‘ OPEK v t !|:|;TVL6AN[ G S % aJ? J-*& Antonino Caracalla, ualde uicinusApoftolorumtemporibus,circaannumaChrifto pafifo clx, / BASILEAE.AN.M. D. XXVIII* ME MSB M A R T I O* J CATALOGVS O P ER V M Q.t SEPT IM II FLO/ RENT IS TERTVLMANI,.CLVAE IN H O C V O L V.M I N E CON TINENTVR- Hune litru tmuUtm eftdiuus Cyprknus, quum libru feribent De bono patientk. Depatientia. Liber i De čarne Chri3i. Lib, 1 Derefurrečtionecarnis. Lib. I De pra:fcriptionib.aduer.Hajret.Li. i De hserefibus. Lib. I Aduerfus ludsos. Lib. I Aduerfus Martionem. Lib. v Aduerfus Hermogcnem. Lib. I Aduerfus Valentinianos. Lib, I Aduerfus Praxeam. Lib. I Decoronamilitis. Lib. i Admartyres. Lib. I Depcenitentia. Lib. I Deuirginibusuelandis. Lib. I De habitu mulitbri. Lib. I Decultufceminarum, Lib.’ i Ad uxorem fuam, Lib, n De fuga in perfequutione. Lib. I AdScapulam. Lib. i Deexhortationecaftitatis. Lib, i DeMonogamia. Lib. i De pallio. Lib. i Apologeticus aduerfus gentes. Li. i Hunc lilrum allegat Hieronymusin priti cipio Qu£jlionu,fiue tmditionutn Hebrai carum in Genefim.Et forte ejl } cuius epito/ men fecijfe Nouatid/ num idem alibi tefta/ tur Hieronymus, Hune citat H ierony/ mus in epijlola ad Vaulinum. o O O it B E A TVS RH EN AN VS IECTORI S, A m phrafimcandi'deledorfortitus eftJEPTiMlVS TER Sept, fertup TVLLiAN V S autorcum primis uetus SC undequacjj do/ li&nus. ditfimus,ut huius fcripta lici emedatfiRma.deprauata tamen SC minus rede habere uideantur. In caufa eft durities SC affe/ datio ftili, quibus fitjutobfcuritate fčrmonis no careat. Non quod aliter fcribere non pottierit uir ta eximiae er uditionis»6i in Ciceronis ac aliorS utriufcp I/nguaž s&atoru ledione affidue uerfans,fed quod Aphris fuis ifta prscipue parauit, qbus huiufmodi phrafis ma gis placebat qj Ciceronis, Ob interpollatione diuerfum quidda accidit CPlinrj C. Plimuh monumetis, quar ut corredifftma cefentur ab omnibus,ita funt incrnedatifttma, Proinde cogira, mi ledor, quantum laboris exhaulerim ego mefibus iftis hyber nis,dum septimivm parumfacilem S( obfcUrumindoquehdoferiptorem, adhuc paffim cormptum, denuo reftituere conor. In altjs autoribus ea pleruncp eft fermonis facilitas,ut citra negotium deprehenderc poffis quid uelint: In ifto diuinandum eft fepiftime.Nonerat animusquicčp tentareinTertulliano, nifi uetuftis exemplaribus edem inftrudus, Expedabam auide ex Mediomatricis Gorzienftm codice,SC a Treuiris Spedaculorum !ibros,fed fruftra .Interim pro pter temufos fecundam teditionem parare compulfus eft Frobenius, ftudiofis libicp gentium TertuIIianum flagitantibus, Ego uero quum huc fub Calendas Septembres ob peftem e Sletftadfo profugiffem,opus denuo typis excud5dum, paulatim, queadmodum exigebat prarlum, recognofcere coepi, ingenue Fateor, primum paulo remiffius, fed ad fucceffum poftea nonnihil incalefcens, ut citra E rariidium exemplarium uetuftorum,meo dutaxat Marte,quod aiunt,& impro is laboribuSjtantum corruptoruni Iocorum reftituerim,tantu abftruforum fen fuum^iperuerim,quatum libris antiqniffirhis adiutu praeftitifle fufferiftet.Nilul hic fingo,necjj meipfum pradico ♦ Res ipfa deciarabit quid fecerim, Non quod fipnia ad unguem caftigata putem, quis enim hoc prjeftet in tanto prarlorum tumultu, dum maneupes officina compendium fpedant, SC ob diutinum labo/ rem fubmorofius refponfant opera, caftigatores uero nonnunčfj hallucinanrurc' fed quod hac aditio fuperiorem longe uincat,fi'ue diligentia meam confyderes, fine eorum qui in officina caftigationi prafueruntjprafcrtim in pofteriori parte operis.Nam abhinc ieptenium,quu primum exiret autor,muItu mihi temporis cofumebatur in relegedis exeplaribus quae ex uetuftis 8C hijs deprauatis utcucp defcribebantur.Hac nune moleftia caruimus, Ad hunc me laborem alaeriter ca/ ptfflendu ŠC gnauiter peragendu animauitin primis ftudiu gratificandi Theolo gis,inter quos ut quifcp excellit,i£a magni facitTertulIianu,uelut Latinoru Ori/ genem,hoc eft, principediuinaru literaru interpret e, N o aliter enim hic prim as aftud Latinos tenct.čp apud Gra;cos ilIe,eruditione certe Tacraru literaru, utercft prorfusincopjrabilis-Tuutilluftriffimo Principi STANtSLAO TVRZONt StonisUiti Epifcdpo Olomucenfi, infigni liberaiitate femelatep iterum erga me ufb ob eius Turzo, oh/ operiš infcriptionem,quatcnus Iiceret,rdpondercm.Qui datis ad me literis iam mecnfu Epi pride fignifteauit totu h bi T ertullianu perledum, Quod fi h a; lit alieubi inter le/ [copus. gendum,habebft ntfc quo fefe melius explicet,Siquidem tantu annotationu fin/ guliš propemodu libris, prarfertim corruptioribus illis nuc prsfiximus,nuc fub/ iuxtmus, prout angjffti teporis in terualla permiferut, SC marginibus chartarum addtdimus,magisftudioibrum čjj cocinnatoris formulari] ratione habentes,cui res ea magno Iabore coftitit,ut putem aequu ledore non ita multa defideraturu. In Apologetico,quod tu aberamus Sletftadiu ex negotio profedi,no idem prat/ iiitimus f Fuit is qnide Temper uel folus pra: oeteris libris in eruditoru manibus, \. AA z proinde A N NO TV IN TERTVLLIANVM protndeminus,ut uidctur,mediš obfitus, Sč iam pride a dodilifimis uiris itetvnt atcj itcru caftigatus. Sed tame,nifi prorfus faIlor,fi licuiflet aceuratius quaedan* cxpendere,potuiffem fortaftis monftrare qute alios ftigiffent. Ar aicet quidam, hoccineieftituere eft,coieduris omnia replere? Hijs perfuafum effe cupio,nulla maiorem autoru peftem fuifle, čjj praproperum ir nutadi ftudiu quorundam» qui ueteri lediorie fubinde erafa,priufčjj locum expendiftent, nouarn infulierut. Litri Vlinim Qute pratceps temerilhs lic nobis Plinianos libros contaminauit 8C perdidit, ut uix eruditis hodie perfuaderi poflit, tantu abeft ut idfcioli fateantur,prodigiole corruptu ad huc eu atuore circunferri,Ego fane quo alrjs exemplu pratbea uete/ ru fcripta religiole tradadi/sepe fub coiedura propono,quod allerere ceri e no« dubitem.Sed uideo periculujŠč expertus fum,nimiu adbfandietibus interdu no/ uts qute ipfi' inuenimus.Cteterum tutius fuerit centu loca per coniedur am expo nere, čjj unicam fyllaba in quocunq$ autore perperam mutare. Habet quide hic caftigadi modus minus glorij,fed dC pericuii minus, Porrb libenter addidiftem Carmen Ter carmen Tertulliani de Sodomorum coflagratione,quod pride loan.Sicchardus tuUiani de So nofter in Laurisheimenfi bibliotheca reperit,qua nulIa,quod fciam,proximis le/ dom or u con/ culis ulpiam bonis autoribus fuit inftrudior,queadmod5 uetus index teftatur, fiagmione, optima fide propediem in lucern exiturus,ut appareat quantu difcrimen adierit refpublica litteraria in eius bibliotheca; diflipatione,Carminis initium eft, lam deusomnipotens primaeui crimina fecli Vindicediluuio cundis aboleuerat undis Quas coelum fparfi't,T yrrj maris expuit xquor. Sed quia mendofiflimum erat ,dC amicus ille nofter qui reperit,una cu prolixo uerum perčp elegatt carmine Vidorini Aphri de Machabteis, 8C irem alijs uetu ftatis fragmentis breui tediturus eft,non libuit eam coronidem nune ad »cere. Bene uale candide ledor,8č Iucubrationibus meis feliciter fruere. Bafilear pridie calendasMartias,Anno M. D, XXVIII, SVB IVNXIH v S hic Annotationes in librum de Patientia,que paulo feftinatius tranfcurreramus,8£ in caeteros item libros fed breuiores dC intercifas, nec# enim commentarium Ičribere uoluimus. In librum de pcenitentia, Subfignare Tantum illi fubfignant^ Subfignare fubfcribere eft, aftipulari, fauere, Caninae tequanimitatis ftupore formata.) Intelligit Cynicam fiue Diogenicam tolerantiam, Ccdeftem dilčiplinam,uocat Chriftianam, T emporu offi'cia.)NamVer fuo tepore fruges prolicit,Aeftas caiore cocoquit. Elemeroru feruitia,)Refrigerat em aer,calefacit ignis,irrigat aq,terra frudificat« Totius genituraetributa.) Ste uocat ea qua» creationi fiue huic mundo accidut. Venia offenfie patientiar eruditus.) qua uidelicet offenfa patietia dare folet,hoc Aupiin. efhignofcentia, Atquin ufurpat gpetuo pro atqui. Quod hic femel annotafie fufficiat.T alia multa librarij uetuftis exeplaribus inuexerut,Sic 8C aIioquin reče Dr notare. pit ufus pro alioqui, Nec conftanter denotauit.) Denotare Tertulliano no/ tare eft fiue taxare SC reprehendere. Indicauimus id etiam alfis in Iocis, Difcens pro Ne unius quide difcentis gladiu ultorem probauit.) Dilcente uocat difeipulum difeipulo, compluribus locis,ficut audientes.auditores in libro de pcenitentia.In De čarne ChriftfiSed qutd iam,inquit,di(četes Potici illiusr’ In libro pra?fcriptionu aduer fus hxreticos,Et difcetibus,inquit,meis eade ad uos pradicare madauera.Intelli Studio, git aute hic Petrum, Et ftrudio-) Struciione ulurpat fiepe pro inftriidione,fiC ftrudius •' MPER BEATVM ' R H E N A N V M* ftrudius copamiuu t f inftrudius, 8£ ftrudus.p inftrudus,ut in hoc libro paulo poftjDe fuo experimentOjingt,quid ad peccandu adiutaret,ftrudus.In libro de refur.carnis,Quot fteriles, ingt,utriufcp natura infruduofis genitalibus ftrudi. Secundumoratos.)hoceftutmoratos,GracaIocutio eft. Nam prapofi/ tio cu accufatiuo c6ftruda,fimilitudinem etia fignificat. No in compede aut ; pileo uertitur.)Prfus lllud feruitute &C po 2 na,pofterius manumiffione refpicit, Lateretradet.; SubindeTertullianus ufurpat retradarepro tradare. Jgitur natales impatietiar.) Appellat impatietia? natales,origine fiue initiu impa tietiae.Sic in libro primo aduerfus Marcionem natales agnitionis dixit, Idcirco, inquit,a Petateucho natales agnitionis fupputabutur.Et in libro de paIlio,Nata les mudi,Ab ipfius,inquit,mudi natalibus copotes fumus. Aut malitiam ab impatietia aufpicatam.) Frequeter hoc participio paffiue utitur- Et circa dia boli circuničriptione.) Circuicribere fignificat etia dolo circunuenire, unde dr/ cun(criptio,deceptio. Laefuras quoq? earu computadas n5 eflejLarfuras uo cat detrimenta fiue difpedia, Quu denicp ludo &£ caftris fefe locat,) Ludum gladiatoriu intelligit &C milina. Minorum deliberatione la?demur.) Aptius le gemus,deIibatione,minorum fcilicet iniuriarum fiue tentationum. Vt fic fcnfus, Oppreffi magnis iniurijs perfiftimus,rmnoribus leuiter attadi uacillabimusf Dominica monela.} Sic monela ufurpat a monedo,p monitione,ficut a Iequen do fequela. Cuius idus lile fit,)Subaudi pronome is,ut fit fcnfus,Is a quo fue rit idus lile profedus,doIore &č contumelia afferens,grauius a dno uapulat. Sequitur ergo ut a quo nos dns.fde ab alio aequanimiter pati admoneat,hic iam de patietise uoIutate.)Horum uerboru obfcurus fenfus cir,ut paru Iiqueat quid uelit.Non placet coiedura in margine cotextus adieda.Quidfi fic intelligas dC difttf?f;uas,Sequitur ergo,ut a quo nos dns,fubaudi,dehortatur fiue deterrct,na Jjuiufmodi uerbu aliqd’hic deefle uidet,ide,hoc eft ide lpm fiue illud ide,ab alio aciuanimiter pati admoneat.Hic ia de patietiaj uoluptate,fubaudi dtcedum eft. Eode exitu difpungetur.) Ide ualet hoc ac fi dixi(Tet,eunde exitum fortietur aut cofequetur,fiue eode exitu terminabitur .Indicabimus id QC alibi. Hoc quide loco cu maxime.) Aduerbio cu maxime utitperpetuo,pro pralertim fiue prači pue.Quod apud Tcrentiu legitur, Quodfi hic patientia: incubabo.) Inču badi uerbu ufurpat fajpiffime. In libro de refurredione carnis, Et de ifto,inquit, cceIo quod nobis incubat.In prafcriptionibus,Pedori eius,inquit,incubantem, In D e pccnitetia,Sacco SC cineri,inquit,incubare. Ce&emus lgit qux a malo infligutur.) Et hic mali nomine diabolu intelligit. Hune quoq? malignu uocat in libro cui titulus, De fuga in gfecuttone, Sed erue nos,inquit,a maligno,id eft,ne ? n«s induxeris in tentationem, permittedo nos maligno.Sic enim 7rovnfd/j uertit. Nungd impatietes pacis adfines.) Quid fi legaš, Nu qui impatietes, fubaudi exiftut,pacis a ?i fines,fubaudi funt. Quia nemo in aduerfis exultauit.) Scribi dgbet exu!tabit.Na fequitur,Nemo contenet.Ponut aute fubinde librarrj u,p b* Negotiu couenietia foIuet.)Couenietia ufurpat fubftatiue^ couetioe &č pado. Quu eade e.in c.d.d.m,adlaboret.)Adlaboradi uerbo Hora.(|q? eft utitut Od. lib.i.ubi fic canit, Simplici myrtho nihil adlabores,SeduP curo.Et rurlu i Epod. Vtpote qux ab ip^p dno in apoftolis fuftinendo uicerit.) Videturefle fenfus, Vtpote qus,fubaudi patientia,ab ipfo dno,hoc eft,poft ipfum dnm in apoftolis uicerit, feftinedo,hoc eft,per rolerantiam.Vuit enim dicere,Patientia in Clirifto ' primu eluxifle,deinde in apoftolis. Lapidatur Stephanus,fed uenia h.f.poftu lat.) Malim 8č ueniam. Expunxitomne patietix fpeciem*)hoc eft,abfoluit. Intelligit aute lob. Quale in illo uiro feretru deus diabolo extruxitr) Feretru AA j eft Struflid Struftiu Retrdftttre Natales itn pa tienthe Circufcribere Liefurie Moueld E edem exf(tt difpungi Ci.ma.xime I neubare Militi Milignui Čonuementid Adlabonre Vatietii Chrifti Vdtkntid Apcjioloru, Expuxit oem pnicn tin fpe cicm> s ANNOT, IN LIBROS TERTVLLIANI eftinquo pompa fertur,Accipitur hic pro apparatu triuphali.Q,D,Qualem in illo uiro triumphu deus diabolo exmixir„ Quuillehomoadomneaceruutn nuntioru,) Hoc tlluc refpicit quodin hiftoria lob legtmus ,Quumc£adhucil(e !oqueretur,uenit alterSč dixit,Et itern,Sed adhuc illo Ioquente, uenit alius SC dl A d ošm Acer xit, Et tertiG, Adhuc !oquebatur ille,8£ ecce alius intrauit,&T dixit,V t iftu nutio/ uti ntitiorum rum fub ide tempus itrumpentium accurfum, aceruu nuntioru appellet, Aliocj legi po(Ter,ad omen acerbum nuntiorum,Nam ab ore didum eft onien. In eofde ipecus SC paftus reformaffe carnis,) Indfcauimus in margine libri, ter folfa: carnis uiderilegendum.Poterit SC reforatae carnis legi,a reforando. menku e TentationesincuIcat,)IncuIcat,hoc eftproeulcat, Si no cum fpiritu adml c (erimusin nobis morabiturlemg,)Appofuimusin Ipacio marginis aliquot coie patientiar.ldlicet Chriftiana,f, operamo ut illa patietia gentiu terrena,faIfa,pro/ brofa,Na opponitur terrena ccelefti, SC falfa uerar. Dno diabolus armularef,) Aemulari cu datiuo coftruit.Sic SC Fabius Ioquitur, Magnitudinis par eft,) Par cum genitiuo iungere folet, fic in libro De prarlčriptioibus aduerfus harreti cos,A diabolo fcilicet,inquit,cuius funt pares, Et aduerius Marcione Iib, 5 ,Dici Pur magmtu m us,inquit, circuferri ab Apoftolo aut creatore,aut (quod nolitMarcion) pare diitis creatoris Jd in plerifcp uocibus adiechuis facit,pro datiuo genitiuum ufurpans, Quaraucupadis orbitatibus.)Notat teftametoru captatores, Qua patien Opurij uetris tia,) Qua,fubaudt patietia Getiliu,par.f.ig*expec ! iat, Quaruetrisoparios co/ tumeliofis patrocintjs, f, 1,gular addicit) Appellatoperariosuetris, paraiuos SC alienaru menfarum afteclas.gbus nihil aliud magis eft cime, ut uetri latisfiaf Cotimeliofu p orr o contumelioforu patroeinioru nomine,inhonefta quarda minifteria fub hit putracmiu n uit,quibus ob uentre replendu parafiti patronis fuis gratificatimOrdinabisiic uerba,Quar,fubaudi patietia, ogarios uetris addicit gular,fubiedione libermis contumeliofis patrocintjs, hoc eft,fubtjciedo libertate cotumeliofis patrocintjs, Huiufmodi uetris macipia Grarci yas^i appellant,8d in Sympoftacis Plutarchusnonminus eleganter ^uereTK-^ctsfr ian crauiPsi^vovs uocat* In reIiquos libros Septimrj T ertuilianf. Si forte, pro St forte,perpetuo T eatullianus ufurpat proforte.Id quod apud hunc autore,m f orte * nufqj non obuiueft,Nec uidet operarpretiu hic omnia loca adducere,quar certe duar compledi paginar no poffent,Sufficiet unus SC alter.Libro i*aduerlus Mar cionem,Que tantu tu iudice,inquis,tenes difpenfatorem fi forte bonitatis often dis inteIligendum,nonprofulbrem,quod tuo uendicas.Etrurfuslibf, aduerius Marcione, Ideo, inqt,quia oftedit hoc mehus efte ne cotriftemurmortis fi forte praruentu, Capit fubinde uidetur efteTertuIfiano,quod Graecis fuerit Cupit ProferemusexinnumerisIocis exepla qusdam,In libello de hrerefibus ,Totus enim,tnquit,lecundu Valentinu capit. Aduerfus Marcione Iib, 5 . Corpus,inqr, animale diet capit.Eode libro paulo poft,Ab% qua,tnquit,nec corpus aliud dir cicapit.Eodem libro:Quod fi no capit,inquit,alterius omnia ifta deputari ab ini tio,c| creatoris, quis credet ab alto ea receferi in Chriftuf Aduerius Hermoge/ nem,Multomagis,inquit,no capit fine initio quictp fuiffe, quod extra dnm fue/ rit, Aduerfus Praxean,Que fi no capit cofigurari,inquit,cofeques eft,ut fic caro °- ■ fadus intelligatur,du fit in carne.In eodem libro paulo poft,Sicut aut,inquit,de quo quid capit dici,fine blafphemia dicitumta quod non capit, blafphemfa eft ii dicatur. P E R B E A TV ML RHENANVM, dicatur.In libro de habitu muliebri,Sed hsc,inqt,no capit sftimare.In De Mo/ nogamia.Vti<$ enim,inquit,tila magis excufari capit.Hinc intelligere poteris lo L ccus in ipfo cumilluinperoratione libri,cui titulus De prsfcriptionibus aduerfus hsreticos, fine libri De Verba fic habet,Alia,inquit,capit opinari eos qui exorbitat, & fidei ueritatis pe pnefiriptioni riculum n5 cauet. Alfa capit opinari cos,hoc eft alfa datur, fiuc poffibile eft aut li bus aduerfus cet,opinari eos.Perinde enim ualet ac fi diceret, Capax elf.ipfa rei uarietas,ut alia hareticos. opinetur,id eft,alijs adhuc opinionibus diftrahatur,qui exorbitat,& fidei uerita Alia capit o/ tis periculum n5 cauent. In libro de čarne Chrifti,ubi fcriptu eft,Habuerit,in pintcri eos. quiut,carnem,du omnino n5 nata paruimus.Igitur de calcaria (quod diciiolet) in carbonaria d Marcione ad Apellen. Monuimus illic in marginaria annotatioe iegendu uideri non nata partu. Imus igitur de c.Quid uero fi legaš,Ruimus aut abruimus igitde calcariaCquod dicifolet)in Carbonaria a Marcione ad Apellen. Vacuiflet pro uacauiflet, & uacuit pro uacauit/ubinde Tertullianus ufurpat. Vacuiffiet Putaui aliquado librarioru fuiflfe erratu, ueru poftčp toties repetitu deprehedi,ue Vacuit tli in hanc fententia,ut p ute Aphros fic enutiare folitos.In libro de čarne Chrifti, Nifi quod 8 bro de patientia de Loth loquens, Sed conftitit,inquit,nobis in excmplu SC teft* monium,tam fpiritu čp čarne,ta animo cp corpore patientia perpctradar.-ut ncqj damnis feculariu,nec amiffionibus chariftimoru,nec corporis quide coflidatio' nibus fuccidamus .In libro De refurredione carnis,Si no nubendo,quia nec mo-' riendo, uticp nec ulli timih' neceffitati fuccidendo corporalis conditionis. Excujfdto Excuflato cenfu uidetur Iegendu in libro De refurredione carnis,Ita SC deo li/ cenfu ctiit»inquit,carnis auru delimi,quibus putas fordibus excuflato cenfueliquafle. Porro li fic legaš,Erit ab excufiado.Manu fcriptu exeplar habet,excufato cefu. Expugm iu/ Expungere iudicium.In libro de refur.carnis, An no itacp iudiciu,inquit,refur dicium rečno expagetf Expuget, hoc eft,cofummabit,paget. Rurfum pauIopoft,Vita eft cnim,inqt,caufa iudicrj,per tot fubftatias dilpungeda, per quot SC funda eft. In eode opere,Quod hodie Enoch,inquit,8č Helias nondu refurredione difpun di.In libro cotraludaros, Qiue fi,inquit,per Chriftu eueniut, non in alium eruc ,pphetata oj per que expunda cofideramus. Ne inferos experiatufq 5 nouiftt/ mu quadratem exaduros,Sic diftingui debet,ut exaduros referatur ad inferos« Tojlhumm Eft in libro de refurredione carnis. Pofthumare pro pofteriore efte SC fequi» In libro derefurre, carnis, Omnis enim,inquit,confummatio atqj perfedio, etli P ojlhumatuf or dine pofthumat,effeduanticipat. Ab hoc pofthumatus uocabulum defcedif, quo utitur in libro cotra VaIentinianos,Sunt,inquit,qui nec principatu Bythio defendant/ed pofthumatu. In libro de refur.carnis Iegitur,Quod Babylonsf ignes trium fratru nec tiaras, nec farabas,quanq Iudaris alienas l^ferunt. Locus eftDanielis tertio.Septuaginta habet,Sarabara,ChaIdaica uoxeft SC ueftis,ti)Tce SmhdM °" a ?* eoc ? tt * 0VK kAAo(£Ž5x. Et Sarabara illoru no funt demutata.In asditiou. uul gata Saraballa Icgitur. In libro de prafcriptionibus aduerium haereticos fcri ptum eft no longe a fine,Nam SC Iaici facerdotalia munera initingut.Tu potiss lege,Na SC laicis facerdotalia munera iniungut* Na hoc exigit fenfus.Loquiitir autem de hsrcticis,apud quos omnia fint cofufa,8č Iaici facerdotalibus offictjs, nepe facrificq,tindionis,8č uerbi adminiftradi pra?poftere fungatur. Porro hoc olim fadu docet Tertullianus.Scimus uero nos idem accidifte Iocis aIiquot pau lo ante čp furialis lila agreftiu feditio fupioribus annis per Germania cxoriret. An no in tradu Argetoratenft Olitor quida apud plebem concionari eft aufus. An no etiamnu hodie.sjui uocantur Anabaptiftae uulgo,docedi munus temcrb ufurpantCnihil ta eft remotu quo hq no fe conferant,nihtI tam claufum quo non penetret, nihil taminuium quodht)s no lit peruiu. Valles Sčuillas obfidet quo/ ties a ciuitatibus excIudutur.Quod nifi nos reipexerit Chriftus,male uereor »je magnam iadura non modo pietatis ipfius/ed SC Iiterara atcp adeo probatiffimi T resdotes co culu fip inftituti fadura fit Germania .Vigilandu itatp principibus SC rebufpu/ cionutoris, blicis, nemalum hoclatius lerpat,fed quamprimu aptis remedijs tollatur, ne in integritet ’« va fX' a P tande incidamus, qu£e reru omnium euerfione comfte habet. Nifi uita u ita dodrinacp probato docedi munus committino debet.Sed Sf prudetia cSciona/ T.ruditio t° n neceffaria. Nam in prfmis opus eft circuipedione.Siquidem refert quid Vrudcntia. apnd quos dicatur.Id quod ueriftimu efte tadem difcemus, fed tu quu fcru erit* Sequitur paulopoft in eode praftčripttonu libro, Eft enim unitas ipfa. Quid f» legaš,Eft enim unitas ičifta. Hoc fenfu,Schifma eft unitas ičifta. Sequitur deinde. Et adiedio expIorata.Videnum legendum fit,Et addidio Apparitio explorata. Ibidem fcriptum eft,Et apparitio deuota.Vbi minifterium figni/* ficat SC obfequium, apparitio. In librp PER BEATVM RHENANVH. In libro prim o aduerfus Marcionem,non longe a principio, lic feriptu eft,ram & bcftrjs illius Barbariei importuniorMarcion,Tu legejam SC beftijs illius Bar bari* im p. M. NamBarbariam proregione Barbarorumufurpat.Sicinlibfo Barbani aduerfum Iud*os, Maurorum gentes &GetuIorum Barbarih a Romanis obli dentur, neregionu luaru fines excedant. Paffiuu uocat commune SC promi/ Pdfimm fcuum-Sic nomendei padlim dicit libro primo aduerfus Marcionem,Tentabis ad h*c ,xnquit, de nomine dei concutereretracdatu, ut paSuo,8č in alios quocp permiflo, Vbi uideš id quod feqiiitur, nempe, in alios quoq$ permifTb, Palfiui, quod pr*cedxt edeexpolitionem,Sic SC paffiuu conuidu dixir,promifcuu intel P^lfiuus con? ligens eode libro paulo poft,Igitur fi feruenter, inquit,adhuc ut Neophytus ad/ uiftus. uerfus Iudatfmum aliquid in conuerfatione reprehendendum exiftimauit padi/ uum icilicet conuidu.Sic padiuos difeipulos enutiauit in opuičulo cotra Valen Paffiui difci/ tinianos.intelliges uagos SC didblutos,Et in libro primo ad uxore,Iicentia palTi/ puli. uam, Et in libro de Monogamia,Padluu cenfum.Non aliter padiuitate ufurpat Pajfiua li/ libro quarto aduerfusMarcione,Padluitatem,inquit,fenteti* me* permifir.nec centu aftrinxit me ad couenientia uoluntatis SC fačli,ut id alrjs facia quod mihi uelim, P afiiuus cefus Vbimanifefte apparet aftridu padiuo opponi, quod indubie uagum, liberu,8£ P afsiuius didolutu dgnificat, Proinde quu in libro cotra Valetinianos,lili uero,inqt,3f de padiuitate uit*,Sčde Iicentia deli&oru generofitate fua uindicent,T u per padi/ uitatem uit*, Iicentia SC didolutione uit* intelfige.Sed SC furfus padiuitate pro tulit in libro aduerfum Hermogene/ic fcribens,H*c inquies non eft,h*c turbu <» Ientia SC padiuitas no eft,Qu* uox SC in libro aduerfum Valetinianos^ ite in opuičulo de Pallio occurrit,Vbi palfiuitus quoqj dixit aduerbialiter,p padiue, Pafsiuitus Pueri a uetere p*dagogo uana gloria uapulabut,hoc eft,fecundu uana gloria, vapukre ui/ SC ua^fe glori* nomine. Libro primo aduerfus Marcione, Sic libro quarto tra/ nam gloria. dud pecuniam dicit.Vti glorioiidimus,inquit,iIle obleruator pr*ceptorum,pe t radudpecu tftniam multo chariorem abiturus traduceretur. Hoc eft, ob pecuniam- niam. ; m fedicariin hrerefim, eft iniciari h*refi, fiue dedicari h*reli', Componitur abin mdicari iti SC dico as. Libro primo aduerfus Marcione,Quo deniqj initiantur,inquit,8č in/ bterepm dicantur in bane h*refim, Lanceare pro lancea ferre. Qui,inquit,ante norint lanceare čp lancinare,In li/ L anceare bro quem fcripfit aduerfum Iud*os,S^ contra Marcionem uolumine tertio. In lib, tertio aduerfus Marcione lic feriptu eft,Scilicet Nauclero illi n5 quidem Rhodia lex led Pontica cauerat, errare Iud*os in Chriftu fuu non licere.Notat Rhodia lrx. aue€ Marcione quod Nauclerus elfet SC Barbarus, alludčs ad Rhodiam lege de Pontica lex. iadu,cuius fit mentio in libris Digeftoru,titulo, Ad lege Rhodia de iadu,Ea lex ad nauigates SC nauarchu ipfum gtinet, iubens eiedaru e naui merciu damnum, infra feruataru reru *ftimatione ab uno quoc$ edč copefandu. Hic,pprie deea reno agit, led ic^ci tantu gratia Marcioni qut nauiculariaolim fortadis exercue ra t in barbara Poti regione natus, n5 Rhodia lege qu* nautica quide eft,fed tn Rdmana ac a prudentidimis hominibus lata, uerd Pontica SC Barbara aliquam lege cauifte leribit,errare Iud*os in Chriftu fuu non licere.Similis iocus eft,quu ltb, 5 ,dtcit,No Martucine fed Potice, Porro qcPaduerfum Valetinianos feribes, Credas enim,inquit,ubi delocoinlocu tranfmigratur,Ieges quocp Iulias interue nire licut SC Caina.mifum eft quid fibi uelit. Arbitror truncatoribus illis iegum ilib Iuftiniano hoc imputandu,quod huius loči intelligentia minus adequi Iicet, ^C*teru ex huiufmodi citationibus SC allufionibus,fatis coftare poteft,nulIius di Ičiplin* liberalis Septimiu noftru fnilTe experte, Protelare pro dtu fuftetare, Protelare Aduerfus Marcione lib, quarto* Nec quinqj circiter fed fexcenta milila hominu protelauit* ANNOTi IN LIBROS TERTVLLIANI Vedre protelauit, Vocarc pro eo quod eft in iudicium citare.ftue in ius uocare,Ad/ uerfus Marcioncm lib. quarto, Ac fi non fit uocatus, 8 č ftatui fuo redditus, DepdUns Depalas pro propalans,hoc eft,pala oftedens.Cotra Hermogencm,Siquidem Paulus depd/ omnia oga fua deus ordine colufmnauir, incultis primo elemetis depalans quo/ Utor difcipli/ dammodo mundum, dehinc exornatis dedicans, Sic ant€ aduerfus Marcionem me diuiiue. lib.quinto,Paulum uocat depalatoretn diftiplinar diuina?, Alienus falu/ Alienus fa!utis,&: c£>noxius cofufionis.Solct enim hmoi ad/ediua cu genittuis tis, copularejn De refur.carnisJn reergo,inquit>a!iena falutis in fubftatia perpe cbnoxins to/ tus diftblutionis manifeftabitur uita Chrifti »terna, Contra Marcionem lib, 4 . fuftonis. C »ter 5 quomo il!e 3 ltlquit 3 el£t obnoxius cofufionis,qui ea non eapitp Sic uocat extraneu creatoris,g no (it creatori domefticus,Lib.quinto aduerlusMardone, Etquo copetebapuKjuit.prartedereignoratiacreatoriseKtraneiChoc eft,eiusqui extrancus cifer ipii' creatori ♦ Iftis iimillimu eft quod in libro aduerfus Praxean, Ditierfu cius diuerfum etus dixit,p diuerfum ab eo,Na 3č(i poteft, incjt,aI/quado quid fieri di' uerium eius g quod fit. Et alienus gcutiedi SC faeuiedi eode modo^ eo quod eft,alienus a percutiedo 8C faeuiedo.Contra Marcionem libro qutnto,Magis ue ro mirabor, inquit, deum optimum percutiendi &C feuiendi alienum. Comptus efl C 6 peraiseftuemaprocoperit.Lib.quartoaduerfusMarcione,Quodie,inqt, ucnium. ipfe copertus eft uenia,temni] dico,Sic in lib,cotra Hermogene, Compertus eft informe pro coperit,Vnde ergo copertus eft,inquit,Hermogenes informem dC Si cjiti $fi qs. cofufam QC inquieta illam fuiffef Si qui pro fi quis frequentiftimum eft apud Aliqui pro Tertulliartum, Aduerfus HermogenejNifi fi qui,inquit,putat in hac extrudicV aliquis ne m udi diipofira iam Sl copta, informe S C inculta materia reipodere. Eode lib, paulo poft,qui decor pro qs fiue aliquis decor, Ite aliqui pro alicjs,Vt aduerfus Marcione libro 5 ,in initio, Apoftoli quoqj origine, inqt, a Marcione deftdero, nouus alitj difcipu!us,nec ullius alterius auditor, Et in fine libri de Monogamia, Hetiti,pro jq ec loannes,inqt,aliqui Chrifti fpado,pro aliquis, Sic dicit ne qui,pro ne quif J neftts lib t 5 ,aduerfum Marcione,Ne qui fidelis,inquit,ethnicu matrimoniu cotrah4, Et nos fufcitauit,in corpore quocp fufcitauit.Scribendum eft,Et nos fufcitabif, in corpore quoc£ fufcitabit »Aduerfus Marcionem libro quinto» B oniducere Boni ducere pro bonu celere,Lib»v,aduerfus Marcione,At propterea,inquff, debere boni ducere abefle potius a corpore 8 čefte cu dno,ut Sf mortem excipia mus,Quo loco medole notatu eft in margine libri, Bonu ducere,p boni ducere, . , Rurfus eode libro, Quo aut,inquit,boniduxit oem plenitudine in femetipfo h^ f KW bitare.Sic 8C lucri ducere ufurpat in fine eiufde libri, Quae aute, inqt, retro li:cr* Lttcri hdbitu. { j uxeratt E t i tIcn habitu,proluerifadu,InDecoronamilitis,Perditurus,inquit, anima aduerfus notne cius lucri habita* In libro que fcripfit aduerfumVale/ tinianos, Qua propius, inquit,fuit de aligbus hoftias curis pancapipanirapi«m uocari a ta ociofis autoribus nominu.Sic em corrupta ledio habetjndicauimus nos in fcholijs noftris conieduram fortaffts nimiu coada. Sed tamen noluimus calare ftiidtofos quid nobis legendu uideretur * Coiedura noftra eiufmodi fcit* legi uidelicet pofte, Quin propius fuit, deliquio offteft rhipfaipide uocari a tatn otiofis autoribus nominum . Poftea tienit in rnente ueftigia deprauata; kdionfs iterum expedeti,ad rhipfafpidem apte adifci pofte pancarpton, quod ex omniu, ut ipfe,inquit,defloratione conftet. Nam id nobis ea uox latine ftgnificat,Vndc P dnearpios, Pancarp ix corons did»,quod ex uartjs Qč ferme omnibus floru generibus fiat, Soteris v a/ quaru meminit Feftus Popeius,No aliter Pandorte Hefiodicse fuu nomen obti* lentimni no g it. De hac poftertori dtdtone mihi uideor afiquato certior effe $ de prioribus, men. Caeterum non difplicet ,ut cp pro quantolegatur, queadmodu cotextus habeu Se4 PER BEATVH RHENAN V M* Sed tum quac{itiue pronuntianda fententia, aut potius excIamatorfe* Regererequodammodo prodigerere fiue diTponere, In libro contra Valenti/ kegerere nianos,Ex ipfo deniq* rerum,inquit,motu nomina regerunt»Et alibi,Poft princi R geejlus pales,inquit,materias regeftas. In eodem aduerfus Valetinianos libro iequi/ lur a!iquanto poft, lili uero,inquit>8č de paftiuitate uitae,8č diligentia deličtorCr, De licentU dč generofttatem fuam uindicet.Tu pro diligentia fcribe de licentia delidofuffi+Fe littorZ fcribŠ fellerat id nos erratum alibi in opere tam prodigiofe corrupco intentos. dup diligenr Priftinum pro prius, In libro aduerfus Praxean, Dcnicp cauerat,inquit,pfifti/ tfc delidortU num dočtor de emedatione fua.Hoc eft,ante cauerat, Priftinum alibi pro prifto, P rijlinu pro In De corona militis,Et in priftinorum,inquit,fandoru SC in dei rebus ,SC in ipfo prius- Chrifto deprehendi* Expungi Iiberalitate.In libro de corona militis,Liberalitate praftatiflimorum, E xpugebStui> inquit,Imperatorum,expungebantur in caftrismiliteslaureati. liberdlitite Inbonitatem ufurpat bis, Semel in libello Ad martyres,Vbiomnis, inquit,du/ tulita* ritia,8£ inbonitas,& infuauitas conftitit, Loquitur autem de caftris militaribus, Rurfus in libro de exhortatione caftitatis, Alioquin res, inquit, SC uiris SC fcemi tnbonitds nis eadem inbonitate ad matrimonium SC ftuprum commixtio carnis licitandu, Porrd Germani,ut ita dicam,inboni uocabulum exprimunt quoties panem aut uinum aut ftmile quippiam nihil ualere fignificant* In libro de cultu fceminarum,ubi fcriptum eft, nifi fi quis alias efte decorem ar/ ** bitratur*Vide num legi poffit,Nifi ii'qui falacitate decorem arbitratur ,Vt fit ar/ « bitrari pro expendere,& fi qui pro fiquis,moreTertuIIiani, In libro de Monogamia legiturjmpedimenta matr/mont) recufantibus, tu fcrt r ecitrfdrc im be recurfantibus, hoc eft,refumentibus,repetetibus.Taleis preflura carnis fiibfe pedimeu m* quetujj£>raj anguftqstemporum. ^ irimonij . Locum in libro de Pallio,qui fic habet,Quo magis de motibus fuis Campania fperet erepta Pompeios, exponit in Apologetico, htjs ucrbis, Sed nec Tulda m ian^tunc, inquit, atcp Campania de Chriftianis querebantur, quum Vulfinios • de ccelo, Pompeios de fuo motite profudit ignis. V uit ergo dicere Campaniam p om p e u . timere debere uix ereptam incendio fecundu Pompeios oppidum, Apud huncautorem frequenter occurrit, č^,non pra;cedente particula magis uel potius Sed fubintelleda,more gratcojn libro ad martyres,Si enim recogite/ mus,inquit,ipfum magis mundum carcerem efle,exifle uos e carcere qfj in carce rem introtjlle intelligemus* Indibro quem pro martyribus fcripfit,Non clamoribus,ihquit,fpedacuIorum s atrocitate, uel furore, uel impudicitia caederis ♦ Huic fortalTis affine fuerit quod circa principium opufculi contra Valetinianos dixit,Si comminus certes,tuam finfplicitatem faa carde difpergunt, Gratias facilio^De cultu fceminara,FIauum,inquit,facinurs gratia; faciliorem* Quod autem ablatiui pro accufatiuis occurrunt iubinde uerbis motum ad fc/ cufti lignificantibus coniudi,librariorum ftudio potiufčpTertuIliani fačtu reor, Cuius generis funt, Aičendit in codisJn carcere introijt. Origenes. TemUUnut » VINCI NT I V S LIRI NE N S IS, Q_V E M S VB THEODOSIO 8£ Valcnriniaoo Augg. uixifle ferut,in opere quod pro Catholica: fidei antiquitate Si uniuerfitate aducrfus ( pphanas omniu hsreticorum nouitatesfcripfit,de Origene locutus, de Septimio Tertulliano fic fubdit: e d 8iTertulliani quocp, inquit, eade ratio eft.Nam ficut ille apud Grascos, ita hicapud Latinos noftrorum omniu facile princeps iudicadus eft.Quid enim hoc uiro dočtiusC’ i quid in diuinis atcphumanis rebus exercitatius C Nempe __ omnem philofophiam,8£ cunčtas philofophoru fečtas.au tores,aflertoresqj fe&arum,omnesqj eorum difciplinas.omnem hiftoria/ rum acftudiorum uarietatem mira quadam mentis capacitatecomplexus eft.Ingenio uero nonne tam graui ac uehementi excelluit,ut nihil fibi pene ad expugnandum propofuerit,quod non aut acumine irruperit, aut pom dere eliferitClam porro orationis fua: laudes quis exequi ualeatCqu£E tan/ ta nefcio qua rationum neceflitate conferta eft, ut ad confenfum fiV quos fuadere non potueritdmpellat: cuius quot pene uerba, tot fententise funt: quot fenfus, tot uičtori*.Sciunt hoc Marciones, ApelIes J Praxea:, . Hermogenes Judan, Gentiles,Gnoftici, c*teriq 5 ,quoru ille blafphemias multis ac magnis uoluminu fuoru molibus, uelut quibufdam fluminibus euertit. Hsc ille. RE VERENDISSIMO IN CHRISTO PATRI, PRINCIPI. AC DOMINO D, STANISLAO TVRZO EPI S. OLOMVCENSI &C. D I G N I S S I M O, BEATVS R H E N A N V S SELETST ADIEN S* S-*D. tj, ‘AROTIPPV5 *■ v v m in hoc uere aureo rcnafcentium Iiteraru j feculo, stanislae pr#ful eximie, quo non modo tres illuftres lingua: pa (Tim difcutur, fed & quanto qu*q; fcriptafunt meliora 5 tanto plu ris fiunt, ab omnibus operam dari uideam, ut optimisftudqs quifquepro uirilifuaconfulat: 8i alius quidem incognita adhuc Latinis auri/ _ bus e Graco uertit, alius indočte uel perperam uerfacaftigatautelimat:alius Latinos autores iniuria temporum de* prauatos,ueterum collatione exemplarium rcftituit, aut obfcuros expli/ cat.Ego fane ne prorfus fim afymbolus,opera;prccium putaui, (i Septi/ mrj Tertulliani lucubrationes in publicum emitterem,autoris no minus uetufti quam infignis, quibus iamper tot fecula ftudiofi facrarum lite/ rar«^ncarucrunt.Atquequum difpicerem cui nam tam prarclara moni/ cirtenta confecrari deberent.in primis tu dignus mihi uifus cs,cui fcriptor ^?riquiflimus tanquam oprimo patrono dicaretur.Nam ca cseruditio/ ne, 8C optimarum difciplinarum pcritia pra:ditus, 8ii]s pcrfpicaciiTimi stani s/ ingenrj dotibus polles,eaq? uitas fančtimonia comendaris, ut autor eru/ L a i Turzo ditiffimus,acurifli'mus, fcruesč^ Chrifliana: pictatis aflcrtor, libentcr in n, solomucett finum tuu conuolet,nimiru ut ipfum aduerfus morofos quofda,qui per/ inde ueteribus ac nouis offenduntur.tuo patrorinio defcndas.Nec uero phtitur epiftolatis anguftia, ut uirtutes tuas hic dcpra;dice,quas no folij Morauiafufpicit, fed 8C tota Germania.admiratur, neque enim latere poteft uirtus * Volumen illas non exiguum defiderent. Quanquam has C.Vrilnus Yelius uir quum ob morum grauitatem, tum ob iniignem li c.vrflnus teraturam non immerito tibi charus, quem utriufqi lingua: exornat pe/ Velim. ntia.feliciffimum in pangendis carminibus, in oratione foluta admira/ bilefn, 8č Huttenus equeftrisordinis apud Germanos ingens omamen vdal. uuttr. tum, ac Ioachimus Vadianus,& dariflimus uit Ianus Dubrauius, quo ^vadkms. tu nune a confilrjs iteris.iam pridem digniffimis aternorum monumen Dtquum inquir,' Sermo eius per otnne conuiuium de fcripturisaliquid proponere.Illud, aiebat,Tertulliani,iftud Cypriani:hoc Lačtantrjallud Hilarrj eft. Ide ex damnato libro de Monogamia non ueritus eft Paulinum docere quo/ modo fančti fint qui de fidelibus, id eft,baptizatis nafcutur,ut appareat prudentem ledtorem etiaex fpinis rofam,8C undecuncp profečtu capere pofle.Satisnuc putoliquerereuerendiffimepater,quid fpečtashasSe/ NolejlijUmi ptimrjTertuLlucubrationesinuuIgarim.Qua 2 fane adirio quantismihli Ubom ‘ to floruifte,quu hoc imperategefta adnotans tnquit: Tertullianus Afer Cen turionis Proconfularis filius.omnium ecclefiarum fermone celebratur. Caere/ rum quu in libro de Monogamia Tertullianus ait: Magis nune tepus in col/ lerl.o ladij eft,annis circiter C L x.exinde produdis,ab State diui Pauli fup/ putationem temports init:Nam poft mediam state(ut inquit Hieronymus) ad partes Montani defecit Jgitur non admodum iuuenis de Monogamia feri Ldttantius P^^adantius Firmianus diuinarum inftitutionum libro quinto, capye pri/ F irmiamis mo > recen ^ ens quofdam ex ueteribus, qui rem Chriftianam tutandam atluer/ ' fus ethnicos fufceperunr.Septimius quoqj Tertullianus, inquit,fuit omni gc. nere literarum peritus,fed in loquendo parum facilis, 8č minus comptus.^ multum obfcurus fuit.Ergo ne hic quidem fatis celebritatisinuenit. Idem in tertio capite eiufdem libri:Quanquam,inqutf> Tertullianus eandem caufam plene perorauerit in eo libro, cui Apologetico nomen eft. Loquitur aute de caufa Chriftianorum* Vxorem porrro habuit, ad quam fcripfit duos libros, adhortans eam ad caftitatem 8č uitam uidualem, fi ipfum contingat pr/orem e uiuis excedere,Autor eft Aur.Auguftinus.illum reličhs Montani fečlatorf bus,fua feparatim irtftituiffe conuenticula. Forte quod Montaniftarum itn/ pietatem no probaret.Meminit in opufculis, qus nos sdidimus, quorunda aliorum librorum quos no putamus hodie extare, uidelicet, De fpedaculis, De fpe fidelium, De teftimonio anims,aduerfus Apellem Hsreticu, De arfi/ ma*Quorunda etiam meminit Hieronymus qui noncomperjuntur. Varius eft in Phrafi.ln difputationibus dilucidior eft ac fimpficior. In locis commu/ nibus uclut de pallio, de cultu mulierum eft durtor 8C affedattor,Vixit aure uf<$ ad decrepitam statem.Csterum omittere non poflumus quod Regino fcriptorillererum Germanicarum inter martyres Tertullianum re/ cenfet, qui in ecclefiae perfecutione pro Chrifto fanguinem fuderunt.Quod quia non tradttur a diuo Kieron// mo,qui tam cadtde huic fauit,ut hoc haud fuerit omiffurus,apud me fidem non meretur. ArgumentS A RG VMENTVM LIBRI SEQ_VENTIS PER BEATVM R H E N A N V M. S CRIBIT TERTVLLI ANVS quafi EncomiumPatientiar,deum lpfum afferens patientia: exemplu.Per cotentionem mox impatientia depin/ git,huius diabolum faciens autorem.ut illius deum* Condudit impatientiam omnis efle mali feminarium.Paulo pofl: impatientia; cau ac ftimulosEuange lica dobrina retundit* Adhortatur ad patientiam,deinde teftimonijs &C iimilitu/ dinibus,ut ipfe loquitur,dominicis.Affert in exemplum Efaiam,Stephaniim dC lobJn fine patientis effigiem graphice deliniat,adulterina S C diabolicam ethni/ corum patientiam abominans.Liber eft Paraenetici generis* Q-SEPTIMII FLOREN TIS TERTVLLIANI, PRESBYTERI» DE PATIENTIA, LIBER* onfiteor addominumdeum(atfs teme/ re me,fi non etiam impudenter de patientia co/ ponere aufum,cui pr*ftand* idoneus omnino non fum.ut homo nullius boni,quando opor/ teat demonftrationem Si comendationem ali/ cuius rei adortosdpfos prius in adminiftratio/ ne eius rei deprehendi,& conftantiam commo/ nendi propri* conuerfationis autoritate dirige re,ne dičtafačtis deficientibuserubeicant* Atqj utinam erubefcereiftud remediu ferat,uti pudor non exhibendi,quod alrjs fuggeftum imus,exhibendi fiatmagifterium:nifi quod bonorum quorun dam ficuti Si maioru,intolerabilis magnitudo eft,ut ad capieda Si pr*ftan daea,fo!agratiadiuin* infpirationisoperetur. nam quod maxime bo/ num,id maxime penes deum,nec alius id quam qui poffidet difpenfat, ut cuicj’ dignatur .Itaq? uelut folatium erit difputare fuper eo quod frui non datur,uice languentium,qui cum uacent a fanitate.de bonis eius tacere non nctfunt.Ita miferrimus ego,femper ager caloribus impatienti*,quam non obtineo,patientia: fanitatem,8£ fufpirem Si inuocem Si perorem necefle eft, cum recordor,8i in me* imbecillitatis contemplatione digero,bonam fidei ualetudinem,& dominic* difciplin* fanitatem,non facile cuiquam,nifi pa/ tientia^adfideaLprouenire.Ita propofita dei rebus eft,ut nullum pr*ceptu Fut0 obire quis,nullum opus domino complacitum perpetrare extraneus a pa/ lt ' tientia poffipbonurn eius etiam qui T c*ca uiuunt fummae uirtutis appella/ PMt0 \ e g. C£ t tione honorent.Philofophi quidem qui alicuiusfapienti* animalia depu/ cutiunt. 1 a tantur, © Z Q_* SEPT. FLORENTIS TERTVL/ tantur,tantum illi fubfignant.ut cum inter fefe uarrjs fečtarum libidinibus & fententiarum aemulationibus difcordentjolius tamen patientias in c5mu ne memores,huic uni ftudiorum fuorum comiferint pacem.In eam confpi rant.in eam foederatur,illi in adfečtatione uirtutis unanimiter ftudent.oem fapientia: oftcntationcm de patientia prasferut. Grande teftimonium eius eft,cu etiam uanas iteculi difciplinas.ad laudem & gloriam promouet. Aut nunquid potius iniuria, cum diuina res in fecularibus artibus uolutatur? Sed uiderint lili quos mox fapientia: fua: cum feculo deftručte ac dedeco/ rata: pudebit.Nobis exercend* patientia: autoritatem.non adfečtatio hu/ mana caninas $quanimitatis ftupore formata,fed uiua ac caeleftis difcipli/ dirigdt. ttX diuina difpofi'tio 1 diligat,deum ipfum oftendens patientia: exemplum: iam primum:qui florem lucis huius fuper iuftos 8i iniuftos a:qualiter fpar/ gic:qui temporum officia.elementorum feruitia.totius genitune tributa dt> gnis fimul 81 indignis patiatur occurrere,fuftinens ingratiflimas nationes, ittHiVpKgfe/ludibriaartium Si opera manuum fuarum adorantes,* nomen familiam ficodicc qm/ jpftus perfequentes,luxuriam,auaritiam,iniquitatem,malignitatem cottiV fvclmendlrlt ^' e infolefcentem,ut fuafibipatientiadetrahat:plures enim dominum id/ nome cu fmi drčo non credunt,quia feculo iratum tam diu nefciunt.Et hxc quidem diui Ha fortdjjis le tix patientia Ipecies, qua(i de longinquo, fors ut de fupernis, adlimetur. gendu ,, omne Q UIC } ,ij a au tem qua: inter homines palam in terris quodammodo manu [temenic r! a PP re benfaeftCNafcifedeusinuteropatiturmatris,&expečlat,natfisad/ tniliam. olefcere fuftinet, 8i adultus non geftit agnofci.fed contumeliofus infuper fv bi eft,8f a feruo fuo tingitur,8£ tentatoris congreflus folis uerbis repelličcu de domino fit magifter,docens hominem euadere mortem, abfolute fcilb cet ueiliam offenfe patientia eruditus.non contendit, non redamauit, nec quifquam in plateis uocem eius audiuit.arundinem quaflatam non fregit, linum fumigans non reftinxit. Nec enim mentitus fuerat propheta, imo ipfius dei conteftatio.fpiritum fuum in filio cum tota patientia collocantis. Nullum uolentem fibi adhserere non fufcepinnullius menfam tečlunJue defpexit. Atquin ipfe lauandis difeipulorum pedibus miniftrauit. Non peccatores,non publicanos afpernatus eft. Non illifaltim ciuitati qy* *HiVpt«g. co eum recipere noluerat iratus eft,cum etiam dif dexbdbet di/ pfejo cceleftesignes reprtefentari uoluifTent. ^iTendlutdi ^ us ceftit.Parum hoc,fi' non etiam proditorei fcetis uoc-ibu ftanter denotauit. Cum uero traditur,cum adducitur, ut pecus ad uičhV h diftipulu in mam,(ic enim nonmagisaperitos,quamagnusfub tondentis poteftate. teUigds,uideli IH e , cui Iegiones angelorum, fi uoluiflet, uno dičlo de ccelis adfuiflent: dlbi^uo kc neunius qnidem * educentis gladiutn ultorem probauit.Patientia domini Tert.hdncuo in Malcho uulnerata eft.Itacp SC gladi] opera maledixit in pofterum,& fa/ cčficufurpdu nitatia i Laiu luiiLuiucmjiu LLipUll l U ui wumuuiuiviw Ingratos curauit, infidiatori/ n fuum fecum habuit,necčo/ LIANI, DE P A TI E N TI A LIBER. 5 nitatis rcftitutioneei,quem non ipfe uexauerat, fatisfedt. Pro patientiam, mifericordia: matrcmCTaceo quod figiturdn hoc enim uenerat.Nunquid tamen fubeunda: morti etiam contumelrjs opus fuerat? Sed faginari uo/ luptate patientfe difceffurus uolebat.Dcfpuit:ur,uerberatur 5 deridetur, fce/ dis ueftitur,fcedioribus coronatur.Mira a:quanimitatis fides. Qui in ho/ minis figura propofuerat latere,nihil de impatientia h^minis imitatus eft. Hincuelmaxime pharifei dominum agnofcere debuiftistpatientiam hu/ iufmodi nemo hominum perpetraret.Talia tantacp documenta,quorum magnitudo penes nationes quidem detrečlatio fidei eft,penes nos uero ra tio SC ftručtio,fatis aperte no fermonibus modo in pradpiendo/ed etiam paffionibus domini fuftinendo,probant,his,quibus credcre datum eft,pa tientiam det efle natura effcčtam,S£ praftantiam ingenita: cuiufdam pro/ prietatis.Igitur fiprobosquoscp feruos,& bonas mentis pro ingenio domi nico conuerfari uidemus(fiquidem artifidum promerendi, obfequium eft: obfequti uero difciplina,morigera fubiečtio eft) quanto magis nosfecun^- dum moratos inueniri oportetCferuosfcilicet dei uiui,cuius iudiciu in fuos, non in compede,aut pileo uertitur,fed in a:ternitate,aut poena;,aut falutis. Cui feueritari dedinand^,uel liberalitati inuitand^tanta obfequrj diligcm tia opus eft,quanta funt ipfa,quas aut feueritas cominatur, aut liberalitas poilicetur. Et tamen nos non de hominibus modo feruitute fubnixis,ueJ quol^etaIioiurcdebitoribusobfequi),uerum etiam de pecudibus,etiam de beftfis obedientiam exprimimus,intelligetes ufibus noftris eas a domi/ nomrouifas traditasčjj.Melioraergo nobis crut in obfequq difciplina,qu£ • * nobis deus fubditcAgnofcunt denicg qua; obediunt, nos. Cui foli fubditi fumus,domino fcilicet aufcultare dubitamusCAt čp iniuftum eft, čp etiam ingratum,quod per alterius indulgentiam de altjs confequaris,idem illi per quem confequerts,de tcmetipfo non rependere. Nec pluribus de obfequq exhibitionedebita,anobisdominodeo.Satisenim agnitio dei quidfibi incumbat,inteliigit.Ne tamen utextraneum deobfequio uideamur inter ieciflfe,ipfum quoq; obfequium de patientia trahitur. Nunčp impatiens obfequitur,aut patiens quis non oblečlatur.Quam ergo dominus omniu bonorum SC demonftrator 8£acceptor,deus in femetipfo circumtulit, quis debono eiuslate retračletCcui item dubium fitomnebonum,quia ad deu pertineat,pertinentibus ad deum tota mente fečtandum? Per qu* in ex/ pedito&quafiin prsfcriptioniscompendio 8£ commendatio SC exhorta/ tio de patientia conftitutum eft.Veruntamen procedere difputationem de neceflarfis fidei non jft ociofum,quia nec infručluofum.Loquacitas in xdi ficatione nulla turpis,fiquando turpis. Itačp fi de aliquo bono fermo eft, ^res poftulat, contrarium quoque boni recenfere. Qutd enim fečtandum a z fit magis 4 Q_> SEPT. FLORENTIS TERTVL/ *Ts,prouide. (]t magis inluminabis.fi quod uitandu fit*proinde digcfleris.Cofideremuš igitur de impaticntiaian ficut patientia in deo.ita aduerfaria eius in aduer/ fario noftro nata atque compcrta fit:ut ex ifto appareat,quam principali/ terfideiaduerfetur.Namquodabamulo dei conceptum eft, utiquenon eft amicum dei rebus.Eadem dilčordia eft rerum,qua SC autorum. Porro cum deus optimus?diabolus econtrario peflimus:ipfa fui diuerfitate teftan tur.neutrum alteri facere.ut nobis non magis a malo aliquid boni.cjj a bo/ no aliquid mali dičtum uideri poflit. Igitur natales impatientia in ipfo diabolo deprehendo.iam tune cum dominum deum uniuerfa opera qua feciflet.imagini fua.id eft homini fubiecifle impatienter tulit. Nec enim Contjcio le g. doluiflet.fi fuftinuiflettnec inuidiflethomini.fi non doluiflet. * Adco des Adeouelideo ccpiteum,quiainuiderat. Inuideratautem,quia doluerat. DoIuerat.quia cepit eu.f.im/ p at j cnt;er ut fq Ue non tulerat.Quid primum fuerit ille angelus perditionis, patenua. ma i us an impatiens contemno quarere: palam cum fit, * impatientiam FUt °kmlitil cum ma ^da,aut malitiam ab impatientia aufpicatam.deinde inter Te con/ impA md i pp| ra (p c ^ jndiuiduas i n U no patris finu adoleuifle.At enim quam primus fenferat.per quam primus dcliquerat, de fuo expcrimcnto quid ad p ec/ candum adiutaret ftrutftus.eandem impingendo in crimen homini aduo/ cauit:conuenta ftatim illi mulier.non temere dixerim per conloquium ipfum eius afflata eft fpiritu impatientia infečlo,ufqueadeonunquam o/ c onijdo kg, tunino peccaflet.fi diuino interdičlo patientiam praferuaflet.*Quiasjuod Quinquod, non fuftinuitfolaconuenta:fedapud Adamnondum maritum.nondum aures fibi debentem,impatiens etiam tacendi eft, ad traducem illum eius quod a malo hauferar,facit.Peritigitur SC alius homo per impatientiam al teriustperit mox8iipfe per impatientiam fuam utrobique commiflam.Si circa dei pramonitioncm,& circa diaboli circumfcriptionem.illam feruare, hanc refutare non fuftinens.Hinc prima iudicrj unde dcličti origo:hinc de/ us irafci exorfus,unde offendere homo indueftus. Inde in deo prima pa/ tientia.unde indignatio prima.Qui tune maledičtione fola contentus^ab animaduerfionisimpetu in diabolo temperauit. Aut quod crimcn ante iftud impatientia admiflum homini imputatur? Innocenserat SC deo n de proximo amicus,& paradifi colonus.At ubifuccidit impatientia, defiuit deo fapcre.defiuit cceleftia fuftinere pofle.Exinde homo terra datus.Sč ab oculis dei eicčlus.facile ufurpari ab impatientia ccepit in orane quod deum offenderet.Nam ftatim illa femine diaboli concepta malitia fcecunditate, lri ' iram filium procreauit:aditum fuis artibus erudrjt.Quod enim ipfum Ada SC Euam morti immerferat.docuit SC filium ab homiodio incipere. Fruftra iftud impatientia adfcripferim.fi Cain ille primus homicida,& primus fratricida>obIationes fuas ad dominum recufatas aquanimiter, nec impa* tientet LIANI, DE P A TI E N Tl A LIBER. 5 ticnter tulinfi iratus fratri fuo non eft.fi neminem denfcjue interemit. Gum ergo nec occidere potuerit.nifi iratusrnec irafci.nifi impatiens, demonftrat quod per iram T ccftit ad eam referendum, a qua ira fuggefta eftvt Per ha:c ati, gefflt. impatientise tune infantisquodammodo incunabula. Necmirum.fi pr 'v nirfoug.exe / ma deliquit: * cofcqucns eft,ut quia prima.idcirco & fola fit matrix in orne deličtum.defundensdefuofonteuarias criminum u?nas. De homicidio ^ tic ^ d quidem dičtum eft.Sed ira scditum ž primordio.etiam quafcunq; poftmo tune infantis dum caufas fibi inuenit.ad impatientiam ut ad originem fui confert. Siue quodammo in enim quis inimičitrjs, fiue pra:da: grada id fcelus coficit.prius eft ut autodrj cundil ' u h. c& aut auaritte fiat impatiens.Ouicauid copellit fine impatientia fui no eft,ut tn um ^ Mnt * rt* *• i * i i * i' ' » • • /■» • /, »-v | _ woxincvetttc perficipollinQuis adulteriufinelibidimsimpatietiatubijtCC^uod&fipre td . Eg0 mcL/ cio in fceminis cogitur uendido illa pudicitiae,utique impatientia cotemnen Um legerc, di lucriordinatur.H^cutprincipalia penesdominum dcličta.Nam ut co/ scdhecimpa pendio dičtum fit,omne peccatum impaticntiTadfcribcndum. Malum im tl c etl£ tuncm patientia eft boni.Nemoimpudicus non impatiens pudiciti£,8£ improbus us . E th£c . probitatis.&impius pietatis,& inquietus quietis. Vt malus unufquifque *coijciokg . fiat,bonus perfeuerare non poterit.Talis igitur exedra deličlorum,cur non confeques eflb ,dominum offendat improbatorem malorum C An non ipfum quoque Ifrael per impatientiam femperindeumdeliquiflemanifeftum eftC exin/ cx j Kc i r ^ de cum oblitus brachrj coeleftis quo Aigyptrjs affličtationibus fuerat ex/ tračMis.de Aaron fibi ducespoftulat.cum in idolum auri fui collationes de fiandttitam neceftarias enim Moyfeicum domino congredientis impatien te^pcceperat moras.Poft mann* efcatilem pluuiam.poft petras aquatilem fequelam defperantde domino, tridui fitim non fuftinendo. Nam h^c quoque illis impatientia a domino exprobratur. Ac ne fingula peruage/ mur,nunquam non per impatientiam de!inquendo perierunt. Quomodo autem prophetis manus intulerunt,nifi per impatientiam audiendi? domi no autem ipfi.per impatientiam etiam uidendi.Quod fi patietiam iniflent, libfcrarentur.Ipfa adeo eft,qu$ fidem 8C fubfequitur, SC anteccdit,Denique Abraham deo credidit,8č iuftitfedeputatus ab illo eft: fed fidem eius pa/ tiantia probauit.cum filium immolare iuftus eft,ad fidei non tentationem dixerim,fed typicam conteftationcm.Csterum deus quem iuftitia: depu/ taftet.fciebat. Tam graue pra:ceptum,quod nec domino perfici placebat, patienter SC audiuit.Si fi deus uoluiftet.impIeftet.Merito ergo benedičtus, quia SC fidelisimcrito fidelis,quia SC patiens. Ita fides patientia illuminata, cum in nationes feminaretur,per femen Abraham,quod eft Chriftus.Sčgra tiam legi fuperducetf t, ampliandse adimplenda^čp legi adiutricem fuam patientiam praTecit,quod ea fola ad iuftitise dočtrina retro defuiflet.Nam t' a j olim Q 6 Q_. SEPT. FLORENTIS TER T V L>s olim & oculum pro ocuIo.Si dentem pro dente repetcbant.Si malum raa-' io foenerabantmondum enim patientia in terris,quia nec fides:fcilicet inte/ rim impatietia occafionibus legis fruebatur.Facile erat abfente domino pa tienti*& magiftro.Qui poftquam fuperuenit,& gratiam fidei patientia co pofuit.iam nec uerbo quidem laceflere.necfatue quidem dicere fine iudicrj periculo licet.ProhiBita ira.reftričti animi,compreflapetulantia manus,cx/ emptum linguazucnenum,p!uslexquam amifit, inuenit: dicente Chrifto: Diligitc inimicos ucftros.5£ maledicentibus benedicite:& orate pro pcrfecii toribus ueftris,ut filtj fitis patris ueftri cceleftis.Vides quem nobis patre pa tientia adquiratcHoc principali pnecepto uniucrfa patientia difciplina fuc/ cinčta eft,quando ne digne quidem malefacere conccflum cft . lam uero percurrentibus nobis caufas impatienti^.cstera quoque p recepta fuis lo/ cis refpondcbunt.Si detrimento rei familiaris animus concitatur, omni pe/ ne in loco de contemnendo feculo.fcripturis dominicis comoncturmec ma/ iorad pecunia:contemptumexhortatio fubiacet, quam quod ipfc domi/ nus in nullis diuitqs inuenitur.Semper pauperes iuftificat.diuites pnedam/ nat.Ita detrimentum patientia, faftidium opulentice pneminiftrauit.de/ monftrans per abiečtionem diuitiarutn.tafuras quoque earum computan das non efle,Quod ergo nobis appetere minimc opus eft,quia nec domi/ nus appetiuit.detruncatum uel etiam ademptum non xgrc fuftinerc debe/ mus.Cupiditatem omnium malorum radicem fpiritus domini per Apo/ ftolum pronunciauit. Eam non in concupifcentia alieni tantum conftitu/ tam interprctemunnam 8£quodnoftrumuidctur,aIienum eft:nihil enim noftrum,quoniam dei omnia.cuius ipfi quoque nos.Itaque fi damno adfe Conijcio leg. c q.( impaticnter T fenfcrimus.non de noftro amiftum dolentes adfines cu/ McrimusT piditatis deprehendemur. Alienum qua:rimus,cum alienum amiftum, koc uer £gre fuftinemus.Qui damni impatientia concitatur.tcrrena cceleftibus ara bo Tert.pdu/ teponendo.de proximo indeum peccat. Spiritum enim quem a domino lo poji ut it ur. f um p(it,fecularis rei gratia concutit. ‘ Libcnter igitur terrena amittamOs, coeleftiatueamur.Totum Iicet feculum pereat.dum patientiam lucrifaci/ am.Iam qui minutum fibi aliquid aut furto, aut etiam tgnauia, non com/ ftanter fuftinereconftituit:nefcioanfacile,uelexanimoipfe rei fua: mana inferre poftet in caufa eleemofyn*. Quis enim ab alio fecari omnino non fuftincns.ipfe ferrum in corpore fuo ducitcPatientia in detrimentis, exerči/ tatioeftlargiendi&communicandi.Non piget donare eum,qui non ti- met perdere, Alioquin quomodo duas habens tunicas.alteram earum nu/ dodabit.nifiidemfit.qui auferenti tunicam,etiam prdiium offcrre poflitv Quompdo amicos de mammona fabricabimus nobis.fi cum intantum a/ mauerimus liani de patientia liber. 7 mauerimus,ut amiftum non fufferamus? Peribimus cum perdito. Quid hicinuenimus.ubihabemusamittereCGentiliumeft omnibus detrimen/' tisimpatientiam adhibere,qui rcm pecuniaria fortafte anima: anteponant. Nam 5C faciunt.cum lucri cupiditatibus qu*ftuofa pericula mercimonioru in mari exercent:cum pecuma: caufa etiam in foro nihil damnationi timen dum adgredi dubitanticum deniq? ludo 8£ caftris fefe l«ecant,cum per uiam more beftiarumlatrocinantur.Nos uero fecundum diuerfitatem,qua cum illisfumus,nonanimampropecunia,fed pecuniam pro anima deponere couenit:feu fponte in largiendo,feu patienter in amittendo. Ipfam anima, ipfumčp corpus in feculo ifto expofitum omnibus ad iniuriam gerimus, eiuscp inidria: patientiam fubimus,*minorum deliberatione Ledemur.Ab/ Put0 tg. in fitaferuo Chrifti tale inquinamentum,ut patienria maioribus tcntationi/ moril delibe / bus preparata,in friuolis cxcidac.Si manu quis tentauerir prouocare, pra> ritlone kdr/ fto eft dominica monela,uerberanti te,inquir,in faciem,etiam alteram ge/ mur ' nam obuerte.Fatigcturimprobitas,patietia tua.tCuius ičlus ille Gt, dolore * Pc fl\s gm 81 contumeliacoftričtus,grauius a domino uapulat. Plus improbum illum dimnationem cxdis fuftinendo.Ab eo enim uapulabit.cuius gratia fuftines.Si lingua: a' ^prebedi fie # maritudojmaledičlo Gueconuicio eruperit,refpice dičturmCu uos maledi xerint,gaudete.Dominus ipfe maledičtus in lege eft,& tame folus eft bene doloreet cčt. dičfusJgitur dominu ferui confequamur,8£ maledicamur patienter,ut be/ nedi^i efte poffimus.Si parum a;quanimiter audiam dičlu aiiquod in me pgoteruum aut nequam,reddam & ipfe amaritudinis uicem neceffe eft.auc *Legč, uide/ crffciabor impaticntia muta.Cum ergo percuftero maledičlus, quomodo tltr romunia • fecutus inueniar dočtrinam domini,qua traditum eft,non uafculorum in^- quinametis,fed eorum qu£ ex ore promuntur } hominem*comunicare. Ite, Manere nos omnis uani 81 fuperuacui dičti reatum.Sequitur ergo ut a quo f omfleficte nos dominus.idcm ab alio sequanimiter pati admoneat,hiciam de patien ge.seq.e.u. SEPT. FIORENTIS TERTVL. mini dormitione cuiufquam, ficut nationes qua fpe carent SC mcrito.Cre/ dentes enim refurrečtionem Chrifti, in noftram quoque credimus, pro/ pter quos ille 8£ obrjt& refurrexit.Ergo cum conftet de refurrečlionc mor/ tuorum,uacat dolor mortis,uacat SC impacientia doIoris.Cur ergo doleas, fi pcrifie non credisCCur impatienter feras fubdučtum interim,quem ere/ dis reuerfuruCProfččtio eft quam putas morte.Non eft lugendus qui an/ teceditjfed plane defiderandus.Id quoque defiderium patientia temperan dum.Gur enim immoderate feras abiffe, quem mox fubfequerisC’ Cxte/ rum impatientia in huiufmodi,8£ fpei noftr* male ominatur,& fidem prx uaricatur.Et Chriftum Iscdimus cum euocatos quoscp ab illo, quafi mife/ randos non £tquanimiteraccipimus.Cupio, inquit Apoftolus, recipi iam 8£efle cum domino. Quanto melius oftendituotum Chriftianorum. Si alios confecutosimpatienter dolemus, ipfi confequi nolumus. Eft SC alius fummus impatientia; ftimulus,ultionis libido, negocium curans aut glo/ ria, aut malitia. Sed SC gloria ubique una 8C malitia,nunquam non domino odiofa,hocquidemloco cum maxime, cum alterius malitia pro uocata fuperiorem fe in exequenda ultione coftituit,& remunerans nequa duplicat quod femel fačtum eft.Vltio penes errorem folatium uidetur do/ loris,penes ueritatem certam redarguitur malignitatis. Quid enim refert M inter prouocantem SC prouocatum,ni(i' quod ille prior in malefido depre/ ” henditur,at ille pofterior .Tamen uterep lafi' hominis domino re&seft: ” qui omne nequam 8C prohibet SC damnat. Nulla in malefido ordinis n/ tio eft:neclocusfecernit,quodfimilitudo coniungit.Abfolute itaque pfa/ cipiturmalum malo non rependendum. Par fačtum,par habet meritum. Quomodo id obferuabimus,fi faftidientes in faftidio ultionis no erimusC Quem autem honorem litabimus domino deo,fi nobis arbitrium defen/ fionis arrogauerimus^Nos putres,uafa fičlilia,feruulis noftris adfumen/ tibus fibi de conferuis ultionem,grauiter offendimur: eosčp qui nobis pa/ tientiam obtulerint fuam,ut memores humilitatis,feruitutis, ius dominici honoris diligentes,non probamus modo, fed ampliorem quam ipfi fibi prafumpfiftent fatisfačtionem facimus.Id nobis in domino tam iufto ad aftimandum, tam potenti ad perficiendum periclitatur C Ouid ergo ere/ dimusiudicem illum fi non SC ultorem C Hoc fe nobis repromittit, di / cens:Vindičtam mihi,& ego uindicabo,id eft.Patientiam mihi,8£ ego pa tientiam remunerabo. Cum enim didt, Nolite iudicare, ne iudicemini, nonne patientiam flagitatcQuis enim non iudicabit alium, nifi qui pa/ tienseritnondefendi?Quisidcircoiudicat,ut ignofcai*? Ac fi ignofcet,ta/ men iudicantis impatientiam cauit,8č honorem uniči iudicis,id eft dei abf/ tulit LIANI DE PATIENTIA LIBER; 9 tulit. Quantos uero cafus huiufmodi impaticntia incufareconfuetierat? Quotiens pcenituit defenOonem?Quotiens inftantiaeiusdeteriorinuen/ taeftcauds fuisCC^uoniam nihil impatientia fu(ceptum,Bne impetu tran/ fioi nouittnihil impetu acfcum, non aut offendit, aut corruit, aut praceps abrjt.Iam fi leuius defendaris,infanies:0 uberius,oneraberis.Quid mihi cul uklone,cuius modum regere non poflum per impatieti»m dolorisrQuod fi patientiam incubabo, non dolebo: 0 non dolcbo, ulcifci non deOdcrabo, poft has principales impatientia: materias,ut potuimus,regeftas, quid in/ ter ctteraseuagcmurCcjuamdomi^uteforis. Lata atque diffufa e(t opera/ tio mali.Multiplida fpiritus incitamenta iaculantis,& modo paruula, mo/ domaxima.Sed paruula de fua mediocritate contemnas, maximis pro fua cxuperantia cedas.Vbi minor inturia.ibi nulla ncceffitas impatientia. At ubi maior iniuriaabi necelTarior iniuria: medela paticntia.Ccrtemus igi turqua:amaloinfligunturfuftinere,ut hoftis ftudium,smulatio noftne tequanimitatis eludat. Si uero qu*dam ipfi in nos, aut imprudentia, aut fponteetiam fuperducimus,amque patienterobeamus,qu£ nobisimputa/ tnus. Quod fi a domino nonnulla crcdimus incuti.cui magis patientiam quam domino prabeamusC Quin infuper gratulari 81 gaudere nos do/ cet,dignatione diuinam caftigationis. Ego, inquir,quos diligo.caftigo. O feruum iilum beatum,cuiusemendationidominusinftat:cuidignatur ira/ fci,qu§m admonendi diffimulatione non decipit. Vndicp igitur adftričli fupius officio patientia adminiftrand*.Quia qua ex parte, aut erroribus noftris,aut Mali inBdiis,aut admonidonibus domini interucnimus, eius Mdiuoulu/ * officrj magna merces.felicitas fdlicet. Quos enim fetices dominus, niB pa / lo ’ ^ dholui>t tientesnuncupauit,dicendo:Bcati pauperes fpiritu, illorum eft enim re/ ‘ 2 gnumcoelorum.Nullus profečto (piritu pauper,niB humilis. Quis enim humilis,nifi patiensCcjuia nemo fubrjcerefefepotcft, fine prima patientia fubicčlionis ip(ius.Beati,inquit,flentcs atquc lugcntcs.Quis talia One pa/ tietttia toleratCltacp talibus & aduocatio t di rifus promittitur.Beatimites. ^ A j uocat!o/ Hocquidem uocabuIo,impatientesnon licetomnino cenferiJtem cum pa nisuerbo con cifi^os eodcm titulo felidtatis notat,8č filios dei nuncupat,nunquid impa/ foktionem ac tientes pacis adfinesCStultus hoc fenferit.Cum uero gaudete 8č exultate di cl P c \ nam fi e dt,quotiens uos maledicentSč perfequentur:tnerces enim ueftra plurima uertlt , G ™'. incoelo.ld uticp non exuitatiomsimpatientias poliicetur,quianemo m ad/ m $11* t , t . i- rl c ‘**~ C h'*0*e-ffA- luit in illo die reddi fibi tantum gaudrffecurus fi'c de domino, nuit tam uoluntariam orbitatem,ne fine aliqua patientia uiueret,Adeo fa/ ^ br*. tis idoneus patientia: fequefter deus.Si iniuriam depofueris penes eum,ul/ ^ ~~y- *~* tor eft.Si damnum.reftitutor eft:(i dobrem,medicus eft:(i morte.refufcita/ , toreft.Quantum patientia: licet,ut dcu m habeat debitoremCNec immeri/ ^ ~ ^ . , - »*—< •M** jT v**+* fW(T y, T s^y (~^. amaturinpuerodaudatur in iuuene, fufpiciturin fenetin omni fexu,in o/ mni atate formofa eft.Age iam fi 8čefFigiem,habitumc^ eius comprehen/ damus. Vultus illi tranquillus 8L placidus, frons pura, nulla mceroris aut ira^ugofitatecontračla:remiflfaaquein latu m modum fupercilia, oculis humilitate.non infelicitate deiečtis. Os tacimrnitatishonore fignatum.C utqui nec inflatur,necinquietatur.Sedet enim in throno fpiritus eius tifflmi8Jmanfueti(Timi,quinonturbine glomeraturmon nubiloliuet, (ed eftteneraferenitatis, apertusS£ fimplex, quem tertio uidit Helias, Nam ubi deus,ibidem 8Č alumna eius,patientia fcilicet. Cum ergo fpiritus ) orte > niotd ^ / ^^ deidefcendit.indtuidftapatientia comitatur eum.Si non cum fpiritu ad/ miferimus,in nobisT morabitur femper: imo nefcio an diutius perfeueret rA bitur. v £ne fua comite ac miniftra. Omni loco ac tempore*tangatur, neceffe eft. fort. angatur ^— Quodcu^j J2 Q_* SEPT. FLORENTIS TERTVL. Quodcunc^inimicuseiusinflixerit,folusfuftinere non poterit, carens in/ ftrumento fuftinendi.H*c patientia: ratio, hxc difciplinas, hxc opera coe/ leftis,&uerefcilicetChriftiana:non ut illa patientia gentium teme, falfa, probrofa.Nam ut in ifto quoque domino diabolus temularetur,qua(i pla ne ex pari,ni(i quod ipfa diuerfitas mali SC boni squaliter magnitu/ dinis par eftjdocuit SC fuos patientiam propriam: illam dico, qu* maritos dote uenales,aut ienocinfjs negociantes uxo rum poteftatibus fubiicit.Quas aucupandis orbi/ tatibusomnem coačti ob(equt) laborem metitis adfečtionibus toIerat:qua: uen tris operarios contumeliofis pa/ trocinqs fubiečtione liber tatis gulceaddicit.. Taliana tiones pa/ tientiasftudiano uerunt: & tanti bo/ ni nomen, fcedis operatio/ nibus occupantrpatientes folius dei uiuunt.Sed uiderint fua SC fui Pr*(i des:quam patientia fubterignis expečtat. * Casterum nos amemus patientiam dei,patientiam Chriftitrependamus illi,quam pro nobis ipfe defen/ dit. Offeramus patientiam fpiritus,patientiam car/ nis,qui in refurrečtionem carnis SC fpiritus credimus. Q_. S E P Tl W II FLORENTIS © TERTVLLIANI, DE PATIENTIA * F I N I S» liani, de čarne christi liber> ARGVMENTVM LIBRI SEO.VENTIS per beatvm rhenanvh, G I T hoc libro Tertullianus de folida & humanf čarne Chrffti con/ tra Marcioncm,qui hunc putatiua ac imaginaria fuifleueftitum a(Te/ r'uit,hec natum,hac ufus ratione,quod is qui fine fine effineceffario fit etfam inconuertibilis.Profligato Marcione,huius ah'quando difcipu/ lum,fed paulo poft defertorem Apellen aggreditur,qui impoftricem illam puel/ lam Philumenen fccutus,folidum Chrifti corpus,fed fine natiuitate fufcipiebat: nam dicebat Chriftum de fyderibus 5C fubftantrjs fuperioris mundi mutuatum eflecarnem.In hoc libro funt quajeuartent a placitis recentioru Theologorum, ut quod de fratribus loqucns dicit,Matrcm ajque no adhsfifle Chrifto, cum ab initio ftaum omne illi felicitatem tribuant Theologi ifti quos fcholafticos appel/ Iant*Quanquaa Tertullianifententia,prxterOrigenem.no ita abhorrent diuus Aurelius Auguftinus,8č Ioanncs Chryfoftomus:dcinde quod dicit Mariam pa/ tefadi corporis lege peperifle,cum omnes hodie Theologorum centuriae Chri/ ftum claufo uirginis urero prodrjffe uelint.Nota eft Theologorum fimilitudo de * fole per uitrum tranfparente.Idcj; miraculo fadum aflerunt,non agilitatis benefi/ * cio quaegloriofis,ut ipfi uocant,corporibus competit.Quod decretum fuuEze/ chielis uaticinio ftabiliunt.Tametfi Tertulliano diuus Ambrofius quoqj fubfcri bit. Sed haec funt boni co fu len da, p rafertim in tam uetufto fcriptore:quo uix aliu Chrift^nus orbis antiquiorem habet.Nam qui diuinare potuit quid fubtiles ifti Theologi tot poft tpfum feculis eflent definiturivPlus martyrum Chrifto uitam fua% alacriter impendentium habuitea aetas,quam dilputatoru.Argutias philo/ • lofo]»hia? debemus & nimio odo. Citat ex hoc libro Tertullianum diuus Hicto/ • nymus in primo comentario,quem fcripfit in epiftolam Pauli ad Galatas.hrjs qui dem uerbis.-Elcganrer ,inquit, in hoclocouir dodiflimus Tertullianus Apellen & eius uirginem Philumenen, quam angelus quidam diabolici Ipiritus & peruer fus impleueratjhunc eflelcribit angelum,cuimultoante,quam Apelles nafcere/ tur/piritus fondi uaticinio fitanathema per Apoftolum prophetatu. Quanqua ex libro de praefcriptione hcercticorum potius citaiTe uidetur,ubi id apoftolicum »n afigelum Apellis itidem torquet:nimirum quod liber lile fit ante hunc confcru ptus.Caeterum de anima fuam hic quoqj fententiam prodit. Q-SEPTIMH FLOREN TIS TERTVLLIANI, DE CAR/ NE CHRISTI, LIBER, v I fidem refurrečtfonfs ante fftos Sadduc^orum pro/ pinc^pos fine controuerlia moratam ftudent fnqufetare, ut eam fpem negent etiam ad čarnem pertfnere.merfto quoqj čarnem Chrffti qu*ftfonfbus dfftrahut, tančp aut nullam omnfno,autquoquo modo alfam prater h uma/ nam;ne fihumanam conftfterit fufflTc, pradudfcatum fit b aduer Vi 14t Q_, SEPT. F L O RE NT IS TERTVfc. aducrfus illoseam refurgere omni modo, qus in Chriftumrefurrexerir. Igitur unde illi deftruunt carnis uotadnde nobfs erant prsftruenda. Exa/ minemus corpotalem fubftantiam dominirde fpiritali enim certum eft, Caro qua:ritur,ueritas & qualitas eius retračlantur,an fuerit,8i unde,8i ca/ iufmodi fuerit.Renuciatio eius dabit legem rioftr£ rcfurrečtioni.Mardon ut čarnem Chrifti negaret,negauit etiam natiuicatem:aut ur natiuiratem negaret,negauit Sl carnemifcilicet ne inuicem fibi teftimonium reddcrent. conijao Ug. R e fp on j ercnt nat juitas Si caro,quia n ec natiuitas fine čarne,nec caro fine reddentes re natiuitate:quafi non eadem licentia harretica Si ipfe potuiflet, aut admifla fpodetur mt. čarne natiuiratem negare,ut Apelles difcipulus, Si poftea defertor ipfius, Aut 8i čarnem 81 natiuitatem confeflus.aliter illis interpretari,ut condilči^ pulus Si condefertor eius Valentinus.Sed Si qui čarnem, Chrifti putatiua introduxit,a:quepotuitnatiuitatis quocp phantafmata confingere, ut Si conccptus,£i prcgnacus, Si partus uirginis, 8i ipfius exinde infantisordo t$cPo nap haberetur.Eofdem oculos,eofdemčp fenfus fefelliflent, quos car/ nis opinio inlufit.Plane natiuitas a Gabriele adnunciatur.Quid illi cu an/ geio creatorisCSi in uirginis uterum conceptusinduciturCquid illi cu EfaiaC creatorisCodit moraš,qui fubito Chriftum de ccelis deferebat Aufer hinc Tortuffis De inquit,moleftos fcmpet* Carfaris cenfus,2i diuerforia angufta, Si fordidoS' fit ang. fen/ pannos.Si dura prsfepia/Videric angclica multirudo dominu fuum no/ ptum fuerit , ^ibus honorans.Seruent potius pecora paftores:Si magi ne fatigenfur de rmquifpUm ^ on g inc l uo, d on o >llis aurum fuu.Melior fit Si Herodes,ne Hieremias gžo/ pro de fit de/ rietur:Sed nec circucidatur infans ne doleat:nccad templum deferacu;,ne rit fcripfljjet, parentes fuos oneret fumptu obligationismecin manus tradatur Simeo/ (mmfv r h ni.nc fenem moriturum exinde conftet.Taceat Si anus illa,ne fafeinet puev ter aru, m [m' rum pq is opinor confilris tot oriotnalia inftrumeta Chrifti,delere Marcion ius min eftfi aulus dt,ne caro eius probaretur.bx quaoro te autoritateCu propheta es, militudo ) ni/ pramunda a!iquid:fi Apoftolus,pradica publicetfi apoftolicus, cu apofto/ bilfignifiedti lis fentbfi tantum Chriftianuses.crede quod traditum eft:fi nihil iftorum a es,mer ‘ to dixerim moreretnam 8i mortuus es,qui non es Chriftianus,non aliquis appo/ a ' c dendo quod traditum Chriftianos facit.Et eo magis mortuus es,qui no fait,ut effet , es Chriftianus. Quicum fuiffes,excidifti, refeindendoquod retro credidi/ uiderit. fti»Sicut 8i ipfe confiteris in quadam epiftoia:Si tui non negant, Si noftri Epijlola Mar probant.Igicurrefcindensquodcredidifti,iam non credens refeidiftimon cwnls ’ tamen quia credere defifti.rečfce refeidifti.Atqui refeindendo quod credidi/. fti, < pbas,antequam refcinderesaliterfuiftequodcredidifti aliter.Illud ita LibrU de prat erat traditum.Porro quod traditum erat,id erat uerum ut ab eis traditum, feriptione he quorum fuit tradere.Ergo quod erat traditum refcindes,quod erat uerum hiicUbnifcri re f c| difti.Nullo iure fecifti.Sedplenius eiufmodi pradcriptioibus aduerfu^ HC ‘ pf Ut omnes hserefes,alibi iam ufi fumus.Poft quas nune ex abundanti retrada# mus» ftlAtfl ČARNE C H R IS TI LIBER. «5 • mus.defiderantcs rationem qua non putaueris natum cfle Chriftum, Ne/ cefle eft quatenus hoc putas arbitrio tuo licuifferut aut impoflibilem,aut in conuenicntem deo exiftimaueris natiuitatem.Sed deo nihil impoflibile,ni fi quod non uult. An ergo uoluerit nafci (quia fi uoluit,& natus eft) confide remus. Ad compendiu decurro.Si enim nafci fe deus n^Juiflct, quacuqj de caufa,nec hominem feuideri pradlitiflet.Nam quis hominem uidens, eu negarec natuCltacp quodnoluiflet efle.nec uideri omnino uoluiflet.Omis rei difplicentis etiam opinio rcprobatur.Quia nihilintereft,utrum fit quid, an non fit: fi cutn non fit, effe pradumitur.PIane intereft illud,ut falfum non patiatur,quod uere non eft.Sed fatis erat illi, inquis, confcientia fua. Viderinthomines,finatumputabant,quia hominem uidcbant. Quanto ergo dignius,quantoq 5 conftantius humanam fuftinuiffet exiftimatione uere natus,eandem exiftimationem etiam non natus fubiturus cum iniu/ ria confcientia: fux,quam tu ad fiduciam reputas, ut non natus aduerfus confcientiam fuam natum feexiftimarifuftineret.Quidtanti fuit edocuit, cum fciens Chriftusquid eflet,efle fe quod non erat exhiberet.Non potes No,! d “1>ito * dicere,fi natus fuiflet,& hominem uere induiflet,deus cfle defiflet,amittes • quod erat,dum aflumitquod non erat.Periculum enim ftatus fuideo nul/ ^ id ^ u ‘ it lum eft.Sed ideo,inquis,negodeum in hominem uere conuerfum, ita ut edcceut con/ 8C nafceretur,5£ čarne corporaretur:quia,qui fine fine eft,etiam inconuertibi chriftus lis fit, tfecefle eft.Conuerti enim in aliud.finiseft priftini.Non competiter^ i- c -fi' n ’ e - ex go^;onuerfio,cui non competit finis.Plane natura conuertibiiiu ea lege eft, j^Ji^ jTore • nepfcrmaneantin eo quodcouertiturin eis:& ita no permanendo pereant, f uo cofdmis dumperduntconuertendoquod fuerunt:fed nihil deo par eft, natura eius uocdhulo , qd’ ab omnium rerum conditione diftat.Si ergo a deo diftant,a quibus deus 1Aircion dice diftat,cumconuertunturamittuntquodfuerunt.Vbierit diuerfitas diuini r / tc } ri ^°M . ' .1 . i ■ . , n , _ . , tecij e con cie tatis a casteris rebus,mfi ut contranum obtineatad elt,ut deus SC in omnia timfum. conperti poflit,8£ qualts eft perfeuerare. Alioquin par erit eorum,qu* con uerfa amittunt quod fuerunt,quorum utiqj deus in omnibus par non eft: *finecin exitu conuerfioais.Angelos creatoris conuerfosin effigiem hu/ manam aliquandolegifti,&credidifti,&tantam corporis geftafle uerita/ tem,ut SZ pedes eis Iauerit Abrahami manibus ipforum ereptus fit So/ dotnitis Loth:conlučlatus quoq; homini angelus toto corporis pondere dimitti defiderauerit,adeo detinebat^Ouod ergo angelis inferioribus deo liCuit,uti conuerfi in corpulentiam humanam,angeli nihilominuspermane rent:hoctupotentiorideoaufers,quafinon ualuerit Chriftus uere homi/ nem indutus,deusper(euerareCAutnunquid& angeli illi phantafma car/ nis apparueruntCfed no audebis hoc dicere.Nam fi fic apud te angeli crea/ foris,ficut SC Chriftus:eiufdem fubftanti* erit Chriftus,cuius angeli:ange/ h' tales,qualis S£ Chriftus.Si feripturas opinioni tute refiftentes, non de in/ * bi duftria 16 Q_. SEPT, FLOR EN Tl S T E R T V L/ duftria alias reieciftes,alias corrupiiTes:confudi[Tet te hinc euagelium loatv nis.pr*dicans fpiritum columb* corpore lapfum defedifte fuper dominu. Quifpidtuscum hoceftet.tam uereerat Sčcolumba, quam 81 fpidtus:nec interfecerat fubftantiam propriam, adfumpta fubftantia extranea. Sed qu*riscorpuscolumb*ubifitrefumpto fpiritu in ccelum. Aique angelom rum,S£ eadem rationc interceptum eft,qua 81 ajdinim fuerat. Si uidifiescu denihilo proferebatur,fciftes,cum in nihilum fubducebatur.Si non fuitini tium uifibile.nec finis.Tamen corpods foliditas erat,quo momento corpus uidebatur.Non poteft non fuifle quod fcriptum eft.Igitur fi rtecp ut impof fibilem,neq 5 ut pedculofam deo repudiaš corporationem,fupereft ut qua(i indignam rerjcias Si accufes. Ab ipfaquidem exorfus natiuitate perora. Age iam fpurddas genitalium in utero elementorum, huraoris Si langui* nis foeda coagula,carnis ex eodem cceno alend*,per nouem menfesdefcri* be.Vterum dc dieinfolefcentem,grauem,anxium,nexum,totum incerturn libidimbus faftidrj Sč gul*.Inuehere iam dl in ipfum mulieris enitentis pu* dorem.uel pro pedculo honorandum,uel pro natura religtofum. Horres utiqj Sl infantem cum fuis impedimentis.profufum uticg Si oblitum. De* dignaberisquod pannis dirigitur,quod unčtiombus formatur,quod blan *sfc fcriptus ditrjs deridetur.Hancf uenationem 6 Mardon natur* defpuis.Et quomo codex habet. do natus es,odifti nafcentem hominem: & quomododiligisaliqncmCte vuto trne le/ q U idem plane non amafti:cum ab ecdefia Sl fide Chrifti receffifti.Sed uide aben“fondo r ‘ s ^^ difplices s aut fi aliter natus.Et certe Chriftus dilexit hominem ,iilu ’ in immunditrjs.in utero coagulatum.illum perpudenda prolatum, illum per ludibda nutdtum.Propter cum defcendit:propter eum pr*dicauit:pro pter eum omni fe humilitate deiedt ufq} ad mortem,& mortem crucis:ama uit uticp quem magno redemit.. Si Chriftus creator eius eft, fuum mcrito amauit:fi ab alio deo eft.magis adamauit,quando alienum redemit. Ama uitergo cum homine etiam natiuitatem,etiam čarnem eius. Nihil ama* d poteft fine eo per quod eft, id quod eft, Aut aufer natiuitatem, Sl exhi/ be hominem. Adime čarnem ,81 pr*fta quem deus redemit. Si h*c funt homoquem deus redemit,tu h*c erubefcenda illi facis,qu* redemit Si'in* dignaC qu* niti dilexilTct,non redemiflet. Natiuitate reformata regenera done coelefti,čarnem ab omni uexatione reftituit. Leprolam emaculat, c** cam perluminat.paralpticam redintegrat, darmoniacam expiat, mortuam rdufcitat.&nafci in illam crubefcit. Si reuera de lupa, aut fue, aut uacca, prodire uoluiftet.*Si: fcr* aut pecoris corpore indutus regnum cceloru pr*/ dicaret:tua,opinor,i!licenfura prafcriberetCTurpe boe deo, 81 indignutrv hoc dei filio &ftultum.Propterea qui ita credatCSit plane ftultum.fi de noftro fenfu mdicemus deum.Sed circumfpice Marcion,fi tamen non de< iefti.-ftuka mundi elegit deus,ut confundat fapie.ntes,Qu* nam h*e ftui*. i' • - ^ ta funt, >7 LIANI, DE ČARNE CHRIST1 LIBER, ta funt.conuerfio hominis ad cultum ueri dei.reietftio erroris, difciplina ia/ fticfe,pudicitia:,patientite,mifericordi*,innocentia 2 Cdmnia hxc quide ftul/ ta non funt.Qutere ergo de quibus dixerit.Et fi te prafumferis inueniffe.no erit iam ftultum credere in deum.natum Sl quidem ex uirginc:& quidem carneum, qui per illas natura contumelias uoiutatus fi^Dicat hac aliquis ftultanon effe:8£ alia fint,qux deus in temulationem elegerit fapientisfe/ cularis. Et tamen apud illam facilius creditur, Iuppiter taurus fačlus, aut cygnus, quam uere homo Chriftus penes Marcionem. Sttnt plane 81 alia tam ftulta,quse pertinent ad contumelias 8d paffiones dei. Aut pruden tiamdicamdeumcrucifixu?Aufershocquocp Marcion, imo hoc potius. Quid enim indignius deoCquid magis erubefcendum.nafci.an moricCar/* nem geftare.an crucemC circucidi an fuffigiCeducari.an fepeliriCin prafepe deponi.an in monumentu recondieSapietior eris.fi' nec ifta credideris.Sed noneris fapiens.nifi ftultus feculo fueris,dei ftuItacredendo^An ideo paf/ fiones a Chrifto no refcidifti,quiaut phantafma uacabat adfcnfum earu. Diximus retro a:que illum 81 natiuitatis Sl infantis imaginarium imagina rie uacua ludibria fubire potuiffe.Sed iam hic refponde interfečlor uerita/ ‘ tis.N 6nne uere crucifixus eft deusCnonne uere mortuus.Sč uere crucifixus? nonne uere refufcitatusCVt uere fcilicet mortuus.Falfo ftatuit inter nos Cci/ re Paulus tantum crucifixum:falfo fepultum ingeffit.falfo refulčitatu incul cauit.Falfaeft igitur&fidesnoftra.&phantafmacfttotu quod fperamus a ^|irifto.Sceleftiffime hominu,qui interemptores excufas dci.Nihil enim « ab e$s paffus eft Chriftus.fi nihil uere eft paffus.Parce unica: fpei totius or^ bis,qui deftruis neceffarium decus fidei. Quodcunque deo indignum eft, mihi expedtt.Saluus fum.fi non cofundar de domino meo.Qui me,inquit, confufus fuerit.confundar 81 ego eius. Alias non inuenio materias confufio nis,quasmeper contemptum ruborisprobent,beneimpudentem,& felid/ terftultunr.Natuseft dei filius non pudet,quia pudendu eft. Et mortuus eft dei fiiius.Prorfus credibileeft,quia ineptum eft: 81 fepultus, refurrexit. Certum eft,quia impoffibile.Sed hxc quomodo in illo uera erut.fi ipfe no fuifuerus.fi non uere habuit in fe quod figeretur.quod moreretur,quod fe/ peliretur 81 refufcitareturCcarne fcilicet hanc fanguine fuffufam,offibus fub ftructam.neruis intextam,uenis implexam,qu* nafci 81 mori nouit, huma nam fine dubio.ut natam de homine.Ideo quia mortalis hxc eft,in Chri/ fto homo 81 filius hominis.Aut cur homo Chriftus,& filius hominis.fi ni/ hil hominis 81 nihil ex homineCnifi fiaut aliud eft homo čp caro:aut aliun de caro hominis,quam ex homine aut aliud eft Maria,quam homo.Deus Marcionis*autaliternondicereturhomo Chriftus fine carneinec hominis ^ us u jd e tur dlius fine aliquo parente homine;ficut nec deus fine fpiritu dei, nec dei fi/ mihi adkaZ b j lius 18 Q_- SEPT, FLORENTIS T E R T V L/ lius fine deo patre.Ita utriufq^ fubftatfe cenfus homine SC deum exhibtnt. Hinc natutrunde non natum:hinccarneum,inde fpiritalem: hinc infirmu* inde pnefortemthinc morientem.inde uiuentem.Qux proprietas conditio num.diuina: S i humana: tequa utiq$ naturaz ueritate dilpunčta eft, eade fi/ de fpiritus Sl caronjirtutcs fpiritu dei.paffiones čarnem hominis probaue/ runt.Si' uirtutes non fine lpiritu,proinde St paftiones non fine čarne. Si ca' ro cum paflionibus Rčla,8t fpiritus ergo cum uirtutibus falfus.Quid dimi/ dias mendacio Chriftu ?totus ueritas fuit,Maluit,crede,nafci,quam ex ali/ qua parte mentiri,SC quidem in femetipfum ut čarne geftaret, fine oflibus duram,fine mufculis folidam,fine fanguine cruentam,fine tunica ueftitam, fine farne efurientem.fine dentibus edentem,fine Iingua loquente:ut phan/ tafma auribus fuerit fermo eius per imaginem uocis.Fuit itacg phantafma torte p ro ie ctiam p°ft refurrečtione,cum manus 6 1 pedes fuos,difcipulis infpiciendos um kg.lufum offert.*afpicite,dicens,quod ego fum:quia fpiritus oifa non habet.ficut me boe modo,u/ habentem uidetis:fine dubio manus St pedes Sl ofla,qu* fpiritus non ha/ tum mfers h bet,fed caro.Quomodo hanc uocem interpretaris Marcion:quia deo opti f um '’ & Vcce mo,SC firoplicuSC bono tantum infers IefumC *ca:ce fallit Sl decipit,SC circu/ uenit omnium oculos,omniumfenfus,omnium acceftus,8C contačtus. Er go iam Chriftum non de coelo deferre debueras,fed de aliquo circuiatorio ca:tu:nec deum pmer hominem,fed magum homineminec falutis pontifi cem,fcd fpečlaculi artificem;necmortuorum fufcitatorem.fed uiuorti auo/ catorem.Nifi quod 8Cfi magus fuit.natus eft.Sed quid iam difcentes P*Ai/ Marci one in/ tiči illius.fupra magiftrum iapere compulfi.concedunt Chrifto carnis aeri/ telligit oriun catem,fine prsiudicio tamen renuendaz natiuitatis.Habuerit,inquiunt, car du ex Vonto. nerri(C j urn omninonon natam*paruimusJgiturdecalcaria(quoddicifo/ catdifcipj^ l et ) i° carbonariam a Marcione ad Apellen,qui pofteaquam a difcC ut [uprfi non caro corpus?Vnde caro.fi non nata?quia nafci habe/ ret ea futura qute nafcitur.De fyderibus,inquiunt,8C de fubftantrjs fuperio ris mudi mutuatus eft carnem.Et utiq; proponunt no efle mirandum cor/ pus fine natiuitate,cnm SC apud nos angelis licuerit,nuila uteri opera in car/ „. , . nem proceffifte.Agnofcimus quidem ita relatum,fed tamen qualc eft ut al tm.” nmC tenus regula: fides,ab ea fide quam impugnat * inftruendum argumentar tionibus LIANI DE ČARNE C H RIS TI LIBER. 15 ? tionibus fuis mutuetur.Quid lili cu Moyfi,qui deu Moyfi rerjcitC' Si alius deus efhaliter fint res cius.Et utantur hseretici omnes fcripturis eius,cuius utuntur ctiam mundo.Eritiilis hocquoq 3 inteftimoniumiudicrj,quod de exemplis ipfius blafphemias fuas inftruunt.Facile eft ueritati ctia nihii tale aduerfuseospr:efcnbenriobtinereJgiturqui čarnem C^iriftiad exemplu proponunt angelorummon natam dicentesfcilicet carneam:comparent ue lim & caufas tam Chrifti,quam SC angelorum,ob quas in čarnem 1 procefte aliis miemt. runr.Nullus unquam angelus ideo defcendit ut crucifigeretur, ut mortem experiretur,ut a morte refufcitaretur.Si nunquam eiufmodi fuit caufa an/ gelorum corporandorum,habcs caufam cur non nafccndo acceperint car/ nem. Non uenerant mori,ideo nec nafci.At uero Chriftus mori miftus,na fci quoq? neceflario habuit,ut mori poflet.Non enim morifolet, nifi quod nafcitur.Mutuum debitum eft inter fe,natiuitati cu mortalitate.Forma mo ' riendi,caufa nafcedi eft.Si propter id quod moritur mortuus eft Chriftus, id autem moritur quod SC nafcitur:confequens autem erat.imo prrecedens, ut*quenafceretur propter id quod nafcitur:quia propter idipfum mori ha bebar.Quod quia id quod nafcitur,moritur:non competebat no nafci,pro * quo mori competebatcAtqui tune quoqj inter illos angelos ipfe dominus apparuit Abrahas fine natiuitate.cum čarne fcilicet,pro eadem caufa: diuer/ fitate.Sed uoshoc non recipitis,noneum Chriftum recipientes: quia iam tune .3? adloqui, Sčliberare.&iudicare humanum genusedifccbat incarnis hafytu non nata5adhuc,quia nondum moritura:,nifi prius SC natimtas cius • SC n*>rcalitas adnunciarentur.Igitur probent angelos illos de fyderibus ac/ cepifte fubftantiam carnis:fi non probant,quia nec feriptum eft, nec Chri/ fticaro inde erit.cui angelorum accommodant exemplum. Conftat ange/ los čarnem non propriam geftafle,utputa natura fubftantia:*fpiritalis: SC putolc(J . fi corporis alicuius,fui tamen generis,in čarnem autem humanam tranfti^ r iuUs. gurabiles ad tempus,ut uideri SC congredi cum hominibus poftent. Igitur cum relatum no fit,unde fumpferint čarnem,relinquitur intellečtui noftro, non dubitare.hoc efle proprium angclic* poteftatis ex nulla materia cor/ pu§fibifumere:quantomagisinquisexaliqua certumefbfed nihii de eo conftat,quia feriptura nonexhibet.Geterum quiaualent facere femetipfos quod natura non funt,cur non ualeant SC ex nulla fubftantiam facere: fi fi/ untquod non funt,cur non exeofiant quodnon eftCQuod autem non eft,cum fit,ex nihilo eft.Propterea nec requiritur,nec oftenditur, quid po/ ftea fačtumfit corporibusillorum.Quoddenihilo fuit, nihii fačium eft, Poflunt nihiiipfum conuertere in čarnem,qui femetipfos potuerunt couer 1 terc in čarnem. Plus eft naturam demutare,quam facere materiam. Sed fi materia necefle fuiflet angelos fumpfifle čarnem,credibilius utic^ eft de c 4. terrena Z o Q_. SEPT. FLORENTIS TERTVL' terrena materia,quam de ullo genere coeleftium fubftatiarum.Cum adeo leg.Nmcfit terrena: qualitatis cxtiterit,ut terrenis pabulis pafta fitJ Nune fic quocp fy/ aTs,eodcm, derea T eadcm modo terrenis pabulis pafta,quando terrena non effet,quo terrenacoeleftibus pafta eft,quando coeleftis non eftet,legimus enim man/ na efui populo fuifte:Panem,inquit,angelorum edit homomon tamen in/ fringitur femel feparata conditio domin icx carnis,ex caufa alterius difpoft tionis.Homo uerefuturus ufq? admortem,eam čarnem oportebat,indue/ retreuius eft mors.Eam porro čarne, cuius eftmors,natiuitas antecedit.Sed quotiesdenatiuitate cotenditur,omnesqui refpuunteam ut praiudicante de carnis in Chrifto ueritate,ipfum deum uolunt negare efte natum, quod dixerit,Quaj mihi mater,& qui mihi fratresCAudiat igitur & Apelles quid signut libru iam refponfum fit a nobis Marcionueo libello,quo euangelium ipfius pro cotra Murcio uocauimus:confiderandam fcilicet materiam pronuciationis iftius. Primo ne qu ' JDenique fuperueniunt,82 foris fubfiftunt.nec introeuntmon computantes fcilicet quid intus agcretun nec fuftinent faltem, quafi t neceflarius aliquid meceffdriut adferrent eo quod ille tu m maxime agebat: fed amplius interpellant, 82 a copumium *anto opere reuocatum uolunt.Oro te Apelles,uel tu Mardon/i forte ta- V bula ludens,uel de hiftrionibus,aut aurigis contendens,tali nuncio auoca/ * reris.nonne dixifles,qu* mihi mater,aut qui fratres^Deum pr*dicansSč ■..•■4 probans Chriflus, legem 82 prophetas adimplens, tanti retro *ui caligi/ nem difpargens.indignc ufus cfthocdičtoad percutiendam incredulita/ tem fdtis flantium.uel ad excuticndatn importunitatem ab opere reuocatt tiifljiC' Geterum ad negandatn natiuitatem, alius neceflarius fuifletei lo/ t •■cus,§2tempus,82 ordofermonis:nonciusquipoflit pronunciari etiam ab jeoscui 82 mater eflet 82 fratres,cum indignatio parentes non neget, fed ob/ iurget. Denique potiores fecit alios: 82 meritum pr*lationis oftendens, audientiam fcilicet uerbfdemonftrat qua conditione negaucrit matrem 82 fratres.Qua enim alios fibi adoprauit, qui ei adha:rebant:ea abnegauit il/ jos v qui ab eo abfiftebant. Solet etiam adimplerc Chriflus quod alios do eet.Qualeergo erat.fi docens non tanti facere matre aucfratres.quantidei uerbum.ipfe dei uerbum nunciata matre 82 fraternitate defereretCNegauit ita^ue parentes,quomodo docuit negandos pro dei opere.Sed alias figu/ ra efl fynagog* in matre abiunčta,82 ludceorum in fratribus incredulis.Fo ris erat in iliis Ifraeltdifcipuli autem noui intus audientcs,82 credentes.82 co hsrentes Chrifto.ecdefiam deliniabant:quam potiorem matrem, 82 digni/ orem fraternitatem.recufato carnali genere 1 nuncupant. Eodem fenfu de/ ds, nuncupt / nique 82 illi exdatnationi refpondit,non matris uterum 82 ubera ncgans; nuncu » fed feliciores defignans,qui uerbum deiaudiunt.Solis iftis capitulis,quibus P ' iU tnaximc inftručti uidentur.fibi Marcion 82 Apelles fecundum ueritatem fntegri 82 incorrupti euangelp interpretatis, fatis efle dcbuerat, ad proba/ tionem carais human* in Chrifto,per defcnlionem natiuitatis. Sed - quonil nunciabant roris ltare,ule eoslarctablentescue.uel ualctudims.uel ncgo/ quod nonhic ci],uelpercgrinationisnota iam neceffitate. Nemo tentat eo modo, quo fotiftderin oofle fe fciat ruborem tentationis referre. Nulla igitur materia tentationis ue ^' s coai/ 21 Q. SEPT. FLORENTIS TERTVL/ aTs, ApeUicid quonia;n K ifti* Apellaciani carnis ignominiam pratendunt maxime, quam uoiunt ab igneo illo praefide mali folicitatis animabus abftručlam, SC idcirco indignam Chrifto,& idcirco de fyderibus lili fubftantiam compc tilfe.debeo illos de fua paratura repercutere. Angelum quendam inclytum nominant,qui mundum hunc inftituerit,8£ inftituto co poenitetiam adm i/ tuuLnfjduer ferit.Et hoc fuo Ioco tračtauimus,nam eft nobis aduerfus illos libellus, ati fus ApeUitas. qui fpiritum SC uoluntatem SC utrtutcm Chrifti habuerit ad ea opera,di/ gnum aliquid pcenitentia fecerit,cum angelum etiam de figura erratioe o/ uis interpretentur.T efte igitur pcenitentia inftitutoris fui dcličlu erit mun/ dus:fiquidem omnis pcenitentia confeflio eft deličli, quia locum non ha/ bet nifi in deličto.Si mundus deličtum eft,quia corpus Si membra,deli ‘moTcon, / tem eft*animale,fi in čarne conuerfam alienam induit fupcrficiem. Sed Si fi incorporalis anima deputetur.ut aliqua ui rationis occulta fit qui' dem anima,corpus tamen non fit,quicquid eft anima:Proinde impoftibi/ le deo non erat,K propofito eius cogruentius competebat.noua aliqua cou poris fpecie eam demonftrare,quam ifta comuni omnium.alterius iam no tici*:ne fine caufa uffibilem exinuifibili facere geftiftet animam,iftis kili' cet qu*ftionibus opportunam.per carnis human* defenfionem.Sed non poterat Chriftus inter homines.nifi homo uideri.Redde igitur Chrifto fi' dem fuam:utqut homo uoluerit incedere.animam quoc£ human* condi' tionis oftenderitmon faciens eam carneam.fed induens eam čarne. Often' fafit nune anima per carnem.fi conftiterit illam oftendendam,quo modo ftifte.id eft.incognitam fibi 8i nobis. Quančp in hoc uana diftindio eft, quafi nos feorfum ab anima fimus,cum totum quod fumus anima fit. De' niq? fine anima nihil fumusrne hominis quidem,fed cadaueris nome.Si er' go ignoramus animam,ipfa fe ignorat.Ita fupereft hoc folummodo infpi/ cere, liani, de čarne CHRISTI LIBER. cere,anfe animaignorant,ut nota quo modo fieret. Opinor fcnfualis eft antm^ natura.Adeo nihil animale fine fenfu,nihil fenfualefine anima.Et ut preffius dixerim,anima: anima fenfuseft.Igiturcu omnibus anima fen/ tire prž£ftet,SC ipfa fentiat omnium etiam lenius,nedum qualitates,qui ue/ rifimile eft,ut ipfa fcnfum fui ab initio fortita non fit C Vnde illi fcire quod interdum fibifitnecefTarium,exnaturalium neceflitate,inon fcitfua qua!i tate.cui quid neceflarium eftcHoc quide in omni anima recognofcere eft, noticia fui dico,fine qua noticia fui nulla anima fe miniftrare potuiftet. Pu/ to autem magis hominem animal folum rationale computes SC animam efte fortitum,qu;e illu faciat animal rationale,ipfa in primis rationalis qus efficit hominem rationale animal,fi ipfa rationem fuam nefcit,ignorans fe/ metipfam.Sed adeo non ignorat,ut autorem SC arbitrum SC ftatum fuum norit.Nihil adhuc de deo difcens,deu nominat.Nihil adhuc de iudicio eius admittens,deo comendare fedidicit.Nihil magis audiens,quam fpem nul lam efte poft mortetmSC bene SC male defunčto cuiq? imprecatur. Plenius hxc profequitur libellus,quem fcripfimus de teftimonio anima:. Alioquin fi anima femetipfam ignorans erat ab initio,nihil a Chrifto cognouifle de ^ ll>c ^ us de te j buerat.nifi qualis effet. Nune autem non effigiem fuam didicit a Chrifto, fed falutem.Propterea filius dei defcendit,8C animam fubrjfcnon ut ipfa fe anima cognofceret in Chrifto,fed ut Chriftum in femetipfa. Non enim fe ignor^pdo de falute periclitatur,fed dei uerbum.Vita, inquit, manifeftata elon anima.Et ueni,inquit,animam faluam facere.Non dixit, oftende/ re.I|norabamus nimirum animam, licet inuifibilem,nafci SC mori,ni(i cor/ poraliterexhiberetur.Ignorauimusplanerefurrečtura cum carneihoc erit quod Chriftus manifeftauit.Sed 8C hoc no aliter in fc,čp in Lazaro aIiquo, cuius caro non erat animalis.ita nec anima carnalis.Quid ergo amplius in notuitnobis,deanim®ignoranti$retro difpofitioneCquid inuifibile eius fuit,quod uilibilitatem per čarne deftderareCCaro fačta eft anima,ut ani/ ma oftenderetur.Nunquid ergo SC caro anima fačta eft,ut caro manifefta returCSi caro anima eft,iam non anima eft,fed caro.Si anima caro eft,iam noncaro eft,fed anima.Vbi ergo caro,5C ubi anima eft,alterutru fačta eft. Imo fi neutrum funt,dum alterutrum alterum fiunt, cerre peruerfilTimum, ut čarnem nominantes,animam intelligamus:8C animam fignificantes car/ nem interpretemur.Omnia periditabuntur aliter accipi quam funt,SC amit tere quod funt,dum aliter accipiuntur,fi aliter quam funt, cognominantur. Fides nominum,falus eft proprietatum.Etiam cu demutantur qualitates, accipiut uocabuloru poflefliones. Verbi gratia: Argilla excočta,tcfta: uoca bulu fufcipit.Neccomunicatcu uocabulo priftini generis, quia nec cu ipfo genere.Proinde SC anima Chrifti caro fačta,non poteft non id efte quod c fačta 2 <5 Q_ * SEPT. FLORENTIS T E R T V L/ : fačta eft,& id non efte quod fucrit,aliud fcilicct fačta. Et quoniam proxi/ mum adhibuimus exemplum plenius co utemur.Certc enim tcfta ex argil iaunum cftcorpus,unumčpuocabulum unius fcilicct corporis.Nec poteft dici SC argilla: quia quod fuit, non eft,non adh«ret.Ergo SC anima caro fačla umformis,foIidata:fed fingularitas tuta eft, SC indifcreta fubftantia, In Chrifto uero huenimus animam,& čarnem fimplicibus SC nudiš uoca/ bulis«ditas,ideftanimam anima,& čarne carne:nufq anima čarnem, aut čarnem animam:quando ita nominari debuiffcnt,fi ita fuiffent.Sed etiam fibi quamcg fubftantiam diuife pronunciata fub ipfo,utiq; pro duaru qua litatum diftinčtione feorfum animam,Sč feorfum carnem:Quid anxia eft, inquit,anima mea ufq; ad mortem:&,Panis quem ego dedero pro falute Uiundi.caro mea eft.Porro fi anima caro fuiftet,unum eftet in Chrifto car/ nea anima,aut caro animalis. At cum diuidit fpecies,carnem SC anima,duo oftendit.Si duo,iam non unum:fi non unum,iam nec anima carnalis,nec caro animalis.Vnum enim eft anima caro,aut caro anima.Nifi SC feorfum aliam geftabat animam,pr«ter eam qu« caro erat:& aliam circuferebat car nem,pr«ter illam qu« anima erat.Quod (i una caro,& una anima, ilia tri^ (lis ufqj ad mortem:& illa panis pro mundi falute,faluus eft numerus dua/ rum fubftantiarum,in fuo genere diftantium,exdudens čarne« anima: uni cam fpeciem.Sedangelu,aiunt,geftauit Chriftus.Qua rationcčcjua SC ho/ minem.Eadeergo eft SC caufa,uthominem geftaret.Chriftus falus homi/ nis fuit,caufa fcilicct ad reftituendum quod perierat.Homo pcrierat,homi nem reftitui oportuerat.Vt angelum geftaret Chriftus, nihil tale de ciufa eft.Nam &fi angelis perditio reputatur,in ignem pra:paratum diabolo 8C angelis eius,nunquam tame illis reftitutio repromifla eft.NuJlum manda/ tum de falute angelorum fufcepit Chriftus a patre.Quod pater neq; repro mifit,neq$ mandauit Chriftus adminiftrare no potuit.Cui igitur rei ange/ lum quoqj geftauit,ni(! ut fatellitem fortem.cum quo falute hominis ope/ raretur.ideo reusenim non eratdei filius,qui folus hominem liberaret,a fo/ lo SC (ingulari fcrpente deicčlum.Ergo iam non unus deus.necunus faluti ficator,(i duo falutis artifices,8č utiq? alter altero indigens. An uero ut .per angelum liberaret hominemCcur ergo defcedit ad id quod per angelu erat expediturus?Si per angelum,quid SC ipfeCiSi per fe,quid SC angelusC Di/ <£tus eft quide magni confilrj angelus,id eft nunciustoffictpnon natur« uo/ cabulo.Magnum enim cogitatum patris,fuper hominis fcilicet reftitutio/ ne,adnunciaturusfeculo erat.Non ideo tamen ficangelusintelligendus,ut Gabriel aut Michael.Nam 8C filius a domino uineaxmittitur ad cultores, (kut SC famuli,de fručlibus petitum.Sednon propterea unuscxfamulis deputabitur filius;quia famulorum fucceflit officio. Facilius ergo dicam.ft liani de čarne christi liber. 27 forte ipfutn filium angelum,id eft nunciu patris,cp angelum in fiiio.Sed tu de fiiio ipfo fit pronuciatum.minuifti cumfinodico quid citra angelos,quo/ a li, modicrn modo uidebiturangelum induifle,fic infra angelos diminutus,dutn homo fit>qua caro & anima Si filius hominisC'Quia autem fpiritus dei Si uirtus al tiffimi,non poteft infra angelos haberfideus fcilicct Si dei filius. quanto er/ go dum hominem geftat minor angelts fačlus eft J qua«ito dum angelum FoHe geftat.Poterit ha:c opinio Ebioni conuenire,qui nudum hominem Si tantu ni p i n i erro g^ exfemine Dauid,non idem8idei filium conftituit Iefum. Plane prophe/ tiueuelislege tis aliquo gloriofiorem,ut ita in illo angelum fuifle edicat,quemadmodum re - in aliquo Zacharia,nifi quod Chrifto nuneg eft dičlumrSi aic mihi ange/ fort.no ite Ius,qui in meloquebatur.Sednecquotidianumillud omnium propheta-* ru :H^c dicit dominus,Ipfe enim erat dominus coram ex fua autoritate ^ nuncians.Ego autedico uobis:Quid ultraCad hscEfaiam exclamanre au/ di.No angelus neqj legatus,fed ipfe dominus faluos eos fecit. Licuit Si Va lentino ex priuilegio haretico čarnem Chrifti fpiritalem cominifd.Quiduis eam fingere potuir,quifquis humanam credere noluit. Quando quod ad omnes dičtu eft:fi humana non fuit,necex hominemon uideo ex qua fub/ , ftantia ipfe Chriftus hominem Si filium hominis pronunciarit.Nunc aute uultis occidere hominem,ueritatem ad uos locutum.Et dominus eft fabba ti filius hominis.De ipfo enim Efaias:Homo in plaga,Si fcicns ferre imbe/ cillitat^m. Et Hieremias: Et homo eft,8i quis cognouit illumCEt Daniel: Etfupernubestančp filius hominisJEtia Paulus apoftolus: Mediator dei 8£ §fominum,homo christvs iesv s*.Item Petrus in acfbis apofto • f lorudefum Nazarenu uirum uobis a deo deftinatum,utiq; homine. Hac folafufficcreuiceprafcriptionisdebueruntad reftimonium carnis huma/ n* Si ex homine fumpta,Si non fpiritalis, ficut nec animalis, nec fyderea, nec imaginaria,fi fine ftudio 8£artificio cotentionis harefes efle poruifTcnt. Nam ut penes quendam ex Valentini ratione Iegi,primo non putant terre Vdkntinut. nam Chrifto fubftantiam informatamrne deterior angelis dominus depre hendatur,qui non tcrrence carnis extiterit.Dehinc quod oporteret fimilem nofjri čarnem fimiliter nafci,non de fpiritu.nec de deo,fed ex uin uolutate» Et cur non de corruptelaCfed de incorruptela,8i quare no,ficut 8č illa refur/ rexit,8i in coelo refumpta eft,ita 8i noftrapar eius ftatim adfumitur. Aut - , cur illa par noftra: non aque in terram difloluta eftC Taliaethnici uoluta^ - bant:Ergo dei filius intantum humilitatis exhauftus,Sifi refurrexit in exe/ plum fpei noftra:,cur nihil tale de nobis probatum eftCMerito ethnici ta/ lia,fcd merito 8i ban$id.Nunquid enim inter illos diftatCnifi quod ethn u ci non credendo credunt.At haretici credendo non credunt.Legunt denicj? Minorafti eum modico citra angelos,Si negant inferiore fubftatiam Chri/ c t fti,nee 20 Q_. SEPT* FLORENTIS TERTVLV fti,nec hominem fc,fed uermem pronuciantis,qui nec formam habufcner (pedem/ed forma eius ignobilis defpečta,citra omnes homines.Homo in plaga,& fciens ferre imbecillitatem. Agnofcunt hominem deo mixtum, 82 negant hominem.Mortuum credunt,82 quod eft mortuum ex incorrupte lanatumeffccontcndunt,quaficorruptelaaliudfitamorte.Sed 82 noftra caro ftatim refurg'ire debebat. Expečta, nondum inimicos fuos ChriftuS oppreffit,ut cum amids de inimids triumphet.Infuper argumentandi libi Alexctnder. dine ex forma ingenrj ha:retid,Iocum fibi fecit Alexander ille,quafi nos ad firmemus,Chriftum terreni cenfus induiffe čarnem,ut euacuaret in femet/ <5 ipfo čarnem peccad. Quod 82fi diceremus quacuncg ratione, muniremus fcntentiamnoftram.dumnetanta amentia qua putauit, tanquam ipfatn čarnem Chrifti opinemur ut peccatricem,cuacuatam in ipfo,cu illam 82 ad dexteram patris in coelis praefidere meminerimus,82 uenturam inde fugge/ ftu paterns daritatis pra:dicemus. Adeo uteuacuatam non poffumus dice re,ita nec peccatricem.Nec euacuatam.in qua dolus non fuit. Defendimus autem,non čarnem peccad euacuatam effe in Chrifto,fed peccatum carnis: non materiam,fed naturam:necfubftantiam,fed culpam.Secundum Apo floli auroritarem dicetis:Euacuauit peccatum in carne.Nam 82 alibian fimi/ Iitudine,inquit,carnis peccati fuiffe Chriftumtnon quod fimilitudinem car nis acceperit,quafi imaginem corporis,82 non ueritatis:fed fimilitudine pec catricis carnis uult inteliigi.Quod ipfa non peccatrix caro Chrifti eius fuit par,cuiuserat peccatum,genere,non uitio Ada::quando hincetiam čonfir^ mamuseam fuiffe čarne in Ghrifto,cuius natura eft in homine peccaftix. Etfic in illa peccatum euacuatum,quod in Chrifto fine peccato habeatur, qu* in homine fine peccato non habebatur.Nam necp ad propofitu Chri fti faceret cuacuantis peccatum carnis,non in ea čarne euacuare illud,in qua erat natura peccati.Neq? ad gloriam:quid enim magnum,fi in čarne melio re 82alterius,id eft non peccatricis natura,neuum peccati redemitCErgo, in/ quis;Ti noftram induit,peccatrix fuit caro Chrifti.Noli conftringere expli/ cabile fenfummoftram enim induens,fuam fecit. Cateru quod ad omnes dicftum fit,qui ideo non putant čarnem noftram in Chrifto fuiffe, quiano fuit ex uiri femine,rccordentur Adam ipfum in hanc čarnem, non ex femi/ ne uiri fačlum.Sicut terra conuerfa eft in hac čarnem fine uiri femine, ita 82 dei uerbum potuit finetoagulo in eiufdem carnis tranfire materiam.Sed remiffo Alexandro cum fuis fpllogifmis, quosin argumentationibus tor/ pfdtni vden quet,etiam cum pfalmis Valentini quos magna impudentia quafi idonei tini. alicuiusautoris interferit,ad unam iam lineam congrfffionem dirigamus: An čarnem Chriftus exuirgineacceperit,ut hoc pracipue modo humana eam conftet,fi ex humana matrice fubftantiam traxit.Quanqualicuit iam = • Si de LIANI, de ČARNE CHRISTI LIBER. 19 gj de nomine hominis,de ftatu qu alitatis,& de fenfu tračlationis,5£ de exiV tupaftionishumanam conftitiffe.Ante omnia autem comendanda erit ra tio quse prsefuit,ut dci filius de uirgine nafceretur.Noue nafd debebat,nO' ux natiuitatis dedicator.De qua fignum daturus dominus,ab Efaia pradi 7 - cabatur.Quod eft iftud fignumCEcce uirgo concipiet in utero, SZ pariet fi/ lium.Concepic igitur uirgo SZ peperit Emanuelem, nob^fcum deum. H ate eftnatiuitasnoua,dumhomonafciturindeo.Inquo homine deus natus eft,čarne antiqui feminis fufcepta,fine femine antiquo,ut iilam nouo Čemi/ ne,id eft fpiritaliter reformaret,exc!ufis antiquitatis fordibus expiata. Sed totanouitas ifta, ficut& in omnibus, de ueteri figurata eft,rationali per uirginem difpofitione domino nafcente. Virgo erat adhuc terra,nondum opere comprefta.nondum fementi fubačta:ex ea hominem fačtum accipi/ mus a deo in animam uiuam.Igitur fi primus Adam e terra traditur.meri/ tofequens,uelnouifTimusAdam:ut Apoftolus dixit:proinde de terra,id eft čarne non generationi refignata in fpiritum uiuificantem a deo eft pro/ latus.Et tamen ne mihi uacet incurfus nominis ad eundem Chriftu, Ada ab apoftolo didus eft,fi terreni non fuit cenfus homo eius.Sed SZ hic ratio ,, defendit,quod dd imaginem SZ fimilitudine fuam a diabolo captam smu la operatione recuperauit.In uirginem enim adhuc Euam inrepferat uerbu adificatorium mortis.In uirginem aque introducendum erat dei uerbum extru£ton'um uita.ut quod per eiufmodi fexum abierat in perditione, per eundem fexum redigeretur in faluce.Crediderat Eua ferpenti,credidit Ma/ riafeabrieli^uod illa credendo deliquit,hax credendo deleuit. Sed SZ Eua • * nihiTtuncconcepitinuteroexdiaboliuerbo,imbconcepit.Namexinde uc abieda pareret,8Č in doloribus pareret,uerbum diaboli Temen illi fuit.Eni/ xa eft deniq$ diabolum fratricidam.Contra Maria eum adidit, qui čarna/ lem fratrem Ifraelinteremptorem fuu faluum quandočp prasftaret.In uul uam ergo deus uerbum fuum detulit,bonum fratre,ut memoria mali fra/ tris redderet.Inde prodeundum fuit Chrifto,ad falutem hominis, quo ho mo iam damnatus intrauerat.Nuncut fimpIiciusrefpondeamus,non com pet^bat ex femine humano dei filium nafci.Niii' totus eflet filius hominis, noeftet SZ dei filius,nihilep haberet amplius Salomone, SZ amplius Iona, SZ de Ebionis opinione credendus erat.Ergo iam dei filius ex patris dei fe/ mine,id eft fpiritu,ut eftet hominis filius,caro ea fola qua erat ex hominis čarne fumenda,fine uiri femine. Vacabat enim Temen uiri,apud habentem dei femen.Itacjj ficut nondum natus ex uirgine,patrem deum habere po/ tuit fine homine, aqne cu de uirgine nafceretur potuit matrem habere fine homine patre.Sic denicp homo cu deo,du caro hominis cu fpu dei.Caro fi pefemine,exhomine:fpirituscumfemine,ex deo. Igitur fifuit difpofitio c j rationis 5o Q_» SEPT* FLORENTIS TERTVL/ rationis fuper filium deiex uirgine proferendum,cur non ex uirgine acce/ peritcorpus,quod de uirgine protulitCcjuia aliud eft quod a de o fumpfit. Quoniam,inquiunt,uerbumcarofadlaeft.Voxifta quid carofačlum fit conteftatur.nec tamen periclitatur quafi ftatim aliud fit fadtum,caro 81 no uerbum.Si ex čarne fadtum eft uerbum caro,aut fi exfemine ipfo fadtum eft,fcriptura dicatjtnm fcriptura non dicat nifi quod fit fadtummon, 81 un/ de fit fadtum.Ergo ex a!io,nonex femine ipfo fuggerit fadtum:fi non ex fe mine ipfo,fed ex aiio,iam hinc tradla,ex quo magis credere congruat, car/ nem fadtum uerbum,nifi ex čarne,in qua SC fadtum eftiuel quia ipfe domi/ nus fententialiter SL definitiue pronunciauit:Quod in čarne natum eft,caro eft:quia ex čarne natum eft.Sed fi de homine tantummodo dixit,no Sl de femetipfoiplane nega hominem Chriftum,5£ ita defende non Sl in ipfum *Tf,Atqui, competifle.* Adquin fubr)rit:Et quod de (piritu natu eft,fpiritus eft. Quia deus fpiritus eft,de deo natus cft:hocutiqj uel eo magis in ipfum tendit, fi Sl in credentes eius.Si ergo čdhocad ipfum,cur non 81 illud fupraCnecp enim diuidere poteft hoc ad ipfum, illud fupra adcsteros homines,qui utraq? fubftantiam Chrifti,& carnis Sl fpiritus non negas. Caterum tam čarnem habuitčp fpiritum.Deduarum fubftantiarum conditionepronun ciat,quas S l ipfe geftat.No poteft uideri de (piritu quide fuo,de čarne uero non fua determinafle.Ita cum ipfe fit de (piritu dei, 81 fpiritus deus eft, ex deo natus ipfe eft 81 ex čarne hominis,homo in čarne generatus. Quid eft ergo non ex fanguine,nec ex uoluntate carnis,nec ex uoluntate uiri, fed ex deo natus eft'Hoc quide capitulo ego potius utar,cum adulteratores tfius obduxero.Sic enim fcriptum efle contendunt:Non ex fanguine,nec ex car nis uoluntate,nec ex uiri,fed ex deo natus eft.Quafi fupra didtos credentes in nomine eius defignet,ut oftendat efle femen illius arcanum cledtoru, 81 fpiritalium,quodfibiimbuunt.Quomodoautemita erit, cum omnes qui credunt in nomine dni,cSmuni legegeneris humani ex fanguine,8i ex car/ nis,K ex uiri uoluntate nafcantur:etiam Valentinus ipferadeo fingulariter, ut de dno,foiptu eft:& ex deo natus eft.Merito quia uerbum dci,& cu uer/ bo dei fpus,& in (piritu dei uirtus,& quicquid dei eft Chriftus. Qua qiro autem,non ex fanguine.nec ex carnis 81 uiri uoluntate,quia ex dei uolunta/ te uerbum caro fadlum eft. Ad čarnem enim non ad uerbum pertinet nega tio formalis noftr* natiuitatis,quia caro fic habebat nafd,non uerbu.Ne/ gans autem ex carnis quoqj uoluntate natum,cur no negauit ctiam ex fub ftantia carnismecj enim quia ex fanguine negauit,fubftantia carnis renuit, fed materiam feminis,quam conftat fanguinis efle cabremmt defpumatio ne mutatu coagu!um,in cafeo eius eft fubftatfe,quam medicando coftrin/ git,id eft Iadlis.Intelligimus ergo ex cocubitu natiuitate domini negatara,, liani de čarne christi liber, ji quod fapituolutas uiri,8C carnis,n5 ex uuIuje partidpatione. Et quid utiqj tam exaggerantcr inculcauit,no ex fanguine,nec ex carnis uoluntate aut ui ri natummifi quia ea erat caro,quam exconcubitu natam nemo dubitafct. Negans porro ex concubitumo negauit ex carne 3 im6 cofirmauit ex čarne: quia non proinde negauit ex čarne,ficutexconcubitu negauit. Oro uos fi dei fpiritus non de uulua čarnem participaturus defcedit^a uuluam.cur de/ fcendir in uulua; potuit enim extra eam fieri caro fpiritalis fimplicius mul/ to,quam intra uuluam fieret extra uuluam.Sine caufa eo le inculit, unde ni hil extulit.Sed no fine caufa defcendit in uuluam.ergo ex illa accepit. Quia fi non ex illa accepit,fine caufa in illam defcendit,maxime eius qualitatis ca ro futurus,qua non erat uulux,id eft fpiritalis.Qualis eft autem tortuofi/ tas ueftra,ut ipfam ex fpllabam propofitionis officio adfcriptam auferre E3( . qu«ratis:Si alia magisuti cp in hac fpecie no inuenitur,penes fcripturas fan/ dtas.Per uirginem dicitis natum,non ex uirgine.Et in uulua, non ex uulua. Quia8čangelusin fomnisadIofeph:Nam quod in ea natum eft,inquit, de (piritu fancfto eft.non dixit ex ea.Nempe tamen, &fi ex ea dixiflet,in ea dixerat:In ea enim erat.Tantundem ergo Si cum dicit,in ea,8£ex ea,confo/ i nat:quia ex ea erat,quod in ea erat.Sed bene,quod idem dicit Matthaus, originem domini decurres,ab Abraham ufq? ad Mariamrlacob, inquit,ge nerauit Iofeph,uirum Maria,ex qua nafcitur Chriftus.Sed Sl Paulus Gra/ matici^iftis filentium imponit.Mifiit, inquit, deus filium fuum fačlurn ex midiere.Nuquidpermulierem,autinmuIieremCHoc quidem impreffius, t qud^ fačtum dicit,čp natunr.fimpiicius enim enuntiafiet natum. Fačtum autem dicendo,& uerbum caro fačtum eft,confignauit,8£ carnis ueritati ex uirginefačta adfeuerauit.Nobis quoq^ ad hanc fpcciem Pfalmi patrocina buntur.non quidem apoftata Sl haretici Sl Platonici Valentinbfed fančtif vabttinus fitni Sl receptiflimi propheta.Dauid ille apud nos canit Chriftum,per que fe cecinit ipfe Chriftus.Accipe Sl Dauid domino patri deo eloquente, quia tu es qui auulfifti me ex utero matris mea.Ecce unum:Et fpes mea ab ube ribusmatris mea,fuperte fum proicčlusex uulua. Eccealiud:Etab utero ma|ris mea: deus meus es tu.Ecce alitenNunc ad fenfus ipfos decertemus. AuuIfifti.inquit,exutero.Quidauellitur,nifi quodinha;retC'quodinfixum, innexum eft ei,a quo ut auferatur.auellitur.Si non adhafit utero, quomo/ do auulfus eftCfi adhafit qui auulfus eft,quomodo adha:fiffet,nifi dum ex utero eft per illum neruum umbilicarem quafi folliculi fui traducem ad ne/ n cruusmU/ xam origini uuluaCEtiam cum quid extrancum extraneo adglutinatunita Ucms, concarnatur Sl conuificratur cum eo cui adglutinatur,ut cu auellitur,rapiat fecumexcorporealiquid,aquo auellitur, quafi fequelam quandam abru/ pt$ unitatis,& producem mutui coitus. C&terum quaubera matris fua: c 4 . nominat? J* SEPT. FLORENTIS TE RT V L/ mimus. H.o^ 4 ftumrimb ipfe Chriftus proditur de uirgineCSed 81 Paulus.utpote eiufde euagelrj 81 difcipuIus.Si magifter,& teftis,qua eiufde ipfius Chrifti apofto/ ^ ° J mine eft,quod ex čarne eft Mari^.Totam hanc controuerfia dirimit idem apoftolusdpfum definiensefte Abrahsfemen.Cum Abraham,uticp mul to nfegisDauid,quafirecentioris.Retexensenira promiflione benedičtio/ f nisnationum in nomine Abraham, 8i in femine tuo benedicentur omnes nationcs:no,inquit,dixit feminibus tančp depluribus, fed femine:de uno, quod eft Chriftus,Quih£clegimus8icredimus,quamdebemus 8i poftu musagnofcere in Chrifto carnis qualitatemv utiq? non aliam, quam Abra/ ham.Siquide femen Abraham Chriftus.Nec alia q Iefle,fiquide ex radice IefteflosChriftus.Nec aliam cj Dauid,fiquide fručlus ex lumbis Dauid Chriftus.Nec aliam q ex Maria,fiquidem ex Mari* utero Chriftus. Et ad hucfuperiusmec aliam quam Adam,fiquidem fecundus Adam Chriftus, Cofequens ergo eft,ut aut illos fpiritale čarnem habuifte contendant, quo eade conditio fubftantia: deducatur in Chrifto,aut coccdant čarne Chrifti fpiritale no fuifle,qus no de fpiritali ftirpe cenfef.Sed agnofcimusadimple riprophctica uoce Simeonis,fuper adhuc recente infante dnm pronuncia/ tam.Ecce hic pofitus eft in ruina 8L fufcitatione multoru in Ifrael,& in fignu quod 1 'contradicit.Sic^uenimnatiuitatisChrifti.fecunduEfaia,propterea » c °ntrxdi dabituobisdnsipfe fignum,Ecce uirgo concipiet in utero,& pariet filium , (etur ’ Agnofcimusergo fignu cotradicibile,c5ceptu & partu uirginis Mari*:de quo $4 Q_. SEPT. FLORENTIS TER T V L/ V ^-v". quo Academici,uti peperit,& non peperit:uirgo,& non uirgo:quafi non SČ ^ (h. r*v$ ( (fiitadicendum eflfct)anobis magis diciconuenirct.Peperit enim, qua: ex * 771 ’ ^ m - ri Vua carneK non peperit,quas non ex * uirili femine.Et uirgo quantum a ui/ tfs, pepererit jro.non uirgo quantum a partu.Non tame ut ideo non*peperit:8£ idco uir/ go,qua: non uirgo:quia nondeuifceribusfuis mater. Sed apnd nos nihil dubium.necretcntum in ancipitem defenfionem:Euxta~:5čfenebra:,tcne/ bra3ZHEHESnomnon.Quo d amplius hoc.hoc a maIo.Pcperit,qua: p e/ perit.Etiiuirgo concepitjn partu fuo nupfit.Ipfa patefadi corporis lege, iti quo nihil interfuit de ui mafeuli admiflhan emiffi,id eft illud fexus refigna uit.Ftecdeniq; uulua eft,propter quam SZ de alrjs feriptum efbOmne ma fculinum adaperiens uuluam.fandum uocabitur domino. Quis uere fan« atih,poidi. dus,quam * dei filiusCQuis proprie uuluam adaperuit,quam qui dufam patefecitcCteterum omnibus nuptte patefaciut.Itacp magis patefada eft, quia magis erat daufa. Vtic^ magis non uirgo dicenda eft qnam uirgo,fal/ tu quodam mater an tegu am nupta.Et quid ultra de hoc retradadum eft? cum hac ratione Apoftolus non ex uirgine,fed ex muliere atditum filiu dei pronunciauit,agnouit adaperts uuluce nuptialem paffione. Lcgimus qui/ dem apud Esechielem de uacca illa qua: pcperit,& non peperit.Scd uidete ne nos iam nune prouidens fpiritus fandus notarit hac uoce,difceptaturos fuperuterum Marte.Cteterum non contraillamfuam Gmplicitatem pro/ nunciaffct dubitatiue,Efaia dicente,concipiet SZ pariet. Quod enim. Eiaias iaculatur in fugillatione hasreticorum ipforum:& in primis, Va: qui faciunt dulce amarum, Sl tenebraslucem:iftos fcilicet notat, qui nec uocabul&ifta in luce proprietatum fuarum conferuant:ut anima non alia fir, quam qua: uocatur:& caro no_alia,qua'm qua: uideturrK deus no a!ius,quam qui p ra:/ dicatur.Ideo etiam Marcionem profpiciens,Ego,fum,inquit,deus: SZ aiius abfq? me non eft.Etcum alio idipfum eodem modo dicit: Ante me deus non fuit,nefcio quas illas Valentinianorum sonum genealogias pulfat.Et non ex fanguine,neqj ex carnis SZ uiri uoluntate/ed SZ ex deo natus eft.He bioni refpondit a:que:Etiam G angelus de ccelis aliter euangeligauerit uo/ ^sbibmcnes ^ IS nos,anathema iit,ad Energema Apelliacas uirginis Philum.enes filius. dirigit.Certequi negat Chriftu in čarne ueniffe,hic antichriftuseft: Nudam SZ abfolutam SZ fimplici nomine natura fua: pronucians čarnem, omnes difceptatores eius ferittSicut SZ definiens ipfum quoque Chriftum unum.multiformis Chrifti argumentatores quatit,qui alium faciunt Chri ftum,alium Iefum:alium elapfum de medrjs turbis, alium detentu:alium in feceffu montis,in ambitu nubis fub tribus arbitris>xlarum,alium ca:teris paflTiuum,ignobi/em,alium magnanimumtalium uero trepidantemmouif Eme alium paflum,alium refufcitatum:per quod fuam quoque in alia car/ nere/ LIANI, DE ČARNE CHRISTI LIBER. Jf‘ Ue refurredionem adfeuerant.Sed bcne quod idem ueniet de ccelis, qui eft paflusddem omnibus apparebit,qui eft refufcitams.Et uidebunt & agno/ fcent,qui eum confixerut:utiq; ipfam čarnem in quam fa;uiemnt:fine qua, nec ipfe efle poterit,nec agnofci.Vc SC illi erubefcant,qui adfirmant čarnem in ccelis uacuam fenfu,ut uaginam exempto Ghrifto federetaut qui čarne Sčanimamtantundem.auttantummodoanimam,carnSmuero non iam. Sed hadenus de materia pr*fenti fatis.Iam enim arbitror inftrudam efle carnis in Chrifto,&ex uirgine nat* 8C human* probationem,quod 81 fo/ lum difcuflum fufficere potuiflet,fed citra fingularum ex diuerfo opinionu congrefli'onem,quam Sd argumenrationibus earu,& fcripturis quibus utun tur prouocauimus:ex abundati uti co quod probauimus quid,8d unde fue rit Chrifticaro,qutd non fuerit aduerfus omnes pr*dicauerimus. Vt aute daufula de pr*fatione comuni faciat.refurredio noftr* carnis alio Iibello defendenda,hic habebit pr*ftrudionem,manifefto iam quale fuerit quod in Chrifto t refurrexerit, O., SEPT, FLOR, TE RTV L, DE ČARNE CHRISTI F I N I S. ARGVMENTVM LIBRI SEQ_VENTIS P ER BEATVH R H E N A N V M. N PRAECEDENTI libro folidam Chrifti čarnem probauit Tertullianus,in qua etiam tile refurrexerit. Nune de noftra carnis re furredione difputationem initin hoc libro, non magis piam quam neceftariam.Prscipuum enim quiddam mortuoru refurredio. Pri/ mum itacjj cbmemoratis aduerfariorum in čarnem conuici)s,quibus refurredionem apud fimplices exagitant,dignitatem carnis oftendit,nempe cu/ tus autor ac redeptor fi t deus:neq; enim uilem habenda cui deus fui fpus aura in/ feruerit,aut contemnenda uideri pro qua lucrifacienda de ccelo defccndere uolue rit.Ibičarne uarrjs attollit modis.Deinde de poteftate dei diflerit, quiduis effice/ re ualentis.Moxexreuolubilireruordinerefurredionem perfixadet,huius fpeci imen exhibens phcemcem.Sed čecaufam affertrefurredionis,uidelicet quodin/ tegritas iudicrj detotius hominis repradentatione coftet.Qua ia explicara arguit eos g refurredione in arcanis Prophetici inftrumetihterts prsedicara, fpiritaiiter tantu uolebantintelligendam nimiuamantes allegoriaru.Ipfecu ex figuratis tum iimplicibus atep apertis,Prophetarum oraculis corporalem refurredione aftruit. Atcp ide deinde facit E»angelicis utens teftimonqs,&: mox Apoftolicis. Vbi pul chre dedarat carnis opera ab Apoftolo damnari non čarnem. Ad haec ut abunde huicnegocio (atisfaciat,dequalitate quocp refurgentiu corporum prolixememi nit,quae non erunt alia,fed aliter reuertentur.Ibi demonftrat aliud efle demutatio nem* C atrefurrerit. 5$ Q., SEPT.' FLORENTIS TERTVL/ nem,aliud perditionem,Per illam non naturam,fed conditionem rcformandam. Poftretno Chriftianorum 8č ethnicorum eandem efle refurredionem doces.tra/ dit uita a necdTitatibus iam liberata,membra quoqj liberatum iri.fed tamen necef faria futura.ln fumma colligit, čarnem refurreduram lomnem, &ripfam,& inte/ gram.Porro offendit in hoc libro, quemadmodum in proxtme fuperiori, quod pnimam corporalem efle fcribit,habentem proprium genus fubftantiua: folidita tis,per quam quid*V fentire 8C pati poffit.De qua re uolumen adidit,ut ipfe tefta tur,quod fuppreflum putamus.Sed 8C alibi deo nefcio quid affingitcorpulentia:, Quod Aur.Auguftinusexculareconatur,non prorfusimpie didu putans,fi re/ de quis intelligat.Sed hq errores iam olim funt explofi,queadmodu & tile, quod ftatus anima? per traducem propagetur.In fine huius libri nouae prophetiae memi nit, & paulo ante Prilep prophetidos, ut appareat ferius feriptum, led & alios quofdam libros fuos hicallegat. ARGVMENTIj FINIS. EXPLIC ATIO D V O R V M locorum libri fequetis,qua fi nihil aliud faltem dilucidior redditur Tertulliani fenfus. I N ipfo ftatim libri fequentis initio uerba h sc occurrunt,Et tamen defudispa rentant,& quidem impenfiffimo officio pro moribus eorum pro teporibus efcu lentorum.Porto cum genitiui ifti Eorum Efčulentorum ad ablatiuum officio referantur,non utdeo quid fibi ueIit,Officio eorum.Proinde erratum hic ingens effefufpicor,& ubi Pro moribus eorum legitur,fcribendum Pro moribus cocoru uel potius pro more bufforum.Notum eft buftum fignificare locum ubi mortui comburebantur&fepeliebantur.Iduero quod ipfe coniungit.Pro temporibus efčulentorum feu potiusfut ego conijcto)tempore efculentoru,huc refpicit,quod peculiaribus quibufdam dborum generibus familia a fletu tepore ludu:; purga batur,&: ccena Drjs Mantbus inferebatur-Sed& apud lepulehra ueteres funebre conututum celebrabant.Etapud Aphrosfortaflis(ut innuere uidetur) cibi cer ti in ignem inrjciebantur.Sic Tertulliani fenfus patebit,uulgus defundis pat enta/ re & quidem impenfiflimo officio bufforum qua fiebant de more,& item officio elčulentorum qua’ temport lugubri funefiisčp hominibus,fiue Dijs inferis.čE de/ fundis dernurn tpfis conueniebant.Atq 5 hoc eft quod ftatim fubdit,At ego ma/ gis,inquit,ridebo uulgus tune quoqjcuip los defundos atrociflimeexurit,quos poftmodum gulofifftme nutrit, Vbi exurendi uerbum ad bufta refertur,quead/ modum nutriendi ad elčulenta quae non efuris apponebantur in paretalibus,aut per ignem abfumebantur.Facileuerofuitexmorebuftorum fieri moribus eoru, quod librartus forte bus fyllabam ablatiuo more copulauerit,& alius deinde eoru nihili fignificantem didionem uerterit in eoru-Catcru figurata hxc argutia • Pro moribus bufforum,pro temporibus efčulentorum Rlietoricam etus leculi fapit. S E Q. V 1 T V R MO X,facrificataninfultat,cum crematis crematC Video fimplicem fenfum efle,quajrentis facrificet ne uulgus ethnicorum,an infultet po/ tius.cum crematis iam cadaueribus,fuperiniedos in eudem rogum cibos exqui iitiffimosuelutiquibuspalčendifint,cremat.-utrefpiciatad id quod ante dixit, Ipfbs defundos atrociffimeexurit,quos poftmodum guloiiflime nutrit, rjfdetn ignibus& promerens & offendens. Aphrorum autem^pt puto, morem refert. ruit tepus cum offenfus uerbo cremat nimis abfolute polito mentor uero Roma nx cofuetudinis circa defundos, legendum arbitrarer,filicerniat,aut cerniat,pro cremat,Silicernij meminit Donatus Terentianus interpres.ccenam efledocens quac liani de resvrrectione, LIBER, 57' _ UT ip;; s Manibus inferatur. Vnde lllud Varronis, Ad fepuichrum antiquo mo re filicernium confecimus.Nec memoueret uerbi nouatio prselertim inTertuliia no.Sedplacet prior fcnfus quem ipia uerba ftatim indicant 3 maxime quod prae/ ceflerikijfdem ignibus & promerens & offendens.Iam infultandi quoquc uer/ bum 3 impctum inrjcientis efculcnta in ignem exprimere uidetur.Quanquam in/' fultarent conufuae etiam 3 indecentius fe gerentes, Q-SEPTIMII FLOREN tis tertvlliani, de resvrre/ CTIONB CARNIS, LIBER, id v Cia Chriftianorum,refurrečtiomortuo/ rumnlla credetes fumus.hoc credere ueritas cogit. Veritatem deus aperit. Sed uulgus inridet, exi(ti/ mans nihil fuperefle poft mortem.Et tame defun^ člisparentant 3 &quidem impenfiftimo officiopro moribus eorum.pro temporibus efcu!entorum:ut I quos negat fentire quicqj 3 ctiam defiderare pr xfa/ j mat. At egomagis ridcbo uulgus,tunc quoq^ cum ipTosdefundlosatrociilime exurit 3 quos poftmodum guloftftime nutrit* qfdem ignibus SC promerens SC offendes.O pietatem decrudelitate luden/ tcm:facrificat 3 aninfultaccumcrematiscrematCp lane cum uulgo iater/ dum & fapientes fentenciam iungunt,Nihil e (Te poft mortem,Epicuri fcho laefe.Ait&Seneca.omniapoft mortem finiri 3 etiam ipfam.Satiseft aute, E P‘ cum ' ®finoft minor philofophia Pythagora; Si Empedodi. Sed Plaronici immor ščiteča. talem animam e eontrario reclamanttimo adhuc proxime etiam in corpo- ^prtZus ra remeabilem affirmant 3 Etfi non in cadem 3 8di non in humana tantum - modo.utEuphorbus in Pythagoram 3 Homcrusin Pauum recenfeantur. Certe recidiuatum anima:corporalem pronunciauerunt 3 tolerabilius muta ta quam negata qualitate:pulfata falutejicet non *addita ueritate.Ita fecu« Lcg ^d lt ' d lum refurrečlionem mortuorum, nec cum errat, ignorat. Si uero Si apud adeundo.Me/ deualiquafečtaeftEpicureismagisadfinisqua'm prophetis/cicmus quid uphoručpul audianta Chrifto Sadducaei. Chrifto enim feruabatur omnia retro occul/ f Mls °ft lum > ta nudare,dubitata dirigere, prdibata fupplere, pnedicata reprefentare: ft d utn5 pof morcuorum certerefurrečtionem.non modo per femetipfum 3 ueru etiam fnmgrcdi. in femetipfo probare.Nuncautem ad aliosSadduc^os pr£paramur,par/ tiarios fententia: illorum.Ita dimidiam agnofcunt refurrečlionem 3 foliusfci licet animže 3 afpernati čarnem ficut SC ipfum dominum carnis. Nulli deniqj airj falutem corporah fubftantia: inuident 3 quam alterius diuinitatis harreti ci.Ideotp Si Chriftum aliter dilponere coačti ne ereator carnis habeaturdn d ipfa J8 Q., SEPT. FLORE N TIS TE R TV L' ipfa prius čarne eius errauerunt,aut nullius ueritatiscontendentes eam fe> cundum Marcionem,8č Bafiliden,aut propri« qualitatis fecundum hare/ fes Valentini,# Apellen.Atq? ita fequitur,ut falutem eius fubftanti«exclu dant,cuius Chriftu negant,certi illam fummo praiudicio refurrečtionisin Liber de ar/ ftručtam.fi iam in Chrifto rcfurrexerit caro.Propterea Si nos uolume pr« w c h r i/ mifimus Je carne^Chrifti^uo eam Si folidam probamus aduerfum phan/ s Th tafmatis uanitatem,# humanam uindicamus aduerfus quahtatis proprie tatem,cuius conditio Chriftum St hominem Si filium hominis infcripferit. Carneum enim atcp corporeum probantes eu,proinde Si obducimus,pr« fcribendo nullu alium credendu deumprater creatore,dum talem oftendi mus Chriftum,in quo dinofcitur deus,qualis promitcicur a crcatore obda čti.Dehinc de deo,carnis autore,# de Chrifto carnis redeptore, iam Si de refurrečtione carnis reuincentur,conoruenter fcilicet Si de deo carnis auto/ O re,#de Chrifto carnis redemptore. Hoc ferme mododicimus ineundam cum hareticis difceptationem.Nam Si ordo femper a principalibus dedu/ d expofdt,ut de ipfo prius conftet a quo dicatur difpoiitum efte quod qua ritur. Atque adeo Si haretici ex cofcientia infirmitatis,nunč|j ordinarie tra/ čtant.Certicnim quam laborent,in alterius diuinitatis infinuatione.aduer fus deum mundi omnibus naturaliter notum de teftimonrjs operum,certe Si in facramentis priorem,# in pradicationibus manifeftiorem, fub obten tu qua(iurgcntioriscaufa,ideftip(ius humana falutis ante omnia requi/ renda,aquaftionibus rcfurrečtionis incipiunt:quia durius creditur refut> rečtio carnis,quam una diuinitas:atqj ita tračlatum uiribns ordinis futde/ ftitutum,# fcrupulis potius oneratum,depreciatibus carnis paulatim alte/ rius diuinitatis tcmperant fenfum,ex ipfa fpei concuflione Sč demutatio^ ne.Deiečtus enim unufquifq? uel motus de gradu eius fpei quam fufcepe/ rat apud creatorem,facile iam declinatur ad alterius fpei autorem, etiam ul tro fufpicandum.Per diuerfitatem enim promiftionum.diuerfitas infinua/ •?. turdeorum.Sicmultosinretitosuidcmus.dum ante de refurrečtione car/ nis eliduntur,q de unione diuinitatis elidunt.Igiturquatum ad hareticos, demonftrauimus quocuneo decurrendum fit a nobis:# occurfum eft etia fuo quocp titulo,de deo quidem unico 8i Chrifto eius aduerfus Marcione: de čarne uero domini,etiam aduerfus quatuorh«refes. Ad hanc maxime qu«ftionem praftruendam.uti nune de fola carnis refurrečtione ita dige/ ram.tang penes nos incertu.dum fit quoq? certu penes creatorem.Nam SC multi rudes,#plericp fua fide dubf) Si ftmplicesrplures quos inftrui, dirioi, tnuniri oportebit:quia Si hoc latere unio diuinitatis d^fendet :ficut em ne/ gata carnis refurrečtione cocutič,ita uindicata coftabilitur-Anima; aut falu tem čredo retračtatu carere.Omnes em fere h*retici ea quo modo uolut.ta 4: -V' ' u mera ■ com/ LIANI DE RESVRRECTIONE CARNIS LIBER. men non negant.Viderit unus(aliqui Lucanus)nec huic quide fubftantias De LucM0 parcens,quam fecundum Ariftotelem diffoluens.aliud quid pro ea fubrp haretico me/ cit quiddam rcfurrečturum.Neqj anima.necp caro,id eft no hotno,fed ur/ min ^ Tcrtul. fusdorfitan tančp Lucanus.Habet& ifte a nobis pleniftimum de omni rta/ tu anim* ftilum,quam in primis immortalem tuentes,foIius carnis & defe f us % \, £re , tftionem cum maxime adferimus.redačtis in ordinariutgi materi* corpus, fes. c tius k ge dum, h«res inueniturrfi temporalium, cur non Si «ternorum C Et h«c quidem uelut de publica forma human« conditionis fuffragia čarni procurauerim. ' ’ Vidcamus nune de propria etiam Chriftiani nominis forma, quanta huic fubftanti« friuol« ac fordid«,apud deum pr«rogatiua fufficeret žili quod nulla omnino anima falutem pofftt adipifci,nifi dum eft in čarne, ere dideritadeo caro falutis eft cardo. De qua cum anima deo alligitur, ipfa eft qu« efficit,ut anima alligi poflit.Sed SUaroabloitur, ut anima emacu/ letur.Caro ungituLut anima confccretur.Caro fignatur,ut Si anima mu/ niatur£aro manus impofitione adumbratur,ut 8i anima fpiritu illumine tur.Carp.corporeSCfanguine Chrifti uefcitur,ut Si anima de deo fagine/ e LchariJUa, c tur.M on poflunt ergo feparari in mercede,quas opera coniungit. Nam 8C facrificiadeo grata, confličlationes dico anim«, ieiunia, Si feras Si aridas efčas,& adpendices huius officrj fordes.Caro de proprio fuo incommodo žnftauratur.Virginitas quocp SC uiduitas,8č* modeftia in occulto matrimo ats, modejht. nrj diflimulatio,& una noticiaeius.de bonis carnis deo*adolantur. Age iam fort.adolčtur quid de ea fcntis.cum pro nominis fide in medium extračta,& odio publ i/ coexpo(ita decertat,cum in carceribusmaceratur.teterrimo lucis exilio,pe/ nuria mundi,fqualore,p«dore,contumelia uičtus,ne fomno quidem libe/ ra,quippe ipfis etiam cubilibus uinčla,ipfi'scp ftramentis lancinata, cu iam SC in Iuce omni tormentorum machinatione laniatur,cum denic^ fupplicrjs erogatur enifa reddere Chrifto uicem moriendopro ipfo.Sč quidem per eandemcrucemf«pe,nedumperatrociora quocp ingenia poenarum. N« illa beatiflima SC gloriofiiTima,qu« poteft apud Chriftum dominum pare re debito tanto.ut hoc folum debeat ei, quod ei debere defierit: hoc magis uinčla quod abfolutaffIgitur,ut retexam,quam deus manibus fuis ad ima/ ginena dei ftruxit,quam de fuo adflatu ad fimilitudine fu« uiuacitatis ani/ mauit;quaincolatui,fručlui,dominatui totius fu« operationis pr«pofuit: d 4 quana 44 Q_. SEPT. F LO REN TI S TER T V L' quam facramenris fuis difciplinisčp ueftiuit.cuius mundicias amat.cuiusca ftigationes probat.cuius paffiones fibi adprcciat,hčerine non refurget to/ tiens dei'7 Abfit ut deus manuum fuarum operam,ingenrj fui curam,adfla/ tus fui uaginam,molitionis fua: reginamjiberalitatis fux hxredem,reItgio nisfu£e facerdotem,teftimonrj fui militem,Chrifti fui fororem,in sternum aTs,i chriflo deftituat interitu&.Bonum deum nouimus:folum optimum * a Chrifto eius ‘ addifdmus,qui dilečtionem mandans poft fuam in proximu,faciet & ipfe quod prxcepit:diliget čarnem tot modis fibi proximam: &fi infirmam, fed uittusininfirmitate perficitur: &fi imbecillam, fed mediaim non defide/ rant nifi male habentes: &fi inhoneftam, fed inhoneftioribus maiorem circumdamushonorem:&fi perditam:fed cgo,inquit,ueni,ut quod perrjt, faluum fariam:8čfi peccatricermfed malo mihi, inquit, falutem peccatoris, quam mortem:&fi damnatam:fed ego,inquit,percutiam,& fanabo. Quid ea exprobras čarni,qua: deum expečlant,qu* in dcum fpcrant, honoran/ tur ab ilfo,quibus fubuenitCAufim dicere,fi hsccarninon accidifTent.beni/ aTt, udcajfet . gnitas,gratia,mifericordia,omnis uis dei benefica * uacuiffet. Tcnes fcriptu ras,quibus caro infufcaturCtene etiam quibus inluftratur.Legis cum quan fort.tumkgč dodcprimiturCadigeoculos &cum quando releuatur.Omnis caro fcenu: ^ t(U , ov v- niconappeIlatur,caro eritomne anim« cogitatorium.Nunquamanima xo>. fine čarne eft. Nihil non cum illaagit,fine qua non eft. Qu«re adhuc an cogitatus quoc£ per čarnem adminiftrantur, qui per čarnem dinofeuntur extrinfecus.Volutet afcjuid anima,uultus operatur indiciumtfacies intenc tionum omniu fpeculum eft,Negent fačtorum focietatem,cui negare non poffuntcogitatomm.Et illi auidem delinquentias carnis enumerant: ergo peccacru ,dum non in feriptum arbi patientia,ple/ trer.Cogrue/ dicri. non nifi f” m f cilicet 48 Q_, SEPT. FLOR EN TIS TER TV L' peccatrix tenebitur fupplicio nos uero etiamuirtutescarnis opponimusrcr go Si bene operata tenebitur pramio.Etfi anima eft,qu* agit Si impeliit in omnia,carnis obfequium efbdeum no licetaut iniuftum iuaicem čredi,aut inertemaniuftum.fi fodam bonorum operum a pr*mrjs arccat: inertemii fodam malorum a fupplicps fecernatjcum humana cenfura eo perfečhor habeatur,quo et?am miniftrosfačti cuiufcp depofcit,necparcens, nec inui/ dens illis,quo minus cum autoribus aut poen*,aut orati* comunicent fru/ člum.Sed cu imperium anim*,obfequium čarni diftribuimus.profpicien/ £.x. uide tur di dum eft,ne f 81 ex hoc alia argumentatione fubuertant,utuelint čarnem (?c fpungendum, in officio anim* collocare,non quafi miniftram,ne Si focia cogantur agno fcere.Dicent enim miniftros 8i focios habere arbitrium miniitrandi atqj fo ciandi,5£ poteftatem fu* uoluntatis in utruqj,homines (čilicet: Si ipfos idr circo cum autoribus merita comunicare,quibus operam Kponte accdmoda/ rint:Carnem autem nihil fapientem,nihil fentientem per femetipfam, non ueIIe,non nolle de fuo habentem,uice potius uafculi apparere anima-,ut in ftrumentum,non ut minifterium Jtaq? anim* folius ludiciu pr*fidere,qua liter ufa fit uafculo carnistuafculum uero ipfum non effe fententi* obno/ xium:quianeccalicem damnari,(iquis eum ueneno temperaritmec gladiu ad beftias pronundari,(iquis eo latrocinium fuerit operatusJam ergo im* nocens caro,ex ea parte qua non reputabutur illi oper* mal*:& nihii pro/ hibet innocenti* nomine faluam eam fieri.Licet enim nec bona opera re/ putentur illi,ficut nec mala:diuin* tamen benignitati magis competit inno centesliberare:beneficusenim eftatcp optimus. debet autem etiamquod non deberetur offerre.Et tamen calicem no dico uenenarium, in que mors aliqua ručtarer.fed fičtricis,uel archigalli,uel gladiatoris,aut carnifids fpiri tu infečlum,qu*ro an minus damnes, quam ofcula ipforu: noftris quoqj fordibus nubilum,uel non pro animo temperam,elidere folemus,quo m a/ gis puero irafcamur.Gladium ucl latrocinqs ebrium quis non a domo to/ ta.nedum a cubiculo,ncdum a capitis fui officio relegabit: pr*futnens fd/ conijdo leg , lfcet,nihilaliud fe q?'inuidiaanimaru,fomniaturu urgedu Si inquietantiu uindiftm m f an g U { n j s f u / concubinum. At enim Si calix bene fibi confcius,8č de diligen frujfiš, inor tia m idifterq comendatus,coronis quoq* potatoris fui 1 inorbitur,aut afper tulit ur , aut gine florum honorabitur.Et gladius bene de bello cruentus,& melior ho/ inorbabitur , micida.laudem fuam confecratione penfabit.Eft ne ergo Si in uafcula 8i in ah orbcdcdu/ instrumenta fentcntiam figere,ut dominorum &autorum meritis Si ipfa fto ucr o . comunicenteVt huic quoc£ argumentationi fatisfecerim,licet ab exemplo uacet diueriitas rerum,Omne enim uas uel inflrumjntum aliunde in ufus uenit,extranea omnino materia a fubftantia hominis.Caro autem ab ex/ ordiouteri con(ita,conformata,congenita anim*,etiaminomni operatio/ ne L I A N I, DE RE S V RRECTIONE C.AR N IS, L I B. 49 ne mifcetur illuNam 8ifi uas uocatur apud Apoftolum,quam iubetin ho/ nore traf uh ft M/ habe| corpulentiam propriam de fuodufficiet ad facultate pafllonis SC fen fus,ut non egeat reprajfentatione carnis:imb eatenus egebit,non quia fen/ tire quid fine čarne non poffitded quia necefle eft iliam etiam cu čarne lenti nkh,quL re.Quantum enim ad agendum de fuo fufficit, tantum Si ad patiendum, Ad agendum autem minus de fuo fufficit.Habet enim defuofolummodo cogitarc,uelle,cupere,difponere:ad perficiendum aute operam carnis expe/ tftat.Sic itaq? SC ad patiendum focietate carnis expoftulat,uttam plene pet eam pati poftit,quam fineea pleneagerenopotuit.Etidco in qu$de fuo fufficit,corum interim fententiam pendit,cocupifcentia:,8i cogitatus,8i uo/ luntatis.Porrb fi ha:c fatis effent ad plenitudinem meritorum.ut non requi rerentur SC fačla.fufficeret in totum anima ad perfeeftionem iudicrj de his iudicandadn quaagenda fola fuffecerat. Cum uero etiam fačta deuindla fint meririsffaeta autem per čarnem adminiftrentuniam non fufficit ani/ mam fine čarne foueri.fiue cruriari pro operibus etiam carnisrSifi habet cor pus,8i habet membr%qu* proinde illi non fufficiunt ad lentiendum.nec adagendum perfečte Jdcirco pro quo modo cgit.pro eo 8i patitur apud in feros.priordeguftansiudicium ficut prior induxit admiffum: cxpečtans e tamen 5 o Q_, SEPt; florentis tertvl/ tamen 8C čarnem,ut per illam etiam fačla compenfet.cui cogitata mandat uinDenicg hxc critratioinultimum finemdeftinatiiudicrj.ut exhibitk>ne carnisomnis diuina cenfura perfici poffit.Alioquin non fuftineretur in nem,quod 81 nune anims decerpuncur apud inferos,fi folis animabus de/ ftinaretur.Hucufcj? prsftručtionibus egerimad muniendos fenfus omniii feripturarum,quaJcarnis recidiaatum pollicentur.Cui eum tota autoritate fi iuftorum patrociniorum procurent honores dico fubftantia: ipfius, tum uires dei.tum exempla earu,tutn rationes iudicrj 8C neceffitates ipfius.uticj? fecundu prciudicia totautoritatu,fcripturas intelligi oportebittnon fecun/ dum ingema ha:reticorum,de fola ineredulitate uenientia:quia ineredibiie habeatur reftitui fubftantiam interitu fubdučtam.non quia 81 fubftanti* fort.inbdik ipfi inemeribile fit,aut deo impoflibile.aut iudicio'inhabitabi!e:planeinere dibile.fi nec pranudicatum diuinitus fuerit: nifi quod &fi pradicatum id a deo non fuifiet.ultro prafumi debuiftet.ur propterea no praedicacum,quia tot autoritatibus pra:iudicarum. At cum diuinis quoq; uoeibus perfonat* tanto abeft ut aliter intelligatur quam defiderat illa,a quibus etiam fine dt/ itTsjitulc. uinis uoeibus perfuadeatur.Videamus igitur hocpn'mum,quonam* ftik» fpes ifta proferipta fit.Vnum opinorapud omnes edictum det pendet re/ furrečtio morcuorum.Duo uerba expedita,decifa,deterfa:ipfa conueniam, ipfadifcutiam,cuife fubftantia:addicanc.Cumaudio refurrečtionem ho/ mini imminere,quaram neceffe eft quideiuscadere fortitum finSiauidcm nihil refurgere expečlabit, nifi quod ante fucciderit. Qui ignorat čarnem eadere permortero.poteft eam nec ftantem noffe per uitam. Sententiam dei,natura pronunctat:Terra es,& in terram ibis. Et qutnon audit, uider. Nulla mors non ruina membrorumiHanc corporis fortem dominus quo/ quc expreffit,cum ipfa fubftantia indutus, Diruite,inquit 3 templum iftucb SC ego illud triduo refufcitabo.Oftedic enim cuius fit dirui.cuius eiidi,cuius iaeere.cuius 3i releuari,8£ refufcitari:quanq 8C animam circuferat trepidan/ tem ufq? ad mortem,fed non cadentem per mortem. Quia SC feripturade eorpore,inquit,fuo dixerat.Atq? adeo caro eft,qu* morte fubruit":ut exin/ cadmr. de a cadendo cadauer renuncietur.Anima porro necuocabulo cadit, quia nec habitu ruit. Atqut ipfa eft qua: ruina corpori infcrr.cum efflara elhficut ipfa eft,qu$ illud de terra fufcitabit ingrefta.No poteft eadere qua: fufcita/ uit ingrefta.No peteft ruere,quas elidit egreffa. Artius dicam, ne in fomnu quide cadit anima cu corpore.ne tum qutdem fternitur cu carne.Sed enim agitatur in fomnis 8C iačlitatur:quiefceret autem fi iaceret.Ita nec in uerita/ m o r t v/ te mortis cadit,qua: nec in imagine eius ruit.Sequens nune uocabulu mor o rvm. tuorum xque difpice cui fubftantia: infidat:quanqua in hac materiaadmic tamus, interdum mortalitatem anima: aftignariah h*reticis:utfianima mortalis LIANI DE RESVRRECTIONE CARNIS LIB. 51 tnortalis refurrečlionem confecutura eft.pradudicium fit SC čarni' no minus mortaii refurrečlionem comunicatur&.Sed nune proprietas uocabuli uin/ dicanda eft fua: forti.Iam quidem eo ipfo quod refurrečlio caduca: rei eft, ideft carnis,eade eric 52 in nomine mortui:quia caduca: rei eft refurrečlio, qusdiciturmortuorum.Sic8č per Abraham patrem fidei, diuina: familia ricatis uiru difdmus.Poftulans enim Sara: humandže lofcam de filrjsHeth; dateergo,inquit,mihi pofteflionem fepulehri uobifcum,82 humabo mor/ tuam meam,čarnem fcilicet.Neqj enim anim* humanda: fpacium defide/ rafict,S2fianimamortaliscrederetur, 82fi mortuus dici merererur.Quod fi mortuus corpus eft,corporum erit refurrečlio cum dicitur mortuorum, Et hxc itacp difpečlio tituli,82 prseconrj ipfius,fidem uticp defendens uocabu lorum,illucproficcre debebitiut fiqua pars diuerfa turbat obtenru figura^ rum SC anigmatum.manifcftiora qua:čp praualeant.Sč de incertis certiora praifcribant.Načli enim quidam folenniflimam eIoqurj prophetici forma allegorici Si figurati pleruq?,nontamenfemper,refurrečlione quoqj mor/ tuoru manifefte annundatamdn imaginariam fignificadonem diftorquet affeuerantes ipfam etiam morte fpiritaliter intelligendam.Non enim hanc eflfe in uero,qu* fit in medio,diffidium carnis atqj anim^.fed ignorantiam defiper quam homo mortuus deo non minus in errore iacuerit g in fepul/ chro Itaqj S2refurrečlioneeamuindicandam,quaquisaditaueritate red/ Refumflio animajus SC reuiuificatus deo.ignoratia: morte difcuflfa,uelut de fepulehro fpiritdis quo ueteris hominis erupcrit:quia SC dominus feribas SC pharifeos fepulchris rundm - dealjjatis ada:quauent.Exinde ergo refurrečlionem fide confecutos cu do/ • mino efle,cum baptifma induerint.Hoc deniqj ingenio etiam in colloquqs fiepe noftros decipere confuerunt:quafi SC ipfi refurrečlionem carnis admit tant,V*,inquiunt,qui non in hac čarne refurrexerit:ne ftatim illos percu/ tiant,fi' refurrečlionem ftatim abnuerint.Tacite autem fecudum confcien/ dam fuam hocfentiunt:V#qui non,dum in hac čarne eft,cognoueritarca/ na ha:retica:hoceft enim apud illos refurrečlio. Sed SC plenq; ab exceflii anim* refurrečlionem uindicantes,de fepulehro exire,de feculo euaderein terpretantur,quia SC feculum mortuorum fit habitaculum, id eft ignoran/ tium deum: Vel etiam de ipfo corpore,quia82 corpus uiceiepulchri condu/ fam animam.in fecularis uita; morte detineat.Ob huiufmodi igitur con ie/ čluras primam praftručlionem eorum depellam,qua uolunt omnia Pro/ phetas per imagines concionatos:quando fi ita eflet.ne ipfe quidem ima/ gines diftingui potuiffent.fi non SC uerttates pra:dicata: fuiffent,ex quibus imagines deliniarentar. Atqj adeo fi omnia figura:,quid erit illud cuius fi/ gur*Cquomodo fpecuiumobtendes.fi nufqp eft faciesCAdeo autem non omnia imagines, fed SC ueritates: nec omnia umbr«, fed 82 corporatut in e t ipfutn 5 z Q_* SEPT* FLORENTIS TERT\TL/ ipfum quoque dominum infigniora qua:que iuce darius pradicarentufr. Nam & uirgo concepit in utero,non figurate, SC peperit Emanuclem, no/ bifcum dominam Iefum 3 non ob!ique. Etfi oblique, accepturum uirtutera Damafci 5 C fpolia Saman*:fed manifefte,uenturum in iudidum eum pre«- f byteris SC principibas populi.Nam SC tumultuatse funt gentes in perfona Pilati, SC populi tiieditati funt inania, in perfona Ifraelis. Aftiterunt reges , id terrse,Herodes:8£*archontescongregati funt in unum, Annas SC Caiphas cfi, princi pes- ac j ucr p ug Jominum & aduerfus Chriftum eius.Qui SC tanquam ouis ad ia gulatione addučtus eft,& tančp agnus ante tondentem, fcilicet Herodetn Ene uoce.Gc non aperuit os fuum:dorfum fuum ponens ad flagella,8£ ma/ xillas ad palmas,& faciem non auertens a fputaminum iaculis: deputatus etiam interiniquos,perfo(Tusmanus8čpedes:fortem paifusin ueftimem to,8d potus amaros,8£ capitum irridentium nutus,triginta argenteis appre ciatus a proditore.Qua; hiefiguneapud EfaiamC^ua: imagines apud Da/ uid\"qu£e amigmata apud HieremiamCne uirtutes quide eius perparabo/ las profatos. Aut nunquid nec oculi patefačli funt ca;coru,nec indaruit lin/ gua mutorum,nec manus arida^.Si genua diifoluta rcualuerunt,nec daudi falierunt ut ceruus:qua: &fi fpiritaliter quoqj interpreta« folemus fecudum comparationem animalium,uitiorum a domino remediatorum, cum ta/ men SC carnaliter adimpleta funt,oftendut prophetas in utramqj fpedem praedicaffe,faluo eo quod plures uoces eorurn nuds SC fimplices,6č ab omi allegoria nubiio pura: defendi po(Tunt:ut cum exitus gentium SC urbium refonant,Tyri SC iEgypti,& Babylonis,Idum&$, SC Carthaginenfium na^ uiumiutcum ipfius Ifraelis plagas,aut uenias,captiuitates,reftitutiones,uI/ timsčjj difperlionis exitu perorant.Quis ha:c intepretabitur magis quam recognofcetCres in literis tenentur,ut terr* in rebus leguntur. Ita non fem/ per,nec in omnibus allegorica forma efl: prophetici eloquq,Sed interdum SC in quibufdam.Si ergo interdum SC in quibufdam inquis,cur non SC ine/ dičto refurrečtionis fpiritaliter intelligend*C'quoniamquidem plurima ra tio intercedit.Primo enim quid facient tot alia inftrumenta diuina,ita aper te corporalem conteftantia refurrečtionem,ut nullam admittant figurat* fignificantias fufpicionem. Et utieg aquum (it quod SC fupra demandaui/ mus, incerta de certis,6č obfcura de manifeftis pradudicari:uel ne inter di/ fcordiam certorum SC incertorum, manifeftorum SC obfcurorum fides diffi mlim le.Til petur,ueritas periditetur,ipfa diuinitas ut inconftans denotetunTuc quod qu° d . uerifimile non eft,ut ea fpeciesfacramenti,in quam fides tota comittiturdn ^mOtluel’ ^rdplinatotaconititur^mbigue^annuata,^ obfcurepropofitajui anniiciltl' deatur:quando fpes refurrečtionis nifi manifefta de periculo SC pramio, ne minem ad eiufmodi prafertim religionem puhlico odio SC hoftili elogio ob noxiana LIANI, DE RE S V RRE C Tio N E CARNIS, L I B. 5? noxiam perfuaderenNulIum opus certum.eft mercedis incerts.NuIIusti/ mor iuftus,eft periculi dubrj.Et mcrces autem,& periculum,in refurredio/ nis pendet cuentu.Etfi temporalia SZ localia SZ perfonalia dei decreta atcp fudida in urbcs &gentes,& reges.tam aperta prophctia' iaculata eft, quale eft ut sterns difpofitiones eius SZ uniuerfales in omne hominum gcnus Iti cem fut fugerint:qusquantomaiora, tanto dariora eflefleberent,ut maio/ ra crederentur.Et puto deo n ec Iiuoretfi,nec dolum,ncc incoftantiam, nec le nocinium aftcribi pofte,per qus fere promulgatio maioru cauiliatur. Poft hxc ad illas etiam fcripturas refpiciendum eft,qus non finunt rcfurrečtio/ nem fecundumanimales iftos.ne dixerim fpiritales,authiciam inueritatis aanitione prsfumfaut ab exceflfu ftatim uits uindicari.Cum enim 8Z tem/ pora totius fpei fixa fint facro fančto (lilo,nec liceat eam ante conftitui, in aduentu(opinor)Chrifti,uota noftra fufpirant feculi huius occafum,in tra> fitum mundiquo£j ad diem domini magnu,diem irs SZ retributionis.die ultimum SZ occultummec ulit prster q patri notum>& tame fignis atq? por/ tentis SZ concuffionibus elementom,Kconflidationibus nationum prsno tatu.Euoluerem prophetias.fi dominusipfetacuiflet,niiiquod SZ prophe/ p roficti*, tis uox erant domini,fcd plus quod illas fuo ore confignat. Interrogatus a difcipulis quando euentura eflent,qus interim de tepli exitu eruperat.ordi nem temporum primo Iudaicorum ufq; ad excidium Hierufalem.de hinc comustum ufcp ad conclufionem feculi airigit.Nam pofteaquam edixit,8č tuncerit Hierufalem conculcatui nationibus doneč adimpleantur tempo/ ra ngtionum allegendarum fcilicet a deo,K congregandarum cum reliqutjs Ifraelistlnde iam in orbem SZ in feculum prsdicat fecundu Iohelem SZ Da nielem SZ uniuerfum concilium prophetarum, futura figna in folc SZ luna SZ in ftellis,conclufionem nationum cum ftupore fonitus maris SZ motus re frigefcentium hominum prsmetu SZ expečtatione coru qusimmincant orbi terrs.Virtutes enim,inquit,cceIorum comouebuntur, 8Z tune uidebut filium hominis ueniente in nubibus cum plurimo potentatu SZ gloria, Vbi autem cceperint ifta fieri.emergetis SZ eleuabitis capita ueftra,quod redem ptio ueftra adpropinquaucrit.Et tamen appropinquare eam dixit,non ad eflfe iam:&cum cceperint ifta fieri.non cum fačta fuerint:quia cu fačla fue/ rint.tunc aderit redemptio noftra, qus eo ufcp adpropinquare dicituneri/ gens interim SZ excitans animos.ad proximum iam fpei fručtu.Cuius ctia parabola fubtexitur tenerefcentium arboru in caulem floris SZ dehinc fru/ gis antecurforem. Ita SZ uoscu uideritis omnia ifta fieri, fcitote in proximo efte regnum dei.Vigflate ergo omni tepore, ut digni habeamini eftugere omnia ifta:8£ ftetis ante filium hominis,utiq? per refurrečtione omibus an tetranfačlis.Ita SZ fi in agnitione faeramenti frudificaftet.fed in domini re 54 Q_. SEPT. FI/ O R EN Tl S T E R T V L/ prafentatione florefcit atq? frugefcit.Quisergo dominum tam in tempefti chrifiidni dd uejtam acerbe excitauit iam ad dcxtcram dei,ad confringendam terram fe “Rundam Efaiam,qu£e puto adhuc Integra eft :Quis inimicos Chriftt iam ru odio cbri/ fubiccit pedibus eius fecundum Dauid,quafi uelocior patre, omni adhuc fiUncc profef/ popularium ccetif, reclamante Chriftianos ad leonem? Quis ccelo defcen/ fionis,ckmd/ dentem Iefum talem confpexit,qualem afcendentem Apoftoli uiderant, effeteoni f ec undum angelorum conftitutumCNulIaad hodiernum tribus ad tribu bus obijden/ pečtora cecidcrunt.agnofcentes quem pupugerunt. Nemo adhuc excepit /*«;/'Heliam,nemo adhuc fugitantichriftum,nemo adhuc Babjdonis exitu fle/ fimn> Iefusinterficiet fpiritu oris fui.Si euacuabit apparetia aduentus fui. Cuius eft aduentus fecundu operatione fatana: in omni uirtute Si (ignis atcp por/ tentis mendatq,Si in omni fedučtione iniuftiti* eis qui pereunt. Edam in Apotalyp(i ordo temporum fternitur,quem martprum quoq* anim* fub altari ulttonem Si iudicium flagitanres fuftinere didicerut:ut prius Si orbis de pateris angelorum,plagas fuas cbibat,Si proftituta illa ciuitas a decem regibus dignos exitus referat,8i beftia antichriftus cum fuo pfeudoprophe ta ccrtame ecclcfte inferat:atq} ita diabolo in abyflum interim rcIigato,pri/ tnx refurrečlionis praerogatiua de folis ordineturrdehinc 8i igne aato.uni/ uerfalis refurrečlionis cenfura de libris iudicetur.Cum igitur 8i ftatus tem/ porum ultimorum fcriptuuenotent,8i totam Chrtftian* fpci frugem in exordio feculi collocentiapparet autem tune adimpleri totum quodcun/ quenobis adeorcpromittitunSi uacat,quod hic iam ab hsretids.uin / dicatur. Aut (i 8i agnitio faeramenti, refurrečtio falua utique illa čredi/ tur qu* in ultimo pnedicatur: Si fequitur ut eo ipfo quod hccc fpirita/ lis uindicetur,illa corporalis pranudicctur. Quia fi nulla tune annunciare/ tur,merito fola hcec Si tantummodo fpiritalis uindicarerur.Cum uero 8i in ultimum tempus educitur,corporalis agnofcitur.Quia non $i tune fpirita-* lis annunciaretur refurrečtio eiufdem conditionis, id cfi: fpiritalis.cum aut nune eam deceretexpungi fineulla differentia temporum,aut tune fub o-* mni claufula temporum.Ita nobis magis competit eriam fpiritalem defen/ dere refurre&ioncm ab ingreifu fidei,quiplenitudinemeius agnofeimus exitum feculi. Vnumadhucrefpondeboadpropofitionepriorem allcgori carum fcripturarumtlicere Si nobis corporalem refurrečtionem de patroci/ nio figurah proinde eloqurj prophetici uindicare.Ecce enim diuina primor dio fenrentia terram hominem pronunciando:Terra es,8i in terram ibis,(e cundum fubftantiam fcilicet carnis,qua: de terra eratfumpta, Si qu* prior homo fuerat appeliata,ficut oftendimus,dat mihi difciplinam in čarnem quoque interpretandi, fiquid ir* uel grad* in terram deus (iatuit:quia v' ' nec liani de RE;Svrrectione carnis, DIB. 57 nec proprie terra iudido eius obnoxia eft,qu* nihilboni feu malt admifit, Maledičta quidem quo hauferit fanguinem.Sed Si hoc ipfum in figuram ds^uod. carnis homicid*.Nam Sifi iuuari feu l*di habet terra quocp propter ho/ mine,utiilleiubetur.fiuel*daturperconfiftoris fui exitus:quo magis ipfe N . on d “ hlta penfabit,qu* propter illurn etiam terra patietunltacp 8i cum comminatur fZudflk "Z terrsedeus.carni potius cominari eum dicamrSi cum quid : terr* pollicetur, ueturfine U/ čarni potius polliceri eum intelligam,utapud DauidtDominus regnauit, daturpcrcon exultauitterra:id efhcaro fančlorum, ad quam pertinet regni diuini fru/ f l ft ori if ul exl čtus.Dehinc fubtungit:Vidit 8i concuffa cft terra.Montes ficut cera Iique/ Z?im homi/ fadti funt a facie dominitcaro fcilicet prophanorum:8i uidebunt enim eum tliš cofiftoriu* in quem confixerunt. Atcp adeo fi fimpliciter de terra; clcmento utrucp exi qd’ineo confi ftimabitur pronunciatum,quomodo congruet,8i concutiet Iiquefieri eam a facie domini,quo fupraregnante exultauitCSic Si apud Efaiam.Bona ter/ tx edetis,bona carnis intelligentur,qu* illam manent in regno dei reforma tam 8i angelificatam:& confecuturam quamec oculus uidit,nec auris audi/ uit,nec in cor hominis afcenderunt. AIioquin fatis uanum, ut ad obfequiu deus fručtibus agri,Si cibarrjs uit* huius inuitet:qu* etiam inreiigiofis SC blafphemis femel homini addičla conditione comunicat,pluens fuper bo/ nos 81 malos,8i folem fuum mittens fuper iuftos Si iniuftos.Felix nimirum fides,fieaconfecuturafunt,quibushoftes dei SC Chrifti,non modo utun/ tur,uerym etiam abutuntur,ipfam conditionem colentes aduerfus condito rem.Bulbos Si tubera in terra bonis deputabis, domino pronunciante,ne in pajie quidem uidurum homine^tc Iud*i terrena folummodo fperan/ do.coeleftia amittunt,ignorantes 8i pane de ccelefti repromiffum,8i oleum diuinas unčtionis,Si uinum fpiritus aquam anim* uigorantis ex uite Chri/ fti.Sicut 8iipfam terram fančtamjudaicum proprie folum reputant, car/ nem potius domini interpretandam,qn* exinde 8i in omnibus Chriftum indutis,fančta fit terra. Vere fančta, per incolatum fpiritus fančlituere la/ čte Si melle manans,per fuauitatem fpei ipfiustuere Iud*a, per det familia ritatem.No enim qui in manifefto Iud*us,fed qui in occultomt 8C templu eadem fit, Si Hierufalem, audiens ab Efata, exurge exurge Hierufalem in/ due fortitudine brachrj tui,Exurge ficut in primordto,fcilicet in illa integri/ tate qua fuerat ante deličlum tranfgreflionis.Qu* enim in eam Hierufale uoces eiufmodi copetent exhortationis8i aduocatiois,qu* occidit prophe tas 8ilapidauit ad te miflfos,Si ipfum podremo dominu fuum cofixit?Sed nec uili omnino terr* falus repromtttitur,qua oportet cu totius mundi ha/ bitu pr*terite.Etia fi qvis audebrt terra fančtam paradifum potius argume tari,qua 8i patrum dici capiat Ad* fcilicet 8i Eu*:proinde 8C in paradifum reftitutio čarni uidebitur repromilla qu* eum incolare Si cuftodtre for/ tita efl 58 d* SEPT. FLORENTIS TER T V L/ tita eft,ut tališ iilac homo reuocetur qualis inde pulfus eft.Habemus etiam ueftimentorum in fcripturis mentione ad fpem carnis allegorisare, quia8J Apocatyp(is Ioannis,hi funt,ait qui ueftimcntafua non coinquinauerunt cum mulieribus,uirgines fcilicet figni£cans,& qui femctipfos caftrauerunt propter regna caelorum.Itacp in albis erut ueftibus.id eft,in daritate,in nu/ bc carnis.Et in eu^ngelio indumetum nuptiale,fanch’tas carnis agnofci po teft.Itacg Efaias docens quale ieiunium elegerit dominus cum fubrjcit de mercede bonitatis,tunc ) inquit,lumen tuum temporaneum erumpet& ue/ sicuetus exe ftimenta tua citius orientur:non * fubfcribam uticp nec pallium, fed čarne P ldr hdhn > uolens accipi,ortu carnis refurrečlura:,de mortis occafu pradicauit. Adeo tuculam fcri/ no ^‘ s qu QC 5? fappetit allegoric^ defeniio corporalisrefurrečtiois. Nam 8č ledum puto. cu legimusrPopulus meus introite in cellas promas quatulu,doneč ira mea veftis erut in pmereat,fepulchra crut cella: promsan quibus paulilper requiefcere ha/ tenor fubucu b e bunt,qui in finibus feculi fub ultima ira per Antichrifti uim exceiTerint. ^riorpJlim ^ utcurce ^ arum promarumpotiusuocabuloufuseft,&nonalicuius loči reeeptoripnifi quia in cellispromiscaro Talita dl ufui rcpofita feruatur de/ promenda illinc fuo tempore.Proinde enim dl corpora medicata codimen tis fepultune,maufoIeis dl monumentis fequeftratur,procedura inde cum iufleritdominus.Quod cu ita intelligi congruat,& qu.xenim ab iradei cel/ lariorum nos refugia feruabutChoc ipfo quod ait,doneč ira pratereat, qua: extinguet antichriftu,poft ira oftedit procedura čarne de fepulchrcyin quo ante iram fuerit inlata.Nam dl de cellarrjs no aliud effertur Čp quod inferč* 8Č poft antichrifti eradicatione agitabitur refurrečlio.Scimus aute ficpt uo cibus ita dl rebus prophetatu.Tam dičlis q dl fačtis prardicatf refurrečlio: Cu Moyfes manu in ftnum condit dl emortua profert,& rurfus infinuat dč uiuidam expIicat,none hoc de toro homine portedit7fiquidem trina uirtus dei per illa trina figna denotabat: cu fuo ordine primo diabolu ferpentem quačp formidabile fubačtura hominude hinc čarnem de dnu mortis retra čtura,atqj ita omne fanguine executura iudicio. De quo apud eunde pro/ pheten,quonia &ueftru 5 inquitdeus,fanguine exquiram de omnibus be> ftrjs>& de manu hominis dl de manu fratris exquiram eum.Porro nihilex quiriturni(iquod repofcitur:Nihil repofciturnifi quod Sč reddetur:& utiq’ reddetur,quod ultionis nomine repofcetur dl exquiretur.Necg enim uindi/ čari poterit,quod omnino no fuerit.Eritaute dum reftituitur, uti uindicct' 1 . In čarnem itacp dirigit^quicquid in fanguinepr*dicatur,fine qua nonerit fanguis.Caro fufdtabinmut fanguis uindicetnr. Sunt dl qua:dam ita pro/ nunciatarut allegorise quide nubilo careant:nihiIom;nus tamen ipfius fim/ plicitatis fua; fitiant interpretatione^uale eft apud Efaiam: Ego occidam 81 uiuificabo. Certepofteačp occiderit,uiuificabit. Ergo per morte occides, per LIANI* de res vrrectione carnis L ib* 5 9 per refurrečliotiem uiuificabit.Caro eft autem quseocciderit per mortem, caro itaq? 82 uiuificabitur per refurrečlionem.Certe fi occiderc čarni anima referet,caro refurgat neccfle eft,cui anima per occifionem erepta, rcfercnda eft per uiuificationem.Igitur fi 82 allegoric* fcriptura:,82 argumenta rerum, Sl (implices uoces refurrečlionem carnis quanq$fine nominatione ipfius fubftantia: fubradiant:quanto magisquse hancfpem in ipfas fubftantias corporales fpeciali mentione determinant,non erunt deducend* in qux/ ftionemCAcripe EsechielemtEt fačta eft,inquit,fuper me manus domini, et 82 extulit me in fpiritu dominus 82 pofuit me in medto campi.is erat oflb' bus refertus, 82 circuduxit me fuper ea per circuitu,82 ecce multafuper facie campi:82 ecccarida fatis.Etaitad me:Fili hominisfi uiuent oflfa iftacEt di/ xi:Adonai domine tu fcis.Et aitad me:Propheta in oflahscc,82 dices:Ofla arida audite fermonem domini.H*:c dicit dominus adonai.oflibus iftis:Ec ceego adferoinuosfpiritum 82 uiuetis,82daboin uos fpiritu,82 reducam uos in carnes circudabo in uobis čute,82 dabo in uobis fpiritu,82 uiuetis,82 cognofcetis quod ego dominus. Et prophetaui fecundum pr£eceptu,82 ecce uox dum prophčto,S2 ecce motus,82 accedebant oflfa ad ofla.Et uidi, 82 ec/ ce fuper oflfa nerui 82 caro afcendit:82 circupofita: funt eis carnes, 82 fpiritus in eis non erat:82 ait ad merPropheta ad fpiritum fili hominis,propheta et diccs ad fpiritum:Ha:c dicit dominus adonai: A quatuor uentis uenifpiri/ tus 82 fgira in iftis interemptis 82 uiuant.Et prophetaui ad fpiritum ficut precepit mihi,82 introiuit in ea fpus,82 uixerut 82 fteterunt fuper pedes fu/ os ualentia magna fatis. Et ait ad me:Fili hominis,oflfa ifta omnis domus • Ifarel eft. Ipfi dicunt: Exaruerunt oflfa noftra, 82 perrjt fpes noftra,auul/ fi fumus in eis Propterea propheta ad eos: Ecce ego patefacio fepulchra ueftra,82 eueham uos de fepulchrisueftrispopulusmeus,82 inducam uos iuterram Ifrael:82 cognofcetis quod ego dominus aperui fepulchra ueftra 82 eduxerim uos de fepulchrisueftris populus meus, 82 dabo uobis fpiri/ tum 82 uiuetis 82 requiefcetis in terra ueftra,82 cognofcetis quod ego domi/ nus locutus fim 82 fecerim, dicit dominus. Hanc quoque prsdicationem fcio quaIiterconcutiant in allegorue argumcntationem:quia dicendo oflfa ifta omnis domus eft Ifrael,in imaginem ea fccerit Ifraekfed a propria co ditione tranftulerit,atq; ita figuratam eflfe non ueram refurrečlionis prardi cationem.Statum enim Iudajorum deformari quodam modo emortuu 82 exaridu 82 difperfum in campoorbis.Itaqj 82 imagine refurrečlionis in illu allegori2ari,quia recoliigi habeac 82 recompingi os ad os,id eft tribus ad tri bu,&2 populus ad pop*tlu,82 recorporari carnis facultate neruis rcgni:atqj ita de fepulehris ,id eft de habitaculis captiuitatis triftiflfimis atep teterrimis educi,82 refrigertj nomine refpirari, 82 uiuere exinde in terra fua Iudsea Etquid= 6 o SEPT. FLORENTIS TER T Vi./ Etquid poft hac C morientur fine dubio.Et quidpoft mortemC Nuila, opinor refuiatatio.fi non hacerit ipfa qua Ezechieli reueiatur.Sed enim et alias pradicatur refurrecftio.ergo Si hac erit.Sč temere in ftatu eam Iudai> čaram reru couertunt. Aut fi alia eft illa quam defendimus,nihil mea intetv eft,dum fit Sl corporam refurrečtio.ficut Si reram Iudaicarum.Deniqj hoc ipfo quod reridiuatus Iudaici ftatus de corporatione Sl redanimatione ofi fium figurarur.id quoqj euenturum offibus probatur.Non enim poflfet de offibus figura componi.fi non idipfum 8i offibus euenturu effet. Nam &fi figmeritum ueritatis in imagine eftdmago ipfa in ueritate eft fui. Neceffe eft effe prius fibi,quo alfi configuretur. De uacuo fimilitudo no copctit.De nullo parabola non conuenit.Ita oportebitoflium quocp čredi rcuifceratio nem &reipirationem qualisdicitur,dequa pofiit exprimi Iudaicarum re/ formatio qualis adfingitur.Sed magis religiofum eft ueritatem de fua ue/ ritate fimplicitatis defendi,quam fenfus diuina propofitionis expoftulat. Si enim ad res Iudaicas fpečtaret hac uifio:ftatim reuelato fitu oftiutn fub ieciffetiOffa ifta omnis domus Ifraelis cft,8£ catera deinceps. Atcu often/ fis offibus.de propria fpe eorum quid obloquitur riiondu nominato Ifrae le,fidem tentac propheta:Fiii hominis.fi uiuentoffa.ut Sl ilie refponderet, domine tu fcis.Non uticp deus propheta fidem de ea re tentaffet,quafutu ra non effet,quam nunčp Ifrael audiffet,quam čredi no oporteretifed quo^ niam pradicabaturquidem refurrečlio mortuorum,Ifrael uero prp fua in credulitate diffidens fcandalizabatur:& afpiciens habitum fenefcetis fepul tura defperabatrefurrečtionem.uei non in eam potius animu dirigebat, fed in circuftantiasfuasjdcirco deus Sl prophetam quafi Sl ipfum dubiu praftruxit ad conftantiam pradicationis.reuelato ordine refurrecftionis,& populo id credendum mandauit,quod propheta: reuciauit.ipfos dices e (Te ofla,qua erant refurrečlura,qui non credebat refurrečlura.Denicg in clau^ fula,& cognofcetis.inquit.quod ego dominus Iocutus fim.Sč fecerim.id uti/ que fačturus,quod fuerat Iocutus. Cateru m non id fačlurus quod iocutus, fi aliter fačturus. Plane fi Si populusallegorice muftitaretjofta fua arefačla, 81 fpem fua perditam.difperfionis exitu,querelus merito uideretur,8i deus figuratam defperationem figurata promiffione confolatus.Sed cum difper fionisquideminiurianondum populo accidiftet, refurrečtionis uero fpes *fort. ceddif apud illum fapiftime f ceciniffet.manifeftuseft de corporam interitu labe/ f ct ’ fačtans fiduciam refurrečtionisdta Sl deus eam reftruebat fidem,quam po frt har bit P u ^ uS deftruebat.Quanqj &fi aliqua prafentium reru tune conftičtadone i [Lel non. T harehat.Ifraeli no idcirco in parabola accipienda eftet reuelationis inten tio.fed in teftationem refurrečtionismt in illam fpem erigeret illos aterna fcilicet faiutis Sl neceffarioris reftitutionis, Sl auerteret a refpectu prafen/ tium HANI. DE RES VRRECTIONE ČARNIH LIB. 6l lium rerum. Ad hoc enim SC * alt} prophetcs:Exibitis de fepulchris uelut ^s,dhh. uituli de uinculis foluti,& conculcabitis inimicos. Et rurfus: Gaudebit cor ueftrum,SC ofla ueftra uelociter orientur: quia SC herbade diflolutione SC corruptela feminis reformatur.In fummarfi proprie in Ifraelis ftatum refar Pentium oflium imago contenditur,curetiam non Ifraeli tatummodo.ue' ram SC omnibus gentibus eadem fpes annunciatur,& recorporandarum SC tedanimandarum reliquiarum,& de fepulchris excitandorum mortuoruC' de omnibusenim didutn eft:Viuent mortui,& exurgent de fepulehristros enim qui a te,medela oflibus eorum.Item alibi:Veniet adorare omnis ca^ ro inconfpedu domini,eo dicit dominus:quando?cum pneterire cceperit habitus mundi huius.Supra enim,quemadmodum ccelum nouum SC ter/ ra noua.qu* ego facio in confpedu meo dicit dominus,ita ftabit feme ue/ ftrum.Tuncergo SC quod fuum dicit,implebstur.Et exibunt,uticp defepul ehris,& uidebunt artus eorum qui impie egerunt:quoniam uermis il/orum non decidet,& ignis eorum non extinguetur:&eritjfatis confpedui * omni clIus, omnis čarni,fcilicet qax refufcitata SC cgrefla de fepulchris dominum pro hac gra/ curnis . tia adorabit.Sed ne folummodo eorum corporum refurredio uideatf pras dicari,qu* fepulchris demandantur.habes fcriptum:Et mandabo pifeibus tnaris SC erudabut ofla qua: funtcomefta,& facient copaginem ad compa' ginem,& os ad os.Ergo,inquis,& pifces refufcitabuntur SC caetera beftue SC alites cgrniuorar,ut uomant quos comederunt:quia SC apud Moyfen legis exquiri fanguinem de omnibus beftqsCNon uticg.Sed idcirco nominan«; befti^ SC pifces in redhibitionem carnis 81 fanguinis,quo magis exprimaf refurredio etiam deuoratorum corporu,cum de ipfis deuoratoribus exa/ dio edicitur.Puto autem huius quoq? diuin* poteftatis documentum ido neum Ionam cum incorruptus utracp fubftantia čarne atep anima,de aluo pifcis euoluitur,& utiq? triduo concoquend* čarni uifcera četi fuffeciflent, quam capulum,quam fepulchrum,qua'm* fenium requieta:atqj codita: ali/ ^suffcdifont, cuius fepuitur.r:fa!uo eo quod SC r beftias feros in Chriftianum uel maxi/ quim,pro «5 me nome hominis,uel ipfos etiam iniquitatis angelos figurauit,de quibus minus quim, fangais exigetur per uitionem penfandam.Quis ergo difcendi magis adfi/ dUt ’ ^ ue d0 flis,čp pr$fumendi:8£ credendi diligentior,č| cotendendi:& diuina: potius m 5 & fapientia: religiofus,čp fua:libidinofas,audiens aliquid a deo deftinatum *conijciofic in carnes,Sčcutes,&neruos,8č oda aliud quid h®c c5mentabitur,qua(i non' fcrib.bcjlk fe in hominem deftinetur,quod in iftas fubftanrias prardicaturCAut enim ni 1 ros in c1, riJU hii in hominem deftinatur,non liberalitasregni,non feueritas iudicrj, non quodcunqj eft refurrodioraut fi in hominem deftinatur, necefle eft in cas homines. v er fubftanrias deftinetur,ex quibus homo ftrudus eft, in qucm deftinatur. bcftidm cetH liiud etiam de argutiflimis tftis demutatoribus oflium, SC carnium, SC ner/ lon * deuor *' torem inteUi/ uorum gi>. €£■ , (J.; SEPT. F L OR E NT I S; TE RT V L/ ■ I ' uoram,& fepulchroru requiro,cur fiquando in animam quid pronuciatur. tilhii aliud anima interpretanAnec transfigunt eam in akerius rei argument tum.Cam uero in aliqua fpecie corporale quid dicitur,omnia potius adfe/. nerat.cj quod nominat:. Si corporalia parabol®,ergo St animalia.Si n5 St anialia,ergo nec corporalia.Ta emcorpus homo,č| St anima 3 ut non podit altera fpecies admittere ®nigmata, altera exdudere,Satis h®c de propheti/ co inftrumento,ad Euagelia nuncprouoco.Hie quoqjoccurfurus priuseide aftuti® eoru quiproinde St dnm omnia in parabolispronunciafle conten/ 4ixs,fit. dunt,quia fcriptu eft:H®c omnia Iocutus eft Iefusin parabolis:& fine para bola non loquebatur ad illos,fcilicetIud®o5.Nam & difcipuli:Quare,aiut» in parabolis loquerisC8č dns:Propterea in parabolis loquor adeos,ut uide tes no uideant,S£audientes no audiant:fecundu Efaia.Quod fiad Iud®os in parabolis iam no ad oes.Si ad omnes in parabolis,iam non femper nec omnia parabol®,fed qu®da cu ad quofda*Ad quofda aute dum ad lud®/ - os.Nonuncj plane 81 ad difcipulos.Sed quomodo referat fcriptura,cofide/\ ra.Dicebat aute 81 parabola ad eostergo St non parabola dicebat:quia no iiotaretur cu parabolam loquebatf,fi ita femper loquebaf:& tame nullam parabola non aut ab ipfo inuenias ediftertata,ut de feminatore in uerbi ad miniftratione,aut a comentatore euageifj pr®luminatam,ut iudicis fuperbi St uidu® inftatis ad perfeuerantia orationisraut ultra coniečlanda,ut arbo ris fici dilat® in fpem,ad inftar Iudaic® iufručluofitatis.Quod fi nec para/, bol® obumbrat euangelrj luce,tato abeft ut fenteti® 8C definitiones, quaru, aperta natura eft.aliter q fonant,fapiant, Definitionibus aut St fententrjs dnsedicit,fiueiudiciu,fiueregnudei, fiue refurrečlione:Tolerabilius erit> inquit,Tyro,8£ Sidoni in die iudicrj:Et dkite illis quod adpropinquauerit regttum dei.&,Retribuetur tibi in refurrečlione iuftorum.Si nomina abfo> lute funt rerumad eft iudicrj & regni dei,8£ refurrečlionis.ut nihil eorum in parabolam comprimi poditmec ea in parabolas compellantur,qu® ad*di/, alus, difpofi fp eH f a tionem St tranfačlionem,8£ paflionem regni, iudicrj,& refurrečlio^, * ftis pr®dicatur:atq? ita corporalia dcfcndentur,ut corporalibus deftinata; ° rte ’xi'mu7 e ft’ non fpiritalia,quia no figurata.Nam 8t ideot pr®ftrinximus tam cor ' pus anim®,q 8C carnis obnoxium efle mercedibus pro comuni operatione penfandis,ne corporalitas anim® occafione fubminiftrans figuraru,corpo/ ralitate carnis excludat:cu ucraq? participe St regni,& iudicrj,& refurrečlio/ nis oporteat credi:Sč nune eo pergimus,uti corporalitate carnalem proprie demonftremus a dno fignificari in omni refurrečlionis mentione,falua ant mali,quam St ipfam pauci receperunt:In primis cum ad hoc uenifle fe di/, cit,uti quod perqt,faluum fadat.Quid dicisCperifte hominemv fine dubiov Totum ne an ex parte7utiq^ totum,Siquide trafgreftio qu® perditiois hu man® I LIANI* de RES VRRECTIONE CARNIS, DIB. mati£E caufa eft,tam anima: inftinčtu ex concupifcentia,qSi carnis ačlu ex deauftarione comifta,totum hominem elogio trafgreflionis infcripfit,atqj exindc merico perditionis impleuit.Totusitacp faluus fiet, qui perit totus delinquendo:nifi fi SL ouis illa fine corpore amittiff,,8£ fine corpore reuocatf. Nam fi caro quoq? eius cum anima(quod pecus totu eft)humeris bom' pa ftoris aduehitur,ex utracp utiqi fubftantia reftituendi hominis exemplum eft.Aut quam indignum deo,dimidium homine redigerein faluteCpene minus facere,cu etia feculariu principu plena Temper indulgentia uindicet'’. Diabolus ualidior in hominis iniuriam intelligitur,totu eu elidenstdeus in firmior renunciabit,n5 totu eu releuans.Atqui 8i Apoftolus fuggerit:Vbi delictum abundaueritallic gratiam fuperabunda(Te.Quomodo denieg fal uus habebitur,qui poterit 8i perditusCcarne fcilicet perditus,anima uero fal uusmifi quod iam Si anima in perdito conftituatur necefle eft,ut falua efTi/ ci pofTit.id enim faluum effici oportebitquod perditu fuerit.Porro aut reci pimus anima: immortalitate.ut perdita n5 in interitu credat^fed in fupplb' cium.id eft in gehennam.Etfi ita eft,iam no anima fpečlabit falus falua fctV licct fua natura per immortalitate,fed čarnepotius qua mteribilem conftat apud omnes.Aut fi Si anima interibilisad eft,no immortalis quod 8i caro, iam Si čarni forma illa ex squo proficeredebebit,proinde mortali Si interi/ bili:quia id quod perit,faluum fačturus eft dnSiNolo nune contentiofo fu ne dc^icere hac,an illac homine perditio depoftulet 3 dum‘utruqj eu falus ciabant,de c^tero fimplici Si nota iam fide recepta fine ulla qualitatis qu*/ ftione, folis refragantibus Sadduc*is:adeo faciliusfuitnegari in totum mortuorum refurrečlionem,quam aliter intelligi.Habes Paulu apud fum mos faccrdotes fub tribuno inter Sadducsos 8 i Pharifazo s fidei fusprofef forerfifViri,inquit,fratres,ego pharifeus fum,filius pharifieoru, de fpc nuc Si de refurrečlione iudicor apud uos utiq? comuni.quia iam tranfgreflor le 9 gis uidebatur, de prazcipuo fidei totius articuIo,id eft de refurrečlione ad £adducax>s fapere exiftimaretur.Ita quam nolebat uideri refeindere fide refurrečtionis utiq} confirmabat fecundum pharifieos,refpuens negatores eius Sadducazos.Proinde 8 i apud Agrippam nihil fe ait proferre, citra čp prophera: annunciaftcnt.Ergo feruabatrefurrečlionem quoq? quale pro/ phet$annunciarant.Nam Si de refurrečlione mortuorum apud Moyfen feriptum commemorans,corporalem eam norat.in quafcilicetfanguis ho minis exquiri habebit.Itaq? talem prazdicabat,qualem 8 ipharil ki fufcepe/ tant, 8 i dominus ipfe defenderat, 8 i Sadduc^i ne talem quocp crederent.in totum efle noluerant.Sed Athenienfes aliam intellexerant a Paulo porten Athcnienfet * di.Denicg irriferant.non irrifuri omnino fi anima; folius reftitutionem ab co audiftent,fufcepifl"ent enim uernacula: fua; philofophise frequentiorem pnefumptionem. At ubi nationes prazeonium refurrečtionis inauditazre/ tro ipfa nouitate cocuflfit, 8 i digna ineredulitas rei tantaz quazftionibus fide extorquere coepitztunc Si Apoftolus per totum pene inftrumentum fidem buius fpei corroborare curauit,Sc efle eam oftendens, 8 i nondu tranfačla: v : ' f 4. Si(de 68 Q_> SEPT. PLORENTIS TERTVL/ 8i(dequo magis quserebatur)corporale:Si quod infuper dubitabatur, noti aliter corporale.Nihil aute mirum,fi 8i ex ipfius inftrumeto captentur argu menta,cum oporteat hsrefes effe,qu* efie non poflent.fi non Si perperam fcriptur* intelligi poffent.Nata: denicg h*refes 3 duos homines ab Apofto lo *ditos interiorem,id eft animam:8i exteriore,id eft čarnem: falutem qui dem anim*,id eftmteriori homini:exitium uero carnuid eft exteriori adiu/ dicauerut:quia fcriptum fit Corinthrjs:Nam Sifi homo nofter exterior cor rumpitur.fed interior renouatur de die Si die.Porro nec anima per femetip fam homo,qu£e figmento iam homine appellato poftea inferta eft:nec ca/ ro fine anima homo,qu* poft exilium anima: cadauer infcribitur.Ita uoca Tk lege fibu> bulum homo confertarum fubftantiaru duarum quodamodo* fabula eft* ld,nonfabuk p u p q UO UO cabulo * non poftunt efle cohsrentes.Porro Apoftolus interio mmivti rem homine no tam anima qua mente atcg animu intelligi mauult.id eft* ligatio. n5 fubftantiam ipfam.fed fubftanti* fapore.Siquide Ephefqs fctibens in Um diud eft interiore homine habitare Chriftum.fenfibus uticp intimandum dnm fi/ confertu ejje, gnificauit.Denicp adiunxit:Per fidem,8i in cordibus ueftris 8i in dilečlioe. cr almd cehi p.j em 57 diletftione.non fubftantiua anima:ponens.fed conceptiua. In cordibus aut dicens qu* fubftantiua funt carnis.Iam Si ipfum interiore homine čarni deputauit,que in corde conftituit.Infpice nune quomodo ex/ aTs,uHegdrit. teriorem quidem hominem corrrmpi * allegaret, interiorem uero renouari die ac die.N ec illam corruptelam carnis affirmes,quaexdiemortis in per/ petuum defečlura patiatunfed qua in iftius uit* fpacio ante morte SC ufqj ad morte uexationibus 8i prefluris.tormentis atqj fupplictjs.nominis cau/ ter nome hic & experietur.Nam 8i homo interior hic utieg renouari habebit per fugge/ inteUigit-pro ftum fpus,proficies fide 8i difciplina die ac dieinon illic.id eft no poft refur feljtone c kri/ recftionem:ubi no utieg die ac die renouari habemur.fed femel ad fumma. ftimm. p) c fequentibus difce.Quod enim ad pr*fens eft,inquit,tempora!e 8i leue pr*flur* noftr* fupergreffum infuper^reftum *ternu glortepondus perfl *lM,intuenti c i a nobisrno ut * tuentibus qu* uidcntdd eft paftiones,fed qu* no uiden tur.id eft mercedes. Qu* em uidetur.temporalia funt:qu* uero no uidetur *terna funt.Preflurasenim Si kfuras quibus corrupitur homo exterior,ut leues 8i teporaIes,iddrco contemnendas affirmat,pr*ferens mercedu ceter narum inuifibiliu 8i glori* pondus in copenfationem laboru,quos hic ca> ro patiendo corrupitur. Adeo non tila eft corruptio,qua in perpetuu carnis interitu,ad refurrečlione expellendaexteriorihomini affcribut.SicSi alibi: Siquidem J ait,copatimur,uti Si coglorificemur.Reputo enim non dignas ef fe paffiones.huius teporis ad futuram gIoriam,qu* m nos habet reuelari. Et hieminora oftedic incomoda pr*mrjs fuis.Porro fi per čarnem compati mur cuius eft proprie paflionibus corrupi.eiufdem erit Si quod pro compaf Gone lIA ni> de res vrrectione C ARNIS. LIB. 69 fionepromittitur.Atcjj adco čarni affcribitur ut prcffurarum'proprietate mutetrfupra dicitrCum ueniflfemus autem in Macedoniam nullam rcmiC" me fionem habuit caro noftra. De hinc ut Si animx daret compaftionem:In omnibus,inquit,comprefli,Extrinfecuspugn#,debellantesfcilicetcarnem, intrinfecus timor affličtans fcilicet animam.Adeo 8i ii corrumpitur homo exterior,non amittens refurredionem fed ut fuftinens ucxatione corrum/ pi intelligerctur,8i hoc non fine interiore.Ita amborum erit etiam conglo/ rificari ficut SC compati.Secundum collegialaborum.cofortia quoq; decur/ rant necefle eft pr^miorum.Eandem ad hoc fententiam exequitur, remu/ nerationes uexationibus pneferens,Scimus enim,inquit,quoniam Si fiter/ rcnadomus noftri tabernaculi diffoluatur,habemusdomum non manufa dram teternam in coelis,id eft quod pro hoc difToluetur caro noftra per paf fiones,quod domicilium cofecuturi fumus in ccelis.Meminerat cuangelica: diffinitionis,Beati qui pcrfecutionem patiuntur propter iufticiam,quiaillo rum eflet regnum ccelorum.Non tamen carnis reftitutionem negauit, fi co penfationem mercedis oppofuit,cum ipfi compenfatio debeatur cui diflo/ lutio reputatur, fcilicet carni.Sed quia domu dixerat,carneeleganter uoluit Si inmercediscomparationeuocabulodomusuti,ipfidomuiqua: diftolue tur perpafltonem meliorem domum repromittes per refurrecftione.Nam Si dominus multas manfiones quafi domus apud patre repromittit.Quan quam de domicilio mudi poteft intelligi quo difloluto Sterna fedesrepro/ mittahfr in ccelis:quia SC qux fequuntur ad čarnem manifefte pertinentia oftenduntur.diuifionem enim facit apoftolus cum fubqcit:Nam Si hoc ge/ mimffs domicilium noftrum,quod de ccelo eft fuperindui defiderantes,fi/ .. quide exuti no nudi inueniamur,id eft,ante uolumus fuperinducre uirtute exem pfJ 'p c ccelefte $ternitatis,quam čarne exuamur:huius enim gratte priuilegiu iilos bab. o/lendut manet,qui ab aduentudnideprehendenturin čarne,8i propter duritias te/ priora no ad porum antichriftimerebuturcompendiomortisper demutatione expun/ w “ P crti &x concurrere cu refurgentibus,ficut Theflalonicenfibus fcribit,Hoc enim nne ' dicimus uobis in fermonedrii,quod nos quiuiuimusg remanemus in ad/ uentu dni,no pneucnicmus eos qui dormierut.Quonia ipfe dns in iuflu 8i dlias,fmulrd in uoce angeli tuba dei defcendet de ccelo,8i mortui in Chrifto refurget pri pkmur. mi.De hinc nos cum ipfis rapiemur in nubibus obuta Chrifto, 8i ita fem/ per cum domino erimus.Horum demutationem ad Corinthios reddit ai/ cens.Omnes quidem refurgemus,non aute omnes demutabimur, in ato/ _ „ nio.in momentaneo motu oculi,in nouifTima tuba:Sed illi fcilicet foliqui muenientur in carne.E^mortui,inquit,refurget,nos demutabimur. Hac er/ go prius pofitione profpečla reliqua reuocabis ad fuperiore fenfum. Nam cum adijcit.Oportet eih corruptu iftud induere incorruptelam,8i mortale iftud 7° Q_. SEPT, FLORENTIS T E R T V L/ iftud induerc immortalitatem.hoc erit illud domidlium de coclo quod ge/ mentes in hac čarne fuperinduere defidcramus.uti^ fuper čarnem in qua deprchendcmur,quia grauari nos ait,qui fimus in tabernaculo,quod noli/ ufqj nouiflimu quadran vetus exčpl tem r exačturosC’Geterum demucadoneetiam poft refurrečtione cofecutti hAhC f CX flc“ rus eft.infcros iam expertus. Abhinc enim definimus čarne omni modo g/ fxitt US ' dem refurrečtura.atcp illa ex demutatione fuperuentura habitu angelicum fufcepturam. Aut fi in his folis qui inuenientf in čarne demutari eam opor/ tebit.ut deuoret mortale a uita.id efl: caro ab illo fuperindumento coelefti, xterno:ergo qui mortui deprehendent uitam no cofcquetur,priuati ia ma teria,& ut ita dixerim efca uit*,id efl: čarne. Aut neccfle efl: recipiat eam SC illi.ut SC in ipfis mortale deuorari poflit a uita.fi uita funt cofecuturi.Sed in mortuis,inquis,iam deuoratu erit mortale iftud.No utiq; in omibus.Qua/ tos enim licebit uel pridianos inueniri,tam recentia cadauera.ut nihil illis deuoratu uideri poflit. Vtiqj enim deuoratu no aliud exiftimas ep interce- ptu,c| abolitu.čp omni fenfu ereptu:quod comparere omni genere ceflaue/ rit.Nccgigantum aute antiquiflimacadaueradeuorata conftabit, quoru crates adhuc uiuunt.Diximus iam de ifto alibi.Sed SC proxime in ifta ciui D? Cdrihigi tate c ~ * hodie fundamcnta totueteru fepulturaru facrilega conlocaretur, P °Jo r ’ quingentoru fere annoru ofla adhuc fuccida,& capillos olentcs populus ex fon. cii e o die horruit.Coftat n5 tantum ofla durare.uerum Si dentes incorruptos percn aut quo die. nare,qua: ut femina retinentur frudlificaturi corporis in refurrečlione. Po/ ftremo &(i tune deuoratum inuenietur mortale in omnibus mortuis certe a morte,ccrteaba:uo,certepcr £tatem,nunquid a uita,nunquid a fuperindu o pinor lege. mcRto,nunquid ab immortalitatis ingeftuCPorro T quia his ait deuoratum qui mantinas mortis,'& sneas Teras inferorum infregit,qu£E exinde iam noftra eft.Deniq 3 manifeftabitur in corpore.quadoCpoft mortcm.quomodoCdii refurgimus in corpore,ficut 81 Chriftus.Ne enim quis argumentetur nune haberemanifeftariuitam Iefu in corpore noftro pet difciplinam faneftita/ tis & padentiš,& iufticis,8£ fapientis quibus domini uita floruerit,proui/ dentillima apoftoli intentio ingeritiSi enim nos qui uiuimus, in morte tra dimur propter Iefum,ut uita cius manifeftetur in corpore noftro mortali, ideo defunčtis nobis hoc ait futurum in corpore noftro.Quod fi tune, quo T modo nifi refufcitato eoCproinde 8i in claufula,fdentes,ait,quod qui fufcita qui't™ndZ uitIefum,&nosfufcitabitcumipfo, 1 "quia iam rcfurrexerit a mortuis:ni(i ficjuidem.Aut quia cum ipfo ficut ipfum fapit.Si uero ficut ipfum,no utiq? fine čarne. Sed fimplicitcr & rurfus alia cscitatc in duos homines impingunt in ueterem 8C in nouu, qmu. monente Apoftolo,deponerc nos ueterem hominem qui corrumpitur pet concupifcentiam fedučiionis,renouariautem (piritu fenfus.K induere nor uum hominem quifecundum deu condituscft.in iufticia,&rcligione ueri/ tatis-.ut hic ad duas fubftantias diftinguendo,uetuftare ad čarnem,noui tatem ad animam,corruptione perpetuam ueteri defendat,id eft carni.Por ro ii fccundum fubftantiasrnec anima nouus homo,quia pofterionnec ca/ ro ideo uetus,quia prior.quatuium enim temporis inter manum dei 8i ad/ flatumCaufim dicere etiamfi multo prior anima caro,eo ipfo quod anima impleri Te expe- uendum.fi fecundum čarnem uixeritis, futurum eft ut moriamini:fi uero fpiritu carnis ačtus mortificaueritis,uiuetis. Porro ut ad fingula qu*q; re/ fpondeam,fi in čarne conftitutis fecundum fpiritum tamen degcntibus fa/ lus repromittiturdam non caro aduerfatur faluti,fed operatio carnis.Ope/ ratione autem carnis exclufa qu* caufa eft mortis.falua iam caro oftendi/ tur caufa carens mortis.Lex enim,inquit,fpiritus uit* in Chrifto Icfu ma/ numifitmcalegedelinqucnti*S£mortis,certequam prsmifit habitare in membris noftns.Ergo iam membra noftra lege mortis non tcncbuntur, quianecdeltnquenti*,aquibusmanumifta funt. Quod enim inualidum erat legis in quo infirmabaturper čarnem, miftodeus filiofuo in fimula/ chro carnis delinquenti*,8i per čarnem damnauit delinquentiam in čarne, non čarnem in delinquentia:neque enim domus cum habitatorc damna/ bitur.Habitare enim pcccatum dixit in corpore noftro. Damnata autem delinquentia caro abfoluta eft:ficut indemnaca eadegi mortis Si delinquen/ ti* obftridta eft.Sic Sifi fenfum carnis mortem appellauit,dehinc Si inimi/ citiam ad deum:fed non čarnem ipfam. Cuiergo,dices,reputabitur fen/ fus carnis,fi non fubftanti* ipficplane fi probaueris aliquid čarnem de fuo fapere.Si uero fine anima nullius eft fenfus,intellige fenfum carnis ad ani/ mam efte referendum,*carni interdu deputandu,quia propter čarne Si per čarne adminiftrat?:& ideo habitare ait delinquentia in čarne,quia Si anim* delinquetia inducit r> ,*inquilina eft carnis mortificat* quide,fed no fuo.ue/ rum delinqueti* nomine.Nam Si alibi quomodo,inquit,etianuc uelut ui/ uentes in mudo fententia fertisCno ad mortuos (čribens,fed ad eos,qui de/ finerc deberentmudialiteruiuere.H*cenim erituita mundialis, quam ue/ terem homine dicit confixu efte Chriftomo corporalite, fed moralitatem. C*terum fi non ita accipimus,non eft corporalitas noftra cofixa,nec cruce Chrifti caro noftra perpefla eft,queadmodu adiecit,uti euacuef corpus de/ Iinquenti*,per emendatione uit*,no per interitu fubftati*,ficut ait,uti ha/ čtenus delinqueti* feruiamus.Et ut hac ratione comortui in Chrifto čreda mus quod etia couiuamus illi.Sic cnim,inquit,8i uosreputate mortuos qui dem uos,CuinamCcarniCNo,fed delinquenti*.Ergo falui erunt čarni,uiue tes aut deo in Chrifto Iefu per čarne,utiqj cui mortui non erunt:delinquen ti* mortui,non carni.Nam Si adhuc ingerit.Ne ergo regnauerit in corpo/ re ueftro mortali delinquentia,ad obaudiendu illi,S&ad exhibendu mebra ueftra arma iniuftiti* delinqueti*,Scd exhibete uofmctipfos deo uelut ex tnortuis uiuosmon uelut uiuos,fed uelut cx mortuis uiuos:Si mebra ueftra arma LIANI. DE RES VRRECTIONE g ARNI s, L IB. 75 armaiufticix:82 rurfus,Sicut exhibuiftis membra ueftra famula immundi cix,8l iniquitatis ad iniquitatem,tta 82 nuncexhibetc membra ueftra famu la iufticix in facrificium.Cum enim ferui eftetis delinquentix,liberi eratis in fticixCQuem ergo fručtum habebatis fuper his,de quibus nune confundi miniefinisergo illorum mors.Nuncuero liberi facfti a delinquentia,famu/ lati autem deo habetis fručtum ueftrum inlfacrificiu,finem aute.uitaxter/ f ort.fdnftifi/ nam.Stipendia enim delinquentix mors,donatiuum autem dei,uita xter/ du,nm Gne na in Chrifto lefu dno noftro. Ita per portam hanc fenfuu feriemčp ab in ce f «>' ao7 iufticia 82 delinquentia membra noftra diuellens, 82 iufticiec 82 fančlimo/ .‘ ao/J ’ niše adiungens,82 transferens eadem a ftipendio mortis ad donatiuu uitx xternx,čarni utiq? copenfatione falutis repromittit.cui nullam omninoco/ petiiTet imperari propria fančtimonix 82 iufticix difciplinam.fi no ipftus ef fet,82 prxmium difciplinx:fed nec ipfum baptifma comitti per regeneratio' nem.Non etiam reftitutioni inauguraretur,hocquoc^ Apoftolo ingeren/ te,An ignoratis quod quicunq$ in Iefum tinčli fumusdn morte eius tinčti fumus:confepulti ergo illi fumus per baptifma in morte,uti queadmodum furrexit Chriftusa mortuisuta 82 nos in nouitate uitx incedamus. Ac ne de ifta tantu uita putes dičtum,qux ex fide per baptifma in nouitate uiuenda eft,prouidetiftime adftruitrSi enim coplantati fuerimus fimulachro mortis Chrifti,ita 82 refurrečtionis erimus.Periimulachrum enim morimurin ba ptifmsy;e,fed per ueritatem refurgimusin čarne,ftcut 82,Chriftusmt ficutre gnauit in morte deličtumdta 82 gratia regnet per iufticiam in uitam fempi ternqjn,per Iefum Chriftu dnm noftru.Quomodo ifta (Inonxqucincar/ • neCubi enim mors,ibi 82 uitapoft mortem:quia 82 uita ibi ante,ubi poftea mors.Nam fi regnum mortis nihil operah čp carnis diftolutione:proinde uitam contraria morti,contrariu oportetoperari,id eft carnis redintegratio nem,uti ftcut deuorauerat mors inualefcendo, ita 82 mortali deuorato ab immortaiitate,audire poftitCVbi eft mors aculeus tuusCubi eft mors con/ tentio tuaTftc enim 82 gratia illic * fuperabundauit,ubi 82 iniquitas abunda Ug-fupertb/ uit.Sic 82 uirtus in infirmitate perficiet?,quod perit faluu faciens,quod mor tuu eft uiuificans,quod percuflum eft fanans,quod languitmedicas,quod ereptu eft redimens,quod famulatu eftliberans,quod fedučtu eft reuocas, quod elifum eft fufcitans:82 quidem de terra in ccelu,ubi noftru municipa/ tum Philippenfes quoq$ ab Apoftolo difcunt.Vnde 82 falutificatorem no ftrutn expectamus Iefum Chriftum,qui transfigurauiteorpus noftra hu/ militatis,coformaIe corpori glorix fux:fine dubio poft refurrečlione: quia necipfe Chriftus glortficatus eft ante paffione.Hxc erunt corpora noftra qu*Romanos obfecrat exhibere,hoftiam uiam, faneftam placibilem deo. Quomodo uiua fi peritura funt?quomodofancta,fi prophana funt?quo/ 7$ Q.* SEPT. F L O R E N T IS TERTVL> modo placibilia 3 fi damnata funtcAge iam quod ad Theftalonicefes ipfius folis radio putem fcriptum 3 ita claret,qualireraccipient iucifug* ifti fcriptu/ «Ys,fedfequi/ rarum:ipfeautem deuspads fancftificctuostotosCNon fufficit*quod fe/ tur Hirf. ex, q U j t f’ j §r integrum corpus ueftru,&anima SZ fpiritus fine querela conferuen<> tur in pr*fentia domini . Habes omnem fubftantiam hominis faiuti defti/ natam.nec alio tempore quam in aduentu domini 3 qui clauis eft refurrcčtio nis.Sed caro,inquis,& fanguis regnu dei h*reditate poflidere no poflunt. Scimushocquoq$fcriptum 3 feddeinduftriadiftalimus hucufq3, ut quod aduerfarrj in prima ftatim a de obftruut,in ultima congreffione profterne/, remus, omnibus qu*ftionibus quafi auxilqs eius ante*deiedis. Sed& nune expetent pr*cedentia recognofci.ut SZ huic fcnfui fua origo pr*iudi/ cet. Vt opinor Apoftolus difpofita ad Corinthios omni diftinčtione eede fiaftic*difcipiin*,fummamSI fuieuangeli] SZ fidei illorum in dominic* De boe in ul/ mords SZ refurrečtionis demandatione conduferat:ut SZ no Idr* fpei regu^ timo contra lam inde deduceret,unde conftaret.Itacp fubrjcit:Si autem Chriftus pr*di brolmds' catut " 5 C l uo ^ a mortuis refurrexerit 3 quomodo quida dicunt in uobis,rcfurre r j p e s, mortuor {j n 5 efteCcju* fi no eft.ncc Chriftus refurrexit.Si Chriftus no refurrcxit,inanis eft pr*dicatio ueftrarinueniemur enim falfiteftes dei, qui teftimoniu dixerimus quod refufcitauerit Chriftu,que no refufcitauit. Nam fi mortui non refurgut.nec Chriftus refurrexit.Si Chriftus no refur/ rexit,uana eft fides ueftra,quia adhuc in deličlis ueftris eftis.Et qui ir Chri fto dormierunt 3 perierunt.Per h*c cui nos rei credend* uidetur extruereCre furrečtioni 3 inquis 3 mortuorum quxnegabatur:certe fubexemp!o dolini/ c* refurrečtionis.uolens eam credi.certe,inquis.ExempIum porrd ex diuer/ fitate an ex parilitate componirurC'utiq^,inquis 3 ex parilkate.Quomodo au tem Chriftus refurrexit 3 in čarne,an nonCfine dubio ii mortuu 3 fi fepultum dudis fecundum fčripturas,non alias quam in carne,xque refufcitatu in car ne coccdis Jpfum enim quod cecidit in morte,quod iacuit in fepu!tura,hoc SZ refurrexit 3 non tam Chriftus in čarne quam caro in Chrifto. Igitur fi ad exemplum Chrifti refurgemus, qui refurrexit in čarne, iam non ad exem/ pluChrifti refurgemus, fi non in čarne SZ ipfi refurgemus:quia perhomi/ nem,inquk 3 mors,& per hominem refurrečlio,ut feparet quidem autores, mortis Adam.Chriftum refurredionisieiufdem aute conftitueret fubftati' ti* refurre&ionem cuius SZ mortem 3 per ipforum autoru in nomine homi/ nis coparationem.Si enim ficutin Adam omnes moriuntur,ita SZ in Chri/ fto omnes uiuificabuntur,carneuiuificabutur in Chrifto,ficut in Adam car ne moriunrur. Vnufquifq; aute in fuo ordine,fcilicet : quia SZ in fuo corpore. Ordo enim meritorum,difpofitoru nomine difponetur. Merita autem cu ; corpori quoq3 adfcribantur,ordo quoq} corporui difponatur neceffe eft,ur liani, de resvrrectione carnis, LIB. 77 poffit e (Te meritorum.Si autcm SZ baptizantur*quidem pro mortuis,uide/ bitnus an ratione certa lila pradumptione hoccos inftituifle portendit,qua ZZprefunv alq etiam čarni ut uicariu baptifma profuturu exiftimarent ad fpem refur/ pti 0 hoc eos. rečtiois,qua: nifi corporaIis.no nifi alias in baptiimate corporaii obiigaret'’: t qui SZ ipTos baptizari ait:id eft,(i no qu* baptizantur corpora refurguntC P ojllongZ di Anima: enim non lauatione.fed reTponfione Tancitur.Quid SC nos,inquit, uinatione de/ omihorapericlitamur,utiqj per čarne.Quotidie morior,utiqi periculis car/ P rchcnd [ fi c nis.per quam SZ depugnauit ad beftias Ephefi.illas Tcilicet beftias Afiatica: Zntimrefti/ prefTura: de qua in Tecunda ad eofde:Nolumus etn uos ignorare fratres de tuipcjje, obli prcffura noftra apud A(iam,quod Tapcr qua fupragrauati fumus citra ui/ garctur. quid res,uti ut de uita hsftcaremus.Omnia harc,niQ fallor.eo enumerat.ut noles eti Pf 0S hd P t J uanam čredi carnis confličlatione.indubitate uelit čredi carnis refurredlio/ ZuudfuZ' nem. Vana enim habendaeftcofliclatioeius,cuiusnulla erit reTurrečtio* g baptifmus, Sed dicet quis.Quomodo refurgcnt mortui,quo aut corpore uenientdam cm, inquit , hicde qualitatibuscorporu diflerit.an eade ipfaan alia refumatur. Sedcu mečnim eiufmodi qu$ftio pofterior habeatur.Tufficiet interim ex hoc quocp corpo/ nolxMtlone > ralem dcfiniri refurrečlione cu de qualitatecorporum qua:riA Ventum eft W° n -i Ancu nune ad čarne SZ fanguinem reuera totius qu;eftionis,quas Tubftantias,qua li conditione * exh*redauerit.Apoftoliceque de antecedentibus difcere eft. forte,cxhere Primus,inquit,homo de terra Choicus.id eft.limaceus.id eft Adam.Secun dauerit Ap 0( dus brmo de cccload eft Termo dei.id eft Chriftus,non alas tamen homo fi olus > g i ue ‘ licet de coelo.nifi quia SZ ipfe caro atq? anima, quod homo,quod Adam. Nam SZ fi Tupra nouiftimus Adam t dicet.de confortio Tubftantia: comer/ fort.dicdU * du nominis traxit:quia nec Adam ex Temine caro,quod SZ Chriftus. Qua/ lis ergo choicus tales SZ choici:qua!is cceleftis.tales & cceleftes.Subftatia ta/ lesCan primo diTciplina.de hinc SZ dignitate quam difciplina captauitCAt/ qui Tubftantia nullo modo Teparabutur choici atq? coeleftes.Temel ab Apo ftolo homines dičli.Si enim SC Chriftus Tolus uere coeleftis.imo SZ Tupercce leftis,hotno tamen qua caro atq? anima,nihilo ex ifta Tubftantiarum con/ ditione a choica qualitate diTcernitur.Proinde SZ qui cceleftes fecundum il/ lu n5 de Tubftantia prasTenti.Ted de Tutura claritate ccelcftcs prardicati intel liguntur:quia SZ retro unde diftinčtio ifta manauit de dignitatis differen/ tia oftenfa eftralia Tupercceleftium gloria.alia Tuperterrenoum: SC aliaToIis, alia lunte.alia ftel!aru.Quia SZ ftella a fteila differt in gloria no tame in Tub ftantia. Denique praanifta differentia dignitatis in eadem Tubftantia SC nune Tedand* SC tune capeflendce, Tubiungit etiam exhortationem, ut SC hichabitum Chrifti ifčtemur ex diTcipIina, 8C illic faftigium conTequamur exgloria:Sicut portauimus imaginem choici, portemus etiam imaginem Tupercoeleftis. Portauimus enim imaginem choici percollegium tranT/ g j greffionis, 78 Q_. S E P T. F L O R E N T I S T E R T V L/ greflionis,per confortium mortis,per exilium paradifi. Nam ft& in čarne, fic putatur imago Ad*,fed non čarnem monemur exponere. Si non car/ nem,ergo conucrfationem,ut proinde 8C coeleftis imaginem geftemus in nobisrnon iam dei,nec iam in ccelo conftituti, fed fecundum lineamenta Chrifti incedentes in fančtitace Si iufticia Si uericate.Atque adeo ad difci/ plinarn totum hoc dirigit,uthic dicat portandam imaginem Chrifti in ifta čarne,& in ifto tempore dilciplinae.Portemus enim prsceptiuo modo, di/ cens.huic tempori loquitur,in quo homo nulla aliafubftantia cft,quam ca ro & anima:aut Sdi quam aliam.id eft.cceleftcm fubftantiam ha:c fides fpedat.huic tamen repromifta fit,cui ad illam elaborare mandatur. Cum igiturimagincmSC choiciSi coeleftis in conuerfatione conftituat,ilIam ge/ rendam.hanc ucro fedandamrdehinc adiungitrHoc enim dico, id eft.pro/ torte,legedu P ter ea-QuxCqua: fupra dixi,( Propterea coniundio eft. Eft enim fenfus p ropteratco fupplementum antecedendbus reddens, ) quod caro Si fanguis regnum iunttio ejl fen dei hsreditate poftidere non poftunt,nihil aliud intelligi mandat čarnem fus.Btcccku/ gr fanguinem,quam fupradidam imaginem choici,qu* (i in conuerfado/ icčiorc '(po/ ne ccn ktur uctuftatis,conuerfatio autem uetuftatisno capiat dei regnum: ■pimprimum proinde caro Si fanguis non capicndo dei regnum ad conuerfationem re/ inmtrginean diguntur uetuftatis.Plane fi nunquam Apoftolus prooperibus fubftan/ notitA fuijje, dam pofuit,necitautatur.Sfuero in čarne adhuc conftitutos negauit efle contextmrc in rame,in operibus carnis neganseftc,formam cius fubruere non debes:' non fubftantiam.fed opera fubftatia: alienatis a dei regno.Quibus ctiam ^ ad Galatas manifeftatis,pra:dicere fe Si pra:dixifte profitetur: quod c:ii ta/ lia agant,regnum dei non fint in hsreditate confecuturitnon portantes fci/, licet imaginem cceleftis,ficutportaueranteftbici.Ideoc£ ex uetere conuerfa u rione,nihil aliud deputandi,quam caro Si fanguis, Nam&fi fubito in hac definitionem erupiffet Apoftolus, eliminandam čarnem SC fanguinema dei regno,(ine ullius fupra fenfus pra:ftrudione,n6nne duas iftas fubftan/ tias proinde hominem ueterem interpretaretur čarni SC fanguini deditu, ldčflfelui SC potui,cuius (it dicere aduerfus fidem refurredionis, Manduce mus SC bibamus,cras enim moriemur:Et hoc enim infulciens Apoftolus, čarnem SC fanguinem de frudibus ipforum manducandi SC bibendi fugil/ iauit.Sed SC omiflis huiufmodi interpretationibus carnis SC fanguinis ope/ ra taxantibus,ipfas quoqj fubftantias non aliter,quam funt, intelledas lice bit refurrečlioni uindicare.Non enim refurredio čarni SC fanguini diredo negatur,fed dei regnum quod obuenit refurredioni.Eft autem SC in iudi/ cium refurredio,imo SC confirmatur carnis refurredtb generalis,cum fpeci/ alis excipitur.Dum enim in quem ftatum non refurgatedicitur, in que re/ furgat fubauditur.Atqj ita dum pro meritis diftindionem refurredionis opus lIAN i, de k e s v r r e c ti one č ar ni s, LI B, 79 opus fubftantia; non genus patitur,apparet hinc quoqj čarnem SC fangui/ nem nomine culpx non fubftanti* arceri a dei regno, nomine tamenfor/ mx refurgere in iudicium:quia no refurgant in regnnm. Adhuc dicam Ca/ ro 52 fanguis regnum dei hsreditate poiTidere non poffunt: Merito fola SC per femecipfaiut oftenderet adhuc fpiritum illi neceffarium. Spiritus enim eft qui uiuificat in regnum dei,caro nihil prodeft. Prodeffe tame illi aliud poteft,id eft fpiritus,8£ per fpiritum opera quoqj fpiritus, Refurgunr itaq? * ex eo quo omnis caro SC fanguis in qualttate fua.Sed quorum adire regnu fort.cx definducere oportebit uim incorruptibilitatis S C immortalitatis.fine qua regnum dei adire non poffunt,antcquam confequi eam poffint.Merito er gocaro &fanguis(utdiximus)foIa regnu deicapere deficiuntJam uerocu deuorari habeatcorruptiuuiftudab incorruptibilitate, id caro:82 mortale iftudabimmortalitatedd eft fanguis poft refurrečtionem ex demutatio^ ne:merito demutata ac deuorata caro SC fanguis, regnum dei hsreditati poffidere non poffunt,non tamen non refufcitata.Sunt qui čarnem SC fan/ guinem Iudaifmum uelint accipi propter circucifionem alienum SC ipfum a dei regno:quia SC ille uetuftati deputet,& hoc titulo iam SC alibi ab Apo/ ftolo denotetur,qui poft reuelatum in fefiliu dei.ad euangelizandum eum innationibus.ftatim non retulerit ad čarnem SC fanguinem, id eft, ad cir/ cumcifionem,id eft ad Iudaifmum:ficut ad Galatas fcribit.Sed pro omni/ bus iapiftabit,quod daufulam referuauimus etiam pro Apoftolo ipfo r e/ uera tirnima: inconfiderantte reuincendo.ft tamabrupte ut quidam uo/ lunt daufis(quod aiunt)oculis,fine diftinčlione,omnem paffim čarnem SC • fahguinem a regno dei * extruxit,utiq? SC ab ipfa rcgia coelorum: cum illic Legt cxtruc nt adhuc fedeat Iefus ad dexteram patris,homo 8£(i deus: Adam nouiffimus ud extrnfit . Sffifermo primariusicaro SC fanguis, noftris puriora: idem tamen SC fubftantia SC forma quaafcendit,tališ etiam defcenfurus(ut angeli adfu> mant)agnofcendis fcilicet eis qui illum conuulnerauerunt,Hic fequefter dei atqj hominum appellatus,ex utriufcp patris depofito commiffo (ibfcarnis quo<^ depofirum feruatin femetipfo,arrabonem fumma: totius.Quemad modum enim nobis arrabonem fpiritus reliquit,ita SC a nobis arrabonem catriis accepit,& uexit in ccelum pignus totius fumma: illuc quandoqj redi/ gend^Securieftote caro 8C fanguis,ufurpaftis SC ccelum SC regnum dei in Ghrifto, Autfi negent uos in Chrifto,negent SC in ccelo Chriftum,qui uo/ bis ccelum negauerunt. Ita nec corruptela,inquit,incorruptelam h*redita/ ti habebit; non ut čarnem SC fanguinem exiftimes corruptelam, quando ipfa fint potius obnoxf!t corruptelse, per mortem fcilicet. Siquidem mors eft.qu$ čarnem SC fanguinem non modo corrumpit, uerum etiam confu« tnit.Sed quoniam opera earnis 82 fanguinis non poffe confequi regnu dei g * edixe/ 50 Q_. SEPT* FLORENTIS T E R T V L/ edixcrat,quo magis hoc exaggeraret,ipfe quocp corruptela,id eft morti cul carnis 81 fanguinis opera proficiuthcereditate mcomipteiae ademit. Nam Sl paulo poit ipfius mordsquodammodomortem expreffit,deuorata eft mors,diccnsin contentione.Vbi eft morsaculeustuusCubi eft mors pote/ tia cuaC Aculeus autem mortis delinquentia:ha;e erit corruptela.V irtus au/ tem delinquenti:elex:illaalia finedubio qaam conftituit in membris fuis militantem aduerfus legem animi fui,ipfam (etiket uim delinqucndi cotra uolutttatem.Nam &fi (upranouiftimum inimieum mortem euacuari ait, hoc modo nec corruptela faareditatem incorruptela confcquitur:id eft,nec isg.perfeuc/ mors f perfeuerauit,quando 81 quomodo defečturafeum in atomo, in mo rabit, mentatteo ocult motu,in nouiffima tuba 81 mortui refurget incorrupti:qui hi nifi qui ante corruptiad eft,corpora,id eft caro Sl fanguisCSJ nos demu^ tamurrde qua habitndine nifi in qua deprehendemurCOportet enim cor/ ruptiuum iftud induere imtnortaIitatem.Quid mortale,nifi caro?quid cor rupciuum.nifi fanguisCac ne putes aliud fentire apoftolum prouidentem ti bi,S£ ut de čarne dicium intelligas laborantem,cum dicit iftud corruptiuu, iftud. 61 iftud morta!c,cutem ipfarn tenens dicitCerte iftud nifi de fubiečto, nifi de comparenti pronunciafle no potuit.Demonftrationis corporalis,eft uer bum.AIiud autem eritcorruptiuum, aliud corruptela: 81 aliud mortaIe, 5 J aliud mortalitas. Aliud enim quod patitur,aliud quod pati efficit.Ita qax patiuntur corruptclam 81 mortalitate,caro fciltcet 81 fanguis, ea neerfte eft patiantur Sl incorruptelam Sl immortalitatem.Videmusiam nune quo cor pore uenturos mortuos difputet.Et bene quod erupit ftatim oftedei2,qua Leg.loco no/ q q U { s eiufmodi qua:rat.Stulte,inquit,tu quod feminas nonne uiuificatuf, ttettocitra in ^ m0Jtuum faeritcHoc ergo iamdeexemplo feminisconftetnon aliam utuihcart čarnem,quam tpiam qu£ erit mortua.fct ita icquetia relucebunt Nihil enim aduerfus regularni exepli licebic intelligi.ne quia (equif 81 quod feminas,tton corpusquod futuru eft feminas, idcirco aliud refurrečturum corpus,quam quod moriendo feminatur exiftimes. Carterum excidifti ab cxemplo.Nunquam enim frumento feminato Sl in terra diifoluto hordeu erumpit,& noti idtpfum genus grani,eademqj natura 81 quaiitas 81 for/ ma.Deniq3 undcdi nort idipfum,& corruptela enim ipfum eft,dum ipfius eft,Non enim Sl fuggerit quomodo nort quod futurum eft corpus femitie/ turdicens,fednudum granum,fi forte frumenti,uel alieuius eiufmoditde/ us autem dat illi corpus prout uult, certe ei grano quod nudum feminari ait.Certe,inquis»ergofaIuumeft cuidare habet deus corpus. Quomodo autem faluum eft 5 fi nufquam eft:fi n on refurgitfi flon id ipfum rcfurgitC' 51 non refurgitfaluum non eft.Si non eft 81 faluum,accipere corpus a deo non poteft *Sedenim faluum omni modo conftat, Ad quid ergoda/ bit L I A N I, DE RE SV RRECTIONE ČARNI S, L I B. 8l bic illi deus prout uult corpus,habenti uticp proprium corpus illud nudu, nifiut iam t nodum refurgat:crgo additum erit quod corpori fuperftruitf: *%nudm. necexterminatur illud cuifuperftruitur,fed augetur.Saluum eft autquod au^etunferitur enim folummodo granum fine folliculi ueftc,fine fundame to fpic£,fine munimento arifta:>fine fuperbiaculmi.Exurgitaute copia fce/ neratum.compagine aedificatum,ordine ftručtum.cultu munitum, 81 afcp qaaqj ueftitum.Htec funt ei corpus a deo aliud,in quod no abolitione,fed ampliatione mutatur.Et unicuicp feminum fuum corpus putari no fuu,id eft,non priftinum:ut tune 81 illud fuum fit,quod extrinfecus a deo acquirit. Serui igitur cxemp!o,& conferua fpeculum eius,čarni,eandem credens fru/ čhficaturam qua: fit feminata:ipfam,&fi plenior eft:non aliam,&fi aliter re uertentem.Accipiet enim S£ ipfa fuggeftum & ornatum,quale illi deus uo/ luerit fuperducere fecundum merita.Sine dubio ad hoc direxit:No omnis caro eadem caroinon ad denegandam fubftanti* comunioncm.fed prasro gatiu£,peraquationem corpus honoris non generis,in differentiam redi/ gens.In hoc 81 figurata fubqcit exempla animalium 6C elementorum. Alia caro hominisdd cft,ferui dci,qui uere homo eft: alia iumenti,id eft.ethnici: dc quo 81 propheta: Affimilatus eft,inquit,hotno inrationabiiibus iumen tis. Alia caro uolatilium,id eft,martyrum,qui ad fuperioraconantunaliapi fciumjd eft,quibus aqua baptifmatis fufficit.Sic 81 de fupercoeleftibus cor poribv*argumentari conuenit.Alia folis gloria»id eft,Chrifti:& alia lun«, id cft,ecclefi«:&: alia ftellarum.id eft,feminis Abrahar.Et ftella enim a ftel^ la diflfert in gloria:& corpora terrena 81 coeleftia,lud«os fcilicet Sft Chriftia &lib,\udaut nos.Cseterum fi non figurate.fatis uane mulorum 81 miluorum carnes, 81 er cbrijlu/ corpora cceleftium luminum appofuit humanismon pertinentia ad condi/ tionis comparationem,ficut nec ad refurrečlionis cofccutionem. Poftremo cum per hvc differentiam gloria:, non fubftanti« condufiffet:fic, inquit,& refurrečlio mortuorum:quoniam no de alio aliquo,fed de fola gloria dif/ ferens.Rurfus enim refurrečlionem ad eandem fubftantiam reuocans,8č ad granum denuo fpečfans:feminatur,inquit,corruptela,refurgit incorru/ ptela:feminatur in dedccoratione,refurgit in gloriatfeminatur in infirmita/ te.refurgit in uirtute:feminatur corpus animale,refurgit fpiritale.Certe non aliud refurgit,quam quod feminaturmecaliud fcminatur,quam quod dif/ foluitur humi:nec aliud diftoluitur humi,quam carothancenim fenten/ tiam deus elificfierra es ,51 in terram ibis:quia Sč deterra erat fumpta.Hinc & Apoftolus concepit feminari eam dicere cum rehibetur in terram: quia & feminibus fcqueftraforium terra eft:illic deponendis,8£ indc repetendis* IdeocpSiconfignatimprimcns,ficenim fčriptum eft:ne aliud exiftimes ef/ fe feminari,quam in terram ibis, ex qua es fumptus, fic ne alterius quam carnis 8* Q_. SEPT. FLOR EN TIS TERTVL' carnisrficenim foiptum eft.Sed corpus animale animam quidam argume tantur,ut illam ^ čarne auocent recidiuatam. Porro cum coftet fixumqt (It illud refurrečturu corpus quod fuerit feminatu ad ipfius rei exhortatione ^uocabutur. Aut oftendant anima feminata poft morte,id eft, mortua:id eft,humi elifam,difiečtam,difloIutam,quod inillami deo decretu no eft: proponant corruptelam eius,8č dcdecoratione,infirmitate,ut ipfius fit ctia Leizirus pr 87 qux rcfufcitatis piaga poft ucniamC qua: reconciliatis irapoftgratiam? cpx infirmitas poft uirtutem,qu£ imbecillitas poft falutem?Quod uefti/ m en ta Si calciamenta filiorum Ifraelis quadragtnta illis annis indetrita,in/ obfoleta manferunt:quod Si in ipffs corporibus unguium 8i capillorum,& facilia crementa habilitatis Si dignitatis iufticia defixit,ne etiam enormitas corruptela deputaretur.*quod Babylonrj ignestrium fratrum,nec tiaras,nec *farabas,quanquam Iudaas alienas kferunt:quod Ionas deuoratus a be/ ds,smb& folam fibi referuare qua: uifura fit do/ minifaIutare.Sed cumidem prophetes etiam nationes oftendat,nuc de/ putatas uelut puluerem Si faliuam,nunc fperaturas 8i credituras in nomen Si in brachiu domini>nunquid Si de nationibus fallimurCEt alia: quidem Tort j ncu ^ funt creditura:, alia: in puluerem deputata:,ex diuerfitate fubftantia:.Sed et j$zi n feq U eti Chriftusintraoceanum,8čdeiftocoeloquodnobis ineumbat, uerum lu/ <■ometano de men nationibus offulfit.Et ipfi Valentiniani hicerrare didicerunt: nec alia ]om l c d P°f u crit forma nationum credentium.nifi qax Si non credentium, de čarne, de anima.Sicut ergo eafdem nationes non genere,fed forte diftinxit:ita Si car i ncu bdntcm. nesqua: in ipfis natioteibus una fubftantia eft, non materia, fed mercede *o pinorleg. di(iunxit.Ecce autem ut adhuc controuerfiam exaggerant čarni* maxime ei mnxime ijde dem.de officqs quoque membrorum argumentantur,aut Siipfa dicentes h 2 - permane/ ante mm i n ^ 88 Q_, SEP T. F L OREN TI 8 TER TV L' permanere debere in fais operibus SZ fručtibus,at cidem corpulcntia: ad/ lcripcatauc quia conftet difceflfura eflfe officia mcmbrorum, corpulendatrj quoqj eradant,cuius fcilicet perfeuerantiacrcdenda noti fit,uticp fine mem bris:quia tleč membra credenda fint fine ofFicfjs.Qub enim iam, inquiunt, Compitu flomchi fpelunca h£Ec oris, Si SZ dentium ftatio,8£ gula: lapfus,8č competum ftoma/ uocat conuenticulu c hi,8č alui gurgcs,& inteftinorum perplexa proceritas,cum efui & potui Io/ ^ucdmbocuiddu cus * n5enc -4 uo huiufmodi membraadmittunt,fubigunt,deuoluunt,di/ tet comJlit,c[uic uidunt 5 digerunt,egeruntCqubmanusipfa; Sl pedcs,& operarrj quicp ar* quid eduliom p er tus,cum uictus etiam cura ceflfabitCquo renes confcq feminam, SZ reliqua os immittitur.sum genitalium utriufque fexus SZ cocepcuum ftabula,& uberum fontes,difce& Zmftenti/ ^ ul ° concu bit : u,8č fcetu,8£ educatu?Poftremo,quo totum corpus,totufcili/ husdc conuenienti cec uacaturumCAd hax ergo prxftrux!rmis non oportere committi futu/ bus,nnm hinc com rorum atque pnefentium difpofitiones,interccflfura tune demutatione: SZ pitii deducunt Grd nune fuperftruimus officia ifta mcmbrorum neceffitatibus uita: huius, eo mdtlc ‘- ^ U f 9 confiftere,doneč SZ ipfa uita transferatur,a temporalitate in sternita/ trorjonerit quod tem.ficut animalecorpusinfpiritalc:dum mortale iftud induit immorta- f.efum et potu, fiM/litacem,^ corruptiuum iftud incorruptelam:& ipfa autem liberata tune u v modi memb. ta neceffitatibus,liberabuntur SZ membra ab officrjsmec ideo non erunt ne ccflfaria.Licetenim ofFicrjsliberentur,fed iudicrjs retinentur.ut quisreferat per corpus proutgeflfit.Saluum enim hominem tribunal dei exigit:faluu p«to pc le gl dum, uero Q ne membris non.Licet enim ex quorum non officrjs,fed fub,fl:antt)S fme membm no h con fl. at;n jfl f orte g nauem fine carina,fine prora,fine puppi,fine compaoi/ ms totius incolumitate laluam adleuerabis:& tamen nauem procclia.dilii/ forte, rcpdttis. patam,uel carie diflfolutam,* redačtis SZ recuratis omnibus membris, earv dem fiepeconfpeximus etiam titulo reftitutionis gloriantem: de dei artifi/ cio Si arbitrio Sl iure torquemurCPorrb fi diucs dominus SZ liberalis adfe/ člui aut glorte Cux prxftans,foIam nauis reftitutionem hačlenus eam u® luerit operariudcirco tuc negabis neceflfariam illi compaginem priftinanj, utexindeiam uacaturam.cum foli faluti nauis fine operatione conueniat? Igitur hoc tantummodo difcere fufficit,an dominus hominem faluti defti/ nando,čarnem deftinarit:an eandem uelit denuo eflfe quam non debebis Sl futura membrorum uacatione prsferibere denuo eflfe non poflfeC Licet enim eflfe quid denuo, SZ nihilominus uacarcrnecpoteft autem dici uacare, fi non fit. At enim fi fit,poterit Sl non uacare.Nihil cnim apud deum uaca/ Ottid biedidt ri/ k^Sed acccpifti homo os ad uorandum atep potandum: cur non potius aum tmm, coro/ ad e!oquendum,ut a ca:terisanimalibus diftesCcur non potius ad pnedi/ tidndum uidemus candum deumCut etiam hominibus antiftes.Denicp Adam ante nomina S d frp™ per coro animalibuscnunciauit,quam dearboredecerpfinante etiam prophetauit, bocipfohhro* 1 c I u ‘* ra uorauit.Sed accepifti dentes ad macellum corrodendunucur nonpo ■ ’ " tius LIANI, de res vrrectione carmis, lib. 8 9 dusad omnem hiatum Si ričtum coronandumfcur non potius ad pulfus !inoaz temperandos,ad uocis articulos offenfione GgnandosC * denicp 8i conijtio kg, cacntulus.Sed audi 8i uide ut honorcm oris, 8i organum dentium qu»/ Deniq ; ctede ras.Forata funt inferna in uiro 8i in foemina.nimiru qua libidinesfluitent : ttllus cstAudi cur noti magis de fluxura colentur?Eft adhuc fceminis intus, quo femina m a u,de uU congerantur.an quo fanguinis onera fecedanr,qucm pigrior fexus difcute/ Fo ne, i cgen/ re non fufficit.Dicenda enim Si h»c,quatenus qux uolunt, Si qualiter uo/ dum d quo. lunt,8i quorum uolunt,officia membrornm ludibriofe de induftria fuffun dendx refurrečtionis oblatrantmo recogitantes ipfas prius caufas necefli/ tatis tune uacaturas cibi farnem,& potus fitim,8i concubitus genituram,8i operationis uičlum.Sublata enim motte,neque uičtus fulcimenta adpra: fidia uit»,neque generis*fubparituragrauiserit mcmbris.Ca:terum 8iho ar s ,fubpm/ die uacare inteftinis8i pudedis licebit.Quadraginta diebus Mopfes 81 He tura. liasieiunio funčti.folo deoalebantur.Iam tune enim dedicabatur:Non in pane uiuithomo,fedin dei uerbo.Ecceuirtutis futura: lineamenta. Nos quoq$ ut poflumus,os cibo excufamus,etiam fexum a congreflione fubdu cimus.Quot fpadones uoluntarrjC quot uirgines Chrifti maritat»Cquot fteriles utriufque natura infručtuofis genitalibus ftručticNam Si G hic iam uacare eft,Si officia 8i emolumenta membrorum temporali uacatione ut in temporali difpo(itionc,nechomo tame minus faluus eft.Proinde homine faluo,Sfcquidem magis,tunc ut in »terna difpofitione magis non defidera bimus,qu» iam hic non defiderare confueuimus.Sed huic difccptationi,fi'-< nem dominira pronunciatioimponit:Erunt,inquit,tanquam angeli.Si no * nubendo,quia nec moriendo,uticp nec ulli fimili neceffitati fuccidendo cor poralis conditionis.Quia Si angeli aliquando tanquam homines fuerunt, edendoSibibendo,Sipedeslauacro porrigendo.Humanam enim indue/ rant fuperficiem.falua intus fubftantia propria.Igitur fi angeli fačli tančp homines in eadem fubftantia fpiritus carnalem tračlationem fulceperunt, cur non Si homines fačli tanquam angeli in eadem fubftantia carnis, fpiri talem fubeant difpoGtionemCnon magis folennibus carnis obnoxrj fub an gelico indumento,quam angeli tune folennibus fpiritus fub humano, Nec ideo non permanfuri in čarne,quia non 8i in folennibus carnis.cum nec an geli ideo non Si fpiritu permanferint,quia non Si in folenibus fpiritus. De/ ni q5 non dixit,erunt angeli ne homines negaret,fed tanquam angeli ut ho mineš conferuaret.N on abftulit fubftantiam,cui ftmilitudinem attribuit. Refurgitigiturqaro,8iquidem omnis,8iquidem ipfa,8i quidem Integra. Indepofko eft ubicutfqueapuddeum.perfideliftimum fequeftrem deiSi , , hominum Iefum Chriftum,qui Si homini deum,8i hominem deo reddet: ^ uerterunt čarni fpiritum,Si fpiritui čarnem. Vtrum iam in femetipfo foederauinlpon/ medhtor. h j fam, 90 Vbiinboc ipfoco/ meUrio. non longe rt principio, prior aditio habet,rehibe tibus e čl inuginibus O- undis, Etnos e d uoragimbus cx con ieftura legendu in/ dicnuimns tu repo/ nf,eain ignibus c r undis.ld qd’ ex hoc epiloga nobis in me tem uenit. reprtefcntetur Vidcturlocpd de { p/ phetii Montani, SEPT. FLOR. TERTVL. DE R E S V R R. CAR. fam fponfo,& fponfum fponfecomparauit.Nam &G animam quis con/ tenderit fponfam.uel dotis nomine fequetur animam caro.No erit anima proftituta ut nuda fufdpiatur ž fponfo.Habet inftrumentum.habet cultu, habet mandpium fuum carnem.ut collačlanea comitabitur.Sed caro eft fponfa,quadnChrifto Iefu fpiritum fponfum per fanguinem paffa eft. Huius interitum quem putas 3 feceffum fdas efle.Non fola anima feponi/ tur:habet X caro feceftus fuos.Interim in aquis 3 in ignibus.in alitibus.in be ftrjs,cum in ha:c diflblui uidetur,uelut in uafa transfunditur. Si etiam ipfa uafa defecerint 3 cum de illis quoq; effluxerit in fuam matricem terram qua/ G per ambages reforbeturtut rurfus ex lila * praefentetur Adam auditurus a domino:Eccc Adam quaG unusex nobis fačtus eft.-uere tune compos ma li quod euaGt 3 Si boni quod inuaGt.Quid anima inuides carniCnemo tam proximustibi quem poft dominum diiigasmemo magis frater tuus,qua: tecum etiam in deonafdtur.Tu potius iili exorare debueras refurrečtio/ nem 3 per te,G forte deIiquit.Sed nihil mirum G odiftfcuius autorem quoq; refpuifti:qua X in Chrifto aut negare aut mutare c6fuefti 3( pinde X ipfum fermonem dei 3 qui caro fačlus eft.uel ftilo uel interpretatione corrumpens arcana,etiam apocrpphorum fuperducens blafphemi* fabulas. At enim deus omnipotens aduerfus hxc ineredulitatis X peruerfitatisingenia 3 pro/ uidentiflima gratia fua.effundens in nouifTimis diebus de fuo fpiritu in o/ mnem čarnem 3 in feruos fuos 81 ancilias 3 8i Gdem laborantem refuKrečtio/ nis carnalis animauit 3 & priftinainftrumenta manifeftis uerborum X fen^ fuumluminibusabomni ambiguitatis obfcuritate purgauit. Nam'quia ha:refes efie oportuerat 3 ut probabiles quiq? manifeftenturiha: autem Gne aliquibus occaGonibus feripturarum audere non poterantridcirco priftina inftrumcntaquafdam materias uidentur fubminiftrafle, X ipfas quidem rjfdem Iiterisreuincibiles.Sedquoniamnec diftimulare fpiritum fančlum oportebat 3 quo minus Si huiufmodi eloquijs fuperinundaret, qua: nullis hasreticoru uer(utqs femina fubfpargeret 3 imo Si ueteres eorum cefpttes uel/ Ierent 3 idcirco iam omnes retro ambiguitates X quas uolut parabolas 3 aper ta atc^ perfpicua totius faeramenti pradicatione difcuflit 3 per nouam pro/ phetiam de paradeto inundantemrcuius G hauferis fontes,nullam poteris Gtire dočlrinam 3 nulIuste ardor exuret qu£eftioftum:refurrečlionem quoq? carnis ufq?quacj potando 3 refrigerabis. S EP TIM II FLORENTIS TERTVL/ LIANI, DE RES VRRECTI ONE CARNIS, FINIS. argvmentvm libri s e q. v e n t i s ■J PER BEATVM R H E N A N V M. E PRAESCRIPTIONIBVS aduerfus omncs haereles tradaturus.tn primis docet hsrefes exempIo Febris non adm v randas,fed deuitandas potius.nam admirationem offendiculo non carere.Proinde taleis in minam aedificari lbIitos,quafi ueri/ tatem obtineant haerefes,ubi uiderint infigneis homines a regi* la lapfos.-perinde ac fi fides ex perfonis probanda ueniatA non potius ex fide perfons.non cogitantes quofdam dominicoru di fcipulorum offendiculum paflos, CHRiSTVM reliquifle:& Iudam fuiffe de Apoftolis.Necjj mirandum,fi qui delčifcant a nobis p er impoftores decepti,quan doCHRiSTVS fubtyporapaciumluporu ouilemgregeminfeftantium praenu ciauitha?reticos in ecclefiam fubingrefluros:&Paulus hareles oportere efle Ičri/ pfitjiit probabiks quic£ manifeftentur,quos uidelicet deprauare nequierint:non quidem inter bona hareles annumerans,fed inter peffima.Necillud uero curiofi ta ti fus quofda rede prxtexere quod dixit Apoftolus,Omnia probate. Haerefes porro didas ex interpretatione eledionis,qua quis nouum aliquod inueniens do gma,uel ab alio prius inuentum ampledens,utitur.At hoc Chriftianis non lice/ requiduceslequimur Apoftolos:nam&flnonfuam,ledaC hristo dodri nam maioribus noftris tradideruntdpfas infuper bsrefes a philofophia fuborna ri: Valegtinum fuiflePlatonicum,Marcionem Stoicummec fecus caeteras haereti corum aflertiones a philofophis efle defumptas:Dialedicam efle cotentione mo leftam. At Apoftolum prsmonuifle nos,ut a philofophia caueremus,quam iple pulclffe compertam habebat,Athenis inter philofophos aliquando uerfatus.De nicp nobis curiofitate opus non efle poft Chriftum Iefum,nec inquiiitione poft Euangelium.Deinde refellit eos,qui dominicu illud prseceptum. Quarite,&: in/ uenietis.ad ineundam defendendamcp curioiitatem detorquebant,utficipfisuel iuflu dominico liceret efle curiofis,oftendens in quem lenfum Chriftus id fit lo/ cutus-Proponit regulam ac fummam fidei,quam ubicp incolumem oporteatma/ nere.Fidem exercitationi fcripturarum prafert. Hareticos non admittendos ad difputatione de Ičripturis.cum quod orthodoxis tantum competitlčripturarum pofleflio.tum quod excongreflionibus iftis plus eft mali quam boni. Chriftum cu in terris agebat, quicgd erat neceflariu abunde docuifle, elegiiTcqj duodecim difcipulos,quos poft refurredione fuam iuflerit ire ut doceret ethnicos.Eos apo ftolos primum inftitutis per Iudaam ecclefijs,inorbem deinde profedos, apud unamquaqj ciuitate eccleiias codidiffe,qua uocata iint Apoftolica,a quibus cas tera mutuo fumplerint dodrina-Porro unam efle prima Apoftolicam.a qua reli qua.Hac nulli loco affigit.Praefcribit aduerfus harefes a reuelatione Chrifti.a do drina apoftolorum A a ueritate Apoftolicaru ecdefiaru originaliu.fcilicet & ma tricu.Rdiquam dodrinam omne quaehuiccontraria fit,de medacio prsiudican dam.Mox arguit eos,q® dicebat Apoftolos no omnia lcifle,in hunc errorem la pfi,quod Petrus & qui cu eo erat.d Paulo reprehefi legatur.Sed 8C eos refellit,qui cocedebant Apoftolos omnia,quide nouifle,fed non omnia uolebant illos omni h 4. bus j>2 ARGVMENT. PER BEATVM RHENANVM, bus reueIafle:quod Paulus ad Timotheum fcribens dixerit 3 Bonum depolitucu ftodi.Correptas a Paulo fuifle ecclefias 3 led & emčdatas 3 aut 3 ut ipfius utar uerbo recorredas. Pr*fcribit a concofdi diuerfarum eecleliarum dodrina 3 & mox a po fteritate hatrelium 3 atqj acontrarietatcha?rcticorum 3 fi cum Apoftolis conferan/ tur:qua non minus pugnant in dodrina qua'm m morfbus. Pralcribit etiamž notatione hsrefium ab Apoftolis fada.Hortatur inluper utqui piecuriofus efle uelitjCcclefias Apoftoltcas pcrcurrat,irt Achaia Corintliicnfem,in Macedonia Philippenlem 3 Epheiinam in Afia, Romanam in Italia. Rečen fet inftitutionem Roman* eccIdT*.H*relcs denoftro frudificaflenon noftrasiAd h*c fcripturas rtuc manu 3 nuc fenfu fuifle ab haeretfds interuerlas.cuius fenfas diabolus lit autor peflimus ill* Chriftian* religionis *mulus.Mox depingit uitam ac moreš bare/ ticorum.Poflrcmo futuri nos admonetiudidj,in quo male audient a iufto iudt> ce h*retici,fruftra tum fe excufaturi.Ibideum per Ironiam hsreticis loquetem fa/ cit. Ex hqC libro facile liquebit ledori 3 qui no lit omnino ftupidus,quo pa do Ro/ mantis Pontifex ad iftam autoritatem peruenerit 3 quam hodie habet. Csterum quanquam honorifico laudis elogio Romanam exornat eccIelia,non tamen tan tam illam facit 3 quantam hodie Seriuidemus.nam Apoftolicis ecclcfijs illam an/ numerat 3 non folam facit Apoftolicam 3 hoc eft liimmatem facit,non futnmam. Atqj idenl fcribit quarto libro contra Marcionem 3 tjs uerbisjn lummali conftat id uerius quod prius 3 id priusquod & ab initio,ab initio quod ab Apoftolis 3 pari ter utic£ conftabit id efle ab Apoftolis traditum,quod apud ecclelias Apoftolo/ rumfaerit lacrolandum. Videamus quod lac a Paulo Corinthij haulerint 3 ad quam regulam Galat* lint recorrcdi,quid legant Philippenfes, Theflalonicefes, Ephefq,quid etiam Romani de proximo fonent,quibus Euangelium (k Petrus & Paulus fanguine quocj5 fuo fignatum reliquerunt, Habemus & Ioannis alu/ mnas ecclefias.Et cstcra.Porro li fupereflet Tertullianus,uix iftud impune diceret.natnquas tragcedias,ob fimilemcaufam.AnnoM. D* X X I* in conuentu Borbetomagenfi 3 cum huius autoris prima adorna/ «•> retutažditiomidimus excitatas;cu Germani negarentfe quo rudam expilationes diutius laturos & alias indignitates, quibus diu le preflos conquerebatur 3 per eos qui ma iorum fuorum limplicitate forent abuli.Illi uicif/ lim gladios &fafciculos minarentur,qui po/ tius debebant docere 3 &? pugnare gladio Ipiritus quod eft uerbum dei.Spcs omnis in Chriftiana mode ftia , ac lenitate Euangelica* ARGVMENTI PER BEATVM R H E N AN V M, F IN IS* Q-SEPTIMII FLOREN TIS TERTVLLIANI, DE P R AE S C R I/ p TI O NIB V S HAERETICO R V M, LIBER* ond itio prafentiumtempometiamhanc ammonitionem prouocatnoftram,non opor/ tere nos mirari fuper ha^refes iftas,fiue ga funt: futuras enim pra:nunciabantur:fiue quia fidem quorudam fubuertunt:adhoc enim funt, ut fi/ des habendo tentationem, haberet etiam pto/ batione. Vane ergo 8i inconfidcrate plcricp hoc ipfo fcandalizantur,quod tantum h^refes ua/ leant,quantu fintd cum quod fortitu eft omni modo fit,ficut caufam accipit ob qua fit,fic uim c5fequitur per quam (it:nec elTe non poffit.Febrem deniq? interc*teros mortiferos Si cruciarios exitus erogando homini deputatam.necg quia eft miramur: eft enim: neqj quia erogat homine,ad hoc enim eft .Proinde hserefes ad Ianguore 81 interitum fidei prgdučtas (i expauefcimus hoc eas pofte, prius eft ut expauefcamus hoceas efte,qu£ dum funt,habentpofle:8č dum pofliint.habent efle. Sed enim^cbrem ut malu,& de caufa 8i de potentia fua,ut notu eft, abomina/ • mur potius miramur,& quantum in nobis eft pr*cauemus,non haben/ tes abolitione eius in noftra poteftate.Hterefes uero mortem atfcrnam, Si maioris ignis ardore inferenteis malunt quida mirari quod hoc poflint, deuitare ne pofTint:cum habeant deuitandi poteftatem.Gcterum nihil ua Iebunt,fi illas tantum ualere non mirentur.Autenimdummirantur.in fcandalum fubminiftrantur: aut quia fcandalizantur.ideo mirantur quod tantum ualeant,quafi ex aliqua ueritate ueniant.Mirum fcilicet ut maiu ui/ resfuas habeatrnid quod hasrefesapud eos multum ualent,qui in fide no ualent.In pugna pugilum Si g!adiatorum,pleruq? non quia fortis eft,uin/ cit quis,aut quia non poteft uinci:fed quonia ille qui uičtus eft, nullis uiri/ bus fuinadeo idem ille uičlor bene ualenti poftea coparatus,etiam fupera/ tus recedit.Non aliter hajrefes de quorundam infirmitatibus habent,quod ualent,nihil ualentes fi in bene ualentem fidem incurrant. Solent quidem ifti miriones etiam de quibufdam perfonisab ha:refi captis,*dificari in rui nam.Quare illa uel ille fideliflirni,&prudentiflimi,8£ufitatiflimi in ecdefia, »n illam partem tranfieruntfQuis hoc dicens, non ipfe fibi refpondit:neq? prudentes V or te, cii fentitm eft, omni modo fi cutcauf. Torte, cunt ti lis ji udlent cr ipfis. >4 Q_, SEPT. FLORENTIS TERTVLLIANI, prudentes,neq? fideles,nccp ufitatos aftimandos^uos hasrefes potuerint demutareC Ec hoc tnirum(opinor)ut probatus aliquis tetro, poftea exci/ datrSaul bonus pr« c«terts,liuorepofteaeuertitur.Dauiduir bonus fecun dum cor domini,poftea c«dis SZ ftupri reuseft.Salomon omni gratia SC fa pientia donatus a domino,ad idololatriam a mulieribus inducitf. Soli em dei filio fcruabaturfine deličlo permanere.Quid ergo fiepifcopus,fi diaco/ nus,fi uidua,fi uirgo, fi dočtor,fi etiam martyr lapfus a regula fuerit: ideo h«refes ueritatem uidebuntur obtinereCEx perfonis probamus fidem, ati ex fideperfonasfNemofapiens eft,nemo fidelis,nemo maiornifi Chrifti/ anus.Nemo autem Chriftianus,nifi qui ad finem ufque perfeuerauerit.Tu ut bomo extrinfccus unumquenq? noftirputas quod uideš* Vides autem quoufq$ oculos habes.Sed oculunquit,domini alti.Homoin faciem, deus in pr«cordia cotemplatur.Et ideo cognofcit dominus qui funt eius;8£ plan/ tam quam non plantauit,eradicat:8č de prirnisnouiffimosoftendftrŠč up' tilabrum in manu portatad purgandam aream fuam. Auolent quantum uolunt pale« feuis fidei,quocunq 3 adfiatu tentationu, eo purior maffa fru menti in horrea domini reponetur.Nonne ab ipfo domino quida difccn/ tiu fcandalizati deuerteruntCnec tamen propterea, c«teri quoq? difceden/ dum a ueftigijs eius putauerunt:fed qui fcierunt ilium uit« efle uerbum>8J a deo uenifle,perfeuerauerunt in comitatu eius ufq? ad fine: cum * illi fi uel/ lent SC ipfisdtfcedere placide obtuliflet.Minus eft fi SC apoftolu cins aliqui Phygelus,& Hermogenes,& Philetus,& Hymen«us reliquerunt:ipfe tra/ ditor Chrifti deApoftolisfuit.Miramurdeecclefqs cius,fiaquibufrlade/ feruntur,cu ea nos oftenduut Chriftianos qu«patimur,adexemplum ip/ fius Chrtfti.Ex nobis,inquit,prodierunt,fed non fuerunt ex nobis. Si fuif/ fent ex nobis,permanfiffent uticp nobifcum.Quin potius memores fimus tamdomtnicarum pronunciationum,quam apoftolicarum literarum,qu« nobis SC futuras h«refes pr«nunciauerunt,& fugiendas prafinierunttut fi/ cut eiTe illas non expauefcimus,ita SC pofle id propter quod fugiend « funt non miremur.Inftruit dominusmultos efle uenturos fub pellibus cuium, rapaces lupos.Qu« nam ift« funt pelles ouium,nifi nominis Chriftiani ex tn'nfecusfuperficiesC'Qui lupi rapaces,nifi fenfus SC fpiritusfubdoli, ad in/ feftandum gregem Chrifti intrinfecus delitefcentesC Qui pfeudoprophe/ t« funt,nifi falfi pr«dicatoresCQui pfeudoapoftoli,nifi adulteri euangeli/ zatoresCQuiantichriftiintcrim&femper,nifi Chrifti rebellescHoc erunt h«refes non minus dočlrinarum peruerfitate eedefiam laceflentes, quam tune antichriftus perfecutionum atrocitate perfequetur:nifi quod perfecu/ tio SC martpres facit.H«refesapoftatas tantum.Et ideo h«refes quoque oportebat efle,utprobabiles quiqj manifeftarenturitam qui in perfecutio nibus D E PRAE SGRIPTIONIB v s haereticorvm, L ib. nibus fteterint, quam qui ad hcerefes non exorbitaucrunt. Neque enim eos probatos intelligi * iuuet,qui in h*refim fidem demurant. Sicutex dr/ uerfofibi interpretantur, quia dixit alibi: Omnia cxaminate, quod bo/ numefttenete.Quafi non liceat omnibus male exaininatis iniečtiorieali/ cuiusmaliimpingerepererrorem.Porro fi diflfenfiones 'Si fchifmata in/ crepat,qu* fine dubiomalafunt > & incontinenti,h*refes fubiungit: quod malis adiungat malum utique profitetur,& quidem maiuštcum idem ere/ didiffe fedicat,de fchifmatibus 3£ difiTentionibus:quia fciret etiam harrefes oportere eflfe.Oftendit enim grauioris mali defpečtu de leuioribus fe fa/ cilecredidifiercerce non ut ideo de malis crediderit,quia h*refes bon* ef/ fent,fed uti depeiorisquoque not* tentationibus pr*moneret noti effe mirandum ,quas ediceret tendere ad probabiles quofque manifeftan/ dos.fcilicec quos non potuerint deprauare.Denicp fi totum capiculum ad unitatem continendam, Si feparationes cohercendas aptes:h*refes uero non minus ab unitate diuellunt,quam fchifmata 8č dififenfiones,fine du/ bio Si h*refcs in ea conditione reprehenfionis conftituitdn qua Si fchtfma :ta Si diflfenfiones. Ac per hoc non eos probabiles facit,qui in h*refes diuer terint,cummaxime diuerti ab eiufmodi obiurgans,& docensunum omnes loqui,& ipfum fapere:quod etiam h*refesno finunt.Nec diutius de ifto, * fi idem Si Paulus,qui 5C alibi haerefes inter carnalia crimina enumerat feri bens ad # GaIatas:Et qui Tito fuggerit hominem h*reticum,poft primam .correptionem reculandum,quod peruerfus fit eiufmodi Si delinquat, ut a femetjpfo damnatus.Sed 8i in omni pene epiftola de adulterinis dočtri/ » riis fugiendis inculcans h*refes taxat:quarum opera funt adulter* dočlri/ nx,haerefes dičl* Gr*cauoceex interpretationc elečtionis, qua quisfiuc ad inftituendas 3 fiue ad fufcipiendas eas utitur.Ideo Si fibi damnatum di/ xith*reticum:quia Si in quo damnatunfibielcgit.Nobis ueronihil exno/ .ftro arbitrio indulgere Iicet,fed nec eligerc quod aliquis de arbitrio fuo in/ duxerit. Apoftolos domini habemus autores, qui nec ipfi quiequam ex fuo arbitrio,quod inducerent, elegerunt: fed acceptam a Chrifto difcipli/ nam fideliter nationibus adfignauerunt. Itaque etiam fi angelus de ccelis aliter euangelčarekanathema diceretur a nobis.Prouiderat iam tune fpi/ titus fančbus futurum in uirginequadam Philumene angelum fedučtio/ nis.transfigurantem fe in angelum Iucisrcuius fignis Si pr*ftigrjs Apelles indudus.nouam h*refim induxit.H* {untdočtrin*hominum Si d*mo niorum.prurientibus auribus nat*,de ingenio fapienti* fecularis: quam dominus ftulticiam uo^ans, (dulca mundi confufione etiam philofophi* •pfius elegit.Ea eft enim materia fapienti* fecularis.temcraria interpres di/ Um* natur* dilpofitionis. Ipf* deniq$ h*refes a philofophia fubornand 95 Lcg.iubet ♦ Forte,fl idem met P aulus.f. eft. Vel,Ji ide cji Vciidus, Hartificem ftruendi SC deftrucndi, ucrflpcllcm, in fen/ mos prophetdmpri tcntr j s coačlamdn coniečturis duramdn argumentis opcrariam»contentio mo corncmnajcn moieftam.etiam fibiipfl omnia tračlatem, ne quid omnino tračlauerit. ribusCuisextremu, Hinc iluE rabu la: SC geneaiogia: lndctenrunabucs, SC qua:monesinrructuo hocejl trigefimum, [x,SC fcrmoncs ferpentes,ucTut canccna quibus nos Apoftolus refrenans, chrijlu uocdre, er nominatim philofophiam SC inancm fedučtionem coteftatus.caueri opor/ l cbortimm° C teredcribensad Colo(Tenfes:Videtenequisfitcircumueniensuosper phi/ lofophiam SC inanem fedučtionem.fecundum traditionem hominum.pr* ter prouidcntiam fpiritus fančli.Fucrat Athcnis, SC iftam iapientiam hu/ manam,adfečtatricem SC interpollatricem ueritatis,de congreffibus noue/ Torte lege. ipfdmcj; ratupfam quoq$ in fuas hazrefes* multipartitas uarietatis fečtarum inuice/ infb.multipiirtiu. cem repugnantium.Quid ergo Athenis SC HicrofolpmisC^uid A^ademis rametfi conijcere g/ ccclefi£eCquid h^reticis SC ChriftianisCNoftra inftitutio deporticu Salo len uerbis diligen moms e ft : q U pg£ ipfe tradiderat dominu in fimplicitate cordisefle qu£redu ^ertullianofcjpti Viderintqui*Stoicu,& Platonicu,& Dialečlicu Chriftianifmo protulerut. fuiffe, Df congrejji Nobis curiofitate opus no eft poft Chriftum Iefum.nec inquifitione poft bus nouerdt, dc ip/ Euangelium.Cum crcdimus,nihil dcfideramus ultra crcdere.Hocenim pri/ fius(uelipfiuscp )h res Iudsorum ad nos tranfierunt.Sed pleraq? in perfonasdireda,non pro prietatcm admonitionisnobis conftitucrunt, fed cxemplum. Cedo nune fponte de gradu iftotomnibus didum fir, Qu*rite Si inuenictis: tamen 8i hic expetit fenfus,ccrtare cum interpretationis gubernaculo.NulIa uox di/ uina ita diftoluta eft Si diffufa,ut uerba tantum defendantur,8č ratio uer/ borum no conftituatur.Scd in primis hoc propono.Vnum itaq? Sl certum i aliquiel inftitutum efte a Chrifto,quod credcre omni modo debeant natio nes:& idcirco qua:rerc,ut poffinteuinuenerint credcre.Vnius porro Si cer/ ti inftituti,infinita inquifitio non poteft efle:qu^rendu eft doneč inuenias, Si credendum ubi inueneris:& nihil amplius,nifi cuftodiendum, quod ere/ didiftitdum infuper credis,alium non efte credendumridcocj? nec requirem v or te , alium dum cum id inueneris,5£ credideris quod ab eo inftitutum cft,qui no aliud P ro a Vud. tibi mandat inquirendum,quam quod inftituit.De hoc quidem fiquis du bitat.conftabit penes nos efte,id quod a Chrifto inftitutum eft.Intcrim ex fiduciaprobationis preuento,admonensquofdam nihil efte qua:rcndum ultra quod crcdidcruntad efte quod qu&rerc debuerunt. Quamte 81 inue/ nietis,* fine difciplinarationisinterpretentur. Ratio autem didi huiusin Conijdo Ugč tribus articulis conftitit.In re,in tempore,in modo .In re:ut quid fit qua:ren/ e dum,confideres.In tempore,ut quando.In modo,ut quoufcp. Igitur quay ^ tnd tendum eft quod Chr^Ius inftituit,utiqj doneč inuenias .Inuenifti aut cu credidifti.Nam non credidiffes,fi non inueniffes: ficut nec quadiffes, nifi ut inuenires. Ad hoc ergo qua:ris, ut inuenias: Si ad hoc inuenies, uteredas. i Omnem F orte, ud ut fic nufcjum . forte, id iiltd xdt,ud idquc duntdxdt. Rf gnid fidei. ) 8 Q_, SEPT, F LOREN TIS TERTVLLI ANI, Omnem prolationem qua:rendi Si inueniendi ftatuic fručtus ipfe qu$ren/ di, Hanc tibi foflam determinauit ipfe qui te non uult aliud credere, quam quod inftituit,ideoque nec qua;rere. Csterum fi talia tanta ab altisfunt inftituta,proptcrea intantum qua:rere dcbcmus,inquantum pof/ fumusinuenire,fcmperqu£remus, Si nunquam omnino credemus. Vbi enimeritfinisqua:rendiCubi ftatio credendiCubi cxpunčlio inueniendi? Apud Marcionem C fcd Si Valentinus proponit: Qua:rite Si inuenietis, Apud ValentinumCfed Si Apelles hacme pronunciatione pulfauit,8i He bion,8i Simon,8i omnes ex ordine no habent aliud,quo fe mihi infinuan/ tes me fibi adducant.Et erit itaque nufquam dum ubiq; conuenio,Quam/ te 8i inuenietis:8i * uelint fic nufquam, quafi qui nunquam adprehende^ rim illud quod c h ri s t v s inftituit:quod čredi necefle eft, quod quxri oportetJmpune erratur,nifi delinquatur:quamuis errare,delinquere eft. Impune,inquam,uagatur,quinihildeferit. At enim quod fidebui črede/ re,credidi:8ialiuddenuo puto rcquirendum:fperoutique aliud efle inue/ niendum,nullomodofperaturusiftud,nifiquia aut.non credideram qui uidebar credidifle,aut deffi credidiflfe.Ita fidem meam defcrens.negator in uenior.Semel dixerim:Nemo qua:rit,nifi qui aut non habuit.aut pcrdidit, Perdiderat unam ex decem didragmis anus illa.Et ideo qua:rabat.Vbi ta/ men inuenit: qua:rere defrjr. Panem uicinus non habebat, 8i ideo pulfa/ bat.Vbi tamen apertum eft ei,8i acccpit,pulfare ceflauit.Vidua a iudice pe tebataudiri,quianonadmittebatur:fedubi audita eft,hadtenus inftitifc Adeo finis eft,Si qu$rendi,8i pulfandi,8i petendi.Petenti enim dabitur.in quit,8i pulfanti aperietut,8i qua:renti inuenietur. Vidcrit qui qusrit fcm/ per,quia non inuenit.Illic enim qu*rit,ubi non inuenietur. Viderit qui fem per pulfat,quia nunquam aperieturJlluc enim pulfat.ubi nemo eft. Vide/ ritqui femperpetit,quia nunquam auditur.Ab eo enim pctit,qui non au/ dit.Nobis Si qua:rendum eft adhuc Si femper. Vbi tamen qua:ri oportet? Apud h^reticos ? ubi omnia extranea 8i aduerfaria noftras ueritati, ad quos uetamur accedere.Quis feruus cibaria ab extraneo,ne dicam]ab inv mico domini fuifperat?Quismilesabinfaederatis,ne dicam ab hoftibus regibus,donatiuum Si ftipendium captat,nifi plane defertor 8i trans fuga 8i rebellisCEtiam anus illa intra tečlum fuum dragmam requirebat:etiam pulfator ille uicini ianuam rundebat:etiam uidua illa no inimicum licet du> rum iudiccm interpellabat.Nemo indeftrui poteft, unde deftruitur. Ne/ mo ab eo inluminatur,a quo contencbratur.Qua;ramus ergo in noftro, Si a noftris,8i de noftro:*in quo duntaxat J quod faluj regula fidei poteft in qu£eftionedeuenire.R egvla est avtem fidei, utiahincquid credamus profiteamurdlla fcilicet qua creditur unum omnino dcum efle« nec H£c cUu/ ftiU uide/ tur fupercf fe. E rror fuit libra/ rij. D E PRAESCRIPTIONIBVS HAERETICORVM, LIB. 99 nec aliurn prmter mundi ‘ creatorem,qui uniuerfa de nihilo produxcrit per uerbutn fuutn primo omniumemiflum:iduerbum filiuseius appellatum in nomine dei.uarie uifum Patriarchis.in Prophetis Temper auditu, podre mo delatum ex fpiritu patris dei 8C uir tu te,in uirgincm Mariam.carnem fa ds,conditorč čtam in utero eius,& ex ea natura,egifte IeTum Chriftum:exinde prmdicaf « fenouatnlegem.&nouampromifTionem regni ccelorum.uirtutes feciftc, tfedifle ad dexteram patris,fixum cruci.tertia die refurrexifle; In ccelos ere/ ptum.federe ad dexteram patris:mififle uicaria uim fpiritus fančti,qui ere/ dentes agatzuenturum cum claritate ad fumendos fančtos, in uita; aterna SC promifforum cceleftium fručtum,& ad prophanos iudicandos igni per/ petuo.fada utriufcg partis refufcitatione cum carnis reftitutione.Hac regu la a Chrifto ut probabitur inftituta.nullas habet apud nos quaftiones,ni/ fi quas harefes inferunt,8£ qua haereticos faciut.Caterum manente forma eiusinfuoordine,quantumlibetqua:ras 8C tra fcilicct fuadere non poffent de rebus fidei,nifi cxliteris fideu Venimus igr/ tur ad propofitum.Hoc enim dirigebam ,Si pradtamus allocutionis prafa tionem ,ut iam hinc de eo congrcdiamur,de quo aduerfartj prouocannfch/ pturas obtendunt,8i hac fua audacia ftatim quofdam mouentrin ipfo ue/ ro con greffu firmos qui'dcm fatigant,infirmos capiunt, medios cum feru/ pulo dimittunt.Hunc igitur potiffimum gradum obftruimus,non admit> Torte, dduUim. e t tendi eos*ad illam deferipturis difputationem,fi hcefunt illcc uireseorum, moxifi h.e funt U/ utl - nc eas [ ia b ere poflint.Difpici debet cui competat pofifeiTk) feripturaru, furte eorum. Lieait ... r . , -n t * ri j n- ir en im qui fdtigdt, ne tsadmittatur adeandem,aHnullomodocompetit.Hocde conlihodtf aut cdpit, dut cum fidentfe,aut de ftudio aliter ineunds conftitutionis induxerim, nid ratio ferupulo dimittit. conftiteritan primisiIla,quod fides noftra obfequium Apoftolo debeat, Hoc uoedbuh fu/ p ro hibetiqua:fl:ionesinire,nouisuocibusauresaccomodare,hTreticu pofi: pretquoq’■ Ter tu tl. 1 1 . r\ ir ■ \ j • V ■ utitur.Hocddmonc unam correptionem conuemre,non polt duputauonem. Adco mterdmc rc ubuit,fi cuiforte difputationem,correptionem defignanscaufa hscrctict conueniendi.Et hoc minus pUceretpri/ unam fcilicct,quia non eft Chriftianus. Ne more Chriftiani femel 8i kes or k(ho:si k pcdita, ti m proferatur 3 nihil iam fit retračtandum,ac fi prolata non fit a nobis, la/ cum interim dcmus diuerf* partiCfiquid putant ad /nfirmadam hanc pr*/ fcriptionetn mouere fe pofle:SoIent dicere.non omnia Apoftolos fdffe 3 ea dem agitati dementia qua rurfus conuertunt, omnia quidem Apoftolos fcifle.fed non omnia omnibus tradidifie,in utroqj Chriftum reprehenfio/ ni inqdentes 3 quiautminusinftručtos 3 autparumfimplices apoftolos mi/ ferit.Quis enim Integra; mentis 3 credere počeli: aliquid eos ignorafte, quos magiftros dominus deditCindiuiduos habitos in comitatu. in difripuiatu, in conuičtu 3 quibus obfcura qu*cp feorfum difterebat 3 iliisdicensdatum ef fecognofcere arcana,qu* populo intelligere non liccret.Latuit aliquid Pe/ trum *dificand*ecclefi* Petram dičtum,daues reoni ccelorum confccu/ C> tum,8C foluendi Si alligandi in coelis SC in terris poteftatemCLatuit SC Ioan nem aliquid dilcčtiftimum domino.pečtori eius incubantem.cui foli domi nus Iudam traditorem demonftrauit 3 quem loco fuo filium Mari* de/ mandauit C Quid eos ignorafte uoluit, quibus etiam gloriam fuam ex/ hibuit,8i Moyfen,& Heiiam,& infaper de ccelo patris uocem? Non quafi c*teros reprobans.fed quoniam in tribus teftibus ftab.it .omne uerbum. Ignorauerunt itac^ 81 illi quibus pod refurrečtione quoq? in itinere pmes feripturas ediflferere dignatus eft. Dixerat plane aliquando:Multa habeo adhuc uobisloqui,(ed no poteftismodo ea fuftinereitamenadrjciens: Cu uenerit illc fpiritus ueritatis.ipfe uos docet in omni ueritate:oftendit illos ni hil ignorafife 3 quos omnem ueritatem cofecuturos per fpiritum ueritatis re< promiferat.Et utiq? impleuit repromiftum, probantibus Ačlis Apoftolo/? rum defcenfum fpiritus fančli.Nedum fpiritum fančlum poflintagnofce/ re difcentibus miftum 3 fed nececdefiam fe dicant defendere 3 qui quando 3 & quibus incunabulis inftitutum eft hoc corpus probare non habent. Tanti enim eft illis non habere probationes eorum qu* defcndunt:ne pariter a4 mittantur tradučbones eorum qu*ment;untur.Proponut ergo ad fuggil/ landam ignorantiam aliquam Apoftolorum,quod Petrus SC qui cum ep erant,reprehenfi fint a Paulo. Adeo,inquiunt,aliquid eis defuitt Vt ex hoc etiam illudftruant.potuiflepoftea pleniorem fcientiam fuperucnire 3 quali$ obuenerit Paulo reprehendenti antcceffores.Poflu »nus Si hic Acfta Apo/ ftolorum repudiantibus dicere:Prius eft uti oftendatis quis ifte Paulus, SC quid ante Apoftolu,& quomodoApoftolus:quatenus&alias ad qu*ftiq neS DE PRAESCR1PTIONIBVS HAERETICORVM, LI B> loj nesplurtmum eo utuntur.Neq} enim pfeudoapoftolu fe de perfecutore p fitetur.fufficitunicuiq examinatecredenti 3 quando necdeusdc feteftimo/ nium dixerit:Sed credent fine fcripturis.ut credant aduerfus fcripturastta/ men doceant exeo quod allegant.Petru a Paulo reprehcnfum 3 aliuseuan/ aelt] formam a Paulo fuperdučtam ritra eam quam prazmiferat Petrus, Si Alius,hoc eft csteri.Acqui demutatus in pradicatorcm de perfecutore deducitur ad ha./ & di tres a fratribus.ut unus ex fratribus 3 ab illo ad illos qui ab Apoftolis fidem lk r ^ u inducrant.Dehinc,ficut ipfe enarrat.afcendit Hierofolymam cognofcendi conijtio leg, Petri caufa,ex officio Si iure fcilicet eiufdem fidei Si prtedicationis. Nam Si ex fntribus, illi no efient animirati de perfecutore fačtu pra:dicatore 3 fi aliquid cotrariu ad illos & qus denunciatiojupra 8i infra ex fcriptis' intellegerat, non ne/ ligcre erat. fcio quid fuboftendi hoc dičto * remotiore dobrina, fed potius inculcari c r paulo poji de non admittenda alia prster eam,quam audierat ab ipfo:Si puto coram de remotiore mu ltis,inquit ) teftibus.Quos multos tefl:es 3 (i nolunt eedefiam intelligi, ni/ o ra* , ntere dq Uomo do nihiltacitum fuerir,quod fub muitis teftibus profe/ rebatur.Sed nec quia monet illum hsc fidelibus hominibus demandare qui idonei fint.Sialios doceredd quoqj argumentum occulti alieuius euan/ H£/ ftatresquoqjutciabant,femel5i irerum eiečti, Marcion quidemcum du/ pi„ on cetltis f;b Antoni/ JO 6 O.. SEPT, FLORENTIS TERTVLLIANI, no c4. Komdnum cetitis S H.qua ecdefia; intuleratnouiffime m perpetuum difcidium relega egitepifcopum,fed cu3>uencna dočlrinarum fuarum difleminauit.Poftmodum Marcion poe K U i° nitentiam confeffus,cum conditionedat* fibi occurrit.ita pacem receptu/ flerior.uifificfor/ rus 3 fi cateros quoque quos perdiuont erudiiiet, ecclcha: remtueret:morte te bgendu ejl,Eku prauentus eft.Oportebat enim harefes efte:nec tamen ideo bonum nare/ thsri benediai,ut (] Sj q U { a eflecasoportebat:quafinon& malum oportuerit eflfe.Nam &do ^ eplC monb°Jitu m ‘ num tradioportebat,feduatraditori.nequidetiam hincharefisdefen/ dTi°,fiu7felicitltl dat.Sed & Apellisftemmaretradlandumeft.Tam no uetus&ipfe quam elogio defunttum Marcion inftitutor 81 praformator eius:fed lapfusin foemina defertor con honorarni!. tinentia Marcionenfiis,ab oculis fančliUimi magiftri Alexadriam feceffit. Inde pod annos regrefTus non melionnifi tantum qua iam non Marcioni tes,in alteram fceminam impegit.illam uirgine Pbilumenen(quam fupra edidimus)poftea uero immane proftibulum 8č ipfaman Ergemate circum Torte,legendum in ue ntus>' qua ab ca didicit phanerofeis fcripfit. Adhuc in feculo fuperfunt q U £ ab ca didicit ^ mem j ner i nC eorumatiatn proprrj difcentes & fucceffbres ipforutrune ^arenpjetsuijcns p 0 jq cr j 0 resne g are po!Ttnt:quanquam 81 de operibus fuis»ut dixit domi/ nus,reuincuntur.Si enim Marcion nouum teftamentum a uetere fepara/ uit:quia feparare non poftet,nifi quod unitnm fuittunitum ergo ante cp fe pararetur.poftcafačtum feparatum, pofteriorem oftendit feparatorem. Torte, h.n. quid e / Ite Valendnus aliter exponens 8i fine dubio emendans,hoc nomine quic/ mendat, quid emendanut mendofum retro alterius fuiffe dem 0 nftret.H 0 s.unq 3 in figniores, 8 £ frequentiores adulteros ueritatis nominamus.Caterum & Ni gidius nefcio qui 81 Hermogenes 3 & multi alij adbucambulant peturnem tes uias dei.Cupio oftendant mihi ex,qua autoritate prodierunt. Si aiiurn deu pradicant,quomodo eius dei rebus & Iiteris 8t nominibus utuntur ad/ uerfus quem pradicantfti eiufdem,quomodo aliter.Probet fe nouos Apo ftolos efte:dicant Chriftum iterum defcendiftedterum ipfum docuifte, ite/ rum crucifixum, iterum refufcitatumrficenim Apoftolos folet facere,dareil lis praterea uirtutem,eadem figna edendi,qua 81 ipfi.Volo igitur uirtuteS eorum proferre,nifi quod agnofco maximam uirtutem eorum, qua Apo/ ftolos in peruerfum amulantur .lili enim de mortuis fufdtabantdfti de up uis mortuos faciunt.Sed ab exceftu reuertar ad principalitatem ueritatis,^ pofteritate mendacitati deputanda,ex illius quoque parabola: patrocinio, quabonu femen aumenti a domino feminatum primo conftituit: auena/ rum autem fterilis fceni adulterium.ab inimico diabolo poftea fuperducit. Pro parte enim dočlrinarum diftinclionem figurat: quia 8i alibi uerbum dei feminis fimilitudo efttlta ex ipfo ordine manifeftatur id efte domini/ cum 81 ueru,quod fit prius traditutid aute extraneum & falfum,quod fit po fterius inmiffum, Ea fententia manebit aduerfus pofteriores quasčp hare/. © dE PRAESCRIP TIO N I B V S HAERETICO RVM, LIB. 107 fes,quibus nulla conftantia 81 confdentia concedit ad defendendam fibi ucritatem.Csterum fi qus audent interferere fe stati apoftolici ut ideo uideanturab Apoftolis tradits 3 quia fub Apoftolis fuemnttpoftumus di/ cere,i£dant ergo originesecdefiarum fuarum:cuo!uant ordincm epifcopo rum fuorum.Ita per fucceifiones ab initio decurrente,ut primus ille epifco/ pusaltquem ex Apoftolis,uel Apoftolicis uiris,qui tamemcum Apoftolis perfeuerauerit.babuerit autorem dl anteceflorem.Hoc enim modo ecclefis ecclesiae Apoftolics cenfus fuos deferuntficut Smyrnsornm ecdefia Polpcarpum apostoli ab Ioanne conlocatum refert:ficut Romanorum Clementetii a Petro ordi CAE ' natutmid Sl proinde utiq? 81 csters cxhibent,quos * Apoftoli in epifcopa/ f ortC} \ e g, & tum conftitutos, Apoftolici feminis traduces habeant.Confingant tale ali iUis.mfi Bet quid hsretici.Quid enim illis poftblafphemiam inlicitum eftcfed &fi con/ H™ & a P° fmxerint,nihil promouebunt.Ipfaenim dodrina eorum cum Apoftolica ^ otls ' comparata,cx diuerfitate 81 contrarietate fua pronunciabit,neque Apofto li alicuius autoris cfle ncque apoftolici:jquia ficut Apoftoli no diuerfa inter fedocuiftent, ita 81 Apoftolici n5 cotraria Apoftolis sdidiflent, ni(i lili qui ab Apoftolis defciuerunt,& aliter prsdicauerunt. Ad hancitaq 5 formam prouocabuntur ab illis ecdefrjs,qus licctnullam ex Apoftolis uel Apofto/ licis autorem fuum proferant, ut multo pofteriores, qus deniqj quotidic inftituuntuntamen in eadem fide confpirantes,non minus Apoftolics de/ putantur pro confanguinitate dočlrins.Ita omnes hsrefes ad utracp for mam noftriseccleft]sprouocats,probent fe quaqua putant Apoftolicas, • * Sed adeo nec funt,nec poflfunt probare quod non funt: nec recipiuntur in • pacem 81 in communicationem ab ecclefrjs quoquo modo Apoftolicis fei/ licet ob diuerfitatem facramentfinullo modo Apoftolici Adhibeo fuper im.ipfarum dodrinarum recognitionem, qus fub Apoftolis fuerunt,ab rjfdem Apoftolis 81 dcmonftrats 81 deierats.Nam SC fic facilius traducen tundum aut iam tune fuifle deprehenduntur,aut ex illis qus iam tune fue/ 4; runt femina fumpfifle.Paulus in prima ad Corinthios,notat negatores 5č dubitatores refurredionis.Hsc opinio prima SadducsorumiPartem eius ufurpat Marrion,& Apelles,8č Valentinus,& fi qui ali] refurredionem in fringunt. Ad Galatas icribens,inuehitur in obferuatores Sl defenfores cir/ cumeifionis 81 Iegis:Hcbionis hsrefis fic eft.Timotheum inftruens, nuptia rum quoqj interdidores fuggillatrlta inftituunt Marcion,& ApelleS eius fecutor.it.que tangit eos qui dicerent fadam iam refurredione:fic fe Va/ lentiniani adfeuerant. Sed 81 rum genealogias indeterminatas nominat, Valentinusagno{citutgapudquemson ille,nefcio qui,noui 81 non unius nominisgenerat e fua charite fenfum 81 Veritatem, 81 hi šque procreant duos,Sermonem 81 Vitam.Dehinc 81 ifti generanthominera Siecdefiam: 1 o 8 Q_. SEPT, FLORENTIS T E R T V L L I A N I, dequa prima harcideo decas a:onum:exinde decem alii,6č duodccim rehV qui a:oncs miriš nominibus oriuntur,in meram fabulam triginta a:onum. Idem Apoftoluscumimprobatelementis feruientes, aliquem Hermoge/ nem oftertdit,qui materiam non natam introducens,deo non nato eam co parat:8£itamatremelementorum deam faciens,poteft ei feruirequa deo comparatloannesueroin ApocaIypfi ido!othytaedentes& ftupra cotn/ mittcntes,iubet caftigare:Sunt SC nune alq Nicolaita:,Gaiana haaefis dici/ tur. At in epiftola eos maxime antichriftos uocat,qui Chriftum negarent in čarne uenifle,& qui non putarent Icfum filium dei: Illud Marcion, hoc Hebionuindicauit.Simonianxautem magise difciplina angelis ieruiens, utiqj SC ipfa inter idololatrias deputabatunSČ a Petro apoftolo in ipib Si/ nionedamnabatur.Hax funt,ut arbitror,genera dočtrinarum adulterina/ ru*qua* fub Apoftolis fuifle ab ipfis Apoftolis difcimus:8i tamen nulla in/ ucnimus infhtutioncm,ut diuerfitates peruerfitatum qu^de deo creatore urtiuerforum controucrfiam mouerint.Nemo aiterum deum aufus eft fu/ fpicari.faciiius de fiiio quam de patre h^fitabatur, doneč Marcion prater creatorem alitlm deum folius bonitatis induceret: Apclles creatorem ange/ lum nefcio quem gloriofum fuperioris dei,faceret deum Iegis SC Ifraelis, ib lum igneum adfirmans:VaIcntinus aonas fuos fpargeret, SC unius aonis Uitium in originem deducerct dei creatoris.His folis SC his primis reuelata eft ueritas diuinitatis.maiorcm fcilicet dignationem SC pleniorem gratiam F orte,quodo a diabolo confecutis:qui deum ficquoq; uoluerit a:mulari,& de dočlrinis minu,ticlquii uettenorum,* quod dominum negauit.ipfefaceret difeipulos fuper magi/ ftrum.Eligant igitur fibi tempora uniuerfa: harefes,qu« quado fuerint.du non inter(it,qua:quando de ucrirate non fint:uticp quže fub Apoftolis no fueruntfuifle rton pofTunt.Si enim fuiftent.nominaretur SC ipfa:,ut SC ipfa: Fort. defignS, coercendx,Qux uero fub Apoftolis fueruntdn fua nominationet dignan/ tur, tur.Siuc ergo exdem nune funt aliquanto expolitiorcS, qua: fub apoftolis rudcs,habent fuam exindc damnationcm:fiue alise quide illa: fuerunt,alix autem poftea oborta: quafdam cx illis opiniones ufurpauerunt, habendo cum eis confortium pr*dicationis,habent necefle eft etiam confortium da/ mnationisiprsecedente illo fine fupradičto pofteritatis,quo &fi nihil de da mrtatierjs participatentur,de atate fola praiudicarenturaanto magis adul/ tera,quanto necab Apoftolis nominata. Vnde firmius conftat has efte, quasadhuctuncnunciabantur futura*Hiš definitionibusprouocata: a no/ bis 8C teaičtx harefes omnes,fi'ue qua poftera:,fiue qua coatanea: apofto/ lorum,dummodo diUerfe:(iue gcneraliter.fiue fpcqaiiter notata ab cis,du modo pradamnata:,audeant refpondere SC ipfa: aliquas ciufmodi praferi ptionesaduerfus nofttam difciplinam.Sienim negantueritatem cius;de/ bent dE praescriptionibvs haereticorvm, lib. 109 bent orobare illam quoq? hsreflm cadetn forma reuičlam,qua ipfe reuin cuntunSC oftendere fimul ubi nam qu*rendafit ueritas,quam apudtilaš non efle iam conftat.Pofterior noftra res non eft,imo omnibus prior eft: Mmtfcriptus Hocerit teftimonium ueritatis ubiq? occupantis principatum.Ab apofto / codc * hdbct ’ lis non damnaturdmb defenditunHoc erit indicium proprietatis. 1 Quam ll^Vnd^pit enim damnant,qui extraneam quanq? non danmauerunrfluam oftendut, t o TertuUia/ ideocp 8C defendunt. Age iam qui uoles curiofitatem melius exercere in ne/ fic fcripfif aocio falutistu:e,percurre ecclesias apostoli c as , apudquasipfaead/j - ’ c ^ huc cathcdra: apoftolorum fuis locis pradidentur.apud quas f autentica: li/ „^qutjiTx teneeorum recitaturflonantes uocem,repr;efentantes faciem. Proxima eft trtnem: qu* ribi AchaiaChabes Corinthum.Si non longees a Macedonia, habes PhP que non dm / l/ppos.Sipotes in Adam tendere,habes Ephefum.Si autem Italia: adijce/ n ufculds dnno/ tdtiones dngu ftus m Argo cu ■ p ere no pote/ . nt. Ouid.ex Ver gilio trdgee/ dii expreffit, Tdbuld Cebe tis. H omeri cen/ toneš. Q_. SEP T. FLORENTIS T E R T V L. L I A N I, fuit resEgo fum h^res Apoftolorum.Sicut cauerunt teftamento fuo.ficaE fidei commiferunt 3 ficut adiurauerunt,ita teneo. Vos certe exha:redauerunt: femper Si abdicauerunuut extraneos,ut inimicos.Vnde autem extranei K inimici Apoftolis h^reticunifi ex diuerfitate dodtrina;:qua unufquifcg de fuo arbitrio,aduerfus Apoftolos,aut protulit aut recepitdllic igitur Si feri/ pturarum 8i expo(itionu adulteratio deputanda eft,ubi diuerfitas inuenit: dočtrins.Quibus fuit propofitu aliter docendfneceftitas inftituit aliter di/ fponendiinftrumentadocftrinaj.Aliasenim non potuiflent aliter docere, nifl aliter haberent per qus docerent.Sicut illis non potuiflet fuccedere cot ruptela dočlrin* eiusdta 8i nobis integritas dočtrina: non competiflct fine integrirate corum per quae dočlrina tračlatunEtenim quid contrarium no bis in noftrisCcjuid de proprio intulimus,ut aliquid contrarium ei Si in feri pturis deprehenfum>detračfioneuel adiedtione ueltranfmutationereme/ diaremusCQuodfumus,hocfunt.Inde feriptur^ab initio fuo.Ex illis fu/ musdAntečp nihil aliter fuit,cp fumus.Quid denieg fuit ante cp nobis in/ terpollarenturC * Cum aute omnis interpollatio pofterior credenda (it, ue niens itacp ex caufa smulationis, qua neq? prior,neq? domefticaru efteius q quod asmulat^tam ineredibile eft fapieti cuic^ut no adulterum ftilu in/ tulifte utdeamur icripturis,qui fumus 8i primi Ši ex ipfis,č[ illos no intuliffe qui funt Si pofteri 8i aduerfi.Alius manu fcripturas.alius fenfu expofitioes interuertit.Necg enim ii Valentinusintegroinftrumento *8i ut uidet; no callidiore ingenio cp MarcionCMarcion em exerte Si palam machiera.non idilo ufus eft:quoniam ad materia fuam caedem feripturaru confecit.Valen tinus aute pepercit:quoniam non ad materiam fcripturas,fed materiam ad fcripturasexcogitauit:5itamenplusabftulit J 8i plusadiccit, auferens pro/ prietates (ingulorum quoqj uerborum,8i adrjcicnsdifpolitionesnon com/ parentium rerum. H*c funt ingenia de fpiritalibus nequitia: 3 cum quibuS lučlatio eft nobis fratres,merito cotemplands fidei neceflaria, ut elečli ma nifeftentur,utreprobi detegantur.Etideohabentuim Si cxcogitandis in/ ftruendisep erroribus facilitatemmon adeo mirandam quafi difficilem Si inexplicabilem,cum de fecularibus quoq? feripturis cxemplu prasfto (it eiuf modi facilitatis: quo ius hodie * ex Vergilio fabula in totum.aliam compo ni materiam fecundum uerfus.uerfibus fecundu materias concinnatis.De/ niq 3 0uidiuscitraMedeam,Tragcediam ex Vergilio pleniffime expref/ (it.Meus quidam propinquus ex eodem Poetaanter c$tera ftili fui otia pi nacem Cebetisexplicuit/ Homeri centonas fententiam uocare folent, qui de carminibus Homeri propria opera morecentonario exmultis hinc in/ de compofitis in unum farciunt corpus.Et utique tcecundior diuina litera/ tura ad facultatem cuiufcunque materue,Nec periclitor dicere ipfas quoqj feripturas D e PRAESCRIPTIONIBVS HAERETICORVM, L IB. III fcripturas fic efteexdei uoluntate difpofitas,utharreticis materias fubmi/ niftrarent,cum legam oportere heerefes elfe, quae fine fcripturis eflfe no pofi- fcnt.Scd quaeritur,a quo intelledus interpretetur.corum qusad harrefes fa ciacv A diabolo fcilicct.cuius funt pares intcruertedi ueritate:qui ipfas quo/ qae res facramentorum diuinoruman idolorum myfterr)s aemulatur. Tin/ cic Si ipfc quofdam,utiq 5 čredentes Si fideles fuos:expiationcm delidoru de lauacro repromittit, &fi adhuc meminit Mythra::fignat illic in frontibus milites fuosrcelebrat Si panis oblationem:& imaginem refurredionis indu cit: * Sifubgladio redimitcoronam. * Quid quod fummum pontifice nuptfis ftatuit? Habet Si uirgines, habet Si continentes.Csterum fi Nu/ Pompilr) fuperftitiones reuoIuamus.fi facerdotalia officia, infignia, Si priuilegia.fi facrificantia minifteria,& inftrumenta Si uafa ipforum facrifi/ ciorum.ac piaculorum Si uotorum curiofitates confideremus.nonne mani/ feftediabolus morofitatem illatn Iuda:ae imitatus eft? Qui ergo ipfas res de quibus facrameta Chrifti adminiftrantur tam armulanter adfedauit ex primere in negoctjs idololatria:,uticp Si idem Si eode ingenio geftqt Si po/ tuicinftrumentaquocp diuinarum rerum 8dfandorum Chriftianorum, f orte f dcror % fenfumdefenfibus,uerbadeuerbis,parabolasde parabolis, prophane Si uelfarmen strnile fidei attentare. Et ideo neque a diabolo immiflfa eiTe fpiritalia ne/ torum. quitis,exquibus etiam h^refes ueniut.dubitare quis debcat:neq? ab idolo latria diftare h*refes.cum Si autoris Si operiš eiufdem fint cuius Si idolola tria.Dcum aut finaunt aiium aduerfus creatorem:aut fi unicum creatorem O confitentur, aliter eum diflerunt.quam in uero eft: * Ita omne mendacium t dedeouelnatioquodammodofexuseftidololatri£:Non omittamipfius etiam conuerfarionis h^retica: dcfcriptionem.Quam futilis,quam terrena, quam humana fit,fine grauitate,fine autoritate,fine difciplina.ut fidei Cux congruens.Inprimis quis catechuminus,quis fidelis incertum eft: pariter adeunt,pariter audiunt, pariter orant:etiam ethnici fi fuperuenerint fandu canibus,& porcis margaritas * lieet non uerfas iadabunt:fimplicitatem uo lunt eflfe poft rationcm difciplin*,cuius penes nos curam lenocinium uo^ cantrpacem quoq? paflim cum omnibus mifccnt.Nihii enim * in uerum eft f or te ,fyttcc/ iliisdicet diuerfa tradantibus dum ad unius ueritatis expugnationem con rum. fpirent.Omnes fcientiam polliccnf.Ante funt perfedi catechumeni, quam cdodi.Ipfa: mulieres h*retic^,quam procaces qua: audeant docere.conten dere,exordfmos agere.curatioes repromittere.fortaflfe an Si tingere?Qrdi/ nationes eorum temeraria:,leues,inconftantes.Tuc neophytos conlocant. nune feculo obftrido&nunc apoftatas noftros.ut gtoria eos ob!igent,quia ueritate non poftunt.Nufčp facilius proficitur,quam in caftrisrebelliu. ubi Jpfum efle illiepromereri eft.Itaq? alius hodie epifcopus, cras altus t hodie k X diaco Torte,^uid id Torte, ic cm tioncm. Tort.moreni ji libet legere ex originis fu£ more. Tort qui bor attte. i ii cx. sept. florentis TERTVLLI ANJ, diaconus,qui cras ledonhodie prefbyter,qui cras Iaicus.Nam & laki facer dotalia munera iniungunt.De uerbi autem adminiftratione T quid tamCcu hoc Cit negocium illis,non ethnicos conuertendi.fed noftros euertcnduhšc raagis glodam captant,fi' ftantibusruinam non fi iaccnribus eleuationenv operen tur. Quoniam 81 ipfum opus eorum non de fuo proprio sdificio ue nit.ied de uentatis dcftrudione noftra fuffodiunt,ut fua schficcnt. Adime illis legem Moyfi',& prophetas,& creatorem deum t accufadoncm ČL loqui non habent.Ita fitut ruinasfadlius operentnr ftantium sdificioru, quam extrudiones iaceihtium rutnarum.Ad hscfolummodo opera humiies, 62 blanduSč fummiffi agunt.Csterum nec fuis prsfidibus rcuerentiam noue/ runt.Et hoc eft quod fchifmata apud hsreticos fere non funt:qma cu finti non parent fchifmata.Eft enim unitas ipfa.Mentior fi non etiam a regulis fuis uariantinterfe,dum unufquifq? proinde fuo arbitrio modulatur qua: accepit,quemadmodum de arbitrio ea compofuit ille qui tradidit. Agno/ fcit naturam fuam 'čl originisius t more profecftus rei.fdem licuit Valenti nianis quod Valentino,idem Mardonitis quod Marcioni de arbitrio fuo fidem innouare.Deniq 5 penitus infpcds haerefes omnes in multis cum au toribus fuis diifcntientes deprehenduntur.PIeriq 5 nec ecdefias habent,fine matre,fine dco,orba fide*exteriotes quafi fibifate uaganf.Notata funt etia comcrcia hsreticoru cum Magis čppluribus,cum circulatoribus,cu Aftro/ logtSjCUm philofophiscuriofitati feilicet dcditis.Quarite ČL inuenietis,ubi/ que meminerunt. Adeo Sl de genere conuerfationis qualitas fidei aftimari potefhdodrins inde difciplina cft.Negant deum timendum. Itaq? libera funt illis omnia Sl foluta. Vbi autem dcus non timetur.nifi ubi no cft^Vbi deusnoneft,necucritasulla eft.Merito 5 1 tališ difciplina eft. At ubi de* us,ibi metus in deum,qui eft initium fapienti*.Vbi metus in dcum,ibi grauitas,honeftas,& diligcntia adtonita,& cura follidta,& adicdio explo/ rata,ST comunicatio delibcrata,8č promiffio emerita,8i fubiedio religiofa, Sl apparitio deuota,& preffio modefta,& ecdefia unita,& dei omnia.Pro/ indc haec prefifiora apud nos teftimonia difciplina: ad probationem ucrita/ tis acceduntta qua dtuertere nemini expedit, qut meminerit futuri iudicq quo omnes nos necefle eft apud Chrifti tribunalaftare,reddentes ratione, in primis ipfius fidei. Quidergo dicetqui illam ftuprauerint adulterio hx> tetico uirginem traditam a Chrifto C allegabunt nihil unquam fibi ab illo uel ab Apoftolis eius,de fsuis Sl pcruerfis dodrinis futuris pronuciatutm Sl de cauendis 81 de abominandisquid praceptum. Agnofcunt fuam po/ tfus culpam quam fuorum, t qui nos ante praftru^erunt.Adrjcient prste/ rea multa de autoritate cuiuscp dodoris hsretici.illos maxima dodrins fus confirmaflfe.mortuos fufcitafle»debiles reformaffe, futura fignificaffe: D e PRAESCRIPTIONIBVS haereticorvm, lib.iij uti merito Apoftoli crederentur,quafi nechocfcriptum (it, uenturos mul/ toS; q U i etiam uirtutes maximas a:derent,ad fallaciam munienda corrupta: nr«dicationis.Itaqj ueniam merebuntur.Si uero memores dominicarum gr apoftolicarum denunciationum in fide integra fteterint, čredo de uenia periditabuntur.refpondente deo:Pramunciaueram plane futuros fallaci* tnaoiftros in meo nomine,& prophetaru,& apoftoloru etiam.Et difccnti/ \ronke busmeis cadem ad uos prsdicare mandaueram,fed cum uos non credere/ tis.SemelEuangelium & eiufdem regutedodrinam apoflolis meis dele/ gaueram:fed libuit mihi poftea aliqua inde mutare.Refurredionem pro/ miferam etiam carnistfed recogitaui ne implere non poftem.Natu me ofte deram ex uirgine.fed poftea turpe mihi uifurn eft.Patrem dixeram, qui fo/ lem & pluuias facittfed alius me pater f melius adoptauit. Prohibueram forte,melicr, uos aurem accomodare hasreticis.fed erraui.* Alia capit opinari eos qui ex orbitant, & fidei ucritatis periculum non cauent.Sed nune quidem genera literadumeftnobis aduerfus hazrefes omnes,certis & iuftis 8C neceflarrjs praferiptionibus repellendas a conlatione fcripturaru.De reliquo (i dei gra tiaannuerit,etiam Ipecialiter quibufdam refpondebimus. Cii SEPTIMII FLORENTIS TERTVLUANI, DE PRAESCRIPTIONIBVS ADVERSVS HAERESES OMNES, FINIS, « LOCA ALIQ_VOT trium ultimdrum pdgindrum pr£cedentis libri ® pdulo curiofius excuffd,dc per coniedurds uerifimileis dlieubi rejlitutd. * CVM AVTEM OMNlS INTERPOLLATIO.) Nlhil hicfuccumt mdltufcriptUS codex . Ego Umen fic legendum opinor. Cum dutem omnis interpolldtio poflerior crededd [it, ueniens utiq ; ex cdufd £muldtionis,qud neq; prior,net£ domejlicior ejl e, us quod čc7ote Grad ko/ cant eos qui in triremibus militarem operam pr£flant,er' alias qui nauibus uettantnr.Scd cum bac ef fentpaulo coaftiorajimplicius uifum efl Ji pro quafi fibilate uagantur,legamus,exteriorcs fiue cx/ torresquafi Aplilate udgantur.lnfctti genus eji Latini s Aplus qucm Oejlrum Greeci uocant, ut dot cet Vergilius Georgicon tertio.ob multasautem caufas Afilis Iheretici meretur comparari, Tradit Vtinius aliquando nafci in extremis fauis apes grandiores,quic cateras fugant,Oejlrum uocari boe malum.Sic er exbomimbus inconflantibusintraecclejiam nafcunturbteretici, qui deinde ecclefiatit turbant,affligunt,perfequuntur.ldem autor feribit Afilis fiue tabanis aculeum effe in or e. Bare tiči itidem in lingua uenenum circuferunt,er lingua priuinc haud dubie defignans.Porro in Hirfaugienfi codice pracedebat libram de prsfcriptionibus 3 fed id Librarrj incuria facflum putoreum nihil aliud fit,quam Appendix qua*dam fuperiAris libri,indicans,quo tempore quxqj liste ^ fis eruperitA quam profiteatur impietatem, ' r , r" -f****- ^ ■vf ftfa** l Qj2yQpnf &w f/iUpia ji tr Q-SEPTIMII FLOREN T IS TER TVlLIANli ADVERSVS O MN El S HAERESES, SEV P OTIVS, DE HAB/ RESIBVŠ LIBER* v o r v m harericorum.ut plura praetereatri, pauca perftringamttaceo enim Iudaifmi h žreti coSjDofitheumanguam^amaritanum^ui pri vofithmu? musaufus eft ^phetas^uafi non in (piritu fan mmunus* člo Iocutos repudiare* Taceo Sadducžos, qui ex huius erroris radice furgetes,au(i funt ad hac hžrefim etiam refurrcčtione carnis negare.Pras termitto Pharifžos,qui additamenta qua:da le/ stdducti, gis adftruedo a Iudads diuifi funt* Vnde etiam hoc acdpere ipfum quod habent nomen.digni fuerunt.Cum his etiam He Hcrc . rodianos,qui Chriftum Herodem elTe dixerunt. Ad eos me conuetto, qui exEuangclio,hžreticiefleuoIuerunt:exquibuseftprinius omniu Simotl simomagus * Magus,qui in Ačtis Apoftoloru condignam meruit ab apoftolo Petro iu ftamq? fententiam.Hic aufus eft fummam fe dicere uirtute,id eft,fummu deum.Kdundu aut ab angelis fuis inftitutum, f a demone fe oberrante qui h irfdug>cxh effet Japientia defcendifle qužredum apud Iudaros:fe iti phantafmate dei fichdbet,hd£ non paflutmfed efle qua(i paflum.Poft huc Menander.difcipulus ipfiusdi mone f emS/ tniltterniagus,eadedicesquž Simon ipfe:quicquid fe Simon dixerat, hoc ^ ^ fe Menander effe dicebat,Negans habere pofle quequam, falutem, nih in nomine fuo baptizatus fuiflet.Secutus eft poft hžc Si Saturninus,8i hic fi> smminus> militerdicensjnnafcibilem uirtutemddeft, deum, in fummis 8i illis infini/ tis partibus Si in fuperioribus manete * longeautem diftantenSi ab hoc an forte, legdoit gelos inferiores mundum feciftetSi quia fplendor quidam luminis defm> ge Mt di/lan/ fumin inferioribus refuKiflet,adfimilitudineilliusluminis*angelos hotni nem inftituere,angeIos curaflfohunc fuper terra iacuiife teptan tem: 1 cuius 0 ’ lumeillud Si uirtutem illam fuperiore proptermifericordiam,fcintillam fal uam eflfeicsteram hominis perire:Chriftum in fubftantia corporis no fuif de principatus,8i poteftates,8i angelos fačtos:deinde infinitas angelorum k + žditiones ic>8i phantafmate tantum quafi pafifum fuifle: refurrečlione carnis nullo m °do futuram efte.Poftea Bafilides hžreticus erupit:hic e [Te didt/utnmu deum nomine Abrax?en,quo mentem creatam, quam Gra:ce vodu appel/ lat.Inde uerbum.Ex illo prouidentiam,uirtutem,8i fapientiam:Ex ipfis in/ 126 Q_. SEPT. FLORENTIS T ERTV L LIANI, arditioncs 8i probolas.ab iftis angelis trecentos fexagintaquincp coelos in/ Leg. a brax forte, aliqui/ ne quibus infertoribus permtxtus:fetj 5 poftea cum in fuperiora uoluif/ hus vel excmplo carterorum excreiccret,&effundcretur s 8£ totum orbem 81 impleret 81 occuparet.De F orte.profeipfo. Chrifto autem Gc fentiunt,ut dicant illurn tantummodo,* fed 81 pro ipfo, f ui lfe‘ fcd ipfum fuiffe.Carpocrates praterea hanc tulit fečtamrV na effe dicit uiiv tuteman fuperioribus principalem,ex hac prolatos angclos, atcp uirtutes: quos diftanteslonge a fuperioribus uirtutum,mundum iftum in inferiori bus partibus condidiffe:Chriftum non ex uirgine Maria natum, fcd ex fe/ nTs.uiu integritatc mine Iofeph,hominem tantummodo genitum,fane p ra: casteris iuftitia: cultu,* integrirate meliorem:hunc apud Iudsos paffum: folam animam Torte,integricr. ipfius in coelo receptam,eo quod SL T firtnior & robuftior exca:tcris fuerit, f°rte,empu amntd ^ q UO co Hig e ret * ten tata animaru fola falute,multas corporis refurrečtio/ rumj.j.t neis.Poft hunc Cerinthus Imeticus erupit,fimilia docens.Nam 81 ipfe mu * dum inftitutum effe ab illis dicinChriftum ex femine Iofeph natum propo nit,hominem illurn tantummodo fine diuinitate contendens,ipfam quoqj legem ab angelis datam perhibensdudsorum deum,non dominu,fed an/ Tbion. gelum promens. Huius fucceffor Ebion fuit, Cerintho non in omni parte confentiens,quod a deo dicat mundum,non ab angelis fačtum:& quia fcri ptum fit,nemo difcipulus fuper magiftrum,necfcruus fuper dominumje^ gem effeproponitjfcilicct ad excludendum euangelium,& uindicandum Iu Valentinus. daifmum.Valentinus autem hareticusmultas introduxit fabulas,has ego > «»t, totum ufq; ad Alpha Beta,Si computant og doadas Si decadas,ita afterre illorum omncs uanitates ut ineptum fit 8C ociofum,quodtamennontantumiamuanum,fedetiam periculofum fit. Alterumdeum finguntpratercreatorermChriftum in fubftantia negant carnis fuiffe, negant carnis refurrečlionem futuram. Accedit his Cerdon ftuidam.hic introducit initia duo,id eft duos deos,unum bonum, 8 i alteru fieuum.Bonum fuperiorem:feuum hunc,tnundi creatorem. Hic prophe/ tias&legem repudiat:deo creatori renunciat:fuperioris dei filinrn Chriftui uenifie tračlafchunc in fubftantia carnis ncgat,in phantafmate folo fuifte pronunciat:necomninopaftum,fedquafi paftum:necex uirgine natum, fed otnnino nec natum^Refurrečlionem animtetantummodo probat,cotv poris negat.Solum euangelium Luca:, nec tamen totum recipit. Apoftoli ' auli necp omnes 3 neqj totas epiftolas fumit. Adta Apoftolomm Si Apo/ calppfim Leg.fudiindo . Ats, quc E y/ tbon fc.uocut forte,fiue B y tho uel,i.By/ tho. Vtolemm . Secundus. H erucleon. Mitra«. CoUrbafus • Cen ion . I2o Q_* SEPT. FLORENTIS T E R T V L L I A N I, Marcion. fort.condtus, ct.eddem dic. Lucanus. Apclles. fort. mundo. P hilumene. SyUogifmi ApcUis. Tdcidnus. forte, diucrfd Conijcio teg. Nec Adi fd/ lute cof.Ndm te/latlirlren(i no Seffora mater eius calculo prarpu/ Forte,tumb tium infantis drcucidiflet.Vnde,inquit>circucifionis maximum periculum eft 3 fi praputium carnis quis no circuciderit.Et ideo fi falute circucifio omni modoadfert,etiamipfeMoyfesinfiIio fuo non intermififfet, quo minus očtaua die circucideret eum 3 quando conftet Sepphoram coadam aban/ gelo id feciiTe in itinere.Confideremus itacp quod no potuerit unius infan tis coada circucifio omni populo prsfcribere 3 & quafi lege huius prscepti condere in falute.Nam prouidens deus quod hanc circucifione in fignu 3 no in falute eflfet daturus populo IfiraeUdcirco filium Moyfi ducis futuri infti gat circucidi.ut cu cocpiffet per eum populo dare praceptu circucifionis 3 no afpernareturpopuIus 3 uidens exemplu iftud in f iudicis filium iam celebra/ tum.Dari enim habebat circuci(io 3 fed in fignumtunde Ifrael in nouiflfimo tempore dinofci haberet 3 quando iecundu fua merita in fandam ciuitatem ingredi prohiberetur 3 %undu uerba prophetarum dicentiumtT erra ueftra deferta 3 ciuitates ueftra igni exufta: 3 regionem ueftram in confpedu ueftro ^lieni comedentiSi deferta Si fubuerfa a populiscxtraneis, derelinquetur fi 1 i lia poteftate,pro temporu conditione Iegis p recepta reformantc in hotni/ faluteJDenicp qui contendit 8i fabbatum adhuc obferuandum quafi fa s medelam,8i drcucifionem odaui dieipropter mortis ccjminatiohem* I Z6 Q_* SEPT. FLORENTIS TERTVLLIflNI, lia Sion ficut cafa in uinca,Si ficut cuftodiarium in cucumerario,8i quafi ciV uitas qua: expugnatur. Et ideo fubfequens Termo Propheta: exprobrat eis Nomcn boe e fETaias dicens:Filios generaui Si exalcaui,ip(i autem fpreuerut me.Ec iteru: nurgine uide Etfiextenderitis manus auertam faciem mca a uobis.Etfi multiplicaueri/ tm rektrn . tis p reces > non exaudiam uostmanus enim u eft ra: fanguine plena: funt. Et iterurV x gens peccatrix,popuIus plenus peccatis,fiiri icelerati: dereh'quiftis deu m ,8iin indignationem mififtis fančtum Ifrael.f-fec igitur dei prouide/ tia fuit,dandi circucifione Ifrael in fignum,unde dinofci poffet cum aducni/ torte,quo de/ ret tempus,tquod meritis fuis fupra dičlis in Hierufale admitti prohibe/ tnenas. rentur:quod Si quia futurum erat nunciabatur,Si quia fatftutn uidemus re/ ?orte,sicut CO g no f cl ' mus ,f Šic ergo circucifio carnalis,qutE temporalis eratdimbuta efl: forte, tribuu m fignum populo cotumacirita Tpiritalis circucifio eft in falute populo ob/ audienti.dicente propheta Hieremiarlnnouate uobis nouitate,6i nolite fe/ minare in fpinis.Circucidimini deo.Si drcudditc prarputium cordis ueftri, Etalio loco didt:Ecceenim diesueniet didtdominus,8i difponam domui luda: Si domui Iacob teftamentum nouummon tale quale iam dedi patri bus eorudn die quo eos eduxi de terra ^,gypti.Vnde intclligimus Si prio/ rem circudfionem tune datum ceftaturam,8i nouam legem non talem qua lem iam dederatpatribus proceduram annunciari, ficut Efaias prtedicauit dices:Quod in nouiflfimis diebus manifeftus futurus eflet mons dni,8i do/ tnus dei fuper uertices montium:8i exaltabitur,inquit,fuper collcs,8i učni/ ent fuper illum omnes gentes.Si ambulabunt multi 8i dicent: Venite afcen damus in montem dni,8i in domum dei Iacobmo in Efau prioris populi, led in Iacob fequcntis,id eft populi noftri,cuius mons Chriftus eft fine ma nibus concidentium pracifus.implens omne terram,apud Danielem often fus.Denicp ex hac domo dei Iacob,etiam lege nouam proceduram fequeti tibusuerbis annunctat Efaias dicenstDe Sion enim exiet lcx Si uerbu do/ mini ex Hierufale,8i iudicabit inter gentesdd eft inter nos qui cx gentibuS fumus uocati,8i concident,inquit,gladios fuos in aratra, Si lanceas fuas in falces,8i non accipiet gens fuper gentem gladium s 8i iam no dicetur pralia/ ri.Igitur intelliguntur alrj ep nos,qui noua lege edočti ifta obferuamus.ob literata ueteri lege,cuius obolitione futura aeftus ipfe demonftratCNam ue tus icx ultione gladq ie uindicabat,8i oculum pro oculo cruebat,8i uindičta iniurte retribuebat.Noua autem demetiam defignabat,8i priftinam fero/ citatem gladioru 8i lancearum ad tranquillitatem conuertebat,Si belli pr E F ort.exidio/ {Ena in amulos legis,8i hoftis t executionemin pacificosačlus aranda: Si nc,Uel Cl< ^ l ° colenda: terra: reformabat.Igitur,ficut fupra oftenditnus,quod uetus lex 8i circucifio carnalis cedatura proriunciata eft,ita 8i nou$ Iegis,Si Tpiritalis dr/ cucifionis obferuantia,in pacis obfequia eluxit.PopuIus cnim,inquit,quem non A D V E R S V S I V D AE O S, LIBER. 1*7 no noueram feruiutt mihUn auditu auris obediuit mihi,Prophctac adnun ciaucrunt.Quis aut populus qui deum ignorabat,nifi nofter,qui retro dcu hefciebamusC’& quis in auditu auris obediuit ei,nifi,nos qui relidis idolis, ad deum conuerfi fumusCNam Ifrael,qui deo fuerat cognitus,quicp ab eo in /£oypto exaltatus fuerat, SC per Erythmim pelagum tranfuedus eft, quicp ineremo mana cibatusXL annis,ad inftar actcrnitatis redadus,nec humanis paifionibus contaminatus,aut feculi huius cibis paftus,fed ange/ iorum panibus manna cibatus.fatisčp bcneficijs deo obligatus, domini SC dei fui oblitus eft,dicens ad Aaron:Fac nobis deos qui nos praccedat:Moy fes enim ille,qui nos eiecit de terra /Egypti,dereliquit nos,8i quid illi accide/ rit nefcimus. Et ideo nos qui non populus dei retro, fadi fumus populus eius,accipiendo nouam legem SC fupra didam,8£ nouam circucifionem ati te pra:didam.Sequituritaq 3 ,ut quarenus circucifioniscarnalis,& legis ue/ teris abolitio expunda fuis temporibus demonftratur, f itaq? fabbati quo/ torte, que obferuatio temporalis fuifledemonftretur.Dicunt enim Iudaci,quod a primordio fandificauerit deus diem feptimu,requie(cendo in eo ab omni bus operibus fuis quac fecit,& inde etiam Moyfen dixifife ad popuIu:Me/ mentote diem fabbatoru fandificare eum:omne opusferuile non facietis in eo,practcrquam quod ad animam pertinct.Vnde nos intelligimus ma/ gis fabbatisare nos ab omni opere feruili femper debere,& non tantum fc/ ptimoquoquedie,fedperomnetempus. Ac per hoc qusrendum nobis, quod fabbatum nos deus uellet cuftodire * Nam fabbatum acternum, SC fabbatum temporale fcriptune defignat.Dicitenim Efaias prophetatSab/ • bata ueftra odit anima mea.Et alio loco dicit: Sabbata mea profanaftis, Vndedinofcimusiabbatum temporaIeeHehumanum,& fabbatum azter num cenferi diuinum,de quo per Efaiam pracdicat:Et erit,inquit, mcn(isex mcnfe,8£ dies de die,& fabbatum de fabbato ,SC ueniet omnis caro adora/ re in Hierufalem,dicit dominus.Quod inteilegimus adimpletum tempo/ ribusChrifh',quando omnis caro,id eft omnis gens adorare in Hierufa/ lem uenitdeum patrem,per Iefum Chriftum filium eius,ficutperprophe/ ftiam deo fandam offerentem,fabbati reiigionem placuifTe-.aut Enoch traf latum,fabbati cultorem fufflfe: aut Noe are# fabricatorem propter dilu/ uiumitnmefum.fabbaaim obferuaffoaut Abraham in obferuatione fab/ hati.Ifaac filium fuum obtulifferaut Melchifedech in fuo facerdotio legem iabbati accepiffe.Sed diduri funt Iud*i,ex quo hoc praceptum datum eft i 4. per tam praedidu elbEcce Profelyti per me ad te ibunt.Sic igitur ante hoc lab* 1 batum teporale erat,& fabbatu arternu pracoftenfum SC pracdidu,quomo do & ante circucifionem carnalem fuit SC fpiritalis circucifio pračo ffcenfa.De/ Eiqi doceatit ficuti iam oralocuti fumus,Adam fabbatizaflTe,aut Abel ho/ 128 Q_. SEPT* FLORENTIS TERTVLLIANI, per Moyfen,cxmde obferuandum fuifle.Manifeftum eft itacp, no Sternu nec fpiritale,fed temporale fuifle praceptum,quod quandoq$ cefiaret. De/ niqj adeo non in uacatione fabbatuid eft diei feptimi, hxc folennitas cele/ brandaeft,ut IefusNaue eo tempore quo Hiericho ciuitatem debellabat, precep tu m fib a deo dieeret.uti populo mandaret,ut facerdotes arcam te/ ftamenti dei feptem diebus circuferrent in circuitu ciuitatis:atcp ita fcptitni Torte,rueret* diei circuitu peračlo,fponte f ruerut tnuri ciuitatis.Quod ita fačtum eft,8£ g nito fpacio diei feptimUicut pradičtu erat ruerunt muri ciuitatis.Ex quo manifeftc oftenditur.in uumero iftorum dierum feptem incurrifle die fab/ bati.Septem enim dies undecuncp initium acceperintjabbati diern fecum concludat necefle eft,quo die non tantum facerdotes fint operati, fed & in ore gladrj preda fačta fitciuitasab omni populo Ifrael. Nec dubium eft opus feruile eos operatos,cum predaš belli agerent ex dei precepto. Nam alM, hojtrs & tcmporibus Machaba:orum fabbatis pugnado fortiter fecerunt,^ ho/ ftiles Allophylosexpugnauerunt, legemčp paternam ad priftinum uit* ftatum pugnando fabbatis reuocauerunt.Nec putem aliam legem eos de/ fendifte,nifi in qua de die fabbatorum meminerantefle prefcriptum. Vn/ de manifeftum eftad tempus SZ prefentis caufas neceflitatem conualuiife, ut non ad perpetui temporis obferuationem huiufmodi legem eis deus aa te dediflet:Sic SZ facrificia terrenarum oblationum,& fpiritalium facrificio/ rum predičta oftedimus.Et quidem a primordio maioris fiirjad eft Ifrael, terrena fuifte in Cain preoftenfa facrificia:& minoris fiirj Abel, id eft po/ puli noftri facrificia diuerfa demonftrata.Namčp maior natu Cain de fru/ člu terre obtulit munera deo:minor uero filius Abel de fručtu ouium fua rum. Refpexit deus in Abel SZ in munera eius,in Cain autem SZ in mune/ ra eius non refpexit.Et dixit deus ad Cain:Quare concidit uultus tuus,quo niam fi rečic quidem offeras.non rečle autem diuidas,peccafti.quiefce.Ad te enim conuerfio eius, &Z tu dominaberis eius.Et tune dixit Cain ad Abel fratrem fuum:Eamus in campum,& abrjt cum eo illic,5č interfecit eum. Et tune dixit deus ad CaimVbi eft frater tuus C Et dixit:Nefcio.Nunquid cu/ ftosfumego fratris mei C Et dixit ei deus: Vox fangninis fratristui da/ mat ad me de terra. Propter quod maledičla terra, qua: aperuit os fuum ad excipiendum fanguinem fratris tui. Gemens SZ tremenseris fuper ter/ ram,& omnis qui te inuenerit occidet. Ex hoc igitur duplicia duorum po/ pulorum facrificia praroftenfadam nune a primordio animaduertimus* Deniq 3 cum per Moyfen in Leuitico Iex facerdotalis confcriberetur inueni/ mus prefcriptum populo Ifraeli,ut facrificia nullo in Ioco offerentur deo, quam in terra promiflionis,quam dominus deus daturus eflet populo Ifra eli,Si patribus eorum.Et introdučlo Ifraelillic celebrarentur facrificia SZ ho locaufta adversvs ivdaeos, liber 12S locauftatam pro peccatis quam pro animabus,& nufquam alibi nifi in ter/ ram fanctam. Cur itaq^ poftea pcr prophetas pratdicat fpiritus futurum,ut in omm' tcrra,aut in omni loco offerantur facrificia dco,ficuti ipfe pcr Ma/ lachiamangelumunumexduodecim prophetis dicit:Non recipiam facri/ ficium dc manibus ueftris,quoniam ab oriente fole ufq^ ad occidentem no men meu darificatum eft in omnibus gcntibus, dicir dns omnipotens. Ec jn omni loco offerutur facrificia mundanomini mco.Itemin PfalmisDa/ uid dicit: Adferte deo patrih gentium.Indubitate quod in omni terra exi/ rc habebat pradicatio Apoftolorum. Adferte deo daritaritem & honore, adferte deo facrificia nominis eius.Tollite hoftias & introite in atria cius. Namq$ quod non terrenisfacrificrjs.fed fpiritalibus deo litandum fit,ita le gimus ut fcriptum eftrCor contribulatum hoftia eft dei. Et alibi: Sacrifica deo facrificium laudis,8č reddealtiffimo uota tua.Sic itaq; facrificia fpirita' lia laudis defignantur,& cor contribulatum acceptabile facrificium deo de/ monftratur.Itaq 3 quomodo carnalia facrificia reprobata intelliguntur, de quibus&Efaiasloquiturdicens:Qub mihi multitudinem facrificiorum ue ftrorum dicit dominusClta facrificia fpiritalia accepta pr*dicantur,ut pro- phet* adnunciant:Quoniam Sl fi adtuleritis,inquit,mihi fimilam, uanum eftrincenfum abominatio eft mihi.Et alibi dicit:Holocauftomata 81 facrifi/ cia ueftra,8č adipetn hircorum,& fanguinem taurorum nolo.Nec fi uenia/ tisaideri mihi,quis enim exquifiuith*cde manibus ueftrisC Spiritalia ue/ ro facrificia de quibus pradičtum eft,8Č ficut fupra dicit: Non eft mihi uo/ luntas in uobis,dicit dominus.Sacrificia non accipiam de manibus ueftris: % quon&m ab oriente fole ufqj in occidentem notne meum darificatum eft in omnibus gentibus,dicit dominus.De fpiritalibus uero facrificrjs, addit dicenstEtin omni loco facrificia munda offerenturfmihi,dicit dns. DE SABBATO ET C I R C V N C I S I O N E, ET LE/ G IS ET VETERIS ET NOV AE OBSER/ VATI ONE, S I C DICIT. g i t v r cum manifeftum fit,& fabbatu temporale oftcnfum, 81 fabbatum *ternu pratdicatumrcircucifionem carnalem pr*/ dičtam,& circucifioncm fpiritalem pr*indicatam:lcgem quoqj temporalem,8£ legem teternalem denunciatam:facrtficia čarna/ lia,6C facrificia fpiritalia praeoftenfa:fequitur,ut praecedenti tempore datis omnibus iftis pr*ceptis carnaliter populo Ifraehfuperueniret tempus quo Icgis antiqu* 81 ceremoniarum ueterum pra:cepta ceffarcnt,3£ nou* legis promiflio,& fpiritalium facrificiorum agnitio,& noui teftamenti pollicita/ do fuperueniret, fulgente nobis Iumine ex alto, qui fedebamus in tene- aVf,tiomini meo. >5o er nouum reg.q.n, cor.adn,Hic,inqu6 nou£ legis Ut. Vel Hic,inquS,,id. nou£ l.deinde b£c uerbd, coprimi leg.uetcris preč. er oper, d.n. Q_. SEPT. FLORENTIS T E R T V L L I ATS! I, bris,& in umbra mortis detinebamur,orirctur lumen. Itacp necefiitas no/ bis incumbit,ut quonia pra:dicatam nouam lege a prophetis pr$dixitnus eam 8C non tališ qualis iam data cflet patribus eorum.eo tempore quo eos Torte,tulem. de terra /Egypti produxit,oftenderei;8č probare debeamus,tam legetn illjj ueterem ce(fa(Te,quam legem nouam promiffam nune operari.Et quidein vjdetur hic [ep*™ p r ( m j s qu£tendum,an expečtetur noua: legis lator,& noui teftamenti h$/ hereteVerrorcfor res & nouorum facrificioru faccrdos,8£ nouae circucifionis purgator,& aster uffls q ubru bul in ni fabbati cultor:qui legem ueterem compefcat,& uetus teftamentum fta- cdpitifecuit, id qd’ tuat,& noua facrificia offerat SC ceremonias antiquas reprimat,& circumfa etindlijs autoribus farnem ueterem cum fuo fibi fabbato compefcat,5£ nouum regnum quod nouum non ejl.m, QQn corrumpatur adnunciet. lim ego lic legerc, r DE NATIVITATE CHRISTI, A D/ V E N T V S P R I M V S HIC. ah ctiam noua: legis lator.fabbati fpiritalis cultor, facrificioru asternorum antiftes,regni Sterni asternus dominator, qua:ren/ dum an iam uenerit.an nec ne.Et fi iam uenit,feruiendum eft il li,Sinecdumuenit,fuftinenduscft,dum modo manifeftusfit 'l.exordU,tituli lo/ aduentus cius. t Cum prime legis ueteris pra:cepta,& operari debere noua co pom mdentur. ~ } e gj S exordia,& in primis definiendum eft non potuifle cefiare legem anti/ fupracftreprimdt c 3 uam &prophetas,nifiuenifletisquipereandemlegem, SC pereofdepro phetas uenturus adnuntiabaturJgitur in ifto gradu conferamus an qui ue turuseftChtiftusiam uenerit,an uenturus adhuc fperetur.Quod ipfum ab,an qui uenturus uc P r °bari poffit.etiam tempora funt nobisrequirenda quando uenturum cbriflus ddnuncid/ Chriftum prophet£e,annunciauerut,ut fi in ifta tempora recognouerimuS hmr > uenifle eum.fine dubio ipfum effe credamus, quem uenturum prophetas cancbant.In quem nos gentes fciiicet credituri annunciabamur.Et cum co/ ftiterit uenifle,indubitate etiam legem nouam ab ipfo datam efle čreda/ mus,& teftamentum nouum ab ipfo SC per ipfum nobis di(pofitnm no dif fiteamur.Venturum enim Chriftum nec Iudasos refutare fcimus utpote qui in aduentum eius fpem fuam porrigant.Nec de ifto pluribus qusren/ dum cum tetro omnes propheta: de eo prascinuerint ut Ifaias dicit,Sic di> cit dominus deus Chrifto meo dno.cuius tenui dextram:ut exaudiant illu gentes,fortitudines regu difrumpam:aperia ante illu portas,8d ciuitates no daudentur illi.Quod ipfum adimpletu uidemus.Cui enim dexteram ten et pater deus,nifi Chrifto filio fuoCqucm exaudierut omnes gentes,id eft,cui omnes gentes crediderunt,cuius SC prcedicatores Apoftoli in Pfalmis Da/ uid oftenduntur,in uniuerfa,inquit,terra exrjt fonu$ eorumiK ufcp ad ter/ minos terra: uerba eoru.In quem enim aliu uniuerfas gentes crediderut,ni/ G in Chriftu qui iam uenitCCui enim SC alice gentes crediderut,Parthi,Me di Ela/ AD VER SV S IVDAEOS, LIP.. I?! tJi Elaniit*,8f qui inhabitant Mefopotamia, Armeniam,Phrygiam,Cap.' padociam,& incolentes Pontum 8i Afiam,Pamphylia,inmorantes Mg y' ptum,8£ regioncm Afr icx qu* eft trans Cyrenen inhabitantes, Romani, 8i [nca\x tune K in Hierufalem Iudazi:& cazter* gentes,ut iam Getuloru ua/ rietates,# Maurorum multi fines,Hifpaniarum omnes termini,& Gallia/ rum diuerfaz nationes,& Britannorum inaccefia Romanis loca Chrifto ue Lihernunufcripm ro fubdita,8č Sarmatarum & Dacorum,& Germanorum,& Scytharum 8C R° m anoru balet* abditarum multarum gentium,& prouinciarum & infularum multaru no/ ZlnoJslJmlm, bis ignotarum,& quaz enumerare minus poflumus.In quibus omnibus lo/ ut interferefponde cis Chrifti nomen qui iam uenit,regnat,utpote ante quem omnium ciuita/ ant Romano er tum port* funt apertaz,& cui nuli* funt clauf*:ante quem feraz ferreaz funt chrifto. cominutaz,8£ ualu* azreazfunt apert*.quanquam 81 ifta fpiritaliter fint intel E ^’ 45t legeda quo prazeordia finguloru uarijs modis a diabolo obfefta.fide ChrP fti fint referata,attamen pcrfpicue funt adimpleta,utpote in quibus omni/ buslocispopulusnominis Chriftiani habitet.Quis enim omnibus genti/ bus regnare potuiffet,nifi Chriftus dei filiusCqui omnibus in azternum re/ onaturus nunciabatur. D DEREGNO ČHRISTI AETERtfd. am fi Salomon regnauitrfed in finibus Iud* tantum, a Bcria/ be* ufcp Dan termini regni eius fignatur.Si uero Babylonrjs 8C Parthis regnauit Dariustnon habuit poteftatem ulterius.ul _tra fines regni fuirnon habuit in omnibus gentibus poteftate. Si i£gyptrjs Pharao,uel quifque ei in hazreditate regni fucceftit: illic tan/ tum potitus eft regni fui dominium.Si Nabuchodonoforrcum fuis regulis ab India ufque Aithiopiam habuic regni fui terminos.Si Alexander Ma' ccdo:nunquam Afiam uniuerfam,8i cazteras regiones poftea quam dcuice rat tenuit.Si Germaniradhuc ufq? limites tranigredi non finuntur.Bntan/ niazzintra Oceani ambitum condufaz funt, Maurorum gentes, 8C Getulo/ rum barbariazia Romanis obfidentur,ne regionum fuarum fines excedat. Ouidde Romanis dicam qui de legtonum fuarum prsfidfis imperium iuummuniuntjnee trans iftas gentes porrigere uires regni fui poffuntC' Chrifti autem regnum 81 nomen ubique porrigitur, ubique creditur, ab o/ ninibus gentibus fupra enumeratiscolitur,ubique regnat,ubique ado/ ratur, omnibus ubique tribuitur azquaIiter:nonregis apud illum maior gratia.nonf Barbara alicuiusimperiofiI*titia:non dignitatum aut nata/ ium cujufquam difereta, merita: omnibus *qualis, omnibus rex, omnibus lu cx =°mnibus deus 8č dominus eft. Nec dubites credere quod afleueres, cum UI deamus fieri.Itaque requirenda tempora prazdiefta 8£ futuraz nati/ uitatis Hi c locus indubie I deprauatns.Pofl la/ boriofam expenfio/ nem uifum ejl legi pofje, non barbara alicttius inferior in crtia,uel infcitia.ut inter fe refopdcdnt, maior er inferior . alioqui quantum ad grammaticam atti/ net,poteji jlare pri/ or fenfus,fi uideli/ cet fubaudias maior ejl. «52 a* SEPT, FLORENTIS TERTVLLIANI, uitatis Cbrifti,& paflionis cius, SC exterm;nrj ciuitatis HieruTalem,id cft, uaftationis eius. DE PASSIONE CHRI ST I, E T V A S T A/ TIONE HIERVSALEM. r c r t enim DanicliEtciuitatem Tančtam,& fančlum ter/ minari cum duce uenturo,8č deftrui pinnaculu uTq; ad in/ teritubVenturiitacp Chrifti ducis funt tempora requiren/ da,qu£ inueftigabimus in Daniele,quibus coputatis pro/ _ babimus uenifle eum,etiam extemporibus pradcriptis,& ex ftgnis c5petentibus,8£ ex operibus eius.Qua: probamus,& ex confeque/ tibusquae poli: aduentum eius Tutura adnunciabantunut tam adimpleta omnia,quam perlpečta credamus.Sic igitur de eo Daniel pra;dicauit,ut& quando>& quo in tempore gentes eftet liberaturus oftenderet,& quoniatn poil paffionem Chrifti iftaciuitas exterminari haberet. Dicitcnim lic: In primo anno fub Dario filio Aflueri ex Temine Medorum,qui regnauitfu/ pcrrcgnum ChaId*orum,ego Daniel intellexi in libris numerum anno/ rum.Etadhucme Ioquente in oratione^cce uir Gabriel quem uidi in uifio ne in principio,uolans J & tetigit me,quafi hora Tacrificrj ueTpertini.S: intelli/ gere fecit me,& Iocutus eft mecum,& dixit:Daniel,nunc exiui imbueretein telligentia.in principio obTeruationis tuae exiuit Termo. Et ego ueniutad/ nunciem tibi,quia uir deftderiorum tu es,8i cogita in uerbo SC intellige in ui ftone.LXX hebdomada: breuiata: Tunt Tuper plebem tuam,& Tuper fiuita/ tatem Tančtam, quo aduTqj inueteretur delidtum,& iignetur peccata,8£ ex/ orentur iniufticiae,& inducatur iufticia Sterna: SC ut iignetur uifio SC pro/ >y tS^iAh/ pbetes^K ungatur Tančtus Tancftorum.Et Tcies SC perTpicies, Sl intelligesa «cFik/V proTečtione Termonis,integrando 8C rea:dificando HieruTale uTq? ad Chri/ at>.ipfeuertit ftumducem,hebdomadesLXii SC dimidia.8iconucrtet SC a:dificabitur in exorčtur,hoc l£ticiam,8č conuallationem>& innouabuntur tempora.Sč poft hebdoma/ ac^C-turAv/ ^ as bas L xii, & exterminabitur unčlio,6C non erit:& ciuitate Tančtam ex/ ditio uulvatd terminabit cum duce adueniente.K concidentur quomodo in cataclyfmo bdet črnele ufque in.finem belli,quod concidetur ufcp ad interitum.Et confirmabitte/ mr inifritas ftamentum in multis.Hebdomada una,& dimidia hebdomadis auTeretur meum Tacrificium SC iibatio,& in Tančlo execratio uaftationis,uft^ ad fine temporis conTummario dabitur Tuper hac uaftatione. Animaduertamus igiturterminum,quomodoinuerboquasdixitLXX hebdomadas Tutu/ ras,in quibus fi reccperi n t eu m ,a:d i fica b i rur in latit^dinem.SČ in longitudi/ nem,8£innouabuturtepora.Prouidens autdeusquid eftet Tuturu SC quo' niam non tantum non recipienteum,uerum SC inftqucntur,& tradent euffl morti> adversvs ivdaeos, lib. tjš inortij#recapitulauit SC dixit:InLXXii hebdomadibus nafci illum Seiingi fancftum fančtoru.Hebdomades autem vri SC dimidia cum impiercntur, pati haberet,& ciuitatem exterminari poft: unam SC dimidiam hebdoma/ dam,quo fcilicetfeptem SC dimidia hebdomada: copleta: funt. Dicit enim (ic:Et ciuitatem SC fančtum exterminari cum duce uenturo,& concidcntur ficut in catacIyfmo 3 6i deftruet pinnaculum ufquead interitum. Vnde igi/ turoftendimus quoniam uenit Chriftus intra lxii SC dimidiam hebdo/ tnadasCNumerabimus autem a primo anno Dari>quomodo in ipfo tem pore oftenditur Danieli uifio ipla.Dicit enim:Et intellege & con^ce 1- a pro ..aliis,d < ppbe/ fečlione fermonis.refpondereme ribi hax. Vnde a primo annoDari) de/ utlone - bemuscomputare,quandohanc uifionem uidit Daniel.Videamusigitut anniquomodoimpleanturufqueadaduentumChrifti.Darius enim re/ gnauitannisxvnii.ArtaxerxesregnauitannisxL.Deinderex Ochus, qui&Cprus,regnauit annis xxnn.Argus anno uno.Alius Darius 5 qui 8C Melas nominatus eft, anis xxil Alexader Macedo annis f x.Dcinde poft dus 3 xiu Alcxandru,q SC Mediš SC Periis rcgnarat,quos reuicerat,& in Alcxandria regnum fuum firmauerat,quando 8C nomine fuo eam appellauit. Poftea regnauit illic in AIexandria Soter annis xxxv=cui fuccedit Philadelphus, SC regnauitannisX XX vin. Huic fuccedit Euergetes,annis xxv. Dein/ dePhilopator annis xvn.Poft hunc Epiphancs,annis x X mi.Item alius Euergetes,annis t xx vri. Soterannisxxxn 1 i.Ptolemteus annis rf {g XXI x i f xxxv!i.Cleopatraannis xx.menfibusv.Iteadhuc Gleopatra conre/ ,xxx gnaukfub Auguftoannis xm. Poft Cleopatram Auguftusalijsannis vnr. XLVindSIamomnes anni imperij Augufti,fuerutanni lvi. Videamus autem quoniam quadragefimo SC primo anno imperij Augufti, quo poft mortem Cleopatra: imperauit,nafcitur Chriftus. Et fuperuixit idem Au/ . ‘guftus,ex quo nafcitur Chriftus,annis XV.8C erunt rcliqua tempora anno/ rum in diem natiuitatis Chrifti anni xL.i.Efficiuntur autem anni cc cc/ xxxvi,menfes v .Vndeadimplentur cxil hebdomada: SC dimidia,qua: efficiuntannos ccccxxxvil,menfes VI, in diem natiuitatis Chrifti. Et manifefta eft iuftitia aterna, SC unčtus eft iančlus fančloru,id cft Chri/ ftus,8C f iignata eft uifio SC prophetes, & dimiffa funt pcccata,qua per fide dils,mnife/ nominis Chrifti,omnibus in eum credcntibus tribuuntur.Quid eft autem qu°d dicit fignari uifum SC prophetamCQuoniam omnes Prophcta nun/ riabant de illo,quod eflet uenturus 8čpati habcret: igitur quoniam adim/ pleta eft prophetia per aduentum eius,propterea fignari uifionem SC pro/ phetiam dicebat,quoniam ipfe eft fignaculum omnium Prophetarum,ad implens omnia qua retro de eo Prophcta: nunciauerant.Poft enim aducn tum Chrifti SC paftionem ipfius, iam non uifio, neque prophetes eft, qui m Chriftum *54 O.* SEPT. FLORENTIS TERTVLLIANI, Chriftu nuncietuenturu.Deniq 3 hocfi no ita eft,exhibeant Iudte prophe taru poft Cbriftum aliqua uolumina.angelorum aliquorum uifibilia tuj/ racula,qu^ retro patriarch£cuideruntufqueadaduentum christ i,qui i am uenit,ex quo fignata eflr uiiio & prophetia.id eft ftatuta.Et merito cua gelifta:Lex Si prophetce ufcg ad Ioannem baptizatorem, Baptizato enim christ o,ideftfančtificateaquasinfuo baptifmate, omnis plenitudo Fortc,ceffmt fpiritalium retro charifmatum inc HRisrof ceflerunt, fignante uiite nem 81 prophetias omnes,quas aduentu fuo adimpleuit.Vnde firmiftime dicit aduentum eius ftgnare uifum SC Prophetas.Itaque oftendentes Si nu merum annorum &tempus,LX duarum SC dimidtehebdomodarumad impletarum,tunc ucnifle c h r i s t v m, id eft natum. Videamus quid alte v 11 Sl dimidte hebdomadcs,qua: funt fubdiuifa: in abfciftone prte rum hebdomadarum,in quo ačlu fintadimplet^.Poft enim Auguftum, dlits xx/ ft u ' f u peruixit poft natiuitate christ i.anni x V efficiuntur.cui fuccedit V n r . Tiberius Cxfar,8£ imperiu habuit annis xxn,men(ibus v n,diebusf xx, r efcrtur h nomcn in Chrifto dei,in quo inueni tur etiam Iefus appellatus. Difce erroristui more. Dum Moyfi fucceftor dcftinaretur Aufes filius Naue.trasfertur certe de priftino nomine.incipit m j uocart I}8 Q_. SEPT. FLORENTIS TERTVLLIflNI, uocariIefus.Certe,inquis,hancprius dicimus figuram futuri fuifle. Nam quia Iefus Chriftus fecundum populum quod fumus nos nationes in fecu lo indeferto comorantes.antea introdučturus effcc in terram repromiflio^ nis melle Si lačle manantem, id eft in uitac teternae pofleffionem, qua nihil dulcius:idq? non per Moyfen,id eft non per legis difciplina.fed per Iefum, id eft per nouse legis grada prouenire habebat circudfis nobis petrina ade, id eft Chrifti pr®ceptis(petra enim Chriftus mulds modis Si figuris pradi catus eft)ideo is uirqui in huius facramendimagines parabatur.etiam no/ minisdominid inauguratus eft figura,utIefus nominaretur. Nam qui ad CLi loquebatur,ipfe erat dei filius,qui Si femper uidebatur. Deu enim > J-T .J patremnemouiditunquam,8iuixit:8Ti3eoconftatipfumdeifiliumMoy/ -/ fi efle locutum,8č dixifle ad populum:Ecce mitro angelum meum ante fa/ ,ii rv4 ex*^' : [ dem tuam.id eft populi, qui te cuftodiat in itinere,& introducat in terram quam praparauit tibi,Intende illi Si audi eum, Si ne inobediensfuerisei, non enim calauit te,quoniam nomen meum fuper illum eft. Populu enim introdučturus erat Iefus in terram repromiflionis.no Moyfes. Angelu qui dem dixit eum,ob magnitudinem uirtutu,quas erat aditurus(quas uirtu^ tes fedt Iefus Naue,& ipfi Iegitis)Sč officiu prophcta.nundantis fdlicetdi/ uinam uoluntaterficuti Si pracurforem Chrifti Ioannem, futurum ange/ lum appellat.per prophetam fpiritus dicens,ex perfona patris: Ecce mitro angeium meum ante fademtuam.id eft Chrifti 3 qui pneparabit uiim tua anrete.Nec nouum eft fpiritui fančto, angelos appeliare eos, quosmini/ ftros fua uirtutis deus prafecit.Idem enim Ioannes no tantu angelusChri fti uocatus eft,fed Si lucerna lucens ante Chriftum.Paraui enim, inquit,lu/ cernam Chrifto meo.Dauid pradicat:quem ipfe Chriftus ueniens adim/ plere Prophetas.dicitad Iud*os:Illefuit,inquit, lucerna ardens Si lucens: Vtpote qui non tantum uias eius parabat in ercmo.fed Si agnumdei de/ monftrando.inluminabat mentes hominum.praconio fuo,ut eum efle ta telligerent agnum,quem Moyfes paflurum nunciabat.Sic Si Iefus ob no minis iui futurum facramentum:id enim nomen fuum confirmauit, quod ipfe ei indiderat,quianon angelum,nec Aufen.fed Iefum eum iufferat ex/ inde uocari.Sic igit' utruq; nomen competit Chrifto dei,ut Si Iefus appella retur.Et quoniam ex femine Dauid, genus trahere deberet uirgo, ex qua nafci oportuit Chriftum.ut fupramemorauimus.euidenter Efaias Prophe ta in fequetibus dixit:Et nafcetur,inquit,uirga de radice Iefle,quod eft Ma tia,8i flos de radice, Afcendet in illum fpiritus dei, Si fpiritus fapientise Si intellečtus,fpiritus agnitionis Si pietatis, fpiritus confilrj Si ueritatis.fpiri' tus dei timoris implebit illum. Neq$ enim ulli hominum uniuerfitas fpiri/ talium documentorum competebat.nifiin Chriftum floridum quidem ob A D V E R S V S IVDAEOS, LIBE RV D? nloriam.ob gratiam adaequatum,ex ftirpe autem Ieftc deputatu,per Ma/ nam fcilicet inde cenfendum.Fuit enim de patria Bethlehem 8 d de domo Dauid,ficut apud Romanos in cenfu defcripta eft Maria, ex qua nafcitur Chriftus.ExpoftuIo etiam 8 i quia a Prophetis f pra:dicabatur ex Iefiegene difo,pr & hoc more cornutus,uniuerfas gentes SC nune uentilat per fi/ Leg. deijckns dem,auferens a terra inccelum,8č tune uentilabit per iudicium f defcendenS deceelo! de coelo in terram.Idem erit SC alibi taurus apud eandem feripturam, cu la cob Simeon SC Leui exporrigit benedidionem,de feribis SC pharifads pro/ phetat,ex illis enim.dcducit'' cenfus illoru.Interpretatf enim fpiritaliter fic« Simeon SC Leu i perfecerunt iniquitatem ex fua feda,qua fcilicet Chriftum funtperfecuti.In concilium neueniatanima mea,Sd in ftationem eorura ne ineubuerint uifcera mea,quoniam in indignatione fua interfecerunt ho/ mineš,id eft prophetas,in cocupifcetia fua fubneruauerut tauru:id eft Chti A D V E R S V S IV D AE O S* L IB* 14» 1 0 ami q U epoftncc e m prophetarum interfecerut,& neruos cius fuffigcndoi dauis defeuierunt.C^terum uanum.fi pofl: hotnicidiu m iam ab cis comif/ fum.alrjs SC non ipfis exprobrat carnificinam jla m uero Moyfcs,quid utiqj tantum tune cum Iefus aduerfusAmelech pradiabatur, extenfis manibus orabat refidens,quando in rebus tam attonitis magis udq gcnibus pofitis SC manibus ctedentibus pectus, SC facie humi uoiutataorationemcom/ tnendaredebuifletChifi quta illic ubi nome Iefu dicebatur dimicaturi quan do^ aduerfus diabolum.crucis habitus quoque erac neceflarius.per quam Iefus uičtoriam eflfet relaturus.Idem rurfus Mopfes pofl: interdičta omnis rd fimilitudinem. cur a:neum ferpentem Iigno impofitum pendentis ha/ bitu in fpečtaculum Ifraeli falutare propofuit,eo tempore quo a ferpen/ tibus pofl: idololatriam cxtcrminabanturC'nifi quod hic dominicam cruce intentabat qua ferpens diabolus defignabatur SC tefo cuiq; ab eiufmodi co lubris.id cft angelis eius,a deličlorum peccantia ad Chrifti cruds facramen ta^ntentus.faluus effidebatur.Nam qui inillam tune refpiciebat, a morfu fortejnteto, ferpentium liberabaturlAgenu nc fi legifti penes prophetamin pfalmis. f A US ’ Dominns regnauit a Iigno.expečlo quid intelligas.ne fortelignarium ali/ quem regem fignificari putetis,& no Chriftum,qui exi ndc a paflione Chri fti fuperata morte regnauit.Proinde SC Efaias:Quonia puer, inquit, natus eft nobis>& datus eft nobis filius. Quid nouu.fi no de filio dci dicit, SC na/ v tus eft npbis.cuius imperium(initium) fačtum eft fuper humerum ipfiusC Quis omnino regum.infigne poteftatis fu* hitmero prafert.K non aut ca v picedjadcma.autinmanu fceptrum.aut aliqua proprietate ufus nouaC Sed folus nouus rex feculorum, Chriftus Iefus nouam gloriam Sl potefta tem SC fublimitatemfuaminhumeroextulit > crucem fcilicct.ut fecundum | prioremprophetiamexindedominus regnaret a ligno.De hoc enim li/ gno etiam deus infinuat per Hieremiam quod efletis dičluri: Vcnite mit/ tamus in panem eius lignum.&conteramus eum a terra uiuorum, 8 č nome illiusn5memorabituramplius.Vtiqueincorpuseiuslignum miflum eft. corpuschri/ Sicenim Chriftus reuelauit.panem corpus fuum appellans,cuius retro cor/, ft‘ P dnis - pus in panem prophetis nundauit.Si adhuc quxres dominica: crucis pra/j dicationes.fatis iam poterittibi facerexxi pfalmustotam c h r i s t i co/ tinens paffionem.canentis iam tune gloriam fuam, Foderunt, inquit.ma/ dus mcas SC pedes:qu$ propria eft atrocitas crucis.Et rurfus cum auxilium patris imploraretrSaluum me fac,inquit,ex ore leonis,utique mortis, SC de comibusf unicorniorum humi Tit atemmeam:de apicibus fcilicetcH ri/ aVs,unicomis s ti truds,ucfupraofteadimus,quamcrucem ncc ipfe Dauid paflus eft, nccullusregum Iud^oru.nc putetisalterius prophetari paflionem,quam ctusqui folus a populo tam infigniter crucifixus eft.Nunc Sčfi omnes inter/ pretatio I4t Q_. SEPT, FLORENTIS TERTVLLIANI, pretationcs iftas refpuerit Sl inriferit duritia cordis ueiftri probauimus fufFf cere pofle mortem Chrifti prophetata,ut ex hoc quod non e (Tet sdita qua» litas mortis.intelligatur p>er crucem eueniffc,nec alrj deputandarn fuiffe paf fionem crucis čp cuius mors prardkabatur. Nam mortem eius Sl paffione 'eius.SJ fepulturam una uocc Efaias dicitrA facinoribus, inquit, populi niei perdučtuseftad mortem, 81 dabo maios pro fepultura eius,SC diuites pro morte eiusjquia fcelusnon fecit,necdolusin ore eiusinucntus eft, Sl deus uoluit eximere a morte animam eius,& catcra.Dicit etiam adhucrSepultu Bxcmp.Kirf. fa eius f ablata eft e medio.Quomodo niff per refurrečftoneCDenicp fub/ fichdbetjub/ iungitidem EfatasrPropterea ipfe multos in harcditatcm habebit,8č mul/ Uuejl e mc ' t - diuidct; fpolia.Ouis enim alius,ni(i qui natus eft,ut fupra oftedimus, tus ejlenim ni pro eo quo tradita eft in mortem anima eius? Oitenla enim caala gratis fi mortuus , eius,pro inturia fcilicet mortis repenfanda:,pariter oftcnfum eft htec iliura ncc /ip.-itoripfopter mortem confecuturumrpoft mortem uticp poftrefurreeftionecon ^mcdio^niR f ect,turtim *Nam quod in paffione eius acddit,ut media dies tenebrefceret, pcTJfurir/ Amos propheta annunciat dicens:Et erit,inquit,in die illa dicit dominus, čiiončjcdbac occidct fol media dic,tencbrefcctfuper terram dies luminis, Sl conuertam funt ex tcrtio dies feftos ueftros in lučtum,& omnia canttca ucftra in Iamentationem,8£ Ib . ddiicrfu; ,' m p onam f u p er lumbos ueftros faccum,& fuper omnc caput caluitium,& pujludct bre p onam cum qua(i luftum deličtf,& cosqui cumilio quafi diem moeroris. uitdti in hdc Hoc enim Sl Moyfes initio primi menfis nouorum fačturos uos propheta difpuutione uit,cumomne uulgus filiorum Ifrael ad uefperam agnum eflet immolatu Ternll. rum:& hanc folennitatem diet huius,id eft pafcha; azymorum,cum amari/ tudine manducaturos pra:canebat:& adiecit pafcha effe domini,id eft,paf 1 fionem Chrifti.Quod ita quocp adimpletum eft.ut prima die azymorum alus,vtetp. intcrficeretis Chriftum, T ut Sl prophetia; implerentur. Properabit dies ut/ j. er pr oper d fpera facere,id eft tenebras efficere:qu£ media die fačta; funt:atq; ita dieS mt ‘ feftosueftrosconuertkdeusinlucbum,&canticaueftrain lametationem. Poft pafltonem enim Chriftietiam captiuitas uobis Sl difperfio obuenit, prsdicata per fpiritum fančtum, DE VAS TAT ION E ISRAEL POST PASSI ONEM DOMINI, A m Sl pro iftis meritis ueftrts, dadem ueftram futuram Eze/ chiel nundatrSč non folum in ifto feculo qua; iam euenit,fedin die tribulationis quai fubfequetur.Qua dade nemo liberabk tur.nifi qui paffione christ i,quem refpuitis, fuerit obfi/ "Ezcch.s. g natuSl S lccn i*r! fcriptum eft:Et dixit dominusadme,Filihominis,uidift* qua: feniores Ifrael faciunt unufquifq’ eorum in tenebris, unufquifcp in cu/ biculo abfconfo,quoniam dixerunt:Non uidet nos dominus, dereliquit do minttf A D V E R S V S IVDAEOS, LIBER, >4$ minusterra.& dixit ad me:Adhuc conuerfus uidebis fadnora maiora qua: iftifaciunt.Et introduxit me adlunina ianua; domus domini qu^ afpidt ad Aquilonem,8£ ecce illic mulieres fedentes & piangentes Thamuz.& di/ xitdominusad me:Fili hominis,uidiftiCNunquid modica domui Iuda,ut fadantfacinora qux feceruntCSCadhucuifurusesadfečhones maiorcs eo/ rumEtintroduxit me in xdem domus domini interiorem > & ecce in limini/ bus templi domini inter medium elam 81 inter medium altaris,quafi t uigin Al ^ s > ui Z inti ti uiri pofteriora fua dederunt ad templi domini,& facies fuas contra orien i mn $‘ tem,hi adorabant folem.& dixitad me:Vides fili hominisCNunquid pufil la domui Iuda:, ut faciant facinora qua: fecerunt hiCquoniam impleuerunt impietatesfuas,& ecce ipfi quafi fubfannantes.Ego faciam cum indignatio ne mea, non parcet oculus meus, neque miferebor. Exclamabunt ad au/ ... res meas uoce magnat no exaudiam eos.fed necp miferebor. Et clamauit in aures meas uoce magna dicens: Adproximauit uindičla ciuitatis huius, 81 unufquifq$ habuit uafaexterminrj in manu fua.Et ecce fex uiri ueniebat iuiaportas alt£,qux refpiciebat ad AquiIonem,& uniufcuiufq? bipennis difperiionis erat in manu eius. Et unus uir in medio eorum indutus pode/- rem,& zona faphyri in Iumbis eius.Et introierunt & fteterunt in proximis altaris sem,81 claritas dei Ifrael afcendit a Cherubin qu* fuerut fuper eam in fubdiuali domus.Et uocauit homine qui indutus erat poderem,qui ha/ s' a70j;a/j bmčfuper Iumbos fuos zonam, 8C dixit adeu dominus:Tranfi per me/ ' T5,0,x ** diam Hferufalem,& fcribe fignum Tau infrontibus uirorum qui gemunt K dolent fuper omnia facinora qu£efiunt in medio eorum. Et in his dixit ad au3ientem:Ite poft eum in ciuitatem 81 concidite,8i nolite parcere ocu/ lis ueftris,8č ne mifereamini fenioris aut iuuenis,aut uirginis,& paruulos & mulieresinterficiteomnesut perdeleantur. Omnes autem fuper quos efi: ds Tau fignum ne accefleritis.Et a fančtis meis incipite.Huius autem figni fa/ cramentum uarrjs modispredicatum eft,in quo uita hominibus praftrue batur.in quod Iudad nonelTentcrcdituri.Sicut Moyfesante nunciabat in Exodo dicenstErjciemini de terra in quam introibitis,& in nationibus illis hon eritis in requiem.Et no erit ftabilitas ueftigrj pedis tui,& dabit tibi de/ us cor ta:dians,&tabefcentem animam,& oculos deficientes.ut non uideat, Kerituitatuapendensin ligno ante oculos tuos, 81 non credes uitae quoniam impleta eft prophetia per aduentum eius,id eft per natiui/ tatem,quam fupra memorauimus,& palTionem quam euideter ediximus, propterea & Daniel fignari uifionem 8C propheten dicebat,quoniam Chri ituseftfignaculumomnium prophetarum, adimplens omnia retro erant de eo nunciata:poft enim aduentum eius & paflfione ipfius iam non uifio.necj prophetes. Vnde firmiftime dicit aduentum eius fignare uifum. 8ipro/ 144 CL- SEPT, FLOR EN TI S T E R T V L L IA N I, & prophetiam.Itacp oftendentes & nurneram annorum,& tempas LXir, Sčdimidte hebdamadarum adimplerarum 3 probauimus tucuenifle Chri/ ftum, id eft natum:& quatuor 8£ dimidte hebdomadarum 3 qu:£ fuut fubdi uifarin abfciftonem priotum hebdomadarum 3 intra quaHempora paflum oftendimusChriftumiatcp ita LXxhebdomadibus condufts,& ciuitate exrerminata,& facrificium & un tur adimpleta cognofcantur 3 nifi ilie ucniffet poft quem habeBant expungi qu£nunciabantur 3 qua:completafunt etiam probarcntur. I T EH DE CLARITATE GENTIVM IN CHRIŠTO IEŠ V. pSffpf spi c i t e uniuerfas nationes,de uotagineerrotis humani,exia emcrgentcsad domitium deum creatorcm & Chriftum eius, Et fi audes necare prophetatum,ftatim tibi promiftio patris oc/ currit in Pfalmisdicens:Filius mcusestu.ego hodie genui te. Pete a me S dabo tibi gentes h^reditatem tuam SC pofleffioncm tuam terminosterra. Necpoteriseum magis Dauid filium cficere, quam Chriftumtaut tefmi/ nos terra: Dauid potiuspromiftos>qui intra unicam Iudaram rcgnauit,q5 Chrifto,qui totum iam orbem euangelrj fui fide cepit 3 ficut per Efaiqm di/ citrEccedediteindifpofitionem generismci in lucern gcntium,ut aperias oculos c£corum,utiq; errantium 3 exfoluere de uinedlis uinčlos,id eft deli/ naantnoserrarerecipiendoChriftum 3 quiiam ucnit prseferibamus eisex ipfisfcripturisiam ueniffe Chriftum aui prsdicabatur. Quamuis ex tem/ poribus Danielis pra:dicantis probauerimus iam uenifle Chriftum, qui nu ciabatur.Nafci enim eum oportuit in Bethlehem Iud^.Sic enim feriptum eft in propheta:Ettu Bethlehem non minima esin ducibus Iud^.Ex te etri cxietduxquipafcetpopu!um meum Ifrael.Siautem adhucnatusnoncft qui procefluruS dux de tribu luda ex Bethlehem nuciabatur,oportetenim eumdetribuluda& a Bethlehem procedere:animaduertimus autem tuc neminede genere Ifrael in ciuitate Bethlehem remanfifle, SZ exinde quod interdieftum eft 3 ne in confinio ipfius regionis demoretur quifquam Iudso rum 3 uthocquocp eftet adimpletum per prophetam:Tcrra ueftradeferta, ciuitate* A t>VERSVS I V D AE 'O S, LIBER. I 4 f ciuitates ueftne igni exufta:, id eft quod beili tepore eis euenerit.regioneni ueftram in cofpcčtu ueftro exteri comedent,& deferta & fubuerfa crit a po/ puliš alienis.Et alfo loco fic per prophctam dicitunRegem cum daritate ui/ debitis.id eft Chriftum facietem uirtutes in gloria dei patris, Sl oculi ueftri uidebut terram de longinquo:quod uos pro meritis ueftris poft expugna/ tionem HierufaIem + prohibiti ingredi in terram ueftra, de longinquo eam f Fort,prcbi/ oculis tantu uidere pcrmiffum eft. Anima,inquit,ueftra meditabiturtimo/ bitos rem,fcilicet quo tcmporeexcidiufui paffi funt.Quomodoigitumafcetur dux de Iudxa,& quatenus procedet de Bethlehem,ficuti diuina propheta/ rum 'uolumina nuncianticum nullus omnino fit illic in hodiernu derelicftus ex Ifraelcuius ex ftirpe poftiit nafci ChriftusCiSecundu Iudteos adhuc non ucnit.Cum uenire cceperit,undc ungeturC'Lex enim precepit in captiuitate no licere un&ionem chrifmatis regalis confid. Siautem iam nec unčtio eft illis,ut Daniel prophetauit.Didt em,cxterminabitur uncftio,ergo iam non eft illic unčtio, quia nec templum ubi erat cornu de quo reges ungebantur. Si ergo non eft uncftio,unde ungetur dux qui nafcetur in Bethlehem C aut quomodo procedet de Bethlehem,cum de f germine Ifrael nullus omnino ^ s c J emi/ fit in BethlehemClterato deniep oftendimus,8č uenifte iam Chriftu fecun/ dum prophetas,& paftum,& in cčelis iam receptu, Sl inde uenturum fecun/ dum prsdicationes prophetaru. Nam poft aduentu eius fecundum Da/ nicIem,qgod ipfa ciuitas exterminari haberet legimus, Sl ita fačtu recogno fcimus.Dicit enim feriptura: Sic Sl duitatem Sl fančtum fimul exterminari cum d$ce,indubitate, qui de Bethlehem Sl de tribu Iuda eflet procefliirus. • Vnde Sl manifeftum eft quod ciuitas fimul eo temporeexterminaridebc/ ret,cum ducator eius in ea pati haberet, fecundum feripturas prophetarum dicentium:Expandi manus meas tota die ad populu contumacem Sl con/ tradicentem mihi.Qui ambulat uiam non bonam,fed poft peccata fua. Et in Pfalmis dicit:Exterminauerunt manus meas &pedes, dinumerauerunt omnia ofta mea. Ipdautem contemplati funt Sl uiderunt mc,& in fitimea potauerunt me aceto.Harc Dauid paftus non eft, ut de fe merito dixifife ui deatur,fed Chriftus qui crucifixus eft. Manus autem Sl pedes non extermi ttanturmifi'eius qui in ligno fufpenditur. Vnde Sl ipfe Dauid regnaturum exligno dominum dicebat: nam Sl alibi Propheta ligni huiusfručtu prav dicat dicens t Terra dedit bencdictiones fuas. Vtique illa terra uirgo non/ oum pluuffs rigata, nec imbribusfcecundata, cx qua homo tuneprmum plafmatus eft,ex qna nune Chriftus fecundu čarnem ex uirgine natus eft. Et Iignum, inquit,attulitfručtum fuum.Non illud lignu in paradifo,quod •portem dedit protoplaftis, fed Iignum paflionis Chrifti, unde uita pen/ dens a uobis credita non eft, Hoc enim Iignum tune in faeramento erat, n quo 14 6 a* SEPT* FLORENTIS TERTVLLI ANI, qao Mopfes aquam amaramindulcauit,undepopulusquifitiperibatln eremo.bibedo reuixit:ficuti nos qui de feculi calamltatlbus extracfti,in qu 0 comorabamur fiti pereuntes,id eft ucrbo diuino propinati,ligno paffionls Chrifti aquam baptifmatis potantes,fide qua: eft in eum reuiximus,a qu 3 fide Ifrael excidit,fecundum Hlcremlam dicetem:Mittlte,& Interrogate ni/ mis,fi fačta funt talia.Si mutabunt gentes deos fuos,& ifti no funt dtpPo/ pulus autem mcus mutauit gloriam fuam,ex quo nihil proderit eis* Expa/ uit ccelum fuper ifto.Et quomodo SC quando expauitdndubitate quando paftus eft Chriftus.Et horruit,inquit,plurimum nlmis,& fol medla dle te/ nebrificaultEt quando horruit nimis,nlfi in paffione Chrlfti.cu terra quo/ quecontremuit J 8£uelumtemplifciftumeft,& monumenta dirapta funt? Quoniam duo hxc mala fecit populus. Me,inquit, derellquerunt fontern aqua: uita:,& foderunt fibi lacus contritos,qui non poterant aquam cotlne/ re,indubltate non recipiendo Chriftum fontern aquae ul ta:. Lacus cotrlbu/ latos coeperunt habere,id eft fpnagogas in difperiioncs gentium.in quibus iam fpmtusfančlusnonimmoratuLutinpmeritum intemplo comora/ baturanteaduentum Chrlfti,qui eftuerum deitemplum.Nam SC iftamfi tim dimni fpiritus eos pafluros dixerat propheta Efaias dlcens:Ecce qui fer uiunt mihi manducabunt,uos autem efurietis.Seruientes mihi potabutur, uos autem fitietis,& ad contribulatione fpiritus uluiabitls.Remittetis enim nomen ueftrudn fatietatem elečtis meis,uos autem intcrficiet dorpinušIEis autem qui feruiunt mihi,nomen nominabitur nouum, quod benedicetur in terris,Adhuc huius ligni facramentum etiam in Regnorum legirpus ce/ lebratum.Nam cum filti prophetarum fuper flumen lordanen lignum fe/ curibus c£derent ; cxilqt ferru,& merfum eft in ftumine,atq 5 ita Helifeo pro pheta fuperueniente petunt ab eo filii prophetaru uti ferru flumini quod merfum fuerat erueret.Atcp ita Helifeus accepto ligno,8£ mifto in eum lo> cu ubi fubmerfum fuerat ferru.ftatim fupernatauit,8£ lignum merfum eft, quod reccperunt filrj prophetarum.Ex quo intellexerunt quod Helia: fplri/ tus in eu iit repnefentatus.Quid manifeftius huius ligni facrametoC quod durltia huius feculi merfa in profundo erroris,&[ a ligno Chrifti,id eft paft fioniseius.inbaptifmo liberadut quod pcrierat ollm per lignu in Adam, id reftitueretur per Ilgnu Chrifti.Nobis igitur qui fucceffimus in loco pro/ phetarum ea fuftinentlbus hodie in feculo quas femper pafti funt propheta: propter diuinam religioncm.Alios enim lapidauerunt,alios fugauerut, plu res uero ad mortis nečem tradiderunt,quod negare no poftunt.Hoc lignui fibi SC Ifaac filius Abrah^ ad facrificium ipfe portabat,cu fibi cu deus ho/ ftiam fieri praecepiflet.Sed quoniam hxc fuerant facramenta,qu$ tempoti , bus Chrifti perficien.da feruabatur,6£ Ifaac cu ligno referuatus eft,8£ ariete oblato A D VE R S V S I V D AR O S> L I B E R. »47 oblato in uepre cornibus hazrentc,& Chriftus fuis temporibus Iignum hu/ meriš fuis portauit,inhxres cornibus crucis corona fpinea in capite eius cir/ cudata.Hunc enim oportebatpro omnibus gentibus fieri facrificium, qui tanquam ouis ad uičtimam dudtus eft:& uelut agnus coram tondente fe fine uocc,(ic non aperuit os fuum.Hic enim Piiato interrogante, nihil locu/ tusefttin humilitate enim iudicium eius fublatum eft.Natiuitatem autem eius quis enarrauitCquia nullus omnino hominum natiuitatis Chrifti fuic confaus.in conceptu,cum uirgo Maria uerbo dci pnegnans inueniretur,& quia tolierecur a terra uita eius.Cur itacppoftrefurrečtionem eius a mor/ tuis,quia dies tertia effečta eft,cceli eum receperunt.fecudum prophetiam Efais emiffam huiufmodi: Ante lucern furgcnt ad me dicentesTamus Sl reuertamurad dominum deum,quoniam ipfe eripiet Si hberabit nos. Poftbiduum,die tertia>qu;e eft refurrectio eius gloriofa de terra in ccelos eum recepit, unde Si uenerat ipfe fpiritus ad utrginem:cuius neque natiui/ tatem.necgpaffionemlud^iagnouerunt.Igitur quoniam adhuc conten/ dunt Iudazi,necdum ucnifte Chriftum,quem tot modis adprobauimus ue niffe.recognofcant Iudazi,exitum fuum,quem poft aduentum Chrifti rela ruriprazcinebantur ob impietatem,qua eum 8i defpexerunt,& interfecerut. Primo enim ex qua die fecundum dičtum Efai*:Proiecit homo abomina menta fua aurea Si argentea qux fecerunt.adorare uanis 8i nociuisdd eft ex quo genjes nos dilucidata pečtora per Chrifti ueritatem, proiecimus id o/ la(uideant Iuda:i)& quod fequitur expunčtum eft, Tulit enim dominus Hoccdput re fabaoah a Iudazis Si ab Hierufalem.inter c$tera ,Si fapientem architeclum, Jlituipoteftcx quiazdificat ecclefiam dci templum,Si ciuitatem fančtam Sidomum domi tertl ° M-ab ni.Nam exindedeftititapud illosdei gratia.Et mandatum eft nubibus ne uUbdc pluerentimbrefuper uineam Sorethdd eft cceleftibus beneficrjs,ne proue/ 0 mnL ad ucr nirent domui Ifraelis.Fecerat enim fpinas,ex quibus Chriftu coronauerat: bum inuenies . & non iuftitiam.fed clamorem,quo in crucem eum extorferat,8i ita fubtra/ id™ kri p» tftisf charifmatisprioribus,lex Si prophera:ufquead Ioannem fuerunt: 8i pifcina Bethfaida ufque ad aduentum Chrifti curando ualetudines ab t u mc emen di Ifrael.defqt a beneficrjs deinde.cum perfeuerantia furorisfuinomcn domi dis. n ' per ipfos blafphemaretur.Sicut fcriptum eftiPropter uos nome dei blaO dttrifm phematur in gentibus. Ab illis enim incepit infamia,& tempus medium a tum rorihuu Tiberio ufque ad Vefpafianum.Qua: eum ita commififtent, nec intellexif/ lent Chriftum in tempore fuse uifitationis inueniendum,fačla eft terra eo/ tum defcrta,8£ ciuitates eorum igni exufta:.Regiones ipforum in cofpecftu eorum extranei deuorantes:dereličta filia Sion tanquam fpecula in uinea, uelut in cucumerario cafula: ex quo fcilicet Ifrael dominum no cognouit,8£ P°pulus eum non intellexit,fed dereliquit magis,8i ad indignationem pro ■ n t uocauit I48 Q_* SEPT. FLGRENTiS TERTVLUANI, Et bic uideš inepta capitu fefliotiem. A**. j uocauit fan&um Ifrael.Sicut Machaera conditionalis comtnatiorSi no!u e ritis,ncc obaudieritis,gladius uos comedet.Ex quo probamus M acharam Chriftum fuiffe,quem non audiendo perierunt,qui & m Pfaimo difperfio nem eius poftulat a patre dicens:Difperge illos in uirtute tua. Qui & rut/ fumperEfaiaminexuftionemeorumorat:Propter me, inquit, hac fadta funt uobis,in anxietate dormietis.Hac igitur cum pati pradicentur Iudasi propter Chriftum, 81 paflos eos efle inueniamus,& in difperfionem demo/ rari cernamus,manifeftum eft propter Chriftum Iudais ifta accidifte,con/ fpirante fenfu fcripturarum cum exitu rerum,& ordinis temporum. Aut fi nondum uenit Chriftus,propter quem hac pafluri pradicabantur,cum ue/ nerit ergo patientur, ubi tune filia Sion relinquenda,qua nulla hodie eft? ubi ciuitates exurenda,qua iam in tumulis exufta funtCubi difperfio gen/ tis,qua iam extorris?Redde ftatum Iudaa que Chriftus inueniat, & aliu contende uenire.Difcitenunc ex abundantia erroris ueftri ducatum. Duos dicimus Chrifti habitus a prophetis demonftratos,totidem aduetus eius pranotatos.Vnum inhumilitateutiq 3 primum,cum tanquam ouisad ui/ tftimam duci habebat,& tanquam agnus ante tondentem fine uoce, fic no aperuitos,neaipedu quidem honeftus.Annunciauimus enim, inquit,de illo ficut puerulus,ficut radix in terra fitienti,& non erat ei fpecies necp glo/ ria.Et uidimuseum S i non habebat fpeciem ncep decorem,fed fpecies eiuS inhonorata,deficienscitrafilioshominum,homo in plaga, & fdrns ferre infirmitatem,fcilicet ut pofitus a patre in Iapidem offenfionis,& minoratus ab eo modieum citra angelostuermem fe pronunciat,& non homine igno/ miniamhominis,& abiedionem populi. Qua ignobilitatis argumeta,pri/ mo aduentui competunt,ficut fublimitatis fecundo. ITEM DE S E C V N D O ADVENTV CHRISTI. v m fiet iam non lapisoffenfionis,necpetrafcandali,fedIapis fumusangularis,poftreprobatione adfumptus,& fublimatus in confummationem.Et petra fane illa apud Danielem de mon te pracifa,qua imaginem feculariumregnorum cominuet 81 co teret.De quo fecundo aduentu eiufdem,Daniel dixit:Et ecce cum nubibuS coeli tanquam filius hominis ueniens,uenit ufcp ad ueterem dierum,& ade/ rat in confpcdu eius.Et qui adfiftebant adduxerunt illum,& data eft ei po teftas regia,8£ omnes nationes terra fecundum genus,8čomnis gloria icV uient illi,& poteftas illius aterna,qua non auferetur,&: regnu eius quod n 5 corrumpetur.Tunc fcilicet fpeciem honorabi!em,& decorem habiturus eft indeficientem fupra filios hominu:tempeftiuus enim decore citra filios ho/ minum.Effufa eft grada,inquit,in labqstuis,propterea benedixit te deu$ in fecula.Accingere enfem tuum circa femur tuum potens tempeftiuitateS . pulehritis/ . A D VERSVS IVDAE OS, LIBER. I4i> culchritudine tua. cum SC paterpoftea cum diminuitillum modieum quid rts,pojledqu* h •< _A/ fnk / C T fflOXjCOYO citra ange!os,gloria SC honore coronauit illum SC fubiecit omnia fub pedi/ bus eius.Et tune cognofcent eumquem pupugerut.Etcacdent pečtora fua ^ cict c ’ m> . 1 ' 1 _ . .. i. i jmi a « A /J a M a. A« M ^ 4« žil« « 4-« I -1 | -t . I.ArA^/4 44/%. M - er>^; r t ribus ad tribum,utiq? quod retro non agnouerint eum,in humilitate con/ ditionis humana conftitutum.Hieremias inquit,Homo eft,& quis cogno fcetilIumC’quia SC natiuitatem eius, inquit Efaias, quis cnarrauit C Sic 8C apud Zachariam ait,in perfona ipfius,imb 8C in ipfius nominis faeramen to ucriffimus facerdos patris Chriftus ipfius duplici habitu in duos ad/ uetitus deliniatur.Primo fordibus indutus efUd eft,carnis paffibilis& mor tališindignitate s cum SC diabolus aduerfabatur efautor fcilicet Iuda: tradi toris,qui eum etiam poft baptifmum tentauerat. Dehittc fpoliatus prifti/ nas fordes,exornatuspodere SC mitra, SC cidari muda.Id eft ičcundi adue/ tus,quoniam gloriam &honorem adeptus demonftratur. Ncc poteritis eum Iofeph filium dicere,qui nulla omnino uefte fordida,fed Temper facer dotali fuitexornatus,necunquamfacerdotalimunere priuatus.Scd Iefus ifte Chriftus dei patris fummi facerdos,qui primo aduentu fuo humana forma SC paflibilis uenit in humilitate ufque ad pafli'onem,ipfe etiam effe/ ~ čtushoftiaper omnia pro omnibus nobis,qui poft refurrečtionem Tuam indutus poderem,facerdos in Sternu m dei patris nucupatus eft. Sic enim SC duorum hircorum qui iciunio offerebantur faciam interpretationem* 5 Nonne^iili utrumque ordinem nominis Chriftiquiiam uenit often/ duntCpares quidem atquc confimiles, propter eundem t domini confpe/ vftrfominunt čtum®quia non in alia uenturus eft forma,ut quia cognofci habet a quibus 8d#fus cft.Vnus autem eorum circundatuscoccino, maledičlus&confpu tatus,& conuulfus,8£ compunčtus,a populo extra ciuitatem abrjciebatur in perditionem manifeftis t notis infignibus Chrifti paflionis,qui eoccinea cir cudatus uefte, SC confputatus, SC omnibus contumelrjs afflicflus,extra ciuita tem crurifixus eft.Alter uero pro deličtis oblatus, SC facerdotibus tantum templiinpabulum datus,fecund# repr#fentationis argumenta fignabat, qua deličtis omnibus eXpiatis,facerdotes templi fpiritalis.id eft eedefi«,do minic# grati# quafi Vifceratione quadam fruerentur,ieiunantibns c#teris Jy,l^ l ° c ’ Ar/ afalute.Igtturquoniamprimus aduentus SC plurimis figuris obfcuratus, n is, quafkri Spomni inhoneftate proftratus canebatur, fecundus uero SC manifeftus SC fokbat, uelin deo condignusdccirco quem facilc SC intelligere SC credcre potuerunt, eum foknnifaerifi folum intuentes,id eft fecundu qui eft in honore SC gloria,no immerito de/ Kpti funt circa indigniorem certe obfcuriorem.id eft primum.Atque ita in tis p er f on£f hodiernum negant uenifle Chriftum,quia non in fublimitate uenerit,dum >gnorant in humilitate primo fuifteuenturum.Sufffcithuc ufgue de his,in 1 terim ordinem Chrifti decucurriffe, quo tališ probatur, qualis annuncia/ 1 n j batur /H«#, Afo: 15o Q_. SEPT, FLOREN. TERTVL. ADVERSVS IVDAEOS, Aut fuperejl batunut iam ex ifta confonantiafcripturarum diuinarum T intclligamns.v quxpoft Chriftum futura prsdicabantur, ex difpofitione diuina credan/ dmur. UCTC tur^punčta.Nifi enim illeuenifletpoft quem habebant expungi, nullo modo ueniffent,qu* in aduentum eius futura pradicabantur.Igitur (i' unj/ uerfas nationes de profundo erroris humani exinde emergentes ad deum creatorem & Chriftum eius cernitis,quod prophetatum non audetis nega re.Quia & fi negaretis,ftatim uobis in pfalmis ficuti iam pradocuti fumus, promiffio pacris occurreret dicetisiFilius meus es tu,ego hodie genui te.Pe/ te a me 8č dabo tibi gentes hasreditatem tuam 81 pofleflionem tuam termi nos ter rx. N ec poteritis in iftam prasdicationem magis Dauid filium Salo monem uindicare,quam Chriftum dei filiu dicereinec terminos terrx,Da/ ; uid filio promiftds,qui intra unicam Iudazam regnauit,quam Chrifto filio dei,qui totum iam orbem euagelrj fui radtjs inluminauit. Denique & thro/ nus in muum magis Chrifto dei filio fompetit, quam Salomoni tempo/ rali fcilicet regi,qui foli Ifraeli regnauit. Chriftum enim hodie inuocant na* tiones,qu£ eum non fciebant,& populi hodie ad Chriftum confugiunt, quem retro ignorabant. Non potes futurum contendere, quod uideš fie/ ri. Hxc autem prophetata nega,cum coram uidentur autadimpletacum leguntur.-aut fi non negas utrunc^.m eo erut adimpleta,in quem funt pro/ phetata, c * Qj S EPTIMII tLORENTIS TER/ TVLLIANI, ADVERSVS IVDAEOS LIBRI, F I N I S, ARGVMENTVM LIBRI PRIMI ADVER/ SVS MARCI ONEM PER BEATVM R HEN AN V M, A R C l ON, utautoreftTertullianus incatalogo Hsrefeon, natiV ne Ponticus,epiičopi filius,cum ob uiolatam uirgmem ecclefiaftica co/ munione priuatus effet, uitionis(ut uerifimileelt) ftudio quod etiam alias plus femel acadiffe Iegimus, Cerdonis haereiim ampledti ccepit permotus ut uolut,Euagelica lila ientetia,Omnis arbor bona,bonos fručhis pro ferfcmala aut,malos,Qua Chrifirus no dijs,(ed homimbus per allegoria adcomo dauit.Itacg Cerdonis impij magiftri impius difcipulus,profiteri ccepit qux ille do cuerat ’/*- ARGVMENTVM per beatvm rhenanvm; 15* cucrat,duouidelicet effe initia, duos, inqua,deos, fed longe diffimillimos, Alteru, bonu,mitem,ac fedatu,čb nilul aliud quam optimu qui per Chriftii film fuu pau/ / lo fer/us nobis fit reuelatusjhuncfuperiorem uocat,Alteru truculentu, ac ikuum j &vn's /lucu*#-. f 3 n caiin a ri um q?,q uip p c qui bellis ac csdibus dcle&etur. Ab hoc uult mundu effe ?.■ j* l*- ' / <7. ^ rnn°ditu»qiiem minoreappellat,&alTcrit neteristeftametipromulgatorč,utfupe\ t&J**^*' Sr.lcnouifuir.p rofndelegfipraphms^ndignedeC^tOKrcnticns.lSi^^^f Atmeliorisfllius dei ku filium elie Chriltum amrmat,quem tamen haud uera car ■ nefuiffe ueftitum traditjed foium imaginaria.nec uere palTum nec natu* Refur/ rediončanimae tantu cocedit.corporis negat.Ex Euageliftis lolu Luca agnofcit, v.Js fed tamen non totu.Nec Paulinas epiftolas omneis recipit.nec to ta s. Acta Apo/j <£ p j*. ■■■ fiolorum & Apocalppfim pro falfts damnat , (Hums ftacp dog tpata^eftrudurus ' R TertullianuSjOftcdit nouum illu deum meram efle fabulam, quaiido c 5 ftet duos deoseffe nonpofle,udcxhacregala, quoddeusqutddam fummemagnu fit.at hoc non fuerit,fi lit cut adaequctur, Nec uero diuerfitatem duos admiftere deos, ncdum arquah'tatem. Nolebant aute inconueniens uideri Marcionits, duos effe deos,modo drTparets affirmaret.Et quta mire fibi placebant de nouo deo fuo,do' cetnouitatehaudabcffc a fpccic fičtionis, Id quod ex drjs Romana fuperftitio/ nis liquet,quos illa leui de caufa cottidie nouos comenta eft.Sed enim huic malo occurretes Marcioftits.dicebant agnitione duntaxat nouu efle,no rcipfa. Quod egregie confutat Tertullianus,probans deum nunquam latuifle.fed a primordio conditi mundi cum ipfis ftatim rebus in hominum deueniffe cognitione,utputa cuius ampliffima iiht teftimonia totum quod nos fumus, & in quo fumus, nem/ pemundus uniuerfus.Proinde cum peculiariter deo conueniat,aliquidcondere, hoc argumenta n ullus effe comperietur deus Marcionis,cuius nullum opus de/ mcnftrari podit. Quod fi dlet, eflet utiq; fine caufa,quando re caret,qux folet efle caufa, ut-fft aliquis, cuius res e it: & impudentiae malitiascjj rtotam non effugeret. lamutdeifui ignauiaexcufarent Marcionitae,mundu bulicaiebant opus effepa rum d^o dignu,beitiolas &• alta ad exornandam hanc rerum uniuerfitatem crea/ ta,palam irridentes. Quibus refpondens Tertullianus,de dignitate pulchritudP necjj mundi nonnihil obiter differitDeinde probat deum Marcionis non habe/ re fuum mundum fupra Creatorem, nec efle rerum inuifibiliu autorem, nec item a Chrifto rcudatum,led ab illo mendaciter confičtum,ucl hoc argumenta certiffi mo,quod State Pauli nulla fit de deo facta qusflio, quem omnes unu crcdebant, nempe creatorem, quanquam de couerfatione interim & difciplina uariatum eft etiam inter Apoftolos,ut indicat Pauli illa cum Petro difceptatio. Sub h sc often dit deum Marcionis efle mali permifforem, ac plane malighum,ut quino ftatim homini fuccurrerit. Nec fuiffe rationem cur illius benignitas alieno homini fubue utreuoluerit:quando fic benignum efle,fit iniuriam facere.Prsterea non lolu iniu flam effe,fed imperfečtam illius benignitatem, quod animam tantuliberet, cor/ pus perire finens, cuius apud Mardone refurreciio negatur.fn fiimma, bonitate (utipfius utar uerbis) minime deo adsquari, ut necp ingenita ,necp rationalcm, ptq, perfeda/ed improbam & iniuftam, iplb iam bonitatis nomine indigna* Hts abfolutis tračlat qusftione, An deus de fola bonitate fit cenfendus, oftendes etiam iudiciu deo conuenire.Epicuricum uero Marcionis deum,ftupidu effe,quf non offendatur hominibus ipfius praecepta contemnentibus,no irafcatuf, non fu mat uiiidičtam omnium affeduu expers. Demum rurfus fummatim colligit, dei Marciontci necp ftatum,neq5 conditionč,necp naturam, necp ullam ratione,dent> qwenecfideieius facramentu baptifinum cofiftere. Porro quoniam nullum rege/ n 4 nerationis »5 Z Q_» SEPT. FLORENTIS TERTVLLIANI, nerationis Iauacro ceafebat abluendu,m'ii ccclibem aut matrimonio uei hutus fru de matrimonio ualde Chriftianeloquitur, admifcens tamenpaululu de dogma/ te Montani.deunis uidelicet nuptijsjcu inquit, Sed etfi nubendi iam modus po/ nitur,quem quidem apud nos Ipiritalis ratio Paracleto autore defendit, unum in fide matrimoniu praefcribens. Atqj h are libro primo. Refert diuus Hierony/ mus in catalogo feriptorum ecelefiafticoru,Smyrnen(em epifcopu Polycarpum, cum huic Romaš forte fortuna Marcion obuius fad:us,dixillet, Cognofcis nos? refpondifle,cognofco primogenitum diaboli.Eodem autore, nominatim aduer/ fus Mardonem faipfere.Theophilus Atitiochenfis epifcopus,Philippus epifco pus Cretenfis,Modeftus & Rhodon.Ipfe uero paffim in fuis feriptis hominem dementias arguit,in Paulinis praedpue comentarfjs. argvhenti, finis. Q-SEPTIMII FLOREN TIS TERTVLLIANI) ADVERSVS MARCIONEM, LIBER P R I H V S. Trdtrem uo/ cdt Chriftid/ mm . Nam pontum šufs ivo/j di/ dum putdnt, per Antiphrd. fin epidjia^u / vop. 31 q_v id retrč geftum efl: nobis aduer/ fus Mardonem, iam hinc uiderit. Nouam rem aggredimur ex uetere.Primum opufculum qua fi' properatum pleniore poftea compofiticne re fcideram. Hanc quoque nondum exemplarijs fuffečtam fraude tune fratris dehinc apoftat* ami(i,qui forte deferipferat quxdam mendofif/ exhibuit frequenti*. Emendationis ne/ ceffitasfačla eft,innouationis eius.Occafio ali/ quid adrjeere perfuafit. Ita ftilus ifte nune de fecundo tertius, Si detertio iam hinc primus,hunc opufculi fui exitum neceflario pr*fatur,nequenqua uarietas eius in difperforepcrtaconfundat.Pontusquiigitur Euxinus ne/ gatur,nomine illuditur.C*terum hofpitalem Pontum neede fitu asftimes: ita ab humanioribus fretis noftris,qua(i quodam barbari* fu*pudore fe/ ceflifcgentes ferociffima: inhabitant,(itamen habitatur in plauftro. SedeS incerta.uita cruda,libido promifeua SC plurimum nuda, etiam cum abfcon dunt,fufpenfisdeiugopharetris:utindicibusnotentur ne quis intercedat. Ita nec armis fuis erubefcunt.Parentum cadauera cum pecudibus c*fa, co/ uiuio couorant.Qui non ita deceflerint,ut efcatiles fuerint,maledičla morS eft. Nec fcemin* fexu mitigantur fecundum pudorem, ubera excludunt, penfuP A D v E R s V S HARClb NEM L I B . PRIM V S >55 f um fecuribus faciunt, malunt militare quam nubere. Duritia de ceri o 'd mino pc le/ L$.Dies nunquam patens/ol nutiqaam libcns.unus aer.nebula: rotos g" J * annus,hybemu:omne quod Hauerit,Aqui!o eft. Liquores igmbus redeut, nmqA omnes giacie ncgatur.montespruina cxaggeratur.Omnia torpent, omnia pačsfol nun/ n'aet:nihi! illic niti feriras calet.illa fcilicet,qu* fabulas fcenis dcdit.de faert' quam, liuens fiojs Taurorum>&: amoribus Colchorum,8£ crucibus Caucaforum.Sed ni hil tam barbarum a c trifte apud Pontum, quam quod illic Marcion natus f° n f U s, cft,Scytha tetrior,Hamaxobio inftabilior, Maflageta inhumanior, Arna / Vonto ter/ zoflia audarior.nubilo obfcurior,hycme frigidior.gclu fragilior, Hiftrofal ram atram facior.Caucafo abruptior. Quid niC Penes quem uerus Prometheus deus tfe.sic virgi omnipotens blafphemf)S laciniatur.Iam &beftrjs illiusbarbariei importu nior Marcion. Quis enim tam caftrator carnis Caftor, quam qui nuptias abftulit'C Quis tam comefor mus Ponticus, quam qui euangelia corrofitC Ne tu Euxine probabiliorem feram philofophis *didifti,quam Chriftia/ nis. Nam ille canicula Diogenes homine inuenire cupiebat,lucernam me/ ridie circunferens: Marcion dcu quem inuenerat, extinčto lumme fidei fuse t amifit. Non negabant difeipuli eius prima illis fidem nobifcu fuifte, ipfius literis teftibus:ut hinc iam deftinari poflit h*reticus,qui deferto quod pri/ us fueratdd poftea fibi eiegerit,quod retro non erat. Intantum enim h*re/ fis deputabitur,quod poftea inducitur: inquantu ueritas habebitur,quod retro Si žsprimordio traditum eft. Sed alius libellus hunc gradum fuftine/ bitaduerfus h*reticos,etiam fine retraeftatu dočtrinaru rcuincendos,quod hoefiat de pr*fcriptione nouitatis. Nune quatenus admitttenda cogreflto eftdnterdum ne compendium pr*fcriptionis ubiqj aduocatum, diffideti* uer f us ^ £re/ deputetur.regulam aduerfarrj prius pr*texam,ne cui lateat, in qua princi/ tkos, palis qu*ftio dimicatura eft.Duos Ponticos deos affert,tančg duas Sym/ fort^Ponti/ plegadas naufragrj fui,quem negare non potuit.id eft creatorem, id eft no cus mmon » ftrum:8i quem probare non poterit.id eft fuum: paftus infelix huius pr*' fumptionis inftinčtum, defimplici capitulo dominic* pronunciationis, in bomines no in deos dilponentis exempla illa bon* Si mal* arboris, quod ne qj bona malos.necp mala bonos proferat fručtus.id eft, neque mens uel fides bona,maIas*dat operas,neq? mala bonas.Languens enim(quod S£ nune multi>8£ maxime h*retici)circa mali qu*ftione. Vnde malum,Si ob/ tunfis fenfibus.ipfa enormitate curiofitatis.inueniens creatore pr*nunciari tem:Ego fum qui condo mala, quanto ipfum pr*fumpferat mali autore, & e x alrjs argumetis qu* ita perfuadet peruerfo cuiqj, tanto in creatorem interpretatus,ma!am arborem malos fručtus condente.fcilicet mala,alium deum pr*fumpfit efte debere in parte bon* arboris bonos fručtus. Etita in Chrifto cjuafi aliam inueniens difpofitionem. Solus SC pur* benignita tiSUE 154 a* sept. flore n tis tertv lli a ni, tis ut diuerfa: a creatore,facile nouam & hofpitam argumentatus eft diuini ■Sorte, dcore. t atcm ,n Chrifto fuo reuelatam,modic6que exinde fermento totam fidei c erdon, maham hazretico 1 * acrorc decepit.Habuit Si Cerdonem quettdam informj torem fcandali huius,quo facilius duos deos casci perfpexiflfe fe exiftima/ uerunt.Vnumenimnonintegre uiderant.Lippientibus etiam fingularis lucerna numerofaeft. Alterumigiturdeumquemconfiteri cogebatur,de malo infamando deftruxit.AIterum quem comentari connitcbatur,debo/ no praftrUendo conftruxit. Has naturas quibus difpofuerit articulis, pet ipfas refponfiones noftras oftendimus.Principalis itaq? Si cxinde tota cbti greflfiode numero,an duos deos liceat induci.fi forte Poetica&Pičforiali/ Licentkvoe/ centia,& tertia iam hsretica.Sed ueritas Chriftiana deftričte pronuciauit, tM. j) eus (] non unuseft.non cft.Quia dignius cfedimus non eiTe,quodcunc^ Llcentl ft 0 rid non lta ^ uer ‘ c ute ^ e debebit.Deum autem ut fciasunum eflfe debcre,qua/ Ucentid sue) re quid fit deus,& non aliter inuenies.Quantum humana conditio de deo reda, dennire poteftjd definio quod 6C omnium confcientia agnofcet, deu (um/ mum eflfe magrtum,in aternitate conftitutum,ittnatum 3 infečtum 3 fine ini/ tio 3 fine fine.Hunc enim datum aternitati cenfendum,qua: fummum tna/ gnum deu efficiat,dum hoc eft in deo ipfa.atcp ita Si čaztera.ut fit deus fum šummuni m gnum:quia fi fuerit 3 ad*quabitur:SCfi ada:quabitur 3 non etit iam fummum magnum eUerfa conditione,8Čutitadixerim lege 3 qus fummo magno ni/ hil finit adaquari.Ergo unicum fit ncceflfe eftquod fuerit fummu magnu, pžr non habendo,ne non fit fummum magnum.Ergo no aliter eritqp pet quod habet efle,id eft unicum omnino.Proindedeuscum fummum ma/ gnum fit,rečfe ueritas noftra pronunciauit.Deus fi non unus eft, non eft* Non quafi dubitemus eflfe deum,dicendo fi non unus,no eftdcd quia que čonfidimus efle 3 rjdem definiamus eflfe. Quod fi non eft,deus no eft,8£ fum mum fcilicet magnum.Porro fummum magnum unicum fit neceflfeeft.Er go Si deus unicus erit,non aliter deus 3 nifi fummum magnu.Nec aliter fum mum magnum, nifi parem no habens, Nec aliter parem non habens,ni(i unicus fuerit.Certe quemcunq? alium deum induxeris,non alia poteris eu forma tueri deu,quamut 81 illi pfoprium diuinitatisaflfcripieris,ficuta:tcc num ita Si fummum magnum.Duo ergo fumma magna quomodo confi ftent,cum hoc fit fummum magnum.par non habereePar autem non ha/ bere,uni competat,in duobus efte nullo modo pofTic.Sed argumentabitirt A D V E R s V s M ARCIONEH, LIB.PRIMVS. 155 quiIibet,poflfe 8i duo fumma magna confiftere diftinčta atcp difiunčta iti fuis fi'nibus.8i utiq? aduocabit exempIum:Regna terrarum tanta numero. Si tamen fumma magna in fuis quibusčp regionibus:8i putabit ubicp hu<" mana diuinisconferenda.Iam ergo fihuicargumentationi locus dabitur, quid prohibct no dico 61 tertium 61 quartu deum inducere,uerum tot iam numero,quot 61 gentium reges. De deo agitur.cuius hoc principaliter pro/ prium eft.nullius exempli capere comparationem.Hoc natura ipfa, fi' non aliquis Efaias,uel ipfe per Efatam deus concionabitur,Cui me fimilabitis? D/uinisforfitancomparabunturhumanardeo noftra. Aliud enim deus, aliud quse dei.Deniq? qui exemplo uteris regis qua(i fummi magni,uide ne iam non poftis eo uti.Rex enim 8ifi fummum magnum eft in fuo folio uf/ que ad deum,tamen infra deum.Comparatus autem ad deu,excidet iam de fummo magno translatio in deum.Hoc fi ita, quomodo uteris eius rei exemplo ad dei comparationemCqu£E dum ad comparationem accedit, a/ mittitur.Quid mncfi nec inter reges plurifarium uideri poteft fummu ma gnum,fed unicum Si fingulare,apud eum fcilicet qui rexregum ob fummi/ tatem magnitudinis Si fubiečtionem cateroru graduum qua(i culmendo minationis exripitur :Sed etia alterius formm reges,qui iingulares in unio/ ne imperij prafunt,(i in minutalibus,ut ita dixerim,regnis undicp conferati tur in examinatione, qua conftet quis eorum pracellat in fubftantijs 8i uiri bus regqi,in unum necefle eft fummitas magnitudinis eliquetur, omnibus gradatim per comparationis exitum de magnitudinis fumma expreftis Si exdufi[s. Adeo 8ifi in difperfo multifarium uidetur fummum magnum, fuis uiribus,Si fua natura,8i fuo ftatu unicum eft.Proinde cum duo dij con feruntur ut duo reges Si duo fumma magna,in alterum cocedat necefle eft: unio fummi magni ex fententia comparationis:quia fummum ex uičtoria fua conftat.fuperato jemulo alio magno,non tamen fummo, atcp ex defe/ iftione azmuli folitudinem quandam de iingularitate praftantia (ax pofli/ dens,unicum eftJnelučlabilis ifte complexus,in hoc fententiam conftrin/ git,aut negandum deum efle fummum magnum,quod nemo patieturfa/ piens,aut nulli alij cSmunicandum. Aut qu* ratio duo fumma magna co/ pofuitcPrimo enim exigam, cur non plura fi duo, quando Iocupletiorem oporteret čredi fubftantiam diuinitatis,(i cSpeteret ei numerus. Honeftior & liberalior Valentinus,qui (imul aufus eft duos concipere Bythum Si Si' gen.cu ufcu ad xxx a:onum fcetus,tancR /Eoneia: fcrofa: examen diuimV . u . . j , . ’ nr> < ti** , 1 » » ACOltCld JeTO taus etiudit.(^ua:cunq 3 ratio plura fumma magna non patitur admitti,ca/ p^valmini dem nec duo ut ipfa plura poft unum.Poft unum enim numerus.Qua;po tuitduo admittere,eade potuit,8i plura poteft.Duo enim multitudo, unio ne iam excefla.Deni qj apud nos uis ratiois iftius ipfo termino plures deos čredi 156 Q.» SEPT. FLORENTlS TERTVLLIANI, Čredi non finit,quod nec duos illa regula unum deura fiftens,qua deum jj efteoporteat.cui nihil ad^queturuc fummo magno.unicum autem fit, cui iiihilada:quetur.Iam nune duo fumma magna.duo pada, cui operapre/ cio.cui emolumento deputarcnturCquid interfuit numeri, cum duo pada noti differant unoCVna enim res eft,qute eade in duobus eft. Edam fi p! u , ta effent paria.tantundem omniaunum fuiflent.nullo ante fe differendo qua parta.Porro fi neutrum ex duobus altero diftat, iam ut ambo fumtna magna,qu£E dei ambo,neutrum plus altero pneftat nullam ratione nume/ rifuioftendunt.pneftantiam non habentes. Numerus autem diuinitatis (umrna ratione conftare deberet.uel quoniam 8i cultura eius in anccps de/ duceretur.Ecce enim duos intuens deos.tam pares quam duo fumma ma/ gna,quid facere fi ambos colcremC V ererer ne abundantia officrj (uperili/ tio potius čp religio exiftimaref,quia duos ta pares,& in altero ambospof (em in uno demererirhoc ipfum teftimonio praftans parilitati 8i uniad eo / rum,dum alterum in altero uenerarer,dum in uno mihi duo funt.Si alteru colerem,aeque recogitarem ne fuffudere uiderer numeri uanitatem fine dif/ ferentiafuperuacui,hoceft,uctutius cenferem neutrum colendum, quara alterum cum ferupulo colendum,aut ambos uane.Sic adhuc uidemur di/ fputare,quafi Marcion duos pares conftituat.Nam dum defendimus de« (iimmum magnum unieum čredi oportere,exdudentes ab eo parilitarem, tanquam de duobus paribus,de his retradtauimusmihilominustamefi do cendo pares efie non poffe fecundum fummi magni formam,fatis confir/ mauimus duosefife non poffe.Alioqutcerti,Mardonem difpares digosco/ (lituere,aIterum,iudicem,ferum,belIipotentem:alterummitem,placidum, 8ČtantummodobonumatqjoptimumiDifpiciamusa:que8č hac partem, an diuerfitas faltim duos capiat,fi parilitas capere non potuit.Porro Si hic eadem regula fummi magni patrocinabiturnobis,utpotequaetotum fta/ tum uindicet diuinitads.Conueniens enim 81 quodammodo iniečta man« detinens aduerfarrj fenfum non negantis creatorem deum.iuftiftime prx' feribo illi.diuerfitati locum non efie inter eos,qui ex aequo deos confeffe« hon poteft facerediuerfos.Non quia non 8£ homines licet fub eadem ap/ pellatione diuerfiftimos efte.fed quia deus non erit dicendus, qtua nec ere/ dendus,nifi fummnm magnum.Cum ergo fummu magnu cogatur agno/ lcere quem deum non negat,non poteft admitti ut fummo magno aliqua aftcribatdimmutionem,quafubrjdaturaliifumroo magno. Dcfinit enim fi fubrjciatur.Non eft autem dei definere de ftatu fuo.td eft de fummo m« gno.Nam 81 in illo deo podore periclitari poterit fummum magnam.fi de predan capit in creatore.Ita cum duo drj pronunciantur duo fumma ma/ , gna.nececefie eft neutrum altero aut matus fit aut minus neutrum altero aut A d VE R S V S M AR CIONEM, L I B. PRIM V Š I $7 autfublimius aut deiečtius.Nega deum que dids deteriorem.Nega funi' pum magnum, quem credis minorem.Deum uero confeflus utruq?,duo fuma magna confeffus eft.Nihil altcri adimes,aut alteri aflcribes.Agno/ fcens diuinitatem,negafti diueifitatem.Tenrabisad ha:c de nornine dei co cutere retračlatum>ut f pafliuo & in alios quoque permiffo,quia feriptum {it ; Dcus deorum ftetit in ecclefla deorum,in medio autem deos drjudica/ uit:Et,ego dixi,uos drjeftis.Nec tamen idcirco eis competatpofleflio fum/ mi magni,quia dei cognominenturdta nec creatori. refpondebo, & ftulto qu/nec hoc recogitauerit, ne tantudem Sl in deuMarcionis poflfit retorque if,ut Sl illum deum dičtum,nec ideo tame fummum magnum probatum, ficut nec angeli aut homineš creatoris.Sic communio nominum conditio/ nibuspr*iudicat,quanti nequam ferui regum nomihibus infultant,Alexa dri&Darrj 81 Olofernis.Nec tamen ideo regibus id quod funt, derrahe/ tur.Nam Sl ipfa idola gentium dei uuIgo,fed deus nemo ea re qua deus di citur.Ita ego non nomini dei,nec fono.nec not* nominis huius, fummum magnum in creatore defendo,fed ipfi fubftanti* cui nomen hoc contigit. Hanc inueniens folam innatam.infečlam, folam *ternam,& uniuerfitatis conditricem, non nomini, fed ftatui, nec appellationi, fed conditioni eius fummum magnum, Sl afleribo Sl uendico. Et ideo quia deusiam uoca/ ti obtinuit fubftantia cui afleribo,nomini me aflčribere putas,quia necef fe ellpe^r nomen oftendam cui afleribam fubftantia:,fcilicet qua coftat qui deusdicitur,8£ fummum magnum ex fubftantia,non ex nomine deputat. Den^hoc&Marcion fuo deo uendicans,fecundum ftatum.non fecundu uocabulum uendicat.Id ergo fummum magnu, quod deo afleribimus ex fubftanti* lege non ex nominis forte,contendimus ex pari efledebere in duobus,qui ea fubftantia conftant qua deus diciturtt quia qui in quantum dtj uocantur,id eft fumma magna, fubftantia: fcilicet merito in nat* 8č *ter n*,acperhocmagn* fumma:,in tantum non poflit fummum magnu mi/ nus 81 deterius alio fummo magno haberi.Si fummi magni felicitas Sl fub limitas 81 integritas ftabit in deo Marcionis.ftabit *que 8£ in noftro.Si no &innoftro,a:quenecinMarcionis.Ergonecpariaerunt duo fumma ma/ gna,quia prohibet difpoflta iam regula fummi magni comparationem no fuftinentis.Nec difparia,quia 8£ alia fummi magni regula occurrit,diminu/ tionem non admittensHadifti Marcion in medio Ponti tui *ftu, utrimqj te flučlus inuolunt ueritatis,nec pares,nec difpares deos fiftere potes.Duo enim non funt.quodpertineatpropriead numeri retračlatum. Quanqua totamateria de duobus dfls dimicetur.his interim lineis eam claufimusdn/ tra quas de ftngularibus iam proprietatibus congrediemur.Primo.fuperci/ Jioftuporem fuum*dificant Marcionit*.quod nouum deu pr*fcratquaft Videtur Tet/ tulltdnus db dduerbio pdf/ fim , pajjimu nomen dedu/ cere, proinde con/ ijeio legendit , utpdffmo,id eft comtvuni . N lolatria eft .Item incertis deis,fed fuperftitio Romana eft.Porro incefti dei minus noti ut minus certi,5* cat qusftio:cflfe eum conftat.quia notus non fuiftet,nifi eftet.De ignoto in fiat altercatiorpoteft enim 8C no e(Te,quia fi eftet,notus fuifiet * Quod ergo cma;ritur,quamdiu ignoračun incerto eft,quamdiu qu$riturt čl poteft non cffe, quamdiu in incerto eft. Habes deum certum qua notum, & incertum dua lgnotum. Si ita eft,ecquid tibi uidetur iufta ratione defendi.ut ad nor/ tnam°K formam 5 1 regulam certorum probentur incerta C Caiterum fi ad hanc caufam čl ipfam adhuc inccrtam,etia argumenta de incertis adhibean turjeries implicabitur quaeftionum, exipforum quocp argumentorum x> que incertorum retradatu periclitantium de fide per incertum, čl ibitur in ii/as iam indeterminabiles qu$ftiones, quas Apoftolus non amat. Sin de certis čl indubitatis,8£ abfolutis regula; partibus, incertis Sl dubrjs 81 inex/ peditis prsiudicabunt plane,in quibus diuerfitas ftatus inuenitur fortafle? An non prouocetur incerta ad formam certorum, ut liberata a reliqua com parationis prouocatione per dtuerfltate ftatus principalis C Cum uere duo dq proponuntur,communis eft illis ftatus prindpalis,Quid enim deus eft? ambo funtinnatunfecfti, Sterni.Hic erit ftatus principalis. Catera uide/ rit Marcion, fi in diuerfitate difpofuit. Pofteriora enim funt in retradatu, imo necadmittentur fi de principali ftatu coftet.Porro conftat quia drj am/ bo: Čl ita de quorum ftatu conftat communem efte, cum fub eo ad proba/ tionem deuocantur fi incerta funt,ad eorum certorum formam prouocan/ da erunt, cum quibus de communione ftatus principalis cenfentur.ut pro/ inde Si de probatione communicent. Hincitacp eonftantiflime dirigam deun^no efte qui fic hodie incertus,quia retro ignotus: quando quem con/ o ftat efle,ex hoc ipfo conftat,quod nunqua fuerit ignotus, ideo nec incertus. Siquidem a primordio rerum, coditor earum cum ipfis pariter compertus eftjpfis ad hocprolatis.ut deus cognofceretf.Nec enim fi aliquando pofte/ rior Moyfes,primus uidetur in templo Iiterarum fuarum deum mundi de/ dicafte,idcirco a Pentateucho natales agnitionis fupputabuntur, cum to^ tus Moyfi ftilus notitiam creatoris no inftituat, fed a primordio enarret d paradifo čl Adam,non ab Aegypto Sl Moyfe recenfendam.Deniqj maior popularitas generis humani,ne nominis quidem Moyfi compotes,nedum F ortt i e g, t z u inftrumetfdeum Moyfi tamen norunt:etiam f tantam idololatrtedomina/ id. domiiutio tionem obumbrante,feorfum tamen illum quafi proprio nomine deu per/ ne. vel etim hibent,8i deum deorum,8i fi deus dederit, čl quod deo placet,& deo com/ mendo. Vide an nouerint,que omnia pofte teftantur.Nec hoc ullis Moyfi libris debet. Ante anima,quam prophetia. Anim® enim a primordio con/ jcientia,dei dos eft:eadem nec alia čl in Aegyptrjs čl in Syris čl in Poticis. t^oli barbare Imetice priorem Abraham conftituere, quam mundurn. Et fiunius familise deus fuiflec creator, tamen pofterior tuo non erat,etia Pon o z cicis I '6 6 Q_* S E P T ♦ PL OREN- T E R T V L L I A N I, ticis ante eum notus.Accipe igitur ab anteceffbre formam,a ccrto certus,$ Vort.intdtige cognito incognitus. Nunquam deus latebit,nunquam deus dccrit: femper tur. intelligitur,fernperaudietur,etiam uidebiturquomodo uolet, Habet deus teftimonia toru hoc quod fumus,& in quo fumus. Sicprobatur 8£ deus& unus,dum n5 ignoratur,alio adhuc probari laborante.Ec merito, inquiut> Quis enim non tam fuis notus eft quam extraneisfNemo.Tcneo & hartc uoce.Quale eft enim,ut aliquid extraneum deo fit,cui nihil extraneum ef/ fet,fi quis efietfquia dei hoc eft,omnia illius efle,& omnia ad illum pertine re;Vel ne ftatim audiret a nobis,quid ergo illi cu extraneisCQuod pienius fuo loco audiet. At nune fatis eft,nullum probari cuius nihil probatur. Si/ tut enim creator,ex hoc 6i deus,& indubitatus deas,quia omia ipfius,& ni/ hilextraneum illi:ita 81 alius idcirco non deus,quia omnia non eius.ideocp Sl extranea.Deniq$ fi uniuerfitas creatoris eft,iam neclocum uideo dei alte rius»PIena &occupata funt omia fuoautore.Si uacataliquid fpacp alieuius diuinitati in creaturis,plane falfie uacabit. Patet mendacio ueritas. Tanta tortno- boe uis idolorum,cur no recipiat alicubi deum Marcionisdgitur ex forma hoc 1 61 creatoris expoftuIo,deum ex operibus cognofci debuifte alieuius proprtj fui mundi 81 hominis 81 feculi:Quando etia error orbis propterea deos pra: Iumpferit,quoshomines interdum confitetur,quoniam ab unoquoq$ pro fpečtum uidetur utilitatibus 81 comodis uittetlta 81 hoc ex forma dei čredi/ tum eft diuinum efTe inftituere uel demonftrare,quid aptum 81 ncccftariu fit rebus humanis.Adeo inde autoritas accomodata fi falfa: diuinitati.un/ de praacefterat uene.unam faltim cicerculam deus Marcionis propriagi pro tulifte debuerat,ut nouus aliquis Triptolemus pradicaretur.Aut exhibera tionem deo dignam.cur nihil condiderit,fi eft:quia codidiftet,fi fuiffet, illo fcilicet prsiudicio,quo 81 noftrum deum non alias manifeftum eft efle, čp quia totum condidit hoc.Semel enim prrefcriptio ftabit non pofte illos, & deum confiteri crcatorem,& eum quem uolunt xque deu creditnon ad etuS formam probare,que 81 ipd 81 omnes deumrut quando hoc ipfo nemo ere/ atorem deum dubitet,quia totum hoc condidit,hoc ipfo nemo debeat ere/ dere deum 81 illum qui nihil codidit,nifi ratio forte proferatur.Dup!ex ifta uideatur necefle eft,utaut noluerit condere quid,aut non potuerit. Tertiit ceftatSed no potuifte,indignum deo eft.Noluiffe,an dignum,uolo inqui/ rere.Dic mi hi Marcion,uoluit deus tuus cognofci fe quocunep in tempore, an nonCalio propofito 81 defcendit, 81 pracdicauit, 81 paflus refurrexit, ep uti cognofcereturCEt fine dubio ft cognitus eft,uoluit.nihil enim circa eum fieret nifi uolui(Tct.Quid ergo tantopere noticiam fui procurauit,ut in dede tore carnts exhiberetur,8J quidemaiore fi falfe.Nam hoc turpius,fi 81 meti , titus eft fubftantiam corporis,qui 81 maledieftum in fe creatoris admifit, li* 9 A D VE R S V S HARCIONEM, LIB* PRIMVS 1<5I no fufpenfus.Quanto honeftius per aliqua proprie molitionis indicia co onitionem fuiprsftruxiflet,maximeaduerfus eum cognofci habens,apud qacm ex operibus ab initio cognitus non erat.Nam & quale eft,ut creator fluiden ignorans efle alium fuper fe deum,ut uolunt Marcionits,qui folu feetiam iurans afleuerabat,tantis operibus noticiam fui armauerit, quam potuerat non ita curafle fecundum fingularitatis fus pKefumptionemrllle autem fublimior fciens inferiorem deum tam inftručtum, nulla Obi pro/ fpexerit, agnofcendo paraturam.Quando etiam infigniora & fuperbiora opera debuiflet condidifle,ut 81 deus ex operibus cognofčeretur fecudum creatorem.ut ex honeftioribus potior 81 generofior creatore.Casterum & fi effe eum poffemus confiteri,fine caufa efle eum deberemus argumentari. Sine caufa enim eflet,qui rem non haberet:quia res omnis caufa eft, ut fit aliquis cuius res fit.Porro in quantum nihil oportet efle fine caufa,id eft Cu ne re,quia fi fine caufa fit,perinde eft atcp fi non fit.non habens rei caufam res ipfatln tantum deum dignius čredam no efle,quam efle fine caufa. Si/ ne caufa eft enim qui rem non habendo,non habet caufam. Deus autem fine caufa,id eft fine re efle non debet.Ita quoties oftendo eum fine caufa effetanquam fit,hoc conftituo non efle illum: quia fi fuiflet, omnino fine caufa non fuiflet.Sic 8C ipfam fidem dtco illum fine caufa ab homine capta te,aliter folito deum credere ex operum autoritate formatum,quia nihil ta feprofpexit, per quod homo deum didicit.Nam 8C fi credunt pieriq$ in il/ fum,non ftatim ratione credunt,non habentes dei pignus, opera eius deo dign$.Itaquehocnomine ceflationis 8i defecftionis operum, 8C impuden/ tis & malignitatis affinis eft:Impudentfe,qua fidem non debitam fibi ca/ ptat,cui prsftruends nihil profpexit:Malignitatis,qua plures incredulita/ tis reos fecit, nihil fidei procurando.Cum deum hoc gradu expellimus, cui nulla conditio tam propria 8£ deo digna,quam creatoris teftimonium pra: fignauerit,narem contrahentesimpudentiflimi Marcionits, conuertuntur ad deftručtionem operum creatoris. Nimirum,inquiunt,grande opus 8C dignumdeo,mundus.Nunquid ergo creator minime deus C Plane deus. Ergo nec mundus deo indignusmihil etenirn deus indignum fe fecit. Etfi mundum homini,non fibi fecit:8Cfi omne opus inferius eft fuo artifice, Et temen fi quale quid fecifle indignum eft deo,quanto indignius deo eft ni/ hileum omnino fecifle,uel indignum,quo poflet etiam aigniorum autor fperariCVt ergo aliquid 8C de ifto huius mudi indigno Ioquar,cui 8C apud , Gr$cos ornamenti 8č cuitus,non fordium nome eft,indignas uidelicet fub \f 0 / ftantias ipfi illi fapientis profeflores, de quorum ingenrjs omnis hsrefis phorum inge anif natur J deos pronunciauerunt,ut Thales aquam,ut Heraclitus ignem, nijs omnis he ut Anaximenesaerem,ut Anaximander uniuerfa cceleftia,ut Strato coelu re ft Mimo/ o j Čttmsi tur ' I6t Authic dlitcr lege dum,ctut ut pdrticu Id fupereft pilulo pojl,ubi feripti t eft, ut plenili Phyfico/ rum. lupiter. luno. Vejht. Cdmene. Mdgndmdter. ofyris. Arbitror legedum, Leonesinire. N um l^ skinitleones Cybele, (iue Mdgnd mdter deu,cii A leonibus incurru turritd fc/ dens trdhitur, ut eft infabulis Poeturu. In mdnuferipto co/ L' dice,cr in,editione Y 'primi legebdtur te jv' trxpduonis,egofub jlitui Tetrdonis.eft aut Tetrdo duisdn ferii generis, cuius meminit Plinius li , x.bijs uerbis,Decet inquit,CT Tetrao/ nesfuusnitor dbfo/ lutieft nigritidjn fu percilijs coccirubor ubi in uulgdtis nedi tioibus corrupte le gitur Erythrotdo/ nds: refrdgdtitibus exempldribus feri/ ptis. sacramenta jikmt: Q_, SEPT. FLORE NT IS TERTVLLIANT* & terram 3 ut Ženo aerem Si xtherem 3 ut Plato fydera 3 quod genus deorS igneum appe!lat. t Cum demundo>confiderando fcilicet Si magnitudine, &uim Si poteftatem 3 & honorcm,&decorem 3 opem 3 lidem 3 legemfingulo/ rum elemenrorum,qua: omnibus gignendis.alendis, confiriendis, reficien/ disq? confpirant ; utplcnque Phgficorum formidauerint initium ac finem mundo conftare,ne fubftantia; eius tants fdlicet minus drj haberent":quos colunt Si Perfarum Magi>8ž Alggptiorum Hierophant£ 3 & Indorum Gy/, mnofophifbe.Ipia quoq$ uulgaris fuperftitio communis idololatri^cuin fimulachris de nominibus 8i fabulis ueterum mortuorum pudet 3 ad intei> pretationem naturaliutii refugit, Sl dedecus fuum ingenio obumbrat.fv gurans Iouem in fubftantiam feruidam 3 & Iunonem eius in aeream.fecua dum fonum Graecorum uocabulorumdtem Veftam in ignem, Si Came/ nas in aquas,8C Magnam matrem in terram 3 feminalia demeflam.lacertis aratam 3 lauacris rigaram.Sic 8i Ofirin quod Temper fepelitur Sl in uiuido qu£ritur 3 & cum gaudio inuenitur 3 reciprocarum frugum Sl uiuidorumele mentorum,8£ recidiui anni ffdem argumentanturrSicut arida; & ardentis natura faeramentaf Leones mire philofophantur.Et Tuperiores quide fitu aut ftatu fub{Untias 3 fufficit 3 facilius deos habitas 3 quam deo indignas.Ad humilia deficiamiVnus opinor 3 de fepibus flofeulus, non dico de pratis, una cuiuslibet maris conchula.non dico de Rubro 3 una 1 tetraonis pennu/ la 3 taceo de pauo.fordidum artificem pronunciabit tibi creatoremCAt cum Si animalia irrides minutiora 3 qux maxtmus artifex de induftria ingenrjs autuiribusampliauit 3 ficmagnitudinem in mediocritate probari dgcens, jquemadmodum uirtutem in infirmitate fecundum|Apo[fdlum 3 imitare (i ipotes apis sdificia.formici ftabula 3 aranes retia 3 bombyris ftamina:fufti/ jne fi potes illas ipfas lečtuli 8£ tegecis cax beftias^antharidis u.enena, mu/ fcx fpicula 3 culicis Sl tubam Sl lanceam.Qualia erunt maiora 3 cum tam mo/ \dicis aut iuuaris aut lsderis 3 ut necin modicis defpicias creatoremvPoffov mo te tibi circumfer intus acforis,confidera hominem 3 placebit tibi uel hoc opus dei noftri 3 quod tuus dns ille deus melior adamauit 3 propter quem in h$c paupertina elementa de tertiocoelo defcendere laborauit, cuius caufa in hac cellula creatoris etiam crucifixus cfl jSedill e guidem ufq$ nuc nec a/ quam reprobauit creatoris qua fuos abluit,nec oleum quo fuosnnguit 3 nec mellis Sl lačlis focietatem qua fuos infantat 3 nec panem quo ipfum corptis fuum reprsefentat 3 etiam in faeramentis proprijs egens mendicitatibus crea toris. At tu fuper magiftrum difcipulus,8č feruus fuper dominum 3 fublimi/ us illo fapis 3 deftruesqu£E ille defiderat.Volo infpicere fi ex fide faltim 3 ut no Si ipfe qux deftruis appetas. Aduerfaris coelo 3 & libertatem coeli in babita/ tionibus captas.Defpicis terram plane inimicatn tua: carnis matricem. & ornttfš A D V E R S V S M AR CIO N EM LI B« PRIM V S. 16 $ v omes medullas eius uičtui extorques?Reprobas SZ mare,fed ufcp ad co' Poji mlUscoieM •_<. e i uS quas fančtiorem cibu deputas.Rofam tibi fi obtulero.non fafti/ rds ;P c,mhl udev * piaseiua^« , r „ htuus loči gernatut dies creatorem. Hypocritam ut apocartercfi probes te, id eft repudtatore kili o rejlitui poffe JVlardonita creatoris(na ha:c apud uos g> martyrio affečtaridebuiffet,fi uo U ifa ejl,fi legaš uy bfs mundus difpliceret)in quamcunq? materiam refolueris,fubftatia creato pocrilm utapocar risuteris,Quata obftinatio duritia: tu^CDeprecias in quibus Sc uiuis Si mo [ cn fiP robc j te,N4, reris.Pofth^c uel ante hxc cum dixeris efte Si illi conditionem fuam,& fuu ckeft!dutoresuid utno ex P d ' & »n loco erat, 8 č mundum m loco faciebat.hterit iam locus ule maior, 8i deo i dtetantu „ rescrč Kmudcj, Nihil enim non maius eft id quod capit,co quod capitur. Etui" d tons deftruenteitt dendum ne qua adbuc illic uacent f fubfciua,in quibus Si tertius aliquis fti/ contemnentem pare ^eus fe cum mundo fuo poftit.Ergo iam incipe deos computare.Erit Abs >f ub f c, f m ' enim SZ locus deus,non tantum qua deo maior,fed Si qua innatus Si infe-- ftus,ac per hoc $ternus, 8 č deo par,in quo femper deus fuerit. Dehinc fi SZ ille mundum ex aliqua materia fubiacente molitus eft, innata Si infečta SZ contemporali deo,quemadmodum de creatore Marcion fentit, redigis Si hoc admaieftatemioci,qui SZ deum Si materiam duos deos dufit.Et Ma/ teria enim deus.fecundum formam diuinitatis,innata fcilicet, Si infecfta,SČ Kterna. Aut fi de nihilo molitus eft mundum,hoc Si de creatore fentire co/ gctur.cui materiam fubrjcit in fubftantia mundi.Sed ex materia Si ille fecif fe debebit.eadem ratione occurrente illi quoqi deo,qu$ opponeretur crea/ tori,ut $que deo.Atque ita tres interim mihi deos numera MarcionisJFa/ ftorem,& Locum,& Materiam.Proinde Si creatorem in loco facit,utiq? ea TdHor. dem conditione cenfendo:& materiam ei fubrjrit,uticp innatam SZ infečta Locus. & hoc nomine ^ternam,ut domino. Amplius,& Malu materia: deputans, Materi*. innatum innatse.infečbum infcčtx,& a:ternum a:tern^,quartu iam hic deu tcdt.Habes igitur in fuperioribus tres (ubftantias diuinitatis, in inferiori/ bus quatuor,His cu accedunt Si fui Chrifti,alter qui apparuit fub Tiberio, fpus fantfus. o 4 . alter I$4 Q_. SEPT. FLORENTIS TERTVLLIANI, cbriftus Ti/ 3 ^ ter ff u ' 3 creatore promittitur,manifeftam iam fraudem Marcion patituj beri anus, alte ab eis,qui duos illum deos inferre pra:fumunt,cum nouem affigncc licet ne riusdeichri/ fdens.Non comparente igitur mundo alio, ficut nec deo eius, confequens jlus creatoris u tduas fpccies rerum,uifibilia Si inuifibilia duobus autoribus dcisdiui j, po ms. dantjSi ita fuo deo inuifibilia defendant.Quis autepoterit inducere in ani roum nifi fpiritas ha:reticus,eius efle inuifibilia qui nihil uifibile prsmiferit, quam eius qui uifibilia operatus,inuifibilium quoq? fidem fecerit: eum iu> ftius multo fit aliquibus exemplarqs annuere quam nullisC VidebimusSJ Apoftolus cuiautori inuifibilia deputet,eum SC illu expIorauerimus. Nune enim comunibus plurimum fenfibus,& argumentationibus iuftis fecutur* feripturarum quoq? aduocationi fidem fternimus,confirmantes diuerfita/ dTs,deo cm/ tem hanc uifibilium Si inuifibilium a * deo creatore deputandam,ficuti to/ ta operatio eius ex diuerfitatibus coftat,ex corporalibus Sl incorporalibus, ex animalibus Si inanimalibus,ex uocalibus Si mutis,ex mobilibus Si fta/ tiuis,ex genitalibus Si fterilibus,ex aridis Si ficcis,ex calidis Si frigidis.SicSJ hominem ipfum diuerfitas temperauit.tam in corpore quam in fenfu.Alia membra fortia,alia infirma:alia honefta, alia inhonefta: alia gemina, alia unica:aliacomparia,alia difparia.Proinde Si in fenfu nune lajticia,nunc an/ xietas:nunc amor,nunc odiumunc ira.nunc Ienitas. Quod fi ita eft,ut amu la inter feconditionis uniuerfitas,ifta modulata fit,iam igitur Si uifibilibus inuifibilia debentur,non alteri autori deputanda,quam cui Si ampla eoru ipfum creatorem diuerfum notant,iubentem qua prohibuit,& prohiben/ tem qua iuflfit,percutientem Si fanantem.Cur in hac fola fpecie uniforme eum capiunt uifibilium folummodo conditorem,quem proindeerededutn fit,& uifibilia & inuifibilia condidifle,quemadmodum SC uitam Si morte, Si mala SC pacemcEt utiq? fi illa inuifibilia maiorafunt uifibilibus creaturis fuo loco magnis,fic quocp congruit eius efle maiora,cuius& magna,quia nec magna nedum maiora ei competant.cuius nec modica comparent.HtS comprefli,erumput dicere:Sufficit unieum hoc opus deo noftro,quod ho/ minem liberauit fumma SC prarcipua boni ta te fua,& omnibus locuffis an/ teponenda.O deum maiorem.cuius tam magnum opusnon potuit inue/ niri,quaminhominedei minoris.Enimueropriuseft ut probes eum efle per quem deum probari oportet.per opera tunc,deinde per beneficia. Pri' mo enim quxritur an fit,8č ita qualis fit. Alterum de operibus, alterum de benefierjs dei dinofcitur,C*terum no quia liberaffe dicitur hominem, ideo efle eum conftat:fed fi efle conftiterit,tunc Si liberaffe dicetur,ut Si an libe/ rauerit conftet:quia potuerit SC effe.SC non Iiberaffe.Quomodo ergo quia liberaffe dicetur,etiam efle credetur,cum potuerit 8C efle, SC non liberafleC , nune in ifto articulo ab ignoti dei qu*ftione dedučla.fatis conftitit,tam ni hil illuoa A D V E R S' VS M AHCIONEM; L I B. PRIM VS. I 6$ hil illum condidiffc, quam debuifife condidiffe,uti cognofceretur cx operi/ b uS; quia (j fuiffet,cognofci debuiffet.Et utiq? a primordio rerutmdeum em non decuifle latuiffe. Regrediar nccefife eft ad originem qu«ftionis dei ionotiVut c«tc ros quoq? ramulos eius excutiam. Primo enim qu«ri opor/ tebit,qui poftea fe proculerit m noticiam, cur poftea Kooa primordio re/ ruttl :quibus uticp neceftarius, qua deus, 8C quidem melior quo neceflarior latere non debuit. Non enim poteft dici non fuifle aut materia aut caufam cocmofcendi deum,cum & homo a primordio eflfet in feculo, eni nuc fubue nic,§i malicia creatoris, aduerfus qua ut bonus fubuenit.Igitur aut ignora/ uit K caufam 8Z materia fuae reuelationis necefiari«,aut dubitauit,aut non potuit,aut noluit.Oihia h«cdeoindigna maxime optimo.Sed&huclocu alibi implebimus exprobratione fer« reuelationis,Gcut nuefola demoftra/ tione.Procefterit age ia in noticia quado uoluit,quado potuit,quado hora fatalis aduenit,forta(Teenim bm$i>i&a.l » ftributione de Euangelrj focietate codixerant:Gcut SC alibi.Siue ego, inquit, 1 p ue aficpracdicamus.Sed Čl G quofdam falfos fratres irrepftfle defcripGt, ' qui uellent Galatas ad aliud Euangelium transferredpfe demonftrat adul J teriurn illud Euangelrj non ad alterius dei 8C Chrifti ftdem transferendam, fed ad difciplinam legis coferuandam.habuiffe intentionem,deprehendes 1 fcil/cet illos circucidoncm uindicantes,& obferuantes tepora.SC dies,5f men ' fe,8! annos Iudaicarum ceremoniarum,quas iam exdufas agnouifle de/ ' buerant.fecundum innouatam difpoGtionem creatoris,olim de hoc pt^di 5 cantis per prophetas fuos,uc per EfaiarmVetera tranfterunt,inquit,ecce no ' ua qu£ ego nune facio.Et alibi:Et difponam teftamentum, non quale diC/ pofui ad patres ueftros,cu illos eduxiflem de terra i£gypti.Sic 8C per Hie^ 1 remiam:Renouateuobisnouamen nouum,SC circucidimini deo ueftro, 8C E circumcidimini pra:putia cordis ueftri.Hanc ergo drcucidonem iam Gftens 1 ApoftoIus.SC hoc nouamemillas quoq; uetuftates ceremoniarum diftuade 1 bat,dequibusidem conditorearumquandoqp ceffaturis proGtcbatur, per Qfee:Et auertam omnes iucunditates eius,8C aies feftos eius,8C Neomeni/ as,8Cfabbata,8Comnesceremoniaseius.Sicenim čl per Efaiam:Neome/ | nias uefbas čl fabbata Čl diem magnum non fuftineo, ferias čl ieiunium, 1 SCdies feftos ueftros,odit anima mea.Quod SC d creator omnia Im iam pridem recufauerat, 8C Apoftolusea iam recufanda pronunciabat, ipfa » Apoftoli fententia confentanea decretis creatoris,probat non alium deum ab Apoftolo pra:dicatum,quam cuius decreta cupiebat iam agnofci, falfos ■ 8C apoftolos 8C fratres notans in hac caufa,qui Euangelium Chrifti creato ris transferrent, a nouitate pramunciata a creatore.ad uetuftatem recufa/ 1 tam a creatore.C^terum d qua nouum deum pradicans.ueteris dei Iegem cupiebat excludere,quare de deo quidem nouo nihilprafcribit.fed de uete relege folummodomid quontam fide manente in creatorem, fola Iex eius coticeflfare debebatCut SC Pfalmus lile pra:cinuerat:Difrumpamus uincula a nobis eorum,8C abijciamus eorum iugum a nobis:Ex quo fcilicet tumul/ tuats funt gentes.SC populi meditati funt inania.Aftiterunt reges terra: SC > magiftratus circumuenerunt in unum.aduerfus dominu 8C aduerfus Chri ' ^ um eius.Et utique dalius deus praedicaretur a Paulo, nulla difceptatio effet.feruand* legis,nec ne,non pertinentis fcilicet ad dominum nouum,8C 1 ^muliim legis.Ipfa enim dei nouitas atque diuerfitas abftuliffet non mo/ quxftionem, ueteris 8C alienae legis, uerum omnem eius mentionem. k £ d hic erat totus ftatus qua:ftionis,quod cum idem deus legis in Chrifto 1 J pr^dica/ STO LO 168 Q_* SEPT. F LOREN TIS TER TV L LIANI, pra:dicaretur, legi eius derogaretur. Stabat igitur fides femper in creatore Si Chrifto eiusded couerfatio 8idifciplina nutabat, Nam Si ali) de idolo/ thyto edendo,ali) de mulierum uelatneto 3 alrj de nupttjs uel repudrjs, non/ nulli Si de fpe refurrečtionis difceptabant, de deo nemo. Nam Fuiffet h$c quocp qureftio difceptata>8i ipfa apud Apoftolum inueniretur.uel quanto principalis. Quod fi poft Apoftolorum tempora adulterium uerkas pafla cftjcirca dei regulam, ergo ia Apoftolica traditio nihil paffa eft in tempom ECCLESIAE f uo c ( rca j eI - regulam . Et non alia agnofcenda erit traditio Apoftolorum, AP0 quam quse hodie apud ipforu ecclefiastsditur. Nullam autem Apoftolici cenfus ecclefiam inueniasjquae no in creatore Chriftianizet. Aut fi ha: erunt Vvm. a primordio corrupt^, qu£ erunt integra: C nimirum aduerfarte creatoris. Exhibe ergo aliquam extuis Apoftolici cenfus, Si obduxeris. Igiturcum omnibus modis conftet alium deum in regula facramenti iftius non Me a Chrifto ufq; ad Marcionem quam creatorem , fatis iam Si probatio no/ ftra munita eft 3 qua oftendimus noticiam dei haeretice ex Euangelrj Si jegis feparatione cepiflfe, 8i definitio fuperior inftručta eft,non efle credendum deum quem hotno de fuisfenfibuscompofuerit 3 nifi plane prophetes,id eft: non de fuis fenfibus»Quod fi Marcion poterit diet, debebit etiam pro/ bari. Nihil retračlare oportebat.hoc enim cuneo ueritatis, omnis extrudi/ , r euertetur tur h&refis,cum Chriftus nonalterius dei quam creatoris circumlator often J * ditur. Sed quomodo funditus euentetur Antichriftus, nifi castcris quoque iniečlionibus eius elidendis Iocus detur,relaxata praeferiptionum defenfio/ ne C Accedamus igitur iam hinc ad ipfam dei perfonam 3 uel potius*umbra Si fantalina, fecundum Chriftum ipfius 3 peridqj examinetur perquod creatori pra:fertur, Et utiqj erunt regula: cer tx ad examinanda dei bonita/ tem.Sed prius eft ut inueniam illam 8i apprehendam, 8i ita ad regulas per ducam.Cum enim circumfpicio tempora=nufquam eft 3 a primordio mate/ riarum 3 Si in introitu caufarum 3 cum quibus debuerat inueniri 3 exinde agens quo agi habuic. Erat enim iam mors 3 8i aculeus mortts deličtu.Si ipfa ma/ iitia creatoris 3 aduerfus quam fubuenire deberet alterius dei bonitas. Pri' mi huic regula: diuina: bonitatis occurrens, fi fe naturalem probaret, fta/ tim fuccurrens,ut caufa ccepit.Omnia enim in deo naturalia Si ingenita eft debebunt, ut fint Sterna fecundum ftatum ipfius, ne obuenientiaSi extra/ nea reputentur, ac per hoc teporalia 8i mternitatis alienatita 8i bonitas pet' ennis 8i iugis exigetur in deo 3 qua: in thefauris naturalium proprietatu re' pofita Siparata antecederet caufas 8i materias fuas:Si primatu quamq? !u/ fčiperet 3 non defpiceret 8i deftitueret fi antecedebat. Deniqj Si hic non tn v nus qua:ram 3 cur non a primordio operata fit bonitas eius, quam de ipft > qu^fiuimus,cur n$ a primordio fit reuelatus.Quid ni. Quiper bonttatetn re aclan aD VER S V S MARCIONEM L IB. P RIM V S. 169 rcuelari haberet.fi qui fuiftet.Non pofle quid,deo non licet, nedutn natura libus fuis fungtrqua: fi continentur quo minus currant, naturalia non erut. Et ociu enim fui natura no nouit.hinc ccnfetur,fi agatur.Sic ncc noluifle ui debitur exercere bonitatem interim natur« nomine.Natura enim fi no po reft nolle, f qu« fi ita dirigit,ut (i ceflauerit non fit.Sed ceftauit aliquando in deo Marcionis de opere bonitatis.Ergo no fuit naturalis bonitas,qu« po/ tuitaliquando ,ceflafle.quod naturalibus non licet.Et fi non erit naturalis, iam nccaterna credenda,nec deo par,quia non «terna, dum non natura/ jj S :qu£ denicp nullam fui perpetuitatem,aut de praterito confh'tuat,aut de futuro repromittat.Nam & a primordio non fuit,& in finem fine dubio no erit’Poteft enim SC non eflequandoq^ficut non fuit aliquando.Igitur cum conftet in primordio ceflafTe bonitatem dei.illius enim a primordio Iibera/ uithominem,&uoluntate potius eam quam infirmitateceffaiTe,iam uo^ luntas fupprefT« bonitatis,finis inueniet^ ma!igniratis.Quid enim tam ma lignum quam nolle prodeflecum poffisfquam utilitatecruciari ) quam in/ iuriam finereCTotum deniqj creatoris elogium in illum refcribetur,qui f«/ uitias eius,bonitatis fu« mora iuuit. Nam in cuius manu eft quid, ne fiat, eius iam deputatur cum iam fit.Homo damnatur in mortem ob unius ar/ bufculas delibationem.Sč exinde profiliunt deličla cum pcenis, SC pereunt iam omnes qui paradifi nullum cefpitem norunt.Et hoc melior aliqui deus autneicitaut fuftinetCSic ut ex hoc melior inueniretur,quanto creator de/ terior haberetur. Satis 51 in ifto confilio maliciofus,qui SC illum uoluitfone ratunj operationibus eius admififlet,feculum in uexatione detinuit. Quid de tali medico iudicabis,qui nutriat morbum mora pr«fidrj, 8C periculu ex tendat dilatione remedq,quo preciofius,aut famofius curetCTalis 5C in deu Marcionis dicenda fententia eft, mali permiftore,iniuri«fautore,grati«Ie nocinatorem,benignitatis pr«uaricatorem,quam no ftatim cauf« fii« exhi buit.Plane fi natura bonus,exhibiturus, SC non acceflione: fi ingenio opti/ mus,& non difciplina-.fi ab «uo deus SC non aTiberio,imo(quod uerius) a Cerdone SC Marcione.Tiberio nune deus tile pr«ftiterit, ut imperio eius diuina bonitas in terris dedicaretur. Aliam illi regulam prartendo.ficut na/ turalia ita rationalia efle in deo omnia.Exigo rationem bonitatis:quia nec aliud quid bonum haberi liceat,quod non rationaliter bonum fit, nedum ut ipfa bonitas irrationalis deprehendatur.Facilius malum cui rationis ali quid affuerit,pro bono habebitur,quam ut bonum ratione defertum non P ro malo iudicetur.Nego rationalem bonitatem dei Marcionis, iam hoc ptimo quod in falute proceflerit hominis alieni.Scio dipcrfedior erit in non iuuando quam iuuando.Non poteris 8i in creatorem referre bonitatem,in omnes defedionem.Quem enim iudice si fone , pro tcncs,difpenfatorem fi forte bonitatis oftendis intelIigendum,non profu/ f orte ' forcm,quod tuo uendicas. V fq;adeo hac fola eum prafers bonitate creato ri,quam iifolaprofi'tetur8itotam,nulIideefledebuerat.Sed nolo iam de parte maiore pereuntium,imperfedum bonitatis arguere deum Marcio/ nistfufficit ipfos quos faluos facit.imperfeds falutis inuentos, imperfeda bon,itatem eius oftendererfcilicet animatenus faluos,čarne deperditos,qua Animtenus . apud i %m non refurgit. Vnde hac dimidiatio falutis,nifi ex defedione bo nitatisCC^uid erat perfeda bonitatis,quam totum hominem redigere in falutam, totum damnatum d creatore,totu a deo optimo alledu? Quod fi iam Si caro tingitur apud illum,8i caro de nuptrjs tollitur,8i caro in con/ Pn&rfrfur/ feflfione nominis defauitur.fed Si G čarni delida reputantur,pracedit an i/ r ^ lonc cdr/ ms reatus,8i culpa principatus anima potius adfcribendus,cui caro mini/ ftd nomine occurrit.Carens denicp anima caro, hadenus peccat. Ita Si in boe iniufta bonitasrSi fi'c quoque imperfeda, innocentiorem fubftantiam relinquens in exitium,obfequio nonarbitrio delir.quentem:cuius Chriftus Kfinon induitueritateuttuaharefi' uifum efUmaginem rame eius fubire dignatus cftJpfum quod mentitus eft illa,aliquid ei f debui debuifle.Quid Fone, mbftatim eximeretur de domicilio atq? dominatu dei fieui.At nuc SC febri/ citaso Marcionita, SCcztcros tribulos SC fpinasdolor carnis tuas tibi editt nec fulminibus tantum ,aut bellis,& peftibus alrjsč^ plagis creatoris, fed & fcorprjseiusobiečtus,inquo teputasliberatum deregno cius,cuiustemu/ fcx adhuccalcantfSi de futuro erutus es,cur non 8C de prafenticVt petfe/ čta eft,aliaeft npftra conditio,apud autorem,apud iudicem, apud offen/ fumprincipcmgeneris:Tutantummodo bonum deum pr*fers,no potes autem perfečte deum oftendere,a quo non perfečte liberaris. Quod atti- netadbonitatisqu£ftione,hislineis deduximus ea minime deo adaqua/ tfiutnecp ingenitam,necp rationalem,neq? perfečtam.fed SC improbamfij iniuftam.Sč lpfo iambonitatis nomine indignam: quod fcilicetin quantu deo congruatan tantum deum non efle conueniat,qui de tali bonitatectil praferatur,nec de tali modo,uerum 8C fola.Iam enim 8C hoc difcuti par eft, an deusdefolabonitatecenfendus fit,ncgatis cseteris appendicibus.fenfi/ bus 8£ affečtibus,quos Marcionita: quidem a deo fuo abiguntin creato/- rem,nos uero 8C agnofcimus in creatorc,ut deo dignos.Et ex hocquocj ne gabim us deum,in quo non omnia qu* deo digna fint,coftent. Si aliquera peus de Epi/ de Eptcurt fchola deum,affečtauit Cbrifti nomine titulare, ut quod beatu euri fchola* & incorruptibile fit 3 necg fibi,neqj alrj moleftias prsftet.Hanc enim fenten/ tiaruminansMarcion,remouitab illo feueritates SC iudiciarias uires. Aut in totum immobilem SC ftuperttem deu concepiflfe debuerat:8C quid,illicu Chrifto molefto 6£ Iudads per dočtrinam,5č fibi per IefumCAut 8C dc ca:/ teris motibus eum agnouiffe:& quid illi cum Epicuro.nec fibi nec Chriftia/ nis neceffarioCEcce enim hoc ipfo quod retro quietus,qui nec noticiamfui aliquo interim opere curauerit,poft tantum sui fenferit in hominis falute, uti qj per uoluntatem.nonne conculTibilis tune fuit noua: uoluntati.ut SL cz teris motibus uideatur obnoxiusCQu* autem uoluntas fine cocupifcentias ftimulo eftčQuis uolet,quod non concupilcetCSed SC cura accedet uolun/ tati.Quis enim uolet quod SC concupifcet SC non curabitdgitur cum 8C uo/ luit SC concuprjt in hominis falutemaam SC fibi SC alrjs negocium fecit, Epi/ fiUdri^mr curo nolente.cSfiiiario Marcionis.Nam SC aduerfariu fibi conftituitdpfun* cionis . illud,aduerfus quod SC uoluit SC concuprjt SC curauit,fiue deličtu,fiue mor/ tem:in primis ipfum arbitrum eorum,& dominum hominis creatore.Por/ ro nihil fine cemulatione decurret,quod fine aduerfario non erit.Deniq? uo lens SC concupifcens,5č curans hominem liberare,hoc ipfo iam cemulatur, SC eum a quo liberat.aduerfus eum fcilicet fibi Iiberaturus:eum de quibus li berat,in alia liberaturus.Proinde enim cemulationi occurrant nccefie eft of i ficialeS A D V E U SS M 'A R C I O N" E M LIB.P R I M V S. 17 5 gciales fuain ea qua amulatur.ira, difcordia, odium, dedignatio, fndigna ofcidesmu bilis,nolentia,offenfa.Hacomnia fiamulationiaftiftunt.amulatioau tem Utionis affef [iberando hominiprocurat.liberatio aute hominis opcratiobonitatis eft, auSt Hopoteritea bonitas fine fuis dotibus,id eft fine fenfibus Si affečtibus per nuod adminiftratur aduerfus creatoremrnefic quoq? irrationalis prtefcriba tur.fi careat 8i fenfibus 5i affečlibus debitis.Htec multo plenius defedemus in caufa creatoris.in qua 8i cxprobrantur. At hicfufficit peruerfifftmu deu oftendi.in ipfo pneconio folitaria: bonitatis,qua nolutei affcribere eiufmo di rnotus animi,quos in creatore reprehendunt.Si enim necg armulatur.ne queirafcitur,neq? damnat.necp uexat,utpote qui neciudicem prsftat, non inuenio quomodo illi difciplinarum rado confiftat,8i quide plenior. Qua/ ie efl: enim ut pracepta conftituat non executurus,ut deličla prohibeat no uindicaturus,quia non iudicaturus:extraneus fcilicet ab omnibus fenfibus (eueritatisSi animaduerfionis.Cur enim prohibetadmitti,quod no defen/ ditadmiffutnCcum multorečlius non prohibuiffet quoddefenfurus noef fet,quam ut no defenderet quod prohibuiffetiimd Si permififie direčlo de buifcfinecaufa prohibiturus/nonut defenfurus.Nam 8i nuc tacite permif f orte, nonet fumeft,quod finenltioneprohibeturrEtuticpnon aliudprohibet admit/ Vclut non. ti.quam quod non amat fieri.Stupidiffimusergo qui no bffenditur fačto, quod non amat fierirquando offenfa eomes fit fruftrata uoluntatis. Aut fi offendiqtr,debet irafcirfi irafcitur.debet ulcifci.Nam 8i ultio fručtus eft ira: viti o 8iira debitum offenfa,8i offenfa, ut dixi comes fruftrata uoluntatis. Sed non ®Icifcitur,ergo nec offenditur.Sed non offenditur,ergo nec laditur uo luntaseius cum fit quod fieri noluit:5i fit iam deličlum fecundum uolunta/ tem eius.quia non fit aduerfus uoluntatem, quod non ladit uoluntatem. Aut fi hoc eritdiuina uirtutis fiue bonitatis,nolle quidem fieri, 8i prohibe/ refieri,non moueri tame fi fiattDicimusiam motum effe illum qui nolurt: 8i uane non moueri ad fačlum ,qui motus fit ad non facicndu,quando no/ luit fieri.NoIendo enim prohibuitffnon enim 8i iudicauit.nolendo fieri, Si idcirco prohibendo.non faciendum enim iudicauit, 8i prohibendum pro/ eunciauit.Ergo Si ille iam iudicat,fi indignum eft deum iudicare.aut fi eate tuis dignum eft deum i.udicare,qua tantummodo nolit Si prohibeat, non etiam defendatadmiffum.Atquinnihil.deo tam indignum quam non ex/ e quiquod noluit.Si prohibuitadmitti.Primb.quod qualecunq; fententia faa 8i legi.debeat uindičlam in autoritatem 8i obfcqui) neceffkatem.Sccu do,quia jemulum fit neceffe eft,quod noluitadmitti,Si nolendo prohibuit. Malo anteni parcere deum,indignius fit,quam animaduertere.Et quidem deooptimo,quinon aliasplenebonus fit,nifi mali amulus,uti boni amo/ tem odio mali exerceat:utbomtuteJam expugnationc mali impleat. Sed J' . p 5 iudicat I n, Ojfenft, Ht£ du£ pdrti cule,no enim uidetur fupcr effe. Vt eiuf/ modilcdio or dinctur,Nole do enim pro/ hibuit er iudi cauit, noledo fieri ere. 174 Q_* SEPT. FLOREN. T E R T V L L I A N 1, iudicat plane malum nolendo,8i damnat prohibendoidimittit autem noti senfus ejl. si tališ e uindicando,8i abfoluit non puniendo.O deutn ueritatis prajuaricatorem, deusMarcionisjUt f en tenri$ Cux circufcriptoremcTimet damnare quod damnat,timet odiflfe riten fin h ‘er time c l uo ^ n ° amatrfačtu finit quod fieri non finit:mauult oftendere quid no/ at dSnare \d’dam/ ltt,Čp probare.Hoceritbonitas, imaginaria difciplina, phantafma Si ipfa, nat,bonitds eius,ni transfundoria pra:cepta,fecura delida.Auditepeccatores, quiq? nondutn bil aliud erit nifi i/ h oc eftis,ut e(Te poftitis,deus melior inuentus eft,qui nec offenditur.necira riboni/ fdtur.nee ulcifcitur,cui nullus ignis coquitur in gehenna,cui nullusdentium tas,res inanis erit . frendor horretin exterioribus tenebris,bonus tantum eft.Denicn prohibet h ocenim fibiuolut delinquere,fed literis folis.In uobiseft fi uelitis lili obfcquium fubfignare, bsc uerbtt, pbdntaf ut honorem deo habuifle uideamini:timorem enim non uult.Atq; aaeo fe m a praferunt Marcionits,quod deum fuum omnino non timeant:malus au/ tem > inquiunt,timebitur,bonus autem diligitur.Stulte,quem dominum ap pellas,negas timendum:cum hoc nomen poteftatis (it etiam timends. At quomodo diliges,ni(i timeasnon diligereCPlanenecpater tuus eft,in que competat Si amor propter pietatem,8i timor propter poteftatem;neclegi/ timus dominus,ut diligas propter humanitatem,8i timeas propter difcipli vUgkrij. nam.Sicdenicp Plagiarrj diliguntur,non etiam timentur.Non enim time/ bitunnifi iufta Si ordinatia dominatiordiligi autem poteft etiam adultera. Sollicitationeenim conftat,non autoritate: Si adulatione, non poteflate. Quid denicp adulantius quam deličla non exequiCAge itaq 3 qui deu noti times quafi bonum,quid non in Omnem libidinem ebullis,fummum quod fciam frudum uita: omnibus qui deum non timent?Quid non frequsntaS cireus furens. tam folenneis uoluptates Circi furentis,Si caueas feuientis Si fcen* lafciuieti cauettfieuiens. tiscQuid non Si in perfecutionibus ftatim oblata acerraanimam negatio/ scena lafamens . ne l ucrar j s ^Abfit,inquis>abfit.Ergo iam times delidum,8i timendo proba "ram idolo Tomi/ dlum titneri,qui prohibet delidum.Aliud eft fi eadem dei tui peruerfi' nes explorabantur tate,que non times obferuas,qua Sl ille quod non uindicat prohibet.MuI/ cbrifiianine eflcnt to adhuc uanius,cum interrogati,quid fiet peccatori cuicp dei illorum,refpo an gentiles. dent,abrjci tllum qua(i ab oculis.Nonne Si hoc iudicio agiturCiudicatur eni abrjciendus Sl utiqj iudicio damnationismili in falutem abijciatur pecca' tor,ut Si hoc deo optitno copetat.Et quid erit abrjci.nifi amittere id quod erat confecuturus (i non abijcereturCid eft fa!ute.Ergo falutis in detrimen/ tum abijcictur.-Si hoc decerni non poterit nifi ab irato,8i oftenfo,8C executo re delidi,id eft iudice.Exitus autem illi abiedo quisCab igne,inquiunt,crea opinor leg.fulphu/ tor [ 3 deprehendetur.Adeo ne nullum habet elementu,uel in hanc caufatn TamprlparfbitMt prouifum,quo peccatores fuos uel fine feuitia releget.ne illos dedatereato/ bUf.fi fic. nifi qd’ d. riCQuid tune creatorCCredof fulphurationem eis gehenna pneparauit ut zel. f. ut defiertori/ blafphemis fuis fcilicetmifi quod deus selotes fortafle,an deiertoribus acP busad.fipareet, uer f a rij A O VE R S V S MAR CIONEM, L I B* PRIMVS. 175 uerfartj parcat C O deum ufquequaque peruerfum, ubique irrationalem, in omnibus uanum,atque ita neminemiCuius nonftatum.non conditio/ nem, non naturam,non ullum ordinem uideo confiftere,iam necipfum fi/ dei eius facramcntum * Cui enim rei baptifma quoque apud eum exi/ gitur.fi remiflio deiičtorum eft C Quomodo uidebitur delida dimittere, qui non uidebitur retinere C quia retineret, fi iudicaret. Si abfolutio mor/ tis eft,quomodo abfolueret a morte,qui non deuinxit ad mortemCdeuin/ xi(Tet enim.fi a primordio damnaflet. Si rcgeneratio eft hominis,quomo/ doregeneratqui non generauitdteratio enim non competit ei.a quo quid nec femel fačtum eft. Si confecutio eft fpiritus fančti, quomodo fpiritum attribuet,quianimamnonprius contulit C quia f fuffcdura eft quodam/ [ujfeiturajuh modo fpiritus anima.Sionat igitur hominem nunquam apud fe refigna/ ft dntluum tumiLauat hominem,nunquam apud le coinquinatum:8£ in hoc totum tur ^ ur ^ Are falutis facramcntum,čarnem mergit exortem falutis. Nec rufticus terram i? r equic ’ prsefcribens.eiufdem eric modum figere,qui modum altquado diffuderat: is colliget,qui fpar(it:isc;edet fyluam,qui plantauinis metet fegetem,quife/ minauitds dicet,Supereft ut SC qui uxores habent,fic fint quafi no habeant, cuius SC retro fbir,Crefdte 8C multiplicaminireiufdem finiscuius 8C initium. Nontamen accufanda cedi tur fylua,nec ut damnanda fecaturfeges,fed uttempori fuo parens.Sic SC connubij res no ut mala,fecurem 8C falcera ad mittit fančticatis/ed ut matura defungi,ut ipfi fanditati referuata.cui ca:/ dendo pneftat 8C efle.Vndc iam dicam deum Marcionis, cu matrimoniu ut malum SC impudiciti* negodum reprobat,aduerfus tpfam facere Pandi tatem,cui uidetur ftudcre.Materiam enim eius eradit. Quia fi nuptisnon erunt,fančbtas nulla eft.Vacatenim abftinentias teftimonium, cum ličen/ tia eripitur.Quoniam ita quaedam in diuerfis probantur. Sicut 8C uirtus in infirmitate perfidtur,fic 8C abftinetia nubendi in facultate dinofdtur. Quis deniqj abftinensdicetur.fublatoeo a quoabftinendu eftCQu^ temperam tia gulae in fameC quas ambitionis repudiatio in egeftateC quar libidinis in/ frenatio in caftrationeClam uerofementem generis humani compefcereto tum,nefdoanhocquocp optimo deo congruat. Quomodo enim faluum hominem uo!et,quem uetatnafci',de quo nafciturauferedoC^uomodoha/ bebit in quo bonitatem fuam fignet,quem effe non patiturCQuomedo di ligidcuius originem non amatcTimet forfitan redudantiam (oboliš,ne la/ boret plures liberando,ne multos fadat hxreticos,ne generofiores habeat Mardonitas ex Marcionitis.No erit humanior durida Pharaonis naften/ tium enecatrix.nam ille animas adimit,hic non dat.Ille aufert a uita,hic no admittit in uitam.Nihil apud ambos de homiddio differt.fub utroq} ho/ o pinorfic k. mo interfid'P,fub altero iam aeditus.fub altero aidendus,Gratus efles 6 dee fr^condt kaeretice.ff iffesindifpofitionemcreatoris,quod marem SC fceminam mi/ tion^s ftrnu fcuit.uticp em 8C Mardon tuus ex nuptrjs natus eft.Satis hxc de deo Mat' eius om.no cf cionis,quem SC definitionesunic* diuinitatis,8C conditiones fiatu m eiuso/ fe cofirmdnt. mnino non effe confirmantes,fed 8C totius opufculi feries in hoc utiq? Puc/ sed er totius cedit.Proinde (i cui minus quid uidemur egiffe,fperet referuatum fuo tem h fine milim P ore ^ cut & ipfarum fcripturarum examinatione,quibus Marcion utitur. fuo tepon er c^. SEPTIMII FLORENTIS TER/ moxexdininu tionj ' TVLLIANI, ADVERSVS MARCIONEM LIBRI PRIMI F I NI S. > 7,7 ARGVMENfVM LIBRI SHCVNDI AD VER/ SV S MARCI ONEM PER BEATVM R.HEN AN VM, VEMADMODVM pumo libro dcuin Marcionis efle no pof fe ualidiftimis argumentiscomprobauit,fichocfecundo quicquid unquam a deo patre & creatorefadum eft,tapietitTi'mefad:um de montirat,ptoindč pratčr hunc non alium čreden dum. A tq; in ipfo q uide libri ueftibulo curiofitatis quofdam notat,qui humana codi tionis oblitimagno fupercilio de diuinis cenfuram peragunt,Marcionitarum te/ mcntatemtaxans. Mox exorfus inftitutam difputatione.creatoris bonitate pro/ bat non nuperam effe,fed aternam.Quod dum facit creatione hominis &: mun/ direcenfet,6' de lege comeminit quam homini deus pratčriptit, Quoniam aute In hac re uerfantes harctici.urgere folebat orthodoxos,Cur deus paflus fi t borni/ nem labi,quando bonus eft,quado futuri prafcius,quado prohibere potuit,alio/ quinon omnipotens auditurus:adhancquaftioneargute refpondet,materia li/ beri arbitri] elegantiffime explicans,&: oftendens bonitatem dci temper cu ratio/ neconfpirare:proinde ob grauitatem.patientiam ac fidem dei decuitle, ut homo fibiliberrelinqueretur.Nonerantfegnesin excogitandis argumentis aduerfari] pietatis,ficobi]'rientes,Si eft afflatus dei anima,aIiquo modo hominis peccatum ad deum pertingit.Hoc iaculum depellit ea dexteritate,qua deum mox uindicat immunern a flagitio diabolica fedučiionis,quo deum haeretici afpergebant,ut co ditorem.fbi de praftantia angelica natura,ex literis arcanis.Poft hac oftedit do/ neediuinum praceptum homo prauaricaretur,deum tantu bonum fuifte,poftea neto iiSdicem &; teuerumjtem nihilbonum quodiniuftu,utbonum omne quod iuftmitacp iuftitiam bonitati diuina coaternam extftere, Ad hac,timorem iudicrj talutem anerre,tiibinferens iuftitiam eflfe plenitudinem ac perfediionem diuinita tis.Exponit obiter quo fenfu deus malorum conditor dicatur,Ex mox argute col ligit,Siquis benerem expendat,iuftitiaetTe,quaprimufeueritasuideatur,quod hacc fitiuftitia debitum.Nec exprobrari poflfe iudici qua accidunt iudici, uacan/ tia ipfa culpa ticut & iudex,Quo loco quorudam ftulta obiečtioni refpondes de affedibushumanis & diuinis,fed fuo modo & ex noftra comparatione,non/ nihil ditTerere cogitur.Sub hac de dodirinis,difciplinis,praceptis & cofilijs crea/ toris difputatumSjUt deo dignis & bonitati confentaneis,a fcelere primu excufat Acgvpti direptioneab Hebrais facfta,Deinde refellit aliquot Antithefeis de arca circulatione.deaneo ferpetis fimulachro,defacrifici]s,de reprobatioe quorunda probatoru,č^ approbatione reproboru,de pcenitentia diuina,de Ada če Abelis ignorantia.de defcenfu dei,de iurameto,& demu de Chrifti indignitatibus quas Iponte fufcepit. Poftremo Antithefibus Marcionis, Antithefeis alias opponit, malo nodo(quod aiunt)malu quarčs cuneum,&: ineptijs ineptias refellens.Por/ to Matcion opus adiderat Antithefes infcriptu,hoc eft pugnantes inuicc pofitio ues,quo conabaturlegem ab Euangelio feparare,& duos indicare dcos.fed diuer fos.ueteris inftrumenti feuum,noui mitem.Aduerfus id Antithefeou opus, hos quincplibros ueluti quandam aciem Tertullianus dirigit,ne quis hic tantum pu/ tet c °ntra illas agi. De hoc in principio quarti libri plura reperies- ARGVMENTI, finis. d-SEPTIMn FLOREN TIS TER TVLLI ANI* ADVERSVS MARCIONEM, LIBER S E C V N D V S* c c a s i o reformandi opufčnli huius 3 cui qui| acciderit.primo libello prafari fumus 3 hocquo* que contulit nobis, uti duobus dijs aducrfus Marcionem retračladis.fuum cuicp titulum # uolumen diftingueremus pro materi* diuifio/ ne.alterum deum definientes omnino non efle' alterum defendetes digne deum efle: quatenus ita Pontico placuit, alterum inducere, alterum excludere.Non enim poterat *dificare menda/ dum fine dcmolitione ueritatis: Aliud fubruere necefle habuit.ut quod uel let extrueret,Sic *dificat 3 qui propria paratura carct. Oportuerat autem in hoc folum difceptafle 5 quod nemo fit deus ille qui creatori fuperducitur, ut falfo deo depulfo.regulis certis Sl unicam SC perfečlam prafcribentibus di/ uinitatem.nihil iam qu*reretur in deum uerum:quem quanto corflaret ef fe,ficquocp dum alium efle non conftat.tanto qualemcunqj fine controuet fia haberi deceret 3 adorandum potiusquam iudicandum,8i demereadum magis quam retračlandum, uel quam timendum ob feucritatem. Quid enim amplius homini neceflarium,quam cura in deum uerum,in quem(ut ita dixcrim)inciderat,quia alius deus non erat. At nune negocium patitur, deus omnipotens 3 dominus,& conditoruniuerfitatisJdeo tantum opinor, quia a primordio notus eft 3 quia nunquam latuit,quia femper illuxit 3 etiatn ante Romulum ipfum.nedum ante Tiberiummifi quod folish*reticisco/ gnitus non eft 3 qui ei negocium faciunt:propterea alium deum exiftimafl/ tes pr*fumendum,quia quem conftat efle.reprehendere magis poflimtcjf negare.de arbitrio fenfus fui penfitantes deum aliqui:proinde atque fi cx' cus uel fluitantibus oculis.ideo alium folem prafumere uelit mitiorem# falubriorem 3 quia quem uidcat non uidet.Vnicus fol eft 3 o bomo 3 qui mu« dum hunc temperat 3 & quando no putas optimus Sl utilis,8č cum tibiacrP or Sl infeftior.uel etiam fordidioratep corruptior 3 rationi tame fu* par eft* Eam tu fi perfpicere non uales 3 iam nec illius alterius folis.fi qui fuifled radi/ os fuftinere potuifles,utiq 3 maioris.Nam qui in inferiorem deum racutiS* quid in fublimioreC Quin potius infirmitati tu* parcis, nec in periculu ex/ tenderfo A D VE R S V S M AR CIONEM, L I B* SEC VND VS 179 te nderis,habens deum certum, 8C indubitatum,SC hoc ipfo fatis tufu m, 0.1 m id primum cofpexeris cum effe,qucm n5 fdas nifi ex parte qua uoluit ipfe* Sed deum quidem ut fciens non negas,ut nefciens retra&as: imo SC accu/ fas qua(i fciens,que (i fcires non accufaresdmo nec retradares.Reddens no/ menilli,negasfubftantiamttominis,ideft,magnicudinis,qu*deusdidtur, nontantam eam agnofcens,quantam fi hotno omnifariam nofTe potuif/ fet,magnitudo non eflet.Ipfe iam Apoftolus profpiciens h*retica corda. Quis,inquit,cognouit fenfum domini,aut quis cofitiarius eius fuit v aut ad queconfultauit,autuiam inteilečtus 8C fcienti*quis demonftrauitei? Cui Si Apoftolus contradicet,0 profundum diuitiaru 8C fophi* dei, ut inuefti gabilia iudicia eius,uticp dei iudicis:Et inueftigabiles ui*eius,uticp intelle/ dus SC fcienti*,quas ei nemo monftrauit,nifi forte ifti cenfores diuinitatis, dicetes:Sicno debuitdeus:8Cficmagisdebuit:quafi cognofcataliquis qu* (int in deo,nifi fpiritus dei.Mundi autetn habentes fpiritum,non agnofceti tcs infipientiam dei,pet fapientiam deum,confultiores fibimet uidenf deo. Quoniam ficut fapientia mundi ftulticia eft penes deu,ita SC fapientia dei ftulticia eft penes mundum.Sed nos fcimus ftultum dei fapientius homini bus, Si inualidu dei ualidius hominibus.Et ita deus tune maxime magnus, cum homini pufillus,8C tune maxime optimus cum homini non bonus. Et tuncpiaxime unus.cu homini duo aut plures. Quod fi a pdmordio homo animalis gon recipiens qu* funt fpiritus.ftulticiam exiftimauit dei legem, utquam obferuare neglexit,ideoq? non habendo fidem etiam quod uide/ baturhabere.ademptum eft illi,paradifi gratia, 8C familiaritas dei, per qua orania dei cognouiftet,(i obediftet,quid mirum fi redhibitus materi* fu*, 8C inergaftulum terr* Iaborand* relegatus.in ipfo opere prono 8C deuexo adterram.ufurpatum ex illa fpiritum mundi uniuerfo generi fuo tradidit, dutaxat animaii SC h*retico non recipienti qu* funt deiC Aut quis dubita/ bitipfum illud Ad* deličlum h*refim pronunciare,quod per eicčtionem fu£potiusquamdiuin*fententi*admifit,nifi quod Adam nunčp figulo fuo dixit,non prudenter definxifti me:confeflus eft fedučtionem, no occul tauit fedučlricem:rudis adhuc h*reticus fuit.Non obaudritmon rame blaf phcmauit creatorem,nec reprehenditautore,quea primordio fui SC bonu 8C optimu inuenerat, 8C ipfe fi forte iudice fecerat a primordio.Igif oporte/ bit ineuntes examinatione in deu notu,fi qu*rirur in qua conditione fit no tus.ab operibus eius incipere,qu* priora funt homine,ut ftatirn cu ipfo co pertabonitas eius, SC exinde coftituta atqj pr*fcripta,alique fenfum fugge/ tat nobis intelligedi,qualiter feques reru ordinatio euaferit.Poftunt auedi/ Icipuli Marcionis recognofcetes bonitate dei noftri,digna quoqj deo agno teercper eofde titulos,per quos indigna oftedimus in deo iiloru.Iam hoc 18o Q_. S.PTE FLORENTIS TERTVLLIAni, ipfo quod materia eft agnitionis fua^non apud alium inuenit.fed de fuof} bi fecit.Prima denicjj bonitascreatoris,qua fe deus noluit in aoternum late/ re,id eft non efle aliquid cut deus cognofceretur.Quid enim tam bornim cj Bonitas čred/ noticia SC fručfcus deiCNam 8ifi nondum apparebat.hoc bonum efTc.auia torif,£tcrntt' nondum erat quicquam cui appareret,fed deus prafdebat quid boniappa riturum effettSi ideo in fuam fummam comifit bonitatem.apparituriboni negociatricem,non utiqj repentinam.nec obuenticia: bonitatis,nec prouo/ caticia: animationis,qua(i exinde cenfendam quo ccepit operari. Si enim ipfe conftituit initium,exinde quo coepit opcrarbnon habuit initium ipfa cum fecit.Initid autem fačto,ab ea etiam ratio temporum nata eft, utpotc quibusdiftinguendis3£ notandis,fydera SC Iuminaria coeleftia difpofita funt.Erunt enim,inquit,in tempora,8i menfes,8č annos.Ergo nec tepusha/ buit,ante tempus,quae fecit tempusificut nec initium ante initium, qus con ftituicinitium.Atq? ita carens SC ordine initij,& modo temporis,de imme/ (a SC interminabili a:tate cenfcbitdnec poterit repetina uel obuenticia Sipro uocatitia reputari,non habens unde reputetur,id eft aliquam teporis fpe/ ciem,red Sterna SC deo ingenita SC perpetua prafumenda, ac per hoc deo digna,fuffundens iam hinc bonitatem dei Marcionis,non dico initqs& te poribus,fed ipfa malitia creatoris pofteriorem.fi tame malitia potuit a bo/ nitatecomitti. Igitur cum cognofcendo deo hominem profpexiffet boni/ tas dei ipfius,etiam hoc pr^conio fuo addidit,quod prius domicjlium ho/ mini comentata eft,aliquam poftmodum molem maximam,poftmodum 8i maiorem,ut in magna tanquam in minore proluderet atcp profeeret:3J ita de bono dei,id eft de magno ad optimum quoq? eius,id eft ad maius habitaculum promouerentur. Adhibet operi bono optimum etiam mini/ ftrum,fermonem fuum,Eručlauit,inquit,cor meum uerbum,fermoneopti mum.Agnofcat hincprimufručlum optimu,uticp op ti ms arborisiMar/ cion,imperitifTimus rufticus quidem in maIam,bonam inferuit:fed nonua F ort.fmulus febit,blafphemfe t farculus,arefcet cum fuo artifice,& ita fe bonsarborisns tura teftabitur. Afpice ad fummam,qualia fermo frucftiffcauarit,Et dixitde us,fiat:S£ fačtum eft,Si uidit deus,quia bonum.no qua(i nefciens bonum, nifi uideret.fed quia bonum,ideo uidens,honorans,8i cof?gnans,8£ difpu 11 gens bonitatem operum dignatione confpečtus.Sic benedicebat quas h y nefaciebat.ut tibi totus deusebmendaretur bonus,Si dicere SC faeere.Mafe dicere adhuc fermo non norat, quia nec malefacere. Videbimns caufas hocquocp a deo exegerunt.Interimmundusexbonis omnibus coftitit^ tis prsmonftrans,quantum boni pareretur illi,cui prsparabatur hoc totu. Quis den ičp dignus incolere dei opera,quam ipfius imago SC fimilitudo- Eam quoqj bonitas SC quidem operantior operata eft,no imperiali ueM nVFRS VS MARCIONEH, LIB*SECVNDVS I 8 1 A D v fed familiari manu^etiam uerb° blandiente: prazmiffo, Fadamus homine ad imaginem 8L fimilitudinem noftram:bonitas dixit,bonitas fmxit de It/ m o,in tantam fubftantiam carnis ex una materia,tot qualitatibus extru/ ftatn.bonitas inflauit.in animam non mortuam.fed uiuam.Bonitas pr*/ fcdtuniuerfis fruendis atq j regnandis.ctiam cognominandis.Bonitasam/ plius delitias adiecit homini.ut quanquam totius orbis poffidens in arace nioribusmoraretur.translatusinparadifum iam tunc.de mundo in eccle/ fiam.Eadembonitas&adiutoriumprofpexit,nequidnon boni:Non eft emWnquit,bonum,folum efle hominem.Sciebat illi fexum Mari*,& de-' inceps ecdefi* profuturum.Sed 8L quam arguis Iegem,quam in controuer fias torques,bonitas erogauit.cofulens homini quo deo adh*reret, ne non tam liber quam abiečlus uideretur *quandus famulis fuis cateris animali bus folutis a deo ČL ex faftidio liberis.fed ut folus homo glonarct r 5 quod fo lus dignus fuiffet,qui Iegem a deo fumeret,utq? animal intelledus rationa le 8L fdenti* capax,ipfa quocp libertate rationali contineretur,ei fubiečtus qui fubiecerat illi omnia.Cuius legis obferuand* confilium, bonitas pari/ ter aflcripfit:Qua die autem ederitis.morte moriemini.Benigniftime enim demonftrauit exitum tranfgreffionis.ne ignorantia periculi negligentiam iuuaret obfequrj.Porro fi legis itnponend* ratio pr*ceffit, fequebatur etia obferuand*,ut pcena tranfgreffioni aflTcriberetur,quam tamen euenire no luit,quiqpte pr*dixit. Agnofce igitur bonitatem det noftri interim, uel huc ufqj ex operibus bonis,ex benedičtionibus bonis,ex indulgentrjs,ex proui dentti§,ex Iegibus,& pramunitionibus bonis 8L benignis.Iam hincad qu* ftiones omneis,Canes,quosforas Apoftolus expellit,latrantes in deum ue ritatis,h*cfuntargumentationum ofla qu*obroditis:Si deus bonus, S£ prafdusfuturi.&auertendi mali potens,curhominem 8L quidem imagine 8L (imilitudine fuamjmb ČL fubftantiam fuam.per anim* fcilicet cenfum, paffus eft labi de obfequio legis in morte.drcuuentum a diaboloCSi enim 8L bonus,qui euenire tale quid noIlet,8č prazfdus qui euenturu non ignora ret,& potens qui depellere ualeret.nullo modo eueniflet, quod fub his tri/ bus conditionibus diuin* maieftatis euenire no poftet.Quod fi' euenit.ab folutum eft e contrario deum neq? bonum credendum,neq 3 pr^fciu, neqj potentem.Siquidem in quantum nihil tale eueniffet.fi tališ deus,id eft bo/ nus ČL prafcius 8L potens,in tantu idco euenit,quia non tališ deus, Ad h*c pnus eft iftas fpecies in creatore defendere qu* in dubium uocantur, boni/ tatem dico ČL pnefcientia 8L potentiam.Nec immorabor huic articulo pr*/ cunte definitione etiam ipfius Chrifti.Exoperibus ineund* probationes. Opera creatoris,utrumqj teftantur.K bonitatem eius qua bona.ficut ofte/ B °nius. dimus,& potentia qua tantal quidem ex nihilo.Nam 8L fi ex aliqua ma > Vote,m > q teria 18 % Q_, SEPT, FLORENTIS TERTVLLIAN1, teria,ut quidam uo!unt,hoc ipfo tamen ex nihilo dum non id fuerut qu 0( J fiint.Poftremouelficmagna dum bona,uel fic deus potens dum otnnia p ufcientk. ipfius,unde 8i omnipotes.De prafcientia uero quid dicam,qua: tantos ha/ betteftes,quantos fedtprophetascQuanquam quispra:fdentia: titulusiti omnium autore,qua uniuerfa uriq? difponendo praefcr)t,Si prafciendo di/ fpofuitcerte ipfam tranfgreftioncm,quam nifi prafciftetmeccautione eius delegaflet fub metu mortis.Igitur fi Si fuerut in deo iftaz facultates,pra q U j LibcrutturU bus nihil mali eucnire homini aut potuiftet aut debuiflet,8i nihilominus tr i m> eiienit,uideamus Si hominis conditionem , ne per illam potius euenerit, quod per deum euenire non potuit.Liberum 8i fuiarbitri] Si fuae potefta/ tis inuenio hominem a deo inftitutum.nullam magis imaginem 6 1 fimilitu dinem dei in illo animaduertens,quam eiufmodi ftatus formam.Necgem fade Si corporalibus lineis tam uarrjs in genere humano ad uniformem de/ um exprefTus eft,fed in ea fubftantia quam ab ipfo deo traxit, id eft, ani/ mam.ad formam dei fpondentis,8i arbitri) fui libertate,8i poteftate figna/ tus eft.Hunc ftatum eius confirmauit etiam ipfa Iex,tunc a deo pofita. No enim poneretur lex ei,qui non haberet obfequium debitum legi in fua po/ teftate:nec rurfus comminatio mortistranforeftioni adfcriberetur,fi non Sl O eontemptus legis in arbitri) Iibertatem homini deputaretur.Sic Si in poftc/ ris Iegibuscreatoris inuenias,proponentis ante hominem, bonum Si ma/ Ium,uitam 8i mortemifed nec alias totum ordinem difdplin^ p$r prače/ pta difpofitum.auocantedeo 8i minante,exhortante,nifi Si ad obfequium 8i ad contemptumjibcro Si uoluntario homine.Sed quoniam ex h©ciam intelligimus eos ftruentes liberam hominis poteftatem arbitri) fui,ut quod eieuenit,non deofed ipfi debeat exprobrari, ne 8i tu hinc iam opponas, non ita illum inftitui debuifle, fi libertas 8i poteftas arbitri) exitiofa futura e (Tet,hoc quoq; pdus defendam,ita inftitui debuifle,quo fortius commeti dem, 8C ita inftitutum 8i digne deo inftitutu,potiore oftenfa ea caufa, R ^ i0 ’ ita recit inftitui.Bonitas dei Si ratio eius,huic quoq? inftituto patrodnabun tur,in omnibus confpirantes apud deum noftrum.Nec ratio enim fine bo nitate ratio eft,nec bonitas fine ratione bonitas,nifi forte penes deum Mar cionis,irrationaliterbonum,ficut oftendimus, Oportebat deum cognofci bonum,hoc utiq? Si rationale. Oportebat dignum aliquid efle, quod deu cognofceret.Quid tam dignum profpici poflet,quam imago dei Si fimilitu doCEt hoc bonum fine dubio Si rationale.Oportebat igitur imaginem & fimilitudinem deUiberi arbitri) 8i fua: poteftatisinftitui,in qua hoc ipfam imago Si fimilitudodei deputaretur: Arbitri) fcilicet libertas 8i poteftasdrt quam rem ea fubftantia homini accommodata eft,qua: huius ftatus eflet, afflatus dei utique liberi Si fuae poteftatis,Sed Si alias,quale erac ut totiuS mutidi Bonitds, A D V E R S V? M AR CIO N EM L IB. SECVNDV S. i § 5 tnundipoftidens hotno,non in primis animi fui pofleflione regnaret.alio/ rum dominus fui famulusCHabes igitur SC bonitatem dei agnofcere, ex di/ onatione.K ratione ex difpofitione.Sola nune bonitas deputetur,qU£e tan/ rum homini largita fit,id eftarbitrrj libertatem. Aliud fibi ratio defendat in eiufmodi inftitutionem.Nam bonus natura deus folus.Qui enim quod eft fine initio habet.non inftitutione habet illud.fed natura.Homo autem quitotusex inftitutione eft,habensinitium,cum initio fortitus eft formam quaeflet:atque ita non natura in bonum difpofitus eft,fed inftitutione, no fuutn habens bonus efte,quia non natura in bonum difpofitus eft, fed in/ ftitutione,fecundum inftitutorem bonum,fcilicet bonoru conditorem. Vt ergobonum iam fuum haberet homo,emancipatu fibi d deo,& fieret pro/ prietasiamboniinhomine,& quodammodo natura.de inftitutione af/ fcriptaeft illi,quafi Iibripens emancipati adeo boni.iibcrtas Sl poteftas ar t ibripČsemS, bitrii:qu£E efficeret bonum ut proprium iam fponte praftari ab homine, quontam& hoc ratio bonitatis exigeret uoluntarie exercenda:,ex libertate tcrcm mor ^ fcilicet arbitri] non fauente.inftitutionis no feruiente, ut ita dem um bonus quiapudRo/ confifteret homo.fi fecundum inftitutionem quidem,fed exuolutate iam nanos in mZ / bonusinueniretur,qua(i de proprietate natura;;proinde ut SC contra ma/ ci P ando ^ e/ lum(nam SC illud utique deus prouidebat)fortior homo pmenderet, liber fcilicet SC fu& poteftatis:quia (i caperet hoc iure.ut bonum quoque,non uo/ luntate^biret.fed necenitate,ufurpabilisetiam malo futurus eflet ex infit Leg . obiret, mitateferuitq,proinde SC malo ficut bono famulus.Tota ergo libertas ar/ koccjl perfi/ bitrrj jp utramcp partem concefla eft illi,ut fui dominus conftanter occurre ccret ' ret, SC bono fponte feruando.Si malo fponte uitando.quoniam &alias po fitum hominem fub iudicio dei.oportebat iuftum illud efficere de arbitri] fui meritis.liberi fcilicet.Caeterum nec boni necmali merces iure penfaretur ei,qui aut bonus aut malus neceflfitate fuiflet inuentus.non uoluntate. In hoc SC lex conftituta eft,non excludes,fed probans libertatem de obfequio fponte prsftando.uel trafgreflione fponte f comittenda:ita in utrumep exi/ Torte, otnitte tum libertas patuit arbitri],Igitur fi SC bonitas SC ratio dei.inuenitur circali da - bertatem arbitri] conceflam homini.non oportet omiffa prima definitio/ bonitatis atqj rationis,qua; ante omne tračlatum conftituenda eft.poft faclis praciudicare.non ita deum inftituere debuifle,qui aliter quam deum deceret euafittfed difpečto quia ita debuerit inftituere.faluo eo quod dilpe bertate fua frui aggreffus, in periculu labereč.Si em intercefliftet,refddiffet arbitrrj libertate,qua ratione 81 bonitate permiferat.Denique puta intercef fifte.puta refcidifte illum arbitrrj libertatem,dum reuocat ab arbore, dum ipfum drcumfcriptorem colubrum acongreftu fcemina: arcet:nonneexcb maret Marcion-.O dominum futilem,inftabilem,infidelem, refcindemem qu$ inftituitcCur permiferat liberum arbitrium,fi interceditv Cur> intercer dit,fi permifitvEIigat ubi femetipfum erroris notet,inftitutione an in refcif fione. Nonnetuncmagisdeceptusex inpr^fcientia futuri uideretur cum obftitiifctCdi quod qua(i ignorans quomodo euafurum eftet indulferat, quis non diceretCSed Sl fi prasfcierat male hominem inftitutione fua ufur rum,quid tam dignum deo,quam grauitas,quam fides inftitutionum qua liumcunqueCVidiflet homo fi non bene depunxiflet, quod bene accepe/ rat:ipfelegireusfuiflet,cuiobfequinoluiffet:nonut legislator ipfe fraude legi fua: faceret non finendo pr^fcriptum eius impleri.H^c digniffime per/ oraturus in creatorem,fi libero arbitrio hominis exprouidentia& poten/ tia,quas exigis,obftitifTet,nunc tibi infufurra pro creatore Sl grauitatem, & patientiam,&fidem,inftitutionibusfuisfundout& rationalibus Sl bo/ nis.Nequeenim aduiuendum folummodo produxerat hominem,ut non ad rede uiuendum,in refpedu fdlicet dei Iegisčp cius.Igituruiuere quidem lili ipfe pr*ftiterat,fado in animam uiuam.Rede uero uiuere demanda/ rat.admonito in legis obfequium.Ita non in mortem inftitutum homine probat,qui nunccupitin uitam reftitutum.malens peccatoris pcenitetiatn quam mortem.Igitur ficut deus homini uita: ftatum induxit,ita homo fibi mortis ftatum attraxit.Et hoc n5 per infirmitate,ficuti nec per ignoratiam, ne A DVERSVS marcionem LIB. SECVNDVS* l8f ne quid autori imputaretur.Nam Si fi atigelus qui feduxit:fed liber Si fua: oteftatis qui fedučtus eftifed imago Si fimilitudo dei, fortior angelo: fed afflatus dei generofior fpiritu materiali quo angeli conftiterunt. Qut facit, inquit 3 (piritus angelos, 8 i apparitores flammam ignis.Quia nec uniuerfita tem hornini fubieciftetinfirmo dominandi,& non potiori angclis,quibus nihil tale fubiecit:fic nec legis pondus impofuiflet,fi grauis lex inualido fu/ ftinendi:necquem excufabilem fciret nomine imbecdlitatis, cum definitio/ ne mortis conueniflet.poftremo non libertate nec poteftate arbitri) feciflet /nfirmum.fed potius defečtiorie earum. Atqueadeo eundem hominem, eandem fubftantiam animae,eundem Adae ftatum,eadem arbitri) libertas 8i poteftas,uičtorem efficit hodie de eodem diabolo,cum fecundum obfe/ quium legam eius adminiftratur.Quoquo tamen, inquis,modo fubftan/ tiacreatorisdeličli capax inuenitut,cum afflatus dei,id eft anima in homiV ne deliquit.nec poteft non ad originalem fummam referri corruptio por/ doniš. Ad hoc interpretanda erit qualitas animte.In primis tenendu quod Graeca (criptura llgnauit,afflatum nominans,non fpiritum.Quidam enim wvotf. de Graeco interpretantes,non recogitata differentia,neccurata proprietate uerborum.pro afflatu fpiritum ponunt, 8 idant hmreticis occafionem fpiri/ tum dei deličto infufcandud eft ipfum deum: 8 i ufurpata iam qu$ftio eft. Intdlige itaque afflatum minorem fpiritum efle, Si fi de fpiritu accidit, ut auruIatreeius,non tamen fpiritum.nam Si aura uento rarior: &fi de uento aura.non tame uentus aura.Capit ettam imaginem fpiritus dicere flatum. nam 81 ideohomo imago dei,id eftlpiritusideus enim fpiritus. Imago er/ go fpiritus,afflatus.Porrb imago ueritati non ufquequaqueadaquabitur. Aliud eft enim fecundum ueritatem efTe,aliud ipfam ueritatem efle. Sic Si afflatus cum imago fit fpiritus,non poteft ita imaginem dei comparare, ut quia ueritas, id eft fpiritus, id eft deus fine deličto eft, ideo Si afflatus, id eft imago,non debueritadmififle deličlum.In hoc erit imago minor ueri/ tate, 8 d afflatus fpiritu inferior,habens illas utique lineas dei,qua immorta lis anima,qua Itbera Si fui arbitri),qua prafcia p!erumque, qua rationalis, c apax intellečtus Si fcientise:tamen Si in his imago,Si non ufque ad ipfam uim diuinitatis.Sic nec ufque ad integritatem a deličto:quia hoc foli deo ce dit.id eft ueritati, 8 £ hoc folum imagini no licet.Sicut enim imago cu omes lineas exprimat ueritatis,ui tamen ipfa caret.non habens motumata Si ani ma imago fpiritus,folam uim eiusexprimere non ualuit.id eft non del in/ ftuendi felicitatem. Cseterum non eflfet anima,fed fpiritus, nec homo qut nnimam fortitus eft,fed deus.Et altas autem non orane quod dei erit, de/ oshabebitur,utexpoftules deum Si afflatum,id eft uacuum a deličto,quia “ ei fit afflatus.Nec tu enim fi in tibiam flaueris, hominem tibiam feceris ? q 3 quanqua I 86 Q_. SEPT* F LOREN. T E R T V L L I A N i, quanquam de anima tua ftaueris.Sicut 5i deus de fpiritu fuo. Deniqj cum manifefte fcriptura dicat,flaffe deum in faciem hominis, Si fačtum homi/ nem in animam uiuatn,non in fpiritum uiuificatorem.feparauit eam a c6/ ditione fačloris.Opus enim aliudfitnecelTeeft ab artifice,ideft inferius at tifice.Nec urceusenim fačlus a figulo ipfe erit figulus , ita nec afflatus fa* čtus a fpiritu.ideo erit fpiritus.Ipfum quod anima,uocitatus eft flatus.Vi de etiam ne de afflatus conditione tranfierit in aliquam diminutiorem qua litatem. Ergo,inquis, dedifti anima: infirmitatem fupra negatatmPla/ ne cum illamexigis deo parem, id eft deličti immunem,dico infirmam, Cum uero ad angelum prouocatur, fortiorem defendam neceffe eft domi num uniuer(itatis,cui iam angeli adminiftrant.qui etiam angelos iudica/ turus eft,fi in dei lege conftiterit,quod in primordio noluit. Hoc ipfum er/ go potuit afflatus dei admittere:potuit,fed non debuit.Potuifle enim ha/ buitper fubftantteexilitatem,quaafflatus non fpiritusmon debuifle au/ tem pet arbitrrj poteftatem, qua liber non feruus, affiftente amplius de/ tnonftratione non delinquendi fub comminatione moriendi,qua fubftrue retur fubftanti$extlitas,8č regeretur fententi$libertas.Itaque non per illud iam uideri poteft anima deliquifle,quod illi cum deo affine eft»id eft per af flatum.fed per illud quod fubftantis acceffit.id eft per liberum arbitrium, a deo quidem rationaliter attributum,ab homine uero qua uoluit agita/ tum.Quod fi ita fe habent,omnis iam deidifpofitiode mali expr>obratio/ ne purgatunLibertas enim arbitrri non ei culpamfuam refpueta quoda ta eft,fed a quo non ut debuit adminiftrata eft.Quod denique malsm de feribes creatorffi deličtum hominis,non erit dei quod eft hominisCnec ide habendus eft deličti autor,qui inuenitur interdičtordmo 8£ condemnator, Si mors malum.nec mors comminatori fuo, fed contemptori faciet inui/ diam,ut autori.Contemnendo enim eam fecit,non utique futuram fi non Tort.crfinuc contempfiflet.Sed ' Si fi non ab homine in diabolum tranferipferis mali No uideturfu elogium,utinftinčtorem deličti,uti fic quoquein creatorem dirigas culpa, P m lT c - ut in autore diaboli,qui fecit angelos fpiritustergo quod fačlus d deo eft, id eft angelus,id erit eius qui fecit.Quod autem fačtus a deo non eft, id eft 4 "a£oA©-\ diabolus, id eft delator, fupereft ut ipfe fefe fecerit deferendodeo Si qui»' dem falfum, primo quod deus illos exomnilignoedereuetuiflet,dehitic quafi morituri non eflent fiediflent,tertio quafi deus illis inuidiflet diuini' tatetn.Vnde igitur malitia mendacrj Si fallaciae in homines, Si infamte in deumCadeouticg non,qui & angelum ex forma operum bonorum infti' tuit bonum.Denicp fapientiffimus omnium jeditur, antequam diabolus*. nifi malum eft fapientia. Et fi euoluas Ezechielis prophetiam, facileanim' aduertes tam inftitutione bonum angelum illu, quam fponte corruptuw ; ADVERSVS M AR C 1 ONEM LIB . ir. Jn perfonam enim principis Sor.ad diabolu pronunciatur,Et fačlus eftfer tno domini ad me dicens: Fili hominis fume planctum fuper principom Sor,8i dices:H*c dicit dominus, Tu es refignaculum fimilitudinis,qui fdliV ccc integritatem imaginis &fimilitudinis refignaueris, coronadccoris(hoc ut eminentiffimo angelorum,ut archangelo,ut fapientiiltmo omnium)in delitps paradifi' dei tui natus es. Illicenim ubi deus in fecunda animalium .figur« formatione angelos fecer atdapidem optimu m indutus eft, Sardiu, .Jopa 2 ;ium,Smaragdum,CarbuncuIu,\Sapphiru,Iafpin>Ligurium,Acha iyncums» ten,Amethyftum,Chryfolithum,BerilIum, Onychinum, 8i auro replefti horrea tua & thefauros tuos.Ex qua die conditus es, cum Cherubin pofui te in monte fančto dei,fuifti in medio lapidum igneorum,fuifti inuitupera ,bilis in diebus tuis ex qua die conditus es, doneč inuent* funt l*fur* tu«: demultitudine negociationis tum.Promas tuas replefti,& deliquifli.5Č c«/ tera,qu* ad fugillationem angeli,non ad illius principis, proprie pertinere manifeftum eft,eo quod nemo hominum in paradifo dei natus (it, ne ipfe ,quidem Adam,translatus potiusilluanec cu Cherubin pofitus in monte fanfto dei,id eft in fublimitate coelefti,de qua Satanan dominus quoqj de cidiffe teftatunnec inter Iapides igneos demoratus,inter gemantes fyderu ardentium radios,unde etiam quafi fulgur deiečlus eft Satanas. Sed ipfe autordelicli in perfona peccatoris uiri denotabatur,retro quidem inuitu/ perabilissa die conditionis fu*,a deo in bonum conditus,ut a bono codito/ rcinuituperabilium conditionum,8£excultus omni gloria angelica,8£ apud deum^onftitutus qu a bonus apud bonum:poftea uero a femetipfo tranf/ latus in malum.Ex quo enim,inquit,apparueruntl*fur*tuae:illi eas repu/ tans,quibusfcilicetlaz(it homine elečlu a dei obfcquio:8i ex illo deliquit, ex quo deličlum feminauittatep ita exinde negociationis.id eft maliti* fu* multitudinem exercuit deličtorum fcilicet & cenfuum,non minus Sl ipfe li/ beri arbitri) inftitutus,utfpiritus.Nihil enim deus proximum fibi no liber tate eiufmodi ordinaftet.Que tamen 8i praedamnado teftatus eft,ab infti/ tutionis forma Iibidine propria concept* ultro malih* exorbitaffe:& com Comeattluo/ rtieatu operationibus eius admetiendo rationem bonitatisfu* cgtt:code CAt P otc ft ut confilio differensextinčlione diaboli,quo hominis reftitutione.Certamini enim dedit fpatiu,ut 8i homo eadem arbitri) libertate elideret inimicu qua fnccederet illi,probas fuam non dei culpamtSč ita falutem digne per uičlo Leg. fucčide/ namrecuperaret,& diabolusamariuspuniretur,ab eo quem eiiferat ante, r tum 8C tnultiplicamtni:fed qux in adiutorium mafculo,non in feruitiu fu e , rat deftinata.Statim Sl terra maledicif ur,fed ante benedičla.Statim tribu/ ii Sl fpin*,fed ante fcenum &herba:8£ arboru fručluofa . Starim fudorSj laborpanisded anteex omni ligno uičtus immunis,& afimenta fecura.Ex/ inde homo ad terratnjed ante de terra.Exinde ad mortem,fed arite adui/ tam.Exinde in fcorteis ueftibus.fed ante rine fcrupulo nudus.Ita prior bo/ Fortefiucri/ nitas dei fecundum naturam, f feueriorpofteritas fecudum caufam.Illain/ Ffiftlictml § en ita,hscaccidensJlla propria,h*c accomodata.llla a;dita,h*cadhibita, Icgere, ita bo Nec natura enim inoperatam debuit continuifle bonitatem.nec caufa dif/ tu prioritas rimulatam euafifle feueritatem.Alteram fibi,alteram rei deus praftiritdn/ *»'• cipe nune etiam iudicis ftatum ut adfinem mali arguere,qui idcirco aliu de/ um fomniafti folummodo bonum,quianonpotes iudicem:quanquamS! illum ut iudicem oftendimus, Aut ri non iudicem,certe peruerfum ac uanu difciplin* non uindicands,id eft,non iudicanda: conftitutorem.No repro basautem deum iudicem,qui no iudicem deum probasdpfam fine dubio iuftitiam accufare debcbis,quas iudicem prasftat.aut det eam in fpecies ma/ litix deputare,id eft iniuftitiam in titulos bonitatisafleribere. Nunc enim iuftitia malum,fi iniuftitia bonum.Porro cum cogeris iniuftitiam de peifi/ mis pronunciare,eodem iugo urgeris iuftitiam de optimis cenfee. Nibil enimamiulum mali non bonum,ricut& boni remulum nihil non malum, Igitur quanto malum iniuftitia,tanto bonum iuftitia.Nec fpecies f<5lumo/ do,fed tutela reputanda bonitatis:quia bonitasniri iuftitia regatur ut iu/ fta rit,non erit bonitas.fi iniufta fit.Nihil enim bonum quod iniuftum.bo num autem omne,quod iuftu.Ita fi focietas Sčcofpiratio bonitatis atq; iu/ ftitfe/eparatione earum no potes carere:quo ore coftitues diuerritateauo/ rum deoru in feparatione,feorfum deputansdeu bonu,& feorfum deu iu/ ftumCilliccoriftit bonum ubi Sl iuftu. A primordio deniq; creator tambo> nus,čp Si iuftus.pariter utrucp proceffit.bonitas eius operata eft mundunii Torte,etu tu, ftitia modulata eft.qua: f etia du mundu iudicauit ex bonis faciendu, quia cu bonitatis confilio iudicauit .Iuftitias opus eft,quod inter luce Si tencbraS feparatio pronuciata eft,inter diem Sl nočtem,inter coelum Si terram,inW aqua fuperiore 81 inferiore.inter maris cetum Si and« molem,inter lumina ria maiora & minora,diurna atq? nočturna,inter marem Sl fcemina, 8i M terarboreagnitionismortis & uita:,inter orbe Si paradifum, inter aquig^ na Si terrigena animalia. Omnia ut bonitas concepit,ita iuftitia diftinxit. totum hoc iudicato,difpofitum Sl ordinatum eft.Omnis fitus,habitus ele / mentorum,effečtus,motus,ftatus,ortus, occafus fingulorum, iudicia fon 1 creatoris A D v E R s vs M ARCIO NEM, LIB. S E C V N D V S I&0 crcatorisineputes eum cxinde iudicem definiendum quo malu ccepfcatcp ita iuftitiam de caufa mali offufces.His enim modis oftendimus eam cum ančtrice omniu bonitate prodiflfemt & ipfam ingenitam deo 6C naturalen* nccobuentitiam deputandam,quas in domino inuentafitarbitratrix ope rum eius. Atenim ut malum poftea erupit,atq? inde iam ccepit bonitas dei cum aducrfario agere,aliud quocp negocium eadem illa iuftitia dei načla eft iam fecundum aduerfionem dirigend* bonitatis, ut fepofita libertate eius,qua 81 ultro deus bonus pro meritis cuiufq? penfetur.dignis offeratur, indignis denegeturdngratis auferatur.proinde omnibus asmulis uindicet?. Jtaome hoc iuftitia:opus procuratio bonitatis eft,quod iudicado damnat, quod damnado punit,quod ut dicitis feuit,utiqj bono non malo proficit. Deniq 5 timor iudicrj ad bonu.non ad malu confert.Non enim fuflficiebat bonum per femetipfum c5mendari,iam fub aduerfario laborans. Nam SC (I comendabile per femetipfum,non tamen & conferuabile,quia expugna/ bile iam per aduerfarium.nifi uis aliqua prazeflfet timendi,qu£e bonu etiam nolcntesappetere& cuftodire compelleret.Caeterum tot illecebris mali ex/ pugnantibus bonu,quis illud appeteret quod impune contemneretfQuis cuftodiretquod fine periculo amitteretC Legis mali uiam latam Sč multo frcquentiorem 3 nonne omnes illaberentur.fi nihil in illa timereturC' Horre/ mus terribiles minas creatoris,& uix a malo auellimuriQuid fi nihil mina/ returrHanciuftitiam malum dices,quas malo non fauetCHanc bonum ne gabiš,qu& bono non profpicitC’Quale t oportetdeum uelles,quale malles, expedHet fub quo deličla gauderent.cui diabolus illuderet: illum bonum e jt Marcion, iudicares deum,qui homine poflfet magis malum facere, fecuritate deličliC Quis boni autor.nifi qui & exačborCProinde quis mali extraneus, nifi qui &: inimicu$CQuis inimicus.nifi qui & expugnatorC'Quis expugnator,nifi q KpunitorCSictotus deus bonus eft.dum pro bono omnia eft.Sic deniq? omnipotens 3 quia & iuuandi & lsdendi potens. Minus eft, tantummodo prodeflTe,quia non aliud quid poffit quam prodeflfe.de eiufmodi qua fidu/ eia bonum fperem,fi hoc folum poteft?quomodo innocentia: mercede fe/ ftcnfinon 81 nocentiasffpeciem?diflFidam neceflfe eftme nec alteram parte Torte,[perm femuneret^ui utraq? non ualuit.ufcpadeo iuftitia etiam plenitudo eft di/ pro tirnem, uinitatis ipfius,exhibens deum perfečlum,8č patrem 8£ dominumrPatrem lu fl‘ tl4 ‘ uetnentia:dominu,difaplina.Patrem,poteftatebianda:dominum,feuera.. iatrcin.diligendum pie:dominu,timendum neceflfarie. Diligendum,quia malit mifericordiam quam facrificium,8£ timendum,quia nolit peccatum, iligendum quia malit poenitentiam peccatoris quam mortem, & timen/ c utn quia noht peccatores fui iam non pcenitentes.Ideo lex utrucp definit, l, iges deum 8i timebis deum.Aliud obfecutori propofuit,aliud exorbita/ toru 190 Q_, SEPT. F LOREN TIS TE RTVL LIANI, tori. Ad omnia tibi occurrit deus,id eft percutiens,fcd Si fanans, mortificas fed Si uiuificans,humilians,fed 8i fublimans,condens mala,fed SL pace fi, ciens:ut etiam Sl hicrefpondeam ha:retids:Ecceenim,inquiunt,ipfefe con/ ditorem profitetur malorum, dicenstEgo (um qui condo mala. Amplexj enim uocabuli comunionem,duas malorum fpecics in ambiguitate tutbj/ tem,quia mala dicuntur Sl delida Sl fupplicia,paffim uolunt eum condito Ouomodo de rem { n t c lh'gi malorum,ut malitis autor renuncietur.Nos autem adhibita ll dicAtur mA diftinčlione utriufq} forms/eparatis malis delidis SL malis foppiicrjs.ma/ Iisculp$,& malis poenaj,fuum cuicp parri definimusautorem: maloru qu(/ dem peccati SL cuIpx,diabolum:malorum uero fupplicij SL p cena: deu crea< toremtut illa pars malitia: deputetur,ifta iuftitia: mala codentis iudkiaad/ uerfus mala delidi.Dehis ergo creator profitetur malis qua: cogruunt in/ dici.Qu$ quidem illismala funt quibus rcpcnduntur.Csterum fuo notni ne bona qua iufta,& bonorum defenforia,& delidoru inimica.atq; in hoc ordine deo digna.Aut proba eainiufta,utprobes malitia: deputadabdefl: iniuftitia:mala:quiafiiu{liti£erunt,iam mala non erunt,fed bona, malis tantummodo mala,quibus etiam diredo bona pro malis damnantur.Co ftitue igitur iniufte hominem diuina: legis uoluntarium contemptoremid retulifle quo uoluit caruiffedniufte malitiam a:ui illius imbribus, dehinc S! ignibus cafamaniufte Aigpptum fcediflimam,fuperfi:itiofam,amplkisho fpitis populi conflidatricem, decemplici caftigatione percuiTam, . Indurat cor Pharaonis,& merueratin exitiu fubminiftrari,qui iam negauerat deu, qui iam legatos eiustotiesfuperbusexcuflferat,qui iam populo laborem operiš adieceratrpoftremo qua iEgpptius olim deo reus fuerat gentilts ido lolatri^Jbim SL Grocodilum citius colens quam deum uiuum. Impedit & ipfum populum,fed ingratum.Immifit &pueris urfos, fed irreuerentibuS in prophetam.Iuftitiam ergo primo iudicis defpice,cuius fi' ratio coftitcrit, tune SL feueritas SL per qua: feueritas decurrit.rationi Sl iuftitiee reputabun/ F °Ts “ceniš tur *AcnepIuribusimmoremur, f afferite caufascecteras quoq; ut fentetiaS q“uoq-, condemnetis:excufate delida,ut iudicia reprobetis.Nolite reprehedere in dice m,fed reuincite malum iudicem.Nam Si patrum delida de filfis exigc' bat.duritia populi talia remedia compulerat,ut uel pofteritatibus fuis pro* fpicicntesjegi diuina obedirent.Quis enim non magis filioru falutcm,(f fuam cureteSed Sl fi benedidio patru feminiquoq; eorum defttnabatur, fineullo adhucmeritoeius,cur non SL reatus patrum in filtosquocp redui v daretvSicut gratia,ita SL offenfatut per totum genus,St gratia decurreret$ offenfa,faluoeoquodpofteadecerni habebat.no diduros acidam uuaffl patres manducaflfe^filiorumdentesobftupuiiTe.ideft non fumpturum patrem delidum filrj,nec filiumdelidum patris,fed unum queqj delidife* teli® A D VE R S V S HARCIONEM) LIB* SECVNDVS. I$>l' rcum futurumtut poft duritiam populi,duritia Icgis edomita,iuftitia iam nona enus,fed perfonas iudicaret:Quanq? fi Euagelium ueritatis accipias, ad quos pertineat fentetia reddentis in filios patrum delida.cognofces, ad illos fcilicet qui hanc ultro fibi fententiam fuerant irrogaturi, Sanguis illius fupcr capita noftra & filiorum noftroru.Hac itaq? omnis prouidentia dei ccn f u it,quod iam audierat.Bona igitur & feueritas quia iufta.fi bonus iu/ dex,id eft iuftus .Item ca:tera bona.per quas opus bonum currit bona: feue ritatis,(iue ira,fiue *mu!atio,fiue fajuitia.Debita enim omnia h xc funt feue ritat/.ficut feueritas debitu eft iuftitias. V indicanda erat procadtas a:ta'tis ue recundiam debentis. Atq$ ita non poterunt iudici exprobari,qu* iudici ac/ cedunt.carentia & ipfa culpa ficut iudex.Quid enim fi medicum quidem di ca s elfe debete,ferramenta uero eius accufes,quod fecent f tonfuram,& am conijcio leg* putent,& conftricftent,quando fine inftrumento artis medicus effe no pof/ quod fecent , (ItcSed accufa male fecantem.importune amputante,temere inurente,atq; inurAt > ct d ™- ita ferramenta quoque eius ut mala minifteria reprehende: Proinde eft ^nr^teme/ enitn.cu deum quide iudicem admittis.eos uero motus& fenfus per quos reinmntem. iudicat deftruis.Deu nos a prophetis 81 a Chrifto.non a phiiofophis nec ab Epicuroerudimur,Qui credimus deum etiam in terris egiffe, 81 huma/ nihabitushumilitatem fufcepiffe,ex caufa human* falutis.ionge fumus a fententia eorum qui nolunt deum curare quicquam.Inde uenit ad h*reti/ cos cjuocgdefinitio eiufmodi.Si deus irafcitur 81 temulatur, 8C extollitur, & exaccrbatur:ergo 8i corrumpetur.ergo 8£ morietur.Bene aute quod Chri/ ftianorum eft,etiam mortuum deu credere,& tamen uiuentem in *uo*uo rum.Stultiffimi qui de humanis diuinapraeiudicant.ut quomodo in homi ne corruptori* conditionis habetur huiufmodi paffiones.idcirco 51 in deo ciufdem ftatus exiftimentur.Difcerne fubftantias,8£ fuos eis diftribue fen/ fus,tam diuerfos quam fubftanti* exigunt,Iicet uocabulis comunicare ui/ deantur.Nam 8£ dexteram,& ocuIos,& pedes dei legimus,nec ideo tamen humanis comparabuntur,quiade appellatione fociantur. Quanta erit di> uerfiras diuini corporis 8C humani fub eifdem nominibus membroru, tan/ ta erit 8£ animi diuini,6č humani,differentia fub eifdem licet uocabulis fen/ fuum : quos tam corruptorios efficit in homine corruptibilitas fubftantice human*,quam incorruptorios in deo efficit incorruptibilitas fubftanti* di uin*,Certe deum confiteris creatoremC Certe, inquis» Quomodo ergo in neo humanum aliquid exiftimas, 8i non diuinum omneCQuem deum no ne gas,confiteris non humanum»Siquidem deum confitendo, prmiudicafti ut ‘q3 'Hum ab omni humanaru conditionu qualitate diuerfum. Porro cit panter agnofcas hominem a deo inflatum in animam uiuam, non deum a homine,fatis petuerfum eft,ut in deo potius humana conftituas,quam in ho/ 19 Z Q_* SEPT. F LOREN TI S TERTVLLIAni, in homine diuina,8č hominis imagine deum imbuas potius,quam dei ho/ minem.Et h*c ergo imago cenfenda efl: dei in homine,quod eofdem mo/ tus SC fenfus habeat humanus animus,quos SC deusjicet non taleis qualeis dcus.Pro fubftantia enim SC ftatus eorum SC exitus diftant.Denicjj contra rios eorum fenfus Ienitatem dico,patientiam.mifericordiam,ip{amčp ma* tricem earum bonitatem,cur diuina prafumitisCNcc tamen pcrfečle eaob sicindutiele tinemus,quia folus deus perfečtus/Ita SC illas fpccies,pr*dico SC exafpeta» gcnditjta er tiones non tam feliciter patimur:quia folus deus de incorruptibilitatis pro nedfco CteS Jx P r ‘ etate felix*Iraičetur en im Jed non exacerbabitur,fed non periclitabitut, dfperationes, mouebitur/ed no euertetur.Omnianeceflfeeftadhibeat propter otnnia, no trn f,p, tot fenfus,quot SC caufas,Et iram propter fceIeftos,& bilem propter ingra/ tos,& *mulationem propter fuperbos,8£ quicquid non expedit malis. Sit Torte, refipi/ SC mifericordiam propter errantes,& patientiam propter non|trefpicietes, fccntes, & prarftancia propter meretes,& quicquid bonis opus eft eft.Qu* omnia pr/io 5 erf^ qua: fere uentris caftigatione frigefcut:Manducauerat enim populus Si bi/ xum > comi/ berat,§i furrexerat !udere:proinde ut Si pecunia: ardor reftringeret^ expar tLS Z uIlC ' tequa de uičlus neceffitate caufatur,precioforum ciborum ambitio det ra/ fta eft.Poftremo ut facilius homo ad ieiunandum deo formaretur,paucis, Knon^gloriofis efcis a(fuefačtus 3 8i nihil de lautioribus efuriturus.Reprehe ?ortc,gulopš detidus fane creator,quod cibos potius populo fuo abftulit,čp ingratiori/ busMarcionitis.Sacrificiorum quoq’ onera, 8i operationum Si oblationu negociofas ferupulofitates nemo reprehendat,quafi deus talia fibi proprie deilderauerit 3 qui tam manifefte exclamat,Qub mihi multitudinem faerifi ciorum ueftrorumCEt quis exqui(iuit ifta de manibus ueftrisCfed illam dei « induftriam fentiat qua populum pronum in idololatriam Si tranfgreffio/ « netmeiufmodi officrjs religioni fua: uoluit aftringere,quibus fuperftitio fe/ « culi agebatur,ut ab ea auocaret illosdibi iubens fieri qua(I defiderantune fi/ « naulachris faciendis delinqueret.Sed 8i in ipfis commercijs uita: Si conuer/ « lacionis human* domi ac foris,adufqj curam uafeulorum omnifariam di/ « ‘tinxit,ut iftis Iegalibus difciplinis occurrentibus ubicg,ne ulli momenta ua « catent a dei refpcčtu. Quid enim faceret beatum hominem,quam in lege « domini uoluntas eiusCSi in lege domini meditabitur dieac nočle, Qua le/ « ~ r gem 194 O.* SEPT. FLORENTIS TER TVL LIANI, » gem non duritia promulgauit autoris,fed ratio fumtna: bcnignitatis popu « h potius duritiam edomantis.&rudem obfequio fide operofis officrjs de/ »»dolantis,ut nihil de arcanis attingam fignificantrjs legis fpiritalis fcilicet & ?> prophetic#,& in omnibus pene argumentis figuratee.Sufficit enim in prs/ fenti fi fimpliciter homine de o obligabac:ut nemo eam reprobare debeat, niiicui no placet deo deferuire. Ad hocbeneficiu n5 onus legis adiuuandu, fed etiam prophetas eadem bonitas dei ordinauit docentes deo digna,au/ ferre nequitias de anima,difcere benefacere,exquirere iudicium,iudicare pu pillo,8Ž iuftificare uiduam,diligere qusftiones,fugere improborum conta/ člum,dimittere confličlam integram,diffipare fcripturam iniuftam, infriti Fort.er tettu gere panem efurienti, 1 " ut tečtum non habentem inducere in domu tuam, nudum fi uideris contegere,8£ domefticos feminis tui non defpicere, čope/ fcere Iinguam a malo,Sčlabia ne loquantur dolum,dedinare a malo ČL face re bonum,quxrerepacem SL fečtari eamarafci SL non delinqucre, id eft s tn ira non perfeuerare,fiue fieuireinon abire in concilium impiorum,nec ftare in uia peccatorum,nec in cathedra peftilentiu federe,Sed ubiC Vide quam bonum SL iucundum habitare fratres in unum,meditantes die ac nočte in lege domini.Quia bonum fcilicet fidcre in deum,quam fidere in homine': SL fperare in deum ,quam fperare in hominem.Qualis enim apud deum merces hominiCČČ erit tančp lignum quod plantatu eft iuxta exitus aaua/ rum,quod fručtum fuum dabit in tempore fuo:Et folium eius no,decidet, SL omnia qu*cunq? faciet profperabuntur illi.Innoces autem SL puruscor/ de,qui non accepit inuanum nomen dei,& no iurauit ad proximum/uum in doloafte accipiet benedičlionem a domino, SL mifericordiam a deo falu/ tificatore fuo.Oculi enim domini {uper timentes eumjperantes in miferi/ cordiam ip(ius,ad deliberandas animas eoru de morte,uticp Sterna, SL nu' tricandos eos in farne, uticpuitxxtemx*Mu\tx enim preffurre iuftoru.82 ex omnibus liberabit eos dominus.Honorabilis mors in confpečtu domi' ni (ančtoru eius.Dominuscuftodit omnia ofTaeorum,unum exipfis non cominuetur.Redemit dominus animas feruorum fuoru.Pauca ifta detan tis fcripturis creatoris intulimus.Si nihil puto iam ad teftimonium dei opti mi deefle,quod fatis SL pracepta bonitatis,& promiffa cofignat. Sed enim faepeifti(quorum figura,illud quocp pifculentum de cibis lex recufauit)ut tradučtionem fui fentiunt.tenebras hincblafphemia: interuomunt,atcp im intentionemuniufcuiufq? iam proxima difpargunt,iačtando SL affeueran do ea quae relucentem bonitatem creatoris infafcent.Sed SL per iftas cailig* nes,fequemur nequitiam,8£ in lucern extrahemus ingenia tenebrarum,obtj torte,nuni* ctentia creatori uel maxime fraude illam SL rapina auri SL argeti, f mandam tis ' ab illo Hebrsis in iEgpptios.Age infeliciflime hasretice.teipfum expoftnb srbita aD VERSVS marci one m, L i b. secvnd v s i?5 . ar bicrum>cognofcc in utramq’ gentem prius>& ita de aucore praxcpti iudi/ cabis.Repolcunt /Egyptrj de Hebrads uafa aurea Si argentea, contra He/ bramutaaspetitioncsinftituunt,allegantesfibi quocp eorudem patrum noffl ine,exeodem fcripturainftrumento,mercedes reftitui oportere illius opcrarfe feruitutis,pro Iaterinis dedudtis ; pro ciuitatibus 8C uiilis sedificatis. Quid iudicabis optimi dei elečlorC Hebraros fraudem agnofccre debere, an i£gyptios cdpenfationemCNam 8i aiunt ita aclu p er legatos utrimqj /£gyptiorumquidem repetentium uafa Judarorum uero repofcentiu ope/ ras fuas:& tamen has iuftitia renunciauerunt f fibi ^gppttpHodie aduer/ v ° n r c ' Aii ' ni ft fusMarcionitas amplius allegant Hebrsi, negances compenfationi fatis 11^^°^ cffe^uantumuis illud auri 8i argenti. f Sexcentorum milium o p črte pertot n { A Acgypti/ atinos uel (ingulis nummis diurnis Eeftimentur.quar autem pars maior tc/ os iujle renutt petentium uafa.an incolentium uillas 8£ urbescQuereIa ergo maior Aigy/ cia ^ e °^ cras ptiorutman grada HebraorumCVt folo iniuriarumf iudicio Hebrtei iEg y ptios repercuterentjiberi homines in crgaftulum fubačtfut foias fcapulas d ~ 0 p nis de/ fuas fcribac eorum apud fubfellia fua oftenderent flagellorum contumelio/ Utam negaffe faatrocitatelaceratas.Non paucislancibus Si fcyphis pauciorum uticp diui a r.fifexceto/ tum ubiq^,fed totis Si ipforum facultatibus,&popularium omnium colla/ ^ tionibus fatisfaciendum Hebms^pronunciafiet.Igiturft bona Hebrato^ L eg.t»-o«K»/ rutncaufa.bona iam Si caufadd eft mandatum creatoris,qui Si iEgypdos daffes . n ant gratos fegit nefcientes,8£ fuum populum in rempore expeditionis angufto, fupra conftitu aliquofolatio tacittecompefationisexpunxit.PIane minus exigi iuffit.He / lt drhurti ™ brais etiam filios iEgyptq reftituere debuerant.Sic 8i in c^teris contrarie/ tares precep tor um ei exprobras,utmobili Si inftabi!i,prohibentis fabbatis operand iubentis arcam circuferri per dies očtodd eft etia fabbato, in ex/ pugnatione ciuitatis Hiericho. Nec fabbati enim infpicis lege,opera huma nanon diuina prohibentem.Siquidem fex,inquit 5 diebusoperare,§d facies omnia opera tua. Septima autem dic fabbata domino deo tuo.non facies in ea omne opus:quod uticp tuu.Confequens enim eft,utea opera fabba/ toauferret,qu* fex diebus fupra indixerat, tua fcilicetdd efl: humana Si cot tidiana. Arcam uero drcumferre,neq; cottidianum opus uideri potcft, ne/ <]uehumanum,fed&rarum&facrofančtum,&exipfo rune dei prarcepto u dq diuinu.Quod Si lpfe quid fignificaret ediflererem, ni nimis longum effetfiguras argumentorum omniu crcatoris expandere,quas forfitan nec admtttis.Sed plus eft fi de abfolutis reuincamini,fimplicitate ucritatis, non turiofitate.Sicut Si nuc certa diftinčlio eft fabbatfhumana no diuina ope> ra prohibentis.Ideočjjqui fabbatis lignatum ierat, morti datus eft. fuum dum opus feceratjege interdičtum.Qui uero arcam fabbatis circumtule/ tantdtnpunegeflerunnnon fuum enim opus, fed dei>ex prarcepto fcilicet r z ipfius 196 Q_. SEP T* P L/O REN* T E R T-V L L I A N i, ipfius amminiftrauerant. Proinde Si fimilitudinem uctans ficri otnnium t pro du.tbus qux in ccelo Si in terra Si in aquis,oftedit 8i caufas idololatria: fcilicet 1 ' q u$ ’ dichotb%qu£ fubftantiam cohibentcs,fubrjcit enim,non adorabitis eaneq? feruietisillij, icbfubftituč Serpcntis auteamei effigics poftea praccepta Moyfi a domino,non adido dm un^nem lolatria: titulum pertinebat,fed ad remediandos eos,qui a ferpentibus infe fe ucrfutim, ftabantur.Et taceo de figura remedrj.Sic Si Cherubin Si Seraphin aurca »n arca:figuratum exemplum,certe fimplex ornamentum .accomodata fug geftuUcmge diuerfas habendo caufas ab idololatria: conditione,ob quaf° nailitudo prohibctur,non uidentur fimilitudinum prohibitarum legirefrj gari,non in eo fimilitudinis ftatu deprehenfa.ob quem fimilitudo prohibe tur.Diximus de facrificiorum rationali inftitutione,auocanti fcilicet ab ido lis ad deum officia ea,qu* (i rurfus eieccrat.dicens, Quo tnihi multitudine facrificiorum ueftrorumChoc ipfum uoluit intelligi, quod non Gbi ea pro/ prie exegiffet,Non enim bibam,inquit,fanguinem taurorum.quia 8i alibi ait, Deusa:tcrnus non efurietnecfitiet. Nam 8čfi ad oblationes Abel a$ folca fbondntnt in/ n,a rc g' s obferuet.non ex fide tamen nec corde puro,nec pleno circa cxtcn ter [e, vitro, quoq? obfcquia,n6nneconfcquensut rexille ueldiuesexclamet,qubmihi et indici o or multitudinem munerum tuorumCPlenus fum.Et foienitates 8i dies feftoS Si ucftra fabbata dicendo,quas fecundum libidinem fuam»non fecunduffl religione dei celebrabant deo,fua iam no dei fecerant:conditiona!cm idcir/ co Si radonalem dcmonftrauit recufationem eorum qua: adminiftranda prafcripferat.Si uero etiam circa perfonas leuem uultis intelligi,cum repro/ bat aliquando probatos,aut improuidum cum probat quandocg reproba dos,quafi iudicia fua autdamnet pmerita.aut ignoret futura. Atquin nihil tam bono 8i iudici conucnit,q? pro prtefentibus meritis Si rerjcere 8i adlige re.Eligitur Saul.fed nondum defpečtor propheta: Samueliš.ReijciturSa/ lom on,fed iam a mulicribus alienis pofleflus,Si idolis Moabitaru Si Sido nioru mancipatus. Quid faceret creator ne a Marcionitis reprehederetun Bene adhucagentespradamnaret iam propter futura deličta. fed dei bo/ ni non erat,nondum merentes pra:damnare.Proinde peccantes nune nofl recufaret propter priftina benefačla.fed iufti iudicis non erat,refciffis ian* . - bori dinc. A dve R S V s M AR c ION EM, L I B- SE C V N D V S- «9 7 tonis priftinis fcelera donare.Aut quis hominu fine deličto, uc eum deus femper eligeret,quem nunčp pofletrecufareCVel quisitem fine aIiquo bo no 0 pere,ut eum deus femper recufaret,que nuncp poffet eligereC Exhibe/ bonum femper, 8£nonrecufabitur:exhibemalum, SC nunčp eligetur.Caete/ rum fi idem hotno,ut in utrocg pro temporibus, in utrocp difpungetur a I deo,& bono,8č iudice,qui non leuitate aut improuidentia fententias uertit, , fed cenfura grauiffima SC prouidentiflima.merita temporis cuiufqj difpem fat.Sicfiipcenitentiamf apudpraueinterpretaris,quafiproinde mobilita/ \° r c te ^* j reuel improuidentia, imo iam ex dehčli recordatione pceniteat:quoniam Ni ^ mduis i c quidem dixerit,poenituit quod regem fecerit Saul,pr*fcribens fcilicet poe/ gereapud ere nitentiam.confeffionem fapere mali operiš alieuius uel errotis. Porro non atorem.vuta femper.Euenit enim in bonis fačtis paenitenti* confeffio, ad inuidiam SC Ul le ^ dt t ali/ exprobrationem eius,qui beneficij ingratus extiterit.ficut SC tune circa pet/ 1~ ?) hoc^ft, fonamSaulishonorandamannunciaturacrcatore,quinon deliquerat cu abfurde inter Sauiem aflumit in regnu,8£ fančlo fpiritu auget:optimu enim adhuc,qua/ preuris . cu/. Iis,inquit, no erat in filrjs Ifraelis,dignififimeadlegerat,fed nec ignorauerat lus J n J cr P rct ^ itaeuenturum.Nemoenimtefuftinebitimprouidentiam aflčribente deo JJbiipme ei,que deu n5 negans confiteris SC prouidu.Hsc enim illi propria diuinitas conftat.Sed malum fadtum Saulis(ut dixi)onerabat pcenitenti* fua: pro/ < fe(Tione,quam uacante delidto circa Saulis adlečf ionem, confequens eft.in uidiofa® potius intelligi, non criminofam. Ecce, inquis, criminofam eam animaduerto,circa Niniuitas dicente feriptura Ion*: Et poenituit dominu de malina quam dixerat fačlurum fe illis.nec fecit. Sicut Si ipfe Ionas ad deum,Propterea pr*ueni profugere in Tharfos, quia cognoueram te efle mifericordem SC miferefcentem,patientem,& plurimum mifericordi*, pce/ nitentem malitiarum.Bene igitur quod praemifit optimi dei titulu, patien/ tiffimi fcilicet fuper malos,& abundantiffimi mifericordi* SC miferationis fuper agnofcentes SC deplangentes deličla fua,quales tune Niniuine.Si em optimus,qui talis:de ifto prius ceffiffe debebis.non competere in talem, id eftinoptimum,etiammaIiti*concurfum.EtquiaSiMarciondefendit ar/ ■> borembonam malos quoquefrudlusnon licere producere, fed malitiam tamen nominauit quod optimus non capit,nunquid aliqua interpretatio fubeftearum malitiarum intelligendarum,qu* poflGint 8C in optimum de^ CtiCurriffeCSubeft autem.Dicimus deniqj malitiam nune fignificari, non qu*ad natura redigatur creatoris quafi mali,fed qu*ad poteftatequafiiu dicis,fecundum quam enuciarit,Ego fum qui condo mala:& ecce ego em it/ t0 in uos mala no peccatoria,ied ultoria,quorum fatis diluimus infamiam ut congruentium iudici.Sicut autem licet mala dicantur non reprehendun/ tur in iudice.nec hoc nomine fuo malum iudicem oftendunt: ita SC malitia i j hsc 19 S Q_. SEPT. FLORENTIS TER TVL LIANI, hcec crit intdligeda,nuc,quas: ex illis malis iudiciarijs deputata,cum ipfis ^ x«tuflb pctat indici. Nam SL apud Gra:cos interdum malitias pro uexationibus $ tefuris.non pro malignitatibus ponunt,ficut 81 in ifto articulo. Atq; adeo t ^uind ^dl ^ e * us ma ^ c ‘* poenituit creatorem,quafi creaturse reprobandte fcilicet,8£ t d e boctfjnteri uindicanda;:Atqui ncc hic ullum admifium criminofum reputabu tuUfiueinter/ tur creatori,qui iniquiflfimamagišThterrogatdeusquafiincertus,ut 81 hicliberi arbitri)im/ N' 4 /' 0 ‘ , 2 frR * probans hominem in caufa aut negationis.aut cofeflionis.u t daret ei locu fpontecofitendi deličtu.Sč hocnominereleuandiificut de Cain fcifcitatur, ubi nam frater eius,quafi non iam uociferatum a terra fanguinem Abelis audiffet.fed ut 8i ille haberet poteftatem ex eadem arbitri) poteftate fpon te negadi deličti,S£ hoc nomine grauandi:atq? ita nobis conderetur exepla « ‘ ' ’ cofitendoru potiusdeličtorum,quam negandorum.ut iam tune initiaretur « Euangelica dočlrina,Hx ore tuo coiuftificaberis,& ex ore tuo damnaberis. « Nam Sčfi Adam propter ftatu Iegis deditus mord eft.fed fpes ei faluaeft, diccnte domino:Ecce Adam fačtus eft tanep unus ex nobis.de futura fcili/ cetadlcčtione hominis in diuinitatem.Deniq? quid fequitur? Et nune ne/ quando extcndat manum 81 fumat de ligno uit* 8i uiuat in *uum. Inter/ ponens enim 81 nune prsfentts temporis uerbum temporalen ad pr*fens dilationem uit* fecifle fe oftendit. Ideočp nec maledixtt ipfum Adam nec Euam.utreftitutioni candidatos, ut cofefiione releuatos.Cain uero 8i ma/ Cctndiddti re ledrat&fupidum morte luere deličhim.mori interim uetuitiut pr*ter ad/ miflum.etiam negationis eius oneratum. H*c erit ignorantia dei noftri, qu* ideo fimulabatur.ne delinquens homo quid fibi agendum fit ignoret. Sedad Sodomam 8i Gomorra defcendens, Videbo, ait, fi fecundum cla/ morem peruenientem ad me confumantunfi uero no,ut agnofcam. Et hic uidclicet ex ignorantia incertus,& fcire cupidus. An hic fonus pronundatio »is neccffarius, non dubitatiuum.fedcominatiuum exprimensfenfum fub fcifcitationisobtentu^C^uod fi defcenfum quoqj dei irrides,quafi aliter no pomerit perficere iudicium.nifidefcendiflet.uidene tuum *que deum pul/ fcs.Nam Si ille defcendit.ut quod uellet efficeret.Sed 8i iurat deus:nuquid forte per deu Marcionis.imb,inquit,muIto uanius, quod per fcmetipfum. Quid uellet facere.fi alius deus non erat in confcientia eius, hoc cum maxi/ meiurantis.alium abfcp fe omnino non efle Jgitur peierante deprehendis, a d uane peierantem.Sed non poteft uideri peierafie,qui alium effe no fci/ dicitis.Quod enim fcit.hoc deierans.uere no peierauit.Sed nec uane de ierat,alium deum non efle. Tune enim uane deieraret, fi no fuiflent qui a 10s deos crederent.tunc quidem fimulachrorum cultores,nunc uero 8i h* teticos.Iurat igitur per femetipfum.ut uel iuranti deo, credas alium deum 01nnin ° non efle,Hoc ut deus faceret,tuquoqjMarcion coegifti Jam tune too x . Q_* S E P T. ^ F L O R E N TI S TER tVLE E AM i, enim prouidcbaris.Proinde fi Si in promiflionibusautcotninationibus ; a rat.fidem in primordns arduam extorquens,nihil deo indignum eft,q U0( j efficic deo credere.Satis Si tuncpufillus dcus in ipfa etiam ferocia fua,cum ob uitali confecratione efferatus in populu,de famulo fuo poftulat Mop fe.Sine me,8£ indignatus ira,difperdam illos,& faciam te in nationem mj, gnam.Vndemeliorem foletis affirmare Mopfen deo fuo, deprecatoretn imo Si prohibitorem ir*.Non facies enim iftud,aut Si me una cum eis inv Torte,Mifeu pende. t Miferandouosquoquecum populoqui Chriftum non agnofcitis o muko ^ongreftio ftet.Quatenus Si ipfi deum in figura Si in re!iquo ordine humat p*conditionisdeuerfatumiamcredidiftis,nonexigetis utiqj diutiKS pet; fuaderi deum conformaflfe femetipfum humanitati, fed de ueftra fide te; uincimini.Si enim deus,& quidem fublimior, tanta humilitate faftigium maieftatis fu* ftrauit,ut etiam morti fubqceret,Sč morti crucis,cur non pu tetis noftro quoque deo aliquas pufillitates cogruifte.tolerabiliores ramen ludaicis contumelrjs Si patibulis Si fepulchris.An h* funt pufillitates, qus iam hinc prariudicare debebunt Chriftum humanis paftiombus obiedu. eiusdei efle,cuius humanitates exprobrantur auobiscNam Si profitemur Chriftum femper egifle in dei patris nominc,ipfum ab initio couerfatum. ipfumcongreftumcum Patriarchis 8i Prophetis, filium creatoris, fermo' nem eius,quemex femetipfo proferendo filium fecit,utexindeomni difpo v fitioni fu* uolutaticp pr*fecit,diminuens illum modico citra angelos.ficut apud eum feriptum eft,qua diminutione.In hac quoqj difpofitus eft a pa' tre(qu* ut humana reprehenditis)edifccns iam inde a primordio,iam inde hominem,quod erat futurus in fine.Ille eft qui defcedit,ille qut interrogak ille qui poftulat,ille qui iurat.Caeterum quia patrem nemini uifum,etiam commune teftabitur Euangelium, dicente Chrifto: Nemo cognouit p a/ A DV ERS ' rSMARC * ONEM LIB ' ir ' ŽQf trem ni^fiiius.Ipfe enim 8i ueteri teftamento pronunciarat.Deum nemo uidcbifc&diuefcpatrem inuifibilem determinans.in cuius autoritate Si no/ pine ipfe erat deus,qui uidebatur dei filius. Sed & penes nos Chriftus in perfona Chriftiaccipitur,quia Si hoc modo nofter eft:igitur qu«cunq? exi eitisdeo digna.habebuntur in patre inuifibili, incongreftibiličjj Si placido, &(utitadixerim)philofophorum deo.Qu«cunq3 autem utindigna repre henditis.deputabuntur in filio, Si uifo, Si audito.K congreflo, arbitro pa/ tris H miniftro, mifcente in femetipfo hominem Si deum, in uirtutibus deum, in pufillitatibus hominem, ut tantum homini conferat, quantum deo detrahitrtotum deniquedei mei penes uos dedecus faeramentum eft human« falutis. Conuerfabatur deus,ut homo diuina agere doceretur* Ex «quo agebat deus cum homine,ut homo ex a:quo agere cum deo pof/ fet.Deuspufillusinuentuseft,uthomomaximus fierec. Qui taiemdeum dedignaris.nefcio an ex fideeredas deum crucifixum.Quanta itacp peruer' Gtasueftra erga utruqj ordine creatoris.Iudicem eu defignatis.K feueritate iudicisfecundummeritacaufarumcongruentem pro feuitia exprobratis» Deum optimum exigitis,& lenitatem eiusbenignitati c5gruentem,pro ca/ ptu mediocritatis human« deiečlius conuerfatam,ut pufillitatem deprecia tis.Nec magnus uobis placet.nec modicus:nec iudex, nec amicus. Ouid (I noneadem Si in ueftro deprehendanturCTudicem quide Siillum čile iam oftendimus, in libello fuo: Si de iudice neceflarie feuerum.K de feuero fi/ cut ftuum.fi tamen famum.Nunc Si de pufillitatibus, Si malignitatibus.c« terisqyiotis, f & ipfum aduerfus Marcionem Antithefis aemulas faciam.Si a tet ipfe non nifi perpcenitentiam emendata apud deum ueftrum. Mandauit ffaudem deus nofter,fed auri Si argenti. Quanto autem homo preciofior auro Si argento,tanto fraudulentior deus uefter,qui homine dno Si fačlo/ h fuo eripit.Oculu pro oculo repofeit deus noftenfed Si uefter uicem prohi bcns.iterabile magis iniuria facit.Quis enim norurfus percutiet.non reper cufius^Nefcit deus nofter qualeis adlegeret.ergo nec uefter Judam tradito rens 202 SEPT* FLOR. TER T V L A D. MAR. LIB.lj, si kgds p ducis d/ rcm non adlegifteLfipraefciftct.Si 8Č mentitum alicubi diciscreatorem.lon/ mat, fubdudire r.e/ ge maius mendacium eft in tuo Chrifto 3 cuius corpus non fuit uerum.Mul cejjeejl, uerbit trd/ toS f su j tia d e { me { abfumpfit 3 tuus quoq; dcus quos faluos non facit, uticj. tmenpropleruir / 111 cxin ’ um difponit.Dcusmeusaliquemiuflltocddutuus fernetipfum U J, tutisuocdbulunt,dli luit interfici 3 n5 minus homidda in femetipfum 3 quam in eum a quo uellet quando pumi lege ocddi.Multos autem occidifle deum cius probabo Mardoni. Nam fecit dum, Pducis dtudt. homicidam 3 utiq? perirurum.nifi' ff popuius nihii deliquit in Chriftum.Sed mmfun poteji ut ex p ec j| ta uir(;as ucritatis f pauds amat.Multa * mendacia erunt ncceffaria aviap Grtci dicut, Csterum ipfas quoq} Antitheleis Marcionis cominus cccidiliem,(i opero/ Latine ufurpetpro Potedcftructioncearum cgcrctdefcnfiocreatoris tam boniquam 8i iudi/ cogere er ccnftrin/ cls,fecundum utriufcp partis exepla congruenda deo 3 ut oftedimus. Quod geret^uemadmodu p utra q, p ars bonitatis atcp iuftitia: dignam plenitudincm diuinitatis effi/ luni ab tt-^KjE/ae ciunc omnia potentis.compendiointerim poftum Antithefeis retudiflc.gc uocabulo litim for ftienteis ex qualitatibus ingeniorum fiue legum fiue uirtutu difcernere,at(| ma dedutttimjnft/ i ta alienare Chrifturn a crcatore ut optimum a iudice 3 8i mitem a fero,&fa mh jignifcatu u / } utarem a b exitiofo.Magis enim eos coniungunt,quos in eis diuerfitatibus flros alicubi legi/ ponuntqure deo congruunt. Aufer titulum Marcionis 3 8i intetionem atcp nm, qd’ propofirum operiš ipfius 3 Si nihii aliud f prreftare quam dcmonftrationem Gratci dicunt. sane eiufdem dei oprimi Si iudicis 3 quia hscduo in foium de u copetunt. Nam mlgus cbripid.no g ,'pf um ftudium meisexemplisopponendi Chrifturn creatori,ad unitate nidfi‘utftur^cP^ud/ ma g is fpečlat.Adeoenim ipfaSiunaeratfubftantiaf diuinitatibusbona tuorilU folenia an Si fcuera 3 Si cifdem exeplis6i in (imilibus argumentatis,ut bonitatemfua ni ieiunid angarias uolucrit oftcndcre 3 in quibus pr;emiferatfeueritatem.Quianec mira erat, uocat' Aniafcos uo diucrfitas teporalis,(i poftea deus mitior pro rebus edomitis 3 qui retro au/ bro^rpcenitentii ^ erior P ro indomitis.ItaperAntithefeisfadliusoftcndipoteftordocrca/ j ibifcriptu e,dnid(i t°ris a Chrifto reformatus.Quo rcpercuftus Si redditus potius quam ex/ pcmeniri ad cxo/ dufus 3 pra:ferrim deum tuum ab omni motu amariore fecernas,utiq 3 Siab mologcfin, hoc eft, ^mulatione creatoris fcilicet.Nam (i ita eft 3 quomodo eum Andthefes fin ^PortTmenddcio § u ^ as fp ccics creatoris aanulatum demonftrant 3 agnofcam igitur Si in hot Torte, prceftat, uel P er dlas deum meum relotem,qui res fuas * arbuftiores in primordijsV pr£jlci,modo pote na ut rationali a:mulatione maturitatis prrecurauerit fuo iure. Cuius Anti/ tUlL thefeisetiamipfemunduseiusagnofčetexcontrarietatibus elementorum 1 ^ArbuftioreTuide ^ umma tamcn rationc modulatus.Quamobrem inconilderanciftime Mat tur ufurpdre pro fe donalium deum Iucis oftendifledebueras 3 alium uero tenebrarum, quo fa rociores,fupta me/ cilius alium bonitatisalium feueritatisperfuafifTes.Carterum eiuserit An« tapbora db drbuftis theii's 3 cuius eft Si in mundo. lu.xundntibus.Qtud ^ SEPTIMII FLORENTIS TER T V L H A/ dictionejireae me mini etiam alibi uti ^ ADVERSVS MARCIONEM Lir tur.Alioqui putdba B R I S E C V N Dl F I N I S. leg . aufteriores, ut mox bona & rat,Nolim prophetae cediderant.Poftremo probat Chriftum uenifte uel hoc argu/ niento,quod iam euenerint quas poft illum futura nunciabantur.nam 8C ethnici ndem rufceperunt,&;Iudsiob pertinaciam fuam & intentatam Chrifto mortem •"alefuntaccepti.Quis autem expecftet Iudaeam defertum iri,quayam olim eua/ 1 ata eft?& populum ludaieum exilio multandum,qui abhinc tot annos e fuis fe/ atbiis eft eiedus^Csteru ubi in calce de reftitutioe ludataeloquitur, appareteum huius 04 Q_. SEPT. FLORENTIS TERTVLLIANI, huius fuifle fentetiae,utputarit in hac terr3 uelutin čampts quibufda Elyfij s p c| -, refurrečHonem nos fuauiter a&uros,idcg mille annis.Nam hoc nomine notatur in Definitionibus ecclefiafticorum dogmatum.Qui error infigneis aliquot UIr ^ etiam inuoluit,uidelicet Lačtantmm,Vidorinum.Seuerum, c Gradis Irenin &■ Apollinarium,ccuHieronymusautorefl: exponens Ezechielis caputxxxvi Hos qutdam Milliarios uocant.Opus ucro defpe fidelium.in quo uerifimileeft hoc ab lilo affrui,bodic non extat, citatur tamenaHieronymo loco quodixi/ mus.Pond huius libri nonnulla capita reperiuntur in uolumine quod fcripfit a( j uerfus Iudaos,quadain in libro de čarne Chrifti,ut nefcias an hinc illuc tranflub rit,an ediuerfo.Habebant autem olim eruditi certos tocos paratos, quibus ub| bet utipoterant/i exigeret materia* ARGVMENTI, FINIS* Q-SEPTIMII FLOREN TIS TERTVLLIANI, ADVERSVS MAR/ CIONEH, LIBER TERTlVS, e c v n d v m ueftigia priftini operiš quod amil/ fum reformare perfeueramus, iam hinc ordode Chrifto,Iicet ex abundanti,poft decurfam defen/ ftonem unica: diuinitatis,Satisetenim praiudb tum eft,Chriftum non alteriusdei intel[(genduni, quam creatoris,cum determinatum efhaliumdc/ um non crededum pmer crcatorem, quc$nacieo M! Chriftuspra;dicaucrit,8čdeinceps Apoftolindal terius Chriftum annuciauerint,quam eiusdei quem Chriftus praadkauit, id eft creatoris.ut nulla mentio alterius dei,atcp ita necalterius Chrifti agi tata fit,ante fcandalum Marcionis.FaciHimehocprobatur Apoftokaruffl & hsreticaru ecclefiarum recenfu:illic fcilicet pronundadam rcgula: interucr fionem,ubi pofteritas inuenitur.Quod etiam primo libefio intcxukSedčf nune congreflioiftafeorfum in Chriftum examinatura,eo uticp profidet, ut dum Chriftum probamus creatorisdic quoq; deus Marcionis exduda/ tur.Decetueritatem totisuiribus uti fuis, non ut laborantem. CaEterumia pr*fcnptionum compendijs uindt.Sed decretu eft ut geftientem ubkpad uerfario occurreredn tantum furenti, ut facilius praafumpferit eum uenift Chriftum, qui nunčp ftt annunciatus,quam eum qui femper (it prajdkatu* Hinc denicp gradum confero,an debuerit tam fubito uenifte. Primo,cp J 8i ipiedei fuifilius.hoc enim ordinis fuerit.ut ante pater filiu profiteretuf. quam patrem filius:5č ante pater de filio teftaretur, quam filius de patef- Dehinc & qua miftuspraacr filrj nomen.Proinde enim praceffifte debu c ' * rat pod tur, •ros am svi :«# ixi/ tad ule/ bdv i iC Je a/ v a. ti o t, i i t i t aD V E R S VS MARCI ONEM LIB. TERTIVS. idf mittenrispatrocinmm in teftimoniu miffi:quia nemo ueniens ex alte:/ • uS 3U toritaf e.ipfe eam fibi ex fua aflfirmatione defendit,fed ab ipfa defen/ fioncni potius expečiat,prseunte fuggeftu cius, qui autoritatem praftat, Geterumnec filius agnofcetur,quem nunčp pater nuncupauits nec miflfus credetur,quem nunquam mandator defignauit.Nuncupaturus pater,8č de fonaturus mandator,fifuiffet.Sufpečlum habebitur omne, quod exorbiV tarit aregulaiRerumcp prindpalis gradusnon finit pofterius agnofci pa/ trem polt filium,& mandatorem poft mandatum,& Chriftum poft deu, Nihil origine fua prius eft in agnitione,quianec in difpofitione, fubito fi/ l/us.Si fubito miflfus,Si fubito Chriftus. Atquinihilputem a deo fubitum, quianihila deo non difpofitum.Si autem difpofitu m,cur Si non pravica* tum,ut probari poflfet Si difpofituna ex pradieationeiSi diuinum ex difpo/ firionc;Etutiq? tantum opus,quod fcilicet human* faluti parabatur.uel ea/ tenus fubitumnon fuiflfet, qua per fidem profuturum.Irt quatum enim ere/ di habebat ut prodefifet,in tantum paratutam dcfiderabar.ut čredi po (Tet, fubftrudam fundamentiš difpofitionis Si pra;dicationis:quo ordine fides informata.merito Sihomini indicaretur a deo,& deo exhibereturab homi nc.Exagnitione debes credete quia polTct,qu$ fcilicet credere didiciflfet cx praedicatione.Non fuit,inquis,ordo eiufmodi neceflfartus,quta ftatitil fe Št filium,8i m iflTum,8i det Chriftu,rebus ipfis cfTctprobaturus pet documeti rauirtutum.Atego negabofolam hanc illi fpccicm ad teftimonium com/ petifle,quam Si ipfe poftmodum cxautorauit. Siquidem edicens mulfos uentujps,8i figna fačiuros,8i uirtu tes magnas tedituros.auerfionem etiam c!edorum,nec ideo tamen admittendos, temerariam (ignorum 8C uirtutu fidem oftcndit,ut etiam apud pfeudochriftos facillimarum. Aut quale eft fi inde fe uoluit probari,8i intel!igi,8i recipi,ex uirtutibus dico, unde c^tev ros noluit a:que Si ipfos tam fubito uenturos,quama nullo.autore pr xdi/ catosCSed quia prior ets uenit.Si prior uirtutum documenta fignauit, idcir/ co qua(i locum in balneis.ita fidem occupauit.poftctis quibufq; praripuit. Locum inht V ide ne Si ipfe in conditt one pofteriorum deprehendatunpofterior inuen neis occupare tuscreatore.ante tam cognito.Si proinde uirtutes ante operato,8i n5 aliter prafato.no efTealijs crededum.poft eum fcilicet.Igitur fic priore ueniflfe, Si priore de pofteris pronunciafte.hoc fidem dudetrpraedamnatus erit Si ipfe iam ab eo quo pofterior eft agnitus,8i folius erit autoritas creatoris hoc iti pofterisconftituendi, qui nullopofteriortnonpotuit. lam nuccutn pro/ Pronopotuit baturus fim creatorem.eafdem uirtutes,quas folasad fide Chrifto tuo uert ? ut0 le & endlt dicas.interdum per famulos fuos retro adidiflfeinterdum per Chriftu fuu motmU ^dendas deftinaffe.pofTum Si ex hoc merito pr^fcriberc.tato magis Chri nonexfo!is uirtutibuscredendum fuiflfe,quanto illum non altertus s quam *o> i Q.. SEPT, F LOREN TI S TERT VL LIANi, quam creatoris interpretari potuiflent,ut refpondetes uirtutibus creatoris Si aeditis per famulos fuos,8Čin Chriftum fuu repromiftis:quančjj &fi a [j a documenta inuenirentur in tuo Chrifto, noua fcilicet, facilius crederenrus etiam noua eiufdem effe cuius Si uetera,quam cuius tantummodo noua, egentia experimentis fidei uidiricisuetuftarismtfic quoqj praedicatus ueni/ redebuerit.tam prtedicationibus proprijs extruentibus ei fidem, quam& uirtutibus,prafertim aduerfus Chriftum creatoris uenturu,& fignis Si pro phetis proprijs munitum,ut smulus Chrifti per omnes diuerfttatum fpe/ cies reluceret.Sed quomodo a deo nunčfr praedicato Chriftus eius prsdica returCHoceft ergo quod exigit,nec deum,nec Chriftum tuu čredi, quia & deus ignotusefle non debuit,8č Chriftus agnoiči per deum debuit. Dedi/ gtiatus opinor eft imitari ordinemdei noftri,ut difplicenris, ut cu maxitne reuincendi.Nouus noueuenire uoIuit,filiusante patris profeftione, Sč miG fus ante mandatoris autoritatem,ut Si ipfe fidem monftruofiflimam indu ceret,qua ante crederetur Chriftum ucnifte, quam fciretur fuifte.Competit mihi etiam iliud retracftare,cur non poft Chriftum ucnerit * Nam cum in/ tueor dominum eius,tanto aeuo patientiflimum acerbiflimt creatoris an/ nunciantisinterea in homines Chriftum fuum,quacunque idratione fe/ cit,tam reuelationem quam interceflionem fuam differens, eadem ratio/ ne dico illum patientiam debuiftecreatori,in Chrifto quoque fuo difpo/ fitiones fuas executuro,ut perfeda Si expleta omni operatione aemuli dei SCaemuli Chrifti.tunc 8i ipfe proprias difpofitiones fuperduceret . Cate/ rum pcenitentia tanta: patientiaefecit, quod non in finem rerum creatoris perfeuerauerit. Vanefuftinuitprajdicari Chriftum eius,quem nonfufti/ nuitexhiberi. Aut fine caufa intercidit temporis alieni decurfum, aut fine caufa tam diu non intercidit.Quid illum detinuit,quidue turbauitc' Atquin in utrumque comnrifit,poft creatorem quidem tam tarde reuelatus, ante Chriftum uero eius tam propere. Alterum uero iam dudum debuerat tra/ duxifle,alterum nondum:Ne illum quidem tamdiu feuientem fuftinuift ferlftum uero adhuc quiefcetem inquietalTe,circa ambosexcidensabopti mi dei ritulorcerte uarius 8i ipfe Si incertus,tepidus fcilicet in creatore,& cali dus in Chriftum,SC uanus utrobique.Non magis enim compefcuitcrcato' rem,quam obftitit Chrifto.Manet Si creator,qualis omnino eftrueniet K Chriftus qualis Si fcribitur. Quid uenit poft creatorem, quem emendare non ualuitCC^uidante Chriftum eius reuelatus eft ,quem reuocare non potueritrAut fi emendauit creatorem,poft illum reuelatus,ut emendanch pra:ccderent:ergo Si Chriftum eius atquc emendaturus expečtafle debue-' rat,proinde Si illiuspofterior^emendator futurus,ficut creatoris. Aliud eft fi Si ipfe poft illum rurfus adueniet,ut primo quide aduentu proceflerit ad aD VERSVS marcionem lib. te rti V S 107 uerfus creatorem.legem Sfprophetas deftruens eiustSecundo ucro procc/ dat aduerfus Chriftum,regnumredarguens eius.Tunc ergo condufurus ordinem fuum.tunc fi forte crcdendus eftr aut fi iam hinc perfečta res eft eius.uane ergo ucnturus cft.nihil fciiicet peračturus. His priluferim quafi dearaduprimo adhuc,8i qua(i de longinquo.Sed 8i hinciam ad certum SC cominus dimicaturus,uideo aliquas etiam nune lineas prceduccndas, ad quas erit dimicandu.ad feripturas fciiicet creatoris.Secudum eas enim pro/ baturus,Chriftum creatoris fuifle.utpoftea Chrifto fuo adimpletas, necef fe habeo ipfarum quoq; feripturarum formam,&(ut ita dixerim)naturatn demandare,ne tune in controuerfiam dedučtee cum adhibentur ad caufas, Si fua 6i caufaru defenfione comixta:,obtundant lečtoris intentione.Duas ttacp caufas Prophetici eloquq adlego agnofcendas abhinc aduerfarrjs no/ p ropr i eUse/ ftris, Vnarn qua futura interdum pro iam tranfačtis enunciantur, Nam Si loquij prophe diuinitati competit,qu*cuncp decreuerit,ut perfečta reputare, quia non fit tiču apud iliam differentia temporis.apud quam uniformem ftatum temporis dirigit teternitas ipfa.Et diuinatioi prophetici magis familiare eft,id quod profpidat,dum profpicit,iam uifum atep ita iam expunčtum, id eft omnt modofuturum demonftrare.-Sicutper Efaiam,Dorfum meupofui in fla/ gella,maxillas autem measin palmas,faciem meam uero n5 auerti a fputa minibus.Siue enim Chriftus iam tuc in femetipfum fecundu nosiiue Pro phetes dg femetipfo fecundum Iudios pronunciabat,nondu tamen fačtu pro iam tranfačto fonabat. Alia fpecies crit,qua pleraq? figurate portendu tur pe^snigmata,8i aIIegorias,Si parabolas,aIiter intelligenda quam feri/ pta funt.Nam Si montes legimus deftillaturos dulcorem,non tamen ut (a pam de petris,aut fručtum de rupibus fperes.Et terram audimus lačte Si tnelle manantem,ut de glebis credas te unquam placetas Si iamias coačtu rum:quia nec ftatim aquilicem Si agricolam fe deus repromifit,dicensr Po/ nam flumina in regione iitienti,8i in folitudine buxum 8i cedram. Sicut Si prsdicans de nationum conuer(ione,Benedicent me beftia: agri,fyrenes 8i fitapafTerum.Non utiqjabhirundinum puilis8iuulpeculis,8iillis mon/ hruofls fabulofisčp cantricibus faufta omina relaturus eft. Etquid ego de iftogenereampiiusCcum etiam hireticorum Apoftolusipfam lege indul gentem bubus terentibus,os liberum,non de bubus,fed de nobis interpre/ tet: Si petram potui fubminiftrando comitem Chriftum adleget fuiflerdo/ Cens proinde ad Gallatas,duo argumenta filiorum Abrahi allegorice cu/ curriffejSi fuggerens Ephefrjs quod in primordio de homine pridicatu eft, rclicturum patrem Si matre:8i futuris duobus in unam čarne,id fein Chri ftnm Si eedefiam agnofcere.Si fatts coftat de iftis intenm duabus proprie/ tatibus Iudaici literatura^memento Icčtor conftitifle,ut cum tale quid ad/ s t hibuerimus 10 & Q_* SEPT* FLORENTIS TERTVLLIftNj, hibucrimus,non retračletur de forma fcrtptur.e/ed deftatu caufae.Cu ig{/ tur bairetica demetia eum Chriftum ueniffe pradumeret,qui nunqj fu erat annunciatus,fequebatur ut eum Chriftum nondum uenifle contendercnt, qui femper fuerat pra:dicatus:Atcp ita coačta eft eum ludaico errore focia/ ri,& ab eo argumentationem fibi ftruere,quafi Iudad certi SC ipfi alium fuif fe qui uenit,non modo refpuerint cutn ut extraneum, ueru SC interfecerint eum ut aduerfarium:agnituri fine dubio,& omni officio religionis profectj turi.fi ipforum fuifletocilicet naudero illi non quide Rhodia Iex,fed Pon tiča cauerat.errareludaeos in Chriftum fuumnon licere, quando &fi nihii tale prsedicatum in illos inueniretur.uel folautic^ humana coditio deceptuj obnoxia,perfuafiflet »Iudaeos errare potuifle, qua hominesmec ftatitn in pranudicium fumendum de fententia eorum,quos credibile fuerit erraffe. Porrb eum Sl prsedicatum fit non agnituros eos Chriftum, ideocp etiam perempturostlam ergo ipfe erit SC ignoratus SC interemptus ab illisdn que ita admiffuri prasnotabantur.Hoc fi probari exigis,non eas feripturas euol uam,quteinteremptibilem Chriftum edicentes uticp SC ignorabilem affit/ ttiantmifi enim ignoratus nihii fcilicet pati poftet.Sed referuatis eis ad cau/ fam paflionum.eas prtedicationes in pnefenti fufficiet adhibere, qute inte/ rim ignorabilem probent Chriftum:Ethocbreuiter,dumoftedunt orane uim intellečtus ademptam populo acreatore,Auferam,inquit,fapientiam fapientium illorum,8č prudentiam prudentium eorum abfcondarmEtau/ te audieds,6£non audietis:Si oculis uidebitis,8£ non uidebitis:Incraflatum eft enim cor populi huius,8£ auribus grauiter audierunt.SC oculos cc^iclufe' tunt,nequando auribus audiant,8£ oculis uideant.di corde conqciant,& co' uertantur.&fanem illos.Hancenim obtunfionem falutarium fenfuumme ruerantdabrjs diligentes deum,corde autem longe abfiftentes ab eo.Igitut fi Chriftus quidem annunciabatur a creatore folidante tonitruum,& con/ cludente fpiritum.SC annunciante in homines Chriftum fuum fecudumlo helem prophetam:fiomnis fpes Iud^orum nedum dicam etiam gentium. in Chrifti reuelationem deftinabatur.fine dubio id demonftrabantur no agnituri SC non intellečluri.ablatis SC intelligentiae uiribus fapientia atque prudentia,quod annunciabatur.id eft Chriftus,erraturis in eum principa' libus fapientibus eorum,id eft fcribis:8č prudentibus,id eft Pharifais,pari' ter SC populo auribus audituro,& non audituro, utique Chriftum docen' tem:& oculis uifuro,3č non uifuro,utique Chriftum figna facicntemtfecun' dum quod SC alibi,Et quis caecus,nifi pueri meicEt quis furdus,nifi qui do' minatur eorumCSed SC eum exprobrat per eundem Efaiam,filios genera' ui SC exaltaui,at illi me reiecerunt,Agnouit bospofieflbrem fuum,& aGnu$ prasfepe domini fuijfrael autem me non cognouit,8č populus me non in' aD VERSVS M ARCIONEM LIB. TE RTI V S* io9- tellexit.Nos quidem certi.Chriftum femper inprophetis Iocutum,(piriti* fcilicet creatoris.ficut Propheta teftatur,Perfona fpiritus noftri Chriftum dominam,quia ab initio uicarius patris in dei nomine SC auditus fit 8C ui/ fus:Scimus ipfius uoces eiufmodi fuifle iam tune Ifraeli exprobranti, qu* p il!um comiffuri pr*dicabantur,Dereliquiftis dominum,SC in iram pro/. uocaftis fančtum.Ifrael uero fi non in Chriftum,fed in ipfum potius deum uolueris referre.omnem Iudaic* ignoranti* de priftino reputationem,no lensetiam retro fermonem SC (piritumdd eft Chriftum creatoris defpečlu ab eis SC non agnitum,fic quoqj reuinceris.Non negansenim filium SC fpi/ ritum SC fubftantiam creatoris efte Chriftum eius,concedas neceiTe eft,eos quipatrem non agnouerint,nec filium agnofcere potuiffe,per eiufdem fub ftantisE conditionem, cuius fi plenitudo intellečta non eft, multo magis portio, certe qua plenitudinis confors.His ita difpečh's,iam apparet quo/ modo SC refpuerint Iud*i Chriftum, SC interemerinr,non ut extraneu Chri ftum intelligentes,fed ut fuum non agnofcentes.Qui nec extraneum intelli gerepotuiflent,de quo nihilunquam fuerat annunciatum,non intelligere potuilTent,de quo femper fuerat pr*dicatumCld enim intelligi uel non in/ telligi capit,quod habendo fubftantiam praedicationis, habebit SC mate/ riam uel agnitionis uel erroris.Quod uero materia caret,non admittit fa^ pienti* euentum.Et adeo non qua alterius dei,Chriftum auerfati perfecu/ tiq? fu%fed qua folummodo hominem,quem planum in fignis, 8C *mu' pkmm , boe lum in dočtrinis exiftimabant:ut 8C ipfum homine qua fuu,id eft Iudarum, 'ft impoftorS fed Iudaifmi exorbitatorem 8C deftručlore,deduxerint in iudicium, SC fuo iure punierint.alienum fcilicet non iudicaturi.Tanto abeft ut alienum Chri ftum intellexiffe uideantur,qui nec homine eius ut alienum iudicauerunt* D kat nune h*reticus,ex abundanti cum ipfolicebit Iud*o, ratione quoqj errorum eius a quo ducatum mutuatusdn hac argumentatione, c*cus a c* coineandem deciditfoueam.Duosdicimus Chrifti habitus a prophetis demonftratos,totidem aduentus eius pr*notafle:unum in humilitate,uti/> queprimum,cum tanquam ouis ad uidtimam deduci habebat, 8 C tanquam agnus ante tondentem fine uoce ita non aperiens os,ne afpečlu quide ho/ neftusrAnnunciauimus enim,inquit,de illo ficut puerulus,ficut radix in ter ra fiuenti, 8 C non eft (pecies eius,neqj gloria.Et uidimus eum.SC non habe/ bat fpeciem,necp decorem:fed fpecies eius inhonorata, deficiens citra filios bominum,homo in plaga, 8 C fciensferre infirmitatem,ut pofitus a patre in lapidem offenfionis 8 C petram fcandali,minoratus ab eomodieum citra an gdos.uermem fe pronuncians,SC non hominem:ignominiam hominis, 8C nullificamen populi, Qu*ignobilitatis argumenta primo aduentui com/ petunt,ficut fublimitatis fecundo,cum fiet iam non lapis offenfionis nec pe , s 5 tra fcan 210 VifceUtio. Q_» SEP T ♦ F LOREN- T E R T V L L I A NI, tra fcandali.fed lapis fummus angularis poft reprobadone aflumptus,& fublimatus in cofummatione templi,ecdeftee fcilicet.Et petra fane illa apud Danielem demonte praxifa,qua: imaginem fcculariu regnorum cominuet 81 conceret.De quo aduentu idem prophetes:Et eccc cum nubibus cedi tan quam filius hominis ueniens uenit ufqj ad ueterem dierum,aderat in coti/ fpečtu eius;Et qui afliftebant adduxerut illum ,5£ data eft ei poteftas regia: S l omnes nationes teme fecundum genera,8£ omnis gloria famulabunda, Sl poteftas eius ufq? in eeuum,qua; non auferetur;8£ regnum eius,quodno uitiabitur.Tuc fcilicet habiturusSČ fpeciem honorabilem,<3£ decorem inde/ ficientem fuper filios hominum:Tcmpeftiuusenim,inquit,decorc citra fy lios hominum,effufa eft grada in labrjs tuis,propterea benedixit te deusin aeuum.Accingere enfem fuper femur tuu,potens tempeftiuirate tua 81 pub chritudine tua:cu 81 pater pofteačp diminuit eum modicu quid citra ange/ los,gloria 81 honore coronabit illu 81 fubrjciet omnia pedibus eius, Tuc& cognofcenteum qui compugerunt,5£ caedent pečtora fuatribus adtribu, utiq? quod retro non agnoucrunt eum in humilitate conditionis humana:: Et homo eft,inquit Hieremias,&quis cognofcet illumfquia 81 natiuitatem eius EGiias,quis,inquit,enarrabitC’Sic 81 apud Zachariam in perfona Iefu, imo 81 in ipfo nominis facrameto,ucrus fummus faccrdos patris Chriftus Iefus,duplici habitu in duos aduentus deiiniatur,Primo fordidis indutus, id eft carnis paftibilis 81 mortalis indignitate, cum 81 diabolus ad^erfabač ei,autor fcilicet lud« traditoris,ne dicam eda poft baptifma tentator.De/ hinc defpoliatus priftinas fordes, 81 exornatus podere 81 mitra &*ddari tnunda,id eft fecundi aduentus gloria 81 honore.Sicnim 81 duorum hirco rum qui ieiunio offerebantur,faciam interpretationem,nonne 81 illi utruq$ ordinem Chrifti figurantC’Paresquide atq; coniimiles propter eundem do minu confpečtu, quia no in aiia uenturus eft forma, ut qui agnofci habeat a quibus laefus eft. Alter autem corum circumdatus coccino, maledičtus & cofputus,& conuuIfus,& compunčtus a populo extra ciuitatem abrjcieba/ tur in perditione,manifeftisnotatus infignibus dominic® pafTionis. Alter uero pro deličlis oblatus,8£ faccrdotibus templi in pabulum datus,fccud$ repreefentationis argumenta fi'gnabat,qua delieftis omnibus expiatis facer/ dotes tepli fpiritalis.id eft eedefi«,dominira: grada; quafi uifceradone qua dam fruerenc ieiunantibus cxtcris a falute. Igitur quonia primus aduetuS 81 plurimum figuris obfcuratus, 81 omni inhoneftatc proftratus cancbad Secundus uero 81 manifeftus 81 deo condignus:idcirco qucm facile 81 intei ligere 81 credere potuerunt,eum folu intuentes,td eft fecundum,n5 im m eri to decepti funt circa obfcuriorem certe indigniorem,id eft primum: Atqu e ita in hodiernutn negantuenifle Chriftum fuum,quia non in fublimitate uetien £ a dVERS V s HARCIONEM LIB . TE RTI V S lil uenerfodum ignorant etiam in humilitate fuifle uenturum. Definat nune h^reticus a ladxo, Afpis(quod aiunt)a uiperamutuari uenenu: euomat vroucrlium. tam hincproprrj ingeni} uirus 3 phantafmauindicans Chriftum, nifi quod Si ifta fententia aiios habebit autores 3 pm:oquos dl abortiuos quodamo/ do Marcionitas,quos Apoftolus Ioannes Antichriftos pronunciauit 3 ne/ aantes Chrifttim in čarne uenifle 3 & tamen non ut alterius det ius conftitue rcnt,quia 3£ f de ifti notati fuiftent 3 fed quoniam ineredibiie prtefumpferat vortejc i(lo, deum carne.Quo magis Antichriftus Marcion fibi ea rapuic pnefumptio/ nem>aptior fcilicet ad renuendam corporale fubftadam Chrifti 3 qui ipfum deum eius nec autorem carnis induxerat 3 necrefufcitatore 3 optimum uideli cet,6J in diuerfiftimu a tnendacrjs 81 fallacrjs creatoris. Et ideo Chr i> ftus eius ne mentiretur.ne falleret 3 & hoc modo creatoris forfitan deputare tur,non erat quod uidebatur 3 & quod erat mentiebaCcaro nec caro, homo nechomo.Proindc deus Chriftus 3 necdeus.Cur enim non etiam dei phan tafma portaueritCAn čredam ei de interiore fubftantia 3 qui fit de exreriore fruftratus? Quomodo uerax habebit in occulto.ta fa!lax repertus in aper/ tovOuomodo aute in fcmetipfo ueritate fpiritus faliada carnis confundes, nccaddaab Apoftolo 3 lucis 3 id eft ueritatis 3 & fallaaVedd eft tenebraru com milit comunicationemdam nune cu mendacium deprehenditur Chriftus, earo|fequitur 3 ut 81 omnia qum per čarnem Chrifti gefta funt 3 mendacio gc {la. finr^Gongreftus, contacftus, conuičlus 3 ipfe quoq? uirtutes.Si enim tan geodo aiique liberauit a uitio 3 ueltačlus ab aliquo 3 quod corporaliter ačlu eft.nopoteft uere ačlu credi,(ine corporis ipfius ueritate.Nihil foltdum ab inani,nihil plenu a uacuo perfici licuit.Putatiuus habitus 5 putatiuus ačtus: imaginarius operatordmaginarite opers.Sic nec paftiones Chrifti eius fide merebuntur.Nihil enim pafTus eft,qui non uere eft paffus.Vere aute pa/ ti>phantafma non potuit.Euerfum eft igitur totum dei opus.Totum Chri ftianinomuiis&pondusS£fmčtus 3 morsChrifti negatur,quam tam im/ preffe Apoftolus demandatairicp ueram 3 fummu eam fundamentu Euan geiq conftituens 3 & falutis noftr* & pr^dicationis fu^Tradidi cnimdn/ ftt,uobisinprimis 3 quod Chriftus mortuus fit pro peccatis noftris 3 & quod Tepultus fit,8č quod refurrexit tertia die.Porro li caro eius negatur,quomo/ do tnors eius affeueratur 3 qu$ propria carnis eft paflio 3 per mortem deuer/ tentis in terram,de qua eft fumpta, fecundum legem fui autorts C Negata Bero morte dum caro negatur,nec de refurrcčlioneconftabit.Eadem enim ratione non refurrexit 3 qua mortuus non eft 3 non habendo fubftantiam fci licetcarnis 3 cuius ficut 81 mors 3 ita 81 refurrečtio eft. Proinde refurrečtione Chrifti infirmata, etiam neftra fubuerfa eft. Nec ca enim ualebit 3 pro/ P tcr ftuam Chriftus uenit 3 fi Chriftus no ualebit.Nam ficut ilii qui dicebat s 4 - refurrečlione 212 Q_, SEP T. FLORENT IS TERTVLLIANI, refurrečtionem mortuorum non efle.reuincuntur ab Apoftolo ex refurre/ čtione Chrifti:ita refurrectione Chrifti non confiftente,aufertur & rnortao rum refurrečtio.Atqucitainaniseft & fides noftra,inanis eft prardicatio Apoftolorum.Inueniuntur autem edam falfi teftes dei, quod teftitnoniti dixerintquafi refufcitauerit Chriftum,quem non refufcitauit. Ec fumusad huc in delidis.Et qui in Chrifto dormierunt, perierunt: fane refurrefturi, fed phantafmate forfitan ficut& Chriftus. In ifta quxftione qui putaue/ ris opponendos efle nobis angelos creatoris,quafi& illi in phantafmate putatiu* utique carnis egednt apud Abraham 81 Loth,& tamcn uere fine Sl congreffi,& pafti,8S operati quod mandatum cis fuerat, Primo non ad/ mitteris ad eius dei exempla quem deftruis. Nam 81 quanto meliorem Si perfečtiorem deum inducis»tanto non competunt illi eiusexempIa,quonu fi diuerfus in totum,non erit omnino melior atque perfečtior. Dehinc fci/ to,nec illud concedi tibi,ut putadua fuerit in angelis caro/ed uer* 8i foliefe fubftanti* humance.Si enim diffidle non fuit illi,putatiu* carnis uerosSi fenfus 81 ačtus exhibere, m uit o facilius habuit ucris 81 fenfibus & a&ibus ueram dedi (Te fubftantiam carnis,uel qua proprius autor 81 artifex cius. Tuus autem deus eo quod čarnem nullam omnino produxerit,merito for taflfe phantafma eius intulerit,cuius non ualuerat ueritatem- Meus autem deus qui illam delimo fumptam»in hac reformauit qualitate,nondum ex femine coniugali,& tamen carnem»a:quepotuit ex quacuncp materiaange lis quocp aftruxifte carnem»qui etiam mundum ex nihilo in tot 81 taliacor pora,8S quidem uerbo mdificauit.Et uticpfi deus tuus ueram quadoqj fub/ ftantiam angelorum hominibuspollicetur.erunt enim,inquit,ficut angeli, cur non 81 deus meus ueram fubftantiam hominum angelis accomodatit, unde fumptam C Quta nec tu mihi refpondebis,unde illa apud te angelica fumatur.fufficit mihi hoc definire,quod deo cogruit,ueritatem fcilicet eius rei qua tribus teftibus fenfibus obiecit,uifui,tačlui, auditui. DifFiciliusdeo videtur unde mentiri,quam carnis ueritatem unde producercjicet non nat*. C*teru Si ufurpdre pro a ljj s hmreticisdefinientibuscarnem illam in angelisex čarne nafci debuide. ahcunde, q uer £ f u i{p et humana,certa ratione refpondemus,qua 81 humana uere rit,& innata,Humana uere propter dei ueritatem a mendacio 81 faltadacx tranei.K quia non poflent humanitus tračlari ab hominibus,nifi in fub/ ftantia humana-Innata autem,quia folus Chriftus in čarnem ex čarne na fci habebat,ut natiuitate noftram natiuitate fuareformaret. Atcp ita etiam morte noftram, morte fua diftblueret.refurgendo in came in quanatuseft, ut 81 mori poftet.Ideocp 81 ipfe cu angelis tune apud Abraham in ueritate quidem carnis apparuit.fed nondum nat*,quia nondum moritur*,fed # difcentis iam inter homines conuerfari.Quo magis angeli neqj ad morien' A D VE R S VS M ARCIONEH, L IB. TER TI V S* Žlf dum pro nobis difpofiti,breuem carnis comcatum non debuerunt nafccrt/ do fumpfide,quia nec moriendo depofituri eam fuerannfcd unde fumpra* SC quoquo modo mentiti omnino dimiflam,mentiti eam tamen non funt. Si creator facit angelos fpiritus,& apparitores fuos ignem flagrantemttam uere fpiritus čp 8i ignem, idem illos uere fecit&carnem-.ut nuc recordemur SC h®reticis renunciemus eius efle promiftum,homines in angelos reformi di quandoq$, qui angelos in homines formarit aliquando.Igitur non ad/ mifftim ad confortium exemplorum creatoris ut alienorum,& fuas habetl tium caufas,ueiim *das 8C ipfe confilium dei.uti quo Chriftum (uum non in ueritate carnis exhibuit,fi afpernatus eft illam ut terrenam,& (ut dicitis) ftercoribus inferfam,cur non 81 fimulachrum eius proinde defpexit C Nul/ liuscnim dedignand* rei imago dignada cft.Sequitur ftatum fimilitudo. Sed quomodo inter homines conuerfaretur, nifi per imaginem fubftanti* humaticeCCur ergo non potius per ueritatem,ut uere conuerfaretur fi neccf fe habebatconuerfariCquanto dignius neceftitas fidem,quam t ftofam ad/ Fort. flrophU miniftraftetfSatis miferum deum inftituis,hoc ipfo quod Chriftum fuum non potuitexhibere nifi in indigti* rei effigie,& quidem alien*. Aliquan/ tis enim indignis conucniet uti noftrtstficut alienis non congruet utUicet di gnis.cur enim non in aliqua alia digniore fuftbantia uenit,& in primis fua, ne&indigna Sl aliena uideretur eguiflefSi creator meus per rubum quocg SC ignem^id eft poftea per nubem Sl globumcum homine congreflus eft, Sl elementom corporibus in repr*fentationibus fui ufus eft.fatis ha:c exč/ pla diqin* poteftatis oftendunt.deum non eguifle aut falfas aut etia aetx carnis paratura.Cceterum fi ad ccrtu fpecftamus,nulla fubftantia digna eft quadeus induat.Quodcunq? induerit ipfe dignum facit,abfqj medacio ta/ mcn.Et ideo quale eft,ut dedecus exiftimarit ueritatem potius quaffl mert/ dacium carnisCAtquin honorauit illa fingendo.Quanta iam caro eft,cuius phantafma necelTariu fuitdeofuperioricTotas iftas praftigias putatiua: in Chrifto corpulcntia:,Marcion illa intentione fufcepit, ne ex teftimonio fubftanti* human*,natiuitas quoqj eius defenderetur, atqj ita Chriftus cceatoris uindicaretur,utquinafcibilisac per hoc carneus annunciaretur, Stultiffime 81 hic Ponticus,qua(I non facilius crederetur caro in deo no na/ t a>quam falfa,pr*ftruentibus uel maxime fidem iftam angelis Creatoris •n čarne uera conuerfatis,nec tame nata.Nam 81 Philumene illa magis per p hilumene,) fnafit Apelli,ceteriscp defertoribus Marcionis,ex fide quidem Chriftum cir cnmtulifte čarne,nullius tamen natiuitatis, utpote de elementis ea murna*/ tum.C^uod ii uerebatur Marcion,ne fides carnis, natiuitatis quocp fidem induceret.fine dubio qui homo uidebarur,natusutiq 5 credebatur.Nam 8i lnu lierqu*dam exdamauerat,Beatus uenter qui te portauit,8£ ubera qu* haufi Conijcio leg. N« originem čarne no ded taffet. Atsjubricos , '14 O,- SEPT* FLOREN. T E R T V L L I A N J, haufifti.Et qubmodo mater SL fratres eius di&i funt fortsftareTEt uidebi/ mus de his capitulis fuo tempore.Certc cum SL ipfe fe filium hominis pr$/ dicaret,natum fcilicetprofitebatunNunc SL hxc omnia ad Euangeltj dift u lerim examinationem:tamen quodfupra ftatui,fi omni modonatus čredi habebatquihomouidebatur,uanenatiuitatis fidem confilio imaginaris carnis expungendam putauit.Quid enim profuit no uere fuifTe qaod pro uero haberetur,tam čarne quam natiuitatem:aut fi dixeris, Viderit opfnio humana,iam deum tuum honoras fallaciae titulo,fi aliud fe fciebat eHe,^ quodhomines fecerat opinari.Iam tune potuifti etiam natiuitatem pota/ tiuam illi accomodafle,nein hancquocp impegifles quaeftionem. Nam 8! muliercul* nonnunčp preegnantes fibi uidentur,aut fanguinis tributo,auc aliqua ualetudine inflat^.Et uticp debuerat phantafmatis fcenam dccucur rifle, f ne originem čarnem non dealtafler,qui perfonam fubftantim ipfius cgiffet.Piane natiuitatis mendacium recufafti.Ipfam enim čarnem ueram sdidifti.Turpiffimum fcilicet dei,etiam uera natiuitas. Age iam perora in illa fančtifllma SL reuerenda opera natura:,inuehere in totu quod es,carnis atep animae originem deftrue: doacam uoca uterum tati animalis.id eft ho minis producendi officinam:perfequere SL partus immunda SL pudenda tormenta,& ipd US exinde puerperrj fpurcos,anxios, f ludicros exitus,Tame cum omnia ifta deftruxeris,ut deo digna conffrmes,no erit indignior mor te natiuitas, SL cruce infantia,8i natura poena,& čarne damnatio.S/.uereifta paffus eft Chriftus, minus ruiflct nafci.Si mendacio pafius eft,ut phantaf/ ma,potuit Si mendacio nafci.Summa ifta Marcionis argumenra, prr cjus alium efficit Chriftum.fatis opinor oftendimus, non confiftere omnino, dumdocemusmagisutiquecompeteredeo ueritatem quam mendacium eius habitusdn quo Chriftum fuum exhibuit.Si ueritas fuit,caro fuinfi ca/ ro fuit,natus eft.Ea enim qua: expugnat h*c hsrefis,confirmantur,cufflca per qua: expugnat deftruutur.Itacj? fi carneus habebirur,quia natus,8i na/ tus quia carneus,quia phantafma non fuerit,ipfe erit agnofcendus,quun čarne SL ex natiuitate uenturus annunciabatur a creatoris Prophetis,utpo/ te Chriftus creatoris.Prouoca nune,ut foles,ad hanc Efaisc comparatione Chrifti,contendens illam in nullo conuenire.Primo enim,inquis, Chriftus Efaiaz Emmanuel uocari habebit.dehinc uirtutem fumere Damafci SC fp 0/ lia Samarte.aduerfum regem Aflyriorum.Porro ifte qui uenit,neque fub eiufmodi nomine eft ceditus,neque ulla re bellica funčlus eft. At ego te ad/ monebo uti cohmrenria quoque utriufque capituli recognofcas. Subiun/ člaeft enim SL interpretatio Emmanuelis,nobifcum deus,uti non folutn f® num nominis fpečfes,fed SL fenfum.Sonus enim Hebraicus,quod eft Em' manucl,fua:gcntis eft.Scnfus autem eius,quod eft deus nobfcum,ex inter/ pretatione a dversvs marcionem, lir. TE RT IV g. 11 $ pretationecommunis eft.Qu£re ergo an ifta uox, nobifcum deus, quod eft Emtnanuel,exinde quod Chriftus illuxit,agitetur in Chrifto. Et puto n on negabis,utpote qui SC ipfe dicas,deus nobifcum dicitur,id eft Emma/ nuel.Aut fi tam uanus es,ut quia penes te nobifcum dicitur, non Emma/ nudidcirco nolis uenifle illum cuius proprium (it uocari Emmanuel,quaii non hoc fit Si deus nobifcumanuenies apud Hebr*os Chriftianosdmo SC Marcionitas Emmanuelem nominare,cum uoiunt dicere nobifcum deus: ficutSiomnisgens quoquo fono dixerit,deus nobifcum deus.Emmanue/ lempronunciauitun fenfufonumexpungens.Quodfi Emmanuel nobif/ cum deus eft,deus autem nobifcu Chriftus eft,qui etiam in nobis eft,quot quocenim in Chriftum tinčli eftis, Chriftum induiftis,tam proprius eft Chriftusinfignificationenominis,quod eft nobifcum deus,quam in fono nominis,quod eft Emmanuel. Atque ita conftatueniffeiam illum qui prae dicabatuc Emmanuel,quia quod fignificat Emmanuel uenit,id eft nobifcu deus.i£que fono nominum duceris,cum uirtutem Damafci,8i fpolia Sa/ tnarix,8i regem Aftyriorum,fic accipis quafi bellatorem portendant Chri/ ftum creatoris,non animaduertens quid fcriptura promittat.Quoniapriuf quam cognofcat uocare patrem Si matrem, accipiet uirtutem Damafci Si fpolia Samarin aduerfus regem Aflyriorum.Ante eft enim infpiciat ata/ tis demonftrationem,an hominem iam Chriftum exhibere poftit,nedu imperatorem.Scilicetuagituadarmaeffet conuocaturus infans,8i figna Zbatkntinl bellinon tuba,fed crepitacillo daturusmec ex equo uel de curru uel de mu- re.Quhdmo ro,fed s de nutricis aut gerul* fua: collo fiue dorfo hoftem deftinaturus:atqj dum ctim itt icaDamafcum 8i Samariatnpro mamillis fubačturus. Aliud eft fi penes *duer[u£ Ponticos,Barbariča: gentis infantes in prslium erumpunt,čredo ad folem ^ uncti prius,dehinc pannis armati, Si butyro ftipendiati, qui ante norint 155. ucrf j 6 t lanceare quam t lancinare.Enimuero fi nufquam hoc natura concedit, an - vfci nos exm te militarequam uiuere.ante uirtutem Damafci fumere quam patrisSi ma P lms in '™ en _ trisuocabulumnofte,fequitur ut figurata pronunciatio uideatur.Sed &pcutrtidnk uirginem,inquit,parere natura non patitur, 8i tamen creditur propheue. re fcribedum Etmerito.Pr*ftruxit enimfidem incredibili rei,rationem *dendo quod mcnuimus.ha iniigno eflfetfutura.Propterea,inquit,dabit uobis dominus fignum, Ec/ bet ulit ipfunt ceuirgoconcipietinutero, 8i pariet filium. Signum autem adeonifi no' Ultas aliqua monftruofa tam dignum non fuiflet. Denique 8i ludad fi/ g ciMre i cgus> quandoad nosderjciendosmentiriaudent,quafinonuirginem,fed iuuen qumfiUti/ culam concepturam Si parituram contineat, hinc reuincuntur,quod ni/ niire » -TP ter bil figni uideri poffit,res cottidiana iuuencula: fciiicet pragnatus Si partus. uic ' ni0 * em al _ r ,, r r , . , r r r , , lufione.Eftue 1 ugnum ergo diipofita uirgo,Si mater,merito credereturuntans uero bel ro i ancimre btor non aeque.Non enim Si hic figni ratio uerfatur.Sed figno natiuitatis ferire cr Uee n0U« rare. 21 6 Q.» SEPT. FLO RENT IS TERTVLLI ANI* nou* aflcripto,exinde pod fignum alibi ordo iam infantis edicitur, mel 8; Torte,legedu butyrum manducaturi.Ncc hoc utiqj in fignum cft.maliti* no affentaturi, e ft> non A ff en/ 88 hqc enim infantia cft,fed accepturi uirtutem Damafci&fpolia Samarij Tcceptu 'a^učrfiis regem AfTyriorum.Serua modum statist qu*re fenfutn prmdi mn uirtute .» cationisamb reddeEuangelio ueriratis,qu* pofterior detraxifti,88tamia/ telligitar prophetia,quam renunciatur expunčta.Maneanc autem orienta les illi Magi,in infantia Chriftum recentem auro 88 thure munerantes.5; accepit infans uirtutem Damafci fine pr*Iio 88 armis. Nam pr*ter qu 0( | omnibus notum eft,orientis uirtutem,id eft uim 88 uires auro 88 odoribus pollerefolitam,certe eft creatori uirtutem c*terarum quocp gcntium aur« conftituere,ficutper Zachariam,Et Iudasprartendct apud Hierufalcm.Si congregabit omnem ualentiam popuiorum per circuitum aurum 6č argen tum.Deillo autem tuncaurimuncre etiam Dauid, Etdabitur illi cxauto Arabi*.Et rurfus.Reges Arabu 88 Saba munera offerent illi.Nam&Ma gos reges habuit fere Oriens,88 Damafcus Arabi* retro deputabatur,an/ tequam tranfcripta eratin Syrophcenicen,ex diftinčtione Syriarum,cuius tune uirtutem Chriftus accepit,accipiendo infignia eius,auru fcilicet 68 odo res:SpoIia autem Samari*,ipfos Magos:qui cum iilu cognouiflent,88 mn neribus honoraflent, 88 genu pofito adorafifent quafi deum Si regem fubte ftimonio indicis Sl ducis ftell*,fpolia funt fačli Samari*,id eft idololatriz, credentes uidelicet in Chriftum.Idololatriam enim Samari* npmincno/ tauit,utignominiof*obidololatriam qua defciuerat tune a deo fubrege Hieroboam.Nec hoc enim nouum eft creatori figurate uti translarjoneno minu,excomparationecriminu.Nam Si ajjcovr«« Sodomorum,appcllat Iud*orum,88 populum ipfum,populum Gomorr* uocat. Et ide alibi:Pater,inquit,tuus Amorreus Si mater tua Cetheatob confimilem inv pietatem,Quos aliquando etiam fuos filios dixerat,filios generaui 68 exab taui.Sic 88 iEgyptus nonnunquam totus orbis intelligitur apud ilium, ft' Roma Bab/ perftitionis 88 maledičlionis elogio.Sic 88 Babylon etiam apud loannem lon ’ noftru Roman* urbis figura eft,proinde magn* 88 regno fuperb*68 fen' čtorum dei debellatricis.Hocitacp ufuMagos quoqj Samaritarutn appd lationc titulauit,defpoliatos quod habuerant cum Samaritis, ut diximu s > idololatriam. Aduetfus regem autem Aflytiorum,aduerfus Herodetn in' tellige,cui uticp aduerfati funt Magi,tune non renuciando de Chrifto,q«e intercipere qu*rebat. Adiuuabitur h*c noftra interpretatio,du 88 alibi bel latorem exiftimans Chriftum,ob armorum quorundam uocabula 58eiul' modi uerba,ex reliquorum quocp fenfuum comparatione conuinceris;Aj cingere,inquit Dauid,enfe fuper femur. Sed quid fupra legis de Chrift 0, T empeftiuus decore pntter filios hominum,effufa eft gratia in labrjs tu& A DVE R S V s MAR CI ON EM, L I B- TE RTI V 'S* 2 J f Rideo,d quem ad bellurn enfe cingcbat,ci de tempeftiuitate decorts, 8C h/ biorum grada blandiebatur:Sic item fubiungcns,& extende & profpcrare g/ r cana:adiedt,proprer ueritatetn 8C lenitatem 8i iuftitiam.Quis enim en/ f e 0 perabitur,8i non contraria potius dolum & afpentatcm & iniuftitiam* ropria fcilicet negoda pradioruCVideamus ergo analiusfitcnfis ille.cuius alius eft adus.Nam 8t Apoftolus Ioanes in Apocalypfi enfem defcribit ex ore dei prodeuntem bis acutum, pracacu tu m ,quem inteHigi oportet fermo/ nem diuinum.bis acutum duobus teftamentis legis & Euangclt^aeutum fc pientia,infeftum diabolo armantem nos adueffus hoftes fpiritalesnequi/ concupifcentfe omnis,atnputanteetiam a chariffimisob dei nomen. Quod fi Ioannem agnitum non uis, habes communem magiftrum Pau/ lum,praxingentem lumbosnoftros ueritate & lorica iuftitia:, 81 ealdantem nos pneparatione Euangelrj pacis,non bellnaiTumere fubentcm fcutum fv dei,in quo poftsmus omnia diaboli ignita tcla extinguere, 81 galeam falu/ taris,SC gladium fpiritus,quod eft,inquit,dei fermo. Hanc & dominus lpfe macfmam uenit mtttere in terram,non pacem. Si tuus Chriftus eft, ergo &ipfe beliatoreft. Si bellator non eft,maeha:ram intentans aliegoricamdi cuit ergo &. Chrifto creatoris inpfalmo fine bellicis rebus enfe fermonis prarcingi figurato,cui (upradičta tempeftiuitas congruat,& gratia Iabioru, quemtunciamcingebaturfuperfemur apud Dauid,quandocp miflfurus in tcrratq>Hoc eft enim quod ait,Et extende 81 profpcrare 81 regna. Exten/ dcns fermonem in omnem terram.ad uniuerfarum gentium uocadonem, profperaturus fucceftu fidei,qua eft receptus.Si regnans exinde qua morte rcfurrečlione deuicitEt deducit te,inquit,mirifice dextera tua. Virtus fcili/ cetgrattefpiritalis,qua Chrifti agnitio deducitur.Sagitta: tua: acuts,per/ uolantia ubicp p recepta,& mina: 8£tradučtionescordis compungentes 8t transfigurantes confcientiam quanqj,Populi fub teconcident, utique ad/ orantes. Sic bellipotcns 81 armiger Chriftus creatoris: fic 8C nune acci/ piens fpolia non folius Samarte,uerum 8t omnium gentium. Agnofce 8£ ipolia figurata,cuius 8č arma allegorica didicifti.Figurate itaqp 8C domino dufmodi loquente,& Apoftolo feribente, non temere interpretationibus dus utimur,quarum exempla etiam aduerfart) admittunt,atqj ita in tantu bfais erit Chriftus qui uenit,in quantum non fuit bellator,quia no tališ ab Efaia prsdicat^.De qu*ftioecarnis, 81 per eam natiuitatis,&: unius interim numinis Emmanuelis huc ufcp. De emterisuero noibus,8£in primis Chri/ fti,quid pars diuerfa refpodebitC Si proinde comune eft apud uos Chrifti oonien^uemadmodum 8£ dei,ut ficut utriufq; dei filium Chriftum com/ pctatdici.ficutrumcp patrem dominam: certa rado huic argumentationt lc nagabitur, Dei enim nomen quafi naturale diuinitatis, poteft in ornnes t com/ 213 Q> SEPT. FLORENTIS TE RTV L LIANI* communicari,quibus diuinitasuindicatur,ficut8£ idolis,dicente Apoftofo Nam SC funtqui dicunturdrpfiue in cGelo,fiuein terris.Chrifti ueronomeii non ex natura ueniens/ed ex difpofitione, proprium eius efficitur, a qu 0 difpofitu inuenitur.Ncc incomunicatione alrj deo fubiacct,maxime lo,& habenti fuam difpofitionem,cui SC nomina priuata debebit.Qualeeft enim quod diuerfas difpofitiones duoru comentati deorum, focietate no/ minum admittut,in dilcordiam difpofitionuCquando nulla magisproba/ tio affifterct duoru SC smulorum deorum,čp Oin difpofitione eoru etiadi/ uerfitas nominum inueniretur.Nnllus enim ftatus diffcrentiarum.non tii(j proprietatibus appellationu confignatur.Quibus deficientibus fiquando, nune Graxa catachrefis de alieno abutendo fuccurritrapud deum autemde ficcre puto nihil debet,nec de alieno inftrui difpofitiones eius.Quis hic de/ useft,qui filio quoqj fuo nomina a creatorcuendicatCnon dico alienajed uetera SC uulgata,quce uel fic non competeret deo nouo SC incognito.Quo/ modo denfcgdocetnouaplagulam non adfui ueteri ueftimento,nec uinu nouu ueteribus utribus čredi,aflutus ipfe SC indutus nominu fenioC Quo/ modo abfcidit Euangeliu a lege.tota lege ueftitusCin nomine fcilicet Chri/ fti.Quis illu prohibuit aliud uocari,aliud prasdicantem.aliunde ueniente, cu proptereanec corporis fufceperit ueritate,ne Chriftus creatoris credere/ turCVane autem noluiteum fe uideri 3 quem uoluit uocari:quando SC fi ue/ re corporeus fuiflfet,magis Chriftus creatoris non uideretur.fi nouocareti At nune fubftantiam refpuit,cuius nomen accepit.etiam fubftantiam pro baturus ex nomine. Si enim Chriftus untftus eft, ungui utique corporis pafllo eft: qui corpus non habuit, ungui omnino non potuit. Quiun/ gui omnino non potuit, Chriftus uocari nullo modo potuit. Aliud eft. fi Sčnominis phantafma affečlauit.Sed quomodo,inquit,irreperetin Iw d*orum fide.nifi per folene apud eos SL familiare nomeCinconftante aut fubdolum deum narras.aut diffidentiaz.aut malitiofitatis confiliu eft,® do quid promouere.Multo liberius atqj fimplicius egeruntpfeudoprophe t£,aduerfus creatorcm infui dei nomine uenientes. Sed neceffečluconftlij vUnum,boc huius inuenio , cum facilius aut fuum crediderint Chriftu,aut planu m po/ cjlimpoflore. tius aliquem,quam alteriusdei Chnftu,ficutEuangclium probabit. Nune fi nomen Chrifti ut fportulam furunculus captauit.curetia Iefus uoluit ap' pellari,no tam expečtabili apud Iuda:os nomine C Nec enim fi nos per dei gratiam intellečlum confequuti faeramentoru eius,boe quoq 3 notne agno' fcimus Chrifto dcftinatum.ideo SC Iud^is quibusademptaeft fapieda.no ta erit res.Denicp ad hodiernu,Chriftum fperant no Iefum,& Helia potius interpretantf’ Chriftum čf? lefum . Qui ergo SC in eo nomine uenit in q u0 Chriftus prafutnebati, potuit in eo folo nomine ucnifie quod folu prslu / mebatun A d VE R S V S M AR CIO N EM, L IB* TERTIVS. t\9 incbat.Cžeterum cum duo mifcui t.fperatu & infperatu,expugnatur utr«/ tuie confiliu eius.Siue enim in deo Chriftus,ut interim qua(i creatoris irre/ Torte,ideo. pcrct, f obrepit Iefus,quia no fperabat? Iefus in Chrifto creatoris,fiue ut al °P inor terius haberetur,non iinit Chriftus,quia non alterius fperabatur Chriftus ^ obflrepit quam creatoris. Quid horum conftarc poftit ignoro. Conftabit autem i c fJs. otrumcg in Chrifto creatoris,in quo inuenitur etiam Iefus.Quomodo in/ quisCdifce & hic cum partiarrjs erroris tui Iudmis.Cum fucceffor Moyfi de ftinaretur Aufes filius Naue.transfertur certe de priftino nomine, 8č inči/ pituocari Iefus.Certe,inquis,hancpriusdicimus figura futuri fuiffe. Nam quia Iefus Chriftus fecundum populum,quod fumus nos.nati in feculi de fertisdntrodučturus eratin terram promiftionismelle 5i Iačte manantem, id eft uit£E aetcrna: pofteflTionem,qua nihil dulciusddčp non per Moyfen,id eftnon per legis difciplinam,fed per Iefum,per Euangelfi gratiam proue/ nire habebar,circumcifis nobis petrina acie,id eft Chrifti.Petra enim Chri/ ftus.Ideo is uir qui in huius facrameti imagines parabatur,etiam nominis dominici inauguratus eft figura, Iefus cognominatus. Hoc nomen ipfe Chriftus fuum iam tune efle teftatuseft,cum ad Moyfen loqucbatur.Quis enim ioquebatur nifi fpiritus creatoris,qui eft Chri ftus C Cum ergo man/ dato diceret populo,Ecce ego mitto angelum meum ante facie tuam,qui te cuftpdiat in uia, 6£ introducat in terram quamparaui tibi, intendite illi 3Č exauditg,eum,ne inobaudieritis eum. No enim cmlaui te,quoniam nomen meum fuper illum eft.Angelum quidem meum dixit ob magnitudinem uirtutS quas erat mditurus, Si ob officium prophetae nunciantis fcilicet diui nam uoluntatemdefum aute ob nominis fui futuri faeramentum, Identi/ dem nomen fuum confirmauit,quod ipfe ei indiderat, quia non angelum, ncc Aufen,fed Iefus eum iufleratexindeuocitari. Ergo fi utrumq* nomen competitin Chriftum creatoris,tanto utrumque non competit in Chriftu non creatoris,ficut non reIiquusordo.Facienda eft denique iam hinc inter nos ccrta ifta Si iufta pr*fcriptio,8č utrique parti neceflaria, qua determi/ natutn fit nihil omninocommune efle debere alterius dei Chriftum,cum Chrifto creatoris.Nam SC a uobis proinde diuerfitas defendenda eft, ficut a nobis repugnanda cft:quia necuos probare poteritis alterius dei s uenifle Chriftum, nifi eum Ionge aliu demoftraueritis a Chrifto creatorisrnec nos eum creatoris uendicare,nifi talem eum oftenderimus, qualis conftituituc acreatore.De nominibus iam obduximus.Mihi uendico Chriftum, mihi defendo Iefum,Reliquum ordinem eius cum feripturis conferamus.Quod ^unque iilud corpufculum fi t) quoniam habitum, Si quoniam confpečtum piit.d inglorius.fi ignobilis,fi inhonorabilis,meus erit Chriftus, tališ enim «abitu Sč afpe&u annunciabatur. Adcft rurfus Efaias; Annunciauimus,in/ t i quir, 44 6 Q_. Š F/P tf. FLOREN. TERTVtL IAni, quit,čoram ipfo uelut puerulus,uelutradix in terra ficienti,5č non efl fpecies eius neq? gloria: SC uidimus eum,SC non habebat fpecte necp dccorcm.Sed fpecies cius inhonorata,deficiens dtra omnes homines. Sicut SC fupra p 3/ trisad filium uox.Quemadmodu expauefcent muiti fuperte.fic fine glorij erit ab hominibus forma tua.Nam etfi tcmpcfliuus decore apud Dauidd tra fiiios hominu.fed in allegorico illo fiatu grati* fpiritalis: Cumaccingj, tur enfe fertnonis,qui uere fpedes SC decor SC gloria ipfius e(l:c*teru habitu incorporabili apud eundem Prophetam.uermis etiam SC non homo ; igno minia8C nullificamen populi. Nccp interiorcm qualitatem eius,eiufroodi annundas.Si enim plenitudo in illo fpiritus confh'tit,agnofco uirgamde radice IefTe.floseius meus erit Chriflus in quo requieuit fecudum Efaiam fpiritus fapienti* 8C intellečlus,fpiritus confilrj SC uigoris, fpiritus agnitio/ nis SC pietatis,fpiritus timoris dei.Necp enim ulli hominum.diuerfitas fpi/ ritalium documentoru copetebat nifi in Chriftu,flori quide ob gratiam fpi ’ ritus ada:quatum J ex flirpe aut Ieffe deputatum per Mariam inde cenfetv dam.Expoflulo autem de propofito.fi das ei omnis humilitatis SC patien/ ti* SC tranquillitatis intentione,8C ex his Efai* erit Chriflus, homo in pla/ ga,8C fdens ferre imbedllitatem:qui tančp ouis ad uičtimam addučlus efl, SC tanquam agnus ante tondente non aperuit os.Qui neq^ contendit necp damauit.nec audita efl foris uoxeius,qui harundinecontufam.id cfl quaf fam Iudtroru fide non cominuit,qui linum ardens.id efl mometa/ieutnar dotem gentium non cxtinxit.Non potcflalius cflfc, čp qui pr*dicebatur. Oportet actum eiusad fcripturaru regulam recognofd, duplid, nifi fallor, opcratione diflinčlum.prardicationis SC uirtutis.Sed deutrocp titulo fic di torte iUuc fp onam ’ ut qu°nia ipfum quoq; Mardoniseuangelium cxcuti placuit,de * fpedebus dočtrinaru SC fignoru + illud differamus quafi in rem prasfentem, Hic aute generaliter expungamus ordine coeptum, docentes pr*dicatore interim annundari Chriflum per Efaiam: Quis enim,inquit, in uobisqui deu metuit, SC exaudiet uoce filfi eius Cltem medicatore.Ipfe enim,inquit. imbcdllitates noflras abftulit.SC languores portauit.De exitu plane puto diuerfitatem tentatis inducere.negantes paffione cruds in Chriftu creato' ris pr*dicatam,8C argumetantcs infuper non efle credcndu.ut in id gcnuS mortis expofuerit creator filiu fuum, quod ipfe malcdixcrat:Malediclus> inquit,omnis qui pependerit in iigno.Sed huius malcdičtionis fenfum dif fero dign* fola pradicatione crucis,de qua nuc maxime qu*ritur,quia & alias antecedit rerum probatio.rarione.De figuris prius edocebo. Et utiqj uel maxime facramentu iflud figurari in pradicatione oportebat:quatoifl credibile.tantomagisfcandalo futuru.fi nude pradicareč:quantocp gnificu.tato magis obumbrandu.ut difficultas intellečlus grada dei cpw A DVER' S VS MARCIONEM.-LIB* TERTIV8. i2l rcret,Itaq; in primis Ifaaccum a patre in hoftiam deditus, lignum fibi ipfe portaret,Chrifti exitum iam tune denotabat,in uičlimam conceflia patre, ^ lionum paffionis fuae baiulantis. Iofeph & ipfe Chriftum figuratus,nec hocTolo(nedemorer curfum)quod perfecutione a fratribus paflus eft ob deigratianijficut 8C Chriftus a Iudads,carnaliter fratribus, cum benedicitur apatre,ctiam in hxc uerba.Tauri decor eius,cornua unicornis cornua eius, in eis nationes uentilabit pariter ad fummum ufeg terra. Non utique rhi/ nocerosdcftinabaturunicornis,nec Minotaurus bicornis, fed Chriftus in jlio iignificabatur,taurus ob utramej difpofitione,alrjs ferus ut iudex,alrjs manfuetus ut faluator.Cuius cornua eflent crucis extrema. Nam SC in an^ temna,quae crucis pars eft,extremitates cornua uocantur.Vnicornis autem fmedia ftipitis palus. Hac deni qj uirtute crucis, 8C hoc more cornutus,uni/ Forte » mrdi ) ucrfas gentes SC nune uentilat per fidem,auferens a terra in ccelu, 8C tune per &&&• iudicium uentilabit,deqciens de ccelo in terram.Idem erit 8C alibi Taurus apud cande feripturam, cum Iacob in Simeonem SC Leui,id eft in Scribas & Pharifeos(ex iilis enim deducitur cenfus iftorum.) Spiritaliter interpre/ tatur,Simeon 8C Leui perfecerunt iniquitate,ex fua haerefi,qua fcilicet Chri ftum funt perfecuti.In concilium eorum ne ueneritanima mea, 8C in ftatio nem eoru ne ineubuerint iecora mea,quia in indignatione fua interfecerut hom.ines,id eft Prophetas.SC in concupifcentia fua ceciderunt neruos,tau/ ro,id eft£hrifto,quem poft nečem Prophetarum fuffigendo,neruos uticp cius,dauis defeuierunt,Qeterum uanum fi poft homicidia, alieuius bouis iilis exprobrat carnificina Jam uero Moyfes quid uticp tune tatum cu Iefus aduerfus Amalech pradiabatur,expanfis manibus orat refidens,quando in rebus tam attonitis,magis utieg genibus difpofitis, 8C manibus c^detibus pečtus,SC facie humi f uolutante,orationem comendare debuiftetC nifi quia Torte,uolm illieubieftnomen domini,dimicabat,dimicaturi quandoqj aduerfus dia/ bolum,crucis quoq; erat habitus neceffarius.per quam Iefus uičtoriam ef/ fetrelaturus.Idem rurfus Moyfes poft interdičlam omnis rei (imilitudine, cura:reum ferpentem ligno impofitum, pendentis habitu in fpečtaculum falutare propofuitcAn 8C hic dominicas crucis uim intentabat, qua ferpens diabolus pubIicabatur,SC I$fo cuicp a fpiritalibus colubris, intuenti tamen & credenti in eam.fanitas morfuum peccatorum,SC fanitas exinde pradica baturCAge nune fi legifti penes Dauid.dominusregnauit a ligno,expečto quid intelligas.nifi forte lignarium aliqueregem fignificari ludaeoru, 8C no Chrifbu,qui exinde a paffione ligni fuperata morte regnauit. Et(i cm mors Adam regnauit ufeg ad Chriftum,cur Chriftus non regnafte dicaf ali quo crucis ligno mortuus,regnu mortis exdufitCProinde SC Efaiast \uoniam,inquit,puer natus eft nobis.Quid noui fi non de filio dei dicitC tj SC da/ tZZ d* SEPT. P L O RE N TI S T ER TV L L I A N I, 8Z datus eft nobis,cuius impcrium fačtum eft fuper humerum ipfius.Qn[ s omninoregutninfignepoteftatis (xtx humero praifert, & non aut capite diadcma.aut mana fceptrum,aut aliqua proprite ueftis notam? Sed Toius nouus rex nouorum axtorum Chriftus Icfus,noua: gloda; SZ poteftatemSj fublimitate fuam humero extulit,cruce fcilicct,ut fecundu fuperiorcm pto, phetiam exinde dns regnaret a ligno.Hoc lignu SZ Hieremias tibi (nfinuat, » dičturis prscdicans Iudteis, Venite inrjciamus lignum in panem eius, uticp » in corpus.Sic enim deus in euangelio quocp ueftro reuelauit, pane corpus » fuu appellans,ut SZ hinc iam eu intelligas corporis fui figuram panis dedif corpus do » fe,cuius retro corpus in paneProphetes figurauitdpfo domino hoc facra/ nin/ - mentum poftea interpretaturo.Si adhuc qu$ris dominica: crucis prsdica/ tionertiifatis iam tibi poteft facere uigefimusprimus pfalmus totam Chri/ fti continens paffione.canends iam tune gloria fua:Fodemnt, inquit, tro nus meas,8£ pedes,qute propria atrocia cruds.Ec rurfus cu auxilium patris imp}orat:Saluum,inquit,fac me ex ore lecnis, utiq; morcis.Si de cornibus unicornishumilitate,deapidbus fcilicetcrucis,ut lupra oftendimus.Qua cruce nec ipfe Dauid paflus cft,ncc ullus rex Iudasoru.ne putes aleerius ali/ cuius,qui folusa populota infigniter crucifixus cft.Nuc SZ fioesiftasinter pretationes refpuerit 8Z irrifcritjmetica duritia.conceda illi nullam Chrifti dimili chri crucem fignificare t me a crearorc:quia nec ex hoc probabit aliu eile qui cru fti crucem fi/ dfixus eft,nifi forte oftendent hunc exitu eius a fuo deo prsdicam.ut diuer gnificatum k fitas paffionu.ac per hoc ctiam perfonarum,exdiucr(itate prsedicationum crcatore. uindicet. C^terum necipfo Chrifto eius pra;dicato,nedum crucedpftus, fufficit in rneum Chriftum folius morris prophctia:Ex hoc enim quod no eft sedita qualitas mortis.potuit 8Z per crucem euenifte, tune alt) deputan/ da,fi in alium fuiftec pra;dicatu:nifi fi nec morte uolet Chrifti mei prophe/ tatam,quo magis erubefcat fi fuum quidem Chriftum mortuum annun/ ciat,que negat natumtmeu uero mortalem negat,quem nafcibilem confite' tur.Et morte autem SZ fepulturam SZ refurrečbonem Chrifti mei.unauoce Efaiaz uolo oftendere,dicentis,Sepultura eius fublata de medio eft. Nccfe pultus etn eftet nifi mortuus.nec fepultura eius fublata de medio nifi perre furrečlione.Denicp fubiecit:Proptereaipfemultos htereditati habebit,$ multoru diuidet fpolia,pro eo quod tradita eft anima eius in morte.Ofen faeft enim caufagratia; hutus.pro iniuria fcilicct mortis repenfandx\parft ter oftenfum cft,ha:ci!lum propter mortem cofecuturum,poft morte utfcp per refurrečtione cofecuturus.Suffidt hucufcp de his interim ordine O®' fti decucurnftc 3 quo tališ probatusqualiterannundabatur„no alius hab« 1 debeadčp qui tališ annunciabaturtut iam ex ifta cofonantia rerum eius,5- torte pr ucniretfj n5 lile uenifle^poft quem habebat euenire.Afpice uniuepfasna/ tiones de uoragine erroris humani,exinde emergetes ad deum creatorem, addeum Chriftum,Si fi audes nega prophetatum,Sed ftatim tibi in pfal/ pis promiftio patris occurritiFilius meus es tu,ego hodie generaui te. Po/ ftulade me Si dabo tibi gentes hazreditatem tuam,8i pofleftione tuam ter minos terr«.Nec poteris magis Dauid filium eius uendicare quam Chri/ fturmaut terminos terr® Dauid potius promiftbs,qui infra unicam Iud«o rum gentem regnarit,quam Chrifto,qui totum iam otbem Euangelrj fui fi de cepit.Sic Si per Efaiam:Ecce dedi te in difpofitionem generisdn luce na/ tionum aperire oculos c®corum,utic{3 errantium,exo!uere de uinculis uin/ ftos.id eft de deličtis liberare,8i de cella carcerisdd eft mortisjedentcs iri te ! ncbris,ignoranti® fcilicet.Qu« fi per Chriftu eueniunt.non in alium erunt prophetata,quam perquemeueniunt.ltem alibi: Ecce tcftimonium eum nationibuspofui,principem Si imperantem nationibus. Nationes qu® te non fduntdnuocabunt te,Si populi confugientadte.Nccenim h«cin Da uid interpretaberis,quiapr«mifir,Etdifponam uobis difpofitionem ®ter/ nam,religiofa 8i fidelia Dauid. Atquin hinc magis Chriftum inteiligere de bebisest Dauid deputatum carnali genere ob Mari* uirginis cenfum.De hoc enim promifto iuratur in pfalmo ad Dauid:Ex fručbu uentris tui col« locabo fuper rhronum tuum.Quis ifte uenter eft C Ipfius Dauid C Vtique non.Nequeenimpatiturus eftet Dauid.Sednecuxoriseius.Non enim v dixiiTet,ex fructu uentris tui Jed potius,ex fručftu uentris uxoris tuar.Ipdus autem dicendo uentrem,fupereft ut aliquem de genere eius oftenderit, cu/ ius uentris futurus eftet fručtuscaro Chrifti,qu«ex utero Marte floruit, Ide6que 8i fručlum uentris tantum nominauit, ut proprie uentris, quafi folius uentris,non etiam uiri:Si ipfum uentrem ad Dauid redegit,ad prin/ cipem generis, Si farnih® patrcm:quiauiro deputare non potcrat uirginis uentrem.Itaque in Cbrifto noua difpoOtio inuenitur hodie:h®c erit quam tunccrcator pollicebatur, religiofa Si fidelia Dauid appellans qu® erant Chrifti^uia Chriftus ex Dauid, imo ipfa erit caro eius religiofa Si fi/ delia Dauid, tam fančta religione, 81 fidelis ex refurrečtione. Nam Si btathan propheta in prima Bafiliarum,profeftionem ad Dauid facit: Se/ Hoc eft,in pri uiinieius quoderit,inquit,exuentre ipfius.Hocfiin Salomonem fimpli/ mc '^ nor ^ Cl teredifteres,rifum mihi incuties.Videbiturenim Dauid pcperifte Salo/ J^onem. An Si hic Chriftus fignificatur,ex eo uentre fcmen Dauid,qui ef/ ‘ cc ex Dauid, id eft Mari« ? Quia 8i ®dem dei magis Chriftus ®difica/ ‘ t 4. turus «4 Q_. SEPT. FLORENTIS TERTVLMANl, turus eftet hominem fcilicet fančtum, in quo potiore templo inhabitaret dei fpiritus.in dei filium magis Chriftus habendusefiet quam Salomon li lius Dauid.Deniqp & thronus in $uum,& regnum in teuum,magis Chri. ftocompetitquam Salomoni temporali fcilicet regi:fed a Chrifto miferi/ cordia dei non abfceftit,Salomoni uero etiam ira dei accefiit, poft !uxuri| 6č idololatriam.Sufcitauit enim illi Satan hoftem Idumaeum.Cu ergo ni/ hil horum competat in Salomonem.fed in Chriftum,certa erit ratio intet/ pretationum noftraru,ipfo etia exitu reru probante,quas in Chriftu appa ret pra:dicatas:8č ita in hocerutfančta & fideliaDauid.Hucdeusteftimo/ nium nationibus pofuit,non Dauid:principem 81 imperante nationibus, no Dauid,qui foli Ifraeli imperauit.Chriftu hodie inuocant nationes qus eu no fciebant,8£ populi ad Chriftu hodie cofugiunt,que retro ignorabat, No poteft futuru dici,quod uideš fieri.Sic nec illa iniečlione tua potesfifte readdiffcrentiaduoru Chriftoru,quafi Iudaicus quide Chriftus populo foli ex difperfione redigendo deftinetur a creatore.Vefter uero omi huma no generi liberando,collatus fit a deo optimo:cu poftremo priores inueni/ antur Chriftiani creatoris ep Marcionis,exinde uocatis omibus populiš in regno eius,ex quo deus regnauit a lignomullo adhuc Cerdone, nedu Mat cione.Sed 81 reuičtus de nationum uocatione, couertere iam in profelytos. Quaeris qui de nationibus tranfeant ad creatore>quando 81 profelyti diuet fae & proprisecoditionis feorfum a Propheta nominen£’:Ecce,inqtEfaias l profelyti per me accedent ad te,oftendens ipfos quocp profelytos per Chri ftum acceffuros ad deum,& nationes quod fumus nos, proinde fuatn ha/ beant nominationem fperantes in Chriftum,Et in nomine,inquit,eiusna/ ttones fpcrabunt.Profelyti autem quos in nationum praedicacione fubfti/ tuis,non in Chrifti nomine fperare folent,led in Moyii ordine.a quo infti/ tutioillorumeft.Cazterumallečtionationum a nouiftimis diebus exorta eft. Iifdem uerbis Efaias: Et erit, inquit, in nouiftimis diebus manifeftus % to? mons dni,uticp fublimitas dei,a:des dei fuper fummos montes,uticp Chri tie, ijtTroc/ ftus cathoiicum dei templum,in quo deus colitur conftitutum, fuper omeS m.Ejl autem ^g>u/ enim eminentias uirtutum,& poteftatum.Et uenient ad eum uniuerfe naf vh uenabuh genus , tiones,& ibunt multi,& dicent:Venite afcendamus in monte dni, 81 in ade v/ ^ ac °k’& annuciabit nobis uia fua>& incedemus in ea.Ex Sion enim exi cp ctKo'°TVo/j figni bit lex>& fermo dni ex Hierufale.Hscerit uia nou* legis euangeliu,& no/ ficareferib.it , hoc e ui fermonis in Chrifto,iam non in Moyfcn:Et iudicabit inter nationes, de telum prorfus fer/ errore fcilicet eatu. Et reuincet populu amplu,ipforu in primis Iuda:oru$ "bafiuecmL P r °fety tor u-Etcocidentmachaeras fuasin aratra,fibynasin falces,ideftani 6tuj,id eji, Unceam “oru nocentiu Sdinguaru infeftaru,& omnis malitiaiatcj? blafphemiaein' uel enfcm. genia,couertent in ftudia modefti* & pacis.Et no accipiet gcns fuper gente , machasratn MARCI ONEM LIB. T E R TI V S adversvs tnacbsEfam uticp difcordi*,8i non diTcent amplius bellare,id eft inimicitias jerficere.ut K hic difcas Chriftum no bellipotentcm,fed paciferum repro/ nnflfuffl-Hscautem prophetata nega.cum coram uidentur,aut adimpleta cum leguntur.Aut fi non negas utrumcjjdn eo erunt adimpletabn que funt rophetata.Infpice enim adhuc ctiam ipfum introgreftum,atcp decurfum uocationis in nationes a nouiftimis diebus adeuntes ad deum creatorem, non in profeIytos,quorum a primis magis diebus allečtio eft.Etcnim fide iftatn Apoftoli induxerunt.Habes 8i Apoftoloru opus pr*dicatu,Quam tcmpeftiui pedes euangelizantium paeem,euangelizantium bona,no bel/ Jum nec malum.Refpondit SC PfalmusJn omnem terram exiuit Tonus eo fum ,8i in terminos tcrr* uoccs eorum, circumferentium fcilicet legem ex Sionprofečtam,8ifermonem domini ex Hierufelem, ut fieret quod fcri/ ptum eft: Longe quiq 3 a iuftitia mea,appropinquauerunt iuftitia: me* SC ucntati.Cum huic negocio accingerentur Apoftoli renundauerunt prefby teris,6i archontibus,& facerdotibus Iud*oru, An non uel maxime, inquit, ut alterius dei pr*dicatorescAtquin ipfius eiufdem,cuis fcripturam cum a/ ximc implebant.diuerttte diuertite inclamat Efaras,excedite illinc,& immu dum ne attigeritis.blafphemiam fcilicet in Chriftum. Excedite de medio cius,uticp fynagog*, feparamini qui dni caufam portatis Jam enim fecun/ dum fuprafcripta reuelauerat dominus brachio fuo fančlum, id eft uirtu/ tefua Chriftum coram nationibus.ut uiderint uniuerf* nationes SC Tum/ ma terr* falutem,qu* erat a deo.Sic Si ab ipfo Iudaifmo diuertentes.cum lfgiso,bligamenta SZ onera,euangelica iam libertate mutarent, pfalmum exequcbantur,Difrumpamus uincula eorum, SC abrjciamus a nobis iugu eorumrPoftea certe quam tumultuat* funt gentes,6i populi meditati funt inania.Aftiterunt reges terr*,8i principescongregati funt in unum,aduer/ fusdominu Si aduerfus Chriftum eius,Qu*dehincpafli funt Apoftoli? Omnem,inquis,iniquitateperfeam'onum abhominibus fcilicetcrcatoris, utaduerfarr)eius,que r pr*dicabas:Siqu*creatorfiaduerfarius erat Chri/ ^orte, preti/ fti,non modo prtedicathocpafluros Apoftolos eius,uerum 8i exprobrat. Nam ncq; praedicaret alterius dei ordinem quem ignorabat,ut uultis,necp cxprobralfetquod ipfecuraflet. Videtequomodo peritiuftus,nec qfčp ex cipit corde,8i uiri iuftiauferentur,nec quifčp animaduertit.Aperfonaenim iuftiti* fublatus eft iuftus.quis nifi Chriftus? Venite, inquiunt, auferamus iuftum,quia inutilis eft nobis.Pr*mittens itacp SC fubiungens proinde paf ium ctiam Chriftum ,arque iuftos eius eadem pafluros,tam Apoftolos čp ^ deinceps omncs fideles prophetauit fignatos,illa nota fcilicet de qua Eze cmebDicit dominus ad me,Pertranfi in medio port* in media Hierufale r ^ da figna Tau in frontibus uirorum Jpfa eft enim litera Gnecorum Tau, noftrsi tz6 d, SEPT* FLORENTIS TER TV-LLIANJ, noftra aute T.fpecies crucis,qua portcndebat futuram in frontibusnoft^ apud ueram 8i catholicam Hierufaleman qua fratrcs Chrifti, fiSios fcili Cet ateduoucca dei.gloria f forte deo relaturos,Pfalmus uigefimusprimuscanit ex perfona huhjforte db fpQ us Chriftiad patrem:Enarrabo nomen tuumfratribusmeis, in tnedio lotite ecc feffe hymnum tibi dicam.Quod enim in nomine Si fpiritu ipfius hodie xtm reku, fieri habebat,merito a fe futurum pradicabat.Et paulo infra:A te lausmi, quod dliquis hi in ecdeiia magna.Et in quinquagefimofeptimo:In ecdefrjs betiedicitedo fro dd glon m j num deum:ut pariter concurreret Si. Michea: prophetia:Non eft uolun/ ^ tas meadicit dominus.Si facrificia ueftra non accipiam:quonia ab ortu fo, riirebturos. 10 oecafum nomen meum gloriatum eft in nationibus, Si in o tuni loco facrificium nomini meo offertur,& facrificium mundumrGlorte fcili/ cetrelatio Si benedičtio Si laus Si hymni.Qua: omnia cum in tequoq; de/ prehendantur,8i Ggnaculum frontium,8i ecclefiarum faeramenta, Si muti/ diete facrifidorum,debes iam erumpere uti dicas,fpiritu creatoris tuo Chri fto prophetafte. Nune quia cum Iudads negas uenifle Chriftum eorutn, recognofce Si cxitum ipforum,quem poft Chriftum relaturi pradicabant ob impietatem quaeum defpexerunt Sl interemerut.Primum enimexdie qua fecundum Efaiam proiecit homo afpernamenta fua aurea Si argentea, qu£ fecerunt adorandis uanis Sl nociuis,id eft ex quo genus hominum di/ lucidata per Chriftum ueritate idola proiecit,uide an quod fequitur expun dum fit: Abftulit enim dominus fabaoth a Iud*a>5£ ab Hieruiakm intec esetera,8i prophetam,8i fapientemarchite ab illo(quod SC ipfum faciat,ad teftimonium diuerfitatis)regnum dei «ter/ n* SC cceleftis polTeffionis.C«terum uefter Chriftus priftinum ftatum Iu/ d*is pollicetur,ex reftitutione tcrr« 3 & poft decurfum uit« apud inferos,in finu Abrah« refrigerium. Deum optimum fi reddit placatus, quod SC ab/ ftuierat iratus. O deum tuum,qui SC c«dit SC fanat: condit mala SC facit pa cem. O deum etia ad inferos ufq? mifericordem. Sed de finu Abrah« fuo tcmpore.De reftitutione uero Iud««,quam Si ipfi Iud«i,ita utdeferibitur, IperantJocorum SC regionum nominibus indudi,quomodo allegorica in/ ' drpretatio in Chriftum Si in ecdefiatn, Sl habirum SC frudum eius fpiri/ talitcr competat, SC longum eft perfequi, Si in alio opere digeftum, quod infcribimusde fpe fidelium, SC in pradenti ueleo ociofum,quia non de ter/ ^ ■'enaPecl de cčciefti promiifione fit qu«ftio. Nam SC confitemur in terra no bis regnum repromiflum, fed ante ccelum, fed alio ftatu,utpote poft refur rc ~tionem in milleannos inciuitate diuini operiš Hierufalem ccelodela/ M ^ e annt \ ^ : quatn Sl Apoftolus matrem noftram furfum defignat: Sl no “Mm,id eft municipatum inccdisefle pronuncians, alicui utique coelefti ciuitati 22S Q> SEPT. F LOREN TI S T E R T V L L I A N j, ciuitati eum dcputat.Hanc SC Ezechiel nouit, SC apoftolus Ioanncs uidit. conijdo leg- t Etquiaapud fidem noftram eft noux prophetia; Termo tcftatus.ut etiam wdlt /c% cffigiem ciuitatisantc repraefcntationcm eius confpcdui futuram in fig n (j upu /i e no, p rje j,' Car { t> p) eni ' c ^ expunčtum eft Orientali expeditionc. Conftat enim, ethnieis quoque tcftibus.in Iudaea per dies quadraginta matutinis motne, tisciuitatem de ccelopependifie,omni moeniorum habitu euanefcente de profedu diei,& alias de proximo nullam.Hanc dicimus excip{endss refur/ redionefandis.&refouendisomnium bonorum utique fpiritalium co, pia,in compenfationem eoru qua: in feculo uel dcfpexirnus uel amifimus a deo profpedam.Siquidem SC iuftum SC deo dignum,illic quoq} exultare i famulos eius,ubi funt SC afflidi in nomine ipfius.Ha:c rado regni cceleftis. Poft cuius milic annos.intra quam anatem conduditur fandorum refurre/ dio pro meritis maturius uel rardius refurgentium,tunc SC mundi deftru/ dione SC iudidi confragatione commifla,demutati in atomo in angelicara fubftandam/dlicetper illud incorruptela: fuperindumetum transferemur incoelefteregnum:dequo nuncfic ideo retradatur, quafi non pradicato apudcreatorem,acper hocalterius dei Chriftum,probante, a quo primo 8C folo fit reuelatum.Difce iam hinc illud SC prardicatum a creatore,8i fine praedicatione credendum apud creatorem.Quid tibi uidetur cum Abrahs Temen poftprimampromiftionemquam in muldcudinem arena? repro/ mittitur,ad inftar quocp ftellarum deftinatunnonne SC terren$ 64 cceleftis difpofitionisauipicia funtTCum Ifaacbenedicenslacob filium fuutmdct ait tibi deus de rore coeli,Si deopimitate tcrra:. Nbnne utriufq; ind^lgetis exempla funtCDenicp animaduertenda eft hic etiam ftrudura benedidio nis ipiius.Nam circa Iacob,qui quidem pofterioris SC pradatioris populili/ gura eft,id eft noftritprima promiftio cceleftis eft roris:fccuda,tcrrcr.a:opi mitatis.Nos enim primo ad cceleftia inuitamur,cum a feculo auellimur:# . irapofteainuenimuretiamterrenaconfecuturi. Et cuangelium quoq; w ftrum habet:Qua?rite primum regnum dei,& htecadrjcientur uobis.Cste/ rum ab Efau promittit benedidionem terrenam, SC fubrjcit cocleftcrmdc opimitate terra? dicens,Erit inhabitatio tua SC a rore cčeli.Iudaeorum enim difpoiitio in Efaupriorum natu,& pofteriorum affedu filiorum,a terrenis bonisimbuta,per legem poftea ad cceleftia per euangelium credendo de' ducitur.Cum uero lacob Tomniat Icalas obfirmatas in terra ad ccelurn,^ * , * I angelos aliosafcendentes,8č alios defccndentes,tnnixum defuper dotnimi' temere (i forte interpretabimur,fcalis his iter ad ccelum demonftrari, cjuo altj perueniant,alrj decidant,domini conftitutum efte iudicium.Cur autem ut euigilauit,5£ primum loči horrore concuflus eft,conuertitur ad interpret tationem TomntfCum enim dixiftet,quam terribilis eft locusifte, No £ D ■ V g R S V S MARCIO NEM LIR. TER TlV S. z'±9 • duit>aliud:fed ades dei,8i hajc porta coeli.Chriftum domin um enim ui/ derat>templum dci 3 8iportam eundcm petqUem aditur ccelum. Ec utiquč portam čceli non nominaffet.fi ccelum noti aditurapud crcatorem. Sed eft K porta qua: recipit,8i qua perducit 3 ftrata iam a Chrifto, de quo Amost Qui mdificat in ccelum afcenfum fuum 3 utiq? n5 fibi folt/cd Si fuis qui cum dloerunt.Et circumdabis enim iilos ribi,inquit,tanquam ornametum fpotl fe.ltaperillum afcenfum ad coeleftiaregnatendentesmiratur fpiritusdi/ cens:VolantuelutquifuntmiIui,utnubes uoIant 3 Si uelut pulli columba/ brum.ad me fcilicet fimpliciter ut Columbie. Auferemur enim in nubes ob/ uiam domino Jccundum Apoftolum,illo fcilicet filio hominis uenientc iti nubibusjecundum DanielemtSi itafempercum domino crimus.eatcnus dum 8iin tetra Si in coelo 3 qui ob utriufq 3 promiffionis ingratos, ipfa enim etiam elementa teftanturrAudi cdelum h in aures percipe terra.Et ego qui/ dem.etiamfi' nullam fpei cceleftis manum mihi toties fcriptura porrigente, fatis haberem,huius quoque promiffionis prxiudicium 3 quod iam term/ nam gratiam teneam:expečlarem aliquid Si de ccelo, a deo cceli 3 (icut Si ter radtacrederem Chriftumfublimiorapollicentem,eiuscffequi 8i humilio rapromiferat 3 qui experimenta maiorum de paruulisfecerat 3 qui hoc inau diti fi forte regni praconium foli Chrifto referuauerat:ut per famulos qui/ demterrena gloria,cceleftis uero per ipfum deum annuciaretur. At tu hinc quoque alium argumentaris Chriftum J quod regnum nouum annunciet. Prius e(f 3 aliquod exemplum indulgenti* proferas.ne merito dubitem de fidetanta promifTionis quam fpero. Nam didici.imo anteomniaeft 3 uc quem cceleftia pracdicas repromittere 3 aIiquod ccelum probes eius. At nune uocas ad ccenam 3 nec domum oftendisrallegas regnum, nec regiam mon/ ftras.AnquiaChriftustuusccelefte regnum repromittit,non habenscce/ lum,quomodo Si hominem pr^ftititnon habens čarnem C O phantafma Forte >° P^ omneiopraltigia magnae etiam promiliioms. J s ^ roc ^ Oi SEPTIMir F L O RENT IS TERfVLLIA/ NI, ADVERSVS MARCIONEM Ll/ BRI TERTII F I N I S, u Argumentum 250 SEPT. F LOREN TIS TERTVL liani, ARGVMENTVH LIBRI QJARTI A D VER/ SVS MARCIONEM PER BEATVM RHENANVM, CRIPSERAT MardonopusAntithefeon,quibusEuagelfaai fuum impudcnter adulteratum fulciebat.uendicans id Chrilto me/ lioris dei filio.Nam uetus inftrumentum Creatoris uideri uolebat, cuius fčripturae cum Euangchca dodrina ex aiametro, quod aiunt, pugnarcnt.Eas Antitheleis m hoc quarto libro lic conulndt,ut pla' n um faciat r: ih il inefle nouo inftrumento,quod non in ueteri contineatur figuris & umbris pleno. Et quanquam utriulque praeceptorum & ceremoniarum diuerfi tatem non negat.docet tamen lllam eodem tendere,nempe in unum deum.Nam 6t Euangdtca dodrina eft a Crcatore praedlcata, fignificante uetus in [fr umen/ tum temporale fitturum dum mutabile oftendiLnouum autem aeternum, ut eft •apud Efaiam.Scd quia Mardon Euangelium Lucae uclut a fautorlbus IudaiTmi corruptum,per Antitheleis fuas arguebat,de Euangeltjs, ac Euageliorum autori bus &autoritateeccleliarum Apoftolicarum prolixe difterit,inde Lucae Euange lio fidem aftruens quod ecclefiarum Apoftolicarum calculis lit comprobatum# uiciffim Euagelion Marcionis auforitatem abrogans,quod pofterius lit,nunqiu aborthodoxisreceptum.atueritas fallitatem preecedat necefleeft. Veris igitut feripturis adulterinam Marcionis dodrinam proftigat,mhil ultra efefiderans quamutfic hristvh Creatoris prophetia sadimpleffe, čet legem adluuil/ fe conuicerit, Creatoris lilium certo probafte credatur. Proinderefellit Antlthe/ ieis Marcionis , quibus cum ex altjs,tum cx iplis Chrifti geftis demonftrare nite batur alium efle C hristv M,quem Creator aIiquando rmffurus eflet adre fftituendam rem Iudaicam:alium qui ueniflet ad aflerendum genus humanima deoquondamignotoreuelatus.ldq? fadt comparans oracula prophetarura ca hrjs auaeC hRistvs geffitjUiddicet de paralytici curatione, de peccatorum remiilione,deuocabulo filrjhominis.de publicanoadledo in comitatum,delo/ annepraeparatoreuiarum dominicarum, de Christo fponfo, de nouo K ftamento,defabbatoper C hristvh nonobfcruato.deafcenlirinmonteni, de uoce podurnae preecationis ad p3trem,de Apoftolorum nutpcrordc mutato nomine Simonis in Petrum.de genti mm ad C H R i s T v M aflluxu.Q ul t' us decuriis, C h R I S T l dodrinam cum decretis comrnittit creatoris. Et docet quidem C H R i S T v m Euangelicam dodrinam ut confentaneum fuppk' mentum & Colophonem (quod aiurit) difriphhae creatoris addidiflc.Siquideni C H R i ST i praecepta adiuuant.non deiiruunt ueterem legem. Er cit p robabt j teeius efle Euangelicum dogma ,qui ante in ueteri teftamento ucluti qucEdani huius pradudia ac figura s praemilerit. Nam hxc uidetur mens fuifle Creatoris Iudaicopopulo legem praelčribentis, ut fic paubtim homines ad perfedutn ul uendiinftitutum aflue{aceret,qualis eft Chriftiamfmus. Proinde coiligit nu!b ,n aD VERSVS M ARCIONEM LIB. O.VARTVŠ iji cjeum a Chrifto reuelatum,prxter Creatdrerrucuius ueterem dodrina ubu a, ‘ u . Htiagelio licetanimaduertere.Paulopoft narratquo padlo loannes Baptt/ iT fuerit offendiculum paftus,auditis uirtutibus Chrifti.nam hocfolebatobrjce/ 1 v| ar don t Mox hatc praecipue percurrit,De remifOone peccatoru mulieris ped/ rc / dSj Quod diuites mulieres Chrifto forent adhaefurae,Quod in parabolis lo/ ^turus eflet,Quod. Chriftus uere natus fitiQuod mari čd uentis cffet pra’ceptu as Oaod fit expugnator fpiritalium hoftium,De quibufdam imbecillitatibus nuas Chrifto obijdcbant Mardonits,&: primum De ignorantia, De popuhs a Chriftopaftis,De Petri atteftatione pro omnibus Apoftolis fada, Tu es Chri/ ftus.Deamulationc Chrifti,Quod Chriftus cum Moyfe Helia fuerit confpe/ Musili monte,De paruulis a Chrifto diledis.Lenitatcm Chriftipromiffam a ere atorc Derecufetocomite,Dealtjs.LXX difeipulis adledfs* Atcp huius quidem cneris alia multa tra dat,totum uidelicet Euangelium tranfcurrendo,quaz flgilla/ nm enumerare longum efletjfaftidium fortaftis ledorigeneratura,ad ipfam uo/ luminis Iedione properanti. Cteteru fuma totius difputatiois huc fpedat,ut pro/ bet Chriftu magis lege & prophetas excoluifle quam reiecifle.nam fpiritalem illis fenfum adc5modautt:quod utiqj extruere fuit,n5 deftruere.Sed libet ipfius auto ris epilogum ex calce libri huc tranflcribere,lmpleuimus,inquit. > ut opinor fpolio nem.Exhibuimus Iefum Chriftum,prophetarum dodrinis, fentetrjs,affedibus i fenfibus, uirtutibus, paffionibus.etiam refurredione non alium quam Creatoris* Hisnimirum uerbis,totius huius libri fummam breuiter complexus eft. ARGVMENTI, finis* Q«EPTIMn FLOREN c T I S tertvlliani. ad ver s v s mar/ CIONEM, LIBER Q_VART V S* m N e m fententiam,8i omnem paraturam im/ pq atep facrilegi Marcionis,ad ipfum iam euan gelium eius prouocamus. quod interpollando fuum fecit.Et ut fidem inftrueret,dotem quan/ dam c5mentatuseft illi,opus ex cotrarietatum oppofitionibus/Antithefis cognominatum, Si Antithefet adfeparationem legis Si euagelq coačtum:qua iimiottiu duosdeos diuidens,proinde diuerfos, alterum alterius inftrumenti 3 ueI(quod magis ufui eft di ccre)teftamenti,utexinde euangelio quoqj (ecundum Antithefeis čreden/ l 0 patrocinaretur.Sed Si iftas proprio congreflii cominus,id eft per fingii |as iniediones Ponticicecidiflemdi non muko oportunius in ipfo 3 Si cum ‘P 0 e uangelio,cui procurant,retunderentur:quanquam tam facile eft pr* * ■ bi fcriptinš 2}2 Q_. SEPT. FLORENTIS TERTVLLIANi, fcriptiue occurrere.Equidem ut accepto easfaeiam ut rato habeatn,ut ti 0 , biTcum facere dicam,quo magisde carcitatc autoris fui erubefcant, noftrj iam Antithefes aduerfus Marcionem. Atcp adco confiteor alium orditte decucurrifTe in ueteri difpofitione apud creatorem,aliu in nouo apudChti coijciopc U ftum.Nonne ergo diftare documenta eloquq 3 pr*cepta uirtutis, Legis di/ gendu,& di/ fcipHnas, dum tamen tota diueriitas inunum 81 eundem deum compe/ HuŠ7niouo tat ’ ‘^ um fcilicet a quo conftat eam difpofitam ficut 81 prredicatam, 01i m apud cbriftu: concionatur Efaias prodituram exSion legem, Sl fermonem domini e;< nouiergo di/ Hierufalem,aliam uticg legem, aliumcp fermone:deniq; iudicabit J inquit, ft ve. inter nationes 3 & traducet populum plurimum,fcilicet non unius gentisln d*orum 3 fed nationum qux per nouam legem euangelq 3 & nouum ferrao nem Apoftolorum iudicantur 81 traducuntur apud fcmetipfas de priftino errore 3 fimul crediderunt:atque exinde concidunt machacras fuas in aratra, ^ T K facrificia ueftra nonexcipiam de manibus ueflris, auoniatn a folis o rtu ufque ad occafum glorificatum eft in nationibus no/ pen meum.Si in omni loco facrificium nomine meo offeretur,& facrificiu tnundum.fcilicet (implex oratio deconfcientiapura.Necefieeft omnis de/ sdcrifitim itiutatio ueniens,ex innouatione,diuer(itatem ineatcum hisquorum fit,& mmim . contrarietatem ex diuerfttate. Sicut enim nihil demutatum quod non di/ uerfumdta nihil diuerfum quod non contrarium. Eiufdem ergo deputa/ bituretiam contrarietas ex diuerfitate, cuius fuerit demutatio ex innoua/ tione.Qui difpofuit demutationemdfte inftituit S£ diueri?tatem.Qui pra:/ dicauit innouationem.ifte pranunciauit Si contrarietatem.Quid differen/ tiamterum ad diftantiam interpretaris poteftatuCOuid Antithefeis exe/ plorum diftorques aduerfus creatorem,quas in ipfis quocp fenfibus Si afFe cttonibus eius potes recognofcereCEgo,inquit, percutiam, Si ego fanabo; Ego,inquit,ocddam,8£ ego uiuificabo,condens fcilicet mala Si facienspace* Quaetiam foles illum mobilitatis quoqj Si inconftantte nomine reprehen derc 3 prohibentem qux iubet 3 & inbentem qute prohibet. Cur ergo non SC Antithefeisad naturalia reputaftfcontrarrj Obi Temper creatorisfNec m u/ dura faltim recogitare potuiftbniii fallor.etiam apud Ponticos ex diuerfita tibusconftručtum ^mularum inuicem fubftantiarum.Prius itaq^ debue/ ras alium deum luminis.alium tenebrarum determinaffe.ut ita pofles altu legisialium euagelrj afleuerafife.Csterum pmudicatum eft ex manifeftis, cuius opera Si ingenia per Antithefeis conftant,eadem forma coftare etia facramenta.Habes nune Antithcfis expeditam a nobis refponfione.Tran/ Teo nune ad euangelrj fane non Iudaici,fed Pontici interim adulterati de/ monftrationem J pr^ftručluram J ordinem,quem aggredimur. Conftitui/ ttiusin primis 3 euangelicum inftrumentum 3 Apoftolos autores habere 3 qui bushocmunus euangelrj promulgandiab ipfo domino (it impoiitum,Si e udngelicunt Si apoftolicos.non tamen folos,fed cum apoftolis,& poft apoftolicos:quo 'nftrumcfam. niam pradicatio difeipulorum fufpečta fieri poflfet de glorij ftudio 3 (i non adiftatilli autoritas magiftrorum.imo Chrifti,qu*magiftros Apofto/ losfecit.Denicp nobis fidemexapoftolisIoannes 8i Matthamsiniinuant, loannes. cx Aportolicis Lucas Si Marcus inftaurant 3 rjfdem regulis cxorfi,quantum adunicu deum attinet creatore Si Chriftum eius 3 natu ex uirgine.fuppleme \^ c ' us tutn l e gis Si prophetarum. Viderit enim fi narrationum diipofitio uaria/ uit.dummodo de capite fidei conueniat 3 de quo cum Marcione non conue oit-Contra.Marcion euangelio fcilicet fuo nullum adfcribtt autorem, quia non lieuerit illi titulum quoq? affigere 3 cui nefas non fuit ipfum corpus euer ter c.Et poflfem hic iam gradum figere 3 non agnofcendu contendens opus, S u °d non erigat frontem,quod nullam conftantiam praferat.nuilam fi/ u } dem 2 J 4 Q.. SEP T, F LO REN- T E R T V L L I A N I, dem repromittatdeplenitudinetituli, SL profeffione debita autoris.Sed per omta cogredi maluimus,nec diflimulamusquod exnoftro intelligip 0 , teft.Nam exhiscomentatoribus quos habemus, Lučam uidetur Marcion Lucas eudngc e I e giff e ,qiicm ca:dcret.Porr6 Lucas non apoftolus,fed apoftolicus:n5 n>a l ptor U UU Cn difcipulus,uticp magiftro minor,certe tanto poftenor,quanto po fterioris apoftoli fečtator,Pauli fine dubio:ut Sčfi fub ipfius Pauli nornme euangelium Marcion intuIifiet,non fufficeret ad fidem fingularitas mftru, menti deftituta patrocinio anteceftoru.Exigeretur enim id quoque euange Pdulus, lium quod Paulus inuenit,cui fidem dedidit,cui moxfuum congrucre ge/ ftrjt.Siquidem propterea Hierofolymam afcendit ad cognofcendos Apo ftolos,S£ confultandos,ne forte in uacuum cucurriflfetdd eft ne non fecun/ dum illos credidi(Tet,8č non fecundum illoseuangeli2aret.Deniqueutcum autoribus contulit SL conuenit de regula fidei,dexteras mifcuere, SL exinde officia pntdicandi diftinxerunc,ut illi in Iudsos,Paulus in Iudasos SL in na tionesigitur fi ipfe illuminator Lucae,autoritatem anteceflorum SL fidei Si pradicationi fu* optauit,quanto magis ea euangelioLuca: expoftule,qu£ cuangelio magiftri eius fuit neceflanaCAliud eft,fi penes Marcionem a di/ fcipulatu Luc£e ; ccepit religionis Chriftian* facramentutn.Ca:terum fi &re tro decucurrit,habuit uticp autenticam paraturam,perquam ad Lučam uf/ que peruenit,cuius teftimonio affiftente Lucas quoque poftit admitti. Sed enim Marcion načtus epiftolam Pauli ad Galatas, etiam ipfos Apcfto/ los fuggillantis.ut non recto pede incedentes ad ueritatem euangeip, fimul SL accufantis pfeudapoftolos quofdam peruertentes euangelium Chrifti, conititur addeftruendum ftatum eorum euange!iorum,qu* propria & fub Apoftolorum nomine xduntur,uel etiam Apoftolicorurmut fcilicctfi dem quam illis adimit, fuo conferat. Porro &fi reprehenfus eft PetrusK columne. Ioannes SL Iacobus,qui exiftimabantur column*,manifefta caufa eft. Per » fonarum enim refpečtu uidebantur uariare conuičtum.Et tamencum ipfe » Paulus omnibus omnia fieret 3 ut omnes lucraretur, potuit SL Petro hocin » confilio fuifte,aliquid aliter agendi quam doccbat.Proinaefi SL pfeudapo » ftoli irrepferant,horum quoque qualieas ardita, circumcifionem uindican/ » tium SL ludaicos faftus:adeo non de prajdkatione, fcd de conuerfatione a » Paulo denotabantur,*que dcnotaturo, fi quid de deo creatore aut Chtv fto eius erraflent.Igitur diftinguenda emnt fingula.Si Apoftolos praeuafl cationis SL fimulationis fufpečtos Marcion haberi queritur,ufque ad euatv gelrj deprauationem, Chriftum iam accufat,accufando quos Chriftus eltf git.Si uero Apoftoli quidem integrum euangelium contulerunt,de fcla«* uičlus inaequalitate reprehenfi,pfeudapoftoli autern ueritatem eorum itv terpollaucrunt,8i inde funt noftra digefta,quod erit germanum iilud Ap° :ftolonJtD A d V E R S V S M A R CI O N EM LIB . Q_ V A R TVS ftolorum inftrumentum,quod adulteros paftum eft,quod Paulum illumi nauit,Siab eo LucamCAut fi tam funditus deletum eft,utcatadyfmo quo/ dam.tca inundationc falfariorum obliteratum,iam ergo nec Marcion ha/ betuerum.Aut fi ipfurn erituerum.id eft Apoftolorum quod Marcion ha betfolus,Siquomodonoftro confonat,quod non Apoftolorum,fed Lu/ c^refercurCAutfi non ftatim Lucas deputandum eft quo Marcion utitur, quianoftroconfonatfcilicetadulterato,etiam t circa titulum csterom Apo ftolorum eft,iam ergo SZ noftrum quod illi confonat asque Apoftolorum cft/ed adulteratum.De titulo quoque funis ergo ducendus eft contenrio/ tiis,pari hinc inde nifu flucftuante.Ego meum dico ucrum,Marcion fuum. Ego Marcionis affirmo,adulteratum,Marcion meum.Quis inter nos de/ terminabit,nifi temporis ratio,ei praefcrtbcns autoritatem, quod antiquius repcrictur,& ciprsiudicas uitiationem,quod pofterius reuincerur.In quan tum enim falfum corruptio eftueri,in rantum pracedat neceficeft ueritas falfum.Prioreritrespaflione,8£materiaa:mulatione.Alioquin quam ab/ Jurdum ut ii noftrum antiquius probauerimns, Marcionis uero pofterius, & noftrum ante uideatur falfum,quam habuerit de ueritate materiam, & Marcionisantecredatur^muJationem anoftroexpertum quam eft asdi/ tum,& poftrcmo id uerius exiftimetur,quod eft ferius poft tot ac tata iam opera atque documenta Chriftianas religionis feculo ardita, quas xdi udep nor/ potuiftent (ine euangcltf ueritate.id eft ante euagelrj ueritatemC^uod ergo peitinetad euangelium interim Luc$,quatenus communio etus in-' ter nos & Marcionem de ueritate difceptat,adeo antiquius Marcion eft, quod eft fecundum nos,ut SZ ipfe illi Marcion aliquando crediderit,cum SZ pecuniam in primo caiore fidei catholicas ecclefias contulit, proiečtam mox cam ipfo poftea quam inhasreftm fuam a noftraueritate defept. Quidnuc fi negauerint Mardonit*,primam apud nos fidern eius, aduerfus epiftola quoq; ipuusCOuid (i necepiftoiam agnouerintcCerte Antithefes non mo do fatentur Marcionis, fed Si praferunt: ex his mihi probatio fufficit. Si enim id Euangelium quod Lucx refertur,penes nos uiderimus,an SZ penes Marcionem,ipfum eft quod Marcion per Antithefeis fuas arguit.ut inter^ pollatum a protečloribus Iudaifmi ad concorporationem legis SZ prophe tarum quaetiam Chriftum inde confingerenc,Vtiqj nonpotuilTet argue/ f e >nifi quod inuenerat.Nemo poft futura reprehenditqu$ ignorat futura, etnendatio culpam non antecedit.Emendatorfane euangelfj a Tiberianis ad Antoniniana tempora euerfi',Marcion folus SZ primus obuenit,ex pečtatus tam diu a Chrifto,pcenitete iam quod Apoftolos pramififfe pro perafTet: fine prafidto Marcionis,nift quod humanas temeritatis,non diui> 035 autoritatis negociumeft hasrefis,qu* fic femper emendat euangelia u 4- dum ty6 Q _* SEPT. FLORENT IS TERTVLLIARI, dum uitiat.Cum Si fi difcipulus Marcion,non tamen fuper magiftrum.Et fi apoftolus Marcion.Siue ego 3 inquit Paulus 3 fiue illi fic praedicamus. Etit prophetes Marcion 3 Et fpiritus prophetarum prophetis erunt fubditi,tioa euerfionis funt,fed pacis.Etiam fi angelus Mardon 3 citius anathema diceti dusquam euangelizator 3 quia altter euangelizauit. Itaque dum emendat, utrumcp cofirmat 3 8i noftrum akerius 3 id emendansquodinuenit:8iidpo » fterius»quod de noftri cmcndatione conftituens fuum Si nouum fecit. Iti e c c l E' fumma 3 fi conftat id uerius quod prius 3 id prius quod 81 ab initio* ab initio siae apo quodab Apoftolis 3 pariteruticpconft;abit ideffe ab Apoftolis traditum stolicae q UO£ j a p Uc j ecdefias Apoftoloru fuerit facrofančtum.Yideamusqu 0 dlac a Paulo Corinthfj hauferint,ad quatn rcguia Galatae fint rccorredr s quid legant Philippenfes 3 TheflTalonicenfes 3 Ephefq,qmd etiam Romani depto ” ximofonent 3 quibuseuangelium8iPetrus8iPaulus fanguine quoq3fuo ” fignatum reliquerunt. Habemus Si Ioannis alumnas ccclefias. Nam&li Apocalypfim eius Marcion refpuit 3 ordo tamen epifcoporum ad originem recenfus 3 in Ioannem ftabit autorem.Sic Si c^teroru gencrofitas recogno^ fcitur.Dico itacg apud illas 3 nec folas iam Apoftolicas, fed apud uniuerfas, quae iilisde focietate facramenti confcedcrantur 3 id cuangelium Lucx ab ini tio aeditionis fu£ ftare 3 quod cummaxime tuemur.Marcionis uero pferifcg Tort. teg.pra necnotum f nultis notum 3 ut non eodem natum.Habet plane Si illud ecde/ rnUis ji uUts fias,fed fuas.tam pofteras quamadulteras 3 quarum fi cenfum rcquirasdaci liusapoftaticum inuenias quam ApoftolicumjMardonefdlicctconditore, uel aliquo de Marcionis examine.Faciunt fauos 8i ucfpa: 3 faciunt ecdefias Si Marcionitae.Eadem autoritas ecclefiarum Apoftolicarum, cceteris quoqj patrodnabitur euangelqs 3 qu* proinde per illas Si fecudum illas habemus, fioUcmm° / Ioa nn ‘ s dico 8i Matthcdrlicet SC Marcus quod mdidit Petri affirmetur, cul ms incerpres Marcus.Nam Si Luc* digeftum,Paulo aflcribere folent 3 capk ta magiftrorum uideri qua: difcipuli promulgarint.Itaq 5 8i de his Marcion flagitandus 3 quod omiffiseis.Luca: potiusinftiterit 3 quafi non Si hcec apud ecdefias a primordio fuerint,quemadmodum Si Luge. Atqušn ihaec magtS a primordio fuiflfe credibile eft.ut priora qua Apofiolica.ut cum ipfis cede fqs dedicat3iCa:terum quale eft 3 fi nihil Apoftolt aediderant.ut difcipuli po tius $diderint 3 qui nec difcipuli exiftere potuiffent fine ulla dočtrina magi' ftrorumclgitur dum conftet h^c quoque apud ecdefias fuiflfe,cur non h*c quoq? Marcion attigit 3 aut emendanda fi adulterata,aut agnofcenda fi inte graCNam SC competit ut fi qui euangelium peruertebant 3 eorum magis cu^ rarent peruerfionem 3 quorum fciebantautoritate receptiorem.Ideo Si pfe$ pfeudapoftoli dapoftoli 3 quod per falfum Apoftolos imitarentur.In quantum ergo etnen dafiTet quas fuifient emendanda fi fuifient corrupta, in tantum confirtnauit no« D VE R S V S M AR CIO NEM, LIB, Q_V A R T V S. 25 7 non fuiflfe corrupta,quas n5 putauitemendanda.Deniq 3 emendauit quod corruptutn exiftimauit. Sed nechoc merito:quia non fuit corruptum. Si enim Apoft°^ lca integre decucurrerut.Lucre autem quod eft fecundu nos, a deo conoruit regula; eorum,utcum illis apud ecclefias mancatnam SZ Lu/ a conftat inregrum decucurrifleufq? ad facrilegium Marcionis. Denique obi manusilli Marcion intulit,tunc diuerfum SZ amaulum facftum eft Apo ftolicis.Igicur dabo confilium difcipulis eius,ut aut SZ lila c5uertant,licet Ter ro ad formam fui,quo cum Apoftolicis conuenire uideantur.Nam SZ coti/ die reform ant iliud prout a nobis cotidie reuincuntur,aut erubefcut de ma/ oiftro utrobiq 5 traducfto,cum euangelrj ueritatem nune ex confcienda tra/ mittitmunc ex impudentia euertit.His fere compendrjs utimur,cum de eua gelqs aduerfus haereticos expedimur,defendentibus,8£ temporum ordine pofteritati falfariorum prrefcribentcm,& autoritatem ecclefiarum traditio> Autoritdsec/ ni Apoftolorum patrocinantem:quia ueritas falfum praecedat neceftc eft, clefarm* &abeisprcecedataquibustraditaeft.Sedaliumiam binc inimus gradu, ipfum(utprofeffifumus)euangelium Marcionis prouocantes,fic quoque probaturi adulteratum.Certe enim totum quod f elorabit ctiam Antithe/ Forte,e ^° r / feispraftruendodnhoccogitutueteris SZ nouiteftamentidiuerfitatem co/ ftituat.proinde Chriftum iuum a creatore feparaturum ut deum alterius, lorundo , boe ntalienum legis SZ prophetarum.Certe propterea contraria qumcp fenten/ ejlekcuUndo tfefti* erafit confpirantia cum creatore,qua(i ab affertoribns eius intexta: i» 4«?/«*/»»* competefttia autem fententire fua; referuauit.H^c conueniemus,hrec ample ^”1 čtemur,fi nobifeum magis fuerint,fi Marcionis praefumptionem percufte/ u f ur ^ t , nnt.Tunc SZ iila conftabit eodem uitio hasreties: carcitatis erafa, quo SZ hxc referuata.Sic habebit intentio SZ forma opufculi noftri,fub illa utiq; condi/ tionequa:exutrac |5 parte cddičla fit.Conftituit Marcion alium efte Chri/ ftum qui Tiberianis temporibus a deo quondam ignoto reuelatus fitin fa lucern omnium gentium, Alium qui a deo creatore in reftitutionem Iudai c iftatusfitdeftinatus,quandoq? uenturus.Intrahosmagnam SZ omnem differentiam fcindit,quantam interiuftum Sčbonum, quantam interlege & euangelium,quantam inter Iudaifmum SZ Chriftianifmum.Hinc erit SZ n°ftra prrefcriptio qua defigimus nihil dei alterius comune efte debere cum ffeatore.C^terum creatoris pronuciandu.fi adminiftrauerit difpofitiones eius >fi impleuerit prophetias eius,fiadiuuerit leges eius, fi reprasfentauerit promifiiones eius,fi reftaurauerit uirtutes eius,fi fententias reformauerit,fi moreš, fi proprietates exprefterit.Huius pačti SZ huius pra:fcripti,qua:fo te, bftor memineris ubicp,& incipe recognofcere aut Marcionis Chriftu aut creatoris. Anno quintodecimo principatus Tiberiani, proponit eum de/ fteridifTe in ciuitate Galitea: Capharnauro,utiq^ de ccelo creatoris.in quod defu® 2J 8 Q_. SEPT, F LOREN- TERT V L'L I ANj, de fuo ante defcenderat.Ht quid ergo ordtnis fuerat.ut prius de fuo ccelo 15 cfeatoris dcfccndens defcribereturC Cur enim non SC ifta reprehedam qu$ non implentfidem ordinarij narrationis.deficientis in mendacio femp^ Plane femcl dičta fint.pcr qux iam alibi retračlauimus. An defcendes pet creatorcm.K quidem aduerfus ipfum potuerit ab eo admitti.8i inde tramit d in terram £equeipfius.Nunc autem SC reliquum ordinem defcenfionisoj poftulo.tcnens defcendiffe illum.Viderit enim fieubi apparuiife poOtum eft. Apparerc fubitum.ex inopinato.fapit confpcdtum qui femcl impege. rit oculos in id quod fine mora apparuit.DefcendilTe autem dum it uideti Torte, Etfubit ocu/ f & fobrjcit oculos.de faeto etiam ordinem facit.Atqj ita cogit exigere,quj los velfubijt oc,vi j - habitu^uali fuggeftu.quo nam impetu uel temperamento,etiam quoin bdM. lrciom, UCr/ Cem P orc diei nočtisue defcenderit.Prceterea quis uiderit defcendente.quis retulerit.quis afleuerauerit.rem utiqj nec afleueranti facile credcndam.Indi gnum deniq? ut Romulus quidem afcenfus fui in ccelu habuerit Proculum affirmatorem.Chriftus uero dei 3 defcenfus decoelo fui non inueneritan/ t Hic tocus procul/ nunciatorem.quafinonfic SC illeafcenderit rjfdem mendactj fcalis, ficut & dubio mendofus eft. ifte dGfccndit.Quid autem illi cum Galitea.fi non erat ereatoris 3 cui ifta tv ouibus daUtur ne oio deflinabatur ingrefturo pra;dicationcm.dicente Efaia.Hoc primura bi teris alicuius emett/ Efto.ciro facito.regio Zabulon SC terra Neptalim.K ca:teri qui maritimam nc^ndicola con &Iordanis.Galiteanationum.populus qui fedetis in tenebris,uidete lu/ ferant locitm.Ego. menmagnum.quihabitatis.fedentesin umbra mortis. lumen ortutheft fdne ditigenter cx/ fuper uos.Bene autem quod SC deus Marcionis illuminator uindicaturna penfofenfu noii Ad tionum.quo magis debueritsuel de ccelo defcendere.& fiutiq? in Pontum db° d oučtu-MVel P onus defcendere quam in Galiteam.Cceterum&in Ioco SC illuminatio/ nb epo uentum, nis °p ere fecundum pradicationcm occurrentibus Chrifto, iam eum pro/ legčdum Arbitror, phetatum incipimus agnofccre 3 oftendcntem in primo ingreftu uenifTefe. boe modo propbe / non ut legem SC prophetas diflolueret.fed ut potiusadimpleret.Hocenim tmm enim interim M arc ,' onjUCac klttum etafit.Sed fruftra negabit Chriftum dixifle.quod de ccelo ftJtimadfo ^ atim fecit ex partetprophetiam enim interim deIocoadimpIeuit.de edo ndgogdm, utdidfo ftatim ad fynagoga 3 utdid folet. t Adquod uenimus. Hoc age Marcion: Ut,db ouo učturus, Aufer etiam illud de euangclio.Non fum miftus.nifi ad oues perditas do/ udab e quo uentu/ m us Ifrael.Etno eft.aufcrre pane filrjs 3 & d are eum canibus.nefcilicct Chrt faktur iccc°mut Rdslfraelisuideretur.Sufficiant mihi fačtapro dicftis.Dctrahe uoce Chri in fymtgogd. Epi/ ft‘ mei.res loquentur.Eccc uenit in fynagogam certc ad oues perditas do/ de hcec claufuU dp/ mus Ifraelis.Ecce dočtrins fua: panem prioribus offert Ifraelitis: certe ut fi po/itd, vt dia folet | (oS pr^fert.Eccealrjseum nondum impertitteerteut canes praterit. Qui' h\de"jfequod°fitb/ ^ us autem magisimpertifletquamextraneis creatoris.fi ipfeinprimistioH di tur.sed de hocam fuiffet creatorisCEt tamen quomodo in fynagogam potuit admitti .tan 1 plius ketoridiuina repentinus.tam ignotus.euius nemo adbuc.certus.de tribu, de poputedc dum relinquimus, *■ dotU® A D V E R SV s M AR CIO N EM, L I B> O.VART V S. i J9 domo,dc cenfu deniq; Augufti,quem teftem fideliflfimum dominic« natiV cetifuiAugu uitatis Romana archiua cuftodiuntC Meminerant certe, nifi circumcifum ft‘> fcirent.non admittendum in fančta fančlorum.Sed 8ifi padlim fpnagoga adirctunnon tamen ad docendum nifi ab oprime cognito Si explorato, Si bato.iam pridem inhocipfum,ueI aliundecommendatocumhoc mu/ nere.Swp e bant autem omnes ad dočlrinam eius,plane quoniam, inquit, inpoteftate erat fermo eius.Non quoniam aduerfus legcmSi prophetas docebat.Vticg enim eloquium diuinum 8i uim Si gratiam prmftabat, ma/ oisextruens quam deftruens fubftantiam legis 8i prophetarum.Alioquin nonftuperent,fed horrerent.Nec mirarentur.fed ftatim auerfaretur deftru ftorem legis 8i prophetarum,Si uticp in primis alrerius dei pra:dicatorem, quianecpotuiflet aduerfus legem 8č prophetasdocere,3ihoc nomine ad/ ■* uerfus creatorem,non prajmiffa diuerfe atq? mmulm diuinitatis profeffio/ ne.Cum ergo nihil tale feriptura fignificet,nifi folam uim 8i poteftatem fer tnonisadmirationi fuifle facilius oftendit,fecundum creatorem docuifle il/ lum,quia no negauit, čp aduerfus creatorem,quia non iignificau it. Atq; ita autcius eritagnofcendus fecudum quemdocuit,autpr.a:uaricator iudicam dusiifecundum eum aduerfus quem uenerat,docuit.ExcIamat ibidem fpi tifus ckmonis:Quid nobis 8i tibi eft IefuC Venifti perdere nos. Scio qui (is,fančtus dei.Hic ego non retračlabo,an Si hoccognomcntum competie r/te/^uem necČhriftum uocari oporteret,fi non creatoris. Alibi iam de no minibus expoftulatu eft. At nuc difcepto,quotnodo eu uocari cognouerit d*mon,nulIa unquam retro emilTa pradicatione in illum, a deo ignoto,8i in id temporis muto.cuius necfančlum eum conteftari potuit, ut ignoto iam ipfi fuo T creatori.Quid autem iam taleaedideratnoua; diuinitatis, per Forte > cremeuseft. Veniemus tamen SC ad fpccies cura/ tionum.C^terum SC a darmonrjs liberare,curatio eft ualetudinis Jtaq? fpiri tusncquam quafi ex forma tam prioris excmplt, cum teftimonio excede/ bant uodferantes.Tu es filius dei.Cuius dei,uel pareat.Sed proitide inere/ nabantur SC iubebantur tacere.Proinde enim Chriftus ab hominibus rton jtfpiritibus immundis uolebat fe filium dei agnofci.Ille Chriftus duntaxat cui hoc c5gruebat,quia prarmiferat per quospoflfetagnofci,& utiq; dignio/ tes pradicatores.Illius erat,prsconium immundi fpiritus refpuere,cui fan/ $ abundabant.Porro qui nunčp fuerat annuriatus((I tame uolebat agno/ Efruftra autem uenerat fi nolebat)non eflctafpernatusteftimonium alic/ nte&cuiufcuncp fubftanti* qui propri* non habebat,qui in aliena defcen/ deratrlam nuc SC qua deftručtor creatoris,nihil magis geftiftet quam a fpi/ ritibus ipfius agnofci,& diuulgari pr* timore,nifi quod Marcion deum fuu timerinegat,defendensbonumn6timeri,fed iudicem,apud quem fintma tertetimoris,ira,f*uitia,iudicia,uindičta,damnatio.Sed SC datmonta tirno reuticgcedebant.Ergo timendi dei filium confitebantur.occafionem babi/ tura non cedendfifi non timendi.Et ille iufifu SC inerepitu ea expe!lcns, non fuafuqua bonus, timendum feexhibebat. Aut nunquid ideo inerepabat quiatimebatur nolens timericEt quomodo ea uolebat excedere, quod nifii timore non facerentcCecidit ergo in neceflitatem qua difparem fe natur* futeageret,cum poffet,ut bonus femel eis parcere.Cecidit SC in aliam pr*/ uaricarionis notam,cum fe a d*monrjs quafi filium creatoris fuftineret ti/ meri,ut iam non propria poteftate expelleret d*monia,fed per creatoris au toritatem.In folitudinem procedit. Solennis SC huiufmodi regio creatoris* Oportebat fermonem illic quoque uideri in corpore,ubi egerat aliquando & in nube.Competebat SC euangelio habitus loci,qui placuerat SC legi.Ca/ piatitaq;iocunditatem folitudo,hoc Efaiaspromiferat.Detentus aturbis, oportet me,inquit,& alfis ciuitatibus annunciare regnum dei. Offenderat iamalicubideum fuum,non puto^adhuc ufque,Sed dehisloquebatur qui Conijrfo Ugč alium quoque deum nouerant,nec hoc credo.Ergo fi nec illealium deu *di dhuc derat,nec illi nouerant pr*ter creatore,eiufdem dei regnu portcndebat,que ** lolutn fciebat notutn eis,qui audiebat de tot generibus operum.Quid uti/ “ quead pifcaturam refpexit,ut ab iila in Apoftolosfumeret Simonem,&fi iios Zebed*iCNon enim fimplex faeturn uideri poteft, de quo argumen/ tUm proceflfurum erat, dicens Petro trepidanti de copiofa indagine pi/ fiium:Ne time,ab hinc enim homines eris capiens.Hoc enim dičto intelle/ ftnm illis fuggerebat adimplet* propheti*,tfe enim eftequi per Hieremia F orte,fectm pfonunciarat:Ecce ego mittam pifcatores multos,& pifcabuntur illos,ho/ #• x mineš * 4 2 Q_* SEPT. FLORENT IS TER TVL LIANI, mineš fcilicet.Denique reličtis nauiculis fecutifunt eum, ipfum i'nteHio en > tes,qui cceperat facere quod edixerat. Aliudeft fiaffectauit denauioj, lariorumcollegio allegere, habiturus Apoftolum quandoque naucletum Marcionem.Praeftruximus quidem aduerfus Antithefeis nihil proBcere propofito Marcionis,quam putat diuerfitatem Iegfs &euangelrj,ut & bane a creatoredifpo(itam,deniq? praedicatam in promiffione nou« legis,& no/ norn' fermonis,& noui teftamenti. Sed quoniam attentius argumentatut apud illum fuum,nefdo quem crtu>Toa m tfo6fxivoii, id eft coodibilemdn leprofi purgationem,non pigebit ei occurre/ re:SC in primis figurata: legis uim oftendere,quce in exempio leprofi notico/ tingendidmo ab omnicomercio fubmouendi,comunicationem prohibc/ bat hominis deličlis comacuiati,cum qualibus SC Apoftolus cibum quoq; uetat futnere:Participari enim ftigmatadeličtorum quafi ex contagionc.fi qui fe cum peccatore mifcuerit.Itacp dominus uolens altius intelligi legem, percarnaliafpiritaliafignificantem:&hocnomine non deftruens,fed m gis extruens,quam pertinentius uolebat agnofentetigit leprofum, a quo& fi homo inquiuari potuiffet,deusutiq? non inquinaretur,incontaminabilis Icilicet.lta non prasferibetur illi quod debuerit legem obferuare,& non con/ tingere immundum,quem contacftus immudi non erat inquinaturus. Hoc magis meo Chrifto competere,fic docco,dum tuo non competere demon/ ftro.Si enim ut atmulus legis tetigit leprofum, nihili faciens prmceptdm le/ gis,per contemptum inquinamenti,quomodo poflet inquinari,quicorpns non habebatquod inquinareturCPhantafma enim inquinari nonpoffet. Qui ergo inquinari non poterat ut phantafma,iam non uirtute diuina in/ pontaminabilis erit,fed phantafmatis inanitatemec contempfifte uideri po teft inquinamentum,cuius materiam non habebat:Ita nec legem deftraxif fe qui inquinamentum ex occafione phantafmatis,non ex oftentationeuir tutis euaferat.Si autem Helifeus prophetes creatoris unicu leprofum Na' aman Sprum ex tot leprofis Ifraelitis emundauit, nec hoc ad diuerfitatem - facit Chtifti,quafi hoc modo melioris,dum Ifraelitem leprofum emundat extraneus,quem fuus dominus emundare non ualuerat, Syro faciliusc' 'Conijcio lege mundatot fignificat per nationes emundationisia Chrifto iumine ea/ dmflgnifica ram q U£E f e p t em maculis capitalium deličtorum inhorrerent idololatria, tuper mtio/ t)lafphemia,homicidio, adulterio, ftupro, falfo teftimonio, fraude. Qua' septemmacu propter fepties quafi per fingulos titulos in Iordane lauifcfimul SC ut to/ U capitalium tius hebdomadis caneret expiationem,& quia unius lauacri uis SC plenim' dclittorum. do Chrifto foli dicabatur, fačturo in terris, ficut fermonem compendsa' tum, ita SC lauacrum. Nam SC hoc opponit MarciomHelifeum quidem materia eguifte, aquam adhibuifle, 8C cam fepties: Chriftum uerbouc' ro fob A D V E R S VS MARCIONEH, LIB. Q_V ARTVS. 24$ to folo,& hoc femel funčto.curationem ftatim repr$fentafle:quafi noti au deaffl K uerbum ipfum in fubftantiam ereatoris uindicare.Nullius rei non i'|le potior autor,qui prior. Incredibile plane,ut poteftas ereatoris uerbo re/ itiedium uiti) unius operata fit,quas uerbo tantam mudi molem femel pro tulitCVnde magis dinofeitur Chriftus creatoris,quam ex uerbi potcftateC gedideoalius Chriftus,quiaaliterquam Helifeus,quia potentior domi/ nus famulo fuo.Quid conftituis Marcion.proinde res agi a feruis,quemad modum ab ipfisdominisCNon times,ne in dedecus tibi uertat.fi ideo Chri ftutn negas ereatoris,quia potentior fuerit famulo ereatoris,qui ad Helifad pufillitatem maior agnofcitur,fi tamen maior.Par enim curatio, Iicet diftet operatio.Quid amplius praeftitit tuus Chriftus, čfjmeus HelifeusC Imo quid magnum praeftitit tui Chrifti uerbumCcum id pneftiterit quod fluui/ uscreatoris.Secundum tm estera quoq? occurrunt. Quatum enim ad glo rtehumanas auerfionem pertinebat,uetuit eum diuulgare, Quantum aute ad tutelam legis,iuffit ordinem impleri. Vade,oftende te facerdoti, S£ offer v A D E = 0/ munus quod precepit Moyfes. Argumenta enim figurata utputa prophe ^ acer t* legis adhuc in fuis imaginibus tuebatur, quaz fignificabant hominem dote quondam peccatorem.uerbo mox dei emaculatum.offerre debere munus deoapudtemplum.orationem fcilicet 5č ačlionem gratiarum apud eccle/ « (iam,per Chriftum letim catholicum patris facerdotem ,Itaqp adiecit.ut fit« uobis in teftimonium.Sine dabio quo teftabatur fe legem non diflbluere, fed impiere.Quo teftabatur feipfum efle, qui morbos 8t ualetudines eoru fufcepturus annunciabatur.Hanc tam congruentem 81 debitam interpreta tionem teftimontpadulator Chrifti fui Marcion.fub obtentu manfuetudi/ nis & lenitatis qumrit excludere.Nam 8C bonus, inquit,prsterea fciens oem qui!epraeftetliberatusfoIennia legis executurum,ideo itapracipit.Quid tumcPerfeuerauit ne in bonitate.id eft,permiffione legis,aut nonCSi enim bonus perfeuerauit, nufquam deftručtor erit legis,nec dei alterius habebi/ tur, cefiante legis deftručtione perquam alterius dei uindicatur. Si non perfeuerauit bonus deftruendo poftea legem, falfum ergo teftimonium poftea collocauit apud illos in curatione leprofi: deferuit enim bonitatem, dum deftruit legem.Malus iam,quando legis euerforrfi bonus eum legis in dultor.Sed 81 eo quod indulfit legi obfequium,bonam legem confirmauit. Nemo enim malofobfequio patitur.Ergo & fic maius,fi obfcquium mate lort.cbfe^ui kgiindulfit:8čficdeterior,fibona:legis deftručlor aduenit. Proinde fi ut faens omnem qui lepra liberatus eflet.ita fačfurum ideo precepit munus °ffcrre,potuit&nonpraecepilTequodfdebatultrofuturum.In uanum er/ go defcenditquafi legem deftručturus,eum cedit obfecutoribus legis. At/ quin quafi fdens formam eorum magis ab ea auertendos prseuenire debue x i rat 2 ft 244 a* SEPT♦ PLO REN*' 'T E R T V V V 1 Aft t, rat,(I in hocuenerat.Cur enim no tacuit,ut homo folo fuo arbitrlo 3 !egi 0 b e diretCiuc enim aliquatenus poflet uideri patientiaz (ax praftitifte.Sed adtj, citetiam autoritatem fuam exaggeratam teftimonrj ponderetcuius iam te/ ftimonrj,ni(i legis aflertsC Certe nihil intereft quomodo firmauerit legetn, fiue qua bonus,fiue qua fuperuacuus,fiue qua patiens, fiue qua incoftans, dum te Mardon de gradu pellam.Ecce precepit legem impleri,Quocuti(| modo pra:cipit,eodem potuit etiam iilam pramififle fententiam: Non ue/ ni legem difloluerejed adimplere.Quid ergo tibi fuit de Euangelio erafif/ fe quod falnum eft^confcftus es enim pne bonitare fecifte illum quod ne/ gas dixiffe.Conftat ergo dixifle illum,quia SC fecit, SC te pottus uocem do/ mini de Euagelio eradicaffe,quam noftras iniecifle.Curatur SC paralyticus, 8Jquidem in coetu fpečtante populo.Videbitenim,inquitEfaias, populus fublimitatem domini,&gloriam dei.Quam fublimitate, SC quam gloriaf Conualefcite manus dimiflfe,& genuadifloluta:hocerit paralpfis. Conua/ lelcite.nec timete.N on ociofe iterans:conualefdte,nec uane fubiungens,nec timete:quoniam cum redintegratione membrorum.uirium quoque repro fentationem pollicebatur,Exurge,& tolle grabatum tuum ,fimul SC anirai uigorem.At non timendos qui dičluri erant,Quis dimittet peccatanififo/ Jus deusCHabes itacp SC fpedalis mediana difpunčtam prophetiam,&eo rum qu* medidnam funt fecuta. Pariter SC dimiflorem deličtorum Chri/ ftum recognofce apud eundem prophetam,Quomodo,inquit,in pltirimis dimittet deličta eorum:& deličta noftra ipfe aufert. Nam SC in prioreex ip S^ipmimjj, fius domini pcrfona:Et fi fuerint deličta ueftra tančp rofeum,uelut niuem exalbabo.Et fi tančp cocdnum,uelut lanam exalbabo.In rofeo,fanguinem oftendensprophetarutmin coccino domini,ut dariorem. Etiam Michsas de uenia dcličlorum:Quis deus,quomodo tu Ceximens iniquitates SC p® teriens iniuftitias refiduis haereditatis tu*,& non tenuit in teftimonium n fuam,quiauoluit;5£mifericordemauertet,& miferebitur noftri. Dimerget deličta noftra, SC dimerget in profundo maris peccata noftra.Sed 8ifi nihil tale in Chriftum fuiflet pradicatum,haberem huius benignitatis excmpla in creatore,promittetia mihi SC in filio patris affečtus, Video Niniuitasfe lerum ueniam confecutos a creatoretne dixerim tune quocp a Chrifto,qui J primordio egit in patris nomine.Lego SC Nathan prophetam agnofcetv ti Dauid deličtum fuum in Vriam,dixifle: Et dominus circumduxit deli/ čtum tuum,& non morieris: Proinde SC Achab regem, maritum Iezabcl reum idololatrias SC fanguinis Nabuths,ueniam meruifle,pcenitentte no/ mine:Ionathan,fiIium Saulis,re(ignati ieiunrjculpam deprecationcdelelfc Quid de ipfo populo retexam totiens deličtorum indulgentia reftituto,ab eofcilicet deo,qui mauult miferieordia,quam facrificium:& peccatoris p® ; nitenciana A DVE r s v s MARCIONEM, LIB. CLVARTVS. 245 nltentia m,quam mortetm Prius eft igitur.neges creatorem indulfifle ali/ cmandodeličta.Confequenseft,utoftendas nec in Chriftum fuum tale auid eum pra:cli'caffe:& ita probabis nouam iftam Chrifti noui fcilicet be/ nianitatem.fi probaueris.nec parem creatori, nec prardicatam a creatore. Sed SC peccata dimittere,an eius poflit efle qui negetur tenere:8C an eius (it abfoluere,cuius non (itetiam damnare:8C an cogruateum ignofcere, in que nihilfitadmiflum,alibi iam congreffi malumus admonere quam retračla re.De filio hominis duplex eftnoftra pra:fcriptio J neq 3 mentiri pofle Chri» (lum,ut fe filium hominis pronunciaret.fi non uere erat:neque filium ho/ tniniscoftitui,qui no (Itnatus ex homine,uel patre,uel matreratep ita difcu ticndum,cuius hominis filiusaccipi debeat,patrisanmatris.Siex deo pa/ trecft>utiqp non eft ex homine. Si no 8 C ex homine,fupereft ut ex homine (itmatre.Si ex homine,iam apparet,quiaex uirgine. Cui enim pater non datur,necuir matri eius deputabitur. Porro cui uir non deputabitur, uirgo eft. Csterum duo iam patres habebuntur,deus 8C homo, (i non uirgo (it mater. Habebit enim uirum ut uirgo non fit,5C habendo uirum duos pa/ tresfaciet,deum SC hominem,ei qui SC dei SC hominis eftet filius. Taiem ft forte Caftori aut Hercuii naciuitatem tradunt fabuke.Si harc ita diftinguu tur,ideft,fiexmatre filius eft hominis,quia ex patre non eft: ex matre au/ tem uirgine,quia non ex patre hominethic eric Chriftus Efarre, quem con/ cepturatji uirginem pradicat. Qua igitur ratione admittas filium hominis Marcion,circufpicere non poflum:fi patris hominis,negas dei filimfi SC dei, Herculem de fabula facis Chriftumrfi matris tantum hominis,meum con/ cediš; (1 nequc patris hominis,ergo nullius hominis eft filius:& necefte eft mendacium admiferit,qui fe quod nonerat,dixit.Vnum poteft anguftrjs tuis fubuenire,(i audeas aut deum tuum patrem Chrifti hominem quoque cognominare:quoddeeonec fecit Valentinustaut uirginem hominem ne gare,quod nec Valentinus quidem fecit.Quid nune O ipfo titulo filrj homi nis.cenfetur Chriftus apud DanielemCnbnne fufficit ad probadonem pro phetici ChriftiCCum enim id fe appellat quod in Chriftum pradicabatur creatoris,(ine dubio ipfum fe pra:ftat inreliigi in que pradicabatur. Nomi/ numeommunio fimplexfi forte uideripoteft:8č tamen nec Chriftum,nec Idum uocari debuiffe defendimus,diuer(itatis conditionem tenentes. Ap/ pellatio autem quod eft filius hominis inquanrum ex accidentia inuenit,in *or,ex iccide tantum difficile eft ut Si ipfa concurrat fuper nominis communionem. Ex accidenti enim proprio eft,maxime cum caufa non conuenit eadem, per * 4 u am deueniatin communionem. Atcjj adeo fi SC Chriftus Marcioms na/ tns exhomine diceretur.tunc SC ipfe caperetappellationis communionem, ftelfem: duo filijhominisificut SC duo Chrifti,SC duo Iefus. Ergo cum ap/ x 3 pellatio 246 a* SEPT/ FLORENTIS TERTVLUAfj f) pellatio propria eft eius in quo habct caufam,G Si alfi uendicetur in quo cR- comunio nominis, non etiam appei!ationis,fufpečla iam fit comunio nomj nis quoq? in eo cui uendicatur.In eo fine caufa comunio appellationis:&: f e/ quitur ut unus idemq? credatur,qui SC nominis SC appellationis capaeiotia uenitur,dum alter excluditur,qui non habet appellationis communionem, carenscaufa.Necaliuseritcapacior utriufque, quam qui prior, Si nonteti fortitus eft Chrifti, 8d appellatione filfi hominis, Iefus fcilicet creatoris.Hic erat uifus Babplonio regi in fornace cu martyribus fuis quartus, tanquam filius hominis.Item ipfe Daniel, reuelatusdiredro filius hominis.uenienscu coeli nubibus iudex,Gcut SC fcriptura demonftrat.Hoc dixi fufticere potuif fe de nominationepropheticacirca filium hominis.Sedplus mihi fcriptu/ ra confert,ipfius fcilicet domini interpretatione.Nam cum Iudsei folummo do hominem eius intuentes,nec dum SC deum,certi,qua dei quoque filium merito retračlarent, non pofle hominem deiicfta dimittere, fed detimfo/ lum.cur non fecundum intentionem eorum de homine eis refpondit, Ha> bere eum poteftatemdimittendideličta,quando Si filium hominis notni' nans hominem nominaretCnifi quiaideo ipfa uoluiteos appellatione filij hominis ex inftrumento Danielis repercutere:ut oftenderet SC hominem quideličla dimitteret, illum fcilicet folum filium hominis apud Danielis prophetiam,confecutum,iudicandi poteftatem.ac per eam utique SC dimit tendi deličta.Qui enim iudicat,8i abfoluit.Vt fcandalo ifto difcuffo perfcri pturte recordationem facilius eum agnofcerent, ipfum efle filium hominis ex ipfa peccatorum remifltone.Denique nufquam adhuc profeftus eft fe S' lium hominis quam in ifto loco primum,in quo primum peccata dimifitad eft,inquoprimum iudicauit,dum abfoluit. Ad hazcquodcunque diuerfa pars fueritargumentata quale fit infpice, Nam in tllam necefte eft amen/ tiam tendat,ut SC filium hominis defendat,ne mcndacem eum faciat, SC ex homine negetnatum,ne filium uirginis concedat.Quod G SC autoritas di' uina,Si rerum natura, SC comunis fapientia non admittunt in infaniam te reticam.occafio eft SC hic,interpellandi quam breuiflfime de fubftantia cor/ porisaduerfus phantafmata Marcionis.Si natus ex homine eft,ut filius ho minis,corpusexcorpore eft. Plane facilius inuenias hominem natumcot non habereuelcerebrum,ficut ipfum Marcioncm, quam corpusut Chn> Boc notdt ^ um Marcionis, Atque adeo infpice cor Pontici aut cerebrum. Publicanu uierony / adlečtum a domino in argumentum deducit,quafi ab aduerfario legis ad' mus. lectum extraneum legis SC ludaifini prophanum.Excidit ei uel de Petro k vetrn. g is homine,Si tamen non tantum adiečto,fed etiam teftimonium confeir to agnitionis pradlitse d patre.N ufquam legerat lumen,8i fpero,8i fped^ tionem nationum,pr$dicari Chriftum, Atquin probauit potius Iudasos,di cendo P v B R s v s MARCIONEM, LIB. Q.V A R T V S* 1 4 7 ccndo,Medieum fanis non efle neceftarium.fed male habetitibus. Si enim malcuaientesuoluic intelligi ethnicos & publicanos, quos adlegebat, fa/ nos Iudseos confirmabat,quibus medieum neceflarium negabat.Hoc fi ita cft,male defcendit ad legem deftruendam.quafi ad malam ualetudinem re tnediandamiin qua qui agebant.bene ualebat,quibus medicus neceflarius non erat.Quale eft autem ut fimilitudinem medici propofuerit.ncc imple/ nericCNam ficut fanis medieum nemo adhibet.ita nec intantum extraneis, quantu eft homo a deo Marcionis.fuu habens SC autorem SC protedorem, Kabillo potius medieum Chriftum.Hocfimilitudo pradudicat ab eo m a/ gis prceftari medicum.ad quem pertinent qui languent.Vnde autem SC Io/ annes ucnit in mediumCSubico Chriftus,fubito SC Ioannes.Sic funtomia apud Marcionem,qua: fuum SC plenum habent ordinem apud creatorem, SeddeIoanneca:teraalibi.Adpra:fentesenim quofque articulos refpon/ dendumeft.Nuneilludtuebor ut demonftrem SC Ioannem Chrifto.SS Chriftum Ioanni conuenire, utique prophetas creatoris. qua Chriftum creatoris:atqueita erubefcat haacticus, Iohannis ordinem fruftra fruftra/ tus. Si enim nihil omnino adminiftraflet Ioannes, fecundum Efaiam.uo/ ciferatorinfolitudinem.&praparator uiarum dominicarum per denun/ ciationem SC laudationem peenitenti«, fi non etiam ipfum inter c£teros titmftet.nemo difeipulos Chrifti manducantes SC bibentes ad formam di« fripdlorum Ioannis aflitdue ieiunantium SC orantium prouocaftet:quia fi qua diuerfiras ftaret inter Chriftum SC Iohanem, SC gregem utriufque.nul/ laefTet,comparationis exadio,uacaretprouocationis intentio.Nemo enim miraretur.Sč nemo torqueretur.fi diuerfe diuinitatis xmu\x. pr^dicationes, de difciplinisquoque inter fe non conuenirent.non conuenientes prius de autoritatibus difciplinarum:adeo Iohanniserat Chriftus,&: Iohannes Chriftirambo creatoris,8č ambo de lege SC prophctis,praxlicatores SC m a' giftri.Sed Chriftus reieciftet Ioannis difciplinam ut dei alterius, diftiV pulos defendiftet.ut merito aliter incedentes.aliam fcilicet SC contrariam ini tiatos diuinitatem. At nune humiliter reddens rationem,quod no poffent iriunare filrj fponfi quam diucum eis eflet fponfus: poftea uero ieiunatu/ fospromittenseum ablatusab eis fponfus cffet: nec difeipulos defendit, kd potius excufauit.quafi non fine ratione reprehenfosrnec Iohannis reie/ dt difciplinam,fed magis conceftk tempori Iohannis. eam praftans ut te/ poris.ut tempori fuo eam deftinans.reiedurus aIioquin eam SC defenfurus ^mulos eius.fi non ipfius fuiffet.Iam qu£erat.teneo meum Chriftum etiam m nomine fponfi:dequo Pfalmus:Ipfe tanquam fponfus egrediens de Salamo fuo. A fummo cceli profedio eius .82 deuerfio eius ad fum / nilUT > ufq? eius. Qui etiam per Efaiam gaudens ad patrem:Exuket> inquit, x 4. anima 24 S a« SEPT. FLOR ENTIS TER TV L L IA N I, anima mea in dominobndutt enim me indumentum falutaris, 8i tunicam iocunditatis,uelutfponfo,circumpofuitmihi mitram ueiut fponfae.In fe ^ ecdefiam deputatrde qua idem fpiritus ad ipfunr.Et circumpones tibi otJ es eos uclut ornamentum fpofa.Hanc fponfam Chriftus fibi per Salomone ex uocationegentium arceflfit.Siquidem lcgifti,ueni fponfa de Libano.E[ e Ai&ccv©-'^ ganterLibaniutiqjmontismentioneinied:a, qui thuris uocabulo eft p e/ ?u,®>«v»to 5 - nes Graecoside idololatria enim fibi fponfabat ecdefiam.Nega te nune de/ mentiffimum Marcion.Eccelegem tuiquoq} dei impugnas: Nuptias noti coniungit,coniunčlasnonadmittit:neminem tingit,nifi ccelibem,aut fpa, donem.Mortis autem repudio baptifma feruat.Quid itacg Chriftum eius fponfum facisC Illius hoc namen eft,qut mafeulum 8i fceminam coniunxit: non qui feparauit.Errafti in ilia etiam domini pronunciationc,qua uidetur noua Si uetera difcernere.Inflatus esutribus neteribus, 8i excerebratus es nouo uino:atque ita ueteri,id eflpriori euangelio pannum h^retic« nout/ tatisa(TuiftiJnquo alterereatoruelim difcere.Cum per Hieremiam pr$/ cepitrNouateuobisnouamen nouum,nonne aueteribusauertitC’cum per Eiaiam edicit: Vetera tranfierunt,8i ecce noua qua: ego facio,nonne ad no/ ua conuertitcOIim hanc ftatuimus deftinationem priftinorum a creatore potiusrepromififam a Chrifto exhiberi,fub unius dei 8 C eiufdem dei auto/ ritate,cuius fintSi uetera 8i noua.Nam Si uinu nouu is non comittit in aete res utres, qui 8i ueteres utres habuerinSinouum additamentu netijo ihrjcit ueteri ueftimcnto,nifi cui non defuerit 8i uetus ueftimentum.Ille non facit quid,fi faciendumnon eft,qui habeatunde faciat,fi faciendum eflet.Itacpli in hoc dirigebat fimilitudinem,ut oftenderet fe cuangeirj nouitatem fepara re alegis uetuftate,fuam demonftrabat 8i illa a qua fcparabat:alienoru fe/ paratione nonfuiflenotandam,quia nemoalienisfua adiungit,ut abalie/ nis feparare poffit.Separatio per coniunčtione capit de qua fit.Itaq 5 fepa/ rabat,8i in uno oftendebat fuiflfe,ficut Si fuiflent fi non fepararet.Et tatnen fi cocedimus feparationeifta per reformatione,perampiitudine, per profe/ člutficut fručtus feparatf' a femine,cu fit fiučtus ex femineific Si euagdiu fe/ paral: a lege,du prouehitf ex lcgc:altud ab illa,fed non alienutdiuerfum.fed no cotrariu.Nec forma fermonis in Chrifto noua,cu fimilitudines obrjcik cuqnaftiones refutat,de feptuagefimo uenit PiaImo:Aperia,inquit,in pa/ rabola os meu, id eft,fimilitudine:eloquar p rob le mata, id eft,ediffcra qux/ fliones.Si homine afterius gentis probare uoluiffes.ut^ de proprietate lo quela: probares.De fabbato quocp illud praemitto,nechacquaeffk>neeonit fterepotuififes,fi non deu fabbati circuferret Chriftus.Nec enim cfifceptafe tur cur deftrueret fabbatu,fi deftruere deberet.Porro deftruere deberet,fi al terius dei cffccnec quifcp miraretur facientem quod illi congruebat. Mira-' bantut A DVERS vs M AR CIO NEM Llfi . Q_ V A R T V 8 142 bantur ergo,quia non cogruebat illi deum creatore circuferre, SL fabbatum cius impug nare ^ t ut P rlma quxc$ decidamus.ne eade ubiq; nouemus ad offlne aroumentatione aduerfarij ex aliqua noua Chrifti inftitutioneniten tem:hsciam definitio ftabitddco de nouitate inftitutiois cuiufcp difcepta/ tum.quia de nouitate diuinitatis nihil erat ufcp adhuc axditu,ficuti nec difce ptatummec pofle retorqueri ex ipfa nouitate inftitutionis cuiufcp, fatis alia a Chrifto demonftratam diuinitate,quando SL ipfam nouitate pronuncia tam a creatore conftiterit,in Chrifto n5 efle mirandam.Et oportuerit utiqj prius aliurn deum exponi,poftea difciplina eius induci:quia deus autorita/ tem pneftet difciplin^.non deo difciplinamifi(i SL Marcion plane tam per/’ uerfas no per magiftru Iiteras didicit,fed per literas magiftrum. Carera de fabbato ita dirigorSi fabbatum Chriftus interuertit.fecundu exemplu fecit creatoris.Siquide in obfidione ciuitatis Hierichontis circulata per muros ar ca te fta m en ti očto diebus,etiam fabbato,ex pracepto creatoris fabbatum operatione deftruxit:ut putant qui hoc SL de Chrifto exiftimant, ignorates neq? Chriftu fabbatu deftruxifte,neqj creatorem,ut mox docebimus.Et ta men per Iefum tuc quocp cocuftum eft fabbatu,ut SL hoc inChriftu renucia ret r :etiam (i odio infecutuseft folenniffimu Iudsoru diem.ut Chriftus no Iuckorum.De odio quocp fabbati profeftus,creatore,ut Chriftus ipfius, fequebatur,exdamantem ore Efaia^Neomenias SL fabbata ueftra odit ani ma liiea.Sed SL h xc quoquo modo d.icfta fint, fdmus adhibendam tamen in hacfpecie etiam abruptam defenftonem aduerfus abruptam prouoca/ tionem.Nunc K ad ipfam materiam difceptabo,in qua uifa eft deftruere fabbatum Chrifti difciplina.Efurierant difcipuli,ea die fpicas decerptas ma nibus efflixerant,cibum operati,ferias ruperant. Excufatillos Chriftus, SL reus eft fabbati laefi,accufant pharifari,Marcion captat ftatus controuerfim, quafi',utaliquid eludam,cum met dni ueritate feripti SL uolutatis:de feriptu ra enim fumitf creatoris, SL de Chrifti uolutate color,quafi de exemplo Da/ uid introgrefli fabbatis templum,& operati cibum,audenter fračtis pani/ buspropofitionis.Memineratenim 8iille hoc priuilegium donatum fab/ bato a primordto,quo die ipfe copertus eft ueniam,iciunrj dico.Cum enim copertus eft prohibuifTet creator in biduu legi manna,folummodo permifit in parafce/ ucnii, hoc eft u e=ut fabbati fequentis fertas pridiana pabuli paratura ieiunio Iiberaret.Be Strnit nemi* ne igitur quod &caufam eandem fecutus eft dominus in fabbati, fi ita uo/ luntjdici deftructionetbene quod SL affečlum creatoris expreflit in fabba/ tl n ° ieiunandi honore.Denicj} tune demu fabbatu deftruxiiTet,etia tpfum creatore,fi difeipulos fabbato ieiunare mandaflet aduerfus ftatum feripti et u °luntatis creatoris.Sed quonia difeipulos non coftanter tuebatur, fed ex/ wfat:quoniam humana opponit neceftitate quafi deprecatricem:quoniam potiorem *5° a* sept, florentis tertvlliani, f ort.noundu potiorem honorem fabbati feruat non contriftandi quam t uocandi:qQ 0/ niam Dauid comitesčj? eius cum difcipulisfuis*quatin culpa SC in uenia: quoniam placet illi quia crcator indulfk:quoniam de exemplo eius, & jpf c tam bonus eft.ideo alienus eft a creatoreC Exinde obferuant pharifo,(i dicinas fabbatisageret.ut accufarent eurmcerte qua fabbati deftručlotetn, non qua noui dei profeflorermfortaffe enim folum articulum utiq 3 ingera, alium Chriftum nufčp prsdicatutn.Intotum autem errabant pharifaa cir/ ca fabbati legem,non animaduertentes conditionaliter eum indicentem fe rias operum fub certa fpecie eorum.Nam cum de die fabbati dicit, Otnne Tuutn. opus tuum non facies in ea.dicendo tuum,de humano opere defi'ntjt 5 quod quifq? exartificio uelnegocio fuo exequitur,non de diuino. Opus autetn falutis SC incolumitatis non eft hominis,fed dei propriumdicut SC rurfusin iegerNon facies,inquit,omne opus in ea,nifi quod fietomni anim*,id eft, in caufa anim* Iiberand*.Quia opus dei etiam per homine fieri poteft in falutemanim*,adeo tamen:quod fačturus fueratSč Chriftushomo,quia SC deus.In huc ergo fenfum legis inducere uolens i!ios,per manus arefads reftitutionem,interrogai,Licet ne fabbatis benefa.cere,an nonC Anima libe, rare,an pcrdereCVt id operiš promittes quod pro anima fačturus eflet, ad moneret cos,qu* opera fabbati Iex prohiberet,humana (cilicetrSi qu& prs ciperet,diuina fcilicet,qu* fieret anima; omnia,dominus fabbati dičtus,qa fabbatum ut rem fua tuebatur.Quod etiam (i deftruxiflet,merito,quif do/ minus magis ille qui inftituit.Sed non omnino deftruxit qua dominusmt hinc iam apparere podit,ne tu m quide in are* circulatione apud Hierichon tem fabbatu a creatore deftručlum.Nam SC illud opus dei erat, quod ipfe pr*ceperat,5£ quod propter animas difpofuerat hominum fuoru jn diferi/ mine belli conftitutas.Sed SC ii odium alieubi fabbatorum profeflus efi,ue, ftra fabbata dicendo,hominu ea deputans,non fua,qu* (ine dei timorece iebratpopuSus plenus deličtisjabrjs deum diIigens,no corde: fuis fabbatis Mtcfententfd id eft qu*cunqj difeipiina eius agerentur,alium ftatum fecit, t qu*percun ficmtht uide/ Jep 0 fl; ea prophetem tenuerat delicfta,8£ non prophananda pronuciat.Ita du, ona per nec Chriftus omnino fabbatum refcindit.cuius lege tenuit,& fuprain cau' euhdepropbe fadifeipulorum prO animaoperatus.Efurientibusenim folatium cibiindul thnrenuerat, fit:&nune tnanu aridam curansifačtis ubicp ingerens.Non ueni diflbluere pojlcd ddečhi iegem,fedadimpleredi Marcion hac uoce os ei obftruxit.Adimpleuit enim nandlpronU ^ ^ 1C kgč* du conditione interpretatur eius,dum operu differetiam ilfumi/ dat. nat,du facit qu* lex de fabbati ferrjs excipit,dum ipfum fabbati diem bcnc dičlione patris a primordio fančtu,benefačtioe fua efficit fan8iSara,8č Aufes: nomina reformauit,hune uocando r e s vm, illis 7‘labas adqciendo. Sed SC cur PctrumC Si ob uigorem fidci; mulca: ma/ uri« APOSTO LI, 252 Q_. SEPT. FLORENTIS TERTVLLIAni, terix folidcEc^ nomen de fuo accomodarent. An quia & pctra Si Iapis Chri De nomine ftus?Siquidem Si legimus pofitum eum in Iapidem offendicu!i,& in p ett - Fctn ' fcandali.Omitto catcra. Itaque affečtauit chariffimo difcipulorum, de Bon /'imsdifdpu r,s pcculiariter nomen comunicare,puto propius quam de non fuis,Co lus, ueniunt a Tyro Si ex alrjs regionibus multitudo etiam trafmarina.Hoce» pečtabat pfaImus:Et ecce Aliophyli & Tyrus,& populus iEthiopum jftj fuerut illic.Mater Sion dicet homo,& homo fačtus eft in illa,quoniam de/ us homo natus eft,& aadificauit eam uoluntate patris:ut fcias ad eum tune gentiles couenifle,quia deus homo natus erat 5 *dificaturus ecdcBam ex uo/ luntate patris,ex Allophylis quoque.Sic Si Efaias:Ecce ifti ueniunt de Ion/ ginquo,ifti autem ueniunt ab Aquilone & mari:alrj autem de terra Perfa/ rum. De quibus Si rurfus: Attolle per circuitum oculos tuos,& uide, omnes cogregati funt.De quibus Si infra: Vides ignotos 8č extraneos,& dices cor/ dituo,QuisiftosgenuitmihicPorrohosquis mihi educauit? At hi tnihi ubi fueruntCHic erit Chriftus non prophetaruCEt quiserit Chriftus Mar cionitarumCfi peruerfitas placet,qui non fueritprophetarum. Venio nune ad ordinariasfententiaseius,perquasproprietatem dodtrina: fax inducit adedičtum(ut itadixerim)Chrifti,Beati mendici(fi'cenim exigit interpre/ -nftatio uocabuli quod in Gr^co eft)quoniam illorum eft regnum dei. lam hocipfum quod a benedičlionibus ccepiccreatoriseft:qui uniuerfa prouc aadidit.nulla alia uoce quam benedičtionis dedicauit.Eručlauit, inquit,cor meum fermonem optimum.Hiccrit fermo optimus,benedičlionisfdIicet, qui Si noui quoq? teftamenti initiator agnofeitur de ueteri exemplo. Quid ergo mirum,fi Sdab affečtibus creatoris ingrefTus eft per huiufmodi dičtio nemdemper mendicos,8i pauperes,8č humiles,ac uiduas, Si pupilios uf$ diligentis,confolantis,afterentis,uindicantis? ut hanc Chrifti quafi priua' tam benignitatem,riuulum credas de fontibus faluatoris.Reuera quo diri' gam nefcio.in tanta frequentia eiufmodi uocum.tančp in fylua,uel in pra/ to,uel in nemore,pomorum.Paflim,prout incidit,res petenda eft:inclamat pfalmusdudicatepupillo & mendico, Si humilem 81 pauperem iufte tra/ čtate.Liberate pauperem,8d mendicu de manu peccatoriseruite.Itetn Pial mus feptuagefimus primus:Iuftitia iudicabis mendicos populil raetet fal uos filios pauperum.Et in fequetibus de ChriftotOmnes nationes feruiet ei.Dauid autem urn genti Iudaic* prsfuit,ne quis in Dauid putetdičto 11 * quia Si ille fufceperat humileis,& neceffitatibus Iaboranteis.Quod liberaue rit,inquit,a dynafta mendicum,parcet mendico 8i pauperi: 8C animas pati' perum faluas faciet,exufura,& iniuftitia redimeteorum animas: Si hono-* ratum nomen eorum inconfpečlu ipfi'us.Item:Auertatur peccarores in in' feros,omnes nationes quas dei obliuifcuntur:quoniam non in finem obli' uiont aD VER s vs marcionem L IB, CLVARTVS. 255 iiioni habebitur mendicusttollerantia pauperu non pefibit infinem.Item: Ouisficut deus riofter,qui habitat in excelfts,8£ humilia profpe&at in cce/ jo 81 in terra,Qui fufcitat mendicu de terra,& de ftercore exaltatpauperem: uti federe eum faciat cum principibus populi,utique in regno fuo.Sic & re/ tro in Baiiltjs* Anna mater Samuelis fpiritu gloriam deo reddens: Qui, in/ h oc ejl,in li/ quit ,excitat pauperem de terra>& mendicum,uti federe eum faciat cum dy bris r egnori naftis populi,& in thronis gloria: utique regaIibus.PerEfaiam uero quo/ modo inuehitur iri uexatores egenorumrVos autem ad quid incenditis ui/ ncam meam,8č rapinam mendici in domibus ueftrisCCur uos heditis po/ pulum meum,8£ faciem mendicorum confunditisCEt rurfijs: V* qui fcri/ bunt nequitiam,fcribentes enim fcribunt nequam,uitantes iudicia mendi/ corum,& diripientes iudicata pauperum populi mei. Qu* iudicia populiš quo 9 Sl uiduis exigit,ut 61 ipfis egenis folatrj.Iudicate popillo,& iuftc tra- date uiduam,& uenite conciliemur, dicit dominus. Gui tantus affečtus in omnem conditionem humilitatis creatoris eft,eius erit & regnum quod a Chrifto repromittitur,ad cuiusaffečlum iam dudum pertinent hrj,quibus repromittitur.Nam 8£fi'putas creatoris quidem terrenas promifTiones fuif fe.Chrifti uero coeleftes,bene quod coelum nullius alterius ufq? adhuc dei apparet,nifi cuius 81 terra.Bene quod creator uel minora promiiit, ut fari/ liusilli 81 demaioribusčredamjquam qui nučp de minoribus prius fidem liberalit^tis fu* ftruxit: Beati efurientes, quoniam faturabuntur. P o (Tem hunctitulum fuperiorem tranfmififte,quod non altj funt efurientes,čp pan peres 81 mendici:fi non 81 hanc promiffionem creator ipecialiter in Euange lio fcilicet fui pr*ftru gis quam diuitesCQuia receperint fcilicet aduocationem fuam, glodam S Torte, exdiui honorem,fublimitatem,f $Cdiuitias.Aquibusauertens nos SC iti pialmo tijs, xl V TIL Ne timueris,inquit,cum diues fačtus fuerit homo,SC cum abunda bit gloria eius,quoniam cum morietur non tollet omnia,fed defcendet min illo gloria fua.ltem in L XI .Ne defideraueris diuitias,8C fi relucent ne adie/ ceris cor.Idipfum poftremo uerbum,Vaz,olim per Amos in diuites afflue/ tes diuitris dcftinatunVa: enim,inquit ; qui dormiunt in lečlis eburnacijs, 8C delicrjs fluunt in thoris,qui edunt hcedos de gregibus caprarum, SC uttu los de gregibus boum, lačlantes, complaudentes ad fonum organorum: tanquam perfeuerantia deputauerunt, 8C non tanquam fugientia:qui bi/ bunt uinum liquatum, SC unguentis primartjs unguntur.Igitur SC fi tatutn/ modo dehortantem a diuitris oftenderem creatore,non etiam pmlamnan tem diuites etiam uerbo ipfo quo SC Chriftus, nemo dubitaret abcodetn adicčtam in diuites comminationem per V* Chriftua quo ipfarum mate/ riarum.id eft diuitiarum dehortatiopraacucurriffet.cominatio enim dehor tationis acceflio eft.Ingerit V a: etiam faturatis,quia efurienttetiam rideiin bus nunc,quia lugebunt.Hic refpondebut illa qus fupra benedi&ionibtd oppoiitafuntapud creatorem. Ecce qui mihi feruiunt faturabuntur, Vos autem efurietis,utique quia faturati eitis.Et ecce qui mihi feruiunt obledi bunturiuosaurem confundeminbuti^ueploraturi qui nune ridetis.S ^ 1 tias praeftarc non incongruens deo fit.Per quas 8C diuitiae folatio iuuantur SC multa inde opera iuftitiaa SC dilečtionis adminiftrantur.Scd accidcntiauj tia diuitris illa in euangelio quoq? Vae diuitibus aflTcribunttOuoniam.iiv D v B R S V S M AR CIO N EM, L I B. Q_V A R TVS. *5 7 enim in pfalmo:Qui feminant in Iachrymis in ktitia metent:ita in euange/ | 10 .Qui in rifu fcminant fcilicct & ktitia, in lachrymis mctcnt. Hac olitn - creator fimul pofuit,Chriftus folummodo diftinguendo,non mutando re nouauit. Vaz cum uobis benedixcrint homines,fecundum hazc fadebant 5C, pfcudoprophetis patrcs illorum:i£que creator benedičtionis & Iaudis hu man« fečtatores incufat per EfaiamtPopulus meus qui uos beatos dicunt, feducuntuos,& uias pedum ueftrorum difturbant.Prohibet 8 č alias Rde/ rc omnino in hominem,fic 8i in laudem hominis,ut per Hieremiam, Ma/ ledidtus hotno qui fpem habet in homine.Nam 8C in pfalmo cxix, Boa num eftfidere indcum,quam fidere in hominem.Et bonom eftfperarein dcum,quam fperare in principes. Ita totum quod ab homine captatur, abdixit creator,nedum bencdicftionem.Pfeudoprophetas autem laudatos fine bencdičtos a patribus eorum,tam eius eft exprobrare, tam prophe/ . tasuexatos&recufatos:ficut iniurk prophetarum non pertinuiflent ad p ro pbet!tr, deum ipforum,ita nec gratk pfeudoprophetarum difplicuiftent, nifi dco prophetarum: Sed uobis dico ,inquit,qui auditis: oftendens hoc olimmandatum a creatore, Loquerein aures audientium.Diligite inimi/ cosueftros, 8 £ benedicite eos qui uos oderunt,&orate pro eisqui uos calu/ mniantur.Ekc creator una pronunciatione clufit per Efaiam:Dicite fratres noftrteftis,eis qui uos oderunt.Si enim qui inimici funt 8C oderunt 8C male diccn t, Skalu m n ian tu r, fratres appellandi funt, utique & benedici odien/ tes&orari pro calumniatoribus iuffit,quieos fratres deputari precepit. Nouam plane patientiam docet Chriftus, etiam uicem iniurk cohibens n om chriJU permiflam a creatore,oculum exigente pro ocu!o,8č dentem pro denteico/ patentih traipfealteram amplius maxillam offerri iubens, 81 fuper tunicam pallio quoque cedi.Plane hazc Chriftus adiecerit ut fupplementa confentanea difdplinaz crcatoris. Atque adeo hoc ftatim renunciandum eft, an difci/ plina patientk prazdicat penes creatorem. Sic per Zachariam prazcepit, A &»f >**dic 4 / ne unufquifque malitik fratris fui meminerit, fed nec proximi. Nam 8i tm i rurfus:Malitiam,inquit,proximi fui quifque ne recogitet.Multo magis pa tientiam indixit iniurk,qui indixit obliuionem.Sed 8C cum dicittMihi uiti dietam,&ego uindicabotproinde patientiam docet uindičta: expetftatri/ cem.Inquantum ergo fidemnon capit,ut idem uideatur, 81 dentem pro dente,oculum pro ocuIo,in uicem iniuriam exigere, qui non modo uicem, led etiam ultionem,etiam recordationem 8C recogitationem iniurk prohi « betdntantum aperitur nobisquomodo oculum pro oculo 8i dentem pro « dente cenfuerit,non ad fecundam iniuriam talionis permittendam, quam « prohibuerat interdida uItione,fed ad primam coercendam quam prohi/ « ®nerat talione qppofito,utunufquifque refpicienslaetitiam fecundse iniu/ « “ 'y 5 tkapti 25S O.. SEPT, FLORENTIS TERTVLLIANI, » rite a prim a fcmetipfum cotinerct. Facilius enim uim coprimi fcit repr^fe^ ** tatione talionis,čp repromilTione ultionis. Vtrumcp autem eonflaruendum fuit pro natura SC fide hominutmut qui deo crederet,ultionem a deo cxpc, jftaret:qui minus fideret,leges taiionis timeret.Hanc legis uolutatem de in/ tellecftu iaborantem,dominus 3č fabbati SC legis, SC omniu paternarutn di/ fpofitionu Chriftus SC reuelauit SC compotem fecit.mandansalterius quo/ que maxilia: oblationem.ut tanto magis uicem iniurte cxtingucrcr, quam SC lexper talionem uoluerat impediffe,ccrte quam prophetia manifefteco/ ercuerat,& memoriam iniuriae prohibens,Sč ultionem ad deum redigens, Ita fi quid Chriftus intulit.non aduerfario,fed adiutore pra:cepto,non de/ ftruxit difciplinas creatoris.Denique fi in ipfam rationem patientia: priči/ piend:e,& quidem tam plene atque perfecfte conOderem,non confiftet.fi non eft creatoris,qui uindidlam repromittit,qui iudiccm praftat. Aliocjuin fi tantum patientia pondus non modo non repercutiendnfed SC altanama xillam pr$bendi,& non modo non remaledicendi/ed etiam benedicendi, SC non modo non retinendi tunicam,fed SC amplius SC pallium coneedefi/ di.is mihi imponit qui non fit me defenfurus,inuacuum patientiam pršce/ pit,non exhibens mihi mercedem pracepti, patientia dico frucftum, quod eft ultio,quam mihi permififle debuerat,fi ipfe non praftatcaut fi mihi noti permittebatdpfe praftaret,Quoniam SC difciplina intcreft iniuriam rmdi/ cari.metu enim ultionisomnis iniquiras refren a tur. Ca: ter um paCm emif/ Fa libertate dominabitur, utrumcg oculum effoflura,& omnem dentertm/ ■ citatura pra impunitaris fecuritate.Sed hoc eft dei optimi SC tantum boni, patientia iniuriam facere,uiolentia ianuam pandere,probos non defende/ re,improbos no coereere.Omni petenti te dato, utique indigenthuel ranto Tort, leg. Ne trja gi s indigenti,(i etiam SC abundanti. f Ne quis ergo indigeat, datorem geat d°tore, imparatam habensin Deuteronomio formam creatoris:Non erit,inqutt> vhperjta bv ^ 4 -/\f.^cC 0 “datusnonpotuithuiuspr*cepti,dequoagitur,tamftričlum,8£ obfcuru, pro,utmxiJ &c*cum adhuc,& facilius promeopotius arbitrio interpretandum, com/ pendium emittere,cuius nullam pr*ftrinxerat diftinčtionem. At enim ere/ atormeusolim SC ubicp pr*cepit indigetes,pauperes,5C pupillos,& uiduas, ptotegi,iuuari,refrigerari:ficut SC per Efaiam,infringito panem tuum men/ dicis:8č qui fine tečlo funt,in domum tuam inducito:8£ nudum fi uideris tc gito.Item per Esechielem de uiro iufto,Panem fuum dabit efurienti,& nu/ dutnconteget.Satisergo iam tune me docuit ea facere alrjs,qu* mihi uelim “ eru P roinde denuncians non occides, non aduIterabis,non furaberis,non ' , ~ “ ^4. falfum 2*6’ Q_* SEPT* F LOREN TIS TER TV L LIAN I, falfum teftimoniu dices,docuit ne faciam alrjs qua: fier i mihi nolitn^i^ ipfius erit pneceptum in Euangelio>qui illud retro 6C preeftruxit& dirtj^, 8i ad arbitriu difciplin# fure difpofuit,& merito iam copcndio fubftrinxit, quoniam & alias recifum fermonem fačturus in terris dominus,id eft Chri ftus pradicabatur Hie nuc de fcenore cum interponit, Et fi faeneraueritisa quibus fperatis uos recepturos,quargratia eft uobisC’ percurre feqnetiaE:e čhielisde eodem uiro iufto, Pecuniam,inquit,fuam fcenore non dedit.ft quod abundauerit non fumet, fcenoris fcilicet redundantiam quodcftufu ra.Prius igitur fuit ut fručtum fcenoris cradicaret quo facilius affucfaccret hominem.ipfi quoque foenori ficforte perdendo, cuius fručtum didiciflet amittere.Hancetenim dieimusoperam iegis fuiflc procurantis Euangelio, Quorundam tune fidem paulatim adperfcčtum difciplinx Chriftianaj ni torem,primisquibufquepraeceptisbalbutientis adhuc benignitatis infor/ mabat.Nam & fupra,Etpignus,inquit,reddes, Bcati utique fi noniitfol/ uendum:quia folutori utique pignusreftituendum efle utrum hotno Im beretCMuito manifeftius in Deuteronomio.Non dormies fuper pignus eius. Redditione reddes illi pallium circa folis occafum,& dormiet in pallio fuo. Adhuc clarius fupra,Dimittes omne debitum quod tibi proximusde/ bet,8£ fratrem tuum non repofces:quoniam remiftio domini dei tui inuo/ cata eft.Porro cum debitum dimitti iubet,utique no exoluturo (plus enim eft)8£ fi exoluturo,cum repofci uetat,quid aliud docetquam no« rxo!utu/ ros foeneremus,qui tam detrimentum fcenori indixitCEt eritis filtj dei. Ni/ hil impudentius,fi ille nos fibi filios faciet,qui nobis filios facere nett per/ mifit,auferendo connubium.Quomodo in id nomen allečturus eft fuos quod iam erafit C Filius fpadonis effe non poftum, maxime cum patrem habeameundem quem 8čomnia*Nam tam pater omnium qui condi/ tor uniuerfitatis,quam fpado qui nuliius fubftantue conditor. Etfi m areni ac fceminam non mifcuiflet creator,& fi non uniuerfis quoque animaiibus filios concefliflet, hoc eram eiusante paradifum,ante deličtum,ante exi' lium,anteduos,unum.denuoračtus filius fuiftatim cum emanibus eni' xus eft,cum de fuo halitu mouit.Ille me nune rurfus filium nuncupat. iam non in animam,(ed in fpiritu pariens,quia ipfe, inquit, fuauis eft aduerfa ingratos & malos.Euge Marcion.fatis ingeniofe detraxifti illi pluuias&h les,ne creator uideretur. Sed quis ifte fuauis, qui ne cognitus quidem uf<| adhuc,quomodo fuauis a quonulla beneficia praceflerantCHoc genu* fuauitatis qua folem & imbres qui foenerauerat,non recepturus ab h uma' 'no genere ut creator: qui protanta elementorum liberalitate facilius id°' lis quam fibi debitum gratire referentes homines ufque adhuc fuft‘ net ' Vere fuauis etiam fpiritalibus commodis, EIoquia enim domini dulcih L v rafup eC p v s RS V S n AR ClONEM L IB. Q_ V A RTVS. Z 61 ra fupci’ melči fauos. lile igitur 51 ingratos fuggillauit, qui gratos experi/ ritncrebatur.Cums lolem Siimbres, tuquoque Marcion 1 ingratos ha/ f 0 rt5£ non faeitis qu« dico CVtrumne i6l a* SEPT. F LOREN TIS TERTVL LIANI, qui cumaxime edocere tcntabattan qui a primordioad illos&legiš&pro/ phetarum cloquia madauerat?Qui SC inobaudietiam illis exprobrarepo[, fet.etiam fi nunquam alias exptobraflet.Porrb qui ante Chriftum, Pop u , lus ifte mc labrjsdiligit,cor autem eorum longe abfiftit a tnc, concionatas eft.ueterem utique illis contumaciam imputabat.Alioquin quam abfuidu, ut nouus deus nouus Chriftus,nouas cantaecp religionis illuminator,contu/ tnaces5C inobfequentes pronunciaret,quos non potuiflet experiri. Proin^ de extollenda fide Centurionis,incredibiIe,fi is profeflus eft talem fe fidetn tiec in Ifraele inuenifTe,ad quem nonpertinebat fides Ifrael. Sed nec exin/ de pertinere poterat adhuc cruda ut probaretur uel compararetur,nedixe/ rim adhuc nulla.Sed cur non lieuerit illi alien« fidei exemplo uti:quoniatn fi ita eflet,talem fidem nec in Ifraele unquam fuifle C Caterum dicens ta/ lem fidem debuifle inuenire in Ifraele,quiq? adhoc ueniffet, ut eam inue/ niret,deus fcilicet SC Chriftus Ifraelis, quam non fuggilaflet, nifi exador 8£fean ipfe fitflcfciat.Hocigitur metu SC Ipan^ A DVERSVS M ARCIONEM tIB, O.VARTVS t6f Tues,inquit.qui uenis.an alium fperamus C Simpliciter inquirens an ipfe ueniffet quem cxpečlabat,Tu es,qui uenis.uel qui uenturus eft.an altu ex/ pedamusCld eft.an alius eft que expečtamus,fi non tu es quem uentqrum expeftamuscSperabat enim ficut omnes opinabantur ,ex fimilitudine do,' cutnentorum.potuiffe Si prophetam,interim miflum efle,a quo alius eflfer, id eft maior ipfe fcilicet dominus,qui uenturus expedtabatur. Atque adeo hoc erat Ioanis fcandalum,quod dubitabat ipfum uenifle quem expečta/ bant,quem Sipnedicatis operationibusagnouifledebuerant: ut domtnus, pcr cafdem operationes agnofcendum fe nunciauerit Ioanni.Qua: cu con/ ftentprasdicata in Chriftum creatoris, ficut ad (ingula oftendimus.fatis per uerfum,ut Chriftum noncteatonsper eas renunciarit intelligendum, per qua: magis Chriftum crcatorisagnofci compellebat.Multo peruer(ius,(i Si teftimonium Ioanni pcrhibet non Ioannis Chriftus,propheten eum con^ firmans.imo SC fupra ut angelumdngerens ctiam fcriptum fuper illo.Ecce ego mitto angelum meum ante faciem tuam,qui praparet utam tuam.EIe ganterad fuperiorem fenfum fcandalisati Ioannis commemorans prophe tiatniut cofirmans pnmirforem Ioanne iam adueniflfc, extingueret ferupu/ lum interrogationis il!ius,T u es qui uenis,an alium expečtamusC'Pra:curfo re enim iam funčlo officium,pra:parata uia dominuipfe erat intelligedus, cui prscurfor miniftrauerat,maior quidem omnibus natis mulierum. Sed non ideq,fubiecfto ei qui minor fuerit in regno dei,quafi alterius fitdei re/ gnuminquomodicus quis maior erit Ioannetalterius Ioannes qui omni/ bus nafis mulierum maior fit.Siue enim de quocunque diete modico per hi* militatemdiue de femetipfo,quia minor Ioanne habebatur, omnibus fcili/ cctinfolitudinem cocurrentibus adloannem potiusquamad Chriftum* Quidexiftis uidere in folitudineCtantundem Si creatori competit.Siloan/ nem ipfiuseflcmaiorem natis mulierum, Si Chriftum uel quemqj modi/ wm,qui maior Ioanne futurus (It in regno #que creatoris, Si qui fit maior tanto propheta,qui nota fuerit fcandalizatus in Chriftum,quod tune Ioaa nem minuit.Diximus de remifltone peccatorum, Illius autem peccatricis fantin® argumentum eo pertinebit,ut cum pedes domini ofeulis fi'geret,la dnymis inundaret,crinibus detergeret,unguento f perduceret,foIidi corpo Fort ^ ns ueritatem non phantafma inane tračtauerit,& ut peccatricis pcenitentia ret. fecundum creatore meruerit ueniam.praeponere folitum facrificio.Sed Si fi forte } miferi/ pcenttenti® ftimulus ex fide acciderat,per pcenitentiam ex fide iuftificatam , coriim V* ab co audije,fides tua te faluam fecit,qui per Abacuc pronuciaratjuftus ex V oncre ' bde fua uiuit.C^uod diuites Chrifto mulieres adh*rebant,qus Sl de facul/ tatibus fuis miniftrabanteUnter qs8i uxor Regis procuratoris,de prophe t!a e ftHasenim uocabatper Efaia mulieres diuites»Exurgite Si audite uo/ cera zCOf O.* SEPT, FLORENT IS TERTVLLIANI, ^ cem meanv.ut difdpulas primo, dehinc ut operarias Si miniftras oftederet filia: in fpeaudite fermones dei. Anni mementote cum Iabore in fpe.Ci^ forte, confe/ Iabore enim f quo fequebantur,Si ob fpem miniftrabanr. i£que de p at3 , qtteb(intuK boliš femel fufFiciat probatu.hoc genus eloqufj a creatore promifliim. j\ c nune illa quocp pronunciatio eiusad populutmAureaudictis&nonauiiie tis,dedit Chrifto frequenter incu!care,qui habet aures audiat.Non quaficx diuerfitate auditum permitteret Chriftus,quem ademiffet creatonfed quia comminationem exhortatio fequebatur.Primo aure audietis Si non audi? tis,dehinc qui habet aures audiat.non enim audiebant ultro qui aures hai bebannfed oftendebat aures cordisncce0arias,quibusillos auditurus ne/ garat creator.Et ideo per Chriftu adricit,Videte quomodo audiatis Sinon audiatismon corde fcilicet audientes,fed aure.Si dignum fenfum prontin/ ciationi accomodes.pro fenfueiusquiaudituifufcitabatetiam diccndo.Vi dete quomodo audiatis,non audituris minabatur,Sane nominatur mirilli tnus deus,quia nec iudicat,nec irafcitur.Hoc probat etiam fubiacens fenfus, Ei qui habet dabitur.ab eo autem qui non habet,etiam quod habere fepu tat aufereturei.Quid dabiturCAdieČlio fidei,uel intellečtus,uel falus ipfa, Quid auferetur'; Vtiq? quod dabitur. A quo dabitur,8i auferetur.Si a crea/ toreauferetur.ab eo8i dabitur.Si a deo Marcionis dabitur,ab eoSi aufere tur,quoquo tamen nomine c6minaturablationem,non criteiusdei qui ne fcit cominari,quia non nouit irafci.Miror aute cum lucernam negat abfcon di folere,qui fe tanto feculo abfconderatmaius Si neceffarius lumen, Cum o.mnia de occulto,in apertum repromittit,qui deum fuum ufqj adhuc ob/ umbrat,expečtans opinor nafci Marcionem.Vcnimusad conftantiffimil Tort,deferut argumentum omnium qui domini natiuitatem in controucriiamfdefue' runt,Ip(e,inquiunt,conteftatur(enoneffcnatum,dicendo,Qua£ mihi ma/ tet,Sl qui mihi fratresClta femper hasretici aut nudas Sl fimplices uoccs,co/ iečluris quo uolut rapiunt:aut rurfus conditionales Sl rationales.fimplicital tis conditione diffoluut. Vthocin loco noscotrario dicimus,Primo,n6po tuiflfe illi annunciari,quod mater Sl fratres eius foris ftaret qua:retes uiaere cu,(i nulla illi mater Si fratres nulli fuifFent,quos uticp norat,q annunciarar, uel retro notos,uel tune ibidem compertos,dum eum uidere defiderant.ucl dum ip(i nundum mandant,Ad hanc primam propofitionem noftram f« let ex diuerfo re(ponderi,Quid enim fi tentandi gratia nunciatu eft ci ; hoc feriptura non dicit,qua: quanto fignificare folet ex tentatione quid fa' člum,ecce legisdočlor afliirrexit tentans eum,8i de ttibuci confultatione.K acceflerunt ad eum Pharifei tentantes eum:tanto ubi non facit tentatton* 5 . mentionem.non admittit tentationis interpretationem.Et tamen ex abu« j danti caufas tentationis expoftulo,cui ret tentauerint illum,per nominati 3 aD VBRSVS M ARCIONEM LIB. Q_ V A R T V S tnatris&fratrum.Si utfcirent natusne eftet, an non:quando de hoc f tauiftio quam ex ifta tentatione difcuterentCQuis autem dubitaret na turn?qiicm uiderct homiticmCC^ucm audiffet filiu fe hominis profeiTum: Onem de confpečtu omnis humanre qualitatis dubitaret deum.aut filium cuius impetu atq^ decurfum plane SZ Iefus docuerat prophetis trafmean t ® us ftare.Quid ad hasc^Si tuus Ghriftus eft, non erit potentior famulis z crcatoriS' leg.fupra fe deum.Nctm fe tjtiitur,Tdme im infra cx lum fuu agen tem. i66 Q_i SEPT. P LOREN TIS T E R TV L L I A N j creatoris.Sed his folis excmplis ufus cffem.fi' non ctiam pmJicatio mati/ nx iftius expcditionis Chriftum anteceftiffet.Nam cu tranlTretatipfal^ expungitur,Dominus,inquit,fuperaquasmultas. Cum undasfreti difc U/ tit, Abacuc adimpletur,Difpergens, inquit, aquas itinere. Cum ad minas cius eliditur mare, Naum quoque abfoluitur, comminans, inquit, mariSj arefaciens illud,utique cum uentis quibus inquietabatur. Vnde uis meum uindicem Chriftum,de exemplis an de prophetis creatorisCAge nune quj militarem 81 armatum bellatorem prhdicare putas.non figurate nec aliego rice,qui bellum fpiritale aduerfus fpiritales hoftes.fpiritali militia,& fpirita libus armis,fpiritaliter debellaturus efletreum inuenis in uno homine mul/ titudinem dasmonudegionem fe profefTam,uricp fpiritalem,difce &I Chri/ ftum expugnatorem fpiricalium hoftium,fpin'talirerarmatum.Et (piricaii/ ter bellicofum intelligendumratcp ita ipfum efle, qui cum legione quoque dhmonum crat dimicaturusEt ut de hoc bello pfalmus poflit uideri pro/ nunciafTe.Dominus ualidus,dominus potens in bello. Nam cum uitimo hofte morte prhliatus per trophhum Crucis triumphauit. Cuius autedd filium Iefum legio teftata eftcSine dubio cuius tormenta 81 abyftum noue rant & timebant. nec enim uidebantpofle ignorafte adhuc quodnoui& ignoti dei uirtus operaretur in terris:quia uerifimile non eft creatorem igno rafte.Si enim aliutrri fuperefle deum ignorauerat aliquando,tamen iainin fra ccelum fuum agcntem.uticp compererat. Quod autem dominus com/ perifTetdam & uniuerfas familih innotuiftet in eodem mundo 6£ intra eun/ dem ambitum coeli quo peregrina diuinitasconuerfaretur .Inquanfiumer/ go 8C creator fciflet eam,& fubftantih eius,fi fuiflet,intatum quia nullafuit, non alium dhmones fciebantquam dei fui Chriftum . Non depetunt ab aIio,quod meminiflent petendum fibi a creatore,ueniam fcilicetabyfiicrea toris.Denique impetrauerunt,quo meritoCQuia mentiti erant, quia lasni dei filium eum fecerantCEt qualis erit qui mentitos iuuabat, qui infaraates fuftinebatCSed enim quia mentiti non erant,quia deum abylTi & fuumeo gnoueruntdta eum fe 8t ipfe confi'rmauit,quem cognouerunt dasmonesle' fum iudicem 8i ultoris dei filium.Ecce aliquid 81 de illis pufillitatibus 8iiiv firmitatibus creatoris in Chrifto.Ignorantiam enim & ego aferibere ci uo/ lo.Permittitemihi aduerfus hhreticum.Tangirur a fcemina quce fanguine fluitabat,& nefciuit a qua.Quis me,inquit,tetigitC’ Etiam excufantibus di' fcipulis,perfeuerat in ignorantih uoce:Tetigit me aliquis.idcp de argumciv toaffirmat.Senfienimuirtutemex me profečtam. Quid dicit hccreticusC' Sciebat ne perfonamC Et cur quafi ignorans loquebatur?Vt confelTioncffl certeprouocaret,uttimorcmprobaret.Sic& Adam aliquando qaxCier^> quafi ignorans, Adam ubi esCHabes & creatorem eum Chrifto excufaw» ? * ScChri/ ^ DfE RSVS M AR CIO NEM L IB. Q_V A R T V S. 267 ^ Chnftum creatori adaequatum.Sed 8C hoc,quiaduerfariuslegis,utquia Leg. sed er |cx a contačtu fceminas fanguinantis fummouet.idcirco geftierit nontan/ hoc,idefl,in contačtum eius admittere.fed etiam fanitatem donarc. O deum non hoc f uitdduer natura beneficum.fedaemulatioe. At enim fi fidem mulieris inuenimus ita ^ mind j- M/ meruiffe.cum dicinFides tua tc faluam fecit, qui's es ut aanulationem legis guinms, interpreteris in ifto fačto,quod ipfe dominus ex fidei remuneratione azditu oftenditCSed hanc uis mulieris fidem conftituere,qua cotempferat lcgcni, Htcui credibile,ut multer nuilius adhuc dei confcia,nulIiuS adhuc noum le/ cisinitiataJegem irrumperet.eam cui adhuc tencbaturCQua deniqj fide ir rupitCinquem deum credens,quem fpernensC CreatoremC Certe enim ex fide tetigit.Si ex fide crcatoris,qua; alium deum ignorabat:8£ quomodo le gcm eius irrupitcTam enim irrupit.fi irrupit,quam ex fide creatoris. Quo/ modo enim utrunqi conueniet.ut SC irruperit,SC ex fide eatn irruperit.pro/ pterquam irrupifle non debuitCDicatmfidcs hxc fuit primo,qua deu fuu confidebat mifericordiam malle quam ipfum facrificium,qua cum deu cer/ tacratoperariin Chrifl:o,quaficeum tetigit.no uthominem fančhim, nec utprophetam,quem contaminabilem pro humana fubftatia fciret:fed ut ipfum deutn.auem nulla fpurcitia pollui pofife prafumpferat.Itaq? non te/ mereincerpretataeftfibilegem.ea contaminari fignificantem, qu;e eflent contaminabiliatnon deum,quem in Chrifto confidebat.Sed Sl illud reco/ gitauit.t^dinarium Sl folenne menftrui uel partualis fanguinis fluxum in Iegetaxari,quiueniat ex officio natura, non ex uitio ualetudinis.Illa autem exuitipualetudinis redundabat,cui non modum temporis,fed diuinmmi/ fericordite auxilium necefTarium fciebat. Atque ita potefl: legem non irrupif fe.fed diftinxifle.Ha:c erit fides,qum contulerat,etiam intellečtum.Nifi ere/ dideritis.inquit,non intelligetis.Hanc fidem probans Chriftus eius fcemi/ n$,qus folum credebatcreatorem,eius fidei fedeum refpondit,quam pro/ bauit.Nec illud omittam,quod dum tangitur ueftimentum eius,utique cor pori non phantafmati inditum, corpus quoque demonftrabatur. Non quafi iam de hoc retračtemus, fed quia ad prafentem confpirat qu$flio/ ncm.Si enim non erat ueritas corporis, phantafma utique contaminari, qua res uacua,non poflet. Qui ergo non potefl: contaminari pra inanitate fubftanti$,quomodo uoluifled V' t aemulus legis mentiebatur,qui non ue/ ropolluebatur.Dimittit difeipulos ad pradicandum dei regnum.Nunquid uelhicsedidit, cuius. Prohibet eos uičlui autueftitui quid in uiam ferre. Quishocmandaflet,nifiqui &coruospauit,8čflores agri ueftitCQui bo/ Ul quoque terenti libertatem oris ad ueniam pabuli ex opere fummouendi ^nte pr$cepit:quia dignus operarius mercede fua.Hrec Marcion deleat, dur renfui falua fint. At cum iubet puluerem excutere de pedibus,in eos a qui/ z i bus Torte edde ei rncLie. ud en/ dem eji. prot ddr e. 0atJ*A8w/»* 4 .Rfg- 4 . hxxfichdbet T Certe fiiius hominis hanc fentent/am crnifit. Perfpice igitur Sl tu cum re ' ge Babplonio, fornaeem eius ardentetn, Sl inuenies illic tanquam BI 10 ® aD VERSVS M ARCIONEM LIB. O. V A R T V S * 6 9 l i0[nir ,i S (n°ndLitn cnitn ucre erat, nondum fcilfcct natus ex homine)iam tuneiftosexitusconftituentem.Saluasfacit animas trium fratrum,quieas odeo perdere confpiraueranttChaldteorum uero perdidit, quas illi per idololatriam faluas facere maluerant.Quas eft ifta noua do&rina.cuius ue/ teradocumenta funtCQuanquam 81 prtedicationes martyriorum tam fu/ turorum,quam a deo mercedem relaturorum decucurrerunt. Vide,inquit Efaias,quomodoperitiuftus,&nemoexcipitcordc.Et uiri iufti auferun/ wr $ nemo confi'derat.Quando magis hoc fit,quam in perfecutione fan/ ftorum eius C Vtiqne non fimplex,nec de natura legef communis. Et lila infianis&pro fidc militarisan quaqui antenam fuam propter deum p M'licet perfecu/ dic.leruat iilam:ut 8C hic tamen iudicem cognofcas ,qui malum anima: fu /tio. crum perditione eius,& bonum anim^detrimentum, falute eius remune/ raturus .Sed 8L zeloten deum mihi exhibet,malum malo reddentem,Qui eonfufus, inquit, me fuerit, 8č ego confundar eius. Quando ncc confu/ fionis materia conueniat,nifi meo Chriftotcuiusordomagis pudendus.ut cttam hareticorum conuicrjs pateat,omnem natiuitatis 81 educationis fce/ ditatem,& ipfius etiam carnis indignitatem, quanta amaritudine poffunt perorantibus. Cmtcrum quomodo ille eritobnoxius confufionis, qui eam non capitC Non uulualicetuirginistamen foemin^, coagulatum &fi non Ori S 0 P u J en femine,tamen ex lege fubftantia; corporaIis,ex femine 8C humoremon ca/ Jlimiisho/ rohabittis ante formamtnon pecus dičtus poft figuram: non decem men/ m i ms . dum crudatu deliberatus :non fubita dolorum concuflfione cum tanti tem/ Lege p roče / potišo?enopercorporisdoacamcffufus ad terram:nec ftatim lucern la/ chrymis aufpicatusrSC primo retinaculi fui uulnere nec multum ablutusmec fale 8C melle medicatusmec pannis iam fepulturm inuolucru initiatusmec ex vlinium. inde per immundicias inter finus uolutatus,moleftus uberibus,diu infans, uixpuer, f tardushomo:fed decoeloexpofitus,femeigrandis, femel to tu s, Torte,Urdius ftatim Qiriftus,fpiritus,& uirtus,& deus tantum.Csterum f rton ucrus,qui Forte > ut non non uidebaturdta nec de crucis maledičlo erubefcendus, cuius carebat ue/ uem ‘. fitate carens corpore. Non poteratitaque dixiflfe:Qui mei eonfufus fue/ rit.Noftcr hoc debuit pronunciaffe.minoratus a patre modico citra ange/ losmermis, 81 non homo: ignominia hominis,& nullificamen populi:qua/ tcnus ita uoluit,ut liuore eius fanaremurrut aedecore eius falus noftra con/ ftaret.Etmeritofeprofuohomine depofuit, pro imagtne & fimilitudine ‘na.non aliena:tunc,ut quoniam homo erubuerat lapidem 81 lignum ad/ orans.eadem conftantia non eonfufus de Chrifl:o,pro impudentia idolo/ atri^fatis deo faceret per impudentiam fidei. Quid horum Chrifto tuo c °mpetit Marcion ad meritum confufionis C Plane pudere te debet, quod l “ um ipfe finxifti.Nam 8i hoc uel maxime erubefcere debuifl:i,quod illum s j cum Q_. SEPT, F LOREN* TERTVLLIANi, forte,in fpe {utiquc ho. Dequibus&Zacharias uidit in figura duarum olearum, & duorum tJ , tnulorum olear.Namhi funt,dequibusdietameftjili duo filrj opimit at j s affiftunc domino uniuerfe tcrrse.Et rurfum idem AbacuctOperuit ccejos uirtus,utiqj nubilo illo: Ec fpiendoreius ut lux erit: utiqae qua etiaueftitus vromijjio ex eius refulfit.Et fi comemoremur promiffionis Moyfi,hic inuenieturcxpun, p«« iu ^ c quam diu uos fuftineboCHanc eruptionem eius, utiquehoc modo f infti' iufiijfime. repercuterem, Quifquis es , prius a:de qut fis,a qcto uenias quod tibi ius fit in nobis C Vfque adhuc puto creatoris es,& ideo fccuti fumus recognofcentes omniaillius in te.Quodfiabillo uenttadmit^ mtisinerepationem.Si uero alij agis »oratc s dicasquid nobis aliquan(b duntaxat . D VE R S v s M AR C 10 N EM, L I B- Q_VART V S. tjuntaxatde tuo,quod iam crcdidifte debuiflemus.ut cxprobes increduli/ 1 Jnni ne- + auditorem tuum ufque adhuc cediš.Qua *' - - --- tatcffl,q ul ut ' ^ V T udnosacrcreccepiltiCut terapus quoque opponas.ln nos Si patientiam iacdes.Afinus de /ETopi pu ipparuit,8i iam exclamat.Quisnouitiniuftitiamincrepationis rctudiflet, Tor.no itd m O cius eum crcdidiftet,qui nondum queri debuifletCnifi quod nec ille eos infili llet,fi non olim apud illos in lcge,prophetis,in uirtutibus Si beneficij diuerfatas.ineredulosTemperfuiiTecexpercus.Sed ecce christ vs di/ j- a j c paruulos,talcis efle docens debere qui Temper maiores uelint efte. Crcator autem urTos pueris immifit.uIciTcens HeliTeum propheten, conuiV daabeispaflutn. Satis impudens Antithefts,cum tam diuerTa commit/ tit.paruulos SC pueros:innocentem adhuc anatem, Si iudici) iam capacem, de pueris He qus conuitiari potcrac, ne dicam blaTphemare. Qua ergo iuftus deus, lfii irrifori/ ncc pueris imprjs pepcrcit, exigens matori aetati honorem SC utique ma/ hus > ^ P dr/ gisa minore. Qua uero bonus,adeo diligit paruulos,utapud iEgpptum bcncfecerit obftetricibus protegentibus partus Hebraeos peridirantes edi/ MetinEuan do Pharaonis.IraSJh*c affečlio chris ti, cumcreatore.Iamnune gdio chrifi‘f dcusMarcionis qui connubiumauerTatur,quomodo uideri poteft par' uulorum diiector, quorum tora caufa connubium eft C Qui Temen odit, frudum quoque execretur necefle eft. Na: ille Taeuior habendus iEgpptio rege. Na^n Pharao educari non finebat infantes. Ifte nec nafti, auferens Uitam iilis etiam decem menftum in utero.Atenim quanto credibilius, ut eiussdeputetur affečlio in paruulos, qui benedicendo connubium in propagationem generishumani ,ipTum quoque fručtum connubp bene/ diccndo promifit,qui deinTantia primus eft. Repraftntat crearor ioni/* umplagam Helia poftulante in illo pTeudopropheta. AgnoTco iudicisftv ueritatem. t Econtrario Chrifti eandem animaduerfionem deftinantes Torte legUu t diftipulos Tupcr illum uiculum Samaritarum.AgnoTcat Si hareticus ab eo/ Econtrario dem feueriflimo iudice promitti hanc Chrifti lenitatem,Non conten/ chrijlus ob/ det,inquit,nec uoxeius inplatea audietur.Harundinem quaflatam non tomminuet, Si linum Tumigans non extinguct.Tališ utique multoma/ amtn.dejlini. gis homines non erat crematurus. Nam SC tune ad Heliam,non in igni,in/ quit,doniinus,Ted in (piritu miti. At enim humaniftimus deus cur recuTat cum,qui Tetamindiuiduum illicomitem offertCSi quia Tuperbe uel cxhy P°crifi dixerat,ftquar te quocunque ieris,ergo aut Tuperbiam aut hypo / recufandam iudicando,iudicem gcflfit. Et utiquedamnauit,quem res c urauit,non Tccuturum Tcilicet Talutem. Nam ftcut ad Talutem uocat quem n °n recuTat,uel etiam quem ultro uocat,ita in perditionem damnat quetn . •. reeufat.Iili autem cauTato patris fepulturam cum reTpondet, Sine, mortui fepeliatit n onm aurem Torte, dutors quibus autem boceftpatro/ teo modo huc nwm * 27 i a* Sept* floren. tertvlliani, De quibus 8£ Zacharias uidit in figura duarum olearum, & duorum ti, mulorum ole^.Nam hifunt 3 dequibusdicftumcfhllli duo filrj opimitatis affiftunt domino uniuerfse tcrrar.Et rurfum idem AbacuctOperuit ccejos uirtus,utiq? nubilo iilo: Ec fplendoreius ut lux eritr utiqne qua ctiaucftit us vromifjio cx eius refulfit.Et fi comemoremur promiflionis Moyfi,hic inuenieturcxpun, P un ^ d - ^ cta.Cum enim defiderafletconfpečtum domini Moyfes dicens, Si inucni ym5*c’. g rat j am coram te.manifefta temihi.ut cognofcenter uideam te: eum con- ipečlumdefideransinquo homine effet ačturus, quod Propheta fcicbat; mefupercjl. ca =t erum Jei faciem.iam audieratrnemohomo uidebit me & uiuet.Ethunc, inquit 3 fermonem quem dixifti faciam tibirEt rurfus Moyfes: Oftcnde mi/ Geneftf. hi gloriam tuam.Et dominus fimiliter de futuro: Ego prceccdam in glorij mea.Etreliqua.Etin nouiffimo,SJ tuncuidebispofteriora mea.non lam/ bos nec furasjed quam defiderauerat gloriam in pofterioribus temperi/ bus reuelandam,in qua facie ad faetem uifibilem fe ci repromiferat, etram ad Aaronem dicens,Etfi fuerit Prophetcs in uobisan uifione cognofcaril/ ii 3 & in fomno loquar ad cu,non quomodo ad Moyfcn,os ad os loquar,in fortejnfpc (pecie( t itaque hominis quam eratgeftaturus)non in mnigmate. NamSčfi (utiquebo, Marcion noluiteum colloquentem domino oftenfum,fed ftantem ramen, Et ftans os ad os ftabat.Sč faciem ad faciem 3 cum ilio s inquit,no extra illnm, in gloria ipfius nedum in conipečtu.De qua glotia non aliter illuftratus di forte,percu/ fceffit a Chrifto quam folebat a creatore 3 proinde tune oculos f per.cutere& tiente. liorum Ifraelis quemadmodum SZ nuncexc*cati Marcionis 3 qui hoc quo/ queargumentum aduerfusfefacerenon uidit.Sufcipio in me petfonam IfraeIis.Stet Chriftus Marcionis SZ exclamet:0 genitura incredula 3 qaonf boeeft,fuper/ q ue ero apud uos C Statim a me audire debebit. Qui(quis es iteniati, prius cede qui fis 3 & a quo uenias, SZ quod in nobis tibi ius. Vfque adhuc forte, toturn creatoris eft f totum apud.Plane fi ab illo uenis 3 5£ illi agis, admittimus in/ c ab uno eodemque domino Apoftolorum Si Prophetarum, Quis nune dabit poteflatem caleandi fuper colubros 8i fcorpios. V trum ne omnium animalium dominus,an nec unius deus^Sed bene quodcreator hanepoteftatem etiam paruulis puerulis per Efaiam repromifit, conrjcere jnanumin cauernam afpidum,& in cubile natorum afpidum, nec omnino »atdi.Ec utique fciemus falua fimplicitate feripturm. Nam nec Si ipfce beffcim nocere potuerunt,ubi fides fuerit,figurate fedrpios Si colubros portendi fpi r, talia maliti$,quorum ipfe quoqueprinceps in ferpentis, Si draconis,S£ cni inentiflim* cuiufque beftite nomine deputetur penes creatoremdargi/ tum 276 Q_* SEPT* F LOREN. TER TV L L TA:M i } tum hanc potcftatem priori Ghriflofuo.ficutnonagcfimuspfalmusadcj, Super afpidem Si bafilifcum incedes, 8i conculcabis leonem Si draconem' Ep.» TU Sicut etia Efaiastllla die fuperducet dominus deus maclma fandam,m a j gtiarti Sl fortem 3 Chriftum fcilicetfuumdn draconem illum colubrum m a , gnum 81 tortuofum,8i interficieteum illa die.Sed cum idem uia munda & Ep.j5 d uia fančta uocabitur.Si non tranfibit illic immundum, ncc erit illic uia i m , munda:quiautcm difperfierunt,uadentin ca,8inonerrabunt:8i non erit iam illic leo 3 necex beftijs peffimis quicquam afcendet in eam, nec inucnie/ tur illicrcum uiam fides demonftret,per quam ad deum perueniemusda® tune eidem uice,id eft,fidei hanc euacuationem 81 fubiečtionem beft/arum pollicetur.Dcniqj 81 tempora promiffionis congruere inuenias 3 (i qu* ante ceduntjegas:lnualefcice manus dimiflfe 81 genua rcfoluta.Tunc patefient oculi ccecorum,8i aures exaudient furdorum.Tunc faliet daudusut ceruus, 81 dara eridingua mutorum.Igitur ubi medicinarum sedidit bencficia.tunc 81 fcorpios Sl ferpentesfančlis fuis fubdidit,ille fciiicet qui hanc poteftatem, ut 81 altjs praftaret,prior acceperat a patre:& fecundum ordinem prsdica/ tionis exhibuit.Quis dominus cceli inuocabitur,qui non prius fačtoroftcn diturC Gratias enim, inquit, ago, 81 confiteor domine coeli, quod ca qua erant abfconditafapientibus 81 prudentibus.reuelaueris paruulis.^ira iftaCSi cuiusCSi a quo abfcondiraCSia quo reuelatacSi a deoMarcionisab fcondita,6i a quo reuelataCSi a deo Marcionisabfcondita Si reuelata.tjui omnino nihil prazmiferat in quo aliquid abfconditu efle potuiffet,nonpro phetias,non parabolasaion uifiones,non ulla rerum.aut uerborurr?„autno minum argumenta,per allegorias Si figuras,uei amigmatum nebulas ob/ umbrata:fedipfam magnitudinem fui abfcoderat,quam cummaximepet Chriflum reuelabat.Satis inique.Quid enim deliquerant fapientes &pw' dentes,ut abfconderctur illis deus*.ad quem cognofcendum non fuffecerat fapientiaatcppmdentiaillorum:nulIauia dataabipfo pcraliquam optv rum prardicationem.ucl ueftigia.per qux fapientes atq? prudentesdeducev rentur.Quančp Sifi in aliquo deliquiflenterga deum ignotum, pone nune norum 3 no tamen seloten eu expcrtri debuilTcnt,qui diffimilis creaioris m' duciturJgitur fi nec materias pramiferar.in quibus aliquid ocčulraffct:n« reos habuerat,a quibus occulrailetrnec debuerat occultaffe, etiam fi haM' fctaam nec reuclatorjpfe erit,qui abfconditor non fuitrita nec dominus c® Ii,nec pater Chrifthfed ille.in quem competunt omnia. Nam Si abfcono ii prsmiflTo obfcuritatis prophetiece inftrumento cuius intellečlum fides nje rcreturrnifi credideritis,non intelligetis:8ireoshabuic fapientes atq? p ruC tes exipfis operibus tot aerantis intelligibilcm deum non requirentes, ^ perperam in ' M - ,,r 1 '-- ' - rA — d nou$ l(6i aD VE R S VS M AR CIO N EM, LIB. O.VARTVS. 277 ^ouifljtnezdoteš eft. Dcnicp olim hocpcr Efaiam cocionabat^uod Chrt (> u s aratulatur.Perdam fapientiam fapientium,& prudentiam prudentiu -clabo:Sicuc St alibi tam abfcondiffe,quam reuelaturum efle fignificat: Et dabo illis thefauros abfconditos, inuifibiles aperiam illis.Et rurfus*. Quis alius difticiet figna uentriloquoru,8£ diuinattones ex corderauertens in po/ (leriora fapientes,& cogitationes eorum infatuansCSi autem St Chriftum fuum illuminatorem nationum defignauit:pofui te in lucern tiationu,quas intcrpretamur in nomine paruulorum,fenfu fcilicet retro paruos,& impru/ dcntia infantcs,iam uero St humilitate fidei pu(illas:facilius utiq? credemus cundem etiam paruulis reuelaffe per Chriftum,qui Sl retro abfconderit, Sl pcr Chriftum reuelationem repromiferit. Aut fi deus Marcionis ea qax a creatoreabfcondita retro fuerant,patefecit:ergo iam creatori negocium gef (it,res cius edifferens.Sed in deftručtionem,inquis,uti traduceret eas. Ergo illis traduxifte debuerat,quibus creator abfcondidit fapientibus St pruden tibus.Si cm benignitate faciebat,illiseratagnitio pra:ftanda,quibus fuerac ticgatamoparuulis,qbus nihil creator inuiderat.Et tame ufqj adhuc,puto, probamus cxtručltonem potius legis St prophetarum inueniri in Chrifto, quam deftručtionem.Omnia fibi tradita dicit a patre. Credas, (I creatoris eft Chriftus,cuius omnia,^quia no minori fe tradidit omniafilio creator, quiper eum condidit,pcr fermonem fuum fcilicet. Caterum ii IotejkoVevo? illc,qu;eiunt omnia quse illi a patre funt traditaCQua: funt creatoris? Ergo umitim bona funt qax pater filio tradidittSC bonus iam creator,cuius omnia bona funt: Si ille iam non bonus,qui in aliena bona inuafit,ut filio traderet, do/ cens alieno abftinere.Certe mendiciffimuS,qui nec filium unde ditaret, ha/ buit.niii de alieno, Aut ii nihil de creatoris traditu eft ei a patre:& quomo/ do homine creatoris (ibi uendicatCAut fi folus homo ei traditus eft,omnia homo non eft.Scriptura autem omnium edicit traditioncm filio fačtam. Sed 8i(i omnia ad hominum genera.id eft,ad omnes nationes interpreta/ beris,& has filio tradidiflecreatoris eft.Dabo tibi gentes hasreditatem tua, & poffeffionem tuam terminos terra:. Aut fi habet St ipfe aliqua fua,quas omnia filio traderet,pariter cum homine creatoris,oftende unum aliqucm, ^omnibus in fidem,in[exemplum:ne tam merito non čredam eius effe omnia,cuius nihil uideo,čp merito čredam,etiam qu& no uideo eius efie,cu ,us funt uniuerfa quas uideo.Sed nemo fcit qui fit pater,nifi fiIius:Sč qui fit filius,nifi pater.Nemo enim fcit patrem.nifi filius,& filium nifi pater,& cui/ cunc l? filius reuelauerit.Atq 5 ita Chriftus ignotum deum pr^dicauit.Hinc fmm 81 altj hseretici fulciuntur.opponentes creatorem omnibus notum, Sl Ifmeli fecundum familiaritatem,8£ nationibus fecundu naturalem.Et quo ciodo ipfe teftatur nec Ifraeli cognitum fe?Ifrael autem me non cognouir, " “ A «po 278 a- SEPT. F LOREN TI S TERTVL LIANI, Sl populus me non intellexit 3 ncc nationes.Ecce enim nee de nanonibus,j C/ quit 3 nemo:propter quod & illas ftillicidiu fitulae deputauit:& Sionem tatv quam fpeculam in uinea dcreliquit. V ide ergo an confirmatio fit propheti^ cx uocis 81 exprobrantis ignorantiam in deum humanam 3 qu« fuerit adfi lium ufque.Nam Sl ideo fubtexuit,ab eocognofci patrem.cui filius reueia, uerit:quoniam ipfe erat qui pofitus a patre 3 illuminatio nationum annuci^ batur,utiquede deo illuminandarurmetiam t Ifraelem utique peragnkio, nem dci pleniorem .Ita non proficient argumenta in fidem dei alterius,qu$ Torte,qu« gsuits inuitator,de longteua confultus quam deftruebat, non teternam, potiusexhortatus eft hominem quam inferebat.Quid oro te feciftet Chri/ ftus creatoris,fi qui creatori diligendo aedificauerat hominem,non erat crea torisCCredo negaflet dtligendum creatorem.Cum irt quodam loco oraflet adpacrem illum fuperiorem,fatis impudentibus 8£ temcrarrjs oculis fufpi/ ciensadccelumcreatoris,aquotam afpero & fatuo 8C grandine,& fulmine potuiflet elidi,iicut 8£ f thim fuffugi ab eo potuit,aggreffus eum ex difeipu/ forte,legedie lisauidam Domine,itiquit,doce nos orare,ficut8čIoannesdifcipuIos fuosA«tc rimbn docuit,Scilicet quia alium deum aliter exiftimaret orandum.Hocqui prat/ > u n undl * b ea futtipferat,prius eft probet alium deum *ditum a Chrifto.Nemoenim an ^°' teuolpiftet orare noffe, quam didiciflet quem oraret. Igitur (i didicerat, proba.Sjnufquam,ufcj$ adhuc probas,fcito illum in creatorem forma ora^ tionispoftulafle,in quem etiam difeipuli Ioannis orabat.Sed quia& loan nesnouum aliquem ordinem orationis induxerat,ideo hoc 8i a Chrifto di fcipulus eius cxpoftulandum non immerito prmfumpferat.ut 81 illi de pro/ prio magiftri fui inftituto,non alium,fed aliter deum orarent. Proinde nec Chriftus ante orationis notitiam difeipulo contuliflet,quam dei ipftus. Ita Kipfe in eum docuit orationem quem difeipulus ufq? adhuc nouerat. De/ nicp fenfus orationis quem deum faptant recognofce.Cui dicam pater? Et qui me omnino non fecit,a quo originem non traho,an ei qui me faciundo &inftruendo generauit?A quo fpiritum fančtu poftulemCti quo nec mun dialis fpiritus pratftaturCan a quo fiunt etiam angeli,fpiritus,cuius 8C in prt m ordio fpiritus fuper aquas ferebaturCEius regnum optabo uenire, quem nt itiquam regem glorite audiuiCan in cuius manu etiam corda funt reguC Quis dabit mihi panemcottidianum?qui nec milium mihi condit,an qui «iam de ccelo pane angelorum cottidianu populo fuo praftitit‘TQuis mi/ ^ delila dimittetCqui ea n5 iudicado no retinet,an qui fi non dimiferit reti nc bit ut iudicet?Quis non finet nos deduci in tentationemCque poterit ten ^ornontimere,anqui a primordio tentatorem angelum prtedamnauitC’ Hocordine’qui alf) deo fupplicat 8i non creatori,non orat illu,fed infamat. A t Proiti *8o d, SEPT. FLO RENT IS TERTVLLI a NI, , Proinde a quo petam ut accipiamCApud quem qu*ram ut inueniam^ quem pulfabo ut aperiatur mihiCQuis habet petenti daretnift cuius o% cuius fum etia ipfe qui peto.Quid aut perdidi apud deum iliu, ut ap^, qu*ram8č inueniamCSi fapientia atq? prudentiamChas creator abfcondir apud eu ergo qu*ra. Si falute Si uita,& has apud creatore. Nihil alibi q U?/ retur ut inueniatunčp ubi latuit ut apparuit.Sic nec aliorfum pulfabo,^ un ImilTus m f ^ Um bndtus.Denicp fi'c accipere & inuenire,8£ admittijaboris & inft an ti* fručtus efhilli qui petit,& qu*Buit,&: pulfauit, Intellige h*c a creatore mandari SC repromitti.Ille enim deus optimus,ultro uenies ad prarftandu Torte, fuo. n ° * homini.nullum illi labore,necinftantiam induxiflet.Iam enim n5 optimus fi non ultro daret petenti,& inuenire prmftaret non quarenti,& aperiretnon pulfanti.Creatorautem potuitindicere ifta per Chriftum^ quia delinquendo homo offenderat deum fuu,laboraret,& inftatia peten/ di acdperet,& qu*rendi inueniret,& pulfandi introiret.Sic SC prtemiflafimi iitudo nočturnu panis petitorem amid fadt non alienu,& ad amicu pulfan tem no ad ignotu, Amicus aut etia fi offendit,magis creatoris eft homo čjj dei MarcionisJtacp ad eum pulfat,ad quem iusilli erat,cuius ianuam no/ rat,quem habere panes fciebat,cubantem iam cum infantibus quos nafd uoluerat.Etiam quod fero pulfatur,creatoris eft tempusJllius & ferum.cu/ ius feculum Si feculi occafus. Ad deum autem nouum,nemo fero pulfaffet. fert, Idffefcen Xantu q U0 d f lucefcentum creator eft,qui & ianuam olim nationibus dau/ tmn creator f er i E=> q U£E dim puHabatfiO.deus ifte exurgit Si dat,Sč fiiam non qua(iami/ * co non tamen quafi extraneo hominfled qua(i molefto,inquit.Mc4cftum autem tam cito deus recens neminem pati potuit. Agnofce igitur Si patrem quem etiam appellas creatore,lpfe eft qui fcit quid filfj poftulenr. Nam & panem petentibus,de ccelo dedit manna,& čarne deBderantibus emifit or/ tygometram,non ferpentem pro pifce,nec fcorpium pro ouo.Illius autem erit non dare malum pro bono,cuius utrucp fit.Cateru deus Mardonisno habens fcorpium,non poterat idfedicerenondaturum,quod non hab v bat.Sed ille qui habens SC fcorpium non dat.Itacp 8i fpiritum fančlu is da/ bit,apud quem eft,& non fantftus.cu furdum deemonium expuliffet: ut & in ifta fpecic curationis Efai* occurriflet.in Bebebule dičtuseijcere damo' nia:B ego in Bebebule erjcio d*monia,filrj ueftri in quo eijciunt? Hac uoce quid magis portendit,quam in eo erjeere fe,in quo Si filrj eoruCln uirtute fd licet creatoris.Nam fi putasBc accipiendum,Si ego in Bebebule, filfj ueftd in quoCquafi illos fuggillaret in Bebebule erjcietes,refiftet tibi prior fenfc> non pofte Satanam diuidi aduerfusfemetipfum.Adeo necilli in Belscbu-* le erjciebant.fed ut diximus in uirtute creatoris,quam ut intelligi faceret.fob iungit:Quod B' ego in digito dei expello datmonia, erg6 ne appropinq ua ' | A D v E R s VS M ARGIONEM* L1 B. CLVARTVS. *8t uitinuosregnum deicApud Pharaonemenim ueneficiilli adhibiti aduer/ fusMoffen.uirtutem creatorisdigitum dei appellauerunt. Digitus dei eft Digitus deu hoc,quodfignificaret etiam modicum,ualidiiTimum tamen. Hoc SC Chri/ ftusoftendens,comemorator,non obliteratoruetuftatum fcilicet fuarum* uirtutem dei digitum dei dixit non alterius intelligendam,quam eius apud quem hoceratappellata.Ergo SC regnum ipfius appropinquauerat,cuiuset uirtiis digitus uocabatur.Merito igitur applicuk ad parabolam fortis illius armad,quem ualidiora{iusoppreftit,principem damnoniorum quem Bel/ zebulcm 8C Satanam fupra dixerat,(ignificans digito dei opprefTum, non creatorem ab alio deo fubačlum.Cxterum quomodo adhuc ftaret regnu eius infuisterminis,8Clegibus8C officrjs,quem licetintegro mudo uel ficpo tuifletuideri fnperafTe,ualidior lile deus Marcionis, fi non fecundu legem eius etiam Marcionita: morerentur,in terram defluendo,fepe Si a fcorpio dočti non efle fuperatum creatorem.Exdamat mulier de turba,Beatu ute/ rum qui illu portaftet,8C ubera qu* illum educaflent:Et dominusdmo bea/ ti qui fermonem dei audiunt Si faciunt.Quia Si retro fic reiecerat matre aut fratres,dum auditores SC obfecutores dei prafert.Nam nee hic mater affi/ ftebatiili.Adconccretronegaueratf natumcum idrurfushabituruspro/ conijdolegš inde felicitate ab utero SC uberibus matris fum tranftulit in difcipulos,a qua dum Ad ’° "* non tranftuliftet fi eam non haberet. Alibi malo purgare qure reprehendut Marcionit^increatore.Hicenim fufficit fi ea in Chrifto reperiutur.Eccein/ id rurfus dtu !EqualisSCipfeinconftans,leuis,aliuddocensaliud facienstIubct omni pe> rus,hccejhtf tenti d r are,SC ipfe fignum petentibus non dat.Tanto *uo Iuce fuam ab ho/ f^ mdturu s, minibus abfcondit:SCnegat lucernam f abftruendam fed con firm at fuper p ort ^J r( ^ candclabrum proponendam,ut omnibus luceat:Vetatremalcdicere, mul/ dendm* tomagis uticp maledicereiEt ua: ingerit Pharifeis SC dočtoribus Iegis.Quis dltam fimilisdeimei ChriftusmiftipfiusCS^pc iam finximus nullo mo/' dopotuifte illum deftručtore Iegis denotaridi alium deum promulgaflet* Ideo 8C tune Pharifeus qui illum uocarat ad prandium, retračlabat penes le cur non prius tineftus efifet quam recubuiflet fecundum legem,qui deum tindus, hod bgis circuferret.Iefus autem etiam interpretatus eft: ei legem,dicens, illos ca e ft lotUf * licis8Ccatiniexterioraemundare,interiora autem ipforum plena effe rapi/ n a5Ciniquitate,ut fignificaret uafeuloru muditias hominum efle intelligen das apud deum.Quia 8C Pharilceus de homine non de calice illoto apud fe tr ačtauerat.Ideo exteriora,inquit,calicis lauatis.id eft čarnem tinteriora au/ tcm utftra no emundatisdd eft animam:adrjciens,N 6nne qui exteriora fe/ nt,id eft čarnem,8C interiora fecit,id eft animamCquo 3 digito aperte demon ‘bauit.ad eundem deum pertinere munditias hominis exterioris SC interio r| s,cuius uterqj (it,pr$ponentis mifericordiam no modo lauacro hominis, A 5 fed iSz- * Q_* SEPT« FLOREN. TE RTV LE J a N I, (ed ctiam facrifido.Subiungit enim: Date qua; habetis eleemofyn am ^ omnia munda erunt uobis.Quod fi' & alius potcfi: deus miTcncordiatna^ daflfe 3 non tamen antcquam cognitus.Porrb 81 hic apparet illos no de deo increpitos 3 fed deciusdifdplina 3 aquoillis&: figurate uafculorum mundi/ tia: 3 &: manifefte mifericordiaru opera imperabanf.Sic 81 holufeuia decima tes 3 uocationem aurem 81 dilečtionem dci preetereuntes obiurgat.Cuiusdei uocationcm§čdilečtionem 3 nificuius&rutam 81 mentam 3 ex forma leojs 81 dedmis offerebantCTotum enim exprobrationis hoc erat quod modica eurabant,ei utiquecui maiora non exhibebant 3 dicenti, Diliges dominum deum tuum ex toto corde 3 & ex tota anima tu a,81 ex totis uiribus tuis, qui te uocauitex i£gypto.C*teru nectempusadmififTer 3 ut Cbriftus tam prst/ VutoU. cxpo CO q 0am imdtam acerbam adhucdilcdlionem t expoftularet nouam 3 &re/ er ričeti deo ecntl ^ eo ne dixenm nondum palam fačto. Primatum quoque captantes Iocorum,& honorem falutationum.cum incufat 3 fe(ftam crcatoris admini/ flrat 3 eiufmodi principesSodomorum afXov7cte appeilanstProhibens etia confiderein Pr*pofitos 3 imo 81 in totum, miferrimum hominem pronuti' dantis qui fpem habet in homine.Quod fi propterea quis affečbat principa tum ut de offierjs aliorum gIorietur 3 qui officia uctuit eiufmodi fperandi 3 8č confidendi in hominem 3 idem 81 affečtatores prindpatuum inerepuit.Itv uehitur 81 in dočtores ipfos legis 3 quod onerarent alios importabilibusone Onera legis. ribus 3 qua: ipfi ne digito quidem aggrcdi auderent 3 non legis onera fuggil/ ians quafi deteftator euis.quomodo enim deteftator 3 qui cumaxime potio/ ra legis praetereuntes incufabat,eleemofynam 81 uocationem 81 dilečtione dei 3 ne haec quidem grauia 3 ne dum dedmas rutarum 81 munditias catino/ rumfCaeterum excufandospotius cenfuiflet 3 fi importabilia portare nosi poffent.Sed quae onera taxatCquae ipfi de fuo cxaggerabant 3 docentespr;E cepca dočtrinashominu 3 comodorum fuorum cau(a 3 iungetes domutn ad domum 3 ut qua: proximi funt aufcrrent 3 damantes populum 3 amantes mH' nera,fed:antes retributionem 3 diripientes iudicata paupcru,uti cfiet illis d/ v duainrapinam,&pupillusinpra:dam.DequibusidemEfaias 3 V;equiua' lent in Ifraele.Etrurfus.Qui uos poftulant.dominantur ueftri. Qui magis quam legis dočloresrHi fi 81 Chrifto difplicebant 3 ut fui difplicebant.Alic em legis dočtores non omnino pulfaflet.Cur aut audiut etia quod ^dificarent prophetis monimenta interemptis a patribus corum 3 laude po tius digni 3 qui ex ifto opere pietatis teftabantur fe non confentire fadispa trum,fi non erat selotes 3 qualem arguunt Marcionita: 3 dcličta patrum de & Irjs exigentem ufcp in quartam natiuitatem ! TQuam uero dauem habebant legis dočlores 3 nifi interpretationem IegisCad cuius intellečlu neq? ipfi bantnon credcntes fdlicet-.Nifienim credideritis,non intelligetis:neq? IQ/ co Ji/ na lei ;is ca m ui E/ :/ :j i/ a / a i A D V E R S V S MAR C ION EM, L IB- O.VARTVS- 2 8 J a dfflittebant.utjqj doccbant praccpta potius 6 1 docftrinas hominum.Qui cra0 ncc ,'pfos introeuntcs.nec alrjs aditum prcftantes, increpabat, obtrc/ ftatothabeduseft lcgis ati fautorvSi obtrečlator.placere debcbanf &pra: duforcs,Iegts.Sifautor.iam noti'8džemulus legis.Sed hcecomnia ad itifu/ Icandutn creacoretn ingerebat ut fceuum.erga quein delinquentes Vas habi turt elTent.Et quis fa:uu no potius timeretprouocarcdcficiendoabeoCTan fo raagis ergo demerendu docebar,quem timendu ingerebat. Sic oporte/ bacChriftum creatoris.Merito itaq 3 no piaccbatilli hypocrifis Pharifeoru labrjs fcilicetamantium dcutn, no corde.Cauete,inquit diičipulis.a fermen toPharifeorum quod eft hypocnG's,non prardicatio creatoris.Odit contu/ maces patris fiiius.non uult fuos tales exiftere in illumtnon in alium.in que hypocri(ts fuiUetadmi0a,euius exemplum a difcipulis caueretur.Ita Phari farorum perhibet exemplum.In eum prohibebat illud admitti, in quem ad mittcbat Pharifiei. Igitur quonia hypocrifim eorum taxarat utiqj cadatetn occulta cordis,& incredulitatis fecreta iuperficialibus ofFicrjs obumbrante, quxdauem agnitionis habcns.necin ipfa introiret.nec aliosfineretndeo ad ijcit,Nihil aute opertum quod non patefiet, 5£ nihil abfconditum quod no dinofcetur:ncquisexiftimctillumdeiignotiretro& occulti rcuelatione 8C adagnitionem intentarecumfubrjciat.etiam qua: inter fe muflitarent uel tractarent.fcilicet fuper ipfo dicentes.Hic non expeliit d^monia nifi in Bel/ sebuifinapertum procedura,& in ore hominu futura.Sč Euangeltj promul ExEMt] g gatione.t)ehinc conuerfus ad difcipulos,Dico autcm > inquit,uobis araicis, nolite terreri ab cis qui uos folummodo occidere po(Funt,nec poft hoc ulla inuobishabentpoteftatem.Sedhiiserit Efaias pra:dicens:Vide quomo/ doiuftusaufcrtur.&nemoaducrtit.Demonftraboautemuobis quem tu meatis.Timetc eum qui poftquam occiderit, poteftatem habeat mittendi w gehennam.Creatorem uticp,Itaq? dico uobis,hunc titnete.Et hoc in loco fiifliceret mihi.fi quem timeri iubet.offendi uetatrSC que offendi uetat.de/ mcrcri iubct:& qui ha:c mandat ipfius eft.cui timendo.Sč non ofFendcndo, &demerendo procurat.Scd habeo &defequentibusfumere. Dico enitn uobis, omnis qui confitebitur me corani hominibus, confitebor in illo co/ tam deo. Qui confitebuntur autem in Chrifto, occidi habebunt coratn botninibus, nihil utique amplius palluri poft occifionem ab illis.Hi ergo truntquosfupra prsmonet.ne timeant tantummodo occidi:ideo prx/ •nittens non timendam occifionem,ut fubiungeret fuftinendam confelTio/ fctn.Ht omnis qui negauerit me coram hominibus.dcnegabit; coratn deo* abcoutiq ? qui illum confitentem confeiFurus fuiiFet. Si enim cofifeflorem confejfor. fonntebitur.ipfeeftquiSCncgatorem negabit. Porro fi confeflor eft.cui n egitor* °>hil titnendum eft poft occifione,negator erit cui timedum eft etiam poft A * tnortcm 2»4 4, SEPT* ELORENTIS TERTVLLIANr, fitortem.Itaque cum creatoris fit quod timendam eft poft mortcm 5 geh et ,y na: fcilicetpcena,8i negator ergo creatoriseft. Si autem negator, & eonfeD for,qui poft occifionem nihitabhomine pafturuseft.a deo plane paff U/ rusfi negaret:atque ita Chriftus creatoris eft.qui oftendit negatores fuos creatoris gehennamtimere debere.Poft deterritam itaque neoattonem,fc, quitur SC blafphemias form idand* admonitio:Qui cfixerit in hlium hotni/ nis,remittetur:illi autem qui dhcerit in fpiritum fančtum,non remkctur ei remiftio. Quod fiiam Si retcntto deličbV indicemdeum fapiunt cuiascrit fpiritus fančlus non blafphemandus.non rernifturi fcilicet blafphemiam: ficut 81 fupra non ncgandus,occifurt fcilicet etiam in gehennam .Quodli Si blafphemiam Chriftus a creatore aucrtit, quomodo aduerfarius ei ue/ nerit non fcio* Autfi 8i per hcec feueritatem eius infufcat non remifturi blafphemiam,8i occifurietiam in gehennam Jupereft ut Si illius clisserfidei impuneSi fpiritus blafphemetur, 8i Chriftus negetur, Si nihil interiTt de cultu eius deue contempturSi ffcutde contemptu nulla poena,itaSi de cul/ tunulla fperanda fit merces.Perducftos ad poteftates,prohibet ad intcrro/ gationem cogitare de refponfione. Sancftus enim, inquit» fpiritus docefcit uos ipfa hora,quid eloqui debeatis.Si eiufmodi documetum creatoris eft, eiuserit 8i prceceptu cuiuspmeflitexemplu. Balaam Prophetesin Arith/ N um.n. per m ( s ar ceftitus a rege Balach,ad maledicendum Ifraelem,cum quo prdiutn Cotunu inibat,fimul fpiritu implebatur,non ad quam uenerat maledičtionerri, fed quam illi ipfa hora fpiritus fuggerebat benedidionem pronunciabat,ante profeflusapudnunaosregis,mox etiam apud ipfum s id fe pronunciatu/ rum quoddeusori eius indidiflet.ffe funt nouee docftrina: noui Chrifti, quas olim famuli creatoris initiauerunt. Ecce plane diuerfum exemplum Moyfi 8L Chrifti.Moyfesrixantibusfratribusultro intercedit,Siiniurio/ fum increpat:Quid proximum tuum pcrcutisC Et rerjcitur ab illo. Quiste conftituitmagiftrumautiudicem fuper nos C Chriftus uero poftulattis a quodam,ut inter illum 8i fratrem ipfius diuidunda ha:reditate cotnponc' ret,operam fuam,8i quidem tam probcecaufe dcncgauit. lam crgo lior Moyfes meus Chrifto tuo,fratrom pači ftudens,iniuria: occurres.Scd enim optimi Si non iudicis dei Chriftus,quis me,inquir,indicem conftitdt fuper uosCAliam uocem exculationis inuenire non potuit,ne ea uteretur* quaimprobusutr,Siimpiusfrateraflertorem probitatisatque pietariscx' cuflerat,Deniq; probauit malam uocem,utendo ea,Si malum fačtum, pa' cis inter fratres componenda: declinatione. Aut nunquid indigne tulcrir. fone no lege hocdičlo fugatum MoyfenCldeocp in caufa pari difceptantium fratru^ dum, si ipfe r uoluitilioscommemorarioneeiufdem dičti confudifleC plane ita. f Si ip* e fedjffe enim e nim tune fuerat in Moyfe,qui talia audierat fpiritus fcilicet creatoris,P^ 01 tune* ia® p. v er SV S M AR CIO NE ML I B« Q_V A R TV S. 285 jim alibifatis comendaffe nos diuitiaram gloriam damnari a dco noftro, jpfosdvnaftas detrahente de folio, 8i pauperes alleuante de fterquilinio<: Ab eo ergo erit 8iparabola diukis blandientis fibi de prouentu agrorum jiiorutn.cui J eu s dicit:Stulte hac nocffce animam tuam repofccnt. au/ tem paradi cuius eruntCSic deniq; rex de gaziš 8i apothecisdeliciaru fua/ rum,apud Perfas gIoriatus,per Efaiam male audiuit. Quis nollet curam nosaaereanima: de uičlu,8i corpori de ueftitu.nifi q ifta homini ante pro fpexit:8iexinde prceftans.merito curam eorum,tanquam cemulam liberali tatisfu^prohibet,qui Si fubftantiam ipfius anim$ accommodauit potio/ rcm cfca, Si matcria ipfius corporis figurauit potiorem tunica,cuius Si cor/ ui non ferunt.nec metunt.necinapothecascondunt,8i tamen aluntur ab ipfo:cuius Si lilia Si fcenu non texunt,nec nent.Si tamen ueftiuntur ab ipfo: cuius Si Salomon gloriofifTimus,nec ullo tamen flofculo cultior. Caeterum nihil tam abruptum quam ut alius pra:ftet,alius de prreftatia eius fecuros agercmandet,Siquidem derogator ipfius.Denicp fi quafi derogator crea/ toris.non uult de eiufmodi friuolis cogitari,de quibus nec coruimec lilia la/ borentjultro fcilicet pro fua uilitate fubiedtis,paulopoft parebit.Inte/ rim cur ilios tnodica: fidei incufatrid eft cuius fidei Ceius ne quam nondum poterant perfecftam exhibere deo:tantu quod uelato cummaxime difcetes eum^ti quam hoc ipfo titulo debebant creatori,uti crederent hatcillum ul/ tro gcneii humano fumminiftrare,nec de eis cogitarentCNam Si cu fubrj/ citiHcec enim nationes mundi quxrunt, non crcdendo fcilicet in deum con ditorem omnium Si probatorem,quos pares gentium nolebat in eundern dcum.modicos fidei increpabatrin quem gentes incredulos notabat.Porro cum Siadrjcit,Scit autem pater opus efle hax uobis,prius quarram que pa/ trem inteiligi uelit ChriftusC Si ipforum creatorem demonftrat, Si bonum confirmat,qui fcit quid filrjs opus fit.Sin illum alium deum, quomodo fcit neceffarium efie homini uičtum atqj ueftitum, quorum nihil preftitit? Si' enim fciffet.pneftitiftet.Csteru fi fcit qu£ funt homini neceftaria 3 nec tame prreftitit^auc malignitate aut infirmitate non praiftitit.Profeflus autem ne eeffatia hcec homini,utiqj bona confirmauitNihil enim mali neceffarium* f t non erit iam depreciator operum 8i indulgentiaru creatoris,ut quod fu/ pta diftuli expunxerim JPorro fi qua: necefTaria fcit homini,alius Si profpe/ x,t & pra:ftat 5 quotnodo h^c ipfe promittitVAn de alieno bonus eftcQua 2 "te enim,inquit,regnu dei,8i hac uobis adtjcientur.Vtiqiab ipfo,Quod fi ab ipfo,qualis eft qui aliena praftabitVSi a creatore cuius 8i funt,quis eft (J _ na promittatCEa fi regno accedut fecundo gradu reftituenda,eius eft fe eridus gradus,cuius Si primus. Eius uirftus atcp ueftitus,cuius 8i regnu.Ita tota promiffio creatoris eft,parabolam ftatus,fimilitudinum per^quatio, ' ■ Gneč Vrceftdtid uti / tur iteru pro exhibitione + z%6 Q.' SEPT, FLOREN. T E R T V L L I A N i, Kon dubito quin le/ Q ncc in afsurn fpečtanr,quam cui per omnia T paria uenerint.Sumusfctuj. gendumfic P dr ‘^ dominum enim habemus deum.ouccingeredebcmusiumbos,id cft expc/ fucrint C d parildv« ^ 1Cl dle impedirnentis ladniofce ttitae 8i implicitac.Item iocernas aracsv quo uerbo utitur res haberedd eft mentes a fide accefas,8i opcribus ueritatis reiucentes, a«* in libro de Refur. ita expedaredomtnum,idcft Chriftum. Vnde redeuntetnCfi a nuptijs 1 * cdrnis /ic fcribcns, cre atons eft»cuius nupti*.Sinon creatoris,nec ipfe Marcion inuitatus ad ^Utlrknt intn[e nu p E ‘ as iffet,deum fuum intacns deteftatorem noptiarum. Defecit itaque cbriftus er a dam. parabola in perlona dominffi no e {Ter cui nuptia copetuntjn fcqueti quo vbimendofe legi/ que parabola fatis enat,qui furem lllum cuius horamfi pater fatnifi* fci/ turEx quapro Ae/ fgt,n on fineretiuffodi domomfuamdn perlonam difponit creatoris,Fur < L Ul1 ' enimcreator,quomodo uideri poteft cfominustotius hominisCNctno fua furatur aut fuffodit,fed ille pottus qut in altena dcfcendir, Si homimm Turjidbclus, 2 domino eiusalienar.Porrbcum furem nobisdiabolum demodretjcuius horam etiam in primordio ii hotno fciflet nunqua ab eo faffolTus eflct.pro pterea iubet ut parati fimus,quia qua non putatnus hora>filius hotnimsad uenietmon quafi ipfe fitfurded iudex,fciIice£corum,qui fe non parauerint, nec cauerint furem.Ergo (i ipfe eft filius hominisjudiccm tcneo,8ž in iudice creatorem defendo.Si uero Chriftum creatoris,in nomine filfi hominishoe loco oftendit,uteum furem portendat,qui quado uenturus fit ignoremus, habes fupra feriptum neminerei fua: furem eftetSaluo Si illo quod fnquan tum timendum creatorem ingerit, intantum illi negocium agens creatoris » eft.Itaque interroganti Petro,in tllosanSiin omneis parabolam: dixit, K Conferuu » a d ipfos 8i ad uniuerfos qui ecdefrjsprafuturi elfent proponi f ta&ccumli/ Torte,Aflorum, „ mi ij tu dinem,quorutn qut bene tračlaueritconferuos abfentia cJominf re> torU vnde fum/ ” uer ^° eo omnibus bonis pr*ponetur.Qui uero fecus egerit, reuerfo domi/ motus ab aCiu di 5> no qua die non putauerit,hora qua no laeritallo foilicet filio hominis Chiv dtur,quiprocu' » fto creatoris non fure,fed iudice,fegregabitur,8i parseius cum infidelibus rdtom offiaode/ p onetur# p ro indeigitur autSihiciudicemdominum opponit,Siilli catecbi qucndi rnčdcrpMlo zatrautft deum optimum.iam Si illum iudicem affirmat, licet nolit Imeti/ poji utitur Tertul/ cus.Temperare enim tentanc hunc fenfum,cum deo eius uindicatur, qua(i Iktius. tranquillitatisfit 8i manfuetudinis, fegregare folummodo SC partem eius cum infidelibus ponererac fi non (it uocatus, ut ftatut fuo redditus:qua(i non Si hocipfum iudicato fiat. Stultitia. Quiserit exitusfegregatorom- Nonneamifllo falutisCSiquidem ab eis fegregabuntur qui falutem confc' quentur.Quid igitur infidelium ftatusCNonnedamnatioCAut finibilp 3 ' tientur fegregati Si infideles,$que ex diuerfonihil cdnfequentur retenti Sb deles.Si uero con(equentur falutem retenti 8i fideles,hanc amittant neceiic eft ex diuerfo fegregati 8i infideles.Hoc erit iudicium,quod qui intendit ere atoris eft.Quetn alium intelligam cardentem fcruos paucis aut multis p^' gisA A DVERSVS MA R CI O NE M LIB. Q_ V A R T V S iti ris SZ pro at com milit illis,ita SZ exigentem ab eis,quam retributorem deuv kultne decet obfequi, nifi remuneratori.Prodamat Chriftustuusjgnem irnimittere in terram.llle optimus, nullius gehennse dominusqui paulo ante difdpulos, ne ignem poftularent inhumaniffimo uiculo coercuerat, nuando ifteSodomam SZ Gomorram nimbo igneo exuflitC’quando can/ tatum eft,ignisante ipfum procedet,8č cremabit inimicos eiusCquando per Ofcc comminatus eftdgnem emittam in ciuitates Iuda^Cucl per Efaiam, Janis exarfit ex indignatione meaCN on mentiatur.Si non efl ille qui de m boquoq?ardenti>uocem fuam emifit:uideritquem ignem intelligendum contendas.Etiam fi figura eftthoc ipfo quod de meo elemento argumenta fcnfuifao fumit,meus eft qui de meis utitur • Illius erit fimilitudo ignis,cu/ ius Si aeritas.Ipfe melius interpretabitar ignis iftius qualitatem, adrjciens, Putatis acniffe me pacem mittere in tetram?non.dico uobis, fed feparatio ^ , ncm.Macharam quidem fcriptum eft.Sed Mardon emendat, quafi' non ■SL feparatio opus fit machsr*. Igitur 8i ignem euerfionis intendit, qui pa/ v i w ’ a ^ ^ cem negauit. Qualcpradium,taie SZ incendium. Qualis machara,tališ SZ flamma,neutra congruens domino. Denicp diuidetur,inquit s pater in fi/ Mitth.io. lium,& filius in patrem:& mater in filiam,8£ filia in matrem: SZ nnrus in fo/ crum,^ focrus in nurum.Hoc pradium inter parentes fi in ipfis uerbis tuba cecinip prophet«, uereor ne Micbeas Chrifto Mardonis prardicaret. Et ideo hppocritas pronunciaba^cceli quidem SZ terrx faciem probantes.tem/ pusueroilludnondinofcentes.Quofci!icet adimplens omnia qure fuper ipfosfberantpradicata.necaliter docens debuerat agnofd. Ckterum quis poffet eius tepora nofle.cuius per quar probaretno habebat.Merito expro batetiamquod iuftum non a femetipfis iudicarent. Olim hoc mandat, per E-echielem Juftum iudidum SZ pacatorium iudicate. Per Hieremiam, feciteiudicium SZ iuftitiam.Per Efaiam,iudicate pupillo SZ iuftificate uidua imputans etiam uine* Soreth,quod non iudidum feciflfet, fed damorem. Quicrgo docuerat ut facerent ex pracepto,is exigebat ut facerent SZ ex ar/ bitrio.Qu{ feminauerat pra:ceptum,ille SZ redudantiam eius urgebat. lam Uc ro quam abfurdum ut ille mandaret lufte iudicare,qui deum iudicem iu/ ^ utT1 deftruebat.Nam SZ iudicem qui mittit in carcerem,nec ducit inde, nifi loluto etiam nouilTimo quadrantedn perfona creatoris obtrečlationis no/ mine diflferunt. Ad quod necefife habeo eodem gradu occurrere.Quotiefcu/ ! Uectl| m feueritas creatoris opponitur.totiens illius efl: Chriftus,cui per ti/ m °rem cogit obfcquiu.Qua;ftionem rurfus de curatioe fabbati fačla quo/ m°do difcuffitT Vnufquifc^ ueftrum fabbatis non foluet afinu aut bouem UUm a prsfepi,8č ducit ad potuCErgo fecundum conditionem legis opera/ tusjegem confirmauit,non diflbluit,iubentem nullum opus fierfinifi quod fieret r8 8 utiqj excludedis iniquis,quibus pulfantibus rrfpoti/ . debit 3 nefcio unde Otis.Ec rurfus enumerantibus quod coram illo cderint,5! biberint 3 & in plateis eorum docuerit 3 adrjciet 3 Recedite a me omnes opera/ rij iniquitatis.lllic erit fletus SC frettdor dentium.Vbicforis fcilicet 3 ubicrant cxcluft 3 oftio ciufo ab eo.Ergo erit pcena.a quo fit excIufio in pcenam,cuni uidebunt iuftos introeuntes irt regnum dci 3 fe uero detineri foris.A quocSi a creatoreC^uis erit ergd intus recipiens iuftos in rcgnuCDeus bonus,Qud ergo illuc cfeatori 3 ut foris detineat in pcenam 3 quos aduerfarius eius exdw fit fufcipiendosa fecSi utiq; magis in aduerfarrj bilemC Sed SC ille exclufu/ fus iniquds 3 fciat utiqi creatorem illos detenturum in poenam 3 aut non fet 'Oportet.Ergo.aut nolente eo detinebuntur 3 & minor eft illo qui detinct ,0 dens ei noiensraut fi uult ita ficri.ipfe ita faciendum iudicauit,8č no erit liorcreatoreipfc autor infamia: creatoris.Harc fi nulla ratione confifiu^ alius punire 3 aiius Iiberare credatur.unius erit tam iudicium quam SC reg nu; SC dum unius eft Utrucp 3 qui SC iudicat creatoris eft. Ad prandium uel adeff nam qualeis uocari iubetCQualeis oftenderat per Efaiam 3 Confringe p 3!t tuum efurienti,& mertdicds SC qui fine tedto funt iiiduc in domu tuam.^ 1 'fcilicet humanitatis iftius uicem retribuere non poffint.Hanc fi Chriftns d ptari uetatjin refurrečtione eam repromittens.creatoris eft forma cui ^ placent amantes munera/eftantes retributionem.Etiam inuitatoris p afi j D v E RS v s MARClONEM LIB . Q_ V A RT V Š i8‘> ^ 0 ! a cu ( m agi's parti occurrat expendo.Homo quidam Fccit coenam SC uo/ Cl mc fflultos:Vnqj caens paratura,uita: xtemx faturitatem figurat. Dico rimo cxtraneos SC nuilius iuris affines inuitari ad ccenam non folere.certč: facilius folere domefticos Si familiareis. Ergo creatoriseftinuitafle,ad que r tincbatttqui inuitabantur,& per Adam qua homines,& patres qua Iu/ daici.noncius ad quetrrneqj natura pertinebant neque pmogatiua.De/ lune (I is mittit ad conuiuas,qui ccenam parauit, ficquoque creatoris eftcce na qui milit adconuiuas admonendos, ante iam uocatos per patres, ad/ monendos autem per Prophetas.non qui neminerrt miferit admonen/ duiu.nec qui nihil prius egerit ad uocadum.fed ipfe defcertderit fubito* tart tam quod innotefcensdam inuitans:tantum quod inuitans iam in conut/ uium cogens.eandem faciens horam ccenandi SC ad ccenam inuitandi. Ex/ cufant fe inuitati.Si ab alio deo,meritb,quia fubito inuitati.Si non merito, ergo nec fubito.Si autem non fubito inuitati, ergo a creatore a quo olim: Guiusdenicp declinauerantuocationenuuncprimodicetcs ad Aaronem. fac nobis deos qui prseant nobis. Atcp exinde aurc audientes Sl non audie tcsuocatione fcilicet dei,qui pertinentiffime ad hancparabolam perHiere miam,audite,inquit,uocem meam,8£ ero uobis in dominu SC uos mihi irt populum,8č ibitis in omnibus uqs meis quafcuq? madauero uobis.Ecce in uitat(p dei. Et non audierut,inquit,5Č non aduerterut aute fua.Ecce recufa/ tiopoptdi,Sedabieruntinht]S qua:cocupiuerunt corde fuo malo* Agrum tmi,& boues mercatus fum,& uxore duxi.Et adhuc ingerit,Et emifi' omneis ad uosfamulos meos Prophetas.Hicerit fpiritus fandtus admonitor con/ uiuamm.die SC ante luce.Et n5 audrjt populus meus.Si no intenditauribus fuis. Et obdurauit collu fuum.Hoc ut patrifamilice renurtciatum eft, motus tutic(benequod&motus.negatettimMarcionmouerideum fuumdta 8Č boe meus eftjmandat de plateis & uicis ciuitatis facere fubledtione. Videa/ bius an co fenfu quo rurfus per Hieremiam,Nunquid folitudo fadlus futn domui IfraelisCaut terra irt incultum dereličtadd eft, Nunqiiid no habeo quosallegam,aut unde alIegam.Quoniam dixit populusmeus rton ueni/ mu s ad te.Itacp miiitad alios uocandos,ex eade adhuc ciuitate.De hinclo to abundante,precepit etia de urjs SC fepibus colligi,id eft nos iam de cxtra ntis gentibus,illa fcilicet xmulatioe,qua in Deuteronomio, Aucrtam facid oieamab eis,&monftraboquid illis irt nouiflimis,id eft alios polfefluros •ocum eotu:quonia genitura peruerfa eft,filt) in quibus fides non eft.Illi ob ^mulati funt me in novdeo,& prouocauerutme in iram inidolis fuis:6č ego °b*mulabor eos in no nationedn natione infipieti prouocabo eošin iram, ^ ^ 'n nobis fcilicet quorum fepem Iudad geruntrde qua illos guftaturos negat 4 t ‘ tt - dns,derelidta Sione tačp fpecula in uinea ^ in cucumerario cafula,pofteac| i, - i " B ecnonifti 29 0 Q_* SEPT. FLORENTIS TERTVLLIA K , SC nouiftima m Chriftu inuitationerecufauit.Quid exhocordinefccun^ difpofinone 5 i prardicationcs creatoris recenfendo, copetere poteft il|j }C1] j ncc ordine habet,nec difpofinone ad parabol# cofpiratione,qaitotii 0 p us femcl fecitrAut qua: erit prima uocatio eius,K qu# fecundo ačlu admonl/ tioCAnte debent alrj cxcufarc,poftea a lij conuenifte.Nuc aut pariter ntta® forte, ttehm parte inuitareuenit,deciuitate,de fcpibus^aduerfus f fpeculu parabol#^ purubok. poteft iam faftidiofos iudicare quos nunčf? retro inuitauit,quos eumaximc aggrcdtf.Aut fi de futuro eos iudicat.contepturos uocatione;ergo& f u b| e (ftione loco eoru ex getibus de futuro portedit.PIane ad hoc fecudouenta rus eft ut gentibus pnedicet.Et fi uenturus eft autputo no qfi uocaturusad huc couiuasjed iam collocaturus .Intcrea qui coen# iftius uocadone in cede fte conuiuiu interpretaris fpiritalis fatuntatis,& iocunditatis ; mcmeto & t« renas promiftioes uini 81 olei 81 frumeti 81 ipfius daitatis,a:que in fpiritalia figurari a creatore.Ouem Si Dragmam perditam quis requiritCN6naequi perdidit?Quis aute perdiditCNonne qui habuit?Qui uero habuitC Non/ ne cuius fuitfSi igitur homo non akerius eft res ; č| creatoris,is eum habuit cuius fuit.Isperdidtt qui habuit Js requifiuit,qui perdidit.Is inuenit,q qua/ fiuit Js exultauit,q inuenit. Itautriufq 3 parabola: argumetu,uacat circu cu, cuius no eft ouis neq; dragmadd eft homo.Non cm perdidit,quia non ha buitmec requifiuit,quia no perdiditmec inuenit,quia nec requifiuit:neccxul tauit,quia non inuenit; Atcp adeo exultare illius eft de pcenitentiapcccato/ tis,id eft de perditi recuperatione,qui fe profeflus eft oli*n,roalle peccatofis poenitentiam quam mortem.Quibus duobusdominisncgetpoffeferuiri, quia alterum offendi fit neeeffe,alteru defendMpfe declarat, deum propo/ nens 81 Mammonam.Deinde Mammonam que intelligi uelit,fi interpre/ tem non habes,ab ipfo potes difcere. Admonens enim nos, de fccularibus n r . fuffragia nobis profpicere amicitiarum,fecundum ferui iliius exemplu, qui motus, a< ^ u ffi m °tus,dorninicos debitores diminuit,cautionibus releuat in fub. fAAmondSy/ fidium fibi,Et ego,inquit,dico uobis»facite uobis amicosde Mammonaid rkm uocdbu iuftiti#,de numo fcilicet,de quo 81 feruus ille.Iniuftiti# enim autore Si do' lujmttidsfu minatorem totius feculi nummu fcimus omnesrcui famulatam uidens Pha AmeuuitTid cupiditatem amentauit hanc fententtam,Non poteftis deo ferutrc eft, rmifitldb & Mammon#.Irridebant deniq? Pharifari pecunias cupidi,quod intelbif' meto , quod fent fcilicetMammotiam de numo di git,quod elatu eft apud homines perofum eft deo.Eiaiam ponit anteocu/ los:Dicsenim domini fabaoth.in oranem contumeliofum SC fuperbum,itl omnem fublimem SC elatum,& humiliabuntur. Poflum iam colligere cur tanto aeuo deus Marcionis fuerit in occuIto.Expečtabat,opinor,doncc ha:c pmnia difceret a creatore.Didicit ergo ufq? ad Ioantiis tempora,atq; ita eX inde proceftit annunciare regnum dei.dicens:Lex SC propheta: ufepad Io/ iodnm udu/ atwem,exquo regnum dei annunciatur:quafi non & nos Iimitem quenda tiUmešconfti a gnofcamus Ioannem conftitutum inter uetera SC noua.ad quem define/ rct ludaifmus.Si a quo inciperet Chriftianifmusmon tamen ut ab alia uir/ tute fačla fit fedatio legis SC prophetarum, SC initiatio Euangelrj.in quo eft: dei regnum, Chriftus ipfe.Nam &fi probauimus& uetera tranfitura, SC no Ua lucceflura prsedicari a creatore.fi SC Ioannes antecurfor SC praeparator °ficndituruiarum domini,Euangelium fuperduefturi, & regnum dei pro/ mu lgaturi:Si ex hoc iam,quod Ioannes uenit.ipfe erit Chriftus, qui Ioan/ Rem erat fubfecuturus ut antecurforem:8£ fidefierunt Uetera, SC cceperunt n °ua interftite loanne,non erit mirumquodex difpofitione eft creatoris; B t utun 292 Q_* SEP T* F LO REN- T ER T V L L I A N I, * necunde . ut undc magis probetur 3 quam cxlcgts Si prophctarum in Ioannem ocq, fu 3 & exinde ortu.regnum dei.Tranlcat igitur coelum Si terra citius, ficut $ lex Si prophetce,quamunusapex uerborum domini. Verbumenim,in, quitEfaias 3 deinoftri 3 manetin ^uum.Nam quoniam in Efaia iam tune Chri ftusffermo fcilicet Si fpiritus creatorisjoannem prardicarat 3 uocem da mantis in deferto parate uiam dominidn hoc uenturum 3 utlegis&; prophe tarum ordo exinde ceffaret,per adimpletioncm 3 non per deftručlionem,& regnum dei a Chrifto annunciareturridco fubtexuit,facilius elementa tram fitura,q uerba fua:confirmans 3 hoc quoqj quod de Ioanne dixerat,no pr& teriffe.Šed Chriftus diuortium iubet 3 dicens: Qui dimiferit uxorem fuatn 81 aliam duxerit 3 adulterium comittet. Qui dimiffam a uiro duxerit 3 $que adultereft:ut(icquoq? prohibeat diuortium, jliicitum facit repudiatce ma/ trimonium.Moyfes uero permittit repudium in Deuteronomto:Si fam/ pferit quis uxorem,& habitauerit cu ea,& euenerit non inuenire eam apud eum gratiam.eo quod inuentum (it in illa impudieum negocium.fcribet li/ bellum repudrj 3 & dabit in manum eius,§£ dimittet lllam de domo fna.Vi/ des diuerfitatem legis Si Euangelrj,Moy(i 8i ChriftiCPIanetnon enim reče/ pifti illud quoque Euagelium eiufdem ueritatis,& eiufdem Chrifti, in quo prohibens diuortiu 3 propriam quaeftioneeius abfo!uit:Moy(es propter da ritiam cordis ueftri precepit libellum repudrj dareia primordio autem non fuit (ic:quia fcilicet qui marem 81 fceminam fecerat 3 erun t duo 3 dixer£t,incar ne una.Quod deus itaque iunxit,homo di(iunxerit‘THoc enim refponfo$ Moyfi conftitutionem protexit,ut fui, S£ creatoris inftitutionem direxerir, ut Chriftus ipfius.Sedqnatenusex his reuincenduses 3 quazrecepifti 3 fictibi occurratn 3 ac (i meus Chriftus.Nonne Si ipfe prohibens diuortium, SL pa/ trem tamengeftans eum qui marem Si fceminam iunxit, excufauerit po/ tius quam deftruxerit Moy(i conflitutionem.Sed ecce (ictuus (it ide CM ftus contrariam docens Moyft& creatori,ut (i non contrarium oftendero, meus (it.Dico enimillum conditionaliternunc feciffe diuortit prohibitio/ 'u) ■ nem 3 (I ideo quis dimittat uxorem Si aliam ducat. Qai d imifcrit 3 inquit,uxo rem,8£ aliam duxerit 3 adulterium commi(it.Etqui amarito dimiflam ¥ xerit 3 ceque adulter eft,ex eadem uticp caufa dimiffam qua non licet dimit« utaliaducatunillicite enim dimiffam pro indimiffa ducens,adulter.Man<* enim matrimonium quod non rite diremptum eft. Manente matrifflo/ nio 3 nubere adulterium eft. Ita (i conditionaliter prohibuit dimittere uxo' rem 5 non in totum prohibuit.Et quod non prohibuit in to tu, perm ifitA^ fobrjci caufa ceffat,ob quam prohibuit.Etiam non contrarium Moyfi ¥ cet.cuius pr^ceptum alieubi conferuatrnondum dico cofirmat. Aut fi otM no non negas permitti diuortium a Chrifto, quomodo tu nuptiasdiriM aD versvs marcionem lib . q_ v a r t V s i'9 i dccconiungens marcm Si foeminam 3 nccalibi cotuunftos ad facramentu RaptiftnacfsKEuchariftiaiadmittens 3 nifiintrafe coniurauerint aduerfus Bdptifmd& Murn miptiarum.ut aduetfos ipfuni creatorcm.Ce,tc quid fadt apud te £***, niarituStfi uxor eius.comilerit adUlterimHabebitne illamCbednectuum u p r i m i tluc ^poftolum finere coniuilgi proftitUtaz 3 mebra Chrifti.Habec itaq; SC Chri ccckfiiC. (tuin aflertorem iuftitiadiuortfj.Iam hiticconfirmatuf abilld Mbyfes ex conijdo leg . godem titulo prohibens rcpudium 5 quo SC Chriftus, fi inucntum fuerit iti Scd ” cc tmiS muliere negociumimpudicum.Nam Si in eUangclio Matthad:Qui ditiiife ntreconim M rit,inquit uxorem iiiam prater čaufam adulteripfacit eam adulterari 3 atque g , profitu. ^ ' adulter certfeturs& ille qui dimiflam a uiro duxerit.Ca:tcru f prazter SC cau/ torte, prttcr faadulterij.nec creator difiungit quod ipfe fcilicet c6iunxit,eode alibi Moy i um ex CM fcconftitucnte eum qui ex compreffione matrimonium fecerat, non pofle dimittereuxorem in otrine tempus(Q uod fi ex uiolentia coačtu matrimd> itlecc ? cen tis. Nam SC illud quantu ad feripturaz fuperficiem fubito propofitu eft, brisfiippofitit quantum ad intentionem fenfus,8i ipfum cohsret mentioni Ioannis ma/ etr a&ati 3 6c fuggillati Herodis male meritati,utriufq; exitum deformans, B j Herodis s*4 -rS r E P ,T., .,FlO:RENT IS TER TVLLI ANI, , ' Herodis tormcnta,& Ioannis refrigcria.ut iam audiret Hcrodes:Habet|j, lic Moyfen SL prophetas,tllos audiant.Scd Marcion aliorfum cogit,(cili Cet ut utraq? mercedcm creatoris,(]ue tormenn.fiue refrigertj apud inferos.de/ tcrminet eis pofitam qui legi &prophetts obedierint.Chnfti uero & dei fuj Torte, crbuc cceleftem definiat Gnum SL portum. Refpondebimus,& 1 hsec ipfa fcript Ur3 rcuincente oculos eius,qu$ad inferos difcernit Abrah* dnu pauperi.Aliud enim Inferi.ut puto.aliud quocp Abrah* dnus.Nam SL magnum ait inret ccdere regiones iftasprofundum, SL trandtum,otrucp prohibere►Sed nec ailcuaflTet diues oculos SL quidem de Ionginquo,nid in fuperiora,& dealtitu dinis longinquo per immenfam illam diftantiam fublimitatis SL profondi/ tatis. Vnde apparet fapientieuicpqui aliquadoElydos audierit.eiTc aliqu| Sinus Airdhz localem determinationem,qusdnus dičla ilt Abraha; ad recipiendas aru/ mas filiorum eius etiam ex nationibus.patris fcilicet multarum nationuiti Abrah* cenfum deputandarum,& ex eadem fide qua SL Abraham deoere didit.nullo fub iugo legis.nec in dgno circucidonis.Eam itaq; regionem.fi/ forte, erfi no num dico Abrahar.f SL non cceleftem.fublimiorem tamen inferis, interim Tro pnetered r efrigerium, + prxtereaanimabus iuftorum,doneč confummatio rerum re/ trge prabitu/ furrečtionem omnium plenitudine mercedis expungat:tunc apparituracce ri ammabus, ledi promiflione quam Marcion fuo uendicat,quad non a creatore promui gatam. A d quam afcenfum fuumChriftus ^dificat in ccelum, fecnndum Ofee:uticgfuis:ubi eft SL locussternus.de quo Elaias:Quisannuciabituo/ bislocum sternum.nid fcilicet Chnftus incedens in iuftitia, loquens uiam t rečlam,odio habens iniuftitiam SL iniquitatemCQuod (i aternus locus w promittitur.Si afcenfus in coelum adificatur a creatorc.promittcnte etiamfe men Abrahs uelut ftellas cceli futurum, utic^ ob coeleftem promiffioncm, falua ea promiffione.cur no capiat dnu Abrah* dici.teporale aliquod atii/ cundidd, pr o marum g Jeljjj receptaculum.in quo iam delinietur futuri imago, ac candi' anione, ve da qusdam utriufq5 iudicrj profpiciatur. Admonens quoq* uos bareticoS flisem.utan dum in uitaedis Moyfen SL prophetasunum deum pradicantescreatore, tediximus. & unum Chriftum pradicantes eius,& utrucg iudiciu poena SL falutisater/ ns apud unieum deum podtum,qui occidat SL uiuificet Jmo, inquit, noftri dei monela de coelo.non Moyfen SL prophetas iufTit audiri.fed Chriftum: Hune audite.Merito.Tunc enim Apoftoli fatis iam audierant Moyfen # prophetas,qui fecuti erant Chriftum,credendo Moyd SL prophetis. N £fi enim accepiifet Petrus dicere:Tu es Chriftus.antečp audiflet SL credidiflčt Moyd SL prophetis, A quibus folis adhuc Chriftus annuciabatur.Ha* lgK tur fides eorum meruerat.ut etiam uocc coelefti confirmaretur iubente ilw audiri,quem agnouerant euangelizantem pacem.euagelizantem bona,an ; nunciantem locum aeternum, asdificantem illis afcenfum fuum in ccelum* A D V ’E R S V S MAR C I O N EM L IR. Q.V A RT V S. *S>5 A ud inferds aut de eis dič tu eft: Habet illic Moyfen SC prophetas,audiat ![osqui noncredebant.uel qui nec omninofic credebanteffe poft mortetn iuperbis diuitiarum,8£ glorij delitiarum,fupplicia anriunciata a Moy fe Si prophctis:decreta aute ab eo deo, qui de thronis deponit dynaftas, Si de Hcrq U ilini]S eleuat inopes Jta cum utrimq? pronunciationis diuerfitas coni - > tat creatori.non erit diuinitatum ftatuenda diftantia,fed ipfarum mate/ Jlarum. Conuerfus ibidcm ad difcipulos, V* dicitautori fcandalorum, cxpedi(Te ei fi natus non fuiftet,aut fi molino faxo ad collum deligato pr*/ cipitacus efifet in profundum, quam unumex illis modicis uticp difcipu/ liscius fcandalizaftct./Eftima quale fupplicium cominctur illi. Nec enim aliusulcifcetur fcandalum difcipulorum eius.Agnofce igitur SC iudicem, SC jlloaffc&u pronunciantem de cura iuorum,quo Sicreator retro:Qui tetige rituos,ac(i pupiliam oculi mei tangat.Idem fenfus eiufdem efbPeccantem fratremiubet corripi:quodqui nonfecerit,utiquedeliquit,aut exodio uo/ iens fratrem in delicfto perfeuerare, aut ex acceptione perfon*, parcens ei: * Jiabcns Leuiticum: Non odies fratrem tuumin animo tuo. Tradudaone nontraduces proximum tuum,utique SC fratrem,& non fumespropter il/ lunideli&um.Necmirum fi ita docet,qui pecoraquoquefratris tui,fi erran tia in uia inueneris.prohibet defpicias:quo minus ea reducas fratri, nedum ipfuiT?fibi.Sed SC ueniam f dei fratri in te delinquenti iubet etiam fepties. f ort Mri fri, parum plane.Plus eft enim apud creatorem,qui nec modum ftatuipin infi nitum pronuncians,Fratris maliti* memor nefis.nee petenti eam pr*ftes mandat,fed SC non petenti.Non enim dones offenfam uult, fed obliuifca/ ris.Lex leproforum quant* Gt interpretationis erga fpecies ipfius uitq,& in fpcdationis fummi facerdotis,noftrum erit fcire:Marcionis, morofitate le/ Mdrrfonis.fi gis opponere,ut SC hic Chriftum *mulum eius affirmet pr*uenientem fo/ ent * ' Ičnia legis etiam in curatione decem leproforum,quos tantummodo ire iuf fos,at fe oftenderent facerdotibus,in itinere purgauit.fine tačtu iam SC fine uerbo tacita poteftate,8i fola uoluntate:quafi necefle fit femel remediatore languorum SC uitiorum annunciato Chrifto, SC de effečtibus probato, de qualitatibus curationum retračtari:aut creatorem in Chrifto ad legem pro u °cari:fi quid aliter quam lege diftinxit jpfe perfecit:cum aliter utiq$ domi/ nus pcr femetipfum operetur,fiue per filium,aliter per prophetas famulos luosmaxim*documenta uirtutis&poteftatis:qu*utdariora SC ualidio/ propria.diftare a uicarrjs fas eft.Sed eiufmodi SC alibi ia dicfta funt in documento fuperiorfc.Nunc 8ifi pradatus eft multos tune fuiffe ieprofos ^pnd Ifrael,in diebus Helifei prophet*,& neminem eorum purgatum ni/ f ; ^ cer nan Syrum:non utique SC numerus faciet ad differentiam deorum, 111 de faučtionem creatoris,unutn remediantis,8£ pradationem eius qui de/ ' B * cetn d. SEPT* P LOREN TIS TEftTVLLlANf, . cem cmuttdarit.Quis enim dubitabit plureis potuiffe curart ab co,qm Kt ,- curaffet,quam ab illo dcccm,qui nunquam reEro unumcSed bac curtim a v, mcpronundationediffidentiamlfraelis uel fuperbiam pulfat: quod curti i», pirticuU fnulci cflcnt illic lcprofi a &prophetes non deeffet,etiar» f in adttodocutsen fuperelJe ui^e to ncmo decucumffeE ad de um operančem iti prophetis. Igitur guoniatn spfe erat autcnticus pofitifex dei patFis,infpexit illos fecundum legis at® num.fignificantis Chriffum effe uerum difceptatorem Sl elimatore huo® fiarum macuiarum.Sed 81 quod in manifefto fuit legis,pracepit: Ite oftcn/ dite uosfacerdotibus.Cur,fi illos ante era E emundaturuscAn qua(I legis d iu(or,ut in itinere curatisoftederet,nihi! effe lege cum ipfisfaserdotibusC5( utiq? uidcrit fi cui ram opiniofus uidebitur Chriftusdmo digniora fant © terprctanda, Sl fi dei iuffiora t Ideo illos remediatos, qua fecundam lcgcta iuffi abire ad facerdotesobaudierantmecp enim credibileeft emeruiffe me/ F ort. obferuci djcinam a defirucffore legis f obfecratores Iegis.Sed cur priffino leprofo ni , tores -' bil tale pršcepitCquianeeHelifeu&Syro Neemaft:8č tamcn no iddtcotio erat creatoris.Satis rcfpondufed qui credtdic,inEelligiretiarn altius ah'quid. Difce igiEur Sl caufas.In Samarin regionibus res agebatur,unde eratft unus interim ex leprofis.Samaria autem dc Triu era t a b I frael e, h abeas fchif ma iliud ex nouem tribubus,quas auulfas per Achiam prophetaffl.colloca ueraE apud Samariam Hieroboam* Sed Sl alias Temper fibi plarcntcs erant Samaritani demontibus Sl putcis patrumtfieut in EuangcŠo loati/ nis Samaritana illa in eolloquio dni apudputeum,Nctu maior fis,6£ cm ra.EE rurfusrPatres noffri in ifto monte adoraucrur,Sč uos dicitis quia Hie/ Torte, v D VE R S v- s m A R CIONEM, lir. O.VARTVS. 2 97 • nuatido uenturum fit.cp diu altus a Chrifto reditus deus non eratmeč ,, \| c alcerius regao rcfpodifte,q$ de cuiuscofulebatur.No uenit,inquit ? re/ ' mm obferuatioe.nec dicut:Ecce hic.ecce illic.Eccc enim regnu del' in/ cnu ut ' l ‘' w ^ , , . , n « 1 n * 0 ® a uoS e ft,Quis no ita interpretabiturantra uos eft,id eit,tn manu,in pote/ Ihte ueftraifi audiatis.fi' faciatis dei p receptu C Quod fi in prcecepto eft dei rcanum.propone igitur contra.fecundu noftras antithefeis,Moyfen,82 una fcntentiaeft.Pf$ceptuffi 5 inquit,excelfum non cft.nec longe a te.Non in coe |o eft,ut dicas,quis afcendit in ccelum,82 deponit nobis illudCEt auditum il !ud faciemus.Nec ultra mate eft,ut dicas,quis trasftttabit St fumet illud no bis,Si auditum illud faciemusCPrope te eft uerbum, in ore tuo, St in corde tuo.Si in manibus tuis facere illud.Hoc erit non hic.nec illicEcce enim intra uos eft rcgnum dei.Et ne argumentetur audacia hsretica, de regno creato/ ris.de quo cofuiebatur,non de fuo reipondifle eis dominu, fequentia obfi/ ftunt.Dicens enim filiu hominis ante multa pati St reprobari oportere.an/ tcaducntu fuum.in quo Si regnu fubftatialiter reuelabit ,fuu oftendit Si re/ gnudequorefponderat, quod pafliones St reprobationes ipfius expečta/ bat.Rcprobari aut babens Si poftea agnofd,22 a (Tumi,82 cxtolli,etia ipfum uerbum reprobari,inde decerpfit ubi in lapidis snigmate utracp reuclatio eiusapud Dauid canebatunprima recufabilis,fecunda honorabilis.Lapis, inquipque reprobauerunt redificantesdfte fačlus eft in caput angulu A do/ mino fatftu eft: hoc. Vanu enim fi credidimus deum de cotumelia aut glo/ riafcilicetalicuius pnedicaflernon ut eum portendcret,qucm Si in lapidis 82 in petrs St in montis figura portenderat.Sed fi de fuo ioquitur aduetu, cur eudiebus Noe 82 Lothcomparattetris 82 atrocibus,deus 82 lenis St mitisC Cur adraonet meminifle uxoris Loth,qua; praceptum creatoris non impii nec6tempfit,fi non cu iudicio uenit uindicandoru prasceptoru fuoru C Etia liuitidicatur,82 ille fi iudicat me,no debuit per eius documeta formare que deftruit.ne ille me formare uideatC Si uero 8i hic non de fuo loquit? aduen/ tu.fcdde Iudad Chrifti,expečiemus etiam nuncne quid de fuo prasdicet, il/ Cm interim efte credentes,quem omni loco pradicac.Nam St orandi perfe uerantia St inftantia mandans, parabola iudicis ponit.coacfti audire uidua, inftantia St perfeuerantia interpellationu eius.Ergo iudice deum oftendit or andu,n6 fe,fi no ipfe eft: iudex:fed fubiuxit fačturu deu uindičla elečlo f una fuorumftSi ergo ipfe erit iudex qui St uindex:fi creatorem ergo melio o pinor legeit rcm deum probauit,quem elečlorum fuorum clamantiu ad eum die 82 no/ dum,sic ergo ftc uindicem oftendit.Et tamen eum templum creatoris inducit,82 duos ad l ^‘ or antes diuerfa mente defcribit.Pharifeum in fuperbia,publicanum in hu erg0 m j^ rQ ,T >uicate:ideo(^ alterum reprobatum,alterum iuftificatum defcendiftemti/ babit t 'i Uc docendo qua difciplina fit orandum,etim St hic orandum coftituit A quo 29$ - Q> SEPT. FLO RENT IS TERTV^E-IANI, quorelaturi eftenteam orandt difciplinam iiue reptobatricrm fupcrbi :< < fiue iuftifieatdecm humilitatiSialterius dciCNec templum 3 nec oratorij iudirium inuenio penes Chdftum.niitcrcatoris.Illum iubet adorarein h« milicateuc alleuatorem hurrnliurrunon in fupcrbia,ut dcftručtorem fup etl . borum*Quem alium adorartdum mihi oftendit, qua difciplina, qa a fp c * Neminem opinor.Nam Sl quam doctrit orationcm creatori probaabus conuenire. Aliud eft fi etiam adorari qua deus optimus& ultro bonus non uule.Sedquisoptimus,ni{i unus r inquit> deusC Non qaa(t exduobusdijs unum optimum oftenderit,fed unum efteoptimum deum folum,quific unus (it optimus,qua folus dcus.Et utiep optimus>qui pfuit fapcriuftosS( iniuftos>& folem fuum odri facit fuper bonos & malosifuftinens &alen$ SC iuuans etiam Mardomtas.Demqbnterrogatus ab ilio quodam ) p ra«/ ptor optime,quid faeiens uitam arternam poftideborde pra:ccptis creatoris an ea (ciret,icJ eft,facerct,expoftulauit:ad conteftandum pKeeeptis creato/ ris uitam acquiri fempiternam.Quumq; iile principaliota quacp affferaaf fetobfcruafte feabadolefcetia.Vnu, inquit i tibi deeft.Omniaqua’cuq;ii} bes,ucnde,&da pauperibus,8£habebis thefaurum in cceto,8č ueni,feqaere me. Age Mardon omescp iam comiferones & coodibiles eius haretici quid audebitisdicereCRedditne Chriftus priora prarcepta, non occtdendi,non adulterandi, non furandi, non falfum teftandi , diiigendi patrem Smj' Torte, An ne trcmCAnteSč illaferuauit,& quoddeeratadiecitCquanep 5 1 hoc praccrtii latgitionis in egenos ubfcp diffufum (Tt in lege SC prophetis, uti gloriofiffi' m us ille obfemator praeceptorum,peatniam malto carioremabiturustra/ 'Triiuceretur duceretur,Saluum efi: igitur SC hoc in EuangeliorNon ueni diftolucrelcge pccunid , hoc & prophetaSjfed potius adimplere. Simul & cartera dubitationc libcrauir, n l manifeftando unius efte Si dei nomen SC optimi 3 & uitam aternam &the> mine 9 uei od _ # t pecunkm.sk faurum in ccelo, T dl fcmctipfum cuius p recepta fupplcndoSf couteruaait fubinde loqui SC auxit:fecundu Micheam quocp hoc loco recognofcendas,dicente:Si fokt Temi/ nU nciauit tibi homo quid bonuCAut quid a te dominus cxquirit, quamta fugeffemet ccre lu dicium,diligere mifericordiam,& paratum eflc fequi dominam ipfum cuius , tuumCEt homo enim Chriftus annuncians quid (it bonu/cientia legis.pff ccpta,inquir,fds,facereiudiciutmVende,inquit 3 qusehabes;diligen-)ifenwr' diam,8čda,inquit,egenis.Paratufe,inquit,irecumdomino,& fequere me* Tam diftinčla fuic a primordio I udara gens 3 per tribus Si p® pulos Sl familias,& domos,ut nemo facile ignorari de genere potuiflet,uc de recentibus Auguftianis cenfibus adhuc tune fortafTe pcndenttbus. autem Marcionis8čnatus non dubitaretur,qui homo uidebatur:utiq?q ul nonnatusnullam potuerat generis fut in puhlico habuifte notitia: fed ^ nnus aliqui deputandus ex ijs,qui quo modo ignoti habebantur.Cum ^pVERŠVS MARCIONEMj LIB. O.VARTVS, i?# r pi^tereuntem illum c*cus audiflet,cur exdamauit,Iefu fili Dauid mite r rcmei:nifi quia filius Dauid eft:Ex familia Dauid no tcmcre deputabač rmatrem SC fratres,qui a!iquando ex notitia uticp annunciati ei fuerant. Sed antecedentes inerepabant c*cum,uti taccrct.Mcritb, quoniamquidem uociferabatur,non quia dc Dauid filio mentiebatur. Aut doceincrepantcs illos fciffe,quod Iefus non e (Tet filius Dauidrut idcirco filentium c*co indi/ xi0e crcdantur.Sed &fi doceres,faciIius illos ignoraffe f pr*fumeret,quam pr xfumeret.fi dominu palam in fe pr*dicatione fuftinere potuiftc,Sccl paties dominuSj Fortd non tamen cofirmator erroris,imb etiam dete&or creatorisrut no prius hac m acitatem hominis illius ehubilaflfet,ne ultra Iefum filium Dauid exiftima rct.Atquinnepatientiam eius infamaretis,nec ullam rationem diftimula/ tionis illi affigeretis,ne filium Dauid neg3retis,manifeftiffime confirmauic adprxdicationem,&: ipfa remuneratione medicin*, SC teftimonio fidei.Fi des, inquit,tua te faluum fecit.Quid uis c*cum credidiflef Ab illo deo defce difife Iefum ad dctečlionem creatoris,ad deftručtionem legis SC propheta/ rum,non illum eflc qui ex radiceIefle,& ex fručlu Iumboru Dauid deftina batur,c*coruquocpremuneratorCSednondum putoeiufmodi tune c*d crant,qualis Marcion.ut h*c fuerit c*ci illius fides,qua crediderit in uoce Je fu fili Dauid.Qui hoc fe 8C cognouit,& cognofci ab omnibus uoluit, fidem hominis SC fi meltus oculatam,&fi ueri luminis compotem,exteriore quoqj uifioncd'i>nauit,ut SC nos regulam fimulcjj mercedem fidei difceremus:Qui uult uidere Iefum Dauid filium,credat per uirginiscenfum.Qui non ita ere det, non audiet ab illo,Fides tua te faluum fecit. Atqj ita c*cus remanebit mensin Antithefim,ruentem SC ipfam Antithefim.Sic enim c*cus c*cum ATs,ruenteet deducerc folet.Nam fi aliquado Dauidem in recuperatione Sionis,offede/ A, ^ thc ^ fant cteci refifletes,quo minus admitteretur ( in figuram populi proindec* Mdrci si s p cr c 'nonadmi(TuriquandoqjChriftum filium Dauid)ideo Chriftus ex di/ Antithefim , uerfocaeco fubuenit,ut hinc fe oftenderet non efTe filium Dauid, SC ex ani- Hoc, abktiui toidiuerfitate bonus c*cis,quos ille iuflerat caedi.Et cur fidei, SC quidem pra ca ^ s e ft> tde ft ux preeftitilTe fe dixitCAtquin 8č hoc filius Dauid. Antithefim defuo retun ^ud^dTfecu/ dcndam.Nam qui Dauid offenderant,c*ci,Nunc uero f eius, deinde car/ du.puufecu/ rtshomofupplicemfeobtulerat filio Dauid,idcirco eifatifFacienti quoda/ dum Antithe roodoplacatus filius Dauid,reftituitluminajcui teftimonio fidei,qua hoc /*»•*&/? ud« 'P^m sdiderat exorandum fibi efTe filium Dauid.Et tamen Dauid auda a« Cla * lotT iinum puto offenderit,non ualetudo. Confequitur SC Zachafi do titkejim de mu sfalute.Quomerito?Nunquiduel ille crediderat Chriftum a Marcio/ fuo retuddm ' lc ucnilTeC'Atquinadhucinauribuseratomniuuoxillac*ci,Miferere mei Froeius , dein J u fili Dauid:& omnis populuš laudesreferebant deomon Marcionis,fed de l f&-°P inor « u ‘a.cmmuero Zach*us &fi alIophylus,tortafte tamen ahqua noticia Put0 i cg , cuni feriptu/ teftimom, $ .[i 3 ^ nt fienarioGefaris.imago fcilicet 81 fimilitudo cius.Hominč igif red diiubcccrcatori, incuiusimagineSč fimilitudine&noie&materia expref/ luscrt.Qua:rat fibi monetam deus Marcionis, Chriftus dcnarium homi/ ms fuo Csfari iubet reddi,non alienoinifi quod necefTe eft qui fuum de na/ riutn non habet- Iufta 81 digna pnefcriptio eft in omi quaeftione ad pro/ nofitum interrogationis pertinere debere fenfum refponfionis. Csterum aliud cofulenti,aliad refpondere, dementis eft.Quo magis abfit a Chrifto quodnehominiquidem conuenit. Sadducad refurrečtionis negatores.de ca habentes interrogationem.propofuerant domino ex lege materiam mii |teris,qu£ feptem fratrih us ex ordine defunctis.fecundum pra:ccptnm le/ galenupfiffet.cuiusuiri deputanda efletin refurrečtione.Htec fuit materia quxftionis,h£C fubftantia confultationis. Ad hoc refpodifte Chriftum ne/ cefle eft.Neminem timuic.ut qua:ftioncs ant declinafle uideatunaut per oc ca(ionemearum,quod alias palam non docebat fuboftendiffe. Rcfpondit igitur.Huius quidem a:ui filios nubere. Vides quam pertineter ad caufam. Quia de xuo uenturo qua;rebatur,in quo nemine nabere defimturus.prae/ ftruxit hic qufdem nubi.ubi (it 81 mori. Quos uero dignatus fit deus iiliuš :tui pofleffione 81 refurrečtione a mortuis,neque nubere, neque nubi, quia nec trorituri iam fint.cum fimiles angelorum fiant.dei refurrečtionis filrj fa rti.Currrfgitur fenfus refponfionis non ad aliad fit dirigendus, quam ad propofitum interrogationis: fi hoc fenfus refponfionis.propofitum abfol/ uiturinterrogationis.non ad aliud refponfio domini fapit,quam qao quce/ ddfupcrcft, ftio abfoluitur.Habes 81 tempora permiffarum 81 negatarum nuptiarum, non ex fua propria.fed ex refurrečtionis qusftione.Habes 81 ipfius refurre dionis confirmationem, 81 totum quod Sadducaei fcifcitabantur, non de alio deo interrogantes.nec de proprio nuptiarum iure qua:rentes. Quod fi adeafacis refpondere Chriftum.de quibusnon eft confultus, negas eum, de quibus interrogatus eft,refpondere potuiffe, Sadduc^orum fcilicet fa/ pientiacaptum. Ex abundanti nune 81 poft pradčriptionem, retračtabo ad nerfus argumentationes cohasrentes.Načti enim feripturae textum, ita in le gendo decucurrcrunt.Quos autem dignatus eft,deus illius aeui deo adiun/ gat,quo aliumdeum faciuntillius aui.Cum ficlegioportet: Quos auteni dignatus eft deus,ut fačtahic diftinčtione poft deum ad fequentia perti/ nc at 1 illius aui:id cft,quos dignatus fit deus,illius a:ui poftcflloneSč refurre dione.JSJon enim de deo.fed de ftatu illius a:ui confulebatur.cuius uxor fu | u [ a e ^ e t poft refurrečtionem in illo auo.Sic 81 de ipfis nuptrjs refponfum L 'buertunt:ut filq huius azui nubunt,6č nubentur,de hominibus dičtum fit “catoris.nuptias permittentisife autem quos deus illius xai alter fcilicet di C gnatus 3rp 2 Q.* S. E p T. F L O R E N T I S T E R T V L L I A N j, gnatus fit refurrečlione, ia & hic no nubere:quia no fint filij huiustcub.-, do de nupttjs illius a:ui confuitusnon dehuius,cas ncgaueratde quibus 5 fulebatur.Itaquequiipfamuim& uocis SC pronunciarionis SC nis cxccperant,nihilaliud fenferunt,quamquod admateriam confultatio nis pertinebat. Atque adeo fctibx Magifter,inquiunt,bene dixifti. Confit/ maucratenim pcr refurrečtionem, formam eius ^dcndo aduerfus Sad/ ^ duca:orumopinioncm.Deniquetcftimonium eorum qui ita eum refpon/ difiepra;furppferant,non recufauit.Si autem fcribce Chriftum filiumDa; nid exiftimabant,ipfe autem Dauid dominum cutn appellat,quid hoc ad Leg. arlitror Chriftum C Non Dauid errorem fcribarunCobtundebatjfed honorcia obtendebat. Chrifto Dauid procurabat: quem dominum(Chriftum) magis quam (j/ lium Dauid cofirmabat,quod non congrueret deftrudtori creatoris.At Lorte,quaqud ex no ftra partef quaquam conuenicns interpretatiomam qui olim a caco ud qum con jjl 0 pj( us Dauid fuerat inuocatus,quod tuc reticuit,tion habes in prafentia fcribas,nuncultr6coramcisdeinduftriaprotulit,ut fe qucm carcus fccun/ dumfcribarum dočtrinam filium tantum Dauid pnrdicarat, dominum J quoqueeiusoftenderet,rcmunerata quidem fide csci,qua filium Dauid | crediderat(in)illum,pulfata uero traditione fcribarum, qua non SC domi/ numeum norant. Quodcuncp adgioriam fpedaret Chrifti creatorisjic nonaliustucretur,quam ChriftusCrcatoris.Olimconftitit de nominiiin Tuto leg. pro proprietatc^ ei illam,qui prior SC Chriftum fuum in homines armuncia' I frieuteiU, ret ^ I e f u m tranfnominaret.Conftabititaqae8£ de impudentia eius,qui ^ Ul ' multosdicatuenturos in nomine ipfius,quod no fit ipfius,fi non Chriftus SC Iefus creatoris eft,ad quem proprietas nominum pertinct, Amplius.S | prohibeat eos rccipi,quorum SC ipfe par fit utiqp5^ proinde in nomine w nit alieno,fi non ipfius erat a mendacio nominis prceuenire difcipulos^ui j per proprietatem nominis poffidebat ueritatem eius. Venientdenicp ilM centestEgo fum Chriftus.Recipies eos qui cdfimilem recepifti. Et hic enim in nomine fuo uenit.Quid nunc,quod SC ipfe ueniet nominum dominusle fus creatorisCRetjcies illumCEtquam iniquu,quam iniuftu,& optimodco indignum,ut non recipias eum in fuo nomine uenientcm,qui alium in no/ mine eius recepifti. Videamus & qu* figna temporibus imponat. Bella, opinor,8£ regnu fuper regnu,& gentem fuper gentem,& pcftem,& terratep motus,& formidines,& prodigia de ccelo:qua; omia feuero SC atro/ . ci deo congruunt.Hatc eum adfjcic etiam oportere fieri,quem fe pr£eflrat,dc/ I ftručtorem an probatorem creatorisCcuius difpofitiones confirmat itnp^ ri oportere,quas ut optimus tam triftes,quam atroces abftuliffet,potius <\ j conftituifTet.fi non ipfius fuiflfcnt. Ante h xc autem perfecutiones eis p&' dicat SC paffioncs uenturasdn martyrium,utique SC in falutem; accipe p rI ' . tli m iu In fic re d( tn b in ca te e; d c< 3 d it d e •I r f t ,t 1 »buscp inftio/ ultatio "onfo > Sad/ ; rpon/ n Da/ oc ad lorcm itn fr is. At icsco fentia čcun/ tnum ! tauid orni/ ris,(ic j nuni m j , qui ftus , IS,S ue/ ,qut li,dj lira sle Jco no/ h ncS ro/ k> j h f i i %' x> & aD VE It S V s MARCIONEM, LIB. O.VARTV s. Jof Jicnfum in Zacharia:Dominus,iriquit»omnipotens proteget eos 82confu/ (nct ;i[os,5i lapidabunt lapidibus fundaz:82 bibent fanguinetn iljorum ut/ lut iiinum>82 replebunt pateras quafi altaris:82 faluos eos faciet illo dic.ue/ lut oues popuium fuum ,qui lapides fatičli uolutant.Et ne putes h^c in paf (iones prsdicari,qua: illos tot bellorum nomine ab AlIophyIis inanebant, rcfpicead fpecies.Nemo in praedicatione belloru Iegitimis armiš debellati/ dotam, lapidationem enumerat popuiaribus coetibusmagis 82 inertni ta/ Upidtttto* multui familiarem.Nemo tanta in bello fanguinis flumina paterarutn pacitate metitur,aut unius altaris cruentatione ad;equat.Nemo oues appel lat cos,qui in bello armati 82 ipfi ex eadem feritate certantes,cadunt.fed qui in fua proprietate atcp patientia dedentes potius femetipfos, quam uindi/ cantes trucidantur. Denicp qui Iapidesdnquit,rančti uolutatmanquia mili tcspugnant.Lapides enim funt 82 fundamenta,fuper qutc nos ardificamur, cxtručti fecundum Paulum,fuper fundamentum Apoftolorum, qui lapi/ dcs fančti oppoiiti omnium offenfui uolutabant. Et hic igitur ipfe uetac cogitari,quid refponderi oporteat apud tribunalia,qui 82BaImquod no co gitaueratamo contra čp cogitauerat,fuggeflk:82 Moyfi caufato lingutc tat/ ditatcm.os rcpromiftt:82 fapientiam ipfam,cui nemo refifteret,per Efaiam demonftrauit.Hicdicent.eao dei fum,82 clamabit in nomine Iacob,82 alius O infcribetur in nomine Ifraelis,Quid enim fapientius 82 incotradičibilius co/ felTiorie (jmplici 82 exerta in martyris nomine cum deo inualefcentis: quod cft interpretatio IfraelisCNec mirum fi is cohibuit pratcogitationem, qui 82 ipfe a patre excepit pronunciandi tempeftiue fubminifttationem, Domi/ nusmihi dat linguam difcipIinaj,quando debeam proferre fermonemmiii Marcion Chriftum non fubiečtum patriinfert.Aproximisquocp perfectt tiones82nominisex odioutiq; blafphemiam pratdicatammo debeo T ufus Iortc - m fc* oftendere.Sed per tolerantiam 3 inquit,faluos facietis uofmetipfos, de qua fcilieet pfalmus 3 ToIerantia 3 inquit 3 iuftorum no periet in finem.Quia 82 ali/ bi.Honorabilis morsiuftorum:ex toleratiafine dubio,quia 82 Zachariast Corona autem erit eis qui toIerauerint.Sed ne audeas argumenta« Apo/ °I° S ut alterius dei praecones.a Iudteis uexatos, memeto Prophetas quo/ *l ue eadem a Iudaeis paffos 3 tamen non alterius dei Apoftolos fuiffe,čp ere/ ^oris. Sed monftrato dehinc tempore excidium ccepiflfe uallari exerciti/ tort/, eieeidij u sHierufaIem,figna iam * ultimus finis enarrat 3 folis 82 lunas fyderumcp torte, ultimi P r odigia,82 f inter anguftias nationum obftupefcentium uelut a fonitu ma ris ™ttuantis pro expečtatione imminentiu orbi tnalom. Quod 82 ipf« ^ res c °dorum concuti habeant,accipe lohelemrEt dabo prodigia in ccelo, >n terra fanguinem 82 ignem 82 fumiuaporem.Sol conuertetur in tene/ ras ^ ‘ n fanguinem luna,priufčf adueniat dies magnus 82 illuftris domi/ C t ni.Ha 504 a* SEPT. FLORENT IS TERTVLLI ANI, ni.HabesSč Abacum,FIuminibusdifrumpetur tcrra:uidebunt te & p ait , v rient populi, difpergens aquas grcflu,Dcdit abyflus fonu fuumdublm^ timoris eius elata eft:Sol 6Č luna coftitic in fuo ordine,in lucern corufcatio/ nis tus ibunt in fulgorem,fulgur fcutum tuu,in cominatione tua diminucs terram,Et indignatione tua depones nationes.Conucniunt opinor & djj pronunciationes St prophetarum,deconcuflionibus mundi,&orbis elemč torum,& nationu.Poft hsc quid dominusCEt tune uidebunt filiu hominis uenientem deccelis cum plurima uirtute.Cum aute h sc fienterigedsuos.K leuabitis capita,quoniam appropinquabit redemptio ueftra.In tepore fcili cet regni,de quo fubicčta erit ipfa parabola. Sic Si uos cum uideritis omnia hsc fieri,fcitote appropinquaffe regnu dei.Hsc erit dies magnus domini 8čilluftris,uenientisdeccelisfilij hominis fecundum Danielem,Eccecu cco linubibusrančp filius hominisadueniens Kc.Etdata eft illiregia poteftas, quam in parabola poflulaturus exegerat,reli& in ueftitum meum fortem mile runt. Aufer igitur & cruce ipfam.Idem enim pfalmus de eo non tacet,Fode/ runtmanusmeas& pedesitotus in illo exitus legitur.Circudederunrmeca nes,fynagoga maleficorum circumuallauitme.Omnesqui fpečlabant me, nafo irridebant me.Locuti funt labrjs,& capita mouerunt.Sperauit in deu, - liber et eum.Quo iam teftimonium ueftimentorum habe falfi tui predam, ~*T Afcotus pfalmus ueftimenta funt Chrifti. Ecce autem 8i elementa concutiun/ tur,dominus enim patiebatur ipforu, Carerum aduerfario Uefo ccelu lutnf nibus floruiflet, magts fol radrjs infultaftet,magis dies ftetifletjibenterfpe, člans pendentem in patibulo Chriftum Marcionis.Haac argumenta cp que mihi competiftent,8£ fi non fuiflentpradicata, Ccelurn,jnquit Efaias. ueftiam tenebris; Hic erit dies de quo & Amos, Et erit illa die dicit & occidet fol meridie.Habes & horžlactaa fignificationem, 8C contcnebrauit Kaper terram.Sciftum eft&templi uelum,angeli eruptione derelinquenti5 filiam Sionis,tanquam in uineafpecula,&in cucumerario cafalam-O q ua11 tum perfeuerauitetiamxxx.pfalmo Chriftum ipfum reddere. VociG - . tur ad natrem.ut 8£ mories ultima uoce oroohetas adimnleret. Hoc did°’ D v E R"8 v s MARCIONEM L IB. Q_V ART V s. Jo* hantafm 3 carnis,Phantafma autem fpiritus fuit: Spiritus autem Čemet/ f futn expitauit,& expirando difceflit.i Sine dub io phantafma difceflit.cu *) firitus qui erat phantafma difceffit,& nufcp comparuit phantafma cum fn iritu.KiSiT e r g° remanfittn 1 1 gno.Nihi 1 pependit etiam poft expiratio/M^ht iicm.Nihilde Pilato poftulatum.Nihil depatibulo detraclu. Nihil in Cin/ done inuolutum.Nihil lepulchro nouo conditum. Atquin non nihil. Quid' iokurillud fuitC Si phatafmaCadhucergo inerat 8£ Chriftus.Si difceflerat Chriftus,ergo abftulerat phantafma.SupereTfimpudetis hteretica: dieere, phantafma illic phantafmatis remanfifte.Sed fi & Iofeph corpus fuiffe no ucrat,quod tota pietate traclauitdlle Iofeph qui non confenferatin fcelere Iudicis.Beatus uir qui non abrjt in confilio impiorum,&: in uia peccatorum non ftetit,& in cathedra pcftiu non fcditroportucrat etiam fepultorem do miniprophetari.ac iam tune merito benedici.Si nec mulierum illarum of/ Torte,sic nec ficiurn praterit prophetia,qua 2 ante lucern conuenerut ad fepulehrum cum odorum paratura.De hocenimper Ofcebt quaerant,inquit,faciem eneam 0 / e x ante lucern uigilabunt ad me dicentcs, Eamus & conuertamur ad domi/ num,quiaipfeeripuit,dixit,& curabit nos, percuflit, & miferebitur noftri, hnabitnospoftbidunm,indie tertia refurgemus.Quis enim ha:c no ere/ dat in recogitatu mulierum illarum uolutata.inter dolorem prafentis dedi tutionis,qua percuflb fibi uidebantur a domino,8č fpem refurrečlionis ip/ (iusqua reftitui rite arbitranturfCorporc autem non inuento, fublata erat fcpultura eius de mcdio,fecundum Efaiam.Sed X duo ibidem angeli ap/ parucruntiTotferelatcrenfibusuti folebat in duobus teftibus confiftens Ldterenfes * dcifermo.Reuertentesquoqueafepulchromulieres,S£ab illa angelorum ktere nouc uiiione profpiciebat EfafasiMoliefes^fhquit,uenite,Venientes a uifione.ue/ nite ad renunciandam fcilicet domini refurrečtionem.Bene autem quod in ro J s credulitasdifcipulorum perfeuerabat,ut in finem ufque defenfio noftracS mus. (ifteret.Chriftum Iefum non alium fe difeipulis aedidifle quam propheta/ mm.Nam cum duocx illis iter agerent,8i dominus eis adhadiffet.non co/ parans quod ipfe eflet,etiam diflimulans de confcientia rei gefte,Nos au/ fan putabamus,inquiunt,ipfum efteredemptorem Ifraelis,utiqj fuu Chri ‘‘ura,id eft creatorisradeo nec alium fe adiderat illis. Ckterum non exifti/ raarenteum creatoris.Et cum creatoris exiftimaretur,non fuftinuiftet hanc de ‘ e ex >ftimationem,fi non is eftet qui exiftimatur. Aut ipfe erit autor erro prauaricator ueritatis aduerfus dci optimi titulum.Sed nec poft te/ utteclionem alium fe eijsoftendit,quam quemexiftimatum fibi dixerant. i ane bue&us eft in illos.O infenfati & tardi corde in non crededo omni Ous qu*locutuseftad uos.Qu* na locutusCAlteriusfedei efieprobat,& !llaaus de deo, An eadem angeli ad mulieresCRememoramini quae [o/ cutus Jio Q_» SEP T* F LOREN« T E R T V L L I A N I, cutus (k uobis in Galita:a,dicens:quod oportet tradi filium hoi-ninis£j (Vi cifigi,Si tcrtia die refurgere.Etquare oportebatCnifi quia ita a deo crcators fcriptu. Igit'’ increpauit illosut de fola pafiionefcandalizatos,&ut dubi 0 j de fide relurrečtionis annunciatte fibi a foeminis,per qua: non credidcrant ipfum fuiffe quem exiftimarant,Itacp quod exifftmauerant id uolensctcdi fe,eu feconfirmabat quem exiftimauerant,creatoris fcilicet Chrifturedem ptorem Ifraelis.Decorporisautem ueritatequid poteftdariusCcum hsfi/ tantibus eis ne phantafma effet.imo phantafma credentibus: Quid turba/ ti eftisCEt quid cogitationes fubeunt in corda ueftraCVidetc manus meas St pcdcs,quia ego lpfe fum,quoniam Ipiritus offa non habet ficut me ude, tis habere. Et Marcion qua:dam contrariafibi, illa čredo induftria era/ dere de Euagelio fuo noluit,ut ex his qua: eradere potnit ncc erafit, ilta quj v - erafitnec negetur erafifie,aut merito erafiffe dicatur.Ncc parcit nifi eisqus non minusaliter interpretando quam delendo fubuertit. Vuft itaqae fic di cffcum,qua(i',Spiritus offa non habet,ficut me uidetis habentem ad/piriti teferatur,ficut me uidetis habentem,uel non habentem ofla,ficut fiifpiii tus.Et qua: ratio tortuofitatis iftius Ccum fimplidter pronunciarepotuifi / ry ! fet,quiafpiritus offa non habet, fic me uidetis non habentem, Curautem n infpečlui corum manus 5čpedesfuosoffert,qu^membra Si oflibuscon/ ftantCSi offa non habebat.cur adrjcit.Et fcitote quia ego fum, quem fcilicet corporeum retro nouerantCAutfi phantafma eratufque quaque,cur illos phantafma credentes increpabatcAtquinadhuceisnon credentibus pro/ pterca cibum defiderauit,utfeoftenderetetiam dentes habere. Impleui/ mus,ut opinor s fponfionem,Exhibuimus Iefum Chriftum prophetarum dočlrinis,fententr)s,affcd;ibus,fenfibus, uirtutibus, paffionibus, etiam 1 » furretffione,non alium quam creatoris* Siquidem & Apoftolos mittens ad pradicandum uniuerfis nationibusdn oetn terram exire fonum eoru,8i in terminos tet tx uoceseorum,pfalmum adimplen/ do,precepit. MiTereor tui Mar/ cion,fruftra laborafti. Chriftus enim Iefus in euagelio tuo, raeus eft. Q* SEPTIHir FLORENTIS r. ERTVUf ^ NI, ADVERSVS MARCIONEM LI/ BRI CL.VARTI FINI«. A R G V ME!Nf VM LIBRI Q_V I N T I ADVER/ S V S MAR CIO N EM P ER BEATVM RHENANVM, E RI S S I M V M eftqaodah'bidixi'tTertullianas > dePhflofophoi rum ingenrjs omnem hatrefim animari- Siq uideMarcion hme ded fuum meliorem comentus eft,quod Stotem fcholre decreta,cuius ille fuit alumnuSj&Tra^a/jjhoc eft affeduum uacuitatcm tantopere prae __dicenpde qua feipfos etiam fuperbe iadant eius fadionis conlecra/ nei.quod diuus Hieronymus nullo modo ferre poteft-Enimuero fuperioribus li/ brisegregieconfutatus eft,legem ab euangelio feparans, &: nouum ac meliorem deucominilčens qui Chriftum terras mirerit:quatenus uidelicet id partim ex in/ (trumento ueterfpartim ex Euangelio pro fua libidine corrupto,perfuaderc moli tus e ft.Iam quonia ex Paulinis quoq? epiftolis Umili temeritate adulteratis,& pro utipfi ud comodum uel incomodu erat demutatis,infaniam fuam Apoftolico cal culocoprobaretentabat, oftedit hocpoftremo libro no aliu Chriftu in illis praedi cari,quamcreatoris- Quod fi Paulus in quofdainuehaturceremonrjs ueteris le/ gis rurfus utetes,no tame ideo creatori illu aduerfari,qui lpfe per Prophetas fuos tcilatus fit umbras ueteris legis defituras exorta luce Euagelica. Agitir aut hic ide argumentu fucante fua Marcione ex uerbis Paulinis,& uiciifim refeliente Tertul liano,quojl prioribus libris ante tradatu eft. Porto quod omnibus epiftolis excuf fisfprster eas qum funt ad Titu &: Timotheu quas retjciebat Marcion)illius qute adHebrmos inferibitur no eft fada mentio/atis dedarat.ea setate Paulo fortaiTis nofuiffe tributam, O/SEPTIMII FLOREN TIS TER TVLUANI, ADVER. SVS MAR/ ct O N E M, LIBER Q_V I N T V S* i H i L fine origine nifi deus foIus.Quas quantutn precedit in ftatu omnium rerum, tanturn prtcce/ dat necefTe eft: etiam in rettačlatu earum, ut con/ ftare de ftatu poflfit,Quia nec habeas defpicere quid quale fit,nifi certus an fit,cum cognoueris un de finEt ideo ex opufculi ordine ad hanc material *deuolutus,Apoftoli quoq? originem a Marcione | defidpro.nouus^lig difcipulus-nec ullius alterius ForAe a d%«rV. a Ltditor,qui nihil interim čredam nifinihil temere credendu: temere porro nifi mms M crc ai quodcuqj fine originis agnitione ctedetur:quiq? digniffime ad follici/ tudinem 5 It Q_* SEPT# F L O R E N TI S T E R T V L L I A N f, tudinem redi gam iftam inquificionem,cum is mihi adfirmatur Apoftolas Album Apoftcloru qucm in albo Apoftolorum apud Euangelium non deprehendo. Denia audicns poftea eum a domino allečtum iam in coelis quiefcentem,quafj j n prouidentiam exiftimo fi non ante fcit illum fibi neceflarium Chriftns, f e( j iam ordinato officia Apoftolatus& in fuaoperadimiflb»exincurfun5ex profpečtu adrjciendnm cxiftitnauit,neceftitate,ut ita dixerim,non uolanta/ ““miTr flintrem te 'Q uarno ^ rem P° nt| ce nauclere fi nučp furtitias merces uel illicitas in aca fignificdt U lnttC ‘ n tos tuas recepifti,tfi nullum omnino onus auertiftt uel adulterafti, cantioc conijcio Icg.si nul utique & fidelior in dei rebus, sdas uelim nobis quo fymbolo fufceperis lunomifrnu uertifti Apoftolum Paulum:quis illu tituli charačtere percufleric,quis tranfmiferit ud ud. Eib/ S quisitnpofuent,utpoffiseumconftanterexponere»ne illius probetnr qut omia Apoftolatus eius inftrumeta protulerit.Ipfe fe,inquit, Apoftolu eft profeffus,&quidem nonab hominibus,necper homine,fed per Iefura Chdftum.Planeprofiteripoteft femetipfum quisC Verum profeffio eius sm&erf. a i ter i us au t 0 ritate coficitunalius fcribit,alius fubfcribit,aliusobfignat,alius S o Ijlgnurč a( ^ s refert.Neroo fibi 8č profe(Tor,& teftiseft.Prster hscutiqj legifti mub j n( tft a referre. tosuenturos,qui dicant,ego fum Chriftus.Sieft qui fe Chriftum menda/ tur,quantomagis qui fe Apoftolum prsdicet ChriftiCAdhuc ego in perfo Al's,obtendm. na difdpuli & inquifitoris conuerfor.ut iam hinc 8i fide tuam f obtundam, . qui unde eam probes no habes:S2 impudentiam fuffundam, qut uir.dicas, ruto kg* t*™ % unde poftisuindicare non recipis.Sic Chriftus,fic Apoftolus,u'd aiterius poffet fic legi , si dutnnon probantur.nifi de inftrumentocrcatoris.Non mihi Paulumetia chrijhts,fi Apofto GenefisolimrepromifitClnterillasenim figuras 8t propheticasfuperfilios lus,ut altenus dei f UO s bcnedičlioncs Jacob cumad Beniamin dixiflet,Beniamin, inquit,la/ no.p.n..ucre p US rapaxadmatutinumcomedetadhuc,&aduefperamdabit efcam.Ex ris non m. V a,e. G. r r _ , , , ~ , , . . r , o.repromifiti tribuemm Beniaminoriturum Paulum prouidebat,lupum rapacem>aa p matutinum comedentem,id eft prima State uaftaturum pccora domini,at A perfecutorem ecclefiarum,dehinc ad uefperam efcam daturum,id eft dcuer v gente iam State oues Chrifti educaturum,ut docftorem nationum.Nam K v Saulisprimo afperitas infečtationis erga Dauid,deh inc poenitentia 81 M s fačtio,bona pro rnalis recipietismon aliud portendebat quam Paulum m Saule fecundum tribus,8£ Iefum in Dauid fecundum uirginis cenfum.H^ Ucumenta figura fig urararn facramenta fi tibi difplicent,certe Ačta Apoftolorum hinc mibi rm ’ ordinem Pauli cradiderunt,a te quoqj non negandum, Inde Apoftob® oftendo perfecutorem,non ab hominibus,neq; per hominem: inde & ip 1 credere inducorrinde te a defenfione eius expello>riec timeo dicetem,Tu cu go negas Apoftolum PaulumCNon blafphemo quem tueor.Nego, ut ® probare compellam.Nego,ut meum efte conuincam.Aut fi ad noftram h' dem fpetftas,recipe qus eam faciant, Si adtuam prouocas, sde qu* catn prsfttuu nt: A d y £ R S V s MAR CIONEH) L I B* Q_ VTN T V S. $<$ prxftruunt:Aut proba efle,qua: čredi ^ut qualis es aduerfus eum credens, Habe nune Apoftolum de meo ficut ium,quani SC Chriftum.Iifde SC hic dimicabimus Iineisnn ipfo gradu pro/ iiocabimus prefcriptionis.Oportere fcilicet SC Apoftolum qui creatoris ne oeturamo SC aduerfus creatorena proferatur,nihil docere,nihil fapere, nihil uellc fecundum creatorem.Et in primis tanta conftantia alium deum edice/ re,quata a lege creatoris abrupit. Neqj enim uerifimile eft ut auertens a In daifmo.non pariter oftenderet in cuius dei fidera auerteret:quia nemo tran {irepoftetad creatorem,nefciens ad quem tranfeundu fibi eflet. Siue enim Chriftus iam alium deum reuelauerat,fequebatur etiam Apoftoli teftatio, od ne non eius dei Apoftolus haberetur que Chriftus reuelauerat, SC quia nonlicebat abfcondi ab Apoftolo qui iam reuelatus fuiflet a Chrifto.Siue nihil tale de deo Chriftus reuelauerat: At tanto magis ab Apoftolo debue ratreuelari,qui iam non poflet ab alio,non credendus fine dubio fi nec ab Apoftolo reuelatus.Quodidcirco preftruximus,ut iam hinc profiteamur nos proindeprobaturos,nullum alium deum ab Apoftolo circumlatum, fioit ptobauimus nec a Chrifto,ex ipffsutique epiftolis Pauli,quas proin/ de mutilatas etiam de numero,forma iam hseretici Euangelij preiudicafle debelit. srautfi non probas,quomodo čred is? a quo folo probatur efle quod credis? Sl Chriftum:quam meum Apofto/ F ortejtm* Iifdern litieis dimicare . S 1 DE EPISTOLA AD GALATAS.’ Rincipalem aduerfus Iudaifmum epiftolam nos quocp confi/ EpiJloU id temur,qu& Galatas docet.Amplečlimur etenim omnem illam gaIaus, ius legis ueteris abolitionem.ut SC ipfam de creatoris uenientem di/ ex P u/ fpofitione, ficut fepe iam in ifto ordine tračlauimus,de predi/ & utnx ' tata nouatione a prophetis dei noftri. Quod fi creator quidem ueteracef/ furapromifit nouis fcilicet orituris,Chriftusuero tepus diftinčtionis iftius, Lex SC prophere ufcp ad Ioannem,terminu in Ioane ftatuensdntra utrucp ordinem definentium exinde ueterum SC incipientium nouorum,neceffarie & Apoftolus in Chrifto poft Ioanne reuelato,uetera infirmat, noua uero tonfitmattatep ita non alterius dei fidem curat quam creatoris,apud quem & uetera deceflura predicabantur.Igitur SC legis deftručtio, SC Euangelrj *diiicatio,pro me faciunt inifta quoqj epiftola,ad eam Galataru prefurn ptionem pertinentes,qua prefumebant Chriftum utputa creatoris(falua creatoris lege)credendum:quod adhuc ineredibile uideretur legem a fuo aut tore deponi.Porro fi omnino alium deu ab Apoftolo audiffent,ultro utiqj \ fdftent abfcedendum fibi efte a lege eius dei quem reliquiflent,alium fecu/ * - t‘*Quis enim expečlaret diutius difcere,quod noua deberet fečtari difcipli/ nouum deum recepifletC Imo quia eadem quidem diuinitas pre/ D dicabač > "Q_. 'SEPT. FLOREN TI S TERTVLLIAN I, , d; cab a tu r i n Eu a n geli o, qu & Temper nota fuerat in lcge,difciplina uero notj Anlex creu/ eadcm,hicerattotus qureftionis ftatus, An lex creatoris ab Euangelio de/ tcris nb euan |3 erct e xdudi in Chrifto creatoris.Dcniq 3 aufer hunc ftatum,& uacat e-zduditi^ Vacanteautem quceftionc,ultr6omnibusagnofcetibusdifcedendum chrifto ere fibi efleab ordine creatoris per fidem dei alterius, nulla Apoftolo materij atoris, competiflct.id tam prefle doccndi,quod ultrb fides ipfa diclafiet.Igiturto/ -ta intentio epiftola: iftius nihil aliud docet quam legisdeceflione ueniente ;de creatoris difpofi'tione,ut adhuc fuggeremus.Si item nuliius noui dei ex/ erit mentione,quod nufčp magis fedflet čp in ifta materia,ut ratione fcilicet ablegandcelegis,unica hac& TufficientiiTima definitioneproponeret nou® diuinitatis,apparetquomodo TcribadMiror uostam cito transferu ab co qui uos uocauit in gratia,ad aliud Euangeliurex cduerlationc aliud no exre ligione:ex difciplina,n6 ex diuinitate.Quoniamquide euagelium Chrifti a lege cuocare deberet ad gratiam,non a creatore ad aliu dcum.Ncrno enim illos mouerat a creatore,ut uiderentur fic ad aliud cuangelm transferri,qua -0 dum ad creatoretn transferuntur,Nam SZ adrjciens,quod aliud euange/ liu omnino n5 eflet,creatoris cofirmat id,quod efle defendit.Si enim & ere/ ator euangeliu repromittit,dices per EfaiarAfcende in monte excelfum,qui cuangcliaas Sioni,extolle uoce in ualentia tua qui euagelizas Hierufalem, Item ad Apoftoloru perfona:Quam tepeftiui pedes euangelantiu pacem, euagelizantiu bona, utiq; SZ natioibus euagclizantiu,quonia SZ itmomine r., , - eius,inquit,nationesfperabunt,ChriftifciIicet,cuiait,Pofuiteinlumenna/ tionum.Eft autem euangelium etiam dei noui,quod uis,tunc ab Apoftolo defenfum.Iam ergo duo funt euangelia apud duos deos, SZ mentitus erit - Apoftolus dicens,quod aliud omnino non eft,cum fit SZ aliudreum fic fuu Euangelium defendere potuiflet,ut potiusdemonftraret,non ut unum dc/ .terminaret.Sed fortafle utfugias hinc,Et ideo dices,fubtexuit, Licet ange/ Jus de coelo aliter euangelizauerit.anathema 0t,quia SZ creatore fciebat cua gelizaturum.Rurfus ergo te implicas.Hoc eft enim quo aftringeris, Duo T dm ducet enim Euangelia cofirmaremon eft eiusqui aliud iam ncgarit.Tamen lucet f en f us ‘ fenfus eius qui Tua pnrmifit perfonarSed SZfi nos aut angelus de cceIo aliter euangelisauerit.Verbi enim gratia dičtu eft.Ca:teru,fi ncc ipfe aliter euan/ gelizaturus,uticp nec angelus.Ita angelu ad hoc nominauit quo multontf gis hominibus non eflet credendum,quando nec angelo,& nec Apoftolo: non angelum ad euangelium referret creatoris.Exinde decurrens ordine co uerftonis fua: de perfecutore in Apoftolu.fcriptura Apoftolicoru cofirrna r > apud qua ipfa etiaepiftolae iftius materia recognofciAinterceflifle quofda qui diceret circucidi oportere,& obferuadu effe Moyfi lege, tuc Apoftolo deifta .■ Apoflolicd' X' aD Ver S v S KARCIONEM LIB. O.VINTVS. 515 Acifa quadlione confu!tos,ex autoritate fpiritus renunciafie,non efle inv nončda onera hominibus qu:e patres ipfi n o potuiflent fuftinere.Quod fi #cxhoccongruut Paulo Apoftoloru Ačla,curearefpuatis iam apparer, ntdcurn fcilicet non alium pnedicantia quam creatorem.nec Chriftum al/ terius,quam creatoris,quando n ec promifllo fpiritus fančti aliunde probe/ turexhibita,quam de inftrumento f autorum.Qua: uticp uerifimileno eft, Leg.AitcrS. cx partequidem Apoftolo conuenire,cum ordineeius fecundum ipfiuste/ ^jlrumentu, ftimoniumoftendunt,expartcuerodiflidere,cum diuinitatem in Chrifto A ^ 0Tm ' creatoris annunciant:ut pra:dicarione quide Apoftolorum non fit fecutus Paulus,qui formam abeisdedocendadegisaccepit.Denicpad patrociniu Petri c^terorumčp Apoftolorum afcendifle HierofoIymam poft annos Xiiii.fcribit ; utconferret cum illis de Euangclrj fui regula, ne inuacuum tot annis cucurriflet,aut currcret, fi qua citra formam illorum euangelizaret: Adeo ab illis probari Si conftabiliri deiiderarat.Quod fi quando uultis Iu daifmi magis adfines fubintelligi,cum uero necTitum dicit areumeifum, f-Gaktas. iam incipit oftendere folam circumcifionis quxftionem 3 Sč defenfionem ad ^ 7rc ‘^ a/ huclegts cocufiam ab eis, quos propterea falfos Si fuperindučlitios fratres appe!lat,non aliud ftatuere pergentes quam perfeuerantiam legis,cx fidc fi ne dubio integra creatoris:atque ita peruertentes euangelium,non interpol latio$}efcriptura:,qua Chriftum creatoris effingerent.fed retentione ueteris difcipIinrE,ne legem creatoris exduderent,Ergo propter falfos,inquit,fuper indučlitios fratres, qui fubintrauerantad fpeculandam Iibertatem noftram quam habemus in Chrifto,ut nos fubigerent feruituti,nec ad horam cefli> musfubiečlioni.Intendamus enim Si fenfui ipfi, 8 £ caufeeius, 8 Č apparebit uitiatio fcripturs.Cum pra;mittit,fed nec Titus qui mecum erat, cum eflet Gra:cus,coačluseftcircumcidi:dehinc fubiungit, propter fuperindučlitios supemdutti/ falfos fratres, Si reliqua:contrarq uticp fačli incipit reddere rationem.often/ kj fratres. ^ dens propter quidfecerit,quod nec feciffet, nec oftendiffet, fi illud propter quod fecit non accidiftet.Dcnicp dicas uelim,fi non fubintroiftent falfi illi fratres ad fpeculandam Iibertatem eorum.ceftifFent fubiečlioni? non opi/ nor.Ergo cefterut,quia fuerut propter quos cederetur.Hoc enim rudi fidei & adhuc de legis obferuatione fufpenfie competebatdpfo quoq; Apoftolo ne m uacuum cucurriftet aut curreret fufpečlo.Itacp fruftrandi erat falfi tras tres.fpeculantes Iibertatem Chriftianam,ne ante eam in feruitutem abdu/ ccrcnt Iudaifmi,quam Paulusfciretfenoninuacuu cucurrifte,quam dexte/- Excenfu apo ras d darent antecefldres,quam ex cenfu eorum in nationes prazdica di mu/ folorm. nus fubiret. Neceffarium igitur ceflit ad tempus.Et fic ei ratio conftat Tp Nečedno'— niotheum circumcidendi, Si rafos introducendi in templum, qu* in Ačtis igitur , e dicuntur adeo uera.ut Apoftolo confonent profitenti fačlum fe Iudaris Iu 1 Dt daeum J 16 O.* SEPT F L OREN TIS T ER T V L L I A N j, dxu, ut Iudteos lucrifaccret,& fub lege agente proptereos qui fub lege ac ? fcutProp> ret.fic ČC propter fuperindučtos iilos, 8C omibus nouiffime omnia fačlu^n omnes Iucraretur.Si hccc quoq? intelligi ex hoc poftulant, id quoq 5 nan 0 dubitabit eiusdeiSč Chrifti pra;dicatorcm Paulum.cuius legem,quamuis exdudens, interim tn pro teporibus admiferat, ftatim amoliendam (i no/ uum deum protuIiftet.Bene igiturquod 81 dexteras Paulo dederunt Pe/ trus 81 Iacobus 8C Ioannes, & ae offici] diftributione pepigerunt,ut Paulus in nationes,illi in cireucifione,tantum uttneminiffentegenorum.Et hoc fe cundum legem creatoris,pauperes 8C egenos fouentis,fieut in Euangelp ue ftri retračbatu probatum eft. Adeo conftat de lege fola fuiffe quacftioncm, dum oftenditur quid ex lege cuftodiri conuenerit. Sed reprehendit Petru n5 rečlo pede incedentem ad Euangeli) ueritatem. Plane reprehendit(n5 ob aliud tamen, quam ob inconftantiam uičtus, quem pro perfonarum qualitate uariabat,timens eos qui erant ex circumcifione: non ob aliquara diuinitatis peruerfitatem,de qua & alrjs in faciem reftitiftet,qui de minore caufa conuerfationis atnbigua; Petro ipfi non pepercit)fi,quomodo Mar/ čoitijcio leg. donita; uolunt/ čredi,De esetero pergat Apoftolus,negans ex operibus Ie> crcditfubiudi g{ s iuftificari hominem,fed ex fide, Eiufdem tame dei,cuius 8L lex. Nec era Vetrn. laboraffet fidem a lege difcernere,quam diueriitas ipfius diuinitatis ultro difcreuiftet.fi fuiftet.Merito non reacdificabat, qu x deftruxit. Deftm au/ exquo( tem lex habuit,&quo uoxIoannis damauit in eremo, Parate uiar dorai/ da M ni,ut fierent riui 8C colles 81 montes repleti 81 humiliati,8£ tortuofa Sč afpe/ ra in rečtitudinem 8C in campos,ideftjegis dtfficultates in Euangclrj facili/ tates.Meminerat iam 8C pfalmi efte tempusrDifrumpamus a nobis uincu/ la eorum,& abrjciamus a nobis iugum ipforu,ex quo tumultuats funt gen tes,8C populi meditati funt inania: Aftiterunt reges terra:,& magiftratus co gregati funt in unu, aduerfus dominu,8č aduerfus Chriftum ipfius.utiam ex fidei libertate iuftificetur homo,non ex legis feruitute; quia Iuftus ex fi/ de uiuit. Quod fi prophetes Abacum pronunciauit,habes 8i Apoftolum prophetas confirmantem,ficut 8£ Chri ftus.Eius ctgo dei erit fides in qua ui uetiuftusicuius 81 lex,in qua non iuftificatur operarius.Proindefiinlcgc maledičtio eft,in fide uero benedičtio: utrume^ habes propofitum apud creatorem:Eccepofui,inquit,ante te maledičlionem 81 benedičtionem,non poteft diftantiam uindicare:qua: 8čfi rerum eft,non ideo autorum, qu£ ab ^ unoautoreproponitur.Curautem Chriftus fačlus fit pro nobis maleih' j člio,ipfo apoftolo edocente manifeftum eft quam uobifeum faciat,id eft, \ fecundum fidem creatoris.Neque enim quia creator pronunciauit, Male-' dičtus ornis in ligno fufpenfusiideo uidebitur alterius dei efle Chriftus, & idcirco a creatore iam tune in lege maledi&us.Et quomodo pnemaledixift iv.:.-. A fet cu ADV-E-R s v s M AR CIO NEM, L> I B- a VI NT V S. • JI 7 fcteutti creator quem ignoratC Cur autem non tnagis compctatcreato/ I gj,' um faum dediffe maledičtioni fua;,quam illi deo tuo fubdidifle male/ didionicEtquidem pro homine alieno;Deniq 3 fi atrox uidetur hoc in ere/ atorccirca filium,proinde tno in deo.Si uero ratio,nec lex in tuo:proinde 82 Etle *P ueucl in mco,82 magis in meo.Faciliusenim crederetur eius efle per maledičtio/ Ior * nem Chrifti,benedi&ionem profpexifie homini,qui 82 maledičtibhem ali quado 52 benedi&ione propofuerit ante hominem,quam qui neutrum un quam fit apud te profeiTus.Accepimus igitur benedidionem fpiritale. Per fidem,inquit,ex qua fcilicet uiuit iuftus fecundum creatorem.Hoc eft er go quod dico eius dei fidem efle,cuius efl: forma grati* fidei.Sed 82 cum adij/ cit,Omnes enim filrj eftis, fidei,oftenditur,quidfupra hieretica induftriaera ferit.mentionem fcilicet Abrah#,qua nos Apoftolus filios Abrahazper fi/ dem affirmatrfecundum quam mentionemhicquocp filios fidei notauit. Grterum quomodo filrj fideiCEt cuiusfidei,fi non AbrahazCSi enim Abras ham deo credidit,Sč deputatum efl: iuftitia: 3 atcp exinde pater multaru na/ tionum meruit nuneuparimos autem credendodeo magis,proindeiuftifi/ camur,ficut Abraham,82 uitamproinde confequimur,ficut iuftus exfide uiuit.Sic fit ut 82 fupra,filios nos Abrahaz pronunciarit,qua patris fidei, 82 hicftlios fidei per quam Abraham pater nationum fuerat repromififus* Ipfu^i quod fidem acircumcifionereuocabat,nonne Abrahaz filios confti tuerc qnazrebat,qui in carnis integrirate credideratt Denique alterius dei fi/ des ad formam dei alterius non poteft admitti:ut credcntes iuftitia: depu/ tet,ut iuftos uiuere faciat,ut nationes filios fidei dicattTotum hoc eius eft, apud que ante iam notum eft fub eadem Abrahaz mentione,dum ipfo fert fu reuincatur. Adhuc,inquit,fecundu hominem dico,dum eflemus paruuli fub clementis mundi eramus politi ad deferuiendu eis* Atquirt no eft hoc humanitus dičtum,Non enim exemplum eft,fed ueritas»Quiš enim par/ uulusutiqj fenfu,quod funt nationes,non elementis fubiedtus eft mundi* qu$ pro deo fufpicit? lllud autem facit, quod cum fecudum hominem di/ xiffct,tamen teftamentum hominis nemo fpernitaut fuperordinat.ExepIo enim humani teftamenti permanentis, diuinum tuebatur. Abrahaz dictas ptomifliones 82 femini eius.Non dixit feminibus,qUafi pluribus, fed femi/ , n * tanquam uni quod Chriftus eft.Erubefcat fpogia Marcionis i nifi quod cx abundanti retraefto quaz abftulit,cum ualidius fit illu ex his rcuinci qua: fcruauit.Cum autem euenitimpleri tempus,mifit deusfiliuni fuum,Vtiqj IS qui etiam ipforum temporum deus eft,quibus feculum conftat:qui figna 9 Uo q5 temporum ordinauit,foles,82 Iunas,82 fydera,82 ftellas:qui filrj deni/ S Ue fui reuelationem in extremitatem tempom 82 difpofuit 82 prazdicauit: m nouiflimis diebus erit manifeftus mons domini,82 in nouiflimis diebus , - - D j cffun/ 5 f 8 •' "O,- SEPT. F L O R H N TI S TERTVL LIANI, effundam de (piritu meoin omne čarnem,fecundu IohelcmJpfiuseratfa, fiinuilfe tepus impleri,cuius erat ctiam finis temporis ficut initiu.Catertinj deus ille ociofus.nec operationis,nec pr®dicationis ullius,atq; {ta nec tepo/ ris alicuius quid omnino cgit,quod eniceret tepus impleri,etiam implend« fuftinericSi nihil,fatis uanum eft ut creatoris tempera fuftinuerit feruicns creatori.Cuiauterei mifitfiIiufuuCuteosqui fub lege erat,redimeret:hoc eft,ut efficeret tortuofa in uiam rečtam,& afpera in uiaslenes,fecundum Efaiam,ut uetera tranfircnt,& noua orirentur.Lex noua ex Sion, & fermo dni ex Hierufale:& ut adoptionem filioru acciperemus,uticp nationcsqus filrj non cramus.Et ipfe cm crit lux nationu,& in nomine eius nationes fpe rabunt.Itaqt ut ccrtum eft,& nos filios dei efife,milit fpintum fuu in corda noftraclamantem,Abbapater.In nouiffimis enim,inquit,diebus effunda de meo (piritu in omnem carnem.Cuius gratia,nificuius 8t promiffio gra/ ti®cQuis pater,nifi qui & fačtorCPoft has itacjt diuitias non erat reuerten/ E Imenu. ac } {nfirma & mendica elementa.Elementa aute apud Romanos quoqj ^ : etiam prim® liter® folent dici.No ergo per mundialium elementom dero/ gationem a deo eorum auertere cupiebat:8č fi dicedo fupra,Si ergo his qui in natura funt dei,feruitis,Phyfic®,id eft,naturalis fuperftitionis elementa pro deo habentis fugillat errorem,nec fic tamen elementom deum taxans. Sed qu® uelit intelligi elemeta,primas fcilicet literas Iegis.ipfe declarat*Dics obferuatisSi menfes,& tempora,& annos,& fabbata.ut opinor,£: ccenas puras,& ieiunia,8£ dies magtios.Ccfifare enim abhisquoq] ficut & drcuci/ U , j fione,oportebat exdecretis creatoris:qui & per Efaia, Neomenias ueftras, ^ & fabbata 8£diem magnu no fuftinebo,ieiuniu,& ferias, & ceremonia uo »n ftra odit anima mea.Et per Amos:Odi,reieci cerimonias ueftras,& non ad oraborin frequentqs ueftris .Item per OfeetAuertam uniuerfasiocundita/ tes eius,& ceremonia eius,& fabbata,& neomenias eius,8i omnes frequen/ tias eius.Qu® ipfe conftituerat,inquis,erafit,magis Čp alius. Aut fi alius.er/ go ille adiuuit fentetiam creatoris,auferens qu® Ž ille damnauerat.Sed no tiuius loči qu®ftio,cur leges fuas creator infrcgerit.Sufficit quod infradturu probauimus,utconfirmetur nihil Apoftolum aduerfus creatorem determi naflfe, cum 5C ipfa amolitio Iegis a creatore fit. Sed ut furibus folet aliquid excidere de pr®da in indicium,ita čredo 8C Marcionem nouifiimam Abra> ttutld mdgis b® mentionem dereliquiffe,nullam magis auferendam,&fi ex parte couer/ auferendd . tit. Si enim Abraham duos liberos habuit.unu ex ancilla,& alium cx libe/ rarfed qui ex ancilla,carnaliter natus eft:qui uero ex libera,per repromiifio' AUtrzoricd nem ‘Q u ® fant allcgorica,id eft,aliud portendentia.H®c funt enim dno te * ftamenta, fiue du® oftenfiones,ficut inuenimusinterpretatum.Vnu a m on te Syna in fynagogam Iud®orum,fecundum Iegem,generans in feruitute. i \ j Aliutn A DVERSVS m AR CIO nem LIB. a vin TVS ' $19 fuper omnem prineipatu generans,uim,dominatione,8i omne no/ Ai tem m. iticn quod nominarunno tantu m hoc leuc/ed 8i in futuro,qua 2 cft mater noftra,inquerepromifimusfančtaccclefiam:ideocp adficitrProptcr quod inquam- fratrcs non Turnus ancilla: fiifi,fed liberamticp manifcftauit 81 ChriftianiT H,j acnerofitate in filio Abraha; ex libera nato,allegon'a habcre Tacramen/ sacrmentm aUc) tunhiicut Si Iudaifmi feruitutem Iegalem in filio anciliv.Atcp ita eius dci ef fcutraq* difpofitionem,apud que inuenimus utriufcp diipofitionis delinia rioneJpfum quod ait,qua libertate Chriftus uos manumifit, n6nnc eum conftituit manumi{Torem,qui fuit dhsCAlienos enim Teruos nec Alba ma/ A Ibam ufurpatfub nutnifit.facilius liberos folutos.Ab co igitur praftabitur libcrtas,apudque ft ant,UL ‘J KUt fepf fuitfetuituslegis,bt merico non decebac manumilios rurlus lugo leruitutis ue y e ^ ' A pdtro/ udlcgisaftringUam pfalmoaditnplctoiDifrumpamus uincula corum. 8i no manumiffus in/ Kabriciamusanobisiugumip(bru»Poftquam ajx ov7£l ? congregati funt in duebatur, n-merat unum,aduerfus dominam dl aduerfus Chriftum ipfius.De (eruitute igitur aut r em . Tertullldn * , r j. r , r 1 i ■ ~ .r- ° in terna thatiumi / cxemptos,iplam l leruitutis notam eradere perleucrabat circucuionem,cx fi^s inlib.de n/ pmlicationis fdlicet prophetica: autoritateumemor dičtu per Hicrcmiam: fumttione camis , Eccircucidiminiprxputiacordis uefiri,Quia 81 MopfesiCircucidetiVduri/ fic [cribens.si farnu cordiam ueftramdd eft,non carnem.Denicu fi circucifionem ab alio deo ue \ um tum ^H uit = lt nicnsexcludcbat,cur etiam praputiationcm negat quiccp ualerc in Lhriito ^ ue ^ is mtg ficut t £xdrcucifione:pr£efcrreenimdebcbatmmulameiusquam expugna/ rfaCr amiliaurci bat,G'akarmulo circucifionis deo cfiTet.Porro quia 81 drcudfio 81 praputia/ honore,crpatroni tiouni deo deputabantur,ideo utraq 3 in Chrifto uacabat,propter fidei p ra: nemire, ac tribu , lationcmdllius fidei de qua erat feriptum: Et in nomine eius nationes cre^ k Q«odT« dentallius fidei quatndicendo per dilečtionem perfici, fic quoq; creatoris tm fcquitur, 7 acili oftenait.Siue enim dilečtionem didt qua; in deumrSi hoc crcaroris cfbDi/ us liberos folutos , liges deum ex toto corde tuo,8i ex tota anima tua,Si ex totis uiribus tuisifi/ interpreta™. hbe / uequ«in proximum:8i proximum tuum tanquam te.creatoriseft.Quiau/ ros >f ,l,os -f' manu/ temturbatuos.iudiciumferet.AquodcočAboptimo.Sedille no-iudicat, noLenhicfto^ A creatoreCSed nec ille damnabit afTertorem circumcifionis. Quod fi non admodum fupra di / ^ rncaliusquiiudicct nificrcatorriam ergonondamnauitlegisdefenfores,ni/ xit,si enim Abra/ E qui ipfe eam ceflare conftituit. Quid nune fi 8i confirmat illam exparte . duos lthcros quadebet.Totaenim,inquit,lexinuobisadimpletaeft:Diliges proximu ctua.o-dlim^li tuumtanquam te.AutfificuuItintelligi,adimpletaert,quafi iam non ad/ bcra.Porro feptimi I mpIenda:ergononuultutdiligamproximumtanqpme J ut8ihoc cum le/ cafus ef Alba, hoc ge cefTaucrit.Sed perfeuerandum erit Temper in ifto praeccpto.Ergo lex ere/ P cr , A ^ £ uc ft‘ s atorisetiam ab aduerfario probata eft:necdifpendiu 3 fed compendium ab t cilcZafanota co confecuta eft,redačta fumma in unu iam pra:ceptu.Sed nec hoc alfi ma f eru itutis. * g'scompetit quam autori.Atq; adeo cum dicit 3 Onera ueflra inuicem fufli C£ tc, 5 i fi c adimplebitis legem Chriftiifi hoc non poteft fieri, nifi quis dili^ f Forte,ficut er cit r ® r — P 4- gat pro f% ar ~Q_. S EP T ; F L O RE N*. T E RTV L L I AN f, , gat proximum fibi tančp fe,apparet:di!iges proximu tibi tanquam tc:p tc quod auditur,inuicem onera ueftra portate,Chrifti eflelcgem,qn£efit crea toris:atq 5 ita Cliriftum creatoris efte,dum Chrifti eft lex creatoris.Erratis, deus non deridetur.Atquin denderi poteft deus Marcionis, qui nec irafcj nouit.nee u!cifci.Quod enim feuerit homojhoc & mctct.Ergo retributionis Sl iudicrj deus,intentat.Bonum autem facientes non fatigemur:& dum ha/ bemustempus,operemurbonum.Negacreatorembonum facere praccpif fe,& diuerfa dočtrina fit diucrfe diuinicatis.Porro fi retributione pradicat, ab eodem erit Sl corruptionis meffis & uira.Tepore autem fuo metemus, quia Si Eccleftafticus,Tempus,inquit,erit o mi rei.Sed Sl mihi famulo crea/ »c toris mundus crucifixus eft,non tamen deus mundo.Et ego mundo,n6 ta/ men deo mundi.Mundum enimquantum ad conuerfationcm eius pofuir, cui renunciando mutub transfigimur,& inuicem morimunperfecutorcstio stignuta. cat Chrifti.Cu uero adi)cit,ftigmata Chrifti in corpore fuo gcftare fe:uttq; corporalia competunt: iam non putatiuam, fed ueram S£ folidam čarnem profeflus eft Chrifti,cuius ftigmata corporalia oftendit* EPI STOLA AD CORINTHIOS PRIH A. Rsftručtio fuperioris epiftols ita duxit,ut de titulo eius,not« traclauerim,certus Sl alibi retračlari eum pofte,c6munem fdli/ cet Sl eundem in epiftolis omnibus,Quod non utique faiptem praftcribit eis:quibus fcribit,fed gratiam Sl pacem,no dico quid lili cum Iudaico adhuc more deftručlort IudaifmiCNam Sl hodie Iudadin pacis nomineappellant, Sl retro in feripturis fic falutabant. Sed intclligo illum defendiffe officio fuo pradicationem creatoris ,Quam maturi pc/ deseuangelizantium bona, euangelizantium pacem. Euangelizator enim pucern ittquS bonorum,ideft,grada:,dei pacem quam praferendam fciebat. Hac čutna f r£ f- deo patre noftro Sl domino Iefu annundans.comunibus nominibusnta/ tur,competentibus noftro quoq$ faeramentotnon puto difpici pofte quiJ deus pater Sl dominus Iefus pradicetur.nifi ex accedentibus cui magtscom petant.Primo quidem patrem dominum prafcribo,non alium agnofcen/ dum,quam Sl hominis Sl uniueriitatis creatorem Sl inftitutore. Porto pa' tri etiam domini nomen accedere ob poteftatem,quod Sl filius per patrem capiat. Dehinc gratiam 81 pacem non folum eius efte a quo pradicabam tur,fed eiusqui fuerit offenfus.Nec grada enim fi't,nifi offenfe:necpax, nill belli.Et populus autem per difciplinee tranfgreftionem,3£ omne hotninum nlel. genus per natura diftimuIationem,8Č deliquerat,8£’debellauerat aducrfuS creatorem.Deus autem Marcionis,SC quia ignotus, non potuit offendi,& quia nefeit irafci.Qu£e ergo gratia a non ofFenfo ?qus pax a non rebella' toCAit crucem Chrifti,ftulddam efte perituris; uirtutem autem 8i fap‘ en< v --vi ‘ tista D E . D VER S V S. M AR CIO N E M, LIB. O.VINTVS. $21 t jm dchfalutem confccuturis.Et ut oftenderet unde hoc cueniret,f aliquid. ?orte, addit, Serif m™ eft cnimtPcrdam fapientiam fapientium,^ prudentiam pruden u ^ di i clU tmm irritam faciam.Si h«c creatoris funt Sl ad caufam crucis pertinent,ftul titiam deputat: ergo SZ crux &per crucem Chriftus ad creatorepertinebit, a quo pnedicatum eft quod ad cruccm pertinet* Aut f? creator qua «mu/ | u s,idcirco fapientiam abftulit,ut crux Chrifti fcilicetaduerfari) ftultitia de putctur:&quomodo poteft aliquid ad crucem Chrifti non fai, creator pro uundafle,quem ignorabatcumpraedicabatrSed&curapud dominu opti/ mum Sl profu fe mifericordi«:alr) falutem referunt,crcdentes cruccm uirtu/ tem Sl fapientiam dei effcalrj perditionem quibus Chrifticrux ftultitia rc/ putatur,(i non creatoris eft aliqua & populo & humani generis offenfam, detrimento fapientia: atq; prudenti« multafteCHoc fequentia cofirmabur, cudicitrNonne infatuauit deus fapientiam mundirCučp &hic adrjcit,qua rcrQuoniam in dei fapientia non intellcxit mundus per fapientiam domi numboni,duxitdeusper ftultitiam pr«dicationis faluos facere credentes* Sed prius de mudo difceptabo,quatenus fubtiliffimi hrcretici hic uel ! maxi mundus, me mundum per dnm mundi interpretatur,nos aute homine qui ftt in mu do inteiligimus ex forma fimplici loquel« human«,qua plerumcjj id quod continetponimus pro eo quod continetur,Circus damauit,& Forum locu/ n iT r» ■ r ..in -t- . . M£T0iW,U.f«, tam e4t,& Dafihca rremuitud eft,qui in his locis rem egerut .lgitur,quia ho> mo,no ekms mundi,in fapientia no cognouit deum, quem cognofcere de/ bucrat,& Iudasus in fapientia {cripturarum,& omnis gens in fapientia ope rumudeo deus idem,qui fapientia fuanon eratagnitus, ftatuit fapientiam hominu ftultitia repcrcutere,faluos faciendo credentes quofcp in ftultam crucis pr«dicadone.Quoniam Iudaei ftgna defiderant,qui iam de deo certi efic dcbuerant:3£ Gred fapientiam qu«runt,qui fuam fcilicet no dei fapien dam fiftunt.Cietcru (1 nouus deus pr«dicaretur,quid deliquerant Iud«i,fi> gna defiderantes quibus crederentfaut Gr«ci fapietiam fečtanres,cui ma/ gis crederent rita 8r remuneratio ipfa in Iudasos SZ Graccos, SZ seloten deu cbfirmat Sl iudice,qui ex tributione «mu!a Sl iudice, infatuauerit fapietiam mundi.Quod fi eius funt Sl cauf«,cuius adhibentur fcriptur«,ergo de crea torc tradans ApoftoIus,no intellečlo crcatore,uticp docet intelligendum, Etiam quod fcandalum Iudads pr«dicat Chriftum:prophetiam fuper illo condgnat creatoris dicentis per Efaiam:Ecce pofui in Sion lapide offenfio/ n| s,& petram fcandalitpetra autem fuit Chriftus, etiam Marcion feruat. Quid eft aute ftultum dei,fapientius hominibus,nifi crux Sl mors ChriftiC Q U| d infirmu dei,fortius homine,nifi natiuitas Sl caro deiCCaterum fi nec n atus cx uirgine Chriftus,nec čarne coftrudus,ac per hoc necg crucem,neqj ^ortem uere perpeftus eft,nihil in illo mit ftultu SZ infirmumec iam ftulta mundi Pr o tribus di čliombus,dut etim ueterd, UM fubjlitue/ da drbitror, Auteticd,hoc modo,Sed qd' ab hominc^d' pud credtore Auteticd,jlul titice. t botocdujlo/ mdto,Vel ho locduftotndto rum A deo. ■rrjo \iap* Torte,ortu. eo rum. J ‘IZ Q_. SEPT. FtO REN T IS TERTVLLI ANI, mundi elegit deus,ut confundat fapientiammec infirma mudi elegit deus ut confundat fortia:necinhonefta8£ minima SC contemptibilia, qu$ non funt,id eft,qua 2 non uere funt,ut confundat,qua: funt,id eft,qu£e uere funt, Nihil enim a deo difpoiitum,uere modicum SC ignobile SC contemptibile, Sed quod ab homine,apud creatorem f aut etiam uetera.ftultitice, Si infir/ mitati,SC inhoneftati,SC pufillttati.Sč contemptui deputari poflunt.Qui(J ftuitius,quid infirmius,quam facrificiorum cruentorum^holocauftoma/ ta idolorum a deo exačtioC’Quid infirmius,quam uafculorum SC grabato/ mm purgatio?Quid inhoneftius,quam carnis iam erubefcentis aliadcdc/ coratiocQuid tam humile,quamtalionisindičlioC’Quid tam contempti/ bile,quam ciborumexceptiocTotum,quodfciam,uetusteftanientu omis h^reticus irridet.Stuka enim mundi elegit deus,ut confundat fapientiam. Marcionis deus nihil tale. Quia nec armulatur cotraria a cotrarps rcdargue re,ne glorieturomniscaro:utquemadmodumfcriptum eft:Qui gloriatur, in deo glorietur.In quo?Vtiquein eo,qui hoc precepit: nifi creator pracc/ pit ut in deo Marcionis glorietur.Igitur per hxc omnia oftendit, cuius dci fapientiam loquatur inter perfečtosceius fcilicet,qui (apientiam fapientum abftulerit,8C prudentiam prudentium irritam fecerit:qui infatuauerit fapi h tiam mundi, ftulta eligens eius SL difponens in falutem.Hanc dici fapientia in occulto fuifle,qu$ fuerit in ftultis SC in pufillis SC inhoneftis:qu# btucrit etiam fub figuris allegoricis SC ^nigmatibus reuelanda poftmodu'in Chri/ fto,pofito in Iumen nationum a creatore promittente per Efai* uoce,patc/ fačlurum fe thefauros inuifibileis Si occultos.Nam ut abfconderit altquid is deus,qui nihil egit omnino in quod aliquid abfcondifle exiftimaretur,fa tis incredibile.Ipfe fi effetdatere non poffet,nedu aliqua eius facramenta. Creator aute tam ipfe notus,č| SC facrameta eius,palam (čilicet dccurrentia apud Ifraebfed de fignificantrjs obumbrata.in qbus fapientiadei delitefce/ bat inter perfečtos narranda fuoin teporetpropofita uero inpropofitadei ante fecula.Cuius SC fecula,nifi creatorisCSi enim SC fecula temporibus ftru čla funt.tempora autediebusSC menfibus SC annis compinguntur,diespot ro 8C menfes ,SC anni,folibus SC lunis SC fyderibus crcatoris Egnatur, in hoc ab eo pofitis,Et erunt enim,inquit,in figna menfium SC annorum,appa rct SC fecula creatoris eflecSC omne quod ante fecula propofitum dicat r ,n6altc' rius efTe,qj cuius SC fecula. Aut probet dei fui fecula Marciomoftedat SC mu dum ipfum.in quo fecula deputetur,uas quodamodo teporum SC fig na f qua uel ortaneorum.Si nihil demonftrat.reuertofut SC iliud dicamccuraut ante fecula creatoris propofuit gloria noftraCpoflct uideri eam ante fecula propofui0e,quam introdučlione feculi reuelaflet. At cu id facit pene iam m tis feculis creatoris prodačtis,uane ante fecula propofuit,SC no magisi ntr3 fecula «i on % : le. ir/ iid ; ia/ ti/ lis n. Ue i ir. : v j ci m h ia it i/ :/ d a i. a :/ :l a t c t i * i i t i > i D V E R Š V S MARCIONEM LIB , O.VINTV8 « %l i reuelaturus crat pene poft fecula.Non enim eius eft feftinafte inproponedojCuiusSirctardaffeinreuelando.Creatoriaut copetit utruq? g ante feula propofuiftc.Si in fine fcculoru reuelafie:quia Si quod propo/ foit.Sircuelauit medio fpacio feeulorum in figuris 8i amigmatibus 8i allc/ oortispmniniftrauit.Sed quia fubrjcit de gloria noftra, quod ea nemo ex principibushuius cuii fcierittcactcru fi fdjOfent.nunčp dnm glorij crucifixif/ fencargutnentatur hmreticus, Principes huius amfidnm, akerius fcilicet det Ctiriftum>crucicumfixerint:uthoc 8£ inipfumredigatcreatore. Porro cui fupraoftenderimus.cjuibus modis gloria noftra a creatore fit deputanda, pmudicatum elTe dcbcbit.eam qua: in occulto fuerit apud creatore:,merito ianotam etia ab omnibus uittutibus & poteftatibuscrcatoris:quia nec fa/ muliš liceat cofiiia nofife dnoru,nedum iliis apoftatis angelis,ipfiqs principi ttanfgrellionis diaboIo,quos magis extraneos fuiflfe cdtcnderim ob culpa, ab omni cofcientia difpofitionum creatoris. Sed iam nec mihi copetit princi pes huius xul uirtutes Si poteftates interpretaricreatoris:quia ignorantu il lis adfcnbic Apoftolus:Iefum aute Si fccundum noftrum Euangelium Dia boiusquoq?intentationc cognouir:3i fecundum cSmune inftrumentum, fpiritus nečp, fciebat eum fančlu dei efte, Si Iefum uocari,8i in perditione corum uenifte.Etia parabola fortis illiusarmati,que alius ualidior opprefi fit,8i ijafa cius occupauit, fi in creatoris accipit'apud Marcioneja nec igno/ raiTc ultra potuit creator deum glorij,dum ab eo opprimit;: nec in crucem cum figere.aducrfus que ualere no potuit:3i fupereft ut(fecundum me qui/ deeredibile fit)fcietes uirtutes Si poteflates creatoris deum gloria: Chriftu luu crucifixerint,qua dcfperatione 8C malitueredundantia ferui quocp (cele (lihimi dominos luos interficere non dubitant.Scriptu eft enim apud me, Satanam in Iudam introiffe.Secundum autem Marcione, nec Apoftolus hoclocopatitur ignorantiam afleribi uirtutibus creatoris in glorij dnm, quia fcilicet non illas uult intelligi principes huius ceui.Quod fi non uidetur de fpiritalibus dixiffe principibus, ergo de fecularibus dixit,dei populo pnndpalt utiq$ no inter natioes,de ipfis Archontibus eius.de rege Herode, etia de Pilato,8i quo maior principatus huius acui Romana digniras praefi/ debat.Ita 8C cum deftruunt?argumentatione diuerfa:partis,noftra: expofi tioties aedificantur.Sed uis adhuc gloriam noftram dei tui efle,8i apud eum in occulto fuifle, Si quare adhuc eodem 8i deus inftrumento Si Apofto/ ks nititurCC^uid illi cu fentetfis prophetarum ubiq 3 ? Quis enim cognouit knfum domini,Si quis šili confiliarius fuit.Efaias eft:Quid illi ctiam cu exe/ plis dei noftrivNam quod f architečlum fe prudentem affirmat.hoc inueni •ntisfignificari depalatorem difciplina: diuinas a creatore, per Efaiamt Au/ feratii Si in credto/ ris dccipitur, fubduai perfo mm. Vrincipitu, Cocpoi; a^i/ TiKTUJU, Depdlatorem boe eft, metni/ fejidtorcm,'p pdldtorem. 5*4 <1* SEPT« F LOREN« T £ R T V L L I A N feram enim,inquit,a. Iuda:a intcr ca:tera SC fapientem archite&um.Et flUR/ quid ipfetuc Paulus deftinabatur.de Iudcea, ideft.de Iudaifmo auferriha/ bens in azdificationem Chriftianifmi.pofiturus unicum fundamentu qu 0( j eft Chrift:usCQuia Sl de hocper eundem prophetam creator:Ecce ego, in/ quit,i’titjcio in fundamcnta Sionis lapide preciofum,honorabilem>& qui(n eum crediderit.non cofundetunnifi H ftručtorem fe terrent operiš deuspro chrijhisfun/ fitebatur.ut non de Chrifto fuo ftgnificaret,qui futurus eflet fundametum dmentii ere/ credentium in eum,fuperquod prout quifqj fuperftruxerie dignam fcilicet deiitim, ^ e j j n< jfg nam dodrina.fi opus eius per ignem probabitunfi merces illi per ignem rependetur creatoris eft:quia per ignem iudicacur ueftra fuperadifi- Vorte, fubter cano,utiq? fui t fuperfundamenti J id eft fui Chrifti.Nefcitisquod templum funddm, gjgf (jtis,8i in uobis inhabitet fpiritus deicSi homo SC res,& opus,& imago 51 fimilitudo,& caro per tcrram,& anima per afflatum creatoris eft.tuus cr go in alieno habitat dcus.Marcion.fi non creatoris fumus templum.Quod (j templum dei quisuitiauerit,uitiabitur utiqj a deo templi.Vitorem inten tans.creatorcm intentabis.Stulti eflotc.ut fitis fapientcs.QuareCSapiesitia enim huius mundi,ftultitia eft penes deum.Pcnes quem deumCSi nihil no bis &adhuc fenfum priftina pra:iudicauerunt,bene quod &hicaftruit:Sai ptum eft enimrDeprehendes iapientes in nequitia illorum. Et rurfus:Do/ „ minus fcit cogitationes fapientium,quod fint fuperuacua:: in totum,enim praferiptum a nobiseritmulla illum fententia uti potuifl c eius defcjuem de t ftruere deberet.fi non illi doceret.Ergo.inquit.nemo glorietur in homine.Et hoc fecundum creatoris difciplinam.miferum hominem qui fpem habetin hominem.&bonum eftfidere in deo,quam fiderc in hominibusnta&glo/ fiari.Etocculta tenebrarum ipfe illuminabit.uticj pet Chriftum, qui Chri/ ftum illuminationem repromifit,fequoq? lucernam pronunciauit, ferutan/ fem corda 81 renes.Ab illo erit SC laus unicuiq?,a quo SC contrarium laudis tat a iudicc.Certe,inquis,uel hic mundum deum mundi interpreratur.dicen dojSpečtaculum fadi fumus mundo,&angelis SC hominibus.Qui fi mun dum homines mundifignificaftet.non etiam homines poftmodum nomi naftet.Imo ne ita argumentareris prouidentia fpiritus fančti demonftra/ uit.quonia dixiftet, Spečtaculu fadi fumus mundo.dum angelis qui mun do miniftrant,& hominibus quibus miniftrant.Verebatur nimirum tantac conftantiae uir.ne dicam fpiritus fandus.prafertim ad filios fcribens,quoS Torte, toris dei prasco eft.Viderit SC quomodo dixerit in interitum carnis.ut fp 1 ^ A OVE R s v s HARCIONEM. LIB- O.VINTVŠ. tuS f a } u us fit in dic domini,dum Sl de carnis interitu,& de falute ipiritus iii dicarinS aufcrri iubens malum de medio,creatoris frequentifiimam Cente/ tiam comemorauerit.Expurgate uetus fermentum ,ut fitis tioua confperfio, ficuteftis azymi.Ergo azymi,figuras erant noftrce apud creatorem.Sic SC pa fcha noftrum immolatus eft Chriftus.Quare pafcha Chrifti.fi non pafcha figura Chfifti.per fimilitudine fanguinis ialutaris, Si pecoris Chrifti?Quid p to fuluurii nobis SC Chriftoimaginesimbuit folennium creatoris,fi no erant noftra:? kgMdumar/ Auertensautem nos afornicationeimanifeftatcarnis refurrečtione,Cor/ pus,inquit,non fornicationi.fed domino,8£ dominus corpori, ut templum jimMtudjneni dco,& deus templo.Templum ergo dei peribit,& deus templo. Atquin ni/ fanguinis, at/ desquem dominus fufcitauit.Et nos fufcitauit.in corpore quocp fufcitauit: tms.&peco qa corpus dno,8č dominus corpori.Et bene quod aggerat* Nefcitiscorpo/ raueftramebraefteChriftiC^uiddieetlmeticustMembraChriftinore/ C ‘ ge agnu “ furgent,quas noftra iam non funt.Empti enim fumus magno. Plane nul/ las in phantafma fuit Chriftus,nec habuit ullam fubftantiam corporis, Torte,nutldfi quam pronoftris corporibus dependeritrergo Sl Chriftus habuit quo nos phdntaf. jedimeret,^ fi aliquo magno redemit hseccorporarin qnx eadem mitten/ dafornicatio nonerit,ut in membra iam Chrifti,non noftra:utiq? fibi fal/ uaprxftabit,qua: magno comparauit Jam nuc quomodo honorabimuš* quo^nodo tollemus deum in corpore perituroC’Sequitur de nuptrjs congre di,quasMardon conftantior Apoftolo prohibet* Etenim Apoftolus, &(? botium continentiaz pra:fert,tamen coniugium Sl contrahi permittit, ufui e(Te,& magis retineri quam difiungi fuadet.Plane Chriftus uetat diuortiu* Moyfes uero permittit.Marcion totum concubitum auferens fidelibus(ui/ derint enim catechumeni eius)repudium ante nuptias iubensjcuius fenten/ tiam fequitur,Moyfi an ChriftiCAtquin SC Chriftus cum pra:cipit muliere ž uiro non difcedere:aut fi difcefierit 3 manere innuptam:aut reconciliari ui/ to:Sl repudium permifit 5 quodnonintotum ptohibuit,& matrimoniuni confirmauit,quod primo uetuit difiungu& fi forte difiunčtum,uoluit refor mari.Sed Sl continentias quas ait caufasCQuia tempus in collečlo eft.puta/ Peram quia deus alius in Chrifto:8č tamen quod eft collečtio temporis.ab to erit SC quod collečtioni temporis congruit.Nemo alieno tempori Confrt !it.PufilIum deum affirmas tuum Marcion,quem in aliquo coartguftat te/ pus creatoris. Certe pra:fcribens tantum in domino efte nubedum,ne qui He fidelisethnicum matrimonium contrahatrlegem tuetur creatoris aUophyla tuni nuptias ubicp prohibentis»Sed Sdfi funt qui dicuntur dei,fiue in coelis, fiue in terris,apparetquomodo dixerit, non quia fi uere fint, fed quia fint qui dicanturquando non finoDe idolis enim ccepit de idolothytis difpura turus;Scimus quod idolum nihil fit.Creatorem autem dl Marcion deum ' '• E noti 5 16 Q_* SEPT FLORENTIS TERTVLLIAnj, non negattergo non poteftuideri Apoftolus creatorem quoque inter e 03 pofuifle,qui dei dicantur,8£ tamen non (mt,quando Sifi fuiflent, nobis 1 ta/ men unus cffct deus pater.Ex quo omnia nobis, nifi cuius omniaC^u^ ifta:Habes in prrteritis, omnia ueftra funt,fiue Paulus, One Apollo.fiue Ccphastfiue mundus,fiue uira, fine mors: fiue prajfentia.fiue futuraradeo omnium deum creatorem facit:a quo 8i mundus,8i uita,& mors,qu;g alte/ rius dei efle non poflimt. Ab eo igitur inter omnia Si Chriftus. Ex labore fuo unumquenq* docens uiuere oporterctfatis exempla pratmiferat milttu, paftorum,ru{licorum,fed diuina illa autoritas deerat.Legem fgitur oppo/ nit creatoris ingratis,quam deftruebat:fui enim dei nullam talem habebati Boui,inquit,terenti os non obligabis.8i adfjcit:Nuquid de bubus pertinet ad dominum,etiam de bubus propter homines benignumC propter nos 1 enim fcriptum eft,inquit,Ergo Si legem allcgoricam fccundum nos proba/ uit,Si de Euangelio uiuentibus patrocinantem,ac propter hoc non alterius efle euangelizatores,quam cuius fex,qu$ profpexit iiliscum dicitrproptet nos enim fcriptum eft.Sed noluit utilegis poteftatc,quia maluit gratis la/ borare.Hocadgloriamfuam rctulit,quam ncgauit quenquam euacuatu/ rum,non ad legis deflručtionem,qua alium probauit ufurum.Ecce enimSJ in petram offendit catcus Marcion,dequa bibebant in folitudine patres noftri.Si enim petra illa Chriftus fuit,utiq? creatoris,cuius Si populustCui rei figuram extranei facramenti interpretatur . An ut hoc ipfum d$ceret,fi/ gurata fuiffe uetera in Chriftum ex illis recenfendum C Nam Si reliquum exitum populi decurfurus prtemittit.Haecautem exempla nobis funt fačla* Dic mihi,a creatore alterius quidem ignoti dei hominibus exempla funt ra Torte, tmulo cla,an alius deus ab alio mutuatur exemplaCEquidem atmulo de lilo me dei ,fio * terret fibi,a quo fidem meam tranftert. Melrorcm me illi aduerfarius faciet. lam fi deltquero eadem quce Si populus,eadem ne paflurus fum, an non? Atquin fi non eadem,uane mihi timenda proponit,qure no fum paflurus. Paflurus autem a quo eroCSi a creatore,qualia infligere ipfius eft,Et qualc erit ut peccatorem temuli fui puniat magis,quam contrario foueat deus se lotcscSi ab illo deoCAtquin punire no nouit.Itatota ifta propofitio Apo ftoli.nulla ratione confiftit.fi non ad difciplinam creatoris eft. Deniap Si in daufula pr^fationi refpondct.Htecautem quemadmodum euenerunt illis fcripta funt ad nos comonendos,in quos fines atuorum decucurrerunt.O creatorem Si pnefcium iam Si admonitorem alienorum Chriftianorum. Pra’tereo(quando paria eorum qua retračlata funtj qusdam, Si brcuiter expungo.Magnum argumentum dei alterius,permiffio omnium obfonio rum,aduerfus legem:quafi non Si ipfi confiteamur legis onera efimiflaifcd ab eo qui impofuit,qui nouationem repromifitnta Si cibos qui abftuli«^ didii* D . V ER'8 V S M AR CIO NEM LIB. O.VIN TVS. M7 aidfcqu°d- SC a primordio prceftitit.Casterum fi quis alius deus fuiflet de/ llrudor dei noftri.nihil magis faos prohibuiffet,quam de copfis aduerfa/ n] uiuere.Caput uiri Chriftus eft.Quis Chriftus,qui non eft uiri autorCCa put enim ad autoritatem pofuittautoritas autem non alterius erit,quam aU tons.Cuius deniq? uiri caput eftiCerte de quo fubfjcitrVir enim non de/ bcrcaput udare,cu fit dei imago.Igitur fi creatoris eft imago,ille enim Chri (tum fermonem fuum intuens hominem futurum:Faciamus,inquit, homi nem adimaginem SC fimilitudinem noftram,quomodo poffum alteru ha bere caput, non eutn cuius imago fumCCum enim imago fim creatoris,no cfl; in meiocuscapitis alterius.Sed SC quare mulier poteftatem fuper caput habere debebitCŠi quia ex uiro,8i propter uirum fačta eft fecundum infti/ tutionem creatoris,ficquoqjeiusdifriplinam Apoftolus curauit.de cuius inftitutione cauias difcipSina: interpretatur.Adrjcit etiam propter angelos. QuosCtd eft.cuiusCSi creatoris, apoftatas.merito, ut illa facies qua: eos fcan dalizauit notam quadam referat de habitu humilitatis SC obfcuratione de eoris.Si uero propter angelos dei alterius,quid ueretur fi nec ipfi Marcioili/ tir fceminas appetuntCiStepe iam oftedimus harefes apud Apoftolum in/ ter mala ut malum poni,8i eos probabiles intelligedos,qui hairefeis ut md lum fugiant.Proinde panisSi calicis faeramentum iam in euagelio proba/ uimgs,corporis SC fanguinis dominici ueritatem aduetfus phantafmaMar tionis.Sed SC omnem iudicrj mentionem creatori competere ut deo iudici* to to pene opere tračiatum eft.Nunc de fpiritalibus dico, htec quoque iti Chriftum a creatore promifla.fub illa praifcriptione iuftiffima opinor,qužl tion alterius credenda fit exhibitio,quam cuius probata fuerit repromiffio, Pronunciauit EfaiasrProdibit uirga de radice Ieffe,Si flos de radice afcen/ det,de uirga,Si requiefcet fuper eum fpiritus domini.Dehinc fpecies eius e/ numerat.Spiritus fapientte Si intelligentiai, fpiritus confilfi 8i ualentice, SC fpiritus agnitionis.Si religionis.Spiritus eum repleuit timoriS dei. Chriftu tnim in floris figura oftendit oriturum,8iuirgaprofečtade radice Iefte.id tft.uirgine generis Dauid filrj Iefte.in quo Chriftus confifterehaberet to/ ta fubftantia fpiritus,non quafipofteaobuentura illi,qui femper fpiritus dei fuerit,ante čarnem quoque:ne ex hoc argumenteris prophetiam ad eu Chriftum pertinere,qui ut homo tantum ex folo cenfu Dauid.poftca con/ fecuturus fit dei fui fpiritumrSed quoniamexindequo floruifFet in čarne fumpta ex ftirpe Dauid,requiefcere in illo omnis haberet operatio gratias fpiritalis,8i conceffare 8i finem facere quantum ad Iudasostficut SC res ipfa teftatur.nihil exinde fperante penes illos fpiritu creatoris, abiato a Iudsea txinde operi fapiente Si prudente architecfto Si confiliario 8i propheta.ut hatc fit Iex 8i te P encs * ptopheta ufque ad Ioannem, Accipe nune quomodo Si a Chrifto in coelu 1 . £ * receptu ^ 318 Q_. S E P. T♦ F L O R EN. T E R T V L L I. A N I, rcceptocharifmata obuentura pronunciarit. Afcendit in fublimitatrm,:^ eft 3 in coeIum 3 captiuam duxit captiuitatem, id eft.mortcm uel humanam charifmM, feruitutem 3 dedit data filrjs hominum.id eft,donatiua qu& charifmata dici/ idejUomti/ mus .EIeganter filrjs hominum ait.nonpafiim hominibus 3 nos oftendens filios hominum.id eft.uere hominum Apoftolorum. In Huangelio enim, inquit 3 ego uos generaui.Et filrj mei^uos parturio rurfus. lam nune Si il[ 3 | promiflio fpiritus abfolute fačla per Iohelemrln nouiffimis temporibusef fundam de meo (piritu in oranem carnem 3 & prophetabunt lilij filiačjjco/ rum.Et fuper feruos SC ancillas meas de meo (piritu effundam. Et utique fr ! in nouiflitnos dies gratiam fpiritus creator repromiflt.Chriftus autem fpi/ ritalium difpenfator in nouiftlmis diebus apparuit, dicente Apoftolo: At ubi tempus expletum eft mifit dcus fiiium fuum.Ai rurfus:Quia tepus iam in collečto eft.apparet SC detemporum ultimorum pr^dicatione.hancgta tiam fpiritus.ad Chriftum praidicatoris pertinere.Compara dcniqj fpecies Apoftoli 8i Efaia::Alrj 3 inquit ) dacurper fpirirum fermo fapientistftatim & Efaiasfpiritum fapientirepofuit. Alij fermo feientteihic erit fermo intelli/ gentia: SC confiltj. Alij fides in eodem fpiriturhic erit fpiritus religionis Si ti/ moriš dei.Alrj donumcurationum 3 alrjuirtutum:hicerit ualentias fpiritus. Alij prophetia.alij diftinctio fpirituum 3 alrj genera linguarum.altj inrerpre/ tatiolinguarumrhiceritagnttionisfpiritus. Vides Apoftolum SC in cfftri/ butione facienda unius fpiritus, SC in fpedalttatc interpretanda psopheta: Torte,poffum confpirantem.PofTum dicere ipfum qui corporis noflri per multa 8i diuer/ qui 8i futura prtenunciarintSicordis occulta traduxerint. Jidataliquem pfalmum,aliquam uifionem, aliquam orationem, dutaxat fpiriralem.in ecftafi.id eftamentia.fi' qua lingute interpretatio accefitt. Pro/ Ecftafs. ber etiam mihi mulierem apud fe prophetafte,ex illis fuis faridioribus fce minis/magnis.Dicam.Si hase omnia facilius a me proferuntur,8i utiq? co' e or te, ne Mi (pieltta rega lis 8i difpofitionibus 8i difciplinis creatoris.fine dubio dei mei & s dicdm * s * crit Si Chriftus,8i fpiritus,8iApoftoIus.Habet profeftionem meam qui uo lucriteam exigere.Interim Marcionitesnihilexhuiufmodi exhibebit, qui Voyte:> Q^ t l tum etiam pranunciare.cuius Magis Chriftus non dum fit reuelatus.Sicut met km. tneus expedandus eft,qui a primordio prazdicatus eft.iilius idcirco no eft, quia non a primordio fit.Meliusnoscredimusin Chriftum futuru,quam Jmeticus in nullum.Mortuorum refurredionem quomodo qurdam tune negarint prius difpidendum eft.Vtiqueeodem modo quo Si nune Si qui/ dem Temper refurredio carnis negatur. Catterum animam Si fapientium vbilofophh plures diuinam uindicantes faluam repromittunt.Si uulgus ipfum ea prte/ vulgus deffk fumptione defundos colit,qua animas eorum manere confidit. Geterum ^ os coliti ’ corpora aut ignibus ftatim.aut feris,aut etiam diligentiffime condita, tem> poribus tamenaboleri manifeftum eft.Si ergo carnis refurredione negari tes.ApSftolus retundit.uticp aduerfus iilos tuetur,quod ilii negabant, car/ nisfdlicet refurredionem. Habes compendio refponfum. Catera iam ex abundanti.Nam 8i ipfum quod mortuorum refurredio dicitur, exigit de/ fendi proprictates uocabulorum mortuorum Jta mortuum uocabulu nori čonijcio ieg % eft nifi quod amifit animam.de cuius facultate uiuebat. Corpus eft quod a/ pfopnetdtes mittitanimam,5iamittendofitmortuum:ita mortui uocabulum čorpori “° c<1 competit.Porro fi refurredio mortui eft.mortuum autem non aliud eft q? U0C4 buh noti corpus,corporis erit refurredio.Sic Si refurredionis uocabulum,non aliam ejl nifi retn uindicat,quam qu& cecidit.Surgere enim poteft dici 8i quod omnino noncecidit,quod femper retro iacuit.Refurgere aute non eft niil eius quod cecidit.Iterum enim refurgendo quia cecidit,refurgere dicitur.Re enim No« femper. laba iterationi femper adhibetur.Cadere ergo dicimus corpus in terra per mortem.ficut 8i res ipfateftatur.Ex dei lege corpori enim didum eft,Terra cs Si in terra ibis Jta quod de terra eft,ibit in terram.Hoc abit quod in terra ibit.hoc refurgitquod cadit.Quia per homiriem mors,8i per hominem re/ furredio.Hic mihi Si Chrifti corpus oftenditur in nomine hominis, qui co ftatex corpore.ut fiepc iam docuimus. Quodfi fic inChrifto uiuificamur omnesficutmortificamurin Adam,quado in Ada corpore mortificemur,; heneceffe eft Si in Ghrifti corpore uiuificemur.Casteru fimilitudo non con/ -• - E j ftat- 55 <* <>. SEPT F LORENTIS TER T V L' L I' A N f, ftarifinoriin cade fubftantia mortificationis in Adam,uiuificatia cocurrat in Chrifto.Scd interpofuitadhuc aliquid dc Chrifto,8č propter pra.Tcnte difreptationem non omittendum.Tanto magis enim probabiturcarnis re furreclio,quanto Chriftum eius dei oftendero,apud quem creditur carnis refurrečlio,Cu dicir,oportetcnimregnareeu,doneč ponam inimicos eius Pab pedes eius:iam č[uidem Sl cx hoc ulcorem deu edicit 5 atqj exinde ipfurn qui hoc Chrifto repromiferit,fede ad dexteram meam doneč ponam inimi Sed pdrtieuh Cos tuos fcabellu peduiti tuorum,uirgam uirtutistuasemittetdnsexSion, fupereft, opit dominabif in medio inimicorum tuorum,Tecu.'5ed necefle eft ad mca nor pro sed fententiam pertinere.Defendam eas feripturas quas Sl Iudri nobis auoca/ fmbendii, cr re conantur.Dicunt denief? huc pfalmu in Ezechiam cednifte, T quiait,Sedic £ e ^ rd > nccc f / ac j dcxteram tcmpTi Si hoftes eius auerterit deus Si abfumpferitiProptcrea Ur f 0 rt'pro qui ‘g*f&chtera,anteluciferumexuterogenerauitcin Ezechiam couenirm j : f£a quam Ninim'tisexorantibus praftitit,facilis SL Ezechix fletibus Hcčii,8l Achab marito Iezabel depre/ tanti fanguinem ignofcere Nabutha:,& Dauidagnofcentidelidum ftatim indulgere,malens fciSicet pcenitentiam peccatoris quam morte,utiq} & mi/ fericordias affedum.Si quid tale Marcionis deus sdidit uel edixit,agnofca patrem miferieordiaru.Si uero ex eo tempore hunc titulum ei affcribit^uo reuelatus,quafi exinde fit pater mifericordiaru,quo liberare inftituit genus humanum:atquin Sl nosex eo tempore negamus illu,ex quo dicitur reue/ latus.non poteft igitur aliquid ei afcribere,que tune oftendit,cum aliquid ei A ccidcns. afcribit.Si enim prius conftaret eum efle, tune SL aferibi ei poteft. Accidens enim eft quod afcribitur:accidentia aute antecedit ipfius rei oftenfio eui w cidunt.Maximecu iam alteriuseft>quod aferibitur ei,qui prius ndn fitofte fus,tato magis negabitur efle,quanto per quod affirmaturefle,eius eft qui iam oftenfus eft.Sic SL teftamentu nouum non alterius erit,č|} qui illud re/ cr/r no liter & p rom ifit:SJ fi non !itera,8C eiusfpiritushoceritnouitas.Denkj? qui literatu ms fpint us . ta b u {j s lapjJeis inciderat,idem SL de (piritu edixerat,Effundam de meo fpi ritu in omnem carnem.Et fi litera occidit,fpiritus uero uiuificat.eius utrucp eft qui ait,Ego occidam SL ego uiuificabo,pcrcutiam SL fanabo.Olim dupli cem uim creatoris uindicamus SL iudicis& boni,litera occidentisperlcgcffl. Sl (piritu uiuificantisperEuangelium.Nopoflunt duosdeosfacere,qui & fi diuerfa,apud unum recenferi prauenerunt. Comemorat Sl de udarnine Moyfi quo faciem tegebat incontemplabilem fiirjs IfraeLSi ideo ut darita Torte, Apoftolum. citate qua no perfpexerant Chriftu Moyfi pertinebatC' Denicp quod fcqui tur Cum ucro conuerterit ad deum auferetur uelamen,hoc Iudso proprie dicitapud quem Si eft uelamen Moyfi:qui cum trafierit in fidem Chrifti,in telligit Moyfen de Chrifto prtedicaife.Cieterutn quomodo auferetur uda/ mentum creatoris in Chrifto dei alrerius,cuius facramenta uelafte non por tuiccreator.ignoti uidelicet ignotaCDicit? ergo nosiamaperta facie utiqj cordis quod uelatum eft in Iudaris,contemplantes Chriftum,eadem imagi nctransfigurari a gloria,qua (cilicec Si Moyfes trasfigurabatur a gloria do/ mini ingloriamrita corporalem Moyfi illuminationem de congreftu domi ni,Sicorporale uelamen de infirmitate populi proponens,Si fpiritalem re/ uclationem, Si fpiritalem charitatem in Chrifto fuperduces,tanquam a do mino,inquit,fpirituum,totum ordinem Moyfi,figuram ignorati apud Iu/ dsos.agniti uero apud nos Chrifti fuifle teftatur.Scimus quofdam fenfus ambiguitatem pari pofle,de fono pronunciationis,aut de modo diftinčlio nis,cutfi duplicitasearum intercedir.Hanc Marcion captauit fic legendo,in quibus deus %ui huiusmt creatorem oftendens deum huius ceufialium fug gcratdeum alterius^ui.Noscontra fic diftinguendum dicimusjn quibus deus.Dehinc xa i huius exc£cauit mentesinfideliumrin quibus,Iudteis infi dclibusinquibus opertum eft aliquibusEuangeliumadhucfub udarnine Moy(i.Ulis enim deus labrjs diligcntibus eum,corde autem longe abfiften tibusab eo,minatus fuerat,Aureaudietis Si non audietis.Oculis uidebitis 8inonuidebitis,Et nifi credideritis,nec intelligetis.Et auferam fapientiafa/ ^ picntium,8iprudentiam prudentium irritam faciam.Htecaute no utiq 3 de art % H<3 ' a ' Euangelio dei ignoti abfcondendo minabatur.Ita Sifi huius acui deus, fcd infideliu huius *ui exctecat cor,quod Chriftu cius no ultro recognouerinr, Cc ffipturis intelligedu.Et pofitu in ambiguitate diftinčtiois hačtenus trar ne aduerfario prodeflet cStentus uičtoria^na: ultro poflum Si in totu c «entione hac prteteriflet. fimpliciori refpofopra: manu erit,efle huius atui n! ddiabolu interpretari,q dixerit Propheta referete,Ero fimilis altiftimi, P°na in nubibus thronu tneu:ficut Si tota huius xui fuperftitio illi macipa/ ta c fi,qui exc*cet infideliu corda ,SC in primis apoftatce Marcionis.Deniq? "° Ulc to occurrente fibi claufula fenfus,qm deus q dixit ex tenebris luce luce c ^c,reluxitincordibusnoftrisad illuminationeagnitiois fuce.In perfona & chri/ )r lftiquis dixit.fiat IuxCEt inluminatioe mudi quis Chrifto aitCPofui te fto,citra intst in lu/ rogAtioae y CL‘ SE PTf F L O R. E N» TERtVlLIAflt \ ‘ V inlumen natipnumfedcntium fcilicet in tenebris,&in umbra mortis. Cuj refpondet fpiritus in pfalmo ex prouidentia futuri,SigniOcatu eft.inauit.fu pcr nos lame perfons tua: domine.Perfona autem dei Chriftus dominus, Vode SC Apoftolus fupra,Qui eft imaga,inqui£,dci.Igitur fi Chriftus p cr fona creatoris dicentis,Oat iux,& Chriftus SC Apoftoli^ Ettagelium,& u e/ lamcn SC Moyfes,& tora fcries fccundum teftimonium claafula: creatoris Torte, vrate eft,dei huius amcerte non eius qui nunčp dixit,Fiat lux.Pratertahic& ^ »•fo.er mox s a ]j a cpiftola quam nos ad EpheOos prafcriptam habemus, hareticc uero aenticu ac j L aoc Jjcenos. Air enim meminifle nationes quod illo in tempore cum ep fept One Chrifto,alieni ab Ifraele One conuerfatione SC teftamcntis, S C fpc promiftionis.etiam One domino eftent,in mundo utiqj,& 0 de creatore.Et go 0 nationes One deo dixit efte.deus autem illis diabolus eft non crcator, apparet dominum a.ui huius eum intelligendum quem nationes pro deo receperunt,non creatorem quem ignorant.Quale eft autem ut no eiufdem habeatur theiaurusin OčlilibusuaOs noftris,cuius SC uafa funtCNamfiglo ria dei eft in Očlilibus uaOs tantum thefauri haberfuafa autem fičhlia crea toris funt,ergo SC gloria creatoris eft,cuius uafa emincntiam uirtutis dei far piunt.Sč uirtus ipfa.Quia propterea in uafa flčlilia comrffa funt,uteminen/ tia eius probaretur.Caterum iam non eritalterius dei gloria,ideocf neeuir tus/ed magisdedecus SC inOrmitas cuius eminetiam Bčtilia SC quichm alie na ceperunt.Quod 0 hxc funt Očtilia uafa in qnibus tanta nos pati dicit,in quibusetiam mortificationem circuferimus dei,fatis ingratus deus&iniu/ £lus,0 non SC Hanc fubftantiam re(ufcitaturus,in qua pro fideeius tanta to Ierantur,in qua 8čmors Chrifti circufertur,in qua SC eminentiauirtutiscon fecratur.Sed enim proponit ut SC uita Chrifti manifeftetur in corppre no t ftro,fcilicet Ocut SC mors eius circumfertur in corpore»De qua ergo Chrifti uita dicitfQua nune uiuimus in iHoC’Etquomodo in fequentibus no adui .v.-: fibilia nec ad temporalia,fed ad inuiObilia SC ad Sterna,id eft non prarfetv tia,fed ad futura exhortatur;Quod 0 de futura uita dtcit ChriftUn corpo/ re eam dicens apparituram,manifefte carnis refurrečtionem prasdicaiiit>ex teriorem quidem hominem noftrum corrumpi dicens,& non quafi sterno interitu poft mortemruerum laboribus SC incomodis, de quibus adtjciens,Et non deficiemus.Nam SC interiorem hominem noftrutn reno' uari de die in diem dicens, hic utruq? demonftrat:& corporis corruptionc 111 ex uexatione tentationum,& animi renouationem ex contemplatione p r ° miftionum/Terreni domicili) noftri.non Ocait habere nos domum a:terna, ; non manu fačtam,in coelo,quia quae manu fačta Ot creatoris intereafcin t° tum difloluta poft mortem.H^c enim ad mortis metum SC ad ipfius ah 0 lutionis contriftationem confolandanuetračtans etiam perfequentia aD VER S v s harcionem LIB. aVJNTVS. 5 ntfeffiu^cum fubfjcit.ingcmere nos de ifto tabernaculo corporis tcrreni, niiod de ccelo eft fuperinduere cupientcs.Siquidem SC defpoliati non inue/ niemur nudi,id eft recipiemus quod defpoliati fumus,id eft corpus.Et rur/ fus.Etetiim qui fumus in ifto tabernaculo corporis ingemimus quod gra/ ueniur,nolentes exui,fed fuperindui.Hic enim expreffit,quod in prima epi ftoia ftrinxit,Etmortuirefurgent incorrupti,qui iam obierunt:8£ nos muta bitnur,qui in čarne fuerimus reprehenfi a deo.Hij SC illi enim refurgent in/ corrupti, recepto fcilicet corpore:& g de integro ut ex hoc fint incorrupti>& hi propter temporis ultimum iam momentu, SC propter merita uexationu antichrifti.compendium mortis:8č mutati confequentur fuperindui magis quod de ccelo eft,quam exui corpus.Ita fi hij fuper corpus induent coelefte illud,uticjj SC mortui recipient corpus fuper quod SC ipfi induant incorru/ ptela de ccelo: ga SC de illis ait.necefle eft corruptiuu iftud induere incorru/ ptelam,& mortale iftud, immortalitatem.UIi induunt cum receperint cor/ pus.ifti fuperinduunt quia non amiferint corpus:& ideo temere dixit,nole/ f ortc, non tč tesexui corpore,fed fuperindui, id eft nolentes mortcm expcriri, fed uita mere 3 niji jit praueniriruti deuoretur mortale hoc a uita,dum eripitur morti per fuper nom ‘ indumentum demutationis.Ideo quia oftendit hoc melius efle ne contrifte murmortis fi forte pra:uentu,5č arrabonem nos fpiritus dicit a deo habe/ re,qi$fi pignoratos in eandem fpem fupcrindumenti:& abeflfe a domino qua diuin čarne fumus,ac propterea debere boni ducere abefle potius a cor Bo|} * d et pore SC efle cum domino,ut Sčmortem excipiamus:atque adeo omnesait nos oportere manifeftari ante tribunal Chrifti,ut recipiat unufquifcp quai per corpus admifit.ftue bonum fiue malum.Si enim tune retributio merito rum,quomodo iam aliquicumdeo poterunt deputari; Et tribunal autem nominando,& difpuntftionem boni ac mali operiš,utriufcp fententiar iudi/ cem oftendit,Si temporalium omnium reprasfentatione confirmauit.Non enim poterit quod corpore admiflum eft,non corpore iudicari .Iniquus em deus.fi no per id punit qs aut iuuatur.per quod operatus eft. Si qua ergo conditionoua in Chrifto, ueteratranfierunt, ecce noua fačta funt omnia, impleta eft Efaire prophetia.Si etiam iubet ut mundemus nos ab inquina/ mento.carnis SC fanguinis,non fubftantiam capere regnum dei.fi SC uirgine fon&am deftinat.ecdefiam affignare Chrifto utique ut fponfam fponfot R on poteft imago coniungi inimico ueritatis rei ipfius. Si SC pfeudapofto/ los dicit operarios dolofostransfiguratores fui per hypocrifin fcilicet, con/ nerfationis non praedicationis adulterataz reos taxat.adeo de difciplina no diuinitate diffidebatur.Si transfiguratur fatanas in angelum lucis, non poteft hoc dirigi in creatorem.Deus enim,non angelus,creator,in deum In cis > n o in angelum, transfigurarc fe dičtus eflet,(i non eum Satanan fignifi 'u- F caret, Corinthiorii caftrgdtor Pdulus. a.Cor.ij, h rc adccdutn creatoris exemplum eft: in Helia.Magis uero mirabor domi> num optimum percutiendi Si f*uiendi alienum, nec proprium faltem.fed creatoris angelum Satana: colaphizando Apoftolo fuo applicuifle.Si tet ab eo obfecratum non conceftifte.Emendat igitur Si dcus Marcionis fccun dumcrcatorem,elatos*mulantem,utdeponentem fcilicet de folio dyna/ (las. Aut nunquid ipfe eft, qui SC in corpus lob dedič Satan* potcftate,ut uirtus in infirmitate comprobareturC’Quid 8C forma fegis adhuc tenet Ga latarum caftigator,in tribus teftibus pr*finiens ftaturum omne uerbumi Quid 8C non parfurum fepeccatoribus comminaturjeniftimi dei pradica/ torClmo SC ipfam durius agendi in pr*fcntia poteftatem a dno datam (ibi affirmat.Nega nuch*retice timeri aeu tuum,cuius Apoftolus timebatur. DE EPISTOLA AD ROMANOS. vando opufculum profligatnr breuiter, iam retradlanda funtqu*rurfusoccurrunt,qu*damucroextra mittenda qu* fepius occurrerunt.Piget de lege adhuccongredi.Quoties pro batur conceflionem eius,nullum argnmentum pra:ftare^iucr fi dei,in Chrifto prardicatam fcilicet,Si repromiflam in Chriftum a>pud ere/ atoremC^uatenusSiipfaepiftolalegem plurimum uidetur excludere.Scd SC iudicem deum ab Apoftolo circumferri f*pe iam oftendimus, SC in iudi cc ultorem,$i creatorem in ultoreJtaq? SC hiccnm drcit,Non enim me pu/ dcrEu3ngclq.Virtusenimdeieftin falntem omnicrcdenti,Iud*oSi Grz co,quiaiuftitiadeiineorcuelatur,exlideinfidem:Sine dubio SC Euange/ lium 8C falutem iufto deo deputat,non bono,ut itadixerim fecundurnhav retici diftinčtioncm,trafferenti,ex fidelegisinfidem Euangelq,fu*utiqjle gis,8i fui EuangeIrj.Quoniam SC iram dicit reuelari de ccdo fuper impicta^ tem loči,in iniuftitia hominu qui ueritate in iniuftitia detineanr. Cuius dei iraCuticp creatoris.Ergo SC ueritas eius erit,cuius Si ira qu* reuelari habetin uluonemueritatis.Etiamadqciens,Scimusautem iudicium dei fecundum ueritatem efte,5iiram ipfaprobauit,exquauenitiudicium pro ueritate ucritatem rurfuseiufdem deiconfirmauit,cuius iram probauit probando iudicium:Aliudeftfi ucriratem dei alterius in iniuftitia detentam crcatot iratusulcifcitur.Quantasautcmfoueasinifta ucl maxime epiftola Mm ci on fecerir,auferendo qu* uoluit, de noftri inftrumcnti integritatc pare/ bit.Mihi fufficit qu* proinde eradenda non uidit,quaft negligentias Si citates eius accipere.Si enim iudicabit deus occulta hominum,tam coruffl A DVE r SV S M ARCIONEMi L I B. aVINT vs. 10 u j l0 Iccre dcliquerunt,quam eoru qui fine lege,quia 8C hi legcm ignorant* ^natura faciunt qu* funt Icgis:utiqj is deusiudicabit cuius funt SC 1 ex,8Č nfa natura, qu* legis eft inftar,ignoratibus lcgem:iudicabitaute.Quomo/ JoCSecundum Euangelium,inquit,per Chriftum. Ergo 8C Euarigelium SC Chriftus illius funt,cuius Sl lex Sl natura,qu* per Euagelium SC Chriftum uindicabuntur,adeo illo iudicio dei quod Sl fupra fecundum ueritate.Ergo qua defendenda reuelctur decoelo ira,non nifi a deo iraerita Sl hic fenfus pri ftmocoh*rens,in quo iudicium creatoris edicitur,non poteft in alium deu rcferri,qui nec iudicat nec irafcitur,fed in illum cuius dum h*c funt,iudicium dico 81 ira.ctiam illa ipfius fint neceffe eft,per que h*c habent tranfigi euati gclium 81 Chriftus.Et ideo uehitur in tranfgreffores legis,docentes non fu/ rari SC furantes,ut homo dei legis, non ut creatorem ipfum his modis ta n/ gcns,qui 81 furari uetans fraudem mandauerit in i£gyptios auri Sl argcnti, quemadmodum 8Cc*tera in illum retorquent.Scilicet Apoftolus uereba-' turconuicium deopalamfacere,a quo non uerebatur diuertifleCAdeo au/ tem Iud*os f ingefferat,ut ingefierit propheticam incrcpationem,Propter F or te, ineeffe uosnomen dei blafphematur. Quam ergoperuerfum,ut ipfe blafphema/ rAt » ret eum,cuius blafphemandi caufa maios exprobrat.Pr*fert Sl circucifione cordis pr*putiationi:apud deum legis,eft faeta circumcifio cordis non car^ nis.fjdritu non Iitera.Quod fi h xc eft circumcifio Hieremite, Sl circumcide/ mini prajputia cordis:ficut SC Moyfes circumcidemini duricordiam ueftra, eius erit fpiritus circumcidens cor,cuius SC litera metens čarnem eius: SC lu/ ctaus qui in occulto,cuius SC Iud*us in aperto:quia nec Iu*dum nominaret uellet Apoftolus non Iud*orum dei feruum.Tunc Iex,nunc iuftiria dei pet fidem Chrifti, Qu* eft ifta diftinčlio? Seruiuit deusdifpofitioni creato/ ris, dans ei tempus 8C legi eius: An eius tune cuius 8C nune C eius lex,cu/ ius 8C fides. Chrifti diftinčtio difpofitio nune eft,non deorum. Monet iu/ ftificatos ex fide Chrifti,non ex lege pacem ad deum habere. Ad quemCcu/ iusnufquam fuimus hoftes.an cuius legi SC natur* rebellauimusC' Nam ii ineum competitpax,cum quo fuit bellum, ei 8C iuftificabimur, SC eius erit Chrifl:us,ex cuius fide iuftificabimur,ad cuius pacem competit redigi, ho/ ftcseius aIiquando.Lexautem,inquit, fubintroiuit, ut abundaret deličtu. OuareCut fuperabundaret,inquit,gratia.Cuius dei gratia,fi non cuius SC intercaUuit « * e x.ni(i fi creator ideo incercalauit,ut negocium procuraret grati* dei alte/ ^ riu sSCquidem*muli,ne dixerim ignoti,ut quemadmodum apud ipfum „m,cr huiua re gnauerat peccatum ir.mortemjta SC gratia regnaretin iuftitia,in uitam chriftum,ue / pcrlefum Chriftum aduerfarium ipfius.Propter hoc omnia concluferat lutimediut exc ^atoris fub delieftum,8C totum mundum deduxerat in reatum, 8C ome os obftruxerat ne quis gloriaretur per illammt gratia feruareturin gloriam licintltdv F z Chrifti te uerhttt* 5% o Q_. SEP T. FLO REN T IS TER TVLI] A KI, Chrifti non crcatoris,fed Marcionis ► Poffum SC hic de fubflantia Chtiftj prccftruere, ex profpedu qua:ftionis fubfecuturce. Mortuos enim nos,in, quit,legi.Ergo corpus Chrifti SC potefl: corpus contendi, non ftatim caro. Sed & qua2cunq5 fubflantia fit,cu m eius nominat corpus qucm fubr^cit^ mortuis refurrexifle, no potefl; aliud corpus inteliigi quam carnis, in quam iex mortis eft dida.Ecce autem & teftimonium perhibet legt,& caufa deli/ di ca m excufat.Quid ergo dicemusCQm'alex peccatum? Abfit. Erubefo Marcion. Abfit abominari.poftulo criminationem Icgis.Sed ego delidij non fcio nifi perlcgem.O fummum ex hocprarcontum legrs, per quam li/ cuit delidum iatere.Non ergo lex feduxit,fed peccatum per prrccepti occa/ fioncm.Quiddeoimputaslcgis,quodlegt eius Apoftolus imputarenon audet?Atquin SC accumulatlex fanda, SC praceptum eius iuftum 8i bo/ num. Si taliter ueneratur legem creatoris, quomodo ipfum dcftruat ne/ fdo.Quis difcernit duos deos iuftum afturmbonum alium,cum is utrutnep debcat čredi,cuius praceptum SC bonum SC iuftum eft ?Si autem SC fpirita/ lem confirmat legem,uttq? SC prophcticam,uticp SC figuratam.Debeoenim 6C hinc conftituerc Chriftum in lege figurate pra:dicatum,quo nec a ludaiš omnibus potuerit agnofci.Hunc fi pater mifit in fimilitudinem carnis pccca ti,non ideo phantafma dicetur caro qua: in rilo uidebatur. Peccatum enim čarni fupra aflcripfit, 5 £ illam fecit legem peccati habitante in membr^fuis, Si aduerfantem iegi fenfustob hoc rgitur miflum filium in fimilitudine car/ nis peccati,ut peccati čarnem Amili fubftatia redimeretdd eft čarni, qu$peC eatrici čarni fimiiis eflfet,cum pcccatrix ipfa no eflet.Nam SC hreceritdeiuir/ tusin fubflantia pari perficerefalutem.Non enim magnu,fi fpiritusdeicar nem remcdiarer,fed flcaro confimilispeccatricfidum caro eft,fed non pccca ti Jta flmilitudo ad titulum peccati pcrtincbit,no ad fubflantia: mendariu. Nam ncc addidiflet,pcccati,(i fubflantia: fimilitudine uellet inteliigi, ut ne/ garet ueritatem.Tantum enim carnis pofutflet,non Si peccati. Cum uero tune fic ftruxit carnis peccati, SC fubftantiam confirmauit, id eft,čarnem Gmilirudinem ad uitium fubftantte retulit,id eft ad peccatum. Putanunc fimilitudinem fubflantia: didam, non ideo negabitur fubflantia: ueritas. Cur ergo fimiiis ucra?Quia uera quidem fed non ex femine de ftatu fim| / li.fed uera de cenfu,non uero diflimilis.Castcrum fimilitudo in contrarip nulla eft. Spiritus non diceretur carnis fimilitudo, quia nec caro fimilitu' dinem fpiritus caperet:fed phantafma diceretur,fi idquod non erat uide/' batur. Similitudo autem dicitur.cum eft quod uidetur. Eft enim,dum w terius par eft. Phantafma autem qua hoc tantum eft, non eft fimilitudo. j>» Et hic autem eft.Ipfeedifferens,quomodo nolit efle nos in čarne, cum ^ >* mus in čarne,ut fcilicet nonfimusex operibus carnis, oftendit hac ration- aD VERSVS marcionem, lib. q. vin TV s. 54* fcnplifle>caro Sl fanguis regnum dei confequi non poftunt, noti fubftantia « ‘ d imnas.fed opera eius,quaz poftunt no admitti a nobis in čarne adhuc po « (itis:nonad rcatum fubftantte,fed ad conuerfationis pertinebunt.Item fi « corpus quidem mortuum propter deličlum (adeo non anima: T & corporis F or.fed corp. pors eft)fpiritus aute uita propter iuftitiam,cui mors obuenit propter deli tfum,ideftcorpori.Nonenimalicuireftituitur,nifi qui illud amifit, Sl ita crit refurrečtio mortuorum, dum eft corporum.Nam fubiungit,Qui fufci/ tauit Chriftum a mortuis,uiuificabit Sl mortalia corpora ueftra, Adeo 5Č carnis refurredionem confirmauit,abfque qua nec corpus aliud dici capir, nccmortalealiud intelligi,8£ Chrifti fubftantiam corporalem probauit. Si/ quidem proinde uiuificabuntur Sl mortalia corpora noftra,quemadmodu SC ille refufcitatus eft, non alias proinde,nifi quia in corpore.Salio Sl hic am pliffimum abruptum intercife fcriptur£E,fed apprehendo teftimonium pel* hibcntem Apoftolum Ifraeli quod sclum dei habeant,fui uticp, non tame perfcientiam,Deum enim,inquit,ignorantes,& fuam iuftitiam fiftcre qu£/ rentes,non fubiecerunt fe iuftitte dei.Finis etenim legis Chriftus in iuftitia omni credenti.Hic erit argumetatio lmetici,quafi deum fuperiorem igno/ rauerint Iudad,qui aduerfus eum iuftitiam fuam,id eft legis fuas conftitue/ rint,non recipientes Chriftum finem legis.Cur ergo selo eorum erga deum proprium teftimonium perhibet,fi non Sl infcitiam erga eundem deum eis exprob?atCquod selo quidem dei agerentur,fed non per fcienriam,ignora/ tcs fcilicet eum dum difpofitiones eius in Chrifto ignorant confumatione legi ftatnturo.atcp ita fuam iuftitiam tuentur aduerfus illum. Atque adeo iple crcator Sl ignorantiam erga fe eorum conteftatur,Ifrael me non agno uit&populus me non inteIIexit:5J quod iuftitiam fuam magis fiftcrent,do centes dodrinas prazcepta hominum,necnon SC congregati eflent aduerfus dominum Sl aduerfus Chriftum ipfius,ex infeitia fciTicet. Nihil igitur po/ teft in alium deum exponi quod competit in creatorem,quia Sl alias imme rito Apoftolus Iudxos de ignorantia fuggilaftet,erga deum ignotu. Quid enim deliquerant,fi' iuftitiam dei fui aduerfus eum fiftebant,quem ignora/ bantcAtquinexcIamat,0 profudum diuitiarum Sl fapientte dei,*& inueA ftigabiles ute eius.Vnde irx eruptioCex recordatione fcilicet feripturarum quas retro reuo!uerat,ex contemplatione faeramentorum quas fupra dif/ leruerat in fide Chrifti,ex lege uenientem.f-tec fi Marcion de induftria era/ Gt>quid Apoftolus eius exdamat,nullas intuens diuitias dei tam pauperis &egeni,quam qui nihil condidit,nihil praedicauit,nihil denique habuit, ut fiui in aliena defcenditCSed enim Sl Apoftolus, Sl diuitte creatoris olim ab ‘ c °ndit£,nunc referatar.Sic enim repromiferatiEt dabo illlis thefauros oc> cultos,inuifibiles aperiam eisJnde ergo exclamatum eft:D profundum di 342 O., s EPT. FLORENTIS TERTVLLIANi, uitiarum Si fapientia: dei,cuiusiam thefauri patebant.Id Efaice, St feque tl 'a deeiufdemprophet£inftrumento:Quis enim cognouit fenfum domini aut quis confiliarius fuit?quis porrexit ei,8i retribuetur illifcjui tanradefcri/ 'trotih. pturisademifti,quid ifta feruafti,quafi no 8i hacccreatorisCPlane noui dci pnrcepta.uideamus. Odio,inquit,habetes malu,Si bono adhceretes, Aliud eft enim apud creatoremcAuferte malum de uobis.Si dedina a malo&foc bonum. Amore fraternitatis inuicem affecftuofonon enim idipfum eft.Di/ liges proximum tanquam tc.Spegaudentes, utique dei. Bonum eft enim fperare in dominum,quam fperare in magiftratus. Preffuram fuftinentes; Exaudietenim tedominusin die preffura.Habes pfalmum. Benedicite,8J nolite maledicere.Quis hoc docebit,quam qui omnia benedičtionibusco/ diditCNon altum fapientes,fed humiiibus aftentantes.ne Oris apud uosfa pientes.Vae enim audiunt per EfaiamcMalum pro malo nemmi retribue/ ritis.Et malitia: fratris tui ne memineritis.Nec uofmetipfos ulcifcentescMi/ hi enim uindičtam Si ego uindicabo.dicit dominus. Pacem cum homtni/ T dio legdlis bus habetotecergo 8i legalis talio non retributionem iniuriaz, fed inceptio; nem metu retributionis comprimebat.Merito itaq? totam crcatoris difci/ vr aD VERS vs M AR C ION EM LIB.Q.VINTVS 545 Halterius dei prmdicatorem Chriftum interemerunt,qui fui dei prophetas contruddaueruntCStatus autem exaggerationis, quod SC dorninu SC farna loseius peremiflent. Denique ti alterius dei Chriftum, alterius prophe/ tasperetncrunt:£equauit impietates, non cxaggerauit./Equanda autem non ruic.ergo exaggerari non potuitnifi in eundem dominum commiffa, c xutroque titulo:ergo eius dominusdeus Chriftus SC Prophet®. Quatn autem fanctitatem noftram,uoluntatem dei dicat,ex contrarijs qute prev hibet.agnofceres.Abftinere enim,inquit,a ftupro.non a matrimonio.Sci/ re unumquemcp fuum uas in honore tra&are.C^uomodoCdum non in It/ bidine qua gcntes.Libido autem n ec apud gentes matrimonio aferibitur, fcdcxtraordinarrjs,8£ non naturaltbus Sč portentuofis.Luxuria eft turpi/ tudimquoq; SC immundici£enoncontraria:qua: non matrimonium exdu/ dat/edlibidinem:quaeuasnofl:rum in honore matrimonr} tračtet. Hune autem locum falua alterius,id eftplenioris fančtiratis pr*latione,tračlaue rimrcontinentiam SC uirginitatem nuptrjs anteponens, fed non prohibi/ tis:deftrudores enim dei nuptiarum, non fečtatores caftitatis retundo/ Aiteosquiremaneantin aduentuCbrifthcumeis qui mortui in Chrifto primi refugent, quod in nubibus auferentur in aere obuiam domino. Agnofco his iam tune profpečtis mirari fubftantias cceleftcs ipfam Hiera faierKquaefurfumeft:SiperE{aiampronunciare,Qui namhuc ueiut nu/ bes uoIHit,tanquam columbae cum pullisadme. Hune afccnfum fi Chri/ ftusnobis praparauit,ille erit Chriftus dequo Ofee,qui afcenfum fuum :edificatinccelos,utiquefibiSifuis.Exindeaquofperabo nune nifi a quo bax audiui ? Quem fpiritum prohibet extingui, SC quas prophetias uetac nihil habcriC utique non crcatoris fpiritum,nec creatoris prophetias fccun/ dum Marcionem.Qu$ enim deftruitdpfe iam extinxit,8i nihil fecit,nec po teftprohibere qute nihil fecit.Ergo ineumbit Marcioni exhibcre hodie apud ccclefiam fuarn exinde fpiritum dei fui,quod non fit extinguendus,Si prophetias qu« no fint nihil habend#. Et fi exhibuit quod putat, fciat nos rjuodcuncp illud ad formam fpiritalis 8i prophetica: gratfe arquc uirtutis V r °uolaturos,ut SC futura praenuciet,& occulta cordis reuelet,8i faerameta P roucc *turot fdiiTerat.Cu nihil tale protulerit ac probarit.nos proferemus SC fpiritum SC prophetias creatoris fecundum ipfum prtedicantes.Atcp ita coftabit Apo/ Apojidus, ftolum de quibusdixerit,deeisfcilicetqu* futura erant in ecclefia eius dei, qui dum eft,fpiritus quocp eius operatur,8£ promifTio celebratur.Age nuc 4 U ' lalutem carnis abnuitis,8di quando corpus in huiufmodi pmiomina/ tur ,aliudnefcioquid interpretamini illud, quam fubftantiam carnis: quo m odo Apoftolus omnes in nouis fubftantijs certis nominibus diftin>■ 544 Q- SEPT F LOREN TIS T E R T V L L I A N |, xit:dC omnes in uno uoto conftituit falutis,optans ut fpiritus nofter& cor/ sdutificdto / pusdanima fine querelam aduentu domini Sl falutificaris noftri Chrifti rK * conferuentur.Nam Sl animam pofuit Sl corpus,tam duas res quam diuer fasdicet enim Sl anima corpus (It aIiquod fua; qualitatis>(icut 5 1 fpiritus: c« tamen Sl corpus Sl anima diftincfte nominantur,habet anima fuum uoca/ bulum proptium,non egenscomuni uocabulo corporis.id relinquitur car/ ni qu$ non nominata proprio,c6muni utatur neceiTe eft.Etenim aliam fub ftantiam in homine non uideo poft fpiritum Sl animam,cui uocabulu cor poris accomodeturrprater carnem.Hanc totiens in corporis nomine intelli gens quotiens non nominaturrmulto magis hic, cum quas dicitur corpus, fuo nomine appellatur. DE EPISTOLA AD THESSALONICENSES S E C V N D A, qu£ coh tem t p|jgpgj Ogimur qucedam identidcm iterare,ut coharent eis,confirme/ mus.Dominum Sl hicretributorem utriufque meriti, dicimus circumferri ab Apoftolo aut creatorem,aut (quod nolit Mar/ cion)parem creatoris,apud qucm iuftum fitaffličlatoribusno ftris rependi affiičtationem:& nobis qui afflicftemur requietem, in reucla/ tione domini Iefu uenientis a coelo cum angelisuirtutis fua, Sl in flamma ignis.Sed flammam Sl ignem delendo hareticus extinxit,ne fcilicet noftra tem deum faceret.Lucet tamen uanitas Iitura.Cum enim ad ultioilem uen turum fcribat Apoftolus dominum exigendam de eis qui deum ingno/ rent,8£quinonobaudiantEuangelio,quosait pcenam luituros exitialem ‘ a-'? cj5\ xtemSLm * ^de domini,a gloria ualentiaeius:lequitur ut damam ignis »/ »nducat fcilicet ueniens ad puniendum:ita Sl in hoc nolente Marcione crc/ %i}oz matoris dei Chriftus,8č in illo creatoris eft,quod etiam de ignorantibusdo minum ulcifciturud eft,de ethnicis. Seorfum enim pofuit, Euangelio non obaudientes,fiue Chriftianos peccatores.ftue Iudaos.Porro de ethnicisex igerepcenas,qui Euangelium forte non norint.non eft dei eius,qui natura/ liter (itignotusrnecufquam nifi in Euangelio fitreuelatus.non omntbusfci bilis. Creatori autem etiam naturalis agnitio debctur ex operibus intelli/ gendo,8£ exinde in pleniorem noticiam requirendo. Illius eft ergo etiam ignorantes deum ple(ftere,quem non liceat ignorare.Ipfum quod ait a fa' cie domini Sl a gloria ualentia eius,uerbis ufus Efaia: ex ipfa caufa cunde fapit dominum confurgentem ut comminuatterram.Quis eft autem n°' mo deličlijfilius perditionis,quem reuelari prius oportet ante domini adue tum,extolIens fe fuper omne quod deus dicitur,& omnem religionem t° n ' fecuturus in templo dei,Si deum fe iarftaturusCSecundum nos quidem tichriftuSjUtdocentuetetesacnouaprophetia:ut Ioannes apoftoltJ 5 '^ 1 aD VERSVS M AR CIO N EM LIB. Q. VIN TVS. 545 fatn Antichfift 05 dioc proceflllTc mumdum praxurfores Antichrifti fpiri/ tu . ncaan tes Chriftum in čarne ueniffe:<3č foluentes Iefum fciiicet in dco cfcatorc.Secundum uero Marcionem nefcio ne Chriftus fit creatoris.Non dumuenitapud iilum.cuiusquiseft autem exduobusCQurero,cur ucniat | n omn i uirtute Si (ignis Sčoftentis mcndacrjiproptcrca,inquit, quod dile/ ctionem ueritatis non fufceperint,ut falui effent:& propter hocerit eis f in/ v črte, injtrtt ilinftum fallacte,ut iudicentf omnes,qui no crediderut ucritati,fcd con fen/ faUatite fmint iniciuitati. Igitur (I Antichriftus Si fecundum creatorem.deus crit vt ft ,uifus ^ t crcatorquieum mitnt adimpmgendos eos m errorem, qui non credide/ u,p jlrv.au/ runt uerirat/.ut falui fiercnt: eiutdem edt ueritas Si falus, qui ea fummifTu ra. m Gr, quosucritatc non ccpit.Si uero non eft Antichriftus fecundum nos,ergo '>W 7rA ^ v,(S Chriftus eft creatoris fecundum Marcionem. Et quale erit ut ad ulcifcen/ dam ucritatem fuam Chriftum crcatori fummittatCSed Si de Antichrifto confentit.Proindedixerim,quale eft ut iili Satanas angelus creatoris (it ne/ ce(Tarius,& occidatur ab eo.habens fallacfe operationc fungi creatori? In fainma (i indubitatum efteius effe Si angelum,& ueiitatem, Si falutem, cuius Si ira Si a:muIatio,8£ faliacia: immiflio aduerfus contemptores Si de/ fultorcs,Gtiam aduerfus ignorantcs: ut iam Si Marcion de gradu cedat, ^ r ^ ra< * uce/ t dcumquoque fummumzeloten conccdens,quis dignius irafccturfpu/ ^ortJeiicpuo to qui’^primordio rerum naturam, opibus,benefici)s,plagis,pratdicatio/ quejbum zv num teftibus.ad agmdoncm fui pr:eftruxit,nec tamen agnitus cft:an qui fcmclunico Euangelij inftrumento, Si ipfo incerto.na: palam alium dcum pntdicante,produduseft.Ita cuicompctit uindid;a,ci competit mate/ tia uindida;: Euangelium dico, & ueritas, Si faius. Iubere autem opcrari cum qui uelit manducare,eius difciplina eft, qui boui trituranti os iiberum milit. DE EPISTOLA AD LAODICENOS. CclcfiA quidcm ueritatc epiftola iftam ad Epheiios habemus emiffam,nonadLaodiccnos.fedMarcioneititulum aliquan/ Ldodkcnos* do interpolare geftrjt:qua(i Si in ifto diligetiftimus explorator. traftulit mr Nihil autem detitulisintereft,cumad omnes Apoftolus fcri/ tiott. fErit dum ad quofdam:certe tameneum deum praedicans in Chrifto,cui c °mpetunt qu;spra:dicantur.Cui ergo competent fecudum boni exiftima ^onem quam propofueritin facramento uoluntatis fux , in difpenfatione aditnplctionis temporwm(uti pax dixerim,(icut uerbum illud in Grčečo fo/ v 0 rtJcgendU n ‘ire)recapitulare,id cft,ad initium redigerc.uel ab initio recenfere, omnia vt ita dixe/ 10 Chriftum,qua? in coelis,& qu^ in terris,ni(i cuius omnia crunt ab initio, rim.etmopcin ttiam ipfum initium,a quo Si tempora Si temporu adimpletiones; difpem Catio ' p 5 4 6 0-* SEPT«. F LOREN* T E R T V L L I A N I, autem Grmeti {^ t j 0 0 jj q uam omnia a d inidum recenfentur in ChriftoCAiteriusaute c l uo ^ initium,id eft,undc:cuiusopus nuiiumCqu« tepora fine initioCq u? a. adimplctio fine tcmponbusCcjua: difpenfatio fine adimpIedone?Deniqti e ni 'fi in tel quid in terds egit iam olirmut ionga altqua temporum adimplcndoru di, ligas, pdce fpenfacio reputetur,ad recenfcnda omnia in Chrifto,etiamqua:in ccelisf grummAtico/ p s j e( . > n cce }i s autem res a b altero ad:asexiftimabimus quascuqj funt»qua m ab eo a quo SZ in terris ačta omnibus conftat. Quod fi non capit,alterius omnia ifta deputari ab initio quam creatoris:quiscredet ab alio ea recenfe/ ri in Chriftum alium SZ no a fuo autore>& in fuum ChriftumTSi creatoris funt.diuerfa fint necefleeft a diuerfo deo.Sidiuerfa,uticp contraria. Quo/ modo ergo cotraria recenfeantur in eum,a quodenicp dcftruunturCbiara &fequentia quem renunciant Chriftum, cum didrr Vt fimusinlaudeglo> r ix nos qui pradperauimus in ChriftumCQut enim prafperafle potuerut, wjoiAtt >d eft,antefperaflfe in dcum,quam uenifter,nifi Iudad quibus Chriftusprs nunciabatur ab initio C Qui ergo pramunciabaturdlle pnefperabatur.Atc|$ adeo hoc ad fe,id eft,ad Iud^os refert,ut diftinčtionem faciat couerfus ad nationestln quo SZ uos cum audifteds fermonem ueritads Euangelium.in quo credidiftis SZ fignati eftis fpiritu promiflionis eius fančlo»Cuius pro/ miffionisC’ (ačtx per IoheIem:In nouifTimis diebus effundam de meo fpi> rituinomncmcarnem:ideft,&in nadones.Ita fpiritus& Euangelium in eo erit Chrifto,qui pr£efperabatur,dum pradicabatur.Sed SZ patev; gioria: ille eft,cuius Chriftus rex glorte canitur in pfalmo afcendenst Quis eft ifte rex glorfeCdominus uirtutum ipfe eft rex glorij. Ab illo fpiritus fapientis opcatunapud quem ha:quoqj fpiritalium (peciesenumerantur, inter fcpte fpiritus per Efaiam.Uie dabit illuminatos cordis oculos,qui ctiam exterio/ resocuiosluceditauit,cuidifpIicct ca^citas populi.Et quiscaxusnifi pueri mei:&exc£cati funtfamulidei.Apudillum funt SZ diuitia: lmcditatisin fančtis,quieam h^reditate ex uocatione nationum repromifit:Poftula de %ii me,5Z dabo ribi gentes hasreditatem tuam.Ille inoperatus eft in Chriftum ualentiamfuam,fufcitandoeumamortuis,8icollocandoeum ad dextcra fuam,& fubrjciendo omnia,qui SZ dixit: Sede addexteram mea,doneč po/ nam inimicos tuos fcabellum pedum tuorum,Quia SZ alibi fpiritus ad p*' trem de filiotOmnia fubiecifti fub pedibus eius.Si ex his alius deus,6«Jalius Chriftus infertur,quas recognofcuntur in creatore,qu£eramus iam crcatore. Plane puto inuenimus.cum dicit illos deličlis mortuos,non in quibus in' grefti erant fecundum amum mundi huius, fecundum principem potefta' tis aeris,qui operatur in fiirjs increduIitatis.Sed mundum non poteft SZ h lC \p toi? t|oT? prodeo mundi Marcioninterpretari.Non enim fimile eft creatum creato r i f a< ^ um fa&orfimundus deo. Sed nec princeps poteftads aeris dicet^. D V , E RS V s M ARCIONEM LIB. Q_ V I N T V S 5 47 ui eft princcps poteftatisfeculorum. Nunčp enim praefes fuperiorum de Hiferionbus notaturdicet & inferiora ipQ dcputentur. Sed nec increduiitas l cg.increfa/ operator uideri poteft,quam ipfe potius & a Iudads 81 a nationibus pati/ Uuti$> tLir Suflficit igitur fi haec non cadunt in creatorem.Si autem 8C eft in quem maaiscopctat,utiq; magishoc Apoftolusfcrjt.QuisifterSine dubioilic, qui ipfi crcatori filios incredulitatis obftruit,aere ifto f potius,ficut diccre eu potitus. profcrt&refert:Ponam innubibusthronum meum,ero ftmilis altiftimo. Hic erit diabolus,quem 8C alibi,fi tamcn ita 81 Apoftolum legi uolunt, deu juihuiusagnofcemusdtaenim totum feculum mendacio diuinitatis im/ pIeuit.Qui pianeli non fuiftet.tunchaxin crearorem fpečtafle potuiftent. Sed 8C in Iudaifmo conuerfatus fuerat Apoftolusmon quia interpofuit de dclicftis,in quibus 8č nos omnes conuerfati fumus: ideo delicftorum domi/ num& principom aerishuiuscrcatorem prreftat intelligi, fcd quiain Iu/ daifmo unus fuerat de filijs incredulitatis.diabolum habentis operatorem, cu pcrfequerentur ecciefiam Sč Chriftu creatoris.Proptcr quod 8C nos iracut dix lilij fuimus,inqt,fed natura. Nequia filios appellauit Iudaros creator, argumcntetur hoc hxreticus dominum irae creatorem.Cum enim dicit:Fui/ nuis natura filrj iracundi:e:creatoris autem non natura funt filrj Iudrd, fed allcchbne patrumtirs filios ad naturam rctulir,non ad creatorem,ad fum/ mam|ubiungens:ficut 8C cxteri,qui utique filrj dei non funt, Apparet com mani na®ne omnium hominum 8t deličta SC concupifcentias carnis,& in/ credalitatem 8i iracundiam reputari, diabolo tamen captante naturam, quam Sč ipfef iam fecit deličti femine illato.Ipfius,inquit,fumus fačtura,co Fort f u *f ec it diti in Chrifto. Aliud eft facere,aliud condere.Sed utrumq? um dedit.Ho/ mo autem fačtura creatoriseft.Idem crgocondiditin Chrifto qui 81 fecit. Quantumcnim ad fubftantiam,fccit:quantum ad gratiam,condidit.Infpi ce&coha:rentia,MemoresuosaIiquandonationes in čarne, qui appella/ kamini prarputium ab ea dicitur circumcifio in čarne manu farfta, quod eftetis illo in tempore fine Chrifto,alienati a couerfatione Ifiaelis, 8Z pcregrini teftamentorum 8L promiftionis eorum:fpem non habcntes,& fi/ ne deo in mundo.Sinequo autem deo fuerunt nationes,& fine quo Chri/ fto; Vtic^ eo cuius erat conuerfatio Ifraelis,& teftamenta,& promiiTio. At nunc,inquit,in Chrifto uos qui eratis longe, facfbi eftis prope in fanguine tius.A quibus erant retro longe?A quibus fupra dicit: A Chrifto creatoris, a couerfatione Ifraelis.a teftamentis,a fpe promiftionis,a deo ipfo. Si haec Jta funt,ergohis prope fiunt nune nationes in Chrifto,a quibus tune Ion/ gefucrant.Si autem conuerfationi Ifraelis,qu£eeft in religione dci creato/ ris >&teftamentis,& promiflioni, 8i ipfi deo eorum, proximi fumus fačti 111 Chrifto: ridiculum fatis,fi nos alterius dei Chriftus de Ionginquo admo M mucini, plimo tejle, ppfifunt Itd/ It a p ere taniš er vejlinis ,p ximi.Ioctis ejl in gentcm.Ld tio nihil cul/ tius,nihil bar barius Vonto, torte, timuit Sino,ne et .ut alludat ad Si/ nonem Vergi lianum, forte , prači/ dendus ", 48 a* SEPT. FLORENT I S TERTVLLI ANI, admouit creatori.Meminerat Apoftolus i ta pradicatum de nationutn uo catione exlonginquo uocandarum.Qui longe erant a me appropinq Uauc runt iufticia; me^.Tam enim iuftitia,quam 8C pax creatoris in Chrifto ati/ nunciabatur,ut fatpc iam oftendimus.Itaq; ipfe eft, inquit, pax noftra cjuj fecitduounumjudaicumfcilicetpopulu 8C Gendie:quod prope & quod longe,foluto medio padete inimicitias in čarne fua.Sed Marcion abftulit, fuatutinimicitite daret čarnem,quafi carnali uido,non Chrifto tEmulm.Sic/ ubi alibi dixit,& hic.N on Marrucine fed Pondce.cuius fupra fanguinem confeflus es.hic negas carnem.Si legem praceptorum fententfis uacuam fe cit,adimplendo certe legem(uacat enim iam non adulterabis, cum dicitur, riec uidebis ad eoncupifcendum:uacat non occides,cum dicitur,nec maledi/ ces)aduerfarium legis de adiutorenon poteft facere,Vt duos coderetin(e/ metipfo.Qui fecerat,idem condens.fecundum quod & fupra. Ipfius enim fačtura fumus,conditi in Chrifto,In unum nouum hominem.facienspa/ cem.Si uere nouum,uere & hominem,non phantafma:nouumaute& no/ ue natum ex uirgine,dei fpiritutut reconciliet ambos deo,& deoijueutru^ genus offendcrat,& Iudaicum 8C Gentilem populudn uno corporc,inquit, cum interfeciflet inimicitiam in eo per crucem.Ita & hic caro corpus in Chri fto,quod crucem pati potuit.Hoc itacj? annunciarc pacem eis qui prope, Si eis qui longe.Acceftum confecud fimul ad patrem,iam non fumus pfrcgri ni,necaducnas, fedconciues fančtorum,(ed domeftici dehuticp eilus.a quo fupra oftendimus alienos fuifle nos, 8C longe conftitutos. Superaedificati fuper fundametum Apoftolorum. Abftulit h^redcus & prophetaru.obli tus dominum pofuilTe in ecclefia,ficut apoftolos ita & prophetas.Timuitfi nonne 8C fuper ueterum prophetarum fundamenta cedificado noftra con/ ftaret in Chrifto,cum ipfe apoftolus ubtqj nos de propheds extruere non ceflet.Vndeenimaccepitfummumlapidem anguiarem diccre Chriftum, nifi de pfalmi fignificadonetLapis quem reprobauerunt cedi ficantes.iftc fa/ čtuseft in fummo angulfidemanibushasreticis pratcidendisC Non tnirot 0 fyllabas fubtrahit.cum paginas totas pleruncp fubducit. Datam, inquit. fibi apoftolus grada nouiffimo omnium,illuminandi omnes:qus difpcn' fatio facramenti occuIti,ab a:uisin deo qui omnia condidittRapuit hsreti/ cus in pr£pofi'donem,& ita legi fecit,occulti ab xui deo,qui omnia codidir. Sed emicat falfum.Infert enim Apoftolus,ut nota fiat principatibus & p° teftatibus,infuper ccEleftibus,per ecclefiam,multifaria fapientia dei. Cuius dicit principatibus & poteftatibusCSi creatorisC’qualeeft ut principatibus Sipoteftatibus eiusoftendi uolueritdeusille fapientiam fuam, ipfiautcm noCquado nec poteftates fine fuo principe potuiflent quid cognolcerc-^ ut fi ideo deum no nominauit hic,quafi in illis & princeps ipfe reputetuncrg 0 10 le v I I aD VERSVS MA R CIO NE M L IB, Q_V IN TV S* 549 # occultatum facrametum principatibus & poteftatibus eius,qui omnia co , c pronun daffenproinde in illis deputans ipfum. Quod fi illis dicit ocenita tum.iHe debebat dixifle manifeftum : ergo non deo erat occultatum, fed in Jco omnium coditorc, occultum autem principatibus SC poteftatibus eius.. Quis enim cognouit fenfum domini,autquisc6filiarius ei fuitCHiccaptus hccreticus fortafie mutauituti dicat.dcum fuum fnis poteftatibus 8C princi/ 1 patibus notam facere uoluifte difpenfationem fui faeramenti, quam igno/ raffet deusconditor omnium. Etqubcompetebatpra:tendere ignorantia creatorts exttanei SC longa feparatione difereti, cum domeftici quoq; fupe/ noriš dei nefeiftent C Tamen & creatori notum erat futurum. An n on .uti d mfuperior notum quod Tub ccelo SC in te rta eius habebat reuelari CErgo ex hoc eonftv dm bonus patur quod fupra ftruximus: (i enim creator cogniturus erat quandoqj oc cultum illud dei fuperioris facrametum:& ita feriptura habebat f occulti deo, Leg , occuli qui omnia condidit: fic inferre debuerat, ut nota fiat illi multifaria fapientia deo , hoc ° c (Jci, tune SC poteftatibus SC principatibus cuiufcucp dei, cum quibus fcitu / ^cukndo^ rus efTet crea tor, A deo fubtradum conftat, quod SC fic ueritati fuas faluum 4U/'*■<*<. cft.53o-nunc SC ego tibi de allegorfis Apoftoli controuerfiam nedere, Quas Nouus in prophetis habuiffet formasC’Captiuam,inquit,duxit capti nouus deuu uitate. Quibus armis Cquibus praclrjsCde cuius gentis uaftationeC' de cuius ciuitftis euerfione"quas foeminas, quos pueros,quosue regulos catenis ui/ flor infeuitC Natn& cum apud Dauid Chriftus canitur fuccindus gladio fuper femur.* aut apud Efaiam fpolia accipies Samarin SC uirtute Damafci, T uere cum &uifibilem excondis prtdiatoremC agnofce igitur iam SC armatu Fort • nonn * ram &militiam eius fpiritalem.fi iam didicifti eftecaptiuitatem fpiritalem, jT ‘ m Ul * 1 1 ut SC hanc illius agnofcas t uel quia &captiuitatis huius mentionem de pro/ phetis Apoftolus fumpfit , a quibus SC mandata. Deponentes medacium, loquimini ueritatem ad proximu quifcp: Et irafeimini &nolite delinquere, ipfis uerbisquibus pfalmus exponeret fenfus eius,*fol ut non excidat fuper f ortefoUu/ iracundiam ueftram. Nolite communicareoperibustenebrarum. Cu iufto trn noocdd„ enim iuftus eris,& peruerfo peruerteris. Et auferte malum de medio ueftru. Et exite de medio eorum:& immudum ne attigeritis. Separamini qui fertis nafa domini. Sic& inebriari uino dedecori inde eft, ubi fandorum inebria tores inerepantur•: Et potum dabitis fandis meis uinum, quod prohibitus erat potare SC Aaron facerdos, SC filrj eius, cum adirent ad fanda. Et pfal/ SC hymnis deo canere, docere illius eft, quicum tpmpanis potius SC pialterrjs uinum bibetites incufari a deo norat. Ita cuius inuenio pr^cepta ^ femina praeceptorum uel 1- augmenta, eius Apoftolum agnofco. Cmteru Torte trgu* m ulieres uiris fubiedas efle debere unde confirmat C quia uir , inquit, Q put eft mulieris. Dic tnihi Marcion de opere creatoris, deus tuus legi Cax G aftruit. 55° 0.* SEP T. FLORENTIS TERTVLLIANI, aftruit autoritatem C Hoc iam plane minus eft, cum Si ipfi Chrifto f ao v torte,jlatum, ccdeCix eius inde fatum fumit, ficut Si Chriftus caput eft ecdefice. Simili tcr Si cum dicic: Čarnem fuam diligit, qui uxorem diligit, (icut 8i Chriftus ec clefiam, Vides comparari operi creatoris Chriftum tuum, Si eedefiam tuj Quantum honoris čarni datur in ecdefice nomine C Nemo, inquic,carneni fuam odio habet, nifi plane Marcion folus: fed 8i nutrit 8i fouet eam, ficut Chriftus ecclefiam. At tu folus eam odifti, auferens illi refurre&ionejodifo debebis 8i ecclefiam, quia proinde diligitur a Chrifto. At enim Chriftus amauit $č čarnem ficut ecclefiam. Nemo non diliget imaginem quoq; fp on fie,imo 8i feruabit illam, 8i honorabit,Si coronabit. Habet fimilitudocum sic legenda, ueritatis honore confortiumd Laborabo ego nune eundem deum probare l dborabo e.n ma f cu [,' 3 §^ ‘Chriftum mulieris,ecdefis carnis Si fpiritusripfo Apoftolo fen/ mafculi°cbri / tentiam creatoris adhibente,imb 8i difterente: Propter hanc relinquetho/ ftt, ©- muhe/ mo patrem Si matrem,8i erunt duo in čarne una.Sacrametum hocmagnu ris ecciefi conftantiam manifeftandi facramenti in apertione oris * quam ibi expoftii lare a deo mandabat, ecclefiae uticp praftabat C 1 DE E PIŠTOLA A D COLOSSENSEŠ* Oleo in pradčriptione aduerfus harefes omnes de teftimonio temporum compendium figere,priorem uindicans regulam no ftram omni hsretica pofteritate.Hoc nune probabit Sl Apofto lus dicens: De fpe repofita in coelis, quam audiftis in fermone ueritatis Euangeltj,quod peruenit ad uos ficut Sl in totum mundum.Nam (i iam traditio euangelica ubicp manauerat, quanto magis nune C Porro fi noftra eft, qux ubieg manauit, magis quam omnis hairetica, nedum An / toniniani Marcionis, noftra erit apoftolica. Marcionis autem cum totum impleuerit mundum,ne tune quidem fe defendere poterit de apoftolica* Ea enim & iic conftabit efte, quaz prior mundum repleuit illius fcilicet dei Euart gclio (f r qui Sl b.xc cecinit de pradicationibus eius: In omnem terram exrjt fo nus eotTrm, Si in terminos orbis uerba eorum. Inuifibilis dei imaginem ait Chriftum* Sed nos enim inuifibilem dicimus patrem Chrifti * fdentes filiu Temper retro uifum, fi quibusuifus in dei nomine, ut imaginem ipfius: nd quam Si hine differentiamfeindatdei uifibilis inuifibilis * cum olim dei noftri fit definitio: Dominum nemo uidebit j SC Uiuet* Si non eft ChriftuS primogenitus conditionis, ut fermo creatoris, per quem omnia fačla funti &(inequo nihil fačtum eft, fi non in illo condita funt uniuerfa in ccelis Sl in ferris , uifibilia Si inuifibilia, fiue throni, fiue dominationes j fiue principa/ tus > fiue poteftates t fi non cuncfta per illum Sl in illo funtconditafhmc enim Marrioni difplicere oportebat)noil utiqj tam nude pofuiflet Apoftolus;Et •pTe eft ante omnes.Quomodo enim ante omnes,fi non ante omniaCQuo ftodo ante omnia,fi non primogenitus conditionis,fi non fermo creatorisC Vnde ante omnes probabitur fuifle, qui poft omnia apparuic C Quis fcit priorem luifle quem efte neferjt C Quomodo autem boni duxit omnem ple nitudine in femetipfo habitare C Primo ern,quas eft ifta plenitudo,ntfi ex il ' 1S ftuas Marcion detraxit:coditis in Chrifto,in ccelis Si in terris,angelis Sl ho min >bus: nifi ex illis inuifibilibus Si uifibilibus , nifi ex thronis Si dominatio ^bus,8č principatibus,&poteftatibuscAut fihazc Pfeudoapoftoli noftri Sl Audaici euangelisatores de fuo intulerint, 6Cad plenitudine fui dei Marcion G % qui ni/ Antottinunic uocdt AUrcio neni,quodfub Antonino C tef.florueriti Et not enim t 7rjuTo7ox0® 7r«<7'K0' k 7 »Vi »S* B otti duxiU Torte, cuius nouijfime. 4- eco / j , 7uirjoAo'}'ia* 552 Qj. 4 SEPT. P LOREN TI S TERTVLLlflfij, qui nihil condidft: c£Eterum qualeeftut plenit ud s n cm creatoris, SL deftručtor eius in fuo Chrifto habitare uoluerit C Cui demq3 reconciii at omnia in femetipfum , pacem faciens per erucis fua: fanguinem, nifi q Ucm offenderant una ipfa, aduerfus quem rebellauerantper tranfgreffionem.u, iusnouifie fuerant C Conciliari enim extrancopoflent, reconciliariueron.il alt)quam fuo, Ita &nos quondam alienatos SL inimicos fenfu in m a lis opfcribus, crcatori redigitin gratiam , cuius admiferamusoffenfatticoletes Kifo'15, conditionem aduerfus creatorem. Sicubi autem ČL ecdefiam corpus Chrifti er bic; dicit efle, ut hic, ait, adimplere fe reliqua prefturarum Chrifti in čarne,pro t« u 5 £jhV a/ corpore eius quod eft in ecdefia: non propterea ČL in totum mentione cor/ T ftus. Ergo SL umbra eius,cuius ČL corpus, id eft, SL lux eius,& Chriftus S^ grega alrj deo iegem , &alfj deo Chriftum,II potes aliauam umbram abeo corp° rc AD VERSVŠ MARClONEM LIB* O.VIHTVS. >55 rorpore, cuius umbra eft,feparare. Manifefte Iegis eft Chriftus,fi corpus « c [l ambrx. Si autem SC aliquos taxat, qui ex uifionibus angelicis dicebant *« cibis abfiinendum, ne attigeris, ne guftaueris uolentes in humilitate fenfus « inccdere, non tenentes caput: non ideo Iegera 8C Moyfcn pulfat, quafi de« angelica fuperftitione conftituerit interdičtionem quorundam edulium .« ^loyfen enim a deo accepiffe legcm conftat ► Denicp hancdifciplinam,fecu/ d ifciptinm dum pnsccpta, inquit, & dočtrinam hominum, deputauit in eos, qui ca-' moni / put non tenerent: id eft, in ipfum, in quo omnia recenfentur, in Chriftum * „ ad inicium reuocata, ctiam in differentia efcarum. C^tera praceptorum» dumjdeji%/ uteadem, fatis (it iam alibi docuiffe quam a creatore manarint: qui cum ue f m . i.q. 0 , rt tcra pnedicaret tranfitura, noua facfturus uniuerfa, mandans etiam,Noua cenfenm tcuobisnouamennouum ,iam tumdocebatexponereueteremhominemj Knouum induere. DE EPISTOLA A D PHILIPPENŠES* Vm pradicationis erumerat uarietatem quod alrj ex fiducia uiti culorum eius, aUdentius fermonem enunciarent i alfi per inui / diam &contentionem, quidam uero&per fermonisexiftima ✓ tionem, pleriqj ex dilečtione, nunnulli ex a:mulatione s iam ali / qut 8C ex fimulate Chriftum pradicarent, erat utiqj uel hic locus taxandaž Ex fimtutt t ipiiurpnedicationis de diueriitate fententfe, qu& tanta cfficeret etiam ani / uel morurntiarietatem. Sedcaufaš folas animorum non regulas (acramentoru in diueriitate proponens, unum tamen Chriftum & unum eius deum,quo cumcp confilio prtedicatum confirmat:8£ ideo, Nihil mea, inquit, fiue cau/ fationefiue ueritate Chriftus annuncietur:quia unusannunciabatur fiueex V/te caufatione, fiue ex ueritate fidei. Ad fidem enim prardicationis retulit men/ tionem ueritatis, non ad regulae ipftus, quia una quidem erat regula, fed fi ** des prsdicantium quorundam uera, id eft, fimplex,quorundam nimis do fta. Quod cum ita fit,apparet eum Chriftum prždicatum, qui femper an/ tiunciabatur. Nam fi alius longe ab Apoftoloinduceretur, feciffet diuerfi/ tatcmfnon ita fpci, Nec enim defuiffent, qui prtedicationem euangelicam Legendam, ttihilominusin Chriftum creatoris interpretarenturt cum 8C hodie maior f c f-diucrjitd/ pats (it omnibus in locis fententice noftra: čp harretica: * Quo nec hic Apo ^ te nouiUi m * ftolus de diuerfitatis denotatione SC incrcpatione tacuiffet. Ita cum diuerfi/ tas ne taxatur quidem, nouitasnon probatur. Plane de fubftantia Chrifti putant 81 hic Marcionitce fuffragari apoftolu fibi, quod phantafma carnis ^erit in Chrifto, cum dicit, quod in effigie dei conftitutus, non rapinam Arhitror Te* ex iftimauitpariari deo, fed f 8£ hxc (itfemetipfum accepta effigieferui no ueritate ,&in fimilitudine hominis, non in homine * & figura inuentus ho j-^J* ^O/non fubftatiaud eft,no čarne quafi SC no figura, 3 C fimilitudo,& effigies f um , quod e G ; fubftantia Gmeeft, 5-54' Q> SE P T F L OR E N TIS TERTVL L I A j - Jt^EKuro/j. fubftanti« quoq; accedant. Bene autem quod Sl alibi Chrifti ima^ nenj ekevucte. inuifibilis appellat.Nunquid ergo SC hic qua in effigie eum det collocar fid°rl kdor /Equenon erit dei Chriftus uere, fi nec homo uere fuitin effgie horniniš mm pro er conftitutus. Vtrobiq 3 enim ueritas necefte habebitexdudi, fi cflFigics,fij h£c fit, feribi fimiiitudo, SC figura phantafmati uindicabitur. Quod fi in effigie & in lni3 dcbe qua filtus patris uere dei pradudicatus eft: etiam in effigie & imaoine iiruriplre h° mn i s ,quafiliushomnis,uere hominem inuentum, nam SC muentum mumeipatus in codis. Agnolco ueterem ad Abraham promiiiionem & cupou-ois creatoris: Et faciam femen tuum tancp ftellas in eedo.Ideo ftelia a ftdladif uttojjp',. ferr in gloria. Quod fi Chriftus adueniens de ccelis, transfigurabit corpus humiiitatis noftr« coformale corpori gloria: fu«: refurget ergo corpus hoc noftrum quod humiliatur in paftionibus, SC in ipfa lege mortis in terram deiečtum* Quomodo enim transfigurabitur,', fi nullum eritCAut fi deeisdi člum, qui in aduentu dei deprchenii in čarne deputari habebunt, quid fa/ cient qut primi refurgcntC' iNon habebunt de quo transfigurentur.Atquin, cum illis, dicit fimul rapiemur in nubtbus obuiam domino* Si cum illis fob lati, uticp cum illis SC transfigurati. DE EPISTOLA AD PHILEMONEM. Oli huicepiftoI«breuitasfua profuit,utfalfariasmanus Mac cionis euaderet. Mirortamen cum ad unum hominem litcraS facftasreceperit,quid ad Timotheum duas,& unamad Titu de ecdefiaftico ftatu compofitas recufauerit.Affcctauit,op!no!'» fortc retrd> etiam numerum epiftolarum interpollare . Memento infpečtor,qu°d ca etata. qu« pr«tradata funt, retro de apoftolo quoqj probauerimus: 81 fi corum.Contra huncfolidis argumentis difputat,refellens illius ra/ tionifs 3 qiiibus in hanc lententiam inductus uidebatur.ac oltendens hoc efle prav poneremateriam deo,dcum uero fubrjcere qui de mateda cunčla produxerit. De hoc ficfcribitin libro de Praflcriptionibus hatreticorum.Idem Apoflolus, inquit, cumimprobatclementis ieruientes,3liquem Hcrmogencm oflendit, qui mateda nonnatam introducens,deo non nato eam comparat: & ita matrem elementom deam feciens,poteft ei feruire quam deo comparat.Hacflenus ille. Caeteru hac de caufa amplexus efl hunc errorem Hermogcnes,quod fperaret hoc fe pačto pofle dcumexcufare,ne malu dTct a Creatore, led a Materia.Inter illa tria qus Marcio/ ni Tertullianus obrjcit libro quinto,& hoc unu eft,quod collocaret cu deo Creato rcMateriam de Porticu Stoicorum,At ueritas,inquit,noftra,omnia illum ex m> hilo protuliffe confidit.Huiufmodi haercticos T ertullianus eleganter Matedarios uocat. ANNOTATIONES IN Q_ V AE DAM LOCA LIBRI SEQ_VENTIS. \ T Ixalibi denfior eft argumentis Tertullianus quam in hoc aduerfus Hermo V gcnem libro.Ita acriter inftat,atque urget hominem ubique.Deprauauit in/ Cgniter hoc fcriptum partim obfcuritas ipfa rei de qua agitur,partim librariorum . ” inlcitia. quaquam quid attinet hic mendofe lečlionis caufas potius afterre quain ^ihijcum omnia huius autods uolumina propemodum pari difticultate dičiio/ n! 's paulo durioris fint inuo!uta,&: pari caliginc mendaru infinitaru obdudia.Nos ,n hoc uolumine errata plurima cafligauimus coieduris tantum adiuti, noftro, Jl u °d aiunt,Marte,citra lubfidium codicis emendatioris manufcripti,cuius nul/ « rnihi copia qualibet laboranti adhuc fieri potuit.Ea loca fubiunximus hic,cum G 4 ut prior E xpenititid. turipus. ApoCtdtd •55* • ' A N N O T A T I O N E S. ut prior ledio tametfi corrupta,nobis ud hoc pa do falua confeructuptum U f an pareat quid mutandum duxen'mus,& lcdor apud feexpendere poffit.num id te delit a nobis fadum,cogitationicj? & melioruminuentioni locus adhuc rclin/ quatur.Neque enimtantum tniht uendico, ut arbitra rne nufquam aberrare quoddiuinum magisfitquamhumanum.Ego fane utilitatis puhlica? caufa ft u > diofis libenter commumco mdicium meum*Quibus plus,eft uel ingenij uderu/ ditioni$ 3 exadiora ac meliorapraeftare udint.Habebitur illig magna gptia,Qu atl quam uero non foleam facile eradere ledtoncm ueterem, tamen in hoc libdlo multa mutare coadus fum ob manifefti{Iimas 5 nifi prorfus fallorjtnendasAtam apertas.ut nemo dodus de iilis poffit ampliusambigere 4 Seruauimus tanieptio rem ledione incolumem,ut diximus,quam lemper hic praemittimus aliorum m/ dicrj caufa.Nam magna religione tradanda funt ueterum feripta, Maluiffcmus noftras conieduras in marginibus chartarum apponerejed cum Iongidcufed/ lenpnon eft uifa fufficereexiguitaslpacrj breuioris. '* e t Q_ v l D E m ex pcenitentia illius retorquebo aduerfus lllum.) Hat duo uocabula ex pcenitentia nihil uidentur ad fenfum facere.Proinde putaui le/ gendum aliquando 3 ueIeuenientia illius,uel experimenta iilius.Nempe quod pi/ dor effet,ut alluderet ad lllud quod in fine libri pofitum cft,documctis artis fu?. Sed & cxpenita iiue expenititia legi poffe uidco.Quo uocabulo fortaffis fignifv cappcnicillo de!iniata,rationes uidehcetin ofticina pidoria natas. Poteft etiam fieri ut in illius Iibidinem iocetur hac didione.Nam feribit hominem pinxiffe li/ dte,nupfifle affidue*Non folum itaque penicillo utebatur/ed čk pene Hermoge nes.Conuenit hiccogitare,quantum fibi permittat Tertullianus in nouandisuo cabulis.Penitam offam legimus.lpfe fortaffis expenitum fiue expenititium eftin/ git,quafi dicas>expenicillatum,. PROPHETIS enim &■ Apoftolis ufque adhuc Iatuit.Puto& Chnftum no poteft,) Sicmutaui&diftum.Prophetisenim Apoftolis ufqueadlmc latuit, puto & Chrifto,Non poteft dieere & eaetera* N O N n E etiam fi materia optima fuiflet,quadndecorum fibi exiftimafletde alieno licetbono fadrefatis.ItaqucgIoria? fuseaufaj Ha’cduo uocabula. faetefa tis nihil ad fenfum faciunt.Quare conrjcio kgedum,Nonne etiam fi materia opti ma fuiflct,quam decorum uti exiftimaflet de alieno licet bono£fatue fatis itaquc glorij luae c,& esetera.- ET TAMEN non de nobis perfuadet.) Ha?c claufula fic eaftigari debet, & interrogatiue Iegi*.Et tamen unde nobis pfuadet Hermogenes mala eSe materia? NAM definimus dim,8? fub.capere non poffe.Quafi fi lta crit a?ternum,utalij coaeterno inferius deputetur.) Hoc modo reftituimus iftam fententia corrapta> Nam definimus diminutionem & fubiedionem capere non pofle quod fitaster/ tium,utalio coaiterno inferius deputetur.Ita fic nune* et S T A T V AEfuperEuripum.) Euripisfretum quodeftin Chalcideno men deditob fimilitudinem.Foffs erant quibus ludi circudabantur fcptoruinlo' co.Fadu deinde eft ut pro qualibet fofta aut canali cccperit Euripus ufurpari-1 ^ niusNeposinepiftoIaadCaniniumR.ufum.Quid Euripus uiridis & g el V mC ( usfVitruuius libro feptimo,Pinguntur enim portus,ptomontoria,littora>ft unl1 na,fontes,euripi,fana,luci } montes,pecora, paftores. , ET STELLAE Q_ v i D E M de ccdo ruent, ficut fici arbor.)^ V erW ha?c ex Apocalppfi defumpta funt, ubi ficlegitur, kou o) osejsg ■m lic, 'tDj jh/j , &§ ctukh J2>a/^i} toug oAkIj^oug cujthg uif Hoc ^ Et ftellx de ccdo cedderunt in tenarnfficut ficus abrjett groflbs fuos cum a ^ P PER BEATVM R H EN A N V M» $5? cnoaeiitomouetur. Porro Grsecis funt quos Latini Groflos uocant, F cdtfidnondum matura. Tertullianus pro groflis uertit Acerba fua. Aedi/ Acerba Jud* 1,0 uulgata habet groflos fuos. Eftautempropemoduinterpretatioquoduertit Tertulhanus. Nam nihil aliud eft oAiu> 3 ©-' fiue groffusquamficusduraadbuč ucaC erba. Theodorus Gaza m opere de plantis oAuvžojj etia caprificu reddit. i a M ergononneutrum fitutrunque.) Siccaftigauijamergoneneutrum lit utrumque materia cenlenda eft. R E n vnciationem reparationis illius.) Emendaui,Renunciationcm redee ra tionis illius,p.r.n,reddentis ffficut nec alias reddit. q_ v A N D o lisec redior rati'onis 3 fi quod lit reda s Iineas duel HcrmogcneS quam rationi f3tis,pidor te bardior non eft.) Vt dicam hic conieduram meam, quando locus hic ualde deprauatus uidctur,uifum eft mihi lic legi poffe.Eccunde liseredior uel reda ratio,nifi quod (cit redas Iineas duci HermogenesCqiia in ra tione artis,pidor te bardior noneft. Porro fčripferat Hermogenes in libro fuo de a:tcrnit3teMaterise.queadmoGum citat Tertullianus, Materiam fi reda ratione cxquireretur neque corporalem neque incorporalem inuenirfitametfi prima facie nobis incorporalis appareret.In hac redam rationem Hermogeniana iocatur hic Tertullianus,perinde ac petitam ex officina Hermogenis ubi folerentlineae redse duci peniciilis pidorrjs.Significat aut Bardus craflum proprie hebetem qui tar derem aflequitur,dcdudum,ut Gramatici uolunt,a- 7 f tsj quod GVacis tar Bardu:* dum iignificat.Poffet etia lic legi, Quando haec (uel hinc) reda ratio lit, quod lic redas Iineas ducit Hermogenes.uana rationeartis,pidor te bardior non eft. ita NEC bonam nec tnalam adlegaflet.Proinde fuperargumentaftet* Si enim*) Sicmutaui,ita neebonam nec mulam adlegas,fcd proinde fuperargu/ mcnlGns, Si enim inquis.Nifi debeat efle/edenim ii,inquis,uclfuperargumen/' tans,cteTim,inquis,fi eflet. SED nec hic quod tibilicuitpronuciaflc,euftodiffe.Refcindes enim quod tiunciaftinec bonam nec malam,quia cum dicis fi eflet bona non d.comp. habeo mala portentis:&' cum adpones fi eflet mala natura non admittere in melius trap btionem,bona fuboftendens:atq5 ita & b.S' m.adfinem conftituifti,ei quam nec bonam nec malam pronunciafti.Si autem arg.q,p*te propof.tuam conf, retun dam illud.Oppono etiam lllud fi bona f.m.) Sicmutauicompluribus locis* Sed 'icc hicquod tibi libuit pronunciafle,cuftodis.Rdčindis enim quod pronuncia/ nec bonam nec malam:quia cum dicis,fi eflet bona, non defideraret componi adeo,malam portendis.Et cum adponis,fi effet mala natura,no admitteret in me bus translatione,bona fuboftendis. Atquc ita &' adfcribens, 5 r a locum &■ extr. Mineam includes.) Reftitui fententiam iftam in hunc modu. . ■ obduceris,corpore eam in Anitam faciens,quum locum ei adfcribens, intra kv f uni Srextremum loci,lineam,includis.Significatautem Tertulliano obducere & °bduci,quibus uerbis crebro utitur,refellere & refellhfiue contraria ac inter fepu/ OWwci * gnantia afferentem captum tenere uel teneri. Rv o M o d o ergo omnia ex omnibus habent utieg ex priftinis. Quan/ Q°quae hodie uidentur aliter habeant quam priffina fuerunt. Dicis in melius re/ tormatam materiam,uttque deterioribus.) Sic caffigaui & diftinxi,Quoniam er 55 « A N N O T A T I O N E S go omnia ex omnibus habent,utique ex priftinis,quando qua? hodie uideturalt» terhabeant,quampriftinafuerunt,dicisinmeliusreformatam materiatn,utiq uc de deterioribus. Nisi Si qui putat in hac ext.m, difp. iam Sc contempt3 informem & ltl( . mat.refpondere.quid hodie inf.) Hocmodo locum hunc emendaui. Nififi q u j putat in hac extrudione mundi difpofita iam Sc compta,informem Sc incukam materiam.Refponde,quidhodieinformein mundovPorrofuperfluum eft ad/ Comptum, in monereIedorem,perpetuo Tertullianum autlibrarium.fi qui profi quis pofuif/ cu ltm. fe.Nos pro contempta,repofuimus,ut uides.compta.Nam ibi fequitur naox in/ T>ifpofitu,in/ cultam materiam.Opponiturautem incuItumcompto,fkutinformedifpofito. forme, AVT fpeculumfitmundusmateriae.) proAut fcripfimus ut. CERTE exillo totum erithoc.) Nos Iegimus,toto* I G i T V R uelhoc rude&č confufum&mihicomputum nonin poteft.) Sic emendaui Jgitur uel hoc rude,& confufum,&: incomptum,non poteft ex polito, Sc diftindis,& comptis recognold.Putabam aIiquando pro inibicomputumferi bendumincompofitum,quodmox fequatur compofitis. Sed melius uideturfi incomptum &; comptis legamus. N E Q_ v E ad bonum neq; ad tnalu plurimum uertit.) Malim uergit, ficut & poftea uergebat pro uertebat,Eo quod in neutrum uertebat.Nam lequitur,cudi/ cis motum Matel iče in neutrum eorum fuifle propenfum. I N neutram tamen partem pronus Sc praeceps mediar quod aiunt gmate cx uilibratoimpetuferebatur.) Hic Oedipo plane foret opus,qui nobisindicaret qua!e nam prouerbium hoc fuerit quo T ertullianus hic utitur.Multa cogitanti ue nerunt in mente,quu nuc Medio,quod aiunt,acinace,Nunc medio, quod aiunt, lagmate legendum putarem. Vt illud a geftu ferientis,hoc ab animalibus tieteri/ narfjs trasfumptum uideretur. Nam gladrj genus eft Acinaces,&: >'in atq.& turb.denotari mereretur.) Placuit in hunemodum legere,Plane fi hue ^ froclittdre, | lIC aut in a lteru magis prodinaret, tac inc.Sc inxq.8č turb.denotari mererei /to dinandi uerbo Vitruuius quoqj utitur,libro odauo.Sin aute, inquif,procI’ mtus er it ex una parte.Et in feptimo,Non minus,inquit,etia obferuandu eft uti omnes ftrudurae perpendiculo relpondeant,neq? habeant in uila parte proclinationcs^ B o N v m autem Sc malum non deuergent Materia.)Sic caftigaui. Ad bonu autem Sc malum non deuergentemateria. b 6 N V M ergo Sc malum errafle fubftantias efle uis,) Pro errafle legendum efrans fubft.Ant crafle.nam fupra bardum uocauit. , ^ per b e a t v m r h e n a n v m. 55 9 P T r A M in hocneceflitati fubtjci dei fi fuit.) Sic emendaui.Etiamin hoc ne/ ccflfatifubtjcis deum,G fuic. S v p R A certamen motus adfcribis,fic tarditate.Nam de natura mater. quo/ ties cad.accipis fupra iudices. Si autem.) In hunc modum caftigaui. Supra,certa men motus adfcribis,hic tarditatem.Nam de natura materi* quories cadas acci/ pcSupra dicis,Si autem. pLANE aPhilofophis receffifle,tamen &r a Prophetis.) Deprehendi germa nalečtionefic habere debere. Plane a philofophis recedis,(ed tamečb a pphetis. SI c V T facit quid decor folumodo apparens.) Pro quid decor repolui qui decor. Vtitur autem more fuo qui pro quis.hoc cft aliquis decor. H AE C aute funtinuiiibilia eiusquxfecudum ea ccelumabinftitutione muti difadis eius cofpici,unumne materi* nefcio qux,fed fenfualia lpfiusO Sic diftin/ gucndum fclegendum duximus. H sc autem funt inuifibilia eius, eacjj fecudum cdum ab inftitutione mundi fadis eius conlpiciuntur,non materi* nefcio qus, fed fenfualia ipfius.Locus cft a p ud Paulum ad Romanos capiteprimo. q_ v i S enim conftituitlenfumdomini,Dequo& , ciamat J Profundum di/ uitiarum & fophi* ut inuentibilia iudicia eius,& inueftigabiles ui* eius C) Grsca , Pauli uerba notum eft fic habere, t'? V-pv« vodu xvj(«.Proinde puto legendum n5 C° n f clre > Ue * conftituit fed confciuit,hoc modo, Q_uis enim cofciuit fenfum domini? Hoc eft, 11 TcrtuUia/ colčius fuit? Huius uerbi participio utit alibi Tertullianus in libro de čarne Chri nt ^f°^ u ^r fti,fic(čribens,Quid,inquit,t3Rtifuitedoce,utconlčiens Chriftus quid eflet, efle e ‘ eo r tit e U c * fequodnoneratexhiberet?Sicenim noscaftigauimus quum prius cum lciens unadidione in duas diftrada legeretur.Hoc Grscis ,&natura quocp h*re/ Loquucitds, ticus,etiamturbulentus:quiIoquaeitatem,faain ftteundid, ~ cJjam exiftimet:8č impudentiam.conftantiam deputet:& maledicerefingo/ fhntil 1 ° lis,ofFicium bona: conflantia iudicet.Praterca pingit ličite,nubit aflidue: Udkdiccrcfm legem dei in libidinem defendit , inartem contemnitrbis falfarius & cau/ guliš,officiu terio SC ftilo.totus adulter,8čpradicationis SZ carnis.Stquidem SZ nubetv bona conjtan tium contagio foetetrnec ipfeapoftolicus Hermogenes in regula peffeuera ^mbentes. “i^Sed uiderit perfona,cum dočtrina mihi quaftio efttChriftum domi/ num non alium uidetur aliter cognofcere,alium tamen facit quem aiiterco/ gnofcitiimb totum quod eftdeus aufert, nolens illum ex nihilo uniuerfa vhilofcphid, feciffe. A Chriftianis enim conuerfiis ad phiIofophos.de ecclefia in Aca/ demiam SC Porticum, inde fumpfit a Štoicis materiam cum Domino ponere,qua: SC ipfa femper fuerit neque nata,neque fačta,nec initium ha/ bens omnino nec finem,exqua dominus omnia poftea fecerit.Hancpriit'* v mir d pne utnbratn plane fine lumine peffmus pičtor illis argumentationibus colo/ lumine. , rauit.Prarilruens aut dominum de femetipfo feciffe cunčta, aut de nihilo, aut de aIiquo:ut cum oftenderit necp ex femetipfo feciffe potuiffe, neq;« nihilo,quod fupereftexindeconfirmet,exaIiquo eum feciffe,atque ita ali' quid illud Materiam fuiffe.Negat illum ex femetipfo facere potuifle:qwa partes ipfius fuiffent,quacunqj ex femetipfo feciffet dominus.Porro in pat tes non deuenire,ut indiuifibilem SZ indemutabilem,8£ eudem femper q ul dominus.Cseterum fi de femetipfo feciffet aliqtjid, ipfius fuiffet alup 1 ®' Omne autem SZ quod fieret SC quod faceret imperfečtum habcndum:q ui:J ex parte fieret,& ex parte facerettut fi totus totum feciffet,oportuiffef iH ulfl z - fimul SC totum effe SC non totum, quia oporteret Sl totum effe, ut f^ccret femetipfum,8£ totum non effe ut fieret de femetipfo. Porro difficiUim^' A D V E R S V S H ER M O G EN EM, LIBER* M* 5i'enim eftet,non ficrct.effet enimtfi uero non e (Tet, non faccret:quia nihil dlet.Eum autem qui Temper fitnon fieri,Ted eflfe illum in *uum a:uorum* I ,j tur non de femetipfo fecifte illum qui non eius ficret conditionis,ut de Te mctipfo facere potuiftet.Proinde ex nihilo non potuide eum Tacerc,fic con tendkbonum Si optimum definiens dominu,qui bonaatep optima tam uclitfacere quam fit:imo nihilnon bonum atqj optimum Si uelleeum 8i Ta ccrc.lgituromniaabeo bona Si optima oportuide fieri Tecundum condi/ tionem ipfius.Inueniri autem 8i mala ab eo fačta,uriq 3 non ex arbitrio,neč C xuoluntate:quiaficxarbitrio8i uoluntate, nihil incongruens 8i indignu fibi facerct.Quod ergo non arbitrio fuo fccerit,intelligi oportere ex uitio ali cuius reiTačtum:exmateriaefte fine dubio.Adrjcit Si aliud:Deum Temper deum etiam dominum Tuifle,nunqj non deum.Nullo porro modo potuiT feilluTemperdominumhaberi,ficutSiTemperdeum:fi non fuidet aliquid retro Temper,cuius Temper dominus habcrctur:fuidč itacp materiam Tem/ per deo domino. Hanc conieduram eiusiam hinc deftruere properabo, quam hačlenus propter non inteliigcntes adiecifle duxi,ut Ta'at,c;etera quo queargumenta tam inrelligi,čp reuinci^ Det nomen dicimus Temper TuiT- AKtleg.neu, TeapudTemetipTum 8i in TemetipTo.dominu uero non Temper:diuerTa em utriuTcp conditio:Ted deus fubftantfe ipfius nomen T illud diuinitatis,domi mini ucro ^ nus mro non Tubftantte/cd poteftatis:Tubftantiam Temper Tuide cum Tuo d e v s nomin^quod eft deusrpoftea dominus accedentis (čilicet rei mentio. Nam nomen exquo ede cceperunt in qax poteftas domini ageret, ex illo per accedione dmini ' poteftatis Si fadus 8i dicftus eft dominus: quia Si pater deus eft, 3i iudex Dom invs dcus cft.no tamen ideo pater Si iudex Temper, quia deus Temper.Nam nec pater potuit efle ante fiiium, nec iudex ante delidum. Fuit aute tepus cum eidelidum Sifilius non Tuit,quod iudicem Si qui patrem dominum Tace/ rct.Sic 8i dominus non ante ea,quorum dominus exifteret: Ted dominus tantum Tuturus quandoq?,ficut pater per fiiium,ficut iudex per delidum, ita & dns per ca,qu« fibi Teruitura fcciffct. Argumentari tibi uideor Hermo gencs.NauiterTcripturanobispatrocinatur,qUcX utruq? nomen ei diftin/ xit,8i Tuo tempore oftendit.Nam deus quide quod erat Temper,ftatim no/ De«;. !iiinat:In principio Tecit deus ccelum Si terram.Ac deinceps quam diu facie tat quorum dominus Tuturus erat,deus Tolummodo ponit. Et dixit deus, & Tecit deus,8i uidit deus:8i nuTquam adhuc dominus. At ubi uniuerTa per Tecit,ipfumc^ uel maxime hominem qui proprie dominus Si intelledurus Bornima. cr at,dominus etiamcognominatur,Tune etiam dominus nomen adiuxit: Fortejjlina Et accepit deus dominus hominem quemfinxit,Et,precepit dominus de/ etim * Us *Ac exinde dns qui retro deus tantum, ex quo habuit cuius efiet. Nam deus fibi erat,rebus autem tune deus cum SC dominus, Igitur inquantu pu/ H tabit 5 d'2 Q_. SEPT. FLORENT IS TERTVLLIANT, tabit ideo materiam Temper fuiflc,quia dotninus Temper efletantatum cc n*uienintd ^ a ^ ir ni hd fuifle,quiaconftatdominum no Temper fuifle. Adrjciam & COo ligentium. p ro P ter non intelligentes,quorum Hermogenes extrema linea eft:& q U ^- Torte,expeni f ex peenitentia iilius retorquebo aduerfus illum.Cum enim neget materij ujlue cxpe/ natam aut fačtam.fic quoque inuenio domini nomen deo non competiffe n Jnnotdt^o'rs in rnatcriam: q u,a libera fueric necefTe eft,qua: originem non habendo, no antelibri ini/ babuit rem quod erat,nemini TeruiensJtacp ex quo deus poteftatem fuam tium. exercuic in eam faciendo ex materia,ex illo materia dominam deumpafla, Boc Mil t.f, demonfi:rat,hociSium tamdiunon fuifle,quamdiufuit hoc.Hincdeniqne dominum . fncipiam de materia rctračtare,quod eam deus fibi comparet proinde non natam,proinde non fačtam,proindeteternam:fi'ne initio,fine finepropofi/ ta.Quis enim aiius dei cenfus,quam a:ternitasCquis alius arternitatis ftatus, quam Temper TuiiTe & Tuturum efte,ex prarogatiua nullius initij & nullius finisCHoc fi dei eft propriumjolius dei erit,cnius eft propriam. Sed quia 8C fi ali") aflcrtbatur,iam non erit dei propriam,Ted comunecum eo cui k af fcnbitur.Nam &fi Tuntqui dicuntur dr} ime in ccelo,fiuc in terra nomineiCE te rum anus deus pater,ex qoo omnia:qui eo magtsapud nosfoliusdeief/ Te debeat,quod dei propriam eft:8£ ut dixi iam nor. proprium efifct,cjuia a! terius effet.Quod fi deus eft,unicum fit necefte eft, ut unius fit. Aut quid crit unicu& fingulare,nifi cui nihil ad*quabiturCquid principale,nifi quod Tuper omnia,nifi quod ante omnia,6i ex quo omniaCH^c deus Tofashabe/ do,unus eft.Si 8i alius habueritrtot iam erunt dij^juot habuerint qax dei funt. Ita Hermogenes duosdeosinfert.Materiaparem deo inTert. Deu m autem unum effe oportet:quia quod Tummu fit,deus eft:Tummum anteno €rit,nifi quod unieum fuerit. Vnicu aut cfle no poterit,cui aliquid adaquabi tur. Adaequabitur autem deo materia,curn Sterna cenTetur. Sed deus,deus eft:5£ materia,materia eft. Quafi diuerfitas nominum comparationi red/ ftat,fi ftatus idem uindicetur.Sit & natura diuerTa,fir & forma non eadem, Tort. dum no tdum nomini ipfius ftatus una fit ratio.Innatusdeus,an non,S£innatama teriaCSemper deus,an non Temper 81 materiaCAmbo fine initio, ambo fr Autrix ne b nc,am b° etiam autores uniuerfitatisrtam qui fecit, quam de qua Tecit au t or Neque enim poteft non & materia autrix omnium deputari, de quautu/ uerfitas confiftit.Quomodo refpondebitCNon ftatim materiam compam ri deo,fi quid dei habeat:quia non totum habendo non concurrat in plen 1 tudinem comparationis.Quid deo reliquit amplius,ut non totum dei.ma/ terisededi{reuideaturC’Velqua,inquit,& fic habente materia falua fit deo 81 autoricas 8£ fubftantia, qua Tolus 81 primus autor eft, 8£ dns omnium cenfeatur.Veritas aute fic unum deum exigit defendendo, ut folius fit qu lC/ quidipfiuseftJta enimipfiuseritfifueric iolius: 8C ex hoc alius deus no« pollit A D V E R S V S HERMOGENEM, LIBER. 5 65 cofTitadtiiittfidu nemim Iicet habere de deo aliquid> Ergo,inquis, nec nos habemusdeiali'qm'd:imbhabemns&habebimus,fedabipfo,non a no/ jjis.Nam Si dei erimus.fi meruerimus illi efle de quibus pr«dicauit, Ego di xi,uosdq eftis:Siftetitdeusinecclefiadeorum:fed exgratia ipfius- non ex noftra proprietate:quia ipfe eft foIus,qui deos faciat.Materia autem pro/' prium facit,quod orni deo habet. Aut fi a deo accepit,quod eft dei, ordine cJko sternitatis.poteft 81 čredi Sl habere illam cum deo aliquid,8i deum il/ lam non efle.Quale eft autem cum confitetur ille aliquid cum deo habere* Čl uult folius dei efle,quod materiam non negat habereCDicit faluum deo cffc,ut8ifolusfitSiprimus,Si omnium autor,8i omnium dominus, 8i ne«* mini comparandus.per qu« nec eft.Materi«quoqueadfcribit,tile quidem deus, conteftabitur deus,Si iurauit nonnunquam per femetipfum, quod aliusnon lit qualis ipfeded mendacem eum facietHermogenesreritenim Sl materia qualis deus,infečta,innata, initium non habens, nec finem. Dicet deusiego primus.Si quomodo primus,cui materia co«tanea eftdnter co«/ taneos autem Sl contemporales ordo non eft,aut 81 materia prima eft.Ex>* tcndunquit,coelum folus:atquin non folus.cum ea enim extendit, de qua &cxtendit.Cum proponit faluo dei ftatu fuifle materiam,uide ne irridea/ turanobis,proinde faluo ftatu materin fuifle deus,communi tamen ftatu amborum.Saluum ergo erit Sl materin,ut 81 ipfa fuerit.fed cum deo:quia Sl deuslblus.fed cum illaJEt ipfa prima cum deo,quia 81 deus primus cum ilhifed Sl ilia incomparabilis cum deo,quia Sl deus incomparabilis cum il/ h,Siautrix cum deo,Si domina cum deotfic aliquid 81 non totum materi« habere.Ita illi nihil reliquit Hermogenes,quod non 81 materi« contuliflett ut non materia deo,fed deus potius materi« comparetur. Atq? adeo cum ea qu« propria deiuindicamus,femper fuifle,fine initio,fine fine, 81 primui fuiOfe 81 folum,8i omnium autorem,materi« quoqj competatrqu«ro quid diuerfum Si alienu a deo.ac per hoc priuatum materia poflederit,per quod deo non compararetur?In qua omnia dei propria recenfentur.fatis pr«iu/ dicant de reliqua comparatione.Si minorem 8i inferiorem materiam deo, & idcirco diuerfam ab eo,8i idcirco incomparabilem illi contendit,ut maio ti.ut fuperiorhpr«fcribo non capere ullam diminutionem Si humiliatione, quod fit «ternum Si innatum:quia hoc Si deum faciat tantum,quantus eft, n ulio minorem,neque fubiečtiorem.imo omnibus maiorem 8i fublimio/ rc m.Sicut enim c«tera qu« nafcuntur,aut finiunt,8i idcirco «terna no funt femel oppofita fini,qu« 8i initio admittunt ca qu« deus non capit,diminu/ donem dico interim 8i fubiečtionem:quia nata Si fačta funt: Ita Si deus •deo ea non capit,quia nec natus omnino.nec fačlus eft. Et materi« autem tališeft.IgiturSiduobusasternis,ut innatis,ut infečtis Deo atque H i Mateti« 36 4 Q> SEPT F LOREN TIS T ER T V L L I A N I, Matcrire ob eandem rationem communis ftatus, ex a;quo habentibus id quodneque diminui,nec fubrjci admittit, id efl:, aternitatcm:neutrumdi/ cimusaltero efle minorem fiue maioremuneutrum altero hutniliorcm,^ ue fuperioremjed ftare ambo ex pari magna,ex pari fublimia 1 expan foli, > da: Si pcrfcčta: fclicitatis,qu£e cenfetur asternitas.lSIeque enim proxitni eri/ lutiones. mus opinionibus nationum, qu*fiquando cogunturdeum confiteri,ta/ men Si alios infra illum uolunt, Diuinitas autem gradurn nonhabetut/ pote unica,qu;e fi Si in materia erit,ut proinde innata Si infečta, 8i ater/ na,aderitutrobique.*quia minor fenufquam poterit čile. Quomodo ergo difcernereaudebitHermogenes,atque ita fubricere deo materiam,atcr/ nam £eterno,innatam innato,autricem autoriCdkereaudentem.Etegopri ego ante omnia, Si ego a qua omniarpares fuimus,fimol fuimus: ambo fine initio,finefine:ambo fine autore,fine dco,Quisme dcusfubij/ cit contemporali,coataneo C Si quia deus dicitur,Habeo Si ego mcutn no/ _ men. Aut ego fum Deus,aut ille Materia: quiaambo fumus quod alter gipoffevuta noftrum. f Putasitaque riiateriam deo non comparaflfe, quam fcili/ modopotetid cet fabrjciat illi C Atquin etiamprasponit illamdeo.Sideumpotiusfub/ li. co firm ati rjcit materia?, cum uult eum de materia cunčla fecifle . Si enim ex iila ue fcilicet,no u f us e fi; a d opera mundiriam Si materia fuperior inuenitur,qua: illi copiarn interrogdtiuc operandi iubminiftrauit,8i deas fubiedtus materia: uidetur,cuius fubibati/ tiaa eguit. Nemo enim non eget eo de cuius utitur: nemo non fubrjritiir ei cuius eget, ut poflituti:fic8i nemo de alieno utendo non minor efteo de cuius utitur. Et nemo qui pradflatde fuo uti, non in hoc non fuperi/ or efl: eo cui prceftat uti. Itaque materia ipfa quidem deo non eguit, fed eguifle deo praftitit,diuite Si locupletc 8i Iiberali, minori opinor 8i inualt/ do Si minus idoneo de nihiio facere qu£E uelit. Grande reuera bcneficium deo contuhriut haberet hodie per quem deus cognofceretur, 8i omnipo' tens uocaretur: nifi quod iam non omnipotensrfi non 8i hoc potens,ex ni/ hilo omnia proferre.Sane 8i fibi praftitit aliquid materia, ut Si ipfa cum deopoflit agnofci co^quaIis deo,immo 8i adiutrix:nifi quodfo!us eam P bilofophi ha H ermo g eneS COgnouit, ET HAERETICORVM PATRIARCHM reticorum pd p hil o s op h i» Prophetisenim 8i Apoftolis ufqueadhuc latuitpu' trUrcht.cita to 8i Chrifto.Non poteft dicere deum ut dominum materia ufum ad ope tur 'a h tero/ ra munditdominus enim non potuit efle fubftantia: coa^ualis.Sedpre' 'jlolddd ctcH car, ° ^ or fi tan ufus efl:8i ideo precario ,non dominio, ut cum ca mala phontem. ^ noneffet,de mala tamenfuftinueritutfifdlicet ex ncceflitate mediocrita/ F orte,ji bi. tisfuaa,qua nonualebatexnihiio uri: non ex poteftate quam fibi habuif' fetomninoutdeus in materiam, quam tnalam norat ante eam in bo/ num conuertiflet ut dominus Si bonus,ut ita de bono, non de ma.o uteretur lui A dVERSVS ttER MO GE NEM LIBBiti M* Utcretur.Sed f quia bonus quidcm,deum autern non, ideo qua!em habuit F orte,fed \& aliaufus.neceftitatem fuam oftcndit cedentem conditioni materi*: quam 0 domin us ruiflet, emendaffet. Sic enim Hermogeni refpondendunt eft^”jX 0 ^J rum ex dominio defendit deum materia ufum,& de re non fua.fcilicet non lanhtbuitM fačla ab ipfo.Iam ergo malurn ab ipfo,qui eft mali Ci non autot, qUia hon U 4 US - cffcftor.certc permilfor, quia dominator. Si uero materia non SC ipfiuš cjiia maiu,dci non erit:de alieno ergo ufus,aut precario ufus eft qua egens cius:aut&iniuria,qua prarualens eius. His enim tribus modis aliena fu/ niuntur.Iure,beneEcio,impetu, id eft dominio, precario, ui, dominio nort sTne//'««^ fuppetente.Eligat Hermogenes,quid deo congruat,precario an ui de ma/ lmpetus. tcria cunčta fccifte.Non ergo melius cenfuiflet deus nihil omnino faciendu quam precario,aut ui faciendum,& quidem de maloCNonneetiam fi ma/ teriaoptimafuiftet,f qu* indecorum fibi exiftimaftct de alieno licet bono facla: fatis.Itaque glorij fu*caufamolitus eft mundum,ut debitorem fe aliena fubftanti* oftenderet SC quidem non bon*.Ergo, inquit, ex nihilo decoril uticx faccret,ut mala quoque arbitrio eius imputarentur.Magna, bona fide, cx/ ijlimaffet d - citash*reticorum pro huiufmodi argumentatione, cum ideo aut alium Alwn o hcetbp deum bonu m SC optimum uolunt čredi, quia mali autorem exiftiment Crcatorem:& materiam cum creatore proponunt,ut f alium a materia*timi ti£f.c. acrc^ore deducant:quando nullus omnino deus liberetur ifta qu*ftio." L cg.miunt* nc,ut noh autor mali uideri proinde poftit,quifquis ille eft qai malurn Sč ft non ipfe fecit,tamen a quocunque SC unde unde paftus eft fieru Audiat ig{> tur &HcrmogeneSidum alibi de mali rationediftinguimuSiinterim fe quo qucnihil egilie hacfua iniečtione. Ecce enim SJ fi non autor,fed-t affenta' fotuflerid* tor mali inuenitur deus,qui malurn materi* tanto fuftinuitde bono ante ueld fl' ertAtot mundi conftitutionem, quam ut bonus SC mali *mulus emendafle debue tatAutenimpotuitemendare,fednoluit:autuoluit quidem,uerum nori potuit f infirmus deus.Si potuit SC lioluit.malus 8C ipfe,quia malo fauitt St f or. bd eft exnihiIo potiusquam ex materia. Dignius efl: deum etiam ma/ lorumautorem liberum crederc, quam Teruum. Qu*cunque poteftas ei,f.potm . quam pufillitas compedt. Si 8C fic concedimus materiam quidem nihil boni habuifte, dominum uero fi quid boni *didit fua uirtute *didifife, ali**que oborientur qu*ftiones. Primo fi bonum in materia omnino 'ion fuit,non ex materia bonum fačtum,quod materia fcilicet non habuit. i^ehinc fi non ex materia,iam ergo ex deo fačtum. Si nec ex deo, iam er/ H + go ex F orte , ne fent,nec ejft cit . quid mio . $$ 9 ' a. SETT. F LO RENTI S TER TVL LIANI, go ex nfhilo fa&um.Hocenim fupereffc fecundum Hermogenisdifpofitj,, netn.Porrb fi bonum,neque ex ra a tena fačlura eft:quia non erat in j|[ a ut in mala,ncque ex deo:quia nihil potuit ex deo fieri,ficut definit Hertnogc, nes:inuetiiturbonumiara exnihilofačlurmut ex nullo fa&um,uttie(jue ex materia neque ex deo.Et fi bonum ex nihilo,cur non 81 malum? imbcut no omnia ex nihilo, fi aliquid ex nihilo,nifi fi infufficiens fuitdiuina uirtus omnibus pduccndis^uie a!iquid pfotulerit ex nihilo: Aut fi ex materia ma la bonum proccffit:quia neque ex nihilo neque ex deo,fequetur ut excotv uerfione procefierit materia:, contra dettegatam aterni conuerfionem. Ita unde bonum conftitit,iam negabit Herraogenes inde illud conftarcpo tuifife.Neceffe eft autem ex aliquo eoru procefierit,ex quibus negamtpro/ cedere potuifle.Cieterum fiideo malum nottex nihilo,ne det fiat, decuius arbitrio uidebitur factum,fed exmateria:ut ipfius fir, decuius fubftantia critfačlum:& hicutdixiautormali habebitur deus,qui cum eadem uirtu/ te 8i uoluntate debuiflet omnia ex materia protulifieraut tantum bona(no omnia tamen bona)protuliffet etiam mala,utique aut uolens efie mala H f/ poterat cfficere T necefie eflettaut non ualens efficere omnia bona, (i uoluit v & non fecittdum nihil interfit per infirmitatem dominus autor mali extite/ ritanperuoluntatem.Aut qum fuit rado, ut cum bona feciffet quafi bo/ nus,etiam mala protuliflet qua(i non bonus,cum non congruentia fibi fo/ lummodo a:didit.Quid necefie erat fuo opere prolato, etiam materia: ne/ gocium curare,proinde 81 malum proferendo, folus ut cognofceretur bo/ nus de bono,materia autem ne cognofceretur mala de maloCPlus bonum floruifiet fine mali afflatu.Nam & Hermogenes expugnat quorundamar gumentationes,dicentium mala neceflaria fuiffe ad inluminationem bono ru,ex contrarrjs intelligendoru. Ergo aut nec propterea locus mali proferen di fuit:aut fiqua alia rado exegit illud induci.cur no & ex nihilo pomerit in/ ducUpfa ratione excufatura dominu ne mali autor exiftimaretur.Quae uuc de materia operatur, cum mala excufat,fi excufat:adeo ubique čl undique illuccompellitur qu^ftio quo nolunt,qui ipfam mali rationem non exatni/ nando nec dinofcendo,quomodo illud aut deo adtribuant,aut a deo fepa/ rent,pluribus 8čindignioribus deftručtionibus deo obqciunt.Igiturinpts ftručtione huius artfculi,& alibi forfitan retračlandi quidem, dcfinio,aut deo adfcribendum 81 bonum 81 malum,qua:ex materia fecit: aut materia: ipfi ex qua fecit:aut utrumque utricp qui ambo fibi obligantur, qui fecit, 8i de qua fecitraut alterum alteri.tertius enim prater materiam 81 deum, non efhPorrb fi deus erit utrumep,uidebitur deus etiam mali autorrdcus autem ut bonus,autor mali non erit.fi materia utrumen, uidebitur materia etiam y bom A DVER'SV8 hermogenem, LI BER. 569 boni matrix, mala autem in totum materia boni non eritmatrix.fi utriufqj cr it utruncpdn hoc quoq} coparabitur deo materia,& pares erunt ambo,ex u0 m3 li ac boni adfines:squari autem deo materia non debet, ne duos dcoseftdatifi alterum alterius,utiq? deo bonum,& materia: malu:neq} ma | um deo.nccp materis bonum adfcribetur:& bona autem SC mala deus de materia fadendo.cum ea fa cit. Ha: c ft ita funt.nefcio qua poffit euadere fen/ tentia Hermogencs,qui,dcum quoquomodo de materia malum condidit, (]ucuoluntatc,fiue necefiitate.fiue ratione,non putet mali autorem. Porro firnali autoreft ipfequi fccit,plane focia materia perfubftantis fuggeftu. Excufas iam caufam materia: introduccnds.Nihilominus enim,& per ma tena deus autor mali oftenditur.fi ideo materia prsfumptaeft.ne deusma liautoruideretur:exdufaitaq 5 materia dum exduditur cauia eius, fupereft utideum omniacxnihilofecifleconftet.Videbimusan &mala:cum appa ruerit qu£ mala,8£ an mala interim ea qus putas.Dignius enim de fuo ar/ bitrio produxit,hsc quoq? producendo de nihiIo,quam de prsiudicio alie/ no,(i de materia produxilTet.Libertas,no neceffitas.deo competitrmalo uo lucritmala a femetipfo condidiffe,quam non potuerit noncondidifte.Vni cidei ftatus hanc regulam uindicat:non aliter unici.nifi quia folius: non ali/ terfoIius,nifi' quia nihil cum illo:fi'c 8C primus erit,quia omnia poft illumtfic omn&gpft illu,quiaomnia ab iliotfic ab illo,quia ex nihilo:ut illi quoq? feri pturi ratio coftet, Quis cognouit fenfum driiTaut quis illi cdfiliarius fuitf autqucm cofultatus efteaut uiam intelligentis SC fcientis quis demontira/ uitilliCcjuis tradidit,& retribuetur eiCNemo utiqpquianullauis, nullama/ teria.nulla natura fubftatia: alterius aderat illi.Porro fi de aliquo operatus eft,necefle eft ab ea ipfa acceperit SC confiliu SC tračlatu difpofitionis,ut uia intclligentis SC fcientis.Pro qualitate enim rei operari habuit, SC fecudum ingenium materis.no fecundum fuum arbitriutadeo ut SC mala pro natu/ ra non fua.fed fubftantis fecerit.Si neceflaria eft deo materia ad opera mu di.ut Hermogenes exiftimauit:habuit deus materia longe digniore SC id o/ niorcm.no apud philofophos sftimadam.fed apud prophetas intelligen/ dam.fophiam fuam|ičilitet:hsc denicp fola cognouit fenfum dni. Quis em fcit qux funt dei,§£ qus in ipfo.nifi fpiritus qui in ipfoCSophia aut fpiritus illi cofiliarius fuit.uia intelligentis SC fcientis ipfa eft.Ex hac fecit.facien doper illa,6č faciendo cu illa.Cum pararetcodum,inquit,aderam illi,8č cum •ottia faciebat(fuper ueritos)qus furfum nubila.Si cu firmos ponebat fon/ tC5cius qu& fub ccelo eft,ego eram compingens cum ipfo. Ego era ad qua a^o^a. gaudebatrcottidic autem oblečtabar in perfona eius. Quando oblečlaba tUr,CUm perfeciflet orbem.SC inobledabatur in filrjs hominum. Quis non tva^ainTo* hanc 570 Qj> SEPT* F LOREN« T E R T V L L I A N I, hancpotiusomnium fontem Sl originem commendetCmateriamueroi^ teriarum,non fibi fubditam,non ftatu diuerfam,non motu giilam uocabo/cd teftam:8i eledrum licet ex auro 8i argento fcederatum, nec argentum tamen nec aurum appcllabo,fed eledtura cuius habitu quod P° dinertit* diuertit,pariter 81 a uocatu eius recedit appeilarionis ficut Si coditionis pro prietate.Quam autem tranOeritde ftatu terne illius,id eft materin; ifta ter/ ra 3 uei eo paiam cft 3 quod h#c apud Genefim teftimonium boni accipit, Et uidit deus quia bonum,illa autem apud Hermogenem in originem & cau/ fam maiorum deputatur.Poftremo fi ide o n#c terra 3 quia 8t iiia,cu. aon Si materia h#cquocp quia Si iilaCTmo iam Si coelum Si omnia, fi cx materij conftat,Si teme Si materi# uocari debuerut. Satis ifta de terra: nomine,in quo materiam intelligi uoluit,quod nomen unius elemeti omnes fciunt, na silenus, tura primum,dehinc feriptura docente,nifi fi 8iSileno illi apud Midam te/ Midas gem adfeueranti de alio orbe credendum eft, autore Theopompo. Sed Sl Tbeopcmpus ,j eos mu lcos idem refert.Nobis autem unus deus 8i una eft terra, quamin principio deus fecit.Cuius ordinemincipiens feriptura dccurrere,primofa/ dam eam edicir,dehinc qualitatem ipfius edifterittSicut 81 coelum primo fa dum profefla,in principio deus fecit ccelum,dehinc difpofitionem eius lit/ perducit.Et fcparauit inter aquam qu# erat infra firmametum,8i quar erat fuper firmamentum.Et uocauit deus firmamentum coelum,ipfum quod in primordio fecerat.Proinde Si de homine,Et fecit deus hominem,ad imagi' nem deifecitillum.Dehincqualiterfeceritreddit:Et finxitdeus hominede liimo tetra:, Si adflauit in faciem eius flatum uitae,Si fadus eft homo in am/ mam uiuam.Et uticp fic decet narratione inire:primo prafari, poftea p r0/ fcqui:nominare,deindedefcribere.Alioquin uanum,fi eius rei cuius nullatn pra;miferatmentionem,id eft materialne ipfum quidem notne,fubitofot" mam Sihabitumpromulgauit.Ante cnarrat qualiseftet, antiquam an cb D . v E R s v s H E R M O G E N E H, L I B E R. 575 f c r Oftendit figuram deformati.nomcn abfcondit. At quanto crccJibilius fceundum nos eius rei difpofitioncm fcriptura fubiunxit,cuius inftiturio/ ffl nominationem pra:mifit.Quam dentc^ integer fenfus eft, Iti j ncl pjo dcusfecit coelum Si terram.terra auteerat inuifibilis8C rudis. qua dcusfcilicet fecit.de qua fcriptura cummaxime cdixerat. NamSiautem ipfum uclut fibula coniunčtiua’ particula; ad connexum narrationi adpofi' tum cft.terra autem.Hoc enim uerbo reucrtitur ad eam.de qua fupra dixe Autem rat,5i alligat fenfum.adeo aufcr hinc autem.Si foluta compago eft,ut tune poflifdealiaterradičtum uideri.TerraeratinuifibilisSirudis.Sed tu fu/ superciliou percilio capitis Si nutu digiti adeommodato altius tollens.Si quafi retro ia/ piti cr nutu itans,Erat,inquis,quafifemperfueritfcilicetinnata8iinfečta,Siidcircoma tcriacredcnda.At ego fine ullo lenocinio pronunciationis fimpliciter refp5> ^ p r °„~ c % dcbo.de omni re pofle dici erat.etiam de ea quaz fačta,qu£ nata fit, quas ali an tis. quando non fuerit,8i qum materia non fit.Omne enim quodhabetefife,un L enomiu,p/ dc habet fiue per initiu.fiue initio.hoc ipfo quod eft, etiam erat dicetur. Cui nmc ^tinis^ compctitprima uerbi pofitio.in definitionem.eiufdem etia declinatio uerbi ^ ‘ dccurrct in relationem.Eft definitionis caput.erat relationi fadt.Haa funt ar Euti gutim 8i fubtilitates haaretteorum fimplidtatem edmunium uerborum tor/ qucntesin qu£ftionemmagnam.Scilicetquaritioeft,Si erat terraqu® fa/ daqft.Sanedifcutiendum,aneicompetatinuifibilem Si rudem fuifife qmn fačtaf!t,aneiexqua fačta eft,ut eiufde fit erat,cuius8i quod erat.Atquirt nontantum probabimusiftum habitumhuic terra: competiffc, fed 8i illi alrj non competifife.Nam fi nuda fit materia deo fubiacebat, nullo fcilicet elemento obftruente:fiquidem nondum quicčp erat pra:ter ipfam Si deumi Vticpinuifibilisefifenonpoterat,quia8ifitenebrasuoletin fubftantia fuif fc materia(cui articulo refponderedebebimus fuo ordine)ctiam bornim te ncbrac.uifibiles funt.Hocenim ipfum quod funt tenebra: uiderttur, nedum dco.Et utiq^ fi inuifibilis eflfct,nullo modo cognofceretur qualitas eius. Vn/ dc ergo compertus eft Hermogencs informem 8i confufam Si inquietam cSpcrtus eft * ■Ham fuifife,qua: ut inuifibilis latebatiaut fi hoc a deo reuelatum eft, proba/ pro comperit fc debet.Sic Si an rudis dici potuerit,expoftulo. Certe enim rude illud eft ^uod imperfečtum eft. Certe imperfečtum non poteft efife, nifi quodfa/ ^tum cft.Quod enim minus fačtum eft, imperfečtum eft.Certe,in/ cjuis.Ergo materia qux fačta non erat,in totum imperfečta efife no potuit* imperfečta non fuit.etiamrudisnon fuit.lnitium non habens,quia beta non fuit.caruit 8i rudimento.Initrj enim accidcns cft.rudimcntu. Ter fa uero qu$ fačta eft.meruit 8i rudis dicnStatim enim ut fačta eft, habuit ^perfečta: locum.ante perfečtionem.Siquidem omniaopera fua deusor ; ume confummauitjincultis primo clemenris.depalans quodammodo mun D T d 4nt * '■ ’ It dum* 55 6 a* SEPT* F LOREN. TERTVLL I A N , 3 d sijem. dum.dehinc exornatis uelut dedicans.Nam & Iumcn no ftatim fplcndo^ sohtiiir lune f 0 j, s fmpleuit 3 6č tenebras no ftatim folatio luna; tcmperauit,& ccelu nolfi tim fyderibus ftellisčp fignauit,& materiam no ftatim beluis frcqučtauit čl ipfatn terratn no ftatim uaria fcecunditate dotauit.Sed primoeffeeicon tulit.Dehincnoinuacuum effefuppleuit.Sicenim& Efaias noinuacuum ait fccit illam/cd inhabirari.Poftea ergo quam fačta cft.futura ctiatn p ct , fcčta.interim erat inuifibilis čl rudis.Rudis quide,hoc quoq; ipfo quod in; uifibilis.ut nccuifui perfečta.fimul čl ut dereliquo nondu inftručta.lnuili; bilis uero.ut adhuc aquis tačp monimeto genitahs humoris obdučta.Qtia forma,etia adfinis ciuscaro noftra producitf.Nam čl Dauid itacanit. Do; mini eft terra čl plenitudo eius,orbis terra:,& omes qui habitant in illa.Ipfc fuper maria fundauit eam,& fuper flumina pra:parauit ea. Segregatis era aquis in cauatiorem finum.emicantior fačta eft arida,qux ante hac aquis tegebarur.Exinde itaq? čl uifibilis efFicitur^dicente deo: Congregetur aqua in congregatione una,& uideatur arida. Videatur,inquit,no fiat. lam enim fačta erat,fed inuifibilis ufqj tuc uideri fuftinebat.Arida autem, quod erat futura ex diuortio humoris.tamen terra:Et uocauit deus aridarn terra,non materiam.Sic čl perfečtionem poftea confecuta.definit rudis haberi, cum pronunciat deustFruticet terra herbam fceni feminantem Temen fecundum genus.dC fecundum fimilitudinem,& iignum fručtuofum faciens frudum, cuius Temen in ipfo in fimilitudinem.Item. Producat terra animam uiuam fecundum genus,8£ quadrupedia čl repentia.S: beftias terra: fecundum ge/ nus.Impleuit igitur ordinem fuum fcripturadiuina.Quam enim pradixc/ rat inuifibilem čl rudem.ei čl uifionem reddidit čl perfečtionem. Non aha autem materia erat inuifibilis &rudis.Ergo materiaerit poftea uifibilis Sl perfečta. Volo itaque uidere materiam.uifibilis enim fačta eft.Volo Sl per fečtam eam recognofcere.ut ex illa etiam foeni herbam,8č ex illa decerpan? Iignum fručtuofum,& ex illa animaliaufui meo famulentur. Sed materia tegMc. quidem nufquam.terra uero t hatc.id eft coram.Hanc uideo. hac perfruor, ex quo inuifibilis čl rudis efle defqt.de qua manifeftiftime EfaiasiHacdicit dns qui fecit ccelu. Ifte deus qui demonftrauit terra čl facit illam.Certe ean de demonftrauit,qua čl fedr,Quomodo demonftrauitC uticp dicendo.Vi deatur arida,Quare uideri iubet.nifi quia retro non uidebaturČutficquoqt eam non in uacuum feciftet faciendo uifibilem,& itahabilem. Et fic per o' tnnia probatur nobis.hanc quam incolimus eandem čl fačtam efte a deo Čl oftenfam.nec aliam fuiffe rudem čl inuifibile quam qure čl fačta Sl fa cft.atcp ita Terra aute erat inuifibilis čl rudis,ad eam pertinet qua deus Ster/čq. čum ccelo fcparauit.Sic čl fequentiaconiečturam Hermogenis inftruereui debuntur,Et tenebra: fuper abyftum,& fpiritus dei fuper aquas ferebatur, * ■" .. ,, quaG A DVHRSVS HERMOGBNEH.LIBER. 577 fluafi & confufe fubftantix,maflalis illius moliš argumenta portendat. Atauin iingtllatim definiens,tenebras,abyflum,fpiritus dei,aquas,nihil co/ fofum,nec in cofufione incertu xftimari facit tam diuifa relatio certorum 8Z diftinčtorum elemcntorum.Hocquide amplius.cum fitusproprioseisad/ fcribit,tencbras fuper abyflum,fpiritus fuper aquas,hegauit cohfufionem fubftantiarum,quarum demonftrando difpofitionem, dcmonftrauit etia diftinčtionennVanitimum denicp ut matcria quxinformis inducitur, de Fort.vumffi/ tot formarum uocabulis informis adfeueretur,rton xdtto quid (it illud cor/ «««♦ pusconfufibnisquodunicumutiq 3 credendu eft,fi informe eft.uriiforme ctenim quod informe eftJnforma autem quod ex uarietate confufum eft; unam habeat necefle eft fpeciem:quod non habet fpeciem,dum ex multis unatn habet fpeciem. Cxterum aut habebat in fe fpecies iftas materia de quaram uocabulis intelligendas efle tenebras dicb,& abyflum,5£ fpiritum, Kaquas 3 autnonhabebat.Si enim habebat,quomodo inducitur non ha/ bcns formasCSi non habebat,agnofcitur. Sed & illud uticp captabitur de *- ccelo folo&de terra iftafcripturam f?gnificafle,quod eam in principio deus fecerit:de fpeciebus autem fupradičtis nihil tale:& ideo eas quas fačtas no ( 1 / gnificentur,ad infečtam materiam pertinere. Refpondebimus huic quoqj fcrupulo.Scriptura diuina fatis differeretfummasipfasreru £ deo fačtas, differit,uel e/ commdans & ccelu 8C terra,habentes utiqp fuggeftus fuos proprios qui iti difcriu iptis fummis intellegi poftent.Suggeftus aute cceli 81 terras primotunc fue rinttcnebrx,& abyfius,& fpiritus,8č aqux.Nam terras quidefuberat abyf/ fus,tenebrx.St enim abpflus infra terram.tenebra: aute fuper abyifum,fine dubio & tenebras 81 abyflus infra terra. Ccelo uero fpiritus & aquas fubiace bant.nam (I aqux fuper tcrra,quas eam texerant,fpiritus aute fuper aquas, pariter & fpiritus & aquas fuper terram.Qux uero fuper terram.ea uticp iti fra coelu.Et (iciit terra abyflfo 8t tenebris.ita 8Z ccelu fpiritibus & aquis inču/ babat,6č coplečtebant?*Et ita nouum no eft ut id folum quod coritinet nož Tbeatrum.' nunetur,qua fummalenn ifto aute intelligatur 8i quod cotinetur,qua por/ Circm* tionale.Ecce fi dicam ciuitas extruxit theatrum,& circum,Scena aute erat ta Scena * tališ ,81 ftatuae fuper euripum,5č obelifcus fuper omhiaferebatur:quia non 8i has fpecies edixerim fačtas a ciuitate,no erunt ab ea cu circo & thea obelifm* tfo^an ideo non adieci fačtas has quoq? fpecies,qua inerant eis quas fačta pra:dixeram,& inefle quibus inerant intelligi poterantcSed uacet hoc exe/ pla ut humanu.aliud de autoritate fcripturas ipfius arripiam. Fecit, inquit, [j eus hominem de terra, 8C adflauit in faciem eius flatum uitas,& fačtus eft notno inanimam uiuam.Faciem quidem eius hicnominat, fed nec ipfam hčtam a deo dixit.Enimuero & offa,6J čarne, 8C oculos,8£ fudorem,8£ fan/ batnem poftea loquitur,qux nec tune fačta a deo fignificauit,Quid refpon/ I 5 57 § Q_* S EP T. F L O R E N T I S TER T V L LI ANI, debit HermogenesC'Nunquid SC mcmbra hominis ad materia pcrtmcbur gnianonnominatimfedareferunturrAnSCharc in hominis fačlkationc cenfeturCProinde membraerantcceli SCterr* abyflus,8C tcnebr*, fp,' r j tl]s Ea qu* in corporibus in membra funt fada,in corporibus SC membra (uni nominata.Nullum eletnentum non membrum efteius elementi quo conti netur.Omnia autem elementa cceio auc terracontinendHasc tefponderim pro fčriptura pr*fenti,quatenus hic folorum corporum faditationem coi-n - ' mendare uidcturcoeliSCterras,ScitefTequiultro in corporibus SC membra cognofcerent.SC ideo compendio ufa eft.Prouidittamen SC hebetesSC infi, diofo5,qui diflimulato tacito intelleduripfiusquocp membris uerbura fa/ Torttfignifi/ ditationis f fignificatorum exigeret.Itaqa dl propter iftos fingulas fpecies caturn. fadas docet alijs in locis habere fophiam 5 Prior aute abyfTo genita fum di/ centetmut credas abvfTum quoq? genita,id efl: fada,quia 81 filios farimusji cetgeneremus.Nihil intereft fada an natafjtabyfTus,du initiuindcturilli, Tnflft/ c l uo ^ non datetur fi materi* fubijriatf TfTet.De tenebris uero ipfe Dnspcr iedura cffe/. Pfeiam,Ego,qui ftruxi lucern dl feci tenebras.De fpiritu *que Amos, Qui subjhntiue Tolidat tonitruum,8C condit fpiritum, dl adnunciat in homines Chriflum fubiefturdin fuumieum fpiritum conditu oftendens,qui in terras coditas deputabatur, afcipicndo. q U f f U p er a q Lias ferebaturjibrator dl adflator 81 animator uniuerfitatisjno, ut quidam putant,ipfum deum fignificari fpiritu,quia deus fpiritus. enim aqu*dnm fuftinere fufficerent,fcd eum fpiritum dieit, de quo etiam aer-fpa/ uenti conftiterunt,ut ait per Efaiam,quia fpiritus a meexiuit,8Cflatuotnne ‘u-dj c §° ^ ec ‘^ tem deaquis eade Sophia.Et quom firmos ponebat fontes qu£ 1 U j™, J fub CGelo,c sa javo/j. cius *«..«jego eram modulanscu ipfo.Cum ergo dl eas fpecies probamu qu£ fub ccdo. deo fadas, 8C fi in Genefi tantumodo nominanf fine faditationis metioc, refpondebitur fortaffe ex diuerfo,Plane fadas eas.fed ex materia: ut ffilus quidem Moyfi,SCtenebr* fuper abyfTum, 8C fpiritus dei fuperaquasfctcba i»n tur,materiam fonetroeteras uero fcriptur*,qu* ex materia fadas funt fpt' cies in difperfo demonflrent.Ergo ficut terra de terra,ita dl abyflus ex abyf fo,SC tenebras ex tenebris, dl fpiritus dl aqu* ex fpiritu 81 aquis conftiterut. Et ficut fupra diximus,non potuit informis fuifle materia, fpedes habebat ut8Caliasexeafintc6fcd*,nifiquodnonali*,fedipfasexfemetipfis.SiqW dem non capit diuerfas fuiffe qu* rjfde nominibus *duntur:quod iam opc ratiodiuinaociofauideripoffit.fi qu*erant fedrieum generofiora cfTent, quas non erant fada.quam fi fierent.Igitur ut condudam.aut materia tune Torte, d aferi fignificauit.Moyfes feribit, 81 tenebr* fuper abyflum,SC fpus dei fuperaijs ^ ^ re katur,At cum bas fpecies alibi poftea demonftratur fadas a deo, debue runt asque demonftrari ex materia,quam Moyfes promiferat,fad£^ ut fpedes iftas SC non materiam (ignificauit Moyfes,ubi materia demonft 1 ^ £ D V E R S V S HERMOGENEM, L I BER. $ 7 $ ta (It qua:ro.Sed dam illa Hermogenes inter colores fuos inuenit(intcr fcriV Mer cohm curasenim dei inuenire no potuit)fatis eft quod omnia SC fačta a deo con f U0St Ndra jj at g cx matcria facfta no conftat:qua: etia fi fuiftet,ipfam quoq? a dco fa Hermogenes ctara credidiffemus:quia nihil innatu parterdeum prafcribentes, optinerc iP'CJomm e x / nius.In huc ufcp articulu Iocus eft rctradaufidoncc ad fcripturas prouoca/ tadcfidat exhibitio matcricc. Expedita fuma eft.nihil inuenio fadu,nihil ami ' uei re fxn(hilo,quia quod fa&u inuenio no fuiftecognofco.Etia fi quid cxaliquo trtami. fadu cft 3 cx fačto habct ccnfum,ut ex tcrra,hcrba,SC fručlus,8C pccudes, SC fiauratio hois ipfiusmt ex aqs natatiles SC uolatiles anima.Huiufmodi ori/ ginisreru ex his prolatarum 3 potero materiasappe!larc:fcd fačtas a deo SC ipfas.Crateru orane ex nihilo c5ftitiflc,illa poftremo diuina difpofitio fua/ dcbit,qura omnia in nihilu rcdačtura eft,Siquide SC coeium conuoluet^ ut It beramo nufcp fiet cu ipfa tcrra,cum qua primordio fačtu eft.Ccelum SC ter rapt£teribunt 3 inquit 3 Ccelu primum SC terra prima abierut,8Clocus no eft inuenrusillis:quia fcilicct quod SC finitjocu amittit.Sic SC Dauid, opera tna nuum tuaru cceIi 3 SC ipfi peribunt.Nam 8C(fi)mutabit illos uelutopcrtoriu, SC mutabunč.Sed SC mutari perire eft priftino ftatui 3 qucm dum mutantur amittunt.Et fteilce quide de coelo ruenaficut fiid arbor cu ualtdo comota ue ^ toacerba fua amittit.Montcsuero tancp cera liquefcent,a cofpečlu dni, cu A p 0/ furr£$erit,fcilicet confringere terra.Sed SC paludes,inquit,arefaciam SC qui£/ cd.yp.6d rentacpiam nec inuenient.etiam mare habtenus.Qu^ omnia SC fi aliter pu/ tauerit fpiritaliter interpretanda non tamen poterit auferre ueritatemita futurorum 3 quomodo feripta funt. Si quao enim figurte funt,ex rebus confi/ ftentibus fiant necefte eft,non ex uacantibus.quia nihil poteft adfimiliru/ dinem de fuo prmftaremifi fitipfum quod tali fimilitudine pnrftet. Reuer/ tor igitur ad caulam definientem omnia ex nihilo ^dita,in nihilum peruen tura.Ex raterno em,id eft ex materia,nihil deus interibile feciflet.nec ex ma/ ioribus minora condidiftet.cui magis cogruat ex minoribus maiora prodii cere.id eft ex interibili aternum:quod SC čarni noftr^ polIicetur 3 cuius uirtu tes 5C poteftates fuas,huc iam adrabone,uoluit in nobis col locafte 3 ut čreda ttus etia illu uniuerfitate ex nihilo uelut emortua,qu$ fcilicet no erat,in hoc ut effet 3 fufcitafle. De catero uero ftatu materte 3 SC fi no eft retraclandu 3 pri us em erat ut eam efte coftaret.tamen acficonftiterit 3 perfcquedus eft ordo, quo magis eam no efte coftet 3 cuius nec^eh^uo ftatu cofiftat, fimul ut cotra F ort.reliquus netates fuas agnofcat Hermogenes: Prima,inquit 3 facie uidcf nobis incotv fi atuu poralis efte materia:exquifita aut,ratioe reda.inuenit^ne^ corporalis 3 necp incorporalis.Qu^ eft ifta ratio recla qax nihil rečli renunciat,f SC eft nihil c ’ ce rtiCNififallorenim,omnisresautcorporalisffit necefteeft.Vtcocedain dut /„ cor p 0 / tcr ‘ m efte aliqd incorporale de fubftatqs dutaxat 3 cu ipfa fubftantia corpus rdiš, 1 | fit ref $So SEPT. P LOREN TIS TERTVLLIA N j } Rfrtd rdtio rcl cuiufq?,certe poft corporale 8C incorporale nihil tertium. Agenunc(tt Hemogeiiid Si tertium,quod illa rečta rado Hermogcniana compererit,quod necj$ C ot/ n motu materi* in neutru eoru fuiflfe propenfum.Materia enim qu* in erat,necp huc necg illuc deuergens,in loca no deuergebat in cjbus erat bonu SC malu,Dans aut locu bono SC malo,corporalia ea facis,faciedo locafta.^ qu* locu habeuprius eft ut corporalia fint.Deniq; incorporalia ( ppriu locu n 5 haberent,nifi in corpore,cu corpori accedut.Ad bonu aute SC malu n 011 deuergente materia,ut aut corporalia aut localia non deuergebat. Bonoifl lege, errm. ergo SC malu 1 errafle fubftantias efte uis.Subftantias enim facis quibus Aut crafje, ca ac {fignas.Loca autem adfignas,cum materi* motum ab utracp re §' 0 ^ ADVERSVS hbrmogeneh liber* 58$ '■/ncnclisDiTperfifti omnia,ne de proximo q contrariafibi fint reluceret, L \:coo colligam fingula&confcram.Inconditum adfeueras motum mate «« riivcamcp adrjcis fedari informitaterdehinc alibi defidcrare coponi. Adeo « dcliderat formationem qu« fedatur informitatem,aut fedatur informita' tem qutede(iderat formationem? Non uis uideri deum «quari material fubijcishabereillam cum deo comune.ImpoflibiIeeni.m,inquis,no haben teillam,c6munionealiquo,cu deo, ornari eam ab ipfo, Atquin fi comune aliquo,boctjl aliqutd habebat cum deo,non defiderabat exornari ab ipfo,pars fcilicet dei in dli^tto* peredmunione. Aut 8C de us poterat ornari a materia,habendo cum illa ali cjuid&ipfe comunc;& iam in hoc necelTitati fubrjcis deum,(i fuit aliquid in materia propter quod eam formaret.Comune auteinter illos facis,quod ž femedpfis mouenF,& Temper moue antur.Quid minus materin čfs deo ad/ fcribisCTotu confortiu diuinitatis,hocerit,libertas&«ternitasmotus.Sed[ dcus cdpofite, materia incondite mouentur,Tame diuinu proinde,motu proinde libero SC «terno.Atquin plus materia: das,cui licuitlicmoueri quo modo deo no licuit.De motu SC illud notauerim.Nam fecundu olla; Emili/ tudine,fic erat,{nquis,materi« motus : antequadifponeretf,c6cretus,inquie/« tusjnadprehenfibilis p ra; nimietate certaminis:Dehinc fubijcis. Stetit aute « in dei c5pofitione,S£ inadprehenflbile habuit inconditu motu, prte tardita/ « te inconditi motus.Supra certamen motus adfcribis,hic tarditate.Nam de naturatnateri« quoties cadas ; accipe.Supra dicis,Si autem eflet materia na tura mala,non accepiffet translatione in meliustnec dcus aliquid copofitio/ nisaccomodafifet illi .Inuacuu enim laborafTet.Finifti igitur duas fentetias, nec materia natura mala,necnatura eius a deo potuiffe couerti.Horum im/ mcmor.poftea inferens:At ubi accepitcopofirione a deo SC ornata eft, cefla uitanaturarSi inbonureformataeftjUticgdemaloreformataeft.Etfi per copofitione dei ccfTauit a natura mali,natura ceflauit ergo,8i mala fuit na^ turaante copofitione,8{ definere potuit a natura poft reformatione.Sed SC qualiter operatu facias deu,fequit^ ut oftenda.PIane a Philofophis recedis, fed tatnen SC a Prophetis.Stoici em uolunt deu lic per materia decucurririe stoic! '* quomodo mel per fauos, At tu no,inquis,pertraliens illa facit mudu,fed To/ Hcrr ' 10 £ c,:cs bmodo apparens SC appropinquans eUicut £acit q decor folumodo appa/ qui decor pro rc ns, 8 i Magnes lapis folumodo adpropinquas.Quid Emile deus fabricas 3 * decor, boe ^undu.SI decor uulnerans animu,aut magnes adtrahens ferru? Nam SC fi e fi dllc l uis de / a pparuit deus materi«,fed no uulnerauit illa quod decor animu:6i (i adpro P ! nquauic,fed no cohaefit illi,quod magnes ferro.Puta nuc exempla f ut co/ q um f orm x. P^ere, Certe (i apparendo SC adpropinquado materi«,fecit ex illa deus mu p ut lego tud* u >utiq; ex quo apparuit fecit,8č ex quo appropinquauit.Ergo quado non LlCrac tetro,nec apparuerac illi,nec appropinquerat,Et cui credibile eft deu ■ r * “ non rt <* n ao jetra au Ta/ad 3 kt/Ve ( 0 Q KOC^CU,- AdRom.i. Vroboc loco ct eo qui mox [e^uitur An/ notitiones le/ ge huic libro pr& (piritu ipOus uniuerfaz uirtutes eorum.Hic eft deus,dextra,&: manus ambee per quasoperatus eft,atqp molitus eft.Opera enim. manuu tuaru,inquit,cceli:per quas 51 menfus eft ccelu,& palmo terra. Noftitadeo adulari,ut uelisillum folo uifu 5C folo accefiu totac tantasfubftatiasprot« lifle,8č no proprrjs uiribus inftituifte.Sic enim Sl Hieremias comendat,D& us faciens terra in ualentia fua,parans orbe in intelligentia fua,& fuo fenfu extendit coelos.Hee funt uireseius quibus enixus,tota hoccondtdit.Maior eft gloria eius,0 laborauit.Denicp feptima dierequieuit ab operibus,Vtru que fuo more.Aut 0 adparens folumodo Sl adpropinquas fecithucmun/ du,nunquid cu facere deftjtaurfiis adparere Sl adpropinquare ceflauitC k quin magis apparere coepit Sl ubicp coueniri deus,ex quo fačlus elt mun/ dusfVides ergo queadmodu operatione deus uniuerfa coftituit, ualentia facientisterradntelligentia parantisorbem,8č fenfu extendentis cceiuinon adparentis folumodo nec adpropinquatis,fed adhibentis tantos animifui nifus,Sophia>Valentia,Settfum>Sermone,Spiritu,Virtute. Qute illi non erant neceflaria,ut adparendo tantumodo Sl adpropinquado ^fečlusfuif fet.Harcautfunt inuifibilia eius,qua: (ecundu(ea)coelu ab inftitutione mun di fačliseius cofpiciutur,nec materia nefcio qua?,fed fenfualia ipfius. QuiS enim f coftituit fenfum dniCDe quo exciamat,Profundu diuitiarum K So phia,ut f inuentibilia iudiciaeius,&inueftigabilesuia: eiusC Quid harema/ gis fapiunt,qj ut ex nihilo omnia fačta Ont?quas nec inueniri nec inueftiga/ ri nifi folo deo poftcnt,alioqui inueftigabilia,0 ex materia funt inueftig# 1 Sl non inuenta.Igit?inquantumfconftituit materiam nullam futflc,exhoc materin quo eft ip(e,inconditu,confufum»turbulentu» andpitis,& prarcipi' tis,&feruidi motus,documentis artis fua: de oftendit ipfepinxit. SEPTIMII FLORENTIS TERTVLLIANI, LIBRI ADVERSVS HERMOGENEM FINIS* argvMent'vm libri s e QJV E N T I š * P ER. BEATVM RHENANVM*. ALENTINVS Platonieae Philofophiae fedator, cum cuiufda ecclefia cpifcopatum ambiret 3 & ipfius non fuiflet habita ratio,quO dam alio qui pro nomine Chrilli multa paffus erat, ad id muneris afcitOjofFenfus hac re,ueteris cuiufdam opinionis praeftigias aduer/ _ fus orthodoxos docere ccepit 3 hoc uidelicet p a ero fui contemptum ulturus.Id autem tanto facilius potuit 3 quanto Platoni magis folcne eft,fuam phi lofophiam quibufdam obumbrare figmentis 3 in cuius ille fchola fuerat uerfatus. Jtaq; namias excogitauit Platonicis n umeriš oblčuriores,& Silenis Alcibiadeis re ipfamagis ridfculas 3 non in fpeciem tantum,quas fuis fedatoribus uelutmera dt> uinitatis myfteria proponebat. V ide quantu Chriftianifmo lemper nocuerit phi/ lofophia.Cupiebat hic praeftigiator puriffims fimpliciflimaecj} religioni Chriiiia/ na?,Platonicas fabulas inuehere.Quamimpietateineptqs ineptias addentes pro pagaruntpoftea Ptolemreus, Heraclcon, Secudus 3 Matcus 3 čT Theotimus,quos hiccollegium Valentinianorumappellat.Atcpaduerluseos hoc agit uolumine, peregrinis & coadis nominibus uanitatem fuam teeetes,qualia funt Bythos,Si/ ge,Nus,Acinetos, Achamoth,Ien 3 & fimilia multa.De Vaientino fic feribit in 1 i/ bro de prarferiptionibus haereticorum. Sed & cum genealogias (inquit) indeter/ mina;^s nominatPaulusTValentinus agnofeitur.Apud quča>on ille, nefcio qui, notri& non unius nominis generat e fua Charite & filentium čT ueritatem: & hrj xqueprocreantduo:Sermonem,&uitam. Dehinc& ifti generant hominem ecdc(iatn,de qua prima h are ideo decas sonum, exinde decem alrj, &: duodecim *'diqiri ajoties miriš nominibus oriuntur in meram fabulam triginta aeonum.Hrec ibi.Meminit rurfus eiufdem in Catalogo haerefeon aliquato copiofius.Nec tacet/ Auguftinus in libro de haerefibus ad Quoduultdeum.Diuus Hieronymus expo nens illud Nahum prophetx,Ex te enim exibit cogitans contra dominum mali/ nam, An non,inquit 3 uidetur effe aduerfus deum malicia & prasuaricatio, dicere, quod Valcntinus 3 quafi obortiuum errantis lapientiae extremum aeditum creato/ ff.mvH:ec illic.ldem alibi principes hareticorum recenfens,Marcionem, Bardefa ^njTacianum^primolocoponitValentinum.Quem leeundo anno Antonint Prj 3 fub pontifice Higinp Romam uenilTe Eufebius autor eft in Chronicis 3 quo te’ pore Cerdon Mareionis Magifter etiain urbe uenerit.Porro Gnofhcoruquos a Jalentinianis defcendille uult, princeps fuit BafilidesJpiifibihocuocabulu in/' oiderunt 3 ex fcientiae prxftantia,qua le praeditos iadabaht. Conducet ad huius opufculi intelligentia duos priores libros Irenad legifle. Nam ibi prolixe de V a/ rutini dogniatibus difputat,aliquanto clarius, ni fallor,ut ut latine balbutiat 3 qua Tertuli lanus nofter,qui uelut adfedator eft obfcuritatis etiam in rebus apertis & j^tis.Irenai meminit in* hoc opere Tertullianus inter eos qui ante fe contra V a/ Cnt inianos fcripfiffent* K 5 8 6 t NOMINA AEONVM ET DEORVM VALENTIN^ nommjmo criminum potius quam nummum,ut inquit Tcrtullianus. Aeon. Seculum. Aeuu. Pleroma. tcAh j o/xa, Confummatio . Bythos &v3©-' Profunditas. Aeon tele/os. aicJ/j tsAci©-' feculu pfcclu- Arche. Principium. Proarche ti$oocjxh. Ante principiu, fiue prior principio. Propator. 'i^o-roaruj. Prior patre. Charis. Grada. Sige. q- Immobilis* Syncrafis. crv^aen^ Temperatura. Monogenes.MovoT-EVHg. Vnigcnitus. Macaria- Fortunata. Paracletos. 7 r^axAx 7 t)e. Confolator. Piftis. ttisi?. Fides. Patricos- 7 ra- 7 £ixo'§. Paternus. Elpis. lA7r/§» Špes* Metricos. ft-tifirM, Moderatus. Agapc. tk. Charitas. Aenos. «!v©*'. Laus. Synefis. e r t/Wiq* Intcllfgentia. Ecclefiafticus.sKKAKcr/as/Koe. Aptus ad cocionandum. Macanotcs.^aKotfioT.vs.Bcatitudo. Teletos. TtAsa,'?. Pcrfedus. Sophia. totgcr veLiim Soliš m ina,tot exitus,tot euentus,felicitatis,infclicitates difperfa: atque concifedi uinitatiSjdubitabit ne ibidem pronunciare has eflfe fabulas SL genealogias * ‘ indeterminatas,quas Apoftoli fpiritus his iam tune puilulantibus femini/ bus harreticis damnare pricuenitCMerito itaque non fimplices,meritotan tummodo prudentes,qui talia neque facile producunt,neque excrte defen dunt,fednecomnesquosedocent,perdocent,Vtique artute,ut pudenda. ats, nos, o m/ Carterum inhumane,fi honefta.Et tamen fimplices nos omnes fumus.De/ mfcimus. nique hunc primum cuneum congreffionis armauimus,deteSi Si ridcbitur alicubi,matcrrjs ipfis fatiffiet. Muka funt fic digna reuinci,ne grauitate adorentur. Vanitati proprie fcftiuitas cedit, Congruit&ucritatiridere,quial£tans:de aetnulis fuis ludere,quia fecura cft.Curandum planine rifus eius ridcatur,fi fuerit indignus. Catcrum ubi cunq; dignusrifus,officium eft.Denicp hoc modo incipiam. Primuso/ mnium Ennins poeta Romanus, e nnius. — Gcenacula maximacceli. fimpliciter pronunciauit,elati fitus nomine.ucl quia louem illic epulante le/ gerat apud Hotnem.Sed H^retici quaras fupernitates fupernitatu,&qua/ tas fublimitates fublimitatu in habitaculu dei fui cuiufq; fufpenderint,extu lerint,expanderint,tniru eft.Etiacreatori noftro Enniana ccenacula in culam difpofita fint forma,alrjsatq} alrjs pergulis fupcrftručhs,8£ uničuj deo per totide fcalas diftributis,quot harrefes fuerint.Meritoriu fadus eft Ali,infulafe tnudus.Infula credas,tanta tabulatacceloru,nefcio ubi.IIIicetia Valentina ticulicredets. noru deusad fummas teguias habitat,huc fubftatialiter quide ca«»a TfAeoji appcllant.Perfonaliter uero ir^oa^x«t> & T »V &jx»/',etiam Bythion, qup,d in fublimibus habitanti minime cooruebat.Innatum, immenfum, infinitum, D inuifibile,aternumcp definiunt,quafi ftatim probent eflc,fi talcm definiant qualem fcimus effe debere.Sic Si ante omnia fuifle dicatur.Sed ut (it cxpo/ ftulo.nec aliud magis in huiufmodi dcnoto,qnam quod poft omnia inuc/ niuntur,qui ante omnia fuifle dicutur,& quide no fuafe.Itaq; Bythios ide infinitis retro a:uis,in maxima Si aitiflima quiete,in ocio plurimo, placidz 8č(ut ita dixerim)flupentis diurnitatis,qualem iuflit Epicurus.Et tame que folum uoiunt,dant ei fecunda in ipfo Si cu ipfo perfona & notam,quam H Charin & Sigen infuper nominant.Et forte accedut in illa comendatifiima sigc, s i cntiu q U i e( - Cjmouere eum de proferendo tandem initiorerum a femetipfo.Hoc uice feminis in Siga: fua: uelut in genitalibus uulu* locis collocat.Sufeipihl la ftatim Sl prargnans efFicitur,8i parit uticp filentio Sige,&que parit NuS f ort.ler pd/ eft,fimi!limu patri Sl parem per omnia.Denicg folus hic capere fufFidtitfl' nt uti$ sige, menfam j}| am &incdprehenfibilem magnitudinem patris.Ira Sl /pfcp atct tim ^ CH> d«atur,& initium omnium & proprib Monogenes.Atquinnon proprie,(k N g § , quidem non folus agnofcitur.Nam cu illo proceflit & fcemina,cui Veritas. Vmk Monogenes,quia prior genitus,quanto congruentius Protogenes uocarc^ ii.myf.no,. turCErgo Bythios,& Sige,Nus,& Veritas,prima quadriga defenditur, Va lentinianaftačtionis,matrix Si origo cunčtorum. Namq; ibidem Nus & Šemo. mulac cepitprolationis fua: officium,emittit Si ipfe exfemetipfo Ser*n° n f ADVERS V S HERMO GENEM LIBER* $91 «Vitam,qu^ fi retro non erat,utiqt nec in Bythio.Et quale efl ut inde obi/ v/te* tanon fueritCScd Si ha:c fobo!es,ad initium uniuerfitatis,8i formati Piero matistotius emiffa.fadt frudum,HomineSi Ecdefiam procreat,habcsOg Hom ° doadermtctradem dupiicem,ex coiundionibus mafculorum Si foeminaru, Eccle I^' cclias ut ita dixerim,primordialiu A:onum,fraterna connubia,Valentinia/ poram deorum cenlus omnes.fančlitatis 8Z maieftatis ha:rctic$ nefcio eri t pninum an numinum turbam.certe fontem rcliqu* foecuditatis. Ecce enim fccundatetras.Sermo Si Vita.Homo SZ Ecclefia,quod in patris gloria fruti caflet.huic numero geftietes,Si ipli tale quid patri de fuo offerre alios ebul/ iiunt foetus.proinde coniugaleis.per copula utriufcp natura. Ac Sermo SZ Vita decuriam $onum ftmulfundutjillac Hotno SZ Ecdefia.duos amplius aquiparando parentibus,quia,8i ipli duo cu illis dece tot efficiut, quot ipd procreauerunt.Reddo nuc nomina quos decuria dixi.Bythios.8i Mixis Si Hedone.Acinetos SZ Syncra(is.Monogenes SiMacaria.Contra duodena/ riusnuerus hi erut:Paradctus Si Pifhs.Patricos 8i Elpis.Metricos SZ A ga/ pe,/£nos SZ Synetis,Ecdefi'afticus Si Macariotes,8i Eletus 8i Sophia. Co/ gor hic quid trta nomina defideret proferre de pari exeplo Jn ifdis Cartba/ ginefibus,fuit quida rigidifllmus rhetor Latinus Phorphorus nomine.cu uirum fortem peroraret:Venio,inquit,ad uosoptimi ciues de praho cu ui doqa mea.cu felicitate ueftra,ampliatus,gloriofus,fortunatus, maximus, hufilibeUifub triumphalis.Et fcholaftici ftatim familice Phorphorifa; aedamant. Audifti iunttds, Fortanata.Si Hedonen, SZ Acinetu, SZ Hadetu.acdama familPtolemad/ fe.Hoccrit Pleroma iilud arcanu.diuinitaris tricenarra plcnitudo. Videa/ mus quse fint iftorum priuilegia numeroru,quaternarrj,3i očtonarfj, SZ duo denarij. Intcrim in triccnario foecunditas tota defieit.caftrata eft uis Si po/ teftas 8Z libido genitaiis aeonum,quafinon Si numerorum tanta adhuc co/ agula fupereffent, Si nullaalia depasdagogio nomina. Quare enim non & quinquaginta SZ centum procreantfC quare no 8i ftercera Si Syntropht nominanffSed Si hoc exceptio perfonaria eft,quod folus ille Nus ex orm husimmenG' patris fruitur notione.gaudens Si exultans,illis uticj; moerenti Fus.Plane Nus SZ quantu in ipfo fuit,3i uoluerat SZ tetauerat,rateris quo/ comunicare qu£e norat.quantus SZ čp incoprehenfibilis pater,fcd.inter/ c dTit mater Sige. IIIafciltcetqu£e Si ipfJs lrareticis fuis tacere pralčribit. Et(i de patris nutu aiunt fačtu.uolentis omnes in defideriu fui accendi.Itaq? dut Rlace rantur intra femetipfos,dum tacita cupidine cognofcendi patrem uru/ tur ’P c nefcelusfadumefl:.Namque cx illis duodecim a:onibus quos Ho/ ^o&Eccleha tediderunt, nouiflima natu /Eon.uiderit SoIoecifmus,So/ pmaenim nomen eft,incontinentia fuis'neconiugis Philetis focietate pro/ tUm pit in patrem inquirere,8i genus contrahit uitq,quod exorfum quidcm K. 4. fuerat 'Enlhymefi$> Lege Annote tionesi 5 t)Z Q_» SEPT. FLORENT IS TERTVLLI ANI, fuerat in illis alrjs qui drča Nun,in hunc autcm uel in Sophiam derit^ ut folent uitia in corpore alibi connata.in aliud membrum perniciem f Uatn ’ efflarc.Sed enim fub pratexto dilecftionis in patrem,jemulatio fuperabat in Nun foium de patregaudentcm.Vt uero impofifibilia contendens So/ phia fruftrarat,8£ uincitur difficultatc, 81 extenditur affcdtione, modica abfuit prasui dulcedinisSč laboris deuorari, & in relrquam fubftantiatn diflbluitnecalias quam pereundo ceflaflet.nifi bono faro in Horon incor/ fafifet 3 (qua:dam& huicuiscft 3 fundamcntum 3 uniucrfitatfs illius extrmfe, cus cuftos) & quem Crucem appellant& Lytroten,& Carpiften . Ita So/ phia periculo exempta 81 tarde perfuafa 3 de indinata inueftigationepatris conquicuit,& totam animatione Enthymefi cum PaiTionequse infuperacd derat expofuit.Sed quidem exitumSophi^.& reftitutionem,aliter(omni/ auerunt. Polt irritos conatus 8t fpei deicčtionem 3 deformatam eaai pallo/ re credo 3 &made 3 &incuria,propeutique patrem non minus denegatum dolebat quam amifiTum,Dehinc in illo mcerore ex femedpfafola,nulla opera coniugr) cocepit,& procreat fceminam.MirarishaecCEtgallioa forti/ ta eft de fuo parerc.Scd 81 uulturesfceminas tantu parere aiunt. Ettamen fine mafculo mater.Et metuerepodremo ne finisquoque infifteret.imcre de ratione cafus,curare de occuitationc.Rcmedia nufquam. Vbi enim iam T ragcedia: 81 comcedtm a quibus forma mutuaretur cxponendi,qaod circa pudoremeratnatumCDum in malis reseft,fufpicit, conuertir ad pa/ tremjed incaflum enifa,8č uiresdeferebant,in preces fuccedit. Tota etiam propinquitas pro ea fupplicat.uc! maxime Nus,quid in caufa mali tantr. NullustamenSophfeexitusuacait,omnes arrumna: eius operantur. Si/ quidem 81 illa tune confličfatio in materin originem peruenit. Ignorantia pauorem 3 moeror fubftanti# fiunr.Ibidem pater motus>aliquandomo/ tus,quemfupradiximusHoron,pcr monogenemNun in haec promitin imagine fua foemina marem 3 qui a:de patrtsex uita uariant. Adficiunt au/ tem Horo etiam Metagogeacircundučtorem uocari 3 & Horoten, Haiti* pnedicant opera 3 & repreflam ab inlicitis,&purgatam a malis, & dcinceps confirmatam Sophiam 81 coniugio reftitutam,8č ipfam quidem in P[ er0/ matis cenfura manfiflfe.Enthymefin uero eius 81 illam adpendicen paflione abhorrere 3 Iigatam 81 crudfixam 3 8£extraa:uum fačtam malu(quodaiunt) foras 3 fpiritalem tamen fubftantiam illam, ut naturalem quendam imp C/ tum i£onis,fed informem& infpečlatam 3 quatenus nihil adprehmdtK fet,Ide6que fručtum infirmum,& fceminam pronudatam. IgiturpoPE 11 ' thymefin extorrem 81 matrem eius Sophiam coniugi reducem, ille i^J 11 Monogenes 3 ille Nus.ociofus plane 3 de patris cura atque profpetdns 1°' dandis rebus,6C Pleromati muniendo iamque figendo, ne qua cia$ A D VE R S V S V AL EN TIN I A NO S, L I BE R. r irfus concuffio incuteret.nouam cxcludit copulationem Chriftum,& fpiri m fančtum,turpimum putem,duorum mafculorum, aut fcemina crit foirimsfanflusic uulneratur a fcemina mafculus. Nomcn in his datur urnim, procurare concinnationem /Eonum,& dabis officrj focictatem.Dua: 5 chola:»pronnus ducc cathedrm, inauguratio qu^dam diuidenda: dodri/ n x Valcntini.Chrifti erat inducere teonas naturam coniugiorum. Vides quam rcm plane SC innati coniedationem,& idoncos cfficere gencrandi in jcaonitionem patris,quod capereeum non fit nequc comprehcndcre,non uidi denique,non audicu compotiri eius.nifi per Monogcncn.Et tamen to> lerabo quod ita difccdunt patrem noffc ne nos SC iliud tnagis. Dočttinx AnnotatiSes dcnotabo perucrfitatem, quod doccbantur,incomprchcnfibilcquidcm pa lc Z e ' trr&taufam efle pcrpetuitacisipforum.Comprehcnfibile uero eius.gcnera/ tionis illorutn SC formationis e(Tc rationem. Hac enim dilpofitione iliud opinor infinuatur, expcriri deum nonadprchendi.Siquidem inadprehcn Obilecius perpctuitatis cftcaufa:adpra:henGbile autem non pcrpetuitatis, fed natiuitatis SC formationis cgenrium perpctuitatis.Filium autem conftb tuuntadprehenfibiiem patris.Quomodo tamen adprchcndatur.tum pro/ latus Chriilus edocuit.Spiritus uero fandi propria unde dodrimc ftudio omncs pera:quati,gratsarum adioncm profequi noffent,8£ ueram induce/ rcnturquiete.Ita<^ omncs forma SC (čientia pera?quantur,fadi omes quod unul^sifcpjnemo aliud,quia alteri.Omncs refunduntur in Nun, omncs in Horames,infPhiletos,Etqužefcemina:,in Sigas, in Zoas, in Ecclefias, in ,; n reletos. Fortunatas,ut Ouidius mcramorphofcis fuasdeleui(Tet,fi hodie maiorem ouidius* cognoui{Tet.Exindc refedi funt,& conftabiliti futu.čč in rcquiem cx ucrita' tecompofitumagno cum gaudrj frudu hymnis patrem concinunt.Diffun/ dcbatur8iipfela:titia,5č uriq$ bcnccantantibusfilrjs ncpotibus.Quidni dif lunderctur omni iocunditate Pleromatc liberatoC Quis nauclcrus non etia cuttl dedecore hetaturcVidemus quotidie nauticorum lafciuias gaudioru. f tac p utnauta:adfimboIam femperexultant talcaliquid SC Aronesunum •am omncs ctiam forma,ncdum fententia,couenientibus ipfisquoq? fratri bus&magiftris Chrifto 8i fpiritu,quod optimu atcp pulchcrrimum unuf/ 8C fulphurantes utiquc,8£ uencnatas,ut 8£ Nonacris inde fudaucrit quse Alexandrutn occt/ N onderis. ditjS- Licefiariu inde defluxerit quae ebrios efficit,& Salmacis inde fe folue/ rit qua: mafeulos molIefdt.Cceleftes itnbres pipiauit Achamotne. Nos in cifternis ctiam alienos lučlus Si Iachrymas feruare curamus.Proinde ex co/ fternatione čl pauore corporali elementa dučta funt.Et tamen in tanta cir/ cumftantia foiitudinis 3 in tanto circumfpečtu defh'tutionis 3 ridebat interdu, quaconfpcčti Chrifti recordans 3 Eodem gaudio.rifu lumen effulfit. Cuius hoc prouidentia: beneficium qu*illam ridere cogebat, idcirco ne femper nosmtenebris moraremurCNec obftupefcas,quis Istitia eius tam fplendi dumelementum radiaueric mundo 3 cum moefticia quoque eius tam necef/ briuid inftrumcntum defuerit fecuio.O rifum illuminatorem, 6 fietum w gatorem.Et tamen poterat remedio iam agere cum iliius loči horrore.Oem cnimobfcuritatem eius difcuflit.Sed q.uoties ridere uoluiffet,uel ne cogere tur defertores fuos fupplicareCConuertitur enim ad preces 81 ipfa more ma tcrno.Sed Chriftus queiam pigebat extra Pleroma proficifci 3 uicariu prše/ fidt paradetum, Soterem(hic erit Iefusdargito ei patre uniuerforu sonutn lummam poteftatem fubrjciendis eis omnibus 3 uti in ipfo fccundum Apo/ Holum omnia confederentur:)ad eam emittit cu officio atq; comitatu co/ itancorum Angeloru 3 credas Sl cu duodecim fafcibus.Ibide aduentu pom c« ducdccim patico eius cocuffa Achamoth 3 protinus uelamentu fibi obduxit 3 ex officio /*/«&«*• adue primouenerationis&uerecundiae.Dehinc contempIatureum fručliferum ^pompatico %geftum.Qmbus inde coccpcrat uiribusoccurrit illi,quirie chmre.Htc opi ^ *& KV S ia nor lufceptam ille con firm at,atcp confirmat agnitione iam 3 & ab omnibus lni urrjs paffionis expumicat 3 non eadem negligentia in exterminium difere Exputm'care -♦ t| s>quae acciderat in cafibus matris.Sed enim exercitata uicia, 81 ufu uiriofa tofudit.Atc^ itamaffali£crfolidata 3 defixit feorfum in materi# corporalem paraturam : comutans ex incorporali paffione indita habilitatem atqj natu/ ^n»qua peruenire mox poffet in semulas sequiparantias corpuletiarum.ut du plex fubftantiarutn conditio ordinaretur,de uicrjs pefTima,de conuerfio/ ne Hermogenes $96 Q_, SEPT. FLORENTlS TER TVLLI Apjf, nepaffionalis.Hxcerit materia qux nos commifit cum Hcrmogcnc.cjtt. risčp,qui de um ex materia, non exnihilo operatum cunčlajprafmruj^ Abhinc Achamota cxpcdita tandem de malis omnibus,ccceiam proficir Si in opera maiora frugcfcit.Prar gatrdio enim tanti exin felicitate fuccefios concalefačla, (imulq? contemplatione ipfa angelicorumluminu,utita dj, xetitn,fubfcrmcntata,puder,fed aliter exprimere non eft,qaodamodofub ftruit intra Si ipfa in illos.Et conceptu ftatim intumuit fpirituali ad imaome ipfam,quara uis larrantis ex lsetitia prurientis intentionis imbibmt>& fibj intimarat. Pcpcrit denicp,& fačta eft exinde trinicas generum,ex trinitate caufarum.Vnum materiale,quod ex paffione.Aliud animale,quodexcon Autoritcts tri uerfione.Tcrtium fpiritale,quodex imaginatione.Hacautoritatctriumfa/ um Ubcroru. ficec liberorum agendis rebus exerdtior (ačta/ormare fingulagenera con/ fhmit.Sed fpiritale quidem non ita potuir attingcre,ut Si ipfa fpiritaiis.Fe/ rc enim paria & cofubfl:antiua,in alterutru ualere focietas natur« negauit. Eo animo fe unum ad animale conuertit,prolatis Soteris difeiplinis.Etprv miim,quod cum magno horrore blafphemi« Si pronunriandum ) & legen dum eft,&audiendum,deum fingi adbucnoftrum & omnium,pratcrha:/ reticorum patrcm,8č deum,Demiurgum,& regem uniuerforum qum pod illu.Ab illo enim.fi tamen ab illo,& non in ipfo potius Achamoth,aquooc culto nihil fentiens eius,8č uelut (ingillario extrinfecus dučtuan omne ope/ rationem mouebatur.Denicp ex hacperfonarum in operibus amb^iiita/ /xHTf07ra7wf tc,nomcn illi Metropatoris mifeuerunt, difhnčtis appellatiombuscatcris ufus T* fceundum ftatus 8Č (itus operummt animalium quidem fubftantiaru quas mdtril pdter a< ^ dextram comcndant,patrem nucupcnt: maternaru uero quas adW e(fet,uel quod deIegant,Demiurgu nominentrRegem aut edmuniter in uniuerficate. Sed fimul mater necnominu proprietascopctit proprietati operu,de quibusnominaomia er pater effet ,j{ a \^ xc UO cttari a qua res agebatur,ni(i quod iam nec ab illa.Cu enim dicant Achamoth in honorem xonum imagines comentatam.rurlus hoc in Sotere autore detorquent,qui per illam (it operatus:ut ipfam qu>dc imagine patris inui(ibilis,& incogniti daret incognita.Iicet Si inuifibiiis miurgo:eundem autem Demiurgum nounfilium effingerent, Anbangc* 1 uero Dcmiurgi opus,reIiquos xonas exprimerent. Cum imagines audio tantas trium,quxro,non uis nune ut imagines rideam peruerfiffitni pi# 0 ris illorum,fcernina Chamotb.imaginem patris,&ignarum matris P cl711 ' urgum,multo magis patris imaginem non ignorantis patrem, 81 Ang cl0 mlurn deaji f amu l° s (imulacra dominorumCHoceft mulam de a fino pingere,# y°. nopingere, Iemxum deferibere de Valentino.Igitur Demiurgus extra pleromatis 1 tes conftitutus,in ignominiofa xtcrni exilrj uaftitate nouam prouincian 1 w diditjhunemundum repurgata confufione Si dirtinčta diuerfitate dup^ A p V-E R SV S V A LE N TINI ANO S, LIB ER. 507; tbftan tix illius dcftrufe j animalium 81 materiarum. Ex incorporalibus rpora *dificat,grauia»kuia»fublimantia, atque uergentia, coeleftia atque rcrrcnajCumipfamccdorumfeptemplieemfcenamfolio defuperfuo H nit* septemplex VndcK Sabbatum dicftum eft, ab Hebdomade fedis fua:, 81 Ogaoada r^ um n^atcr Chamoth, ab argumento Ogdoadis primi gcnitalis. Ccelos autem nocros deputant, K interdum angeios eos faciunt , ficut & ipfum Demi/ V0£?0u v f p ,- ri uraum.ficutac Paradifum archangelum quartum 3 quomodo & hunc fupra talas, Mi/ edum tertium pangunt, ex cuius uirtute fumpferic Adam deuerfatus illic gentes. r inter nubeculas 81 arbufculas. Satis meminerat Ptolemaeus puerilium diet/ Tucrilk dici , bulorum, in mari poma nafci, 81 in arbore pifces> fic 81 in coeleftibus nucc/ buU. ta prafumpfit. Operatur Dcmiurgus ignorans, 81 ideo fortafle non fcit ar bores in fola terra inftitui oportere. Plane mater fdebat. Quid ni fuggere/ bat?qixe&effečtum fuum miniftrabat. Sed tantum faftigium filio exftru cns perca opera qum illum 81 patrem, 81 deum,®em,ante Valentiniano rumingenia teftantur, cur fibi quoq; ifta noluit cfife nota, poftea qua:ram. j^iprom ■ Jntcrim teneam deum Sophiam cognominari, 81 Terram,& Matrem,qua (i Matrem terram, 81 quod magis rideas etiam fpiritum fančtum. Ita om/ nem rili honorem contulerunt fcemin^, puto 81 barbam, ne dixerim esetes ra: alioquin Demiurgus adeo rerum non erat compos, de animalibus fd > liect ccnfu inualitudinis fpiritalia accedere,ut fe folum ratus, condonaretur, Egomus 81 abfcg me non eft, certe tamen non fuifie fe retro fdebat. Ergo ftfadum intelligebat, 81 facftitatorem facfti effe quettiCumcp. Quomodo Oumcumcp, ergo folus fibi uidebatur>& fi non certus,faltim fufpečtus de aIiquo fačlita/ hoc . e ijj’ ^ tore C Tolerabilior infamia eft apud illos in diabolam, uel quia origo for / 5 ° e didior capit. Ex nequitia enim mceroris illius deputatur, ex qua angelorum &da:monum ) & omnium fpiritalium malitiarum genituras notandŠČ tame diabolum quoqj opus Demiurgi affirmant 3 & Munditenentem appellant, koc^uokj«/ & fuperiorum magis gnarum defendunt, ut fpiritalem natura, quam De/ 7 oj«. miurgum, ut animalem. Meretur ab illis praelationem.cui omnes h^refes procurantur. Singularium autem poteftatum arecs his finibus collocant.ln lummis fummitatibus prxfidcnt, T ricenarius,pleroma, Horo fignante \v fi cam extremam t inferius illum metatur medietatem Achamoth,filium cal «ns. Subeft enim Demiurgus in Hebdomade fua,magis diabolus.In ifto n °bifcum conuenit,mundocoelementato& concorporificato(utfupra xdu mm eft) exSophisutiIiffimiscafibus,quanecaerem habere reciprocandi A er. 'piritusfpacium,teneram omnium corporum ueftem.colorem omnium wdicem 3 organum temporum, fi non 81 iftum Sophia: mcčftida colafifct, I an >malia metus 3 ficut conuerfio eius ipfum Demiurgum. His omnibus £ crncn tis atq? corporibusdgnis inflabellatuseft.Cuius originalcm Sophiae inflaMtm i-." 1 ' * .L " ' ^ ^ 59$ q_* Sept. florentis tertvlliani, paffionem, quia nondum eedidcrunt, ego interim argumentabortncti ;ri culis cius excuftum. Credas enim illam in tantis uexationibus etiatn f c bt ltl , tartc. Cum taiia de deo uel de dqs, qualia de homine figmenta C Molita enim mundum Demiurgus,ad hominem manus confert,8£ fubftantiamG capic non ex ifta, inquiunt,arida quam nos unicam nouimusterram^ non SC fi arida poftmodum, adhuc tamen tune aquis ante fcgregatisfurcr/ ftite limo ficcauerit: )fed ex inuifibili corpore materi« illius, lčilicet philofo/ P^c^deA ux ^i & fufiiieius:quod unde fuerit,audeo«ftimare:quiamifoua °jOp ku, g. cnim f u (]j e & fluxileliquoriseft qualitas, Iiquorautem omnisdeSo/ Gume- P* 11 '® ^ et ‘^ us fluxit, fequitur utlimum ex pituitis SC gramis Sophfeconfti/ tuiffe credamus,qu« lachrymarum proinde funt feces,ftcut aquarum, quod choicus. defidet limuseft. Figulat ita hominem Demiurgus, SC de afflatufuoani/ Mimdlis. mat: lic erit 8C choicus,& animalis, ad imaginem, SC fimilitudinem fadtus: carnalis. quadruplexres: utimago quidem,choicusdeputetur,materiali fcilicet. Etfi špiritu's. nofl cx matena Demiurgus. Similitudo autem, animalis. Hoc enim & De miurgus. Habes duos interim. Carnalem fuperficiem poftea aiunt choico fupertextam,&hance0epelliceam tunicam obnoxiam fenfui. Inerat autem Veculiufemit in Achamoth, ex fubftantia Sophi« matris, peculium quoddam feminis nis. fpiritalis, ficut SC ipfa Achamotha in filio Demiurgo fequeftrauerat,neboc quidem gnaro. Accipc induftriam clandeftin« prouidenti« huius. Ad boe enim SC depofuerat SC occultauerat, ut cum Demiurgus anima moxMuo Tort. canale afflatuin Adam communicaret, pari ter SC feme illud fpiritale quafi per car / ice tur ut um, nalem animam deriuaretur in choicum t ate£ ita fceturatum in corpore ma/ teriali, uelut in utero, SC adultum illic,idoneum inueniretur,fufcipiendo qua doq? fermoni perfečto. Itaq? cum Demiurgus traduce animasfu« comittit tAaOt/j. in Adam , iatuit homo fpiritalis fiatu infertus , SC paritercorpori indudus, quia non magis femen nouerat matris Demiurgus quam ipfam.Hoc feme ccdefiam dicunt, eedefi« fuperna: fpeculum, SC hominis incenfum.Proinac Nok«s Gerio T eu ab Achamoth deputantes quemadmodu animale a Demiurgo tchot quudrifcrmis cum fubftantia quem&finiftrum uocant indubitatum interitum. AnimaliueroquemX CdrneMj. dextrum appellant dubitatum euentum, utpote inter materialom fp‘ rlta/ f. cenfum. lemčp nuncianti, SC illac debito qua plurimum, adnuerit. Caeterum Sp irI ' talem emitti in Animalis comparationem,ut erudiri cum co SC exerceri in c0 uerfationibuspotuit. Indiguifle enim Animalem etiam fenfibiiiu uitcip 11 puruturu mu narumtin hoc SC paraturam mundi profpečlam, in hoc SC Soterem in 01111 *• do repr«fenratum,in falutem fcilicet Animalis. Alfa adhuc copofitionc 010 Legenda pri/ fttofum, uolunc illurn t ptofpidas earutn fubftantiarum inuidiflfe, q uarun l mitius.- ' - A d ve r S v s valentinianos, liber. $9$ r, nmam falutis eftet redadurus, ut fpiritalem quidem fufcepcris ab Acha oth : Animalcm ueto quem mox a Demiurgo induit Chriftum . Caite / rtl m corporalem ex animali fubftantia * Sed miro & incnarrabili rationis in pcn ( 0 co nftrudam, adminiftrationis caufam ui contulifte * quo congreftui, ftconfpedui,& contačtui.Si dcfunčtui * ingratisTubiacent, Materiale aute r 0 rteffulid ut carnis noftrse habitum alienando a Chri/ (fo, a fpe etiam falutis excipiant. Nune reddo de Chrifto in quem tanti li / crntiam len inferunt quidam, quanta fpiritale femen animali cum inflatu infuldunt , fartilia nefcio quce commenti, 8i hominum Si deorum fuorum: f drtilid borni Ede etiam Demiurgo fuum Chriftum filium tiaturalem t denicp animalem m*m v deo / nrolatum abipfo, promulgatum profertis: in pra:pofitionumtquaeftioni /' rum Vdlmi ' bus poiitum, id eft per uirginem, non ex uirgine ceditum: quia delatus in uirginem tranfmcatorio potius quam generatorio more proceflerit, per ip/ vr^pojitionit fam, non ex ipfa: non matrem eam»fed uiam paflus * Super hunc itaque Chriftum deuolafle tune in baptifmatis faeramento len, per effigiem colu/ bz.Fuiftc autem Si in Chrifto etiam ex Achamoth fpiritalis feminis cotidi/ mentum, ne marcefceret fcilicet reliqua farfura * Nam in figuram principa > lis Tctradis,quatuor eum fubftantqs ftipant i fpiritalis Achamothiana,ani malis Demiurgina, corporalis len ettarratiua * 8i illa Soteticiana * id eft, co lumb^ia. EtSoter quidem permanfitin Chrifto * impaffibilis * inkfibiliSi inadprehenfibilis,Deniq;cumadadprehenftones uenirur.difceflitab illd iacognitione Pilati. Proinde necmatris femen admifit, iniurias tecp ihfub f°f ntt, °- ^ ditiuum, 8i ne ipfiquidem Demiurgo compertum. Patitur Uero animalis ftcarneus Chriftus, in deliniationem fuperioris Chrifti * qui Achamoth formandum , fubftantiuali,non agnitiortali forma eruci, id eftiHoto fuerat tmgindri) innixus. Ita omnia in imagine furgent, plane 81 ipfi imaginarrj Chriftiani. Chriftiani , Intcrca Demiurgus omnium adhuc nefcius,ut fi aliquid 8i ipfe per Prophe Valctlt ‘»‘ d uu tascondonabitur,nechuiusquidem operišfui intelligens* Diuiduntenim _ . &prophetiare patrocinium in Achamoth > femen in Dcmiurgum. Vbi ad eentum Soteris accepit, propere 8i ouanter accurrit , cum omnibus uiti / UntinUni ca ^us fuis,Centurio de Euangelio. Et de omnibus inluminatus, ab illo etiam turionem in Ipem fuam difcit,quod fucceflurus fit in locum matris.Ita exinde fecurus di/ Euangelio. Ipenfationem mundi huius uel maxime ecclefite protegcttds nomine qua/ t0 te oportuerit infequitur.Colligam nune cx difperfo ad condudendu,qu£ inunitdA m CoCl us generis humani difpofitione iuflerat, triformem naturam primor umendopod “■o profečli: Si tamen inunitam in Adam: inde lam diuidunt per fingula/ mM tcs g c ticru proprietates,nadi occafione diftinčtipnis huiufmodi ex pofteri L i- tatč 400 Q_- SEPT. F LO.REN- TERTVLL lANj, Fontrsgene/ tate jp(] U s Ada:,moralibus quocp diffcrettjs tripartit«.Cain,8č Abc!,Seth ns humani. f ont es C | U0 datr.odo generis humani in totidem deriuant argumeta,natur»' s tl r Yta atc l ? ^ entcntl$ *^hoicum faluti degeneratum ad Cain redigut: animale n c l ? - ft dicv ipci deliberatu ad Abel componunt: fpiritale ccrt« faluti pradudiratii Abel, Anima in Sech recondut. Sic Si animas ipfas duplici proprietate difcerntmt,bona$, Vs~ SL malasifecudu choicu fiatu ex Cain,&animaleex Abcl,fpiritaleexScth c dm,choicus £) e obuenientia fuperducunt,iam non naturam,fed indulgentiam, ut eps Achamoth in fuperioribus in animas bonas depluat,id eft animali fenfej infcriptas.Choicum enim genus id eft malas animas nuquam capcre faluta ria.Inmutabilem enim Si inreformabilem naturam pronuciauerur. Id croo granum feminis fpiritalis modieum Si paruulum iačfu, fed eruditus huius /ft e aru fidesaugeturatep prouehitur.Supradiximus anim«qu«hocipfoitaca:te enim. ns pricuertant, ut Demiurgus tune ignoras magni cas fecerit.Ex f eorum ct L dtenulum. go Latcrculo,8£ in regcs,& in facerdotcs allcgare confueuerat,qusnucquo/ que fi plenam atq? perfečtam notitiam adprehcnderint,iftarum namiaruta naturificat« iam fpiritalis conditionis germanitate certam obtinebunt falu/ tem, imo oronimodo debitam. Idcoqj nec operationes neceffarias fibiesi/ ftimant.nec ulla difciplin« munia obferuant, Martyrrj quoq; cludcntesnc/ ce(litatem,qua uolunt interpretatione. Hanc enim regulam animali temini pr«ftitutam: utfalutem quam non de priuilegio ftatus poflidemus.defufl fragioacluselaboremus. Nobis enim infcripturahuiusfeminisquiffipw fečt« eflenti« fumus, quia norimus Philetum, Si uticp abortui deputatur, f ortefobtor/ quod mater illorum. Sed nobis quidem quafi excefterimus in aliquod difci pummus * plin* iugum,fi 1 obtortuerimus in operibus fančtitatis atqj iuftitia:,fi confi/ tendum alibi, nefcio ubi,& non fub poteftatibus iftius feculi,apudtiibuna/ p ajfiuitas ui/ \{ a prsefidum optauerimus. lili uero Si de paffiuitate uit«,& diligentia deli/ čtorum.oenerofitatem fuam uindicent. Blandiuntur fuis,Achamoth>quo' niam,& ipfa dclinqucndo proficit. Nam Si honorandoru coniugiorum w pernorum grad« dicitur apud illos meditandum atep celebrandum femper faeramentum committi, id eft, femini adharrendum. Alioquin dcgcncrcffl neclegidmum ueritads, qui deuerfatus in mundo non amaucritfcemman 1 ' nec fe ei iunxerit. Et quid facient fpadones,quos uidemus apud liloscSupt* eft de confummatione 81 difpenfatione mercedis. Subito Achamoth tota maflam feminis (ui prefterit, dein colligere in horreum cceperit, uel cum molas delatum Si defarinatum in cofparfionis falutaria abfcondcritjdon^ totu confrequentetur,tunc cofummatio urgebit.Igu'ur in primis ipfa A^ 3 ' moth,de regione mcdietatis,de tabulato fecundo in fummu transfereturre ftituta pleromati«,ftatim excipit comparcinusille Soter fponfus/cili«* to. - ADVERS VŠ v A LE N TI N I A NO 8, L I B BR'* 40!. boconiugiu nouum fiet.Htc erit in fčripturis fponfus:8č fponfalis.PIeroma. Credascnim ubi de loeo in Iocu trafmigraturjeges quocg Iuliasintcruenirep^^- (lait6i CainamEcDcmiurgus*tuncde Hebdomade cceleftiin fuperiora; H eMom< neque conipečlui obnoxq:atque itainuifibiliter itt Plcroma recipiuntur furtim. Si ita eft, quid deinde C Angelis diftribuen / tur fatclltribus Sotcris * In filio putas C non. Sed in adparatotis C Ne iftud quidem. Sed in imaginis C utinam uel hoc inquit» Erro fi nun putet dicerč in fponfa cft.T unc illi Sabinas raptas inter fe de matrimonfjs laudent*H*č eritfpiritalium merces t boe praanium credendi. Fabulcfe tales utiles,ut Mar cus^tGaius in hanc čarnem barbatus ,& h^c anima fcuerus,maritus* pater, auus, proauus, certe quod fufficit mafculus, in fymphone Pleroma Apofiopcjtu risabangclo, tacendo iam dixi, &forfitan parias aliquem onefimum a?o / nem his nuptfis rečte deducendis, pro face & flammeo, Tune čredo ille ig/ nisarcanus erumpet, & uniuerfam fubftantiam depopulatus j ipfequoque dccinerads omnibus in nihilu finietur,8Č nullaiam fabula.Sed na: ego teme nulifupcr magiftrum, quiduplexconiugium Bythio fuo adfingerent, E°gitationem S i Voluntatem. Vnaenim fatisnon eratCogitatio,qua ni ’«Vi bil producere potuiflet, Et duabus facillime prolatum, primum coniugium AKcr '^* L 3 Monogenes 4°* CL. SEPT. FLORENTIS TERTVLL1a NIi Monogencs Vcritatem.Ad imagines quidem Cogiratioms fccminam Ve ^ rifatem, ad imagincm Voluntatis, marem Monogenem, Voluntasenim idfa, utique effečtum pracftat cogitationi, ucritads obtinet fenfum. p U( j u ciores ali") honorem diuinitads recordati, ut etiam unius coniugis dedccus abeo aueilercnt, maluerunt nullum Bythio fexum deputare: & fortaffe Hoc dominum, non Hic deus, neutro genere pronuncient. Air) contra mj gis&ma(cu!um&faeminamdicunt,neapudfoIos Lunenfes Hcrmaphro feneflcUa, ditumexifhmetannaliumcommcntator Feneftella.Sunt, inquit,qui ncc principatum Bythio defendant, fed poflhumatum, Ogdoademanteom nia pnemittcntcscx tetradcquidcm SC ipfam, fed SC alf)snominibusderi/ uatam. Primo enim conftituunt Proarchen, &fccundum Anennoeton.ter do Archcton, quarto Aoraton. Ex Proarche itaque proceffiffc primoK quinto locfl Archen: ex Anennoeto, fccundo SC fexto ioco AcataIcpton:cx Arceto, terdo SC feptimo ioco Anonomafton: ex Inuifibili, quarto &oda uo Ioco Agenneton.Hocquaeratiodifponatutfingulabinis locis& quide tam intcrctfis nafcantur, malo ignorare quam difcere. Qutd enim redi ha/ bent, qua: tam peruerfe proferuntur C Quanto meliores qui totum hoc w dium dc medio amoliti, nullum xonem uoluerunt, alium ex alio per gra/ demonij gr a/ dusreuera Gcmonios ftručlum. Sedmappa (quod aiunt) miffa, femel očlotugcm iftam SC ex partc Ennoea eius cx caufa. Ex ipfo denique rpjum motu ominaregerunt.cua^uiuntjCogitauitprofermHoc Pater diduseft cu protulit: quia uero protulit hic V eritas appellata efhCu femedpfumuo/ luit probari.hoc Homo pronuciatus eft.Quos autpraecogitauit.cu protu/ lit,tune Ecclefia nucupata eft.Sonuit Homo Sermone,& hic efl: primogeni ' 5 tus filius, SC Sermoni acceffit Vita,& Ogdoas prima condufa eft. Sed hoc tacdiu no pufillu.Accipe alia ingenia Circurianiana infignioris apud eos ma giftri,qui ex Pontificali fuaautodtatein hunemodu cenfuit.Eft,inquiM n ' p.ovoTWi.so/ te oinia Proarche,inexcogitabile,& inearrabile.Inenarrabile, quodcgotio , ( mino Monoteta.Cu hacerat alta uirtus,qua& ipfam appello Enoteta.d iVorK -\ls m/ e ^’^°^ ta: ^ e d unitas cu unu eflent,protulerut:no praeferetes initiu otnniuin tellcčluale,innafcibile,inuifibile,quod Sermo uocauit. Huic adeft curn fub/ \ ; ftantia uirtus,qua appcllat Vnio.Haccigitur uirtutes Solitas,Vnitas.Vnio cacterasprolationcs eorupropagarunt.odifferentia.Mutetur Vnio,8£Voj tas,Singularitas,8č fuu SC Solita,quačp defignaucris unueft.Humantona Secudus.ut breuior, Ogdoade in duastetradas diuides, in dextera$ fa 1 ' ftramun lumen SC tenebras,tantu quod dcfultriccm SC defcčtrice illaw uit' V V - ture non uult ab aliquo deducerexonum,fed a fručtibus de fubftantia ue' &iŽditto. niant.Deipfo + iam dno.Ien,quantadiuerfitasfcinditur.Hiexomnius 011 '' fiofculiseu coftruuntjiili exfolis decem c6ftidffec6tendunt,quosSettTto Vita protulerunt.Inde SC in ipfum Sermonis& Vitascgcurreruntocuk ^ ANNOTAT. PER BEATVM RHENANVM. 4°j piiodccim potius,ex Hominis Sl Ecclelte foetu:idc6qj filiu hominis aui tcpronunriatuialrj aChrifto Sčfpu fančto c5ftabiliend* uniuerfitati proui Zobau# in fe paterntE appellationis ha;rede.Suntg filiu hominis aliun dccoccperint dicedutčfcp ipfum Patre pro magno nominis facrameto Ho mine appellaflTe praTumpferint. Vt quid amplius fperes de eius dei fide cui nnncadkquarisCTalia,ingeriia fuperfruticantapudillos ex materni femi/ nis redundantia. Atcp itainiolefcentes dočlrin* VaIetinianorum,in fyluas jam exoleuerunt Gnofticorum. Gnojticu Q. Sept. Florentis T ertulltaniaduerfus VaIentinianos,fim's. ANNOTATIONES IN Ll BRVM pratccdentcm, per Beatum Rhenanum. L iber aduerfum naenias Valentinianorum fcriptus propter obfcuritatčmate/ tix fic fuit mcndis obfitus 3 ut nullus propemodu uerfus inoftenfe legi poflet. Hoc potiffimum folet in Tertulliani fcriptis acddere quoties rhetoricari incipit, & udut opes quafda omniiugas eruditiois fus ledori degudandas ,pfert.Nos par tim aiixilio uetuftiffimi fcriptoris Irenari.partim ingenti Tabore noftrolibru huc,p pcmodu nartuo fuo nitori reftituimu s .Subiunximus cafhgationes d." coieduras noilras,quas alicubi iudicio ledoris expendi uelim 3 priufquam ufdelicet m con te/ xtum omnia referantur.Id quod non obferuatum in Plinio olim 3 Iuculentiffimum nobis Icriptorem plane perdtdif 5 fic mutatis multis 3 ut men d s non fentiantur ne a dodis quide.Cuius ret indiciuanno fuperiori ftudioiis asdito libello pnebuimus. Col%tatifumus tum bonarum literatucultores,ut exeplaria Pliniana conquire/ rentexbibliothecis ueteribus 3 inlpicerent 3 c6ferrent.MuIta adhuc deeffe in Plimo uerius obiter interpollatokjj ad germana lynceritatereftituto,Idenuc ledoru au/ libushtc occinimus, ut Tortulliam' codices manuferiptos quiin bibliothecis ua/ rijsetianu reperiunt, ipil adeant 3 euoluant, perlullrent. Nec ftatim nihil fuperefle credat,quod cafh'get 3( ppterea quod nos no uulgare opera in huc autorereftitue/ duminliimpfimus.Ipfi periculufaciant,an ex diuerfi exčplaris ledione uerior aptior alicubi fentetia poffit exculpi.de qua re plane no dubito. Malint oculis luis fidereeft alienis.Hnimuero fieri no potehgn hxc teditio multo cafligatior fuerit in publicuexitura,fi GorzienleexepIar impetrarelicuiflet.Veruibi nihil nifi uerba nobis data tande (enfi'mus 3 poftqp longa 3 (ed inani fpe gda nos diu ladaflent.FuP dcnfequo minus acceperimus tumultus illi populares in caufafuerut,dum cxulat Abbas HennenbergiusA Principis qui locu eu occuparat uicarius ^>curator,tan tu fibi potellatis ufurpare n5 audet.Vtinam uero duos illos libros Tertulliam' de T ertuUiani >pcdaculis,quoru diuus Hieronymus meminit in Cometarijs Pfalmorujiuic xdi bri dno de fpe t‘oi datu fuiifetadtjcere audariu futuru, ita me deus amet,egregiu.Repperit eos ddculis. annis btjs,pximis Vdalricus Fabritius C6fluentinus,Iurec6Iultus,dum in uicino V ddlricus F4 tndu Treuirenfis agri bibliothecas gfdam excutit.Is poftea^pfedus Archiepi fui britius. nomine legatus ad Cadaredn Betica pertjt.Nec adhuc coperire potuimus, ubina ' n 1 "^ rl de fpedaculis qnos ipfe fua Iponte Hieronymo Frobenio excudendos 3 "jiuadoobtulit,Vetuquuis nonduinanimohaberetlecundaparate teditione, 'iluit aeope-re quod non ftatim efletexcufurus.Sed hrjs omiffis proferamus txf lc(V lm ^ a ^ or ^ n °ftf5>que tame in gratia ftudioforu exhaurire no piguit-Mo/ \r laauxi 'tbreuitastčporišquorestota coficidebuit,Gcurgentibustypographis* nue etia fadu dl, ut ad calce fubnedere coadi iim«s,quod in fronte libelli loca/ te *naluiflemus* L 4 Idcirco ra r 4°4 ; A N N 6 T A T I O N E S I D ClR C O & aditum prius cručiant.) Puto legčdum aditurum.Nififit (j r| ca locutio, cruciant aditum,hoc eft fecundu aditum,& in lpfo aditu,Qu^ i0; quendi forma apud hunc autorem fspe eft obuia. TOT SVbPlRIA portarum.) Ex uehcmenti defiderib nafcuntur fe, 'fia,fubihde cogitantium,quando tandem aperientur nobis porta.utin ipf a a£ j y/ ta deducamur, &illa ueneranda myfteria oculis coram cernamus. Et prsetin; Quantam prsftruxeruntcupiditatem. Alioqui poflet etiam icgi, fuppaia^ut itu telligas udarnina pannorum, F A C I L I CLARITATI ex dimna? copiar occafione, quia de multij multa fuccedere eft.) Quando nonlatisliquetquid fibi h sc duo uocabulaue/ linpFacih ciaritati, fortaffis aptfus legatur,facile clarigati, pro eo quod eft.facile cUrigetrc. cuen tt ut bcllum indicerent. Nam erat apud ueteres clarigare, cum pater patu/ tus ex more Romano ad hoftium fines proficifcebatur ,& prsfatus quaedam fo lennia, caufas nominatim exprimebat dara uoce ob quas bellum indicem, Nam dieftum uolunt clarigare, quod fsperepetendo dara uoce fic bellum denun čiabant,qui clarigatum milil fuinent.Vnde & clarigatio didta.Deponcntalitcraa Clmgdtio. tem hic urfurpare uidetur clarigandi uerbum Tertullianus more iuo.Potro quod lequitur, Quia demultis multa fuccedere eft, pro fuccedere,fuadere legendum Diuitta copia opinor.Intelligit autem per diuinam copiam, & quod, inquif, de multis multa fuadere e fl,turbani deorum gentilium. Nam hoc eft quod paulo poft dicit,Alio/ quin a turba eorum & aliam frequentiam fuadere & catera. Csterum fimplici/ us fuerit Iegere,farileelati.quam lečtionem magts probo. CONCRETO VVLTV.) Exueftigrjsmanuferipticodicisuideole/ gi pofle,contracl:o uultu. S i C O M I N V s certestuam fimplicitatem fua csde dilpergunt.)£thic Acie fua di/ ex apieum 5C dudtuum contemplationequibus librarms ufus eif,uideo non fua fpcrgerc, csde difpergunt legendum,fed lita acie dilpergunt.Sicmagnates quidam folent intuentium uifum lua acie dilpergere. ET T A M E N MA L.i.e-p.meliori farni uitio.) Melius uifium uocat.mi/ nus maIum.Quod lequitur. Si forte,pofitum eft pro fortc. ITA D EM V M fapietites f fimul dedi in fap. crd.de fimplicitate manan/ di.) Opinor legendum,manantis,ut referaturad genitiuum fapientis.Eft aute infinitum uerbum,dedi,quod prscedit,a dedendo.Quemadmodumpaulopou lequitur,Q_uia nec pudebit ullum aures ei dedere. N O S T R A E Columbsd.fe.i.s.f.&tapertis &ad lucern a m at, figuram fp^ ritus fanctforientem Chrifti figuram.) Sicopinor legčdum & diflinguendum. Oriens , chri/ P\ 0 flrs col.d.f.&t in sd.f&t apertis,&: lucern amat figuram fpiritus fanufiCficij' flus. ^ tem Chrifti figuram.Orientis autč uocabulo Chriftus fspe intelltgifur in faeris j 1 ' TempU chri/ terlS} u£ apud Zachariam, Ecce ego adducam feruum meum orientcm.Et pa u j° flknorum in p 0 p t a p UC { eundem,Ecce uir Oriens nomen eius Oriens autem appcllatur,qud m brienteuerfd d/ebus eius orta eft iuftitia.Ethinchabes Chriftianos ueteres adOrientcm utl fos precart folitos. „ j Delintinecf/ £> g lunine offendere eft.) Prouerbium eft. De Iinpineoffendere,dehil s ( 1 fendere . initio rei quam agendam fufceperunt,peccant.Simile mi,Cantherius in p°' ta ; ET CVIVSDAM ueteris op • femini naeftus colubrofo uiam deun^ uit.) Opinor legendum,Et cuiufdam ueteris opinionis femina (uel femenjna ^ colubro uiam deliniauit. Alludit autem ad illud quod pauloante dixit de m P ^ PER BEArTVM R H E N A N V M« 405 j um f cr ibftPeramfradus feriem fuam cuoluat, tortuofe proccdat, necfcmel to'tiis,lucifuga befha. NOMINIBVS &n umerišAeonumdiffindisinpcrfonaIefubftantia,(etu.Subornafle uidetur fcholafticos fuos Phorphorus 3 qui accla/ marent ipfi 3 ut intelligas fcholafticos familiae Phorphori.Sic &familiae Ptolcmii, hoc eft,qui es de Familia Ptolemaei 3 acdama Fae fiue tpsv.Eft autem (psu non foton dolentis 3 fed dr admirantis 3 ut hic. A c i N E T V m drHeletum.) Scribe Teletum, £ E T N v L L A alta de padagogio nomina.) Forte.Etmilfealia. Q_ v ARE NON dr Sterceiar dr fpntrophi.) Sterceia: nihili uoxeft<5rmen/ $ynerxcis. dola ^ ne dubio.Proindc fufpicor fcripium fuifle Synerxeis, Gtarce oW$?ae 3 hoc synercci. eftcopulationes 3 coniugationes 3 a uerbo Graeco troutg-j^/j.Nifi mauis legerecraotj/ ssntropbi* Kfl0/ ’ c l uoc * uidelicetineodem(epto 3 fiuecircuitucoelorum uelhabitentuebdoren ‘ tur 3 aif T?3s;jK«e.Sic Eierceus Iuppiterfibinomeninuenit.Porrd trau -jjocporcoalu/ mni funt dr focij. I N C o N T I N E N T I A fuifne coniugis Philetis fodetate.) Tulcgejncon jtinentia, fine coniugis Teleti focietate, prorumpit. Sic enim Irenaeus feribit. E pafla eft 3 inquit 3 paffionem finecoplexu coniugis Teleti. S V B praetexto.) fub praetextu, FRV STRARAT.) Fruftratafuerat. O.VAEDAH drhuicuiseftfundamentum.)PofTetetiamlegifundamttiti. E T totam anfmationem Enthymefi) Scribe potius,Et totam £nthymefin,hot eftanimationem,Exfupernis lineis in contexum irrepfit gloflula« Expofuit au/ tem hic non eft narrauigut putafle uidetur librarius/ed abiecit utrem inform cn! Expottere. dr fine fpecie.Sic Terentius 3 Erat hic Corinthia anus Iiaud impura,ei dedi expo' Expofititij. nendam.Vndeexpofitittj didti. A Q_v i B v S formamutuareturexponendiquodaVeapudoreffleratnatund fterum forma exponendi 3 hoc eft abijciedi ldlicet,fcetum, Guius reiplenar & to mcediaedrTragcediae. . in preces s vccebit.) Meliusfueciditafubdrcado.Qup« uCI bum Dallas ufurpat. r PER BEATVM RHENANVH. 407 TO TA etiam propinquitas pro ea fuppIicat.)Hoc eft,quodIrensus ait, dcfe i( p c eanl f & fupplicem patri fadam. V na autem c um ea rogaffe reliquos ^ViD »ncaufa mali tanti.) Lege,Qui in caufa* Nam Nus tentauerat cateris sonibus aliquid de magnitudine & incomprehenfibilitate patris communicare. y n j c Sophia: eius rei cognolčend» cupiditas. NVLLVS tamen Soph. exitus uacuit.) Ethic eft Vacuit uerbu quod toties Vdcuit* apud Tertullianum occurrit.quafi dicamus uacuere non uacare.Niii forte debeat ubique efleduit uelcluiffet, a Cluere quod efle figmficat. IGNORANTI A pa uorem ,m ceror.) Scribe,pauor, m ceror. IBIDEM pater motusa!iquando motus,quem fupradiximusHoronpermft tiogenen Nun in h»c promit in ima o in e fua fcemina marem,qui »de patris ex ui tauariant.) Ex Iren»o liquet hanc (ententiam fic efle caftigandam. Ibidem (uel potius ibi demum)pater Bythus 2 liquando mofus,quem lupradiximus Horon pcr Monogenen Nun in h»c prsmittit in imagine fua fceminamare 3 quia de pa/ tris fexu ita uariant.Pon d pro eo quod Tertullianus habet faminamare didio/ nccompoiita,apudlren»umlegiturma{culofcemina. Annotatum autem eft cu F cemiums* aTertulliano tuni abIren»o,quofdam nullum fexum Byfho tribuere 5 quoidam Mufculofami utrumqije, mafculum čd fceminam cum facientes. Atque hoc eft quod hic Ter/ m, tullianus dicit,cum inquit, Quia de patris fexu ita uariant. METAGOGIA. Circududorem uocari,&;Horoten.) Lcgendumeft Me/ Metdgogeui* Mg o g c a(quemadm°dum caftigaui)id eft,circumdudorem uocarbd' Horothe/ tcn.Huius pr»d.čdc»tera.Metagogea uertit Tertullianus circumdudorem, Pro prieeum fignificatqui in ulteriora ctucit,ut faciunt myftagogi. Horothetes finiu Horothetet . deflator eft. ET REPRESSAM abinlicitis &purgata a malis.)Pro inlicitis fcribendu hylicis,hoc cft matcrialibus.Nam uA/k« materialia Graeci uocant. u7wx«. ENTHYMESIN ueroeius &č illamadpendicenpaflioneabhorrere,ligata crucifixam.) Sic eft h»c (ententia caftiganda. Enthvmefin uero eius &■ illam adpendicem Paffionem ab Horo relegatam & crucifixam,Porro quod ab Horo tclcgatam dicitjrensus feparatam ponif* EXTRA »uum fadam,) hoc eft extra »onem* M A L V M (quod aiunt) foras* Prouerbium eft. fubauditur, abijciedum 3 aut M. dum fordt aliquid Umile. prouerbium • DE patris cura.atcp profpedus folidandis rebus.) Legendum, De patris cura 3tque prolpedu folidan.Sequitur autem uerbum,excludit nocop, Tvrpissimvm putem.)Opinorfcribcndumturpiflimam, Vtad copula fonem referatur. NO men in hi)s datur unum.) Pro tiomen in,puto reponendum, Officiu. hoc modo, Offidum hrjs datur unuin. ) Nihili uoces funt,& 'dabis, Fortaflis legendum _ ___, Tu feribe qualem. Et lege per Parentheiim hoc ^odOjChrifti erat inducere Aeonas naturam coniugiorum (uideš qualem)qua/ 1 dicatjridiculam incptam.Plane & innati coiedationem,hoc eft patris Byth< ‘nducere Aeonas,Chrifti erat ofticium.Dicit autem inducere Aeonas natura con innati cdiedat.Pro eo quod eft in natura coiug* & in innati coniedatione. Et E T Dabis officrj focietatei Aconalis ofticij lbcietatem. VIDES O VAM REM 4^8 annotationes E T tamen tolcrabo quod ita difcedut patrem noflenenos&illud jnac; s n notabo peru.) Sic lcgendum arbitror.Et tamen tolerabo quod itadifcunt pat C/ nofle ncncceat.Illius magis dodrinae denotabc* perucrG INCOMPREHENSIBILEM quidcmpatris) Emendaui incomprcEctifi biie.ficut mox comprehenfibilcm ucro eiuSjComprehenfibile. nemo altud quia alteri.O'mnes.) TAM neceflariu inftrumentu defuerit leculo.) Pto defuerit malim defiuxcrif. ET TAMEN P O TER A T remedio iam agerečum illius loči horrore.) Ar ‘ bitrorficaTertulliano proditum, Et tamen poteiat fe medio iam agere illius lo/ d horrorc.Significat quod (e iam mouere podet. SED quoties uidere uoluiflet.) Putolegendum noluideE CREDAS če cumduodecimfafcibus.)jHuiulmodipompaconfulesRoma/ . ni incedebant. Duodecim Fafces če totidem fecures cum Iidoribus L.Iu*Bruto, <arquinio Collatino primis Coffpoftexadosregesfunt additi. Ita tamen IAator co r** ut penes unum tantum eflent, qui propterea Maior coful uocabatur* H A C autoritate triu in fcilicet liberorum.) De i ure triurn liberoruhi multa funt patTim in conftitutionibus ueterumimperatorum.Vetus interpres 3 hoc eft expo iitorcodtds Theodofiani,quimutilus cxtat,in cap.de lcgitimis harredibus libro . quinto,docetmatrem haberc tuš liberorum fi ingenua tres partus uiuosjfi' libcrri tnm ^ na quatuor aediderit.Hoc priuilegium etiam illis qui nullos fuftuliflentliberos in/ ' }erorm - tcrdum principum fauoreconcedebatur.Ius trium liberorum SuetonioTran/ quito parum felix matrimonium experto tribuit Traianus Caefar,id rariffime fa/ cerefoIitus,nec numerum excedens quem apud ampliffimum fenatum fibi fufFe/ durum dixerat.Porrd multu ualebatius triuliberoru.adhsreditatesadeundas. PR A ETER Hareticorum.) Arbitror legendum,prxterea htereticorum. ET N O N ab ipfo pottus.) Caftigaui,Etnon in ipfo potius. t) E quibus nomina omnia 3 cum deberet illa haeouocitari.) Sic eft in exemplarl manufcriptOjDe quibus nomina 3 cum deberet illa hate omnia iiocitari a quares agebantur. ET incogniti darent incognitam.) f.Achamoth če Soter. AlioquiIrenteum fccutus malim legere,Daret,& mox effingeret,&T poftremo exprimeret:fubaudie do,SotenQuod autem legitur Demturgum Nun filium effingeret,apud Irenah eft unigenitum filium. FOEMINA Chamoth.) Opinor (cribendum,lemen Achamoth. vnde &fabbatumdidumeft») Hsctota lententiacohacrens ficreftitui pd terit. Vnde & fabbatu didum efte ab hebdomade Cediš Cux,če Ogdoadem Acha ,, moth 3 ab argumento Ogdoadis primaegenitalis.Irenajus Demiurgum fcribit ud Heh “ oms eatum'fuifle Hebdomadam quod feptem ccelos feciflet,iuper quibus habitaret. nomc Dcmi * ET omniumfpiritalium militarium.) Caftigauimus malitiatum. i ‘ r & u 0. V A nec aerem habere.) Lege.qua n ec aerem haberet, recipr. Et fubftanttamfi capit.) Opinor fcribendum,Et fubftantiam fibi capit. SEQ_ vi T V R ut limfi expituitis & gramis SophiaecoftituiflecredamusjTu kgc conftitifte credamus.Sunt autem Gramae fiue gramiae oculorum uitia,autore befto.Nonius Marellus'pituitas effetradit oculoru, Csciliu allegans q alieubi dri M * xeriti A N N O T A T I O N E S xerit,Gramofis oculis ipfa atratis dcntibus. V T i M a G o q. Choicus d.materiali fcilicet,) Aitt legedum materialis fčflf Aut poftea, fimilitudo autem animali. ET hominis incenfum.) Hiclocus diu me torfit.Deprehendi tandem b du eflc.Et hominis lin'cenfum. t Nam Valentinianifpiritale femenhocfibi uend^ bant. Atqj hoceft,quod Irensus dicit,Et huc,ingt,in femetipfis homineefleu^ C H O i c V M fubftantia arches,čarne materia.) Scribi debet,čarnem materij' NoKKt Gery/ Senfus eft,eum cen fu m ,n em p e fp irita I eni ab Archamoth effedicunt Valentinia/ cnquadrifor/ ni,quemadmodum animalemcenfum a Demiurgo,Choicum autecenfumafuh, ms komo v a ftatitia b.<=XH, hoc cft,ab illa materia philofophica in quam hsretici quidam princi Icntimanus. P> um ^ud in quo deus fecerit 8C ccelum A terram interpretantur,quafi fubftantt/ Spiritalis. uurn A corpulentum.Et čarnem hoc eft,carnalemcenfum a materia,Ex hoc qua/ Ammdlis. druplici hominis cenfu Spiritali, Animali,Choico, A Carnali,nouum Geryon«n Choicus. eoftituunt V alentiniani, non triformem ut illc fuit,fed quadriformem. Car n ali s. INTER materialem lpiritalemc|? nuncianti.) pro nuncianti legendum median ti,ucl fimile aliquid. Et paulo poft. Et lllac debito qua plurimu adnuerit.Irenaus, Animale uero quod etia,inquit,Dextra appellant,cu fit mediu fpiritalis & materia lis,illuc aiunt redigi quocuqj declinauerit.Pro nuncianti forte feriptu fuit uicinati. 1 N conucrfationibus potuit.) In conu.poffit, V O L V N T illum profpicias carum fubftantiarum inuidiflc.) PrimumputJ/ bam legendum,uolunt illum profpicia earum fubftantiarum induifle.quafi ufur/ paretprofpicia,queadmodum dicimusaufpicia, pro prolpicičtrjs fiue ( pfpcdu/ ris.Arefpiceretid quodantedixit,in hoc Aparaturam mundi profpedam,Sed ex Iren so deprehendi,primitias leribi debere* V T fpiritalem quidem fulceperis.) Legendum, fufceperit ab Achatnotln ANIMALEM ueroquemmoxaDemiqrgo lnduit Chriftum.) Irenaiis,A Demiurgo autem,inquit,indutum Plychicum,id eft,Animalem Chriflum.Pro/ inde malim lic legere hunc locum.Animalem uero a Demiurgo, fcilicet fufccpit, quem mox induit Chriftum.f.Demiurgus, ADMINISTRATIONIS: CAVSAM uicontuhfTe.) Opinor legendum, Adminiftrationis caufa uim contuliffe. N V N C reddo de Chrifto in quem tantilicentiam len inlerunt.) Hiclocus pro digiofe eft corruptus,Sic autem legi debet,non credendo Chrifto.ln quem tanta licentia len inlerunt quidam Pendet autem h sc lententia a fiiperioribus hoc mo/ do,Et totum hoc,ut carnis noftrshabitum alienando a Chrifto,a fpeetiam falu/ tis excipiant,non credendo Chrifto.ln quem tanta licentia len A estet a. DENlQ_y E animalem prolatumabipfo promulgatum profertis.) Opinot fic legendum A d iftin gu en d um, Den iq; Animalem prolatum ab ipfo,promulg a / tum Prophetis.Intelligit autem promulgatum Propbetis,hoc eft prsdictu a Pro phetis.Irensus,funt autem, inquit, qui dicunt eum emififle Chriftu filiufuum.fcd animalem,A de hoc per Prophetas locutum efle. IN prspolitionfl qusftionibus pofituO Hoc dicitppterprspolitionescx&p Hxponutenim Chriftum ex uirginenatumjhoceft per uirginem, quemadmoo l! aqua pertubum tranfit,uteft apud Irensum. SPIRITALIS Achamothiana,animalisDem.CorporalisIneenarratiua.jLC ge IpiritaliAcha.animali Dem.Corporaliinenarratiua. . PROINDE NEC MATR1S SEMEN admifit,iniuria s squeinfub dlf ‘ uum, A ne fpfi q.) Sic hunc locum caftiga, Proinde nec matris femen adm< i tnfubdiuiiumt 'iniurias,sque infubditwum,& ne ipfi quidcm D. compertum.Vocat^j^j PERBEATVM RHENANVM« 4if dictionc,quod iniurtjs obnoxium non eflet* rrcnams o v I Acnacnoiu luunandum.) Opinor legendum formando* v rj- si ah'quid & i.perProphetasconcionabitur.) Putoficeffie debere,ut fi aliquis ) & ipfe P Cf prophetas conrionabatur* tT Prophetiarepatrocinium.) Legendumarbrtror.Prophetiale. Q_V ANTO te oportueritinfequitur.)Tufcribe,quantotemporeoportue fit i'nfequitur. . _■ civAE detottasgenerishumanidifpjufleratj Contjciopro nmerat repo/ nendum diflerunt,fubaudi,Valentiniani,utfortaffis tota fentetia fic legi debeat* Colligam nune ex difperfo ad concludendum,qua? de totius generis humani di/ fpofitionediflerant,triformem naturam primordioprofedi.Ft tamen inunitattl in Adam,indeiam diuid.per fing. i TR l F O RM E M naturam profecn.) lam oftendtmus profečli nobis legendu uidcn.Hoceft generis humani,quod in triformem naturam profecat & diuidit* TR IP A RTI T A E Cain & Abel.Sed fontes*) Poteft legi tripartita,ut referat adablatiuumpofteritate.Quod fi emninoTripartitelcgereplacet aduerbialiter* fic erit difhnguenda fententia.Moralibus quoqlier difFeretrjs tripartite Cain, Abel & Seth fontes quodamodo generis humani in totide deriuant argumeta natura?* NATVRAE atque fententiae.) Effentia? fortaffis melius quadrauerit quant fentcntia?.Nam fequitur pauIopoft,qui imperfeeta? effentia? fumus. VT Q_VOS Achamoth«) Conijcio legendum,utquod« SED eruditus huius fides augetur atqueprouehitur.Supra diximus a nima?* qua hoc ipfo ita creteris praeuertant,ut Dem.) Fortaffis legendum,fed ex adiedtu hui^ fides augetur atq; prouehtt fub radicem.Anmnecjj hoc iplo ita cceteris pra: ucrtdnt, fiue prajftant, Niii mauis efubitu huius* Caeterum fimplicius dffilcgere, Sed eruditus huius fide augetur* Siquidcm ante dixit,ut erudiri cum eo & exercei ii&ca?rcra< Ex eorum ergo laterculo &in r.čL in facerdotes allegare confueuerat.) Scribe dum puto allegere.Laterculum autem fuiffe conijcio libram in quo dignitatum idtercuiunt * omrml tam militarium quam ciuilium cognitio contineretur. Hic erat penes Pri/ iricenum Notariorum.Sanein uoluminequoddefcriptioncmImperialium offi ciorum cumOrientistumOccidentis cum imaginibus compleditur,Laterculi picturam cerncre efhfed maioris.Vtetiam minus fuiffe fcias,cuius fit mentio in Codicc hb.primo de officio quarfioris» L* Totius minoris laterculi curam* Sacru Laterculum Iuffinianus appcllat in libris Authenticorum in tra(fiatu,Vt iudices finequoquo fuffragio fiant,itcm in tra(fiatu de madatis Printipum in principioi ^ feuinfs EtLaterculenieSjlaterculisprasfecfios in l.c5perimus.&' in l.fi-Cde ( pximis faero/ ^J ercu rum feriniorum cceteriscp qui in faeris fcrinrjs militanf,lib*xtj* Porro fulpicor ma/ . a ercu ltm rus Laterculum dignitates ciuiles cotinuifle,minus,dignitates militares.Id quod m - colligoexkotius Čodice,de» offi quadicjris libro primo* e Nobis enim in feriptura.) Quemadmodum fupra dixit animas animali fen nu l' - lt}turd ^ infcriptas,fic hic uocat inferipturam ipfam inferiptione cdpofito uocabulo. -riotionc O.VTA NORIMV 3 Philetum.) Fortaffislegertdum,qui ignoramus Tele/ m ‘ cr ” 4 fam.iEoncm intelligit.quem propterea uidetur crebrius nominare quod perfe' tn nomen gerat. r>o V ° D mater dlorum.Sed nobis quidem.) Ši non fubfunt menda’,(čnfus fuC lf A^uod mater illorum Valentinianorum čt fpiritalium fit Achamoth. Sed no/ M J biS ihfubditiuum compofita habetdmpaffibile. 4 1 4 ANNOTATIO N E S bis qui non (umu s de illorum faVbi totam meflem Achamoth feminis fui preflerit. Porro fic dixit ; me(lftn re Z nc preflerit,ut Virgilius, & ruris opaci Falcepremes umbra.Et alibi, Quo(if upc ^ mejjem, e f^ j q uxcun q ? p fernes U irg U lta per agros* ^ v el cu ad m,del3tum defarinatu in conlparffonis faiutaria abfcondcritd C/ ncc totum confrequentet.) Sic puto Iegendu,uelcum ad molas delatam & defej natam inconfperfionis alueariaabfconderit.donec totum confermentetur. RESTlTV TA pleromatix,ftatim.) Conijciofcnbendum,reftitutapletoma/ ti.Eamflatim excipit. COMPARCINVS illeSoter.) Putolegenducompareius ille Soter. S CIL i C E T amboconiugiumnouumfiet.) Arbitrorficreftituendamlectio nem,ut pro ambo reponamus anulo,SciIicet anulo coniugium nouum fiet. HIC erit in feripturis fponfus.) Vidclicet fecundum prauam & hareticam Va lentinianorum lententiam. TOT v M interitum.) Lege,tota in interitum. IN fiiio putasCnon.Sed in adparatoris.Neiftudquidem.) Proculdubiofčribe dum in filrj putas^uemadmodumdocent quas fequuntur. Subauditur aiitem, Apparitor. uicem fiue locum.Nec uero legendum adparatoris,fed adparitoris, hoc eft.rmni/ firi & latellitis* ERRo finonputetdicereinfponfaefl.)Lege,Erro,finopudetdicerein fpon fae.fubaudi uicem diflribuentur angelis fatellitibus Sotcris.Atcp hoccffquodlre narns dicitSpiritales uero expoliatos animas & fpiritus intelfecftuales facftosmap prehenfibiliter de inuifibiliter inter pleroma ingreflos,fponfas reddi,hrjsquiciixa ialuatorem funt angelis, T V N C illt Sabinas raptas inter (e de matrimonljs iaudent.) Opinor non lau/ dent,led ludent fcribendum.Notiflima efl raptarum Sabinarum hiftoria, 1N hanc čarnem barbarus,& ha?c anima (euerus.) Conijcio legendu,In haecar ne barbarus,& hac una leuerus.fignificat alioqui leuem homine & nequa fuifle. IN Symphonc pleromatis ab angelo.) Irenaeus quocp leribitlymphonemfutu rum uniuerfum pleroma.Concentu intcrpretant.Eft autčhic Apofiopefis,AbaH gelo.deefl: enim,patiaris aliquid turpe. Sic apud Poetam,Nouimus &qui t £ > ETforfitanparias.) Malim pariat. ONE SIM V M iEonem hijs nuptrjs reefle deducendis ) ovho'im& / Gracauo* eft,utile fignificans. Alludit ad ueterem Romanom morem,quo nouam nupt an1 tres pueri deducebat,uno facem prarferete,duobus reliquis nubente tenentibus* PRO face &flameo.) AutoreftFeftus Pompeius,facem in nuptqs,inhonore fdx mptidlis Cereris praeferri folitam, &*aqua fparginoua nuptam,fiueutcafta puracjtadujm tlameum nu/ ueniret,fiue utlgnem atqj aqua cu uiro comunicaret. Amicitur aut.ut idetn tradif> ftutle. flameo nubens,ominis boni caufa,quod eo aflidue utebat flaminica,id eff,Flarni biuptite. n i s uxor,cui no licebat facere diuortiu. Apud eundem iegimus hinc efle nuptm Nuptd. rum &rnuptaeuocabula nata,quod nubentis caput flameo obuolueretur,quoa an Cbnubere. tiqui obnubere uocabant. , f N E Philetus iralcat,ne Fortuna acerbet)) Scribendu opinor,ne Teletus ir 3 > c3 tur,ne Fortunata acerbetur.iEonum nomina funt.Macaria Tertullianus uertet folet Fortunatam* y bl> ludent Sati/ ttas raptas. ovkV/juO 7 . P ER . B.EATVM RHEN AN V M« . 4*5 VBI poftexcciTum.) Hoceftpolitnortcm.Sic če Suetonius!oquičur. Excejfus ; V BI fupennduf potuit,qj defpoliari.) Melius,fuperitt.dui potius. VELVT epiatharffinao Cantmnculam citharaemuficam qux in fine priufcp Wwi0aj<«V dimittantur qm' audiunt,fuauifl?me fucciniTolet. t X duabus faciliime prolatum,primfi coniugiu Monogenes ueritate) Sic le / oo,Ex duabus facillime.Prolatu primu coniugtj,Monogenen če Veritate. Vfur/ njtautem meo iudicio prolatum in inflexionequarta pro prolatione. ^ E T fortafle hoe dnm.) Legenduutfortafie-Nifi udis in finefcribere.pnuciat- SVNT,inquit,quinec.) -Superuacaneu uidetJnquit, uerbum. 8 e C V N D V M Anenoeton.} MeliusJecundo Andi. TERTIO Archeton.) ApudIrenamm legitur Arrheton.iignificatautcma^V j^ n ff etot ’ T^Arrhetosdneffabilem, EX Arceto.) Vidctur ex Irenajo,ceu dixi,legendam Arrheto* PER gradus reuera Gemonios flrudum.) Ailudit ad (čalas Gemonins (on/ GemottUfcd/ tium fupphdjs infames,quxerantin Auenrino in decimatertia regione urbis. ' SED Mappa quod aiuntmiffa.) Ailuditadprifcum morem quo figtiumda/ *fapp I S TER TV L L I A N Ii ADVERSVS P R A X E A N, LIBER* arie diabolus semulatus eft ueritatem. Adfedai uit illam aIiquando defendendo concutere, Vni/ cum dominu uindicatomnipotentemundi con/ ditorem,ut SZ de unico h vrelim faciat Jpfum di/ cit patrem dcfcendiffe in uirgine,ipfum ex ea na/ tum, ipfum pafTum. Denicg ipfum efle i e s v ai c h r i s TVM.Exciditfibi coluber,quia i e s v m p, christvm poftbaptifma Ioannistentans, - utfiiiumdei adgrefTus eft, certus filium, deutn habere, uel ex ipfis fcripturis.de quibus tune tentationem ftruebat: Si tu eS filiusdei,dicutlapides ifti panes fiant. Item: Si tu es filius dei, deijce te hinc. Scriptum efl enim,quod mandauit angelis fuis fuper te,utiq? Pater,ut temanibus fuis tollant, necubi ad lapidem pedem tuu offendas. Aut nun/ quidmendacium Euangelrjs esprobrauikdiccns? Viderit Matthmus SZ Lu/ Vtr ^ g. cas. %terum ego ad ipfum deum acceffi,ipfum omnipotentecominusten ^ taui. Ideo SZ acceffi, ideo SZ tentaui. Geterum fi filius dei eflet,nunquam il/ lum fortaftedignarer * Sed enim ipfe potiusa primordio mendax eft: SZ d qucm hominem de fuo fubornauit, ut Praxean. Nam ifte primus ex Afia hoegenusperuerfitatis intulitRoman* humo. Etalias inquietus, infuper r omM cuflerant* n “>P™ P™** P[ychicu I n ijlo com / medtujhoc ejl in ijlo fcculo. Vdrdcletus Montdnicus. HoueUitdi, hoe ejldifpen fdtionis ,jiue difpojitioms * Wldior črede tiupdrs,jim/ plicesjmpru/ dentes , O" idiota* 4 iS Q_* SEPT* FLORE N* TERTVLLIAnj cufTcrant. Ita aličpdiu per hypocrifin fubdola uiuacitate Iatitauit:&nunci e nao erupit, Sed SC denuo eradicabitur,fi uoluerit dominus,in ifto comcatu fi quo minus, die.fuo colligentur omnes adultera:fruges,& cumc^terisfcan,' dalis igni inextinguibili cremabuntur.Itaqj poft tempus paternatus,& p a , ter paflfus: ipfe deus dominus omnipotes, Iefus Chriftus pradicatur. Nos uero SC femper,& nune magis ut inftručtiores per Paradetum deduetorem fcilicet omnis ueritatis,unicum quide deum credimustfub hac tame.difpen, fatione qua omovo^iap dicimus,ut uniči dei fit SC filius fermo ipiius,quiexfp/ fo proceflTerit,pcr que omnia fačta funt, SC fine quo fačtum eft nihil, Hune miflfum a patre in uirginem, SC ex ea natum homine SC deu, filium hominis SC filium dei, SC cognominatu Iefum Chriftum. Hune paffum.hucmortuii SC fepultum fecudum fcripturas,& refufcitatum a patre*8£ in ccelo refumptu, federe ad dextera patris, uenturum iudicare uiuos&mortuos. Quiexinde miferit fecundu promiflfionefuam a patre fpiritu fančtu paracletu ,iandifi/ catore fidei eorum qui credunt in patre SC fiiium SC fpiritu fančtu.Hancrega lam ab initio Euagelfj decucurriflTe,etiam ante priores quofqj Imeticos.ne/ dum ante Praxean hefternu, probabit tam ipfa pofteritas omnium hsreti coru,quam ipfa nouellitas Praxea? hefterni. Quo pera?que aduerfusuniuer fas hcerefes iam hinc prsiudicatu fit, id eflfe uerum quoacunqj primurn :id eflfe adulterum, quodcunqj pofterius. Sed falua ifta pneferiptione,ubique tamen propter inftručtionem SC munitionem quorundam, danduselt ena retračtatibus locus: uel ne uideatur unaquscp peruerfitas * non examinata, fed pradudicata damnari, maxime h xc , qua? fe exiftimat meram ueritatem poflidere,dum unieum deum non ali as putat credendu,quam fi ipfum eun dem qj SC patrem SC filium SC fpiritum fančtu dicat: quafi no fic quoq* unus fit omnia,dum ex uno omnia,per fubflantia; fcilicet unitate: SC nihilominus cuftodiatur omovop-Ue, facramentum,quasunitatem in trinitatedi(ponit,treS dirigens,patre,8£ filium ,SC fpiritum fančtu/Tres aute non (tatu,fed gradu: nec fubftantia,fed formatnec poteflate, fed Ipecie: unius aute fubftatix, K unius fl:atus,& unius poteftatis:quia unus deus,ex quo SC gradusiffi$f° r/ ma:,S£ fpecies,in nomine patris SC filtj& fpiritus lančti deputantur.Quowo do numerum fine diuifione patiuntur> procedentes tračlatus demonftra/ bunt, Simplices enim quiq$ ne dixerim imprudentes SC idiota? (qax *® al0f femper credentium pars eft:)quoniam SC ipfa regula fidei a pluribusdijs lc/ culi,ad unieum SC uerum deum tranffert: non intelligentes unieum quidem» fed cum fua otKovopcU eflfe credendum,expauefcunt ad oi kov o/Jap. Nutf erunl SC difpofmonem trinitatis, diuifionem pradumunt unitatis. quando tas ex femetipfa deriuans trinitatem, non deftruatur ab illa,fed adtn> nl tur, Itaque duos SC tresiam iačtitant a nobis pnedicari, fe uero un» oS ^ ADVERSVS praxean liber. 41 $ culrorcs prafumunt: quafi noti Si unitas inrationaliter collečta hxrefim fa/ ciat, Si trinitas rationaliter cxpenfa , ueritatem conftituat, movocj x>ap (inqui> unJtenemus.Et ita f foltutn ipfum uocaliter cxprimunt etiam Latinih tam f Leg. fonum opificč.utputes illostam bene intclligcre quam enuciant. Sed fonarcftudentLatini,S«xo»o/if«/» intelligere nolunt etiam Grad. At cao(iquidutriufque linguas pnecerpfi. Mov«sx‘*t> nihil aliud fignificare biumeft. . . fcio, quam fingulare 81 unicum impcrium: non tarnen prafcribere monar/ siquidutriuf chiarn ideo, quia unius fit eius cuius fit, aut fiiium non habere, aut ipfum i ue fc(ibifiiium fectfle, aut monarchiam fuam non per quos uelit adminiftra / re. Atquin nullam dico dominationem ita unius fui efle, ita fingularem,ica monarchiam, ut non etiam per alias proximas perfonas adminiftrctur, quas ipfa profpexetit offidales fibi. Si uero 3i filius fuerit ei, cuius monar / chiafit.nonftatim diuidieam, Si monarchiam effe definere »fiparticeps rius adfumatut 8i filius: fed proinde iliius efle principaliter a quo commu/ nicatur in fiiium: 81 dum iliius eft,proinde monarchiam efle qua: a duobus tam uničiš continctur. Igitur fi Si monarchia diuina per totlegiones Si exer citusangelorum adminiftratur, ficut fcriptum eft: Milies centies centcna milia adfiftebant ei,8i milies ccntena milia f apparebant ei: nec ideo unius %\fro6$yevp cfle deffjt, ut definat monarchia efle, quia per tanta milia uirtutum procu/ totum cenfum monarchia, euerfioncm deputas eius non rečte. Malo te ad * fenfum rei, quam ad fonum uocabuli exerceas, Euerfio enim monarchia MonAn hL illa eft tibi intelligenda, cum alia dominatio fum conditionis 8i proprrj fta' tus.acperhoc*muIafuperducitur,cumaltusdeusinfertur aduerfus crea torem. Tune male, cum plures fecundum Valentinos, Siprodigos tune in vdentinknu Monarchia: euerfionem, cum in creatoris deftručtionem. Geterum, qui fi> I‘ Urn non aliunde deduco, (ed de fubftantia patris nihil facientem fine pa / tnsuoluntate, omnem a patre confecutum poteftatem, quomodo poflutn ude deftruere monarchiam, quam a patre filio traditam, in filio feruo C doc mihi 8i in tertium gradum dičtum fit, quia fpiritum non aliunde pu / S p; r ; tU f St d> quam a patre per filiu. Vide ergo ne tu potius monarchia deftruas qui dl 'po(ltionem Si difpenfationem eiuseuertis in totnominibus coftitutam, cimo^!apt 111 quotdeusuoluit. Adeoautem manetinfuo ftatu,licet trinitas infera/ ut etiamreftituihabeat patri a filio. Siquidem Apoftolus feribit de U p tlm ° fi ne »cum tradiderit regnum deo 8i patri. Oportet enim cu regnare u ‘1> dum ponat inimicos eius deus fub pedes ipfius, fcilicet fecundum pfal/ mum: Q_. SEPT. F LOREN TI S T E R T V L LIA fci, mum: Sede ad dexteram meam, doneč ponam inimicos tuos fcabeliuh dum tuorum. Cum autem fubiečta erunt illi omnia, abfq? eo qui ei omnia,tune 5i ipfe fubfjcictur illi, qui ei fubiecit omnia, ut fit deus omnia m omnibus. V idemus igitur non obede monarchias filium , & fi hodie apud torVcftruet, filium cfl,quia 81 in fuo fiatu cft apud filiu, 81 cum fuo fiatu reflitueturpa/ fi (H* ddmit tr j ^ filioilta eam nemo hoc nomine^eflruet,Filium admittat.cui Straditj hbuel fi iUu. eam a p atre3 & a quo quandocg reflituendam patri conflat. Hočunocapi, tulo epiftolas Apoflolics potuimus iam 81 patrem 81 filium oftediffe duos efTe,pra;terquamex nominibuspatnsSčfilq s etiamexeoquodqr .radidit regnum.&cui tradidit,item qui fubiecit,duo fint neeefleefl, Sed quiaduos unum uolunt e(Te,ut idem pater & filius habeatur, oportet 81 tottim de filio examinari, an fit,& qui fir,& quomodo fit:& ita res ipfa formam fuam fcrip turis 81 interpretationibus earum patrocinantibus uindicabit. Aiuntquide & Genefim in Hebraico ita incipere: In principio deus fccit fibi filium,Hoc Ut firmum non fit , alfa me argumenta deducunt ab ipfa dei dtfpofitione, qua fuit ante mundi conflitutionem, adufqj filrj generationem. Anteom/ nia enim deus erat folus,ipfe fibi, 81 mundus, & locus, 81 omnia. Solusau/ tem: quia nihil extnnfecus prsterillum. Crcterumne tuncquidcmfolus: habebat enim fecum, quam habebat in femetipfo, rationem fuam fdlicet, Rationalis enim deus > 81 ratio in ipfo prius: & ita ab ipfo omnia. Qum ftdtio. tio fenfus ipfius efh Hanc Grarci Ao>o/j dicunt, quo uocabulo etiam fetmonc %oyoc* appellamus. Idcoq? iam in ufu effc noflrorum per (Implicitatem interpreta' Sermc. troms.Sermohem dtcerc in primordio apud deum fuifle, cum magisratio/ nem competat antiquiorem haberi: quia non fermonalis a principio,led ta „; . tionalis deus etiam ante principium: & quia ipfe quocp fermo rationc cotv fiflens, priorem eam ut fubflantiam fuam oftendat. Tamen&fic,nihilin' terefl. Nam & fi deus nodum fermonem fuum miferat, proindeeumcum ipfa 81 in ipfa rationc intra femctipfnm habebat,tacite cogitando & difp°' nendo fecum,qu^pcr fermonem moxerat dičturus.Cum ratione enim fm cogitans atep difponcns fermonem eam efficiebat,quam fermone trato' bat. Id ep quo facilius inteliigas ex teipfo,a me recognofce, ut ex imagine fi Gmilitudine dei,quo habcas 81 tu in tcmetipfo ratione, qui es animal ratio' .5 Komo. jjale, a rationali fcilicet artiftce no tantum fačtus.fed etiam ex fubflad^F 1 usanimatus.Videcum tacitus tecum ipfecongrederis rationcm.Hocip lura age intra te,occurrente ea tibi cu fermone ad omnem cogitatus tui ad omnem fenfus tui puIfum.Quodcuncp cogitaueris.fcrmo efl: q u0 c ^ fenferis, ratio efl.Loquaris illud in animo,nece{Tc efl: 81 dum loqueris,c°n locutorem pateris fermonem, in quo inefl heec ipfa ratio, qua cum c° c ^ tansloquaris,per quem loquens cogitas. Ita fecundus quodamodo Jpe/ 'iftit 81 fačta iam,quantum in dei fenfii* Hot enim eis deerat, ut coram quoq^ in fuis fpecicbusatcp fubftantrjs co / gnofcerentur 81 tenerentur. Tune igitur etiam ipfe fermo fpeciem 82 ornatu fuam fumit fonum 82 uocem,cum dicit deus: Fiat lux. Hžc eft natiuitas per fečta fermonis, dum ex deo procedit t conditus ab eo ptimurtl ad cogitatu in nomine Sophia: Dominus condidit me initium uiarUrtL Dehinc gene/ tatus ad effečtum t Cum pararet ccelum, aderam illi. Exinde eutti pare fibi facicns, de quo procedendo filius fačtus eft, Primogenitus, Ut ante omnia Pr im o geni m genitus : 82 unigenitus,ut folus ex deo genitus: proprie de uulua cordis ipfi/ vmgenitus. us/ecundu quod 81 pater ipfe teftatut: Eručlauit cor meum fermonem opti tnutn. Ad quem deinceps gaudes,Proinde gaudenti in perfona illius:Filius Fort. proinde toeus es tu,ego hodie genui te, 82 ante luciferum genui te. Sic 82 filius ex fua g d »dens itt perfona profitetur patremln nomine Sophia:* Dominus condidit me ini/ bum uiarum in opera fua. Ante omnes autem colles generauit me. Nam (i bič quidem Sophia uidetur dicere conditamfe a domino in opera 82 uias dus: alibi autem per fermone oftenditur,omnia fačta efte, 82 fine iilonihiJ Eftum,ficut 82 rurfunl:Sermone eius coeli confirmati funt, 82 fpiritu cius om ncs uites eorum: utiqj eo fpiritu qui fermoni inetat,apparet unam candečp Ulm dTe nune in nomineSophite,nunc in appellatione fermonis,qua: initiu sopbti* accepit uiaru in dei opera, 82 quas ccelum cofirmauit: per quam omnia fačta Scrmo< N funt,82 a* SEPT* F LOREN TIS TERTV LLIANi, funt, Si fine qua nihil fačtum eft. Nec diutius de ifto; quafi non ipf e (] t (j, p\o, Si inSophiee,&in rationis,&in omnis diuini animi & fpiritus nomine qui filius fačlus eft dei,dequo prodcundo generatus eft C Ergo,inquis,d a j aliquam fubftadam edeSermonem, (piritu&Sophite traditione conftru, Ats N on uis člamCPiane.Nouimusenimcum fubftantiuumhabereinreperfubftatij m [c p ro p rieratemj ut res §7 perfona qu^dam uideri podit : Si ira t capias fecun/ hccejludeut’ ^ us * ^ co conftitutus duosefficerc, patrctn &filium, deum Sčlermonem, poffit. Quid eft enim dices fermo,nifiuox Si fonus oris,&(ficut Gramatici tradut) Sermo iuxu aer offenfus,intelligibilisauditu ,ca:terum uacuum nefcio quid, 6 č inane, 8 d defmtionein r, jncorporale C At ego nihil dico de deo inane Si uacuum prodirepotuifie.ut ' non de inani 5 i uacuo prolatum-.nec carere fubftantia,quod de tanta fubfta tia proceftit, Si tantas fubftantias fecit: fecit enim Si ipfe quae fačla funt pet illum. Quale eft ut nihil fit ipfe, fine quo nihil fačlum eft: ut inanisfolida, . Si uacuus plena,& incorporalis corporalia fitoperatusC Nam Sč dpoteftali prodiuerfum q u ado,quid fieri diuerfum eius per quod fit,nihil tn poteft fieri per id quod abeo. uacuu Si inane eft.Vacua &inanis res eft fermo dei,qui filius dičtuseft,qui ironid, ipfe deus cognominatus eft: Et fermo erat apud deum, Si deus erat fermo, Scriptum eft: Non fumesnomen dei inuanum. Hiccerteeft, qui in effigie dei conftitutus, no rapinam exiftimauit ede fe xqualcm deo. In qua effigie corpus uocdt dei C 1 utique in alfa,no tamen in nulla.Quis enim negabit deum corpus ede, fubjlantiam, §7 (] Jcus fpiritus eft C fpiritus enim corpus fui generis in fua effigie. S; J 8! fi inuifibilia illa qu^cunq? funt,habent apud deum Si fuum corpus, Si fuam formam ,per c\ax foli deo uifibilia funt,quanto magis quod ex ipfius fubfta tia midum eft,fine fubftantia non erit C f Q uaxucg ergo fubftantia fermo nis fuit,illam dico perfonam,& illi nomen filij uindico: Sčdum filiutnagno fjo&oAh. fco, fecundum a patre defendo. Hoc fi qui putauerit me 7 rjo£o 7 tnV aliquam introducere,id eft,prolationem rei alterius ex altera,quod facit V alentinus, alium atq$ alium axonem de aeone producens: primo quidem dicam tibi,no Leg. te acfeti ideo non utitur Si ueritas uocabulo ifto^rcaccedu eius, quia Si harefis uti f a * tunimb heerefis potius ex ueritate accepit,quod ad mendacium fuum ftrue/ ret. Prolatus eft fermo dei an non C Hic mecum gradum fige * Si prolatus eft,cognofce probolen ueritatis, Si uiderit haerefis fi quid de ueritate imitata eft. lam nuncquamtur, quis quomodo utatur aliqua re, 8i uocabulo eius. Valentinusprobolasfuas difcernit 8i feparatab autore: Si italonge abeo sicut dccidit ponit.ut iEon patre nefciat. Deniq? defiderat nodc.nec poteft,itno Sl pc ne AeoniqueSo deuoratur Si didoluitur in reliquam fubftantiam. Apud nos autemfobs Im'” ^ 1 US P atTem uouit,Sčfinumpatrisipfeexpofuit,&omniaapudpatremau Mandatm; eft, ^iuit & : & S U:E mandatus eft a patre,ea 8i loquitur. Nec fuam.fed pa' id eft Mus . tris perfecit uoluntatem: quam de proximo, imo de initio nouerat. Q ulS ~ - * cniai Quitcunque qudhfcunq;. A D V E R S V S p R A X E A N LIBER. 4*5 rniffl fdtqu£ fint in dco,nifi fpiritus qui in ipfo eftcfermo aute fpiritu ftru/ (ftuscft.Kutita dixerim,fermonis corpus eft fpiritus.Scrmo ergo 8i in pa/ trefcmpcr,ficut dicitrEgo in patre.Et apud deum fempcr,ficut feriptum eft: Etfcrnio erat apud deum. Ec nunquam feparatus a patre,autalius a patre: quia Ego & pater unum fumus.Haec erit probola ueritatis, cuftos unitatis, quaprolatum dicimus filium a patre,fed non paratum.Protulit enim deus vnutu^rcd) fcrmonem,qucmadmodumetiam paradetus doccriSicut radix fruticem, tum > Si fons fluuiutn,8i fol radium.Nam Si iftaz fpecies probola: funt earu fub/ ***'*£“£* {tantiarum,exquibusprodeunt.Necdubitauerim filium dicere, 8i radicis šol’*ddiiis\ fruticem,Si fontis fluuium, 8i folis radium:quia omnis origo pareiis eft: Si omne quod cx origine profertur,progenies eft:multo magis fermo dei, qui ctiam proprie nomen filf) accepitmec frutex tame a radice,nec fluuius a fori tc.neeradius a fole difcernitur,ficut nec a deo fermo.Igitur fecundum horu cxcmplorum formam,profiteor me duos dicere,deum Si fermonera eiuSi patrem Si filium ipfius.Nam Si radix Si frutex dua res funt,fed coniunčte. Et fons 8C flumen dua; fpecies funt,fed indiuife.Ec fol 8i radius duae forma: funt,fed cohsrentcs.Omne quod proditex aliquo,fecundum fiteius necef fceft de quo prodit,non ideo tamen eft feparatum. Secundus auteni ubi eft,duo funt.Et tertius ubi eft,tres funt.Tertius enim eft fpiritus a deo 8i fi> lio,ficut tertius a radice fručtus ex frutice.Et tertius a fonte, riuus ex flumi/ ne.St tertius a fole,apex ex radio. Nihil tamen a matrice alienatur, a quat proprietates fuas ducit.Ita trinitas per confertos 8i connexos grad us a pa/ trcdecurres.Si monarchia nihil obftrcpit,8i ow ovoProinde,8č ante Iuciferu generaui me.Et dominus condidi me initium uiarum in opera mea,ante omnes autem colles genera ui me,8i fi qua alia in hunc modum funt.Quem antem uerebatur deus do/ minus uniuerfitatis ita pronundare,fi ita res erat:an uerebatur ne no črede/ tetur fi fimpliciter fe 8t patrem 81 filium pronunciafletCVnum tamen ueri/ tus eft,mentiri,Veritus autem femedpfum 8t fuam ueritatem. Et ideo uera tem deum credens,fcio illum non aliter quam difpofuit pronuciafle,nec ali/ terdiipofuiflequam pronunciauit.Tu porro eum mendacem efRcias 6č fal lacem 81 deceptorem fidei huius,fi cum ipfe eflet fibi filius,alfi dabat filfj per fonara:quando feriptura; omnes 8t demonftrationem Si diftinčtionem tri titatis oftendant. A quibus 81 praferiptio noftra deducitur,non pofle unu at(! P eundem uideri qtdloquitur,§£ dequo loquitur, 8i ad quem Ioquitur, quia necp peruerfitas,neq$ fallacia deo congruat,ut cum ipfe eflet ad quem '°quebatur,ad alium potius 8t non ad femedpfum loquatur. Accipe igitur ^ alias uoces patds de filio pet EfaiamrEcce filius meus que elegi, dilečtus fi N s meus Q_* SEPT. FtORENTIS TERTVLLiANr V-'l iufoHH/ meusinquem bene (enfi.Ponam fpiritummeum fuper ipfum,& u ^ &cu nationibus annunciabit.Acdpe SC ad ipfumtMagnum tibi eft utuoceris (j hus meus ad ftatuendas tribus Iacob, SC ad conuertendam diTper(] 0ncni Ifraelis.Pofui te in lucern nationum,ut fis falus in extremum terr$. Accin nune SC filrj uoces de patre:Spiritus domini fuper me,quapropterunxitn le ad euangelisandum hominibus.Item in pfalmoad patrem deeodcm,K e dereliqueris me,donccannunciem brachium tuum natiuitati uniuerfeucn turs.ltem in alio.Domine quid multiplicati funt,qui comprimunttne.Scd psalmi*^ omnes pene pfalmi,Chrifti perfonam fuftinent,filium ad patrem,id e ft ( Chriftum ad deum uerba facientem repradentant.Animaduerte etiam fpi ritum loquentemextertiaperfona de patre SC filio:Dixit dominus donw no meo fede ad dexteram mea,doneč ponam inimicoS tuos fcabcllum pc/ dum tuorum,ItemperEfaiam:Ftecdicitdominusdomino meo Chrifto, Item pereundead patrem de filio: Domine quis credidit audituinoftro, 8C brachium domini cui reuelatum eft?Annunciauimus de illo,ficut pueru/ lus,ficut radix in terra fitienti,& non erat forma eius,nec gloria.Hac pauca de multis.Necenim affečtamus uniuerfas (čripturas euoluere, cum & in fingulis capitulis plcnam maieftatem SC autoritatem coteftantes, maiorem congreffuminretračtatibushabeamus.His itaque paucis,tam manifefte diftinčlio trinitatis exponitur.Eft enim ipfe qui pronunciat/piritus^pa; ter ad quem pronunciat,8£ filius de quo pronunciat.Sic 8C casteta qu$ trdne ad patrem de filio uel ad filium,nunc ad filium de patre uel ad patre, nune ad fpiritum pronunciantur,unamquanque perfonam in fuaproprietateco fhtuunt. Si te adhucnumerus fcandalizat trinitatis quafi'non connex$m unitate fimplici, interrogo quomodo unteus SC fingularis pluraliterloquifi Faciamus homine ad imagine SC fimilitudine noftram,cum debuerit dixif/ Adinug. er fe,Faciam hominem ad imaginem SC fimilitudinem meam, utpote unicus Lx'nobls? m ' ^ fi n g u laris?fed 3C in fequentibus;Ecce Adam fačtus eft tanquam unuscx lS ' nobis.Fallit aut iudit,ut cum unus,& folus,& fingularis eflet,numerofc lo' queretur:aut nunquid angelis loquebatur ut Iudcti interpretatur,quia nec ipfi filium agnofeuntran quia ipfe erat pater,filius,fpiritusddeo pluralen fe pr$ftans,pluraliter fibi loquebatur,imoquia iam adh^rebat illi filiusfecuj da perlona fermo ipfius,& tertia,fpiritus in fermone.ideo pluraliter pronii ciauitiaciamus, SC noftram, SC nobis. Cum quibus enim faciebat ho®' nem,8£quibus faciebat fimilem,filio quidem qui erat induiturus hon® e > cit minijlris ^P ir ' m uero q u iorat fančtificaturus hominem quafi ium miniftris 8 & ar bi tr i S ' tris ex unitate trinitatis loquebatur. Denique fequens feriptura difting ult inter perfonas.Deus hominem,ad imaginem dei fecit illum.Cur no f® 01 ’ fi unus qui faciebat, 8C non erat adeuius faciebat.Eratautem ad cui® ‘ m3/ ginetu fdeimus* ADVH R S v S PRA5CEAN LIBER. 4if . cm faciebatiad filij fcilicet,qui hotno futurus certior Si ueriorimaginem 'fiam fecerat dici hominem qui tune de ltmo formari habebat,imago uero a (jmilitudo.Sed 8i in antecedentibus operibus mundi quomodo feriptu *ftCPrimutn quidem nondum fiiio apparente,Si dixit deus:Fiat lux, 8i fa/ SEPT. ELO REN T IS TERTVL LIANI, d// dicuntur hous deGtum 3 utfi homines pcr fidem filios dei fačtos 3 dcosfcriptura pronucij/ perfidefilij: dafd, renon timuitdcias illam rnulto magis uero 81 unicodei filio domini non e ' iure contuiiflc.Ergo 3 inquis 3 proaocabo te ut bodic quoqj ex autoritatc ift a , rum fcripturarum conftanter duos dcos Sl duos dominos pradices, Abfit Nos enim qui Sl tempora Si caufas fcripruraru per dei graciam infpicimus maxime Paracleti non hominum difcipuli 3 duosquidem definitnus Pa^ Sl Filium,.&iamtrescum Špiritu fančto, fecudum rationem oeconomia;, qua: facitnumerum.ne ut ueftra pcrucmtas infert pater ipfe credatur natus Sl paflus 3 quod non licct credi,quonia no ita traditu eft. Duos tamen deos Si duos dominos nunquam ex ore noftro proferimus 3 non qua(i non&pa ter dcus>& filius deus,& fpiritus deus,& deus unufquifq/ 3 fed quoniatn re/ tro Si duo drj Sl aao domini pra^dkabantur 3 ut ubiueniiret Chriftus.&de/ usagiiofeeretur 3 8Č dominusuocaretur 3 quiafiIius dei Sl dominuSi enim una perfona8£ dei Sl domini in fcripturis inueniretur 3 merito Chriftusnoa putcr^um, e {p eC acImiiTus ad nomen dei 3 & ad domini.Nemoenim alius prater unus deusS unusdomfnuspr$dieabatur 3 8i futurumerat ut ipfe pater defcedif/ fe uideretur 3 quia unus deus Sl unus dominus legebatur:&totaceconomia eius obumbraretur,qua: in materia fidei profpečta atq/ difpenfata eft.At ubi uenit Chriftus Sl cognitus eft a nobis 3 quod ipfe qui numerum retrofc cerat fačlus fecundus a patre 3 8£ cum fpiritu tcrtiu s,8£ fam pater per ipfum plenius manifeftatus, redačtum eft iam nomen dei Sl dominiin riAio/ ne. Et quia nationesa multitudineidolorum tranfirentaduntcuradeura, Cultorct plurimte ut differetia coftitueretur inter cultores unius 3 & plurimas diuinitatis. Nam diumtutis,Getiki: g? f ucere i n mundo Chriftianos oportebat ut filios lucisjumen mundi unu cbrijlmiji ;j »c*. ^ j eum g/ dominu colentes 8čnominantes.Geterum fiexconfeientia qua pro extinxi(]emus ^^nus dei nomen Sl dni,8£ patri Sl filio Sl fpiritui conuenire s deos Sl domi repofuimus' extru / nosnominaremus, f extruxiflemus faciesnoftrasetiaad martyriatimidio xijfmus,hoc e ,cm res 3 quibuseuadendiquaq’patetoccafioiurantibus ftatim per deosK do/ fdtn nafti efjemus minos 3 ut quidaharetici 3 quomdt}pIurcs.Itaqj deos omninonoo dicam ftroZdmmrtiti needominoSjfecl Apoftolu fequar ut fiparitcr nominandi fuerint pater® midiom.Exhoclo filius,deura patremappellcm 3 &Iefum Chriftum dominamnommcffi-O co Uqutt ucteres lum autem Chriftum potero deum dicere ficut idem ApoftoIus.Ex qui Dlb cbriftianotnonun/ Chriftus 3 qui eft 3 inquit 3 deus fuper omnia benedičlus in teuu otnne. Fam qudmarterij me/ aL ^‘ ci mr are i ADVHRSVS PRAXE AN, LIBER* 4*9 f L mtcr uideam te . n0 n potes uidere,inquit,fadem meam-No enim uidebit ?vwsws» llonio facie meam Si uiuet.id eft, morietur qui uiderit.Inuenimus enim Si a niultisdeum uifum,& nemine tamen eorum qui eum uiderant mortuu. Vifum quide deum fecundu hominu capacitates, no fecundu plenitudine diuimtatis.Nam Patriarch« deu uidifle referuntur.ut Abraham Si Iacob. Erprophetreut Efaias,ut Ezechid,& tamen mortui non funt.Igit? aut mori debuerat fi eu uiderant,Deu enim nemo uidebit Si uiuetraut fi aeu uiderut SL mortui non funt,feriptura mentitur,deum dixifle,Facie mea homo fi ui/ dcrit.no uiuet. Aut feriptura mentitur cu inuifum aut cu uifum deum pro/ fcrt.Iam ergo aliuserit qui uidebatur,quia no poteft idem inuifibilis defini riquiuidcbat,& cofcqucns eritut inuifibile patre intelligamus pro plcnitu Jmfihilis?^ in fomnioloquar illi.no quomodo Moyfi,os adosloquar illis infpe/ ^ c >id eft,in ucritate Si no in atnigmatc.id eft no imagineficut Si Apoftolus: fimne uidemus tanq? per fpeculu in atnigmate.tuc aute facie ad faciern. Igi tur cu Moyfi feruat confpecftu fuumtSi colloquiu facie ad faciern,in futuru. nam h° c poftea adimpJetu eft,in montis feceflfu ficutlegimus in euangelio 1 'fum cu illo Moyfen colloquente,apparet retro femper in fpeculo,& arni/ P! 1 ) atc »Si uifione, Si fomnio deum,id eft,filium dei, uifum, ram prophetis ' atnar chis,quam Si ipfi adhuc Moyfi. Et ipfe quidem dominus fi fortq coram faciern loquebatur,non tamen,ut eft, homo faciern eius uideret, ni fot# imdginma forma. Vifus inuifus- 450 Q_. SEPT* F LOREN* TERTVLLIAs, ni fortein fpeculo SC in amigmate. Dcnicp (i fic Moyfi locutuseftdom' ut &Moy(es facicm eius cominus fciret,quomodo ftatim atcyj ibidcm djf derat facicm cius uidere,quam fi uideret non dc(jdcraretCQuomodoa: SC dominus negat uideri facicm fua poffc quam oftenderat,fi tamcn oftc' dcratC’Autquic eft facies dci,cuius confpcčtus negatur,fi crat qua:uif a c (|- Vidi,inquit Iacob,deum facie ad facicm,& falua fačta eft animamca Alij debet efle facies,qu* fi uidcatur occidit. Aut nunquid filius quide uidcbat &fi facies,fcd ipfum hoc in uifione,8čfomno,& fpeculo,& anigtnate.cmj iermo fpiritus.Nifi imaginaria forma uideri non poteft. Facicm autcmfua dicit inuifibilem patrem.Quis enim paterCnum facies erit filrj,nomineauto ritatis,quam genitus a patre confequiturC Non enim &dealiquamaiotc perfona cogruit dicere,facies mea eft ilie homo:& facicm mihi praftat,Pa ter,inquit,maiormeeft.Ergofacies erit filrjpater.Nam & fcriptura quid di citcSpiritus perfona eius,Chriftus dominus.Ergo fi Chriftus perfons pa/ terna; fpiritus eft,merito fpiritus cuius perfona crat,id eft patris eius facicm fuam ex unitate fcilicct pronunciauit.Mirarer planean facies filt) pateraccb pi poftitqut eft caput eius.Caput enim Chrifti deus.Si hunc articulu qua/ ftionibus feriptur* ueteris non expediam,dc nouo teftameto fuma confir/ matione noftra: interpretationisme quodcuqj in filiu rcputo,in patre proin de defcndas.Eccc enim SC in Euagelfis SC in Apoftolis uifibile SC inuifibilem deum deprchedo,fub manifefta& perfonali diftinčlionecoditionistrimif/ que.Exdamat quodamodo IoannestDeum nemo uidit unčp.Vtiqt neere tro. Ademit enim temporis quaeftione,dicendo dominu nunčf uifum.Co/ firmatSC Apoftolusde deo:Que nemo uidit hominu,fcd nec uideri poteil, fcilicet quia morief’qui uidebit.Iide ipfi Apoftoii SC uidififc fe Ghriftu.Kco trečtafleteftanč.Porrbfi ipfeeft Chriftuspatcr SC filius, quomodo uifo cft,& inuifusCAd hac diuerfitate uifi SC inuifi in unu confercnda, quisexdi' uerfo no argumentabitf,rečte utrucp dičtu,uifibilem quide in čarne, inuifi/ bile uero ante carne:ut ide fit pater inuifibilis ante čarne, qui SC filius uifti' lis in carneCAtquin fi idem ante čarnem inuifibilis,quomodo uiTusetiamre tromueniturantecarnemCAftjuefi idem poft čarnem uifibilis, quomodo SC nune inuifibilis pronunciatur ab Apoftolis.nifi quia alius qui SC retro w fus in tcnigmateCPlenius uifibilem caro effecit,fermo fcilicet qui SC caro w patrem in filij nomine egiffe,quam filium in patris, diectite ipfo Codicetemajli Ego uent in patris mei nominefftem ad ipfum patrem:Nomen tuum i® puknte. nifeftaui hominibus f condicete etiam fcripturatBenedidus qui uenit m 11 Deus oipotčs. ridnedomini,utiq^ filiusinpatrisnomine,EtnomepatrisdeusotBni ^. ADVBRSV8 p r a X e a n liber* 45 5 , ffl ; nl isuirtutum,rexlfraelis,qui eft.quatcnus ita fcripturaj docent. Ha:c Altiffimts. jninus SC in filium competifle,&in his filium ueni(Tc,& in his femper egif/ m/ fcKfieea in fe hominibus manifeftaffe.Omia,inquit,patris,mea funt.Cur RfX "j 'f rA eii u non&nominaCCum ergo Iegisdeum omnipotetem,&alti{Timum,& deu auiejl. uirtutum,8čregem Ifraeh's,8č qui efbuide neper haec filius etiam demoftrc f ortejeuso/ tur,fuo iure Deus, quafermo dei omnipotentis,quaq? omnium accepit po/ mn ‘P otens - tcftatcm:Altiffimus,qua dextera dei exaltatus,ficut Petrus in Ačtis concio d * mj oj T natur:Dominus uirtutum,quia omnia fubiečla funt illi a patre.Rex Ifrae/ Alti f im us. lis,quia illi proprie exciditforsgcntisiftius.Item,Qui eft:quoniam multi fi d om.uirtutil. lijdicuntur SC non funt.Siautem uolunt SC Chrifti nomen patrisefte.audi/ Rf * ifr^hs* untfuo loco.Interim hictnihi promotum fitrcfponfum aduerfus id, quod &dcApocalyfiIoannis proferunt. Ergo dominus quicft,8C quicrat,S£ qui fuit, SC uenit omnipotens, SC ficubi alibi dei omnipotcntis appellatio/ nem non putant etiam filio conuenire,quafi qui uenturus Gt omnipotes,cu &filius omnipotentis tam omnipotensfit dei filius, quam dcus dei filius. Sed hanc focietatem nominum paternoru in filio,ne facile perfpiciant.per/ turbat illosfcriptura,fi quando unieum deum ftatuit:quafi non eadem, SC deos,& dominos duos propofuerit,ut fupra oftendimus. Ergo quia duos, & urnim, inquiunt,inuenimus,ideo ambo unus atcp idem,& filius SC pater* Po«ro non periditatur fcriptura,ut illi de tua argumentatione fuccurras.ne fibicontraria uideatur.Habetrationem,8č cum unieum deum ftatuit, SC cu duos patrem& filium oftendit,& fufficit fibi.Filiu nominari ab ea conftat* Saluo enim filio rečle unieum deum poteft dcterminafle.cuius eft filius* Non enim definit efife qui habet filium ipfe unicus,fuo fcilicet nomine, quo tiens fine filio nominatur.Sine filio autem nominatur,cum principaliter de terminatur,utprimaperfonaqu£antefilijnomen erat proponenda:quia pater antecognofcitur,8C poft patre filius nominatur.Igitur unus deus pa/ tcr >& abfque eo alius non eft»Quod ipfe inferens,non filium negat,fed ajiu Subaudi, dm dcum.Caterum alius a patre filius non eft.Denique inipice fequetia huiuf/ a P ud raodi pronundationum.SC inuenies fere ad idolorum faditatores atq? cul/ ' totesdefinitionem earum pertinere,utmuldtudinem falforum deoru unio ^ * t erens » diuinitatis expellat,habens tamen filium quanto indiuiduum SC infepara/ tum a patre,tanto in patre reputandum,&finon nominatum. Atquin fi no rdnafTct illum,feparafiet,ita dicesr Alius praeter me no eft, nifi filius meus. ^ m enim etiam filium feciflet,quem de alrjs excepiftet.Puta folem dice/ ^•Ego fol,& alius praeter me non eft,nifi radius meus,nonne denotaftet ua simite, ^atem,quafi non SC radius in fole deputetur.Itacp per femetipfum non ef c auutn deu.hoc propter idololatriam tamnationu quam Ifraelis: Etiam h tretirt. P>°ptcr htereticos,qui ficut nationes manibusdta SC ipfi uerbts idola fabri/ Q cantuc 454 O.* SEPT. PLORENT IS TERTVLLIANI, canturid eft.aliutn deum Si alium Chriftum.Igitur SC cum fe unum pt^ ciabat,filio pater procurabat,ne ab alio deo Chriftus učni (Te credatur, f e j ab iiio qui pra:dixcrat:Ego deus,& alius abfq$ me non eft, qui fe uniču,(d cum filio oftendit,cum quo ccelum folus extendit.Qui SC hoc diftum c j us Argumentu Jingu/ in argumentum fingularitatis arripient:Extendi,inquit,cceIum folus, Cont-fmra hxr ti/ tum c^teras uirtutcs folus,praftruens aduerfus coniečturas H*ret% corum. rum,qui mundum ab angelis 8i potcftatibus diuerfis uolunt ftruftum,^ id deDemiurgofuo SC ipfum creatorem.aut angelum faciunt.aut ad alia qua: cxtrinfecu5,utope valentinimfomni ra mundi,ignorantem quoqj fubornatum. Aut fi fic folus ccelum extendit, m ‘ quomodo ifti pradumunt in peruerfum h£eretici,quafi fingularis,no admit tatur Sophia illa dicens, cum pararec ccelum, ego aderam illi. Et fi'dixit, a? n F't e q^c°g nou it renfum domini,SiquisiIli cofilio fuiutti^ pratcr Sophiam umenfufpicorTe/ + ^ ult ’ c l ua: adcrat. In ipfo tamen SC cum illo uniuerfa compingebat,non gendii,pro fuitfoi. ignorantequid faceret.Pra:ter Sophiam autem,pra:ter filium dicit,qui cft boe modo,utique Chriftus,Sophia,& uirtus defifecundum Apoftolum,folus fčiens fenfura preter sophu fui, patris.Qu:s enim fcit qua: funt in dco,nifi lpiritus qui in ipfo eft?non qui qu£ tUi adet at, m ipfum cr at. Er c o qui non folum deum faceret,nifi a cacteris foIum.Scd iUo u.comp.no ig, euangehum reculetur,quod dicat omnia per lermonem a deo iacta chc.S! q.faccret, fineeo nihil fačtum.N ifi enim fallor & alibi feriptum efbSermoneeiusccE li firmah funt,Si fpiritu eius omnis uirtus eorum.Et Scrmo,autem Virtus, SC Sophiadpfe erit dei filius.Ira fi per filium omnia,ccelum quocp per fflu extendens,non folus extendit,nifi illa rationequa c£tcris folus. Atcp adeo ftatim de filio loquitur.Quis alius deiecit figna ucntriloquorum,&diuina> tiones a corde,auertens fapientes retrorfum,& confilium eorum infatuansC fiftens uerba filfi fui.dicendo fcilicet.Hic cft filius meus dile&in fuperuentura ego fum. Primum ^ £,? , TK fcilicct omnium,Scrmo.In principio erat Sermo.in quo principio prolatus vp.\, - p atre eft.C^terum pater non habens initium,ut a nullo prolatus, ut inna tus,non poteft uideri. Qui folus fuit femper, ordinem habere non potuif. Igitur fi propterea eundem SC patrem SC Bitu credendu putauerunt ut unu deum uindicent,falua eft unio eius,qui cum fit unus.habeat SC filium a$ ue ’ SC ipfum,eifdem feripturis comprehenfum. Si filium nolut fecundu a p atrc reputari.ne fecundus duosfaciatdeos dici,oftendimusetiam duos deosm fenptura relacos Si duos dominos;& tamen ne de ifto fcandalizentur.rat' 3 ne« A ft,Aciettris. A D VE R S V S P RA XEfiN, LIBER* 4 55 nem rcddimus,quadei noti duo dicantur necdomini.fed qua pater 5č fihus cluo-K hoc non ex feparatione fubftantise 3 fed ex difpofitione, cum indiui/ duum SC infeparatum filtu a patre pronunciamus,nec ftatu.fed gradu aliu, u( st fi deus dicatur,quando nominatur fingularis,non ideo duos deos fa ciat fed unu.hoc ipfo quod 8C deus ex unitate patris uocari habeat. Sed ar/ cutnentationibus eorum adhuc retundendis, opera prabendaefl.fi quid de fcnpturis ad fententiam fuam excerpent,oetera nolentesintucri, qua SC jpfaregulam feruant 3 &quidem falua unione diuinitatis,& monarchia fo/ nitu.Nam ficut in ueteribus nihilaliud tenent 3 qužm 3 Ego deus SC alius praz ter me non eft:Ita in Euangelio refponfionem domini ad Philippum tuen tur.Ego SC pater unum fumus,& Qui me uiderit.uidet SC patrem,& Ego in patrc 3 &pater in me.Histribuscapitulistotum inftrumentum utriufcp te/ Totum infirti (hmcnti 3 uoluntcredere 3 cum oporteat fecundum plura intelligi pauciora. metuutriufy Sedproprium hoceft omnium hareticorum.Nam quia pauca funt quae te ft mcnti ' in fylua inueniri pofTunt.pauca aduerfus plura defendunt,& pofteriora ad sylum intel/ uerfus priora fufcipiunt.Regula.autem omni rei ab initio conftituta,in pri/ ll & lt fcriptus oribus,8č in pofteriora pneferibit, utique & in paucioribus. Afpice itaque quatita praferibant ribi,etiam inEuangelio antePhilippi confultationem' confulutio Kanteotnnemargumentationem tuam 3 & inprimisipfa ftatim prafatio philippu Io^nis euangelisatoris demonftrat,quid retro fuerit qui caro fieri habe/ Joames eu Hic erat in principio apud deum.Omnia per ipfum fačta funt,& fine ipfo fa&um eft nihiLNam fi hac no aliter accipi Iicet, čp quomodo feripta funt, indubitanter alius oftenditur,qui fuerit a principio, alius apud quem fuitr Alium fermonem dei,alium dominutmlicet SC deus fermo, fed qua dei fi/ lius.non qua pater: Alium per quem omnia,alium a quo omnia. Alium au/ tem quomodo pradicamus.fape iam adidimus:quo alium dicamus ne/ ceffc eft,non eundem autem,non quafifeparatum.difpofitione alium non diuifione.Hic ergo facftus eft caro.non ipfe cuius erat fermo, Huius gloria uifa eft tanquam uniči a patre,non tanquam patris.Hic unius finum patris diflTcruit.non finum fuum pater.Pracedit enim:Deum nemo uidit unqua* inde &fi agnus dei ab Ioannne defignatur,non ipfe cuius eft dilečtus.Cer/ te filius dei femper,fed non ipfe cuius eft filius,Hoc eum Nathanahei fta/ tim fenfit,ficut SC alibi PetrustTu es filius dei.Hoc SC ipfe rečic fenfifle illos c °nfirmat.NathanaheI quidem refpondens,quia dixit,uidi te fub ficu.ideo ercdistPetrum ueto beatum adfirmans.cui non caro,neque fanguis reuelaf ct >quod SC patrem fenferat,fed pater qui in ccelis eft.Quo dičlo utriufque perlona conftituit diftinčlionem > & filtj in terris, quem Petrus agnouerat d ijlinftio per c ‘ n.ium,6i patris qui in ccdis,qui Petro reuelauerat quod Petrus agno/ fona, © % uerat 456 Q_. SEPT, FLORE N- TERTVLL iAfij, Aedes pdtris, ueratdei filium Chriftum. Cum in templum introrit,£dempatrisatm| lat,ut filius,Cum ad Nicodemum dicit, Ita,inquic,dilexic deusm Un , dum,ut filium fuum unicum dederit,in cjuem omnis qui crediderit non reatded habeat uitam fempiternam.Et rurfus.Non enim mifit deus filiutrj fuuminmundumutiudicetmundum,fedut faluusfit munduspereum Qui crediderit in illum non iudicatur.Qui non crediderit in illum, iam W/ dicatus eft,quia non credidit in nominc uniči filrj dei. loannes autem cum Ouid de icfu interrogaretur quid de Iefu contingeret,Pater,inquit,dilexit filium,&omia contingem. tradiditin manu eius.Qui credidit in filium, habet uitam £ternam.Qui non credidit in filio dei,non uidebit deum.fed ira dei manebit fuper eum, Quem uero Samaritidi oftendit CSi mefliam qui dicitur Chriftus.fi/ Iiumutique fe,non patrem demonftrauit. Qui Sl alibi Chriftus dei filius no pater dičtus eft.Exindedifcipulis, Meueft,inquit,utfaciam uolutatem eius quime mifit,ut confummem opus eius.Etad Iudreos de paralytici fani tate,Pater meus ufque modo operatur,8č ego opcror.Pater Sl ego.filiusdi cit.Denicp propter hoc magis Iud*i illum interficere uolebant.lSion tamen quod foluerct fabbatum,fed quod patrem fuum deum diceret,aquans fe deo.T uncergo dicebat ad eostNihil filius facere poteft a femetipfo,mfi ui/ deat patrem facientem.Qua: enim ille facit.eadem Sl filius facit.Paterenim diligit filium, Sl omnia demonftrauit illi qax illc fecit, Sl maiora ifta opera demonftrauit iIIi,utuos miremini.Quomodo enim fufcirat mortuos^ ui uificar,ita Sl filiusquos uult uiuificar.Necp enim pater iudicat,fed omnciu/ diciu dedit filio,uti omnes honoret filiu,ficut honorant patre. Qui no hono rat filiu.no honorat patre, qui filiu mifit. Amen ame dico uobis,quod qui audit fermones Sl credit ei qui me mifit,habet uita a; tern a,5i in iudiciu non ueniet.fcd rranfit de'morte in uita. Amen dico uobis quod ueniet hora qua mortui audient uocem filrj dei, Sl cum audierint uiuent.Sicut enim pater ha bet uitam teterna a femetipfo,ita S i filio dedit uitam ttternam haberc inf® j^oucficcju. metipfo,& iudicium dedit illi facere in poteftate,quia filius hominis eft:Pn čarnem fcilicet,ficut Sl filius dei per fpiritum eius, Adhuc adrjcit:Ego autem habeo maius quam Ioannisteftimonium.Opera enim qu^ pater mihi rfe dit cofummare,illa ipfa de me teftimoniu perhibet,quod me pater miferit Et qui me mifit pater,ipfe teftimoniu dixit de me.Subiungens aut,necp uo cem eius audiftis unčp,neqj forma eius uidiftis,confirmat retro no patrem, fed filiu fuiffe,qui uidebatur,& audiebatur.Deniq 5 dicitrEgo ueni in patr' 3 mei nomine,&non merecepiftis.Adeo femper filius erat in dei,& Rrg' s '* Domini omnipotcntis,& Altiflimi nomine.Intcrrogatibusautequidh‘ :c/ re debeat,relpodit,ut credatis in eu que deus mifit.Pane quoq; fe adfirmat quem pater prasftaret de ccelo-Ergo omne quod ei daret pater ad feuenur* ADVERSVS PRAXEAN L I BE'R. ' 4$T c rcicdurum fe,quia de coelo defcendiffet.non ut fuam.fed ut patris facc/ lctl iolmitatcm.Voluntatem autcm patris effe,uti qui uiderit filium Si ere/ dideritin eum.uitam Si refurredionem confequatur.Neminem porro ad fcucnire poffe,nifiquem pater adducat.Omnemqui a patre audiffet,& di quid dicam,82quid Ioquar.Dominus enim dat mihi linguam di/ ‘ciplin^.ad cognofcendum quando oporteat dicere fermonem, quen% c g° loquor*Sicutmihi pater dixit,ita 82 loquor.Ha:c quomodo dičta Q * fint, 4^4°, Q-o S,BPT« FLORENTI-S-TERTVLLIAN! finncuangelfeator & ctiquetam charus difcipulus Ioanncs,magis cu ^ ■rdU Praxcastnominat>i\Je6qucipfeclefuo fenfu:Antcautem (olenniratcii! fcha,inquit 3 fciens Iefus omniafibitraditaa patre efife, 5i fe exdeo cffc,^ addeum uadere.Sed Praxeasipfura uuk patrcmdc femetipfoad femeripfutn abiffe,ut diabolus itt cor Iudaz,non filr) traditionem^fed patris fuo. ipfius tmmiferit.Nee diabolo benc,nec ha:rcti£o:quia nce in filiobonofuo, diaboSus opcratus eft traditionč, Filius enim traditus eft dd^eratinfilio hoministficut feriptura fubiugir.Nunc glorificatus eft filius hominis : &de/ usglonncatuseft in lilo, Quis deusC utique non pater,fed fertnp patris, qui erat in filiohomims:ideft,in čarne in qua 6C glorificatasiatnnuirtute ue to SL fermone,& ante Iefum:& deus,inqait,glcnhcanit ilium in feetietipfo: id eft,pater rili um qucm in fcrnedpfo habens, Si fi porrcčtum ad tetram, mox per refurrccdioncm rnorte deuičla.Erant plane qui & tune non intelit/ gercnt.Quoniam SL Thomas aliquandiu ineredulus,domino enim,inquit: Nonfcimusqubeas>S£qaomodouiam nouimusCEt Iefus: Ego futn uta, uerkas 8C uita.Nemo uenit ad patrem,nifi per me, Si cognouiifedsrae.co gnouiffetis & patremtfcd SL abhinenoflis ilium, Si uidiftis iHum,Et perue/ nimusiamadPhiIippum,qurfpeexcitatus uidendi patris: nec intclligcns quomodo uifum patrem audiflet:Oftende,inquit,nobis patrem,&fufficit nobis.Et dominus:Phiiippe,tanto tempore uobifeum fum,S£ non cogao/ uiftis meCQucm dicitcognofci ab ilIisdebui£Te(hoc enim foiu difcoti opot tet)quafi patre,an qua(I fiiiumC St qua(i patre,doceat Praxeas,tato tempo/ re Chriftu cum cis conuerfatum, patrem aliquandonon dico intelligt,uc/ rum uel aftimari potuiffe. Nobis omnes feripturar, Si ueteres Chriftu det, nou# fiiium dei prafiniunf.Hoc8£ retro praedicabatunhoc Si ab ipfo Chrifto pronunciabatunimb iam Si ab ipfo patre coram de ccelis filiutn profitente,8č filium glorificante:Hic eft filius meus.Ee glorificaui, 8L glorij cabo.Hoc Si a difeipults credebaturihoc SC a Iudaas non credebatunhoc fe uolens čredi ab illis.omni hora patrem nominabat,& patrem praferebar, Si patrem honorabat.Si ita eft,crgo non patrem tanto tempore fecum con uerfatum ignorauerant.fed filium.Etdominuseum fe fgnorari exprobras, quem ignorauerant,eum uttque agnofd uolebat, quem tanto non agnofri tempore exprobrauerat,id eft,filium.Et apparerc iam poreft quomodo di iftumfit:Qui meuidet,uidet8Čpatrem.Scilicetquo Si fupra. Ego Si p ater unum furrms.QuareCquiaego ex deo cxiui Si ueni:& ego fum uia.Ne/ mo ad patrem uenit, nifi per me:& nemo ad me uenit , nifi pater eum aa ' cfuxerit:& omnia miht pater tradidit:& ficut pater uiuincat, ira Si filius:^ fimecognouiftis,& patrem cognouiftis.Secundum haecenim uicartum fe patris oftenderat, per quem pater Si uideretur in fadhs, Si. audtf ettir “ 1 AD-VERSV8PRAXEAN. liber* 441 flcrbis.^ cognofceretar in fiIio,fačta & ucrba patris adminiftrante:quia in ifibilis pater, quod Si Philippus didiceratinlege&meminifle debuerat: Peum nemo uidebit,& uiuct.Et ideo fuggillatur patrem uidere defiderans atiaii uifibiiem,& inftruitur uifibilem eutnin filiofieri ex uirtutibus, non ex pcrfonae repra;fentatione.Denique fi patrem eundem filium uellet intel |igi,dicendo:Qui me uidet,patrem uidet, quomodo fubqcitCNon credis nuia eoo in patre,Si pater in meCDebuerat enim fubiunxiiTe, Non credis quia ego fum pater? Aut qub exaggerauit,fi non illud manifeftauit quod uoiucratintellig^ficCfcilicet filium efle.Porro dicendo,Non credis quia Torte,intelli/ ego in patre,& pater in metpropterea potius cxaggerauit,ne, quia dixerat: gUfe fdlktt Qui me uidit,& patrem uidit, pater exiftimaretur:quod nunquam exifti/ f' 1 ' mati fe uoluit,qui Temper fe filium,& a patre ueniflfe profitebatur.Igitur SZ nianifeftam fecitduarum perfonarum coniunčtionem.ne pater feorfum quafi uifibilis in confpc&u defideraretur: Si ut filius repradentator patris R eprafent*/ liaberetur.Et nihilominus hoc quoque interpretatus eft,quomodo pater ef tcr P atnf * fet in fiiio,8i filius in patre. Verba,inquit,qua; ego loquor uobis non funt mca,utique quia patris.Pater autem manens in me.facit opera. Per ope/ raergouirtutum.&uerbadočtrinasmanensinfilio pater, per ea uidetur, per qu£ manet,& per eum in quo manet:ex hoc ipfo apparente proprieta/ teu^riufque perfona;, dum dicit:Ego fum in patre, 8C pater in me. Atque adcocredite ait:Quid?Me patrem efieCNon puto feriptum efife: Sed quia ego in patre, Si pater in me.Si quo minus,uel propter opera credite.Ea uti/ que opera,per qua; pater infiliotnon uifu,fed fenfu uidebatur.Poft Philip pum 8C totam fubftantiam qu^ftionis iftius,qua; in finem Euangelrj perie uerant,in eodem genere fertnonis,quo pater & filius in fua proprietate di/ perfeuenU ftinguitur,Paradetum quoque a patre fe poftulaturum, cu afcendiffet ad patrem, Si miffurum repromittit Si quide aliumtfed iam pra:mii?mus quo/ modo alium.caetcrum de meo fumet,inquit,(icut ipfe de patris. ita conne/ comtxut. xus patris in filio.Sč filrj in paradeto,tres efficit cohsrentes,alterum ex alte/ to.Qui tres unurn funt,non unus:quomodo dičlum efhEgo Si pater unu fumustad iubftanti* unitatem.non ad numeri iingularitatcm.Percurre ad>- Suhjlatnid, huc,3£inucniesquem patrem credis,uice patris dičtum.Et patrem agrico/ |am,utique in terra,tu putas fuiflethunc rurfus in coelis a filio agnofci, cum illuc refpicicns,difcipulos fuos patri tradidit.Sed Si fi in ifto Euangelio no cfl: rcuelatum,Deus meus ad quid me dereliquifti? & Pater in tuis mani/ busdeponofpiritum rneumttamen poft refurrečtionem Si deuičlae glo/ |! am m ortis,expofita neceifitate omnis humilitatis,cum iam patrem fepof ct °“ cn dere,tam fideli foeminm,ex dilečlione,non excuriofitate,nec ex in/ tredulitate T hotna;,tangere eum adgrcflx;Ne,inquit,cotigeris me, nondu afcendi 44*' Ql* sept. FLORENTIS T E R T V L L I a N I, afccndi ad patrem mcum. Vadeautem ad fratres meos:quia&mh Cc |], lium oftendit.Filios enim appellaflet illos,fi pater fuiflet,8i dices eis:Afc cn , do ad patrem meum SC patrem ueftrum, deum mcum SC dcum ueftrum. pater ad patrem,8i deusaddeum.An filiusad patrem,& fermo addcuir,* Ipfa quoq; claufula Euangeltj.propter quid cefignat h are fcripta;Niifi utere datis,iuquit,Iefum Chriftum filium deiJgitur qu^cunqaeex his putauc/ ris ad demonftrationem eiufdem patris 8C filrj proficere tibi pofle,aduerfus d efinitiud definitiuam Euangelrj fentetiam niteris.Non ideo enim feripta funt,ut pa/ ‘Euangelij trem credas in Iefum Chriftum,fed ut filium.Proptcr unum Philippi f ew fententia, tnonem 81 domini refponfionem ad cum:uidemur Ioannis Euangeliude/ cucurriffe,ne tot manifefte pronunciata,8i ante Si poftea unus Termo feb/ uertat,fecundum omnia potius quam aduerfus omnia,etiam aduerfus fe/ os fcnfusinterpretandus.Ceeterum ut alia Euangelia non interponam, qux natiuitate dominica fidem confirmanttfufficit enim qui nafti habebat Aut leg Jeter ex uirgine,ab ipfo annunciari angelo filium dei determinatum.*Spiritusd(i minam , aut fuperueniet in te,& uirtus altiftimi obumbrabit te. Propterea quod nafce/ Mnundanth tur ex te fančtum,uocabitur filius dei.Volent quidem SC hic argumentari, fed ueritas pmialebit.Nempe,inquiut,filius dei deus eft,8i uirtusaltifiimi altiflimus eft.Nec puder illosinf|Cere,quodfieflet,fcriptu fuiffet.Queenim uerebatur ut non aperte pronuciarct,deus fuperueniet,^ altiflimus obfitn brabit tecDicens autem fpiritus dei,8i fi fpiritus dei.tamen no dircftodcu nominans,portionem totius intelligi uoluit,qu$ceflfuraeratin filij nome. Hic fpiritus dei,idem eritfermo.Sic enim Ioannedieete.Sermo caro fačlus eft,fpiritum quoq; intelligimus in mentione fermonisrita SC hic fermonem quoque agnofdmus in nomine fpiritus.Nam SC fpiritus fubftantia eft fer/ mortis,8i fermo operatio fpiritus,& duo unu funt. Caeterum aliu Ioanncs profitebitur čarnem fačtu,alium angelus čarnem futurunvfi no Sl fpiritus fermo eft,Si fermo fpiritus.Sicut ergo fermo dei,non eft ipfe cuius eft,ita nec fjpiritusrSč fi deus dičtus eft,non tamen ipfe eft cuius eft dičtus. Nulia res alicuius,ipfa eft cuius eft.Plane cum quid ex ipfo eft, SC fic cius eft dom ex ipfo fit,poteft tale quid efle,quale SC ipfe ex quo eft,8i cuius eft. Et ideo Spiritus deus,8i Sermo deus,quia ex deotnon tame ipfe ex quo eft. Qu°“ Arlitrorlcg. deus dei,tanquam fubftantiua res,non erit ipfe deus, fed hačtenus deus: ou°d dei. f, quiaexipfiusdeifubftantia,qua 2 Sčfubftantiuareseft,Siut portio ali^ 3 T totlus “MuIto magis uirtus altiftimi,non erit ipfe altiflimus, t qui nec (obf fuperudcdnL ft ant ‘ua res eft quod eft fpiritus,ficut nec fapientia,nec prouidentiafSi qu£ nec. f. enim fubftantia: non funt,fed accidentia uniufcuiufq 5 fubftatia^.Virtusip* uims. ricui accidit,nec ipfa erit fpiritus.His itacp rebus quotcunqi funt,fpin tu del c7 he enm Si fermone Si uirtute conlatis in uirginem,quod de ea nafeitur filius deft ^ A DVER s V S PRAXEAN LIBER, 44$ , t f c sc in iftis Euangelrjs ipfe teftatur ftatim a puero: Non fcitis,inquit, joC j in p acr i s mei me efte oportetC Hoc SC. fatanas, cum in tentationibus nouinSi fil‘ us dei es.Hoc Si exinde da^monia confitentur:Scimus qui Es, hlius dei. Patrem # ipfe adorat.Chriftum fe dei a Petro agnitum non ne-' oat.infultans in fpiritu ad patrem:Cofiteor,inquit,tibi pater,quod abfcon/ 3cn's hxc a fapietibus. Hic quoq? patrem nemini notum nififilio affirmat: d patris filium confefturum confelTores,# negaturu negatores fuos apud patremunducens parabolam filrj, non patris,in uineam miffi poftaliquot feruos.Sd occifi a malis rufticis # a patre defcnErignorans # ipfe diem # ho ram ultimam foli patri notam:difponens regnum difcipulis quomodo # E bi difpoEtum dicit a patre:habens poteftatem legiones angelorum poftu/ landi ad auxilium ž patre E uellet;exdamans quod fe dens reliquiflet, in pa tris manibus fpiritum ponens:# poft refurrečtionem fpondens miflfurum fe difcipulis promiilionem patris:# nouiflfime madans ut tinguerent in pa/ trem 8i filium,# fpiritum fančlum,non in unummam nec fcmel, fed ter,ad fingula nomina in perfonas Engulas tinguimur.Et quid ego in tam manife (lis motabor,cu ea aggredi debeam,dequibus manifefta obumbrare qax/ runt.Vndiq5 enim obdučti diftinčtione patris SC filrj,quam manente con/ iunftione difponimus ut folis,# radij,# fontis, # fluurj, per indiuiduum tarqgn numerum duorum # triumraliter eam ad fuam nihilominus fente/ tiam interpretari conantur:ut sque in una perfona utrucp diftinguant,pa/ trem # filium,dicentes filium čarnem efte,id eft,hominem,id eft,Iefum:pa trem autem fpiritum,id eft,deum,id eft,Chriftum.Etqui unum eudemcp contendunt patrem # filium, iam incipiuntdiuidere illospotius quam una re.Si enim alius eft Iefus,alius Chriftus,aliuserit filius pater,quia filius le/ fus# pater Chriftus.Talem monarchiam apud Valentinum fortafte didi ccrunt,duos facere,Iefum,# Chriftum.Sed # haeciniečlio eorum,ex retra/ ftarisiamretufacft,quodfermodei,uel fpiritus dei,# uirtus altiflimi di/ dus fit,quem patre fadunt.Non enim ipfe funt cuius dicuntur, fed ex ipfo & ipfius.Et aliter tamen in ifto capitulo reuincentur.Ecce, inquiunt, ab an/ gdo praedicatum cft,Propterea quod nafcetur fančlu,uocabitur filius dei. f aro itaquc nata eft,Caro itaque erit filius dei. Imo de fpiritu dei didtum cft.Certe enim de fpiritu fančto uirgo concepit:# quod concepit,id peperit: id ergo nafci habebat quod erat conceptum,# pariundum-.id eft, fpiritus: cutus & uocabitur nomen Emanuel,quod eft interpretatum ; nobifcum de/ us.Caro autem deus non eft,ut de illa didtum Et, uocabitur fandtum, filius c ‘:fed ille qui in ea natus eft,deus:de quo #pfalmus: Quoniam deus ho/ 1110 natus e E in illa, # aedificauit eam uoluntate patris. Quis deus in ea n a;us:fcrmo # fpiritus,qui cum fermone de patris uoluntate natus eft. Igitu* Vt tingerent in patrem,er filium, er fpi ritim fan. BAPTIST M V S, VMre,mirt, erpitriudie de [piritu. 444 O.* SEPT* FLOREN. T E R T V L L I A N i, Igitur fermo in čarne,dum SC de hoc qua:rendu,quomodo Termo caro Gt f člus,utrurh ne quafi transfiguratus in čarne,an indutuscarnemclmd j n ^ tus.Gcterum deum inmutabilem SC informabilem čredi necefle eft, ut:ttct T rmftguu' num.Transfiguratioauteinteremptioeft priftini.Omne enim quodcuo? tio, transfiguratur in aliud,definit effe quod fuerat,&incipitefiequodn6erat Deus autem necp definit cfle,necp aliud poteft effe. Sermo autem deus,K fermo domini manet in £uum,perfeuerando fciiicetin fua forma.Qtscm(i cdpit,pro dp non capitconfigurart,confequenseft,utfic caro fačlus inteliigatur.dum fo likcft * ncarne >&manifeftatur,&uidetur,8£contrečlaturper carnemtquia Si c«e ra fic accipi exigunt.Si enim fermo ex transfiguratione SC demutatione fub ftantis caro fačlus eft,una tam erat fubftantia Iefus ex duabus,ex čarne & tlcfirum. fpiritu:mixtura qua:dam,ut elečlrum ex auro SC argento:8č incipit necauru eife,id eft,fpiritus:necp argentum,id eft,caro:dum alterum altero mutatur, 8C tertium quid efFiciturrnecp ergo deus erit,Iefus. Sermo enim defijt čile, qui caro fačlus eft. Ne q; homo,caro.Caro enim no propriecft,quia fermo fuit.Ita ex utrocp neutrum efttaliudlonge tertium eft,quam utruincpScd enim inuenimus illum direčto,8£ deum SC hominem expo(itu,ipfo hocpfal mo fuggerente:Quoniam deus homo natuseft in illa,£č ^dificauit eamuo luntatepatris:Certeufq?quaq 3 fiIium deifič filium hominis,cum dcum8i hominem,fine dubio fecundum utraq; fubftantiam in fua proprietatcr di/ ftante:quia nec£ fermo aliud cp deus,necp caro aliud čp homo. SicSC Apo/ flolus de utracp eius fubftantia docet:Qui fačlus eft,inquit, ex Temine Da/ * , uid.Hic erit homo,& filius hominis,qui definitus eft filius det fecudutn fpi ritum.Hiceritdeus,8čfermo det filius.Videmusduplicem ftatum.noncon fufum,fed coniunčlum in una perfona,deum SC hominem Iefum.DeChri fto autem differo.Et adeo faluaeft utriufcp proprietas fubftantia, ut SCfpi ritusres fuas egerit in ilIo:id eft,uirtutcs,& opera, SC figna:8Čcaro paffiones . fuas funčla fit,efuriens fub diabolo,fitiens fub Samaritide.flens Lazarutn, anxia ufq? ad mortemtdenicp SC mortua eft.Quod fi tertium quid eflet cx piment,0 T A T I O N E S eundem-filium dicunt, SC negant filiurn dum eundcm patrem credunt^ do ilits quse non funt, auferendo qua:funt. Qui uero confeflus fuerit Chri/ ftura filium dei, non patrem,deus in illo manet, SC ipfe in deo. Noscredi, mus teftimonium dei, cjuoteftatuseft de filio fuo * Qui filium non habet, nec uitam habet* Non habet aute Hhum, donatiuum militi' bus dari iuffiflent, & Tribun us id iam erogaret fingulis ex ordine uocatis (hunc enim morem fuifle,Seucrus Sulpitius innuit in uita diui Martini) quida accdlit in manu lauream caftrenfem tenens,qua cateri in capite geftabant ob folcnia Cat faru.Admiratus hoc Tribunus,quanqp ex militum murmure fufpicabat id qu°d res erat,quarit tamen quid fibi hoc uelit. Refpondet miles (e Chriftianum dTe* Proinde non fibi licere laureatum incedere.Id quod habita huius rei cognitione poftea compertum eft.Rapitur itacjueftatim in carcerem,pcenam delerta idolo/ latriae luiturus.Hoc fadum cum quidam etiam ex Chriftianis improbarent,quod uidelicet ambitioiius paulo,nec in tempore,nimirum cum nihii eflet necelfcChri ftianifmum fuiffet profeflus, TertuIIianus confuetudinem Chriftianorum qua non coronabantur.hoc libro defendendam duxit.Et in hoc quidem argumento multum laborat,undiquecorradens quod pro fuo faciatinftituto.Non aliud fen tit in ApologeticojCum inquitJMon emo capiticoronam« quid tua intereft em / .ptis nihilominus floribus quomodo utarC 1 puto gratius efte libcris, S£ fblutis, undique uagis.Sed & fi in coronam coadis,coronam n a rib us admouemus* ui/ derint qui per capillum odorantur.Porro quoniam in hoc libro ceremoniaru q ua rundam meminit,quibus maiores noftri fub Apoftolorum tempora funt uR,^ bethicannotationes pramittere quo ftudioiis antiquitatis Chrift^ana^g ratl !' cer, adiedis etiam qua cum apud alios fcriptores,tum apud hunc noftrum de tjfdem rebus comperi.Quaj res etiam occafionem mihi dedit obiter explicandi l° ca a quot obfcuriora, Atinota 44* A N H O T BRVH A T I O N E S SEaVENT I N EM. L U fVPVNGEBANTVR incaftrismiliteslaureati.) Expungitur& difpungi ^pungs. Tertulliano,quod debitum autpromiflum exok»itur,aut cceptum ad fine per Dl JP un 2 l * iSTcitur in bonam & in malam parte. Sic in fine quinti libri aduerfum Marcione, Memžnto,inquit,infp€dor,quod ea quar retradata funt retro,de Apoftolo quo/ uepbauerinius, & fi qua in hoc opus dilata erat,expunxerimus.Expunxerim^ hoceil.abfoluerimus.Rurfus libro tertio contra eundem,Si, inquit, omni modo natus čredi habebat qui homo uidebatur,uane natiuitatis fidem confilio im a gin a riscarnis expungendam putauit.Expungendam,hoc dl,abfoluendam,pradl an/ dam,exhibendam.Iterum libro quarto,Et fi comemoremus promiffionis Moyfi, hicinueniet expunda. Et in libello ad Martyres,Torti,inquit,prius,imo & orni/ Oz contumc/ contumelia expundi.Non aliterdifpungere,difpundionem,&: difpundu ufur/ H* expunčti. pat.Libro quarto aduerfus Marcionem,Oflenfis 3 inquit 5 prius cum illo,Moyle & Heiiaindaritatis pra:rogatiua,atcpita dimiffis,quafi iam dcofficio & honore diP Difputtus bo pundis.Etlibroquinto contra eundem,Ettribunal autem, inquit, nominando, norca- offu & difpundionem boni ac mali operiš,utriufcp fentetia iudiccm oflendit.Expurr/ f '°; ^ gcbanturitacp milites laureati m caftris,hoc eff,debito & legitimo munereattide/ Vifpudio bo bantur.Nam donatiuum datum intelIigit.Apparetautem,ex,pra?pofitionem ma ni a mali o/ gisaugere,inexpungo,quam priuare. Tametfi metaphora hinededuda uideri P cm > poffit!quod eorum nomina,quibus fatisfadu eft m libellis memorialibus plerucj; Expungeban/ delen' foleant.Quoniam autem huius uerbi in hunc fenfum ufus crebcr dl apud tur milites. Tcrtullianumdibuit de hac re ledorem admonere. IBIDEM grauiffimas penulaspofuit releuariaufpicatus,fpicuIatoriamorofif finfam pedibus abfbluit.terrs: fandaeinfiilere incipiens.) Hanc fententiam quis non uideat efledeprauatam, quum nihil fitquodad accufatiuum morofiffimam referaturcDiucogitanti tandem uenit in mentem,a Tertulliano fčriptum fuiile, rcleuariaufpicatus fpicula.ftoriam morofiffima pedibus abfoluit,Aut (fi a uelfi/ loluit.Intelligit autčfuniculos illos aut corrigias,quibus milites calciamenta pedi bus alligabant cx fcirpis 6č iuncis tortis,aut corio conllantes.Nam notu dl Eo/ stom. riam.dici mattam.Huius rei imaginem nobis exhibent flatura pidurac# ueteres & ad exemplum antiquitatis etiam a Chriftianis effidae,quales funt Euangelifla/ rum fimulachra ad leptentrionalem ianuam a?dis maioris Bafilienfis,&:apud Lu/ tetiam in ueftibulo tepli, quod olim erat diui Vinccntrj, nune S.Germani a pratis appellatur,Apoflolorum ilatuaedn libro qui infignia Magiilratuum Romani im/ perij continet,paulo anieruinam illius,ut uidetur,confcriptus,militem depidum uidcrcefpfocculis indutum & calceatum fic,ut uincula calceamentorum luperne reticulicuiufda fpecie pra(eferant.Porro morofiffimam appellat floriam, 3 ut lo/ ra morofiffima ob multiplices,nexus,quibus circa pedem autfocculum pedis ob/ JJoluebantur huiufmodi funiculi fiue uincula.Sic &: morofitatem Iudaae uocat ali/ bi multiformem illum ceremoniarum Iudaicarum ufum. Calceameta prifciufus untaxat pedis udtigium plerucj; texi(Ie uidentur.Tametfi no folum ex uetuftis tiomilmatis Sc fculpturis,(cd Sc libro quem modo citaui,caIceos quoque militibus ,n ruiffie appareat,quibus undiq; pedes cooperirentur munirenturčpDicit ita/ fi UC r e . rtullianus ilRrn Cbridianum, qui nolebat coronam in capite ge/ ^ai c,lolutis calceamentorum uinculis in terra fanda ftare ccepifle„pfeffioni Chri lans innuens conuenire pedum nuditatem ♦ lam fpicula uocabulum acculandt d u d “ Cr ui«»ad fuperiorem fententiam ordinabis hoc modo.Ibidem grauiffimas P 5 penulai 4 $° A N N O T AT I O N E penulas pofuit releuari aufpicatus fpicula. Atque hic dixit releuari aufpf catu cula,ea IoquencU figura qua nufquam n5 utitur,iignificans eum onereteb f!/ Ventil* milit* uaricoepitic.Porrograuiffimas penulas uocatfagaiilamilitaria craffiora res. nis &: panisfarciunt,ut ieftus iropetentiu fruftrent. Germani Schecas uotar T i T boncomi/ erat ueftimentigenuscuiThoracomachonomenfecerunt,utuidetur,X;,’ , ‘bus . fio principe.Produnt id dc coadili ad humani pedkms menfuram,& tutelam j * mollibus lanis fuifle cofedtum. Vnde duplex comodum ad utentemredibar \|' nus enim Isdebatur membra afperitatc pondetis, fi quis loricam uel dibanum J/ perinduiflet,&: inter hyemis ac armorum diffieultates,quaii re gratiffinia fo ue bj tur labod melius fuffedura. Ide Thoracomachus ne pluuijs madefadus i n( , ra uefcente pondere ueftiente oneraret, Libycis pcllibus obducebatur. Huiufmodi Thoracomacho,foccis,hoc eft,calceamentis,ferratis ocrcis,galea,fcuto, gladio,^ Jancea miles pedeftrem fubiturus pugnam armabaturfub Theodofrjs ačiam.Quod etiam pratcipiunt Impp. Charoius Magnus,Ludouicus, & L ot i. ;J attd. rius in legibus fufs quas modo citaui,capite deferiarum ob(eruatione s quaru mt I mira paucitas,uix tribus Apoftolis huc honorem fortitis.Idem in decietis h a bcs Bdptizdtidus de baptifmitemporibus de confec.diC4.c-N6 ratione.Etin fequentibus,Sed 4 Home ddbdt. nomen iuum dabat,ad fontem facrum acceffiirus.i.q.i.c.Iegum.De baptifmo Ge meminit Tertullianus cotra Praxean,ubi de Chrifto loquitur,Et poli rdurtcdio nem 5 inquif,(pondens miffurum fe difcipulis promiffionem pattis,& nouifTime mandans ut tingerent in Patrem,&. Flium 3 & Spiritum fandu.noin unum,f\am nec fcmel fed ter 3 ad fingula nomina,in pfonas fingulas tingimur.Et rurlumin pri mo libro Aduerfus Marcionem hrjs uerbis.Sed ille quidem,inquit 3 ufqj nunc,ncc aquamreprobauitcreatoris qua fuos abluit,necoIeumquo fuos unguit.nccrnd/ Ldc cr mcl. j, s l a u/ miffibnis in fignia, albam quoq? ueftem adnumerat,SifamuIu tuu, inquit4iberta/ te mutaueris 3 &: ueftis alba nitore, & anuli aurei honoreA patroni nomine^ per beatvm rhenanvm* 45 V nčfa&Honorat.Hadenus ille.Porro color alb? innocčtia: pratcipue couenit. fontcftamur nos rcnunciare diabolo.) Hoc fiebat ad occidente tefte Hiero/ Rf nucUtur 10. Exque ca die 1 .) Apud uctercs frequens eratlauandi cofuctudo,ueru re diabolo. \ T) s baptfeati per hebdomadam abftinebant.Docet in Apologetico fuo Tcrtul/ b aptizdti tto Tnus Chrtftianosetiaufoslauacriš,fedtncauiflTeneethnicorumceremoniasob Uuabante cemebant. Quid ,m.aritus fuus illi,uel marito quid illa cantabitfaudiat (ane, audiat alicjd do c cena de tab erna,de gd vena.Porro non pofTum cslarcftudiolos antigtatis Cim' hdici domini Ihansjaicos olfmcanna folitos hauriredominieum fanguinem ecalfce:qnod I 1 ' 1 ' cuni fdnguine dem miHundicauit Paulus Volzius Abbas Hugoniani coznobq, quod uulgus fijlulishdurie Hugonis curiaAlingua uernacula Hugeshofium appellatin ualle Albertina,uit pius če literatus,erutum ex libro fignoru,qui frequens extat apud Benedictmos* v IdenuperreperitinprimisCartufiorucoftitutionibusChonradusPellieanus 0 .. mo mirs fanditatis aceruditionis, ubi prohibet ne quicqua precioforum ualor ' v . poflideat 3 prstercaliceargenteudrfiftuIaqualaicidominicuexorbeantfang“ in ’ 1 f US Prsterealibellusdeueterib^thefaurisecclerisMagonciacčfis 3 abhinc5nosčcii ! ^ m ec Ji m ?Č tos ^ eo arn pl IUS colčriptus 3 q nuc no efl ad manu,inter aureos calices ,n S e - tf£ — a ponderis anfatos,cruces aureaspgrues argenteas odore impoiitoru in cauo PER beatvm rhenanvm. 455 ' . { arrl atu per roftra ac collum mira arte exhalantes iuxta ara maxima, ucftes I c ( quis ex fratribus uifitandus,aut faerifidu offertur,aut dei uerbu adminiftratur, Needealiorumanuqp prafidentiu.) Pratfidentes uocatprefbyteros,etia ali/ Vr nc oratiois,& couentus,& omnis fandi comertrj relegetpraefident ,pbati quicp fe dores lionore iftu,no pretio,fed teftimonio adepti.Necp enim pretio ulla res dei conftat.Idem in libro de caftitate tradit,ecclefixautoritate conftituifte differentia ordo. inter ordine & plebem,& honorem per ordinis confeflum fandificatuim v ki s. Oblationes pro defundis.) Hinc illud in libro de Monogamia.Enimuero ,p anima eius oratj&refrigerium interim poftulat,&dn prima refurredfone confor offertannuis diebus dorrnitioniseius.Sed&incociliationematrimonrj olhtiones, fiebat oblatio. Nam fic feribit in calce (ecudi libri ad uxore fuam. Vnde fufficiam, 'nquit,ad enarrandam felicitatem eius matrimonjj,quod ecclefia conciliat,&: co/ firmat oblatio,^ obfignatum Angeli renunciant,Pater rato habet? J ro natalitrjsj Hoctametfi ethnicum aliquadiu tolerauit ecdefia.Concilium NdtalitU . ^‘cenum & fequentia aperte damnant,ut primoru concilioru canones oftedunt, I« mulibus ‘P.incoplunbus adhucbibliothecisextantdigniquiin lucern emittant, Autor fuis olUtione eu l ontius Paulinus,populum qui ad Natale diui Felicis Nolam cofluebat.epu/ fdcichZt chri aulolitum in aedefacra,Pyoindeipfe parietes templi piduris cx ueteriinftrumen jlidni, 0 ehunptis ornandos curauit,ut accumbentes in comuni menfa (pedandis illis CommejfdbZ/ occupat^temperantius conuiuium exigerent.Id quod propterea duxi referendum tur olim in te > mos comeftandiin dedicationibus templorum 8C Natalibus diuorum diebus plis CbrijlU/ iquus effe cognofcatur.Opus aute erat olim multa Chriftianis indulgere,qui nu tQ U Uq5 j am ^ nes de pngamTmo ad noftram religionem conuertebantur, difficul/ ca 1 clln ft«cntes quibus per omnem uitam aflueuerant.Secus eft hodie, Die 45 * A, N N O T A T I O N E S CenicuUs &do Tare. Gcnicukri. Ve ntecojle. Conditio. Arictdnc [er/ tii tribuit Dtp dom. Helucus. D/e dom/nico.) Hoc et/amnum obferuatur. Gen/cul/s adorare.) At hoc hod/e tantutr 'tad led/onem facrofan<5i{p u;)n/ gelijdtem /n uefpert/no facro Pafchal/s Hcbt, .nadte,ex uetuftate rel/dum.Genj cular/ /n adorando.uelut pcen/tent/s eft.Qu/ ftans adorat,tanqua /am ucnia con/ fecutusgrat/as ag/t.Qu/dam propterea nos Pare putant dum pronunc/atur Euj gel/um.ut mem/ner/mus /d nob/set/am glad/o defendendum,cuiqiubufdamiu loc/s aiunt tum admoueri manumala/c/s.Quali uero Chr/ltus /uller/t doctnna fuam arm/s u/nd/car/, Eadem /mmun/tate a d/e Palčhte.) A Pafcha ufcg in Pentecoften non gen/cu/ lando precabantut,fed ftantes,utqu/ deo pro peccarorumrem/ffionedbaptifma tis dono grat/as agerent.Teftatur hoc & H/eronymus aduerfus Montanum Idi bens, Non quo & per totum,/nqu/t,annum excepta Pentecofte /e/unare non li/ ceat.Acc/p/t autcm Hteronvmus Pentecoften pro d/ebus /nterft/t/bus /nter Pa/ fcha d Pentecoften,S/cut d aduerfus Luc/fer/anos, ubf totum hunc Tertull/ani locum u/detur aemulatus,h/s qu/dem uerb/s.Nam d' multa al/a qute per traditio/ nem,inqu/t,/neccIefqsobferuantur,autor/tatem fib/ (cr/ptae leg/s ufurpauerunt, uelut /n lauacrotercaputmergirare. de/nde egreflos,lad/s d mell/s praguftare concord/am,ad/nfant/xfign/ffcat/onem:d/e dom/n/co d per omnem penteco/ lkn,necde gen/cul/s adorare,d /e/uniu foluere.multacg aha quae fcr/pta non funt, rat/onab/l/s fib/obleruat/o u/nd/cau/t. Cal/cts aut pan/s et/am noftr/.) Propter crebra lacrametoru tra dat/one/noli/ ta fu/t /11/s rel/g/o quatda,et/a uulgarem paned uulgarepoculureueretertradad/. Qua?r/s an cond/t/on/e/us frucndte natura nob/s debeat prae/rc.) Sufp/corlic legendum,quarecond/t/on/e/us fruenda; natura nob/s debeat (uel pot/us debet) pradre,ne/llarap.dquatfequuntur.Cond/t/onem uocat creaturam,quam Glad r.Tio-i/j appellant- Grteco quoqj ft/Io lat/sfec/mus.) H/c al/qu/s dub/tare poftet,an pro Giaco quoqj ft/lo,fčr/bedu fit,pra?coquo Mo, Vt fčr/pfifle /uuene eos 1/bros /ntell/gam*. Dat d Pr/apo tam/as.) H/clocus erat deprauat/ftime fcr/ptus,ut funt pleracp Tertull/an/,Gc u/del/cet,Dat d Pr/apoten/a fi demetar/anne-Ego reft/tu/, Dat & Pr/apo taen/as /dem,d Ar/adne lerium ex auro dInd/c/s gem/s, Vukan/ opus, Liber/ munus,poft Theie/,ficen/m puto fegendum pro Thefidus.NamexIndi/ carumgemmarumdaurifplendore,exqu/bushxccoronaconftabateLabyrin/ thi tenebr/s ad lucern emerfitThefeus-Eam Ar/adne dono datam a Baccho qui ; dam fcr/bunt,quam /dem /n ccelum polka tranfluler/t.L/brar/us Hefiodumpau loantecommemoratum adhuchabu/t/n mente. Ab heluco defenfare.) Hanc d/d/onem /deo dux/expl/candam,quod fitanti qua pauc/sčg cogn/ta.necp en/m comentar/um /n hunc 1/brum Ičr/bere decreut '.Sv gn/ficat helucus autore Sexto Pompe/o,languidum d fem/lomnum d hefterno u/nolanguentem,fic d/dum ab h/atu or/s d olč/tat/one. Quanquam Tertulna/ nus pro ipla pot/us afFedione cap/t/s u/detur ufurpare,qua procl/ues /n fomnufi 1 redd/mur, quam Graec/ HajKjlajfa/j appellant. De hederae ui fr/gor/f/ca, ro ultl funt apud autores* . Per eos /n qu/bus efur/erantO Conrjc/o fcr/bendum,/n qu/bus haefur/ erat,n u pot/us,ladiir/erant. , „ Non negabo d hoc /ngen/ucum fand/s fec/lTet d deo m/n/ftrafiet,aucl/es * u/d.) Nefc/o an rede d/u/narim fic conatus hanc fentent/am reft/tuere,N o nn gabo d hoc /ngen/um cur/s art/fic/s,fed d deo m/n/ftrafle,aud/ens Da u ‘“* ^ ta al/a ante uenerunt m mentem,quae non l/bet h/c referre, p E R REATVM RHHNANVM' 45 1 propr/a Ofiridis ueftc.) Aator eft Herodotus,nephas apud JEgypfios fuiflfe I icas ucftes in redes facras inferre.Proindc Itnefs utebantur. J Cona-an in totum Chriftiano militia*) Qui no pmittit ut Chriftianus cthm' bclli^cranti nauct opera, an pmiffums eft ut Chriftianus Chriftiano Chriftia/ s, hoccft,fratri fratres pfecuturo fe militem adiugatfHaud dubie nučfj credidit 0 belli^cranti nauct opera,an pmiffums eft ut Chriftianus Chriftiano Chriftia/ cl hoccft,fratri fratres pfecuturo fe militem adiugatfHaud dubie nučfj credidit furani TertulIianus,Ut Chriftiani mutuis armis concurrerent.Sed ad hanc infa/ n ,am deuenim us.Belligcrantur hodie n5 modo ,pphani,fed & ecclefiaftici, Chri jt um fcilfcet & Apoftolos nobis repraefentantes, lam & ftationes.) N o tre funt militum ftationes. At Stationes apud Chriftia/ nosconuentus etanf, cu ftantes precarentur.id quod fiebat dominico die. Nam addit.aut&dominico die,quando nec Chriftof Vbi Apoftolo non placet.) Apud idola uidelicet. Incumbens &: r.fuper lumbos.) Lanceam intclligit.Fortelegendu,requiefcenš lumbis fuper eo quo perfoffum eft latus Chrifti- Mortuus ctiam tuba.) Innuit morem Caftrenfem,quo mortuimilites tubici/ nis cantu,que hic rencatore uocat,deplorabant.Noftrates milites ad caninre pel/ Ifsjioceft tympani pulfum cfferuntur,ut habet uulgaris cantio iocans in milites. Tamen nec lili neceffitate difciplina conibet.) Caftigauimus,Tamenec illi ne ceffirati difciplina conniuet. Nam & uoluptas poterat,) Prouoluptas fubftituimus uoluntas.Et pro ha/ bcs,babens* Perlliam&Romulus Romam.) Locus hic male habet,fic in ueram ledione rdlituendus.Pcr Iliam čh Romulum Romanre. Quum enim Martis Cit Venus, ncmpcamica,filiusautemMartisexIliaRomulusprimusparens autor Ro/ ma&orum,eritipfa quoq$ Venus aliquo modo Romana cenlenda,ficut & Mars illius amaflus Rotnanus.Vult autem Ieuitatem Veneris oftendere, quae cum plurcisadamarit, Anchifem&Martem Romani seneris autotem quatenus ex lliauirgine Veftali Romulum genuit Roma poilea conditorem.Namhoceft ciuoddicit, Adaurum etiamamiculae Martis* Cretcrum falfe iocatur fe non ere/ dere Ven crem cum Marte Romana efte, quod V enus Iliae pellex fit, ueluti pro/ ptcrca V enus non aufit Romam uenire timens obiurgationem adamati Martis* Itacp fic leges.Sed & ego Venerem non čredo ex hac parte cum Marte Romana* qua pellicis dolor eft*ExempIar habet Romana,led male* Sed Sc Pači.) Et hic locus deprauatus eft.Quid fi legaš,Sed & Pači cum Ne/ ptuno inrjcit,ucl potius ncdit,ex hac arbore corona.fubintellige idololatria. Hac aduerbis lemnilcis.) In autore tam mit e corrupto quid agas nifi diuinas* f uacet.foi te legendu,Triumphi laurea folrjs ftruit,hinc adnexis lemnilcis inor/ natur,ambuftis unguentis delibuitur.Angelus Politianus egregie cauit ne uerba poneret cx hoc loco,cuius meminit in Milčellaneis* ftapudBarbaros.Chriftus enimquih.) Sufpicor ficlegendum&? diftinguetl dum,Et apudBarbaros Chriftianus qui hanc portauerit,in capitecaufam (.flau rcnni triumphalem) none&ipfe pugnauitf Hi <3/ali a milina rcgiarumfamil.)°Conr}ciolegendum, Eft 6C alia(.f.corona) •uilitariumfamiliarum.® . V iderint puhlici čk qui.) Repofuimus pro& qui equi. Milellus Archemorus.) Narratquibusagonesfuerintabethnicis inftituti.Ar * 1C Tf rus Hfcurgi filius aferpente lrefus adhuc infans perijt, ex incuria nutricis u r H yp fipy les ,qux ilium in graminibus reliquerat oftenfura Grrecis iiti laborant 1 us Langiam fontem.In eius pueri memoriam annuus agon inftitutus eft, Et perrjt adhuc infans,mifellumuocat,non miferum. Q Ec ofiridis fdce¥ doteslineisuc ftimentis ute/ bdntur+ Stdtioes Chrt ftidnorum . Archcmorus* 45 ^ ANNOTATIONE Tbyraut Apollo. Antelijdtemo J m. Centiururo (*> Antinous, Et Antinous infelix.) Hanc Hadrianus Ctefar in delitijs habuif 5 & tam tene - dilexit,ut ab illo ciuitatem i£gypti cognominaripubi &C a o onem illi q U0tar J f celebrandum infiituit,Quam rem in literas pulchre retalit fcgefippus fic feribens referente Hieronymo 3 Tumulos 5 inquit,mortuis templaq? fccerunpficutufa ho/ die uidemus.E quibus eft de Antinous feruus Hadriam Caefaris,cui & gymmcus agon exercetur apud Antinoen ciuitatem,quam ex eius nomine condidit,& ft a , tuit prophetas in templo-Haec iSle.Notat cttoSemo'^ Anttnoi Tertullianus in pri/ mo libro aduerfus Marcionem,cum inquit,Alioqui fi fic homo deum comentabi tur,qiiomodo Rctrmlus Confum,& Tatius Cloacinam,& Hoftilius Pauotem, čk Metellus Alburnum>&quidam ante hoetempus Antinoum,&c. Et Carnatn.) Putolegendum & Cardam.pro dca qux Cardinibus prafidcat* Thyrsum Apollinem.) Graeci %\s$cuop uocant quicquid foribus obiacct,&cx/ tia fores eftunde dk faxo Cydopis quo fpeluncam fuam oceludebat, nomen.Sh quidem 9 'ujcc/j illi lanuam dicunt. Antelios damones.) Antdrj dtj Graecis funt qui pro foribus dedicantur. Sk etn aras ueldeoru ifatuas uocabat fubdiales,utquae fbli foretexpoiitae.Efydiius, A*vthXi oi,8ioi 01 'T&o tw/j 7raAw/j ‘ cPfv/j&t/ot ,Et ru rfu sAvtk žoit/kju hAV« Ato?« 0£oe. Vtecdefiae Chrifti Iefu.) Caftigauimus,ut eccIefiae,Chrtftuskfus. Centaurrjs quoq; roris.) Infcitia librarij uerba bare partim deprauauit,partim confudit.Forte legendum, Cen ta urijs quoqj rofis ex horto Midadedis. Intelligit autern rofas quae a multitudme foliorum Centifoiiae uocantur.Hortu Midae, rofe tum appellat.in libro depalIio,cu inquit 3 Alcinoi pometumA Midae rofetuni, Q'SEPTIMII FLOREN TIS TER TV LL I AN I) DE C O R O/ NA JiniTIS L I B E R» r o x i m e fačtum eft, liberalitate praftantiffiniorum Imperatorum expungebantur in caftris tnilites laureati. Adhibetur quida illic tnagis dei miles, caeteris conftan/ tior fratribus,qui fe duobus dominis feruire pofleprs' fumpferapfolus libero capite,coronameto in mana o a<) _fo.VulgataiaSi ifta difciplina Chriftianoru reiuccbat. Deniq?,finguli defignare,eludere eminus, infrendere comminus. Murtnur ,Tribuno defertur.ČC perfona ia cx ordineaccefterat. Statim Tribunuscur, inquit,tam diuerfus habituCNegauit ille cu ca:teris fibi Iicere.caufas expo/ ‘ ftulatus,Chnftianus fum,refpondit.O milite in deu gloriofum. Suffr a g ra . exinde,& res apdPActa,8č reusapud Prsfečlos.lbtde grauiffimas penulas Prafcčli. pofuit releuari aufpicatus, fpiculator ia morofiffima pedibus abfbluit.terr* ^ioneT^hoc ^ an( ^ x m filtere incipies: gladiu nec dnicx defenfioni neceftarium reddidit. loJ, ‘ P ° laurea Sl de manu claruit.Et nuc rufatu fanguinis fufifpe calceatus, dc tua gelq paratura fuccinčlus acutiore uerbo dei,totus de Apoftolo arma fus ’ Ccmdidd mdr de martyrrj Candida melius coronatus,donatiuum Chrifti in carcerec^pc Vrij, ueflif. dtat.Exinde fentetix fuper illo,nefcio an Chnftianoru,n6 enim alia: brn 1 - corum,ut de abrujpto 3 8J praxipiti»8£ mori cupido,qui de habitu intetfog^ - tus nopiini negocium fecerit/olus fciiicet fortis,inter tot fratres corni^^ Trdtrill, boe eft , Chrifti d/ tliš » Aild. DE C O RONA MIL ITI S, LIBER* " 455» folus Chriftianus. Plane fupereft ut etiam martyria recufare meditetur,qui prophctiasciufdem fpiritus fan&irefpuerunt. Muffitant deniq 5 tam bona ^ longam fibi pacem periditari.Ncc dubito quofdam t fcripturas emigrare, AnnoUtiSe ‘ s farcinas expedire,fuga: accingi de ciuitate in ciuitatem. Nullam enim aliam i ege , Euangclrj memoriamcurant.Noui SL Paftoreseorum inpaceleones.inpra: i« puceleo' |io ceruos.Scd de quaeftionibus confefitonum alibi docebimus.At nuc qua nes > tn P™ ll@ tenus 51 iilud opponunt.Vbi autem prohibemur coronariCHanc magis lo/ " m * calem fubftantiam caufe prcefentis aggrediar,ut SL qui cx folicitudine igno/ rantia: quarunt,inftruantur:& qui in defcnfioue delicti cotendunt, reuinca/ tur ipfius, uel maxime Chriftiani Laureati quibus in folatium qu;eftio eft, deli/ qua(iautnullumaut incertum faltem haberi poflet deličtuquod patiatur a*. quadlioncm. Nec nullum autem nec incertum,hinc intcrim oftcndam.Ne/ incertum det minem dico fidelium coronam capite nofle alias extra tempus tentationis ciurmodi. Omnesitaobferuant a catechumenis ufque ad confeflores, 8L mni martyres, uel negatores* Viderint unde autoritas moriš de qua cummaxi» confeflores . me qu$ritur. Porro cum qu£eritur cur quid obferuetur, obferuari interim mrtyresl conftat. Ergo nec nullum nec incertum uideri poteft deličtum, quum com/ n egutores^ mittitur in obferuationem fuo iam nomine uindicandam, SL fatis autorata ^ utorm c °t confenfus patrocinio. Plane,ut ratio qu$renda (it, fed falua obferuatione, J necin deftručtionem eius,fed in azdificationem potius,quo magis obferues cum fueris etiam de ratione fecurus, Quale eft autem ut tune quis in qua: / ftionem prouocet obferuationem cum ab ea excidit C SL tune requirat unde habuerit obferuationemcum ab ea defqt C quando SL fi ideo uelit uideri ad quxftionem uocare.ut oftendat fe no deliquiffe in obferuationis deftitutio-* ne, nihilominus deliquifte eum conftet retro in obferuationis pr$fumptio> ne. Si enim non deliquit hodie fufcepta corona, deliquit aliquado recufata. Et ideo non ad eos erit ifte tračlatus quibus non competit qua:fh'o, fed ad qs* illosquiftudiodifcendi,non qu^ftionem deferunt, fed confultationem» confulutio\\ blam SL femper quceritur de ifto, SL laudo fidem qua: antccedit.Obferuan/ dum efle quam didicit. Et facile eft ftatim exigere,ubi feriptum (it,ne coro / nemur.Atenim ubi feriptum eft,ut coronemurf Expoftulantes enim feriptu ntpatroeinium in parte diuer(a,pradudicat fu£ quoque partis feriptura: pa/ ttocinium adeffe debere. Nam fi ideo dicetur coronari licere, quia non pro/ P4 trocinium bibeat fcriptura,£cque retorquebitur ideo coronari non licere,quia feriptura f cri P turx * n°n iubeat. Quid faciet difciplina C utrumque recipiet quafi neutrum prohi D if ct pim ‘tum fitCAn utrunque rei)ciet,quafi neutrum praceptum fitCSed quod no chrifikna. prohibetur, ultro permiflum eft. Imo prohibetur, quod non ultro eft per/ »Tulium. Et quandiu per hanc lineam feram reciprocabimus, habentes ob/ ctuationem inueterata qu«prsueniendo ftatum fecit^Hac fi nulla feriptu/ Q t. ca detss 460 Q_. SEPT. FLORENTIS TERTVLLIAHI, ra determinauit.certe confuetudo corroborauit,qus dne dubio de traditio/ nemanauit. Quomodo enim ufurpari quidpoteft ,fitraditumpriu Snot] eft C Edam in traditionisobtetuexigenda eft,inquis,autoritasfcripta,E roo qu$ramus an 81 tradidonis fcripta non debeat recipi, Plane negabimusrb cipiendam, fi nulla exempla praiudicent aliarum obferuadonum,quas(ine j.^ mflrumentu ullius fcriptura inftrumento fol ius tradidonis titulo, exindeconfuetudinis ;olfm ' ferintur*. /patrodnio uindicamusIT)enique utabaptifmatcingrediar,Aquamaditu/ 1 ri,ibidem,fed 8C aliquantdprfus in ccdefia fub antiftitis manu conteftamnr fcripturte . Titulus trudi tionis. Vutrocinium ! confuetudinif BAPTISMA EV C H A/ %^ rUK tem poru, 'VfiM fak d' • J*" Confuetudo , R Utio, prius in ecclelia tub antiltids manu conteftamut nos renundare diabolo,& pompee,& Angelis eius.Dehinc ter mergitamur, ampliusnonaliquidrefpondentes quam dominusin Euangelio determina uit. Inde fufcepti, lačtis 8C mellis concordiam pragu ftamus. Exqueeadie, [auacro cottidiano per totam hebdomadam abftinemus .lEuchariftisfa/ ' ' - (^ ramentum Si | i nt:em P oreu ^ us ’^' oltT!n >busmandatumadomino.etiam H’/ -^antelucanis ccetibus , nec de aliorum manu quam prafidentium fumimus. n. 'frtffttiCeremonie -{Obladones pro defunčlis.pro natalitrjs, annua die facimusj Die dominico ’ ^ ccciefuftiae ._j C i'un;um nefas dudmus,uel gcniculisadorare. Eadem immunitateadiePa ‘ n P^btecoften ufque gaudemus. Calicis aut panis etia noftri,aliquid decuti interram anxie patimur.Ad omnem progreftum,atque promotum, ad omnem aditum,& exitum,ad ueftitum,& calceatum, ad laucra, admen/ fas,ad lumina>ad cubilia, ad fedilia, quacunque nos couerfatio cxcrtct 1 fioji tem fignaculo terimus. Harum 5 £ aliarum eiufmodi difdplinarum O legem expoftules fcripturarum,nulla legis traditio tibi pratendetur,autrix confue/ tudo, confirmatrix, 81 fidei obferuatrix, Ratione tradidonis 8C confuetudo nis fidei patrodnaturam aut ipfe perfpicies, autab aliquo qui perfpexeritdi fces. Interim nonnullam elle credes cui debeatur obfequium» Adrjcio unutn Apud tudreos adhucexemplu, quatenus 8 i de ueteribus docere conueniat. Apud IudsoS mulieres inče t3m fdenne eft foeminis eorum uelamen capitis, ut inde nofcantur. Qu£ ro dunt ueluttc. } e g em> Apoftolum differo. Si Rebecca confpecflo procul fponfo uelamen inuafit,priuatus pudor legem facere no potuit,aut caufe fua: fecerit.Tegan' turuirgines fol;e,& hoc nuptum uenientes,nec antequam cognoueruntfpo' Sufunnu, fos. Si 8i Sufanna in iudido reuelata.argumentum uelara praftadpoflum dicere, 81 hic uelamen arbitrrj fuit, Rea uenerat, erubefčcns de infamia fua. studiu uocut merito abfcondes decorem,uel quia timens tam placere. Caterum in ftadio "tionemlgutu mar ‘ t ‘ n ° putem uelatam deambulafle 3 qu*placuit.Fueritnuncuelatafero ,r pom ur m legi p er> 1“ ‘pfa quoque lege habitum requiro 3 uel in quicunque alia. Si mus.Dun. j 5 . nufquam repcrio 3 fequitur ut traditio confuetudini morem hunc dederiM > 3 T ruditionem biturum quandoque Apoftoli autoritatem ex interpretatione rationis*n |: > tum n °defendi ‘S 11 - 111 ' exem P^ IS renunciatum erit- pofle etiam non feriptam traditionem m eonfmudine. obferuatione defenddeonfirmatam confuetudineddonea tefte>probat* tuC • * . ~ ' ■ traditio^ Rf beccu. DE CORONA MILITI** LIBER* 4 g * rraditioniscxperfeuerantiaobferuationis,Confuetudoautem etiaminči/ confuetudo * uilibus rebus pro lege fufcipitur,cu deficit lex, ncc difFert fcriptura an ratio/ l«. nčconfiftat, quando 8£ legem ratio cotnmcndet. Porrofi lexrationecoftat, |cx erit omne iam quod ratione conftiterit, a quocunque produdum. An no n putas omni fideli hčere concipere & conftituere,duntaxat quod deo co/ cruat,quod difciplins conducat,quod faluti proficiat.dicente domino: Cur autem no Si a uobis ipfis quod iuftum eft iudicatis C ut non de iudicio tan/ rum fed de omni fententia rerum examinandarum. Dicit 8i Apoftolus, Si quid ionoratis, deus uobis reuelabit: Solitus 81 ipfe confilium fubminiftra/ rc,cumpnrceptum domini f noftrihabebat:8i qutedam edicereafemetip tp ronojlrt (o, fed 8i ipfum fpiritum dei habens dedudorem omnis ueritatis. Itaq? con f crihe non > filium 81 didum eius diuini iam prtecepti inftar obtinuit, de rationis diuinte *a patrocinio. Hanc nune expoftula faluo traditionis refpedu quocunque tra ^ ^ ditore cenfetur: necautorem refpicias, fed autoritatem r 8C inprimis confue tudinis ipfius,quas propterea colenda eft, ne non fit rationis interpres: ut fi K hanc deus dederit, tune difcas quod non obferuanda fit tibi confuetudo. Sed cur maior efficitur ratio Chriftianarum obferuationum, cum illasetia olfemtio/ natura defendit,qute prima omnium difciplina eft ? Ide6q$ hxc prima prte nes chri ftw feribet coronam capiti non conuenirc. Puto autem natura deus, nofter eft, ^ qu't figurauit hominem: 8i frudibus rerum appetendis * iudicandis, confe/ quendis certos in eo fenfus ordinauit, per propria membrorum quodamo/ do organa, Auditum in auribus fodit, uifum in oculis accendit, guftum in h omo> ore conclufit, odoratum in naribus uentilauit, contadum in manibus vfcrfuT, mauit. Per ha:c exterioris hominis minifteria, interiori homini miniftratis, fručlus munerum diuinorum ad anima deducutur a fenfibus. Quis igitur fruftus exfloribus’C (fubftantiaenim propria certe prtecipua coronarum, fiores agri) aut odor,inquis,aut color, aut pariter utrunque» Qui erunt fen/ fus coloris, odoris C uifus opinor 8C odoratus. Iftos fenfus azque membra fortita funt: oculi nifi falior 81 nares. Vtereitaqj floribus uifu Si odoratu, quorum fenfuum frudus eft. Vtere per oculos 8i nares, quorum fenfuum membra funt. Subftantia tibi a deo tradita eft,habitus a fecuIo,quanquam ttec habitus extraordinarius,ordinario ufui obftrepit. Hoc fint tibi fiores 8č inferti 8i innexi,8i in filo,3i in fcirpo,quod Iiberi,quod folutit fpedaculi fcili/ cet & fpiraculi res. Coronam fi forte fafcem exiftimas fioru per feriem con* prehenforum,ut plurčs femel portes,ut omnibus pariter utaris: iam uero 8£ •n (inum conded tanta muditia eftrin ledulum fparge.fi tanta mollitia eft; tn poculum črede, fi tanta innocentia eft * Tot modis fruere, quot 8i fentis* Caterum in capite quis fapor floris C quis coronas fenfus,nifi uinculi tantuC yuia neque color cernitur, neque odor ducitur,nec teneritas commedatur. Q j Tam 462 a* SEPT. FL.ORENTIS TERTVL L * a ni, LexMturalis. ttatura legalis. E t deum. Annoutiocs lege. R«jonfr Omne autemauod contra naturam efLtnonftri meretil«,.. 0/ Blogimfacnlegu. 1 , . r .. ... . - . cieiu ‘notam pcnesomnes 3 penes nos uero etiam elogiu lacrilegi],in deu natura dom ' 8i autorem. Qu*res igiturdei Iegem, habens communem iftam in publ Tdhule natur aUs. mundUn naturaiibus tabulis 3 aclquas Si Apoftolus foletprouocare,utcii in udarnine f*min*,Necnatura uos,inquit, docetC Vt cum adRomanos- Natura facere,dicens,nationes ea qu* funt Iegis,8i Iegem naturalem fu 2 p 0 rit Sl naturam lcgalem. Sed Sl in priore epiftola 3 naturaIem ufum conditio/ nis in non naturalem mafculos Sl fceminas inter fe demutaffe affirmans ex retributione errorisin uicep*n*t utique naturah' ufui patrocinatur, Ipf um deum fecundum naturam prius nouimus, t fed deum appellantesdeorum, bonu pr*fumentes,8i iudicem inuocantes. Qu*ris,an conditionieiusfrue da: natura nobis debeatpr*ire 3 ne illa rapiamur, qua dei amulus uniuerfam conditioni, čred/ conditionem certis ufibus homini mancipatam, cum ipfo homine corrupit, tU ™idi(Te fuc'u/ ^ n< ^ eeam &Apoftolusinuitaait uanitati fuccidifle,uarqs plurimu ufibus ucc je, v tunc turpibus.Siiniuftis, Sl imptjs,fubuerfam, Sicitacp 8icircauoluptates fpečtaculorum infamata conditio eft.ab eis, qui natura quidem omniadei fentiunt, exquibus fpečtacula inftruuntur, fcientia autem deficiunt. Iilud quoqi intellege omnia a diabolo efTe mutata. Sed Si huic materi* propter luauiludios noftros Gr*co quoque ftilo fatisfecimus. Proinde dedecorari ifti agnofčant interim natur* autoritatem, communis patienti* nomine, qua homines,8i propri* religionis pignora,qua deum naturse t proximo co lentes 3 atque ita uelut ex abudanti c*teras quoque rationes defpiciant, qu* Difdplina natura/ no ^ ro priuatim ca piti coronamentis Sl quidem omnibus interdicunt. Na lis. Sl urgemur a communione naturalis difciplin*, conuerci ad proprietatem Chriftian* totam iam defendendam,per c* teras quoque fpecies coronatu, qu* alijs ufibus profpečl*uidentur,ut ex alrjs fubftantrjs ftruči* ; nequia Sedam uocat reli/ non ex floribus conftant,quorum ufum natura fignauit, ut ipfa h*c laurea gioncm chrijli . militaris 3 non credantur admittere fedt* interdičtionem 3 quia euaferint na' tdKrea . tur$ p ra; fcriptionem. Video igitur S l curiofius 8 C pienius agendum ab origi HdmravJZfTdb n *bus ufque,ad profečtus Sl exceflus rei. Liter* acl hoc feculares neceflarfe* omnibus omnium Defuis enim inftrumentis feculariaprobari necefife eft 3 quantulas attigi, ere deorum muneribus do fufficient. Si fuerit aliqua Pandora quam primam foeminarum metno/ nomen balet. rat Hefiodus, Hoc primum caputcaronatum eft a Charitibus cum ab om/ s !ufcicMfcribendu ni ^ us muneraretur, unde Pandora. Nobis uero Mcyfes Propheticusnoti audores per,rt,ab poeticus paftor, principem fceminam Euam facilius pudenda folrjs q aam augendo. vult eni tempora floribus incinčtam, deferibit- NuIIa ergo Pandora. Sed Sl de me/ dicere, Getileis efje dacio erubefcenda effccoron*origo. lam nune Si deueritatibusfuis. Certc & tl additlrcsTeri? cnim e^teros fuiffe conftatf autores rei uel iiluminatores. Saturnum P ptampiMn.’ buijje. Libri duo de fpe / čtaculis. Suauiludij. Tort. proximum. de corona militis, LIBER. 4 CO / euoluasprima lus repertas fpicascapite arcumtuht,rem magisuentris.Flu ron ^ raqu£rentibusomniaexhibcbitpra:ftantiff!musinhac quocp materiaco/ LeoAegypti mentator Claudius Saturninus.Nam efl f iliic de Coronis liber ,SC origines, us, feriptor, &caufas,& fpecies, &folennitatesearumitacdifferens,utnu!iamgratiam ckudlus s a/ floris,nullam ktitiam frondis,nu!lum cefpitcm.aut palmitem,non alicui ca pitiinuenias confecratum.Quo fatis inftruamurquamalienumiudicarede [smrnino, beamus coronati capitis inftitutionem, ab eis prolatam,& in eoru deinceps honorem difpenfatam,quos feculum deoseredidit. Si enim mendacium di uinitatis diabolus operatur.in hac etiam fpecie, a primordio mendax, fine dubio SC eos ipfie prolpexerat,in quibus id mendacium diuinitatis ageretur. Qua igitur habendum eft apud homines ueri dei,quod a candidatis diabo rorte > Qude Iiintrodu&um,&ipfisaprimordiodicatueft,quodq 3 iamtuncidololatria: ig,t T, initiabaturabldolisSčinldolisadhucuiuisC’ nonquafiaIiquidfitidolum, ’ dti ** fedquoniam qua;idoliV (aIq)fiunt,add*mones pertinent. Porro fi qu£ Torte,dij fa/ alil idolis faciunt,ad dsmones pertinent,quanto magis quod ipfa fibi idola dunt,aut dij fecerunt cum aduiuerent C Ipfi fcilicet fibi procurauerunt datnones, per eos f u P‘ rc ft- in quibusf efurierantantequam procurauerant. Tene interim hanc fidem, Su fP icor fcrif dum incurfum qu&ftionis excutio. lam enim audio dici,8č alia multa ab eis ^ prolata,quosfeculumdeoscredidit:tamen 8C in noftrishodieufibus,8£in ufa-i* *““ P r ‘^‘ nol: um fančtorum,&: in dei rebus, SC in ipfo Chrifto deprehendi, non a>ias fcilicet hominem funčto quam per communia ifta inftrumenta exhi/ icionis humana Plane ita fit, nec antiquius adhuc in origine difceptabo. fimus Mercuriusliteras enarrauerit,neceflariasconfitebor&commera) re Liter*, us > & noftris erga deum ftudtjs. Sed 8C fi neruos idem in fonum ftrinxit, 11011 negabo SC hocingeniumf cum fančtis feciflet SC, deo miniftraffet,au/ Ann ° tdtl om + dicns 4« 4 a* SEPT* F LOREN* T E R T V L L I a Ni, diensDauid.Primus medelas jEfculapius exploFaaerit:memini & Ef ai ^ Ezechix languenti aliquid medicinale mandafle. Scit& Paulus flomačha uinurn modicum prodefte.Scd 8C Minerua prima molita fit naucm:Vidc/ bo nauigantem Ionam 8C Apoftotos.Plus eft quod SC Chriftus ueftietun habcbitetiam penulam Paulus.Si Si uniufcuiufcp fupelleeftilisft: fingalo/ Dijfeculi, ram uafculorum aliquem exdrjs feculi autorem nominaris,agnofcam ne/ cefife eft SC recumbentcm in lečtulo Chriftum,& cum peluem difctpulotum pedibus offert,8£ cum aquam ex urceo ingerit,& cum linteo circumftringi/ ojiris. * u LpropriaQfiridisuefteiduiufmodiqu£eftioni fic ubiq$ fefpondeoad/ mittens quidem utenfilium comunionem 3 fed prouocanseam ad radona/ comcio leg ^ uni ^irtationalium diftinaflribilitas fallit obumbrans pifjtuitds. m corruptelam conditionis,qua fubiečta eft uanitati.Dicimus enim eadcm« bucuoceftpc SC noftris,8i fuperiorum ufibus,6i dei rebus,& ipfi Chrifto compctiflc,qux utitur, meras utilitates,& certa fubfidia, SC honefta folatia neceilarrjs ncceflitati/ bus uit£ humana: procurent:ut ab ipfo deoinfpirata credantur propiore profpečtore^Si inftručtore,& obledatorc, fi forte hominis fui. Qua: ucro hunc ordinem exceiferint,ea non conuenire ufibus noftris, prasfertim quae propterea fcilicct nec apud feculum, nec in dei rebus, nec in conuerfationi/ bus Chrifti recognofci eft.Quis denicp Patriarches,quis prophetes,qsLc/ Hoc ejhpriti/ uites,aut facerdos,aut ajx w ^»q«is uel poftea ApoftoIus,aut Euangelizator, ceps.vt de u aut Epifcopus inuenitur coronarusf Puto nec ipfum dei templum,nec arca ^°> L J C ^/ 8 ’ teftamenti, nec tabernaculum martyrrj, nec altare, nec candelabrum:qni/ Kap&ifv' bus uticp Si in prima dedicationis folennitate, 81 in fecunda prsftitudonis %/ gratulatione competiffet coronari fi dignum deo efiet.Atquin fi figura: no ™ o- de ftr$ fuerunr,nos enim fumus 8C templa dei,8£ altaria, Si luminaria, Si uafa, bodemo \o p, oc q U0 ^ figurate portendebant homines dei coronari no oportere.Ima' gini ueritas refpondere debebit.Sed forfitan oppones ipfum Chrifium co/ juap, ronatum. Ad hoc breuiter interim audies.Sic k tu coronare,& licitum eft. Confciuit, l T amen nec illam impietatis contumeliofie corona popuius confciuit. R 0/ cofaedo 3 hoc manorum militum comentum fuit,exufureifecularis,quem popuius dei cjl/imulfcicn nec p u blic^ unquam Ia:titia:,nec ingenita: luxuriaz nomine admifit, fa^ 5 coro/td I ro tympanis Si tibfjs 8C pfalterrjs reuertes de captiuitatc Babyloni*>quatf nunis militi/ cum coronis:& poft cibum SC potum exurgens ad Iudendum fine coronis. ^ chrifto im Kam neq; \xtitix defcriptio,necp Iuxuriaa denotatio,de corona: decore,aut pofttd. dedecore tacuifletradeo SC Efaiaš;Quoniam,inquitfcum ty tnpanis, 5 i hbrjs. 6C pfalterqs bibunt uinumrdičturus efletetiam cum coronis,fi unqua^ b t>ij fecuUres, ufus fuiflet SC in dei rebus.Ita cum idcirco proponis deorum fecularium menta etiam apud deum deprehendi,ut inter hxc coronam quo<| ca P l!l ^ comuni ufui uindices,ipfe tibi iam prsferibis non habendum in cbmuu' ne ufus DE CORONA MILITIS, LIBER. 4*5 c ufus apud nos,quod inueniatur in rebus dei.Quid enim tam dignu deo, u m1 qH od indignum idoloCQuid autem tam dignu idolo, quam quod gimortuoCNam SC mortuorum eft ita coronarhuel quoniam& ipfi idola ft inm fiunt SC habitu SC cultu confecrationis,qua: apud nos fecunda idolo/ latria dUoitur qui fenfu carcant,illorum crit proinde uti ea re, cuius fenfu carcntAatcjj fi abuti uellent,fi ienfu non carerent. Nulla uero diftantia eft sufpicor leg , abutendfcum ueritas ceflat utendi,ceflante natura fentiedi,qua f uult quis abuti , abutatur,cum non habeat qua uratur.Nobis autem abuti apud Apofto/ ^ort.uelutgs, lum non licet,facilius non uti docentem,ni(i quod nec abutuntur qui nihil fetitiunt:fed uacat totum, SC eft: ipfum quoq?opus mortuum,quantum in idolis:uiuum plane quantum in da:monqs,ad qua: pertinet fuperftitio.Ido la nationum,inquit Dauid,argcntum SC aurum.Oculos habent, nec uidet: nares habent,nec odorantur:manus,nec contrečtabunt.Pcr ha:c enim flori bus frui cft.Quod fi tales edicit futuros,qui idola fabricatur, tales iam funt quifccundum idolorum ornatu quid utuntur. Gmnia munda mundis.ita SC immunda omnia immundismihil autem immundius idolis.Casteru fub ftantite munda: ut dei res,& hac fua conditione communes ufuitfed ipfius ufusadminiftratio intcreft.Nam &ego mihigallinaceum mačto,non mi/ nas quam /Efculapio Socrates:^ fi me odor alieuius loči offederit, Arah im Ar ‘&' £ fh / alicjbid incendo.fed non eodem ritu,neceodem habitu,nec eodem appara ™ tu,quo agitur apud idola»Si enim uerbo nudo conditio polluitur.ut Apo/ a tura, res co/ ftolusdocet:Siquisautemdixerit,hocidolothytueft,non contigeris:mul/ diu» to magis cum habitu,&ritu,8čapparatu idoIothytorum contaminatur. Ita & corona idolothytoru cfficitur.Hocenim ritu,& habitu ,Sl apparatu,ido/ lisimmolaturautoribusfuis:quorumeouel maxime proprius eft ufus ne incomunionem poflit admitti,quod in dei rebus non inuenitur.Propterea Apoftolus inclamat: Fugite idololatriam. In omnem utiqp SC totam reco/ gitafyluam, t &quantmlatitant fpinm.Nihil dandum idolo,iicnec fumen/ *ortc,ecquo pcrfoffum eft: latus ChriftiC’VexiIlum quoq} portabit armulum ChriftiiSifignumpo ftulabit a principe, qui ia a deo accepitC Mortuus etia tuba inquietabirur DifcipliM aftrefis* a:neatotis 3 qui excitari a tuba angeli expecftatC Et cremabitur ex difciplina caftrenft Chriftianus cui cremarenon licuir 3 cui Chriftus merita ignisindu! Citlird lucis e cciu GtfQ uantaa l* ain deličtis circumfpici poftunt caftreniium muniu, trafgref Cdjlrd tcnebraru a E° ni interpretandaClpfum de caftris lucis in caftra tenebrarum nomende Vdgmfmus. ferre.trafgreflto eft.Plane fi quos militia prteuentos fides pofterior inuenit. Sed boe eft dijflsile a Ji a co nditio eft 3 ut illorum quos Ioannes admittebat ad lauacrum.ut Cen cmTkndu,pro ca tur ( onum fideliflimorum 3 quem Chriftus probat 3 8C quem Petrus catechk uulgu Jfic ufurpa '/ 2at,dum tamen fufcepta fide atq? (ignata aut deferendum ftatim fit,utmul re confuejfe k quo tis ačlum-.aut omnibus modis cauillandum, ne quid aduerfusdeum comu multa nonnutpuam tatur 3 quee nec ex militia permittunturtaut nouiflime perpetiendu pro deo. uUiarnZ*' ^ fides pagana codixit.Nec enim deiičtorum impunitatem^uj ? ugani' fides, non mart yd°rum immunitate militia promitter.Nafqiiam Chriftianus militaris. opponi/ eft. Vnum Euangelium,8i idem Iefus.negaturus omnem negatorem ^ c0 ' tur enim militi pa/ feftorem:Si dei faluam fačturus animam pro nomine eius amiftam. p crd ‘ ganus t vnde perfi9 turus autem d e contrario aduerfus nomen eius lucri habitam. Apud hun* “in/ tam miIes eft paganus Eddis,quam paganus eft miles fidelis.Non ad^ quit Suidas 3 h5$«/ TiVTOb decorona militis, LIBER. , 467 \ ut ( 1.1 tu s fidei.allegatione neceftitatis.Nulla eft neceffitas delinquendi 3 qui/ tusuna eft neccftiras non delinquendi. Nam 81 ad facrificandu 8C dircčto ncgandu ncceftitate quis premitur tormentorum fiuc poenarum.tame nec Ul- ncccffitati difciplina coniuet:quia podor eft neceflfitas timenda negatio/ NE c E s s , nis & obeundi martyrrj 3 quam euadenda paftionis 8C implendi officrj.Ca/ T as. tcru m fubuertit totam fubftantiam facrameticaufatio eiufmodi,ut etiam vduntas » uoluntarns deličlisffibulam laxet.Nam & uoluntas poteratnecefllitas con tcndi.habes fcilicet unde cogatur. Vel ipfe hac praftruxerim f 8C catcras °£™ dC(etem Hcialium coronarum caufas,quibus familiariflTima ifta ducatio neceflfitads: cum /dcirco aut officia fugienda fint,ne in dcličtis incidamustaut &t marty/ ria toleranda ftnt 3 ut oflficia rumpamus.Dc prima fpccie quaftionis etiam milina ipfius illicita.plura non faciunt.ut fecunda reddatur.Nifi omni ope cxpulcro militiam 3 fruftra iam de corona militari prouocarim.Puta denieg licere militiam,ufque ad caufam corona. Sed & de corona prius dicam» Laurca ifta Apollini ucl Libero faerata eft.Iili ut deo teloru, huic ut deo triumphorum.Sic docet Claudius.Quanquam ex myrto ait milites redimi claudius sat ri folere.Venetis enim myrtus matris iEnea,ad auru etiam amicula Mar/ turninus. tis.per Iliam 8C Romulus Romam.Sed 81 ego Vcnerem non čredo ex hac partecum Marte Romana,quapellicis dolor eft.Cum 8C oleamilitia coro venus.^am nar^a Minerua eft idololatria,marmoreaqj dca. Sed 81 pači cu Neptuno auro quid no incite ex hac arbore coronata.In his erit ferti militaris fuperftitio ubiq? pol expugnatur i luta,K polluens omnia,qua iam polluantur 8L caufis.Ecce annua uotorum Lu f ret,a u,x nuneupatio quid uideturCprima in principns,fecunda in Capitolps. Accipe dum Ye ’ m pofl loca,& ucrba,Hunc tibi Iuppiterbouemcornibus auro decoratis uo/ Annua uoto / uemus efle futurutn.Cuius fententia uox eft C utique negationis. Etiam fi mm nuneupt facet illic Chriftianus ore.coronatus capite refpondtt. f Eadem, Laurea in "°‘ donatiui difpcnfationedenunciatur. Plane non grada idololatria ,aliqui/ JčTgratiai/ busaureis uenditans Chriftum.ut argenteis Iudas.Hoc erit:Non po/ doloktria , * teftis deo feruire 8C mammona. Mammona manum tradere,8Č ab eo ab/ hoc eft, non Gfterejhoc eft Rcddere qua funt Cafaris Cafari,8£ qua dei deo. Nec ho & mis doniš. ‘iuncm deo rcddere, 8C denarium Cafari auferre.Triumphi laurea folrjs ftruitur,hanc aduerbislemnifcis in ornatura ambuftis unguentis delibui/ tL,r . a lachrymis coniugum 8t matrum,fortafle quorundam 8C Chriftiano rum, sc apud Barbaros.Chriftus enim qui hanc portauerit in capite cau/ Annotatmei am.nonne & ipfe pugpauitCEft 8L alia militia regiarum familiarum.Nam in fc ice * ^ Caftrenfes appellantur munifica,8č ipfe folenium Cafareanorum.Sed ^ tu proinde miles ac feruus alterius es:& li duorum, dei 8L Cafaris, certe tune non Cafaris cum te deo debes, etiam in communibus čredo potio/ v d*Coronant& publicosordines laureis publicas caufe:Magiftratus uero 4^8 Q_. SEPT* PLOREN* TERTVLLiani, infuper aureis,ut Athenis,ut Romce.Superfcrutur enim illis & R u f ca , p uocabulum eft coronarum,quas gemmis & folfis cx aurc quercitris ob | 0 , T enfie. uem infigneis,ad deducedas tenfas cu palmatis togis fumant.Sunt& p ro , tort. muneru u j nc iales aurca; imaginumdan^numerum capita maiora qu$rentcs.S c d tui erdinis& tui magiftratus,8č ipfum Curice nomen,Ecc!efiaeft Chrifti l i Ztuschtm ^ IUS cs ’ confenpt« 5 in Iibris uit*. iilic Purpuraz ture fanguis domini, & da/ Seeuris uus ^ atus 10 crucc ipfius.illic fccuris ad caudices arboris pefita. iilic uireacx virgd. radice Ieflc.Vidcrinr Sl publici equi cum coronis fuis. Dominus tuus.ubi r ommfigrd fecundum feripturam Hicrufalem ingredi uoIuit,nec afinum habuitpriua/ ficat, ddbuc tutr)( ](b j n curribus,& ifti in equis,nosautem in nominedominidei noftri gani cm. inuocabimus.Ab ipfo ineoiatu Babplonis illius in Apocalppfi Ioannisfub Trincipalium mouemur, nedum ab fuggcftu . Coronatur Sl uulgus nune ex Principa/ boe e]},\mpc/ lium proprietatu exultatione,nuncex municipalium lolennitatu propricta ridium. te:& e ft omnis publicce \xmix luxuria captatrix.Sed tu peregrinus esmun di huius.ciuis fupernce Hierufale.Noftcr,inquit 3 municipatus in coelis. Ha/ bes tuos ccnfus,tuos Faftos,nihil tibi cum gaudris feculi,imbcontrariu de/ bes.Seculum enim gaudebit,uosuero lugebitis.Et puto,fefices,ait,lugčtes, no coronatos.Cotonant &nupti# fponfos:8iideo non nubimusethnicis, ne nos ad idololatriam ufcp deducant,a qua apud illos nuptias incipiunt. Habes legem a patfiarchis quidem,habes Apoftoiu in domino nuber -iu/ bentem.Coronat Sl libertas fecularis.Sed tu iam redemptus es a Cbrifto, Sl quidem magno.Seruum alienum,quomodo feculum manumittet? Etfi o mkintagi libertas uidetur.fed Sl feruitusuidebatur.Omniaimaginaria infeculo$ni mri a infecu' hil ueri.Nam Sl tune liber homini eras redemptus a Chrifto, Sl ruc fertuis to,er nihiluc es Chrifti,licet manumiflusab homine.fSi uera putes feculi libertatem,ut siuerZputcs & coro£iam cofignes,redifti in feruitutem hominis,quam putas libcrtate: Autfi repites amififti libertatem Chrifti,quam putas leruitutem.Nunquid Sl Agomfti c% caufce difputabuntur,quas ftatim tituli fuidamnant,& facrasft fu' Jupiter o!ym nebres fcilicet.hoc enim fupereft ut 01ympius Iuppiter 3 & Nemacus Hcr/ plus. cu!es,8i mifellus Archemorus,& Antinous infelix in Chriftiano coroncn' Hercules Ne/ tur,ut ipfe fpečtaculum fiat, quod fpedlare non debeat.Vniuerfas(utarbi/ *Archemorus tro *’) cau l' as enumeramus,nec ullanobifcum eftiomries alienre, prophan®. mifellus. iliicit$,femel iam in faeramenti tentatione eieratce.HcE enim erant pemps: Antinous infe diaboli Sl angelorum eius, officia fcculi, honores, folennitates, poftuhu' iix ' J. . tates.falfa uota,humana feruitiadaudes uan$,gIor;az turpes:8č in omnibus iboherpom 1 ^ lS ‘dolobtria in folo quoque eenfucoronarum,quibusomnia tedj' \istius» m rnlta font.Pnefabitur quidem Claudius ctiam ccelum fyderibus apud meri carmina coronatum,certe a deo, eerte homini: igitur Sl hotno ip c a deo coronandus eft.Casterum a feculo coronantur dl lupanar ia.8£ b trin *’ r sipiftnna: de corona militis, liber. 469 g p{{lrinaj,K carcer,& ludus,& ipfa amphitheatra,& ipfa fpoIiaria,ipf*cp vifirind, libitin£.Quam facer fancftus,quanqj honeftus ac mundus fit habitus ifte, s bito SZ tu fidelis,ad mortem:decerta SZ tu bonum agonem,cuius coronam & Apoftolus repofitam fibi merito confidit.Accipit SZ angelus uičtori* co Apoc.g ., tonamprocedensin candido equo,ut uinceret.Et aliusIridis ambitu orna Afw,io, jurcoe!efti.Protofederiit& Prcfbytericoronati,eodemčp auro8£ ipfe filius tominisfupra nubem micat.Si tales imagines in uifioe,quaIes ueritates in ‘cprafcntationeClIIas afpice,illas odorare.Quid caput ftrophiolo aut dra/ stropbiolum. c °utariodamnas,diademati deftinatuCNam SZ regesnos deo SZ patri fuo Dr4 conum , R fecit 47° Q_* SEPT. FLORENTIS TERTVLLIAnj fecit Chriftus Iefus.Quid tibi cum flore moriruroCHabes flotetn exnir Iefie.fuper quem tota diuini fpiritus gratia requicuit.fiorcm incorruptutr immarcefcibilem.fcmpiternum. Quem & bonus miles eligendodnccelcft] dignatione.ordinatione profecit. Erubefdte Romani comilitonesdus,iani Mitre miles . non ab ipfo iudicandi.fed ab aliquo Mitra: milite.Qui cum initiaturin fp e , laso in caftris uere tcnebrarum.corona interpofito gladio fibi oblatam q Ua/ fi mimum martyrfi,dehinccapiti fuoaceommodatam.monetur obuiama/ Dr proUtio' nu ca pj te depellere.& in humerum fi forte transfcrre.dicens Mitram cffeco ronamfuam.Atq;exmdenunquamcoronatur,id quodm fignutnhabct ad probationem fui.ficubi tentatus fuerit de facratricnto: ftatimčj? creditur ti^Nifiudt ^ ltra: miles.fi deiecerit corona.fi eam in deo fuo cfie dixerit. Agnofcamus ante legcrc , ingenia diaboli idcirco qua;c!am de diuinistaffecflantem.ut nos de fuorura ingenio diabo fide confundat & iudicet. Um, SEPTIMII FLORENTIS, T E R T V L L I A NI L I BRIDE CORONA MI LITI S FINI S. argvmentvm libri s e q_v e n t I s, p. ER BEATVM RHENANVM. Hriftianam religionem iam feliciter nafcentem cthnici uarijs modu conati funt opprimere.nullum perfecutionis genus omittentes.Pto/ fcribebantur paffim Chriftianf.deportabantur.necabantur.Delatori bus etia erant conftituta praemia.adeo nihil no ab imprjs tentštueft, ut ucra pfetas exn'rparetur 4 Porro mfratum fiagrabat inter Chrift« an os charitas.Si qui fuiffent igitur in carcerem coniedi propter Chriftiani nomi' nis profeflionem,quod accidebat cottidie.ftatim aderant qui uin&os confoiarca tur.prstterea dbos mittebant- Quod fi non admitterentur a cuftodibtfs ad collo/ quium, aut a!ioqui uenire non liceret, mittebantlibellos confblatorios - Qm/ lisefthicTertulliani libellus,quomartyrum animos confirmat,quos alfi miffi* cibarfis pafcebant. Exhortaturautemfuturos martyras,quos ipfe eleganter do D efiguti fignatos uocat, quemadmodum defijmatos Confules dicimus,quos uulgus cle mrtyre$, oos appdlat.exhortatur.inquam.ut alacres in Chriftianifmo & gratia deiperic' uerent,quam tantifperfintretenturi,doneč patientiam & pacem coluertnt.Dc' itidc carcerem cum mundo comittit.&commoda carceris explicat,Moxadhc" tatur.ut fpiritu conflantes fin t čk firmi.nihilo deiediores animo. quod Chrinus a!iquando dixerit,infirmam effe carnem.quando idem jjrarniifit.Spiritum p 1 ' 01 ’- 1 ' ptum exiftere < Poftremo gentilium exempla comemorat.ob uanam duntaxat|lo riam.etiam ultima paflorum.Erantautem intercaptiuos iftos Chriftianos««® mina?,quas leorfim compellat benedičias uocans» Annotati ° nC3 ANNOTATIONES in «s 47 f* BRVM SEO.VENTEM, DE O p e R ib V s fuis proprns.) Hoč eR de opifidjs fuis.piftore uidclicet pa nem mittente,textore telam.calceariocalceos.autempta diurni laboris mcrce/ dc cibaria.Ali°q u t poflet etiam legi,De opibus fuis proprijs.Nam opes ecclefia: fommunes crant. ^ ^ c . . *• Ipfam interim conuerfationem feculi & carcens coparemus.Si nos plus m car.) ... Siccaftigaiaimusdpfam interim couerfationem feculi & carcens coparemus nos* Plus incarcere fp.& caetera. „ a A e , Et age per fratrum.) Rcpofuimus pro & age per fratru, & Agapen fratru. In tdligit aut cleemofgna qd' ex charitate,pficifcat.Couiuiola fua comunia Chrifiid fiiuocabat Agapas,utin Apologeticorefert.a-ya7rK Gracis diledione ilgnificat. Agdpe. Vagare fpiritus/paciare fpiritus>&: non Radia opaca aut porticus longas;) Sic corriges hunclocum, Vagare fpiritu,fpatiare fpiritu.led non Radia opaca aut por ticus longas praeponens tibi,fed lllam uiam qux ad deum ducit.Et fequitur,Quo/ j * tieseam Ipiritu deambulaueris-Porrd uocat opaca Radia .ppter fyluas quae inter Stddtiopdcd, portidinaedifidjs ueteru c5fitxerat,ncmpe platanones fiue daphnones,hoc cR, plataneta fiue laureta,in quibus etia deambulari lblebat.De huiufmodi Radio (en \ n fiadioni/,' H'tTertullianus,quumin libro Decorona militis.Sufannam ait in Radio mariti nfcr - s u ftun :arque quod infirmius cft. negligi no debet.Nec tantus ego fum.nt uos aIIoquar.uerutamcn SC Gladi atores perfečliftimos no tantu magiftri SC praspofiti fui,fed etia idiota:, SC Eiftatd. fuperuacue quicp adhortatur de longinquo,ut fepe de ipfo populo diete' ta fuggefta profuerint.In primis ergo benedičli nolite cotriftare fpiritu ( att člum,quiuobifeumintrorjtcarcere .Si enimno uobifeum nuncintroin ct > nec uos illic hodie fuifietis. Et ideo date opera.ut illic uobifeum perfeueret. ita uos inde perducat ad dnm.Domus quide diaboli eft 8C carcer,in qua v miliam fua continekSed uos ideo in carcereperueniftis,ut illu etiam iu d0 ma fua coculcetis Jam enim foris cogrefli concu!caueratis.Non ergo dicjj* F D MARTYR.ES, LIBER. 47 5 T meo funt,tentaboilIosuilibusinedfjs,defečlionibus,aut inter fe diflen/ T z t atio chri f nibas.Fugiat confpedum ueftru,& in trna fua delitefcat,cotračtus 8Z tor ftianoru inur 'cns.tančp coluber excantatus,aut effumigatus.Necillitam benefitin fuo “rutorum. rconOjUtuosc5mittat:fed inneniatmunitos,&cocordiaarmatos:quia pax ucftrabcliu eft illi.Qua pacequida in ecclcfia non habetes,a martyribus in carccre cxorare cofueuerunt.Et ideo ea etia propccrca in uobis haberc,& fo ucrc, K cuftodire debetis: ut fi forte SC altjs prarftare poftitis.Getera aeque animi impedimeta ufq; ad lime carceris deduxerint uos,quoufq? & paretes P*rčtndedu/ ucftn.Exinde fegregati eftis ab ipfo raudo.Quato magis a feculo rebuscp ciusCNec hoc uos cofternet,quod fegregati eftis a mudo.Si enim recogire dd { uncn Jg f mus ipfum magis mundu carcere efte,exifte uos e carcere,qs in carcere in/ ccris. troifle intelligemus.Maiores tenebras habet mudus,quas hominu prarcor/ mvndvs, diaexca:cant.Grauiores catenas induit mudus,qua: ipfasanimashominu coftringunt.Peiores immudicias expirat mudusjibidines hominu. Plures podremo mudus reos cotinet/cilicetuniuerfum hominu genus.Iudicia de nicpnoProcofulisTeddeifuftinet. Quo uos benedičli de carcere in cufto/ carcer* diariu fi forte traslatos exiftimctis. Habettenebras,fed lumen eftis ipfi.Ha betuincula.fed uos foluti deo eftis.Trifte illic expirat,fed uos odor eftis fua uitatis Judex expečla«; de iudicibus/cd uos eftis de iudicibusipfis iudica/ turi.Cotriftetur illic,qui fručlu fecuii fufpirat.Chriftianusetiaextra carcere feculo renunciauit.in carcere aute etia carceri.Nihil intereft ubi fitis in lecu/ lo,qui extra feculu eftis.Et fi aliqua amififtis uit* gaudia.negotiatio eft aii/ quid amittereut maiora Iucreris.Nihil adhuc dico de praanio,ad quod de/ us m ar tyres inuitat.Ipfam interim couerfatione fecuii SC carceris compare/ musnos.Plus in carcere fpus acquirit,Čp caro amittit,imb &qus iufta funt c v ^ A caro non amittitper cura Ecclefi^, SC Agapen fratru;8£ infuper qu£ femper s r E/ utilia fidei.lpus adipifciGNo uideš alienos deos,n5 imaginibus eoru incur Agape fra/ ris,no folenes nationu dies ipfa comixtione participas,no nidoribus fpur/ trum * cisuerberaris,n5clamoribus fpečlaculoru,atrocitate,uel furore,uel impudi citia celebrantiu caederis:no in loca libidinu publicaru oculi tui impingunt: Loca tibidinS uacas a fcandalis,a tentationibus,a recordationibus malisria Si a perfecutio ne.Hoc praftat carcer Chriftiano,quod eremus Prophetis.Ipfe Dfts in fe/ cefiu freqntius agebat,ut liberius oraret,ut feculo cederet.GIoria deniq? fua Seceffus» difcipulis in folitudine demoftrauit. Auferamus carceris nome.feceftum uo cemus.Etfi corpus ineludiG&fi caro detineGomnia fpiritui patent. Vagare *pus 5 fpaciarc lpus,& tlo ftadia opaca aut porticus longas praponens tibi, neruus.uinm cd dla uia qua: ad deu ducit.Quoties eam fpu deambulaueris.toties in car I« ferreu quo Ccren °eris.Nihil crusfentit in T neruo,cumanus in ccelo eft.Totuhomine P edcs ' m P ed i animus circufert,& quo uelit transfert.Vbi aut erit cor tuum,illic erit SZ the Autor aurus tuus.Ibi ergo fit cor noftru,ubi uolumus habere thefauru.Sit nuc be C R j nedičli 474 Q.* SEPT« FLOREN. TERTVLL'lfl N , nedidi carcer etiam Chriftianis moleftus. Vocati fumus ad miiftiarnd' • ui, iam tune, cum in faeramenti uerba refpondimus. Nemo miles ad b e |! MILITIA. lum cum delitrjs uenit, nec de cubiculo ad acicm procedit, fed dep 3 p,| 10ri) bus expcditus & fubftridus,ubi omnis duritia, 8C f inbonitas,6{ infuauj tas conftitit. Etiam in pace labor eft.Et incomodis bellu pati iam edifeuntanar mis deambulando.campum decurrendo,foffam moliendo, tefhidinem de/ ficcando. Sudore omnia conftant, ne corpora atq? animi expauefcant:De Annotdtioncs um b ra ac j f 0 lem 3 Sč fole ad f ccelum, de tunica ad loricam, de filentio ad da/ morem,de quiete ad tumultum.Proinde uos benedid*,quodcuncp hocdii rum efi,ad exerritationem uirtutem animi 8C corporis deputate. Bonuago Agonothetes nem fubitura eftis, in quo Agonothetes deus uiuus eft: Xyftarcbes, fpiri/ ¥Lyjldnhcs. tus . corona,xternitatis:brauium, angel icx fubftantfe politiaincce Bpijiates , lis 3 gloria in fecula feculorum. Itacp Epiftates uefter Chriftus Iefus, quiuos ScAmma . fpiritu unxit, & ad hoc fcamma produxit, uoluit uos ante diem agonisad duriorem tračlationem a libetiore coditione feponere.ut uires corroborare Athku, tur in uobis. Nempe enim & athleta: fegregantur ad ftridiorem difciplina, utrobori sdificando uacent:continentur a luxuria,a cibis larioribus.apotu iocundiore. Coguntur,cruciantur, fatigantur. quanto plus in exercitationi/ bus laborauerint, tanto plus de uičtoria fperant. Et illi,inquit Apoftolus,ut coronam corruptibile confequantur,nos ^ternam cofecuturi. Carcerem no/ cmer,pxla/ b is p ro pal^ftira interpretemur,ut ad ftadium tribunalis berie exercitatiin/ duri / comodis omnibus producamur: quia uirtus duritia extruitur.molIitia uero tu extruitur, deftruitur.Scimusexdominico pracepto, quodCaro infirmafit.fpiritus moUitti uero promptus. Non ergo nobis blandiamur, quia domitius confenfit, čarnem defiruitur . mfirmam efle. Propterea enim prxdixit fpiritum promptum, ut oftenderet quid cui debeat efle fubiečtum,fcilicet,ut caro feruiatfpiritui, infirtniorfor/ tiori, utab eo etiam ipfam fortitudinem affumat. Colloquaturfpirituscum čarne decommuni falute,nec iam incomodis carceris, fed ipfo agone K p® v lio cogicans. Timebit forfitan caro gladium grauem, 8č crucem excelfam summ igmu ra bf em beftiarum, 8č fummam ignium poenam, & omne carnificisingeniu ’ in tormentis.Sed fpititus contraponat fibi SC carm,acerba licet ifta,a tnultis ramen a:quo animo ejcceptadmo 8C ultro appetitaflama: 8L gloria: caufa:ncc a uiris tantum.fed etiam a fceminis,ut uos quoq? benedičl* fexui ueftrore fpondeatis. Longum eft fi enumerem (in gulo s qui fe gladio confecerint.am Lucretia , mo f uo dudi. De fceminis ad manu eft,[Lucretia qua uim ftupri paffacl*. cultrum fibi adegit in confpcčlu propinquorum,ut gloriam caftitati fuae P 3 tiusscauo rcre t. jMutius manu fuam dexteram in ara cremauit, ut hoc fadum etosia' Tort.depliuit. Peregrinus qui no olina fe rogo emifitjcu foemins quoqj cotempferint ig n ^‘ * - • J' L f. JdUA\r\ qu* confcia coniura / tionis cum propterea torqueretur a tpranno, SC no prodidit coniuratos, Si ^ nouiflime linguam fuam # comeftam in faciem tyranni expuit,ut nihil agere fc friret T in tormenta,& fi ultra pcrfeueraret. Nam quod hodie apud Lace/ ^ or/ dimonas folennitas maxima eft fia/mas />uoVe,id eft,flagcllatio,n6latet. In D iamaftigo/ quo facroante aram nobiles quicp adolcičentes flagellis affliguntur aftan / f ts . miusue/ tibus parentibus,& propinquis,& uti perfeuerent adhortantibus.Orname/ ftigium etkm tum enim SC gloria deputabitur maiore quidem titulo, fi anima potius ceffe ^ at ritplagis,cpcorpus.Igiturfitantu terren* gloria:licetdecorporis SC animi ^ itdn {j s ° S m uigore,utgladiu,ignem,crucem,beftias,tormeta coremnatfub pr*mio lau/ dis human*,podum dicere, modic* funt ift* paffiones ad cofecutione glo ri* cceleftis 8i diuin* mercedis.Tanti uitreuC quanti ueru margarituCQuis vrouerbium ; ergo no libentiffime tantu pro uero habeaterogare,quantu alrj pro falfoC Sl » Omitto nuc gloria: caufam. Eade omnia f*uiti* SC cruciatus certamina,ia ^ um ‘ ™ dr f apud homines affečlatio quocg SC morbus quida animi coculcauit. Quot 8 otiofos affečlatio armoru ad gladiu tacat? Certe ad feras ipfas affečlatio/ nc defcendut,& de morfibus SC de cicatricibus formofiores fibi uidetur.Iam Si ad ignes quida fe autorauerut.ut certu fpaciu in tunica ardente conficeret. Adigncs fe Alij inter uenatoru f taureas fcapulis patietiffimis inambulauerunt.H*c be dutcnucrtit, ncdičti no finecaufa dominus in feculu admifit.fed ad nos SC nuc exhortan boe eft,obtig qu* alt) affečlauerut pro uanitatc in perditione. Sed h*c cxempla con/ dut0mi dic ~ ftanti* omittamus de affečlatione uenientis. Couertamur ad ipfam condi tur. tionis humana: cotemplatione.ut SC tila nos inftruant,fi qua conftanter ad/ f cunda fint,qu* SC inuitis euenire confueuerut.Quotiens enim incedia uiuos cr emauerutCquotiens fcr* SC in fpluis fuis Si in medrjs ciuitatibus elapf* ca / tm ph tl - 0f tiei s,homines deuorauerut C quot a latronibus ferro, ab hoftibusetia cruce c ^tinčli funt rtorti priučimo SL omni cotumelia expučti.Nemo no etia ho/ «iinis caufa pati poteft,quod in caufa dei pati dubitat.Ad hoc qde uel pr*/ fcntia nobis teporatalocumeta fint.Quat* qualesčp pcrfon* inopinatos na AkktDocu/ talibus,8č dignitatibus,& corporibus,8č *tatibus fuis exitus referut.hoiscau '^Ipemorm **aut ab ipfo, fi contra eu fecerint, aut ab aduerfarrjs eius,fi £> eo fteterint. r manZintei quotiesinuitiafuerimus relapfi.Quandp huicipfetantu femellocu facereutdet, altquanto benigmor Montano,Nouatoq?,qui pcenitentiam prorfusdenegant,ijs qui poft baptifmu lapfi fuerint.In qua fen ten ti a ueteru permulu' fuere.Quod aut ad ueniam propenfus fit deus,ApocaIypfeos teftimonio,& parabolis dominicis coprobat.Eam facillime con(equet homo,fi peccata fua deo cofiteat,nec tila dili/ muiet. Namdifftmulationeiumme deus offendit.Ibi depublica Confeffioneii/ ueExomo!ogefi faritmetionem (cuius etfam meminitLeo papa depccni.difi.) qua maiores noftros apparet ah'quadiu ufos fuifle,prius q? ifta feereta nafceretur, qua hodie confcientia noftram facerdoti detegimus,ufq? ad circuftantiariJ omniu minutias:quam tamen falubernmam effe nemo poteft inficiaii. Sane funt ctiarn inter iuris Pontifictj interpretes, qui inftitutam ab ecclefia tradat confeflione.Igit quantu conrjcere datur,tlla fumpfit origine ex ueteri inftrumeto.hsc autehinena ta ui'det,quod coflitutis quibufdam poanitentise legibus,quibus & tempus&n 10 dus fingults peccatis expiandispneftituebantur (Canones poenifentiales uocat) opus fuitfacerdotem m confiltum adhiberi, pradertim a laicis. Vnde Pipinus* Charolus MagnuSjLudouicus,& Lotharius,(eueie iubentin legibus fuis,ut fa/ cerdotes Pcenitentialem librurn benecalleanr.Sed ut hoc aperttus oftendam,pro Tbeodulpfius feram teftimonium Theodulphi Aureliani Epilčopi,quimihi praftitit anlaffl de hac te cxadais cogitandi.ls itaque in libro de Ecdefiafticis obleruationibus, Otlibertus, qui infertus eft lucubrationibus cuiufdam Otliberti& Hattonis B afiltenfis anti/ H Atto Bdftlie ftitis deeadem re tradantibusdn hxc uerba lertbitdn primis uideltcet efleconfi'' fis epifcopus, tendum deo.poftea et/am lacerdoti.propterea quod confeflio qux fit facerdoti, in hoc nobis admtniculum prxbeat,ut accepto falutari ab ets cdfilto, laluberrinus pcenitentiae obferuatiombus 3 fcu mutuis orationibus,peCcatorum maculas dilua 'rbeodotfcZ mus.Ata? hocnimtrum eft 3 quod Theodorus Archtepnfcopus Cantuarienfis in tudricnfis, Pcenitentiario fuo tradit: citatur de p cent dift.i. cum i'nquit: Confeflio qu* Bed* chrono foh deofit purgatpeccata:ea uero quxlacerdotifit,docetqualtter purgentur iph graphus, peccata.Enimuero Theodorus ifte ueteres imitatus,pradertim Graecosiconfli^ tiunculas tedidtt expiandoru crimmu,ut autor eft in Chronicis Beda,cuius uo 1 fubijde#* A RG VMENT. PER B E A T V M R HE N A N V M. 477 fca'Lis.Per idem>inquit,tempus, uidelicet Dagoberti, Theodorus Archkv r”nus.& Abba Hadrianus dočh'ffi'mus,a V itelliano Papa miffi funt iti Britan i plarimascp ecclefias Anglorum dodrinte ecclefiafticte fruge fcecundarut. F 3 fous Theodorus. Archiepilcopus peccantium iudida quantis fcilicet annis , tll 'inoquoq3 peccato quis pcenltere debeat,mirabili difcreta ratioe defcribit. hladen us ille.Pcenitentiarium Theodori.imitati funt Betanus prefby ter, Raba/ B etanus pre/ as kalij ueteres, quorum lucubrationes m fimiliargumentopaffimextantin [byter. "ti„is bibliothecismon penitus indignae,quae legantur ab rjs praefertim qui funt Kabanus. cuiioli Chriftianae uetuftatis indagatores. V ides igitur neceffarium fuifle iacerdo cis uticonfilio,quatenus inftitutis pcenitentia: legibus fieret fatis, qux laicis non pcrindecognitaeerant.Quam rem etiam Beda uidetur innuere,cxponens illum [acobilocurmConfitemini alteruti um peccata udira.lam alteram illam confeffio/ nis utilitatem,quae ex mutuis precationibus oritur,etiam prodit diuus Bafilius, mo/ cum inquit:Medicina una nobilis confeffio fuerit,ac proximis ea palam facere,ut & nut » ' pcrcoinunem eorum orationem humfcemodi uma facilius curentur. Atque hoc eft,quod Tertullianus iubet,prefbyteris aduolui,& aris dei adgeniculari, omni/ busfratribus,hoceft,Chriftianis,legationes deprecationis fua’ mmngcre.Cretcru folideo confitendum efle diuus Chrylbfromus autor ell.cum inquit homilia,4i. Jo 'Cbryfoflo Non tibi dico.oftenta teipfum,nec apud alios accufa.k rurfus homilia.jnNon ti/ mus * bidico,utte prod 3 s in p iblicum,ncqj ut te apud alios accufesded obedire te uoio Prophcts dicenti.Reueia domino uiam tuam.Etitem homilia.i.in plalmum, Mi ferere met deus.Si confunderis dlicui dicere,quia peccafti,dicito ea cottidie in ant matua.Nondicoutconfitearis coferuo tuo ut exprobret,dicito deo quicurat ea. Doretidem Ambrofius,kalij ueteres,fed k Beda recetior autor in homilia dede/ Ambrojius. . cerrvjcprofis fic fcribit,exponens Euangelica illa uerba.-Ite k oftendite uos facerdo B cda» ti.Nullum,inquit,dominus eorum quibus h^c corporalia beneficia praeftitit,in/ ucnitur miiiffie ad facerdotes,nifi leprolbs.quia uidelicet facerdotium ludaeorum, figura erat facerdottj futuri rega!is,quod eft in ecclefia, quo confecrantur omnes pertinentesadCorpusChriihJummikueri principis facerdotum. Et qui!quis h*retica prauitate,uel fuperffitione gentiffiuel ludaica perfidia,uel etiam fchifma/ tefraterno quafi uario colore per Chrilli graiiam caruerit,necefie eft ad ecclefiam ueniatjcoloremcjj fidei uerum que acceperit,oftendat.Ca:tera uero uitia tanquani ualetudinesjk quafi membrorum anima* atque fen fu um, p er (emetipfum interius in confcientia & intelledu dominus fanat & corrigit.Hucufque Beda. Nec aiiud fentire uidetur Hefychius Leuitici interpres.Abrogauit confeffionem Nedarius MrfycbiuA epifčopus Conftantinopolitanus ob matronam intra templum a diacono eom/ Apud Coftan prcflam,ut indicat tricdimucjuintu caput hiftoriae, quam Tripertitam uocant:ex tirepolim ab quo ueterem poanitentium ritum libetreferre,quando conferet id ad Tertulliantf rogata confef mdius intclligendum,quanquam nonnihil diuerfum fuiffie p uto. Sunt aute hxc fio fubNeda* uerba.Stant enim rei.k uelut in lamentationibus conftituti.Dum enim faera cele no cbryfo / bratio fuertt adimpleta,illicomunionem non percipienteSjCum gemitu k lamen [torni pr&cfe tatione femetiplbs in terram profternunt.Ad quos concurrens epilcopus k iple fore. eumlachrymis k gemitu fpirituali profternitur,^ omnis ecclefiae plebs fletibus "umdatur.Poft hoc auterprior furgit epilcopus,&; eleuat iacentes a terra. Tuc co petenter pro pcenitentibus fada oratione dimittit oes. At illi affličtionibus fpon/ teuacantes aut ieiurujs 3 aut abftinentia lauaerhaut fufpefione ciborum, aut rebus a qs,quae iubentur,expedantcomunionis tempus quod decernit epiicopus.Coni ututouero tempore uelut quoddam debitum exoluentes, afrličtione peccato/ rum 4 7 S X R GVMENT. PER BEATVM R H E N A N V g rum curaticum populo comuntone participantur.Hadenus illras 3iil} 0 ba retulimus.Hic mos adhuc oblet uatur in quibufdam ecdefijs in die ccenatjiaud dubienatus ab illa exomologefi,cuius Tcrtulhanus memin " ri poteftjUt ab lllfus State quafi permanus in h ase ufcp temporafittradi v . . culisceremonrjsadiedis.Confeffi'oncmiiueexomologefinFabiohediu iiieronyms, nymus his ucrbis deleribit:Quis,inquif,hocctederet,ut poft mortem fc Td.bioUexo/ t ij n femetreuerfa(quo tempore folent uiduat negligentes,iugo feruitutis excuf} iinic* t-iffio fic Us ipau/ is h/ero mudi ui/ mologcfts. CypriIbidcm,inquit,grauiffimas penulas pofuitreleuariaufpicatus fpicula. Cum rurfus ad fuam milericordiam maturauiflet.) Hoc uerbu no uidet mihf luclocu habere. Diuino Segendu cfle arrauiflet feu inarrauiflet.Nam alludit ad id Q ^ m ^ ouod nono capite Genefeos feriptu eft,ubi poft cataclyfmu deus cu Noe & huius ^ ~ pofteritate fcedus init,promitteos fe non amplius aquis deleturum genus huma/ ri J ordim in/ nam. Et ut hic quodammodo contradus non fine arrabone conficcretur, quo ayraui jr ett opuseratinprimis proptercertampromiflionis firmitatem iuxta confuetudine humanam,Hoc eft fignum,inquit,rcederis quod do inter me 8 č uos,& ad omne animam uiuentem quce eft uobifeum in generationes fempiternas. Arcum meu ponam in nubibus,6' crit fignum fcedcris inter me &: inter terram.Videsigitur aicum arrabonis uice fuifle. Et hoc itaque eft quod Tertullfanus hic ait,quum de ushominem rurfus ad mifericordiam iua inai rauiflet, hoc eft,homini mifericoiV diam fuam quafi interpofito arrabone obligaflet.Eft autem inarrare nouum ucr/ Arr Z-map, IndicamV mus conicccuram nolham libro fecundo aduerfus Marcionem,ubilegi£u r ^ expedita uirtus ueritatis,paucis amat,nobis uideri fcribendum aniat. Quanqj uiniquis interrogarit.) Forte legendum,quu:ncp inuidus interrosa/ ritjuelinuidus in te rogarit 3 ueliniquus in terogarit.Ncc eft ablurda prior comc/ dura,quumq? uicinus* Quidergoultra deiftisduabus humana;(alutis,quafi planeftilipotius nego/ cium.) Suipicor pro quafi plane (čribendum quafi plancis.Sunt autem plan«, Tkncte. jgjjjja; quemadmodum Feftus docef.Plinius lib.odauo de afinis loqučs! Nec nifi,inquit,potant fon tes,qui funt in pecuarijs:atqj ita ut iicco tramite ad po/ tum eant,necpontes tranfeant,perraritatem plancarum translucentibus fluurjs. Eleganteraute Pcenitentiam SC exomotogciin,duas tabulas uocat humanarfalu tis,alludens ad id quod ante dixit, quum inquit, Eam (.f, pcenitentiam) tupcc/ Tcenitetk er ca tor ita inuade.ita amplexare,ut naufragus alicuius tabula; ffdem.Hscte pecca/ confeffio du£ torumfludibusmerfum,proleuabit,&inportum dimna; clementia; protelabif. pUnctefilt bu Porro lententia apertilfima fiet fi iic legaš & diftinguas. Quid ergo ultra de% nuuuefdutis. duabus humanafalutis quafi plancis,ftili potius negocium quam offiiciumcon fcientiaemeae curans. CL-SEPTIMII FLOREN TIS THRTVUIANI, DE P OE NI/ TENTIA L I 8 E R> Vanitentii* RATIO, ahč-osiM- oe n i t e N r i a m j hocgenus hottNnu,quocl SC ipfiretrofuimu&caEchfine domini Iumine, na turatenus norut paflionem animi quanda efle. quar ueniat de offcnfa fententte prioris.C* tcrU a rationeeiustantumabfunt,quantum at> tpf° rationis autore:quippe res dei ratio. Qtna deus omnium conditor,nihil non rationeprouidMt fpofuit,ordinauit:nibil ndn ratione tradati w telligičp uoluiL Igitflr ignOTanTes qu icp dcuni. retn quoqueeius ignorent,neceflTe eft:quia nullus omnino thefaurusextra' neis patet.Itaque uniuerfam uitae conuerfationem fine gubernacuIora tio/ DE POENITENTIA LIBER* r4§i j s tra tisfrctantes, imminentem feculo procellam uitare no norunt. Quam autctn in pcenitenti* adu irrationabiliter diuerfentur,uel uno iftofatis erit xpcdire,cum iliam etiam in bonis fačtis fuis adhibent. Poenitet fidefamo ris .fimplicitacis, pacienti*, mifericordi*,proutquidin gratiam cecidit* Semetipfos exccrantur, quia benefecerint, eamčp maxime patieti* fpeciem Anmutioet qux optimis operibus irrogatur.in corde figunt, meminifle curates ne quid ic Ž e ‘ boni rurfus pr*ftent: contra patienti* malum leuius incubant. Denicg fa / ciliusper eandem dclinquunt,quam per eandem rečtefaciunt. Quod fi[ dei acper hoc rationis quoque compotes agerent,merita primo pcenitenti* ex/ pcnderent. nec unquam eam ad augmentum peruerf* emendationis adhi berent : modum deniq 3 pcenitendi temperarent, quia 6 L delinquendi tene/ rentaimentes dominum fcilicet.^eJ ubi metns nullus, emendatio proinde tiulla. Vbi emendatio nulla , pcenitentia necelTario uana: quia caret fru/ du fuo cui eam deus feuic, id eft, hominis faluti. Nam deus poft tot ac ta-- ta dclida human* temeritatis a principe generis Adam aufpicata, poft co/ dcmnatum hominem cum fecuii dote, poft eiečtum paradifo, morticp fub icdum,cum rurfus ad fuam mifericordiam maturauiflet,iam inde in femet ipfo pcenitentiam dedicauit, refcifla fententia irarum priftinarum ignofce / re pačlus operi SL imagini fu*. Itaque Si populum fibi congregauiriSi mul/ * tis bonitatis fu* Iargitionibus fouit, SL ingratiffimum totiens expertus, ad pcenitentiam femper hortatus eft: Si prophetatido uniuerforum propheta rum emiiit ora, mox gratiam pollicitus, quam in extremitatibus tempom per fpiritum fuum uniuerfo orbi illuminaturus eftet, predre inrinčlionem mtintticnm pcenitentia; iuffit, fi quos per gratiam uocaret ad promiflionem femini Ab uocdt b.tpti[/ v^ mhtnH raham deftinatam, per*pcenitient* fubfignationem anteponetet. Noti ta / m ** l ^ fdcit cet Ioannes, poenitentiam initote dicens, iam enim falus nationibus ap/ propinquabit, dominus fcilicet, afferens fecundum dei ptomiffum, cui tuUianu priminiftrans, pcenitentiam deftinabat purgandis mentibus prarpofitam, uti quicquid error uetus inquinaflet, quicquid in corde hominis ignorantia M contaminaflet, id pcenitentia auertens SL radens, Sl foras abrjciens munda pedoris domum fuperuenturo fpiritui fančto paret, quo fe iile cum coeie/ ftibus bonis libens inferat. Horum bonorum unus eft titulus»falus homi / nis, criminum priftinorum abolitione pr*mifla. H*c pcenitentia: caufa: bxc opera negocium diuin* mifericordi* curans: quod homini proficit, ^ eo ^eruit. C*terum ratio eius quam cognito domino difcitnus,certam for/ tnam tenet, ne nobis uriquam fačlis cogitatisue quafi uiolentia aliqua ma/ n usinqciatur. Deus enim reprobationem bonorum ratam non habens,ut/ pote fuorum, quorum cum autor SL defenfor fit, necefte eft proinde SL 'ac / tc ptator. Si acceptator, etiam remunerator. Viderit ergo ingratia hominu, S fi etia 48* Q_* SEPT. FLORENTIS TERTVLLIANI, fi etiam botiis fačtis pcenitentiam cogit.Viderit Si gratia.fi captatio ciu Sac j benefaciendum incitamento eft.Terrena.mortalis utraq?. Quantuiu enim compendrj fi grato bcnefcceris C uel difpendrj, fi ingrato C Bonum faetem deum habet debitorem, ficut Si malum: quia iudex omnis remuneratoreft cauf«. At cum iudex deus iuftiti« carilTimar fibi cxigcnd« tuenda^ prid/ deat,& in eam omnem fummam difciplin« fanciat.dubitandum eftdicut in uniuerfis ačtibus noftris.ita in poenitenti« quocp caufa iuftitiam deo pr*/ Bandam efife C quod quidem ita impleri licebit , fi peccatis foIumiDodoad/ hibeatur. Porro peccatum.nifi malum fačtum, dici non meretur: necquif/ quam benefaciendo delinquit: quod fi non delinquit,cur pcenitendamitv uadit delinqucntium C Priuatum cur malici« officium bomtati fuce impo/ nit C Ita cuenit.utcum aliquidubi non oportet.aahibetur.illicubi oportet ncgligatur. Quorum ergo pcenitentia iufta Si debita uideatur, id eft ,qu* deličto deputanda fint. iocus quidcm expoftulat denotare, fed otiofumui deri poteft. Domino enim cognito, ultro fpiritus a fuo autore refpečtus, cmergit ad notidam ueritatis.S: admiffus ad dominira pr«cepta,cxipfisfta tim eruditur, id peccato deputandum, a quo deus arceat. Quoniam cum deum grande quid boni conftetefle, utique bono nifi malum non difplice/ ret, quod inter contraria fibi nulla amicitia eft. Pcrftringcre tamennonpi/ gebit, deličtorum qu«dam cfie carnalia, id eft, corporalia, qu«dam uero rpiritalia. Nam cum ex hac duplicis fubftanti« congrcgatione confeclus JnfimJuv^ n ‘ homofit.nonaliundedelinquit,quam undeconftat. Sed non eo inter fc differunt, quod corpus Si fpiritus duo funt: alioquin eo magis pada funt, quia duo unum efficiunt: ne quis pro diuerfitate materiarum peccata eatu difcernat, ut alterum altero leuius aut grauius cxiftimet. Siquidem Sle aro, Si fpiritus, dei res: alia manu eius exprefta, alia afflatu eius confummata. Cum ergo ex pariad dominum pertineant.quodcunqueeorum deliquerit, ex pari dominum offendit. An tu difcernas ačtus carnis Si fpiritus C quom Si in uita, 8£ in morte, & in refurrečtione, tantum communionis atquecon fortrj eft: ut pariter rune ait in uitam aut in iudicium fufcitentur:quia frilicrt pariter aut deliquerint,autinnocenteregerint. Hoc co praemiferimus.ui- non minorem alteri quam utriqj parti.fi quid deliquerit, pcenitenti« neceffi tatem intelligamus impendere. Communis reatus amborum eft. comunis K iudex,deus fcilicet:comunis igitur Si poenitenti« medela.Exinde fpiritalis Si corporalia nominantur,quod deličtum omne, aut agttur, auteogitatu« Vtcorporalefit,quod infačto eft :quia fačtum ut korpus Si uideri # cotl/ Spiritale. dngi habet. Spiritale uero,quod in animo eft, quia fpiritus neq? uidetur.ne C 0 tenctur: per quod oftenditur non fačti folum, uemm Si uoluntatis de i' čta. uitanda,&pcenitentia purganda efle. Neqj enim fi mediocritas b UIIia/ na,' 3 ' DE POENITENTIA LIBER* S j pa f a( ftis folum iudicat ; quia uoluntatis latebris par non eft.idcirco crimi/ na eius etiam fub deo negligamus.Deus in omnia fufficit. Nihil a confpe-- rtu eius remotum, unde omnino de!inquitur.Quia non ignorat,nec om it/ tit,q U o minus in iudicium decernat.Diffimulator 8C pr«uaricator perfpica/ ci;E fu« no eft.Quid quod uoluntas fadi origo eftCuiderint enim fi qua ca Cafut. fdautncceflitati.aut ignoranti« imputantur:quibus exceptis iam non nifi n eceffiuu uoluntatedelinquitur.Cum ergo fadi origo eft,non tantopotior ad pce/ l & norMM * nam eft,quanto principalis ad culpamCqu« ne tune quidcm liberatur, cum aliqua difficultas perpetrationem eius intercipit.Ipfa enim fibi imputatur, v 0 l v n/ nccexcufaripoteritperillam perficiendiinfelicitatem>operataquod fuum t as. fucrat.Deniq? dominus quemadmodu fe adiedione legis fuperftruere de monftrat.nifi & uoluntatis interdicendo delidaCcu ad ultimu no reum fo/ lum dcfinit,qui cominus in alienu matrimoniu cecidiffet, ucrum etiam illu, qui afpcdus cocupifcentia contaminaftetradco quod prohibetur admini^ ftrare.fatis periculofe animus fibi repr«fentat,8i temere per uolutate expu/ gic effedum.Cuius uoluntatis cum uis tatita fit,ut no folatium fui faturans pro fado cedat.pro fado ergo pledetur^Vaniffimu eft dicere,uo!ui,nec ta) fsnMjifcnŠ men fcci.Atquin perficere debes quia uis:aut nee uelle,quia nec perficis.Scd' L ipfc cofcienti« tu« confeffione pronuncias.Nam fi bonu cocupifccres,perfi/ ' cčr^geftifles: porro ficut malumnon perficis.nec concupifcere debueras. Quacp te conftitueris,crimine aftringeris:quia aut malum uolueris, aut bo num no adimpleueris.Omnibus ergo delidis,feu čarne, feu fpiritu.feu fa/ do,fcu uoluntate comiflis,qui poenam per iudicium deftinauit,idem Si ue/ niatn perpcenitentiam fpopondit,dicens ad popuIum:P«nitere,8i faluum fadam te.Et iteru: Viuo,inquit dominus, 8i pcenitentiam malo čjp morte. e zed-tf. Ergo poenitentia uita eft,cum prceponitur morti.Eam tu peccator, mei fi/ milis(imb me minor.ego enim pr«ftantiam in delidis meam agnofco) ita p rtftantidjtt inuadc.ita amplexare,ut naufragus alieuius tabul« fidem.H«c te peccato/ mdm pme. rum fludibus merfum proleuabit,8i in portum diuin« elementi« protela bit.Rape occafionem inopinat« felicitatis,ut ille te nihil quondam penes dcum.nifi ftiIlafituI«,Si are« puluis,8i uafeulum figuli.arbor exinde fias il/ la qua: penes aquas fcritur,8i in folrjs pcrennat,Si tepore fuo frudus agit, qu$ non ignem, non fecurim uidcbit. Poeniteat errorum reperta ueritate^ pccniteat amafie qu« deus non amat,quando ne nos quidem ipfi feruuiis) uofiris ea quibus offendimur nofle permittimus. Obfequrj enim ratio in/ h jmilitudine animorum conftituta eft.De bono poenitenti« enumerando, irtu(a& perhocmagnoeloquiocomittenda materia eft. Nos uero pro tl °ftrisanguftrjs unum inculcamus,bonum atep optimum efle quod deus pra:cipit.Audaciam exiftimo de bono diuini pr«cepti difputare. Ncq? ein S t quia 4 84, Q_» SEPT« PLOREN. TER T VLL !A N , m *: Timor. m quia bonum elt.idcirco aufcultare debemus.fed quia dcus prarcepit.Ad^ hibidoncm obfequrj,prior elt maicftas diuinir pote Itatis. Prior eftautoti, tas impcrantis,quam unlitas feruientis.Bonum cit pocnitere,an nonc(^ i( j rcuoluis.deus prarcipit.At enim ille non prtecipit tantum,fed ctism hotta/ tur.Inuitat prarmio (alutč,iurans,ctiam uiuo diccns,cupit crcdi fibi.O bca/ )tosquoru caufa dcus iurat.O mifcrrimosfincc iuranti domino rrrdiirtis, Quod igitur dcus tantopcrc ccmcndat,quod eria humano morcfubdeb ratione teliatur.fumma uticp grauitatc 8i aggredi Si cultodire dcbcmus,ut in afleueratiorie dimna 1 granat permanentes.in fručtu quoqj eius & ereola mentoproinde perfčuerare polTimus. Hoccnim dico, poenitentiam qaj per dci gratiam oltenfa Si ind čtanobis.in gratiam nos domino rcuocar, iemelcognitam atep fufceptam nunčp polt hac icerationc delidli rcfigna/ ri oportere.Iam quidcm nuiium ignoranti* pr*tcxtum ti bi patrocinatur, quod domino agnito prarceptisq? eius admiitis,deniqa pccnitcntia deličto rum fundus,rurlusteindcličtareftitues.Itainquantu ignorantia fegrega ris.intantumcontumaciatadglutinaris.Namfiidcirco tc deliquiflc petni/ tuerat,quia dominu cccpcras timcrc,curquod metusgratia gelTifti.reidn/ dere maluifh.nifi quia metucre defrjltiCNe^ enim timorem alia res qs con c ontumacia . tumacia fubuertit.Cu ctiam ignorates dhm nulla exccptio tueaturad pa/ nam(quia deum in aperto conftitutum,& ucl ex ipfis coelcftibus bonis r o/ prehenfibiletmignorari non licct)quanto cognitu defpici pcriculofum eft" Defpicit porro qui bonorum acmalorum intellečtum abrilo confccutus, quod intellcgit fugiendu,quodcp iam fugiMefumens.intellečtui Hro.idcft, dei dono contumeliam facitrrcfpuit datorem cum datum deferit.negarbe/ '• neficium,cum beneficium non honorat.Qucmadmodum ci poteft piaccrc, cuiusmunusfibidifplicetcltain dominu n6modoc6tumax,fedetiaingra/ tusapparet.Ca?teru nonleuitcrin dominu pcccat,qui quu atmuloeiusdia/ bolo pccnitcntia rcnunciaflet J & hocnomine illum domino fub iecilTct.rur/ fus cundcm rcgrdTu fuo erigit,& exuItationcm eius fcipfum facit.ut denuo Malus,didio' Jvlalus rccuperata pratda fua aduerfus dominu gaudcat.NonfietjUoddi' cere quoq? pcriculofum ell.fed ad atdificationem praferendum eIt,Diab° j ’ lum dno praponitcCoparationeenim uidctur egifle,qui utruq? cognoue' A jf^m.&iud.catdpronunciane.cum meliorem cuius fe ruifus clfe malucrir.lta qui perdeličtorum pccnitcntia inftitucrat domino fatisfaccre, diabolo p fr aliam pcenitenti* poenitentia fatisfaciat: eritej? tanto magis perofusdeo. quanto amuto eius acceptus.Sed aiunt quida fads^deu habere, (icordc animo fufpiciatur.licct ačtu minus fiat,Itaq; fe faluo metu Si fidc pccearc. hoccft.falua caftitate matrimonia uiolare.falua pietate parenti ucnenu tc perare.Sic ergo SC ipfi falua ucnia in gehennam detrudetur»dutn &!»<> we ' tu •itK~ ' i. de poenitentia liber. 48 $ peccant.Primum excmplam peruerfitads,quia timcnt, delinquund opi/ Jor noti delinquerent,fi non dmcrcnt-Igitunp deum nolit offenfum,neC rcucreatur omnino ; fi timor offendendi patrociniu eft. Sed ifta ingenia de fcmine hypocritarum pullulare confuerunt,quoru indiuidua cum diabolo amicicia cihquorum pcenitentianunquam fidelis.Quicquid ergo medio/ critas noftra ad poenitentiam femel capcflTendam 8i pcrpetuo continenda fugaererc conata efhomnes quidem deditos domino fpečlat.ut omnis fa> lucisinpromercndodeopedtores,fed praecipue nouidolis iftis imminet. Muitioti. Qui cumaximc indpiunt diuinis fermonibus aures rigare, quiq? catuli in/ <■ fanti# adhuc recentis,nec perfcčtis Iuminibus incerta reptantrSč dicunt qui dem priftints renundare & pcenitentiam affumunt,fed indudere eam negli gunt.Intcrpellat enim illos ad defiderandum expriftinis aliquidJipfe finis dc(iderandi:uelut poma cum iam in acorem uel amaritudinem fenefcerein simile. ^ ^ A 7 "*' cipiunt, ex parte aliqua tamen adhuc ipfi grad* fu# adulantur.Omne pr# terca cundadonis 8i tergiuerfadonis erga paenitetiam uitium, praefumptio intindionis importat. Certi enim indubitat# učni# deIictorum,medium tempusinterim furantur 3 8£commcatum fibi faciunt delinquedi,quam eru/ c omedtus de ditionem non delinquendnQuam porro ineptum,quam pcenitentiam no adimplerc,8£ ueniam deliclorum fuftinereChoc cfhpredum non exhibere, ad merccm manum emittere.Hoc enim precio dominus ueniam addicere initituinhac poenitentia: compenfationc redimendam proponit impunira/ tcm.Si ergo qui uenditant, prius nummum quo pacifcuntur examinant, ne fcalptus,neue rafus.neadulter etiam, dominum credimus s poenitend# probationem prius inire,tantam nobis mercedem perennis fcilicet uit# con ceflurumCSed differamus tantifper poenitenti# ueritatem.Tunc opinor emendatos Iicebit cum abfoluimur.Nullo pačto.Sed cum pendente uenia, poena profpicitur 3 cum adhuc liberari non meretunut poffimus mererneum deus cominatur.non cum ignofcidQuis enim feruuspoftea quam iibertaj 1 temutatuseft,furtafua& fugas fibi imputat? Quis miles poftquam caA ftris fuis emiffus,pro notis fuis fatagitCPeccatot ante ueniam deflere fe de/ bct:quia tempas poenitentiaedd eft,quod periculi & dmoris.Neque ego rc/ nuodiuinum beneficium, id eft, abolitionem deličlorum initurisaquam omni modo faluum efle:fed ut ed peruenire contingat, elaborandum eft. Quis enim tibi tam infidae pcenitentiaeuiro, afpergincm unam cuiuslibet aqu# comodabitCFurto quidem aggredi 5 & propofitum huius rei afieuera donibus tuis circudud facileeft.Sed deus Thefauro fuo prouidet.nec finit o repere indignos.Quid deniq; aitCNihil occultum quod non reuelabit;. Vuantafcuncp tenebras fačtis tuis fuperftruxeris,deus lumen eft.Quidam 3ute fic opinantur, quafi deus necefle habeat pr#ftare etia indignis,quod S j fpopon/ 4 8 6 Q_. S E P T. F L O R E N T I S T E R T V L L. IA NI, />* Czrcft^- l B tptifmus. j'fdffrrv+nijr* fpopondit: & liberalitatcmeiusfaciunt fcruitutcm.Quod fi ncceffitateno/ **" f y mbolu “ raortis induIget,€rgo inuitus facit.Quis enim pertaittit^ ° manfurum id quod tribuerit inuitusCNon enim muki pofteaexridunt:no a multis donum illud auferturC Hi funt fcilicet qui obrepunt,qui pccnitent fidem aggreffi, fuperarenasdomum ruituramcoliocant.Nemo ergofibi Auditores,cd adulctur,quia intcr Auditoru tyrocinia deputatur,quafi' eo ctia nune Obide uebumeni. lf n q Uere liceat. Dominum fimul cognoueris,timeas: fimul infpexeris,reue/ rearis.Ca:rerumquidtecognouifrcintereft, cu rjfdem ineubas quibusrctro ignarus? Quid autem te a perfečto feruo dei feparatC An aiius eft intinflis Chriftus, aiius Audientibus CNu fpes alia,uel merces,alia formidoiudicij, alia neceffitas pcenitenti&CEauacrum illud obfignatio eft fidei: qua Ociesd peenitentia: fidc incipitur 8i comendatur. Non ideo abluimur, ut dclinquc re definamus,fed quia defqmus,quoniam iam corde loti furnus. Hacenim prima audientis intinčlio eft,metus integer. Exindequoad dommumfenfe ris,fides fana confcientia femel pcenitentiam amplexata .Caaerum 0 ab v quis peccare defiftimus.neceftitate no fponte innocentiam induimus.Quis ergo in bonitate prteccllens Ccui non licet,autcui difplicet malo efleCqui iu/ betur,an q delečlatur a crimine uacare dErgonec a furto manus auettamus nifi dauftrorum duricia repugnetijhec oculos a ftupri concupifcentijs refrene tnus,nifi a cuftodibus corporum obftručli, fi nemo domino deditusdelin/ quere de(inet,nifi intinčlione alligatus: quod fi qui ita fenferit, ncfcio an in/ tinčlus magis contriftetur,quod peccare defierir,quam laetetur quodeuafe/ Auditcres. rit. Itaq; Audientes optare intinčtionem,no prafumere oportet|Quienim optat,honorat^ui pradunjit>ftiperbir. In illo uerecundia, in ifto pccuiantia apparet. lile fatagit.hic negligit. Ule mereri cupit, at hic ut debitum fibi rc/ promittit: ille fumit, hic inuadit.Quem cenfeas digniotem,nifi emedatio/ remdjuem emendatiorem.nifi timidiorem, & idcirco uera peenitentia fun/ čtumCTimuit enim adhuc delinquere,ne no mereretur accipere. At ille pt^ fumptor,cum fibi repromitteret,fecurus fcilicet,timere n5 potuit: ftc neepce/ Vr4mt>tio . n,tent,am inapleuit,quia inftrumento peenitentia:, id eft,metu caruit. P*®' A-^biv^fumptio inuerecudia: portio eft, inftat petitorem, defpicit datore. Itacp d e cipitnonnunquam, Anteenimquam debeaturrepromittit,quofemper ,s qui eft prsftaturus,offenditur.Hucufqj Chrifte domine de peenitentia :w fciplina feruis tuis dicere uel audire contingat, quoufcg etiam delinqucre no oportet Audientibus: uel nihil iam de peenitentia nouerint,nihil eiusrequ l ' rant. Piget fecudae,imb iam ul tim a: fpei fubtexere mintionem, neretratfa/ tes d e refiduo auxilio poenitendi, fpacium adhuc delinquendi demonih^ uideamur. Abfit ut aliquis ita interpretetur, quafi eo fibi etiam nuncpa tcat ad delinquendum, quia patet ad pcenitendum ; Si redimdantia dem^* (Jpkvni; o- hjU/ncM' /H < DE _poenitentia liber 4 8 7 ccclcftisjibidinem faciat humana: temeritatislNemo idcirco deteriot Rt,ga dctis melior cft.totiens delinquedo quotiens ignofcitur.Catterum fine uticg cuadcndi habebit, cum offendedi non habebit. Euafimus femel, hačtenus pcnculofis nofmetipfos inferamus,&fi iterum euafuri uidemur. Plericp nau fraaio liberati cxinde repudium SC naui SC mari dicunt,& dei bencficium/a/ Repudium er lucctn fua fcilicet,memoria periculi honorant.Laudo timorem , diligo uere/ mri cundiam,nolunt iterum diuina: mifericordia: oneri eflfcformidant uideri in lcerc ' culcare, quod confecuti funt: bona certe follicitudine iterum experiri uitant, quod femel didicerunttimere. Ita modus tcmeritatis.teftatio efl timoris./Ti moraut hominis.det honoreft. Sed enim peruicaciflimushoftis ille,nunčp malina:fua:otiumfacit. Atquin tuncmaximefa:uit, cumhominem plene fentit Iibcratum:tunc plurimu accenditur.dum extinguitur. Doleat SC inge^ mifcat neceflfc eft uenia peccatoru permiflfa, tot in homine mortis opera di> ruta,tot titulos damnatiois retro lhx erafos, Dolet quod ipfum SC angelos cius, Chrifbi feruus ille peccator iudicaturus cft.Itaq? obferuat, oppugnat, . ,\L*c: obfidct,(i qua poffit aut oculos concupifcentia carnali ferire,aut animum iiic ccbris fecularibus irretire,aut fide terren* poteftads formidine euerterc,auq a uia certa peruerfis traditionibus detorquere:no fcandalis,non tentationi/* bus deficit. H;tc igitur uenena eius prouidens deus, claufalicet ignofcentia: rgnofcititU/ ianua SC intinčlionis fera obftručla, a!iquid adhuc permifitpatere. Collo/ r,uadau(a,pe cauit in ueftibulo peenitentiam fccundam, qua: pulfantibus patefaciat: fed nitetkpulf if. iam femel quia iam fecundo. fedampliusnunquam:quia proxime fruftra. imonon folS Non enim SC hoc femel fatis eft ? Habes quod iam non merebaris, amififti f r,nel dutfep/ enim quod acccperas. Si tibi indulgentia domini accommodat, unde refti/ ties >f ed et,ant tuas quod amiferas, iterato beneficio gratus efto nedum ampliato: maius eft enim reftituere, quam dare: quoniam miferius efl: perdidifle, quam omninononaccepiflfe. Vcrumnon ftatim fuccidendus ac fubruenduseft animus defperatione.fi fccuda: quis pcenitentia: debitor fuerit: pigeat fanc pcccarc rurfus, fed rurfus pcenitere non pigeat: pigeat iterum periditarided: no iterum liberari.Nemincm pudeatiterata: ualetudinis, iterada medicina ■ C| -gratus in domino extiteris, fi quod tibi dominus offert,non recufauerist oftcndifti.fcd reconciliari adhuc potes. Habes cui fatiftacias,& quide uolen femud fi dubitas,euolue quaz fpiritus ecdefrjs dicat t Defertam dilečlionetn _ ‘ phelrjs imputat, Stuprum SC idoIothytorum efum Thyatirenis expro*« /IfAt- rat.Sardos non plenorum operum incufat, Pergamenos docentes peruer la reprehendit, Laodiienos fidentes diuitfjs obiurgat:K tamen omnes ad pctniccntiam comonet,fub cominationibusquidem.Noncominaretur au/ tcm non poenitenti.fi no ignofceret poenitenti.Dubium fi no & alibi hanc de n-aitia: fua: profufionem demonftraflet, Non ait, qui ceciderit,refurget,8S S + qui Lm: »5 488 Ql* sept. florhn tis tertvlliani, qui aucrfatus fuerit coucrtetur? Ule eft fcilicet,ille eft qui mifericordiam uult quam facrificia. Laatatitur coeli, & qui illic angeli, poenitentia homj, nis.|deus tu pcccatorbono animo fis, uideš ubide tuogaudeatur.^ui,]^ la fimilitucjinu dominicarum argumenta nobis uoluntcQuod mulierdra/ gmam perdidit,&.requirit,& repperit,& amicas ad gaudium inuitat.nCn/ nereftitutipeccatorisexemplumeft.Errat&una paftoris ouicola,fedorcx una carior non erat:una illa coquiritur,una pro omnibus defideraf,& ran/ dem inucnit,K humeris paftoris ipfius refertunmultu enim crrando labo/ rauerat.Uium etiam mitiftimum patrem no tacebo,qut prodigum filium re uocat,& poftftnopiam poenitentia; libens fufcipit.immolat uitulu praopi, mum,c5uiuio gaudium fuu exornat. Quid ntffilium enim inuenerat que amifcrgt,cariorcm fenferatquem lucrifccerat.Quis ilie nobis intelligcndus paterCDeus fcilicet,Tam paternemortam piusnemo.Is ergo te filiufuum, &fi acceptum ab eo prodegeris, & fi nudus redieris,recipiet,quia redifti:ma gisep de regreftu tuo q de alterius fobrietate ltetabitur. Sed fi pccnitcat cx animo.fi farnem tua cum faturitate mercenariorum paternorum copares.fi porcos immundu relinquas pecus.fi patrem repetas uel offenfuna,Deliqui C čTTffe S/ dicens pater,needignus ego iam uocari tuus.Tantum releuat confeffio dc Slo. luftorum,quantu diflimulatio exaggerat.Confeftio enim fatisfačlionis co/ filium cft,diiTimulatiocotumacia:.Huiusigit?pcenitetuc fecunda;# unius, quanto in arto negotium efhtanto operofior probatio,ut non fola cofrien tia profcratur.fed aliquo etia ačtu adminiftretur.Is ačlus qui magis Gra:/ co uocabulo exprimitur,& frequentatur exomologefis eft,qua delidu do/ Kloh-nčh^ 'A°/ X0 *°y K/ mino noftrum confitemunno quidem utignaro.fcd quatenus fatisfadio Lp : .' ' * e confeflione difponitur, confeftione poenitentia naftitur,(poenitentia dcus fis, mitigatur.ftaque exomologefis profternendi & humilificandi heminis di/ . » fciplina eft,conuerfationcm iniungens mifericordi* illiccm. De ipfo quocp pH\II » habitu atqucuičlu,facco SJcineri incubarc.corpus fordibus obfcurare,ani' ,, mum maeroribus deqcere,illa qu.t peccauit trifti tračlatione mutarr. Cxte rdiš rut co rum paftum & potum pura nofle.non uentris fcilicet,fed animte caufa.Fl c fejfio dfud, ue ueroieiunrjs prcces alere, ingcmifcere, lachrpmari, & mugirc diesno/ tftcscp ad dominum deutn tuum,prefbyterisaduo!ui,6£ aris dei adgenicu/ lari,omnibus fratribus legationes deprccationis Cax inungere. H xc omnis exomologefis,ut pcenitetitiam commendet,ut de periculi timore domin^ honorct.utin pcccatorem ipfa pronunciansprodei indignationc * £Z temporali afflitftatione^terna fupplicianon dic&m fruftrctur.fed eX P u ' gat.Cum igitur prouoluit hominem,magis releuat: cum fqualidum b cir ’ magis mundatum redditreum aceufat, excufat: cum condemnat, abloW' ; Inquantumnonpeperceristibi,intantum tibi dcus,črede, parcct. Pl ef0 $ teres. de poenitentia liber 4 8 ? tamcn hocopus ut publicationem fui aut fuffugere.aut de die in diem M/ - fcrre.pradumo.pudoris magis memores quam falutis:uelut illi,qui in partj « bus uerecundioribus corporis contračta uexatione,confcientiam medentiu >• uitant,Šiita cumerubefcentia fua pereuntUntolcrandum fcilicetpudori,do ■« minooffenfo fatisfacerc.faluti prodačte reformari.Na: tu uerecundia bo/ p rod-cfr^Uf 1 ftu cxoras. Aique illi cu fuper te Iachrymas agunt, Chriftus pati£,Chriftus S ir canfcfafk I patrem deprecatur.Facile impetratur Temper,quod filius poftulat. Grande /u-riad#& m •^|I plane emolumentum uerecundia, oecultatio deličli pollicetur. Videlicet fi tUjUctiH* qu'd humana notitia:fubduxerimus,proinde 8i deum cadabimus.Adeo necxiftimatio hominum Si dci confcientia comparanturCAn melfbs eft da j/. mnatum latere,quam palam abfoluiCfvMerum eftfic ad exomoIogefin per ' at>: ocnue.malo enim amans fi peruenitur.Sed ubi pcenitendu eft,deierit mife . m rum:quia fadum eff fa!utare.Miferum eft fecari Si cauterio exuri,8i pulue/ Jc •• ris aiicuius mordacitate anxiarit Tamen quxperinfuauitatemmedentur, 5i emolumento curationis offenfam fui excufant,8i pradentem iniuriam fu peruentura:utilitatis gratia comendant.Quid fi prater pudorem quem po tiorem putant,etiam incomoda corporis reformident,quod inlotos, quod fordulentos,quod extra latitiam oportet deuerfari,in aiperitudine facci, SC botrore cineris,8i oris de ieiunio uanitateC/Num ergo in Coccino, Si Tyrio pro dclnftis fupplicare nos codecetcCedo acum crinibus diftinguendis, SC puluerem dentibus elimandis,8i bifuleum aliquid ferri uel aeris unguibus repaftinandis:fiquidfičlinitoris,fiquidcoaheut,hoc eji, m odis anim* Si corporis,nec incomodis tantum,ueru SC contumelijs omni oim Mm * ' bus 6jw 49 0 Q_* SEPT.PLORENTISTERTVLLIANI, bus cniti in caufa uotorum fuorum.Quas non ignobilitates uefti um ^ jLdoccttrfum člantC^us non atria nočlurnis Si crudis falutationibus occupatufad oč mdioris perfo occurfum maioris cuiufcp perfons decrefcentes,nullis couiuijs celcbres nul 1 m dccrefcere li scoroe fj^ti 0 nibus coereges.fed exulcs a libertatis & lotiti* felicitatp ptirvA • propter umusanni uolaticum gaudtum.Nosquod fecurium 0 i ro , ^ M f r runi ue petitio fuftiner.in periculo sternitatis tolerare dubitamusCS! calfl gationem uičtus atqi cultus offenfo domino prsftare ceUabimus.auiocn ** /‘ M ** M0 * : ti\es nemine omnino Isfo fibi irrogantcHi funt de quibus fčnptura comc/ moratjVsillis q deličta fua uelut procero funettečtut. Si deexomologc(i retračtas 3 gehennam in corde confidera.quam tibi exomologefis extinguit: SC pcens prius magnitudinem imaginarc,ut de remedij adoptione non du bites.Quid illum thefaurum ignis Sterni sfl:imamus,cu fumariolaquda eius tales flammarum ičtus fufcitent,ut proxims urbes aut iam nulls ex/ tent.aut idem fibi de die fperent.Diffiliunt fuperbiflimi montes ignis in/ trinfecus fceta.Et quod nobis iudicrj perpetuitatem probat,cum diffileant, cum deuorentur.nuncp tamen finiuntur.Quis hsc fupplicia interim mon/ ExepUmiu/ t j um non iudicrj minantisexemplaria deputabitCcjijis fcintillas tales no ma ,, a a « gni alicuius SL insftimabilis foci mifTilia qusdam 8L exercitoria iacula con/ ,, ppvhnti* />">"- ientietclgitur cum fcias aduerfus gehennam poft prima illa intindtioisdo/ minics monimenta.efle adhuc in exomologefi fecunda fubfidia,cur fabte tjy*t f>v*< fmdrioU, y tuam deferisCCur cefifas aggfedi,quod fcias mederi tibicMuts quide ani/ ms SC irrationales.medicinas fibi diuinitus attributas in tepore agnofcunt. Ceruus fagitta tranfifixus ut ferrum SC irreuocabiles moraš eius de uulnere N dhichMi/ 3 domino'e^dmoldgefin fciens.prsteribit illam, qus Baby!onium regcni nofor, iti regna reftituitCDiu enim pcenitentiam domino imolarat,feptenni fqua Drftt. 4 . lore exomologefi in operatus,unguium Leoninum in modum efferationc. Si capilli incuria. horrdrem aquilinum prsferente.Proh mals cracffcationisC' iQiiemhominesperhorrebant,deus recipiebat. Contra autem /Egyp tluS Exod.i 4 . Imperator qui populum dei aliquando affličlum diu domino fuo denega tum perfecutus,in prslium irruit,poft tot documenta plagarCLdifiidio ma/ ris,quod foli populo peruium licebat.reuolutis flučlibus perit./Poenitentia enim Si miniftcrium eius exomoIogefin abiecerat.Quid ergo ultra de ift‘ s Amotdtioncs duabus humans falutis quafi t plane ftili potius negotium q officium con/ Uge. fcientis mescuransCPeccator enim omnium n o ram m cum fim.nec ulli ** 1 nifi pcenitentis natus non facile podlim fuper illa tacere,qua ipfe q u0 9 K ftirpis humans & offenfs in dominum princeps Adam exomologefin r c ' flitutus in paradifum fuutmnon tacet. Q. iSeptimrj Florentis TertullianfiDe pcenitentia libri finis. ARGVMENTVM libri se q. v E NT I s PERBEATVM R H E N A N V" M* B Os primum faerat folenms apud Carthaginenies,ut no modo mu lieres/ed & uirgines uelarentur.deinde res arbitrio cuiufcp permif/ fa eft. Quibus maior probitatis cura ueterem cofuetudine ultro ob/ feruabant,quam cseteri negligebant ud ut non praecepta,uel ut fuis moribusnonconuenientem.Tertullianus cum cerneret quantum mah'nafcereturex hocquod uirgines aperto capite ftarent in congregationibus ‘Chnftianorum,non fecusiatcp in choreis folent 3 quae maritum quaerunt,docet hoc libro uirgines etia cffe uelandas:Quod qua? de uelandis mulieribus Paulus pra?r eruditur in manfuetudinem faporis. Sic k iuftitia fcčius* i_ (nam idem deus iuftitis Si creaturs)primo fuit in rudimentis.natura deum metuens. Dehinc per Iegem Si prophetas promouit in infantiam. Dehinc per Euangelium efferbuit in iuuentutem. Nune per Paradetum componi/ tur in maturitatem. Hic erit folus a Chrifto magifter Si dtcendus Sl ueren/ dus. Non enim ab fe Ioquetur, fed qus mandantur a Chrifto. Hit fob anteceflbr, quia folus poft Chriftum. Hune qui receperunt, ueritacem con/ fuetudini anteponunt. Hune qui audierunt ufqj non olim prophetantetn. uirgines contegunt. Sed nolo interim hunc morem ueritatisdcputare.Con fuetudo fit, tantifper, ut confuetudini etiam confuetudtncm opponam.Prt Grsciam Si quafdam Barbariaseius, plures ecclefiac uirgines fuas abfcon / dunt. Eft Si fub hoc coelo inftitutum iftud alieubi, ne qut gentilitati Hcclefiit qud$ nies aut Barbariča: cofuetudinem illam afleribat. Sed eas ego ecdeliasp 10 ' Apcjloh uel pofui quas Sl ipfi Apoftoli uel Apoftolici uiri codiderut, &putoante to fapir.cjuaii muiierem dixerit eius in pr^fagio uxoris.Sed quoniam 8C in nupta illius mulier,ut de fubftantia ipfi'us:Hoc,inquit,os ex oftibus meis,& Cf „ de prJfeti caro ex čarne mea uocabitur mulier.Hinc ergo tacita cofcientia natura:,ipfa tibus loqui, diuinitasantma: in ufum fermonis eduxit nefcietibus hominibus(ficut 8C W ««'<*/» alia multa qua: ex feriptura fieri & dici folerealibi poterimus oftendere)uti mulieres noftras dicamus uxores,quacp & improprie qu^dam loquamur. J Nam & Grarci qui magis uocabulo mulieris in uxore utuntur, alia habent ywoii. P r opriauocabulauxoris.Sedmalohuncufum ad feripturae teftimonium deputare. Vbi enim duo in unam čarnem efticiuntur per matrimonh ne/ d uo in urnim Xurn » caro ex čarne 8C os ex oftibus, uocatur fecundem originem mulier c f rn ^, ti JV« c *ns,ex cuius fubftantia incipit cenferi fada uxor Jta mulier non natura no £ ' s °' 0i S K01 ' f* 4 men Trakce ju.uL definitione,Omnis,inquit,mulier.quid eft omnis?nifi omnis generis, omnisordinis,omnisconditionis,omnisdignitatis,omnis arratis.Siquide omne,totum eft,Si integrum,Si nulla fui parte defečtum. Pars autem mu/ lieris 8i uirgo eft.i£que 8i de uiro non uelando,Omni$,inquit.Ecceduodi uerfa nomina.Vir Si Mulier,Omnis, Vterc^.Du^ leges obnoxi£ mulcem, hincuelandi,inde nudandi Jgitur fi eoquod dičtum (it omnis uir, commu ne eft nomen uiri,etiam nondum uiri,mafculi inueftisrcomune autem cum fit nomen fecundum naturam,comunis eft 8i Iex non uelandi eius,quiinter uiros uirgo eft,lecundum difciplinam,cur non prariudteatum (it proindeSi mulierem uirginem omnem muliere nominata contincri confortio nomi/ nis,ut contineatur 8i comunione legis.Si uirgo mulier non eft,nec uir inue/ ftis eft.Si no operil uirgo, quia mulier no fit,operiatur inueftis, quiauirno (it.Eiufdem uirginitatis a:qua fit uenia.Sicut uirgines non coguntur udari, ita pueri non iubeantur reuelari.Cur ex parte diffinitionem Apoftoli agno ^ Clmus abfc>Iutam,rirca omnem uirum,nec detračlamus,quare non Si rum nominarit,ex parte autem prauaricamur,£eque abfoluta ea circa ocm mulieremCSi quis,inquit,contentiofus eft,nostalem confuetudinem no te bemus,neqj ecdefia dei.Oftendit contentionem aiiquam de ifta (pecic rur fe,ad quam extinguedam toto compendio ufus eft:neq; uirgine nomm aS ’ ut oftenderet dubitandum de uelanda non eflfe,8i omnem nominans mu' cerinthij. lierem cum nominaftet uirginem.Sic 8i ipfi Corintkrj intellexerunt.n° a ' L denicp uirgines fuas Corinthrj uelant.Quid docuerint Apoftoli, qui di 1 p r norigeram nota uirginitatis fu* praeferant qua fufpiciatur Si circufpicianč h onorigera & magnificetur afratribusiViriauttotuirgines.totfpadones uolutarrj.oe noU uirgini/ cobono fuo incedat nihil geftantes quod Si ipfos faceret illuftres.Debebut tdtls ' .--or- c- »• rL" r ■ J c J r r* - c Garamantum etia Si iph ahqua libi lnligma detendere.aut pennas (aaramantu.aut lero/ p enn£r bulos Barbarom,aut Cicadas Athenienfiu.aut Cirros Germanom,aut fti/ Barbarorum gmata Brittonu: Aut ex diuerfo fiat.capite uelati in ecclefia lateant.Certi Tu fabuli. mus fpiritum fandu magis mafculis tale aliquid fubfcribere potuiTfe.fi fce/ tninis fubfcripfiTTettcum pr*ter fexus autoritatem, etiam ipfius continen/ Germanom ti* nomine mafeulos potius honorari oportuiffet.Quorum quanto fexus dnu auidior Si calidior in fceminas, tanto continentia maioris ardoris labora/ vrittonunt JU tior,idcoque aignior omni oftentationedi ofientatio uirginitatis.eft digni/ B mta » tas.Non enim Si continentia uirginitatis antiffcat.fiue uiduarum.fiue qui ex ^ conienfu contumeliam communem iam recufauerunt C Nam uirginitas continentia' gratia conftatrcontinentia uero uirtute.Non concupfcendficui concupifcen uiriliu do inolcueris.grande esertamen eft. Cuius autem concupifcendi ignoraue/ contumeliam ris frudum, facile non concupifces, aduerfarium non habens, concupi/ co ™ unem > ua tcntiam fručtus. Quomodo ergo non magis uiris aliquid tale deus yi>g7S. 111 nonorem fubfcripfiflet,uel quia familiariori, fcilicet imagini fiue.uel continentia* T 4 quia 560 CL. SEPT. F LOREN TIS TER TVL LIANI, - quia plus laboranti.Si aute nihil mafculo,multo magis fceminte.Sed nuoi fupra intermifimus,ex parte (ubfecuta: difpurarionis, ne coharrentiamcius nefpoufo ex difpergeremus,nuncrefponfoexpungemus.Vbi enim gradumfixbus(j e pungcrc. Apoftoli abfoluta diffmitione,omne muiicrcm ctiam omnis a:tatišintelli/ gendamirefponderi cx diucrfo habcbat,ergo a' natiuitateSč a primonotni nca:tatis,uirg!ncm operiri oportere.Non itacft autcm,fcd ex quofe intci- inteUhit me ligere ccrpcrir,& fcnfum natura; fua: intrare,& deuirginis exire, & pati R0( . fuim purga/ uum iliudquodalterius artatiseft:.Nam &pfindpesgcneris Ada& Eua tionem. čpdiuintellcčtucarebant,nudiagebant. Atubide atbore agniticnrsgufta uerunt,nihil primu fcnfcrunt cp erubefccndu.Ita fui quicj 5 fexus intdlcdu tegminc notauerut.Sed 8£fipropterangeIosuelanda efbfine dubioabca aaatc lexuelaminis operabitur, a qua potuerut' filia: hominu cocupifcentia fui adducerc,&nuptiaspati.Ex illo enim uirgo definit,ex quo potcftnon efte.Et ideo penes Ifrael illicirum cft ad uirum ttadcre,nifi poteft contcfta/ tam fanguirtematuritatemataante hunc indicem accrba res eft. Igirur (t tam diu uirgo,quatndiu acerba efhdefinit uirginem cum maturacognofci/ tur,& ut non uirgo iam legi applicatur,(?cut & nuptrjs.Et defponfata qui/ dem habent exemplum Rebccca:, quau cumad fponfum ignotum adhuc mufe* 0 ^ ‘§ nota p er duceretur,fimul ipfum cognouit c (Te qucm de Ionginquoperfpe xerat,non fuftinuitdextcr$ collučlationem,necofculi congrefTtoncm.nec falutationis communicationem.fed confeffa quod fenfcrat,id cft fpiritunu ptam,negauituirginem,uelataibidem.O muiicrcm iam de Chriftidifčipli na.Oftendit enim etiam nuptias de afpečlu & animo ficri, quemadtriodu ftupruminifi quod ctiam Rcbeccam quidam adhuc uelant: de catcris ue' ro,id e(l,qua: defponfat^ no funt, uidcrint(aut) parentum procraftinado/ cxanguftrjsuelfcrupulofitate defcendetts:uiderit 8L ipfum cotinentia: u licau “' tiri fub deo.Quanta item circa uterum fuum audebit.ne etiam mater det c/ gaturcScit deus quod iam infantes & perfici 8£ perduciad partu integros m3g is DE v IR GIN IB V s VEL AN DIS, LIBER. 5°f s timet quam femetipfamictiam fceminaru oculos pati non uuIt,alios fefaoculos habct:confugit ad uelaraen capitis qua(i ad galeam,quafi ad c\y pcum.qui bonum fuum protegac aduerfus ičtus tentationum,aduerfus ia/ cula fcandalorum,aduerfus. fufpitiones,& fufurros,& ;*mulationcm,ipfum nuoa?liuore.Nam eftaliquid etiaapud ethnicos metuendu, quod fafeinu lafcinum . uocant^in feiidore laudisK glorij enormioriseuentum.Hocnosinterdu diabolo interpretamur. Ipfius eft em boni odiu.Interdu deo deputamus. Illius eft enim fuperbire iudicium, extoIlcntis humiles SC deprimentis ela/ tos. Timebit ita<$ uirgo fandior,uel in nomine fefdnnhinc aduerfariu,in/ dedeumulliusliuidum ingcnium,huiuscenforiumlumcn. & gaudebit,fibi foli 51 deo nota .Sed 8C fi cui innotuerit,Tapit fi tentationibus gradum ob/ rraxcrit.Q nis enim audebit oculis fuis premere faciem daufam,fariem non fcntientemCfaciem (ut dixerim)triftem?Quicuncp malus cogitatus ipfa fe/ ueritate frangetur.Iam fe etiam mulierem negat,qu£C uirginem cždat.In his confiftitdefenfio noftrae opinionisfccundum fcripturam/ecundum natu/ Scy ^ tur ^ ram.fccundum difcipIinam.Scriptura legem condit,natura conteftatur,di/ Ndt „ r ^ * fcipIinaexigit.Cui exhis confuetudo opinionis prodeft, uel qui diuerfe Difciplina * fententiscolor eftcDei eft feriptura,dei eft natura, dei eft difciplina. quic/ quid contrarium eft iftis,dei non eft.Si feriptura incerta eft,natura manife/ fta cft.Et de eius tefttmonio feriptura incerta non poteft effe.Si de natura dubitatur,difciplina quid magis deo ratum (it oftendit. Nihileft iili carius humilitate,nihil acceptius modeftia,nihil f operofius gIoria,8i ftudiohomi nibus placendi.Illud itaque fit tibi Si feriptura,& natura,& difciplina, quod ratum deo inueneris,ficut iuberis omnia examinare,& meliora quteque fe/ ftari.Supereft etiam ut ad ipfas cSuertamur, quo libentius ifta fufcipiant. Oro te (iue mater, (lue foror,fiue filia,uirgo,fecundu annoru nomina dixe/ Allo^uitut fim.uela caput:(i mater,propter filiosifi foror, propter fratres:(i filia,^pter mulierei * patresromnes in te States periditatur, induc armaturam pudoris, circuduc uallum uerecundiae.murum fexui tuo ftrue qui nec tuos emittat oculos,nec admittat alienos. Adimple babitum mulieris. Vt ftatu uirginis ferues.men dre aliquid ex hisqu£ intus funt,ut foli deo exhibeas ueritatem, quanqua non mentirisnuptam.Nupfifti enim Chriftoiilli tradidifti čarnem tuamjf nfponfafti maturitatem tuamjncedefecundum fpoiifi tui uoluntate.Chrt ftus eft qui & alienas fponfas SC maritas uelari iubet,utique mufto magis ua5.Sed Si uos admonemus alterius pudicitire mulieres,qus in nuptias in/ l ^ ls>nec fic a difciplina uelaminis exolefcatis,ne quidem in moraento ho r«,utquia rerjeere illam non poteftiš,alio modo deftruatis,neq$ tečbe,ne/ qnc nudae incedentes. Mitris enim 8članis qua:dam non uelant caput,fed c°nligant,a fronte quidem protedl«:qua proprie aut caput eft,nud*. Ali« modi« 5<> 4 Q_‘ SEPT. FLOR* TERTVL. DE V I R G. VE fc A v modice linteolis.credo ne caput premant,nec ad aures ufq> detniftis Cerebroten% brotenus operiutur.Mifereor ft tam infirmo auditu funt 3 ut per tcom cn , dire nonpoftinuSciant quia totum caput mulier eft. Limites & fi ncs ej ■ confcp porriguntur,undeincipit ueftis.Quanturefoluticrinesocctipareh r funt,tanta eft uelaminis regio.utccruiCes quoq? ambiantur.Ipfeenim fj, nt quas fubiečlas e(Te oportet.propter quas poteffas fupra caput haberi a T e/ Antič* mw bet.uelamen iugum illarum eft .Iudicabunt nos Arabia: fceminica: ethnicr Uem. quce no caput,fed faciem quocp ita totam tegunt,ut uno oculo Iiberato,co/ tentce fint dimidiam frui lucern, quam totam facie proftituere.MauuIt fe/ mina uidere q uideri.Quas propterea infeliciftlmas ait Romana qudam regina,quod adamare magis quam adamari poftint,cum fintuel ex alte/ rius felicitatis Si quide frequentioris immunitate felices,quia faciliusadama ri quam adamare fcemincepoftint.Etethnica: quidem difciplina: meracior Rciietitiot &(utitadixerim) barbariormodeftia.Nobisdomirtusetiam reuclationi/ bus uelaminis fpacia metatus eft.na cuida forori noftrae angelus in fomnis ceruices quafi applauderet uerberans,elcgates,inquit,ceruices, Si merito nu dae.Bonum eft ufcp ad Iumbos a capite ueleris,ne Si tibi ifta ceruicum liber tas non profit,Et uticp quod uni dixeris,omnibus dixeris. Quantam autem p s Al mi. caftigatione merebuntur etiam illatf quar inter Pfalmos,ueI in quacuq;dci “ del ' mentione retečta: perfeuerantetmerito ne etiam in Oratione ipfa facillitnc o ra*t i o. fimbriam.aut uillum,aut quodlibet filum cerebro fuperponunt,8£ tečtas fe opinantur.Tanti caput fuum metitiutur. t Altequibus plane maioreftpal strvthio ma omni fimbria Si filo, non minus capite fuo abutuntur, f ut beftia camelvs. dam magtsquam auis licet pennata,breui capite,protrada ceruice, cxm altegradia.Hanc aiunt cum delitefcendum habet, caput folum plane totu in condenfum abftrudere,reliquam fein aperto relinquere.lta dum in capi te fecura eft,nuda qua maior eft,capitur tota cum capite.T ales erunt & ifte minus quam utileeft tečlce.Opertet ergo omni tempore K omni loco me/ moreš legis incedere,paratas Si inftrudas ad omnem dei mentionem.qm fi fuerit in pečtore,cognofcetur K in capite fceminarum.Harc cum bona pa te IegentibuSjUtilitate confuetudini pr$ponenttbus,pax Si grada a domino poftro Iefu redundet,cu Septimio TertuIliano,cuius hoc opufculum eft. Ojt SEPTIMII FLORENTlSi TERTVLLIAN!« L I B R I DE VIR G I N IB V S V E L A N D I S, FI NIS.* AnnoiS' I 5 05 annotationes in librvh praecedenteh. n v n C pcr paracletum comp.) Videtur loqui de Noua prophetia, Et fequi/ tur Hune qui receperunt.Hunc qui audierunt* E cctU ab A/ g E D easego ecclefiasOPer eedefias qsipfi Apodoli condiderut,intelligit Ro poftolis condi niana,cui Petrus & Paulus (ut alibi inquit) Euageliu fuo quocp fanguine fignatu u . icliquerunt:item eedefias Corinthiorum, Gala ta tu, Philippenfiu &: Theflaloni/ R omntut. ccnfium,quas Paulus indituit.EtEphefiorum ecdefiam,quxfuitaloannecondi/ e ccleftd, ta.Sane Corinthiorum paulo pod: rn*cminit,Sic 6; ipfi,inquit,Corinthq intellexe/ cerintbioru* runt.Hodic denicp uirgines fuas Corinthrj uelant.Quid docuerint Apodoli, qui GaUtarum. didiceruntapprobant.Pono facit ad hunc locum quodin libro praeferiptionum p hilippefium* aduerfum hcereticds fcribit^Age iam,inquit,qui uoles curiofitatem melius exerce/ t hejfdontce/ ic in negotio falutis tua?,percurre eedefias Apodolicas,apud quas ipfe adhucca/ thedrae Apodolorum fuis locis prasfidetur,apud quas ipfe authenticae literce eoru recitantur/onantes uocem,repra?fentantes facicrmProxima edtibi Achaia^Ha/ bes Corinthum.Sinonlongees a Macedonia,habesPhilippos.Sipotesin Afia tenderejiabcs Ephefum. Si autem Italfe adrjcerisjiabes Romanam unde nobis quoqj autoritas p rado eft.Felht ecdefia,cui totam dochinam Apodoli cum fan/ guinc fuo profuderunt. Hačlenus ille.Šcribitin hanceandem fententiam paulo ante in eode praefčriptionum opufculo + Etaduerfum Marcione libro quarto.Ca/ Tempord terum uideš ex hoc loco ueteres illas eedefias,Tempora & Anteceflores oppone dntece l]orjs refolitas.Obleruabis &huncantiquum loquendi modum quo orthodoxam illa/ 0 PP otiebdt » rum fidem contedatur,quum inquit,Cum quibus fcilicet comunicamus ius pacis Comurtlca ^ e , & flomen fraternitatis. iuspAcisetno Catcrum diuidis corpus,tatti bic ficut in om.) Multum hiclaboraui priufčf? mr j \utem germanam lečhonem repererim. Debet autem pro diuidis corpus lcribi,diu dif/ tatls ' cordibus.Et pulchreconfidetfententia,hoc modo, Caterum diu difcordibus (ta hic ficut in omnibus uarieinditutisA d ubij s,& incertis,fieri folet) adhibeda fuit cxaminatio,quamagisexduabus tam diuerfis confuetudinibus difciplina dei "> conueniret. Contenta erat ueritas paucis fi cum confuetudine. j N5 minus mihilaboris Cotentd trn cuhoc mendo fuit.Legendum aute pro paucis ii,pacifci,in hunc modum,Cotetl Veritaspaci/ ta erat ueritas pacilči cum confuetudine, fci cum Con/ Statim file aduerfarius bonorum multoc# inditutorum.) Quid ii legaš £ mul fuetudine* toqj,uiolatorcjj inditutorum? Nam iam& illa confuetudine.) Opinorfcribendum,illa confuetudo* 1 Igiturquas non diuifittacendo, in altera inrjt.) Fortelegendum.Igitur quas no diuilit,tacendo inalterauit,hoced,alteraminaltera inclufit,puta uirginem in mu/ I ndterduit, ‘icrc, & uicidim mulierem in uirgine. Sed illa qux erat praefens.) Melius,fed lllam.Caeteru hic ed aliquid de illa dam nataopinione,quamimpiusHeluidiuspofteaadruereconatused.Sedfacile re/ preitit blafphemiam Hieronymus* Secundu primordqf6|mam uirginis,6^ita.u.m.g*defenfam.) Contjcio ficlege uin ci le.Secundum primordrj formam, uirgini če: ita uniuerfo mulierum gene/ n defenlani. ex hoc quoque uocabulo comunionis inter u J Video fic legi & didingui P° ic,ut cx hoc quocp,uocabulo comuni uis inter uirgines & non uirgines con/ c •cxhocquoque,hoced,exipfis rationibus. 1 V Qui$ 5 06 ANNOTATIONES Quis prafumere poteft quales angelos.) Sufpicor legendam tales anp e [ 0 , V G mauis riuales angelos. Autruales a ruendo.Nam hos in libro'De habitu mul; bri,ruifle feribit adfilias hominum. I mtejtit. Mafculi inueftis.) Inuefhs impuberem GgniGcatGcut uefhceps lam pubeicm Vefticeps »- Eft autem receptum inuefhs uocabulum apud autores,pro imberbi,a ueftiend Etymologiam explicitpaulo poff,Et pudor 3 inquit,ubiq? uefhtur. Cfficium fd r N c duo facerdotalis offictj fortem fibi uendicarent.) T otam hanc fententfatn ccrdoUle, fic refhtue.Non permittitur mulieri in ecclefia loqui, fed nec docere, nec tinocir Doccre. nec offcrre,nec ullius uirilis muneris,nedum facerdotalis offictj fortem fibiuendi/ Baptizdre. care.Ex hoc Ioco habes facerdotale officiu ffiifle, Docere, T ingere, OfFerre. o jferre. Cxco bono fuo incedant.) C^cum appellat quod no uidetur,fed latet. 5i c f co C*cum bonu, pulos in marilatentes poeta cacos appellant. Scrobulus. Aut ferobulos Barbarom.) Afcrobe diminutiuu eff fcrobulus.Significatauf utputo,foramina aurium.Eft autem etiamnum peculiareBarbarisaures perfora re,&in htjs gemmas fene lulpenfas.Callicuttj documento funt. Hicmosolim a Barbaris ad Romanos tranfierat. Vnde Plinianu illud, Ad hoc excogitata funt aurium uulnera. A theniefes in Aut cicadas AthentenGum.) Athenienfes in capillis cicadas ferebant,bocatv crnmetis ca gumento ofledere uolentes feefle indigenas,queadmodu funt cicadx.Dtdifunt piUorum ci/ hinc tet ]iyo$o$oi, quaG dicas Cicadiferos.nam Cicadas Grteci uocat cadds fere / ius rei meminitčE Ariftophanes. bdnt. Ita fui quiq; fexus.) Quiq 5 ,fubaudi,&r Adam & Eua.Poteff tame Geriutlkfcri T cttigophc / pferit Tertullianus,Ita fui quicp fexus intellečium,tegminenotauerat.utfueritqui r/, que pro quifcp,quod huic autori peculiare eff. Afpicenuptam iam in illam t.u.& animam ex.& čarnem tranf) Contjdo^ge dum, Afpicenuptam iam illam tuam uirginem,čEanima experaclum uel umbraculuffl obtraxerit,ut de udarnine intelligas.Poffetetia legi, gradum obflruxerit. Nihil operoGus gloria.) Lego,Nihii exoGus gloria. j Quanta autcaftigatione.) Correximus,Quantuaut caffigatione merebunt. Vjdltnu ' Interpfalmos.) Exhocloco habes,Pfalmos olim legi uel potius cani folif° s j Mentio deh teplis. Vel in quacucg mentione dei.)Vide quata prifcorum reuerentiarue' 1 * uel trga dcinomen. PER beatvm RHENANVM. 507 jVTeritone.) Multuhic melocus ucxauit.Nec quicqj adhuc ucnit in m en tem, m iod mclias quadret,čfj G lega s,in Icčtione.Nam in Apologeticofcribit Tertullia L eftio. nus.ChnTtianos ad literaru dtmnarum comemoratione conuenire folitos/i quid temporu qualitas,aut pr&monere cogeret,aut recognofcere.Ibi,inquit,Gdem Pan/ c y s Liodbus pafcimus/pcm erigimus,Gduciam Ggimus,difciplinam praceptoru nihilominus inculcatione denfamus. Edam m oratione.) Oramij5,inquit m Apologetico Tertullianus,etiam £ Im/ o Mio. peratoribus,pro minifths eorum & poteftatibus,pro ftatu feculi,pro rerum quie tc,&morafinis. , 1 Aldquibus plane maior eft palma*) Scribo pro palma, Palla. Hanc docet PalW Marcellus honefhe mulieris dTe ueftimentum* Alij perhibent ad ueftigia ufeg de/ milfam fuifle.Dicfta palla quod palam & foris effet.Sicut & uirorum pallium. Vt beftia quasda magis cp auis.) Struthiocamelum intelligit*Cuius in initio de cimi libri meminit Plinius.Eius uerba,quonia ad hunclocum faciunt,libet aferibe s ^>*thiocm rc.Auiurn,inquit,grandi{fimi & pene beftiaru generis, Struthiocameli Aphrici e ^ us * ud i£thiopici,altitudinem equitis infidentis equo excedunt,celeritatem (Gc enim nos in caftigationibus noftris legendum monuimus) uincunt.-ad hoc demum d? tis pennis,ut currentem adiuuent.Caetero non funt uolucres,nec a terra tollutur* Vn gube lnj s ceruinis iimiles,quibus dimfcant,bifulcx,comprehendendis lapidi/ bus utiles,quos in fuga contra lequentes ingeruntpedibus.Concoquendi Gne de ledu deuoratajmira naturafed non minus ftoliditas,in tanta reliqui corporis alti tudine,cu colla frutice occultauerint, latere fefe exiftimantiu.Pra;mia ex h tj s oua, ,ppter amplitudinč,p quibufdam habita uaGs,conoscg bellicos & galeas adornan tes pennaj.Haec Plinius.Cateru Tertullianus Struthiocamelu eleganter beftia al/ Alteguiit tegradiamappellat i quodalteincedat,qualesfunt&:ciconiae&; gruesaltis crur i/ bus pradita.Eft uero diflimile hic quod affert, Auis caput folu'occultans, & mu/ lier totucorpus uelans prater capunSed periculu utriqj comune,fecus ac oportet fe tegenti. Et eatenus fimile* ARGVAIENTVM LIBRI S E Q_V E N T I Š» PER BEATVM R H E N A N V M, Vlieres Chriftianae non Cogitantes Chriftianifmum efle modeftiae profeffionem.in feipGs ueftiendis ornandiseg nolebant inferiores uideri gentilibus matronis.Proinde eas admonet ut inuidiam hu/ mana* perditionis,cuius autor fuit Euajugendo potius memine/' rint effugere čp augere fuperbiendo.Deinde docet quicquid eft ifta/ rum reru qux fucadae formae dderuiunt,id omne debeti malis angelis autoribus. Quam rem Enoch r pdiderit.Mox de a uro & argento praecipuis mudanicultus rnaterrjs difTerit,& de gemis,cocedens gde ea a deo condita,fed non in iftu ufum. ftorro uindicat Enoch^pphets libru qui fub illius nomine extabat olim,cuius etia teGimonio Iudas Apoftplus utit in epiftola fua qux legit inter Canonicas: tamet ‘ c l u ^da hanc noluerintagnofcere quod apocryphu a utore citet.Veru innuit di> uus Hieronymus enarrans epiftolam ad Titu,uti licere partelibri,etiamG totu li/ bru non approbesj cu Gc fcribit,Qui aute putant totu libru debere Iequi eu qui li/ parte ufus Gt, Uidcnt mihi &•. apocryphuEnoch, de quo Apoftolus Iudas in epiltola fua teftimoniu pofuit,inter feripturas Ecdefias reciperc,dr multa alia qus w ' ; V * Apoftolus 508 ANNOTATION ES Apoflolus Paulus dereconditiseft locutusddem alibi fatetur Paulu fčrfptis A cryphis abufum,qux ta men non coprobabat.Non negatetiam in apoavph; f fe ueritatem Aur, Auguftinus,fed quam ex fabulis admixtis diffic/lefit eruere D habituuirginumiftifimilem»didit Cyprianusimitator Tertulliani, ANNOTATIONES IN S E Q_ V E N TE M. L I B R V M netit. T V E S quae eum fuafifti.) Non dubito quin Tertullianus fčripierit,Tu cs qux eum inuafifti- Nam fequitur,quem diabolus aggredi nonualuit, Seres drvom g t £ res ar bores nerent.) Elcganter admodum Seres arbores nere dicit,per me taphoram,quodapud Seras Scythicam gentem in arboribus lanugo reperiatur quam aqua perfufam depedunt Seras lanitio fyluarum nobiles uocat Plinius lu bro fexto, capite. xvij. Margaritae candcretO AutorePlinio.margaritarum dos omnis incandor^ma gnitudine,orbe,leuoie,&pondere« Cerdunid ge/ Ccraunia corufcarent.) Fulgur ,pprie corufcat 3 & a fulmine notne habet Ce raunia gemma,Siquidem fulmen Grad ksj«uvo/j appellat.De hac getnma Pimius Corufcure, x xxvtj.capite ix.Eft inter candldas,inquit,&: qua Ceraunia uocatur,fulgore fiderum rapiens.Ipfe cryftallina fplendoris carulei in Carmania nafcens. Albam Lotus Plini} . effe Zenothemis fatetur,led habere intus ftellam cocurfantem.Poftremuhocuo/ cabulumendoium eft in Plinianis codicibuš.Tu fcribecorufcantem. Meminit& alterius cuiufdam Cerauniae Parthorum Magisquaditae,{edrarajadmodum quo niam non aliubi inueniatur,cfj in loco fulmine ido.Ceraunijs flammas tnbuitdi uus Hieronymus,quu ad Demetriadem fcribens,Vt taceam,inquit,de inaurium prettjs,candoremargaritaru,rubrimaris ,pfunda teftantiu, Smaragdoru uirc-e, Ceraunioruflainis J Hiacynthorum pelago.ad quaeardent&dnfaniuntftudi'ama N Ihjl inte/ tronaru. Quod nihil ad integritatem pedoris.) Aliquando putaui legen/ sriutem im/ dumpeccatores.Veruquumuideacaftitati adamatores,& timoridei defertores p c II or es men °PP on, A hic aliquod uocabulu fubftituere coueniet quod integritati, iuxta fturc potue/ »P« er bium,ex diametro aduerfet.Legemus itacp fuffragantibus etia didionis cor rum taptx ueftigtjs,Quod nihil ad integritate impoftores.Nam r pprie funt impofto/ lmpoflores . res C 3 UI

id cft.mortem, etiam.filius dei mori habuit: K adornari tibi in mente cfhfuper pelliceas tuas tunicasCAge nune fiab inv tio rerum & Milefij oues tonderent,& Seres arbores nerent.K Tprrj tingue rcnt,& Phrpges infuerent J & BabyIonq intexercnt,& l Margarita canderenr, 61 Ceraunia corufcaret.fi ipfum quoqj Auru iam dc terra cu cupiditate pro d i (Tct.fi iam &Speculo tantum mentiri liceret:& hme Eua cocuprjt, de para difo expulfa,iam mortua opinor.Ergo necnuncappetere debetautnoflc.fi oipit de h a bit v mvliebri liber. 511 opit reuiuifcerc,qua: nec habuerat nec nouerat,quado uiuebat .Ideo omnia ifta damnata: 82 morai^e mulieris impedimenta funt, quafi adpompam fu ncr is conftituta* Nam 82 illi qui ca conftituerunt, damnati in pcenam mor tisdeputantur ; illi fdlicctangeli, qui ad filias hominum de ccelo ruerunt, ut .angelide hxc quoq? ignominia focmincc accedat. Nam cum 82 materias quafdam be sertob.es pc occultas, 82 artes plerafq? non bene reuelatas, feculo multo magis im/ pcrito prodidillent (fiq»tdem 52 metalloram opera nudauerant, Sl herba/ rum ingenia traduxcranr,82 incantationum uires prouulgauerant, Sl omne curiolitatem ufq; ad ftellarum interpretationem defignauerant) proprie SC qua(i pecuiiariter fceminis inftrumetum iftud muliebris glorij contulerut: lumina lapilioru,quibus monilia uariantur: 82 circulos ex auro,quibus bra/ chia artantur: SC mcdicamenta cx fuco,quibus lana: coloratur: SC illui ipfum nigrum puluerera,quo oculorum exordia producuntur. Htec qualia fint.in^ terim iam ex Dočtorum fuorum qualitate Si coditione pronunciari potefi:, quod nihilad integritatem + pečtoris,nihil ad caftitatem adamatores, nihil ad timorem dei defertores fpiritus, ant monftrarepotuerunt aut pr^ftare i Si dodrinx dicenda: funt: mali magiftri male docuerint necefie eft.Si mer/ cedes pro iibidine: nuilius rei turpis merces decora eft.Quid autem tati fnit ifta monftraretficut confcrreC utrum ne mulieres fine materijs fpIendoris,52 fine ingenrjs decoris placere non poffent hominibus, qua 2 adhuc incults 52 incompofita:,82(ut ita dixerim)cruda 2 ac rudes, angelos mouerant C An ne fordidi,S2 per gratuitum ufum contumciiofi amatores uiderencur, fi nihil fceminis in connubium allcčlis contulilTent C Sed hasc non capit azftimare. nc» capit. Nihil plus defiderare poterant qu® angelos pofi idebant.magno fcilicer nu pfcrant. Enimuero qui uticp interdum cogitabant unde cecidiffenc, Sl poft libidinum uaporata momenta coelum fufpirabant, illud ipfum bonum foe/ Poji UbidinU minam m naturalis decoris ut caufam mali fic remunerauerunt, ne eis pro/ M P 0 ™** m9 fuiiTec felicitas fua,fed utf deuečtum defimplicitate82 fynceritate, unacum menU ' ipfis in offenfam dei peruenirent. Ccrti erant omnem 82 glodam 82 ambi/ doncm 82 aftečlionem per čarnem placendi, deo difplicere. Hq funt nempe angeli quos iudicaturi fumus .hq funt angeli quibus in lauacro renuciamus. rfecfunt uticp per qua: abhomine iudicari meruerunt.Quid ergo facient apud iudices fuos res eorum C Quod eft commercium damnaturis cum damnandis C opinor quod Chrifto 82 Bel te, Qua conftantia tribunal illud afcendimus s decreturi aduerfuscos quorum munera appetimus ? Nam 82 nobis cadem tune fuhftantia angelica repromififa, idem fexus qui 82 uiris, candem iudicandi dignationem pollicetur, Nifi ergo hic iam pradudicaue/ dmus res eorum pradamnando quas in illis tune damnaturi fumus,illi po/ tiusnosiudicabuntatquedamnabunt. Scio feripturam Enoch qua: hunc •. ordinem angelis dedič,nonrecipi a quib«fdam»quia nec in armarium Iu/ Armrium* V 4 daicum Mam 5IX a* SEPT. FLORENTIS TERTVLLIAni, daicum admittitur. Opmornon putaucrunt illam ante cataclpfmum ^ Cdtdcbfmu j tamupoft eum cafum orbis omnium rerum abolitorem, faluam cflepotuif, orbis dbolitcr k ifta ratio eft,recordentur pronepotcm ipfius Enoch fuifle fuperftit etn cataclyfmi Noe,qui utique domeftico nomine & h^reditaria traditione an dierat & meminerat de proaui fui penes deum gratia,& de omnibus pr^di/ catis eius: cum Enoch filio fuo Matufalcnihil aliud mandauerit quam ut notitiam earum pofteris fuis traderet. Igitur Ene dubio potuit Noe in pr* dicationis delegatione fucceftifle, uelquia 81 alias non tacuiflet.tamdcdei conferuatoris fui difpofmone, quam de ipfa domus fuajgloria. Hocfinon tam expedite haberet,illud quocp f aftertione fcriptur# illius tuererur. Prp/ inde potuit abolefačlam eam uio „ „ re:quemadmodum 81 Hierofolv I nflrumetum ■ n T , . I«tei,K« nelnftrUmentU i m ' IudalC ® :llteratl , .. t ur£ , cum Enoch eadcm fcriptura etiam de domino pracdicarit, a nobis tjuidetn nihil omninorerjciendum eft,quodpertinet adnos. Et Iegimus oranem fcripturam redificationi habilem,diuinitusinfpirari,aludaeis poftea iam uideri propterea reiečtam, ficut Sč cactcra fere qu£e Chriftum fonanr. Nec uticp mirum hoc,fifcripturasaliquasnonreceperuntdedeo Iocutas,qucm uids Apoflo ^ l P^ um coramloquentemnoerantrecepturi.EoacceditquodEnochapud hs ufus tefti/ ludam Apoftolum teftimonium poflidet. Nullanunc muiiebris potop* mor.io Enoch nota inufta (It pnedatnnationis de exitu autorum, Nihil angelis illis impu Repudiuccelt retur pr^ter repudium cceli, 8C matrimonium carnis. Rerum lpfarum qua/ litates examinemus, ut confilia quoq? concupifčenti^ earum deprchenda/ cultus, m us. Habitus fceminac duplicem fpeciem circumfert,CuItum 81 Ornatum. orimtus* Cultum dicimus,quem mundum muliebrem uocant: Ornatum quem im/ mundum muliebrem conuenit dici. Ule in auro,& argento,& gcmmis,&ue ftibus deputatunlfte in cura capilli,& cutis,& earum partium corporisqu* oculos trabunt. Alteri ambitionis crimen intendimus, alteri proftitutionis: ut iam hincprofpicias.dei ancilla,quid ex his difciplin^ tax conucniat,qua5 e t Vr 1 ^ iuer ^ s ioftitutis cen(earis,fcilicet humilitatis 8C caftitatis.Aurum K Ar' gentvm. g cntum principes materin cultus fecularis,aflint neceflfe cft.undc funnTer/ ra fcilicet plane gIorio(Ior,quoniam in maledičtorum metallorum feralibuS offidnis pcenali opere dcplorata,nomen tern* in igni reliquit, atque exinde temni CormentIS ,n ornamenta,de fupplicrjs in delitias, de ignominrjs in hono' Aeu ' res, metalli refuga mutatur. Sed k Ferri 8C /Eris 8C aliaru uiliftimarum mz' teriarum par conditio eft, 81 terreni generis, 81 metaHici operiš t quo rnhib generofior iudicari poftfc auri 8C argenti fubftantia penes naturam. Q uoC * fi de qualitate ufus,gloria eft Auro 8C Argento:atquin magis Ferro 8C /Fri : Vtehjilius. q UorL q lca difpoflta eft utenfilitas,ut 8C proprias operas plurcs 8C necefiario' res exhibeant rebus humanis, 8C nihilominus auri 8i argenti de fua aicc ac' . » commodcnc lentia catactylmi a in (piritu rurfus reforma mis Babylonia expugnatione deIetis,om/ ir^ per Efdram conftat rcftauratum. Sed DE muterue * Genme. Minutalid, Britannicutn mure. indicm. HABITV MVLIEBRI LIBER. comtnodent iuftioribus caufts. Nam Si annuli' ferro fiunt. qutedani efui & v 4 d fari* potili uafcula ex tere adhuc feruat memoria antiquitatis. Videne 0 edarn d ^ ork e * ad fpurca inftrumenta auri Si argend detnens copia deferuit.Certe nec ager auri'opere paratunnec nauis argenti uigore contcxitur, Nullus bidens auru demergit in terram, nullus dauusargentumintimattabulis.Taceo totius Totius uit* aitx neceftitates ferro Si ceri innixas : cum illte ipfe diuites materij Sl de me ta Ilis te(odiendx,&l in quocunq? ufu producendte, One ferri dl teris operario ' innix£m uiaore non poffinc. lam igitur adtimandum eft unde obueniat tanta digni tas Auro Sl Argento.cum Sl confanguineisquantum ad genus, Sl podori-' Cofrnguine* busquantu ad utenOiitatem materfis praferantur.Sed Sl Lapillosiftos qui cu Auro fuperbia iungunt, quid aliud interpreter quam lapillos Si calculos, dufdem terrte minutaharnec tamen ant fundamentis demandandis.aut pa/ rietibus moliendis.aut faftigrjs fuftinendis, aut tečlis denfandis neceflfaria C' Solumhuncmulierum ftuporem tedificare nouerunt:quiatarde terunrur ut niteant,& ftibdoie fubftruuntur ut ftoreant, Si anxie forantur ut pende/ ant. Si Auro lenocinium mutuum prteftant. Sed 0 quid de mari Britann u co aut Indtco ambitio pifcatur.concha: geaus eft, non dico Conchylio, aut Oftreo, fed nec Peloride gratius de fapore. Ad hoc enim conchas nouerim marispoma. Quodficoncha illa ali^uidintrinfecusfpoftulaLuitiumeius m^gis debet efte quam gloria.Et licet Margaritum uocetur,non aliud tame intelligendum, quam conchte illius aliqua dura Si rotunda uerruca. Aiunc Sl de irontibus Draconum gammas erui>0cut Si in pifcium cerebris lapido Otasqu^dam eft. Hocquoque deerit Chriftian^ut de ferpente culdor fiat. Siccalcabit diaboli capuc, dum de capite eius, ceruicibus fuis aut ipfi capiti ornamenta ftruitCH^c omnia de raritate Si peregrinitate fola,gratiam poft „ fident. Denique intra terminos fuos patrios, non tanti habentur. Semper ™ d * abundantia contumeliofa in femetipfaeft. Apud Barbarosquofdam quia uernaculum eft aurum Si copiofum, auro uineftos in ergaftulis habent: Si E * auro fer/ diuitrjs malos onerant,tanto locupletiores , quanto nocentiores » Aiiquan/ Kor« uincuU* doreuera inuentumeft, quomodo 8i Aurum non ametur.Gemmarum quoqj nobilitatem uidimus Romaz de faftidio Parthorum Si Medorum catterorume^ gentilium fuorum, coram matronis erubefcentem, niO quod nec ad oftenfionem fere habetur.Lat ent in cingulis Smaragdi.Et cylindros uagin^ fu^ folus gladius fub Onu n o uit. Etperonibus uniones emergere • de lutocuptunt. Deniqj tam gemmatum habet quod gemmatum efte non debet, fi non comparee>: aut ideo comparet, ut negledum quoqj oftenda / ^ r * Proinde Si ueftium de coloribus honorem, ferui etiam eorum terunt. bed Sl parietes Tyrrjs Sl Hyacinthini s, Si illis regfjs uelis, qua: ubs operole te foluta tranftiguratis,pro pidtura abutuntur. Vilior eft apud illos purpu/ ra,quatn 5*4 a- SEPT, FLOR. T E R T v L> D E H A B 4 M VL< •) ra,quam rubrica. Quisenim eft ueftium honor iuftus,de adulteriot l ocot - iniuftorum C No placet deo quod non ipfe prodirat,nifi fi non potuit n u pureas Si f cannas oues nafd tubere.Si potuit,ergo iam noiuit t quod deus noluit.udcp no licet fingi. Non ergo natura optima funt ifta,qii£ a deo noti funt autore natura Sic a diabolo efle intellegu^, ab interpollatote naturi Akerius enim efleno poflunt,fi deš no funt; quia amuli fint neceffeeft 5 q U i det non funt.altus autem prarter diabolum Si angeios eius, amulus dei noti Annotdtionef e fl.' Caterum materin ex deofunt.no ftatim Si huiufmodi fručlusflatcreiti k^ e ' omnibus quaritur,8i undefint concha,Si qua difpofitione decurrant,&ubi collocetur.Nam Si ortines ifta: prophana^fpečlaculoru fecularium uoiupta Liber de fpe/ t eSi ficut de tpfis fuu uolumcn adidimus, ipfa ctiam idololatria exrebus dei conftat; non tamen ideo Grd furoribus, aut harcna: atrocitatibus,aut fce/ Ase turpttudinibus, Chriftianum affict oportet:quta deus 8i equum,&pan/ theram,5i uocem hotnim dedit: necideo idololatriam impune factet Chrt/ coditio, čred ftjanus,quia dei coditio eft Si thus,Si meru,8i ignis qui uefcitur, 8i animaiia quaz uičlima: fiunr,cum SC ipfa materia quse adoratur dei iitjSic ego Si drča ačtum materiarum cenfus a deo defcendcns, propterea excufatus.deo extra neum ut reum fcilicetgloriae feculum.Nam utquacp reru,per fingulasquaf q? terras Si unamquamq? rcgionem,materrjs a deo diftributa funt.inutcem fibi peregrina apud exteros,mutuo rara t apud uos,iure,fi uticpuelappctu/ tur.uel negliguntur, quia n5 tantus eft in iilis feruor glorij inter domefticos frigidne. Sed enim ex pofteftionum diftributione quam deus ut uoluit ordi/ nauit, raritas 8i peregrinitas apud cxtraneos femper gratiam inueniens, de fimplici caufa non habendi quajdeus alibi collocauit concupifcentiamcond Modus t a t habendi. Ex hac uitium aliud extenditur,immoderate habendi:qtiodS A mbitiot fi forte habendum fit,modus tamen debetur. Haceritambitio,unde Si no/ men eius interpretandum eft,quod concupifcentia apud antmu^ambigente v--." nafcatur ad gloda: uotum,grande fdlicet uotum,quod(ut diximus)non na/ < tura, nec ucritas,fed uitiofa animi paflfio concupifcentia com medauit:8i alta uitia ambitionis Si gloriae,fic SC preda rebusinflammauit,ut fequo^accen/ derent. Nam tanto maiorfit concupifcentia,quanto magno fecit quodcon/ cuprjt. Breuiflimis Ioculis patrimonium grande profertur, Vno lino dcctes feftertiu inferitur. Saltus SC irtfulas tenera ceruix fert. Graciles auriurn cuteS C ^Uccinm ^^ anam expendunt, SC in finiftra per fingulos digitos de faccis ftngulis mkrioruZ kdfc. Ha: funt uires ambitionis, tantarum ufurarum fubftantiam uno & muliebri corpufculobatulare* Qj S E P T IMI £ FLORENTIS TERTVLLIANL Libri de habitv m v / L I E B R I FINI S* Aigu ®* 0 ® 01 argvmentvm libri SE Q. V E NT IS PERBEATVM R H E N A N V M* Exas mulierum inluxum ualdepropenfus ell.Viri Chriftiani fruga literculti incedebant.atmulierum bona pars non minus omamen/ tis indulgebatquam ethnicamatronae.Necp enim contemptum fet/ re poteft muliebris animus.Et putabatquidem modo cafta» forent, ,_ _ &apatrationecriminumimmunes>nihiI referrefi le uel operofius excolerent,uelformat lenocinrjs ftuderent.Prxtexebant etiam affinitate frcornu nium officiorum rationem,quibus intercedentibus cogerentur cum ethnicis fub/ inde congredi.VerumTertulIianusquemadmodumproximolibello ornameto rum te monilium ufum peculiariter cafhgauit/ic hoc fucum & nitore reprobat. Etdocetquidem non elte fatis,ut mulier mala non fit,fed omnem etiam mali fu' fpitionem euitandam lili iuxta Pauli dodrina.Nec iubet ut mulier tota fqualeat, fed huius cultum fimplici collare uult mundicie. Q_uod fi Gentiles adeundi fint, exigentehoc cognationis autuulgarium officiorum neceffitate,cur pudeat Chri ftianam mulierem incederefrugaliter cukam>quae poflit hoc exeplo alienos a pie ta te Chriilo lucrifacereCPrtecipua aut,inquit,caufa Chriftianis mulieribus in pu/ blicuin prodeundi eft 3 fi Chriltianus aliquis xgrotet,ut hunc inuifant uidelicet,Si confolentur,acofficio lotionis acmundationis profequatur,Aut fi res diuina fiat* Autfacraadpopulumconcio.Adhortaturetiam utuelhac de caufa fibi tempe/ rrpt a nimio formaz cultusčp lludio,ne Gentilium fufpicionem alant,quam quida falfo fparlerant 3 de incefhs Chriftianorum conuentibus,ut apud quos adulteria non effent prohibita/ed proinifcuus uxorum affiniumcp ufus locum haberet. vr tetticritd it interiedio. Furtu confitet.) intelligit galericulu,uel coma adulterina. Pof temš . let etiam legi,fucum,quod mihi magis placet. In qua cUlinguimiis,) Malim deliduimus* jNoft 5tČ' ANNOTATIONES Non Bona fimplicitatccuftoditis.Praeterea nelčio quas enorm.) Vftiof us \ cus eft,fufpicor fcribendum,non bona fimplicitate cuftoditn Affigitis pratci ca ° fdo quas enorm. Vt cuftoditi referatur ad crines. CoUyridcs, Coiliridas quafdam.) Cqllyris a collyra per diminutionem deduduin ) pa ruils panis eft de farina puriore.Quidam frixam farinam efle putant.Nornmantm co | lyrides Leuitid fep tirno & ddauo,& fexto capitejibri fecundi Regam. Et Chritriano ca piti fuppares.) A fupparando 3 hoc eft/ubftruas. An & nobis quaedam rcfpedu obediendae grauitatis.) Legeobiendie pro ob/ eunda^a uerbo obire,quod etiam perficere & adminiftrare figniEcat. Cincinmre. Circumdarecapillum.) Videan legendam figCircinnare capillu,pro cmrin/ nare.Namcindnnosdidosuolunt quafi circinos* 5 vvnrmu Velutexornatam 8C naufragam.) Exornatam ulurpat,ficutdicimus exaima/ ' tam 3 hoceft,ornatu fpoliatam. Non repaftinantes diuitiarum ueftrarum.) Repaftinantes hic interpretargre/ Repajtitidtcs. p ur g an tes,excindentes,Nifi iitironia.Legendum autem 3 Noftrarum,autpauIo ante,poteritis* Gloda autemreconfueuitO Mendofum uerbueft.Tu fcribe.reconuenit.Vlur Reconmire. P at autem Reconuenire pro rurfum alloqui,fiue adoriri.Conuenirc&reconucni re uulgo IunTconfaltoru eft in ore,pro in ius uocare.Reconuenit aut reus adore, v Satis dotum ueftrarum frudum cecidiftis.) Lege ccepiitis. Quod leues & exiles.) Correxi,quo leues &exil. Scrohlofd Scrupulola deus auribus uul.intulit*) P uto lcgendmScrobulofa.AlIudit enim uulnera t ad ferobulos illos Barbarorum,de quibus in libro de Velandis uirginibus dixit, Aut pennas,inquit,Garamantum,aut Ičrobulos Barbarorum,aut Cicadas Athe/ nienfium,autcirros Germanorum,aut ftigmata Britonum* Vtexillis ad ferrumnaticorpods cicatricibus.) Nemo nouitquatuslabor(it, caftigare deprauata autorum fcripta,nifi' qui fueritexpertus.Ego hic propemodu ufcp ad uertiginem capitis laboraubpriufcjj germanam ledionem deprehederim, qua? tanto difficilior rhuentu fuit,quod & ifta uerba corrupta fuo fenfu no carent, quaii dicere uellet natum eftecorpus ad ferrum,quo Adam eiedus e Paradifo ter ram fodit,hoceft,ad laborem.Verum legedum eft,Vt ex illis erumnaticorporis Erumnati cer cl 'catricibus. Vocaterumnatum corpus infantis,afRidum & uexatum dum fcih> pom cicdtru ce f uu j nus infertur.Erumna miferiam &■ calamitatem figniffcat.Ab hacerumnare ccs ’ uerbum pro eo 3 quod eft,erumna affligere fortaflls deduxedt. A quo dcfcendit E rumnd. eruninatum,hoc eft.erumna ac mcerore affcdum.Porro quum erum prior uoca' E rumnm. kuli p ars diuifa fuiftet a ut cafu aut imperitia a pofteriore 3 uidclicet 3 nati ; quida po' ftea appofuitf,ut eftetferum.Hocquum nihil figoificaret, alius r literam addidit ' ut fieret forum.Adhuc fententia claudicabat. Itacg ad prspofitio tandem adie/ da eft fenlum abfolutura. Et operofitas cum raritatecom.pretiofitate.) Opinor fcribendum,Et operoG/ tas cum raritate c6mifla,pretiofitas.fubaudi,eft. f Ex ea libidine.) Lcgo,Ex eadibidines poffidendte pretiofitatis fceminarum.l* ortum habent.Ex ea.f.pretioiitate. Eiufmodiillecebras.) Melius illecebris. Et argentum illuftrmm & opera.) Puto debere efle.Et argentum, uftrinam, & Vitrina, opera eorum tradiderunt* Eft autem uftrina locus,in quo metalla candefiuntut $■' ela boren tur. Q uotidem. Quod idem angeli qui.) Sulpicor legendam,Quotidem una didione &■ rC 3 tiue,ficut dicimus totidem* • a .,i y t '* K -s. Calltble' per beatvm rhenanvm. 5*7 CALLIBLEPHARVM.) Calliblepharum,mcdicamentum eft oculo CaUiblepht/ r u nrfffertim palpebris uenuftandis ftruiens.Vndedr noir.cn habet. Plinius fcr v runu bit folia rofarum uri in Calliblepharum. Intelligit Calliblepharum Tertullianus, quum in libro de habitu mulierum.deiftis quocg angelis dicifJEt illum ipfum,tn/ quit,nigrum puluerem, quooculorum exordia producuntur. Vel pierucp tinduras.) Tu repone, Vellerumq? tinduras.Hocautem eft quod VeUcrum titt itcm in fuperiori opufculo fcripfit,Et medicamcta,inquit,ex fuco,quibus lana; c o/ fiura. lorantur. lam ifta tota fententia quam multis locis,ut uideš,emendauimus,ficlegi dillinguicp poterit.Per Angelos autem peccatores demontirata funt.Et iplas tna tcrias prodiderunt.-<5t operofitas cum rarftate c 6 mifla,pretiofitas.f.fuit,ucl pretio fitatem.nprodiditoperofitas.Exea libidines(uellibido) poffidenda: pretiofitatis fceminarum.Quotidem angeli,qui 6 r materias eiufmodi illecebris detexerut, Au/ rum dico & Agentum,Vftrinam opera eorum tradiderunt,etiam Caihblepha ru,uelleruc£ tinduras inter cattera docuerut,damnatt a deo funt,ut Enoch refert. Nullas lunulas reprobet,nullum botronatum retundat.) Locus eft apud Elata cap.tertio.Septuaginta jmxv!o-Kovc> uerterunt,quodlattm's lunulas fignificat.Fibulte /jmIo-k 04 era n t, a d luna.* fimiiitudinem fada.Scrib/t Hieronymus habere mulieres in luna Lunula* iimilitudinembullas dependentes.Etdelunulis quide plana res eft,Sedquid bo tronatum dicetnus efieC’ExculR diligenter Efaiat locum,nec ullum reperi uocabu lum,cuius interpretaraentum foret Botronatus.Tametfi' uaria ueneruntin men' tcm,qux figillatim referre,no eft opertepretium. Ego cenleo pro botronaru legen Veronam it p du,peronatu,ut lit id quod eftapud Scptuaginta dt h pudicitia.ibiuacua pufehritudo,quiaproprieufus Si fruduspulchritudinis * l c orporis,luxuria,nifi fi quis alias efle decorem arbitratur.Illa fibi formofita tem Si datam extendant & non datam conquirant,qua? quod ab iila flagi/ tatur.fibi quoq? praftate fe putant,cum alteri praftant. Dicet aliquis, quid I X *, ergo 52 0 0 .. SEPT, FLOR. T £ R T v L L X A NI* c ajlitds, ergo.non cft exdufa Iuxuria admiffa caftitateCLaude form* fola f ru f^ j bonocorporisgloriari licet. Viderit quemiuuatde čarne gloriari. Ncbis autem nullum glori® ftadium:quia gloria,exaltationis ingeniutn eft.p et/ ro exaltado no congruit profeffionibus humilitatis ex pracceptis dei. Dcin fi omnis gloria uana Si ftuporara,quanto magis qua: in carneTnobis dun, taxat.Nam Si fi gloriandum eft,in fpirirus bono.non in carnisplaccre ucL chr!ftim,fpi J e dcbemus,quia fpiritualium fecftatoresfumus.In quibusopcratnur,inil/ lom! 11 ^ gaudemus. De his gloriam capimus,dc quibus falute fperamus,Pla/ ( t ne gloriabitur Chriftianus in čarne,fed cum propter Chriftum laceratad« raucrit.ut SL fpirirus in ea coronetur.non ut oculos SC fuipiriaadolefcentiu •*»> | p?5~ spoft fe trahat.Ita quod ex omni parte in uobis uacat,merito SL non haben c4 ' v ,T ■ tes faftidiatis,& habcntes ncgligatis.Sančta femina fit naturaliter fpccio/ r ~ /. rJ* j-itp 1 fa.non adeo fit occafioni.Certe fi fuent 5 non ignorare,fed etiam impedirefe >, .Sanda fcemina fit naturaliter fpccio/ ■rit,non ignorare,fed etiam impedirefe debet. Quafi gcntilibus dicam, Gcntilcs communionum praceptis allo/ v^/ rr ^ quens,Vos foiis maritis ucftris pl acere debetis.In tantum autem placebi/ tis eis,in quafl£um alteris placere no n cu raueritis.Secur® eftote benedidr. fito/**** / - Vxotiiullajdeformis eftmarito fuo.Satisplacuit,cum elečla eft.feu mori/ bus feu forma commendata.Nc qux ueftrum putent,fi temperauerintaco pofitionefui.odium &auerfionemmaritorumprofecuturam.Omnismari tus caftitatis exador eft.Forma uero fidelis non expečlat, quia non tjldem bonis qucc gentilcs putant,capimur.Infideiis contra etia fufpečlam habett Scekratd gen ue ^ P r0 P tcr ‘llam fceleratam in nos opinione gentiliu.Cui ergo pulchritudi tiliu de chti/ nem tuam n utrias.fi fidelis non exigit.fi gcntilis n5 creditCcjuid geftiasaut ftimsopinio. fufpcčta.autnondefiderantiplacercCHaccutic^no adcrudamin totumK ferinam habitudinem infinuandam uobis fuggcruntur.necdebonocot/ poris fqualorem,fed de pudoris fuademus, t fed de modo 8čcardine8č iu/ simpHces mu ftitia corporis excoledi,N6 fupergrediendu ultra quam quod fimplices 8! fufficientes muditi® concupifcut,ultra q domino placerc.In illu enim deliti quunt,qu®cutem.medicaminibus unguut.genas rubore maculat,oculos fu v ligine collinunr.Difplicetiflis nimirum plaftica deitin ipfis redarguut, repre Jfc*, Pudeteas ctiam nationis fu* quod non German* aut Gali* fint procrea German*. tsjta patriam capillo traniTerunt.male ac peffime fibi aufpicantur flam/ G«xx/ tile eft,jQnid eniratanta ordinandi capitis onetofitas falutem fubminiftatv Q u ^crinibuSJieftns quicfccre non licet.modo fubftridis,modo relaxatis, - ^ ? modo fufcitatis.modo elifis. Ali* geftiunt in cincinnis cohercere, ali* ut ua ^ gi & uolucres e!abantur,non bona fimplicitate^ftuftoditis. Pr*terea nefcio A quas etiormitates fubtilium acqjtextiliumcapillamentorumnuncin galeri capittamenu modu quafi uaginam capitis Sl operculu uerticis.nunc in cetuice tetro fug/ geftu.Miru quod contra dni pr*cepta cotenditur. Ad menfuram nernine 4 fW * - fibi adrjcere pofte pronunciatum eft. Vos plane adrjcitis ad pondus,coIlyri/ C otlyrides . das quafda Iputoruumbilicos ceruicibus aftruendo.Si nonpudet enormi vmbiUcifeu/ tatis.pudeat inquinattienti:ne exuuias alieni capitis forfitan immundfifor/ torum. jan nocentis Sčgehen* deftinati fando Sl Chriftiano capiti fuppares.Imo hanc ornatus feruitutem a libero capitepropellite.Fruftra laboratis orna/ ta: uideri 3 fruftra peritjflimos quofq} ftrudores capillatur* adhibetis.Deusi fios uclari iubct.crcdo le quarunda capita uideatur,Atq? ptina miferrimuš strupom*' * ‘ ' X J CgOi 5*i a* SEPT. FLORENTIS TERTVLLIAttl, Di« cbrijUd ego,in lilo die Chriftianae exultationis,uel inter calcanea ueftra caput e [t: ^ c q uo q> occurrent refurgentibus eorporibus,& f ua J iocaa gn o fcc nt.Sednopoteftrciurgerenificaro SC fpiritusfoius ac p urus> damnata funt igitur qua; in čarne 8C fpiritu no refurgut,quia dei non funt. Damnatis hodie abftinete.Hodie uos deus tales uideat,qua!es tune uide/ bit.Videlicct nune SC uir SC fexu aimulus faeminas a fuis depello. An Si n 0 / bis qusdam refpečtu obediend® grauitatis propter metu debitu denimo, detrahunturCSiquide SC uiris propter foeminas,8i foeminis propter uirosui Tomaftudr 1,0 natura: lHgcnstacftplacendiaoltinta 5 - Propriascp praiftigias forma;,K m in uiris. * 1IC ^ exus Gbi agnofcit,barbatn aerius ccedere.interuellcre, circudare capillo, diTponerc.etia colorare canitiem,prima quaqj fubducere totius corporisb '—-j , U nugine,pigmento quocp muliebri diftinguere,cstera pulueris cuiufda afpe oPfaJ+i ** tjp ritudine leuigare,tuin fpecuiu oltini occafione cofuIere,anxie infpicere:quu c\^c ' tamen cognito deo adempta placcndi uoiuntate, per iuxurte uacationem, omnia illa ut odofa>ut boftilia pudicitiai recufantur.Nam ubi deus, ibi pu/ crmtds id/ dicitiaabi grauitas adiutrix SL focia eius.Quo ergo pafto pudicitia One in/ iutnxcr fo ftrutnento cius,id eft, fine grauitate tradtabimusCC^uomodo aute grauita Cplciei*- crluiuTin/ adminiftranda: pudicitia; adhibebimus.nifi SC in facie,& in cultu,8i in tn ftrumentiipu tius hominis cotemplatione,feueritas circuferaturCC^uamobrem ergauefti didtie. tum quoqj SC reliqua compofitionis ueftne impedimeta,proinde uobis cu/ randa eft amputatio,& decuftio redundatioris nitoris.Nam quid prodeft, Timind. difcu f ac { em quide frugi Si expedita SC fimplicitate condignam diuinae difdplinx d«r* C ” W ex biberc,ca:tera uero corporisjaciniofis pomparum SC delttiaru incptrjsoc Lttciniofiedeli cupareCH* pompae q> de proximo curent luxuria: negotium, Si obftrepat turuineptie, pudicitia diiciplinis.dinofcere in facili eft,quod gratia decoris cultus focieta teproftituanttadeo fi defintirritam Si ingratam reddunt.uelut exortiatanS 8C naufragam.Cotra fi forma defecit,adminiculum nitoris quafi de fuo gra tiam fupplet./Etates deniq? requietas iam,& in portu modefttefubdudaS fpledor SC dignitas cuitus auocant,8i feueritate appetitionibus ing uictanr, copenfantibusfcilicethabitusirritamentoprofrigorecetans.Ergo benedi/ Veflitut pro/ čtce,prstno quicfe ut lenones SC proftitutores ueftitus SC cultus ne in uosad/ l-ZnoMt ft>Mores,h°c m iferitis a tum Q q Uas ue J diuitiaru fuaru uel natalium,uel retro dignitatu« ratio copelIit,ita pompaticas progrediiut fapientia cofecutce, temperare (at tem ab huiufmodi curate,ne totis habenis licentia ufurpetis pra:tcxto necel fitatis.Quomodo etenim humilitate quam Chriftiani profitemur,inipl £:re chriftidnijpfi poterimus no repaftinantes diuitiaru ueftraru uel elegantiarum ufum,qua3 tenturbumiU ad gloria faciunt; v Gioria aute reconfueuit,No enim u tem ur noftris? Q^ 5 mnh autem prohibet utiCSecund« Apoftolu tatnen*.qu; nos uti monet naw* 9 DE C V L T V FOEMINAR VM' liber. fri ifto,quafi no abutamur.Pr^eritenim,inquit,habitus huius mundi.Et qui cmunt,inqu(t,fic agant quafi no poflidetes.Cur itaCquonia pra:miferat,di/ cens:Tepusin colle&o cft.Si ergo uxoresquoqj ipfas fic habendas demon ftrat.tančf? no habeantutpropter anguftias temporu,quid de uanis his ta {trumentisearumCNdnenmfSiitamulti fadu.t,8lfe fpadonatui affignar, spadoiim^ ■/ K nroprer rconum dei tam fortem & utiq? permiffam uoluptatem fponte CceUbes, _ "/Tj f- ponentesCQuidarn^Iam dei creaturam fibi interdicunt.abftinentesuino, A6/hwf»t« 4 n C ' J Sčpropter poncntesCOuidam ipiam dei creaturam libi interdicunt.aDltinentes ottlo, ™’~r^ £ animalibus exulantes,quorum fručtus nuili periculo aut foilicitudini ad/ CAmium J ... iaccnt,fed humilitate animx fua: in uičtus quoqj caftigatione deo immo/ ' lant.Satis igitur ufae eftis diuitrjs atq? delitqsJatis dotum ueftraru fručlu fecidiftts. Vnde notitia falutarium difciplinaru,nos fumus in quos decucur rerunt fines feculorum.Nos deftinati a deo ante mundu in ^ftimationem rettiporum,tanquam caftigando & caftrando(ut ita dixerim)feculo erudi/ mur a domino:Nos fumus circucifio omnium,& fpiritalis,K carnalis.nam ^ fpiritu Si čarne fecularia circucidimus. Nimiru enim deus demonftrauit fuc tis hefbarum SC concharum aIueis,incoquere lanas.ExcideratiIIi cu uniuet/ Aiueiconcb* fa nafci iubetet, P urp u reas 8i Coccineas oues mandare.Deus 8i ipfaru uc/ rum * ftium officinas comentuS,quo leues Si exilcs/oIo precio graiies elfent: Dfi/ us Si auri tata opera produxit cotempiandis Si diftinguedis lapiliis:f Seru/ pnlofa dcus auribus uuinera intulit:8č tanti habuit uexationem operiš fui, & crucatus in fars cia: tune primu dolentis,ut ex illistad ferrum nati corporis cicatricibus.grana nefcio qua: penderer,qua 2 plane Parthi per omia qua:qj p irt i,{. fua,buliarum uice inferunt.Quanquam Si Auru ipfum.cuius uos gloria oc cupat.cuidam getiti ad uincla feruire referunt Gentilium literae. adeo no ue vincuUferm ritatebonafunt.fedraritate.Per Angelosautem peccatores demonftrata rum exmo* funt.Sč ipfas materias prodiderunt:& operofitas cu raritate comiflfa precio/ fitate ex ea libidine poilidenda: predofitatis fceminaru^uod idem angeli ^ nno ^tionci- qui Sl materias eiufmodi illecebras detexerunt,Aurum dico Si argentu 1 illu gt ' ftrium Sl opera eorum tradiderunt,etiam CalliblepharunAjelplcrucp tim caMlcph*/. fturas inter caitera docuerunt damnati a deo funt.ut Enoch refert.Quomo rum. do placebimus deo, gaudentes rebus illorum,qui iramK animaduerfione Enoc ^ prouocaueruntCNunc deusifta profpexerit,deus permiferitinullam de C6 chplio ueftem Efaias increpet.nullas Luttulas reprobet,nullumfbotronatu < aKV,ir ' ,S5 ‘ tctundat:tamcn non ut gentiles, ita nos quoq; nobis adulemur.inftitutore deum folumodo exiftimantes,no etiam defpečlorem inftitutoru fuorum. o \Hiantoenim melius Si cautius egerimus,fi pradumamus omnia quidem a deo prouifa tunc,& feculo pofita,ut nune effet in quibus difciplina feruo/ nirn eius probaretur:uti per licentiam utendi.contincntia: experientia pro/ tederetC Nonne fapiet-es Patrcffamilice de induftria qusdam feruis fuis of difeipiinč £ funt atep permittunt,) t experiantur an a:qualiter permiflis utantur,fi pro bmo* x 4- be»fi d 5*4* a. SEPT. F LOREN TIS TERTVLLIfl Nl> be.fi modcfteCQuanto autem Iaudabilior qui abftinuerit in totum, q U ( t ^ tnueric etiatn indulgentia dominičSic igitur & Apoftolus-.Omnia, inq U j t licent.fed no omnia ardificant.Quanto factlius illicita timebit,qui ličita ucrč biturCC^u« autem uobis caufa eft ftručtius prodeundkcu remots fitis a (, 'ih D El* tn* >7 5 & Žjd-**- *mutuuuidereaci , "rfanegoti etuMut p __ _ _ _ t _„ MI1 vifitdtio Ac/ tetrica.Aut imbecillis aliquis ex fratribuaiiifitandus.aut iacrificiu ofFcttar, f~F i aut ^ C1 uerbum adminiftratur.ft^uamuis horum.grauitatis SC fančlitatts c i v m. negotium ,5C cui opus non fit habitu extraordinario.3£ + compofito,& folu verb v m to.Ac fi neceffitas amicitiarum officiorumčp gentiliu uos uocat,curnonue. ftris armis indutae proceditisCtanto magis,quanto ad extraneas fideiCut fit inter ancillas diaboli Si dei,difcrimen:ut exemplo fitis ilIis,Ut«dificentur in uobis:ut(quomodo ait Apoftolus)magnificetur deus in corpore ucftto: magnificatur autem fi per pudicitiam utiqj s 8č per habitu pudidtkc corapc/ tentem.Sed enim dicitur a quibufdam,Ne blafphcmeturnomeninnobis fiquid de priftino habitu & cultu detrahamus.No auferamus ergo nobis _ S i uitia priftina.fimus Si moribus ijfdem fi Si fuperficie eadem:Kcunc uere i %i f ^ '7 non blafphemabunt nationes. Grandi s blafphemia.fi qua dicatur. ex quo - - — «• fačla eft Chriftiana, pauperiu s incedit. Timebit pauperior uideri.exquo locupletiorfačla eft:5č fordidior ex quo mundior. Sccundu gentilium.an fecundum dei placitum incedere Chriftianos oportctrEt optemus tantura ueerdotes u mo ^°’ ne ‘ u ^ blafphemationiscaufa fimus.Quanto autem blafpheffla/ ^ ^ qu«facerdotes pudiciti« dicimini, impudicarum ritu procedatis jnfcliafjim* cult«,autexpičhE , r Autquid minus habent infeliciffimas ilire impudkaru impudicarum libidinum uičtimsCkjuas fi qu« leges a matronis Si matronalibus decora/ libidinum ui / m entiscohercebant.iam certe fcculi improbitas cottidie infiirgens honeftif tenočtnia for ^ m * s quibufq 3 foeminis ufq; ad errorem dinoftendi co*quauit:quanquam m£ _ lenocinia form« nunquam no proftitutocorpori coiun res ab impudentia uulncreturCLiceat uideri pudicam,certe impudicarn no licet.Licec aliqua forfan dicamrNon eft mihi neceflarium hominibus pro/ bari.ncccnim humanu teftimoniu requiro.Dcus cofpedorcordis eft. Sci/ musomncs.cu tamen quid idem per Apoftolu dixerit recordcmunProbu to ndJfa ueftrum coram hominibus appareat, Ad quid,nifi malitia ad uos acceflutrt ornnino no habeat.Sč ut malis & cxemplo 81 teftimonio fitisCAut quid eft, jLuccant opera ueftraCAut quid nos dns lutnen terne uocauitC^uid ciuitati fupramonteconftitufcccomparauic,fi non reluccmus inter tcnebrofos,8Č cxcamus inter dimcrfosCSi lucerna tuafub modium abftruferis.in tenebris • / , ~ reličts a tnultis incuferis neceffeefhlhbec funt qua: nos Iuminaria mudi fa' ciunt,bonafdlicetnoftra.Bonumautedutaxatuerum&plcnu non amat tenebras,fed gaudet uideri Sč ipfa denotatione fui exultat. Pudicitte Chri/ ftiana: fatis non eft effe.uerum & uideri.Tanta enim debet efle plcnitudo ■, Hin eius,utcmanetabanitnoinhabitu,&erudet a confcientia infupcrficiem, ut X foris infpiciat quafi fupellečlile fuam.ut conueniat fidei conrincnda: in perpetuu.Difcutiedte enim funt delitiae,quaru mollitia 8č fluxu fidei uirtus cffoeminari potcft.Catfcrum nefcio an manus Spathalto circudari folitadn sp^diih duricia catena: ftupcfccre fuftineat.Nefcio an crus de perifcelio in Neruu fe Pm f cel,s * patiarur artari.Timeo ceruicenc margarita ru & fmaragdoru laqueis occu> pata.locum fpathae non dct.Quarel5cnedid:a: meditemur duriora, & non fcntiemus:relinquamus l£Etiora,8č no defiderabimus. Stemus expedit^ a<| omne uim.nihil habentes quod relincjuere timeamus. Retinacuia ifta funt fpcinoftne.Proridatnus prnam£taterrena,G cceleftta optamus.Ne dilexe/ rittsauru.in quo prima delida populi Ifraeiis denotantur. Odifte debetis quod Iudsos perdidit,quod derelinquentes dcu,adorauerunt:Iam tuc au/ __- rum ignis eft efca.Geteru tempora Chriftianoru fcmpcr&nunc uel tpaxi T e & or 1 c ^ n me.non auro/ed ferro tranfigntrtnfiftote martyrioFumpf#parantur,ange ^ u lo°fcdfm-b l:s baiulis fuftinentur.Prodite uos iam medicametis 81 ornamentis extmt\irdnjigutur. da; Apoftolorutn.fumentes de fimplicitate candorcm, de pudicitia rubo/ rem.depičfce oculos uerccundia,& fpus taciturnitatednferentes in aures fer^RNATVš monedei.annečlentes ceruicibus iugum Chrifti.Caput maritis fubrjcite, v l i e< fatis omara: eritis.Manuslanisoccupate,pedesdomifigite 1 5£ plus quam RV7 ' 1 CHRI inauroplacebunr. Veftitcuosferico probitatis,byfl]nofančlitatis,purpu/ At rapudicitia«.TaIiterpigmentat*deum habebitis amatorenR Qi SEPTIMII FLORENTIS T E R T V L L I A N I > Libri de cvltv m v/ 'tl E R v M F IN is. Argument« ANNOTATION ES ARGVMENTVM LIBRI $ E CLV EUTI S, PER EEATVM RHENANVM* ERTVLLIANVS humana’fragilita tis memor.dum tcmpdlj ue fupremis confuIit,non contentus teftamenfum condidiflein quo defacultatibus' fuis uxori profpexerat:etiam undiquacpconfultfi iUj 1 uolens.librum huncconlčripfit:quo admonereturquidnam ficrt C u/ peret ab illa,fi prior ipfe e uiuis excefliflet.ltacp dehortatur in prim is ne denuo cuipiam nubat.femel a m a trim omo liberata.Nimirum quod utduai (6 modiusdeoferuire poffint,confugahbus offtojs no obnoxiaJbi de unis nuptijs loquftur fecundum Montani dogma.aliquanto tatnen modeftiusquam in pod? rioribus libris de Caft/tate & Monogamia.non pracipiens uidelicct/ed fuadcns tantum.Acrefpondetillis,quinuptiarumautineundarum,autiterandaiutiicau/ fas obijciebant.fiagilitatcm carnis & liberorum procreationem.Monetc^ ut opti/ mas mulieres imitari uelit.Atqueetiam Gentilium mulierum exempla profertca/ fii ta tem amplexarum.In finedeuiduali pudicitia recenfet > hanc uirginitatenondi gniorem,(ed operofioremefledocens:quod non paulo difficilius iit a uoluptate in totum abftinere,quam ab ea femcl guffata tcmperarepofle.Et uirginitate gra/ tise fert acceptam.caftitatem uidualem uirtuti. Podremo monct,ut probas fibico tubernales adiungat,uidelicet mulieres tacitas 5 an antes laboris 5 fobria$,ac fuatln tumcurantesvMenandriueriicuIumcitans.eum quč Diuus Paulus fandiflimis feriptis fuis inferere non eft dedignatus, nempe priori ad Gorinthios eptftcb ANNOTATIONES IN L V BRVM SEQ,VENTEM. IA M H IN C prouidere,) Correxi,proutde. Sdtifigere, Satis agentes fumus ) Satisagerepro fatagere etiam alibi ufurpatTertullnniiSi ficut Iurifconfulti,fatilaccipere,&r fatifpra?ft are,& latifdare. Talibusordinamus.) Lego.taitbus ordinatrjs. De diuinis aequcccxlefhbus.) Mutaui a?que in atque. Sedlcgatumquodammodo.)Cadigauidt legatum, ,. r F ideicommif/ Fideicommimim.) Sic lurecdnfulti uocant ultimat udluntatis executione-vti fum. de FideicomifTarij didi,Porro folidum appellat plenum & integrum* ¥ ideicommif ^ Proinde follicitudo nul.qua: de carnis zelo ud in lentetiamillam quarn fratribus per fucceffionemnuptijseuoluere.neminem totpnar.ref, dieofienjkf" Hatcfententia mire eft corrupta,nedu inuoluta. Dicam mea conieduram. I ^ fentetia fic legenda uidetur. Proinde follicitudo nulla.de carnis zelo uetaitns- » qua?,particula poftea adiedafuiffe reor ab hijs quifenfuideprauato lubufniij. ^ nati funt - Pofteriorem uero iic lego, Etiam lila quam feptem fratribus P e ‘ ceflionem nupiifle uoluere 3 neminem tot maritoium.rdutredionis dic e 1 det, d esetera, d ,. i Ideo> PER beatvm. RHENANVH. 5*7 Idem mox legi fuccurrere habebat,dei fermo.) Tu fcribe,Eidem mox leg i fuc/ carrere habebat dei fermo m. Qu am compreflum & diftortum negarc.) Lego, qua'm comprehenfum & ^tidfto beata eftjdemue qui negent.) Deprauatiflimus Iocus eft,fic,ut p uto, reftituendus. Atqui fi ob ea eftffubaudi melius)id eft,ne qui neget.bcati teftimo/ nij confeflione exadere,poffum dicere,Et ca-tera.Eft autem,ne qui,pro ne quis. Quid enim necefle e it mori mihi,fi ploro bonu eft,fi tirneo.) H*c mendofifli/ tnauerba multu me occuparut. Conrjcio Tertullianu fic fcripfifle.Quod enim ne MfTe.eft mori mihi (ud inibi) fub loro,bonum eft fi timeo.Senfus eft.Quadoqui dem ne»afle Chriftum in tormentis,nihil a fpirituali morte differt, bonum eft fihuiufmodicrudatum fugio,uel timeo.Exhocloco liquet Chriftianos olim lo/ Lom c ciat ipfa.Quod denicp fcriptum eft,Melius eft nubere,quam uri: quale hoc bonum eft,oro te,quod mali comparatio comendatCut ideo meliosfit nu' bere,quia deteriuseft uri. At enim quato melius eft necp nubere,neq$uri? Sed etiam in perfecutionibus melius eft expermiflu fugere de oppidoiu oppidum,quam f compreftum & diftortu negare,fatq; ilto bcataeft. Idcni ue qui negent.beati teftimonrj cofeftione excidere,po{Tum dicere,quod peil> AnnoMiones mittit^no eft bonu. Quid enim T necefie eft mori mihi.tfi ploro bonu eft.ll timeo.Quod permittitur,fufpelj ta Xajio-fj.ara tis fit oftendit,dicens:Innupta de dominicis cogitat, uti corpore Sl fp irltu TaKjEiTjova. p an( ^. a (jt.Nupta uero,follicita eft quomodo coniugi fuo placcat.Cateruro nufquam ita nuptias permittit.ut non potius ad fuiim excmplum 0° s ti malit.Felicem illum,qui Pauli fimilis extiterit.Sed čarnem legimus it& x J mam,& hinc nobis adulamur impenfius.Legimus tamen’Si fpiritu fi rnlL1, Nam in uno fenfu utruqp pofitum eft.Caro terrena materia eft, lp' r ‘ tuS ^ e A D V X O R E M. LIBER PRIMVS. 5M r o cceleftis.Cur ergo ad excufationem proniores,qua2 in nobis f infirmata liint,opponimus:quas uero fortiora,no tuemur? Curcceleftibusterrena no ccdantCSi fpiritus čarne fortior,quia SZ genero(ior,noftra culpa 1 infirmio/ resfcčtamur.Nam diftun&is matrimonio.duae fpecies humana imbecilli/ tatisneceflarias nuptias faciunt.Prima quide potentifTima,qua: uenit de c5 cupifcentia carnis:Sequens,de cocupifcentia feculi.Sed utraq; repudianda cft a feruis dei,qui &luxurias SZ ambitioni renunciamus.Carnis concupifce tia aztatis officia defedit 3 decoris meflem requirit, gaudetde cotumelia fua: Cotumelia uo dicit uirum neceflarium fexui,ut autoritatis Si folatrj caufa,uelut a malis ra ^- moribus tuta fit.Et tu aduerfus confilia hžeceius,adhibe fororu noftrarum ] 0 \ Atl ^' Amro cxempla,quaru nomina penes dominu,quaz nullam forma uel aztatis occa fioncm prazmiffis maritisfančlitate anteponuttmalunt enim deo nubere. Deofpeciofedeo funtpueltetcumillouiuunt.cu illofermocinatunillu die/ viduanonre bus SZ nočtibus tračlantrorationes fuas uelut dotes domino adfignannab nubcntes . eodem dignationem uelut munera maritalia quotienfcuq^ defiderant.con fequuntur.Sic azternum iibi bonu domini occupauerunt,ac iam in terris no nubendode fatnilia angelica depurantur.Taliu exemplis foeminarum ad azmulationem te continentte exercens,fpiritali affečlione carnale illam co/ cupifcentia humabis.temporalia &uolatica deiideria forma:,uel aztatis, in v Tortna, micantium bonorum,compenfans delenda.C^terum fecularis cdcupifcen » tnodo homines ctiam bonis fedationibus perdcret:& nihil apud cu refert, £ alios Iuxuria,alios continentia ocddere.Nobis cotinentia ad r ftrumentum n /{ mr d 0 tK t scternitatis demonftrata eft a domino falutis deo.ad teftimonium fidci.ad comendatione carnis iftius exhibenda: fuperuenturo indumeto incorrupti bilitatis,ad fuftinendam nouiftime uoluntatem dei.Superh^c enim reco^ gitesmoneo,neminem,nifi ex dei uoluntate de feculo duci,fi nec folium qui dem cx arbore fine dei uoluntate dilabitur.Idem qui nos mundo infert.ide & cducat necefife eft.Igitur defundo per dei uoluntatem, etiam matrimo/ nium dei uoluntate defungitur.Quidtu reftaures, cui finem deus pofuitC Quidlibcrtatem collatam tibi,iterata matrimonrj feruitute faftidiscObli/ gatus es,inquit,matrimonio t , ne quafieris obligatione.Nam & fino delin quas renubendo,carnis tamen prefluramfubfequi dicit.Quare facultatem continenti«,quantum po0umus, f non diligamusCquam primum obuene/ ritimbibamus:utquod in matrimonio no ualemus,in uiduitate fedemur. Ampledcnda occafio eft,quae ademit quod neceflitas imperabat. Quantu detrahant,quantum obftrepant fanditati nuptia: fecunda^difciplinse eccle ik.prsEfcriptioApoftoIidecIarat.cudigamosnonfinitpradidere.cuuidua - allegi in Ordinatione nifi uniuiram no concedit:aram enim dei mundam 0 r dimio t proponi oportet.Tota illa ecclefia,candida,de fanditate defcribitur. Sacer/ dotium uiduitatis.Si celebratum eft apud nationes pro diaboli fcilicet a:mu latione.Regem feculi Pontifice Maximu rurfus nubere,nefas eft. Quantu dco fanditas placet,cu illam etiam inimicus adfedatmon uticp ut alicuius boni adfiniSjfed ut dei dni placita cum contumelia adfedansC Nam de ui/ duitatum honoribus apud dominum uno dido eiusper Prophetam expe ditumtlufte facito uidu^ SC pupillo, 81 uenite difputemus, dicit dominus; Duo ifta nomina inquantum defpedui humano,intantum diuinae miferi v scduiius. ■i , j w ■’ » Y j • • cadi fru&UMt 554 Q> SEPT-* F LOREN TIS TER TVL LIANI, tati, qux feculu fpernit.Conuiaum atcj commercia deo digna feftare^ mor illius ucrficuli/ančtificati per Apoftolum: Kenmder, Bonoscorrumpuntmorcs,congreflusmaIi» «Š£ de exolculatione fiatrum 3 hoc eft 3 Chrifh'anorum:de ablutione ped um ide comu / liione Euchanftia?,de hofpitalitate, de figno crucis,de p- ecatioe notf urnarde ea' V fbardla ANNOTATlOfcES fER BfeATVM RHENANVM. 1 ariftia qux pruiatfin anteomnecibu fumebat,de facra Chriftianoru cantillatio 1 Mn fine matnmoniu laudibus uehit,quo Chriftiana Chriftiano copulatur. Ni/ "firum q U odtunc Chriftianilmo fatisfacereliceat,cum (utipfius utar uerbis) libe rt rerer uifitatur.indigens fuftentatur,eleemofynae fiunt fine tormeto, facrificia fi/ ncfaupuloCuidelicct dum uxori fuae notimet praefens ipfe quoq; in facrificio ma/ ritas) Cottidiana diligentia fine impedimento,Non furtiua fignatio(nam mulier Chriftiana n5 audebat Getili marito fpedate,fe fignare,fed furtim hoc faciebat.) Non trepida gratulatio (quia mulier falutando Chriftianu, adulterii fufpicioneni mouebat ventili marito.) Non muta benedidio.nam apud maritu ethnicu non li cebat prolata uoce Cbrifto gratias agere.Id quod ipfe exponit,cu fubdit, Sonant inter duos pfaimi dC hymni,& mutuo prouocant quis melius deo fuo canat; ANNOTATIONES IN L V BRVM SEaVENTEM, V IT A E fupremi praefidi].)! Tu feribe,uice fupremi pradidq. Hanc motionem fors fidelibus inuindis fimpliciterintelligendu.) Sufpfcor le/ gendum,Hancmonitionem fors infidelibus iam iundis fimpliciter intelligenda« Aut fidelibus iam iundis.IntelIigeuero,Hancmonitionem,hoceft,fecundu hac mom'tionem,uel per liane monitionem.Nam fic fubinde Gracciftat Tertullianus, Non dicit uxorem duci infidelem.) Caftigaui,ducit. Chriftus cecinit.) V ide nuni legi poffit 3 >Spiritus cauit. Ne quod,ait, Cui uelit nubat.Forte feribendum Chrifti fandus praecauit,Vt apoftolu Paulu intelligas. ‘Ule igitur Chriftus fandus.) Rurfus legendum, aut lpiritus fandus, Aut po/ tiusjlle igitur Chrifti fandus,hoc eft,Paulus. Abiecitponduslegis fuaetantum.) Correxi,Adiecitpondus legis fua?,Tantu. Ego tamen malim,legi fux. Dctradata & experta fententia.) Opinor legendum, retradata. Hxc tria funt.) Conqcio pro tribus iftis didionibus,Htec tria funt,uham fub/ ftituendam,nempe,Hadenus,&r fic legendum,Hadenus,fideles Gentilium ma/ trimonia fubeuntes,ftupri reos efle conftat.čfi cartera.Hadenus, hoceft,quatum cx Pauli dodrina colligimus. & quatenus illi non fatisfit.Poflet etiam legi,Haec fi ita funt,fideles. Et uulnera,ut dixit,fidei.) Legendum opinor,ut dixi,ut alludat ad id quod fu pra ait,Quis enim,inquit,intelligere poflit pericula multa & uulnera fidei &c. Quantomagis coniundus & indiuiduus ufus.) Correxi, conuidus, & in/ diuiduus ufus. ded uiderit qualiter uir officia pen dat domino. Certe non p. j Caftigaui,Sed nidcrit qualiter uiro ofFicia pendat.Domino certe non poteft. . QuisadconuiuiuDnicumillud,quodinfamant.) Nam gentiles metiebantur D inquit,fceleratiffimide faeramen dacia *, . 0ln ant icidrjA pabulo Iudx, čfi poft conuiuium incefto, quod euerlores lumi/ Canin« tene/, nnni canes,lenones fcilicet>tenebrarum>& libidinum impiarum inuerecuhdiam procurent* r Y 4 Decitki £5$ AN NOTATIONES Dc cibo 3 de poculo inuadere,deGderare.) De ufu primitiuae eedefecirca f - dam Euchariftiam loqui uidetur.Huc pcrtinetquod paulo poft fcqm'tu r , ius manudefiderabitcdecuiuspoculo participabitC CU/ Horreum potna pratclufa funt.) Scr/beJioi rcum,pena,prac!ufa funt.Nam d'/ cimus etiam hoc penum,in fecunda dechnationepro penu.Nec enimlibetleoj re,pomartadufafunt* b Sub continentia m {forum fumus.j Caftigaui,ifioru,PofIet etiam Icgidpforj Quod beneficiorum eorum eft.) Malim,quod beneficiu eorum eft. V t patiens m conflidationem tuf.) Scribe^aut in conflidationem tu i.Nam de eft,aut,paiticula. Et no Magiaa altgd uideris opari.) Malim itideberis.Siquide praeceditjatebfs, Non illum credit efle qui dicitur.) Conijcio legcndum,qui benedicitur.Tertui lian us in Catalogo Haerefeon,Ipfum 5 inquit,introducunt ad benedicendas Eu/ chariifias fuas. Obicdionetn nominis.) Melius eft Iegere,Obiedionenominis,hoc eftgapter obicdionetn nominis.Intelligit autem hicper,nomen,,pfefltone Chriftianam. Scilicetapudarbitrum fpeeulatorem litigaturi.) Hinc fatis Iiquet,quaarteoen tiles mariti mulieru Chriftianam qux diuites forent,foliti fuerint argehtu emun/ gere-Nempefubornabat ipfi fpeeulatorem cum illo prius padi,qui diceretfede/ laturum ad pradidem demuliere Chriftiana,nifi'quamprimum poftulatam pccu niam numeraret.Eam fummam deinde maritus accipiebat,donansaliquid fpecu Iatori,& fimulans fe uix impetrafle,ut pecunia placatus,rem non proderet.Paulo SpecuUtoK poft alium atep alium fpeeulatorem fubmittebat.Vocat autem fpeeulatorem,ex/ ploratorem,qui paffim inquirerct eos, qui feChriftiana profeffioni addixiftent. D datom. Et habebant Praefides indici] caufa huiufmodi fpeeulatores,fiue Delatores, quor?1 milites. fn fequenti libro cui titulus eft De fuga in perfecutione,femel atqj iteru meminit, C ocujfores. ficut & Militum & Concuffbrum.Porro quum fpeculatoris lit indicare tantum &:renunciare,hicauteminuxorem Chriftianam excompofito fubmiffus.dere ipfa tranfigat,eleganter arbitrum appellat quum dicirjcilicet apud arbitrum fp t' culatorem litigaturi.Hocquodmodo retulimus,facit ad intelligentiam tam ptar/ čedentium quam fequentium* Alioqui pofletetiam intelligiipfos maritosuiar/ bitros & fpceulatores fuifle, fundos utriufque offrcio. Nam fequitur paulo poft, Minus muffitet, minus fpeculetur.Idem fenfus crxt 3 fi pecula tore legaš. Re cx£ru[c$7 De cmus mana defiderabitfde cuius poculo participabit?) D mm us fupra ni/ kri hxc in tclh'gen d a de Euchariftiajecundum eius temporis u um. 1 Aud ia t fa n ča udia t a liquid dei cazna,de taberna.) Cenfeo fic legedum,Audiat fane.audiat aliquid de fcena, de taberna,dc gehenna.Porrd modo potetiali dičtu c (l,Audiat,Q.D.Fieii non poteft quin m huiufmodi gentilium conuiurjs &• uino Icntik locis mulier Chriifiana audiat aliquid fcamicumA tabernarium,& diaboli ciim.fiuegehcnnadignum. Vbi dimna benedičtiov) Intclligit de Pfalmts & Hymnis.Nam infra,Non mu B enedittid* ta,inquit,benedidao.fonantinterduos PfalmičE Hymni. Ad terrendae ialutis a malo inamiffa.) £cribe,adtercndx faluti a Malo immii/ fa,hoc eft,extinguendaz, ab atterendo. Hmc fi eiquoq$ euentre.) Malim eis.&r mox,morantur,non moratur. Nam & ad aliquam quae uirtute cccleffem documetis dignationis alicuiuS ud catus.) Non caret mendis hic locus.Dicam quid ego fentiam.Opinor legedum, Nam & ad aliquam ueluti uitam ccdeftem documentis dignantioris alieuius uo/ catuSjterrori eit gentili.Čb caetera.Vt uocatus gignendi cafu fit diefium iuxta quar tam inflexionem,pro uocationis* Minus fit & minus fpeculetur.) Tu feribe,minus muffitet, minus fpeculetur. Muflitare, murmurarefignifičar, čb feereto loqui. MufliUrc* Scit mehorem fadlum.) Malim, fadam,ut demultere intelligas. In quos dei gratia.) Melius fortaffis legaš,Inter quos dei gratta.Et paulo poft, infcrunt,pro inferunt. Hoc figni erit ut iolis.) Nihil hic reperire potui qualibet annixus quod admo/ dum arrideret,nifi uelis legere, Hoc'figni ex titulis. V t excrta eminent,ut arripiant-) T u fcribe,ut exterminent, ut abripiant. "Quafi reuera defpedatores.) Hoceffcontemptores.Sic enim ufurpat deipe/ Defpefltttor* dare,Vt paulo poif,omnium hominum exifh'matione defpedlandum. D efpettare, Quam huius amentiacaufam detineam.) Hiceft lllud uerbum,dequo dixiIi bro priori,ubi feriptum eifjnfigniora ipfa carnis feculi uitia detinens. Nam quanto d.al.eft comatrona nomine infl.) Conijdo Iegendum,Nam qua/ todiues aliqua efI,eo matrona nomine inflata. Vnde nifi a diabolo maritum petantv don um exhibenda? fellae,& mulabus ci/ ncrarrjs pcregiin* proceritatis.) T u corrige & diftingue fic.Vnde nifi a diabolo maritum petant,bonum exhibedte lella%A: mulabus itinerarrjs peregrina? proceri tatisCNifi fit cinerarrjs a colore.Bonu exhibendae fell*, & mul. hocert idoneum, A quihuiufmodires praeftare poffit.Necineptumporro fuerit,Onerarrjslegere, aboneribus geftandis. PelTimis de ignobilibus & mediocribus fimul coniunguntur.) Reftitue locu hoc modo,peffimos de ignobilibus & mediocribus fibi coniungunt. Retumminorinuberepigct,locupletiorem fugam.) Correxi, futuram, Dixit Mi nor teru* autcm.rerum minori,pro minori rebus. ^imul uolutantur.) Hoc pcenitentiam refpicit. Alterutro ducentes.) Lego,docentes. Quis m.deo fuo canet.) Malim,cantet. knigmatc 3 ^ U ^^ en ^ nit ^ teinte ^ en< ^ a no ^ IS re ^ IC I tll * t 0 Sufpicor legendum fub l N I S . ' % Q.$ept# Q -SEPTIMU FLOREN TIS TER TV LH A N 1» LIBER SECVR D V S A D V X O R £ M» Secundu conft liu. r o x r m e tibi dilediftima in domino coferua quid fceminas fand«,matrimonio quacuncpfor tc adempto/edandum (it, ut potui, profecutus fum.Nuncad fecunda confilia conuertamur,re/ fpedu humana infirmitatis,quarundam exem/ plis admonentibus,qu« diuortio, uel mariti cx/ ceflfu,oblata c6tinenti«occafione,non modoab/ iecerunt opportunitate tanti boni,fed neinnube do quide rurfum difciplin« meminiflfc uoluerut, n ubere iti do ut { n Jno potifTimu nuberent Jtacp mihi confufus eft animus,ne qui tc nu/ mino ' per ad Vniuiratus Čt uiduitatis perfeuerantiam hortatus fum.nuc mentio/ ne nuptiaru,prodiuum tibi labendi ab altioribus faciam.Quod (i integrefa pis.certesiftud feruandu tibi effe,quod-fit utilius»Quod uero diffidleeft.K no fine neceflitatibus & hoc maximu propofitu,f uit« fupremi pr«fidrj,nec mihi de ifto quocp referendi ad te cauf« fuiflent.nifi grauiore meam foliict/ tudinem coprehendiftem.Nam quanto grandis eft continentia carnis,qux uiduitate miniftrat.tanto fi non fuftineatur,ignofcibilisuideri poteft.diffi' Difflciliu fu/ cilium enim faciiis eft uenia.Quanto aut nubere in dno perpetrabile eft,uti cilis umu . no ftr« poteftatis,tanto culpabilius eft non obferuare quod poffis. Edacce dit,quod Apoftolus de uiduis quide K nuptfs,ut ita permaneant fuadencu f orte,mco ut dicitiCupio aut omnes ex eo exemplo perfuerate.De nubendo ueroindo' mino,cum dicit,Tantum in domino,iam non fuadet,fed exerte iubet.Igitur in ifta maxime (pecie nifi hoc fequimur,periclitamur: Quia fuafum impu' nequid negligas,čp iuftum.quod illud de confilio ueniat.Sč uoluntati pt°' ponaturihoc autem de poteftate defcendat,& neceftitate obligetur: illic w bertas,hiccontumaciadeIinquereuideatur.Igiturcum qu«da iftis diebus n uptiusdeec nuptias fuas deecdefiatoileret,ideft,gentili coniungeretunidčj? ab alijs rc/ clcfiu toUcre, tro fadumrecordarer,miratusautipfatumpetulantiam,aut confilian° tu pr«uaricationem,quodnulla fcriptura eiusfadam Iicentia proferret.N 11 ^ quid,inquam,de illo capitulo fibi blandiuntur, prim« ad Corinthios. ^ fcriptum eft:Si qufs frater infidelem habet uxorem,& illa matriinonio fentit,ne dimittat eam.Similiter mulier fidelis,infideli nupta,fi confenta^ 3 maritum experitur,ne dimiferit eum.Sandificatur enim infidelis uir 3 j* fi uxore,& infidelis uxor a Bdeli marito:c«terum invhaudi eftent filij f r ' Hao c ex meo . Tdntum dot mino. A 0 v x OR'EM LIBER S E C V N D ■ V S* 550 Hanc f motionem fors fidelibus iniunčtisfimpliciter intclligcndum.putent iam infidclibus nubere licere,qui ita interpretantur.Abfit ut fciens fe dr/ C 'fcribat.C*terum manifeftum cft fcripturam iftam eos fidcles dcfignare, v uitn ma trimonio gencili inuenn' a dei gratiafuerunt,fecudum uerba ipfar Si quis,inquit,fidelis uxorem habetinfidelemrno dicituxore dude infidele: oftendic iam in matrimonio agentem mulieris infidelis,mox grada dei co/ uerfum perfeuerare cum uxore dcbereifcilicet propterea ne qut fidem con^ nephproji* fccutus.putarct fibi deuertendum efte ab aliena iam8C extranea quodam modo fcemina.Adeo SC rationem fubficit,in pacc nos uocari a domino, 8C poiTc infidelem a fideli perufum matrimonfiluerifieri. Ipfa etiam daufula hoc ita inteUigendum efte confirmat, Vt quifque,ait,uocatur a domino,ita pcrfeucretruocantur autem gentileš,opinor,n6 fidcles.Quod fi de fideli an tc matrimoniu pronunciafletabfolute.permiferat fančtis uulgb nuberc.Si ucrc pcrmiferat,nunquam tam diuerfam atcj; cotrariam permiftui fuo pro nunciationem fubdidiiTet,dicens:Mulier defumfto uiro libera eft, cui uult nubat,tantum in domino.Hiccertenihilretracftandu efttnam de eo quod tradari potuift’ct,fChriftuscecinit:ne,quod ait,cui uelitnubat,male utere/ mur.adiccit.tantum in domino,id eft,in nomine domini,quod cft indubi/ tate Chriftiano.Ille igitur f Chtiftus fancftus,qui uiduas innuptas inregri/ rati perfeuerare mauult,qui nos ad exemplum fui hortatur, nullam aliam formam repetundarum nuptiarum nifi in domino pra:fcribit,huic foli con/ ditioni contincntia; detrimenta concedit:Tantum,inquit,in domino. Adie/ t dntu in cit pondus t legisfua;,Tantum.Quorono,8imodo,enunciaueris dičlum wt«o, iftud.SC onerofum eft,8C iubet,8C fuadet,8C pr£ecipit,8C hortatur, 8C rogat,SC cominatur^detračlata SC experta fencetiaeft,8C ipfa (ui breuitate fcecuda* Sicfolet.Diuina,uxor,ftatim obferues.Quis enim intelligere poffit pericu/ la multa,SC uulnerafidei inhuiufmodi nuptfis quas prohibet Apoftoius prouidifTcCSC primo quidem carnisfančt* in čarne gentili inquinamentu prscauffleCHoc loco dicet aliquis,quid ergo refert inter eu qui in matrimo/ nio gentilis a domino allegitur,8£ olim,id eft,ante nuptias fidele,ut no pro/ inde čarni fua: caueantCalter arceatur a nuptfis infidelis,alter in his perfeuč tare uideatur:cur fi a gentili inquinamur,no SC ille difiungitur, quemadmo/ dum ifte no obligaturCRefpondebo fi fpiritus dederit,ante omnia allcgaš dominu magis ratum habere matrimoniu no cotrahi,quam omnino dif/ iungiidenicp diuortium prohibet,nifi ftupri caufa,continentia uero comen/ dat.Habet igitur ille perfeuerandi neceftitatem.hicporrbetiam no nuben/ dt poteftatem.l unc fi fecudum fcripturam qui in matrimonio getilis a fide cprchcnduntur,erunt,ac propterea no inquinantur,cum ipfis alfi quoque ^uclificantunfine dubfo ifti,qui ante nuptias fančtificati funt, fi extraneas ; čarni 54° * a» SEPT. FT/OR EN TIS TERTVL LIANj, čarni comifceantur/ančtificare cam nonfint dcprehenfi.dei autcm illud fandificat,quod inuenit.Ita quod fančtificari non potuit, imtnundii chrifiUni gentiliu eft:quodimmundum eft,cumfandononhabetpartem,niiiutde fu 0ltl matrimonid fubcun quinet SZ occidaRHazc tria funt,Fideles gcntilium matrimonia fubai nt(s tcsjlupn reifm, fl; U pri rcos eiTe conftat,& arcendos ab omni comunicatione fratcrnitacr' trinita l ° ** cx ^ ltcns Apoftoli dicentis,Cum eiufmodi nec cibum fumendum.At nun/ t abuU nuptklcs. quid tabulasnuptiales deilloapud tribunal domini proferemusCEt matri monium rite contradum allegabimus quod uetuit ipfeC Non adulterium Minus,pro non. eftquod prohibetur.nonftuprum eft extranei hominis admifli'ocMin US templum dei uiolatCminus membra Chrifti cum membris adultera com/ mifcetrQuod fciam,no fumus noftri,fed precio empti.Si quali precioCfan/ guine dci.Ladentes igitur čarnem iftatn,eumla:dimus.De proximo quid fibi uoluit ilie qui dixit,delidum quide effe extraneo nubere, fed tninimu, cum alias depoiita carnis iniuria ad dominum pertinentis. Omne delietu uoluntarium in domino grande eft, Quanto enim poteftas uitandi fuit, tanto contumaci« crimen oneratur.Recenfeamus nuccatera pericula&uul nera,ut dixit,fidei ab Apoftolo prouifa, non carnis tantum.ucrumctiam ipiius ipiritus,moleftiffima.Quis enim dubitet obliterari cottidie fidemco mercio infideliCBonos corrumpunt moreš,confabulationes maI$,quanto magis conuidus,S£ indiuiduus ufusCQu£Uis mulier fidelis dominum ob/ Muditie fecuUm. ^ cruct necefle eft.Et quomodo poteft duobus dominis deferuire, domino, b kndkiietufpesi 8£ marito,addegentili?Gentilem enim obferuando gentilia exhibebit,for/ secretd mdtrimo/ mam,extrudionem,munditias feculares.blanditias turpiores, ipfa etiama ni i' trimonrj feereta maculofarnon ut penes fandos officia fexus, cum honore “" C n ipiiusnecelTitatis,tanquam fub oculis dei modefte & moderate traniigun/ ofpcid fcxus. tur.Sed uiderit qualicer uiro officia pendat.Dno certe non poteft pro difd stdtio. plina fatisfacere,habes in laterediaboli feruum,procuratore domini fuiad leiumd. impedieda fidelium ftudia&officia: Vt fi ftatio facieda eft,maritusdedie viptath'frdtrum con ^ Icata ^balneas:iiieiuniaobferuanda funt,maritus eadem die conut/ boe eLchrijiidno/ uium exerceat:ii procedendum erit,nunquam magis familte occupatio ad/ rum agrotdntium . ueniat. Quis enim iinat coniugem fuam uiiitandorum fratrum gratia.uica Conuocdtioncs . t i m a Iiena SZ quide pauperioraqu*cp tuguria circuire?Quis nodurnisco/ p d}chd!s‘ l n °^ lS oocat ionibus,ii ita oportuerit,a latere fuo eximi libenter feretCQuis denicp domini/ folennibus Pafchs abnodantem fecurus fuftinebit? Quis ad conuiuium c v m con/ Dominicum illud,quod infamanc,(ine fua fufpitione dimittetC Quisin car v 1 v i v m • ^ čerem ad ofeulanda uincula martyris reptare paticturClam uero alicui vifitdtio captiuoru trum ac j 0 fculumc6uenireCAquam fandorutn pedibus offerrecDc cibo- E xo\culdtio frdtru, . , . _ . „»/ Ablutio pedum. o 8 p ocu l° muadere,deiiderare,in mente habereCibi & peregre frater a° ut comuniedtio , niat,quod in aliena domo hofpitiumcSi cui largienduerit,horreum.p 0I11 . a Bofpitium . prxd :lufa AD V X O R E M LIBER S E C V N D V S. 54* bradufa funt.Sed aliqui fuftinent noftra,nec obftrepunt.Hoc cfl: igitur de |idum,quod gentiles noftra nouerunt,quod fub confdentia iftoru fumus: quod beneficiorum eorum eft,fi quid operamur,Non potcft fediccre nefci rc,qui fuftinctiaut fi cadatur quia no fuftinct.timeč.Cu autfcriptura utruqj tnandct,& fine alterius confdentia,& fine noftra prefifura operari domino; nihil intcreft in qua parte delinquas,aut in confdentia maritififit ut pa/ tiens^n confličtationem tui,dum uitatur impatiens.Nolite,inquit,marga/ ritaueftra porcisiadtare,neconculcentea,& conuetfi uos quocp cuertant. Margarita ueftra,funt cottidiana conuerfationis infignia.Quanto curaue/ mpignu con / risca occultare,tanto fufpečtiora feceris,8č magis cauendagentili curiofita/ uerfutionis ti.Latcbisnetucum leduIum^umcorpufcuIumtuum^gnas^um aliquid cbriftidme. immundum flatu expuis,cum etiam per nočtem exurgis oranim, Si non s J& miocru ' Magia:a!iquiduidensoperanC'Nonfcietmaritusquidfecretb ante omne E xuffldtio. cibmn guftescEt fi fciueric,panem non illum credit efle qui dicitur. Ec h a: c precatio no / ionoransquifq^rationcm fimpiiciter fuftinebit,fine gemitu.fine fufpitione tturna. f panis an uenenicSuftinent quidem,fed ut incuicent,ut inludant huiufmo/ E v ^ ARI di fceminis:quarum arcana in periculum quod credunt feruent,fi forte \x/ dantur ipfi,Sufl:inent quarum dotes, obiečbonem nominis, mercedem fi/ lentrjfaciant,fcilicetapudarbitrum fpecuiatorem litigaturn Quod plericj? non prouidentes,autrefexcruciata,aut fide perdita recenfuerunt. Moratur tki ancilla cum Laribus alienis > & inter illos omnibus honoribus demonu, um* oinibus folenibus regu, incipiete anno,incipiente mefe, nidore thuris agita bitur.Et procedit de ianua laureata Si lucernata.ut de nouo cofiftorio libidi no««w confi nu publicaru. Difcumbit cu marito in fodalitrjs,fape inbopinionis.Et mini ft orium ftrabitn5nunquam iniquis,foIitaquondamfančlisminiftrare.Et no hinc prsiudidum damnationis fua: adcognofcetcEos obferuabit quos erat iudi sodditu. catura.De cuius manu defiderabitCde cuius poculo participabitCQuid ma Adcognofcc/ ritus fuus illfiuel marito quidilIacantabitCAudiatfane,audiataliquid 1 'dei m cccna, de taberna, de gehenna. Qua: deimentioC’qua: Chrifti inuocatio? Mentiodeu ubi fomenta fidei feripturarum refečtioneCubi fpiritus refrioeriumCubi di/ lnuocatio uma bencdičlioCOmniaextranea ;i omniainimica,omniadamnata, t ad ter Ei jJpljl9cx renda: falutis a Malo immiflTa.Haecfiei quoqj euenire pofiint qui matri/ f cr ipturis. moniogentiIisfidemadeptimoratur,tamenexcufantur,ut in ipfis depre/ Gaudiufpiri/ hcnfiadeo,&iubenturperfeuerare,&fančtificantur,8čfpem lucradonisac tuale * cipiunt.Siergoratumcftapuddeum matrimonium huiufmodi,cur non Bcncdiilio ' profperecedat,ut Si apreffuris,&angufl:r)s,8čimpedimentis,8£inquiname tis non ita lacefiatur.iam habens ex parte diuina: gratiaj patrociniuC^Nam ad aliquam qu^ uirtutem cceleftem documentis dignationis alieuius uo/ tatusjterrori eft gentili quo minus fibi obftrepat,'minus fit Si minus fpccu Z letur 54 J a* SEPT-, FLOR. TERTVLLIANI, letur.Senfit magnalia.uidit experimenta.Scit meliorcm fačlum, fi c & ; D r c indidms ti candidatus efl; timoris.Ita facilius huiufmodi lucro fiunt,tn quos dei gratia mofis. confuetudinem fecit.C^terum aliud eft,ultro SL fponte in prohibita defon dcre.Qu£ dno non placenr,utiq? dominu offendunt,utique Malo fe i n f e/ Gentiles pro/ runt.Hoc fioniferit ut folis quod folisPetitoribus placet notne ChnftbmT chriftiunaru , *deoinueniunturquitalesnonexhorreant,ut r exerta eminent,ut arrip/ar fingebdntfibi ut a fidc cxdudant.Habcs caufam,qua nondubites,nullu huiuftrsodi ma phtccrc chri trimonium profpere decurri.a Malo codliatur,a Domino uero damnatur flmifmum. Adhoc qua:ramus an iure,quafi reuera defpeftatores diuinarum fenten/ tiarum.N6nne quique domini&difdplina: tenaciflfimi feruis fuis forasnu bere interdicuntcfcilicet ne in lafciuiam excedant,officia deferant,dominica extraneispromant.Nonneinfuper cenfuerunt feruituti uindicandos,qui cum alieno feruo poft dominorum denunciationem in confuetudinem per Calcflti pra feueraueruntCSeueriores habebuntur terrena; difciplinae coeleftibus praferi fcripu. ptisCut gentiles quidem extraneis iunčlijibertatem fuam amittantinoftne uero diaboli feruos fibi coniungant SL in (latu fuo perfeuerent. Scilicet ne/ gabunt fibi a domino per Apoftolum eiufdem denuciatum. Quam huius amentia; caufam detineam,nifi fidei imbecillitatem pronam femper in con/ cupifcentiam fecularium gaudiorumCQuod quidem plurimum in lautio/ ribus deprebenfum eft.Nam quanto diues aliqua eft commatronanomi/ neinflata,tanto capacem domum oneribus fuis rcquirit, campum in quo ambitio decurrat. Sordent talibus Ecclefiaz, Diffiriie in domo dei diues, ac fi quis eft,difficile coelebs.Quid ergo faciatCVnde nifi a diabolo maritu petantCdonum exhibedae fel \x,8L mulabus t cinerarqs peregrinse procenta tiscOhriftianus iftaetiam diues fortaffenon predet.Quceio te gentilium exempla proponas tibi.Pler^cp 8L genere nobiles,8£ re beata 2 ,tpeifimis de ignobilibus SL mediocribus fimul coniungutur,aut ad luxuriam inuentos, aut ad Iicentiam expečlatos» Nonullas fe Iibcrtis Sl feruis fuis conferunt, omnium hominum exiftimatione defpečtandum,modo habeatur a qui' bus nullu impedimentu libertatis fuae timeant.Chriftianam fidele fidelire Minor rer«. rum m inori nubere pigetdocupletiorem futuram in uiro paupere. Nam fi pauperum funtregna ccelorum,quia diuitum non funt,plus diues in pau' pere inueniet maiore dote.Sit illa ex mquo in terris,qus in coelis forfitan no erit.Dubitandura,&inquirendum,8č identidem deliberadum eft,an ideo tortejnueftis fit inuečtis dotalibus cui deus cenfum fuum crediditC Vnde fufficiam ad MdtnmoniŽ enarran< ^ am felicitatem eius matrimonrj quod ecclcfia conciliat, SL confit/ inter chrijtu mat Oblatio,Sč obfignatum angeli renunciant,pater rato habetcNam nec in terris filfj fine conienfu patrum rite SL iure nubent.Qua!e iugum Fideliu tuorum unius fpei,unius uotfiunius difciplin^eiufdem feruitutis CAmb° “ ' fratre* nos. .,> J A D V X O R E M LIBER SECVNDVS* 545 fratres.ambo conferui.nulla fpiritas carnisue difcretio. Atquin uere duo in o ntio. c3rn e una.Vbi caro una.unus 8i fpiritus.Simul orant, fimul uo!utantur,6i fifflul ieiuniatranfigunt,alterutro t ducent:es,alterutro hortantes. In ecclefia Mma / oari det paritcrdn connubio dei pariter.In anguftns.in refrigerps.neuter alteru cdat.neuter alterum uitat.neuter alteri grauis eft.Libere xger uifitatur, in/ vifiutio diaens fuftentatur,Eieemofyna: fine tormcnto,Sacrificia fine fcrupulo.Cot grountis. tilana diligentia fine impedimento.Non furtiua fignatio.rion trepida gra in tulatio.Nonmutabenedičtio.fonantinterduosPfalmiSi Hymni,&mu/ E i eem ’fytu. tuo prouocant quts melius deo fuo canet.Talia Chriftus uidens 8i audies sacrifitia. oaudet.His pacem fuam mittit*Vbi duo ibi 8i ipfe.ubi Si ipfe.ibi Si Malus cottidiuM di noti eft.Htec funtcjua: Apoftoii uox tila fub^enignitate intelligenda no/ bis reliquit.H^c ribi fuggere.fi opus fueric.Hts,te ab exemplis quorundam G ; dtukt ] oi reflečte.Non Iicet aliter fidelibus nubere, 8i fi liceret.non expcdirec> B cncdiftioi d- SEPTIMII FLORENTIS TERTVLLIA/ NI, LIBRI S E C V N D I AD V X O R E M FINIS; ARGVMENTVM LIBRI S E Q_ V E NT I S PER BEATV M R H E N A N V M* A B i V S prefbyter cum perfecutio quxdam immineret Chrifha/ nis,qua;fiuitexTertulliano,num fugere liceret,& uitam predo redi mere.nam uerebatur ne plebeculamfuam conuocare no poflet p ra; fertim in Dominicis fblennibus.Etiam qusdam ecclefia; Chrifha/ mlin um redimendo tributum numerarant Benefiriario Cxfaris,iri rationariutn,quam ipfe matricem appellat,inter uedigales relatae*Ei quaeftiohi re/ Mutrixi fponditobiter primum uerbis breuibus, Deinde deeademrelibrum hunc pau/ lo copiofius confcripfit. Ailerit autem non fugiendu efle, fed fortiter pro Chri/ ito moriendum,quando etiam tentationes &■ perfecutioneš a deo nobis immit/ tantur.Et uult praxcptum lllud ChriftgCum autem perfequentur uos in ciuitate iita.fugite in aliam.omnino temporale fuiife.Concluditcp his uerbis. Si interdiu colligere non potes,inquit,habes nodem luce Chrifti luminofam.Non potes dif currercper fingulosCfittibi &;in tribus ecclcfia.Mdius eft turbas tuas aliquando •ion uideas.čp addicas,l ( '.oc eft.uendas.Meminit hic nimium magnifice Paracleti Montanici.Proinde diuus Hieronymus in catalogo fcriptorum ecclefiafticorum cttulliani uolumina cenfens.librum de perfecutione nominatim aduerfus eccle/ iam Icripfum teftatur. Nam conftat Chriftianos in perfecutionibus paffim fu/ Z * Annota 544 A N N O T A T I O N E S IN L I/ BRVM SEO.VENTEM, IB I D E M egooblocutusaliquid. ) Haecfententiapoffct etfam paulo 3 [,v f legi diftingufnempe fic.Ibidem ego locutus aliquid pro loco ac fepore, cx qu * rundam perfonarum importunftate femitradatam materiam abftuli mecum. Procuranda autem examinatio penes fuos.) Tu fcribe,penes uos.Porro uicb tur Fabius ifte ud fuifte Romanus 3 uel cu ecdelia Romana fenfifledeno recipičn da Paradeti Montanici noua Prophetia. Quae res ex lequetibus magis liquebit. Deobiru eius.) Hoc eft, deeo quodagitperlecutio. Nam uideturhic obi/ tum uocarefundionem & officium Perfecutionis,quod paulopoftexitum appel lat & effedum perfecutionis. Sati s eftquidem perlčribere.) Melius,prtefcribere. Sed non llatim hac fententia cteterisretradauimus.Locum dabimus.)Sicfcri be & diftingue A intcger fenfus conftabit,Sed non ftatim hac fententia ratciis retradatibus locum dabimus.&caetera. Examinauit.) Poflet etiam legi, examinabit. Hocnomen iudicium eft perfecutio.) Sufpicor fcribendum,Hoc,nomeniu/ dici) eft,Perfecutio.ut Hoc,fit auferendicafu didum.id eft,ob hoc-Nam fic fope loquifoletTertullianus.Necdifplicet,fiquis pro,nomen,nonefubftituat,fenten/ tiam quaefitiue ledurus. Vdh. Hacpala lila.) Pala ruftfcum eft inftrumentum uulgo notum. Martyrcs. Frumentum maturum.) Correximus,Martyrum.Comparanturautem Mar/ Hcgitores. tyres frumento,Paleis Negatores,qui Martyribus opponuntur, Intelligi ca p it.) Hoc eft,datur intelligilicet intelligere. Sciredebemus.) Totam lententiam lic reftitues & ciiftingues,Scire debemus quatenus nec perfecutio poteft fine iniquitate diaboli, nec probatio fierifineper/ fecutione,propter probationem fidei neceflariam,iniquitati no patrocinium prat/ ftare perfecutionem,led minifterium. Per fidem eledorum,in tentatione uidneem.) Malim legere,in tentatione ui/ drice,hoceft,pertentationem uidricem* Velut frumentum,ne deficeret fides tua.) Hic librarius omilit hanc daufuiam, Verum ego rogaui pro te,poft quae uerba fequi debet,ne deficeret fides tua. Vtifuperioribus.) Lego,utiin fuperioribus.SubaudiJob,&;' Apoftolis. Autexcaufa probationis traditur ei.) Tu lcribe,reprobationis.Namfequitur paulo poft,Siquidem magis tune probamur uel reprobamur. Autexcaufacohabitationis.) Vellegenducohibitionis,udquod ego malim« aniationis fiue coaniationis,hoc eft,conftridionis.Nam,nifi fallor,aniandi uerba etia alibi ufurpat.Id angere & moleftumefle fignificat. Nec hanc Ipeciein permitti.) Subaudi,exempla in feripturis fignata demon-' ftrant 3 quae claufula prazcelfit.Legendum autcm ; Ncc hanc fpeciem permitti diabo lo ni ad fandos humil. Ex hoc lpfo pratradatu.) Fortelegendum retradatu. Status enim unufquifq; certum quid eftjed dat fenfui lege ita fentienti H^tu.) Non difpliceret paulo diuerfiorledio,nempehtec,Status>enim uniufcuiuf$ c£ftu quid,ex (e dat fenfui legem ita fentiendi ftatum fi eft. Nunquid ideo ftatus fenfus fui addicitur?) Reftitue locum lic, Nunquid id c0 (latus lenfui addiciturt’ Senfui eoru «ero quorum malo uenit.) Lego,fenfu eorum uero quorut 11 p 13 lo uenit,mala. ANNOTATIONES per beatvm rhenanvm. *>4$ Sed qufd cft,etfam fllud malum ratfonale apud deum habere.) Tu fcribe,Se/ (iiiitur etiamfllud malum ratfonale apud deum habcr/. 4 C um qufs cx perfecutfone proficft fn falute? nffi G frratfonalfter qufs aut perft -nnid domfnum.) Defponderam hfc anfmum planepoft longam & laborfofam dffquffitfonem,dum nfhil fuccurrftquod placeat.Etccce tandem deprehendi, ni fj 11 arap fi ffim a m Tertullfanf ledionem-Proinde fic leges & diftfingues, quu qufs cx perfecutfone proficft fn falutem.Sf ratfonalfter qufš aut perft apud domfnum, aurfaluus eft,fs non poterftperfecutfonem malum dfcere.Hfnc uero natus error, quod lfbrarfus m lftera finale auferens a falute,Sf particula: applfcuft.ut fieret Nffi. Hoadfgftur.) Correxfrnus 3 euadf.Igftur. ...... Sf cum negaturum te prarfumfs.) Sic lego fententfam fftam cohxrentem:& fal/ Sicutinegttii uum magfs fierf quo minus fugfas^cur negaturum te praefumis,ut fugi a s? Vfdes rum,proficti qufd caftfgarfm,nempe fi particulam expunxf,& Non fn Cur conuertf.Cteterum ncgat, non placet confedura. Tu potfus pro duabus fftfs uoculfs,fi cum,unam fubftf/ tue 3 Sfcuti,quomodo Tertullfanus fndubie ferfpfit. Nffi fi ufs confiterf,patfarfs.) Opfnor omffla confundfone Nffi,fcrfbendu hoc modo,Sf ufs confiterf, poterfs. , , Autconftandumautcm.) Proaut,ad,fcrfpfi. Qufdam fietfpfefugftfuus.) Correxf,qufdam & ipfe. Domfnf fllfus pronuricfatfonfs,ut eam .) Scribe,domfnfcx fllfus ,pnunc. ut ea; Sed nec auxflfum a patre angelorum exercftuum.) Aut fcrfbendum, Angelo/ rum exercftum,appofitfue. Aut Angclfcorum exercftuum.quod ego malim; Intellfgas fntereue etfam fortftudfnem Ipfrftus*) Sfc rertftue locum,lntellfgas fn tccfTcetfamfortftudfnemfp. . , „ „. An patfentfa dfdf fuftfnendos fi cum per fnfir.) Scrfbe,An pat.d. fuftfnedos, ficubf pcr fnfirmftatem f.f.offenderfnt? Lucrarfnosuultcomeatum.) C5meatudare,fnquftFeftus,tepusefi:dare quo Conifatusi iriredfricppoffit. Dabatur mflftfbus abImperatore commeatus,hoceffi.diTccdč/ di facultas & fntra pradčrfptum tempus redeundf.Hinc T ertullfanus (k p e comea tum accfpft pro temporequo fn hocmundo degfmus.Vt hfc.Etin libro quefcrf/ pfit aduerfus Praxean, Si uoluerft,tnquft,domfnus fn fflo commcatu,fi quo mi/ nus,dfefuocollfgenturomnes adulterte fruges.Item proquolfbet tempore, ut fn De Pcenftčtfa,Ccrtf enim, fnquft,fndubftata 2 uenfae deIfdorum,medfum tempus interfm furantur, & commeatum fibf facfunt delfnquendf, quam erudftfonehi non delfnquendn Caeterum quflugere nos fubct.) Correxf,Iucerenosfubet. Nifi quf non amauftC) Malim amabft.Nam precedit,Tfmebft. . Probat.Nam quod omnes.) Scribe probat,quam quod omnes.Loquftur z\i/ tem de fpfrftu Montani,cftans uerba Noux Prophetfie, cufus exhortatfones, df/ ufnasuocat; Vttubaperfecutfonfsaudfta.) Vt,ufdetur mfhf fuperefle. Non male quadra ret hfc partfcula, Vfx. Expr°bras omnibus fugftfufs fuis uanftatem confilij.) Lego fuf uanftatcm co/ «li):Nffi fit,fuis,proeius. Quam uelfm per mefirn euadendo.) Šufpfcor fcrfbendum, quam bflem, per fdcere inui/ mca cuadedo.Senfu s eft, pereudo malle fefnufdfa mouere dno,čj? bilecfFugfedo. dkm i ^dcere .1 q ue gradus fn perfecutfonfs tolerantfa afcenderft.) Qufd fi legaš,Sf quf Op fi bilempro mo quis; m gradu fn pfecutionfs tolerantfa fteterft.Hoc cft,fiqufs fn officfo pmaferft. wcrc / ; r S5 um ‘pff ador,ideu,fpli dfaconf.) Conrjcfo legendam,Sed quum Paftores 'pfijDiaconi, & prefb.ft Epffcfugfant. Z 5 Ad gra/ 54 * A N NO T A T I O N E S Ad gradum inarie fugiendum fuadere?) Stabitfentetia fi legatnus, Q u ,- > gregario numero fuftinebit ad gradum in acie figend um {udare? 5 ^ s Vt Moyles non domino adhuc Chrifto reuelato.) Opinorefle debere.no dum adhuc Chrifto reu. ’ n/ Detinebuntur ilhmifiionis fute) Putofcribendum.Detinebunturilli tnenfio/ Menjlottcs. nes fuae, mercedes fuas in compenfarionem.Porrd Menfionum uocabulo cibos de menfos intelligit.Na autore Donato,quaternos olim frumeti modios.a dominis D emenfum. 1 UIS ferui quolibetmenfeaccipiebant.Demenfum id appellabatur.uel a menle.ucl potius a demetiendo. Qua uoce Terentius utitur m Phorrmone.Grad trnvjj.iT>iop. rf io P uocant,quemadmodum in euangelio Lucae Iegimus.Ad quem Iocum hical ludit Tertu!lianus.Quod igiturlatim’ Demenfum t 'nominant,Grarci 0 -irop.i^Se Mcnfiv. ptimius nofter Menfionem uertit.a met/endo uerbo deduda didione. P eculium. Im6 & de priore peculio eius.) Hic proprie peculium ufurpat.Nam Peculium feruorumerat.a pecore dedudum.Sicut pecunia patrum familiae fiuenobilimn, Autorpeftus. Si & fpiritum quis agnou.) Intelltgft fpmtum Nouas Prophetiae. An fi fugienda non efi.no eft redimenda,certefit ultro.) Sic Iege& diftingue, An fi fugienda non eft,non etiam redimenda certe fit ultro. Precium intereft.) Huius lečtioms fenfus erit.Precium lpfum facere difcrime. Verum ego fufpicor uitiofum locum efle,& lise duo uocabula ad praecedentcm fententiam pertinere.fi tamen pro.pretium tntercft, fcribas, pretio numario cfic, hocmodo definiens perfecutionem quam conftat nonefle fugiendam.promde necredimendam pretio numario effe.Nifihbetficpotius legere.Proindenecredi mendam pretio.Nil intereft, V t autem redimas homine tuum.nummis ex fanguine fuo redemit.) Conijcri Ičribendum.Vtaute red.hom.tuum nummis.te Chriftus fanguine fuo redemit. Quam indignumdeo&difpofitionis eius.) Lego, difpofitioni eius. Cenfcire. Sol ceflit diem em prion is noftra?.) Opinor T ertullian um fcripfiffe, Sol cofcit diem emancipationts noftra?. Nam hoc uerbo folet uti Tertullianus, pro confciu efte.ut in De corona militis.Tamen nec iilam.inquit.impietatis contumeliofaeco/ ronam populus cofciuit. Et in libro Aduerfus Hermogenem,Quis enim»inq ult > confčiuit lenfum domini?Sic enim nos legendu monuimus.Item in libro De car ne Chrifh',Quid ta n ti fuit,inquit,edoce, ut confčiens Chriftus quid effet.enefe quod non erat exhiberet.Ita nanque nos eum locum reftituimus.Porrb opponi/ tur emancipationi.remancipatio.Nec tamen abfurdum eftlegere emptionis no/ ftrae.Nam utruqj fecit Chriftus-Proinde paulo poft dicit.Tu pro eo pacifceris ut furtiuo,quem coram toto mundo Chriftus emit.imo & manumifit. Imo de precio & mercedem eius.) Lubens hic legerim.imo depreciat meicem eius.nifi lequeret uerbucomaculat.Hoc igitur uel in comaculans.uelin comacu/ latam conuertendu erit.Sed uideo fic potius legendum,Quis eft nuncqui aducr fus lllum reludtat,&' de numi precio mercem eius tam magno comparatam p 10 '' ciofiflf.fcilicet fang.c5maculat?Aut fic,Quis eft nune quiadu. il.reludtatur,& rC/ dimendo,precio mercem eius tam mag.comp.p.f fi comaculat. Quis tn abnegatore fpernat?)Tu fcribe,Quis tri a Negatore fperat?Subau <> preciu. Quid enim dicitille.) Malim,Quid enim dititilli. . Quu das utiq 5 ne tradaris uoluiftfinon traditus.) Hac lentetia mire eft d £ P' uata ac inuoluta.reftituenda hunc in modum.Quum das uticp ne tradaris, w a noluifti.traditus autem traduci habcbas.Ergo dum nolrndotradi.utno ti a 11 ^ uoleado,negafti te efle quod traduci noluifti.Imo inquis, D« nolo traduci BEATVM RHENANVM* $ 4 ? r fum confeflus id efle quod nolo traduridd eft,Chriftianu.Potes itacp te mar '"cm uendicare.Coftanter oftendis te Chriihantpredimens non oftenduApud ^'imi fi forte confeflus es,ergo & apud plures nolendo con fiteri, nega fti. U Ouod neq; Hierofolymam tendere perfeucraret.;Particuia,neq 5 ,uidet ex fupč rioduerfu huctranslata.Nifi uelis legere,Quod neqj Hierofolvm.tend. parceret* Nihil intereft fi quem Chriftianum redimere non debcas alium mente.) Sic di fiinffue & lege,Nihil intereft.Si que Chriftiarm redimere non debeas aliu, nec te* hucHis in gen s metipfos.) Forte legendum,Frudus ingens in feipfo.Nifi de/ beatefle.Frudus ingens in cenfu ipfo,Quae ledio mihi non diTplicet* In bunc mundu ftip.feda;,fed necindidu quam talem quid poflit.) CorreXi Inhuncmodfi flipendiariat fedae,fed nec indici unquam tale quid poflit. Porro indicere . proprieutitur hicindicendi uerbo. Nam indicuntur tributa. Vnde indidionis i nditlio. nulgatum uocabulum. Hi ante Chriftu.) Sic lege &• diflingue. Antichriflo iam inftante Sc in fangui/ nem no in pecunias hiante,Chriftianus quo mihi prop.Eft aut hiante ab hiando. Non inconcuflura-.) Duae didiones funt,in concuflurse,fubaudi,caufa t Cocuf Concu l]“ r ‘ t ' furana ufurpat fubflantiue pro concuflione. Porro qui incutit.) Scribe,qm' con čutit. Vbi amplius Sc benefadn pratrtitiflet, a£ an a diabolo, quo facilius de obitu etus conftare poffit.Omnis enim renti' ” fpečlio, autorecognito planior, Satis eft quidem pbrfcriberc, Nihil fi erl finedei uoiuntate. Sed non ftatim hac ientcntia ctt’teris t retr a ^ au ‘ nlU5 ' . Locuiri d e fvga in per sec vtione, liber. 54^ Locum dabimus,ne a prazfenti articulo auocemur,fi qui refponderit, ergo & malum a deo,& deličtum a dcomihil iam in diabolo,nihil etiam in no* 0 isipfis.De perfecutione nune qua:ritur.Circa hanc incerim dixerim,Ni/ hii fieri,fine dei uoluntate,refpiciens eam in primis digna deo efle,& (ut ita dixcrim)neceflariam approbationem fcilicet feruorum eius, fiue reproba/ tioncm.Quiscftenim exitus perfecutionis,quis effečtus alius,nifi proba/ tio Si reprobatio fidei,qua fuos utique dominus examinauitC’ Hoc nomen p e r s e/ iudicium efl:,Perfecutio,per quam quisaut probatus aut reprobatus iudi/ C J T1 °» catur.Porro iudicium foli deo copetit. Hace pala illa,qua: 81 nune dominica j?J™™* do arcam purgat.Ecdefiam fcilicet,confufum aceruum Fidelium euentilans, Si miniciefurgA difcernens frumentum Martyrum,& paicas Negatorum. Has etiam fca/ trix. Ixquasfomniat Iacob,alqsafcenfum infuperiora,ali)sdefccnfumad infe/ harty/ riora detnonftrantes,Sic Si Agonem inteiligi capit pcrfecutionem. A quo ccrtamenedicitur,nifi a quo corona8čprarmia proponunturCLegis edi/ Sc ^ £ ]dc ’^ ut ficiuftitia iniquit^te perficiatur,quomodo uirtus in infirmitate perfi/ °- citur.Nam infirma mimdi eledta funt a deo, ut confundantur fortia, SC ftul ta eius Z ? 5° a* SEPT. FLO RENT IS TERTVLLlANi, ta eius utconfundatur fapientia.Ita & iniquitas adhibetur,ut iuftitia h betur confundens iniquitarem. Igiturquod minifterium non eft ar ^ t ' fed fcruitrj.Arbitrium enim domini,Perfecutio, proptcr fidei probationf minifterium autem iniquitas diaboli,propter perfecutionis inftru0 RENT IS TE RT VL LIANI, ukatcin ciukatem,necpatidubkaueruntcAtquin Paulusquife p e r conceflerat expediri deperfecutione,quaadhoetepus erat precepti,^, iam in daufula offfci^Si in confumtnatione prcecepti difcipulis maonoco re deprecatibus,ne fe HierofoIyma committeret paflurus iliic qus Ao a b as Soliciudinieo prophetauerat,follicitudini eorum non fubfcriplitjedeconrrario^uicj^ ru no fubfcri q U ir,facitis Iachrymates SZ coturbantes cor meuCEgo enim non modo m n , ^Atio 11 cu ^ a P at ‘ °P tauen « 1 > fed etia mori Hierofolymispro nomine domini mci Iefu Chrifti. Atque ita omnes aierunt.fiat uoiuntas domini. Qu$ erat mi luntas dominivutiquc non fugiendi iam perfecutionem.C&terum potcrant SZ primem domini uolutatem propofuiffe,qua fugcre mandauerat, qui il, ium perfecutionem uiraiTe malucrat.Igkur cum etiam fub Apoftolis ipCs Tug^ Apoc,u, f e quiturme,non poteft efte meus difcipulus.Poftrctko in Apocaiypfi nc “ nE f V G A INPERSECVTIONE, LIBER« 555 timidis offcrt.fcd intcrctcteros reprobos particulam in ftagno ful/ phuris SC ignis, quod eft mors fecunda. Refugit SC ipfe uim intcrdum.fcd cadcm ratione qua Apoitolis fugere prajceperat,doneč fcilicet docftrinatn fuam impleret,qua confumata non dico ftetit.fed necaUxi!ium a patre 1 an a uxilium m gclorum exercituu defiderauit.increpito etiam Petri gladio.ProfeflTusqui/ geltcorum ti dem SC ipfe eft anima anxiam ufq? ad morte,& čarne infirma.ut tibi often crcltuum ' deret primo in fe utraqt fubftantia humanam fuifle ex proprietate anxic/ ratis anim* SC itnbecillitanscarnis.ne aliam.ut quidam nune induxerut.au t m mionit£\// Qui fugiebat,rurfus prsliabitur, Kol-ro-a/ \/tSC rurfus forfitan fugiar.Et quando uincct ; qui cu fugerit.uičlusefPBo/ ai/j ,a axHimd in/ quis,dum nolo traduci quod fum,cofeflus id efle quod nolo traduciad eft, Chriftianu.Poteft itacp te martprem uendicare,coftanter oftendiffeChri/ ftum.Redimens,non oftendi.apud unum fiforteconfefluses,ergo&apud plures nolendo confiteri, negafti. Ipfa falus iudicabit hominem excidiftc, dum euadit.Excidit ergo qui maluit euafifle.Negatio eft etiam, martyrij rc cufatio.Chriftianus pecunia faluus eft:& in hoc nummos habet ne patia/ tur,dum aduerfus deumeritdiues. At enim Chriftus fanguine fuitdiues pro ilio.Felices iraq] pauperes,quia illorum eft, inquit, regnum cceloru,qui Conculfor. mamfoUm^n animam ^ am inconfifcato habent.Si non poflumus deo feruire SC Mam mdm fifcnto bi monae,poflumus SC a deo redimi & a Mamona. Quisenim magis feruict bent . Mammon*quam quem MammonasredemitrPoftremo quo exercpb Kedeptio tu uteris in redemptionem traditionisC Apoftoli tradantes perfecutiotubus ditioms apud agitati,quando fe pecunia liberaueruntCqu*illisuticp non deerat expw/ De itorm. < j iorum p rec ^ s ac j p ec { es eorum depo(itis,certc multis locupletibus credcntt bus uiris ac fceminis,qui his etia refrigeria fubminiftrabant.Quando 0n r fiphorus,aut Aquilia,aut Stephanus,hoc modo eis iU perfecutione {accw reruntvPaulusquidemcum Felix praefespecuniasac<$epturum fe p r0c0 1 difcipulis fperaftet,de quo SC ipfe in feereto tradauit m ipfo, neqj ipj? P r J DE F VGA IN PERSEC V TI ONE L I jB E R» fff f nccp difcipuli pro eo numerauerut. lili utique difcipuli qui flentes quod tncque Hierofolymam tendere perfeueraretift perfecutiones pradicatas il> iKnon pra:caueret,poftremo inquiunt, Fiatuoluntas dci.Quas ifta uolun^ tasCutique ut paterctur pro nomine dominfnon ut redimeretur. Oportet cnimquomodo Chriftusanimamfuampofuitpro nobis,ita fieri pro eo rio augcndo profpiciutur remedia cenfuu,uečh'galiu,collationu, ftipendio/ rurnec uncp ufq^ adhuc ex Chriftianis tale aliquid profpcčtu eft,fub aliqua stipen^Urii rcdemptionecapitis & fečtx redigendis,cu tanta:tnultitudinis nemini igno nonfuit chri tx fručlus 1 ' ingetis metipfos.Sed fanguine empti,fanguine numerati, nullu ^ noriim f e ' nummu pro capite debemus:quia caput noftrum Chriftus eft. Non decet Ke }^ tio cd/ Chriftum pecunia conftare.Quomodo &martyria fieri poflent in gloria pitiso-fccia, domini,(i tributo licentiam fcčte compenfaremusCltaq 3 qui eam premic Ucetiafcčl^ paciTcitur.difpofmoni diuinasaduerfatur.Cum igiturnihilnobisCafarin/ Cif P !twr ^‘ Cl dixerit in hunc modum ftipendiarfe fcčta,fcd nec indici unquam tale quid poftit, Antichrifto iam inftante,5£ in fanguinem non in pecunias t hi dhte Chriftianum,quomodo mihi proponere poteft fcripturam ejfife, Red/ ditequa funt Cafaris CafariCMiles me.uel Delator, uel Inimicus concu/ tit,nihil Cafari exiocns,umb contra faciens cum Chriftianum leoibus hu/ O O manisreum,mercededimittit.AIiu5eftdenariusquem Cafari debeo, qui ad eum pertinct,de quo tuncagebatur,tributarius tributarfjs fcilicet, non £ iiberis debitus.Autquomodo redda qua funt dei deo,uticp proinde ima/ ginem & monetam ipfius,infcriptam nomine eiustid eft, homine Chriftia/ numC’Quid autem deo debeo ficut denarium Cafarfnifi fanguinem quem pro me filius fudit ipfiusC^uod fi deo quidem hominem & fanguine meu debeo,cum uero in eo fum tempore,ut quod deo debeo expoftuler, utique fraudcm deo faciodd agens ne quod debeo foluam.Bene obferuaui prače/ ptum.Cafari reddens qua funt Cafaris,deo uero qua funt dei abnegans* Sed & omni petenti me dabo in caufa eleemofyna,non in concuftura. Pe/ tenti inquit. Porrb qui f incutit,non petit. Qui cominatur fi non acceperit, nonpoftulat,fedextorquet.Noneleemofynam expečtat,qui non miferan Ekemofyn c j“ s dE p V" G a IN PERC E C VTIONE, LIBER. cfTc qui paflus eft. At qui pati n5 timet,ifte perfecftus erit in dtiedione, uti/ nuedei.Perfečla enim diledioforasmittittimorem.Etideo multi uocati, p aac i eledi.Non quamturqui latam uiam fequi paratus fir.fed qui angu t ftam.Etidco paradetusneceflariasdcdučloromnium ueritatum,cxhorta pardcletus toromnium tolerantiarum: Qusmqui receperut,neq ? fugere perfecutione, MonUnim. ncep redimere nouerunt.habetes ipfum qui pro nobis erit,ficutf locutus in interrogarione,ita iuuaturus in paftione, o. septimii florentis tertvllia/ NI, LlBRIDEFVGAINPER/ SECVTIONE, FINI S. ARGVMENTVM LIBRI SEQ_VENTIS PERBEATVM R K E N A N V M* Vm Scapula prades Carthaginis Chriftianis ult/ma minaret,ni Chri Pum eiurarent 5 & non tam confeflbs damnaret,aut torqueret negan tes, quam cpfeflbs negare cogeret,Tertullianus nomine Chriftiano rum,hunclibeilumuelutdeprecatoriumadilkim fcripfit: non quod fibi timerent,qufbus mini erat optatius,quam pro Chrifto mortem oppetcre:fedutiilum admonerent,nepergens exequi quod inftituerat,iram del mercretur,imd tota Carthago ccelefti uindičhe fieret obnoxia:quando perfecuto/ rlbus Chriftianorum ultfo dimna kepe pradro fuit.ltacp de difciplina noftrae reli/ gionis meminit,<5' quid quibufdam Prašildibus acciderit in Chriftianos graflatis* Etiam comemorans quam dementer quidam cum Chriftianis egerint, ANNOTATIONES IN ' LI/ BR.VM SEQ.VENTEM, O. vid com^morauerintgenus humanum.) Caftigaui.quid commeruerii genus humanum. Aut fpeChriftianas.) Sufpicor fcribedum,Aut iperent Chriftianae.Hocenim magis placet,quam ut,ipfe } legatur. Q_uod & Adrymeticum Mauiiam ad beftias damnaflet, ftatim 6' uex.) Sic correxi,Ad beftias datfnas.Sed ftatim & uex.Et forte,Manilium feribedum eft, aut Mabilum. Nam p urimuerroris comitti folet in nominibus proprqs. •Sed uelim &: omner ) Mutaui A,in ut,Nec prior le&io difplicet, InElogio 5 Elogium, Reutti cu elo gio mittere. Decimatio . Duet, Curiojt, 6 z • ANNOTATIONES PER BEATVM RHENANVm In elogio concuffione eius intelleda.) Elogium teftificatione dc aliq Uo r . ficat.Hicacdpitprochartaqua huiufmodi teltimonium continetur.SicutfiA^ tomus m Caligula,Etcuftodiarum,inquit,(ericm recognofcens, nullius inlc elogio, ftans tantummodo intra portieum mediam,a caiuo ad caluum dudi' 0 rauit.Senfus eft.Ex literis quas fimul cum Chriftiano captiuo accep«rat,inteli ^ r fe Pra?fidem,quod lile prius a delatore fiuc milite fuiflet IpoIiatus.Et fic m{feri c ' dia m o t u m, d i m ififle h om in em ,uel u t a n tea faris afflidum. Hoc Iuteconfuln U o/ cant,cum elogio mittere reum,quemadmodum Mardanus in.l. diuus.de cu[hy dia čd exhibitione reorum. Propter ha?c,Depofitum.) Aptius fcribas,Praderha?c,DcpofTtum. Nccboftes publici ucri,nectot..)Conrjcio leg.Nec hoftes publid 3 ucrunectot. Tribtinalia-eius.) Scripfi tribunali eius,ficutmoxpro,paucis duri iuflit ca J ds dud mffis. nJ'i to ix.) Ex qualibuičunque ueftigtjs didionum Gra?carum non uideoquid/ nam aptius erui poffitquam fi legamus,uJY ssolop 7tAh 9©-' ct7ro3tixcrxc3x.Nam Arius Prrefes prudentiffimu illud Romanoru Ducum fccutus confiliu,quo olim,ut Cicero fcribit,ftatuerunt,fi a multis effet flagitium ref milita ris admilTum.fortitionein auoldam animaduerti,ut metus uidehcetad omneis,, pcena ad paucosperueniret,ipfe,inquam Arrus,exingenti Chriflianorum nume ro qui ad Tribunal confiuxerant paucos affecit fupplicio,non contrucidans turi bam,fed decimans tantum.Quum autem deledi illi duceretur praripitandi lam 6daqueis pradbcandi,refiduos deterriturus,utprodefletexemplu,quafi comtfei rans fortem obflinatorum,de quibus pcenam inuitus fumpfilTet,ad Grarcos Grx ce locutus eft(nam m Gia?cia res gefta uidetur)in hanc fentetiam,Quah'snam tur ba,hoceft,qualium hominum,nernpehonefh'flimorum,hoc padlo duda eftad moriendum pia?cipitqs autlaqueis.Pono fic accipit hic,duci,quemadmodump 10 (pedansjcompofitum pro limpliciJd quod St alibifacit ♦ f I N 1 S. . ■■ ■■.■ | Q.&p'- 5*5 q.SEP TIMU FLOREN TIS TERTVLLIANI, A D SC A/ P V L A M. LIBER. o s quidem neqj expauefdmus,neq$ pertimefci mus ea qua; ab ignorantibus pacimurrcu ad hac fečtam,utiq? fufcepta conditione eius.pačti ante cunianimanoftra,&:aucoratiinhaspugnas ac/ Autorutiin ceditnus,ea qme deus repromimt cofequi optant pugnas. tes ,Si ea qua: diuerfe aitx cSminatur pati timen tes.Denic^ cum Otrini (kuitia ueftra cocertamus, etia ultro erumpentestmagiscp damnati č| abfo magis gaude _ luči gaudemus ,Itaq? huc libeilu non nobis time mu * dmn dduer eorum in pridie ufqueutnon potueritexordinario deliquio hoc pati, pofitus in fuo hypf Q/ mate SC domicilio.Habetis Aftrologos.Poffumus ^que SC cxitus quortirv dam pnefidum tibi proponere,qui in fine aitx fu^ recordati funt ttegantes aurem ad tormenta reuocareCVidetis ergo quomodo ipfi uos contra man data faciatis,ut confeffos negare cogatis.Adeo confitemini innocentes effe nos,quos damnare ftatim exconfeffione non uultis.Si autem contenditiš ad clidcndosnosdamergo innocentiam expugnatis.Quantiautem Praff des Si conftantiores 8i crudeliores,diflimulauerunt ab huiufmodi caufis? ut Cincius Seuerus qui Thiftrfipfe dedit remedium quomodo refponde/ c ineius Sem rent Chriftiani ut dimitti poffent: ut Vefpronius Candidus,qui Chriftia/ m* num quafi tumultuofum ciuibus fuis fatisfacere dimifittut Afper qui modi ccuexatum hominem ,SC ftatim dciečlum 5 nec facrificium compulit facere, A ^ cn * ante profeffus inter AduocatoS 8C Adfeffores fe incidiffe in hanc caufam. Pudcns etiam miffum ad fe Chriftianumdn elogio concuffione eius intelle Pu j efJt cta,dimifit,fciffo codem elogio,fine aceufatore negans fe auditurum, fecun dum madatum.Hscomnia tibi 8čde officio fuggeri poffunt&: ab eifdem Aduocatis,qui Si ipfi beneficiahabent Chriftianorumdicetaddamet qua; ^Hiileihefie uolunt.Nam Si cuiufdam Notarius cum a daemone praffipitaretur, libera/ p c io chrijlU tuseft:&quorudam propinquus&puerulus.Etquantihonefti uiri(de uul notutn a da/ garibusenim non dicimus)aut d dsmonrjs, aut ualetudinibus temediati Toniji etmot funtdpfe etiam Seuerus pater Antonini, Chriftianoru memor fuit.Nam ^Iptimius’ c cum Proculum qui Torpaeion cognominabatur,Euhodeae procuratorem, ueruT™ * qui eum per oleum aliquando curauerat requifiuit,5{ in palatio fuo habuit For. Eubcea, ufqjadmortem eius:quem 8C Antoninusoptimenouerat lačte Chriftia/ Antoninusc* no educatus. Non enim Si clariftimas fceminas,& dariffimos uiros Scue/ ™ caila ’ c J m/ rusfcicns huius fečt 2 effe,non modo non Iariit, uerum & teftimonior' lM ° 4 ee/ >ex ducAtus . ornauit,^ populo furenti in os palam rcftititfMarcus quoq$ Aurelius in Seuerus Unp * Gcrmanica expeaitione Chriftianorum militumorationibus ad deum fa M • Aurelius ffis,imbrcsinfitiilIaimpetrauit.QuandonongenicuIationibus S£ ieiuna/ c ^. nonibus noftris etiam ficcitates funt depulfecT unc Si populus adclamans tZtionet jj ^ us P otefiS5in I° U1S nominedeo noftro teftimonium d« deorit. fprlrl * n 1 I- -uhiuivmimui j ueus acoru* idit.I ropter hax‘;,Depofitum non abnegamus,Matrimonium nullius Q ni falus pa a u teramur 3 Pupillč's pie tratftamusjndigentibus refrigeramus,Nulli ma tcUs> jB b lum 5 cUdiotenus, Cctrthigo de/ cimandd. Militeu Inimici. Chrijlidnif/ tntts cedified tur,quum af/ fligitm 66 Q_. SEPT. FLOR. T E R T V L. A D SCAPVla m luni pro malo reddimus.Viderint qui fečlam mentiuntur,quos & ipfi rccu famus.Quis deniq 3 de nobis alio nomine queriturCQuod aliud nrgori Um patitur Chriftianus,nifi' (ux fečtceT^uam inceftam,quam crudelem 3 tanto tempore nemo probauit.Pro tanta innocentia.pro tanta prebirate, p ro i u ftitia,pro pudicitia,pro fide,pro ueritate, pro dco uiuo, cremamnr.Q ll0t j nec facrilegi,nec hoftes publicftuerbnec fot maieftatis rei pati folent. Kam 81 nune a PradideLegionis,& a Prcefide Mauritanice uexatur hocnomen, fed gIadiotenus,ftcut & a primordio mandatom eft animaduerd in huiuf/ modi.Sed maiora certamina,maiora prcemia. Grudelitas ueftra gloria eft noftra. V ide tantum ne hoc ipfo,quod talia fuftinemus, ad hoc iolum ui/ deamur erumpere,ut hoc ipfum probemus,nos tec non timere,fed ultro uocare. Arrius Antoninus in A da cum perfequeretur inftanter,omnes illj/ us ciuitatis Chriftiani tribunali eius fe manu fačta obtulerunt,cum ille pau cis duri iuftit,reliquisait, n at p cj r h a hahgha n © cnhj khin KPHMNesrs h bpo,xots h i s h> HocdplacueritSJ hic fieri,quid facies decem milibus hominum,tot uiris ac fceminis,otnnisfe xus,omnisa 2 tatis,omnis dignitatis,offerentibus fe ribi? Quantis ignibus, quantis gladrjsopus eritcQuod ipfa Carthago pa (Tura eft decimata a te, cum propinquos,cu contubernales fuos illic unufquifq 5 cognouerit.cuuide rit illic fortafie 8C tui ordinis uiros & matronas,& Principales quafcp perfo nas,& amicorum tuorum uel propinquos uel amicos.Parce ergo tibi,finon nobis.Parce Carthagini,(i no tibi.Parce Prouincia:,qus uifa intentioe tua obnoxia fačla eft c6cufTionibus& Militum,& Inimicorum, t cuius, quoru cuiufcp.Magiftru nemine habemus,ni(i deu folum.Hic ante te eft, nec ab/ fcondi poteft,fed cui nihii facere pofifis.Geteru quos putas tibi magiftros, homines funt 81 ipfi.morituri quadoqj,Nec tame deficiet h^c fe&a,quam tune magis a:dificari fcias,cu caedi uidetur.Quis enim tantarn tolerantiam expecftans, t in aliquo ferupulo pcrcuftus,5č inquirere accenditur, quid fit in caufa,&ubi cognouerit ueritatem,& ipfe ftatim fequitur. QL* SEPTIHII FLORENTIS TERTVLLIA/ NI, LIBRI AD SC A/ P V L A M, F I N I S. ARGVMENTVM LIBRI SE Q_ V E NT I S PERBEATVM R.HENANVM + Vadet amico cuidam qui uxorem amiferat,ut a fecundis nuptijs fi/ bi temperet. Atcg inter difputandum eo prouehitur,ut tandem fecu/ das nuptias damnare incipiat.Diftuadens utcuq; ferri poterat,at da/ mnansipfequoque damnari meruit.Inhacredeceptuseftperuerfo Montanidogmate 3 fecudas nuptias pro ftupro habcntts. Autor eft diuus Hieronymus 3 librum de Caftitate aduerfus ecclefiam fcriptum, Q_uanqua Cur uctcres omnes atqj adco Hieronymus ipfe 3 matrimonio parum arquifuerint, uk/ Mus ct multi ginicatem & caftitatem maximi facientes.cum quot putabant ultimum illum die ueterum p AUf no procul abcffevnemorcs lllius Paulinae fentcntiapTcmpus in colledo eft.Tum ; 0 i n q u j ores quod uidebantex coniugrjs multa nafci impedimenta,qua; puritatem Chriftianif f ucr i nt mtr i mi uiolarentjid temporis praefertim cu inter ethnicos agerent Chriftianfa' ethni/ mon i 0t cis per matrimonium copularentur.Certe coftat Hieronymum hac de caufa Ro/ ms male audilTc. 9 p 4 LI/ ANNOTATIONES IN BRVM SEQ.VENTEM* , c . r, _ i _ — : ET V TI Q_ V E confilium digere.) Opinor legendum, confilium digete/T>igerere con re,hoceft,dilponere. Jilim* Secunda uirginitas 3 ut ex arbitrio fuo uidua maneaLcum alibi dicas damnan/ ' dam fi nupferit,id eft,lauacro aqua?,aut in matr.purificatex compado.) Claufula iftam,quum alibi dicas damnanda fi nupferit,hoc eft uere nota,ab aliquo primu in marginecodicis afcriptam 3 & a librario parum attento 3 poftea in contextu rela/ tam,difpunxi. V oluit aut notare Tertullianum quifquis lile fuit qui ea uerba aferi/ pfitjueluti fecum pugnantč,qui hic dicat uiduam in uiduitate perfeuerare ex arbi/ trio 3 quum tame alibi fecudas nuptias damnet aperte.Porro uidet Iedio per itiler tionem iftius claufuk nonihil couulfa luxatac£,fic fortaflis reftituerida,fecuda uir/ ginitas eft a lauacro aqute,aut in matrimonio purificato ex copado 3 aut in uiduiV tate ex arbitrio. Vel fle fccunda 3 Virginitas eft,ut ex arbitrio fuo uidua mancatdd clt 3 a lauacro aqua;,aut in matrimonio purificato ex copado,aut in uiduitate per/ feueret cx arbitrio.Sic enim contextus habet. Prima felicitas,prima uirginitas eft.) Conrjcio fcribendum,primx uirginitatis eft, non nofte, Quafi rurfus uellet in nos,quod lam noluit deus.) Aut legendu, Quafi rurfus ucllcmus quod ia uoluit deus, Aut 3 Quafi rurfus uellet id nos 3 qdP iam noluit deus, Ktibi definitoiftam deftrudionem.) Vide numetiam legi poffit,Etindeinifti deftrudionem,Aut 3 ibi inifti. Indeumrefcrreuqluntate 3 nosquos,uuItipfe&uelleeft 3 qui malum no uult.) v^iiid corruptius htjs uerbisC’Videt iic fcripfifle Tertullianusjn dei referre uoiu/ tatcm 3 non quod uultfSe ipfe uolentes,qui malu n5 uuIt.Nec difplicet altera quoqj tcctiomempe htecjn c. c iam un tutum* * t ., ita fpiritum fandum autoritate ad eandem Ipeciem adire fecit.) Opinor fic le/ cendum Jtafpiritus fandi autoritate ad eande fpeciem ad.iedt,cui nos m. h Etfadum eftiam non confilij diuini fpiritusOScribe,confilium. Et infabricabiles manus in deo.) w Quid ii legaš, Et in fabricam habiles manus in dco. Siconiundio če concretio dum in unitate femel fiat,) Pro,dum, fcribi debet, duum,hoceft,duorum. ># Agnofcere debemus duplicata,& exaggeratam efle nobis unius matrimonrj.) Hic uox aliqua deefle uidetur,puta dodrinam,aut fimilis.Et pro,duplicatam,le/ gcre poterimus fortaflis etiam, publicatam. Abfolefcit, Crefcite illud.) Malim,abolet, Crefcite illud. Etrcpaftinationis in ultimo.) Opponit propagationi repaftinationem, quafi recončinnationem quandam & amputationcm materiariuxuriatis. Nam repafli P ropagatiot narerefodere eft. . R^Jhnatio* Quarin Euangelionouodeputatur.) Opinor legendum,Qu^ in Euangelio nouodepuratur,hoceft,repurgatur. Polica prillinis preualere.) Lego,pollera prillinis preualere.Humanam coli flitutionem atque decrctum.Intelligefecundu humanam conftit.atqj decretum. Quos alleget in ordinem facerdotalem ufqj ad quofdam memini dicamus lo/ co deiedos,) Arbitror lmbendum,Quos allegit in ordinem facerdotalem ufus, Acquofdam memini digamosloco deiedos. Scriptum eftlaici faccrdotcs fumus,rcgnum quoq;.) Mediam claufulam,laict faccrdotcs fumus,deleuimus* Na inepte repetita alibrario,aut e fpacio marginis adieda uidetur. - . , . Ibi Ecdefiallici ordinis no eft c5(effus?Et offert & tinguit lacerdos.) Contjcio legendum, Vbi ecdefiallici ordinis non eft confeflus,& oftert,&: tinguit facerdos; Igitur fi habes ius facerdotis in temetipfo ubi necefle eft habeas.Oportet etiam difciplina facerdotis,necefle fit habere ius lacerdotis.) Plurimum hic ludaui,priuf quam gcrmanam ledionem deprehenderim.Dicam quid ego lentiam.Poftrema daufula 3 NecelIe fit habere ius facerdotis,indubie expungenda eft,e margine ve/ lata in contextum.Priorem uero fententiam fic calligabis če dillingues, Igitur fi habes ius facerdotis in temetipfo,ubi necefle eft, habeas oportet etiam difcipli/ nam facerdotis. Quato magis laico dicat quo apud lalutem eritagerep.f) Čonrjcio iegenduni, Quanto rnagis laico digamo Ič licitum erit agercprofacerdote.Aut 3 abfolutum erit, agere p.f. Cum ipfi facerdoti dicitur,qu6ue fado comicatur adione facerdotis.) Sic opi norreftituendam hac fententiam prodigiofe corruptam.Quum ipfi facerdoti di/ gamo faclo, comittantur adiones facerdotis. Uenicj dicamus dc)rchcndi Če neceflitate adminiflrandi quod non licetDica Lcgo.Dcniq’digamos depreheridi& neceflitate adminiflrandi, quod iiicctdigamo.Omhcsnosdeusita uoluit. tu ique fandionis eius obeundis G difciplina») Sic a T ertulliano reor prodi' B b 5 tum,’ 5 7 ° AN NOTATIO NES inbotiitds . tum,Et ubique fan&ionis eius obeunda difciplina.Librarius ofcitans priorcs f labas dffdplinazbis fcnpfitPono conuenfentior erit Jedilo, fi poftrema Uoc lv pluratiueenuncient hoc modo, Et ubicp fandionis dus obeundas difdpl lna U 5 Ergo perferre debemus.) Quid fi legaš, Ergo prafare debemus. S ' Quam laicus femel fuerit mantatusd Scribe.fi femcl fuerit mantatus.be bon hon uiacisjicet.) Safpicorhas didiones partim ad praeccdentem fententiamre/ ferendas.ita tamen fi prius pro.De bono no uincisjficetjfcripferimus^ebomno mine.Sa'teet.Vt,fdh'cet,inifium fitalterius lententiaj,hoc modo,Multum exil(p mo efte inter licentiam & falutem de boni nomine.Scilicet quia bonum. Aut boni nomine fcilicet, Q_uia bonum. Permittitnon expedat,fed adfumi permittitur,autquod,an bonum fit fndu/ bium e (E) T u corrige & diftingue fic, Scfiicet qm'a bonu permitti non expedat Sed adfumi permittitur id quod an bonum lit in dubio eft. &c. Si non habeat aliquam fui caufam pumam.) Malim,caufam praeuiam. Qjuia propter.) Forte,qua propter incont. Quis noftrum utilitatis prielentiam fedetur.) Malim utilitatis prarftantiam, Licentia plerucp tentatione dilčiplina.) Aut legendu,licentia pleruqj cum ten/ tatione eft difciplin^Aut, tentatio eft difciplinae. Tentatur perlicentiam.) Lego,Tentatus per licentiam operatur. Dum tentatur cui permittatur,& uincatur dum.) Contjcio leribendum, dum tentatur cui permittitur,& uincitur dum in permiffione tentatur. Sed quibus reus non eft in occaiionem.) Opinor fic efle debere. Sed qui hijs reus non eft in occaiionem. In quo licentiae experimentum 4 Abftinentiae praeftruxeritUiperiorem,nefenfus eius interpretemur.) Hiclocus eft multum intricatus.Nefcio an rede dtuinarim fic legendum čF diftinguendum putans,in quo licentite,experimentum abftinenc tiajpraeftruxerit.Superiorem fenfum eius interpretemur,noneillodicendum erit fecundum matrimonium,quafi Ipecies ftupri? uel fpeciem ftupri?Si,dicendu,im/ perfonaliter accipiamus. Nam ut boriam follicitudinem non fubleuare.) Forte legendum per Parentlie fim.Nam aitbonam follicitudinem nos fubleuare. Ad lllecebras mouendas follicitos iungi uelit,de forma čbcultu placere.) Cor/ rige &; diftingue, Ad illecebras mouendas follicitos iungi,uelut de forma & cultu placere carn.concup.ing. fit. Eo quod uidetur tibi ftupri.) Forte legendum,Eocj; uidetur ibi ftupri adfinc cf fematrimonium. Minus parfecitO Contjcio feribidebere,minus perfecit? Multum fane abeftmaritos apud ccelum non concupifcentes.) Diuino ffclc/ gendum per Ironiani,Multum iane abeft maritus ab selo non concupifcentis* Omnis mulier cceli uia eft.) Et hic coeli ,p zeli. Alioquin res &: uiris & fceminis eandem bonitatem ad matrimonium & *‘ l ’ / prum commixtio carnis,fcilcet certandum cuius concupifcentiam no ftupro ad/ arquauit.) Ha?c fententia mire eft deprauata,cui fuccurri pofle uideo fi mus. Alioquin res & uiris & fceminis eadem in bonitate ad matrimonium & u prum commixtio carnis licitandum.cuius concupifcentiam non ftupro adpp uit?uel potius,ad£equabit?Porrd ienfus expolcebat,& ueiihgia corruptas I eCtI01 ^ fuadebant,ut, inbonitate, legere.Quare nune facilius adc/jcor.ut hoc idem uot bulum a Tertulliano putem ufurpatum in libello A d mart/res,quum inq ult > * omnis duricia,^ inbonitas,^ inluauttas confiftit.Q«o tamen loco nos xn SP ER BEATVM RHENANVM* * 7.* In* tioltns>triduitatčrri pro inbonitate fubftituere conati fumus* # 1 g tic j eo optirnuro eit hominimuherem iungere,quia.) Nifi ironia eft, opinor legemium^ j nc j u |g entiam Cum nec modefham uteris-) Lego,Ca:teru u te/ 1, s indulgentia,cum nec modeftia uraris. Modertia ammodo iungitur.) Sufpicor fcribendum,iniungitur. Non tibi fufficit dcfummo lilo iunxere uirginitatis gradu.) Conrjcio legen/ dum.Non tibi fufficit de fiimrno illo inuxorx uirginitatis gradu,in fecundum de v ; r gi n ; t!tt liquiffenubendo.PorrG uideturmihiTertullianus Grscam uocemreddere uo/ j nuxord ^ Iuifle,nempe a^o^ut fit huic inuxorum,quod illis efta^o^uod fidnnuptu lnuxorum ticitifolet. i r> r • Btfuturis impcllis,pofl,qui in fccunda ftat.cont.) rorte legendutn, fct rutuns impellcris,poftquam in fecunda ftat.cont.non fuifti. Certe de,poftquam,minus dubito. Renuncient tandem.) Mclius,rcnunciabunt. Rape occafionem &fi non exhortatiffimam,attamen defifti habere.) Non in> epte fic legaš &: diftinguas.Rape occafionem &fi non exoptatiffimam,at talem* Defifti habere,cui debitum folueres. Quod fi non diximus damnum lucrum fentientem.Per cotinentiam enim ne/ gociauerimus magnam fubftantiam neccffitatis patrimonrj čarni faeuientis a d/ tjuirens.) Infinitarum mendarumcongerieshiccft,quumtot fint propemodum errata,quot uerba.Diuino tn hancefle germana ledione,aut germanae proxima, Quid nos diximus damnum,lucrum fentiente te?Per Cotinentia enim negocia/ beris magnam fubftantiam caftitatis parfimonia carnis aniantis adquirens. Vt fit fortaffis aniantis,pro uexantis.Nec abfurdum erit, feuientiSjkgere eodem futu/ Volenfu. Cum fua fcemina cefTat.) Autlegendum, quum cum fua fcemina ceftat, Aut* quoties cum fua foemina ceftat. In prope eft cccloO V furpat Inprope ficut dicimus,Deprope.Nifi uelis legere, mpropL Propeeftin cedo. Caufantes id quod ad tempus.) Forte legendum.caufatus id quo ad tempus pcimififle,atfempernobisexercendueffequod femper profit. Vt deo dignum fructum,non lecund.carnis ex lqualentix cocupilčentta.)Re/ or hoc modo fcribendum,Vt deo digni ip fiudu,non lecundu carnis exfqualen/ tis(autexfqualentix) concupifcentiam. Duplex enim eft ruboreft.) QuidfiIegascDuplex enim eo ruboreft. Nec enim priftina poteris odifle,cui etiam clariorem releruans affection^m.) Lego,Nec enim priftinam (hoc eftpriorem uxorem)poteris odiffe,cui etiam eha norem referuas affedionem. Quqt illas orationi.) Scribe,quot illi orationes comemoraš. t orrers pro duabus.) Conijcio legendum,Et offeres.Nam praecedit,Stabis,dž lcquitur,commemorabis. Ob pi illinum de uirginitatefancitum.) Vide num legi poffit,ob priftinum de unpugitate fancitum. ^ Qi cudatum uirginisuniuiris,^; afcendit facrificium tuum.) Conncio feriben/ fi t; 1 u " 1 . 1u S ls>un J ul “s,Quorualterum ad uiros,alteru ad mulieres pertineat.NiV p,- ic ge r eueht,uirginibus če uniuiris,quod tamen non placet. modo rnfi? ‘ a . crlfiaum tnum.) Et,conexiua particula debet expungi-Nam hoe 1X1 ct iententta,Et per facerdotem de Monogamia ob priftinum de uir/ B b 4 ginitate 57* ANNOTATIONES Ldtiificd, Chrijliani Mi fues io. Chriftidni cur fues Gentili/ bus ditti. ginitateCfiue de umjugitate) (ancitum,circumdatum uirginibus & tzniatti (r tinrjugis & uniuiris) afccndct facrificium tuum libera fronte,& inter caten tas bonae uoluntatis* Uo ‘ i * PoPulabis tibi & uxoris caPitatem.) Čorrexi,tibi & nxoti. AdminiPrandam familiam regeridam loculos.) Diuino fic diPinguendumrf fe & lcgcndum,ad miniPrandam famiiiam.regerendos loculos* Lamficandfs penfandum.) Lego,Lanifica? difpehfahdum,Guelanifici&diTncn fan d um. EP autem Lanifica,mulierquae Ianatii exercet. 1 Perierunt coelePibus.) CaPigaui, Perierunt ccelibibus. Huiufrnodtuxor.) Scnbe,Bonas nuptias feceris humfmodi uxore. Vt ergo qufs repetis matrimonium depriPino non habeat Iiberos.) Lcgo.Vt crgo quid repetis matrimonium de priPino non habensIiberos? Aut,quude pr j Pino non habeas Iiberos. Itaque hoc prim um diutius uti uolunt.) Quid fi fegasjtaquc hocpramio diu tius uti uolunt,Vt infelligas de Iiberis qui funt quaii pratmium matrimonij.Nam hic incipitloquide liberis* ConPantiPimuminmartynjs,promptiflimum in comunicationibus reram* temperatiPimum in adquifitionibus.) Legendum, ConPantiifimi in Marty/ rqs,promptiffimiinc6m.r.temperatiffimi in adquifitionibus*Loquituraute hic per ltoniam.Nam qui Iiberos habet,inconPantes funt in Martyrtjs,pardm com/ municationibusrerum,immoderati in adquirendo* ChriPiani illius nefcio.) H^cfuntilla uerba qum pueripafllm in Chnflianos exclamare folebant.Sed rogo te per mulas quem putas huius excIamationis de fenfumCMihi fubolet locum eflefcedecorruptum,<5^ fic potius legendum, CHRISTIANI ILLI S VES IO. Videtur autem finiseflecarminis Trochaici.Porrd ChriPianos conuiciando,p/ pterea fues appellabant Ethnici,quod crederent illos in couenticulis fuis poft Do minici coniurj celebrationem,extind:is candelis cum matribus dč fororibus incc/ (tam exercerelibidinem in Par porcorum. A quo crimine capitibus aliquot Chrf/ Pianos excufatTertullianus in Apologetico.Iam quod fequitur,f*fec enim audi/ re defiderant,quifilios quxrunt,deipis conuictjs intelltgendum eP.Appaietaute pueros,fubornantibus Gentilibus,ualdemolePos fuiPe ChriPianis, non modo conuicrjsforte,fed dC iniurijsačcontumeltjs, Idquod fequentia Tertulliani uer/ ba tePantur* SuffiEciat confiliu uiduitatis>uel iPa prscfpua autnos importunitas libcroru.) PoPet exponi fufficiat,hoc eP fuggerat,fubminiPret.Sed malim legere, fumcitad cofilium uiduitatis uel iPa praecipua in nos importunitas liberOriim.Itaquc uideš, ceudixi,puerosGentilium in ChriPianosadmodumimportunos fuiife&P r0C * ces.Erant aut huiulmodi iniuri^ ChriPianis cocoquendx &: muffitanda?. Qu° enim fiue per pudorem,fiue per leges 8C edicfta Principu,Parentibus & na w § r ^ dioribus non licebat,id per impunem puerorum petulantiam diflimulantesde gnandum curabant. t Quid ergo facies fi nolis,uxore.)Conrjcio legendu,Quid ergo facies fi n0 ‘®’ uxorČ. Puto nobis non licere.) Subaudit tam.Nam hoc fepefoletonuttc!^ Seu forte illo tempore praegnantis.) Vitiofuslocus e P,p ec ta men certa coni tfiura fuppetit.Sufpicor aut legendum, feu temperare prae ^natis uxoris rernfj Aufifcu paPillo temperare pragnantis uxor.remed.Aut.ieu boletillo, ut fit nutiuum a boleto.Subaitditur autem pr^pofitio, in,ut intelligas,in palu* 10 ’ 1 in boletillo temperare« per beatvm rhenanvm. 571 Tintam follicitudinem a deo petere audebis quid interpofitum recufafti?) Le Tanta follicitudine a deo petere audebis quodin utero fitum recufafti? 8 °Vdetiam anus qufs cnixa.) Non dubito quin pro,quis,fcriptum fuentaduer/ biu aliquod numerandi,puta,quinquies,fiue,decies,fiue uideš. Ft fi aufpid initium eft.) Lego, Et fic Aufpicrj initium eft. Quxflaminia iex eft.Na quod ipfi PontificiJ dcribe,Nec flamini alta Iex eft, nuam quod ipfi Pont.Max.iterare matrimonia non licet. 4 Cum autem dcus fummus,tantum fatanas.)Opinor legendum,Quum autem dcudcs fumusjftatim fatanas ad perf.prouocatio eft noftra,imo fubfufio pigriffi/ cnorurn.Sic enim correximus, quum prius eflet,fubfufo fi pigriffimum* Nune uirg.nunc uiduitate periurant.) Lege,perfeuerant,fiue pcrfcuerantes* Noueranf uirgines Veftar apud Achanum, Et atrocisapud Delphos.) Lo/ cus eft uitiofus.Quid fi legaš,Nouera uirgines Vefts,& lunonis apud Achaia, & Apollinis apud Delphos. Nam in fine libri De Monogamia, Sunt, inquit, Sč qui detota cdtinentia ludicent nos,Virgines Veftae,dr Iunonis Achaica?,dr Dia/ na: Scythicx, dr Apollinis Pythq.Etiam Bouis illius i£gyptrj antiftites de con ti/ ncntia infirmitatem Chriftianorum iudicabunt- Q_uem locum reperias item in libro primo Ad Vxorem.Hunc mutuatur femel at<$ iterum epiftolis fuis inferen do diuus Hieronymus. Bunde quo pado.) Indubie legen dum,ad fenelcrtti t abomni exinde c5tadu mafculorum.Nam hanc rem fufius explicat Ad uxorem libro primo fic fcribens, Carterum uiduas, inquit, Aphricanae Cereri affifterc fcimus,duriffima qltide ob/ liuione matrimont) adledas. Namanentibusin matrimoniouiris(ficem legen/ dum uidet,quanqua in excplaribus,in Sternu,fit fcriptu)non modo thoro dece/ dunt.fed dr alias eis utique ridentibus loco fuo infinuant,adempto omni conta/ du,ufque ad ofcula filiorum.Et tamen durante ufu perfeuerat in tali uiduitatis du ld'plina,qux pietatis etia landa folatia excludit.Ha’c ille.Vides igitur hic ,p, quo pado, legendum, contadu. Formina confcquctur.) InteIligitDidonem,qu» quupoft mortem Sichati m a/ riUinfidias times profugiflet n5 fine thefauris fuis in Aphricam, & Carthagine iam molitetur,noluit tamen Hiarbie regi ditiffiimo nubere,qui ipfam miriš mo/ dis ambiebat.Huius mcminit dr in calce libri De Monogarnia. Maluitcontrarionubere.) Caftigauimus,Maluitecotrariouri quam nubere. Sicenim in libro de Monogamia legitur,cuius modo meminimus. Alium uirum pdfta cft,fanguine luo macula čarnem abluit,) Scripfi,maculata* Va um malim legere,Alium uirum pafla,fanguine fuo. Abfc$ eft* Plura cxčpla ccrta de noftris inueniam, dr quidem aliter potiora quam m anima eft uiuere in caftitate quam pro ea mereri,in cuius animam id bonum amiferis: quam uiuendo feparatiomnia malo.) Quantum hic mendarum oc/ cm i it in fine? Quam deprauatus locus eft?Opinor fi quis conduceretur ad cor/ iumpcnda autoris (cripta,non policconatibus omnibus tam peruertere fenfutn d uciba,quam hocloco cofpurcata funt erratis omnia.Quod hic auxiliu aliud upat aliquomodofubucnienditamprodigiolk corruptioni,nifi per diuina/ »onem ar conieduramdtacg fic legere poteris.donec meliora tibi monftretur aut p cinuenias,Pluraexempla certe de noftris inueniam,dr quidem taliter potio/ iiirnm maiU / C u ( uer ® l n caftitate, quam pro ea moriimatus, animam id bonum ucnao, quam feparari uiolatam. Aut, quam moriendo fuperari a Ma/ Piu«?«mpuČm a 'dTnftetaSf ChriftiafflsHoceft cr S° 1“ od Quanti 5 74 ANNOTATIONES .PER.BEATVM ^HENAnv^ Quanti igitur & quas in ecclcfijs ordinariin ecclefia folent.) Quia, ccu mod dixi 3 deuiduis Chriftianishic!oquitur,opinor legendum,Quantx igitur^ quj in ecckfijs ordinari iti ecclefia folet,qux deo nub.mal.qax carnis fuae h.inll qu L fe iam illius pudoris filias dicauerunt.Hic certe uideš nominari filias:utdem u |,e> ribus intclligl debeat.Porro ordinabantur uidux,quxin ordinem ilkun uiduaru aIlegeban£ur,Quas Paulus in cpiffola ad Timotheum non minores faogcnanjs effeuult,&uniuiras.Sedapparetxtatisgratiampofteamultisfadam cffe.Nam narrat Tertullianus in libro deuirginibus uclandis,puellam nondumnataman/ nos uiginti cui maritus primis matnmonrj annis praueptus fuerat, in uiduarum ordinem afcitam effe per Epifcopi bcneuolentiam. Huius Ordinationis mentio/ nem facit libro prirno ad uxbrem.,Quantum,inquit,detrahant,quantuobftrepat fanditatiNuptix fecundx,difciplinxeccIefix,prxfcriptio Apoftoli dedarat,qiw Digamos non finit prxfidere,quum uiduam allegiin Ordinationem,nifi uniui/ ram,non concedit. , . ~ „ ,, Quod inter Paradifum non potuit admitti.) Malim, C^uod intra Paradifum non p.ad.Aut in Paradifum, ^ • _ A qua Paradifus inftrutf us eft.) OpinorIegendum,interltrudus eft. Gratia ergo cum indulgenti hxc.) Puto fcripfifle Tertullianum,Gratiaergo candide legenti hxc. , ... Memento orationibus tuis.) Videtur potius pro oratiombus.reponendmn, rationibus tuis.Significat enim fe cupere ut rationibus iftis per alias rationes re/ fpodeat.Proinde no male quadrabit fi in fine,exercites,legamus pro, exerccntcs, hoc modo,Memento rationibus tuis Tertullianum ad hxc excrcites, Nifimagts placet, exercere. Q-SEPTIMII FLOREN TIS TER T V L L I A N I » DE EX.HOR.TA/ TIONE ČAST IT ATIS LIBER* ° n dubito frater te pofl:uxorcm in pacc prartmf/ sin 1 ' ad compofttionem animi couerfum, de cxiw fZ “n***' ^ n § u ^ aritat ‘ s cogitare.Etutiqj cofiliufdigcre.Qua Necejfitas car S ^ ^ huiufmodi cu ftde fua coIoqui debeat unuf' *w* |i quifqj,eiusq$ uirešconfulereitamcn quoniainifb I fpecie, carnis neceflitas cogitatum mouet,qua:rcrc ' a P u< ^ ean de confcientia qu:e fidei reiiftit, opus eft fidei exrritifecus confiliu,tacp Aduocatu aduerfus s neceflitate. Qua: quidem neceflitas circufcribi poteft,fi' uoluntas po' [ei,quam indulgentia cottfideretur.Nemo indulgetiam audendo pr°' tneretur,fed uoluntati obfequendo.Voluntasdci ef§ fančtificatio noft«* >dnttific teru excufabitur omne delicftu,fi cotinuerimus,nihil fieri a nobis fine dei uo la ta te. E t f ibi definito iftam deftrudione totiusdifciplin* etiam ipfius dei, fi 8C qu* no uult de fua uolutate producit,aut nihii eft quod deus non uuit. bed quomodo uetat qu*da,quibusetia fuppliriu Sternu c5 m matur? Vri/ que etiam qu* uetat no uult,a quibus 8£ ofFenditurrficut 8t qu:e uult,pr*cb pit,& accipit,&: teternitatis merccde difpungit.Itaq? cu utrucp ex prarceptis Mercedetm eiusdidicerimus,quid uelit,3č quid nolit,iacn nobis eft uoluntas eligendi al tcrum.ficut feriptum eft,Ecce pofui ante te bonum 5C malumtguftafti enim hi dc arbore agnitionis.Etideo non debemus quodnoftri expofitum eft arbi t ^ v m * triodin deum referre uoluntate,nos quos uult ipfe & uelle eft,qui tnalu non uult.Ita noftra eft uoluntas,cum maiu uolumus aduerfus deiuoluntatem, qui bonum uult.Porro fi qu*ris,unde ueniat ifta uoluntas,qua quid uolu mus aduerfus dei uolutatem: V t dicam:Ex nobis ipfis. Nec temere femini tuo refpondeasnccerteeft.Siquideille princcps generis 81 deličti Adam uo luit,quod deliquit.Neq? enim diabolus uoluntate^eius impofuit delinque/ di,fcd materiam uoluntatis fubminiftrauit.Caeterum uolutas dei in obau/ dientiam uenerat.Proinde 5C tu fi no obaudieris deo,qui te propofito prae/ cepto liber* poteftatis inftituit,per uoluntatis libertatem t uolens te uergi Uberus uo t (mit quod deus noluit.Ita deputat diabolo fubuerfum,qui fi uult te uelfe quod deus no uult,ne tamen facit ut & uelis:quia nec tune inuitos Proton p altos ad uoluntatem deličli fubegit,imo neqj inuitos neque ignorantes q-ud deus nollct. Vtiqj enim nolebat fieri,egi admifto mortem deftinaban Ita U(V 576 d. SEPT. FLORE NT IS TERTVLLIa N j Ita diaboli opus unum eft, f temperare 3 quod in te efhAn uelis,At ub luifti,(equil: ut te fibi fubigat 3 non operatus in te uoluntate/ed nactus feflione uoluntatis.Igitur cum folum erit in nobis uelle 3 in hocprobatur ftra in deum mens,an ea uelimus quee cum uoluntate eius fapiant.Alte ° prede recogitandam efle dico dei uoIuntatem 3 quid etiam m occulto Uc |^ Quee in manifefto,fcimus omnes.Eačp ipfa qualiter in manifefto fint Dc fpiciendum eft.Nam fi qucedam uidentur uoluntatem dei fapere dum jj deo permittuntur 3 non ftatim omne quod permittitur 3 ex mera & tota ucv mdulgentu . luntateproceditciusqui permittit.Ex indulgentia eft 3 quodcunq; permitri tur.Qua: & fi fine uoluntate non eft,quia tamen aliquam habet caufam j a Voliitas inui/ loco cui indulgetur 3 quafi de inuita uenit uoluntate pada caufam fui,q Ua cogit uoluntatem. Vide qualis fituoluntas eius,cuius altera fit caufa.Sccpn r ° t 5 ^ u daiterumfpeciesconfiderandaedpura:uoluntatisbVultnosdeusfibipla cita in quibus non induIgentia f operatur patrodnatur.fed difciplina dorni/ natur.Si tamen aliadftaproponit uticp qua: magis uult, dubium ne eft ca nobisftaxanda efle 3 quee mauult 3 quam ea 3 qua: minus uult.Qui alia magis uinor uolun uu ^p roin de habenda funt.Nam odcndendo quee magis uelit, minorcm uoluntatem maiore deleuit.Quantoc^ notitia: tax utrancp propofnfctan/ tdS. Maior uolun to definiuit id te fečlari debere quod parauit te magis uelle.Ergo fi 1 deo do Uu darauit uti fečleris quod magis uult,fine dubio nifi ita facis 3 cotra uoluntate eiusfapis/apiendocontra potiorem eius uoluntatem, tnagiscjj offendis qua'm promereris.Quod uultquidem faciendo,quod mauult refpuendo, ex parte delinquis 3 non tamen promereris.Porrb 6C promereri nolle, delim Amctit.leg, q U ere ed. f Secundum itacp matrimonium fi ex illa dei uoluntate qu£indul gentia cogitur,negauimus meram,cui indulgenda eftcaufa,fi ea cui potior alia prarponitur continentia: magis appetenda: didicerimus non potiorem a potiore icindi.Htec pra:fl:iuxerim 3 ut iam Apoftoli uoce decurram.In pri/ mis autem non uidebor irreligiofus 3 fi quid ipfe profitetur continentia: ma/ gis appetendae didiccrim.Iam animaduertam omnem illam indulgentiam nuptiarum de fuo 3 id eft,de humano ienfu,non de diuino praeferiptu induj xifle.Nam & cum f debuifletinnuptis definiuit uti nubant 3 fi contincre no poflunt 3 quia melius efb nubi 3 quam uri 3 conuerfus ad aliam fpecie, Nup tlS autem denuncio 3 inquit 3 non ego,fed dominus.Ita oftenditextrarationcm perfonae fua: in deu id quod fupra dixerat, f id no experfona domini/^* fua pronunciaflc,MeIius efle nubi quam uri.Qua: uox licet ad eos pertm c ' at 3 qui funt nupti.uel uidu# 3 qui tamen nubendi licentiam ampleftuntur : o- • iim retračtare 3 quale bonum oftendat quod melius eft poena,quod no po teft uideri bonum,nifi peflimo comparatu 3 ut ideo bhnum fit nubere. q ul ^ deterius eft ardercCBonum^ta Si fi per fe nomen hoc obtinet,(jne cotupv k n E XH0RTA tione c astitatis, libe r. 577 rationc n5 dico mali/cd etiam boni alteriusrut Si (i bono alq comparaturi ^ a j 10 adumbratur,nihiIominus rcmaheat in boni nomine.Cajterum ji pcr mali collationem cogitur dici,no tam bonum eft quam genus mali in/ [crioris,quod a fupcriore malo obfcuratum ad nomen boni impellitur.A« fcr dcniquc conditionem comparationis, u't non dicas, mclius eft nubcrc qaam uri:8i quazro,an dicere audeas meliuseft nubere,non adrjciens r quid f] c fieri,mclius eft ergo fieri.Quod non melius utique nec bonum, quia ab/ ftulifti Si remouiftiftnditionem compararionis,qua 2 dum melius illud facit aliodtabonunVhaberi cogit.Melius eftenubi quam uri,G'c accspiendu eft, acii mclius unooculoquam duobus carere. Si tamen acomparationedi^ fccdas,non erit melius unum oculum non habere,quam 3i bonum.Nemo igitur captet ex hoc capitulo defen(ionem,quod proprie ad nuptos Si ui/ duas fpečtat,quibus nulla adhuc coniunctio numeratur.Quanquam ofte/ Adhucjoce * dcrim etiam illis numerandam efte permifti' cohdirionem.Carterum defc/ nupti* poji cundo matrimonio fcimus tamen Apoftolum pronunciafle:Solutus es ab Hu P‘ tiat * uxorc,ne quadieris uxor em.Sed 8i fi' duxeris,non delinques. Proiride tame Si huius fermonis ordinem.confilio fuo,non de diuino pracepto introdu/ cit.Multum autem intereft inter dei prseceptum,8i confilium hominis. Prše ccptum dci,inquit,non habeo,fed confllium do,quafi mifericordiam confe cutus fidelis efte.quoniam neq? in Euangelio neq^ ipfius Pauli Epiftolis ex prascepto dei inucnias pcrmiflam matrimonrj feparatiohem. Vnde unum habcndumconfirmatur,quia quod a domino permiflum hoti inuenituri tdagnofriturinterdičtum.Addequod& hascipfa huius cohfiirj interiečtio quafi t inrecogitationem excuftus fui pafta,ftatim fe refretiat Si reuocat,cum fubiungit:Vcrumtamen huiufmoduprefluram camishabebunriCum par cere fe cis dicit:Cum tempusin collečto efte adrjcit,quo dporteat etiam ha/ bentes matrimonia pro non habentibus agereiCum follidtudinem nupto Apoftolus hit rumcommittit.Pcrhceccnimdocehscurn6expedtat hubere,difluadet ab ptorum foUi/ coquodfupraindulferat.Et hoc T ne primo matrimonio,quatomagts fecu c:lud ’ nc ™ co do.Cum nosuero ad exemplu fuum hortatur uriqj oftendens quid nos ue m e l/ lit čile,id eft,continentes,pariterdecIaratquid nos efte nolit.Id quod hon uult,nec fponte nec ueritate permittit,Si enim uellet,non permififfet, im° imperaflchSed ecce rurfus,Muliere defučlo marito dicit hubere pofle, j CU1 uc lit,tantu in dno. At enim felicior erit > inquit,(i Gc perfeuerauerit fecu uum meum eoGlium.Puto autem,Si ego fpiritu dei habeo.Videmus dud coniili3,quofupranubendiueniamfacit,8i quo poftmodum cotinenriam U cnd ‘ md ‘ a t*Cuicrgo,inquis,confilioadfentabimutflnfpičeSilege.Cu cniam taciUaominišprudenris conGliu allegat. Cum cotinenriam indicih ‘ 1U us ancu c dfilium adfirmat.Sequere admonitionem cui diuinitaspa C c trocinal cetper coW tionm T 5 APOSTO LI. O rigo burna/ ni generis Mo nogami£ pa/ trocinatur. * vare,fubfta tiue. A da er E ua mis inter fe nuptijs defutt/ čti funt . Harnech pri/ mus Digam Vatriarchat polygmit Conculitus,fe minariugene ris . Semcntegene ris emifit in/ dultis coniugi vru hahrns, 78 Q_. SEPT. FLORE NT IS TERTVLLlANj, trocinatur.Spiritu quidem dei etiam fideles habent,Ted no omnes,fklcIes, f Apoftolicum ergoquod fidelem dixerit,adrjcit poftea,fpiritum fe delna/ bere,quod nemo dubitat etiam de fideii.Idcirco hoc dixit, ut fibi Apoftoli ' faftigium redderet.Proprie enim Apoftoii fpiritum fančtum habent, qui plene habent in operibus Propheti* efficaciam uirtutum,atqj documeto/ rum linguam.non qua(i ex parte,quod c*teri:tlta fpiritum fančtu autori/ tate ad eandem fpeciemfadire ferit,cui nos magis obfequi uoluir. Et fačlu eft iam noTonfilrj diuini fpusTcd pro eius maieftate pr*ceptum. Ad lege femel nubendi dirigam .Ipfa origo humani generis patrocinatur.coteftans quid deus ab inirio coftituerit in forma pofteritatis recenfendam. Nam cu hotninem figuraffet,eicp*parem neceffariam profpexiflet,unam de coftis eius mutuatus,unam illi fceminam finxit,cum uticp nec ardfex,nec materia dcfeciftet.plures coft* in Adam,8i f infabricabiles manus in deo, fed non pluresuxoresapuddeum.Etideohomo dei Adam,Si mulierdei Euaunis inter fe nuptrjs defunčli funt.Formam hominis dei,de originis autorltate, 8i primam dei uoiuntatem fanxerunt.Erunt duo, inquit,in una carne:non tres,necp quatuor.Aiioquin iam non una caro,nec duo in una čarne. Tune erunt,ficoniunjftio 8i concretioTlum in unitate femel fiat. Si uero rurfus, aut f*pius,ia una efTe defrjt:8i crunt iam non duo in una carne,fed una pla necaro in plures.At cu Apoftolus in ecdefia 8i Chriftu interpretatur,erunt duo in una čarne,fecundu fpiritales nuptias ecdefia Si Chriftfiunus Chti/ ftus Si una eius ecdefia,agnofcere debemus duplicatam Si exaggeratamcf fe nobis unius matrimontftam fecundum generis fundamentum,q> fecu/ dum Chrifti firmamentum.Vno matrimonio cenfemur utrobicp,8i čarna liter in Adam,8i fpiritaliter in ChriftorDuarum natiuitatum unu eft tno/ nogami* praTcriptum.Vtracg degenerat,qui demonogamia exorbitat. Numerusmatrimonr) a maledičlo uiro coepit. Primus Lamech duabuS maritatus,tres in unam čarnem effecit.Sed 8i benedičti,inquis, Patriarchs non modo pluribus uxoribus,uerum etiam cocubinis coniugia mifeuerut, Ergo propterea nobis quoq? licebit in numerum nubere.Sane licebit fiqui adhuc typi alieuius futurt faeramend fuperfunt,quos nupti* tu* figurent, Quod fi etiam nune locus eft uocis iliius,Crefcite Simultiplicamini,ideft,fi nondum aliauox fuperuenit,Tempus iam in collečlo efle.reftare ut Si qui uxores habent tančp non habentes agant.Vticp enim continentiam indP cens,8i compefcens cocubitumfeminarium generis,abfolefcit Crefcite illira Si multiplicamini.Vtopinor autem unius 8ieiufdem dei utraq? pronunda tio Si difpofitio eft, qui tune quidem in primordio fementem generis emP fit indulds coniugiorum habenis, doneč mudus repleretur, doneč nou* fciplin* materia proficeret.Nunc uero cum extremitatibus temporum com j prcu l£ PE BXHORTATIONE CASTITATIS LIBER* 579 prcflit quod emiferat,& reuocauit quod indulferat,n5 fine ratioe propada tionis in primordio,& repaftinationis in ultimo.Semper initia laxantur,n/ nes contrahutur.Propterea fyiuam quis inftituit,&: crefcere finit, ut tepore fuo cxdat fyluam.Erat uetus difpofitio,qua; in Euagelio nouo t deputatur, in quo čl fecuris ad radicem arboris pofita eft.Sic Sl oculu pro oculo,S£ deti tem pro dente, iam fenuit: exquo iuuenuit, Malum pro malo nemo red/ mc nuit.A in dat. Puto autem etiam humanam conftitutionem atcp decretum, f poftea uenefcendo . priftinis prasualere. Cur autem de priftinis cxemplis noeapotiusagno/ fcamus qus cum pofteris comuriicant difdplinas,formam uetuftatis ad no/ uitatemtranfmittutcEcceenim in ueteri lege animaduerto caftratam ličen/ Licentidfepi/ tiam fspiusnubendi.Cautum eft in Leuitico,Sacerdotesriiei nori plrisnu/ usnubcn&i,m bent.Poffum dicere,etiam illud plus e (Te quod femel no eft. Quod no unur icge cA eft,numerus eft.Denicp poft unum incipit riumerus. Vnum autem omrič ; quod femel eft.Sed in Chrifto feruabatur.ficut in c^teris, ita in ifto quoqj legisplenitudo.Indeigiturapud nos plenius atq? ftručtius pradcribitur, unius matrimoni] efie oportere,quos alleget in ordtnem Sacerdotale f ufqj ad quofdam memini dicamusloco deiečtos.Sed dicesergo caeteris licet,cu quibus non liceatexcipit.Vani erimusfi' putauerimus quod Sacerdotibus non liceatjaicis licere.None 8C laiciSacerdotes fumusCfcriptum eft,Regnu quoqj nos Sl facerdotes,deo Sl patri fuo fecit.Differentiam intcr Ordincm o r d Oi čl Plebem conftituit Ecdefia: autoritas,& horior per Ordinis cofeffum fan « čtificatus a deorfibi ecclefiaftici ordinis non eft confeffus.Et Offert Sl Tin/ « guit Sacerdos.Eft ibi folus.Sed Sl ubi tres,ecdefia eft.licet laici. Vnufquifqj « enim de fua fide uiuit.Nec eft petfonarum acceptio apud deum. quoriiatti a non auditores Iegis iuftificabuntur a. deo,fed fačtoresj fecundum quod 81 ecclesiae Apoftolusdicit.lgiturfihabesiusSacerdotisintemetipfo ubi neceflc eft AVT °Ri' habeas. 1 OportetetiadifdplinaSacerdotis,tneceflefithabere ius facerdo/ a-• tis.Digamustinguis,digamusoffers.Quant6magis laicofdicat quoapud ordinis con/ falutem erit agere pro facerdote,cum ipfi facerdotftdicitur^uo ue fačtofco/ fejftu. micatur ačtioe facerdotis.Sed necefifitati * inquis indulferit.NulIa neceflfitas excufatur,quas poteft non efle neceffitas. DeniqpDicamus deprehendi SC neceflitate adminiftrandi quod non licet.fDica omnes nos deus ita [uoluit difpofitos eflc,& ubiq? fančlionis ciusmbeundis fi difciplina.Vfcg adeo ni/ fi laici ca obferuent per qax Prefbyteri allegantur 5 quomodo erunt Prefby teri qui de laicis allegunturcErgotperferre debemus, antedaicum iuflum a ccundo matrimonio retinere,dum pref byter efte no alius poteft quam lai/ cus femel fuerit maritatus.Liceat nune denuo nubere,fi 81 omne quod licet, onum eft.Idem Apoftolus exclamabat,Omnia licent:fed no ornnia pro utc ‘v u °dnon prodeft,oro te,poteftbonudicivSi ličita funt 81 quas no Cc 2 prof 580 Q^. SEPT* FLOR. TERTVLL 1 ANI, pro falute,ergo S£ quce non bona funtjicita funt. Quid autemmaoisudb Ergo„piquam SC natum,feutforte illo tempore pr^gnantis uxoris rctTse dium^Tantam foilicitudinem a deo petere audebis^uid interpoiitum re/ cufaftiCOpinor aliqua fterilis profpicietur ueletiaanus^uis enixa. Quod a domino magis euenire potefttfi quis prsfumptionem eius pro dei latione prouocaret.Scimus denique quendam ex Patribuscum proptcr fa miliam fuam,fecundo matrimonio fterilem captafTet uxorcm 9 tam iterum patrem fačlum quam 8C iterum maritum.Ad hanc meam contentionem. frater dilečhiflime.uidemusetiam feculi exempla,qua2 fepe nobis etiam n« teftimonio pofita funt,cum quod bonum SC deo placitum uidetur,teftiffl 0/ nio oneratur.Monogamia apud ethnicos in fummo honore eft>ut £C uitgj nibus legitime nubentibus uniuira Pronuba adhibeatur, 6 č fitaufpib inlC1L1 eft.Item in quibufdam Solennibus SC Aufpicijs^t prior fit Vniuir* Teftimonio onmri. DE EXHORTATIONE CASTITATIS LIBER* Ccrte Flaminia noti nifi' uniuira eft> 1 quia Flaminia lex eft^Nam quod ipfi Pontifici Maximo ircrare matrimonia non licet,quod Monogamia: gloria eft^Cum autem deus fummus.tantum Satanas ad perficiendum prouoca tio eft noftra.imo fubfufio pigriffimorum ad continentiam deo exhiben/ dam,qua diabolo quidam ftant. Nune uirginitate, nune uiduitatefperiu/ rant.Nouerii uirgines Vefts^apud Achanum.Et atrocis apud Delphos, h*c citat dU & Minerua;,& Dianar,quibus iocis noueram continentfe uiros:Et quidcm uus Tauriillius A:gyptrjanciftites:Fcerninasuero Cereris Aphricana:, cui etia er ° &fponte abdicato matrimonio,adfenefcunt. t Exindcquo pačto mafeulo/ V j/ Ul£ a dfe > rum,ufque ad ofcula filiorum.Inuenit diabolus, poft luxuriam, caftitatem nefcentes ce/ perditricem,quomodo rcus fi't Chriftianus,qui caftitatem recufauerit con/ feruatricem.Erunt nobis in teftimonium 8L fcemina: quardam feculares, ob Vniuiratusobftinationem.Faminaconfequetur.(Aut diuino)qua:profu/ di do, ga,in alieno folo.ubi nuptias regis ultro optafle debuerat.ne tamen fecun/ das experirctur,maluit e contrario uri quam nubere. Vel lila Lucretia, qu* lvcrettA SC femel pet uim,8£ inuita.alium uirum pafta eft, fanguine fuo maculatam fanguinefuo čarnem abluit,ne uiueret tam nonfibi Vniuira.Plura exempla certa de no/ mdcu ^ cit ftris inueniam.SC quidem t aliter potiora quam t in anima eft uiuere in cafti/ nem ahluiu tate quam pro eanttererr.in cuius animam id bonum amiferis:quam uiuen do feparati omnia malo.^uanti igitur SC qua; in Ecclefrjs Ordinariin Ec/ A tmout.leg* defia foIent,qui deo nubere maluerunt, qui carnis fushonorem inftitue^ runt^uicp fe iam illius puaoris filias dicauerunt.occidentes in fe concupi/ fcentiam libidinis.Sč totum illud quod inter Paradifum non potuitadmit/ ti.Vnde prafumendum eft hos qui intra paradifum recipi uolunt,tandem debereceflare ab ea re a qua Paradifus^nftrutftus eft, Gratia ergo^um indulgenti hazc. Memento + orationibus tuis Tertullianum ad h*ctexer/ centes. Oi SEPTIMII FLORENTIS TERTVLLIANI, libri de e xhor t at ion e CASTITATIS, PINIS. C c + Argumentu«! ARG VHENTVM LIBRI SEQ.VENTls perbeatvm rhenanvm* i Vod alibi fuadere tantum uifas eft.hic tanquam dogmatiftcs p rj/ m cipir/ccundas nuptias apertc damnansA in Monogamia petfua/ " denda egrcgie ineptiens.Standum eft nobis ab orthodoxorum pa> trum fententia.nec uiolentae Paulinorum uerborum mterpretationi ullo modo adhajrcndum.Diuus Hieronymus epiftolam adTitum enarrans,Montanus,inquit,& qui Nouati fchifma fedantur,nomen fibi mundi/ tfte pradumpfere.putantcjj fecunda matrimonia abeccleflxc6mumoncprohibcn da,cum Apoftolus de epifcopis &C prefbyteris hoc prxcipiens.utiq; in caeterisre/ laxarit.uon quod hortetur ad lecuda matrimonia,fed quod neceflitaticarnis in/ dulgeat.Scripfit & Tertullianus de Monogamia librum haerettcum 3 quem Apo/ ftolo contraire.nemo qui Apoftolum Iegerit,ignorabit.Ide in Catalogo fcriptoru ecclefiafticorum referthunclibrum aduerfus eccleiiam fcriptum.Quae uerba ue/ lut antidotum libuit pra?mittere,quo ledoris animus praemunitus,abfq; detrime to uerioris fententiae tutus tranfcurrat, ANNOTATIONES IN L, V BRVM SEQ_VENTEM» INTER alienosSpadones&Aurigastuos.) Vocatalienosfpadoncs,Mar MrnftV cionitas 3 qui docebant poft fufceptum lauacrum nuptrjs e (Te renunciandum.Itacp danes. fpadones dicit quod ab opere coniugali abftinerent: Alienos,quod a Communi/ catione depulfi effcnt,ueIuthanetici.Phyficos uero nuptiarum Aurigas appdlaf, nullum nuptrjs terminum ftatuentes.Hij,iudicioTertulliani, nimium matrimo/ niofauebant,illi minimum. Vt iam de hoc primum confiftendum fit.) Tu fcribe,conftituendum fit. Neceffe ftet.) Caftigauimus,Necefle eft. Quem ipedaflet Apoftolus.) Corrige,quem fpedans & Apoft. Et cum oftendit melius effe quod utique fe uelle confirmat,quam quod mcliiis effe praemifit.) Hancfententia fimplicius hoc modo reftitues, At cu oftendit me' lius uticg fe uelle,cofirmat melius effe quod praemifit.Nifi addere libet aliquid & fic legere,At cu oftendit melius effe quod utiqj fe uelle confirmat,quam quod pet' mittit,quoduoluitoftenditmeliuseffequam quod permifit. Quare id bonum intcl.q.mei.eft,& pccna.) Sic caftigaui,Qualeid bonumio' telligendum,quod melius eft pcena? Cstet um fi per mali cogitationem.) Scripi^Caetertrm fi' per mali collationcm* Vt dicas melius eft nubere.) Addidi particulam,non,hoc modo,ut non. dtcas melius eft nub.Porro praeftitit mutuum auxiliu erratis iftis emendattdis,hic *P ^ locus in priori libro De exhortatioe caftitatis perfcriptus,& hincantea factus ut ciffim emaculatior. Obliterantlicentia nubendi.) Emendaui, obliterantur. v None ipfe apud te retradares uetus,ha?c difciplina fit praemoftrata,iam.) ^P’ nor ficlocuhunc effe emendandum,N6ne ipfe apud te retradares, uetushsc fciplina,fi pramonftrata iam tuc,in čarne domini,& in uoIuntate,dehinc in Ap° ftolorum eius tam coniilijs qužm exemplt5. ^ ^ N MOTAT 10 NE S P ER B E A TV M RHENANVM* $ 2 $ n j& nbftuliflet docuifTet,fi qux uelit Chriftus intelligas.In hoc quocf Pa/ letu )Sic lege & dirtingue,Quod abrtulifledocuit.Sed fi quae uelit Chriftus Stdli«^s,in boe quoque Paracletum agnofc.deb. Vt noftri alieuius autoris.) Sufpicor fcribendu/Vtnouittj ahcutus autoris. Etex čarne fua bane feuamfibi-) Conrjcio legendum,Etex čarnefua habens Euam,fi boe piefaceret. ^ Ouomodo duabus maritus.) Puto hnilefcriptum,cuduabus maritus. A & n.) Legendum opinor,« & « replicantur. Etfan^uinis folius abftinentiaO Quid fi legaš,Et fanguinis fufi abftinentia. 1 Et poSremo totus hotno in paradifu reuocat.) Scribe reuocet,Aut,reuocaret. Vta&w.) Putoefledeberc,ut niq 5 cum dicit,melius eft nubere quam uri,quale id bonum intelligendutn quod melius eft pcenaCquod non poteft uideri melius nifi peflimo cotnpa ratumCBonum illud eft quod per fehoc nomen tenet,fine coparSIione non dico malufed etiam boni alteriusrut SZ fi alio bono comparatum adumbre tur,remaneat nihilominus in boni nomine.Geterum fi per mali coliatione cogitur bonum dicnnontam bonum eft quam genus mali inferioris^ 00 ab altiore malo obfcuratum ad nomen boni impellitur Aufer dcnicp & & ditionem,ut non d jeas,melius eft nubere quam uri, SZ qua;ro an dicerc a t>E M ONO G A MI A LI SER. dcaS,meKus nubere,non adrjciens quo melius fit.Ergo iam no melius,& du noti melius,nec bonum,fublata c5ditione,qua:dum melius illud facit alio* ita bonum haberi cogit. Melius eft unum oculum amitterequam duos.Si tamendifcedas a comparatione utriufcp.non erit melius unum oculum ha bere,quia nec bonum,Quid nunc.fi omnem induigentiamnubendide fuo,id eft,de humano fenfu accommodat ex neceffitate qua diximus, quia melius fit nubere quam uriCDeniq? conuerfus ad alteram fpeciem dicedo, Nuptias autem denuncio,non ego,feddominus: Oftenditilla qu* fupra M dixerac nondominic* autoritatis fuifle,fed human* ^ftimationis. At ubi Hma ^ dc . x ^ ad continentiam reflccftit animos,VoIo autem uos ficefte omnes,Puto au/ fu m tic» tcm,inquit,&egofpiritum dei habeo:utfiquid indulferat ex neceftitate,id fpiritus fancfti autoritate reuocaret.Sed Ioannes monensfic nos incedere deberc quemadtnodum 8č Dominus,utiq 3 etiam feeundum fancftitate car nisadmonuit incedere,adeo manifeftius,Et omnis,inquit,qui fpem iftam in illo habet.caftificat fe,ficut & ipfe caftus eft.Nam 8£ a!ibi,Eftote fančli,(i cut&illefančtusfuit,fcilicctcame.Defpirituenimnon dixiftet, quia fpus to/j. ultro fančtus agnofcitur,nec fpecftat fančlitatis admonitionem qu* pro/ pria natura eft eius.Caro autem docet fancftitatem, qu* & in Chrifto fuit fanda.Igitur fi omnia ifta obliterantur licentia nubendi, & conditione ličen Imus.Sedpu Uit.Quod fuftinuit expofcit.Ec nune recogitans ifta,facile tibi perfuadebis t0 n ™ ef ^ ' A mulco magis unicas competifte Paradeto prasdicare qui potuit 81 nuljast \J^dbAff 0 * Magiscp credendum temperafle illum quod 81 abftulifletdocuiflet, 0 quas udit Chriftus inteiligas .In hoc quoqj Paracletum agnofcere debes aduoca tum,quod a tota continentia infirmitatem tua exculat.Secedat nune men/ tio Paraclctiut t noftrialicuiusautoris.EuoIuamusc6munia inftrumenta , leripturarum priftinarum.Hoc ipfum demonftratur anobis,neq? nouam* necp extrancam efte Monogamiae difciplinam, imo & antiqua 8C propria hriftianorum,ut Paracletum reftitutorem potius fentias eius quam infti tutorem. Quod pertineat adantiquitatem,qu*poteft antiquior forma cenfushum P 10 err!,qqamipf eC enfusgeneris humani? Vnam fcemina mafculo deus Mgcncm D d finxie 590 CL. SEPT. FLORENTIS TERTVLLIAnj finxit,una cofta eius decerpta,& uticp ex pluribus.Sed 8C in pr«fati6 e j D p us operiš,Non eft,inquit,bonum homini,folu en m efle, faciamusadiuto/ rium illi. Adiutores enim dixiflet,G pluribus eum uxoribus deftjnailet.Ad iecit 5C legem de futuro.Siquidem Prophetiaz dičtum eft:Et erunt duo in Duoin mam unam čarnem,non tres,neque plures.C«terum iam no duo G pbres.Stctic čarnem. Icx.Denique perfeuerauit unio coniugf) in autoribus generis t ad finem uf/ que,non quia non erant foemin« ali«,led quia ideo non erant.ne primiti® generis dupiici marrimonio contaminarentur.Alioquin G deus uoluiflet,& efle potuiflet,certe de Gliarum fuarum numeroGtate fumpfiflet.non minus ex oflibus,& ex čarne fua f haue feuam Gbi hoc pie Geret, At ubi primum fce Uomicidium . lus, homicidium, in fratricidio dedicatum,tam dignum fecundolocofo/ d«« nuptia. lus non fuit,quamdu«nupti«.Nequeenim refertduas quisuxores fingu las habuerit.an pariter Gngul« duos fecerint. Idem numerusconiudotum himrch pri/ ^ f e p aratorum *Semel tamen uim pafla inftitutio dei per Lameduonftitit ms digamv. poftea in Gnem ufque gentis illius.Secundus Lamech nulIusextitit, + quo/ modo duabus maritus.Negat fcriptura quod no notat. Ali« diluuium inir quitatesprouocauerunt,femeldefenf«quaIesfuerunt, non tamen feptua/ Refermdiio g !es fepties:quod duo matrimonia meruerunt.Sed SC reformatio fccundi fecundigene/ generis humani Monogamia matre cenfetur.Iterum duo in unamčarnem ris humani, erefcere SC redundare fufcipiut,Noe 8C uxor,GIqcp eorum in uničiš nuptijs, Etiain ipGs animalibus Monogamia recognofcitur,ne uel befti« de mce/ chia nafcerentur. Ex omnibus, inquit,beftfjs, ex omni čarne duo induccs in arcam,ut uiuant tecum mafeulus 8£ foemina.erunt de animalibus uo/ iatilibus fecundum genus, 81 de omnibus ferpentibus terr«,fcomdum genus ipforumtduo ex omnibus introibunt ad te,mafeulus Si foemi/ na.Eadem forma SC feptena ex binis adlegi mandat ex mafeulo SC farni' na uno 8C una. Quid amplius dicamClmmundis quoque alitibus cum bi/ . nis fceminis introire non licuit.H«c quantum ad primordiorum teftimo/ primorji ort!, mum 8C originis noftr« patrocinium,& diuin« inflicutionis pndudicium. P atrocinium Qu« utique Iex effc,non nomine tunc,quoniam G ita fačtum eft a primor/ originis no / dio,inuenimus nos ad initium dirigi a Chrifto.Gcut in qu«ftione rcpudi]. j. . ^ dicens,illud propter duriciam ipforum a Moyfe ejfTe permiflum,ab initio inftituticnis con i unxll:i n unam čarnem duos:hodie bomo non feparabit.Dicit SC Ap° diuina. ftolus feribens ad EpheGos.deum propofuifle in (emetipfo ad difpcnfatio nem adimpletionis temporum,ad caput,id eft,ad initium reciprocare uni' uerfa in Chrifto,qu« funt fug coclos SC fuper terras in ipfo.Gc SC duas Gr^ ci«(fumma litera SC uItima)Gbi induit dominus, initrj SC Gnis concurrentiu in fe Eguras:uti quemadmodum a 8C « replicatur.ita oftenderet in fe eM initij decurfum ad Gnem>& Gnisrecurfum ad initium:ut omnis difp 0 * 1 ^ DE M O NO G A M I A, LIBER. 5 3* in « defmens per qucm ccepta eft,per Sermonem fcilicetdci quia caro fa/ ftus eft.proinde definat quemadmodu SC coepit:# a deo in Chrifto omnisp rcuocarentur ad initiumtut SC fides reuerfa fit a circumcifione ad intcgrita/ tem illius,ficut ab initio fuittSč fanguinis 1 ' folius abftincntia, ficut ab initio matrimonf) indiuiduitas,ficut ab initio fuit:& repudtj cohibitio, qc? ab initio non fuit:& podremo totus homo in Paradifumreuocatur.ubi ab initio fuit.Cur ergo uel Monogamum illum debeat Adam referrc,qui no poreil tam integrum qj indedemiftus efte^uantum pertinet itacp ad inv tii rcftitutione.id ad te exigit SC difpofitionis,& fpei tax ratio,quod ab ini/ tio fuir.fecundum initiu quod tibi 8C in Adam cenfetur.Elige in quo eorum initiu tuu dcputesJnambobustefibi Monogamte cenfuradefendit.Sed SC fi initium tranfmittit ad fine, f ut a SC «, quomodo finis remittit ad initiu* atej; ita cenfus nofter traiTertur in Chriftu.animalis in fpiritalem,quia non primo quod fpiritale cft.fed quod animale,dehinc quod fpiritale. Proinde uideamus an id ipfum debeas huic quocp cenfui fecundo.an in eade te for> ma coucniet nouiffimus quoqj Ada in qua SC Chriftus innuptus in totu* quod etiam primus Adam anteexilium. Sed donato infirmitati tu&.car/ nis fuas exemplo,perfe fter Abraham.fic SC Paulus,Ineuangelio 1 inquit,ego uos generaui. Etiam Abraha: te filium exhibe.Non enim paffiuus tibi cenfus eft in illo. Certum P*flutut tempus eft,quo tuus pater eft.Si enim ex fide fili) deputemur Abraha, ut ^ Apoftolus docet,dicens ad Galatas-.Cognofcitis nempe, quia qui exfide, ifti funt filrj Abrahaj.Quando credidit Abraham deo,8č deputatum ei in iuftitiamCopinoradhucin Monogamia,quia incircucifioe nondu.Quod fi poftea in utruncj? mutatus eft SC in Digamiam,per ancill* concubinatu, 6iin Circumcifione per teftamenti fignaculum.no potes illum patre agno> cere,nifi tune,cum deo credidit.fiquidem fecundum fidem filius eius es,non ecundum čarnem. Autfi pofteriorem Abraham patremffe quxri fat eft, igamum recipe SC Circucifum.Si rerjcis Circucifum.ergo recufabis SC Di/ - w - - D d 2 . gamuni * % $1 Q_ , SEP T. JP.li ,0 R E N T I S T E R T V L L J A A N I, gamum. Duas difpofitiones eius binis inter fe modis diuerfas, tnif ccrt non poteris.Digamiafcircucifione feorfuseft,Monogamia cum Prapuua tione.Redpis Digamiam,admittc Si Circucifionem. Tueris Pra;putiaci 0/ nem>tencris Si Monogamte. Adeo autem Monogami Abraham filj us ^ ficut St praeputiati,ut fi drcucidaris,iam non fis filius,quia non eris exfide fcd ex fignaculo fidei in pneputiadone iuftificatJc.Habens Apofto!um )C ji/ fce cum Galatis proinde.Et fi Digamiam iam tibi intulerismon es lllius.cu/ ius fides in Monogamia pmeflitrnam & fi poftea pater multarum natio/ num nuncupatur,fed earum quae ex fide.Digamia pra:cedente,filrj habeat figure, deputari Abraha: . Exinde res uiderint. Aliud funt figur^aliud forms, i magines. Aliud imagines.aliud definitiones.Imagines tranfeunt adimplcts, defini/ Dr "finitiones t,ones permanent adimplendae.Imagines prophetanr.definitiones guber nant.Quid Digamia illa Abrahaeportendat.idem Apoftolusedocet inter pretatorutriufcp teftamenti,ficut idem femennoftrum in Ifaacuocatude/ terminat.Si ex libera es,ad Ifaac pertines,hiccerte unu matrimonium per/ tulit.lfti itaq? funt(ut opinor)in quibus cenfeor.Gsteros nefcio.Quorum(i Tnuii. cxcmpla circufpicio,alicuius t dabit etiana per fanguinem f nefdas fibi inge/ Salomon. rentis:alicuius Salomonis etia uxoribus diuitis.Meliora fečtari iuflus,ha/ lofcph. bes Si Iofeph Monogamum,& hoc nomine audeo dicerepatre meliorem, Habes Mopfen dei de proximo arbitru.Habes Aaronemprincipalcm fa/ Moyfet deide cerdotem.Secundus quocp Moyfes populi fccundi, qui imaginem noftra retračlemus.Et quoniam quidam interdum nihil fibi dicunt eflecum lege, quam Chriftus non diifoluit, fed adimpleuit:interdu qua: uolunt legis arri piuntrPlane Si nos fic dicimus deceffifle legem.utonera quidem eiusfecun dum fententiam ApoftoIorum,qu* nec patres fuftinere ualuerunt.concef' farint:quaz uero ad iuftitiam fpedtant,non tantum referuata permaneant, uerum Si ampliata:ut fctlicet redundare pofTit iuftitia noftra fuper Scriba-' rum Si Pharifieorumduftitia iufti utique 8i pudicitia.Si ergo quoniam in le ge pra:cipitur,ut quis fratris fui uxorem fine liberis defunčti in matrimoniu adfumat,ad fufcitandum fratri fuo femen:idque fepius euenire in unaffl perfonam potefit fecundum callidam illam quxftionem Sadducsorum*« ideo Si alias putant permiflam frcquentiam nuptiarum: Intelligere debc^ rimo rationem ipfius pr£cepti,& ita fcient illam ratione iam cefian' tem ex eis efifeaua: euacuata fint.Neceffario fuccedendum erat in matrico proximo arbi in p ro miflione,in imagine domini dedicatuseft, non fuit Digamus.Poft de m o n o g A mi a, LIBER* 5 9 j P habcbantur.Itaq& ne proinde maledidi iudicarentur,qui no natura rea/ tut&mortispramentu.orbi decefliflentddeo illis ex fuo genere,uicaria SC qua(i pofthuma foboles fupparabatur. At ubi SC Creftrite SC redudate eua/ oiauit extremitas tempotum.ittducente Apoftolo:Supereft,ut& qui habec uxorcs,fic(int,aciinotihabeant:quia tcmpusincolledoeft,&defqt uua accrba a patribus mandiicata filiorum dentes obftupefacerc. Vnufquifqj enimtn fuodelido morietur:8č fpadones no tantu ignominia čaruerunt, uerum SC gratiam meruerut,inuitati in regna ccelorum. Šepnita lege fucce/ dendi in matrimonium fratris, contrariu eitis obtinuit non fuccedeiidi tii matrimonium fratris.Et ita ut prasdiximus quod ceflauit iialere,ceflante ra tionc.non poteftalrj argumentationem accomodare.Ergo n5 nubet defuii do uiro uxor,fratri utiq nuptura/i nupferit. Omnes enim nos Fratres fu/ mus:8£ illa nuptura in domino habet nubere,id eft,non ethnico,fed fratri: quia $C UetUs lex adimit coniugium allophylorum.Cum autem SC in Lcuiti co cautum fit,Quicuq? fumpferit fratris uxorem, immundicia eft, turpitu> do,fine liberis morieturifinedubio dum ille prohibetur denuo nubere,8£ ib ]aprohibetur,non habens nubere nifi fratri.Quomodo ergo Apoftolo c5/ ueniet SC legi,quam non in totum impiignat,cum ad epiftolam ipftus uend ris,oftendetur,Interim quod pertineatad iegem,magis nobis competuni: argumentationes cius.Deniqj prohibet eadem,Sacerdotes denuo nubere: Filiam quoqj facerdotis iubet uiduam uel eieč tamdi femeh no fiierit illidti domu patris fui regredi,& de pane eius ali .Ideo Ci femen non fuetit iliunoti utfi fuerit,denuo nubat:quato magisenimno hubet,G filios habeatC Sed SC fi habucrit,a filio potius alatut quam a patre, qu6 Sl filius pra:rčptu dei excquatur:Honorapatrem SC matrem.Nos autenvis furtimus facerdos SC magnus patris de fuo ueftiens(quia qui in Chtifto tingutur, Chriftum in/ ducrunt)facerdoreSdeo patri fuo fecitjfecundumloannem.Nam SC illutii adolcfccntem fcftirtantenl ad exequias patris ideo reuocat,ut ofteridat fa/ cer ciotes nos uocari ab eo,quos !ex uetabat parentum fepultura: adeffe: Sit per omilcm,inquit,animam defundam facerdos non introibit,8£ fuper pa trem fuum,& fuper matrem fuatn non contaminabitur.Ergo SC nos hoc in tcrds tum obferuare debemus. No utique. Viuit enim unicus pater nofter deus,& mater ecclefia.Si nequemortui fumus qui deo uiuimus*.neque mor/ tuos fepelimus,quia SC illi uiuuntin Chrifto.Certe facerdotes fumus a Chri fto uocati Monogamia: debitores,ex priftina dei lege,qua: nos tune in fuis Vicdrum er pojlbumči fo / bolem fuppd/ Mri. spadoneseu* gelicii laccidotibus prophetauit.Nunc ad legem proprie noftram,id eft,Euanoe ||lf M« M • v AtaiJ _ fl * I ti . ■ 1 » . 4 - 4t trn ** num conuerfi,quaiibus excipimur exeplis dum ad fententias peruenimusC' tccc ftatim quafi in limine duo nobis antiftites Chriftianae fanditatis oc/ CmTunt Monogamia Sl Continentia:alia pudica in Zacharia facerdote: D d ? alia EVANGE L I V M. E xempUfelt/ OC/ tentia. Monogamia cr Cetinetidj %[i dno Cbrif © Tetrus,muri/ tus. 7«tf» 594 Q_. SEPT. FL O REN TIS TER T V L L'I A N'*J, jim* fdntti/ alia Integra in Ioanne antecurfore: aha placans deum,alia pradicans Chi utis antifti / ftumialia totu pradicans facerdotem.alia plus praferens cp prophetas tes m himne {iceteu quinontantum pradicauerit aut demonftrauerit coram, ueru ct jj Tis^aunfo, ^aptizaueritChriftum,Quisenimcorpusdnidigniusinitiaret.epciufrno/ apudLuum . di caro,qualis 61 concepit illud &peperitCEt Chriftum quidem uirgoenixa cftfemel nuptura poft partum.ut utercp tituius fančlitatis in Chiifti ccnfa Titulu difpun difpungeretur,permatrem,& uirginem,& uniuiram.At ubi infanstetnplo exhibctur,quis ii!umin manusTuicipitC quis in fpiritu primus agnofcitf !uA«£h?* Vir iuftus,& cautus,& uticp no Digamus:uel ne dignius mox Chriftus a Elizbeth.i Fcetnina pradicarctur uetere uidua 61 uniuira,qua 61 teplo deditafatisinfe metipfa portendebat,quales fpiritali teplo.id eft,Ecclefedebeant adtare/ Arbitri infan re.Talesarbitros infans dominusexpertus,no a!ioshabuit& adultus.Pe/ tis chrifli. tr q f 0 |q fnuenio maritu per focru:Monogamu prafumo per Ecde(ia,qua fuper iilu omnegradu ordinis fui de Monogamis erat collaturus.C$teros cum maritos non inuenio, aut fpadones intelligam necelle eft,aut cotinen/ tes.Nec enim fi penes Gracoscomuni uocabulocenfentur mulieres& uxo res pro confuetudinis facilitate(caterum eft propriu uocabulum uxorum) ideo Paulu fic intepretabimur, quafi demonftraiTet uxores Apoftolosha/ buuTe.Si enim de matrimonqs difputafiet(quod in fequetibus Facit.ubima gis Apoftolus aliquod exemplu nominare potuiflet) rečte uideretur dice/ re:N6 enim habemus poteftate uxores circuducendi,(?cut cateri Apoftoli E xbibitio ui/ CephasCAt ubi ea fubiungic,qua de uičluariaexhibitione abftinentia eius oftendun^dicentis^No enim poteftatehabemus manducandi 8čbibe di.non uxores demonftrat ab Apoftolis dedučtas:quas 61 qui no habenr, poteftatem tame manducandi &bibendi habentrfed (implicitermuiiercs, qua illis eodem inftituto quo 61 dnm comitates miniftrabant. lam aerofi Chriftus reprobat Scribas 61 Pharifaos,fedentes in cathedra Moy(i.necfa cientes qua docerent 3 quale eft ut & ipfe fuper cathedram fuam collocarct, qui fančfitatem carnis pracipere magis non etiam obire memini0cnt,qua illis omnibus modis infinuarat 61 docenda 81 agendamCin primis fuocxe/ plo 5 tunc de ca ter is argumentisiCum puerorum dicitefle regnum coeloru: cum confortes illis facit alios poft nuptias pueros: cum ad fimplicitatem co lumbaproubcat,auisn6 tantu innocuaaieru 81 pudica, qua unam tnafculus nouit:cum Samaritana maritum negat,utadulteruoftendatmv Mrntus nue/ merofum maritu:cum in reuelatione glorij fua de tot fancftis 61 prophetts ro i us ' IvIoyfen 5 1 Heliam fecum mauult:alterum Monogamum,alterum fp aa0/ nemrnon enim aliud fuit Helias,quam Ioannes,qui in uirtute 61 (piritu u c/ nit Heliarcum ille uorator Sl potator homo,prandiorum 81 ccenarum cunj publicanis 61 peccatoribus frequetator,femel apud unas nuptias coenat mu {hidrid. 7cu)caxa§. Colutnbd, DE M ONO G A M I Ai LIBER* 5 95 tis utici; nubcntibus.Toticns enim uoluit celebrare eas,quoties 8C c (Te. Sed hx aroumentationes potius exiftimentur de coniečturis coada;, fi non 6C Argrmlttito fcatcntfe aftiterint,quas dominus emifit in repudq retracftatu,quod permif"^^ « fum aiiquando iam prohibet:in primis,quia ab initio non fuit, ficut matri/ nionij numerus:tunc,quia quos deusconiunxit,homo non feparabit:non autem pcrduriciam repudii,quamt&exprobatcompefcit,fedperdcbitum mortis.Si quideunus ex paftcribus duobus.non cadit in terram fine patris uoluntate-Igitur fi quos deus coiunxit,homo non feparabit repudio.Equi/ dem confentaneum eft, ucquosdcus feparabit morte.homo non coniun/ gat matrimonio.proinde contra det uoluntatcm iunčturus feparationem, ratq; fi feparationem coniunčtionem.Hocquantum ad dei uoluntace non deftruendam,8č initrj formam reftruendam.Cteterum & alia ratio confpfi rat,imo non alia.fed qua: initrj formam impofuit, t & uoJuntatem dei, mo/ Torte,ex uit&prohibitionem repudij;quoniam qui dimiferit uxorem fuam.prccter/ ^ute dei, quam cx caufa aduitcrtpfacit eam adulterari.Et qui dimiffam a uiro duxe/ rit,aduiteratur utiq;:nam 8č nubere Icgittime non poteft repudiata:5č fi qd tale comiferit,fine matrimonij nomine.no capitelogiu adultertj,qua adul/ ElogiumaM tcrium in matrimonio t criminisdeusaliterccnfuit,citraquam homines.ut in totum fiue per nuptias,fiue uulgo alterius uiri admiftto,adulteriu pronu cicf.Imo ideo. Videamus etn quid fit matrimoniu apud deu:8č ita cogno/ fcemus quid fit a:que adulterium. Matrimoniu eft cu deus iungit duos in Matrimoniu. una čarnem: aut iunčlos deprehendens in eade čarne,coniunčtione figna' uit. Adulterium eft cuquoquo modo difiunčlis duobus.alia caro, imo aiie Adultmu. namifcerur,dequadidnon poftit:Hceceft caro exčarne mea.S!: hoc osex ofiibus meis.Semel enim hoc fačtum 8C pronunciatum ficut ab initio.ita 8C nune in aliam čarne n5 poteft couenire.Itacg fine caufa dices deu uiuo ma/ rito nolle repudiata altj uiro iungi,quafi mortuo uelit:quado fi mortuo no tenctur.proindenecuiuo.tam in repudio matrimonium dirimente, quam nortenotenebiturcicuiquodtencbaturabreptueft.De eo intereft uiuo m mortuo a uiro nubat.Necp em illo delinquat,fed in femetipfam. Ome or ličtum quod admiferit homo extra corpus eft:qui autem aduiteratur, in corpus fuum delinquit. Aduiteratur autem,ficut fupra pra:ftruximus, quia uiuam čarne fibiimmifcetfuperuiuam priftinam,qua deus aut coniunxit m duos,aut coniunčtam deprehendit.ldeocp abftulit repudium quod ab toitio non fuit,ut quod ab initio fuit,muniat duorum in unam čarnem per/ feuerantiamdnecetiitas uel occafio tertite cocarnationis irrumpat,8£ folt cau fa: permittens repudium.fi forte prarueneriteui prtecauetur.Adeo autem re Reptidiu poji pudium a primordionon fuit,utapud Romanospoft annu fexccntefimu 4 ” ,D c.urbit Vibis condita; id genus duhci* comiffum denotetor.Sed illi etia no repu/ f" wa r comijjm. Ud 4. diantes 596 Q> SEPT. FLORENTIS TE RTV L LI A N f j diantesadulteria comifcent,nobis t & ni repudiemus ne nuberequidcm \k* bit.Video iam hinc nos ad Apoflolu prouocante. Ad cuius fenfum f ac j, lius perfpiciendu.ranto inftantiuspraculcandum efbmulierem magis d HepudiuM ex fu&o marito teneri,quo minus aliu uiru admittat.Recogitemusenitiue/ difcordu pudium,aut difcordia fierbaut difcordiam facere:mortem uero ex lege non debitti^mni/ ex bominisoffenfaeuenire,idq?omniumefledebitum,etiamnonmatito/ rum.Igituriirepudiata quaper difcordiam,&iram,& odium.&caufaseo Repudij cau/ rum iniuriam uel contumeliam.uel quamlibet qucre!am,6čanmia & corpo [<*• te feparata efhtenetur inimico ne dicam marito:quato magis illa qua neqj fuo neq? mariti uitio,fcd Dominka legiseuentu,matrimonio non fepara/ ta,fed reličta,eius erit etiam defunčti,cui etiam defunčto concordiam de/ betCA quo repudium nonaudrjt,no diUertit.Cuirepudiu no fcripfit.cutn ipfo eft.Quem atnififle noIuit,retinet.Habet fecu animi1kentia,qtsi omnia hornini qua n5 habet imaginario fručlu reprafentat.Ipfam deniq; interro go fcemina:Dicmihi foror,in pace pramififti uirum tuuC Quid refponde/ bitCAn in difcordia^Ergo hoc magis euinčla eft f cu qua habet apud deutn caufam.Non difcefl]t,qua tenetur.Sed in paceiergo perfeueretin ea cuillo tiecefle eft, que iam repudiare no poteritmec fic quide nuptura,G repudiare potuiffet.Enimuero pfo anima eius orat,& refrigeriu ititerim poftulatei,# origo Anni/ * n ptima refurrečtioe confortiu,& Offett annuisdiebus dormitionis eius. uerfarioru ,p Nam hac nifi fecerit,uere repudiauit quatttm in ipfa eft:& quidem hocini defuftis.oad quius,quanto quomodo potuit,quia noti potUit:& hoc indignius, quanto rem ceumis iam i n dignius,fi quia non rneruit. Aut nurtquid nihilerimuspoft: rnortem i 'ridmihodie ^ ecun< ^ um aliquem Epicurum,& non fecundum ChriftumC Quod (i čredi/ * mus mortuorum refurrečlionem,uticp tenebimur,cum quibus refurredu/ ri fumus rationem de alterutro reddituri.Si autem in illo auo neqt nubent neq? nubentur.fed erunt aquales angelisrnon ideo non tenebimur coniugi bus defunčtis,quia no erit reftitutio coniugi]. Atquin eo magis tenebimur, spiritde con quia in meliorem ftatum deftinamur,refurrečturi in fpiritaie confortiurt, fortium. agnituri tam nofmetipfos quam SC noftros.Cateru quomodo gratias deo in aternum canemus,fi non manebit in nobis fenfus SC memoria debitihu/ iuscSubftantia non confcientia reformabimurC Ergo qui cu deo erimus,(i mul erimus.dum omnes apud deum unum,licet mercedes uaria,lket mul/ ta manfiones penes patrem eundem.uno denario eiufdem mercedis opera ti,id eft,uitaaterna:in qua magis non feparabit,quos coiunxit deus,qm in ifta minore uita feparari uetat.Cu hac ita iint,quomodo ali) uiro uacaoir. qua fuo etiam in futuru occupata eftCVtricp autem fexui Ioquimur,$fi 2 aiterum fermo eft,quia una difciplina praeft.AIiud habebit in ipiritu,aliu Sl in čarne,Hoc erit adulteriu,unius fcemina in duos uiros confcientia .^ 12 te ti pE MO NO GAM.IA* LIBER. S 9 7 ' rame difiuntftus eft/cd in corde remanet.illic ubi etiam f congfegatus j? karnis congrcflu,& adulterium ante perficitur ex concupifcentia, SC ma/ Ill ffloniumex uoluntate.Vfcp adhuc marituseft,ipfum illud poffides per Ul od SC faduseft.id eft animu,in quo G&alius habitabit,hoceritcrimen. Csterum non eft cxclufus,G a uiliorc comcrcio carnis difcefltt. Honoratior inanW 5 cft,quanto mundior fadus eft. Vt igitur in deonubas fecudum SC Apoftolum,(fttamen uel hoc curas)qualis es,id matrimonium poftulans, nuod eis a quibus poftulas,non licet habere ab Epifcopo Monogamo, ž e pifcoptts, Prcfbyteris,& Diaconis eiufdcm facramenti,a Viduis,quaru fečtam in te Prc f b yteri. rccufaftiCEt illi plane Gc dabunc uiros, SC uxores, quomodo buccellas.Hoc ^tTdebm enim eft apud illos.omni petenti te dabis.Et coniungent uos in EcdeGa uir C ellis. cine,um’us Chrifti unica fponfa.Et orabis pro maritis tuis,nouo,& uetere, Eligecuiteadulteram prsftes.Puto,ambobus.Quod G fapias,taceas defu fto.Repudium Gt illi,Gletium tuum.alienis iam dotalibus fcriptu.Hoc mo/ d otalia. do nouum promereberis maritum,G ueteris obliuifčaris. Debes magis illi plarere.propter quem deo non maluifti.Hsc Phyftri uolunt Apoftolu pro ballc,autin totum non recogitafle.cum fcriberet:Mulier iunda eft inquan tam temporis uiuit uir eius:G aut mor tu us fucrit, libera eft:cui uult, nubat: tantum in domino.Ex hoc enim capitulo defendunt licentiam fecundi ma/ trimonrj,ittid SC piurimi.G fecudi:quod enim femel efle defqt,*omne obno * xiumeftnumero.Quo aute fenfu Apoftolus fcn'p(erit,i'ta re!ucebit,G prius piurimum, m coftet,no hociliu fenfu fcripGfle,quo P hy ftci u tun tur. Conftabitaut G quis tcUigit nume ca recordetur.qu£E huiccapitulo diuerfa funt SC apud dodrinam, Si apud _ uoluntatem,& apud propriam ipGus Pauli difciplinam. Si enim fecundas * A s > omw tauptias remittit,qus ab initio non fuerunt,quomodo afFirmat omnia ad initium recolligi in ChriftoCSi uult nos iterare coniugia, quomodo femen noftrum in Ifaac femel marito autore defenditCQuomodo totum Ordine 0RD0 EC ' Ecdcfi# de Monogamis difponit.G non h sc difciplina prscedit in laicis, ex CLESIAE * quibusEcdeGsOrdo proficitCQuomodo in matrimonio adhuc poGtos a fruflu matrimonii auocatCdicens: In colledo efle tempus.Gper mortem matrimonio elapfosuterum in matrimonium reuocatfHazc G diuerfa funt ci capitulo,de quo agitur,conftabit(ut diximus)non hocillum fenfu fcripGf lc,quo PhyGci utuntur.Quia facilius eft, ut aliquam rationem habeat utlum ‘Hud capitulum, t qus cum csteris habeat,quam ut Apoftolus di>- Uc| fa inter fe docuifle uideatur. Eam rationem in ipfa materia poterimus rc cognofcere,quaiftamateria Apoftolo fuit fcribenda f italia tirocinium u°ua:6Jquammaxime orientis ecclefts,quam lade fcilicet educabat, non/ m folido cibo ualidioris dodrins: adeo ut prsilla infantia Gdeiig/ ^orarent adhuc quid Gbi agendumeflet drča carnis SC fexus ncceffitatem: Nmffiuscdr Ul us etiam ipfas fpecies exrefcriptis intellegimus, cum dicittDe hišam* ms v tem 5 O.. SEPT. FLORENTIS TERTVLLlANi, tem qua:fcribitis:Bonum eft homint' mulierem non attingere.proptcr f or nicationes autem unufquifqjuxorem fuam habeat: Oftendit fuiffe qu ; matrimonio a fide deprehenfi,uercbantur ne no liceret eis matnmoniofuo exinde uti:quia in čarnem fančtam Chrifti credidififent.Ettamcn fccundu ucniam concedit,non fecundum imperium:id eft,indu!gcns,non prscipies ita fieri.Cceterum malebat omnesid eftequod Si ipfe.Proindc8i de repu/ dio refcribens.dernonftrat quofdam de ifto quoq; cogitaflerucl tirnimi: quia Si in ethnicis matrimonrjs non putabantpoft fidem perfeuerandum. Qtmeban 1Si de uirginibus confilium.Pr^ccptum enim Dominicutn erat Bonum c(Te homini fi fic permaneat:utiqj quomodo a fide fuerit inuentus. Vinčtus es em uxori, ne qu^fieris folutione. Solutus es ab uxore,nc qu*v fieris uxorem.Si autem acceperis uxorem,non deliquifti. Quiaantc fidem foluto ab uxore,non numerabitur.Poft fidem fecunda uxor,qu£cpoftfide prima eft. A fide enim etiam ipfa uita noftracenfetur.Sed hic parcere fedi cit iilis. AIioquin prefluram carnis fubfequuturam,pr£e anguftijs temporu, impedimentamatrimonifrecufantibus.C^uin potius dedno follicitudine habenda promerendo.čp demerito.Et ita reuocat quod permilit. Sic ergo in eodem ipfo capitulo,quo definit unumquecg,in qua uocatione uocabit, ineapermaneredebere:adqciens,Mulier uinčtaeft ^diu uiuit uir eiusifi autem dormieritdibera eftrcui uolet nubat.tantu in domino:hanc quoq; ca demonftrat intclligendam,qus Si ipfa fic fuerit inuenta.ibiuta a uiro,quo/ modo Si uir folutus ab uxore:per mortem utiq$,no perrepudium fačla fo/ lutione:quia repudiatis non permitteret nubere aduerfus priftinum prače/ ptum.Itacjmuiierfi nupferit,no delinquet:quia nec hic fecundus maritus dcputabitur,qui eft a fide primus.Si adeo ficeft.ut propterca adiecerit.tatu in dno.Quia de ca agebatur qux ethntcum habuerat,8č amiflo eocredidc/ rat.Scilicet etia poft fidem ethnico (e nubere pofle prsfumeretdicetnechoc Phyficicurent.Sciamusplanenoficeflein Gracco autentico, quomodo m ufum exrjtperduarum fyllabaru autcallidam autfimpliceeuerfione.Si au f £ v K0 '^ K tem dormierituir eius,quafi de futuro fonetracper hoc uidcatur adcapcrti o avHj av/ nerCj q U;c ,' am j n flcJe U1 ' r {j amiferit.Hoc quide fi ita eft,Si in infinitu cmiff* licentia,toties uiru dediftet,quoties amiftus eflet,fineuilo pudorenubendi* etia ethnicis cdgruente.Sed fi ita eftet quafi de futuro:Si cuius maritus mor tuusfucritctantunde Si futuru ad ea pertineret,cuius ante fide moriet man tus.No euertas.Nam cu Si illa fentetiac cedant,Seruus uocatus es.ne tura/ uerisrimprarputiatus esaie circucidarisicircuciius uocatus es , ne adduxcns- quibus cocurrit, Vinčtus es uxori,ne qua:fieris folutionecfoiutus es ab u* 0 ' re,ne quacfieris uxore:(atis manifeftu eft ad eos hale gtinere, qui in noua recenti uocatione conftituti de his confulebant.in auibus a fide fuerant v * prcbcr.ii* D eponi mus nfuUs. p E HO NO G A M I A> LIB E R* 59 9 \ n (i Ha :c crit intcrpretatio capituli iftius de hoc examinanda,an & te/ r cau f^,Si tam exemplis,& argumentis praxedentibus,cp SC fentetrjs, r nfibus fubfequentibus,6£ in primis,an ipfiusApoftoli SC confilio pro/ io conc»ruat,8£ inftitutotnihil enim cuftodiendu eft,qua diuerfus fibi de rchcndatur. Audi SC fubtilifiimam econtrario argutnentationem. Adeo, /nquiunt,perm ifit Apoftolus iterare connubium,ut folos qui funt in Clero cleruf * Honorarnimiugoaftrinxerit * Quod enim quibufdam prmfcribit,id non omnibus prmfcribit.Nunquid ergo SC quod omnibus prsecipit, folis epifco is non prmfcribiafi quod Epifcopis prmfcribit, non SC omnibus prmcipit? An idco omnibus,quia S£ EpifcopisCSJ ideo Epifcopis,qa SC omibusCVn de enim Epifcopi,& Clerus.Nonede omibusCŠi no omnesMonogamim tcnetur,unde Monogami in ClerumCAn ordo aliquis feorfum debebit in/ ftitui Monogamorum,de quo allečlio fiat in ClerumcSed cum cxtolIimur “ giinflamuraduerfus Cierum,tuncunum omnesfumus,tuncomnes Sacer " dotes:quia facerdotes nos deo SC patri fecit.Cum ad permquationem difci/ plinmSacerdotalis prouocamur,deponimusinfulas,8£pares fumus.De Ec defiafticis Ordinibus agebatur,quales ordinari oporteret* Oportebat igi/ turomnem comunis difciplina: formam fua fronte proponfedičtum quo/ dammodo futurum untuerfis impre{Tione:quo magis fciret plebseum ordi nem fibi obferuandum,qui faceret Prmpofitos:8č ne uel ip(e honor aliquid Pr£ P°fti* libi ad Iicentiam,quafi' depriuilcgio loči blandiatur, Profpiciebat Spiritus fančtusdičluros quofdam,Omnia licent Epifcopis,Sicut illeuefter Vthi- prmkgium. nenfis,necScantiniam timuit. Quot enim SC ex digamia Prmfidcnt apud loti. uos.infultantes uticp Apoftolotcerte non erubefccntes,cum hmefub illis le/ scanimkUx, guntutfAge iam qui putas^cceptionem Monogamim de Epifcopis fačta , in P £diconcSt rccede a' reliquis tuis titulis difdplinm,qui cum Monogamia epifcopis aferi bunturiNoli efife irreprehenfibiIis,fobrius,bene moratus,ornatus,hofpita/ fs,docibilis:quin uero SC uino deditus,8č manu promptus ad cmdendum, ^ pugnax,& pecunim amans,& domum non regens.nec filiorum curans di ttAkktks* fdplinamded necab cxtrancis bonam farna fečlans.Si enim fuam habent fpifcopi legem circa Monogamia,etiam cmtera q ax monogamia accedere 0 portebit ; Epifcopis erunt fcripta.Laicis uero quis Monogomianon coue/ nit,c*teraquoc£ alicna funt.Euafifti Phyfice,fi uelis,uincula difciplinm to/ tius.Prafcribe conftanter,n5 omnibus prmcipi qum quibufdam fint praece/ P ta:aut esetera quide cSmunia funt,Monogamia uero folis Epifcopis im/ pofitaeft,nunquid illi foli Chriftianipronunciandi,inquostota difciplina co at 3cft^Sed8č f Timotheo fcribens,uultiuuenculasnubere,filios fufci/ P cr c.matres familim agcre,Ad cas dirigit quales fupra denotat,iuuecu!as ui vMueiuucn/ uas qu£ in uiduitate deprehenfaj,& aliquadiu affed;atm,poftquam in de / cul 7 . ^ ommj q Ua , p er lcgem,efficiebantur in membris noff ris ad fručlum fercn/ dum mortirnuncautemeuacuatifumusa lege,mortui in quo tenebamur ad feruiendum deo in nouitate fpiritus,& non in uetuftate iitera, Igitur (i mortificarinosiubetlegi per corpus Chrifti,quod eft ccclefia, qua fpirita nouitatis conftat.non perliteram uetuftatis,id eft, iegis, auferenstca lege, qua tenet uxorem matico defunčlo,quo minus alfi uiro fiat,ad contrariara teredigitconditionem,neamiftb uiro nubas:quantumčp non deputarcris adukera fačla akeri uiro poftmortem maritfifi adhuc in lege agere debe/ res, tanto ex diuerfitate conditionis adukerfi te praiudicat poft morte m riti alfi nubentem:quia tam m ortificata:,legi,non poteft tibi licere,cum reccf fifti ab ea apud qua tibi licebat.Nunc SC abfolute Apoftolus permififfetin fide amiftb matrimonio nubere:proinde feciflet quemadmodum & catc/ ra quas aduerfus formam r egu la: fua: pro conditione temporum geflit,circu cidens Timotheum propter fuperdučlitios falfos fratres: SC rafos quofda inducens in templum propter obferuationem Iudseorum,ille qui Galatas in lege uolentes agere caftigatSed ita res exigebant,ut omnibus omniafe ret, quo omnes lucrifaceretrparturiens illos doneč formaretur Chriftusin ipfis,& calefaciens tanquam nutrix paruulos fidei,docedo qu^dam p« ue ' utam,non per imperium. Aliud eft enim indulgere,aliud iubere:proinde te poralem licentiam permittes denuo nubendi propter infirmitatem carnis, queadmodu Moyfes repudiandi propter duritiam carnis, Er hic itaq; rcd demus fupplementum fenfus iftius.Si enim Chriftusabftulit quod Moft fes precepit,quia ab tnitio non fuit Gc,nec Gc ideo ab alia ueniffe uirtutc tu purabitur Chri ftus:cur non SC Paracletus abftukrit,quod Paulus indum^ quia SC fecundum matrimonium ab initto non fuit,nec ideo fufpe# ustl j bendus Gt,quaG fpiritus alienusrtatum ut deo 8C Chrtfto dignum fk c l u ° fuperducitur? Sed deo SC Chrifto dignum fuit duritiam cordis tep orc ,^ ca de monogamia, LIBER, 6 ol , com pefcere.Cur non dignius fit & deo 82 Chrifto infirmitatem carnis ' ■(iDore iara coliečtiore difcutereCSi iuftum eft matrimonium non fepa/ rari.uticp 81 no« iterarihoneftum eft.Deniq?apud feculum, utrucp in bo/ na difciplina deputatur,aliud Concorde nomine,aliud Pudicitiar.Regna/ concordU,. . uit duritia cordis ufcp ad Chriftum.Regnauerit 82 infirmitas carnis ufcp ad feruans matri paradetum.Noua lcxabftu!it rcpudium.habuit quod auferret.Noua pro monium , phctia fecundum matrimonium,non minus repudium prioris.Sed facilius nolt duritia cordis Chrifto ceffit,quam infirmitas carnis. Plus htec fibi Paulum ‘^mpropke defendit, quam illa Moyfen:fi ramen defendit,quum induigentem eum ca tu m onunu ptat,pt*fcribentemrecufat:qu»potiores-fententiasSč perpetuas uolunta/ infirmitas . tcseius.tuelut id:qu*non finitnos hoc Apoftolo praftare, quod mauult. Etquoufq? infirmitas i£la impudentiffima.in expugnando meliora, perfe/ uerabitCTempuseiusdonecParacletusoperaturfuit.in que dilatata funt a domino,qux tune fuftineri non poterant,qure iam nemini competit por/ tare n5 poffe(no deeft).Quamdiu caufabimur čarne.” quia dixit dominus, €aro infirma.Sed prremifit,82 fpiritus promptustut uincat fpiritus čarne, uteedat quod infirmu eft fortiori.Nam 81 qui poteft capere,capiat,inquit, id c(l,qui non poteft,difcedat.Difccffit 82 ilie diues qui non ceperat fubfta/ tte diuidenda: egenis pr£Ceptum, 82dimififus eft fententi^ fua: a dno. Nec ideo duritia imputabitur Chrifto de arbitrrj cuiufcunq^ Iiberi feruitio:Ecce, A rbitmrn U/ inquit,pofui ante te bonum 82 malum.Elige quod bonum eft: fi non po/ ^ crm * tes,quia n5 uis(poffe enim te fi uelis oftendit)quia tuo arbitrio utrucp pro/ pofuit.difcedas oportet ab eo cuius non facis uoluntatem. Qua: igitur hic duritia noftra,fi n5 facicntibusuoIuntatedei,renunciamusCQu^hsrefis, d uriti*. firecundasnuptiasutiliicitasiuxtaadulteriumiudicamusCQuid eft enim H 60 4 A N,N O T A TI O N E S IN L V BRVM SEQ_VENTEM» D enotetre. IV V A T habitus denotare pacis.) Denotare,Tertullianus ufurpat pro not re fiue taxare,quemadmodu če fupra admonuimus: Vnde paulopoft, Pallium ta men,incjuit,generaliter ueftru immemores denotatis.Et mox rurfus,Laudansi«i Denotdtus tur,inquit,orbem mutantem,quid dcnotas hominemC’ Hinc &c denotatuin quar denotAtionc. ta declinatione pro denotatione fiue reprehenfione,in hoc libro dixit, quantum inquit,denotatui pafliuitas offert. Et luminis confilio*) V ide num legi pofli't,& uelatninis cofilio,quod uocabulu in noftraledionepofuimus.Namidmagiscouenit cum fequentibus. Sequityr enim A mcnfura,& temperamente. Etficubi alibi in Aphrica,Tyros.) Significat ni faIlor,cultum iftum peculiarem fuifte colonijs Tyriorum in Aphrica. Soror ciuitas.) Aut Tunis,aut Vtiča qua Strabo fecuda Tyrioru coloniacflc tradit, Studrjs alperrima belil.)Hemiftichiu eft Vergilianum. V t Silenus penes aures Midae blatit.)HuP rei meminit Sc in lib.aduerfus Her/ mogene,Nifi,inquit,& Silen o illi apud Mida regeadfeuerati de alio orbe, črede/ du eft,autore Theopompo.Porro Blatire uetus uerbum eft,incondite& inaniter loqui fignificans autore Marcello.utitur hoc& Plautus. Noftra certemetatio.) Mundu huc fublunare intelligit.in quo nos cofiftimus. A uerbo metari. Vnde če Metata dicunt Iureconfultis holpitia.Et Metatoresqui pracedentes caftris locu eligunt,ut Vegetius autoreft. d ecumani flu ^ atim Decumanis inquietat.) Decumani fludus dicutur magni.Na de/ n,,, ' cimumfluuiumferrimaximum aiunt. Mutauit če totus orbis aliqnO Sic didt,orbis mutauitMcat dicimus.Terramo uit,Mutare uerbuabfolute ufurpando.Sicpaulo poft,Mutat,inquit,& beftiaepro uefte formam.Et iterum,Tamen,inquit,& Chamaeleon mutat totus. Adhuc maris cocha? & buccina’.) Concharu ad purpuras če cochylia eade qde eft materia,feddiftatteperameto.Duo funt genera.Buccinu minor Cocha,adliH tudine ei 9 buccini 3 quo fonus aedit,unde ČC caufa nomini,rotunditate oris in mar/ gine incila.Ex Plimo. Itaq? colores omia fi domu intelligis.) Poflet etia fic legi, ltaq? publica res hoies,ac fi pomu in taleis alibi ftipante copia, alibi deferenterun/ čare atej rufpari cofuluit.Sunt autTaleaeligna prečila pedali uel orbitah' magni' tudine,quibus arbores nonnullae ferunt,htjs calamos, quos uocant, imponendo. Prelentis Imperij triplex uirt^deo tot Auguftis in unu fauente.) Apparethuc libra leriptum fuifte Septimij Seueri principatutut p triplice Imperij uirtutem,& quod,inquit,deo tot Auguftis in unu fauente, Seueru Auguftu intelligatj&Pe' Seuerus Aug . fcenniu Nigru,ac CIodiu Albinu Caelares,quorfr ille in Orieteab excrcitib 9 Sytia Fefcennius Ni cis Imperator eft appellatus inuito Seuero,hic in Gallia propemodum aflentien/ & cr + te Augufto Caelar dičius eft.Nam Ičribit Spartianus Seueru de Clodio Albino fi clodius Albi / bi fubftituendo cogitafle.Sed ueriflimu eft quod dixit Lucanus, Omniss# pote/ ms - ftas Impatiens colortis erit. Necp enim Pefcenniu Nigru modo occidit Seuerus, fed čc CIodiu Albinu paulopoft fuftulit.Caterum hic hbellus cofcriptus uidefan/ tcqf? Pefcenniu čc Albinu Seuerus hoftes dedaraflet.Nam oftedit cocordes fuiP fe,quum inquit,Deo tot Auguftis in unum fauente.Q_uotemporeTertullianus Chrifto nome dedit.Siquidemftatim utnoftram reiigioneamplexus eft & dimit fa toga pallium indutus,hoc leriptum inconftantia č^nouationis deprecatorium primonbus reipublica; Carthaginefis indubie exhibuit.Haceade ratione colbg* mus libru Ad Scapulam Prsfidem Carthaginefcm,poft huc fuifte teditum.Nam fllic Albiniaaotijm ^ Nigrianorum ? ac Caftianorum meminit ceufadioforut 1 ^ B Utire, Metatio. Metutd. MctAtores . Dect Hus, Buccinum. Tale*. aN notationes per beatvm RHENANVM. 6 05 centra maieftatem Imperatoris pcccaflentErant autem Caffi'aniqui Auidrj Cdjfunu p 3rtes fequebantur 3 eius qui Marco Antonino principe 3 tituluimperq uen/ Ht amcenus cipar.) Videtur Aphris fuifle Cipar,quod Graecis eft kh-jt©-', hoc cipar * clUiortas.Adeo fuit infolens Aphrorum natio 3 cui fua feripta potiflimum attem kh-k®'. perauitTertullianus. V Etomni patagio inauratior.) Patagium autore Marcello 3 chIamydem auream p atagiunt, g„n,ficat,quxpredofis ueftibus immitti folet.VndePatagiati 3 patagijs induti.Ht p atdgiatn Patagiarijquihuiufmodi ueftes faciunt. Vaugurij. Elt &quadrupes 3 tardigrada.) Veriiculus eftPacuuijpoetae.Cuiufmoditresž t ejludo pdcit Ciceronereferuntur, nempe hij uidnu* Sanguine cafla 3 domiporta 3 terrigena traditur, Quadrupes 3 tardigrada, agreftis 3 humilis, afpera, Capitebreui,ceruiceanguina,afpedutrud. Ridebis illico audadam & Grandam nominis.) Poflet etiam iiclegi.Ridebiš Q}, mx i eont ili/co audaciam Grsci nominis.Nam Chamaeleon Graecis leonem Ggnificare uide tur humi uerlantem.Eft &■ herba: nomen Plinio. De ouilibus dico Milefrjs,&: Selgicis.) Selga Pifidarum urbs eft 3 qui Lyciae Ci Selga, Iicia-čjj contermini funt.Alioqui libenter legiffem Belgicis. Quaru pars gentilitus inhabitantur.)Aduerbium eft 5 gentilitus 3 pro gentiliter, GentilitUs . ficutmox,paflmitus pro paffiue,čbni fallor,planitus 3 pauiopoft pro plane. 6 ele/ Paffiuitus » gantiam AphricanamC’ P Unitus* Habitum transferre ita pomunculae prope eft.) Quid fi Iegas 3 Habitum tranf ferre inftar pomi runcatae prope eft.Eft autem runcare euellere. R metre* Vnde& nominis confilium,quadoquidemlabrjs uacueratab uberum guftu.) Oftendit unde di&us iit Achilles 3 & etymologiam nominis.Aiunt autem appeP Achilles^unde latu Achillč A uacauerat. Scrupca fchola.) Hoc eft faxea.Antrum Chironis intelligit. Scrupea fcha Scytalofagittipelliger.) Mirabilis compofttio.Sic appellat Herculem eo quod *** dauam/agittas & pellem geftaret. Nam crnuraA« Graecis etiam baculum fignificat. Sc ytdo[dgit/ N5 eft diillmilis copofitionis uocabulu illud 3 pari etia fyllabaru numero,quo Cy/ tl P e “‘g cr * dops in Epigramatibus Graecis appellat 3 hoc eft ferae & tle xrjugae frontis. Aut pelino fpero fadu.) Fortaflis belino legedu aut phillino.Nomina funt uti guentoru.Fadut ad huclocu quae apud Senecain Tragoedia legunt, nempe haec, hortern uocemus,cuius ex humeris Leo Donum puellaefadus 3 &daua excidit, rallitc^ piclum uefte Sidonia latus. ortem uocemus, cuius horrentes comae Haduerunt nardo.Laudemus qui ignotas manus Ad non uirilem tympanimouit fonum, ^a ferocem Barbara frontem premens. fienuinas inter antias.) Antias uocat pilos anteriores & a fronte pendentes. Antire calceari.Indicauit etiam hunc in ignes iEtnaei montis infiluifle,excrepi> treacrepidč dulis altera,ui flamarum ad exteriora rcicčta.Qud fe coniecerat latenter & abfcp arbitris,ut deus faetus putaretur.dum mortuus ignoratur.Hinc ridet illu Tertul lianus,quod contempta hominum forte diuinitatem impudeter afFedarit,dignu aflčrens qui a Diogene lilo liberrimo philofopho,non lutulentis pedibus impeta tur fed in ipfa adyta dex impuriflimre Cloacinas,& mulieru ei leruientiurapiatui; Domeftice ac iecrete uehebant.) Sic nos legimus. Video tamen etiam legi pol Ltdicarij. fcDomefticaj ac fecret$ habebant. Ab iftis leaicis.didi funt Lečhcarrj qui matro nas in iecfticis geftabant,quorum fit apud Iureconfultos mentio.Oftendit TertuP lianus libro primo Ad uxorem fuam,Germanos ad hanc operam coduci folitos, s quum inquit, nec Germanicos baiulos praefume. Et immundiorem culo ceruicem.) Sic legendum uidetur,nifi ipfe de loco mu/ liebri intelligit,quos locos pluratiue tantum autores appeilare folent. Quam in calceo uncipedem.) Fortaffiis poftet etiam legi, uindipedem, Si qui dilcalceatus inducit.) Sic mihi uidetur legendu,Nec tn ueterem IccKo/ nem improbo qute habet,Si qui calceatus. Eft aute, fi qui, pro fi quis. Promlfts. Q_uingenariam promulfidem aedificatj Videt appeilare promulfidem,ipfau 1 Promulfida/ promulfidariu,hoc eft,uas quo promulfis,quae mulfi potio eft,c6tinet.Fit,pmulfi mm. darioru mentio Iurecofultis.Elegater aut dixit,xdificat,tačp operofum gd fuboue dens. Qua V edius Pollio.)De hoc fic leribit Plinius lib.p.cap.ijdnucniiP n 3 r > in hoc animali documeta V edius Pollio eques Ro.ex amicis Augufti.uiuarijs ea rum immergens damnata mahcipia,non tančp ad hoc feris terraru no Pufticienti/ bus,fed quia in alio genere totu pariter hominem diftrahi Ipedare non poterat. Qua Hortenfius Orator.) Pauonem cibi gratia Roma primus occidit orator Horteni?us,adt)ciali ccena facerdottj. Plinius lib.x.cap.xx. Qua AufidiusLurco.) Saginare primus inftituitcircanouiffimumpirati cUirl bellum M.Aufidius Lurco,exq? eo quaftus redita is feftertium lexagena.M* p ER BEATVM RHENANVM* go 7 v . ul - t p|{ m 'us etiam libro,& capite eodem. Qua Afinius Celer mulli unius obUexis detulitOOpinor fcriptu Fuifle fex H S* UtiAtclltgat fex feftertioru millibus.Sane de hac re no c5uenxt apud autores.Nam odo millib^emptu icribitPIinius,Macrobius feptejuuenal. uero Sat,qiiarta ait, Mulium fex millibus emit, j£quantem fane paribus fcftertia Iibris: Vtperhibent qui de tnagnis maiora loquuntur, Qua iElopus hiftrio.) Hutfrci meminit Plimus Iib.x.ca. 1. &rurfus lib,xxxv. cap.xij. Op a filius eius*) Habes apud Pliniu Iib,nono cap* xxxv. ImpuritatiSeauri.) Opinor cu Ioqui de M.iEmylio Scauro,que Saluftius au/ tor eftjhomine fuine nobile r impigru,fačtiofum 5 audacem,(^ q fciret uitiafua calfi deoccultare, Et aleae C it rij.) Alironius Pedianus in comčtarijs in orationeRT. TulltjCiceronisquaaducrfus C.Antoniu 6? L.Catilinahabuit,adnotauit,Q.Cu Curittf det? tm notiffimu aleatorctuiiie,^poftca damnatu,celebratuqj a Caluo poeta huiuf/ tor, * »modi uerficulo, Et tališ Curius percruditus. Verum &accedonis.) Videtur hic aliquid prafceflifTequod fitomiffum.Hoc memouitutlcgerem, Scurneče Agonife. A N N O T A T I O N V M FINIS, Q-SEP TI- IDEMCON MJI FLORENT IS TER T E X T V S, L O C I S ALI/ TVLLlANI, DE PAL? L10, LIBER, O.VOT PER CONI E/ CTVR AS M V TA T I S, RINCIPES (etn? Cdrthdglnefet per Aphricae, uiri Aphrict prin Carthaginefes, ue/ dpes, tuftate nobiles, no/ uitate felices, Gau/ deo uos tam pro/ fperos tem poru,quu ita uacat ac in? uat habitus denotare pariš, Ha:c SZ uat habitus denotare pariš, H^c SZ annona SZ ocia ab imperio SZ a coe/ annona SZ ocia ab Imperio SZ a coe/ lo.Beneeft, TameSč uobis habitus lo.Bene eft. Tame SZ uobis habitus aliter olitn tunicas fuere, Etauide in? aliterolim,Tunic£ fuere, 5£ quide in Tuniee c dr/ farna de fubtegminis ftudio, SZ lu/ farna de fubtegminis ftudio, 6iue,a * drangulus, 60 « Q_* SEPT/FLORENT drangulis ab utroqj laterum rege / ftus,Si ceruiribuscircumftručtus, in fibula: morfu humeris acquicfcebat. inftar cius hodie Aefculapio iam ue ftro facerdotium eft. Sic Si in proxi/ mo forpr ciuitas ueftiebat, 8i ficubi Tunis,utputc. 'alibi in Aphrica Tyros.ad cum fecu Tunenfes pnmu in | anum fortium uauia uiturna,Si Ro AphrkA togoti, trian j s c j cus maluit^foror quidem ci/ uitas fuapte arbitrio mutare prope/ rauit,utadpulfum Scipionem ante iam de habitu falutaflet Romanu „ . . . praccoca. Vobis uero poft iniuria be Benrfiau imuna . * r , r , C r n . . nehcium ut lemum no raltjoium ex/ O Vidovi* Romano/ cmptis 3 poft Gracchi obfcoena orni/ rum carthaginem na,Si Lepidi uiolenta ludibria,poft rcnouamt, trinas Pompei aras, Si longas Cafa ris moraš,ubi mcenia Statilius Tau rus impofuit.SoIennia Sentius Sa/ turninus enarrauit, cum cocordia iu cartbaginefes poji uar,toga oblata eft. Proquantum qudm d Romanis circummeauit a Pelafgis ad Lydos, fubadifunt, er ipfi ^ Ly^j s ac j Romanos ut ab burne / tandem togam acce ^ . . - pcrunt ris lublimiores populi Carthagine/ Tume* Cdrth, Ion fes cotnplečferetur. Exinde tunicam gioresfada . longiorem cinčtu arbitrantes fufpe p 4Uiu,immttttu. ditis,Si palltj iam teretis redundanc tiam tabulata cogregatione fulcitis, Si fi quid prasterea cbditio uel digni/ tas,uel temporalitas ueftit. Pallium tamegeneraliterueftrum immemo/ carthaginenfes te/ res etiam denotatis. Equidem haud porc TertuUiam m i ror p tx documento fuperiore. nofcer”°' At ^ ^ am & ar tete (no quem Laberius reciprocicorne, ut lanicutem 8i tefti/ trabum.fed trabes machina eft qu& muros frangere militat)nemini unq Arictem murorum adhuc libratum,tlla dicitur Cartha/ oppugnatore car go ftudrjs afperrima belli, prima thaginčfes primi in omnifi atmaue in ofcillupeduli im/ ucncrm. 1 .peto* IS TE RTV L L I A n r, drangulus,abutroqj laterum reo e J ftus,Si ceruicibus circumftričlus^ fibula: morfu humeris adgefcebar Inftar eius hodie iEfculapio Ue ] ftro facerdotiu eft. Sic Si in p r0 xi mo foror ciuitas ueftiebat, 8i ficubi alibi in Aphrica,Tyros.Atquu f e , cularium fortiu Fabialuturna e Ro manis deos maluit, foror quidem ci uitas fuopte arbitrio mutare prope rauit,ut adpulfumScipionemante iam de habitu falutaret Romano pra:coqua. Vobis uero poft iniu/ rite beneficiu ut feniu no faftigiu ex cmptis.poft Gracchi obfccena omi na,Si Lepidiuiolentaludibria.pofi: trinas Pompei aras,Si longas Cafa ris moraš,ubi mcenia StatiliusTau rus impofuit,foIennia Sentius Sa/ turninus enarrauit, quum cocordia iuuat.Toga oblata eft.Prb quantu circumeauit a Pelafgis ad Lydos,a Lydisad Romanos,ut ab humeris fublimiores populi Carthaginenfis complečleretur. Exinde Tunicatn Iongiore cinčtu arbitrantes fufpen/ ditis,Si Pallrj iam teretis redundan tiam tabulata cogregatione fulcitis, 8i fiquid pr^terea,coditio,ueldigni tas,uel temporalitas ueftit. Palliu tame generaliter ueftrum immemo res etiam denotatis. Equide haud miror pne documento fuperiore. Nam 8i Arietem,no que Laberius reciprocicorne Si lanicutem, Si tefti' trahu(fed trabes machina: eft ep® muros frangere militat)nemini unq adhuc libratum,illa dicitur Cartha go ftudrjs afperrima belli, pd m2 omniu atmalfe in ofeillu peduli im - ' petuS DE PALLIO, LIBER. peta^otnmetatauim tormcnti.de/ pc pecoris caput uindicantes.Cum tatiidi ulrimant tempera patrih, Sl aries jam Romanus in muros quon dam fuos audet.ftupuere illico Car/ thaginenfes ut nouum extraneum iagenium * Tantum «ui Ionginqua nalet mutare uetuftas.Sic denicp, nec pallium agnofcitur.Sic nune ali/ unde res,ne Pcenicum inter Roma/ nos,aut erubefcat,aut doleat. Ccrte liabitum uetera natur« totius folen nem unus eft, fungitur Si ipfe mun/ dus interim ifte quem ineumbimus, Viderit Anaximander fi plures pu/ tat, uidem fi quis ufpia alius ad Me ropaš ut Silenus penes aures M id« blatit,aptas fane grandioribus fabu lis. Sed Sl fi quem Plato «ftimat, cuiusimago hicfit.etiam lile habeat necefle eft. Proinde mature,quippe fimundus ex diuerfis fubftantrjs of fctjscp conftabit ad formam eius quodmudušhiceft. Neq; enim mu dusfinon ut mundus. Proindedi/ uerfainunum ex demutatione di' uerfa funt.Denicp diuerfitatis difcor diamuicesfoederant, ita mutando eric mundus omnis qui ex diuerfita/ tibuscorporatusSC uicibus tempo/ ratus, Noftra certe metatio (quod daufis uel in totum Homericis ocu/ 1S ^S(uet)totum uerfiforme eft, dies ^ noxinuice uertut folftitioibus an/ nuis.Luna modulatioibus meftruis uariat 5 fyderu diftinda cofufio inter mi retjcit quid,interdu res uitiat,coe/ mmbitus nuc fub diuo fplendidus, nuc nu bilo fordidus, aut imbres ru/ Unc ’^ (i qua miftilia cum imbribus. dehinc petus,commenta uim tormenti, de/ bile pecoris caput uindicantis. Quu tamen ultimanttempora patri«, 8C Arictem dimi Aries,iaRomanus,inmurosquon Cdrthagi dam fuos.audet, ftupuere illico Car nc f csceu rcn ° , . r r udm,que turne thaginenies,ut nouum ,extraneum i^inuenerit, ingenium. Tantum «uilonginqua Acnei.h ualet mutare uetuftas. Sic denicp, nec Pallium agnofcitur.Sit nune ali/ unde res,ne Pcenicum inter Roma/ nos, aut erubefcat, aut doleat. certe habitu mutare natur« totius folen/ mturd> ne munus eft.Fungitur Si ipfo,mun mvkd dus interim ifte quem ineubamus. Viderit Anaximander fi plures pu/ tat. Viderit fi quis ufpia alius ad Me ropaš,ut Silenuspcnes aures Mid« blatit, aptas fane gradioribus fabu/ lis. Sed 8i fi quem Plato exiftimat, cuiusirnagohic fit.etiam ille habeat necefle eft proinde mutare. Quippc fi mundus, ex diuerfis fubftantrjs of ficrjfque conftabit, ad formam eius quo mudus hic eft.Necp enim mun dus, fi non ut mundus. Proinde di/ uerfa in unum, ex demutatione di / uerfafut. Denicp diuerfitatis difcor/ diamuices foederant. Ita mutando erit mundus omnis, qui exdiuerfita tibus corporatus, 8£ uicibus tempe/ ratus. Noftra certe metatio(quod daufis uel in totum Homericis ocu/ lis Iiquet)totum uerfiforme eft.Dies m v nd v $ Si nox inuice uertut folftitioibus an/ fublunarit ,' nuis: Luna modulatioibus meftruis uariat:Syderu diftinda cofufio , in/ terdu rerjcit quid, interdum refpicit: Coeli ambitusnuc fudo fplendidus, nuc nubilo fordidus: Aut imbres ru unt, Sl fiqua tniftiliacumimbribus: . j dehinž f 6 I o a* SEP T. F L O R EN T IS T ER T V L LIANI, dehinc fubftillum,8i denuo fudum. mare, SicSČ mari fides infamis 3 dum 8£ fla v brisaeque mutantibus detraquillo probum,de fluftris temporatum, SC .Decmmflu extem pj 0 jjg cJecutnanis inquietat. t erra, Sic&terramrecenfeastemporatim ueftiri, amantem propeflfis eadem negare,memor uiridem cu confpicis ftauam moxuifurus Si canam. Ge/ teri quoq; eius ornatus quid noti ali ud ex alio mutant C Si montium fco pube decurrendo, Si fontium uena: e * cauillando, Si fluminum aix obum brando. Mutauit&totus orbis ali quando aquis omnibus obfitus.ad/ tucnnd* ^ uc m3ns conch^SC buchin^ p ere/ grinatur in montibus,cupientes Pia toni prcbareetiam ardua fluitaffe, Ted SC enatando rurfus infirma mu/ tauit 3 rurfus orbis alius.idem,mutat Si nune localiter habitus cum fitus jnsvlae* beditur, cum inter infulas nulla iam Delos, harenae, Samos, Si Sibylla non mendax Aeon in Atlantico Li/ byam aut aftam adtequans. Nam quamtur cum Ital ix quonda latus, Hadria Tyrrhenoq? quaffantibus mediotenus interceptum reliquias Siciliam facit, cum tota illa plaga di fcidn contentiofosequorum coitus, anguftis retorques nouum uiti) ma/ ri imbuit non expuentis naufragia, r m t r ^ ^ euorant,s 'P atl tur Si cotines de n In s. / cceloautdefuo. Afpicead Palsefti/ VdUftiM. nam qua Iordanis amnis finiu arbi i ordms. ter,uaftitas ingens, SC orba regio, SC fruftra ager.Eturbes retro,& populi frequetes,& folus audiebat.Dehinc Deus cenfor. ut j eus ce nfor eft,& impietas igniu meruit imbres s haften? Sodoma, SC i; ' ■ ' nulla Dehinc fubftillum: Et denuo fu^ dum.Sic Si mar i fides infamis 3 dutn Si flabris teque mutantibus 3 dc trati quilIo procellofumtde fluftris tepe/ ratu,6£ exteplo Decumanisinqm e , tat.Sic Si terram recenfeas tempera tim ueftiri.amante proiiexi(Te acie, gramine uiridem, tum fpicis fiaua, mox uifurus Si canam.Geteri quo/ que eius ornatus quid non aliud ex alio mutantCSč montium fcopuli de currendo,8£ fontium uenas cauillan do, SC fluminum uia: obumbran/. do. Mutauit Si totus orbis ali/ quado aquis omibus obfitus. Ad / huc maris conchas SC buccinre pete/ grinatur in montibus,cupietesPla/ toni probare etiam ardua fluitaffe. Sed Si enatando rurfus infima mu/ tauit, rurfus orbis alius. Ide mu /> tat 8C nuc localiter habitus quu fitus Iaeditur:quu inter infulas nulla iam Delos,Harenae, Samos, Si Sibyllfc non mendax,/Eon in AtlanticoLi/ byam aut Afiam adaequans.Nam* que Trinacriu Italia: quonda latus; Adria Tyrrhenoque quaffantibu9 mediotenus interceptum reliquia Sicilia facit:quu tota illa plaga diD fidq,contentiofos £equorum coitus anguftrjs retorquens,nouu uitrj ma ri induit,non expuentis naufragia« fed deuoratis. Patil? Si cotines de coelo aut de fuo. Afpice ad Pa M** na. Qua Iordanis amnis finiu arbi ter,uaftitas ingens, Si orba regio>& fruftra ager.Et urbes retro,et popuu frequetes:& folus audiebat.Dd 1 ^ ut deus cenfor efttSČ impiet aS ’'Ž fl ^ meruit imbres,ha tof Sq^° p3 ;, nulla DE P A L L 10, LIBER, 6ii tuiIIa Gomorra, 8C cinis omnia, 8C pr opinquitasmans iuxtacum folo porce bibit.Ex huiufccmodi nubilo gTufciaVulfiniospriftinas dcu/ fta, quo magts de motibus fuis Ca/ pariia fperec erepca Pompeios. Sed abfit, litinam & Alia feeura iam fit, dcfoliingluuie. Vtinam 8C Affrica fctnel uoraginem paueritTunicis ca ftds fraudatis cxpiata. Muka SC alia huiufmodi dctrimenta habitu orbis nouauere fitusq? mouere.Bel/ lis quoq? plurimum licuifle 8C piget trifticia no minus quam regnorum uiccs recenfere,quoties 8C ifta muta/ ucrit, iam inde a Nino Beli proge / nie,titamen Ninusregnare primus ut autumat fuperioru prophanitas, ferme apud uos ultra ftilus non fo/ let ab AiTyrrjs fi forte xa i hlftorue patefcunt. Qui uero diuinas lečti / tant, ab ipfiusmundi natalibus co/ potes furnus , Ted lata iam malo quippe 6 C Ista mutanc. Denique (i quid mare diluic, ccelum texit,terra fubduxit, gladius decotondit, alias uerfura compenfito redit. Iam 8C primicrjs maiorem ambitum terra calTa 8C uacans hominu, SC ficubi ali qua ges occuparat, fibimet foli erat. Itaque colares omnia fi domum in/ telligis alibi ftipantem copiam,alibi acicrentem runcare atque rufpare confuluit, ut inde uelut ex furculis ^ ptopaginibus populi de populiš, Ur bcs de urbibus, per ubique urbes pangercntur.Tranfuolauerc redun/ antiutu gentium examina,in afchi 5 CCXU berar Perfas, Phcenices in Af ' ricani ctu&at, Romanos Phryges pariunt, nulla Gomorra, SC cinis omnia, SCGomom. propinquitas maris iuxta cum folo mortem bibit.Ex huiufmodi nubilo SC Tufcia Volfinios priftinos deu / Tufcti. fta. Quo magis de motibus fuis Ca volfinif. paniafperet erepta Pompeio.Sed speret pr o ti/ abfit, Vtinam Si Alia feeura iam (it, meat. de foliingluuie.Vtinam 8C Aphrica femel uoraginem pauerit unicisca/ ftris fraudatis expiata. Muka 8C alia huiufmodi detrimeta habitum orbis nouauere,(itusq? mouere. Bel Be ^» lis quoqj plurimum Iicuir,Scd piget triftia non minus quam regnorum Regnorum ui uices rečen (ere,quoties 8C ifta muta/ «w» uerint.iam inde a Nino Beli proge/ nie:(i tameNinus regnarit primus, ut autumat feriptoru prophanitas. Ferme apud uos ultra ftilus non folet. Ab Affyrrjs li forte xui hifto/ Ajfyriorum ris patefcunt. Qui uero diuinas le/ re Z num * P rtA ctitamus.abiplmsmudi natalibus eompotes fumus.Sed Ista iam ma/ Io,quippe8Clsta mutant. Denique fi quid mare diluit,Ccelu texit,terra fubduxit, gladius detotondit, alias uetfura compenfito redit, lam SC imm w primitrjs,maiore ambitum terra caf r tus, & babi fa SC uacans hominum,6č ficubi ali/ utorum infre quagens occuparat fibimet foli erat. i uen ^ Itaque folares inopia, quafi pomo/ s , rum in taleis alibi ftipatem copiam, alibi deferentem runcare atque ru^ fpari confuluit,ut inde uelut ex fur/ culis « propaginibus,populi de po, puliš,urbes de urbibus per ubique t ; KW , pangerentur. Tranfuolauere redun p erfe , l scy/ dantium gentium examina,Scyths exuberatPerfas, PhoenicesinAphri ^”** P ^* cameru&ant, Romanos Phryges * pariut, p hrygibm cMIBiL Acgyptij. ludtei. Jones. Corintbij. ni Imperij. 6iz Q_. S EP TV FLOR EN pariunt,Chald*um fernen in /Egy/ ptum educatur. Dehinc cum inde tranfdacitur Iudaea gens eft. Sic SC fleriu/* Nerculea pofteritas quae Temeno pariter Peloponcfumoccupando p diicut.Sic SC Jones Nili comites Afi/ ara nouis urbibus inftruut.fic Sl Co rintht) cum Archia muniunt Syra/ cufas. Sed uanum iam antiquitas, quado curricula noftra coram.Qua/ tum reformauit orbis feculu iftudf a v G.- tres Quantu urbiu aut produxit, aut an Laus r om / x i t>aut reddiditprsfendslmperrj trt plex uirtus,deo tot auguftis in unu fauenteCquot cenfus tranfcripci C qnot populi repugnantes,quot ordi nes iiluftratiC^uot barbari exdufi'C Reuera orbis cultiffimum huius Im perij rus eft eradicato omnia condi/ to hoftilitatis Sl coado>S£ rubo fub/ dol* familiaritatis cofultus SC amoe nufci paraicimrj pometum,S: Mid* rofetum.Laudans igiturorbemmu tantem, quid denotas hominem C ftejUtc mulat. Mutant Si befti* pro uefte forma, Pauus. quanquam 8£ Pauo pluma ueftis, SC quidem decataclitis, imo omni co chylio depreftior qua coila florent, 81 omni patagio inauratior qua ter/ ga fulgent,8£ omni fyrm ate folutior qu a caud* iacet,mukicolor,& difco/ Ior,& uerficolor,nunquam ipfadem/ per alia,5č fi femper ipfa,quado alia, totiens deniqj mutanda quoties mo ; c uenda.Nomunanduseft Sl ferpens >■/' j* 'licet periePauu. Nam SC ifte quod P fortitus eft conucrtit corium SC aeuu* ,,r.Siquidem ut fenium perfenfit,in an guftias ftipat, pariterč^ fpecum in/ >,Hiy .. ^..vM''**** oredipni r* ** r On, j*. * gtediens TIS TE RTV L LIANI, pariunt,Chald*um fernen in ptum educatur.Dehinc quum inde tranfdacitur Iud*a gens eft. Sic & Herculea pofteritas Temeno pati/ ter Peloponefum occupando produ cunt.Sic Sl Ioncs Nil: comites Afij nouis urbibus inftruunt.Sic 81 Co/ rrnthrj cum Archia muniunt Syra/ cufas.Sed uanu iam antiquitas,qua/ do curricula noftra coram. Quantu reformauit orbis feculu iftud?Qua/ tum urbiu aut produxit,aut auxit, aut reddidit prsefentis Imperij tri/ plex utrtus C Deo tot Auguftis in unum fauente,quot cenfus tranferi/ ptiCquot populi regnariC^uotOrdi nes illuftratif quot Barbari exc!ufi; Reuera Orbis,cultiffimu huius Im/ perij rus eft,eradicato omni acontto hoftilitatis SC coačlo ,81 rubo fubdo/ 1 * familiaritatis conuulfo, Sl amoe/ nus cipar, Alcinoi Pometum,6£ Mi/ d* Rofetum.Laudans igitur orbem mutantem ,quid denotas homine? Mutant SC befti* p uefte forma, quanquam SC Pauo pluma ueftis,& quidem de cataciytis,imb omni con chylio depreftior, qua colla florent: SC orni patagio inauratior,qua terga &jgef:8č omni fyrmate folutior, qua caud* iaccnt:multicoior,8£ difcoior, Sl uerficolor:nunquam ipfa,fčinp cr alia:& fi femper ipfa,quando aliaito ties denique mutanda,quotics me/ uenda. Nominadus eftSi Šerp 1 ’ 11 -’ licet pone Pauu. Nam SC ifteejud^ fortitus eft conuertit corium K 3 ® 1 " Siquidem ut fenium perfenfitdn an guftias ftipat,paritereg fpecum ‘ n ' gredico 3 r'" v ! DE PA L L I fedicns, K čute egtediens, ab ipfo {Litim h'mine erafus exuurjs lbidertt rcliciis nouus cxplicat.cum fquamiš s ann i recurfantur. Hya:nam fi ob/ feraes fexus annalis efb, marčna 8£ fa:rninatn alternat. Taceo ceruuni quod Si ipfe retatis fum arbiter, fer/ pete paftus, ueneno Ianguefcit in iu uentuce.Eft Si quadrupes 3 tardigra/ da.aoreftis.humilis.afpera. teftudi/ nem Pacuuiana putas, Non eft. ca/ pic Si tališ beftiola uerficulu de me/ diocribus oppido, fed nomen gra n/ dc.chamdeontem qui audieris, aut antegnarus ia timebis aliquid atn/ pliuseum Leone. Atcu offenderis apudutneam ferme eft fub pampi/ no totum.ridebis illico audaciam Si Grad tam nominis.quippe nec fuc/ cus eft corpori ,■ quo minutioribuš fnulto Iicet chamadeori peliicula ui/ uit.capitulum ftatim a dorfo (natri deficitceruix). Itaque duru refleefti, fed circufpečtu hiemis fic ocelli imo luminispunčta uertiginant. hebes, fcflus,uix a terra fufpendit 3 molitur inceffum ftupens 3 8i promouet, gra/ dum magis demSftrat quam expli> tat, ieiunus fcilicet femper 8i indefe/' ftus.ofcitansuefcitur, follicas rumi/ nat>de uehto cibus.tame 8i chamaj/ bon mutare totus, nec aliud ualet. ^ 3fn cu illi coloris proprietas ona fcut quid aeceftit, inde fuffunditur, locfoli chamadeonti datum, quod tiulgo dičlu eft, de corio fuo ludere. Multa dicendum fuit 3 ut ad homine P^dčtirn perueniretur. huncquo ^ Uo P ri mordioaccipitis 3 nudus eerte Si in/ O, LI B E Ri grcdietis, 81 čute egrediens, ab ipfd a & ipfo Umi/ ftatim Emine erafus,exuuqs ibidem nc ' reličlis nouus explicat.Cu fquamis Sianni recurfantur. Hyenamfiob/ uyena, ferues 3 fexus annalis eft. marem Si fceminam alternat.Taceo Ceruum; ccruus. quod Si ipfe attatis fum arbiter, fer/ pete paftus, ueneno Ianguefcit in iu uentute. Eft 8i quadrupes,tardigra/ da 3 agreftis 3 humilis 3 afpera,Tcftudi nem Pacuuiana putas.non eft. Ga/ pit Si tališ beftiola uerficulu de me/ diocribus oppido. Sed nomen graa de 3 ch amahle on te audieris; CHAMAE haud antegnarus ;iatimebis aliqd leon. amplius cu Leone; At quu offende/ ris (apud uinea fere eft)fub pampi/ 1 ho totum,ridebis illico audaciam Si grattam norniriis. Quippe nec fuc/ cus eft corpori, qui minutioribuš multo Iicet. Chamaleonte peliicula ambit. Capitulu ftatim a dorfo. na deficit ceruix.Itaquc durum reflečli: fed circufpecftat humi 3 fic ocelli imo luminispuritfta uertiginant 3 hebes* - Pečtus uix a terra fulpedit. Molitur inceflum ftupens.Si promouet.Gra dum magis demonftrat quam expli cat.ieiunuš fcilicet femper 8i indefe/- čtusi Of cirans uefcitur 3 follicas rumi nat,de ueto cibus. Tame Si Chamas leori murat totus, nec aliud ualet. Na quu illi coloris proprietas una V -" ? fit, ut quid accelTit,inde fuffunditur. Hoc Coli Chamteleonti datu, quod uulgo ditftu eft 3 dc corio fuo. ludere; be corio fuo Multa dicendum fuit, ut ad homine ludere, pneftrueftim perueniretur.Huc quo H 0M 9* ^ quo primordio accipitis.nudus certe a Ff Šiiti/ $14 Q_. SEPT. F L OREN TIS TERTVL Ha Ni, 66 inueftis figulo fuo conftitit, poft 66 inueftis figulo fuo conftitit. p 0 ft deraum fapietiam haud dum ličita pomum fapietiam hauddum ličita ADAM. p rxrc ptam potitur. ibidem quod in pmeptam potitur.Ibidem q U0c | in notto corpore indebitum adhuc pu/ nouo corpore indebitum adhuc pu, dori erat, protegere feftinans, ficu!/ dori erat.protcgcre feftinans, fimb neis folrjs interim circundat.Dehinc neis folrjs interim circudat. Dehinc cu de originis loco exterminat, quip quu de originis loco exterminaf,qp pe deliquerat,pellitus orbi ut metal/ pe deliquerat,peilitus orbiut metal/ lo datur, fed arcana ifta nec omniu lo.datur.Sed arcana ifta,nec omniu nofle.Cedo iam de ueftro,quod Ae nofle. Cedo ia de ueftro, quod Ae/ gypttj narrat, 66 Alexander digerir, gyptq narrat, 66 Alexandcr digerit, 66 mater legit, eatempeftate Ofiri/ 66 Materlegit. Ea tempeftateOfiri/ dis qua ad illum ex Libya Ammon dis qua ad iilum ex Libya Ammon facit ouiutn diues. Denicp cum ipfis uafitouium diues.Deniqjcumipfis Mercurium autumant forte palpati Mercurinm autumant fone palpati arietis moilitie delcčlatu, dilabafle arietis mollitie delečtatu, depilaffe Mercurius au ue culandumqj pertentat quod faci/ ouicula.Dumcp pertentat quod faci -f- litas materin fuadebat,tračlu profe litas materia fuadebat,tračlu profe quentefilumeliquat,8Cintetis pri/ quente filum eliquat,8č inueftis pri/ ftimi modum quam phvliratenus ftinae modum quam phyliratenus iunxerat, exi(Te fuos omnem Ianitrj iuxerat texuit. Sed uos omne lanitij difpenfationem ftručluramčp tela/ difpcnfationem ftručturamčp telo/ rum Minerua maluiftis, cum penes rum Minerua maluiftis, quu penes Arachnen diligetior officina exinde Arachne diligetior officina, exinde materia nec de ouilibus dico Mile/ materia»Nec deouilibus dico Mile fqs 66 Selgicis 66 Altinis, aut quifta frjs, 66 Selgicis, 66 Altinis, aut quis renitum, uel Betica duet natura colo Taretu uel Betica duit,natura colo/ rante. Sed quoniam 66 arbufta ue/ rante: fed iam 66 arbufta ueftiunt, ftiunt.de lini herbida. poft uirorem de lini herbida. poft uirorem. laua' lauacroniuefcut.Nccfiutfatistuni/ ero niuefcunt. Nec fuit fatis tani/ cam pangere,& ferere ni etiam pifca cam pangere, 66 ferere, ni etia pife^ ri ueftitum contigiflet. Nam 66 de ri ueftitum contigiflet. Nam 66 de Vcllcraf.fit. mari uellera qua mufcofae lenofita/ mari uellera, qua mufcofelinoto' tis plautiores cocha comat, prorfus tis plautiores cochx comat. Prorfus haud latet bombicem(uermiculi ge/ haud Iatet bombicem(uermiculi g c/ nus eft) quaperaerem aliquando nuseft)qu*per aerem aliquand° jdomus. com araneoru Horofcopis idonius difte araneoru horofcopis idoniusdifte' pintim r(l . dit dehinc deuorat, mox a quo red/ dit,dehinc deuorat, mox aluo redae dere.perinde Gnecaueris animata ia re, Proinde G necaviths tramata a ftaraine fa*« 0 * . . . < • • DE P A ftamincuolaes.Tanta igtf materia ^ateriaru ingenia quoq 5 ueftifidn® profecuta,primum tegendo homim La neceffitas precedit, dehinc « or pando imo Si inflado, qua ambitio fucceffit,uarias indumentorum for/ mas promulgauere.quaru pars gen/ tilitus inhabitantur, c^teris incom/ munes. pars uero paffiuitus omni/ busutiles,uthoc pallium,& fi Grx/ ca magis, fed lingua iam penes La/ dum eficu uoce ueftis intrauit.atcp adeo ipfe qui Gracos prceter urbem cenfebat in terras, eorum uoce qute fenex iam eruditus idem Cato iuri/ didnaj fu# intemporeum, ueru ex/ ercus, aut minus pailiato habitu Grmcts fauit.Quid nune fi' & Roma nitas omni falus, nec honeftis tame admodis gratis e (lis, aut ne ita eft, Vnde gentium in prouintrjs melius exercitus, quas natura "agro potius eluftando commodauit ftudia, pa/ Lite male fenefcentia 6i caffum la/ borantia,& lutea undio,& puluerea uolutatio, arida faginatio, Vnde a/ pud aliquosNumidasetiam equis cffareatos iuxta čute tonfor,& cultri uertex folus immunis. Vnde apud hirtos 8C hirfutostam rapax atalo> rcs fi natam Furax amento uel fella prodigium eft, Hcec fine pallio fieri |Il*us eft„ H^c tota res AfiaxQuid ti b' Libya & Europa cum rufticis mu °‘ c /i s quas ueftire no noftiv Reuera enim qual e eft Gra:catim depalari ^ a gis quam amiciri, habitum trans e 5 e ‘ta domuncuta prope eft , fi 00 tonfuetudo/ed natura mutetur: * ’ . fat h L I O » L I B E R v . X * 1 5 ftaminauolues.Tantam igiturma/ teria materiaru, ingeniaquoq? Ve/ ftificinae cfecuta, primu teoedo ho/ v c fi'f lcl ™ m mini,qua neceliitas praceliit,dehinc ^ cičn/ & ornado imb 8č inflado,qua ambi dir m, tio fucceffit,uarias indumentoru for mas promulgauere.quaru pars gen tilitus inhabitantur, carteris incom/ munes: pars uero paffiuitus, omni/ busutiles:VthocPallium,etfi Grče/ cu magis, fed lingua iam penes La/ tiu eft.Cu uoce ueftis intrauit.Atcfj adeo ipfe qui Grascos praeter Vrbe cenfebat interres, eorumčg uocem Jntcnesjd eft fenex iam eruditus,idem Cato iuri/ cxtorres > Cato , pallio/ tus. didnx Cax in tempore humerum ex ertus, haud minus pailiato habitu Graxisfauit.Quid nune fi & Roma Rr / : n r ■ I - , gumaito, Ro/ ni tameth lummi ,ali]s, nec hone/ mani pallio ftis tameadmodu grati eftis. Anne non utumur, ita eft Č Vnde gentiu in Prouinct)S Er ž° pMttik medijsexerdtus,quas natura agro ue ^ is potius elučtado comodauitC ftudia p ropofuio. Palceftra male fenefcetia,8i caffum n on omni* laborantia&luteaundtio,6fpuIue/ ptftitaRo rea uolutatio,arida faginatio C Vn^ ™ ams > rc ttc de apud aliquos Numidasctia eqs^‘ WI * cafareatos,iuxta cutetofor, cultri uertex folus immunisC Vnde apud hirtos hirfutos tam rapax a talo , refina, tam furax a mento uolfellaC Prodigium eft, h^c fine pallio fieri, Illius eft h^c tota res Afice»Quid tt^ bi Libya Europa cum rufticis mu ditijs quas ueftire no noftiC Reuera enim quale eft Gr^catim depalari magis quam ueftiricHabitum tras/ PomuncuU, ferreinftar pomucula; prope eft, fi ^ bu f c,ila ' non cofuetudoied natura mutetur, UCY r m mu v:.. '4 Ff t Sat ra. $\6 Q_t SEP T. F L OR EN TI S fat refeit inter honorcm temporis & religione dei. confuetudo fidem tem pori,natura deo. Naturam itaq; co/ iiCHiLLES cuffit Lariffeus Heros in uirginem tx formidine mutando 3 ille ferarum meduliisedu inmnis m catuSjUnc J e & nominis cofiIiu.quan/ pucUim. , -tii- ,t" doquidem labrjs uacuerat ab uberu cbiron cen / guftu, >He apud rupicem & fpluicola mm, 81 monftrorum eruditorem fcrupea fchoia eruditus.Feras fi in puero ma tri follicitudinem. patiens certe tam uftriculus.certe iam uiru alicuiuscla/ culos funčtus,adhuc fuftinet ftolam - fundcre.coma ftruere, cutem finge/ re,fpeculum cofulere, collum demul gere, aurem quoqj foratu efFcemina rus, quod illi apud Sigasum ftagila feruat.Plane poft eam miles eft.Ne ceflitas enim reddidit fexum.de pne iio fonuerat, nec arma longe.ipfum, inquit,ferrum uirum attrahit.C*tc/ rum fi poft incetiuum quoq; puella perfeueraflet, potuit & nubere. Ecce itaq$ mutatio monftrum equidem geminum, de uiro foemina, mox de Fcemina uir, quando neq$ ueritas ne gari debuiftet»neq? fallacia confiteri. Vtercp habitus mutadi malus,alter aduerfus naturam,alter contra falu/ Hercules in tem. Turpius adhuc libido uirum fccminm mu cultu trasfigurauit quam a!iqua ma/ *dine ** ^ terna ^ orn3, ’^°» <3 uam & fi adoratur scytalo/ a uo ^ ls Sl 111 erubefcendus eft illi Scy/ s a g i t t i ta ^° Sagittipelliger Icui totam ephri Pelliger. teti fui fortem cum muliebri cultu co penfauit. Tantum Lydi* dancu/ lariadicuitut Hercules in Omphale & Omphale in Hercule proftituere/ tur. ubi Diomedes Si cruenta pr*/ fepia C Kotnem, tertvlliani, Saprefert inter honor^tcmporis, % religrone dei. Cofuetudo fidem tem pori,natura deo. Natura itaq } C o/ cuiTit LWl*us Achilles in uirginc mutandorille ferarum meduliisedu catus,undeW nominis cofiliu,quan doquidemiabfjsuacberatab uberu guftu: ille apud rupice, & fyluicola, 81 monftrorun\eruc|itorem fcrupea eruditus fchola.Feras in puero ma/ tris folicitudinem. Patiens certe iam uftriculas,certe uirum iam alicui cla/ culo funčtus, adhuc fuftinet ftolam fundere, comam ftruere, cutem fin/ gere,fpeculum cofulere, collu demul cere, aurem quo ST M ‘ S ftat.adeo nec artificem neceffe eft ftat.Adeo nec artifice uoces n ece c qui pridie rugas ab exordio for/ eft,qui pridie rugas ab exordio or/ v ' J met l - •• |BC DE P A L L I O fflCt SiincJe deducat intillius to^ ramcR cotraftu bonis figmentu ca/ ftodibus forcipibus a{Tignet,dehinc diluoilotunka prius cingulo corre/ pra ,quampr£Eftabat moderatione tcxuiucrecogtiico rurfus umbonem ut fi quid exorbitauit reformato g/ dem parre de leuo promittat uero ambitu.uero eius ex quo finus tiafci turiam deficientibus tabulis retra/ hat a fcapali's,5č exdufa dexterain buam adhuccogerat cum alio pari tabulato in tergo deuoto atque ica homine farcina ueftiat. Conlcientiž denicp tuaperrogabo,quid te prius in toga fentias indutum, an ne ona ftumdiabere ueftetn,an baiulare? Si ncgabis,domu cofequar. utdebo quid ita ti m a lirnine properes. nul/ iius profcdo alterius indumenti ex/ pofitiočp tog* gatulatur.Calceos nihil dicimus.propriu tog* tormen tumammudirtimam pedum tutela, ueru & falfam.que enim non expe/ diat in algore Si ardore rigere nudi/ pedem quam in calceoChuc pedem magnum inceffu munimentu futri/ fi£ueneti* profpexerc perones ef/ faminatos.Atenim pallio nihil ex peditius,etia fi duplex qaod cratetis nioram nufquam ueftiendo copo/ nitur.quippe tota molitio eius ope/ fitecft folutim id uno circuiečtu, li/ «tcquiclenufquam inhumano.ita ortJ nia hominis fimul contegit.Hu/ Cerutu uadans exponit,ueI includit, tstero qui i n uberum adh*ret nihil C| tcufulcit,nihil eircuftringit.nihil de »Manini fide laborat,faciIe fefe re S (t, Ucile reficit.etiam ca exponitur, ■ nulli , LIBER* 6lt met,Si inde deducat in filis, totuc|? contračti umbonis figmentum cu/ ftodibus forripibus alltgnet.dein di luculo tunica prius cingulo correpta (quam pr*ftabat moderatiorem te xui0e)recognito rurfus utnbone ut fiquid exorbitauit reformet,parte quiaem de leuo promittat, ambitu uero eius ex quo finus nafcitur iami deficientibus tabulis retrahat a fca/ puliš,Si exdufa dextera in l*ua ad huc congerat cum alio pari tabula-* to in tergo deuoto:atque ita homi/ nem farcina ueftiat, Confrientia de/ niq? tuam perrogabo,quid te prius in Toga fentias indutum an ne ona ftumrhabereueften^an baiularef Si negabis,domumconfequar.Vi/ deboquid ftatima lirnine prope/ res.Nullius profečto alterius indu/ menti expofitio quam tog* gratula tur.Calceo nihil dicimus.Proprium Toa*tormentu. Immundiftima O pedum tutela,ueru Si falfam(quem enim no expediat in algore Si ardo/ J l ^ tur cbri re rigere nudipede,čp in calceo unci^T^"' pedemC)magnu incefiui munimen indecorenu/ tu futrin* Venere* profpexere pe/ dipedes inčet rones effceminatos. At enim Pah de ret,aut bre lio nihil expeditius,etiamfi duplex, m ° nbut cal/ quod Cratetis more minulqueiti/ endo coponit:.Quippe tota molitio eius operire folutim,id eft,uno circu iečtu,liceteqde nufqua inhumano* Ita omia hominis fimul coteginhu/ merum uelansexponit,uel includit, c*tero qua in humeru adh*ret ni/ hil circufulcit,nibil circuftringif, ni/ :? hil de tabularu fide laboratifacile fe fe regitjfacile reficit.etiaquu exponi£ nulli I PALLIVM lo^uitur. Q_ ♦ SEP. T.~Ft/0 TlE-NTIff Bulli ceuo ui craftinum.dimanda/ Appdrctcbri tur.Siquid interuk fupeteft, uacat ftianos difcal> zonx tormentum. fi quid calceatus ccdios inceffif f nc J uc { tu r, mU ndiflimum OpUS eft, fedut peam - T . , A . ,, modi J o- dd autpedcs nudi magis certe uiriles, necejjltdte ta/ magis quam in calceis.Hacpro pal tum tečlis . [(o interim,quantum nomine comi fafti.Iam uero SZ denegocio prouo cas.Ego,inquit,nihil foro,nihil čara po, nihii curk debeo, nihil officio aduigilo »nulla roftra prceoccupo, nulla protona obferuo.cancellos non adoro,cana!cs noti adoro,fub/ fellia non contundoaura non con/ torbo,caufas non eIatro,non tudi/ co,non miIito,non regno,feceflt de populo.itnb unicum negocium mi/ curem.uita: muliere magis in feceftit fruare q in ^pmptu/ed ignauainfa fna ius fcilicet patrk,8č imperio rei qu£ uiuendu eft,errat olim ifta fen tentia, Nemo alrj nafcitur moritu/ rus fibi, Certecum ad Epicuros SZ * Zenonasucntumeft/apientes uo • cas,totum quietisrnagifteriurn,qui eam fummas atcpunicce uoluptatis nomine conferuauere. Tamen uel propemodum mihi quoque licebit in publicum prodiflejoleo de qua/ libet margine uel ara medicinas mo rib us dicere»qu^ felicius publicis re/ bus SZ ciuitatibus,& imperijs bonas ualetudthes coferent,čp tux opera:. Quippe (i pergam ad acuta tecum plus toga: kfere rempub. Čp loricas. Atquinnullis uitrjs adulor,nullis ue ternisparco,nullu petigini adulor, adigo cauterem ambitioni,quamčp ■ V • Tullius AMBITIO, I um. TERTVLLl ANrj nullicippoin craftfnu diinatidatu* fiquidem interuk fupereft . Vacat son^ tormentum. Si qui difcalcea/ tus inducitur.mudifTimu opus c fl, aut pedes nudi magis t certe uiriles magis,quam in calceis.Hacpro p a l. iio,quantum de nomine concitafti, lam uero SZ de negocioprouocas. Ego,inquit,nihil Foro,nihil cariJ po,nihil curk debeo rnulli officio aduigilo,nulla roftra praoccupo, nulla pratoria obferuo: canccllos nonadoro ,fubfeliian5 contundo; iuranonconturbo,caufasnon ela/ tro:non iudico,non milito, non re/ gno:feceffi depopulotlmo unicutn negocium mihi eft:nihila!iudnunc curo, quam ne curem. Vita me/ liore magis in feceffu fruare, quat» in promptu. Sed ignauiainfama/ bis. Scilicet patrk, SZ Imperio,ret ue publicce uiuedum eft, Errat olira ifta fentetia.Nemo alrj nafdtur,mo riturus fibi.Certe quu ad Epicuros &Zenonas uentu eft,fapientesuo cas,totum quietis magifteriumqui e a fumma: atep unica: Voluptatis nomine coferuauere, Tamepropc/ modum mihi quoque licebit in pu/ blieum prodefte. Soleo de quali' bet margine,uel ara, medicinas mo ribus dicere,quaz felicius publids ta bus,Si auitatibus,etlmperijs bona* ualetudines coferent.čp tua: oper^ Quippe fi pergam ad acuta tecum# Plus toga: kiere rempub.cf i° ncJ * Atquin nullis uitrjs adulor,nullis uc ternis parco,nuili ipetigini aduic'* Adigo cauteriu ambitioi>q u ^, ' • X. TuN de P A L L I o, LIBER. 61 $ TulUaS duingentis miilibus no unu Tullius quingentis miilibus num/ Cice , \betn Gtri°etnic, qua bis tantum m um orbe Citri emit:quabis tantu ro, Afnius Gallus pro menda eiufde Afinius Gallus pro menfa eiufdem A ft niM Gal/ fvlauritanis numerat* Hem quatis Mauritania: numerac. Hem quatis luu facultatibus silimaucre ligneas ma facukatibus sftimauere ligneas ma culasC Itequalances centenarij pon culas?Ite,qua lances centenarq P on deris Sylla molitur.Vereor fane ne dcris Sylla molitur.Vereor fane ne parna fit ifta trutina cum Rufilia / parua (k iftamnina,quum Rufilia/ Ku p Uanus ti/ nas equidem feruus Claudfj quin/ nus equidem feruus Claudp, quin/ bertus clant pcnaria promulfide sdificat frspra/ genaria promulfide ardificat/upra/ tiffimo. Veru & fi cloquiu quiefcat, .JV'. autinfantiafubducfturmautuerecu autinfantiafubdučlu 3 autuerecun/ • ulinguisvhu Ji a retetum.Nam 81 elingua Philo dia rctentu(nam 81 elingui Philofo lofophid. fophia uita cotenta eft 3 ipfe habitus phia uita cotera eft)ipfe habitusfo/ fonat.Stc denicp auditur Philofo/ nat.Sic deniq5 auditf Philofophus phus du uidetur.de occurfu meo ui dum uidetur.De occurfu meo uida tia fui fundo.Quis non a:mulu fuu fuffundo. Quis non xmulu fuura , cumuidetpatiturC’quisoculisin eu quuuidet,patiturC’Quisoculisincu poteft in que mentibus no poteftC poteft,in quem enfibus no poteft? gradepallrj beneficium eft 3 fub ca/ Grande Pallt) beneficium eftfubctt ius rccogitatu improbi moreš uel e/ ius recogitatu improbi moreš uel e, rubefcut. Viderit nuc Philofophia rubefcunt.Viderit nuc Philofophia quid profi't.Nec enimfola meču eft. quid proftt.Nec enimfola meču eft. Habeo 81 alias artes in publico uti/ Habeo 81 alias artes in puhlico ud/ paUuti lihe/ ^ es *De meoueftiuntur &primus in les.De meo ueftiuntur &primusin rdii difcipli> formator Iiterarum 3 & primus edo/ formator Iiteraru 3 & primus čdoma narum prcfef nator uocis 3 & primus numerorum tor uocis 3 & primus Nueroru Hare {°ns, Harenarius 3 &grammaticus 3 & rhe narius 3 & Gramaticus 3 8d Rhctor, 6i tor 3 &Sophifta 3 8čMedicus,&Poe/ Sophifta 3 & Medicus,& Poeta, 5 C stelldris, A/ ta 3 & qui Mufica pulfat>& qui ftella qui Muficam pulfat, 81 qui Stcilare fronomid. ru coniečta^Sč qui uolatica fpečbat. coiecftat,& qui Volaticam fpedat. Voldticd,, Au Qmis liberaliras ftudioru quaruor Gmis liberalitas ftudioru,cjruorme i tid. M l CUH meis 3 n guh' s tegitur.PIane poftRo is angulis tegitur.PIane poftRoma manos equites 3 uerum 81 accedonis nos Equttes 3 Scurra:, 81 Agonife. 81 omnis gladiatoru ignominia to/ 81 omis gladiatoru ignominia.To/ ga ta producitur.Ha:c nimirum indi gata^ducitur.H^cnimiru indigm gnitas erit^ toga ad palliu.Sed ifta taserit.a Togaad Palliu.(Scd iflš palliu loquitur. At ego iam illi etia Palliu loquitur.) At egd iam illi d iuind [ettd, diuinafečt^ ad difciplin^ comertiu diuin^ fečlz ad difciplina: cotncrau chriftUnoru, cofcro.Gaudepallium 81 exulta 3 me confero. Gaudepalliu 8Čexulta.mc lioriate Philofophia dignata eft, lior ia te Philofophia dignata ex quo Chriftianu ueftire ccepifti. exquoChriftianumueftirecoep | ft |< et,f efpon dit oh'm Iulta/ nas Caefar Cephidio oratori, im 6 calumniatori uehemetiffimo con tra Numcrianu Narbonefem agenti,quu documetis & teftimomjs deftitueret.Genttles cu uera crimina nopoflent intentate Chnttia/ nts,obtjciebant falfa,qd' uiddicet infahtulu nuper natu m TačHs fu/ 'u.o ucfcerčt, is, iugularet, acdeindecai , _ . > ... dam alere dice bant,cu naatribus & fororibus inceftu c5rmtteret.Quale qutddam dc Cataphiygibus refert Aur.AugUflinus.Praterea obijciebat caput aGninum £ Chriftianis adorari.undc aGnarrj dičti Chriftiani:quida crucem,quod ueru eratt A (ittdrif. qtu'da fole,quod ad Oriente precarent,& folis diem feftu agercnt.Ad haec inceffe/ bant,utinfrudaoG in ncgocr)s,& qui nfhil coferrent in fifcu temploru* Na apud cthnicos quoq 3 Čcj/^oAo^o; facerdotes pp tutela facraru a?diu pecunia a plebe extor qucbant,qua ipG priuatim infumerent.Nec hrj tantu ob detrimetUm qua?ftus de Chriftianis c6querebarit,ied &: lenoncs,pdudores,aquarioIi,tum 6carrj,uenena/ rij,magi,itemarufpices 3 arioIi,mathematia' 5 graues fcilicet uiri ac iandi>quod ad /pfos a Chriftianis nihil lucri rediret. Sed iftis infrucluofos efle,tnagnus frudus eft.Appellabant infiip defperati 8C perditi,quod tajfortiter pp Chrifto morerenc* & Sarrncntitrj &: Semiftrj, quia ad ftipite dimidrj affis reuindi/atmetoru ambitu Sdmcntitij. cxurerent.Itaq5 caufam Chriftianoru agit hoc ApoIogetico,cu uiua ttočeno lice/ Semijfij, i / et,calumnias ethnicoru reFutans,ac in tpfos retorquens:quos abfcphegOdo fup/ ftitioniscouihcit 3 Chriftianisillibatarn pietate uindicando.Eftaut Apologeticus Apologetih ■ libellus defcnforius.Opufculi fumrna clarius indicabitelenchus qui fequitur. IN D EX E O R V M Q. V AE IN A PO L O G E TIC O CAPITATIM T R A C T A N T V R* De ignorandž. Caput I Quod nomen in Chriftianis damnetur,no critnen. Caput II OdioGffimum fine caufa Chriftianu efle nomen. Caput lil De lcgibus Romanorum,quod quotidie ueteres abrdgantur, SC noux fe/ runtur. Cap. im Quod Romani principes Chriftianum nomen probarint, 6t qui oderint. SC Tiberij decretum de Chrifto adorando. Cap. V Quantu a pietate, 8C maioru fuoru tnoribus Romani defciUerint.Ca. VI. Quod grauiffimis accufati fceleribus Chriftiani, nunquam tamen conui/ ttifint. Cap. Vil J^onefiTecredendum farna:. Cap. Vlil yuod qu$ de infanticidrjs obrjciuntur nobis,faIfa omninofint,8čquod fa/ c ra humano fanguine ipfi potius polluant. Cap. IX ^ c os,quos colunt,non efte Deos. Cap. X l f 0t > noc * 0 “ ctcrum pfane mortalcs fuere:5i quare,cu homines eflenti at-tiiintabhominibusdij. Cap. xi * ' J Gg Quam 6t$ ' >• ^ Quam uana Dcoram fimulachra* Cap* ^ DeLaribus. Cap. ^ Dc facrificandi ritu,& quid poeta: de drjs fabulah fint. Cap. XlIU Quam fint fceda qu& in thcatris ac fcena de dtjs reprafcntatur. Ca. xy Dc capite Afinino.Sicsteris infignibus,quorum cultura Chriftianisobijae . batur. Cap. Xvi Quod unus fit deus,8i uerus.multis argumetis probari pofle. Cap,xvir. Quod Ptolem^i Philadelphi opera facr^Iitera: in Grarcam linguam fint tralata:. Cap. xviii Quanta fit faera feriptura: antiquitas,& dc Mofisjcaterorumcp propheta/ rum aaate. Cap. xix Quod Si uetuftifTimis feriptoribus,Si rcrum pradičtarum euentu ueritas probetur. Cap. xx Quid Chri(liani differant ab Hebr*is,Si quifnam Chriftus, quotnod6ue pafTus. Cap. xxi De Chri(lo,8! dxmonibus,coruqj uiribus 8i ačtionibus. Cap. xxn De Pbantafmatibus magic£,8i damonrjs. Cap. xxm DereligioneRomanoram. Cap, xxmi Dc regtio Deorum. Cap. xxv DeregnoDei. Cap. XXVI De fpiritu dsmoniaco. Cap. xxvii Quod plus honoris Imperatoribus fuis exhibeant qua deis. Cap. xxviu An poffint prodefle idola. Cap. XXIX Imperatores a Deo efle,quorum falutcm Chriftiani a deo uero fuppliccS ipetant,qui eam dare folus poteft. Cap. De oratione pro inimicis. Cap.] Quarc ctiam pro Imperij Ro.falute Chriftiani orent. Cap. Impcratorcm hominem cfle.non deum. Cap. Nec Dnm nifi more corouni Imperatore efle appelladu.Cap. Dc Solennibus Gefarum. Cap. Quod Ghriftiani a:que omnes amanr. Cap. Ne malum contra malum. Cap. Dccoctu. Cap. De difciplina Chriftianorum. Cap, Deaduerfisurbium. Cap. Quod Dcus fpcrnitur,& ftatuaradorantur. Cap. Contra eos,qui infručtuofos dicebant Chriftianos. Cap. Qui de Chriftianis conquerantur. Cap. Quantu incom odi Refp.patiatur cx morte mnocetiu Chriftianoru^un 1 De innocemia Chriftianorum. Cap. xlV ' O: \ Q.Scpn^ I J XXX. XXXI XXXII xxxiit XXXIIII XXXV XXXVI XXXVII XXXVIII XXXIX XI/ XLl XL ]I XLII( 6 z '7 a-s EP TIM IIFLOREN TIS T ER TV LL I AN I) A P O L O G E / TICVS ADVERSVS G ENTES. de ignoranti a, capvt primvm, i non Iicet uobis,Romani Imperij Antiftites,in aperto, SC ipfo fere uertice ciuitatis pradidentibus, ad iudicandum palam difpicere, Si coram exami/ nare, quid fit Iiquido in caufa Chriftianorum : fed CM f d c ^ n / ad hanc folam fpeeiem autoritas ueftra de iuftitte ft* norm * diiigentia in publico aut timet, aut erubefcit inqui rere : Si deniq;, quod proxime accidit, domefticis d omeftiu itt/ indicrjs nimis onerata fečta: huius infeftatio ob/ dick.mm de ftruituiam defenfionijiceat ueritati uel occulta uia tacitaru lirerarum ad au ^ res ueftras peruenire. Nihil illa de caufa fua deprecatur,quia nec de coditio/ quP lro fi ^ com perto,& incipiunt odiffe quod fuerat,& profiteri quod oderat, o^ c i £ unt tantl »quanti SC denotantur.Ciuitate obfeffam uocifcrantur.in agris, tiliu dduerfus Go z incaftelhs, cbrijlmos, s 6t 8 Q_. SEPT. FLOR ENTIS TER TVL LIANI, in caftellis,in infulis ob Chriftianos: O m nem fexum, anatem, conditi©^ SC dignitare tranfgredi ad hoc Nomen quafi detrimeto mcerent: Ncctatuž hoc ipfo modo ad a^ftimationem alicuius latentis boni promouetanimos vrhMA curio Non *’ cct rcc ^' us fufpicari. nonlibecpropius expediri. Hic tantum urbana fitds. curiofitas torpefcit. Amant ignorare.cum airi gaudeant cognouifle. Q uan/ Atucbdrfis, to magishos Anachai fis dcnotaflet,imprudentcs de prudentibusiudican/ tes,quam non muficos de muficis C Malunr nefcire } quia iam oderut. Adeo quod ndciunt.praiudicant id efle:quod fi fciant,odide non poterat: quan/ do fi nuiium odrj dcbirum deprehendatur, optimum utiq; fit definerein/ iufte odiflc. Si nero de merito conftet.non modo nihil odi) detrahatut.fed amplius acquiratur. Ad perfeuerantiam, etiam iuftitte ipfius autoritate abutuntur. Sed non ideo,inquiunt,bonum,quia multos conuertir. Quanti enim ad malum ptaformantur C quanri transfuga in peruerfumCOuisne/ gac C Tamen quod uere malum eft,ne ipfi quidcm, quos rapit, detendere pro bono audent. Omne malum aut timore, aut pudore natura perfudit. Deniqj malefiri geftiunt latere,deuitant apparere, trepidant deprehenfi, negant accufati, ne torti quidem, facile, aut femper confitentur: certecon/ demnati mcerent: dinumerant in femetipfos: mentis mate impetus, uelfo to , uel aftris imputant: nolunt enim fuum efle, quia malum agnofcunr. Chriftianis uero quid fimiie C Neminem pudet,nemine pcenitet,nifi plane retro non fuifife. Si denotatur 3 gloriatur: fi accufatur,non defendit. Inter^ rogatus, uel ultro confitetur: damnatus, gratias agit. Quid hoc mali eft, quod naturam mali non habet,timorem 3 pudorem 3 tergiuerfationem ,pce/ A ccufdtio nitentiam, depiorationem C Quid hoc mali eft,cuiusreus gaudetCcuius c hrijlunoru, accufatio, uotum cft:& poena felicicas C Non potes dementiam dicere, qui uotm cum eiufi demnoxaeademtrad;atiodebcretprouenire ? Quodcunqj dicimur.cum Rr»V criminu dicuntur,& proprio ore, 8C mercenaria aduocatione utuntur adinnoce/ licebatfc de/ tix (ux commendationem :{refpondendi, altercandi facultas patetr quan" fendere , do nec liceat indefcnfos 8C inauditos omnino damnari.Sed Chriftianis te chrifttdnts li S n ihil permittitur loqui, quod caufam purgct, quod ueritatem defendat, a^uumT fl uo< d iudicem non faciat iniuftum. Sed illud folum expečlatur, quod odio publico neceflarium eft 5 confeflio nominis, non examinatio criminis: qnan .... do,fi de aliquo nocente cognofcitis, non ftatim confeflio eo nomine hotm / fiidnorm! 1 ' cidce,uei facrilegi, uel inceftfiuel publici hoftis (ut de noftris elogijs Ioquar) Hdm horum contenti fitis ad pronunciandum, nifi SC confequentia exigatis , qualitatem criminum raefumatis de fceleribus noftris ex Nominis cofeflione,cogitis tortne/ tis decofeffione decedere,ut negantes Home pariter utiq? negemus 8i fceie ra,dequibus ex cofeffione Nominis prasfumpferatis.Sed,opinor,non uuU tis nos perire,quos peffimos credicis. Sic enim foletis dicere homicid«, ne/ : laniari iubere facrilegum,(i cofiteri perfeuerauerit. Si non ita agitis circa noSnocentes, ergo nos innocentiflimosiudicatis, cum quafi innocetiflimos tj 0 uultis in ea confeffione perfeuerare,quam neceffitate, no iuftitiadamna auobisfciatis.Vociferaturhomo,Chriftianusfum,Quod eft,dicit:tu chriftims Gg } uisauf« w » gjo SEPT. FLORENT1S TERTVLLI Aiji uis audirequod no eft.Veritatisextorquend£e Prafides,dc nobis folj s - dacium elaboratis audire.Hoc fum,inquit,quod quaeris an fim. (^ L1lc j ^ torques in peruerfumCconfiteor,^ torques.Quid facerr:,fi ncoarenv"pj a/ ne alqs negantibus no faciie fidem acc6modatis:nobis,fi negauerimus ftj, tim crcditis.Sufpečfa fit nobis ifta peruerfitas,nequa uislateat in occulto qux nos aduerfus formam,aduerfus naturam iudicandi,contra ipfas q U0 ' que!egcs miniftret.Nifi enim fallorjeges maloserui iubent,non abfcondi- confeifos damnari pr$fcribunt,non abfolui. Hoc Senatufconfultum ,hoc Principum mandata definiunt,hocImperium,cuius miniftri eftis. Ciuilis, non tyrannica dominatio ueftra eft.Apud tyrannosenim tormenta ctiam pro poena adhibentur,apud uos folos qua:ftioni temperatur. Veftram illis feruire Iegem ufq; ad confeftionem necelTarium,& fi confefiione praucnian tur,uacabunt.Sententia opus eft.Dcbito pcenaenocensexpungendus eft, non eximendus. Dcnique ilium nemo geftit abfoluere: nobis no licet hoc uelle.Ideo ncccogitur quifquam negarc.Chriftianum hominem omnium fcelerum reum,dcorum,Imperatorum,legum,morum,natur£totiusinimi cum exifh’mas:&: cogis negare.ut abfoluas,quem non poteris abfoluere,ni fi negauerit.Preeuaricaris in leges.Vis ergo neget fe nocentcm, ut cum fa/ cias innocentem:equidem inuitum non de praeterito reumCVnde ifta per/ uerfitasCutetiam illudnon recogitetis, fponte confeflo magis credendura efi’e,quam per uim negantizuel ne compulfus negarc.non ex fide ncgarit:8i abfolutus,ibidem poft tribunal de ueftra rideatamnulatione iterum Chri/ ftianus. Cum igitur in omnibus in nos aliter difquiratis, quam in carteros nocentes.id unum contendendo,utdeeo nomineexcludamur(exdudimur enim,(i facimus qua faciunt non Chriftiani)intelligere poteftis, non feclus aliquod incaufaefle,fednomen,quod quxdam ratio xmalx operationis infcquitur,hoc primu agentes homines.ut nolint feire pro ccrto,quod fene fcire pro certo fciunt.Ideo & credunt de nobis quae non probantur: & no/ Iuntinquiri,neprobentur non effe,qua: malunt credidifle: ut nomen iHb xma\x rationis inimicu,pra:futnptis no probatis criminibus de fua folaco feflione damnetur. Ideo torquemur confitentes, Si punimur perfeueran/ tes,&abfoluimur negantes,quia Nominispradium eft.Denicf quid deta/ bella recitatis illum Chriftianum, cur non 51 homicidam C Sed homicb Chriftianus.cur non Si inceftus,uelquodcunquealiudnonefTe creditisCln nobis folis pudet aut piget ipffs nominibus fcelerum pronunciare. Chn' ftianus,fi nullius criminis reuseft;Nomen ualde infeftum,fi folitis N° ml ' tliš critnen eft. ftPO LOGHTlCYS A D V E R S V S GEN.TES, ČJI dioS ISSIMVM sine cavsa christia/ N VM ES SE NO MEN. CAP. 11 I. ogs«|| v i d> quod ita plericp daufts oculis m odium c/us impingunt,ut : |w| bcnum alicmteftimonium ferentes,admifceant Nominis expro brationemCBonus uir Caius Seius,fed malus tantum quod Chri nuScem alius: ego Lucium fapientem uirum repcnte fačtum Chriftia nam defero. Nemo retračtat.non ideo bonus Caius, & prudens Lucius, n on,p nonet ■ ia ChriftianusCaut ideo Chriftianus,quia prudens & bonusCLaudant, Lfciunt:uituperant,qu^ignoranr:SC idquodfciunt,eo quod ignorant, corrumpunt:cum (it iuftius occulra de maoifeftis pra:iudicare,quam mani/ fefta de occultis prardamnarc. Aiijs,quos retro ante hoc Nomen uagos,ui/ F orte^Alij. Ics.improbos nouerant, ex ipfo denotant, quod collaudanttcarcitate odrj infuffragium impingunt,quod muh'er,quod lafciua,quod feftiua,quod iu uenis,quoa Lucius,quam Amafius fačtr funt Chriftiani.Ita Nome emen Torte,quod dadoni impucatur.Nonnulli etiam de uriiitatibus fuis cum odio ifto pači/ Am *fi us -, fcuntur.contenti iniuria.dum ne domi habeant,quod oderunt. Vxo/ rem tam pudicatn maritus,iam non zelotypus:fi!ium fubiečtum pater re/ rropatiens abdicauitjferuum iam fidelem dominus olim mitisab oculis rc lcgauit.Vtquifque hoc Nomineemendatur,offendit.Tanti non eft bonu c()c,quanti odium Chriftianorum.Nuc igitur.fi Nominis odium eft, quis Nominis reatusCqua: accufatio uocabulorumC nifi aut Barbarum fonat a!iquauox nominis,autinfauftum.aut maledicum,autimpudicum. Chri/ Mrijhdnus* ftianusuero quantum interpretatioeft,de unčtione deducitur.Sed &cum pcrperam Chriftianus pronunciatur a uobis, nam ncc nominis eft noti/ anos uou/ tiapcnes uos,de fuauitatcmel benignitate compoficum eft.Oditur ergo in bm,z? chre hominibas innocuis,etiam Nomen innocuum. At enim fečta oditur in na xjxso'turpes,quos SC ipfi damnare confueftis, a quibus damnatos reftituere 0tt * e Ris.Ca:terum de tot exinde Principibus ad hodiernum,diuinum,hu/ ,r| anumc| fapietibus «ditealiquem debellatorem Chriftianorum* At nos contrario čdirnus protečlorem,fi liter« Marci Aurelrj grauiffimi imperato rbl equirantur,quibus illam Germanicam fitim,Chriftianorum forte mili tumprceationibu 8 impetrato imbredifcuffam coteftatur. Qui ficut palam a eiufmodi hominibus pcenam dimouit.ita alio modo palam difperfit, 1C£ ‘ a et * am accufatoribus damnatione,SC quidem tetriore. Quantum Alburnus, Tihem!* Nero,dedi.ca/ tor perfecutio nis Chrijlias ne. Domitianus » M. Aurcliui Cef. Huius rei met minit etia in libro ad Sca/ pulam , 6 5 4 * Q_. S EPT, FLOftENTfS TERTVL Ll a O.VANTVM A Pl E TAT E, ET M A I O R V M Svo/ R V ,M M O R r 13 V S ROMANI D E S C I y e R I N T c a p y t v i. Trdidnus. Hddridnus. Vcfpdfianus* Antoninus Piu r. Vem Antoninus, Legcs fumptudrh. Centum fumptum, 61 ambitionem compnmcntcs" quacentum a:ra non ampiius in coenam fubfcribi iubebant,ncc amplius quam unam inferri gallinam,& cam non faginatam:qua patridum^uod decem pondo argenti habuifTetpro magno titulo ambitionis fenatu fura/ mouebant:qua theatra ftuprandis moribus orientia ftatim deftruebant: qua dignitatem 3 & honeftorum natalium infignia non tcmere.necimpunc ufurpari finebant:Video enim Sl Centenarias coenas a centenis iam fefter trjs dicendasiSč in lances parum eft, (i fenatorum, Sl non libertinorum ucl adhuc flagra rumpentium.argentaria metalk produčta uideo; Sč theatra, nec (ingula fatis efle,nec nuda.Nam ne uel hyeme uoluptas impudica fn> geretprimi Lacedamonrj penulam ludis excogitarunt. Video 5£ interni^ tronas atque proftibulas nullum de habitu difcrimen reličtum, Circa fe' minas quidem etiam illa maiorum inftituta ceciderut, qua modeftia:.qu x fobrietati patrocinabantur: cum aurum nulla norat prater unico digiio, quem fponfus oppignoraflet pronubo annuloteum muiieres ufqucadco ui no abftinerent,ut matronam ob refignatos calla uinaria loculos, fui in c/ dia necarint.Sub Romulo uero qua uinum attigerat, impune a Mečemo marito trucidata eft.Idrirco Sl ofeula propinquis offerre neceffitas erat.ut {piritu indicarentunVbi eft illa felicitas matrimoniorum.de moribus unq: profperata,quaperannosferme fexcentosab urbe conditanulla repuoia domus fcripfitCNunc in foeminis pra auro nullum leue eft membrump lX uino nullum liberum eft ofculum:repudium uero iam Sl uotum ' matrimonij fručlus.Etiam circa ipfos deos ueftros.qua: perfpede decrcuc' rant patres ueftri.rjdem uos obfequenti{Timi refeidiftis. Liberum pa rrcn | cum myfterrjs,C6fules a fenatus autoritate no modo Vrbe/ed un ‘ ue j pologeticvs a d ver sv s 'cente?, c 55 leruot* Serapidem,& Iddem,& Harpocratem cum fuo Cyno/ serapls K**P rc "! bir ° Sinfcm f eft ' C " riade0 ™P“ lr ^ Pifo tpm*. , P7 . Co a non uticp ChnftianucuerGs ctiam ans eorum abdicauerut tur c J cynoce , 1,1111 ^ otiofarum fuperftitionum uitia cohibetes. His uos reftitutis fum/ phalo. P iuiri maicrtatcm contuliftis. Vbi religioCubi ueneratio maioribus debita ' ,a ^is?HabiM,uičfeu,8£ inftručtu,fenfu,tpfo denicp fermone proauis re/ ^ U °c, a ftis.Laudatis femper antiquitatem,Sč noue de die uiuitis.Per quod Tcnditur, dum a bonis maiorum inftitutis dcceditis,ca uos retinere,8£cu/ ftodirc,qu®non debuiftis, cum qua: debuiftis.non cuftoditis. Adhuc quod mdcmini fidelifllmetueri a patribus traditum,in quo principalit er reos traf orelTionis Chriftianos dcftinaftis.ftudium dico deorum colendoru,de quo studim dtor nia:amcerrauitantiquitas,licctSerapidi iam Romano aras reftruxcritis,Ii rum Colendo/ cc; Baccho iam Itaiico furias ueftras immolaritis.fuo !oco oftendam,proin rm ' dcdcfpici&negligi K deftrui a uobisaduerfus maiorum autoritate.Nunc enim ad illam ocultorum facinorum infamiam rcfpondebo,ut iam inde ad mamfeftiora pergam. O.VOD GR AVISSIHIS A C C V $ A T I SCELERIBVS CHRISTIANI, N V N Q_V A M TAMEN CON VI C TI SI NT. CAP, VII. Icimur fceleratiflimi de fa era met o infanticidrj,& pabulo Iuda:, H(W & poft conuiuium incefto,quod euerforesluminu canes, leno- chrijlimsob nes fcilicet,tcnebrarum 8£ libidinum impiarum inuerecundiam ijetibantur. procurent.Dicimur tatnen Temper, nec uos quod tandiu dici/ tnur.eruerccuratis.Ergo aut eruite,fi creditis:autnoIite credere,qui no erui/ ftis.Dc ueftra nobis diffimulatione praderibitur non efle,quod nec ipd au/ detiseraere. Longe aliud munus carnificrj in Chriftianos imperatismon ur cmifldan » dicadt qu£ faciunt.fed ut neget quod funt.Cenfus iftius difciplime, ut iam P cut opfofc adidimus.aliberioeft.Cuodiofuicoepitueritasdimulatcp apparuitim/ tTllca cffe.Tot hoftes eius,quot extranei:& quidem proprrj,ex ^mulatione: iU dii,exconcuffionc:milites,ex natura.Ipfietiam domefticis noftris quoti Clc ob(idemur,quotidie prodimunin ipfis plurimu ccetibus, 8t congregatio r, JUS noftris opprimimur.Quisunquam taliter uagienti infanti fuperue/ ni ^quiscruenta,ut inuenerat Cydopum, 5i Sircnarum ora iudicfj refera/Forte, miki, Ult -Quisuel in uxoribus aiiqua immunda ueftigia deprehenditC^uis ta/ j 1 a dnora,cum inueniftet,c*lauit,aut uendidit,ipfos trahens homincsCSi Torttpa&es. ^ m pei latemus,quando proditum eft,quod admittimus C Imo a quibus || c i potuitcAb ipfis enim reis no utiq?,cum uel ex forma omnibus my/ Cri ] s dientrj fides adhibeatur.Samothraaa,& Eleufinia reticentur.Quato ' ~ • tnagis 6 5 6 SEP T: 'F tO RENT IS TERTVLLIan F A - MA. Acncyd,4-. 1 -: , ; v o ^ -i i # # ,-cxt nei.Et unde extrancis notitiaC cu temper etiam imptadnitiationesarceant Torte , minus profanost arbitris caueatur,nifi fi impq nimis metuunt. mctuunU NON ES SE ČRED EN D V M FAMAE C AE. VIII, A tura farna: omnibus nota efhutru efl Farna malu, quo n5 aliud uelocius ujlu ?Cur malu famaCquia ueIox,an quia plu/ rimum mendax?qu^ ne tune quide»cum aliquid ueri affert,(i/ _ne mendadj uitio efl: detrahens,adrjciens,demutansdeuerita/ te.Quid,quod ea illi conditio efl,utno,niti cum mentitur,perfeueret:&tan/ diu uiuit,quamdiu non probat. Siquidem ubi probauit,cefrat effe,& qua(i officio nunciandi funčta,rem tradit:& exinde res tcnetur,res nominaf.Ncc quifquam dicit uerbi gratia,Farna efl hoc Roma: facflum 3 aut,Farna efl il/ lum prouindam fortitumded fortitus efl ille prouindam,& hoc facflu Ro/ m a:. Farna incerti cftdocum no habet,ubi certum efl. An uero farna credat, niti incontideratusCquia fapiens non credit incerto.Omnium eftexi(tima requantacunq; illa,ambitione,diffufa fit 5 quantacunq; affeueratione.cotv ftructa,quod ab uno aliquando principeexorta fit,necefre efl exinde in tra duces linguarum, & aurium ferpar. Et ita modid feminis uitium catcraru moriš obfcurat,ut nemo recogitet ne primum mendadu feminauerit:quod fepe fit aut ingenio a:mulationis,aut arbitrio fufpicionis,autnon nouafcd ingenita quibufdam mentiendi uoluptate.Bene autem,quod omnia tepus t M h 1 A reue ^ at teftibus etiam ueftris prouerbrjs,atqs fententqs,ex difpofitionena/ reve/ tura::qu£ ha ordinauit,ut nihil diu lateat,etiam quod farna no diftuli&Me la r., rito igitur farna tandiu confcia fola efl fcelerum Chriftianorum.Hanc indi cem aduerfus nos profertistqua:,quod aIiquando iačtauit, tantoq fpatia in opinionem corroborauit,ufq$ adhueprobare non ualuit. O.VOD . H h dio 6*8 Q_* SEPT* FLORENTIS TERTVLLIa NI,- dio furiditur.O Iouem Chriftianum 3 & folum patrisfilium de crudel Sed quoniamdeinfanticidio nihil intereft 3 facro an arbitrio perpetrcM^ ¥orte,c 0 nuer cet parriridium homiddio interfit.conuertat ad populu quod uultis w turadpopulil drcutnftandbus 3 &in Chriftianorum fanguinem hiantibus exipfi s erium quot,ut 'pnu/ uo h ls fuftiffimis.K feueriftimis in nos prsfidibus apud cofaentiasniiif^ gatiul H ul natos bbi uberos enectent. 2>iquidem 8č de genere ncds differt, uti crudeltus in aqua fpiritum extorquetis,aut frigori 3 & fami,& canibus exoo nitis. ferro enim mori stas quoq? maior optauit. Nobis uero homiddio fempcr interdičto 3 etiam conceptu utero,dum adhuc fanguisin homincm delibatur,diflbluere non licet.Homiddrj feftinatio eftprohiberenafci.Ncc refert.natam quis eripiat animam,an nafcentium difturbet. Homo eft & qui eft futurus.etiafrucftusomnisiam in Temine eft.Defanguinispabulo, sfijtpud He/ & eiufmodi Tragicis ferculis legite:nec ubi relatum fit,eft apud Herodotu Z/ia cor/cx (°p ino r)diffufum brachrjs fanguinem cxaIterutro deguftatum nationes trn e margi/ quafdam foederi comparaffe.Nefrio qnid 6i Tub Catilina deguftatum eft, nereUtum . Aiunt apud quofdam gentiles Scytharum 3 defunčtum quencpafuiscome di. Longe excurro:hodie iftic Bellons faeratus fanguis de femore profciflo in palmulam cxceptus,8£ fuis datus ftgnatis.Item illi 3 qui munere in arena noxiorum iugulatorum fanguinem recentem de iugulo decurrentemexce/ ptum auida (iti comitiali morbo medentes auferutrubi funt item ilii, qui de arena ferinis obfonrjs coenantCqui de Apro,qui de Ceruo petuntC Aperil/ le 3 quem cruentauit,lučlando deterfit: Ceruus iile 3 in gladiatoris fanguine iadauit.Vrforum aluei appetunturtrucidantibusadhuc fe uifceribus ha/ manis.Rudatur proinde ab homine caro pafta de homine. Hsc qui edi> tis 3 quantum abeftis a conuiurjs ChriftianorumCMinusautemSČilli fa' •»u§ xw£ict ciunt,qui libidine fera humanis membris inhiant, quia uiuos uorant? mi' |pvTa unout, nus h uma no fanguine ad fpurdtiam confecrantur,quia futurum fa«' /f«xa* n quibus aliquid operati.ueftigia reliquerunt,in quibus etia ^ P u ti demonftrantur.Nunc ergo per fingulos decurram.tot ac tantos 3 no^ s 'Ucteres J feruos,Barbaros,Gr«cos,Romanos,peregrinos J captiuos,add H h t pduos rut. Cdfiitds Cbrijliatto rum. Saturnus. Saturnus mons. 64 o Q_. SEPT. FLORENTIS TERTVLLU N j DijgentUiu. ptiuos, proprios, cbmunes, mafculinos, fceminas,rufticos,utbanos cos,militares(otiofum eft etia titulos perfequi,ut colligam in copend'^ hoc non quo cognofcatis.fed recognofcatis. certe enim oblitos aoiris * O.VOMODO VET ER V M DII PLANE M ORT AL E S fuerc,3i quare,cum homines efient.fačti fintab hotni/ nibusDt]. Cap* xi. NtcSaturnum Deuspcnesuos nemo eft. Abillo cenfus totius ucl potioris,uel notioris diuinitatis Jtacp quod de origine con ftiterit.id Si de pofteritate conueniet.Saturnum itaq,quantum literat docent.necp Diodorus Grarus.aut Tallus,necp Caffius Scuerus.aut Cornelius Nepos.necp ullus commentator eiufmodi anciqui/ tatum aliud quam hominem promulgauerunt.Si qu£erasrerum aroumcn ta,nufquam inucnio fideIiora,quam apud ipfam Italiam.in qua Saturnus poft muitas expediriones,poftquam Attica f hoipitia confedit,exceptusab Iano.uel lane, utSalrj uolunt, Monsquem coluerat,Saturnius dičlus: ciuitas,quam debeilauerat.Saturnia ufq; nunceft/Tota deniqj Italia pod smrnia m' O cn otriam,Saturni'a cognominabatur, Ab ipfo primum cabula,dč imagi/ Hi. ne fignatus numus,8i indea:rariopra:fidet.Tamen fihomo Saturnus, uti/ que ex hocnine:8i quia ab homine,non utiq? de ccelo.Si terra.Sed cuiuspa rentes ignoti erant.facile fuit eoru filtum dici,quorum Si omnes poUumus uideri.Quis enim non ccelum ,8i terram.matrem ac patrem uencrationisfii honoris gratia appellet,uei ex confuetudine hnmana,qua ignoti,uel exin/ Df coe!o He/ opinato apparentes.de ccelo fuperuenifte dicunturC' Proinde Saturno rc/ Tmx filius. P enti no aduentu ubicp ccelitem contigit dici.Nam 8i teme filios.uulgusuo cat,quorum genus incertum eft.T aceo quod ita rudes adhuc homines age bant.ut cuiusiibet noui utri afpečlu,qua(i diuino comouerentur. Cum ho/ die iam politi,quos ante paucos dies lučtu publico mortuos fint confeflian deos confecrent.Satis iam de Saturnodicet paucis. Etiam Iouem oftendc/ mus tam hominem quam ex homine, Si deinceps totum generis examcn tam mortale,quam feminisfuipar cft:quoniam ficut homines fuidc no .m detis n egare,ita poft mortem Deos fačtos inftituiftis afleuerare. Cautas, qu* hocexegerint,retračtemus.In primis quidem necefle eft.conccdatiscl' fe aliquem fublimiorem deum,8i mancipem quendam diuinitatis, qm cX hominibus deos fecerit. Nam neqj fibi ilii potuiftent fumerediuinitatcm, quam nonhabebant,nccalrjspraftareeamnon habentibus.nifi qui p r ^ prie poflidebant.Cceterum (i nemo eflct,qni deos faceret.fruftra p r *‘“ n5l/ tis deos fačlos auferendo facftorem.certe quidem fi ipfi fe faccre potui cn, nunquam homines fuiftent.poflidentes fcilicet melioris conditionis p°J' ftateJgitur Ci eft,qui faciat deos,reuertor ad caufas examinandas q a pologeticvs ADVERSVS GENTES. «41 hotninibus deoru.nec ullas inuenio,nifi fi minifteria & auxilia offi ^ iuin(s defidcrauit ille magnus deus.Primo indignumeft,ut alicuius lS indi manitatis in diuinitate.quia quas illis ftationes,&poteftates diftribuiftis, tam fuerunt ab initio, quam 51 fuiflent,etiam fi deos ifcos non creafietis, Sedconuertimini ad caufam aliam,reipondentes coliationem diuinitatis mcritoium rcmunerandorum fuiflfe rationem.Et nuic concedetis opinor il/ lumdeumdeificum iufiitiapr^cellere,quinectemere,nec indigne,necpro/ -seusdeificm* dige tantum praemium difpenfarit,VoIo igitur merita recenfere,an eiufmo o' (int,ut illos in coelum cxtulcrint,8č non potius in imum Tartarum merfe t artam. r| nt,qucm carcerem poenarum infernarum cu multisaffirmatis, Iliuc enim itfucli foient imptj, quicp in parentes, Sl in forores incefti, Sl maritarum a " u drginu raptores,& puerorum contaminatores,& qui faeuiunt,8č fioioccidunt,8i qui furantur,& qui dedpiunt,8£quicuq} fimiiesfuntalicuius c '> ucltn.C^uern homine integrum a crimine aut uitio probare poteritis, 110m inem negaueritisCAtqui ut illos homines fuiffe non poflitis nega/ g: c Ia mifen 0 tsaccedunt,qu£e nec deos poftea fačtos čredi permittunt. ui enim talibus uos puniendis pr$fidetis,ficommerdum,colloquium,con/ jjj m ^ _ rum >&turpiumprobiquicprefpuitis.horu autemparesdeus maic atls C USE confortio adftruit.quid ergo damnatis quorum collegas H h i adoratis 6 4 Z Q_* SEPT* FLOR. TERTVLLIANI, adoratis?Suggillatio eft in ccdo ueftra iuftitia.Deos fadtis criminoGfTirn quofq?,ut placeatis dt)s ueftris. illoru eft honor,cofecrado coa:qualiu.Sq utomittam huiusindignitatisretračtatu:probi,& integri,8i boni fuerint* q«o, ideji , Q u d tamen potiores uiros apud inferos reliquiftis, aliquem defapicntia 4dquid. Socratem,deiuftitia Anftidem,de militia Themiftodem, de fublitnitatc Alexandrum,de fclicitate Polycratem,de copia Craflum,de eIoquetia De/ mofthenemCQuis exillisdqs ueftris grautor, Sl fapietior CatoneCluftj or čl militanorSdpioneCQuisfublimior PompeioCFelidor Sylla,copiofior CrafTo,eloquenn'or TuliioCQuanto dignius iftos deos ille aflumendoscs pečtafteLprafcius utiq? podorumrProperauit,opinor,& ccelum femel du/ fit,& nune utiq; melioribus apud inferos mufTitantibus erubefeit. dVAil VANA D E OR V M S I .M V L A C H R A» C A P V T XII. Efto iam de iftis,ut qui letam me ex ipfa uerirate demonftratu/ rum quid non flnt.cum oftendero quid ftnt.Quantum igiturde Drjs ueftris, nomina folummodouideo,quorumucterumor/ tuorum,& fabulas audio>& faera de fabulis recognofco.Quan/ de ftmulachris ipfis,nihil aliud reprehendo,quam matres.foro/ res efle uafculorum,inftrumentorumc^ comunium >uel ex pfdem uafculisfii inftrumentis qua(i fatum confecratione mutantes licetia artis tranfliguran/ te,8£ quidem contutneliouflime,& in ipfo opere facrilege,uc rcUera nobis, maxime qui propter deos ipfos plečlimur.folatium poenarum efle podit, quod eademSč ipft patiuntur, ut fiant.Crucibus, čl ftipitibus imponitis p oe n ae Chriftianos.Quod fimulachrum nonpriusargilla deformat.crud Si ftipiti anor vm. f u P er ft rui ftarin patibulo primum corpus Dei noftri dedicaturlVngulistb C ruces C7* radiris latera Chriftianorum. At in deosueftros peromnia mcmbrauali' stipites. dius ineumbunt afcitc.Sč runcinte,& fcob i n *[Cer uices ponimus ante plum^ vnguU. bum,8č glutinu,&gomphos.Sine capitefuntcRfueftri. Ad beftias impeb jgJ*' Iimur,certe,quas Libcro,& CyBele,& Cereri applicatis]Ignibusurimur*hoc Metati*. & dl* a prima quidem maffajlnrnetalla damnamur.inde cenfcnturdtj w i nfuk. ftrijln injulis relegamur.folet Sl in infula aliquis Deus uefter aut nafci,ant mori.Si per htec conftat diuinitas aliqua,ergo cum, qui puniuntur, conlc^ crantur,8£ numina erunt dicenda fupplicia.Scd plane non fentiunt bas w Sencu uolu/ jurias,8d contumelias fute fabricationis drj ueftri,flcut nec obfequia. O 7u erftitilne' P 1£EU0Ces> O faerilega couitia,infrcndite,infpumate,qdem eftis,qu! centim, "cu/ aliquem piuribus,& a maioribusde ueftra fuperftitione perorantem t c P r ' i usmeminit hendiftis.Igitur fi' ftatuas,8£ ima ginesfrigid asmortuorum fuorum»n” l ' Aur.Angjl. mas non adoramus,quasMflui,& Mures,& Araneas intelligfondnne Torte, aliquo jžg rurn,ucl quo / rudi merit. tu m autem APOLOGETI c V s A D V E R S V S CENTE S, 6 45 - Sj qaam p cenam merebatur rcpudium agniti errorisC PofTumus 'uideri tedcre eos,quos certi Turnus omnino non efle C Quod non C 'l nihil ab ullo patitur,quia non eft.Sed nobis dq funt,inquis.Et quc , c > mnrrario impii, 8£ facrilegfiSč irreligiofi erga Deos noftros d .^j ^ u jj 0 patitur,quia non err.oea noms ar) iunt,mquis.t:t quomo/ f ortaf. inqui/ Jlo uos e contrario imprj, & facrilegi,& irreligiofi erga Deos noftros depre * ♦ er mox, h'diminiCqui quos pnefumitis efte,negIigitis:quos timetis,deftruitis:quos Dcw uc P oS ‘ 1 . ,iInr}irf<;.Recoonofcite,fi mentiar.Drimo.auia cum alns alios coIitis,uriq? quos non cohus,otrenciitis.pmatio aiterrus.nne alterius c melja non poteft proccdere, quia nec elečtio fine reprobatione. lam ergo contemnitis,quosreprobatis,qups reprobando offendereno timetis.Nam utfupraperftrinximus,ftatusdeicuiufqj in fenatus ^ftimatioe pendebat. Dcus noncrat,qucm homo confultusnoluiffec&nplendodamnaflct. DE LARIBVS, C A P V T XIII, OmefticosDeos,quos Lares dicitis, domeftica poteftate tra/ člatis,pignerando,uenditando s demutando,aliquando in caca cacMus , ds bulum de Saturno,aliquando in trullam de Minerua,utquifq? tninutiuum & contritus atq? concuffus eft,dum diu co!itur,& quifq? dnm fan." C4c4£ ’°* ftiorem cxpertus eft,domefticam neceffitatem.Publicos a:que puhlico iure fodaris,quos in haftario uečtigales habetis.Sic Capitolium,'ficOlicoriu Fort.fi capiu foru petitur,fub eadem uoce preconis.fub eade haftadfub eade annotatio/ fi oI,t * ncqua:ftoris diuiniras addičla conducitur.Sed enim agri tributo onufti ui liorcs.hominum capita ftipendio cenfa ignobiliora.Nam h^c funt not* ca pduitatis.Di) uero,qui magis tributaripmagis fančti.Imo qui magis fan/ di.magis tributarrj.Maieftas quasftuaria emcitur.Circuit cauponas religio mcndicans.cxigitis mercedem pro folo templi,pro aditu facri.no Iicet deos nolTc gratis.uenales funt.Quid omnino ad honorandos eos facitis, quod non ct *am mortuis ueftris conferatisC&des proinde,aras proindeadem ha* bitus,5č infignia in ftatuis.ut £etas,ut ars,ut negotium mortui fuit,ita Deus cft.qu 0 differt ab Epulo Iouis SilicerniumCa Simpulo ObbaCab arufpice 1 ollindtorfNam 8C arufpex mortuis apparct.Sed digne imperatoribus de unftis honorem diuinitatis dicatis,quibus SC uiuentibus eum addicitis.ac/ ^ptoferrentdi)ueftri,imbgratulabuntur,quod paresei fiant domini fui, *° rt 'f ercnf * c ^ cum Larentiam publieum fcortum.uelim faltem Laidem,aut Phrynefi intcr iunones ; & CerereSjac Dianas adoretis.cum Simonem magum fta/ simonmg tu a.& inferiptione sancti d e i inauguratis,cu de p&dagogis,aut auliV a ntinoum ui nclcio que Cinsdum deum facitis, Iicet no nobiliores dr) ueteres,tamen dctur tnt f lll/ ^tumcliam a uobis deputabunt hoc SC alrjs Iicuiffe,quod folis antiquiV C ° IUullC * in delhijski H h 4 Defacri/ hit, Socrates* Lentulus c r Hoflitiur, Mi tnoguphi. 644 O.VSEPT, FLORENTIS T E R T VL LI A N r> DE SACRIFICANDI RIT V, ET Q_V I D POETae de drjs fabulati fint* cap. xiiii, 11 Olo K ritus ueflros reccnferc,non dico quales fitis in facriflcan do,cu enedta,& tabidofa,& faniofa qusecp madatis:cu de o d' mis,& integris fuperuacuaqužEq; truncatis,capituIa:Sč uncj/ IH las,quasdomi quoqj pueris,uel canibus deflinaffetis.Cu dede cima Herculis.nec tcrtia parte in aram eius imponitisjaudo magis fapicn, tiam^uod de pcrdito aliquid eripiris.Scd conuerfus ad Iiteras ueftras,qui/ bus informamint ad prudentia,& ad Iiberalia officia,quanta inuenio lud{/ briacDeos inter fe propter Troianos.Si Achiuos.ut gladiatoru paria con/ greffos depugnaffc. Venerem humana fagitta fauciatam,quod filiu fuum iEneam pene intcrfcdu ab eode Diomede rapere uellet.Martem tredecim mefibus in uinculis pene cofumptum.Iouem ne eande uim a' cccteris cceliti/ busexperiretur,opera cuiufdam monflri iiberatu.Sč nucflentem Sarpedo nis cafum,nune fcede fubantem in fororem fub comcmorationenon icadi iedlarum iam pridem amicarum.Exinde quis non Poeta ex autoritatc prin cipis fui dedecorator inuenitur DeorumCHic Apollman Admeto Regi pafcendis pecoribus addicit, Ule Neptuni ftručtorias operas Laomedon ti locat.Eft & ille de Lyricis(Pindarum dico)qui iEfculapiu canit anaritiie merito,qua medicina nocenter exercebat 3 fulmine uindicatu.malus Iupitcr, fi fulmenilliuseft.impiusin Nepotem,inuidusin artificem.R«cneq)Ucr3 prodi,neq; falfa confingi apud religiofiflimos oportebat.NecTragici qui/ dem,aut Gornici parcunt,ut nonerumnas, uel errores domus alicuiusdei prcefcrant.Taceo de phiIofophis,Socrate contentus,qui in contumeliadco/ rum,Quercum,6£ Hircum,& Canem deierabat. Sed propterca damnatus eft Socrates,quia deos deftruebat.Plane olim,id eft femper, ueritas odio eft.Tamen cum poenitentiafententiaa Athenienfes,& criminatores Socra/ tis poftea afflixerint,& imaginem eius aurcam in templo collocarint.rcfdi' Fa damnatio teftimonium Socrati reddidit.Sed & Diogenes nefcio quid in Herculem ludit,& Romanus Cynicus Varro trccentos Ioues,fe Ep itc res dicendum,Gne capidibus introduxit» CLV A M SINT FOEDA Q_V AE IN T HEAT R I 5, AC fcena de drjs repr^fentantur. Cap* XV. /Etera Iafciute ingenia etiam uoluptatibus ueftris per Jccrum dedecus opcratur.Difpicite Lentulorum,8č Hoftiiiorum nctu/ ftates,utrum mimos an deos ueftros in iocis 8L ftrophis ridcaj tis.Mcechum Anubim,& mafeulum Lunam,& Dianam latam,& louis mortui teftamentum recitatum, & tres Hercules fentf ‘ c0 irrilos* A p o L-0 c e T I c V S ADVERSVS GENTES.' 645 . (,’ cc j gj hiftrionum Itterse omnem fccditatem eornm defignat.Lugec ^ rl ,filiu iačtatum de caelo laitantibus uobis.Si Cybelc paftorem fufpirac 1 ft diofutn no erubefcentibus uobis.Si fuftinctis louis culogia cantari: Si J * n onem, Venerem,Mineruam,a paftore iudicari.Quid,quod imago dei u 'itn ionominiofimmu caput,Si famofum ueftit:quod corpus impuru, Si aliftam artem effoeminatione produčlu Mineruam aliqua,uel Herculem tpncfentatfnone uiolatur maieftas,8i diuinicas coftupratur laudantibus uobisvPlanereligiofioreseftis incauea,ubifuperfanguinem humanu,fu/ pcr inquinamenta poenarum proinde faltant drj ucftri,argumenta,8Č hifto rias noxqs miniftrantes,nifi quod &ipfosdeosue{trosfa:penoxr) induut,' Vidimus aliquando caftratum Atyn illum deu ex Peflinunte.& qui uiuus ardebat,Herculem induerat.Rifimus Sl interludicras meridianom crudehV tates,Mercurium mortuos cauterio cxaminantem.Vidimus Si louis fratre ouidZhicU/ gladiatorum cadauera cum malleo deducentem.Singula ifta qu^cp adhuc g« f eullcrio, quts poffet inucftigare/i honore inquietant diuinitatis,fi maieftatis uefti/ giaabfoletant,de conteptu uticp cenfcntur,tam eoru,qui eiufmodi fačbitar, quameoru,quibusfacn:itat.fed ludicra ifta fint.Ca:teru,fi adrjciam qua:n5 minus cofcienba: omniu recognofcent,in templis adulteria componi, intct aras lenodnia tračlaridn iplis plerucg aidituorum ,31 facerdotum tabcrnacu lis.fub rjfdem uittis,6T apicibus,8£ purpuris thure flagrante libidinem expi5 gi.ncfdo ne plus de uobis drj ueftri,quam de Chriftianis querantur. Certe lacrilegi de ueftris fcmper apprehenduntur.Chriftiani templa nec interdiu noruntfpoliarent forfiran ea K ipfi.fi 81 ipfi ea adorarent.Quid ergo colur, qui talia non coluntdam quidem intelligi fubiacet,ueritatis e (Te cultores, qui mendacrj non fint.Nec errare amplius in eo,in quo erraffe fe recogno/ fccndo ccflauerint.Hoc prius ca pite,Si omnem hinc facramenti noftri ordi/ nem haurite,repercuffis tamen opinionibus falfis. DE capite asinino, et caeteris in Si g n ib v s» quorumculturaChriftianisobrjciebatur. Cap. xvi. Am quidam fomniaftis caput Afininum efie deu noftrum.hac Cornelius Tacitus fufpitione eiufmodi inferuitjs enim in quint to hiftoriarum fuarum bellu Iudaicu exorfus ab origine gentis —-g 1 etiam de ipfa tam origine quam de nomine,& religione gentis, Uo ui 't ) ar gnmcntatusJudieos refert /Egypto expeditos, fiue ut pura/ 0 >txtorres uaftis Arabia: in locis aquaru egentiflimos,cu fiti maceraretur, bus a f s f ^ ortc de paftu potum petituri tcfhmabanturdndicibus, fonti/ ( 0 PiT ° S, °^ eatn g rat iam cofimilis beftia: effigiem cofccrafle. Atq? ita inde P i:l0r )pia.fumptum,nosquocR J ut Iudaica: religionis propinquos,eidctn fimulachro ler I ermA. 6 46 Q_» SEPT. FLORENTIS TER -T.VX.LlA Ni, Ccr.Tdtitus. fimulachro initiari. At enim idem Cornelius Tacitus.fane illc mendaci * Ioquacifiimus in eade hiftoria refert Cn.Pompcium 5 cu Hicrufale ccnip 11 propterea quod templu adifTet fpeculandis Iudaica: rcligionis arcanis mil lum illic repcrifle fimulachru.Et utiq; fi id colebatur,quod a!iqua cfiioic t pr#fentabatur,nufquam magisquam infacrario fuo exhiberetur,co ma/ gis quia nec uerebatur extraneos arbitros,quaquam uana cultura.Soliscni laceVdotibusadire licitum,& cofpcčtuscatcrorum uelo oppanfo interdico batur.Vos ramen no negabitis Si iumeta omnia,& cočtoscanthcrioscun) fua Hippona coli a uobis.Hoc forfitan improbandum,quod intcr cultorcs AfmdTijuocd omniu pccudum.bcftiarucp afinarrjtantum fumus.Sed & qui crucis nos ti chriftutm. re !igi 0 fos putat,cofecraneus nofter erit.Cum lignum aliquod propitiatur, \\chgiofi crw u ^ ent habitus.cum materi# qualitas eadem fit,uiderit forma.du id ipfum cis. dei corpus fit.8č ramen quato dillinguitur a crucis ftipitc Pallas AtticaTSi Ceres farrea,qu# iine effigie rudi paio,& informi ligno proftatC Pars crucis eft omne robur,quod ereda ftatione defigitur,nosfic forteintegrum,&to/ de c kv tum deo coIimus.Diximusoriginemdeoru ueftrorum aplauftrisdecrucc c E » indud.Sed 81 uičlorias adoratis,cum in tropharis cruces inteftina (int tro/ ph#orum.Rcligio Romanorum tora caftrenfis,figna ueneratur, figna in/ rat.omnibus dijs pr#ponit.omnes illi imaginum fuggeftus infigncs.moni' y i \ y Iia 5 crucium funt.Sppara illa uexillorum & £abarorutn,ftol#crucium funt. \ w ^Laudo diligentiam,noluiftis nudas & incultas cruces confecrare. Alti plane tiUntchri / h urnanius >& uerifimilius Solem credu t deu noftrum. Ad Perfas (i fortede fiunorUejfe putabimur,licet folem noinlinteo depičlu adoremus,habetes ipfum ubicj; deum. in fuo cIypeo.Denicp inde fufpicio, quod innotuerit nos ad orietis regione precari.Sed 81 plericp ueftru affečtatione aliquado,& ccelcftia adoradi ad folis ortum labia uibratis,/£que fi diem Soliš lastiti# indulgemus,alfa Ion/ ge ratione quam religione Soliš, fecundo loco ab eis fumus,qui die Saturnt otio & uieftui deccrnunt ; exorbitantes Sčipfi a Iudaico more,quem ignorat. Sed noua iam Dei nofiri in ifta ciuitate proxime #ditio publicataeft.E* quo quidam in fruftrandis beftrjs mercenarius noxius pidturam propofuic cum eiufmodi inferiptione. DEVS CHRISTIANORVH O N O N Y C H J T I S. . Etat auribus afininis,a!tero pede ungulatusjibrum geftas 8C togatusi' ]/ mus 8£ nome 8C formam.Sed illi debebat adorare ftatim bifortnenornen. quia & canino,& leonino capite c5miftos,&: de capro,& de ariete cornutos, 8£ a lumbis hircos,& a cruribus ferpentes,& planta.uel tergo alites deos w ceperunt.H#c ex abundantfine quid rumoris inrepercufium quafide to fcientia,pr#teriflemus. qu# omniaconuerfi iam ad demonftration cn5rc gionis noftr# repurgabimus, . . . • CtV'&D POLOGETICVS' Ad VERSVS GENTES. 647 V N V S S I T D 6 V S, £ T V E R V S MVLTIS AR/’ t G y ME JSJ T 1 s P RO B AR 1 p OS s E, CAP. XVII. Vod coiimus 82 nos,deus unas eft,qui tota molem iftam cu orni inftrumenro elemetorum.corporum.fpirituutn.uerbo.quo iuflit, inof> fjgjpj rarionc,qua difpofuit:uirtutc,qua potuit.de nihilo expreffit ir maicftatis fua:,undc 52 Gra:ci nomen mundo koVo/j accora/ modaacrunt.InuifibiIiseft,K fi uideatur.in comprehenfibilis,82 fi per gra> uaar rcpra:fentetur.ina:ftimabilis,82 fi humanis fenfibus asftimetur .Ideo ue riis, 62 tantuseft:'.Caeterumquod uidcri communiter,quod comprehendi, ouod Ecftimari poteft,minus eft,52 ocu!is,qbus occupatur,82 manibus,qui/ bus contaminatur,82 feniibus,quibus inuenitur.Quod ucro immčfum eft, foli fibi notum cft.hoc quod eft deum ceftimari facit,dum a:ftimari non ca/ it.ita enim uis magnitudinis,82 notum hominibus obiecit, 82 ignotum.82 xc eft fumma deli&t nolentium recognofcere,que ignorare non poflunt. * Vultis ex operibus ipfius tot.ac talibus.quibus continemur,quibus fuftine mur,quibus obledamur.etiam quibusexterrcmurC’uultis ex anima: ipfius teftimonio coprobemusCqu£E licet carcere corporis prefta.licet inftitutioni/ bus prauis circufcripta.licet libidinibus 82 cbcupifcentrjs euigorata,licet fal/ fisdtjsexancillata,cum tamen refipifcit.ut excrapula,ut ex fomno.ut ex ali quaualetadine,82 fanitate foam patitur,82 deum nominatfolum,quia pro prieuerushic unus deus.bonus.82 magnus,82 quod deus dederit omniura Deusiedit. " uoxcft.Iudicesquoqj cum teftacur.illu deusuidet,82deo cbmendo,82 deus Deu« teftor« mihi reddet.O teftimoniu anima: naturaliter Chriftianar.Denicp pronun^ Dcus u ^- tians.lmnoadCapitolium.fedadccelumrefpicit.Nouitenim fedemdei nlusmlhi*' uiui.ab illo,82 indc defcedit.Sed quo plenius,82 impreffiusta ipfum, quam re ddet. difpolmoneseius,82uolutatesadircmusjnftrumentum adiectt literatura:, injlrumetu U fiquid uelit de deo inquirere,82 inquifito inuenire,82 inuento credere, 82 ere/ temur*, dito defcruire.Ht uiros enim iuftitia.innocentia dignos deum nofle 82 ofte/ Prc #ef*. dere,a primordio in feculum emifit fpiritu diuino mundatos,quo pra:dica/ deum unieum efle,qui uniuerfa condidcrit.qui hominem de humo in/ ruxerit.Hic enim eft uerus Prometheus,qui feculu certis temporum difpo Vm« vreme idonibus.82 exiubus ordinauit.exinde quse figna maieftatis fua: indicantis tl,eus *. x 'dcbtperimbres.perignes^uasdemerendo fibi difciplinas determina/ Ucnt .qua: ignoratis,82 deferitis.fed obferuantibus his praania deftinarit.82 4 U1 produeto a:uo ifto iudicaturus fit fuos cultores in aitx Sterna: retribu/ | 10n cm,profanos in ignem $que perpetem.fufcitatis omnibus abinitio de '* * 4 n Unc ' s> ^ re formatis,52 recenfitisad utriufcp meriti difpučtionem. Ha:c 82 rilmus aliquando.de ueftris fuimus.fiunt.non nafeuntur Chriftiani. . Quod> Vrophct*. Vtolemt^Vht Uddpbus . <48 a* SEPT, FLOR. TERTVTLliani Q,,VOD P T O L EM A E I PHIL ADELP HI OPEr a « A C- R Aj LIT ERAE IN G R A E C A M LINGVAM $ y N T TRALATAE. CAPVT XVIII. I Vos diximus pr*dicatores, Prophet* de officio prophcrandi i uocantur.uoces eorudtcmcp uiriutes,quas ad finem diuinitacis Udrti ludti. LXXIT. in/ terpretes . fienedemus • |f azdebantdn thefauris literarum mancnt,nec ife Iatcnt. Ptole/ p meeorum eruditiflimus,qucm Philadelphum fupernominaRt Si omnisliteratura: fagadffimus,quu Audio bibliothecarum Pififtratu (ut opinor)a:mularctur J inter c*tera memoriarum^uibusautuetuftas.autcu/ Ttmrtrius riofitas aliqua ad famam patrocinabatur,ex fuggeftu Demetrij Phalcrcj p halercus. gramtnaticorum tune probatiflimi.cui pr*fečturam mandaucrat.libros a J ud*is quoq? poAulauit.proprias fcilicet at ep, uernaculas literas, quas foli habebat.Ex ipfis enim & ad ipfos femper Propheta: perorauerat.fcilicct ad domcfticam deigentem expatrum gratia.Hebr*i retro : quinunc Iud.u Q. VANTA SIT S A C R A E SCRIPTVRAE A N TI Q. VI/ TA S, ET DE MOfSlS CAETERORVM Q_V E P R 0/ PHETARVM AETATE, CAP. XIX. Gitur & liter* Hebr**,Sč eloquium.Scd ne notitia uacarcthoc ip*; quocp Ptolem*o a Iudads fubreriptum eft feptuaginta&duo/ businterpretibusindultis,quosMencdemus quoquc phiiofo/ k phus prouincis Iud** de fcncenti*c6munione fulpexit.AffiP mauit h*cuobisetiam Arift*as,ita in Grarcum ftilum ex aperto momme * ro reliquit.Hodie apud Serapazum Ptolemaji bibliotheca: cu ipfis Hcbrai/ vefligdis i« cis literis exhibentur.Sed Si Iuded palam lečlitant. Večtigalis libertas uub dtorum liber oo aditur Sabbatisomnibus.qui audicrit.inucnict deu.auietiam Puduc/ tas - rit intelligere cogetur & crederc.Primam inftrumcntis iftisautoritate lunv 'meu t a' ma a "“> Itas uendicat.Apud uos quocp religioniseft inftar,fidem de tem poribusafiferere.Omnes itaqj fubftantias,omesq? materias,origines,orm' Torte, ucflri, nes.uenas ueterani cuiulcp flylinoftri.gentes etia plerafcp.&urbesinfig nCi * gentes. - hiftoriarum>8č caufas memoriaru,ipfas denicp effigies literarum indiecs.cn p r o p h e ftodesep reru Si (puto adhuc minus dicimus)ipfos inquam deos ucftr° s > T! c a. fpfa templa,& oracula.K faera, uniusinterim prophet* feriniu feculisti |n cit.in quo uidetur thefaurus collocatus totius Iudaici facratneti,& indcci ^ MOYSES. n oftri.Siquideaudifl:is interim Moyfcn Argiuo Inacho pare*tatcoc gentts pene annis ante Vrbcm Con.Centum fepruaginta Danaum ip 13 apud uos uetuftilTimum pr*uenir.trecentos circiter dadem Priami ante^ dit.poflem etiam dicerc quingentis,& Homcrum habens,quos ^ uar ’ • c 4-9 rtrETICV« A D V E RS V S GENTE5* ■ P O v ^ U ^ rophete,& fi Moyfi pofthumant, extremiftimi tamen eortjm tffi '^nofiores deprehenduntur primoribus ueftris fapientibus legiferis, ^ ° n o‘ D ET VET VST IS SIM IS SCRIPTORIB V S, Q_V g rerum pnedičtarum euentu ueritasprobetur. CAPVT XX. y£c quibus oridinibus probari poflint,non tam difficile eft no bisexponere,quamenorme,&arduum.Sed interimlongum multis inftrumentis cum digitorum fupputarqs gefticulis affi/ dendum eft.Referanda antiquifli'marum etiam gentium archi ^^pciorum, Chaldeorum.Phcenicum.aduocandi eorum municipes, ncrauos notitia fubminiftrata eft,aIiqui,Manethon iEgyptius,SC BerofuS Chalda:us,fed SC Hieronymus Phcenix Tyri rex, Sečtacores quoqj eoru Mcndcfius PtoIemaus,& Menander Ephefius, SC Demetrius PhalereuS, &rex Iuba,& Appion,& TalIus,8čquiiftos autprobaGautreuincit, Iudce/ us Iofephus antiquitatum Iudaicarum uernaculus uindex 3 Graxorum etia iofephut, tcnfuales conferendi,& qax quando fint gefta,ut concatenationes tempom rum apenantu.r,per quas luceant annalium numeri. Peregrinandum eft in hiftorias,& literas orbis. Et tame quaii partem iam probationis intulimus, cum pcrque probari poftinkafperfimus.Verum differrepraftat,ne uel mi nuspcrfequamur feftinando,uel diutius euagemur perfequendo.PIus iam ofFcrimus proiftadilatione.maieftatemfcripturarum.finon uetuftate di/ uinasprobamus.Si dubitatur antiquitas,ne hoctardius,aut aliunde difcen dum.Coram funt qua: docebunt.Mundus.Sč Secuium, SC Exitus. Quicqd agitur,prenunciahatur.quicquid uidctur,audiebatur. Quod terne uorant urbcs,quod infulas maria fraudant,quod externa atep interna bella dilani ant,quod regnis regna compulfant,quod fames,& lues.Si locales quaxp da dcs,&: frcquentium plerucp montium uaftant, quod humiles fublimitate, ' s fublimes humilitate mutatur,quod iuftitia rarefcit,& iniquitas inerebrefeit, znanim omnium difciplinarum cura torpefeit, quod etiam officia tempo fum.SC dementorum munia exorbitatur,quod SC monftris,Si portentis na> ^ralium forma turbatur,prouidenterfcripta funt. Dum patimur,Iegutur. umrecognofcimus,probantur.idoneum(opinor)teftimoniumdiuinitatis uentatem diuinationis.Hinc igitur apud nos futuroru quoqj fides tuta eft ^'luihcctprobatorum^uiacum illis,quas quotidie probantur, predice* jntur.Eedem uoces fonant.eedem Iitere notat,idem fpiritus pulfat. unu Jttipus eft diuinationi futura prefari.apud homines,fi forte diftinguitur, p u ^ CX n ngitUr;dumex futuro P r ^ fens ’ dehl 'n c »prafaiti prateritude/ m u ! 1 n r ‘ CvUld , clel ‘ nc l uirauS ( 0)fQ uos ;f«tura quoca credentes,qui iam dici/ ® us dus. per duos gtadus credere? 1» Quid $5° Q_* SEPT, FLORENTIS TERTVLLl ANl Q,VID CHRISTIANI DIFFERANT AB HEEr AE) ' &quifnamChrifl:us,quomodouepaflus. Cap. xxi ' ““ Ed quoniatn cedidimus antiquifTimis Iudaiorum fnftr tis fedam iftam effe TufTultam,quam a!iquando nouellgj^ | Tiberr) temporibus pleriq; fciunt,profitentibus nobis qu 0 Ut fortafle.an hoc nomine de ftatu eius retračletur,qua(ifub ^ C um/ braculo infignifiima: religiois,cert£ licetiae aliquid,5č proprig pr&fumpt !(V Ceremonij ms abfcondat, uel quia prasterastate neq? de uičlus exceptionibus, tiea de ludaic*, folenitatibus dieru,neq? de ipfo fignaculo corporis,neq 3 dc confortio no mi nis cum Iudaeis agimus, quod utiq$ oporterct fi eidem deo manciparcmur Sed SC uulgus iam fcit Chriftu,ut alique hominu,quale Iudiei iiidicauerut. quo fadlius,qui nos hominis cultores exiftimauerint. Venim ncq 3 de Chri fto erubcfcimus,cum fub nomine eiusdeputari,& damnari iuuat:neq ? dc deoaliquid pnefumimusaliter.NecdTeeft igiturpauca de Chrifto.utdc M deo totu.Iudads erat apud deu gratia,ubi SC infignis iuftitia,& fidesorigiV ” naliu autoru.unde illis SC genetis magnitudo ,SC regni fublimitas floruit$ „ tantafeIicitas,utdedeiuocibus,quibusedocebantur,de promerendo deo, * SC non offendendo,prasmonerentur.Sed quanta deSiquerint,fiduria patru inflatuad dedinandu deriuantes a difciplina in profanum modu, SC fiipli n5c6fitcrentur,probaretexitushodiernusipforum.Difperfi,palabundi,SI cceli SC foli fui extorres uagantur per orbem fine homine.iine deo rege, qui/ busnecaduenarum iureterram patriam faltcm ueftigio falurare eoncedi/ tur.Cum ha:c illis famfte uoces praminarentur,eadem Temper omnes inge rebant fore.uti fub extimis curricuiis feculi,ex omni iam gente, SC populo.Si loco cultores fibi allegeret deus multo fideliores.in quos gratiam transfer/ retpleniorcm quidem ob difciplinse,8£ autoris capacitate.Venit igitur,qui ad rcformandam.Si illuminandam cam uenturus a deo pr^nunciabatur ChristVS. Chriftus ille filius dei.Huius igitur gratia:,difciplinajqj arbiter, Si magtll« illuminator,atque dedučbor generis humani filius det annunciabatur.non quidem ita genitus,ut erubefcat in filtj nomine, aut de patris femine.non de fororis inccfto,nec de ftupro fili#,aut coniugisaliena: Deum patrera p al/ F or. cortmtu, fus eft,fquamatum, aut cornuum, aut plumatum amatorem in auro con' uerfum Danaeslouis.&iftafunt numinaucftra.Caterumdeifilius nu a de impudicitia habet matrem.etiam quam uidetur habere, nupferat.^ prius fubftatiam edifleram,& iam natiuitatis qualitas intelligitur lam e v ximus Deum uniuerfitate hacmudi Verbo,& Ratione,8£ Virrutc mo iw* >.oy© J , Apud ueftros quocp fapientes *oyop, id eft,fermonem,atcp rationem co _ torte, faftiu ftat artificem uideri uniuerfitatis.Hunc enim Zenon determinat raa** 01 ^ torem. qui cun&a in difpofmone formauent,eundem &fatum nocari>& A D V E R S V S G E N TE S. 651 a pologeticvs Iouis ,SC Neceffitatem omnium rerum.Harc Cleanthes in Špiritu « ^^'aucmpermcatorcm uniuerfitatis affirmat.Etnos etiam Sermcni* - C ''^RationUtemcp Virtuti, perqua;omnia molitu Deum ediximus,pro/ " at ^ fubftantiam fpiritusinfcribimus,cui SC Termo infitpranucianti, SC ra " no Lftit difponenthSi uirtus profit perficienti.Hunc ex Deo prolatum di/ " dicimus^prolatione generatum,& idcirco filium,8č Deum ditftum cx uni “ tatc fubftatia:.Nam SC Deus fpiritus.Edam cum radius exfole porrigitur, " ortio ex fumma.Sed Sol erit in radio,quia Soliš eft radius,nec feparatur “ Lbftantia, fed extenditur.Ita de fpiritu'fpiritus,& de Deo Deus. Vt lumen • dc lumine accenfum manec integral indcfečta materin matrix:8£ fi plures " indc traduces qualitatum metueris,ita SC quod de deo perfečtum eft,Deus “ cft,8i Dei filius,& unus ambo.Ita de fpiritu fpiritus,& de deo deus modu/ H lo altcrnum numeru gradu no ftatu fecit,& a matrice no receffit, fed excef/ “ (itjfte igitur dei radius,ut retro Temper pradicabatur,delapfus in Virgine “ quandam,& in utero eius caro figuratus nrafcitur homo Deo miftus. Caro “ fpiritu inftručla nutritur,adoIefcit,affatur,docet,operatur, SC Chriftus, eft. ce Recipite intcrim hanc fabulam,iimilis eft ueftris,dum oftendimus quomo « do Chriftus pbetur,^ qui pencs nos eiufmodi fabulas a:mulas addeftru/; « ftioncm ueritatis iftiufmoai pra:miniftrauerint.Sciebant& Iudad uenturu “ cOc Chriftum,fcilicet quibus prophctseloquebantur.nam Si nune aduentu ciuscxpedant.necaliamagis inter nos,& illos copulfatio eft, qua quod ja ueniifenon credunt.Duobus enim aduentibuseius fignificatis, primo, qui iam expundus eft in humilitateconditionis humana,Secundo,qui conclu dendo feculo imminet in fublimitate diuinitatis exert«,Primum non intel ligcndo,Secundum,quem manifeftius prardicatum fperant.unu exiftima/ uerunt.Nec enim intelligerent priftinum.credituri fiintellexiflent,& confe/ čutim falutem,fi credidiilent.meritum fuit deličtum eorum. Ipfi legunt ita Tcriptum.multatos Te fapientia,& intelligentia,& oculorum,& aurium fru/ pQuem igitur folum homine modo pradumpferant de humilitate,feque baturutimagnuadtimarentdepoteftate.cuillouerbodsmoniadehomi Umdgu nibusexcuteret,c^cosilIuminaret,leprofos purgaret,paralyticos reftringe/ n >ox i cm ^t.mortuos deni<^ uerbo redderet uitas;,elementa ipfa famularent,compe/^ c * .j| C ”sprocellas,& freta ingrediens.oftendens fefe uerbum dei, id eft, Ao>o A ,. ec 1 u primordiale primogenitum uirtute,8i ratione comitatum,& fpiritu in/ « jučtum cundem,qui uerbo omnia SC faceret,8č feciflet. Ad dočtrinam ue^ « o ciu squi a reuincebantur magiftri,primoresqj Iudaiorum,ita exafperaba ‘‘ ft u °d ad eum ingens multitudo deflečleret,ut poftremo obla * f a , 0 _ nt: ‘ o ^^ ato Spriam tune ex parte Romana procuranti uiolentia fuf « ^ 10ru ln Cf wcem Iefum dedi fibi extorferint,Pr£edixerat Si ip£e ita fatfto* Ii z ros* 65 i Q_- SEPT# F L OR. T E R T V L L i A * Tj »> ros.Parum hoc,fi non & propheta: retro etiam.Tamefuffixus multa mot p ■ te Šole fubdučta eft.Deliquium utiq; putaiierunt,qui id quocg f U p cr —. - - r t -mu itd r ” tis illius propria oftcndit indgnia.Nam fpiritum cum uerbo fpontc d t dr prauento carnificis officio.Eodem momento dies medium orbcm fi T' fto prardicatum non fcierunt:& tamen eum tnundi cafum relatum in archi uis ucftris habetis.Tunc Iudazi detracftum,& fepulchro conditum maon ctiam militari manu cuftodice diligentia circufederunt J ne,quia pr$dixcrat tertia dic refurrcčiurum fe a morte.difcipuli farto amoliti cadauer fallercnt fufpečtos.Scd ecce die tertia cocufla repente terra>& mole reuoluta,qua: ob ftruxeratfepulchrum,8čcuftodia pauoredidečtamullisapparentibusdifci/ puliš,nihil in fepulchro repertu eft, praterčp exuufe fepulti. Nihilominus tamen primores,quorum intererat,& fcelus diuulgare,SC populum uediga lem,& famularem dbi a fide reuocare,furreptum a difcipulis iačlitaucrunr. Nam nec ille fe in uulgus eduxit,ne imprj errore libcrarentur,ut &fides no mediocri prcmio deftinata difficultate conftaret.Cum difeipulisaute qui> bufdam apud Galiheamlud^ae regionem ad XL.diesegit,docenseosqua: doccrent.Dehinc ordinatis ds ad officium p>radicandi per orbem circufufi nube in coelu eft receptus,multo melius quatn apud uos afteuerare de Ro/ mulo Proculi folet.Ea omnia fuper Chrifto Pilatus,8č ipfe iam pro fuaco/ frientia Chriftianus C^fari tune Tiberio nunciauit.Sed & Gefarescredidii fent fuper Chrifto,d aut Csfares non effent feculo neceftartj.aut (i & Chti ftiani potuiftent efle Carfares.Difcipuli quocp diffufi per orbem expr»f/ pro magiftri Dei paruerunt,qui & ipd a Iudsis infequetibus multa perpcf fi,utiqj pro fiducia ucritatis libenter.Roma: poftremo per Neronis feuitia fanguinem Chriftianum feminauerunt.Sed monftrauimus uobis idonc/ os teftes Chrifti ipfosillos,quos narratis.Multum eft, d eos adhibeam.uc credatis Chriftianis,propter quos non creditis Chriftianis. DE CHRISTO, ET D AE M O N I B V S, EORVHO.V" uiribus SC adlionibus. capvt xxii. Nterim hiceftordo noftra inftitutionis. bunc adidimusS.’^ nC gat quod colit: Si culturam, SC honorem in alterum rransfert: Si tranb ferendo iam non colit,quod negauit.Dicimus,& palam dicimus, K u 0 " 13 torquendbuslacerati, Si cruentiuociferamur: Deum colimusper c h R [/ s t v M.illum hominem putate. per eum, Si in eo fe cognofciuult P e/ us, & coli. Vt Iudaas refpondeamus, Si ipd Deum per hominem M fen colere didicerunt. Vt Graecis occurram,Orphcus Pieri*» • - r Athcfls OGETICVS ADVERSVS g e n TE Si, «55 ^ p (j? ti ^ t s Md am P us Argis,Trophonius Bceotias initiationibus homines i C runt.Vt ad uos quoq$ dominatorcs gentium afpidam.homo fuit jj| uS fsl u ma,qui Romanos operofiflimis fuperftitionibus onerauit. 01 't 82 Chriftocomentari diuinitatem rem propriam.non qui rupices, v n p eroS homines multitudine tot numinum demerendorum attoni/ toscfficicndo,ad humanitatem temperaret 3 quod Numa:fed qui iam expo licos Si ipfa urbamtateMeceptos in agnitionem ueritatis ocularet. Qua:rite Ton^edptoi * pofi ucra eft ift a diuinitas ChriftuSi ea eft,qua cognita 3 quis reformetuE aJbonum.fequitur 3 utfalferenuncietur:compertainprimisilla omniratio nc qu£c delirefcens fub nominibus ,82 imaginibus mortuorum, quibufdam fianis 82nriraculis 82 oraculis fide diuinitatis operatur. Atq; adeo didmus clic fubftantias quafdam fpiritales.nec nouum eft nome. Sduntdsmones philofophuSocrate ipfo ad demoni) arbitriu expečtante.QuidniCcum 82 ipfidcemonium adhsfiflea pueritia dicatur, dehortando plane a bono. Omncs fciunt,Poec^.Etiam uulgus indočtum in ufum maledičlis freque/ tant Satanam principcm huius mali generis.proinde de propria cofdentia anims.eadem ex facramenti uoce pronunciat.Angelos quocp edam Plato no ncgauit.Vtriufqj nominis teftes efle 3 uel magos aflerut. Sed quomodo deangclis quibuCdam fua fponte corruptis corruptior gens demonu eua' v: feritdamnata a deo cum generisaucoribus .82 cum eo 3 quem diximus,prin/ cipc,apud literas fanbtas ordine cognofcitur.Nunc deoperatione eoru fa/ tis-crit exponere.Operatio eorum eft hominis euerlio. fic malitia fpiritalis aprimordio aufpieata eft in hominis exitium.Itaq; corporibus quidem 82 ualetudities infligut ,82 aliquos cafus acerbosvanimaz uero repenttnos, 82 ex traordinarios per nim excefliis.Suppetitillisadutracp fubftantiam homi/ nisa!endamfubtilitas 3 82 tenuitasfuamultum fpiritalibus uiribus♦licet 82 sicputo lege inui(ibiics 3 & infenfibiles in cffedu potiuš quam in ačtu fuo appareant. Si d um.Multunt poma.fi fruges nefdo quod aur$ latens uitium in flore pra:cipitat 3 in germi ^f t td f‘ ius ne exanimat 3 in pubertate eonuulnerat 3 ac fi cxca ratione tentatus aer pefti/ aTu bntcs hauftus fuoseffundit:eadem igitur obfcuritate cotagionis, afpiratio f uo appurent, d$monum 3 82 angelom mentis quoc^ corruptelas agit furoribus ,82 amen/ Ac/?powK qucc illi accuratior paftua eft,qua hominem e cogitatu uerae diusnita/ ns aucrtat pra:ftigqs fallis 3 quas 82 ipfas quomodo operet, expedia.OmniS pintus ales cft.Hoc anoeli 82 , dsmones.Igitur momento ubio? funt ,To/ lb ^ r ^ ls Ms iocus unus eft.quid ubique geratur.tam facile fdunt quam ldeM > Au ^ Duaaant uelocitas , diuinitas, creditur. quia fubftantia ignoratur*SieS 2 r , " w ^ Ii f autores 65 4 Q_* SEPT* F L OREN TIS TERfvLLlAKj autores interdum uidcri uolunt eorum,qua: annunciant.& funt plane m / lorum nonnunquam,bonorum tamen nunquam.Difpofidonesetiam dc 8i nuncprophetis condonantibus excerpunt,& nune iečtionibus refonan tibus carpunt.Ita & hinc fumentes quafdam temporum fortes armulant diuinitatem.dum furantur diuinationem. In oraculis autem quo ingeni ambiguitates temperent in euentus,fciunt Crcefi.fciunt Pyrrhi. Citcrum teftudinem dccoqui cum carnibus pecudis,Pythius eo modo renuntiauit forte, bubet. quo fupra diximus,mometo apud Lydiam fuerat.Habens de incolatuaež ris,& de uicinia fyderum,& de commercio nubium cceleftes fapereparatu^ for, benefici. raS3Ut g/ pluuias,quas iam fentiunr.repromittantibeneftcr) planet circa nt ras ualetudinum.beduntenim primo.dehincremedia pradpiuntadmira/ eulum noua,fiue c6traria:poftquamde(inuntizdere, SC curaflc creduntur. Quid ergo de cazteris ingenrjs.uel etia uiribus fallacia: fpiritalis edifleram? Phantaimata Caftorum,& aquam cribro geftatam,& nauem dngulopro mota,8č barbam tačtu irrufatam, SC ut numina lapides crederetur.&deus uerus non qu;ereretur. DE PHANTASIATIBVS M A G I C AE ET D AEM ON II S. CAP. XXIII. nugl J||p|§5||pOrro fi 8C Magi phantafmata a:dunt,& iam defunčtorum in/ ' damant an/mas.fi pueros in eIoquium oraculi eliciunt.fi multa miracula circulatorrjs praftigqs ludunt.fi SC fomnia immtttut, _ habetes femel inuitatorum angeIorum,& daimonum afliften/ tem fibi poteftate.per quos,& capra:,8£ menfe diuinare confueuerunt,qua/ to magis ea poteftas de fuo arbitrio,& pro fuo negotio ftudeat totis uirfi bus operari,quod aliens prasftant negotiationiCaut fi eadem SC angeli. 5£ dsmones operantur, qua; SC drj ueftri. ubi eft; ergo prscellentia diuinita' ds,quam uticp fuperiorem omni poteftateerededum eft^No ergo dignius pradumetur ipfos efle,qui fe deos fadant.cum eadem sdant, qux fadant deos čredi,quam pares angelis.& dsemonibus.deos effeC Locoru differen/ tia diftinguitur(opinor)ut a templis deosexiftimeris,quos alibi deos non didris.ut aliter dementare uideatur,qui faeras turres peruolat,aIiter qui & čta uicinia: tranfilit.Sč alta uis pronuntietur in eo,qui genitalia.uel lacertos, alia,qui fibi gulam profecat.cum par exitus furoris, 8C una rado eft inuci v gationis.Sed hačtenus uerba,iam hinc demonftradorei ipfius.quaol w demus unam efle utriufcp nominis qualitate.^idacur hic aliquis fub triD u ' nalibusueftris,quem dazmoneangi confter,iufFus a quolibet Chrift' 300 loqui.(piritus lile tam fe dazmonem confitebitur de uero.quam alibi dcu de faIfo.j4:que producatur aliquis ex tjs,qui dedeo pati ejciftimantur.^ aerismaleficum numen de nidore conripiunt, qui ruilando curantur.^ p pOLO ČETIC V S ADVERSVS G EN TE S, , . pfofantur.Ifta ipfa uox coeleftis pluuiaru pollicitatrix, ifte ipfe a v L I ius mcdicinarum demonftrator,alia de moriruris Socordio SZ De Conijcio, atte ^ U JvAfdepiodoto fumminiftratur,nifi feda:mones cofefli' fuerint.Chri de fuano mcntiri no audentes.ibidem illiusChriftiani procaciffitni fanguine Z%TrZ funditc.quidifto opere manifeftiusC^uid hacprobanone hdeliusftimphci tm>c z qu jf / Msucricatisin medio eft.uirtusilli fuaaftiftitmihilfufpicarilicebit magia, piam annouf autahquaeiufmodifallaciafieri.Dičlisnonftetis,fi oculi ueftri,& aures pro, demo pLmifcnnr uobis.quid autem inniti poteft aduerfusid,quod oftenditur nuda fpnceritatefti altera parte uere dei funt,cur fefe damonia mentiun/ tnorituris, turCanut uobis obfequantur C lam crgo fubiečta Chriftianis diuinitas ue boe,ut opinor ftia.nec diuinitas deputanda cft,qua fubdita.eft hominid fiquid ad decus modo > Acfeu/ facitamuiisfuis.Si altera parredamonesfunt, uel angeli, cur fe alibi pro dijsagere rcfpondent.Nam ficut illi,qui drj habetur,da:moncs fe diccre no /Socort luiffenr,(i uere drj effent.fcilicet ne de maieftate fe deponcret.Ita SZ ifti,quos dio,& vetu/ direčtoda:monesnoftis,non auderent alibi pro dijsagere,fi aliqui omni/ tio,crAfcie/ no drj e(Tent,quorum nominibus utuntur,Vererentur enim abuti maiefta P lod °t°fums tefuperiore fine dubio,Sč timendorum.Ideo nulla eft diuinitas ifta, quam mm * rd or ° tcnetis,quia fi eftct,neq 3 a d^monqs affečtaretur in confeflione,neq? a drjs ncgaretur.Cum ergo utracp pars concurrit in confeftionem deos efte ne/ gans,agnofcite unum genus efte,id efhdremonas. Verum utrobiq$ ia deos qimite:quoscum prafumpferatis,da:tnonas efte cognofcitis.Eadem uero opera noftra ab eifdem dqs ueftris non tantu hoc detegentibus,quod neq? ip(idqfi'nt,neq 5 ullialrj,etiamilludincontinentiagnofcitis,qui (it uere de/ us,&anille,& an unicus,quem Chriftianiprofitemur. SZ anita credendus, colcndusčp,ut fiides,ut difciplina difpofita eft Chriftianorum. Dicet ibide, ccquis ille Chriftas cum fua fabulaCSi homo communis conditionis,G ma/ gus,fi poft mortem de fepulehro a difeipulis furreptus,ii nune denique pe/ nesinfcros.ii non in ccelis potius,& inde uenturus cum totius mudi motu, uim horrore orbis,cum plačtu omnium,non Chriftianorum,ut dei uirtus, ^dci fpiritus,6č fermo,& fapientia.Sč ratio,5č dei filius:quod cum ridetis,ri/ dcant&illi uobifcum.Negent Chriftum omnem ab xao animam reftitu/ r .° cor P ore iudicaturum.Dicant hoc pro tribunali,(i forte Minoen, SZ Ra/ amanthum fecundum cofenfum Platonis SZ Poetarum hoc efte fortitos* uiialtem ignominfe,8č damnationis notarefutent.Rcnuncient fe im mu/ os Ipiritus effe,quod uel ex pabulis eorum fanguine, SZ fumo, SZ putidis ro g's pecorum,& impuratiffimis linguis ipforu uatum intelligi debuit.Rc nu anr ob malitiam prcedamnatos fe in eunde iudicrj diem cu omnibus cul us '^°P er adonibusfuis.Atquiomnishxcnoftrain illos dominatio, poteltas dominatione Chrifti ualet,& de comminatione eorum, qure ft Ii 4. bi a %5'* a *• 'S tPT.FLČRENt FS T E R T V L LI a N i bi a deo per arbitru Chriftu immincntia expc&ant,Chriftum timent * v deo,Sčdeum in Chrifto,fubqciuntur'feruis dei,& Chrifti.ita de contai * dccp afflatu noftra,cotemplatione & repraafcntatione ignis illfus corrc ' ctiam de corportbus noftro impcrio cxcedunt inuiti, & dolentes, & Uc p, praefentibus erubefcentes.Credite illis.cum de fe loquuntur,qui mentienti/ bus crcditis.Ncmo ad fuum dedecus mentitur, quin potius ad honorcm 1 ieg.in aducr Magis fides prona eft aduerfus femetipfos confitentcs,quam pro femeci/ fus,ul } dd ad/ p(i S negantcs.Htec deniq} teftimonia deorum ueftrorum Chriftianos face wr ‘ u5, re conlucuerunt.quia plurimum illis crcdendo, in Chrifto domino crccb musjpfi literarum noftrarum fidem accendunt.Ipfi fpei noftro fidudam ardificant.Colitis iilos,quosfcitisefFedefanguineChriftianorum.Nollcm icaqj uos,tam fručl:uofos,tam offiriofos fibi admittere,uelne auobisquan doqj Chriftianis fugentur,fi iliis fub Chriftiano uolente uobis ueritatcra probarc,mentiri liceret.Omnis ifta confcflio ilIorum,qua fe deosncgantef fe,quaq? non alium deum refpondentprater unum,cui nos mancipamur, fatis idonea eft ad depellendum crimen 1 maxime Romana reiigionisk Si enim non funt dei pro certo.nec religio pro certo eft. Si rel/gio non eft, nec pro certo rcifumus lafa religionis.At ecotrario in uosexprobratiorc/ fultauit,qui mendacium colentes ucram religionem ueri dei non modo ne/ gligendo,quin infuper cxpugnando deum ucrutn, comittitis crimcn ucr* irreligiofitatis.Nam ut conftaret illos deos efle,n6nne conceditis dc sili/ matične comuni aliquem efle fublimiorcm,& potentiorem, uelut principe mundi perfcčla peritite,& maieftatisCham Siftcplericp difponunt diuini/ tatem,ut impcrium fumrnaa dominationis cftcpencs unum,offiria eiuspe ncšmultos uelint.ut Plato Iouem magnum in ccelo comitatu exercitu dc/ fcribit deoru pariter,8£ d^monumJtacp oportcre dl procurantc3,& prcefe/ cflos & prteGdes pariter fufčipi.Et tamen quod facinus admittit,qui magis ad Gefarem promerendu & operam, 8C fpcm fua transfert,nec appcllatio/ nem dei,ita ut imperatoris in aliquem principem conHtetur,cum capjtalccf feiudicetur aliu prater Csfarem 8Z dicere,& audireC Colat aliusdeu.aliuJ Ioucm.alius ad ccelu fupplices manus tendat,alius ad aram Fidei manus. alius,(i hoc putatis.nubes numeret orans,alius Iacunaria,aiius fuam amma deo fuo uoueat,alius hirci.Videte enim,ne & hoc ad trreligiofitatis clogiu concurrat,adimere libertate religionis,& interdicere optionem diuinitaus, ut non liceat mihi coiere quem uelim,fed cogar co!ere,quem nolim. fe ab inuito coli uellet,ne homo quidem.atcp ideo 8C iFgpptrjs p cttv -^ 3 c tamuante fuperftitionis potcftas auibus,6C beftijs confecrandis, & ca F‘^ damnandi,qui aliquem huiufmodi deum occidcrit,Vnicuicp ctiam p r °“^. ci*,SC ciuitati fuus deuseft,ut Sytix Aftartis,ut Arabia: Piafarc^ut ^ °. polggeticvs advers V s gentes, «5 7 Tl I nuSpUtAfricicCoeleftus,utMauritania; reguli fui.Romanas(ut. C ° ' \ rouincias a:didi,nectamenRomanosdnos earu,quiaRomano ° pl vcoIantur, č|qui per ipfam quoqj Italiam municipali cofccratioe cen Cruftuminienfium Deluentinus,Narnienfium V iridianus, Aifcula/ ^ k n caria, Voltinienfiu Nurfia, Otriculanoru Valen tia, Sutrinoru Nortia,FaIi(coru in honore eft pater Curis,unde accepit cognomen luno, 5; J noš foli arcemur a religionis proprietate.La:dimus Romanos,ncc Ro oiamhabcmur,quian6 Romanom deu colimus.Bene quod omniu deus cft.cuius uclimus.aut nolimus, omnes fumus.Šed apud uos quoduis cole/, rc ijs eft.pmer deam uerum,quafi non hic magnus omnium fit deus, cu/ ius omnes fumus. - 1 de RELIGlONB RoMAttORVM* C A P V T XXIIII» Atis mibi quidem uideor probaffc de falfa & uera diuinitatč* cum demonftraui,quemadmodum probatio confiftat no mo/ do difputationibus.nec argumetationibus,fcd ipforum etiam teftimonrjs,quosdeoscreditis,utnihiliamad hanc caufam fit rctraftandum. Quoniam tamen Romani hominis proprie mentio occuf rit,non omittam congreftionem,quam prouocat illa prefumptio dicentiu, Romanos pro merito religiofitatis diligcntidinre in tantum fublimitatis elatos,utorbemoccuparint,SCadeo deos ede.ut preter cajteros floreant, qui illis ofFicium preter ca; ter o s faciant.Si ifta merces Romanis a drjs pro gracia cxpenfa eft,Sterculius,& Mutinus,& Larentia prouexit imperium*, Pcregrinos enim deos non putem extraneas genti magis fautum uoluifife tjuam fus.&: patrium folum, in quo nati, adulti.nobilitati, fepultič^ funt, transfretanis ded ide. Vnde Cybele,fi urbem Romam,ut memoria Troia ni gcnerisadamauit.uernaculi fui fcilicet aduerfus Achiuorum arma prote d:i,(i adulteros tranfire profpexit,quos fciebat Gredam Phrygiae debella/ triccm fubačlurosdtac^ maieftatis fire in urbem collare grande docume/ ^mnoftre etiam jetati propofuit.cu M.Aurelio apud Syrmiu reip. excnv ptodie.x vi .Calend.Aprilis.Archigallus ille fančbffimus die.ix.Calend, ( inindč,quo fanguine impurum lacertos quocp caftrado libabat,pro falu^ p t tclm peratoris Marci,iam interpretifolitajeque imperiamandauit.O nun prof.imp.n. t'ostardos .6 fomniculofa diplomata,quorum uitio exccfium imperatoris im interemt | ! ° ante Cybele cognouit.Na: deam talem riderent Chrifliani.Sed no fta/ t11 y Cer Gretam fuam Romanis fafeibus concuti fineret, oblitus ati' tem ' ^ um »& xta Corybantia, 8 £ iucundiffimu illic nutricis fax odo/ •nonne omni Capitolio tumulu fuu prepofuiffet,ut ea potius orbi ter/ " ' ta pras^ rorte,Quetn coluerdt Sdt. orlupitcr. f'$* Q_ ♦ S E P T. F L O Ri E N t fS T E R T V L LI A N j ra prxčellerer,qu^ cineres IouistexitCVellet luno Punicam urbem d (lu bita Samo diledtam ab iEneadarum utique genere deieric’ quod fi ^ -Hic illius arma, Hiccurrus fuit.hocregnum dca gentibus efle, Siqua fata finantaam tum tenditcp, fouetqj. Mifera illa coniux Iouis,& foror aduerfus fata non ualuit, plane Fato ftat Iuppiter ipfe. Nec tantum tamen honoris Romani dicauerut Fatis dedentibus fibi Car/ thaginem aduerfus deftinatum,uotumc|? Iunonis, quantum proftitutiffi/ tnx lupa: Larentise. DE REGNO DEORVH, CAP, XXV. Lures deos ueftros regnafle certum eft.Igitur (i conferendi Im perrj tenent poteftatem,cum ipfi regnarent,a quibus acceperat eamgratiam, f quam coluerat Saturnus ČC Iupiteraliquetnopi nor Sterculium,fed Romani poftea cum indigeniš cultoribus fuis etiam fiqui non regnarunt.tamen regnabatur ab alrjs non dum cultori bus fuis,ut qui non dum drj habebantur. Ergo aliorum eft regnum darc, quia regnabatur muito ante;quam ifti dq inciderentur.Sed quam uanum eft faftigium Romani nominišreligioiitatiš meritisdeputare,cumpoftim perium,(iue adhuc regnum, religio proFecerit. Age iam rebus religio profe- cerit.Nam 8i (I a Numa coricepta eft curiofitas fuperftitiofa, no dum tamc auc fimulachrrs,aut templis resdiuina apud Romanosconftabat:frugire/ Iigio,& pauperes ritus,& nullacapitolia certanda ccelo.fedtemeranadecc/ fpite altaria,8č uafa adhuc Samia,& hidor ex illis,& deus ipfe nufčpNoa' dum enim tune ingenia Graccorum,atqj Tufcorum fingendis fimulachris urhe inundauerant.Ergo non ante religiofi Romani,quam magni. Ideoc^ nbn ob hoc magni,quia religiofi. Atqui quomodo ob religionem magni, quibus magnitudo de irreligiofitate prouenitrNi fallor enim omne regnu uel imperium bellis qua:ritur,8£ uičtorrjs propagatur.Porrb beila.K uicto/ rise,captis 8i euerfis plurimum urbibus conftantld negotium fine deorum iniuria non eft.csdes.ftrages mcenium,& temp!orum,pares ca:des ciuinm. 8i facerdotum.Necdiffimiles rapina: faerarum diuitiarum,& profanarum* T ot igitur faerilegia Romanorum,quot trophasa.tot de drjs,quot degcnti bus triumphi.tot manubia:,quot manent adhuc fimulachra captiuoru deo' rum.Et ab hoftibus ergo fuis fuftinent adorari, SC illis imperium fine nne decernunt,quorum magis iniurias, quam adulationes remunerafle dcbnc' rant.Sed qui nihil fentiunt,tam impune I^duntur, quam fruftra coluntur* Certe non poteft fidei conuenire,ut religionis nieritis excreuifle uideantur. qui ut fuggeftimus reIigiorie,aut bededo creuerundaut crefcerido « 5 * cuea ant¬ ante re/ com/ A pOLOt3B-TlGVS ADVERSV8 G E N T E S ♦ . ilK cuorum regna conflata funt in imperij Romani fummam, Sraifcfi« rcligionibus non fuerum. J DEREGNO D E I. C A P V T XXVI, m Idete igitur ne iile regna difpenfet,cuius eft & orbis qui regna/ m tu r,& homo ipfe,qui regnac.ne ille uices dominadonum ipfis temporibus in feculo ordinauerit,qui ante omne tempus fuit, mm & f ccu ^ um cor p uS cemporum fecit. nc ille ciuitates extol^ |ac aurdeprimat,fub quo fuit aliquando iine ciuitatibus genus hominum. Ouid erradsCpriot' eft quibufdam drjsfuisfylueftris Roma.ante regnauit, quam tantu ambitum Capitoltj extrueret.Regnauerunt SC Babylonrj; 1 pontidces,SC Medi ante xv .uiros,& i£gyptrj ante Salios,& Aflyrrj a: Lupercos,& Amazones ante Virgines Veftales.Poftremo (i Romana li^iones regna prazftant,nunquam retro ludara regnaffet defpečlrix coni/ inunium iftaruni diuinitatum.cuius SC Deum uidimis,& templum doniš, ¢emfcedcribusaliquandiuRomani honoraftis.nunquam domina/ turi eius.ii Deo non deliquiffet, uldmo in Chriftum. Satis h^c aduerfus intctitioncm laef* diuinitads,quod non uideamur bedere eam,quatn often dimusnon eflc. t)E SPIRITV D A£ M O N I A C 6 » ČAPVT XXVII. Gitur prouocati ad facrificandum obftruimns gradurn pro fi/ deconfcientiaenoftraj,quacertifumus,ad quos ifta perueniant officia/ub imaginum proftitutione.&humanorum nominutn confecratione.Sed quidam dementiam exiftimant, quod cum polTimus SC facdficare in prsfenti,8£ illaefi abire mancnte apud animu pro/ polito,obftinationem faluti pneferamus.Datis fcilicet confilium, quo uo/ btsabutamur.Sed agnofcimus unde talia fuggerantur,qui torum hoc agi/ Knt,& quomodo nune aftuda fuadendi.nunc duritia feuiendi ad conftan/ ' ilm noftram derjciendam operetur.Ille fcilicet fpiritus dxmoaiacx, SC an/ Satan, gdicsparatur*,qui nofter ob diuortium a:mulus,& ob dei grada inuidus, demenribus ueftris aduerfus nos prseliatur, occulta infpiratione modula/ ^>&fubornatisadomnem,quaminpriniordio exorfi fumus, 8č iudican/ 1 pcruer(itatem 3 Sčfeuiendiiniquitatem.Namlicetfubied:a iit nobis to/ ta Uls dsmonum.Si eiufmodi fpiritus,ut nequam,tamen ferui metui non/ nui Kjuam cotumaciam mifcent,&: Izdere geftiunt,quos aliasueretur. odiu odiutn timot ? lm et ' am bm or fpirat.Pra 2 terquam SC defperata conditio eorum ex prx/^‘ m * r a ^ nat ‘ one »^°ktium reputat fruenda: interim malignitatis de poena: mo/ , camen apprehenfi fubiguntur.K conditioni fux fuccidunt,& quos de g'nquo °ppugnant,de proximo obfecrant Jtaq; cum uicerebellantium Ter Ccnium Cief* 6 6 o Q_* SEPT, F L OR E N TI S T E RT VL LI a NI ergaftulorum.fiuc carccrutn,uel metallorum.uel hoc genus pcenahs f crc - tutis crumpunt aduerfum nos,in quorum poteftate funt,certi imparcsf c f fe,8£ hoc magis perditos.ingratis refiftimus,& a:quales rcpugnam us Cct r uerantes in co,quod oppugnat.& illos nunquam magis detriumpharnu* quam cum pro fidei obftinatione damnamur. Q_V OD P L V S HONORIS IMPERATORIBVS fuisexhibeantquamdeis. cap, xxviii. ^ VoniamautcmfaciIeiniquumuidereturliberos homfncsinoi . tos urgeri ad facrificandum(Nam 8i aiias diuin$ rei facicnd« libens animusinducitur)certeineptumcxiftimaretur,(iquisab alfo cogcretur ad honorem deorum,quos ultro fui caufa plača/ re deberet,ne praz manu eflct (ure iibertatis dicere.nolo mihi Ioucm propi/ tium.Tu qui esCme coueniat Ianus iratus,ex qua uelit fronte. Quid tibi mc/ cum efteformati eftis ab rjfdem utiq? fpiritibus,ut nos pro falutc imperato ris facrificare cogatis.8£ impofita eft tam uobis neceffitas cogendi,quam no kis obligatio periditandi.Ventum eft igitur ad fecundum titulum tafaau guftioris tnaieftatis.Siquide maiore formidine,& callidiore timiditate C* farem obferuatis,quam ipfum de OIgmpo Iouem, etiam merito fi fciatis. Quis enim ex uiuentibus non cuilibet mortuo potior^Sed nechocuos ra/ tione facitis,potius quam refpe&u prafentane^ poteftatis.Adeo&in iflo irreligiofiDeosueftrosergadeprehendimini,cum plus timoris humano dominio dicatis.In ciuitatibusdenicp apud uosper omes dcos,quampet unum Genium Ca:faris pereratur. AN P OS S IN T PRODESSE IDOLA? C A P V T XXIX. Onftct igitur prius.fi ifti,quibus (aerifičatur, falutem impcra> toribus.uel cuilibet homini impertiri poflunt,& ita nos ainw» I addicite.Si angeli,aut darmones fubftantia pefiimi fpirituSjbe , I neficium a!iquod operantur,fi perditi conferuant,fi datnnarili berant.fi denicg,quod cofcicntia noftra eft,mortui uiuos tuentur.iam nnq? fuas primo ftatuas,& imagines,& a:dcs tuercntur,qua:(ut opinor) C £ ' al ja militesexcubijs falua pr^ftant.Puto autem hx ipfae materia: de metala Ccefarum ucniunt,8č tota templa de nutu C^faris conftant. multi dcmque drj habuerunt C^farem iratum.Facitad caufam.fi Si propitius illis aliq ul “ libcralitatis.aut priuilegtj confert,Itaque funt in Cadaris poteftate,cuiu s toti funt.quomodo habebunt falutem Gefaris in poteftate,ut eam P ral re pofle uideantur,quam facilius ipfi a Casfare confequunturC' ^ A D V E R Š V S G E N T E 8» 6 6 1 Q_V OR?M SALV** a pologeticvs lilPERATORES A D E O E S S E, tem Chriftiani a deo uero fupplices petant,qui eam dare fo/ luspoteft. CA P V T XXX* Deo ergo comittimus in maieftatem Imperatorum, quia f illos Leg.iUos no. nos fubrjcimus rebus fuisCquia non ludimus de officio falutis ipforumCqui eam non putamus in manibus efle plumbatis? Sed uos religiofi,qui eam quaeritis ubi non eftrpetitis, a quibus dari non poteft:pra:terito eo,in cuius eft poteftate. Infuper eos debellatis, ouicamfdunt petere,qui etiam poflint impetrare,dum fciunt petereJNbs enim pro falute Imperatoru Deum uocamus Sternu,Deum ueru, SC Deu uiuum,quem SC ipfi Imperatores propitium fibi prasfer cateros malunt. Sciunt quis illis dederit impcriu.fciunt qui homines,qui SC animas fentiur, cum deum efle foluman cuius folius poteftate funt,a quo funt fccud i,poftT qucm primi ante omnes,& fuper omnes deos. Qui diu cum fuper omnes homines,qui uti qj uiuunt,8£ mortuis antiftant,recogitat quouicp uires im/ pcrr)ualcant,& ita deum intelligunt,aduerfus quem ualere no poflunt.per cum ualcrefccognofcunt.Codudeniquedebellet Imperator,ccelucaptiuu [b-L triumpho fuo inuehat,ccelo mittat excubias,cce!o uedtigalia imponat.No ^ d I potcft.ideomagnuseft,quiacoelo minor eft.Illiusenim eft ipfe,cuius SC cqclum eft,S£ omnis creatura.Inde eft imperator,unde SC hotno ante quam & Impcrator.inde poteftas illi,unde SC fpiritus. Illuc fufpicicntes Chriftiani manibus cxpanfis,quia innocuis,capitenudo,quiano erubefeimus,deniqj Expnnfis m ' ji fine monitorc,quia de pectorc oramus,prccantes fumus ornes femperpro nibus nuA | omnibus imperatoribus,uitam illis proIixam,imperium fecurum, domum cabitmebri 'e'' 1 tutam,cxercitus fortcs,fenatum fidelem,populum probum,orbem quietu, ' 8iqua:cunqj hominis,& Claris uota funt.H*c ab alio orare non poflum, quam aquo fcio me confecuturum, auoniam SC ipfe cft,qui folus prteftat, Qf r . , _ r 1 l c C \~ \ C <**♦*»' tvr+fn h ** mus retardari.Itacp nolumus experiri,& dum precamur differri, Romana: *’ diuturnitati fauemus.Sed &iuramusiičutnoper Genios Gefarutn.itaper falutem eorum,qu£eeft auguftior omnibus genrjs.Nefcitis Genios da:mo/ nas dici,& inde diminutiua uoce džemoma? Nos iudicium dei fufpicimus in Imperatoribus,qui gentibus illos prafedt.id in eis fcimusefle, quod de/ us uoluit,8£ pro magno adiumento habemus.Cžeterum dsemonas, id cft. genios adiurare confueuimus.ut illos de hominibus exigamus;non deiera/ re,ut illis honorem diuinitatis conferamus. IM PERATOREM HOHINEH E S S E. NON DEV M* C A P V T XXXIII. Ed qd ego ampliusde reIigione 3 atqp pietate Chrifliana tn im/ peratorem quam necefle eftcSufpiciamus ut eum>quem domi nus nofter elegerit.ut merito dixerim nofter eft magis ■ ut a noftro deo conftitutus.Itaqj ut in eo, plus ego illi operor in falutem.Siquidem no folum ab eo poftulo eam,qui poteft praft are,au | quod tališ poftulo,qui merear impetrare,ied etiam,quod teperans maie te Ceefarisinfra deu,magis illu comendo deo.cuifoli fubtjcio.Subija 0 cui no ad*quo. No enim deum imperatore dicam:uel quia mentiri ne ^ NEC A pdLOGETICV8 ADVERSVS GENTES. 6 65 I a illum deridere non audeo.uel quia nec ipfe fe deum uolet dici.G ho lC fit intereft homini deo cedere.Satis habeat appellari imperator.Gran/ ? Vhoc notne eft,quod a deo traditur.negat illum imperatorem, qui deu l ni Q homo fit,non eft imperator.Hominem fe efle etiam triumphans ■jlofublimiffimocurruadmonetur.Suggeriturenim eia tergo, Refpice 1 oft tc.Hominem memento te.Etiam utiq; hoc magis gaudet,tanta fe glo na corufcare.ucilli admonitio conditionis fua: fit neceffaria.Minorerat,(i tune deus diceretur.Maior eft,qui reuocatur,ne fe deum exiftimet, dominvh nisi more commvni, im/ peratoremeifeappellandum. capvt xxxiiii. Vguftus Imperi) formator ne dominum quidem dici fe uole«* bat.& hoc enim dei eft cognomen. Dicam plane imperatorem dominum,fed more communi, fed quando non cogor,ut domi num dei uice dicam.Cseteru liber fum illi. Dominus enim meus unus eft deus omnipotes,a 2 ternus,idem qui & ipfius.Qui pater patrias eft, quomodo dominus eftC Sed & gratius nomen eft pietatis quam potefta/ tis.edam familias magis patres,quam domini uocantur.tanto abeft.ut im/ pcrator deus debeat dici,quod non poteft credfnon modo turpiftima, fed K perniciofa adulatione.Tanquam fi habens imperatorem,alterum appel Ics.n&nne maximam,& inexorabilem offenfam contrahes eius, quem ha/ buifti, etiam ipfitimendam quem appellafticEfto religiofus in deum, qui uisillum propitium imperatori.Define alium deum credere,atq; ita 8C huc dcumdicere.cui deo opus eft.Si non de mendacio erubefcit adulatio, eiuf/ modi hominem deum appellans,timeat faltem de infaufto. Maledičtu eft ante 5cwo0£wo*//j deum Csfarem nuncupare* DE SOLENNIBVS CAESARVM* CAPVT XXXV, Ropterea igitur publici hoftes Chriftiani, quia imperatoribus neq? uanos,neqj mentientes, neqj temerarioshonores dicant, ,, quia uera: religionis homines etiam folennia eorum, confcien/ tia potiusquam Iafciuiacelebrant. Grande uidelicet officiu fo/ c °s>& choros in publicum educere,uicatim epulari,ciuitatem taberna: habi/ tu abolefacere,uino lutum cogere,cateruatim curfitare ad iniurias,ad impU' % entias,ad libidinis illccebras.ficcine exprimitur publicum gaudium per pu H*tateqj tIJ , domitisfenibus.item naufragis,& fiquiinmetaliis,& fiquiininfulis,uelin cuftodrjs duntaxat ex caufa dei fečhe,alumni confeffionis fu* funt. Sed eiufmodi uel maxime dilečtionis operatio, notam nobis meruit penes quof dam.Vide,inquiunt,ut inuicem fe diligant.Ipfi enim inuicem oderunt. Et pro alterutro mori funt parati.Ipfi enim ad occidendum alterutrum para/ tiores erunt. Sed SC quod fratres nos uocamus.no alias(opinor)infaniunt, quamquodapudipfosomne fanguinis nomen de affe&atione fimulatu dt.Fratres etiam ueftri fumus iure natura: matris unius,& fi parum homf fratres uos,quia mali fratres. At quanto dignius fratres SC, dicuntur, SC ha/ f e U0Ci &*nt >entur,qui unum patrem deum agnouerunt, qui unum fpiritum bibe/ chri ft iani * f untfar>iftitatis a qui de uno utero ignoranti* eiufdemadunam lucern ex/ piraucrint ueritatis,fed eo fortaffe minus legitimi exiftimamur,quia nulla c nofira fraternitate tragcedia exc!amat,uel quia ex fubftantia familiari iatrcs fumus,qux penes uos fere dirimit fraternitatem.Itacjj qui animo, animacpmifcemur.nihildeirei communcatione dubitamus, Srnina indi/ f Ct | Cta unt a pud nos.pmer uxores.In illo loco confortiu foluimus, in quo ° ca; tcn homines confortium exercent.qui non amicorum folummodo K k 4 . matrimonia " ortro- Corru\. 6 6 g. SEPT* FLOR. teRTvll i Ani, matrimonia ufurpant,fed čl fua amicis patientiffime fubminftrant " (crcdo)maiorum,&fapientifTimorumdifciplina.GraeciSocratis^R X 2 ni Catonis,qui uxores fuas amids comunicauerunt,quas in tnatrimoniiT duxerant,Iiberorum caufa,& alibi creandorum, nefdo quidcm an inuua^ quid enim de caftitate curarent,quam mariti tam fadle donauerantfO f, pientiže Atticae,Q Romana: grauitatis exempIum.Lcno eft Philofophus Cocna chri/ & Cenfor.quid ergo mirumdi tanta caritasconuioIaturCNam & ccenulas t’iZ noftraS P tXtCr ^ uam fccIeHs iS&- mes l ut P rod, ’š as fu gg‘llatis.de nobisfali ftitraduccba/ cec Dl '°g en is dičlum eft,Megaren£s obfonant,quafi craftinadie tnoritu/ tur. ri.Sed ftipulam quis in alieno ocuio faciliusperfpicit,quam in fuo trabem Tot tribubus,& currjs.Si decurrjs ručtatibus acefcit aer.Alrjs ccenaturis ere/ ditor erit ncceftarius Herculanarum decimarum,polIinčtoru fumptus fta/ bularrj fupputabunt. Apaturrjs Dtonyfrj mpfterrjs Attidscoquorum dele/ člus indidtur. Ad fumum ccence Serapic^ fparteoli excitabuntur. De folo tridinio Chriftianorum retračlatur. Česna noftra de nominerationemfua Cf ' ya7 ?’.a Ce/ oftendit.uocatur id,quod dilečtio penes Gr£coseft.quantifcunqi norum. fumptibusconftctducru eft pietatisnomine facerefumptu.fiquideinopes quofq 3 refrigerio ifto iuuamus,n6 qua penes uos patafšaffedant ad glo/ riam famulandae libertatisfubautoramentouentrisintercontunielias fa/ ginandijfed qua penes Deum maior eft contemplatio mediocrmm.Siho/ nefta caufaeft conuiut),reIiquum ordinem difciplin^ aeftimate,quid fit de religionis officio.Nihil utilitatis nifi modeftfe admittit.no prius difeumbi/ tur,quam orado addeumpraguftetur.editur quantu efurientes capiunt. Bibitur quantu pudicis eft utile.ita faturantur, ut qui meminednt etia per nočteadorandu deumfibi efle.Ita fabulantur.ut qui friant dominam audi re.Poft aquam manualem,8d lumina,ut quifq? de fcripturis fančtis, uel dc ckm chrifti proprio ingenio poteft.prouocatur in medium deo canere.Hinc probatur attoru, potius quomodo biberit.i£que orado conuiuium dirimitjnde difceditur non in difciphm d ta cateruas cen(ionu,neca in dafles difcurfationumec in eruptiones lafciuiaru, fed ad eande curam mo deRix,8i pudidti^,ut qui non tam ccenam coenauc rint,quam difdplinam. Hxc coitio Chriftianorui merito fane illicita.fi M' dtis par,merito damnanda.ii quis de ea queritur,eo tituIo,quo de fadi° m ' bus querelaeft.ln cuiuspernitiemaIiquado conucnimusCHoc fumuscon' gregati,quod & difperfi.hocuniuerfi,quod čl finguli,nemine kdentes. no mine cotriftantes.Cu probi.cu boni coeunt,cum pq,cum cafti cogregan- r > non eft fačtio dicenda,fed curia. At e cotrario illis notne fačtionu acccmo' dandum eft,qui in odium bonoru,& proboru cofpirant,qui aduerium 3 guine innocentiu condamant,pra:texentes fane ad odrj defeniionem i 3 quoq; uanitate,quod exiftiment omnis publiae cladis,omnis populan^ quw c cena. /ir nRETICVS ADVERSV S GENTES. 669 H p O L u u ^ odi Chridianos effe caufam.fi Tyberis afcendit in Moenia.fi Nilusno COn \t in arua 3 d ccelu ftetit 3 d terra mouit,d fames.d lues 3 ftatim ChrifHa/ torte, chri/ 2 ' d Lconcm acdamatur,tatosadunum.Oro uosanteTiberiumdd eft ft unos ' ° U3 rhrifti aduentu 3 quatac clades orbctn 3 82 urbem ceciderunt C Lcgimus hkrapolim,^ Delon,& Rhodon 3 82 Con,infulas 3 multis cu tnillibus hotni £ num peffutn abrjffe.Metnorat 82 Plato maiorem Adae 3 82 Africa: terra At/ vdho . h ine lantieo mari ereptam.Sed 82 mare Corinthiu terramotus ebibit, 82 uis un/ Mtem caftigo. d uum Lucaniam Italta: abfriffam in Sicilije notne relegauit. Hac utiq; no bls lccum ‘ aic line iniuria incolentium accidere potuerunt.Vbi uero tune non dicatn deo^> corru ^ tum * rum ueftrorum cotemptores Chriftianicfed ipd dq ucftrhcum totutn orbe catadyfmus aboleuttCuehut Plato putauit 3 campeftre folummodo? Pofte/ riores enim illosdade diluut) coteftantur ipfe urbes 3 infqbus nati.mortuičp funt.ctiam quas condiderut.Necp enim alias in hodiernu tnanerent.nid 82 ipfa: pofthumac cladis il!ius,Nodum ludasum ab /Egypto examen Pataft i na fufceperat 3 nec tam illic Chriftianae fečtae origo cofederat.cu regiones.ac finesciusSodoma.82 Gotnorraigneus imber excuffit.01et adhuc incedio Forte,exujJit t terra s 82 d qua illic arborum potna oriantur oculis tenus, cacterum contačla cincrefcunnSednec Tufcia iatn tunc 3 atqj Campania de Chriftianis quere^ bantuncu Vuldnios de ccelo,Potnpeios de fuo monte^rofudit ignis.Ne/ mo adhuc Rotn& deum uerum adorabat 3 cum Annibal apud Cannas per t prfudit Romanos annulos esedes fuas modio tnetiebatunOmes dq ueftri ab orni GaUi semnor buscolebantur.cum ipfum Capitolium Se nones occupauerunr. »«« DE A D V E R S I S VRBIVM. CAPVT »**-'»*- W T *>-» * V » V Ji A v A 4 T bene.quod d quid aduerd accidit urbibus.cedium clades.tem plorumč^,82 mceniutn,fuerut(ut iam hoc reuincam non a deis euenire 3 quia 82 ipds euenit)femper»Et humana gens tnale de deomeruit 3 pritnoquide ut inofficiofa cius 3 que cu intelligeret reauiduit.fcd 82 alios infucerfihi cč) menraret. Ophinr nnod n n in^uiredo innocentia: magiftru^ nocenti# iudice 82 exačtore,otnnibus ui tijs,32 criminibus incoluit. Cacteru d rcquififlet 3 fequebatl’ 3 ut cognofceret te/ quifitum 3 82 recognitu obferuaret,82 obferuatu magis propitiu experiretur ^amiratu.Eunde ergo nuc quocp fcire debet iratu,quetn 82 retro Temper, priusquam Chriftiani nominarentur 3 quibusbonisutebaturante arditis ^amdeos fibi finCfPfPt.flir nn ah pn ph’5 muh inrpllirtaf phpivVp mine K/a * bonis. “ uon lenut; lliius rea elt.cutus 82 tngrata.btta tame h priftmas clades ^parcmus.leuiora nuc accidut, ex quo Chriftianos a deo orbis accepit. Ex c °emm 82 innocentia feculi iniquitates temperauit,82 deprecatorcs dei effe ccc perut.Denicj cqi ab imbribus »ftiuah^berna fufpendut,82 anus in cura eft,uos CL; SEPT. FLO RENT IS tertvluas,, :ft 3 uos quide quotidi'e pafti 3 ftatimč|? pranfuri, balneis,&: cauponis & I naribus operati Aquilicia Ioui immolatis 3 Nudipedalia populo dcnu ^ 6 '7 o eft,i ■ v - " naribusoperatmqumaaiounmmoiatis,iNucnpedaliapopulodcn ■" tis 3 ccelu apud Capitoliu quxritis,nubila de Iaquearibus expečlatis ^ ab lpfo 8č deo,& ccelo.Nos uero ieiunrjs aridi 3 & omni continentia afc r rortejncdiu, a b omni ut ta: fruge dilati 3 in facco,& cinere uolutantes inuidia ccelum tundi mus 3 deum tangimus:8č cum mifericordia extorferimusJupiter honoratur Q_V O D DEVS SPERNITVR, ET STATVA E adorantur. c a p v t xli. Os igitur importuni rebus humanis.uos rei publicorum inc6> modoru 3 uos maloru illices. femper apud uosfternttur.ftatm adorantur.Etenim credibiliushaberi debet eum irafci, qui ne/ _gligatur,cp qui coluntur. An ne illi iniquiflimi 3 (i propter Chri/ ftianos 3 etiam cultores fuos tedunt,quos feparare deberent a meritis Chri/ ftianoruCHoc,inquitis,&in deum ueftru repercutere eft.fiquide& ipfe pa/ tiatur.propter profanos,etiam cultores fuos kdi.admittite prius difpoiitio nes eius 3 8C no retorquebitis.Qui enim femel Sternu iudiciu deftinauit,poft feculi finem 3 non prarcipitat difcretionem 3 qu£ eft conditio iudicrj antefecu/ ii finem.iEqualis eft interitn fuper omne hominum genus, 8L indulgens$ increpans.comunia uoluit efle comoda profanis, & incomoda fuis, ut pari confortio omnes & Ienitate eius,& feueritate experiremur.Quia hac itadi/ didmus apud ipfum 3 diligimus lenitatem 3 metuimus feueritate.uoscontra, ” utracp defpicitis.Etiam fequitur,ut omes feculi pIagre 3 nobis forte in adrao/ nitione,uobis in caftigatione a deo obueniant. Atqui nos nullo modo bdi ynu hoechri mur 3 in primis, quia nihil^noftra refert in hoc arto.nifi de eo quam celeriter fliancrum ret- excedere. Dehinc quia fi quid aduerfi infligitur, ueftris meritis deputatur. h '° C ^ ^ alfqua nos quocp perftringunt.ut uobis coh^rentes 3 ktamurma/ cdenmTcT/ § 1S recognitione diuinarum prtedicationum confirmantiumfcilicet fiducia, (edere. & fidem fpei noftras.Si uero ab eis 3 quos colitis.omnia uobis mala eucniut noftri caufa, quid colere perfeueratis tam ingratos.tam iniuftosCoui mv gis uos in dolorem Chriftianorum iuuarc 3 5£ aflerere debuerant,quos fcp 2 rare deberent a meritis Chriftianorum. CONTRA E O S Q_V I INFRVCTVOSOS dicebantChriftianos. cap. xlii. Ed alioquoqueiniuriarum titulo poftulamur, 81 infručluou negotrjs dicimur.Quo pado 3 homines uobifeum degentes,^' dem uidus, habitus, inftrudus, eiufdem ad uitam necefli tat ^* Neque enim Brachmana^aut Indorum Gymnofophift^ fumus ¥ U1 ^ k,8č exules uits.Meminimus gratia nos debere domino deocreatorij 11 lum frudum operu eius repudiamus.plane teperamus,ne ultra mo ' ap0 lo geticvs. ADVERSVS GENTES, 671 autpcrpcram utamur.Itacp non Gneforo,non Gne macello,no Gnebalneis, tabernis»officinis,ftabulis,nundinis ueftns,c^terisq? commercrjs cohabita/ , nU s in hoc fcculo.Nauigamus & nos uobifcu ; &militamus,& rufticamur, gčmcrcamur.proinde mifcemus artes, opera noftra publicamus ufui ue/ ftro.Quomodo infručluoG uideamur negotfjs ue(lris 3 cum quibus & de g/ |i US U iuimus,non fcio.Sed G ceremonias tuas non frequento. Atramen illa dic homo fum.Non Iauor diiucuIoSaturnaIibus,ne 8C nočtem,& die per/ dam.Attamen Iauor honefta hora,& falubri 3 qaae mihi,& calorem, & fan/ guinčfcruct, Rigerc,& pallerc poft lauacru mortuuspofTum.No inpubli/ co Liberalibus diTcubo,quod befliarqs fuprema ccenatibus mosefl.Atta/ men ubi de copps tuis cceno. Non erao capiti coronam. quid tua fntereft emptis nihilo minus floribus quomodo utarrputo gratius efife liberis 3 & fo lutis,8iundiq; uagis.Sed & G in coronam coačh's,n6 coronam naribus ad/ mouimus,uiderint qui per capillum odoratur.Spečtaculisno conuenimus. qu£ tamen apud illos coetus uenditantur 3 G deGderauero libentius de pro/ prrjs locis fumere,plane non emimusTSi Arabia* quaeruntur,fciant Sabad Apparetchri pluris.K carioris fuas merces Chriftianis fepeliendis profligari, quam dqs ft^norii co r/ fumigandis.Certe 3 inquitis,templorum uečligalia quotidie decoquunt.ftiV pord m z uen pes quotus quifque iam iačlat.No fufficimus 81 hominibus,& dqs ueftris inendicantibus opem ferre.Nec putamus alqs quam petentibus impertien H \nc uideš dum.Denique porrigac manum Iupiter,S£accipiat. cum interim plus no/ etiZ apud Ge ftramifericordia infumit uicatim,quam ueftra religfo tempiatim. Sed cx/ tileii P^uniZ tera uedigalia gratias Chriftianis agent ex fide dependetibus debitu,qua coUi ^/ olit * nlicno fraudendo abftinemus,ut G ineatur quantum uečligalibus pereat tionetempbt fraude 3 & mcndacio ueftrarum profefllonu.facileratio haberi podit, unfus Ipccici querela compenfata pro comodo c^terarum rationum. Q_V I DE CHRISTIANIS CON Q_V E R A N T V R. C A P V T X L111* Lane confttebor,qui conquerutur.Nam Gqui forte uere de (le rilitate Chriftianorum conqueri poflunt, primi erut Lenones, perdučlores,aquarioli,tum ficarr),uenenarq,magi,item arufpi ces,arioli,mathematici. His infručtuofos elTe magnus fručtus & tamen quodcun cp difpendiu eft rei noftrs, per hac fečtam cu aliquo pra:(idio copenfari poteft.Quantos habetis no dico,qui iam de uobis ,r >onia cxcutiant 3 non dico iam qui pro uobis quoq? uero deo preces fter/ nant>quia forte non creditis,fed a quibus nihil timere pofiitis? Quantuti» 6 JZ Q_* SEPT, FLORE N TI S TE RT VL LIA K r Q_V A N T V M INCOMMODr R E S P. P A T 1 A T v R Ex morte innocentium Chriftianorum, Cap, xlv. T enim illud detrimentum reipubliciE tam grande quam Uer (j nemo circufpicit.Illam iniuriam ciuitatis nulIusexpendit,cutot iufti impcndimur.cum tot innocentes erogamur.Veftros enim iam conteftamur ačtus,qui quotidie iudicandiscuftodijs prsfi, detis,qui fententrjselogia difpungitis.tot auobis nocentes uarrjs criminu elogrjsrecenfentur, quis illic ficariusC quis manticulariusfcjuis facrilcgus' aut corruptorCaut lauantium prxdoCquisexillisetiam Chriftianus abbi tur aut cum Chriftiani fuo titulo offeruntur,quis ex iilis etiam tališ, quales tot nocentes de ueftris femperadluatcarcerCDe ueftris fempermetaHa fu/ fpirant.de ueftris Temper befti^faginantur.deueftrisfempermunerarijno xiorum greges pafcunr.Nemo iliic Chriftianus, nifi plane tantum Chriftia nusiautfi SC aliud,iam non Chriftianus, D E INN O CENTI A C H R I S T I A N O R V M, CAP. XLVI. | Osergo foli innocentes. Quid mirum,(i necefle eft? Enimucro necefte eft.innocentiam a deo edočti,& perfečte eam nouimus, ut a perfečlo magiftro reuelatam:& fideliter cuftodimus.utab incontemptibili difpenfatore mandatam.Vobisautcm huma/ na asftimatio innoccntiam tradidit 5 humana item damnatio imperauit.In/ de nec plene adeo timenda: eftis difciplin^ ad innoceti* ueritate.Tantaeft prudentia hominis ad demonftrandu bonum,quata autoritasad exigcn/ dumitam illafacilis,quam ifta contemni.Atcp adeo quid plenius dicere,n5 occides.an docere ne irafceris quideCQuid perfecfl;ius 5 prohibere adultcriu, ati etia ab oculoru folitaria concupifcentia arcereCquid eruditius,demalefi/ cio,an de maIiloquio interdicereCquid inftručtiusaniuriam no permittere, an necuicem iniurtefinereCdum tamen fciatis ipfas quoque leges ueftras, qu£uidentur ad innocentiam pergere,dediuinalege, ut antiquiore ferme mutuatasCDi^imus iam de Motiš eetate.Sed quanta autoritas Iegum hu' manarum 3 cum iftas euadere homini contingat,8C plerucp in adnuflis deli/ tefcere,& aliquado contemnereCin uoluntate 3 uel neccftitate delinquedi w cogitat etiam pro breuitate fupplicrj cuiuslibet,non tamen ultra mortemre manfuri.Sic SC Epicurusomnem cruciatu,doloremq?depretiat, modicuni quidem contemptibilem pronunciando s magnu uero non diiiturnu.Eni^ uero nos,qui fub deo omnium fpeculatore difpungimur, quicp Sterna a eo pcenam prouidemus,merito foli innocenti£occurnmus,& pro fc enllX y plenitudine,& pro latebrarum difficultate,& pro magnitudine cruciatusno diuturni,uerum fempiternfeum timentes,quem timere debebit SC ip lc> 4 ^ timentes iudicat,deum non proconfulem timentes* Conftituimus.ut °P POLOGETICVS A D V E R'S V S G ENTES, 6 7 $ nc n flaaitat.Oftendimus totum ftatum noftrum,8i quibus modis pro iarc ^audebit.non artc uerborum.fed eadem forma,qua probationem con/ olTimus it a efte,ficut oftendimus,ex fide fcilicet,8č antiquitate diuina 3 | lkcrarum .Item ex confefltone fpiritalium poteftatum.Quis nos rcuiti aducrfus omnium criminum intentionem, quse Chriftianorum fan guir ban rum ft mimus de ueritate^Sed dum unicuiq; manifeftatur ueritas noftra, inte/ rim incredulitas dum de bono fcčtas huius obducitur(quod ufu iam 8 C de comercio innotutt)no uticp diuinu negotium exiftimat,fed magis philofo/ phim 2enus:eadem,inquit,8£ philofophi monent,& profitetur, innocentia, iuftitiam,patientiam,fobrietate,pudicitiam. Cur ergo quibus coparamur de difciplina.proinde illis n 5 adaequamur ad Iicentiam,impunitatemČ£ di^ fdplin£ ruclcur Si illi.ut pares noftri,non urgentur ad officia,quas nos obe/ untes pcriclitamurCQuis enim philofophum facrificare,aut deierare,aut In ccrnasmeridieuanasproferre copellicCQninimmo SC deos ueftros palam dcftruunt,8č fuperftitiones ueftras comentarijs quoqj accufant laudatibus uobis.Plcriqj etiam in principes latrantfuftinentibusuobis.8C facilius fta/ tuis,8i falarrjs remunerantur,č|? ad beftias pronunciantur.Sed merito phi/ lofophunon enim Chriftiani cognominantur.Nomen hoc philofophoru dsmonia no fugat^uidnifeum fecundu deos philofophi da^monas depu/ tent.Socratis uox eft.fi daemonium permittat.Idem SC cum aliquid de ueri/ s i^ £mnium tate fapiat deos ncgans.iEfculapio tamen gallinaceum profecari iam in fi/ p e mituu nciubebat.credo ob honorem patris eius,quia Socratem Apollo fapientif (imum omnium cecinit.O Apollinem inconfideratum. fapientia; teftimo/ nium reddidit ei uiro,qui negabat deos eflfe. Inquantum odium flagrat ue ritasjntantum qui eam ex fide pr#ftat,offendit.qui autem adulterat,& af/ fedlat.hoc maxime nomine grada pangit apud infečtatores ueritatis qua il!ufores,& corruptores.Mimice Philofophi affecflant ueritate.dt affečtan/ p HIL0S ® do corrupunt.ut qui gloriam captant. Chriftiani eam necefiario appetunt, PHU & integre pr$ftant,ut qui faluti lux curant.adeo neq^ de fcientia.necjj difci/ plina.ut putatis,£quamur.Quid enim Thales ille princeps phyficorum (či leitanti Crcefo de diuinitate certum renunciauit.commeatus deliberandi Cas petrufiratusCDeum quilibetopifexChriftianusSC inuenit, 8C oftendit.8C exiadc totum,quod in deo qu*ritur,re quoque affignat. licet Plato affir/ ,Tlc t radlitatorem uniuerfitatis,necp inueniri facilem,8C inuentum enarrari 111 omnes difficilem.C^terum fi de pudicitia prouocemur.lego partem fen/ tcnti$ Attica: in Socratem corruptorem adolefcentium pronuntiatam. £j CXLIm nec famineum mutat ChriftianuSi noui 8 C Phrpnen meretricem ‘°genis,fuprarecubantisardorem fubantem.Audio8Cquendam Speu/ ‘Pputn de Platonis fchola in adulterio perijfle.Chriftianus uxori fu-se foli Ll tnafculus 67 4 Q_, SEPT. FLORE N TIS TERTVlli ani, mafculus nafcitur.Democritus execando femetipfum, quod muli concupifcentia afpicere non poffet,8č doleret G non eflet potitusdnc' S ^ tiam emendationc profitetur. At Chriftianus faluis oculis fceminam uid^ animo aduerfus libidinem crecus eft.Si de probitate defendam,ecce lutul^’ tispcdibus Diogenes fuperbos Platonistorosalia fuperbia deculcat Chrj ftianus,nec in pauperem fuperbit.Si de modeftia certem, ecce Pythagoras apnd Thurios,Zenon apud Prienenfes tyrannidem affečlat, Chriftianus uero nec ciuitatem. Si de aequanimitate congrediar, Lycurgus v tr>p optauit,quod leges eius Laconesemendaftent, Chriftianus etiam da/ mnatus gratias agit.Si de fide comparem, Anaxagoras depofitum hodi/ bus denegauit,Chriftianus etiam extra fidelis uocatur.Si de fimplicitateco fiftam, Ariftotelcs familiarem fuum Hermiam turpiter ioco excedere fccit Chriftianus nec inimicum fuum bedit. Idem Ariftoteles tam turpiter A!e/ xandro regendo potius aduiatur, quam Plato a Dionyfio uentris grada uenditatur , Ariftippus in purpura fubmagna grauitatis fuperficiene/ potatur, & Hippias, dum ciuitati iniidias dilponir.occiditun Hocprofuis omni atrocitate diftipatis,nemo unqua tentauit Chriftianus.Sed dicetali/ quis,etiam de noftris excedcre quofdam a regula difciplina:. definunttum Chriftiani haberi penes nos.Philofophi uero illi cum talibusfaftis in no/ - mine,& in honore fapientias perfeuerant.Adeo quid fimile Philofophis,a Ouidjl legaš Chriftianisfgratias difcipulus,5£ cceii.fama: negotiator & uitaj. uerborum pulus'* d ^ CU ^ ^ ac ^ orum operator.rerum azdificator,& deftručtor. Amicus, Sl inimicus erroris.ueritatis interpolator,8č integrator,& expreflor,8i furator eius SL ca veri tas . ftos.Antiquior omnibus ueritas(ni fallor) 81 hoc mihi proficit antiquitas Anttquitas di p ra ,ft rU£ q- a diuina: literatura,quo facile čredam thefaurum eam faiiTe poftc nori cuicp lapientiaj.ht fi non onus tamen uoluminis temperarem, etiam excurrcrem in hanc quocp probationem.Quis Poetarum, quis Sophifta-' a p ropbetis SP 1 non omnino de prophetaru fonte potaueritclnde igitur philofophi acceperunt fitim ingenrj fui rigauerunt,ut qua: de noftris habent,ea nos comparent \\' philifophi, (i lis.Inde(opinor)& a quibufdam quocp eiečta philofophia, a Thebanis i qdrečte pr&> CO a Spartiatis 81 Argiuis,dum a ueftra conantur.Et homines glodal >' dpiunt, xitnus)8JeloquentijBfoliuslibidinofi,Gquid in fančtis feripturis oifcn c/ » runt,digeftis,ex improftituto curiofttatis ad propria uerterut,necp fatis c^ c - dentes diuina efte quo minus interpolarent,neq? fatis intelligentes> ut » huc tune fub nubilo etiam ipfis Iudteis obumbrata,quorum propria ui » bantur.Nam 81 fiquafimplicitas erat ueritatis,eo magis fcrupuiofitas ^ » mana fidem afpernata mutabat.per quod incertum mifeuerut etiam ft u •• inuenerant certum.Inuentum enim folummodo deum,non ut inucn * * di fputauerunt,ut $1 de qualitate, 81 de natura eius, & de fede dil^F^. pologeticvs adversvs GENTES, 6 jy i poralcm aflcuerant, ali] corporale, ut tam Platonici quam Stoici. I "atomis, ali] cx numeris, ficut Epicurus, & Pythagoras. alfi ex igne, 3 ‘ahtcr Heraclcto uifum eft.8£ Platonici, quidem curantem rerum. contra c' 3 rci otiofum.Sč inexercitum,&,ut ita dixcrim, nemine humanis rebus, oun?. oiitum uero extra mundum. Stoici,qui figuli modo extrinfecus torqueat ^olcm hancintra mudum.Platonici,qui gubcrnatoris exempIo intraillud inca r,quod regat.Sic 8£ de ipfo mudo natus,innatusue fit.deceflurus ma furusuefit uariant.Sic &deanimte ftatu,quam alt) diuinam 8C aternam,alfi dilTolubilem contendunt.ut quis fenfit.ita intulit,aut reformauit, Nec miril fiuctus inftrumentum ingeniaphilofophorum interuerterunt,Ex horum vetusinjtru / fcmine, & noftram hanc nouitiolam paraturam uiti quidam fuis opinioni/ mentu k phi/ tnter bus ad philofophicas fententias adulterauerut, &deuna uia obliquos mul W°P hlsi tostramites,# inexplicabiles fciderunt.Quod ideo fuggeflerim.ne cui nota fe/ uarietas .fečbe huius, in hoc quoq) nos philofophis ada:quare uideatur, 8i mine, de pbi/ exucritatedefenfionum uindicet ueritatem. Expedite autem praferibimus lofophis intel adultcrisnoftrisdllam effe regula ueritatis,qua: ueniat a Chrifto, trafmitfa ll Z iL per comites ipfius, quibus aliquanto pofteriores diuerfiifti comentatores probabuntur. Omniaaduerfus ueritatem de ipfa ueritate conftruda funt, turam, uoc&t operantibus asmulationem iftam fpiritibuserroris.Ab fisadulteria huiuf/ n ouuminjlru modifalutaris difciplina: fuborta.abhis qutedam etiam fabula:immiffte, mentm* qu£ difTimilitudine fidem infirmarent ueritatis.uel etiam,fi poftent,euince/ rent: ut quis ideo non putet Chriftianis credendum,quia nec poetis,& phi/ lofophis, uel ideo magis poetis,6č philofophisexiftimet crededum, quia no Chriftianis. Itaqj & ridemur deum pratdicantes iudicaturum. Sic enim S! poeta,8£philofophi tribunal apud inferos ponunt. Si gehennam comtne/ Gchem*. niur, qua eft ignis arcani fubterraneus ad pcenam thefaurus,proinde deca/ chinnamur.Sic enim & Pyriphlegethon apud mortuos amnis eft.Et fi para paudifut difum nominemus locum diuina: amcenitatis recipiendis fančtorum fpiri/ uhu tibus dcftinatum,materia quadam igne^ illius Zon lofophis, aut poetis tam confimilia C non nifi de noftris faeramentis, ut de prioribus* Ergo fideliora funt noftra magifep credenda, quorum imagines t l U0c P inueniut de fuis fenfibus. lam ergo faeramenta noftra imagi/ 11Ci pofteriorum habebuntur,quod ueru forma no fuftinet.nunquam enim f orpas umbra, aut ueritatem imago pratcedit. Age iam fi quis philofophus lub ' let> Uta * C ^ a ^ er ‘ us fententia Pythagora:,hominefieri ex mulo,co/ tu exmuliere,K in eam opinione omnia argumeta eloqufi uirtute detor j)tit,nonne ^ ^ en ^ um mouebit,& fide infiget etia ab animalibus abftinediC opterea perfuafum cjuishabeat, ne fortebubulam dealiquoproauo fuo °uct. At enim Chriftianus, fi de homme hominem, ipfumqj de Cato L l & Caium 7 de resvr RECTIONE T.tcrhplm humana rel furreftmis . 6 Q_» SEP T. FLORENTIS TERTTVl LiA^f’ Caium reducerc repromittatjapidibus magis,nec faltem csdibus a* h f exigetur C Si qucecunque ratio pneeft animarum humanarum recic U< * darum incorpora,cur non ineandem fubftantiam redeant,cutn hoefi^ ftitui.id effe quod fuerat C lam non ipfaz funt,qure fuerant,qui aRon D runt efte quod non erant,nifi definant effe quod fuerant. Multis etiarn ^ exoptio opus erit.fi uelimus ad hanc partem lafciuire,quis inquam beftia^ reformari uidit C Sed de noftra tnagis defenfione, qui proponimus muko uticj dignius čredi hominem ex homine redirurum, quemlibet pro q uo l l/ ber,dum eadem qualitas anima: in eande reftauretur eoditionem, 8i(inon effigiem. Certe quia ratio reftitutionis deftinatio iudicrj eft, neccUario ide ipfe,qui fuerat,exhibebitur,ut boni.feu contrarf) meriti iudicium,a deorefe/ rat. Ideočp repraTentabuntur Si corpora,quia necp pati quicqua poteftani ma fola fine materia ftabili.id eft čarne,eo qUod omnino de iudido deipati debent. Aninih non fine čarne meruerut.intra quaomnia egerunt. Sed quo modo,inquis »diftoluta materia exhiberi poteft C Gonfideratemetipfum 6 homo,Si fiderei inuenies.Recogita quid fueris ante quam efles,uticp nihil. meminififes enim,fi quid fuiftcs. Qui ergo nihil fueras,priusquam efles: ide nihil fueris,cum efte defieris.cur no poftes efte rurfus de nihilo eiufdem w toris uoluntate, qui te uoluit efte ex nihiloC Quid noui tibi eueniet^ui no eras,fačtus es.cum iterum non eris,fies. Redde ratione, fi potes,quafaftu$ es,8i tune requires,qua fies. Et tamen facilius utiq? fies, quod fuifti aliquan/ do,quia aque non difficile fačtus es,quod nunquam fuifti aliquando, Du/ bitabitur,crcdo, de dci uiribus, qui tantum corpus hoc mundi de eo, quoi non fuerat,no minus quam de morte uacationis,8i inanitatis impofuicani/ matum fpirimtn omniu animarum animatione fignatu, 8i ipfutn human* refurredtionis exemplum in teftimoniu nobis. Lux quotidie interfečla re/ fplendet, Si tenebra pari uice decededo fuccedut, fydera defunčlauiuefčur, tempora ubi finiuntur.incipiunt. fručtus confumantur 8i redeunt, certe 1C' mina non nificorrupta,8i diflbluta fcecundius fargut,omnia pereundofer uantur.omnia de interitu reformatur. Tu homo tantu nomen, fi intelligas te,uel de titulo Pythia,dicens dominu omniu morientium,refurgentiumne. ad hoc morieris ut pereas.ubicuncp refolutus fueris, quacuq? te materia de ftruxerit,hauferit,aboleuerit,in nihiluprodegerit.reddet te.Eius eft nihilum ipfum,cuius 8i totum.Ergo,inquitis,femper moriendu erit, 8C femper rclur^ gendum. Si ita reru dominus deftinaftet, ingratis experieris coditionsstu* legemcAt nuc non aliter deftinauit,quam praedicauit,qua; ratio uniuerfita' tem ex diuerfitate cdpofuit, ut omnia amulis fubftatfts fub unitate col are exuacuo,8i folido,ex animaii 8i inanimali, excom prehenfibili Si incomp rc henfibili,ex luce,8i tenebris,Si ipfa uita,8i morte, eadem auu quo<$ ift a ftinaca diftinftaconditione confeniit,tit ptima h$c pats, ab exotdio rern^ POLO GETI CVS A D VER S V S G EN TE S. «77 incoIimUSjtemporalt State ad finem dcfluat.Scqučs uero,quam ex^ T^tamus.in infinitatn sternitatem propagetur.Cu ergo finis,& limes me/ f a nui interhiat,affuerit,utetiam mundi ipfius fpecies transferatur sque c mporalis,qus illi difpofitioni sternitatis auki uice oppanfa eft,tune refti tuctiir omne humanum genus ad expugedum,quod in ifto suo boni, fen U exinde dcprehendendum immcnfam sternitatis perpetui/ tatem.Ideoc« nec mors iam, nec rurfus, ac rurfus refurrečtio'. Sed crimus ndcm,qui nune,nec altj poft.Dei quidem cultores apud deum femper fu/ perinduti fubftatia propria sternitatis.Profanji ucro,&: no integre ad deu» in p cena sque iugis ignis,habentes ex ipfa natura eius diuinam fcilicet fub minifttadonem incorruptibilitatis. Nouerunt & philofophi diuerfitatem arcani,X publict ignis. Ita longe alius eft qui ufui humano, alius qui iudi/* cio dei apparct,Gue de ccelo fulmina ftringes,ftue de terra per uertices moti tium crudans.Non enim a(Tumit,quod exurit:fed du erogat.reparat.adeo manent montes femper ardenres,& qui de ccelo tangitur,faluuseft,ut nul/ lo iam igni decincrefcat.Et hoc eric teftimonium ignis Sterni,hoc exemplu iugis iudici),pcenam nutrientes montes uruntur,& durant.Quid nocentcs, &dci hoftescHsc funt,qus in nobis folis prsfumptiones uocantur,in phi lofophis počcis fumms fcientis,&: infignia ingenia. lili prudentes, nos ddVhnUiip inepti.Illi honorandi,nos irridendi.imb eo amplius 8£ puniendi. Falfa nuc p e u A bm pr * (int,qus tuemur,8£ merito prsfumptio. Attamen neceflaria, inepta, atta/ fumptiones . men utilia.Si quidem meliores Beri coguntur,qui eis credunt metu Sterni fupplicrj,& fpe Sterni refrigerrj.Itaque non expedit falfa dici,ncc inepta ha bcri,qusexpeditueraprsfumi.NuiIotitulo damnari licet,qusprofunt o/ mnino.In uobis itaque prsfumptio eft: hsc ipfa,qus damnat utilia.Proin dc nec inepta efte poftitnt.Ccrte Sl (I falfa,& inepta,nulli tame noxia,nam & multis alrjs fimilia,quibus nullas pcenas irrogatis,uanis,5d fabulofis inac cufatis,Sč impunitis,utinnoxrjs.SecI in eiufmodi,fi' utiq 5 irriiioniadiudican dum eft,non g!adrjs,& ignibus,& crucibus,& beftijs.de qua iniquitate fsui non modo eseum hocuuIgusexuStat,&infultat,fed& quidam ueftru quinus fauor uulgi de iniquitate captatur,gloriantur,non quafi totu, quod ln aos poteftis.noftrum lkarbitrium.Gerte,(5 uelim,Chriftianus fum.tunc ergo me damnabis,ii damnari uelim.Cum uero quod in me potes, nifi ue<* "u,non potes,iam mes uoluntatis eft quod potes,no tus poteftatis»Pro/ c ^ U1 % us uane de noftra uexatione gaudet. Proinde enim noftru eft: ^au ium,qa°d fibi uindicant,qui malunt damnari,čp ž deo excidere. Con u»qui nos oderunt.dolere no gaudere debebant cofecutis nobis quod ci!df US ^ r § 0 ’^ n | : l ultls ’ c:ur queriminiquoduosinfequamur,fipatiuultis, 1 ‘gete debeatis,per quos patiminiCQuod uultis plane uolumuspati* , LI ? uerutn Sdrmcnticij, Scmijfi}. 67 8 . *-Q_. SEP Tv" FLOR* ■ T ERTVLL i An j uerum co more,quo & bellum milcs.ncmo quippe iibcns patitur.cu pidare>& pcrclitari fit neceflettamč &C pradiatur omnibus uiribus,& '- f in praho gauder,qui de praho querebatur,quia & gloda c6feqoirur^ n eS dam.Pralium eft nobis,quod prouocamur ad tribunaiia,ut illic f u b dup mine capitis pro ueritate cercemus.Vičtoria eft autem pro q Uo eertaucri/ obtinere.Ea uičtoria habet &C gloriam placcndi deo ,81 pradatn uiucn/ di m aternuniv Sed obducimur certe, cum obtinuimus:ergo uicimus ; cu m occidimurrdenicp euadimus,cum obducimur.Licetnuncfarmentido$,sif c , miftios appeiletis,quia ad ftipitem dimidrj aflis reuinčti farmentorum anv bitu exurimur.Hiceft habitus uičloria noftra.Hacpalmataueftis.talicur rutriumphamus.merito itaq? uictis non placemus.Proptereaenittidcfpc/ rati, 81 perdici exiftimamur. Sedharc defperatio,&perditio, penesuosin caufa giori* & fam* uexillum uirtutis extoilunt.Mutius dextram fuamli/ bensin arareliquir.Ofublimitasanimi.Empedocles totum fefe Catanetv Gum iEtneis incendrjs donauit. O uigor mcntis. Aliqua Carthaginis codi/ trix rogo fe fecundum matrimonium dedit.O prarconiurn caftitatis.Regu/ lus ne unus pro mukis hoftibus uiueret,toto corpore cruces patitur. Ouiru fortem.Sč in captiuitate uičtorem. Anaxarchus cum in exitium, ptifanae pt/ lo cotunderetur,runde,tunde aicbat Anaxarchi foIlem:Anaxarchumemm ^non tundis.O Philofophi magoanimitatem,qui tali defuocxitu etiamio/ / }?**<**»- cabatur.Omitto,quicum gladioproprio,ali6uegeneremortis mitiorc de Ttvir*** ^aude pepioerunt.Ecce enim 81 tormenroru certamina coronantur a uobis. Atti ca meretrix carnifice iam fatigato,pofiremo linguam fua comeftainfa h ippias, / dem tpranni feuientis expu it,ut expueret 8L uocem,ncconiuratos confitcri VtA’ d< ^ rctxt.it!..- poflet,(Ictia uičtauoluiftetZeno Elcatcs confukusa Dionyfio,quidnam k '• V Im pbilofophia pr*ftaret,cum refpondiftet contemptum mortis,impaffibib cvf-vvn bus flagellis tpranni obiečtus fententiam fuam ad mortem ufcp fignabat. Aia.fta.siyu/ Cefte Laconum flagella fub oculis etiam hortantium propinquorum acer/ monionm.' bata.tantum honor eft tolerantiae.Deinde conferunt,quantu fanguinis fu derint.O gloriam iicitam,quia humanam,cui nec pr*fumptio perdita, ncc perfuafio defperata reputatur.In contemptu mortis,& atrocitatisomni ® 0 do animi tantum pro patria,pro imperio,pro amicitia pati permiHuro cl. quantu pro deo non licet.Et tamen iliis omnibus 81 ftatuas diffunditis. imagines infcribitis,& titulos inciditis.teternitatem quantumde monimciv tispoteftis,fciIicetpr*ftatis,& ipfis quodammodo mortuis refurrccaou- Hanc qui ueram a deo iperat,fi pro deo patiatur,infanus eft.Scd hoc ag^ boni pr*ftdes,meliores muko apud populum,(i iliis Chriftianos iro ffl0 „ ueritis.cruciate,torquete,damnate,atteritcnos.Probatioeft enim «' nnoCC » ti* noftrs iniquitas ueftraJdeo nos h*c pati deus patitur.Nam 81 p r °^ A pOLO GETICVS ADVERSVS GENTES. 6j 9 me a d Ienoncm damnando Chriftianam,potius quam ad konem,confef/ (I cftis labcm pudicitue apud nos atrociore omm' poena & omni morte re/ putari.ncc quicquam tamen profuit. Exquilitior qua;q? crudelitas ucftra.ib Icccbra cft magis (ečtx. Plures effkimur,quoties merimur a uobis.femcn cit fanguis Chriftianorum.MuIti apud uos ad tolerantiam doloris,& mor tis hortantur,ut Cicero in Tufculanis,ut Seneca in fortuitis.ut Diogenes.ut Pprrhon,ut Calinicus.Ncc tamen tantos inueniunt uerba difcipulos,quari tosChriftiani fačtis docendo.Illa ipfa obftinatio,quam exprobratis, macd (tracft.Quisenim non contemplatione eius concutitur ad requirendum quid intus in re fitcQuis non,ubi reqfiuit,acceditCubi acceflit.pati exoptatr ut dei gratiam redimat,ut omnem ueniam ab eo compenfatio^ nclanguinis fui expediatcOmnia enim huic operi deličta m«™ donatur. Indc eft, quod ibidem fentenrijs ue ’ ' ftris gratias agimus. Vt eft amiula / tio diuins rei,6i humana, cu damnamur a \aq* » bis,adeoab(' foluimur. Cb SEPTIMII FLORENTIS TERTVLLIA/ KI, APOLOGETIH A D V E R ^ * SVS GENTES FINI S. L1 4 f 6% o A D M O N I T I O AD LECTOREM DE Q_VIBVS DAM T E R T V L L I A N I D O G M A T I S, P v d Patriarchas Sd Prophetas deinomenohm fneffabifcerat.ab/ ftrufiffima diuinitatis myfteria magis folitos reuereri quam enuncia re.Gt Chriftus ipfe ieruator nofter,8č Apoftoli, nobis facrofanc« ! trinitatis arcanum pauciiTimiscommendarunt.Atpolftjuamlme/ ticorum temeritas omnia curiofiffime perfcrutari ccepit,acdeomni bus loqui,etiam altiffima fidei fccreta in difputatione uocando quae rcdiusado/ . ret quis quam excutiat,coac f h' funt primi illi Theologi TertuIIiahus,Origenes, Cyprianus,Hierqnymus,Auguftinus,Sd illoru temporu alq,quanqeia fubinuiti de diuinis difputare.quod quam ab illis reuerenter fadtum fit &C modefte,fcripta ipfa teftantur Joannem faneEuangeliftam Hieronymus refert propter Ebioni/ tas refellendos copulfum diuinam ediflerere Chrifti natiuitate.Deinde cu drča falutis annu M C XL*apud Parifios multi effent qui Summulas confardnarcnt Vetrus Lom / ex antiquis TheoIogis,ut Petrus Langobardus,Petrus AbelardusJoannes Be/ bardut , Iethus,Summuhe Langobardi,qui tu in Academia Parifiefi docebat,a fcholafti Petrus A be/ cis recipi cceperunt.Abelardi Theologta.fič enim Iibrum fuum infcriplit.a qui' Urdus. bufdam eft erroris notata,cum tamen non ineleganter fcripta fit,nam admodu jo. Belethus. nuper illam in quadam bibliotheca reperi.Belethus utrocp iftorupofterior fiui. Dodorcs in Reccptis igit Langobardi Collečianeis, qui poftea Parifioru proeful factuseft, 'rheologia . tum prime cceperunt qui h«c cdidiciflent 5C alrjs item pradegiffent.dodtoristir tulum accipere.Quod iub idem tempus in ture apud Bononiam aiunt acridilfe poft odiram a Gratiano Decretorum rhapibdiam.Mox cum dodtoru numerus augeretur,«dit« funt conftitutiones depromotione,denumero arinoriJ.Sdan/ citum eft,ut de diuinis diflerentes non modo recepta fcholaedecreta fequeretur, (ed dC uocabulis uterentur,8d Ioquendi formulis in ea fchola natis.Ad quafjcrd ptorum quorumlibet fiue uetcrum fiue nouorum iententias exigerent,tantn n0 hanefeos arguendas fi difltderent. Quod genus funt in difputatione Trinitatis, Effentia, Perlona, fuppofita,notiones,reIationes c6munes,perfonales,per> onaru coftitutiu«,principia generationis,fpirationis,diftindionis, relationcs ortginis, circuminceflio, figna natur« ordinis,Sd ex natura rei 8 C originis,& huiufmo/ di alta multa-Atque tale quidem eft initium regni TheoIogorum.Porro ad fonu uocabuli exerceas,Certi enim deu creari no poffe,nec fieri,a quo, SC per que omnia,deferamus locutionibus fa cris.Proinde,ppolitiones ift*,Omnis origo parens eft:quod ab origine eft, pro/ genies eft.Item.Trinitas per confertos SC connexos gradus d patre decurrin De uulua cordis fui pater generat,ad bonu fenfum funt inferpretandae.Hoc fanecon ftatjuocabulum alius pro aliud ab illo ufurpaUun.cum inquit 3 Sermo nunquani feparatus a patre, aut alius a patre, quia Ego SC pater unum fumus. Nam alibi dicit Alium patre alium filium, Altum(ittquit) non diuerfitate aut diutfione, fed diltnbutione SC diftindione.Patrem enim SC fi!iu(inquit;duos dico coniundos, jiidiuifosjeohacretes.no feparatos,no diuerfos.Ite alio Iocodpfum qd*pater SC fi/ IL J S dicut.none aliud ab alio eftdracg clare uideš his uocabulis alius SC aliud fec*? u uni tl utit hodiefchoIaTheologoru.Altoqui innullo libro cautius legi debet m co que aduerfus Praxean lčripfit,unde gtculu etTe pofltt imprudeti ledoru nima corpus tribuit T ertullianus,fed fui generis,quale etiam de deo habuit PolTp 0ne - CC tam ^ ki nc ( ut Aur.Auguftinus inquit;h*rericus creditur fadus> h xcufaiui l lJo ct cn L m c I uoc l u ° modo putari ipfam naturam fubftdtiamc# diuinam corpus t ertuUia . ah cog arC - n ° ta / C 4 or P us cu,us partes ali* maiores,aliae minores ualeat uel debeat a ugufim* ' untomniac l ua; licet reatura ornnis corporea eft,angeli SC omnes coeleftes uirtutes corpo Hjf a ’ s '4 5 . 11 ca 4 ne fubfiflat. Ex eo aut corporeas efle credimus intellediiales nat 1 °d Realiter circuf€ribuntur,ftcut SC anitna quas čarne clauditur,5dd*> inones Cdp t l% Cdp.lč. e--'* 5 S & mones,qui per fubftatitiam ahgelicas naturae funt.Eft autcm hoc dooni a i ne xij.Cxc.eru diuus Auguftinus libro decimo de Genefi ad literam errorPT tulliani his duobus capitibus refellit,fic fcribes,Denicp TertuIIianus’inquit 1W corpus effe animam credidit,non ob aliud nifi quod eam incorpoream co ^ non potuit,8d ideo timuit nenihil effet,fi corpus no effet,nec dedeo uoluita!^ fapere.Qui fanequoniam acutus eft,interdum contra opinionefuam uifa ucw tate fuperatur,quid enim uerius dicere potu iučfr qiiod id quod ait quoda Ioco Eife corporaIe,pafTibiIe eftrDebuitergo mutare fentetfam,qua paulo fupcrius dixerat etiam deu corpus cffe.Necp enim arbitror eum itadefipuifle.utetia dei naturam paflibilem crederet,ut lam no Chriftus in čarne tantu,necp in čarne SC anima,fed in ipfo uerbo per quod fadia funt omnia,paflibiIis 8č comutabiliseflc credatur,quod abfit a corde Chriftiano. Item cum anima? etiam colorem daret aereum ac lucidu,uentum eit ad fenfus,quibus eam membratim quafi corpus in ftituere conatus eft,8d ait, hic er it homo interior, alius exterior,dupliciter unus habens dC il!e oculos dC aures fuas,quibus popuius deu audire & uidere debue/ rat,habens dC ca-teros artus,per quos in cogitationibus utitur,&in fomnis fun/ git .Ecce quibus auribus,8d quibus oculis debuit audire S C uidere deu popuius, quibus anima in fomnis fungitur,cu fi ipfum Tertullianum quifčjj uideret info/ mnis,nunqj fe diceret ab eo uifum,8d cum eo Iocutum,quem uiciflim ipfenoui/ diffet.Poftremo fi anima feipfam uidet in fomnis cu iacentibus utic# unoinloco membris corporis fuidpfa per uarias imagines euagatur,quas uidet,quis eam ui dit aIiquando in fomnis aerefcoforis,ac Iucidi,nifi forte ut catera,quac fimilitcr falfo uidetrNam &č hoc poteft uidere.fed abfit ut eam talem cu euigilaueritere/ dat,aIioquin quado fe aliter uiderit quod magis crebru eft, aut mutata erit ania eius,aut nec tuc anima uidet fubflantia,fed imago corporis incorporea,quami ro modo ficut in cogitatioe format .Quis enim Aethiops no pene femper nigru fe uidet in fomnis.aut fi in alio colore fe uidit,no magis miratus eft,fi fuit cuillo memoriar' Aereo tameri colore ac Iucido nefcio utru fe unčjj uidiffet,fi nun$ iftu IegilTet,uelaudifTet. Quid quod ducutur hoies talibus uifis,8dde fcripturis nobis uolut preeferibere tale aliquid efleno anima,fed ipfum deu,qua!isfigurali ter fandtoru fpiritibus demonftratus eft,qualis etiam in fermone allegorico po/ nitur.Similia quippe funt illa uifa talibus didis,ac fic errant coftituetes in corde fuo fimulachra uanae opinionis,nec intelligetes ita fandbos de fiiis uifis talibus iu dicafTe qualiter iudicat fi talia diuinitus in figuris didia legerent uel audirenficut feptem fpicx,8d feptem boues,feptem anni funt.-ficut linteum quatuorlineisalli/ gatum.uelut dffčus pienus uartjs animalibus,orbis terraru cfl cum omnibus gen tibusdic etiam cxtera,8d mufto magis quac de rebus incorporeis corporalibus h gnificatmo rebus,fed imaginibus* Et ite fequeti capite. Vofuittn Tertullianus anima crefcere fubftantfa,ficut corpus,aflerens ena timoris fui caufam.ne etiam decrefcerefubftantia dicatur, inquit,atc# itadefediura credatur, dC tamen q l| >3 per corpus ea localiter tendit,no inuenit exitu inerementoru efus,qua uu!t di ^ mine exiguo aequari corporis quatifati,8dait:Si uis eius tnquo nattrraliaipc fU1 colita retinetur,faIuo fubftatix modulo,quo a primordio inflata eft,paulat!m^ čarne^oducat in membris.hoc forte non intelligeremus,nifi adhibita fin" ll,u ^ ne eoru qux uidemus, planu faceret quod dicebat.Conftitue,inquit,certump^ dus auri.uel argenti rude adhuc mafTam,colIedius habitus eftillf & ' lltur0 ^| iV rim minor,th continens intra lineam moduli totum,quod natura eft an rl “ {a/ gentudehiac cum m Iaminam mafla Iaxatur,maior cfficitur iniuo fuo P cr ^ ne[n ponderts certi,non per adie &corpus non fit.Quid autem abftirdius čf; putare maltam cuiulpia nictalli cx aliqua parte creTcere pode du tunditur,ntft decrefcat ex altera, uel au/ ceri latitudtne,nifi craffitudtne mmuaturr Aut udu elTe corpus manente natura: iuxquamate 3 quod undicp creTcat nrTi ratelčatrQuomodo lgitur implebit ani/ tna ex iila ftilla feminis magnitud! ne corports quod amin at,(i SC ipfa corpus eft, anus fiibftantia nullo accelfu creTcatcquomodo,inquam,impIebit čarnem,qua uiuificat.nifitantorarior fuerit,quato grandius quod ammaueritdTimuit uide/ licctne deficeret etiam minuendo li creTceret,5£ non titnuit ut deficeret rarefcen do,cum non crefcerenSed quid amplius immorer,quando SC Termo pergtt in ( p/ |ixiorcm modd,quam pettt terminandi neceft7tas,SC Temena mea fant Tatis lit no ta,ud quid certu tenea,uel unde adhtic dubire,8 utum habens,poft Tacrum inde erjcitur.Percjj totos lllos quadragi'nta dies nu 1 ‘ P e< dtb us mas urbis tcrlt, Templorum moles Circuit tantu,non Tubmtrat, nec ‘ i quoquam fermonem mifcet.Canonici huic cibum pnebent,que lile qualem boni conTuIit.Non indulget Tomno nifi pofl: mediani nodemddcfc in pla ( ls At in di'e qux dommicte ccenac dicata eft,ad templum reducitur,8d a Tacer/ pi HC n ^ a bTq? I°ng is , Ted pulchrts ceremontjs abTolutus.a plebe ftipem accipit. unč Adamu uocare Tolent, Atc^ hoc eft: quod nonum caput Agathenfts co A^pnccipit, & reTertur etiam a Gratiano diftm.I,Eft autem tale Jn capite qua ima - ,or nnes puhlice poemtentes qui puhlicam TuTciplunt aut TuTceperunC n ' , nitc n ^ m » ant e fores ecclefue le repneientent eptTcopo ciuitatis,Tacco indutf, to' l'| S PC Vo' US,UU I tibus ,n tcrr 5C pater meus faciet uobisjino remiferitis,& caetera.Et deo in oratioe cottidie dicimus.-Dimittenobis debitano ftra,ficut dC nos dimittimus debitoribus noftris-Et de alrjs uittjs»quatu eideusde derit pofle,deinceps fe emendaturum promiferit, tune cu omni deuotione, ante abfidem fufcipi debet ad pcenitentiam. Atgue talequidem eft Vuormadenfe decretum. Quod uero in capite quadragefimae fiericonfefiio debeat,aliudde cretum reperi, cuius fynodt fit nefcio, nam titulo carebat 3 eftq; huiufmodi: Prt' fbyteri admonere debent plebem fibi fubie(-p*T ]: r mecc c qna rrmittuturipfapeccata,extraeam quippenonremtttutur. ^ r° CU1TI tan j Ca pl a R a peccati atc^ impietasmorbiVut medicamenta corporis CU C l£ ” ri'niot" lUn!S j^ 0irilni ^ l ^ eren ^ a ^ nt ’ autoritate antiftitis debet fe quifqj ab altario , n( j, er e ac ^ a g e ndam poenitentia,8(r eadem autoritate recoctliari.Hoc eft enim x a-cren 3 C, ^ ere cor P us ^ langutnem domini, fieo temporeaccipiatjpuo debet ,or r ,r" n ‘ tC " t,am * Nam &C ipfapcenitentia quando digna caufa eft,ut iecundu _ ., , i ^folicnvr a S atur ’ pleruqj infirmitatenon agitur, quia 5^ pudortimor eft r ‘, f** * l >dum plus.deledat hominum exiftimatio quam iuftitia, qua fe quifcp . ^. lc * M m humiliat p le ia » < 6 % 6 ■r« .humiliafpceniteftdo, VndeJionfolum cum agitiir ptenitefttia, trerutn r agatur.dct mtfericordia eft neceffaria. Alioquin no diceret Apoftolus de dam: Ne forte det »ilis dcuspcemtentia, Et utPetrus amare fleret, pranvfr- geltfta 3č ait: Refpexrt cum dominus. Iudicet ergo feipfum hotno uoluntd- ' poteft,Sč moreš conuertat in melius, ne cum iam non potem, etiam pra-r^ " V • luntatem a domino iudicetur.Et cum in fe protulerit ferueriffima: medicin” i ramen medicina' fententiam, ueniat ad antiftites, per quos illi in ecdcfia d ^ miniftrantur,&: tanquam Bonus incipiens efle filius, maternorum tnembrort| RS C quomodolibet,fed per iudicium ab ecdelkcom excomunicd/ anunione foparandi funt mali,ut fi per iudicium aurerri no poffint 3 tolerenturp°/ rit ecclcfid. Cius uelut palea cum tritico uf<$ ad ultimum uentilabrum,uel pifces maliaim w Iudicium. nis, ufcp ad fegregationem qua:futura eft in litore,hoc eft,infinefeculn P' cn ?; Alteru quod autem attendunt multos etiam in ipfts honoribus ccclefiafticis praepoutorum retrabebdt miniftrorum, non congruenter uiuere formonibus dC faeramentis quac P erC ° tpicfddm ab populiš miniftrantur* O miferos homines, qui eos intuendo Chriftiobliu«^ agenda puhli tur,qui dC tanto ante pra?dixit,ut legi dei potius obtemperent, qua'm ,mlt3 ’L ja ca pcenitetia . deantur illi, qui ea quae dicunt non faciunt, Et traditorem fuum tolerans a 4! StatuC non ambulare ^Fortafle alius dicat: Ego iam baptizatus in Cnn $ mihiomniaprteteritapeccatadimifta funt. Vilisfacftusfumntmis^it^a^- meas,& canis horribilis oculis dei conuerfus ad uomitum fuum,qu° Amplettenda c '; ntldc II tncordia fiunt, ualet quod dominus ait *. Date eleemofynam, SC ecce omnia ^°l yi, a a 4 am 4.v A -J i* aam * a itn ivf iiaaaAij« * - a. 1 * ait:No!ite fraudare inuicem,nifi ex cofenfu ad tempus ut uacetis oratiom',&iie/ rum reuertamini in idipfum,ne tentet uos fatanas propter incontinentam ueftra. Quod putari poftet no elFe peccatu mifceri fcilicet coniugi non filiorSprocreanr dorum caufa(quodbonum eft nuptiale)fed carnalis etiam uoltiptatistut fornica/ tiones fiue adulteriu,fiue cuiurquam alterius immuditiae mortiferum malu,quod turpe eft etiam dicere,quo poteft tentate fatana libido pertrahere, incontinentiu deuitet infirmitas* Poftet ergo,ut dixi,hoc putari no eife peccatu, nifi addidillet: Hoc autem dixi fecundum ueniam,non fecundum imperium. Quisauteiamne get efte peccatum,cu dari ueniam facientibus apoftolica autoritas fateaturrTale quiddam eft,ubi dicit: lam quidem omnino delidum eft, quia iudicia habetis uo bifeum. Quarenon magis iniquitatem patiminir^uare non potius fraudamini!’ ut ad illud redeatur,quod Dominus ait: Si quis uoluerit tunicam tuam tollere.S^ iudicio tecum contendere, dimitte illi 8č palliu, Et alio loco: Qui aufert quattua funt,ne repetas • Prohibuit ita<$ fuos Apoftolos de fecularibus rebus cum altjs babere iudicium,quod dicit efledeličlum. Et tamen cum finit in ecciefia talmud dicia fi'niri,inter fratres fratribus iudicantibus,extra ecclefiam uero terribiliterue tat,manifeftum eft,etiam hic quod fecundum ueniamconcedatur infirmis. Sunt aute qutedam,qua£ leuiffima putarentur nifi in feripturis demonftraretur opinione grauiora* Quis enim dicentem fratri fuo. Fatue,reum gehennarputa/ ret,nifi ueritas diceret f Aut quis exiftimaret, quam magnum peccatum lit> dies obferuare,8d menfes,&T annos, 8č tempora,ficut obferuant qu i certis diebus/iue menfibus,fiue annis uolunt aut nolunt aliquid inchoare: eo quod fecundu uanas docirinas hominum faufta uel infaufta exiftimenttempora, nifi magnitudinetn ex timore Apoftoli penfaremus,qui talibus ait: Timeo uos ne forteune caufala borauerim in uobis.Quam multa funt alia peccata,fiue in Ioquendo de rebus o- negottjs alienis,qua? no ad te pertinent.-fiue in uanis cachinnationibus,cu fcif a fit : Stultus in rifu exaltat uocem fiiam, fapiens autem uix tacite ridebit. i> iuem ipfis efcis qure ad neceflitatem fuftentanda? huius uitae pr»paratur,auidio tatc F immoderatior appetitus: fiue in uendendis 8č emendis rebus cantatis S. 7 uito lS uota peruerfa. Propter haec 8č huiulmodi peccata, 8č alia, Iicet his minora,qu* ftunt uerborum 8č cogitationum offenfionibus, apoftolo Iacobo conlitente a dicente: Inmultisenim offendimus omnes,oportet cottidie crebroque ° ren j.' dominum, ates dicamus: Dimitte nobis debita noftra. Nec in eo qu° —_C.v...* _..._. PrO qUlW S 6 8 Huat.Poftremo abipfa mente tališ fententia proferatur, ut fe indignum ho/ mo iudičet participatione corporis SC fanguinis domini. Verfetur ante oculos imago futuri iudicrj:Sb cum alij accedunt ad altare defipie uero non accedit, co/ tc t quam fit contremifcenda illa pcena,qua percipientibus alrjs uitam »terna, alij in mortem pr»cipitantur »temam. Menfuram autem temporis in agenda poenitentia idcirco non fatis adtenrepr»figuntcanonespro unoquoque crimi/ ne/edmagisinarbitrio antiftitis relinquendum ftatuunt:quia apud dominum ■ non tam ualet menfura temporis qua'm doloris.-nec abftinentia tatum ciborum, fed mortificatio potius uitiorum.Propter quod tempora pcenitenti» fide SC co/ uerfatione penitus abbreuianda pr»cipiunt,& negligentia protelanda. Extant lamen pro quibufdam culpis modi pcenitentiae impoftti,iuxta quos c»ter» per pendendae funt culp»,cum fit facilepereofdemmodos uindidam SC cenfuram canonum »ftimare. H»c dieta funt uelut a pr»fante in uolumen tribus diftin dum libris,quorum primum ea continebat qu» funt de poenitentia SC poeniten tibus,criminibus atep iudicijs.Secundus,maxime de accufatis SC de accufatori/ bus ac te(tibus,cum c»teris ad h»c pertinentibus eccleliafticis regulis. Tertius, de facerdotu ordinibus.Quos Iibros magno redimere cupiam,fed iniuria tempo ris dC hominu iricuria deperditi funt,foIo hoc opufculo faluo quod pr»fationis il licuicernhabet,8čhuctotuameeft appofitum ftudiofis rerum Chriftianarum confulturo. Teftatur in calce fe non tantu Oecumenica cocilia fecutu/ed qu»/ dam ex prouincialiu fynodoru coriftitutionibus accepilfe, in quibus praefidere folet Metropolitanus epilčopus,quo libentius legere uelim modo didos Iibros* Nam coftitutiones Prouincialis fynodi,quam iuffu Ludouici Ptf C»(aris Ma/ conllitutio/ gonciaci habuit Rabanus Archiepifcopus cu coepifcopis fuis, Samuele, Coz/ nes r ynoc n baIdo,Hebone,Gozbratho,Hemone, Vualdgario, Anfgario, Otgario, Lanto, Mugoncuce/ ne, Salomone 5>C Gebaharto, cu reliquis collegis,coepifcopis,abbatibus,mona/ r, fj i n(]ua pr4t chis,prefbyteris, SC c»teris ecclefiafticis ordinibus,diciuixpoteft mihiplacu f e dit Kubd/ c nnt,cu nuper iti meas m anus cafu ucnilTent.fed nec h» erat integr»,8£ quod in mSt prtmis ego cognofcere cupieba,id deerat*C»teru ex eo libro modu inqufrendo/ unn criminu deprehendi,ex urbe,ut uidet, a Nicolao potifice,Ratholdo fandae rgentoratenfis ecclefia: epifcopo mifTum.Nam f»pe fum demiratus quonam paa° lomines ad puhlicam poenitentiam pertrahi potuerint, cum ifte fecretio/ r Sco f n e “°nis modus forte nondum eflet inftitutus,8čfua fponte nullus feip/ um acileapud eccleltam aut eccleli» miniftrum antiftitem accuiet aut prodat* | U autcin illic feriptum erat: In concilio publico ab epifcopo habito primitus Modus inquU p c are cbcnt de uillis fingulis fidelillimi quiq ue,liberi SC ferui tres uel quatuor, redi in crimi/ mo l^ L ; res ^ l ' d uencas omn[ no inquiratur. Iuramentu aute illud huiufce/ nofos, ut put dimv C a e ^ er:i C >' cc l uid In dl a uilla,in qua habitat,ueraciter fciat uelferio au/ blicc parites cium 3 tum con trafidem redtam SC Chriftianitatem, epifcopum aut eiusnun/ rent* ’^ Uantu ? 1 recor dari poiIit,& fcientia flibminiftrat,non Iateat. Pofl: iurame/ ro epilcopus per fingula nutnerafe debet,qu» prius iuramento compre Mm ? henddt 6? o hendinhoc efl-,fi' uir.fuper uxorem fuam,ali‘quam clanculo cotrunft S' bus cognatis,fiue mulicr cum duobus propinquis fornicata 1Ct)n, ^ w ritalem aut filiolam fuam ftupro ujolauit , Si qua mulicr parnim fmjtn ^ ^ uel conceptum quocuque modo excuflit. Si quis cognatum fnum; uolu^ 0111 '’ Attende b*c cafu occiditfcumordridum fecit, 6C necdum ad puhlicam pcenitentiam«? uerU , necdu Si mulier maritum fuum,aut maruus uxorem confilio iniquo interemit S • Ad puhlicam U“ um aut fomin am ueneno aut alia aliqua potioneoccidit,&: q U i h 0c (fc? pocnitcntiam uenenujmachtnatur. Si fciant diuinatrices uel augures,etiam illos qui p« j nc l ucnit, dulitatem illas inquirant.Si fciant mcrctrices*quia meretrix appel!atur,fiu no - tempto cum alrjs iornicatur licet nupta non fit. Si illos etiam fciant,quicum ex/ comunicatis habent communionem. Si illos fciant, qui conuicli funt permruim perpetraffe * Si Sč illos nouerint, qui loca non dco dicata contra fidem eccleta iticam colunt, &C ad Chrifti ecclefias uenire contenenunt, Illos etiam fi fciant qui indidum obferuare ieiunium negligunt.Haec omnia dum epifcopus habcat recitata,iuratores per iuramentum comoneapCaeteros uero omncs,nobiles & ignobiles,per bannum Chriftianitatis conftringat,ut fuprafcriptas res minime ca*lent,ac fic in die iudicrj ante tribunal domini noftri Iefu Chrifti rei occtiltano/ nis praefatarum rerum nefandarum non inueniantur. Hoc etiam indicat & per bannum conteftetur,ut nemo per ullius timorem nec fauorem, uel etiam amict/ tiam ? praefata reticeat ueraciter fcita,neque per odium neque inimicitiam ullam quicquam alicui inroget, qute ueraciter nonpoftit probare.Horum a!iquafian/ tea in prtefentia epifcopi allata efient, eiusc^ iudicio terminata, QC pofteaiterata comperta fuerint,ueluti in initio referantur,8f epifcopali decreto conftituantur, Habes igitur ex hac inquirendi formula,quomodo homines ad puhlicampce nitentiam etiam inuiti fuerint pertradfnam uerifimile eft quofdam meliorisna/ turce fuapte fponte fuiffe poenitentiam amplexos,nemineaccufante aut denun/ ciante,fed ualde paucos,Quem morem deprehendcndorum ctiminum gratiain ftitutum,quo flagitiofi ad poenitentiam puhlice peragendam adducerentur.ut pleracp alia,ex uetuftate relidum,adhuc obferuant apud nos Archidiaconi,cum „ anno quem bifextilem uocant,dicecefi'm circueunt & uifitant.Porro fi quis atro EnorniterjtA C1US aut jnfolentius aliquod crimen defignaflet,cui dignam pccnam ex pcenitcn gittoji orna, tl ' an - 0 p uo non p 0 {f e j; fniungere epifcopus,ut erat illorum temporum tniraump l rutte an ur . C j taS) q U ik usomn esecclefia; cathedrales a ccenobitis,quales hodie canonices Auguftinianos mutatis ceremonijs appeIlant,poffidebantur: fi inquam epilco' pusfibinon fideret, mittebat talem ad apoftolicam urbis Romanaefedcrn.i quam olim religionis caufa frequens confluebat populus ex omnibus orbisrc/ gionibus,ubi prefbyterorum erat multitudo,quos &C uitte fanditas & e rtI facrarum Ifterarum pariter commendabant ♦ Sic Ratholdus Argentqraten epifcopus,prefbyterum quendam occiftematrisreumad Nicolaumpoti' Romam mifit.Quemadmodum indicat huius epiftola, qua Ratholdo rc det,quam Conftitutionibus Magontiacenfis fynodi,quarum ante jp e , reperi coniundam una cum duabus alrjs ad Carolum Magonttacen jr / ičopum, quem confratrem fuum uocat Nicolaus, &C item duabus a monem Conftantienfem epifcopum* Citatur haec a Gratiano xxxl ^ C ‘j frl ni, n . . Latorem, ubi mendum inoleuit in omnibus codicibus, quos e S° 111 n [j S ’, Rf/tt ut tir non excu fj s mo do, uerum etiam manu fcriptis. Nam pro Argentete r ^ rgctoratcn jf e g enc j um eft,Argentoratenft's,ab Argentorato,quam Germani ” ial0 . r ^ u2 cp ttomti* UU Rhenocum magnaparteBdgic«occupatamjrap^pro ^ ,. ate jjjjabus brimoribus Fyflabis' fpoliabtes, & torato burgtrm adtfcientes, Argetoratu, m ° a Toratburg,deindeStratifpurgappellarunc,ut inanttquis codicibus ad /»bodic Straf / ^ rl ^°oitur,bodic Strasburgum uocamus-Eft autem exemplum pontificite epi/» burgum cor/ | ul f hiiiultnodi. NICOLA VSTepifcopusderuusferuorum dei,ReuerendtdiM ruptc. 1(0 %fandifltmoRathoMOrCpiTcopo fandar Argentorarenfis ecclefia:- Duuni'; freguenshof "V mim d( parcibus credentiu agmina principis Apoftolorum liminibus pro> ; rninum eocur lI (-rant,quidam uir nomine.N.uenit tieftra: beatitudinis epiftoiam gerens,quam f“ s olm adu * noftro'conrulit pradiilatui, cuius paginam perlegetes, matricidam illum elfe co bcm - jnotiimus.Quo fado multisfletibus contriftati fumus,Iachrymisq? profults uaf ^ jj c doluimus.idcirco praecipimus,8č patrum almorum cenfurisftaumnus.ut fuhj {*** pcenitentia: iugopermaneat,itaut unu per»m?ecdefia non ingrediatur/ed aw T(i i; serat ue te forcs bafilicae orans ac deprecans deum perfcueret,qualiter taco enpiatur P™' term paniti tuIo Completo uero anni curriculo.introeundi in ecdefiam licentiam habear* ti 1 Tamen inter audientes ftet,&T nondum communicet. Completo autem trium annorum curriculo.facrae communionis illi gratiaconcčdatur.O blationes uero J)JtcrAu ^ en/ nonofferar,nifi poftquam aliorum vtf.annorum curricula explcantur,ln his au/ u$ j jqc „ - n tem omnibus annis arque temporibus čarnem non manducet,nec uinum bibe/ tC r CA tecbu/ reprxfumat,excepris feftis diebus atquc dominicis,8d a Pafcha ufque ad Pente/ menos coften,0tquocunqueireuoliiem,nulio uehiculodcducatur/cdpedibus profici fcatur.arma non fumat,niii contra paganos* Ieiunetautem fres dies per hebdo/ tnadanuifqueaduefpcrain.A propriaquidem aclegitima fua coniugenon fe/ paretur.nefornicationis uoragine corruat,quod nolumus nec optatnus. Si aute ante trium annorum curfum.mjis uit* illius adpropinquauerit,corporis bC fan/ guinis domini noftri lefu Chrifti particeps fiat* Sin autem, ut fupra ftatuimus, cunda efficiantur. Tamen fi illius cgnuerfat tonem 8C lachrymarum fontemin omnibus uideritis floridis adionibus dC optimis operibus pullulare, humanius circacu ueftra folicitudo peruigil appareat,mitiscfj omnibus demonftret.Opta/ mus uos in chrifto bene ualere. Sed de his iam plus fatis.Nam hic locus plu/ raadderenon patitur In libro de Monogamia perperam fentit de perpetua uirginitate deipara? Ma riae/cribens Chriftum uirginem enixam, femel nupturam poft parfum. Vnde buc etiam in teftem aduocarat Heluidius in libro fuo quem refellit Hieronvmus* 0.uicalore quidem difputationis commotior fadus regeiTiiTe uidetur, De Ter t tuIJiano nihil 3 inquiens,amplius dico,quam ecclefiar homtnem non fuilTe. Hutc crrori opponemus Ecclefiafttcum dogma,quod incipit.-Integra fide credendum ordine LXIX. & Quod fi his Theologt plačan non poterunt,diut Hieronymi confilium fequa/ wur,TertulIianum fic interdum e(Te Iegendum monentis quomodo Origenem, ouatum.Arnobium, Apollinarium,&; nonnullos eccfefiafticos Ičriptores Grae cos pariter 3 C Latinos.ut bona eorum eligamus 3 uitemusq? contraria,iuxta Apo r.Iu, am i !!i CentC ^ ,0 T n ' a P ro ^ ate >Sl ux bona funt tenete«Quod Hteronymi con i ante etiam indicauimus* ^ ,ano ^ cmemimt d Iu us Aur.Auguftinus in libro de hterefibus ad fcula , uu ^‘ taeu "l-T e rt u lIianiftae,inquit,a Tertulliano,cuius multa leguntur opu mis c , 0( J l ?. en J® me Ičripta.ufcp ad noftru tempus paulatim deficientes,in extre (jUot C - lc ' ur I s durare potuerat in urbe Carthaginenfi.Me aute ibi polito ante ali/ nos ^ u °d e£ ia tememiniffe arbitror)oinni ex parte cofumpti funt,Paucif fim» ■v rimietjamquircmanrerant l inCathoKcamtran{ierimt.ruam^bafiIicaqu®i lu ( j 3 ?rvv etiam notiflfima cft,catholicae tradiderunr.Tertuliianus crg6,ficutfcripta cius^ dicant,animam dicit immprtalcm quidcm/cd eam effigiatum corpus efl’ e cot "* dit,nccp hanc tantum/ed ipfum etiam deutn corporeum effe dicit,licetnon effi/ giatum.Nec tamen hinc harreticus credit uf fa<2us.Poflet enim quoquo modo putari ipfam naturam fubftantiamcp diuinam corpus uocare,non tale corpus cu iuspartešalia:maiores,alia? minores uafeantuel debcant cogitari,qualia funt omnia qua? proprie dicimus corpora,quamuis de anima tale aliquid lentiat.Sed potuitjUt dixi,propterea putari corpus deum dicere,quia non eft mhil,no eft ina nitas,non eft corporis uel animae quah'tas,fed ubfcp totus,8d pcr Iocorum fpaaa nullapartitus,in fua tamen natura atque fubftantia immutabiliter permanet^\5 ___ t r ergoi3eoeftTertuIIianusfadushsreticus,fedquiatranliens ad Gataphryga s , yyn _ quos ante deftruxcrat,coepit etiam iecundas nuptias contra apoftolicam dociri Lpjčr-cffi* nam tanquam ftupra damnare,&T poftmodum etiam ab ipfis diuifus,fuacouen/ ' v ticula propagauit.Dicit Janč ip(e amma s hominum peflimas poft mortem in daemones uerti.Statum autem anima credit per traducempro/ pagari.Harc diuus Auguftinus.Cuius aetate uideš libros Ter/ tullianipaftim legi foIitps,cum dicat,cuiusmulta legun tur opufcula ejoquentiffime ičripta. Legantur itaque & a nobis, ied cum iudicio.De/ ferendum enim eft ecclefiaf, defe rendu fančtorum patru conftitutionibus. F I N I S. elenchvs eorvm *VvAE IN Q.» SEPTIMII FLORENTIS TERTVL a LI ANI L IB RIS, ET IN annot* BEATI rhenani C o ntinentvr. A ^op qutd GrafCiSjfoIio 61% Abrahac fides atcp patietia* 5, Abrahx Temen Chriftus, eode, 8 <: jj* Abraham fidei pater, 51 Abraha Temen funt SC gentes. m •Abraha;linusquid* x ?4 Abrahx filrj duo qd praefigurarint* 518 Abrahx,Moyft',cxterisc^ dei amicis Chriftus dei filius uifus, collocutus, nondeus pater* 458 AVocro? Gracis quid* ?iz Accufatio uotum Chriftianorum, SC parna felicitas* 618 Achamoth nome minterpretabile.594 Achilles unde hoc nomen fortitus. Achilles quomodo nutritus SC erudi/ ' tus a Chirone Centauro* 6uS Acinacis genus gladij. 558 Acoluti Graecis quid. 517 Adam non in paradiio fačlus, fed illuc translatus* 187 Adam fecundus,Chriftt|S* 55 Adam a diabolo cur deceptus. 4 Adaratq? Chrifticomparatio. 8x.S£ 85 Adam primus,item fecundus, eod* AdIeonem,qutd* 54 Ad lineas rurfum SC in gradu, quid*i5S Adulteruim cjuid* 59$ Adulterium unica caufla diuortt}* 195 Aduentus Chrifti fecundus in honore ^gloriaerit* I49 Aegypt 9 quoso!im coluerit deos* 190 c gypti dircptio ab Hebraris excu t a ,- m.&Lni gyptus pro toto mundo aIiquando ‘n leripturis accfpitur* 157. & zi 6 1 mulatioms officiales adfečhis. 175 Aconetafcropha Valentini. 155 ^ ^ ormx ^ a ^ntini.9(i,Sč 107, & G t'“’ SqU ! A M4 • Inr Llla piuspritnus medicinae muen/ 4*4 Aefculapif pallium cum creptdis* 6 zo Aerufcare,unde exxmfcare SC exxm/ featpres quid, autore Fefto* , s? ris* '45S Antelrj daemones. eodem* Anttae pili in fronte* 60$ An lex creatoris, ab Euangelio debeat excludi in Chrifto creatoris* 514 Angeli aliauando in effigiem humana coriuerii,an ueram uel putatiua car nem circumtulerint. is.SC 19.SC ziz Angeli inftitutione boni. i 8 reftituitur, 690 Ajjc« quid Grarcis, 571 Arrare (lueinarrare quid, 479 Arrij Antonini elogtum de Chriftia/ nis, 5jaiP Je, ! ^ Bafilidis hterefes prodigiof». Beatiqui, n Bellum non docet Chriftus,le cem, 9, Bellator Chriftus qualis, 1 » 7 * dC 166 . y Belladum Chriftianis,uerum armisj^ ritalibus, : n , u / Bellorum propria , dolu? atc l u a, ll7 ftitia, ' ' * 57, I N Bcllum indicendi mos peruetuftus Ro manorum* , A A .>il2 an Chriftiams conuemat. 4«« • 6lo i4o t 5C m Bellonce culcus niger. Bcncdirtio Iofeph* Benedirtinorum ueftes olim omnibus Cbriftianis communes. «°5 Bcthlcem Chriftu nafci oportebat*i44 Bidcns genus ruftici inftrumeri, 508 Blaftus hasreticus >0 Blatirequid autore Marcello* 60 4 Bonitas del arierrta* iSo*&: 181 Bonus natura folus deus* 185 Bonu n5 eft tnere,quod gmittitur* 588 Bouitrituranti os no obligabis* 17? Bombicis uermiculi natura« «14 Britonum ftigmata* 499 Buccmi genera duo, «04 Buftumquid. 5« Bythos Grtgcis quid. 4°5 C Adaucr a cadendo diclum, 50 Caimcurfratremocciderit. 4 Calliblepharu medicamenti genus, cu/ ius autores damnati a deo* 517*8^ 513; Canonis Miffalis autor quis* 495 Candida quid apudTertul* 519 Cantherius in porta,prouerbium* 4S8 Caput pro autore apud Paulu i.Cor.n folio. J17 Caro quid apud Pauliim* 55? Caro & fanguis regnum dei non polit dcbunt* 555. &: 541 Caro non prodeft guiccjjj 2 >Cc ■* Ioan* 6. quomodo accipiendum* «5 Čarnem no damnat Apoftolus/ed car nu opera* 7 i&t>' J^amis nuamc ejuata dignitas* 4j.et 550 Caro hominis, iumenti, uolatiIium,pi/ lcium,quid apud Paulum* gr -uda dea prcefidens cardinibus* 458 Carpocratis leda qualis. iig arthagine renouauit uicioria Ro* 6bg arthaginefes Aphricae prinripes*6c7 ^arraaginenfes quando abiedto pallio 'ogain acceperint* 6og arthagincnfes arietem murorutn op ; 'Ugnatorem primi inuenerunt. Chriftus uermis, ignomfnia hominis, 8č nullificamen populi fuit* a«? Chriftus ut nočie nafceretur myfttce fa dum, 559 Chriftus caput Ecclcftte* 550 Chriftus /j.£crrnoffi'cia 3 acexercitia, Chriftianorum conuentus ante!u C3 ? item quomodo Te obftringebat fcS mento, " Chriftianifmus periecutioecrefcit Chriftianis fpiritualiu fedatoribus in quo gaudendum SC gloriandum 5l0 Chriftiani gentilium matrimonia fub/ euntes,ftupri rei funt# arcendi ab o/ mni comunicatione fraternitatis. 54, Chriftus qua rationeuim interdumfu/ gerit, 555 Chriftiani olim no aliundenoti quam emedatione uitioru priftinorum, 5 autore Fcfto, fol, 545 Cormthr) Syracufas munierunt, 6\z Cornelius Tacitus de Iudaris SC ChriV ftianis impie fentit. 64.6 Coronam geftare an liceat Chriftia/ no, j^ 6 o Coronari debent Chriftiani, ad exem/ plarueroChrifti. 4 69 Corpus uerum non phantaftieum ha/ buit Chriftus. 509 Corpus Chrifti panis appellatur. 141 Crypts,camerxfubterranea£ 451 Crefcite SC mukiplicamini, temporale prarceptum, 57 g Crux Chrifti quibus ftultitia, quibus fapientia. J10 ^uriofosnonlicet efle Chriftianos, 96 Cy|mdri q uid, 5c9 j Anielis Iocus difficillimus de heb , domadl 'bus excutitirr, ijz.&ijj amcl cur defiderioru utr appellat^.iji npf>, 0r !i° fuo Iudere ,prouerbium, 615 De PrS° S T m ° d ° uu, § us cola t, 5x9 du cedeie,prouerbtum. 545 P E X. Daecumahi fludhis quicf, ^c 4 Deccelo uenit,quid, < 4 ° Det patientia, x,&5 Dei finitio, 154 Dei uocabulu Temper fuit, domini non item, . j6i Dej prQpriaqua!, 5C2, Dei manus ambte per quas codidit uni Uerfa,fophia SC fermo, 584 Dei facies quomodo qua?renda. 588 De limine offendere,adagium. 404 Demenfum SC menfiones,quid. 54 DofltheiK Samaritanu: h, m!cus mus eft aufus negare propbet«.",, Dracomtes fiue Dracontias genu i cerebro draconum, o, Duos Chrifti aduentus prophetaan ntirttiauerunt. Duodecim apoftolos curelegerit Chri ftus QC non alium numerum. 15l Duodecim fontes Elim,x I l.gemain tunica facerdotali Aaronis, & x 11. Iapides a Iefu Naue exIordaneele/ di,quid adumbrarint, 15I ' E Bionis hacrefis. 17.dC us Ecclefiac ab apoftolis iftitutaapo, ftolicac didac. 495* 6 i 101, 8C 17& k 9 &C 15 6 Ecclefia Romana. 109 Ecclefiac claues. «7 Ecclefiac autoritas. 57? «Xw Graccis quid, 410 Ecclefia corpus Chrifti. m Ecftafis quid* n? eX«/6j/j quid Graecis. M Elementa quid apud Latinos. 51» Eledrum quid. 44 + Elementa legis quac. 5'« Eleufina hacrefis. 3«7 Elyffjcampiquidapudpoetas. 19+ Elogium quid, Emanuel, id eft, nobiičum deus, 8C t . . 1,+ Empedodes aeratis crepidis lceuit. us Empedoclescur feipfum exuflerit 47 + Emedatio nulla,ubi metus nullus. 4 SI Enoch liber apo‘cryphus a Iuda ap°' ftolo citatur. ^ Enoch nondum defundus. Enthymefis quid, EvovcfŠaT quid, , r ' . Epicuri de refurredione carmsic 11 tia. . EpicurusMarcionis confiliamis. Epicurei negant deum curarequ^* Epiftofe ad Galathas Iudaifeu gnatrix, , l+ Epiftolac ad Galathas fcoptB* 5 (Il Epiftola ad Hebracos an fit f t/ Epiftolamquamno S adEphefio^ rn IN D B X. ntam habemus* Marcion ad LaodiV Euripusquid* , . pt JCait fcriptam* 55 « Excommuntcatio Chriltiana* - CCt !rasdaim ha-betem SC ftupidum Exponere,unde expofititfj, quid* 4 ° oui noncommoueatur,neque Expungi 8 C difpungi quidapud Ter, 55 * 66-J 40 6 finxi't,qui irafcatur* e ‘xiHi% Fundamentum credetium unicumeft Chriftus. 514 Fuga turpe 8C indignu, bi Teruile prte/ fidium. 554 Fuga praceptu temporale fuit* 554 Fugiendumanfit Chriftiano in perie/ cutione. 551 G Alli qtio padoMercurium colat* folio 657 Galata cur legem Euagelio admifcen' dam putarint* jij Garamantum penna. 499 Gehenna quid* 675 Gemonij gradusdiueGemoniae fcala* folio 41 5 *bi 401 Genij damones dicuntur. E X, G “ fen ° dnium nis.fol. raoH quid Gracis. 575 Gladi) opera a deo maledida G deifarno ^ at<1! Chr *®»m'‘ Gloriandumindeo.nonmdTOfe"; Grada Euangelica cuacuatur.ubi jd[, gem reditur* Gratum deo facrificiu eftanimusfC plex,atc# deum metuens* l9i Gratia habemus quicquid habemus folio J6 j Gramac iiue gramia^ooiforuuitiMn Grauitas,adiutrix/ocia, Si inftrumeiv tum pudicitae* 5U Gulallfaelitarum. 1J} GuIje comites libido atc|f fuxuria* 195 H Aerefis Valentini,Apellisatquc Marcionis. 14.8C107 HarreTes efle oportet>nafcuturqj ex fcri pturis male intelledis* a Haereles cur iinr* 95 H^refes no admiranda?,quia uenturas prcedidum. ibid. H^refis eft languor bi interitusfidct. folio eod. HaereTes apud quos multu ualeat.ibid. Haerefis Graeca uox unde deducat. 95 Hazrdes quot SC quales fuerint tempo ribus apoftolorum* I5 7 > & I0 * Heerefis eft quicquidaduerfus ueritate' Tapit,etia uetus confuetudo. 4 ? ! Haeretici unde ftatim incipiant. 95 Heeretici Tcripturarum luafugae. i* Htereticus poft primam correptioncm deuitandus* , J* Haeretici ad nullam de fčripturis dupu tationem admittendi* Haereticoru uita ate# moreš grapu^^- depinguntur “ Haereticum quid raciat. . Hteretici quo pado Tcripturas tra«u. Heeretici qui negent carnis Hseretict quo pado fimplic 13 1 ^ torqueant* . Hebionis de Mari* uirgimtate Tis,folio prionu I N Hebionis harrefis de circudfione* 107 Hckas adhuc uiuus* _ 87 Hebdomas nomen demiurgu 4 “ Hcbdomada in albis qax. 45 * Heders natura, ite liber hederatus. 4^5 Helucus quid, 45 ^ Hermogenis harrefis. 108 Hermogenis haeretici moreš atque in/ gemum. 360 Hermogenis harrefis de coditione uni uerfaru reru, SC de materia deo coe/ terna* 5 *° Hcrmogenes extrema linea non intelli gentiumeft* 5 <*i Hcrmogenes picftor fuit, SC PoIyga/ mus. 57?*&J79* SC 601 Hercules in fccminam mutatur ex lihi/ dine. 616 Herculea pofleritas* ntyrannifacie n „. deretcomm-afnc pro ms* Leges fumptuari« prifcorumR, norum* Lege natur« cuftodientes patriarch* deo placebant* lici, ia/ 451 oma/ llJ Ius trium liberorum quale* 411 Lex talionis cur lata* IunoAch«a. 518 Iuftici« profedus fe habet ut grani in/ crementa. 491 Iuftificamurfide,nonoperibus» 559 L Aced«monrj primi penulam in lu Lexiubet diligere atcp timere deu, dis inuenerunt* 654 Lex cur data* 160 Lades in homine atcp c«teris animalir Lex pr«ludium Euangelif* busquid. 40 Lex a Chrifto extruda potiusqua!n Lamech primus digamus* 578 deftruda* . lTl Lancearepro lancea pugnare, SC laci / Lex dC prophet« ufcp ad Ioannc* W niare pro iacerare, uerba Tertullia/ Letulus Hoftili? mimograph <^ 4 + niča* 156, &C zi<; Lenitas Chrifti fumma a pr°P )a '_ Lapis ofFenfionis Cbriftus* 148 pr«dida* 17 Lapis angularis,unde didus Cbriftus* Leo Aegvptius fcriptor* * fdl* 348 Leonesinp‘ace,inpr«liocerui> r0 Laresdrjdomeftici. 645 bium* , L gterculum, Laterculenfes, Laterculu Libidinem inuitat decor, ^ M minus Qč maius* 415 Liberum arbitrium* LaterenfesaIatere,Tertullianicu. 509 Liberum hominis arbitrium ‘ / Laurea Apollini et Libero facrata. 467 Licentia poetica, pidoria,atque ^ Lazarus pr«cipuu refurredionis ex tiča* „ r natuJ emplum* 8z Liber pater una cit myftert]S, ^ Le«na meretrix linguam fuam come autoritate Italia eiedus* ^ 1» Lex facrificiorum, operationum, at$ obiationum, cur Ifraelitisa dcoim' polita* 'V Lex fabbati qu« opera prohibct,^ >9? I N D r iberorum uoluptas amariffima. 55 « Hbido ne apudgentes quidem mam morii'0 afcibitur _ 545 r fmentinus deus a limtnc dičtus. 4*7 i tttcrae quam neceflfari«. 4*5 Locus ille Euangelij: Quis eft mater mea,& fratres mei, &c.excuilus. zi Locus loannis r. Non ex fanguinibus, neque ex uoluntate uiri »SCc ♦ expli> cacur. jo. SC ji Locus ille Pauli: Regnum dei Caro OC fanguis poiTidere non poflunt, quo' modo intelligendus. 78 Locus Euangelij: Qu«rite SC inuenie' tisA c ‘ ex pli catlir * 9 * Locus ille ad Timotheum: O Tirno/ thee,depoiitum cuftodi, quo padlo intelligendus. ioj Locus Blaire denatiuitate Chrifti ex/ cufllis. IJ* Locus ille Gen. u Adam ubi es c’ quo/ modo intelligendus. 198 A0705 quid Grtecis. 420,8^ 650 Longanimitasdei. z6o Lucanus harrcticus Marcionis difci / pulus. no Lucullus prirnus cerufa exponto Ita/ litepromulgauit. <141 Lucas fcriptor Paulini Euangelij. 154 Lucretia cultru cur fibi adegerit. 474 Lubos fuccingere quid in Euang. 4g«s Lupi rapaces qui ftnt. 94 Luxuriafrudus pulchritudims corpo r nS ' , , 519 Lycurgt leges quoda Lacedcemonijs emendata effeht, quantum autori doloris incutTerint. 6jz Lycurgus leges fuas unde fupferit* 191 (Vj Achabari fabbatum uiolarunt, iabbatis pugnando. ug Vla gna corona, dies folennis in hono remBacchi. 4 « J a gi quid,8dunde fuerint. 156 Maorumdiftindio, t?0 i, ala quae faciat deus. l90 ‘ aior pars credentium itmpfices, inv Pmdentes.atcp idiota?« 413 MawT aSy £ aCQ lIocab «l 3 gd, z 9 o umfora^Adagium* 407 E X. .... Manumiftionis infignia. 84 Mappa mifla.Prouerbium. : , 415 Marcion L uca elegit,que c«derer.tJ4 Marcionitae ecclefias raciunt ut uefpce fauos. z ?4 Marcionishcerefisde Chrifto getium SC Iud«orum,item de deo ignoto, 8 č deo ueteris teftamentt. zj 7 Marcionis haerefis de natiuitate Chri/ fti, fol, z 64 Marcion haereles Cerdonis amplexus eft. iz©. SC 151* SC i$4 Marcionis deus Pharaone faeuior iti infantes. 17 6 . SC Z75 Marcionis harrefes unde defumpt«.9<9 Marcion quaeda de Euagelio eralit.jio Marcion inftrumenti noftri depraua/ tor. fol. jjs Marcionitce ipadones alieni cur didi a Tertulliano. 584.. Marcio Chrifti itereptores excufat. 17 Marcion negat čarne SC natiuitatem Chrifti. 14. & zn Marcion Stoicus fuit. 96. SC 10$ Marcion quo tempore uixerit. 105, SC Z'rf.SCi 66 Marcioni tandem pcenitenti pax ob/ lata. 108 Marcion epiTcopi filius ob ftupru uir/ ginis fatanae traditus. iz<* Marcion primogenitus diaboli aPoIy carpo uocatus, 152. Marcion natione Ponticus fuit. 155 Marcionis deus uetus SC nouus. 15? Marcionis deus ex ičhola Epicuri. zjz Marcion duos facit deos, unum Iegis, alterum Euangelij. 151 . SC zjs Marcionis antithefes. 166.SC zjt Marci Euangeliu Petro aičribitur. jj& Marcus SC Colarbaftis hteretici ex al/ phabeto Gr«co hcereilm noua quo/ modo compofuerint. 119* Maria xque ut apoftoli Chrifto ali/ quandononadhacfif zo Mari« SC Eu« comparatio. 19 Maria uirgo ex radice leffe. jz Maria uirgo permaniit. 54 Maria cur mulier SC non uirgo appella taabApoftolo, 49^ Mara I N D Mars trigonus. 1*5 Martyrcs qui^ confules defignati di/ cantur,' 47 ° Marrucini poxuli Icalfse. 548 Marculusxmj. annorum idoneusnu/ ptqs, .501 Mafculofcemina qu;d aptfd Irenaeu ♦ 407. ^ ' / Matrimontj inter Chriftianos commo da,item cum fidelis infideli copulat, quanra incommoda atcp mojeftia?, 545 » & 54 * Matrimoma quid faciat, 195 Matnmonium non iure SC rite fic fine confenfu parentum, 54^ Matrimonium quid, 595 Matrimonto cur Tertullianus SC mufi ti ueteru paulo /niquiores, 5*7 Matrimonium ftupro adfine, 58® Matrimoniunr a deo benediclu. 175 Matrimonnfacramentum, 550 ' Matrices, matricula? , SC matriculati qutd. 547 Marronarum indecens culfus, 619 Materiarijha?retid. 555.8: 574 Matthiasinlocu Iudarafiumptus, 101 Mattharus fidelilTimus Euangelifta.jj Mathemacici plurimi Marcionitar,i JVIonarchianorum de trinitate, h» e/ 4-^44 Monarchia quid Gratcis. 4 ,, Montani prophetia?, . 417 , 8^^.47 Montanus SC Nouatuspoft baptifmu lapfis pcenitentia denegant. 4 ^ Monogamiam commendat exemplis ethnicortim, 555 Monogamia SC continentiaqua(iduo Chriftianarfanditatis amiftitesinJi mine Euangelrj nobis occurrunt apud Lučam. w Mors peccati ftipendium, 7 ? Mors Chrifti fundamentum Euan/ geltf. 1 » Mortui an fugendi, 8 . 8:55 Mortuiquo corporeredituri, so.Sdsr Moyfes quo tempore uixerit» Moyfi promifliodc uidendo dominu quando expunčia. Moyfes cur Ifraei in terram promili 10 nisducerenonpotuerit. '** Moyfi uiftis &:locutusnondeus>‘ l Chriftus. Moyfes typus Chrifti, ^ MoyfiIocutusrpirituscreatoriS)i L . Chriftus. ^ ■'’ Mulieri in ccclefia no gtntttit Iocji docere,ncc tingere,neco(rerre. 4 Mulieres qua artate olim in nuracr “ ^ duarumaicitae. . Mulier generale uocabulum, Mundus qutd apud Paulum, ^ Munduscarcer eft. j, Munerarius ideqcPagonotIietes. ^ Mundus ex nihilo creatus, I N ^.ndid/gnitas atcp pulchrirudo. wi \ lumctpatus nofter in coelo. 75 Matuis Scaeuoladexteram mara qua' re C rcmarit. 474 N Aaman Syrus cur feptieslelaua reiuflus abHeliTaro. 141 Nabuchodonofor per poenitentiam re gno reftituitur. 49 ° Natiuitas ChriftThoua. *9 NatiuitatisChrifti tempus a prophetis praedidum. W Natiuitate Chrifti negatMarcion.z <44 Nafo agere,quid. J 99 Na=ara?us fecundum prophetiam uo/ catusChriftus. 140 Nazaraeni undedidi. 2-49 Negatorcs m perfecutione olim a com munioncdepellebantur. 6 oi Ncgatori Chrifti timedum etiam poft mortem. z $5 Negotiatio eft aliquid amittere ut ma iora Iticreris. 475 Negotium apoftolorutn fummum. <47 Ncro dedicator periecutionis Chriftia na*. <555 Ncruus quid autore Fcfto. 475 Nicolaitachtereticf« 108 Nicolaitarum hasrefes monftrofae* n<4 Nihil fcire,omnia fcire eft. 99 Nomcn Chriftt non ex natura * fed dtV fpofitione. zii Noetiant hacretici qui. 41*4 Nomina Petro, Abraha;,Saraf,Aufeae, curdeus mutarit. 151 Mon uent ut legem SC prophetas diflol uam.fed potius ut implea SCc 4 Mar/ eton ut addttum erafit, z; g Nonacris in Arcadia regio eft, 410 j\onacriae aqme natura. 410 Nouusdeus, ?49 ' Lta prophetia Montani, item eiuf/ dem uerba. 5 5*.«'*>i RK«™. ,45 ubere m domino quid. 559,& 595 lI Ptiae nufquam ,phibita*,quia bonae .atcp nečelTariar. 55o ^ptias fecudas Tcrtullianus damnat D E Xt Montanizans (ci!icet,i< 4 S. Idem facit toto libro de Monogamia. Nupttas fecundaf ftupri fpecies, 580 Nuptite ubi mors* 501 NuptiamhoftesMarcionitx,i95‘et525 Nupttac,nupta, 8 č obnubere quid. 4*4 Nuptiarum mos antiquus. ibidem Nuptite SC nupta? unde didae. Nuptiae a domino benedida?. 529 Nummus iniuftitiae autor SC totius fe/ culi dominator* 190 O BIatio uera gratiarum eft adio* folio 19^ Oblationes annuae. 581 Oculumpro oculo, dentem pro dente, quomodo accipiendum 157 Odium umor fpirat. <459 Oedipus tragcediarum autor,cur aMa cedonibus derifus, SC pro infano ha/ bitus. <459 Offenfa comes fruftrata? uolutatis, 175 OlympiusIupiter. 4 * Oleifacramentum. _—--- i< 4 t o 7 uu> 3 o$ficu$dura eft. 557 oiiKV//xoequidGra?cis* 414 Omnes quide atq; toti refurgemus. 71 Omnia tempus reue!at,Adagium, < 4 j <4 Onera Iegis importabilia* zst Opera čarni s,non ipfa caro ab Apofto lodamnantur. 71.8^75 Opera qua? prohibita iabbatis. zsš Operarius non iuftificatur neqj in lege neqj in Euangelio. ji<4 Opfiitarum hsrefebs origo. n <4 Opinionesphilofophorum dedeo. 161 Orare nos docuit Chrtftus eredos.459 Orarunt ueteres Chriftiani ad orietem uerii, SC cur. jss t 8 C <446 Orans Moyfes expanfis manibus cunt aduerfus Amalech prxliaretur,quid prajfiguret. zu Oradu cu humilitate iuftificatrice. Z98 Orabant olim Chriftiani expanfts ma/ nibus SC capite nudo. atP “ nit «S PatientiaChriftinoua. Patripaffianorum harreffs. PaterinuifibiIis,fil^ U erouifibilis T Pater SC fi'Iius,Sč fpiritus fanflus unu^ funt,non unus. 458t& Patriarchis cur permifTa polvsamia folio 5? ’ Patagium,unde patagiati atcj; patagia rtjquid. Pauli de reiurredioneteftimoma. <7 Paulusin tertium ufque ccelu raptus, folio Paulus cur afcenderit Hierufaleadco/ gnolčendos apoftolos.Gal.i, 154, Paulus ex tribu Beniamin lup^ rapax. folio $u Paulus omnia omnibus fadus, 515 Paulus praedicauituerbum dei gratis. folio & Paulus Corinthioru caftigator. 55S Pauli autoritas. ¥' Paulus perfecutionem cur aIiquando fugerit,aIiquando non. 55+ Pauperes fpiritu qui. 9 Pauperes animam folum inconfiTcato habent. W Peccatoru omium fons impatienria. t Peccatorum diicrimen. Peculium a pecore dedudum. 54 * Pelorisconchae natura. Penulae militares. , 49 Peregrinus cur leipfum exufieri[. 4 + Pentecoftequid. Perfarum libido ne matribus quid^ rri 6\9 parat. Perfae a Scythis orta?. Perifcelis ornamenta tibiarum. Periecutio a deo eft neceflaria ,pb atP SC reprobatio fidei, \ Perfecutio iudicifl eft SC pala ai** minic* purgatrix. ,* j Periecutio non redimeda numtnis> qui redimit, nihilo melior bim Mago, folio V p C ik horrenda morte perierunt, 5^4 v dC quiillic angeli, 488 ».fecutiomartyres,h-aerefis'ueroapo Pcenitentia dC confeffio dua planem rtLcfacir. ? 4 ; funt humana falutis, 480 Bonum,mquit,eitnos ftic ene, 270 ronu utus aeicriDttur. 155 Pctrus 5 C Paulus ide docuerut, qui 8 £ Ponticorumuita at<$ moreš, 155 reprehenfus a Paulo, non ob uitium Popmae &C popiniones quid. 646 prsdicationis, fed conuerfationis, Praxeas Afiaticus iadatione martyrrj folio ioj,8č ji6,8čxj 4 inflatus quantum mal| Romana ec/ Petra de monte pracifa apud Daniele clefia intulerit, 417 Chriftus eft, 148 Praxeanaharefisfacrilega, 150 Petrušk Paulus Roma palfi, 256 Praxeana harefis de deo patre.416,417 Pipare Ofcorum lingua quid, 58«?. Praceptumprincipale:dtliges,&fc,54i Phtlumene impoftrix. 18,95,i2o,8f 115 Pradicatores a Ghrifto miffi,foIum re Pludia infigne opus Iupiter OIympi/ cipiendi. io» cus.fol, 41 Praicientia de/, isz Philofophi mundu innatu afferut. 45 Premere meffem quid, 414 Philofophia atque fapientia fecularis Principi) uocis iignificationes, 57» origofunthareieon, 95 njosATr il&p 54« Philofophia pracipua Chriftianiftn/ Proclfnare quid, 558 peftis,fol, 9«s Prophetarum dodrina, 194 Philofophorum de deo opiniones, 161 , Prophetici eloqiujproprietas. 107 Philofophorum ingenrjs omnis h are/ Prophet/cus mos loquendi de futur/s fisanimatur, i Roma Babylon a loanne appellatur. folio IJ7 ni, 5 l 4«s Romanu imperiuemedio tolletur. 5« Romulus mendactj fčalis ccelum afccn dit/olio i)* Rumauel rumen atq? rumfnare quid. folio 4 » Runcarequid, <0 ? Rurilius martyr quo genere mortis af fedus ftt, V 1 S Abbatu temporale SC acternu. ni Sabbatum ex fabbato, mcnfiscx menfe,dies ex die eft p 9 Chriftu. ni Sabbatu uiolatu Tub Iofue duce quid Tibi uelit , llS Sabbatu quo Chriftus deftruxent44? Sabbatu quomodo indixeritdeus. Sabbatis opus dei faciendum, Sabbataquxoditdeus, 1 ‘' Sabelliani haeretici quales. Sacrameta duo primitiuae ecMt*S» ptiTma SC Euchariftia, ' Sacrameta Chriftianorum,aqua.o« • mel SC Iac, atcj? panis quo tplvm pus Tuum nobis Chriftus rep ^ tat, folio , er*. v t Sacrificia carnalia Tpintal, cc e • ^ Sacrificia deo quar placean » ^ difpliceant. ■- Sacriftia aiipiiceanu t Sacrificia Abelis SC Ca in 1 rannt. I N Sacriffcia munda atquc deo grata, it«. *55 Sacnficia fideliutmpreces pura?, 5*4 gaccrdos ad anima defurtdam introire prohibetur m lege, '* 74 » 6 C 595 Saccrdotes funt SC laici, 579 Sadducsorum genera duo, o 57 Sadducarorum leda qualis, « 5 ,& 115 Sadducaei fcripturarum ignari, <55 SC quid Gracis, 558 Salmacis aqux natura* 410, Sč 595 Samaria idololatria; ufcp dedita. 15« Samaritani Temp fibi placentes de mon tibus&Tputeispatrum, 29* Sandits cantari a populo quis inftitue/ rit, 455 Sanguine SC fufFocato, cur non uefcan tur Chriftiani, «jš Sapientia feculi, ftultitia, 59 Sapientia fapientium deo inuiia* 2.77 Sardanapalus SC Phicon unde noti.«i7 Sarmentictj SC Semifsfi, cur dieti o!im Chriftiani, «15,8^ <578 Saturninilrarefes, 115 ‘ Saturnus quadratiis* ts ad delidum, 49j ^cal.-e lacob quid adumbrarint* 549 bcytaIofagittipelIiger Hercules cur dP ® c ytalequid, ** g ar taqu.U 450 ocatnma quid* 4*71 '•nptura interdu futura pro iam tranf/ «is enuntiat, io7 crlbac & pharifaei, ex tribu Leui SC Si q ni ‘ f °nis, 211 q) ,* roortuos fuos comedunt, SoIox quid autore Fefto, « 0 « Sol extindus in conuetu Vticenlfatem lgnes fupra mcenia Carthaginis pen dereuiTt per noetem atque tonitrua 8 č imbres figna erant ira: dei. 5*4 Sophia fpiritus dei confiliarius fuit SC fenfum domini fola cognoutt* 5 «9 Sor princeps apud Ezechiele quis, 1 Ž 7 Spadones Euangelici 5 95 Spathalium a Ipatha dieftum quid. 517 Spiritus a patre per filium, 419 Spiritus 8 C afflatus difčrimen, 185 Spiritus prophetarum non euerfionis fpiritus fed pacis. 15 « b j Spiri I N D Spiritum fandum cur miferit deus.491 Spongia Marcionis,. 317 SponiaChrifti. 14« Stadia opaca,Stadiatae porticus. 471 StationesChriftianorum. 457 Stephanipatientia* 10 Steriles S C fpadonesignominiofi apud Iudaeos. . 5 9z Stoicorum fentetia de materia deo co/ Sterna* 551 Stoicorum opinio de materia exqua fa da unfucrfa. 585 Storia quid* , 449 Stultum dei, crux SC mors Chrifti + 510 Stultamundicurdeuselegerit. jzi Stygos hydor quid. 410 Subucula ueftis interior.. 58 Superbia deo exofa + 191 Supplices olim erant coronati. 4' <544 Vbi mors aculeus tuus, dCc ♦ uerbum quale. * 554 Vatuerbiqualitas. 155 Vclamen mulieru iugum. 504 Verbum dei giadius bis acutus, atque acutae fagittae. 157. &C 217 Verbum domini non tranfibit/ed ma' nebit in aeuum. 192. Vcritas confuetudini anteponenda. folto 491 Veritatineo praeferibere debet fpaciu temporum, patrocinium perfonaru, priuilegiaregionum. 491 Veftis alba manumiffiois infigne. 451 Vcfticeps dC inueftis quid. 50S Vcftis nuptialis in Euangelio quid. 58 \ ctus teftamentu a philofophis quo/ modo interpolatum.] 675 Vetcrum fententiac de confefltone. 47 LOCA aVAEDAM EX VTROQ.VE TESTAMENT SP AR SIM A TERTVLL. DILIGENTIVS ° A C V RA T I V S Q. V E EXCVSSA. In principio fecit deus coelum &£ terram, 8 Cc t Cen. j. Adam ubi esc' Folio Gcn.49. Simaion & Leui perfecerunt iniquitatem 3 &c.. Ge».4?. Beniamin lupus rapax ad matutinum comedet* GrM.49. Lauabit in uino ftolam fuam, dCc* Bxod.h Deum uidebit nemo SC uiuet. Exo.5. f t paf Educam uos de affiidione Aegypti in terram fluentem melle K fiminBiblu . Iac,folio , I? Omne opus tuum non facies in ea. 1J0 Drut.ji. Auerta faciem mea ab eis,& monftrabo qd illis in noiriffunis, Veut.tf. Tauri decor eius eornua unicornis corniia eiusj&fc, i.Reg.7. Semini eius quod erit ex uentre,&Tc* Prouerb.s, Cum pararet ccefum aderam, 8č cum fortia facfebat,8^c. F^ lusmeus es tu C S° bodie generauite,poftula,8čc.. Ppl.«. Foderunt manus meas 6 C pedes,8£c. Ppl. 44. Speciofus forma p ra? filtjs hominum.DifFufa efi: gratiain Iabijs tuis, ,ppterea bndixit te deus in ajternu, Accingere gladio,&c. 11 6,no m iij 411 iij ni Ppl-7°‘ Aperiam in parabolam os meum, Ppl.7*. Deus iudicium tuum regi da,8£c. Ppl- 95 . Dominus regnauit a ligno. 14 * 55» IH 55» 57* «5 U4 iji i <4 Ppl- 10 ?* Sedead dexteram meam,doneč, VfdUot. Opera manuum tuarum cceli 3 8č ipli peribunt, FpUju Ex frudu uentris tui collocabo fuper thronum. Ep.z. Et erit in nouilfimis diebus manifeftus mons domini, 9 f* Ep. i. Prodibit ex Sion Iex 8C fermo domini ex Hieruialem Ep, Ep. 5 J. Ep. 65. HlfTMI. E?fd>.9. Ddn.f, DCc, z(6,dC 167 Ecce regnum dei intra uos eft,8čc, i97 Homo quidam fecit ccenam magnam,8čc, 18 » Pater ^runH ttftAmcjlAi G ) * 488 5«o J04 55o J7« ' 45* 558 55? 577 -&: 588 t a:. 5?7 H7 i.Cor.15. Caldt,i, Ephef.i . Ephes.4.. Epkefc. Ephef.f. Colofti, ^ N D E . X* Pater 'peccaui in ccelum &C coram te.&Tc, Facite uobis amicos de mammona,3čc. Et erunt (igna in Tole 5C Iuna, 6 čc. Ecce poftulauit fatanas ut cribaret nos* 6 čc* In principio erat uerbum,&rc* Ego 8C pater urnim fumus* Si quis frater infidelem habet uxorem, 8 fc, Mulier defundo uiro libera eft,cui uult nubat. MeJius eft nubere quam uri* Caput utri Chriftus. Omnis autem mulier orans aut prophetans non uelato &c» 4 ^ Tradidi enim uobis in primisquod SC accepi, quoniam Chriftus mortuus eft &c. 44 « Sicutportauftnusimaginem terreni Sfc. jjj Miror uos tam cito transferri ab eo,&c* 514 Quomodo reuertfmini ad inftrma 5C mendica elementa, 51 * Vt fimus in Iaude gloriae nos,qui praiperauimus in Chriftu. 54 « Afcenditin altum,8č capriuam dtixit captiuitatem,8čc. 518 . & 54 ? Viri diligite uxores ireftras,ficut 5C Chriftus dilexit ecdefia, 55 » Ambulate,ut fapienter redimetes tempus,quia dtes nequa funt. 555 Nemo uos iudicet in cibo S C potu,8č in parte diei fefti>3£c. 55 1 I N D E X TER NIONVM. AA BB. a b c d e f g h i k I m n o p q r s t u x y z. A B C D E F G H I K L M N O P O R 8 V hit T V X Y Z; Aa Bb Cc^Dd Ee Ff GgHhltKk Ll Mm, a h Omnesfuntternionespratter B B SC Mm duerniones« SASILEAE IN OFFICINA FROBENIANAj AN N O, .M, D, XXVIII* Liubliansjv * % *2I * 1 : ' / i ; ' \> v •' •. : ■ : ■ ■s' 1 K.J.HEWETT