI A E A Q_,V I S* i9/

^ lini parte,in quibus promotorrj inftar arx extat,uel hoc magno eft argu
mento,quod in aduerfa quocp eorum parte falfi fontes funt,qui item fua
appellatione infigniunt locum. Sed quod in eo inquirendo aut eruendo
minus elaboratum eft,id non negligentia hominu,fed proculdubio Re*
gum prouifione euenit, ne immodica copia falem uilefcere contingeret*
Abundat enim Hungaria fale natiuo, qui lapidicinarum modo cxdu
tur in Maromarufio ♦ Item in Tranftyluania, ubi etiam pifcin« falfe fta^
gnantra quibus omne pecus arceri neceiTe cft.eomperra eft enim,earum
immodico hauftu,qui falfugineincitatur,enecari. Irifunttamenin his a.'
licubi pifces . quod minus mirum uideri poffet, cura ipfum quocp mare
pifcium pares falfum fit: nifi bic non in aqua falfa, fed in ipio pene fale ub
uere uiderentmvSuntautem fapidifsimi, čarne duriurcula: 8čit a impa^
tientes aqux dulcis,ut in eam mifsi, exanimentur*

Quiauerd in falis mentionem incidimus,etfi de eius,qui cgditur,ortu
diuerf« fint fentent ise, alrjs nimirum eum ciim ipfa conditione rerum ab
B iiiitioextitifte,alrjspofteahatum efleaffirmantibus: tamenutuero pro--
piusfit 3 exhumoreautfuccofalfo concretum efle, 8 £adhuc concrcfcere,
ea potifsimum ratione oftedi pofle iudico,qudd in ipfis lapidicims falis,
ubi folidifsimus fuit,inuenta funt uaria inftrumenta ad humanos ufiis fa
vfta.Quodam etiam inloco Tranflyluanix*gallinaincubans eum ipfts
uis incorrupta , Quin nune quoq? plerucp magna carbonum uis eruitur
eum fale. In Defienft fodina,qua nulia eft in TranfTyluania altior, paucis
ante annis excifum eft de medio tale ingens robur trabi firnile, tanta diu
ricie,ut ne ferro quidem facile cederet, Sed idem extra fodina extracftum
jftccomputruitintra quatuor dies, utprimis digitis concerpi Sč  conteri
poffet. Idem folet carbonibus,dum excidutur, durifsimis, fimulatcp fub
diumprelatifuerint,euenire * Hsccuerd uulgus inilla cofuftone rerum,
qug No« temporibus in catacly fmo fuit * ibi opprefta,“aut alio quopiam
cafu eo abrepta efte interpretatur,

Flos falis alibi copiofior, alibi raro in reUquo fale reperitur: Gemam
C uocant,quodgemmarum quarudaminmorepelluceat.Faciuntauthoc
reperto iudicium ialicid« dofti experientia,fale qui fequetur, aut impm-
rum futurum,aut cito defiturur necp ternere ipfos in eo falli copertu eft r
Abundat &T uicina Polonia huius generis natiuo fale faxeo,fed hic mi
nusfincerus 8 čfoliduseftHungarico.nonenim fibris tatum,autuenis,
fed etiam ingenti mole terrae plurimisinlocis diftinguitur, ac prteterea
longius abeft a fuperficie teme. At in Hugaria putei pn quibus caeditur,
minus alti funt ufq? ad falem, Quin in Tranffyluania etiam fcopuli inftar
extat fupra terra ad ripam Marifi fluurfeuius ite alueus fal eft, non loge
ab oppido Thorda falinis celebri. Fitcg faepenumero,ut arates etiam uo
merem in falemimpingant. Sed eum nemini cacdere licct, ne quid uečfu
. galibus regrjs decedat.Liberum eft tamen Siculis,qui,ut dičtu eft,nonul
lamT ranilyluanie partem tenent,flio in fbIo,quatum domefticis eorum
ufibus fatis eft,fumere. Sed hxc de falfis obiter dixifle fufficiat.

Rcftant inter calidas, quibusquidem aliquod in Hungaria nomea

r 4  eft,

ISS 'DE A D MIRANDI S

eft,une prope Vuaradinum,qu 2 euocantur dim Ladislai,fiuequia hicdi A
uusLadislaus laueritjfiue quia ad edem ei facram,&T fepulchroipfius cla
ram,ac tum iplius, tum Sigifmundf Imperatoris,qui hic quocpcondi uo
luit,munificentiaopulentam pertinet* Hisplericpinter omnes Hunga*
rise calidas,primastribuum: in quo ramen amcenitatem potius earum,
quam falubritatem fpečfcareuidentur * Suntenim calore periucundo,&
temperato: prasterea tam pure Sc  perfpicti£,ut fpeciem rerum,fi quse in*
ijriantur,ampliorem qua l m funtiplieres 3 reddereuideantm\

Sunt tamen praeter calidas multae aliae falutares frigidadn Hungaria:
cuiulmodi dixi elTe in Zepufio geminas,qux lapidefcut, Sed hoc tepore
maximeprxdicatur, Sc  a mulds frequentatur,fons ad Misla, qui locus a
Caflouiahaud magno diftat interuallo♦Huius aqua lapidib* qui prope
fonte funt,feruefačKs calefir,&' ita balneis idonea redditur.N5 defunt ta
men,qui uim medicam,quse aqua? ineffe creditur,ipfi's potius lapidibus,
quam aque, tribuendaelfe cenfeat:quodipfaperfe pura fit,& bibetibus
grarifsima:&contri,quamfolent aliaefalutares,nulla mifturamreftpiat, B
Veriim unde mededi uisinfitaquis, 8c  curalia:alrjs atcpalijs morbis,
nec unaratione ea^dem omnibus medeatur,pra?terea undeiplis tot,taiv
txcp in  calore,fapore,odore differentise: denicp cur alise concrefcat, alite
ferrurodant,idlpeculatoriblis 8č  uenatoribus natura phyiicis explican
du re!inquo, Georgius Agricola (cuius in hoc genus rebus inquirendis
Sc  excutiedis ftudiu atcp iudicium exquifitifsimu eile,libri ab eo dočtifst
me fcr/pti arguunt) multa de his egregia prodidit eo in Opere, quod de
natura eoru quae de terra effluunt,infcripfit:&ide plura le traditurupol
licet in ijs libris,quos fe de Medicatis fontibus inftituilTe ait: ad quoru le
čtionem lefe referent,qui de his uolent plenius erudiri.Na mihi hec lerri
pturo propofitu no fuit,ut docere quenčp:fedut uolutati tua?,Sigifmun
deBaronum oprime,quemihi femper imperij iriceed:, morem gerereiru
Quantum aut tuum quoq? femperfuerit ftudiu: in his eruedis, quae in
cognitione nature rerum atcp locorum uel obfcura funt, uel aliqua admi
rationem habent, cum omnes qui tenorunt, friunt: tum fcriptus a te,Sc C
nuper editus de Mofchicis rebus liber,abunde oftedit. Na quid eft in to
ta nobis antepaucosannosminus notaregione,autinmoribus gentis
Mofchica?, aut in eius religione, quod non fcirifsime explicaris C (luidv
quod Hugaris noftris pene ignote eflent origines lue,mft tu cofirmades
Mofchis cdfine elfe,& adimperiu eorupertinereluhra, uel u talij dicere
malut,Iugatia,unde SC  initio profečti funt Hungari,&T nome traxeruntC’
Ex Scythia quidem uenifle eos nemini erat dubium,fed de nomine dilce
ptabatur: cum alrj ab Hunnis 8c  Auaris uoce copofita dicftos efte aflere^
rent,alrj aliud comminifcerentur ♦ At uero propius eft ab Iuhra manafte
Hungarorunomen:cum nune quocp Slauorulingua, quanullaper um*
uerfam Europam latius pater,Iuhri,uel prima fyllaba nonihil, ut fit,leuiV
gata Vhriuocetur. Mitto, quodte quoCp cdfirmante credibilius uifum
eft,motes,quosuocatRiphfos,noextarehisinlocis,undetatoueterum
feriptorum confenfu Tanais decurrere dicitur * Sed ha:c qui magis per-

Ipečla

H V N G ARI A E A QJV I S*  ti j

/{  foecla habere uolet,ex cometarijs tuis,et his addita chorographia peten
Mihi hic narrationem de aquis,que in Hungaria ah'quo miraculo,auc
nouitate quapiam infignes funt,finire libet, uel relinquere poti us. Nam
fi omnes,quae aliquid admirationis habent,confe&ari uelim, perfequen
dum eflet mihi quicquid eft in Hungaria amnium:quorum quidem tan*
tum eft, ut non facile darepofsis a?qualem regioncm, qua: pluribus 8C
maioribus abundet.utnon immeritoueteres Hungari in regnifuiinftV
gnibus quatuor du<ftus,totidem prtecipuorum fluminum,Danubi),Sa/
m',Draui,& Tibifei imaginem reprtefentantesj ufurparint* Sed ne nihil
tamen de his dicam:

Eft laus amnium prgcipua,efle liambus ferendis idoheos,& pifco fes;
Quo in laudis genere quotufquifcp eft extra Hugariam fluuius, qui iliisi
quosdixi,quatuorconferriqueatC’utnequid commemoredealrjs Hun
garicis amnibus, qui etfimagnitudineillis minime pares funt,tame non
minus fere funt admirandi. Nam prgter hoc,quod optimoru 8č  faluben
B rimoru piičium eopia affluun t,feracesauri plericj? habetur: in ea praefetf
tim ueteris Daciae parte,qua Hungariae attribui,& Tranftyluania uoca/
ri diximus,quorum etiam nonnuliis ab auro notne eft » Cuiuimodi funt:
tres cognomines,Chryfi di(fti:& qui Hfigaris uocatur Aranyas, hoc eft*
aureusme quis Hungaria ea, que Th raci e, H i fpanisc, Lydhc, S n di c aram'/
bus gloria eft,carere exiftimet♦ Rapiunc aute non ramenta tantu auri pe
reni curfu/ed etia pleruncp maffiilas, alias pifi,alias nucis auellanse,cafta
ne x  ue, autiuglandis magnitudine: quoties uidelicet inundant, imbri>
busftie,autalia quapia eluuie, aut arte indutfta cbrriuationeaucTti,ripas a
Sč  ea per quas currunt loca,fubruunt; Nec cometicium eft,i)s in locis eft-
fodi quadoq? mahaš,alias puri auri, alias concreti faxialiquidhabentes,
qug aliquot uncias ufcp ad feiibram,& libra,& hoc amplius appendunt,
Quin liceat mihi dicere,cuius certos autores notas fidei homines habeoi
cffo ftas eile, qute quingentorum,imo quas mille florenorum non mod d
pondus, fed etiam precium eleuarint*

G Sed ut ad illos principes Hugariae fluuios redea,Danubiu, Drauum*

iSauum norunt uicini Germani, Norici, Carnuapud quos eorum fontes
fiint,& primaincremeta.quse etfi' prgclara fint,nequaqua tamen tantum
laudis addunt amnibus,quantu hi mox,atq? folum Hungaricum attige/-
rint,con(equutur.Hic enim cotinuo Sc  plenius Sc  ipacioftus fluunt,eocp
nauigationimagis habilesfunt,pifcibuscp &C  maioribus Sc  melioribuš
maois abundantmt omittam, quod diuerli generis pifcibus, quibus fe-
re prima eft gloria, extra Hungariam carent, Quapropter de his, quo^
rum origines tnagis notse Sc  celebres funtj plurareferre fuperfedebo: di
cam 'cp  deTibifco tantum,quem Hungaria fola totum fibi uendicat*
Oritur in Maromarufioftub altifsimis Carpati iugis, fonte quide exu
guo,fedtantis fubito incrementis,utintra tertiu milliarium pro teporis
tamen,quod incremeta moderatur, ratione,paties fit nauigioru, quibus
fales euehuntur, Eft aut fere iuftu unius nauigq onus,quater mille frufta
falis,(uulgo lapides uocat) iingula uiginti plus minus pondo librarum*

C n- r~f

tpo DE ADMIRANDIS

Ferturauteintra Maromarufiu curfu citatiore,ut inter montes, qui pltt A
rimos ineos torretes 8č  riuos effundunt:eftcp ibidem linipidifsimus,ftv
lo glareofo, fed idem exillis Maromarufrj anguftrjs elučfcttus, fimu!atqj
campeftria attigit, inceditlentius, 5č fluitimpurius, admiflo pradertim
amneZamos,qui exTranflyluaniaruens,uiampra 2 betnauibus > quibus
fales Tranflvluanici exportantur: uideturcp tuin fane prorfus alius efle,
non ob augmenti tatum,aut curftis fui modum, fed quod etiapifcium in
eo ratio eft diucria. nam intra Maromarufiu non habet fere alios,qua!m
quosaquepuriores alunt,& eorum quideomnisgeneris copiamingen
tem: at foris quem facile dabis pifcem, cm' qmdcm in profluente uita eft,
que non fuppeditet Tibifcus? quičp 8C  fapore,&: magnitudine non pra>
ftet fui gen eri s pifci b u s, qu i alrjsm fluurjs capiunturC'

Porro de copia quid dicam? habet quidem Hugaria multos amnes pi
fcofiisimosnnterquos etia eos numero, qui exuidnis terrisirtimitutur*
Sed neq? inter hos } neq? incer alios,quoru fontes apud Httgaros funt,ub
lus prouentu pifciu fuperat Tibifcurmut eum, quod de Pado Italie dixit B
Poeta,merite) fluuiorum regem in Hungaria dicerepofsis. Etfiuero u
dem conringir fluurjs, quod terra?: nempe quod ut htec fruges, fic Sc  illi
pifces, nune uberiuSjiiuncmaligniusproducat: tamen nullum eft tepus
Tibiico,quo pifeibus non magis,quamceteriamnes, abudeu Quin,qui
propfus ad cius ripa in atftiuis praefertim caloribus accedunt, manifeft o
fenfu experiuntur,eum pifeulentiam quandam,ut fic dica,redolere. Nec
defunt uulgd,qui dtcat, duas eius partes aquam,tertiam pifcesefle: non
eo quidem ienfu,qudditafeiereshabeat:fedquddplane admiradam,pe
necp maiorem fide multitudinem pifcium fignificatam uolunt.

V idimus ipfi autumno fi.iperiore,cum ifluftrem Comitem Nicolaum
aSalmis.eKercituum reg-or um fummum in Pannonrjsimperatorem, ul
tra Tibifcumfequeremur,apudarcem Thokai,quoloco Bodi ogus,P
demualde pifcofusamnis,Tibifto mifcetur,millenos carpiones, quos
nonnulli Cyprinos dicere malunt,citra delečtu tamen,ficut eos capi con
tigit,uenire centu numis Hungaricis:hoc eft,floreno,ut uocant, ufitato: C
quem pro praelentis rei monetaripillis in locis ratione,aureus unuS fupe
rat fimilibus numis quinquaginta,Eadem eft plerucp lucioru uilitas,ftib
hyemisfereinitium»Vtorautemlucrj appellatione, in defignandopifce
notifsimo,quem quidam lupum dicendum efle contendunt.

Sed quanto logius profil uit Tibifčus^uato^ propius acceditad Da*
nubium,in que feie exonerat e regione Sirmrj,hoc minus eft prerij pifeb
bus,propteruim eoruinfinitam, prpfertim cum exundat. Natum in pla
na effufus,omma late loca non tam aquis quatn pifeibus coplet: Sc  qua>
da quafi ftagnafacit,quteagreftes ante,quam deerefeit, & in alueu redit,
clauftris quibufdam obfepiunt, nerefluetibus aquis una recedat pflccs..
Hic itaep non aliter atq? in piftinas conclufi' tenentur; neque tamen rard
edtingit, ut impetu fačk>,qualis eft acie congredientium, effradis feptis
perrumpat/pemcp dC  laborem agreftium fruftrentur, Quo fit,ut hi pro
magno negocio habeant, inuitarepopulares uicinos, utpifces emptum

ueniant.

H V M G A RIA E A Q_V I S* i$l

A ueniant»Sed quod prouerbio dicitur, ultroneas piitere merčcs, uix uiv
quam magis quam hfchabetlocum.Nam fepeaut nulli ueniut:aut fi' qui
ueniut,tantillo iicentur, utnihil peneinterfit, gratuitone eis des, an ueii
das«. Quin fit quandoq?,ut ne gratis quidem dati,aut quafi reliefa ad prp
dam,atiferantur:fed porcorum gregibus,qui fubfidentibus aquis iinmic
ti iolent, letam palfaone 8č  quafi pifcatione prafaeant: ipfa ta m e pifcium
mukitudme nihilominus fic pleruncp fuperate,ut magna eoru pars emo
. natur,& computrefcat.unde tam tetri nafeutur halitus, ut qui iter fach
unt,ea loca non aliter, quam quse pefte infeda funt,uitare coniueuerint*
Nec boe foris tatum/cd etiam in oppidis euenire folet, dum nimiru tata
uis pifcium in forum curribus Sč  equis infertur,ut qui eos importarunt,
deftitutiab emptoribus, fefe claculumrelidis piicibus inde fiibducant*
Quo fit,utplerunq?edicl:o cumpoena propofito,caueri foleat, ne quis
illinc,iii(i ablatis una pifcibus,difcedere audeac.

Sed logius quam inftituera,progreflus fum,illuftris Baro Sigifinudej
B non tam admiratione haru reru, que mihi iam maxim a uite mee parte in
Hungaria exada admirabiles eile defierunt, quam ftudio efficiudi impe
rata tua incitatus * N5 inficior tame, pleracp a me minus explicate tradh*
ta,neqj no muka praeteritaeife,qiiaecumhac narratione cogruebat. Ve*
rti m id ceu data operaame facftum eft, qudd kis 8c  aptius Sc  uberius ex-
plicandis locum alibi funt habiturus*

Porrd quod in epiftola ad me tua duoru admkande naturp fontium*
akerius quidem ex Arriani, alterius uero cxSaxonis Gramatici hiftoria
mentionem facis,equidem dubitaui aliquadiu,an no hoc confilio a te fa>
dum eifet,utquxde fimilibus miraculis aliorumautorufcriptisprodi-
ta funt,ea mihi cum his noftris coniungeda,ac coponenda eife innueres«.
Etfi uero huc inclinabat animus, tame cum uidefem mihi nihil relidum
efle praeter colligendi laborem,que fibi quifq$ legedis libris prxftare po
tefbiatis eife putaui,breuiter,undehajcpotifsimupeti pofsintgndicare*
MiraturPlintus, abHomero no eilefadam calidorum fontium men
C tionem:nequehocfaneiniuria. Quem enim mihi facile dabis autorem,
qui non quam accuratifsime mrerum,locorum'uedefcriptionibus rc^
cenfere foleat* fi quidforte occurrit, quod ufitatumnatura: curfum ex-
ccdit,.autaliqua nouitateeft infigne ?Imo quem dabis,in quo non alk
qutd eiufinodi reperias?

Sed hiter eos,qui eseteris diligentius, quafi / q? ex profeifo de his latfhe
fcripferut,primas obtinetPIinius:qui non coteritus aquaru,fontium,
fluminu miraeula capite elegantifsimo in fecundo Naturalis hiftorie iue
libro cOmpledi,rurfus rjfdem aquis 8c  aquatilibus deferibendis etia pe>
culiare dedit librum,qui eiufde operiš eft tricefimus primus * Secudum
Pliniu muka de his inuenias prodita a Seneca,in Naturaliu quedionum
libris.Nec pauciora pene a Vitruuio,de architedura lib*odauo +  Qua?--
da etia a Strabone,Poponio Mela, Solino referutur: ut alios preterearn,
recetiores.Sed. omniu inftar haberi poteft unus Georgius Agricola,qui
qusecimc| eiufinodi funt iietin Graecis Latinisc^ feriptoribus afelečia,

uel do«'

uel dami foriscp obferuata,uel accurataindagatione ccmpertamon mo A
do in  lllos, quos fupra dixi, libros retulit, fed etiam catifas eorum quam
fcidfsime ftuduic explicare: quanquam quotam qua?fo hsec fadura eO
fentpartem,fi cactera quocp,qucadhucignotalatent,proferrenturC' qua
inre nefcio profecftd,focordia'nemagis,aningradtudobominuaccuian
daueniat,quidum ifta pro negledis habent,nonfatis aeterniillius archb
tečd Dei potendam S>C  magnitudinem admirari, 8 C  dus beneficia agno*
icere uidentud

Memini te mihialiquando de quodam in  Carnis lacu,cui apago uici>
no Zirknitz nonieheit, non minus penemiranda dicere, quam a me dc
Hungaria? aquss funt memoratatut is uidelicet quotanis fere fub auturm
hi finem,aquis derepente exabditouenientibus,magnamcp piicium co
piam fecum trahentibus inundetur: appetenteuero asftate,aquis rurfus
abdita petentibus exarefcat, hacquafi'perpetua uicifsitudine,utquoin
loco paulo ante pifcatus fueris, in eo melfem & fementem facere,fimulcp
fi  libeat uenarfac rurfus ucrtcnte anno pifcari pofsis. B :

Sed qiiid obftat,quo minus loči faciem, ut eam ab alrj s delineatam ac-
cepiftfdetuoiermonedeicriba, Claudiaiebas eum circumquaq5mon
tibus,e quibus riuiquidam ignobiles fuo quifcp alueolo procurrant, ab
orientali quidem plaga tres,ab auifrali quatuor:fingulos quo logius flu
ant,hocminus fcatere aquis,terra nimirum ipias combibente,doneč po
^ ifremd abforbeantur fcrobibus faxeis,ita natis,ut humano opere excifsc
uideripofsint, Hic aquis itaredundantibus, utrecipi non pofsint, fieri,
utregurgitentfcrobestnecpfolum nihilaqu2eadmittant,fed etiam quic-
quid receperint,efiundant tanta rapiditate,ut refluxus impetum ac cur^
fum equiti quamuis expedito fugientfaegre effugereliceat* Itacp qua-»
cunq? pateatlocus (patere autem eum adfefqi:imilliariumminus laxala
titudiue ) diffundi aquas,& lacum efficere,qui pleriicp inlocis decem 8 C
o<fto cubitos altus fit,& ubi minimum profundus eft, žequetiuftam hu^
manicorporismeniuram, :

Hajc forte minus mirabitur, cuiconftabit effe eadein regioneamnes, C
quiterras fubeant,&Tubi per longalpaciamearint,rurfus emuant:quofc
dam, edam ubifemelfeieabdiderint, ampliusnojcomparere. Nam hinc
occukis quibufdam canalibus illas in lacum manareaquas ratiocinabd
tur,prgfertim{icognorit,ibidem aliquotinlocis efie cauamontium am
plifsima, in quibus aquarum ruentium fremitus exaudiantur, 8 c  earum
quaii ftagna lintiunde illos uenire riuos hoc minus dubiu uideri poteft,
qtidd coftat ijfdem anates 111'uas euehi; quas nemo nefcit m locis fubter^
raneis,in quae aure aditus non fit,degere no pofldSed quia pro coperto
habetur, lila aquaruaccefsionem non dud e modbus per riuos,aut alios
occultos meatus,fed uenire ab illa fcrobium regurgitatione, & quafi' uo
mitu,rurfuscp eodem redire,< 5 č reforberfidcp ftatis teporibus fieri, quis
hxc  miraculo carere negabitf

Auget uerohocquoq? reinouitatem,qudd fere non minus celeriter
recedunt aquse,quam accefferunt, non per fcrobeg illas tantum,fed um*

H V N G A R I A E A Q_V I S. tp?

A uerfa pene terra eas non aliter recipiente, quam fiper criKru difFunderen
tur, Quod cum fieri fentiunt accolse, continuo grandioribus eius meatb
bus,quoad fieri poteft,obftru<fds,agminadm aduolat adpifcatione,quae
ipfis non modo iucunda,fed etiam perfručluofk eft. Nam Sc  pifcium uis
tngens facile capitur,aqua nimirum eos deftituentei&T apud uicinos pre^
cium habent,ad quos conditi Tale exportantur. Inuenias aut ibi pleruq?,
quod iure mireris,lucios (nam his magis quam alrjs pifcibus abundat hic
lacus)qui duos cubitos excedant: qu£eres fatis magno eft argumeto, eos
intra illas uoragines nafti,aut falteaugeri oportere: cum fieri non pofsit,
ut dum foris ftagnantaquae,ad tantam magnitudinem perueniant*
Porrd ficcato lacu fit meisis,qua parte folum confitum:& idem rurfus
conferitur,ante quam inundet.Solum ipfum firmum,letum,& in primis
ita feraxgraminis, ut poft uigefimum diem fecari foleat. Non eft tamen
eadem ubicp fcecuditas.Nam magna eius pars,prgter iuncu,nihil gignit,
Quo uero magis cognobilis fiat lacus,libet addere,quod tu ceu infignem
B notam adieciftirnempe diftare cumadunius miliarfl fpacium ab arceCar
nis,pariter &Iralis dicfta Poftonia, quam Venetosaiebas Maximiliano
Imperatori,dum percuteretur fcedus, quodintereos poftremum fuic,
ademifle:& dum pačta couenta praeftari oporteret, reddidifie: in illuftri
eiusloco tanquam pro trophaso reličlis his uerfibus, quos ibi tulegeris,
‘Poftoniauitta redienspoB omnia uictor
LeuiaJ.es, ajfertpulchra tropkuea Jomum.

Quia uero id quod dičtu eft de aquaru ad ftatu tempus accefšione, me
quorundam fondu, quib. idem accidere dicit, admonet;etfi mihi externa
minime perfequendaduxi,facere tamen nonpofium,qum de duobus db
cam:uttibi illud qua(i penfem,quod ex Arriano & Saxone Grammatico
de tocidem fontibus annotafti,

Alter eft calidarum laudatifsimaru, in alpeftri Rhetia apud Fauarias,
inter rupes eminentifšimas:quicum feredeficiat menfe Odobri, redit
m enftMaioificčp rurfus uftjjin autumnu exuberat,utfaluberrimi$eius
C aquis mola frumentaria impelli pofsit, ■

Alter hoc magis mirabilis eft in Heluetqs,quem recens Heluetftorum
Chronicorufcriptortradit ficcarimenfe Augufto, quotepore nouis ibi
niuibus cadentib.pecus inde mitiora in loca depelliftnecppoftea manare,
nifi m eft Iunio,cum nudatus niuibusmons,rurfus paftioni pecoris patet,
Manare autem eum e petra in foflam propinquam,adaquandumpecus
comparatam: perinterualla tamen, 8č  bis tantum quoddie, mane uideli-
cet 8c  uefperirrurfumcp toties occultari. Sc  has quotannis rednereac con
tinuare uices,doneč rurfus, ut dicftum eft, Augufto menfe ficcetur.Dicas
aquationi pecoris,fingulari Dei munere,in illahorridafolitudine datum
huc fontem efle: idcp bruta ipfa agnofcere, ut quac eum fere ultro, quoad
ibi in paftuis funt,ad id tempus, quo fundit aquam, petere foleant, Quin
additur,experimento cognitu efle, quod idem fons tam impatiens fit for
dium,ut fi quid impuri in eum miflum, merfumue fiierit, per aliquo t de^
inde diesno compareat, nec aut mane aut uefperiaqu£G quicquareddat,

s Montem

194 DE HVNGARIAE A Q_N  I S*

Montem,in quo is fons eft,Heluetrj fua linguaappdiantEngftle:eainre A
gione,cuiab amne Arula,Argevu fece renomen*

Prudenter Plinius,ad confirmanda exempla potentia* aquarum, a fe
in lilo prasdaro opere proditatSi quis,inquit, fide carere ex his aliqua ar^
bitratur,difcat, in nulla parte nature maiora eiTe miracula.Hoc quarrqua
ipfe quocp ufurpare a duerfus eos poflem, quib.forte in hac mea de aquis
narradone quxdam fide maiora eiTe uidebuntur:tamen monebo podus,
non cemere quicquam eorum qug de admirandis naturp operibus ferun-
tur,pro incredibili haberi oportere,ne quid infinitteAutoris fapientig 8C
potentias temere derogetur.

Habes Baro clarifsime,pro epiftoIaIibellu ) magis ieiunu qufdem lllum,
quam ud ipfe forte expečtabas, ud materia, qua mihi tradanda dederas,
exigebat,Sed ciim non ignores,me minimeabundare ocio, tuae er it gqui*
tatis,non tam quid aflecutus fim, quam quid aflequi uoluerim,
aeftimare.Hoc unum quidem certe,ut tibi gratum
facerem,feduld Tum conatus*

F I N I S*

M A G N T F I C O DOMINO, D*' SIGISMVNDO
Libero Baroni in Herberftain,Guttenhag,acNei/
perg,Confiliario,Camerario,ac Aerarrj Au-
ftriaci Pracfedo Regio,&c.

C n mittam hreue muneripoema,

^Ab incude rečem meaprofeflum,

Sigijmunde? tihi, juijneptiarum
odmirat or es umcm mearum.

m

Ludus, Jud tadij leuandi
Cuiuis e sl ratioiat tibi omne temp us
Quod ett puhlica ab occupatione
2ieliclum,tentur uenujhorum
Scriptorum , aut, Baro, lečhone uatum.

Er go dum uacat a tm negotijs ,

Et uoles male collocare tempus t
<~Aut uit ar e meridiationem t
ljludperlegito meum poema t
isdte^ a^uifacias } bonic ^, c^uajb.

Ioan, Ludomcus Brafsica-
nus j,  v, Confultus,

E) e le 8ant alios iociprocaces,
Infamis plač e t alea auibufda

P H OE N I X,

SIVE

L V C T V S AVSTRIAE, OB MORTEM

INCOMPARABILIS HEROINAE, D* AN/

N AE, Quiritium,PannonumacBohemo/'
rum Reginaz, Ste,

Rima cicatricem uix duxit pluga'fupremam,
ZJulnere cumferior'Jdnguinolenta nouo.

Nec defleta moda[atis e/l mibifdia dignis ,

Cum mater lacbrjmaspoBulat ipfa nouas.

Non it a conBernatafui, ne c ter rit a damno,

Sen mibi jUodpeflis,[eu mibi Tur ca dedit:

Quam modo Reginne me mor s perculfit acerba ,

Mor s mibiflebilibus teftiflcanda modis.

Indulgere iuuat lachrjmis^nec turpe putabo
Tlangerefoeminea triHia corda mam.

Hocflatale mihiejl , uexarifluBibus atris ,

Nec tamen aduerflsfuccubui/Je malu.

Sic tolerata mibi uix efl tolerabiUs bo [lis
Omniagrajjantisper mea membra murnu.

Sic tolerata lues uix efl tolerabilis, at ^

Sauaperegrini milit is ir a mibi.

Sicf locuflarum uis ingluuiesf nocentum
Vix toleranda,tamen difimulata mibi.

Nec tamen adlacbrjimas conuerja 3  leuesj cjuerelas
Officijs egi non aliena meis.

Nune animi e(l erepta mibiflntentia conBans,

Z/ix tueor partes nune male firma me as.

Quoscy animo gemitus comprejči mceBa uirili,

Trincipis expreflit mor s mibifleua mea*

Heu quid ago infoelix,fdtiscy ex er cit a diru ,

Mccejšit noflris uis cumulusf malu.

MdScjtbicum conuerja polum/feptcmf Tnones,

Cur mbibes fkuas mor s uiolenta m anus
Collimanda tibifunt iBbuc[ficulainamc^

'Uxor er at Stjgio digmor illa loue.

Ecejuid in inuijas non Jumis diranouercas
Tela^uid inuifas non rapis ipfla/ocrust
ZJixerit Mo ni o [ic illaudatus Homer o
Tberfltes , uiuat[ic Jibi ijuifl 3  malus.

Omne capax rapit urna cap ut dijcrimine nullo r
Nec refertfueritalbusanater bomo*

Omnia difimdi(imilis Troferpinafato
£,ripit,humanum nil miferatagenus*.

s z

'Nec, miki črede, aliauid mortalibus immortale,
HacJumus in Jo la conditionepares.
GeteraDij meliora ttbi Regina dedere,
Quajermone libet commemorare breui.
Interrea lackrgma ce(jate,grauesj tjuerela ,

Et uacet agemitu foemma uirjpio.
^Arcefjenda procul mikijunt exordia rerum,
Etjeries regum longa petendaprocul.

Hinc abauos, atauosjplacet, clarosj parentes ,
EtpLcet a matns ducere fhrpegenus.
Cjedemine anticjuo de duda JfrCegiftane proles,
Zdnafuit Olgird, alt era IJeftuderat.
OlgirdaJoboles eti majculina lagello ,

Quifacro ablutus potica rorefuit:

*Atcp Zdladhflaus mutato nomine ditius,
Sarmatu tenuit ditia Regna diu.

Film huic Caf mir us er at rex impiger ar mu,
Quilate patriam rexit , & auxit h um um*
Cuiplures nat a, cuifextus mafulus karcs,
SarmatiaJummam qui tenuere diu.
dsttntio digna fio de natis tempore fiet,

Nat ar um friesfdrefrendaprius:

F er quas ajftni coniuntia *Alemania uinclo,
Quam lambit tumidu Rkenus & ljleracpuis
*^4nna Bogufai eti Fomeraniprincipu uxor ,

E ar bar a Saxonu nupta puella duci.
Regulrn Heduigin Boiorum magnus habebat,
TJnde Falatina lumina multa domus.
Eegnitio Elijahetha dačidcduela marito,

Huicgentilumen contulit at^ decus.

Id ni nomen er at Sopkia,gua nupta djnatia
Frandenburgenpprole beatafuit.

Gejaris optandicuicura e JI čredi ta genti ,

Flena kac principibus prafulibusj domus.
idfratres redeo, clarif ima lumina mundi ,
Fracipue adpatrem Fannonis ^Anna tuum.
Fannonia huic ultro regnum dotale Beatrix
(i Cjrande Beatricis nomen & omen k obes)

Ob tulit <&* regniprocerum ojfciofa uoluntas ,
^Ak eguantum e(l illo regnum habuijfe modo ?
Rurjus  o silexandra eti Olgirdaflia nupta
Jrtajouia cpuondam dux Semouite tihi.

Ex eguibus Ernetii Cimburgis edita coniunx
Fridricum Imperij protulit alma caput.

Hinc

1 97

Hinc [ocer, hinc prof cer, leuir, kine cbarusj marimi
C P lunmaj^bincjoboles, tjuod bene uertat^adeB.

*Nec tibi Jfrtojcouiagens inficianda niualis,

Ex koc nobilitas efl ejuoip clara loco.

JJeftudes etenim Olgirda germanusjn illam
Infertus gentem mulca tropbaa tulit.

Hocpatre Uttoldus dux eflprocreatus, & illo
Lituania prmceps tempore magnat er at.

'Unica, nifallor, cuiflia tradita Jrfojco,

Et dejjonja duci uixit ^inaBafa,

Hmc ambo Pafhj diuerfo tempore , &mde
loanneS uario tempore ut er rg fuit.

S ar matic um ajfim nonfolum limite, uerum
Sanguinu attingis proximitate genus.

Nec uitio fater dabitur,qui duhe putauit
‘Pr o g at r lajn patna,Cum patriacy mori.

Trije rudimentum belit, c Rex induit arma,
o Arma tryocinio nonJat is aptafuo.

Cedite nune Decjproculindejacefito Curti:

Rex k or um laudes clar us, & k um kabet.

'Nec laus Elijabetba auia reticenda pat er na,

Qua non nobiliorfoemina nat afuit.
lih Cajar auus ,proaumj,abauusf atatmcfo
Pannoniafrater rexfuit, at parens.

Sarmatia coniuhx reBorfex ordme nati

Succeduntjenet k oec nune cfuocg repna nepoS,

Coniuge quidpotius dicam, udfratre mamil
Sar cina uix bumeru bacJat is apta meis.

PD e cjuibus eB dixijfe mbil, qukm dicere pauca,

Forftan &fatm conticuiffefuit.
filter ad occafum populos regit, alt er ad ort um,

Etjerme ambobusparet uterqJPolus.

HocJatis e ji dixijfe miki: Jed dicere plura,
iAlteriusJueritgrande taboriš opus.

Nec capit bosJuccinBa breuisj anguftia cbarta,

Quorum r egifc as uix capit orbis opes.

Immemor mccepti, tnjisj oblita decori,

^Ad nat o s uenio S ar m atu  ^ Annatuos:

Hic miki Utitia ueniam da Diua licentem,

Erumpunt totogaudia corde miki.

Non pojjumgemitus fmulare,grauesj ijuerelas,
Sitlicetmcoeptoresahena meo.

Tblhteferales lugubria figna cuprejfus,

^Htt^ parentales exequix neprocuL

S  5

NeBite

NeBite uiBrices circum mea tempera laum,
ZJix meminjfi quidflebile pajfiafm.

ZJJcy adeogenerisJJes rncljta y majcula proles
^Auflnaca columen mefouet atey domus*

TJos patrui auJJicijs uiBriciafiignaJejuuti
Inuifum Cbritto tollite tpuajogenus.

ZJos patru auJJicijs uiBriciafiignaJeejuuti
iAjfierite aJJUBam gnamter Hangariam*
Conatus e^uidem nihilhos remorabitur uncjuam>
Interno impendet nullus ab hofte timor.
Suppofitas cineriprunasfiammas^ dolofib,
Extinxit ueBer patruus any pater.

Fallorf ana Um fioeltcilapfia m latu
Confirmat uolueris uotaprecescy meas?

E' diuerticulo repetendusJer mo, nec extra
'Propofiti met as ir eJinendus erit.

Quid referam nat as &ficemineum comitatum,
^Atc^ puellares, numina uera, ckoros ;
ZJixtotidem ancilU Regini*fiepefiuere,

^siluo Regina quot prodiere tua.

%sitc^ alias agitat regnandi dira libido ,

"NotaJed exemplis res odiojd dat is
Solhcitat belli nomullas curagerendi ,

Fracipue regnum ejuo muhebre loči e ji.
Faujlmas alU referunt , matremj "Neronis:

EB ejuoc^ cuiplaceat trux Cleopatra nimis ♦
<At tibi milafiat regnandjnulla minandi ,
Nulla extorquendiJaua libidofuit.

Quamuis dotal»(»blata a d culmina regni
Conditionefuit mens moder ata pari.

Tu telas y non tela, nec arma cruenta, nec anes^
NonprofeBuris iBibus oppojitas :

Sed bona trancpudla curaBicommoia pacu y
lrarumfugitans y at^ quietis amans ♦

Regibus uxoreSytot regini* J marit os ,

'-sittg orbi dominos tegenerafifieJat eB.
lmperitent ahapr at er muliebre decorum »

Fepenfis famulas non onerajje patet »
i^idaeJiipradiBis materna (lemmataJlirpis ,
^AddeJ Cjandalidos claratrophaadomus ♦

Fr incipe (jandaho tua pr odit a Uajcone mater ,
Complures habuit uirgo pudica procos.
lllaZJuladijlao tandem dejjonja marito,

Tranjegit uita tempora Utafiua.

1 99

Ter trn exierdifefijui & millejimu* antim,.

IB is J decem, Junij tresjfueredies:

Quanao ope Lučin a (Jenetpllidos imp tirata,

^Anna parens natu e ji exhilarata tuo.

Impofta e JI capiti matris, de more, corona,

Bis denis uitam menfbtts ant e mam.

Lindafuit natalejolum,jed Rbetia nutrix,

Qua'fremit alpinis turgidus Oemu d jim.

Cxfam bic jludio ejleduclajororia lecurn,

Tubilis cjl doneč utracgfačla uiro.

lam me uirtutum uix enumerabilis or do,
urget meriti gratia muka trn.

Quidpnmum mednim ue loauarijUA in fine localo
Ornamenta tu a  rara pudicitia?

^imbiguamfaciunt &> copia & optio mentem,
Tuncplacet hxc itirtus, nune plače t tila magis.

<lAc  uelmin pr at o confidem uirgo uirenti j
Quafons mujcojo profiti e la pide.

\Nune uarios molit decerpit polliceflores,

^4ut \Tarciffe tuo s, aut HJacmtbe tuos.

Candidd luteolis nune iungit liha calthis,
Liliapmiceis ntitta papaueribm.

Tune uiolds,cythiJbs,thym4 nunefragrantia car pit,
B'urpur'e as tenero nune'Ječat ungue rojits.

%~Attarnen in dubio ett,non illud, ne c magis tllud
Eligit , & numero copia maior adejl.

Tleč juodprxponat,nec quod pottponatjn arclo
fL&ret, & optatts ambigit ipjaJim.

Intereaut dulci Jer tum mit tat ur amico
Efftcit,utfolio uerficoloreJiet.

Sic mihipermedias & euntires&ituro
Car por is,aut animifortuitij boni:

^Anna tu a nullo dotesJimt ordine dicld,

*.At t amen bac unusJingulafafcis babeti

Ton bene principium pojit o rep er it ur in orbe ,
Tecjinem duBus circulus ullus habet.

Sic tua continuo uirtus (lat in ordine cer ta,

Qua nullumjinemprincipium ^ tenet:

JDigna tamen fpecies regno fuit tila tenendo,

Regefuit dignus corporis ijle decor.

JfrCultus in or e lepo s, in c or p or e multa uenuflas,
Jkfdieflas oculis reuerenda tim.

Jrfatronale decus,fuco proculatcg colore,

Qualia mentimmfeti oracolor.

4

Jtfultife,

en

200

Multiferi uites laudantur palmi tis, & qui
Defpofitum mukofcenore reddit ager.

Et Berilu ueteri culpata e(lfcemina lege,

FertilitasJummofemper honorefuit ¥

Pappia priuatisfuit, & Poppaa umori,,
jDicla mantandu lexfuit ordmibus ¥

Omniparens naturafuum degermine nomen
“Dučit, & apoetu dicitur ipfd fuo.

Et tu Cafandum'mater, Regumf 7)ucum'cy
Egregiam laudemfertiiuans babes.

"Nam tua ter quina Ut ata eB regia prole,

Immo ego terquina V de beataferor.
isdtsp utinam fterilu ,quam  /ic fiecundafuijjes,
lamfuerasparta prole beata fatis.

Flec moriens 'Regina miki damnofafutfjes ,

Interitu t ant um quodfret abj ^ tuo.

Famg aliam pro te moriens Regina dedifli,

Fiata tuam interea uixerit illa uicem.

Mc uelutipbcenix de morte renafcitur ipft,

Mtg^ ipjamfefe dum parit,ipja perit:

Sli tu, cum uiuamf bolem morit ur a relinquis t
Immor tališ er is morte renata tua.

Pertinet ad laudes pietas tua c ognit a diuis,

Flot a pro populo funt pia uota tuo.
le uemente die, te decedente pr ec ant em,

Cer tafidesfacris inuigibjfe libris.  '

»,Acceptam preabus refero, uotupjalutem:

Quicquid id e(l quodfumJum pietate tua.

Mb guottesflričio molitus acmaceplagam
Turca, tua nocmt nil miki abattus opel
isih quotie s dubij euafi difcrimmia Mar tis,

Flor atu adfiiper os Mnnafqueflre tuo?

Sic tuusinfdias coniunx dominusj^ latentes ,

Mt sp boe uitauit cer taperic la modo:

Imperij rebus dum confulit, &uagus illac,

F'unc bacJuJj>e8u itj o  redit f uijs.

Zsel dum ueBus equo falebras, perf inuia tefčjua,

Oburn borribih non timet ir e Jem.

DijfuperinoBrum feruate ante omnia Regem, ■

Utaji principih us,gloria frfmeis.

Fonfuperos tantumfedfleRere do8afuijh
Humano: etiamfipphce uoce loues.

Mb (juoties meritafcifhignojcere culp a
C ommotum iu(la cum ratione uirum?

Pro


lot

!fro miferisnnlias omrix pajja repulfas,

Nec pr o fapplicibus ambitiofa rek.

Regi aficfaatremfac plačat luno maritum,
lam iam mffurum tela trifalca louem.

Sic complexatrucemmollit ZJenus alma Cjradiuum,

<^4ip ir as reprimit deliciofdgraues
Car cer k dtp alitjuis tetrofaualore,Jitup,

Et prefaus mariick compedibusp diu,

Quxrit opem 'Regina tuam defunBaprecesp,

'-sitcp operam expeBat nune tjitop diua tuam .

ZDotibus ingenijfaeras juop pradita multk,

Quas ingensfuerit emmerajje lab or*

NecfociaUs amer miki, commem o randafid.es p ,

Non er ga dominam mutua cura tuurn*
Frigora,necglacies,nonafla-sfolflitiale$ s
Non nix,non pluuia, mn lutulenta uia,

Nongrauis autumnus, non nimbi, nongrauis ^žufier,

DCU ^ 'ptduerulenta nocet,

Te domino auulfere,necaunljeremarito,

^4bjlraxere uirofatafed atra tuo.

Non mihi Tenelopesfiudium. non iaBet amorem,

In laudesfemper (firma pr ona faas:

Nec tibipraftiterit regi deffionfa Fherao,

Viua maritah pua tumulata rogo eB t
HaBenus eflferies rerum hbata tuarum,

Qua pote luce fuit, aua brenkate pote *

Sed br e um dicam "Regina Epicedion ^nna:

Uirtutum efl iflofitb tumulo c umikaš.

ZJos autem extinBa pojiremos reJJke bonores,
firatap legitimkjoluite iufiamodk.

LEGATIONES D* S I G I S M V N D I LIB ERI
Baronis in Herberfhin, &c +

O Ccajks, mediusp diesfleptentrio, <& ort tis,

Suntperagratafloto,fant peragratafalo.

Trincipibus mandatafero dum maxima regum ,

VeBus equo,rkeda,Jiue rota, dtp rate.

Luduicum adregem mijfio, Solymump tjrannum
‘PerluBratarotaeft Eannonia, at pr at e.

Cefark orat or ad regem Jrfaxmihani
In Eaniam celerifum quop ueBus epm ¥

^Aujlriaca miffit regionis per mar efeuum
Hefaeria miki fant regna pet it a rate *

Sauromatas eadem uexit me rbeda ad utrojp,

F er niue confaerfas inuiolata uias .

I. L. Braflicanus*

202

C O L L O CLV I V M SIGISMVNDI
Sc  Morris*

Tkita bominum mentes, <&jamajnis & aui
Oblttajongamg aufe expeBarefalutern:

Vos quidoljmpiadas, uidplurima luflra,quidannos
Inn urn er o s jramcg iuuatjperarefeneclami
Siuitam fata impediunt, curjumcg recujant,

A'rbitrioig meoJemper mortaltbus agra
Tarcarumg dies, &> uisJuprema propinquat,

Qux uobis tandem uiuendi tarna uoluptasi
Qua cura, & nebulam &> uentos obtendereinanes
Fortuna, impericg meoi uirtutis imago
Qua uos, rpta mijrijubijtifi ueBra labores
Ter uarios,uariascg mces,per tela,per hofles,

Tam cit o in aternam clauduntur lamina noBem:

Tejnite beu mi/eri bis animis prajumere uitam ,

Cum necjat or um leges,nec tempora nošUs,

'Noftis at incertiad mceslos concedere Manes.
si gi s t  Alta tua bac mens Mor s, iam me alta filentia cogit
Tum p er e, & acceptum uerbis uulgare dolorem:

ViBus enim diBisigmis, animojjuperbo ,

Hoc unum quaro:qua nune te mjania uertit,

Quo mentemeg oculoseg rejeni mor talil us i[la
Qua cauja obijcere (oro)jiiit, mn ant e rogatam,

7Bon ant e admijjam bumanos expendere cafus?

Si te uit a breuis, no [Ira at g incommoda tangunt,

Quid tihi nobijcum commune eBl Ti Teajorjan,

BJos bomines fumus, & te negligimus, tuaig onima:

Fr go cpuidadfeBas ,fru(h-a & cunBarisi manem
AutJibanejortegeris nofln j Teaperjda,curdm y
Cur, cumjata tuo arbitrio /lant at g reguntur,

(Trout toties dicis , uerbisgjrequentibus ejerš)

Cur, inquam,grama ifia pati mala nosjnu iacpuum
Cer te ejjet y nobis te tanto impenjus omm
Conjulere auxilio, guanto uiolentius atrvs
Expojtijatis i  aduerja opera at g labores
Condimus, & partes toties cunBamur in omnes.

Sed uideo tepojje p ar um,tua numina pojje

Contra alia aut nibiliaut tantum,cguantum ipja ucluntas

Jmperiumg Iouis concediticum benorem,

Cum jortunam comitamur, ut omnibus idem
Aut djuusferet,jerretg nouijsima uit a
Tramia,& optatas jneret contingere jedes.

Jnio etiam debes,tu Mor s feuijsma,grates

Tlon

203

Non paruas cene nobis mortalibus,in nos
lus juodbabes. nam tenihilimmortalia curarit
Numina,riderisJedccelo expul(dJer eno:

ZJnde nijihas ten as, quas nune cr ude lis ob er ras,

ZJeniJps, Stjgios babitaresfjreta paludes ,
mokj  . Cm uoci laxata uia eB? juu mama uerba

Dat ? . me buc at ^ illuc circumJero,neminern at ujjitam
ConJJicioidtBu mirabile, Iuppiter audi,

Non impuneJeret juijjuts med numinaJJermt,

FluBuat ir a mibi m toto tam peflore, umci
2S Je c digna boe telo, h is donečJatiabitur armis.
sigi s, Huc conuerte oculos, aciem conuerte ferocem:

Hic maneo immotus,tua ne c metuo.obuia c or da
Hisflirijs, nibil bac me uisj mina J mouebnnt:

Expedias juacunjue cupis,certare paratus
Sum tecum, & dubiam uit a rent ar e palajlram.

Mo us. Tiine hic Stgifmunde manes (Sijmmde Lcejsu
Me tu n impauidusjua obfecro cauja c o egi t
Te in tantamtcmere mecum dejcendere arenam ?

Magnum alijuidfortajje ahjuis tibidixit, & ejje
ZJim uerbo bane credis,tej internubila 'condis:  . __,

Caniciemcptibi,longospromittqp&'annos.  • v; .

Uentum adjupremum e(l,nune nune tuafata nifi objlent,-
Ni mora prafentis ttbiproducatur bonom]  .

ZJtue aques at dim, uel auosipatru ueJene tlam, ,

Et (era aterno commendes nomina munda>.

J  _ .J. .. .,U . i -

siGis.taufaJuit, tua mn toleranda fuperbia,men:j 3

Mita me a atbereum qua pojfumfiandere olympum, \  ^
Mtjue imrnortalifuperos contingere mente:
jDepoJitisnempeexuuijsmortalibus,injuas  ^

Solieflimperium tibv.necjuodtuimprobapotthac  . r .

Obijcias mibierit(jua me finxijjeJmeclkm
Nugaris)cumJupra homines,Jupra ir e uidebii
Me uirtute me a ■&>pietate D e os: mike c er ta
'Nec juop longaua pratendes temporauitx.

Nam nonJolum atauos , & auos,patmJJen
Mejuabo ,Jed uel c PyliosJuperabmus annos.

Tu uit er ms modo no h auidos extendere c.urjmi
Sipotes,in facies tu te Sifmunde uelomnes
'Ver te, & Jinge juodarte p o tes,uirtute juodipja ,

Mit o animoj potes : te credas atberapennis
To (JeJej ui, claujitm JJolo te conderepojje:

Non tamen ejfugies med tela, me as J fagtttas:

Nec juodnunc juajjas caput,am l

.i

®v;wq

V-. ,

-•- > Vi

. r -) V \

, vt. ■

Nec

Nec miferam huc illuc uocem,<& tua luminafiefles:
S cilicet egregia proftratusfalce iacebis,

Egregius cer te tantis uirtutibus ker os.
si g  is. Or o mea boli uirtuti illudere, turpis

O' D e a: mn tu me Je d Dmum numina terrent,
Dextralg magna louis:qua me tamen ipfa reliflis
Defenjum exuuijs dabit, & me ingaudia ducet:

'Utfic nec iaceam, nec tu quidiuris k ah er e s
In me^ammump meum,quamuis inuita repugnes.
mo  {s, Nune mefata tua mandareflentia lingua

Fata uetantfed tempus er it, quo kacfronteJubibis,
^tq J  animum uocemcg tuam intra nubila coges,
‘Proftratusčg meo proftratus iure iacebis ♦
sigi s. O Jrfors,incoeptumfruftrajubmittefurorem:

No n ego, nonper uim,nonper tua iura iacebo,

Ueriim ifta exuuia no (Ira, corpusj\ }  caducum ;

Moi^St J-focigiturnoneft, bSigifnunde, iacerei

Non eft koc ? trifteš comitari Manibus umbrasf
Fic age, quo pači o koefupremum munus obibis?
sigi s. Nonaho,qudmquo Diuos infinajatens,
ln tua concludi crudeliafunera nunepuam
c PoJJe,nec imponi in crates & tričle pheretrum.
moi^s. Our,Jite Diuum fubliminomineponis,

Corporis exuuias depohas, maximus auo
Sicfes,fc adfuperospraftantioribis.
siGis.Non ego me Diuumfacio,quidperfidacaptas?

čedft^

acio,

•<aquem,

Cum počifata mea uiuetmens inclyta uit a.
mo us. Quamfuprema puiasquafo počijunera mentem f
Quam uitamjaudesftfacis?f cunčlapenbunt
Tecum , & nulla tuipars iam reflabit in orbe.
si gi s. Funera quid fanBa mentiris inania mentis,

Stulta? quid aternamfingis cum corpore uitam
Occidere,&nullosfarnaJuperefje triumphosf
mo rjs, Flandiris, Sijmunde, tibi. uerifimafed (int

Qua ajjeris: quidtepoči fata extrema iuuabunt?

Nullus apudJhtanes eftfenjits,nulla uoluptas.
sigi s. Viuam ego apudfuperos,nec me uirtutibus auBum
o Auferet atra dies. Manes tranfbit adimos
farna etiam mea,farna amplum uulgata per orbem ;
mo  nj. Farna kuius toties omnes ejfundis babenas,

Et te ob temu eius nullo dijenmine inumbrast
Dic er go, dignum quidfarna &• laude relwques ?
sigi s. Ne quameu eftfet diBis mor a, (Office mentem

1C$

Ingeniumlg metini uinutesfuPpicealarum
aduerte gcnmmuo ducat angine nomen:
(fuafuerim taceo puer tndole ., tjualts m ar mit,

Oiidlis eram fudijs čelen'matur tor auo,

Hoc ref runt,referent med tila opera at ep lahores,
Qiios ego no Bur na cr manu, uerfocp diurna 3
Tofl tot emenfas ter ras.mana alta,potentes
e Pofl tot terrarum Jem mo s, tot reona,tot nrbes
ConjfeBaS) c bar is immunisfattu* amicis ♦

'Hune autem \foehx auo confBm,wermi $,
jDtua tilu bocreferam,partimmeminijf,bearam
Hanc mihidum uitamc^ Tens,uirtusip dedijjent,

Sate iHuHriacce H p ar tim uidiffe domm dominafex,
Quis ego cumlp atauk, & auk, Gr patrefolebam,
Etfleo ofjicta & magnos praftare lahores,

Hac fifacla merefarna lene confcia ueri
fpicies , mox m melius tu a dicla rcfeBes.
mo rj,T er te, p er qui te talemgenuere parentes,

ZJir claragenerofe dom o, bacfolatia uit a
Ojtidprodejfe tna potennt,(imittet adimos
Te me a,te cunBkfoliatum dextera, manes?

Zdnde aujcultandi dabitur tik nulla facultas,

Seu bonafeu mala er it tuafarna:Jed inter Gr umiraš
. Et manes medim, mutus furdmcpfedebk,
sias.Tantum er it,a noflro banef obari nurnine uitam,
Guama effetfatua dementia credere mor ti,
ffeternam extinguant ejuod delitafunera mentem:
Qua nunepuam auditum eft bomines cectdijfe peremtos.
Migiturpeream,pereant juitalia čred ant,

Contra ego uiuendo uincam meafatafuperttes
Et longum merit k^ mek,genenhp meortm,
'Uirtutkfortkcp locum, & noua nomina tjuaram:

Tulp meo exemplo fc uitam c^uare uiater,

F i n j

(

w fS Q -

t  %


RERVM ET VERBORVM IN HOC

OPERE MEMORABILIVM I N D E X*

Bbdtcs duo tantum in Altinum }6.c ar£ Alexandri er Cafaris 67 .4

Mofcouuia,Priores amicos kabcre,bonutn: fed mifcros Arbufpach 137

dutemplures ze.a cffe,quihisuticoguntur  147.it ArchtcpifcopiindominioMofci 1 I.
Abbates in Mofco - AncyraGalati£urbs i6z.c  i8.it

uuia Archimddrit* Andreas Alexandri dux  7 C Archicpifcoporum eleftio  27.6

difti  2 p.b D.Andreas apojiolus,quibut inlocis Archimandrit£ z<tb

Abbdtum Mofcouuu nomina zi.b pradicarit,  O" <t quo fitcruciji-  A rchimandrit£ et epifcopi quomoa

Abdclatiuu Aleg£ fuffcčhts $2.ci xtts  27.it doeligantur 169.il

Abrdhemin Cazanenjium rcx  51 .b  s .Andrej mirdculum  72.c Arcits Mofci  49.c

Achas ciuitas 66,c.ioo.c Andreas Czeladin Mofcus iz.c Ar gam uk ^ 232.0

dconitum  183, c Andreas loanncs dux Chiouuicnjis argento Mofci a centum annis utun-

accubdndi modus 4.6.0. z  3. c tur

accufdtiones cjuomodo jieri folit£ Andreas efDemetrius filij Georgij, Arielfluuius
n.c curMofcouuiam obfcderint 8.c Artduifthdfi.

Adrianuspapa  ji.it Anna 7 .a lageUonis uxor zz.c

adulterium  4S.4 Anna lanufij  M izouuu ducis con-

adultcrij pocna ze.c.ioo.a iunx zz.b

aqua comitatus  B .trfienfis, undc fa- Anna Michaeli duci bithuttanunu

pta  24.it

Anna Ferdinandi  R omanorum re-

porem amittat 18 s. b

<ejha nimij narratio ci.c

Agis , fratris conjilio acquicfcit

10 Z.C

Alba , alids NLoncajlrum ,  104.it.

d Turcis occupata z. el

Albaad Thijram ji.pta  ioi.c
Albert us M archio Brandenburgen-

Artach
Aristoteles Bononienfis
Ajleck Tartarorum rcx
Afoph ciuitas  44.it.ioo.c
T anasdičlao6.c
taria

S7-b
70 .b
8z.a
8f.b
163.  it

8.4
'priits
Turcis tribu

6 j.4

gis,Z?c.uxor,eiuscpliberi, ero- Afophemporiunobilifimtmt e 7 .a
bittts zi.b afpreolorum pettes 60.4

Anajlafii Bafilio duci Mofcouuice Affack claudus  88 .c

m matrimaniimcollocata zz.b Aurackanemporitm opb.zoo.b
AmuliaVuoguslaoStolpenfimdu- Afturcs 270.0

cinupta  24 .it atramntum futoriim  1 S 4  e

fis  13s.it regi Polonu fubie- animaUa cuiufcundue generis in Augufta Vuindelicorum<tdLycunt
dtus  105 \c Vuotzbarcgionc introduda, co fl-  »J^.e

Albcrtus Saxoni£duxin Brijta bel- lorefuuinalbedinemutarc 7 6.b aues,anmaUa,eyc.fuffocata 33.c

lumgerit 206. b amniumlauspracipua  189.it duiinnepoteminiuria ■ 9.0

Albus lacus 77-b cius longitudo annorne mira caritas in Vuolccbda Aureaanusjdolum Sz .c

erlatitudo ibidem. prouincia 79 .c aureosMofeumnoncudere $7.a

Alce zio.c annorumqualis apudMofcos com- Anjina:loc.l 237.4

AlculpaTartarorumrex  ss.tt putatio  170.it Auflrialitčlus 293.4

AlcgaCazanenjiumrex 91.c dpparatusMofciexcrcitus ps.b Azoum emporiunt  1 63.b

Alcxander Magnus dux Lithuanu, apparatus mcnfartm deferiptio a- azymis abfunendim  32 .4

4 loanne Bajilijprofligatus 70. pudMofcmn  128 .a  B

a rex Polonu declaratus Aphgafipopuli toi.a  "O S .are

aqua benedida  41 .c  j)  Baculus Mofcorum

dqua udarcem  F ileg, fupeme dijiil Bumocij arcis themee
lans,continuo durefeit 1S6.C Baiazctes Ottomanas
aqua uiridis,ex qua chryfocoUa col baleares

ligituradoppiduBislriad 2$6.a Baltheummare 3.4 uariaeiusno*
aquauit£ apudMofcos us'c mina ■ 214.4

Alexandri Polonu regis perfidia aqux cdidaapud Vuaradinu,  188,it baptifandos pueros teraqud mergi
2's.a aqu£ lapidefcentes  ;  183.it 37.6 totos mergedos  33. c

Alexandriar£ 67.4 aquarum qualitasunde  is/.c baptifmatisfaerantfntiforma 3?.b

AlexandroUelenaloannis Mofco- aquarum inundatio 213.4 baptifmus Rutenorum i7 .c

uui£ducis jUianupta zs.b de AquisHungaruadmirandisco- BarackSdltan -■ 200,b

Alcxandralagelonisforor ibid. mentatiuncula 2 7 s.a Barbara Sigifnudi Pol.rcgisuxo-

Alexiusuirfančtus 63.b aquasinUungariaexferrocuprum rismors  2 j b

Alexius Thurzo  isj.it frcere  14S.C barbamtota Mofcorum principom

Alpiumflutiij cclebriores 3 Khemis, Arabonft.PtolcmaoNarabo,mne mnquamradere 230.4

PadusdcKhodanm 163.0 Kabadicitur i 7 S.b barbaricafuperbia izi.4

Altenburg  » 4 s-b  A ranyas i8 s .b Burma  ' 19.20 .b

Bdrmdi

lO.lt

A lexandri pap£ buUadcKhuteno -
rum baptifmo 38.0.0

Alexander Polonorum rex  101 .b
ii.it. cumfoccro pacem pačit
10.c

1 3J-C
49.c
i9j.1t
262.C
8 G.b

:index;

Barmaitorque$ zz.a  Bf odnitz  140.6

Barnaba Bel  147 c Bcrdebeck Tartaromn rcx s8.a

Burni'  103.6 Berfemani  s?, c

Barptobmemmetropolita uirfan- Berefinafi.ii.c. tof.d.  141.6 idem.

čim

Barthus cafirunt
Bafiliski
Bafilm
Bafilitcs  B ielski
Bafilm ceccus dux
jBafilius Laroslamtski
Bafilm Conjluntini d Tartaris in
teremtus s 7. c

17.6 forte ant\quis Boryftbenes. ibid.

118.4 Boryfthenem mfiuit  105.4
151.C Berges,NordmegiteciuiUs  ns.6

79.4 Befchnafl.  m.6

45.4 B etbaopp.  139.4

9.d.ti}.b  B etimiufl.  144.6

123.C B icUlacus  7j.c

Biela principatus, oppidum Z? arx.

7t.6.to.6;i53.c

Bafilm C^irpach oppido quomo-  B ieli z.c Bielaribitzd 67.c
do potim <ss.d Bieloiefero principatus  77.6.7 s.c-

Bafilm Demetrij Tartaros eiecit oppidum &■ arx  77.6

S. d Bielskoopp.  141,c,137,c.!??.4

Bafilmduxfitčlus,moxeijcitur S.6 Bij,dux  103.6

rurfit rekituitur, itern rurfm op Bifchouu oppidum  144,0

pugnatur ibidem. BifonsSuber,Vrochs  109. c

Bafilm Mofc. princeps modemu*, Bifontis forma depičla  112.4
prtmus peditatu  er tormentis Bifontiumuenatio  110.4

fef« 50.4 Bidricia opp. Gernianis Neufola

Bafilm,qui er Gabriel Iodttnisfi* iSs.a

lm,eiufdemcptyrdnis  68.69.4 Blafias fuumiter ex Mofcomid in
Bafilm lodnis SmolentzMo ciuitate Diniamnanat ns.c

perproditionempotim  7 o.c Bludleropalchi intimuf cofiliarm

Bafilm m Lituanos cxercitum mit- de mterficiedo domino fuo  4 Vuo-

tit  12.6 lodimero[oUidtatm o.b.eiutcj;

Bafilm  er Michael Lintzkij  26.4 perfidia ibidem.

Bafilm Magnat dux,D emetrij  M4 Bobransko oppidum ad Boryftbc -
gnifucceffor  63.6 nem  104.C.103.4

Bafilm princeps Biehe,cfuadoddlo  BoaVogi« ubi Tibifco mfeeatur.

anne patre Bafilij defecerit.  71. c 190.6
BafilmSemeczitz 9-a curincar BogLithuudniiefl. Ibidem.

čerem coniettus 6j.b.c Bob fl.  ' 109.4

Bafilm Smokntzko 50.b Bohe/rn  ■ 2.6

Bafilm Schniski sa.b Boiari nobiles 17.a

Bafilim Tar taro  s.6 Bona loannis Galeacij Sforeiie  F.

Bafilm Tretyack D olmatouu  14.0
Bafilij iniquitas  er ftultitia 99.a

Bafilij  er Thcodoriacernma con r
grefiio de imperio 4$ .c

Bafilij patruelcs Mofco [e iradidc-
runt  .. , io.c

Bafilomgorod  «.4

Baf a  m

BafiaMabmetb  .v,,

»3 s.6

B oranetz  99.C

Bom 6.4

Bom «2 Akoj relatus, er facer ei
diet injlitufut  7.6

Boris er Cbleb fratres hiter[anftos
relati  . 7.6

114.6 Borismagnusdux  73.4

1.80.4 BarisV.uolodimetiFt^-,,  -7.6

BafialickMofcorum  49.6 B orofouu  142.6

Bdthirex 7 .c.s 6 .b ab dVulaslaitit Borifomopp. nx-.iQf.caf z,d
Hmgarorumregeoccifits 87.C Boryflbenisfons,curfo>,oppida  72.
■Batmaffa Soltatt  51.c a.b.ortus i6f.c  ,

Bnuarite oppidet v6.c Boryfthcni adiacentia op pida.  72.6

BebeidChan  . ioq,J i t*»4.€- .

Bedi origo plcrm$ iz connubijs Bom plut qudm  so 'miUiaperuiam
to.a  v . yienenfemexUmgam hiGer-

Belugapifcis  67.0.99,4 -V,,. mani* uno dnuo tffe attd  149.4

Ben fin tft.c Buskutc  » «9,4

Brensbo oppidum  . io,6
B retfchauu  133.C

Briesli opp.cum ajiro ad Bub flu-

tiiunt  142,4.131.6

Br/S 130,4

Bro 4  140.4

Bruna  137.4

Bmc/ 4 83 c. 4 Solimanno capta  »47.6
encomium tiuc.undecondi-

t(t  1 S itd

Buden funt tbcmarumenumeratio
atq ;  deferiptio  179.6.C

Bubjlliuius  137.C.143.4

Bulgaria  2,6,87.6

Bulgari Polouuzi C? Czudi quan-
dobaptifandi 36.4

Bulht Alcxandri papee , deRbuteno-
rumbaptifmo  3 s, 4

• C

C A dayenom  131.0

C afarisare 67 .4

Ctefarem Romanam non fe maiorem
effe, Mofcum exijlimdre  17.4
Cafft Liguru colonidyT artaris fub-
iečla 'i6e.it

Cainouu oppidum  104,6

Caldchafi.  140,0

Culami populi  S2.c

Calcaria Mofcortm  4o.c

C alidorum fvntiuin cur ab Uomero
mulla mentio fiftafit  191,0
Calkafumius 8 o.c

CalorMofcorum 63,0

CamenBolfthoi  si,6

Calufczd  - 34

Camenetzopp.  131.6

Candidilauspaludes 16yx

Canh immundunt animaldpud Mo-
fcos nz.it

Canes pro iumentis s$,b

Canum ad uenationem  M ofci duccn
dorummos  132,4

Canoiusloannis Metropolita, qui
dittmeft propheta 33.,c
Cantilenaftpius d Rhutenis repeti-
ta  20.0 ■

Cdp64 infgnis urbs,olim Theodofa
d iti a  101,6. aTurcisGenueiy
fibus ademptet ibidem .

CaputS.Joannis  101,4

Capitepleftcndi  * 33,4

Capitaequorum apud Tartarosin
dclicijshaberi 8p,b

Carcfftts V.Imperator  . •, if;6

Carpatus mons ,  17S.6

Carpiones  4  nonnuUis Cy priim uq-
: C 4 « 1310,c

Cd/iot , .30..6

f 4 Čd/m

I N D E X

G iftni rcges l Mdochil uidi t « d Chriftiernus Dani* rex, regno cit-
Cafanij tsz b ftut  ios d

CafanumTartdrorum opp.  i66  a Chrijiophom epifcopus Labacefis
Cajimim  13 a  13 sb

Caftmiri filijfcx 13 d Chriflophomt Schidlouueczki cd

Caftimaftuuius  83 d dellanus Crdcouienfis

Cdfimomgorod opp.dd Occa 6$ d Chriuuitzi ' 2 c

67 c Chryfocolld ubi ex dqud cotligi[o -

iSS d
13 s  c
??; d
101 d

cajlorumpeUeS 60 b litd

Cd&romoiMgorod ciuitdt cm cd- Chryfoftomus Columnus
ftro  «46. ciufdem^nomimsflu cibi gemsbi teiunio maiori
uius ibidem. Ciki pop.

taftrorum locus u d Cimbrica Cherfonefus

cdtorum domefticorum peUes 60 b cinčhs Mofcorttm

Catbarina Poloni* regina  *j b Circasopp.

Cdthamd 'mnuptd obijt

Cdthaym populi  »6+ b  ' nec Tartaris pdrent \o\ d

Cdthayum ciuitds isid  Circafti  716.103 c

Cazanarxobfidetur ^Sd.incetidi- Ctrcal? oppidum  103 c

tur  96 c Cirpdch oppidum dd  O cca 67 c

Cazdtt regnum, ciuitds  er cdftrunt Citrahan 100 b

eiufdemnominis  91 b Claraualli*,uu!gb Tzuuelt 137 c

Cdzart, ottd cuprca butliens ibid. Clerici carnibus dbdinentes 19 c

CdZdncdfl. s>6 c Cltfmafl.  64 b. isa b

Conflantinus eUbitur tcrt

Conftantinus  K«« oflmki ■ ne

10 d. 10 6 d

Conftantim Ruthcni copiarumdit-
cis captiuitds  171 d

143)6 conuiuij apud  M ofcorum princi -
pemappdrdtus,crc. ut d

Coporoiafl.o‘arx  7 6  c

Corcld ft.ciuitds,cr prouir.cid  7 6 c

tddern  er regi Smeti* ,  er
principi Mofcouui* tributarid
us c

»14 d Corefte  4 d

fi c Corfd idolum 6 c

1 d Corfuld Mofcouui* ditio  139 c

*4 b Circafii feu Ciki populi, nec Turcis Corcirdopp. 6$ d

Corfire dominus qud ajlutid cdptus
st d

Corfun  7 d. Gričit oppi¬
dum, dd feptennium oppugnd*
tum 7S d

Coftantinopolitdtds reflitutu 71
Cortzin opp.cum caftro  143 d

Cofdtzkij Tirtdri  100 c

CazanenfesTdrtdri $6c. quando Ciin oppidum dd fluuium Unugd Coferos, tributinomine primum k

d M o [cit defecerint  91 d  1416

CdZanenjium contrd  Mo/cof bel- Clobutzo  130 d

lum  916. eorundem flratuge- Cobilagord  133 c

md ibidem. Coiaiculubdptifdtut 91 c

Ceculi  187 c Ccelejlinus papd  3* d

ceremni* Mofcorum st b. Mo- ccemiteria non confecriri  41 c
fci principis in cruce deduratd cceftus Mofcicus  49 c.

nsb  131 c

ceremni* cum pileis  io b Cokhisolm, qui nune Cotdtis di-

ceruis Loppos pro iumetis uti  118 b di  101 d

Qban,rex  83 6.103 6 coloni  VI diet in feptimdnd domi- Cotoroafl.

CbdrnosdVentlU CbdrfosdppeUd- Kolaborant SS <t Cotzi pdgus

Rhutenis aftrcolorum peUiculas
exeg>ffc  3 c

Cosle cpp. tfj  c

Coftn caftrum olim  Krt« Vuentzd
diftum 83 d

Coftmfl.  81 c

Cofim 99 b

Cotdtis nune , que olim Colcbis
101  d

Cotelnitzopp . 84 c

78 c

14 ? 6

MIC Colpddck 46 b Cotzko 13J c

ChazdttenfesfubMofcis  91 b Cohgdopp. 68 b Crdcouuid rfgniPotonilcdput  137

Chelealeck Cazdnenfmm rex ibid. Colugi prijidid ibid. b.14.4 d

Cbidtr Tartarorumrex s8 d Colmogor caftrum 80 b Cral,Kyratl,Korotl, rcx

Chiouuid uetus Ruftii metropolit Colmogord proximd Mofcouuii re- Crdfnd
^ d. 72 b.  104 b. gio  153 c Crafno ScUo

Chiouuia Ifropolcho trdditd s d Columnd opp. s d.ssb.67 c Cremif

Chiouuii idold
Chiouuii mnticulus
Chleb Vuolodimeri F.
Chleb m diuos reldtm
Chltnouudopp.

C hlopi
Cloppigrod
Choitilouud
Ckorontdni

1S1 c Crepitzdopp.
US d Creuudopp.

s c Comdromenfti drx
104 6 Commenddtorcs

7 b Comites  17 6 Cromlouu

ibidem. Communicdtio fub utrdque ftecie Cronon fluu.

546  406  losb.C

49 d Conciliumgeneralefrptimum  30 6 Cropiuunafi.
734.78 d Conciondtoribus Rutenos čaren S. Crucis exaltdtio
1414 41 c cucumeres [alfi

q z c Confeftio Rutenorum

chorea certaminisgenus apud Tar- ConradSuuartz uexillifer

taros  90 4  confcientid redi

chore*  34 a conftliarij

Chormati

■Cbri(lidmDdni*rex

16 d
60  4
141 4
1  Sz d
tSo d
141 6
tfo b
»09 4 .138 4

13  b

9 fb

119 c
6 C
101 4

40 4 Cumeri idolum
11? 6 Cupdfl.

18 b cuprum exferro acjtidrumUi uec
46 b Cures Pieczenigorumprinccps s b

z c Conftantinopolis cur Czdrigraddi- euria mercatorm apud Mofcos
4  s  4 dd 16 b f? b

cyprini,cdrpiones  190 c

Cytrdchdurbs 166 d

Czdr,rcx  is 4.836

Czdngrdd.regidurhi ts b

Czeremijpe populi  84 c olim
M ofco , nune Cuzdncnfi regi
fubiedi s 6 b

Czeremifa fuperiores 64 c. 86 b
Czemdfl.  143 a

Czernig i ; t c

Czernigouuop. 69 a. 7o b

Czeflocbouu mondfkriim  130 b
Czilmc ji. Si b

tzimbitrg/s ArnejU Auflria Archi-
ducis uxor  24 d

Czirchofl. $t b

Czubafchi 9 i b

Czudi qtmdo bdptizdndi  3 s d
Czudin,  er CzutzkoUcus  7 6 a.
75 c

Czutzm 151 c

Czunckbds  8; c

D

D amonidcis  er mente cdptis
dnfdcrdmcntum ddreli-
cedt  3 y  b

Ddmafus pdpd  31 d

Ddniaregnum infulis mdxime con -
fare ti 4 C

Ddniel Metropolitu hypocritd  27 c
Ddntifcum 114 b

Ddfudidolum 6 c

Dduid Chlcb  7 b

Dduid Scotus regis  D dni<e Ordtor
117 d

decima Rutenorum propter quid
injiitutie  43 b

Dedind  13 p d.

defundorum dpud  Mojco* exequia
dtquefepultura  1 64 c

Demetrm Bielski contrdTdrtdros
dMofcismiffus pid'?} c

Demetrm  D dnielis  99 c

Demetrm lodnnis  F. 9 b

Dcmetrius ntdgnus ločim fuccefjor
6} b

Demetrm  M dgnus duxMofcouuia
70 d. cim jilij tres ibid.
Demetrius mdgnum Tdrtdroru rc-
gcm nomine Mdrmij, bcUo uicit
8  d

Demetrm Pitiuuolo dominm mife-
rčpcrditur A Bdfilio lomiš 6p c
Demetrm  <t Romano pontijice Cie
mente  VII rojb<c honorijice
exccptm 160 d

Demetrius KnesBiclski 63  c
Demetrm Miehdelis Dux  8 a

I N D E X.

Demetrm pdter in uinculis mr'  714.72 b

tim 6? b  D robonuiu  »42 d

Demetrm Scmcckd  9 d  D nizek ibid.

Demetrmtertimlegdtm  118 c Dfchornodomuspojldruni  141 b

Demetrij Idiis ts8 d. 160 c Dubnd fl.  77 d

Demetrij flij nequd mifemmdfor- DueV.i petitio  94 d exemplm.

tunu 69 b ibid.

Demetriouuitz oppiduer cd/lrm dueUionum faram.  4 b

70 c ddDueUum drmturd ibid.

Dengd $6 c Dund,uidc Duuitid

D erbt oppidum Diuuonu,Rutbc - Dunenburg urbs  72 c

nis luryouugorod dppelldtum DruindciuitM ,fluum ,Ucus,prO'
u? d uincid.80d.81d  72 c.139 d ide k

DernifaTurcorum qui  1 Sob Eithuudnis Dundin, db ah j s Tu-

Dejlenfem fodmdm Trdnfyludnia, rdntu epRubonem uocari ibid.
omnium cjjedltijkm.m  187 b Duuind Rutenis duo uel bind fond'

So d

140 d

141 d
57 5

23 b

Defndfl. 63  d re

D jlermczd fl.  139 c Dnucrenbutig uiUd

Dcuuenojlo  57 c Duucrfchdkopp.

didbolicdTdrtdrorum opinio po c Dutieimd
didbolica deceptionis exempUm  E

ll 4 <t p Lfdbethd

D ideonm in Mofcouuid nuUm, nijft Jfa Elizdbetba , Terditutndi regis
coniugdtui confccrdtur  28 b Rom.ftli«eo'uxork Sigifnnmdi

dies mdximus  B ergis,& dpud  D rot re „ is  poloma okt us " zib

XXH h or ar um u8b pij X! fq  Uo c

diefefto dn ahquid occidere licedt EngroticUnd prouincid  806.84 <*

35 d  i I0  ^

Dikilopporipopuli, quiferiLoppi EtigfllemonsKeluetia, inquo mrd -
funt,ddDront 118 d bilisfbns  193 c.104 a

Diaecefcs 17? b 2pjf C0 pim dominio Mofci odo z8

138 c  d eorum nomitid zi c

Disld
diffemindtio

i d

epifcoporum officid

... . L  j L  „  45  c

Diuidm jiuuiorum totm Septciu epifcoporum prim £ fed.es  796

trionis longe dmplifiimus 16} c epifcoporum ueftes,officium  30 d

Dimitriouu ciuitds cum cdflro  77 d epifcopos eligendi mos t6 9  d

dtuortium  47 c C quindtdntes  224 d

diuortitm celebrans, quomodopcc' C q U i Mofcorum  4 9 b

r.dcbit 16 c c q u : mn  [ ac  g<, y

D iuorum cultui
D nieper fl.
Dnyepcrsko pdgtts
DobrinA

4 1 c  ecp.icrumcdpitdindelicijsbdberid'
7 1 d  pud Tdrtdros ibid.

ibid. e qu orum  cdftrdtorum dpud Tdrtd -
ros ufn in pugnd sob

5 d

Dobrouund opp.104 C. xzx.c.r,z b Erdckdfl. ic t  d

dodores Rutenorum 41 c p ra f ms ?x  Bethmnorum f.milid,

Domintcdm orationempducos Ru' potdtioni mdxime deditus  44 d

tenosfeire ^ 40 d p rcmlt£

Don,TdiidisRutemce 66 c

Doco locus obfcure def rriptus 6; c

Donetz Scuuerski
Doporoski
dosdpud Rutenos
Dregouuici
Dreuulidni
Drijjd
Drifuuet

‘Eslingett

Etlingett

z 9  c
t)6 c
ibid .
jb b
40 b

67  ^ Eugenij pdp£ fynodus
t} 9  ^  E Udngelici libri
47 d Eujl^cbius Tdfcouuitz  93 6.103 c.

z c  eiufdeminMofcosmurid  1044
ibid.  r

*^g ^ Erdhnndus Caf dr

is b
54 b

■ , ri n.  » , JL ferrumdudlionum

DnioHSaJhm^HCMu  ^ rcglonis cira  omm  /k

oppdm er *n*is°r,llb'nc I  —

meri<c

IN D E X.

mcrU &4b ibid. fcclusinDcmctrium  9 c  i?s a.  142 a prindpdtus  172 c

fcfti dics  41 a tyrannis  27 c mors 26 c Gruflinddrx Si a

Tibarg  140 4 Galgocij drek therma  i?tc GuilhelmusPo&eUut 10o a

ad Fileg areem dpta miru natur<e Gdlitzprincipdtus, cum ciuitdte  er G.mjburg 136 c

1 <$6c cdftro $7  c.84 b GusldiKSueti<ercx 216 d

Tialandid ■ 2b.7SC.u6b GaU.Gallim 2 b Gymnofcphift<e Turcorum } db In-

Pinlappid

17 b Galnenkircben

v,7 d

fiosfdlucurgemna uocctur 287 b Gdngrenfcmfynodum,jdccrdotibus
flimiolus 2 ob coniugmn conccfifie  52 d

tOJ

:

dk non dijimiles
H

Agnod
Hurbsle

i 3 o c

C

139 b

coniugium conccfific

fvns in Comitdtu Zolienfi, potu3,  <u Gargni

ucsenecat is6b GastoldusLithuudtms 13 c  h arofezi  140 c

finsdptdkrmnummirabilk  177 G.ldnumPrufiiametropolit  114 b HafniuDanid!metropolit,Germi'
b it m ud Mislim  iSS d etidm Gedanum er Ddntifcum tik Koppenhagen  »8 c

fbns tepiddrumdepurum dd pagum uoedri ibid. Heduuig primo m pdrtu movtud

D. lodnnis in Comitdtu LiptO' GedeonduxModbitenorunt ty d  I2  c

uicnji 18} c Gcdcmin  22 b  H eduuig Idgelonis uxor ibid.

fvntcs fa .1  ji dd fines Epericnjium Gcislingen 136 c  h eduuig Sigifmundi primi Volonia

is6 c Gengkhofn ibid. Y egk jili-ber lodchimiBrundat-

fbntiumdcidorumenumerdtio 183 c gentesplurimds OrientulesdtepSe- genfseleftorkconw.nx  2? b

fontium cdlidorm cur Homcro ml ptentriondles rerum tutiim per- Helenu primd Rhutcnorum Cork

Id mentio jkčtu  151 c tnutdtione uti  7S b slianu  4 b

f-drnca Mofcorum 49 c Georgius dgncold  188 b.ipi c Helenu Alexuitdro coUccdtd 10 d

Trancifcus Cberagdtus cpifcopus  A- Georgius Danieli* s a Helenu d nepote Vuolodimcro in

prutimis 26» d Georgmdux ibid.b numerumfaniiorumrektu  4 c

Trancifcus dux Muntu* 23 c Georgius mfkns Salome* filius  25 d Helenu fiiid Knes Bufdij Lynski

Erancifcanorum in Vuilnd cceno- Georgius Mugnus dux d Turturk  48 4

bium fumptuojifi. 107 c occlfus S 7  b Helenu er Ouuczindfubldti is c

EridbergBatiaruop. 13 g  c GeorgiuspdruusMojcicunceUurius Helenceudulterium 26 b

2S b.&s c Hclenes dnimalid 161 c

Georgius Vifbcck eepues Germnus B.Hcluc monafterium  hi b
*°7  c bermehnorum pellicul.e sp c unde

Gcorgij uxor cur ucrbcrib.ctfd  25 d bonitus illd.ru deprckedaturMd.

Gerodin opp. 141 b herodium fulcomm genus nobihfii

girofalcones Mojci Kretzet nomi- mum  1*4 b

nunt i)2 c Hefllitfchkami 131 c

Giuuoitcs jerpentes 113 c  h euafi.  27 b

Gldcialemare u<s c.  119 d biutus terne fumofus in comitdtu

’f3 c Zolienfi,uues fupcruoldtcs exd-

2 so d nimuns  1 s<? u

Tridericus iunior Brundenbttrgenfis
2 3 c

Tridericits Romanorum Imperutor,
pdrens Muximiliuni Imp.  24 d
Treyfingcn Banana opp. 13G c

Traftdt opp. 137 b

Yrcyfcaetl ducum Tejchinenfium
opp.  144 d

frigork incommodu 61 b

frigork ineredibiik mclancntU Glacz Boema oppiduin
132 c Glogouidpuruu

frigord dpud  M ofcos intenfijlimd Gonecz
gi  b Gorod

Trcnouu palus 72 d Gopir.gen

fi-ontempercuterc cpdd 12 6 c Goftinouuofcro infuld 9!b hiftoriddcfcruk

fures ,3 b Geifto miffelpnnceps 2 c cirtsco- hijlorid mirdbilk

44 u.6i b bierofdlchi ardcarum hoftes 164 b
73 b HifmdelSophusPerfdrumrex t6i
136 c b

7 S <t
48 c

furtd  er homicidia raro Mojcos pu Jllium prudens 3 b Holmid,regniSuetUcdput 4; d

nire 32 b G. t:ndncx Gotttidid, cpta esc Sed- Holmid Sametia regia, db incohs

G diapars  «4  c  Stockholm,Ruthenis Stecolna

G Abricl Bifilimhypocritd ct Got 1  andid infuld  4 s d. regnoBd - uppeUdtd  t t 6  d

tyrannus 14 d ipjius niafubiettd  *>4 c  homicid<e d Turtdroruindice quO'

gcjla 11 b Gracorumdolus  j b mododbfoludntur pid

Gabriel is fkcinus  <78  d Granusfluuius ubi iflro mifccatur bo-nomagnus  120 c

Gabriel rerum potitur fttb nouo no^ tBl c  bomines prodigiofiejormu 83 d

mineBafilij p c Gregorius ijlomu  717 d.n 3  c Hordarum apud Tartarosinjinitus

Gabriel rcx fubdceruo f ceni lutuit Gregorius Sagreuuski Mofcus 13 g  c penetiumcrus 261 <t

p3 b Grifnd  js c Horn 137 d

GabrielkBafilij loatmis P.mutrimo Gnuki  »42052 c Hranitzu Gcm.Vueifenkircbeop.

nium 2fb Grinkiopp. 133 d 244 b.237 a

Gabnelk facinus 08 c dliudciujde Grodno oppidm i°t  C.107 d Utrgam  2 b

l lungdri*

edlodtinefufcepit  S; k eiusfeli
citat  10 c. tyrannis 76 b
loanes Cčci film  N ouuogardu  cr
Tuuerenfis pmcipatum cccue
pat n d. ciufde tyranrus ibid.
idem Nomogrdderfes in ferui-
tuteadegit  74 b. moritur  u c

I N D E X.

deHungam dmimdif nquis hy* lepiphdtiomliesfylua 66 b
pomanation  »7S d hrom & Tumen drces Sid

Hmgdrit comitdtut  179 b leromiers  133 c

H mgdrigftlicim atefi ubertas om- leropolebus fratri bcUm intulit s c
niuitt rerunt commedatur  148 c leropolebus fidtrem timens,fe Chio-
Hmgaru quatuor prdcipua flumi' mit occlufit 6 d

nd  1S9 d  I eropolehi mteritus ibidem.

Hmgdrit regnum curperirit  »47 b leropolebui moniakm, natione Grd lodnnes Czekdm  138 c

Hmgarit uindgenerofd  14 8 c cdm,impr£gndtdm dfe,'muxore lodnnes lodnnis B afilij  F. Tar tar is

Humgarid regntt fub Ludouico re- pofted duxtt ibidem. fibi ddiunčits, principatu, pro

ge inchnare magis dc mdgiscur leropolebus  R hoden fugit ibidem. quo duo em fratres decertdrut,

caeperit 140 d leropolebus totiusRufittmonarchd ui potit us 6$ c. eiufdem cum

Hmgdriam fdle ndtiuo dbmdare efficitur ibidem. DuceMofcouuice paflum o 6 d.

1S7 d leropolebus Vuerafci confihu fidum idem in Lithuuaniderul. ibid.

Hottgarkm metailis, fdle, omnis ge- contempfit ibidem. IodnnesDantifcusVudrnuenfisepi

nerisfrugibus,fruftibus,firis,pe \cropolchiuoxdd Sudtoldum defrd fcopiu  »3<> c

coribus,pifcibus,opibtKcj;excel - tremtcrfich  3 c loannes dux,  D ttnieHs filiut (■} d

lenter abimdare  14S c.  149.1* leropolcboChiomidtrdditur.ibid.d loannes epifcopus Vuilnenfis  105 c

leroskus Vuolodtmeri  F. g c  1 si b

leutriskie defertd %-j d lodnnes felicifiimu*  9 d. ide/nui -

I gorje,  bello fuptrdtivs aufugit 4. a dw,iAofchd murut, rmdiertbus

Igor dutta uxore  o Ibd cx Plefco- mfenfus, tyranms,potator, Tur
mumperareccepit 4 d taris feruus n b.  74 b

Igor d Malditto Dremlianoru prin loanes  K nes Vuorotmki principd
cipeoccifus  4 d tufuo'vnnoeens eruitur 68 c

29 b loannes KouuarMofcus  93 b
14 c lodnneshazki, Cafitnirircgis  p uia

Hmgarorum fuperbid dc mfokntid
»47  b

Himgarict gentis proprium. ibide.
Hmgaricamn rerumirabilit eom-
rmtdtio  »8» b

Hyperborei montes  S3 c. quiab
antiquis babiti 164. d

Bypotnnemation deadmiradis Hun Igumeni
gari£ dquis 178 d Ihedrdlacus

I ihuri  1S8 c ni£ fecretarius,&mrchup ficc*

I AcobusVrdtisldUUičfmn epifcO' ikhri  33 C pusGnefncnfn  H s a

put m c llkufch plumbi fbdin£  130 &. 133 c lodnnes neurn rex 26 c

ldcrontd fl.  77 d Umen kem 2 c. 71 c. quiz?llmcr lodnnes primogenitus c, b

I tgelo, qui VuldiisldUS■> fit Polono- 17  6.75 b  _ lodnnes de Rccbembcrg,eques Ger

rum rex

Idgelonis uxores
lagerndorff
Idickfluttm
ldmd

Ummidrx
1 imfchnick

22 c
22 b. is d

lttyricamlmgudmomniumeffeldti[- mamiš  107 c

fimam 170 d lodnnes Sapur 2sb

ijo d imagines dntiqu£  ©- tdbule  33 c loannes Schygond. ibidem c
86 d.  99 b inderftorjj Bauarit oppidum  13« c lodnnes Sfortid tAedioldtticr  B d-
36' a inducidlcs liter#  13 ic rij dux 21 c

7 6  c infantuli an pod baptifmum commu loanes Sauuerfiuski Palatinus Tro
s6 d nicandi si c cenfis  1 06 b

larodauu ciiiitas, o* cdfirii 7s c.i3 & initundimosdpudRbutenos  3 s a lodnnes Sauuorfiuski, d Michaele
ldfonicdflu.  143 d. Litlmmidm iniunarum pumtiones apud fccuk- Livzki ubioppreffus  »3 s d

d. Polonid dirimit ibidem. res  29 d. lodnnes Zapolienjis Vuayuuodd

Idfonis tuues ubi quonddm jletcrint inftitutiones mdgni ducis idm inau- Tranfyluanus  14 s d

t oi d gurati 21 d lodnnes ZapoUtdnus 24b.14.7c

Uuritium oppidum  14 sb imiitationis apud Mofcuuerbu  117 c lodnnis Alberti  P olonu regin ck*

IdufaflumeurbisMofcouui£ 16s b. menfepdrdntur  n8 d des  9 b

loannes Albcrtus dux fine coniuge  I odnnis Andrej Czekdm cdptiui -
obijt  . 23 b tas is b

lodnnes dur, dpudquem dutor Ord- S.lodnniscdput toi a

toremegit,priims cdftrum mu- lodnnis Metropolite prophct£ Cd-
ro cinrit  <4 b nones  33 <t

lOdnnesTdfilij Mdgni filius,pdtride lounis kcus,Tunisfons 6 g  b

62 c

Urartes mdrimus Sogdun£ dmnis
162 b

IdZ  »78  b

ldzygu tregio metdUis abundds  179 a
idok  VI r. C hiomii£ g c

idoloktru in Sdmogitbii ddhuc
us c

ieiumum apud Mofcos quibus tem *

mortuo fuccefiit 6s c. eiusa- ex loantiis Vabczki fortuna

97 c

urorcKnesThcodoriBdbitz fi- lodnnis Metropoht£ Rufii£epiflo-

lijtres g$c l£diVont.HldX. soc

poribus mftituatur iG 9 b loannes Bdfiliustyrdmus 78 c iocus bonus de uomeribtis us c
ieiumum Petri, item diu£ Virginis, lodnnes Bdfilij prmceps MofcouuU , iocus regis Mofci cum quoddm Tar
itcmPbilippi  42  b Martam Boris fiham duxit, cxq; taro cap to  9 ’ a

u lordams

lordanm Gernunus Ruthcnm dut
xit  4  s c

I oroslautuki 7 9 c

loslericus  , dih Gttjidns Sutteti£
rex  ii s rf

irafineuiribusuana  147 c

Jrtifthefluuius sz a

Islandk fons minbilis  177 &

lfoslaus Vuolodimeri 7 . 6 c

Iftbmus  T auric*, nune Pracop uo
catur 67 *

1 firogranm, nune Strigonim di~
dum.  182 b

ifiuls fl. ort m  1S4 a

it er Dctuidis  er Gregorij exMofcis
in Daniam  117 a

iter ex Mofcouuia in Lithuuaniam
7} a. a d Afopb 67 b

iter fecmdte legationis Sigifmundi
149 6

itineris aiteriut breuioris tx  Mofco
uma in 'Danim relatio us c

itinerain Mofcouuiam  ij 6b

itinerariu a d Petzoram,lugariam

I N D E X.

Kejfar,ideji,imperator  *« b Latini, fi T,hutenico more initiari

KejkniMofcorum 49 b uotuerint,cjuid faciendm  33 a

Keftud zib.d fratre htcdrcercm Lcchi undedtdi z c

conicdus, mifereperijt zz b legationisStgifntundi d CafareCd-
Kitai lacus sz b. Si b rolo  er F erdinandomfii cattfit

Kitaifkolacus sta cxponitm  134 &

Knes Bafilius Iaroslduuski  123 c legationes D.Sigifir.mdi liberi  B a-

Pi c ronismnerberfiem^c.  201 c
17 a legatoril exceptio  124 b. dimfiio
i ; b  134 d

97 a Legatorum rejfionfio 136 a
nz b lepomn copiain Mofcouuia 61 a
106 a lcxde [accrdotibus z$ c

$4 a legesMofcoru quales habcatur 170 a
5,3 c Leo metropolita  4 sb

79 a Leopapa  ji

ibidem. Leonhardus Comtsde Nugarolis cu
70 b Sigifmudo adMofcii rnfii  149 b
79 a.  ioi b Leonhardus 1leNugarotis,penefub-
ns c merfus 113 b

KmDemetrius Bielski
Km dux
Km Iutiatt

Km loanm Paliczki
Km loannes  F ofetzen
Knes Michael Lvnzki
Km Petrut vfihatoi
Km  T keodorus Lopata
Knefi fectmdogemtorum
Kohzki lacus
Konishaniodafl*
Kolpackh
Koppenhagen

Kretzet girofalcom, horrori cfje LimburgciuitdS
nifo aefilcombus
Krijm ciuitas

& Obi ufcp ftuuium  80 c
itinerariumahud  < Si c
iudicij expenfie sz a

lugfl.  79 c

luga  164 a

lugaria prouincia s s c

ad lugariam itinerariunt  8° c
luharij  M ofco tributarij 86 a
lugarorumeum Vngaris eademlin
giu 8s c

luborski  Si a

luhra prouincia  8 sc

lubrici populi ibidem.

I ulij  X XII11 dies Boris  er Chleb
facer conftitutus eft 7 b

iurametu Tartaroru iocofum  90 b
lurgenci populi  100 b

lurr  143 b

hirfa 6 b

iuflicia apud Mofcos uettalis,  34 b.

apud TartarosnuUa <>o e
tuuanouugorod caftru  43 b. dloa
neliifilio, mdenomen accepit,
extrudum  75 c

luuanouuoferus, loanis lacus 6s b
iuucntutis apud Mofcos exercitia

170 b

1  tz'm,Germ. Tifcheiti 137 b
K

K Aienshifanla regio 117 b
KatmuchiTartari regio
10O c

Kamafi.  S4 c

Kayeni populi  117 b

Krijmskij reges

K fi,bomo priuatus

Kuluio fluuius  er lacus

Kuuas

Kunigsuuifit

Kurbfi

Kurtzicanes

isi a

nz c Limidis lacus  73 b

101 b Lbiciumopp. 137 a

ibidem. Lmtzkijfiliam curprinceps duxc-
103 b rit,caufi£ expommtur  2 6 a
Si a Lipnik  - 137 a.  144 b

33 c.  42 b Lipouuetz  144 a

137 ae Ltfna fl.  131 b

79 a Lithmania  109 a, 163 a

131 b Lithuuaniieoppida i-,i b

Kutina 34 c. quomodocottficien~ Lithuuankbotia 106 a

da  33 c LitbuttanU cpifcopatusv U,quoru

'm Kuthice confecratione quotcerei tres Romana ccclcfi£,quatuor
mendendi  33 c Rbuteme obediunt  10 sc

L Litbuuardce fira  lop C

L Acacidunt  129 c Lithuuania feriiitus ibidem b

Lacequinum  89 b Litbuuania quatuorfittvij, orluuer

Lachs pifces  143 a fas in Boryftbene:tresautan  Se-

Lacomry£ loca maritima, fylue- ptetrionem uerfus, in mare Bal*
firia er inculta  83 b cbicumiUabi ibidem a

lacus  C zutzko, Czudin,Bicis, feu LhhuuanoriimaUmeres  103 a. lice
■ Pelas,Vcijfues  73 c tia,arma  er equi. ibidem. erga

lacus Kitbai $3 b fubditos tyrannk horrenda  io 5

lacus Koinski  7 pb Litbuuanorum firatagema  13 c

lacus  NfOit, quem nune Ladoga uo Litbuani  «t R hutenis uidi  10 b

cant  73 c Lithuuani  er R utheni, quomodo

lacus fulphur profirens  78 a Tartaros obruattt e<> a

Ladislaus TLungarU  er BohemU Liuuoniaz b. 3 a. 17 b.103 c.  114 c
rcx  23 a Liuuonicusfinus z b

Ladoga t c. lacus z7 b.  73 c Liuuonienfes oratores  93 b

Lam as oppidum  143 i Litzfibna 60 a

lanceee Mofcorum -  30 a Limonice ciuitates epifcopales tres

Landshuet ad iferam fluuium 13 o c  114 c
lapidefcetesaqu£inZepufio iss a Loppiferi us a. Mofcis tributa-
Lapom 163 a rij,eorume^ moreš n 9 c

Lapporumterra 117 b apud Loppos ceruorum ufus pro in

Latericiaduo templa, diti£uirginis mentis  1186

Maria,?? diui Micbaclis 63 c lorum fr eni Mofcorum  49 b

Lofibitzi

X  R

I N D E X

Lofckitzt '  ijj a mate Baltheum  43 <t. 114 <t  mereatoru. miliš prtter Lithuua-

Louuatz  CT Louutzi » Uinatores mare Caffnum, Ruthenice, Ckuua- tws,Polonosq^ ,autiUorumimpe
87 a  linsko morie jz 4 rio  / ubieftos Mofcouuiam ueni-

Louuatfl.  17 b.  s 5- b mare Germanicum zj b. Rutbe- reliberum  37 c

Lubecca Gemania p ort us,'mlinu niceVuaroczhoiemorie ibid.c tnerces importitU sj c

Cymbric<e Cberfonefi i6s c mare glaciale 81 a.  110 b Meretfch oppidum  132 c

Lublin  z (t. 1J7 c. 145 uiarifusfl.  187 c Merulafl.  101 a

Lubfchz i}o a marito anliceat čira Pvfcljtefijlu Methodius Patanczkicpifcop. s7 d

Lucomory.e hotnim miri Sz b fumere Eucbariflid-36 b. item metropolitams Rufii<e, cur bonis

Lucom 4d* Oxifhiuiu.nl, Poloni£ an lucat cidč proxima posl com ffoliatus,  er in car cer e conie-

oppidum  13; 4  mmionem notte,cu uxorc con- Hus  30 b

Ludotficuc cur immatura ntorte de- eumbere ibidem mctropoUtctni oratio id principom

cefjerit r -’ Mirom d Mofcouuia <so mliaribus Mofcouuu  19 c-

LudoifičurVuUdisldofuccejtitzs b Gcrmanicisditiare 64 c metropoliUnitaciU adDeum ort-

Mariam Pkiltppi regis GaftelLe Martinu Suuojouuski  14 ?b *.tia zo b. item alfa oratio. ibid. ,

trc.Hxoreduxit.ibid& iTbur. Mtfouuict y. . • 4 b metropolita zj 4.46 6 ,

cKiiiMdbaczopprefJiis. ibid. Matihiaregialimgarielaus 14? c: metropolita elettio zjb.usp^d
Lttdouici mens erga patrid er fob- 14.6.4. clades  9 b  . u .r fententia 4S. a

ditos  2j u: interitus.  n ibidem.. Matthau cardinalis Salijburgcfifrs metropolita* Rbutenos autoritate
Ludouia regis cutn Soiimitnno.ini-  14? 4 fuam 4 ptftriarcbaConftantino-■ .

quaptigna •  148 '4  matrimoniu cotrahendiratio  47 4 politanohabcre zj 4

luporumpellcs 60 4 matrimoniu interrege,  er Bornim Mezenji. crpagu  st 4

Lutintfcb lacU  14 °c loannis Gdleacij sfortie, dudi Michael Bohufch Ltthuuanicus ths

iynciumpcUes 60 4 Mediolam filia, Vuilna contra  - faurariu  132, a

M Hum i}tb Michael egregie deferiptu  108 b

M AchmedeminCazanenfium matrimonij cotitradus  er gradite Mkhaelloanne obtruncat 1074
rcx  9Z a  47 d c Michael Kyfaletzki 41 c

Michmedetniner Abdelatim,Abra matrimonij eoirahendi, cii alt ero fi Michael Lynczky  iz a. 106 a
heminfilij 91 c lioruPhilippi Hifpaniaru regis, Michael V,nezkij fortma z6b

Macbmetgirei exercitu in Mofcos  er A trna Vukdislai filia narra -, Michael a Mofco bonorifice excipi

ducit  93 a tio  24 b tur  107 b. capitur. ibidem c .

MachmetgireiPracope(iurexioič matrimonia  3 \b Michaelmutatus ibidem b

MdchmetgireirexTaurictc,Scipgi- Maximilmuscur Hungariam ar- Michaelaumculis liberdtus ios c
reifratre m Cazanrcgnumtro- mistentarit z4 c Michaelrcx ConfUntimpolitanus,

ducit  93' a Maximilta>m imp. Philippum ge- quo tempore literat Slauonicas

Machmeihcmn Tartani* Cafani nuit. ibidem a m Rufiiam miferit  3 a

rex  10 b Maxitniliani confcnefcentis ij, um- Michaeli* cocio apud Mofcos 10 s b

madauric<e pclles $9 b ca filia. ibidem b Michaeli* prafedi ignauia  98 b

Maotidis paludcs 06 b Maximiliani  er Sigifmmdi regis Miclruk  , 1 s? a

Magma Chan  100 b Polonic reconeiliatio  17 b Miesko oppidu  132 a. cajlru  107 a

Mdgnui Cha de Chathaia, d Mofc is Maxmulianu Sigifmtmdo Polonic Milenki  139 b

CzarKythaiski  sj b regi certum  er fincerum ami= Militibus qiulidMofcus Jlipendia

Magnus dux Mofcouuite, primus cumfuiffe iS b annuadecemat  14 b

Rufiice pmceps-.fecumdus, M a- Michaelis exitus mfelix 16 c mina* apud barbaros prodcjfe.iz* c

gnus dux Lithuuanue: tertius, Medina opp.  141 a miraculu de[emine quodam 99 c

rexPoloni£ er Lithuuam zb Mednih opp.cumcaftro  142 b miraculum diuc Virginis  s s b

Magnus bomo  no c melSumogitbiam optimum produ* miraculum ingens  140 b

Magofch idolum o c cere  114 4 miraculu Nicolai in Tartaru  42 <«

Maldittus Drcuulianoru princeps melleMofcouuiam prouinciamca- Miffa.patrialingua  46 c

+ a  rere 6z a Mifllbach Aujlria; oppidu  144 c

Mamai, ajlute aggreditur Mach- Mengarlia fl.  101 a  149 c

mctgirei,eumq; cum  B athir Sok Memhtair frater Codaiculu, in fua Moabitcni populi, qui time Tar ta-
tanjilio obtruncat  103 a fettapermanfit 91 c. eius aute ri  s 6 c

tnanuariorumprecium 55 a liberos und cu matrc, poliobitu Maotis  83 c

marchcfita,pyrites cris  1S4 b fuubaptifatosfiiiffe. ibidem. Modolefch  l +cb

Marcomannorumloca  137 a mcrcatoris caUidi exemplum  38 c Mogilcf oppidum  71 b. Mogilcuu

Marcus Gracus mercator cx Ca- mercatorum apud Mofcos confue*  104 c. 103 a

pha  . 43 a tudo  39 a. curia. ibidemt Mohaeicnfis clades z$ <t

u z Mologa

Mologdfluuius  78 a

M olofcba fluuiui  7 ° b

Molcifcbna šot

Moltauafluidut i$s c

monathu, autore &comitcm a  N«
g4rc/w /črfpbrf pifcatoria per
fyluas longe dcuexiffc  72 b
monacbi eremite Rutenoru  43 b
monacborum ieiunia 42 b

tnonafieriumD.Helte  141 b
tnonaflcrtum in Mofcouute praci-
puum S. Trinitatk  4? c. 72 <t
monafteriit Solouukimfute  77 <t
monasleria Mofcouute urbis 62 c
moneta Mofcoruss c. probd 17 d
mons mine altitudtnis, in quo afce-
dcndo Kurbfi  17 dies cofumpfit,
neq; tamen mantis uerticem fu-
perare potuit. ibident.

mntes mundicingulit  s? c. itent
bos folos mor.tes in Mofcouute
cerni , er d ueteribus forte  R i-
pluos ud Hyperboreos nuncu-
patoseffe  83 c

ntontes, ut Aetna ardetes, in  N ord-
uucgia  no a

ntonticulus Cbiouute  104 b
Morauui unde nomen habeant 2 b
Morauuia ss c

Mordmagens  64 c. cs a.Ssb
morionis Mofci prafagium de  B a-
ftlio SemetzitZ 70 4

mortucrum corona $6 4

Mofaisko  61 a. caflru  er oppidu
ligneu  15 a,  71 4 .61 a.uenatio
nis locm  »j2 b

Mofcisko 14.1 c

Mof c ha fl. 3$ 4. urls,ab urbeRo
maquotmtlterib.dijlet 167 4
Mofcba urbs regia ubifita 166 c
Mofchad ist c

Mofchu$,flumen urbis Mofcouute,
13$ b. eiusortus. ibidem c
Mofcus,Albusrexcurdiftus tab
Mofcus frujiraCafan regnum op-
pugnat  14 4

Mofcus lom ex OeniuaUe in gr 4*
trn  95 ■ b

Mofcus literis Michaelis dnuit 1074
Mofcus ad Nicolau Spirefem. ibid.
Mofcus cur ad dclitta nobilium co-
niueat $4. c

Mofcus nobis fcxcrroresobijcit 31,
a. item fex exce[jus uocat- ibid.
Mofcus nuUi bornim infenftor qum
fummo Pontiftci 17 4

Mofcus  Rezan occupdt 334
Mofcus Tartaru m Lithmanos in-

I N D E X.
citat  «» <*

Mofcus Tartaris CafAmuugoroi
opp.habitandu concefit 6 $ 4

Mofcus derVueijfcn Keuffen K onig
prop ter album tegumetum 20 a
Mofci auaritia is b. autoritas.ibid.
Mofci epiftolaad papam Clemat-
tem  VII b

Mofcinouuvn tartarosbcllu  56 4
Mofci pnetiiim mgreffuri, quid po'
tifiimum facerefoleant si a
Mofci principis Tbrafomca uox ad
bombardarium  92 c

Mofci principis defcriptio 127 a
Mofciprincipis dona  132 4

Mofci regis fordes  - 9$ c

Mofci fceleratunt jucinus in  K nes
loanncm Vuorotin. ibidem.

Mofci titulus' 4 d rege Polotite 1 c b
Mofci uerba ad caduceatcres  9 <s a.

ad legatos 13$ c

apudMofcu qualis  er bmitandibo
ff>itcs,cr mefa parada mos 128 4
Mofco regium nomen 4  R omanis
imp.nunqudtributu  18 4. s 6  a
Mofci d quoc annis argento utan-
tur  - $3  4

Mofci cur ufum bombardaru igno-
rent $0 c

Mofci de quibus fupplieum fumant
170 b

Mofci d Lithuuanls uidi t$b

Mofci prahu ingrcjjuriquid pra-
cipue facere foliti  51 c

Mofci quid de Vot.Max.fcntiat  30 a
Mofci quomodo mercentur  38 b

Mofci rurf us in Litbuuamam  14 4
M ofci,f’folos Cbriftianos cffe glo-
riantur  43 c

Mofci ualentbracbijs b

Mofci uičlores u$ b

Mofcoru apparatusbeUicus 93 b.
172 b. arma, &■ armatura  49
b. so d. aftutia, fides 63 c. cal-
caria  49 c. caUida mentoria
$9 a

Mofcorum caremonia 20 b. ss b.

133 b. cinčlus si c
Mofcorumconfuetudo,  c« cxterni
legati adeosuenimt, rmltitudi
nis colligenda n 64

Mofcoru exeqx  er fepulturai6 9  c
Mofcorum frtgora 61 b

Mofcorum genscur tam immanis,
duraq; effciatur  1 s c

Mofcorum ieiunia i 6 p b

Mofcorum inquietudo 49 a b
MofcorHiurmeta, aut obtcfmio-

msdolonmquamc<tme $9 4

Mofcorum morbi  63 c

Mofcorum nameundiratio S 7  c
Mofcorum potus 1714

Mofcorum principe [c, Ca fare Ko.

non effe ivfiriorem putare n 4
Mofcorum puerorucertamen bor*
ridum $2 4

Mofcorum fetta  4 9 c

M.ofcorum fuperbia 123 c. 129 c
MofcorumtimordTartaris muf-
fus 98  b

Mofcorum tituhii antiquus 1$ c
Mofcorum tubicines  ji b. uefiitus
si c. $2 c. uiflus in bello  51 b
Mofcosantea non pecunia,fcdalijs
rebus loco pecunie ufos faijfe
■S7 b

Mofcos cibo modede , potu uero
.immodejieuti \s$ 4

Mofcos nune bombardarios babere
So b

Mofcos fngulas resexternis cariut
uetiderc - $9 4

M ofchouuia quana producat 167 4
Mofcouute dies longifJnus in Sol -
{litio,creleuatiopoli 34.4
Mofcouute prouinete defcriptio
perqualit 4 tm 01 a

Mofcouute princeps unde genus
fuum ducere afferat  3 c

Mofcouute principes ubi thefauros
fuos reconderc feleant  77 b

Mofcouute falubritasd pejfe  73 c
Mofcouute tena qualitas ct c

Mofcouute urbis defcriptio ,fttus
eyc.32bc.634

in Mofcouiam itineri 133 b
Hofcouuiam in Afu, non m  E uro-
paf tam effe 07 b

Mofcouidam metle  er feris, prater
ltpores,carere 62 a

Mofcounitas, iUyric 4  uti lingua, cit
alijsgetib. qudm plurimis 170 a
Mofcouuitaric  er Chloppienlium
merces,quolocoin Lithuuanii
defiransur 72 b

Mofcouuitarum rerunoHra atate
fc,ibco'.es.yj?rafat.
Mofcouuitarum deuxorc duccnda
mos . 171 c

Mofcouuitarum religio ios 4
caremonteb. item quos patres
colam 1394

Mofcouuitarum ftatura, babitus  er
uittusratio  '170 b

Mofier oppidumad Botyfcjlencnt
»04 c

MofquUdfl. 60 c. 6\ d. 6z.  C
Mo[quua urbit,proumci£ dc fluuij
nomen  60 c.  <>i 4  si c
Mofquutearx 63 d

Mofl,pons  6

Moflu opp.ddNemenfluuiu. ibid.
Mfcneck paluflrii locni 67 b
Mfla fluuius  i 4 ° b

Mjlislduu opp,LithuudM£ dd  Bo-
ryflhenem  104 c

Muchauuetz fluuius  143 d
mulier dn confilio uetularu,ut con -
cipiat.uti debcdt 37 d

mulier dnpoftmenjlrud communi
Cdlldd  3 <> d

mulierum foldtid  4S b

mulierum miferd conditio dpud  R u
tetios. ibidan

muneruMofco offsrendorum mo s

IZ7 c

munitionis Mofcouube urbis qud-
les 6z c

Murommipopuli dd Orientevuo
lodimerid 64. b

Murfd,dueti film 103 b

Mujjulmtni  to o d

N

N AgdiTdrtdri 99 b
Nabaicenflum duo flatres,
Mdclmetgirei und cim jilio ob'
trmednt 103 d

Ndhdifenflum bordte  88 c

Halioppidu d Bajilio principe  ex-
truftum 61 b

Hdndoralbd  147 b

N xrabo fi.  17S b

Naruu J,Nar Ud fluuius 4$ b.  73 c
narratio reiprodigiofe  147 d
natiigatio permare glaciale  117 d
Necarum^Nicrumuocdri 136 c
neceflitas inbdptifmo  33 c

Neglind ftuuiolui dd aput urbis
Mofcouttič  iGJ b

NcglPufl. 6 s d

N emen fluuiui 10} c. Germanis
Mumcl  »38 d.  131 b

Nancntfchin 138 c

Horuuafl.Liuuonid dMofciditiO'
ne diuidit 7g c

Ne ufola opp.  18 6 d

N icolaui Bdrenfls  41 c

HicoldUi comcs aSdlmis 390 b
Nicoldus Czdplitznobilis  »44 b
Nicolaus Radouuil Paldtinus Vuil -
nenfis 14Z c

Nicolaus SiccenlislUyricut 160 b
Nicolaus spinflibobardarm93 c

Nicprctzfl. 7* d

I N D E X.

Niklfpurg  144 c

Nijchd oppidum 139 c

Nijfa ciuitas Vrdtislduienfiutn epi -
fcoporumfcdes 133 c

N ifler fl. % d

nobibum in pduperes fijlus 33 c

nobilium teflimonium 34 b

N ogdi  1 61 c

N olai  z <? d

N orbegid 163 a

Nord z b

Nortpoden regio, Suetite regifubie
čld  H7 b. d  R utbenis Kaienska
Semld difta. ibidem.

Norduuegid montesardentes izo d
N ortuuegia,alids  N ortuudgid dittd
116 b. mie dičtd. ibidem

N ofcndfus 83 b

N ouaciuitdt 143 d

Nouuiduuor 131 b

Nouuigorod, quafl noud ciuitus,
feu Nouum cajlrum  73 b

N ouuogardia mferior  64 c

N ouuogardid magna copiofe deferi
ptd z c. 73 b.  $4 c. 140 b
Nouuogardid olim totius Mofco -
uuicecaput  1 66 d. eadeperpe *
tud quafl hyeme premitur. ibid■
Nouuogdrdieejirtilitdi 64 c

Nouuogdrii<e logijUmut dies  7 sb
N ouuogardie d Mofcouuid diftdtt
tid s 6 d.  84 c

Nouuogardid quodam libertas , er
imperium  73 c

Nouuogradenfismonetd 36 c

N ouuogradenfes ad feptenniu grda
ui bello prefli  74 b

N ouuogrodeck Seruer<e principd-
tm cajlrum 63  c.  70 b

Nouuogrodia oppidum  1 03 b

nuces, exceptis dueUdnis,m Mofco=
uuidnonreperiri 61 a

numeradi dpud  M ofcos ratio 37 c
nundin* Cbloppigrodi frequentif-
flm<e  78 b

nuptiie Sigifmundicum Kdtbarind
regis Perdinan di fllia, ubi  er
quando celebrdte  z 3  c

Nurfultan cumduobusfilijs,  B/e-
loiejero relegdtd  ■ 91 c. 91 d

Nutemburg  7; b

O

O Aphdniui pdpd 31 d

Oberno 131 c

Obskouu  7 6 d

Oby fluuius sz d

O ccdfl. 67 b.  44 d. eiui§i ortus

163 b

Ocolnick 3z d. 3 4 c

OczdkouudTurcisoccupatu 2 d
Oder a fl.vUgrus didus 133 c
odium Rbuttenicorum in nos. 33*
in  R omanos  34 4

Odoyouu drx dd TulU fluuij oflid
fltd 66 b

ojflcidles zs d

ojficialium minus 30 d

Okonitzkilies fylud 66 b
Olboddulu, id efl dlicuius Kobilis fl

Um 103 b

Olboudjdeft, nobilis uel conjilid
rius. ibidem

O kch regnu  R hutenieum,  er Igor
filiusRurickcomendatur 3 c
OleckBifantiumobfedit 3 c. eiuf~
dem^interitus admirandus  4 <t
O lega Drcuulutnos o btinet 3 d
Olega fugientis miferrimus interi -
tus 3 c

Olefchtio, Germ. Rofenberg 61 d
130 d

Olgird zz b

O Ib d  4 d. Dreuulianos uicit, m<t
ritiefc morte aflute ultd efl  4 b
Olhd m Gr<ecidm proftčla, baptif»
mumfub rege ioanne Confldti'
nopolitdno fufcepit, Helenacj;
uoedri cceptd efl. ibidem
Olb<e mlegdtos Breuulianoru cm
delitdf. ibidem d. e.idem Dre*
uulidnorummebridtorum 3000
occidit. ibidem.

Olmutium fedes Epifcopalis ad flu-
uium Morduud fltd 137 d.  144
c.  149 c ,

OpocauiUd  140 d

Opolia ciuitas cum cadlroad ode
rdm i f o d

Oppdtouu 137 c

Oppidorum oppugndtio 30 d

O pfchdfluuius  71 b

Opotzbdciuitdscumcdflro 139 c

Orutores quomodo d Moflis exci'
piantur atq- tračlentur no c

Oreat Rechelimitzd  140 c

Orefchdckdrx 73 b. 76 c
Orlo oppidum in Vuidthkdregione

S4 C

Orfchdmopp.  7 zb

Ojjiek 131 a

Ojjc 13Z c

Ojfeter 67 c

Ojjogd opp.  141 d

Ott,idejl,Oriens ti6 b

ofebnd fl. 131 b

Oftra opp.  137 b

u 3 Oflrduuitsu

Oflrauuitz<tfl-  '44- b. Sile ji a d Mo
ntfMM dirimit. ibidem

Oftrauua Morauuie opp.  14+ b.

Germanicsopp. 137  &

O tmachauu caflru epifcopiVrdtis *
latislauienfis 153 c

Ottmut  ui c

O tzakouu caflru  er ciuitds  71 £>.
104 4

oui:fylucftris, Poloni: Solhac,  Mo
fcis Scigack dicitur V3 a

Oa«<ir H? &

Ouuka, 'Juoleslao Thejincnfiduci
in matrimonium collocata  14 4
Ouuzina zsb

Oxioppcrfl. 1534

Ozccbi  z &

P

) Ac/j 1»4 CiJ«t 8 <3 c

_  Pan Michael  10 s c

P<?n« 4 pMd Mofco: ab ipfo princi¬
pe in conuiuijs offerri folitus
iz8  6

PanisbeataVirginis  133 6
P annonia  er Hmgdrid 83 c
Pannome appeilatione quid cont-
prehendatur  17S b

P dp<e elementis de ieiunio 31 c
Papini  83 c

Papin feu  P apinouugorod ciuitas
er cajlrum. ibidem

Palrcho črnita: cum caftro ad Scho -
lonamfluuium  1404

P artzouu Polonite primu oppidum
143 a.  iji 4

P arnferrifbdine  149 c

Paftoofcroopp.o'cajlrum  81 b
Patiffu 1  amni:,nuc T<fjiu  er Tiza
diclus  17$ c

Prfttfr louij cpiftold ad loanem  R«-
fum, arcbiepifcopum Confenti-
num 157 a. eiufdem liber dele-
gatione Bafilij Magni principi:
MofcouuU ad Clcmentem  V 1 1
pontifleem  tys 4

pauperibus ad principem non pa-
tereaditm s a c

Pecena regio quibus rebus abm*
det 170 c

P ccerros  er P ermios nitc Chriftum
cclere 164. a

pcllcs dclicatifiima cuiufdam plan-

t£  100 4

pclles Zebcllinas circa Peczorafe-
pius  er praftatiores reperiri,ci *
tra Vilyug  er Duuinam ranži¬
rne 39 b

Pereaslauu ciuitds,crarx  7S b, e s

I N D E X
tiam ibidem SelgipifciculoS tre-
periri,er fal decoqui- ibidem

Pcrmienfes Chri[iiani  s fb

P erfa Kifllpafla 16 b

Pcrun idolum  N ouuogardU  74 c

Peffetz 6° b

Pefiiczatez *33 b

Petrouuitz b

Petru: Gyfca Palatinu: Plocenjis
ifz a

Petru: metropolita 63 b

Petru: Mraxi,  1 36 b. e'm obi-

tu:  »37  4

P etzorafluuius 8 ib.  117 b. eiuf¬
dem curfu:  81 b

Petzerenfes quando Chriilianifdfti
st b

Pforkirchen  »37 *

P fbrtzacb 13 6 c

Phafts fl. 101 4

P h<xnix,(lue lufiu: Auftri<e 19: a
D. Philippiieiunium  4* b

PicUkouuicza oppidum v,3  c

P ieltzafl. Poloniam dsilefla dirU
mit 133 c

Pierbacb  »37 4

P ierjlinski nobilit  143 b

Piefcoyafl. 81 b

Pieski oppidum  131 b

Piejfak domu: poflarum  141 b

Piefza fl.  81 4

pileusScapkd n a

Pietercouia oppidum 130  4

pifcis humana forma %3 a

pifces miri  77 c

pifces in Mofcouuia circa Muron
cpt.nafci 6  7 c

pifces in thermis Budenflbu: uiui,
qui in frigidam translati emo-
rirntur 18 c

Plant& cuiufdam peUes delicatifli*
m<e  100 4

PlefcouuidciuitdS76 a. \o6 c. flu
uius  75 c

Plefcouuienfis moneta 30 c

Plefcouuienfes cafarie bifurcata,
Polonorum mre,uti  7 6 b

Plefcouuiejium ueterum integritet:,
candor ac jimplicitas laudata
77 b

Pluffafl. ibidem c

Pocrafna 60  4

Pocrouuitzd 151 a

Poldni  y 7  a

Poleni 2 c

Polentzani ibidem

Polki 1 33 b

Polic camput  87 4

Polom z b. Sj c. cm limes  137 c
oppida 131 a

P oloniccrex Tartarumm Mofcum
incitat 10 zb

Polonice regum genealogtd zz  4
Polonidm natiuo fale faxeo abun -
dare  1S7 c

Poloniundenomenacceperint z c
Polonorum regnum zz c

Poloni: Gabriel Bdflliu: bcllum m-
dicit iz b

Polonilza  13x4.1434

Pclomiitza litbuuanie opp. 131 a
Polouutzi 36 a. 87 a

P olouutzos Gotho: no fitiffe. ibi. b
Poloczko cajlrum 14 d

Polotzko urbs ad Duuinam Lith-
tmaniet  71 c

P oltaft. z c

Poltina 36 c

Polnafluuiu: 76 c

Pomnhi,id eft,Mncmfynon  «7 c
P omrijee  114 b

populu:  4 6 b

Poroffouua  tji b

Pofctzen 13 b

Poffoch 29 b. 46 b

Poftonia -193 b

Poiatfeeretarius za a

Pctiuulo oppidum 67 c. 69  4

Poyas ctr,gulim 83 b

poydsScmnoimns sib

Praga,caputregniBobemiie  133 c
Pnccopskij regescurita nominati
tot b

Preicopenflum bord£  ss c

pnedonum pcena  5 z b

praflčh ihtita arrogantia  10S b

Pregartn 137 a

F relai  »38 4

Prepetz LithuuanitC fl.  104 c, top 4

Prcyfjafl.  144 4

precium pro latafententia 33 b

principis Gabrieli:mor: 26  c

pmcipisfordidiexanplum 3$ c

principi: uolumtas,  D ei uolmtas.

1 3 b

principe: maugurandi modus apud
MofcOS 19  4

priorum elefiio  aS a. 19 b

Priftauus  44 c

P riflauui  13» 4

pro anima defiaitti quid fkciendunt
34 c

procuratores Mofcihabere conjli-
tuta omnid,quantum oratoribm
daiidum  144 c

Profcurnicie muli ere:  4 3 c

Profcouuitz*

Trojlouuitzd i )7 t.ifj b. eiufdm
opt.ccruijid  44 4

Trukhopp.

Trufid  ,4

Trupi* ducis fedesjregm mos  «4 6
Tfchegi.fi.  ,404

Tjim, Germ.Ples  1444

Tskouu, fcu Obskouu principdtus
7 s a

Tudpondus 60 b

puclUrum imnuturarum corrupte-

b  104 b

puerorum cerUmcn upad Mofcos

fi d.

pucrp er* habitdculum cin ingrcdi li
ceut  554

Turgduu opp. d quo Mdrchiondtus
Rurgoui* nomen habet us c
purgatorium Ruteni non crcdunt
41 c

Tygmdubi t d } b

pyrites<crii  t g 4  b

O.

Q V.idrdgefimd migu Rute-
norim  424

qudngcfimus dies b

qu£jliones Cyrilli cuiufdm id epi-
fcopum Niphontem  3+c

Qum fine equitdflit  u 1 c

R

R Abifl. l}8 b

Riboppidm H! b
Rddochojlye  , 4l c

Ridomi c

Rikhu/lh  1+5 $

Ripoljhin 137 d

Rifinfeli ibid.

Tujht  c

Regij montis icidi fontes t 86  4
^ f5c  4 6  b

regis titulo cur fe dici Mofctu uelit
%6  b

regium magis iuuare dlios, quam d-
liorum auxilio indigere  147 4
regum Pracopenfium potetid  102 4
regum Tartaroru liber ulit m  in Cuos
S 9 b ‘

regina Tartdrorum in publiem
procedentes facies obtegerepo b
Reifchuitld  1404

religionis noftr* hotnim iMofcis
mnqumdimitti  44 f,

rerum Unttim permutdtione gentes
aliquotuti 7 $b

rerum llungmarum tnirabilisco-
tnutdtio  t g L  b

Refin principdtus Mofcouui*.  s 4  b
Rhiitaiorim cMilcnd 20 c

I S D E X-

Rhutenorum confefio  4° *

Rhutenorum dccm<£  4* b

Rhutenicus mtundi mos V *

Rhutcnorumloricd  4 ? c

Rhutenorum monichi  4 sb

Rhutenorum metropolite dutori-
US > 7 *

Rcfchik lfld

Rcfijfdii  *

RrfjiU ' M

R« . . ,

Rezinprouineid 6$b, ciujdemges
duidifimd f bid ’

Rezin opp.6s b.67 c. quomodo mi
lis artibus in minus  Mo/h' perue
urit 66d

Rhdfl ib.eiusfons 71b.ldcus.1b1d.

Rhecitzinfl-  84 £

Rhenesceruorumgenus  * tS

Rhuteni 1 b. qmndo Scliuonicis li-
terisutiincceperint si

Rhutenorum dc principitu conten -
tio  3 b.principitus diuijio.ibid.c

Rhutenorum princeps,cur impera¬
tor didus  _ 16 d

Rhutenorum triplcx exercitus 10 d

Rhutenos cociondtorib.carere  42 c

Rhutenos initio chdrittertb aruif-

r  3 d

r ?

Rhutenos territos multitudine Grd

c orum,SuudtosldUSininMt,atq;

uiftor euidit  * b

Rhutenos  cx Vuigrijsf  r« Vuiregis
potius,principes fucs euocaffn b
Rbutrns qui’na initio imperurint,
curincertu.ibid. d.uideRuthcni
Riga,Uuonie metropola 71 c. 7 6
b.u4..c.i66c

RigenfesRubli $ 7 A

Riphdi montes  8j c

Riuualia oppidum  115 d

Rochmidd  . ^ d

r  ochuuolochdd Pltf:oui<£ princeps

6a  u

Ro* 6

Roliuuin oppidunt

Romdnus  7

Rofelm* thermd  ,S}C

Rofemberg *-'f od

Rojfeii  / *

Rojiouufche X T*

Roflouu ciuitas  er cdjlrum, Archie

pifcopilis fedes  7« c

Rfouui Demetrij ciuitas  er cdflm

71 c.itemiliiRfouui>quddcjer

t4 .ippeUatur lbld h

Rubichofluuiui ilt>

Rubin  143 4

Rubim $6 c

Kubo fluuiut muigibilis us d. uide
Duuind

Rudniki jjSb.isic.1r2b

Rurick princeps  ?c

Rufidc* gentis origo  2 b

Rufu alba 1 sjd

Ruf id fide GrdCi  27 d

Rufiainftrior 16; d

Ruf id unde nomen hdbeat, uarias
extireopimom id

Ruf id quomodo Chriftidnd fučfa  7
d

Rufidquoufqueprotenddtur id
Ruf id nomen unde effuxerit  1 6} a
Ruf id principes  2 b. Tartaris tribu
tanjfuch  7C.87C

R ufidm antiquitu$ Roffcidm ,  er
uerius appcUitm effe id
Rufidm a  Roxohnid cognomind  •
tdmefje id. itemdRuffo,itent
dfufco eius gentis colore ibid .
Rujfus,fraterfeu nepos Lech, prin-
ccps P olonorum  , unde Ruf id
nomen dicepit 1 a

R uff oUm>dntique Rufu dičkl 7; c
Rufi 1 b

Ruffum oppidum ibid.a

R uff trum nomen unde nonnuUi trd
kant ibid.b

rujlici itinerd fucere cogutur  140 d
Ruteni comeutu defciunt 97 d. ui*
de Rhuteni

Ruteni cur peditdtu  er tormentis
nonutuntur sod

Rutenorum audacid ibid. celeri -
ta. ibid. communid armd qud
4 9  c. in templo ceercmo nid  46
b. fuperjlitio  48 b

Rutenorum dottores 42 c. dos 4.7
d. feflidies 41 d.religio  27 4
S

S Acerdos uiduus  2 s c

Sdcerdoti nottu cum uxore co -
cumbeti,<m metne ccclejid ingre-
di liceat jsb

fdcerdotes  4 6 b

fdcerdotes feculdres  28 d

fdcerdotes qui'ndm confecrdri mi -
nimedebednt $6 c

ficerdotumautoritis 19 c. ueflitm
27 c

fdcerdotum coniugium Gangrenji
fynodo conceffum 31 d

fdcerdotum uitiorum punitio 19 d
fdcnmentum diu conferuatufifuc-
rit,quidjiciendim ;sd

U  4 dSd-

ZC
73 d.

4  9 a
6C

77 d.

11,1 c fcucritdtbs cxcmplum
pib.iooc Semcri

I N D E I

4 Sderisdtidndofufrendiquispoflit Scdtidk trium regnorum nomen Šema tnb

3 gb n6 b fepeliendunepoflfolis occafum ’6 d

SadachgireiPrecopenflurex 1034 Scdndkmcontinentiddberere.114c Septctriondiumhotninumflmphci
fdl de tabuk principi* dpudMofcos Scbamucbid Tdrtdrorum regio  er tdS i68d

quiddefignet  i z8c urhi  ioo c Serbli z c

faljerens dlueus ddAlAunfi ft.ripdm Schumen fluuius  *?8c Serponom Lucomorye cdftrum

187C Schardingdd Oenum 137 d  S zb

fdUsflosatrgemna diedtur ibid.b Schdrki 130 b Seruij

fdlis natiui dptid Hangar os abunda- Schdt fluuius ex eodem Idcu, undc de Semiš hijloru
ti d ib id. d  T dndis 6 ob feruitus

fdltcidarum defale iudicium 187 b Sckatibcck Tartdrorum rex sS b Seruuoldm Vuolodimcri  F.
Sdlisburgu,Hungdris Souudr 14-3 d. Schedcbmet rex 101b.10zd.14.1b Sejifl.

iSsc ScbeakTartarus 9zc.y7d.131c SeucnniTgorduucdi ddMofcos ju-

Salomca, uxor Bdfllij , obJlerilitdte Scherefcbouud 131 b gd,dmuflio,interitus 47 b

vn mondfkriu intruditur z 3.c. 84 b Scbcslopero
Sdlomed loanis uxor,ob flerilitatem Scbibanski
repudidtur  47 c Scbichmdmdi

Sdlomonid Georgij Soborini filid Schiddck

171 b  S chidlouu oppidum

fedfus fluuius  7 3 c Schirni

Sumardfl.  7 ob Schirnikoiu

SdmJlmldcus  140 b Schlmguuafluuius

Sdmdrcdttda regid ciuitds Tdrtdrie Scbhlouu
100 d.i&zb Schndifl.

Sdmoged  Si c Scboloufl.

Sdmogitammfhturd udrid,ueftitus, Schockfud

hdbitdtiones,poetih,beUicofitds, Schornaoppidum ZTfluuius 14.1 b flgillumMofci  i } zb

ardtrdligned,equi uib Schoftufluuius 67c SigifmundusAuguftusPoloniercx,

Sdmogitdrumfuperflitio ibid.c Schofa  »41 b dutori urum exenterdtum doiu-

Sdmogithiddefcriptd zb.113d Scbuudrtzuudfler 137 b uit no b

Samogithid quid ddmirdtioneplenu Schemrigd 67 c Sigifmundus bdro cur d BMdxim-

hdbedt 113 d Scidbdni  161 b liano dd principem Mofcouuie

Samogithi.eidololatriaadhuc 6c Sclauonicdpro Slduonicdcorrupte miffus isib.141 c

Sdmogithiepreflčlus,Stdrofldqud dici ib Sigifmudusftre ndfum pre frigore

fifemordičtus  u 3d Sclauorum lingudmtotm Europe

Sančlus nafus promontorium 117 c. latifimam efe i8Sc

dbdUjsumbilicusmAris,eydnb - Seid,fupremus facerdos 103b
nuUis Cbarybdts uocata. ibid. Seigdck 113 d

fančbrum inugim 33 b Seitskouu 14.o c

S. Sergius ubi fepultus 4.3 c S elgi Pereashuski

Sandomcna 131 c Selgi,herigk

30 b
zc

86 d.yyb Scuuerdcprmcipdtus id.6sb

ibid. Seuuer<e proumei£ oppidd,ct popu
137 c. 133 b lusbeUicofus 69 a

103 b Seuuercnfes principes undc gams
zob fuumducdnt 70 4

141 d Seuuerskiprmcipdtus 1 c. 67 b
131 d Seyd,fupremus TdrtdrorufdcerdoS
141 d  $> s b

n d.73 b Sibierproumcid 60 a.Ssa
77 c Sibut fluuius sz d

dmiferdt  1 sz c

Sigifmuduslegdtus cum comiteNi-
coldo d Saltnis dd Solimnu  147 d
Sigif 'nundus ordtor, cur Maria Hu
garite regina Buda: monuerit  147 4
zid SigifmundiabHcrbcrjhuncuMor-
77d-7Sb tecolloquium zoza

Sandomir ciuitas cum caslro 143 a Selcf % Koli, ferreus clauus,boc es% Sigifmundus rex Potonite, cotrd B.t
Sdpgireirexd Cdzenenflbus depo' polusdrtticus s c, b flliumbeUumgerit iz c

fcitur 91 c Scluud i;t b Sigifmundus  P olonierex,expriore

Sapgirei regis Cdzdnejim conflliu Selymus Turcdru Imperator 162 d uxore Barbara, Heduuigin fufce

s>6b Sem fluuius 67 c

Sapgirei ex Cazanprofcčius, femen i;b

lodimeridm o 1  Houuogardiam Semes fdxum 117 c

inferiorem dcpopulatur 93 b Semetzitz incidit in foueam, quam
SarairegnoThomrkutlu Tartaro- alteriftruxit 6 9 b

rum rexpreflat Ssb Semetzitz dpud principe defediois

Sdrcunundeos plantd 100 d crimneinfimuUtus

SanvAticimontes  175 &.1S4 a Semeczitzi

pit:expojlerioreBond,Sigifmu *
dum U Polome regan,<77c. 13 b
Sigifmundi  1 1  Polome regis nutri-
monid z3 b

Sigif <nundi regis Polome cu Mdxi -
milidnoCeftreneceflitudo 17 c
69 c flluripifces 170 c

9 d Simdergldidolum 6 c

SdsldusVuolodmerifilius 6 c Semfipifcis: 81 c SimeonCrubis 66 d

Sdtdbellusinfuld ioid Semmciethcrme 183c SimeonFoederomitzdKurbd 79 a

Sduuichojl 131d.137c.143d SemndiPoyds,cingulusmundi 83b SimeopheodorouuitzKurbfl  S4 d

Sduuoldenflshordd 88c SemouitesMazouiedux,cr4-filie SimeoTrophimouufecretdrius 122 b

Sduuolhenfes reges 99 b 13 c pnus tn Albo lacu  3 c

Slatd

Sldtd bdbi Si c

Sldtitujld  4 ic

Slduonicd lingtid Utetes populos,ritu
dcfidč Gracoru more feqiti  t b
SUuonicd lingud utenttumpopulo-
nmedtedogus ibid.c

Slonim  *3 l  c

Slouuodd oppidum  84 c

Smolenfco ctrx.2c.14.1x d. Mo fot
urbeductntumdifiet i<sj d

Smoltntzko epifcopalis ciuitds 122
d. 70 c.7z.b

Smolensko e mdnibut Lithudnoru
t'07 b

Smolensko jr ujlrd d Lithuudm op-
pugndtur n c

Smolcnzko injlgnis Lithuudnia
principdtus  107 b

Smoleczho proditione cdpitur 12 b.
7 o c

Smolnici£ mirdbilis uirtutis dqud
184 d

S m ji. 70 b

Snoim oppidum  137 b

Sold ji.  137&.1444

Solimnnus curUungdrim hojiili-
ter inudferit  147 b

Solimmnus qui nuc r er u potit ur, tu
Albi,tu Budce,amplifimu bdlneii
pro fe dtq;fui$fieri curduit  1 s ib
fole ccjlmli folflitio in Solouuki in >
fuld du.ib.tAtu bork fpledere  77 d
folem feris  L oppis ajiiudli foljlitio
X L diebus non occidere u 9  b

SolomkiinfuU  77 d. fdlinedco-
piojius decoquitur. ibid.etia co-
piofd Ulic hdlecimpifcdtio.ibid.
Soltan,regis jilius  103 b

Soluud w c

Sophia,Bdjilij uxor 171 b. eiufdem
mir d aflutid 9 c.ub

Sorogk S 7  c

Sofidfl. 82 d

Sotokibomuncionis domits 14.0 b

Souudr 14.rd.1S6c

dc Špiritu fdntto error  33 d

Stanisldus Vuolodimeri  F. 6 c

Stdrodup oppidum 6p d 'dVotiuulo
quot miUaribus dijlet 7 ob
StdroJld,femor is s d

Stccolnd 11 s d

Stephunus comes Scepujienfis 17 c
Stcphdnus epifcopus Permiefes in ji
de udciUdtes cojirmdt s s b.ided-
pud Ruthcnos i/nnumerudcorim
reldtiK ibid.

Stephdnus MoldduuiaVdUtinus ud
Stephdnm Vudiuodd $b

I N D E X,

Stephdnus Zdpolienjis  148 d

Stcrnberg  149 c

S terlet, S cbeuurigd,Ofeter,tria jlu
rionmgenera 67 c

Stefchiczd oppidum  113 d

Stokholm  434.11 6 d

Stolp, columnd 29  c,84 d

Stolpniki 29 c

Streltze oppidum  80 c

Stretenne dies  <t R uthenis cur fole-
niter quotdnnis celebretur  88 b
Strigonium,ijlrogrdnudlids 18 zb
Stribd idolum 6 c

Strub Occcejiuuij infuld 6 3 b
Strume,G.rmdnice Schuudrtzuudf-
fer  137 b

Strupili cdftruni 81 c

Strupin ji.  340 d

Stubna uici tberma  1S3 b

jlurionespifccs,dntiquitus Siluri di-
(ti 170 c

sturiommgenerd 07 c

Sudtosldi mdtris moritura uox ex-
trerm  4 c

fuber,bifons  109 c

Suchdndjl.  75 yb

SuccinCpericulofa pifcdiio  114 b
Suld fiuuius 2 c

fdphur projerens Idcits  78 d
Surd cdjlrum 64 c. jlu.6$ d.9 6 d
fupcrjlitionis cxanpln  «3 c.u8d
Surdcum oppidum 1 s6d

fufceptorcs injantum  37 c

Sufddli principdtus  23C.84& itcrn
eiufdem nominis cajiru,  er ciui¬
tds,in qud cpifcopdlis fedes.ibid.
Suddolt r c

Suudtopolchusper ficarios,Boris ct
C hleb frdtresfuos interjici c ur d
uit 7 b

Sudtosldiis Igor 'film  4 d

Suudtorldus m Bulgdridprojvttus,
Veredslduu ciuitdtem obfidet, cd-
pitep  (  S d

SuudtosUus d rmtreddbdptifmum
pcrducinunqttitm potuit  4 c e-
ius dcnique uicbria ibid.
Suudtorldus uittor s b. Vuuolodi-
meri  F. 6 c

Suudtosldi in Greecos expeditio  3 b
ntors ibid.c

Suudtosldi ordtio dd fuos  3 b
Suuetidproumcid inges u6  <3.163 d
Suuetopolchus Vuolodimeri  F. c sc
Suuintrduud  is 3 c

Suuolend oppidum is3 b

Suuortzcch oppidum  3 c

fylm diuidens Tduricum Cherfone-

funt toib

fylud SeUUeraprouhcia circd Br.tf
ki 68 c

Syluejlerpdpd  314

fynodi magna fep:e,oftediitnosno
effe Cbrijli.mos,mqt Mofcus  314
Stzuchogord fiuuius 81 c

Szurnd goniti mujtees dpud Mof ;os
$i c  T

T A ebnis fiuuius  83 4

Tdchtdmifch Tur turom rcx,
Danetrium uicit 8  4

Tdmburldnis feu Themircuthlu,qui
Biidzete Ottontdniideuicit, pd-
trid 162 b

Tdndisjl. <sr c.66.b  D on uocd*

t us 16 rt. eiusjr ortus 2 d

Tdndis minor ubi oridtur 67 b
Tdndis ubiprimu nmigdbilis.ibid.d
Tdrczdl nomen unde deduttu  184 4
T drtdri dnfures  90 c

Tdrturi cur db dntiquisHdmxoui]
uotdti 161 c

Tdrtdri cur ultrd Rctzdn non fue-
rintprogrefi 8sb

Tdrtdri Pol onis mxime injejli isi a
Tdrtdri quomodo in dngujlijs pu-
gnent  90 b

Tdrtdri rurfus egregiedeferipti  89

d

Tdrtdri VI cotrd M M.Mofcos 9S  4
Tdrtdrorum drma  89 c pugndndi
rdtio ibid.

Tdrtdrorum confuetudo, dum in ui-
cinosfceuiunt  90 b

Tdrtdrorum corpord  er moreš be-
jlidles sp  4

Tdrtdrorum crudelitds  9 r d

Tdrtdrorum diuijio in horda  er
conuentus  88 c

Tdrtdrorum domusqudles 161 c

Tdrtdrorumgensudgd,crbello il-
lujlris 161 c

Tdrtdrorum cquiqudles s 9 c

Tdrtdrorum iurdmentum  90 b

Tdrtdrorum nomind dignitdtunidc
princip dtuum 10 jb

Tdrtdrorum or igo  er reges s6c
Tdrtdrorum regu liber dhtds infuos

89 b

Tdrtdrorum ueftitus si c. pob

Turtdros fere rermn pernMtdtioue
uti 91 d. itemqudndo apudiUos
duri drgeti j- ufa hdbedtur.ibid.
Tdrtdros mo mloconondiucom-
mordri 9° b

Tdtri  iS?c

T dtdros Ueterib, Getdifiife- ibtd.

Tduricd

! K D E X

TauricdCherfonefis tet d trdiettiomird  7 ob Vigilmpdpi $14

Tuuricarcgniuires qUdlldo labefii- Trdnffyluanid  17S C.1S9 b uino cjudliMofcitt Utdtur  »71 a

ttatce  10 id tranfucclio mira in trohi  118 b uina tam gencrofd Rugaridm pr O'

Tauriccercxpotetior fiftusdiffen- Trapezu* oppidum  101 d duccre,utpro Crcticis habcripof

fioncaliorumreguni 102c Trepča zs d. ciuscpmors ibid. fint  2480

Taunca rega Tartan  4 Sauuolben - Trepča dd Sigifnundum dcfuo ne~ Vifcorafl. 8; d

fibusorti  101 b potcldcbrymofduox %sb Vi[tuLe,feuvifhUJfculftuleortus

Tdur imeni er Fitzcnigi  S7 d Trincinijcdflritherma  183 d  t&4<£

templdUtericia esc S.Trimtdtismondfteriu <tfb.c.7id D.virginkieiumm  4*6

Tcrlick 130 4.131 c Tritmd  57 c uitriohmduplex  »84 c

Terfach oppidum 73 b Trohi oppidum  113 c. 142 uitriolum,Gracis chalcdntbu,L4(i-

Tcthcr,Plimo Erytbrdtdo 170 c Trokij cafcrum void nis dtramentufutoriu dici ibid.

Tcutonicus ordo,quorum caput  R i Trophimom isb (Ji 3 c uitriolifdfticij coficiedi modus.ibi.

ga it 3 a Truuuor m princip atu plcfcouieti' Vitzcchdafl. -:8fd

Teutoniciui&ores ibid,b TuSUoppidtm er fluiiius 66b.c vlddiskibe&mdiimperitk. :*4^4

Teyaji.  137 4.144 c Tumercgnu.TumeskiCzdrrex 83c eiufdemldm . ibid.

88 d TmenskijTdrtari to o c Vldit  . iqj b

z d Turantum.uide Fmuina Vlrichshirchen .  144 c

88 d Tur ca plurimum uti lotiombus  er V-mbcr  . ib

Tbnmrafdck rex unde nomenacce balncis iSi a Vuilna  1*8 b

perit ibid. Turcas omncs dquas,ccu pracipuu Vsladidolum ec

themir firrum ibid.c Dci minus, fummo, bonorc di- vladislaus Boemu rcx,Mdtthi#?c-

Themirkutlu rex ibid.a gnari  iSoc gisVngaricefuccefior  i +64

ThcmnicklAxmdirex ibid. Tuucr,Jiue Otuucr,mdgmis olim Vuarkpdgus 145b

TheodoricasRdck zsa Rufu princip at us .73 d.14.1 d Vngdri,eorumq;origo 8s c.iSSb

Theodofia,mcCajfa,uelCdphddp Tuuerenfis utoneta $6c Vngaros ,]huros, ud vhros uocari

pellata totb.idzd Tuuertzaji.  7341414 1 88c uideHungari

Theodorus er ZdchdriasfratraT.a TyraJi. za Vnijsbyoppidum  .1*4

filij is a tyranniamexemplM  29 a uonutus poji comunionc pcena  34 c

Tbeophilusarhiepifcopus ud TziptZdn  10 3d VoppietBoryjibenkcoftuxusmc

Thdchamifch rcx

Thaurici£rex

Themerhofcbdrex

therntce ad Rudam regiam calidifi-
ma 177. in ijfdem quoq; uiuos
pifcesh oberi ibid.

thermsc dd Vdgi ripdm  182 c, 177
4.183 4

tberm.e Rhctia dpud FaudridS  193 b
therm<c intcr Crcmniciam  er Sem-
niciam oppida 1S3 b

Thokaidrx  150 b

Thomas Faleologus mb

Vppdfluuius
182 c uri firm depidkb

V  A gusfluuius

V arldrms  P rior Huttemen* uri,Thur urox
Jis mondjlerij 2$ d Vrfendoff

Vuolodmerus Rochmiddmfibi iti- Vrfendouu
git e a urjidlbiubi

ucttigdlomniummcrciuminfifcum Tffx (1.81 b,  1404
rcjtrri 60 b sib

Veluc  er Vudnafl.confhmis  138 c VJleie,oflium
Vclikipreuuos 67 b Vfiiugd,cclebrecmpoUum

■e&b

Ul d
' 11.0  &
143 4.151 4
137 C
80 b

eius longitudo

804
164 d

T horda oppidufahnis celcbr c. 1S7 c uenationisapudMofcuorfus  1314 ufuraexdextante 29 c

TburLithuudniafl.  104C.1094 modus  132 b ufurafefijmcentefinidcrfcxtdtc,de

T burcarii Imp.Czarnominari isb uercdariorumdgijlcrlafchnick 564 centum  X X. eo b

Tburcis cr Tartaris Cbloppigrod uercdarios in Mofcouuid fi-igore Vftyug prouincid,opp. cj drx  79 c
oppidum adir e liberum ssa perijjje 6ib qudfi ojliumlug  S04

Tibifcus Uungaria fi. undeoriatur sjefieti ssb Vuagdfl.  79c.814

1S9 c  uehimentd cddem tam uiris qum Vuagria ciuitas  54

Tibifcusfai.Hungdriarex  190 b midieribusapud TurUros  90 b VualuchusMoldauienjis za

Tibifcus,limesueterisDdcice 1 7 sc uejlisinjhrTcrlick
Tiffitsfl.qui  er Tiza  178 c Vgliftzprincipdtus

Tiffiitz^ S 7 C vglitz oppidum ej drx

Titzcin,Tifchcitt  144 b.137 b s/grafl.
trna S 7 C u hri

topor ^ 131 c vidgrusfl.

Torcpcczopp.caslru  10&.734 deViduisdidconisconfuetudouetus  V uedrdpujldoppidum  1414

tormenti qualc gcnus apudMofcos a Mi ta  l8 c Vuedrafch fl.10 d Vuedrofcb  7« 4

*70 b uiduus facerdos ibid. Vuelidfl.  10 ^ fr

tortura  p b vicnnaad Danubium fitd  144 c Vuclicarechdfl. 139 c.7 sc

Vueliki

131 c Vuaddli z d.quo teporefloruent 3 b
8 c Vuaregos primiim Rhutenisimpe-
7 84  rdjfe ibid.4

70 c Vudregum mdrc ibid.

188 c Vudretzkoia 27 b

1S3C Vuaretzokoiemorie  3 b

VudduKmji 17 d

Vuelikiluki oppidum  £T drx  7? d
Vuenden 2 d

Vuerafco 6 b

Vuerjl 61 d

Vuejjrimiu, GemdnkVueijjrunn
x 8 zd

Vueji, occidens neb

VuinUndid Suuetenfim ditio ih  b
Vuidthkdprouincid  84 c fl.ibid.
Vuidochufl.  140 d

Vuiepersfl.dd Viuradinum therm<£
188 a opp.arxc?fl' 71 d.  141 c
Vuilhdmut Aufirid dux zib

Vuilnd  io5 b. ijS rf. 14 1  b.ifi c

cdput Lithuudnič io? b  138 c
qudntum d Crdcouid dijiet 1S7 d
Vuinden,Vuindifcb 2 d

Vuinldndid 27 b

Vuislitzd  137 J>. 15-3 b

Vuifchd x  49 c

Vuijlcrnitz ibid.

Vuišhricid  144 b

Vuitenen 22 b

Vuitepfco urbs 72 c

Vuitoldus mdgnm Litbuuanm dux
10 c.zz b Tdrtark Rufiidm eri
puit s7 c

VuitomdiK 22 b

I N D E X.
VulddisldusUtmgdri<e rex 17 b.zj
d a  Turek oppreff « 13 a

VulddkLiproles ibid.b

uulpiti£ pelles 60 a

Vuolgolici 82 d

Vuolddi Idcnt  »4 o c

Vuolfernitz  137 d

Vualgd ji.  » 141 d

Vuolgdldcut, qtii&VuolhdRuthe
nk,  er R ha Ptolemto , er E del
Tdrtdrk uoedtur 72 d

Vuolg£ jduuij rdmi  70.100 b or-
tus 16$ c ojlid  100 b trdttut dt
que infhmis in mdre Hircdtum

1 6$ C.16& d

Vuolimid  • 109 d

Vuolkonik  »3 s ‘d.i$i\d

Vuolkouuitzd ijtb

Vuolkonz&i fylud 7 1 c

Vuolochddji.7 9  b prouincid,ciui-
tas  er cdftrum 79 b

Vuolochdce, principem Mofcomiee
pdrte thefdurifuireponere 79 c
Vuolchouufi. 27 b.7)b.7$ b
Vuolock črnit as  er cdjlrum 71 d

Vuolok Licul 27 b

Vuolodimerid exujld 7  c

Vuolodimerid deferiptd 64. b ubi
fitd 166 b

Vuolodmeretz oppidum cm u-

ftro  140 a

Vuolodimeriresgefhe ; c .6  d.b.c.

7 ct.J1.45 b

Vuolcdhdck  »41 <t

Vuoronecz  140 d

Vuorotin opp.dd Ocam 67 c

Vuorotin principdtm eiufdem no¬
tnimi cim rinit dt e et cdjiro 6sb
V uorotinski oppidum 6sb

Vuotzka regi o 76 b

uxorem non hibeti fdcerdoti dn cu-
chdrijUd dindd  35 b

uxores quomodo ducend<e  37 d

uxores dpud Mofcos qudliterhdbe-
dntur 171 b

Y Y

Vchtldnd 114. d

Z

2 r  Agdthdi 161 b

jZdmosjl . 190 d

Zdnabcckrex Sd.8S d

zebetlind pelles $9 b

Zekheli  178 c

Z epufim  17 9 d

Zepufij dqu£ uenenof£  >84 d

Zirknitz liem 192 d

ZodomiU f2 c

Zoliefis comitdUcidifotes  is 6 d.b

P I N 1  S.

BA SILE AE, E X OFFICINA I O A N N I S O P O R I N I,
Anno Salutishumana: M. D, L v 1*

Menfe Augufto.

)

/

i jt - k


A

J M* /.»

jw(j& L+

j*

p-?£{s' 7 *'-

v/ //

•h/A


k> /^'‘* ’ a^Aa

/

f ‘fy±t*vb*.a'i.' ytA-^-

1  s, C'

\ t liA"^

{  . ; . y ';• i : ‘

^ :  f' 3w«*rr’ •

/ , A /j  « * ^

:£***&*

/y a* cča

/ * .

i

/ij-r* i*"n*'<h\ r

y+*L* 'L-'


A C O'

*r%y' ^  A




/