j/}3~* 3ooo 3 4  z?


■ggk

»nnnMiRiinii

l^-y&rcv čjjfigiesjUmi. C/Jnv. OJniJLutoris Tra+VCLS  Cl ALB ER
TTPELZJIOFFEli S.RI dibdBaronisde tfchoruvu,: J/obiUs(Doimuu: de
§§=§ c Schnekenpichel, <$&gcrric^ttSchwa,T^&nb(Lch  S- Gesarea -A(ajejca.tis_
■£=H Confiliarii^drovincia,Li.<Jndifti (Ducat Carn icLz KraztarialvumJ'jdtcutru
HH (AJšejsorts, Teftium Ccrm.mifsa.rii acoLim(Depucati<StcUuuTnj .
Hknun-iriaMui. . .. .


ej>hus*i Af.'it t.zič<ftt//e:Jh>rimb.

ARCANORVM

STATVS

LIBER SEPTIMVS
eOCTALVS

De

CONSILIO

AVTHORE

FRANCISCO ALBERTO

PELZHOFFER,

S.R.I. Lib. Barone de Schonau, Nobili

Domino de Schneckenpichel , Sagoriz , &

Schwarzenbach; Sac.Caef Majeft. Confiliario Provinciali, in-
ctytiDucatus Carniolise Prsetorialium Judiciorum AfTef-
fore Teftium Commiffario, ac olimDeputato
Statuum.

FR ANCOFUR T1,

Proliant apud JOHANNE Al ADOLPHVM.
Anno MDCCXI.

IMP. CJES.

JOSEPHO

PRIMO,

D.LEOPOLDI

FILIO,

SEMPER AVGVSTO.

Germ. Hung. Bohem. Dalmat. Croat.

Sclavon.

REGI,

ARCHI - DVCI AVSTRLE , BVR-
gund. Styr. Carinth. Carniol.

DVCI,

COMITITYROL. & GORITLE&c.&c.

PATRIH PATRI,

Rečlum aReligione Imperium:
Felices a Confilio Exitus!

feptimum 8c o&avum de
iS&Bifcm Religione  & Confilio  Librum
Auguftiffimo Tuo Nomini in-
fcribo, Sacratiflime Caefar! Ex ea ete-
nim Regnatrice domo es, quae Religio¬
ne  creavitin Coelis, 8c Confilio  in terris;
utrobique autem excellit glorid, meri¬
ti s & zelo diuini Numinti.  E Coelo
quippe tot in iilius fmum delapfa funt
Imperia, Regna & Coronae, quot uter-
que terrarum Orbis dare potuit, ut
jure merito Tuarum, Tuaeque Domus
Auguftiffimae Coronarum Au&arium
deferre poffis Religione  & Confilio .

Primus Csefarum Auftriacorum Ge-
nearcha Rudolphus, primum quoque
pofuit, eumq; angularem Iapidem fub-
fecuturx a!iquando Auftriadum glo-
rias, ubi fceptri loco, aflumpta facra
Cruce , cum in Caefarem inangurare-
tur, primum DEO dixit homagium,

ScRe-

& Religioni litavit Imperiale Diade-
rna. Felicia funt ejusmodi coepta, qux
ajove incipiunt: seviternitatem enim
praefagiunt. Quid enim aDeo nifi fta-
bile, nifi immortale, nifi indiffolubile?

EtTu, Jugufiijfime Cdfar,  domeftico
informatus exemplo, codpiiU a Deo Sc
a Religionis amore, gloriofa Imperii
tui aufpicia; cum ab exceffu gloriofis-
fimi Parentistui, in primo ftatimRegi-
minis limine, Sc ante fufceptam alicu-
jus negotiimolem, primum tibi nego-
tium cum Deo fuerit: ubi te cum aedi-
ficatione fpedavit tota AuJa provo-
lutum ante aram facram, Sc prius ab
omni contagio expiata mente, DEO
Regnantium omnium AufpicatoriMa-
ximo, primitias cfferentem fufcepti
tot Regnorum Sc Provinciarum, po-
pulorumque Imperii.

Atqne ideo ficut hoc pietatis priva-

X 3 tx

m  m  m

tx  titulo, ita etiam puhlica iI13, poftin-
augurationem tuam, ad facram Roma¬
nam Sedem, ejusq; fummum Sacerdo-
temfilialis amoris conteftatione debe-
tur Tz/^ Jldajeftatl  Liber ifte de Seligio -
ne>  quae tibi femper cordi eft, haeredi-
tario^uftriacorum Jure. Haec laus, fic
tua eft, utftirpis tuae fitpropria; uti &
omnibus (excepto nullo) Majoribus
tuis, orthodoxa fides ab ipfis primis
incunabulis, imperaturas & regnaturae
tuše Domus proanimafuit. Adeocum
prima aura & fpiritu haufifti amorem
Auftriacum in orthodoxam Religione,
8c reverentiam in Romanam Sedem.

Alterum erat, ut non minus Confilio
Politico, qužm praefato Religionis ze¬
lo inftruftus, Orbis evaderes prse-
ftantiffimus Monarcha : Religioni

quippe fubjunxifti ogtimum rettumcgue
Confilium:  Ubi ftupente ad fapientiam

tuam

m  )°c m

tuamEuropa, oon folum eos tibiadle«
gifti fecretioris Conclavis Confiiia-
rios, & StatusMiniftros,fed etiam eos
prtmis Regnorum ac Statuum tuornm
muniis,non deceffura laudeprsefecifti,
qui ampiillimam priorum temporum
Epitomen,qua virtute, aua  experiea-
tia emenfi fuat,quos inconcufla in te
Fides, intemeratse jultitiaeamor 8etute-
la , Majeftatis Imperio tuo afferendae
indefeffurn it udi um , 8c  comitas fibi
femperin utraque Fortuna conftans,
calculoScvoto omnium commeodavit.

Totum proinde boe, quidqu(d eft in
praefenti opufculolaboris mei,non de¬
betni' alteri, quam Confilio & Religioni
Majeftatis tm:  aec mirum, fi gemina
h ac fce cu n dat ion e G/or/> tu<e Jr bor,  tam
sltas radices fierit, ut tot decorata
titulis,tctornata fceptris, totvecoro-
nata Regnorum fertis, frondes fuos

X X (velut

(li-vim)

{MttlhU-

'telim  )

m  k  »

(velut prodigiofa illa in fomno Me-
dorum Monarchx, Aftyagi oftenfa ar-
bor) ab Oriente in Occidentem expli-
cuerit, 8c utrumque Orbem Imperio
fuo complexafit:nec mirum, inquam
fi cum Religione  arma tua, hujusqueglo-
riofifilme in hoftes prolata, benedi&io-
nem coeleftemmeruerint, Sc a Confilio
felices fortita fint fine interruptione
fucceflus. Certum quippe eft, etiam
Ethnica atteflanre fuperilitione,omnia
profpera evenire colentibus Deos Sc
magiftraexperientia compertum, in
bello praeftare ConfiHum. robori; majo-
raque patrari confiliis, quam ferocita-
te,potiora mente,quammanu,nec mi-
nora penna,quam hafta. O, quct in
primo ftatimlmperii tui liminecinčtus
hoftibus ftetifti! vicifti. Neque enim
invi&a ab uno ferme feculo, conftans-
queteGalliaD terruit fortuna,quam tu

fragi-

m  x m

fragilem fecifti. Nec a Septemtrione
ferociensRex Sueciae, cujus minas 8c
impofturas adinteritum CathoiicaeSi-
lefiae,per adulterioa fideifemina, elu-
fifti Confiiio  Se prudenti dijfmulatione.
Nec qutdquid efferatiffima Hungariae
feditio potuit, aut difleminata inter
taam Majeftatem Sc fanftam Roma¬
nam Sedem zizania periculi in Italia
fecere, terruerunt animum tuiim,re-
Vtis femper tam imbutum f  quam provifum
confiliis , quibus non folum feditiofos
fubditorum repreffifti conatus , fed
etiam infidiatorum tuorumapudApo-
ftolicam Sedem fpes inanes confudifti.
Sicve Religione  fic Confiiio  praevales
omnibus.

Perge adhuc impofterum inpavidus,
qua viam montirat Religio &Confilium.
Perge, Caefar Magne! Reiigion em con-
filiis mifcere, confilia armis, pietatem

)()( a fapi-

«5 )°C 3 $

fapientia, fapientiam conatibus, &
(nullus dubito) vinces, im mo non va¬
mi s Augur ominor: referes in praemi«
umOrbem. Finio, & votorum plenus,
Caeiareis tuis pedibus calami mei exi-
guam hancopellam de Religione & Con -
filio , aeterna non minus cum devo-
tione 3  quam animi fubmiilione fub-
fterno

SACRATISSIMiE TVj®
MAJESTATIS

Babam Stalnpickhel die io*
Očiobriž 1710*

®bfiri£liffmus , humilimus & obfeqnentiJjimttt
Vafallus

FRANCIS CVS ALBERTVS PELZHOFFER,
S.R.I. Liber Baro de Schcenau.

AD

AD LECTOREM

\Cribo deReligione librum, quem omnino
inter Polit ic o s conmnuro , c um rnagna [it
llpllpl Religioniscum Voliticd connexio\&pra-
fiat etiam d Frincipe V o lit k o Jciri , aua
Rdjgionisfmt }  utpote qm bajis &fundamcntum efi
omni s puhlica felicit atis & qmetis C&terum licet ego
Voliticuspolit ice , & quatenus Religio refertur ad
Pohticarrifkiel Po Utic a ad Re ligi onem, fcribam de ti¬
la, nihilominus de med reči a  (ojuantumvis debili)
mente confido , menequaquam deviajje.aut talamum
exemij[e extra limit es ver it at is & modefiia , quas
omnino requirit omni s fcriptio ant dijjert ati ode [d-
crofančtd R e lig ione  j quam ‘Theologice prius expen-
dere , quam Polit ice de edfcribere , omni ftudio ad -
taboravi, lntenm qmdquidft 3  fubmitto omnia
Cenfura, S. Mat ris Ec c leji a probommque Le¬
či oi um j udi c 10. Vale,

ELEN-

ELENCHVS CAPITVM
LIBRI S EP Tl Ml

De

RELIGIONE.

Caput I. Religionis Origo , & circa illam monita fr o loge tka.

fag  i

Caputll. Specialis qua(lio de perfequendd harefi,  13

Caput III. Seggeruntur leniora monita & remedia reflauran-
da Religionis.  21

Caput IV. Jfud ratione Corona Franci£ (e novijjime liber avit
a Se c 7 ari is.  ** 34

Caput V. An, quomodo  , dr quando Principibtts concejfum  , Jub-
ditos infidem compellere.  38

Caput VI. De Religione ficld drjimulatd.  45

Caput VII, De AdvocatiS Sacrorum.  5 —

Caput VIII. £Zj*id Pontrfe x inter Principes ? 60

Caput IX. c De Pot e fiate Pontificid. 6  j

Caput X. Ultrum Pontifci fummo dominium competat univ er-
fale inReges dr'R.egna,

Caput XI. Oftendatur , quod nec ipfi Ponttfices pratendantpote -
(latern dir e Siam in Rege s & Regna.  15 5

Caput XII. Jguis in G niha de pot e fiat e Pontificidfenfus,  144
Caput XIII. Arcana monita circa cenfuras & decreta Pontifi-

(ia,  j

Caput

m  x m

Caput XI V. Ar črna monita cir ca libertatem Ecclefiafticam.fcig*

igi

Caput XV. De Eonis Ecclefiafiitis eorumcgue difinbutione &
C o H at ione, pag.Ijli

CaputXVI. DeRegalid Corons, Franci#.  220

Caput XVII. De Ele ti ione Pont ificis, & tir c A hanc reflexiones.

247

Caput XVIII. De quibusdam ConcUvibus dr Ele ti ionih us Ponti-

fieum in par tiču Uri, /

Caput XIX, De Infalhbilitate Pontificis,

Caput XX. gualeRegimen Pontificis?'

Caput XXL fihtid tir c a Concilia fentiendum ?  374

Caput XXII. Caufn dijjidii inter Sacerdotium dr lmperium,  401
Caput XXIII. De dignitate acmunere Cardinalium, a-£
Caput XXIV. De Cardinahbus Nepotibus. '

Caput XXV. Exačla infirutiio Nepotisfive C Ar din ali s P at r o ni.

475

Caput XXVI. An tolerandus in Ecclefid Nepotismus.  y 1 j
Caput XXVII. Religionis contemptus dr cum Sede Apofioticd
colluclatio ,plerumque cverfio  , efi Regnorum dr ruina
Principum.  j 6 7

Caput XXVIII, Aufiriacorum Principum 'Religionis a mor efi in
Sedem Apoflolicam peculioris obfervantia bafis efi pe-
rennatura eorum felicitatis.  5gg

ELENCHVS CAPITVM
LIBRI OCUFL

DE CONSILIO.

Caput I. De PrudentU in agendo, necejfitatepue Confilii, pag.

5i8

Caput II, Vis , ejficacia prudentu dr Confilii,  623

Caput

m  x s»

Caput m. Duplex fulcrum Regi a  prudcntitt. p*g. 62%

Caput IV. De Primo Minijiro ftve Intimo Princip is.  634

Caput V. De K^Authoritntc in Minijlrum primum conferendd,

646

Caput VI. Prirnus Mini ji er, ut fe babere debes ergn Cortnas
externas. 649

Caput VII, Antithefis inter Minijlros Status.  5 2

Caput VIII. De Confi tiariis & Mini (Iris jubalternis. 660

Caput IX. De Varietete Confil/orurn , 667

Caput X. Dejujiitid ejusijue dupltci vinculo potna & prstmio,

Caput XI. De Findiffa & Amicitid reconcihata,  697

Caput XII De Ltgtbus.  7CO

Caput XIII. De Lege Salicd.  70?

Caput XIV. De Poteftnte legibus folutd.

Caput XV. DeMagiflratibus creandis & eontinendis.

Caput XVI. Momta ad eos^cpui in Al agiflratufunt.  732

Caput XVII. £htomodo Principes & cjuando fimulatione veldif-
Jimulattone epueant.  743

XVIII. De FideRegid.  763

Cap, I.

z

#€> ) O ( £0

ARCANORUM

STATUS

LIBER SE P TI MUS.
CAFUT' PRIMUM.

Religionis 0 rioo, & etre a Mam monita

prologetiea *

hominum mentibus infiifa,ut,
qui etiam veram non habet, aliquam ramen
appecat, ne videlicet tantae rei, quam natura
omnes docuit, fruftraretunnomento: evenit,
ut ho mineš, cum inereata, & fupernaturalia
non inteiiigerent, animum creatis., Scnaturalibusadjecerint,
& id pro Numine adoraverint, quod fibi dignius in natura vi-
deretur, Quandoquidem verdunum hoc,immcrtalemmor-
talium animum fatiare nequibat, in no va, Sc  plura indies Nu-
mina, ut unum duntaxat repen rent, quod animae ad coele-
ftia natae, fedare poiTet orexim, liimmo ardore ferebantur.
Ethoc olim Idololatriae principium erat, & multiplicatio Nu-
minum, nunquam tamen finis: quia femper inquietum ma-
net eor hominis,doneč in folo Deo, velutultimofuo fine pet
cognitionem & amorem conquiefcat.

6  A 2. Ido-

4 ARCANORUM STATUS.

2.  Idololatriae Antefignanum Sc Authorem alii putant
Ifmaelem, qui fimulachra adoravit, alii Nimirodum, qui ho-
mines ad colendum ignem adftrinxit: alii Ninum, qui fla-
tuam Beli adorandam expofuit:Sc licet omnes hi a vero longe
deviaverint,fua tamen quisque Religione tangebatur,nec tii-
d poterat impius,quantumvis fuperititiofus. Quippe non o-
mnibus datum eft, nofle venim Deunglicetillum eftc,Sc co-
lendum natura inditum fit. Rerum proinde magnarum,quae
naturae vel vires excedere, velutilitati univerforumcondu-
cere, videbantur,Authores, fivepatratores, plerumque Deos
dTe exiftimabant.Sic Aifculapium ob inventionemMedidnae
confervandohomini necellariae, Apollinem ob vim Sc effica-
ciam Mufices, quanontam feras, quamferos homines de-
mulcebat. Minervam,ob confilii Sapientiam,ex Jovis nem-
pecerebroprognatam: Bacchum Sc Cererem, viniScpanis
Authores, ob naturte fuftentationem, Numina fibi propitia
Sc beneficia fingebant. iEgyptii vero, Gentiliumfapientif-
fimi,principia rerum fub excogitatis nominibus, ut Deos ve-
nerabantur: Sub Ofiridis Sc Ifidis nomine, Lunam Sc Solem,
duo maxima Numina,Sc lumina Mundi,credebant: Sub no¬
mine Proferpinae, Plutonis, Cereris, Sc Neptuni prima qua-
tuor elementa, rerumque principia: Sub Caftore Sc Polluce,
Ccelumipfum,Se fublunarem Sphaeram intelligebant. Cul-
tioreautem Gentilismi aevo fagaciores homines, feipfos,aut
Deos fingebant, aut fingi curabant,aut a Diis originem fuam
derivabant, Sc fub hoc praetextu fibi aditum ad Imperia,
Sc Regna aperiebant. Saturnus hac arte Italiam,8c Aigyptum;
Cretam Jupiter, Bacchus Indias occupavit; Sic Thebae Her-
culi, fic Palladi Athenae cefsere.

3 - Alii vero Imperii fui gubernacula, commentitia Deo-
rum Religione firmabant. Multitudo quippe, Curtio tefte,
alioquin impotens, faeva, mutabilis: ubiautem, etiamvana
Religione capta eft, melius Vatibus, quam Dudbus fuis pa-
ret: Nihilenim populumeffkadusregit, quam Superftitio.

Exem-

LIBER Vil  *

Exempla refert Lipfius in notis ad Hb. i. Politicorum. Itaque
ufi, vel abufi hac faepe viri Principes. Ut P. ille Seipio, qu|
Jovem in Capitolio eonfulebat; Q^Sertorius, qui Cervam
circumducebat: C, Marius, qui Syram quamdam fatidicam
colebat; P. Sylla,qui in praeiiis prseferre, Sc oilentare folebat
Sigillum Apollinis,& exempla plura. Sed illud Caroli VIL
GallorumRegiseximium: cujusres accifas valdereparavit
hoc commentum, Virguncula,inquit Lipfius,fuic Johanna
Lotharinga ( a Deone inftinčta, an humana aliqua fraude fub«
ornata) quae palam ad Regem venit, Scmiraconftantia af-
feruit, divinitus fe mifiam, pellendis e Gallia Anglis. Res re-
lata ad confilium: Suafa,diiruafa. Regi admittere vifum., &
prudenter. Ejus fane opera imrao St duelu, ( nam arma ge-
rebat, St virisprseibat ) Aureiianum arctii obfidione libera-
tum,St pleraque alia fortiter,ac feliciter gefta. Adextremum
tamen vacillavit vaticinn fides,cum Johanna capta ab Anglis,
8t Rhotomagum duda,igne exufta eft,ut praeftigiatrix. Hsec
Lipfius.

4. Ideo Ariftoteles pro immobili faxo cu]uscunque Rei-
publicae primum pofuit curationm Di^vinorum,  quse Arca-
num Arcanorum fuit, omni aevo, in omni Imperio, apud
quamcunque gentem: licet inventum mere politieum apud
Statiftas:ut ipfe Machiavellus(alias impius,) Principi neceflli-
riam dixerit, Speciem duntaxat Religionis , df Pietatis.Pc -
lyb’.us maximam Roman ae felicitatis partemad Religionem
refert,St eioquentiaePrinceps Romanos non calliditate St ro-
bore, fedpietateacReligioneomnesgentes nationesquefu-
perafie affeverat in refponfis Arufpicum. Ipfe S. Papa Leo
teftatur Sermone primo de SS. Apoftolis: Roma cum petih 0-
tnnibus dominaretur gentibus, omnium gentium fernjiebat erro-
ribus, titnagnam fibi videbatur ajfumpfiffe Religionem, fi nul-
lam refpueret falfitatem . At vero fi tanta a folafuperftitione
Ethnica Imperiis emolumenta ? Si hax a Machiavelli folum
commentis ad continendam multitudinem afficacia ? Si fola

A 2 fpecies

4  ARCaNORUM status.

lpecies Religionis conTervat,Sc augmentat Status: quanta er-
go verae Religionis, Tolidteque pietatis, acDivinorum curoe
vis erit Sc emcacia, cujus umbra Se fpecics fudinere valebat
tantam Imperiorum molem, Sc augere univerforum felicita-
tem ? Te igitur compeMo,mi Princeps,totidem verbis,ac olim
Cyrillus lib. i. de reda fideTheodofium Imperatomm com-
pellavit: Supremum pujfimi & cbarijjimi Imperii 'vejlri firma *
mentum eftCbrifius, &ejus fdcrofanfta Religio.

5. Summamproinde,Sc Jure meritillimo Status Ra-
tionem pronuntht Papinianus,Quae p ro Religione
facit. Quipjpe multoties obfervatum, Numen eos, qui Te
colunt, arcana quadam neceifitudine compledi, piumque
Principem a Deo nunquam deferi, nec Regna fine Religione
fortiri felicesexitus. Id fapientiffimi Regis Arragoniae efiato:
Rege/felices erimt  &r Regna  , fi jujie imperent , fi Juam pote -
fiatem adDei cultum maxim'e dilatandum , Alajeftatis e]usfa-
mulam faciant, fi Deum timeant, diligant & colant.  Quam
glorioTabella, exquibus vidor Temper triu mpha vit, fednon
minus admiranda,quae pro Religione flagrantiffime gefiitCa-
rolusMagnusJIs vera Religionis zelo omnesbarbaras,ac fae-
vasNationes,quaeinter Rhenum, Sc Viftulam fluvios, Ocea-
numque, Sc Danubium pofitae, perdomuit. Germaniam,
Galliam, Italiam, magnam HiTpaniae partem, utrumque Bel-
gium, utramque Pannoniam, Thuringiam, Haffiam, Bohe-
miam, Saxoniam omnem, uno Imperio complexus, ubique
labara fixit Religionis, Sc trophaea pod Te reliquit pietatis.
Ita nimirum Religio Tecurum pignus ed publicae felicitatis,
quam Coelum tribuit Te timentibus. Hoc firmamento dant
Rema. Anne prona in terramconcident, quorum bafis ed
in Ccelo ? non tutiorefrseno, quam Religio ed, opus habent
Principes,ad continendos in obTequio fubditos. Quippe dum
ipfi Subditi Principem Tdunt, pium,ReligioTumque vident,
nihilmali deipfo TuTpicantes, non minus libentius, quam re-
verentius oblequuntur, Sc Religione potius, quiun metu, Sc

terro-

LIBER Vil.  5

rope ducuntur. Immo Deum ultorem timent, fi promptius
non obtemperent Principi Amico Dei. Una Ferdinandi Se-
cundi, 8t Leopoldi Primi Nepotis, pietas, plures proftrav.it
hoftes, quam omnes fuorum Ducum conatus: plus fkpe ef-
fecere precantium globuli Rofarii,quam in hoftes emifli glo¬
bi tormentariL Ut Guftavus iile Sueciae Rex,cum Ferdinan¬
di vitae normam intellexiffet, palam edixerit; Cujus bucusque
arma non timui , timeo pietatem.  Quod etiam fadum. Pie¬
tas enim Ferdinandi, tandem e Coelo provocavit juftam Ne-
mefim,utin Guftavo ulcifceretur, haareticae impietatis Ante-
fignanum: nam dum ipfe ex confličfcu ad Lizam,ut vičtor jam
ovabat maxime, cecidit vičfcus, iftusque ferali glande.

6. Atabadverfo cadunt Regna St Imperantes, ubi Reii-

f ioneilla,hi cura illius deficiunt;Sui namque defertoresDeus
eferit. Nec cadunt folum turpiter faepe, fed ruunt, ut de ^
Juliano teftatur Baronius,de Wenceslao Imperator e Dubra- dou!
vius, StdeAdolpho, Caefare intrufo, Kranzius. Dei enim
gratia Reges imperant, quodfi illihoc primo fundamento
deficiant (quale eft Religio,St cura Divinorum ) deftcere ne-
cefTum eft omnelmperii Jus, quod una Dei gratia nititur.

Religio negiefta, autprolapfa traxit femper Rempublicam
fecum, 8t trahet. Quod Numinis plane Sententia confirma-
tum ; Quia non cuftodhufti paStum meum,  &T prače p (a me a,  i. Reg. «.
qua mandati tibi, fcindam Regnum tuum ate  * & illud dabo  n *

Jer tjo  tuo.  Seri6,ferio expendanthocRegnantes: Religio- .
ne confervari Regna , contineri fubditos , felicitatemque
omnigenam invehi in Rempublicam.

7. Inter Aroma Status illud receptum fuit apudRoma-
nos, Liviotefte: Ne Sacra externa fieri čuta- lib *39«
rent. Irnmo Sacrifkulosnovos,Vatesque foro,Circo,urbe
pellerent, omneriique difciplinam facrihcandi,praeterquam
more Romano, abolerent. Exiftimabant etenim prudentilfi-
mi viri,nihil a^uediftblvendae Religionis effe facilius, quam
ubi non anriquo , St patrio,fed no vo, St externo ritu Divina

A i per-

6 ARCANORUM STATUS..

peragerentur. Indagant quidam,quae caufa Romanis ftierif,
ut unum Deum Chriftianorum tot prodigiis commendatum,
praefertim primis fidelium temporibus , Sančhiariis fuisex-
cluferint? Scribit equidem Tertullianus,irritas fuilTe apudPa-
in Apolo. tres Tiberii Caeiaris preces, cum apud Senatum interceftiffet
get.c.f. deChrifto in numerum Deorum recipiendo, cui Auguftus
praedeceftbr jam aram extruxerat fub nomine ignoti Dei.
Quaeftionemfolvit Auguftinuslib. i. de confenfu Evangel.
inquiens: Socratis fententia eft. Unumquemque Deum ftc coli
oportere, guemadmodum fe ipfum colendum pr<eceperit ; proin -
de ijla fumma necejjitas faffa eft , noti colendi Deum Chrifliano -
rum , quid Ji alio modo eum colere uellent , quam fe colendum ipfe
dixijfet , non utique eum colerent, fed facerent , quod tpfi Jinxif-
fent, Ji autem illo modo colere 'vetlent, quo ipfe diceret, alios
fibi colendos nonejfe cernebanttfoc  pafto refpuebant Romani,
venam unius Dei cultum, ne novum inveherent in Rempu*
blicam,longo ufu credentes: omnia nova efle fufpe&a,varie-
tatemque ctiltus confequi confufionem populi. Ubi non
idem eftNuminis amor,idem metus,idemque cultus,non eft
etiam idem coercendi populi fraenum. Libertatem credendi,
licentia momm, hanc Civium diflidia confequuntiir.

8. Hinc Maecenatis ad Auguftum Caefarem falutari mo-
nito , altemm circa materiam Religionis Arcanum eruo:

i?b.°5a Caff 'Eoš,quunDiyinis aliquidinnovant odio ha-
beat Princeps & cočrceat : non Deorum fo-
lum causa,fed quia nova quaedam Numina,
hitales introducentes , multos impellunt
ad mutationem rerum, ItaAuguftum inftruebat
Maecenas primus ejusdem StatusMinifter.Ettu etiam volve,
revolve omnis setatis maxime ultimse hiftoriam: Etquid ? in-
numera bella, caedes,exilia, & calamitofiflima quseque tem¬
pom ex  dimdente Religione teftaberis. Non eft major zelus
quam Religionis, non eft maju s diffidium, quam illius inter

Cft * popu-

LIBER Vil  7

populares. Ideo illi maleferiati libertatis aucupatores; ideo
fadionum Civilium Caporlones/ive Antefignani; ideo Re-
gnorum ufurpatores, Stalieni dominatus invafores, Religio-
ne,veluti fpeciofo velamine, plemmque utuntur ad coope-
riendum confiliorum fuorum iniquitatem.

9. Norunt fiquidem hi tales exReligionis di/Tidio maxi-
rae commoveri& turbari Rempublicam, ficque in turbido
utiliter pifcari pofle. Norunt ex diverficate Religionis oriri
odia irreconciliabilia ; ficque beila inde fufcepta in longum
protrahi, fuisque finibus fervire. Norunt, inquam, ex Reli-

§ ionis praetextunegari Principi obfequium, con temni man-
ata, ficque fibi occafionemdari, vei ufurpandi, velminuen-
di,vel plane evertendi poteftatem puhlicam. No viffima ad-
huc in auribus tinniunt, quae in Germania, Gallia, Belgio,
Hungaria per fummum nefas patrata.

10. Semper Haereticis rudimenta fuere, diftinftio & mi¬
na Prindpum.  Edypon cape in Batavis, qui exado faeculo
Regum pertaefi exculTere Hilpanum Imperium; gens hodie
libera,praepotens,formidanda terra marique. Teftes in Ger¬
mania tantae Urbes in libercatem affertse per diflidia Religio¬
nis. Teftes Hugonoti in Gallia,qui ab Henrico II. ad Ludo-
vicum usque XIII. in id contendere, ut per calcatosReges
viam fibiinlibertatempararent: quod & fadum fui/Tet, niti
magnus ille, non minus Belli Dux, quamEcclefiae purpura-
tus Paftor, Armandus Richelius,ferpens graffansque undioue
malum praecidifTet, eversa Rupella Hugonotomm pradidia-
ria,8c afylari Urbe. Teftes Hungarice Sedarii, qui uno & am-
plius Sasculo iteratis vicibus Auftriacum nomen St fidem ab-
jurarunt, evocato plane fub urbis Viennae moenia Ottoman-
no Barbarorum exercitu. Rede ille ex Tripode Vates:

Liber a Religio pellit Regesque Ducesque,

Et term tollit, liber a Religio-

Cautelam proinde ex Sacri Evangelii didamine pro Arca-
no Status habeant Principes j Attendite vabiš d falfis Pro  Matth. 7.

podu t

8  ARCANORUM STATUS,

fbetis , qui veniunt ad vos m vefiimentis ovium, intrinfecus
autemfunt lupi rapaces.  At iupi rapaces optimo Jure occi-
duntur, fi aliterabigi nequeant. Pluris facienda eft vita
Ovium, quam mors Lupomm.

11. QuiinReligionedisidentcommunes inimici patrizc
funt. Quod enim in Religionem divinam committitur, in
omnium fernir injuriam.Medeatur hifcePrinceps confeftim,
videatquene propter membrorum aliquod,totum corpus in-

Senec j,de tereat . Mam omnium gentium jure, violatarum Religionum,
cne ,t * 6,  licet diverfa poena fit, ubique tamen aliqua eft. Anaxago-
ras,Domagoras, Evagoras,Athenienfium Philofophi, infami
fuppliciopiexi funt, quod nova Numina, & externa facrificia
in Rempublicam invehere geftiebant. C lem en ti ae hicdiffi-
laftinus cilis plane modus. Siquidem in hoftibus Dei & Eccleliae ipfa
lib. 8. divina Maj eft as vindicatur. Ure, feca, pelle, ne tibi fiat fi-

militer.

12. Tertium Arcanum eft,ut Princeps fibi perfuafum ha-
beat: Nihil tanti in mundo efle, cujus caufa
Religio tolli, alterari aut dividi pofTit* Re-

ligio fiquidem, quia circa divina verfatur, divinum quid in
fe eft,& Veritati aeternae innititur : Veritas autem ficut in fe
eftimmutabilis, &indivifibilis; itaReligionem oportetefle
immutabilem,unam,indivifam,perpetuam.  Gallorum olim
diverblum fuic: fit unus Rex, qui nos regat: Baptismus
lavet: fidesfalvet. Omnia humana & temporalia, tanquam
resinferiorisordinis,poftponidebent Religioni. Nullius cen-
fetur iniuria, cui Deu s antefertur.

Lomar- _ i?* Ferdinandus TI. faepe voce, foepe fcriptoteftatus eft,
ViJa m  Frovinciis Regnisque renuntiaturam citius ac luben-

tius,quam Religionis libertatem toleraturum.Malle eumAu-
gufta & liberis folo Scipione inftru&us ire in exilium, malle
oftiatim panem mendicare, malle in fruftaconcidiac difcerpi,
quam injuriam, Deo & Ecclefiac ab hsereticis illatam, diutius
perferre. Indignum plane eft CatholicumPrincipem Sacrile-
gis imperare. 14. Reli-

LIBER yil,  *

14. Religio tiTclibtra  non poteft, quia inomni redaRe-
puhlica utia  dlc debet. Nunquam cohserebunt inter fe Re-
gna, in quibus promifcue credendi licentia civium animos Sc
ftudia dividit. /Egyptiorum Reges, antequam vicinis bella
inferrent, ftudiose priiis in vicinorum terris difcordias in Re-
ligione Sc  cul tu Deomm diffeminabant, ficque aftu omnium
periculofiffimo collifos in vicem cives atterebant, Sc  vince-
bant facile,

15. Turbas dere, ad arma conclamare, Statum concute-
re, Principibus juratam bide ni obfequiumque negare, haec
funt Religiolse illius libertatis prima inftituta Sc  canones. A
vulnere proborum non abftinet, qui jugulumpetič veritatis.
Magnum vobis eft (O Principes!) hortatur Leo Papa, ut dia-
demati veftro etiam addatur eorona v.ersp unitatis: qui hanc
noncolunt, vedri hoftes funt, noneonfentientes nobiieum
in uno Špiritu veritatis. Muka Regna funt, inter qute etiam
Hungaria,quae exlpge fundamentaii, eamin Regno ab omni¬
bus exigant Religionem, quam ipfe Rex colit Sc  obfervat.

Unde ex Status Arcano intereft Principi unius Religionis ne-
xu ita fe conjungere fubditis, fubditosque fibi, Sc  inter fe, ut

inter eos nulla unquam acciderc valeant diffidia. UnitasRe- Ia P3edio#
ligionis gluten eft, qui conjungit Civium animos: uti rede
Cyrus ratiocinabatur apud Xenophontem: Siomnes fubditi
fui, idem de Deo fentirent, minus eosaut inter fe, illicitum
aliquod patraturos, ut in ipfum. Magna namque audent in
fuos Principes, quiDeo perfidi fuere;

16. Nihilominus tamen ex ipfo redte rationis arcano, ac
Patrum & Theologorum fuafu', ubi majus malum timetur
Religioni, quam libertas illius caufare,valeat, toleraripoteft,
immo debet. Quia inter duomala, dum utrumque vitari ne-
quit, rediu s eligitur, quod minus eft. Majus ipsahaerefi ma-
lum habetur, quando vera Religio in totum periclitatur .Hu-
jus manifefto periculo, illius conatus diflimulandi. Remedia
morbopeiora, citiusconficiunt, quamipfemorbus, Hxafpe-

B randa

to  arcanorum status.

rando non fanantur vulnera. Toleranda mala, qua£,fine ma¬
jor e malo emendari non poflunt. Non erravit Chriflus, qui
cx agro fuo prohibuit evelli zizania, ne fimul cum eis mu¬
cu m eradicaremr.

17. Non tamen in hoc fibi blandiantur Prindpes , neque
ad fi iggediones fiati fticas exiiliment, libertatem Religionis in-
dulgeri polic , intuitu confervandae Reipublicte, vel metu
amilfionisvitae, Regnorum, Provinciarumque: quia bona
inferioris Ordinis exponenda funt periculis ad taienda b ma
fuperioris Ordinis. Quid autem eft Regnum terreftre com-
paratumad Coclelle, vel corpus ad animam, vel vita morta-
lis ad aeternam i

i 3 . Paulus V. requifitus ab aliquibus Principibus Catho-
lids, nunquam adduci potuit ad concedendam illis faculta-
tem permittendi libertatem Religionis ex quocunque emo-
lumento fivefperando , five detrimento vitando. Sola ve¬
rne Religionis jadura, edunicilfimaRatio,obrnetum videli-
cet majoris mali, tolerandi libertatem Religionis, quse ratio,
quamprimum defierit, rurfus mutandum Principi confilium,
8t fublata pluralitate, reducenda in Rempublicam Unitas Re¬
ligionis : nili Princeps fidem Sc  promilfionem antea ličite
TufUdifp. ^ ecer ^ 5 vel jurato pepigerit. Tune, aitTurrianus, etiamfi poli
22. dub. 3. fadam promilfionem mutetur rerum Status, Sc  Princepspof-
fet impedjre libertatem Religionis, nihilominus ftabit pro-
miffo; alioquinhseretici conquererentur,nullaquefideseiret
Catholicis, ac deinceps haud facile periclitanti verne Religioni
fubvemri polTet padis Sc  transadionibus: Immo Laymanus
Theoi. afferit: Tametfi Princeps Catholicus graviter peccaret, fi abs-
u °a 3 : quemaxima, ut didumefl, cogente necelfitate, Htereticis li¬
ca?. 7. berum fuae Sedse exercitium inProvincia promififlet:Poftea-
quam tamen publica Sc  juramento firnaata fide pollicitus fue-
rit, fervare omnimode debebit. Quia permittere haerefim,
non eflita intrinfece malum, aitpraedidus Dodor, quo mi¬
nus cohoneidri pdfit necelfitate fcedefis puhlici obfervan-

<Ji prpt

LIBER F11.  u

di proptčf Jus gentlum, cnm alioquin'nulla in ter homines So
cietas tuta efle poffet. Verumparceinejusmodi praecifioni-
bus & confulto femper agendum Principi Catholico, nefub-
repat commocli alicujiis Politi ci ratio, neve abripiatur aliqua
fenfus illecebra, in re tam perkulosa. Expendat legem nulius
in Codicede SS. Trinitate; Nulius b<ereticis Alinifleriorum  /o-
cus, nulla ad exercendam ammi obftinatioris fententiam pateat
occafio , arceanitir ab illicitis congregationibus cundorum Hč-
reticorumtnrb<e. &fc.

19. Zelus domiis Dei 3  fi  in Prindpum animis refidet,
nunquamfolus incedit: fint, fintqualescunqueobices, ant
metuenda pericula hoitium, fe d iti on um, $cc.  Semper afli-
ftent tutelaria Nunama; in comitatum fe exhibebunt Coeli-
tumauxilia, Vidoriantm fubiequentur aufpicia k Status in.
crementa. Nihil eft tam arduum, quod fidei ardor & zelus non
audeat, nonpoffit. Ad terminos propagatae aut defenfoe Reli-
gionis, extendunturplemmque Imperia, & eo feliciterinfe-
tuntur labara, quo inpavide deportatur fides. Quod tefta-
tum fecit Carolus Magnus, omnem qua late patebat, oppri-
mens occidentalem Saxoniam, eoque Chriftifidem confra-
dis idolis invehens. Ipfe enim in diplomate Ecclefiae Verden-
fis ita loauitur: Terminos autem ejus firmos, incommlfos , 0T
per omne fkculum incommutabiles Apoftolicd autboritatc t  & no -
fir<£ Reg£ Majfftatis prdcepto circumfcribi prjcipimus.  Sic
prolatantur Imperia cum Chiffti 'fide. Sic Hifpani ex vetere
in novum Orbem Religionis detulere trophrca, fubadisfuo
Imperio Infidelium Regibus & Regnis. Sic Auftriaci Prin-
cipes licet undequaquein fuisditionibusdiffeminatahccrefi,
fiiftuieft radicitus libertatem Religionis.

20. Nulla gloriofius fufcipiuntur belin, qmm pro causa
Del; Nulli auguftiores conatus, quamin promovenda Reli-
pione. Vidorias quis enumerabitRegis Stephani, Luddvici
Sandi, Ralduini vel Martelli, qui uno pradio feptuagintaAra-
bum milila fudit > vel Ferdinandi cum Ifabella, qui profcriptls

B 2 ali-


12 arcanorum status

aliquot millionibus Saracenom m , fidei ChriRianae ho-
itium, Hifpanite Regnis, veram puritatem Evangelij, extincio
plane Machumetismo invexit. Principis pii elogium eR, non
tantum pro focis , plurimum pro aris pugnare, perarmaNu-
minis cultum tueri, vel proferre, cum Kcclelia communes
hoRespati, communia adire pericula, nusquampedem po-
nere, nifi figat Religio , nusquam proferre fceptra, nifi im-
peretDeus. Ah quam egrčgie, qnam Rrenue Sc indefefse id
praeRitit Sc praeRitifiet amplius Leopoldus I. elapfo foeculo;
nifi pio conami aemula obilitiiTet Gallia, notorium eil, neque
exaggeratione opus habet, cum etiamnum hoc exhibeant
nondum reparataJmperialiumUrbium rudera, a Gallis, dum
Leopoldus contra Ottomannos multiplicaret, pro Religione
Sc patria vičtorias; contra Jus omne gentium Sc datam Amne-
ftise fidem non minus impudenter, quam barbare caufata.

21. ZeluS praefidium fidei eR, Sc zelofisPrincipibus
Turris fortiffima nomen Domini. Nunquam
deerunt illis vidoriae, qui affiftentem habent Deum exerci-
tuum. Cum Maximiano, Maxentio, Licinio iteratis praeliis
decertabat ConRantinus, femper vičtoriofus. Crux pro La-
baro, Sc caufa Dei pro armis fiiit, eademque Duce femper
vicit,quoties contra hoRes fidei pugnavit; continuos trium-
phos egit, quianonali6armavertit, nifi ubi inerementa Re¬
ligio expe&avit. Supernis auxiliis protečH Principes, nec
felices adverfarios habent, nec infenfaelementa. Illis ipfe
militat aether, Sc in auxilia conjurant venti.

2 i.  IdemnuncDeuseR, quiolim erat: Eeedem obveniunt
Religionis caufae, fed nonidem nunczelus eft in ChriRianis
Principibus. Quoties per bella civilia, externa Sc interna lau-
ream perdunt, quam de barbaris Sc apertisDei hoftibus referre
tuto poflimt? Collidunmrinterfe ChriRiani, Sc Barbari im-
punč triumphant de Chriftianis. In arfto quaeruntlmperii di-
latare pomoeria, Sc tam ampla ChriRianorumRegna finunt
m Barbarorum poteRate. Huc, huc arma mei Principes! par-

cite

LIBER Vil

cite veli r o fanguini, <k  unitis viribus revindkate fidelium ter-
ras, tot jam faeculis fub Infidclium jugo gementes. Comita-
bitur Zelum vefhum externa felicitas, Stpromota Religio-
ne veftra pomeriapromovebitis. In Exemplum refpicite Ca-
roli Magni, Conftantini Magni, qui Religionis aufpiciis ma-
xima confecerunt Sc ilabiLerunt Imperia.

H lpponenfis Ecclefise lumen Augudinus jam fuis temporl- Tr2 ^ ^
bus, ad haec nollra vaticinabatur. Quantum accedit fi-  in joan.
ni* Mundi , tantum crefcunt errores, crtbrejcunt krrores ; cre-
fcit iniquitas , crefcit infidelitas.  Quibus ur obviam irent te-
ftatur Epiltola 166. ad Donatum, Imperatores omnes, prae-n. Arbm.
ter unum Julianum Apoftatam, feveriffimas leges tulilTe^ ani ' hei >
contra Haereticos. Prim6mulčlampecuniariarn, tum exi- ' *
lium & pcenas corporales, tandem mortis fupplicium. Me-
ritiffimo fiquidem jure, qui occidunt animas,affliguntur in
corpore:quifempiternasmortescaufant, temporalem fe per-
peti mortem conqueri haud poiTunt: Et hx  fuerunt caufa-
les legum. Unde plurimos converfos, idem teflatur Augu-
ftlnus Epift. 48. fuifle, poftquam Imperatores legespoenales
ftatuiffent in Haereticos & Novatores Religionis. Nonenim
omnis perfecutio culpabilis ell; quia etiam Chriilus perfecu-
tus eft eos, quos de templo expulit.

2. EtliceftEcclefia nolitullum Haereticum (profequitur
idem Venerabilis Doctor Epiftola 50. ad Bonifadum) occidi:
Attamenficut Domus David haberenonpotuit pacem, do¬
neč Abfolon extingueretur, & David ex obtenta Regnipa-
ce mcerorem propter demortuum filium confolatus eil: Sic

CAPUT II

Specidlis qu£pode perfequendd hrfrefu

b 3

ex

1

r 4  ■:ARCANORUM STJTlIS:

ex legibus Imperatorum contra haereticos latis, qiiantumvL
fequatur aliquorum Mors, Ecclefia tamen doiorem mater¬
ni cordislemt, cum inde fe liberam videatab impafturis ma-
lignantium.

3. Et lisec inEIsereticosanimadverfio plurimum intereftRei-
pubKcae; fequeexitio proximos credantilliPrincipes,quiMa-
jorum fuorutn veitigia fequi negligunt, haereticos inpune to-
Jerant, 8c caufam Religionis,quae propagata, ficuti eilReipub-
licae vinculumpta neg le tla ejusdem dilTolutio, parum curant.
Nunquam audacius infurgunt turbatores Religionis, quam
cumPrincipem norintminime follicitum, fpernentem peri-
cula, SealienisaRellgioneconciliisinfiitentemStatuum rui-
na, St caufa mutationisper vim internatu eftlmperantis lan-
guor, Sc faftidium in iis, quae ad divina fpečtant. Legimus; Sc
anterius aevum vidit armatae toties, St difcordantis feptem-
trionalis fmropae, non aliam caufam fuiffe, quam Lutheri Sc
Calvini temporibus a nonnullis Principibus nimirum difli-
mulatam Sc neglečtam Religionis caufam. Omnis Novitas in
Republica fufpefta el, quia ad omnem auram novitatis mo-
vetur,turbatur, concitatur populus. Igitur Principes, Sc urni¬
mi Magiilratus pro arcano Sc refervato ftatiftico hoc habeant:
nimirum,Caufam Religionis ita conjun&am
effe cum Katione Status , ut illa turbata,
vel mutataj hanc necefle fit turban velmu-
tari*

iib’ P 3 ™* . . 4* Ac propterea Reipublicae fummopere intereft, Sc Prin-

$. ha-refis cipibus fupremis, quemadmodum deiitia, flagitia, ac morum
licentiam, ita etiam lucrefes,quae non minus communem pa-
cem, Sc Reipublicae tranqui!Htatem; ac furtrau, homicidium,
Sc ejusmodi fcelerum fpecies, perturbant, adaequatis poenis Sc
fuppiiciis mulclare, perfequi, exterminare, ut videlicet pau-
corum fuppliciorum exemplo , quamplurimi emendentur,
quive Reipublicae prodelle noluerunt vivendo,profintmp-

riendo,

LIBER F11.  ij

viendo, cx fine Juftitiae vindieativae incumbit. Qui peftem
Patrice , qiil®Civium perniciem molicur, non folum ut Ci vem
perditum, feduthoftemcommunem fupplicio, ei-dlio, ilim-
ma jure perfequitur omnis Poteftas puhlica. Anne minus in
rem Cnriftianam peccant Haerefium Authores, Fautores Sc
Sedatores; quam alii fiicinorofi?Quos igitur par erlt, non fo-
lum fpirituali gladio cenfurarum, ut perditos Ecclefite Cives
ccercere,fed ctiam dChriftiano Magiftratu, velutquieds pu¬
hlica; turbatores connmihus facinoroforumfuppliciis perfe-
qui-Non parcat temporalis gladil animadverfio,quibus prodef-
non potuit fpiritualis corredio. Inter Chriftianos namque
duplex recipitur gl.idius, Spiritualis nirnirum 8 c temporalis,
utenjue fuum habet locum, Sc fuo perfiingitur munere in
Rcligione Chriftianapotegenda & propaganda. Spiritualis ab
Ecclefia temporalis pro Ecclefia exercendus, vibrandusq; eft.

5 . Ut ifte autem rede feriat, quadrifarie divido haereti-
cum. In Pubikum  videlicet: in incorrigibilem , in privaium
Sc occultum.

Occultumajo: quifoloanimo Se corde a finceritate fidei
deflcdit; non tamen verbo fcripto, aut fado aliquod fignum
haerefeos oftendit, palam Catholicus, elana haereticus. Pri-
vatumdico, quiquidemvel de Deo, vel ejusdem facris male
credit, feddtra fcandalum, vel puhlicam jadantiam & dif-
feminationem fuorum dogmatum, fua fibi leda contentus ,
nihil turbarum, nec in Ecelefice, nec in Republica, mifcet.

Incorrigibilis is eft, qui multoties monitus, correptus,
etiam punitus, erroribus tamen fuis pertinacius inhaeret.

H cer e tiču m denique publicumdefinitLipfius, qui 8 c ipfe
male, vel de Deo, vel de ejusdemreceptis facris fentit, Sc alios
adfentiendum id, contrafuperiorum voluntatem Sc inhibi-
tionem, puhlice, five per Conciones, librorum editiones,
aut fcholaspublicas, five per feditiones Sc tumultus, five per
dancularias fuggeftionesimpellit' Scfeducit.

6 . Inde cojnftatHserefeos crimen unum alio maj us efie

faltem

16 ARCANORUM STATUS.

faltem extrinfece, atque unius vim in turbas ^ difcordias
proniorem, ac alterius. Unde jufti Principis erit, jam mitius,
jam gravius , tx  delili videlicet menfura, in delinqucntes
animadvertere' Ide6 in lege quicunque  Valentinianus & Mar-
tianus Imperatores,omnes haereticos publicos,qui prava con-
tra vel Ecdefiafticae vel faecularis poteldatis, voluntatem pu¬
hlice docere attentaverint, occidendos ftatuunt. Cuju« cau-
famdubne&it Juitinianus in leg: quarta Codicis tit. de beeret.  in-
quiens : Qucd enim in Religionem divinamcommittiturin
omnium fertur injuriam. ^Equius igitureil, ut pereat unus
vel aliqui, quam tota Univerfitas, vel omnes. Ita periifle
debuiiletLutherus, qui obfervatum ab Ecclefia jam tot faccu-
lis feptem facramentorum numerum,ordinem, ufum, confu-
dit, fuftulit: inviolatas Matrimonii leges miriš modis derur-
pavit: Extremam U ndionem cum Wi c 1  efo fabulam dixit: ad-
amata olim mflituta eommunicandae Euchariiliae fuppreflit:
Sacerdotalem Ordinem , Sc per quod facrofan&um Chriftt
corpus fanguisque conlicitur, -di.vinum illud munus, cla-
viumquepoteihtemnon folumviliffimi pependit, & Laicis
puerisque ,atq; adeo ipfis feminis communia fecit, fed 8 z  eos-
dem Laicos ad lavandas fibi m facerdotum fanguinc manus
incitavit: SS. PatrumAutoritates &fcripta abEcdefia recepta,
pro nihilohabuit: Sacris Conciliis palam contradixit, & pro
arbitratufuo illis detrahere-non erubuit: De obedientia fubdi-
torum <k Regimine ita fcabrose fcripfit docuitq;, ut populi ad
de(gdionem & rebellionem a fuis tam fpiritualibus, quam
temporalibus Doipinis , v _ad rapinas, itern caedes & incendia
eum magno 8e manifefto .Čhriftianae Reipublicae difcrimine
raperentur: tandemin tantam prorupit Vefaniam, ut, fi femel
Joannes Huflita fuerit haereticus, fe plus decies haereticum
Marrinus glorietur, homo usqueadeo novarum rerum, ac
potius perditionis humana;, cupidus, ut nihil fere fcripferit,
vel faltem nominefuo divulgaverit, cui non aliqua peftis ali-
quis lethalis infitaculeus contraDeumejusqueMatremVir-

ginera

LIBER mi [■■■  #

gmem, Contra Romanam Ecclefiam, ChrliK In terris Vica-
riura, contra aliquam denique virtutern , Se honcftatem. Et
ne omnia, quae innumerabilia funt Lutheri errata percenfean-
tur (ita fonat EdidumCaroli V. emanatum contra Lutherum
Wormatice, AnnoDomini 1521,) tanquamfi hicunusNon-
homo,fed Diabolus ipfe, fub humana fpeciead•perniciem hu¬
mani generis affumpta Monachi cuculla, quam plurimorum
haereticorum damnatiifimas haerefes jamdiu fepuitas in
unamSentinam congefterit, Sc aiiquas etiam no viffime de fuo
excogitavit, fub fimulata praedicatione fidei, quam ad prae-
texendosfuos dolos tam facpe, tantoque opere objecit, Edem
veram contaminavit, fub lipertatis, quod jadabat, fpecie Dia-
bolijugum induxit, Sc fub Evangelicae profellionis nomine,
omnem Evangeličani pacem St Čharitatem, omnemque Rei-
publicas ordinem St pulcherrimam denique Ecclefiae faciem
invertere,labefadare St penitus peffundare molitus eft. Deum
immortalem! an non furcifer ifte, mille cataftis, rogis St E-
quuleis acipfis Averni fuppliciis dignus fuerit? proh! quan-
turii propter hominem hunc perpefla Germania ? quot incine-
ratae urbes ? quam funefta exorta bella ? quantae Principum
populorumque clades? ita nimirum Univerfos punit divina
Nemefis propter unum haereticum impune toleratum. Ita
profedo eft, malo noftro docti.

7. Refpiciamus ad Vetera: Nonne cum filius Žare in te-
ftamento legis^praeteriihet mandatum Domini, fuper omnem
populumlfraelira Divini Numinis incubuit? Etilleeratunus
homo, aitfcriptura, atque utinamfolus periiffetin fcelere fuo.
Vetus Teftamentumexhibet figuram Novi. Idem accidit in
teftamento grafite multis Regnis St Provinciis, ubi unius Ril-
fi haerefiarchae dodrina erronea imbuti omnes, Unius cul-
pam omnes deinceps tulerunt. In antiqualege omnes So-
mniatores, vel Authores peregrini cultus St facrificii, Pfeudo-
prophetse., Augures St ejusmodi, quorum typus inlegegra-
tige funt Hserdiarchce noilri St Novatores Religicnis, in furo-

C regla-

i* ARCANORIIM STATUS.

ne gladil k  ignisarcebantura confortio k  contubernio po~
puli elečti. At fi hoc in veteri teftamento. cur non, ait D.
Cyprianus libro de exhoitationeMartyrii c i . faciendum mo¬
do * cum non minus lex nova praecipiat: Attentiie *vobis a
faljis Propbttis. Atodicum fermentum , ex divino ciiato, trni-
Matth.7. q , eY pm mnjfam corrumpit.  Neqtie rar6, utufu compertum,
ex levi flammula ingentes rogos vidimus. Igitur(confilium
eftantiqui{limiexpurpuratis Ecclefiae, D. Hieronymi) fcin-
tilla ftatim ut apparuerit extinguenda eft, & fermentum a
Maflae vicinia femovendum: fecandae putridse carnes: fca-
biofum animal a caulis ovium repcllendum, ne tota domus
conflagret, maffa cormmpatur, corpusputrefcat, k  peco-
ra intereant.

8. Ariusunaprlmituš, necgrandis fcintillla ftiit, fed quia
non ftatim adhuc in cinere fiiftocata, totum ferme Orbem
ejus dodrinae vis inflammavit; adeo, ut Mundus deinceps fe
nonnofceret, anArianus, an Ghriftianus eflet ?

9. PraefatusMartinus Lutherusfermentuminiquitatis erat
peftilens k  viperinum, quod totius Germanioe mafiam candi-
diffimam (populum ,inqu«im,Ionge ab aftu fraudibusque alie-
num ) impiiliime coinquinavit. Calvinus fcabiofum animal
tuit, qtiod primogenitamEcclefiae Romanae (Franciam dico)
fcediftrima k  contagiosa lue infecit; adeo, ut adhuc noftra
memoria tenia hominum pars, nefaria Calvini haerefi fub
Hugonotorum nomine laboraverit: Et etiamnum laborarct,
nifi zelus Ludovici XIV. tot Myriades utriusque fexus Nobi-
Eum,Civium,Artificumplebe}orumque, qui nonunam li-
dem , ficuti untim Regem: non unum culturn, ficuti unum
Numen: non unam Ecclefiam, ficuti unum Baptifma arnple-
£ti volebant, ex Regno relegailet, vel aliis mediis ad ntelio-
rem frugem reduxiiiet.

10. Satius profedo erat prioribusGaIli3eRegibus,ficut k  in
Germaniii Imperatorlbus Galvinum, Bucerum, Lutherum,
Zvingtium, Oecolampadium (nefanda Orci nomina) haere-

fium*

LIBER Vil  r*

fiumq; omnium Antefignanos, & comunium difcordiarum,
tam in Gallia, quam Germania incenfores, flatimin principio
coercuiffe gladio, quam quod diffimulataeorum pfeudo-do-
cirina fero nimis videritpofteritas, evelli non pofle, quod tam
aids radicibus firmatumfuit. Tolerare fimiles, eft in ftnu An-
gues fovere: Indagare curiofms do&rinae novitatem, eft pe-
riculo exponere Religionis vera: antiquitatem: Permittere fi-
milibus fpeciofaEvangelii,Evangeliorumq; notni n a, tantun-
dem eft, ac tacite fateri Secbe veritatem. Colloquia de Reli-
gione concedere, idem eft, acdare hoftibus tempus,unde ex
moreč lucro majora audere valeant: libertatem vero illis per¬
mittere fpe futurae converfionis, eftmanifefteRempublicam
concutere & commovere, Sine omni igitur cunchiticne,
fine temporis mora,longe velutpeftifer tuboaut cancer ha-
benda haerefis omnis.

n. Caetcrum an privatione ftatuum, an armis & ferro
perfequi oporteathaerefim ? quserunt Politici. Nobis uter-
que modus, prout magis expedit Rei puhlica:, liceat. Priva-
tio fundaturin Authentica, fivero Codice deHareticis  : ubi
Fridericus Imperator itarefcribit Pontifici, producente tex-
tum Palatio in vita ipfius Friderici: Si Dominus temporalis
requifitus & admonitus abEcclefia,terramfuampurgarene-
glexeritab haretica pravitate; poft annum a tempove  admo-
nitionis elapfum, terram ipfam exponimus Catholicis occu-
pandam, qui eam exterminatis haereticis, absque uila con-
tradičfcionepoflideant, 8dn fidei puritate confervent.

12. Arma! Arma! clamantalii: Sc, nos arma voUimus,
fi intempeftiva non funt. Gladiumfiquidem in manus po¬
puli transferne periculofum eft, praefertim in causa Religio¬
nis , quae fuper omnia alia, maxime commovit animosMor-
talium, Sc terme femper concutit Rempubjicam. Nihilomi-
nus tamen, fi quietis publicm redimendse nulla alia fuperfint
remedia: Si Religionis incolumitas fortius brachium exigit:
fi nimium invalefcitHeereticorumprotervia; Omiiino odi-

C 2 cium

lšb, !.
Ep. 72.

'zo ARCAN07UM ST A 7 LIS,

cium Summi Magiftratus erit, ferro, igne, bello Caufam Dei
tueri, St hcftes Ecclefiae perfequi. Non enim fine caufa, in-
quit Doftcr gcntium Paulus, gladiufnportatLaica potcftas :
Dei Attmfter eft Dindex m ir m d , qui malt agit.  Ita Grego-
rins M. GennadiumExarchum Afrieae laudat, quod nugno
zelo hbereticps perfequeretur, Sc hortatur virum, utdeinceps
pergatin tamfanfte fufcepto inftituto.

13. Althufius ipfe, licet fieterod6xus, de Republioi fcri-
bensc. 2S. aflfeverat: VeraeReligioniscontemtum, vel abne-
gationemab una aliqua Regni parte, provincia, aut eivitate
fačtam, poiTe vi St armis, fi admonita non refipifcat, vindi-
cari. In Cafibus pražfertim, ut notat Comes Verulamius,
fcandali aperti, infolentis Blafphemiae, autmachinationis ad-
vcrfus Principem vel Rempublicam, quaetria ordinarie htc-
refi cognata, St haereticorum propria funt

14. Neque hoc citra injuriam dici poteft, Dominari con-
fcientiis,  aut ccgere ad fidem.  In eos enim vero, qui falutari-
bus aquis tin&i, fidem, quamin Baptismate Deo polliciti funt,
renegarunt; omnino ftatuendum eft,utpcenis St fuppliciis
coacti ad officium revertantur. Ad fidem cogere vix cenfe-
tur, qui hrereticos pervicaces vel relapfos adunitatem Matris
Ecclefiae, aqua turpiter defcivemnt, aut psenis ci vilibus, aut
fuppliciis, aut armis compellunt. Exempla Clodovaei Vifigo-
thos, Arianos ex Gallia belloperfequentis; Theodofii Nefto-
rianos exImperioOrientis depellentis;Valentiani Manichaeos.
undique infeftantis; Caroli Magni Saxones Occidentales tam
praedicatione Evangelii, quam armbrum vi ad ovile Chrifti
eogentis; nulla vetus St praefens hiftoria improbavir. Ut Ju¬
re concludam: Reci e pax Religionis tune quaeritur armis Se
ferro, cnm nullis aliis mediis, nifi armis redimatur, haberi aut
confervari valeat. Ipfae enim vero Seda; St haerefesfe bellis
promovent, St armis in cervices Regum infultant armatec,
ut Hugenoti in Francis, Geiftii inBelgio, Proteftantes in Im-
perio, Nihil illis antiquius ;  quajn buccjnari E vangeiium, non

Apo-

LIBER VIL  21

Aporblic.i tuba, fed Martis claffico. Audi Lutherum; qui
detorta(ut haereticis mos cit) a vero fenih ad fuam impieta-
tem Evangelica illa Sententia : non veni mittere ptičem, Jed
gladium ; Omnium fibi dixit jucundiffiraam faciem iftam vi¬
den in rebus, ob verbumDei fludia Se diffenfiones beri: id
e ft, (quod minam non experientia vidiffemus, fatetur ipfeCa-
rolus V. in Edicto Wcnmticnfi) ob diiiidentes ab Ecdefiae
ritn Luther! opinipn.es , quas verbi Dei faifo titulo praetexir,
vere ftudia contraria St ciiilenfiones, & diffidia Se fchismata,
Sc bella, Se caedes Sc rapinas inter Chriftianos concitari. Si
autemhocpraefumant in nefaria causa haeretid, curtibi non
liceat,Princeps Catholice, obftareiniquo ccrum conatui, re-
pellere lupos infidiantes ovili Dominko, perfequi heftes Ec-
clefiae ? iicet omnino: fed fero nimis adum. Errcr ifte mul-
torum fuit, qui nonfegniter reftitenant inprincipio: Et ideo
tothaerefes, quiain ho-c multoties peccatum eft, five metu
five indulgentia, five pufillaminitate, five Principum inter
fe eemulatione Selivore.

CAPUT III.

Suaoeruntur leniora monita &remedid

reftaurandč Religioms,

i.

V Eriffimum quidem eft: licerere Princjpibus Se fupremls
Magiftratibus, remediis etiamacerrimis,quale Bellum
eft, relegatio, privatio vitre, honoris ,bonorumque, haerefes
Se hrereticos perfequi,quia Že illae,8e illi aufifunt in fuosSupe-
riores figna attollere, Se civili fanguine, fuam furiis confecrare
novitatem. Adhuc callet Cathoiico cruoremadens Anglia.
Quantae per totum S ,epte ntrionern Orthodoxorum perfecu-
tiohes! quantse bonorum Eccleiiaiticorum direptiones! quan-

C 3 ^

n  ' ARCANORUM S 7AT US.

tae templornm; facrorumqueprofanationes! Quae contcnl-
ptaeReligionisfaciesin Hollandia, caeterisque faederatis pro-
vinciis? Si haec liceant illis, cur nonnobis? fi fubditis, cur
non Principibus ? Arma cmni Jure provocantur Armis. In-
terea adquatuor refledant Imperantes.

Primum efl, de quo paulo ante infinuatum, nimiaim:

Ne in principio negligant aeftum morbi.

Nam fi primitus negligant obviare malo appropriatis reme-
diis, interimvero morbus aeftuare coeperit, tune fane ferro
corrigendaerit furentium vefania, Scaemula ferocitate in eos
agendum, qui divinis infultant, Patriae Principisque quietem
impii lacefiunt. Fortiter pro caufa Dei dimicandum. Ne-
que enim juftiffimus Deus deferet eos Principes, qui fe, qui
Regnum, quiopesexponuntpro Coelo, Ecclefia, pro Salute
univerforum. Neque hoc eft imperare fidem invitis, fed ex
Regio munere animadvertere in contumaces & refradarios
DEOjEcdefise 8c Principi, UnitatemqueinRegno afterere, a
qua pendent non folum falutis aeternae, fed inerementa etiam
ftatus, vel ejusdem pericula. Caufa Religionis plerumque
defperata redditurexipfa indulgcntia St conniventia Princi-
pum, quicum haerefi nimium in principio difiimulant, nec,
licet quandoque poffint, inherba opprimunt.

3. Secundo expendant Principes, an fint pares malo?
an non vitia fuperadulta ? Anne ex fpe.partis, metus fit de to-
to ? Induratae cervicis homines artem quali omnem eludunt.
Praevalent aliquando vitia remediis; hacrefes inveteratae
contemnunt arnaa, fuppliciaconfifcationes, degradationes,
cenfuras, & iadabundae clamant
Stringes en/e s ,accende ignes ,ejfunde cruores:

Niltamen efficies.

Europam hanc, ait Lipfius,perluftra: Videbis acerbis illis poe-
nis vaitari magisCivitates,quam earum moreš corrigi.Quem-
admodum certa animalia aluntur veneno, ita haerefes inča-
Jefcunt publicis pcenis, interque bella Sc clades faginantur. A

v  Medi-

LIBER VIL  25

Medicis hic difcendum: plus iiti interdum quiete, quam mo-
vendo aut agendo perficiunt. Igitur fi rebus defperatis, Sc
induratis Subditorum anirais nihil amplius perficere queant
arma, fifcus, Sc poenae aliae, ad mitiora deflebtendum.

4. Interim tertio diftinguant rede inter ipfos Heereticos,
ac proinde privatos illos; itcetnotorie errantes, non facile ii 1
poenam condemnent, nisi relapfi, Sc incorrigibiles fmt.Hunc
Ecclefiaeufum dixit Lan&antius lib. 4. bi fi.it,

5. Julii Clari confilium laudo : Unuin fcias, ait ilie, quod i;b  .
haeretici inpoenitentes non ftatim debeant relinqui Judici fae- $ t H&refo,
culari; non enimideo dicuntur relapfi : fed funtmonendi Sc
hortandi, non femel tantum, fed pluries, ut ad fidem rever-
tantur: Eniendandi potius, quam tollendi, non averfandi,
fed vocandi.

6. Quae rado adhuc multo magls militatpro haereticis 00
cultis, a quibus nec potellas faecularis, nec ipfi Religio habet,
quod vereatur, Vivunt extra fcandalum St fufpicionem tu-
multus, fuaopinione contenti, nec oppugnant alios, nec fe-
quuntur. Tales nequaquam cogendi a Frincipibus, fed fua-
dendi ab Epifcopis Sc inftruendi ab Ecclefiarum paftoribus.

Quis enim,ajebatLan£hinrius,imponatmihinecelfitatemvel c * 14*
credendi, quodnolim, vel quod velim,non credendi?Natu¬
ra contumax efl anirnus humanus,Scin contrarium nitens,
profequitur Seneca. Contemnit niinas, fed audit monita:
afpernatur jufia, fed doctrinain Sc confilium fufcipit, Adeo
amatmagisfaciiifrcenorcgi, quam rigore cohiberi. Hucre-.
fpexiffe videtur Jus Carnoienfis Ep. 244» inqu:ens : Salvo fi- *
dei fundamento.Sc communi morum regula, toleranda qute-
dam, hocfacit Charitas, quae operit multitudinem peccato-
rum, qute cum infirmantib.us infirmatur, cum fcandalizatis
uritur, Sc omnibus omniafit, ut omnibus prodeffe mereatur.

7. Quarto obfervemPrincipes,an haeretici.,,(five illi incor¬
rigibiles Sc relapfi, five priviti five oceniti fiat) turbentRem-
publicam, vel fe in ofiicio contineant fine o.fendiculo verte

24  ATLCANORUM STATUS.'

Religionis; neque ullo modo graves fint Reipublica?. SI tiftv
bant ? mox in principio profcribendi, St tollendi Authores: in
Keliquos minae, St feverioraedida promulgenda. lllud enim,
utfupradiximus, hominum genus ferocius folet grailari in
Principes St Magiftratus enntiabimdos : nec minus natura
fua hserefi3,ex quavis moraalacrior,novasreafiumitvircs.
Nihil igitur unquam concedendum illi, nunquam audienda,
uno St primo idtu perimenda ; Quidquid enim turbat nos,
cunčtatione noftracrefcit viribus: interesedes non cedit, nec
curat fua pericula, quae nos fubvertere fatagit. Obfcrvatum
id, a primo ortu haerefium omnium, nec tamen a nobis cre-
ditum,fed faepe in re omnium periculofiflima ciinčhitu,atq;
ideo toties iilufum Sacrofan&ae Religioni.Proh noitrae morse
culpa, tot fubfiftunthaerefes! acproindenonfacile tranfigen-
dum cum haereticis,cum ejusmodi tranfa&iones vix unquam
feliciterEcclef.cefferint.EtiamZenoImperator conciliare fata-
gebatEutychianosCatholicis,puhlico decreto,quo autem nec
Eutychianisfatisfa&um, nec Catholicis: Illis infolentioribus
fačtis, his timidioribus ex turbatione rerum. Unde Felix Pa-
pagraviterperftringitZenonem ita feribens: Non eft hoc a-
cerrimum decrevifle periculum,quando nec fauciis firma ad-
hibeturcuratio, Stfanis ingeritur miferando contagio ? quid
eft illud dicere, jam caufam nullam fuperefle certaminis, mfi
haereticis Vidcria tribuatur?

8 -  At vero, fi nihil turbent hseretici, Sc fua confcientim pa-
ce vivant quieti; haud funt follicitandi aperte a Principe,ejus¬
modi poenalibus conpulftonibus, Sc comminationibus, prce-
fertim in rebus ambiguis, vel adultis jam malisifed praeciden-
daillisomnisoccafio etiam inpofterumturbandi; atterendre
vires fenfim, neganda augmenta,Sc ad frugem reducendi iis
artibus, quibus imperanti maxime, extra periculum fedicio-
nis opus, neceftariumque videtur. Et ferme has funtr
9. Primo cu ran dum,ut Civilis Sc Ecclefiafticus Magiftra-
Jus concordes vivant: hi enim non funt duo diftintta cor-

pora,

LIBER Vit  '2j

pora, fed unius corporis diitmčta membra: eorumque con-
cordla tonus Reipublicae unica eft anchora, qua fublata flu-
čtuant omnia, Sc Religionis contemptus oritur; tuto lir-
mat, 8 c immotam fecuritatem promittit.

10. Secundo; Exemplo oftendant Principcs, quantam
facris, facrorumque Miniftris reverentiam haberent. Nam
folent in rebus Religionis fubditiad Principis exemplum fe
flečtere.

11. Tertio, Religionis Miniftri gaudeantfupra vulgum,
fuis excmptionibus Se immunitatibus, Sc maxime caveant
Principes, neinopiapremantur, vel aliis modis graviter dif-
guftentur. Exhoc enim, vel ipfi melioremapudhaereticos
fpartam quaerere fatagent, vel indb contempti erunt apud
vulgum, ncquefatis virium habebuntinultantibus verae Re-
ligioni fe opponcndi. Et revera Reipublicae intereft opulen-
tos habere Ecdefiae Praelatos, quiailliprimos infultus Reli¬
gionis fuflferre debent, 8 c fi invalidi funt, fuccumbent ipfi cum
periculo Religionis. Profečfcb in noftra Germania, fi in tanta
colluvione haerefium tantaque criminandi licentia, quidpiam
incolume manfit, manetque; id ferme in illa. perturbatione
temporumEpifcoporum viribus Sc potentise acceptum fertur.
Polt excejTum Alphonfi Regis Legionenfis, Ferdinandus ejus
filius, cum huic Primates Regni ad folium paternum aditum
armis praeduderent, non alio fletit pradidio, quam Epifco-
porum, quibusindignum videbaturapaterno Regno hlium
exciudi.

12. Quarto,nepermittantImperantes,utinfuis provinciis
quaevis docendi,acquaeviscredendi licentia palamhabeatur.
Hoc enim elTet ipfa libertasReligionis, quae in effe&u nulla eft
Religio.Atque hoc malum, ut eo longius abfit, eliminandi Sc
profcribendi erunt omnes hasreticorum libri, Se mulata poe-
nisque coercendi a fuprema poteftate illi, quieos invexerint,
Sc occafionemaliterfentiendi de rebus facris, quam oportet,
dederint. Sic omnis ejuscemodi Sc aliorum errorum occafio

D tolle-

26  ARCANORUAI STATUS

tolletur, ne taliafcribentium venem longe lateque didundan-
tur. Hmc lege puhlica fanxit Carolus V. \Vormatiae Anno
1521. Ne quis amplius chalccgraphus Sc  librorum impref-
for, aut alius quivis, ubilibetperSacnim Imperium St Re-
gna Dominiaque Auilriaca conltiaitus librosullos, feu aliam
quamcunque fcripturam , in quibils de facris literis aut Hde
Catholkaaiiquid, vel minimum tračhitur, nonhabito prius
confenfu Sc  voluntate Ordinarii loči, aut ejus ad hoc tubili-
ruti, Sc  deputati, cumau&oritate etiam facultatis Thcologi-
cx , alicujus propinquae Univerfitatis pro prima vidclicet im-
prcliione; alios vero cu juscunque rei Sc  facultatis libros,fche-
das, pidurasque, de confenfu faltem Ordinarii,ullo pacto im-
primere vel vendere, aut imprimi vel vendi facere, diredie vel
indirede; quoquo modo praefumatautattentet. Et hoec qui-
dempraecipit Imperator fub crimine lsefoe Majelfatis,

13. Quinto adlaborandum enixe, ut Ecclefiae praefint viri
integri, & dočti. Bene enim de Religione fperari non potelb,
quando Praclaturas Sc  majora facerdotiaimpcriti rerum adRe-
ligionem fpeftantium aflequuntur, fimiliter illi, qui mcribus
fcandalofi funt,aut plane vitiiš puhlice infames. Per ignoran¬
ti am quippe rerum divinarum, irrepunt errores; Sc  infamia vi-
taeabominabilem LaicisredditClerum,orequidem profiten-
tem Chrirtum, faftisautemnegantem. UndePatres Conci-
liiTridentini SefJione 24. fapientiflime concluferunt: Omnes
Sc  fingulos, qui adpromotionem pracficiendorum quodcun-
que Jus, quacunque ratione habent,facra Synodus hortatur Sc
monet,utimprimismeminerint, nihilfeadDei gloriam, po-
pulorumquefalutem utiliuspoflefacere, quamfi bonos Pa-
itores Sc  Ecclefiae gubernandae idoneos promoveri ftudeant;
esoque, alienis peccatis communicantes, mortaliter peccare;
mfi quos digniores, Sc  Ecclefiae magisque utiles ipfi judica-
verint; non quidem precibus, vel humano affedu, aut am-
pientium fuggeftionibus,fed eorum exigentibus mcritis prae-
nci curaverint. Quamfancte hoc conclufitfacra Tridentina

Syno-

LIBER Vil-  27

$ynodus, tam proterve contraveniunt hac, 8c priori aetate
fsepcnumero facrorum benefkiorum, Sc paftoralis curae col-
latores : atque ideo tot fcandala exhibemus horeticis, quot
igncrantes & indignos promovemus ad majora facerdotia.
Horreo, cum lego Sophronium in prato fpirituali cap. 149.
Lubet ejus verbis exprimerehorroris caufa: cum defcendifiet
Abbas AmosJerofo,lymam 8cPatriarcha ordinatus eflet,vene-
runt omnes Monafteriorum Eremi Abbates , ut adorarent
cum, inter quos adfui 8c ego cum Abbate meo. Ceepitque
Patriarcha dicere Patribus : Orate pro me Patres, magnum
enim onus 8c intolerabile mihi injun&um eft, Sacerdotiique
dignitasmeterretimmodice,plus enim, quam caeteratimeo
Ordinationis farcinam. Nam inveni fcriptum,quia Beatiffi-
mus Sc aequalis Angelis Leo Papa quadraginta dies perfeve-
ravit ad fepulchrum Apoftoli Petri vigiliis Sc orationibus in*
filtens; petensque ab Apoftolo, ut pro fe apud Deum interce*
deret, ut dimitterentur fibi peccata fua. Impletis diebus 40,
apparuitei Anodolus Petrus,dicens ei: Oravi pro te, Sc di~
miffafunttibi omniapeccata, pr§eterquam impofitionis ma-
nuum: hoc folum abs te requiretur, five bene, five fortafse
male egeris. Sub impofitione manuum non folum intellige
OrdinationesSacerdotum,fed etiamEpifcoporum elečfiones,
Confecrationes, 8c quafcunque collationes facrorum officio-
rum, praefert-iin quae pertinent ad curam animarum Sc pote-
ftatem clavium.Non fufficit in ejusmodi Principibus,Sc colla-
toribus refpicere ad perfonas tantuni dignas,fed digniores: ad
capaces tantum,fed capaciores. Exfint autem hinc procul igno-
rantes, ignavi, ambitiofi, Simoniaci, infames Sc plane etiamfi
moribus tantum fufpefti funt.ut vaniculUufores.aucupes.Scc.
quivalde dehoneftant dignitatem Sacerdotii. Ne autem hoc
obtingat, imitentur pro Sexto Principes Philippum II. Ferdi-
nandum etiamfecundum 8c Gregorium XIII. aliosqueMun-
di Sc Ecclefiaemagnosmoderatores, qui vel ad extinguendas
hserefes, vel prolatandana Chriftianam Religionem,amplitd-

D 2 ma

23  ARCANORUM S 7 A 1 US.

ma Collegia, Academias pro Juvenibus cx haereticorum locis
oriundis, fundarunt: hocque arcano ufi ad fovendun indcfi-
ne-nter in hsereticillimis etiam Regnis Anglia, Suecia , Dania,
Hybernia, Tranfylvania, totaque Hungaria, per Emili arios il-
losjuvenes in Sacerdotium eveftos,CatholicamReligionem.
Suntejusmodipia locatotidem firmilfima armamentaria Ec-
defiaeyubinonfolum to ta armatura fortium do&rinae iacrec
quotidie inftruitur, fed etiam ipfi facri milites formantur in
expeditiones longinquas adverfus haerefes profanantes Vcr-
bum Dei. Carolus V. quoquo per Urbes Se Provincias,Re-
gna Se Imperiaproficifceretur, illnd identidem ubique inqui-
rebat: primo, quomodo Juventus, refque fcholaitica fe ha-
beret?Secund 5  ,quiCleri moreš? Tertid, quae Juititiac ad-
miniftratio ? exiitimans, falvis iftis,falva elTe omnia.Nam qua-
iis educatio 8c informatio Juventucis, tališ futura e It aliqnan-
do Refpublica, 8e in hac Religio. Quod cum lačie imbibi-
tur, vix dimittitur. Quales deinde funt Paftores, tales lunt
oves. Hse illorum voces audiunt, doktrinam excipiunt Se
fequuntur.

14. Septimo, nullum penitus prreter patrium, eumque
Romano: Catholicum cultum in uiisterris, publice admit-
tant. Non aras, non Mufea, non conciliabuia privata, non
condones vel Poitillas Sec.Immo fi citra fraudem fieri poteft,
dividendiHaereticorum pri vatorum animi,ut diverfa fentiant,
Se ambigui reddantur de veritate fuae fidei. Erit hoc tam ad
convertendosillos, quamadpraecavendas turbas illorum ex-
pediens adminiculum.

15. Odavo,tollend3eomnes de fide Se Religione apud
vulgum difputationes. Idolim Imperatores in lege Nemo C.
de SS. Urin.  Vetabant: h  contra Julianus Apoilata, quia fi-
demCatholicam fupprimere geftiebat,ultro admifit unicui-
que quod luberet, docere, Se pro arbitrio difputare. Prohi-
bendum quoque Paftoribus, Se Ecclefiarum Praefidibus, ne
fuper his,qu5e in Qecu®e,nkisConciliis Se in tota Ecdefia de-

cifa

LIBER Vil  29

cifa Se recepta fint, dubia moveant, controvertant, aut Typis
divulgent. Hoc umbcne fe defendit Italia Sc Hifpania a Lu-
theri Sc Calvin! infultibus. Et exarcano Status Ottomani nul-
las in Muhametismo fuo patiuntur controverfias framea 110-

dos omnes folvente.

16. Frequens inquifitio Synodalis in moreš Scdodrinam
Clcricorum plurimum conducit ad praefervandos ftatus a Se¬
diš , Se diiformitate Religionis. Multos enim coelibatusmor-
tificat, & vitam proftitutam exoptanc. Alios denegatio ho-
n or u min diverfa trahit: vel gloriae,Sc vindidae Cupido exfti-
mulat, ut fcioli, vel Satyrici, vel fumi aucupatores magis vi-
deantur, quam verbi divini praecones. Alii ambiguas dedu-
cunt glodaš exfcriptura: jadant veritatis reternae inftar me¬
ra Sophifmata : interpretationibus fcurrilibus, Sc genio fer-
vientibus feladant,usquedum in tentationcm Sc loqueum
Daemonis incidant, Scubi, cum impio in profundum vene-
rint, omnia contemnant, Sc pervicaci contumacia cum Lu-
therocontinuo clamant:Confcientia fibiillaesa Sc integra, ne-
que vellefe, neque pode aliter credere, aliter agere. Proh!
quam illaefa Sc integra ejus poterat ede confcientia, qui a Re-
ligioneapodatavit, Sccummoniali in facrilego thoro adex-
tremumfpiritumvixit. Nullus profedo extitit hadenus h se¬
re dat cha, quiexinquifitione purae Veritatis defechfet ab E te¬
ci diaRed omnes de fuis vitiis Sc praviš inclinationibus fibi ma¬
le confcigad excufandas excufationes in peccatiSjCorrupeRint
veritatem. Religio praetextus eft; Caro, gula, fuperbia finis
Sc fcopus. Sic Cerinthum, olim Sc Menandrum, Neilorium
Sc Arium Scc. fic priori aevo apud Monafterienfes inWeftpha-
lia Regem Anabaptiftarum, denique Calvinum Sc Bezam ad
hserefimimpulitefificenis libido ,quam obtegere debuit Re¬
ligionis praetextus. Superbia Sc luxuria exftimulavit Luthe-
nim, iracundia Hudimi, Zwinglium vindida in transverfum
abripuit« Cleri vitia nimium diffimulata ličentiam partnnt,
Sc cum amplius ex coetio r.egredi non datur facile, fubfequi-

D 3

30 arcanorum status.

tur emendationis defperatio. Impius ('iterum repeto) cum
in profundum veneric, contemnit, Sc exinde Apoft.ilia , Ha>
reiiSj vel faltem Religionis aliqua ipeciofa novitas., quce fen-
fim curiofos indagatores, plane corrumpit. Haec terme ora-
niumhucusquehaerefium OrigoSc Caufa.

17. Decimo,fi lento quodamufuprcTcludaturaditiishce-
reticis ad publica munera, fenfim ad faniorem mentem fle-
ftentur illi; eaprasfertim necel lita te ,quod faltem hlios elle
nollentextorres avitarum dignitatum. Non tamen iltud, fe
praevaleant Hjeretici, legeftatuatur. Nam id ipfum latis iratis
ellet ad queftns, conjurationemque Sc contumacia arma.

18. Deniquemuneribus, pollicitatidriibus, blandinis fpe
promotionum, praebendaruin, Sc ejusmodi illecebris, quae
prilHnam fortem, vel datum oblivifci taciunt, allici poliunt
ad veram fidem; quam artem (dummodo non dcfinat con-
verfioin hypocrifim ) nec ipfi Theologi improbant. Com-
moda enim temporaka nonraro ad coeli gradus conducunt.
Licet fortunae bona non quidemcaula motiva ad converfio-
nemeiTedebeant, tamen multisexperimends conftat, quod
magni praeferrim viri, vix prius convertantur, antequam cer-
ti fintde vitae fubfidiis, vel de congrua iuo fiutui dignitate. Et
haecfermb leniora media reflaurandae Religionis n o lira opi-
nione & fenfu funt, quemtotaliter fubjicimus cenfurae S.Ro-
manae Ecclefiae, At vero Maiomburgus ille pro Gallicana
Ecclefia Zelotes, S c  Regise aurse, Sc Aul<e mancipium in libro
de Inftitutione, Sc privilegiis Romanae Ecclefiae multb aliud
arcanurnrevocandaead fnigem hserefisySc inde reltaurandae
Religionis adftruit, in Epiilola ad Regem nimirum:

i9 #  Unum ex praecipuis obftaculis, quae
haereticos morantur, ne Romanae Ecclefia
finum repetant,eam falfamaue opinionem
effe , quam tenaciter imbibere, Pontificis
Authontatem a Catholicis nimium attolli,

imrnen-

LIBER  Vil  3t

immenfamqueei poieftatemtribui. Et alibi rur-
ius ait: Propolltiones Faniieilfes ( de quibus infra)
c6 fpečtare , ut circumfcripta minutaque
Ponciricis Romani poteftao:, Froteltancibus
odiosa , tanto ilti facilius ad (Jatholicam,
veramque Religionem perducantur, ficque
fperari pofle bchiima cefTaturum lublatis
ejus caulis (fcilicetPontijicis Rammi Juftoritjte ,)
At Sacrilegus mihi piane elHuafor Maiomburgus: Omnem
enim Authoritatem, quain Papa habet,obtinuit a ChriiloDeo
homine, cujus vicario munere fungitur in terris: an igitur
hanc minuere aufit fragilishomo, quam Deus dedit, tot prae-
rogativis, ac multoties manifeftis miraculis confirmavit ? an
Maiomburgi pluma levior calamus circumfcribet poteflatem
illatn, quam vicario fuo Deus tribuit abfolutam in omnia
fpiritum concernentia, ut alibi dicctur ? An ad haereticorum
falivam deponetPapa claves fibi a Salvatore noftro configna-
tas, quibusaperire &claudere Coelum,folvere Sc  ligare ter-
ram valeat ? Dic fodes: Cur hoeretici non reftituunt,quod Ec-
clefiae, ejusque facratifiimo Principi debent ? Cur diripiunt
tunicam Chrifti, dilapidant oblationes piorum hominum, u-
furpant facrilege patrimonium Apoftolicum ? Pontifex autem
ad eorumnefandum lubitum, deponere deberet poteftatem,
Sc Jurisdiciionem, quam divino Jure polfidet, Sc  a tot faecu-
lis ,in hasc usque haereticae pravitatis tempera, inviolatam
exercet? J v^ov ^  <oVsq!dEft,eft omnino amplidima,?«: magna,
immo maxima PontiHcis Authoritas,poteftas Jurisdidio: fed
non immenfa, aut nullis terminisfepta , (ut illam denigrare co-
naturMaiomburgusin prsefata Epiftola adRcgem:)Circum-
fcribitur enim lege divina, lege naturali, Sc  lege fua propria 3
fi datum fuum non dedeceat.
zo,  Siquis autemintimius rem expendat,praetextus tarr

*§* arcanorum  status

■  tumfpeciofus edin Haereticis Pontificispotedas,in reipfali-
tet Dočtrinae pertinapia, & adverfus animus a caelibatu, jeju-
nic,poenitentia, bonisque operibus, quae ficut abhorrent hoe-
retiei,itaPoritifex nunquam remittet ea plačan dre hiereiiscau-
fa. Perdicio edthuicex fe. Non fe capit Maiomburgus , cufn
perfuaderegedit Pontificiam Potedatem obicem elie conver-
fionisHaereticorum:Nam ex hoc ipfo argumento pulfat etiara
Regiam Principumque authoritatem Sc potedatem , quam
non minus haeretici Vatiniano odio perfequuntur,acPontifi-
ciam. Nimquamimpetitur fedes Apodolica, quin etiam con-
cutiantur Soiia Principum.Exinde titubavit Bohemiae folium
fub Ferdinand o, Hungariec Sceptrum ab Haereticis ferme cre-
ptum Leopoldo; Sc quantum afflida fuit Corona Galliae ab
Hugonotis fub Henrico III. Sc Ludcvico XIII. miferet rnemi-
nifle. Quidenimaliudfequi poted, ubi haeretici fuos Princi-
pes criminum fuorum St Apodafiae vident vindices, quam ut
Omni modo exarmare conentur ferituros.

21 .  Idem intellige de Schifmate, cujus ilipprimendi fpem
exfupprefla Apodolica; fedisauthoritate fibi fomniat Maiom¬
burgus, Omnia quippe Schifmata hacrefesque, ut longa fert
oxperientia, exfurgunt non propter Pontificis potedatem,fed
propter nefanda fcelera malcrum Principom Se Haerdiarcha-
rura, quales inter hos erant Photius,Arius,HuOus, Luthcms
Sc Calvinus Ste. interillos Lotharius Audrafiae,HcnncusAn-
gliae Reges,Veneris prodibula, Gudavus Succiae Rex F.cclc-
liafticorum bonorum Heluo cum multis aliis; quorum cmni-
uminfcelere contumaciae nec patrocinari.necadgemum eo-
rumeonnivere, nec publicis fcandalis favere volebat fedes,
Apodolica. Verae proinde caufae fublatitant,St in lucern non
finuntur, quia atra caligine, Se aeterna cenfura dignee funt:
Praetextus autem fpecioli profemntur, ut aliqualiter valeant
patiare Schifmatum Haerefiumque indignitatem.Quia Judex
&Vindexfcelerum Sc fcandalorumPapa eiTecreditur,ide 6
»mniumodiaconvertunturin ejus authoritatem: ideo Anti-

chridus

LIBER Vil  35

chriftus efTe debet, quia ejus perfecutores Anticlinili funt ge-
neratio pellima & abortiva.

22. Omnium retro hiitoricorum monumentis ( fruftra
obgannienteMaiomburgo) ccnllat: JSihil U Spi cim Sc

unquam concedeodum eife hae reli , quod
avicae Eeligioms integritatem & candoiern
perltnagic. Turbant poiius male concefTa, quam ut
rcducantur errabundi. Bonum ex integra caufa, malum ex
auolibetdefečhj. Cedere qyidpiam hiereticis in materia fi-
dei,idem ed,acVi£torige eorum accinere.Quid juvat tranfige-
re cum iis,qui Deo fidem negant. Apoftatae nunquam čreden-
dum;Cpntumaci nunquam cedendum. Eorum intered in ob*
fequium tidci fubmittere intelleftum. Transa&iones denique
cum haereticis nunquambene cefferuntEcclefie, hunquam fi¬
ne damno cum illis transačtu. Exempla funt fubZenone, He-
raclio,Conftante &cc.&cc.  Imperatoribus, Intercedunt quippe
in liifce transadionibus vel attentatis potius fubtilitates verbis
involutae, quae magis falfitatis funtindoles, quam videri pu¬
der; promittuntur multa,nunquam exfolvenda; mora quaeri-
tur, ut fortius infurgant,pro digito porredo totammanumu-
furpant. Hodiš quantumcunque conceffus nunquam fatiatur,
urnim adeptus,mox aiiudappetet,St deglutire folet. Heeretici
conniventianon mollefcunt, beneficiis obftinantur: & quid-
quid iliis conceditur vi&oriam fuam arbitrantur. Exemplo res
pateat.Illud liter im,  fi ve Carolina conftitutio, quam Maiom-
biirgus in libro s  • dum Lutheran fol. 204. approbat, univer-
fam Germaniam corrupit, Hacrefimque aids radicibus plan ta*
vit. Ibi enim conceffum fuit, utusque ad Concilium Oa-
cumenicum (nnlla Pontificis fa£ta mentione) fuperfedere-
tur quaeftionidebonisEcclefioe direptis : Proteftantes eflerit
habiles,qui Ciefareae Camerae alliderent, upi pnus inde arce-
bantunCatholici vetera folverent. vedigaliaEcclefiis abHaere.
ticis occupatis: ExutraqucReligione Magiftri, Sc Concicna-

E tores

34 ARCANORU M STATUS.

tcres eligerentur: Utrique ftipendia ex Ecdefiis perciperent,
irfusCalicis,& facerdonim,qui adLudierum defecerant,matri-
monia permitterentur &c. Scc. Quantum cum hoc infaufto
Interim Religio Catholica affli£ta,quantum Lurheranismus
in toto Septentrione ftabilitus, quanta Ecckfiae direpta bona,
quantum fedi Apoftolicae detra£tum,vix neccfle efh exprimerc,
quiaresperfeliquet. Nam hac transadione neqiie mitigati,
neque leniti funt Prpteftantes, fed infolentiores fa&i, nec re-
fpexemnt Concilium Oecumenicum, proptereaprincipaliter
inihtutum, minus obedferunt, minimeque pa&o fteterunt,
quo jubebantur in virtuteillius interim,  in reliquis ferme o-
rnnibus, quae ad dogmata fpečtant, Catholicis affentiri. Ided
Concilium Tridentinum perfpečlis hifd Haereticorum impo-
fturis. Ferdinando I. Imperatori fpem faciendi certiffimae c o m
verfionis Haereticoruni,metumque incutienri caeterorumCa-
tholicorum ad haereticos defečtionis, ex admifsa vel negata
fub utraque fpecie communione, nullo modo admittere vo-
luit, fed rotunde negavit, lit teftatur Palavicinus in hiftoriS
Concilii lib. 18. c. 4. adnexa hac ipsa causa:quia experientia
conftabat, haereticos benefkio nonprohcere fed abuti.

CAPUT IV.

Qud ratione Corona Francu fe novijfime

liberAvit a Seftjriis .

1.

L Udovicus XIV . poft Neomagenfem pacem , vel potius , ut
Galli fe jačtabant, dičhtasabeo Vičfcore leges, confečto
priusadverfus Germanorum, Hifpanorum, &r Hollandorum
potentiam bello, atque non friiftra, fervato in ftipendiis cen¬
tu™ feptuaginta millium exercitu,tantum Authoritatis in Eu-
ropa fafhgium attigerat, ut redux non folumdomi a fuis Va-
mIUs  quafi pr o Nuuiine, <k foris a quibusdam afientatoribus

pro

LIBER Pil  35

pfO Arbiti'0 Enropse,& Monarcha Orbis, indito infuper Mar
gni  nomine, haberetur; fed etiam fub initium ftatim confedi
belil, padaequepacis,illum quinquaginta diverforumRegum,
&Principum (quod non lacile icdum, nec auditum) Legati,
Aularumque Miniftri inviferent. Multum, mecaftor, prepiha
illifuitfortuna ex Confoederatorum non minus inconftantia,
quam difcordia. Nihilominus in hac tanta rerum felicitate
Duo fibi adhuc dcefie ultr6 fiiis diditabat.

Primum erat, nondum plene comparatum Aultrafiae Re-
gnum, quod inftar antkpte Galiiec usque adRhcnum exten-
dere moliebartir. Alterum eft, quod Hugonotorum, quam
alias diu meditabatur, vel plenamreformationem, vel to ta-
lem extirpationem nondum confecerit. Ad primum confe-
quendum vetabant modo leges.pads. Ad alterum itaque fe
omnibusviribiiscomparavit, utillumZelus Domini, fihu-
manum quid non intercellit, comedifle videretur. Et vix Re-
gumalteri unquam, tam feliciter ceffitnegotium hoc ad ex-
tirpandam Haerefim. Cum vero hoc Religionem, cujusli-
bruna fcribo, fpedet, expendampaucis, Sttamartem, quam
methodum, quaufusRex, memorabo.

2. Obex primus quidem eratedidum Nannatenfe, quod
Henricus IV. Avus Ludovici XIV. in gratiam Hugonotorum
fanxerat, defcripuim in plura capita, quae palam faventHu-
gonotis, eosque multis privilegiis, quoad illorum fedam ,
eximunt a poteftate Regis: quo foluta impietatb, licentia, fixae
haerefi altiores fibrae, Sc  permiffe furori habenae. Tam ini-
quaelegisamplitudinemjamprius ab aliquot annis fenlim &
per intervalla imminuere fatagebat Rex: doneč ultima pace
conftituta, Sc  obfiftente amplius nemine externo, occafio-
nem nadus fit, fe ex integro opponendi edido illi impio,
regiaeque authoritati plus aequo adverfanti: Semper enim

Hugonotis rudimenta fueredeftrudio, Sc  ruina Principum,
ut in Belgio , Germania, Hungaria, Bohemia, Sc  paf-
fim, ubi hserefis fuas radices fixit, comperimus Sc  fupra

E 2  jam

36  ARCANORUM 'STATUS

jamdhdmus; deGaIliateftaturGramondus,quod ab Henri-
co II. ad Ludovkum XIII/ Sečtarii Franci« in id ccntenuUe
vim omncm, ut per calcatos Reges viam lihi in libemitem u-
cerent. Hincprimamalilabes, alterain Divo* injuria , jutbiii-
m« 1‘ndovico caufae fuere, inveteratum jam nimis,potetir
temque Hugonorifinum aut reformare, aut Rcgno peilcre.

%:  IgiturPrimo fijbpoena perpetuae relegadonis interdF-
xit omnibus Seftariorum Miniftris, five Religion trii-, quem-
quam ampl.us Catholicenattim,baptizammque fuee teci« ag-
gregare,vel Catholicum (licet prius HugonotusiuilTet)apo-
fhtarevolentem, in gremium tuum recipere; Secundo,Ec-
clefi« relapfis conceli« edičto Regio vel daudebantur, vel
funditusdiruebantnr. Tcrdb, Agonizantibus llugonotis atii-
ftebant Catholici facerdotes, comitati brachio fieculari, & ad
extremum usque halitum dilponebanc eos ad hdem Catholi-
cam.

4-Quarto, inquirebatur in Ecclefias Hugonotorum, an
illae Nannetenfi privilegio infertae, 8 c  reperco modico deteftu
probadonis, mox «quabanturfolo,& exinde niultas ccnuenas
Ecclefias deperdebant fe&arii. Quinto, Academiae public«,
Scholaeladn« fublatae omnes, permifsa illis folumoao verna-
eula legendi fcribendique do&rina, Similiter 86x16, interdiSa
omnis Synodus nadonalis, omnesque congretliis ob caufam
Religionis. Sepdmo ademptnm privilegium de non coram
Catholicistantum Judicibusin judicio fifti,quod conrinebat
expreffe edi&um Nannatenle, ac confequenter omnia Tribu-
nalia Hugonotorum extinQta. O Savo excludebanmr a parti-
cipadone cujuscunque Magiiiratus, dignitads,aut ofHcii } cum
tamen prius magna in Regno munia obunerent, &: mulami in
aula «llimarentur,quo contemptu fummopere exafperaban-
tut, Nono iis e contra, qui Hugonodfimim deferebant, fequc
ad Romanam Ecclefiamconferebant,praeteralias gratias hoc
fpeciale privilegium, ne, nifi intra čemim tempus debita apud
Hugonotoscontračtaperfolvere tenerentur,largicbatur. Dc-

" cim6

LIBER Vil.  37

cimo fanxit, Sc inhibuit puhlico edido fub pcena relegationiš
Sc ccnfifcationis, ne quispiam, citra veniam Regiam, ltinera-
retur ad externas Provinci,is, fub quocunque praetextu.

5. Denkjue Ann.us 1685- Sedariis plane fatalis fuit: quo
totum edidum Nannatenfe fublatum, ukimumque praedpi-
tium datum haerefi plus aequp per unum, Sc pluscjuam dimi-
dium fteculum contumaci. Fxindequinquagintamilliahomf-
numflatimin principioreformatioi)is,ubi nondum milite Sc
excubiis praipeditus eratabfceffus, voluntarium exilium : fu-
fceperunt, exportata e Regno ad exteros ingenci aeris,auri, ar-
gentiquequantitate. Quod ipfum acerbe tulit Rex,8c ided
per publicum praeconem pradatum Henri ci IV.edidumitera-
torevocavit, Scrurfus aho,omneme Regno excelTum gra-
viliimeinterdixit, fada infuper declaratione, fe non aliam,
quam unam, eamque Romanam Catholicam fidem toleratu-
rum impofterum in omnibus fuis ditionibus. Ex hoc omnia
confeftim fedariorum delubra diruta,clancularii conventus
prohibiti, preces nullae,Sc obfecrationes admiirae,Miniltri he-
terodoxi velutincentores haerefeos e Regno profligati;ipfi au-
tem Sedarii ad Miffam, Sc conciones Catholicorum Sacerdo-
tum per Satellites adadi. Multis impofiti in domosDimachae,
qui tamdiu, Iaxatis omnis militaris infolentiae habenis, mor-
tificabantincolas, doneč Catholicae Religionis exerdtium af-
fumerent, 8c templa frequentarent Catholicorum.

6. Tandem uidimo edido omnes renitentes,viri quidem
ad Triremes, foeminae ad clauftra, Sc perpetuos carceres con-
demnati. Spedabant haec attoniti Septentrionales Reges Sc
Principeslmpšfiiprotedantes,Sc reformah: Sed praeter com-
miferationem erga profugos, 8c exules aliud tentare vixau-
debant. Adeo etiam exteris formidandum fe Regem, Sc Ze-
lotem pro domo Dei prebavit Ludovicus, in hoc vere fin-
gularis, Sc felicior omnibus ante fe Regibus Francise, qui Hu-
gonotifmum (Hydram illam avernalem, Sc Francis fatalem )
ferro Sc flammis, ut Francifcus I. Sc Il.ac Ludovicus XIlI.per-

E 3 fecud *

38 ARCANORUM Sl AT LIS

fecuti, tamen interimere, 8c evellere non potcrant, Imm6 ex
flairtmis illuftriorem, & ex bellopotentiorcmreddebant,ut
etiam primi Principes, 8c Regni Proceres, qualeserantBorbo-
nii, Colini, Bulionii, 8c alii quam plurimi ad illius Sedarios
converfi, illorumfedamprimo indulgentiaquadam amptexi
funt,tum confuetudine adamanmt, moxconllantiaretinue-
runt, tandem pertinacia quod proprium hacreticorum vitium
elbper dena,8c amplius contralleges fuos non minus feditiofa,
quam cruentiflima bella, eredisbis mille, & quadraginta Ec-
clefiis, ftabilitis fupra centum mille familiis, occupatis tetra
marique urbibus, Še  primis Regni munimentis propugnarunt.
Invidi jam putabantur Hugonori, fed Ludovico minime: cui
indignum plane vifum, ut praedecefforesfecere,cum fubdi-
tis armis certare; nec enfem in eosftrinxit, nccper fupplicia
eliminavit, fed mitioribus remediis, fubtradionis occalionis
exercitandae hcerefis, degradatione, comminationibus, edidis
iteratis, Sc praecipue delpotico tradandi modo in tantamde-
duxit defperationem, utvidereturperfe evanuifTe eftFrancia
Hugonotifmus, relida ekantlati tanti operiš Ludovico apud
omnes probe Catholicos aeterna farna, 8c exiftimatione.


C A P U T V.

<An, quomodo , & qudndo Principibus con~

cejjumjubditos infideles adJidem compellere  ?

i.

S Ola in humanis voluntas abfolutalibertatefruitur: Omit-
tit quod facere, 8 c  facit, quod omittere potuiflet. Quod
maximum humani arbitrii privilegium eft, S c  divinitus datum.
Ideoliberaanimifenfa fub jugum redigerefummaerudelitas
eft, immoinjuriainDeumhominesquemaxima, id Juriš fibi
arrogare, quo fe Deus privavit, concelTo jam a Mundi exor-
dio, creaturse rationali, libertatis perpetuo diplomate.

z.Inter

LIBER  Vil  39

2. Inrer omniavero arbitrii humani, ait La&antius, ni- inflit. 1.5.
hil tam voluntarium, quamReligio; a qua, fi animus aver- ca P- ao>
fus, jam fublata, jam nulla dl. Tria diccbat Rex Stephanus
Polenim, fšbi Dens refervavit. Ex tvhilo aliquidfacere , fcire
futura , &F imperare uoluntati.  Qui fibi hm c arrogare prm-
fumit, Del dominium involat. Ideo receptum dl iilud, tam

apud SS.Patres,& Theologos,quamapud prudentes Politicos:

Neminem , etiam Subditum & Vafallum,
adfufcipiendam Religionem., cogendumelTe
dire&e.

3. Notandum tamen drrede : hocenimterminofalvan-
tur omnia , quae fuperibus capitibus dičta funt. Principes
etenim neganuo libertatem Religionis in fuis terris; aut per-
feauende velpraefcribendo novatores ex fuis territoriis; aut
flabiliendo unam folam Religionem ob falutem Reipublicas in
fuisprovinciis; autpuniendo turbatores, fedučtores, relapfos,
excommunicatos, blafphemos; etiam extremis fupplidis: ne-
quaquam hoc ell imperare hominum voluntatibus , fed e 11
punire eri mina & perverfas voluntates facinoroforum & Apo-
flatarum: Eli ilaleilire unitatem <k cohcordiam, qu$e Reipub-
licae fumme interefl: dlimpedire hccrefes, quse incapitere-
pugnant divino decalogo, hujus vindex dl etiam gladius tem-
poralis. IpfeDeus, qui libertatem dedit arbitrii, nonfepri-
vavit juftitia puniendi iilud, fi delinquat.

4. Caeterum noilro etiam fenfu , ubi ejusmodi motivae
eaufae noninterveniunt, necrelapfifintfubditi, fed origine
fuainfideles, perfuadendam illis nonimperandam, ajo, fidem
& Religionem. EquidemjuxtaDo£torem Angelicum, Po- O^ io.v.g,
teftas &: Jurisdtftio fmcularium Principum fe extendit dire-
Ge ad finem tanturn temporalem, non ad ea, quee funt fu-
per naturam, divina & fpiritualia, qualis dl Religio. Theo-
doricus Rex libro fatebatur,Religionem imperare fe non pofTe
(fcilicetinfidelibus) quia nemo cogitur, lit credat invitus.

Fruflra

Lib.a.t.
*. 17. n.

40 ARCANORUM STATUS.

Fruftra agit, qui invitce voluntati leges imponitinternas : Ad
opus externum manus, non voluntas cogiiur.

MaximilianusSecundus,nullam elle intolcrabiliorem
Tyrannidem conteftabatur, quam fi Princeps Voluntatibus
fubditorum, maxime in causa Religionis, quae mere interna
ed,dominari geftiat. Invitus credtt prout vult,non prout
cogitur. Quid ju vat externS ad colendum Numen cogi, Se
interne negare. Illud inutile, hoc lacriiegum eft.

. 6.Rationem exipsapraxi Ecdefiae producit Laymanu§
• inquiens: quandoquidem ad divinum honorem Se fuavcm E-
vangelii propagationem Eccleficequeaedificationemvalde in-
tered, ut Chridi fides liberefufcipiatur, eoque conftantius re-
tineatur. Non enim opus eft vi Sc injuria in iis, quse cogi
nonpoiTunt. Šibi habeant hoc Calviniftae, Anabapti dce Se
ejusmodi haerefium furiae, qua: callent in caedes civium, in
degradationem Magiftratuum , in abrogationem Poteftatis
publicae. Quo modediiis Principes Catholici aientur anti-
quumdncerumqueDeicultumin fuisditionibus; tanto rig 1 '-
diusproculcant Heterodoxi in fuis tenis; ut in hac retami per-
turbatione mirum aliquando non fit,fi neftri Principes arri-
piant gladium temporalem adverius domedicos holies (tur-
batores , Novatores Sc Authores haerefium intelligo) qui anti-
quumveritatiscandoremobfcurare, Se novasPieudo-Evan-
gelii tenebras clam Se palam , armis Secalamis invehere con-
nituntur: UtjamaFrancifci Regis temporibus auh tune Hu-
gonoti in Francia, Se HuPitce a \\ v enceslai ignavi excePu in
Bohemia.

7 ; Unde Beccanus infignis Theologus quadi*uplicem
viam indigitat, Principibus itecularibus, faltem indirede in-
fidelesfubdttos adacceptandani iidem compellendi. Primo,
augendo folita gravamina, ut funt ColledagTributa Se ftmilia,
quae Principi aliunde debentur. Ut colligitur ex cattone jam
'Vtroc. 2j.q 6 .  Idque tamdiu , doneč chriltiani fiant. Ex-
aaioncsautemSe gravamina haec, neque contra padum, nec

bonam

LIBER VIL  4i

bonam fidem, neque extra moderationis limites funto; ne vi-
delicet illi facram fidem ob malam noftrorum Principum fi¬
dem abhorreant, vel fub Religionisfpecieavaritiam fufpicen-
tur. Qui vehementer emungit, ait Salomon, elicit fangui-
nem ; Sanguisprovocat iras, iraeproducunt difcordias Sc tur- Pl ' 07 * c > 3 *
bant pacem puhlicam.

8. Alter compellendi modus eft, cum Jus habitationis
vel incolatus fubditione Principis Chrilliani Infidelibus prše- tie ^ 3 g t
cluditur, vel abfolute negatur. Ita Imperator Juftinianus apud
Paulum Diaconum lege promulgata, omnes hsereticos Sc  in-
fideles de finibus fui lmperii ejecit, conceffis trium men-
iium ad converfionem Induciis. Ita Ferdinandus Sc  Elifabe-
tha Hifpaniarum Reges plusquamoftoginta Saracenorum Sc
Judseorum millia, ex fuisRegnis intra quadrimeilre exulare
jufferunt, quia Baptifmi optionem fibioblatam accipere re-
cufarunt. Hoc fa&um refert, Sc  quafi piiffimum comme-
morat Picus Mirandulanus. •

9* Id ampliant alii DD. non folum de infidelibus non
bapdzatis, verum etiam de baptizatis, ex quorum moribus
perfkliae contagio alios invadere poflet, utadmirando exem-
ploRex Catholicus Philippus III. prselufit, ubiAnno 1610,
ex tota Hifpania, quamvis fUmma nominuminopia laboran-
te,exire, &in perpetuumexulare juflitfpurias&:poft bapti¬
fmi etiam fufceptionemj a fuis erroribus vix defecatas Mauro-
rum reliquias, quorum numerus ad nonies ferme centen*
millia afcendifle fertur.

io. Tertiumcompellendimodum fuggeritidemTheolo-
gus Becanus inquiens: Ecclefiampofle concedere alicuiPrin- clntrfj,
cipi Chriftiano curam Sc  poteftatem introducendi Sc  confer-
vandiidoneosPraedicatores in provinciis infidelium,&ulci-
fcendi injurias hujusmodi Praedicatoribus ab infidelibus Illa-
tas , imo etiam titulo belli, occupandi infidelium terras, in
quibus non permittitur libera Evangelii prsedicatip.

42  arcanorum status

n. At tres fcopuli hi c vitandi: Primo, nc Princlpesin-
tempeftive ejusmodi remediis utantur,nevž dumle rcdihca-
re arbitrantur, plane evertant domum Dei. Inconfultus /e-
lus virtutem ipfam exaiperat, veluti praematura medicina
morbnm, cui plus officit, quam prodeft.

Secundo, ne oblivifcantur mtnfuetudinis Chriflianae, quae
Religionis fuae initia, nonab acie gladii, fed a Verbo Dei, fi-
cuti leliciter coepit. ita in finem usque faeculi confer vabit. \ io-
lenta enim vel dejiciunt animos infidelium, vel efferant ? fi
hoc, defperata res eritSt converfio nulla, Equi fyl veftres ad-
domefticari debent, Stpopismistrahi, antequam Equilefub-
eant; ita plane Barbari infideles. Siillud; nimirumfi me¬
tu , vi, St minis ? animis dejicientur. Aliud ex illis non efficies,
quamex infidelibus faerilegos fimulatores; non Dei, fedpur-
purae tu32 cultores.

12. Tertione fub fpeciofo hoc compellendi modo pro-
pagendae fidei eupiditates habendi St dominandi fubtexant,
St Religionis faera Authoritateabutanturinprivata commo-
da. O quodes non Religionis-, quaead fpeciem preetenditur,
fed dominatiis caufa, quod fimulate reticetur: dum hujus
amplitudo potius, quamillius provectio quaeritur; cruentas
five armorum, five infames fuppliciorum expeditiones in
Barbaros, contra Jus omne gentium, fidemque bonam fu-
fcipiuntur!

#  Acriter perftringitD.Auguftinus deEcclefiae manfue-
tudjne, fcribens libro fecundo retraftationum: errorem, vel
potius immaturum Zelum auonindam, qui docere aufi, infi¬
delibus obedientiam negandam efie, tollenda illis dominia, Sc
pro lubitu adverfus illos attentanda qusevis. Errant in hoc
muki, quia nec diftinguere, necconcordarefduntjura. Bre-
viter exponam, quki dehocTheologi ex comntuni Ecdefiae
fenfu, quid Juriš prudentes ex Jure gentium fentiant.

. , J+.Pnmus Ecdefiae Theologus St Princeps S. Petrus Epi-
itolapnma commonetfuosNeophitos: Subjeftf ejlote propter

Deum

LIBER  VIL  43

Deum,five Regi quafi prtcellenti, five Ducibus tdnquam ab eo

mijfis . iifc.  Cum haec Vicarius Chrifti fcriberet, neque Re-
ges, neque Duces alios tune lila aetas tulit, quam infideles Sc
idololatras, Tyrannos Sc ufurpatores : Et ramen depravatis
ifds hominibus vult elTe fubjedos Chriftianos. In veteri
Teftamento populo Ifraeliticoimperavit Deus p er Prophetam
dicentem: Or ate pro Nabucbodonofore Rege Veftro  : licet is
infidelis fuerit, Barbarus Se Tyrannus. UndeDurandus com- ' m2 -  <*> 44«
munem dixit elTe DD. fenfum: Infidelibus non ideo obedien- CJ ' 3 *
tiamnegandam, quod infideles fint; neque ideo poiTe privari
Dominiis fuis, neque jurisdidione in fubditos fuos , licet hi
Chriftianam fidem fufcipiffent. Non enim repugnat perfefi-
de Cbrifiiana imbui, &fubjici infidelibus.  Aut fidelem infide-
li in rebus temporalibus, nec fidem concernentibus obedire.

Ut ex utraquelege antiqua St nova conftat, Ratio quoque
eft ex S. Thoma: Quia Dominium Se Jus praelationis intro- <1* IO * *r.
dudum eft Jure humano Sc gentium: Diftindio autem fide- I0 ’
lium Se infidelium provenit ex Jure divino. Jus autem di-
vinum , quod eft exgratia, nontollit Jushumanum, quod
eft ex naturah ratione : adeoque diftindio fidelium Se infide¬
lium non tollit dominium, Se Jus praelationis infidelium fu-
per fideles.

15. Quod ipfum tamenfequentibus ca melis  muniunt
Theologi. Primo, ut illi infideles dominantes non fintfub-
jedi Ecclefiae, vel Chriftianis Principibus: fecus aliter ftatuen-
dum foret. Secundo, ut illud ipfum Jus praelationis, five
ipfum dominium non fit noviter obtentum luper fideles, ex-
pulfis Chriftianis Principibus , ut Turcac paffim faciunt. Nifi
forte per padum fe fubdiderint ipfi fideles, gaudeantque ideo
fub infideli Principe, fuis immunitatibus, ac protedloneil-
lius, ut Ragufeifub Porta Ottomanl

16. T ertio, poteft Ecclefia Se Princeps Chriftianus infi¬
deles fibi fubditos (non alias) privare Dominio in fervos fuos,
fi hi Chrifti fidem ampledantur. Et hoc ex praxi Ecclefiae,

F 2 quae

Dift. i?4

C. I. &3

de Jud,

$*rt. l«
»• 39 *

44  ARCANORUM STATUS

qti3e dudum ftatuit, ut fervi Judaeorum vernaculi liberi fianr,
5- eo ipfo, quod fidem Chrifti fufcipiant. Sin autcmempti funt,

. teneri dominos inter tres menfes venum eos exponere, ut a
Ghriftianis emi valeant.Princeps etenimpoteft inStatu fuo fub-
ditos fuos privare dominio, non tantum rerum, fed etiam per-
fonarum, fi id ad bonum publicum neceflarium e (Te videatur.

17. Addit Laymanus fupra citams, fi fervi infideiium,
edam non fubje&orum Chriftianis Principibus, periculum,
perverfionis patiantur, pofle a Dominio fuorum Dominorum
Ecclefiaftica poteftate a mol vi. Tune enim direčle  exercetur
dominium in ipfos fideles: indirefte,  autem Stper accidens
in infideies, quatenus illud neceflarium eftad finem fuperna-
turalem, quae Jurisdidio eft Ecdefiae, omnem Laicam pote-
ftatem exfuperans in rebus temporalibus,quatenus connexae
funt cum fpiritualibus, ita, utab in vicem necelTario depen-
deant, de quo alibi.

18. Quarto, nihil obftat, quin valeantPrincipes Chriftia-
ni Infideiium terras invadere, quas olim Chriftianorum fue-
runt: Exfundata ratione Sacrofančbe fidei, cui pernulla pada
Principum cum infidelibus inita, renunciaripoteft, quin illa
cum primum queat, eo reduci 8t reparari debeat, unde infi-
delium armis & invafionibusinique ejedafuit. Fidei etenim
prsedicatio & introdudio ita libera eft, utfaecularium Princi¬
pum padis immifceri non debeat. Ea autem bella, qure Princi-
pes contra infideiium terras praecisepropter infidelitatem fu-
icipiunt, inprobant quidam Theologi, referente Vidoria de
Indis Infulanis, quod ferme magis fpeculativum, quampradi-
cumeft : Num ipfa infidelitas fumma injuria eft in Deum,
quam Principes Chriftianos vindicare, veramque fidem fu-
perinvehere oportet. At vero terras illorum (ut forte illi
Theologi fupponunt) ufurpare, aurum argentumqueexhoc
praetexturapere, Principes legitimos folio deturbare, neča¬
ke* plane adrogum condemnare ( qui, ut aliqui fufpicantur,
Lufitanorum olim 3  8c Hifpanorurn Zelus fuit, fed.nimis ma-

terialis)

LIBER PII.  45

terialis) jure ipfo naturae 8c gentium prohibitum eft, nifi prše-
dicationem Evangelii negaverint, velipfis Prsedicatoribus Sc
converfis injurii fuerint; tune enim defendere facrofančtam
Edem, ejusque Miniftros, ac fecuritatis gratia depofitum pe¬
tere licebir, aut plane occupare, fi in contumacia cum con-
temptu Religionis, Sc perfecutione faerorum Miniftrorum
perliftant. Sic Hifpani 8c Lufitani quaedam ex ejusmodi ur-
gentibus caufisbello occupata Regnainnovp Orbe citra vio-
lationem Juriš gentium legitimepoffiderecenfenturexcom-
muniDD. fenfu: licet ibi mulca perperam fačta acerbe con-
queratur quidam Bartholomseus Epifcopus in prolixa qua-
dam Epiftola five relatione ad Carolum V. data, de quibus
optimus Caefar pie doluit Sc acerbe tulit infolentias fuorum
Miniftrorum inibi patratas, ftatutis impofterum contra delin-
quentes gravibus poenis, Sc imperata alia procedendi norma,
nevidelicet facraEvangeliilux magis perftringat, Sc offendat
infidelium oculos, quam aperiat Sc illuminet.

CAPUT VI.

De Religionejitta & [mulata.

I.

S Tatiftis, qui Machiavelli infiftunt veftigiis, ReKgio eft com-
mentum, 8c inventum mere politieum, ad continendos in
obfequio fubditos Populus fiquidem nulla re magis movetur,
quam Religione: Veraneilla lit, velfalfa^ dummodo aliqua.
Numa Pompilius, Lycurgus, Sertorius hac arte ufi, primor-
dia RomanaeReipublicse jecerunt.UndeMachiavellustradit,
repetitque frcquentius , Principem ut cautius decipiat, timo-
rem, aereverentiam divini Numinisfimularedebere; quam-
vis nec Deum amet, nec metuat. Adeoque inter arcanaSta-

F 3 tus

4 6  AVLCANORUM STATUS

tu s reponit nofleReligionem, ut expedit, con-
fert, vel neceffe eft fingere , fimulare, difli-
mulare , quamvis aftumere vel novos; varios-
que cultUS attexere&c. Ut eorum admiratione po¬
pulil s fuperftitipni obnoxius, tutius 8t quietiiis regatur,con-
cepta, de Principis pietate, fingulari opinione.

2. Annon dogma hoc apud Chriftianos rogo St catafta
dignum ? Edic mihi Machiavelle: Ut quid vis apparere, quod
non vis effe ? fimalum eft, maltam effe, ut quid vis eile, quod
non vis apparere ? Si bonum eft , bonum apparere; meiius

chryfo- ' eft bonum effe : fi malum eft, malum apparere, pejus eft, ma-

ftojaus, i um  effe. Nonne fatius eft apparere quod es, aut effe, quod
appares. At furdo canimus, cui figura St fabula Religio eft.

3. Vos autem, omei Regnantes! quosminime decetla-

bium mentiens, pro se tern se Ve rita tis Arcano habetote: Si
uspiam? inReligionemaxime oriscordisque
requiri confonantiarn. Graviter errant illi, exifti-
ma ntes, fe fola humana; pfuctentiae ope, qualem fuggeiiit
Machiavellus, fretos, fine veraNuminis Religione, vel fe-
ipfum, vel Imperium, vel Rempublicam, gubernare poffe.
Si fimulata Religio Machiavello e Republica magnum quid
effe videatur, quid videbitur, aut praeftabit Religio vera, fin-
cera, conftansi Ha;caeterna, Stimmutabilis; lila veluti omnis
alia fifta nunquam diuturna, St flos eft jam jamarefcens. Hsec
veritate nititur, illa fallaciis. Haec virtus, illavitium. Hsec
res , illa fpecies. Haecfubftantia, illa fpeciofum accidens. An
vero praeftantius eft accidens, quam fubftantia ? vel fpecies,
quam ipfa res? anpulchrius vitium, quam virtus? an tutio-
res fallaciae, quam veritas ? an fluxa St caduca praeponderant
aeviternis, ipfi expendant animo St impartiali fuffragio fta-
tuant Statiftae. Appofite decretum HipponenfisConcilii X”™»
Bonorum Principum eft, nonfolum corde tenere fidem, Jed ore
ttiam confiteri.  Neminem pudeat Veritatis. Veritas pro-

fedo

LIBER Vil  47

fedo infallibills, Principom ad eateneri, qtias neceflarlafunt
ad falutem fui liiorumque aeternam. Manifeftum autem eft
ex divinis literis: Corde čredi ad Juftitiam, corde confiteri de-
bere ad falutem: ut gentlum Dodor ad Ro man os fciipfit ca~
pite io. Si confitearis in corde tm DommumJEfum, & in cor¬
de tuo crediderts ,/al'vm eris.  Religionis unifcrmis ratio cit.
Confonare debet in rebus fidei oris Sc cordisunitas. Ex prač- 22. q. 3,
cepto affirmativo (Schclaftid ajunt cum Dodore Angelico) *■ 2 *
Religio, ubiopus eft, pcr adus ctiam extemos exprimenda,
nec in ore firnulanda, nec in corde neganda. Hinc nullo ca-,
fu licitum eft Principi externa voce, vel alio ligno aliam Re-
ligionem fingere, & fimulare, hoc enimefiet fuam negare,
gc falfam protiteri. Qui  ( ait omnium Principum futurus Ju-
dex) me negaverit coram hominibus, negabo eum coram Patre
meo.  Ah horrendum erit hoc negabo , 8e tamen irrefra-
gabile!

4. Pro cujus intelligentia notent Politici: aliud elTe Si¬
mulare,  aliud Dijjimulare.  Simulare eft quidpiam fingere,
quod rion eft: Diflimulare vero non oftendere quidpiam,
quod eft. Simulare femper vi dum eft, quia dolose elicit adum
non conformem objedo. Omnes, ait Cicero, aliud agentes,
aliud fimulantes, perfidi, improbi, malitiofi funt. Dilfimu- lib.5.
larealiquando pars prudentiae eft, exfinenimirum legitimo, deoff *

Sc fine dolo. Simulare feu fingere fe a vera Religione alie-
num , cum non fit, divna lege prohibitum eft. Mend&cii id
habet rationem, & apertaeft illufio Sacrofandae Religionis.
Abominatio  autem Domini eft omnis illufor.  • Et ex D. Augu- Epift< gj
ftinicertiffimoeffato. Adentiri nec pro Dei laude licitum eft.

Minus pro temporalire, autReipublicae commodo.

5. Diflimulare Religionem, id eft, eam fine fpeciali ne-
ceflitate <k caufa, adcujuscunque occurfum , cum perturba«
tioneStatuSjCum diferimine vitse vel majoris alterius boni non
velleprofiteri, eft arcanum prudentiae: Semper tamen veliš
diffimularc, nec unquam profiten, eft eontra prseceptum affir-

mativum,

48  ARCANOKUAf STATUS

mativum, quod exigitaliquandoconfeffionemoris, 8ccom~
monftrationem fidei peradus externos, fehujusilliusv&Re.
ligionis effe. Qui me confejjas fuerit , confiiebor & ego eum,
ait fidei noftrce Author Chriftus.

6» Haerebunt ad haec materialesilli Chriftiani, fed formales
Statiftae(materiales voco, qni fineullareflexionead Deum, vel
divina,prascise inhasrent Reip.comodo adorantque velutuni-
cum illorum Idolum Kationem Status) Sc  dicent cum
Machiavello,Schioppio,Lannovio &ejusmodi Barbaris Chri*
ftianis :Curnonpro moribus temporum inftituendam vitam
viro aut Principi Politico ? Quanti ad effedum confiliorum
fuorum non venirent, nifi faperent fimulare, fingere, accom-
modare fe ad omnem Religionem: Inviti hoc faciunt, Sc  faepc
cum dolore. Simulare, diflimularepro moribus, Sc  circum-
ftantiis temporum, locorumve, ariimum tegere, frontem ex-
plicare, non eft Religionem negare, fi haec in corde vigeat in-
corrupta. Nonne graves Theologi fimulationem laudant in
agendo, convertendo, tradando,exemplo Chrifti,qui fe finxit
longius ire ? cur non etiam in materia Religionis, fi eademin-
tercedit ratio Salutis publicae? Nonne in Comoediis adoramus
Mahumetum,Deosq;,Sc dira omnia invocamus fine fcrupulo,
fine Synderefi?Quid aliud StatiftseSt Politici aguntin hoc per-
verfo Mundo, quam Comicos: reprsefentant perfonas alienas
non fuas: faciunt,quod no fenriunt, fentiunt,quod non dicunt.

7. Cujus penuinum prototypoft exhibent divini Regum
Annales in Naaman, Aulico Regis Syriae, & Jehu Regelfrae-
' K.e S < c 5,  ^ t ' c0 * Elifaeo deprecans , inquit : Hocfolum eft , de

iof* C * 9 110  depreceris Dominum pro feruo tuo : Qiiando ingredietur
Rex Syri£ templum Remnon, ut adoret:  &F eo innitente fuper
mamim meam, fi adoravero in templo Remnon , adoranie eo
in eodem loco , ut ignofcat mibi Dominus fer<v o tuo pro bde re>
Approbavit Sc  refpondit Elifaus: Vadeinpace.  Jehuautem
Rex Ifrael non minus fimulato, quam infidiofo animo, fin*
xit fe cultorem Baal, ut nimirum illius dilperderet idolum

& cul-

LIBER  VIL  49

& eultum,&: iride encomium ex ore Domini meruit. QuUt
Jiudiose egiftu qaod reSum er at, plače tat in ocuhs mm,  Utro-
bique interceliit cafus fimulaU &fid<e Religioms  ; neque ra¬
men oftabat, qtr'n Elifaeus ProphetaapprobaretfačtumNaar
man, & ipfe Dominus fingulari compiacentise elogio cele-
braret confilium Jehu. Ita intentio judicat omnes. Ade6
honeftus animus el e vat medla, ut quae injufta funt, cenfe-
antur jufta, ex fine Sc fuccefsu bono.

3 . Ejusmodi Improbitads argumenta Sc fcripturte exem~
pla objiciunt Statiftae: quibus autem apirt viros cordatos,apud
•quos honeftatis etiam fumrnse finis, mediorum improbita-
tem non purificat, .parum proficiunt. Honefta quaeri debent
iioneliis, non prohibitis, neque unquam Jicere poteft, quod
natura fua malum eft. Qui fraudi & dolo innituntur, Reli-
jgionis candorem provehere non valent. Simulate aequitas,
non eft cequitas(idemeftde Religione )fed duplex iniquitas,
quia imqiiitas eft fimnlatio, ait D.Auguftinus in Pfalm. 2 3.111-
grediens duas vias,non habcbitfucceiliis,teftatur divinus Ethi-
cusEccl. 3. Utveropropius hanc remprofequamur, adver-
tendum eft, ne fimulaticncm cum diflimulatione commifcea-
mus, vel dolum cum prudentia conjungamus. Simulatio Tem¬
per dolum involvit, utdiximus; non autem difiimulatio : licet
St hsec vitiofa reddi poffit in caufa Religionis, ut videbimus.

9. Diffimultio, que non ob finis malos, turpes vel do-
lofos ita vocem variat, ita geftus non componit, vitamque in-
ftituk, ut citra cujufpiamdamnum, aut fcandalum, id, quod
eft, non intelligatur, omnium calculo afitus eft providi, cir-
cumipečii, Stcauti viri, unicumfsepe infidiarum remedium,
cum non omniaintelligantur, ait Tacius. Noffe prae-
occupata diffirnulare arcanum eft regiae Sapiemiae,
quale divina Scriptura laudavit in Rege Jehu, qui aftu cir-
cumvenit hoftis Domini nempe facrificulos Baal, ut omnes
climinaretuno veluti ictu ex Ifrael, quod etiam gloriose con-

G fccit^

$o arcanorum status

fecit, acpromeruitinde apud Dominum promilfionem thro-
ni Ifrael usque ad quarcam generationem.

io. HincduplexexTheologis deptomopneceptum. U-
num affirmativum; five obligationem profitendas, & non dif-
fimulandtE Religionis in certa circumftantia loči, temporis
autperfonce. Alterum negativu m, ideft, praiceptum nun-
quam negandi Religioriem. Inde perfpicitur unius ab altero
differentia. Hoc enim negative, S c  abfolute femper obftrin-
git: Illud fecundum quid, &z  pro eo folum tempore, quo il-
lius implendi viget neceflitas. Sub negativo comprehenditur
fimulatio  ad affirmativum refertur dijfimulatio .

n.Rurfusdupliciter expendo Signa,  qualitatem Religionis
indicantia.Quaepiam funt protejlatiua,  five determinativaRe¬
ligionis certse: Alia Adhpbora  iive indifferenria; item ambigua
five non proteftativa immediate Religionem aliquam deter-
minatam. Utraque diftinčtio fundatur in dočtrina Theolo-
gica apud S. Thomam Aquinatem. Idcircd licebit Religio¬
nem aliquando diffimulare five non proliteri, quia profeilio
eft folum ex prascepto affirmativo. Amplius dico: Etiamlice¬
bit fignis utiadverfeReligionis, fi indiiferentia, velfolum-
modo ambigua fint. Hoc enim pačlo Religio non negatur, nec
periculumeft negandi peraftumexternum, cum hujusmodi
figna non fint proteftativa adverfe Religionis. Ut S. Sebaftia-
nus in aula Diocletiani latuit fub clamyde militari Chriftianus.

12. At dixi non folumlicere, uti lignis indifferentibus,
fed etiam ambiguis; quod etiam verumefl: Quia fada
non habent vim fignificandi ex parte fa-
cientis, nifi ab eo fiant fignificandi animo,
ut ex Angelico notavit Cardinales Cajetanus. Sic jaftatam a
Statiffis illam adorationem Naamani non improbavit Pro-
pheta Elifaeus, quia non erat adoratio Idoli, fed obfequium
Aulicum praeftitum fuo Regi, cujus ille erat fuilentaculum,
cum Rex adoraret Idolum. Propterea idante fola ambigui-

LIBER Vil u

tate fignorum, nullum periculum emergit fimulationis vel
mendacii modo talibus fignis utens non intendat fe finge-
re aut fimulare quidpiam alienum a fua Religione. Neque
obfiftit, fipraevideat quispiam inde alios deceptum iri, utprae-
viditRexJehuSacrificulosBaalex impofturafua, inquaDo-
minus fibi complacuit, decipiendos. Ifta etenim notitia,
nonmalitiae, fed providentiae eft. Si licet hoftcm fuum altu
repellere, an minus licebit Idololatras, qnales erantfacrificiili
Baal, (immediatos nimirura hoftes Domini) circumvenire,

& in exicium praecipitare ?

13. Quemadmodum verodiftimulationem, quaeapru-
dentiaproftdfdtur; quae fines legitimos celandae veritatis ha-
bet, quoc a fcandalo, a contemptu, ab impietate praefcindit,
nemo Theologorum improbat; ita fimulationem, qnia Ve-
ritati eft immediate oppofita, publicaeque fidei deftrudiva,
ac in re ipfa mendacium, St contra praeceptum negativum 32>
omnes reprehendunt. D. Thomas apertis verbis id affirmat,
inquiens : Simulatio pr opne eft mendacium quoddam in exte~
riorum fignis fatiorum conjiftens.  Committiturautem vclfado,
vel Ta?r/?o,velutroque modo. Verbo, cum fequifpiam Calvini-
iim aflerat, cum tamen lit Catholicus Faao,  cum quifpiara
utamr fignis immediateproteftativis contrariae Religionis, ani-
mo celandi propriam. Ea autem funt, quae exprefse vergunt in
cultnm, Sc venerationem allicujus Religionis. Ut thus adolere
oicnlari fepulchrumMahometi,frequentare haereticorum coe-
nam Scc.Stc. Foris Nero, intus Cato, foris Idololatra, intus
Chriftianus, totus ambiguus monftrum eft, velut quaedam
beftia compada, dicente Poeta: Leo pars prima, Draco media,
ipfa Chimaera. Ideb ficut praeceptum affirmativum Religionis
obligat non folum ad internum alTenfum, verumetiamcum
expedit ad externam ejusdem profeflionem. Ita praeceptum
negativum non tanmm obligat ad non negandam Religionem
interius, fed etiam exterius per ipfa figna vel fada pofitivb
indicantia Religionem adverfam.

G 2 14- Pau-

Lirius,

Idem &

Dionif.

UviliC

H ARCANORUM SIATCIS

14. Pancis comprehendo totum: Simulare Sc fingere Re-
ligionem five ore, five opere liceat Principi nunquam. Dif-
fimulare interdum, nontamen in continuo ufu fit. Simu-
lationem Se figmenta Reiigionis, nulla imquamcaufa ) ni]lla ra¬
do, nullus color cohoneilare valet; DifTimulationemmultae
St variae rationes, lila crimen eft; haec adiaphora, Sc aliquando
pars prudentiae. Simulatores funt reipsa magni hypocritae;
Diilimulatores veri Politici. Ulos Deus abominatur, S c  Mnn-
dus, cum deprehenlifuerint, avcrfatur. Hos Deus tolerat,
St rebus agendis Mundus necefle habet. Inperantes cum fi-
mulantveltimidi, velirapii funt. Cumdillimulantadregnan-
dum aptos fe commonftrant. Haec, haec expende animo: &
vero veriora non folum comperies, fed etLim facili Minerva
praefata Stati llarum refelles argumenta &t exempla.

mmaimmm mm mmmmmsmm*

CAP U T VII.

De uidvocatti Sacrorum.

1 *

S TJnt,qui male arbitrantur Reiigionis curam, ita MajeftatI ad-
nexam effe, ut eam a Majeftate planeabdicare, ac omnem
Reiigionis poteftatem alteri, quam fupremo in ftatu Monar-
chico Principi, vel inPoliarchico Optimatum Collegio, aut
Magiftratui afferere, idcm eflet, acSupremumJushabentem,
Juribus Majeftatis privare. Olim quidem Romani Reges ( alt
primis tantum initiis Imperii) omnem Sacrorum, tam ordi-
nandorum, quam perficiendorum po teftatem ob ti nui de; eam
tamen ipfis adhuc Regum temporibus fenfim ad alios trans-
latam docent antiquitatumRomanarum fcriptores, ubi refe-
runt, non folum preecipua facra, auibus Reges occupaban-
tur F lamini Diali comrmfla fuiffe; fed StRegem Numam Pom-
pilium, Pontifices creade, quibus omnia puhlica privataque
facrafubjecit, quive omnes fibifubje&os, in Reiigionis ne-
gotio judicare, S 1  punire; non vero ipfi, a quopiam judicari

poflent,

LIBER VIL n

pofTent, nec Senatni vel p opulo rationem reddere tenerentur,
atque in locum defunčti quemquam non populi fuffragiis, fed
ipiorum Pontificum, quibusunus, utPrinceps, fuprema Sa-
crorum potcibie praeerat, Judicio fubrogatum efife. Idem in ^mas.
Republieap :>ft i.xadosReges obfervatum, feparata feculari vakrius.
a facra potdlate, interquasaliquando ccrtamenortum, Re-lib. i. c.i.
ligiuni tamen fummum Imperium adjudicatum fuit. d ' memort

2. Hcec ficut Kiftorica apud Romanos, ita apudnos Or-
thodoxos fivi Cathoiicos irrefragabili vericate nituntnr:

Unum videlicet, effe vifibile caput Ecclefiae in
Pontifice Romano, vekit kgitimo fucceffo-
re, &Vicario Chrilii, cui omnejus, /udi-
ciurn, ordo & difpoikio unicecompetit, in
omnia lacra , Eccleiiaftica , & fpiritualia
per univerfum Orbem, reli&a folummodo
Advocatia Principibus temporalibus, Ethoc
Vcritaris divinae teftimonio, uthabetur ASE 10. SpifitusSan-
3  uspofuit Epifcopos regere Ecclefiam Dei, quam acquifrvitfan-
guineJiio.  Ea nempe ratione, quam expofuit in Epiftola terria.
Anacleais, quartus;i S.Petro Roman. Pontifex: Haecfacrofan-
Ga Romana 8t Apoftolica Ecclefia^non ab Apoftolis,fed ab info
Domino Salvatorencftro Primatum obtinuit, St Eminentiam
poteftatisfoperuniverfas Ecclefias, actotum Chriftianipopuli
gregem aftecuta eft, Sicut ipfe B. Apoftolo Petro dixit: Tu es
Petru s, &fuper hanc Petram aadificabo Ecclefiam nicam, St
portae Interi non praevalebunt ad verfus eam. Quod ipfum lu-
culenter fatetur inter Occidentales Imperatores primus Mo-
narcha CarolusMagnus, libro fc-xto Capitularium titulo 281.

In memoriam B. Petri Apoftoli honoramus S, Romanam 8t
Apoftolicam Ecclefiam, ut quse nobis facerdotalis, eft Mater
dignitatis, efife debeat Magiftra Ecclefiafticae rationis: quare
obfervanda eft cummanfuetudinehumilitatis, utlicet vixfe-

G 3 ten-

54 A RCANO RUM STATUS

rendum ac illa fancta fede imponatur jugum, tamen fera-
mus, &piadevotione toleremus. Totum itaque Jus pote-
ftatis Ecclefiafticae refidet in folo Pontifice.

3. Quo fuppofito: Quid igitur eft AdvoCcltia Sa-
Crorum ? Carolus Magnus hanc quaeftionem refolvit in
Epiftola ad Elipandum & Hifpaniae Epifcopes, ubi feipfum
nominathifce verbis: Carolus gratia Det Rex Franconm &
Longobardorum filius, & defenjor Sand* Dei Ecclefi*-  quod
diffufiusexplicatin Epiftola ad Leonem Pontificem: Nojlrum
eft fecundum auxiha divin* pietatis Sandam ubique Cbrifti
Ecclcfiam, ab incurfu paganorum lnfidelium devajiatione
ar mi s defendere,  /'oris &int£ Catbolic* fidei agnitione muni -
re. &c.  Confiftit proinde ex Magni Principis veriffimo Sen-
fu Advocatia in defetifione  Ecclefiae, & non in ufurpatione Ju-
risdidionis  iniilam. Eft igitur Advocatia in caufa Religio-
nis, Jus, five in genere,in Romanam Ecclefiam, ejusque legi-
timum Pontificem, Ecclefiafticos, eorumque bona & Jura:
vel in fpecie, fui Principatus Regni, vel Imperii Ecclefias, Epi-
fcopos, Praelatos, Clerumcum omnibus dependentiis reali-
bus, perfonalibus, adverfus quosvis invafores, turbatores,
hoftes, vi,armis, &quomodo tuendiScmanutenendi, atquc
in vigore, optimoque ftatu confervandi. Et hoc Jus Advo-
catias eft onerofum quidem, fed ex munere incumbit, com-
petitaue Principibus abfolutis de Jure Majeftatis. Religio ab
omnibus fapientibusPoliticis nune,& olim numeraturinter
arcana Satus, <k primafundamenta Imperii, quibus hocfub-
fiftit. Ex Majeftatis proinde officio oportet fundamentum
hoc ftabile aflerere, & nequam injuriam patiatur, providere.
Certum quippe habeant, ruente, vel labefa&ato illo, vel pla¬
ne eorrui, vel duntaxat labefa&ari Status, Regna Sdpfalm-
peria. InGentilismofaneipso, pro arcana Veritatehabitum:
Omnia profpera evenire colentibus Deos, adverfa fpernen-
tibus. Hoc ipfum a primordiis Ecclefiae verificatum, in om¬
nibus ferme principibus, non folum Chriftianis, fed etiam in-

fiddi-

LIBER Vlh H

fidelibus, Tito Vefpafiano, Trajano, Nerva, Antonino,Se-
ptimio Ste. quiin cunis adhuc jacenti Ecclefise favpbant, alits
eam perfcquentibus, fed tandem miferehisextinois , Quiaaf-
fitxerunt Ecclejiam,  ait Hieronymus.

4. Omne aevum cogit fateri propaganda, St inftauran-
dse Religicni multum contuliffe Authoritatem isecularium
Prindpum. ConftantinusMagnus tantum de Ecclefia meruit,
ut palam audiret ApoftolllS ficki. Cujus gloriofa ve-
ftigiatanti Imperatores St Reges non minore fervore, S: dili-
gentia in lisec usque temporae fequentur. Quantis tempefta-
tibus Navicula Petri opprimebatur tempore Arianismi, nifi
flučluanti fuccurriffet vigilantia Conftantini Magni; qui, citra
omnem ufurpationem poteftatisEcclefiafticae, coaftis diver-
fis ConciliiSjSt prohibita le&ione Hsereticorum librorum, eo-
rumque fa£taq>rofcriptione, eripuit naufragio periclitantem
Religionem. Clerus St MonachiConftantinopolitaniTheodo-
fium, St Valentinianum Caefares compellarunt, uthaerefim
Neftoriireprimerent St Ecclefise providerent.BonifaciušPon-
tifexMaximus tantamin perlona ImperatorisHonorii agno-
vit authoritatem ( quemadmodum Cardinalis Richelius fcri- Mimft.
bit in Minikerio Francise, nosquc penes Authorem finimus j^ ci ’ ela
fidem) ut rogaret eum, quo cdictum promulgaret adverfus
ouosvis ambitus in elettionc Pontificum: quod quidem ex
fc nequibatfacereImperator, fedconcorhitanter, utinvoca-
tus in auxilium defendendae fuffragiorum libertatis, St repri-
mendi Simoniftarum conatus. Ejusmodi enim agere Princi-
pes non poflunt, nifi dependenter a Pontificis vel Ecclefise juf-
fu, ut conftat Caroli Migni exemplo. Is fcripfit ad Epifco-
pos Hifpaniae de Concilio Francofurtenfi in hsec verba; M-
jimus SS. Patrum Sinodale ex omnibus noftr<s> ditionis Eccle-
fiis congregare concilium  Propter quae verba muka obgan-
niunt Hseretici, fedaudirenoluntfequentiaEpiftolse: Prius
tamen  (quod notandum ) ad Apoftolic* fedes Potificemdehac
nova inventioni  ( erat haec ni fallor HaerefisElipandi de filio

ad-

$6 ARCANORUM 'STATUS

adoptivo ) ter quaterque direxmus Adijfos ,fcire cupientes, qito£
S. Romana Ec c tefi a Apoftolicts e.to d a traditionibus refpondere
'Voluijfet.  Aded nequit /bituere quidpiamfaccularis poteftas
in re ipirituali, nifi dependenter, St ex dtftamine Pontibcis, vel
Eccleiiae. ' Principes defenfores, Sc tutores funt facrorum,
non Judices. Confht hoc ipfum cx Tomo io. Ccnciliorum
generalnim; ubi qu 2 eftio buic, an perfonae facrae, quales funt
Sacerdotes, Monarchi & Epifcopi, m itum muniis fungi de-
beant l  Quam ita refolvit Se ftatu it Carolus Magnus: Ego
Carolus gratid Dei Rex Regnicpit Franco: um &devotesSand<c
Eccleju defenfor, atque adjutor, in omnibus sipojiolic£ fedis bor-
tdtu , &maxime Epifcoporum , <£j rehquorum Sacerdotum con -
futtu  (quod rurfus notandum) Ser vis Del prohibeo, ne Ca -
Jira jtqu :ntur.  Saepe enim a fede Apolloiica CaroliMagni
contta depravatos mores r  novatores, Sculurpatores; Juriurri
Ecclefiafticorum, implorata auxilia, quae ille non minus pio
Zelo, quam generofitate extrema, connaliiOptimus Princeps,
non folum oppreilae Ecclefiae, fed etiam Leoni Pontifici, ab
Adriani Nepotibus Pafchale Sc Campato carceri mancipato.
lili enim, cum Leonena in Pontificatu ferre non potuiiTent,
opibus Sc clientulis praavalidi, aufi funt Pontificem lacris ope-
rantem, invadere, caedere, oculisque effoliis in vincula con-
jicere, quibus per amicos Pontifex ereptus, ad Carolum pro-
fugit, quitanti lacrilegii reos morti addixit. Id Se rnajora ad-
huc prseftitere ftrenue, Sc jam alii Galliae lleges; Unde Chri-
ftianiflimi, nec minus Hifpaniae Principes, unde Catholici: &
Hungariae Rex Stephanus, unde Apoftolici nomen Scenco-
mium meruere.

Quanto fervore Sc zelo hoc Jus Advocatiae pro rnili-
tante Ecclefia exercuit, Sc etiamnum exercet utraque domus
Auftriaca Germana Sc Hifpana, maximo cum periculo fuo-
rumRegnorum, Se fortunarum notiffimum eft, Sehabent,
quod pia aemulatione imirentur p o deri. Author Phosphori
id teftatum fecit,inquiens: Non definunt adjiuc hodie Pricipes

Auflria,

LIBER Vil  $7

Aiiftriadjfuaru opum jadura & vitae periculo Religionem Ca-
tholicaubiq;terrarumpropagare: Ecclefiam, Ecclefie caput, Sc
facrum Sacerdotii Ordinem amant femper, & coluntilnprimis
fumum Pontificem,tanquam Ecdefiafticse Reipublicae Princi-
pem, Se Vicarium Chrifti interris, utparentem venerantur;
ejus dičira non ali ter, quam oracuium fufpkiunt, fedis Apoilo-
licae dignitatem viribus omnibus dcfendunt,nec ullus unquam
Ecdefite hoftis fuit, quem non ipfi fuum hoftem habuiffent.

6. Et de Hifpanis luculenter fcribit Patritins in Marte Gal- e.27.

lico. In Hifpaniatot oiim Monarchiis diftrada, nullus unus
in omnibus omnino Regnis Rex inventus fuit, a primo Ca-
tholico Rege Recaredo usque ad Philippum qiiartum, qui ab
a vita Chriitiana orchodoxa Catholica Ede deviaverit; Sed
( utprofequitur Marianna) eum efle Hifpanis Želum ab anti-
cjiiiiiimis ternporibus, ut pne aliis curis Regni id praedpuuni
intendant, ilare pro domo Dei, St ultro lubirepericula pro
Ecclefia, St ejusfummocapite, exiftimantes,communemfibi
elTe caufam cum Religione. Hinc memorandum illud Jaco- cap. 15.
busValdefius, St Alexander Patritins apud Chifletium; ille
in prseregati vis Hifpanise, alter in Marte Gallico fcripfcrunt:

Prtfcos in Hijpania Golborum Reges facra unčtione futjfe de¬
li but os  , priusquam C£teri orbis Cbriftiani  Rčge/ ed uterentur.

Infuper Cbriflimijjimi  (quod notandum) titulum Regibus Hi-
(pmi£ ex debito tributum fuijje , fieculis atiquot , antequam n
eirndmfummus PontifexRegi Francih  (nimirum Gregorijf«°adAn.
III. Carolo Martello) concejjijjet.  Etnunc, nullus major ab 740." "
HifpaniaRegi Carolo lII.obex, (fuggeftus forte aquibusdam
purpuratis, Gallorum Lenodniis corruptis,) praetextus quam
fosdus cum Heterodoxis initum. Adeo abhorrent Hifpani ab
omnietiam minimaumbraHeerefis; nequefeveriusullibi ter-
rarum tribunal inftitutUm eil, quam Inquifitio Hifpanica in
omnes fufpedos de Haerefi. Exinde per Orbem Catholicum
univerfum,refonans fžhaae perpetua St nunquamdefitura vox,
commendat Zelum Hifpanorum, quorum'm Europa jadri-

H ram

58 ARCANORUM STATUS

ram, plusquam in centuplum recompenfavit omnium remu-
nerator in Deus Infidelium tenis, non folum repertis auri Se
argenti, opumque pretiofiflimarum veniš, fed etiam fuper An-
tipodes ferme cmnes conilituto Imperio.

7. PorrohocJusAdvocatiaeclepravantilli, quiilloabu-
tuntur in perniciem magis, quam in emolumentum Ecdefiae
Dei, ut in facro Canone generali 13. de Ele&ione in 6to cau-
tum eit. Ah quanti ex Paftoribus lupi, ex Advocatis crimi-
natores, Se ex defenforibus holles fadi! Quot quantive ab
Imperatoribusipfis (qui primi, acpraecipui funt Eccleiiae De-
fenfores Sc Advocati) profcripti, carcerati, deječti ex Apofto*
lica fede Pontifices! Quot exprivatis linibus fomentata fchis-
mata, ufurpataJura,abalienatabona, direptae Ecdefiae, tole*
rata Simonia, introdučtae haerefes, neglečta dcnique caufa Re-
ligionis! multis id refert, Se gemit pallim Baronius in Anna-
libus Ecclefiafticis.

8. At exfurgetultor Deus in virga ferrea: tanquam vas figuli
confringet eos, qui adilruiintadverfus Dominum, Sc adver*
fus Chriftum ejus indigna. Quomodo divina, fiveproviden-
tia, five gratia fe imperare dicunt, lcribuntque illi, qui Vica-
rium Dei in terris perfequuntur, Sc patrimonium Chrifti five
diripiunt, five ufurpant, five infeftant ? Nequaquam impera-
tis providentia Dei, Deo ingrati: nequaquam divina gratia
Deoexofi: Nequaquam, utveriReges, DucesScpaftores,
lupi fačti Ovilis Apoftolici, Sc praedatores vineae Domini.

9. Quamdifficile, O mei Principes! rationemreddetisde
Advocatiavdira, quae vobis ex munere incumbitin Ecde-
fiam; fihanchoflibusproftituitis, fidiripitis, fiMatremve-
ilram , ex qua fpiritualiter nati eftis, nunquam pacatam Sc
tranquillam finkis, nec effe vultis. Si nec pretio licuit Achab

Reg. Regi acciperevineamNabotho, parentum fuorum antiquam
hereditatem; licebitne impune Principi Chrifliano Ecclefia-
rum antiquitus poffefla bona, quibusvis coloribus, Sefucatis,
rationibus accipere, conferre ? Ukor horum manet Deus, qui
'  . inhi-

LIBER Vil  59

inhibuit, nififacerdotibus, manducare panem propofitionis.
Quae ad fančtuarium pertinent, commixta cum aliis, corrum-
punt omnia. Non compatiuntur fibi plumae Aquilae, plumas
aliarum avium, iftas confument illse. Ita ingentes heredita-
tes extingui videmus, quibus ex Ecclefiaftica penu fua au-
gmenta f iiere. Omnis  quippe plantatio , ait Salvator nofler,
quam non plantauit Pater meus , eradicabitur.  Quod plan-
tavit ufurpatio, quod rapina rerum Ecclefiafticarum, id certe
non plantavit Pater aeternus; idcirco flore citiusmarcefcent,
& benedičtione coelefli fubtra&a, nunquam fucceflus habe-
bunt, nifi infelices.

i o. An exempla defunt? minime. Si antiqua refpidmus:
Ultionem divinam videmus in filiis Heli, Efculenta tantum
fufcinulis, St placentas ex domo Dei rapientibus: Quanta erit
in direptoribus, profanatoribus, ufurpatoribus integrarum di-
tionum Ecclefiae? Childericus Francomm Rex viliam Aquenii
Ecdefiae fublatam,annuo morbo miferrime contabuit. Beren-
garius extunc Imperio privatus, cum Infulam S. Julii Epifco-
patui Novarienfi piorum Principum liberalitate datam fibi at-
tribueret. D. EucherioAquileenfi Epifcopo, (utaliqui fcri-
buntpenesquosfitfides) revelatafunt Caroli Martelli, qui
primus nomen Chriftianiflimi geffit, seterna fupplicia propter
direpta Ecclefiafticorum bona. Ob fpolia ex Rodenfi Ecclefia
ablata vocavit divina NemefisDanos (tuncBarbaros) in ex-
cidium Regni, Regisque Anglorum Ethelredi. Arnulphus ,
Carolomanni filius facris rapinis Stfanorum praedis afifvetus,
pediculari morbo interiit. Denique fingulari providentia, 8c
vindida DEI abbreviati funt dies illorum, nequeferos vide-
runt heredes, praedones illi Ecdefiae, Copronimus, Nicepho-
rus, Julianus, Theophilus, Marcianus, Valentinianus, Pho-
cas 8tc. Ecce dies <veniunt  (ait Dominus per Prophetam ad
fummum Sacerdotem Heli, qui in rapinis facris cum filiis fuis
tantum diffimulavit, nihiltamenipfe diripuit) & pr pridam
bracbiumtuum, & non erit fenex in domo tua omnibus diebus ,

H 2  Non

60  ARGANORU M STATUS.

Non anni, non labores, non curae, confumunt multos, fed ra*
pinse,facrilegae, infeftatiohes rerum Ecclefiae,vaftationes tem-
plorum Ste. E contra longa progenie fuanominatranfmife-
runt ad haeredes Clodovseus* Čonftantinus, Theodofius, trcs
Eduardi Angli, aliquot Ludovici Galli, aliquot Stcphani Hun-
gari, tres Ferdinandi Auilriaci, acerrimi defenfores Ecclefiae,
benefačtores, St caufae Dei Advocati, Se propugnatores. Rem
univerfam cum Leone Papa in Epiftola ad Pulcheriam Augu-
ftam, conhcio: Res humana; aliter tutae efienon pofliint, nifi
quae ad di vinam confeifionem pcrtinent, Sc Rcgia, St Sacerdc-
tališ defendat Authoritas.

CAPUT VIII.

j Quid Pontifex inter Principes ?

I.

P Erpetuum illud in Elementis propter cppofitas fibi pri-
mas ijuaiitates, diliidium (ita dillerit Armandus Riehelius,
primus St Francise St Eccleficejpurpuratus, in minifterio fuo:)
praecipitaret orbem hunc univcrfum in primum Chaos; nifi
Sol,veIut fuaviifimus Mediator, adverfantes in vicem elemcn-
torura operationes attemperaret; ficque Harmoniam fuper
St fub Luna in confervationem univerfi fiati!eret. Papam
in Sole intelligo: in Elementis Principes mundi Chriitiani:
inprimis qualitatibus Principu m antiquas in vicem praetenfio-
nes St Jura ; in diilidio elementari eorum inter fe collifio-
nes, Stcontinua bella, quae Europam Chrifiianam innihi-
lum prope redigerent, nifi Sapientia Vicarii Chrifti, me-
diatione fua fanda, jufta, aequa, Stpaterna inter diffidcn-
tias, St fimultates Principumvelutifiliorumfuorum, arbitra-
retur. Eftigitur Arbiter Pontifex inter Principes Chriftianos.
Magnainde ficutglona accedit fedi Apofiolicsc, ita non mo-

dica*

LIBER  Vil 6 i

dica utilitas. Gloria, ob refpečtum St reverentiam, quo ferun-
tur in Patrem univerfalem : Utilitas, quieta enim Europa
vigent amplius facra omnia, quce ad divinum culturn fbe-
ftant; Clerusitem, leges, itudia, mitioresqueartes; ubi
ejusmodi inter bellorum tempefhtes, vel plane coneidunt,
vel duntaxat flaccefcunt. Cum pacem teneret orbis, in~
greflus eft Chriilus orbem, paciqueuniverfali velut Phofpho-
rus praeltmt: k  egreffus ex hoc mundo pacem fuis Apoilo-
lis, k  vicariis cbmmendavit, ut ficutilliuspoteftatisveftigia
fequuntur, ita pacis inter fideles procurarent incrementa:
Unde qua obligatione ferantur Pondiices in procurandam
totis viribus inter Principes Chriflianos pacem, vel ex hoc
abundanter liquet.

2. At, qua ratione ? ea fane, ut Sol coeleftium fiderum
Princeps : qui, fi unam alicujus elementi qualitatem prae
cseteris induit, vix temperamenti optatos efFečtus producet.
Ita Papa frultra agit; Principespotius concitat, quam acquie-
tat, quoties pariiculari commodo unius aut alterius ducitur.
Si ad partes difcedit, fidem deperdit apud Principes, Sc cum
fide authoritatem arbitrii, quam toties confervat illaefum,
quoties ad partes non difcedit. Ita fenfit Cardiilalis lliche-
lius, k  experientia multoties comprobavit: Exempla profer-
re fuperfedeo. Unus fit fan&iflimus Pater o-
ninibus, & omnibus omnia,  ut  gentium Dočtor
edixit: Omnibus o mini fadus (um  , ut omnes Chrifto lucri-

facerem.  Pondfices Paftores funt univerfales, non linam,
aut aliam ovem fibi curse fumere debent: fic enim deiine-
rent eiTe univerfales, fierentparticulares, k  forte ex Paftori-
bus, quid aliud. Neque etiam ex authoritate, vel ex prae-
fumpta pienipotentia, minus autem defpotice, intercedent
partibus s  fed ex amore pacis. Nolunt etenim Principes ab-
foluti Sc Regnantes alteri, quam DEO gladii fui potefta-
tem deberi. Non ad julla, fed ad confiiia recondunt iilum

H 3 in

6i ARCANORUM SIATUS

in vaginam. Zelus, fcientiae limitibus Sc Charitatis, non de-
finitus, exafperat Majefhatis Spiritus, velut oleum igni inje-
ftum. Nunquam debet Zelus Pontificum extrema inten-
dere, nec extrema fuadere, fedmedia, auibus falus St pax
Chriftianitatis magis provehitur, quam ubiperbelli Strigo-
ris intempeftivumufum' (maximeinterPrincipes Catholicos)
periculis fubjicitur. Hinc ubi dillidentes inter regnantes Pon-
tifex arbitrari five mediatorem agere fatagit, duo praecipue
caveat: Inprimis, ne fePrincipemfaeculi tantum, fedPa-
ftorem Regum, Stgregum fub Pedo fandae Ecdefiae often-
dat. Secundo, neperpietatisfimplicitatem, velReligionis,
velum privatas molitiones cooperiat, agatque rem fuam
fuorumque. Ut Nicolaus tertius egilfe fertur atteftantibus
Lucenfi, Blondo, Platina, vEmilio, Nauclero Jordano, qui
de Pontifice hoc fcripferunt, quod duos ex fua familia de-
ftmabat Etrunae, St Lombardiae Reges, ac infuper cum llu-
dolpho lmperatore tračtabat, ut Imperio in quatuor partes
divifo, partemunamconfanguineis fuiscederet, Nepoti quo-
quc fuo filiam Caroli Regis Eranciae poftulabat; fed nuptias,
velut Regio fanguine indignas, Carolo averfante, fenfim ex-
furgebant fimultates, tandem graves difcordiae, quae poli
mortem praefati Pontificis non folum hujus confanguineos,
fedipfam quoque Ecdefiam fanftam multum arflixerunt.Haec
non erant Apoilolica, fed in Apoftulatu facro nimis faecula-
ria , ambitiofa, necinuniverforumfalutem, fed in particu-
laria commoda direda. Cum primum autem haec notantur
in Pontificibus , adum erit de fiducia ad Papae indiiferen-
tiamconjefta, St arbitrationi five mediationi eorum, ac vix
optatus fucceflus correfpondebit.

3. Pontifices funtquidem etiam Principes faeculares,ple-
no Jure Majeftatis, ut aliae Europas coronae, nimirumpro-
pter fatis amplum D. Petri patrimonium , quod potentifli-
mum Itafe Principatum conficit. Unde ipfi etiam Pontifices
non tantum fub Caduceo mediatores pacis,fed fub lonca etiam

bella-

LIBER Vil  63

bellatores extltet*unt; gravia duxerunt bella, faepe tulerunt,
faepe fuftuleruntpacem, aliquando propriogenio tales, ali-
quando Nepotum infolentia, ut in Raimundo Rogerio Pro-
nepote Ciementis VI. teftatur Spondanus ad annura 1352.
n. 13. qui univerfamAvenionenfemRegionem 3 adEcclefiam
fpeetantem acomnesfinitimos tračtus fub Clemente VII. cui
fecundo affinitatis gradu jungebatur 3  devaftavit. Simiie re-
fertNiemius lib. 1. Schifm. c. 21. Antequam Carolus Nea-
polisSc Siciliae corona infigniretur, invitus fed coačtus pro-
mifit Urbani Pontificis Nepoti Capuanum & Amalphitanum
Principatum Sc plures nobiles Comitatus in Regno: cum
deinceps promiffis ftare, vel nequiret, velnollet, funeftif-
fimum Urbanus aggreffus bellum Nepotis gratia ; fed ille
a Carolo captus , indigne habitus , fibi ac Ecciefiae graves
confcivit calamitates , cum Rex parto Regno ampliilimos
Principatus e corona avita divelli pati non poftet, aitRay-
naldus.

4. Caeterum ab aliquot jam faeculis magnam reflexio-
nem ad Pontifices habuerunt Imperatores, Reges Sc Princi-

E es Europae. Et ficut antiquitus, ait Cardinalis Richelius, fie-
ant Numinibus quibusdamfacrificia, utprodeffentilla, no¬
ve nocerent; ita etiamnum fumma ope nituntur pruden-
tiores Principes, ut cum Pontificibus illis bene conveniat.
Quaerunt illorum gratiam, ambiunt partes, aflfeGant affe-
Etum, implorantauxilium 3  confilium, arbitrium, magnum
in hoc Status Arcanum reponentes: Pro fe Pontifi-

cem haberc , aut faltem non contrarium.

Pondus addit huc, vel illuc ftaterae ipfius five authoritas, fi-
ve potentia, five fcedus Sc arma. Attamen magis divini
exiftimabuhtur (profequitur idem Cardinalis) fi ftaterae pon¬
dus in alterutram partem nequaquam tribuerint, fed folum-
modo rečfcum de dirigenda ea judicium confervaverint,
perturbatione quacvinque ?  Sc cupidinc immunes, necaliud

64  ARCANOR.il At STATUS

refpicientes, quam univerfim aequitatem, Religionisprofe-
Gum, St quiccem Chriftianitatis. Hoc citra dubium fiet, fi
Davidicumilludanimisfuisfortitcrimpreflerint: Si mei

mihidominatinonfuerint, tune immacula-
tus ero.

5. Ut vero caput hoc breviter conficiam : Eft igitur

Papa inter Principes, fummus in Sacris Sacerdos, Vicarius
Chrifti, Pater Regum St Princrpum Orthodoxcrum, Paltor
univerforum, Princeps totius Ecclefiae, Apoilolorum heres,
Interpres Evangelii, Caput fidei Chriftianae, Mediator inter
difiidentes coronas, fumnuis Dire&or, Corre&or, Stjudex
in fpiritualibus, NaviCulae S. Petri alter Noe, omnium creden-
tium fecundus Abraham, poteftatc clavium iupra Moyfem
St Aaron, St quidquid amplius poft DEUM in terris dici pot-
eft. Hanc tantam authoritatem comitari debet Zelus fa-
crorum prte omni temporali emolumento: lntcgritas vitae,
in praeludium boni exempli: Prudentia, fine temeritate in
perfonas regias St Principes: Sapientia, componendi difiidia,
confervandiquepacemin Ecclefia: Dexteritas, conciiiandi in
fide errabundos: Manfuetudo,excipiendirefipifcentes: Di~
feretio, in tantaamplitudine poteftatis: Moderatio, in extre-
mis remediis: RefpeGus, in bene merentes de Ecclefia: Au~
thoritas, ftabiliendae fedis Apoftolicae: Firmitas animi, adver-
fus contumaces in Deum St Ecclefiam: liberalis Profufio
non in ijuos, fedpauperes: Potentia denique, opes Stvires,
non cpnttafideles, nonDominii, vel evehendae familiae fiate
Cupiditate, fed fidei tuendae, St adverfus holles Chrifliani
nominis. Haecfu.nt illa genuina in faerorum Principe linea-
menta, St veluti invitatoriae, licet mutae voces, quae non fo-
lum quemcunque coronatumVerticem usque ad Pontificis pe-
des ultro,St obfequiose demittunt, fed ipfos Ecclefiae hofiesin
Homagium verae fidei alliciunt, rapiuntque non minus in ad-
mirationem, quam venerationem. Talem liabuit, dum haec

exa-

LIBER Vil  65

exaravi, setas no/tra InnccentiumXI. hulloambitu, nullisque
artibus, fed omnigena fuffragiorum finceritate occupantera
foliumPetri, immunem abomni cupidine, fsepe fsepiuscum
Martino IV. repetentem : Qua2 lldbeo Ut Papa,

bona funt fccclefiae, noa mea. Profpickntem
exinde Eccleiiae, nihil fuis, dimetientem cmnia foia jufti.
aequiquelancc: sere, armis, ccniilio, auxilio epitulantcm
largiliime adverfus Turcarum invafiones: feque exemplo vi¬
ta:, integrirate regiminis, firmitate animi, difciplina Cleri, mu-
nificentia in pauperes, promotione non tantum dignorum,
fed dignorum, liberalitate in emeritos de Ecclefia, datae fi-
dei pačiorumquc cbfervantia, impartiali negotiorum trans-
ačtione, ita orbi univerfo exhibentem, ut multoties, imo in-
definenter ab ipfis haereticis dc ipfo Apoftolica encomia
audiverimus dicentium: feultro Romanam fidem profef-
furos, fifemper tales Pontifices Romanum folium occupa¬
tent. Interim fedeant Scribae, Sc  Pharifsei fuper Cathedram
Mopfis : Veftrumeft, 6 mei Heterodoxi! audire veritatem,
eamque, non eorum exempla feČtari. Neque enim, vos
etiam, in duo illa obfcoenitatis prototypa, vel monftra po-
tius Luthepum Sc  Calvinum, refpicitis, fed in fidei veftrse,
ut vos aitis, candorem tantum Sc  veritatem.

CAPUT IX.

De Potejlaie Pontificid.

I.

E Cclefia Regnum efl fuper omnia Regna. Ejuscaputvi-
fibile Pontifex Romanus poteftatem habet fuper omnes
poteflates in hoc Ecdefise Sc  credentiumRegno: quae non
limitata, non circumfcripta, nondependcns> non peritura,

X fed

Ifaice C, 47.

ApoC. £.

V, 10.

l. Petr, e,
S. r.g,

66

ARCANORUM S7A71IS

fed ad confummationem usque faeculi duratlira: ut de tali fu*
pereminentianullaalia mundi potdtas,fiveRegia,five Impera-
toria,fe ja&are valeat. Omnes fiquidem dominationes <k pote-
ftates decurrunt fuam periodtvm, mutantur, pereuntque: Sola
PoteftasEcdefiae ex promiHione divina infallibili,nullis errcri-
bus,autmutationibus obnoxia,invariato facraeDodrinae tcno-
reimperabitex cathedr.i Petri usque ad difTohitionem mundi.
Cuinam Regum, Imperatorum aut Prindpum divinitus pro-
miffum? Tibi dabo claves Regni Ca tor um.  Quistamamplam
poteftatem unquam accepit? Quidcunque lig&veris vel Jolve-
ris Juper tenom, er it etiam Jolutum & ligaum Coelis,  Cu-
jus Regnum vd Imperium itafirmum, ut adverfus ilhid nec
portje Infcri grxvalebunt.  De quo unquam Monarcha ita
vaticinatum? Erunt Reges nutritii tiri, '& Reginx nutrices
tux : Uultu in terram demiffo adorabunt te, & lingent palve-
rem pedum tuorum,  Energetica plane hsec funt Pontificiae
poteftatis argumenta, fiprascipue AquilamApocaly pticam au-
dieris: Etfoajlinos Deo noftro Regnum &Sdcerdotes, &regna-
bimusfuper terram,  G«Kwnimirum eleidum,  (ut S. Petrus ex-
fultat) regalefacerdotium , gensfanfta, populus acquifitionis.

2 .  Nihilominus de hactanta fummi Sacerdotis potefta-
te, quaeruntnonnulli, an fe extendatin univerfum mundum ?
Subdubitant quipiam: quia Chriflus apnd Joannem Evan-
geliftam commifit Petro oves 1'uas inquiens: Pafce oves
mpas ; Infideles autem non funt Oves Chrifti, quemadmo-
dum eas Paulus ad Corinthios exclufit, dicens: Quid a d me
de his, qui foris funt, judicare?  at verd alii dubium hoc
dilucidant, omnino aiunt, Pontificem Mundi effeDomi-
numfpinmalem non folum, quia pracell omnibus Chriftianis
j 1 ? ? r ° £  etiam fi infideles converterenmr omnes

arifidem, utique omnium eilet Paftor, Reftor & Judex.
biamin omnem terram exivitfonusEvangelicae veritatis, &
in fines orbis terrae verba Salvatons noftri: Eritcue etiam
una vice Paftor unus, & urnim ovile.

3 .AIe-

LIBER FII.  67

3. Alex.indcr quidem VI. inter Reges Hifpaniae StLu-
fitaniae divifit Regna infidelium in novo orbe reperta: at
non ea ratione, ut Reges ifti vi, St armisoccuparent regna
infidelium, fed ut per Apoftolicos Mifiionarios iiluc induce-
rent Chriftianam fidem. Etneprrefati Hifpanus Sc Lufitanus
Reges litibus inter feinfifterent, ultro fe commiferunt Papae
veiut mediatoris arbitrio, quatenus iile cuique fuam partem
ad propagandam tuendamque ibi facrofančtam fidem defi-
gnaret. Rationemattingit Cardinalis Bellarminus: quia Do-
minianonfundanturin gratia, Sc fide, fed in libero arbitrio
& raticne : neque defcendunt ex Jure divino, fed ex jure
gentium, ac illa DEUS antiquo, novoque Teftamento ap-
probavit: Etexindeexemptifunt reges infideles, eorum re¬
gna 8c fubditi a poteftate, Sc  Jurisdi&ione PontificuL
4. At vero fupra Reges Chriftianos, regna eorum,omnes-
que fideles, ficut habent Pontifices fupremam, St divinam
poteftatem in fpiritualibus; ita in temporalibus direde  nul-
iam, utTheologi,Jurisconfulti, Hiltorici Sc  Politici ccm-
muniter concludunt. Nam Chriftus cum praefecit Petrum ®nedt»
univerfali Ecclefiae Paftorem, non fimul illi dedit imperium HušoVs.
temporale fuper Ecclefiam univedam. Neque enim abftu- v dore de
lit Imperatoribus, Regibus Sc  Principibus abfoiutis fua regna, ^ a p 2 ‘
Principatus, Sc Imperia ; neque etiam voluit, utomnis po¬
teftas faecularis , proinde ac Ecdefiaftica debeat defcendere
ex poteftate Petri. Idem Mediator DEI Sc  hominum, ho- ]^ G 2 reg '
mo Chriftus D E U S (ait Nicolaus Papa ) fic a Cii s propriis, Sc Epiftda a d
dignitatibus diftinčtis, officia poteftatis utriusque difcrevit, Michaaera
ut Sc  Chriftiani Imperatores pro aeterna falute Pontificibus Imp '
indigerent , St Pontifices procurfu temporalium tantummo-
dorerumimperialibus legibiis uterentur, Denique ipfe fa-
cer Canon duo funt  dift. 69. totum hoc clare comple&itur:
j Dno funt , Imperator Auguftc, quibus principaliter Afundus
bic regitur , AuUoritas facra Pomificvm, &regalis Poteftas.

Circa divina, Scquse fupra naturam funt, verfatur Poteftas

I 2 Pon-

63  ARCANORUM STA7US

Pontifida; Terrenis, Sc quae infra DEUM funt, occupat fe
mundana poteflas. Illius fublimitas nequit fe demitterc ad
ea, quae inferioris funt ordinis. Nonrette aurumplumbo,
nec apte Margarita ligno inferitur. Altiora vos manent, 6
vosmei facrorum Pnndpis 1 Regnum veitrum non e ib de
hoc Mundo.

Notanterdhd fuperius dir rit e:  Quia fecundum plu-
rlmorumTheoIogorum fenlum ( Galiis excepti$) Pontifices
jure fibe attribuunt Potejiatem indintfam ,  id e it fecundum
quid  in temporalia imperantium. Quod tamen in duobus
folummodo cafibus obtingit,nimirumincaufa fidei, Sc in iis,
quae adaetemam falutemneceffaria funt. Salus etenim aeterna,
omnium Regum, Prindpumque, fubditorum omnium ho-
minumque hniseffe debet primus Scultimus: primusinin-
tentione, ultimus inconfecutione, adquem omnes alii fines
politici fecundum quid  ordinantur. Appofite Durandusin libro
deorigine jurisdičtionum q. 3 . Jurisdi&iofpiritualisfeexten-
dit primo Sc principaliter ad fpiritualia; fecundario Sc. per
quandam confequentiam fe extendit ad a&iones hominum
circa temporalia, quae ordinantur ad fpiritualia, tanquam ad fi¬
nem, Neque propterea dicere intendimus, quod Chriltiani
Principes, feu Reges ab Ecclefia teneantterras fuas, feu regna
infeudum, ficutaliqui quandoque male crediderunt, fetifo-
lumpraedse volumus dicere, quod regimen Regum, Sc quo-
rumcunquePrincipumChriltianorum lubfit regimini Eccle-
fiseintantum, quodfi cedat in fiibverfionem fidei, aut bono-
rum moram, corre&io Sc diredio ipfo jurepertineat ad Eccle-
fiam. Ita ille.

6. Interea fummus Chriftianae Reipublicse Pontifex, li-
cet qua tališ aDEO nullum temporale imperium, aut Do-
minatum acceperit, nihilominus etiam eit Dominus, Sc
Princeps temporalis, immediatus Sc abfolutus, Scobtinet
plenifjimo jureMajeftatis fuam temporalem poteftatem, Sc
jurisdiaioneni in fuo territorio (quod ampliliimum Italiae

LIBER VIL  ^ 6?

ed, vtilgo difrumPatrimonium S. Petri, utquivis alius Rex,
aut Princeps in fuo fiatu. Etenim in medlo puleherrimce
Europaepartfe Italke, imperatiod Larid, magnce pordi Etru-
rite, Umbriae, Ducatu! spoletano, Peruiiae, ScBonnoniae;
nec nonFlamfniae, St agro Picaeno, pariiqud Samnitum :prae-
terquam quod fupremum liabeat jusfuprh RcgnumNeapo-
litanum, St utriusque Siciiiae: Ferarium, Urbinates, Plačen«
tiam i, Parmamque.- In partibus Gailiae autem poflidet Ave-
nionem, St nonnullaalialoca. Quod Impcrium, vel po-
■tius patrimonium Ecdefiae revcra niagnum conficit datum,
St in unum redačlus, utrumquc mare atungit; fertilis to-
tus St excultus, Cerere, Pomonia, Baccho, Flora, 8t Pando«
ra celebris, omni deniquead Vitae non folum neceffitatem,
fed ad voluptatis ingluviem ipfam, abundantia refertus.
Qute autem jura, proventus, St ingentia dominia, atque
pnneipatus per fuos Archiepifcopos,Epifcopos, Prselatos, Be-
neficiatos, utriusque fexus religiofos intrcque quafi orbe
poffideat, infinitum, St quia palam hoc, fupervacaneum
eft referre.

7. Contra hanc tantam PotedatisPontifklae, opumque
amplitudinem, quam fingulari benediftione optimusDEUS
fuccellivis temporibus, tamperpiorum hominum oblatio-
nes, teftamentariasdiTpoFitiones , fundationes, St donationes
inEcclefiam fuam contulit, fponfamque velutiuamdotavit,
acriter St nequiter reclamant aliqui, Se quad ad petrani
fcandali impingunt, lividoque oculo fufpiciun t non fclumHe-
terodoxi, qui aliunde Vatiniano odio profequuntur Vičanom
Chridi, St ex hoc externo dcmmatu Anti- Chridum plane
divulgant, criminantes indefefse fedis Apoftolicaepotedarem,
non eile de hoc mundo; ncque reffce fpirltualia, St coele-
dia, carnalibus , k terrenis commliceri : Verum etiamPo-
liticlmulti, St Stat'ftaeplu rimi, (quantumcunčjue Catholici,)
negant tantorum Dominiorum donationem Judam, neque e a
legitimo titulo a fede Apodolica poffitbri, fedufurpari potiiis

1 5 cun»

7 o A RCAJVOKU/M STATUS

cummagnodetrimento Imperatoriae majeftatis; neqiiemino-
re alicrum Regum,St adjacentium Principatuum praejudicio.
Quod ukimum plane ialfum eft, ex eo : cum leties Apofto-
lica multis centenisannis plerasque fuas ditione.s, 8t jura pof-
fideac. Vel igitur jurigentlum, Civili, ce pradcriptionibus
omnibus neganda -vis, vel coneedenda feai Apoltolicse legiti-
ma polleilio eorum, quae anriquitus obtinuit. Regna ipfa, Sc
Imperiaper latrodnia, velinjuda bella acquiiita,tandem prae-
fcriptione temporis Iongiilimi fiunciegitima. Dicant Statidae,
quo jure occuparunt Gothi Hifpaniam, Erancones Gailiam,
Saxones Brittanniam, Frana Saxoniam !  quanti etiamnum
Principes folo jure gladii fedent in alienis Regnis ? quanti
nune Principes alfoiuti, qui olimerant cives pri vati ? quis il-
lorum St horum poli tot faeculorum traftus alleret regna ille-
gitima vel principatus iniquos, vel ipfos Reges Tyrannos,
St ufurpatores ? li hoc afferkis redire debebunt omnia Impe-
ria , Regna Se Status abfoluti in prilbinum ehaos pepularis
Status. Juliiis Caefar oppreflit libertatem patr re , 8t fibi
ufurpavit Imperium Romanum: cui fuccelht Auguftus, huic
Tiberius non longo a prima imperii occupatione annorum in-
tervallo ; St ramen in čarne degens DEUS agnovit hunc Cse-
Matth. * 2 . f arem}  inquiens: Reddite , qu£funt Ctfaris, Cdfari.

8. Atnihilominusremhanctotam, totiesque dilceptatam
ad trutinam penamus, 8c penficulatius exarnihemus. Fru-
ftra profe&o obganniunt Heterodoxi pugnare prindpafum
temporalem , cum principatu fpirituali , neque fpiritualia
mundanis re&e mifceri. Cur hoc non diverfo refpe&u , St
fubdiverfaqualitate perfonae ? Nonne Melchifedcchus Rcx
fuit,8t Pontifex ? Moyfes Princeps populi, St Pontifex ta-
bernaculi ? ut Princeps judicabat, corrigebat, puniebat po-
pulum, ordinabat caftra, fitum, aciem, exercitum ducebat,
dividebat terras, denique unus imperabat omnibus, cmnes
, uni obfequebantur. Et rurfus ut faerorum Princeps, St fum-
mus Sacerdos confecravit Aaronem in facerdotem ; difpo-

LIBER Pil.  71

fuit omnia, inftituit omnia circa fancta fančtoriim ex rnanda-
to D E 1  : leges tulit facras ex dičiaminc Numinis de mo¬
do exercendi religionem : ipfe denique adolevit incenfum,
cbtulit holocaufta, St quid non ? facrampaginam conteftor;
tuvide,St legelibros Exodi, Devtoronomii, Numeri, Ste.
Imo tračtu, St malignitate temporum, aliarumque caufarum
plane in confuetudinem venit apud Judaeos, ut idem luerit
Sacerdos, qui Princeps populi. Ita Macchabsei, Judas, Jo-
nathas, Simon, Joannes, St caeteri usquead Herodem, fimul
Pontifices, St populi Duces fuerunt. Non implicat conjun-
gi iftas duas poteflates, licet disjunclae non debeant conjun-
gi. Non fe mutuo deflruunt, fed faepe juvant,nec Pačile
una fine altera fubfiftit. Hoc folum verum efi, quod nec
EcclefiafticaoriginemtrahataPolitica,nec hasc ab illa : U-
triusque diverfa origo, finisdiverfus, media alia ; nihil ta-
men invicem contradidionis involvuntj, quia ambae ulti-
matim intendunt falutem seternam. Ad hanc creati, nati,
vivimus, movemur,contendimus:non tameniisdem vehi-
culis, mediis St conatu : quiaficutmultae ordinatam, 8t fub-
ordinataemanfionesfuntincoelis, ita multse,Sc variae voca-
tiones in terris.

9. Unde aflentior non rede mifceri faera profanis, fed
nego mifceri, cum duo feparatim agantur diftin&is f inibus,
St mediis agendi. Aflentior, quod Pontifex, ut Paftor ovium
dominari nequeat, fed pafcere ; at valet, ut Dominus St
Princeps fuorum ilatuum.Aflentior non aequum efle, ut ada
Apoftolica inhibent, Pontifices, Epifcopos, St Ecclefiafticos
relinejuere Verbum DEJ,& miniftrare menfis.
At quis Pontifex reliquit curam Ecclefite propter do-
minatum faeculi ? quis Epifcoporum abjedt Apollola-
tum propter folicitudines faeculares ? Quis Ecclefiaftico-
rum neglexit ofiicium fuum vocationis propter fsecularia
negotia !  Proh dolet aninuis, fi effabor ! Non pauci qui-

dem,

7 Z ARCANORUM Sl AT (IS

dem, fed mulci. Ncn aucem propterea Principatus malus,
quod aliqui delinquanc ? An ideo reiigio lpernenda, quod
mulci irreiigiose vivant? nequaquamhoc. Gorrupcio opti-
mi elt peilima, Sc quis non optima quaerit? Judas tradi-
tor in Ciinih coilegio fe corrupit, non totum Collcgium.
An propter unam icabiofam ovem totum ovile pefiiimda«
bimus! minime gentium. Nam fuerunt, funt, & erunt;
imoopertet, ut veniant fcandala.

io. AiTeniior denique, quodNicolausPrimusin Epiftcla
ad Michaelom Imperatorem fcriplit: Ante nimirum C liri Iti
adventum conjunttam Regis Sc Pontihcispoteilitem(quod
tamen ex hi/toria vix probatur) disjunčtam fuille deinceps
nafcenta, fub nato novce legis Authore, Ecclefia. Cumad
ver um, inquit,ventum fuit, nec Imperator ultrafibi Jura Pon-
tificatus arripuit, nec Pcntifex nomen Imperatoris ufurpavit.
Ita fane eft, disjunG* funt iilae poteitates, cum Chriftus dedc-
ritPetro fpirinialem cum clavibus; nec Caefari ademit tempo-
ralem, quam h ibuit. Ide5 neque Pontifex fibi in ali ena Re«
gna 8t Jmperia arrogare poteil dominium temporale: neaue
Reges Sc Imperatores Pontidcatus valent ufurpare Jura. ln-
diget Pontifex Principum defenfione in temporalibus,Sc Prin-
ceps Pontificis direčtione in fpiritualibus. Interea nequ iquam
obed, quin Pontifex Regna, & ditiones piorum Imperatorum
acRegumlargitionibus, in Ecclefum collata, velutPutrimo-
niurn S. Petri, in cujus fedem fucceflit, eo, quo data funt, Jure
Majedatis valeat pollidere in emolumentum Ecclefiee, cujus,
ficutPondfexe{tfummusfacerdos,itaelt Bonorum ejusPrin-
ceps temporalis. Hinc obfervant D D. Dominium temporale
Pontihcis fubfiitere in rebus Fcclefice donatis, eo Jure &
praeeminentia ut donata St collata funt. Praeter alios ita Ni-
varrus exprefsepn capit. novit. docet, Pontificem nudum ab
omnibus donationibus, nullam habere potedatem Laicam,
neque fummam, neque mediam, neque infimam, neque a£tu,
nequc habitu,

II. Quid

LIBER Vil n

st. Quid autemcircadonationemPrincipumEcclefiaefa¬
rana Poli tiči, Sc Statidae: quidTheologi; ScCanonidaefen*
tiant? Sufpende,miPrinceps,parumperJudiciumtuum, Sc
audi tam amrmantes, quam ncgantcs,vcl etiammediam viam
tenentes. In aftis B. Syl vedri Papse tedatum habetur Con-
ftantinum alepra per facrum Baptifma liberatum, remune-
randi Pontificisgratia. Romam, Orbis Augudam urbem,Pcn-
tifici, ejusque in Cathedra Petri fuccefforibus pleno Jureccn-
fignaffe, prsetexta piane mag n se demiflionis causa, quod mi¬
nimum decere arbitraretur eodem loco commorari Laicum
Principem cum fummo fupremoque Sacerdote. Formalia Im¬
perator is funt in Diplomate hsec: Congruum infpeximus,no-
drum Imperium, St Regni potedatem Orientalibus transferri,
Sc transmutari Regionibus Sc iri Bizantia Provincia in opti-
mo loco , nomini nodro Civitatem aedificari, Sc noftmm
iliic conflitui imperium. Quoniam ubi Principatus Sacerdo-
tum, Sc Chridianae Religionis caput ab Imperatore coeledl
conditutumed, judum non ed,ut iliic Imperator terrenus
habeat potedatem. Sane verba haec Caefaris magnum ful-
crum funt Pontificice Authoritatis. Quodipfum ex B. Adel-
hardoCaroli M.confobrino fcribitHincmarusArchiepifcopus
Rhemenfis in Epidola tertia hifce verbis:Condantinus M .Im¬
perator Chridianus effečtus propter amorem & honorem
SS. Apodolorum Petri Sc Pauli, quorum dočtrina Sc minide-
rio ad Chridi gratiam Baptismatis facramento pervenit,Iocum
acfedem fuam, urbem fcilicet Romanam, Papae Sylvedro,
edičto privilegii tradidit, Sc fedem fuam in Civitate fua, quae
ante Bizantium vocabatur, nominis fui Civitatem amplian-
dosedificavit. Quam rationem reaffumit Nicolaus III, Papa
in C. fundandi. Eleft. in 6to. Allegant etiam alii Canonidae ,
nonquidemunum, fed plura hujus donationisindrumcnta,
cum extenfione omnium Regnorum Occidentalium, Autho-
ritate Sc pietatepraefati Imperatoris, in Apodolicae fedis do-
minium, cum perpetua fu oje&ione translatorum. Pro qua

K fen-

£6 A R CANORUM Sl AT US

fententia muki Canones, Doftores innumeri, praecipue in
terrislon ificiis degentes, ftrenuk decertant.

12. Aliam donationem Sr fermemagis Authenticam pro-
ducit Ado Archiepifcopus Viennenfis inChronico aetat. 6. in-
quiens: Conftantinus caputtotius ImperiiRomaniBeatisApo-
itolis Petro Sc Panlo fub teftamento legavit; Sc alibi ad An-
riumDCCXXVII. meminit:InfuperPipinus Rex Ravcnnam,
ac Pentapolim Src. SS. Apoftolis Petro Sc Panlo tradidit.

13. Gratianus diflinčt. 63. conftitutionem Ludovici Primi
(qui filius fuit Caroli Magni Sr meritiflimi de Ecclefia fi ve de-
fendenda five locupletanda) allegat hujus tenoris : Ego Lu-
dovicus,Romanus Imperator Augudus , katuo Sr concedo
per hoc pačtum confirmationis noltrae tibi B. Petro Principi
Apoilolorum, Sr per te Vicario tuo Domino Pafchali, Pon-
tifiCrfummo, Sr fuccelloribus ejus in perpetuum, ficut aPrae-
decefforibus vedriš, usquenunc in vedra potekate Sr ditione
tenuiftis,8r difpoiuiftisRomanamCivitatem cum Ducatu fuo,
Sr fuburbanis,Scterritoriis,montanis,Sc maritimis, litori-
bus, Srportubus,feucimčfis Civitatibus, Caftellis,oppidis,
ač villis in Tufcise partibus Src. 8rc. quod diploma valde cx-
tenfum eft, Sr confirmat praecedentes omnes donationes
Conftantini, Pipini Sr Caroli Magni.

Aliud inftrumentumcum magis partidilari defignatione
Provinciarum, Sr confinium Status Ecclefiaftici jactat Leo
EpifcopusHoftienfis,libro i.hift.CaflinenfisC.9.in fequentem
fenfum: Fecit ideminclytusRexPipinuscumfiliis fuis con-
cekionem Beato Petro, ejusque Vicario de Civitatibus kalite,
ac territoriis per defignatos fines aLacunis cum InfulaCorfica,
inde inSurranum,in montemBardonem, V ercetum, Parmam,
Rhegium, Mantuam, Sr montem Silicis,fimulque univerlum
Exarchatum Ravennae, (kuti antiquitus fuit cum Provinciis
Venetiarum,Sr Iftriae; cun£tumque DucatumBeneventinum
Sr Spoletanum. Demum idemRexuna cum Romano Pon-
tilicein Italiam veniens Ravennam, Sr alias Viginti Civitates

Aikul-

LIBER VIL 7%

Aiitulpho fublatas, <kc. Se c. Apoftolicae Tedi fubjecit. Idem
refert de Mathilda Comitifsa in donum donante Pontifici
Gregorio Provinci as Liguriam Sc Thufciam.

15. Bonifacius Papa Philippo IV. GallorumRegi cathego-
ricis verbis in Epiitoia quadam, cujus Platina meminitj expo-
Rulavit. Scirete volumus, quodtu in fpiritualibus Sc tem-
poralibus nobis fubiaceas: Beneficiorum, atque Prsebenda-
rum collatio nulla ad te fpecht.Etfi aliquarum vacantiumCu-
ftddiamhabeas, ufumfruetumeorum fuccefforibus referva;
& fi quos contulifti, collationem haberi irritam decernimus.
Aliudcredentes fatuos reputamus. Idem fcripfit ad Angine,
Danice, Saxoniae Reges. K jusmodi innumera tam ex Canone,
quam Hiftpria producunt Dominii Pontificii, tam univerfalis
quamtemporalispropugnatores. lila referre, Sc hos nume-
rare,ac figillatim nominare longum effet, ided fupervaca-
neum. Interim totalni jus doftrinae fubftantia non alio fun-
daturargumento, quam fidei hiftoricae, Sc DecretorumPon-
tificiorum, lili quantum deferre, his qtiantum credere, aliis
arbitrandum reiinquo. Ut vero impartiali calamo totum ex-
ponam licebit oppofitam quoque fententiam candido plani
animo referre.

16. Praefatam igittir Sententiam meriš donatlonem inftru-
mcntis innixam, mulri acriter, muki mode/le, mukiproter-
ve inpugnant, Theologi, Canonikae, Politici, Statiftae, Šcfer-
me omnesJurisConfulti transmontani(Heterodoxi autemde-
bacchantur penitus defuper, irasquein illam evomunt jurata,
antiauo illorum more, fedis Apoftolicre deteftatione ) nitun-
turilli primo,quod indubitatiJurišfit, nec ImperatoresIm-
perium, nec Re^es Regna, nec Principes abfoluti fuos Princi-
patus Ecclefiae donare,manclpare, obftringere, vel qucmo-
docunqueabalienarc poiTe,licet valeant ex ufufručlu dotare
illam, ornare, exaltare ac in neceffitate profpicere. Quia ficuc
hocnihil praejudicat altodominio, 8c Juribus Regni,ita illud
cedit in manifefturnpraejudicium,Sc coniečUneam perniciem

K 2  Rei-

7 S ARCANORUM STATUS

Reipublicas, quae majorem fervitutem, autalienum domina-
tum, nec pati nec ferretenetur. Suos illa Reges, fuos Prin-
cipes k  moderatores habet; fuis uti legibus ita Regibus vive-
re,Saitramquefortem ferregeftit. Exhac causa,ajunt illi,
Francifcus I. jure revocavit promifla Carolo V.fada:Quia do-
mum redux obvios habuit Principes fanguinis, Pares, k  Pri-
mores Francise, qui una omnes voce proteftabantur contra
abalienationem aRegefaciendam eorum, quae perpetuo nexu
Coronae Gallise unita funt, k  in pofteros tranfire debent,Re¬
gibus antecefloribus cura Reipublicce foium permifsa, non
prodigendi licentia. Hinc Thomas Morusnegat Joannem
AngliaeRegem, qui nepoti Regnum rapuit donare potuifTe
RegnumPontifici, autterram vedigalem facere, etiamfi id
maxime vellet. Super quo etiam poteftatus fuit Philippus
pulcher Galliae Rex, tune in Anglia oppreflo Joanne Vidor,
ut refert Parifienfis ad Annum 1216. Regnum Ano lig patrimo -
nitim Petri, ne c er at , nec eji, nec er it.  Omnes Reges, quomo-
docunque abfoluti, in caufa abalienationis dependent ab Or-
dinibUs Regni, quia horum intereft, cui fubfint, quibusve
viribus fubfiftant. Et fi Pontifex opinioni huic, vel veritati
potius,luminequafinatur£e,&: Juregentium hadenus con-
firmatae, contrariatur; non foium deviat ille, fed pernicio-
fum etiam exemplum praebet Regnis omnibus: cum ifta ple-
rumque Succeffiva funt,adeoque,velMajoratus vel fide com-
miffa, vel utrumque fimul; quae in praejudicium SucceiTo-
rurri, nec abalienari, nec graviter obftringi, nifi in Univer-
forumpericulo, k  extrema Reipublicae jadura, ut abaliena-
tio minus malum fit, quam jadnra, ullo modo poflimt. Mul-
to minus Regnaelediva, quae non minus cenfentur effe Suc-
cefforum in Regno , k  Imperio, quam Ecclefiaftica bona
in Epifcopatu k  officio. Donationes immcnfe , k  inoffi-
ciofae fuperftitibus liberis, extraneo fadse jure prohibentur.
Extat Honorii tertii Epiftolaad Archiepifcopum Colonien-
fem, quae eft velut Ponuficium referiptum. Sub C. intelieSo de

LIBER. VIL  77

Jure jurmido,  Intellečbo jam dudum, quod Chaiiffimus in
Chrido filius noderHungariae Rex Illuftris alienationes quas-
dam fecerit in praejudicium Regni, & contra Rešiš honorem.
nos eidemRegi dirigimus fcripta nodra, ut abalienationes
praedi£fc.is non obdan,te juramento, fi.quod fecit, de non re-
vocandis iisdem, ftudeat revocare.

17. Etquam,indantilli, rationemdifparltaris afiignabunt
Pontificii, fi etiam Principes n o dri donationes in detrimen-
tum Regnorum fuorum, Ecclefiae fačtas (fi tamen in d etri-
mentum datum effe, cenferi poted, quod Deo datur) revocare
daduerint ? Licuit vobis interdicere,ne bona vedra, nifi cum
foenore duplicati pretii, velpropter ingentem utilitatem aba-
lienari queant, <k cur id non licebitPrincipibus faecularibus ?
Si vedra bona, bona faera funt: etiam nodra bona, bona funt
publica,tam parnmabalienabiiia, quam vedra. Sicut illorum
ipd Pontifices non ali ter funt Domini quam adminidratores,
& quidem in utilitatem Ecclefiae ( fecus licebit fucceftori re¬
vocare , St damnare AntecelToris acla, ut clara Hilarius in
c. quod quis commijit. 3 0. q. p.&ibi Glojfa  explicat: ut quod,
quis commiferit illicite,auta PrsedecelToribus fuis invenerit
admiffum, fi proprium periculum velit vitare, damnet.) Pari
plane paffu Regesfaeculi non aliter funt Domini fuorum da¬
tumu, quam effe debent Pontifices Stquique alii adminidra¬
tores videlicet non in perniciem, fed in bonum publicum:
Augudi nimirum ab augendo diflti,utaugeant, non diflipenr,
lucrentur non difperdant, aut ad minus confervent, quodin-
venerunt. Illicita, illegitima, iniqua ed omnis gravis ab-
alienatio rerum Coronae, & quae ad fceptrum fpečtant, fine
confenfuOrdinum,idi quippe primitusRegibus fuis integram
impofuerunt Coronam, fuasque facnltates & Status unius po-
tedati fubjecerunt, non ut mutilarent hos illi, atque dimi-
nuerent, fed ut fucceflbribus confervarent, & aliquando rur-

K 3 fus

7 8  AR.CANORUM STATUS

fus integros redderent. Hac prima inftituendorum Rcgum
Regnorumque primordia fuere.

18. Adcontrariavero,qua fuperiusproduda funt,quis
quis hiftoriam legerit, Sc  tempora combinaverit, pltirima illis
objiciunt Sc reponunt. Hiftoria enim illa de Baptifmo Ccn-
ftantini, de donatione, de morbo Sc lepra, Sc de hujus cura-
tione varie a variis defcribitur, ut adharere alicui dimcile fit.
Mundus opinionibus regitur; interim Veritas dilaceratur, ut
quidam dixitTe fertur: Ne fallor, nihil čredam. Aliter fcri-
bitMelchiades,quemalii dicuntanteConftantini mortemSc
Nicanum concilium Marty rio fuilTe affeftum, Sc ccniequen-
tervix aliquid fcribere potuifie. Aliter Eugubinus in libro
de donatione Conilantini. Alii volunt Palatium Lateranenfc
cum urbe tantum fuifle donatum: Alii adjungunt territorium
proximum Roma: Alii pracipuas partes Italia: A lii plane au-
gentdonationemcum omnibus Regnis occidentalibus. Baro-
nius 8c Spondanus ad Annum 3^4. donationem Conftantini,
ut hac a Gracis edita, fuppofititiam Sc corruptam efTe refe-
runt. Jadantur tamen quafi duodecim inftrumenta, fed non
(ajunt iiti) extoto confentanea, Sc  a Bontificibus in causa
propria allegata. Ada Sylveftri Papa non ab omnibus ac-
ceptata, quia fuppofititia exmultisconjeduris, ide6 fufpeda.
VitamConftantini fcripferunt, Socrates, Sozomenus,Theodo-
retus Sc  alii, quorum nemo hujus donationis me min it: cujus,
fi aliqua fuiiTet, ob immenfam Sc  inauditam Imperatoris iibe-
ralitatem, pietatem,8c ingentia Pontificia Poteilatis augmen-
ta, meminiffe debuiflfet.

19. De Lepra Sc  Sanguine humano ad ejus curationem
colledo Platina fabulam dicit. Teftantur idem pradidi fcri-
ptores vita Conftantini,hunc nec initio converflonis fua ,nec
a S. Sylveftro,jam tune demortuo, fed multo tardius, Sc  jam
quafiprope cereum luftralem Nicomediaprafentibusmultis
Epifcopis, quibus dilati Baptismi rationem, quod fcilicet in
Jordane baptizari voluerit, reddebat, baptizatum fuifle. Le*

gatur

LIBER Vil  79

gaturEufebius lib. 4. Vitae Conftantini, Theodoretus lib. 1,
cap. 41.

20. Fortaffisindc(exclamantnegantes donationem)ex-
titere tor dubia, & altercandi anfae, quod multi Scriptores,
folam illorum, unde defcribunt, aifertionem fequantur,au-
geantque numerumScriptorum propugnantium donadonem;
neque tamen introfpiciant verum hiftoriae nucleum, maxime
ijlorum Hiftoricorum, qui eo tempore, vel non muko dein-
ccps vixerunt. Sjc Hgnatius lib. 1. Roman. Princ, in Conftan-
tino fatetur hiftoriam,fed Judicium fufpendit,inquiens: Quae
de Imperii donatione drcumferuntur, ud minus fmailia veri,
non probant, fed variant Authores; alt alii hoc viderint. Bar-
tolum quoque adducunt , qui in praefatione Digeftorum
Num. 14. feipfum coarguendum exponit: Vide te,  inquit ille
quod nos fimus in tenis Ecclefu ; Idcirco dico , quod donatio
•valeat. &c.  Quibus verbis Bartolus vel doktrinam fuam
in fabulam convertit, vel fynderefi tadus palam confeffus eft
inanem fui fcripti rationem.

21. Verum argumento illo, quod ex condito Conftantini
teftamento defumunt, Pontificios maxime convincerefata-
gunt; nimirum, quod praefatus Imperator teftatus obierit, &
totum Imperium in tres diviferit partes, <k fuam unicuique
ex tribus filiis attribuerit: ficque Orbis Romani dominatio
adtres Conftantini haeredes redada fuerit. Eufebius loco ci-
tato refert, <k Socrates lib. 1. Eccl. hift. c. 39.Conftantino Oc-
cidentalespartes, Orientales Conftantio, Conftanti interje-
das, Italiam ncmpe Sc Illvrium, ut Zofimus fcribit in parte fe-
cunda hiftorite,cx Conftantini teftamentariis tabulis obtigifte.
An vero dida a numero ipusgue  hnc hiftorica veritate ni-
tantur, Socrads verba audiamus. Annopoft, Imperator Con-
llantinus quintum St fcxagefimummtads ingrelTus Annurn,
in morbum incidit. Relida ergo Conftantinopoli, navigio
delatuseftHelenopolim,ut aquis calidis, quae juxta urbem
illam fitse funt, uteretur. Sed cum morbum ingravefcere

So ARCANORUM SATUS

fenfiffe,lavacrum quidem diftulit. Helenopoli autem abfce-
dens, NicomecUam profe&us eft. Ulic in fuburbano degcns,
Chriftianum Baptisma fufcepit. Quo vehementer exhilara-
tus teftamentum condit, in quo tres quidem libcros Imperii
heredes inftituit, fuam cuique partem,pr6ut vivus fecerat,
affignans. Romae ver6, Sc urbi, quam fuo nominc Conftan-
tinopolim nuncuparat, multa relinquens privilegia,teftamen¬
tum commendat presbytero illi, per quem Arius ab exilio
fueratrevocatus. Mandatque,necuiquamalteri ,quam filio
fuo Conftantio, quem Orienti praefecerat, illud in manus
traderet. Ad hunc modum condito teftamento, cum ali-
quot dies fupervixiflct, ex hac luce migravic. Ita loquitur
Socrates j ex Graeco tranfumptusMoguntioe Anno 1677. in
loco Catholico, quem repetito legimus. Jam ver6 quis tan-
tum Imperatorem malce fidei accufabit, ut quod Ecclefim fe-
mel dediffet, novo rurfus inftrumento filiis affignaret! Non
eadunt haecinvirum bonum, minus in Conftantinum Ma-
gnum. Fačto etiam, non folum jure, probat negantes do-
nationemtam Italise, quam Occidentis a Conftantino Ponti-
fici fačtam: Quia ficut Conftantinus ex difpofitione pater-
na Orientis Solium occupavit, ita Conftantinus Occidentis
Imperium ačiu tenuit Sc rexit. Quod rurfus ex Hiftoria So-
cratislib. 2. c.'22. abunde conftat, ubi Conftantinus Occi¬
dentis Imperator Fratri Conftantio bellum comminatur,nifi
Paulum, Sc Athanafium optimos viros,Sc Catholicos Epifco-
pos a Sardicenfi Concilio reftitutos, redintegrata dignitatere-
ceperit, fuasque illis Ecclefias reddiderit. Quod ver6 conftans
Romam,Sc Italiam totumq; Illy rium fub Augufti nomine poft
Patris fata poffederit, liquet ex eodem Socrate lib. 2. c. 24.
Enim vero Magnentius, vel Maxentius quidam Tyrannus
Conftantem partium Galliae,Italiae Sc Illyrii Imperatorem per
infidias interemit, unde in Urbi Roma tumultus band exiguus
/arč, aitSocrates. NamNepotianus Sororis Conftantiifilius,
gladiatorum manu ftipatus Imperium arripuerat j V erum

hunc

LIBER VIL  8i

hunc etiam Magnentii Ducesperemere* Ipfe vero Magnen-
tius reliquas Occidentis Provinciashoftiliterinvadens , uni-
verfa vaihbat. Platina quoque fcribit in vita Liberii Pontifi-
cis, quod Conftans poft excefTum Patris pofleffionem accepe-
rit Romaš. Item in vita Juln I. Giulio Romano ne refle a
tempo di Conftantio la Chiefa : il quale Conftantio havu-
to con Conftantino Sc Conftante fuoi Fratelli 1’ Imperio : eo
videlicet modo , ut fupra enarratum eft, Conftanti deinceps,
cui Roma in hereditatemceffit, in expeditione Perfica truci-
dato, fucceffitConftantius,qui Romaš refedit tempore Libe¬
rii Pontificis. Hunc ilie deinceps exilio plane mulftavit, Sc
rurfus ad preces Nobilium Matronarum, praefertim Sororis
Conftantias, liberavit, Romamque revocavit. Quod ipfum
repetit Platina in vita Liberii, Sc fuccelfionem in Imperio con-
firmatin vita Felicis II. inquiens: Felice II. fu Pontefice fot-
to 1’ Imperio di Conftantio,il quale dopo lamorte di Conftan-
tefuo Fratello fuo 1’ Imperio tenne, Idem confirmat Socra*
teslib. 2 . c. 26 .

22 . Exinde arguunt patroni negativam: ftante tam Con-
ftantini teftamento, quam ufucapta poffeffione per Conftan-
tinum Imperii Occidentis, 8c per Conftantem Solii Romani,
Italiae Sc lllyrii, allegatam donationem a Conftantino Magno
vel non fa&am, vel revocatam, ut illegitimamfuifle; Si enim
nullos fili&s, 8c deccm habuidet Imperia, vix unum tale, ut
Occidentis, Sc partium Italiae Illyriique fuerat,tali facilitate
dare potuiffet. Hocque argumento perftringunt alia duo in-
ftrumentafuperius allegata, tam a Gratiano,quam a Leone
Hoftienfi Epifcopo, licet haec authoritate, Sc moderatione
multum differant.

. Interim, quia praefata inftrumenta de donatione
Pipini tantum Sc Ludovici, Regum Franciae agunt; alio for-
tiorique ariete impetunt illa : Si Conftantinus Imperator
concelfit Pontifici coronam, Sc omnemRegiam dignitatem
in Urbc Romana, Sc in Jtalia, Sc in partibus QccidentaU-

L bus s

tl arcanorum status

bus, quid opus erat, ut vel Pipinus, vel Carolus, vel Ludo-
•vicus., avus nimirum, Pater <k filius fucceilivis vicibus rur-
fus a&a reagerent, & ca Sedi Apoilolicte donarent, quae
jam prius do.no habuit Conftantini, & pleno jure Majeftatis
pofledit. Non poterat ampliusPontifex haec alicunde ac-
quirere, quia.jam fuaerant. Neque enim emptio neque lo*
catio, neque pignus, neque depofitum, neque donatio rei
fuaelibi fieri potelh Neque dicis ope Pipini, Caroli & Lu-
do vici expulfos fuifleT yrannos ex Italia; ali aliud rnihi ell,ve-
nire in auxilium PontiHci, &: aliud ipfi donare res alienas,
aut jam prius fuas. Nullum tamen dubium eft, quin Con-
'fhmtinus M. maxima dona & beneficra inEcclefiam contu-
lerit, quae Platina enumerat in vita Sy lveftri, feddeRegnis,
Provinciis & Imperiis, nihil plane infinuat, immo reticet,in-
quiens: E per quefto ho voluto i doni, eh’ egli fece ta-
cere per nen errare congl’ altri. Sane tam largas dona-
ticnes nec tacuiffet Orofius, nec Eutropius qui accuratilfime
confcripferunt res Conftantini. Eodem modo Sozomenus
•inhiitoriaEcclefiaftica nullam mentionem facit alicujus do-
nationis tam infignis, quam adverfarii jactant; licet libera-
liflimum in Ecclefiam depraedicet Conftantinum. Et ubi li¬
bro n. c. 34. deobituhujus Imperatoris, &quomodocon-
fefito teftamento, perceptoque tandem Baptifmi Hitra m e ri¬
to ex hac vita emigravit, dirfuse narrat; hoc foham addit:
Rom£ 'vero tam <veteri, quam juniori rdiitis quibus'dam pri-
f vilegiis  ( nen regnis & imperiis) teftamentum tradidit Pr£S-
bjiero.  Ubi autem de imperio loco citato mentionem fa¬
cit ^ hsec formaliaproloquitur. Imperator, cum jam antea
Imperium fafaribus filiis fuis partitus eflet, &Occidentis qui-
dem partes Conjiantino  6" Confianti attribuiffet , Urtentem
njero Conftmtio, &c.  En clarillimam divifionem! ineuius
praejudicium nec Pipino, nec Carolo Magno, nec L.udovico
Iicebat agere , nec alienadonare, nec donationesnunquam
fa&as conhrmare. _ Longe.quippc aliud eft, gladio parta

LIBER VIL  S*

Screcuperata cedcrePontifid, aliud donationes Conftantini
confirmare, aliud dominia aliena, regna Sc  imperiainPapam
transferre. Quod autem, utfupraetiam objedumfuit, Boni-
facius Papa ad PhiiippumcognomentoPulchrumFranciaeRe-
gcm defpoticis ferme verbis fcripfit, id non minus defpoti-
cefcripto retoriit Gallus, utrefertNicolausGillius in hifto*
rla Philippi: Sciat tud malima fatuitas nos in tempovahbus nul-
li fubej)'e &c.  Quod inhasc usque tempora tuentur Gallias
iReges.

24. Et hsec ferme funt, mi Princeps! qua2 in utram-
quc partem dicuntur.' Qiiis hunc nodum Gordium diffol-
vet ? quis rem tanti momenti decidet >  multa hic praeten-
duntiir ab una, Sericgantur omniaab altera parte. Extre-
main vitium abeurtt.: Media teneamus , nee demamusEc-
clcfiae, quod habet, Tinon donatione, faltempraefcriptione,
autinduigentia piorumlmperatorum, Regum Principumq;,
aut transadionibus St intermediis pačtis, cum quibusdam
contumadbus Strefra&ariis Imperatoribus, conclufis. Cer-
tlim quipp'e ex ipsa hiftoria conftat, ea, quae Sedeš Apoftolica
timlo patrimomi Ecclefise, Sc  Apoftolorum Petri St Pauli pof-
fidet, non armis occupafle; adeoque fuper alio fundamen-
to Dominatum Apoftolicum fundari n e cede eft Jurisdidio
temporalis Scufusfrudus eorum, qUceEcclefiapoffidet, quin
ad hanc fpectet, in controverfiam cadere nequit. Solum
difficultas eft in alto dominio Sc  jure fuperioritatis, in quo
fibi Imperatores interrisltaliac derogari arbitrantur, cum ju¬
ra Patrimonii Ecclefiaftici oblationibus Sc  largitionibus pio-
rnm Principum obtenta in majus extendi non debeant, quam
olimipfi Principes habuere, qui eaEcclefiae in dotem, vel
dono dederunt. Conftat autem longatraditionum Sc  adorum
publicorum ferie,omnesPrincipes StPrindpatusItalias omnia-
queFeudaabImperatoribus dependiffe,St ad horum fceptrum
juraffe, quidigitur? Tenor conceflionum onmia

L 2 de

*4  ARCANOVtUM STATUS

decidet. Has fi re&e infpexeris, Sc ad normam illarum,
Pontifices bonis Ecdefiae five conceflis, five donatis , five
quomodocunque ceffis frui videns , ibi mox fubfifte , mi
Princeps, nec ultro moveare : quia praeter omnem juriš
quaeftionem Sc controveriiam, praeferiptionis privilegio, ob-
tinuenmt ca, queis contra Diplomatom tenorem, pa£taque
intermedianon abutuntur.

25. In cujus rei finem adduco diploma OttonisM. Im-
peratoris Romanae Sedi datum, Anno Dominicse incarnatio-
nis 962. Indičtione 5.menfeFebruario, 13. die, Anno Impe-
rii Ottonis 27. ab ipfo lmperatore, a decem Archiepifcopis
Sc Epifcopis S. Imperii Principibus, a duobus Principali di-

f nitate confpicuis Abbatibus, a quinque S. Imperii Comiti-
us, Sc novem Baronibus, fubfcriptum Sc fignatum. Ejus
tenor eft circa medium : Infuper offerimus tibi , B. Petre
Apoftole, Vicarioque tuo Joanni Papse, Sc fuccefforibus ejus
pro noftrae animae remedio noitrique filii, Sc noftrorum pa-
rentum deproprio noftro Regno, Civitates Sc oppida cum
pifcariis fuis, id eft, Reatem, Miniternum, Furconem, Nur-
fiam, Baluam, Sc Maefim Sc alibi Civitatem inter amnem
cum pertinentiis fuis. Has omnes fupra di&as Provincias,Ur-
bes, Civitates, Oppida, Sc Caftella, Viculos, ScTerrkoria, fi-
mulque Sc Patrimoniapro remedio animae noftrae, Sc filii no-
ftri, five parentum noftrorum, ac fuccelTorum noftrorum,
Sc pro cun£to a DE O confervato, atque confervando
Francomm populo , jam di&ae Ecdefiae tuše, B. Petre
Apoftole, Sc per te Vicario tuo , eo modo confirma-
mus, ut in fuo detineat jure, prindpatu atque ditione. St¬
rnili modo per hocnoftrum delegationis pačtum confirma-
mus donationes, quas pice recordationis Pipinus Rex Sc po-
ftea D. Caroluslmp. B. Petro Apoftolo fpontanea volunta-
te contulerunt : nec non Sc ccnfum vel penfionem , feu
cseteras ditiones, quae annuatim palatium Regis Longobar-
donuninferrifolebam, five de Thufck, five de Ducatu Spo-

leta-

LIBER VIL  8 f

ietano, ficut Sc in fupra fcriptis donationibus Continetur, 8c
iiiter fan&ae memoriae Hadrianum Papam, & Dominum Ca-
rolum Imperatorem, quando idem Pontifex eidem de fupra
fcriptis Ducatibus, id cdThufcano Sc Spoletano fuae aucto-
ritatis praeceptum con firma vit: eo fcilicet modo, ut annis
finguiis preedi&us cenfusadpartem EcclefiaeB. Petri Apodo-
ii perfolvatur : Saiva ( quod notandum) fliper eosdcai
Ducatus noftra in omnibus Dominatione,
& illorum ad noftram partem , & filii no-
ftri fubjedione. Caeterum ficut diximus, omnia fu-
perius nominata ita ad vedram partem per hoc nodrae confir-
mationis pactum roboramus, ut in vedro permaneant Jure,
principatu atque ditione: Et neque a nobis,neque afuce
cefloribus nodris per quodlibet argumentum , five machi-
nationem,in quacunque parte, vedra potedas imminuatur,aut
a vobis inde aliquid fubtrahatur,de fupra fcriptis videlicetPro-
vinciis, Urbibus,Civitatibus, Oppidis, Cadris, Viculis, Infu-
lis, Territoriis atque Patrimoniis, nec non, 8c penfionibus ,
atque cenfibus : ita ut neque nos ea fačturi fumus , neque
quibuslibet ea facere volentibus confentiamus. Sedpotius
omnium, quaefuperius leguntur, id edProvinciae,Civitates,
Urbes, Oppida, Cadella, Territoria, Št Patrimonia, atque In-
fulae cenfusque, Sc pendonesad partem Ecclefiae B. Petri Apo-
doli atque Pontificum in facratiffima iilius fede refidentium ,
nos in quantum podumus defenfores elle tedamur ad hoc,
uteain iilius ditione ad utendum , fruendum at-
que difponendum firmiter valeat obtine-
re : Salva in omnibus ( quod iterum notandum,)
poteftate noftra, & filii noftripofterorumque
noftrorum > fecundum quod in pačto, &
conftitutione , ac promiffionis firmitatc
Eugenii Pontificis fuccefTorumque iilius

L s "

86 ARC AN ORU M STA TU S

continetur, ideft: utomnis Clerus, Sc univcrfaNo-
bilitas proptcr diverfas neceffitateš, Pontificum irrationab;-
les erga populum fibi fubjetlum afperitates retundendas Sa-
cramento fe obligent, quatcnus futiira Pontificum elečho
canonice, Sc jufte fiat, Sc ut iile, qui ad hoc fančtum, Sc
Apoftolicum Regimeneligitur, nemine confentien-
te confccratus fiat Pontifex , priusquara
talem in praefentia Miflforum noftrorum ,
vel Filii noftri , feu univerfse Generalitatis
faciat promiffionem , pro omnium fatis«
fačiione, atque futiira confervatione, qua-
lem Dominus & venerandus fpiritualis
Pater nofter Leo fponte fecifle dignofcitur.
Praeterea alia minora huic operi inferenda praevidimus ,
videlicet, utin elečtione Pontificum, nequc Liber, nequc
Servus ad hoc venire praefumat, ut illis Romanis, quos ad
hanc eleftionem per conftitutionem S S. Patrum antiqua
admifit confuetudo, aliguod faciat impedimenaim. Si quis
contrahancnoftram inftitutioncm ire praefumpferit, exilio
tradatur. Infuper ut nullus Mifforum noftrorum cujuscun-
queimpeditionisargumcntumcomponere in praefatam ele-
ftionem audeat, prohibemus. Nam, Sc hoc omnimode in-
ftituereplacuit, ut quifemel fubfpeciali defenfione Domini
Apoftolici, fine noftra fuerint fufccpti, impetrata jufte u-
tantur defenfione. Quod fi quis quemquam illorum, qui
hoc promeruenmt, violare praefumpferit, fciat, fe periculum
vitaefuae incurfurum. Illud ctiam confirmamus,utDominp
Apoftolico juftamin omnibus fervent obedientiam, five Du-
cibus, ac Judicibus fuis ad Juftitiam faciendam. Huic enim
inftitutioni hoc neceffario annečtendum effe perfpeximus,

utMiffi Domini Apoftolici, feu noftri, fem-
r  ‘ per

LIBER VIL  87

perfint conftituti, quiannuatim nobis, velfi-
lionoftro renuntiare valeant, qualiterfmgu-
losDuces,acJudicespopuloJuftitiamfaciant.

Hanc Imperialern conftitutionem, quomodo obfervent, qui
Mifsi, decernimus: ut prirnum cundos clamores, qui per
negligentiamDucum,vel Judicum fuerint inventi,ad notitiam
Domini Apoftolici deferant. Et ipfe unum e duobus eligat,aut
{bitim per eosdem Mi (los fiant ipfae neceflitates emendatae,
aut Miho noilro, nobis reiiuntiante per noftrosMilTos a nobis
diredos, emendentur. Hoc ut ab omnibus fidelibus S. Ro-
manae Ecclefiae, Sc  noftris firmum efTe credatur proprise ma-
nus iignaculo, Sc  Nobilium, Optimatum noftrorum Sub-
fcriptionibus hoc padum confirmationi? noftrae roboravi-
mus,& Bullae noftrae impreifione obfignari jufhmusDiploma
hocAuthenticum refert Baronius ex T om JX.Conc.Parifienf.

26. Jam vero ex hoc ipfo Ottoniano diplomate tibi, mi
Princeps, expendendum defero: An quae donatafunt S. Ro¬
mana Ecdeiiae cenferi valeant donata fuiife cum Alto Domi-
nio, d Jure Superioritatis ftipremo ? an cum depepdentia ali-
qua, vel abfolute? Sane tenor illius abunde decidit, quod
arduum mihi eft proferre, nedum refolvere. Interimnon
blandiantur fibi Principes faeculi, nec oppido exultent aut in-
fultent cum poteftate illa fibi forfan refervata. Comiter
fe obfervent in vicem magnahaec duo Mundi Luminariafpiri-
tualis, temporalis poteftas, ne titraque 'deperdatlumen re-
fpedus Sc  revcrentiae, tam inter fe d qbam apud fibi fubjedos.
Imperium Sc  Sacerdotium exaequari nonnihil debentHarmo-
nica poteftate Sc  adminiftratione, intra fphaeram quodque
fuam. Omnis inde excrbitatio inferet Orbi Chriftiano fchi-
fmatiimiricendia, conflagrationes Religionis, Regnorum ca-
lamitates, populorum clades, fcandala puhlica, Hcerefiumque
inter ejusmodi diliidia gloriantlum angmenta, ut ab incuna-
bulis ipfius nahcntis Eccleftae quidem modice, fed amplius

• ' pofterio-

88  'ARCANORUM SATUS

pofterioribus aevis , cum lu&u cxpcrti legimus, vidimus. At
fublata jam eft Guelphorum 8c Gbellinorum fa&io: ponite
iras, 6 vos mei Principes! Satis decertatmn eft cum facerdo-
tio, nullo unquam veftro fru&u, Temper autem pedi(Tequo
damno, Sc ludibrio : Non offcndite Patres Luminum: nec
ufurpate Sacerdotii Jura ; necminuite,nec revocate, aut in
dubium trahite donata, totiesque five veftra culpa, five gra¬
da confirmata. Quae Ecclefiae obvenere facra funt; a profana,
manu non amplius contrečtanda: Sunt panis propofitionis,'
Laicae cupiditati ingulamnon datus. Non rctorquete oculos
in prima faeculaexordientis Ecclefiae, ubi Pontirices, Sc Epi-
fcopi veftris, Cleri, Sc populi fuffragiis evehebantur : dicat,
quod velit Blondellus morem hunc usque ad millefimum ab
incarnatione Dominica Annum perdurafle: Ego dico morem,
ufumque hunc Juriš fuifle humani, ex indulgentia Sc concef-
fione, quae certas ob caufas revocari potuit, utriusque Laicae,
Sc Ecclefiafticaepoteftatis confenfu. Sicutenimviharumpo-
teftatum ufus ille inraluit, ita extindus eft. Ejusmodi non
funt de fide, fed de more: non de neceffitate, fed de indul-
genria. Multa fecum defert tempus , multa rerum Stams
mutavit in melius. Ecdefia crefcit, ut Dies, a prima auro-
rausquemerid;emluddiorfemper,perfedior undequaque:
Edic: Si Paulus hodie viveret, an inprobaret,fi quae in melius,
quoad externum Ecclefiae ftatum ( nam quoad internum fidei
femper idem fuit, Sc nune eft, qui olim) commutata funt?
An jmprobaret,quod olim danculum in aedes privatascon-
venirentChriftiani,nunc in templum publicum,confecratum:
quod olim in coenis, nune a Jejuniis fumeretur Eucharifti-
cus panis? an dedignaretur, quod puellarum, Sc Juvenum
ad Marty rum fepulchra, faepe cum fcandalo pradicata, con-
venticula, fublata fint deinceps ab Ecclefia?an objurgaret Prin-
dpes,quodtantain Eccleliamcontulerint, velpietate fua ob
majorem fru&um faciendum in propagatione ndei, vel culpa
fuainpcenam delidi, conferredebuerint l  Infolendflima pro-

fcOfr

LIBER V Ih t 9

fcSab  foretinfania, fi eximperfe£to non perm!ttereturafcen-
fus ad perfečtius. Natura ab imperfe&o coepit: Ars fua ru-
dimenta habet. Ecclefia fuas cunas, fuas aetates: primum
h ase evečta, deincepsproveda, &deyEvo in ^Evum prove-
čiior femper, & nifi fcandala forcnt, perfe&ior. Verum ad
vosctiammeconverto, Sacrorum Principes! Ingensfank, 8 c
vix comprehenfibilis, nifi dono fidei, e/l ve/lra pote/las: hoc-
ve munus, quod fu/Hnetis, & Mini/lerium, quod geritis, ma-
gnaparsdivinitatis e/l. Quid igitur c/Fabor ? e/fabor atta-
men candida mente,prout genius mihi e/l: Cavete,o vos
facra in Mundo Numina! ne, dum Dei vices agitis, vos ho-
mines efle, cognofcant Principes faeculi: ne, dum Aftra /ufpi-
citis, in terram impingatis: vel cum Religionem practenditis,
Regna moliamini. Exempla hujus non defunt, quae veretur
referrecalamus; licetindenon infringatur, ex naevo aliquo-
rum, integritas totius Apo/lolicas Sediš. Ah credite, Ve/lra
mode/liamagnaoperabitur, Ve/lra moderatio plura lucrabi-
tur, & maniuetudo Ecclefiae omnia exfuperabit. Zelus Elias,
omni igne major, &c  fulgetro, jam abiit e terris. Iris recon-
ciliationisrefplendeat innoftrohemifphaerio. Utrinque reve-
rentia, utrinque Comitas, &c  reciproca defenfio uniat Sacer-
dotium Imperium, in confufionem ho/lium fasculi, ae-

ternse falutis. Hae magnorum Ecclefiae Virorum, Augu/lini,
Ambrofii, Chryfo/lomi, & Bernardi eadem femper fuitmens
& adhortatio. Dii vos e/lis in terris: Ego pufillus ; an
omnia referam ? Vos legite, vos capite, ego
ulteriora profequor. ,

M

CAP«

ARCANORUM STATUS

CAPUT X.

Ut rum Pontifici Sumtno Dominium com-

' p etat Univerfjle in Reges k5 Regna .

i.

S Alomonis facra Cantica, Sc  Myflici illi inter fponfum fpon-
famqueamores,praeluferunt novce legi, in quaunigeiii-
tusdderniPatrisfibi defponfavit Ecdefiam in terris, perpe-
tuo nexu credendum in h de Sc  Charitate. Sponfa hcec j a da¬
vi c fe dulciter aliquando Canticorum Capite iecundo: L<eVd
ejus fub capite meo, & dcstera ejus amplexabitur me.  In lce-
va Sc  dextera intelligunt quidam ex Patribus gemlnam hujus
Mundipoteftatem, Spiritualem & temporalem.
Dextera, id dl Spiritualis potekaš, amplexatur totum corpus
Iponfce Ecclefice, & continet illud, aut abfolute Sc  direde,aut
faltemindireČte Sc  fecundum quid. Lacva, id eil faecularis,
quae in Principibus Laicis confikit,iupponit ie capiti Eccleliae,
Sc fuilentatillud non folumoblationibus,benehciis & largi-
tionibus, venim etiamindefefsa propugnatione Ecclefice ad-
veriusinimicosfidei Sc  Apokolicce Sediš, absqueullo in Sacra
Imperio, autulla rerum, quse ad Ecdefiam fpedant, arbitra-
tione. Myfticum illud Symbolum, veritatis hujus ell arca-
nurta. Clarius adhuc id expreflit Zacharias Propheta capi¬
te 6. Ecce vir Or ms nometi ejus , ( vaticinatur de Zorobabel)
&ipfe exfiruet templum Domino  , & ipfe portabit gloriarn ,
&je debit dominabitur fuper folio Juo; &erit Sacerdos fli¬

per folio  <y confilium pacis erit inter illos duos.  En tibi ex-
preffum geminum Solium, in quorum uno fedet Sacerdos, &
in altero vir Oriens, id ek, ut commuriiter interpretantur D o-
dores, Rex Sc  Princeps, quivis in fuo Statu Sc  Regno. Hcec
ante Conkamini tempora haud fviere, Poileaquam vero ike
, fatt©

LIBER Vil  9T

facro fonte Initiatus, tune quamprimum vir ide Oriens, vide-
licet Conftantinus, aufpicatiflimo lidere affulfitEcclefise, eam
largiffime dotando, templa &publica fana exftruendo, E-
pilcopatus fundando, <k maxima quaeque pro Ecclefiae tam
incolumitate, quam augmento indefefse exantlando, ut tune
Pontificis Authoritas, Solium & Tiara felplenduifle videa-
tur, cumille Pontificem Sacrorum Principem confiteretur,
eumque in Apoftolicum Solium Romaš inveheret: &: erat
omninoindiebusillispax, gaudium, benedidio inter ilios,
nul la unquam regnum inter & Sacerdotium fada dlvifione.
Bene a dum fuifietutrinque, fi haec utriusque Potekatis Ec-
clcfialticte Sc Ssecularis harmonia deinceps fubftitilTet.

2 . Verum laeva illa,five potekaš Saecularis, non amplius
capiti fupponitur in hujus levamen, & fukentationem, fed ab
aliquibusI)odoribu5 plane pedibusfubjicitur, calcatur,(/«p^
afpidem ambuiabis , Gl conculcabis k o nem & draconem.)  Ubi illi
PontifiCibus plenam, illimitatam, univerfalem, diredam po¬
tekate m in omnes Imperatores, Reges, Principes eorumque
lmperia, Regna & Principatus, non folum usque ad poenam
fegregationis a commnnione fidelium, verum etiam usque ad
ametionem, privationem, aelubditoruma Juramento Va-
fallagii abfolutionem, ac ipfam translationemRegnorum con-,
cedunt. Ita legitur in C. per Venerabilem : Papa eft fuper
omnes , Gj  etiam fuper Imperatorem: Cbrifti cnix anteeellib
/iqmlas ; Gladius Petri, Gladium Conftantini , &sjpoJlolica Se¬
deš prasjudicat Imperatorja potejlati.  Quod ultimum fermc
nimium ek: Praejudicare enim non cenfetur, qui legitimam
habet potekatem, fed ca uti. Muka quoque habentur in
Ckmentia Paftorali, G? in relatione illa Ecdefiafiica  de de-
pofitione Sc poena Henrici IV. apud Palatium in si gnila
Romana,  8t quidem in vita didi, St degradatiCadaris, de
quibus varii varia. Exemplorum quoque producunt farra-
g T nem, Leonis nempe Ifaurici a Cregorio II. imperio pri vati,
popili o Romano, StVedigalibus Hefperiae ope ejusdemPo-n-

M 2  tificis

$1  AKCANORUM STATUS

tifids ab Imperatore averfis, ut fcribit SigebertusTomoL
ad Annum Leonis 13. Childerici Regis Francise a Zacharia
PapaRegno exuti, Francis juramento lolutis, quod Childe-
rico dixerant, ut teftatur Eginhardus. Coroli Calvi ab Hadria-
no II. excommunicati, uthabet Aimoinus. RaimundiCo-
jnitis Montlortiia Condlio Tholoflano, omni dominio per-
petno exclufi, quod ex a&is ejusdem Concilii conftat. Fri-
deriri Imperatoris, ab Innocentio IV. facrisdirisdevoti, cum
abfolutione plena fubditorum a Juramento fidelitatis olim
Imperatori prseitito, & centum alia ejusmodi Pontificum ab-
folutaeincoronas&:Imperiapoteftatisexempla, quibus ccn-
fcribendis vix volumen fufticeret. At exempla rarb conve-
niunt, ratio femper. Muka quippe eorum contingere pot-
erant aut injufte aut indirefte: Multa ex pallione agentis,
vel ex vili abje&ione, debilitate patientis: Multa ex gravi-
tate delicti, multa ob proximum difcrimen Religionis, quae
&fimilia in exemplum univerfale trahi nequeunt. In multis
etiam variant hikorici, feque etiam plane oppcnunt Infulati
vertices, ut Hinomarus ArchiepifcopusRhemcnfis in Epillola
ad Hadrianum Papam, quam refert Baronius ad Annum 870.
anter caetera exprobrat ille; Omnc Regnum fieculi bujus bello
qu&ntnr, viftoriis prppagatur, &non Apoftolicis vel Epi -
fcoporum excommunicationibus obtinetur  : fcripturam divi¬
nem ftbi propomnt: Domini efl Regnum , & cui voluerit da-
bit illud. Dominus Apoftolicus , Rex & Epi/c opus ejfe fimul
nonpoteft , & fui Anteceffores Ecclefiajiicim Ordinem, quoi
fuum efl, non Rmpublicam , auod Regum ejl » tra&ave-
runt.  Ita Archipraeful ille.

Verum al terPctrus Blefenfis, in Epikola 14 6 .  ad Coeleki-
num Pontificemfcribens, fenfit. Ibi ait ille: Poteflas Papa ma¬
jor eJl,quamlrnperatoris(m  rebus officiiApoftolid verum cii)Pa-
pa Imperator es Reges deponit{  omnino in certis cafibus)defe-
. b ] PP^ et  (ricn  quomodocunque,non qualemcunq; )&c  fimi-
lia plunma(fed, quae cum dilbindione, utpote magikra verita-

LIBER Vil n

tis,fene ličita,fepe iliicita effe poffunt.)Decius ad C. qU 4  inEc-
elefiddeconjlit.  exaggerat, poteftatem Papse effe fupra, extra
Sc contra]us.(Supponere tamen liceat justantmn pofitivum.)
Quia fecus per Dočrorem Angelicum 4- Sent. dift  /7, Papa
emir a Jus diinnum , contra artkulos fidei tl Evangelist d\-
fpenfare mn pote ji  (Hsec enim Jura funtimmutabiiia. re-
fervata divinae Majeftati; Sc in his limitata Pontificia poteftas.)
RurfusLancelotus lib. 1. de Imp. c. 1. q. 2. n. 8. Papamalfcrit
caufam caujarum, unde nonefi , de ejus pote (late inquirendum,
cumprim* caufa , nulla fit caufa  (nos autem credimus, caufam
primam fuiffe Chriftum, caufam ejus vicariam effe Pontifi-
cem, eapoteflate inftručtum, quae ipfi communicata cfl a
Chriito.) Accedit Baldus, inquiens : Romanam Sedem nequt
jiuguftus, neque Clerus , neque Reges judicare pojfunt  ( Sc hoc
quidem verum elTe, palam e it. Interea tamen ex hiftoria con-
fiat Romanos Pontihces inSchifmate adConciliacitatos, in
Conciliis accufatos, auditos, convičtos, judicatos, condemna-
tos, depofitos, alTumptosque fuiffe, an Bene, vel male ? Deus
judicabit.) Multi aliiDočtores plurima de fupremo in Orbc
Dominio Pontificiae potcllatis coacervant, quorumpleraque
reipfa, Sc infanofenfuaccepta, vera funt; fed fola cxagge-
rationeredduntur dubia, Sc objeda, velmalevolorumcrimi-
nationi, vel curioforum fpeculationi. Scimus equidem Se
credimus, etiam Reges effe degrege, Sc nos omnes in ovili
Chrifti comprehendi fub difciplina Apoftolica in Salutem ce-
ternam.QuisAquilas comparabitCruciSacrofandae ? quis gla¬
dkim temporalem cenfurae aeternee ? vera hsec per fe,Sc infe
funt; non efl opus tam exaggeratis invedivis in coronas Sclm-
peria.Ecdefiae manfuetudo Sc medeftia non fecum fert tantam
ja&antiam, folitam potius affentatoribns faerse purpurae,
quam Pontificibus. Nec humilitas D. Petriinfultare geftit, fed
pie dirigere Sc pafcere oves fuas. Ejusmodi exacerbant potius
animosPrincipum,qui plerumque ignei funt,illisqueabomina-
bile reddunt paftorale Pedum, fi hoc Mundi fceptra Sc eo.ro-

M 3 nas

94  ARCANORUM STATUS

nas calcaVe praefumat. Non enim omnes capiunt verbum hoc,
necrebte diffinguunt. Qui extra ovile funt, fcandalizantur:
quiintra, vel Pufilli, vel Pharifaeifunt: illi ftupent Se lubdubi-
tant, hi tumultuantur Sc fcrociunt.

Veram ficutpraefata opinio depoteftate Pontificia uni-
verfali St abfoluta, omriium, praecipue vero Regnantium pcr-
ftringit non tamoculos, quam animos, quia nimium exag-
gerata eft, ja£tarique videtur in ccntemptum St oppro-
brium coronarum St imperioram , quae ftiam originem
nolunt alteri deberi, jquam Ordinatami divina : Ita etiam al-
tera opinio, Haereticon/mpraecipue, abomni aevoinfidian-
tium Authoritati Pontificiae, ac quorandam Statiftarum quae-
rentium plusaequo auramaulne, fuorumque Prlneipum, eft
e diametro contraria priori, negataue abfolutb Pontihcibus
qualemcunque poteftatemin Regna St P^eges, in Principes St
Principatus, in Imperia St Imperatores, ex quacunque cansa,
five fpirituali, five temporali. Etficutprima opinio non tam
abominanda, quam moderanda; ita fecundadcteftanda pe-
nitus, St ad haereticorum erores rererenda potius, quam Stati-
ftis St Politicis, qui Catholicam profidenmr Religionem, raa-
nutenenda. Lubet tamen hujus fundamenta producere, St
producendo ea raptim refellere. Primum autem eft, quod
umverfalis illa Pon ti fi cum poteftas in Reges St Regna fit
mille periculis obnoxia, St pacem puhlicam, qua nihil opta-
bilius, conturbetmagis, quamprovehat; utcumluciu vide-
re fuit tragoedias illas Cae faram, Fridericorum, acHenrico-
rum praecipue quarti, tempore, ubi 6. Pontifices invicem fibi
fuccedentesGregoriusVII. Viaorlll. UrbanusIT. PafchalisII.
GelafiusII. St Calixtus II. continuo collučtari funt cum Im-
perio propter inveftituras, quod fpiritualiaab Imperatoribus
longiffima ppffeffione continuatas. Has cum interrumpere
tam fpiritualibus cenfurarum, quam Martialibus armorum
conatibus fatagerent Pontifices: & ab adverfo vimvirepel-
lentes, fuaquetuentesjura, fe ilfis opponerent Imperatores;

mea

LIBER  VIl  9;

in ea calamitafumincendia deflagravit. Orbis Chriftianus, ut
novo dilu vio ad cxtinguendalila opus habuiffe videretur. Ita
effc: nemo diffitetur gtavitlime tune fuifle collifum Sacer-
dotium St Imperium, fedhtec ipfacoiliflotulit longam, quae
etiamnum floret, pacem inter utriimque. Belli, namque fi-
nis paxeft ; Stoportet beri fcandala, ut inde magis eluce-
fcatveritas. Si colluctauones illae Ecclefiae Sc Imperii non
extitiflent,nunquam iuiliet Henricus V- Imperator in gra-
tiam Sinumque Eccltfise reeeptus, nunquam tot faeculorum
bellumfinitum,nimquamSacerdqtiu'mImperio conjunctum.
Collifio ifthaec oleam tulit Eccleflte St Imperio, altiliirnae pa¬
čiš : adegcjuc poteftas Apoflolica in Reges Sc Regna ex cau-
sa Ipirlmali exercita , nequaquam eft periculorum damno-
rumque plena , nec tranquiliitati publicae ativerfa , ut pro
primo fundamento adftruunt Patrom hujus fecundae opinio-
nis.

3. Alterum fundamentumeft, quod ipfum Exemplum
primi Conditoris Ecclefiae, omniumque Pontificum antefi-
gnani Domini noftri j E S U CHRISTI,a  prima fententia
longe aliud comperiatur. Nemo quidem prudens negat,
Chrifto datam Mile,ut habetur apud Matth.Cap.ult.omncm
poteftatemin coelo Sc in terra, cu jus poteftatis Vicarius fuit
Petrus , led ea raticne : tibi dabo claues  R egni Ccelorum:
non dixit, claues terrarum & Alundi Regnorum.  Sinamus
attamen, Chriftum deditTeutramque poteftatem in Ccelo Sc
in terra Petro, Sc fuis in Sede fuccefldribus. Ccelum deno-
tat fpiritualem, Sc terra temporalem poteftatem. At vero
ufus iftius convenit, ut fit in Pontificibus ad exemplum
Chrifti dicentis : Exemplum dedi uobis  : Neque decet di-
fcipulos eflfe fupra Magiftrum. Et Chriftus hoc plane exi-
git apud Joannem Cap. 21. Sicut me mifit Pater meus, ita
ego mitto u os.  Eftne autem Chriftus unquam ufus alicjua
poteftate in Reges fimili 0  qii£e eflet tollere, transferre Regna,
velfubjectipnem negare RdncipibuS - 5  Sane, nec Tiberium

Impe-

96 ARRANORUM STATUS

Imperio,necHcrodem Regno, necPilatum de Tribunali ex-
pulit aut ejecit. Imm6, omnes nos obfequi juflit poteftati
terrenae, quamnon foluminCtefare, fed in ejus plane Vi-
cario Pilato agnovit defuper datam , Sc  dare Cselari, qu3e
Caefaris funt, praecepit, ipfeque exemplo praeftitit. Nam pro
fe Sc  Petro exfolvens. Quisdicet, Principes Cliriftianos dete-
rioresTiberio, pejores Herode, injuftiores Pilato ? haudqua-
quam. Igitur nec imitatores Chrifti, nec fuccclTores Petri
lunt illi legitimi, qui juxta Chrifti exemplum non utuntur
poteftate fibi commifsa, fed abutunturea in ruinam , non
in aedificationem Regnonim. Sane, quoriescunque Reges
a Pontificibus exuebantur Regnis,totiescatara£lae calamita-
tum apertae lunt fuperorbem Chriftianum, ut olim in Leoni-
buslfauricis, Henricis, Fridericis, Sc  anteproxiinum faecu-
lumin Anglise Regibusadnotarunt Hiftorici.

Videntur haec, non diffiteor, prima fronte commovere
animum,nifi D. Cvpriani legiffem EipiftoLimfS. ad Corne-
lium: Non aliunde funtnatafchifmata,quam quod Sacer-
doti D El non obtemperatur, nec unus in Ecclefia D E 1
Sacerdos Sc  Judex vice Chrifti cogitatur. Unde pracfau argu¬
menta collimant, non ad tollendam omnimodb poteftatem
Pontifkum in Reges, fed moderandam potius, juxta Conci-
liiTridentini reformationem Seff. 25. c. 3. ubi dicitur: Ex-
communicationis gladium fobrie magnaque circumfpetiione
eserendum, cum experientia doceat , fi temere . aut leuibus de
caufis incutiatur , magis contemni , quam formidari,  0 perm-
ciem potius afferre,  quam Jalutem.  Ita Concilium. Enim
vero ,nullatamfan£taresfub Sole eft, ex qu& oriri non pof-
fent vina, vel generarifcandala, fi res nimirum illa in abuFum
trahatur : per noc tamen res illa non contemnenda, fed tol-
lendus abufus. An propterea Poteftate tam fublimi a Deo
pata, Pontifices privabimus, quod illa quidam abufi funt,
vel quod humani affečtus aliquid , aut vindičhe in facro il*
liusexercitioimmifcuerint i  An facros Religioforum Ordi-

nes»

LIBER ril.  97

tfes, an tot dauftrales. optimeque meritos vlros elimmabi-
mus, quod ex iilis multi Apoftatsc, mulci haerefium Audio-
resi Nec dauftralis difdplina, nec Poncificum perfepote-
ftas, ullius mali caufaeft, fedilli, qui dučtum illius non re-
GS fequuntur. Omniamala, clades St expilationes, calami-
tates 8t depopulationes ex eorum tantum vitio proveniunt,
quos corrigi pudet, Seerrareobleftat, quiinfuitant Eccle-
fiae, Scipfiusprovocant extrema remedia. Si enim genera-
liter tolli dcberent omnia, quorum occafione plurima obve-
neremala, tune fine Sacra Scriptura, facraTheologia, pri-
mitus tollenda foret, quiaomnes haerefes, ibi quserunt fua
fulera, lua fubterfugia, fua praefidia. Atdamnanda magis
venit harum impietas, Sc illarumextollendaintegriraš. Non
Authores malorum funt Pontifices, quodcorrexerintinRe-
gibus publica, 8t in torius Chriftianitatis fcandalum, fidei-
que periculum vergentia fcelera: fed ifti omnium calami-
tatum inde emanantium reifunt, quiilla commiferunt, qui
defeceruntaveritatistramite, St emendari noluerunt; Quis
aliter fentiat aut credat ? Si Sbctus V. Henricum Borbonium
Regem Navarrse, utpote Hugonotifmo addičtum, poft infe-
lix fatum Regis Francise, licet ille hujus heres effet, non in-
capacem Coronae declaraflet: Si Gregorius XIV. faeris diris
defuper non fulminaiTet: Si Clemens VIII. alium eligendi
Regem poteftatem non dedisfet: nunquam, me caftor, Hen-
ricus IV. fe Catholico nomini addbciflet; Sc Franciae lilia
aliunde jam Hugonotifmo temerata, ul trd fivifient Herefim
confcendere thronumChrifliani{fimum,Regnumqueab omni
aevo Catholicum Calvinifmi lue occupari vidilTemus. Id,
quod non fa&um, totum Pontificise vigilantise debet Gallia.

4. Aft argumentum ab exemplo Chrifti, qui nec Ti-
beriumlmperio, nec Herodem Regno, nec Pilatum prseto-
rio depofuit, licet hocfaciliuspotuiilet Chriftus-, quam mo¬
derni Pontifices, quorum faspe vanae fine viribus irse; Chri •
£o.autem ad nutum trahente multa millia milUum five le-

N gio

9 s  arcanorum status

gionum Angelorum, refellopaucis, 8c ! ajo: Chriftnmha-
buifiealios fines, quos fucceflbresinPontificatu habere ne-
queunt. Nam Chriftus in'Mundum venerat, ut redimeret
Mundum: Pontificibus autem dato eft poteftas, ut vel fol-
verent, vel ligarent Mundum in falutemaeternam.Habuituti-
queChriftus poteftatem confrigendi omnes coronatos Ver-
tices Mundi, fed non ufus eft hac poteftate, quia ipli fervibat
contra finem. Chrifti finiseratpati, humiliari, crucifigi, ficque
ftabiliri, ficque firmari fidem 8t Ecclefiam fuam. Si igiturChri-
ftus deftmxiftetpoteftates Mundi, velduntaxitprivairet po¬
teftate Pilatum, aquofuiftet judicatus, condemnatus, crucift-
xus ? Qiiomodo expiafiet culpam noftram, poftquam ae viter-
210  decreto incumbebat illi, mori pro nobis ? lili Ecclefias fuae
fundamenta prima jecitin humilitate, patientia, doflrina Sc
tniraculorum amplitudine, ut nimirum clarefceret orbi, Ecclc-
fiam fuam efle opus divinum, non humanum. Edic, an non
hocneceftariumfueritprimae inftitutione Ecclefice primisque
illius incunabulis ? Pofteaquam vero Chriftus Ecclefiam, fic
firmatam, fic ftabilitam tradidit Petro, Sc ejus fuccefloribus
cum poteftate abfoluta folvendit Sc Ugandi, tam in Coelo,
quam in terra, an ifti illam in necefiitate plericlitantem de-
ferere, an hoftibus in praedara cedere volebant ? an non
potiuseamproviribustueri, lupos ab ovili repellere, pericu-
lisque apertis fubtrahere per media, difcrimini oppropriata,de-
bebant ? licet haec humana magis, quam divina viderentur.
E)EU3 quippe femel tantum (quod erat opus fupernaturale)
creadt Mundum, qui fe deinceps ipfe propagare debuitper
generationes Sc pnedia naturalia. Non refifce concluditur
Ecclefiam confervari debere eo modo, quo condita Sc inftituta
fuit, alids omnes Pontifices deberent mori in Cruce, nafci in
praefepio Ste. Neque unquam illa excrefcere poftet inperfe-
Gum diem Ifraelitarum primiMundi, Sc aDeo conftitutaReli-
gio, rudis primitus etat: Sed in quantam fucceffivis tempori-
bus ev aferitMagnificemurn/ive Ceregiortias externumq; cul-

tum>

LIBER  VIL  99

tum, five Sacerdotii dignitatcm potekatem fpeCtes, nemo
facile credet, nifi cdotius divinis Hteris. Muka in /Egypto,
muka in deferto omilit D E U Squae  pokea induxit & am-
pliavit, pofito extra aleampopulo ele&p. Muka etiam Chri-
Itus, cumin earne degeret, omilit, Redemptionis peragendae
caufa, quae Pontificibus nonamplius omittere, librum ek;
Tenentur quippepafceregregem, regere populum , Eccle-
fiatn tueri, quam ipfe inkituit, & pallionefua krma vit. Non
venit rile , ut dekrueret poteirates Mundi, quia ab m tern o
conkitutum fuit opus redemptionis, quod ilie fubire debuit
fub potekate puhlica, fub ImperioTiberii, fub dicakerioPi¬
lati: Omittereproinde debuit ufum potekati kise, qua alias
erat prmditus, ut Rex Reoum, Dominus Dominantium £jhe~
res utiiverforum,  fed ea ratione, ut nimirura nos redimeret
a jugo peccari. ‘Jam vero redemptis nobis, & kabilitia jam
Ecdefia, amittere amplius, nulla neceliitate cogi poflunt fuc-
ceflbres & Vicarii ipfius, caufis videlicet katuque rerum mu-
tatis. Nec diffitemur, agno viffe Sal vatorem Pilato defuper
in fe dasam fuiffe potekatem, ( hoc enim vero, ex Evan-
gelio clareliquet,)fedeocontrahendus hujus potekatis fen¬
iks ; quod , cum ordinatione mterna fubire ille voluerit
tormentum crucis, fubire quoque debuit Judicium Praefi-
dis 8e fententiam hominis, quam ab aeterno didavit Juki-
tia divina. Non habuiflet omnino potekatem Pilatus in JE-
SU M univerforumDominum, cuiexipsaUnionehypoka-
tica debebatur Regia potekaš, nifi illi defuper datafuiffetad
complendum mykerium redemptionis. Hinc Salvator noker,
cumaliquando de cenfuCeefarifolvendo oriretur quaekio, o-
kendere fe RegemRegum,liberumque ab omni onere ac fub-
jeffionekudiofenoluit, fedultronea voluntate pendere juf-
fit nummum , inquiens ad Petrum : ut non fcandalizemus
tos , ia tis pr o me & te„ &c.  Meffias enim tune viden no-
luit, quiaredemptionis opus nondum confecerat. Sic cor-
ruit etiam alterum hu jus opinionis , tam cum exemplo Chri-

N z  ki,

1<5 o ARCANORUAt STATUS

fti, qmm indu&ione malorum, ex poteftate Pontificia e mcr>
gentium, fabricatum & concinnatum fundamentum.

5 . Tertium fundamentum fortillimum quidem videtur,
fedre&eintelle&um, etiammolefuacorruet. DicUntenim
fautotes opinionis,Pontificiae poteftatiex točo contradicen-
tis : ficutPoteftas Regiaa DEO eft, ita obedientia illis de-
bita Juriš eft divini, ac propterea nullo jure Pontificio fol-
venda. Non igitur Regnis fuis pellendi Reges, quia hrec
a DEO habent, collatore unico omnium Regnorum: per
illum enim Reges regnant. Nec fubditi exfol vendi juramen-
to fidelitaiis Regibus prseftito, neque obedientia iisdem de-
bita difpenfanda, quia, dicentead Romanos Apoftolo c. 13.
Omni s rtnimdfublmioribus pot eflatibus fubjeda fit,  &J 1  redden-
da,qu<e funt CtefaristCAfari,  Chriftusipfeperhibet. Opponunt
primitivaeECclefiae manfuctndinis exempla,ubi antiquosPon-
tifices hac poteftate nunquam ufos fuiffe, & Martyria potius
fubivifie, quam quidpiam perperam contra Reges egiiTe vel
attentafle, hiftorica veritate conftat. Dominatum quocjue,
quinunc eft, olim in Apoftolatu non fuiffe, liquet ex ipfis
verbis Dominicis Matth. c. 27. Scitis  , quia Principes gen -
tium dominantur , vos autm non fic.  Nihil eriam fuffraga-
turhuicpoteftati, fiveexScriptura, five ex Patribus. Non
ex Scriptura, quiajus Regna conferendifibi attribuit Domi-
nus, non ex Patribus, quia in contrarium adducunt D. Au-
guftinum ad Caput Lucas 22. Humilitas Chrifti commcn-
oaturnontantum, quod incarnari,fed quod eo tempore na-
fci, in quo mox Caefaris cenfui fubjiceretur, voluerit. Qui
fubjici voluittrrenae poteftari, exemplum non dedit fuis Vi-
cariis dominandi in Regna Regnorumque Reges. Adducunt
S. Ambrofium^ lib. 9. c. 20. in Hexaemeron : Imaginem
Caefaris non habuit Chriftus, nec habuit Petrus : Ideo prce-
cepit, ut, quae fua funt, Caefari redderemus,nec quae funtCae-
faris jufurparemus. Adducunt Tertullianum libro de Idoli«
5 . Quo 4  ad bonores Kegum attinet vel Imperator um , fatis

prtz

LIBER  Vil  ioi

pr£ r cr:ptum babemus in orani obfequio nos ejfe oportere ,fe~
cundum Apoftoli praceptum , fubdjtos Adagiftratibus & Prin¬
cipih us.  Omnes ilti Patres vel exemplum producunt Chrifti,
vel proeceptumproponunt Apoftoli, praecipientis obedientiam
poteftatibus terrenis. Producunt, fi longum non dlet re-
cenfere,etiam aliosSS.Patres,Chrylbftomum,Bernardum&c.
qui licet Zelatores fuerunt Apoftolicee poteftatis, nunquam
tamen oppugnarunt Regiam : Immd Chrifti exemplo, 8c
Anoftolico prsecepto, re veren ter & comiter fenferuntdeRe-
gibus <k  Principibus. D. Bernardi gravis fenfus eft lib. 2. ad
Papam Eugenium : Petrus tibi dare non potuit,quod ncn
habuit : quod habuit, hoc dedit. Numquid Dominationem ?
Audiipfum : Non dommantis, 'mqmt y fedforma fa&i gregis*
Et ne didum fola humilitate putes ; vox Domini eft
in Evangelio : Reges gentium dominantur, vos non fic: I
ergo tu, tibique ufurpa avide Dominium. Ita (ajunt illi,)
D. Bernardus vir tantae in Ecclefia fan elita tis & fapientiaeper-
ftringebat Papam Eugenium eo ipfo tempore, cum circa quae-
dam diffideret cum Regibus. Si tune in Ecclefia dominium
fuit diredum in Reges, eorumque Regna , cur non tune
decifmum? cur non damnatus Bernardus ? cur libri ejusin
publieum editi >  cur ab Ecclefia approbati ? Magis profe-
£16  convincit tanti Viri fanditas, impartialitas, finceritas,
quam quonindam hypocrifis, partialitas vel placendi ftu-
dium- Magis ifti nocent, quam promovent jura Ecclefia:
fuggeruntgratapalato : titillantpurpuras faepe adnexam Su-
perbiam: depravant antiquam Ecclefiae innocentiam, & Apo-
ftolatum convertere fatagunt in Dominatum* Ita exclamant
contradidoresPontifidae poteftati, & demum unum ex pur-
puratis, nempe Cardinalem Cufanumlib. 3. Concord. c. 41.
lmperium immediate a DEO dependere, & Pontifici nihil
diredi Dominii vel Juriš in illud competere, afterentem, Sc
tandem fic concludentem allegant; Et bac fuit omnium an-

N 3 tiquo -

102  ARCAN0K.il M STATUS

tiquorum opinio <vtra, & ji dubid, ntnjtitr t[i exorta ,obji-
nijlnitncomplacehdi jludium. Sed repetatuur ve.era.

6. Convafant quidem opinatores iiti argumenta, nec
diftinguunttamen eaab illis, quaeimpugnanc diredam, vol
indiredamadmittuntpoteftatem Sedi Apodoiicas; Sane pro-
xime allegatus Cardinalis Cufanus, ut expeftdentibus tiibil
direlli patebit,  diredam tantum poteftatem PontiHcibus ne-
gat,nonindiredam. Verum, utproximiuspoteilatis Regiae
Sc  fubditorum obedientiae Juri Divino innixae argumentum
aggrediar,dico: Jus Divinumpofitivum non iemper firm
pliciter obligare, ut Theolcgi exemplificant in praeceptis ne-
gativis v. g. Non furtum faetes  quod in certis circumflan*
tiis extremae neceliitatis nequaquam obligat ; Sc  David ipfe
Rex pientiilimus panes propoficionis,  licetiili divino Jure lai-
cis interdicerentur, farne coadus ex Sanduario accepit &
abfumpfit, Ex eademprope rationepotellas Regibus ju¬
re divino data, fi contra D E U M cedat, fi in abufum, con-
temptum Sc  periculum Religionis & cultus divini vergat,
decidit privilegio juriš divini. Obedientiamquoque,quam
DEUS per Apodolum injunxit omnibus fubditis erga 1 'uos
Magiflratus, fi intercedat neceffitas ex ejus denegatione de-
fendendae SS. fidei; fi diferimen manifedum pervertendo-
rum fubditorum oboriatur’, quinam dubitet, folvi pode:
cumDEOmagis, quam homini obediendum, Se  faluspro-
pria aeternaque prše principis temporali commodo quae-
renda fit. Hinc rurfus repeto ; Jus divinum objedive (licet
non fubjedive ) mutari pode ad mutationem circumftantia-
rum, id exigentium ; Authoritate attamen non humana, fed
divina, & a DEO delegata. Et haec authoritas apud Pontifi*

ces refidetexcomrnidionefpeciali divina, in omnibus Sc  fin-

gtilis, quae immediate ad aeternam falutem conferunt, nuilo
hapitorefpedu(nifi quemmanfuetudo Chriftiana Sc  paterna
cx, §! t ;) Regise dignitatis, potentiae Sc  gradus, per ilia nem*
pe divina verba : quodcunque fotj/eris quodcunque lig*"

LIBER VIL  103

•veris &c,  Nihil hic exceptum, nihil refervatum, nihil prae-
fcriptum, nifi contrarium foretRationi St manfuetudini Chri-
ftianae. Unde ex delegata fibi divinitus hac poteftate uni-
verfali, etiamnum difpenfatPontifex in rebus Juriš divini,
qualesfunt, Matrimonium ratum, emiflaVota, Jusjuran-
dum,8tc. Quse omnia, licet fpedent ad Jus divinum, funt ta¬
men difpenfabilia obmutationem, innovationem, vel exigen-
tiam caufamin objedivam ad confequendum finem falutis
eeternte. Nihil ergo obeli, quin Pontifex periclitante Reli-
gione, 8t faluti aeterna fubditorum, privet Reges Regnis, 8c
fubditos vinculo fubjedionis exfolvau Poteilatem quippe
Pontificis diredam, quoadfpiritualianecefiario comitaturin-
direda in temporalia; quiaillafine hac, nec firmitatem fi-
dei, nec fecuritatem Ecclefiae tueri, nec fatis faluti aeternae,
gregis fibi commiffi profpicere valeret. Accedit: Nonne Epi-
fcopis de Jure divino debetur obedientia }  Sc tamen, quantos
degradatos fcimus. Nonne in Magiftratibus puhlicis ell etiam
PotellaseDEO, SSprsecipitApollolus, ut omnis anima fub-
liminoribus potellatibus fubjeda fit ? Sc tamen ejusmodi Ma-
giftratus multoties mutantur, alterantur, deponuntur, pro-
ropantur 8c novi eriguntur. Concedamus Regibus Sc Prin-
cipibus abfolutis p otelil tem immediate a DE O: Sc nihilo-
minus, quanti a fuismet Magnatibus, ut Adolphus Impera¬
tor , ab illis ipfis Principibus, qui illum elegerant; quanti
a fuis Vafallis Sc fubditis, ut Childericus Rex Francise, exau-
thorati, exauthorationem fcepius, ipfo comprobante DEO,
nec contradicentibus ipfis exauthoratis. Manet proinde ve-
rum, Potellatem immediate elfea DEO, neque hanc in fe
tolli, fundionem tamen ejus impediri polhe toties, quo-
ties vergit in contemptum DEI, Scperniciem aeternam ani-
mirum. Nullam enim involvit contradidionem, ut qui fuit
Rex vel Princeps definat elfe tališ exaccidend, Sc fine tune
non ampliusdebiturilli obedientia. Omnino Regibus obtem-
perandumell, quamdiu funt Reges, quia tam poteilas, quam

obedien-

,04  ARCANOKUM STATUS

obedientiafuntde jure divino: poffceaquam vero tales effe de-
fierint(quod aliquando fine violatione divini Juriš fieripoteft)
definet, ficut inhistacultasimperandi, ita in fubdids necelli-
tas obfequendi.

7 .  Ad Primitivae Ecclefiae manfuetudinis exempla paucis
repono: Demus, antiquos Pcntifices hac poteftate non fuifle
ufos, non inde tamen c jnduditur, ei non uti potuiiTe. Po-
tuiflent, fi voluiflcnt: nolucrunt, quia alise remorae fuerunt:
Vires forfannonintegrae,majorismalimctus; ImmenfaIm-
peratorum potentia, &c  centum talia, nuaehacetiamtempe-
date, florentiffimoque Ecclefiae fiatu fulmina tamen cenfura-
rum impediunt & retardant: Ne dicam de primitivae Ecclefiae
infinitis obidbus exercendaehujusmodi poteftatis. Quis de-
cium nefciat,primisEcclefiacSaeculisOi'bi imperalTc Nerones,
Djocletianos, Decios,TitosStc. quiomnesextra Ovileerant,
infideles,Idololatriae, neque pede Ecclefiafiicae difciplinae fub-
jefti: Subditos quoque Chriftianos haud opus erat abobe-
dientia Infidelium folvere, cum feipfos folvebant nolentes ad-
dere thura Idolis, ratione naturali & divina dudi: Obedien-
dum fdlicet Deo magis, quam homini. Denique multa olim
omifla, quse fecutuns temporibus fada & repetita: Multa
etiam antiquitus fačta, quae modb abrogata, utconftat inE-
ie&ionibus Pontificum, in convocaticne Conciliorum, in in-
veftituris Sc c. ferrum ipfum exedit cum tempore rubigo. Po-
fierioribus autem faeculis non defunt exempla in Anaftafio
Imperatorea Symacho interdido: in Arcadio <kEudoxiaab
InnoeentioPapa, ob relegatum Chryfoftomum, anathematc
percuffis: In Philippo Imperatore a Fabiano Papa facris diris
de v oto, poftque ačtam poenitentiam abfoluto S c  rurfus in
greiuium Ecclefiae fufcepto. In Childerico, Rege-Franciae,
jufiu Stephani Romani Pontifids Regno depofito ac detonfo,
ataruein claufirum trufo, ejus autem loco Pipino Palatii Prae-
* e  v x \  in ,^ ronun I fbtfedo, ut fcribit Eginhardus in vita Ca-
f 0I1 M* ubi jam prius, tefie Ajmo Chfifti 751. Zacha-

LIBER VU, iof

rlasPapa Francos Sacramenro Childerico di&o fokerat, ad-
inftantium Clcri, Magnatum Sc  populi, qui fufferre non pot-
erant inertiam Regis, Gregorius VIL inter fanftos Pontifi-
ces habims, cujuscorpus fine corruptela pod 500. Annosre-
pertum, prsccipuus inter Pontifices Zelo, & audoritate fuit, ut
fcribit Otto Frifingenfis lib. 6. c,3 6. Is Boleslaum PolonimRe-
gem, propter, ad altare truddatumEpifcopumCracovienfem,
13 . Stanislaum,omnihonorc,dignitate Sc  excellentia(ut fcribit
Longinusin hift. Polon.) Regali privavit, Scomnes Principes,
Sc  fubditos ab e jus ditione abfolvens obedientiangScfubjeaio-
nem folitatn lili exhibere vetuit.IdemPapaPliiiippumFrancias
Regem cum comminationefacrarum dirarum commonuit, ut
abfifteretaSimoniaco qumftu facrarum dignitatum,Sc praeben*
datum, eni per Legatos Rex paruit, ut legitur lib. 1 . Epift. 3 5,
IdemHenricumIV. Imperatorcm, quod contraFcclefiamin*
furrexiflet totius Regni T eutonicorum, & I talim gubernaculo
interdixit,V omnesVafallos a vinculo juramenti abfolvit,& n«
ullus ei, ficut Regi ferviret, probibuit. IdemRudolpho Sueviap
Duci Regale diademaGermanim fubmifit, inquiens: Petra de*
dit Petro,Petrus diademaRudolpho.Teftis quoque eftZonarafi
apud Sigonium: quod Gregorius Pontifex,(nontamenfepti-
mus, fed alius multis ante luftris) decretum ediderir, quo Lco-
nem ImperatoremOrientispiorum communione removit, ae
moxItaliaepopulosSacramend, quofeilli obligaverant, reli-
gione exfolvit, Sc  ne ei aut tributum darent, aut alia ratione o-
bedirent, interdixit. Inter Alexandrum III. Panam, k  Fride-
ricumdEnobarbum; inter GregoriumIX. Sc  Fri deri cum Il.to-
toOrbe diffidium deferibit JoannesSalisbnrienfis Sc  Sponda-
nus. Uterque enim Csefar diverfo excommunicatus diploma¬
te , Sc  Imperio privatus fuit a Papa. Alexander lir. Jus Regni
conceflitAlphonfo I. Duci Portugalliae; PiusV.CofmoMedi-
ccoMagniDucis titulum; Econtra abrogavitRegnumHenrico
Angliae Regis ClemensVII. Sc  Job. ReginaeMartinus V. Idera
legitur de Hadriani Anathemate in Carolunj Calvum; dcAle-

0  *andri

io6 ARCANORUAi S1ATUS

xandri HI. in Ottonem IV. deClementis V. in Venetos. Ejus-
modi exemplis hiftoria Ecdefiaftica refertiflima eft, ut vel in-
dePontifices aliquam habere poteftatem in Reges, ex caufa
cumpoteftate fpirituali connexa, liqnido conftet.
f 8. Male quoque imputant Adverfarii, Dominatum,quem

olimChriftus exprobravitdifcipulis,efle mod6 in Apoftolatu.
OiiiahaecPoteftasSedisAnoftoliccE inReges &Prindpes,quam
nos tmtnmfecundttm <?Wadmittimus, nullafnlcitur ambitio-
ne, nuUi fubjacet donunandi libidi ni,fcd ine vitabili neceflitatis
lege exercetur in illos. Non eft pure temporalis, fcd in tem-
poralia ex fine fpirituali. Non fupplantat Reges, fed illisme-
liores fuffidt. Non peffumdat Regna, fed ne peflumdenrur ab
corum Redoribus, praecavet. Nonmolitur dominia Rcgno-
rurti, fed eorum falutem. Non tam vincere geftit, quam cor-
rigere, & reaucerc errantes. Non ab extremis incipit, fed in
Extremis, extrema volentibus, definit. Nonillacalamitatum
publicarum caufa, fedilli, qui maleagunt, & reludantur
inapie Ecdefise Chriftique Vicario. Denique non eft ilia ab-
foluta 8c ordinaria, fcd fubfidiaria, tune tantum exercen-

da, quando neceffitas communis in periculo Religionis, in
fcandalo Chriftianitatis,in contemptu divini Numinis, in per-
fecutione Ecdefise, inperverfionefubditorum , ejus exerci-
tium exigit, intemerata tamen femper permanente manfue-
tudine Ecdefiac. Temporalis, inquam, hsec ad fpedem po¬
tešiš famulatur illi fpirituali, & univerfali, & ordinatur tan¬
tum ad falutem animarum, ficque omnem terrorem humani
affedusexuit; quia necRegna exauthoratorum ambire,nec
ufurpare poteft, licet melioribus illa largire debeat, ut fecit
Pipino, Carolo M. Ottom M. Ludovico Pio. & c. Et fi quid in
hoc perperam adum a Pontifidbus, fi in affedus humanos
declmatum; id perfonae tribuendum, non poteftati: neque
hsec infringenda propter illam, ne remedium peius fit, quam
ipfummalum.

9* Tribus adhue inh?erent Adverfarii, rdminim Pontifi-

11 BE& Vil  _ 107

dsefdlcuntilii) Potekati non fuffragari divinas HttCfas, non
Coneilk,non SS.Patres: Inventura ergo eft tantummodo Ec-
clefiafdcae ambidonis. Veram allegant tantum htee, fed mi¬
nimo 'probant. Cefte noti ex Patribus, quiaallegati fuperius,
nec D. Auguftinus,nec Ambrofius, nec Tertullianus,nec Ber-
nardus fpecifice Invehuntur in hanc Poteftatem indire&am,
quamilli Sedi Apoftolicceukro concedunt, ut poftea videbi-
mus,fedredarguunttantumillius abuium,nempe directara
iliam&abiolutam temporalen.! inReges Poteftatem, quara
nonnulli Pondfici falfd attribuunt, qusere potiš ek cx Apofto-
latu Dominatum, cx manfuetudine Apcftolki Tyranmdem,
ex Pifcatore Dominatorera blandiente afifečhi humano effice-
re. Rem proinde ordine digero,St dico,Potekati indirc&e fuf-*
fragari facram Scripturam, & quidemcum encomio conam*
qui fe opponebant Regibus infeftis templo Domini, & Sacer*
dotali dignitati, ut factum eft ab Azaria Pontifice OziaeRegi,
praefumenti adolere incenfum fuper Altare thymiamatis.
Quodofficium nonerat Regis,fed SacerdotumfiliorumAa¬
ron, qui confecrati funt ad hUjusce Miniilerium. Ideo inter-
pellavit Regem fummus Pontifex Azarias primd Sacerdotali
manfuetudine:£oK^^re de Sanftuam , ne contemferis: qum non
reputabiturtibi in gloriam boe d Domino Deo\  ( Quodetiam~
num noftri Pontihces facinnt cum Regibus obftinatis, Sc
otira fecerunt Gregorius VIL cum Henrico IV. Imperator
re; Clemens VIL cum Henrico VIII. Rege Angliae, St ali!
cumaliis; ) At Ozias defuper iratus , minabatur Sacerdoti-
bus, alt facer textus. Interea autem Nemefis divina percuG
fit implumRegem lepra. Quod cum vidiffet Azarias, fefti-
nato expuliteum detemplo,& legregavit eum in domo fe-
parata, ait Scriptura. Verus ide Typus eft potedatis moder¬
na in Ecclefia, quae verum templum eft Dei vivi. Monen-
tur, ab ea fuaviter, comiter, deviantesPrincipes; cum autem
obftinati redduntur, Deus percutiteos lepra, id eft, prolapfn
.n Apoftafiam, hsrcfim, Ste.* Qqid tum agendum fummoSa-

O z  cerdo

' ioS ARCANORUM STATUS

cerdoti, nifiutleprofum, Apoftatam, hoereticum excludat
ovili, Si contagiofum pecus fegreget ab Agnis immaculatis, ne
fequanturipfum, neve perverantur ex obfequio illi cxhiben-
do. Si lepram corporalem in antiqua lege Sacerdotis judicio
eommifit Deus: an in nova alteri, quam fuo Vicario in terris
committet judicandam Sc corrigendam haerefim, Apokafiam,
facrorum ufurpationem, quae lepra funt animae teternum per-
dendae? An fupremusEcclefice Pakor, cui commifla funta
Salvatore oves, minus valebit ovileChrilti fpitituale, quam A-
zaria s Pontifex templum materiale a contagio praefervare,vel
incidendo per cenfuras ulcus impietatis, vel fubtrahendo fo-
rnentamorDo, per fubditoruma fubje&ionc abfolutionem,
ne ab his au&us magis aekuet, Si plane in cineres redigere mo*
liatur univerfum corpus Ecclefiae. Laudem Si encomium
merentur ejusmodi Zelantes SacrorumPrincipes, qualeolim
divinus Ecclefiakicus c. 48. Eliae Prophetae detuiit: Quispot -
tji fimiliter Jic gloriari tibi ? qui dejecijli Reges ad pernicienu
& confregi/tifacilepotentiam ipforum, & gloriofos de kcto fuo:
Septuaginta legunt, de folio eorum,  Gloriari poffunt etiam
nokri Romani PontificesGregorius Magnus, Zacharias I. Ste-
phanus III. Gregorius II. Gregorius X. Leo III. Pius V. Si no-
viffime InnocentiusXI. non tam, quod colludabanturcum
Regibus, fed quod debebant faepe extrema arripere remedia,
Sc cum dolore irrogare cenfuras in praefervationem Ecclefiae,
ne plane lila vel concideret,vel ejus credentes deviarent a vero
tramite Catholicseveritatis. Veri erant iki Novi Tckamenti
Eliae, veri Azariae, verijojadae, veri Phinees, veri Elifaei, qui
Apokolica hacfpotekate ufi in terris, aeviterno praemiocce-
leftis gloriae exccptifunt in Coelis; nam praefati omnes Pon-
tifices miracrilis clari abEcclefia, San&orum Beatorumque
albo infcripti, gaudent communione coelekium Spirituum
in omnes aetemitates. Liceat hoc vaticinium, a Špiritu Sando
per JeremiamProphetam c. i.profatum,SacraeSedi Apokolicae
aofctibe^e; fifeforttiides dfacie eorum : ego quippe dedi tein

civitth

LIBER  VIL  m

tiuilatem munitam & columnam ferream fuprr rnnrn ter¬
ram Regibus Juda, Principibus .ejus  , & Sacerdotfbus,
& popufo terrre : & bdlabunt adverfum te, & non pr£-
walibunt: Quia ego tecum funt, ait Domnus, ut Ukc-

rem te: Ecce conftitui te bodie fuper gentes & fuper Re-

gna  , Ut eutllas , & dejlnms , difptrdas > &dijjipes,
fcf m  iific e s,  &T plantes . Magnifkum hoc vaticinium, 6c
Typus eftillius fuperexcelfse poteftatis, quam Chriftus Apo-
ftolorum Principi, fuoque vicario in terris Petro, atque ejus
Succeflbribus in fede largifiime impertivit apud Erangeliftam.
Matthseum c. 16. Et ego dico tibi, quia tu es Petrus, & fu¬
per bane Petram tdijkabo Ecclejiam meam, & pori m  inf ra
non prdeualebunt aduerfus eattr, & quodcunque ligavcris fu¬
per terram, erit ligatum & in Coelis, & quod folveris fuper
terram , erit folutum & Coelis,  Energctica hsec promiuio
dl, & collatio poteftatis abfolutae, 8c univerfalis, fi fpiritum,
fi falutemanimarum, fi finem fupernaturalemfpečlemus,plu*
quam clara. Haec tamen licet habeatur ex natura rei fpiri-
tualis in fe; extrendit fe nihilominus indirečie etiam in laecula-
ria, fi illaaliter fubfiftere nonpotefl; Cui enim conceditur ju-
risdidio, confentur illi omnia concedi, quibus manutener®
poffit Jurisdidionem. Poteftas illa major eft, non folum, qute
eft fpirkualis, fed quia ell univerfalis in totum Mundurrt
Chriflianum, in omnes oves & agnos, id eft fideles, five fum-
mates fint, five privati, five Reges, five Vafalli fuerint, quam
repvaefentat gladiusille, quem Chriftus a Petro emendum 8 c
procurandum voluit, Luc. 22. inquiens : Vedat tuni -

cam fuam & mat gladium.  Altera Poteftas minor eft, quia
fuo modo fe exerit in temporalia, ex fine falutis ceternae, in
necefiitate jamquafi defperata. Eamque repraefentat alter gla-
dius Ecckfiae, dieentibus Apoftolis: Domine , ecce duo gladit
hic:  Quibus Chriftus dixit: Satis eft,  Gladius, inquam ille,
quem Chriftus Petro in Vaginam reponi imperavit; id
eft, non facile evaginandum 8e non exerendum a Ponti-

O 3 hce,

akcanoruai status

fige,nifi cum fides periclitatur,Ecclefia premitur.&falus five ae*
terna,five temporaIis,&cdmmunis omnibus id expofcit. Kt li-
cetRcgna,StImperia fimpliciternon fubdantur EcclefiaeApo-
ftolicee, fubduntur attamen Juri namrae, & gcnt: -im, quo illa
freta aufit fe tueri adrcrfus lupos infeflumtes ovile Chrifti, ad-
verfusLatrones,ufurpantcs Ecdcfiae bona,adverfus Regcs A-
poftatas, qui erantde Ovili, ut redeant, Sc  reducantur ad fru-
gem.Deum immorcalem, quis mentis fibi compos, aliud aftir-
met, quam quod fumus Vicarius Chrifti in terris, PrincipesEc-
clefiae hoftes,fi eamillata haerefi corrumpere moliantur,audeat
non folum primo gladio fpiritualis poteftatis per ccnfuras,&fa-
cra dira coercere,fed etiam,fi paterna admonitio,fi tempus refi-
pifccntiac conccflum, fi preces,fi minae non profidant,alterum
gladium evaginare,&c refra&arios, inque contumacia obdura-
tosRegeSj&Principes coronis,dominiis, fubditis privare. Hoc
enim, fi licetpropter temporale finem aliis, cur non liceat Pon-
tifici ob totiusEcdefiae defenfionem,ob finem fupernaturalcm
totanimarum exillata haerefi periclitantium. Sicut ergo Chri-
ftusduos gladios admifitPetro,ita,juxta communemfacrarum
litterarum interpretationem,duplex eft in EcclofiaPotcftas,fpi¬
ritualis Sc  tcmporalis.De fpirimali palam eft: temporalis in va¬
gina laritat,&: non nifi necefiitatis fummae caula,quando nimi-
mm prima pcriclitaretur,excrendus eft. Appofite rem hanc de-
claratS.Petrus AbbasCluniacenfislib. 6 .Epift. 23 . Quannns Ec -
tlcfia non babeat Imperatoris gladium, babet tamen fliper quos -
Ubct minor cs , J'cd  fer JUper ipfos Imperatores Imperium , Urne ei
jhb figura propbetici nominis ; (quodfnpra allegavimus) Conjli-
tui te fupergentes  fefR egna , ut eDtllas , ut dejiruas, ut dijfipes &
ddificcs&plantes. QifarefinonpoteJiocciderč.poteft evellere; fi
non poteft occidere,poteft deftrutre . Additftudiofe S. Pater ul«
tima verba ad diftindionem antiqui & novi Sacerdotii.Etenim
In veteri lege poterant fummi Sacerdotes occidere ipfi, vel cu-
rare occidi Reges ,propter crimen Idololatriae in fe, & in fub-
ojtos inve&mn. Sic Elifseus ( ut Regum fafti teftantur 4- Reg*

LIBER  Vil  m

e.cjOpči' Regium Ju venem Jehu, filiumque Jofaphat extinxit
totam Regiam Familiam Achab,Reges occiditJcram,ScOcho-
ziam,ReginamqueJezabel praecipitavit. Sic Jojada facrorum
Princeps ,utibidemc. n. legitur, AthaliamOchozipeMatrem,
& heredem Regni, quia adoravit Baal interfici juffit, omnes-
que, qui eam fequerentur. Sic Moyfes primus a Domino Dux
Sr Sacrorum Author, ipfequeSacerdos populi Ifraelitici,impe-
ravitjudicibus,ut omnesmorti traderent,qui colebantBel-
phogor. Sic Phinees Saccrdos , filiusque Sc nepos duorum
fummorum Sacerdotum Eleazar, & Aaron ferro transfixit
Zambri, meruitqucinde ad fupremum cotius populi Sacerdo-
tium perpetuo Sc hereditario jure ab ipfo DEO eligi, uthabe-
turNumerorum Cap. n.

Nune vero fummi Pontifkes in lege nova 8c Evangelist
Judicium fanguinis agitare non audent, neque Reges Sc Prin-
cipes, quantumvishaereticosoccidere,fivefangu!nem huma-
num fundere, illis fas eft: poflimt attamen evertere Regna
eomm,aliisqueea concedere, Vafallos juramenti Religionc
folvere, fi defperata eft cmendatio, fi inaniter cefTet paterna
corredio, fi perfeverat contumacia, fi diferimeh imminec
faerofandse iidei. Unde Dodor Seraphicus S. Bonaventu¬
ra in expof)tione textus in 4. Diftind. 37. fub hac differen-
tia admittit in Ecclcfia gladium fpiritualem Sc materialem,
ut ille extrahatur manu Ecclefiae , ifte nutu Scc. quod ip-
fum a S. Bernardo confirmari teftatur, ipfe praecitatus Do¬
dor Seraphicus ibidem. Aft muko expreflius dilucidat rem
hanc totam idemfn libro de Ecclefiaftica Hicrarchia parte 2.
cap. 1. inqu : ens: Rcgalis poteftas fubjacet potekati, Sc au-
Ooritati fpirituali, ficut in 1, Canonica Petri didtur : Vos
efiis gens Jan 9 a, Reg*le Saccrdstim,  Scc. Nam temporale
Regnumjvelut quoddam adjedum, fubjacet Sacerdotioin
Novo Teftamento,fed in veteri Sacerdotium fubfuk Regno,
unde dicitur in Exodo : El egi vos in populim peculiarem
in SactrdoUl^m Rcgnum , Scc. Ubi Regnumponitur fubftan-

m  arcanorum status

tivb,  fed Sacerdotium adje&ive; Sc ided tune Rcges pote-
rant amoverc Sacerdotes furamos ab officio, ficut Salomon
atuoritAbjathars.Reg.c. 2. Jam vero pofiiint Saccrdotus,
id eft Fontiiices, ex catila amovere Reges, Sc deponere Im-
peratores, ficutfaepius accidit, Sc vifum cit, quando fcilicet
corum malitia hoc exigebat, Se Reipublicac necellitas fic
reqnirebat, Sec, Ita S. Bonaventura: ut vel inde omnibus
abunde pateat ex Authoritate non folumtam S. Viri, fed
etiam faerarum litterarum anriqui, novique Teftamenti:
videlicet, quod aliaqua poteftas refideat ex difpofitione
divina in Pontificibus, quae valeat in certis cafibus coercerc
jjotefiates faecularcs.

10. Quodautem ejusmodi do&rina primisquatuorfae-
culis (Se pluribus forfan) non dočta, non praetenfa, nonpra-
€dcatafucrit, nihil plane officitpoithumae, Scmodernae po-
'teftati atqueAuthoritati fummorum Pontihcum: lila quippe
fenfim, ut Lux haec materialis, a crepufculoinauroram, ab
aurora, in dierumhoris fingulis, magis Sc magis clarefcen-
'temerefeit, augetur, doneč fuam plenitudinem aflTequatiir.
Hac ratione fe tuebantur Ladni Patres in Concilio Florenti-
fio adverfus Grsecos, objicicntes illis novitatis Ecclefiae, dicc-
bantnue: Eadem Ecclefia diverfis temporibus, ac urgente
fičceffitate aceefiionem facere potefl: quae quidem facultas
fiunquam poterit auferri: Nofter enim Salvator inquit: Ec-
«e ego vobifeum omnibus diebus usquc ad ccnfummatio-
fiem facculi; Vel ut Tertullianus doeddime dilTerit: Nihil fine
aetate eft, Scomnia tempus expeGant. Alpice omnem crea-
turam paulatkn ad fručtum promoveri; Granum eft primo,
■jkde granofrutexorietur, 8 c de fruticearbufcula enititur;
deinderami Sc frondes invalefeunt, Sc totum arboris nomen
cxpanditur; inde germinis tumor, Sc flos de germine fol-
vitur, de flore fruftus aperitur: Is quoque rudis aliquan-
c.o, S^mtormis, paulatkn aetatem fuamdigerens , erudituf
mardyetudinem Saporis. Sic Sc Ecclefice Pontificumquc

Audio*

LIBER Vil  113

Authoritas, atque poteftas in rudimentis aliquando fuit, quse
fucceffu temporum, & alind ferentibus circumftantiis, fuper-
eve&a eft omni alteri foeculari poteftatL Sicut enim mul-
ta (ut ipfe D. Auguftinuscxiftimatlib. 16* de Civit. c. 2.) ad
fidem Catholicam pertinentia, dum callida Hsereticorum in-
quietudine agitantur, clarius, & pcrceptibilius Ecclefiae illu-
xerunt. Ita ( quemadmodum ex hiftorise monumentis li-
quet)ipfae infultationes Imperator um, & Regum, fchifmata,&
provocationes ad concilia adverfus Pontinciam Aumoriu-
tem, eam muko ampliorem, firmiorcmque, ac oiim erat,
reddiderunt. Nifl Fridericus Imperator infeltis armis Ale-
xandrum Pontificem exegitfet Roma, nunquam ille ad hu-
jus genua jacuiffet V enetiis ante fores S. Marci, nec fuper Co-
lum Caefaris,impreffo Alexandri pede, fulminantem illam ro¬
čem  audiviflet: Super afpidem  , 0" Bafilifcum ambulabis  d?
conculcabis Leonem , d? 1  Draconem\  Et licet quidem repo-
neret Fridericus: non tibi, fed Petro,  fortius adhuc impri-
menspedem Pontifex: Etmibi,&Petro,  dixit, En ex acci-
denti authoritatem Apoftolicoe Sediš auctam. Si non Hen-
ricus V. Papam Pafclialem non carceri mancipaffet; Fi ille
ab hoc, propterea faeris diris devotus, non perftitiffet in con-
tumacia, haud tam facile cogt potuiiTet, ut tandem recon-
ciliatus, Sedi Apoftolicsecederedebueritinveftituras Epifco-
porum per virgam, annulum : quod grande additamen-
tum fuit Authoritati Pontiticiae. Si Phiiippus puleher, Rex
Francise bello fuftentando non tantopere Clerum adftrinxif-
fet: Si caufam Colurrmenfium purpura a Papa exutorum
nonfufcepillet; Si Epifcopos Lugdunenfem, Narbonenfem,
ApamienfemUrbium, quas Ecclefiae nominepoffidebant, do¬
minam non fpoliaffet: Si contra immunitatem Ecclefiafti-

cam Infulatos Paftores carceribus non inclufiflet: Si Praela-
tosFranciae, aPapaad Conciliumvocatos, Regnoexirefub
poenaexilii Sccarcerum non vemiffet; Si, inquam, Bonifa-
ciumVIII. in concilioimpudemer nonaccusaflet, nunquam

P fuif-

XI4  AKCANORUM STATUS

fuiffet tanto rubore fuffufus, nec Palinodiam cantaflet puhli¬
ce in concilio Viennenfi, ubiannuentibus trecentis Patribus,
prsefente dido Rege Philippo, Bonifacius očfcavus, cumquo
ille colludabatur, verus Pontifex, intcgerdmus Catholicus,
Sc nulla prorfus labe. pollutus, dedaratus palam fuit. Imo
Clemens V. Concilii Praefes, omnium. malevolorum calu-
mnias (ut teftamr Nauderus de Monarch. Ep. 4- E17. c. 1 3 .)
mendac.iaque in Bonifadi Pontifrcis famam contorta, ut
Regi (videlicet Philippo pulchro) placerent, placendo illu-
derent, illufum dedperent, cuni unanimi omnium Pa-
trum Suffragio deteftatus, execratloni fubjecit. Sicnullius
unquam innocentia gloriofius afferta, quam Bonifadi: Sic
nullus Rex magis pudore fuffufus coram tot Concilii Patri¬
bus, quam Philippus. Sic Bonifacius Authoritatem Sediš
Apoftolicaeegregie vindicavit per puhlicam conftitutionem,
quse incipit Linam fandam Ecclefiam.  Ubi duplicem in Ec-
ciefia gladium effe, materialem videlicet, Sc fpiritualem; Et
gladiummaterialemnonfolumfubfpirituali effe, fed etiam,
h gladius Scpoteftas materialis exerraverit, corrigendam,, Sc
judicandam effe a poteilate fpirituali, luculenter declaravit.
Sic ipfa divina Nemefis, ut Bonifadi innocentiam amplius,
& adpofteritatis exemplum indelebile conteftaretur, multis
plagis afflixit totam Regiam domum Philippi (fi S. Antonino
part. 3. Tit. 21. c. 3. credimus.) Rex enim ipfe in venatione,
equo delapfus, tam graviter impegit, ut ex vulnere vicam
obiret, fuperftitibus tribus filiis, quos tarfi uxorum adulte-
ria fabulam Mundo conffijtuerant, quamultio divina breve
inillosFranciae.contulcrat Imperium: omoes enim fine pro-
le mafcula defuncli, ficut trillern Epilogum pofuerunt fuce,
ita feliciora aufpicia permiferunt Valclia; domui. Erat hoc
Vaticinium.S.Antonini,inquientis: Propter tantum (id elt Re-
gis Philippi) exceffum, notabile DEI Judicium irruet fliper
eum, ot progeniem ejus.. Quod; Sc fa&um fuit., Denique
g usquam a mule trecentis annis; obfervatum. p quQti.es po-

teffa.-

LIBER V tl  it5

tefhtem fascularem collifam fuifle cum Sede Apoftolica, to-
ties illam retulifle funeftos exkus; Hancautemex parfecutio-
ne femper gioriofiorcm St auguftiorem ernerfifle, ob pro-
imHficncm Vilam dominicam: M v erfus quam, nec portg
inf eri pr £ vile burit.

it. En ti bi, miPtinceps, geminam de Pontificia poteka¬
te Dottorum opinionem! Elige utramvis: prius tamen.au-
di pium virom Gerfonem, St in facris litteris optime verfa-
rum, qui in libro, quem edidit, de potekate Ecclefiaftica Con-
fiderat 8. ita loquitur ? Bis peccatur in fententia de jutami
Pontificis poteftate  ; non folutn detradione, fed etiam ni -
mia concejjione.  Nimiam conceffionem declarat T ho loffanu s
de Repub. lib. 7. inquiens : Errant illi in conceffione, qui
adulatorie exaggerant tantam effe fublimitatem Ecclefiafticae
poteftatis, ut Chriftus, qui habuit poteftatem in Coalo, St in
terra tantam D. Petro, ejusque incathedra fuccefforibus con-
tulerit, ut omnis poteftas etiam temporalis fita Papa. Errant,
item in conceilione, qui ajunt, Pontificemhabereuniverfa-
lem, St diretbim poteftatem a DEO in Principes abfolutos ,
Principumque Regna, St dominia, ftve avita, St fucceffiva, fi-
veelectiva, St temporanea tollenda, transferenda, minuen-
da. Veteri quippe verbo ufurpatum : Ne te quaefie-
ris extra. Nonprsefumat(Verba funt Gerfonis loc. cit.)
vel ufurpet Poteftas Ecclefiaftica, ( hoc eft non fuam falcem
mittatinalienafceptra, St Regna, quasfceculi funt Jura) nifi
dumredundatabufus poteftatis faecularis inimpugnationem
fidei, vel blasphemiam Creatoris, St in manifeftam Potefta¬
tis Ecclefiafticas injuriam. Errant non minus detradione :
qui omnem adimunt Sedi Apoftolicae poteftatem in Reges,
St Regna, ac folam unicamque in Pontifke agnofcunt fpiri-
tualem poteftatem, neque hanc unquam ad temporalia ex~
tendi,perhibent. Spiritualispotioreft, quamtemporalis, at
fi illam exercere poteft Pontifex, cur non etiam hanc , cum

P z  lisec

u6 ARCANORUM STATUS

hsec famuletur illi, atque omnia faecularia finaliter ordinari
debent in finem fpiritualem. Qui idoneus eft ad majora,
multo magis idoneus erit ad minora ex Aphorifmo Dofto-
ris Angelici. Si in nobis judicabitur Adundus,  ait Apoftolus
i. ad Corinth. indigni eflis,  qui de minimis judicetis ! Nefci-
tis, quia Angelos judicabimus : QuantO magis fcECU-
laria? Ubinempeneceflitasexigit, interpretatur S. Bern-
ardus de confid. lib. i. c. 6.  Errant tandem, quipoteftatem
Ecclefiafticam plane fubjiciunt poteftau faeculari, (ive Laičae,
ut communiterfaciuntnteretici, St indire&e fataguntquidam
Statillae. At quis, nifi coecutiens, Solem fupponet Lunae, quis
divina humanis, quis DEI vicarios terrenae poteftati? aliud
refert hiftoria de primis Mundi Monarchis, Conllantino M.
Carolo M* Theodofio Magno: Aliud Otdo naturae exigit*
Jam olim Innocentius III. St quidem fine omni refragatione
Imperatoris, fcripfit Conftantinopolim : Ad firmamentum
coeli, hocefiuniverfalis Ecdefiae, fecitDEUSduomagnaLu-
minaria, id eft duas inftituit poteftates, quae funt Pontifidalis
au&oritas, StRegalisdignitas. Sedilla, quae praeeft diebus,
id eft fpiritualibus, major eft: quae vero camalibus minor;
ut quanta inter Solem St Lunam, tanta inter Pontifices Sc
Rcges differentia cognofcitur.

12 . Quid nune tibi videtur, 6 Princeps ! an detrahes,
an concedes omnem Poteftatem Vicariis Chrifti ? an limita-
bis; an augebis ? Ego tibi profe&o Author fum: ne omnem.
tollas, ne omnem concedas. Utrumque extremum crrori
eftproximum. Prudentia Politica fuadet inter extrema me-
dium. Detrahitilla,. quae nimia funt, vergantque extra li-
mitesfinium, St mediorum competentiam. Concedit quod.
fatis eft, Sc inter fepta manet rationis, St Apoftolicae manfue-
tudinis. Quidigitur ? Hoc ftatue, quod totidem aureis ver-
bis a Magno Ecdefiae purpurato Caeleftino Sfondrato ritni
omnem affeaationem, five faecularis five Ecclefiafticae au-

rse?

LIBER Vil  117

rae, dičfcum, St diffuse integris libris probatum fuit: nem-
pe, quod Rerum temporalium, Sc Civilium curam Principi-
bus fcecularibus primario St direčie concreditam efle, inge-
nue fateri oporteat. Quos Ecclefia Chrifti ut Advocatos,
protečtores, St Juftitiae adminiftros femper venerata eft, tan-
quam illos, qui gladium 'a DEO accepenint ad defenjionem
bonorum , vmdiidam vero malorum :  tamquam ftptuagin -

ta illos fortes, qui cuftodiuni lethilum Salomonis, omnes ac~
cinffos oladiis t  & ad beša fortijjimos: ■  & denique ex vatici-
nio Prophetae: tanquam Nutncios , & altom,  quorum la-
£te Sc diviriis fe Ecclefia inpinguatam, Sc agnofcit, Stingenue
profite tur, adeo, ut ex prsefcripto Apoftoli: Principibus noit
boni s tantum , modejiis , jed etiam djfcolis,  five morofis,

omnem reverentiam, Sc fubječtionem praeftandam effe fen-
tiat, Stdoceat: nulloque pačto in illorum jura, Sc adrnini-
ftrationem, velut in alienam meffem,. falcem a Sacerdoti-
bus mitti patiatur, quamdiu videlicet Ecclefiam, veramque
Religionem, cujus filii funt, aut venerantur, autfalteroi«
difcrimen non adducunu Ubi enim aram Religionis inva-
derent, Sc vaftandae Ecclefise, potentiam a DEO acceptam,
admoverent, pofle illos a fummo Pontifice Chriftique Vica-
rio, cui tanquam oves fupremo Paftori crediti funt Sc Ecclefia
coerceri, Sc nifi acquiefcant monenti, etiam exarmari, ne
noceant, regnisque privari, dicendum e/l; Si enim , tefte
Apoftol-o ,, Angelos judicabimus  , quanto magis facularia ?
Maxime cum Paltoris officium, 8c cura fit, morbidas, infe-
Gasque oves ab integris feparare, luposque non voce tan¬
tum, fed etiam virga' pa ft o rali arcere, Ste. Et i-fte veniš fen-
fus eft de poteftate tam Pontificia, quam laica; Laica, in~
quam, five faeculari temporalium bonorum: Pontificia, fi¬
ve fpirituali dire&iva , nempe ad aeterna bona, Sc faluten*
animarum. Laica nullam habet potefiatem in fpiritualem „
nifi quod illa hanc tueatur ex munereipforegio: Spiritualis
e contra habet aliquam 'm  illam; cum videlicet Laica affi-

i* 1 mt

Ii 8  arcanorum status

dat fpirituali in periculum Sz  detrimentum hujus. S. An-
guftinus dicit: Omnein fubftantiam corporalem, <k tempo¬
ralen! adminiitrari per Angelos: Papa ergo , in quo eft po-
teftas fpiritmlis, habebit per ipfam poteftatem fpiritualem
aliquo modo difponere Sz  ordinare de temporalibus, quate-
nus nimirum haec, five conducunt,five abducunt a faluteaeter-
na. Si enim Chriftus, fuo Vicario conceflit fpiritualem po¬
teftatem in ofdine ad falutem aeternam , confequenter illi
etiamconceilit omnia adminicula,media, Stfubfidia, five il-
la fpiritualia, five temporalia fint, quibus confequi potefi fi¬
nem falutis ceternte, ac tueri Jurisdičtionem fibi divinitus
commifiam. Bona namque temporalia Sz  fpiritualia ad tria
poflirnt comparari. Primo ad eorum produclicnem : fe-
cundo ad eoinm ordinationem : tertio ad eorum adionem
Sz  motionem. Et licet fecundum ifta tria, tribus etiam ra-
tionibus declararipoifit, in Papa efie poteftatem fuo modo,
Sz  refpečtu fuper omniafpiritualia, Sz  temporalia; Nos in
fecundo modomanebimus, nempe per bor um ordinationem.
Orciinanttir quippe (ita diflerit B. Auguftinus, non ille Hip-
ponenfis, fcd alitis quidam cognomento Triumphus, qui de
poteftate Ecclefiaftica diftuse fcripfit; Ordinantur, inquam,ipfa
bona temporalia, Sz  corporalia ad bona fpiritualia, tanquam
organa, Sz  tatfquam inftrumenta. Sicut ipfum corpus or-
dinatur ad animam, Sz  eft inftrumentum ejus, jmediante quo
exercet operationes fuas; fic ijffa poteftas faecularis ordina-
tur ad fpiritualem, Sz  Ecclefiafticam, qua mediante illa diri-
gitur, Sz  refpeOnve regitur, imo cum necefife eft , coerce-
tur, ftringitur in ofdine ad confequendum finem cCternaefa-
lutis, ex quo Papa; omniafubječta funt. Concefio enim uno,
conceduntur omnia, fine quibusillud confervari nonpofiit.
An autem aliud a faeculis conftet, quam vix unquam fio-
ruilTe Religionem, aut illibatam manfilTe, five turbani Repu-
blica, five lub Rege impio, haeretico, Sz  Ecdefias refraftario ?
lntereft ergo poteilati fpirituali ppovidere de remedio, quan-

LIBER  Vil  119

do exorbitat temporalis. Ecclefia eft: Arca Domini: an ab
hoftibus ciiripi eam finet ejus Aaron ? Ecclefia eft ovile
Chrifti: Aniummus ejusPaftor continebitpedum, cumLupi
inm-uentin Ovile? Sane nec fummi Sacerdotis, nec fummi
Paftoris merebitur ille nomen , qui non arcebit a gregc
fuo lupos, qui non ab arca Domini difpellet impios & in-
tlignos. Riti o haec muneris paftoralis eft ; & dignitas Sa-
ccrdorii, cui ficut DEUS pro objedo ultimum finem hu-
jiianae v me, fcilicet beatitudinem aeternam, propofuit; ita fa-
cultatemdedit, feextendendi ad. omnes illos ačtus externos
vrne humanae per modum Imperii , non quafi feimmediate
illis implicantis, fed in quantum folunrfini fuo vel officiunt,
velconducunt, aut eos dirigentis, aut coercentis; Praecipue
vero ex ratione Obligationis univerfalis fidelium, inter quos
funt etiam Reges St Principes, qua tenentur fe aptare ad
confecutionem. finis ultimi.

13. Rem vero hanc univerfam certe Angelice expofuit
S. Thomas Aquinasin diverfis locisfuorumlibrorum, ut vel
ejus Angelicum judicium, & ab ipfo Salvatore approbatum,
benefcripf/fii de meThoma,  fufficere valeat cuicungue, quid.
hacinre tenendum ? In 22.q . 60. a 6. ad 3. ait S. ifte Do eter:
Dicendum, quodpoteftas faecularis fubdatur Spirituali, ficut
corpus animae. Etideo non eft ufurpatum judicium, fr fpi-
ritualis Pradatus fe intromittat de temporalibus , quantum
ad ea, in quibus fubditur ei%aecularis poteftas, vel quae ei a
faeciilaripoteftaterelinquuntur.. Similiter 22« q. 12. a 2, in
corpore. Ad Ecclefiam non pertinet p umre infidelitatem in
illis, qui mmqtrrm fidem ftifceperuntfcdinftddiratem dih¬
ni m , qui fidem fulceperunt, pot-eft fcntentialiter punire, &
convenienter inhocpuniuntur „ (id eft Principes ) quod fub-
ditis fidelibus dominam non. pollint (id eftcumpcriculo eos
pervertendi.) Hocenim vergere poffet inmagnam fideii cor-
lfuptibnem, quia homo: Apoftata pravo corde machinatur
malum,, &jurgiafeminat„intendens hominesfeparareafide..

Et;

no ARCANORUM STATUS

Etideoquam cito aliquis per fententiam denuntiatur excom-
municatus propter Apoftafiam a fide, ipfo fado cjus fubdiri
funtabfoluti a dominio ejus, Sc juramcnto fidelitatis, quoei
tenebantur. Pari ratione icribit in Opufculo 20. de Regimine
Principumlib. 3. cap. 10. Ubi in Pontifice ponit plenitudinem
omniumgratiarum ; addit extemplo: Quod fi dicatur hancple-
nitudinem, ad folamreferri fpiritualem poteltatem, hoceffe
non poteft, quia corporale Sc temporale Sc ex fpirituali, Sc per-
petuo dependet, ficut corporis operatio ex virtute animae.
Sicut ergo corpus per animam habet efie, virtutem, Sc opera-
tionem, ita, Sc temporalis Jurisdidio Principum per fpiritua-
Iem Petri, Scfucceilbrum ejus Scc. Quod autem antiquitus,
Juliani Scaliorum Tyrannorum temporibus, hoc pradicatum
fuifle non videatur, rationem adducit 2. 2. q. 12. a. cit. idem
Angelkus Dodor: Dicendum, quod illo tempore Ecclefia in
fuanovitatenondum habebat poteltatem (intellige vires, Sc
potentiam) terrenos Princi pes compefcendi, Sc ideotoleravit
bdeles Juliano Apollatae obedire in his, quae non dum erant
contra fidem, ut majus periculum fidei vitaretur: Ita S, Tho¬
mas de Aquino.

14. Porro Poteltas hacc Ecclefiaftica, in temporalia Princi-
pum, quae Pontificali muneri immanet, non eft ordinaria Sc
direda, nonabfoluta, Scuniverfalis: Sed ordinativatantum
Sc indireda, fecundum quid, Sc particularis tantummodo, in
cafu falutis seternce, vel periclitantis Ecdefiae ut dilucidavit
Joannes Gerfon Parte 4. Serm. depace Sc unitate Graecorum,
confideratione 5. Hoc verum non eft, aitille, nec dicere
oportet, omnesReges velPrincipeshereditatemeorum, vel
terram tenere aPapa, ut Papa habeat fuperioritatem civilem.
Sc Juridicamfuperomnes, quemadmodum imponunt aliqui
Bonifacio VIII. Omnes tamen homi nes, Principes, Sc alii >
fubjedionemhabent adPapam, in quantum eorum Jurisdi-
Gionibus, temporalitate, Sc dominio abuti vellent contra le-
gemdivinam, Scnaturalem, Sc poteft iuperioritas illa nomi*

LIBER  Vil  m

minari poteftas dirediva, Sc ordinati va potius, qtum civilis,
&: Juridica.Verum enim vero omnis Poteftas,quae data eft Sedi
Apoftolicae in temporaiia, data eft in aedificationem, non in
deftrudionem: in defenfionem Ecclefiae, non in ruinam Re-
gnorum: in falutem animarum, non inperniciem Principiim.
Exerceri debet exneceffitate, nonexar6itrio,exzelo,nonex
odio, ex Juftitia, non ex cupiditate: Etquamdiu Principes non
exorbitant, fed inter Ovile quieti manent, non perturbato-
res gregis ; Tamdiupoteftate fuaPontifexin eosutinonpot*-
eft, quia haec non eft conceffa a Deo,nifi ut neceftaria , fide
nimirum 8c Ecclefia periciitante. Et quoties hac abufi funt
impotentes fuorum affefituum, toties, multomm faeculorum
experientia, calamitates quamplurimas pafla eft Ecclefia. Ne
quid ergo niniis.

15. Et hanc fic defcriptam, id eft indireUam Ic fecundum
quid  dietam Poteftatem, finceriores Theologi, Sc viri cordati,
qui blandiri nolunt, nec affečtant auram, fed Veritatem pro-
fitentur, attribuunt Pontificibus ; quae appendix quaedam &
adminiculum -eft manutenendae Sc exercendae fpiritualis Po-
teftatis; premen te nimirum necellitate cum periculo Religio-
nis. Hace fe ideo extendit in omnes, qui de grege Chrifti Sc
in ovili Ecclefiae continentur, confequenter etiam in Princi¬
pes inter has oves , Sc in hoc ovili comprehenfos: ne videli-
cet abutantur fua poteftate Regia in detrimentum fidei , 8c
ftlutis teter nae. Sicuti bene advertit Sapientiffimus, ScReli-
giofftlimus Cardinalis Bellarminus lib. 5. de Rom. Pontif. c. 7.
Non enim fatis profpedum fuifiet Ecclefiae, nifi penes eam
depofitum effet Jus coercendi Principes, a fide, vel Matre
fua Ecclefia deviantes. Oves namque funthii, 8c Paftoris of-
ficium exigit non folum pafcere, Sc dirigere oves, fed etiam
providere ,compellere, coercere,exarmare, 8c ipfis Regnis,
fi eorum viribus in perniciem SS. Religionis abutantur, pri-
vare ; non quidem femper gladio temporalis poteftatis, fed
omnium primoPedo Apoftolicae admonitionis, correčtionis,

cenfu-

n2  arcanorum SIATIIS

eenfurse, tandem fi haec non profidant, k  prematneceflitas,
mediis quibuscunque,quae ad judom defenfionem, ex ipfo
Jure naturas k  gentium pertlnent. Sic fua Pedo Pondficali
manebit Authoritas: Sic gladius, vindex SS.fidei, niliil officiet
Ecdefiafticae manfuetudini.

i6* Hanc autem Sphaeram non tranfiliat Apoftollcapo-
teftas,.ncc majus aliquod Jus in Reges & Regno fibi compe-
tere exidimet; neque ex indircčfca ambiat direčlam, ant ex
ordinativa fibiarrogetordinariainpote (latern: alias opponam
Pontificumpropriam confdlionem > quide hac poteilatc rao-
defte fentiebant,feque provolvebant veftigiis Regum, fe ci-
neresScvermes e(Te , eorumque juffionibus fubječtos dice-
banr^utPelagmsI.Stephanus ILScc.Opponam Stephanum VI.
quiapvtdBaromum ad Annum S8f. ita alioquitur Bafilium
Imperatorem r Re&b noverir pia potcntia tua , quod manui
Regiae non fubjieiatur Sacerdotalis, Sc Apoftolica dignitas.
Licet enim ipfius ChrifH ImperatorIs fimiutudinem in terris
geras, rerum tamen iraindanarunt, k  dvilium tantum curam
gereredebes r quod etiam precamur* ut ad mukos annos
praefiare valeas ,ita dicebat Pontifex y  tanturnque aberat, ut
illi diadema raperet, licet male conveniebat ille cum Ponti-
fice. Opponam Gregorium II. qui Leoni Ifaurico, fe Impe-
ratorem, k  Sacerdotem fcribenti non confeftim comminaba«
tur PotedatisApoiloliCce fulmen , fed utramoue Poteilatem
ipiritualem,, k  faecularem fubnaillis verbis declarabat: Audi
humilitatem noftram Imperator , k  cece! tibipalatii, Sc Eccle-
ilarumfcribo difcrimen, Imperatorum,Sc Pontificum; Agno-
fceillud, nec contentiofus eilo. Nam quemadmodum Pon-
tifex introlpiciendi palatium poteftatemnon habet, ac dignlta-
tes Regias deferendi, ficneaue Imperator in Ecclefiam intro-
fpiciendi, Sc eleeiioties in Clero peragendi, ut citatu 3  refert
Baronius. Scc. Opponam Symaehun», ad Anailafium Iinpera-
torem,italoquentem: Precor,Imperator,pace tua dixerim,
luemento te honuneja, ut pofles uti concefla tibi divinitus

pote*

LIBER Vil  izj

poteftate. Defer nobis in Deo, &: nos dcferemus Deo in te.
Cceterum, fi tu Deo non defers, non potes uti ejus priv ilegio,
(id eft poteftate) cujus jura contemnis. Opponam S♦ Gela-
(iuip Papam, qui Anaftafio Imperator! ita refcripfit: Duo funt,
Imperator Augufte, quibus principaliter hic mundus regitur;
Audoritas facra Pontificum, & Regalis poteftas, in quibus
tantogravius eft pondus Sacerdotum, quanto etiampro ipfis
Regibus in divino reddituri funtexamine rationem( hic ftn-
daturindireda poteftas.) Nofti enim,Fiii Ciementiffime,quod
licet praefideas humanogeneri dignitate rerum, tamen Prae-
jfulibus divinorumdevotuscollafubmittis, atqueabeis cau-
fastuae falutis expetls, inque fumendis coeleftibus facramen-
tis, eisquc, ut competit difponendis, fubdi te debere cognofcis
Religionis Ordinepotius, quam praeefle* Nofti !taque Inter
haec, ex iliorum te pcndere judicio, non illos ad tuamredigi
vellc voluntatem. Opponam Innocentium III. qui inter cae-
tera Comiti Montis Peilulani etiam hoc refcripfit: quod non
jfolum in Ecclefite patrimonio, vcrum etiam aliis in Regioni-
bus, certis ( quod notandum) caufis infpedis , temporalen*
jurisdifldonem cafualitcr fas fit exerccre Sedi Apoftolicae, licet
alieno Juri praeiudicare non velit,ut habetur in c. per Vene-
rabilem. Protedo cx allegatis fpontaneis Pontificum con-
felfionibus fatis conftat, quam modefte Sedeš Apoftolica de
Regibus fenferit, nec ullam diredam in eos praetenderit, in
rebus temporalibus poteftatem; indiredam tamen & cafua-
lcm, prementeneceli itate, aliisque eam exigentibus circum-
ftantiisjfibi tacitc, velutncccff.iri6adnexam fpirituali referva-
verit. Cum enim omnes res humanse ordinentur in finem
ultimum bcatitudinis,quae eft falus aeterna; Confedarium eft,
ut,cui ifteprincipaiis finiscommiffus, committi quoque ac-
cefiorius, quiefteventualisilla poteftas periclitanti Ecdefiae
fuccurendi,cenfeatur. Concefla quippe alicuiJurisdidione,con-
cedunair omnia, quae adillam neceflariafunt, & fine quibus
illaefficaciter exerceri non poteft per legemfin. ff, de officio

Q^a cjus

m . AKCAMO R UM' STA TU S

eius cul. Unde Pontifices citra.ufurpationem uti non poflimt
indireda poteRate in Reges, nifi. in confervationcm poteRatis
diredae, Sc ordinariae,.quamhabent in uni.verfam ChriRiijnita-
tera. Quapropter indireda illa.potefias,licet ab aliquibus co-
gnominetur temporalis, propter execunonem temporalem,eR
attamen exradice. Ria vere fpirirualis, 8e EcdefiaRica, quippe
confervandae Se defendendae.Ecdefiae Se SS. iidei, Pontihcio
charaderi innexa; fundataque etiam in Jure nadirali Se gen-
tium,cujus virtute, ficutalius quisque homofuam domum,
fuum agrum contra raptores, Se praedones; ita Pontifex fibi a
DeocommifTamEcdefiam, contra omnes hoRes, quantum-
vis corona Se fceptro infignitos, prasmilfis praemietendis, quo-
modocunquerueri, acdefendere potiš eR..

j 7 *>» An autem per.Papam indiredum perdant Principes
proprium, Se abfolutum domini um,ego nequaquam arbitror:
nonfolum, quia iRaeduaepoteRates, temporalis, 8e fpirimalis
non fibi immediate repugnant,neque fe invicem exdudunt;
immd non.implicat, utpoffit effe una; verum.etiam, quod
fpiritualis poteRas ex fine temporali in temporalem nihil ope-
retur,nec operari debeat. In hujus elucidationem majorem
appofitejuvatBellarminidifiindio c. i2. §. 53. contra Barcla-
jum: PoteRatem Pontificis elfe in temporalibus Regum, fed
non temporalem, quia ex confecutione pertinet ad Jurisdi-
dionem fpiritualem, velut medium, Se. adminjculum hanc
eonfer.vandi, atque fraenum compefcendi illius violatores, Se
hofies,qua!eseffe.poffunt,fuenjntque jamplures Imperato-
res, ; Reges Se Principes. Unde exauthoratio,.vel pri vatio.
Regni.eR.quidem.poena in temporalibus, fed non tempora¬
lis , fi proficifcatur a Pontifice ex fine fpirituali. Quod: fi pro-
cederet ex: fine;mere. temporali, vel aflfedu' 5 ,St commodo
privato, non.eflet poena, fed abufus Seufurpatio alieni, quod
inPontificiam animiteneritudinem, Sc.pietatemcadere , non.
fupponimus ,,licet cadere pofie,, Se cecidiffe aliquando cer-
tumeRo, Quod.tamen Ranti non eR, ut ideo Pontiiicihaec

pote^

LIBER Vil  rz*

poteftastolli debeat.. Quammulta matrimonia infauffa,, quam
fepe in Dicafteriis prsevaricata Juftitia r  quot Religioforunrv
Clauftranutrivete Apoftatas; &homines criminofos,, quam;
multse Regum Aulaa infames, ty rannicae, & a Deo odio habi-
tse ! non tamenideofubiati Reges, nonabrogatadicafteria,
nori interdi&a matrimonia, ; non obferataclauftra; Quia, quod
abuno, alterove perperam ačtum eft „ non inomniumfcrtur
injuriara..

18. Siirnmus igitur Ponti£ex non privat Reges Regnis ,,
tanquam judex ordmarius, quemadmodum deponit,. auc pri¬
vat Epifcopos ,, fed tanquam unus&  univerfalis Paiior ,, ubi
fic oportet, &Ratio Religionisirrefragabiliterexigit,defpera~
tis aliis mediis,in manifeita & notoriaincorrigibilitateftninevi-
tabili neceffitate,, deniqueperiditanteipfj.usRegis, k  Regni-
colarum falute; Sdtain finem fnpematuralem,, &. exvfPa-
ftoralis poteftatis, quam aecepit ab Anthorc novaelegis Chri-
fto: Pafce oves meas  Sub quo ovium nomine compre-
henduntur etiam Principes & Reges ,, nifi malint effe extra
ovile ChriftL Ubi enim in čarne degens aeterna Ventas, -S..
Petro commifit oves, ubi fupereo velutPetraj&angularila-
pide fundavit EccleHam: univerfam; Ubi poteftatem illi de-
dit fol vendi y  St.ligandibmnia in terris, nullum excepit„ nihilab
e.jus poteftate fubtraxit; Ei quibocimpudenter negat >  fubjungit:
S. Gregprius lib:. 4 . Regiftri..Epift., z..Jf d, Chrifta ommno fg-
queflrat.  Ratibnem dat Angeli cusDočior opufculo 20.. de:
Regina. Princip, lib. 3 . c. 10 ., biplenitudopoteftatis Pbntifici^
dicatur. referri ad folanripiritualenr poteftatena, boe efTenon:
poteft; quia corporaie Saemporaleexfpirituali, &perpetuo
dependet: ficutin compofito P%fico corporis operatro ex vir-
tute animae:eft., Hocque egregie diftinguit Francifcus Suarez,
magnus e Societate JEfu Theoiogus, nuili SS;Patrunr,,fi volu-
mina ejus db£trinamquc fpe&emus,, facile inferior;: Is dele<n~

bus feribens lib..3. cap. 6. ita,explanat:Aliudeire,omnem pote¬
ftatem, etiamfupremam,; inordinetemporali dlefubjcčiarn.

Q*Ju poteftati

12 6  AKCANORUM STATUS

poteftati Pontificiae: Aliud vero,quod fummus Pontifexhabeat
dircctam poteftatem temporalem, diftinčtam a fpirituali, per
quam per fe direčte podit civiliter gubernare totam Ecdc-
iiara ! nam illud primum verum, & čemim eft, non tamen
propter temporalem poteftatem Petri, fed propter fpritualem,
&cuitemporalis inordinc ad finem illius lubjicitur. Quam-
ve Papa, ut ipfe dicit canon per Venerabilem indecretaTi In-
nocentii III. certis infpeftis caufis cafuatiter tanturn exercčt.
Hinc nemo Catholicus, & rečti amans Politicus neget, aut re*
probet,fi Imperator, Rex, Refpublica,communitas aut Prin-
ceps aliquis Catholicus in haerefim pro volvatur; fi Ecclefiae,
ejusve hdei dogmata percellat, aut perfeauatur ut hoftis; fi
fuos Regnicolas, Sc Vafallos inlaqueos inducat haereticae pra-
vitatis,vel idola coli finat; fi puhlice contemnatNumen; fi
Regni viribus opprimat Ecclefiafticam immunitatcm, fi infi-
delibus hsereticis, hoftibiisque Chriftiani nominispolliceatur;
aut ferat opem , vel immediatb contra Ecclefiam, vel in fup-
plantationem Chriftianae fidei; fi in contumacia rcfračtarius
peifeveret, fi monita facra, & correctiones non audiat, fitquc
publiceincorrigibiliscontemta Religione, periclitante Ecdc-
fia, exorbitante morum pravitate &c. hifce cafibus inelu&abi-
libuspofTePontificem ejusmodi Principem arcere, cumcen-
furis, &quocunquemodoperfequi, exauthorarc, Regnum
aliis Principibus diripiendum permittere,exfolvere Juramento
fidelitatis Subditos, & c. &c. Hsec enim omnind valet Ponti-
fex ex paftorali offido exercere, quia necelTario connexa funt
cumpoteftateillafpirituali, &univerfali, quibus haec fubfi-
flit. Veftigia quidem nos terrent: feliccs inde exitus rix vi-
dimus, rard legimus. Interea tamen corredio^ niiandopotell
cum Religionis bono fieri, non eft intermittenda, ficut bel-
lum, fi juftumeft; quannimviscalamitatiflimum, profequi
oportet^ fi pax aliter obtineri nequeat. Digna apoftolico viro
vox mit illa Alexandri III. quando Regis Angliae Legati com-
minabantur Pontifici, nifi Thomam Archi-Epifcopum ah-

dicaret,

LIBER VIL 117

dicaret, Regem a fide Catholica in Mahumetifmum defe&u-
rum, imperterrice dicentis. Poteft Rex eligere uiam prav m ,
ego tamen non receiam d via [reda.  Si Rex iniqua petat, an
cedet iniquitati Pontifex l  an vendet innoccntiam ob minas
Regis? Exaekuetquantumcunquebellum, 'moneatque fusque
deque omnia : infurgant inde ealamitatum omnium mon-
tes; An haecpraevaricatori imputabimus, an Judici ? An Pon-
tifex luetalienam culpanfi ? An, quia fuo Jureutitur, ideo reus?
an defečtionis caufarn in Papa quaeres, an in eo, qui defecit ?
Sicincuffo defečtionis metu extorquebis iniquiffima pofiula-
ta: fic impune graffabuntur atrodlfima flagitia, fi legi adfcrl-
bes flagitioforum contumaciam, Omnis rigorPotcftatis tune
cekat effe rigor, cum illa provocatur ad extrema remedia.

19. AnverdRexaliquis, autPrincepsabfolutuspropter
haerefim, haerefique sequivalens flagitium, hoc ipfo depote¬
kate Pontificia Regno fuo excidat ? Arduum ek difcernere.
Quia hoc paeto deteriores efFent Principes privads homini-
bus; Ecclefia quippeexcommunkatonon toilit hsereditatem,
aut aliud Jus quaefitum. Poena illa fpiritualis fe continet fo-
lum in perfona fiagidofa, nec fe extendit extra Authorem de-
lifti: praefertim cum Canoniftae doceant, quod excommuni-
catio per fe non habeat conjun&am privationem Do turnih
Mifera profedo foret Principum conditio, quos duplici virga
po 1 ,tare, Sctpirkuali nempe, &temporali pciena, tam fegre-
g vdo rrisab Ecclefia, quam amiffibnis Regnorum, & Princi-
patuum muldare oporteret. Uni delifto, una correfponde-
re debet poena, sequa, non nimia. Si Rex peccavit, non ideo
Regnum, non avita hereditas, non Vafalli. Deinde, fi R e -
gna, juxtaCardinalemBellarminum, non funt exfide, non
ex grada, led ex ratione, natura , & Jure gentium: Si Pote¬
kaš Politica non profiuit ex Ecclefiaftica: Si omnis potekaš
ekaDeo: Si hanc Chrikus in Pilato recognovit: Si Tiberio
Principi flagitiofiflimo, &c  Reipublicae peliimo Aclminikrato-
liobetaAumtaft; iiipfefe iUiw& cenfvii fubtmfa; fideni-

£.28  ARCANORUM STATLIS

aueipfiPrindpes fseculares,fuisfubditis, & vaftllis, propter
hserefim, bona, &dom'mianondiripiunt; imo, fivoluntari-
um!exiliura fufcipiant, eaillis venum exponere finunt: Qua
igiturrationefoliReges.& Principes propter haerefim, quod
perfonale, Sc  mere fpirituale eft crimen, fua temporalia Re-
gna, St dominiadeperdere deberent; quae Chriftus, necinfi-
delibus fuftulit?

20 . Arduum hoc eftconcipere, 'Sc tamen reipsa eft ve¬
nim. Aft non indifferenter, 8t Temper, Ted cum cautela,
& pr.aevlamanfuetudine, cum moderatione Apoftolica; non
infpiritu Elias, praemifiis precibus, monrtionibus, interpofiti-
onibus aliorum Principum, tum poftea minis, terriculamen-
tis, & longis induciisrefipifcentiae da ti s ., atque in certis Tolum*
modo, & duobus Terme cafibus; ut Cardinalis Peronius in
Gallicano Regni Concilio aliquando publice peroravit. Sci-
licet, fi ob hrrefim unius Principis imminerent magna peri-
cula, & perfecutiones Ecclefiae; ut evenit a lapsu ex inlano
amorein Apoftafiam, Henrici VIII. Regis: Vel fi periclitare-
tur facrofanda fides in toto Regno Regis vel affumendi, vel
exauthorandi, utifubEIenrico IV. Rege Navarrae, primo can-
didato Coronae Francise metuebatur. Utroque hoc cafu di-
fcrimenfubitomniirum,vel muitoram falus seterna: cui fum-
musPontifex, exmunereTuo Apoftolico, ut caput Catholi-
cae Religionis univerfale, & Paftoronmium animamm in Ta*
lutem aeternam, provideretenetur, redditurusaliquandora-
tionem fupremo Judicide omnibus ovibus, fibi commiffis.Ne-
ceffitas premens univerforum falutem, excidium imminens
periclitantis Ecclefiae, lupina contumacia Regum, & Princi¬
pum deviantnim a redo trami te, defperata eorum pceniten-
tia, extorquet fulmina, 8t cenfuras facras, exauthorationes
Regum aliaqueincommoda, quorumfeipfos reos faciutitprae-
varicantes, manente Integra fan&itate Poteftatis Pontrficise,
quae fimilia nequaquam optat, abhorret potius, 8t non quaerit:
impingit tamen in ea cafualiter; Sc ponere debet malo re-

rnedium

LIBER Vil u$

medium. Nemo, in confimili eventu, prudens juftusque vir,
inculpabit Apoftolicum rigorem; fed potius reos publicae fa-
luris, qui tentatis omnibus mitioribus mediis meruere extre-
ma remedia. Sicut perfedae Reipublicae competk omnis
poteftas neceflaria ad fuum finem confequendum : ita com-
petere debet Sedi Apoftolicee , authoritate divina funda-
tae, tanta jurisdidio, quae non folum ad fui defenfionem,
verum etiam ad confequendam falutem omnium aeternam ,
cujus caufa eftinftituta, fufficiat. In omnibus potentiis, ait
Angelicus, aciivisordinatis, illapotentia, quae refpicit finem
univerfalem, movet potentias, quae refpiciunt fines particu-
lares. QuemadmodumRex, vel Princ-eps, quiaintenditbo-
num commune totins Regni, movet per fuum imperlum fin-
gulos gubematores urbium & Provinciarum, qui commiffis
ditionibuscuramRegiminisimpendunt* Huiclicetfe nonim-
plicet Rex; tamen ejus turbatores punit; Ita prorfus, quia
fanda Sedeš Apoilolica pro objedo finali curam confcquen-
dae ab omnibus fidelibus beatitudinisaeternae habeat, exten*
ditfe fuperomnesfideles, praefertimautem, Reges, & Prin-
cipes, ( qui obpotentiam, viresque fuas mulama faceflerein
bonum, vel malum poflimt) per modum poteftatis , non
qnall fe immediate, Sc o rdinarie ingerens in fsecularia negotia,
fed cafualiter ob transgreflores, turbatores, violatores Religio-
nis; periculis imminentibus providens, ea applicat remedia,
quae ex t munere Apoftolico fibi competere videntur. Non ne
propter Leprarn corporalem, utpatetexLevitico, jamfupra
citato, fummus Sacerdos olim Regem Oziam privavit Regno >
An minus malum fit Lepra fpiritualis, qualis eft hserefis, perle-
cutio Religionis &c. &c. quae contagione fua inficit animas
imius tonus Regni, cum periculo etiam adjacentium Regno-
rum ? Sicut enim Gangrena, ita Haerefis, non in uno perfiftit
membro, fed per fingnla ferpit, usque dum toaim corpus
laethali lue pergraflata, conficiat illud in perditionem seter-
nam.Idep Pontifices imiltomna fseculorum expedentiaedodi.

R id

, S o ARCANOKUM STATUS

incontinua drcumfpe&ione verfantur, femper exfpecula  vi-
giles, ut ait Propheta, ne quidpiam fides patiatur, Sc Religio,
ne Ecclefia pervertatur a fedu&oribus Sc Pharifaeis, negrex
inficiatur a pecoribus fcabiofis Scimpuris, ne ovile Chrifli fuf-
fodiatur, Stdilaceretur alupisrapacibus. Haec omniaPedo
(quodpoteftatis eft fignum ) dtrečiionis, Sc correčtionis indi-
gent; Et fi ifte non fufficiat, gladio aeque fpirituali, ac materiali
rede uti tur in eonfervationem fuae poteftatis fpiritualis Sc uni*
verfalis, quam a Chriito immediate habet.

21. ExempIainomniquafif 3 &culonondcfupt, licetin illis
varii varient, multaque dicantperperamfada. Interim Gardi*
nalisPerronius in Auguftali publico Prančiče allegatplurirna,
Sc hiftorica veritate firmat, Euphemium Patriarcham Con-
ftantinopolitanum Analtafio Imperatori negafle obfequium
Scfidem, doneč Concilio Chalcedonenfi fubfcripfiffet. Sy-
machum, fummum Pontificem reltitilTe acriter Imperatori,
in Eutychis haerefim relapfo r ClotariumRegem Francise, ob
fcelus immane in Ecclefia Dei, nece Juetoti patratum, luiffe
poenas arbitrio furnmi Pontificis condignas culpaecjuftinianum
II. Sc Philippicum Imperatores,a Sergio, Sc Conftantino fum-
mis Pontificibus mulctatos: Philippum primum Francise Re-
gem femotum ab Ecclefia Dei, adulterii manifeitum palam
commifti, pod repudiatam fine caula uxorem, eve£tamque
infoliumpellicem, qua utebatur velutfua, marito fuperftite:
GregoriumVII. Sacris interdixillc Henrico IV. Imperatori,
fubditosque folvifTe obfequii nexu; Ottonem Imperatorena
Occidentis, Philippum Auguftum Gal lice, Joannem Anglice
Reges, Raimundum Comitem Tholofanum inAlbigenfium
haerefim prolapfum, a diverfis Pontificibus diris devotos, at-
queab Ecclefiae communione fegrcgatos: ExauthoratumPe-
ttum: Arrogoniae Regem a Martino IV. propter horrendam,
cui a Siciliauis vefperisnomen, lanicenam: a Regno fufpenfuffl
decreto Innocentii IV. Regem Portugalliac cura exprefsapro-
$euaUone POTitihcis $centis cap. grandi de fupplenda negli-

gent,

LIBER VIL  n r

gent. Praelat. Per hoc autcm non intendimusmemorato Regi,
ve! ipfins legi ti mo Filio praedidum Regnum adimere, fed poi~
tius fibi, <k eidem Regno deilrudioni expofito, ac vobisipfis
confulere. Haec fanda mens fuit Pontificum, Verum iri-
numera adduci adhuc poffent exempla ex utraaue hiitoria,
quae abAnathemate facro perculTosPrincipes,conhrmant fum-
mse Sediš inRegespoteftatem, a fidevel degeneres , vel Ec-
clefiae perfecutores. ExcefTus hi namaue graves funt ; ne-
que conniventia digni, licetfaepe in iis diffimulatum a Ponti-
ficibus; an metu, an refpedu, an impotentia virium, an ma-
joris mali avertendi causa, an rede, an male ? Deus judicabit.

22. Interea tamen fatius eft,quam fieri poteft, rariifime Jovis
fulminantis perfonam induere. Exiit terris ardens ille currus E-
liae in aftraParcantSacrorum Principes potius,quam ferianf.be-**
nedicant fadliusquam maledicant: funto libentius pads Phof-
phori, quam bellorum incentores : Errent magis aliquantula
manfuetudine, quam nimia feveritate: Examinent caufas, ari
graviores fmt,quam futuroe calamitates: Non irritent leones,
non in fe concitent Reges, quorujn praefertim arbitrio fedet
cbfequi, aut obniti. Quis enim nefciat, aut prudens dijudicet,
quantos malornmmontesprocreare valeat fadlitas illa,cenfu-
ras contra coronas cumulandi ? Maxime fi fiant ex refpedu
Prindpum jErhulorum, d atterendam unius potendam:ex
fuggefbone Pontificiorum Nepotum ad res augendas familise ,
vel tadionis fare: ex fpe, & a dditate fubjidendarum Provin-
darum,aecrefcendiqiie Patrimonii Ecdefiaftici, vel potius pro-
prii Dominatus,aliisque hujus fortis humanis motivis. Quia
nemo Theologorum hucusque afleruit, quod Papa in infligen-
dis cenfuris procedat infallibiliter, Ped quod errare polfit nimia
feveritate, ficut in difpenfando nimia indulgentia. Ccnfura,
eum fit poena facra <k fpiritualis,infligi debet ex caufa etiamfpi-
ritnali, Se defecata ab omni terreno, autprivato afifedu.

23. Pro cujus cautela ht, ut rede diftinguamus, Prind¬
pum, & Imperantium excelPus. Alii enim funt privati, ali!

R 2 publid 3

JS 2 ARCANORUM STATUS

puhlici; k  publici rurfus dividuntiir in eos, qui vergunt im-
mediate in excidium fpirituale totius Regni, quibus ple.
rumque etiam ineft incorrigibilitas, contumacia erga facram
Sedem,contemptusDei. Ste. Alii iterum publici funt, fed
qui non referentur in ruinam fpiritualem totius Provinciae,
led immediate refpiciunt, 8tconferuntin interitum, k  ruinam
perfonae Regis. Quoad privatos, k  fecundi generis exceflus,
vix confultum eft, utmanfnetudo Sandae MatrisEcdefiae acer-
ba, puhlica, k  extrema (qualis funt excommunicatio puhlice
in perfonam Regis irrogata, vel exauthoratio kc.)  adhibeat
remedia, fed amica k  paternacorredione, indulgentia, pe-
do, inquam, non gladio quaerat errantem ovam. Adum
cit in adultis malis de remedio. Principum fupra rcliquos
mortales, utnatalesfunt,ita vitae ratio, fi ve bona fi ve mala,
vix reprehendi volunt,nedum caftigari: indurefcunt ad poe-
nas, ne erraffe videantur. Hic figant lafliim pedem Ponti-
fices, nec inquirant in ea fagacius, quae non turbant Ecde-
fiam; perturbant autem Regios fpiritus. Flagitioforum Prin¬
cipum jperditio erit ex fe. At vero Regum excefTus, qui im¬
mediate collimant in perverfionem totius Regni; vel impo-
fturis duntaxat pravae do dri n se infidiantur animabus fubdi-
torum, omnino pod: praemiiTa mitiora media, agendum eft
in pervicaces non folum pedo Ecclefiafticae difciplinae, fed
etiam gladio juftiflimae animadverfionis. Quid vetabit, fi fub-
diti dodrina, . exemplo, k  forfan etiam vi pertrahantur in
iaqueos haereticse pravitatis, nePontifex ejusmodi periclitan-
les fubditos omni cum fuo Principe communicatione inter-
dicat ? Exemplum prše tulit ipfe diledus Salvatoris difcipulus
Joannes, Epiftola 2 . Si quis venit ad vos , & bane doftrimm
non ajjert ,nolite recipere eum in domum , nec aue dixeritis ,
qm enim dicit iui a<ve  , communicat operibus ejus malignis.
iNequeobftat Joannem loqui de coaequalibus, non de Regi-
feus imperantibus , & fubditis obfequentibus : Imo mihi
major ratio eft, eos devitandi, qui vi compellere valentin per-

verfio-

LIBER Vil ^  i 33

verfionem, quales funtpraeeipue Reges, U  Principesrefpe&u
liiorum fubditorum.Appofite fenfum hunc compro.bat S.Hie-
rbnymus fuper Epift. ad Titum: Admone illos, Principibus, &
Poteflatibus fubditos effe: Si bonum efl,ait S.Pater, quod prae-
tipitImperator,jubenti obfequere voluntathSi vero malum efl,
St contraDeum,refponde illi de Ačtibus Apoftolorum: Oportet
Deo magis obedire, quam hominibus: At fi fe folos fubtrahere
poffuntfubditi abobfequiofuiDomini,ne communicent ipfi
in pravitate do&rinae; quanto magis potefl eos Pontifex abfol*
vere a vinculofidelitatis, quod illi depofuere; cum illius foliua
Tit, de Jureiurando judicare, Idem prorfus intellige; fi Rex, aut
Princeps alkjuis, vel ačtu perfequatur fidem,vel in vadat Eccle-
(iam ejusaue imrminitates, St facrabona, vel eomtemni finatin
fuo fiatu Religionem , vd ejusmodi paratus fit agere j tam
prementeneceliitate, inflanteque periculo, quis Pontificem
prohibeat, cui divinitus eommifTa eft fides, Ecclefia, St autho-
ritas Apoftolica y  ne omni jure fretus divino, naturae, St gen-
tium, podit hoftem exarmare, eique omnia nocendi initra-
menta adimere ! Quse autem illa funtnefds ; Suntprofedo
• Regna, Provinciae Nobilitas, Cieras, Cives, Subditis quorum
omnium, aut aliquorum viribus infurgere praefumit in ma-
trem Ecclefiam, quse omnino tollenda funt, uti furiofo enfis»
vel latroni fica, velincentori fax, eoque pro viribus eniti,
ne hoftis iraminens damno alficiat immerentem. Modeftiffi-
ma profedo lisec defenfio ell, nocituro arma auferre. I-
mo Pontifex Romanus, ficut quiscunque alius Princeps fae-
cularis ,molientes corrumpere religioniscandorem, aut prae-
tipitare Sedem illam, adverfus quam, nec portae Inferi un~
quam praevalebunt; potefl juflo bello coercere, impedire , &r
nifi defiflant, Regnis privare, exauthorare, eorum fubditos
juramento exfolvere, omniaque remedia arripere, ad quae in-
jufteprovocatusefl, quantumvis illa fint extrema,8t Štatiflis
videantur minus fpiritualitati congrua ; Ubi enim illicita efl
cffenfiO; ličita eftomnis defenfio; nec vulnera infligunturad

R 3 menr

i 3 4 ARCANORUM STATUS

menfuram, fed ad exigentiam rei. Offendendum tantum-
modo arbitrio fedetA injuria abdinere, & pace frui. Dich,
cum jam faepius repedca fine, fijfpcndo calamum , hoc
unum pro coronide ajo : PolTe omnino lic procedcre Ponti-
Jaces de jure, Sc potedate illa indire&a , connexa poteftati illi
Apodolicaefpirkuali, & univerfali folvendi 8c ligandi omnia
in terris: fed an raro, vel faepe, vel aliquand6 expediat, vobis
cogitandum deliberandumve relinquo, O mei Sacrorum Prin-
cipes! An videlicetpericulum jam jam imminens Hcclefiae non
fit potius imaginarium quam certum, pollibile, non ačtuale?
An damnum, quod exinde metuids, fit atrocius, quam bel-
iumipfum ; Vel e contra bellum atrocius, quam damnum?
An neceflltas, quae premit, fit inelučtabilis, vel Apoitolica mo-
deratione, manfuetudine potius vincibilis! An fine,vel cuni
modicis viribus, cum armatis & potentibus Principibus col-
lučtandum ? An procradinatio poenarum non fit fuavilfimus
ilex optimarum cogitationum, & refipifcentiae! An tuendo
unampartem Eccleliae,forsan tota fubjicienda diferimini ? An-
non connivendum, ubi fpes melioris boni afFulget ? An ubi
majusperieulumtimendum; abunius, velalteriuspoenoe in-
dičtione abdinendum ? An non haec in Regespotcdas quam
rarifiime exercenda, &: tune quidem exuta, quae communerrt
Patrem decet, omnipartialitate & aflfečhj humano. Paucis:
Netranfiliamus terminos,quos pofueruntPatres noftri: De-
trahendum aliquid Canonum feveritati, feribebatin Epift. ^o.
S. Auguftinus, ut majoribus morbis fanandis Charitas fincera
fubveniat. Poteftas nimium intenfa velutarcus rumpitur. Dc-
nique hoc unutn votorum meomm defiderium ed: Ut nulla'
unquam Regnum inter, & facerdotiem divifio fit. Sedeat Zo-
robabel, & dominctur fuper folio fuo: fitfacerdosfuper
lolio fuo,8c confilium pacis fit inter illos duos.

Zachariae cap. 6. v. 12 .

CAP#

LIBER VIL

CAP UT XL

OJenditur , quod ne c ipfi Pontijices  pne-

tendant poteftatem direUrn in Reges
& Regna.

. i.

S ine praeambulis, fine fuco , rem aggredior ipfam. Bonifa-
cius VIII. (quemalias imperiofum Pontificem dixere ali-
qui: An bene, vel male ? Noftra non infereft; Quia hic non
vitiaprofcindimus, fed veritatem indagamus ) Bonifacius, in-
quam, duplicem gladium in Ecclefia, fpiritualem nimirum &
temporalem, rationibus ex Evangelio dedučtis, afferuit: Nam
dicentibus Apoftolis, Ecceduo gladi! hic (in Ecclefia fcilicet)
cum Apoftoli loquerentur, non refpondit Dominus, ni mi s
cjje, fedfatis.  Certe, aitille, qulin Petripoteftate tempora-
ralem gladium efle negat, maleverbttm attendit Domini pro-
ferentis: coirverte gladium tuum in <vaginam.  Uterque ergo
eil in poteftate Ecclefiae, Spiritualis  fcilicet gladius & materia-
lis. Sed is quidemproEcclefia, ille vero abEcclefia, exeren-
dus. Ule Sacerdotis, is manu Regum & militum, fed ad nuturn
Sc  patientiam Sacerdotis. Oportet autem ( profequitur idem )
gladium effe fub gladio,&: temporalem aučtoritatem fubjici Epi-
rituali poteftati; NamcumdicatApoftolus: Noneftpoteftast
nifi a Deo,quae autem funt,a Deo ordinata funt; non autem or¬
dinata eftent, nifi gladius ellet fub gladio, Sc  tanquaminferior
reducereturperaliuminfuprema.ltadixit S. Dionyfius: legem
diuinitatis ejje, infima p?r media in fuprema veduti.  Ergo, fi
deviat terrena poteftas (concludit memoratus Pontifex Bonifa-
cius) judieabitur a poteftate fpirituali: fi fpiritualis minor, a fuo
fuperiori;Si vero fuprema,a folo Deo,non ab homine.Tandem
velut ex tripodedejinit; Subefle Romano Pontifici omnem

huma-

15 6 arcanorum status

humanam creaturam, dedaramus, didmus, Sc pronuntiamus
omnino effe de neceilitate falutis. Quod totiim condnetur
in Extraijagante, unatn Sanftam  de majoritate & obedi^ntid  Sc
extra e uagante meruit: de privilegiis.

2 .  Haec Pontificis imperiofa dedaratio haud paru m con-
turbavit Chriftianos Principes, praecipueGalliaeRcgem Phi-
lippum , quem inter Sc illum aliundc glifcebant fnnultates.
Suggeftoresnon deerant Gallo, qui praefatam declarationem
ineum detorquebant fenfum; Papam voluifie Rcgnum Fran¬
cise obnoxium efle Sedi Apoftolicae, illudque non tam jure
Succeiiionis, quam beneficio Papac poflideri. Concertatum
cxhoc interSacerdotium Se Regnum quoad viveret Bonifa-
cius, Scalium oriri Solem Galliavideret in Solio Apoilolico.
FatisigiturfunčtoBonifado, novuscligitur Papa, St is crat
ClemensV. qui declarationem praedecelloris mkiusinterpre-
tatus eft, eamque ita fuperdeclaravit, ut ex Bonifacii decrcto
Regnum Francise majori fubje&ione nullatenus gravaretur,
quam alias, olim, 8c ante praefatum decretum Potekati Eccle*
uailicae fubje&um erat: Quae autcm potekaš in Reges St Re-
gna, fubfidiariatantum in ordine ad falutcm animarum, non
ordinariaSt dire&a ek. Verba Pontificis lunt lisec: Nos Regi
& Regno Francise per definidonem & declarationem bonae
memoriae Bonifacii Papae VIII. quaeincipirzy^m fandam : nul*
lum volumus Sc intendimus praejudicium gcnerari, nec qucd
per illam Rex, Regnum, Sc Regnicolae amplius  (quod notan*
dum) EcclefiaefintfubjeftiRomanae,quam4«/€4 (quodite-
rum notandum) exiftebanr, fed intelligantur in eodem elle
ftatu, quo erant ante definidonem praefatam. Undc liquet a
I ontificibus ipfis nonquaeri in Reges 8cRegna potekatemdi-
rectam, naberi tamenaliquam in fubfidium, ubi periclitatur
falus aeterna, id ek ex fine fpirituali.

.  T 3 j.¥^ u . m j C< ?^8P exhikoria Spondani, &cc,novit  i3>
aejudicus.  Ardebat diutinum bellum inter Philippum Fran-
ot Richardum Angliae Reges: praemortuo hoc, cimi

Aqui-

LIBER Vil.  i 37

Aquitaniam invaderet ex i£tu ferali; fucceflit in Angline Re-
gno Joannes Comes Pi&avienfis, tune Francis Regi s fidueia*
, rius propter comitatura Pičtavienfem, St alias ditiones, Sc feu-
da , quae inibi fiduciarno jure poffidebat. fea Proceribus Aqui-
taniae accufatus Regi, vocatur in jus refponfurus in regio tri¬
bunali: Sed non refpondit, nec comparuit. Contra Contu-
macem deinde lata fententia, di&ata poena, executioni dara,
8c occupata bona. Pontifex a laefo invocatus, interpofuit fua
officia, ut Pater univerfalis, tandem cum htec in vanum irent,
ex Patre Judiccmagere voluit innixus Evangelico argumen-
to. Si peccaverit in te Frater tuus vade Sc corripe eum inter
te, Sc ipfum folum; fi te audierit, lucratus eris fratrem tuum,
fi te non audierit, adhibetecumunumvel duos: quodfinon
audierit; dic Ecdefiae: fiautemEcclefiam non audierit, fi tibi
ficut Ethnicus Sc publicanus. Priora cum Rex Angliae abunde
pr£eiUdiftt,nec tamen quidpiam efficififet; Ecdefiam ejusque
fupremum caput, Sc tune quidem Innocentium tertium,non
folum officio, fed moribus quoque Sc virtute SančHlTImum
Pontificem invocavit. Is nil moratus, querelam fufcipit, le-
gatum 1 ubili mit Abbatem Sc Archiepifcopnm Bituricenfem,
qui de piano cognofcat, utrum julta fit queremonia, quam
contra eum proponit coram Ecclefia Rex Anglorum Scc. Scc.
Nec hoc injuriofum efle Regiae dignitati, ait praefatus Inno-
centius Pontifex in citato c. nouit.  fi fuper hoc fe commitat
Apollolico judicio ; cum Valentinianus inclyms Imperator
fuffraganeis Mediolanenfis Ecdefiae dixi!Te legatur: Taletn in
Pontihcali Sede conftituite, cui Sc nos, qui gubernamus Im-
perium fincere noftra capita fubmittamus,St ejus monita (cum
tan^Aim homines deliquerimus) fufcipiamus necellario ve¬
lur medicamenta. Nec illud omittamus, quod Thfcodofius
ftatult Imperator,ScCarolus innovavit,decujusgenereRex
ipfe Franciae nofeitur defcendilfe : Quicunquevidelicet litem
habens, five aftorfuerit, five reus ,fi judicium elegerit ficro-
fančbe Sediš Antiilitis, illico fine ulla dubitatione, etiamfi pars

S alia

i 3 $ ARCANORUAf STATUS

aliarefragettir, ad Epifcorumjudiciumdirigatur. Cum enim
nonhurnanec conftitutioni, fed divinae potius innitamur,
quia poteftas noftra pon eft ex homine, led ex DEO, nulliis,
qui fit fanae mentis, ignorat tke.  Haec erant argumenta
Pontifieis.

4 , Interim ex Pontihcio hoc referipto (ut ccctera omit-
tam ) in trihus lorismanifeftumredditur, Innocentium non
praetendifte poteftatem abfolutam,& directam in Reges S c
Regna, fed 1 ubfidiariamfolum, quatenus nimirum emendan-
do delijoex poteftatc ligandi Šc  folvendi fubveniri podit,
Dicit enim in citato decretali ad initium: A 7 on putet aiiquis,
quod JurisdiSionem llluftris Rdfis  Francorum perturbdre , ant
tninuerc inkndsmis&c.  8cPaulo poli: Non intendimus judi-
čare de fen do , cujus ad ipfum (  id eft Regem, qui erat Do-
minus direčtus feudi five Comitatus Piftavienfis) fpedat ju-
dkium, fed deceniere de peccato  , cujus ad nos pertinet fine du-
buatione cenfura , quam in quemlibet exercere pojfumus & de-
bemus.  Et iterum : Quia potejias noft>:a non eft ex bomine,fed
ex Deo> nullus ignorat , qwn ad ojficium noftrumfpeidet , de
quocunque mor tali peccato corripere quemlibet Cbrijlianum :  <y
Ji corretiionem contempferit , per diflriabnem Ecclefiafttcam coer-
cere . Tandem ad finem praedpit: ldeoque univ er Ji s per
Apoftolicam Sedem mandamus  , quatenus fententiam nojiram
vecipiatis bumiliter  , & fari ati s ab aliis obfervari: licet boe
modo procedere valeamus fuper quolibet criminali peccato,
pr<ecipue cum contra pacem peccatur , qii£ eji vinculum Cba -
ritatis. Poftremd cum inter Reges ipfos (  id eft Gallum &
Angium) r e formata fuerint pariš fefer a, & utrinque pr cefti-
to juramento fermata , nunquid nonpoterimus de J ur amen ti Re-
ligione cognofcere, quod ad Ecclefu judicium non eft dubium
pertinere ? Ne ergo tantam difcordiam videamur dijjimulando
fovere , prrediffo legato dedimus in pr<eceptis  dlFc. §5c.  Excerpta
haec funt ex capitulo novit : quae fane apertijfimam common-
ftrantveritatem, ab Ecdefia non praetendi aliam, quam indi-

redam

LIBER vil. ni

redtam Se fubfidiariam poteilatem in Reges SeRegna; ubi ni-
mirum peceati, gravimmigue fcandali interceclit ratio vel ju¬
riš jurandi Religio, quemadmodum patet ex praefato Decre-
tali Innocentii III. fed tantum univerfim loquendo,  quod no-
tanterajo : Nam, an tališ cafus fuerit tune interReges An¬
gl i a; & Galliae, hic non difputo : nec ipfe Pontlfexquidpiani
delinivit in contradiftorio,fed folummodo per legatum Archi-
epifcopum, nimirum Bituricenfem, quid, & an lit? cogno-
feete voluit.

5. Idem Innočcntius III. faeras diras Sc  hereditacis pater-
nae amiffionem mrnatus cftRegio Hungariae Principi, Regis
Bella: fecundo genito filio, Andreae nomine: Verum ob nul-
lam aliam eaufam ,quam mere fpiritualem, adcoque non ex
ordinaria Sc  direcla, fed indirecta tantum poteftate. Obftrin-
xerat quippefe Andreas jam jam expiraturo Patri, de exfol-
vendo voto Genitoris nomine; fed quamprimum moturum
cumexercitu Crucigcrorum fub vexillo CrucisDominicae, in
terram fincbam, contra Infideles, primarij fanOtiarii totius
Chriiiianitatiš, nempefepulchri Domini, alicrumq; loeorum
tam praefentia SDincolatu Salvatoris noftri celebrium, quam
ejusdem facrofanfto fanguine madentium detentores,quod fc
fadtorum voverat Bella Sc  poft mortem blio exfolvendum
prseceperat. At ifte non folum non exfolvere, fed etiam jam
parata ad Dei tantum eaufam tuendam arma, in Fratrem pri¬
me genitum, Henricum nomine, Regni heredem, jamque
jnauguVatum Regem movere, geftiebat. Quocirca Pontifex
tam rei indignitate, quam quod Bellum faeram per Pontifi-
-ccm, aliosquePrincipesexpeditioni proximos, promotum ne-
gligcretur, commotus: Decretalem illanr, quae incipit Ac-
c epi mu < &£•  refcripfit, ut conftat ex cap.licet. 6 . 'dvvotis,

6. Hanccpjc antiquam, conihmtcmcme in Kcclefa men-
tem fuiffe;teflatur quoque refponfum Regis Pipini datum
Legatis a Grecorarri Imperatore Copronymo emiffis Scin-
vafionem Italise Pipino expoftulantibus. Stephanus etenim

S 2  Ponti-

140  : ARCANORUM STATUS

Pontifcx jam fecundo in Italiam vocaveratPipinum, eumque
ut periclitantiEcclefiaefuccurrcret, Sc  arma Ecdefiae nomine
noveretinGraecos, dedinaverat. Venit pius Princeps, &
exvotogeffit bellum, fufo Aiftulpho Italije Tyranno. Italia
Provincia tune erat Imperii, quod indivifum tenebant Grae-
corum Imperatores, ac jure quo vel nomine ingreflus fuiflet
ItaliamPipinus eamqueoccupafletinvito Domino, non abs-
que raticne Sc fundamento fcifcitabantur per Lcgacos. H : s au-
tem in haec verba (ut Spondanus refert ) refponriit Rcx: Gr Je¬
čo rum Imperatores aPontificeMaximo, a Senatuab Italia to-
ta repetitis Legationibus rogaais, ut Italiam a Barbaris defen-
derent, nec tantumnon detendilTe, homum furori, Sc  rapi-
nis expofitam, defertamque, ab ipfisinfuper Imperatoribus,
quitueri debebant, eorumque Praefcdis miferrimc afflidam
elle Pon ti tiči Maximo VicarioChrifti intidias drudas, Sc  quod
Barbari non fecerant, faepius in vitam confpiratum effe: Re-
ligioni palam per Edida Sc  fupplicia illufum: Sc  denique in
Italia non tanquam in dirione Imperii, fed hodili terni a Grae-
cis fasvitum. Erant omnes iftae caufae non tam ex poteftate
direda, quam exindireda Sc  fubfidiariain cafu nimirumeom-
munisScinevitabilis, tam Religionis, quam Reipublicae peri*
culi defumptae. Unde podmodum fe declarat: Vocatum fe
effe in Italiam , non ut Grtcis Provinciam , fed ut opprejfos
Č? innocentes latronibus eriperet. Quam Imperatores (3r<sct
pro derelifto habuijfent, dfe jufte occupatam, & cumpoffet reti-
nere, DEO tamen donaffe, d quo Pidoriam agnofceret , &
cum Gallia tot Regna accepijfet , ut Italia non indigeret  ; fe
ut eviaorem non pr<edonem adejfe : nec (poliis  , fed glorije &
Religioni militare. &c.

7\  Qpod vero Sedeš Apodolica nequaquam inddietur
Dominio faeculari Regnorum Regumque; adeoque non fe ja-
det de illa poteilate direda; fed folummodo in extremis ma-
. extryma aohibeat remedia vi potedatis nimirum fubfidia-
nae Sc  lndiredae, inexemplum nobis fervit Innocentius IV.

Ponti-

LIBER VIL  i4t

Pontifex* Is ex paterno amore & paftorali cura pluries mo-
nuerat Sanftium Regem Portugalke, ur ab inceftuofisnuptiis:
cujusdamMentiae Lupše Haronis de Bifcaia Reguli filia abfi-
fteret. Venim cumomnidiligentia nihil profeftum : Imm5
preces Paternae oprimi PontiHcis, dehortamenta quoque, a C
minae extitiflent irritae apud Sanftium nimis immerfum cupi-
ditati faemineae; nihilominus ta men nec quidpiam fapientif-
fimus Papa five in Regnum, five in Regiamdignitatem, aut
ipfius dominiummolitus, usque dum ipfi Proceres compel-
lafient Viearium Chriiti fuafores rafti, ut Sanftium Regno
pelleret, 8c Alphonfum fratrem in folium eveheret. Tune prt-
mum PapaProcerum St Vafallorum precibus experreftus, in
fubfidium venit periclitanti Regno, Religioni Sc Juilitise, quce
eorum,quos minime omnium oportebat ,levitate vacillabat,
Sc non tam Regem ejusqueDominium profeidit, quam Re¬
gno Sc communi periculo fulcimentum fubjecit, Regicoad-
jutorem pofuit. Quod ipfa Decretalis exprefse continetin
dne: P er boe autem non intendimm mentor ato Regi  (id eit
Sanftio ) vel ipfius legitimo filio pr<edi3um Regnum adimere: fed
potius fibi  &T eidem Regno dejiruftioni expofito ac vobis ipfis
confulere . Non enim ipfi ademptum fuit Regnum, nec titu-
lus, nec legitimis haeredibus Succeifio, fed adminiilratio fola
Fratri Alphonfo commifia. Quae omnia rurfus, fubfidiariam
turnim potdlatem, non direftam a Pontificibus prsetendi lu-
culenter comprobant: Et quidem non in caufis quibuscunque,
non in magnis,nonin majoribus fedmaximis, acpraeferrim
unde pericula aperta Regnorum, Sc Religionis imminent,
falusque animarum periclitatur. Ut colligitur cap. decernimus
defent. excommunic. in 6. c. ne aliqui de privit.in 6.8cc.Enim
vero fummo Pontifices StEccIefiae purpuratos,fanftiffimos
Sc fanftos, haud ;.equum dl direfte faecularibus involvi nego-
tiis, aut mundanas curasafilimere, quibusfanfta San&orum
commifia funt, extra ingentem neceflitatem falutis publicae
Sc animarum, cum nec in Chrifio id vidimus, nec inPetro,

S j nec

242 ARCANO&UAd STATUS

necinaliis Apoftolis; imrao dicente gentium Apoftolo: Ncn
oporter cmilitantem Deo implicarefi negotiis fecularibus , id pla¬
cent Deo.  Hanc Paulinam leflrionem fecuti funt quan plu-
rimi fantti Pontifices, femper fnblunarcrn rcrum 'Ah rdi
alium fphteram exofi, utmagis vocare poficnt Emppreo,
rebusque coeleftibus.

8 . Appofite de hoc D. Bernardus libro primo de ccnfi-
deratione fcribit ad Eugenium Papam, ubi etiam Ecclefia-
fticce poteftati fubmiitit quaedam temporalia, ncntamcnor-
dinarie Se direfte, fed indirečte, & inquit: Habent b*c infima

terršna Judices fuos, Reges & Principes terr£.  Quid fi¬
nes alios invadiris ? quid falcem veflram in alienam meflem
immittitis? non quia indigni vos, fed quia indignum vcbis
talibus infiftere, quippepotioribus (ideft fpiritualibus)cccu-
pati. Deniqu e ubinecejjitas exigit , audi quidcenfeatncn ego,
fed Apoftolus: Si enim in vobis judicabitur hic MundtiS, indi¬
gni eftis, qui deminimis judicetis? Sedaliud ejl  (notandnm)
incident er excurrere in tfla, causa guidem urgenten aliud ul¬
tra incumberc ijljs tanqum tnagnis dignisguc tali , &talium inten-
tione.  Summatim dico : Bonos rečlosque Pontifices nuri-
quam cfuaefiviffe potedatem in Principes eorumaue Jura &
dominia, ni H cnm Ec.clefiae puhlica cauia hoc remedium St ne-
ceffarium Sc uidmumexigere videbatur. Hinc Alexanderlll.
cap. 7. deappellat. alias magnuszelatorpctcfhds Ecdcfiafticae
inhuncmodum refcripfit Člero Angiicano: Si a Civili Judice
ad noftram audientiam fuerit appellatum, an hujusmodi ap-
pellatio teneat tenet quidem in his, qui funt nollrae tempe-
rali jurlsdidioni fubjecti: in aliis vero ctfi de ccnfuetudine Ec-
defim teneret, fecundum Juriš rigorem credimis non tenere,
Ioeo omni fermeaevo experti fimuis, quod, quantumvis Pen-
tinces parce intra fnhaeram cxtrenite neceflitatjs frca poteftate
infecularia ufi fuerint, Principes tamen inde acerbiliime of-
dtiid accideret, fi ordinarie uti vellent? Unde
jpu lapicntes Pontifices nunquam aliedarimt hanc direclam

I LIBER Vil  143 f

in Regna Sc Reges poteftatem , quia in nocumentum magis
quam in emolumentum ferviret illis, nifi in difcrimen politi
hde St Religione, Immd vero fat contentosfe rebantur, fi
Principes faeculares intra fuam fphaeram inciufi, nec limites
egrcHi, finebant Ecdefiaftka Ecclefiafticis. Quod Gregorius
II, ad Leonem Ifauricum Orientis Imperatorem fcriberis in-
nuere videcnr, ubi fic inquit: Quemadmodum Pontifexin-
trofpiciendi in palatium poteftatem non habet, ac dignitates .
Regias deferendi, fic neque Imperator in Ecclejfem introfpi-:
ciendi, Sc  Elečtiones in Clero peragendi (hoc enim attenta-
bat lTauricus.) Veram in cap . quoniam dift.  io.Nicolaus I, adhuc
elegantius diftinxit.Quoniam idem mediator Dei Sc  hominum
Chriftus JEfuSj fic aftibus propriis Sc  dignitatibus diftinftis of-
ficia poteftatisutriusquedifcrevit propria, volens medicinali
humilitate hominum corda furfum efterri , nonhumana ftuper-
biarurfusinferna^demergi: ut Sc  Chriftiani Imperatores pro.
aeterna vita Pontificibus indigerent, & Pontifices pro curfu.
temporaliumtantumodo r e runa, Imperialibus legibusu teren-,
tur,quatenus fpiritualis actio a carnaiibus diftaret incurfibu$,Sc,
ideo militansDeo minime fe negotiis fseeularibus implicaret;
ac viciiTimnon ille rebus divinis prasfidere videretur, qui eflet
negoriis fteeularibus implicatus.Ita fančtus iftePontifex Sc  ver-
bo docuit Sc  praeivit exenaplo. Concludo caput cum D. Bern¬
ardo adEugenium: Quidtudenudufurparegladium tentes,
quemfemel judu s e s ponere in vaginam? quem tamen, qui
tuum negar, non fatis rnihi attendere videtur verbum Domini
dicentis fic: Con verte gladin in tuum in vaginam, Tuus ergo
Sc  ipfe, tuo forfan nutu, etfi non tua manu evaginandus. Alfo-
quin, fi nuilo modo pertineret ad te Sc  is, dicentibus Apofto-
lis: Ecce gladi; duo hic, non refpon d i lletD omi nu eft;fed

nimis.  Uterque ergo Ecclefiae. Ita omnino eft: Sed unus ad di-
redam alter ad indire&am Sc  lubfidiariam poteftatem fpedat,
jfide nimirum ac Religione periclitante, Manfuetudo D. Pe¬
tri infultare non geftit, fed dirigere ad fores Ccelorum.

CAP«

Gra»ond.
m.  Gali.

144  ARCANORUM SATUS

C A P U T XII.

Quis in GaUtade Pontijicia potejlate

Senfus.

• i.

N E veterarecolam, calamum figo in fecula proximo, Chri-
fti niniimm decimo feptimo; ad cujus initium, Anno
videlicet i6if. multum fatigavit GallicC Regni Ordines, Sc
Status praefata difceptatio de Poteftate Pontihcia. Ibi plane in
Concilio generali five Comitiis Regni pro, Sc contra difpn-
tatum ardenter, fordter: hinc fubtradum, illinc adjedum,
tandem conclufum: nec affirmativam, nec negativam eife
de fide. Negativam attamen dTe ex lege fundamentali Regni,
cui nefas elt contravenire. Lubet igitur ex ipfo fonte hifto-
riae Galliae, ne quidquam finiftri nobis attribuatur, paucis
delibare litigii fenem, ienfumque Regni.

2 . Cardinalis Peronniusfullentab.it affirmativam: nimi-
rumlnterdidis Sediš Apoitolicae fubjacere Regna, fubditos-
que Sacramento fidei exfolvi pofle: fi videlicet Principes in
Hserefim autldolomm cultum prolapii, fubditorum animis
novainfinuentdogmata, aut exemplo pervertant, len, quod
pejus, fi reludantes adigant, ut Catholicam fidem abdicent.
Haec eratnonfolum Thefis, Sc propcfitio Peronnii, fed etiam
cafus, 8c circumftantiae, inquibus afiirmativa procedit. Pro-
babat vero Poteftati ( faltem indiredae) Romana: Sediš, inRe*
ges haereticalue infedos,fubfcripfille omnes, quctqi:ot Cab
vinum, Lutherum, ac poflhumos novatores ante, Theologiea
tradavere. Contrariam antem opinionem novam efie Cal-
vino, Sc Luthero fautoribus nuper notam. Sacramento vin-
dri Reges Galliae, ubi i n;mguran tur pellendis Regno fino h$'
reticis; fipejeraverint, in haerefim ipfi degeneres: 11 fautores

haer^

LIBER VIL  i 45

haerefiarcharum, fi novorum fidei dogmatum aflertores ex-
titerint, deberi ultionem Vicario DEI, ad quem unum ex le¬
ge fpedatperjurii, ScApoftafiae poena. In hanc fententiam
exadisfaeculis itumiri; St hodie pafiim toto Orbe Catholico,
fi nune Galiiam demis. Ipfos attamen Gallos, hujus opinio-
nis Audores, nunquam de ea fcripfilTe, in hanc fententiam,
ut de fide fit: ver um Politicam tantum ajferuijje , afi nmquam
de fide.  Exemplis deinde confirmat fummae Sediš poteftatem
in Reges a fide degeneres. Ita Euphemium Patriarcham Con-
ilantinopolitanum, Anaftafio Imperatori negaffe obfequium,
Sc  fidem, doneč Concilio Chalcedonenfi ftibfcripfifiet. Ita
eidem Imperatori in hterefim relapfo reftituiffe aeriter Syma-
chum fummum Pontificem. Ita Clotarium Regem Gallo-
rum, ob immane fcelus, inundato fanguine Altari, in Eccle-
fia perpetratum, luiffe poenas arbitrio Pontificis. Ita Jufti-
nianum fecundum ; ita Philippum Imperatores a Sergio, Sc
Čonftantino fummis Pontificibus muldatos. Ita Leonem
Ifauricum Gregorii II. decreto dethronifatum. Ita Carolum
M. evedum ad Imperium Occidentis ope Romanae Sediš. Ita
Childerieum Regno dejedum. Ita Fulconem Archiepifcopum
Rhemenfem intentafle Carolo Simpliciminas. Ita Philippum
I. Regem fegregatum ab Ecclefia veluti adulterii notorii reum.
ItaGregorium VII. Sacris, Sc  Regno interdixiffe Henrico IV.
Imperatori. Et plura alia exempla, queis addita Authoritas
Theologorum, Sc  Juriš Confultorum ex Gallia, adeoque Gal-
lis minus fufpedorum: His quotquot funt, unam effe pro
Pontilice Sententiam,ut lapfis in Haerefim Regibus(maxime fi
fidem Orthodoxam perfequantur) communione interdicerc
pofiit, Sc Regno. Et poft multa concludit: Pati Clerum Gal-
licum problematik difputari Thefim, quo fiatfatis Authori-
tati Ecclefiafticse, Sc  faeculari. Non enim Regi Chriftianiffimo
mentem efle, ut Sedi Apoftolicae obludari vellet; neque fub
tanto Rege metuenda interdida; qui nedum Ecclefiae filius,
fcdprotedor, St liberator eft; Id Clerum agnofcere, orare

T con-

arcanorum status

continuo DEUM, utRegem Regno Gallico, & primogenitum
confervet Ecclefiae Matri. Sic finiit Cardinal is Peronnius, k
adverfe parti campumdeditpropugnandi negativam.

3« Pro hac Status Politicus allerebat, non effie eam no¬
vam , nec a Luthero, nec a Calvino, ncc ab ullo Hacrefiar-
charum hauftam, fed antiquiti'is folitam; treccntis abhinc an-
nis, Čcamplius, Gallis non ita Creditummodo, fcd &fcri-
ptumita* Vulgatam fcripto eam Doctrinam contra Bonifaci-
umVIII. quotempore Regnum Galliae Sedi Apoilolicae fub-
jeSlumpronuntiaverat. Annumcirca M.CCCE obftitilfere-
fcripto Comitiatrium Ordinum Parifios convocata,fummique
Pontificis Legatum Archi-Diaconum Narbonenfem acerbe
increpuiile, mox ad Cardinales fcripfiflfe defuper.

4. Nullibi probatam primae Sediš pote (latern adeo, ut pri-
vatum civem in haerefim, in Idololatriam, in Judaicam fu-
perftitionem &c« prolapfum, patrimonio fuo dejiciat: cur
Magiftratum? curRegem? plusneilli in puhlica juriš, quam
in privata ? Si e(Te contendatur: Unde quacfo ? an ex Chrilli
refponfo, quiaPilatorogatus,Rexnee(Tet? refpondit: Re¬
ginim meum non eji de boe Afunda.  Si diffitetur Chriftus fe
mundiRegem, diffitetur confequenter Poteftatem fuam effie
mundanamfiveinMundum, ut Chriflus e(l. Quo jure fibi
arrogabit VicariusJurisdidionem, quam Chriftus ipfe fibi in-
debitamdixit. Caefares olim, nemo negabit, tyrann : ce inču-
buiffe Reipublicae : quos inter Tiberius Princeps plane liy-
pocrita, flagitiofus, inlidiator, & ufurpator Imperii: Ideove
minus refpondit quaerentibus de Numismatc Ccefaris ? Rcddi-
te, quae funt Csefaris, Caefari, Si Chriftus non folvit fubditos

Tyranno fubjeclos: k  volet ejus Vicarius Chriftiano Principi ?

5. Quisdeinde nefriatPontificibus ineffie humana, pri-
vatosque affedus: poffe <  fpedari Principum gefta ab infenfa
Roma; veltiti cummediante vitri colore infpicitur Coelum
liilvum, albefcens, nigrum, viride, prout nimirum vitro in*
tvifus color: Sic polhe iiludi Romani Pontifici, per vulgatos

in

LIBER  VIL  147

in majgs Regum errores, a ut explicata indeterius vita ipfo-
rurn. Qiianta pericula ob finiftras informationes ab aulicis
Papae! Iph Pontiiices funt homin.es , & quoties legimusetiam
silos induifie fragilia, St in jpfos Reges peccafTe privatce rei
ftudio. Alexancier III. habu.it fibi deprecantem Eridericum
Imperatorcm, ex qua deprecatione tanti Monarchae, ubi de-
buiflet in Pontifice refultafle commiferatio in poenitentem,
refultavit niagis faftus, impofito his verbis in jacentis caput
veftigio: Super ajpidm , &Bafilifcum ambulabis , 0 conculca.
bis leonem  0 draconem.  Non iiinthaePifcatoris voces, non
Petri lachrymae, nec manfuetudo Ecclefiae, nec pietas Apo-
ftolica. Qute non a talibus cum tanta pote/late , Regibus
pericula ? vel an fic Regum jura exponentur in arbitrium af~
feftuum humanorum • Quid verba illa praefatiPontifids(cum
Imperator Stratoris officium ageret, diceretque tantam r e ve¬
ren ti am fe Chrifto, & Petro exhibere: Et miki,  0 Petro ,) nift
hominem prodiderunt natura in affedus pravos pronum ?
Quod arrogantiaelubricum etiam in ali os Pontiiices deriva-
repoflenihii repugnat. At fihoc Verum: quis deinceps in
fuo folio fecurus! Nihil impoilcnim valebit Concilii Conftan-
tienfis adverfusRegicidas animadverfio ,  fi Pontificis arbitrio
Hat Regibus interdicerc Regno, fubditosque folvere nexuVa-
fallagii ? Interdičti hic eh effedus, ut fubditi liant fui Juriš;
quo pofito, quid vetabit fui Juriš fačtos, necare hoftem pu-
blicum ? non facrum Chryfma: quia defiit unčbus effe. Non
lexRegia: quia folio dejedtus, jam privatuserit fine praefidio
legisRegiae, fed hoftis publicus, expofitus omniuminfidiis.
Non jurata fides , quia hac foluti funt fubditi. Ergo, fi licat
Pontifici Regem exaudiorare, confequens eft, ut etiam liceat
eum fubditis occidcre. Citatos a Cardinali Peronnio Autho-
res non de fummo Pontifice, fed de Comitiis generalibus Re-
gni fcripfifle , quibus licere autumabant Regem Tyrannum
amovere. Ita Childericus per comitia Regni dejedus : Ita
fubftitutus ab Ordinibus Pipinus. Ouae de"Glotario narran-

T z tur

, 4 « !ARCANORVM STATUS

tur fabulofa efTe, neque Pontifici Romano Jus addicere,ctiamfi
vera, nifi in fpiritualibus. Inflitifle Philippum pulchrum, &c
Ludovicum XII. contra Bonifacium Vlil. Sc  Julium lil.
nege s Golli £ fui Juriš ejfe.  Dignum efTe, quod trahatur ad po-
fleros placitum, quo Annum circa M.DL.XIX. RegnanteCa-
rolo IX. GallorumRege, Bonquarellus in S. Thcologiaapud
Sorbonam Bacalaureus, habitu nudus, Sc  taedifer, mulftam
honoris pafliis, ejerafle puhlice fertur opinioncm, qua fummo
Pontifici dixerat, Jus ejfe in Rt ge, s.

6-Hac ferme verborum emphali uterque Orator (ut re-
fert Gramondns comes in hiftoria Galli.e ) jpaites cgerunt
itrenue. Tandem eo res concordata, ut li Clcrus poJterio-
rem dočfcrinam,id eftnegativamcontroverfiae,videlicet quod
Pontifici non [it Jus in Reges, & Regna , admitteret, co cafu
falvam forein Gallia dočtrinam Tridentini Concilii, quodalias
ne publicaretur obfiftebat Status Politicus. Undb liquet ea
tempeftate problematice fenfilTe Galliam de poteftate Ponti-
ficia; hacque ratione haec in problema tra&a ; ultro ritro-
que probabilis rcddebatur Gallis tam affirmativa, quam ne¬
gativa.

7. Veriim, decennio vixelapfo,acerbiiis recruduit odiofa
haecquaeftio,ubi nimirum An. 1625. Liber, cujus infcriptio
TraSatusdebarefi, fcbifnute, ApoJiafia,fnllicitatione , &depo¬
tekate fummi Pontificis  in his deii&ispunicndisRomae a Viro
Theologo e Societate JEfu, cognominc Santarello editus,cum
primum auram Galliae ( ut totidem ferme verbis teftatur ci-
tatusGramondus) haufiflet, mox velutlatro comprehenfus,
a Sarbona condemnatus, Sc  a Lutetiano Parlamento igni
puhlice cremandus, criminalibus fervis confignatus fuit. An
ex flammis fplendidior Romae comparuerit, an perpetua in*
famia obfcurior Parifiis fub cineribus fuis delituerit ? incertum
eft. Sanequantam aqudGallos ignominiam , tantam apud
purpuratos Romae gloriam meruifTe exiftimatum fuit. Adeo
sufficiie cft, omnibus fcribere adSalivam t  Opinionibus olim

Mun*

LIBER Vil  149

Mundusagebatur, nune trahiturfuis commodis, St fervire de¬
bet Veritas in praetextum rationis Status.

8. Tanti vero apud Lutetianuni Parlamentum rigoris cau-
fa fuitipfa materia libri. Aflerebat etenim Author per dige-
/tos ordine Articulos:

Primo, in Papa refidere pote/latem diredivam in omnes
Principes Chriflianos, confequenter corredivam, cum illa
inutilis e/Tet fine hac. Hoc autem fi verum e/l, obftabit nihil,
curnon poffent Principes cenfuris Ecclefiafticispulfari.

Unde inferebat fecundo: etiam aliis poenis teraporalibus,
quales funt Regno privare, St fubditos a Vafallagio abfolvere,
prsefertimfi Principes haeretici fuerint.

Tertio, cum Papae, St Chrifti fit unum tribunal, non opus
e/l in fimilibus convocatione, St Judicio Concilii ; hinc jure
deponere pote/l ex feipfo Imperatorem flagitiofum, ac ineptis
Principibus /latuere Curatores.

Quarto, non obe/l ulla exemptio, fi ita videtur.

Quinto, expedire Reipublicie, ut aliquis fit fupremusMo-
narcha, qui valeat aliorum Principum exce/Tus corrigere,mul-
dare: tališ e/l Papa ,’qui aliundc fummam, fupremam, abfo-
lutam pote/latem habetfupra alios.

Sexto, quod jamfaepe feceruntPontifices, multosque Re-
gesdepofuerunt, obflagitiaeorum, St Reipublicae neceffita-
tem.

Septimo, praecipue vero, ratione fidei, aut delidi gravjg ,
St notorii, maxime fi accedatincorrigibilitas.

Odavo, idve non folum propter haerefim, fchifma, aut
aliud delidum; fed etiam propter Principis inhabilitatem ad
Regimen.

Nono, pote/l Regem deponere ratione iniquitatis, St in-
utilitajis fuse perfonae : pote/l item deponere Imperatorem ,
St imperium transferre in alterum, fi non .defendat Eccle-
fiam.

Decimo, Pontifex pote/l deponere Regesnegligentes Ste.

T 3 Unde*

i 5 o ARCANORUM STATUS

Undecimo, potell Papa Reges movere, & .mortis poenž
punlre. Nam Petro, St ejus fuccefforibus didum eft : Pafce.
ovesmeas ; atqui ad Paltorem pertines punire oves tuas , ut
judicaverit« Itaque propter bonum communc, aliquando
prudentia, St reda ratio exigit, ut Principes inobedientes
poenis temporalibus afficiantur, Regnotjue priventur: Quia
potell fupremus Eccle/ise Paftorpcenas imponere in fuas oves;
ac proinde etiani in Regnantes, cum iiti non fint extra ovile.
Utdenique in Epitome compledar liane Dodrinam : Voluit
Santarellus Reges ob infiijficientiam, minorem regendi babilita-
tem & ob quodcunque quafi flagitium, fi non fe corrigant , Regno
m o tj eri pojfe , imd etiampeend mortis mul ft ari.

9. fta fermb Santarellus intonabat adverfus coronatos
vertices, St fulmina cudebat in Regum Regnorumque exci-
dium. At vero facrofandae Eccleiiae manfuetudo, Se Apo-
ftolicapietas, parum,autnihil perfuafa ejusmodi propofitio-
nibus; ab iis, quibus fcripfit Santarellus, usque ad haec tem¬
pom., nullam in ullum Regem, vel Principom ( ne dicam
inpientiflimos noftroslmperatores) tulit fententiam excom-
municationis; minus fecuta aliqmexautho.rat.io alieujus co-
ronae. Imo vidimus jampoft Santarelli dodrinam fub Ale-
xandro VILEcclefiae Provinciam Avenionenfem a Rege Fran-
ciae occupatam: audivimus imperiofa Regis afummo Ponti-
fice poftulata, nec tamen Santarellus Alexandri commovit
apimum, ut adverfus Regem fulmen Cenfurte arripuiflet:
Imopotiusconftata fummo Pontifice abunde & fupra quam
sequumfuit, fatisdatum fuifte Regi, ob pršet en fam injuriam,
quam acceperat in Legato fuo Marchione Crequio ab excubiis
Romanis, miffo infuper, Paritios usque, nepote fuo , ut Re¬
gem demulceret Pondficiinfenfum. Non omnia agi debent,
quaepofluntagi.

10. Et hinc in Santarelli propofitionibus obfervo, quod
exceptouno alterove,in omnibus aliis eoncludat articulis,
per verbum poteji:  apotentia autem ad adum, quisnefciat

maxi-

LIBER Vil , 151

maxlmnm , St infinitum quafi intervallum efTe ? Non enim
implicat Pontificem pofTe fieri totius Mundi Monarcham, Do-
minumgue omniufn coronarurn : nuncjverd; non eft, nifi
fummum Caput Ecclefiae, PrincepsDominiiEcclefiaftici, Sc
Paftor univerfalis Chriftiani gregis, in quo quidem compre-
henduntur etiam Reges, St l J rincipes,fedin iisduntaxat, quae
refpiciunt animarum falutem.

11. Aflentatorid magis, quam candidi illi calami funt, qui,
ubi contemperare deberent has duas poteftates, Pontifkiam
St faecularem, neque unquam dividere Regnum, St facerdo-
tium, fine quorum concordia res humana:, nec incolumes
eflepofliint, nec tutae: potius in malum concitantutriusque
animos, St inbonu.m nihilunquamproficiunt: captantato-
mos peraera: proftituunt fedem Apoftolicam, quafi queedam,
plus 3equopraetendentem, atque Authoritate decidunt, ubi
illam maxime quaerebarit. Ita Santarellus concitavit Sorbo-
nam, Emporium iilud omnium facrarum aeque, ac civilium
fcientiarum; Lutetianum Parlamentum, Regem primogeni-
tum Ecclefiae, regnum item Chriftianiflimum: St Roma nec
quidquam tamen profecit; decifa jam pridem hac quaeftione
per Purpuratos Ecclefiae Romanae Theologos, Bellarminum;
Cajetanum, Lngonem St alios. Nullum ab Anno 1625. quo
Santarellus fuos articulos edidit, Regem exauthoravitPonti-
fex,  St ne quidem cenfurae fubjecit, licet fortaflis non
defuilTent caufae , nec praetextus. Famam St authori¬
tate m libro rogus St carnifex dedere magis , quam doclo-
rum aliorum fequela. Sic Dochinae hujus memoria oblite-
ratavidebatur, nifi inde cineram, St infamiae pnlvis infperfif-
fetquafi oculos, magisautem famam, St innocenrinm Reli-
giofiilimorum, ac eruditiffimorum Virorum e Societate JEfu,
qui male v ol oru m-quorundam fuggeftione, participes Do Stri¬
na: infimulabantnr: qui ideo in judicium deinceps a Parla¬
mente citati ultronee fe ftiterunt, fex St decem do&iffimi
viri Theologi, gwrwn verbi Dux Pater Cotonius Rečtor

Collegii

i j z arcanorum si at lis

Collegii Claromantanifuit, virfumme dočhis, in aula inčo?-
ruptus, Sc  olim Henrici IV. adfinemusquevitae confcientiae
arbiter. Hic pro fociis ad interrogata Parlamenti rcfpondit,
qitcE ferme in fubftantia erant: An probarent SantarelU fibrum,
quem Generalis Societatis llomac approbaviti Quod Regi Jus
in fuo Regno ? quid fentiant de Romanne Sediš in Reges pote-
ftate? Scc. Ad haec repofuit Cotonius afe, Sc a lpciis impro-
bari librum SantarelU; impugnandum mox dobrina contra-
ria. Quod Generaiis trans alpes approbavit, id damno, Sc
errori non imputandum Gallis Patribus, qui in verba Dofto-
ris, ut alii lleligiofi folent, non jurant, fed liberum eft illis
docere omnia, quae ratione evinci poflunt, nec contra bo-
nos moreš, ant Chriftianam Dobrinam pugnant. Regi jus
efle independens in omnia temporalia Regni; Et quoad pote-
ftatem Pontificiam fe fenrire, Sc tencre univoce cumSorbo-
na Sc  Galliae Clero. Defuper confebo Sc  a Patribus fignato
inftrumento , in quo exprefse declarabant Santarellum per-
peram de Regibus, Sc  eorum authoritate fcripfifTe, res tota
conquievit. Exotica quaevis dobrina ita fufcipitur in Regio-
nibus, ut illa cuique Rationi Status eft accommodata.

12. Proximioribusveroluftris fub pienuflimo nimirum,
Severe Apoftolico Pontifice InnocentioXI. deteriora multo,
&pejora prioribus, aufus eft Ludovicus XIV. in maximum
praejudicium Pontificiae poteftatis congerere; ubi videlicet edi-
bum Anno Chrifti 1682. edidit, quo declarationem quandam
dc Ecclefiaftica poteftate, in Synodo generali Parifienfi, a Cle¬
ro totius Regni Galliae, ex mandato Regis congregato, ema-
natampublicavit, ratihabuit, omnibusque ftatibus Coronae,
Cleroque inprimis, Sorbonae, Sc Academiis, fcholisque pu-
blicis obfervandamimperavit: Sc eo quidem rigore, ut pri¬
rod, quicunque ad Catnedram, vel lebionem puhlicam, lau-
ream, Sc Doboratum promotum, antequam munere tali fungi
inciperet, jpraefatam declarationem veluti irrefragabilem ap-
probare, fignare Sc fubfcribere tenetur. Secundo, utpromo-

vendus

LIBER PIL  153

vendus qulsque ad dignitates Academicas dedarationem hanc
aperte infuišthelibusexprimeret, eamque tam in examine,
quam in pubiico Agone pro gradu defenderet, tueretur &
manuteneret. Ter ti 6, n§ ullus unquam tam fsecularium,quam
Religioforum cu juscunqua Ordinis, Sc  Societatis, non obftan-
te quocunque privilegio, Sc  exemptione, praefatse declaratio-
ni, five verbo, five feripto contradicere aut eam refellere, five
oppugnare prsefumeret. Quarto, ut praefatam Sententiam
five Senfum totius Galliae, veluti regiam dedarationem, Sc
jrefolutionem Epifcopi in fuis dioecefibus, Sc  Domini in fuis
Jurisdidionibus, Sc  Praefedi in fuis territoriis, Sc  Magiftratus
in luisdicafteriispromulgari, doceri, Sc  obfervari curarent*
Tandem levere injundum omnibus Decanis, Sc  Syndicis cu~
juscunquefacultatis, quatenusinfcholis, Sc  inforoinvigila-
rent, curamque extremam adhiberent, ut huic regio edido
univerlim, StomnesVafalli, fubditi, Clerici, Sc  fseculares,
cujuscunque conditionis, Status-, & regulae obfequenter pa-
rerent: Parlamenti autem Patres defuper ftatuendi, compel-
lendi, puniendi, atque in perpetuam rei memoriam ad ada
referendi poteilatem haberent. Vix unquam aliud Edidum
cum tanto Zelo publicatum, aut conclufum, neque virulen-
tior unquam ( nifi apud Haereticos) rabies e/Fufa fuit in Apo-
ftolicam authoritatem.

13. Porro Declaratio ifthsec fequentibus conftabat capi-
tibus. Primo, quod Chriftus ut primus author Chriftianae
fidei, in Sandum Petrum, Sc  e j us 1 uccelTores Vicarios in fede
Apoftolica, atque in fponfam fuam Ecclefiam faerofandam,
fuper omnia, fed tantummodd fpiritualia Sc  aeternam beatitu-
dinem concernentia, non autem fuper res faeculares &tem-
porales,qualiafuntregna, prindpatus, &Dominia, plenifli-
mam poteftatem contulerit: Dicente ipfo Domino; /fc-
gnumfuum non ejfe de boe mimio , Sc  alibi: Date C<efari , qu<e
funt C<efaris, &DEO, qu<e DElfunt.  Adeo, ut Apoftoli
effatum lir mu m maneat; Omnis anima fublimioribus potefta-

U tibus

154  ARCANORUM STATUS

tibus fubditafit; nullaquippe fublimfc poteftas absque DEO
eft; Qui refiftit poteftati, divinae ordinationi refiftit. Unde
fit: Reges Sc Principes in rebus temporalibus non efle fubje-
Gos Ecclefiafticae poteftati fecundun^prdinationem divinam:
neque pofle authoritate clavium Ecdefiae five diretie  five in-
direde  (quod ultimum jam fupra impugnavimus) Subditos
Regum, St Principum a vinculo fidelitatis, inhom igio juratae,
abfolvi. Quae opinio non minus neceflaria eft ad confervan-
dampacempuhlicam, quam aeque Ecdefiae San&ae, ac Do-
miniopolitico, 8t faeculari utilis: cumque haecin verbo DEI,
in Authoritate Patrum ac Sandorum exemplis fundata fit,
omnino obfervanda.

Secundo: Quod tota Poteftas Ecclefiaftica ea tantum ratio-
neinhaereat Apoftolicae fedi, St fuccelToribiis Petri, utunafi-
mul, omniaillafanftiConftantienfisuniverfalisConcilii, de
Authoritate Oecumenicorum conciliorum, quae in 4ta 8c 5ta
Seflionecomprehenduntur, ftatuta, Stcondufa, utpote ab
univerfa Ecclefia acceptata immobiliterpermaneant: Quem-
admodum vice versa, omnia his contraria reprobat Ecclefia
Gallicana, quantumcunque dicantur, ea tantummodo ad tem-
pus fchifmatis extendi. Erat autem ftatutum in praefato con-
cilio Canftantienfi feffione 4ta. St 5 ta. Qiiod in Špiritu Sando
congregatum concilium, quod militantem Ecclefiam reprae-
1'entat, poteftatem, immediate a Chrifto obtineat, eni omnes
cujuscunque Status St conditionis, etiam Pontificiae, in re¬
bus, quaeadfidem, extirpationem fchifmatum St univerfa-
lem relormationem Ecdefiae Dei, tam in capite,quam in mem-
bris pertinent, obtemperare debeant: (quod nos infra difeutie-
mus.)

Tertio, unde fit Pontificiam poteftatem temperari debere
per faeros, Sc divino afflatu infpiratos, atque a toto Chriftiano
Mundo acceptatos canones: Salvis item Gallicanae Ecdefiae
privilegiis, moribus, ftatutis Sc afandis Patribus, pofitis Pon-
tmciae poteftati limitibus; ne plus ultra. Quod ipfum redundat

in

LIBER VIL m

in Apoftolicae Sediš authoritatem majoremque exiftimatio-
nem,cumejusmodicanonesipfa Sede approbante, &: Eccle-
fl& eosacceptante, conftituti fint.

Quart6 declaratum; Efle quidem praecipuumPapae munns
circares,&quaeftionesfidei, ejusque conftitutiones obligare
omnes alias Ecclefias. Nihiicminus tenendum, ipfms Sen-
tentias, k  declarationes n on efle infallibiles, nifi accedat con-
fenfus totius Eccleflae (id infra nos refeliemus.)

Quinto,&:ultim6 concludunt, declarationem hanc fun-
dari in Galliae Doftorum Patrurnque a muitis jam faeculis con-
tinuata opinione, & traditione; proindk dignum juflumque
efle,utpraefatadeclaratio omnibus Regni Antiftitibus <k  Su-
perioribus communicetur, quatenus omnes idemdoceant,te-
neant, inhujus dočtrinae unanimitace conformes perfeve-
rent.

14. Declaradoni fubfcripfere triginta Sc  fex Archiepifco-
pali 8 c  Epifcopali dignitate confpicui viri, praeter ter quoque
decem pluresPraepofitos, Abbates, Decanos &Dočtores
Theologos. Synocialis haec congregatio caro conftitit Re-
gem,ini umptis quotidie in eam viginti miilibuslibrarum Fran-
carum.

J  5 - Turbavit nihilominus, prasfata, quantumvis fpeciofa
Cleri totius Gallicani Sapientia, <k  authoritate Regis Senato-
rumque Parlamenti fupremi ,fuita deciaratio, perplexosque
reddidit multorum animus, ut palam conteftarentur magni
nominis.Sc fanguinis perfonse,coram fuisConfeflariis,8cTheo-
logis: Se nimirum in confcientia angi graviter, & affligi in tam
fubitanea metamorphofi circa principaie pun£tiim,qttale eft
infallibilitas'Vdcarii Chrifti, in materia Religionis. Prius enim
conftabatdeilla nonminus,quamdeMpfterio SSm*Trinita-
tis, aut incarnationis Dominicae : nune autem eam paflim in
dubium taahi, a Parlamento Regio fpndicari, ab Epifcopis &c
Cleronegari, palamque doceritalia,quae olim Janfeniftis at-
tribuebantur, indequehi veluthaeretici, Se refra&arii, ac re-

U 2  belles

I 5 6  arcanorum  Sl at cis

belles Ecclefiae habebantur. Nune redi vi vus fit Janfcnifmus,
qui paulo ante damnatus. Deum immortalem ! quae novi-
tas ifthaec ? quae amplius in confciencia fecuritas? quae impofte-
ruminReligionecertitudo, Sc veritas? Prolapfa quippe infal-
libilitate Pontificium, prolabi quoque omnia, quee ab illis de-
creta Sc hucusque a nobis velut Verbum Dei credita , necefle
eft. Credidimus concilia, quantumcunque Oecunienica,
non a Papa directa errarepotuiffe,etiam erraiie,Sc a fummoEc-
defiaePrincipe,adhoC,ut fubfifterent,confirmari debuilTe. Cre¬
didimus unum judicem controverfiarum tidei Papam, non er-
rori obnoxium,a nemine judicandum,qui unicus judex eft ani-
marum noftrarum in terris. Credidimus Ecclefiam efle Re-
gnUm, ovile, civitatem fanctam, domu m, Sc corpus myfti-
cum: Sc omnino eft. At in Regno, non nifi unus Rex: in uno
ovili , non nifi unus Paftor, in una civitate, non nifi unus Ma-
giftratus: in una domo, non nifi unus Paterfamilias: in uno
corpore, non nifi unum caput,c$teris membris imperat; non
nifi unus Paterfamilias omnibus providet;non nifi unus Magi-
ftratusgubernat;non nifi unus Paftor, fuas oves pafeit, reddi-
turus folus pro iis rationem: non nifi unus Rex, regit, dirigit,
tuetur. An Cathedra altera, contra unam illam Petri erigi
poffit?an inconfutilis ,cui pepercerePagani milites, divide-
tur tunica Chriftiinpoteftate ejus Vičani: Undehaerefes ob-
ortae,undeprognata fdiifmata, quaminde,quod obtempe-
tatum pon fuerit fummis facerdotibus;Quid noftris confcien-
tiis, quidnoftrisanimabus fentiendumin hac rerumpertur-
batione?itaexclamabant 3 ita fcifcitabantur quamplurimi fuos
confcientiae Arbitros ; nec aliud refponli loco accipiebant,
quam diffimulanda h te c, ut imbr em, Sc tempeftatem, quae
in noftra poteftate non funt, neque intimius examinanda,
credendufnquepotius fubmifse , quodad faerum Baptismatis
fontem juratunru. Alii vero dicebant (quorum nomen, Re-
Iigionemque fubticeo) concedendumaliquid tempori ,aurse
Regiae, Sc Status neceffitati: par tim vero aftirmabant circa

infalii-

LIBER VIL itf

Infallibilitatem Papae, merum quid probabile»liberumque nega-
tivam, <vel affirmatiuam ampledi, ut nimirum cuique expedit.
Adeo tam voces fordidas, abfurdas confequentias, Sc  inepta
confilia parturiebat praefata declarario, neque fatisfiebat fci-
fcitantibus , Sc  animo anguftiatis , inftabant quippe hi:
ob hoc folum Janfeniftas condemnatos: Sc  fi eorum opinio
probabilis erat, erat tamen haeretica ex condemnatione in eos
lata: quid ergo vetabitetiam dicere: probabiliter effe haereti-
cam opinionem, non credere infallibilitatem Papae’, quia ob
hanc opinionem praedidi Janfeniftse condemnati funt. Vel
vero, fi verum eft, probabile effe, quod haerefis fit, infalli¬
bilitatem Papae non credere: Ergo eft etiam probabile, quod
haerefis fit, infallibilitatem Papae credere, cum utrumque iibe-
rum fit prohteri, proutnimirum,cuique fuae rei expedit. HaeC
autem, quam diffona funt redae rationi, quotve erroneis
judiciis illaqueare poffunt conlcientias etiam viromm corda-
tiliimorum, facile meditanti patebit. . Oifiproptcr mirandum
propemodum fuit, quod tam exadae prudentiae, Sc  experien-
tise Rex, qualis eft Ludovicus XIV. non folum ob tam levem
caufam, qua diffidebat a SS mo  Pontifice Innocentio, ej usmodi
exotica(ne dicam fcandalofain Ecclefia Domini) molitus fit
adverfus Apoftolicam Sedem : Verum etiam,quodhaud mi-
nore levitate, poft tot conatus, Sc  molimina rerum, tandem
refilierit a declaratione ifta tanto Cleri Gallicani ftudio elabo¬
rata , neque aliud altercatione hac, valde fumptuofa effece-
rit,quam ut facrofandse fedi Apoftolicae materiam triumphan-
di tandem dederit.

16. Enim vero pientiffimis fatis fundo Innocentio XI.
( cujus animi firmitudinem , atpue innocentiam D E U S ipfe
illuftravit miraculis)&: ad Triregnum Apoftolicum evedo Aie-
xandroVIII. mox coeperat manfuefcere tam Gallicani Cleri,
ardentior, quamipfiusRegisin Apoftolicam Sedem, effufior
livor , aut indignatio , aut vindida ( reipfa aliud non fuit)
IrnjoceftUi quippepr9edeceftbris ; & Alexandrifuccefforis in eo

U 3 diffe-

Sf* ARCANORUAt STATUS

differebat genins: quod ille fortitudinem fequi folcbat llegis
Vatis, orabatque confidenter ad Deum fuum: Loquebar de te-
ftmoniis tuis in confpeftu Regum, & non confundebar.  Eft quip-
pe Dei teftimonium , Tibi dabo claves &c. Quidquid folueris
fuper terram . erit folutum in Coelis , St vice vcrfa, quidquid h-
gaveris &c.  Hoc teftimonium manutenuitardenter,Sc fortiter
Innocentius adverfus omnes Regis Sc Cleri Gallicani conatus,
Sc non condebatur, nec coram DEO, neque coram Mun¬
do. Alexander e contra D. Auguftini fequebatur mitius con~
filium j Toleranda aliqwmdo pr o bono unitatis, qu£ pr o bono £•
quitatisod\o babenda funt ; neque eradicanda znani a, ubi peri-
iulum fit, ne fimul etiam triticum eradicetur,  Utrique Pontili-
ciunus,idemque erat finis,nonidem aditus, non idem vitae
Epilogus. Finis erat utriusque univocus : Confervatio uide-
Iket Apoftolic<e Autboritatis Petro , & fitccejfbribm d Cbrijio
communicaU.  Non tamen idem ad finem aditus; Nam Inno¬
centius zelo fpiritus divini afflatus poft paternas, fed irritas
monitiones, gladium fpiritualem arripuit, ac minis , Sc cen-
furis termit Galliam, nihilque demi pafliis eft poteftati Pon-
tificiae usque ad extremum vitae fuas finem, cui Coelum
prodigiisparentavit. E contra ejus fucceflor nihil non egit,
nilailnon tentavit, dummodo fibi devincire potuifiet Regem
oliminfenfumlnnocentio prsedeceflbri. Condefcenditillitam
multa, ut exinde ferme fufpe&us redd eretur aliis EuropaePrin-
cipibus. Nihilominus fpes fefellit optimum fenem, StGalliae
Syrenesdementarenoverant Alexandri plusaequo credulum
animum: Usque tandem ad cereum luftralem expergifcere-
tur, videretque ille fuae modeftiae Sc manfuetudini a Gallia
male refponfum effe. Cujus, cum illum poeniteret, in hoc
duntaxatexplevitMalachiaeVaticinii de ejusPontificatfi fidem:
Erat enim illi inditum lemma ; Pcenitentia gloriofa.  Igitur
morbo correptus, Sc letho jam proximus, tam ore, quam
fcripto, fed magis cum lachrymis proteftatus eft adverfus
omnes conatus Regis, extreme deteftans, Sc execrans ačta

omnia^

LIBER VIL  159

omnia, quaeinSynodali, Farifiis Anno 1682. celebrato con-
ventu, Cierus Gallicauus, non minus impudentia fua, quam
affentandi, blandiendique Regi ftudio, in fummum autem
praejudicium Sediš Apoilolicm congeiferat, Rexque ipfe puhli¬
co edido, intentatisqueadverfuspraevaricantesminis, fanxe-
rat. Inftrumentum defuper coniignavit Cardinali Albano
publice in purpuratorum Collegio legendum, k  ad valvas
affigendum. Sicinfečtum relinquens arduiffimum negotium,
pcenitens e vita exceflit. Alexander, dato pofteris, <k fuc-
cefloribus documento: Caufam Dei, quae eadem eft cum Au-
thoritate fui Vicarii, nimquam ex formidine, vel refpečtu poli-
tico k  humano fufpendendam, autfegnius tuendam effe. Id
unum viris Apoftolicis, praefertim Vicariis Chriiti timendum,
ne illi apud DEUM hominesque redargui podit, fe Pailoralis
fui officii debito defuiife. Eorum intereft in arenam defcen-
dere, ut opponant fe murum pro domo Ifrael. Ex horum
manibus requiretaliquando Dominus lacinia fum fponfse, five
dilaceratae, five divi im. His horrendum conftituet judicium,
qui, boni Pailoris exemplo, nolebantponereanimampro ovi-
bus fuis, k  pro teftamento patrum fuorum.

17. PoftAlexandri obitum felicior extitit Innocentius XII.
nam non multo poit fančfciflimus Pater, ardentiffimo zelo
fufcepit curam, k  patrocinium liber tatis Ecciefiafticae, atque
Sacr m Sediš tutelam: ideo Romanorum Pontificum Praede-
cefforum fuorum,p raefer tim Innocentii undecimi Bullas,cen-
furas, &quidquid defuper ačhim, renovavit, &creditamfibi
Pontificias poteftatisplenitudinem illibatamhabere,nequefuis
fuccefforibus,utpraedeceflor,violatam, k  corruptamrelin-
querevoluit. Quamanimifortitudinem, k  refolutionem
videns Cierus Gallicanus palinodiam canere, k  Pontificiis r e-
fcriptis obviam 3 re,habitoque generali Ecclefiae Gallicanae con-
ventu, in commune intimius providere, praefatse Declaratio-
nispropofitionesrevocare, SediApoilolicaefefubmittere, k
Regiae aurae abdicare ac per puhlicam fcripturam ultr d confi-

i6o ARCANORU/U STA 1 US

teri cčepit,hifce expreffilfimis verbis: Se uebementer, fupra

idquod diet potefi , ex corde dolere de rebrn gejtis Arno 1632.
in Comitiis Sjnodalibus , qu£ Pontificia digmtati difplicuerunt,
acproinde quidquid in eisdem Comitiis circa Ecclefiafttcam potefta-
tem,, & Pontificiam antboritatem decretum cenferi potuit , pr o
non decreto babere, &babendum ejje declarare &c.  Idem
ipfe Rex Ludovicus litteris adPapamlnnocentium XII. con-
teflatuseft, praemiffis praemittendis, inquiens: Lat er e P. S,
nolo ; jam d me pr o zbfim ejje : ut E diet um, quo Parifienfium
Comtioi um declaratio Anno  1682, die 2. Alartii munita fuerat t
quodque e or um temporum conditio d me čxprejferat> effettu de-
inceps c ar e at,  <£jc.

Et hic eft in Gallia fenfus de Pontificia poteftate. At vero
qnam accommodatus vel fubjedus aurae Regise, quarn ad da-
teram Rationis Status emenfus; quam prcetextas prebabili-
tatis involueris circumfeptus; quam contemptte Religionis
palam reus; tibi judicandum fino, mi Princeps! Mihi vero Tat
e ib me optima fide, omnia in medium produxiffe, declaratio-
nemqueGallicefcriptam, latine, ut tenuitasingeniiferebat,
interpretatum fuifTe.

CAP U T XIII.

jircana monita circa Cenfuras &

decreta Pontificia .

1.

C Oncilium Lateranenfe omnium, quae unquam in Europa
habita fuerunt, tam ob prodigiofum numerum mille du-
centorum ocboginta trium Patrum, quam ob plurimos varios-
que Legatos faeculares, omnium Chridianorum Regnorum,
Žc  utriusque Orientis, <k Occidentis Imperiorum celeberri-
muffi, communi fuffragantium Patrum confilio, nec per lega¬
tos

LIBER  Vil  161

toscontradicentibus coronis, conclufumfuit Capit.io.etiam
per Metropolitanum (nedicam maximumPontificem)in-
nodaripoffe ccnfuris Sc cxcommunicationibusReges 8t Prin-
cipes. Quod ipfum Conftantienfe Conciliumjam priusfan-
xerat ;imo exercitaveratlat&in Fridericum Auftriacum,Ty~
rolis Regulum, excommunicationis fententia & ab Innocen-
tio III. in Phiiippum Regem Galliarumpropter repudiatam
IngeburgamRegisDaniaefiliam: Et habetur in c- nouit. de
Judiciis . Docuitdeindetot feculorum experientia, cenfuras
in Reges Se Regna, a fede Apoftolica non admodum raro in-
flidas fuiffe. Ita An.71^. Gregorius Secundus, Sando rum al¬
bo infcriptus,Leonem IfauricumOrientisImperatorem,quod
animum obltinaffet, haerefi Iconoclaftarum , toto Imperio
fparfa, Sc armis plane fuppliciisque promota. Secundo,quod
contrajusgentium facrofandae fedis legatos relegaffet. Ter-
tio , quod Germamim fede Patriarchali, Se lpfa vita privaffet,
folemniter esromfnunicavit, Sc haereticum, imperioque in-
dignumdeclaravit. Similiter Anno 1080. Boleslaum Polo-
niae Regem, qnod B. Stanislaum Epifcopum Cracovienfem,ad
aras facrificantem, trucidaffet: Se Henricum III. Imperatorem
obSimoniamfive divendita Eter a beneficia plus oflferenti.Idem
Papa comminatus eft fulmen Apoftolicum Philippo Galliae
Regi, quod facerdotia venum exponeret, nec abfifter et a tur-
piquaeftu. Alexander III. Fridericum dEnobarbum fchmif-
mate infedum, armisque tam Ecclefiae, quam toti Italije infe-
ftum, faeris Sc imperio interdixit. Pariter Gregorius IX.
FridericumSecundum,Innocentius III. OttonemQuartum
Imp. Clemens V. Venetos ob occupatam Ferrariam accid
plane contra eos cruciata : Et pofterioribus feculis Julius II.
Joannem Alibretanum Regem Navarrae: Idem Papa Henri-
cumVIII.Trinacrise Regem: PiusV.Elifabetham ufurpatri-
cem Angliae. Sixtus V. Henricum Borbonium,poftea. Regem
Francise Sec.8ec. Quae omnia efficaciter convincunt a pluri-
mis feculis ab Ecclefia Romana vibrata fuiffe cenflirarum Sc
dirarum fulminain vertices etiam coronatos.

X 2.Qui

tSz ARCANORUM STATUS

z  Quibus attamen, quam moderate, <k parce uti debeat
rnanfuetudo Ecclefiae , cognovit apprime facrum Concilum
Tridenti congregatum, ut videre eft in Seffione 2 . de llefor-
mat. Ibi quippe falubritcr monet parcitatem U  cautelam m-
ximam adhibendam effe in cenfuris contra Principes: Quam-
vis 3 inquit 3  excommunicationis gladius, nervusEcclefiafticae
difciplinas, St ad continendos in officio populos, valde fit fa-
iutaris, fobrie tamen magnaque circumfpefltione exerendus
eft, cum experientia doceat, fi temere 3  aut levibus ex caufis
incutiatur 3 magis contemni, quam formidari ,  & perniciem
potius parere ,  quam falutem. Scribendi incidit natura Hel-
leboriaquibu»sdamdefcripta: quod hoc falubre fitfumptum
imminente exitiali morbo, caeterum absque fummi difcrimi-
nis neceffitate perceptum praefentis exitii effe. Quod pror-
sus ad Cenfuras applicandum. Ideo vix, aut plane non utatur
facrafedeshoc remedio 3 praecipue ubi non decet, nee opor-
tet 3  nec poteft: Ultimum efto 3  ubi caetera defperata funt 3  ne-
que medicina acerbior 3 quam morbus ipfe : aliaslethalefietre-
medium, extra prementemneceffitatem ufurpatum.

3. Jam vero 3 quemadmodum Apoftolicam dignitatem tam
quoad Cenfuras 3  quam caetera omnia 3  fartam te&am, & pro
virili confervandam velim, etiam fanguine meo illam affertu-
rus: Itaprofefto crediderim, me a nemine culpas criminisque
rerumpronuntiatum iri, fi Cenfurarum Ecclefiafticarum con-
ditiones, ad amuflim Theologicam expenfurus 3  ea Principi
fuggeram, quae e rei veritate 3  qua nullum mihi antiquius ftu-
dium, videbuntur. Eft igitur, refpečtu Principis, Cenfura poe-
naprincipaliter fpiritualis, & aliquando indire&e temporalis,
per quam Principi delinquenti ac contumaci per fummum
Pontificem quorundam fpiritualium 3  interdum etiam tempo¬
ralnim bonorum ufus affertur 3  doneč a contumacia rece-
dat. Bona autem fpiritualia , qusedam funt propria 3  quibus
nemoinvitusfpoliatur, ut dona gratise 3  virtutes, earumque
bona opera. Oucedam vero funt communia, quibus homo

LIBER Vil  i 6 j

n pcenaminterdici poteft, quoad ufum ačtivum vel pafllvum,
videlicet Sacramentorum, Sacrificii, Beneficiorum 8tc. 8tc.
Temporalia funt ipfa Dominia Principum, qualia funt Impe-
rium, Regnum, Principatus, Refpublica, quibus Princeps a
Papa abfolutione fubditorum a Juramento fidelitatis, vel in-
furrefltione etiam armorum, cum fpiritualia non proficiunt,
privatur: quaa privatio eatenus dicitur rerumtemporalium,
quatenus refertur ad fpiritualia. Nam omnis beneconftitu- Conincfu
ta Refpublica poteftatem habet fuos fubditos in poenampri- 3 '^* 4 ' 2 *
vandi bonis tam communibus, quamparticularibus, eo mo¬
do, quo poteft cum effeftu. Solum quippe poffe non fuf-
ficit, nifi effečtus obtineatur. Quisautem neget Ecclefiam
effeRempublicam poteftate maxima inftru£tam, in oves fibi
commiffas a Chrifto, dicente: Petre amas me, pafce oves meas ,
inter quas etiam funt Principes Chriftiani, nifi velint effe extra
Ovile in perditionem aeternam: adeoque hos ipfos ex pote-
ftate generali divina, coercere valet non folum Pedo fpiritua-
li, verumffi ifte non fufficiat, vel contemnatur (adeoquein
fubfidium 'ex fine fuperiiaturali, ne Poteftas Ecclefiae divini-
tus data debito fuo effečtu fruftretur) etiam gladio temporali,
ideftprivationeRegnorumperarmapropria, velaliena, vel
ipfos fubditos, a fidelitatis vinculo abfolutos.

4. Cenfura debet effe paenamedicinalis; ac propterea in-
fligi per modum vinculi facile folubilis, cum primum Prin- c ' ’ 2 **
ceps a contumacia recefferit: Ideo Dominium five Jus radica-
lenonaufert, fed tantum ligat, five ufum 8texercitiumim-
pedit. Quemadmodum Innocentius IV. San&oPortugallicE
Regi per fubftitutionem fratris Alphonfi, non ademit Re¬
gnum,nec legitimis haeredibus fucceffionem,fed confulere vo-
luit Regno deftručtioni expofito,ut difertis verbis comprehen-
dit Capitularis Innocentii. _ Cfuapropter Cenfura tolli debet
per abfolutionem, quamprimum Princeps emendatus eft, quia
per eum non tam intenditur mulchpeccati, quamemenda-
tio peccantis: Unde ad cenfuram non facile deveniendum,quce

X 2  pecca-

Covar, m
c. Alina,
Mater,
KUJM. !2,

c. 2. de

eonftit,

xa6,

164  ARCANORUM STATUS

peccatori profutura non putatur ( ut fsepe numero experti
funt Pontifices in Imperatoribus Sc  Regibus, qui magis inde
exafperati, quam emendati, Sc  Ecclefia plus inde detrimen-
ti, quamemolumenti accepit, quod in fchifmate Anglicano
etiamnum experimur: nifitamen bonum publicum, anima-
rumque Salus, aliud exigat. Tune enim per accidens cenferi
debet, fi cenfura, quae fuapte natura 8 c  inditutione medicina-
lised, ei, cuiadhibetur obindifpofitionemfuam, minus uti-
lis, Sc  fortafse noxia futura fit. An ideo tollenda Sacramenta,
quod aliquorum praedigiis fervierunt 5  An faerse litterse, quse
multorum haereles fundarunt?

5. Omnis omnino excommunicatio, ačbualiter infligen-
da, Canonicamadmonitionem, eamque trinam, apudPrin-
cipes vero multoties iterandam, necelfarid exigit. Nam fe-
cus accideret, ut faeris diris percuterentur etiam emendati, Sc
noninpraefens flagitiofn Spatium debet dari refipifcentiae,
&non temere dirarum fulmen ejaculari, quod non adhibita
admonitione ferire poffet etiam emendatos 8c a oontumacia
refilientes. Fundatur hoc in c. reprehenfibilis. Reus quippe
citatus, fi abfiftere velit, excommunicari non poteft.

6. Ignorantia, fi craffanonfit, nec affečtata, tum Juriš ,
tumfa&i, etiam concomitans, ab effeciu paffivo excommu-
nicationis excufat. Non enim contemnit difciplinam, qui
ignorat. Ipfa natura Sc  inditutio Cenfurarum exigit declara-
tionem; funt enim ilise inditutae ad medendum, Sc  non ped-
culum animabus ciendum. Quod praefertim obfervandum
in perfonis confpicuis, Sc  in potedate maxima conditutis,
quales funt Imperatores, Reges, Sc  Principes : non debent
potedates inter fe committi, utunaalteram dedruat, fed fe
invicemcomiterobfervare, utunaalteramfulciat, Sc  viciflim
una fuleiaturab altera: ut dixit Papa Gregorius, Papa Gelafius
Sc  alii.

7. Excommunicationem ex defe&u judae caufae, vel le-
yis, veiad cwlpafti non coiutnentatas, mdlam invalidam-

que

LIBER Vil.  165

que efle conftat ex c. 1. de Sent. 8t re jud. in 6. Quia aeterni
tribunal Judicis, illum reurn non habet, quem injufte judex,
qualiscunque fit Eccleftafticus, vel Secularis, fitque ipfe Pon-
tifex, condemnat. Nec obftat, quodS. GregoriusHomil. 26.
inEvangel. afceticemagis, quamTheologice dicat: Quodfen -
tentia Paftoris feu jufta , fm injujla fit , gr egi timenda . Quia
Verba ifta D. Gregorii, Gratianus ita explicat in c. fi Epifco-
pus 11. q. 3. Non dicit fententiam iniufie latam Jervandam,
fed timendam : timenda eft ergo : id eji, non ex fuperbid con-
temnenda,  Erit igitur comiter declinanda, 8t nullo modo
obfervanda. Timor ille incutiatur plebeis animis, nonRe-
giisPerfonis: ptcefertim cum anterior Canon. 11. q. i.c.cui
illata a Papa Gelafio fačtus, fecusdoceat, dicatque: Ecclefia
neminemgravare debet initjudfententia. Ita ergo ed abfolui
fe non defideret, qud fe nullatenus perfpicit obligatum.

8. Quemadmodum omni poteftati, etiam difcolae obtem-
perandum dixit Apoftolus gentium D. Paulus, ita nulli po¬
teftati, quae iniqua, injufta aut non necefiaria 8t utilia, aut
exotica 8t fcandalofa praecipit, minimeparendumefle, & na¬
tura St ratio dičtat. Ideo indaganda funt praecepta, praefer-
rim poenalia, nec caeca mente obfervanda, praecipue perfonis
coronatis, quibusnon minus arduumpericulofumque eft prae-
cipere, quam praecipientibus injufta, indigna,exoticaobtem-
perare. Obedite Superioribus veftris, eft quidem lex Apo-
ftolica St univerfalis, quae comprehendit etiam Principesab-
folutos, refneclu fupremi Paftoris, St Vicarii Chrifti: non ta-
men ita univerfim; ut exceptioni nullus fit locus. Enim ve¬
ro etiam fummus Pontifex homo eft; humana pati poteft, ut
perhibet S/Paulus adHebraeos: Et ipfe circum datus eftinfir -
mit ate, & debet pr o fuis deliSis hofiias offerre,  Unde in a&is
Apoftolorum D. Petrum licet a Chrifto conftitutum, fuum
Vicarium reprehenfum fuiffe a D. Paulo, luculenter conftat.
Et citra omnem injuriam fedis Apoftolicae, concludunt Theo-
logi, Pontificemerrarepofiein rebusfa&i,in judiciisparticu-

X 3 laribus

166 A R CA NOR UM STATUS

laribus, St ut Dočtoremprivatum: licet non in determinan-
disexcathedr;irebus fidei,cujusinfallibilitatem omnino cre-
dimus. CeperummultosPontificum in rebus extra fidem
er.rafie, autnon rečte, conkituilTe non folumhikorica veri-
tateconkat, verum etiam ipfi facri Canones fupponunt: il-
lum deniare ac in ipfam haerefim prolabi pofle, diftinft.  40*
cap.fi Papa.  Muko magis ininjukitiam circa infiigendas Cen-
furas, prout in multiscafibuscompertum ek. Taliurn Gloffa
in cap. praefentideSentent. excomm. in 6. enumerat duode-
decim: Navarrusin Manuali cap. 27. quindecim.

9. Tandem, quisambigat? apertijurisekenonfolum
juka de causa, non obtemperantem mandato- cujuscunque
excufari a paritione (CefTat quippe vis legis, ubi ejusdem mo¬
tiva ceilant) verum etiam, k notorium ek, nullum aut inva-
lidumelTepraeceptum,interdiG:um, cenfuram, excommuni-
cationem; velex eo, quod crimen non fubfikat, vel reus non
(it conyi£tus,vel fubkantialis ordo Judicii praetermiffus; tali ca-
fu,minimeparendum,Principemque poti e executioni cenfurse
St cuicunque krnili attentato Pontificio, rekkere, contraveni-
re , utpote nulliter conventum vel condemnatum. Hifce
praemillis velut fuppoktis Jure Sc veritate firmitatis, eruo.

10. Arcanum primum: Ignoranti d Cenfitr£ &
cujuscunque pr£cepti, etiam Pontificii, fi eft invinbibtlis , ex-
cufat.  Tališ quippe ignorantia reddit praevaricationem km-
pliciter non voluntariam: Si enim jgnorem legem mihi impo-
fitam efle; quis transgreflionem ejus mihi culpne attribuet?
Ignoti kcut nulla cupido, ita ignoranti nulla culpa. Licet enim
transgreffio dieta re ipfa Sc materialiter kt voluntaria; non ta-
men feciindum formalem rationem culpae, quam accipit ex
poktivaelegis prohibitione. Unde colligo

11.  Arcanum fecundum: Prrecepta etiam Pon*
tjficia, Principum  ; Regumquefubditos non obligare , nififuerint
in regno pubticata fij intimata.  Act omne quTppe praeceptum
requiritur Imperii denuntiatio; cum praecepti Sc legis eadeni

* fit

LIBER VII,  167

fitratio ; hsec autem fubftantiam promulgationc accipit, igi-
tur illud. Quemadmodum lexpublice in Curia Principis
promulgata, quatenus eft ex fua parte, ftatim quidem habet
effentialem vim obligandi omnes fubditos, nontamen eosad-
ftringit ad paritionem, qui in vincibiliter illius funt ignorantes;
Itapenitus CenfuraPontifkisin Principem lata, vel abfolutio
fubditorum a fidelitate , ne excommunicatum fequantur, a
Pontificeimpertita, & Romee promulgata , vim in fe ob¬
ligandi habet, non tamen comprehendit extra Romam eos,
quibus illa in notitiam non venit ex defečtu publicationis
fufficientis. Exemplum eft in Concilio Tridentino, quod
nequaquam fe extendit ad ea loca feu Catholicorum, feu Hae-
reticorum, in quibus nunquam promulgatum , nedum re-
ceptumfuit: Sdicet Matrimonium fit verum Sacramentum,
& requirat exConcilii Tridentini praefcriptoParochi & teftium
prsefentiam; ut fecus cenfeatur clandeftinum, & omnino pro-
hibitum invalidumque: Attamen in locis, ubi illud publica-
tum non eft, ut in Saxonia, Hungaria &c. Catholici valide
matrimonium contrahunt claudeftinum,id eft absque Parocho
& teftibus. Publicatio autem non qualiscunque fufficit, fed
eam ab ordinario vel delegatofieri in Ecclefia, aut alio puhli¬
co loco legi, autaffigi ,ut ab omnibus, qui praecepto tali ob-
ligantur, cerni, percipique podit, neceffe eft. Secus non eft
Juridica publicatio ,atque tali nemo crederetenetur;quantum-
vis etiam edetimpedita, autaliunde conftaret de excommuni-
catione, A/g. Clement. Ex frequentibus. de Sent. excom.  Vide
S0tumin4.diji.22. q. 3.0.1.

12* Arcanumtertium : Decreta Pontifids , ex
quibus moraliterpr£vidrtur , inde oritura fcandala &periculo-
fos motus in Ecdefid Dei , deprecabitur Princeps , £5" nullo
modo acceptahit vel executiom mandabit , licet injungerentur
fub excommunicatione lat£ fententi£.  Quia , ut ait Antonius
Cordubenfis lib.j, q 3. Reg. 3 <  Ecclefia nonintendit aliquem ob-
ligare ad aliquid cum fcandalo, unde probabiliter grave ma-

i6S ARCANORUM SlATUS

Ci Alaia lum fpirituale fequetur. Quod enim propter Charitatem fit,
Mater, contra Charitatem militare non debet. Mala autem fpiritua-
lia funt abfceffus Sacramentorum, perverfio morum, con-
temptus Ecclefiae, periculum vel lapfus ipfe in haerefim, vis 8c
rabiesin Ecdefiakicos, Sc  muka fimilia,quae exparumpraeme-
ditatis decretis, interdidis, Sc  cenfuris evenire queunt. Proli-
xum efletin rem Exempla referre. Huc facit Sylvekri affertio
pluspuam Categorica in ver bo Obedientia:  Si ex Obedientia
praeiumitur Status Ecclefiae perturbandus vehementer, vel
aliquod malum, vel fcandalum futurum, etiamfi praecipituc
fubpcenaexcommunicationislataefententiae, non ek ei obe-
diendum. Unde Papa Alexander III. qui alias acerrime tue-
batur AuthoritatemPontificiara c. cum teneamur de pr<eb, M-.
quanimitertulit,fi mandataejus, quae fine fcandalo executio-
nis dari non poterant, negligerentur. Vae, per quem fcan¬
dalum venit! ek comminatio immediate divina. Hoc autem,
quam ex indifcretis Sc  nimium fervidis interdidis Sc  excom-
fnunicationibus in Principes ac eorum Status a Sede
conjedis,facile oriatur, tekatur capitulum Alma Alater> &
inextra‘vagante i  Prouide,  fpecifice enumerat, inquiens: ex
diitindione hujusmodikatutorumexcrefcit indevotio popu¬
li, pululanthaerefes, 8t infinitapericula animarum infurgunt,
ac Ecclefiis fine culpa earum debita obfequia fuhtrahentur.
Item in Extrauagmte.  Tolluntur mortuis five minuuntur
fuffragia, praefeftim per oblationem frequentem hokiae falu-
taris, Adolefcentes Sc  parvuli participantes rarius Sacramenta.
minus inflammantur St folidantur infide fidelium, tepefcit
devotio, Ste. Ste.

Arcanum quartum : Metus ntajoris mali  .

quam Boni & Utihtatis excufat Prinaptm ab obedientia man¬
dati Pontificis, qumtumcunque jujh& legi timi.  Nemo diffite-
tu r legem naturalem St divinam ejus eli e vigoris, ut in fe con-
tineat bonitatem immutabilem, ejusdemque obligationem
inferri omnino neceffarhm; aeproinde nullum tantieffe me-

tum,

LIBER Vil  169

tlim, ut vincat vigorem hujus obligationis. Verum lex Sc
pračceptum Pontiiicium non habetin fenaturalem &  immu-
tabilem bonitatem, fed-tuncillam acquirit, cum fertur: Un-
de nih.il obed, quin ex metu jufto & legitimo declinari va-
leat. Quod ipfum fundaturin doctrina Angelici. 22 . q.  147.
Ubidocet decretis <k Legibus divinis abfolute, Ecclefiadicis
non ita parendum. Illorum edbonitas intrinfeca, & abfo¬
lute necelTaria ad falutem, non ita honim. Idem tenet Syl-
veder in ver bo metus n. 7,  Quae funtnaturali vel divino jure
fub praecepto prohibita, non excufat metus; fecus fi jure
humano; Judu s namque timor tune excufat. Quis fit autem
judus metus, determinamr quidem in hominibus privatis,
.arbitrio boni viri: at in materia Status experientia praeteri-
torum, & praefentium imminentiumque malorum, non tam
metu, quam certo pericnio. Quod enim malorum pejus
malum ed, quam concuffio Status, perturbatiopacis publi-
cae, cujus confervationem potius, exmunere tenenturpro-
curare Pontifices ? cum coeledis illa, & maxima, qua pol-
lent , potedas illis data eil, ut gentium Dočtor feri-
pfit ad Corintbios , Epifi. 1. Cap. j  a.  In sedificationem,
non in deftru&ionem*

14. Arcanum qu!ntum : Reges } five Principes

fupremprivilegio boegaudent , quo minus ab aliis , quam Roma¬
no Pontifice excommunicari, aliisve cenfuris ligari poflint.  Non
obdante antiqua praxi, ubi D. Ambrofius interdixit Caefa-
remTheodofium,velcapitmlo 6.ConciliiLateranenfis, quod
facultatem attribuit Metropolitanis excommunicandi fuos
Principes. Obdat enim c. ne aliqui , de privil, in 6.  Ubi ha-
betur: Quod Privilegium alicui conceffum, ut excommu-
nicari, fufpendi, autintercficinonpoffit, non extendaturad
fententias ordinariorum, excepto, fi fitconceffumRegibus,
lleginisautipforum filiis. Quod olim, U  nune praetende-

Y bat

i 7 o ARCANORUM STATUS

bat Corona Francise; imo afferebat, fe exemptam effe omni-

mode a diris Romanis.

if, Arcanum fextum: Principe*  Pontificl,
quond bom temporalia, & quoad operationes perfonales non
fubjiciuntur abfolute , ut femperfequi eum cogantnr , etiam in
causdfpiritmli, &in fe fančtd, &infebond, nifi in  /k, qu£ perti-
nent necejfirio ad Jalutem a ternam & fpopondimus in BaptiJ -
mo.  Ut diferte Sylvefter iile citatus difcurrit, Sc  rationem
arcani attingit: Qtiia alias milita praepoftere auderet ftu-
diose Papainhibere Principibus, vel imperare, quod S. Bern-
ardus exprefse, nec a Religiofis exigit, nec Papa a privatis
exigere poteft, libro de prsecepto Sc  difpenfatione. Exem-
pli gratia : non poteft jubere continentiam perpemam, li-
cet continentiainfe fitbona. Omnis enim poteftas reftrin-
gitur ad officium , ad quod tenemur, Sc  non ad ea, intra
quorum fphseram non exiftimus. Verba D. Bernardi funt:
Prad ato fi non pertinet ad officium fuum, quod praecipit,
non eft obediendum. Si vero pertinet ad officium , obe-
diendum eft; Si non  (quod notandum ) decipitur in pr<ece-
pto.  Hinc Poteftatem Pontificiam definit Gerfon , effe Po.
teftatem a Chrifto Apoftolis y Sc  difcipulis, Sc  fuccefforibus eo-
rum fupernaturaliter traditam ad sedificationem Ecclefiae mi-
litantis, fecundum leges Evangelicas, pro confecutione felici-
tatis aeternae, Sc  non fecus. Similiter Navarrus: Poteftatem
a Chrifto inftitutam immediate Sc  fupernaturaliter ad guber-
nandos fideles fecundum legem Evangeličani in fupernatura-
libus ; Sc  quatenus ad illa opus eft, etiam in naturalibus.
Theologorum nemo eft, qui tantam Pontifici authoritatem
'intenfive Sc  extenfive concedit, quantam habuit Chriftus;
Imo nonpaucifunt,quieamvalde moderantur, Sc multo im
feriorem effe concludunt. Inter quosdo£tiffimus Cajetanus
22. q.  88 .ar.  i2.ita ratioeinatur.Si Dei Vicarius plene pote-
ftateDEI fungeretur in terris,fine dubio poffet omnia vota vice
JDEI relaxare; fed quoaiam non plene fungitur PEIpote-

ftate,

LIBER VIL 171

ftate, fed limitate, fcilicetad pafcendas oves, Sc adclavibus
Regni caelorum utendum ad aedificationem, ideo non po-
teftad libitum votarelaxare, fed quantum' aedificationi con-
fonat, vel difpenfare: relaxare fiquidem ad libitum vota, per-
tinet ad daves excellentiaeipfius Chriiti, qui daudit, Sc ne¬
mo aperit. Eadem ratio eft de difpenfando in jure juran-
do, in commutando Dominia rerum, aut imperando exo-
tica, ignominiofa, impertinentia, inutilia, defpotica praefer-
tim iis, qui fua Regna Sc Dominia non debent, nifi DEO, Sc
gladio, aut aliis juftis caufis. Sane impertinentia non obli-
gant: Defpotica Se nimis imperiofa exafperant: inutilia in
vanum cedunt. Ad prcefentium rerum circumftantias re-
itringi debent: non omnis fert omnia tellus minus Re¬
gna Se Imperia. Non orane tempus qu£Evis patitur, nec
omnia fe invicem compmuntur. Modeftia Apoilolica, man-
fuetudo Ecclefialtica, ccmipaffio Chriftiana ubique reluceat.
Ad conditionem, ftatumqueperfonse, adRegnorum invete-
ratos moreš, ad populorum genium, libertatem Se privile-,
gia, ad difcrimina Reiigionis ad pericula animarum fedulo
reilečtendum. Nulla Regum Sc Principum comparatio ad
privatos Sc plebejos: Delitefcunt hi tales, eorum ludibria
facile oblivioni traduntur : illi vero omnium oculis expo-
nuntur, eorumque exiftimatio, five bona, five mala, femper
e it magna. Quis non abhorreat, nusquam alias auditum
rigorem Gregorii Seutimi in Henricum Quartum Imperato-
rem, non tam pccnitcndne proximum , quam a&ualiter poe-
nitentem !  Ipfi enim, ut ao exccmmunicatione abfolvere-
tur dictata conditio, quatenus coronam Sc caetera Imperiiin-
fignia poteilati Gregorii dederet, Regio nomine 8 e nonore
abftineret, feque eo indignum profiteretur. Quanta hasc
funt, fi tamen quispiam credat, fuiiTe! fuiffe omnino , te-
itatur Palutius in vita Henrici, non ego. Enim vero, aitille,
depofito cultu Regio , extraditisque Imperii inlignibus, nu¬
diš pedibus, jejunus a mane usque advefperum, fic primo,
fiefecundo, fic terno die abfoludonem Pontificiam, (quam

Y 2  quar-

172  ARCANORUM STATUS

cm.irto tandem die in confpedum Gregorii admiffus, gravif-
fimis Sc imperiali Majeftate indignis conditionibus accepit,)
praeftolari debuit. Qiiis haec non mircturpotius, quam ere*
dat? Min in adiiuc čredo, quod Autlior vitee Sixti V. (men-
tio nomine Leti  didus.) feribat, didum Pontiticem fuipiraf*
femultoties, fi liceret, autobveniret.lorti fuae, ex corona-
tis quempiam fubjicere fecuri. Et quam parum abfuit,quin
Princeps Parmenfis ex levidima causa geilati Sclopi (nifi Ami-
corum velpotius funerura providentia praepedivilTet horolo-
gii tardieate plusqu«im atrocem fententiam) iilius voti vidi-
ma extiterit ?

16 . Arcanum feptimum: Sicut credulitas [i-
•ve facilitas credendi iti uiro fapiente & polttico fimplicitatis &
ignauije efl indicium; ita in Principe computatur inter vt-
tia, fi y  cum omnibus imperet, alieiiajn feipfum imperia exa~
minare non fdtagdt.  Ac proiride Trincipi magna ciim dr-
cumfpedione Sc •juda deliberatione Pontificum mandata,
decreta, interdida Sc cenfurae expendendae veniunt: an ju-
flae, an legirimae, an iibi, an Regno conveniant, an depre*
candae, andeclinandae, an rejiciendae ? non oportet cuique
fpiritui credere, qnaeainque juda fequi: quia,ut tenct Caje-
tanus22.q-88.a*  12. Chriftiani non funt Papae fubditi abfo-
lute quoad omnia ; fed iimitate; fecundum quod ad fpiri-
tualia in aedificationem corporis Chrifti, 8 cea, quaeordinan-
tur ad hoc. Enim verolicetfide fitcertum,Seconflet, quod
Pontifex in generali Concilio, quidquid tanquam ad fidem
pertinens, veluniverfales Eedefiae moreš ftatuit, errare ne-
queat; tamen aliis in rebus, seque Ecclefiafticis ac Polidcis
fallereSc falli poffe communiter affeverant Theologi. Ni-
hil inde derogo Pontificiae fandirati, fi cum gentium Dodo-
reajo : Quoniam &ipfe cirmmdattistft infirmitate:  atque er¬
rare potcit: Sc qucd erraverintin judiciis particularibus con-
dat tam ex canone, quam vitis Pontificum. Nihil praeju-
dicio Apoftolicae authoritati, li allego primum Pontificem,

D.Pe-

LIBER Vil m

D, Petrum reprehenfiim a Paulo, quol non reBe ambulanti
adueritatem Evangelii,  Nihil detraho Pontificise vcritati,
fi ipfi Pontifices dubitant, cum in canone dicant, fe prom-
ptos effe ad revocandas fententias, de quarum injuftitia con-
victi fiierint. cap . ad Apoftolic# de fiat. & re Jud. in 6.  Ejus¬
modi enim particularia funt, necad iidem di vinam fpedant.
Unde etiam fandus Petrus Apoftolomm Sc  Ecclefiae Princeps
& Pontifex Maximus, indignum non rebatur Judaeis mur-
murantibus, quod Cornelium Centurionem, qui gentiiis erat,
fufcepiiTet in Ecclefiam, refpondere? Parati rattonem t edde-
re unicuiqiie pofcenti ms, &c.  Licet id D. Petrus ex revelatio-
ne divina feciffet,ut diffuse ada Apoftolorum c, ir, perhi-
bent. Adrianus VI. ipfe etiam fummus Pontifex dixit: Non
pertinet ad potefiatem Catbedr£pr<ecipere , ut d obediatur fan¬
te dubio.  Equidem Sediš Apoffcolicse mens non effc, necun-
quam fuit obligarePrincipes cum gravi concuffione Status,
cum difcrimine Religionis, cum fcandalo & periculo anima-
rum. In juriše non facile diluendae id ducerem, ejusmodi
de Ecclefia, ejusque fummis Sacerdotibus judicare.

Interea ne Princeps in transverfum abeat, ne fibl plus
aequo blandiatur,fiveinrejiciendis ,liveacceptandis decretis
Apoftolicis, neve iis cum difcrimine publico ferviliter obfe-
quatur, fuadentipfiTheopolidci, ut ejusmodi mandata Pon-
tificia , cenfuras & interdida cum Viris dodis conferat, ex-
aminet, St ad deliberandum communicet. Dabunt hi lu-
<men, quod Princeps, citra periculum defledendi aredotra-
mite, fecure fequi poterit. Ur ipfe PapaGregoriusi/jff/»c. g 4.
cap pervenit,  fuaviffe videtur, inquiens: Ut,quodperfi nequit
attendere abalio faltem pojfitaddifcere.  Pro quo facitDodri-
na Navarri ajentis infuo Manuali cap. 30. Ex.ufamus item il-
ium  (id efta nonparitione) qui cum nonjit eacrudttione  (quod
facile in Principes cadit) ut per fe opinionum fundamenta li-
brare Ddleat; tamen bona fide ac ferio Dir um aliquem er udi-
tionis ac pietatis farad clarum confuht.  Et alibi idem lu-

Y 3 culen-

t 74  ARCANORUM STATUS.

culentius afleverat: Qui unius Dodoris celebris authorfta-
te dudus fecerit aUquid, excufatur : etiamfi forte id non
juftum, & alii contraverfum tenerent. Quod etiam ad ex-
cufationem a violationecenfurarumprocedere idem fatetur.
Cap. cum contingit de refc. rem.\*. n. io.  Huic adjungo Gerfo-
nem , qui in fpecie de materia excomn.unicationis ita ju-
dicat: Excommunicatio vel irregularitas non incurritur, dum
Juriftarum aliquis vel Theologus juxta confcientiam dicit,
quod hujusmodi lententiae non fint timendae vel tenendoe :
quia tališ vel invenit illam in ipsa causa , vel in aliquo alio
fubftantiali defeduofam. Excommunicatio autem &c  cenfu-
ra injufta, five quoad rem ipfam, five quoadmodum fubftan-
tialem illegitima non obligat in confcientia. Quod Gerfon
in materia excomm. Sdrregul. concilio feptimo exempliiica-
re videtur fecundum Doktrinam Innocentii, & penit duas
inftantias: ut fi volens ufurpare civitatem unius Principisfe-
riat fententiam excommunicationis in nolentem fibi eam ce-
dere aut tradere : vel fi excommunicatione vellet illas per-
cutere, qui fuo Regi, & fuis edidis rationalibus obedinnt, 8ec.
Denique ficut Cenfura cum periculo mortis, infamiae, amif-
fionis bonorumaut alterius gravis mali, ita ex injufta aut
inlufficienti caufa, vel invalide lata non obligat in ccnfcien-
tia fecundum Dodores omnes apud Lavmannum San-
chez inTradatu hujus materiae.

17* Arcanum o&avum : Jure negdntPrin¬
cipe* f<ecuiares obedientiam Pontifici, immo refijlere Valent .
quando ille abutitur potefiate fua , quam iili Omftus cum cla-
vibus confignavit , utique non in ruimam  , fed in odorem boni
exerr,pli & čdificationem  , pufertim Principum mundi, quos
ille non omni vita fud magu coluit , quara dejpexitimmo de-
fpexit nunquam, fed obedivit  > & obedire precepit , e or um-
que poteftatem defuper datam , palarn , conteftatus eft.  Nam fi
privati homines non teneantur renuntiare defenfioni, quani
illis couceffit jus naturae, muko minus Principes & Reges,

qui

LIBER  VIL  175

qui ex mtmere Regio dominantur mundo, Sc  non tantum
publicae, fed plane fupremae funt perfonse in genere huma¬
no. Neque per hoc, quod defendant feipfos Sc  tueantur
fua Regna Sc  Dominia adverfus Papam, exiitimandum eil,
quod exindefibi quafi arrogent judicium in Papam, cujusfe-
des Sc  perfona velut prima ik unica in orbe judicanda eil a
nemine. Aliud enim eil judicare, punire, exfequi, a qui-
busomnibus Pontifex immunis Sc  liber eil; Sc  aliud eil re¬
fiilere ^ repellere invadentemfe, vel impedire defaSo  injurias,
easque a fe revellere, quibus Pontifex impetere valet t de fa-
So ,  regnantes. Immo Ifaias cap. 10. dixit; Vel  (quod vel
injuriam maximam, velcondemnationem ceternam defigna-
retradit Vatablus) qui condunt lege* iniquas & fcribentes in~
juftitias fcripferunt.  Omne quippe inniquum judicium fieri
peruim,  teilatur Ecclefiaiticus cap. 12. Sc  leges ipfe ajunt:
Judex nonferuando Juriš Ordinem fpoliare dicitur:  An igi-
tur nonlicebit vim facienti refiilere, vel fpoliantem non re¬
pellere? Reverentia, Sc  reipeiius humanus Sc  pofitivus, ne-
quit tollere jus naturae, nec corripere ]usgentium,quorum
authoritate redditur defenfio Sc  refiilentia ličita, ubi eil ofv
fenfio Sc  invafio illicita, vel per vim illata. Sacram hic Sc
utramqnenon folumconteilorpaginam, fed prima fulcraEc-
clefise Theologosipfos. Cardinalis Bellarminus vemsille Ze-
iotes PoteilatisApoilolicae libro fecundo de Romano Pon-
tifice cap. 29. exprefse docet: Sicut licet refiilere invadenti
corpus, ita licet refiilere invadentianimas vel turbantiRem-
publicam, St rnulto magis, fi Ecclefiam deilruere niteretur:
licet, inquam,ei refiilere, nonfaciendo, quodjubet,&im-
pediendo, ne exfequatur. Idem fentit Cardinalis de Turre-
crementa lege fetunda cap. 106. Cardinalis Cajetanus opuf-
culo de Poteilate Papse cap. 27. Antonius Cordubenfis in
lib. f .diil. 3. extenditetiamadEpifcoposinquiens; Ubi Papa
poteilate abutitur, poffunt refiilere etiam Epifcopi: Stfihoc
non fufficit, implorare audebunt Principes faecuIares,uteo-

r»m

i 7 6 ARCANORUA1 STATUS
rum alithofitate 8 c  potentia refifhmt vi & armis,.non per
viam Jurisdidionis inPapam, fedjure defenfionis, & com-
prehendant ac puniant executores mandatomm five Mini-
ftros. Et paulo poft : Neque, ait, excommunicatio autalia
cenfura injufte infli&a, quidquamvalct, neque tenenda, quia
ficut mandatum ejus, ita & ipfa fententia jam notorie injuila
ex parce caufae, elt ipfo fado nulla, neque tenenda, neque
timenda. Ita Cordubenfis,

i?. Si igitur Epifcopi, fi Ecclefiaftici, qui funt proprie
fubditi Papae, acprsecise tk  iimpliciter fub ejus jurisdiftione
vivant, valeantattamen refiftere abutend fua potekate Pon-
ti/ici, quanto magis volebuntfaeculares, •& muko magis au-
debunt Reges Se Principes ? fi licet illis hos vocare in auxi-
lium contra Papam, quanto plus licebit Principibus in rau-
tmim coire foedus contra Papam, aut molientem in Regna,
aut perturbantem pacem, aut exotica jubentem, aut fine iuf-
ficienti causaanathematepercutientem? Nonparvumeil fe-
rire Principes, qui uned funt faero cbrifmate, qui fpecialis
funt imago DEJ,immo  Dii quidam in terris. An ided
Reges St Principes olim dotarunt Ecclefiam, ut nune fulmi-
narentur ab illa ? an ideo excubabant pro Chriftiano Ovili,
ut modo inde exturbarentur ? an ideo lačtaverunt 8c nu-
trivemnt Sacerdotes Domini, ut nune efurire Panem coele-
ftem <k deftitui deberent iuflfragiis piorum ? Ejusmodi, cum
nec ferri, nec perferri facile poffint, vix propior alius eft
Principibus in fchismata deflexus, quamexhoc rigore nimio
Pontificias poteftatis: Quae, ut manfuetudine Apoftolica, &
moderatione Chriitiana condiatur ,ficud omnes avent, ita
experientia pofierioris sevi confiat, rigorem illum in Eccle-
fia, Elias magis , quam Apoftolicae charitatis, quam pluri-
mum decanduifle: ut non amplius opus lit Gerfonis con-
filio decimo quarto, in libro deauthorkate Pontificia, ita ef-
fantis: Quod fi fit aliquis, qui totam Papalem dignitatem
ionverterevelit in inftrumentum nequidae, 8c deitručtionfc

ali-

LIBER Vil  _ i 7T

.aUcuJuspartisEcclefiaein temporalibus vel fpiritualibus,ncG
patent fu.ffide.ns remedium aliud, nifi fubducendo fe ab obe*
djenda tališ poteftatis fevientis, & fe ipsa abutentis, 8c hoc
ad tempi is, vel quousque Ecclefia, vel Concilium provideat.
hoc fas erit. Fone hoc ipfum fuggeftum & fuafumfuit Philip-
po pulchro , a Galliae Sorboniitis, cum lile muitum diffide-
reta Sede Apoftolica, ut alibi diximus. Item in libro de emi¬
rate Ecclefiae ita proloquitur: Oecurrere poffunr. cafus multi,
inquibuspro ad ep ti one pacis puhlicte, ant juftae ciefenfionia,
jficut vina vi replendo, liceret a rite cicčlo in Paparn lubtra-
here obedientiam , <kc.  Et alibi in tradfcatu de materij
ex.communicat. & irreguiar. coniilio decimo : Contena-
tu s clavium non temper inventar apud iilos, qui nedunj
•nora obediunt fententiis excommunicationis per Papam vel
fuospromulgatis, led etiam non eft judicanda apud iilos, qui
per poteftatem faecularem adverfus tales praetenfas fententias
tuerife procurant; Lex enim naturalis didtat, ut poffit yis
virepelli. Conftat autem, ouodtales €xcomuju.nicationes non
debentdici jus,fed vis &z  violentia, contra quam fas habet li¬
ber , v el homo s  vel animus, fe ty eri. Ita eft: nemo contem-
tum clavium dicat, cum jure naturae utimur. Bon.or debetur
jure divinogenitoribus, nihilominus tamen excellibus e orum
licet refrfter e.. Omnimodum refpcdium def ero cenfuris Apo-
ftoiicis hoc ipfo, fi falfas & illegitimas rejicio, unum verum
DEUM adoransnon falfum pro vero.

to. Sand in omni Regno <k Imperio , quad Chriftiananj
aflumpfit Religionem, jus quoddamprogignifion folumilius
exercitandt£, fed etiam tuendae, certum eft ; indeque iniri
quafi padtum <k fcedus cum DE O ; ut Mofes in Deutoro-
nomio dixit cap. 26. Dominum ehgifti bodie , ut (it tibi DEU§>
Dominns elegit te bodie ut fis ti populus peculiaris . Et pauld
poft; Ut tranfeas in foedus Domini D El tui , & in jus ju -
rmdum  , quod bodie Dominus D EU S tuus per čutit tecm .
ut fujcikt te in populum fibi , & ipfefitDEUStuus.  Hoc

Z  vel*:

jy% arcanorum si at tis

veluti modo in quemcunque locum inducitur lacrofrnda
Religio; Sc exinde habet rationemfundatamquisqueRcx,Re-
gnum,autpopulus exercitium fuae Rcligionis adverfus quem-
cunque tuendi,qui illud vel tnrbat, vel fine culpa interdi-
dicit. Nos pugnabimus  ,dixeruntMachabaei ,pro animabus no -
ftris &legtbusnoJlris.  Hoc quoque dixerunt jampluries diverfi
Reges Se Principes vel fine causa fufficienti(ut illi autumabant)
vel inopportune, vel viclente Se perniciose inderdidi. Sic
dixit Philippus pulcher Rex Franciae interdi&us cum fuis lle-
gnicolis, a Bonifacio VIII. fic Ludovicus XII. a Julio II. fic
civitas Nivers a Paulo II. fic Gandavum Se Brugae ab Inno-
centio VIII. fic dixere Veneti cum fua Dominante a Paulo V.
interdidi. Pugnemus pr o populo nojlro & fanti is noftris.
Machab. i.

2 C. Arcanum nonum * Principes miUker ex*
communicati , & tamen publice tales pronuntiati  , primo poffunt
tales jure optimo appellare ad Concilium generale-, fecundo non
funt uitandi & declinandi; Tertio manent in pojfeffione  &F ex-
ercitio Religionis fua.

Arcani hujus aflfertum quantumv?s clari, amplius decla-
ro : Primo, difficile ek negare Principibusa Pontifice kefis
recurfum ad Confilium univerfale tamdiu, quamdiu de fide
indecifum manet in Ecclefia, an Papa fit fupra concilium
( quod tamen ego affirmative Se conkanter ailenfero, ut ali¬
bi dicetur) vel concilium fupra Papam ? in quo muki variant,
fuis quique rationibus nixi, doneč contrarium de fide ka-
tuatur, Se controvertunt: an fuprema potekaš Ecdefiakica
data fit tantum fummo Pontifici, vel toti Ecclefiae, quam
reprasfentat Concilium cum Papa ? Concilium Conkantienfe
ce Bafileenfe attribuit fuperioritatem Concilio ; fed utrum-
que, ex integro non ek acccptatum. Contrarium videntur
famdffeduo Conciliapokeriora, Florentinum Se Lateranenfe:
Attamen,aitDodi{IimusCardinalis Bellarminuslibro fecundo
de audoritate Concilii cap, 13, Quia Cqw cilivun Florentinum

hoc

LIBER VIL  179

hoc non ita exprefse definivit, Sc de Concilio Lateranenfi,
quod exprefse hoc definivit, nonnullidubitant, anfuerit ge¬
nerale, ideo usque ad hanc diem qviaeitio fuperefl ab Ecciefia

definienda. 4  .

Navarrus ftudiose, ne hanc deberet definire, cul Potekaš
Ecclefiaftica fuerit principaliter a Chrifto collata, an Eccle-
fiae tori, vel vero ipfi Petro ? adducit fuper c. novit not. 3. n. 84 *
maximam illam difcordiam interLutetianos Sorbonae, quibus
adhaerent Ultraraontani, & Romanos Theologos, quibus ad-
haerent Dočtores Itali, maxime in terris Pontihciis exiftentes
Sc etiara muki alii. Mi tenent Petro 8c fuccefforibus datam
fuiffe poteftatem clavium, ac propterea Pontifices praeemine-
re Conciliis: lili vero, quorum fautores funt Gerfon Sc Pa-
normitanus totam poteilatem datam effetotiEcclefiae, licet
exercendam per unum, videlicet fnmmum Pontificem: adeo-
que ait Navarrus in aliquot faltem cafibus Concilium effe fu¬
per Papam. Inde concludenter Sc jure valebunt Principes
nulliter excommunicati appellare in cafu nempe graviflimo,
ubi agitur de conturbatione unius Regni, Sc tantarum anima-
rum live falute, five mina.

21. Ad fecundum denuo Navarrum allego. cap. cum con-
ting. 2.11.29. Injuriamfacitille, qui excommunicatumprae-
tendentem fuam excommunicationem effe nullam. Vitat in
his, in quibus vitatio eft illi prsejudicialis, nec impedit metus
fcandali. Et Petrus de Palude in 4. diih i8. q. 1. refolvit: qui
nulliter excommunicatus, publice excommunicatus enuntia-
tur: ex adverfo ipfepublicet caufam, cur fententianon valeat,
puta interpellando appellationem, vel aliam juftam caufam:
quo faČto nonampliuseritfcandalumpufillorum, fedPhari-
fseorum, unde contemnendum. Imo ita Gregorius VIL in c.
quoniammultos. n.q. 3*caufas juftas communicandi Sc non
vitandi excommunicatum allegat; Sc communiterhocverfu
cxprimunt DD.

Ulile , lex, humilis, res ignorata, necejfe ;

z 2 mu

iSo ARCANORUAt STATUS

UtUcindkat  tiotabilem utilitatem corporalem, aut fpiritua-
lem, tam noftram, quam ipfius excommunicati. Lex  v. g. Ma-
trimonialis vel tališ, ubi virtute illius tenemur communicare.
Humilis,  qui excommunicato fubjiduntur, quales Principi
funt, Aulici, Vafalli Ste. dummodo ifti in fcelcre illi non com-
municentin cafu fcilicet juftae St legitimae, St ob fcelus contra-
dae excommunicationis. Res ignorata , id cft ignorantia tam
Juriš, quamfadi. Neceflitas;  Omnes perfonae quocunque ti¬
tulo excommunicato obligatae. Omnium autem caufarum
caufapraecipua St unica eft Innocentia  excommunicati, quam
hic fupponimus in Principe excommunicato, quamvis denun-
tiato.

22. Tertlum quod pofTeflionem 8texercitium fuae Reli-
gionis; ipfaratio, aequitas St natura comprobat, quod nullitas
caufae nullum pariat effečtum; confequentcr nulliter excom-
municato Principi (maximefi appellet, velinnocentiamfuam
publice exponat) nullum Jus demi poffit, quod prius habuit,
vel pofledit five in facris, five in temporalibus.

2 j. Arcanum decimum: Pro reguld babidnt
boe Principes > quod fecundum Tbeologos, non debeat in lini -
njerfitatem prof eni Sententia excommimicatioms.  v. g. in Re-
gnumtotum, Provinciam, Urbem, Ste. D. Auguftinus li¬
bro 3. contra Epift. Parmenii, perniciofam dicit excommuni-
cationem adverfus multitudinem fulminatam, licet in notorio
St manifefto delido. Et decifum eft in c. Romanu, de ex-
communic. in fexto,  Ubi habetur: In Univerfitatem vel Col-
legium proferri excommunicationis fententiam penitus pro-
foibemus, volentes animarum periculum vitare, quod exinde
fequi poflet: cum nonnunquam contingeret, innoxios hujus-
modi fententia irretiri, fed in illos duntaxat de Collegio vel
Univerfitate, quos culpabiles efte contigerit, promulgetur. En
manfuetudinem mentemque claram EccleficC, quee per cenfu-
ras animarum pericula non intendit! Res enim gravis eft cen-
fura, ideo non facileferenda; Qui enim excommunicatur, ait

Gra-

LIBER VIL

t%i

Gratianus, causa si. quaeft. 3. Sathanae traditors quia, extrs
Eeelefiam Diabolus eft, ficut in Ecclefia Chriftus.. At fi para-
tas hsec inprivatos, quanto <k ouse effe debet in coronatos
Vertieesd

S  And, Thomas in Commentario ad 13. caput ad Romanos.

Immunitatem, five Libertatem Eccleiiafticam ex privile-
gio Principum, & fecundum naturalem sequitatem,originem
iuam refpicere dixit, nam quod antiquo Jure perfonae facrae
in caufis Civilibus foro fseculari fubjicerentur, extra contro-
verfiam efi Actorum 25. S♦ Pauius fatemr: ante Tribunal
Caefarisflo, ibimeoportetjudicari. SuperhccS. Bernardus
ait:Stetiffe Apoftolos judicandos, lego: Sediffe judicandes, non
lego. Etlib. 2. c. 5. ad Eugenium Papam fcribit: habeant haec
intima, 8t terrena Judices fuos, Reges, <k Principes terrae: quid
fines alienos invaditis ? quid falcem veftram in alienam mef-
fem extenditis? Quoad bona vero Ecclefiaftica temporalia,
tam quoad Inftantiahi, & Judicium, quam quoad Coilectas,
Tributa, Conftitutiones faecularipoteftati fubjici palam eft; St
conftat ex eontinuo ufu in multis Regnis, & Provinciis, licetin
aliquibus parcius, k remitiius, in pluribus vero au&ius, exten-
fiusque id contingat. Imo omnibus Epifcopis, ac Praelatis,
etiam Religiofis utrinsque fexus, cum ifti eliguntur in Epifco-
patuni, vel Praelaturam, extraditur poteftas bonorum tem-
poralium ab ipfo Principe tcrrce, vel ejus delegate, quod ufu
venit in Provinciis, k Regnis Auftriacis Gallia, item, &Sa-

Z 3

baudia,

128 ARCAiVOR.il /M STA 1 US

baudia. Prdixum e (let omnium Regnorum, &c  Provinciarum

deluper confuetudines allegare.

2. Quis deinde nefciat in neceffitatibus publicis, St ad con-
fervandum faecularem datum elTe bona Ecclefiadica oneribus,
&irnpofitionibusPrincipumfaeculariumobnoxia. Fortaflis,
vel ideo, quia Clerus ed etiam membmm Status fsecularis,five
Reipublicae,vel quia omnia bonaEccleiiadica a Principibus fae-
cularibus, eommque Vafallis profluxerunt, &c  piis largitio-
nibus in Ecclefiadicos ampliflime cumulata. Huc illud ap-
plico Evangelicum; Reddite, quse funt Caefaris, Caefari. Nam
ea, quaepolfident Ecclefiadici, funt Caefiris, funt Principum
dona, beneficia,fundationes, Principatus, Dominia,Urbes,
telonia, & in aliquibus locis merum, mixtum Imperium:
proinde ubi Relpublica eget, necefiitas exigit, aequiilimum
ed, ut C2efari,ut Regi, ut Principi, quaefuafunt, repenti, fi
non reditutionis titulo, faltem gratuiti auxilii ergo 1'uppedi-
tentur.

3. Quid de hoc SS. Patres fensere? audiamus. S« Hi-
lariusin Commentario inMatth. c 4  27. fatur. Si rebus Caefa¬
ris incumbimus, fi Jure ejus potedatis utimur, fi nos tanqliam
mercenarios alieni Patrimonii procurationi fubjicimus, extra
querelaminjurii£ed 4  Caefari reddi, quod Caefaris ed, Deo
autem,quae ejus funtpropria,reddere nos oportere,corpus,ani-
mam, voluntatem, ab eo namque haec profefta, <k aučta re-
tinemus*

Pari ratione S. Ambrofius commendatur in S. Lucim, &
inquit: Siccenfum filius DEI folvit, quis hic tantus es, qui non
putaseffefolvendum? illecenfum folvit, qui nihilpoffide-
bat: Tu autem, qui feculi fequeris lucrum, qui feculi obfe-

quium non recognofcas ? Cur te fupra feculum quadam arro-
ganti.i feraSjCum feculo fis mifera cupiditate fub jedus. Idem
in oratione ad Auxetium ait: Si tributum Imperator pe-

tit, non negamus. Agri Ecglefiae folvu nt tributum, fi agros

deiide-

LIBER Vil  iS 3

defiderat Imperator, potefhtem habet vindicandorum, quod
totum intelligendum cit de maxima Reipublicae neceliitate.

4. Ex quibus duo, Arcani loco, eruo: Primo; Bona Eccle-
fiaflicnfubformalitatc, qna temper,-aha funt, fubjici poteftati jk-
culari , quoad Inflantiam,  dieo guoad Injlantiam : Sic enim ab
ab Imperatore, velaliuuo Rcge,-aut alio abfoluto Principe
bona in feudum data fnerunt, vel ipfimet Ecdefiae, vel alteri»
puta Principi, Marchioni <kx. alteri ve Vafallo, qui poftea Ec-
clefiae donavit. Profecto tališ Vafallus, nequiit plus Juriš in
Ecclefiam transferre, quam ipfi competebat juvta/p. Regu-
lam Canonicam in fexto. Ccnfetjuens eit,quod Dominium di-
re&um lemper maneat penes primum conferpntem, ad quem
proinde propriepertinet inftantia,čk jurisdičtio de controver-
fiisfuper tali feudo judicaro, quemadmodum etiam fuper aliis
fimilibus bonis quondam fecularib’, nifi ipfi Domini directi ex-
prefie fuae inftantiae renuntient.Quia obligatio feudo,vel i  iin-
doinherens eft fecundum fe,fineordinead perfonam. Unde
dociillimus Suarez lib. 4. de def. fidei Catholic. c. 34. de-
fendit confuetudinem fecundum quam Imperator in Vafallos
fuosClericos,autRexin Miniftros,&Confiliarios Clericos in-
qiiirit,eqsque pecuniariis poenis,depofitione ab officio, aut feu-
di privatione mulčtat. Tunc non confiderantur, nifi fub r e-
fpedu mere civili. Excipiunt aliqui, fin autem ea pertineant
ad reum nomine Ecdefiae fuae, quam adminiftrat, non poterit
muldari ob c r imen, cum deličtum Perfonae in detrimentum
Ecdefiae redundare non debeat, Dico etiam quoad tribuni
ordinaria, k  annua, Sc  quoad omnia onera communia aliis
Statibus Regni in necellitatibus publicis. Id minime contra-
verfum eft in tota Germania, ubi Ecclefiaftici non funt imme-
diati Principes, k  Domini fuorum Statuum. Ita Gallia, item
in ditionibus, k  Regnis Auftriacis in StatuVeneto kc.  quae
palam funt. Haec quippe tranfeunt cum onere fuo, quod a
pofTefToribus etiam non fubditis , k  extraneis folvi debet.

£$4 ARCANORUM STATUS

%.  Secundb per hocnihil derogari libertati Ecdefiafticae,
quia ejusmodi onera funt necdfario connexa cum ipfis botiis
Sc Rcipubllcge, cujus Clcruspars eft, expediunt: Neque bona
fine oneribus Ecclefiae datafunt: Sicque afte&atranlierunt,3c
in illis habent Principes fuum jus quacfitum, quod illis au*
thoritate PontiEcia citra ufurpationis notam auterri non po*
reli.

6, H in c nedcfletht in minimo Princeps, refkčiere, St ad-
vercere opor, teb.it ad antiquas conluetudines. Cernim quippe
eft, in uno magis, quam in alte.ro Regno vigere, Sc florete lm-
munitatem Ecclefialticam, tam quoad perionas, quam quoad
Eccleflafticorum bona vel remittenribus, vel conniventibus,
ipfls Pontificibus, prmferdm in partibus feptentrionalibus>
j.  S k: in Gallia andqua confuetudine receptum, ut ex illis
omnibus bonis ftabilibus , quae ad Eccleliafticos tranfeunt
ter tia pars predi, five valoris,Eilco Regio pendatur,Jure nimi-
rummorticinii. Quia Principes multas jaduras patiuntur ex
pofleflionibus, & bonis fuorum fubditorum in Eccleflafticos
translatis. !ta in Provinciis Auftriacis, generali Principis con-
ftitutione, fecularibus permiflum eft ad inftar Juriš Protomi-
fios retrahere bona ab Eccefiafticis empta. Et aliae etiam, quas
praetereo, cautelae habentur femper in translatione Domini in
Ecclcfiafticos. Rur&us in Lufltania, Burgundia, Elandria,Sta-
m  Veneto, inveterato nfu cautum , ne bona , quas tributis
funt Principi obnoxia, tranfeant ad Eccleflafticos Ste. Verum
neque minus quoad perfonas Ecclefiafticas, id eft, in Perfona-
libus, variant Regna, Sc Provinciee. Alicubi plane exempti
funt quoad omnia, Sc in quocunque genere Criminis fubfunt
poteftati tabuira Ecclefiaftlcae. Alibi folummodb in crimina*
libus fpirttuaiibus, caufisque Ecclefiafticis eximuntu.r a foro
Poteftatis fecularis. Alibi autem, ud in Statu Veneto fubefle
debent Laicse Poteftati, in iis omnibus, quse Refpublica vetat,
Scnonnunqu;\metiam in Civilibus, Sc Criminalibus, adeb, ut
Arcani primi loco fit Prinripibus.

LIBER VIL  18*

8. inlibemte Ec<lefiaftica, vel concedend^, wet
toleranda ; ne lato Ungue recederc a primis
inftitutis, Rega ique ,ju;fu,, & .more, IUa emm
cum fimpliciter noa fit cte Jure Divino ,,fed exprivilegio Prin-
cipum, vel naturali aequitate, nihil Qbefle poteft antiquis con-
fuetudinibus, & obfervatis, quemadmodum hoclapientiflimp
Refpublica*Venetorum ad.verfus Paulum V. fingulari fagaci-
cate propugnavit.

9. ,Arcanumfiecundumeft.: Principes VCdib  diftin-
guant forupn iicclefiafticum,, & Poiiticum.

in Ecclefiaftico funt ipfi Principes inftar Ovium, & fubefle te-
nentur, in aequis rebus, Paftoribus, id eft, Epifcopis, Sc ordi-
nariis. J n foro Politico funt autern ipfi Principes vere Impe-
rantes, Se ratione Temporalitatis , St Politices iubeiTe de-
bent iliis Ecclefiaftipi. Hac ratione Principes fubefife debent
in foro fpirituairi ut Oves Pa flori, tit.fiubdiri Vicario Chrifti,
;in rebusad falutem aeternam pertinentibus: ea ipfiffimaratio-
ne , quis non dicat , teneri Perfonas Ecclefiafticas in rebus Po-
litlcis, temporalibus, Sc faliitem,quietemque;Reipublicaejfive
ad beate vivendum, qui Regnorum omniumfinis.efl, fpečtan-
tibus, Spconducentibus, PoteftatpSt Mandatis X 3 rincipum,qui
in hocforo^abfoluti funt .Domini 9  obedire , parere , obfequi.
lili fines ftatuum non fe excludunt,fedinter:fph3eras fiuas di-
; rigunt ačtiones fuoi-um. Imo Se  coadjuvant citra rutrius-
quepraejudicium. Cum primum vero extra, vel fupra fphse-
ram collimant, confundunt harmoniam tatam,mutuoque fibi
cnm praejudicio impedimento funt. Veriflimus ille Canon
eft: Nec ultra fibi Imperator Jura Pontificis arroget,nečPon-
tifex Juralmperatoris ufurpet. Aaron, Eleafar, Phineeas, cum
San&mriumDomini dirigerent: Moyfes,Jofue,8tJudas Ifrae-
litici Imperii regebant habcnas. Attemperari debent haec duo
fora,five;Foteftas Regki ,StPontificia, Laica, & Ecclefiaftica,
temporalis, St fpiritualis, Principes in Spiritualibus fubeiTe,

Aa Sc Ec-

i«6 :ARCANORUM STATUS

&c  Ecdefiaftici praeefife. Ecclefiaftici in rebus Poiiticis,&: publi-
cum tangentibus obfequi, & Principes imperare valeant. Sic
l}traquePoteftatrečtefuam fphaeram movebit.

io. Verum reclamant hic Ecdefiaftici, Te , fuaque
bmniloeo,& ubique, & Temper exempta, li-
bera , & immunia efle. Reclament: 8cnos conccdi-
mus : nimirum, ut Regnorum , & Ecclefiae ab antiquo
fuit ufus: vel ut a Principibus concefia privilegia volunt. Cae-
terum quoad gubernationem politicam in falutem Reipublicae
ftare omnino tenentur Jliflis Principum.Altum enim illudDo-
minium Principum in fuis ditionibus nunquam translatum eft
in Ecdeiiam, nec viceversa Ecclefiae in Principes. Neque
enim reda ratio patitur datum in fiatu. An competeret obie-
ero, fi Princeps aliquis in fuo Statu inhiberet lufurrt aleat,
ar mo ru m p o rti o nem tke. Si tune obfequi deberentlaici, Sc
impune luderent, & digladiarentur Ecdefiaftici t  Evangeiica
fcripturaaliterpraecipit, & aliter faera Apoflolorum Buccina
fonat. S.Petrus ApoftoliciSoliiprimus Princeps in fua pri*
ma Epiftola Coninica capite 2. ita concludit: Subditi igitur
eftote omni humanae Creaturae propter Deum: Regi auafi
prseceilenti, five Ducibus tanquam a Deo miflis ad vindidam
malefa&orum, laudem vero bonorum, quia fic eft voluntas
Dei.

Idem, fi non focius Solii, faltem laborum S. Paulus Apo-
itolus ad Romanos 0.13, fcripfit. Omnis Anima Poteftatibus
fublimioribusfubditafit; Non eft enim Poteftas, nifia Deo:
quae autem funt, a Deo ordinata funt, itaque qui refiftit Po-
CeftatI, Dei ordinationi refiftit, qui autem refiftunt ipfi, fibi
damnationem acquirunt. Vis autem non timere Poteflatem,
bonum fac, habebis laudem ex illa; Dei enim Minifter eft
tibi in bonum. Si autem malum feceris; time , non enim
fine caufa gladkim portat; Dei enim Minifter eft, Videx in
iramei, quimalum agit; ideo neceffitate fubditi eftote, non

folum

LIBER VIL

folum propter iram, fed & propter confcientiam. Ideo enim
& tributa praedatis, Minidri enim Dei funt. in hoc ipfum fer-
vientes. Reddite ergo omnibus debita,cui tributum, tributum.
cui vecligal, veftigal, cui timorem, timorem, cui honorem,
honorem. Scc* Quid clarius ? quid apertius ?

11. Quod autem haec Apodolica commonitio fe exten-
dat non folurh ad Laicos, fed etiam Ecclefiadicos, non folum
patet, quod necPetrus,nec Paulus, nec Apoftolorum alius,nec
ipfe Chridus, Caput Ecclefiae, aliquam aliamfeparatam prae-
ter Laicam Potedatem Difcipulis fuis, qui tune repraefenta-
bant datum Ecclefiadicum , indigaverit. Im6 fe ipfum
Cenfui Caefaris fubjecerit, fuis difcipulis, tam apud S, Mat-
thseum, quam apud S. Joannem repetito obedientiamprae-
ceperit; Veriim etiam per verba illa, omnis anima: ut S. Ber-
nardus in Epidola 42. adunum Archi-Epifcopum, fine omni
exceptione intelligi dixerit: Omnis anima Potedatibus fubli-
mioribus fubditaeft: Si omnis eft, &vcftra* Quis
vos excipit ab univerfitatc. Si quis tentac
cxcipere, conatur decipere. Quod ipfum etiam
alii SS. Patresinhunclocummeminere* EtEufebius 1 . 4. c. 4.
de S.Polycarpo Smirnenfi Epifcopo. S.Joannis adhuc difeipulo

tedatur. Magiftratibus enim , & Poteftatibus
a DEO conlbitutiseumhonorem, quinoftra-
rum animarum faluti, noftraeque Religioni
nihil aftert detrimenti, prodignitatetribuere

docemur*

12. At rejiciunt aliqui hoc ad tempora Gentilium, neque
enim praeceptum Apodolicum ad Potedates Laicas, podea
quam ad gremium Ecclefiae venere extendi pode. Quafi ve-
rb Principes per S. Fontem deteriores hOd , deperdidilfent
fuam potedatem Regiam, & Principalem in fuis Dominiis:
quod nusquam in Scriptura legimus, nec traditione accepi-

Aa 2 mus,

iS8 ARCANORlTM STATUS-

mus y  fedinventum efl no viter excogitatum, de quo nec S.
Auguftinus, nec Hieronymus ,• nOGquispiam Ecclefiae Dotto-
rumquidpiamfcriptum reliquit; cum tamen res tartti momen¬
ti Scutrinquepraejudicii relmquidebuiflTet ; 5  Joannis Chryfo-
ftonii alia mens eft. Si enim ( ait ille ). Paulus >  cum gentiles
adhuc eflent Principes,praecepit, obedientiam, &obfequium
illis praeflare, niulto magrs oportet, Sc  fidelibus adhibere:
quod fi majora tibi concredita elTe dixeris ? difce non nune
honoris tui tempuseffe: peregrinus eniin hices, &advena:
tempus eft, cumapparebis illuftrior. Quando Chriitus coni-
paruerit,- tune Sc  vqs  comparebitis in Gloda*

13» Quomod6auterrr’, 8nrtquarrtumh2ecpnetenfaCleri
exemptio,- exPrincipum Orientalium privilegio elevata lit,
plenus eft Codex diverfis legibus, quasautem moderni Cano-
niftae repatim, negantque difpofkionem Principibus in Per-
fbnis, 8 c  rebus faerisefle. Apud Occidentales ver 6 Francos,
Saxones, Suevos, Germanos, Sc  Auftriacos Imperatores, item
Reges Italiac, aliosque Principes varie aduni, varie pračkiea-
tum, ad inflar ftuftuantis Pelagii r doneč Fridericus Secundus
ante 5. ferme fecula Codici Juftinianaeo inferuerit Authenti-
cam, qua univerfus Clerus tam in Civilibus y  quamin Crimi-
nalibus aJudidoMagiftratusfceeuIarisexirnitur, non autem
aColle&is, Daciis, Sc  oneribus publicis bonorum tempora¬
lnim, nec ab alto Dominio, Sc  fuprema Poteftate Principom,
quam habent abfolute in omnes fuos fubditos. Neque enim
debent Principes cenferi itžfuae poteftatis obliti, ut in finu fuo
recondere velim, quos fraenare nequirent. Aliud eft eximi
i Judicio particukri, aliud a fuprema Poteftate.

14* Veruminhaeipfa, dequadixftnus, exemptionepro
varietateRegnorum, Sc  Pro vinciaruro,varia eft difpofitio, nec
uniformis ufus; ut quidpiam univerfim certum ftatuere vix
fitpoffibile, fed fempertutiusinfiftendum praxi, Sc  confue-
tudini parrievjlari, cujusqueRegni, Sc Provinciarvnu, cum

mulci

LIBER Vil  189

muki Do&ores doceant, licet imminutas Ecclefiakica Univer-
fim tollinonpofifitperconfuetudinem, poke tamen expar-
te, ut in certis caufis faecularibus Potekaš jurisdi&ionem exer-
ceat, qucE alias proprie a d Ecclefiakicos pertinere videtur.
Sie communia, & privilegija: ilia puniunt Ecclefiakici, hasc
Magiilratus Regius. Refpublica Veneta ordinaria delida
Eeclefiafticomm remittit ad forum Ecclefiafticum. Extra-
ordinaria, quaeturbare poffunt Statum, vel in aliquam con-
fequentiam trahi, pledi-t ipfa Respublica. In caufis autem
civilibusputalocati, condudi, mutui, empti, &'c. &c. aliis-
que reali ta tibus, quac adfundbs, agros, & fimiliapcrtinent,
per omnia Regna, h.  Proviiacias Auitriacas trahuntur ipfi Epi-
fcopi, &-Prelati ( ne dicam Clerus) ad forum feculare Prin-
cipišj&more,- &c antiquiflimacbnfuctudine, etri fefubjece-
runt fado ipfo in prima eorum inkituticne, autintrodudio-
ne. Alia etiam Regna 9  de quibus fuperfedeo * alios etiam
moreš habent, quoad hanc libertatem Ecclefiac. Inter Prin-
cipesfacculares, non facile rceedant abantiquo jure* nec pe-
riculo exponant fuain Potekatem a DEO datam. Sfnihilde-
rogat Prineipibus fubjici foto EccfefiaftiCo in caufa fpirituali,
quid derogare poterit Eedefiakicis foro fubjiei Prineipis in
caufa faeculari ? Dulcis foret Harmonia r  fi una Potekaš non
aliam ageret, fed utraque fuamv

1 ^.Areanum tertiu efi: Prineipes fufgeant quaquac
velint, in orbe Potentia, nunquam tamen
in caufa fidei cognofcant, non audiant, ni-
fi Ecclefiam j  non dividant inter caput, &
membra illius, novis dodrinis fub quacun-
que fpecie, nec colIoquia, nec memoratoria
concedant, fedremittantomnia, quaeadfi-
dem fpedant ad Cathedram Petri. Ibi enim
cx promiffione divina ek affiatus Spiritus Sandi, ibi feriptu-

A a j rarum

I V 0 ARCANORUAi ST Al US

rarum interpres, ibi folvuntur, Sc  ligantur quaequc ex regula
ecternae veritatis. Certe fi vel fcripturarum divinarum fe-
riem, vel fi vetera tempora retractamus, quis eft , qui ab-
nuat, ait S. Ambrofius, in caufa fidei ? in caufa, inquam, fidei,
Epifcopumfolere de Imperacoribus Chriitianis, non Impera-
torem de Epifcopis judicare.

Exprefse, Sc  repetito dixit D. Ambrofius in caufa fidei;
nam inaliiscaufis polTunt habere aliquandd Principes, quod
opponant, quod praecaveant, quod deprecentur.

16. Licet etenim fummus Pontifex, quoad univerfales
moreš Eccleliaequaedamfiatuat, non expedit tamen faepe ad
omnes parriculares Provincias extendere, plus aliquae opus
habent, aliae minus. Sic Concilium Tridentinum non ubi-
que uniformiter, nec fimpliciter, nec fiatimacceptatum, In
Galliorum Regno hoc padlo fubfcripfit ipfe Clerus, fine prse-
judicio Jurium Coronae Regiae; nec contra libertatem Eccle-
fiae Gallicanae, privilegiorum, ant exemtionum, fi quae Ca-
pitulis, aut Monafieriis Gallorum ufu concefta, quibus con-
fervandusincumbet Clerus, per habitas in eam rem adfum-
mum Pontificem preces. Quce Privilegia interim lalva erunt,
non obftante promulgatione Concilii, Similiter facrumln-
quifitionisTribunal, licet intendebat ubique introducere Pa-
pa, non tamen acceptatum e/l abomnibus Principibus, fed
in aliquibus tantum Regnis.

17. Hinc.fi Principes intelligant, quaedam Statui per Le-
ges Ecclefiafticas, qucefuisjuribus, & Regnis funtpraejudi-
cio, vel tolerarinequeant, non hoc ipfo opponant fe, nec ar¬
ina moveant (ut Ludovicus modernus RexGalliarum fecit
contra Alexandrum VII. Sc  intendebat contra Innocentium
XI.) fed deprecentur, rationibusperfuadeant. Mater e/l Ec-
clefia, nonNoverca, exaudietfuos, quos no vit filios. Sic
Leopoldus Caefar, fic Domus Au/lriaca confuevit agere cum
Sede Apoilolica. Eodem modo fummi facrorum Principes,
fi quaepiam videant pcrperam agi in fiatu Politico , vel in

damnum

LIBER VIL  i£i

damnumEcclefiae, vel in contemptum Cleri, vel( quod S.u-
periavertant) inReligionis ruinam; non ideo extrema mo-
vcant, nec minitentur dira, fed pater ne commoncant, ratip-
nibns magis, quam minis irififtant : exaudientur certo pro
reverentia fua. Exemplo fitD. Gregorius, qui aliquando Irn-
peratorem Mauritium, ut certam aliquam legem, & Chriftia-
no Principe ferme indignam corrigeret, monuit, St non ex
plenitudine Poteftatis abrogavit. Extant verba Epiftolae il-
liuslibri 2«Epift. 61. Ego quidem luffioni fubje-
dus eandem legem per diverfas terrarum
partes transmitti feci, & quia Lex ifta omni-
potenti Deo minime concordat. Ecce per
fuggeibionis meae paginam fereniffimis
Dominis nuntiavi ! utrobique quae debui
exfolvi, quia Imperatori obedientiam prs-
bui, & pro Deo, quod fenfr, minime tacui,

Habent inhoc, quodimitentur alii: pravdat rigori manfuetu-
do, St corredioni fana commonitio. Nam St Mauritius ex-
templo legem abrogavit, St Pontificis arbitrio acquievit.

Sanxerunt etiam Valens, St Gratianus Anno falutis 400»
legem, qua cavebatur, ne Clerici quidpiam afoeminis, nec
per ačfcum inter vivos, nec difpofitionem ultimae voluntatis
acquirere jurepoflent* Hrec lex : lieet praejudicaret Clero,m-
hilominus tamen ad inftantiam Imperatorum publicata a Pa-
paDamafo, viguit Romee longilrimo tcmpore, tantem tra-
Qu  temporis fbb Martiano Imperatore obliterata. Hu jus le-
gis meminit S.Hieronymus ad Nepotianum, verum nullo mo¬
do indignatuslegi Kut,fed avaritiae illorum, qui Principibus
occafionem eam fanciendi dederunt, ex quo deduco.

18. Arcanumquartum. CoacervaFe divitias,the»
fauros: extendere Imperii Pomeeria: fplen-
dide vivere , fuosque ditare , & exaltare

192  :ARCANORUM STATUS

ex proventibus Ecclefiafticis, non eite de Ii-
bertatc Ecclefiaftica : fed abufum pe.flimum
a SS, Patribus damnatum.

DEUS in antiqualege hanc libertatemnon conceflit, nec
Chriidus in nova. in lege enimTeftamenti očto milliaLevi-
tarum vivebantexoblationibus, &Decimis, nonexpofief-
fionibus Principatuum, In lege gratise ipfe Author legis,
nechabuit, guo reclinaret Caput; fuos Apoftolos (qui Po-
teftatemEcddiafticamtuncrepraefentabant) cum irilticuiflet

Chriftus, ,hac formula utebatur : Sequereme, &c»
Et illi reličh'somnibusfequebantur.nudi, nudum, pauperes,
pauperem JESUM. Alibi autem expreffius dixit: Vade.
vende ,omnia , da pauperibus , fequei;e
me ; vel fic; Abnega te ipfum, .tolle <cru-
cem tuarn, & fequer,e me, Haec <erat vocationis
ratio : haec inditutionis in Apoltolatum forma, quo de-
inde apparatii, quo ; comitatu, quo viatico ibant primi Eccle-
liae Epifcopi, 8c Apoffcoli., ev^ngelizatumVerburn Domini ?
fine pera, Pine facco. Et nunquid illis defuit quidpiam? ni-
hil. Omnia habentes, nihil poffidentes. Sed neque de Ju¬
re EcdefiaUijco pofitivo ulla;Lex reperitur in Canone, nul-
lumDecretum in Decretalibus, nec lilla ex SS. Patribus fen-
tentia de coacervandis divitiis, deaugendis bonis, Sodomi-
niis, de tolerando luxu externo : fed omnia contraria : ut
mirum videatur, Sc ftupeat orbis fe ipfum, quod major ejus
pars ferviat dominioEcclefiafticorum. iNolim verificari de
illis Vadciniumc. io.Ifaise: Vae ! quiconjungitisdo-
mum „ ad dom um, & agrum , agro čopu-
latis, usque ad terminum terrae: Nunquid
vos foli habitabitis in medio terrae. V &! in
facris litteris condemnationem iignificat. Sed a fenfu

co

co non concludit argumentum. S. Bernardus apertius deda-
rat ia dedaratione de Verbis Evangelii in Matthaeum. Qui
Altarifervit, de Altari vi vere debet, juxta Apoftolum, vivat,
inquam,non fuperbiat, non luxurietur , deniquenon di-
tetur, non fibidebonisEcdefiaeamplapalatiafabricet, non
fibiloculoscongregec,necin vanitate, Scluperfluitatedifper-
gat non extollat confanguineos Scc. Hinc deduco

19. Arcannmquintum. Si Principes in conper-
to habeant bonafascularia minimum diftrahi
in Eeclefiafticos, ut Respublica inde periclite-
tur,  & ja&uram patiantur nobiles familiae;
vel ararium , & opes publicae : tut6 poifunt
providere de remedio. Imo tenentur ex jure natu¬
ra: , quia, ut ait Cardinalis Cajetanus, naturale eft evitare no-
civa, Sc cavere a periculis; tenentur de jure gentium,
quod imponit Principibus, ut quidquid bono puhlico non ex-
dire compererint , id quacunque ratione avertere inipe-
direque omnind debeant. Quam ob caufam nihil agunt
contra libertatem Ecclefiafticam , fi Principes ad confer-
vandum fuum Statum, ad evitandam puhlicam egeita-
tem, ad impediendam rerum vendibilium caritatem, five
augmenta predi vidualium , Sc fimiles rationes politi-
cas, quae vergunt ad bene , beateque in Republica vi-
vendum, ejusmodi leges condant, quae prohibeant, vel
abalienationem bonorum ftabilium in Ecclefiafticos, fivete-
flamentOjfivelegato : vel emptionem eorum Ecclefiafticis,
vel introdudionem Religiolarum Familiarum, ubi aliunde
priores fufficiunt: vel e redi onem aedificiorum ob anguftiam
fitfis Urbani, aut aliud imminons ex his malis. Quis enim
prohibeat Principes abfolutos Dominos fuorum Regnorum
profpicer e praefentibus, 8c futuris neceflitatibus ? an hoc ju-
ftum,ut  Vafalli, Sc nobiles depauperentur, Scmundo abdi-
catiditefcant, cumtamen illis divitiae omni jurecompetant,

Bb his

I9 4  :ARCANORUM STATUS

hisautem paupertas Evangelicaa Chrifto praefcripta 1  an non
poterant, ait Chryfoftomus Homilia 86. in Matth. etiam tem-
pore Apoftolorum, domus, & agri ab Ecclefia poflideri ? Et
curnon? Quiaideratmultomelius. Refpondet fibi, & ve¬
re aureo ore concludit S, Dodor. Quae ratio, quae natura,
quae aequitasadmittet, ut fundatores, collatores, eorumque
praecipue haeredes plerumque avita profapia prognati, qui de-
cori,quibono Reipublicae effe deberent, egere debeant, Sc
adincitas redigi* Beneficiji vero illorum nimia, 8cimprovi-
dia Bberalitate opulendi, curribus, St equis vehi, fericojndui,
laute epulari audeant ? Praepoftera haec funt: rebus ponen-.
dus modus ; mature ftatuendum moderamen. Refpublica'
id exigit,neceliitasurget. Abalienari nequeunt, quce con-
fervant familias, milites, cives Regibus, Reges Regnis,Sc Re-
gnaDeo. Salus puhlica poit fervitium Numinis primus hnis
eft imperantium, Graviflimae culpae obnoxii rcdduntur, qui
illam negligunt.

29. Neque difcrimen video, fi enim Ecclefiafticis licet
ftatuere, ne bona, quse illis femel data, abalienari poffint, ni-
fi cum magno faenore, Sc Ecclefiae commodo ? quod palam cll, ’
Sc conftat ex Canone, eftque velus lex fundamentalisimperii
Pontificii. Quantumvis ejusmodi nihil direde conferant ad
beatitudinem aeternam, imdaliquando obfint propter ingen*
tes curas, diftradumque animum, queminde ViriDeodica-
tifsepecontrahunt, ut muhi SS. Patres propterea expoftula-
runtgraviter,ac ipfimelioris notae Ecclefiaftici (ne dicam de
Religiofis ) ultro fatentur, 8c queruntur*

Curviceverfanon etiam liceat Principibus faecularibus
ob confervationem Reipublicae, ejusque civium, opumque
publicarum, inhibere, ne a Laicis tanta abftrahantur, quorum

E aucaamplius fuperfunt ex tantis largitionibus , fundationi-
us, beneficiis in Ecclefiafticos, St Religiofos fadis ? ut Seve-
•i:us Sulpitius abunde rememorat adhuc de fuis temporibus,

gra-

LIBER VIL  i 95

g r aviterqueinvehitur. Tantahoc tempore (ficfcribitille in
hiiloria facra lib. i.) animos Clericorum habendi cupido, ve-
lut tabes incdlit; inhiant poffeflionibus, prsedia excolunt,
auro incumbunt, emunt, venduntque, quaeftui per omnia
ftudent, quod non de omnibus intelligendum.

21. Et quidem ejusmodi leges Politicae impedientes ni-
mias protufiones bonorum in EcdefiafHcos, vel emptiones
Dominiorum faecularium, non attingunt rem facram, con-
fequenter nihil operantur Principes talia vetantes contra im-
munitatem Ecclefiafticam. Quia quod in Principis, & Laki
difpofitione adhuc eft, nonpoteft dici ResSacra, alias omne
aurum, argentumve, metalla, item omnia dicerentur facra,
eo quod ex his conficiatur, aut confici queat, facra fupellex.
Atfihoc non? neque illud, cum a potentia ad adutu, non
rede concludat argumentum. Ideo Principes, cumutuntur
jurefuo Regio, natura, & divinitus fibi dato, Ecclefia: nul-
lamfaciuntinjuriam. Im6 ab Ecclefia illis irrogatur, fihsec
cum detrimento Reipublicae ex privatorum bonis ditefcat*
Bona enim privatorum, bona puhlica funt, fi neceflaria* Ap-
pofite D. Ambrofius lib. 7. in Lučam cap. 10. fi prohibemur
aurumpoflidere, quid eripere, quid auferre conamur ? non
fic Apoftolus Petrus, qui Primus Dominicae executorfenten-
tiae fuit, ut oftenderet non in vacuum Domini effufa man¬
data, cum pofceretur apaupere, ut ei aliquid pecuniae elar-
giretur, ait D. Petrus, argentum, atque aurum nonhabeo. li¬
le gloriatur, quodnonhabeatargentum, atqueaurum, no-
bispudori eit, minus adhuc habere, quam cupitis. Ita D.
Ambrofius.

22. Non autemeo animo a me dida, ut pia Principum
& fidelium liberalitate data exprobrarem SS. Ecclefia:: fed
novos orbes defidero, quibus hac rerum tempeftate, neceffi-
tatibus immenfis Principum provideri, & una Ecclefia: fplen-
dor, decusque femperin majus provehi, vel faltem confer-
vari poiiit. Nec arbitror a nafcente, & prihitiva Ecclefia

B b 2 debere

I 9 6 arcanorum status

debere peti exempla paupertatis Ecclefiafticae. Alia enim
modo tempora, alia exigunt media. In cunis vagiens in-
fans non iis opushabet,quibus vir adultus. Habet fuasaeta-
tes Ecclefia, Sc  crevit, ut dies'folaris. Ab aurora ccepit de-
miffae lucis , crevit pedetentim fecundum gradus perfeftio-
nis fucceffivk ; tandem evafit in perfe£tum diem repleta
fplendore coelefti omnigenae benedi&ionis 3  cujus jam ipfi
Principesbenignos, Sc  liberales radios expe£tant 5 ut Polonine,
Hungariae Reges, Sc  Principes Auftriaci, qui velut ante mu*
rale Chriftianitatis expofiti, diu, noGuque excubant eontra
Barbaros promatre fua Ecclefia* Jam tantum prius dedcrunt
Ecclefiae, ut nune egere, nec eontra illius noftes fufficerc
videantur, nifiadjutilargitate Pontificum Sc  Ecclefiafticorum,
gratuitis, fi ex obligatione nolint a  duntaxat contributio-
nibus*

CAPUT XV.

De bonis Ecclejiajicis in fpecie, eorum-

que coUatione .

r.

B Ona EcdefialHca funt res ipfse Ecclefiae, fidelium, videli-
cet oblationes&vota, pretia peceatorum, fuffragia ani-
marum, Sc  patrimonia pauperum. Confiftunt quidem non
folum in Patrimonio Cnrifti, qui amplilfimus eft in Italia,
fed etiam in allis Ecclefiarum bonis: Quorum omnium in-
dubitatus moderator Sc  arbiter eib folusPontifex, fiveVica-
rius Chrifti in terris; ea duntaxat ratione, poteftate, paclo
&c  ufu, quo illa data, oblata, Sc  fundata funt: nimirum, ut
Panormitanusadferit, ad Ecclefiam confervandam, manute-
aendapa, ampliandam; ad ejus miaidros fullentandos, ad

capti-

LIBER VII  197

captivos fideles a jugo infidelium redimendos, ad fiicras fabrl*
cas,facrum bellum, aIiosquepios ufus, praedpue vero infubfi-
dium egenorum St pauperum, cujuscunque illi Status St con-
ditionis funt applicandos. Non enim praefupponendum eft '
Imperatores, Reges StPrincipes., alio fine, quamfpirituaM,p^«ai
eorumqtie animabus profesuro, adeoque non profano;
fuosqueproprios Status, Sc Principatus nudaffe dommiis , di-
tionibus, civitatibus, opibus, portubus, teloniis, Ste. Ste. ut
veftirent pauperem Chriftum, ejusque Sponfam Ecciefiam
exornarent. Id Canones inculcant paffim: id fundationum
loquuntur diplomata. In fpecie allegat Baromus adAnnum -
1102. donationem Principiflae Mathildis, quae itafatur: Ego
Mathilda pro remedio animae mete, St parentum mečnim
dedi St obrnil Ecclefise S. Petri omnia bona mea; St aprae-
fenti die dono, Sc offero pro remedio St mercede animae
meae, Ste. Ste. lic etiam aiiamulta inftrumenta alicrum fide-
lium fonant: Ex quibus rede conclufit Urbanus Papa EpiiL
1. c. 2. ResEcclefiae non quafi propriae, fed uteommunes
St Domino obiatae, cum fummo timore non alios, quam in
praefatos ufus funt adhibendae.

1.  Inveteri lege confiftebant Sacerdotiumbona, St pro-
ventus in frudtuum omnium Decimis ; poflea vero in cenit
parte Civitatum St praediomm in fingulis tribubus, ex ipfo
mandato DEI, ut legiturNumer. 34. In prfmitiva Ecclefia
ferme fimiliter fideles praedia fua vendebant, St pretia illo-
rum oiferebant, utexinde, Diaconorum manibus, fingulis
diftribuerentur, prout euique opus erat. Poflea vero v8um
fuitexpedire, utEcclefiabonaquoque immobiliapol 1 ideret,
ex quorum annuis reditibus Miniftrorum fuftentationi, per-
petub provifumeffet, ut eonftat ex Epiftola Decret. Pii pri¬
mi. Unde olim tongo tempore Miniilri Ecclefise, nihil
propriumpoffidentes, ex communibus Ecclefiamm, quibus
ferviebant, proventibus, alebantur, Sc quidemcommuniter
iaaedibus publicis fubtiuib aliquo Sacro S. Crucis, S, MA-

Bb 3 KI M,

i 9  8 A RCA N Ulili Al S TAT (Ji)

RI/E, &c. quemadmodum hac tempeftate-funt feminariaSc
Collegia. Imd nullus ad facros ordines admittebatur, nifi
aggrcgatus alicui fimili facrge cedi vel Collegio, ut videre eft
in c. Sančtorum, <kc. Quod jpfurn deinceps obfer v r atum fnit,
ut nemo ad majores Ordines fine tali fuftentationis titulo,
id eft Beneficio facro, ac certo admitteretur: alioquin ei Epi-
fcopus de fuo providere dcbebat, doneč aliquem beneficii
titulumconfecutus fuiffet, ut ihtuit Alekander III. in Concil.
Lateran, Pluribus tamen locis etiam olim Clerici extra com-
munitatem, fi patrimonia propria poffidebantad Ordines ad-
miffi, nune autem fine controverfia, fi Clerici cx patrimo-
nialibus borijs congruam fuilentationem habeant, etiam fi¬
ne ullo beneficii titulo facris Ordinibus initiantur, Gum ve¬
ro olim communis Clericorum vita, & cohabitatio finem
accepiffet: cceperunt ilHco bonaEcclefiaftica in quatuor par-
tes dividi : quarum una pro mensa & fuftentationc Epilco-
pi relicta fuit, altera ad facrarum aedium exftručtioncm k
reparationem'deputata; tertia Eleemofvnis in pauperes ac
peregrinos deftinata ; quarta menfae Capitulari pcrmifla, ut
uimirumeain Clericos five Canonicos pro fingulorum me-
ritis difpenfaretur. Cujusdivifionismeminit c. cognovimus
12. q. 2. Ex praefatis igitur conjicio: frufitusbonorumEc-
clefiafticorum ad Epifcopos & Miniftros Eeclefiarum: Bona

autemipfa, fub dominio efie tgntum Ecclefiae, cui a fidelibus
in nomine Chrifti & SS. Petri & Pauli data funt.

3 - Hinc bona Ecclefiaftica immobilia, qualia funt Domi-
nia, civitates, oppida, etiam pecuniae mutuo datae, & ad mon-
tes pios depofitae, <kc. funtuniverfitatis, <k ad Ecclefias, qui-
bus oblatae funt, proprie&inabalienabiliterpertinent. Ad-
miniftratores autem funt Pontifex, Epifcopi, aliique Subde-
legati Prodati & Ecciefiafticn Ex ejusmodi Ecclefise bono-
rum reditibus derivant beneficia, quae Ecclefiaftici percipi-
unt propter officia ex vulgato illo : Umne foneficium datur
propter officium,

4 .

LIBER VIL  i 9g

4. Porrb Beneficium duplici Jurefulcitur, Primumeft
fpirituale per fe ac fimpliciter quia officium, quod refpicit.
Beneficium, eft femum, five, V&iifterium fpirituale &  pro-
prie Ecclefiafticum. Alii ajunt: Jus officiis ,. five poteftas exer-
cenclrnumeris fpiritualis. Alterum Jus, eft fecundum fe tem-
porale, nimirum prceceptio tedkuum Ecclefiafticorum, quae
tamen fecundum quid dici debet five refpective, quatenus
annexa eft fpirituali officiu. Hcec dno Jura, licet fpetlent ad
Beneficium non itaconjuncb funt, ut fe par ari aIiquando non
valeant: Nam Jus fpirituale poteft manereabsqueperceptione
ačtuali redituum , ut Canonia, affieverante Panormitano in
c. cum fliper n. 2. non proebenda, Canonicum facit. Poffunt
quippe alia Jura eimanere, ut Jus fuffragii N:c. licet redims
non habeat. Et e contra poffunt rcditus Ecclefiaftici non Cle-
rico,fed etiam Laico ; immo & illi, per modum pcnfionis
affignari, non ob fpirituale munus five Ecclefiafticum offi¬
cium, fed ob aliam caufam, videlicet ad litterarum ftucUa ,
ad bellum contra infideles, in remunerationem meritorum*
quae tamen finem fpiritualem, licet non officium, refpiciunu

5. Bona Ecclefiafticorum alia patrimoniaiia funt, alia qua-
fi patrimoniaiia , alia Ecclefiaftica & facra. Patrimoniaiia
dicuntu r ea, quae funt vel avita, vel hereditate obtentavel
arte, vel ftudio, vel Principom liberalitate, vel alii modis ac-
quirendi ,qui etiam Laicis competunt, & proprie adventitia
dicuntur.

Quafi patrimoniaiia  illa quibusdam vidcntur effe , quae
non ipfi Ecclefiae ,fed immediate ipfis Miniftris a fidelibus of-
feruntur, tanquam laboris vitie ftipendium, ob quotidianas
Miffas, funer alium comitivam, &: alia facra fe r vitia, in com-
modum fidelium prseftita. Ejusmodi bona aequiparantur
patrimonialibus; acproindeEcclefiaftici quafi cum patrimo-
nialibus primi generis, difponere poffunt, liber e, donando,
vendendo, commutando , legando cuicunque quando-
cunque 5 Dignus quippe eft mercenarius mer cede iua.

Et

200 ARCAJStORUM STATUS

Et dcterioris eonditionis efle no n poffunt, quam Notarii aut
Procuratores puhlici, vel milites, aliique officiales publici,qui
largiffima ftipendia faciunt fua, St de iis difponer e poffunt tan-
quam fuis. Verum negant aliqui praefatam opinionem, 8t
oftenduntdifparitatem,eo quod Ecclefiafticis,quidquid da-
tur ex caufa fpirituali, datum cenfeatur eum onere fuperflua
non erogandi in profanas, fcd in pias caufas.

6. Bona Ecclefiajlica & facra  funt proprie reditus St pro-
ventus Ecclefiaftici, qui ex origine fua ad Ecclefiam pertinent;
ob minifterium autem, five officium Ecclefiae praeftitum, pe-
culiariter Miniftris illius debenuir: tales funt Decimae, 8t ora-
nes ex Dominiis Sc poffeffionibus Ecclefiafticis percepti fru-
ftus cujuscunque generis Sc nominis.Quorum in tantum funt
Domini, in quantumillisfufficiunt adhoneftam vitae fuften-
tationem,licetetiamper feex avitis fuis bonis largiffima pa-
trimoniahaberent, quae illis nullomodo officiunt, quinpof-
fmt fibi exEcclefialticis reditibus competentem fuftentationem
accipere, Sc cum ea de arbitratu fuo difponer e, juxta doftri-
nam Apoftolicam D. Pauli i. ad Corinth. 9. Qui in facrario
operantur, quae de facrario funt, edunt : Sc qui Altari defer,
viunt, cum Altari participant: Ita ScDominus ordinavit iis,
qui Evangelium annuntiant de Evangelio vivere. Hic abfo-
lute loquitur Apofiolus , nec excipit quidpiam de habend-
bus patrimonialia aut alia bona. Fručtus vero, qui excedunt
decentem fuftentationem Ecclefiaftici, Sc inter fuperfluos re-
putantur, faciunt quidemetiam fuos, fecundum quod innuit
ConciHumTridentinum Seffi22.c.3.ScSeffi.24.c.i2.dereform.
Ubiait intermittentes Officium Canonicum fručtus beneficij
non facere fuos; igitur non intermittentes facer e fuos conclu-
di poffit: Quod tamen non abfolute intelligendum eft, fed
cum annexo onere, ut quse fuperflua funt pauperibus, vel in
aliumjpium ufum erogandi ex juftitia obligati fint. Dixi ex
juftitia : Quiahanc obligationem effie generalem multi docent;
Tališ autem generalis&c ordinaria obligado proficifci nequic

exfola

LIBER Vil  201

ex fola lege CharitatisSc milencortlise, quia poflet aliquando
hujus legis effe&usSc cxercitium ceffare, (Ive neceffitas ero-
gandi in pauperes abe!Te,manentenihilominus fecundum ca-
noneSjPatres Sc Theologos obligationefub culpa reditus om-
nes fupeifiiios in piosuius applicandi., aut legandL _ Unde iit
hanc obligationemnon folum dirivareexlege Charitatis, fed
etiam Juftitise. .

Jmm6 .de Jure communi Sc antiquo Clerici, five Mini- C
iftri Eccldlae, de reditibus Ecclefiaiticis, etiam ad canfas pias c. ium in *
teftari prohibebantur. Non aliamutigue ob caufara, nifi quia
reditus Ecclefiaftici iuperflui debenturEcclefiae/undeprofecii c ' , s  * um *
funt*.; Et quamvis Ecclefia poteftatem tribuat Miniftr i s fuis.re-
ditus Eccldiafticos in pias caufas erogandi,<dum vivunt, non
tamen difpone.ndi.de lis in tempus poftjnortem fuam ? fed
,omne Jus beneficiati inbonisEcclefiafticis ipsa mortefiniatur,

.Se proventus.., qui ftuperfunt, ad Eccleiiam redeant. Idque
merico ut notatNavarrus q. 3. Apolo. itaab Ecclefiafancitum,
lUtMiniftri 8c beneficiatiEcclefiaftici faciliores effent, adbona,
quse iis.fuperfunt., intempore ad pios ufus con vertenda gnari
nullam fibi poteftatem defuper teftandi fupereffe* Et Jiincle-
gatarii, donatarii, heredes qualescunque Sc quomodocun-
que non polTunt accipereaut retinere, quod ipfis ex Ecckfia-
fticis fupei‘fluis'<reditityus relinquitur, lieet Porent Confangui-
nei Sc proximi, nifi pauperes fint;8e egeni. 'Nemo.aiitem
miretur,-cur Pontifices.non Cardinales, Epifcopos , aliosque
Ecdefice Praelatos: Epifcopi non fuos Miniftr o s .Ecclefiafti-

cos,Beneficiatosfive Curatos,five fimplices muldent,qui non

folum intervivos, verum etiam mortis caufa in Conlangui-
neos, bona fua fuperflua transferunt. Fit enim iftud ,ex du-
plici ferme motivo. Primum eft, periculum majoris m li;  ne
videlicet alias ex metu pcenae, prodigerent proventus Eccle-
fiafticos in faftum Sc luxum, Sc hispejora* Secundum eft, ne
in foro externoinfinitis ligitiis major occafio prtebeatur: pro-
pter commixtionem bonorum patrimonialium, adventitio-

C c rum.

202 ARCANORUAI STATUS

rum, induftrialium, quae alias liberae difpofitioni committun-
tur. Quis enim demortuo Eccleftaftico haec diftinguetcitra
periculum committendae injuftitiae: Permittnnt igitur fuperio-
resteneritudini fmgulorumconfcientiae: Interim Confuetudo
ejusmodi ( praefertim fi reftamenca fiant adcaufas prolanas)
nec juftaeftinfe, nec k  Praelatis Ecclefiafticis approbata, fed
tantum tolerata. Alulta , inquit lnnocentius III. in c. jam du-
dum de praebendis, per patientidm tolerantur, qu£ fi dedufta
fuerint in judicium  , exigente jufiitid non debeant tolerari,
Pontifex ejusmodi confuetudines (quae alias revera legi na-
turali ac divinae, ut alibi jam dičtum Sc adhuc dicendum eft,
repugnant, ac corruptelae potius tcnendce funt) non appro-
bat; fedtolerat, nonexculpat, fed cuique fuae confcientiae
permittit. Quaratione teftatur dočtiffiimis Navarrus defpo*
lHsClericorum$. n. n. 3. Facultatem teftandi etiamad cau-
fas profanas de fpoliis, fi ve relictis fructibus Ecclefiafticis a Ju-
lio III. Clericis in Curia Romana decedentibus concefTam fuif-
fe tantum permiffive Sc quoad forum externum. Mitius at-
tamen fentiendum de confuetudine teftandi ad caufas pias.
Prohibitio fiquidem teftandi ad caufas pias, cum fit de Jure
Canonico, videtur tantum efie Juriš pofitivi, confequenter
pofle confuetudine aut difpenlatione mitigari.

7. Quod vero Bona Ecclefiaftica in pias tantum caufas
erogandafint, conftatliquido ex SS. Patribus Sc Theologis,
acconfeffioneipforum Pontificum Sc Conciliorum, qucealle-
garehaudnoftrum eft: quia Principi fcribimus, nec alterca-
murcum Scholafticis: Nihilominus proferemus quosdam,

ne plane fine lege Sc authoFe loqui videamur. S. Auguftinus
ferm. 37. ad Fratresin Eremo ita loquitur. Clerkus, quifuibe¬
neficij fruftus tribuit divi ti, eo quod ipfe illud ei obtinuit ; quam-
*Vis in boe mundo non cafiigetur ; in alio tamen <eterno igne non
carebit.

S. Profper de vitacontempladva lib. 2. c. 9. paucis rem te¬
tam exprimit: P afior Ec de fin ti s , quibus fm fujficiunt , non

debet

LIBER VIL  203

debet atiguid erogare , cum n ihti fit habetttibus dure , guum
perderes, Nec UH  5  jui fuu pojfidentes duri Jibi aiicjiiid votuni,
fine grandi peccato fuo, mde puuper vifturus sr ut uccipiunt.
Similiter, &tferventius cjuidem, S. IfidorusPelufiota, oeilr©
divino quafi percitus , fcribit ad Paladium Diaconum. in
altero feculo pronuntiabitur ,contra sum h Judlce in c ort up to
in illo horribili Tribunali » cum clamalunt efurientes his vo-
cibus  : Nos tpuldem netpuč cibos ob neccffuatem naturi ab koc

uccepimus , htc vero dehtiis projluens , (dr opes congcrens  , reli-
tpuu in ho norel fplendidas infumfit\ Nudi dicent : durior hie
(dr dijficUior  , guam ipfu bjems nobis fuit. JEgroti  : gravior
ipsd &gritudine extitit. Pupilli  2  nullum putrocinium ab ea
tuli mas. ydu£  : non rt tulit nobis conjblutionem . Inclufi in
carcere  : Non fiHluvIt in nos lathrjmam sonfolatlonis, Cula -

vtitofi : non porrexit nobis marium (ublevutionis ; (dr ut fum-
mutim d cum  : um omnes  , guorum ordinatus ejl Epifiopus 'm
eum ciamuverint : gnid exiftimas pači ur um ejje fiudicem incor -
ruptum } An non graviter puniet, guem nec honor fecit mt~
liorem  ? fi quis vero non credit  „ fintentiam in Ev angeli o le~
gere potefi : Dividet eum & partem ejtts cum infidelibus ponet..

S. Bernardns breviffime , fed ad vivum tetigit Canonicum
illum Lngdunenfem, in Epiftola 2 . Jpuidguid pr&ter necef-
farium vici um, (dr veflitum de Alt uri retinens  ; tuum tron efi m
r upi n a (Ji, fucrilegium epi,  Omitto S. Hieronpmum, Chry-
foltomum, Ambrofrum aliosque, Tibi nofie fufficiat, mi
Princeps, quod una mente omnes fancti Patres fupponant,
Bona Ecclefiaftica efTe res DEI, patrimonium Chrifti, vota
fidelium, pretia peccatorum, pauperum fubfidia, Ecclefiae
•propria, aliis omnibus aliena.

Inter Theologos ad S. Thomarn provoco: Is 2.2. q. 18?.
a. 7. afleveranter diftinguit Ecclefiafticorum bona, & ficde-
clarat: Epifcopi propriomm Bonorum Dominium habent,
unde ex ipsa bonorum conditionenon obligantur, ut ea aliis
conferant, poffunt tamen inearumdifpenfationepeccare, fi

C c z  ' aliis

204  ARCANORUM STATUS

aliisnonfubveniant, prout requirit Ordo Chantatis: non ta-
men tenentur ad reftitutionemv quia hujusmodi res funt eo-
rumdominio deputatae; Sed Ecclefiafticorumbonorumfunt
tantum difpenlatores Stprocuratores; dicit enim Auguftinus
ad Bonifacium Epift. 5o. tom. z. Non illa bona noftrafunt,
fedeorum, quorum procurationeragerimus; non proprie-
tatemnobis ufurpatione' damnabili vindicemus.- Et alibi in
Corp, 2, 2. q. 66. a-7. Res, quasaliquifuperabundantes ha-
bent, ex naturah Jure debentur pauper um fuftentationi. Item
22. ar. 3. ad 3. Ea, quoe funt deputata ad fuftentationem Mini-
ftrorum,.fivefintimmobiliafivemobilia,,funtresfacra£,. hoc
eft addi vihum eultuni deftinatae;.

Quod ipsu Petrus Scotusde Inftit. Sacerd. p.ž.feflr.j;. cfocuitr
Conftat ex decurfu totius Ecclefiaeab Apoftolis exipfo jure di¬
vino (quod notandlim) Bonaomnium Ecclefiarum,cum Chri-
fti fint, meritd etiampauperumefle,. necuilaratione autpote-
fiatehumanafieri pode; ut ličite in alios u fus, qu a m Ecclefi alti,-
cos &paupenim*expendi poflTnt; 8 c  contrarium credimus e (Fe*
errorem graviflimumi faltem contrabonos moreš Sc  jufikiam,
&quid‘ni etiam contra. facram Scripturam. Auguftinus Bar-
bofadeofficio8cpoteftateEpifcopi tit.2. gloiT. 9. magnopere
dolet,. quod ubi primum quis in-Epifcopum defignatus eft,
velutpnedam'quamdam Epifcopatum effe arbitrantes „ proti-
misadeumundique amici, confanguinei, affines concurrunt,
aliusque filium in famulum , alius fratremalius Nfepotem
aliusfervumofferunt,. utnificonftanti infra£toque animo fit,
importunitati viSus cedat, quo fit,- ut tot oneribus preflus,
tantisque expenfis addidfcus, vix quidpiameifuperfit, quo Sc
multorum inopiae, Sc  neceffitatibus Ecclefine fubvenire polfit:
Epifcopus ergo debet effe ficutMclchifedecb fine Patre, fine
Matre, fine Genealogia fuperando teneros affeftus erga con-
fanguineos. AcceduntipfiPontifices (quorum maxime in-
tereft) affeverantes res facras non in alios , quam in pios
ufus, effe adhibendas. SicUrbanus PapaEpift. 1. c. z-  SicBo-
ssfacius inc. nulli 12. qv i t  Sic InnocentiusIII. in c. cumfecun-

diura

LIBER VIL  3Q$

dum de praebend. Sic Pius I. in c. ptfsediav 12. q. 2. Sic A!exau-
der III. inc. deDonation: fic alii Pontifices eornmque refcri-
pta Canonica. Et noviffime (ur antiqua fileam) Conci-
liumTridentinum, Seff. 25. c. 1. dereformat. interdicit Epi-
fcopis omnibusque Pradatis, ne ex reditibus Ecclefiae confan-
guineos, familiaresque fuos augere ftudeant, cum & Apoftolo-
rum Canones prohibeant, ne res Ecclefiafticas, quae Dei funt,
confanguineis donent.. Et alibi: qnte vero de Epifcopis dičta
funt,e,ulem non folum in quib'Uscuhque beneficia Ecelefiaftica
tam faecnlaria, quam regularia obtinentibus, pro gradus fui
eonditione obfervari.; fed & ad Sanflae- Romanee Ecclefiae
Cardinales pertinere decernit.

81  Porto, ne confcientias oppido ftringamus, neve ex ri-
gore nimio majora mala eoiifcifcamus noife oportet, non qu*e-
eunque ex proventibus Rcclefiafticis computari fliper Ana,
Enim vero non folum ea,, quaead honeftam & decentemMi-
nfftri Ecelefiafirici,. e}usque familiae univerllc fuftentationem *
fed edam.v qpce ad hofpitalitatem exercend:im erga Amicos r
peregrinos & Confanguineos, quaead praeffandas dotlationes
tam Poliraš, quam remuneratorias bendiciorum, quae ad animi
eonvenientem rclaxationem, quae ad apparatUm externura
mu n eri eompetentem , pertinent; quaeve. fibi ipfi ex parfi-
moniadetraxit 3  autinduftria <klabore comparavit,, excepta
omnino a fuperfluis funt. Ouae omnia. confiftunt potius im
morali judicio, quamut leges certas defuper ferre yaleamus,
Interimconfideranda eft tam Miniftri SeBeneficiati dignitas,,
quam ipforum redi tumamplitudo:utraque,fifimul vel feorfim
eonfiderata major. vel minor fuerit,plus vel' minus attribuet fu¬
perfluis. Pr ofe&d plus Deeanoindulgebitur, quam Canonico,,
plus Epifcopo, quam Decano, plus etiam Epifcopo, fi Cardina-
Es,vel Princeps, aut Regio fit ftemmate ortus: quales darifcepe
contingit. Infuper docet Navarrus qu3eft. 3, Apol. monit.34.
ponderanda efleMiniftri St Beneficiati merita aclabores, quos
tatiliter inEcclbfiam contulit dobrina,confilio&e.Narnob hanc
«iufemejusmodiementusvirplus,quamaliiejusdeStatus,fed

C c %  Eecle-

20 6 ARCANORUM STATUS

Ecclefise minus utiles, ajd fuilentationem fuam exreditibus Ec-
clefiafticis reciperepoteft, ut connivere videturipfe S. Paulus
in Ep. j, adTimoth. c. 5. Qui bene pr £ funt Prcsbjteri dupli-
ci bonore  (id eft munerum largitione, uti S. Hieronymus in
cap. 15. Matth. interpretatur ) digni babeantur , tnaxmequi la¬
borant in uerbo & doftrina.  Que refpexiire videtur Inno*
centius III. in generali Concilio, ubi pluralitatem beneficio-
rum, Curatorum StPerfonatuum prohibuit, in fine tamen li-
mitavit, inquiens: Circa fublimes tamen & liter atas perfonas,
qu£ majoribus beneficiisfunt bonorand£, cum ratio pojlulavčrit,
perJedem Apofiolicam poterit difpenjari.  Ejusmodi enim non
tam mercedis, quam prcemii loco in labores prseftitos con-
feruntur.

9. Prsemidis his circa bona Ecclefiaftica, quae narrative
magis, quam fcholaftice dedučta; quseve etiam Principes
nonignorareexpedit, adaliameconverto; Etprimoquidem
conftanter ajo : Bona reditusque Ecclefiafticos
tanta pollereimmunitate, libertate & exem-
tione, ut in illis niliil plane Principes faecu-
lares, difponere valeant; nifi quod vel Jure
territorii, vel Patronatus, vel Advocatiae, vel
aliopado autconfuetudine alongo aevoobti-
nueruilt* Ecclefiaftica quippe bona, bona funt faera, DEO
dicata, quae injufte ufurpare non minus faerilegium eft,quam
olim erat edere panes propofitionis, aut arcam Domini con-
tre&are. Obftringunt quidem Catholici Principes imnaugu-
rationefua, fe Sančtae Rornanae Sediš tutelam Sc patrocinium
fufcepturos; SteorumpropriumefTemunus, minime difb'
teor, fe praebere populo Miniftros Dei, Sc exiftimare adhibi'
tos fe cuftodes domus Dei. Auguftinus tamen libro prim, 0
controverfiarum inEpift. ad Gaudent. c. 34. compellat Ecclc'
fiafticos: Quamdiu er go <vos non tenetis Ecclefiatn , quam pr**

nuti*

LIBER  Vil  207

nuntUuenini Pifcatores , sipoftoli plantaverunt, tdmdiu Me-
ges, qui tam tenent, reftijfme ad fuam curamjudicant pertu
mre.  Item Tra&atu 2. in cent. 9. Mirantur autem, quincom-
tnouentur potrat e s Chriftiana adverfus deteftandos diffipa -
tor e s Ecclefia: N on ergo mouerentur ? Et qumodo redde-
rent rationem DEO de Imperio fuo ? Intendat cbaritas <veftra,
qu£ dicam  : quia pertinet boe ad Rege s fecuti Cbnflianos , ut
temporibus fuis pacatam vtlint matrem juam Ecclefiam, unde
Jpiritualiter nati funt . Ita Auguitinus. Cujus verba non eo
allegata funt, quafiRegibus & Principibus fas dlet , fe rebus
Ecclefiaitrcis immifcere; fed potius, liteum in Ecclefiam Or-
thodoxam Želu m commonfirent, ne fubditi hteretica lue fe
contaminenr, & conitanter Apoftolicae Sediš decretis Sc legi-
bus pareant; alleverante Leone Papa: Bes humana aliter tlita
ejfie non pojfimt , nifi qua ad diuinam confejjionerri pertinent ,
Megia & bacerdotalis defendat Authontas.  Neque tamen auE
Regia abutatur Sacerdotali, aut regiam facerdotalis ufurpet.
Notent Principes, Childericum ob unicam villam Ecclefiaa A-
quenli raptam, poft continuum & acutiffimum unius anni
morbum, tandem mifere expiraffe, fibique unius villulae mo-
dico lucello aeternam comparaffe damnationem, ut revelatum
fuit. Notent Berengarium Italfae Regem polt ablatam ab Epi-
fcopatu Novarienfi Infulam S. Julii, dono piorum Principum
Ecclefiae datam, mox perdidifiTe Coronam k  Imperium. Vo-
bis,mei Principes, DeusImperiumcommifit, Pontifici, k
Epifcopis, quae funt Ecclefiae, concredidit. Utraquepotcftas
juvet fe invicem, non fe deftmat,

10. Ve rum, quemadmodum Principes faeculares ab ejus-
modiabftineredebent; ita etiam ipfi Pontifices, Epifeopi &
Prselati ufurpare pro libitu nonpofiunt bona Ecclefiae, quia
nonillis, fed huk oblata funt. Bona quippe Ecclefiaftica in
piastantumeaufas ex titulo juftitiae eroganda effe, jam alibi,
& paulo ante ex Patribus, Theologis, Canonibus, Conciliis
k  Pontificum propria confefftone probavimus. Quod ipfum

nec

-208 ARCANORUM S TAHI S

iieclegeshumanae, necdivinae permittunt, videlicet, ut fas
dlet Adminiftratoribus Sc CuratoribusEcclefiae.,quales funt
Pontifices,Cardinalos, Epifcopi, aliique Praelari, ea, quae
Chriftoatgueejus Sponfje Ecclefiae, quafi in dotera inabalie-
nabilem , Sc quidem cx fine,intentione fpirituali Sc fuper-
naturali a piis ridelibus data Punt, in profanos ufusconver-
tere,aut inNepotesS c  Confanguineos pr odigere. Id gravi
fententia vetat Canon Apoftolorum 37. Sc7^ . Omnium
rerum Ecclefiafticarum c uram Fpifcopus
gerito, & ita jeas difpenfato * Jk  qua(i inipc-
.Čtante D£O v J redditurividelicetaliquandd de.iis omni¬
bus rationem) non licitum autem v ei efto, ,quid-
piam ex .iis .tanquam proprium affumere,,
aut .cognatis fuis elargiri, quas DivO de-
dicata iunt : Quod ji pauperes illi funt,
ut pauperibus lUbminiltrato ; non tamen
honorum (ideftprovehendae, ditandae familiae) pr<£~
textu res Ecelefiac ven um da to. J te m non

oportet, Jspifcopum Fratri ,, aut filio , ant
cognato, humano gratificart afFedu. Hinc

( nullus dubito) quin pollit lummus Pontitex, EpifcopiSc alii
Predati Confanguineos fuos ex thefauro Ecdefiae, ut alios
pauperes ; .Sc quidem quandum pro Statu .fuo indigent, ju*
vare; cur enim ifti deterioris conditionis miniisque illis fub-
veniendum effet,quam aliis pauperibusAt ditare eos, vel
ex infimo Statu eos evehere in Principatus fadigium hoc neu-
tiquam concedit, nec ratio, nec Canon, nec Patres, neque
boni Theologi. Nam bona Ecclefiaftica data funt non Fras*
fulibus , fed Ecdefiae, Sc cum onere erogandi ad pios ufus,
ut olim fecerunt primi Chriftiani, qui facultates fuas Apo-
flolis diftribuendas dederunt, non utique in profanas , led

LIBER Vlh  209

pias caufas, quemadmodum ex AOds Apoftolorum colligi-
tur, quod onus, obligatio <k conditio etiam poiterioribus
temporibus non fublata eft a modernis bonis Ecclefiafticis:
eaquipp e , c um ejusdem funt rationis, nempe fidelium pie-
tate <k voto donata in remedium animarum, idem onus ferrc
debentobligationis,utnimirum inpios, non profanos ufus
difpenfentur , ut dedaruit Gregorius M. ad Syracufanum
Maximianum fcribcns in Epiftola 11. libri tertii.

11. Quid deinde obftaret, viderent Prindpes faeculares
ampliflimos Ecdefiae reditus in profanos ufus, in faftum Ne-
potum, erogari ab ipfis Pontifidbus, ut etiam ipfi ad divifi-
onem tunicae Chrifti fe infinuarent, feque haud negligerent
apud fpolia Ecdefiae, ut jam fa£tum eft antiquo & novo
aevo. Megina gravis Theologus libro feptimo de reda in
Deu m Ede, Sacrilegam vocat opinionem iilam, quae Evan-
geiicum opitulandi pauperidus Minifterium excludit, quae
adulatoriis & vaniflimis quorundam Sophiftarum nugis in
Scholas irrumpens, protrudere coepit illam Sando rum Au-
thorum fententiam, Bona Clericorum efTe Bona

pauperum ; quafadum, ut Ecdefiae U  totiClero magni
thefauri inviderentur , multique Principes haeretici bona
Ecclefiaftica violenterinvaferint. Ade 6  Status Ecdefiae fem-
per periditatur tam exfe ipfo quia diminuitur, quam ex infidiis
malevolorum , quibus femper fcandalo fuit nimia profufio
opum Ecclefiafticarum, in Nepotes,Confanguineos,autejus-
modi profanas caufas.Nec obftat,quod aliqui putant & ide 6  er-
ranr. SS. Patres, & Canones loqui de obligatione ero^andi in
pias caufas pro tempore,quoproventusEcclefiaftici erant ad-
hucindivifi. Oquamturpishaecdivifio fuiffet,fi Deo fubtra-
xiffet,quae fuaefunt:fi Ecdefiae,quae illi donata: fi pauperi-
bus,undeinedia mori deberent, laxato interim fraeno profanis
ufibus, luxui, confanguineorum avaritiae, &c. quis hominum
dicet; divifione hac mutatam fiiifle bonorum Ecdefiaftico-

D d rum

210 ARCANORUM STATUS

rum naturam cum injurid Dei, Ecclefiae, pauperum, & fraudc
fundatorum. Profedo, qui, qui SS. Patres, qui, qui Theo-
logi,qui, qui bon Viri fcripierunt poft divifionem hanc fa-
G:im, idemfcripferunt, quod veteres ante divifionem, nimi-
rum , non licer e fuperfiua in profano s ufus converter Ne-
que divifionem fačtam fuifie in pejus, fed in melius, videlicet
ad vitandasdifcordias, quse ex communione bonorum fae-
pe faepius oriebantur. Hanc legem, ait Laymanus rečen-
tior Theologus de beneficiis Ecclefiaft. c. 3. neque ipfemetPa-
pa transgredi, & bona five reditus Ecclefiafticos, in profanunr
ufum convertere, aut alteri ita abfumendi poteftatem dare
poteft.

12. Ne dicas etiam, confuetudinem effe in contrarium:
Alias ego dicam : Confuetudinem abrogatoriam legis, de-
bere elle rationabilem, non improbatam a Patribus , nec a
Theologis reječtam : nec contra Canones & Concilia, nec
Leginaturali, nec divinae repugnantem. Videri ,utrumtua
tam ja&ataconfuetudo, non fittališ ? tu fuperiora lege, ego
fuperfedeo. At quod Papa tam imquam confuetudinem in
quibusdamlocistolerare videatur, fitideo, quod eam emen-
dare non poffit, ut coenas Bacchanalifticas, ne forte pejora
exiftant,aitGregoriusM. in c. denique d. 4.  fi a tali confue-
tudineprohibeantur : ut Salomon dixit : Qui nimis emun-
git >eliat fanguinem.  Ferre aliquando oportet, quod emen-
dare nequimus. Interim veriffimum e it, quod obfervavit
infignis Theologus Vasquez cap. 4. opufculo de Eleemofyn.
Nullumlegi, qui affereret jure tantum humano ad id tene-
ri, cui per confuetudinem poffit derogari, fed omnes, me*
lioris notae Dočtores afferunt, ad hocČlericos teneri jurana-
turali & divino. Quiabona proventus Ecclefiaffici funt
res alienae, patrimonium Chriiti, bona pauperum. At fi hoc
eft : quae lex naturalis aut divina fi in alios ufus, quam eos,
quo fimilia deftinata funt, non furti & facrilegii conde-
mnabit contravenientes. Unde licet Pontifex in ejusmodi

prše*

L l 8 E 'i Vil.  žit

prše vari catione non teneretur lege humani , tenebitur lege
divina <k naturah. Sane omnes Sb. Patres, Canones, <k Theo-
logi, qui de hac obligatione fcripferunt, fundarunt illam in
lege naturah divina. ItaScotus, TračE de Vita Sacerdo-
tum: Conftatex decurfu totius Ecclefite, ab Apoftolis, &
ipfo jure divino , omnia bona Ecclefiarum pauperum eiTe:
qui igitur contraveniunt, & bona fuperflua in pauperes non
conferunt, agunt contra traditiones Apoftolicas , & ipfum
jus divinum. Quapropter Navarruslib. de redit. Ecclefiaft.
q. 2. Monilo 7. ingenue fatetur : Ego femper fecutus funi
hanc fententiam, &contrariam tenuiflem certe, fi quo modo
fatisfaceremeaeconfcientiaepotuiiret; fed quiaidfacerenon
potui ideo tune firme tenui, & nune firmius affevero praedi-
£tam communemfcilicet, Bentficiarios , nontantumpeccare mor -
taliter  (id eft, fi fuperflua ex reditibus Ecclefiaflicis in vanos
& profanosufus profundant, teftentur, aut prodigant) fed
etiam ad reftitutionem teneri.  Et haec fententia eft dogma-
tiča, non amplius problematica, aut Jurič oppofita pr obabi-
lis : quae enim probabilitas effe pote* fi opinioni adverfae
e diametro contrariantur SS.PP. Canones, Theologi. Con-
cilia ac ipfi Pontifices (utfupra vidimus) quae uniformiter
concludunt, Clericos, ipfos Epifcopos non effe bonorum
& redituum Ecclefiafticorum, quoad fuperflua, abfolutos Do-.
minos, nifi cum onere difpenfandi ea in Ecclefiam, paupe¬
res '6c  caufas pias eorumque praevaricatores peccare contra
juftitiam & ad reftitutionem teneri. Deum immortalem! fi
ita eft? ut revera eft: quae hic aut doCtrinae probabilitas aut
confcientiae efle poteft fecuritas ? nulla, nulla. Unde Ca-
ietanus in 2.2. q. 43 - a. 3. non veritus eft concludere: Nec
Papa, nec aliquis Praelatus, eft Dominus rerumEcclefice, unde
ita tenentur ad bonorum reftitutionem, qui a Papa bona Ec-
clefise pro lubitu Papae habuerunt, utditentur, exaltentur,
& magnificentur, ficut qui ab aliis Preelatis. Multum quibus-
damdixiflevidetur Cajetanus, verumnihil dixit, nifi quod

z  sequuia

2,2  ARCANORUM STATUS

gequum k juflum ; cum obligatio hacc exceptionem non
patiatur.

13. Inftabis attamen: Pontificem efle non folum in
Ecclefiafticis maximum k fummum; Caputque totius Chri-
ftianae Reipublicae, fed etiam quoad jurafaeculi k majeftati-
cam poteftatem, Principem abfolutum, independentem k
apudregnantes Europae Chriftianae coronas, in maxima exi-
ftimatione, tam quod Paftor fit omnium, k Vicarius Dei in
terris, quamquodpoflideatampliflimos, eosque opulentifli-
mos Status in ltalia. Accedunt aliquot Regna jure Vafalla-
gii ipfi fubjeda ; ficut k ingentes ex toto, imo utroque
orbeproventus, vel dixerim potius, thefauri, qui Apoftoli-
cam Cameramin horas quafi fingulaslocupletant. Cur igb
tur dedeceat tantum Principem, aut ex tanta poteftate non
valeat fuo arbitrio confanguineos fuos, vel ditare, vel exal-
tare, aut tantis facultatibus cumulare, quae fufficiant fuften-
tandae tam amplae dignitati, qualis eft, fummi Sacerdotis in
terra, Pontificis nji^ni, Principis potentiffimi efle fratrem,
Nepotem, aut alu^Rnguinis nexu conjundum ? Cur non
poffitillis fumma k opima largiri Sacerdotia, fuprema Mi-
nifteria, Generalatus, Legationes; imo feuda, quae aliquan-
do extranei obtinuerunt, utEftenfes, Farnefii, kc. amina-
turali jureproximis plura debeamus, k facilius moveamur
confidere negotia fuis, quam alienis. Id pradicari toto or-
be; haec humanitatis efle officia, id a fandis etiam Pontihci-
bus, quales erant Gregorius XIII. Pius V. Clemens IX. kalii
non perperam agi vidimus: Nepotes ipfos commendarunt
exempla optimi odoris inCajetano,in Diomede Carafifa,aliisve,
Haec funt, quae fat diffuse fuperius explanatae dodrinae circa
bona Ecclefiaftica opponi poflunt. An vero fufficiant tam anti-
quam , quamrecentemtot SS. Patrum, Pontificum, Cano-
rum Conciliorumac Dodorum primae claffisinfringereTheo-
lcgiam,tibi, cuihaecfcribo, miPrinceps, judicandumrelin-
quo. Interim duo hic feorflm declaranda veniunt 3 primum

LIBER VIL  215

eft locupletatio & exaltatio Confanguineorum: Alterumber?
neficiorum in eos coliatio.

14. Et ad primum quidem ajo, licere Pontifici, licere Epi-
fcopis, licere aliis Ecclefiae Pradatis fuos conjundoS, quales-
cunque illi funt, ju vare ex fuperfluis Ecelefiae, fi funt paupe-
res Sc indigentes: Sc quidem copiofius pro Status nimirum
Sc dignitatis conditione. Tales quippe non definunt effe pau-
peres, licet confanguinei funt Pontificum St Epifcoporum.
Deinde fubfidia pauperibus deftinata augeri vel minui femper
poiTunt pro conditione perfonarum, quae velpluribus, vel
paucioribus opus habent. Seponendi tamen funt affečius
humani, nec libi eos dominari finant, fi immaculati efTe vo-
lunt coram Deo St hominibus : uti erat olim Clemens IV*
duoBenedifti XI. St XII. Clemens IX. duoultimilnnocen-
tii XI. Sc XII* lili quippe nullam unquam maculam contraxe-
runt alicujus inordinati in fuos affečtus; Imo potius, quia
minime fatagebant, Familias fuas five honoribus plus aequo
majoribus aut divitiis cumulare, gloriofiffimam meruerunt
apud pofteros memoriam. Rurfus ajo; Licere quoqueil-
lis, ditare Sc exaltare fuos, dummodo id accidat fine difpen-
dio Ecclcfite, ejusque fanaiffimo fine; fine facrorum negli-
gentia, finepauperuminjuria, fine feandalo facrorum negli-
gentia, fine pauperum injuria, fine feandalo : fine publicis
querelis. Quae omnia licet abeffelonge debent, non tamen
Pontifici unquam defunt, centum aliifubveniendimodi: qua-
les effe poffunt ( prceter collationes officiorum , de quibus
poftea ) commendare eos externis coronis Sc Principus, ho-
rumpatrocinia, amorem, atque etiam liberalitatem illis con-
ciliare, opulenta matrimonia comparare, avitabonainillos
refignare 8cc. Quae profeftč nihil officiunt Doarinse fan-
aorum Patrum, vel Canonum, fed de genere licitorum effe
cenfentur. Ejusmodi autemmedia vel fufficiunt ad dignitatem
provehendam Sc fuftentandam Familiarum Pontificiarum,
vel non? fiita? fiitishoc illis erit. Si non?  minime tune defe-
aum fupplere licebit ex thefauroEcclefise,ex bonis pauperum,

D d 3 #x

214  ARCANORUM STA1US

ex feudis Patrimonii Chrifti. Non enim ideo creati funt Ponti-

fices, nec ideo Ecclefias dati funt a fidelibus bona, ut illi farni-
liasfuas in Principatus convertant: vel fi hoc licebit: vix,
mecaftor, fufficient tot Pontificum familiis, fiveauaimPe-
ruanum, fi ee argentum Mexicanum, žk proprie di vidi debebit
inconfutilis illa (id efl inabalienabilis ) tunica Chrifti, cui ipfi
gentilespepercerunt. Vero verius omnino eft, nos debete
naturali jure, plura proximis: at non de re aliena. An li¬
cebit nudare alios, & inde veftire fuos ? minime gentium:
hoc utique jure naturae prohibitum eft, quo nemini licet lo-
cupletari cum alterius jadura. Et fi ab aliquibus Pontifici-
bus pradicari vidimus; fimul etiam fcandala corruptelas
morum fpedavimus ; querimonicas autem Camerae Apo-
ftolicaeobdebitacontrada infinitas, Cleri, populi Romani,
paupcrumque gemitus , & Principum quoque externorum
execrationesaudivimus. At non contra allegatum Gregori-
um XIII. non centra Pium V. &: Clementem IX. namlauciatii-
fimos nimirum Pontifices : led quam rari funt ifti inter tot
alios ? quot Borromsei, quot Diomedes inter tot cemenos
Riarios, Valentinos, Carafaeos, &c. in tam reardua fecurita-
ti confulendam, & veftigia potius fedanda unius reda gradien-
tis, quam mille aliorum inter praerupta errantium. Quanti <k
quam egregii, atque aeviterna recordatione digni extitere in
folioPetri, quibus nihil ignominiae cedit, non altius extu!iffe
familias fuas, neque pauperum fpoliis cumulafle fuos. Semper
magis ignominiofum erit, Ecclefiam diripere, pauperes negli-
gere,Clero detrahere,fcandala invehere,querelasundique con-
fcifcere; quam non providere fuis, quam eos non ditare in im-
menfum , quam familiam fuam non exaltare ad invidiam,
quod fandi Patres volunt, Canones inculcant, Theologi do¬
cent, utraque Lexpraecipit, & odorboni exempli perfuadet*
Dodrinte pradicaefiveconfcientise dirigendae loco fubjungo
graviffimi Theologi Cajetani fenfum de hac fuperduorum
erogatione, ubiinz,2. q. 185. a. 7. nonquidemdePontifice,

fed

LIBER VIL  215

fed de Epifcopis, ita differ it : Reditus Epifcopales aut funtte-
nues, itaquodnon futficiant pro fubfidio Epifcopi j aut funt
mediocres, ita quod fufiiciant, Se parum abundat; aut funt
abundantes notabiliter fupra id, quod neceffarium fit fuften-
tationi Epifcopi. Et fi primo, aut fecundo modo fe habent,
cum conftet, quod principaliter ordinantur ad Epifcopi fu-
ftentationem, idem videtur de reditibus iftis judicium,quod
dcPraebendis Clericorum,ita,quia, quod parum fuperabun-
dat, pro nihilo a jure computatur : ideo jura de diftributio«
ne in totreliquas partes, fcilicet pauperum St fabricae, non
videntur habere locum in iftis: & propterea non obligantur
tales Epifcopi ad hu jusmodi diflributionem. Si autem reditus
funt pingues &c  abundantes, ita ut infapientis animum cadere
non poiiit, quod fint Epifcopo afiignati pro ejus fuiientatione,
tune tenetur Epifcopus duas quartas ad minus, diflribuere
juxta Canones in pauperes & Ecclefise fabricam, feu fuppledi-
lcm tke.  Et Ratio eft, quia ex hoc, quod Clerici feorfim ha-
beant fuam portionem, non eft fubtrada a jure, portio paupe-
ribus debita ex jure: Sc fimiliter non eft fabricae fubtraeta a jure
portio illi ex jure debita, fed bona Epifcopalia remanent afteda
tališ juriš difpofitione antiqua & fanda ♦ ita quod quemadmo-
dumquando erant communia Ecclefiaftica bonahisquatuor,
fcilicet Epifcopo, Clero, Clero Pauperibus & Febricae, com-
miffa erant Epifcopo cumvinculo Sc debito tališ diftribudonis:
ita exclufo unomembro fcilicet Clero a tali communitate,
quia jam liabens proprias Praebendas loco fuaeportionis, re¬
manent bona Epifcopalia communia reliquis tribus,ita quod
pauperibusremaneat debita quarta portio, qtixprius eis de-
bebatur, Sc EcclefiaeFabricae fimiliterfuaquartaportio. Nec
cbftat, fi dicatur, quod jura illa fmtper contrariam confuetu-
dinem abrogata, fciente tanto tempore Romano Pontifice, Sc
non reprehendente, quoniam non confuetudo, fedabufus eft.
Et fimiliter multa per patientiam tolerantur,auae fiad judici-
um deducerentur,argurentur.

j  5. Ad

216  ARCANORUAi STATUS n

i$. Ad fecundum, circa collationem officiorum , k
benefkiorum in fuos, nec lato ungue difcedam a, Conciliis
Lateranenfi k.  Tridentino, a Do&rina S. Thomae, k  a fent<m-
tiaInnocentii XI* necconditutioneipfiusfuccedoris Innocen-
tii XII. Quorum omnium calculo condanter adevero,Pon-
tifices pode fuos Confanguineos k  Nepotes ditare k  exaltare
non folum illis officia , cum folitis fuis proventibus, tam
fpiritualia, quam faecularia( non tamen nova aut excogita-
ta)fed etiam beneficia opima, non tamen multiplicata, vel
citra graves caufas difpenftta, k  quae a Sede Apodolica fo-
litumeftconferri in alios k  extraneos , conferendo ; modo
digniores, vel aeque digni fint,acalii ; k  extranei; in quos,
ficonfanguineideedent, merito conferri pddent. Hoc pa¬
de non tam Pontifices ditant fuos, quam eos exercitant in
iis , undb acquirere, mereri ac confequenter locupletari pof*
funt. AlTertumhocdependerab illa quaed : one, din in Scho-
lisventilata; an fufHciat digno, praeterito dignioreconferre
officium vel beneficium. Venim cum idud, ipfa tam aequi-
tas, quam ratio perfuadet , dignioris  nimirum Jemper parki
tuendas ;  mirum nemini lit, quod contrariam fententiam
fanftiflimus Pontifex Innocentiusdamnaverit, k  exinde tam
fecuritati, quam utilitati non minus publicse, quam privatae
cujusque merito k  dignitati providerit. Totum hoc lucu- •
lenter declarat Dočior Angelicus z. z.  q. 63. a. 2. ad 3. Quan-
tiim ad hoc, quod eleftio inpugnari non podit in foro judi-
ciali, fufficit eligere bonum, nec oportet eligere meliorem;
quia dc omniis eledio polfet habere calumnia : fed (quod
bene notandum ) quantum ad confcientiam eligentis neceffe
ed eligere meliorem , vel dmpliciter , vel comparatione ad
bonumcommune. Iterum 2.2. q. 185- a- 3- lile,quidebet
aliquem eligere in Epifcopum , vel de eo providere, non
teneturadumeremeliorem fimpliciter,quod eft fed fecundum
charitatem ; fed meliorem quoad Regimen E cele d ae, qui fci-
licet podit Ecclefianf k  inftruere, k  defendere, k  pacifice

LIBER Vil  217

^ubernare. Ad noftrum cafum adhuc magis appofitMoqui-
turdt. 2.i.  q. 63. a. 3. ad i.CircaConfanguineos Praelati diftin-
guendumeft; quia quandoque funt minus digni fimpliciter,
& per refpedum ad bonumcommune; Sc fic fi dignioribus
praeferantur, eft peccatum acceptionis perfonarum in difpen-
fatione fpiritualium, quorumPraelatus nonefl Dominus, ut
ea dare podit pro lubitu. Quandoque vero confanguinet
funt aeque digni ac alii; Sc fic ličite poteft absque perfona¬
rum acceptione confanguineos fuos praeferre, quiafaltem
magis in hoc praeeminent, quia de ipfis magis confiderepo-
tcll, utunankniter fecum negotia fpiritualia pertradent(ut
folent Cardinales Patroni.) Elfettamen (quod notandum) hoc
propter fcandalum dimittendum, fi exhocaliqui exemplura
fumerent, etiam praeter dignitatem bona Ecclefiae confangui-
neis dandi. Subeit quafi femper aliqua fufpido cum cito, aut
avide nimis promoventur confanguinei. Huc refpexiffe vi-
dentnr Patres Concilii Lateranenfis fub Innocentio III* ubi
ajunt c. 30. Grave nimis Sc abfurdum eft, quod quidam Ecclc-
fiarum Praelati, cum poffent viros idoneos ad Ecclefiaftica be-
ncficia promovere; carnali affedione dudi,non rationis ju-
dicio; non verentur indignos album ere, quos ncc morum
honeftas, nec litterarum fcientia commendant; unde gravia
damna Ecclefiis provenireconftat. Verum ad praefentem ca-
fum declarat adhuc dariusConriliurnTridenunumSefir. 24*
Omnes 8c fingulos, qui ad promotionem praeficiendorum
quodcunque jus, quacunque ratione habent, facra fynodus
hortaturSc monet, utimprimis meminerint, nihil fe ad Dei
gloriam 8c populomm falutem utilius poffe facere, quam|fi
bonos Paftores, Sc Ecclefiae gubernandae idoneos promove¬
ri ftudeant; eosque alienis peccatis communicantes mortali-
ter peccare; nifi quos digniores Sc Ecclefiae magisque utiles
ipfijudicaverint; non quidem precibus vel humano affedu,
aut ambientium fuggeftionibus, fed eorpmexigentibus nie-
mis  praefici curaverint,

Ec Neque

JJarbofa

pcteft,

Epifcopi

M 2»

aig :ARCANORUM STATUS

NeqUedicas: Licet Pontificum, magnorumqiie Ecclefise
Antiftitum confanguinei non per excellentiam apti vel digni
funt, aut faerapurpura, autpedo Sclnfula, aliis<que inEecle-
fia confpicuis munenbus, poterunt nihilominus, per alios
ejusmodi officiis quam optime fugi. At mihi, hoc non
eft, confulere populiš, fed nočete; non Ecclefiae fervire, fed
ea tantumfrui; nequepraeftare, ad quod eleftus es, muneris
tui llegimen; fed proprium, & alienum augere diferimen.
Quis deinde rationem aliquand6 dabit, nifi tui, commiiTa
eft tota villicatio ? a quo repetentur emolumenta ab E cele*
Ea fuis Paftoribus in mercetdem dara,. quarn qui ea indignk
perceperunt, & otiose conlumpferunt. Vae cultoribus Do*
minicae mellis, fi cum palea compurantur!

Ex dictisliquidoconftat omnibus Regnantibus, quod il-
li,. five ut immediati collatores, five ut Patrom, fi ve ut Apc-
ftolici, aut Catholici Reges, quibus forte ex munere vel pri*
vilegio incumbitEpifcopos, aliosque Ecclefiarum Antiftites,
Pontifiti proponere, vel nominare, digniores femper p topo*
nant vel nominent ad officia &c  beneficia Ecclcfiaftica, prae*
fertim curata,. & mitrata. Sandi Leonis Magni, & olim Ro¬
mani Pontificis divinum prope fequantur monitum: ille enim
inEpiftola 87. ad EpifcoposAfricanosita fcripfit: Quodfiiii
quibuslibet Ecclefiae gradibus providenter, fcienterque cu-
randumeftjUt in Domini domo nihileftinordinatum, nihil-
que prsepofterum; quantomagis laborandum eft, ut in ele-
dione ejus, qui fupra omnes gradus conftituitur, non erre-
tur? Nam totius Familiae Domini Status 8rOrdonutabit,fi
quod reauiritur in eorpore, non inveniatur in capite. Ubl
eft illa B. Pauli praeceptio, quain perfona Timotheiomnium
facerdotum Chrifti numerus eruditur, & proinde unicuique
noftrumdicitur: Manus citonemini impofueris,nequeconr*
municaveris peccatis alenis? Quideft, cito manus irnpone*
re, nifi ante maturitatem setatis, ante tempus examinis, an-
le sierkvuti laboris, ante experientia*ndifciplinseEeclefiallE

cyi»

LIBER Vil  219

ciim honorem tribuere. Ita eft : Prindpes, qui proponen«
dorum , aut nominandorum ad (lateram non appendunt mo¬
reš, merita, laborcs, eosque aut coeco impetu, aut atfedu
tantum humano, aut ad importunas prcces, 8c fuggeftiones
propcnunt, St nominant Sedi Apoilolicas; communicant pec-
catis aliems , ait S. Paulus; Illis , inquam, omnibus , quas ex
malo talium hominum regimine, icandalosa vita, facrarum
rerum pr odigalitate, infcitia Sc imperitil divinorum, luxu Sc
fallu oriuntur. Quam inepta ad facras mitras Sc purpuras
manududioeft, ubi, coecus coecum ducit, Sc hunc fine exa-
mine ille fufdpit, quem tot mille animabus praeficit!

Eandeitiobfervationem teneant Regnantes, in conferen-
dis faecularibus officiis Se dignitatibus,aquibus dependet fa¬
lus, exiftimatio Sc confervatio Reipublicae : Sc licet tantum
dignis conferre po0int ex plenitudine poteftatis, digniores
tamen eligere ne graventur ex amore falutispublicte.

Edam ad honores mundi line fuffragio aetatis, fine me-
ritolaboris indignum e(l pervenire; Sc licut eligentes nota-
ri folcnt imprudentiae vel levitatis,ita elediambitus Sc corru-
ptelae, fi probitatis Sc experientiae documenta eos non adju-
ventad honorum dignitatumque mcrimenta.

Natura humani ( fi per fe eam fpedemus) ita compa-
ratum eft, ut cfigniora curet magis ; preeftantiora se (limet
potius, tutiora ampledatur libentius, Sc femper in perfedio-
ra plus incumbat: nifi forte per accidens depravata redda-
tur adulterinis affedibus. Ita, Sc tu, mi Princeps, fi fanam,
fi falvam, fi incolumem vis Rempublicam, prseftantiorem
femper illi quaere medicum Sc fanitatis five Magiftrum, five
confervatorem : Si tuto vehi geftis ad portumfelidtatis pu-
blicae, peritiffimum tibi affume Navarchum, cujus ope in ah
tum proveharis, nec impingas in calamitatum publicarum
fyrtes Sc fcopulos. Ut pafhm male nonaudias, nonprseficc
Statibus tuis indignos. Ut fanditatem Sc reditudinemcon-
filiorum tuorum revereantur omnes; ne tibi adleges in ad-

Ee 2 ju-

110 ARCANORUAf STATUS

jutorium homines inexpertos, St absque fuffraglo merito*
rum. Ut Tub imperio tuo felices fintpopuii - ; ne cammittas
Iios luppis,nec Pharifaeis, neque iis, qui praeefie tantum, nec
prodetfe voiunt.jTua jačtura, Scpopulorumtuorum injuria,
immo perditio Ifrael ex teerit, fi cum dignioribuspoRis, in-
dignis tamen Sc tuam Sc puhlicam falutem curandam defers.

CAP UT XVI

De Regini Coron<e Francu.

I.

R Egalia omnis ad quatuor prcEcipue jure refertur: vel ad
ekčiionem , vel in ^efti turam ,  vel collationem,  vel perce-
ptionem fručiuum  ex Ecclefia vacante. Omnis quippe Regalia,
unum, plura, aut omniaexhishabet, ex confuetudine po-
tiRimum,vel privilegio fpecialiter obtento, ut paflim Regaliftae
exiftimant. Regalia autem Coronae Frančiče pnetendit jura
praefata omnia, praecipue vero perceptionem frutfmm  ex cau-
fadepofiti, feu Cuftodiae proventuum Ecclefiae vacantis, Hu-
jus rationem refundit Maimburgus lib. de la decadence fol.
214. in inveftituras, quasGallia Anno 1122.in Concilio La-
teranenfi, tolerantia Calixti II. Pontificis obtinuit, inquiens •
Si enim feuda, jura, patrimonia, alireque facultates Ecckfiae in
manus Principum haud recidunt fublato Paftore, quid ergo
dari poteritele&is? dare autem Principes non poterunt, fi
non habuerint. Cum igitur Concilium Lateranenfe inveftitu-
ras feudorum Principibus eoncellit, etiam occupationem con-
ceRit vacantium Ecclefice bonorum. Ita ille. Hsec autem occu-
patio deinde in Dominium tranfiit praetextu didae advocatiae
Sc inveftiturae; ade 6 , utReges Galliae non folum Jus praefen-
tationis, fed etiam collationis, ufumque frudum redituum

Eccie-

LIBER Vil  221

Ecclefiaram vacantium fibi (Schincdolor, Sc lachrimae!) ar-
rogaverintr Nihil minus vero de hoc, nec quidpiam in praefa-
to Concilio Laterartenfi, quodtam fptendidd allegat Maiom-
burgus invenitur, aut legitur, immo pothiscontrarium. Alii
refundunt hoc totum, inplurima feuda,qu?e olimexlegato
& pietate fideMum, Epifcopatuum Sc Abbatiarum fundationi-
bus, adeooue provenobus Ecdefiakicisimmixtafuerunt Ne
igitur fuo dofninio dire&o plane deftituerentur Reges,juftum
illis videbatur ex Jure feudorum proventus duntaxat vacan-
tes fibi applicare. Sicut enim feudum Vafallo vacans, cum fuis
reditibus intcrim a Domino ličite oceupatur; fic Francise Re-
ges vacantibus Ecdefiis,, earum temporalia, doneč provide-
antur novis Paftoribus, ufueapiunt, exantiquo,utajtracilh',
Regni more, Sc depofito, five cuftodia Advocatis Eeclefia-
rum, competente, Jus Regalise (ja&ant illi) fex jam faecu-
lis, 8c muko ante Lugdunenfe Concilium immotum perfti-
tilfe, nec poffe tanto tempore firmatum fine injuria Sc da-
mno everti. Deinde quantulum hoc Regibus hac tempefta-
te bencficium, refpečtu eorum, quae olim illi in EccIefiasSc
Epifcopatus contulerunt; Quantulum hoc Ecclefiarum modo
incommodum,quae olim mukdmajoribusgravabantur. Erar
enimantiquitus Jus Regalise muko gravius: tenebanturquip-
peEpifcopi, Regesfuosin belIumcomitan,arrra, commea-
rum Sc ftipendia conferre, aulam Sc militiam hofpitio excipe-
re, multaque alia prseftare, nune Epifcopis remiha. Con-
cludunt tandem,nonfoluminConcilio Lugdunenfi definitum
Jus Regalias, tuto ab iis poffideri, qui longa confuetudine ,
Sc privilegio munirentur: led etiam hoc Jus pofterlonbus Ca-
nonibus muko antiquiuselTe, ac proindenecillis,necrecen-
tioribusRomanae Curiaedecretis reftringipofle: Regem er go,
qui nihil novimolitur, Sc praedecefTorum fuorum infiftit, ve-
ftigiis, Epifcopis quidem in vacantes Ecdefias fuccedere, fed
authoritate plusquam Epifcopali, regia videlicet, nulis legi-
bus Romance Curise definita aut obkri&a. Ita Galli Rega-
liftee. Ee 3 2. Obfer-

222 ARCANORUM STATUS

z.  Obfervaadum porro, etiam in Germani! olim fuiffe
Regaliam,&:.ab Imperatoribus diu; nec folum ab his, fed etiam
ab aliis Principibus exercitatam. Venim liane ipfam , licet
diuturna confuetudine obtentam, nolebant Ponti tices amplius
patiex eo, quod viderentur Imperatorum invediturae per vir-
gam.& annulum parumdifferre abaftuali collarione Epifco-
patuum, ideopoftlongas collučtationes inter Sacerdotinm k
Imperium, tandem concordatum & condufum fuit, Regalium
ejusmodi, feufaerarumdignitatumufurpationem contra Jura
humana Sc divina indu&am fuifle* Igitur Imperatoribus eam
abjurantabus, fublata demum St abrogata fuit. In cujuscon-
teifationem extatrefcriptum Friderici Ih ad Honoriumlil.Pa-
pam de Anno 1219. Similiter Otto IV* renuntiavit expreflis
verbis huic confuetudiniScindebitae vexationiocaipandi tam
bona mobilia, quam manentia vacantium Ecdefiarum, ut re-
fert Baronius ad annum 996. Henricus quoque imperator,
cujus verbajextantin adis Concilii Latcranenfis: Ego Henri'
cus dimitto Deo & Sandis ejus , Petro, & Paulo , omnem in *
*vejlituramper annulum & Baculum, concedo in omnibus
Ecclejiis jieri eiettionem & liberam confecrationem. Pojftjjio-
ne s etiam omnium Ecdefiarum , ut reddantur fideliter adju'
vabo.  Unde conječtare licet, invefliturae, quae figna folum
erantcollataedignitatis Ecclefiaftiae,nonresipfa, tantum per-
ftringebant fedem Apoftolicam, quanto nune oftendiculo elfe
debeantin Galliaačtuales illae Regaliae, Stcontinuo exercitatse
occupationesbonorum Ecdefiarum vacantium? cum tamen
exprefse tam in Concilio Lateranenfi cap. 4. quam Tholofa-
Do Canone quarto, interdičH fuere omnes Principes, qui deli-
cientis Epifcopi St Clericorum bona diripere, aut quomodo-
cunque ufurpare, aut retinere praefumpferint*

3 ..Nihilominus, licetabufus iifedeteftabilis(utConcilium
loquitur)nonfolum in Imperio fublatus,St inConciliisdamna-
tus, fed etiam paffim ab omnibus faeris canonibus prohibi-
tus fuiffet , in Gallia tamen viguit St permanfit; modeltius

»ttarnen*

LIBER VIL

22 $

attamerr, quam modo, praefertimnoctiltimo ažvo. SaneLu-
dovicusS. cum in terram Sandam, Chrifto Salvatori milita-
tunis, abiret; plane abdicavit fehoc praetexto jure, matrique
praecepit; ne deeedentibus Epifcopis bona Pontifidalia diripe-
ventur,aut diflrahcrcntur,fed permitterentur Ecclefiis,.ad quas
fpedarent. Extat quoque recentius edittumHenrici Quarti:
Non eft,ait ille.voluntatisnoftrae Regaliam nobis vindicare,ni~
fi intra eamformam, modumquc, qua nos 8c Antecedores no-
ftri Reges ea gavili funt,'nec intendimusin prsejudicum Ec-
defiarum, quae hadenus exemptae fuerunt, eamproferre.

At prorfus neganthoc Galli,ajuntque, fub Henrico Quarto,
potius contrarium decifum, <k quidem non temere, nec in
eonfulto, fed adlaibitis peritiflimis , juxta St- sequi amantiffi-
mis vhris, quosque ipd Epifcopi Judices optalTent. Nihil
amplius a Rege deri po tu ide , quo confcientiae fuae confule-
ret, Ab iftis autem Jus Regaliae illimitatum Sc univerfale,S£
in omnes Eecledas agnitum fuiile,

3, Toleravit Sacra Romana Sedeš Regaliam hanc longiore,
quam forte par crat, tempore, licet eontradicentibus femper
Epifcopis J tundre; extra tamen haec ultima tempera, quibus
fe illi plane Regaliae fubdiderant, T oleravit, inquam, eo du¬
da principio: Sapientes quaedam tčtlerare oportet, etiam quae
non probant, ut tranfitum ad majora faeiant; quaedam in tem-
pus re jicienda Ste. Quae conniventia ficut femper male cedit
Ecclefiae cum haereticis, ita etiam aliquando cum Principibus
Cathollcis,plus aequo praefumentibus: neque enim arro^antia
ita cavenda eft, ut veritas relinquatur: Utexemplo fuo docuit
Hildebertus Epifcopus Thuronenfis, qui fe Ludovico Graffo
de dignitatibus viduatarum Ecdefiarum difponere volenti vi-
riliter opponebat, utipfeferibitad H mor in m JI. Papam Epift,
67. His aliisque premorangudiis, quia zelo zelatus fum legem
Domini; quia non fum transgredus terminos,quos Patres no-
ftri pofueamt; quia dignitates Eccledafticas nec ex Regis prse-
cepto difpofui, nec ei facultatem difponendi indulfi. Sandus

quoque

214  ARCANORUM STATUS

quoque Thomas Cantuarienfis inquiebat: non fimulatione,
non tempore regi debet Ecciefia; fed julhtia & veritate, quae fe
obferyantemliberat ab omni periculo. Quod de fe ipfo va-
ticinatus fuifie videtur San&usvir, non multumpoft caefus
Londini a Sicariis, quia magis Ecclefiae St V eri Liti s candorem,
quamauram Regiam Staulae favores amabat.

4 . Etquis ingentem Sc palpabilem infolentiam in hac Re-
galioe practenfione intercedere, non videati imm 6  indignita-
tem maximam efleajo: Quod Ecciefia Romana, quae Unica
eft, St Matrix omnium Ecdefiarum, pati Sc audire cogatur,
quafi fuam aemulam Ecclefiam,  nimirum Gallicanam,  annon
improprium quoddam hoc effc Romanae Apoitolicae fedii
Quo fenfu, obfecro, St amaritudine exdperetSanO:ifiimus no-
fter, fi Germania fibi afifereret, ut Gallia, dicique yellet fuara
Ecclefiam, Ecclefiam Germanicam  ? praefertim cum iibud ma-
]ore Jure poffit, quamFrancia: Enim vero, ne dicamdela-
titudipe Germaniae, certum eft Germaniae Ecclefiafticos Prin-
clpes longd majorem, magisque abfolutam, cum Regia plane
Majeflate territorialrs Dominii, St meri mixtique imperii pof-
fidere poteftatem, quod in Gallia nullatenuseft: Scpeneslorh
ge opulentiorem Clerum;licet etiam amplilfima bona fint apud
Heterodoxos. Nunquam tantum dillimulavitliicra Romana
fedes cum Germania, quamolim, & nune cum Gallia ; licet
illatoties, offenfa infuis Nuntiis, Sacerdotibus Sc  Pontificum
Nepotibus.

5 . Et quantum Jam abfuit, ut Ecciefia Gallicdm  ante
non multos Annos non fepraecipitaverit, utolim Anglicana?
Unicus obex St repagulum erat manfuetudo Ecclefiae,Sc Inno-
centii XI. Pontificis exuberans modefiia. Nonne Epifcopi,q u *
olimcontradicebant Regaliae, St magis obtemperabant juffis
Pontificum, quam Aurae Regiae, fepoftmodumcolligarunt,
cum Ludovico XIV. Sc proter vč reltiterunt Authoritati Pon-
tificiae, prae aris 8t vocismanutenentes Regaliam? Haec, fi non
credis, lege ada S/nodalisconventus Panfiisa toto Galliano

Clero

LIBER Vil  22f

CleroAnnoi682. celcbrati : lege tot eodem anno Epiftolas
Epifcoporum ad Papam fančtiflimum Innocentium XI. datas,
ubi plane objiciebantPontifid’, olim Ecclefim Prindpum in ft
jura tolerajfe : exemplumque Bonifacii Vlil* utriusque Juriš
peritiliimi Pontificis Regi Francise ultro <|uaedam conceden-
tis, utfaceret ličite quod alias faciebat illicite  , utgebant* Immo
divifam plane jam animo volvebant Ecdefiam Romanam, vel
faltem Matricem illam, Sc aliarum caput efle tacite negabant,
ubi in fecunda Epiftola ejusdem anni fuam independentiam
jaftarc aufi dicebant: Nic£nos  nimirum Patres prouidiffe qu<s~
cunque negotia , ubi orta, ibr fmienda, nčc unicmque Provin -
ck gratiam S. Spiritus defuturam  , qud £quitas d Cbrifti fa-
cerdotibus & prudtnter 'videatur  , & čonftantiflime teneatuu
i\e dicam ? appelladones Romse prohibitas fuifle, Sc appellan-
tes graviter punitos Sc c. Infultabant tandem: Haec Majorum
fuiUe documenta,qu3e,uthauferuntabiis, ea pariter Eccle-
fialtici vigoris Sc facerdotalisanimi exemplo ad poReros trans-
mifluros. Quin feaemulari vellePatrum fapientiam, qui in
fimilibuscaufis,fimili modo s  fuis infiitutis providebant, ne-
que id aegre tulifte furrimosPontifices Bonifacium Sc Ccelefti-
num Scc. Scc. Quibus autem fandilfimus Pontifex Innocen-
tius XI. cumlachrymlsrefpondebatexPropheta: Filii Afdtris'
me<£ pugnauerunt aduerfum me.  Quamvis ifti boniEpifcopi
Sc Galliae facerdotes adverfus femetipfos magis pugnabant,
dum in ea caaisaPondfici refifierent,inqua agebatur, immo
periclitabatur de eorum Sc Ecdefiarumfalute; quos enim ma¬
gis pulfabatRegalia, quam Epifcopos 3  ut paulo poR patebit
exrefcripto llegis.

Quid dicam dealiiscpam plurimis ( fedavertantSuperi
a Chriidaniilima corona ) omnibus Sc prcefignificationibus
periclitantis inGallia Ecclefiae 3 Nonne jam SacriCanones toties
in Parlamentis, (dicafierio plane feculari) examinati, ventilati,
mutilati,aboliti ( an forte Laicorum Judicum artibus in Or-
dinem redigidebere putant, fponfam ChriRi Ecdefiam) Con-1

* 1 cilia,

226  ' ARCANOmM STATUS

cilia,quale praefer tim er at Lugdunente, re j c£ta *ejt» anathc-
mata irrifa ' r  V exatae iacrae Virgines, clau&ra violita, fuppreflfaE
iibrae Sc canonicae Elediones, Virginibus Sancfcimonialibus im
vitis intrufae Antiftitae Ste. Nonne inforo Laico accufaci inno~
centes Sacerdotes, etiam manu Carnificis percuiii ? O fi nonl
( meumnoneft inventum hoc, fedquaerele fueruntGallorum
Romam niiflae.) Iteriminmediumprodeatluduofa ad fpe-
ciem, fed reipfa, (cumfata aliter deftinafifent,) umbratilis tan-
tum viri rehgiofi St regularis Canomci PatrisCerle Vicarii Ge-
neralis St OmcialiS: Ecclefiae Apamiuenfis ab Apoiiolica fede
conftituti catailrophe; quem Regius Tholofae Senatus, cum
ejuscruore,.utilleipfefcribit,fatiarinon poterat, in imagine
fua, ad fuream condemnavir. Circumdudaell a Carnifice in
curru, vehendis ad fupplium reis deftinato , effigies praefati
religiofillimi viri, per freq,uetiores Tholofae vicos, St compita
ferali pompa, infblentique ritu;mox incelebri foro praecelfae
trabi fufpenfa ; quidni ? in Eeclefialiicae poteka tis fiammum
praejudicium, nedicam ignominiofillimum ludibrium ? Non¬
ne,ut prnefams Pater Cerle ad Pontifkem Anno 1681. feri-
pfit, plane auditi funt de inftituendo in Ecclefia GallicanaPa-
triarcha (quafi ide exlex effet, nec fubderetur Pontifici) teme-
rarii fufurri ? Quid hoc aliud protendebat, quam Ecclefias no-
vumadftruere caput,Stin RegnoChriftianifiimo impiiflimum
meditari fchifma? Quaefama tune maxime vcrificibatur ,cum
univerfim omnes Epifcopi ditionum Gallicarum ( etiam relu-
&antes)omnes religiofi St ex Cathedra Dodores (etiam con-
trarium afferentes ) cogerentur Regaliae a henri ri, hoftibus fe-
dis Apoftolicae in Ecclefia St Capitulis fociari, fupremi Paftoris
irocem, minas, anathamata contemnere.. Haec autem St alia,-
quae fubticet calamue, Regaliae nomine, hoc ultimo aevoaut:
machinata, aut patrata r  a me nequaquam in fraudem Galliae
evulgata funt, fed abintegerrimis-Viris Sc Epicopis Aledenfi St
Apamienfi,aliisque,fummo Pontifici perdiffuse exaratas lite-
*as, queikaoni£e inftar* denunciata ,, ac proinde notoriae.

6 . Ver

LIBER F 11 .  227

6. Venim , utpropius, & quMemmodemam Regaliam
tangamus, eammemoratus LudovicusXIV. ( forsnonfui fed
male confuientium culpa ) non folum ad eas Ecdefias, quae
Anno 1274. fub co.ro.na Francise erant, atquerefpe£tu illarum
Papa Gregorius X. in Concilio Lugdunenfi Regaliam Regibus
Francise, indulfiffe videtur; Papa verb Leo X. in Concordato,
quod cum Francifco primo inierat eam tali modoconfirma-
vit & renovavit: fed etiam ad alias omnes Ecclefias indifFe-
renter, quae tune fub coronanon exiftebant; prsecipue verb
adeas, quaeinnoviteracquifitisProvinciis^cdirionious, quae
tam amplse & numerofae funt, ut Antecefibrum nemo tot
tantasque conquifierit, comprehenduntur,extenderemolitur;
eoque Glementem IX. induxit, ut illi jamnominationem Epi*
fcopo rum in neo-acqu ifitis concefler it &ec„ Noviflimb autem
non folum dexteritate fua fuor umque, fed etiam terna deda-
ratione in tantum eludatus dl, ut etiam ipfe Clerus Gallica-
nus, (quiprius alias Regaliaecontradicebat) fuffragareturin
votum Regis* Prima dedaratio emanavit Anno 1673. cujus
virtute judu omnes Ecclefue, qua Begi s Imperiumpatet, Bega¬
li* faS* funt obnoxi<e, iis tantum exceptis, qu£ titulo onerofo
libertatem redemiffent.

Per fecundamdeclarationemaltiusintonuit: Omnes cttm
Epifcopos tum Arcbi- Epifcopos, qui dcinceps promoverentur 9
pofl duos menfes djuramento fidelitatis šegi pr*(lito , ebftriSas
fore , ut boe ipfum juramentum , in a&a Begia Parifienfi Čarne -
r* referri curent, petantque literas, quibus expirajfe, finitamque
Regaliam , Oeconomo t  qui <vacanti Ecclefi* prafuerat, infinue -
tur ; id fi omitt ant pr omoti > perinde ac 'vacante fede , Regaliam
duraturam.

Per tertiam declarationem plane in altum prove&us ita
imperavit: Epifcopi  &T Ar cbi  - Epifcopi jamtumpr omoti, Mln-
fulispotiti, & huietdpojfeflionefruentes, quique juramentafua,
ut prgfatum ejt, libris Parifienfis Camer£ corrputorum inferi -
bi non fecerant , nec literas obtinuerint fublaU Begali£ duo-

Ff 2 bus

228  ARCANORUM Sl AT m

bus menfibus poji mulgatam bane declarationem , uirumjue id
p *Jient, aut fi neghgmt, permde ac viginte Regi h a & jede
‘vacante,omnia beneficiaab bujusmodi Epijcopis confeni fohta &
alia &c. Regi* difpofitionis futura , ac titulo Regali* tmpetra-
tum tri..  Quibusdeclaratiombus nonfolum llex auxit Rega-
liam exteniive, fed etiam intenfive contra omnium Antecef-
forum morem, quod expendenti patebit.

7. At quo jure fibi tantam Regaliae extenfionem inten-
fionemquearrogat Galliari ex fumrao forte, Regioque Jure ?
Equidem: fed norme. veteres ac ipfi: plane Gentiles dixere s
Summum Jus,  fuinmamefTe injuriam.  No n

ejusmodi exotica, piorum Regum edifta continebant: nori.
olim Chriftianidimee Galliae haecconfuetudo.fuit. Ne, quaefOj
tranfiliamus terminos, quos poluerunt Partes no dri. Capitular
tia quippe Caroli. Calvi Francise. Regis aliter fonant, Sc mi¬
liti declarant: Si quis Epifcopus interim obrnit , Arcbi-Epifco -
pus ipfi fedi 'vifitatorem fecundumfacro canones deputet . qui
una curn tpfo Comite ipfam Ecclefim , ne pr*detur  , cuftodiaL
Ide erat olim verus Sefalutaris tifus, qui nune tranfiit in. abu-
fum. Hinc praefatus Caroiuspublico referipto redituitRhe-
menfi Ecclefiae, plena integrirate omnia, quae, dumfedes illar.
Padore, vacaret, Hinc marus a Rege conditutus Oeconomus „
acceperat; ut.refert libro tertio Fiodoardus. Qua obfecro*
perturbatione 8c interna amaritudine pulfabuntur ab exfur-
gente fynder.efi illi, quos Reges. vacantium Ecclefiarum fru-
Gibusaugmentant, cum viderint, vel in faero tribunali mo*
niti, Vel infeipifis ad totCanonum minas, Sc anathemata ex-
perre£ti,fereddere debere, quaecunque ex ejusmodi facrisfru-
ctibuspercepifient? Tune regia beneficentiailiis potius ceder
mruinamtemporalem,, velinperditioneniceternam. Enim
vero cum ejusmodi faeris canonibus repugnant, aliud medium
redintegrandae Sc acquietandae confcientiae non ed, quam red-
integratio partis laefae, Sc redimtio perceptorum. Cudodiai
sedmim vacantium in Gallia tolerata, non infertufucapio-'

neiu

LIBER VIL  Z2 9 '

nem. Verba Concilii Chalcedonenfis, quodalias imFrancif
percelebre eft, canone 1 5 . ita habent: Redi tll-S E CCle EeC.
vacantis iategre cuftodiantur«. Condiium quo.
que fupra citatum.Tholoianum exprefse praecipit : Prtmi-
tiae quoque &Decimae ,, &oblat£Qt*es , h  bo¬
na caefcera deficieiitis Epifcopi, &: € Jerico-’-
rum a Principibos, vel: quibuslibet Laicis-
diripi & teneri peniius.- interdicimus Qui
veio pertinaciter iila pra^fumpleriiit: ab
Ecckte Brnimbus tanquam facrilegi arce-

antur. Nec minus appofite exprimk femimi tim m C o«r-
cilium: quoqjue .Lateranenfe fupra memoratum. capite 41.

Sančborum Patrum Caiionibus- confona
ftatuentes,, oblationes auferri omnino pro-
hibemus & fub Anathcmatis diitričfcione:
firmamus, & paolb ante capite4. Sacrilegum j;u-
dicat quemcunque Principem * fi quidpiami
p odbili on um- Eccleliafhcarum d bi vendica-

V e rit. Omnibus autem diltinctius, refpebtu Gailiae refol-
vit praefatum Condiium Chalcedonenfc, quo ipfi Galli ful-
ciunt caufam Regis. Ibi enim definitum: Jus Regaliae tut6>
poifideri ab iis, quilonga ccnfuetudine autprivilegio muni-
rentur, quod Gailiae auribimnt Regaliftae: fed reticent in cau>
da vcnenum. Concilium etenim tolerat Regaliam prcefcri-
ptamr, d am nat extenfam. lmofubpcena excommunicatio-
nis omnibus quantacunque dignitate. fulgentibus prohibet,,
ne Regaliam ad Ecclefias extendant, hujus fervitutis hadcnus:
infuetas. Jam confer declarationes has Conciliorum in ma*
teriafacra, ( quod notandum) cumpraefatis declarationibus'
Regis: & ftame; aquibusftat Authoritas&fides ? Enim ve--
ro, li etiam tolerafleiit facra Concilia morem Regaliae in Franv

1 f 3 ciai

J3o ARCANORUAi STA 1 US

ut tune er.«:: nonideo extendi poterat, ut nune tft, aut
eara sffe, R.ex praetendit. £rat olim Regalia fuis dreumferipta
limicčbus, nune indefinita. Erat cuftodia fručtuum vacantium
pro fucceflbribus faeris; nune cftgratificatio, merces, Sc mu-
ibficentia Regia., extra fphaeram Ecdefiafticam, inperfonas
faeculares, vel faltem quibus haec non eompetunL Erat de-
jpofitum, quod de Jure Civili Sacrurn  diritur, Se maximam
jqptimamquejidemindepofitarioexigit, non direptionem Sc
diftraftionem in Laicos, Screrumiacraruincapaces. Erat ut pa-
trimoniuinpauperum calamitoforum refrigeriumScpeculiura
Dei babi tum; Se jure merrto tale:quid enim alrudproventtisfunt
Eccleiialbci, quamfideJium oblationes, Ekemofyna facra , Sc
hipes paup erum }  An ejusmodi fpoliis vel augendum aerarium
puhlicami, velrefardendusmiles, yel profananda in Laicos,

? use ex aliquando profanis, jam extitere facra, čepar s tunicae
"hribi ? An dos viduatae Ecclefise proferipto fponfo Chriflo,
applicanda fifco; vel inter fseculares difpenfanda: Quod autem
adhuc al-ia muho graviora, in Ecclefiam Dei, inde profluxe-
rint prcejudieia,eonllat ex San&itiimi Pontibcis Innocentii XI.
Ep idola tertia, ad Regem Ludo vieum exerata, quae non exb
guum veritatiadjicietrobur* ita enim 25. Decembris Anno
1678. ad praefatum Regemfcripiit Scc. PlurimorumlitterisSe
fermone pro comperto affertur, omnia deteriore in Franci!
loco indies elTe, če praetextu Regali se ejuscemodi, Beneficio*
rumcollationes, če canonicas inlHtutiones impediri, Epiko-
porum audioritatem pefliimdari, Ecdefiafticam dtfciplinani
ordinemque turbari, novam denique praxin veteri Ecclefise
praxi, Če divinse inilitutioni contrariam invehi a fasadah po-
teftate; neque ea dam Sc timidb beri, fed palam Se manu Re¬
gia. Non repetimus boeloco ( ne a&um agamus) quot inde
leandala Se guerelae, quot in Clerum incommoda nafcantur,
quod Ecdefiae uniyerfse a tali exemplo periculum, quse tempe-
Itas imminet, quse nemini 8e honori mo macula, quze coli'
fcientiae labes incurratur, Satis ipfa patent per fe. Ita Renti fex*

S.Huic

LIBER VIL

f.Huic autem Pontifrciae asrinaadverfibm ad Regem.£ar-
&aeoccafionem praebueranr. iteratas querebe Nieoki de Par-
vilon EpifcopLALe&enfis. r  ob Regaliae uftim in. tara diceee-
fim,.qjuac ab eodibera femper fuit r n©n pridemiavežkiim.Conr-
quercbaturenim primo aDrogatumedecontra. fa&omneEpiiP-
fcopis. provincialnim S.ynodoruua ufum r atqwe de.rebu&Ec-
eleliafticis. inter fe communiGandi, Se ad federa-. Apoftolieatrs
eomuni norainereferendiinterdičiarrifaGultatem.- Ojiaintet-
dieto manifeltum fitPrimatus Romanae Ecclefise j,uEa.«xiradc;
convelli, &c  eomraii nicationera omnenai Ecckiiarum Galliae;
cum Romana.fede,hliarum nempe cum Matre^bLv/i, toliique z
eoque plane rem adduciam ,,ut tri um Ecclefise cathedraiis-Ca-
nonicorumincMtaperfigilli Regii litterasretegatione mul¬
ata tusfuerit quam Sortem ipfe jam.currecet, nifi avertant Su~
peri. Aggravabant quereksduo alii caufus-i Nam- Regaliftat
quidam Tholofanus ex inopinato umi m, exEcGlefi 35 .fuseea-
diedraliS'Canoiiicatibus 5 -OGCupaveEat,,ejusquepoireflionemi
perinde, ac fi fedes=Epifcopalis vacaret,, invaferat: neque hoc
folum; fed palam etiam aflerebat, Ale&enfem EpifcopatUm „
no 11 obftante antiqua-libertate &c poffeiiione memoriam ho-
minum cxcedente, aliisque tot.Authenticis ti tuliš,. Regaliae.
obnoxiam clle; imm6 Regaliam in ipfus dioscefim.jam efTer
apartamquam-tamen praedičtus- Epifcopus per 36. Annos
pacifice. ,.Se nulka Regaliftis turbatione fa£ta,,regebat?„ac de:
! 5 eneficiis- omnibus fuse poteftati obnoxik libere difponebat*.
Acceffit aiter cafus- Garcaifonenfis cujusdam* Geriči infaluta-
tso, immo renirente Epifcopo ad provifionem Canonicalem s ,
praefatae Ecclefiae. Aieacnlis titulo Regaliae intrufi ,&c. Ul-
timumrvero praeter muka alia, maxime coram Curia- Roma¬
na, exaggerabat, quod cogeretur Regaliam eonfiteri,,&. vii
declarationisRegiae fuperius memoratse.adftringeretur-ad prae-
ftandumdefuper Sacramentum fidelitatis, &.adiada publicai
fori faecularis referendum; cum tamenM etropo Hrana N ar-bo-
aenfis Ecclefia* quae omnivim in Gallia ?.ntiquHfima. eft, & &

232 ARCANORUM $7  AT US

qua Aledenfis Originemduxit,cum hac libertate, non fub-
jac.endi Regaliae, nata fit ?  eamque & prius, quam Coronae
tiniretur, & pofbjuam unita eft, Ludovico Sando regnante.
Regumpatrocinioretinuit, praefertimpoftLugdunenfe Con-
cilium, quo Regalia prohibebatur in alia loco, quam quae
illam ufu recepillent extendi. Nec minus a Philippo Pul-
chro de Anno 1303. ejusdem immunitatis confirmationem
accepit, ficque diuturna ac immemoriali poffeffione liberta-
tem fuamprasfcripfiL

9. Alterum animadveriionis Pontifkiae caput, erantEpi-
fcopi Apaminenfis juftiffimae praeces, quibus a S, fede opem k
remedium, contra memoratam Regaliam, cujus praetextu
Rex ex improyifo fuam etiam Ecclefiam, efto femper liberam,
nec ulli Regaliae fubjacentem obruerat ,<kmifse implorabat &
cumlachrymis referebat, Regem Chriflianillimum Jure co¬
ronae , feu fupremi Dominii non folum frudum feu reditus
praefatae Ecclefiae Apamienfis, fed etiam beneficia Ecclefiafti*
capleno jure, & absque canonica inilitutioneconferre velle,
quamvisfua Ecclefia nulii unquam Regaliae obnoxia fuerat,
idnemoliri Regem feadhuc fuperftit, cumtamen nullibifede
vacante, locum habere Regalia poffit. Conquerebatur ultra;
fe a Regenuper arreftum five decretum accepifle, quo ipd
Imponebatur, intra duos menfes Sacramentum fidelitatis in
ada puhlica referre, admitterequc aliquos de quibusdam Ca-
nonicatibusaliisquebeneficiis regularibus Ecclefiae Apamien¬
fis , titulo Regaliae, provifos, idque fub poen& privatioms 0-
mnium fruduum , & proventuum temporalium. Regiis
hilcejuffis obtemperare cum nequiret,jadurafeomniumbo-
norum temporalium muldatum elTe, quod tamen,non tan-
topere fibi cordi fumeret, quam qucd tumultuaria Clerico-
rum tum faecularium, tum ex diverfis Ordinibus feu congt‘ e '
gationibus regularium turba, preetextu Regaliae, necdumva-
cantia Ecclefiae cathedralis beneficia protervb invadat;fefuam*
que fponfam exinde ludibrio omnium cxponi, privarique fe

L IB EK Vil ^n

non folum fuis, ( de quorum jačhira gaudet) fed iis maxime
proventibus,qui primo ad alenaa duo feminaria,in quibusCle-
rici, animarum faluti ac curae addidi, magnoque numero fu-
ftentantur; fecundb ad fabricandam sedem Cathedralem hae-
reticorum furore plane deitrudtam ; tertio ad alendos tegen-
dosquepauperes,qui plurimi funt, Scqui hoc fubfidiodelti-
tuti in extremam neceflitatem adigantur; quart6 denique ad
exfolvendum aes alienum, quod, ut omnibus hifce expenfis
par eflet, necefifaribcontraheredebuerit, deitinati fuerunt, Sc
fimilia, quam plurima.

10. Terrium animadverfionis Potificiae motivum, erant
adPapamdelatae querelae Monialium Ordinis S. Clarae Urba-
niftarum in Tholofana civitate graviflimse dolendum, Sc
dolorem in paternumfinumlnnoccntii XI.multiscumiacry«
mis deponentium. Venerat enimadilludMonafteriumMo*
nialis quaedam alterius Religionis cum magno comitatu, mi-
litumetiam cohorteftipata, ut Abbatiflatus perpetui polTefii-
oneminvaderatpraetextu Regiae nominationis, nulli juri aut
confuetudini, nulli Apoftolico indulto fubnixae. Haerebant
attonitae ad inufitatae rei fpedtaculum Moniales, fed moxcol-
ledis animis Sc  implorata coelefti ope, quacunque ratione
licuit, fe oppofuerunt viriliter, ne immunitati Ecdefise Sc  In-
Aittito Ordinis fui Apoflolica Authoritate firmata tam inau-
dita Sc  pcrniciofi exenipli injuria inferretur. Interea autem
fliperante vi militum cedere tandem coačtae funt, unde effra-
ftis foribus Sc pariete ipfo, liberum fuit praedidse moniali
cum fuo comitatu faeculari clauitrum Virginum Deo dicata-
rumintroire cum quibus ingrefli quoquc mlites, violenter
ibi, Sc  facrilege fe geflerunt, magno cum totius populi Tho-
lofani, imo Orbis totius, quo tarna devenerat, Chriftaini
fcandalo.

11. Quartum motivum animadverfionis Pontificiae fuit

Vičani Generalis Apamienfium a Sede ipsa Apoftolica con-
ftitutijoannis de Cerle perfecutio graviffima Sceorum, qui

Gg cum

a 3 4 :ARCAKORUAl STATUS

cum Papa adverflis Regaliam re£te fentiebant aerumnaeSc ca*
lamkates. In primis exiiium Canonici de Mafcaras, qui quod
divinis ,cumRegalikis excommnnieatis } intereire conitantiffi*
merecufaverit,in urbem Brivam DioecefisLimovicenfis rele-
gatus ek: exilium Procuratoris fifcalis Apamienfium in op*
pidum Daubufifon relegati, eoquod inter concionandum ti-
deles adfundendas Deo preces in praefentibus Ecclefiae necef-
fitatibus ti 1 , i (Tet cohortarus: aerumnae ParochiGenefii dcMon-
gailard ob publiciram figniftcatamque Ordinationem Apami¬
enfium officialis Apokoliči : Sc Vičani Beatae Magdalena de
Saurat, ob folam de affixa Ecclefiae foribus eadem ordinatio-
ne fufpicionem in carcerem detruforum. Similiter aliorum
Sacerdotum Sc Parochorum S. juliani deAxiat, S. Petri de
Ornoiac, S. Laurentii de Verniole, Francifci RoulTe Canoni¬
ci contumeliofiilimae incarcerationes. Morum quoque im-
probitas a Regalikis in Apamienfem Ecclefiam introdu&a:
Reditus quippe Scproventus Ecclefiae,legitimis poffefforibus
fublati, in ludos,compotationesque expendebantur. Con-
temtus Pontificiae authoritatis,cujus decreta,anathemata,non
folum puhlicari vetabantur,fed inquirebatur in eos, quipo-
pulo ea legenda propofuiffent ; quod praefertim fub Tho-
iofano Antikitepradicatum foit. Im6 ed res devoluta, ut
magis Parlamenta, quam Concilia, minusque veneranda S.
Petri Cathedra, quam profana faecularium judicum fubfellia
fuere. Haec Sc alia, quae recenfere longum effet, ex rela-
tionibusdiver forum, praefertim Joannis CerleApokolici Apa¬
mienfium Officialis moverunt Sančfiffimum Pontificem In-
nocentium XI. ut in ultima Epikola fub dato 3. Maji 1681.
graviffimis verbis perkrinxerit Regem, addids comminatio-
nibus, ac tandem, invocato ipfo Numine concluferit: Ex-
furgatDEUS,8cjudicetcaufamfuam. Nemo enim ek, qui
nonintelligathifcemolitionibus fummam rerum Ecclefiaki-
carum in difcrimen adduci. Nam fi diffimularetur diutius
decreumi Regium ,  quod Arrekum vocant, malum indies

LIBER VIL  235

magis invalefcens, brevi profccro fieret, ut disie&is ac revul-
fis ubique gentium terminis, quos inter utramaue pote (latern
divina ordinatione pofuerunt Patres noftri, nulla relinquere-
tur rado tuendae difciplinae, nulla facerdotio reverentia, nul-
lum Epifcopali Ordini amplius vefligium priftinae dignita-
tis, <kc.

12.  Porro totus Regalias orbisvertitur induobus axibus,
quibusfubmotiscadetilia. Dicereitaque volo: Geminumja-
ctitant fundamentum Galli, quo fnndant jus Regaliae in Gal-
lia: utrumque an fubfiftat, expendamus. Primum jus lle*
galiae cotevum efle Regno , Sc competere Regi in Ecclefias
Gallias univerfas tanquara RegiceCoronte innatum,&: infitum;
ad inftar legis Salicae , quce quidem primitus ad Salam fiu-
men, territorium fatparvumcomplexa, nuncintotRegna,
quot Provincias, Sc  Regiones ditionis Gallieae extenfa eft.
Denique pervicaciflime inhaerent Regaliftae fuae opinioni,
ajuntque euftodiam hanc, occupationemque fručkium va-
cantium antiquiflimum jus Regni efle, & a nullo Regum alie-
nari pofle, veluti Regalia Sc  jura Majeftatis, quse omnium Po-
liticorum calculo inabalienabilia funt. Ide6, fiquiPraede-
ceflorum remififlent de Regalia quidpiam, inde non obftrin-
gi fucceflores. Modernum Regetn nihil aliud, quam fua pe¬
tere, nec tam de lucro, quam de dignitate & jure Regni cer-
tamen efle, nec fibi minorem, quam Papae neceflitatem jus
Regaliae, qucd amajoribusaccepiflet, tuendi: hocenimcum
thronum conlcenderet, jurafle, Sc  hancipfam Religionis efle
caufam, juramenta fervare.

Hoc autem mere Majomburgi (Regaliftarum Antefigna-
ni) aflertio eft: fuppofltum, non probatum. Quis enim de
Laica poteftate jus fibi arrogare poteft Ecclefias, eorumque
Antiftites Sc  Miniftros, ftlis libertatibus atqueimmunitatibus,
e o ru m qu e ufu Sc  antiqua pofleflione , contra generalium
Conciliorum decreta Sc  veterem inconcuffamque obfervan-
tiamfpoliandi, non alio prstextu, quam novae Sc  in nullo

G g 2  prius

ARCANORUM S1ATCIS
prius Condlio, nec Lateranenfi, nec Tholofano, nec Lugdu*
nenfi allegatae Sc auditae opinionis, Jus ejfe cotvum Gallti in
cmnes Ecclefias.  Si errori huic acceflitMajomburgus, dixit
tantum: nihii probavit. Si deinceps fatalitate temporum,
acceflere quidam Epifcopi; fane nihii argumenti, praeter au-
ramaulae, habuerunt, quo immunitateni Sc libertatem Eccle*
fiaeindubium revocare potuiffent, nifi forte, ut rem fuam
agerent 3  nihii follicid, fi puhlicam perderent. Edic Maiom-
burge: Quis Regaliam innečtere potuit Coronae in praeju-
diciumtertii, ideft, Sediš ApoftoUcae, ad quam folam Sc cui
illaconcedit, ex natura rei fpe&ant facra Sc divina ? aut quo
modo illa cum Regno prognata , fi iilud aliquot faeculis an-
te Clotildis tempora Evangelii Lumen non vidit ? Progna-
tammagis čredo exSimoniaegermine, cupiditate nempe 8c
avaritia, non tamRegum ( quorum aliqui Ecclefiae calculo
fan&i, coeteri omnes mihi in veneratione funt,) quam affenta-
torum, qui ejusmodi opinionibus infafcinant magis animos
Principum, quam dirigunt; fataguntque in turbidopifcari,
fuisque commodis viam ftemere.

Nullo alio jure haec Regaliae origo conftat, nifi imagina-
rio vel ufurpatorio : 8c fi ad trutinam rede rem expendas,
adverfari magis comperies jura omnia Regaliae, quam in ali*
quo opitulari. Jure quippe naturae differunt Spiritus 8t ca*
to, Mundus ScEccIefia, llegnum Sc Sacerdotium, fuacui*
queexhispropriapoteftas, proprium regimen, fpecialis vis,
Virtus Sc Ordo, qui eatemerecommifcet, a natura recedit.
Juregentiumnunquam jungebantur facra profanis: imopo-
tius gentilesipfi, illa prae his, plus quam Galiica reverentia
colebant. Jure demum pofitivo conliat, duplicem effepo*
teftatem fpirituaiem Sc temporalem ; quae fibi in vicem opi¬
tulari , non infidiari debent: Conftat item facris canonibus
(quibusetiam Galliam obtemperare oportet) profanatores re-
rum Deo dicatarum, Sc ufurpatores bonorum Ecclefiae, plane
diris devoveri. Quid igitur aliud redat, quam quod mo¬
derna

LIBER VIL  257

derna Fdanciae Regalia, fit merum inventum & commentura
cupiditatis immodicae.

Veritas immobilis eft tam apud juriš utnusque peritos,
quam Theologos omnes: Nullum faeculari poteftati in res
facras jus efTe, nifi quatenus Ecclefiae indulfit authoritas. Haec
autem non folum Galliae Regibus non indulfit, ut Regaliae
jus extenderent ad Ecclefias, illi onerinonaffiietas, fedetiam
id fieri aperte vetuit in generali Concilio Lugdunenfi, cujus
difpofitionem praedeceftores Regesperquadringentorum ter¬
me Annorumfpatium, femper inviolatamtenuere, ac liber-
tatem Ecclefiis, Regaliae non obnoxiis, inta&am voluere. Et
fi quae olim fub prioribus Regibus fuerat Cuftodia va-
cantium Ecclefiae bonorum ; Cur hifce poftre-
mis temporibus tranfiit in dominium, U  ufurpationem ? Sl
Philippus Pulcher,quamvis RegaliamdejureRegni efFe ftatue-
rit, quodetiamnuncfaciuntRegalifiae: cur tamen toties, &c
non femel conteftatus eft , non efTe univerfalem,
neque competere in omnes Ecclefias totius

Kegni. Quare autem modo (utfuprainprima Regis de-
claratione legimus ) extenditur in omnes, qua patet Regni
Ecclefias? Perhocenim, quod Regibus Francise, tempore
Francifci primi, conceflum eft aLeone X. Jus nominandi, fi ve
praefentandi EpifcoposRegni, non inde £eqnitur, pofle hoc
Privilegium a Rege extendi ad ea loca, quibuss antiquitus
liberae ele&ionis poteftas fuit; vel ut vacantium Ecclefiarnm
fru&uspi depofitum & cuftodiam Regibus permiffi, trah!
in ufucapionem & Dominium, aut concedi inmercedem &
praemium laicis : Vel alia Ecclefiarnm munia, qu$ de me¬
ra Ecclcfiaftica poteftate funt, occupari. Sane, fi quis prcede-
ceilorum Regum in ejusmodi excetfibus fe reum invenit,
aut de infringenda immunitate cogitavit, re melius expensa,
ab incepto deftitifle,in confeffo eft apud omnes fcriptores, prae-
fertim Gallos, Sc ipfa Regis tabularia ad oculum demonftrant*

Gg 3 Unde

2*8 ARCANORUM Sl AT tl S

Unde nonprivilegia Coronoe, nonRegni confuetudines, non
indulta Pontificia, Regibus fa£h,nec Regaliae per fe, hic impu-
gnantur, fed abulus tantum, fadorum exorbitantiae, qui-
bus Regaliae nomen falso imponitur. Sub lioc auippe no-
mine, velpraetextupotius, involvuntur collationes bcneficio-
rum, impediuntur Canonicae inftitutiones, jus Cullodiae &
fručtuum occupandorum ad Ecclefias extendicur ornnium
teftimonioliberas, hocqueipfum jus Cuftodiae, tanquamco-
ronae proprium, innatumque, non vero a Sede Romana in-
dultum palam ja&atur: Epifcopi, Cceterique e Clero viri gra¬
du &moribusconfpicui, qui Regaliae tam procul, velutigni,
omnia corripienti, fe opponunt, tanquam perduellionis reiin
totoRegno mortificantur, & quod in finum communis Ec-
clefiae Patris lacrymasfuas Sc querelas effnndant, in Exilium
8c ad poenas rapiuntur. Non haec Regalia olim fuit; Non
haec in contemptum Sediš ApoitoLcae facrarum perfonarum
ludibria vifa : Non tanta inter fpiritualem St temporalem
poteftatem confufio : Non tantum inter Principatum St Sz-
cerdotium diffidium. Non tantal olim authoritatis Regali-
fticae a Sede Apoftolica acceptae (fecus enim, ficut in orbe
univerfp, ita in Gallia veftigium Regaliae non efTet) ufurpa-
tio&intempe/livusufus. Hiltoriam Gallise repetamus: Non-
ne Ludovicus Junior, quo rerum potiente ( en originem ) in*
notefcere Regalia coepit, Aquitaniam Regaliae immunem effe
declaravit? Nonne Ludovicus, cognomento Sandus, Phi*
lippus III. Philippus IV. Carolus V. Galliae Reges, idem defe*
ptimaniafatentur. Nonne Ludovicus XII. extendi Regaliam
probibuit, St qui eam dilatare geftirent, facrilegii & ufurpa*
tae poteftatis notavit ? Nonne Philippus Valefius, Henricus
IV. 8t Ludovicus XIII. declarant, fe nequaquam velle, ut Re*
galiain prsejudicium Ecclefiarum, quae hucusque immunes
tuerant, extenderetur ? Sicolim inantiqua Gallia: modo in
nova, exotica quam plurima.

13.

L IB E R Vil,  23$

13.  Exinde corruit fecundum Regalih fundamentum,
nimirum quod Reges praedeceflfores, hoc jus, dum viverent,
exercuerint, & ad fucceffores heredirario jure transmiferint:
falfum quippc eft, illos in hac , uti nune eft, cxtenfione ex-
ereuiffe Regaliam, quod omnes Galliae hiftoriographi teftan-
tur, qui ante hoc ultimum diilidium feripferunt. Lugdu-
nenfe concilium metana pofuit, quam tranfilire fine Sacrile-
giononlicet. Akerutrum probare Regi opus : vel pofTefift-
onem Regaliae in omnes Ecclefias,qua qua nune patet Gal-
liac Imperium : Vel privilegiuna allegare Lugdunenfi Conci-
lioantiquis. Ab ultimo jam abftrabtum eft, quia in conci-
lio non oftenfum. Primum probatu impolhbile eft , quia
anteConcilium pr s fa tu m, n o n d u m er ant omnesEcclefiae uni-
tae Coronse. Obftantquoque Regi praedeceirorum fuorum
exempla, qui Concilii Lugdunenfis limites aut nunquam, aut
nonfaciletranfilicre, vet,ii quidpiam perperam five per Re¬
ges, five per Miniftros Ecclefiis ablatum, poenitentia dudi
reftituere : Vel fi etiana pofitive adverfus Ecclefiafticam im-
munitatem quidpiam patratum : an movebimur iniquitate
Exenapii ? Quo primiais refpexit Innocentius XI. in Epiftola
dic 3. Maji 168 x. adRegemLudovicumXIV. data , in qua ita
ipfuna compellat : Neque ut rei veritatem affequare necefte
habes, peregrinadocumentaferutari, cum ampliffima & cer-
tiflima dorni habeas. Iiaterroga majores tuos, Se dicent tibi.
Pluta funt ab iishacde reeditadeereta, eaqneRegiis tabula-
riis inclufa Se aftcrvata, quaeomnem dubitationem de medio
tollunt , accedente praefertim perpetua & inconcufsa qua-
dringentorum annorum obfervantia. Ita fan&iffimus Pon-
tifex, cujus non minus certa fide, quam authoritate niten-
dum:  Nam in ejuscemodi, quae caufamDei tangunt,quem
audias, fi Pontificem non auefias ?

14. Ex didis liquido conftat Regaliftas ad confuetudinis
neceflitatem St praeferiptionis longimmum tempus, ide6 re-
currille, cumfe nec in Regaliae origine, nec in ejusdem jure

&

240 ARCANORUAI STATUS

Sc fundat& intcntione inveniflent. At vero ne c confu etudo,
necpraefcriptio,quidpiam evincit, contra hereditatemScpa-
trimoniumChrifti,necillainGalliaevicitret,nifi vel ex tole*
rantia, velexconcordato, vel ad redimendam vexam, plani
conceffo indultu Concilii Lugdunenfis. Confuetudo , qu*
dpud quosdam irrepfit  (aitquidam ex Patribus) impedire non
debet , quo minus veritas prtvaleat & uincat : nam confue¬
tudo fine ver it ate  , vetuftas erroris eft.  Et quis nefciat ? con-
fuetudini contra jus naturale Sc divinum nihil licere: alias, fi li-
cuiffetGallis, nonutiquequaefivifientilli authoritatem prae-
fatl Concilii Lugdunenfis: fed quia oppido fciebant praetex*
ta confuetudine fe fatis munitos non fuiffe : ideo oporte-
bat eos ad Concilium recurrere , Sc inde Regaliam legitima-
re : quod ipfum commemorat Archiepifcopus Parifienfis de
Marčna libro očtavo capite 24. inquiens : Ideo Concilii Lug¬
dunenfis autboritatem qu*fitam ejfe Principibus baud fatis con¬
fuetudine tutis.  Denique nulla confuetudo indefinita eft, fed
arftatur limitibus illis, inter quos exercitatur: Proinde ma*
neat etiam Regaliae confuetudo inter fepta earum Ecclefia-
rum,quaeantiquitusfuccumbebant Regaliae, neque fe (ficut
necjurepoteft)exerat ineasEcclefias, quaeolim juriš Galliae
non fuerunt, Sc poftmodum licet unitae,in fuž libertate,
longiflimo nimirum Annorum lapfu, a temporeferme Con*
cilii Lugdunenfis, perfeverarunt* usque ad haec poftrema teni-
porafemper immunes. Sic confuetudo confuetudine eli-
ditur.

15 . A confuetudine ad jus Feudi fe proripiunt Regalih
Authores, ajuntque Epifcopatibus Sc Abbatiis fidelium pieta-
te legata fuiffe feuda integra Sc plurima, quorum fručtus,
hereditate non acquirantur , jure feudali ad Regem devoi'
vuntur. Commifcet hic Maiomburgus (argumenti hujusAu-
thor) Jus infeudandi cum jure Regaliae , quae tamen diver-
fafunt. Aliud enim eft inveftire , aliud conferre, aliud va-
cantes fručtus percipere. Sicut enim inveftitura olim Sc nun c

LIBER Vit 141

in quibusdam locis aut toierata, aut concefia ab Ecclefia,
non praejudicat Canonibus; ita ufurpatio fručtuum Ecclefiae
ex titulo feudi plane, Sc femperinjufta dl: quia feudanorr
data funt perfonis Epifcoporum, fedEccldlis. Ecclefiaeautem
nunquam ceffantefle Ecclefiae, licet eorumEpifcopivita ex-
ccdant: hinc fublatis LibithinaEpifcopis manent Ecclefiae,
ccnfequenter earundem fračhis non recidunt ad Dominum
feudi, fed folum jus inveltiturae. Sic feuda familiis, non
perfonis prirnitusa Principious data funt,necobitu vafalliad
Dominum, fed haeredes tranfeunt: ficut autem farni 1  im non
facild, ita Eccldiae nunquam demoriuntur. Proinde non
liccbat modernis Regaliftis, autex horum fuggeflione Regi
ipfi extendere jus Regallaecontra vetenium morem, puhli¬
co <k tam diftričlo arefto ad frufitus eos, qui in fe ipils jus
aliquod facrum habent, ac Poli fubjacent difpofitioni Cano-
num: prmcipue vero, ubi praefatum edičtum in Parlamen-
to Parificnfi ab Anno 1608. usque ad Annum 1673. fub li¬
te vertabatur.

16. Verum hoc ipfum, nobis triumphabundi objiciunt
Regali (te, &c  ajunt, ipfos nimirum Epifcopos Sc Clerum,
agnovifle Regium tribunal, fequeillifubmififle, conteftan-
do litem in foro faeculari, nec licere amplius reclamare, aut
declinare forum. Cui oppofitioni egregie refpondit Nico-
laus Pavi Ion Epifcopus Aleftenfis in EpiJlola adCardinalem
de Bonzii Archiepifcopum Narbonenfem die 6. Junii 1675.
Nec enim, inquit ille, in hac causa, fi loqui proprie velimus,
Regium forum Clerus anovit, quippe qui Henricum IV.
imlopravit, fuasqueapud eum querelas depofuit adverfus
Parlamenti Parifienfis Anno 1608. pronuntiatam fententiam,
quam Ecdefise libertaubus gravem, Regioque HenriciEdi-
eto duos ante annos vulgato, Sc cui Parifienfe Parlamentarni
aliquandiu repugnavit, contrariam affirmabant; easdemque
poftea querelas apud Ludovicum XIII. repetiit; isque, ut ex
publicis Cleri documentis conftat; manum huic nerodo fi-

H  h 0  nem.

242 ARCANORUM Sl AT IIS

nemqueper extraordinarios (inter qiios quam plures AtiTifli-
tes) oppoaere dedinaverat, feciiTetque, nifi mors deftinata
praevertiffet.

17. Deinde litcs ac conteftationes (profequitur idem Epi*
fcopu.s) quae pofteacoram fenatu Regi o agitatae fant,, verte*
bantur folum inter particulares llegaliftas ex una , promo*
tosque ab ordinariis ex altera partibus; non ideo tamen Clerus
Galiicanus aut finem Regem implorandi fecit, aut libertatem
Ecclefiarum compromiflb fubmittere voluit, quam femper
Ctcertam, nulliquedubio, aut liti expofitam agno vit. Cau-
fa Regalia puhlica eil, refpicitqire quinque aut lex m<ignas
EcclefiiificasProvincias,compluresque particulares dioecefes,
agimrque' de confervandis Ecclefice non folum reditibus
temporalibus,fedprcefertim Dignitatum, Canonicatuum alio*
rmnque Provincialiurnbeneficiorum collatione, quae fpiritua*
le quoddam acHierarchicumjus eft; neque libertas aut pof-
feflio in hacparte, dubia aut incerta eil, fed certa notoria,
ac omnino comperta : male' ergo negotium geftum fuilTet,
fi illud judicio foroque fubmiffum fuilfet Regii Senatus: Sc
fi demas, id fačtum fuiffe, femper tamen Epifcopisqu orum
mtcreil, poteftas fuit reclamandi, revocandique contra Gano*
nes gelta. Ita citatus Epifcopus.

1 g. Exq,uo rurfus manifeitumreddiair: Parlamentorum
recentiora edi£ta in Regaliae beneftcium non pridem emana*
ta, non folum quiaextra forum competens lata funt, nulb
ac inania de jure efle ; fed etiam ideo , quia illa novitet in-
dufla, non praefcripta,, ac hiiloriae teli imoniis, antiquis Re
gum Editlis,authenticis,(ut praefatus teftatur Praeful Alefiten-
fis) Camerae Pariiienfis documentis, Parlamentorum ipforun?
ab aliquot jam faeculis Arrefiis, ac den;ique Authorum, q ul
de hoc argumento fcripsere,quique inter praecipuos Senatores
Regisque Miniilros,ut Thuanu5,Gramondus,Marcha Scc.Scc.
num erabantur, fententiis ac Dočlrinje contraria, & in Oecu-
ssenico Concilio Lugdunenfi toto' Regno recepto, a

liber  n l  24i

gcntis Epifcopis,n»lle Praelatis,&: omnium ferme Europae Re«
Snoru legatis, nihil in contrarium, tentante Philippo pulchro,
tune Rege Galliae, rejeda funt. Immo, fi quid juriš Regalia
in fe habet, totum id debet pradato Concilio, cujus fi privile-
gium demas, nullo libertatis Gallicanae Ecclehae titulo pote-
rit illa fuftineri; quia fi illaindultoiiujus condlii;(licetnon ad
Galliam fpecialiter diredo, fed univeifaliter cum conditione
fuppofitd antkjue confuetudinis fancito )  non fulciatur, quid
oberit, quin jadrata ifthsec Regalia iilicita, utpote quae divi¬
no juri repugnat, &. faerilega dicatur. Quid enim juriš ha-
beri, quid confuetudine praeferibi poteft, iniis, quae Deifunt,
antiguiffirao jure immunia&liberafuere.. Et neline lege
loquamur, lubet opponere verba ipfa Concilii:

19 .. Generali conftitutione fancimus omnes &: fmgulbs,
qui llegaliam, Cudodiam, five Guardiam Advocationis, feu
defenfionis titulum in Ecclefiis de novo ufurpare conantes
bona Ecdefiarum, Monafteriorum aut iocorum ipforum va-
cantium occupare pcaefumunt, quantocunque honore digni-
tatis praefulgeant; Clericos etiam Ecdefiarum, Monachos
Monafteriorum, &c c. quo hoc fieri procurant eo'ipfo excom-
municationis fententiae decernimus fubjacere. Illos vero, qui
fe, ut deberent, talia facientibus, nonopponunt, deproven-
tibus Ecdefiarum, feu Iocorum ipforum tempore., quo prae-
milla line debita contradidione permiferint, aliquid perci-
pere diltride prohibemus. Qui autem ab ipfarum Ecclefia-
rumfundationc, velexantiquaconfuetudine, juraejusmo-
di fibi vendicant, abillorumabufu lic prudenter abftineant,
h  fuos Miniftros follicite faciant abftinere, quodea, quaenon
pertinent ad frudus, five reditus provenientes vacationis
tempore, non ufurpent, nec bona caetera, quorum fe alfe-
runt habere cuflodiam, dilabi permittant, led in bonu Sta-
tu confervent. Ita Condlium; in quo tria obfervo: Pri-
mo, fupponi a Concilio, antiqu;i confuetudine muriitum de-
bere effe Regaliitam, quod in Gallia univerfaliter non eft.

Hh z  Nam

244  ARCANOKUAi STATUS

Nam fubHenrico III. AnnoifSj. Advocatum Regium, qui
Regaliae univerfalis caufam reaflumere, St exoticam hanc ex~
teniionem ad omnes indifferenter Ecclefias Regni evincere
tentabat, communi Regis Sc Regni futfragio repu ifum fuiffe
hiftorica Ude certumdl ObfIilebatenimilliClerusinquiens:
Duos efie Ordines eorum, qui a Rcgalia immunes eflent, vi-
delicet, qui vel percontračtum onerofum fe liberaflent, vel
qui abhominum memoria nunquam illi fubjacuiflent; nec
iftos minus j quamillos exemptos efle: nolle Clerum vel mi-
nimaex parte jus Regium debilitari, quanto minus aliquid
Ecclefiarum juri detrahendum efle ? nec Regem hoc velle ju-
iti redique amantem. Alterum efl: Regaliam confiftere,
juxta mentem praefati Concilii, in mera 8t fola cuftodia bo-
norum vacantium *, Sc non in ufufručtu Sc dominio redl-
tuum, quod hifce temporibus prtetenditur a Regaliflis: Sa¬
ne prioribus aevis Carolus VII. Ludovicus XI. CarolusVIII.
Ludovicus XII. 8c Carolus IX. facrae Capellae donarunt: alt
omnium optime difpofuit Ludovicus XIII. ubi revocata hac
donatione jufljt proventus vacantes confervari Ecclefiamm
fuccefloribus. Tertio, abufum interdicit, non folum quo-
ad provenmum vacantium dilapidationem , fed etiam quo-
ad poteilatem, qua moderni Regaliftae praefumunt conferre
beneficia, aliosve ačtus Canonicos exercere, Scc. Quod ul-
timum luculenter expplicuit Bonifacius VIII. in refponfo Re-
gis Oratoribus dato, ut teftis eft Spondanus : Quartuffl
ad collationem beneficiorum, inquit ille, fe zelantem falu-
tis Regis frequenter ejus nunciis dixifle, cupere fe, ut Rex
faceret ličite, quod faciebat illicite: quia omnia jura clamanf,
collationem beneficiomm non pofle cadere in laicum, ita,
quod habeat jus Sc poteftatem fpiriaialem conferendi; Aliud
enim efb jus praefentandi, aliud inftituendi.

20. Extat demum conftitutio de Anno 1400. quae inci-
pit Dominus Rex:  in qua, ficut numerantur omnes Epifco-
pams, qui Regaliae fubjacent, ita excipiunau' ab illa immunes,

LIBER Vil-  24*

ut eft Dioecefis Antifiodorenfis, Cameracenfis, Lemovicenfis,
Chaturcenfis, Ruthenenfis, Albienfis, Munatenfis, Maclo-
vienfis, Trecorenfis,Auxitanenfis, Arelatenfis, & omnes, quae
linguam Occitanam loquuntur. Quid plura ? Conclufio in-
de cerdfiTima rcdditur : Non omnia fubjacere Regalih  , ut
modo vidt Rex Galli£.  Denique, quae rado, quae Galliae
tanta prserogativa prše aliis regnis imperiis, In quibus fi
aliquod veftigium eftRegaliae, eam folo jurepraefentandi Sc
nominandi ad dignitates Ecclefiafticas circumfcribi, certum
eft. Cur apud Gallos folos illa Exlex St incircumfcripta i
Num illi foli fundarunt Ecclefias ? Quo jure fucceffores Re-
ges diripiunt, quodhorum Prsedeceffores Ecclefiis donarunt ?
Quid illis juriš in Cataloniae, Alfatiae, Flandriae, Burgundiae,
Lotharingise, caeterisque Ecclefiis? Aninpraedam cedent di¬
vina, Vidori Chriftianiflimo ? Cur nemo alius Principum
tanta privilegia, tantamque poteftatem praetendit in Eccle-
fiarn? an in fola Gallia nidihcat Majeftas? An divina jacu-
la nequeunt fcrire plus aequo in Sedem Apoftolicam attollen-
tia caputlilia? Anexaliquot iniquis Regurn ufurpationibus
(quibustamen olim femper contradicebatClerus) exemplum
capi emu s fequelae St imitationis ? an fuper iniqukate palpa-
bili , juriš fundamenta jaciemus? Haec St plura alia, cum
intimius animo expendo; aliud non aftequor, nec conclu-
dere valeo aliud, quam quod Regalia infidietur S. S. Sedi
Apoftolicac, St infultet univerfim Sacerdotio: qucd Cano-
nicis inftitutis, Se Epifcoporumlibertatifite diametroadver-
fa. Quod a Conciliis vemftioribus fit prohibita fub cenfu-
ris graviffimis ; Se-arecentioribus praeterita; quia in contra-
didorium exprefse non produ da: fecus damnanda, ejuemad-
modum omnes fimiles ufurpationes : Quod a primis Fran¬
čiče Regibusvixfuerit cognita; a pofterioribus Rembusmo-
dice ; St fecundum concordata tam in Concilio Lugdunen-
fi, quam ex conceilione Leonis X. non univerfim pradicata
ab aliis auteoa Regibus, usque ferme ad haec ultirqa tempora,

H h 3  pr*&-

246  ARCANORUM STATUS,

praeter veterem morem non facile cxtcnfa, St lemper reftitu-
tioni obnoxia, quod eana nettio Ecclefiac imponere pomerit,
nifi Romanae Sediš confenfu St indulto; non anteni Parla¬
menti Parifienfis arbitrio, 'aut nuperpublicatis Regiis Ediciis.

Epilogum audiamus ex S. Ambrofio Imperatorem Valen-
tinianum fic compellente. Nolite gravare Caefar, ut putes
in ea, quae divina funt, aut fiicra fantta, Regium aliguod jus
habere: noli te tuorum adulatorum, qui te plenum ambi-
tione efte fciunt, lachirc fuggeftionibus. Si vis rede agere,
St diutius imperare : non totum repone in potentia, fed
efto Dei fubditus: fcriptum eft enim, quae Dei Deo, quaj
Caefaris Caefari. Ecclefite Dei nihil polfum decerpere ;nec
tradere tibi illud, quod cuftodiendum ; non tradendum ac-
cepi, ut Paftor univerfalis. Ita S. Ambrofuus ad Valentinia-
num Imperatorem : Ita vel fermein hunc jenfum lnnocen-
tius XI. Papa fanddiimus ad Ludovicum XIV. plusaequoRe-
galiae , anfuo, an aliorum jftudjoadhaerentem, in EpiftoKda-
ta 21. Septembris Anno 1678. Pati non pofiiimus, n ec de-
bemus tibi obtrudi errorem tam manifeftum, tam confcien*
tiaetuae, tam Gabite Regno, tam Ecclefite univerfae pernicio-
fum. Semel enim admilfo licere tibi adverfusgeneralis Con-
cilii Lugdunenfis decreta, adverfus Regum Majorum tuorum
exempla, adverfus ipfam rerum facrarum naturam, St pn*
migenlam Ecdefiarum libertatem invehere jus Regaliae in eas
quoque Ecclefias, quae hujusmodi oneri obnoxite nunquam
fiiere; idque palam diflentiente, Sc reclamante, & inelufta-
bilem coeleftis irae animadverfionem, multis cum lacrvmis
denuntianteRomano Pontifice; nemo ncn videt, quseinde
Ecclefite Catholicae deformatio Struina, Ste. Ste. f Etin alia
Epiftola die.29. Decembris Anno 1679.) Agnofce Deiipfius
voluntatem , ore de noftro alloquentis, ac ferio monentis, ut
prtedičtum decretum (quod jfupra relatum eft) & quidquid
ejus occafione, adverfus Ecclefiae libertatem, Sc juraačtum
geftumque hadenus fuit, corrigi emendarique omnind cu-

LIBER VIL 1A7

res. Alioqtun magnopere veremur, ne fubire alioquando de-
beas,qu ara tibi aliis in iiteris denuntiavimus codeltis irae anim-
adveriionem. Nos fane neque hoc negorium per litteras ara*
pliusurgehimus ,neque defides erimus in remediis adhiben-
dis, qiuetr.uiitai nobis divinituspoteilati, competunt; quae-
que in tamgravipericulofoque morbo omittereTine graviffi-
ma negledi Apoltolici muneris culpanon poffemus. Caufam
Dei aginjus , quaercntes, non quae noftra funt »Ted qnse JEfu
Chrifti. Cum eo propterea non nobifcum tibi erit negotinm
impofterum; cum eo fcilicet, adverfus qucm non fapientia,
non Conlilium non Potentia eft. Haec de llegalia Franciae
ex Authenticis teftimoniis ac Pontrficiis litteris,, adeoque
optima fide dixiiTe fufiiciat.

CAP UT XVII.

De EUiiione Pontificis, &circa bane

rejltxiones.

i.

M Ortuo Romano Pontifice, Jus olim ejuselegendi fuc-
elTorem,. eratpenes Clerum, &populum Romanum.
Deiignabatur quidem a Populo,fed non obligabatur Clerus
taliter deflgnatum acceptare; Erat igitur petitio penespopu-
lum, eledio penes Clerum, Confecratio penes Epifeopos
atque hiemos elegendi Pontificem per annos miile, & plures

obiervatus fuit. r

2 .  Interveniebat infuper afienfus Imperator^quem fibi
Imperatores reiervarunt, ut usque ad tempora Juffimani exer-
cucrunt, idque vel fchifmatis tollendi caufavel ad fedandos
tumultos, & contentiones dirimendas. Quinimo eo res da
venit, ut Pontifex eleduspionnifi de affenfu Imperatoris con-

feerari

248 ARCANORUM STATUS

fecrari potuerit. Conftantinus V. permotus lanftitate, &mo-
ribus Bonifacii II. liberam poteftatem mrlus Clero elegendi
Pontificisreliquit. Valentinianus Imperator Papa vita fun-
čto, cum de fucceflore deliberaretur, eoque nomine Synodus
Imperatoremconveniflet, talem inouiebat illePontificemeli-
gite, ciii & Nos, qui gubernamus Imperium, noftra capita
lubmittamus.

3. Porr6 AdriannsPontifex,ob depulfos ItaliaLongobar-
doa, iterum CaroloMagnoJuseligendiPontificem indulfit,
cuilndulto filius Ludovicus etiam Imperator renuncia vit: Un¬
de usque ad Leonem očtavum, libera, uti antea manfit Elečtio
Romani Pontificis, aquo Othol. Imperator, denuoilludjus
impetravit, quod iterum abrogavit Gregorius feptimus. Unde
poli illum pluresdenuo Pontificesabsque tali aBenfu elečti,
Bc confecrati fuerunt. Tandem ad Cardinales, tanquamad
facrum EcclefiaeSenatum tota haec Ele&ionis authoritas delata
fuit:neque enim Imperatorullum hic Ju6 praetendere poterat,
cum eflet caufaSpiritualis, & Ecclefiaftica: interea contra Juriš
cum Divini, tum Canonum difpofitionem fibi nonnunquam
tamen illud ufurpaverunt, fequeillis fub jecerunt quidamPon-
tifices, neceffitateprocul dubio compulfi,utmajores tumultus
vitarent, unde quod de Jure ele&ionis a Papa Enperatori
CaroloMagno concefTo Sigebertus fcribit, intellige, aliud n on
fuille, quameledtioni canonice faftse, alTenfumpraebere. Eli'
gebat Cierus Pontificem, & electum ad Imperatorem refe-
rebat, ut eledioni fa&ae alTenfum praeberet. Saniormihihsc
opinio eft.

4. Jam vero a tempore Nicolai II* Pontificis Electio Pap$
ad Cardinales fpečtat absque ullo Imperatorum aflenfu: id'
que jam ab annis plene D. C. & fupra obfervatur: Decrevit au-
tem Alexander III. in Cone. Lateranenfi, utaduabuspartibus
Cardinalium, licettertiadiffentiret, eleftio fieret. Ethsecfof'
ma, omniumhabitaeft convenientilfima, cum antea noten-
tur N\TI, mutationes in elečtione Romano rum Pontificum

cum

LIBER  PIL  r  249

cumEcclcfiaeperturbationefucceffiiTe.Ex quo vero elcdio per
ada eft in hunc modum, pauciflima, imo vix ulla invenian-
tur fchismata. Ut autem quis in Pontificem eligatur , non
debet effeneceftariode numero Cardinaiium,quomodo ple-
rosque Pontifices eledosdicit Sotus, Sdiiftorica veritate con-
ftat, qui non fuerunt Cardinales. Quia tamen ii, qui modo
in Collegium Cardinaliumadfcifcuntur,plerumquefunt viri,
eruditione, Scomnigena fcientia, rerumqueufu illuftres ,id-
cir co merito ex illorum Collegio de moderno ufu, eliguntur.
Venam hoc notandum, quod per eledionem non tribuatur
Papae potellas papalis , fed folummodb defignetur ille, qui
per fucceffionem in Cariiedra Petri accipit poteftatem a Deo
datam, ac in fuccdToribus Petri ex pr omiffione Chrifti con-
tinuatam, neque unquam interruptam : Tu e S PetrilS ,
& fuper hanc petram aedificabo Ecclefiam
meam. IdeoAnno 1447. ex Conclavi exiens Cardinalis
Uliliiponenfis Jacobus,cum interrogaretur a BaronibusRo-
manis, quem creaffent Pontificem, dextre refpondit : Deus
elegitPontificem,nosNicolaumV. Itaeft:creatio Papae, to-
tum opus eft Altiffimi. ' .

5. Integritas autemhujus eledionis adftringitur ad feptem
cpnditiones, de quibus ditfuse , ac caute agit Decretum a
GrcgorioPapa XV* fuper Elečtione Romani Pontificis con-
clufum fuifragantibus quadraginta,Seuno Cardinalibus’ Ejus-
modi conditiones traduntur in c. ubi periculum.  In eo no-
tantur ferme lequentes, Primum , ut paulo antequam ad
ele&ionem procedatur ,habeantur Comitia loco idoneo id-
que interjedo ad minus 10. dierum fpatio, intra quod exe-
quiac pro defundo Papa pcrfici, & Cardinales abfentes ad-
vocari queant, quod olim minime obfervatum. Nam fecun-
da poft Honorii II. obitum die creatus eft Innocentius II An-
no 1130. &Anno 1385. quartaabexceflu Martini IV diecon-
fcendit Cathedram S’ Petri Honorius IV* Rurfus Anno 1404.

non

ARCANORUM STATCIS
nondum duo interi dies eftluxerant, cum Bonifacio IX. fuc*
cederet InnoccntiusVII.poft cujus mortem očlav& die ad Pon-
tificatum aflfumptus ed Gregorius duodecimus Anno 1406.
Nune vero dričtius fervatur cerminus decem dierum, propter
abfentes Cardinales.

Secundo. Conclave poftea ingredjuntur, diemque inte-
grum formandis legibus impendunt ad bonam Reipublicse
admjnidrarionem neceffariis, qiribus finguli fubfcribunt, &
Jurejurando adfirmant, fe iisdem obtemperaturos in (tar ca-
pitulationis, fi eorum quispiam inPontificem crearetur. In-
terea autem usque dum Papa eligatur, manent omniain ftatu,
quo fuerunt: nec facultatem habent quidpiam immutandi
Cardinales fede vacante. CelPat etiam omciumPoenitentiarii,
St Datarii.

Tertio. Nulli competic Jus fuffragii ferendi, qui Concla*
vi non interfuerit. Conclave autem vocanc locum aliquem
feeretiorem in Palatio Vancano , undique conclufum, qui lo-
cus nullo intermedio muro , fed aliquando panno, five ta-
petibus,faepius autem cellulis tabulatis d i dingu it ur, atqueita
undique obferatur, ut nemo ingrediendi, aut egrediendi,non
minus occafionem, quam pored item habeat, qui femel in-

f relfus fuit, nili forte infirmitatis causa. Hocin loco Car-
inales elefitores commorantur occlufi, una cum perfonis pro
tota communitate neceflariis. Secretarius faeri Collegii,quin-
que Ceremoniarii, Magider Capellae cum adjutoribus. Duo
Medici, Chirurgus, Phar macopola 8cc. St edam pro cuj usque
Cardinali privatofervidoduobusfervisdeputatis,quosCon-
clavidas vocant; Sc non pofTunt efTe qualefcunque, fed qui iu
a&uiti fervitio fui Cardinalis ( ad minus per Annum)depre-
henduntur. Prsed.it antem ejusmodi Conclavidas eligere,
qui rerum Romanae Aulae periti, fideles, dextri, experti, &
verfadlesfunt. _ Horumopera, ubi ipfe Cardinalis, aut nop
praefumit, aut ignorat, aut alio refpe&u tenetur, utiliter uti
poteft, Pro-mpd fllf, Sc caud ede debent in refpondendo:

pene-

LIBER VIL  251

pene trati vi animorum, quo alii inclinant, quidve machinan-
tur: Sagacesin adftruendis novis caufis,inveniendis exinopina~
toalns eonfiliis : in momento enim totum fvftema ccnclavis
mutatur. Unicumvotuminvertit totammachinam. Expertus
id Profper Columna Anno 1447. cujus fortunam jam proxi-
mamfolio, urnimfuffragiumpraecipitavit, Sc  Pontificatum
Cardinali Thomae Lucano, polka Nicolao V. praeter opinio-
nemdedit, Cardinalis Ceva ccnclavifta Maffceum Barberi-
num, polka Urbanom VIII. quem exclufum volebant caeteri,
vel in hoc, quod exclufioncm illius dextre impedierit , fatis
juvit ad folium Pontificium. Medichinus itidem condavifta
Pium IV. & Cardinalem Caralfsmccmpofuit, ubi contraver-
tebatur Tiara Pontificia. In magnam Cardinalis gloriam,
utilitatem redundat, fi ejusmodi ccndaviftamhabeat, qui no-
vit negotiandi, tradandique artem inter perfonas tam excelfae
Spliaerae, in tam nrdo loco, Sc  in negotio maximo.

Quart6, Cardinales nulla ratione conclaviegredi poffunt^
nifi eledione fada, Sc  Pontifke creato.

Qiiint6, poft triduum ab ingreflii in condave, nifi Pon-
tifex renuntiatus fuerit, qui conclavis cuftodias prsefunt, ra-
tionem habere debent, ut pauciflima fercula inferantur, quo
pertacfi.dnem ponant eledioni. Unde bis, ante, Sc  a meri-
die ferutiniumrepetitur, doneč fufficientiafuffragia inunum
cadant.

Sexto, ut fub anathemate nulli liceat, aut largitione uti,
ant ambiendo animos Cardinalium fibi obftringere, aut im-
pedire,ne elediomaturetur: Sed quamdifficilehocuItimum ,
Sc Eepe faspius non obfervatum.

Septimo, uteledus integra fuffragia duarumpartium ex
Cardinalibus in condavi praefentibushabeat.

6. Caeterum die comitiorum in Sacellum Cardinales con-
veniunt: ubi facrofan&um Chrifti Corpus aflervatur, ac fa-
crificio rite perado, Sc invocata Spiritus Sandi grada, fub-
felliis ordine difpofitis fedent, quisque autem deliberatione

2  finita.

252 ARCANORUM STATUS

finita, eum, quem eligere vulc in Pontificem ante in Codi-
cillo defcribit, annuloque fuo eum obfignat. Unde tres ex
Cardinalibus ad Altare afcendentes, calicem, in quo ea die
Miflarum folemnia perada, ineo collocant, cui finguli co-
diciiium fuum inferunt, quibus poftmodum per Decanum
numeratis, aperiuntur, leguntur, Sc pronuntiantur. Etqui
duaspartesfutfragiorumhabuerit, is in Pontificem eligitur.
Si vero ex.Codicillis is numerus non impleatur, liber um erit
accedere uni exillis Cardinalibus, qui in prioribus fcrutiniis
plura vota habuerunt; eumque modum eligendi per Accep
Jum,  five per modum fcrutinii vocant. Eft Sc alius creandi
Pontifids modus, qui fitper Adorationem, eum duae par-
tgs Cardinalium, ncnexpedato ferutinio , fed vocetenus, &
confenfu quempiam in Pontificem eligunt. Tandem etiam
per compromiffum; poteftate nimirum ab omnibus Cardina¬
libus in unum aut plures eligendi Pontifids collata. Tres
primi modi ferme ufitatiores funt,  inter quos ille fcrutinii
ufitatiftimus, poftremus vero valde rarus, Sc ter ferme tan-
tum pradicatus., id eft, in eledione Clementis V. Martini IH.
Sc Joannis XXI. qui fe ipfum elegit in Pontificem. Jam vero
nemo fibi fufffagari amplius poteft, Sc ex Decreto Gregorii
XV. illa duntaxat celebratur eledio, quae fit per ferutinium,
fivevotafecreta, vel permodum fcrutinii. Nihilominus ejus*
modi elediones, Sc ferutinia olim protrahebantur diii eum
magno damno non folum Camerae Apoftolicae, quae menftru-
atim fede vacante, circiter bis centum mille coronatoruin
expendit: Sed etiam, quod inde facile fchifmata, Sc fcandala
generentur in Ecclefia DEL Miferum ovile eft fine Paftore:
corpus fine capite cadaver ; Sc Ecclefia orbitatem fuam de-
plorat, fi nonPaftoremfuum, fuumquecaputvifibileinter-
ris intuetur. Nam poft exceffum Clementis IV. duobusan-
nis, novem menfibus Sc tribusdiebusvacavitfedes Apoftolica,
culpa omni in Cardinales inter fe difiidentes rejeda. Tandem
opera Regum Francise,ScSiciliae in fex Cardinales compromif-

LIBER vil  253

fum fuit, utqnantocyusFpntificem Chri(liano mundo darent.
Hi proximo llatim die, qui erat primus Septembris Pontin-
cem extra Purpuratorum numerum, Theobaldum quendam
Vice-Comitem Placentinum , tune in terni fanfta commo-
rantem, qui fe deinde Gregorium X. dixit, elegerunt. Simi-
liter poli obitum Benedicti XI. novem menfium erat inter
Cardinales diffidium, praevalente lemper faftione Gallica,quaj
tamenin Pontificem virumUltromontanum nec Galliae Regi
Philippo addictum, nomine Bertrandum, qui fe Clementem
V. dixit, creavit, fed ea conditibne, ut faeramfedem, quae j ant
mille, Sc  ferme trecentis annis Romse fteterat , in Gallia per-
petuaret. Quod etiam taftu m, fed cum ingenti diferimirie
Ecclefiae, & multoties reiterato fchifmate. Poftofto autem
annos, decem menfes, S e quindecim dies defunfto Clemcnte
rurfns protrafta fuit eleftio in duos annos, tres menfes, Sc
feptemdecim dies. Romam vero fub Gregorio XI. pod 70.
Annos redux S. Sedeš,breviores decfevit,8e habtiit eleftiones.

7. Eleftionem confequuntur rurfus alia; Sc  primo qui~
dem Elefti confenfus exigitur, quiaPoritificatns non ferttir in
invitum. Nulla tamen alia nec populi, nec Cleri, nec In>
peratoris confirmatione opus habet, cum vicariam Chrifti
in terris poteftatem ex coelo habeat: imo ex ore Chrifti per
fucceliionem. Hinc olim perperam faftum, quod Hiftoria
refert de confirmatione Pontificiae Eleftiois Imperatoribus
refervata; neque imitatione dignum, quod tune five maligni-
tastemporum, fiveconniventia, five nimiaPontificumma-
deftia tulit, nune vero Sc  ratio, & aequitas, Sc  faeri Canones

improbant; ac piorum Imperatorum integritas minime prre-
tendit.

8. Secundo, Confecratio novi Papse, fi confecratusille
nondum fuit in Epifcopum ; vel fi Laicus, Sc  nec dum in
Sacris. Fiebat autem antiquitus confecratio per Oftienfem
Epifcopum neceflario ; nune per Cardinales Epifcopos aliis
feniores, quorum Decanus faeri Collegii primus eft.

3 9.Tertio,

254 ARCAN 0 RUA 1  STA 1 US

9. Tertio. Coronatio, cujusfundionemagit Cardinal«
Diaconus Senior inter Cardinales Diaconos. Pondfici autem
prše ter Mitram, facerdotale Diadema, imponitur etiamTri-
regnum, conitans tribus coronis Regiis, utindb palam effet
mundo, in Papa, praeter facerdotalem, etiam elfe principalem
poteftatem Status Romani, five patrimonii S. Petri, llegno-
rumque utriusque Siciliae, 8cNeapolis. Pientius alii decla-
rant,id praecipue tribui honori Sandiifimae T riados, quae My-
fterium omnium Ecclefiae My fleriorum maximum eft,quodve
primum in Ecclefia DEI a primo Pontiiice Chriflo Apoflolis
lnitillatum, ac demandatum, utirent in univerium mundum
baptizantes in Nomine Patris, Filii, & Spiritus Sandi.

10. Quartd. AfTumptio novi nominis, quae licetnonka
abfolute necefiaria, tam en folita ad exemplum D. Petri, qui
ex Simone, cumille a Chrifto in Pontificem inftitueretur,
Petrum fe deinceps dici voluit. Petrus Barbo Cardinalis S,
Marci eledus in Romanum Pontificem Anno 1464. interro-
gatus a Cardinalibus de nomine? Formofusappeilari voiuit.
Ve rum ne hoc vanitati ejus, quem natu ra aliunde formofum
fpecie fecerat, attribueretur, Cardlnales abfolute negarunt
ipfi nomen Formofi. Interrogatus denu.6 , Marcu s, cujus
titulum geftabat, Cardinalis dici voluit; verum nec hoc Car¬
dinalibus placuit. Ideo fe Paulum fecundum dixit, re ipsa
primum, quia Paulus primusnomen nonmutavit, fedquod
in Baptifmo accepit, confervavit in Papatu- Petrus vocari
noluit,licet Petrus effet, quia Petri hademis nemo Pontificum
alTumpfit nomen, ut vel fucceflio clarius, & fine intcrruptione
liqueret, vel quiaultimus nondum voluitefle quispiam Ponri*
fex, cum ex vaticinio quodam habeatur, ultimumPapajn forc
rurlus, ut primus erat, Petrum fcilicet nomine.

11. Quinto. Pofleflio Sediš Romange, quae longa ferie a
Petro, Chriftiin ea Vicario, veluthereditastranfiit, in con-
fequentes Pontifices. Ideb Papa dici tur Epifcopus Romanus,
veluti ex prima, ac fuprema Orbis Urbe; omnium Orbis

LIBER VIV  25$

Epifcoporum Epifcopus primus, Sz  Maximus. Nec refertin-
felicitate temporum, vel exules fuifTe Pontifices, mutatam-
que al'iquando fedem alid ; Romanus attamen, licet ibi non
iedit, fuit, manfitque femper Pontifex. Ubi enim Papa, ibi
ex veteri adagib Roma. Hinc Petrus Cluniacenfis ita aliquan-
do refcripfit Innocentio fecundo. Ubicunque fuerit habita-
tio veftra; manebit ubique vobisaim obedientia , Sz  devo-
tionoftra , quonum Sz  lecundum Poetani Veios habitante
Camillo, illic Roma fuit. Et Petrus in carcere, Clemens in
exilio, Marcellusin Catabulo Ecclefiae praefuerunc; Sc  Oves
Clorifti illis, ut veris Paftortbus obedicrunc,

12. Sexto. Praefata omnia non folum teftimonium exi-
gunt plurium , fed ipfa Numinis Providentia jam a primor-
dio nafcentis Ecclefiae teilatum voluit ; ut licet Papalis po-
teflas, Ccelitusfitdata, attamenejus Minifter non abuno fo-
lo, fed a pia in Domino congregata multitudine defignare-
turadfandiffimum, Sz  univerfale hoc gubernandae Ecclefiae
munus. Nam S. Petrus ( qui primus, &a Chrifto ipfo infti-
tutus Pontifex fuit) non multum ante exceffum fuum, licet
norninaflet in fuccefiforem S. Clementem fuum difcipulum:
Nihilominus tamen pofl pium D. Petri obitum, Clerus fepo-
fito Clemente elegit Linum,poft Linum, Clerum, Sz  po/l
hos prim6 Clementem. Quod ifle nullatenus aegre tulit,ne po~
fteris in exemplum ferviret,ut fucce/Tor a Praedece/Tore nomi-
nari valeret. Hoc nec primidva voluit, nec praefens pati
vellet Ecclefia. Unde S. Bonifacius Papa, ut Gothorurn Re-
gem,quiPondficis ele&ionem fibi, ut Regi Italiae, ufurpa-
bat, praeveniret, Vigilium fuum Diaconum fibi in Sede Suc-
celTorem, quidem nominaverat, nihilominus tamen, ne hoc,
licet praeventioniscaufafa&um exemplum in confequentiam
abiret, faera Synodus puhlico Decreto annulavit Vigilii fuc*
ceffionem. Adeo Ecclefiae omni tempore cordi fuit, ne ca-
put ejus in terris vifibile,aliter quampublicis fufragiis defigna-
retur.

13. Ac

2j6 • ARCANORUM status

13. Ac proinde licetPontificis eledio, ita opus fit in fe
divinum , ut faepcprscter opinionem , ac omnium expeda-
tionemeligantur tales Pontihces, qui videantur arbitrio po-
tius Dei fadi, quam ex intentionc cligentium , qui extra fe
quafi pofiti, apparcnt tune fe effealiquid, dumeligunt, at
perada eledione primd cognofcunt, non elle confilium ad-
verfus Dominum, Deumque fcepe infirma eligere, ut confun-
dat fortia. Nihilomrnus tamen ,cum ex communi fcntentia,
etiam in hoc arduiflimo adu, interveniat prudentia, Sc  dexte-
ritas humana, cui ex fuo inperveftigabili judidofe in hoc divi¬
no Pontificis eligendi negotio accommodat caufa prima, li-
cebit ad qucedam refledere, eoque animum reducere, ut quo
eligentium fuffragia, licet fata duxerint , illuc fponte ivifle vi¬
deantur.

14. Hoc praeliminariterpro cert 6 habitum,obfervatum-
que eft, ut qui conclave intrat opinione hominum futurus
Papa, exeat, qui ante fuit, adeo hic prima farna, nul-
laeft. Caeterumipfa, quae alias hominum morbus cft, fe-
nedus, multis ( &tplerumque ubi res funt in ambiguo) adi-
tum ad-Pontificatumaperuit: adeo, ut qui proximiores mor-
tt, fint etiam propinquiores folio. Ita enim eligunt Papam
Čardinales, ut faepius illum eligere poflint; quia nulla ele-
diioefl, quaenonfolumEledoribus,fed etiam publicoRegi-
mini percapitulationemaliquodadfer ret emolumentum.Fre-
quentesdeindePontificummortes, fpem faciuntpluribusad
folium. Domefticis tamen magis, Italis, quam Externis.
Horumrefpedive pauci; feptentrionales pauciffimi. Unus
tamen Adrianus VI. qui prius nunquam Italiam, nunquam
Romam viderat, fpem, S c folium praeripuit quam plurimis
domefticis, ita difponente Numine,

15. Hac aetate tantundem, ac exclufi funt a Pontifica-
tu Viri feveri, Sc  rigidi; Item plus aequo liberalcs, llmilitef
feroces, Sc  militares. Manet enim vero, etiamnum alta merite
repofita Sixti V. feveritas, Julii III. liberalitas Sc  Julii II. milita.

ris

LIBER Vil  2??

risferocia. Regium fanguinem vix admittit hocfolium, ne-
que ampliusfacile Regularem Ordincm. Illiusmetuit poten¬
cam lili plerumque impotentem : hunc fufpeftum habet, ne
totum inEcclefia privilegiorum,8t beneficiorum thefaurum
in fuos profunderet. Ut olim fa&um, cum Benedi&inorum
Religio diu Papali poteftate emineret, St annulo Pifcatoris
uteretur in fuae Religionis non minus magnum quam invi-
dendum decus, Stemolumentum.

. 16. Ouaerunt faepe, optantque Pnncipes faeculi, quo

fuae fa&ionis, ant Regionis, eligantur Papae; ut rebus fuis
utiies futuros haberent, cum tamen illi univerforum effe de-
beant Patres, St folis inftar, nulla parrialitatis, aut privati
ftudii macula inquinati. Malunt timidos, St folicitos, quam
pfomptos, St vehementes, ne exigant difciplinam etiam a
Principibus : velhiliberiusbonis Ecclefiafticis,utFrancia fo-
let, in fuis ditionibus frui valeant. Satagunt idilliper Emif-
farios fuos, five legatos,five Cardinales, StfačHoniftasinCu-
ri-l Romana. Haud raro tamen fpe fua fruftrantur, quia
ejusmodi conatus DEUS non folum impedit, fed Viri etiam
cordati in facro Collegio, Ecclefiae, pacisque univerfalis bo-
num prseferunt commodis privatis, St plerumquenituntur ta¬
ks eligere,quos norunt nulli Coronae aut Potentiae exter-
nac obnoxios, aut fiidtioni addidtos. Et hinc tanta Pontifi-
cum feries cx gente Romana, quae nullo nexu pendetab ex-
ternis Pontentiis*

17. Mcrum fimilitudo', 8t conformitas, maxima ratio eft,
ut fua Cardinales fufFragia in eumconferant, qui illis eft mo-
ribus fimilis. Morum quippe fimilitudo amorem conriliat,
amor animorum eft gluten. Omne animal diligit fibi fimi-
le. Quantum autembonum eft amari a fuo Principe, be¬
nigne dirigi a fuo Paftore ? Eelix, qui hoc ficius , vel potius
terreftre numen fibi propitium habet.

18. Morum fimilitudo dignofci tur ex praeterita vitceinfti-
tutione t  Qualis enim quisque Cardinalis fviit, tališ futurus

Kk Papa.

25 * ARCANORUM STATUS

Papa. Conjedura tamen haec eft, non certitudo : Mit fse*
pe, attingit quandoque. Igitur praeter hanc vitae Inftitutio-
nem,intimius penetrandum Candidati; ingenium,ac probandi
animi fenfus, qui plerumque, vel in adverfis ,. vel in maxi-
cne fecundis rebus, fi nonpatefcunt, ad minus fe ipfos pro-
dunt, vel infinuant. Periculofo alea haec! honores faepe
mutant moreš : &c  Magiftratus oftendit Virum. Vel ut Pii-
nius alTeverat: tune maxime judieari poteft, meruerit, quis
honorem, nec ne, cum adeptus eft. Sic erravit Roma in
Galba, quem ex privata vita dignum cenfuit imperio, quo
deinde fe indignum fecit. Sic in Clemente VII. qui ex Pa¬
tre univerfali degenCraverat in partialem Regi s Francise Sc
■carcerem tandem meruerat Hifpanorum, Germane rum,
imo & Senatus ipfnis, Populi qu e Romani odi um. Sic in
quamplurimis aliis Pontificibus, qui in privata vita noverant
fc fingere ad omnem auram, quanto humiliores moribus,
tant6 timidiores animo, decepti funtEledores Cardinales, ut
pafcendis Ecclefiae ovibus nonnunquam lupos potius, quan*
Paftores praefecennt.

O fiunusZeno Imperator ferviret Conclavibus Cardina-
Eum in exemplum 1  is tam libi, quam Clero, cum Eledio
deftinaretur Epifcopi Conftantinopolitani indicere folebat 40*
dierum jejunium ; ut videlicet tanto tradu temporis, non
praecocibus fuffragfis, fed matura deliberatione, non foliiro
merita expenderent, fed virtutem quoqueprobarent eorum,
qui ad faerum folium afpirabant.

19. Sedmiferandum illud apprime, quod virtus moruns
fanditas, animi magnitudo, prudentia, agendi dexteritas,
quae unica ad Pontiftcatum eft porta, praeciudatur faepe nu¬
jne r d ab aemulatione, invidia, aut alio depravato affedu elb
gentium, nuli o. refpedu falutis publicae. Imo interdum ac-
cidit|, Jut antea, qui amici fuere, in hoc frangenticapltali odio
fefe perfequantur. Inde communis Ecclefiae caufa negligitui*?
»um non oprimi > fed amici, aut eligentium urili ta tis Studio-

LIBER VIL  259

fi, ad Pontificatum quserantur. Quare plurimum oportet
eum, qui ad fedem hanc altiffimam afpirat, non folura in
tempore ( nam, cum jam fedes vacat, fruftra eft )Cardinalium
genio St moribus , eorumque forti fe conformare, fed‘etiam
in omnem eventum, habere paratum pedus, munitumque
ad omnes odii,Stmalevolentiae infultusexdpiendos: neque
cum quoquam (utbene Lottinus, qui condavibus faepe ad~
fuit, commonet) ob quamcunque injuriam etiamab amicif-
limis in fe profedam, fimultatem aliquam, aut averfionem
apertam, vel minimo ligno patefacere. Obtedus fit oportet;
Exdufus diffimiiletexclufioncm, praefertimin principio con-
greffus, neque ide6 animo defpondeat; Eft enim in. concla-
vi Cardinalium primus congrefllis acerrimus, quem, qui fu-
ftinuerit, neque vel. indignatione, vel nimia feftinatione fpes
fuas corruperit, quamplurimos modos promovendi fui de-
fiderii deinceps poterit comminifci, aereperire.

20 .  Primus congreflus eft mera qusedam tentatio ani-
morum, St inclinationum. Unde, qui in primd fcrutinio
plurima vota obtinuit, raro folium confcendit. Cardinalis
Bellarminus Anno 1603. poft exc.eiTum Clementis Vlil. plura
habuit vota,:quam ullus Cardinalium, fadus tamennoneft
Papa, fed Leo XI. Hoc defundo, rurfus in fecundo Conclavi
adhuc muko plura obtinuit fuffragia, ut Cardinalis Baronius
plane exdatnaverit: quid amplius opus ? Bellarminum facia-
mus Papam, eft enim Vir fandus, St nihilominus fadus eft
Paulus V. Adco raro in Conclavi primi motus tranfeunt in
fecundos.

2 1. Et quia Candidatirs ad Papatum de virtute, St probi-
tate quamuniverfim amid, St inimici, aut amant, autreveren-
tur, prteferibere debet: eas virtutis pattes maxime affumat,
feque longe prius in illis exerceat, quse aliorum proprie ftu-
dent compendiis.Eae funtbeneficentia,{iveliberalitas,comi-
tas, five affabilitas, Juftitiamitior , aequitas in omnes. Aliae

Kk 2  vir-

*6o ARCANORUM STATUS

virtutes fpe&ant proprium individuum, hce in alios cum
foenore fe difFundunt.

22 »  Nepotum deinde demortui Pontificis, cognatorurn,
item, Scamicorum ejus magnum refpc&um habeat, eosque
obfervet, gratiamque eorum faltem clam ambiat. Horum
quippe faclio ficut ordinarie ob crcaturas fuas praepotentior
eft in Conclavi, ita maxime exoptat futurum Pontificem fibi
amicum, St gratum, ut [faltem partem aliquamretineatde-
fundae authoritatis. Solet igitur inclinarc plerumqueineos,
quos aut prius fibi obnoxios, aut deinceps amicos futuros,
St fuorum commodorum ftudiofiores arbitratur.

23. Quemadmodum vulgb dicitur quemlibet Cardina-
lem in Conclavi tantumdempofle: ita univerfim quemlibet
ex illis timendum, St colendum reor. Quia amid,fine in-
terpelladone, cumadftipulatur occafio, velaliacaufa, confe-
ftim juvare , inimici vero ofFendere queunt.

24 .  Arcanum denique Cardinaliumcondaviftarum, ho¬
rum hoc maximum eft: ut nec palam contradicant ambienti-
bus Papatum, neque ambientes contradicentium injuriam
apprehendant, aut propterea inimicitias monftrent, velcom-
minentur. Contradicentes enim mitius agent, fi in ambien-
te abalienadonem nonviderint, St amid liberius, ac facilius
juvabunt, fi contradicentes non plane exafperentur. Ma-
xima prudentia cft diffimulaffe injuriam ab eoacceptam, qut
nocere poteft. Viden, non videre periculum eft ejus me-
dietatem exfuperaiTe. Videri videre aliud pro alio, eft non-
nunquam attigiiTe finem fuum. Omnibus magnis negotiis
fingularem facilitatem addit, odiofa non perfequi; St intelli'
gi non intelligere adverfa.

25. Rarum eft, quodde Cardinali Montalto, qul Sixtus
V. deinde fuit, fcribunt Hiftorici. Venerat isj inter fex invi*
cem collidentium Cardinalium fačfiones in praedicamentum
Papatus (folet enim in difcordia deterius eligi, nifi divina
providenua fua interponat officia, ut hic fa&um eft) aded? u£

LIBER VIL  251

tres primi fadionum Cardinales Alexandrinus, MediCsens, Sc
Eftenfis inviferint Montaltum jacentem in Camera, Sc fpede-
tenus valetudine fradum inftar leprofi expedantis Angelum
ad Pifcinam Hefebon. Alexandrinus fpem Papatus fadurus
vix alocutusfuit Montaltum, curn illetuffire, Se excreare coe-
perit, ut halitum cum vita ultimum jam daturus videretur;
tandem languida voce reponens. Paucorum dierum fibi de-
nuntiari gaudium, cum vel halitus illi vix fuperfit. Affue-
tum le non effe negotiis publicis, nec Nepotibus provifum,
qui onus uni loli impoliibile fuftinere valerent. Sic excufan-
do fe cum ejusmodi caufis, quae potius motiva erant ad Pa-
patum confequendum, fpeciose decepit fapientiam tantorum
Virorum, qualis erat Medicaeus, Eftenfis, Sc Alexandrinus»

26.  Quia vero praedidi Cardinales infiftebant, nec ex
cundatione fuae refolutionis) non enim ipfius verfutiam ca-
picbant) rueret illorum machina; denuo replicuit Montal-
tus, fe incapacem effe tanti oneris, neque huic tamdiu fub-
diturum humeros fuos, doneč illi polliceantur, promptam
nodu, diuque operam ad rede gubernandum Ecclefiae Sta-
turni, cui illc de confcientia fua , imparem profiteri debeat.
Ad quod breviter refpondit Medicaeus: Faciemus.  Et Montal-
tus replicuit. Si vos me Papam facitis , facietis Papas vos
ipfos : Sc dividemus Papatum, ego habiturus titulum, vos
vitulum ; ego nomen, vos authoritatem.

27. His proinde verbis dementati, magni illi Viri fecef-
ferunt pleni votorum fuorum adeptione tam grati Pontificis:
feque gloriabantur nados fuiffe virum tam modedum, no¬
men quidem Pontificis habiturum, fe vero fruituros frudi-
bus ampliffimi dominatus, ^ Neque obdituros Nepotes,nec
fratres, nec forores, utpote infimae gentis homines. Igitur
unanimi confenfu fufceptum negotium; tentati caeteri Čol-
legae, perfuafi adeo, ut ornnium praeter Farnefium, mens
una, Sc acceffus effet ad Montaltum. Ule vero languensfpe-
cie tenus praedolabatur in Camera fortis fute triumphum, do-

Kk 3 nec

266  ARGANORU Al STATUS

nec ad/crurinium vocaretur inCapellam, ubi vix comparuit,
cum omnium calculis mox creatus in Papam Sc adoratus:
ipfequemox erečtus corpore, qui prius demifllis ibat, in-
folito vocis roborc, qui antc adnaufeam audientiumtuifie-
bat, intonuit veluti novus Aai'on, TeDeumLaudamus.

28» Hanc fubitaneam, cum videret Farnefius mutatio-
tiem, adftantibus dixit: Vos mei Domini credebads facere
Papam nauči hominem, cui imperare geftiebatis, fed video
vos feciffe unum, qui vos nauči habebit; ejusque imperia
non minus fuftinebitis, quam arroganfer tuflim fpreviftis.
Obriguerunt ad haec Cardinales Elctiores, quos cum per'
culfos vidiffet Neo-Papa, per derifum dixit Cardinali Sfortiae:
Poenituit Carolum Caefarem vefperi, quod mane renuntiaf-
fetlmperium : ifti vero Domini videntur poenitere illa ipsa
bora, quacrearunt Montaltum in Papam- Sic fero poeni-
tere dlfcunt, qui facile credunt. Sic male eligunt, qui non
bene difcernunr. Sic aliatempora, aliifunt rriores. Sic Nu*
minis Providontia finit in Conclavi Cardinalium fačtiones, Sc
diffidia, utevehat in Papam, ilkim, qualem minime fuppo-
jnebant eleftores ;Providus vero DEUS jam aprincipiomun-
di fibi deftinabat in Vicarium fuae Ecclefiae. Et hoc opus eft
dexterae excelfi abfconditum humanis mentibus, quia huma-
nitus (quod tamen minime ek) fieri videtur, Providentiarn
divinam poftea demirati funt muki, quia infolentia illorum
tali egebat Pontifice.

29. Qui ad Papatum afpirat, fruftra amicos in Concla-
vi qua£rit. Habeat tales necel le eft, ubi fedes nondum va '
cat. Igitur mult6 ante ledena vacantem tempore ita difpo'
nat caufas , & materias, amicosque fibi omnes in Colleg>°
conciliet, eospraecipue, qui aliqua pollent inter caeteros Car¬
dinales authoritate, Sc aliorum funtvelut Principes, St in a '
nudučtores : non intermittendo uilam occafionem devin-
ciendi fibi eorum animos, Sc obligandi voluntatem. Tar-
da molimina nefcit Spiritus Sandii grada. Non tanti pendi*

LIBER VIU  26$

tur fervltium, quod proximum eft remtinerationi. Tarde
quaeritur Papatus,. cum jam vacat. Tam opimam fponfam
a longe, Sc diu procari debemus. Ejus tamen amorem ce-
lare,, totnmque intrinfecus ,;nulla animi fui denudatione, ne
inde, vel vivo adhuc Ponrifici pateat,, vel aemuli exurgant,
fovere oportet. Nec femper opus eft partialitate, nec pre-
cibns, nec meritorum, aut fanguinis jadant$,.nec polEcita-
tionibus, nec circumventionibus, quibusnobisaliorumani-
naos adjicinuis; fufficit promptitudo animi, Sc gratificandi
voluntas; fufficit cum libertate quadam ingenuitas, Sc bo-
nae famseodor ifufficitmagnis vi ris ,.fi čredam, feamari, ma-
gnique beri. Papalis fiquidem dignitas praemium eft virtu-
tis, non fanguinis, non aetatis,nonopum, nonfadionum.

30» ln omni eledione funt aliqui de Collegio, quos c se¬
te ri Cardinales velutCaporiones,Principes, Sc Diredores fuos
habent: hi plerumque proponunt Candidatos, Sc quisquc
fuos ocultis viis,privatiscolloquiis, Sc animorum exfmcera-
tionibus evehere contendit. Utrique in veneratione habendi,
tam ipfi Promotores, quam eorum creaturae : Utrisque fa~
vcndum omni ftudio, fuffragandum pro viribus: quia hi
tdes, five aflequ intur Papatum, fiveexcludantur ab illo, fem-
per tamen utilcs cfTe poffunt, quia femper memores erunt,
navatse fibi opersc, quam, licet non evedi ad folium repen -
dent, attam|n, ac conabuntur fuos fautores reciproce eve¬
here. Unde iacpe evenerunt Pontifices tales , de quibus
nemo putabat , hoc folo pradicandi modo primam orbis
cathedram adepti. Diredores vero at perdnacia caveantv
alias facile eo deveniet, ut Pontifex, aut ex inopinato, aut
contra eorum voluntatem declaretur,utfepe aecidit.

$1. Ad confequenda fuffragia Cardinales conclaviftse tria -
femper aperta, omnibusque patentnt habeant. Cameram au-
dientise node, diuque, oseffufuminvifitantium collegarum
laudes, Sc merita, Scc. Animum, vultumque liberalem ad
©rnnia eorum defideria, quod ulumum ita ftudiosb procur-

264 ARCANORUM STATUS

randum, ut vel fpemilli concipiant fecuta eledione c črtam,
fuorum defideriorum : Vel fe felices fub tali regimine fore
exilliment» Egregie id Cardinalis Montaltus, antequam ad
Papatum eveheretur, praellitit. Simulabat fe prilito tanto-
pere laborare valetudine, utdiceret, le vix fupervidurum ele-
dioni perfedae, quod ingenti tulli, Sc excreatione(quae for-
fan figmentumerat)confirmabat: adeoqueab ingreflu Con-
daviš fe aftute coram Farnefio Cardinalium Decano excufa-
bat. Veram Farnefius Inftitit, exhortans Montaltum, ut
ingrederetur condave, opitulaturus caufae publicae, Scbono
Ecclefiae; tum iffce (licet omnium, maxime, ut multi fcri-
bunt,Pontificatumanimo coqueret) vaferrime refpondit. Ibo
non in Condave folum,fed in ipfam mortem, ubi occafionem
habuero in exaltationem veftrae Eminentice. Eodem colly.no
aliosetiam Cardinales (fed ne fufpedus videretur, quemvis
feorfim ) praefertim capita fadionum obcaecabat, contellans:
fe omnium elTe indigniifimum decrepitum, inftrmuih, aC
aliud non habere, quam bonamvoluntatem inferviendi l'ui$
Patronis. Ingemifcebat deinde,fe non habere tot vota,quot ef-
fent Cardinales,ut cuiquegratificari valeret. Illis vero Cardina-
libus,qui erant Papabiles, lingulisprivatim dicebat: Ecdeliaip
magnumpalfuram damnum, fi tali orbaretur Pontifice, qualis
erat, cum quo loquebatur.Tresautem fibi fcienter infeftosCar-
dinales, qui inConclavi non folumPapabiles, led re vera pnma*
teserant, miniram Cardinalis S. Sixti, P.raedecefforis Papac u e '
pos, CardinalisFarnefius, facri Collegii Decanus, Sc Medicscus
Princeps, ingenti fimulatione reverebatur, Scomni obfequi°'
rum ftudio profequebatur. Ideo, quoties aliquem ex horu 111
familiaribus, aut Creaturis obviaret; firmabat illico, eifun lS
in laudes, Sc encomiaeorum, dignosque pronuntiabat,n°P
uno,fed pluribus foliis ( fi pofllbile efTet) Pontificiis, crinoin^
que ducebat, fi aut quispiam alius, quam illi, autpraeterinteu
tionem eorum in Papam eligeretur* Itaegit Montaltus, Sc
fac fimiliter, fi vis fieri Sixtus. Egit ille fe contemnendo ,

LIBER Vil  26*

cxtollendo alios: alii egere fe extollendo, & contemnendo
alios : illum evexit humilitas „ five fi&a, five vera, hos de-
preffit fuperbia, cuiDeusrefiftit, &honores.

32. Illud etiam tambeneElečtorrbus Cardinalibus,qUam
ipfis praecipue Candidatis, & ad folium afpirantibus non fo-
lum falutare, verumnecelfe .quoquee.ll , fe refleftere ad prio-
res Pontificum ele&iones, quibus fortaflis jam intererant, vel
fi non interfuemnt, 1 egere a&a praecedentium Conclavium,
artesque Sc modumexpendere,quibusalii promoti, exdufi*
vel evečti fi-nt. Magnum eft alienis malis fapere. Aliorum
veftigia, quia trita funt, fecurius ad metam ducunt, quam
fenikse primo inventae, vel nondum pra&katae. Praxi, ma-
gis, &c  induftria, quam fpeculatione hic opus. Ulyffemhic vo-
•lo: Aft non in ftudio Athenis apud Philofophum Calypfum fed
intračtione rerum Mundi.,& experientii praeteritomm.

Maxima deinde, & velut Regula ArcHontica eft inter Car-
dinales, utnunquam includant, aut patiantur amplius Can-
didatum, quem femel excluferunt a Papatu. Exdufiones ve¬
ro ftunt, vel authori.tate exdudentium, vel ex defečtu exclu-
fcrum. Authoritate: ubi rado nonredditurexclufivae, led
reticetur, quia fufficit, quod primores Collegii facri nolint
talem perfonam. .Ex defefiha excluforum vero ubiratiored-
ditur, &c  inhoc, velillo fubjedo oftenditur, vel incapacitas,
vel dependentia ab externis Coronis, velcopiofa famiiia, in-
terdum etiam mali moreš, vita depravata, &alia; qusein ib-
lio vix emendari, exn'a vero dedinari polTunt. Ita Alexan-
drinus Cardinalis, quem alias amabat, St aeftimabat, exdufit
Albanum; futuris magis profpiciens Ecclefiae incommodis,
quam praefentia emendans, cum diceret: Albanum quidem

effe virumdodHlimum, acmagnae experientice rerum Euro-

paearum, fed copiosa prole, ac confanguineis, tam fuse, quam
Uxorite ftirpis gravatum. Confilia ejus fore alta, & profun-
da, Hifpanis ingrata, qui volunthabere Pontifices homines
ordinarios, non primat fphaerae ob resJtaliae multis difcrimi-

266  ARCANORUM status

nibus expofitas. Ita Cardinalis Columnenfis, cum a quibus*
damportarivideretur Savellus ad Pontificatum, undique pet
Conclave difcurrens, proteltabatur. Mei Domini quid agitis?
an memoriam Alexandri VI. exuiltis; in Savello eligetis Alex«
andrum, Sc  non minus fuperbiž, quam numero illegitimo-
rum filiorum fuperiorem. Elečtio profe&o haec inducet in
Ecclefiam loco Nepotifmi, Baflardifmum. O quam tališ egre-
gius futurusPapa, calamitofispraefertim liis temporibus; ubi
etiam virtus vere credentiunj calumniatnr ab Hoeretids r  Sc
nihil magis, quam facrafedes Petri pullatur.

33. HumilioresCardinaleshaud raro dam inter fe exclu-
dunt potentes, Sc faltuofos : verentur enim, ne fi eos poten-
riores, per accelfum Pontificatusfecerint,planeabhisdefpe-
ttui haberentur. Unde olim plures confcenderunt folium
humiliores, quamilluftriores,tenuiores, quam potentiores;
nune vixcuratur, nifiinmagnis collifionibus fuifragantium.

34. Verum exclufi etiam fe excludentes excludunt, feque
alteri fadioni cum fuis fequacibus adjungunt; ut avertantfuf-
fragia a fuis malevolis. Diverfiones enim multum operan-
tur inConclavi, 8texdiverfionibus,, ac contentionibusCar-
dinalium plerumgue incxpcctatos vidimus Pontifices, quod
arcanum cit fupremas Providentiae. ' .

35» Errant, qui nituntur, vel urnim folum evehere, vel
uno practicandi modo concludere Conclave, Sc lic tam magni
momenti Elečtionem ex arbitrio fuo peragere. Ingentes hi
tales habebunt obices, Sc fr ultra agent; quia Spiritus S. grada
fpirat, ubi vult. Potius tempori connivendum, diflimulan-
dum, aliquando defiltendum, mox reaffumendum negotium;
offerenda alia fubječta, recurrendumadalios practicandi mo*
dos. Semper habeant in promptu alias caufas, alios Candi*
datos, dummodo fuum confequantur finem.

Tandum protrahendum Conclave, fi exvotonon fucce-
dit. Ubi fuccelferit: Statuendum firmiter, non expečtata
alia hora, cvim condudi vaieat hac ipsa. Ad alia adhuc quam-

plurims

UBEli Vil 2 *7

plurima refledendum foret: fedneinMethodico opere pro-
lixitasappareat, calamum retrahimus, &in hoc perplexo ne-
2otio ad rerum, temporumque circumftantias, quae m arena
faepe optima fubminiftrant confilia Ledcrem rcmittimus.

CAP UT XVIII.

De quibusdam Conclavibus, & Ele&io-

nibus Pontificum in particulari.

i.

A Concilio Conitantienfi, a triplicato tune fchifmate trium
Pontificum, Joannis, Gregorii, Benediki Annum 1416.
incipio. Congregati Conftantiae Patres, quia dubitarunt de
omnibus his tribus, neminemexillis voluerunt* Citati ided
ad Concilium, comparuit nemo praeter joannem, cui etiam
vaticinatum fuit? iturum ed Pontihcem, rediturum privatum:
fucceflus vaticiniii veritatem probavit. Nam a Sigismundo
Caefare dat£ potekate omnibus libere loquendi, accufandi,
nihilque, quod in Ecclefia Dei perperam fadum, diflimulandi;
multa erant objeda Joanni crimina, quorum perculfus pu-
dere, St metu, mutata vekeprofugitad Fridericum Aukria-
cum: tirnic abkradus carcerem, Se depofitionem luit*. Gre-
gorius autem a Sigismundo perfuafus in puhlico confeffu per
Legatum fuum Carolum Malatekam abdicavit fe fponte Pa-
patu , nec pok abdicationem divi fupervixit. lknedidus au¬
tem ad qurevis immobiiis, perkitit in contumacia ided puhli¬
ce a Patribus depofitus, St interdidus. Magnas tune impo-
fturas paffa ek Ecclefia DEI, deftituta per quatuor annos fuo
vero, StlegitimoPaftore, Hypocritis,Se lupiš expofita: nec
Concilium ipfum fede vacante ea fulciebatur, autheritate
quam maximam a Pontifice habet: licetin contrarium mul-
tisPatrum ibidem concludentibus : .Concilium generale legiti-

Uz

2 6 S arcanorum status

me eongregatum habere poteftatem immediate a Chrillot
quO'fuppofito, fubjiciebant Papam Concilio..

2. Nihilominus e re vifum fuit, ut ante omnia provide-
retur, facrofandae Ecclefiae de Pontifke idoneo, facultatea
Conciliotriginta, 8 c  duobus Cardinalibus data, adjundis infu-
perfex virisexqualibetNatione,qui omnes8.Novembr. 1417,
Conclave ingreffi, Inter triduum communibus fufifragiis crea-
runtin PontiticemCardinalem S.Gregorii,didum prius Otho-
nem Columnam , cum Concilii totius, Caefaris Sigismundi,
Principumq; Chriftianorum, maximo jubilo, & applaufu, qut
de indeMartinumV. fe dicivoluit. Interpaueosa tua ir.augi>
ratione dies, nimirum 21, Novembris Enem dedit Concilio*
Conilantienfi', quod duravit tribos annis, &fex menfibus,
eelebratis45. Sellrombus,.8c confirmavitilludiniis omnibus,
quse ad fidem fpedant, dilata caeterorum confir matične in
tempus aliud(ex quo ipfo jam tune conditit Papam elle fij-
pra Concilium) dumltaliam intravit, ubialiquantil'per eoire
morantem Florentiae acceffit Joannes nuper in Concilio exau-
t boratu s Papa ,erromm veniam genuflexo deprecatus:. quam
non folum obtinuit, fed infuperDecanatum Cardinafium, &
Epifcopatum Tufcoranum, cum prseemirrentia altioris iiibfel-
lis in quocunque congreflii Cardinalium-Medium AnnurntfU"
pervhdt reconciliationi. Petrtis vero de LunaBenedidus VIII-
didus, poit triginta annos Antipapatus, contumax in fchiC
mate penfeveravit, & antequam animam exhalaret, adjuravit
Cardinales fuos (quorum admodum pauci erant, de Eden-
tibus aliis ad legitlnium Papam Martinom ) ut quamprimun*
ab obitu fuo novum Pontificem eligerent; quod infufflante
praefertimKege Arragonio, egregie praefliterant, creato /Eg 1 '
dio-Sando inPontificem, fub nomine Clementis Vlil. qui au»
tema prudentioribus perfuafus, ultro Te Papatir abdicavid
contentus certo Epifcopatu,quem illi liberaliter contulitMar*
tinus. Sic extindum fchifma ex integroquod afflixit EccaC'
fem perqoadraginta Annos cumtanta illius damno, &
Eumfcandalo.

LIBER PIL  269

3. Pcft exceflum Martini V. electuseftin Papam Gabriel
Condelmerius, qui fe Eugemum IV. appellavit. Conclavc
habitum non quidcm in Vaticano r fed in Clauftro S. Mariae in
Minerva, tertio idus Marni 143 1  •non folum cum quietema-
xima nnllo plane interpellante, minus contrariante Cardina-
li; fedetiam exiguo n. dierum fpatio. Magnam quippe fibi
comparaverat Eugenios Famam adhuc regnante MartinoV«.
ob liberatam fua ope Ecclefiam L  mul tis feditiofis eam jam
jam invadentibus. Interea nači n s eft Pomiticatum amariffi-
mum, ut Martyr Patientia diceretur. Primas Pontificatus
fui amaritudineS’ fenfit a Martini V. Nepotibus plus aequo
ab anteceffore opibus, & potentia ampliatis,.ut ab his fpo-
liari, & vatlari viderit urbem Romam. Alias auxit proprius
Ncpos Francifcus Condelmerius, cujus inerten*. vitam, ne-
glečlumque regimen publicum populus Komanus ferre
amplius nee voluit, nec potuitr Sed inclammatalibertate in-
vafit Campidolium,, & non. folum Miniftros nepotis T  fed
ipfum Nepotem mancipavir, carceri’,. idem fadturus Ponti-
Eci, nimentita vede fefurripuiftet|furibundopopulov Roma
exul Florentiam Urbem amicam appulit , ibi Nepotis fata ma-
gis deplorans, quam finiftrae fuae fortunae : adeo fortfe amor
Nepotum eft. Sed ftratagema Ridii Gubernatoris Arcis S.
Angeli reddidit ex intervallo Patruo Nepotem,Pontifici- Car-
dinalem curarum participerm- Nam ab illo emillus miles fin-
xit fe, Ridii inimicum capitalem & Romanis,, fr jufta dare-
tur merces „ caput Ridii pollicitus r  S c  deditionenv Arcis : id
votum’ erat unicum Romano r um r  & tanto* facilior felonice
mercatus. Rednx igitur miles ludicrum, brevemquein fpe-
ciem excitavitin Arce aimultum,ut tamen perciper etur a Ro¬
manis : tum Gubernatoris veftes crnore madidas cum capite
Reformi,. 8c ditlečto, ne dignofceretnr demiffit per mcenia,,
inclamans : Mortuus eft neqnam, mortuus, fimulque invi-
tans primores Romanos in pofleffionem Arcis, fed omnes cum*
primum ingreffiattinuit, U  niti redderent Nepotem Ponti-

5  Eci;

*-/

o

AKCANOKUM STATUS

lici, non reddidit Romanos urbL Hoc pačto Nepos praefenti
periculo erutus rediit falvus ad ubera Pontificis, fed cautior
deinceps proprio malo. Intcrea BafileenfeConcHium,quod jam
Papa Martinus V.indixerat, caeptum eftmagno cumconcur-
fu, nonfolum Mytris, &c  Literis excellentium virorum, fed
eriam plurimorum Principum Europae: & jam jam r em Chri-
ftianam omnem In ordinem redigere geftiebat. Invifum autem
erat Eugenio hoc concilinm, nec locus placebat, nec Decre-
ta prioris Conftantienfis, neque hujus attentata varia: nam
admittebat illud legatosPaleologi Orientis Regis, tračhbat de
reunionc, conftituebatpro Graecis adverfantibus itinera, con-
firmabat a£h Concilii Conftantienfis 8cc. ac fi Pontifex in re-
rum natura noneffet, licet ejusmodiad fupremam ejus pote--
ftatcm fpe£tarent.Ide{> primum ultro,citroque fimultates,dein-
de acerbitates intercefsere, & quia plures contra unum facilb
iniolefcunt,exinopinatoconclufuma Concilio fuit, ut Fuge*
nius, aliasdi&us Gabriel Gandelmerius deponeretu; F:i : er
60.  dies vacaret (edes Apcftolica; quod totum in effečhim
redačhim,in trigefima quinta feflioneAnno 1439. Lapfo au¬
tem 60. dierum intervallo ad elečtionem novi Pontificis pro-
ceftiim, ubi revera tanti PatresBafileenfes, repraefentare vo-
lebant fimiasRomanas,parumqueabfuerat, quin divideretur
rurfus Ecclefia in Germaniam, & Romanam.

4. Prim6itaquetres viri propofiti Thomas AbbasDonaien-
fis Ordinis Ciftercienfium, Joannnes de Segobia Salmanticen-
fis Theologus, & alter Thomas de Cancellis Canonicus A-
mienfis; quiEle£tores Pontificis crearent. Erantautemin Ele-
čtores creati Cardinalis Arelatenfis, ofito Epifcopiex Italia,t°'
tidem ex Francia, nec pauciores ex Germania, & Hifpania.
Conclavaconftituerunt in aedibus Mukenfibus, ubi aliaserat
triclinium potatorium NobilitatispropeEccIefiam Cathedra-
lem: ibicellulae tapetibus difcriminatae inter Eleftores forte
diftributae. Praefidium, fi ve Cuftodiam Conclavis habuit Co-
mesDierfteinenfis cum Urbana militia. Nihil denique deerat,

liber  rti. in

quod hic nonimitaretur Bafflea Romam, quoac4 accidenvia,
fubffantia autem defuit, Authoritas,& Cardinaies, foli legi-
timi Electores Pontificum : Saepfc jam obfervatum, Concilia,
prsefertim, non legitimecongregatafuifTefchifmatumpotius
caufsc, quam remedia.

5. Sic inftručto Conclavi, multae, prima die, InveflHvae
fačtae in vitam, 8t ačta Eugenii: tamfumpto ab Electonbus
'Sančtiffimo Corpore Chrifti, ac praEflico(«tmoseft}jurejn-
rando, in fuffragia itum eft. In primo fcrurfnio fexdecim dl-
verfarum Nationum nominati, quorum tamen nemo requi-
fita fuffragia, potiora autem habuit, nimirum fexdecim A-
madeus ex Sabaudiae Ducibus tituli S. Mauririi, & Dedantis,
ac Ripaldiae Commendator, virprobe prus, $c  mundo plane
mortuus. In altero fcmtinio novemdecim , intertioVigiotl
&  unum ; in quarto totidem obtinuit, quce quia non fufficie-
bant, igni omnia cranata funr. In quinto demum fcmtinio
viginti, 8cfex vous, quae duas partes conficiebant, prseva-
luit, 8 c  cum jubilo, ac Regio comitatu Ripaldia abctučlus,
depofftoque Carthufianorumhabitu, in Pontificem Ecdefiae
Romanae, memorando plane apparatu, <k affiffente Ln do vi¬
to Sabaudiae DucePapae filio, coronatus, 8r Felix dičhis eft.
Et ut poteftatem Papalem , Authoritatemque fuam palam
conteftaretur,viginti, 8t tres Cardinaies creavit, benedixit Ce~
ram, vulgo Agnus Dei , difpenfavit Reliquias, & fimilia, vi-
tuperanda magis, quam celebranda, nifi aPatribus Bafileenfi-
bus inducla, & proffituta Amadei, viri pientifiimi fimpiici-
tas excufet omnia. Sicque ex hoc Bafileenfi Conclavi no-
vum in Ecclcfia propagatumeft monftrum,fchifma vidclkee
vigefimum feptimum.

6. cuiacerbeindoluit Eugenius,Papa legitimb elcčtos, ac
iacro fulminepercuilit Antipapam Felicem, omnes eius Af-
feclas,acipfum Conciliabulum Bafileenfe, ejusque ačbi omnia
annullavit, licet de annullatione aftorum contrarium fcribac
Platina, Conformius autem veritati eft, credere, damnato

Papi

27 2  ARCANOR.UM S1ATCIS

Papa multo magis damnalFe Concilium, cujus authoritate
fulciebatur ille. Germani erant Acephali, & a neutris fta-
bant, necEugenium, necFelicemadorabant Pontiticem,exi-
ftimantes potius nihiljcredere, quam facile errare. Interira
Ameas Sylvius, 8c caeteri Legati ab Eugenio in Germaniarn
ad Imperatorem Fridericum, aliosque facri Imperii Princi-
pes fseculares, St Ecclefiafticos mifli, aperuerunt rei verita-
tem, ea felicitate, ut rejedis Antipapae legatis, ac renunria-
ta protedione Conciiii jBafiliends, uni Eugenio, vero ac le«
gitimo Pontifici, tota deinceps Germania adhaeferit.

7. Jvfihilominus perfiftebat in contumacia Concilium,
& Antipapatu Amadeus, illud protedum ab Helvetiis, ide a
generisfui confpicua familia (nam Sabaudiae Princeps erat)
Cum igitur cenfurae, ac totmonitoria nonproficerent, adar-
mafe convertitEugenius,iinploratoin auxilium Regis Fran¬
cise Delphino .conuacontumaces, Sdchifmaticos. Quod ide
egregieprasftitit, caefisfunditus Helvetiis,Conciliabuli Pfote-
daribus,& diffipatis hinc., illinc Patribus, fenfim fchifma dif-
folvi videbatur: praefertim, libi ipfe Antipapa, relidaBafi-
lea, Cede fua Antipapali Lufanam profugit, deinde Genevam
tandem ad Eremitoriura fuu m Ripalenie, ubi fubilitit, feque
ultro curis Pontificiis liberavit. Ideo poli Eugenii mor teni,
nulla Felicis fada memoria creatus fuit in Papam Cardinalis
Bononienfis Thomas de Sarzana, vocatus poltea NicolausV-
de cujus Conclavipauca.

S-  Demortuo Anno 1447. Eugenio IV. St poli: funeralia
more canfueto celebrata, provifo excubiis Capitolio, inftru-
dis in dormitorio Clauilri, quoddicitur della Minerva, Cel-
lulis, aliisque utenfilibus: obfervato toto Conclavi quatuoi'
clavibus, quae in cuftodiam datae quatuor Epifcopis.Ravenn^
Aquileae, Sermonetae’, St Anconae, iisque infidentibus e dia-
metro Conclavis Capitolium,! vocato in praefidium Sc tute-
lam Melitenfium Equitum Ordinis legato, praefcripta ex df
tuto Gregorii aliorumque Pontificum undecima pod o* 3 *"-

LIBER VIL  275

cum defundi Pontificis die, convenerunt in Ecclefia praefat*
Clauftri della Minerva Cardinales cum fuis officialibus de mo¬
te. Hic depofito juramento, St cantato veni Creator 8tc» de-
inde ingrelii funt Conclave, Stfuam quisque forte acceptam
cellulam, non aflcribus, fed violaceo panno difcriminatam
abaliis, excepta Cardinalis Bononienfis, quamalbus veftivit
pannus, omenque forte fuitadipifcendiPontificatus, quodpo-
lteaaffedusoftendit.

9. Altero mane poft oblatum de S. Špiritu Sacrifidum,
c cepit primum ferutinium inter decem Sc odo Cardinales ;
quorum duodecim fuffragia, five ex odofiecim duae tertiae ,
live bis fex ad creationemPontificis ex lege, 8c more requi-
rebantur, erat tune folitum fubtrahere cibos Cardinalibus
Conclaviflis , fi protraherent eledionem. Non deerant ex
Principibus, Sc Primoribus Romanis, inter quos praecipuus
Savellus,qui Conclave ingredi, Sc eledioni affiftere tentabant,
fed femper repulfi a Cardinalibus non fruflra metuentibus ,
eorum praefentia , Sc refpedu, eledionem magis turbatum ,
quam promotum iri. Univerfalis etiam tum erat opinio Q  Sc
forfitan Principes illi importuni hoc tentaffent) Cardinalem
Profperum Columnam certo adepturumTiarum Pontificiam.
Verumtum Sc alias verifitatum, quodille privatus ex Con-
clavi exeat,qui ed intrat defignatus Pontifex: ut ipfe Columna
ci\  expertus, licet fautores plures, ut Ludovicum Scarampum
PatriarchamAcjuileenfem Cardinalem S.Laurentii inDamafo,
Joannem Tagliacozo Archiepifcopum Tarentinum, Sc Car¬
dinalem Vice- Cancellarium,Thomam Sarzanam, Cardinalem
Bononienfem, Gulielmum Caefarinum Cardinalem S. Angeli
Sc alios habuerit. Primum ferutinium diftradum in varios!
Secundum ferutinium fequenti diebisrepetitum, ceffitPro-
fpero Columnasfelicius, nbi decem ipfe fuffragia Sc alia odo
Dominicus Capranica Cardinalis Sc Epifcopus Firmienfis ob-
tinuit; Sic in hos folos duos omnlum vota coinciderant Po-
fterus dies etiam iis, qui extra Conclave

Mm rum

274  ARCANORUAi STATUS

rumArchiepifcopo Beneventino, & Cardinali Cufano, fed
Cardinalis Profper iterumpraevaluitdecem, uti prius,fuffra-
giis hujus vero semulus Cardinalis Bononieniis non nifi triaha-
buit; tlim Dominicum Capranicus Cardinalis Firmienfis fur-
rexit,<k ardentibus verbis ad Collegas peroravit; quidterimus
tempus , ubi cundatione hac nihil periculofius lacrofan&Ee
Ecclefiae occurrere poffit. Urbs Roma efl biceps, huc illuc*
que trahitur. Rex Arragoniae navalem fuiim exercitum jam
jam appellit: ab Amadeo permagnum periculum : Ccmes
Francifcus noiter hoftis : undique premimur; quid ergo cau-
fas efl, quod non tandem expergifcamnr, Še  Ovili Chrilli
Paftorem conftituamus ? Ecce ? Angelus hic Dei efl Profper
Columna, mitis Agnellus, quidmoramur ? cur noncreemus
Papam, decem jam tenet futtragia, duo defunt, addite unum,
alterum certo fequetur. Verum immotis ftatuis locutus eft
Dominicus. Tune furrexit Cardinalis BononienfisThomas
de Sarzana commotus oratione Firmienfis, Sc  accedere voluit
Profpero Columnae; fed retentus a Cardinali Tarentinom-
quiente: Nonita profpere, magni momenti res, exigit longius
confilium, Sc  quantumque trade veniat, venit bene. Confultč
hic procedendum,quia talem hodie eligimus,qui non unam ur-
bem, fed univerfum mundum reget. Noftrae poteflatis efl eli-
gerefemi-Deum,quifolvit, &ligatomniain coelo, 8tin terra,
partim videt, qui non multumprovidet. AdhaecrepofuitCar-
dinalis Scarampus: quidcunque dixit CardinalisTarentinus,eo
colimant, ut Cardinalis Profper a Papatu excludatur. Age hi c
Tarentine: quem alium Papam veliš ?  edic : refpondit Taren-
tinus: ThomamrBononienfem. Et mihi ( fubjungit Scaraffl'
ptis) qui tibi placet. Interea alii Cardinales fenfim accede*
bant usque ad undecimum fulfragium inclufive. Unicom
deerat: hoc autem cardinalis S. Sixti JoannesTurrecremap

obtulit, inquiens: O Thoma , ego te facio Papam hodie in
pervigilia S. Thomas ? An erubuerit ad tantam Majeftatem?an
inhorrueriud tantse Poteftads curam, Sc  follicitudines 2 in cer '

LIBER VIL \  275

t n m eft. Hoc tamen certum, quod modeftiffime depreca-
tus, feque indignum confeflus fit vicariatu hoc divino, quem
uitrocederevoiuitcuicunque Cardinalium, quia omnibus fe
imbccilliorem, minusque meritum dicebat. Sed a Cardinali
Tarentino monitus, negratiam Dei impediret; quae fpirat, ubi
vuk, acquievit. Creationem excepit coronatio in Bafilica
Divi Petri tota exultante urbe, Scpopulo ad finem Anni 1447;
perada. Rexit deinceps Ecclefiam DEI per annos odo, ea
commendatione, utpaffim diceretur Angelus pacis.

10. Primum ejus ftudium erat reliquias adhuc fchifmatis
radicitus eveliere, quod palici quidem Praelati fequaces Feli-
cis, adhuc fuftentabant: fed illi ab ipfis Civibus Bafilea ex-
puifi, cum Lofanam conciliabulum transferrent, fuo cum
rubore audierunt, jam Felicem, opera Friderici Csefaris, ac
Regum Francise, Sc Siciiiae, ultro fe abdicalTe omni ad Pontifi-
catum Jurepraeftita obedientia Nicolao V. tanquam vero, Sc
unico Vi čari o chrifti: cujusexemplumcaeteri imitati, quam
non meruerant, veniam Sc  gratiam invenerunt ad pedes Pon-
tificis. Nam Felicem perpetuum dixit Legatum aLatere in
Provinciis Sabaudiae, Pedemontii, Sc  Cardinalem S, Sabinae,
concello infuper ipfi primo ante alios Gardinales loco. Ejus
vero l  equaces Ierme omnes redituitad primas dignitates, ficq;
Apoftolica manfuetudine, perfuafione, Seclementia, elimi-
nato fchifmate non folum Angelum fe pacistoti Ecclefiseex-
hibuit, fed exliibuiflet le etiam novimi Eliam adverfus Mahu-
medis potentiam, quae, poft occupatam Anno 1453. Con-
ftantinopolim,& fuccetfive dilaceratam Graeciam, jamtoti Eu-
ropae imminebat, fi zelum oprimi Pailoris fecundaflentPrin-
cipes Chriiliani, Če defhtilfent, ab infeftis invicem armis Bur-
gundia, <k Ilandria; Anglia,& Scotia, quae eodem ferme anno,
quo Machumedes Imperium Conftantinopolitanum Chri-
ftunis rapuit; internecivo bello fe conficiebant, datis in vi-
dimam Ambitioni plusquam quinquaginta millibus virorum

Mm 2  mili-

2 7 6  ARCANORUM Sl AT (J S

militarium, qui Ottomannae Potentiaerefiftere, 8clmperium
Conftantinopolitanum a jugo Turcico praefervare foli vale-
bant. Acceleravit tanta Chriftianitatis jadura mortem Pon-
tificis, immortalitate digni Anno 1455.

11. Poft Nicolai funebria Sc pia officia nirfus Conckve,
more folito, quindecim praefentibus Car din alibus (tune enim
viginti folum in vita erant, quorum quinque aefentes ) infti-
tutum, Sc primo diead Vefperum usque liberum erat Ora-
toribus Principum, ut quaedam cum Cardinalibus circapras-
fentem eledionem conferrcnt, ingredi: deinde obferato Con-
davi, in duas fadiones divifi Cardinales; uni volebant Cardi-
nalem BefTarionem Epifcopum Nicaenum, Sc nuperunitum
Eccleliae, atque Authorem primum, maximumquecelebris
illius unionis Ecclefiac G r aecae cum Latina , quae fub Eugenio
Papa Anno 1439. per Bullam, quae incipit Eugenius, ftabilita,
Sc confirmata fuit. Alii vero promovebant Alphonfum Bor¬
giam Cardinalem SS. quatuor Coronatorum, natione Hifpa-
num, Epifcopum Valentinum, indeque nativum.

12. In primo quidem ferutinio, quia muki competebant*
inania, Sc diftrada cefferunt fuffragia, ideocremata. Inal-
tero ferutinio, certus erat dePapatuBeffarion , nifiejuscu-
bicularius Perotus, tres Cardinales,jam felix, certumque nun*
tium Beflarioni ferentes, ab ingreffu celite abegiifet, fibi in*
terdiduminquiens, cum Cardinaliskuderet, quempiamad*
mittere. Et cum iterumfera node veniffent, rurfus depulfi?
Sc refponfi loco habuere Cardinalem quiefcere. Id vero aegi' e
tulerunt illi, 8c forte, quod aliaui averfarentur ejus nimis feri*
umjngenium (interquos Carcfinalis Alanus AvenionenfisCp'
r^phaeus erat) atque propter denegatam ( fed fine Beilarionis
fcitu Sc culpa) audientiam eum riifficilem futuruin auditu j
Cardinales cjuidamfufpicarentur, hanc occafionem, caufam*
que nadi, illum pland inter exclufos a Papa tu deinceps ha-
bendi: dicebat enim Alanus cum aliis Cardinalibus fadionis
Galiicse; Annš Latinae Ecclefiae preefidenius Papam Grae*

LIBER VIL 177

cnm ? Anne confcendet Apcftolicum folium Neophitus ? <k
nuper Catholicorum difcipulus ? ergo tantainopiaeft Virorum
cmeritorum in Ecclefui Catholica, utilli Padorcm in Graecia
quaerere oporteat ? Agite, quod liber, meiPatres, ego cum
meisfequadbusinaeternumnonfinam, ut Graecus homo fit
Eeclefsae Latinae Reftor, & Romanae fedis Princeps.

13, Commovit hoc omnes ad exclufionemBefTarionis:
adeo, quivefperiinomniumanirniseratPonrifex, altero ma¬
ne, minoris, quamuuquamerat, famce Cardinalis exftitit, ac-
eiditque oprimo Graeco, quod illis, qui magna aliqua fpe fm-
ftrantur: femper enim minores redduntur, quam fuerint. Ex-
probravit Peroto BefTarion, quod ille fua nimia diligentia fibi
ipfi pilenm Gardinalitium , Domino autem fuo Triregnum
Pontificium ex capite decufferit. Hocquidem;aIiqui ad con-
clave Pauli II. referunt; fedveriushuc fpe&at, nam ibi nec
competebat amplius pro Papatu Befifarion, hic vero, non fo-
lum de competentia conftat, fed plane certum fuit, nifi nočtu
accidiffet Peroti indifcretio, duas tertias fuffragiorum altero
'nane^pechiffe Beffarionem, ut fcribitiEneas Sylvius, poftea

14. Erat etiam in hoc Conclavi Cardinalis Firmenfis Do«
minicus Capranica; qui prius competebat cum Nicolao V.
ducbus tantum fufFragiis hoc minor: verum nec propitior
illi in hocj Conclavi fors; nam omnia Cardinalium fuffragia ,
polt excludonem Beffarionis, ceciderant fupra Cardinalem
Valentinum Alphonfum Borgiam, qui prophetica prmdičtio-
ne S. Vincentii Ferrerii (quem Borgias poftea canonizavit }
fcivitfefuturumPontificem: undeadhuc Cardinalisexiitens
votum emiferat, omnes fuas vires, cum primum fuerit Pon’
tifex fe adhibiturum contra communem inimicum Chriftia-
nicatis. Quod etiam egregie praeditit mox in principio fui
Pontincatus emilTo navali exercitu contra Turcam adverfus
quem reliquias Graeciae duntaxat, Rhodum, CvDrum MefTeh
linasj&InfulatnScio, qu 0l dviveret, tuitm^usopei

Mm 3 iti

2 7 8 ARCANORUM STATUS

in Hungaria cruciata indida, ac celebris illa ad Belgradum,
čili nec prius, nec polica fimilis fuit vidoria, caefis ad incitas
Turcis, vulnerato ipfoTurcarum Imperatore Machumedo;
& liberato Belgrado, fando Capiftro , St Cardinale Carva-
jalo Dudoribus, gloriose obtenta. Moliebatur adhuc ma-
jorazelantiffimus Papa (alias Calixtus III. didus) nifi Parca
praeveniflet, St tam Vidoriarum, quam vitae fuae tilu m prae-
cidiflet, Vixit vitac odoginta, St tres Pontificatus annos:
Semper liber alis in pauperes, munificus in Principes. Zeian-
tiffimusprofi.de, St tertius ex Hifpania Petri Succefifor, Sc
Vicarius Chriffi* Obiit pientiffime 8. Julii Anno 1458.

1$. Polt hujus exceffum condave indidum fuit in Va-
ticano, Cardinalium majore commoditare, quam ali. s, quia
illisprseter duas capellas etiam duo cavedia, five Sallae Palatii
affignatse erant. Primo die nihil adum, fecundo fancitte
leges , ac juratae ab omnibus futuro Pontifici, quicunque
ex illis fuerit, obfervandse. Terno mane polt Miflam de
Špiritu Sando pie peradam, primum Scrutinium cseptum,
in quo Philippus Sarzanus Cardinalis Bononienfis Nicolai V.
Frater, St Cardinalis SenenfisFEneas Sylviusparia, & pono¬
ra vota aliis, Cardinalis vero Francise Archiepifoopus Roanen-
fis ex fanguine regio, quimaxime Papatum ambiebat, tria
obtinuere* Poflfcrutinium interceffit familiare inter Cardi-
nales colloquium: An non peracceffum protinus fieripoflet
creatio ? tentatum hoc quiuem, fcd nihil conclufum.

16. Poftero die Cardinalium potentiores aliqui, Seclien-
telis inltrudi, majora aufi ; quique enim fuos dependentes
magis cogebant ad fuffragandum fibi, quam invitabant, alios
vero promiffis, St precibus alliciebant: aliqui plane fe ipfos
propinabant, rebanturquefedignjffimos cfTe folio Apoftoli-
co. Quorumprimo loco erat Cardinalis Francise Wilhelmus
Archiepifcopus Roanenfis, St quondam Monachus. Item Pe-
trus Barbo, vel Barbus Venetus, Joannes Caitellus Cardinalis
Papierifis: digniffimus autem ab aliis judicatus Archiepifco¬
pus

LIBER Vil  279

pus Sene-nfis, vEneas Sylvius; familia Picolominus. Quivis
illorurn fe attollebat, St prše alio triregnum mereri exiftima-
bat, ut indies magis, St rnagis se muli invicem colliderentur*
Cardinalis Francise alios non tam iufpečlos habuit, quam
jEneam Sylvium: ideo con ti mi o contrahunc semulum apud
reliquos Cardinales expoftulavit. Quid vobis cum Ainea dice-
batille ? an thronum confcendet dignius, bomo morbis con-
fumptus, podagricus, egenus, quam vir aliquis robuftse seta-
tis, conditionis maximae, ac ingentium opum (talem fe ipfum
intelligabat) quid auxilii feret bomo aeger pauper; Ecclefise
impotenti, St obseratae ? Non pridem ex Germania venit,
innutritusgenti illi : quid fi Sedem Apoftolicam ex Italia in
Germaniam transferret ,ipfe magis Germanus, quam Itaius.
Poetam agit puhlice : quam abiettum erit videre Papam
cum Mufa in Cathedra Petri. Me noitis Cardinalem fenio-
rem eiTe non aetate , fed ofricio , imbutum a juventute do¬
brina nonindigna Sede Apoftolica, prognatum ex Regio fan-
guine tantum de Ecclefia mer ito, ac tantarum opum, quae Ec-
cleliae egeftatem fupplere poffunt. Scitis me pollere opimis
benejiciis,quaeomnia'in vos liberaliter transfundentur j fub-
junxit preces, precibus addidit plane minas.

} 1 '  Verum appofita illi fuit k Cardinalibus Simonia, qune
graviter hucusque laborabat , vehemenscjue omnium erat
lufpicio, ne execrandum hoc Idolum aliquando cum ipfo
futuro Pontifice facrofan&um Apoftolorum limen occupa-
ret. Agnovit errorem ipfe, feque hadenus fuiffe Simonia-
cum ultro confitebatur , alt fan&e jurabat, impoflerum
omnem ejus umbram declinaturum. Suftentabat hunc ma¬
line Cardinalis Alanus Brito Archiepifcopus Avenionenfis,
quia ab eo infallibiliter expedabat, fi in Papam promovere-
tur. Archiepifcopatum Roanenfem, palatium Romanum, Sc
Vice - Concellariatum Sediš Apoftolicse : Aded prope fe in-
gerere aufus eft Spiritus Simoniae, ubi tamen fola Spiritus
Sandi operatio totum facit, quod eftincreationePontificis.

Mul-

28 o arcanorum status

Multi Cardinalium tenebras quaerebant, ac in fecretis locls (o
turpitudo)confultabant; quaratione evehere poflent Car-
dinalem Franciae, tam pr omitfis liber alem, tam amocnitate
morumgratum, tam confpicuo fanguine darom : confulta-
tioni acceffit quorundampro Gallo conjuratio: ficque eorurn
opinione non obltabat /terquilinium, tam fančtae fdlicet fačfci-
oni. Ex his erant Cardinales Gregorius Flifius, Joannes Tur-
recremata, Brandus Caftilionius,Profper Columna cum fuis
adhaerentibus; fed prae omnibusCardinalis Avenionenfis Ala~
nus. Nutabant Cardinalis Urfinus, Philippus Sarzana, Car-
dinalis Bononienfis , Thebaldus Cardinalis de S. Anaftafia.
Denique conficiebant jamundedm fuffragia: unicum deerat,
quodintali frangentifacile acquiritur, ex ambitione vel adu*-
latione, quia ille quafi cenfetur Pontificem facere, qui fuum
ultimum fuffragium caeteris adjungit.

18 . Attamen poit dimidium ferme nočtis accedit Philippus
de Sarzana Cardinalis Bononienfis, Ameam Sylvium, 8 c  enar-
rat conjurationem in lods fecretis faftam, monetque illum,
fifuam fortunamfalvam velit, accederet Cardinali Franciae:
meo malo, ajebat ille, ego didici, & jam fapio, quid fit ami-
cum, vel inimicum habere Pontificem. Calixtus me docuit,
qui meofufFragio Pontifex creatus non eit. At AEneas ad Car¬
dinalis monita modeite repofuit:

Sit veto um vobis confilium, illud mihi in mente fixum
haeret : neminemarne creari debere, quem ego divino fo-
lio indignum comperio. Sit vobis Pontifex, quemcunque cu-
pieritis, mihi nullus erit, nifi dignus. Melius eft onerare fiimam
quam confcientiam. Parummeaintereil, qualem Pontificem
habuero, fi ego, ut Cardinalem decet vixero. Interim
in omnipotentem confido, nonproitituet ille fuam Sponfam
Franciae Cardinali: cadent hujuscemodi deliberationes, 8c
fuffragia in cloacam, ubi prognata funt. Craltinum aperiet
veritatem, hodiernum confundet: nimirum Pontificatum

LIBER Vil. iti

tiari a DEO, Sc praeter opinionem hominum. Eventusvatl-
cinium prebavit.

19. Sequenti maneinvifit AineasVice-Cancellarium Ro-
derieum Borgiam, Nepotem Calixti III. Sc poftea Papam Ale-
xandrum fextum. An ex par tibus Franciae efifet ? quaerit:
Refpondit ita: tum illum muitis rationibus, quas praetereo,
aggreflus: Similiter Cardinaiem Caftilionem, aliosque tan¬
dem Petrum Barbum, quialiunde competebat cum Gallo.
Is autem ficut ab jEnea inteliexit Cardinales Gailicae fadionis
conjuraffeinexaitationemCardinalisFranciae, ita Ule ab ad-
verfo compromifit cum eseteris Cardinalibus in exclufionem
Galli, Sc creationem Pontificis Itali: Sc in hunc finem ultro,
Sc exinopinato proponit jEneam Sylvium, cui prtefentes fex
Cardinales confeltim adhaeferunt. Interea adventante ad feru-
tinium hora confederunt Patres in Capella S. Nicolai: ibi
more^ufitato a Cardinalibus injeda faero Calici fuffragia in*
fcriptis Tandem examinata, repertumque eft , Cardinal!
Picolominio odo votis fuffragatum fuilTe. Obriguit Cardi¬
nalis Franciae, Sc dolum fufpicatus repeti voluit fchedas fuf-
fragantium. Sed iclcm, quod prius, repertum. Nonduni
ta ir, e n erantfufficientia vptaad conficiendas duas tertias: feru-
tinium igitur de novo reaffumptum, ubi novem obtinuit
Sylvius, ejus aemulus fex tantum fulfragia. Quia vero nec
fatis erant novem, finem eledionis, tandem peracceifum
tentarunt. E>iu immoti, dubiisque inter falum, Sc faerum
flabant Cardinales: tandem velut ex fomno experredus-Ro-
dericus Borgia, accedit Picolominio: hunc fecut-us Cardina¬
lis S. Anaftaliae Theobaldus, ficque non nifi unicumfufFragi-
um deerat ad conficiendam plenam elečtionem, quod plane
perplexos reddebat animos, Cardinalium hinc inde fluduan-
tium, qualiter fuit Principalibus, quos fuftinebant opitu-
landum effet. Sed omnes fagacitateprae venit Cardinalis Pro-
fper Columna, conclufitque eledionem, inquiens: Et ego
accedo, facioquey£neam Sylvium Reverendifllmum Cardi-

N n  nalem

S %z ARCANORUM STATUS

nalem Picolominium Ecclefiae Romante fummum Pontifi-
cem. Ita DEUS at temperat confilia hominum, ut non, quem
humana fapientia, aut Politica defignat rario, fed quem ille ab
aeterno determinavit filio fuo Vicarium, Pontibcatum at-
tingat.

Devixit Pius fecundus, poli quinque annos Pontificatus,
undecim Menfes, & dies viginti feptem plenus meriris, 15.
Augufti Anno 1464. Anconae, ubi cruciatam contraTurcam
indixerat.,ipfequeDuxfuturus expeditionis, eo properaverat.
Caeterum tota ejusvitaeratlabor, Sc ftudium: vigefies Le-
<ptus Caefaris: Septies Nuntius Apoftolicus bis Epifcopus: fub
duobus Pontificibus Cardinalis, tandem fummus Pontifex, 8c
verus Zelotes Chriftianse fidei, pacisque publicae.

20. Deportatus Ancona Romam, 8c novem dialibus per-
aftis exequiis, apertum rurfus conclave novo Pontifici crean-
do, fed non fine aliqua confternatione Cardinalium, propter
arcem S. Angeli, quam tenebat occupatam Nepos prioris Pon-
tif3cis,AntoniusPicolominius,gener Ferdinandi Regis Neapo-
litani, Sc comminabatur CardinalibusConclaviftis, fe com-
moturum Romam, Scexcitaturumrebellionem, nifi elege-
rint Pontificem focero fuo gratum. Infolentia erat Nepotis
in Ecclefiam prius tam fibi beneficam ingrati. Interim ele-
ftio proceffit quiete ; nam tertio mane ab ingrdTu Concla-
vis, St primo fcrutinio duodecim habuit fuffragia Petrus Bar-
bus Cardinalis S. Marci, cui accefferunt adhuc quatuor alia,
& Beifarion Decanus Collegii ultimum fuperaddidit. Vi-
xitinPontificatu annos fex, 8c 10. Menfes. Devixit 18. Julii
Anno 1471. Is ficvrt Cardinales plurimum honorificavitin
seterno apparatu concedendo illis caputium rubrum ( quod
alias folius Papae fuit) Sc mitram ex Damafco, extollendo
etiam illorum fubfellia, ut multum difcernerentur ab aliis Ec-
tlefiae Praelatis, ita reformavit moreš Cleri, ut bonus odof
eflent populi. Exauthoravit inuriles homines, oriofos, &
deditos Sophiftkis Qiim«eris, Simoniacos autemperfecutus

LIBER VIL  2 Si

el acerrim^. J qui co ttmporis multum invaluerant, qu^ftum-
que faciebant cum rebus facris. Totus difformis erat fuo
AntecefTori : non tamenprobitate, fedgenio. Piusfecun-
dus fo vis Htteras, Paulus IL virtutes.Ille cmnes voluit dcfics,
iftenulkm pauperem. DcGrinam amavit Plus, Paulus Ju-
ftitiam, fecuritatem, & qukau populi. Differibant igitur in
accidenti, non in fubftanda. Ambo in Ecdefla magni Pontili-
ces. Obganniat, qnidquid velit exulceratus Platina.

21. Poft humatum in Bafilica Vaticana Pauli II. cadaver,
quindecim folum diebus vacavit Sedeš Apoftolica, confdbm
ad Pcntiftcatum aflumptio Francifco k Quercu di 6 o, fivc
de Rovere poftek Sixto IV. c o m m e n d a tu s plurimum a Bef-
farione, ut Cardinalis crearetur a Paulo II. & poit hunc a Con-
clavi eligeretur in Papam propter' exceilentiam dcGrinse,
quam non tanturn primis dcguRaverat labris, fed plane ex-
hauferat. Sub quatuor priorjbus Pontificibus Nicolao V.
Calixto.III.Pio II. & Paulo IL fpatio circiter viginti duorum
Annorum ,_non folum Machumedani in Europam transfreta-
runt , fed dno etiam Imperla, quatuor Regna , viginti Pro-
vincias, bls centum ci vitates, innumera oppida, Caitella cum
infinita ftrage fidelium occuparunt. Acerbe indoluit Sixtns
tantae Chridianitatisruinae, Se ad arina contraTurcam forti-
ter fumenda omnes ChriRianos Principes-, non folum incita-
vit, led ad haec ingentibus fumptibus concurrit, decimas Ec-
clefiaRicas obtulit, indulgentias ad coacervandas in bellum
Turcicum elemoivnas fidelibus-impertiit, fuos ipfos thefau-
rosaperuit : Sed magis volupe erat Principibus Chriftianis,
fe propriis armis conncere , belloqne domeftico indulgere,
cui tandem ipfePapa plus aequo feimplicuit , imo aliquan-
do indoluit: cum pacem in Italia a Principibus dam fadam
perciperet : Nam rebus in Italia turbatis faciiius faginabat
fuos Nepotes , quibus plusqu&m omnes ante Pontifices in*
dulfit. Dolore ne pacis, an tumore gube fuffocatus fit: in-
čemim eR : Sane pofl ejus obitum magis in Urbe tu mu P

N n 2 tu a-

274  ARCANORUAf STATUS

tuattim contra Sixti Nepotes, quam unquam ante, aut poft
cjusPontificatum. Mirum hoc in Viro tam do do, priusMo-
nacho mendicante ,poftek tanttinrinfaniente non minus amo-
reNepotum,quam bellandi ardore. Quantus ifte Pontifex
fuiiTetjfi vel Nepotes non cu rafte t, vel non habuifiet J Nam
alias, praeter gloriosa contra Turcatn gefta, maxima quaeque
in magnificentiam IJrbis Ro man m contulit, ut Pontem T rans-
tvberinum, Se S. Mariam de Populo aedificavit : refecit Ec-
clefias antiqnas, Tribunam S* Apoftoli, EcclefiamS. Petri ad
Vincula, Sanfltorum Sufannae, Vitalis, Balbinae,Quiiici,Giu-
litae, Viti, Marcelli, Se S. Salvatoris trans Tyberim. Muros
reparavit, Urbis, Aquam huc Virginem induxit magno com-
modo populi Romani , Aquaedudus a Monte Pincio usque
ad fontem Trulii fua ipforum ruina obrutos redituit: bta-
tuam aeneam M. Aurelii in foro Lateranenfi erexit: palatium
ipfum Vaticanum renovavit, 8 e ingentes itlos Porticus illi
fuppofuit. Prc excubitoribusPraetorii, Se Satellitio Pontifi"
ciscommodas extruxit habitationes, ipfeque primus Satelli-
tium induxit : officiales quoque Curiae de domiciliis pro-
vidit, Se quod fuper omnia eft , incomparabilem illam
Bibliothecam in Vaticano collegit, inftimit, certos proven-
tusadaugendam illam attribuit, Se officialibus, qui curam
ejus gererent providit, interquosprimus, Se maximus Pla¬
tina. Haec omnia in operibus praftatis, quse vifuntur infignia
Sixti IV. comprobant, Iicet Romani tantanon fuere,utiilum«,
Se fuos Nepotes non averfarentur.

2 2. Pacificata ex tumuhu Roma, Cardinales novum ele-
gerunt Ponuficem ,fequenti, qua Conclave intrarunt, die ,
nempe Cardinalem Joannem Baptiftam Cibo, qui fe appel-
Javit Innocentium Odavum. Poft ama ritudines quippe Six-
ti IV. opus habebat Ecclefia Viro, qui regeret ea indulcedine
pacis. Praš omnibus iliememor beneficiorum perceptorum,
gratum fe prsebuit Cardinalibus Conclaviftis, qui in ejus ex-
altationem, cooperati fuerunt*Cardinali JoanniBaptiftse Savel-

lic?

LIBER VIL  285

lio obtigit Arx Monticelli cum legatione Bononlenfi. Gardi«
nalem joannem Columnam ob p er peli a multifarie damna ju-
vitviginti, & quinquemillibuscoronatorum,infuperdona-
ta arce Čeparana, Se legatione Patrlraonii. Cardinali Joan-
ni ab Arragonia dedit Politem Corvum, ona cum fuo Fala-
tio apud S. Laurentium in Lucina , quod incolebat prius
Pontifex, exiftens adhuc Cardinalis. In Cardinalem Joan¬
nem Baptiftam Urfinum muniftcus fuit. legatione Marchiae,8c
dcnatione trium Arcium C erveicro, Marifano, & Capiani-
ci\, ona cum Epifcopatiis Avenionenfi. Joanni Jacobo Car¬
dinali Parmenfi contulit Palatium apud S. Joannem de Ma-
gliana. Stephano Nardino dičto Cardinali Mediolanenii gra-
tificarivoluitcolladone Archipraesbyteratus apud S. Joannem
Lateranenfem. Cardinalem autem J oannem de Ro vere Prae-
decedbris Nepotcm, & Cardinalem Patronum ( illum enim
Platina authorem hujus exaltationis dicit > praeter plurima
humanitatis, 8 c  liberalitntis officia fummo apudfe femper
loco, habuit, & in fpeciale gratitudirris monumentum tira-
trem praefati Cardinal is, Ducem Sorte, & Urbini, remunera-
tus eft jconfignatione Urbis ( Fanum di0:3e)cuinquinque ad-
jacentibus locis, <k fupremo Ecclefite Generalatu.

23. Haec tanta Pontificis beneficientia , movit quem-
piam Anonymum , ut finiftre fcriberet de hac elečtione,
quam non liberam, led potius artibus Cardinalis de Ro vere ,
per promilih, & largitiones cx tortam, an ided non canonkam
dixit. Narratigitur (fed fidesfitpenes Anonyrnum, anony-
ma potius, quam aliqua.) in primo fcratinio intervenille
viginti,& fex Cardinates, inter quos Cardinalis S.Marise Mar-
ais Barbo Nepos Pauli II. undecim fuifragia habuit. Hune
deinde acceffitCardinalisJulianus de Ro vere Sixti IV.'Nepos,
&tentavit, inquiens: Si palatium fuum Cardinal! Arragonio'
ceflerit, fe procuraturum adhuc ipfi tria vota, ut quatuor-
decim habeat. Negavit Marcus, veritus, nealiqua licinter-
cederet Simonia, Hoc audiens lile y  accellit illico Vice-

N n j Can-

2S6 ARCANORUAi STATUS

Cancellariurn Romanse Ecclefiae Rodericum Bordlam Calixti
III. Nepotem, inquiens : Age: nobis gratum creemus Pa-
pam, confenfit Borgias, dummodo pr teta tu s Cardinalis Mar-
cusBarbus,cujus integritatem odio habuit, excluderetur č
Papatu. Accedenteno&ecaoperunt cumfingulis Cardinali-
bus(exceptis principalioribusfex, Jacobo Lufitano Cardinal!
S. Marise, Francifco Picolominio Pii II. Nepoti, Marco
Barbo Pauli II. Napote, Oliverio Caraffa Pauli II. Creatura;
Joannc Cardinale Čontino, Se Joanne Margarito Cardinale
Gerundino, quos tentare non praefumebant ( feorfim agere,
ac pludma pollicere illis, fi fuffragia ' fua dederint Cardinal!
Joanni Baptiitee Cibo. Dies, notturnae transačfcionis veri-
tatem aperuic. Rem igkur fadtam, revellant machinatores,
CardinalesRoveranus, Sc Borgianus poftero mane prredkiis
fex Cardinalibus,quitunc dormiebant potius, quam invigi-
labant huic Machinae: Diebant itaque rem confectam circa
luturum Pontificem , totque eile conjunčta fuffragantium
votain urnim, utfallinequeat,quod conclufnm eft. Qucm
ereadent, fcifcitabantur ilH ? reiponderunt iili, Cardinal':m
Cibo. Ideo videntes fe praeventos effe, cum i’cx refiftere ne,
quibant o&odecim fuffragiis, ul trd accefferunt Cardinali Ci¬
bo, & adorabundi falutarunt Neo -Ponrificem primi, qui alias
confenfu ultimi, Sc inviti reipsa fuerunt. Fidem autem Ano*
nymohaudhabeo, quia tantas hujus Conclavis fpecialitates,
quarum alias exploratorfagacilfimus, Sc pronus ad notandas
Pontificum maculas erat Platina, nullibi comperio : Sc nec
inhoc ipfo Platina,quipotius munificentiamInnocentii gra-
titudini tantum attribuit, non ambitioni Papatus : nec in
Francifco Maria Vialardo, qui exprefse vitam fcdpfit In-
noccntii O&avi : nec in Rapnaele Voloterrano feriptore Vi-
tae Sixti IV. Clementis VIII. Sc Alexandri VI. nec in Oldoinio
eSocietate JESUAugmentatoreCiconiani operiš, quidpiam
Emile lego.

«4- Prseterea in hujus PontifidsvV* ■***. omnibusque

ejus

LIBER VIL  2$7

ejm a&ionibus nec umbra alicujus vitli confpe&S, connume-
randus magis inter maximos Ecclefiae Pontifices. Ule par
cem univerlalem per totam Chriftianitatem tra&avit, con-
fecit, & vidit. Diliidentes Barones Romanos ex integro com-
pofuit, ftatumque Ecclefiafticum a Tyrannis liberavit. Li-
beralior inalios, quam infuos, necufuseftNepotibus, nec
nifi unum ex fua familia creavit Cardinalem. Sub hoc Pon-
tifice Columbus Genuenfis invenit novum Orbem, fedente
ad clavnm antiqui, Pontifice etiam Geniienfe. Totam Eu-
ropam fibi colligavit tribus illis Canticomm funiculischari-
tatis, benevolentise, St aequabilitatis: ipfos Barbaros traxic
in fui amorem, quippe Bajazetes Turcarum Imperatorpubli-
ealegatione mifit Innocentio ferrum illud, quod aperuit La-
tus Domini Noftri JESU Chrifti, St titulum cafuinventum
Crucis Dominicae. Sultanus vEgvpti fua arma obtulit Pon-
tifici contra Turcam: foedus jaminitum erat inter Europaeos
Principes, unico Authore Innocentio, atque eopa&o, ut
tres componerentur exercitus confeftim diifundendi in ho-
ftem. Primum duceretFridericns Imperator, ejusquefi!ius
Maximiiianus jam Rex Romanorum: fecundum Rex Hun-
gariae. Tertium ipfe Papa Innocentius in comitiva Regis Fran¬
cise, StRegis Caftiliae. Intervenit autem mors Innocentii,quae
optimarum intentionum finem pofuit Anno 1492* poftquam
in Cathedra Apoftolica fediffet annis feptem, & menfibus un-
decim, ufus femper illo Symbolo. Ego autem in innocentia
mea ingreffus fum : cui optimus Pontifex femper confor-
miter operatus eft.

25. Pcftfata Innocentiiadhuctriginta, 8t quinque car-
dinaies numerabantur, inter quos communi farna deftinaban-
turadPontificatum. Unusfuit JulianusdeRovere, SixtiIV.
Nepos, &c  ab Innocentio VIII. magni habitus ; Alter Afca-
nius SforriaCardinalis S. Viti: Sed tertius praeripuit, nimi-
rum Rodericus Borgias, iam faepe memoratus Cardinalis Va-
lentinus, Sc Epifcopus Portuenfis, quarta conclavis dievi-

ginti,

288 A RC ANO Ril/H STAVA S

ginu , & duobus fuffragiis in Pontifkem creatus. Omnes,
qui ferme de illo hirtoriam fcribunt, aut dubitant eum bo-
nis artibus confcendiffe Apoftolicam Sedem, aut plane affe-
runt, ambitione, autavaritiaauorumdam Cardinaiium iub-
ornatorum, <k partim promillione beneficiorum, &: hono-
rum, partim peeunia Šc  doniš corruptorum, fadum fuiffe
Pontificem. Quibus omnibus fe poftea Borgias extreme in-
gratumexhibuit, fublatis, juftaDEIultione, emedioquam
plurimis, & ferme omnibus eorum, quihuicfceleratae ele-
dioni cooperati funt. Multos ftatim poenituit elegilfe ho-
minem fupra Tiberium fimulatorem, &: fupra Domitianum'
crudeliorem : Sedferafuitpoenitentia, nec fatis etat divinse
Nemefi culpam agnovifle, fed neceiie erat poenam fuftinuilTe
abilloipfo, qui praemia pollicebatur. Expertus id primum
Afcanius Sfortia Cancellariatus munere privatus. Julianus
de Rovere, & Raphael Riarius praecipui in faero Collegio
Cardinales, fponte exilium fubiere per decem annos, ne Papte
fufpedi redderentur. Baptifta Urlinus, Joannes Micheli,
quorum primus in prsemium dati fuifragii habuit palatiurh
Borgianum, alter Epifcopatum Portuenfem cum omni pre-
tiofafuppelledile, uterqueunuspublice, alter occulte, illefe-
curi percuffus, alter toxico confumptus. Simiiiter Cardinalis
Ur finus,qui nefciit lenocinia Alexandri fugere, mifere veneno
in Caftello S. Angeli occubuit. Reliqua reticet calamus,
ne repetiiffe videatur, quod jam alibi, & iterato dixit. Vio-
lenta morte etiamipfeobiiti8. Augufti Annoi503. uncleci-
moAnno, a quo Papale confcendit folium, licetinfehypo-
crita, munere tamen v e rus Chrifti Vicarius: ut vel inde col-
ligere liceat, perfon£ uiti a non imputari officio: acnunqinm
fuijfe alter atam in fide Ecclefiam , quamuis aliquando fub fcanda -
lofis Pontificibus , confittutam.

2.6. Ubi novum de creando Pontifice conclave indidum,
Csefar Borgias filius Praedeceffbris Papee, militem fuum, qui
decem Sc duo millia attingebat, Urbe abeffe noluit, fed in

Vati-

LIBER PIL  2%

Vatlcano, ubi rebatur futurumConclave,fe firmavit, atqua
ArcemS. Angeli forti prsefidio. Quippe Tyrannus ifte ipfis
Purpuratis facrae fedisimperare voluit, utinPapam eligerent
Cardinalem Ambrofianum Georgium Archiepifcopum Roa-
nenfem. Extemplo infurgit tumultus in urbe : obferantuc
catenis plateae, fuis rebus quisque profpicit: Cardinalis pa-
rantarma, Romanos hi inauxilium imploraritBarones: fus-
que deque aguntur omnia. Interea Francise- legatus vim dis-
fuadet Borgia?, ide6 confeitirn urbe militem abducit: Ca-
ftellanus in verba Cardinalium, fecuritatem, fidemque fpon-
det. Sic rediit priftina quies Sc Cardinalibus opportuna bo¬
ra fungendi officio.

27. Aderant Conclavi Cardinales triginta odo in duas
fa&iones divifi, Franckam, Sc Hifpanicam. Jam nihil ferme
vetabat,quin memoratus, Roanenfis e Gallia Archiepifco-
pus, eligeretur in Papam. Sed fortiter impediebat Cardina-
iis Afcanius Sfortia, Sors itaque cecidit fupra Francifcum Pi-
colominium, qui inauguratus in Pontificem a Cardinalibus
deinceps dici voluit Pius III. in memoriam Pii II. Venim pro-
ceha fubita vota, fpemque Cardinalium de creato Pontifice
optimam,certamque decoxit. Nam vigefimo fexto Ponti-
ficatus dievivere defiit, eodem quo eledus Anno, Sc eadem,
qua natus 18. Odobriš die, poitquam vixiiTet annosfeptua-
ginta duos.

28. Rurfus deftinabatur Conclave, fed quod deftinabat
itemm Ca:far Borgias maximo ftudio enitens, utPontifexda-
retur Ecclelise Gallus, Sc quidem memoratus Archiepifcopus,
Roanenfis. Res infolita concuflit quidem mentem Cardina¬
lium, fed fpiritu divino adi, nulla penitus interjeda mora plu-
rimi ecrum fuffragabantur Juliano de Rovere Cardinali ad
S. Petnim in vincuiis Nepoti Sixti IV. atque tum, cum fe
praeteriri videret Roanenfis, ipfe acceffit cum fuis adjulia-
num, fic ea ipfa node, id eft ultima Odobriš, qua ingref-
fi funt Cardinales Conclave, Sc antequam hoc feraretur, eie-

Oo dus

39 o ARCANORUM STATUS

čtus fuit Pontifex fub nomine Julii II. nemine refragante,
ea velocitate, ut vixha&enusin Ecdefiafimile lectum, vel
vifum fuerit: Prima deinde Novembris promulgatus, coro-
natus, adoratus.

29. Nihil inhoc Pontifice, nifi gloriofum, obfervatum
nihil ab eo, nifi magnum, ačtum. Rebantur quidam re-
mm Eccldiafticarum ufurpatores illum magis milirise, quam
Pontificatus gloria illuftrem, fed reveii tune res Ecclefiae
direptae, Sc  fpoliatae exigebant Julios, Sc  Alexandros, Heroes,
& milites, qui tot Tyrannos ex Imperio Ecclefiaftico pelle-
rent,actanta per Antecefforum Nepotes facrae ledi fubtra-
fta, divendita, occupata, recuperarent. Nullum ille bellum
gelih,j nifi pro patrimonio, Sc  nihil ille in fuos ex patrimonio
contulit, aut difperfit. Naip Ducatum Urbini non ille, fed
priores Pontifices in feudurft contulere Principi Roverano,
quem fibi adoptaverat ultimus Dux Urbini fine prole
mortuus. Inter viginti feptem Cardinales, quos Julius crea-
vit, fuis non nifi quatuor purpuras impertiit. Nepotes ex
jbuchina fuaforore habuit Galeotum, Sc  Sixtum, fed nos, non,
ut Anteceffores fui, Pontificii folii fecit contubernales, aut
arbitros, verum in Virga Diredionis, in virga Regni fui Apo-
ffcolici direxit eos, ne infolefcerent, neve eximmodicapote*
ftate graves forentEccleiiae.

30. Primum ingraffantes Italiae Tyrannos, edi&is, cen*
furis, moxarmis, Sc  bello decertavit. Joannem Bentivoglium
Tyrannum Bononiae ita compreffit, ut extorris, inops cum
prolibus, Sc  conforte profugerit in vile praedium Parmenfis
Status ačturus ibi exilium, fine fpe veniae , gratise, demoli-
to infuper kcivibusBononienfibusejuspalatio, quafiRegio.

Bellum deinde in Venetosfufcepit, foederatusprius Ma-
ximiliano Cagfari, Ludovico Francise, FerdinandoNeapolis
Regibils, Caufabelli fuit,quod ufurpaffet Resp. Ariminurn,
Ravennam,mutilato noncondemnendis ftatibus Patrimonio
Ecclefiae: Sed Sc  fcederatis aliis, non exiguae caufse in bellum

Vene-

LIBER ril.  291

Venetum fuerant. Pontifex hujus belil primum mobile ar-
mis adjunxit diras, Sc  facra fulmina. Ex unico praelio ad Ad-
duam, Papae foederatus Rex Ludovicus tantam obtinuit vi-
ftoriam, Sred miferiarumpraecipitavit totfaeculis florentem
Venetorum fortunam , ut vigefimo quinto die quafi tota fua
ditione fpoliati, St primaevas Lacunas, unde Pomceria fua
cum aliorum forte Principum jaftura in immenfum exten-
dere, redacti fuerint. Tot Ur bes, ac Provincias, ex nna
infeliciter peračta pugna perdiderant, quas vixper ducentos
annosmagno cumlabore comparare, St ufurpare poterant.
Inde Pontifex Ariminum, Ravennam, St totam Roman iam
recuperavit, St Patrimonio adjecit. Caefar rehabuit Patavium,
Vincentiam, Veronam, Trivifium, totumque Forojulium.
Rex Ludovicus obtinuit Bergamum, Brefciam, Cremonani,
St Cremam totumque agrum ad Adduam. Rex Ferdinan-
dus Carlettam, Monopolim, Tranium Brundufium, Molam,
Hydruntum, Adeo depilatus fuis jubis Leo Venetus, non
amplius terrori, fedludibrio fuit Italiae, ubi prius arbitraba-
tur in illam, ceu ferarum Rex, in caeteras feras , fed Iongo
nonintervallo rehabuit fe, fermealapfu fottior.

31. Vix confefto hoc bello, ad aliud fe accinxit in Vafal-
lum nempe fuum Ducem Ferrarienfem propter ufurpatas Ša¬
liti,is ad Comacliium. Contumacemhuncnon folum facris
armis perftrinxit, fed etiam furore gladii expugnato Mutino
St Mirandula in o r dinem redigit. Ludovicum XII. prius fuum
confcederatum, poftea (ob fimultates, quas fovilre diceba-
tur antiquus Julii aemulus Cardinalis Ambrofins) hoftem acer-
rimum, quod Concilium Pifae pararet, & Florentinos, quod
locum praeftarent, excommunicavit, St Pifano Conciliabulo
aliud Concilium generale, St OecumenicumLateranenfe čii-
fliim oppofuit, quod Decreta Pifani anathematizavit.

32. Tandem fagax rerum omnium indagator julius
con iperit gravemnimis Italiae Franciam, 8t veluti rerum luč
arbitram, formidandam magis Ecclefiae, quam fovendam,

O o 2 cum

29 i AR C AN OKU M STATUS

etim non folum Vafallos Ecciefiac ( qualis erat Ferrarlenfis
Dux) protegeret contra Ecclefiam, fed etiam Papae authori-
tatem de indicendo Concilio ufurparet, concitaretque infu-
per Clerum Francise, & plane ipfos Cardinaies contra Pon-
tificiam poteftatem. Infolentiam tantam Galli non laturus
amplius, focios fibi comparat, incenditque Hifpanos, atque
Helvetios, ur Eccleflae chriflianaetanquam totius Orbis cla-
rifiimre, St juHHTimae militiae, cum illapraeter gloriam D El,
& defenfionem Ecclefiae, ejusque Patrimonii, nil aliud inten-
dat, fuas quoque viresadiungerent. Id praefliterunt illi egre-
gie. Realiumptum igitur beilum utrimque geilum fortiter,
or diu Hetit in ambiguo. Vidoria hinc, illinc obtenta, vel
taedes perpeffa. In fine tamen propitior Julio Fortuna, ubi
ad Ravennam Gaftone primo Franciae belli Ducemultis vul-
neribus confoiTo, & Gallici exercitus robore, qui in equita-
tu confiftebat proHrato pacem rogare a Pontifice cogebatur
Francia, promisfa reftitutione omnium ad Ecclefise Patrimo-
nium pertinentium, vel Francorumarmisoccupatorum. Ro-
gavit, fed non exoravit providurn, cautumque nimis Pon-
tificem, qui ex vidoria beilum utiliterpr ofequi noverat. Tam-
diu enim non deftitit a perfequendis Callis, doneč omnes ex-
terminaffet tota Iralia, & quaeque aGallis parta recuperaffet,
praeterarcem Mediolanenfem, Sr Gadefanam Genuae Tur-
rim, &quidem hoc (quod pofteritas vlx credit) fpatio feptua-
ginta dierum, ut fcribit Platina in vita J ulil. Quanto Italiae
commodo, quanto Gallorum rubore, quantoPontificisgau-
dio, quanto de Ecclefiae authoritate, Sc Pontificia dignitate
rede fentientium plausu , hoc beilum confedum , admirari
magis licet, quam exprimere 4
* 33* Sed a Libirina praeventus Julius, frudus tantaevi-
doriae nee fenfitj nec vidic. Obiit igitur vigefima prirna
Februarii Anno 1515 . novem non minus fub Lorica, quam
fub mitra emeritus Pontificatus annos, 8c tres menfes, me-
3:uitbeliicofiiIinumagis,quam fandillimi Patris nomen apud

ali-

LIBER VIL  295

aliquos, qui force nefciunt de hoc colore judicare. Legant
ejuscemodi, librum Bellarmini de Potekate Romani Ponriti¬
čiš temporali, St certe concludunt Julium fuifle Magnum
Pontificem, St a Deo datum calamitofis illis temporibus, ubi
varie difcindebatur tunica Patrimonii Chriftu Seepe iniqui-
tas ipfa hominum, vicinorumque infidiEeexigunt, utad pa-
fcua ovilis Chrifti tuenda, ejus Paftores Pontifices , non fo-
lum Pedo paftorali facrarum cenfurarum, fed etiam gladio
utantur temporalium armorum.

34 . Poli exceffum Julii II. Conclave iterum habitum
Anno 1513* fed breve, feptimo quippe dieelečtusin Ponti¬
ficem fuit Joannes Medicaeus, viginti, & tribus fuffragiis, ne-
mine refragante. Juvenis ipfe vixtrigintafeptemannorum?
quod in Pontificibus non facile, aut nunquam vifum; atta-
men e re fua vifum Cardinalibus junioribus, ut fibi parem
eligerent. Erantifti Ludovicus Arragonius; SlgismundusGon-
zaga,Marcus Comarus, Alphonfus Petrucci,Bendinellus Sati-
Ii; & Matthaeus Scheinnerus Germanus.

Conclave autem fic inflitutum fuit. QuartaMartii vi¬
ginti, Sc quinque Cardinales Conclave ingreffi. Primisquin-
que diebus, de rebus puhlicam falutem attingentibusadum;
ied^ eae ferme in occulto manfere. Decima Martii csepit fcru-
tinium , ubi Papatum valde afFedabat Cardinalis Raphael
Riarius, vir grandaevus, emeritus, populo cbarus, 8 t ma-
gnis opibus pollens. Interim fors non cecidit fuper ipfum,
led yidebaturinclinare in Cardinalem Arborenfem Jacobum
de Valentia Hifpanum. Tredecim enim vota (non tamen fuf-
ficienria ) obtinuerat in primo ferutinio. Obriguerunt ad hoc
aliqui,necaptum, necdignumPontificatu Virom exiftiman-
tes : ideo a meridie multum inter Cardinales hinc inde per
Condaviftas pradicatum, St aditatum : doneč padi m tu¬
mor , veritatis prodromus, undequaque diffufus; Medicaeum
futurum Pontificem : ad quem rumorem paffim accedant.
CardinalesaggratulantesMedkceoPapaletriregnum, Nox in-

Oo j ter

29 4 ARCANORUM STATUS

ter media ejusmodi congratulationibus fermč confumpn
Poftero undecimoMartiidic fcrutinium denud celebratum
& unanimiterin exaltationem Medicaei conciufum. Inde de
nuntiaais Pontifex fub Leonis X. nomine tum adoratus, Sc
trigefima poft eledfcionem die coronatus ea pampa, Sč  magni-
ficentia, quam Roma nunquam vidit.

3 j. Erantadhuc fubjulion. ex Cardinalibusquinque
feditiofi, BernardiniisCarvagiale,Wihelmus!Briflbnetta, Fran*

cifcusBorgias(nonilleSand;use Societate JEfu) Renatus de
Brie, Fridericus Sanfeverinus. Omnes hi a PraedeceiTore Pa-
pa Julio exauthoratifaera Purpura, & anathemate percufli:
quia adhaerebant LudovicoRegi Francise excommunicato,<k
Authores erant Conciliabuli Pifani, interquos duo Carvagia-
le, Sanfeverinus plane ad rogum adjudicati in Čampo Flone
cremandi. Expulfis autem, & profligatis tota Italia Callis,
etiam iftl, iublato Conciliabulo, Pifa expulfi Mediolanum
profugi, cum primum Julium e viventium nurnero deceliifle
noviilent, Romam citatisequisproperarunt ad Conclave ma-
gisforteturbandum, quam promovendum. Sedpoft feftum,&
creato jamPontifice advenere, Primum clementise opus often-

ditLeo inefferatisolimiftis,nunchumiliatisCardinalibus,quqs

recepit rurfus in finum Ecclefiae, & Purpuratorum Collegio
aggregavit.Verum ficut mitefcit Leo ad humiliatos, & proftra-
tos, ita effervefcit ad arrogantes & infultantes. F.rat Pandul*
phus Petruccius Senarum Tyrannus, cu jus blii Borgefius Pe-
truccius, &c Alphonfus Cardinalis nil a genitore deiciverant,
Tyrannidem magis profequentes, q*am emendantes. Sna*
rum partium autem rebatur Papa eiFe , quod ifti e men d are
nollent, vel corrigere, aut plane mul&are. Igitur amoto
Borgefio,. Se Cardinale Alphonfo, fubftituit exeadem gente
Raphaelem Petruccium. Ira, odium, vindičta mox infedit
amotorum animos, fed magis Alphonfi Cardinalis: qui fepius
tentabat facram Purpuram adhucmagis tingerefanguine Pon*
tificis, armis plane "comparuit in Confidorio indruclus, led

r  Apofto-

LIBER VIL  29 %

Apoftolica lila Majeftas femper extenuit temeritatem vefani
purpurati. Quod proinde ferro nequiit, toxico patrare fta-
tuit perMedicumquemdam. Verum providentiaDei, quae
metam pofuit furori, interceptis quibusdamlitteris (ut Jovius
in vita hujus Pance fcribit) aperuit facrilegam machinationem.
Exinde captus Cardinalis Petruccius, St in Arce S. Angeli ad
catailam tradus ultro confeflus eft, nefarium conatum, com-
plicesque dixit, vel confcios pocius, Raphaelem RiariumFran-
cifcum Soderinum, Hadrianum de Corneto, St Bendivellum
Saulium, omnes quatuor Cardinales primae in Collegio claflis.
Riarius quippe semulus Leonis, ipfe ambiebat Pontificatum.
Soderinus fibi, fuisque injuriufn, inimicumque exiftimabat
Pontificem, quod Germanum fuum Petrum Soderinum a pri-
ma dignitate Confalonieratus removifiet. Adrianumdementa-
bat quoddam vadcinium de Papatu acquirendo poft Papam
praefentem, fibi' male app lici tlim, in altero Adriano e gente
Germana poft Leonis X. exceffum verificatum. Saulium ex-
cruciebat rancor, quod Epifeopatu Marfilice a Papa fe priva-
tum cerneret. Ex his Riarius tradus in carcerem Sand. An¬
geli, fed tandem ob grandaevam aetatem reaffumptusin gra-
tiam. Adrianus de Corneto cere muldatus, fponte, St vefte
mentita, in Exilium fe proripuit. Soderinus, St Saulius pur-
pura exuti 8t ca.rceri fub terra foffo mancipari. Hic polica
precibus Francilci Cibo reftitutushonori, St dignitati,alter re-
iegatus in exilium: Author ver6 fceleris nimirum Petruccius
ab Orlando Mauritano laqueo fuffocatus. Sic Lcoattempe-
ravit clementiam juftitia, juftitiam moderatione. Et ut poft
odiofahcec, rurfusfuccederentgratiofa ,illoipfo Anno 1517.
quo fontes puniti, triginta Cardinalium numerolam plane
una die, quae prima Juliifuit, promotionemcelebravit.

36. Sub hoe Pontificerurfus a GalliscontraDucem Me-
diolanenfem Maximilianum Sfortiam reaffumptum bellunt,
flagellavit multum Italiam: nam Mediolano capto, Ducc ab>
dudo, Bononiaoccupata, teatavit Rex Francilcus,Parmam

quoque,

296 AHČAN O Ril/M STAIUS

quoque, Sc Piacentiam (katus a Julio II. Ecclefiae patrimo-
nio adjedos) & expugnavit. Duravit paucis annis hoc bel-
lumextindumpartima Maximiliano CaeTare, partim a Caro-
lo V. qui Ferdinando Arragonio fuccefleratin omniaRegna
Hifpaniarum, devidis nimirum hinc inde, &c  dilperfis Gailis,
adeo, ut quafi TemperintraItaliaminfelicitasFrancise circum-
fcriberetur, quod Terme etiamdeGermanis dixerim, adeoque
ferme omnibus externisNationibus, quarum ItalianonTemel
fepulchrum fuiL

37. Finko Bello,quamplurima acceflerunt rurfusEcde-
ilae patr imonio, in primis autemParmž,& Placentise non con-
temnendi katus, quos prius cedere Regi Franciae necefle fuit.
Recuperatis itaque illis Caroli V. operi multum laetatus ek
Papa devidoria, &c  quiete rekituta Italiae. Verum in hoc
ipTo gaudio mors praematura, & inopinata (apopledicus nimi-
rum humor) exrinxitcalidumnaturaemenfe Decembris frigi-
dillimo An. if 21. aetatis quadrageffimo fexto, Pontificatus
quafi nono,nechne TuTpicione veneni. Erat autem Leo exadus
rerum divinarum obTervator, Urbis reparator, litterarum cul-
tor eximius, rekauratorkudii Romani affiduus, vocatis vi-
risprimaelitteraturae,Bembo, Sadoloto, Niffo, Aretino, Botti-
celli&c. omnium virtuoTorum remuneratorlargHiimus, fa-
cinoroforum ukor krenuifiimus; quod totumperhibet ftatua
ipTa Leonis X. aConfervatoribusUrbisin Campidolio ereda,
cuminfcriptione: Optimo Principi Leoni X. Me¬
dic aeoPontifici Maximo obreftauratam, in-
ftauratamque urbem,aučta facra, bonascjue
artes, adfcitos Patres, fublatum vedigal, Sa¬
turn congiarium S* P. Q* K,

38. PokexcefTum Leonis, Conclave quantocius inkru-
xerunt Cardinales; ubi fingulare nihil accidit, nifi quod Čar-
dicinalis JulianusMedicaeus, Praedecefloris Papae patruus, 'či¬
stiš equis, fed concitatior animo,MediolanoRomam veniket.

Ts lega-

LIBER VIL  297

Is legatns erat epcerdtus Ecclefiadici, Sc vi&or Francise Regis;
emeritus in Collegio, gratus quam plurimis, prsefertim iis,
qui Creaturae erantLeonis X.inter hos fex, Sc tlečem junio-
res Cardinales,qui vota fua ultrd confer ebant in exaltatione-m
Juliani. Repugnabant feniores, qur finguli fe putabant dignos
facro folio; cumque fic variarent fuftragia, feque Juliailus
vix futurum Pontificem crederet, Sc qui in prsedicamento
Pontificatus erant, non amicos effe Domus Medicsese,
terdumpropofuit, eumque abfentem, Sc Hifpaniarum Regna
gubernantem pro Carolo V. Adrianum videlicet nomine, na-
tioneTeutonem, setate provečtum, cujuscunque negotii capa-
cem, virtute, ac doftrina infignem, Hune commendavit Julia^
nus, fuaque vota 'illi celfic. Repetrto ferutinio, cum fru-
1  ftratam viderent fpem fuam aliqui, qui Julianum perfequeban-
tur, ipfique Pcntificatum ambiebant, concurreruntultrb in
Adrianum fermk unanimibus votis, excepto Cardinale Fran-
doto Urfino, ajente, periculofum edeignotis fužfragari. Crea-
tus tamen ed triginta, Sco£to votis 9. Januarii 1522. nec mu-
tato nomine (quod aliqui acerbe tulerunt) promulgatus.

39. NedkamdealiisMagniVirivirtutibus, Screrumex-
perientia, conjunda fingulari dočtrina, unieumprše aliis me¬
morandum, idvSraruminfacrafede, quod neminem Nepo-
tem voluerit, nec fuis praeter vedem de Lana, plus deditauri,
Scargenti, quamperegrinantibus Romam fufficeret,. Nemi¬
nem alias, prtEter unum GermanumWilhelmum Enkefor-
dium ad purpuram promovit. Pod annum unum, 8c Men-
fes o&o Pontificatus pie de vixit 1 j. Augudi,ubi hac ipsa die ac-
ceffit Bafilicam S.Mariae Majoris, ibicelebraturustantseRe-
ginae AfTumptionem in Coelos, & hac ipsa die Ligam, five fce-
dus, cuiintercefTerilntReges Angliae, Sc Hungarte, Veneti,
Sc omnes Civitates liberae in Italia contra Franciam publicari
fec|t, creato totiusbelli Du&ore Duce Mantuano. Sub pia illa
fundione ob cxtremos caniculse calores,febri obrutus optimus
Papa , laffatum laboribus Spiritum DEO tradidit Anno 1^23.

P p 40. Inter

a9 $ ARCANORUM STATUS

40. Inter duos Papas Pios II. St III. depofito, folemniflimfc
jparentarunt Cardinales: deinde Conclaveingreditriginta no¬
vem fuffragatores. Inter quosPapabileserantPompejus Co¬
lumna, AlexanderFarnefius, Julianus Medicaeus, St Francio-
tus Urfinus. Sed praevalebant votis, St meritis Julianus Me-
dices, St Pompejus Columna; ifte propter magnam autho-
ritatem familias Ture, St Caroli V. patrocinium. lile jam toties
Candidatus, St aemulus priorum Pondlicum, acLeonis X.
Pontificatus, quafi locum tenens, jam tune propter ingentia
merita Ecclefiae praeftita, 8t exantlata togas, St fagi officia, rae-
ruerat fucceffionem; praeftabat quoqne memoria LeonisX.
munificentiffimiPontilicis, cujus ifte erat Patruus. Nihilo-
minus Seniores Cardinales Columnam volebant Vicarium
Chrifti, non Medicseum: ac eo deventum fuffragiis, ut non
nifi duo deeflent Cardinali Columnae: Juvenesvero Cardina¬
les omnia fua vota accumulabant Medicaeo, nec tamen tot
erant, quotrequirebantur, nec podora votis Columna. Sic
alercando confumpti 50. dies. Ideo tertiam viam arripuit
Medicaeus, 8tFranciotumUrrmumpropofuit. Exhorruitde-
iuper Cardinalis Columna, quiafuus, Stpraefertim Familiae
Columnenfis hoftis eratmanifeftus. Inter haec extremafatius
riuxitfe, fuaquefuffragiafubmittereMedicaeo, quamabhae-
reditario hofle expeftare clementiam. Sicque medius inter
duos inimicosjulianus Medicaeus utriquefperatumTriregnum
fuaviter abftulit. Nam primo polt quinquaginta lapfos die,
ferutinium apertum, viginti tribus fuffragiis Pontificatum me*
ruit, quem alii omnes deinde adorabundi falutarunt Clemen-
tem VII.

41 • At vero dies hujus Pontificis raro fereni, impliciri Tem¬
per armis, St infidiis. Supra triginta Cardinales, fed nullum
ex animi fui voto,praeter Hyppolitum Medices creavit,omnes
aliijufli, St imperati. Ipfe tamen faber Ture fortunse extitit,
percuffo cum Franciae Rege fcedere contra CarolumV. ex lini-
verfali fa&us Pater partialis, A Columnenfibus foederads

Caroloj

LIBER VIL  299

Carolo,inCaftelloS. Angeli obfeflus direpta prius omni Pa-
pali fupelle&ile, atque ablato thefauro S. Petri, vix, & ingen-
tibus promiflis liberatus a Moncada Hifpano. Deinde Roma
fub ho c Pontifice occupata Dudo r e Borbonio, omnes per-
tulitimaginabiles crudelitates, St Tyrannites inlacra, 8e pro¬
fana, in Divos, Schomines, infuper feptem menfibusdetento
Pontifice in carcere S. Angeli. Tandem reftitutus iibertati,
& fuo malo dodus, dele r uit pa r tes Frančiče, fereniorcsmultd
deinceps vices habiturus cum Carolo Auftriaco.

42, Sub hoc etiam Pontifice lchifimAngelicanum, 8c Hen-
riti Vlil. apoftafia, dcgradatio, & excommunicatio a Regno,
8c Ecclefia, acerbiffima tempora Othodoxorum communi-
oni ac Romance, Sc Apoftolicce fedi caufarunt. Sic adver-
fam in feipfo, Sc in fuis (nam ambo Nepotes Cardinalis Hyp-
politus Sc Alexander Dux Florentinus violenta morte extindi)
perpeffus fortunam, mortualem Cereum non invkus praehen-
dit Anno 1534. menfe Septembri die 25 . Pontificatu Xlmobi-
meflri minus*

45- Pofthaec coeptum Conclave 11. Odobriš a 35. Car-
dinalibus, qui omnes unanimiter, Sc apertis chirographis
crearuntinPontificem Cardinalem Alexandrum Farnefium ;
quife Paulum III. dixit, cumingenti Urbis jubilo, quaefuum
Civem viditin Cathedra D. Petri. Exaltatio haec magnum &
perennatumm deinceps tulit incrementum Domui Farnefia-
nae., nam in principio Potificatus duos Nepotes fine mora
creavit Čardinales,Alexandrum,exproprio Filio Petro Lu-
dovico,Nepotem, 8c Guidonem Ascanium Sforza, progna-
tum ex filia fua Conftantia, Sc alias feptuaginta, St unum
( omnesautvirtute, autdodrina, aut rerum experientia in-
fignes)purpura donavit. Mediolanum moliebatur uni ex
fuis Nepotibus, fed in vanum ? felicius ceflit cum Camerino,
quodOdavio Farnefio cum titulo Ducis extradidit. Parmam,
& Placentiam feuda indubitata Ecclefice Petro Ludovico con-
tulit, St exinde monftravit, fe etiam ex illis efle, qui non ve-

P p 2 ren-

S oo ARCANORUM STATUS

rentur depaupe.rare Ecclefiarn, ut fuos ditefcant. Sub hoc
Pontifice hserefis, nontam primas, quam altas radiccs fixit,
culpa quidem non fua, fed cundationc magis Concilii, hinc
illinc transmutati; Sc interim grafFante haerefi , haefitanribus-
que aliquorum animis, ubi illa in primo ortu fuflfocari, St qui-
dam Principes novis opinionibus aures fuas vellicare non de-
buiflent.

44. Caeterum Papa zelantiflimus fuit Religionis, in mul-
tos liberalis, contrarietatibus, & patientias vix aflVetus, felix
femper, Stin adverfistam conftans, quam Vičtor; beneficus
in Religiofas Domos, fautor maximus fuorum amicorum,
magnificus ubique, St gloriofus, vereque nobilis Papa. De-
vixitX.Novembris Anno 1549. fedit in CathedraPetri quafi
16. annis, decem diebus minus: vixitannosodoginta, quo-
rum 60. in bonum Ecclefiae, St totius Chriflianae Reipublicae
impendit.

45. Decima nona pod exceflum Pauli III. die, congrega-
runtfequadraginta novem ( quod hačtenus non vifum) Gar-
dinales ad Conclave; ibique commorati feptuaginta novem
diebus, nimirum a vigefima nona Novembris, usque ad očta-
vam Februarii. Cauia fuit diffidium fuffragantium in tres
claflesfedividentium: Imperialium, GaIlorum,St Earnefiano-
rum, qui ultimi, veluttertii (Squadronem, vel Phalangem vo-
lantem ajunt) jam uni, jam alteri fadioni, prout illorum com-
modoconferebat, opitularipoterant, Providentia tamenDi¬
vina feubique intermifcente, ut non quem illi fatagebant, fed
quem Deus praedeterminaverat Paftorem fui Ovilis, creatus
fueritinfummum Pontifkem. Alexander Cardinalis Farne-
fius cum quatuordecim fuis adhaerentibus Cardinalibus, cui
etiam accedebant qnidam tam Imperiales, quam Galli, pro-
curabat exaltationem Cardinalis S. Crucis Marcelli Cervini,re-
pugnabant Imperiales, tanquam Caroli Imperatoris in Conci-
lio Tridentino olim adverfarium, Sc fuadebant Reginaldum
Polum, qui jam faftus videbatur, nifi Romam ex Francia ap-

puliffet

LIBER Vil,  301

puliffet CardinalisGuifius,atque ideo quatuor CardinalesGal-
li ,  Farnefii partes deferuiffent. Nam altero mane, ferutinio
fafto, unicrim fuffragium deficiebat Cardinali Polo. Interea
Farnefius difFerebat magis, quampromovebat ele&ionem,do¬
neč a Caefare caveretur Parmam Genti Farnefianae permanfu-
ram. Caefar Oratori fuo MendozaeCardinalem JacobumTole-
tanum, Cardinalem Polum, Cardinalem Sfondratum, & Car-
dinalemJoannemMoronem propofnerat. CoronaGalliae voluit
Cardinalem Trani, vel CardinalemLudovicumRudolphiPapae
Leonis X. Nepotem. Utrumque autemexclufit Caefar. Cardi¬
nalem Salviati muki favebant, nec abnuebat Caefar illum, nee
Gallus; non tamen obtinere valebat tot fuflfragia, quot fuf-
ficerent. Igitur factionum Principes Farnefius, & Guifius
tertium, quem Deus voluit, nimirum Cardinalem Joannem
Mariu m de Monte, five Aretinum, caeteris Cardinalibus Con-
claviftis commendarunt, qui ab omnibus ultro acceptus, &c
quadraginta feptem fufFragiis.vacante jam in quartum menfem
S. Sede, creatusfuit 14. Februarii Anno 15 50. appellatus dein-
de Julius III. & adoratus, ut Vicarius Chrifti. Verum in to-
ta vita fua magis quietis, quam laborum amans, magis me¬
ti culo fu s , quam ftrenuus fuit. Per quinquennium fui Ponti-
ficatus, in neminem arma movit, neculli foederi fe immifcuit.
Poteftatem fuam maximam, rard, aut nunquam exercuit,
aut non agnovit. Infignior in Cardinalatu, quam in Papa-
tu: ibitotumfePublico nil ferme fibi, hic totum fe fibi , ni-
hil Publico dederat, intentus femper fuae Villae, & Vine^,
quamextraPortam populi eleganter extruxerat: hic otio va-
cabat, reli&a alienae curae Romana fede. Fratrem habuit Bal-
duinum : is pro filio fuo, & refpečbive Pontifieis Nepote in-
veftituram Camerini ardenter efflagitabat, cujus preces, ut
Pontifexeluderet, infirmumfe finxit,ne Confikorium, ubi
res haec proponi debet, convocare cogeretur: Speciofse infir-
mitati etiam Diaetam (cui autem afTvetus nonerat) conjun-
xit,exipfaraorbo reveii correptus, viver® clefiit 23. Martii

I 3  P 3 Anno

3oz ARCANOlllIAl S 7 ATUS

Anno 1555* factus fui temporis Tantalus non fabulofus iiie
quidem, qui edere voluit, Scnonpotuit; fed muko infeli-
ciorhoc, quiaederepotuit, Sc non voluit, ut Nepoti non di-
fpliceret,

46. Mons Politianus fuccefTorem lili dedič, Cardinalem
Marcellum Cervinum, jam inprioriConclavi a Farneiio pro-
pofitum. Creatusigicur a viginti novem Cardinalibus uni-
tis fuffragiis, nond Aprilis Anno 15 5 5 ♦ ac eodem Anno, men¬
ihu e ejusdem, die ultima, vicam , Sc Pontificatum finiit.
Paucis diebus explevit temporamulta, quia tot modeftiae, fru-
galitatis, acpietatis fecuturis Pontificibus dedit exempla, ut in
breviculo videre poflunt,quid in bono Paftore confpicuum fic?
nam cum Pomiiicatu exuerat potius, quam induerat fumofam
illam Magnificentiam, quae fervit tantum oculis hominum ;
interdičlis omnibus in fua coronatione feftivis ignibus, equi-
tatu, ac militaribus, profanisque fpe&aculis. Menfam ordi-
naveratplane frugalgm, ut tantb pluspauperes ederent, ad-
junčta Menkeledionefpirituali,utuna cumcorpore, fe ani-
mareficeret, abicedere juifit omnibus Morionibus, Jocula-
toribus, Aulseque tineis. Caverat deinde abfolute, ne con-
juncti fui Romam venirent, Sc qui veniflent, aditum iilis
omnem praecluferatcondemnato plane omni Nepotismo. Jam
deftinaveratadomnesPrincipesLegatos, tam propace inter
fe fancienda, quam pro bello contra Turcam inftruendo. Ma-
joramoliebatur, quibus mors metam pofuit cum magno SS.
Ecclefise praejudicio.

47- Pohtificatus tam brevis Marcelli, rurfus novum Con-
clave cauiavit, ubi inter undecim dies , cum Farnefius jam
Galliae additus Papam faclionis Gallicse, S. Sedem provehere
nequiret, creatus in Papam ek, quadraginta quatuor fuffra-.
giis, JoannesPetrus Caraffa, Collegii Cardinalium Decanus,
aetatis fuae circitčr c&ogenarius, cognominatus Paulus IV. in
omnilitterarnm, Sc virtutisjgenere vir excultiflimus,focius,
Sc difcipulus aliquando S. Caietani fundatoris celeberrimae:

Thead-

LIBER VIL  303

TheatlnommReligionis, quae nobis hominibus, Miracu-

lum quoddam Providentiae Divinae in ter-
ris cffe videtur, cum , nec quidquam ftabile habeat,
necftipemroget, Sc tamen vi vat, fuftentata procul dubio ab
lilo, qui pafcit corvorum pullos, Sc dat efcam timentibus fe
in tempore opportuno. Initium fui Pomili catus a clementia
Sc liberalitate cepit, praefertim in urbem, cujus a Praedeceffo-
ribus ablata privilegia non folum revocavit, fed ampliavit,
ideo illi a S. P. Q^R. ftatua in Campidolio ereda, Sc centum
Cives in Satellitium ipfius, Urbis fumptibus dati, quos omnes
ille Nobiles Equites creavit. Clementise rigorem deinde mi-
fcnit, praefertim contra Hebraeos, Apoftatas, Simoniacos, quos
acerbiffimis poenis perfecutus eft. Pofl exa£tos č Romana
Urbe fuos Nepotes, eorumque famlliam omnem ( quos plus
aequo illum amaffe pcenituit) maximo zelo Boni publici du-
dus, inflituit novemdecim Cardinales, Sc plures inferiores
Praelatos, qui omni leptimana coram ipfo Papa audirent omnes
querelas fubditorum, iisque extemplo profpicerent. Pontifi-
catum tenuit Annis quatuor , 8c ferme tribus menfibus ; pie
obiit 18. Augufti Anno 1559.

48. Mors Pauli 1V 4  iter um novum Gondave aperuit 5 .Nov.
An. 15 5 9. quod quadraginta auatuor conficiebant, inter quos
quatuor affe&abant Pontificalem Sedem, licetirrito conatu:
Hercules Gonzaga Ducis Mantuani germanus,Cardinalis Car-
penfis,Cardinalis Puteanus, Sc Cardinalis Ferrarienfis. Diu in¬
ter hos non folum de Papatu litigatum, fed etiam in toto Con*
claviconfultatumcontinuo, qua ratione fimultates tollcren-
tur inter Sacerdotium, Sc Imperium, Sc Concilio jam a prio-
ribus Pontificibus Tridenti coepto, nec tamen unquam fini to,
fed aut interrupto, aut mutato, ultima manus poneretur. Duo
haec tardabant Conclave usque in quartum menfem. Ulti-
mum tamen adhuc ante creationem Pontifids, a toto Čenda¬
ki, ita declaratum fuit: ut omnes Cardinales Conelaviilre

jura-

3 04  ARCANORllM STATUS

jurarent,quemcunq; condgerit futurum Pontificem fe qmm*
primum provifurum fcandalo, feque approbaturum fubfti-
tutionem Ferdinandi ad Imperium fadam a Carolo V. cum
išlmperio, 8t Regnis fuis vacatu rus deinceps melius fuae fo-
liusanimae, cederet. Quam fubftitutionem Paulus IV, ut-
pote fine ipfius fcitu, Sc confenfu fadam nunquam approbare
voluit, glifcentibus interirn fimultatibus inter fiicram Sedem,
Sc  Imperii Principes, haud fine periculo alicujus fchifmatis.
Secundo Concilium Tridenti coeptum, quod Paulus IV. qui-
dem in Laterano celebrare voluit, fed tam propter belium
Neapolitanum, quam degradationem Nepotum, prsecipue
verd mortepraeventus intermittere debuit, futurus Pontitex
rurfus Tridenti realTumere tenebatur. Decifis his duobus, Sc
fublatis inter Cardinales fadionibus, in ipfii S. Node Natalis
Domini inter feptimam, Sc  odavam floram, omnium fuffra-.
gantium votis renuntiatus eft in Vicarium Chrifti, Sc  Orbis
Chriftiani Pontificem Joannes Angelus Medicaeus Cardinalis
Mediolanenfis, poftea Pius IV. didus Anno 1559.

49. Vir erat EccPefiafticce difciplinse tenax, beneficus in
pauperes, Epifcdp6s,St Clericos, non tamen Pius in delinquen-
tes. Caraffaei id experti, cum Praedeeeflforis non leviigno-
minia, quos ide jam fatis muldaverat. Šibi verd interea
Pius cum praepoftera illa, Sc  nimirum rigorofa juftitia malte
famae tantum comparavit, quantum Carafifaeis nocuit. In-
folitum erat Romanis audire nova Pontificis tributa, taxa-
riquecarnes, Sepanem, ided ille publicascontrafequerelas,
fatyras, ac conjurationes plane expertus eft* Licet verd Pius
PrsedccefforisNepotes graviter muldalTet, a fuis introducen-
dis, acfublimandis tamen non abftinuit,vocatis quippe Medio-
lano Romam Marco Altemfio Teutone, St Carolo Borro-
meo (qui deinde inter Sandos cooptatus) utaimque purpura
©rnavit, huncomnibusrebusEcclefiafticisprcefecit, ejusque
germanum fratrem Fridericum Generalem S. Ecclefise di-
xit, Felixinhoc, quod in fuis Nepotibus fucceffor illis in

Ponti-

LIBER Vil  3 of

Pontificatu non habuerit, quod emendaret, ac illum fecille
vix op or te bat in Nepotibus Pauli IV. Obiit Anno 1565.  poft-
quam vixiffet 67. in Pontificatu vero fex, menfeminus:&glo-
riosč conclufillet Concilium Tridentinum coeptum 13. De-
cera bris Anno 15 4f • & finitum 4- Decembris Anno 1563.

50. Po(!eaquam pie parentatum fuit defunčto Papae Pio
IV. Conciave ingreffi quinquaginta duo Cardinales. Capita
fačhonum erant duoNepotes,Bor romeus, & Altefnpfius, qui
exquadraginta fex Cardinalibus,qi:os Pius quartus creaver at,
adhuc omnes creaturas inter Cardinales Conclaviftas habe*
bant, acprocertofertur, nullumunquam Nepotem in Con¬
ciave cum tanto fibi fu/Fraganrium numero intraile. Alterura
caputerat Alexander Farnefius Pauli III. Nepos, jam quinti
Pontifieis elefltor, vircautus, expertus, Sc SenioruraCar-
dinalium fuffragiis, pr aster ipfam, quaminCollegiohabebat
authoritatem, fat provifus. Galllcae fa&ionis caput erat Cardi-
nalis Hyppolitus Ferraricnfis ex Eftenfium Principom familia.
Hifpanicam fa&ionem provehebat Cardinalis Ferdinandu*
Medicaeus Ducis Cofmi filius. In principio condavis rumorfe-
rebatur de Cardinali Joanne Morono inPontificem exaltan-
do.Verum CardinalisAlexandrinus Michael Ghislerius oppo-
fuitMoronum, jam aPauloIV. proceflatum fuifTe ex fufpi-
cioneHaerefeoSj ac proindd integriorem extotCardinalibus
quserendum; cui omnes annuerunt , licet Morono multum
favifTetBorromeus. Abhocdeind£ Sirletuspropofitus, fed
clam r epugnante S c  impediente Altempfio. Poli hunc abfens
in Hifpaniis Hugo Buon Compagnus: Verum ifte etiam re-
ječtus. Tandem propofiti tres, Pifanus, Montpolitianus, &
Aracolli, quibus etiam in ferutinio deerant fufficientia vota.
Moroni infinuatafuitexclufioaPapatu, quamtamenvirpru-
dens sequo compreffit animo, gratiis Borromeo aftis, quod
tantam fui curam fufcepiffet. Interea cum haec agerentur,
or abat in fua cella Cardinalis Alexandrinus Ghislerius pro ele-
Gioneboni Pafloris; cui, jam tot exclufis aliis, favere vide¬
om bantuc

306 arcanorum status

bantur Borromeus, Altempfius, k  Farnefius ab illis indu-
ftus, repugnantibus tamen quibusdam, k  metuentibus,
ne nimium rigidus foret in Clerum, k  liberalior inReligio-
fos, qualisipfe erat, fcilicet Ordinis Praedicatorum S. Domi¬
nki. Nihilominus aliqui pauci, qui volebant fandum, k
exemplarem Pontificem, in praefatum Gliislerium confentie-
bant. Currunt itaque illi in celi am illius, indeque illam ex-
trahentes ducunt in Capellam fcrutinii, farna ubique volan-
te, k  rumore perftrepentede Alexandrini virtute, meritis, k
ad Pontificatum digna habilitate. Accedunt alii, maxime
contrarii, k  fubeuntes capellam, mox inclamant PapamAle-
sandrinum, nefcientes, qua impulfione interna, cui rdiftere,
nequibant, ita quadraginta odo fuffragiis feptima diejanua«
rii Annoi$66.creatus Michael Ghislerus Cardinalis Alexan-
drinus, Pius deinde V. cfidus, in Vicarium Chrifti, cujus vices
egit in terra feptemannis, vixit 68. devixit Anno 1572. pri¬
mat die Maji. Excelluit virtutibus omnibus internis,& externis,
fed magis fenffbiles erant, faciliusque in confpedum venere
liberalitas in pauperes, k  gratitudo in fuos benefadores, prae-
fertim inPaulum IV. a quo purpuram habuit, transferendo
ejus OflTaexplebejotumuloinmagnificum illud Maufoleum
apud Minervam a fe magnis expenfis exftfudum, fundatum-
que in memoriam fui benefadoris. Quemadmodum vero
totum CarafFaeorum procefTum per Viros confultifiimos re-
vidit: itareperta defendentium reos, fupina, aut arfedata
negligentia, ac rigore maximo fententias is de plenitudine
poteftatis caffavit ada omnia , ac totam familiam priftinae re-
ftituit dignitati, infuper creato in Cardinalem Antonio Ca-
raffa.

51. Plurimum autem memit de tota Chriftianitate Pitis
ex inito cum Hifpano, k  Venetis facro foedere contra Otto-
mannorum potentiam, k  obtenta ad Lepantum de Barbaris
vidoria longe celeberrima( qua fi rede ull fuiffent confoede-
mlj  adumerat de Ottomannis. Ibi $0» aiuUia Turcarum cae-

fa,

LIBER Vil  307

fa, decem millia in captivitatem trada, bis centum, Sc 60.
triremes, auc crematae, aut merfse, aut inpraedam nobis cef-
sere, liberati demum ex jugo Turcico quindecies mille Chri-
ftiani ad remum a Turcis condemnati. Multum quoque de¬
bet huic zelantiffimo Pontifici Corona Francke, quse Hugo-
notifmo ferme fuccubuerat, aut certe periclitabatur , cum
non folum Hugonoti demeftici, fed Dux Bipontinus * Sc Pri 11-
ceps Orangiusintegros ex Germania, Sc Belgio exercitus con-
tra Gallos Catholicos ducerent. Nonmajusaliundehis, quam
aPioPontifice fubfidium,Sc auxilium, fubmiflis in Galliam
quatuor millibus peditum, Sc unoequitum , ea felicitate ar-
morum facrorum, ut inde res Hugonotorum peffum i vil Fe
viderentur. Nam in decretoria illa pugna ad S.Clarufn, qua'm-
diudedfnabat Hugonotorum Admiralius, fub ferrum mifia
odo, 8c decem noftium millia, relida noftris omniprope
praeda, tormentorum , commeatus, armorum, Sc vexillo-
rum, quorum etiamnum reliquiae vifuntur in Bafilica Late-
ranenfi, huc a reduce Pontificio milite transportatae. In Ger¬
mania quoque Imperatori cum Turca bellanti fuccurrit uno
millione aureorum,8cin annos fingulos, quousque bellurn
hoc gereret, quinquaginta millia pollicitus. SicPius ifte Pon-
tifex Orbi palam fecit, Ottomannum vinci pode : Sic Fran-
ciam confcrvavit Ecclefiag ; Regnum Regi. Sic Caefari calcar
addidit, utmajoraauderetpro Religione. Sicplenus meritis,
belli, pacisque gloda Maximus obiit Pontifex.

^2. Undecimaapio exceftu Pii V. die, quae fuitduode-
cimaMaji Anni 1572. coepit Conclave, quod illico rcfonuit
farna clarHlima Hugonis Buon Compagni, illique portendit
futurum Pontificatum. Farna hsec ominofa, vel magis in-
ftindus Divinus comovit omnium Cardinalium animos ut
Buon Compagnum vix vifum ab omnibus jam adorarent
omnes. Adedpretiofusodor bonae famae eft, ab ovo rem
repeto:

Antequam Cardinales adhuc Conclave ingrefii fuifTent,

2 jam

JO* ARCANORUM S7ATCIS

jim agebatur de Morono a fuis amicis: fed cum ifti fpem
nullamcernerent ,deftiteruntpotius modefte, quamfi impor-
tunirepellerentur. Tum Cardinalis Granvellanus cum Far-
nefio communicat; Sc  rogat: proponeret ifte tres ex Car-
dinalibus Viros, quos Sede Apoftolica dignos judicat, fe cer-
to cooperaturum, ut unusex illiscreetur in fummum Ponu-
ficem. Subftitit aliquantum Farnefius, Sc  aliquot momenta
ad deliberandum excepit. Sed nec quidem his elapfis con-
feftim proponit Cardinalem Montpulcianum, Buon Compa-
gnum,& Corregium. Defuper accedit Granvellanus Cardi-
lemBonellumPiiV.Nepotem,innixum juniorum Cardina-
lium votis, Sc  fuggerit proefatos hos Cardinales Candidatos.
Bonellus mox inclinat in Buon Compagnum, fuosque par-
tiales monet, ut fecundent votis. Quodipfum Farnefius re-
fciit, ac Cardinal! Julio de Quercu, live Ro vere, quem fc.e-
bat Buon Compagno addiftum elle, retulit: hic Cardina¬
li fignificat, ifti Borromeo, Sc  Altempfio, qui multis aliorum
fuftragiis pollentes , aliundd magis ftudebant Buon Compa¬
gno , quam cuipiam alteri. Horum omnium ignarus Buon
Compagnus haeret in cella, Sc  deliberatpotiusdealiis, quam
meditatur de fe evehendo. In hac deliberatione detentum
invenit Cardinalis Vercelli, quaerit, cjuid agat ? refpondet fe
in ancipiti verfari, cui fuffragium in futuro fcrutinio daret ?
Nulli, dicitalter: tibi gratulor, qui es. Nihil ad haec commo-
tus Buon Compagnus, folum fcifcitabatur, quod praevaluiffet
fuftragiis ? repofuit Vercelli, nuli o, Sc  omnibus: quia nemo ti¬
bi adverfabatur,fed omnesultrdfavebant Totumhoc nego-
tium quinque horis confe&um eft, Sc  quidem nulla interce-
dente Conclaviftarum opera, immediate inter ipfos Cardina¬
les transaftum eft. Poft adorationem Cardinalium fub nomi-
ne Gregorii XIII. denuntiari populo voluit, Sc  per tredecim
etiam annos, minus-unoMenfe cum Orbis, Sc  Urbisapplau-
fu,cum Cardinalium, Cleri, ftudiorum, Sc  Religiofarum Fa-
jniliatum incremento rexit Apoftolicam Sedem, sequu£ omnl-

LIBER Vil  309

bus interPrincipes Arbiter , 8e Pater univerfalis; omnia pau-
cis exprimo, fi tibi Lečtor ftatuam in Campidolio a S. P. Q^R.
ereftamhonori hujus Magni Pontificis cum infcriptione fua
exhibeo.

Gregorio XIII.  Pont. Max.

Obfarinae ve&igal fublatum, Urbem tem-
plis, & operibus, ftraghlficentifiirtib exorna-
tam. H. S. o&ingenties fingulari beneficentia
in egenos diftributum. Ob kminaria exte-
rarum N ati on um- in Urbe,actoto pene terra-
rum Grbe Religionis propagandae eausa in-
ftituta, obpaternam in omnes gentes chari-
tatem , qua & ultirais novi Orbis Infulis
Japoniorum Regum legatos , triennii navi-
gatione ad obedientiam Sedi Apoftolicae
exhibendam , prim um vcnientes Romam ,
pro Fontificiadignitate accepit S. P. Q. R.

53. Pol tanti Pontificis moefhim, & ab omnibus pro?
bis deplaij&um, decima Aprilis Annoi585* ex  hac vitaex-
ceffum , quatuordecim folum diebus vacavit Sedeš Apoilo-
lica; nam vigefima quarta ejusdem Menfis, Sr Anni, a qua-
draginta duobus Cardinalibus (totidem erant in Conclavi)
creatus in Pontifkem fuit Cardinalis Montaltus, inter qua-
tuordecim Candidatos omnes Viros emeritos, Papabiles , Se
Pontificio folio dignos. lili erant: Alexander Farnefius, Pau¬
li III. Ncpos,quinquagintaannis in Cardinalitia dignitate con-
ftitutus, ac nune in feptimo Conclavi Vocalis, Se aliquoties
Candidatus. Wilhelmus Sirletus profunde dodus, bis jam
proPontificatu competebat, difciplinae Ecclefiafticse magnus

Qjl 3  Pro

310 A R C AN OR U Al STA1US

Promotor. Joannes Antonius Serbellonus Cardinalis tituli
S. Georgii, quijamfemelpro Papatuconcurrit, Gabriel Pa-
leotus Cardinalis Bononienfis, Profper Sanda Crucius Ro-
manus, Ptolomeus Gallus Cardinalis de Como didus, Pe-
trus Donatus Cardinalis Cefius, Joannes Hieronymus Cardi¬
nalis Albanus, Julius Antonius Sandorius Major Poeniten-
tiarius. Michael Cardinalis Turrianus abfens, Joannes An¬
tonius Fachinetus Cardinalis quatuor Sandomm, qui Aftno
159J. Pontifex fadus, Sc  Innocentius IX. didus, Joannes
Baptiila Cailagna Genuenfis, is Anno 1590. ad Cathedram
Apoftolicam 'aflumptuš* Demum Felix Peretus Cardinalis
Montaltife, qui inter tot purpuratos omnes Pontificatu di-
gnos,, ynus meruit toti Ecclefiae praefici, dicique voluit Sixtus
V. Pontifex Maximus.

54 * Erant autem in hoc conclavi fadiones fex : Farne-
fnna, Eftenfis , Alexandrina, Medicaea, Altempfiana, Sc
Gregoriana omnium fortiffima fub Nepote Gregorii defun-
di Philippo Buon Compagno Cardinale S. Sixti. Advene-
rant in conclave tardius Andreas Cardinalis Auftriačus Epi-
fcopus Conftantienfis, Sc  Brixienfis, Cardinalis Ludovicus
deModrush Epifcopus Tridentinus, Sc  Cardinalis Vercelli,
Verum Andreas ad conclave non admifliis , quod in Ordi-
nibus facris non eflet, cum tamen hoc exigatur a Bulla Pii
IV. utEledoresCardinales omnes fciantur effe in facris Or-
dinibus adu conflituti, fecus ad Conclave non admittendi,
diu, pro Sc  contradifceptatum, fed litigio finem pofuit Au-
ftriacus, cum Breve Apoftolicum exhiberet, quo difpenfa-
tumeratcumillo, ut, etiamfi interim non ordinaretur, ca-
pax elTet vocis adivae, Sc  paflivae in Conclavi, extunccoepit
Conclave.

55. Prima die clam adum pro Cardinali Cefio, fed e
contra Nepos prioris Pontificis, etiam clam negotium ita im*
plicuit, utamiciCaefii, nec fiderent fibi, amplius illum no*
minare, Eadem die juratum a Cardinalibus in certos arti-

culos

LIBER Vil,  ju

culos futuro Pontifici obfervandos. Primus erat pax iriter
Chriftianos Principes curanda, movendaeque omriium vires
in Turcam. Secundo cavebatur, ne fedes facra transfera-
tur Roma, absque maxima neceffitate, & tune de fententia
Confiftorii. Tertid, ut rationes exigantur ab iis, qui defun-
guntur officiis Ecclefiafticis. Quarto vetebatur, ne Pur p Li¬
ra Cardinalitia daretur perfonis indignis, neque ex Juiii III.
decreto duobus fratribus uterinis. Tandem omnis alienatio
Patrimonii interdičta, ex quocunque praetextu. Poflhaec in
primo ferutinio obtinuit Cardinalis Albanus 13. fuffragia, 8c
tot nemo alter. Sirletus, St Turrianus deinde propofiti, ide
propter abfentiam exdufus, ille quia nimis mature propofi-
tus, fpem demebat aliis plura tentandi : alias uterque di-
gnus, & neuter excludendus, fiin temporefuiffenrnomina-
ti. Cardinalis Kepos joannem Baptiftam Caftagnam voluit
fed repugnarunt feniores, divina ramen Providentia dilatus
in tempus, pod mortem fcilicet Sixti V. A quibusdam de
praedicabatur Savellius oprime de Ecclefia meritus, Stmagni
Vir judicii, cujus autem casteri Cardinalesambitiofum fpiri«
tuna verebantur. Cardinal! Farnefio omnium setate, expe-
rientia, prudentia, ac genere ipfo Pontificatu dignHEmo plu-
rimiadverfabantur. Inter haecEftenfi,Medicaeo, AIexandrina
incidit Cardinalis Montakus ; Vir jam gr andaevus, do<d:us,ze-
lofus, patiens, plus, exemplaris, nerninidevinctus,neccon-
fanguineis, nec Nepotibus obrutus, eharus Cardinali Alex-
andrino Nepoti Pii V. qui. muitum in Conclavi auchoritate
fua, U  amicorum fa&ione valebat. Solus autem Cardmali
S. Sixti cum faftione fua contrariebatur Motalro r fed cum
ille, hinc inde variaret , nec facile fe refolverctin quempiam
rogatus,8t perfuafus tandem fuit a Cardinalibus,Alexandrino 7
St Riario , ut dubitatione omni depofita adhaereret eseteris
Cardinalibus in Montaltum pronis, expenderetque, Montal-
ti 1 m effe dec repi tae jam aetatis ,■ exigu a rum vir ium, nec Ncno-
tibus»necconfanguineis innixum, folum.St unkum ncnien

babi-

3ii ARCANOKUM STATUS

habiturum Pontificis, rem ipfe reličturum Gardinalibus, per-
fuafitbelle Alexandrinus, fed opinione fua fe aliosque fefel-
lit. Igitur ridente adhaec omnia Farnefio, Se fcram pocni-
tentiam vaticinante fuffragantibus, tandem Cardinalis Mon-
taltus a quatuor fačtionum Cardinalibus creatus eft in Vica-
rium Chrifti, ex fingulari providentise divinse arcano, quas
depravatis illius temporis minoribus conftituit Cenforem vere
neceflarium. Plura de hoc conclavi infinuata funt in capite
de Eledionibus Pontifids.

? 6. Caeterum varii varie perftringunt optimum hunc
Pontificem, led ferme, vel AnOnymi, vel Haeretici, vel Saty-
rici, quibus omnibus nulla eft prona fides. Diaint illum
aliqui Pontificem Porcarium, ita dl. Sedvelexhocinejus
maj o rem gloriam perfpicuum redditur, eum non inanibus
avorumimaginibusconfcendiffefolium, fedvirtute, Sceme-
rita probitate dudrice, cognatam fibi paupertatem etiam
in Triregno coluit, ubi interulam laceram abjicere noluit,
fed fuas forori Camillas id reprobanti per jocum dixit: Ne
oblivifcemur originis, ubi latinice infignia erant profapias no-
ftras. Turpiusque praecipitari e faftigio, quam exlimo, Sc
ftercore exaltari. Afinum alii contumacem di&itabant. Ita
eft: ipfi etiam aliqui Cardinales illum aliquando in puhlico
Confiftorio afinum Marchire , ubi natus erat, compellare
aufi: Sed diftimulatione fua confudit illorum imprudentiam»
fibique majorem comparavit ex illorum temeritate apud Pa-
tresConfiftoriales exiftimadonem. Hcčc tune exhibita mo-
deftia,. non infimus illi deinde gradus fuit ad Pontificatum.
Terribilem alii, Sc Tyrannidi propiorem eum Pontificem aj e-
bant. Ita eft: terribilis erat Haereticis, famofis libeliis, leno-
nibus,adulteris, rixofis, defraudatoribus, ufurpatoribus alie-
nis,praecipue autem Banditis, quorum ille plures quin\eftri
eliminavit, quam alii Pontifices permedium terme faeculum ?
PhcenicempotiusSixtum dixerint maleferiati illicalumniato-
tes: Phoeniceminquam, ficut ille unicus eft, ita unieum vi¬
deo

LIBER. Vil.  $*$

deo Sixtiim, quo nec ante, nec poli in Cathedra Petri fedit*
vel utilior, vel facilior in bonum publicum. lile prirnunj
omnia vitia puhlica non folum emendavit, fed eorum etiani
umbramfulluiit, ut Roma,qusefuit prius proftibulum, vi-
deretur Sixti terapore clauftralium habitaculum, zelus Reli-
gionis, & immnnitatis Ecclefiafricae ex Sixto novum fecerat
Phineem Adeoutriusque flagrabatamore. Infeparcusfuit,
ut abundarent exercitus dudi, vel adverfus hsereticos, vel
Barbaros* Praster auxilia pecuniaria contra Haereticos in Bel-
gio, & Barbaros in Afia, & Africa, adhuc quinque milliones
depofuitin Cailello S. Angeli probello Religionis*

Ob violatam immunitatem Ecclefiafticam in occifo Car-
dinali Guifio, <k carcerihus intrufo Cardinali Borbonio cuna
Archiepifcopo Lugdonenfi, diris devovit Henricum III. Re-
gem Francise* Neque detinuiffet illum nuidpiam, ut ipfe fa-
tebatur,etiam Coronatos Principum vertices fubjicerefecu-
ri j&cataflae, obReligionis, aut Ecclefiae injuriam. Verus
hicPhinees Evangelii fuit. Item Congregariones Apoftoli-
cas, ubi omnia Religlonis, & boni publici negotia pertra-
dantur, primus invenit, & earundem quatuordecim infti-
tuit cum immenfo Reipublicse Chriftianse bono. Quoad
fabncas, praefertim quae fervirent, vel devotioni, vel necef-
Ijtati puhlic®, fuperavit tam Romse llomulum, quam Bizan¬
tu Conftantinum. Capellam S. Prsefepii ad fimilitudinem
Bethlehemitici exftruxit. Scalam fandam exindigniore loco
propc fanda fandorum transporta vit, ornavit multis Indul-
gentiis, Capellanis & Cuitodibus providit; vaftiffimo Orbis
temploD.Petro impofuit Cupulam; opus non minus arduum,
quam magnificum, a nullo prius Pontifice aufum* Hic di-
eitur ouotidie laboraffe fexcentos operarios, Quatuor ere-
yjc  Obehfcos Sefoftris, Smare, & Efre Ramifi, & Soliš, labo-
re prope lmmani, ac Regiis fumptibus. Columnam Traja-
nam reno vavit, Antonini reftauravit. Bibliothecam Vati-
conam non folum libri, & proventibus auxit, fed etiam fa-

R r bri-

3,4 ARCANORUM STATUS

bricam,& domicilium illi dedit magnificentius,quamantea
habuit, adjunčta nobili Tvpographia variarum, & quafi igno-
tarum linguarum, Palatium Ponrificium in Vaticano am-
pliavit.Etaliud plane Regium, pluriumque Aularum capax,
p rope Lateranenfem Bafilicam a fundamentis cxaedificavit.
Aquas Felices ingenri sere Romam induxit. Lanificium pro
pauperibus fundavit. Triremes Pontificias ad tuendum Sta*
tum Ecclefiafticum contra Babaros primus indruxit. Nihil
denique unquam exiguum geflit, quia in omnibus Magnus
fuitpraetergenus, quod mensabundefupplevit vere Regia*
Haec tanta, & majora, quae brevitatis amans calamus non
exprimit, per quadrimeftre, Sainum luftrum fui Pontificatus
exantlavit Sixtus V. maxima deinceps anfurus ,ni Parca hlum
prsecidiflet vitae, 26. Augufti Anno 1 590.

57. Poli funeralia praeftita, Conclave ingrefli Cardinales
quinquaginta, die Septembris feptima, ubi fine ulla alterca-
tione inter feptem dies creatus eft in Pontificem, Cardinalis
S. Marcelli Joannes Baptifta Caftagna, e Nobilitate Romana,
Urbanus Septimus dičfcus. Tredecim tantum in Pontificam
dies, vitae feptuaginta annos explevit. Itaque novum con-
ftituendum Conclave fuitodavi nimirum Odobriš, jamque
fadiones fex, numerofa quinquaginta quatuor Cardinalium
fequela au&ae : hinc inde fe movebat dubiae, quem ex 16.
qui tune in Collegio Papabiles erant, Cardinalibus, Coeli, ter*
raeque daves confiderent. Eam in rem ab aliquibus, quo ci-
tius conclave finirent ,fuggeftum fuit, ut Cardinalem S. Seve¬
rini Julium Antonium San&orium, Virum maximae littera-
turae, & de Curia Romana bene meritum, zelantiflimum li-
bertatis Ecclefiafticae in Papam crearent, led quia multi illum
fufpicabantur futurum aufterum, Sc capitcfum nihil effe&um

58. Quatuor autem erant obices, qui Conclave hoc in
duos ferme Menfesprotrahebant: Primus fuit fubitanea illa

vaca-

LIBER Vil  3iJ

vacatiofedis, ex infperata morte Urbani VII. eledi quidem,
nondum coronati: quse tempus ferme nullum fuppete-
bat, omnia prius rede expendendi, quae ad creationem
novi Pontificis fpedant. becundo, quia perquam difficile
fuit tantum Cardinaliumnumertim, quantusnunquam prius
erat, fuifragantium in conclavi, itaconjungere, Stunire, ut
tot in unum votaconvenirent, quae creando Pontifki fuffi-
cerent. T ertio: Ipfae fadiones impediebant fe in vicem, quae
non quidem tam Nationales erant, quam perfonales potius,
cumquivis ad iilius Pontificis, aquopurpuramaccepit, crea-
turas, 8cNepotes, gratitudinis ergo refpiceret. Erant enim
in hoc conclavi Cardinales Creaturae Julii III. Pii IV. Pii V.
Gregorii XIII. Sixti V. Quartd: Ipfa copia tot fubjedo-
rum capaciumgubernandiEcclefiamDEI, turbabat quorun-
dam mentem, ut nelcierint, adquem fe fuis fuffragiis con-
verterent.

59. Legatus Hifpaniarum (quod folitum efle legatis
omnibus, jam alibi diximus) prima die vifitavit Cardinales
conclaviftas , & in feram nodem de futura eledione difle-
ruk, atque pencs fui Regis nomine, fex propofuit Cardinales
fibi gracos,ex Papabilibus. Praefatum Sanfeverinum, Ptolo-
mojuma Como, Ludovicum Modr,ushium, EpifcopumTri-
denrinum,Cardinalem Gabrielem Paleotum,& M. Antonium
Columnam.

60. Scrato poit abitum legati, aliommque conclavi:
quia fero crat, omnes fe quieti Cardinales dederunt, prše-
ter Hifpanos (cujus fadionis mulci erant) ex condido prope-
rantes ad capellam folitam ferutinii, ut ex inopinato praefa¬
tum Sandorium Sanfeverinum Papani proclamarent, itrepi-
tus ide multos ex primo fomno fufcitavit, ac prsecipue, qui
Hifpanis adverfabantur, hi exiitimantes, fe infciis eledum for-
tefuifle Pondficem, ad adorationem ne invidi, aut ultimi
viderentur efle, nontamproperabant, quam currebantVe-
rumCardinalisSfortia ia noc tumultunihilbonilufpicans, e

Rr 2  ledo

ji« ARCANORUM STATUS

lečto profilit, St femi indutus ad capeliamproperat, fuosque
Cardinalesrevocat, aflumHifpanorum exponit, St defuper
proteftatur. Resprope fucceffiffet Hfpanis, nifi Afcanius
Columna, a Cajetano,, &Matthaei Cardinalibus exCapella,
qua per errorem cum aliis properabat, retratlus fuiffet: fui
enim, fi illum reperilTent intus, certo eum fuffragaturum
Sanfeverino exiftimaflent, ejufque exemplum fimpliei hde
fecuti fuiffent. Igjtur Hifpanorum aftum nonukro fuflinen-
dum ratus Cardinalis Sfortia tanto clamore, St objurgatione
Cardinalium implevit condave, ut extra iioc , ad Urbis
plateasaudirctur, inprimis Sanfeverinum increpans, deinde
protedans, nifi Hifpani defiant abejulinodi fcandalofis ma-
chinationibus, fe vim vi repulTurum. Rumor ide ufque
ad Bafilicam S. Petri plane provečtus, nec ipfum Pafquinum »
St Marphorium laruit, qui defuper fuas iatyras etiam in con-
elave ipfum immittebant. Interen Cardinal! Sfor tiae fe conjun-
xit Cardinalis Altempfiuscumfuis : Inicus vero Davalos Ar-
ragonius palam coram omnibus Sanfeverinum Sedučfcorem*
St Simoniacum, ed quod fibi odo milila coronatorum, Sc
fuo Nepoti purpuram pro fuffragio fpopondiffet, proclama-
vit. Columna feceffit cum fuis in capellam Sixti, ac praemiliis
praemittendis, fe ad fcrutinium a.ccinxit. Quod idem fecit
Hifpanicge fadionis Cardinalis de Modrush in aiia Capella cum
Sanfeverino.

Hujus erant triginta quinque Cardinales, St tamen in
fcrutinionon meruitille, nifiočtodecimfuffragia, quia Car¬
dinales Roveranus, Alanus,. Cufanus, Saiviaticus, Vale-
rius, Ste. Opera Cardinalium Sfortiae deferuerant Sanleveri-
num. Quo non obftante adhuc Cardinalis Peretus Montal-
tus Nepos Sixti V. omnem lapidem movit cum fuis in exal-
tationem Sanfeverini. Infuper Florcntias Dux, ac Refpubli'
ca Veneta fuaofficia interpofuitpro Sanfeverino, fedhaeipfm
Principum commendationesfufpeche fuere Cardinalibus, Sc
jepulfam inde magis meruit Sanfeverinus, quam gratiam.

Cum

liber pil  m

Cum optisfeoc non Frincipursjsfit y  fed Divimam: infpiratuiip
magis, quam expra&ieatum ; inopinatum faepids, quampra>'

meditatum. . , . ^ '

61. A&ionemhanc, quae i»deei-mn®[pi*Dti:a^adieM=y
tvrice tune depinxk Pafcpainius, quem non. fcitebant areana'
condavis. Sanfeverinum nempe pendentem de Cruee inter
duoslatrones,, Gabrieiem Paleotum adextns ( quiaconihm-
ter fccundabat Sanfeverinum) Sc Nicolaum Sfrondratuma fini-
ftris (quia indefinenter repugnabat illi) fub cmace liabat cater-
va Juriaeorum, quse repraeleniabat adverfantes Sanfeverino
Cardinales: Caipham agebat Inicus JDavalos, Hcrodem Alsem-
pfius, Judam Cardinalis A-fcanius-, omnesad. vivum reprae-*-
fentati. Marphorius altera die rurfus novam picturam ex-
hibuit. Cardinales amid Sanfevemni, referebant Apoilolos *
Sanfeverinus Simonem Magum, qui a S. Petro donurn Spi-
ritusSanthemebat: AHiftebant Simoni Cardinales Modras-
hienfis,, ScPeretus, qui S. Petro-offerebant pecuniam ingen-
tem. Ita Satyra perftrinxit non inepte quorundamCardina*-
lium SimoniacaS' pollicitationes*

62. Jana ante cum haec agerentur, leviš rumor perere--
buitde Marco Antonio Columna, quem etiam Rex Catholi-
cus nominaverat inter fex unurn: Vere virum nobiliffimum;
genere, S c  in Ecclefia> DPI emeritum.. Et res tota videbatur
fenfirn progredi in favorem fuum: Sed haec ipia procraftina-
tio, quae milita confumit, Scexedit cumtempore, ipfi inv-
minuit vota, quae augere debuifTet. Certum quippe efi;, prio--
re die habuiffe eumvota fufficientia, etiam tota Roma defu-
perlaetabatur, fedquiain craiiinum dilataadoratio 3  forte peir
n o dem appenfus eft in ffcatera, Sc Oriente Sole inventus eft.
minus habens luffragtorum , quam requirebantur. Verurn
etiam in hoc relucet Providentia DEI, qui non illum, ouerd
homines volunt, fed quem ipfe fibi elegit,- in: folio Apofto-
lieo conftituit. Undejam pluresPontifices.vidimus , alios ex-:
procraiUiiatione promotos, alios dejedos: Sc rurfus aliosim

K-F S prime

3 i8 ARCANORUAi STATUS

primo aeftu fuffragantium adoratos, alios defertos, St iterum
cumtempore reftitutos. Ita nimirumin humanis ludit Deus,
velut cumfuis crepundiis, flatuto jani fine, cuique fuo. Ubi
DEUSvult, difficiliareddunturfacilia,8tubirefiftit, facillima
comparent impollibilia , praefertim ver6 in rebus iis (licet
liberae videantur) ubi exfuapromi{fione divina alliftere poli¬
ci tus eft.

63. Neque deerant, qui maximo ftudio Cardinalem Al-
dobrandinum experientia rerum clarifiimum, dočtum, pru-
dentem, benignum: Alii Cardinalem Mantuanum commen-
dabant, fed ita frigidb, ut illi feipfos potius propinare cenfe-
rentur. Habuereduos alios eximiosinCollegio Cardinalem
Albanum, & Cardinalem Roveranum, five de Quercu. At
illcdifplicuitpropter aetatem, quia plus quam odtogenarius
erat: hujus retenta caufa, quia alta menterepoftafuit. Haec
Conclavisprotradio multorum tam foris, quam intus animos
cmciavit: nec inveniebatur modusponendae, five difcordiae,
fiveasmulationi, fivepertinaciae Ste. quidquid fuit, vitium
erat. Adeo quisque fuas, non officii partes agebat. Incidit
tamen quibusdam modus fpecietenus fa&ibilis, 8c rei finien-
dae expediens. Sex Cardinales Viri integri non fufpedi, ne-
mini obligati, velut pro Candidatis a toto Collegio propofiti.
NempeCardinales Sarnanus,Rufl:icuecius,Alanus,Arragonius,
Serbellonus, St Lanceliotus.Verumquantumcunq; Sennarius
ifte numerus parvus erat, nec tamen ad unitatem reduci vo-
luit. Ideo rurfus Hifpanica fadio, quod cum Sanfeverino vo-
lebat, tentavit cumCardinaliPaleoto, viro magnae vir tu tis,
magnae authoritatis, plurimorum meritorum, omnibus qua-
litatibus inltručto, quae exigi pofifunt in Vicario Chrifti. Res
tamen propter adverfantes aliquos Cardinales valde implica-
batur: nihilominus parum defuit uno mane, quodmachina
Hifpanis non fuccefferit: tantus enim rumor de creato Pontu
lice Paleoto non folum in Conclavi, fed in ipfa Urbe perere-
buerat, ut jam Conclaviftae fuorum Dominorum pretio-

fiorem

LIBER VIL  5x9

fiorem fupelleailem convafare , Sc c Conclavi abducere
ipfa Roma jubilare, Sc Paleoti infignia Triregno, 8c cla-
vibus exornare, totusque populus ad videndum Neo - Pon-
tificem, concurrere coeperit. Jam aderant Canonici cum Cle-
ro, Sc Bafilica S. Petri omnia ad tantam folemnitatem in-
ftruda, ubi nondum ullus eratPonrifex, Sc Hifpani partu-
riebant montes, unde nafcitums ridiculus mus. Nam tacto
fcrutinio, apertisque fuffragiis, quorum feptemdedm Paleo-
tus obtinuit, peracceffum tentarunt fuffragia fupplere. Pri-
mus accellit Cardinalis Alphonfus Gefwaldus,cum fucceffive
alli quatuordecim, pofl quoshaerer e coepit acceffus. Vandem
accetiit Cardinalis Simoncelli,confecitque pro Paleoto trigin-
taduovota, deerantque itaque quatuor : imo unicum,
quia fi unicusaccefliflet Cardinalis,parati"jamerant duo, qui
promiferanttrigefimumquanum, Sc quintum , fextum fibi
ipie dediffet, ficque 3 6. v otis, quia quinquaginta quatuor erant
Elečiores Cardinales, duobusnimirum tertiis, completa fuif-
fet creatio. Expe£tabant parumper Cardinales ulteriorem ac~
ceffum, fed cum comparer et nemo,apertis valvis finitum ruit
fcrutinium cumirrifu Hifpanorum,qui tamen non defiftebant,
refidua duo vota , hinc inde aucupari irrito plane conatu
Spiritus S.inčti gratia fpirat ubi vult, non quo cogit humani
verfutia. Omnis hominumconatus, qui Deus adverfatur fibi
ludibrioeft. Jam nihil vetabant, poft tot exclufos fummae
fpei Candidatos, Cardinalem Sanftorum quatuor in medium
proponere. Is erat Joannes Antonius Fachmetus Patriarcha
Hierololymitanus vir facrae, Sc profanae litteraturie peritififi-
mus,Curiae Romana; in quinquagefimiimannum pni&icus,
omnium facrarum Congregationum Romee confiliorum par*
ticeps,vel Praefes, St communi omnium opinione ejus /Evi
primum Orbis fubjedum. Nec virtute defkiebat, nee pro¬
state morum, profufus in pauperes, liberalis in emeritos
v-erum denique exemplar Apoftolicae vitee. Nihilominiis Di~
vinaProvidentia,cujus judiciainfcrutabiliafunt, aliamžili ho-

ram

3 2Q ARGANORIIM Sl AT US

&icn fuse cxaltationis condituit: nune voluit Cardinalem de
Cremojia dicium, Nicolaum Sfondrati Virum vitae fauŠUfi-
mae, fuaviffimorum morum, plurimis Cardinalibus per-
diarum: vix infonuerat ejus nomen, cum eoce ornnes Car-
dinales eumvelutAngelum pacis falutarunt, inprimis autem
Cardinalis Moncaltus, qui prseter alia, folummodo fuarura
crcatunifum in obfequium habuit viginti fex fuffragia, cum
quibus Sfondrato ultrb accetirt, qucm alii fecuti : Tandem
pro forma ferutinio fa&o, apertis votis omnesCardinales illum
unanimi voce, <k animi defiderio crearunt Pontificem Maxi-
pura ‘ qui deinde compellari volluit GregoriusXIV. Pontifi-
catum fufcepit,&incepit magno animi ardore in falutem Eccle-
Em, curamque populi fibi a Deo commidi: ideo Jubilseum
per totum late Mundum, pro implorando fibi Divino auxilio,
indixit: cui autem non multum fupervhdt, decimo Pontifi-
catus njenfe creatori fuperno exhalans animam fexagefimo
feptimo se ca tis, & Ghrifti 1591- Anno.

64. Moeruk Ecclefia quidem plurimum ob deperditum
tam pium, zdofum, Se munifieum Papam, fed non vacavit,
nifi decem, Sc quatuor diebus, nuneupato in Solium Apoftoli-
cum Antonio Fachineto, quem biduo Condavis quinqua-
gintafeptem Cardinales, fine contradidione elegerunt in Pa-
dorem Univerfalem omnium Fidelium, & Innocentium IX.
dixcrunt. Primumopus ejus erat confirmatio Bullse Pii V,
de non abalienandis bonis Ecclefise. Alterum charitatem an-
nonse in Urbefudulit, invecta eo rerum omnium abundantia.
Tertium: coquebatanimomaxima quseque pro gloria Dei,
& incolumitate Ecclefise, exantlandi, fed mens reda fupple-
vit opus imperfe&um , quia alt ero Pontificatus menfe m or te
praeventusvigefima nona Decembris in ipfo fervore Eclipfis
Lunse,qusein illum diemindderat, vivere defiit.

65. Pod lisec inter fuperdites fexaginta tres Cardinales, quin-
quaginta tres nona-Januarii Anno 159 2 .  induferunt fe Con-
davi,inidunumintendentes, ut quantocius Ecclefise Pafto-

refuo,

LIBER Vil  3 «

refuo orbatse redderent Pontificem, prioribuss duobusfir-
miorem. Sed difceptatum viginti ferme diebus inter eos, rur-
fus opera Montalti in competejitiam intrufo Antonio Sando-
rio Cardinali Sanfeverino, inqup inaniter infumpti diesun-
decim. Verum Altempfius, Sfondratus,SfortiaciimfuisaiTe-
clis repugnamntfortiter, & plane eum excluferunt, quantum-
vis unico fuffragio deficeret. Adeo videbaturmaculamori-
ginalem habuifle, ne immaculatam illam fedem fponfse Di¬
vina: confcenderet. Cardinalera de Modrush caput fadio-
nis Hifpanicse dignum quidam rebantur, fed obftitit Respubli-
ca Veneta, Magnus Dux Florentise, Cum verd hinc inde,
varie, & in longum pradicaretur negotium hoc cundationi
minime fubjedum, fub venit fua dexteritate, Scprudentia Car-
dinalis Montaltus, qui magno fuarum creaturarum numero
pollebat, & Cardinalem Hyppolitum Aldobrandinum, quem
Pontilicatu dignum, fuamque Creaturam, nequeHifpania-
rum Regiingratumfciret, clam propofuit pr sefa to Cardinali
Modrusbenfi . Obex quidem er at, quod Flor entise natus Al-
dobrandinus Duci Hetrurise tanquamfubditus, non placeret;
ideo ne prodret arcanum, ita caute verfavit Montaltus illud,
ut adhuc ea ipsa node, fine omnium interventu Conclavi-
ftarum a Cardinalibus adoraretur, & fequenti aurora palam,
quadraginta fuffragiis poneretur in fedem Petri, ubi fub no-
mine clementis Odavi fedit Annis tredecim, menfe uno, 8c
diebus quatuor.

66. SubhocPontifice, hujusque cooperatione bellum Ci-
vilein Gallia,quodabAnno 1515. usqueadAnnum 1596. cum
mutuo Francise gentis excidio continuo aeftuabat, fopitum.
Tum expetitam multoties abfolutionem ab Hserefi, Henrico
IV. jaminaugurato RegiFranciae, poftquam hanc tandem eju-
raverat, Scpoft multasfcholafticorum, vel potius Polidcorum
tricas Papa dementer impertiit. Unde primus hujus abfoiu-
tionis partus fuit Ducis Maynii cum Rege reconciliatio, 8c
inde inveda pax Francise. Sic etiam Papa Clemcns Patriar-

chara

S 22  ARCANORUAi STATUS

cham Grascum Alexandriae, Sc  Epifcopos Aigypti,poftquam
per fuos Procuratores fchifma deteftati fuiflent, Ecclefiae Ro-
manae conjunxit. Ducatum Ferrarienfem ex morte Alphonfi
Eftenfis, Sc  non relido haerede mafculo, ad Dominum feudi
devolutum, Ecdefiae adjecit. Quemadmodum delapfo 1600.
Anno, videlicet faeculari promulgatoJubilaeo,univerfamChri-
ftianitatemrecreavit;itaoptimus Paftor toto dnrantis Jubilaei
anno, in quibuscunque pietatis exercitiis, omnibus praeivit
fingulari exemplo. Inhofpitalibuslavit pedes peregrinorum,
fexagefiesinterannuminvifitfacras Bafmcas, faepe pro tribu¬
nali fedit inter Poenitentiarios dijudicans, & abfolvens errata
delinquentium. Ipfe coeleftem panem difpenfavit communi-
cantibus, trecenta fcutatorum milliain fuftentationem pere¬
grinorum exhibuit, Sc  aiiainnumerageliit pietatis opera, eo
Apoflolici exempli frudu, ut Haereticorum, Bar*barorumque
non pauci divinitus illuminati, facrum Baptifma expetierint.
Quarto poft Jubilaeum exadum anno, in conceptu Sanditatis,
vitam fexagefimo anno finiit,

67. Ut veropraefato S. memoriae Clementi VIII. non fo-
lum in Cathedra Apoltolica, fed etiam in virtute, &meritis
parem fufficerent,fexaginta Cardinales (quod hucusque inau-
ditum) per viginti feptem dies in conftrudo Conclavi adla-
borarunt. Hifpani primitus Cardinalem Baronium exclude-
bant, excaufa, quae rem hanc minime attingebat, quod ille
in libro undecimo Annalium Ecclefiafticorum de Jure facro-
rumin Regno Siciliae, inpraejudiciumRegis Hifpaniae fcripfe-
rit: ideo in hujus locum potius offerebant Antonium Saulum
Genuenfem. Verum Cardinalis Petrus Aldobrandinus cum
fua fadione fe illi opponebat, Sc  ferventer inftabat pro Car-
dinali Bellarmino, Viro, tot evulgatis libris toto Orbeclariffi-
mo,S te  tali Religione , quam zelus Domus Dei comedit,
oriundo. Cui, cum contraniteretur Cardinalis Montaltus cum
numerofa fua fadione, rurfus eirculus rediit in Cardinalem
Baronium, proptcrquemfeextreme oppofuerunt Cardina-

LIBER VIL 323

lisAvila, & Antonius Columna toti Conclavi. Prsevalebant
autem fadiones Aldobrandina, St Montaltina, quarum fe Ar-
bitrumfecit, Cardinalis Francis Francifcus]oyeufe, Sc ut il-
los divifos ad unitatem reduceret, gratam utrique perfonam,
Alexandrum videlicet Cardinalem Medicaeum fuggeflit, cut
quamprimum Francifcus Sfortia, EduardusFarnelius, Camil-
lus Sfondrati, Cardinales primre authoritatis in Collegio ac-
celiere, queis fultus Joyeufe rem aggreditur ftrenue Sc va-
ticinanti limilior, quam fuffraganti producit Medicaeum in
publicum, Sc mox provolutus adorat Pontificem, exemplum
i'equitur Aldobrandinus, Montaltus, Sc caeteri, excepto Car-
dinali Avila cum fačtione Hilpanica, quae poftquam jam duae
tertiae Cardinalium adoraffent Papam, ultima adoravit. Sic
interdiesfeptemdecimprima Aprilis Anni 1605. creatus eftex
Medicaeo Principe Pontifex RomanusLeo XI. didus.

68. Sperabat Roma rediturum faeculum rurfus aureum
fub hoc Pontifice affueta Medicaeorum liberalitati, Sc humani-
tati. Ht revera multum fibi polliceri poterat Ecclefia DEI de
Leone hoc, qui quamprimum creatus palam fe declaraverat
non fibi amplius vidurum, led Ecclefis: non res fuas curatu-
rum,fed vocationem Apoitolicam: nonexaltaturum fuos con-
fanguineos amplius, quamfint, nec largiturum iliis, quod
nanexpedit, aut decet: nec creaturum fe Cardinales alios ,
quam qui polTent quamprimum praeelle Ecclefiae Romanse.
Inccntinenti confirmavit omnes provifiones Praedecefforum
fadas Cardinalibus, Praelatis, Sc aliis: Similiter legationes
omnes, acGubernatorcmRomanum cum adhortatione, ut
deinceps admini(Iraret juftitiam cumdulcedine, non acrimo-
nia. Dedit decem millia fcutatorum Conclaviftis, ficut Sc
pr oventus ex beneficiis infra ducentos coronatos fede vacante
lufpenlos. Promilit fe fer vatu rum fidem omnibus integre ,
Sc conftanter, quemadmodum etiam facilem ad fe aditum
cuique fadurum. Oonavit Cardinali S. Georgii Poenitentia-
riam, Sc Abbati Capponi Thefaurariam gencralem, declara-

S s z  vitque

$24  'ARCANORUM STATCIS

vitque Datarium Cardinalem Strigonium. Liberavit Provin-
cias a tributo, quodnuperimpofuerat ClemensVIll. Denique
Cardinalcs omnesenixčrogavit,utfuus illishonor cordi eflet,
neciniuftis petkisflagellarentipriusconfcientiam, fecus pete-
rent libere; obtenturi certd, quod non impollibile, aut mi¬
nus expediensfuerit. Sic mens optimi Pontificis, veluti nu-
bes plena, Segravida turgebatgratiarumpluvia, Sc repleba-
tur defideriis Apoftolicis, fed immitis Aquiloproximaemor-
tis, illam diflipavit, ita ut non aliud, quam animam plenam
optimisintentionibusreddideritcreatori fuo, reličia fuccelTo-
ribus in Pontificatunorma, quid ApokolicumPrincipemage-
re oporteat.

69. Vixcompleteeerantexequiae pok defunčtum Ponti-
ficem, cum jam Cardinales quinquaginta novem folicitudi-
ne ta&i, Pallor e fuo orbatae Ecclefiae, in condave o&ava Maji
Anno i6of. ingreffi deliberare coepiflent de novo Pontifice
creando. Acceflerunt pok obferatum conclave, adhucalit
duo Cardinales Columna, Se S. Marcelli. Tres rurfus inter
eos fačbiones , Hifpanica , Gallica, 8e tertia, quae nepotum
Aldobrandini, Se Montalti, earumquecreaturarum erat,emer-
gebant. Sub initium conclavis magna habebatur reflexio fu-
praCardinalem Saulium, 8e Bellarminum; deinde Mariaftum,
Sc Camertinum: Venim inter tam multos fufifragatores, Sc
invicem divifos, nulliusex prasfatis Candidatis tot in fcrutk
nio fuere reperta fuffragia, quottunc exigebantur ad obti-
nendum Pontificatum, fed in quatuor illos varie diftračfcaim-
minuebant requifitumnumerum quadraginta votorum. Pok
hos rejedos Cardinalis Aldobrandinus Cardinalem Domini-
cum Tofcum Hifpanis gratum, propofuit, ac cum ipfo in Ca-
pellam S, Sixti properavit. Verum cum Cardinalis Baronius
lili publicž contradixifTet,inquiens,fevelle ultimum effe, qui
illum adoret: mntata quamprimum fuit fcena Conclavis, ae
multi inclamarunt Baronium Pontificem, ac aemulatione qua-
dam eodem modo properarunt cum illo in capellum Pauli-

nam

LIBER Vil M

nam, ficque in proximum fchifma vergebat conclave, nifi fe
rurfus, ut in priori elečtione interpofuilfet Cardinalis Joyeu-
fa, qui illos diffidentes inter fe, cum fua fačtione Gallica in
Eequiiibrio continuit. Is primo fcifcitabatur Aldobrandini ani-
mum, reperitque eum, ii Tofcus fieri non pofTet, inclinare
in Cardinalem Camilium Borgefium : Super hoc tračkivit
etiam cum Cardinali M on tako, eoque ut affentiretur, induxit:
Rem igitur confeftam ex unione fačiionum fciens, Borgefium
accedit, aggratulatur iili Pontificatum, Sc iilum Pontificern
adorat, quod ipfum finito in Capella Paulina fcriitinio, re-
liqui omnes fecerunt 16. Maji 1605. indito infuper nomine
Pauli V.

70. Mentem in omni vita habuit Paulus capaciffimam Sc
cor infatiabile non folum in pr omovendo officio Divino, unde
40. horarum preces Romae, ut nulla hora anni pertranfiret,
ubi non Deo laudes darentur, inkituit, fed etiam in provi-
dendo neceffitati omnium: ideo venalem jukitiam feveriffi-
mislegibus inhibuit,fceneratorum lucra rekrinxit, annonae
flagellatores exterminavit, indučfca in urbem, caeterasque Pro-
vincias Jukitia, abundantia, Scpace* Creavit6o. Cardinales,
& diverfis eosCongregationibus praefecit. Clenam inferio-
rem reformavit magis exemplo, quam legibus. Muka cum
Anglia tentavit, ut illam reduceret. Devixit Mundo Anno
1621. pokquam in Pontificatu fediifet in Annum 16. Men-
femunumi7. diebus minus.

71. Poft funeralia Pauli V. folenniter celebrata, quinqtia-
gintaduo Cardinales intervenerunt Conclavi ; primi ex his
qui aekimabantur hoc ficro folio digni, fuere Cardinalis Bel-
lann.nus, Sc Caidinalis Campori, ille propter eminentiam
dočhince, Sc virtutis, ike ob expericntiam negotiorum pu»
blicorum, Sc prudentiam, dexteritatemque lingularem ver-
fandi^ animos hominum. Hujus evehendi curam fufcepit
Cardinalis Boigefius affikentibus quamplurlmis fuis creatu-
risnuper a Paulo V. purpura donatis. SedPetrus Aldobran-

Ss 3  dinus

ARCANORUM STATCIS
dinusvetu$yulpeserat, quilicet, nontotfultusafleclis, m*
hilominusnoverat, altu, Se clam intervertereBorgefiicon-
filia, ut fe opponerent illis non parvae authoritatis Cardina¬
les, Urfinus Capponius, Sc Ubaldinus. Interim anxie expe-
člabat adventum Alexandri Cardinalis Ludovilli, cui fpo-
ponderat folium, & fideliter verbum obfervavit: Atque tam-
diu elečtionem contrariando per fe, vel alios protraxit, do¬
neč in Conclave, quod pod aliquot dies acddit, ipfe venif-
fet Ludovifius. Huic igitur fu/fragiorum certamini fuperve-
niens, adventu fuo (gradaevusenimerat, Seemeritiliimus)
velutSol diflipavit omnes nubes diliidentise, aliarumquecau-
farum nimis materialium , quae in tam divino opere confi-
derandae non funt, Omnium tuna oculi, tum orahaercbant
in Ludovifio, quem fine longiore Sc planeprsetermiflo fcruti-
nioper folam adorationem (quae tune rnultum vigebat, poftea
ab ipfo hoc Pontifice per Bullam abrogata) crearunt fuc-
cefforem in CathedraDivi Petri, ubi dici voluit Gregorius
XV. feditque in ea duobus annis, Sc quinque menfibus, feni-
pereum fortunapropitia, quae illum nunquam deferuit, led
in ipfius etiam Nepotes non minus iecunda extitit, quippe
tantis eos cumulavit opibus, ut in fine Pontificams proven-
tus eoruni attigerint in annos fingulos fummam ducentorum
quinquaginta millium.

72. Podquam pie parentatum fuit manibus defunčfi
Pontificis Conclave coeptum e tl. Intervenere quinquaginta-
quinque Cardinales 19. Julii, led abfcedente ob morbum Car-
dinali Antonio Peretti, manferunt in Conclavi vocales 54*
Bulla Gregorii interdicebat adorationem , Sc jubebat folum
ferutinium, vel quafi, id ell, per acceffum, unde cautius, quam
ante procedere oportebat Cardinales. Nec unqnam tot fa-
čliones erant, quam in hoc conclavi, vidtlicet Hifpanica,
Gallica, Borgefia, Aldobrandina, itern Cardinalium Senio-
rum, quorumcaput fuit Cardinalis Francifcus Sfortia. Dein-
de male contentorum. Tandem fačtio neutralis, qui fe Li-

LIBER Vil.  327

bertinos dicebant. Inter eos Papabiles’erant multi : Anto-
nius Saulius Genuenfis, & Frandfcus Monti-Urbinas, his
contrariebatur Borgefius cum fua fadione : Fridericus Bor-
romeus Hifpanis ingratus: Odavio Bardini Florentino ad-
verfabatiir Borgefius cum fuis Affeclis : DominicumN.
CardinalemBononienfem fufpedum habebat Lpdovifius: Ca-
rolum Mordrush, quia Hifpanus erat,renuebant Galli,& Bor¬
gefius. Creaturas Pauli V. qualis erat Barberirius, Landi, Ca-
raffa, Aracadi, Afcoli, Scalgia, Sanda Sufanna,8c Garzias Mel-
lini, averfabatur Ludovifius: Idemque excludebat Francifcum
Verallum, Petrum Campori Mutinenfem, & Francificum Ce-
ninum Senenfem, Cajetanum, quia ex prima Romanas No-
bilitatis erat ciafife plerique nolebant Pontificem. Lucius San-
feverinus contraxit maculam, quod Hifpanis non adhaereret.
Cardinalis autem facrati nimium juvenis videbatur. Exin-
Be verebantur fadionum capita, ne conclave ex hoc diffi-
dio in longum protraher etur : Sed D E U S, qui corda ficuc
fcrutatur 8c verfat hominum, itaeorum animos commovit,
utfenfimfeunire coeperint: & Hifpanica quidemfadio con-
junxit fc Borgefiae, ac ex hac ipfa caufa Gallica Ludovifiae ad-
hafit.^ Primus erat, quem Ludovifius propofuit Bardinus,
qui etiarn inprimo Scrutinio ododecim, & per acceffum Lu-
dovifii viginti duo fuffragia obtinuit, fpemque inde Papatus
concepit. Cardinalis autem Borgefius cupiebat valde Bardi-
no opponere tres egregios aemulos Gamporum, Ceninum,
Vcrallum, jam priiisin aliis conclavibus candidatos, fed ve-
rebatur fadionem male contentorum, quae prsefatos Cardi-
nalescxduferat. Ideo aliam viam, 8z quidem direde Bardi-
num aggreflus, in tantum adlaboravit fuis perfuafionibus,
ut aliqui Cardinales, quiea die Bardino fuffragabantur, fe-
quenti fuamutaVerintfuffragiae, ita ut memoratus Bardinus
altero diluculo tantum duodecim, &c ad vefperum folum odo
vota habuerit, Sz ita fua fpe delufus. Poft hatc odiduo
mtegro fiigidead rem palam adum, elana tamen varie pra-

dica-

32S ARCANORUAi STATUS

čticatum diffimilando, fcifcitando, combinando, temperan-
do, rogando |etiam, Sc  impediendo. Tandem Cardinalis
Millini in tapetem datus, quam primum fupra viginti fuf*
fragia affccutus, fpe quafi certa fuccellionis Papalis , quod
valde animo dejiciebat Ludovifium, tentabatque omni mo¬
do Mellinum excludere, licet modicum abfuerit, quin Car¬
dinalis Sfortia illum fecilTet Pontificem per adorationem, nir
fi ide modus Bullae Gregorii XV. a Condavi acceptatae, re-
pugnalfet. Praefatus Mellinus ab Hifpanis fuiu nominatus,
cui favebatpartimBorgefia, partim Aldobrandina factio, ob-
tinueratque fub harum aufpicio in proximo fcrutinio rurfus
viginti fex vota, Sc  refidua obtinuiIfet,nifiLudovilius plane
cum lacrimis avertiffet Cardinales Edenfem, Sc  Sabaudum,

? ua rationefortuna Medini in momento concedit. Inter lisec
Cardinalis Ubaldinus requirebatCardinalem Barberinum, ut
cooperareturad exclulionem Cardinalis Campori: refpondit
vir fagaciflimus : fe nolle ad ullius exclufionem cooperari,
fuam omnem fpem repofitam efle in Cardiriali Borgefio, ne-
que dubitare, fi faverit ide, fefuturum Papam, quod etiarn
ex fuo genethliaco obfervavit. Eventus vaticinium com-
probavit.

73. Erant quoque alii diverfi praefentati: Bardinus ite-
rato, Medinus, Sauli, Monti, Borromeus. Primus tredecim>
alter quindecim, tertiusquartuordecim, quartus novem,ul-
timus undecim tulere ex fcrutinio tam dilfidiofo fuffragia.
Ludovifius comparaverat clam pro Cardinali fančfcae Sufann#
vigintifeptem vota, cumprimum vero Borgefio comperta,
illico folita fua fuada fublata fuerunt. Rem verč totam h-
cilitavit Borgefii inopinatus morbus ex febri, quse alio diver-
tit fuam mentem, Sc  Ludovifio campum praebuit exaltandi
Cardinalem S. Suiannae, nifi intervenilfet Cardinalis Sabau-
dus , remque ferio confultaffet cum Borgefio, qui infidebat
omnimodo per fuos, etiamfe abfente, ad Pontificale foliuni
sxtollendis vel Barberino, vel Verallo : quos Sabaudus fibi

LIS ER ril.  32?

anitno duxit,-fed magis Barberinum? quamVerallum, quia
ille Francise addičtus,- ac triennio aetate major, quam ifte.
Tum aggreditur Ludovifium, fed tanto tutius, quanto cer-
tius fcivit rem Francise oranem huic cordi effe. Ludovifius
Sabaudum audiebat referentem, expeditum effe Borgefium
cum tot fuorum. St Hifpanorum votis in Barberinum ,* hunc
a partibus eiTe Franci«, virtute, Sc do&rina dignum folio.
infuper amoeniflimum moribus, ficut, St Musa, quam quo-
tidie colebat. Affenfit Ludovifius Sabaudo, illico amicitiam
cum Borgefio renovat, Sc  quatuordecim certa fuffragia of-
fert pro Barberino. Borgefms additfuorum viginti duo. Sed
Cardinalium feniorum faftiO, cujusSfortia erat caput, infur-
rexit, ac Cardinalem Monti in fcrutinio fuftentare tentavit.
InterimSabaudus fenioribus conatum inanem remonftrans,
effecit, utCardinalisBarberinusaltero mane in puhlico fcru¬
tinio viginti duo fuffragia, Stperacceffum usque quadragin-
ta, Sc unum obtineret, cum folum triginta fex fatis effent.
Hoc enim arcanum fuffragantium eft, ut ccrtiora fuffragia
ad acceffum refervent, quo facilius, Sc citiuspericlitantifub-
venire valent, ad inftar in bello fubfidiarii militis, qui rem
prope deperditam faepe reftaurat. Nemo, praeter S. Petrum
hoc Pontffice diutius fedit inCathedra Apoftolica annis ni-
mirum viginti, Sc uno, quos omni zelo pofRbili impendit
Deo, Sc Ecclefiae fuse. Confirmavit Bullam Pii V. de non
abalienandis rebus Ecclefiae, eamque ipfe integre fervavit.
PrincipatumUrbini cum adjacentibus comitatibus, Sc domi-
niis Ecclefiaerecuperavit, Scadjecit Anno 1625.  Annumfan-
ftum cum magna aedificatione, Sc liberalitate ergaperegrinos
celebravit, eodemque confecravit Bafilicam Vaticanam a fe
aenea cupula fupra fepulchrum SS. Petri, Sc Pauli magnifi-
centiffime exornatam; Cardinales creavit feptuaginta qua-
tuoi, eosque Eminentiliimorum titulo honoravit, obiit 2^.
Julii Anno 1644. Pontifex fapiens, juftus Sc benignus, ama-
tor litterarum, litteratorumque, gloriofus, liberalis, Sc be-

j3® 'ARCANORUM STA7UČ

ne meritus de toto mundo, deerant illkres tantummodo an-
ni, ut vidiflet dies Petri, qui viginti quatuor annos Ecclefiam
rexit, licet Panvinus in vitis Pontificum, contrarium tenet,
ac multa argumentorum vi probct, Petrum poft mortem
Chrifti vixifle ac praefuiftcEcclefiaeper34. annos, tresMen-
fes & aliquot dies.

74. QuinquagintaquinquePurparati (intellige cum il-
lis, qui vel tardius venere, vel iintus vita excefsere, vel mor-
bi caufa exiere) poft expleta fummo cum honore funeralia
Urbani Vili. nona Augufti fc  contulerunt ad facrum fcruti-
nium. Muliti iliorum non tam eompetebant pro Pontiiica-
tu, quam eo digni habiti funt. Praecipui vero erant Francifcus
Cenini Senenfis, qui prima 24. &fecundavice 34. fti.fragia
meruit. Julius Romanus Medielanenfis viginti, & duobus
votis potitus; Martio Ghinetti favebant 27. Julio Sacchetti
25. Paulo iEmilio Rondanino 32. Cardinales diverfis vicibu*
fufFragati: fednemo plura obtinuit, quam Joannes Pamphi-
lius Romanus, quem alii a Numa Pompilio fecundo Roma*
norumRege deducunt, alii aPamphiloDoricorum Rege in
Graecia, quod ftdei fcriptornm committimus, hoc tamen
certum, gentem Pamphiliam e Franconia ad Rhenum oriun*
dam commigrafte cum Carolo Magno in Italiam, honori-
bus, dignitatibus, & liberalitate maxime in diverlas Eccle-
fias, & pia loca multis prae aliis confpicuam. Sed redeoad
Conclave, ubi tres fakiones erant, Hilpanica, cujus caput
erat Cardinalis Albornozius, viginti, & duos Cardinales
eompleftebatur. Secunda Frančiče fub dufroreBarberino,
Praedecdlbris PapaeNepote adftipulantibus iG.  Cardinalibus*
Tertia Romana, fexconftans Cardinalibus, vixdicendafafrio
refpeftu aliarum; mafcula tamen virtute multa egit in Con-
clavi, & attemperavit, ut tandem ex fuo gremio dcderit
Pontificem, ut videbitur,

75. Undecimferme dies nonaliter exafri, quam fimul-
tatibus, querimoniis, clanculariis fuggeftionibus machina-

tioni-

tvžtil vrt. zn

tlonibus, perfnafionibus tam inter Cardinales lplbs, quam
etiam Conclaviftas, quor«rn opera illi utuntur in explo-
rando, dcferendo, referendo aliorum confilia. Haec pro-
craftinatio erat Barberirii fingulare arcanum, quia fi ftatim
in principio propofuiffetCardinalem Sacchetti, tune imme-
diate exclufus ille fuiflet ab Hifpanis, nec ampiius faeile pro-
ponendus; Solitum enim quibusdam eft, ftatim eos propo-
nere, quos exclufos volunt, ne ampiius faceflant negotium.
Verum Albornozius in rem fui Regis intentus, procraftina-
tionem tolerandam non duxit; fed praeveniendum potius.
Ideo patefačto Regis Hrfpaniarum animo, Cardinalem Sac-
chettum, quem Barberinus clam, & per artes intrudere vide-
batur, palam exclufit, adftipulante tota fačtione Hifpanica.
At cum defuper conquei:eretur Barberinus. Cur Rex Ca-
tholicus tantum Virum, tamque Pontificatui idoneam per-
fonam excluderet ? Refpondit fimiliter.conquerens Cardina-
lis Albornozius: cur Barberinus tot egregios Viros excludat,
propter unum Cardinalem Sacchetti; fubjungens, Reges non
tcneri caufam dare di&i: fufficere, explicuiffe fui animifen-
fum, quod diffidant tali perfonae: ex hac enim fola diffiden-
tiaoriri faepius fimultates, ex fimultatibus bella, exbellis de-
folatio Patriae, & Ecclefiae. Unde fuper hoc requifttus etiam
a Barberino Pater Valentini e Societate JESU, quem in Con-
clave pro Confeftario duxerat, refpondit Vir integer adaequa-
te, nec blandiens fuo poenitenti: Ita omnino effe, quia ma-
jus malum eft, periculo fubjicere Ecclefiam totam, quam
quempiam, quinondumPontifex eft,excludere aPontificatu;
fed alia quoque arcana fuberat rado pro exclufione illius,
nimirum, quia Sacchettus totus quantus pendebat a Barbe¬
rino, verendumque ne fafto illo Pontifice, rem Barberinus
ageret, Sacchettus titulo tantum, & offa contentus foret.

76.  Ita nimirum flu&uabat hoc opus divinum, neque
pudebat Barberinum in faciem obtrpdere Albornozio, nifi
confenferit inSacchetturn, duraturum Conclave m  centum

Tt 2.  annos.

33<* y AF CANORUM St ATU S.

annos. Albornozius autem fine rubore repofuit: feHifpa-
numeffe, unaque rapacontentum,multum autem dubicare,
an Barberinus Gallicis eduliis alTuetus, tantam fulFerre poffet
abftinentiam, & alias conclavis incommoditates: Šibi au-
tem idem efie domi, vel in Conclavi, mortem oppetere, quia
vica fua nihil differt five domi, five in Conclavi afta.

77. Esacerbatis utrimque Hilpanorum, & Gallorum
animis , movere le coepit praefata fafriuncula Romanorum
Cardinalium, ac Barberino quafi Conclavis Principi ex gre-
mio fuo tanquam tertium, & neutralem, & quidem Roma-
num, five Italuin ofFerre, infpecie autem infinuabat Cardi-
nalem Pamphilium. At Barberinus, quafi in furias aftus, de*
teftanti, & imprecanti fimilior, nec audiebat, ncc admittebat
verbumhoc: maculam iilum habere repetebatoriginalem,
exclufione omni dignam (6 vanae hominum cogitaciones! &
tamen hunc DEUS voluit;) Protcftationem Barberini diffimu-
krunt P. P. Romani, ac ipfurn Pamphilium adorti, fcifcita*
bantur: Num pateretur fe proponi ab amicis fuis ? refpondit
nullo modo: nifi Barberinus ipfe me palam proponat, in
quo maximam prudentiam oftendit Pamphilius: Šibi enim
imaginari poterat, quomodoreshaecfuccederet, cumtanto
odio iilum profequeretur Barberinus, obtenta infuper facul-
tate nomine Regis Francise, iilum exprelse exc!udendi a vo-
ce pafliva, fe autem (dicebat ille) nullo odio ferri in Barberi-
num, adeoque res non male fuccederet, fi contingeret, fc
a Barberino proponi.

78* Incuffus deinde fuit a CardinalibusRo.manis Barbe¬
rino metus: quantum nimirum malorum acervumin caput
4 imm invehet, finon, eleftione Pontificis praeveniat Hifpa-
nos? Si illi priores talem creent, quiBarberinos odio habi-
turus? nondum obliterata exempla efie Pii IV. contraCaraf-
faeos: magnos Principes femper inpromptu caufas habere
perfequendi eos, quos oderunt. Faftionem Romanam para-
tam effe accedereBarberianae; votacxigi 34 ,ambas conficere

32.PUO

LIBER  m 333

3 a. Duo reliqna in hoc frangenti infallibilltcr a Deo fupplen-
da. Emolliebant haecfenfimanimumBarberini, fed magis
Spiritas Sanfti grada, quaenecEcclefiam fuoPaftore deffitui
voluit, nec diffidentibus animis creari VicariumChrifd. Ideo'
undequaque taftus Barberinus, & metu humano & divino
impulfu; ipfe occuke, & extra tempus acceffit Cardinalenr
Pamphiiium: utrinque magna comitate aftara: amicitia re-
fufcitata: confoederati animi: tandem gratulabundus de fu-
turo Poritmeatu abfceditBarberinus, & quafi in ecftafi pofi-
tum reliquit Pamphiiium, quem deinde alii Cardinales fac-
ceffive inviferunt,aggratulantes admultos annos dignitatem
Orbis maximam: Intereaper noftem rem totam conclufe-
runt Barberinus, Mcdicseus, & Albornozius: fequenti vero
diluculo fcrutinium repetitum fuit, ubi faftio Hifpanicaa^.
vota,&Barberino Gallica per acceffiim 23. in exakationem
Pamphilii contulit, ficque48- vocibus creatus eflin fummum
Pontificem, poft 37. dies Conclavis, 15. Septembris Anno
i644.repugnantibus tamen 6 .  Cardinalibus. Dičtusdeinceps
Innocentius X. fuit. Et me Caftor! non aliud magis, quam
hoc intricatum fuit Conclave: Nam Hifpaniae Rex esclufum
voluit Cardinalem Sacchetti, quem fuftentabat tota faftio
Gallica& Barberina. Similiter Rex Francise excludebat Car¬
dinalem Pamphiiium, de cujus exaltatione tune nemo cogita-
bat, & tamen opera faftionis Gallicae tandem fa&us eft Porr-
tifex. Ut vel inde clarum fiat, alllftentiae divinse arcanu.m
in crcando Paftore univerfali, quae tam mirabiliter, fumme
intricata, extricatfacillime, & adverfantibus quibuscunque
illum duntaxat elicit, quem in fiia divina mente concepit. Vi«
xit oftoginta annis, in Pontificatu regnavit decem, tribus
menfibus, & diebus tribus. In omni vitafua univerfalem
fePatremPrincipibuspraebuit, indeque magnam authorita-
tem facrae fede in Orbe toto aucupatus. In Epitome seneali¬
la Statua a S. P. QJR. in Campidolio pofita compleftitnr In-
nocentii X. infignia merita; ita enim habet; Innocentio x

Tt 3 “ Trnu

334

"AILC ANO RUM STATUS

PamphiliOj Vontifici Op tirno , Maxif»o, ob Cupitolium , & Ago*
nule Tor um <edibus , fontibus t  obeltfcis or n At a, ob principes Ba*
(ilicas magnificentiffirnc inftauratas , ob inv e čl um difficili tem*
pore Annonam, Ecclefiaflicum dignitutem feliciter vmdicutum ,
diuturnu epuieti brevi bello confultum , puhlicam utilitatem
nbscpue puhlico onere procuratam, fas, jus/jue ubiepue (er v ut um
S.  T. £1^ R. Romano ^Principi merit ijjtmo pojuit.  Devixit 7.
Januarii Anno 16/5. poftquam 3?.purpuratos Cardinalium
Collegio cooptaviffet.

79. Non dcerant rationum momenta ifs, qui de prolon-
gatione futuri Conclavis, quod 1$. Januarii inchoatum fuit y
varia prognofticabant. Pontince enim adhuc (piritum tra*-
hente, &per 12. diesagonizante, jam diflidebant aliqui Car-
dinales circa futuram ele&ionem. Alterum: tantus nume-
rus, fexaginta nimimm duorum Cardinalium eligentium, per
fe, vix ad unionem perduei facile pofTe videbatur. Terti6,
cum defunftus nullum CardJnalem Nepotem reliquerit, qui
praeeflet faftioni volanti, five tertiae, vix temperamentum
iperaripotera£,componendi,totfibi adverfante s Cardinalium
opiniones. Princeps quidem Pamphilius fuadebat faftioni
huic volanti,quae prae caete-ris potens erat, utCardinalemMe-
dicaeum, Joannem Carolum, in caput faftionis fibi eligerent;
rcfponderunt autem fibinec capite, nec pedibus opus efie.

80. Barberinus fui Sacghetti nondum oblitns, quem in
priori Conclavi Hifpani excluferunt, denuo omnem operam
(fedclam) impendit cum33.fuffragiis, quaefibi promptaha*
bebat, in Papale folium evehendum, Hoc, cum Capponius
penetraflet, reliffetque Medicaeo, omnem ifte ab adverfo
Barberini machinam contrariis artibus fubruit. Sed nec pri-
mo, nec altero die ferutinium coeptum, tum, quiaprimo da-
bantur externisMiniftris audientiae; Secundo, quia Conclave
$xtendi debebat, propter tantum numerum Cardinalium, &
Conclaviftafum. Id opportune accidit faftioni Hifpanicae,ut
tanto magis fe inftruere poflet ad exclufionem Sacchetti. fn-

tltER VIL 33 f

terea enimHifpanis etiam accefferant tres Cardinales, Phi-
lomarinus, BaiTus, & Harrachus, hi duo Germani, ille Nea-
politanus, qui 2. Conclavis die advenerant.

81. Igitur vigefima praedi&i Menfis Jannarii Anno 1 f*
accinxerunt fe ad opus Cardinales, &poflfacram Deo liha*
tam hoftiam, forscecidit fuper Barberinum, Ludovifium.Sc
Azolinum, ut fcrutinio adminiftrando adeffent, & ex facro
Calice vota reviderent, & numerarent. Poft haec Eminen-
tifllmi Patres paululum negotii gravitatem alto filentio ru-
minantes, coepernnt gradatim finguli fua fuffragia in calicem
conjicere, qnae deinde a praefatis affiftentibus Cardinalibus,
fingula oftenfa, revifa, &aliavoceperle&a, palam fecerunt,
Car din ali Scniori Medicaeo Decano Collegii, honoris ergo
duo obtigiffe vota per fcrutinium, &alia duo per acceflum*
Cardinali Sacchetto 10. in fcrutinio, & in acceffu totidem.
Cardinali Ghinetto unum in fcrutinio, Sc  alterum in acceffu.
Cardinalibus S. Clementis, Cherubino, Imperiali, Caffarello,
& Albicio, cuilibet unum in fcrutinio, nullum in acceffu«
Cardinali Paleotae duo in fcrutinio, Sc  unum in acceffu. Car¬
dinali Caraffae 13. in fcrutinio, Sc  očto in acceffu. Cardinal*
FabioGhifio n. in fcrutinio, & 4. in acceffu. Alter dicsmaxi-
me favebat Sacchetto; nam in fcrutinio, & acceffu acqui-
fierat fuffragia viginti, & duo Caraffa, & Ghifius nonptura,
quam heic. Rurfus rcpetitum fcrutinium 23. Januarii, quj
fauftiflimus illuxit Francifco Barberino, obtentis, tam in ac-
ceffu, quam per fcrutinium trigintafuffragiis & uno. Novem
deficicbant adconficiendumcanonicumnumerum, qugead-
huc illa die facile affequi poterat, nifi nepos fuiffet Urbani
VIII. quod hunc,&alios jam faepe impedivitaPontificatu.

82. In hocConclavis curfu infurrexit ex inopinatofaftio
illa volans, five Tertia, quae alias Nepoti Pontificis demortui
adhaerere folebat, feque aperte declaravit,& prsecise proSac-
chetto, moritura potius in Conclavi, quam alium laturaPon-
tificem, identidem inclamans, 6 Sacchetti! 6 Cataletto! ideo

illc

336 ARCANORUM STATUS.

iile ex hac declaratione mox 2 y  poft modictim 30. tandem 3 3,
& 34. fuffragia meruit. Jam in uuadragefimum usque pro-
trahebaturConclave, ubi inilHuS initiograviterdecumbens
CardinalisTrivuItius, accepit Vale ab omnibus Purpuratis,
feque in palatium fuum tranftulit: Cardinalis CarafFa autem
(unusinter primos competentes) apoplexia taftus, eviven-
tium numero excelTit.

83. Jam ad alios converfiPrimotes Conclavis,tentarunt
Rapaziolum, & Bragadinum evehere, mox reafiumferunt
negotiumSacchetti. Deinde propofueruntCapponium,Ghi-
nettum, Durazum Carpinenm, fed fine effe&u. Trivultius,
& Grimaldus Cardinali Maculano a S. Clemente 38- fuffragia
jam procuraverant, Barberinus autem fecundare nolens, re-
manfit Maculanus prcximus quidem 5  fednunquaminSoiio.
Tandem poft 80. dies diflidii continui feptima Aprilis fepti-
formis Spiritus S. Gratiareplevittotum Conclave & nemine
prmterCardinalem Rofetti diffidenti (licet prius diffideret fa*
ftioHifpanica fubMedicseo & non multum inclinaretBarberi-
nus) creatus eft in fummum Mundi Chriftiani PontificemFa*
biusGhifius,Alexander VII. di&us, cum abundantia votorudi,
&trecentis annis non vifo applaufu fimili. Adorandus more
Polito in Bafilica DiviPetri, collocarinoluitin Altari,utcon-
fuetum fuit, fed ad pedes illius. Supelleftilem fuam, & ar-
gentum Cardinalitium dividendi, & pauperibus diftribui jul*
fit. Mortualem tumbam,nondum adhuc coronatus,fibicon-
fecit, & lefto fuppofuit, ut in continua memoria haberet,
feintantapoteftate, tamen hominem efte, cineremque fu-
turum. Incarceratos tam propter debita, quam crimina ab-
folvit omnes, prseter jam condemnatos ad mortem; preces
publicas 40.horarum per totam Romam inftituit pro bonp
Regimine, obque'eandem caufam Jubilasum conceffitomni-
bus Fidelibus. Declaravit, fe non admifturum Romam con-
fanguineos, nonhabiturum in palatio Nepotes, noncreatu-
rum Cardinalem Patronum, & centum talia. Sed Sanfti$'

mu*

UBtR nr.  337

mus ifte Pater, tandem homo fadus eft, admiflls Romam
Confaneuir.eis, ditatis in immenfam Nepotibus, conftituto
in Curia Cardinali Patrono. Poft tam longum Conclave me-
liorafperabatRomana Nobilitas, externaeque Coronae fub
Fabio tempora, quae deinde expertae non Funt fub Alexandro.
Cum Francia bis rupit, femel propter Cardinalem Eftenfem
Protedorem Coronae Francise, cujus palatii immunitates, &
Jura violaverat Princeps Marius Pontificis Nepos, immiflfo
per vim in palatium Sateliitio contra hominem, alias fatisdare
volentem. Quae res univerfam Romam turbavit, fed com-
pofita deindd cum minore decore Pontificis, fuorumque,
Cardinalis vero Eftenfismajore honore, & plauFu, Ex confi-
mili ferme caufa, & ut fufpicio ferebat inftigantePrincipe Ma¬
rio, & UrbisPraefedoCardinali Imperiali LegatiFrancifciPrin-
pis Crequi, palatium contra Jus Gentium a Corfica Papae mi-
litia violatum cum internecione aliquorum: Sedquam gra-
vem fatisfadionem Regi Papa dare debuerit, jam alibi didum
eft, comprobatque totumCippus publice invito Papa eredus
Anno 1664 .  & infcriptus. In execudonem damnati
facinoris contra Chriftianiffimi Regis Oratorem
a militibus Corficis patrati. Corfica Nado inha-
bilis, & incapax efto ad fedis Apoftolicse infer-
viendum, ex Decreto, & judu ran&iflimi Do¬
mini noftri Alexandri VIL edico in executionetn
concordiae Piliš fecutas, ad perpetuam rei memo-
riam declarata.

84- Poft excefium Alexandri VIL qui contigit 22. Maji
1667 ,  & protradam vitamin 6  8- annos, menfes tres, dies no¬
vem, atque expletos in Cathedra D. Petri 12. annos, menfem
unum, & dies quindecim, Conclave ingreffifunt fecundaju-
nn fexaginta quatuor Cardinales, quorum tres in praedica-

U u mcnto

338 ARCANORUM STATUS

mento Papatus erant, Cardinalis nimirum Bonvifius, Rofpi-
gliofus, & Farnefius. Primum excludebat fadio Pamphilia,
IiveSquadron volante: altcr omnium votis expetebatur: Ter-
tius magni habitus ab Alexandro VII. & toti Romanae Aula;
in Prsefedum datus: Sed vir majoris, quam necefle erat fpi-
ritus, & non nihil Francise addidus , ideoque Hifpanisfufpe-
dus. Cardinalem Bandinelli fecundavit Cardinalis Imperialis
cum 3 6 .  fecuris vocibus: fed movit ille fe loco, mox in prin-
cipio Conclavispie in Domino obdormiens, jam ab ingreffu
Conclavis integris ododecim diehus,ficuti animi fluduabant
fuflfragantium, itafuffragiaeorum variabant, nec convenie-
bant. Interim Cardinalis Rofpigliofus a morte Bandinelli Tem¬
per podora votahabebat. Uiiicum remorabatur ejus crea-
tionem, aetas nimirum magna72. annorum, & vires fimul de-
biles; alise dotes erant incomparabiles, virtus, & dodrinafu-
pra mediocritatem,& experientia ftatus Ecclefiaftici maxima,
quia fub Alexandro VII. erat Secretarius Status.

85. Tandem movente Špiritu Sando conveneruntEle-
dores plnralitate fuffragiorum in peiTonam Cardinalis Ros-
pigliofi. IdeoBarberinus ColJegši Decanus ao.Junii colledis
votis, revifisque a toto Conclavi dixit ad Neo-eledum: Ac-
ceptasne eledionem de te legitime fadam in fummumPonti-
ficem: tnnc fe parumper recolligens, moram petit, ad pen-
dentem in ara Crucis Salvatorem genibus provolutus, gra-
tiamorat: Tum Turgens, relpondit: Accepto. Profequitut
Barberinus : £)uomodo vis vocari ?  reponit: Clemens Konus.
Ex tuncab omnibus adoratus, & populo univerfo annuntia-
tus cum tanto jubilo, ut Roma tota tripudiare videretur, fefti-
vis continuoacclamans vodbus: Vivat Clemens Konus!  vivat
Domus Rofpigliofa! A

8 Voto exultantium correfj^ondit totum Pontificatus
tempus: qualeinitium Regiminis, tale fuitmedium, fed m-
mis citofinis; namoptimusPontifexDeo, populoque cha-
rus, plenus meritis 19. Novembris Anno 1669. altero Impe rlJ

Ecclc-

LIBER VIL  33 ?

Ecclefiafticianno mortalem vitam commutavit cum setcrna,

defletus ab omnibus. .. .

87. Peraftis funere, & Novemdialibus exequns, itum in
Conclave, qnod multis fcatebat impofturis, Sc  exinde eli^en-
di difficultatibus. Nam non folum Decanus Collegii Cardina-
lis Barberinus, fed etiam Aiexandri VIL Cardinalis Patronus
Ghifius multis ftipati creaturis purpuratis, Conclave coepe-
rant, fedvalde divifis animis, confiliis, & finibus, unde duše
refultarunt faftiones, quarum quaevis Pontificatum uni ex
fuis tantum creaturis adltruere fatagebat. His fe implicue-
mnt externae Potentiae, & praecipueCoronaHifpanias J & Fran¬
cih. Prima fcrutinia non tam fincera, Sc  feria, quam callida, Sc
captiofa erant,ad dignofcenda nimirum ultro citro que animo-
rum ftudia, Sc  machinamenta. Unde aliquando usque ad 30.
cmanuere votainfcriptaNemini, vel tali, qui minime eratPa-
pabilis. Sequentia autem fcrutinia evenere Temper diffoi mia,
& divifa, ut nunquam in unam perfonam tot, quot ad Canoni-
cam ele&ionem flifficiunt, fuffragiaconeurrerint.

88. Sic confumptifermequinqueMenfes, quibusorba-
to fuo Paftore lugebat Ecclefia. Verum, quia Chriflus ex pro-
miirione fua acterna, fnamfponfam nunquam deferit, milit
tandem fuper illius purpuratosPi incipeSjficut olim fuperApo-
ftolos, Paraclytum fuum, qui edoceret eos, polilongum, led
fi ullraneum conatum, humanis verfutiis non innitendum,
ncc confilium hominis cffe contra Dominum; faftionesque
omnes, ut nives ad folis radios, ita nutum providentis Numi-
nis dilTolvi, fed potius cum omni indifferentia, & libertate
animi plena, fine acceptatione perfonarum, aut relpečlu ami-
citiae, ianguinis, Patriae, tam divino operi, qualis eft Vicarii
Chrifti defignatio, ineumbendum. Convenit igitur utraque
fačlio de eligendo Tertio, nulli faftioni obnoxio, Sc  hinc feru-
tinio poftremum fačto, fors cecidit fupra Cardinalem iEmi-
lium Altieri, Virum oftogenarium , probum manfuetum,
indifferentem, quimagis carebat confanguineis, quam abun-

Uu 2 dabat:

340  ARCANORUM STATUS

dabat: Salutem potius quaefiturum Ecclefiae, animarumque
credebatur, quam corradendarum opum: qui denique fe-
čundum naturae curfum, diu faftidio cfle non poterat iis,
qui Pontificatum ambiebant.

89. Verum optimus Vir, qui tantam fibinunquamima«
ginabatur dignitatem, nec quaerebateam, exorari vix pote¬
rat, ut acceptaret. Difpofitus tamen fubjecit humeros Prin*
cipatui, & fe Clementem X. dixit. Providus interea& ju-
ll;us DEUS aliter ftatuit, quam Cardinales in Conclavi opina-
bantur. Nam Pontifex aliunde fenio confe&us, & laboribus
Apoftolicis, fine adjutorio ferme impar non quaefivit inter
fa&iones Cardinalium Adjutorem fuum, fed unum a longe
conjun&um, quam primumTriregno potitus fuit, Albertum
videlicet Paluzium accerfiit, fibique laborum focium, non
tamen poteftatis Pontificiae arbitrum fecit. Stupebant illi opi-
nione fuafalfi, cumviderent in purpura Paluzium, &in Curia
Romana, totoque Imperio Ecclefiaftico Cardinalem Patro-
num, qui dexterrimefciebat Cardinales illospotentes, ambi-
tiofos,&faftioniftas anegotiis Status excludere :utque etiam
nomini fuo authoritatem majorem conferret, Pontificis no-
men aflTumpfit, Cardinalis Altieri deinceps appellatus, ipfe
autemPontifexCIemensX. ab exceiTuPraedecelTbrisCiemen-
tisIX. regnavit feliciter usque i2.Julii Anni 1676 .  longiore,
quam alii computabant, vitae tempore, multis in extremum
faftidium, vel interea demortuis, vel aegre expeftantibus fuc-
ceffionem, quam tamen nemo illorum affecutus (plerosque
enim fepeliverat ipfe feniculusClemens X.)Hoc tande demor*
tuo poft breve, fincerumq; Conclave unanimibus fufFragiis in
Vicarium Chrifti ele&us fuit Benediftus Cardinalis Odefcal-
chus exComoMediolanefis, appellatus deinde de fuo arbitrio
Innocentius XI. Virum oftendit Magiftratus; ita Pontificem
hunc, Pontificatus potius magnum fecit, quam privata vita
oftendit, Nepotifrno non folum fublato(quod totamChri-
ftianitatem magis, quam fi Thaumatiirgus fuiflet, aedificavit)

LIBER Vil,  341

fed etiam, quod fuis privatis fumptibus vkerit, ut Ponti-
fex omnibus Ecclefise thefauris in falutem puhlicam totius
Chriftianltatis converfis. Memoria ejus ideo in benedi-
ftionibus eft apud omnes Chriftianos, etiam Haereticos ,
& ipfos Barbaros. Multi ex fola hac vitae Pontificise inte-
gritate & exemp!o Apcftolica converfi funt ad fidem Ca-
tholicam, quos prius nec maximi Theologi, nec ex pulpito
Viri Apoftolici commovere poterant,

90. Attamen unus Rex Francise, cum integritatem tanti
Viri pulfare nequiret,ejus authoritatem,& poteftatem aggref-
fus eft, & quasdam propofitiones, quas alibi retulimus, de Re-
galia Francise, de infallibilitate Pontificis,de Concilio genera¬
li &c. non folum a Sorbona, fed a SynodoNationali, & inter-
ventuplurimorumArchiepifcoporum,Epifcoporum,&Abba-
tum decidi juffit in fummum praejudicium poteftatPontificiae.

91. Caufa tam acerbee mortificationis proveniebat,pri-
mo ex eo, quod S. Pater Regaliam nunquam approhaverit,
fcdin certiscafibusftrenue reftiterit Regi ufurpanti potefta¬
tem Ecclefiafticam per refcripta, five Brevia Pontificia prohi-
bitoria ad Clerum, & Epifcopos Galliae transmifla. Secundo,
quod Carfari, ejusque confoederatis maximo zelo boni puhli¬
ci liberalillime, fuccurreritcontraTurcam non folum exaera-
rio Pontificio, fed etiam exproventibus Cardinalium vacan-
tium, & a iorum beneficiorum, hoc fine fufpenforum. Ter-
tib, propter defunftam Abbatiflam in Vaiflbn: in cujuslo-
cum Rex nominare & Coenobio praeficere externam tentabat
exJureRegaliae: fedreftiterunt egregie facrae Virgines, Re-
giaeufurpationi, inveterato jurifuo liberae, & canonicae ele-
ftionis firmiter infiftentes- Caufa Romam relata, patroci-
nium illicb habuit a Pontifice, quem fecundabat egregie Epi-
fcopus Apamienfis, maximo cum disguftu Regis. Nam tem-
pore Concilii Lugdunenfis, ubi Gregorius X. fupra aliquas
tantum, & ad Galliam pertinentes Ecclefias, Regaliam Regi-
bus forte confferat, non expettabat tune Abbatia & territo-

3 riuna

341  'arcanorum status

ritim Vaiflbn ad Reges Francise, fed ad Reges Neapolis t ufur-
patio proinde, non jus Ludovico fuit, extendenti fe ad non
Conceffa. Quarto immunitas domicilaris five aRege prseten-
lumRomae a(ylum, omnibus malefacientibus in Fui Legati do-
micilio, adeo, ut juftitia puhlica perPontificiosfatellites, nec
quidem in vicinia Legatii aufit pei (equi malefaftores obsera-
tos, proFugos ex carceribus, &c. Abufus plane indignus,
quem nemo alius Princeps in fiioRegno,& Provincia tolerat!
ideo Julius III. PiusIV. Gregorius XII. SixtusV. graviffime
contra protcftati funt, & per diverfas Bullas tollere geftie-
bant; fedfuccelfores vel zelum anteceflbrum non profecu-
ti, vel plus scquo Regum authoritati conniventes, conatum
optimum in finem non perduxerwnt. Innocentius XI. juriš
fuitenacifllmusrenovavitomnes antecedentes Bullas, inhi-
bens omnia ejusmodi non Innocentia?, fed iniquitatis alyla
lub pcena excommunicationis. Temperamentum invene-
runt alii Principes, ut Csefar, Hifpanus, Polonus, & Respubli*
ca Veneta, &c. ut nimirum inhibitio lisec prsefentes Orato-
res non comprehenderet, fed futuros. Demortuo autetn
Eftico Francise Legato, deftinavitRexLavardinum Oratorem
ad Pontificem, fed quingentorum militum fatellitio inftni-
ftum, quo domiciliare afylum evinceret, fed a Papa pro tali
non habitus, nec admiflus, immo excommunicatus, Ecclelia
quoqueGallorum S. Ludovici interdi&a, quod Lavardinum
ad communionem facrorum admififfet.

Fremebat defuperRex ad Concilium generale appellans.
& Bullas Pontificias per Parlamentum, veluti nullas,&abu-
fivas refcindens, inftiper Pontifici imperans, utDuci Parmen-
fi reftituenda per pacificationem Pifanam reftituat, vel pro*
xime militarem executioaem expeftet. Manfit ad hsec itn*
motusInnocentius, & ad Regis extremam pertinaciam tanto
firmior in propofito fui juriš tuendi. Interea inimica tnors
optimo Paftore orbavit Ecclefiam die duodecima Auguft*
Anno ičg?. cum moerore vixunquam prius audito omnium

LIBER Vil.  34 3

tam Orthodoxorum, quam Heterodoxorum Principum, poft-
quam vixit 79. annis, & regnavit Annis tredecim: ut Apo-
ftolicum decet Principem, ut patrem univerfalem, ut admi-
niftratorem, non ururpatoremlmperii Ecclefiaftici, profufum
in omncs, praeter in Te, & fuos, Juftum, Reaum, Pium, Zelo-
tum, cujus mcmoria, quo ad duratura eftEcclefia, manebit
in veneratione. annumerandus nonfolum magnis, fed etiam
fanftis Pentificibus. Et haec de Conclavibus, five creatione
Pontificum, a duobus, & fupra medium faeculum fufficiant,
ut ex Relationibus Conclaviftarum, & Oratorum Rom* de-
gcntiumadfuosPrincipes mihi luculenter conftitit.

"IHS-Gfrj

CAP UT XIX.

De Jnfallibilitate Pontificis.

1.

A Uthoritas in Romano Pontifke quam urnima, & quo-
dammodo divina refulget. Ejus poteftas &jurisdiaio,
verbo verbi divini promiffa, declarata, extradita. Primum
promiffa apud Evangeliftam Matth. c. 16, Et ego dico tibi 9
i/uia tu es Pet rus dr fuper hanc Petram adificabo Ecclejiam
meam.  Declarata deinde per claves: Et tibi dabo clavesRegni
Castorum.  Claves jurisdičtionem, & poteflatem denotant
aperiendi & claudendi, & quidem, uti Salvator nofter, ver-
borum fuorum optimus interpres, declarat univerfaliter
fine ulla exceptione, conditione, aut limitationc. Etquodl
cunque,  inquitille , ligaveris fuper ter ram , erit ligatum dr in
Calis, & ^uodcuncjue folveris fuper ter ram , erit folutum & in
Coeits.  Non Gordius, fcd divinus ifte nodus eft, nulla dif-
folubilis poteftate, niti illius, qui illum colligavit. Demum
extradita,utEvangeliftaJoanncs capite 21. teftatur. Poftea-
quam enimPetrus in examinc a Chrifto inftituto: Simon Jo.
annes dtligis me plus his?  fubftitit; & dileftionis fuae erga
Dominium fuirnj pr* caeteris Collegis fuis fervcrem con-

tefta-

344 ARCANORUM ST 4  TU S

teftatus eft; nec minimum tardavitDominus tam confiten-
tisfidem firmare, quam conteftantis amoremPaftoraliPedo
praemiare , inquiens geminata voce : Pa/če agnos meos , ite-
rumque; Pafce agnos meos;  & repetito : Pafce oves meas  Sic
Chriftus inveftivit Petrum in Apoftoloium Principem, in
caput Ecclefiae, in Paftorem univerfaiem omnium ovium,
qu£e Chriftum cognofcunt, & ille reciprocč ccgnofcit eas.
Addit S. Bernardns lib. 2 . de confiderat. ad Eugenium Pa-
pam : No n modo ovium , (e d fr Paft or um  Et concludit, Eu¬
genium compellans: 7« unus omnium Paflor.  Deinde fub-
jungit: Unde id probem , quxns?  Relpondet: ex Verbo Do.,
mini ; cui enim, non dico Epifcoporum, fed etiam Apo-
ftolorum fic abfolute & indifciete commiflae funt oves? Si
me amas Petre, pafce oves meas. Quas ? iilius vel illius
populos Civitatis aut Regionis , autRegni? Oves mcas , in-
quit, cui non planum, non defignafle aliquas, fed adfignafle
omnes? Nihil excipitur, ubi diftinguitur nihil. Ita nimi-
rum Chriftus Petro agnos committit geminato juffu, & oves
non excipit tertio dicens: Pafce oves meAs.  Oves,inquam,
agnorum genitrices: Oves inteliigo, fidelium, in fide fan*
čta per verbum Domini genitores , quales erant caeteri
Apoftoli, & modo Epdcopi; omnesque, qui annuntiadt
Verbum Domini, & generant per facrum baptifma fideles

tib. 1, jo- & credentes in Chriftum. Licet,  ait S. Hieronymus, exxquo

»in. Ecclejia fortitudoJuper omnes ApojlolosJolidetur , tamen proptere 4

tnter duodecimunus e ligi tur, ut cnpite conflituto,Jchifmatis tol-
lereturoccafio.  Tu pafces populum meum Ifrael, &nemo alius;
flifi quem tu conftitueris. Ejusmodi verba faepe gravi voce
repetiit Sixtus V. in coena illa Regia, & prima poft ade-
ptum folium Apoftolicum , ad quosdam Cardinales,
aderant, & affeftabant confortium & partem aliquam in
Regimine Pontificio; identidem fine intermiffione into-
nans: Petro, dixit, non aliis. Tibi, tibi dabo claves. Tu,tues
Petrus,&fuperhanc Petram, nonjoannem&jacobum ( e ^°

con*

LttZtL Vil.  34f

confangtfineos) aedifieabo Ecclefiam meam. Mihi dicitur. Tu
pafces populum meum. Ego paftor populi &paftorum po¬
puli. Quae (ni fallor) parum arridebant palato illorum Car-
dinalium, obrigefccntibus omnibus ad tam infolitas voccs, &
fpe fua delufis. Quod ipfum S. Leo Papa Epifcopis Viennen-
fibus Epiftola 78. inculcavit: Hujus muneris (ideftPapalis)
Sacramentum ita Dominus ad omnium Apoftolorum offi-
eium pertinere voluit, ut in beatiflimo Petro principaliter
collocaret, ut ab ipfo quafi quodam capite dona fua, velut
in corpus, diffunderet, ut exortem(quodnotandum) fe my-
fterii intelligeret effe divini, quiaulbsfuiffetfeaPetrifolidi-
tate dividere,.

2. Sieut autem permanet, quod in ChriftoPetrus credi-
dit, ita permanet, quod in Petro Chriftus inftituit, fcilicet
ampliffima ifta poteftas in omnibus S. Petri fiiccefforibus, &
in folio Apoftolico Vicariis Chrifti. Certum quippe eft, quod
Chriftus Ecclefiam fuam non ad aliquod tempus conftituerit,
fed duraturam voluerit usque ad confummationem faeculi
ipfo promittente; Et porta inferi mn pravalebunt adverfus
esm.  Si autem hoc ? igitur etiam hanc poteftatem in e a,
quam nullibi fublatam legimus. Igitur etiam cjus fundamen-
tum, cui fuperftrufta eft ; Super bane Petram adifieabo Eccle-
ftam me/im:  Petra autem, eratPetrus, quem repraefentant
ipfius fucceffores, qui in locum ejus fuccedunt. Nequc
enim Chriftus mutilatam & deformem cadaveris inftar, reli-
quit Ecclefiam Sponfam, quam mnltoties totam puLhram ,
fine ruga, ne dicam, fine capite & or nat/im  deprsedicavit.
Origines fupra Matth. fcri.bcns, manifeftum effe, ait, etfi non
cxprimatur, quod nec adverfus Petrum, nec adverfus Eccle¬
fiam portae praevalcrepoterunt inferorum; nam fiprsevale-
rent, adverfus Petram, (quae eft ipfe Petrus) in qua fundatur
Ecelefia, utique contra Ecclefiam praevalerent.

3. Hinc Sedeš Romanorum Pontificum per antonoma-
fiam Apoftolica appellatur, non tantum, quia in ea Principi

X x Apo-

j 4 * 'ARCANORUM STATUS

Apoftolorum fucceditur, fed quia cum fimili authoritateApo-
ftolicae & univerfalis gubernationis fuceeditur. At vero alia-
rum Ecclefiarum Epifcopi fuccefTerunt Apoftolis in Epifco-
patuparticulari, non inApoftolatu, fen in univerfali jurisdi-
dioni erga fideles omnes. Apoftoli quippe non a Petro, fed
immediate a Chrifto poteftatem aeceperunteundi in univer-
fum Mundum, & praedicandi Evangclium omni creaturae:
Epifcopi aatem accipiunt a Pontifice, quibus lieet Pontife*
oranem negare Jurisdidionem & poteftatem non poflit, po¬
teft tamenlimitatamconferre, velrefpeduperfonarum, vel
aliarum fundionum, quarum fibi aliquam partem refervarc
poteft. Ut funt cafusrcfervati Papales &c. Quiain foloPapa
cft fumma, Sc univerfalis poteftas, quam vero ille non accipit
ab elodoribus, id cft, qui illum tantum defignant, cui nempc
Deus dederit hane Poteftatem in Apoftolica inaugurationo
Petri, & in hoc omnibus fuccefloribus in facra fede. Quomo-
do enim confcrrcntEledores poteftatem hanc divinam inP&-
pam, quam ipfi non habent. Qui non habet,non poteft dare,
fgitur redelrmocentius III. in c.novit, de Judic. dixit: PotC*

ftas noftra non efk ex hominc, fed ex Deo.

4 . Porrb paffimDodoresTheologiPontificem confide-
Tant dupliciter: ut nimirum fummum Eeclefiae caput, Sc etiam
ut privatum Dodorem. In decernendis rebus fidei agitPon¬
tificem ut Pontificem,Scpronuntiat excathedra: In rebus alii*
agit, vel ut privatusDoftor, vel etiam publiea perfona; nam
officiales quicunque majores dicuntur puhlicaePerfonae. Qu£
ialis crrare, falli,& fallere poteft in dijudicandisparticularibus
guaeftionibus, quae plerumque de fado funt. Quia affiftentia
«3c diredio Sandi Spiritus promifla eft Petro ScfuccefToribu*
ejus in ordine ad Ecclefiam, ne ea perillos feducatur, Sc in re¬
bus fidei fallatnr, quod autem verendum non eft indeere*
tis particularibus, feu nonaduniverfamEcclefiampertinen-

Sibus; rdeb res non neceflari* ad falutem se ternam, non ft-

It S si rti.  34  7

čile refolvendae funt, effedefide, & multo minus obliganda
ex Ecclefiauniverfa, ut ea credat, quse ipfi incognita funt, &
parum, aut non multum ea noffeintereft faluti, Certum ni-
hilominus eft Papam non errare in decretis morum» circa e a,
quae ad falutem neceffaria, vel perie bona, aut mala funt. Sic
faa&iones Conciliorum Oecumenicorum videntur fpeftare
ad moreš univerfae Ecclefiae; & tamen Pontificis prudcntiae
gc difcretioni eommittit, anubique acceptari debeant,velde-
fiuperlile difpenfare valeat; VerbaConcilii funt feff. zj.  de
reformat. c. uit. in fine. Quod fi in his recipiendis difficultas
aliqua oriatur, aut aliqua inciderint, quae declarationem aufi
definitionem poftulant; praeter alia remedia in hoc Concilio
conftitutaconfidit S. Synodus beatiffimum Romanum Ponti-
ficcm curaturum, ut velevocatis exillo Provinciis, unde dif¬
ficultas orta eft, iis, quos eidem negotio traftando viderit, ex-
pedire: vel etiam Concilii Generalis celebratione, fi neceffa-
rium judicaverit,vcl commodiore quacunque ratione ei vi-
fum fuerit, Provinciarum neceffitatibus, pro Dei gloria&Ec-
clefiae tranquillitate confulatur. Interim nih.il obftat, ait Lay-
manus 1.2. c. 7 . quin Pontifex leges condat, aliave ftatuat,quae
per fe quidem, fivc cxobjefto mala non funt, tamen propter
adjunčtas circumftantias minus Ecclefiae expediunt ; ut fiin
cenftiris, aliisvepoenisferendisnimisfeverus; vel contra in
indulgentiis, aut dilpenfationibus concedendis nimis facilis
fit. Propterea ejusmodidecretaPontificum, fi Ecclefiae mi¬
nus utilis appareant, afuccefforibus eorum quandoque revo-
cantur, ut ne legis vim fortiantur, funto neceffaria, vel faltem
utilia, rationabilia, honefta, loco, tempori, & perfonis ac-
commodata,

5 . Hispraelibatis,audiamusjam Pontificem exCathedra
dicentem, & divinum fuum munus exercentem. Nam ficut
non omnis a&io,qu 3 eprocedit ab animarationali,eftrationa-
lis: ita non omnis fententiaautdecifio,quaeaPontifice proce-
dit,procedit ex cathedra,necpoteft diciPapalis, ut Papalis,vel

Xx 2 gaudere

348

i AtCANORUM STATUS

gaudere privilcgio Tupremae & divinae poteftaris Pontifer
enim aliqua Tacit, uthomo infirmitad Tubjeftus, juxta effatum
S. Pauli; alicjua ut Princeps, inftruftus duplici gladio,lpirituali
Sc  tcmporali: aliqua utDo&or, non innixus Temper eviden-
tiae, Ted etiam probabilitati: aliqua ut Judex, poteftatem ha-
bens inomnes TibiTubjettos, & procedit, tam in rebus Juriš
quamfafti: aliqua ut Reftor & Moderator Ipiritualis. diri-
gendo per Te vel alios, concilio, do&rina, cxemplo, animas
ndelium ad vitam seternam: Aliqua ut Papa, ut iupremum
vifibile Ecclefiae caput, ut Vicarius Chrifti in terris, ex pote-
ftate ab ipfo accepta clavium, & in Tolio Apoftolico, five ca-
thedraD.Petri; ubi praecipue quaeftio tangitur infallibilitatis,
Nimirum an Papa excathedra & confcqucntcr fine
iillo errandi periculo valeat definire res, & myftc-
ria fidei. Circa quod

6,  Primo, cerca fideconftatilIud,quodfummus
Pontifex cum generali Epifcoporum Concilio,
tanquam ad fidem vel bonos moreš pertinens,
definivic, falfitati ac crrori fubje&um efle non

pofle. Ex promiflione quippe noftri Salvatoris, Ecclc-
fiam in nomine fuo congregatam, erroribus obnoxiam non
»fetA. c. c flf e s  f e( j m anere eam Temper ctlumnam & frmamentum Ve -
i.Timoth, «f**«Evangelico-Apoftolico teftimonio fulti, credimus. Si
3 , enim medius adeft, afliftitque Chriftus (Tons omnis Verita-
tis) duobus veltribus in nomine Tuo congreatis, quidnilon-
ge majori titulo affiftetEcclefiae univerTae, Tub uno capitePon-
tifice, ac potiflimis mundi Epilcopis, qui ibi Ecclefias Tuas par-
ticulares repraeTentant, rite & legitime in nomine Altiflimi
congregatae. At Ti Ecclefia tota in iis, quae ad fidem Tpeftant,
errare nequit; quod omnes etiam haeretici concedunt; quan-
t 6  minus errare valebit PontiTe* cum tot affiftentibus EpiTco-
pis, Doftoribus, Theologis, rerumque divinarum peritiflimis

Viris,

L IV ER VII.  3 49

Viris, qui Ecclefiam univerfam repraefentant; ita enim tradi-
tione Apoftolica, & abincunabulis nafcentisEcclefiae hifto*

rica veritate accepimus, Ecclefiam non aliter, quam
per Concilia Oecumenica repraefentari. Alias ft
crude & materialiter per Ecclefiam intelligerentur omnes
fideles five credentes in Chriftum, fequeretur non folum,
quod in unguibus & extremitatibus, minimisque membris
corporis»per quae credentempopulitm inteliigo, quam in ca-
pite, quate eftPontifex hujus corporis Myftici, major efletPo-
teftas & intelligentia rerum divinarum (cum tamen non in
populo,nec plane in ipfis Apoftolis, fed in folo Petro, fundata
fit Ecclefia, dicente Domine: Tu es Petrus 0 &faper hanc Petram
adipcabo Ecclefiam meam ;) Verum etiam fequeretur, quod
oves dirigerent fuos Paftores, id eft fideles, cujiisque Ecclefiae
fuos Epilcopos: Quod, quamparumrationi, VerboDei, Sz
traditioni confentaneum fit, per fe liquet* Accedit, quod fic
crude & materialiter accepta Ecclefia nunquam pofTet con-
venire, adeoque nunquamexftaret cerdtudo de umnimi illius
confenfu in caufa fidei: quoditerum, quam drfforme fitpraxi
in Ecclefia, in haec usque tempora oblervari folitae, palam eft;
indeque confequitur, non alia rationc congregatiEcclefiam,
quam repraefentative per Ecclefiarum parricularium Epifco-
pos, cumfiio univerfae Ecclefiaecapite, bcatiflimoPontifice.

7. At vero quaeftio major , difficiIiorque eft : An
fummus Pontifex, quamvis extra Concilium, e
Cathedra deficiens , indubiam 6c infallibilem
auchoritatem, poteftatemque habeacB Trifarie
in hoc colluclabantur Do&ores, Sz  opiniones ftias varia-
bant. Quidam (fed mihi valde rari) negabant Pontifici
infallibilitatem. innixi Concilio Bafileenfi; Sz  ii forte funt,
Joannes Gerfon, Almainus, Toftatus, Adrianus VI. ut olim
exiftens adhuc Doftor Lovanienfis &c.&c. Noviffime autem
Maimburgus, qui per multa fui libri capita Pontifici, qua Pon-

3  tifici

j JO 'AHCAtiOtVLM STATUS

tifici, & ex cathedra docenti extra Concilium infallibilitatem
negatincaulafidei, & exprefle (led meo fenfu) minus verifi-
militer ait : lnfinitos ejfe 'Da čl o res, qui Potttificem infalhbilem ejfe
#*g/i»/.Francianon pridem piane abjurafle videbatur infallibi-
litatemPontifici,fuffragantibus quamplurimisEpifcopis,CIero
ferme univerfo, &tam e Sorbona,quam aliis Doftoribus. An
ad captandam auram, auresque regias ? an ex vero animi fen-
luprofefto,aDo&rinaeprobabilitate :an exlivore RegisSan-
ftiffimo Pontificilriocentio XI. graviter infenfi ? difficile eftdi-
fcernerc & difficilius citra temeritas notam judicare: interea
Politicinonpauci,omneshas interceffide caufas non maleau^
tumabat.Et quia illae in praetextu,fuco & paffione magis,quam
veritate fundabantur,haud diu fubftitere. Nam demortuisln-
nocentio XI. & Aiexandro Oftavo (quorum ultimus fegnius,
quamparerat, refiftebatRegi) tandem Tub Innnocentio XII.
fi non retraftata, faltem fufpenfa fuit fentetia de infallibilitate,
g. Porro negantes hanc Pontifici extraConcilium, fun-
dant fe in fequentibus: Papam pode in haerefim incidere, Si«
moniam, Sz  alia vitia committere; exemplo D. Petri, quiChri-
ftum negavit, & gentes Judaifare in efu legali voluit, in pro*
perante illi errorem S.  Paulo. Fruftra fore Concilia Papa er*
roris incapace. Conftat pontilices haerefes docuifle, quem-
admodum S. Cyprianus Martyr cum 8g. Epilcopis corripuit
PapamStephanum,errorisque damnavit,quod haereticos non
rebaptifandos dixerit. Liberium Papam Arrianam haerefim
foviflCe teftaturAthanafius. Zepherinnm communicajfTeMon-
taniftis, gloriatur Tertullianns. Gelafium Papam in libro con-
traEutychem docuifle, lubftantiam panismanere poft confe-
crationem, quod haercticum fuit, Sz  modo eft apud Luthe-
ranos; Item, non abftinendum citra facrilegium afulceptione
Euchariftiae fub duplici Ipecic. Similiter de Vigilio & Hono-
rio, quorum ille infimulatus fuit Eutychianse hserefis, alter
Monothelitarum, ut conftat ex hujus Epiftola, ad Sergium,
&  Pyrrhum, illius ad Theodoram Auguftam. Similiter

LIV ER VIT.  *

alios Pontifices inmultis errafle; quorum errores omnes re-
fcrre, vix tempus fufficit. Uitirno & Aehillis loco: ficut
enim non eft de fide, credere hunc numero Pontificem efle
verum Vicarium Chrifti, ob multos defečfus Canonieos, qui
tam in ejus Ordinatione ad faera, quam in ejus eleftione in-
tercurrere pofliint, ita etiamde fide nonhabendum eft, Pon-
tifieem, qui infallibiliter Pontifex non eft, in ejus decifiom-
bus infallibilem efle. Terrere videntur lisec, fed prima tan-
tum apprehenfione ; penficulatius autem Digefta, p ar um
obftabunt.

9. Nam jampridem S 4  Auguftinuš contra Donatiftas di-
ftinxit, Papam in cathedra, & extra Cathedram, ab homine
privato, & Vicario divino, indcquepro£eftos errores perjon*..
les & cathcdmles ; ac nos jam diximus fuperius, Papam multi-
pliciterin fuaperfona, & eirca alios falli, Sc  errare pofle; nori
tamenideo dicimus, id pofle Papam, ut Papam, & ex cathe¬
dra definientem. Unde paffim docent Scholae, nullam pro-
miftionem, autcertitudinem nos habere, quodfuffimus Pon-
dfex, quoad fuam perfonam, in haerefim etiam notorfam, in-
cidere non pofllt, ob quam dignus fit, ut ab Ecclefia depona-
tur, vel potius, ut praecifus declaretur.. Caeterum, etft po-
namus, Pontificem, ut privata perfona eft,.hsereticum ficri,
adeoque deficere, efle verum Ecclefise membrum, tamen,
quamdiu ab Ecclefia toleratur, omnia ejus decreta vim Sc
auftoritatem habere, Primum membrum docet Cajetanus,
opufculo de au&orit. Papae cap. 18. Non videtur enim afle-
rendum Privilegium, de non pofle Papam, ut privatam per¬
fonam, incidere inhserefim, cumid,nec ex feriptura conftct,
nec ex traditione Patrum. Immo contrarium ex Concilfa
Romano 5. fubPapa Symacho dicente: A multis anteceflo-
ribus noftris fynodaliter decretum, ut OvesPaftorem fuum
reprehendere, nift a fide exorbitAvent,  non praefumant. Er-
gofupponit, exorbitare pofle. Praecipue vero, cum etiam
fion conftet, promifllones a ChriftofaftasS. Petro, pofle in

35 2  ARCANORUM STATUS

alios Pontifices, quoad illorum perfonas prfvatas, transferri,
cum ifti non tam in perfona, quam in officio & Vicariatu
Apoftolico fint fucceffores, & qua tales Ibiummodo Errori-
bus non obnoxii. AlterummembrumdocetSoarezius cc-
Icbcrrimus Theologus lib. 4. de legib. c, 7. atque id pcrtinc-
re, ait Laymanus, lib. 2. c. 7. ad convenientem gubernatio-
neroEcclefia, ficuti in omni alia bcne conftituta Republica,
tamdiu a&a publici Magiftratus Valent, quamdiu in tali
munere relinquitur, & publi.ce toleratur. Praemifla hac
animadvcrfione obje&a fuperius contra infallibilitatem, fua
ipsa mole corruent,

10. Enim vero concedimusultr6,Papam incidere poflb
inhaerefim pcrfonalem, non autem do&rinalem ex cathedra,
aliud eftinhaerefirn cadcre, aliud h.aerefim ex cathedra doce-
re. Pofie etiam Simoniam committere,& alia delitta, ut Alex-
ander VI. & alii, qujahomines funt infirmitatibus moralibus
fubjefti: Sed hoc nihil ad do%inam,v.el fidei veritatem per fe
confert, vel aufert. Quod Petrus Chriftum negavit, deli&um
fuit perfonae, non Pontificis dogenfis, eum nondum tališ erat,
inaugurandus primo poft refurrcfrionem, ut conftat exEvan-
gelio. Quoad efum autem legalcmnon erravitPetrus verbo,
fed potius exemplo, ut ipfe confitetur Paulus ad Galat.2- Cum
•vidijjem^uod non rečle flmbuUr?t,<&f.  adeoque in perfona,non
in officio: neminem per hoc ad fequelam coegit, fed quia
forte excmplo nocuit, reprehenfus Fuit a Paulo: qui tamen
ipfe non minus Petro etiam erravit» jndulgendo intePdum
Judaeis, ut quando Timotheum, patre gcntili natum, circum*
cidit, quemadmodum Afta Apoftolica perhibent cap. 1 6, Sc
cap, 18. legitur, fe Hierofolymis purificafle cum Judaeis. Itn-
mo multi Patrum tenent, quod ambo Petrus & Paulus cjus-
modi fimulaverint, quo Judaeos juxta & gentilesfibi devin-
cirent. Denique fufficit, ejusmodi nec a Petro, ncc a Pau¬
lo ex cathedra dofta, aut traditione poftmodum relifta fuifi
fe. Idem relpondendum de S, Cypriani cum Stephano Pon-

L m ER m.  ST5

tifice longa contentione. Non enim erraverat Stephanus,fed
Cyprianus: cujus dočhina £uit pro hasrefi authoritate Pa-
trum in concilio declarata, ftante pro Stephano infaliibiiitatc
Apoftolica. S. Auguftinus direfte ait: Culfam Cypr tani falcc
Martprii fuijfe p (trgat am.  Nec obftat, quodglorieturTertuI-
lianus Papam Zepherinum communicaffe Montaniftis, ^uia
crat ipfeMontanifta,tantaque illi adhibendafides, quanta mo¬
do Luthero, vel Calvino, fi gloriarenturlnnocentium XI. vel
XII. fuse doftrinae favilfe. Demtis,etiam communicaffe ;per
hoc tamen nemo evincet, quod docuerit ex Cathedra Mon-
taniftarum dogmata. Idem refponde ad obječfiones deLibe-
rii, Gelafii, Vigilii, &c. aliorumque Pontifkum erroribus, qul
(fi tamen erant) perfonales potius, quam do&rinalesfuiflb
exiftimandum eft. Poflunt fceda efte exempla, fed dočlrina
incorrupta. Non praecepit Salvator: quaefaciuntfacite; fed
quas cedere praecipiunt, credite. Secundam opera eorum
nolite facere, fed facite, quod dixerint vobis ex cathedra
Moyfis & Prophetarum. Nec propterea cenfendus eft quis-
piamhaereticus, qui cumhsereticis, nondum declaratis com-
municat. Indagare enim difputare, in quibusdam favere,
ctiam condefcendere doneč patefcat veritas, nil eft contra
officium Apoftolicum, praefertim illo asvo, ubi colluvies
haerefium undequaque graffantium ferme impleverat Chri-
ftianum Orbem. Quod aliqui dicant, Liberium haereticae
Arrianorum pravitati iubfcripfifle: quid tum ? quod metu vi-
ftus fubfcripferithaerefi: perhoc illum non ex cathedra do-
cuit, neque Ecclefiam erroribus fidei innotuit. Gelafiii do-
ftrina, non diftata, non praecepta ex cathedra Apoftolica,vini
potius habuit privati Do&oris, quam Oecumenici Papae.
Libros quippe, (ut Gelafio impingunt) non fcribunt Ponti-
fices ex cathedra Apoftolica & puhlica, fed ex domeftico
Mufeo. Non omnia de fide funt, quae aut fcribunt, aut
dicunt,illi, fed quse ex cathedra pronuntiant, & praeci-
piunt,- quodve fine maximis cautelis nunquam fit. Im-

Y y  poftu-

$54 jtRCAKORUM STATUS

•podura haercticorumerat, tedatur CafTiodoras lib. de divin,
led. c. 8 - ut Gelafium jadarent diae dodrinae audorem, quo
•res vitiolas gloriofiNominis audorkate defenderent. Con-
dat de utraque Epidola tam Vigilii, quam Urbani, fed de nul-
lo condat articulo haeretico, abipfisEcclefiae intrufo. Nam
Vigiliuscontradixitfuismet literrs, ad AugudamTheodoram
(cribens, fe non pode praeftare in Pontifieatu promifla, quae
per Sacrilegiumfpopondit ante Pontiftcatum: ideo a Theo-
dora in exilium adus, intermaximas aerumnas finiit vitam
calamitolam, & Sandi nomen per poenitcntiam promeruit.
Honorium vero excufat ipfa Ep idol a ad Sergium fcripta, quae
videtur potius Monethelitarum haerefim impugnaffe, licet in
quibusdam locis, ubi pravitatem dodrinae aut non exidima-
bat, aut non penetrabat, cum illis confenlerit. Interim lit-
terae erant pri vatae, &errores in illis privati, quinihilofficie-
bantintegritati fideiCatholicae,quaenon nifi excathedra,coi>
ftare debet. Neque obdat Coneilia inutilia efle, d Ponti£ex ed
infallibilis. In ConcHiis quippe etiam alias caufac, non tantnm
bdei proponuntur, led etiam disquiruntur Ecclefiarum, qua-
rumEpifcopi interfunt, neceffitates, pericula, commoda &
aneommoda: Schismataexaminant«r, damnantur hasrefes,
&, ut conclufa, executioni mandati valeant, tradatur & agi-
tur. Quacunque fapientia polleat Princpps, non ille tamen
fruftaneum ed condlium. Infallibilitas judiciinon excludit
Patrum &Epifcoporum aflrdentiam. Oportet fiquidem etiam
Romanum Pontificem confulto prius expendcre ea, quae de
bde decernit Ad Achillem demum (non ed de fidc hunc
numero efle Pontificem; Ergo nec de fide funt ea, quae a
tali definiuntur)dieo,expugnari hunc Achillem per id folum,
quod Ecclefia hunc numero Pontificem prolegitimo habeat
& cognofcat. Unum hoc fuperabundanter fufficit ad con-
probandam certitudinem Pontificis. Quia tedimonium Ec-
clefiae,quodaequiparatur divino, cum &DEUS perEccle-
bam veritatis fuse tedimonium non minus, quam per mira-

LIBBR rit.  35 f

eula & alias revelationes perhibeat, nec falli, nec fallere po
Ceft; ex aeterna nimirum DEf providentia, quae non vult
fan&am fuam Ecclefiam errorum periculis exponere,, quae
alias prottime fequerentur fub incerto Pontifice & incerto
Judice controvcrfiarum. Nonne nec ipfae portae inferi adver-
fus Ecclefiam praevalere poflfunt? an magis praevalebit impo-
ftura bujus fophismatis : Unde ficut darnnata eft jure me-
ritilllmo fententia : Non ejfe de f de hunc numero Pontificem  ;
Ita quam proxima damnationi eft, quae negat infallibiltatem
Pontifici.

ir. Ideo quis non fecuritati fuae confulet; &, quam
pauei Dočtores negant, omnes autem ferme concedant, in-
fallibilitatem non ultrb Pontifici attribuet; atque cum Bel-
larmino lib.4. c. 2. Bannefio 2. a.q. r. art. 20, dub. 2. Caje-
tano in opufculo* de auftorkate Papae, aliisque Theologis,
omnibus S S. Patribus, & Goneiliis ipfis potius concludet:
Summum Pontificem ex Gathedra definientem, errare noti
poffe in decretis fidei univerfalibus, feu quae totiEcclefiae
proponit, quamvis fine Epifcoporum concilio; neque in
praeceptis morum verfantibus circa res ad falutem necefla-
rias. Et hoc ex fingulari Dei Providentia, quae poteftatem
hanc in Petrum, ejusque omnes fucceflores legitimos in
fan&a Sede, largifiime contulit, ut nimirum Eeclefia, quae in
Petro ejusque luccefloribus fundata eft , haberet judicem
controverfiarum legitimum, quo alias deftituta, eampericli-
tari erroribusque exponi debere, certum eft. Nam fi Ponti-
£exEcclefiae Caput, li fundamentum, ftPaftor ex inftitutione
divina eft ; Quid in Eeclefia debebit capiti fuo obtemperare,,
fundamento fuo inniti, & paftorem fuumfequi: At, fiille er¬
rare poteft, nonne cum illo Eeclefia etiam errabit ? Ubi tune
manebit aut falvari poterit promifllo divina ? 'Port a  inferi non
froevalebunt adverfus eam.

12. At dies? Hanc poteftatem inf/tUibiliter defniendi
foli Ecclefiae, id eft,, Goncilio, non pontifici datam fuifle.

Y y z  Unde

'jj* A RC ANO RUM STATUS

Unde autem hoc? Ubi fcriptum hoe? Examinemus inftitu-
tionem primam hujus infallibilitatis: cui dixit Chriftus: Ta-
fce agnos meos , pttfce oves meas :  non Apoftolis, non Eccle¬
fiae, ted fbli Petro. Cui iterum dixit: Pro te oravi , ut non de-
ficiat fides tua:  non Collegio Apoftolico, non Ecclefiae T  fed
Petro. Quare Chriftus non dixit Ecclefiae, fuperte aedifica-
bo Petrum; fed totum contrarium: Tu es Petrus , & J tip er
kane Petram adifitabo Ecclejtam meam.  Si ergb fundamen-
tum errorum, fi fallibile eft, quid nifi iltperinftrufta fabrica
erroribus & fallibilitati fubjacebit ? an Paftor Oves , vel
OvesPaftoresfequi debent? Ejusmodi heteroclita & abfur-
da non nifi livor in Pontifices excogitat* Si Papa errare po-
teft, Ecclefia autem & Concilium non poteft: cur ergo afta
Conciliorum confirmat? curabhoc ad Papam datur appel-
latio? curnon concilium confirmat decretaPontificis? Quae
omnia repugnant praxi a tot faeculis, & perpetuo obferva-
tae; repugnant etiam fanftis Patribus, Canonibus & ipfis
Conciliis.

13. Hitripraxi:  Quialites ercausa fidei exortae, commu-
niter, non a Conciliis pronuntiata, fed aPontifice di&atafen-
tentia eoncludebantur, Ut exprefse teftatur Sozomenus
iib. 6 . cap. 22. Qua de controverfia Romanus Pontifex cer-
tiorfa&us, fcripfit ad Ecclefias Orientis litteras, utunacum
fecerdotibus &Epifčopis OccidentisTrinitatem, & confub-
ftantialem effe, &gloria aequalem, aeftimarent. Quo fa&o
finguli, rebus ab Ecclefia Romana femel judicatis, aequieve-
runt; haecque controverfia finem habere vila eftv Conftat
etiam, de  afferitur hanc praxim efte debete in Ecclefia, de-
creto Conftantini M. quod in Codice quatuor Conciliorum
generalium Coloniae edito reperitur. Ejus (ideftPapae) Ju-
dicio, quae ad cultum Dei, vel fidei Chriftianorum ftabili-
tatem procurandam fuerint, difponantur: juftum quippe
eft, ut ibi Iex fan&a caputteneat,ubi fan&arum legum in-
ftitutor Salvator nofter beatum Petrum Apoftolatus obtine-

re

LIMER  ni. %ff

re prsecepit cathedram. Quid clarius: Experientia quoque
docet multas haerefes extra Coneilium a folis Pontificibus
exarrrinatas & damnatas fuifife. Ut de Pelagianis affeverat
S. Profper his verbis in Chronico. Tune Pelagianorum ma-
ehinaefraflaefunt,quandobeat3e memorise Innocentius ne-
fandi erroris capita Apoftolico mucrone percufiit. Haerefis
Cerdonis, Valentini, Theodori, Apollinaris, Joviani, Ruffini,
Pelagii, Neftorii abscpe interventu Conciliorum a Pontificb
bus damnatae faemnt^ quorum veftigia poteftatemque imk
tati pofterioresPontifices condemnarunt fimiliter Berenga-
rium, Huffium, Calvinum Lutherum, & alios. Ita damnavit
etiam noviffime (ut plures hiftoriae Ecclefiafticae compertas
hsereles praeteream) Innocentius XI. Papa, vita lančtiffimus,
Sc  zelo ardendffimus Quictiftas , & Janfeniftas; ficut etiam
quam plurimas foppreiit fententias, sr quorundam lubricis
Ingeniis excogitatas, quae oppidb adverlantur tam Evange-
licae difeiplinae, quam candori conlcientiae. Anne (eum Dp-
flore antiquiffimo Eeclefiae S. Auguftino, quiPelagianis ad
Coneilium generale provocantibus ita relpondit, eoncludo,
&hanc Eeclefiae praxim fuiffe aftero: Anne congregatione
lynodi opus erat, ut aperta pernicies damnaretur: quafi ulla
haerefis aliquando, nifi Synodi congregatione damnata fit,
eum potius rariffimae inveniantur, propterquas damnandas
necemtas tališ extiterit, &c.

14. Dixi fenteutiam negantem repugnnre S. S. V atribut*
Quod quam verum fit, audi ipfos: S. Hieronymus in Epifto-
la ad Damafum; Ego, inquit, nullum praemium, nifi Chri-
ftum fecutus, beatitudini tuae, hoe eft Cathedrae Petri, com-
munione confocior: fuper illam Petram aedificatam Ecclc-
fiam fcio: quiscunque extrahanc domum agnum comede-
rit, profanus eft: fi quis in Arca Noe non fuerit; peribit
regnante diluvio : quieunque tecum non colligit, lpargit j
qui Chrifti non eft, Antichrifti eft.

ItahortabaturPetrusChryfologusEutychem ad eum feri-

Yy 1  bens;

■jflf URCAtfORVM STAlUS

bens: Hortamur te Frater, ut his, quae abeatiflimo PapaRo-
manae Civitatis fcripfa funt, obedienter attendas; quoniam
B. Petrus, qui in propria fede vivit & praefidet, praeftat quae-
rentibus fidei veritatem.

S. Cyrillus Alexandrinus Patriarcha noluit priusNefto-
rium notorie haereticum condemnare, quam deluperperci-
peret Coeleftini Papse fententiam, cuiitafcripfit: Quamvis
haecitafehabeant, non prius tameia Neftorii communionem
confidenter defererc aufi fuimus, quam haec ipfaPietati tuae
indicaremus. Digncris proinde, quid hic fentias, declarare;
quoliquido nobis conftet, communicarene noseumNefto-
rio oporteat,an vero Ubere eidemdenuntiare,neminem cum
co communicare, quiejusmodi erroneamDo&rinam fovet
acpraedicet, S. Theodorus Studita finefuco aperuitMichaeli
Imperatori, quid illum agere oporteat, ita ad eundcm fcrb
bens: Si vero aliquid dubitare, vel non credere videturve-
ftraMagnificentia, ejus rei explicatio aPontifice pieeftpo*
ftulanda: magna Sc  aDeo firmata manus veftra, utpubli-
cae utilitatis cupida, jubeat a vetcri Roma capere declara-
tionem, ut a principio a Patribus noftris traditum. Hic re^
traho calamum, nec alios Patres allego, cum ex his S, Theo-
dori verbis fatis conftet: Ita efle a Patribus traditum, ubi
vel dubitaturvel noncrediiur definitionem aPontifice pe-
tendam efle.

15. Dixi repugnare SamsCctnonibus  c. non decet. Non
decet a capite membra difcedere, fed juxtaS.Scripturaetefti-
monium omnia membra caput fequantur. Item c. majores
de Baptismo. Majores Ecclefiae caufas, praefertimarticulos
fidei contingentes ad Petri fedem referendas intelligit, qui
cum quaerenti Domino, quem difcipuli dicerent ipftim efle,
refpondifle notabat: Tu es Chriftus, Filius Dei vivi: &pro eo
Dominium exoraflc, ne deficiatfides ejus. Quam plurimi
alii textus repcriuntur in eanone, quibus repugnat fententia
negansinfallibilitatem Papae*,

16.

Z I B E It n i. %  319

16. Dixi repugnareConciliis.  Concilium Nicaenumc. i8»
omnes graviores caufas, quales praecipue funt, fidei refervat
Sediš Apoftolicae Auftoritati. Concilium Catthaginenfe ce¬
le bratum Anno 402. Nihil imrebus fidei duxit finiendum,
nifi adfedis Romanae notitiamperveniret, & hujus aučfori-
Jate jufiapronuntiatio firmaretur,  funt verba Concilii. S.Atha-
nafius in Sinodo Alexandrina interpellandam in omnibus ait
iacram Romanam Sedem, cui ah ipfo Domino potefias Ugan¬
di ac folvendi y fpeciali privilegio fnperalios , ooncejfa ; & Ponti-
ficem ita compellat,: Princeps & Dočfcr , caputpue omnium
Orthodoxa, & immaculata fidei exifiit &c,  Concilia Afričana
circa Annum quadringentefimum habita, fedi %omana Epi-
jc op o rum Judicia  , & funmorum finem Ecclefiafiicorum nego.
jiorum, & fententiam de divinis rebus refervarunt.  Ut con-
/lat ex Epiftola adS. Damafum tom. I. concil. Quod nun-
quam fuiffet fa&um , nifi Romanam Sedem invallibilem
credidiflent, & ita antiquiflima Ecclefise concilia Nicaenum,
Alexandrinum & Carthaginenfe, (alia enim praetereo) fen-
fiflent. Idera docuere pofteriora Concilia: fic Concilium An-
noiosfi.  Romae celebratumfubNicolaoII.anathemateda-
mnavit, puiscjuis dcgmata vel decreta pfo Catholicd fide , aut
Ecceftafiica difciplina  , d fiedis Apofiolica Prafule prontulgata^
contcmpferit,  Huic confentiunt afta Concilii Lateranenfis ce-
lebrati Anno 1215.. fublnnocentio II. Concilium Lugdunen-
fe difertis verbis Romanum Pontificem B. Petri Apoftolorum
Pincipis verum fucceflorem cum Poteftatis plenitudine con-
fitetur; additque: Et ficut pra c At er is tenetttr fidei ver it at em
dcfendere , fic & Ji epu a de fide fiubortA fuerint gUAjliones , fu*
debent judicio definiri.  H&c inquam, tanta funt, ut infallibi-
litatem fummi Pontificis luce elarius comprobent.

17. At humana haec fant, expendamus etiam divina. Fi¬
guram, imo ipfam rationem fundatam ex antiquo Teftamen-
to (cui nempe ex diipofitione divina competebat abfolutum
judicium, & cura diyinormn,£xhibet liber fecundus Paralipo-

menon

ŠČO IfciRCAKORUM STATUS

menon cap. 19. Omnem caufam  (qui dicitomnem, nihil ex-
cip it) qm venerit ud vos fr at rum veflrorum  (ifti erant Iraelitae,
populus eleftus, quales funt in Novo Teftamento fideles &
in Chriftum credentes) ubicunque efi qu*ftio de lege & man.
dat o, de ceremonibus , de JuJlifcationtbus , ojlendatis eis , id eft
Officialibus, quales erantLevit2e,Judices,feniores populi &cu
jimarias autem Saeerdos & Tontifex , in his qua ad Deum per-
iinent , prafidebit.  (Quae autem haec alia efle poflunt in
Novo Teftamento, quam myfteria fidei, Sacramenta &c.)
his ex diipofitione divina praefidere, providere; circa hasc
dilponere, faneire, ligare Scfolvere oportet Pontificem, ex
jnunere fuo, quod illi divinaprovidentia obtigit: at fi in ejus-
modi jfallere poteft ifte; quid nifi, falletur etiam totus popu-
lus Chriftianus (id eft Ecclefia univerfa) quod nemo etiam
haereticorum dicit. Infallibilis ergo eftPontifex, quia Deus
illuminterrisfuper divina, in quibus nefas eft admictere fal-
lentias & errores, ut inaliis rebus adiaphoris; & quidem cum
comminatione maxima, conftituit: Ait enim Devt. cap. 17.
£)ui autem fuperbierit^ nolens obedire facerdotis Imperio, qui es
tempore mini dr at Domino Deo ttto , ex decreto Judicis morietur,
Edic: an tanta pcena didari in praevaricantes Imperium Pon-
tificium potuiifet, fi illudErroribus obnoxium, & decipulafte
valebat ohfequentibus ? An dignus eft morte, qui ambiguis
juffis non ob temp era t \  ait Lyranus in hunc locum.

i8* Verum certioraadhuchis nosmanentSacrumEvatv

f ;elium infpiciamus : Tu es Tetrus,^ fuper hanc Petram adifica-
0 JZcclefiam meam ; quam ? nulli errori obnoxiam, extinguen-
dam nunquam, duraturam usque ad confummationemfaecu'
li,&portaeInferi nonpraevalebunt adverfuseam: Curhod
cjuia fundata eft in petra, Quomodo ? Auguftinus reipondet
fermone de cathedra: Petra Petrus dicitur, eo qnod pri*
mus fundamenta pofuerit, & tanquam fasum immobile
tiusoperisGhriftiani compagem, molemque contineat. Pr 0-
fe&o fi aedifitium folidum eft* aut folidius, aut seque folidum

ti9 sr  rn  361

efte debet fundamentum, quomodocunque fubruto;pro-
lati necefle eftfuper inftru&am fabricam. Chriftus deinde
non deditimmediate Ecclefiae poteftatem ligandi & folvendi,
fed Petro, ade6quequidquidJEccldiaepoteftatis aut infallihi-
litatis obtinetj habet aChrifto mediante Petro. Ojlende te pa¬
ter doti  , dixit Chriftus homini illi Evangelico permiraculum
a fe r efanato: annonerat Chriftusfatis ? Paulum ex Saulo, pcr
miraculura vifibile, converfum remifit Salvatornofter in ci-
vitatem ad facerdotem Ananlam, qui compleret converfio-
nem. Annon fufficiebatSalvator? Ipfe Chriftus Seraphico
Patri Francifco eonceffitindulgentiasplenarlasAffifiiariEccIe-
fia de Angelis vel Porduncula di&a: quid ifltis certiusi qmcf
eorum Authore dignius,potentius ? & tamen aecedere debc-
bat fumrriiSacerdotis approbatio. OftendetefAcerdoti:  Ecclc-
iiam uriiverfam campcUo, id eft,fideles omnes,Conrilia, Sy-
nodos, & quidquid£cclefias repraefentat (Ojlende te ptcer-
doti:  Apud fedem Apoftolicam revela tua milne ra, depone
tu a dubia, excipe in falutem tuam imperia fua. 'Ipfi data eft
poteftas ligandi & iolvendi, iibi fecurltas ,& ccrtitudo cre-
dendi. Ejus infallibilitas eft tua infallibilitas. Auftoritas prin-
cipaliter refidet in fummo Pontifice, ut diciturIn causa. Afte-
rit AngelicusOočlor in quodItbeto 24 ,  q. 1. Audietiam San-
ftum Bernardum in Epift. 190, ad Innocentium II. Pontifi-
cem. Oportet ad veftrum Apoftolatum referri pericula quae-
que &fcandala emergentiain Regno Dei, ea praefertim, quae
de fide contingunt. Subjungit iole evidentlorem caufam:
Dignum namque arbitror; ibi potiffimum refareire damna
fidei, ubi non poffit fides lentire defečtum. Haec quippe
hujus praerogativa fedis: Cui enim alteri aliquando di&um,
Simon, Simon, ecce Satanas expetivit vos, ut cribraret Jicut tri-
ticum ; ego aut em pr o te rogavi, ut »on defidat fides tua, &tu
a/i^uando converfus, confirmes fratres tuos.

Bis rcpetit Salvator, Simon, simon,  ut periculum Petro
oftendat, & curam, iollicitudinemque inrebus divinis ancu-

Z z tiat.

3*2  A RC AN O RUM STATUS

dat. Tn fingulari locutus eft ad Petrum, Sc  tamen reIiquo$
ih plurali Satanae tentationi permifit: Ego autem rogavi pr*
te , pro folo, inquit, Petro, non pro aliis, licet tentationi reli-
ftis: Cur hoc? ttt non deficiat ftdes rut*:  ne inquam, infide y
Evangelicaneead dextram,necadfiniftram declines, fed re~
fta gradiaris fecundum ea* quae tibi nec caro, nec fanguis re~
vela vit, fed Pater meus, qui in eoelis eft. Tentatione fuccurn-
bere Satanae, Sc  a vera fide deviare poflunt omnes; Unus-
exemptus eft Vicarius aeterna Veritatis in ter-ris, cum fuis
lucceflbribus in vicariatu, quia pro illofpecialiter, ficutpro
omnibus univerfaliter, in čarne exiftens Deus rogavit Pa*
trem, ut non deficeret fides ejus, quemadmodum explicat
S. Bernardus ferm. de privilegio Jean. Bapt. Hinc clariflime
evincitur: autpromiflio Chrifti Stfallibilis, quodnonpoteft
eflfe: Aut ejus Vicarius Petrusefte debet infallibilis. Si enim
fallibilis eflfe, Sc  in fide divina deficere poflet; Utiquecon-
fe&ariumeft, Chrifti preces pro Petro exorantis inanes, nee
pro reverentia fua esauditas fuifle, quod autem impium
eft exiftimare.

Porronon obftantetam dilucida veritate, funt'quidam
Do&ores, qui mediam viam fequi fatagunt, fed fecundum bo-
nam Theologicam declinant & defleftunt valde. Ajunt enim
licet Hucusque di&a probabilifllma fint, attamen affirmativa
infallib ili t ati s non itacertaj ut contraria, nempe negativa fit
error in fide, quandoquidem, aitLaymanus cap. 7. lib. 2.tr.ir
non defuerunt Doftores, qni in folo Concilio generali con-
ftituerunt infallibilitatem Judicii de rebus fidei; tamen, fi quis
generalem definitionem Papae circa fidem aut moreš univer-
fales falfitatisargueret, aut fe ei opponeret; contra eum me-
rito, tanquam fufpečlum de haerefi aut fchifmate introducen-
do procedi poflet. Excepto, fifummus Pontifexmanifeftum
errorem contra fidem proponere Eeclefiae, leu potius obtru-
dere niteretur. Nam id nihilrepugnare (idem profequitur)
graves Do&ores docent, &praeter eos lupra nobis notatos,

adducit

ZMXR  m l&i

adducit Turrecrematam, Valentiam, Cordubenfem&c.Qui
etiam rationem afferunt: Quia tune Ecclefia non verfabitur
in periculo, cum non teneatur Pontificem, docentem aliquid
contrafidem receptam in Ecclefia, utPaftorem fequi,fedpo»
tius tanquam lupum aperte graflantem averfari.

Difcurfus ifte Laymani videtur efle fimilis, quem infignis
e SocietateTheologus Soarezius in tr. de fide d. 20. feft. 3. in
extravagante,unam Sančlam: BonifaciiVIII. de major.&c.at*
tingit,inquiens. At vero cum de hac definitione (id eft Bo-
nifacii VIII.) quam de aliis decretis Pontificum aufus eft di-
flus Rogerus refpondere; non efle de fide certum, Pontifi¬
cem definientemfimeConcilio generali nonpofle errare,gra-
viflime perftringit Refponfionem Rogeri,innixus fundamen-
tis Theologicis; & ait: Eft & relponfio non folum temera-
ria,fed etiam erronea : Namlicetolim fortafle aliqui Dofto-
res Catholici fine pertinacia in ‘hoc dubitaverint, vel errave-
rint,* Jam vero tam eftconftansEcclefiae confenfus.&Catho-
licorum leriptorum concors de hac veritate fententia,ut eam
in dubium revocare, nullo modo liceat, Parum obftant
produčli a Laymano Authores, ubitotiusTheologiae Sol S.
Thomas Aquinas, Dočlor plane Angelicus, & Chrifti tefti-
monio veracilTimus in quodlibeto, 10. art. 6 .  dogmatice edi-
xit.: Magis lian dum eft fententiaePapae.ad quem pertinet de-
terminarc de fide, quam in judicio profert, quam quorumli-
berfapientum in feripturis opinioni. Contra ejus Auftori-
tatemnecHieronymus ,nec Auguftinus, nec aliquis S. S.Do-
Člorum fuam fententiam defendere valet. Et quia olim Gal-
liamnegativae favere jamfoperiusdkimus;lubetrecentiorem
ejus opinionem ad InnocentiumXII.priori faeculo ab oftogin-
ta quinque Epifcopis exaratam allegare; ita enim dicunt circa
finem; In Tede Apoftolica fidem Petri nunquam deficere(quid
hoc aliud eft,quam infallibilem efle ) SummiPontificis e ca-
thedra pronuntiantis decreta hujusmodi efle, ut omnibus ca-
villis,& effugiislocum penitus intercludant;efle vocem & Im-

Zz 2 perium

A RC A NO RUM STATUS

perium Chrifti: illis vcntos & mare obedire: illis omnem ca-
iiginem difcuti &c. Quid amplius dicam ? Nihil. Concludo
cum Francifco Soarez tr. de fide d. f. feft. 8- n. 4. Veritas Ca-
tholica eff,Pontificem definientem ex cathedra, cffe regulam
fidei, quae errare nen potefi, quando aliquid authentice pro-
ponitEcclefiae univer£se*tanquam de fide divina credendum;
ita docent boe tempore omnesCatholici Do&ores, & cenfeo
rem de fide certam: Et nos veritatem hanc dediramus ex Di-
vinis literis utriusque teftamenti. Ex. induftione antiquae&
novae hiftoriae, ex ufu & praxi ;  Pontificum, ex teftimonio SS.
Patrum, Canonum Coneiliorum, & deeifione magnorum
Theologorumquaepro nunenobis fufficere videntur.

CAP UT XX.

Quale Kegimen Pontificis*

*r

R Egimihis anima efi Tofefttn  qualis baec, tale illud. Unde
Regimen, fivegubernatio definitur, efieufus poteftatis
in fibifiibjc&os.. Jam vero cum Poteftas  in Papa fit abfoluta,
&independens, veruti intotiusEcclefiaeReftorc, & Guber-
natore, atque: Vicario unico, Chrifti interris, cui claves, five
Tetejias,  jusquc datum eft deluper, omnialigandi, & folvendi;
confettarium eftipfam gubernationem,&RegimcnPapae cfle
abfolutum ih leclefia, independens, & Monarchicum. Undč
ab Innocentio X,  fuitdamnatatanquam haereticahaec propo-
fitio ,* Paulus fuit femel Pontifčr cum Petro:: qui'a cx: ihftitu-
tioneChriftiEcclefiae gubernatio fuitMonarcbica fuperfoluni
Petrumfundatav Tu es Petrus, St  fliper bane Petram aedifi-
cabo Ecclefiam meam; neque: id- mirum, cum etiam apud
Veteres, & Ethnicos (apud Romanos inquam) ut teftatur

Dionjr-;

LIBER VIL  3^

Dionyfius Halicarnaffieus lib. 2. ea erant dignitate Pontifices,
otnullius poteftatifuerint obnoxii, necSenatui, nec populo
rationem reddere tenerentur.. Ipfi judicabant omnes caufas,
fontes mul&abant, novasquc lege s arbitratu fuo condebant,
Pontifex legalis diftus fuit proprie fummus facerdos, ex po
fteris Aaronis, habuitque perpetuum, & abfolutum regimen
totius Minifterii Levitici, velut Princeps Sacerdotum, Prae-
feftusque Sacrorum, tum officio, tum habitu, non folum a
Laicis, led etiam a reliquis faccrdotibus diftin&us, indutus-
que facro Epliod. Abrahami tempere erat- facerdos Det
altiffimi Melehifedech Rex Salem,. typus Chrifti eximius, fc-
cundnm cujus ordinem Chriftus eft Sacer de* in aternum , ut
Vates Regjus edixit. Ideo Pontificatus Evangelicus, feu no¬
vi Teftamenti immediate ad Chriftum pertinetfummum
nernpe Ecdefiae Pbntificem,&Mediatorem, cui datafuitaPa-
tre omnis poteftas in Coelo, & in terra. Vatieinabatur hoc
Propheta Daniel: In diebus regnorum Hhttm? fufchabit' Deus
Cedi Regnum, tfitoi in at er nam non dijfifabitur \  quafi< innue-
ret Ecclefe Regnum effe, quod feparatum ab aliis Regnis
temporalibus, & dici &Vate iilo Divino v Cedi Regnum,  id eft r
Spirituale, elevatum luper omniaRegna, non minus, ac Coe-
lum fupra terram eflb Hujus Rex eft Chriftus, Dei Filius »>
ejusque Regniv ut apud Lučam Evangelica teftatur Veritas,
Nonerit finis.  Peribit mundus, & Regnum h o cnunquam.Gon-
flagrabitterra; atnon Ecclefia: quia poft militiam hujns vitae

humanac,exmilitantcevadetniumphansinomncsaeternita-

tes; Chriftus per Regium Prophetam dixit: Bgomfcmconfti. tu,
tat us fantRex ab eo, (aferSionMonfem fančium ejus.  Huic Ut
Apoftolus ait, juflit omnes fideles Pater Ceeleftts obedire.

2. Neque refert afcendifle illum ad Patrem Cceleftem
non enim ideo orba ,, nec fuo Rege viduata in terris Ecclefia
militans remanfit, quia fpiritualiter, ac invifibiliter regit, Sc
moderatur illam, utpote Vifibilem, per caput Vifibile, quod
eft, ipfe fummus Pontifex, Vicarius in terris Chrifti, fuper uni*

? z J vcrfunu

8. Hilar.
lib. d, de
‘Sjm,

36Š 'AHCAUORUM STATUS

verfum Ecdefiae militantis Regnum. NeceflTe quippe fuit,u*
perfe&iffimum hoc militantis Ecdefiae regnum,perfcftiffirna
Regiminis forma, qualis eft Regia,&Monarchica, adinftar
triumphantisin Coelis Ecdefiae, regeretur.

3. Vetus ,typus eft Novi Teftamenti. Ibi unustantum
eratlege divina Sacerdos fummus, quem omnes cogeban-
tur agnofcere, cique.quoad divina obtemperare. Etcur
idem n on in Ecclefia Chrifti ? Moyfes DEI jufTu Aaronem
confecravit inPontificem populi ele£ti; eique fubdiditora-
nes caeteros Sacerdotes,& Levitascum abfolutapoteftate
Lithurgiae, omniumquc faerorum. Haecfi in figura ? anfor-
fan figur ato mino r authoritas , &levior poteftas erit? an
non major Moyfe Chriftus? an ante.cellet Propheta filium
Dei? annon potuit (ut fecit) dare Petro claves RegniCoelo-
rum ? Igitur jure concludo; cum Vetus Ecclefia populi Ju-
daici, Ecdefiae praefentis, novique teftamenti figura fuerit;
Ratio convincit, &aequitas omni6 exigit,utficut illa, prae-
ter Deum invifibilem, raoderatorem unum habuit vifibilem,
fcilicet Principem facerdotum, qui omnes Synagogas totius
mundigubernaret, quodexhiftoria conftat, itaquoque, &
ifta habeat caput viiibile in terris, quod fuper omnes Eccle-
fias,&mundi totius omnes fideles fuam extendat potefta*
tem. Nulla fitjadem perfe&io in figura reperiri debet, quae
nonreperiatur, & quidem exaftius in Originali.

4. Pathetico plane fenfu dixit aliquandd ChriftusPetro;
lEgo tibi dieo , quiatues ‘Tet rus , & fuper hanc Petram adificš-
hoEccleJiammeam.  Merceshaec fuit,quam Petrus meruit,
cum loco omnium Apoftolorum ore. & corde profitere-
tur : Tu es Chriftus Pilim Detvivi.  Quodilli neccaro, nee
fanguis revelavit, nec aliavox humana prius unquam pro-
tulit, Id ex Patribus quidam luculenter explicat. In cun*
ftorum filendo Apoftolorum Dei Filium revelatione Patris
intelligens, palam confeflhs eft. Ideoprimusin Apoftolica
jdignitate meruitconftitui, quiaprimusin Domini| confeftio-

m

trs n k  m:  3 <$y

fic inventus ek. Immo, ut Ghriftus Unitatem oftenderet'
Ecclefiae fuae, unum, acfolum conftituit caput totius, ne bi¬
ceps, vel multiceps deviaret ab iBdivifibilitate veritatis, Una
fi fides ek? unius ipfius arbiter, unus Judcx, unus Pater, Sc
Cuftos illius fit, oportet. Erant cpiidem;, & caeeeri Apofto-
li, quod fuit Petrus, difcipiili nimirum Chrifti: Primatus
tamen Petro datus ek; ut notat D. Cyprianus : ut Ecclc-
fin uma monjiretur . Una fides nobis eft, unum Baptisma, una !
Ecclefia, unus ejus in terris Vicarius, unum Pontificatus &
Monarchici Rcgiminis fundamentum, videlicet, Unitas To-
tcfiatis in omncu

Hanc Ghriftus oni Petro contulit, Aon aliis Apoftolis t :

Kcet quidem hi in partem curae Apoftolicae vocati, & exmif-
fi fint inomnem cerramadEvangelizandum verbum Domi- *« »*£«».
ni: quod ipfe Gentium Dočtor, & Apoftolus Paulus pro-
fefliiseft: ProChriftolegationefungimur, Aceeperaht qui-
dem etiam caeteri Apoftoli a Ghrifto immediate ApoftoK«
cam poteftatem, quia tune adhue inmundo degebatGhri¬
ftus : Attamen neminem quam folum Petrum nominaviti
Petram, cui EcclefiamTuam inniti voluit: nemini potefta¬
tem contulit clavium : Nemini ftium commifit ovile, nik
illi, quem vel ex hoc ipfo, fiium defignabat in mundo Vi-
earium, cum plenitudine Poteftatis ab/olutae, Paftorum
©vium fuarunr, utique cum pedo Jurisdi&ionis Symbolo*
Glavigerum, & difpenfatorem donorum Cceleftium cum
pleno arbitrio claudendi, & aperiendi.

Vaticinium idlfaiae Prophetae,ubi de modo aflumen- cip. »*.

dinoviPontificis vadcinatnr, luculenter comprcbat. In an-

tiquo fiquidern Teftamento Pontifex Synagogae figura fuit,

Petri PontificisEcclefiae in novo Teftamento. Ibi Propheta
praemiflls, quae ad Pontificis Synagogae Veftimenta Ipeftant,
fubjungit, quafi Špiritu Dei inflatis verbis : Et dabo clavem
Domus David fuper humerum ejus ; dr aperiet\ dr non erit y  qui

slaudat; & cUudct, dr »oneritr^m uperim*  Glaves fuperhu-

me-/

3 £g ARCANORUM S7A7US

merum dare Principatum dcnotat, quod divinarumlittera-
rum interpretes ex eodem Propheta Ifaia coiligunt. FacJuseft
'Prirtcipatus e j us fuper bumnum ejus.  Jdem penetravit Apo-
ftolica Aquila: Bac  dicit fantfus , & ■v.erus , qui htbet clav.em
J)tvid, qui uperit , & nemo claudit: eUudit , & nemo uperiti
Rex erat David; Sc  clavemRegni Judae habuit. Quid aliud
ergo claves denotant, jquam ahfolutam, &Regiam Potefta-
tem. Hanc autem Chriftus promiftt Petro , ;& extradidit:
Jibi dabo cUves Regni Calorum  , cum plena videlicet pote-
ftate {ut feguitur in textu) Ugandi, Sc  foivendi, claudendii
Sc  aperiendi. Ut vel ex hoc Polo convinci debeat Poteftas
,xib. 4 . Epi-Petri abfoluta, Sc  vere Monarchica; affeverante Ecclefiae
9 ’ 33,  Dojftore D. Gregoiio ; Cunftis Evangelium fcientibus li-
quet, quod voce Dominica fanfto Sc  omnktm Apoftolo-
rum Principi Petro to.tius Ecclefise cura commifia e d. Ipfi
quippe dicitur : Tibi dabo claves Regni Coelorum. Huic
fuum homagium deferre ipfos oportet S S. Apoftolos., qu»
iicet immediateSpkitu Sarino repleti, errare in Verbo Del,
neguierant: nihilominus tamen in Principem, Sc  arbitru®
illis aChtifto pr.aefedus fuit S.Pctrus, ut cujus, cx Evange-
lico difto deficere fiies non pot uiti  aliquando confirmaret
fpift, S 4 . fratres ftios, Rem totam egregie diftinguit S. Leo Magrais,
rerumiacrarumjcriptor. Interbeatiflimos Apoftolos in fi-
militudine honoris fuitqusedam difcretio Potcftatis: Sc  c urn
omnium par eftet eleftio, uni tamen datum eft, ut caeteris
praeemineret.

6.  An vero hsec Regia, Sc  revera Monarchia Poteftas in
D. Petrum, a Chrifto Rege noftro collata competat ejus in
CathedrafuccefforibuSjdubitabant guidam maleferiati Do-
ftores, & etiamnum contradicuntomn.es Ha 2 terodQxi, nulla
tamen necapparente ratione du^ijftediaepe convifti: con-
tumaces attamen, vel ex innata pervicacia, vel ex cupidita-
te rerum novarum, vel exlivore, ;di  aemulatione, vel ex in-
continentia carnis, vel ex dominandi, habendique libidine

pro-

LIBER ril. ib

proptcr tot Priti cipatus, Epiicopatus, ditiones, doniinia, SC
beneficia Ecclefiae ablata, quae haereticis reftituere perguam
difficile, .& guafi impoflibile eft. Et haec ultima caufa, cur
Ultramontani HeterodGxi Ecclefiae <non uniantur, fcrmelini¬
ca eft. Coelites illuminent? ut ,aliqui conniveant, alii fibi
Vim inferant. Sed pcftlmo fato noftro, oportet. ut fintfcan-
dnU.  Ejusmodi refellere noftrum non eft guidem; afleve-
rare tamen, D. Petri poteftatem tranfire in ejus legitimos
fucceffores, eamque abfolutam, independentem, & Monar-
chicam efte,non folumCatholico,fedetiam de PoJiticarečle
fentienti Viro incumbit.

7. Et revera , fi Ecclefia vifibilis Re&ore vifibili opus
non haberet: cur Salvator nofter tanta verborum energia
huic praefeciflet Petrum, eique dediflet claves, & Apoftola-
tusPrimatum? Si fupra mille feptingentos ferme annos, in
noftram usgue aetatem, & deineeps usgue ad mundi finem,
fine Reftore vifibili perftftere poterat, &poterit, cur per vi-
ginti quatuor folum annos fubjici debuit Petro ? Ecclefia eft,

& erit, manebkque militans usgue ad confummationem
faeculi: par itaque cjus eft etiam Regiminis neceffitas. An
inter tot haerefes fineDuce militabit ? an in hifce amari mun»
di vorticibus tuto flučluabit Ecclefiae navicula fine Navarcho?
an fubtrafto Petro, Petra nimirum fundamentali, cui inaedi-
ficavitEcclefiamfuam Chriftus, fecure ftabit tam nobilis fa-
brica? an ab exceffu Petri deperditae funt claves? vel oves
ejus curae commiflae, hinc inde palabundae in praedam ce-
dent lupiš ? quanam (ait Chryfoftomus) de caufa Chriftus t'b. *.
effudit fanguinem fuum? certe ut oves acguireret, quarum Sacet<1,
curam tum Petro, tum Petri (quod notandum) fucceffori-
bus committebat. Ridiculum plane eflet, aflPerere: demor-
tuoReftore, vel Rege, vel Imperatore; perfiftente tamen
Republica, vel Regno, vel Imperio, opus non efle novo Re-
ftore, Rege, vel Imperatore. Ubi eadem Regiminis necef¬
fitas femper manet; manet quoque Reftoris poteftas, Haec

Aaa Igitur

'ARCANORTLM STATUS

igitur eft concludit appofite S.Leo) difpofitio veritatis vide-
licet, quod Petrus etiamnum perfeveret, & vivat in fuccejfi .
ribus  fuis. Neque enim Civitas: neque Regnum, neque Im-
perium eft propter Re&orcm, Regem, »ut Imperatorem,
fed hi funt propter illa: ita neque Ecclefia eft propter Pon-
tificem, fed Pontifex propter Eccleftam: Idco ficut Chriftus
Ipfe inftituit in Petro Pontificatum, duraturum usque ad fi¬
nem mundi, itaquicunque Petro fuccedit, a Chrifto accipit
Pontificatum. Quod vero Romani Pontifices Petro fucce-
dant, id non fblum traditione accepimus, led ex fafto D*
Petri docemur, Nam Petrus primis quinq«e annis fedit An-
tiochiae, cum vero, ut S. Marcellus Papa fcripfit,Antiochenis.
Jubente Domint , inde receffiflet, fedem mutavit, eamque
Romae conftituit, ihiquc usque ad gloriofamMartyrii fui mor-
tem perfeveravit, hinc illi reputantur legitimi inPontificatu
D.Petrilucceifores, qui Romanis Pontiricibus fticcefferunt,
ibi enimlegitima cenfeturfuccefllo, ubi fačlafuit celilo. Lo-
cus tamen Pontificem non faeit, quia ibi Roma, ubi Papa,
ubicunque tamen eft,* lemper a Roma denominatur Roma¬
nus Pontifex: veluti a Tede unica mundi, quam Petrus con¬
ftituit, & ibi demoriens eam ceffit luccefforibus. Non eft
Papa, qua Romanus Papa : Sed qua Papa, Romanus dici-
tur. Ecclefia Catholicaeft, licet in utroque Orbe diffufa:
ejus fupremum dicafterium ibi eft, ubi Papa. Ecclefia nun-
quam emoritur, fed perpetua eft: demoriuntar Pontifices
quidem, fed quia fuccedanei funtcxhacipfafucceftionePo-
teftatis, perpetui quoque cenfcntur. Etenim praeter divinas
litteras, exquibus haec fucceffio arguitur, ipsahiftorica ve-
ritate conftat, ac totfaeculorum tra<ftu,ipsa etiam experien-
tia, quaeinlenfuscorporeos eadit, palpatur,-ab ipfoprinci-
pio teftamenti gratiae,nunquam fuifte interruptum Ordinem
fucceftorum D. Petri in CathedraApoftoliea, fic Petro Linus,
Lino,Cietus, CletoGlemens, quiomnes a S.Petro ordinati:
Sic alii ducenti triginta fex, per decem, & feptem fecula fibi

LIBZR rit  37 *

invicem fuccefsšre Pontifices. Ut Jure cumTertulliano ex-
clamare liceat; Edant aliae feftae origines Ecclefiarum fua-
rum, evolvant ordinem Epifcoporum fuorum, ita per fuc-
ceflionem ab initio decurrentem, ut primus ille Epifcopus
aliquem ex Apoflolis, vel Apoftolicis Viris habuerit Aufto-
rem, & Antecefforem. Nulla hocfečia, praeter Catholicam
folam Ecclefiam poteft. Quemadmodum igitur Aaronis Sa-
cerdotium in antiq.ua lege duravit 6sque ad adventum Chri-
fti (cujus Sacerdotium manebitin aeternum)&nemo cenfe-
batur verus Sacerdos, nifi qui Aaroni fucceflit: ita usque ad
finem mundi nullus erit Pontifex, nifi qui novi teftamenti
primo Aaroni D. Petro fucceflit in fede, neque ullus Sacer¬
dos, quem non ifle, vel Apofloli, velillius, velhorumfuccef-
fores confecrarunt. Ite nune, ite Seftarii omnes, & Nova-
tores fidei dogmatum; quaerite originem veftram, invefti-
gate Pontifices & Epifcopos veflros: in Erebo tantum in-
venietis, aeternum cremandos. Non erant Pontifices, fed
Phantaei feduftores, lupi in agnino amittu, Daemones deni-
que transmutati in Angelos. Et ex hoc ipfo vanitas veftrae,

& Cctholicae VeritasDočlrinae irrefragabiliter comprobatur.

Ut palam S. Auguftinus faflus fit de feipfo. Tenet me in Ec- 1 &. conft.
clefia ab ipfa Sede Petri Apofloli, cui pafcendas oves fuasDo- f «n-
fninus commendavit, usque ad praefentem Epifcopatum fuc- ^ amemi
ceflio facerdotum. Ecce magnus ifle Dočlor Sedem Petri ' 4 ’
Apofloli indigitat, a qua omne facerdotium, •& facraPoteftas
in Ecclefia permanet.

8- Porro S.ApoftolusPaulus adEphefios feribens, va- Cap<  ,
rios in Ecclefia facerdotum ordines commemorat. Et ipfe
dedit quosdam Jpojlolos, quorum alicpui fuevunt Epifcopi, quos~
dam autem ‘Prophetas , alios Paftorcs, & Dočtores in tdifica-
tionem corporis chnftt,  Quod eft ipfa Ecclefia, In attis Apo- -
ftolicis quoque legitur, nbi exorta quaeftione convenerunt  *' f ‘
apofloli, & Seniores , videre de verbo hoc.  Apocalvpticus
quoque Doftor, licet Chriftus Petro dixerit, tu es Pe-

,Aaa  * trus,

37 !£ ARCANORUM STATUS

•tras, & fuperhanc Petram sedificaboEcclefiam meam: ni-
Mominus alfe verat: Et murus Civitatis (per quem intelligit
Ecclefiam Dei) habens fundament* duodecim, & in as no mina
duodecim Aptjlolorum Agni .

Regimen quoquc Hebraeorum, quodumbra y  aut
praeludium eft Ecelefiae novi Teftamenti, licet formam Mo-
narchieam tam fub Regibus, quam ultimatim fub Pontifici-
bus prše fe ferebat; attamen Princeps gentis illius utebatur
Confilio feptuaginta virorum,, qui formabant celebre illud
Collegium Sancdrim.

10. Ex Synthetica' igitur figurae ad figuratum rationc
Regimen Pontificium, unitate quidem, & indivifibilitate Po-
teftatis abfolutae, & a Chrifiro datse, & Monarchicum qui-
dem: cura autem, & Ecclefiarum adminiftratione, quse per
ordinarios, vel delegatos, aliosve Miniftros exercetur, t e na¬
peram en tum eft, ita docente Angelico Doftore, Non quip*
pe unus omnia poteft: eget adminiculis debilitas humana.
Fundatur Ecclefia in una Petra;, fed folidatur,. &extenditur
in pluribus fundamentis.

ii 4. con- j I#  f n  ipfa triumphante Ecclefia ftibordinatio qusedam
' nte * eft Coeleftium Spirituum (utdocetantiquiftimusDoftorDio-
nyfius Areopagita, qui tempere Paffionis Dominicse vixit, &
ingentemlllam Eclypfim obfervavit) nec tamen inde viola-
turMonarchiaecoeleftis integritas, qua purior alias non da-
tur. Ideo ncque officietEcclefiae militantis Monarchico Rc-
gimini; ficut Petrus Apoftolus, ita ejus fucceffores habeant
fibi invicem fubordinatosApoftolicos viros: quales funt Car-
dinales, Patriarchae, Primates, Archiepifcopi, Epifcopi, Sc
rurfus hisinferioresPraelati, Archidiaconi, &c. exquibusfor-
mantur Concilia, quse ftint in Ecclefia, velut olim in veteri
IcgeSanedrim; fupremus fenatus , quem fibi adjungitPon-
tifex in graviffimis Ecclefise fivc cafibus, five periculis; et-
enim Pontificis munus, quisnefciat,nonfolum efte pericu-
iofum, fed fupra vires humanas laboriofum, ut Alexander IV.

LIBER VIL  373

de fe dixerit: Romano Antiftiti eft folicitudo fine otio, labor
fine quiete, oceupatio fine vacatione, exercitium fine tran-
quillkate, ingens. & Tedula meditatio fine Tomno. Idem-
que Terme etiam Adrianus IV. TenTerit, inquiens in Diploma¬
te contra librum Gulielmi. In incude, & malleo Temper di-
latavit meDominus, Ted nunconeri, quod impofiiit, luppo-
riatmanum, quodmihi importabile eft. Unde S.Petrus pri-
musPontifex, licet cum Principatu Sacerdotii immediate a
Chrifto habuiftet authoritatem, gratiam, & plenitudinem
Spiritus Sanfti, veluti k Tcaturigine omnium donorumin Ec-
clefiam largiffime profuTorum, attamen collaterales habuit
Linum, Cletum, Clementem, Anacletum, Marcum Evange-
liftam, quos praeter Apofiolos a Chrifto in omnem partem
rnundi emiffos, habuit veluti coiraterales, & adjutores in Rc-
gimineApoftolico, nec minimum inde mutilataPo te fiate uni-
verfali, quam a Chrifto accepit, tam confignationeclavium,
quam extraditione Paftoralis Pedi. Quis unquam dicet, de-
perdi Monarchiam confilio fapientum, immo dicam: ma-
xime confervari* Omnia Regna ftris nituntur legibus fun-
damentalibus: neque bonus Rex excludit reftum Tuorum
confilium; nequc inde fupremae Tuae Potefiati guidpiam
dcrogat. Monarchia pura non nifi in Ccelo datur; omnis,
quaein terris eft, temperatur vel Ariftocratia, velDemocra-
tia,velutraque: praevalentc tamenMonarchica qualitate,quae
eft Regimen Unius in omnes, licet abfolutum, tamen vin-
culatum rcfta ratione, agendorum faeultate, non' quae lf- To
bent, Ted quae expediunr. Paucis totum exprimit Bellarmi- iib
nus, cum ait, efle in Ecclefia Tefiamentinovi Tummi Ponti- Co ' ntroy *«f*
ficis Monarchiam, atque EpiTeoporum (qui veri Prittcrpes, &
Paftores, nonVicariiPontificis Maximi Tunt) Ariftocratiam:
ac demum Tuum quemdam in ca locum habcre Democra-
tiam, cum nemo Tit ex omni Chriftiana multitudine, qui ad
EpiTcopatum vocari non poffit, Ti dignus eo munere judiee-

Aaa 3 tur*

' 374  ARC ANORUM STATUS

tur. Quod ultimum plane alonge petitum, nequetanti eft,
utinde altereturpuritas Monarchiae,

CAPUT XXI.

Quid circa Concilia fentiendum.

%. ■

C Oncilium generale nomen eft, pro qnocunque conven-'
tu hominum inter fe confulto convenientium accep-
tum: Hic attamen de illisConciliisafturi fumus, videlicetin
Eeclefia Dei haberi folitis, ubiPerfonas Eccleftafticae conve*
niunt, qualesfunt in capite Pontifex, deinde Cardinales, Pa-
triarchae, Primates, Archiepifcopi,Epifcopi, Abbates, Theo-
logi,utriusquelegis periti, &ejusmodi, qui vel ad ea vocai>
tur, vel profdTione fua adefte tene n tur. Habent etiam fse-
culares fuum hic locum, tanquam teftes, <& qui authoritate
fua aftiftunt, ut ea, quse a Patribus decernuntur, cxecutioni
demandentur. Sic fmperatores olim plerumque Conciliis
interfuifle, uti & nune plcrumque per Iegatos: Regcs quo-.
que, aliosque Principes etiam plures quandoqueintervenifle
palam eft, neque deduftione indiget. Ubi autem legitur in
hiftoria, quod Imperatores praefederint Conciliis, cenfen-
dum eft, eos praefedifte praefidentia honoraria, non authori-
tativa, id eft, primo federuntloco, fednonprimilocati funt,
nec primi definierunt res Concilii.

i.  Conciliorum ufus jam in antiqua lege, cum primuna
Hebraeorum Respublicaordiebatur, nonfolum initium fnm-
pfit, fed usque ad Teftamentum Gratiae continuavit. SicRex
Jofaphat conftituit Jerofolymis Levitas, & Sacerdotes, Sc
PrincipesFamiliarum ex Ifrael, ut Judicium, & caufam Do¬
mini judicarent habitatoribus ejus. Et fubjungit, Amarias

Sacer-

USER VIL  3 7%

Sacerdos, Sc  Pontifex Vefter, in his, quse ad Deum funt, prše* s. Parafipi
fidebit: Di&um jam quoque eftfuperius de ConcilioSane- c,I 9*
drim, compofitum ex LXXII. Senioribus dc  XII. Principibus
populi juxta numerum Familiarum, five Tribuum Ifraef.

XXIV Principibus facerdotum, qui totidem cladibus eorum
praeerant. Accedit fummus Pontifex cum Scribis, quos Jo-
fephus rerum Judaicarum Scriptor nominatProphetas. Et
hoc erat in VeteriTaftamento Concilium, quod figura fuit
eorum, quae in primordio ftatim Novi Teftamenti coepere
abud Chriftianos. Nam Apoftoli ante divifionem illorum
in omnesmundipartes, utique ex divini Spiritusdičtaminc.
primum Concilium fecere, ubi certa Methodus credendi in
fiios Articulos digefta, quod nune Symbolum Fidei dicitur,
de communi omnium confilio ftabilita, & omnibus Fideli-
bus credenda propofita. Nec multo poft, ut in ačfis Apofto-
licis legitur,ubi de Legalium obfervantia inter Novellos Chri¬
ftianos exorta controverfia eonvenerunt Apoftoli, & Senio-
res Jerofolymam, videre, uttextus habet de Verbo hce.  Exin~
deConciliain Chriftianitatepaffim continuata,usque adprac-
fentem setatem. Haec ita neceftaria rebatur S.Auguftinus, ut,
de toto quaeftionum circa res fidei genere difterens, conclu-
dat: nobis tutum non eft in ea progredi aliqua temeritate
fententiae, quae nullo in Concilio Regionali Catfiolico coepta,
nullo plenarie funt terminata. Divus quoque Cyprianus re-
fcripfit Epiftola prima, primis adhuc Ecclefiae temporibus is
necefte habuimus convenientibus in unum pluribus faccrdo- 5 ^. e-fh
tibus cogere, & celebrare Concilium, Cum enim Chriftiva-
ticinio neceffe eft, ut veniant fcandala; & S. Pauli Teftimo-
nio, oportere, ut fint Flaerefes: & experientia Magjftra, omni
quafifaeculo novas oriri feftas,VerbumqueDei in omnes par-
tes trahi videmus,fatis convincitur ad ejusmodi tollenda ne-
ceftitas. Et quamvis Romano Pontifici afliftat Spiritus San-
ftus, habeatque infallibile judicium res fidei decidendi, nb-
hilominus tamen nec quidquam imgedit,, quin Papa poflit

ejus

37 j6  ARCANORUM STATUS

ejusmodi graviflimas materias, & profunda Myfteria Epifco-
pis, & Dodoribus difcutienda committere. Sic enim refe-
rantur Myfteria, ut Credentibus faciliora creditu appareant.

3. Neque folum caufa fidei inConciliis agitur, fed ne-
gotia etiam alia, ubi vel periclitatur tota, vel aliquaparsEc-
clefiae: vel reformandi moreš Clericorum veniunt, velPrin-
cipes excommunicari, & exauthorari debent: vel Bellum
contralnfideles, Saracenos, Schifmaticos, Haereticos fufcipi
expedit: HincDodoresad quatuorpotiflimum capitainfti-
tuendi generale Concilium reducunt. Primo, ut novus ali-
quis error, qui infurrexit, & praecipue fi in Ecclefia invaluit,
examinetur, damnetur, &emendetur. HinctotperConcilia
damnataeHaerefes, StHaerefiarchae five puniti,five profcriptu
Secundo, utSchismatatollantur. Tertip: utRomanusPon-
tifex fufpedus de haerefi, vel de illa convidus deponatur, vel
nullitereleftusdejiciatur: veleligendus, fidubium occurre-
ret, penes guosforgt poteftas eligendi: aut Cardinales Ele-
doresdiffentirent, aut impedirentur; pro tali decernatur.
Quarto denigue, ut abufus omnis iji rebus Fidei, aut morum
opporčumo remedio eorrigatur.

4. Porro Concilia aliafunt Generalia: & alia Particula-
ria: & rurfushcec alia Provincialia, five Nationalia: aliaDio*
cefana. Generalia etiam Oecumenicadida, quas ante Con-
ftantini tempora propter perfecutiones Tyrannorum cele-
brari non poterant, ea dicuntur, ad quae totius Orbis convo*
cantur Epifcopi. Nationalia, five Provincialia a Primate cer-
taeNationis, vel Metropolitano convocatis Coepifcopis ce-
lebrantur. Diocefana, five Epifcopalia funt Conventus Pa-
rochorum, & Sacerdotum convenientium apud fuum Epifco*
pum,velOrdinarium Dioecefis, in quibus, quod Dioecefi op-
portunum decernitur, velquod damnatam, abrogatur. '

5. AdOecumenica,fiveGenetaliaConciliaEpifcopitan-
qudm primi Ordinis Paftores convocantur: Hi foli funt, qui
Jure proprio, & ordinario fententiam decifivam, tanquam

Judices

f £ IJS ER VIT. 177

Judices pronuntiant afta jubfcribunt. Cum enim Fide-
,les ornnes ad Coneilia yenire poffibije ,aut conveniensnon
fit, eorum Epilcopi vicem o.mniumrepraefentant. ItainCon-
cilio primitivce Ecclefiae Hiero.folymitano federunt ipfi Apo-
ftoli,& SenioresPresby terii: faftaque rerum difquifitione ipfi
foli Apoftoli definiere.Hos autem re prše fen tan tEp i fc op i, qu i -
bus S.Paulus gubernium Ecclcfiarum exprefse committitjin-
deque communi Theologorum fenfu non delegatam ,fed or¬
dinariatu habent poteftatem. Papavero, quando extraur-
bem celebranturConcilia ,non ailiftit in perfona,fed per fuos
Legatos, fpccifice adhoc munusinftruftos, Accedunt fivc
exprivilegio, five ex confuetudine etiam aliae Ecclefiafticae
Perronae,utCardinales,GeneralesOrdinum &c. quibus inter-
dum conceditur fuffragium etiam decifivum cum fubfcriptio-
ne Actorum. Seftarii quoque admittuntur, vel de Hserefi
fufpefti, ut Tuše do dri se rationem exponant. Eratidin mo¬
re olim, ut de Arrjo, Eutyche, aliisque Haerefiarchis ad Con-
cilia admilEis conftat; fed nune veftigia terrent Huffl, & Hie-
ronymi Pragenfis, qui ex ConcilioConftan.tienfi,nec cineres
fuos domum retulerunt, ambo cremati igne,quia in haerefi
fua contumaces. Denique regulam tradit communem
bas c.iis , qu<t fiunt.  Quod ubicunque trafratur de nego-
tio faeculari, excludi non poffe ab interventu Laicos, praefer-
tim Principes,& Rerumpublicarum Moderatores: Ubi enim
metus eft, ne Respublicalasdatur, ibi ejus Praefidemintereflb
convenit.

6.  At ipfa Coneilia Generalia convocandi Poteftas hae nam  —
tempeftate refidet in folo Pontifice. Olim tamen Imperato- dc
res authoritatem convocandi Coneilia,eorumque fanftiones ° pt '
propugnandi robur habuere teftatur faera, & profana hifto-
ria. Propterea enim, ait Ifidorus, Principes faeculi intra F.c- Zabareif.

ita

■ L . ■ '   .J UUA iU

rceditnegligentia Prsefulum Ecclefiaejpraegipue autemPa
J  * 33b b

i fummo ba-
no c. f j.

378  ARCAKORUA£ STATUS

pac> utnotatFelinus: Nonenim rccurritur adbrachium fae-
fa e. quere- cu i are , nifi deficiente potekate Ecclefiakica, Conkantinus
i«undo. Ure M a S nus ‘> cujus tempore primum pok ApoRolos Generale
Concilium Nicaese celebratunvpfe indixit, ipfeprsefedit,ipfe
afta inibi- confirmavit. Idem tradunt de Theodofiis feniore,
& juniorc, ac etiam de Martiano Imperatoribus, quorum pri-
mus convocavit Conkantinopolitanum contra Macedo-
nium; SecundusEphefinum contra Nekorium. TertiusChaU
cedonenfe Concilium contra Eutfchem. Et Cnlanus llib* 3.
de Conciliis cap. 1 6.  fciendum efle, air, quod in Univerfalibns
ofto Conciliis (id ekprimis) Temper invenio Imperatores, &
Judices fiios cum Senatu Primatum habuiffe. Concilia quo-
que a Domino Carolo piiffimo Csefare, more prifcorum Im-
peratorum luper katum Ecclefiarum per totam Galliam ab
5 con _Epifcopis celebratalunt, quorum unum Moguntiae, altermn
«ii.foi.7oo.Rhemis, tertium Turronibus, quartum Cabalonis, quintum
Arelaticongregatumek, & Conkitutiones. quae in fingulis
leginald, Taftas funt, ab Imperatore lunt confirmateC* Et ipd Patre«
Hb.a, Turronenfis Concilii (ut habetur in tom. 3. Concil. Tol. 682.
&refert Arnifseus de Juribus Majčk. lib. 2. c. 6.) refcripsere:
<$uod a  tnnU Principe nobts j unči um fuit , nd JI At ut* Ioca  veni-
mus . Praetereo muka alia.

7. An vero baec perperam a#a,an pfaefcripta,an ufurpa-
ta, an a Pontificibus connivendo diffimulata, aninnovella
Ecclefiatolerata? dilpotent atu, mihi vero lice at boe conclu-
dere; quod extra omnem dubitationis aleam Tit, Concilia efle
fupremum conventum Ecclefiafticorum Praelatorum ex to-
to Orbe congregatorum ob puhlicam Ecclefiče, five kabilien-
dae melius, five deviantis, reformandae caufam. At fihoc
cft7 facile omnis refti amans Politicus concludet, tamlndi-
ftionem,qUam p raefid ium, c o nfirm ati on em q; potius (pe Tiare
ad fummum Pontifieem, qudm quemcunque alium Princi-
pemLaicum, five is fit Rex, autImperator. Etenim nullus
in Orbe Princeps, nec Rex, nec Imperator eum potekate

prše-

f

•t i h m r  m. m

praeefttotiOrbi, ideoquenec univerfalis dici poteft: AtEc-
,člena toto Orbe eft diffufa , Sc  proinde exigit, fupra totius
Orbis Epifcopos, & Praelatos habcre P-raefidem, cumpote-
ftate univerfali in omnia, quaeEcclefiae funt; guafis autemeft
folus, & unicus Pontifex. Eta dim in Veteri teftamento,
quem Tvpum credimusNovi, fummus Sacerdos praefidebat;

& in Concilio primo Apoftolorum Petrus fupremus Paftor,
qui illud indixerat, primus omnium ait Tettullianus, Špiritu
Sanfto inftindus de Nationum vocatione praefatus fuit.

Ipfe exurgens in medio fratrum Poteftatis fupremaemunus !lb - de P ai <
cxercuit, ipfe adis rob ur addidit. Eftque Canon antiquus e ' *
a Socratc relatus, ,non oportcre absque fententia Romani
PontificisDecreta Ecclefiae fanciri. Quod aeguifiimum eft,
ne videlicet poteftas una deftruat alteram; neve Jmperium
infurgat in facerdorium, authoc in illud: Neque attenden-
dum, quod fadum, fcd quod fieri debuit. HabentRegnst
Mundi fuas aetates: habet & Regnum Chrifti fuas, fedhoc
difcrimine, ut quanto hoc antiguius fit, tanto dignius, Sc
ipedabilius refulgeat

8. Hinc nimperatores nonminquam Concilia indixifte,
aut illis praefcdifte Hiftoricorum fide accepimus, mitius intel-
ligi debent ea, quae illi exaggeratius dixere, aut in Ecclefiam li-
vidi, aut gratiae fiiorum Principum avidi. Interea vero verius
eft, Concilia ea omnia, quae v.elnon indlda fuerunt afummo
Pontifice, vel interventu Laicae tantum Poteftatis, vel non ex
pr^efcripto Papae ada, reprobata deinde fuifle; quorum fep-
temintegre, fex inpartemrejeda recenfet fumma Concilio-
rum Caroliani. Interreprobata numcrantur Antiodhenum
primumfub Conftantio Jmperatore Anno falutis 345. in quo
damnatus fuit innocenter Athanafius, Rurfus alterum fub
eodem Conftantio, rebus fe Ecclefiae plus aequo ingerente ;
damnatum fuit Concilium Mediolanenfe Anno 3 54. Ter-
tium Ariminenfe ex eadem ratione Anno 363. in quo pla¬
če Symbolum Fidei mutikcum fuit, OuartumEphefinum

Pbb 2 fub

fgo 4 RC AN 0 RUM S?A TU S

fub Theodofio Juniore Anno 459. Similiter duo Conftanti-
nopolitana unum Anno 728. alterum 754. fub duobus Impc-
ratoribus Iconomachis Leone Ifauro, & Conftantino Co-
pronymo. Septimum fuit inter reprobata, Concilium Pifa-
num, convocatum ah Imperatore, & Rege Galliae eontra Ju-
lium III. Anno 1141. Unde Concilium Pifanum S. Antoninus
conciliabulumdixit. Amphibia, fivepartim reprobata, par- r
tim acceptata fuere Sardicenfe Anno 347. Syrmienfe, quin-
quennio poft Sardicenfe celebratum. Quinifextum Anno
^73. quod inter reprobata potius numerandum, quia fine
Authoritate Pontificis congregatum, & a Sergio Papa dam-
natum, in Canone tamen 82. ab Adriano ratihabitum fuit,
Francofurtenfe a Carolo Magno convocatum. Conftantienfe,
quod praeter ultimas fefliones a Florentino, & Lateranenfi
Conciliis damnatum eft. Bafileenfe eodem modo in Latera¬
nenfi reje&um, eo quod utrobique major Concilio, quam
Papaetribueretur authoritas.

9. Inter approbata vero computantur o&o & decem.
Quorumprimum eftNicaenum, quod Conftantinus Magnus,
non exfe 5  utSozomenus obiter refert, fedut Rufinuslib. 5 *
Cap. 1 . exaftius feribit, ex fententia facerdetum.  Nicaearn
eonvocavit. Apertius Gelafius Cyzicenus lib. 2. ačb Conci-
lii Nicceni. c. 12. ait, fanfta, & magna Generalis Synodus San*
floram Patrum Nicaeae congregatorum, per Hofium Epifcopun)
Civitatis Corduba in Htfpama tenentem lecuni Epijlepi 'Romani,
sum ejusdem fedis Tresbjteris.  Quod tanto verifimilius eft>
quanto certius habemus exEpiftola, quam feripsere Epifco'
pi %yptii ad Felicem II. Scintus in Ni c mu magna Sjnodš
communiter ab omnibus ejje roboratum , non debere absque Ro¬
mano Tontif.ce Concilia celebrari , nec Epifcopos damnari.  Si prač'
fumpferat forte id Conftantinus fub initium Concilii, quia du*
ravit hoc per triennium, in comperto tamen eftillum de-
buifle refipifcere, ex verbis nimirum illis, quibus Rufinus te-
lib. 1. g.i, ftatur, Conftantinum affatum fqiffe Patres Nicseae congrega-

* • --i tos.

LIBER  VIL  3 gr

tos. Deus conftituit vos facerdctes , & poteftatem vsbis dedit
de nobis qtioque judicandi, & ide o nos d vobšs rečic j udic ri¬
mar , id eft, quae ad animam fpedant. Ejusmodi verba prae-
fumptionemauthoritatis in Concilia non denotant, fed fub-
jeftionem,&obedientiam; quamexB. Hodi hortamento di-
dicit, qui, ut S. Athanafius fcribit, Conftantinum graviffimis rn Apolop.
vetbis perftrinxerat, inquiens: Defne quafo, & memineris te z *
mor tulem , reformida diem Judicii , [črva te in.diem tllum pu¬
ram  , ncc de mifceas Ecclefaflicis  , neejue nobis in hoc generc
pracipe, fed potids e a d nobis difce.  Et hoc eft illud poft ex-
ceftum Apoftolorum primum in Chriftianitate Concilium
Nicaeae in Bithynia interventu trecentorum, & ododecim
Epifcoporum celebratum.

10. Alterum Conftantinopolitanum fuit Anno falutis Onuphriu*
381« conftititque ex 150. Patribus: Audoritate Papae, gui” 1 Chrenie ^
eratDamafus, congregatum, expetente id Theodofio fe-
niore. Conjicitur id ex Epiftola Papae Damafi feribentis ad
Epifcopos Africanos; ut noji is Sinodam fine authoritate Fone,

tifcis fieri , non ef Catholicum: nec Epifcopus , nifin  legi tima
Spnodo,&fuo temporeApofolicd vocatione congregatd }  definitivc
damnari potefl. Neque unepudm u/la Concilia rata teguntur ,
non funt fuit a Apofolicd authoritate . In hoc Concilio damnata
fuitHaerefis Macedonii, negantis Spiritus Sandi divinitatem.

11. Anno 439. interventu ducentorum Epifcoporum
Cyrillus Alexandririus ex maadato Papae, usque dum Legati
Pontificii ex urbe venirent, celebravit Concilium Ephefi.

Caufa Concilii fuit Neftorii Epifcopi Conftantinopolitani no*
VaHaerefis, quae Chriftum in duas perfonas dividebat, CyrilIo
contradixitTheodoretus,Neftoriofavens contra unanimejn
Patrum fenfum damnantium Haerefim Neftorii,

12. Viginti poft hoc annis, nimirum anno Domini 451.
Calcedonenfe Concilium, affiftente Martiano Imperatore i
Leone Papa congregatum fuit. Convenerunt eo fexcenti tri-
gintaEpifcopi, Ab his hasrefisEutvchetis Conftantinopolitaru

Bbb 3  Abbatis*

j-g* ARCANORDM STAIIIS

Abbads,&DiofcoriEpifcopiAlexandrini,negantium in Ch-ri-
fto duas naturas, humanam, & divinam damnata fuit. Et
quod Concilium h o c.» authoritate Le on is Papae fačtum, in?
nuit ipfam Concilium, ubi Aft. i. ait. Synodumfacere aufus
eftDiofcorus Alexandrinus Eprfcopus Jine authoritate Apojlo.
lorum fedis, quodnunquam licuit, nunquam fattum e(l  In hoc
Concilio refipuit Theodoretus, feque con junxit Papae Leoni,
anathemadzata prius Neftorii Haerefi. Elujus vedigia etiam
iecutusIbasEpileopusEdefrenus,utcrque reftitutusledi fuse,
licet eorum fcripta in favorem Nc-ftorii, & contra Cyrillum
in hoc ipfo Concilio damnata fuerint.

13. Quintum Generale Concilium, aitEvagrius, indi-
ftum, & congregatum fuit Conftantinopoli «1 Juftiniano fenio?
re, Imperator«, Cathedram Petri tenente Vigilio Romano
Pontifice. Intelligitur autem Juftinianus indixifle, & convo?
caffe Concilium, non quod id propria authoritate feciflet, fed
ex fentenda Vigilii, & Epifcoporum, quorum praeceflit fen-
tentia, ut Imperator confcriberet Patre s, qui forte alias ve?
n ir e renuifient propter crebras fedidones, intuta itinera,
aliasque caufas, nifi eos Imperator fuae voluntatis certiores,
acfecuros reddidiflet. Interfuere huicipfe Imperator cum
i 6 j.  Epifcopis, Praefide Menna, Patriarcha Conltantinopo?
litano, vices agente Vigilii Papae. In hoc Concilio quinque
haeretici Epifcopi convidi, damnad, illommque fede privati
funt; ut feribit Onuphrius in Chronico.

14. Sextum Concilium fuit rurfus jam tertio Conftanti'
nopi celebratum, Anno 680. contra Monotheletas,cui Papae
Agathonis Legati praefederunt, praefente Imperatore Con?
ftantino Pogonato.

15. Septimum Concilium fuitNicaenum fecundum,Anno
787. fub Adriani Papae legatis, &Conftantino Imperatore af
fiftente, ab Epifcopis 450. celebratum contra Iconomachos.

16. OdavumConciliumConftanrinopolitanum quartum,

eelebrarunt 383. Epifcopi Anno 8 fub Adriano fummoPon-

tifice,

LIS ER Pit.  383

tffice, & Bafilio Augufto. In hoc damnatus Photinus, fub-
ftituto in ejus' locum Ignatio, redditoque lacris Imaginibu«
honore-

17. Nonum Concilium eftLateranenfe primum, 3000,
& amplius Epifcoporum, Anno 1122. fub Calixto Papa, Sc
HcnricoV. Imperatore contra Saracenos, prorecuperanda
tena Sanfta.

18. Decimum eft Lateranenfe fecundum, Epifcoporum
mille, Anno 1135. contra Antipapas, tempore Innocentii II*
& Lotharii Imperatoris.

19. Undeciitmm five Lateranenfe tertium, interventa
300. Epifcoporum, pro reformatione Ecclefiae inftitutum ab
Alexandro III. & Friderieo II. Germanise Imperatore.

20. Duodecimum eft rurius Lateranenfe, jam quartb
Anno 1283. Patribus,Pontificatum tenente Innoeentio III, Sc
Imperium prgefatoFriderko,celebratum anno inearnatiVerbi
X2i 5. contra varias haerefes,&pro terraSan&arecuperanda.

21. Decimum tertium ex eadem caufa, & contra- Fride-
ricum Imperatorem Anno 1345. Lugduni eongregatusn ab
Innnocentio IV,

22. Decimum quartum ibidem celebratnm, affidenti-
bus mille Patribus, contra Graecos, tempore Gregorij X. SC
Rudolphi primi Habfpurgici, anno Domini 1274. Quintum*
& decimum erat Viennenfe fub Clemente V. Sc  Henrico VII.

annofalutis 13 n. contra variasHaerefes, interventutreccn-

torum Epifcoporum.

23. Decimum fextumFlorentintim,anno 1438 -Contraer*
res Graecorum, tempore Eugenii Papae, & Alberti Auftriaci.

24. Decimum feptimum quod numeratur Lateranenfe
V. Anno 1517. contra fchifinata, inftru&um fub Pontificibus
Julio II. & Leone X. imperante Maximiliano Auftriaco.

2C. Decimum oftavum, atque in hanc aetatem ultimutn
eftTridentinum Goncilium, eoeptum anno Domini 154^, ac
terminatum 15 6  3. fub tribusPontificibus,Paulo III. Julijo III. &

Pio

? g 4  ARCAttORUM STATUS

Pio IV* & fuceflive imperantibusCarolo V.&poft hujus abdb
cationem, Ferdinandol. utroque Auftriaco. HocConcilium
prsecipue inftitutum fuit contra illius temporis colluviem,
quafi omniumHaerefum, quae primitus in Germania exortae,
jam alias quoque Europaepartes inficiebant. Futuris magis
profpexit,praefentia tollere non potuit, inyeterata nimirum
jamhaerefi, &Germanis Prindpibus plus aequo opimisEc-
clefise beneficiis, & libertati alTvetis.

16 .  Ex recenfitisConciiiis nec numerusPatrum qui foret
necefTarius,necratioconftat,curPontificesneque in primis,
neque in pofterioribus unquam interfuereConciliis ? Adpri-
rnum fufficit, ut innotefcat omnibus m a j o rib u sO rb isPr o vin •
ciis indiftio Concilii, & ut nullus ab eo excludatur Epifcopus,
nndecunque veniat, dummodo non fit interdidus: Si fufpe-
čluseft, audiaturjfed ante approbationem fuam, ad votum
non admittatur. Intervenira autem fi humanitus poflibile
_eft,tenenturomnesEpifcopi, eo tamen difcrimine, ut fi in
Oriente congregetur Concilium, muki adfint Epifcopi ex
Orientalibus Provinciis, paudores, vel aliqui tantum ex Oo
cidentalibus, quos pro aliis fubmittere una cum fuis Legatis
ioIetPontifex. Nec refert, fi vel Orientales omnes,& nullus
.Occidentalis,vel Oceidentales omnes fint, & nullusOrienta*
lis, quod in duobus Conciliisfaftum eft, dummodo adjtaCon-
cilia acceptet, & confirmet fummus Pontifex.

27. Cur vero ipfe Papa non alTiftat extraRomam Conci-
liis,duas fufpicatur caufas Bellarminus. Primo, quia conve-
nire non videtur,ut caput fequaturmembra, fedmembra
potius fequi debeant caput, Cum vero omnia Concilia Ro-
mse inftitui non valeant, neque debeant, fed prout necefii ta«
Ecclefiae pradens, agendorumque ratio, locorum, perlona-
rumque comoditas exigit;ideoPapa per Legatos fungi folitus
fuiteapoteftate,quapraefens efifet-Unde Legati talesin omnl'
bus a&ionibus Concilii primi nominantur, primi fedent,pri¬
mi loquuntur, primi fubfcribunt»& definiunt. Sic legimus in

Conci-

LIBEK VIL  385

Concilio Chalcedonenfi Aft. 3 . Sanftiffimus, acBeatiffimus
Papa, Caput univerfiilisEcecleficeLeo, per nos Legatosfuos
fan&aSy-nodoconfentientePetriApoftoiiprseditusdignitate,
qui Ecclefiae fundamentum, & Petra Fidei, & coeleftis Regni
Janitornuneupatur,£pifcopali dignitateDiofcorumnudavit,
& ab omni facerdotali opere fecit extorrem. Verba haec
omnia authoritate, &potcflate praegnantiafunt, licet per Le¬
gatos prolata.

28 . Alteram eaufam allegat Bellarminus, quia in Con-
ciliis Orientalibus femper interfuit Imperator, aut aliquis
ejus Legatus, & quamvis nec Imperator, necLegatus ejus
praefideret Concilio proprie , ut Judex, tamen praefide-
bat, five antefedebat , quoad locum videlicet materia-
lem; & etiamfi fummus Pontifex ibi fuifiet, adhuc voluif-
fent eo modo prsefidere» ut patet ex Concilio Florentino
in initio, ubi Graeci omnino contendebant, ut infummo
loco eorum federet Imperator, & Pontificem praecede-
ret. At quamvis (profequitur Bellarminus) tolerabile fit,
ut Principes faeculares in Concilio fedeant ante alios Epi-
fcopos, tamen nulla ratione convenit, ut ante ipfum fum-
mumPontificem: ne ergo, vel hoc tolerandum effet, vel
tumultus excitandus; intermifit Pontifex adire ea loca per
fe, fed per Legatos. Ubi Vigilius Papa Conftantinopoli, li¬
cet aftu commorans non tamen adivit Concilium, fed per
Legatos praefedit, & afta Concilii confirmavit. Adeo conftat
ex traditione, ex Confiliorum hiftoria, expraxi Ecclefiae, Ge¬
neralk, & Oecumeniea Concilia Romani Pontificis autho¬
ritate per fe, vel per Legatos habita, conelufa, & confir-
mata fuiflfe: & ubi interfuerunt Conciliis Imperatores, non
interfuiffe , ut Aufrores, ut Praefides, ut Judices, vel Defi-
nitores Concilii; fed ut Defenfores ejusdem, & qui afta
Concilii executioni mandarent; Si vero legitur aliquan-
do fcripfiffe ad Epifcopos, eoque congregaffe, id a Pon¬
če c tifies

$16  :'ARCANORUM STATUS

tifice rogatos feciffe, ut tanquam Ecclefice univerfae Patro*
ni» fuam quoque ad Concilii locum , qui ordinarie in terris
Imperatorum eligebatur, evocandi, ac fecure deducendi Epi-
fcopos, opem, prsefidiaque conferrent, ut videre eft in Epi-
iib.u.c.i6.ftola Svnodali ad Damafum apudNicephorum. Extat Epi-
ftolaTheodofii, & Valentiniani adSynodumEphefinam apud
1, i. c, j*, Bellarminum, ubi legitur : Candidianum praeclarillimumRe-
iigioforum Domefticorum comitcm, ad facram veftram Sy-
nodum abire juffimus; fed ea lege , & conditione, ut cum
quaeftionibus, & controverfiis, quae circa fidei dogmata inei-
dunt, nihil commune habeat. Nefas eft enim, quifanftiffimo-
rum Epifcoporum Concilio infcriptus non eft, illum Ecclefia-
fticis negotiis, & confultationibus immifcere. Unde omnia
Concilia,aut Synodales conventus,ubi authoritate Imperato-
rum, aut aliorum Principum intercefsere, ab Ecclefiarepro-
bati, rejefti, aut plane damnati funt* S. Athanafium in Apo-
logia 2. Eufebianis expoftulantem, audio: Praeclari Eufebia-
ni, inquit ille, quo veritatem, fcriptaque fua cohoneftant, no-
men Synodi fuis aftis praetexunt; cum res ipfa negotium Im-
peratorium, non Synodale haberi debeat, quippe ubi comes
(id eft legatus) praefideat. Quando a condito aevo audituffl
eft? quando judiciumEcclefiae authoritatem fuam ablmpe-
ratore accepit? autquando usguamhocpro judicio agnituifl
eft? Plurimae antehac Synodi fuere, multa Judicia Ecclefiae
babita funt, fed neque Patres iftiusmodi res Principi perfua-
dere conati funt, nec Princeps le in rebus Ecclefiafticis curio-
fum praebuit; Ita Athanafius, & ita eft, mi Princeps, Laici
-quamvis Imperatoria, aut regi a fulgeant poteftate, in Con-
ciliis Jusnullum dicendi, aut decidendihabent,nifi fitres fu£
natura temporalis, & ad ipfius Regis, fmperatoris, velPrin-
cipis munus, ftatum, aut Provinciam fpe&et. Quod ipfufl 1
etiam Papa nequid praetendere in dicafteriis fsecularibus, ni»
fit caufa animae, & falutis aeternas*

S«?. Qu3tl'

LIBER  VIL  3S7

29. Quanta porro authoritas, quantaque fublimitas,at-
qae poteftas fit in Conciliis Oecumenicis, & univerfalibus,
conftat ex quatuor praecipuis praerogadvis. Prima eft; quod,
quidquid in ejusmodi conciliis, vel ad facrofanftam fidem,
vel ad univerfales moreš pertinens, definitum fuerit, errori,
aut falfitati fubjedum, efle non poflit, Talia fiquidem Con-
ciliarepraefentantEcclefiam univerfam Chrifti militantemin
tenis; quid enim magis facere poteft Ecclefia, quam Eccle-
fiae fidelium particulares in unum congregatae per fuos Epi-
fcopos, qui una cum Pontifice, velut Capite conficiunt cor-
pus perfedum, illudque aliud dici non poteft, quam Eccle¬
fia univerfalis, qii3eex promiffione Chrifti, nec errare, nec
falli, nec fubjacere poteft portae Inferorum, de hac dixit
aeterna Veritas, vos audit, me audit. Egovobiscum [um  Luc, 10»
usque ad confummationem ftculi; Špirit us ver it at is docebit  Matih, ul-
omnem veritatem. Amen dico vobis  , qu<ecungue Ugaveritis^ff
fuper terram , erunt ligata , efi in Casio, ubi funt duo vel tres  Matth, 1$,
congregati in nomine me o , ibi ego in medio illorum fum. Si Ec-
clefiam non audierit , fit fibi velut Ethnicus , efi Tublicanus. De-  i, rim. j«
nique Apofiolo contejlante, Ecclefia Del vivi efi columna, efifir-
rnamentum verttatis.  Quidplura ? annonaudaderipfi Apo-
ftoli in plimo Concilio Hierofolpmitano, cui praefedit S. Pe-
trus, dixere. Vi/um efi špiritui Sanffo, efi nobis.  An autem A&or,
Spiritus ifte Sandas fe nune avertet ab Ecclefia noftra? an
concidet columna Dei vivi ? An Ecclefia degenerabit in
errores, quam alias, fi quis non audiat. Ethnicus eft, &
publicanus? an Chriftus Rex nofter, qui invifibiliter incon-
gregatione duorum, vel trium eft, fe feparabit ab uni-
verfis, qui in nomine fuo, luaeque Fidei tuendse, fe ly-
nodaliter congregarunt ? an diffolvet eorum ligaturas, qua-
rum nodum, plusquam Gordianum, repofuit in Coelo? an
Spiritus Veritatis docebit fallere ? an ante tempus nos defe-
ret, qui fuam nobis promifit affiftentiam usque ad finem
naundi ? Ego cum D. Athanafio ajo, & teneo; Verbum

C c c 2 Do-

3 $§ ARCANORUM STATUS'

Domini per cecumenicam fynodum mancc in
aeternum.

30. Secunda Praerogativa eft, quod multi Dočlorum,
ut Adrianus in 4. Quaeft. ultima de confirmat. Gerfon part.
1. de examinant. Doftrin. & alii praecipue Sorbonici & Ultra-
montani, reponant in folo Concilio Generali infallibilitatem
judicii de rebus fidei. Nec propterea injurii funt, in Ponti-
ficis authoritatem,cum ipfe fit Conciliorum oecmnenicoram
praecipuum membrum, Caput, Aučtor, & Praefes. Si tamen
quispiamgeneralem definitionem Papae circa fidem, vel mo¬
reš falfitatiš argueret, in haerefim caderet propter fcandalum,
dc  periculum, cui fenfim fubjicerenturfideles. Excipitrnt ta¬
men graves Do&ores, fi Papa manifeflum errorem intrude-
re conaretur, quod non implicat; tali cafu ceffaret fcanda¬
lum & periculum, quianemo teneturerrantem fequi, velut
Paftorem, fed averfari potius velutLupum indigna molien-
tem, ut jamfupradiximus. Nihilominus tamen fiProviden-
tise divinae oculum, qui indefefse vigilat, ne Sponfa Chrifti
defleftat in devia, expendamus, dicendum videbitur (ut com-
muniter Romani Theologi docent) Papam qua Papam erra-

«erron renonpoffe in decretis fidei univerfalibus, quceEcclefiae,li*
Turre c^e-cet non  P rsev i° Epifcoporum confilio, credendaftatuit. Ovi-
jaataiib. a .lenamque Ecclefia eft, Sc  ejus Paftor Papa, aftum erit de ovi¬
le Ecciefiisb us  ^ fi p a ftor defleftat, bonae oves Paftorife conformant,
*‘ ,u ’ ficut Ecclefia Papae ,* proinde tota Ecclefia cum Papa erran-
te errabit, quod contra divinas Iitteras, Sc  Chrifti promiflio-
nem, fidemque datam fponfae ftiae-

31. Tertia Praerogativa eft: KcetPontifex etlam ut puhli¬
ca perfonaerrare podit non folum in particularibus quseftio-
nibus fafti, cum ejusmodi particularium decifiones non con-
cernentes univerfamEcclefiam, eam inducerenequeat in er¬
rorem: Veram etiamftatuere ejusmodi, quae valde incom-
modare poffent Ecclefiam , abutendo poteftate fua, ut ali-

guan-

L IV ER VIT.  32 ?

quando fakum eft. Attamen plerique tenentDokores Pon-
ficem a nemine judicari, ant deponi pofie, neque ab Augufto
(utperperam, & fine effeku feee-re Henricus, Fridericus, &
Ludovicus Bavarus) neque a Regibus (ut voluit Philippus
RexFranciae) neque ab orani Clero, neque a populo, ut ali-
quando tentatum fuit; Oranium quippe judex a nemine ju-
dicandus. Cum enim poteftatem iuam non ab Ecclefia, aut Rom.Vuk*
Cardinalibus elekoribus, qui folum defignant perfonam, fed sjirefko*
a Chrifio ex vi promifllonis inftitutionisque fakse Petro acce-
perit, confequens eft, ut non eadem excidere, nec per quem»
cunque privari podit, nifi Chrifio permittente, aut auferente.

Quod tamen aliquando accidit per Ecclefiam, quatn reprse-
fentat Conciiium Generale; primo, fi in hserefim notoriam
labatur; fecundo, fiPontificatum refignet, Tertio, fi extrin-
fecusfegerat, ut hsereticum, ideoque Conciiium alium eli-
get. Qua ratione fubmoto Liberio Felix fubftitutus fuit.
Quarto, tempore fchismatis, fi Ecclefia cognofcere non va¬
le at, quis verus Pontifex fit, adelekionem precedit, ut jam
fecit Conciiium Pifanum in fchismate GregoriiXII. & Be¬
nediki XIII ^ &

32. Ex his quidam DD. eruere geftlebant Prserogativam
quartam Conciliorum Generalium, nimirum quod haec fint
fupra rpfum Pontificem, ut fako declaravit Conciiium Pifa¬
num, & Confiantienfe ;  nam Confiantienfi fe ultro fubjecerat
Joannes vigefimus tertius. Quod ipfum Bafileenfe Conciiium
fenfifte manifefium eft: Ubi enim Eugenius Papa hujus dif-
folutionem meditar etur, coeperunttuncPatres congregati in-
ter fe difeutere: an ille hoc, quod unanimiter congregatum
in nomine Domini credebatur, & univerfam Ecclefiam re-
praefentabat, jure diffolvere pofiit. Et quia non pridem Con¬
ciiium Confiantienfe duos Pontifices Gregorium XII. &Be-
nedikumXIII. exauthoraverat, ficque in Ecclefia fchifma in-
gens, & in multos annos metuendum peremerat, vereban-
tur, nec novum rurfus recrudefceret, fi Papa non teneretur

Ccc 3 lege

390 A RC ANO RUM STATUS

kge Concilii: itum eft igitur communibus fuffragiis in cam

fententiam, quod Concilium legitime congregatum , fit

fupra Papam , huncque illius judicio , tan-
quam totius Ecclefiae ftare debere. Verum, quia fi-
cut praefatum, Pilanum & Conftantienfe, ita enim Bafileenfe
Concilium, non omnimode approbatum eft, parum operari
videtur contra abfolutam Pontificis authoritatem, nifi illam
alii graviffimiDoftores omnino Conciliisfubjicerent, exifti*
mantesfrsenumhoc efle, neimmenfaillaPontificum autha-
ritas exorbitare valeat in excentricos, proh! faepe nimis Sa-
crofanftae Ecclefiae, Regnis, Regibusque Chriftanis pernkio-
fos. Etenim non raro folium Petri occupavit fpiritus magis
Eliae, & indifcretus zelus, quam manfuetudo Chrifti; Mam-,
monpotius, quam paupertas Pifcatoris; Rado plus Status,
quam praedicatio Evangelii, veftigia igitur terrent. Si deni*:
queingravifiimiscriminibus, qualia funt haerefis, Simonia,
innocentum perfecutio, diffipatio patrimonii, &c. exleges
plane effent Pontifices, quantis difcriminibus, fcandalis &
perturbationibus obnoxia foret Ecclefia ? Praecavendi Punt
tanti malorum montes, & per facra Concilia obfiftendum
imnaodcratis Pontificum conatibus.

33.. Atcomentahaecmihifunt, nec expeftandum quid-
piam fimile a viris lanfriffimis, quales fuerunt, quamplurimi,
Pontifices. Superi fe ejusmodi difcriminibus interponunt, &
in tempore cohibent tempeftates, naufragiumEcclefiae com*
minantes. Non habet, quod tantopere queratur noftra aetas,
fi animis livor abeft. Concilii Pifani authoritatem multis ex
capitibus dubiam effe tradit S. Antoninus3.p. t, 22. c. Ubi
Pifanum Concilium, conciliabulum  vocat, cum non eflet ali-
cujus eorum, qui fe pro Pontifice gerebant auftoritate con¬
gregatum, nec eratper illud ablatum, fed augmentum fchi-
fma ex duobus nimirum poftea tribus fe pro Papa gerentibu«.
P§rs enioj aliqua tenebatcum Gregork XIV. sferni e omnes

trans :

LIBER VII.  39I

Transmontani; alia fuftinebat Benedifbm; Patres ipfi Ale-
xandrum. Unde Gerion primaparte operum, dePifanoCon-
ciiio firmiter affeverat: Nunguam fuiffe tam rationabilem
& vehementem caufam dubitationibus/icutin ifto (five fchif-
mate, five Conciliabulo) cujus fignum evidens eft varietas
opinionum Do&orum, &inter do&iftlmos & probatiffimos
ex utraque parte: Poteft ergo (concludit idem) illud dici ra-
tionabiliter dubitabile, quod plurimi, & maxime fapientes
dubitabile reputant & prasdicant; haee ille de Concilio Pifa-
no. Quod, vel ex eo evenit, quianon habebat caput, id eft le-
gitimum Pontificem, qui ut judex controverfiarum in tot du-
bitationibus pronuntiafifet fententiam: indeqne conftat Pa-
pam debete effe fupraConcilium. Eodem modo Patres Con-
ftantienfes circa auftoritatem Concilii in quinque fententias
divifi,capite & controverfiarumjudice carebant,ideoque ace-
phalum magis, quam perfečlum & legitimum fuiffe Conei«
Iium,dicendum eft. Licet veroMartinus V, ea, quaepr3efa-
tum Concilium conciliuriter^  id eft, legitime & unanimiter cir¬
ca materias fidei conclufiffet, tata habuerit; perhoc tamen
non alia, quae non conciliariter,  id eft, non unanimiter, non in
competenti loco, non examinatis rebus a&a fuerint, appro-
baffe cenfetur. Unde ftudiose & de induftria, ut teftaturSpon-
danusadAnnum 14x8. NuntiorumPoloniaepetitionemprae-
dičtus Martinus Papa ad ultimam feflionem refervavit, u£
ea occafione fe declararet, quae Concilii decreta ipfc auftori-
tateApoftolica ac fupremaprobaffet, & quae non; nefi an-
tea quidquam de iis agere voluiffet, murmur aliquod, tumul-
tumgue in Patribus excitaffetob ea, quse ambigue deereta
fuiffent,de authoritate ConciliifupraPontificem,utpotepra-
xiantiquiorisEcclefiae&collataeD. Petro, ejusque fucceffo-
ribus poteftati, ipfique demum naturi rei eontraria, qud ea«.
put debet membra regere , non regi d membris.  Ex alia quoque
ratione, quam innuit Joannes XXIII. in Epiftola ad Du-
cem Bituricenfem ?  prsefatum Conftantienfe Coneilium defe-

čtuo«

392  A RC AN O RUM STATUS

ftuofum fuiflfe probatur: Nam in Conciliisgeneralibus fecun-
dumftatuta Ganonum, vis fuffragii five fententisenoncom-
petit, nifi Cardinalibus. Patriarchis, Archiepifcopis Sc  Epifco-
pis, quorum votum requirenda funt in feilionibus publicis .&
non privatis conventiculis: nihilominus quicunque ad hujus-
modi concilia admiffi fuiflent, nullo difcrimineperfonarum
habito, omnium fuffragia, etiamLaicorum, fubtra&is Pršela-
to rum luffragiis r e c ep ta fuer ant, -Sc licet inConciliis fuffragia
debeant elfelibera, nihilominus multse extiterant cavillatio-
nes, St fubornationes per minas Sc terrores ab Imperatore
procedentes, Scc. Concilium quoque Bafileenfe licet pote-
ftate Eugenii legitimč cceptum, authoritatis tamen fuae vires
deperdidit, quam primum Pontificio decreto de eodem dif-
folvendo proterve oblEitit, Sc varia contra Sedem Apoftoli-
cam feditiofe conftituit. Cujus enimauthoritate Concilium
inchoatum, eadem continuatam, St finitum effe debuiffet,
Unde propofitio \\\a,fontifexfubefl Concilio \  non inprincipio,
fed polt diffolutum Pontificis authoritate Concilium emana-
vit, adeoque nullius erat roboris; pracfertim cum omnes
fermeejustemporisfanftiPatres StDoftores illud damnave-
rint» Sanftus Antonius vocat Synngogam Sathant ; S, Joan-
nes Capiftranus Bafdifcoram spe/uucam  ; Lateranenfes Pa-
tres in Oecumenico Lateranenfi Concilio damnant illuch
veluti fchifmaticum, feditiofum, Sc  nullius authoritatis con-
ciliabulum. Immo tota Ecclefia Chriftiana, fafto ipfo de-
claravit, Bafileenfe Concilium nullum fuiffe, cumilla, invito
hoc, Eugenium agnoverit Pontificem verum Sc  legitimum.

34. Aliiverolunt, qui quidem Concilium Oecumenieum
Pontifici praeferunt, fed mitius Sc cum moderatione notabili,
ficque difcurrunt: Papa eft Paftor, caput fingulorum Chri-
ftianorum, Sc fingulorum Ecclefiar,um, fi feorfim fumantur,
non autem totius Ecclefiae fimul congregatae in Concilio ge-
nerali. Tune enim Ecclefia accipit quafi formam quandam
corporis, Sctotapoteftas, quse erat lparfa in variismembris.

tl IS MR m  ‘393

iti unitur, ita ut comparare Papam, cum caeteris Chriftia-
nis feorfim (utnptis, fit comparare membrum nobiliftimum
cum minus nobili: at Papam comparare cum Concilio, fit
comparare partem cum fuo toto, & proinde minus eumma-
jore. Etne dicant Concilium, fine Papa non effe totum per-
fe&um, fed corpus fine capite, addunt (ut refertCardinalis
Bellarminus lib. 2. c. 14,) fecundum fundamentum, ideftfu-
premamEcclefiafticam poteftatem effe tam in Concilio,quam
in Papa; fed in Concilio principalius, immediatius, & im-
mobilius. Dicunt enim Chriftum immediate omncm pote¬
ftatem folvendi & Ugandi tribuiffe Ecclefiae congregatae; &
cum Ecclefia femper duret, immobilem in ea femper mane-
re hanc poteftatem: Quia tamen Ecclefia non femper poteft
manere congregata, & exercere per fe hanc poteftatem, in-
ftituitChriftus fummumPontificem, tanquam inftrumentum
generale ad omnes aftiones Ecclefiae,& in eo pofuit hanc po¬
teftatem , ut eam exerceat, nomine Ecclefiae: Indeque con-
ficiunt, Concilii ScPontificiSjindivifamefte poteftatem,unurn
corpus, unum judicium, unumque fenfum. Quisvero ne-
ger, totum majus effe [ita p »rte ?  Hinc quaeftio haec, un^Pa-
pa fit fupra Concilium?  eadem plane eft, acilla: »a pan fit
major fuo toto.  Quod affirmare, a ratione videtur effe alie-
num, cum principium hoc inter evidentias, & fuppofita Ma-
thematica: Totum majus effe fua part e?  numeretur: Totum
quippe involvit fuas partes. Ideo in Ecclefia congregata,
quam Concilia generalia prae fe ferunt, ficut olimSenatus
Romanus cum fuis Confulibus, & hodie Venetus cum fuo
Duce, ita haec cum fuo Pontifice uno ore & fenfu fanciunt
fuadeereta, quibus contravenire Papanequit, fed quaeuna.
nimiafunt, tanquam remfuamconfirmare, qu3efuffragiisdi-
vifa, decidere, vel amplius expendendum proponere, debet.
Et hoc pafto Concilium oecumenicum& generale effe fupra
Papam aliqui volebant. Recentifflme mihi fundat hanc opi¬
snem Cardinalis Abbas ad S. Gallum differtatione tertia

Odd foL

ARCANORUM STATUS

foL 5 32. inquiens: Quia licet concilium oppofitum Papae, aut
ab ipfo non confirmatum, fit infra Papam, conjunftum tamen
čc  approbatum a Papa, multo perfeftius utiliusque eft, quatn
folum Papae judicium. Nec vero quaeftionem hic efle, cum
citato Eminentiffimo reor, an concilium confirmatum a Pa¬
pa fit infra aut fupra Papam ? haec enim quaeftio eft de nomi-
ne, inftar iilius: an Deus folus fit majus bonum, quamDeus
& Creaturae, Sed an concilium non confirmatum a Papa, im-
mo Papae oppofitum fit fiipra Papam, eique imperare pofiit?
in quam fententiam necego unquam inclinabo, fedcafusfo¬
lum dari pofledico, ubi Conciliis incumbit quaedam inlpe-
ftio, admonitio r & modefta renitentia, non autem judicium,
aut poteftas degradandi,, nifi in cafu haerefeos*

35. Verius tamen eft exr dočtrina tam facri Evangelii,
quam extraditione Apoftolica, & ipsa praxi Ecclefiae, fan-
ftorumque Patrum conformi fenfu; quod per triplicatam
illam metaphoram Tetra , clavium & Paftoris  Divi Petri Po¬
teftas luculenter conftet aSalvatore noftro in univerfam Ec-
clefiam, etiam in congregatam, & non folum inEcclefias
particulares, tradita. Nam fi Petrus, Domino dicente, Pe¬
tra eft, cui innititur fliper inftrufta Ecclefia; quidni Ecclefia
pendebit a Petro, veluti omnis fabricaa fuo fundamento, cui
inaedificata eft, Oaves quoque, ut alibi diximus, Principa¬
lom denotant, & Paftoris munus poteftatem tam direftivam,
qmm coercitivam in oves fibi commiftas infert,- Totum
hoc exhibet Novum Teftamentum (ne dicam de Veteri, ubi
nolentiobedire in Deut. fummiSacerdotis, qualis apud nos
Pont 5 fexeft, ImperiojJudicis decreto,mors ftatuebatur) apud
S.Matthaeum cap, 1 6.  Ubi Chriftus ex fuis difcipulis fcifcita-
batur Vos autem, auern me ejje dicitis ?  Tacentibus omni¬
bus unus furrexit Petrus & conftanter dixit: Tu eft Chrift
Filius Det vivi.  In Epilogo complexus eft totam novi Te-
ftamenti eftentiam : Unde Chriftus beatum dixit : Beatus
et Simon Bar -Jona,  a uta car o & fanguis non revelavit tt-

LltZR riT.  39 $

fed Pater me m, qui inCcelis ejl: dr ego dicotibi :  Notan-
dum \y tibt ; non enim dixit Apoftolis ,non feriioribus,non
difcipulis , noniis , qui illum fequcbantur , fed tihi,  id eft,,iV-
/ro,ad quem dirigebatur fermo : J>aia tu es Petrus, &fuger
bane Tetram adificabo Ecclefiam me ant  ♦ dr gona inferi noto
pravalebunt adverfus eam.:  Et curhoc ultimum ? utique, quia
Petrae, ideft Petro inaedificatafuit : pro cujus fide Chriftus
oravit,ne erroriSatanico contra fidcmille unquam fuccum-
beret, neque congregatio fidelium , quiejus dofrrinamfe-
quuntur. Non poteft errare Ecclefia , non falli concilia, quae
in Petrafundata,,&Petro fuperaedificata funt. Secunda Me-
taphora, apud eundem Evangeliftam, confiftit in clavibus:
j Et tibi dabo claves regni Cfelorum.  Claves iftaenomquomo-
do cunque commiflae funt Petro , fed cum fumma & ab-
foluta poteftate : Etquodcunque ligaveris fuper terram , er it
ligatumdr in Ccelis & quodcunque folveris fuper terram»
erit (olutum &in C a lis.  Quam immenfa haec po.teftas eft,
ubi Coelnm fubjicitur arbitrio Petri! Quam fecura haec po¬
tekaš eft, ubi rogat Chriftus pro Petro, ne unquam defi*
ciat fidesfua!

Tertiam Metaphoram indigitat dile&us 'Domini difci-
pulus capite ultimo .Cumprandiffent dicit Simoni Petro JESUS:
Simon Joannis diligit me plus his ? dicit ei  , etiam Domine,
tu fcis, quia amo te. Dicit ei , pafce agnos meos. Dicit ei
it er um: Simon Joannis diliquis me ? ait illi  , etiam Domine  , tu
fcis  , quža amo te. Dicit ei; pafce agnos meos. Dicit ti ter-
tio : Simon Joannis amas me ? contrijlatus eft Petrus ,qdt»
dixit ei tertio , amas me ? dr dixit ei; Domine tu omnia na¬
fti  » tu fcis , quia amo te. Dixit ei, pafce ovestneas XL\x\  Epi-

fcoporum(loquor cum Bernardo ) cui Apoftolorum, cui fi¬
delium , fic abfolute & indiferete commiflae funt oves ? fi
me amas Petre, pafce oves meas. Habent fibi adfignatos fin-
guli fingulos greges, Petro univerfi funt crediti. Nec mo¬
do ovium,Paftorumille unusomnium Paftor, fivein Con-

D a d 2 ciliis


r ARCANORUM STATUS

ciliis & congregata Ecclefia, five estra Concilra &partlcufa-
ribus Ecclefiis. Unum omnium: Apoftolorum, inquam, Epb
fcoporum, fidelium & credentium omnium. Nequc obftat,
utdiftumfuit, quodPontifcx fit caput Ecclcfise, fequiturque
hujus efle ilkim partemfive membrum: adeoque minus toto,
cum totum fuis partibus jure & natura praeferatur. Argumen-
tum quippe hoe nimium, St ideo nihil probat. Hoc pafta
efTetCapitulum fupra Abbatem,& Synodus fupra Epifcopuin,
& difeipuli fupra Magiftrum. & milites fupra belli Dueem:
quod quam ineptum fit, per fe patet. Aliudenim eftjuris-
diftio, aliud extenfio. Totum majus eft fua parte extenfive,
nonintenfive. Unapars thefauri poteft efle praeftantior,quara
totus thefaurus, Hcet extenfive major fit thefaurus^ Caput
nobilius eft, quam omnia membra corporis, per q.uodillare-
guntur, non hoc per illa. Gapitis officium eft non folum
flngula ac feparata membra gubernare, fed totum & exfin-
gulis membris colle&um corpus. Paucis conftcio omnia cum
Adriani Epiftola in oftavo Synodo aftione feptima: Roma«
num Pontificem de omnium Ecclefiarum Prasfulibus judicaf-
fe legibus, de eo vero quemquam judicafle non legimus.
Nec obftat ultro, quod Concilium de Papa incerto judicet:
Judicium quippe de incerto Papa, non eft judicium de Papa,
cum Papa incertus non fit caput viftbile Ecclefige, quia deil-
to non conftat. Hinc quaeftio oritur; an tamen excipiantur
aliqui cafus, in quibus Concilium Pontifici prsevalet ? Pro*
babiliusvidetur, nullum efle cafum, in quo Papa manens
Papa judicari a eoncilio poflit ? Nam fi deviat, ait Bonifa-
eius VIII. in extY(ivag<tnt unam fančlam^  terrena poteftas, ju-
dicabitur a poteftate ipirituali : fed li deviat ipiritualis mi-
nor, a fuo fuperiore : fi vero fuprema, a folo Deo j non
ab homine poterit judicari. In hoc confenferunt ipfi fum-
miOrbis ImperatoresConftantinus M. CarolusM. Theodo-
fius&c. cum enim Papa Vicarius fit Chrifti in terris, cum
Caput fit totius Ecckfide, cum in ejus poteftate fint claves

LIBER m. ^97

Regni coeleftis, cumille Judexfit fpirituafis univerforum emu
abfolnta jurisdiftione 5 aequum non eft, ut ab alio judicetur,
corripiatur aut mul&etur, quam ab eo r cujus eft Viearius, Sc
a quo potekate m habet folvendi Sc  Ugandi. Si Poteftate*
faecuti a fuis fubditis judieari, pleftique nequeunt ;  minus va-
lebit Poteftas cGeleftis. Et ex hoc conficitur, nunquam Con-
ciliumpraevalere Pontilici, quamdiu certus eft.

3 6.  Aliud videtur fi Papa dubius eft, fi in fchifmate ele-
ftus, aut non conftatexpluribus eleftis, quis verus fit ? Quia
Papa debet eflfe caput vifibile, &Eccleficecert6 eonftare de
fuo Paftore Sc  Reftore. Fuiffe autcm in Ecclefia fehifinata,
proh dolor! plus quam in comperto eft. Platina folus enu-
meratusque adAnnum 143 9- fchifmata in Ecclefia viginti Sc
feptem, ubi externa facie biceps, tiiceps Sc  multiceps, appa¬
re bat Ecclefia Dei. Verum ejusmodi fehifinata non funt fem-
per conjunftahaerefi, licet inveterata fchifmata aliquando in
haerefim ob perfriftam contumaciam abire foleanc. Core,
Dathan & Abyron invaferunt Sacerdotium eitra novae fečlge
introdučhonem : Et pofterioribus asvis Antipapse, etiamfi
fint fchifmatici, non tamen inde haeretici judicantur. Eccle¬
fia congregatae, five Concilio Epifcoporum de his competit
judicium: Quia dubio Pontifice vaeat fedes, Sc de nullo con-
ftat Pontifice, nulli proinde alteri, quam Ecclefiae tali cafit,
eongruit judicium. Sic fchiftna quartum inter Laurentium Sc
Symaehum compofitum fuit per Synodum Epifcoporum
Ravennae habitum, in praefentia Gothorum Regis Theodori-
ci, confirmato Symacho, Sc repudiato Laurentio. Sic inter
duos Antipapas Pafchalem & Theodorum elegit Glerus Ro-
manus Sergium. Anno 1045. ex  Ottonis folieitudine coit-
gregata Romani Cleri Synodus tres Antipapas exauthora-
vit, & fubftituit ex Germania Epifcopum Bambergenfem
diftum Clementemll, Benedifrus etiam XI. Antipapa a Gle-
ro fuit depofitus, fuffefto in ejus locum Gerardo EpifcCpo
Florentino, qui fuit Nicolaus II. Pariter in Con$ilio Man-

3 tuan@

? 98  ARCAKO RUM STATUS

tuano Anno 1061. fedeprivaruntPatresHonorium,aLongG-
bardiae Epifcopis intrufum, & Alexandrum II. legitimum judi-
carunt. Omnia in Ecclefia fchifinata, quorum aliqua diutur-
na fuerunt,velmanifeft:o interventu diyinaeProvidefitiae,im'
mifsa, uni vel alteri ex aemulis morte , Topita funt; vel inter-
pofitioneImperatorunn,praecipue OttonisMagni proTcriptis
illegitimis competitoribus extinfta; vel per faeras Synodos,
quod aequifiimum erat,deelarata.&: compofita. Nequeunt
cjusmodi extingui, nifiper aliquem Judicem, quin.ee Impe¬
rator, nec Rex (licet Uti aliquando fupplebant) nec ullus alius
efrepoteft,quafoja Ecclefia perEpifcopos univerfim congre-
gata, quae fedesefi: ve.ritatis ,& columna Dei vivi,ut gentiiim
Dočtoream appellat,

37, PapaHaereticus fubjicitur judicio Ecclefiae fiveCon-
cilii: verum non ut pontifex,Ced qui fuit Pontifex, & tališ efle
defiitperfe, propter heraefim. Amifsa quippe fide Papa non
ampliusefteaput Ecclefiae, adeoque non exercet in ipfum
luam auftoritatem Ecclefia, Ted ineum,quem credit efle hae-
retieum, ovemque marcidam extra ovile palantem. V.enim
divinaeprovidentiae evidenti hoefigno gaudemus, quod ex
tanto nurnero RomanorumPontificum, nullus,qui legitimus
fuit, a fide Catholica palamdefecifle legatur. D'm\Legitmus:
Quia funt quidam potius abImperatoriDus,quamConciliis af-
fumpti,judicati,depofiti,at omnes illi fuerunt vel intrufi,utSyl‘
verius,Vigilius,Leo VIII. vel perTyrannidem praecipue Impe*
ratorum ejefti,utLibedus,Joannes XII, vel dubii,vel non ele-
fti,fed tolerati,aut ultro Te abdicantesPontificatu,utGregori-
usVI.Ejusmodi non contaminantcandorem fanftaeSedis,quh
velindignifueruntfede,uthaerctici velnonlegitimeekdiijVf^
per vim & injuriam ex folio eječti.Hic aute quaeit 3 o eftdePon-
tificib 9  legitimis,iisve de haerefi eondemnatis,quorum praeter
Marcellinum,qui idolis thus quide adolevit,fed poftea in Te f€*
greflj ab idolis abitinuit,vix alius fuit, quide haerefi convičtuS
fuiffet,& iftum tamenSynodusSuedana condemnare erubuit:

LIBER ril.  3 99

ut videre eft in A£E Concilii. Quia prima fedes non folum d
nemine judicatur, fed etiam alibi jam dičlum eft, quod ipfa
Concilia fe authoritati & difpofitioni Pontifieum fubjecerint
fafto & Jure; adftipulantibus etiam fanftis Patribus & primis
Ecclefiae Dottoribus, qui Romanum Pontiftcem fupremum
& unicum controverfiarum fidei Judicem &Arbitrum ultro
eonfeffi funt. Oravit Chriftus pro Petro, utnunquam de-
ficeretin fide; Oravit una pro ejus fuccefforibus, q.uia Eccle-
fia, quam nulli errori obnoxiam habere voluit, non defiit
cumPetro, fed perfeverat immobilis cum iftius fucceflori-
bus. De uno Liberio parumper digrefto legkur, licetmagis
fuerit fufpicio, quam certitudo erroris. Odio enim, non Ca-
tholicorum, fed ArianorumEpifcoporum fede facra Apofto-
lica deturbatum fcimus, revocatum poftea, haerefi Arianae,
five ex metu,five ex refpettu & reverentia erga Imperatorem
Conftantium, quod illum ab exilia revocaflet, favifle fufpi-
camur. Quia vero deincepsrejettoFelice, confianterin fede
Apoftoliea visit & devixit; infuper atteftante Platina, quam
plurimaRomae pia loca erexit, neque ad preces Conftantii
Athanafium damnare voluit, propter quam ipfam caufam fuit
ablmperatoreinThraciam relegatus, liceb.it in partem mc-
liorem, interpretari dubiam famam.

38. Concilio fubjicitur Papa invalide elečlus. Dixi in¬
valide:  vel ab iis, qui Jus eligendi non habent: vel per defe-
ftum confenfus in elefto, vel per Simoniam, quae jure Cano-
nico aequiparatur haerefi: vel praeter formam Canonicam,
a Jure praefcriptam. Licet enim Papa ele&us omni jure hu¬
mano major eft ; Eleftio tamen ejus juri Canonico fubjicitur.
Tali cafu non judicat Concilium de Papa, ut Papa, fed de de-
feftu legitimae elečtionis, per quam fit Papa, & fecus non
cenfetur elfe Papa.

3 9. In definitione myfteriorum fidei, fi Papa differret ab
opinione omniurn Patrum Concilii, non paucorum, vel plu-
rium, tali cafuAuftoritatisConcilii direftiva major efiet,quam

Ponti-

Jjbo jikCAKORUM STATUS

Pontificis folius. EdideoSanfti Patres,licetPrimatum, & ab«
lolutam poteftatem definiendi res fidei, Pontifici attribuant,
nihilominus faspe memorant, Conciiia effe neceffaria. Hinc
cum caufa aliqua concernens fidem valde gravis elTet, utea
fine Conciiio generali non facile difcuti & definiri poffet, tune
videtur obligari Pontifex Concilium convocare, & cum eo
remdecidere, nonquidemfecundummajora, fed fecundum
faniora: nullatenus tamen ab omnibus fefeparare; quia te-
meritas quaedam eifet omnibus idem fenti entibus fe oppone-
re, atque alias fupponeretur, non omnem diligendam adhi-
buifie, quam tamen adhibere debet, quia affiftentia Spiritus
Sanfti non excluditdiligendam difeutiendi, immo potius exi-
gitexattum examenrerum ad fidem pertinentium, quae nulla
ratione facilius & tutius, quam per Conciiia Oecumenica, ubi
totilluminati viri conveniunt, difeutiuntur, declarantur & de-
ciduntur. Ut S. Papa, Leo Magnus, gloriatur ad Flavianum
Epift. 16.  feribens: Gloriamur in Domino, qui nullumnos in
noftris Fratribus defiderium fentire permifit, fed quae noftro
prius minifterio definierat, univ.erfae Fraternitatis firmavit
aifenfu, ut vere aprodiifle oftenderet, quod prius ab omnium
fede firmatum, totius orbis fiduciam recepiffet, Sic tuto pro*
ceditur, & tanto libentius ab orbe Chriftrano percipitur«
quanto univerfaliori Patrum confenfu concluditur.

40. Incumbit quoqueConciliis generalibus gravesPon-
tifieum exceflus praevenire, avertere, non tamen excefluum
Authores tollere, aut deponere, fed ferre velut imbrem ma*
lum, doneč pertranfeat: Non eos tamen exceffusintelligo>
qui in ruinam tantum perfonalem Pontificum vergunt; haeC
enim ferre,diffimulare,fatius eft: fed eos,qui manifeftam fan-
čtaeEcclefiae irrogant perniciem,& diferiminibus extremis ob-
jiciunt: UtfiPapavi, autlegibusinjuftelatis, aut alioquovis
modoEcclefiam deftruereniteretur: utfilupino lethargore-
rum divinarum, ScpraedicationeEvangelii intermifsa fenfnfl
filvefcere finceret fideles & generare haerefes ; fi thefaurosEc-

6  “ - clefi^

Zliti Zil

clefiae, Rpatrimonium Chrifti diftraheret, tune enlmmonerl
valebit, & fi adhortamentanonproficiantetiamarmis&bel-
lo coerceri poffunt. Quia ubi illegitima eft offenfio, ibi eft
legitima defenfio de Jure naturae: Non refiftitur Pontifici, fed
ejus injuftse invafioni. Papa, ut Papa, nihilinvadit, quodEc-
clefiae eft, nec, in qua talem, Ecclefia exercet jurisdičtionem,
fed qua in ufurpatorem rerumEcclefiae, & quidem exprse-
cepto naturali defenftonis, a quo Pontifex eximi nonpoteft,
cum fitipfe juri naturali fubječtus. Multum denique Ponti-
ficii muneris fplendefcit meritum, ubi fic furnma Apoftola-
tus fervatur Authoritas, ut in nullo inferiorum puteturim-
minuta libertas. Quaequae humana funt, fragilitati funt ob-
noxia, &inquemeunque cudere poffunt Pontificem: fedEc-
clefiae cura, Patrumque folicitudo effe debet, ne morbus, qui
a capite incipit, totum pervadat Ecclefiae corpus. Poteftas
enim omnis data eft capiti in aedificationem, non indeftru-
čtionemEcclefiae & membrorum.

CAPUT XXII.

Caufe dijftdii inter Sacerdotium

& /mperium.

Q Uantum excruciabatur Rebecca, cum gemelli ejus colll*
derentur in utero, ipfa fuis verbis exprimit: Si fic mihi
futurumerat , quid neceffe fnit concipere?  Sančta Mater Eccle¬
fia duos geftat gemellos in fuo gremio: Sacerdotalem nimi-
rum poteftatem, &ImperialemfiveRegaiem: ah! quam in-
gemifcia illa,dumiftce inter fe colluftantur! Quid juvatfoecun-
dam effe prole tam divina, tam augufta, fi fe invicem extin-
guat & confumat. Graviffima funt verba S. Ambrofii: T»-

E e e lerabiiim

'AtLCANORllM STATUS

lercihiliut Te us j udi c at Infidelcm in te gr um T  quam It de lem dL
•vifum*  Typushujus eft in fcriptura Samaria & Jerufalem:
huic promifitmifericordiam Omnipotens, illi negavit ex va-
ticinio OfeaeProphetae, capiteprimo; lieet illa dimidiipecca-
torum hujus  rcanon fuerit: Jerufalem autem, atteftante Pro-
pheta Ezechiele, capite 1 6. vicit eam,  ul eft, Samariam, {čelen.
&w.Qccidentis & OrientisOrbem infpice: Quam difparutri-
uscjue fors! quam felix ifte, quam infelix ille! gloriatur Oriens,
ubi luget Occidens: & tamen Chriftianus eft ifte, ille Machu-
jnetanus.. Verum equidem eft: at coneors eft ifte, di vifus ille*
Concors & Oriens fide, & Regimine; divifus & OccidensRe-
ligione, & rmperio* Religione  r ob tot, & multigenas ftaere-
fes, & feclas, quae fane tantum felicitati publicae officiunr,
quantum Chriftianitatem dividunt, & confundunt. Imperioi
ob totiesiterata, Topita, & rurfus renovata diffidia, quae olira
intercefsere inter Sacerdotium, Stlmperium, inter Ecclefise,
& Regni jura. O f quam lugubre eft, memmiffe eorum tem¬
peram, ubi Tui non potentes Caefores, & Reges, cum Au-
thoritateEcclefiae divlnitus data collidebantur: vel plus aequo
vehementes Pontifices /piritu agebantur Elias, & obliti man-
fuetudinis Apoftolieae, infultabant potius Regnis, & Regibus,
quam eos monebant in ofculo pacis, & vi/ceribus Charitatis.
Gblivioni detur memoria tot fchi/matum Novati contra S.
Cornelium, Felicis contra S. Liberium, Urficini contra S. Da-
mafum, Eulalii contra Papam Bonifacium,Laurentii cujusdaffl
€ontraS.Simachum,Papam,DiofcoricontraBonifaciumir.Vi-
gilii contraS.Sylverium,Pafchalis contraSergium,Conftantihi
Patri are h se contra Stephanum, Sifinnii contra Eugenium t
Anaftafii contra Benediftum IIL Sergii contra Fonnofum,
Chriftophori contra Leonem V. Leonis VIII, contra Joan.XH*
& Bene diftum IV. Bonifacii VT. contra Benedičlum V. Boni-
facii VIJ. contraBenediflumVT. & JoannemXI V. JoannisXVF
contra Gregorium V. Certi GregoriicontraBencdičtumVft-
Sjlveftri III, contra Benediftum VIII, Benediki X. contra Ni-

colauin

LIBER ril,  405

colaumll. HonorHII, contra Allexandnim H. ClementisHI.
contra S. Gregorium VII. Gregorij VIII. contra Gelafiumfl.
Anacletill. contra InnocentinmIII.Viftoris V. Pafchalis IIP
Calixti III. contra Alexandrum III. Cardinalium Franciae r quo-
rum erant dnodecim contra Urbanum VI.Felicis contra Eu-
genium IV. Henrici VIII. Regis Angliae contra faeram Ro¬
manam fedem: quod etiamnum durat cum tanto animarum
difpendio. Quis fine gemitu recordabitur Romae, faeri Apo-
ftolicifolii,urbis,&:Refidentiae,toties a Gothis & Vanda-
lis,neque folum a fuismet advocatis Imperatoribns,fed ab
ipfis etiam fuis domefticis Romanis Civibus vaftatse, depo-
pulatae, defolatae, incarceratis infuper Pontificibus,vel in exi-
lium aftis. MiferetmeminifTe tantorumlmperatorum , Re-
gum, & Principum,nomen etiam habentium Chriftianiffi-
morum, Catholicorum, Apoftolicorum Scc.Sc c. qui a diver-
fis Pontificibus diris devoti, ab Ecclefia per cenfuras publicas
fcgregatijRegnis,& Principatibusexuti,inniundi fabulam,
auc potius Tragoediam exhibiti. Obfiterentur,inqiTam,hsec,
Sc  pacis Alcyonia fuccedant tempeftuofis illis temporibus:
Nos interim enarrabimus tantorum diffidiorum caufas, 8c
ferme ad quinque omnes reducemus.

2 . Prima  fuit,quod Pontificii ja&arentjmperium pofllderi
ab Imperatoribns, quafi precario, Sc  beneficio fedis Apofto-
licae. Altera:  Bona ipfa,quae Patrimonium D.Petri conficiunt,
Ecclefiae Romanae abfoluto jure deberi donatione tam D.
Conftantini, quam primoram Occidentis Regum, Sc  Impera-
torum,Pipini,CaroliM.LudoviciSanfti &c.reipsa Dominium
Italiae,quod ex arcano publicae quietis,fublatisCsefarum Prse-
feftis, fibi competere exiftimabant Pontifices. Tcrtia:  Ele-
ftio, confirmatio, degradatio Pontificum, Jusque convocan-
dorum Conciliorum, quod fibi vel ex integro, vel duntaxat
in partem, arrogabant Imperatores. guarta  caufa compre-
hendebat Inveftituras Epifcoporum per Virgam , & annu-
lum,quas fuppofito fupremo Sacerdotio, partim de antiguo.

4 0 4  ARCANORllM status

utja&abant, more, partim ex privilegio Pontificum Impera-
tores conferebant. guinta  erat ab Imperatoribus & Prind-
pibus laicis praetenfa inftantia, five Jurisdiftio in Clericos; ab
aliquibus femper, & abfolute, ab aliis vero tantum in certis
eafibus prafticata. Ifti funt quinque originarii fontes, ex q.ui-
bus tanti procellarumflu&us olim erumpebant inlmperium,
&Sacerdotium: nec quievittempeftas, nifiad fcEculumXIIf.
ubidomusAuftriacaferenitate lua illuftrare coepit imperium
&EceIefiam, pulfis undequaque diffidentiae umbris, induxit-
que malaciam pacis & concordiae,inter utramque poteftatem
Ecclefiafticam, & faecularem, cura moderamine utriusqueju-
rium, atque omnemlmperii fuitamlongae vi felicitatem in
Religione potius, pietate, & reda agendi ratione fundavit,
cjuam in ambitione, fuorumque commodorum, & Jurium
pertinaci quaeftu: abipfa nimirumtot faeculorum experien*
tia praedeceftbrumq; damnis & excidiis fatis edočla, non efle
confilium contra Dominum, StChriftum ejus, neque Navicu-
lam Petri, licet tot immanibus fluftibus. Sc  procellis, quot
hucusque ab Occidente, &Septemtrione irruentibus perfe*
cutionibus obrutam, unquam fiibrnergipotuifTe,No.eticatti
reprcefentansCymbam,qu3e intotiusMundiCataclysmo ena-
tavit deluper feliciter, cuique Deus per Prophetam Ifaiam
cap. 54.promifit: SicutindiebusNoeiftudmihi eft, cuijura*
vi; ne inducerem aquas diluviiultrafuper terram: ficjuravi
ut non irafear: Montes enim commo vebuntur, & colles con-
tremifcent, mifericordia autem mea non recedet a te (id eft,
ab Ecclefia) & fcedus pacis mere non movebitur, dixit mifera-
tor tuus Dominus. Poteft Ecclefia turbari flu&ibus, fed quia
Antenna ejus eft Chriftus, nequaquam mergi,

3.: Porrocaufaspreefatas fpecialiusfcrutemuseorumcj;
exitus videamus. Ex prima igitur caufa fubortum eft difti-
dium circa Annum 1158. ut conftat exEpiftola Adriani Pon*
tificis adEpifcopos Germaniae exarata» ubi Papa in fequent«n
gaodujin centra EridericuK) prirnum /Epcbarbum concjuerE

tur >

LIH E R VIL  40 f

tar: Cum litterae noftraelegerentur, accepta occafione cu-
jusdam verbi, quod ipfarum litterarnm feries continebat,
infigne videlicet coron/t bencficium tibi contulimus , in tantam
commotionem exarfit (fcilicetFridericus Imperator) ut con-
vitia, quae in nos, & legatos noftros dicitur, conjeciffe, &
qunm inhonefte ipfos A praefentia fua recedere, ac de terra
fua veiociter exire eompulerit; & audire opprobrium, & la-
mentabile fit referre. Eis autem ab ipfius praefentia exceden-
tibus, faflo, edifto, ne aliquis de Regno veftro ad Apoftoli-
cam (edem accedat, per omnes fines regni Cuftodes dici-
turpotuiffe, qui eos, qui ad Apoftolicam fedem venire
voluerint, violenter debeant revocare. Ita Pontifex apudRa-
devieum, & veriflime quidem: Nam cum a Reinaldo S. Im-
perii Cancellario, in puhlico Caefaris, & Principom Imperii
confefiuPontificiae litterae legerentur, fufpicatifuntaffiden-
tes Principes ex tenore illarum, quod Papa Adrianuslmpe-
rium clientelare efle exiftimet, cum dicat: Roman a  fedis ejfe
beneficium,  Quam interpretationem tanto magis fibi impri-
mebant, qoanto incautins unus ex legatis, inillo Optimatum
fuper leriione litterarum exorto ftrepitu, aufus fit dicere:
* efuo ergo balet Impcrium , Ji d Domino Rapd non balet ?  Acce-
debat fufpicioni veridica piftura in PalatioLateranenfi, quae
exprimebat aftum Coronationis Lotarii Imperatoris, cum.
inferiptione:

%ex venit ante fores , jurans prim urbis bonores ,

Hoji bomo fit Papa, (umit quodant e coronam.

Et haud pariim deerat indignntione commotis Principibus,'
quinOttoPalatinus e vaginato mucrone,nifi ipfeFridericus im-
pediiflet, Legatorum immunitatemcontra jus Gentium vio-
laffet. Interea fremebat Caefar fuccenfusPapce, tam ex fini,
ftre interpretata Papali Epiftola , quam exLotharii piftura:
Unde reprehenfis, & indecore dimiffis Legatis, graviter que-
ftus eft apucl Ordines, & Principes Imperii de injuria fibi il-
lata ab Adriano, quem bello aggredi, cujus tamen caufam

E e e j facer-

406  AR C ANO RUM STATUS

facerdotibusexaminandamcommrferat,geftiebat. Intcr c as¬
ter a autem dicebat. A pi&ura coepit: ad icripturam a piftu-
raproceflitrScripturainauthoritatem prodire conatur: non
patiemur , non fuftinebimus: coronam porius ponemus s
quamImperiiCoronamuna nobifcum ficdeponi confentia-
mus : pifturse deleantur, fcripturae retrattentur, utinter Re-
gnum, & Sacerdotium pax fiat.

4.DilIidium attamen hoc extempIo compofitum fuit,quip-
pe Pontifex publicis litteris, longe aliter, ac Imperiales fufpi-
carentur,mentisfusecandorem Caefari conteftatus eft.Pras-
mifsa quippehonorificalegatione duorum Cardinaliumala-
tere, itarcripfitlmperatori: Occafione cujusdam verbi,quod
eft beneficium , tuus animus (ficut dicitur) eft coimnotus,
quodutique nedum tanti viri,fedneccujuslibet minorisani-
mum merito commoviflet, licet enim hoc nomen. quod eft
beneficium,  apud quosdam in aliafignificatione, quam exira-
pofitione habeat,aflumptum , ubi tamenineafignificatione
accipiendum fuerat, quam nos ipfi pofuimus, & quam ex in-
ftitutionefuanofciturretinere. Hoc enim nomen ex bono,&
fačfo  eft editum, Sc diciturbeneficium  apud nos, non feuduffl,
fed bonum factum.  In qua fignificatione in univerfo facra:
Scripturae corpore invenitur, ubi ex beneficio Dei,nontan-
qukn exfeudo,fed velut exbenedi&ione,&bono fafto ipfius
gubernari dicimur, Sc nutriri. Et tua quidem magnificentia
liquidorecognofcit, quod nos ita bene Sc honorifice Impe*
rialis dignitatis Infigne tuo capiti impofuimus, ut bonum fo
it um  valeat, ab omnibus judicari. Unde quod quidam ver*
bum hoc, & illud fcilicet contulimus tibi Infigne Imperialis sort¬
na  , a fenfu fuo vifi funt ad alium retorquere; non ex merita
caufie ,fed de voluntate propria, Sc  illorum fuggeftione,
pacem Regni, & Eccleiiae nullatenus diligunt , hoc ege-
runt. Per hoc enim vocabulum, contulimus , nil aliud intel-
ieximus, nifi quod fuperius dičlum eft , itnpofumus Scc.
Ledis hisce litteris, ulteriora benevolentiaePontificiae inCae-

farem?

liber  m , 407

farerrr, & Fmperium officia, eleganti & fubmifsa expreffione
Legati' oretenus depofuerunt, Quibus ait Radevicus cap.
23. ad nutum Imperatoris, & per omniabenč refpondend-
bus, Praefulemque Romanum in nullo Imperiali dignitati de--
rogare, fed honorem, Sc  Juffitiam Imperii Temper iilibatam
Confervare pollicentibus, Imperator Fridericus pacem, &
amicitiam tam fiimmoPcntifici, quam omni CleroRomano
rmpertik , eamque figno pacis, Sc  ofculo, abfentibus per
prsefentes deftinavit.

5» Profeftd,finihilaliudpro le Caefaresallegare polTent,
Tufficere videtur haec Pontificis declaratia, quae clientelam
©mnemexcludit, atque Imperatorem non faeit bominem li~
gium  Papse, aut ex feudo Vafallum Ecclefiae^ut forte Reg e m
Neapolis, Sc  Siciliss: Sed abfblutum, & independentem re-
eognofcit Prineipem, & Imperatorem. Interes muki alii, tam
Pontifiees,quam Pontificis potefiatis fautores conftanter ad-
huc affeverant, ImperiumOccidentis dependere aPapa, pofi-
fiderique ab Imperatoribus ejus bencficio, utpote qui pote-
fiatem habet jam eleftos confirmandi, etiamfi caufa fubeft,
rejiciendi, imrno aliquando (ut in difcrimine fuffragiorum,
vet difcordiaElečtorum) per fe nominandij Sc  adfolium eve-
hendi. Sic Joannes XXIL Ludovicum Bavarum, & Frideri-
cum Auftriacum de Impcrio contendentes ad Sediš Apofio-
licae judicium citavit. Sic Clemens IV.. Imperij Vicarium
in Italia abrogavit, fibique vacante Imperio oranem ejus ju-
risdiftionem, Regimen, Sc  difpofitionem puhlico Edifto at^
tribuit. Qus omnia expreflit InnocentiusIII. in c. 34, Ve-
ner dilem de Ele cit on e : Ubi infra ad Ducem Laringiaeita fcri-
pfit:VerumillisPrincipibusJus,&poteftatem eligendiRegem,
in Imperatorem poftmodum promovendum,recognofcimus
(ut debemus) ad quos de Jure, Sc  antiqua confuetudine no-
fcitur pertinere, praefertim, cumadeos jus, &potefias hu-
jusmodi ab Apoftolica Sede pervenit, quse Romanum Impe-
dum in perfonam Magnifici Domini Caroli a Grsecis tranftu-

lit

40§ ARCANORUM STATUS

litin Germanos. Sed & Principes recognofcere debenf, &
utique recognofcunt, ficut iidem in noftra recognovere prae-
fentia, quod Jus, & authoritas examinandi perfonam eleftam
mRegem, & promcvendam ad Imperium, adnos fpeftat,
qui eum inungimus, confecramus, & coronamus. Eft enim
generaliter, & regulariterobfervatum, ut ad eum examinatio
perfonaepertineat, ad quem impofitio manus fpečlat. Nun-
quid enim fiPrincipes non folutn in difcordia,fed etiam in con-
cordia facrilegum quemcunque, vel excommunicatum, hae-
reticum,paganum, fatuum, vel Tyrannumeligerent; nosin-
ungere, confecrare, & coronare hominem ejusmodi debere-
mus'? Abfit omnino. Quod autem in eleftione, eum Princi-
pum vota dividuntur, poft admonitionem, & expečlationem
alteri partium favere poflimus, maxitne poftquam a nobis un-
ftio, confecratio, & coronatio poftulantur, Nunquid enim fi
Principes admoniti, expečlati, velnonpotuerunt, velnolue-
runt inunumpropofitumconvenire, Sedeš ApoftolicaAdvo-
cato, & defenfore carebit, eorumque culpa ipii redundabit in
poenam ? Sciunt enim Principes, quod eum Lotharius,&Con-
radus, in difcordiafuiflentelefti, Romanus Pontifexcorona-
vitLotharium, &ipfe Imperium obtinuit confecratus : ItaPa-
pa!nnocentius.Extat quoqueMonitoriumJoamnis XXII. Pap£
in LudovicumBavarum: ubi inter caetera conftanter afleve-
rat, adfepertinere perfonae Caefaris examinationem, appro*
bationem, reprobationem, admiffionem, repulfionem; ut
videre eft apud Palatium lib. 34. c. 2. ubi Papa ait: Reges ele-
čk>s non efte habendos pro Regibus,nec Reges etiam nomi-
nandos, nifi, & quousque diftam ele&ionem, & perfonam
ipfius per Sedem Apoftoiicam approbari contigerit & c. Inte-
rim carpebantmulti temeritatemPapae, quafiinLudovicumj
Caefarem jam eleftum,& eum Fridericolmperii acmulo,com-
pofitumaliquid Juriš haberet Papa,conftabant exempla Con-
radi, & Lotharii, Philippi, & Ottonis, Richardi, & Alphonfi>
Adolphi, & Alberti,qui omnes quantumvis in difcordia eledi?

- Regio

LIBER VIL  409

Regio tamen titulo, doneč controvcrfiaponerctur, ufi funt
fruftra contradicente Pontifice. Quemadmodum etiam vi-
venteLudovico Bavaro,quemPapaImperiodejecerat, atquc
in ejus locumCarolumlV. fuffecerat; tulit quldem Carolus
nomen Caefaris, non autem Imperium: Mortuoautem Lu-
dovico, tune Eleftores Imperii fuum jus effe creandi Caefa-
rem contendentes, reprobarunt Carolum tanquam a Pon¬
tifice intrufum; dc  Eduardum Angliae Regem, & poft hunc
Gtintherum in Imperatores elegerunt,* verid nedum Ponti-
fices crearent Caefares, etiam ipfum Imperium ufurparent,
fuaeque poteftatis facerent.

6 .  Verum moderno jure, & more, ficutnon corona-
tus a Papa cenfetur tamen verus Imperator, dummodo iti
Imperio rite ab ofto viris eleftus&ab Epifcopis, quibus pcc
auream Bullam hoc munus competit, inun&us, & confecra-
tus fuerit. Ita etiam nullo plane modo, quo ad luas proprias
funčliones dependet Imperium a Sacerdotio, vel Imperatoi!
a Pontifice. Quod clariffime Senatus illud confultum omnium
Ele&orum, Principum, 8 t Ordinum S. Imperii Anno 1338-
Francofurti declaravit, illudque producit Bzovius lib.3. his
ferme verbis: Licet jura utriusqne Teftamenti manifefte de-
clarentlmperialem dignitatem. & poteftatem immediate k
Filio Dei ab antiquo procefllfle, &DeumperImperatorem,
&Reges mundi Jura, & humano generi aperte tribuiflfe z
&quod Imperator ex fola eleftione eorum, ad quosperti-
net, verus efficiatur Imperator, nec alicujus alterius egeat
confirmatione, feu approbatione; quoniam in terris quoad
temporalia, non habet fuperiorem, fed eidem gentes fub-
funt, &Nationes: & ipfe nofter Dominus JESUS Chriftus
mandavit, quae funt Dei Deo, & quae funt Csefaris Caefari
reddenda. Quia tamen nonnulli in propofitiones detefta-
biles prorumpunt, fallaciter afferentes ; quod Imperialis
dignitas, &poteftas fit a Papa, &quod eleftus in Imperato-
jrem, non fic verus Imperator, nec Rex, nifi prius per Papam,

dve

4lo

arcanokum STATUS

five Sedem Apoftolicam confirmetur, approbetur, 5ccoro»-
netnr: & per hujusmodi pravas aflfertiones, & peftifera do*
gmata hoftis antiquuslites moveat, jurgiafufcitec, contentio-
nes pariat, & feditiones procuret. Ideo ad tantum malum;
evitandum dc confilio & confenlu Eleftorum, & aliorunv
Principum Tinperii deelaramus-, quod Imperialis dignitaSj&
poteftas fit immediate afolo Deo: & quod de Jure, & Impe-
rii confuecudine antiquitus approbata, poftquam aliquis eli~
gitur in Imperatorem, fiveRegem ab his, quorum intereft,
ftatimex fola eleftione fitRex verus, & Imperator Romano-
rum cenfendus, &nominandus, &ei debet abomnibuslm-
perio (ubjeftis obediri, & adminiftrandi jura Imperii, &cae-
tera faciendi, quaead Imperatorem verumpertinent, plena-
riamhabeat poteftatem, nec Papae, five Sediš Apoftolicae,
aut alicujus alterius approbatione, confirmatione, authori«-
tate indigeat, vel confenlu. Et propterea hae in perpetuum
valitura lege decernimus, ut eleftus in Imperatorem eon-
corditer, vel a majori parte Ele&orum, ex fola elefrione cem
featur, &habeatur ab omnibus pro vero, & legitimo Impe-
ratore, &ei ab omnibus fiib/eftislmperiodebeat obediri, &
adminiftrationem, St Jurisdiftionem Imperialem, St Impe¬
rialis poteftatis plenitudinemhabeat, St habere, ac obtinere
ab omnibus cenfeatur, St firmiterafleratur, Quicunq; autem
contrahaec declarata decreta vel definira, aut aliquid alfe-
rere, aut affentientibusconfentireprccfumplerint, eos omni¬
bus feudis, quae ablmperio obtinet, ac omnibus gratiis, ac
privilegiis exnunc privamus. immo eos crimenladse Maje-
ftatis decernimus incurrilfe, Ste. Hoc autem SenatusConful-
tum etiam authoritate lacrorum Canonum firmavjtinApo*
Jogia fua Ludovicus Imperator adverlusBullas Joannis XXII-
prsefertim illam, ubi ftatuebat ifte, quod poteftas St a u '
thoritas Imperialis fit aPapa, St elefrus in Regem Romano*
rum, ex lola eleftione non fit. nec dici pollit verus Im¬
perator >, nec habeat poteftatem jurisdi&ionis antequam

innn-

USER Pil.  4 ^T

'inungattir, confecretur, & coronetur a Papa, qui in tempo-
ralibus etiam plenitudinem habet poteftatis.Adhocrefpon-
demus, inquiebat, econtraLudovicus: hanc oppofitionem
SS.Canonibus, juri, ac rationi obviare , ficut exprefse patet
inCcumad verum. Si Imperator <x$.dift.ubi habetur,quod
nec Imperator jura Pontificatus, nec Pontifex jura Imperii
iibi ufurpare debet, ubigloffa dicit, quod iftae poteftates
iint diftinftae, & quod neutra dependeat ab altera, Impe¬
rator enim non habet Imperium a Papa, fed afoloDeo,per
513. dift.cap.legmm, ubi texttu :  quod exercitus facit Impera-
torem, & gloffa ibi. Eum efte verum Imperatorem, ante-
quam a Papa confirmetur. Probatur idem cap.quoniam  rou
dijlmcl.dr inf srt , quod Papa non habet utrumque gladiumr
alioquin fi Imperium haberetur a Papa in temporalibus, pof-
fet adPapam appellari,quod prohibetAlexander Papa,dicenst
temporalia habere fuam jurisdičhonem, de appellat. fi duf
kut. eap. caufa, hi , cjui fi funt leg. ibiglofiam , facit & text. t»
cap. quo jure s. difiinčt. cap. novit.de Judic.  Ex quibus con*
dudit, quod poteftas Imperialis immediate eft a Deo,& Im¬
perator ex fola eleftione antequam inungatur, & corone-
tur, habet poteftatem Imperialem, nec habet Papa in tem¬
poralibus plenitudinem poteftatis, quod ipftim afieverat
D.Paulns 2. ad Timoth. 1. Nemo milit ans Deo implicet fe ne¬
go tih ficulanbus ^ut placent , cui fe probavit.  Duo enim ge-
nera ftint militum Ecclefiae, & faeculi,duofora, fpirituale,
& terrenum. Utriusque poteftas eft diftintta: una eft fpi-
ritualis, altera temporalis. Juftiniani Novellam 6 .  allego;
Maxima funt in hominibus dona Dei , d (uperna c o [lata Clemen-
tia , Imperium , & Sacerdotium Et infra (x uno eodemque
frincipio utraqueprocedentia humnnnm exornant vitam.  Utra-
quedependent immediate a Deo , quifons eft immediatus
omnis poteftatis, coeleftis , & terreftris. Utraque impe-
rant coelefti beneficio, nonhumano: Credant autem omni-
no Principes Evangelio: Tihi dabo  (id eft Petro s  & ejus fuc-

E f f a cef-

4l4  ARCAtiORUM STATUS

cefforibus infacraSede ) cUvet  poteftatemque folvendi,&
Ugandi; quse non concefta eft Pontificibus ab Imperatori-
bus, ut aliqui false rebantur, led a Chrifto immediate , qui
omnem poteftatemhabuit a Patre, &cum Patre.Credantau-
tem etiam Pontifices Verbo DEI. Sap.<£. Ad vos ergo %eget
funt hi fermones &c. quoniam dat a ejl voli's pot eft as A Domino,
dr Virttu ah {_Altiftinio.  Imperatoris Celfitudo , ait Cardinalis
Cufanuslib.3. eft independens, quo ad fui naturam diftin-
ftam a fpirituali, habens dependentiam immediatamaDeo.
Neutraigitur poteftas pendet ab alia, quia utraque eft imme¬
diate a Deo, & in fuos quaeque fines ordinata, fuis quscque
adminicuRs provi!a,fuis quaeque diftin&is utitur mediis; &
fuos quaeque,& quidem diftin&os produciteffeftus. In di-
ftin&isautem, quorum eft diftinfta ratio, non infertur de
»no adalterumcitra magnamrerum confufionem ;  quam,
proh dolor! ex difildio harum poteftatum fiepcnumero pafla
eft Chriftianitas. Temperamentum autem utriusque tam
Sacerdotii quam ImperiiexponitNicolaus Papa ad Michae¬
le m Imperatorem: Quoniam Chriftus fic aftibus propriis,
St dignitatibus diftinftis, officiapoteftatisutriusque diTcre-
vit (NB.) propria, volens medicinah humiiitate hominum
corda furfum efferri, non humana fuperbia rurfusin inferna
demergi,ut & Chriftiani Imperatores pro aeterna vita Pon¬
tificibus indigerent, & Pontifices pro curfu tantummodo
temporaliumrerum Imperialibus legibus uterentur,quate-
nus fpiritualis ačfio acarnalibus diftaretincurfibus, & ideo
militansDeominimefenegotiislaecularibus implicaret, ac
vicillim , non ille rebus divinis praefidere videretur ,
efletnegotiis fiecularibus implicatus. Appofite etiam Hofi
fius ad Conftantium Imperatorem: Tibi DEUS Imperiutn
commifit,nobis, quae funtEcclefiaftica,concredidit:& quem-
admodum, qui tuum Imperium malignis oculis carpit, con*
tradicit ordinationi divinae, ita& tu cave, ne quaeftint Ec*
elefiae ad te trahens, magno crimini fis obnoxius. At forfi*

LIBER VII.  41 j

tan oggannies? Reges,& Imperatores fibi invicem fuccedere,
velhcereditate,vel eleftione,vel ufurpatione, vel jure gladii,
qui tituli mere humani funt; aeproindenonimmediate pro-
cedere eorum poteftatem aDeo, fed mediate per caufas
fecundas. Atconclufio ifthaec non refte eruitur: quiaprae-
fati tituli funt tantum modi acquirendi poteftatem, quae im-
mediate profluita Deo.'Unde Paulus ait, quipotepati refiftit,
divina ordinationi refiftit,  ergopoteftas eft divina ordinatio,
cui obtemperandum, ait rurfus Paulus, propter confcien-
tiam, ergo non ex titulo humano, fed expraecepto divino.
Quid amplius ? ego conftanter ajo:&clavibus , &fceptro,
&pedo, &gladio, cuique in fua (phaera, obediendum: Erit-
•que remedium praefentaneum diflidii interlmperium &fa-
cerdotium, fi utrumque fines fuos non excedat, feque potius
intra fphaeram fuae a&ivitatis contineat. Ne igitur fas fit
facerdotio, fe ingerere rebus Imperii, nequelmperium po¬
teftatem ambiat thymiamatum, & faerorum. Si Sacerdo«
tiumdignitate praefertur Imperio;poteftate hoc, illo minus
non eft; fi quandoque Sacerdotium dirigat Imperium in or-
dine ad finem fupernaturalem vitae aeternae; hoc quoque in
neceffitate vitae praefentis patrocinatur illi, & tueri tenetur
jure Advocatiae. Unum fi alterum comiter oblervarity lapi-
dem omnem removebit diflidii, &contentionis.

7 . Secundum diflidii inter Sacerdotium & Imperiufn
caufam dixi, efle bona ipfa Ecclefiaftica, quae patrrmonium
D.Petri conficiunt, eoque abfoluto jureEcclefiae deberi,tam
ex donatione D.Conftantini, quam primorum Occidentis
Regum, & Imperatorum contendunt Pontificii, & pafilm
contradicunt Imperiales. Nec confiftit haec difficultas in uno,
fed in pluribus: Primo an donatum ? fecundo, quantum do-
natum ? tertio, quomodo donatum ? id eft, an abfoluto, vel
refervato jure Regio, five alto dominio. Primnm, multi ne-
gant: fecundum, aliqui limitant: tertium, omnes ferme con¬
tradicunt. Non donatum  multi dicunt: quia Conftantinus

b f ^ 3 quan-

4 i 4  ARCANORUM STATUS

quantumcunque fueritMagnus Imperator, nequibat ditiones
facri Imperii abalienare in fraudem fucceftorum. Imperium
quippe omne licet fit illud haereditarium, vel eleftivum; eft
tamen penes fummus Majoratus adminiftrationi obnoxius,
qm in detrimentum irreparabile, uti per abalienationemfie-
ret, a Regnante exerceri nec potcft, nec debet, propter in-
gens praejudicium, quod inde acciperent fucceftores, quos
etiam ille obligare nequit, ut ejusmodi donationem Reipu-
blic3e& fibi detrimentofam ratam habeant.Hinc aliqui dicunt.
donationem Conftantini nunquam fuifte extraditam, uti
ex ipfius Conftantini tabulis ultimae voluntatis, ubi totum
Imperium in filios divifumfuit, quidamdeducunt. Aliini-
gmt t Ant um donatum , qui enim aliquidconcedunt, negantf
non folum ob id, quodimmenfae donationes nullo jure fubfi-
ftant, & non Auguftus, fed hoftis Reipublicae efle cenfea-
tur, qui eam prodigit, & difperdit: verum etiam, quod do-
natio, CaroliMagni, & Ludovici multum imminuit donatio¬
nem Conftantini: haec quippe praeter Italiam, etiam aliquas
OccidentalesRegiones continet ; illa vero praeter Romam?
& circumjacentes provincias nihil includit. Si igitur Ponti-
fices ex Conftantini donatione plus poflidebant prius,cut
poftea minus ex donatione pofteriorum Imperatorum acce-
perunt. guomodo donatum?  omnesolim excipiebant altum
dominium, &non nifi utile attribuebantEcclefiae. Si enim?
dicebant illi, Imperator Imperium habeat ex conceftione
Pontificia, fafra per translationem Imperii ex Orientein Oc-
cidentem, curnonfibiPontificesrefervarunt jura alti dorni-
nii fuarum Provinciarum, vel faltem Italiae, cujus poftea do¬
minium tantopere affe&abant, ut usqueproxima faeculaV#
ullus dari poterat finis diffidiorum. ; .

8. Porro haec donatio Conftantini non folum concivrt
ingentia diflidia inter Sacerdotium, & Imperium; veri« 11
etiam inter utriusque litteraturae viros tot fuccendit eonten-
tiones, contradi&iones, variationes, & diverfas, & fibi & a '

LIBER  Vil , 415

tu o repugnantes opiniones, tam circa narratfonem hiftori-
cam, ternpus, perfonas, aliasque circumftantias, quam cir-
eaipfam produftionem inihumentorum, quae profefto non
Temper inveniuntur uniFormia; ut revera in hac colluvie di-
ferepanuum Authorum, & fententiarum teiiendum potius
videatur cum Baronic, qui tom. 3. Annal. ad Annum 324.
ita concludit: Ctrerum jufh* pojfejfio  (bonorum videlicet Ec-
clefiafticorum, & ditionum patrimonialium D. Petri, quaeab
Adverfariis controverti folent) quam, (i careret humano , di-
•utno faltem juhe, auo fubordinata funt ipfi ref um domini* (fuo
nimirum refpe&u &modo) Romana Ecclejia legitime fibi vin-
dicat, ac pofteriores Reges , & Imperator e s amplijjimis pnvilegm
rutam habuere , d Joanne Diacono  , ex depravato illo d Grada
mutant o donationis edtffo , ambigua redditur potius , qudm
prtbetur , quod cuique rem hnnc perfpicacius intuenti redditur
manifeftum.

Et exhine, jam faecula, & Terme non pauca lapia flrnt,.
quibus glifcebat grave hoc diffidium inter Sacerdotium, &
Imperium, inter omnes* exceptis, qui ftatim prirriis faeculis
fucre, Pon ti n ccs aflerentes & propugnantes ftrenue praefa-
tas donationes,earumqne fupremajura; acImperatoresRo-
manos, Reges etiam Francise, & Anglise negantes, aut exto-
to illas, aut non quaeque in illis concedentes- Enim vero
Eridericus I. inter csetera ita reTcripfitAdriano Papae, ut tefta-
turNauclerus: Numquidtempore Conftantini Sylvefter Re-
galis aliquid habuifle dignofcitur? Ted illius pietads conceT-
fione, libertas reftituta eft Ecclefise, pax reftituta eft: &
quidquid Papatus veder Regalis habere dignofcitur, largitio-
ne Principum obtinet, &c. Ab iis (pro(equitur idem) qui
Dei funt per adoptionem, & regalia noltra tenent, cur ho-
magium, & regalia Sacramenta exigamus? cum ille nofter,
& vefter Inrtitutor,ab homineRege nihil accipiens, Ted omni«;
bona omnibus conFerens, qui pro Te, & Petro Caefari cenfum*
perfolvit, & exemplum vobis dedit* učita faciatis. Autigi-

turt

4 i^ ARCAHORUM STATUS

tur Regali a noftra nobis dimittant, aut fi haec utilia judicave-
rint, quae Dei Deo, quae Caefaris Caefari perfolvunt. Idem
Fridericus II. per Circulares litteras Regibus & Principibus
mundi lugge^Tit: Solebant, feribebat ille, olim Clerici Ange¬
lo s intueri, miraailis corufcare, aegros eurare, mortuos fufci-
tare, &: fan&itate, non armis fibi Principes fubjngare: Atifti
faeculo dediti & inebriati delitiis, Deum feponunt, quorum ex
affluentia divitiarum Religio lufFocatur, Talibus ergofub*
trahere nocentes divitias, quibus damnabiliter onerantur,
opus eft Charitatis potius> quam erroris, &c. Ita Impera¬
tor Fridericus, itaPhilippusPulcher, itaferme omnes Impe-
ratores expcftulabant cum Pontificibus, exprobrabant lu-
xum eorum, Sc  divitias, occupabant, dc  ufurpabant bona
Ecclefiae, & nec quidpiam juriš Sedi Apoftolicae in Italiam,
quam continuo Gibellinorum, & Guelphorum, id eft, Impe-
ratoris, & Papae exagitabant faftiones, concedebant. Nihil-
ominus tamen omnes ifti, & pertotfaeculaimpenfi conatus
commovere non poterant faxum immobile Apoftolici Ca-
pitolii, quod etiamnum infra&um /tat cum tanto ludibrio,
imm6 excidio tot Imperatorum, & Regum, quorum tanti,
quanti illud infringere aut comminuere geftiebant, vel ad fi¬
nem pcenitentia dufti ufurpatareftituerunt Ecclefiae, vel fil¬
tra ejusgremiumimpoenitentes defunčti funt, vel vero ultro
fuccubueruntEcclefiafticaepoteftati, & cefferunt juribus fuis.
Iftudtuncmaximecomprobatomfuit, ubiAnno 1349. Caro-
lus IV. dethronizatoLudovico Bavaro Avenionem a elemen¬
te IV. Pontifice vocatus, & ad Imperium admififus, fi is fe-
quentia juraffet: Non modo Ludovici , fed avi fui Henrici Vib
affa in Regem Apulia , & Guelphos  (qui erant de fačtione Sacer-
dotii contra Imperium) refcijfurum ; arbitrium de c nuji s i» tef
Imperium^r Gulita regnum controverjis , Tontifici permijfurutn  •'
It ali a populos  (quod in capite praetendebat) dfide Imperatorf
jur ata abfoluturum , ut  (quodnotandum) legibus viverent V»n-
tifciis.  Bonum quidem, fed intempellivum malo ineluftabifi
remedium* 9*

tittK n j.  417

fnterea autem Imperialiftae, &Hiftorici paffim dete-
ftanturCarolumlV. veluti facrilmperii vitricum,diffipatorem,
proditorem Majeftatis Imperialis; & plane peftepeftilentio-
rem illum nuncupat Maximilianus I. Imperator. De nulla
quipp& re minus dubitantPolitici, quam quodbona tempo-
ralia Ecclefiae quomodocunque, a quocunque, & quando-
cunque donata, & extradita fubfint Imperatori, &Imperio, fi
in fua ditione funt: vel cuicunque alteri Regali, aut princi-
pali poteftati, in cujus Jurisdiftione reperiuntur; fupponunt
fiquidem, bona ejusmodi tanquam terrena, & fecularia Ec¬
clefiae data fuilfe cum dominio tantum utili, refervato dire-
fto poteftati illius, cui defuper fupremum jus competit. Per
jura Regum poflidentur polfeffiones terrenae (ajunt Imperia-
liftae) aut igitur dimittendae, aut fi Ecclefiae utiles videan-
tur, dandum Caefari, quae Caefaris funt. Si Imperatori nihil
cumEpifcopo, nec fit Epifcopo cum iis, quae lmperatoris
beneficio aecepit. Non vis efle obnoxius Caefari, noli ha-
bere, quae ejus poteftatis funt. Nunquid terrena alio defe-
res, quam a quo accepifti ? turpe eft datorem non agno-
fcere cujus beneficio poffides, unde DEO vivas. Intimius
hoc expendit Hugo a S. Viftore de Sacr. fid. lib. 2. part. 2. c. 6 ,
ubi omnibus ad captum inculcat: Poteftas terrena perti-
net ad vitam terrenam, & omnia, quae ad vitam terrenam
fpeftant, fubjeHa funt terrenaepoteftati. Profequitur idem
capite feptimo : De his autem bonis terrenis, quae,velpo£.
fident Praelati in fubje&is, vel fubje&i a Praelatis. quaedam
Ecclefiis Chrifti devotione fidelium concelfa funt poffiden-
da, falvo tamen jure ter rent poteflatis.  Si enim rationabile
eft&bonum, quiaDeus nimirumpacis amator eft, & nihil
inordinatum approbare poteft vera juftitia. Spiritualis fi-
quidem poteftas non ideo poffidet, ut terrenae in fuo jure
praejudicium ferat, ficutipfa terrena poteftas, quod Ipiritua-
li debetur, nunquam fine culpa accipiet. Allegant fpecifice
de tributisS. AmbrofiumCom. inLuc.lib.5. c.y. Si cenfum

G SS Dei

4I g AR C ANO RUM STATUS

Dei Filius folvit, quis tu tantus, qui non putas efte folven-
dum? Et ille cenfum folvit, qui nihil poflidebat, tu autem
qui faeculi fequeris lucrum, cur faeculi obfequium non reco-
gnofcas ? cur te fuprafaeculum quadam animi arrogantia
feras, cum faeculo fiš mifera cnpiditate fubjeftus. Idemait
Orat. in Auxentium: Si tributum Imperator petit, non ne-
gamus, agri Ecclefiae folvunt tributum : fi agros defiderat
Imperator, poteftatem habet vendicandorum, nemo no*
Hrum intervenit: poteft pauperibus collatio populi redun-
dare. Nonfaciantde agris invidiam, tollanteos, fi libitum
eft; Imperatori non dono, fed non nego. Ex quibus dedu-
cunt, non modo Principeslegitimum jushabere tributa exi*
gendi, fed etiam vendicandi fibi agros St fundos Ecclefiae, ubi
res itapoftulant. AllegantS.Hilarium Com.in Matth.cap.23.
Si nihil Caefarispenes nos refederit, conditione reddendi ei,
quae (ua funt, non tenebimur. Porro autem, fi rebus illius in*
cumbimus,fi jure poteftatis ejus utimur, St nos tanquam mer-
cenarios alieni patrimonii procurationi fubjicimus, extra que*
relaminjuriae eft,reddi Gaefari, quod eftGaefaris : Deo autem,
quae ejus funt propria,reddere nos oportere corpus, animam,
voluntatem, ab eo namque haecprofe&a, St autta retine*
mus. Atquae hsec mens fan&brum Patrum Ambrofii, Hilariij
St ut caeteros fileam, etiam D. Auguftini univoca fuit. Is tra-
čbatufexto, ad caputprimum Joannis luculenter perhibet:
Quo jure defendis VillasEcclefiae, divino, an humano? Di*
vinum jusinfcripturishabemus: humanumin legibus Re*
gum. Unde quisque poflidet, quod poflidet, nonne jute
humano? Nam jure divino Domini eft terra, St plenitudo
ejus. Pauperes St divites, DEUS de uno limo fecit, St pau*
peres St divites una terra fupportat. Jure tamen humano di-
citur: haec villamea eft, haec domus mea, hic fervusmeus
eft. Item dicis: Sed quid nobis St Imperatori; fed jam
dixi, de jure humano agitur, St Apoftolus tamen fervire vo*
luitRegibus.voluithonorariRegeSjStdicit: Reges rev ere-

Z I X  £ R TU. 4x9

mini. Nolite dicere, quid mihi eft Regi ? quid tibi ergo,& pof-
feffionriper JuraRegumpoflidentur pofleffiones &c. Unde
Chriftus ( profequuntur Imperialiftae) ut Evangelium S.Mat-
thaei clariffime refert, ipfe folvit tributum Caefari, quando
ftateram fumptam exore pifcis , illis, qui petebant, didrach-
ma juffitdari ;  licetfuerit Univerfi Dominus, omniumque
Regnorum, &Itnperiorum coliator unicus.

10. Verum oppofitionerahanc Joannes vigefimus ieeun-
dus Papa, inBulla ad perpetuam rei memoriam,contraMar-
filium Paduanum, & Joannem de Janduno,qui fimilibus argu-
mentis illaqueabant LudovicumBavarumImperatorem,non
folum damnavit, fed graviffimis quoque verbis perftrimit,
quse producere liceat, ne quidpiam omififfe videamur.Cum
enim,alt Papa, ficut in Evangelio legitur, Chriftus interrogaf-
fet Petrum : A  quibus Reges terrae accipiunt tributum, vel
cenfum: a filiis fuis, an ab alienis ? Et Petrus dixit: ab alienis.
Ergo liberi funt filii. Conftat autem Chriftum, fecundum
čarnem fuifte Davidis filium ex teftimonio Angeli, lic dicen-
tie: Dabit ei Dominus Sedem David Patris ejus &c. Et ex
hoc a folutione tributi,vel cenftis eratimmunis.Quod etiam
ex hoc patet,ubiftatimfubjunxit; -Ut autem nonfcandali-
zentur, vade, & da ftateram pro me, &pro te eis, per hoc
evidenter patet, cjuodnon ut adftričtus, fed ut evitaret fcan-
dalum ftateram tributi exaftoribus juffit folvi &c. Cum igi-
tur liqueat, Chriftum fuifle a folutione praemifli tributi , vel
cenfus liberum, &immunem,& ftateram folviffe non exde-
bito, fed ut aliorum fcandalum evitaret^ nullatenus poteft
concludi, quod res Chrifti, quales funt res Ecclefice,fubfint
Imperatori.

11. At vero Imperialiftae conceduntultro Pontifici, Chri¬
ftum non folvifle didrachma necejjitate Obligaticnis , quia de-
fcendensfuit a Rege David fecundum čarnem, & a Rege fae-
culorum fecundum naturam divinam ; fed folvit de conve-
menti :  quia non folutn Regnum Jud se fubječhnn er at Impe -

Gg g 2 rio

4 2G ARCANORUM STATUS

rio Romano, fed etiam,quia manifeftare fe nolebat effe Filium
Dei: igitur ne praeberetur fcandalum, juffit folvi,ut confue-
tom fuit. An autem, fi FiliusDei immunis eratab obedien-
tia Principis faecularis , alius quisque fe immunem reddet,
exemplo FiKi Dei? An fi Regis filius non teneatur ad tributum,
fdeo omnes ejusAulicos exemptos cenfebis.Minime hoc gen-
tium! Deinde, fi perfona Chrifti immunis fuit atribute, an
ideo res fuae, quarum ita egenus fuit, ut non haberet, ubi ca-
put reclinaret ? Paritatis argumentum a Chrifto ad Papam
claudicat.Sed demus etiam,exemptoseffe Ecclefiafticos quo«
adperfbnam Deo facratam,an ideo quoad illorum bonatem-
poralia, quae omni Jure, &praxi fubeffe conftatjurisdi&ioni
Laicae. Nam bona, quae abEcclefiafticis poffidentur, compa-
ratione Laicae poteftatis obligationem habentper fe, fibique
propriam, utratione feudi,Emphiteufeos &c.&c. tum eo re-
fpe&u jurisdiftioni Principum fubeffe, nemo Theologorum
negabitrprsefertim cum bona immobilia aLaicis Ecclefiae do-
nari poffunt cum refervatione Jurisdi&ionis eorundembo-
norum,quae aliunde femper cum fuo onere tranfire, nequein
praejudicium tertii ( qnaliseft Imperator, Rex,Princeps , &
quivisDominusdiredus)fiveconcedi,five donari, aut alio
quoque modo dari poffunt: Neque ipfi Principes cum ejus-
modi bona legant aut donant, praefumunturfe voluiffejurfc
fuo fpoliare, & fi fe illo pro tempere fpoliant, non fpoliare
poffunt fucceffores: neque fi gratificantur uni, cenfentur gra-
tificariomnibus:ExemploTheodofii,quieum remififfet ca*
pitationem Ecclefiae Theffalonicenfi , gratiam bane extendi
noluit ad alias Ecclefias, uthabetlex, tdab  u»ac[uoque C
Ann.&tribut.  Indulgentia peculiaris non trahitur in univer-
falem. Et nemo cenfetur plus in alium Juriš transferre,qu alTl
ipfe velit , aut ipfe habeat-

12. Major adhuc intercedit controverfia, anablmperato-
re,& quovis Principe faeculari abfoluto inhiberi valeant ab-
alienationesrerum immobiliumin caufospias.five Ecclefiafl*

ipfato?

L IVER VIT. 4tt

ipfam ? Negant Pontificii, ob naturalem, quae cuique compe-
titlibertatem difponendi derebusfuis , obve privilegium
caufae piae. Affirmant Imperialiftae acpoena Talionis,&iden-
titate caufae. Si enim Pontificiis sequum videtur, neminem
de Clero Rta bonaEcclefiaftica abalienare poffe in Laicum:
Quid iniquum faciet Imperator, aut quivis Princeps , fi fuis
fubditis vetat abalienare bonafaeculariaimmobilia in Eccle-
fiam,eodem utens jure inEcclefiam, quodhaee illum. Pro-
fefto ex naturaH difbamine c er t um eft ; Quodquis aequum
judicatin fua, idem judieare debet in aliena cau^ , quo ille
Poeta allufit;

guod tihi vis fieri , mihifac , quod n en, mihi noli\-
Ste pote* in tenis vivere jure poli.

Accedit,quod privilegium caufae piae majus non fit, quam ne-
ceffitatis publicae. Sicut enim abalienatio bonorum Eccle-
fiafticorum praejudicat Ecclefiae, ita abalienatio bonorum fae-
cularium praejudicat Reipublic3e,quiautrobique, fiimmodi-
cafuerit,detrimenturnad£eret,Unde a proximis faeculis vigi-
Ianti incumbunt oculo Frmcipes, ne paulatim plus jufto ac-
crefcat Status Ecclcfiafticus, experientiadočli, exineuria An-
teceflbrum, jam eo deventum effe, ut in quibusdam Regio-
nibus tertiampartem, in aliquibus plane femiffem bonorum
immobilium poffideant Ecclefiaftici: Ea propter in faero Im-
perio&provinciis Auftriacis nonfolumabsq; confenfu fiim-
mi Principis nulla fubfiftit bonorum faecularium venditio in:
Ecclefiafticos,fed etiam perpetuum &inpraefcriptibile Jus re-
trattus ejusmodi bonorum concediturnobilitati faeculari.Id
olim Eduardus ftatuerat in Anglia tefte Polydoro: idBurgun-
diorum Principes,id Carolus V.in inferiori Belgio:Id Ludovi-
cus primus inUngaria, nevidelicetnobilespoffintEcclefiis
in vitavelinmorte dare&legare poflfeffiones fuas vendere
vel alienare &c.Id Lufitaniae Reges,de quibusteftaturMolina
traa.z.difp. 140.de Juft. & Jur.inquiens:De Jure Lufitaniae Re-
gni neque Ecclefiae, neque monafteria emere poffunt bona;

G gg 3 aliquai

4 ®*

ARCANORUM STATUS

aliquaimmobilia absque Regis facultate. Quod fi velfuccef-
{ione vel donatione aliqua illis adveniant,tenentureaaliena-
re intra annum &diem.Pror{iis fimilis lex emanuita Republi-
ca Veneta Anno I333. quo abfolute vetabantur fubdid Rei-
publicae quidpiam Rabile in EcclefiaRicos five vendito, five
teftamento conferre. Quae varie obfervata fuit usquead
Annum 1536.ubi rurfushocpafloreRabilita;nimirum, nc
permitterentur immobiliabona Ecclefiis, nifi fpatio duorura
annorum,quolapfo tenerenturillavenitm exponereLaicis;
&tandenv\nno 160 extenla, non folum adUrbem capita-
lem Venetiarum, fed ad totum Reipublicae Ratum, provin-
cias, civitates & caftella. Ob quam legem deinde Paulus V.
graviflimis cenfurispercuffit totamRempublicam Venetam}
quaeprimum deprecabundaPontifici repofuit, unum folum
textum primi in orbe Pontificis S.Petri ;mox armafubjunsit;
Textus autem erat: Tafcite, qui invobis eft, gregem Dei,provi *
■dentesnon couEteJedfpontunee fecundum De um  : nec tur pit  /#•
tri gr uti d , (edvoluntarie, nec, ut d o mi n ant es in cler is Jed fa¬
nt a fučii gr egu ex animo.  Ita cum Principe ApoRolorum im'
petebantPaulum V. Pontificem Veneti. Hujus autem tex-
tus fenfum D.Bernardus {ic declaravit: Et ne difrum putes,
folahumilitate, non etiam veritate, Vox Domini efrin Evan-
gelio. %eges gentium dominuntur eorum , Jr quipoteflutem h*
bent fuper eos , benefai dicuntur • Vos uutem non /it«  Planu®
€ft,concludit Bernardus, ApoRolis interdicitur Dominatus-
I ergo, & tu, ufurpare ribi aude, aut dominans ApoRolatu®)
aut ApoRolicusDominatum. Plane ab alterutro prohibe*
ris ; fiutrumque fimul habere voles, perdesutrumque.Cu®
autem verba deprecantium non profeciffent, eduxerunt Ve¬
neti Leonem armatum in campum, Et hoc ultimum f® t:
diffidium circa bona EcclefiaRica , praeter illud recentius,
quod intercefllt inter Innocentium XI. & Ludovicum XIV*
Regem Francise propter Regaliam » de qua alibi ex p rer
feffo,

13 J alli

LIBER Vil . 423

13 . Jam ad tertiam caufam digredior: Ea autem eft;
Eleftio, confirmatio, degradatio Pontificum, Jusque convo*
candoruro Gonciliorum, Cjuoo fibi etiam, \el duntaxat in
p ar tem arrcgabant Imperatores. Si ant<qua lecolere, & ad
rationis amuflim exlgere liceat, multa videbuntur, proh do-
lor! perperam fafta, & in proftrata ferme per hasrefes Re-
ligione, imbecillibusque tune Ecclefiae fedisque Apoftolicae
viribus, nefanda quaequfe aufos fuiffe Imperatores primos,
prsefertim Arianos, haereticos, & etiam aliquando Simo-
niacos, contra Vicarios Chrifti, velfola innocentia fua tu-
tos, vel aliquando fchifmaticos & Antipapas, vel ab asmulis
Lmperatorum intrufos, vel Simoniacis artibus promotos.
At ex hacimpietate magis, quam Imperatoridpoteftate nul-
lum accedebat Imperio Jus infultandi Summi Sacerdotis im-
munitati, aut ejus judicandi moreš, autimponendi, dejiciendi-
queeumApoftolicofolio. Visenim,&Tyrannis,nuliumge-
nerat Jus, led illud corrumpit. Gonftantius Imperator depo-
fnit quidem Papam Liberium, & exilio Thraciae mulftavit':-
fed eratille Arianahaerefiinfečtus, ac illo ipfo Jure perfecu-
tus eft Liberium, quo Diocletianus Martyres. Juftinianus;
aut ejus potius uxor Theodora Sylverium Papam per viirr
metumque aTheodoro Gothorum Rege, Pontificali throno
impofitum, ope ducis Belifarii, eo quod Anthymum beerefis
Eutvchianae reum reftituere in priftinum gravaretur, proferi-
pfjt • & Vigilium, a quo auri magnatu copiam, &largiora pro¬
mila habuerat, Pontificem juflit. Otto I. JoannemXII. faeri-
legii inceftus, Simoniae al;orumque criminum reum ad,Sy-
nodum, rationem redditurum, vocavitj fed non comparen-
tem, Papatu exuit, & ex Synodali SententiaLeonem VIII. fub^
rogavit. Ne-dicam dealiis tam Orientis, quam Occidentis
primis Imperatoribus, qui ejusmodi poteftates, & Imperio
utebantur inPontifices. Quae autem omnia (praecavendum’
duximus cum Ottone Frifingenfi lib. 6.  c. 23 .) utrum ličite,,
an fecus aftaftnt, dicere prsefentis non eft operiš; praeterita

4*4  ^5  C ANO RUM STATUS

enim diflidiainterlmperatores, & fummos Ecclefiae facerdo-
tes, eorumque caufas deferibere, non item diffidiorum Judi-
cem agere propofuimus: Igitur vetuftate fepofita io. primo-
rum faeculorum, ad recentiora nos convertimus.

14, Undecimo faeculo circa Annum quadragefimum fex*
tum(utrefertForeftus infuoMappamondoIftorico exOttone
Frifingenfi) vidit Romauno eodemquetempore tresindutos
Papali diademate, ufurpatores clavium Apoftolicarum, &
praefertimfacrorumredituum 8-quos illi inter fe pacifice di-
viferant; unusque fedebatin Vaticano, alterin Laterano, ter*
tius ad S. MARIAM majorem, &trahebant vitam apoftolid
indignam, & plusquam flagitiofam, Sic confpirabant fcelera,
ut premerent Ecclefiam calamitate ineluftabili. Hune ffli-
ferrimuin ftatum Ecclefiae, religiofus quidam Presbyter Gra-
danus nomine, intimius expendens, Želoque pietatis matri
fiiae compatiens, prsefatos ufurpatores feorfim, & fucceflive
adiit, eosque non folum perfuafionibus in refta ratione fun-
datis, verum etiampromiilis, &pollicitationibus magnoruai
redituum,nec non pecunise ex Ecclefiae thefauro accipiendae.
ad renuntiationem Papatiis induxit: & ea quidem felicitate
ut Romani praefatum Presbpterum, tanquam Ecclefiae Dci H-
beratorem, in fummumPontificemelegerint, eumquemu-
tato nomine, Gregorium fextum vocaverint. Quod inau-
diens Henricus III. cognominatus Niger,  non folum aegre tu¬
lit fui omiffionem, fed etiam procinftum armorum movit iu
Italiam. Porro Gratianus Regi apud Sutrium  occurrens, au
leniendum ipfius animum, diadema pretiofum obtulifife di-
eitur. Quem Caefar primo, ut decuit, honorifice excepit»
poftmodumautem collefto Epifcoporum conventu, a pon-
tificatu, velut Simoniae notatum, cedere perfuafit, eique S»>-
degerum,  Germanum Epifcopum, quiClemensII. fuit,cofl*
fenfu Romanae Ecclefiae, fubrogavit. Exhinc , ait cit. Otto
Frifingenfis, Romana Ecclefa in e leči ione Tontificum, gravitt?
in fr mat a fuit.  Nam, ut teftatur Sigonius, his rebus feu

LIBER VIL  42*

citer geftis, Romani Henrico veteres honores inftaurarunt,
decernentes puhlico diplomate, utPatricius Romanus effet,
atque, utpro fuo judicio Romanam Ec clefiam ordinaret, ne-
que pofihacfine ipfius authoritate Romanus Pontifex creare-
tur. Exinde, ait Hermannus, nonnullos conftituit Praefules,
inter quos Ravennati Ecclefiae Hunfridum Cancellarium
fuum in Italia : Conftantienfi Ecclefiae Theodoricum per
alias provincias Cancellarium fuum, & Archi-Capellanum,
ac Aquisgrani Praepofitum: Argentinae Herrandum, Spirae
Praepofitum; Virodunenfi Theodoricum, Bafileae Praepofi-
tum, &Capellanum fuum, Pontifices praefecit; &plures alios
tam in Italia, quam in Germania.

15. Demortuo autemClemente fecundo,qui non nifi no¬
vem menfibus Ecclefiam Romanam rexit, rurfus fe intrufe-
ratBenediftusnonus, ope &favore Comitum Tufculano-
rnm, in fedem Apoflolicam, in qua autem non nifi očto men¬
fibus fedit. Superveniens enimCaefar profcripfitBenedičlum,
& PoponemPatriarcham Aquilienfem Pontificem Romanum
creavit, qui in die fuae confecrationis, feDamafumfecundum
dixit. Verum non multo poft Romanam fedem cum tumulo
commutavit; obiitquippe,nedum elapfis viginti quatuor die-
bus, in agro Praeneftino. Cui quantocius Imperator Leonem
IX.natalibus in Alfatia clarum, Sc  £ Germania RomammiG
fum, fubftituit. Is Cluniacum tranfiens in habitu Pontifi-
cali, difluafus fuitaMonacho quodam, Hildebrando, ne fic
veftibus Romam ingrederetur, fed habitu potius peregrini,
doneč a Clero Romano elefrus fuiflct, uteretur, Obiit Pon-
titicatus fui anno fexto, fanftitate vitae, & miraculorum vir-
tute clarus; ac inter fanftos Pontifices cooptatus. Defunfto
Leone vacabat ovile Chrifti fuo Paftore ferme per annum in-
tegrum, culpa utique Comitum Tufculanorum, qui abfente
Imperatore, totam commifcebant Romam, feque Elettioni
Pontificiae ingerebant. Romani, cum tantam infolentiam,
five ferre, five emendare nequirent,

Hhh ratorem

turfus Legatos ad Impe-

AR CANORUM STATUS

ratorem miferunt, obfccrantes, ut Leoni lubftitueret fuccef-
forem: precibusconfeftim annuens Imperator, Gebhardmn
Eyftetenfem Antiftitem, virum non minus prudentia, quam
opibus clarum, defignavit, qui le Viftorem fecundum dixir.
Is adftititmorientiHenricolmperatori; & ipfenonlongepoft
Pontificaturm& Vitam claufit. Huic in Pontificatu fuccefiit
Fridericus Lotharingus, e fanguineRegio.Stephanus decimus
dictus,non ex nutuCaefaris,ut prioresPontifices, elečlus: quia
fuccefibrHenricilll. adhuc impubes erat, At5tephanus,ofta-
vo nondum expleto menfe,morte fuanovi eligendiPontificis
caufamdedit. Enim vero Gregorius de Alberico (utfcribit
LambertusSchafFnaburgenfis Tulculanus Comes, fociatis fibi
Girardo de Galera, & Romanorum potentioribus aliquot,
no&urno tempore cum armatorum turbis Toannem Veliter-
nenfern Epifcopum, Papam conftituunt, Beneditli nomine
Sili iinpofito; Romani autemPrincipes adRegem (lcilicetHen-
ricum quartum) mittunt, fe fcilicet fidem, quam Patri dixif-
fent, filio quoad polfent, fervaturos > eoque animo vacantt
Romanae Ecclefiae Pontificem, usque ad id tempus non fub*
rogaffe, ejus magis luper hoc expečlare fententiam: Orant-
que fedulo, ut, quem iple velit, transmittat, nihil ejus Ordi-
nationi obftare, fi quis non per Iegitimae Ordinationis oftium,
fed aliunde afcendiftet in ovile ovium. Rex Henricus habi-
ta cum Primoribus deliberatione, Gerardum Florentinum
Epifcopum, in quem, & Romanorum, & Teutonicorum fiu-
dia confenferant, Pontificem defignat, Romamqueper Go-
defridum Marchionem transmittit. ItaBenedičlo, qni line
juffii Regis facerdotium ufurpaverat, reprobato, Gerardus
qui, Si  Nicolaus vocatus, Pontificatum obtinuit. Is, convo-
cato Romse concifio conRitutionem de elečlione Romani
Pontificis Anno falutis dominicse millefimo quinquagefimo
nono edidit, quam extare ait Palatius apud Petrum Damia-
num, in difput. Advocati Regii , ct*m defenfore Rom. Ecclefa
Si  apud Gratianum cap.  i. in n o mine. d.2$,  ubi cxpreffis verbis

dicitur:

LIBER PIL 4*7

tdicitur: Salvo tamen debito honore & revercntid diletti filii
no fin Henri ci ; qtti inprafentUrum Rex babe tur, & [ut ur m Im¬
perator  , Deo concedente , fperatur , (ieut jam fibi concejfimta , &
fuccejforibus illis , qui ab hac t^Hpcflolica fedeperfinaliter hoc “Jut
impetrarunt.  Ideo non folum fundant fe Imperialiftae in
hoc: quod antiqui Imperatores, jam olim praefcripto Ju¬
re , 3c recentius Carolus M. ab Adriano Papa potefta-
tem cligendi & confirmandi Romanum Pontificem, ordi-
nandique fedem Apoftolicam acceperit; Verum etiam , Sc
maxime in praefato privilegio ,quod Henrico IV.datumfuif-
fe, paulo ante retulimus.

i6.Atvero Pontificii longe aliterdeclarant bane concef-
fionem,St verifimilib;? argumentis probant privilegium illud
Henrico tertio conceffum.Scpoftmodum Henrico IV. confir-
matum 3 nonabfolute,fed conditionate datum fuiffe-NamCle-
1  us populusq; Romanus, ubi malo fuo experti fuiflent,tot im-
pofturas a Comitibus Tufculanis,qui potentiflimi habebantur
Rom3e,faftas in omni ferme Pontificia ele&ione; totve ab il¬
lis intrufos Papas 3 ut plane videretur folium Apoftolicum eo-
rum familiasin haereditatemdeberi(habebantenim jam očto
Pontilicesexfuageneratione) exduobus malis minus eligere
ftatuerunt, malueruntq;difpofitioni Imperatoriae permittere
eleftionemPontificis , quamTufculanorum Tyrannidem, Sc
impietatem ampliiis fufferre: ac proinde Concilium Genera¬
le Romanum confirmavit Henrico IV. facultatem, fuo quon-
dampraedeceffori Henrico III. conceflfam; eligendi nhnirum
aliquando, Sc in quibusdam tantum cafibus Romanum Pon-
tificemiper hoc autem non intellexit,ut exinde Clerus,Sc Car-
dinales excluderentur afuffragationeCanonica,illis Jure de-
bita:SedutEteftum aCleroCaefar confirmaret, Sctueretur
adverfus impoftores: ficque Clerus Sc Cardinales defigna-
bantperfonam, Sc Imperator illam declarabat Pontificem.
Ubi vero Clerus aut tuto convenire, autfuffragari ob Tyran-
norum infidias, Scinde metuenda pericula nequibat,ut faepe

Hhh 2  e venit:

423  ARCAtiORUM St AT U S

evenit: tune ele&ionem Iponte deferebant arbitrio Impera-
toris, ut eum, qui fibi placeret, defignaret Pontificem nomi-
ne Cleri. Hinc ficuti infelicitas eorum temporum hoc expe-
diens caufavit, ita nihil obftat, quin indultum hoc Laicaepo-
teftati in aedificationem Ecclefiae datum, fi deinceps in ejus
ruinam vergat, plane extingui poffit. Nonne etiam Deura
■pccnituit,quodconftittterit Situl Regent?  CurnonetiamEccle-
fia gratias ingratis Principibus datas, retrafrare aufit? Quocf
autem legatur, adhibuiffe Imperatores aliquando eleftioni
Pontificiae aflfenfum; hoc diftavit potius perturbatio illorum
temporum, & tempeftas horrenda feditionum, & bellorumj
non autem jus, &legitima confuetudo.

17. Ejusmodivoces fomentaerantdiffidii,quodpoftduos
a praefato privilegio Annos glifcere coeperat inter Impe*
rium,& Sacerdotium. Rem ita narrat Sigonius: Mortuo opri¬
mo Pontifice Nicolao,Clerus populusque Romanus de furro-
gando fiiccefifore convenit. Orta difienfione, cum nemo ex
Romana Ecclefia probaretur,Cardinaies tandem,Hildebran-
do auftore, proximum Nicolai decretum amplexi, ex aliena
fumferunt. Hicfuit AnfelmusBadagiusMediolanenfis, Lu-
cae Epifcopus,hotno fingulari doftrina & vitae difciplina pro-
batus, &quipaulo anteNicolaum in GermaniafueratLega*
tus. Is ftatim dne Regis authoritate confecratur, atquc Ale-
xander II. vocatur. Henricus jam inde ab initio difcordiae, a
Romanisquibusdam, utvetere more Pontificem daret, re*
quifitus, Epifcopos eam in rem ex Lombardia evocarat, Ubi
vero Alexandrum per Cardinales injuflfu ftio confecratuifl
audivit, ex matris , quaeAgnes erat»& fuorum Miniftro-
rumfententia frequentem Bafileae conventumhabuit, at-
que Placentino & Vercellenfi Epifcopis ex Italia affentien-
tibus, Cadaloum Parmenfem Epifcopum, ad fe proferium,
Pontificem RomanaeEcclefiae praefecit, & Honorium II*
dixit. Quae res magnos quidem motus excivit in curia Regis,
&Papae,nondumtamenerumpere valebat in apertum difit-

dium>

LIBER Fll.  42?

dium, glifcentem ignem luffbcante Cardinali Petro Damia-
no, qui" iram Regis filii & Matris Imperatricis piis perfuafio-
nibus utcunque fedaverat,

18. At non ex integro extinftum incendium, rurlus fa-
villas polt duodecimferme annos concepit: Ubidemortuo
Alexandro Pontifice, Romani protinus,ait LambertusSchaff«
naburgenfis, ineonfulto Rege flicceflorem elegerunt Hilde-
brandum, Virum facris litteris eruditifTimum, & in tota Ec-
clefia, tempore quoque priorum Pontificum, omnium vir-
tutum genere celeberrimum. Is ficuti zelo Dei ferventiffi-
mus erat; itaEpifcopi Galiiarum, protinus grandi metu com-
moneri coeperunt, ne vis in Neo-Papa vehementis ingenii,
&acris erga Deum fidei, diftri&ius eos, pro negligendis,
& transgreffionibus fuis , quandoque corriperet: atque
ideo communibus omnes eonfilns Regem Henricum adorti,
orabant, ut ele&ionem, quae ejus injuilu fačla fuerat, irri-
tameflfe decerneret, aflerentes, quod nili impetum homi-
nis praevenire matur ar e t, malumhoe, noninalium gravius,
quam in ipfum Regem redundaturum elfet, (nec vanumfuit
augurium;) Confeftim igitur Rex alaterefuo Eberhardum
Comitem milit,quiRomanos purpuratos conveniens,caufam
ab eis fcifcitaretur, quare prseter conluetudinem Majorum,.
Rege ineonfulto Romanae Ecclefiae Pontificem ordinalTent,
ipfumque neo - eleftum Hildebrandum, li non idonee fa-
tisfaceret, illicite accepta dignitate,abdicare fefe praeciperet.
Is veniens Romam benigne a praedi&o Hildebrando fufce-
ptus eft. Cumque illi mandata Regis Henrici expofuiflTet, re-
fpondit (ut reipfa verum erat) fe, Deo tefte, honoris hujus
apicem nunquam per ambitionem afifefrafle, fed ele&um le
aRomanis, & violenter fibi impofitam fuilleEcclefiaftici Re-
giminis neceffitatem; cogi tamen nullo modopotuifle ut
confecrari fe permitteret, doneč in ele&ionem fuam, tam
Regem Henricum, quamPrincipes Teutonici Regni confen-
fide, certa legatione cognofeeret. Hac ratione diftuliffe ad-

Hhh  3 huc

430 AHCAN 0 RUM STATUS

huc ordinatlonem fuam, &fine dubio deincepsdilaturumj
doneč fibi voluntatem Regis certe inde veniens Nundus in¬
tim are t. Hocubi Regi Henrico renuntiatum fuit, libenter
fufcepit fatisfaftionem, & laetiflimo fuffragio, ut confecrare-
tur, mandavit per Epifcopum Vercellenfem,qui confecratio-
ni nomine Henrici adftiiit, ubi Hildebrandus Gregorii fepti-
mi nomen fortitus fuit. Sic denuo ignis cinere obteftus
quidem, non extinftus fuit. Enim vero Neo - Papa Grego-
rius, pqftquam jam in folio Apoftolico confecratus confedif-
fet, coeleftifjue praeditus poteftate, majora fe audere poffe
exiftimaftet, noti cogitabat amplius. fe Caefaris beneficio in
fiimmumEcclefiaePaftorem confirmatumfuiifejfedfaepefce*
pius animo volvebat, &identidem voce repetebat Apofto-
licum illud : St hominibus placcrem , feruut Dei non eftem : ex-
penfisque tantis in Ecclefia abufibus Laicae poteftatis, Si*
moniis, aliisque Sedi Apoftolicse, jam toties caufatis praeju-
diciis, quorum pleraque a capite, id eft, ab ipfo Caefare Hen¬
rico procedebant,divino velutzelo correpius,acribus lite-
ris commonuit infidiatorem domusDei ,Henricum, &ad
posnitentiam provocavit. Et exinde ingens illud diffidium,
quod tot annorum inter Sacerdotium, & Imperium perdu*
ravit, fticcenfum eft, an zelo Apoftcfco Gregorii Septimi,
an facrilegiis, & impietate Henrici quarti ? variant HiftoriciS
tremenda fcribunt: nimirum Cscfarem excommunicatum
multoties, jam poenitentem, jam contumacem, jam diris ab-
folutum,jamrecidivum: jam cumAntipapa Giberto fub no¬
mine Clementis tertii a fe creato, & incarcerato Gregork
triumphantem Romae: jam degradatum, & rurfus Papae re*
conciliatum, jam in folio,moxincoeno, jam viftum, rur-
(us viftorem: quae omnia fpeciatim referre, opus eftet vo-
luminibus. Superfedendumigitur his, &potiusdiftidii cau-
fa examinanda.

19. Certum eft Poteftatem Imperii multum , ut ajund

£oto coelo differre a poteftate Sacerdotii, tam fine, q uam

ine-

LIBER ril.  43*

mediis, tam effečhi, quam causa. Qua ratione igitur Im-
perium fibi ari cgarc poft in alienam meffem falcem po-
nere, five jus inSacerdorium praetendere,tam eligendo, quarn
coafirmando, tam corrigendo, quam degradando fummum
Pontificem. Is enim Chrifti Vicarius eft, & Minifter, non
ergo Principibus mundi fubječlus. Iilud enim ab Imperio in
fummum Sacerdotem/praetenfum jus, vel e (Tet Imperatori-
busaDeo datum, vel ab homine, id eftipfaEcc!efia,velPapa»
vel ufurpatione acquifttum, vel esipfb Regio munere debi«
tum? alius enim five tkuius, five praetextus dari nonpoteft.
Non k Deo:  quia id nullo facrae paginae teftimonio conftat:
& ipfi Statiftae, id gratiae, vel privilegii loeo Carolum M. ac-
cepiffe ab Adriano Pontific-e confitentur. Quanti autemlm*
peratores fuere ab inchoato regimine D. Petri, usque ad Syl-
veftrum/Pontificem, quorum neminem erearunt iili Papam.
Et licet dicas futffe illos Gentiles: fed ego repono & urgeo:
quanti fuerunt a fančlo Sylveftro nsque ad Gregorium Vlf-
(fub quo grave hoc diflidium ornim eft) ni fallor, hand cen-
tum pauciores, ex. qu;bus, praeter Antipapas, paueiffimi ab'
Imperatoribus cread Pontiiices: Ergo omnes alri, inter quos
pitnimi fanfti, non fuerunt legi ti mi fucceffores Petri, quia ab
iis (fcilicet i nperatoribus) quibus haec eligendi facultas de
jure divino compctere dieitur, clefti non fuerunt. Nam fi
eleftio PontJiicia de jure divino fpeffat adlmperatores, nun-
quam debuiftet fine iliis neri; Jus quippe divinum eft indi-
fpenfabile,immutabile, &perpetuum. Si vero jure huma -
no,  id eft, ab homine & prccul dubio, a Conciliis, velPapa
hoc Privilegium obtinuerunt Caefares: an propterea exre-
vocatione hujus- privilegii, ja&ura aliqua Religionis fafta?
an ideo articuli, & dogmata fidei depravata ? an legitima
totam propterea Eccleiiam confundendi, bella, & feditio-
nes ciendi , pacem p blicam turbandi , Anti-Papas in
opprobrium Sediš Apni lica: creandi, fchifmata inde &
haerefcs fomentandi i ac i. cer duo prima mundi luminaria,

Sacer-

432  ARCANORUM STATUS

Sacerdotium, & Imperium, tam contumacem diffidentiae ca-
liginem introducendi caufa, aut jufla rado effe poflit? Alte-
rum efl, quod etiam ex dato tali privilegio, nulla Jurisdi&io
Imperatoris in Papaminferri valeat. Jus enim nominandi eli-
gendi, vel etiam confirmandi non efl Jurisdidio, fed fa-
cultas, vel audoritas aliqua, circa perfonam eligendam. Su-
pra etiam oflendimus Privilegium iflud, propter feditiones,
pericula, & impofturas ComitumTufculanorum, qui fe, ele-
dioniPondficum graviter immifcebant, Stinfultationi eorum
obex poni debebat; datum Imperatoribus fuiffe, & non
fimpliciter, aut abfolute. Id autem, ficutunusPontifexda-
re, ita alter, etiam ex juftis caufis (uti a Gregorio feptimo fa-
dum) rurfum revocare potuit. Non etiam ufurpatione m-
tpuifitum.  Ex ufurpatione quippe, ficut ex vi, & injuria, in
quibus illa fundatur, nullum jus oritur, aut legitimum effe,
praedicari potefl. Non demum ex vi Imperii, feu Regii mn-
neris.  Hoc enim faecularia refpicit, non divina. Ejus eflRe*
ges, Principes, Poteflates mundi, Equites, Dolores, Nota-
rios &c. creare, non Vicarios Chrifli, non animarum Pa*
ftores, non Clavigeros Coeli, non Magiftros aeternae vit**
Conflantini edidum percellat eorum animos, qui ejusnio*
di affedant in Pontifices, Unde,  inquit ille; congruumiv-
fpeximus nofrum Imperium  , & Regni poteflatem Orientdi-
bus transfer ri , dr m ut ari Regionibus , dr n e ji rum Ulic cotifli-
tui Imperium.  Rationem fubjungit: JUhtoniam ubi Principa
tus Sacerdotum , dr Chriftiana Religioms , ab Imperator e
le (H conjlitutum efl , ju ji um non e ji , ut Ulic Imperator terrt -
ntts habeat potejlatem.

Audifli , ait Petrus Damianus, quod terrenus Imperator
non habeat in Romana Ecclefia poteflatem: quomodo er-
go fine illius arbitrio, qui poteflatem ibi non habet, non K'
cet eligi fummum Sacerdotem ? Pofl Conflantinum Theo-
dofius, & ejus filius Honorius Conflantini edidum confir-
marunt: & nullam tamen fibi in eledione Pontificia prae-

roga-

LIBER Vil , 433

rogati vam exceperunt, nec Romanam Ecclefiam fibi fub-
dere, fed praeferre ? non praecipere , fed illi parere ? non prae-
cellere,fed fubefle ftuduerunt. Nihilominus opponuntlm-
perialiftae diplomata Hadriani, & Leonis, Pontificum; de
quorum difpofitione CarolusM.& Otto Imperator confecu-
ti funt jus eligendi Pontificis, ut ipfe Gratianus Canonum
fcriptor in C. Adriani refert. Secundo, quod Henricus IIL
Imperator, fa&us fuerit Patritius Romanorum, a quibus ac-
cepit in elefrione fuper ordinando Pontifice principatum:
Nec minus Nicolaus Papa, ut fupra difrum, Henrico IV. pri-
vilegium iftud, quod ex paterno jure acceperat, praebuit, Sc
perfynodalisinfuper decreti paginam confirmavit: Ita Im-
perialiftae. Negant econtraPontificii, praefata diplomata,li-
cet ea ipfe Gratianus allegaverit legitima & vera efle. Equi-
dem Gratianus illa ex falfis hifloriis & quorundam fchifma-
ticorum figmentis retulit, de quibus illum convicit clare Ba-
ronius ad Annum 774. Spondanus etiam, & Azorius parte 2.
lib. 3. c. 29. Henricorum autem tertii & quarti privilegia ab-
folutč,& in perpetuum concefla non fuerunt, fed ob in prae-
fenti ingruentem neceffitatem,minus de duobus malis eli¬
gendi .-UtidemPetrus Damianusin Apologiateftatur, inqui-
ens:Tunc enim fimultatis fomes in feditiones cives accende-
rat Romanos,tantusque livor, & odium tumultuantis populi
cordaturbaverat,utde tam longinquis terrarum ipatiis ne-
quaquamRegiae Clementiae praeftolari poffemus oraculum.
Nifi enim quantocius ordinaretur Antiftes, perniciofusin po-
pulo gladius mutuis vulneribus defaevlret, & non parvaRo-
manorum Civium ftfages fieret. Quid mirum,fihominis (id
eft Pontificis) carnis adhuc fragilitate circumdati ftatuta mu-
tentur, quoniam omnipotens DEUS, quividelicet omnia,
quaefuturafunt,novit,ea quoque, quae a fe conftituuntur,
immutat. Namex eo, quod promittit, aliquando aliquid
minuit,vel etiam totum fubtrahit; aliquando etiam mala
minatur, & non infligit. Ita Damianus.

Iii

20. Su-

434  ARCANORUM STA7US

20.  Super eft alterapars caufae tertiae,Conci!iorum nem-
pe convocandorum autnoritas,fibi ab Imperatoribus arroga-
ta, StPrincipum adverfus Pontificem eo provocatro. Exor-
tum eft autem hoc diftidium noviftimis praecipue fseculis,
infufflantibus Haereftarchis Huftio, Luthero, Calvino, Wilc-
ieffo,Zvvinglio,& aliis,qui ut diftidium confcifcerent inEccle-
fia, & Paftorem cum ovibus colliderent, Princibus convo*
candi Concilii generalis poteftatem dabant, ficque potefh*
tem faecularem commifcebant cum poteftate Eccefiaftica;
vel potius tollere fiimmum Sacerdotium, ut toti ex nutu
Principum penderent,geftiebant» quod magnum erathujus
diflidii incentivum; eorum vero non leve emolumentum.
Praevidebant quippe ex hac colliftone futuras Conciliorirm
longas protraftiones ,indeque, fe ex mora fualucra captatu-
ros, vel, ut afloletex dilatione, & procraftinatione Judicii,
remedium turpi caufae, quam agebant, poftturos. Secundo,
a Papa tanquam iniquo , aut fufpefto Judice ad Conciliinn
generale, liberum, Sdegitimum, in Špiritu Sanfto congre-
gatum, provocabant: at cum eo ventum eflet, negabantef-
fe  liberum, & legitimum; ficque uti judicium Papae, ia
Concilii cognitionem eludebant protervi in contumaciafua-
Liquetid ex ultimo Concilio Tridentino,quo fub initium dif-
feminatae haerefis appellabant, immo fefe illi fubmittere fin-
gebant: poftea autem caufae ftrae diffifi, licet a magnis Princi*
pibus eb invitati & falvo condufru in optima forma m«'
niti comparere recufabant; mille illud impofturis, ne legi'
timum viderentur, impugnantes, edito etiam per Lutherum
libro i , non opus ejje Conctliis,  ad fcripturam folam provocan-
tes. lertib: Concilium oecumenicum Papae opponebanf>
immo hunc illi judicandurn fubjiciebant, fuggerentes lubin-
de Principibus, ne ftarent Jaftls Pontificum, cenfirras eo¬
rum , & interdičta floccipenderent omnemque cum Sede
ApoftoKca habituri controverfiam, ad Concilium generale
remitterent.

21 . Ut'

ITBER rit.  43 S

2 i.Utcunque autem hi Pontificis authoritatem profdn-
dere, St fupprimere geftiebant; incaftum tamen egere. Ma¬
jor inde crevit indies Apoftolicae Sediš Majeftas ,ut conftat
ex ačlis tam Tridentini Cbncilii, quam prioribus faeculis mul-
toties.NonnePhilippusPulcher,Rex Franciae BonifaciumVm.
nonfolum viventem, fedetiam demortuumprovocavitad
Concilium ? Cum autem contra viventem nil proficeret, ad-
verfus defunčtum ipfe Acheronta movit. Equidemfacile:
mortui quippe non mordent; nec ad calumnias refpondent.
Enim vero ClemensV. qui inter fexpoftulata Apoftolicae vo-
cationi plane indecora, etiam abolitionem omnis memoriae,
ac nominis Bonifacii Vili. atq'ue annulationem omnium ejus
in Pontificatu aftorum promiferat, requifitus a Rege, ut pro-
mifto ftaret, Concilium Generale Viennae in Franciaindi-
xit: Ubi cum fcandalo totius Chriftianitatis, impiae petitioni
(Regis licet, ChriftianilTimi) obfecutus St publicato ad val-
vas edifro,unicuique licentiam dedit, profequendi accufatio-
ncs,&querelas contra Bonifacium Vlil. quondam Vicarium
Chrifti, a tota Ecclefia, pro vero paftore habitum, jam vita
mortali fun&um, abaeterno Judice judicatum, (6 rem inau-
ditam, St plane indignam!) deputatis ad hunc finem judici-
bus criminalibus, qui formarent procefium, ac teftimonia
cxaminarent. Igitur nomine Regis Guilielmus de Pleftis, &
Nogaretus veluti accufatores comparuere, Sc in publicas ta-
bulas,redaftis omnibus Bonifacii exceftibus, (erant autem
merae calumniae) totum corpus delifti obtulerunt Clementi,
St congregatis Patribus examinandum,judicandum. Exhor-
ruit totus mundus Chriftianus, ad famam indignifilmi, atten-
tati. Omnes Rcges, & Principes, praefertim Caftilianus, Sc
Arragonius, proteftabantur per fuos legatos contra Clemen-
tem, rei inauditae Authorem, Interea ad finem dedutto pro-
ceftu, & appenfo ad ftateram Apoftolicae Juftitise Philippo ,
cum fuis contumeliiš, Sc accufationibus, inventus eft minus
habens Calumniator innoeentiae, proditor Pontificise digni-

lii 2 tads

43 $ A RCAT^ORUM STATUS.

tatis, invafor Ecclefiaftici Dominii, fchinnaticus , & legitime
olim a Papa diris facris devotus: ccontraBonifacius ab omni¬
bus calumniis abfolutus,verus,legitimus,non intrufus,nec de
haerefi fuipeftus (criminahaec erant ipfi objefta)in omnibus
denique innocens,GeneralisConcilii trecentorumEpifcopo-
rum, quorum plurimi Philippi Vafalli erant, pronuntiata fen-
tenriadeclaratus. Inde vides,PhilippumRegemfabulam, &
ludibrium extitiife mundi,falvo per omnia Bonifacii Vffl.
honore Streftabilitaauthoritate & poteftate Sediš Apoftoli-
cae. Eandem fortem alter Rex Galliae Ludovicus duodeci-
mus luit : Illud enim Concilium, quod mediantibus fex
Cardinalibus, inter quosin capite eratHiipanusBernardinus
Carvajal, Pifis inftruxerat, eoque Papam Julium II. citave-
rat, execrutioni omnibus fuit , ait Guiccardinus lib. 9. Nam
Pifani cives indignitatem rei non ferentes,poft 5. fefliones
expulere Authores conciliabuli(fic nominavitilludS.Antoni-
nus )qui Mediolanum regrefli, & inde Lugdunum, ubique
remoras invenčre ,usquedum diflolutum fuit, oppofitoil-
HLateranenfiConcilio, apraefatoPontifice Julio inchoato,
finitoque per Leonem decimum, in quo plane authoritas Pa-
pae fupra ConciJium, affentiente etiam Imperatore Maximi*
liano,aliisque Principum Legatis definita fuit. Sic ere vit Pa-
pae authoritas, ubi fupprimi debere credebatur.

22. Contra praedi&amultaobganniunt Imperialiftasii
praefertim, qui modo proteftantesdicuntur,Vatiniani femper
hoftes Apoftolicaeauthoritatis.Et hiftoricaveritate conftarb
ajunt abOttone I. congregatamSynodum.Romse,e6 citaturn
propter ingentes exceifusJoariem XII.& inibi depofitum fui£
le. Item Imperatores, & Reges prdefediffe Conciliis: alle*
gant pro hocutramque hiftoriam Ecclefiafticam,&faecula-
remRefpondentPontificii, id non jure, neque [ecundum fcie*’
tičim faftum.  Quamtumvis enim non boni Odoris fuerit Pap 3
Joannes 3 fuit tamen caput Ecclefiae, &revera fummus Sacer-
dos,abfque cujus fcitu,& voluntate,nec Concilia congreg 311 ’

n eque

LIBER ni.  437

neque Ule ibi judicari poterat :Concilium quippe f epraefentat
totam Ecclefiam, ficutigitur haec fubjacet Romano Pontifici,
ita,&Concilium. Liquet etiam exEvangelica veritate,Pa-
pamefie Vicarium Chrifti, & nullatenus Concilium: ergo
major Concilio :Neque etiam Chriftus Petro dixit: Tu es Pe¬
trušk hanc Petram aedificabo fuper Ecclefiam: feddixit,tu
es Petrus,& fuper hanc Petram aedificabo Ecclefiam meam:
Petro igitur innititur Eccefia , non ille huic. Non pendet
ergo Papa ab Ecclefia,five Concilio; neque minor majorem
judicare debet. Neque hoc recens commentum efiTe dicas r
lege Synodum Romanam Anno 3 24. poft baptilatum Con-
ftantinum a S. Sylveftro, ducentorum oftoginta quatuor Epi-
fcoporum, Romae in Thermis Trajani collefram, &praefen-
tibns ConftantinoHelenaque matre celebratam: habetur au-
tem haec Synodus torno 1. Conciliorum, que capite 20. ita
decidit. "Nemo dijudicet primam Jedem , cpuoniam omnes  / e -
des dpr ima Jede juftitiam dejiderant temper ari ; neque ab Ah.
gufto  (id eftlmperatori ) neque ab omni Clero {id eft Ecclefia
congregata) neque d Regibus , nequedpopulo Judexjudicabitur.
Et fi in contrarium aftum dicas,nec jure,nec fecundum fcien-
tiam, fed perperam aftum credas. Nonne MarcellinusPapa
Anno 1303. in Synodo Sinveflanacoram trecentis Patribus
contelfus palam fuit, (e peccalfe, & auro corruptum (e
Diis thus litalfe: & tamen Synodus univerfa univoce re-
fpondit: Cunčforum judtcio tu reus Judex, ex te damna-
beris , & juftificaberis : tu enim ]udex  , tu reus.  Et haec
fuit oblervantia, & reverentia in Sedem Pontificiam, dum
adhucin cunishacc degebat; fed fcrutemur quoque media
tempora : Infpice Capitulum a Carolo M. confirmatum To¬
mo 18-Conciliorum General, ibi dicitur: Nul/us Epifcopus,
nifi canonice večat us. & in legttima Sinodo fuo tempere Apo-
ftoltcd authorttate convocata , cui jujjione  (notandum) Do¬
mini, dr merit is 'B. Petri (intularis congregandorum concilio¬
rum aueleritas, ac (anctorum Canonum , ac venerandorum

s Pa-

438 ARCAKO RUM STATUS,

‘Tatrum decretis trudit* eji fot e (las, fi ulit er fr&fumftum h qui.
buslibet fuerit , in varnim deducatur  , quod egerint ,  En au-
thoritatem veram, & legitimam convocandorum Concilio-
rum non Imperatori refervatam/ed ab Imperatore poftCon-
ftantinum Orbis maximoPontificiaefan&itati attributam. In-
terfuiffe Imperatores, Reges, & Principes per fe, vel luos Le-
gatos, Conciliis,& Synodis,nemo hiftoriarum peritus negat:
verumnonutPraefides, non ut Judices, fed ut defenfores,
teftcs, executores: Ad eos enim fpeftat Advocatia Ecclefiae,
Nec ibo inficias, praefedilTe etiam aliquando Imperatores
fchifmaticos, & haereticos Conciliis reprobatis, qualia duo
funt Conftantinopolitana, fub Leone Ifauro, & Conftantino
Copronymo:Verum afleverante D.Cypriano Epiftola č.Schif-
matici , & Haretici nihil kabent juriš  , & foteftatis in Ecclefi*.
Haec deprimis, & mediis Ecclefiae faeculis &c. quid dicam de
ultimis ? Illud ferme (ne fallar) quod Baldus inverfo fenfii in
c. olim de refcriptis: Si haec in Ecclefia illa lacer&, & exfanguij
& fub potentiffimis Imperatoribus : quid in hac florida
fummorum Sacerdotum , non minus fapientia, quam poten-
tia praeditorum, qui magis obfervandi , quam negligendi
funtinodernis Imperatoribus, & Regibus. Difcite mode-
Iliam&nontemnere Chriftos Domini.

23 . Quarta diffidiorum caufa coincidit cumtertia, con-
fiftitque in inveflituris Epifcoporum per Virgam, & annii-
lum. Qui enim arrogabant fibi potellatem in Pontifices,
quanto magis in Epifcopos five creandos, five deponendos-
Citraomnem autem dubitationem exhifi:oriae monumentis
conftat, Imperatores contulilTe Epifcopatus, & Sacerdotales
dignitates per Virgam, & annulum, tamintiquo, & praefcri'
pto jure, quam ex largitione Apoftolicae Sediš. Interim abu-
fus hujus poteftatis immodice uftirpatae infufflavit diflidii fa-
culam interSacerdotium & Imperium.Sicut enim prius faep e '
numero fub aliis Imperatoribus, praefertim ad Ecclefiae eh-
vum fedeteGregorio feptimo ; jam glilcebat facer ifte ignisd ta

v.

LIBER Vil  43^

prsedpue incoronatione Henrici V. plane in patens Incendi-
um effiagravit,accenfumque eftgravediffidiuminterPapam,
& Csefarem propter inveftituras infulatorum per virgam,
& annulum, ut diffuse perftringit Palatius in vita Henrici V.
lib. 15». cap. 2. Inveftiturse autem modum defcribit Dodechi-
nus, & ex hoc citatus Palatius inquiens: Miniftri altaris Mini-
ftri curiae fafti funt: Nam Civitates, Ducatus, Marchionatus,
monetas, turres, & caetera ad Regni fervitium pertinentiaa
Regibus acceperuntdnde mos Ecclefiae intolerabilis inolevit,
ut elefti Epifcopi nullo modo confecrationeroacciperent,ni~
fi  prius per manum Regiam in ve dir e n tur, Moriente Epifco-
po mox Civitatum praefeHi, illius annulum, & Virgarn Pa«
ftoralem, five Pedum, ad Palatium Csefaris transmittebant;
Caefar autem orbatse Ecclefiae idoneum conftituebat Praefit-
lem. Aliquando etiamVivisEpifcopisfuccefTores futuri inve-
ftiti lunt; ficque Caefares in ordinandis Ecclefiis abfoluta ute-
bantur poteftate,quodRomanaApoftolica Sedeš amplius jfuf-
ferre non potuit, nec voluit. Ideo Henricus Romam noti
admiffns fuit, doneč inter iplum, & Papam, ut fcribit Frifin-
genfislib. 7. c. 14. conventio fafta, & ab obfidibus ultro d-
troque firmata fuiffet, nimirum, quod Henricus Caefar in¬
veftituras remitteret, Papa vero Pafchalis ipft Regalia confi-
gnaret, &in Imperatorem Romanum confervaret. Praefti-
tit Papa, quod dcbuit, a quo viciffim rogatus Caefar, ut Eccle-
fiarum collationi renunciaret, quod promiferat. Hinc ii>
gens diflidium exortum, Epiibopis praefertim Transalpinis
oleum igni affiindentibus ex metu, ne titulis fuis, &faeculi
dignitatibus fruftrarentur, ac infuper reclamantibus, ea, quae
petebantur, aPontifice adimplere non poffe Caefarem. Unus
plane e Germanrs in mediumprofiliit, &infaeiem dixitPon-
tifici: quidtam multis verbis eft opus ? cave exiftimes, Cae-
farem noftrum aliter Imperii coronam accepturum, atque
CaroluSj&Ludovicusfumpsere ? Quod cum Pontifex fe dare
pon polTe dkiffet, tum Henricus iia fuccenfus, captivum

fecifi

440 iyfRCAN0RUM STATUS

fecit Pafchalem, cum Clericorum, Laicorumque ingenti
multitudine, fpoliatis, & etiam caefis quamplurimis. Sic
fanfti Petri Bafilica toto terrarum Orbe AuguftifTima,armis,
cadaveribus,fanie, & cruore polluta, & domus fanftificatio-
nisfanguine facerdotum cruentata fuit.

24 . Pofthaecfui, fuaeque captivitatis fociorum mifer-
tusPapa,fequensprivilegium de inveftituris Epifcoporum,
& Abbatiarum Imperatori in ampliffima forma conceflit,
quod ifte, non,nifi de iilius manu extraditum, acceptare, at-
que SS. Euchariftiae participatione reciproca, confirmatum
habere voluit. Cum igitur in Mifla ad frafrionem divini pa-
nis veniftetPapa, partem ipfe fumens, dixit: Sicut pars iflavi-
vifici corporis dtvifa e(l , it a divijus Jit d Regno Chrijli , & Do-
mini, qut pattum iftud rumpere, ac violare tentaverit.  De-
inde ad Henricum converfus alteram partem panis Eucha-
riftici, illi fumendum dedit, & hifce verbis compellavit; Do¬
mine Imperator Henrice, corpus Domini nat um ex tJMARIA Vit-
gine, pajjum in Crucc pro nobis , Jicut fančfa Catholica tenet
Ecclejia , damus tibi in eonfirmationem vera pacis , dr concor•
dia inter me & te. Amen.  Tenor autem privilegii erat, Prše-
miffis praemittendis ifte: Illam igitur dignitatisprarogativam >
elitam pradecejjores noflri vejlris Tradecejjoribus Catholicis Impt-
ratonbus concejjerunt & prtvilegiorum paginis confirmaverunt,
nos quoque tua dileciioni concedimus, &prafentis privilegii po¬
gina confirmamus, ut Regni tui Epifcopis & Abbatibusprater uto-
lentiam  , dr Symoniam elečlis, invejlituram vir ga, dr an ’
nuli conferas, pofi inflitutionem vero canonice confecrationcM
accipiant ab Epifcopo , ad tpuem pertinuerit. Si tpuis autem a
C lero , vel d populo prater ajjbnfum tuum eleclus fuerit, nifi
d te invefliatur , d nemine confecretur ( exceptis nimirutniMh
qui,  vel in <^Archiepifcopatuum , vel in Romani Tontificis di-
(pojitione folent conjijiere. Sane Archiepifcopi , & Epifc 0 '
pi libertatem habeant d te inveflitos Epifcopos , & Abbatt 5
aan o niče confecrandi.  ( In hoc confiftebat fumma , #

corpu 5

li^er.  rit  441

corpus privilegii. Audiamus etiam rationes Pontificis privl-
lcgio huic fubjunftas) Pr&deccffores enim veftri^profetpuitur Pa¬
paj Ecclcfias Rigni fui tantts regaliumfuorum beneficiis atnplia-
runt,  ut Regnttm ipfum Eptfcoporum maxime, & Abbatumpr&fi-
diis op or te at communiri, dr populares diffenfiones , in Ele čt io¬
ni bus fupe contingunt , regali oporteat Majefiate compefci. fhtam-
obrern prudentia tun , dr pot eft ati c ur a debet foUcitius eminere ,
ut , & Romana Ec c left a magnitudo , dr c at er ur um falus tuis,pra-
(lante Domino, beneficiis, dr fervitiis confervetur.  En tibi pri-
vilegium, quonihil clarius, nihil plaufibilius! cum Pontifex
ipfe hoc jamolim Imperatoribus datumconhteatur, Stfab-
jun&aprsegnantiffimacaufali, ob regalia beneficia Ecclefiis
praeftita, St fundata corroboret«

1 5.. Vix hoc inter Henricum, St Pafchalem fopitum fuit
diffidium; cum Ecce novum repullulat inter Pontificem, Sc
Concilium Lateranenfe; Ubi Pafchali obječlum fuit quod fa-
crilego,& excommunicato indulferit privilegiumfacrilegum:
Quod Apoflolici Canones damnentj&apiorum communio-
ne fejungant,qui afaeculari poteftate Ecclefiamobtinent.Qui-
bus, fi quis contradicat, Catholicus non eft. Quicunque tue-
tur hatrcfim, haereticus eft: hanc autem efte hserefim nemo
ncgarit, quam fanfta Apoftolica Ecclefia in multis Conciliis
haerefim nominat, & cum fuis Auftoribus damnat. Deniquc
omnes, St undique exclamabant contra PapamPafchalem,
praeterfolum Juonem Carnotenfem, qui cjus defenfionem
fufceperat,maxime contra BrunonemEpifcopum Ligninum,
St Abbatcm Caftinenfem, qui multum faftidiifaceffebatPon-
tifici. Fuit autem in Concilio conclufum, St per Gerardum
Epifcopum Engolismenfem (ut fcribit Arragonius in vita Pa-
fchalis) pronuntiatum ita: Trivilegium d Pafchali ‘Tontifice
per Henricum Regem violenter ex tort um , omnes in hoc facro
Concilio cangregati legitimd c enfur d. , dr auttoritate Ecclefia-
fiicd , judicio S. Špirit us condemnamus , dr ir rit um effe judica -
mus eo nomine , tpuod in eo fcriptum eft ; Jure leči um d nemi -

442 ARC AN O Ril M SlATUS

ne confecrandum, nifi prius d Rege inflituatur , guods/t contrn
Špirit um S. & ju/lam tnftitutionem , Defuper autem plusquam
heroice refpondit Papa : Ego tamen eum nunquam anAthemati-
zabo, & nun^uam de tnveftituris in^utetabo: fed quo»iam jam
»oftrtt commonitionis  (id eft Patres congregati) injlantiam re-
pulerunt , habebunt Judicem Deum.  Conftat quoque, quod
poft praediftum Concilium Lateranenfe Pafchalis litteras
bullatas ad Henricum fcripferit, & cum eo amicitiam in mor-
tem usque coluerit. Fuit etiam in fe divifum Concilium, ut
teftatur Abbas Urfpergenfis: Nam muki, quiHenrico fideles
crant,fe opponcbant excommunicationi; inter quospraeci-
puijoannes Cajetanus&PetrusLeo, qui Cunoni Praeneftino
faepius excommunicationem in Henricum fuggerenti, retor*
quebant ardenter: Ecclefia primitvia Martyrum tempore flo-
ruit apud Deum, & non apud homines. Dein ad finem con-
verfifunt Reges,Imperatores,Romani Principcs,qui matrem
fuam Ecclefiam, ficut boni filii ditaverunt,conferendoEcc!e-
fiaeDeipraedia, & Allodia,faeculares honores, & dignitates,
regalia quoque Jura, & infignia, quemadmodum Conftanti-
nus,caeterique fideles: & coepit Ecclefia fiorere,tam apud ho¬
mines, quam apud Deum. Habeatergo mater, & Domina no*
ftra Ecclefia fibi a Rcgibus, & Principibus collata, difpenfet,#
tribuat ea filiis fifis, ficut fcit, & ficut vult. Nihilominus tan¬
dem tot conteftationibus viftus Pafchalis, ut prasfatus refert
Urfpergenfis, confenfit in conclufam per concilium excon>
inunicationem,quae in multis Regnis & provinciis per Cuno-
nem Praeneftinum, Legatumex latere adverlus Regem Hen*
ricum publicata fuit. Haec magnis amaritudinibus perculc-
runtanimumHenrici,utipfumtanti, & toties iterati diflidn?
quod cum Ecclefia habebat taedere coeperit; & monitis etiam
Burgundiae olimPrincipis, poftea CalixtiPapae (nam jam d^-
mortuus erat Pafchalis, & Gelafius, cumquibusdifiidcba £
Caefar) confanguinei, & Arniči fui perfuafus; praefcrtim ver«
ProvidentiaDei,in cujusmanu eft corRegis, operante;p cl

Lt SER Vil.  44$

multashinc inde concertationes, Vormatiae in generali con-
ventu, poftquam cum toto exercitu fuisque adhaerentibus,
receptus fuiftet in communionem Ecclefiae, dimiferit, &re-
ftituerit totidem Ferme verbisDeo, & fan&is ejus Petro, &
Paulo, Ianftaeque Ecclefiae Catholicae dimitto omnem inve-
ftituram per annulum,&baculum,& concedo in omnibusEc-
clefiis, quae in Regno vel Imperio meo funt canonicam fieri
ele&ionem, Sdiberam confecrationem.

2 6 .  Inexpečlatum hoc fuit in Henrico, &vix credenti-
bus, qui audiebant, quod tam fervidus, ScMagnus Impera¬
tor tam confpicuum, Scpretiolum Regale Majeftatis Impera-
toriae(quales erant inveftiturae)quas ab antiquoRegesTeuto-
nici difpenfare foliti erant,& quse ipfeHenricus ad Imperii de-
cus,nunqam, vita durante, fed dimiflurum juraverat, humi-
liatuspro Chrifto inmanusEpifcopiOftienfis, qui utlegatus
aderat, dimiferit, & renuntiaverit. Ne tamen tantum Rega¬
le penitus interiret, conventum fuit, ut reciproce Pontifex
(quod etiam fecit) repromitteret,& Henrico Imperatori con-
cederet,nempeut ele&iones Epifcoporum,& AbbatumTeu-
tonici Regni, qui adRegnumperdnent,inpraefentiaRegis,
feu Imperatoris fiant & perficiantur absque fimonia & aliqua
violentia. Eleftus autem Regalia perfceptrum a Rege, feu
Imperatore accipiat,& omnia, quae Imperatori Jure debet,
faciat praeter ea, quae ad Romanam Ecclefiam Ipe&ant. Ex
aliis vero partibus Imperii confecratus, infra fex menfes Re¬
galia per fceptrum recipiat. Sic Calixtus Sacerdotii Princeps
pacein dedit Imperio, & ejusModeratori Henrico, & diffidii
remota causa, fublatum eft ipfum difTidium, Anno incarnati
verbi ii22.IX. Kalend. Oftob. Idem difTidium, & exeadem
inveftiturarum caufa inter utriusque fucceffores Pontifices &
Caefares faepenumero exarfit, fed femper Vincente flammas
Eccefia. Exdnftum tandem eft poft longum illud Interre-
gnum, quod viginti ferme, & duobusannis fine legitimo Im-
peiatore duravit: tandem rediere pacis Alcyonia inter facer-

Kkk a dotiura

444  ARC ANO RUM STATUS

dotium, & Imperium, cum primum Rudolphus primus Hab-
fpurgicus, Protoplaftes Auftracorum Caefarum confcendiffet
folium Teutonicunm Et forfan ideo
- - - - Rex Athcris illi

Imperium fine fine dabit, feroscjue videre
Nat or um nat os, dar e dtcidemate tinčios.

Hocvc credunt omnes Auflriacaegenti devoti: Nam hoc i uit
oliim nune eft, atque eritomne per sevum.

17.  Quinta diflidiorum inter Sacerdotium, & Imperium
caufafuitlnilantia, & Judicium, quod olim communiterprse-
tendebant Principes infuis territoriisadverfus Clcricos cri-
minofos, Epifcopos etiam, & Abbates, quos mulftabant in
sere, aliisquemodiscoercebant, eorumque immunitarema
Laica poteftate non alio fine praetendi dicebant, quamquod
omnes Simonlaca labe polluti alios Judicesin propria caufa
non admitterent, quam feipfos. Ad fcomma Satyricum hoc
fuit,& contumelia. Sagaciores vero Imperialiftse verifitnilio-
ribus principiisinnbd, opponebant Ecclefiafticis, quod ad
legislatorem humanum, vel ipfius Judicem coa&ivum non
quidem pertlneatftatuere, aut condere Ipiritualia praecepta,
tamen de aftibus hominum, & circa ipfa quantum circa tem*
poralia, ličite, vel illicite faftis, vel omifUs, judicare coaftivo
judicio, & arcere per poenam In hoc faeculo commitentes
illicita, adpraefatum IpeftetLegislatorem humanum, & Ju¬
dicem, cui fpecialitercommiffaeftcuratranquillitatispubli*
cae, ac ipfi faeris ordinibus initlati, manent adhuc cives, Sl
membra Reipublicae, ac fub tutela Imperii, & fi ejusmodi de*
linquant,non delinquunt ut Clerici, fedut fragiles homines,
quos proptertranquillitatempuhlicam, quaefinis Principu#
dl, oportetcoercere,&pIeftere. Probabant idex Apoftolo
ad Rom. 12. ubiille neminem excipit, nec Presbyterum, fei*
non Presbyterum, fed fimpliciter dicit Omnis omnia fubdtt»
fitpotefiatibus fublimioribus.  Cum neminem excipit, omnes
iicluditjUtS. Bernardu« refcripfituni Archiepifcopo.Epifi- 4 ?’

Om # 5

LIBER VIL

44 ?

Omnis anima poteftatibus fublimioribus fubdita eft, fi omnis*
eft & veftra, qui vos excipiet ab univerfitate ? Si quis ten-
tat excipere,tentat decipere. Sublimiores autem poteftates
funt Reges, &Principes eorumque fubftituti, quibus a quo-
que in fua ditione obtempcrandum. Rationem fubjungit
Apoftolus, Mini (ter enim Deiefl Findex in iram , qui mule agit^
non enim (me caufaghdiumportal.  Caufa autem e It Joftitia Vin-
dicativa, five potdtas coačtlva, quod de nullo fpirituali Mi-
nit h'o dixit;fed potius oppofitumidrma milit ia nofirrt nonfunt
carnalta.  Et ad Thimotheum: Nemo militans Deo implicat (e[ a-
tularibus negotiis.  Mifera deinde Regnantis Potcftatis con-
ditio foret, fi tales, tamque exemptos deberet pati homines
in Republica, quos vel Imperantes metuere, vel metuendos
fe illis facere deberent. Deformitas quoque ejusmodiRegi-
minis per fe parefeit, ubi in uno eodem Regno, fub uno eo-
demque Rege, Regiis llatutis obedire cogerentur Laici, &
linpune transgredi poflentEcclefiaftici. Hoc enim efTet,quod
Appiusolimindigne ferebat: peculiarem Patriam, peculia-
rem Rempublicam fibi conftituere. Maxime contrarium
eft, ait Covarruvias quaeft- 4. Regije d‘gnitad, ut fub ea fint
homines, quibus non liceat Regem ex cauia appellationis
adire (addunt Imperialiftae) quive aliense poteftati adftričti
funt, qualesfuntClerici, StomnesEcclefiaftici, qui coguntur
elfe hoftes ftiorum Principum, & naturalium Dominorum
propterfidem juratam Pontifici* Sicobtemperarenoluit
Philippo Regi Franciae Jus Carnotenfis fropter jufjtonem  (ut
ipfe refcripfit Epift. 105.) Sediš Apcftolicae, cui vice Chri-
fti eum oportebat parere. Sic primi femper,ut conftabat
ex hiftoria Henrici IVFridericipt imi, & fecundi. Henrici VE
Ottonis IV. &c. &c. infurrexeruntin fuos Principes Ecclefia-
ftici, quotiescunque intercedebat inter illos, & horum fum-
mum facerdotem controverfia. Vix pronuntiaverat Urba-
nus II.excommunicationis fententiam inPhilippumPuichrum
Galliae Regem, cum jam Concilium Claremontanum in ipfa

Kkk 1  Gailia

44 $ ARCAKOnUM ST4TUS-

Gallia ex 300. Epifcopis conflatum, illam uno ore ratiftcarct
Adeo ipfi Principes in finu proprio fovent angues {nos, ubi
cxemptione muniti Clcrici vivunt, & agunt cx fuo more, au-
dentque contradicere fuis Principibus ; quod quam grave eft
Reipublicae, quam perniciofum univerforum tranquillitati,
quam fcandalofum in communi Civium vita, quam impinm
in ipfosPrincipes, qui a Deo omnibus praepofiti funt,Regno-
rumque fuorumjuranemini debent, qudm loli Deo, per Te
liquet. Ita Imperialiftce.

28. Porro ex hac caufa multis faeculis diffidebat Sedeš
Apoflolica cum mnltis, & variis Imperatoribus,Regibus, Sc
Principibus: quorum muki contumaccs perfiftere in ufurpa-
to fuo jure; alii conceflere immunitatem Ecclefiafticis, alii
plus, alii minus, ut cujusque Regni, vel Status ferebant
Jura, Sc  moreš. Sane vix in ullo Regno, vel Dominio idem
moseft, ut perhibent ipfi Criminaliftae, & Julius Clarusin
ipecie lib 5. quseft. 36. quod firmiflimum argumentum eft ?
ejuscemodi dependere aprimisConftitutionibus,velpoflhu-
mis concordatisinterfacerdotium, &fmperium. Uitimum
diffidium nondum elapfo faeculo, adeoque novifRmum eru-
pitinter furnmum Pontificem Paulum V. Rempublicam Ve--
netam, quam ille propter incarceratum quemdam Canoni-
cum, Sc  unum Abbatem publico interdifto perftrinxit. Ve¬
neti fundabant in fua libertate ftabilita per 13 00. Annos. E-
nimvero a primis nafcentisReipublicae cunis,hac authoritate
aDeoaccepta, puniebant delinquentes publice in materia ci-
vili, &temporali, fine refpečfu cujuscunque Status, gradus,
&perfonae, cum quiete publica, neque contradicente per tot
faecula Sede Apoftolica. Et ideo vel maxime, quod paflin 1

Theologi,& Canoniftse doceant,exemptionemEcclefiafticc>'
mm a tribunali fseculari, in dele&is non Ecclefiafticis, fed G*
vilibus non elTe de Jure divino, fed exprivilegio Principu^
ac proinde in ditionibus, ubi per privilegium non funt exenv
pti, cenferiMagiftratui feculari fubjefti. Quod ipfum con-
ftatex antiquoteftamento, ubi non folum Tyranni, Sc  Inj'

LIBER  VIL  447

pii, fed etiam pientiffimi Reges, ut David Salomon, Joas,
Ezechias, & Jofias punicbant delifra Sacerdotum. In novo
autem teftamento conjicitur ex verbis Chrifti cum Pilato col-
loquentis Joan. 19. Non haberespotejlatem adverfus me u/lam,
nifl tibi datum eflfet defuper.  Unde concludunt Doftores«
Pilati Judicium licet fuerit iniquiUimum, non tamen fuit
ufurpatum. Eufebius lib- 4. c. 4. refert de S. Policarpo Smir-
nenfi Epifcopo, difcipulo S. Joannis Evangeliftae, ita loquen-
te : Magiflratibus^ & Poteflatibus d Deo c on [lit ut is, e um hono-
rem , cpui noflrarum animarum faluti , nojlrague Religioni nihil
affert detrimenti,pro dignitate tribuere doceniur.  Punire au¬
tem deličla , vel juflisftarePrincipumnec officit faluti, nec
Religioni; cum Paulus dicat : Principes non funt timori boni
operiš, fed mali. Vts autem non timere poteflatem , bonum
faCj dr habebis laudem ex illa . Det enim Mini(ler efl in bonum.
Si autem malum feceris, time, non enim fine caufa gladitim
por tat. Det enim Minifter efl, Vindex in tram ei, qut malum
agit. ideb necejfitate fubditi e flote , non folum propter iram, fed
etiam propter confcientiam: Ideb enim & tributa praflatis ; Mi~
nijlri enim Dei funt, in hoc ipfo (ervientes  ; Reddite er go om¬
nibus debi ta , eui tributum, t rib ut um cui večligal, večligal
cui timorem , timorem cui honorem.  Ex hac Pauli doftrina
clare conjicitur, Clericos,nec quoadperfonas, nec quoad bo¬
na exemptos, ac multo minus exemptionemhanc Juriš Divi¬
ni efle. Cum etiam Angelicus Doftor,ubi immunitatis Eccle-
fiafticae,ejusque originis meminit, omiflb Jure Divino, Jus
duntaxat humanam allegavit, inquiens , ex privilegio Prin-
cipum  , dr Jecundum naturalem aquitatem.  E contra dicunt
Pontificiipraeceptumhoc fubje&ionis refpicere ejus tantum
temporis Principes , quando Gentiles, & Infideles erant,
non autem modernos, qui Chriftiani lunt, &fubfunt Eccle-
fiafticae poteftati, utpote majori, & excellentiori quam fit
Laica, & temporalis. Iftis refpondet Joannes Chryfofto«
mus ; Si enim Paulus cum gentiles adhus ejfent Principes , cbe-

dicnttam

44« c A&CAK0R11M STAtuS.

dientiam precepit, multo magis oportet^& fidelibus exhiben.  Ne-
que enim ipfa lex Divina poteft privare cjuempiam Jure &
dominio fuo; privaret autem, fi per eam Jus temporale, quod
Principesantequamfierent Chri/lianijObtinebantinEcclefia-
fticos , invitis tolleretur. Profefto ejusmodi Princi pes de-
terioris redderentur conditionis in fide Chriftianorum,quam
fuerint ingentilismo Infidelium? hoc non eftet gentes aiiicere
ad fidem Chrifti, fedabigere, Sc  abfterrere metu praejudicii,
quodearum converfionem conlequeretur. Quodfi(profe-
quiturChryfoftomus nimirum fubChriftianisPrincipibus)ma-
jora tibi concredita ede, dbceris, difce, non nune honoris tul
tempus elTe. Quando Chrifhis comparuerit, tune, & vos
comparebitis in gloria, judicantes duodecim Tribus Ifrael, Sc
hoc ex promifllone illius, cujus Regnum non eratdehoc
Mundo. Quidni (ait mellifluus)contemnant(it eft Ecclefia-
ftici) judicare de terrenispodefliunculis, qui in Coeleftibus Sz
Angelos judicabant.

25».Deinde feripto Jure convincere fatagunt Imperiali*
ftae, communitates Ecclefiafticas e d e meras concefliones
Principum: in quem finem allegantCodicem Theodofianum
deEpifc.&Cler.l. 2.ibidem.l. 10. 1 .12.I. 37.I.4T. 1 . 47. Szc.  L
cum Clerici. 1 . omnis qui.No veli. 13. Szc. Scc.  ubi variae exem-
ptiones reperiimtur variis Sz  fucceflivis temporis datse,aiun t-
que CondantinumMagnum AnnoChridi 3i5.eximideEccle-
fiafticos ab omnibus muniis publicis perfonalibus,&Curiali-
bus. EjusdemfiIiiConftans,& Condantius remiferunt cenfus,
Sc  concefferunt Polis Epifcopis exemptionem a foro fseculari,
non aliis Clericis, qui lortiri debebant Judiciumfaeculare tam
in caufis criminalibus,quam Civilibus. Ut idem conftat ex aliis
Legibus una Valentis, Sz  Gratiani circa annum 3 80. Sc  altera
Arcadii, Sc  Honorii ad annum 400. Pod lapfos 20. annos, ite-
rum Honorius, Sc  Theodofius II. Sc  etiam Valentinianusld*
concederuntEpifcopispoteftatem judicandiClericos volente
otraque parte, feciis , flunanollet; quaelexconfirmatafu> t

LIBER ril.  449

& Martino Anno4^o. & a Leone fuo fucceflbre. Tandem
tempore Imperatorisjuftiniani Anno f 60 .  contro verfia ifthaec
hoc difcrimnie decifa fuit, ut Ecclefiaftici in caufis eivilibus
Epifcopo, Sc criminalibus Judicio laeculari fubjicerentur*
Mos ifte perduravit usque Annumfalutis 630. Ubi Heraclius
Imperator plane exemit Cleruma Judicio faeculari, in qui-
buscunque caufis, tam eivilibus, quam criminalibus: hoc-
que.usque ad divifionem Imperii obfervatum fuit in Orien-
te. In Occidente tamlmperatores Franci, &Saxones, quam
Reges Italiae nori uno tenore procedebant: faepe Ecclefiafti-
corum Judicia finebant tantum Ecclefiafticis, fsepius fibi ar-
rogabant;nec folum in Clericos, fed etiam in Epifcopos, ac
ipfum plane Pontificem, aliquando praevalebat authoritas
Pontificis faeculari, aliquandofaecularis Pontificiae: raro prae-
ponderabat ratio; vis faepius, & praepotentia: usquedum
Fridericus II. circa Annum 1220. per Authenticam, quae in-
fertaeft Codici Juftinianeo plene exemerit Ecclefiafticos ab
omni foro faeulari,non minus in criminalibus, quam in ci-
vilibus. Unde concluduntlmperialiftaeimmunitatemEcclc-
fiafticam pure pute provenire ex gratia, &privilegio Princi-
pum eamque tamen extendi tandum ad Magiftratus particu-
lares, ne horum foro fiibjiciantur : non autem ad Jus Maje-
ftatis fupremum, five ipfam Principem Regnantem, acujus
poteftatenemo cximitur , nifi ipfe in fe Jus Majeftaticum ha-
beat.

30. Econtra Pontificii mordicus ex referipto Bonifacii
Vlil. c. quemquam de cenf.  tenent jure divino Clericos exem-
ptos efife a poteftate faeculari: neque necefle eflfe,ut id conftet
expreffis verbis de jure divino ; fufficere autem, fi inde de-
rivet. Cum omne id, quod a veteris Teftamentilege divi¬
na, originem ducit; rationem juriš divini induat. Vatem
Regium producunt Pfial. 104. Tiplite tangere Chriflos meos.
Et ita explicant: Principes terr/t , nohte homitres confecratos
ullo modo vobis fubjicere .

Lil

Te

450  ARCAKORUM STATUS

Textum etiamexS.Matthaeoc. 17. adftruunt, ubiCbrl-
ftus Filios Regum liberos pronuntiavit a tributo: m quem
locumHypponenfisPraeful. D. Auguftinus libro i. quaeftio-
numEvangelicarum quaeftione 23.itacommentatur: Quod
dixit liberi funtfilii,in omni Regno intelligendum eft,libe*
ros efle Regis filios, non ve&igales: muko ergo magis li¬
beri efle debent in regno terreno filii illiusRegis, fubquo
funt omnia regna terrae. Per filios autem iftos Regis aeter-
ni intelligunt Pontificii Ecclefiafticos, qui licet fint membra
Reipublicae, funt tamen exempta; quemadmodum Regia
foboles,quae nobiliflimam partemReipublicae conftituit;nui~
lis autem oneribus fubjacet.

Conftare quoque ajunthanc exemptionem exmultis de-
cretis Conciliorum, &Pontificum, quae congeflit Gratianus
sausa  xi. 1. & toto Canone. Idve jurefieripotuifle,

producithanc inftantiam Cardinalis Bellarminus: ficut Res
fubtrahere poteft Corniti fubditum, eumque conftituens
Prineipem,jurisdiftione Comitis eximit: itaPapa ad altiorein
gradtrm evehundo Laicos, poteft eos eximere jurisdiftione
temporalL Leges autem a Juftiniano Imperatore (quemad-
modum etiam ab aliisPrincipibus) de immunitate Ecclefiafti-
ca diverfis temporibus, & diverfimodelatse,ampliatae, Hmi-
tatae atque ab Imperialiftis fuperius allegatae, nec q,uidpian*
probant; quia illae non folum extrapoteftatis Imperatoriari 1 '
mites conftitutae (iis quippe non dompetebat ferre leges de
Epifcopis ,&Clericis r  quae habentur in Codice) verum etiatu
ab alliis Imperatoribuspoft, & anterevocatae fuerunt,ut b*
cuet ex multigenis, & confpicuis teftimoniis Magnorufl*
Principum. Rufiinus lib. 1. teftatur de Conftantino ita Cie-
rum allocjuente: DEUS vos conftituit Sacerdotes,& potefta-
ftem vobis dedit de nobis quoque (id eft, in caufa fpirituali)
judicandi; vos vero non poteftis ab hominibus judicari*
Quafi eadem verba videre eft in c . fut uram & in c, conti-
nuAm,

40. J*

LIBER rti  4fi

40. Julianus autem Apoftata faftus,omni quidem immii-
nitate privaverat Clerum, fed 'Theodofius & Valentianus
Impp.utex Codice Theodofiano liquet, reparaverunt, lan-
xeruntque, inquientes: Privilegia Ecclefiarum omnium, quae
faeculo noftro Tyrannus (id eft Julianus) inviderat, prona de-
votione renovamus. Clericos item, quos indifcretim adfae-
culares judices debere deduci infauftus praefumptos edixerat,
Epifcopali audientiae refervamus. Fas enim non eft, ut di¬
vini muneris Miniftri temporaliumpotcftatum fubdantur ar-
bitrio. Et fi quidpiam ab aliis Imperatoribus contra immu-
nitatem fačtum, id vel temporum injuriae attribuendum,
vel praefenti neceffitati, quse aliquando licitum facit, ubi alias
per leges veritum eft. Neceffitas autem illa, feu publici,
feu privati nullam jurisdi&ionem tribuit in Clericos , fed fo-
lum jus defenfionis, vel inflagranti jus detentionis : Illud
naturalis aequitas, hoc rado quietis publicae exigit: Item fi
contra moleftum Reipublicae Clericum, nec a Pontifice, ne-
que abEpifcopo remedium impetrari poflet: Jure tuncma-
gis defenfionis, quam poteftate jurisdiftionisJudexfaecularis
adverlus Clericum incorrigibilem procedere poteft.

41. Pro coronide, Friderici II. Authenticam jaftantPon-
tificii: Statuimus, ut nullus Ecclefiafticam perfonam in crimi-
nali quaeftione, vel fimili, trahere ad judicium fteculare prae-
fumat, contra conftitutiones Imperiales & canonicas fan-
ftiones. Quod fi Aftor fecerit, jure fuo cedat, judicatum
non teneat & Judex ex tune poteftate judicandi privetur. Vi-
dentur itaque ipfi Imperatores fuum jus in Clericos cefiifle
Papae, quod fatis eratad tollendum hoc dilfidium. Quod
fi etiam non fufficeret, certum eft, hanc praxin efte inEccle-
fia: praefertim ubi Reges & Principes tacent: qui vel ideo
cenfentur confentire, & fe accommodare beneplacito Ponti-
ficis, cujus eftaliunde dilponere de rebus Ecclefiae, prout illi
utile videtur, ait Bellarminus : Utile autem eft, Ecclefiafti-
cos non milceri curis & curiis faecularibus, ne ab officio fuo

Lil 2 avo-

45 2  i^fRCANORUM STATtlf

avocentur,ut S Paulus obtabat ad Thimotheum fcribens Epi
2.  c. 2.  Exinde conftat fublatam efle hujus diflidii caufam
inter Pontificiam, & faecularem poteftatem, rurfus Vincente
Ecclefia, omnes Imperii conatus, fed fimul etiam conniven-
tePontifice,quaedam qufousdam Regnis punienda. Sane de
Republica Venetapalam eft, quod haec atredecim hucusque
faeculis,majoraEcclefiafticorum delifta, ex inveterata, quae
omnem exfliperat legem, confaetudine, puniat: nec alii Prin-
cipes, fibi quidpiam in puniendis laefae Majeftatis criminibus
praefcribi finant; praefertim autemin illis, quae notoria funt
& ex procraftinata mora apertum exitium minantur.

42. Jamjam ad finem properanti incidit calamo, adhuc
unum diflidium , idve fatis grave inter Sacerdotium&Re-
gnum,ex occafione Patrum Bafileaecongregatarum, &, ut
refertSpondanus ad Annum Chrifti i43.proteftantium, mif-
fis ad Imperatorem, Reges &Principes difFufis litteris, con-
tra ConciliumFerrarienfe apertum cum fumma injuria Con*
ciliiBafileenfis* Imperium & Ele&ores defuperperplexi, a
neutris ftabant: Rex vero Francise Carolus VII. BafileenFiuni
fautor, inhibuit Clero fui Regni, neFerrariam ad Concilium
properarent,muItis tamen Epifcoporum non obtemperanti-
bus mandato Regis. Intereaindixit conventum Piindpum Sc
Epilcoporum Galliae inUrbe Burgenfi,ibique renovavitPrag-
maticam five conffitutionem reformatoriam, inventam jam
prius a Philippo Pulchro, praedeceflore luo, in diffidio quon-
dam habito cum Bonifacio Papa VIII. & pofiea confirmatarn
in concilioBafileenfi,utique propter difiidium,quod illi mter-
cedebat cum PapaEugenio quarto, qui praefatam, vix rur¬
fus emanatam, illico condemnavitPragmaticam, adftipulan-
tibus multis Doftoribus Catholicis, qui contra illam calamis
decretarunt. Occafionem vero ex diffidio hoc Bafiieenfium
cum Papa Eugenio naftus Rex, muniendi fe fortius contra
authoritatem Pontificiam, publicari juffitpertotamRegnurn
praedi&am Pragmaticam, cujus tenor erat in fubftantia : Ut

LIBER F TL  455

nimirurn deinceps tollerentur appellationes omnes Eccldia-
fticorum extra Regnum, quantumvis edam effent direftae ad
ipfam Sedem Apoftolicam, cumillae tantum fint fubterfugia*
& obliquadones reorum, malevolentium & lidgiis Ruden-
dum, ut fic fe fubducere poflint poenis & mulčlis Juftitiae
vindicadvae. Ulterius tollebantur Pontifici collado & reler-
vatio Praebendarum, Beneficiorum, Abbatium &Commeri-
darum,horumque expečlantiae: Ejusmodi enim extra Re¬
gnum faftae plerumque obtingunthominibusineptis, &per
improrpias femitas intrufis, cum Romana ctiria non facilž
eos nolcat. Et 11 quandoque accidat praefata beneficia con-
ferriin perlonas habiles & dignas, obftattamenhoc, quod
externi fint,minimeque fe accomodarefciant moribus Fran¬
cise, Haec ferme continebat memorata Pragmatica; cui ad-
huc amplius quid adjungere volens Rex, ftatuit, ut in toto
Regno acceptarentur decreta Conciliabuli Bafileenfiscon*
cernentia Papam, quae negabant amplius debere dari Anna-
tas beneficiorum Pontifici: Erat enim conluetudo lolvendi
curiae Romanae unam Annatam redituum ex omnibus & qui-
buscunque beneficiis Ecclefiafticis: Cujus rationem fubjun-
gebant, quod confuetudo haec non perpetua, fedtempo-
ranea fuerit, tune nimirum , cum Ecclefia extraordinariis
fublidiis, inter quae etiam Annata fuit, indigeret adprofe-
quendum bellumfacrum contra infideles, Sc  in fimilibus ne-
cellitatibuspublicis,quae cumdefiere, definere quoque de-
bent fubfidia eo fine concefla.

Nihilominus tamen Glerus Francise magisdufrusreve-
rentia Sediš Apoftolicae, quam metu Regiae poteftatis, nun-
quam confenfit, nec in acceptationem Pragmaticae, nec in
abolitionem Annatae; fed fuperfedit , usquedum IUumina-
tor defuper melius lumine fuo divino illuftraret mentem Re-
gis, qui Sc  ipfe ajuratis Bafileenfibus accellit patribus Euge-
nii Paftoris fui legitimi. Ludovicus autem undecimus prae-
fatam Pragmaticam >  in opprobrium Apoftolicae Sediš fabri-

Lll 3  catam,

454  ARCANO RUM STATUS.

catam, & a libertinis quibusdam Epifcopis, qui difciplinam
Apoftolicam aegre ferebant, conftručlam, abrogavit, nonita
tamenplene,ut reliquiaequaedam ipfius non ftiperfuiflent;
tuentibus illam aliquibus Praelatis, & Miniftris Regiis, licet in
Concilio Lateranenfi planč damnata fuiftet, omnemque co*
natum illam ex toto abolendi adhibuiffent tres confequenter
Pontifices, Sixtus IV. Innocentius VIII. & Julius II. adeo inve-
terata mala ex(uperant remedia quaecunque. Poftremo ta-
men ceflit diflidium in Apoftolicae authoritatis favorem&
beneficium. Enim vero Francifcus I. Rex Franciae quantum-
vis expugnato Mediolano, & obtenta ad MarignanumVi&o-
ria, atque in fugam afro Epifcopo Sedunenfi cum 40. milli-
bus Helvetiorum militum, toti Italiae non minus formidan-
dus, quamgravis incumberet, accommodavit fc tamen Pon*
tifici Leoni X. ut omnino anullaretur Pragmatica; tantum ve¬
ro beneficium Papa aliis privilegiis in Regem Chriftianifli-
mum conferentis recompenfaret conftru&is defuperpubli-
cis tabulis,quae Concordata Gnili*  vocantur; quorum Epitome
haec ferme eft. Primo,Papa abolevit jus, poteftatemque om-
nem Capitulis, Praelatis & Cardinalibus Franciae eligendi Epi-
fcopos,Praelatos,aliosque,quibus annex eft dignitasConfifto-
rialis: Regi autem conceffit intra 6  Menfes,a tempore vacan-
tiae,poteftatem per fe ipfum nominandi, quemcunque taleffl
in dignitatem illam Ecclefiafticam conftituendum,dummodo
illiuscapaxfuerittamper aetatem, quam per do&rinam} ac
toties alium fubftituendi, quoties nominatus a Papa non ap-
probaretur. Secundo: RefervatafuitPontificiliberacolla-
tio unius Praebendae five beneficii in qu&cunque dioecefi p£ f
totam Franciam. Tertio, ob quamplurima merita, fubfi*
dia & auxilia d corona Franciae Sedi Apoftolicae in illius ina*
gnisdifcriminibus praeftita, & in futurum praeftanda inhibe-
batur Epifcopis & judicibus Ecclefiafticis,ne facileUniverfita-
tes & Civitates Regni interdicerent,feu cenfuris pulfarent,ni'
ft graviffimis de caufis, & habitantibus de reatuconvift< s *

trs ER v Ji

Quarto conceflum,ut res majoris momenti judicarentur qui-
dem in Regno, falva tamen appellatione ad Sedem Apofto-
licam, quae tenebitur nominare Judices Apoftolicos inRegno
ad declarandam caufam appellatam. Et hsec erant Concor-
data ftabilita & conclufa Bononiae inter Leonem Papam &
Francifcum primum, & exinde diflidium , quod Terme uno
faeculo duravit, fublatum inter Regnum & Sacerdotium Hic
igitur finio, ficuti diffidii exoticas caufas: ita animitus fufpiro
cum purpuratoViro Petro Damiano inApologia: vosque ma-
gna Sacerdotii &Imperii columnia, & hinc Imperialis, illir»c
Apoftolicae Aulae Miniftros compello. Agite! in hoc uno ftu-
dio confpirate, laborate! Ut deinceps Temper fummum Sa¬
cerdotium, & Romanum Timul confoederatum maneat Im-
perium. Ut hasc melior mundi pars (Chriftianam Europam
intelligo) quae pcr hos duos apices regitur nullis amplius
quod abfit, diffidiis collidatur; Ticque hi duo mundi verti!
ces in perpetuae charitatis unione Te obfervent, &refpiciant,”
ut inferiora membraper eorum concordiam dulcifilmae pa¬
čiš experiantur compendia: & quatenus ab unomediatore
Dei, & hominum, haec duo, Imperium fcilicet, & Sacerdo¬
tium, divino funt conflata Myfterio , ita Tublimes ifti duo
mundi Reftores,tanta fibimet unanimitate jungantur,utquo-
dam mutuae charitatis glutine, & Caefar in Romano Pontifi-
ce, & Pontifex in Romano inveniatur Caefare, fitque Impe¬
rium, & Sacerdotium unum ovile, quod Papa Pedo regat
Apoftolieae manTuetudinis, & Cadargladio tueatur Chriftia
nae fortitudinis: DFUS autem Princeps, &Author pacis con.
sordiam faciat m Jubltmtbus.  Hoc unieum meum, & reči6
de Religione Tentiendum votum eft, &Cado tefte, uni-
cus feriptionis finis, quem, ft conTequat, non me la-
boris Tat ardui pcenitebit.

m  c°) Egi

CA-

45* ARCAKPRVLM STATUS.

KŠS» 6§l& «§§& «§§& *§§& «g§» <f§& 6119 «§!«* <8S» <IS*

' CAPUT XXIII.

De Dignitate ac munere Cardinalium.

I.

E Tymon denotat, quid Cardinalis fit?Ecclefia namque non
fblum quoad fidei infallibilitatem,portaCoeli eft, adver-
fusquamnec inferiunquampraevalebunt:fed etiam quoad
externum regimen Regnatrix quaedam domus, quaefuftenta*
tur, & agitur in cardinibus, id eft Cardinalibus. Domini
enim funt cardines terrae, & poluitfuper eos Orbem. Car¬
dinalium vigilantia,prudentia, confilio, movetur, difponitur,
& regitur Orbis Chriftianus ,funtque fupremus Ecclefiae Se-
natus,qui in regimine aeque fpirituali, ac politico afliftunt Vi*
cario Chrifti in terris, nec non nifi in arduis, &fummis tan-
tum Chriftianitatis negotiis adhibentur, eoque ftant apud
Pontificem loco, quali Reges apud Imperatorem: hinc Car*
dinalatus inter Regias dignitates connumeratur.

Quantumvis vero olim, ante, & etiam poftS. Sylveftri
tempora in eo authoritatis non fuerint apice, ubi Cardinali¬
bus praeeminebantEpifcopi, dignitate,& funftione,mune¬
re, & cura, honore, & praecedentia: & minus dignum re-
bantur Epifcopatum deferere propter Cardinalatum. Poftea
•vero a fuccdToribus S. Sylveftri femper magis, & magis ad
legationes, & confpicua Ecclefiae munia adhibiti fub Leone
IX. Comitis Dagfpergenfis e Germania filio, plane Epifcopis
aequiparati, & a Gregorio VIL ad elettionem fummi Pontin-
cis foli, & praecise deftinati, tandem ab Innocentio IV. ipl* s
Epifcopis Praelati, meruerunt primum poftPapam, Regibus
parem, in Ecclefia Dei, gradum, & honorem. Sic ex no vij-

LIBER Vil.  457

fimis Epifcoporum fa&ifunt primi Epifcoporum ; fic fidera
haec velut Aurora creverunt fenfim in lumine, usquedum
confticuerent perfeftum Ecclefiae meridiem. Si inverfo or-
dineEpifcopatusquafi jam effe gradus debet ad Cardinala-
tum, qui ante oftofaecula effe debuit adEpilcopatum.

a.Ad liane vero mutationemcompulitPontifices com-
munis Ecclefiae necelEtas: nimirumMeflTls magna, ope-
rarii pauci. Cum enimfacrae Sediš pomoeria, facultates,
Regiones, & patrimonium D. Petri olim quidem exiguum, ž
piis deinde Principibus auftum,indies fe extenderet: neepa-
res effent Pontifices tanto oneri ferendo, neque commo-
dum congregare Temper Epifcopos, quorum viciniores fo-
lummodo, vix anni intervalloconvenire poterant, matien-
tibus interea fine paftoribus propriis Ecclefiis; melius e re
vifum fuit formare, & ftabilire arcanum, & proprium Sa-
crofanftae Sedi Senatum, ex primis Ecclefiae Viris compo-
fitum; ad fublevandum videlicet Pontificem, in quibuscun-
que necefiltatibus. tam fpiritualibus, quam temporalibus,
quarum, pleraeque non patiuntur moram longam }  fed refo-
lutiones exigunt promptas, vivas, & expeditas.

3. Ideo Abbas mellifluus eos appellat fanftae Sediš Col-
laterales, Coadjutores,fedulos, intimos Papae, Orbisque Ju-
dices, five Arbitros; quia nifi occupentur in fuis Dioecefi-.
bus, aut Legationibus Apoftolicis, Romae refidere ad latus
Papae tenentur,vigiles ad omnia pericula Ecclefiae avertenda,
foliciti in ti de propaganda, feduli in promovenda concordia
inter Principes Chriftianos, exafti in manutenenda libertate,
& immunitate Ecclefiafiica, intendi confervando, & amplian-
do D. Petri patrimonio, fideles, & prompti ad omnia juffa
Pontificis, experti, & felices in traftandis, & dijudicandis
negotiis mundi, & Ecclefiae. Cardinales denique veri funt
Coloffi Sediš Apoftolicae,firmamenta ReligionisOi thodox£e,
&maximumdecus Aulae Pontificiae.

Mm m

4. At-

458  ji RC ANO RUM STATUS

4. Atquc haec Cardinalium dignitas etiam extrinfecus
patefceret, fingulari, ac ab aliis Ecclefiafticis Praelatis diftin-
fto illi amittu, ex conceflione fummorum Pontificum utun«
tur. Primus erat Innocendus,qui Ablegatum Conftantinopo-
iimNuntium fuum alatere, Pelagium purpureo pallkgnonnifi
Regnantibus tune folito, ornavit. InnocemiusIV. quadra-
tum rubrum: Bonifacius o&avusinfirper Galerum,veftem-
que coloris purpurei adjunxit, tit vel inde memores elTent, fe
ex ipfohocpurpuratohabitu obligari, toties, quotiesFidei,&
Ecclefiae derendendae rado exigit, fanguinem ukro in conte-
ftadonem ejus profundendi.Praefatis ornamentis addiditPau-
Ius II. pileolum rubrum, album infuper equum cumfroeno
aureo, & ephippio purptrra cooperto. Urbanus VIII. tandem
Eminentifnmos titulavit, quihonor maximus habetur inEc-
clefia, & per Eminentiam denotat Cardinalatus dignita-
tem, eminere fupra omnes alios Ecclefiae gradus, titulos>
& honores.

5. Antequam vero amplius in hac materia progrediar,
veram, primamque originem Cardinalium exBaronio adAi>
num Cnrifti centefimum tertium indagabo. Notum erat
jam ante tempus S. Evarifii Papae ordine fexti Diaconorum
nomen, eorum videlicet, quiinde abApoftolica inftitutione
curam, habebant pauperum, ac deinceps k  Pontifkibus, &
Conciiiis Cardinales difti, ade6 ut ly Cardinalis refte a ca-
ritate, id efir, penuria rerum providentia Cardinalium fiible*
vata, nominis lui derivationem fortiri valeat*

Enim vero praefatus S. Evariftus Anno 113: feptem fp c '
cialiter creavit Diaconos, more a Romanis aceffpto. Si cut
tnim hi poft conflagratam, exNeronis vaefama Romam, re ‘
liquias Urbis in feptem Regiones diftin&as commilerant fe¬
ptem viris, quos Curatores Regionum Urbis voeabant, i £a
S. Pontifex feptem Supraintendentes, Diaconos di&os,pr£'
fecit feptem Urbis Regionibus, unum videlicet cuique: qu°*
rum,munuseratnonlolum, utantea,cura pauperum, £ed

pr

Liber vit.  459

praecipue cura Religionis promovendae, foventae , confer-
vandae in fua Regione. Nec fe aliter fubfcribebant, quan*
ego N. Primae Regionis Diaconus fubfcripfi. Ego N. fepti-
mae Regionis Diaconus fubfcripfi. Et hi erant in Ecclefia pri-
mitiva primi officiorum tituli, & officiales,quos deinde in re-
verentiam tam S. Inftituti Romanum Concilium a S. Sylve-
ftro in Thermis Domitianis celebratum, appellavit Cardina-
les Diaconos.

<$.Diu quidemmos hic fubftiterat; interim traftu tem-
poris, quaeque ad majorem , vel perfe&ionem, vel amplitu-
dinem trahentis, feptem ifti Carainales Diaconi non amplius
generalitera feptem Regionibus nominari,fed Ipecialter a
praediis, five patrimoniis pietate Credentium Ecclefiae Lega-
tis, diftingui volebant. Unde in antiquis Chirographis faepe
invenitur Titulus Pamachii, Lucinse, Paftoris, Fafcio-
lae Damafci, &c. qui tituli aliudinfubftantia non erant,
quam proventus annui, ex titulatis illis praediis, & fundis
percepti,&ad fuftentationem Miniftrorum Ecclefiae depu¬
tati. Quilibet igitur fundus aut praedium , unde proventus
illi proficilcebantur , erat titulus unius Diaconi, qui rur-
fus inde alios fibi fubordinatos Ecclefiae Miniftros alebat.
Haec vero omnia procedebant clam, & in occulto propter
perfecutiones Tyrannorum aeftuantium in excidium Chri-
ftianae Religionis. Ubi vero Conftantinus M. primus Chri-
ftianus Imperator proftratis idolis, & abjurato gentilifmo,
Chrifti Labarum erexerat, revocata afubterraneis cavernis,
& Coemiteriis Chriftiana Religione , feque jam Ecclefia
lub tanto Proteftore fecuram prolpexerat : Tune templa
erigi coepta in praefatis illis fundis , praediis, & fabricis
liberalitatc lidelium Ecclefiae conceffis : Unde Cardina-
les Diaconi rurfus fuis titulis adjumere cognomina ab
ereftis nimirum Bafilicis Deo, & SS. Martyribus, & Con-
fefloribus dicatis. Videlicet, Ego N. Diaconus Car-

M m m 2 dina-

4 60 ARCAKOZuM STATUS

dinalis Sančtorum Joannis,& Pauli in titulo Pa-
machii, &fic caeteri,quimosetiamnumdurat, & haecge-
nuina eft origo Cardinalium.

7. Cardinales crcat folus Pontifex, non ut quidamma¬
le rebantur, totum Collegium Cardinalium: quia in ToloPapa
refidet, poteftasabfoluta, & Ecclefiaftica, quam ille delegat
cui, & quantum vult; ipfius arbitrii eft, ubi, quando, & quot
Cardinales creare. Domefticos plerumquc promulgat in
Confiftorio Cardinalium, externis mittitpileum , & funftio-
nem delegat Principibus, aut in magna digitate conftitutis
Viris. Numerus vero Cardinalium , non idem Temper in
Ecclefia fuit: variavit faepius; jam reftriftus, jam ampliatus.
Tria prima faecula non tulere nifi feptem: quartum faeculum
Tub S. Sylveftro duplicavit numerum , & ex quatuordecim
Cardinalibus,cuilibet Cardinalis Diacono unam Diaconiam,
five Hofpitale cum fua Ecclefia attribuit. Perfeveravitnu¬
merus ifte diutius forsan, quam dilatatae jam in immenfum
Ecclefiae neceflitas exigebat: ideo Tucceffive ita aufrus, ut
decimum &tertiumfaeculumfiibCalixtoII. & Innocentio II.
ferme quadraginta Cardinales comprehenderit. Hiadtri-
ginta deinde redu&i, poftea ad decem, tandem ad ofto.
Noviftimis faeculis accrevit numerum Pius IV. usque ad Te-
ptuagefimum fextum. Pachalis vero II. ut teftatur Ciaco-
nius, praeter, prius exiftentes, folus ille creavit Cardina?
les nonaginta tres, quorum tredecim erant Epifcopi, quin-
quaginta Presbyteri, &trigintaDiaconi. Anno autem 1434 *
a Patribus congregatis in Concilio Bafileenfi ftabilitumfui^
ut deincepsnonnifiquatuor & viginti Cardinales in Ecclefia
tolerarentur. Verum ficut aliaDecreta hujus Concilii, it a
etiam hoc , de numero Cardinalium obfervando annullata
fuere ab Eugenio Papa, & Concilio Ferrarienfi. Unde rurr
fus ad Pontificis placitum conftituebatur numerus faeri Col-
tegii. DemumS'ixtus V. Pontifex Anno 1598. r eferipto P on*

HiBER. VIL  461

tificio ordinavit, & deinceps in EcclefiaDei feptuaginta Car-
dinales non folum in memoriam feptuaginta difcipulorum
Chrifti, qui S. Petri, & Apoftolorum (utnune Cardinales Pon-
tificis, & fanftae Sediš) in laboranda vinea Domini adju-
tores fuere; fed etiam, quod feptuaginta linguae,quibus prae-
dicari deberetEvangelium Chrifti, in mundo exifterent, cum
approbatione univerfali conftituit. Numerus ifte feptuagena-
rius format totum Collegium Cardinalium, divifum tamei?
in tres Clafles; Epifcoporum videlicet, Presbyterorum, &
Diaconorum. Epifcopi fex funt, Oftienfis, Portuenfis, Praer
neftinus,Tufculanus, Sabinenfis, & Albanus.

Presbyteri funt quinquaginta fub diverfis Santtorum,
Sanftarumque titulis, ut Laurentii in Lucina: SS. Joannis an«
te Portam latinam. S. Stephani in Monte Celio. S. Nicolai
in carcere. S. Petri in Monte aureo, &c. & allis, quae lon-
gum nimis effet commemorare. Diaconi funt quatuorde-
cim,aliquando plures,ut videtur SanftiiTimo Patri: habent ifti
etiam luos titulos, ut Presbyteri: verum etiam multi eorum
faeris majoribus non initiati, & titulum deferuerunt, & pur-
puram exuerunt, praefertim ex ratione Status; ut Ferdinan-
dus Medicaeus fub Sixto V. Albertus Auftriacus fub elemen¬
te VIII. Mauritius Sabaudus fub Urbano VIII. Cafimirus Prin-
eeps Poloniae, cjusdem deinde Rexfub Innocentio X. atque
plures alii poft,& ante,purpuram cum thalamo, & Clericalem
coronam, cum Regia commutarunt.

g.Porro muniaCardinalium praecipua funt quatuor,quae
olim quidem obibant etiam Epifcopi, aliique Praelati, nune
vero, quiaopimahaecfuntofficia, Cardinalibus tantum con-
feruntur. Primo fummus Vicarius Pontificis Romani,cujus
jurisdiftioni fubjacent omnes Ecclefiaftici, & Religioficujus-
cunque conditionis, & gradus, tam intra, quamextraUr-
bem: omnes ordines cujuscunque Religionis,& fexus;omnes
Confraternitates, Societates, omnia Nofbcomia, caufae piae,
Hebraei, item faeminae proftitutae. Secundb fupremus Poe-

Mmm 3 niten-

ARCANORUM STATUS.

nitentiarius c um ampliffima dimittendorum peccatofum fa-
cultate. Suos ille habet Patres Poenitentiarios, tam in Ba-
filicaS.Petri, quam alibi,qui apprime Theologica fcientia im-
buti, moribusque vitae integri, ac variarum linguarum peri-
ti, confeffiones peregrinorum, & pcenitentium continub ex-
cipiunt. Tertio Vice-Canceliarius S. Romanae Ecclefiae;ide6
diftus Vice: quiaiple Pontifex fibi refervat Jus Cancellarii fa-
craeSediš, quafiah iilo,veluti fonteomnis Jurisdi&ionisipi-
titualis immediate profluere, Sc  emanare deberent omnia
Decreta, Refcripta, Brevia, Bullae, Interdi&a, Cenlhrae, In-
dulgentiae, Dilpenfationes &c. Quarto fupremus S. Ecclefiae
Camerarius, quod officium nonfolum valde opulentum, fed
plane honorificum eft; alia quoque magna Ecclefiae officia
fiberum eft Pontifici conferre; five Cardinalibus, five aliis
Praelatis: praefata vero quatuor propria funt Cardinalium.

9. Confiftorium Pontificis conftat ex folis Cardinalibus,
ubi tra&antur res majores Ecclefiae cum plena libertatedi-
cendi in falurem puhlicam Sanftae Sediš. Non alius locus eft,
unde diflimulationem magis excludere oporteat, quamexfa-
cro hoc Cofiftorio, inquo res aguntur, vel animae, & falu-
tis aeternae,vel Ecclefiae, & S. Sediš,omnia nimirummomen¬
ti infiniti. Confiftorium quippe eftres divina,&lacra,nonlo-
lumquoadmeteriam, fedquoad formam etiam efle debet:
nimirum,ut ejus Confiftoriales Cardinales,charitate, fide, ze¬
lo, reftique amore inbuti, dicendanon reticeant, nec le
ultrius fuggerentiDivinoSpiritui opponant ex quocunque re-
fpeftu. Francifcus Picolominus Pii IL Nepos non veritus eft
in puhlico Confiftorio oppugnare Alexandri VI. fententiam,
volentis Romanae Ecclefiae propriam ditionemBeneventi-
nam filio fuo Joanni Borgiae in feudum concedere. Sicut in
multis non valde neceflariis quaeftionibus, cafibusque in tam
facratoloco effutire omnia,quae coquit animus,plusquam te-
merarium eft; ita in iis, quae relpiciunt vel utilitatem, vel da-
mnumEcclefiae, facrilegum eft, celare quidpiam, cjuod ve-

rum

in er  m

rum cft. Cum inter domum AndegaVenfem, & Arragoniam
propter Regnum Neapolifcanum non minus bdlo,quam eala-
mo decertaretur,temperamentum fuggerefoat in Confiftorio
Paulus II. ut nimirum Avenionenfem Provineiam cederet
Ecclefta Antegavenfi Princip^Arragonio nraneret Neapolita¬
num Regnum,& in compenfationemperteretS.SedesUi bem
Aquilam. Res iviflet in eonclufum, nifi fe Cardinalisjoan-
nesCarvajalusEpifcopusPortuenfis ftrenue oppofuiflet Pon-
tificiae opinioni, inquiens; magis expedire Roman® Ecclefise
antiquam pofleflionem transMontes Italise confervare,quam
finem controverfise inter tertios ponere. Trans montes Afy»
lum efle Pontificum in extremis: ibi fraenum Italiae Principi-
bus conftitui, ne recalcitrare, aut infultare aufint S. Sedi, alias
eo aPondfice transferendae. Sic evicithoc argumentumCar-
dinalis, ut fuggeftum a Pontifice Paulo temperamentom, fa-
crum Confiftorium acceptare noluerit. Papa, qui caput eft
Confiilorii.non debet ideo efle caput confulentium libertatis.

Occurrit quidem facile, ut facrum Confiftorium
cx variis, & fibi, natura, & Natione concrariis Car-

dinaiibus compofitum, ficut temperamentu, ita opinio-
fiibus,& conciliis inter fe diflideat, fed nullum diflidium per-
fiiciofius eft, quam diffidium particulariurnpaffionum,quod
corrumpit Temper originem, finemque perimit, unde proce *
dunt concilia in rebus Talutis puhlic®.

io. Extet enim vero Bulla plane egregia Sixti V. qu® inci-
pit:Poftquam verusille Ste.  de Cardinalium creatione,nume"
ro,& forma vivendi,in qua providentiflime ordinavit non fo-
lum numerum feptuaginta Cardinalium, ut fupra diximus,
fedetiam,ut eligi ex omnibus nationibus Mundi Chriftiani,
fecundum pr®fcriptum Tridentini in ®tate competente, ad
minus viginti duorum anorum, & in eo numero efle debeant
aliquotexcellentes Theologi ex Regularibus, potiores Legi-

Canonift®, Controverflfte, aut in cura animarum eme-

4Ž4 \^ARCANO RUM STA Til S.

liti, omnes vero Specula San&itatis, & virtutis maxime ze¬
li, caftimoni3e/apientiae,& religiofae pietatis. Ejusmodi du-
xit Sixtus veros, Scgenuinos Cardinales five Cardines Eccle-
fiae Orthodoxse.

11. Et ficut facrum hoc Purpuratorum Collegium aliud
non eft, quam auguftus quidam fenatus virorum eremito-
rum, qui hoc fine purpura donati funt, ut confilio, & opere in
laboriofo hoc Mundi Chriftiani Regimine, Chrifti in terris
Vicario affifterent: Ideo aequum judicavit Sixtus,tam multifa-
riaextoto Mundo Chriftianoad Romanam fedem devoluta
negotia, inter Cardinales dividere,& ex divino, procul dubio,
inftinftu,aliquotinftituereCongregationesPropofitumigitur
hoc in opus reduxit laudabiliter, & quindecim earum Romae
erexit,atque fingulis aliquos ex Collegio praefecit Cardinales,
iisque certa, & determinata negotia curanda, dijudicanda,
& expedienda commifit. Hoc vere opus erat divinum, &
Purpuratorum labore dignum.

12. Primaeft Sanfti Officii jampriusinftitutaaPaulo IV.
commendata a Pio V. & a Sixto V. confirmata, & reftaura-
ta. Hujus caput, & Praefes eft ipfe Pontifex, afliftentibus
duodecim Cardinalibus. Bis in hebdomada peragitur, die
Mercuriiin Minerva, Jovisdie autem coram Papa in caufis
concernentibus Haerefim. Secunda tangit Epifcopos, & Re-
gulares, ubi utrique examinantur. Tertia fupra Concilium
Tridentinumdifquirit, & diftolvit dubia. Quarta eft Con-
gregatio Status, cui interveniunt omnes illi Cardinales, qui
fuerunt aliquando Nuntii Apoftolici cum Secretario Status;
haec Congregatio celebratur vel coram Pcntifice, vel in Con-
claviCardinalisNepotis Quinta diciturCongregatioRituum;
huc fpefrant omnes differentiae circa Ritus, Cerimonias,Ca-
nonizationes, Coitipetentias &c. Septima dilponit circa fon-
tes, aquaedučhis tamRomam invehendos,quamRomae diftri-
buendos, item circa publicas plateas,& vias. O&ava eft Con¬
gregatio Indicis fupra libros fulpendendos, configendos, im-

primen-

LIBER Vil.  4 ^ 5

primendos, & prohibitos legendos. Nonam k  Confultatio-
nc vocant, circa res Status Ecclefiaftici, quoad caufasgra-
viores, exceptis Firmienfi, Spoletana Avinionenfi, &Bene-
ventana Praefe&uris. In hac Congregatione reddunt ratio-
nem omnes Vice-Legati,Praefefti,Gubernatores de iis omni¬
bus, quae contingunt in toto Imperio Ecclefiaftico. Decima
de bono Regiminc, quo recurrunt Communitates, & fub-
diti propter onera, & tributa, aliaque pericula, & damna,
quibus ab hacCongregationc fubveniendum, providendum,
determinandum. Undecima verfatur circa monetam čuden-
dam, augendam, minuendam, & ftabiliendam in toto Stata
Ecclefiaftico. Duodecima comprehendit negotia Confifto-
rialia, ut indies occurrunt, velPapa committit. Decima ter-
tia eft Congregatio examinis erefta a Clemente VIII. ubi exa-
minantur coram Papa, quibusdam Cardinalibus, & Theolo-
gis Religiofis Epifcopi ad Epifcopatus in Italia promovendi;
nam extra Italiam nullus fubit hoc examen. Decima quar-
ta Congregatio de propaganda Fide inftituta a Gregorio XV.
inquirit modos propagandi, & dilatandi Evangelium Chrifti
pertotum Mundum. Decima quinta ab Urbano VIII. inven-
tainvigilatlmmunitati Ecclefiafticae, ne ea laedatur, aut mi-
nuatur.

13. Congregationes iftae, vera fiint regula, ut tot nego¬
tia, quse indies Romam velutin compendium totius Mundi
Chriftiani, invehuntur, nec obruant Ecclefiam, nec Pontifi-
cem,nec ejus Miniftros : cum ea expediantur fucceflive,Sc
fingula fuis locis, & aliqua quotidie. Qui non fingulis mo-
mentis exitum permittit flumini, cui continuo affiuuntaquae,
tandem fuperabundabit rumpetque repagulacum damno ir-
teparabili/ Tanta Sedi Apoftolicae pro univerfo MundoChri-
ftiano folicitudo, & cura eft, utPapaleshumeri,licetAtlan-
tis forcnt, vix fufficerent tanto oneri, nifi fuos Alcides habe-
r et in Cardinalibus, qui magnam partem curarum in fe fu-
fciperent. Inde profecto liquet Cardinalitiam dignitatem non

N n n efle

ARCAKO RUM STATUS

efle merum nomen, Ted magnorum laborum profeflionem;
Non ipecies, non figurae, fed veri Cardines illi funt, in quibus
vertuntur, & circumaguntur quotidie omnes neceffitates Ec-
clefise, omnia Status negotia, rerumque omnium folicitudo,
& providentia. Adeo magna negotia,magnis Adjutoribus
cgent. Caeterum fede vacante incumbit facro Collegio Re-
gimentotius Ecclefiae, &multa tune egregie fancitaolim,
immo jurata fuere fed legibusfe folutos elfe fciunt Pontifi-
ces, nec re&e praetendi obfequium, ubi nullum eft Impe*
riuin. Refiduum eft, ut antequam hoc caput abfolvam, quae-
dam de competentia, & refpeftive praecedentia Cardinaliura
enarrem

i4.Decanus Gollegii Cardinalium, qui fenior dicitur, &
eft Epifcopus, nulli, quam foli Imperatori cedit: hunc fequi-
turille, Dečanom aliiReges. ReliquiCardinalespraecedunC
omnes alios Principes, praeter Reges. Sixtus V. in corona-
tione Pontificum ita ftatuit, ut, qui Rex interveniret Pontifi-
ciis epulis, primum locum haberet Decanus faeri Collegii, al-
terum ab hoc Rex hofpes. Eodem modo, fi plures interveni-
rent Reges, obfervandum cenfuituno Cardinali quemvis Re-
gem praecedente, akero fequente. Praecedunt itaque illi
omnes Principes, praeter Reges coronatos,& ejusdem claffis
Respublicas. Unde VenetorumDux,ob Regnum quondam
Cypri,& nune Moreae, caput fereniffimum Reipublicae eoro-
nataenulli cedit Cardinalium. Et ut fola praefulgeat in Viro
Cardinali Cardinalitia dignitas,interdiftum eft cuique,omnes
alios, quos ex progenie acceperiint, fteculares titulos alfu-
mere, licet Regii, & Archiducales effent, folo nomine gentis
fuae expreflo, fic dicitur tantum Cardinalis Auftriacus, Cardi-
lis Lorharingus, Cardinalus HalTus Ste. fine omni alio Princi*
pis titulo.

i j. In Concilio Tridentino Ablegatus Imperator is, ficut
praetendit ante omnesEeclefiafticos feffionemdta hanc omni-
busCardinalibus ultio ceffit, Memini tame me legilfe,quod in

coro-

L IR ER Vil.  467

čoronatione Caroli V.praecedentiaufi fintEle&ores facri Im¬
perij ante ipfos Cardlnales Matthaeum tituli S. Prudentianae,
Wiihelmum Langium Archiepifcopum Salisburgenfem, &
Cardinalem S. Angeli in foro pifcium, & Jacobum Croyum
Epifcopum Cameracenlem, Archiepifcopum Toletanum, «3c
Cardinalem tituli S. Mariae in Aquino. Quod ego facile afle-
veraverim,quiain aftuali inauguratione eftlpecialis cafus fun-
ftionis,ubi Cardinales locum non habent,nififub charafterc
Nuntiorum Apoftolicorum.

1 6 .  In Italia indubitatus plane ufus eft, ut non fblum fo-
ris, aut in capella, aut in urbe, fed extra urbem, immo in
fuis Palatiis Cardinales nulli Principum, qui a&uRegia digni-
tate non praefulget, locum, aut manum concedant. Fundan-
tur haec omnia in Pontificio Ceremoniali Chriftophori Mar-
celli Epifcopi Corcyrenfis, & experientia ipsa probatur. Et
enim Magnus Dux Hsetruriae regnans fratribus fuis Cardina-
libus, etiam minoribus natu (ut exemplo patuit Colmi II, &
Ferdinandi II. Circa fratres fuos Carolum Cardinalem FIo-
rentinum) primas Sedeš conceflit, eo quod bi Ecclefiaftici
Principes, ille politicus elfet.

17. Carolus Archidux Auflriae Epifcopus Breslavienfis
Ferdinandi II. minor natu frater Anno 1624. cum Italiam per-
tranfiret, in Hifpaniam iturus, Romam non appulit. Vere-
batur quippe, ne omnibus Cardinalibus in Capella Pontificia
poftponeretur,cum ille tamenprcetenderetprimumpoftCar-
dinalcs Epifcopos locum,ante omnes Presbyteros, &Diaco-
nos Cardinales. Idem eidem occurrit Florentiae invifens fo-
rorem ibi viduam. Erat ibiCardinalisArchiducis ex fororeNe-
pos,a cujus congrelfu ob competentiamCardinalis plane ab-
ftinere voluit. Interim a cordatis viris(qui fimultates oderant)
temperamentum inventum; conclave nimirum, duas e dia-
naetro portes habens,ibi uterque per fuam portam ingre-
diens, parum per fubftitit, nec fedentes, fed ftantes collocuti,
iterum per eandem regreffi haud deliqueruntin Ceremonia-
kPontifieis. Nnn 2  18. Con-

4 £g ARGATiORUM STATUS.

i g. CondcEG primo fanguinis in Gallia Regii Principi, D«-
ei Sabaudiae Regnanti, & Magno Duci Hastruriae non alius,
cnkn penultimus ante ultimumDiaconumCardinalem inCa-
pellaPondficialocus conceffusfuit. Regina Chriftinafepara-
tumhabuitlocum,&ubique mitius tradabatur, velutRegia
hofpes, &Novella Catholica.

19 Dixi notanter fuperius,haec in Italia ferme folita,quae
nbique pradicari non finuntur. Et nifi fe tantorum virorum,
qualesCardinaIes funt,prudentia in externis aulis contineret,
nofletqueprsevertere prudenti diffimulatione fcandala facile
oritura evenire forfan (licet perperam) poflet, quod Ludovi-
cus XII. Cardinali Prie plus aequo competenti, & praefumen-
ti dixit: Romam abfcederet: ibique infolita Frančiče (quae
aliquando duodecimCardinales quietos in Aula habuit) exer-
ceret. Franciam non patere talibus Regibus, nifi Concives
effe velint. Secusfiageret; ne cervicem confimili, ac pi-
leus eft, colore tindam, Romam referat, eaveret. Haec de
Gardinalibus.

«3S» «§g» *§##§§*<«»»

CAPUT XXIV.

De Cardindibus Nepotibus.

I,

M Agna Gardinalibus dignitas eft, fed incomparabiliter
major Cardinalis Nepotis. Dignitatis omnis magnitudo
defomitur ab excellentia, & magnitudine poteftatis. Quis
autem majorem, dignioremque inter homines concipiat,
quam PoteftatemPap3e?Divinitas quaedam videtur ejus Pote¬
kaš. Hanc vero multo facilius,liberaliusque comunicat,&lar-
giturille uni ex fuis,propter affedum naturalem, propen-
fioremqueinfijos confidentiam,quamtoti Cardinalium Col-

legio-

LIBER Vit

fegio. Naturaliter major,fortiorque fiducia eft ad fuos, quam
extraneos. Ide©que Pontificii Nepotis Minifterium,ficut in-
timius eft, quam aliorum; itamagnificentius, & dignius: Ve-
rum neque minus etiamarduum, & laboriofum. Coram il-
Io quippe omnia Chriftianae Retpublicaenegotia exponuntur,
traftantur, conficiuntur. Hujus primum Umen terunt Prin-
cipum, Regumque Oratores: per eum auditPontifexvota,
atque neceflitates publicas, tam Ecclefiae quam Status: per
ipfum declarat mentem fuam; ad illum fcribunt Nuntii Pon¬
tificii ex orbe toto, Reges ipfi eo recurrunt, &Principes ob-
fequia deferunt:Ejus nutu regitur Roma,Romanumque Ec-*
»clefise Imperium: Eo deprecante primae conferuntur mitrae,
opima facerdotia,beneficiorum pluralitas, ac ipfe, quo majus
in Ecclefia nihil eft,Cardinalatus. Oculus ille eft,Iingua, ma-
nus, & mens ipfa Pontificis. Fideliorem neminem fibi exi-
ftimat, quiapropinquioremnonhabet, quamNepotem. Se-
nio plerumque Pontifices funt confe&i, baculus fe neftutis
funt Nepotes fui, fulcimentum Pontificatus, & auxilium labo-
rum. Nimirummajus quidpiam eft,quam ut imperiti,fufpicen-
tur.Nepotes videlicet tantum in detrimentum Ecclefiae,& fla-
gellum Principum Italiseaffumi: iliorum prodigalitate,& faftu
exhaurirl aeraria,eos denique in immenfum provehi ex ipoliis
pauperum, & eIeemoiynarum; ab illis toties difcindi tunicam
Chrifti,quoties ufurpant, diftrahunt, aut fibi appropriant pa-
trimonium Petri

Ita efi, me caftor, fi tales nancifčamur Pontifices, qualis
eratSixtus quartus,Alexander VI. aut tales Nepotes, qualis
erat Caefar BorgiasDux Valentinus, vel Petrus, & Hierony-
mus Riarii Nepotes Sixtb Non omnes funt Pauli IV. tanti
ofores, quanti amatores Nepotum: neque omnes Caraffaei,
non tam Pontificatus Miniftri, quam Arbitri illius, & ufurpa-
tores.

a- Sane contra AIexandri Vl.ele&ionem multi capita mo-
vebant, velut Simoniacis promifiis, & largitionibus extor-

Nnn 3 tam,

470 ARCAftORUM STATUS,

tam, luerunt eam deinceps rnulti, etiam illi, qui illum pro-
moverunt. Primi tamen fcopuli ejus Pontificatus fuere tres
filii, & una filia ex Vanoccia Romana fsemina, olim progeni-
ti. Petro Ludo vico primogenito emit Ducatum Gandiae, quo
demortuo, vel potius trucidato inter nofturnasinfolentias,
praefatumDucatum impertiit Joani tertiogenito, lecundo au-
tem genitumCaelarem purpura ornavit Cardinalitia Cardina-
lis primum Patronus difrus, fed quamdeinde exmodicoin-
tervallo commutavitcumenfe, & galea, Dux Valentinus co-
gnominatus Lucretiam filiam hamum habuit per diverfa
fponfalia fibi adfcifcendi amicos. Quis cum lu&u non videat,
in ejusmodi difpofitionibus nihil effelpirituale,nihil Cceiefte,
nihil Ecclefiae falutare, & proficuum, nihil Pontilice dignum:
omnia autem vaniffima, privatis cupiditatibus obnoxia, fan-
guini, & fenfui indulgentia. Sed pejora fequentur.

3. Non fatis erat Ducatum Gandiae tertiogenito imper-
tiifle, nili cum manifefto Ecclefiae Ipolio, etiam Urbs, &Du-
catus Beneventum cum Terracina, velut feudum Ecclefiafti-
cum(fed quod in defcendentes etiam tranfiret)Borgianae am-
bitioni ceffiflfet. Caefar autem depofito Cardinalatu ad Ty-
rannidem converfus, totam Ipe devoraverat Italiam,occupa-
ta Imola, Forli, Rimino, Camerino, Peforo, ac tota Ferme
Flaminia, Fublatis, & neci datis legitimis eorum Dominis,
deftinabat animo Principatum Haetruriae, mox etiam totius
Italiae invadere, item Pilam in fidem receperat, Sena, &Luca
jam jam accedebant,Columnenfes deinde in tantum perfecu-
tus, ut ultrb partim deferuerint, partim ceflerint liias didones
infami homini, Falva modo vita. Polt Columnenfes aggreffus
Urfinos variis laqueis,eos luae poteftatis fecit:tum omnes,aut
veneno, autficaluftulit, neque Cardinalitiae, fublato per vim
CardinaliUrfino,purpurae pepercit, occupads eorum ditio-
nibus, Terris, & Caftellis, tacente adtam enormiaNepotis,
vel filii potius, flagitia, & forfan applaudentc Papa. Ulti-
mam Tyrannidis fcenam inftituit in horto Cardinalis S. Chry-

fogoni, 4

LIBER m. 47l

fogoni, invkatls eo Opulentiffimis ex Collcgio Cardinalibus,
quos venčno tollere dekinaverat, ut ampliffimas eorumo-
pes, ipfe deglutiret. Sed fata adfiitere innocentise, & per er-
rorem Pincernae primi hauferunt toxicatum vinum Pontifex,
Nepos, Pater, & Filius. Sic poena talionis a Divina Nemefi
fublata fuere duo monftra S. Sediš,Papa, & ejus non tam Ne¬
pos, quam filius. Superi dent, ut eorum nunquam amplius
redeat exemplum, aut memoria in Ecclefiam Dei.

4. Nec minus Sixtum IV. tota Roma, Italia omnis,ac Re-
gni Principes indoluerunt,indulgentiorem, quam par erat, in
fuos fuifle Nepotes. Mukum inde detrimenti accepit Eccle-
fia, plurimum Italia propter bellumnonReligionis, fed Re-
gionis Ecclefiae fumptibus pauperum eleemofynis, fubdito-
rum lachrymis, & fanguine invifceribus Patriae tam diu ge-
ftum. Hinc nova excogitavit officia, & vendidit antiqua, auxit
vettigalia, &novafuprainduxitcumredamatione univerfo-
rum. Bellum contraFlorentinos quidem juftum habuit,obIa-
queo publice fufpenfum infeditione Florentina Archiepifco-
pum Pifanum,& quemdam Stephanum facerdotem,ac in vin-
eulis detentum Cardinalem; fed quod deinde fe immifcuerit
bello Veneto, & Ferrarienfi, tantumque illud protraxerit, &
protraftum voluerit cum tota defolatione Italiae, arcanum
erat fiiis Nepotibus, & confanguineis cumulandi opes cum
aliorum egeftate, occupandi ditiones, & dominia, utfuis pro-
videret cum alienis exuviis; commovendi Italiam.ut non qui-
dem fub annuloPifcatoris,fed in inturbido pifcaretur felicius,
quo Nepotes fuos fignaret facilius.

5. Nam Cardinalem Pctrum Riarium Nepotem fuum tot
cumulavit beneficiis, &Ecclefiafticisproventibus, ut Sarda-
napali inftar vixerit, & quafi natus ad conlumendos thefau-
ros videretur: duobus quipp£ annis, quibus in hoc vitaeluxu
vixit ducenta aureorum millia impendit, praemature autem
otio, & voluptatibus diffluxit, vix annos natus o&odecim.
Parker Hieronymum Riarium Nepotem praefecit Legationi
totiusltaliae, Gubernator em deinde dixit univerfi Imperii Ec-

clefia-

472  x_JRCANORUM STATUS

clefiaftici, Imolam, & Forli in donum dedit. Columnen-
frnm omniabona diripuit, & opitulantibus Urfinis, tumul-
tuantem Laurentium Columnam cepit,&fecurifubdidit. Aliis
quoque Nepotibus, & Confanguineis plurimabona contulit,
fex illorum videlicet Petro Riario, Juliano de Rovere, Chri-
ftophoro de Rovere, Hieroymo Baflfo de Rovere, Domi¬
nko de Rovere, Raphaeli Riario, & pluribus, illorum prae-
textu, facram purpuram prodegit. Leonardo fratris filio pro-
curavltfiliamRegis Ferdinandi, &Praefeftum Romae creavit.
Joanni de Rovere contulit dominium totius Status Sorae, &
Sinegallise. Francifco Mariae de Roverepoftultimum Ducem
GuidonemUbalduminprolem mortuum, adjudicavit Duca-
tum Urbini. Ita ftudebat fuis Sixtus ;fed moriens illis aliud
non reliquit, quam odium univerfale, & averfionem totius
populi. Adhuc enim Ipirante illo tumultuare coepit populus,
occupatoNepotis palatio, ac eoin nečemquaefito,fednon
amplius reperto. Tune prae ira concuffa omnia, confra&a,
disjefta,usquead ipfos in pomario arbores , evulfa. Corru-
ptae pi&urae ingentis pretil direpta veffiaria,periftromata,va-
faaurea, argentea ablata, & quae defidiofae furto & crapulae
affuetae plebi libuit, tentata. Annona Sixti priore anno non di-
vendita,a populo, occupata, & inter fe divifa. Similiter aftum
eum domibus transTyberim,&duo,magna navigia plena pre¬
boliš rebus intercepta: Columnenfes fuis dominiis reftituti
triumphum egerunt Romae expulfis Nepotibus.

6 .  Paulo vero IV. tres etiam erant Nepotes Carolus Ca-
rafFa Cardinalis Gubernator, & Legatus Bononienfis. Joan-
nes CarafFa, quem Paulus ex confifcatis Marci Antonii Go-
iumnae dominiis,& ditionibusDucemPalliani creaverat,quod
ingentium calamitatum principium fuit. Antonius CaraiFa,
cui Papa Marchionatum de Monte bello, quem paulo ante
Comiti de Bagno ex caufa contumaciae fuftulerat, donavit.
His Nepotibus velut fuftentaculis cadentis fuae aetatis uFus eft
bonus fenex in adminiftratione publica; iUivero neceffarios

fe effe

L /'S E R. Vil  473

feetfepatruo exiftimantes non invitifubibantRegimen,fed
rnajore quam par erat, gerebant illud ambitione, & licentia :
belli plane temerarii contralmperatorem incentores fuerant,
ex quo Status-patrimoniales D. Petri ad extremum non defo-
lati a Caefareo milite fuere : licet quandoque dubio Marte
pngnatum fuit, nonide6defiitbellum,red continuo recru-
defcebat in vifceribus Imperij Pontiftcii. Hinc exhaufh Ca-
mera, nova, & infupportabilia tributa remunfto jam prius
populo, a Nepotibus impofita, de omnibus beneficiis exaftae
quotannis duaedecimae rparticulariumpecuniacredita, ade-
bitoribus acerbifllme exprefla, ficque affligebatur creditor,
& debitor. Romani omnes ipoliatifuis equis Religiofi ordi-
nes militare coafti, non certe ob gloriam Dei,fedobam-
bitionem Nepotum. Ecclefiae converfae in granaria: religio-
fa difciplina laxata: confumpta omnis provifio, & extrema
in Urbem, Statumque Ecclefiafticum indufta egeftas. Nedi-
cam plura: haec ad defolationemUrbis, & fcandalum com-
mune fufficiebant. Unde pnblicum, & infeditionempro-
num coquebat populus Romanus, in Nepotes Papae, odium.
Diu haec latebant Pontificem, & cum univerfi fremerent in
CarafFsos, unusiftefeniculus vivebatin pace.Neccertiora-
ri poterat de fuo,Ecclefiae, fuorumque difcrimine, quia omnis
ad eum aditus praecludebatur duplicatis excubiis 3  fub praetex-
tu non turbandi quietem Pontificis: tottamen Argos demen-
tavit una faemina, & ea fuit Marchioniffa de Valle, Papae qui-
dem Pauli Neptis, fed Nepotum regnantium haud amica.
Haec fupra fexum fapiens,notavit inScheda omnes enormita-
tes, & exceflus Nepotum: adjunxit fremitum feditioforum,
minasque populi offenfi, auxit difcrimen omnium, ipfius Pa¬
pae fuorumque, qui participes minime erant, Schedam con-
fignavit cuidam Jeremiae Salo domeftico, & familiari Pontifi-
cls,ut hanc tranfiens per Cameram fuae Sanftitatis, in Brevia-
rio reponeret. Bajulo totum ceflit ex praefcripto: Pontifes
Schedam pervolvens, jam aliunde animo coquebat fufpicio-

Ooo nes

474 c ARCANO Rti M STAlilS.

ne s aliquas de Nepotum fuorum moribus, & rationibus;
c cepit igitur inquirere fagacius, & ex propofitio. Cafu ve¬
ro accetferant in ea perturbatione conftitutum Papam Car-
dinales Florentinus, & Vitellius,aquibusmajora,&certiora
percepit, quae animum indulgentem nimis affligebant Tenis.
Illacrymatus eft bonus Papa Tuae ignaviae ,&turpitudinifuo-
ium,&dcuteratJuftizeiantiffimus,illic 6 coegitConriftorium,
ibique eoramtoto coetu Cardinalium lacrymabundis o culi s,
Sc  traftis gemitibus folus Nepotum fuorum flagitiaexpofuit,
Sc  accufavittum poteftatus de fua innocentia, perftrinxit tot
Virorum taciturnitatem, Sc  ad tantos exceffus diffimulatio-
nem. Deinde publico refcripto condemnavit, & relegavit
omnes tres fiios Nepotes, Carolum Cardinalem, Ducem Pal--
lianum,& Marchionem Montebelli, cum fuis uxoribus,proli-
bus, conjunftis, ac cum totaillorumfamilia, quae numerum
Terme ducentefimum excedebat,&infuper privavit Cardina¬
lem Legatione Bononienfi,DucemPallramGeneralatu exerri-
tus Ecclefiaftici,& Admiralatu Triremium Ecclefiae; Machio-
nem Prsefe&uraPraetoriani militis,fi ve excubiarumPontificis.
Neque horum creaturispepercit,fublatis omnibus dignitati-
Jhus 5 & officiis publicis,quiscunque iis inUrbe»vel extraUrbem
«x collatione fuorum Nepotum gaudebat. Res prope non
credenda, nifi authoritate tot Hiftoricorum fulciretur. De-
plorandae penitus funtinfolentiaeNepotumMartini V. quinon
folumaes comparatum a Papa, ad reducendos Graecos ad u-
nionem Ecclefiae, illud abfumpferunt, fed armati etiam Ro-
anam invaferunt, fpoliaverunt, Sc  ferme occuparunt; Unus
Franeifcus Candelmerius, Papae Eugenii Nepos, improbitate
moram, Sc  inertia vitse pcaecipitavit e facra Sede in exilium
Pontificem, feque in carcerem intrufit cum aeternaftia igno-
minia, Eugenii dolore,Urbis damno, & Ecclefiae fcandalo; iii-
finuaffe fiifficit,rem alias memoratam fuperius.

7 '  Unde vel exdiftus conjicere liceat, quam difficile fit fn
Santa poteftate eonftitutosNepotes,quandoque eanon abuti,

w  vel

V zn ER F IT. 47S

vel In maxima rerum effluentia,non abripi cupiditatumli-
eentia; vel inter brachia plus aequo indulgentis Pontificis,
non audere nefanda. Quam folidis virtufibus, quanta curti
paffionibus lufta, quofraeno met us divini, opus habent, tam
modi, &exlegesPontificumNepotes, quofeipfos in officio
contineant,ne aliquando exorbitent cumEccIefiae fuique per-
nicie irreparabili , ut paulo ante vidimus in Cataftrophe,
plusquam luftuofa Borgianorum, & Caraffaeorum : quam
adorati illi fub initium, quam invifi fub finem; dato pofte-
ris documento in Nepotibus Pontificum magis adorari For¬
tunam, quam confiderari merita. Jam veriflime dixerim,
& cum Innocentio undecimo fentio. Nepotifmum in

Ecclefia D El efife periculofiffimum 5 Nepotum
munus fupra vires difficile, & grave: nec unius
mente tantum Ecclefiae Imperium dirigendum.

mmmmmmm-- mmmmmm®

CAP UT XXV.

ExaSa injtruttio Nepotis ,five C ar din

lis Patrom.

1.

A T cum ufu jam veniat Nepotifmus : quemve tenerior
in fuum fanguinemamortollerenequit; quem natura
in fuos indulgentius agens, multis perfuafit: quem Pontifi¬
cum fumma poteftas,five confuevit/ive ftatuit; nec meus ca-
lamus comprimet. Sint,fintNepotes charaPontificmnpigno-
ra, fintfenii fulcimenta, fint laborum auxiliamenta,fint Se¬
diš Apoftolicae fuftentacuia, fint defolatorum afyia, fint opti-

Ooo 2 mo-

A RC ANO RUM STATUS

moram remuneratores, bonorum fautores, maloram vindi-
ces/int diflidentiumPrincipum felices Mercurii,fint omnium
Orthodoxorum virtutis, & Ecclefiafticae djfciplinae vera fpe-
cula. Hoc totius Chriftiani Orbis votum eft. Ut vero tales
fint, pace eorum, regulas fubjungo: Temper enim ab hoc ge-
nere, ajo cum Livio, fummum periculum eft, raro Tummum
emolumentum.

2. Afine ordior, qui ficut creati ad vitam aeternamho-
minis, ita omnium aliarum profeffionum caput, & princi-
piumeft. QuiPontifici: idem efle debet Nepotis. Quid
enim Nepos precario regnans aliud,quam Pontificis,abfolute
regnantis perfonam, mundo exhibet J Hujus vero cum Tit
finis unicus, Gloria DEI, animarum falus, propa-
gatio,& exaltatio Fidei, Ecclefiae incrementum,
pax & tranquillitas in Chrilbiano Orbe: eo necef-
fe eft,ut quoque refpiciat CardinalisNepos,nec latoungue
aberret ab hoc altiffimo fine: Secusnon erit Nepos Pon-
dficis, Ted filius malediftionis. Huic fini cohaerent alii par- >
ticulares,& accidentales; quales funt, exaltare familiam
fuam, condignas largitate Pontificis congregare opes, bene
mereri de Principibus Chriftianis,apudomnesfibicompa-
rare amorem, famam, & exiftimationem, qui omnes fines
adiaphorifunt, &, nifi contraveniantprincipali fini, de quo
jam dittum, tam naturaliter, quam moraliter boni evadunt;

& cmnino fine culpa expetendi. Quaerite igitur primo
Regnum Dei, 6 mei vos Nepotes! & haec omnia adjicien-
tur vobis. Pontificatum bene dire&um, mille benediftio-
nibus Coelum cumulat.

3. Conducit autem ad haec rettns Miniftrorum dele ft us:
ubi ad tria advertat Cardinalis Patronus. A quo illi com-
mendantur; quae eorum prius curae, & aftiones; quaefa-
ma vitae morumque; Non errabit in deleftu quisquis haec
mtimius expenderit. A fulpedtis, fuipe&ae funt commenda-

tiones;

liber vii.  477

tiones: Taepe infidioTce, Temper partiales. In finu angues re-
cipiunt, qui vel a TuTpeftis, vel Tulpeftos in Minifterium af-
Tumunt. Externarum Coronarum vaTalli, praecipue ab illis
direfte, velindirefre commendati, haud levem Tulpicionem
movent; ideo indifferentes potius quaerendi, qui nemini
fint obnoxii: qualesTuntclientesdomeftici,autTubditi,quo-
rum vel contubernio ufi Turnus, eorumque fidem jam prius
probavimus. Nec ignotos, nec e trivos, nec ex Tchola, nec
ex viilgo, Ted homines jam expertos, & aftivos volo, qui
alibi tyrocinium compleverunt, & dicere aufint: Fe d, vidi:
non autem Legi, audivi.  Praeterea a Nepotum Miniftris
funguiare hoc exigitur, ut importunos non Te exhibeant
Tuo Domino nec Tui, nec aliorum causa. Gaudio,nontae~
dio fint. MuTcas non agant, vereanturque in fingula ocu-
los,naTum, manusingerere: Nec petaces patitur hoc Mi¬
nifterium , nec querulos, nec garrulos, Ted modeftos, retra-
ftos, obte&os, promptosque ad omnem nutum. Magna
proinde hic circumlpettione, nec minore fortuna Nepoti-
bus Pontificiis opus, elevare homines privatos, ad tam altam
lphaeram negotiorum, qualia illi agunt. Magnae machinae
non refte committunturpygmaeis, nec bene virtutis merito
pufilli inTublimeextolluntur. Major Telicitas Pontificii Ne-
potis efte nequit, quam fi nanciTcatur tales miniftros, con-
filiarios, Tecretarios, Tub quorum excubiis integrae fidei, vi-
gilantis, diligentis, conftantis,affeftus tuto dormire, & quie-
Tcere valeat^ Felicitas Pontificii Regiminis non Tolum con-
fiftit in Nepotis prudentia, integritate , & aftivitate; Ted
etiam in Miniftrorum Tupplentium, vigilantium, providen-
tium refta eleftione. Quantumcunque firmum caput, fi de-
ftituatur a caeteris membris,Ianguebit.Poteft quidem efte ca-
pax unusCardinalisPatronus omniumPontificiorum negotio-
rum; Ted nequaquam mihi erit Tufficiens omnia reTolvendi,
& exequendi, nifi adjutorium habeat a Tuis. Immo fi de Tua
wius Tententia omnia geret, Tuperbum hunc magis judicabo

O o o 3 cum

478  ARCAliORUM StATtlS.

cum Livio, qtiam fapientem cum Machiavello, 3evumquip-
pe omne vidit: raro eminentes Viros nonmagis adjutori-
bus ad gubernandum ufos fui (Te. Sed ad d d e dum rurfus
redeo; Neceflarium enim eft Reipublicae perfonas aptas eli-
gere, utquidepiddicoregimineparticipant, hujus peritiam
hab er e agnofcantui*.

4. Licet enim ex rumore nihil ftatuendum, farna ta-
men boni notninis,bonorumque moram prasfcriptio>& ačfio-
num competi cventus,haud eligendem fallent. Famam bo-
norum Sc  integrorum Virorum ne quaeras Nepos apud ple-
bejos, fed fapientes; non apudmultos, fed paucos, non apud
quantos, fed apud quales. Unirs omnibus nemoadhuc fa-
tisfecit, nec Ghriftus ipfe.

Maximaetiam farna apud improbos eft fufpeda, apud
probos, qoantacunque eft certa. Scopus, quo referre de-
bent Miniftri, & Aulici omnes fuas adiones, eft bonum Do¬
mini fui; funto ambitiofi: fed benevolendae fuiHeri. Sunto
avidi, & cupidi: fed magnitudinis 3  & honoris fui principa-
iis. Habeant femper in oculis authoritatem illius; fidem
fervent in tingua, integritatem in corde, dexteritatem often-
dant in manibus, prudentiam in operando , modeftiam in
converfando, gratiam in diffimulando, facilitatem in intelli-
gendo, vivacitatem in refpondendo, foliditatem in difcnr-
rendo, experientiam in negotiando, fidelitatem in referendo,
juftitiam in refolvendo, conftantiam in exequendo. Hsepar-
tes funttrafrantium negotiapublica : & ficut fe in praefatis ha-
bent Miniftri ad Nepotem Pontificis, ita fe Nepos habeac ad
ipfum Pontificem, cujus grada eft, quod eft: nimirum fupre-
mus Pontiflcii Soiii Minifter, & caput aliorum Miniftrorum
omnium, quorum virtutes, Sc  dotes omnes sequum eft, ut in
feipfo compleftatur in eminentiori gradu,quia omnium Emi-
Oentiffimus eft.

5.  Vidiftine finem tuum ? & eo primam viam ingreftus
per deleftum nimirum rečtum tuorum Miniftrorum; al-

teram

LIBER Vit  479

teram etiam monftro ; prudentiam , & vir tu tem. lila in
aftionibus emicabit;h ase in vita & moribus. Hanc pr3emitto.
Veram enim vero Cardinalis Nepotisita publicum,& amplif-
fimum regimen eft, ut celari nequeat. Vivit ille in omnium
mentibus,& verfatur in cunftorum o culi s. Omnes ejus attio-
nes, five bonae, five malae, omnia, five vida, five virtutes
tanto conlpeHiora funt, quanto minus latere pofliint. Vi¬
da, fieri non poteft, ut in fummis poteftatibus delitefcant;
ficut in InfulaPharos coilocatum lumen,fereno coelo, ana-
vigantibus mox, & procul confpicitur, ita caliginofo aere
nec videtur facile, neque in portum ducit errantes : pari ra«
done Cardinalis Patronus a Pontificio folio expofitus, & da-
tus in lumen populo Chriftiano, nunquam valebit bonos ra¬
dio« in Ecclefiae beneficium effundere, nunquam errorum
caligines dilperdere, aut reducere errantes, quoties puram
illum virtutis candorem per vida contaminabit. Si Rempu-
blicam Chriftianam, rečte'laudabiliterque inftituere geftit:
Virtus ipfi cum omnibus communicanda eft. Tuo exemplo
confeftim compones Romam, tua continentia continebis
Clerum , tua parfimonia abundabit populus : exemplum
tuum in utramque partem plurimum operabitur. Unde re-
&e dixit ex Stoa Phiiofophus, idemque Orator Romanus :

Qualas in Republica Principe* func, cales reliquos
folere Cives. Subditi ad Principem fe formant; & eo
bono, plerique boni; malo mali. Quantum lafciviae fter-
quilinium eratRomafub Alexandro Vi aliisque, & quantum
modeftiae exemplar fub Sixto V. \  Nepotum utriusque bona,
malaque exempla caufafuere.

Veram diftinftius de virtute dicendum : Punt enim
quaedam ejus fpecies regnanti propriae,funt plane neceflariae.
Etprimam, ajo,boni Nepotifmi fundamentum, ficut fan-
ftjffimum humani peftoris bonum: Fidem nimirum, quae
virtus omnifio ehara fitNepoti regnand, fi charam rcm fuam

velit,

480  ARCAtfORUM STATUS'.

velit, & puhlicam. Quam male ageretur cum Pontifice, fi
fidem fibi debitam in Nepote perverteret, aut adulatio, aut
incuria, autprivatae rei ftudium? Si univerfalis Ecclefiae Pa-
ftor fraudaretur ab eo, cui curandum Ovile commifit, ut
Paulu s IV. Sc  alii, a fuis Nepotibus. Audi Monitorem Cardi-
nalis Montalti, qui Anna 1587, Nepotem Sixti V. ita mone-
bat: fequere. Nullum obfequium decentius praeftat Ponti-
fici ejus Nepos Cardinalis,neque aliud debet magis , quam
ad ipiumcunfta, prout geruntifr, dicuntur re&a Sc  genuina
fide deferre, eumdemque ab impofhiris retrahere. Verum
quopaftodeferet, nifiipfe primumeas calleat ? aut quomo-
do retrahet Papam, nifi fe ipfum retrahere valuerit? Veri*
tas alkpando afperaeft,& contraria confiliis noftrorum con-
filiorum, St domefticorum, qui adulando palpant: cautiffime
cavendum eft a fimilibus dolis. Quae cautio difficilis non
exiftet, praefertim fi boni, &veraces, ut fupra dixi, Mini-
ftri alantur: tandem enim fimulatio detegitur, Sc  fitnile ap-
paret non idem: & immitatio fimilitudinem rei quidem gi-
gnit, fed non identitatem. Plane igitur perfidiofum, Sc  ne-
fariumtibiefto, coram facrato illo foliofrontem aperire, Sc
mentemtegere : aut fraudi fpeciem juriš imponere: aut fal-
fitati latebras quserere. Si Patruum, fi confanguineum non
metuis Nepos: verere Vicarium Dei Chriftianus: fi privatse
rei ftudiocelas veritatem coram Pontifice, cave,ne vindex
DEUS eam revellet apud fuccefiTorem cum tuo malo fato, ut
fecit apud PiumIV. Caraffaeis. Compertum enim erat, Car-
dinalem Carolum Sc  Ducem Palliani confiftis litteris, Sc  rela-
tionibus falfis induxifle Paulum Papam in bellum Neapolita-
num; hacque occafione oppreflirfe multos Barones Roma-
nos fibi contrariosrSimiliterfafificatis tabulis rupifife indu-
cias inter Reges Hilpaniae, Sc  Franciae, indeque protraxifle
bellum cum defolatione Status Ecclefiaftiri. Ideo fecuri Ro-
m3 p percuflijhorribile exemplum malse fidei, celataeque veri-
tatis reliquerunt omnibus fuccefifuris Nepotibus Pontificum.

7. Poft

tun* m,  481

7 . Poft explanatam fidem, jam ModefHanfiPontificio Ne-
poti fuggero; quae confiftit in fenfu animi, &aftione exter-
na, eftque tutiffima confervatrix Nepotifmi. Primi itaque
cognofcatfe Cardinalis Patronus, caufam tantum effe fecun-
dam,nonprimam,quae Pontifex dl: necfibi venditam,aut
abfolute datam poteftatem, Ped concreditam, & commu-
nicatam, nccperpetuara, fed temporaneum, & jamjamfe-
nio confeftoPontifice elapfuram. Nequc minus expendat,
fe tamhominemdTe, quam hominibus praeefle: Cunftaquc
mortalium incerto confiftere, quantoque plus quidam Nepo-
tes adepti fmt\  tanto magis in lubrico fuifle. An ignoras
exempla filiorum Alexandri VI. 1  an aliorum fupplicia?ad hanc
ipfam amufllm tc metire: homo es, utilli fuerunt, erroribus
©bnoxius, non legibtis folutus,neque qoenis.

g. Temperatum hunc de fe fenfum,confequeturtempe-
famentum ačlionum. Praefata enim cogitanti,concidetcon-
feftim fuperbia, & contemptns, quae duo communia nobi-
litatis mala funt, fuerunttjue jam multorumNepotum,prae-
cipitia, qui morales has reflexiones neglexerunt. Multi pu-
tant fe mediante fuperbia, & faftu externo,declinare contem-
ptumbominum, Sc  incurrunt plerumque odium;ne dicam
aemulationem, invidiam, Scrancorem parium. Vera Ma/e-
ftas eft modeftus, & compofitus animus, maxime in Princi¬
pe Ecclefiaftico, qui profiteri debet bumilitatem internam,
utpote fe&atorillius, quifemitem,&humilemcordeinomni
vita profeflus eft.Competens tamen externumdecus in omni
apparatu, qui fub occulos cadit, nihil humilitati praejudicat,
fi extralimites Status, Sc  moderationis non evagetur, velni-
fi ex rapinis fiat pauperum, aut patrimonio Eccldiae. Ni-
hilominus plus aequo faftuofum videtur, pretiofioribus vehi
rhedis, quam fančliflimum confervari altaribus» profufoau-
ro, & argento domefticos gravari parietes, & fanfta fanfto-
rumvel fpoliari, vel nudata omni decore videri: ex omni¬
bus elementis qusdtuofiflima qu 3 eri, Sc  prodigiinl/mpofiis

P p p ciba-

4 g2 A RC ANO RUM STATUS

cibaria, ubi interim populus fufpirat annonam, &pauperes
farne tabefcunt. HaecmodeftiamEcclefiafticam non fapiunt:
Haec in odium commune , & execrationem populi trahunt
Nepotes Pontificum. Imponite quaefo, 6  mei vos facri Ca-
pitolii Prindpes, felicitati veftrsefraenos, & diutius illam, tu-
tiusque tenebitis.

Jam alteram virtutemNepotifmo confervandam plane
neceflariam, nimirum AfFabilitatem, quaeplerumque mode¬
ftiam comitatur, in patulum produco. Perfona enim Pon-
tificii Nepotis non folum animis, fed etiam oculis fervire de¬
bet Civium , Nobilium, Primatum tam Ecclefiafticorum,
quam laecularium, externorum, & domefticorum. Roma
theatrum velut mundi Chriftiani eft, in cujus profcenio con-
tinuoagitPrincepsNepos. Neque enim ifte in fui admira-
tionem, aut amorem trahet Romanos quantumcunque cae-
teris virtutjbus polleat, nifi omnes (bas attiones externa qua-
dam affabilitate, & venuftate morum, illiniat. Nonfateft
auream,vel argenteam efle ftatuam, nifiabhacfumofusil-
le ab igne, & crudus color prius detergatur, luftrumque fpe-
ciofum acquirat, oculorum videlicet ilicem. Principis omne
luftrum eft, AfFabilitas compofita ex ferenitate firontis, laeti-
tia alpeftus, dulcedine alloquii, facilitate aditus propularita-
te,& gratia morum. Haec argumenta funt Principis beni¬
gni, ScNepotis optimi, qualem eftePontifexexiftimat, facra
iedes exigit, aula fufpirat, & alium vir Roma tolerat.

10. AfFabilitas haec quam primiim fe manifeftat tam in
pubiicis, quam privatis audientiis, vifitationibus congreftl-
bus, & colloquiis cafualibus. Invitus nunquam fit in audien-
do, immo defiderium oftendat intclligendi alienas neceflita-
tes, iis providendi. Sermonem non interrumpat, non con-
tradicat, nec praeoccupet loquentem, & multo minus tur-
bet, non obftante quacunque temporis jadura, quae fi foret,
non contumaciter, fed cum licentia loquentis recedendum*
becus ejusmodi congreftus non folum orani fperato fr udu,

tltts. Vil.  483

fed ctiam affabilitatis farna omni carebunt; čontemptum
ab adverfo, & injuriam infligent loquentibus, utexulcera-
to redituri fint animo, qui venerunt optimi. Dcinde obli-
quare oculos, corrufcare frontem lingua interrumpere lo-
quentes,in fuperbiam componere artus in refpondendo,non
lunt civilitatis Romanae dialogi,fed rufticitatis congreffus, at«
que fi cafu, vel in palatio, vel in Ecclefia, vel in foro, vel in
confiftorio, occurratur, honorem delatum contemnere, ne-
que libenter falutare, quafi adoratio ab alio epe&etur, aut
refalutare viliter, argumenta fbntfaftuofi contemptoris, non
Pontificiag charitatis, & Apoflolicae manfuetudinis; indeque
tanto acerbiora, quanto intima magis animorum, ubi honor
refidet, penetrant,&percellunt.

n. Affabilitatispotius felix partus funt Attentio , ut to-
tus quantus in audienda aliena poftulata occupatus videaris.
Mmfuetudo , ut refpondeas leniter, modefte, non faftuose.
Tat lent ta , ut te nec ullo corporis figno prodaš difficilem,
ftut contrarium. Ejusmodi virtutibus, vel gratiis potius, fi
Cardinalem Nepotem, & Patronumprovifum fciat Roma;
illico referabituromnis ad eum, velutad S. Anchoram, adi-
tusNobilium, Praelator um, Princip um, Legatorum ac ip fo¬
rum Purpuratorum: Nam cum Cardinalis Patronus fit caufa
fecunda,per quam agitprima,facile exiftimant,eundemho¬
norem, idemque judicium, quod aNepote reportant, fimili-
ter fe a Pontifice reportare, & quantum illi a Nepote hono-
rantur, & diliguntur, tantumque fe a beatiflimo Patre hono-
rari, & diligi- Quod ad firmitatem Nepotifmi, ad Pontificis
exiftimationem, ad Cardinalis Patroni benevolentiam, ad
agendorum in Curia facilitatem, quam plurimum confert.
Adeb ad re&am Harmoniam Sediš Apoftolicse, videlicet
rnembrorum cum fuo capite, mukam operatur genius Car¬
dinalis Patroni modeftus, &affabilis.

12. Neque hse duas fatis manudu&iones funt Nepotifmi,
Affabilitas, & Modeftia; nifi fulciantur Juflitiae,& Clementia;
farna. Pppa  Con-

4 g 4  arcanorumsiatus .

Confideretimprimis Cardinalis Nepos. Fundamen-
tum perpecuae commendationis, Famse Jufti-
tiam efle, fine qua nihil eft laudabile : hoc fine ni-
mirum illius exercendse, olim creatos Pontifices,
Reges, Magiftratus: absqae hac Regna fieri latro-
cinia; mundumque ipfum remigratarum in pri-
maevum Chaos. Hujus curandae, & omnibss in
Ecclefia aeauabilicer impertiend*, Pontificisejus-
demque delegatione Cardinalis Nepotis primum
munuseflfe.

13. Duplex autem Jufittta  eft, ccntentiofa, & Pofiticar
haec diftibutivae illa commutativae nomine venit: illa ad nu-
merum Arithmeticum, hsec ad prop©rtionem Geometri-
cam alligatur. Ita nil aliud expendit, quam litigantium ob-
Iigationem,ut fuum cuique tribuatur: haec merita, & gradus
perfonarum ponderat, ut jufta rcrum proportione largia-
tur, quod decet lupplicantibus. Vindicativa quoque , Sc
criminalis, Juftitia antiquior prima in Republica neceflaria
eft, quse fecundum quantitatem delifti decernitpoenam,prae-
cipientelegeDeuteronomii ;Pro menfara peccati erit,
&plagarum modus.

_ 14* Contentiofam, ficut Sc  vindicativam odio» & offen-
fioni obnoxiarn non facile, nifi aut ratio Status, aut Judi-
cum perverfitas, aut innocentium periculum exigeret, in
fe fufcipiant NepotesCardinalesPatroni, hujusque partem
cur ae in judices, & tribunaliftas potius transmittant, impofi-
ta hac, & etiam jurata lege, ut controverfias ex norma ju¬
riš,aut confuetudine Patriae definiant: inquirantin crimina,&
criminofos puniant. Ipfi vero Cardinales Nepotes tune fuam
interponant authoritatem, ubi rigorem legis, vel intendi vi-

debunt,

LIBER V II.

48 %

debunt, vel eos aequitas ad clementiam, poenarumgue indul-
gentiam invitabit. Si enim volunt amari, non minus Cle-
mentiae, quam Judldiae farna opus habebunt: Nam firmif-
fimus tune eritNepotifmus,fi eo obedientes gaudebunt. Me-
tus, Sc fuppliciorum terror, infirma vineuiafunt amori$,quce
ubi removeris, qui timere defierint, odide incipient. Nihil
plane, obed, fijuftitiam vindiestivam attemperent Ncpotes
Regnantes ex Taciti quidem tegula, ita in vita Agricolaa fua-
dentis. Omnia fcire, non omma refeejuk parvis
peccatis veniara, magnis feveritatem commodare:
Nec paena Temper, (ed fsepiiis pcenitentia conten-
tUm ede. Cauia ex Caffiodoro abunde liquet : benigni
Principis (qualis effe debet PontificisNepos) ad Clementiae
encomium ipettat tranfilire interdum terminos Juditiae,
quando fola mifericordia ita pr&'ftat aliis virtutibus, ut ei
omnes cedere honorabiHternonrecufent. fnterim Thucpdi-

deslib, s.  NocentifFimam Imperio miferationem

dixit. Ita eft: Si intempediva clementia licentiam flagi-
tiorum, prsecipue publicorum gignat, Sc  in impietatem
tranfeat.

i j. Jam rurlus a Clementia ad Juditiam me converto.
Quantumvis valde odiofa dt Principi Juditiae contentiofae,
&vindicativae adminidratio, nec fuadenda Ecclefiadico Ne-
poti mille aliis curis didento: Nihilominus tamenfatagat,
ut tribunalia, Sc  dicaderia Viris vita,&fideintegris, jurium-
que fcientifllmis provideat, litigiain compendia redigat, ca-
lumniantes, Sc  temere litigantes reprimat, pauperes aaverfus
potentiores defendat, viduas, pupillos, Religiofos, aliasque
miferabiles perfonas,piasque caufas aliquando ipfe audiat,vel
dumtaxat fummarie expedire finat. Primas imprefliones,ve-
lut pedem Juditiae, caveat: utramque partem audiat, non
uni credat: meque fententiam, nifi exafte informatus, ferat.
Ariopagi morem in vehat, ubi extra caufam quidpiam dicera

Ppp 3 - veri-

4 š 6  AŽCAtfORtiM STATUS.

vetitum ef at; authoritatem Magiftratuum quidem confervet,
fed venales judices graviffimis poenis coercere. Inde Juftitias
fatisfaciet, &fibi univerforum plaufum comparabit.

1 6.  Juftitia vero diftributiva, quae fecundum merita db
IpenfatPraelaturas, &beneficia, ficut primario, & principa-
liter ad Pontificem, ita ad ejus Nepotem minus principaliter,
Velut caufamfecundam, & in tantum, quantum poteftatis il-
le in hunc contulit, fpefrat. In Ecclefia quippe, ficut in aliis
Regum Aulis varia funt officia, ifte eft Apoftolus, alter Pro-
pheta, unus Evangelifta, alter Paftor, unus Diaconus, alter
Doftor; hic unus unam, ibi alter alteram procatur digni-
tatem. Sane Pontifex, qui fuam poteftatem nemini debet,
quamccelo ,in diftributione honorum, & dignitatum Eccle-
liafticarum nulla quidem aliapraeter confcientiam vincitur le¬
ge , quam poteftatis fupremae. Commutativa fcriptis alliga-
tur legibus, diftributiva prudentiae, & arbitrio innitkur,&
quamquam voluntaria jurisdifbo vidpatur, tamen vice legis,
rationem habet, quam fequaturhoneftatem, confcientiam,
bonumque publicum. Graviffimus eft,&perniciofif]]mus
€rror,fiquis credat,five Pontificem, five ejus Vicarium Ne¬
potem arbitratu diftribuerc pofte gradus in Ecclefia, digni-
tates, & publicas adminiftrationes. Habet quoque voluntas
«orum fiias leges, honeftate ftmdatas, ut citra fynderefim
nequeantindigniscommittereEcclefiaemunia, licet dignio-
ribus non fempervaleant, autquianonfunt, aut quia non
re&edifcernipoflTunt,fecusfi digniores difcernivaleant,af-
feverante Doftore Angelico 22. q. 3. 2. ad 3, Quantum
ad confcientiam, eligendis neceffe eft, eligeremeliorem,veI
fimpliciter, vel comparatione adbonum commune-

. Beneficium dando accepit, qui digniori dedit Exaltatio
indignorum,eft calamitas optimorum. Quivis, auantuscum*
que lit, hominibus non emeritis,fed indignis favens, fecum
trahit omnium odium, & maledičtionem. Simia quo altius
^9 e ° f» a gis fijsm turpitudinem eftendit, rifumque mo*
- ves.

LIHEII. VII.  4 g 7

vet.Multum periclitaretur S. Petri navicula, fi ejus fupremus
Navarchus Pontifex, aut ejus Nepos Palinurus, ejusmodi re-
migibus illam committeret, de quibus Dominus gueritur
apudProphetamEzechielem:Sacerdotes ejuscontempferunt Capai
legem meam, & pollueruntfanduaria mea. Inter fiindum,
&profanumnon habuerunt diftantiam, &inter poilutum,

& mundum non intellexerunt. Mi plerumque ilii funt,quos
velApoftolicusfavorperfaltum promovet, negledis Viris
digniffimis, & in fervitio Ecclefiae fenio confe&is; vel qui-
bus, ne dum primam lanuginem habentibus, purpuram con-
fertconfanguinitatis ratio; vel quosfpiritu fcientiae, & intel-
ligentiEe plane deftitutos ad mitrata tamen folia provenit
Simonia. Laetantur ifti, ait D. Hieronymus lib. a. in Ezechie-
lem ad afcenfum, fed non timentlapfum. Non eft tanti gati-
dii exeelfa tenuifle, quanti moeroris de fublimioribus corruif.
fe :nec enim folum pro noftris debeliš reddemus rationem,
fedpro eorum, quorum abntimur doniš, & nequaquam fu-
mus de eorum falute foliciti. Sacrum Concilium Tridenti-
num Seff. 24. non excipit Cardinalem Patronum, fed quos-
cunque mortalitet peccare declarat, nifi, quos digniores, &
Ecclefiae magis utiicsipfi judicaverint, non quidem prccibus,
vel humano affedu, aut ambientiurn fuggeftionibus, fed eo¬
rum exigentibusmeritis prsefici curaverint. Contrarium do-
centes damnavit fandiffitnus Pontifex Innocentius Propofi-
tione 47. ad Annum 1679.

17. Alteram viam ingredimur Erndentu^  nimirum, quae
remprius confiderat, poftea aggreditur: Verum, fi intimus
rimari liceat; licebit etiam vel manu palpare adionesPon-
tificum innumeras efle omnesque altiffimi momenti, quas
Pontificium Nepotem, fecundum prudentise leges, ferio ex-
pendere oportet, non folum, quod eas continub j fed etiam
quomodo,quando,& quibus adminiculis agere, &reagere te-
neatur. Non vere hoc adeo facile eft, fed arduum, & fae-
culorum opus. EtenimPontite poteftas eumuniverfalis, Sc

t

48S ARCANORUM STATUS

abfoluta, & incircumfcripta, fit fupra totum Chriltianum Or«
jbem; confečtarium eft, etiam attiones Papae, qui tantam re-
rum molem adminiftrat, indefinitas efle. Quasdam praecl-
puas a&iones recitat quidam Anonjmus in dilfertatione ad
Cardinalem Montaltum, quas ex vitis Pontificum collegit;
Hae autem funt, ait ille: Annuntiare Verbum Dci inter gen-
tes, &Nationes ; propagarefidem, Haerefes extirpare, abu-
fusremovere, Decreta, iegesque P  Sc  conftitutiones fancire,
fuperipfis difpenfare: celcbrare, Sc  confirmare Concilia ge¬
neralk, & particularia, ftabilire doftrinam, Sc difciplinam
ChrilKanam, facras Ordinationeshabere, ordinare, St infti-
tuere Praelatos, St Paltores, & Reftores Ecclefiarum particu«
lares,etiam Ordines regulares, totumque Minifterium Eccle-
fiafticum; item eos deponere, fi mereantur, St privare, Sc
fupprimere: aedificare, erigere, St dotare Ecclefias, mona-
fteria, ceemiteria, St hofpitalia; pifturis, fupellečtile, mar-
moribus loca facra exornare, antiqua reftaurare , Cardina-
les crcare, mitras diftdbuere,Legatos alatere exmktere,con-
gregationibushebdomadatimpraefidere.decimasimponere,
folvere, Sc ligare, ac Ecclefise thefauros difpenfare: audire
externos Oratores, Prin.cip.es Chriftianos componere, St ad
recuperandam terram fanttam animare; fovere undequa-
que in Chriftianis locis ftudia, Collegia, Viros do ftos, St in
artibus Magiftros: Statum temporalem Ecclefiae gubernare,
arces, St ppaefidia difponere, occupata, alienata, Sc  devoluta
bona revindicare; Montibus pietatis profpicere Anonae ab-
imdantiam in CJrbcm, totumque Statum Ecclefiafticum inve-
here, Bannitos perfequi, Ste. Scc.  prseter alia omnia,quae in«
dies, St in fingulas ferme horas ocurrunt, Sc  Pontificis curas
augent.

. * 8. Quantas autem hsec fint, magis cogitare, quam ex-
primere licet, St vel inde eonftat , reni iummi momenti effe
Pontifici (praefertim fenio, 8c  viribus exhaufto)fi talem ex fan-
giune fug virum nancifcatur, cui vel bane iromenfam curam,

vel

LIBER Vil,  48?

vel duntaxat ejus executloncm confidere valeat. Magno
hic opus habet Atlas Achille, ant Achilles UlylTe, Nam fi in
tantum fe res Pontificiae extendant, quaeomnes prudentiam
univerfalem exigunt, immo & fingulae fmgularem,atfeveran-
teAriftotele 6 .  Ethic. c. 8. Rerum fingularinm pru«
dentia eft , quae notae homini per ufum fiunt.

Igitur circa incerta ve rfatu r p r u d e n ti a cu j u s cun qu e quidem,
fed praecipue Sediš Apoftolicae moderatori. Eft quidem
in fua fubftantia velut Rečta ratio agibilium , iemper Ar!ft  , t
eadem prudentia, objeftive tamen varia , & mobilis, pro- Ethic,
pter res agibiles, quas incertas funt, circa quas verfatur. Tem-
pora,loca,homines, ait Lipfius, illa adfpicit: &pro minima
earummutatione, ipfa mutatur, adeoque non ubique una, ut
nec in una re»una6ane incertum aliquid(profequitur idem)ne-
moredegerit in certa, & ftrifta praeceptorum vincula De¬
ni qu e obfcura eadem, quia res eventusque omnes humani
in altanofte. OccultateorumfeminaDEUS (ut notatPa-
negyricus,) & plerumque bonorum, malorumque caufae fub fiiniu*«
diverfa fpecie latent. Ita quoque in .tanta varietate negotio- fa * e *
rum Moderator Curiae Romanac conformare fe debet obje-
iftis, iisque aptare prudentiam fuam;.& tam nofte eventus
praeteritos, quam difpicere futuros, atque prasfentes,ut tem-
pus fert, & locus, aut ratio Status, &falusEcclefiae,popu-
lique exigit, re&e agere, & bene finire. Si quae autem fini-
ri non poffunt, ait Seneca, extra fapientiam funt. Homines
enim prudentesnegotiumfcabrofum difficultatibus, fruftra-
que movendum, obfervant tantum oculis, mente dijudi-
cant fed manus non admovent. Vulpecnla cum ad galjinas
falire nequiret, dixit oftiariae, quod fibi non placeant. Im-
poflibilia in apetitura non cadunt; & difficultates inviftae re-
ftius declinantur,quam invanum tentantur.

19. Nihil minus politicum,aut pmdentise conforme aget
Cardinalis Nepos, quam cum extrema voluerit, aut impof-

Qiiq Elbi-

4^0  arcanokum status

fibilibus manum applicuerit. Interim, ne tam c n fibi blan-
diatur: Saepe apparent tantum difficultates, ve! folummo-
do conftat inprincipio: medium fe dedet, fi principio quis
inftiterit. Iterrogatus aliquando ab Hifpaniae Reginae Au-
IcePraefeftoPalavicinus Genuenfis, cum adhuc Camprorem
ageretj&rnemoratoprasfefto millionem aureorum extem-
plo exiblveret: qua ratione tantas adeptus fuifTet dfvitias ?

Refpondit: Paucas difficulter : Multas facillimc.
Ita eft: Omne principium grave, fed hoc luperato , ce-
dunt omnia profpere. Quod tanto confidentius Cardina-
lis Patronus audebit, quanto certius novit, Te Sediš Apo-
flolicae efTe Miniftrum, quae illi vires , ac robur fuppedi-
tabit,ob au&oritatem, & poteftatem, quam a Deo obti-
net, qui fpeciali cura, & favore ipfam regit, Sc  confervat
ex promiflione divina, & Vaticinio Ifaise,Alontescom-
movebuntur, & colles contremifcent: Miferi-
cordia aucem mea non recedat a te. Non igitur,
quantumvis in rebus arduis conftitutus Pontificis Nepos, na-
vigantes imitetur, qui communiter infirmantur, vomunt-
que, cum tempeftas durat. Vir prudens, ficut in adver-
fis temeritatem, Sc  pufillanimitatem declinat, ita in illis fpem,
Sc  conftantiam fequitur. Non dicam prudentem rerum
moderatorem, qui ita res aulae, Sc  Ecclefiae adminiftrat,
ut tandem teneatur ex duobus cBqualiter malis, unum in
fuum praejudicium eligere. Mature praemeditari debet, ut
ejusmodi fcopulos evitet. Virtuofam tandem a vitiofa fic
difcerne prudentiam ; Vitiofa callida fequitur confilia, eft-
que igni proxima, & abit in impetum Sc  furorem: Virtuofa,
mitioribus, & temperatis utitur confiliis, inter frigus me-
dia , & calorem ; ilbiquej Temper manet prasfens , Sc  in-
nititur rcetae radonL

20 . Duos

LIBER VIL  4?l

20. Duos jam illius fon te s tibi aperio: jSfoffe natu¬
ram Aulse Romans, ac eorum, cum quibus a gis t
ingenium. Inde mihi črede , perfefram hauries pru-
dentiam: etenim Principis eft virtus maxima , nofle fuos,
ut vere dixit Martialis, En penicillum intingo, ut Roma-
nae Aulae iconem in hoc folio exprimam. Ea eft eonfluxus
hominum ex omnibus Chriftianis Nationibus, eftgue com-
munis Patria, ubi licet virtute, fcientia, & merito afpirare ab
infimo gradu officii Eccleiiaftici, usque ad (ummum,ac ipftim
plane Pontificatum. Nullibi magis optativos homines repe-
ries, quatn Rom se. In fpe continua Pur pur ae, Mitra?, alia-
rumque dignitatum, quafi exhaur,iuntur: expeftant, tolerant,
p ro c u r a n t, ae mu Ja n tu r, e t i a m infidiantur,fingunt fe, refingunt,
rogant, adorant, Sc  cumnihilfupereft, artem reponunt ma*
ximam in protrahenda vita, ut in fenio duntaxat, quod fre-
quenterfit , confequantur aliquod tam diuturni in affli&a vita
cursus, brabeum. Ibi apkem fummse perfeftionis affequitur
Dočtrina, & Virtus, fed patientia magis, fpe laftata: quae fi
aliquandofallat,rurfusreditin urbemmutato Papa, & Ne-
potibus, Dives eftofticiis, Sc  beneficiis, mitris, Sc  palliis,
Di(penfationibus,CongregationibusApoftolicisJndulgcntiis,
Cenfuris, Sufpenfionibus, Sc  Montibus pieratis, cenfibus &
negotiationibus. Satis obaeratamftepe habuit Cameram,&
parutn aliquando provifam urbem. Abhorret bellum inter
fuos, Sc  ab aliis, alienum diflimulat. Amat mutationes, qui-
bus nimia quorumdam authoritas fubigitur, aut tollitur. Ple¬
na eft ceremoniis, čdiberalis promilfis, prompta quidem ad
opitulandum, fed etiamaddifferendumremorandum, &re-
movendum: Sagax ad praeveniendum, Sc  provida ad fe in-
ftnuandum. Mutaturin accidenti,mutato Principe,jam in bo-
num, jam in malum, prout illa indulgentem, velferium nan-
cifcitur in folio fucceftforem. Sic fub Sixto V. vidimus Ro¬
mam magis Religiofam,&moribusincontarninatam, quam

Qjqq 2  fub

K^iRCANORUM STAJuS.

Tubillius anteceflforibus Pontificibus Tuerint clauftra Mona-
chorum. Nullibi magisprobibentur Satjrae, Sc  nullibi plu-
res adiuntur. Religio, & Status rado, duo cardines funt
Poli Romani :licet diftin&i, Sc  diverTae rationis, unum tamen
fcopum habent, conTervationemEcclefiae, Sc  Imperii Eccle-
fiaftici- DeniqueAulaRomanatheatrumeftMundiChriftiani
Sc  totRegnorum,&Principatuum continetfcenas,quotfacra
Baptismate tinxit, & adjecit Chrifto Regna, Imperia ,&Pro-
vincias.

21. Hsec  natura Terme Romanae Aulae; Ad alium fontem
propero, five notitiam eorum, cum quibus Cardinali Patro-
no agendum. Ifti funt Principes externi, eorum Oratores,
Cardinales,PraeIati, Aulici, & Officiales, demum famuli, five
reliqua familia: Sed prae omnibus Pontifex ipfe, cujus grada,
Sc  delegatione gerit Nepos perfonam Principis Aulae Ro¬
manae.

22.  Principes in omnibus exceflum amant, Sc  aucupan*
tur encomiafideo adulatoribus circumdati.nonfacile fe agno-
fcunt: profitentur, fe obedire quidem S. Sedi, fufpeftam ta¬
men Temper habentilliuspoteftatem. Pontificis patrocinium
prae omnibus quaerunt, quiafinon Temper ceffit in emolu-
mentum, odium tamen illius non leve intulit detrimentum,
fibi adhaerentes creari volunt a Papa Cardinales,ut etiam fiias
Romae habeant Taftiones. Magna efi: Regnum quorundam
inhosliberalitas, &pecuniarumproTufio, ut Protedores ha¬
beant Romae,unde tamen nullae infidiae. Oratores vero Prin-
cipum, fi ad alium unquam locum, certe Romam veniunt
inftrudiflimi, alibi conTulto agitur, Sc  remittuntur Oratores
Sc  arcanum Regnantis confilium. Romae vero non raro ex-
tempore reipondet Papa, penetrat intima agendorurn, non
cundatur,nec facile refoludones differt, ideo Oratores para¬
ti, &infirudi ad objeda diluenda venire Tolent adterrefire
hoc velutoraculum, cui patent etiam animi Tub vnlpe Iaten-
tes. Ars ibi cum arte pngnat, verfiida collidit Te cum iapien-

LIBER PIJ.

tia, & fapientiam quandoque ftringit calliditas. Ccelum qui-
dem qucerunt oculis, & in terram collirnantmanibus.

Cardinales Nepotibus Rontificum rar.b, nifi ex commo-
do addifti, aemuli fortunae magis , vel plane in vidi, qui exiilis
creaturae funtpfaefentis folii, faciliiis conveniunt cum Nepo¬
tibus, ficut & pauperes Cardinales, quiexliberalitate eorum
vlvunt. Refpici volunt (praeferthn fi Nepotes fseculares lint)
alii propter progeniem, ali i propter dobrinam, qua fe neceR
farios faciunt, alii propter merita, & fenium in purpura ex-
antlatum.

Prselati gratiam foltcke ambiuntNepotisRegnantis,&in>
petrata a Pontifice, illi foli, velut Mediatori, attribuunt. Pa-
tronum quaerunt caufarum fuarum, Arbitrum volunt diflidio*
rum, omnes in eum refpiciunt, velut Sidusillud, quodEccle-
fiae iolem comitatur continuo, quive juxta obclle plurimum,
autmultum prodeffe poteft.

Aulici,& Officiales, hoc eft illi, qui Aulam Pomidcis fc-
quuntur,five jam promoti,five promovendi, ficut diverfarum
Nationiim, profeffionum, graduum, aetatum, muniorumque
funt, ita variorum ingeniorum, inclinationum, virtutum, aut
paffionum fomite imbutos comperies. Non defunt aliquan-
dd inter hos,qui easdem res, quae virtutum adminiculis obti-
nentur, exiftimantpofTefimiliterobdneri ope vitiorum, co-
nantur fimulatavirtute, atque artibus, & deceptionibus, qua-
les funt adulationes, denigrationes aliorum, fuppofititiae lit-
terse,fupplantationes&c. fefe infinuare inter alios virtutum
ftudiofos,OfRciales>&Aulicos,Aul3equePontificiaecandoreni
corrumpere.Attamen reclius exiftimem,Aulkos,&Oificiales
Romanae Guriae efle generadm virosprobatm fidei. Cum e-
nitrt hic fit irmimarum dignitatum fpes, & vera fedes omni-
gense virtutis,& fcientiae,qms aliudjudicet,quam quod in tam
facro & honorato loco vix inveniantur Sycophantae, & te-
nebriones; immo esperti didicimus, ait Albergatus in dider-
tatione de Imperij Ecdefiaftici cura, quod quicunqueRomae-

virtuce

494 ARCANO RUM STATUS,

virtute prsediti cenfentur, quocunque locorum migrent, ad-
mirationem hominum, oculosque in Te trahant: cum alibi
haud unquam accidat, ut qui in alia Aula excellunt, in hac
multum exiftimationis acquirant, nifi ex longo temporis tra*
čtunovum habitum, novamque difciplinam adipifcatur.

23. Summorum autem Pontificum naturam, aut inge-
niumquismdaget?Numinafunt quippe terreftria, defaecata
ab omni ftoria, & cruditate paffionum, oracula totius Chri-
ftianitatis,non ut illa veterum Delphica, fed afflatu Divini Ipi-
ritus interius vegetatain falutem omnium. Tales Pontifi-
ces(excipe Schifmaticos)tulit omne faeculum aD.Petri exce£
lii, plurimos: ut vere Sanftiflfimorum, & BeatiffimorumPa^
trum nomen.non folum ex numezds dignitate,fed virtute pro-
pria,morumque fančfitate meruerint. Adhaefit tamen interim
multis naturae quidam pronior in fuos Confimguineos,Nepo-
tes,&Neptes affeftus, qui aliquando, nefcio qua partialitatis
caligine,folarem illum, limpidiflimum influxum Pontificiae
Poteftads, quamtotamquantam optat Chriftianitas indiffe-
rentem,univerfalem,eandemque in omnes,contaminavit;aut
fenio plerumque Pontificem id attribuimus (fenes enim fem-
per fuos Nepotes magis amant, quam immediati Patres fuos
lilios) aut quod fe videant approperare fini vivendi (nemo e-
nim ha&enus Annos Petri yidit,nec deinceps videbit)& dum
tempus eft, quanto breyius, tanto enkius illis laborandum
pro fuis cenfeant. Ut ut eft: hoc minime abiguum;quod Pon-
tifices tam fe a fuis Nepotibus, quam Nepotes ab
aliis coli velint. Muka iberalitatis monumenta confer-
re folent, tam in fuos, quam in alios, qui fuorum familiae
fe matrimoniis inneftunt, aut partibus adhasrent, praefer-
tim fi vel Magnates Romani, vel externi Principes fint.
Procurant ocyus , quam faepe valent, liiorum exaltatio-
nem , vel promovendo ad Purpuram, non expečlat&
etiam setatejvelinimntenfum augendo opes beneficiorum

colla-

liber  v ti. 49$

eoliatiofies,dignitates Ecclefiafticas, & faceulares mveftituras
feudorum, emptiones bonorum, esemptiones & c. (utMar-
tinus V.Columnenfes fuosNepotes) vel propagando perma-
trimonia illuftria, adoptiones, & affinitateš, decus fuse farni-
lise (ut Alexander VI.) aliquando plane non veriti funt muti-
lare Ecclefiam, ut ampliarcnt Nepotum familiaš* Et quan-
doquidem amor,& affettusfanguinis valde credulus eft,mul-
toties improvide habenas Pontificatus contuleruntPhaeton-
tibus, aut atlas nimias agglutinaruntlcaris, unde praematura
praecipitia cum damno Eclefias, Sc  proprio, cum univerlb-
rum autem fcandalo fucceflerunc. Eugenius IV. id expertus
in fuo Nepote Francifco Candelmerio , & multi alii, quorum
animos magisoccupavit Nepotum amor, quam zelus Do¬
mus Del.

24. Praefata vero generatim ad notitiam Aulse Romanam,
eorumque,cum quibus agendum Nepoti Pontificio,fpe£lant;
necfatis eft, itanoiTe, fedanimadverterefpeciatimoportet
in cujusqne moreš privatos, vel ab origine Patrise,gentisque,
velacorporis temperamenta, morumque habitu: alii enim
funt graves, & circumfpečli, alii leves, & impetuofi: alii fim-
plices, Scliberi; alii vero cauti* Sc  infidiofi; aliifibi fidentes,
&fecuri:aliifulpiciofi, Sc umbrofi: alii palam virtuofi, alii
clam vitiofi: alii temerarii ,&prasfumptuofi, alii viles, &ab-
je&i: alii volubiles, Sc Prothei, aliifortes,&conftantes, quae
omnes proprietates indicantur geftibus, motu, Sc afpettu, fo-
cietateSceontubernio, farad, & opinione, inquifitione, Sc
obfervatione,magnique momenti funt ad facilius, intimius-
que penetrandos animos,

25. Cognofeat deinde omnes Pontificiae Aulae Magiftra-
tus,tribunalia,Congregationes,eorumque fines,operadones,
& curam, quam habent, tam circa Pontificem, Ecclefiam, Ur-
bem, ac ftatum omnem Romanum Ecclefiaftico-Politicum,
ac totam Chriftianitatem. Sciat artes invehendse in Urbem
annonae,abolendK inopise, ac mcthodumfuccurrendipopu-

4 ^ A&CATSpKUM STATUS.

lo, ne in tumultum concitetur. Huc fpeftat fcire numerum
perfonarum, Holpitalium, Domorum Regularium&c. Con-
venit plane Regnanti CardinaliNepotinoReomnesilluftres
Status Ecclefiaftici familias, eorumque eompendia, affinita-
tes,praetenfiones,dotes, haereditates, diflenfiones, contro-
verfias, litigia Scc.Inde formabit fua confilia,omnia convertet
adfuam dire&ionem, &ufum, ut profpiciat Pontificiae autho-
ritati, Aulae Romanae decori, publicae quieti, fuis, fuorumque
commodis.

26.  Tandem ad externa cognofcendapraeparet animum,
qualia funt coronae finitimae, aut foederatae, aur in Ecclefiam
propenfae, aut Ecclefiae fubjeft.ae, aut abfolutae, Regnorum
quoque Chriftianorumfingulares, & municipales Poli.tiae:eo-
rumque invicem praetenfiones, diffidia, bella, foedera; Ecele-
fiarum item inibi immunitates, Cleri authoritas, & difciplin.a,
quae denique Religionis undequaque Sc  folicitudo & cura*
Haec omniatam ex relationibus Nuntiorum Apoftolicorum,
quam Termo cinationibus cum yiris,rerum Mundi peritis.Sta-
tiftis, Oratoribus Principum, Agentibus publicis, & diu in
Aula Romana degentibus OfEcialibus, Aulicis, caeterisque
percipet Miniftris. ImperatorAlexander confiliis togse, & mi-
litise litteratos adhibebat, &maximeeos, qui hiftoriamno-
ran.t; Idep plurimum ju vabit hiftoriae,praefer.tim Ecclefiafticae
cognitio,ubi tanquamin Ipeculo, ficutformae judice, ita ve-
ritatis authore, omnis exempli decumcnta in illuflri polita in-
tuebitur ,indeque Pontificiae Aulae, cujuscuram gerit,bono,
quod imitetur capiet; inde foedum incaeptu, foedum exitu,
quod vitet, clariilime perfpiciet. Sicque velut novus Ulyfles
mente fola errando perorbem, varios moreš, legesque Re¬
gnorum fine labore addifcet.

27. Fontes tibi jam fatis aperui, & notitiam tam Aulae
Romanae, quam ejus Miniftrorum, quae Pontificium Nepo¬
ln} in omnibus edocebit, liiggelli. Hsec vero, ficut fonte
In rivos, ita in operationes pra&icas profluere, & deduci de-

bent

1TSER ni m

bent, ntindetantse moliš regimen, quale eft Ecclefiafticum*
conftituatur facile, juftum, utile, gradumque univerfis: Sc
tam Pontificiae authoritati cujus čonfervandae, & augendae
primus finis efto, quam ipfius Nepotis fortunae, ub"i dum
tempus eft, fibi propitiam reddere oportet,proipiciatur. Igi-
tur ad converfationem primum five alloquium, five collo-
quium, five congreffum de duco: hic rurfus auatuor fortis
homines occurrent. Cardinales, Oratores externi, Praelati,
Aulici; Inter hos difcerne , Sc nodtiam, quam de eorum
conditionibus, St fortunis haufifti, applica, Sc exprime. Ac
imprimis quidem cum Cardinalibus ita trafta: utnequaquam
veliš tanquamPontificis authoritate adverfus eos uti. Immo
fiitagendum, ut velipfo tuo agendi modo perfuafum fibi ha-
beant, te, fi cequalem illis, certo majorem non haberi, ne>-
que coli velie. In omnibus externis, ncque te reta&um er-
ga Purpuratos illos, Stneque morofum, neque ambiguum,
fedultronee obfequiofum,promptumque tamapudPontifi-
cem, quam alibi, ubi tua opera egent, commonftres. Eorum
quoque clientibus, fed praecipue fanguine jun&is, non minus
afliftendum: adaudientiam libenter, Sc feorfim admittendi,
Sc quoad fieri valebit comiter habendi, gratiandique. Omnia
humanitatis fignaerga Cardinales praevertepotius quam ex-
pefta: Sciasque, te cum illis agere debere,veluti cum quibus
tibi Temper agendumerit, Sc fortaflis non cum ea authorita¬
te, qua nune polles. Magnum arcanum eft. S C Car¬
dinales Nepotcs ita tračlant caeteros Purpura-
tos, ac fe aliquando, vel Sede vacante, vel fub
alio Pontifice ab illis tračlandos exoptant. Varia
in hoc exempla quidem vidimus in utramque partem: Sed
Temperceffitinoptimam,ubi Nepotes vivente adhucPon¬
tifice extiterint ergaCardinales munifici,re ve rentes,Sc prom-
pti in favorem eorum. Ad quod prae caeteris Tacit in ipfo
Ikro Collegio fibi comparare Creaturas plures, procu-

Rrr rando

ZŽCATiORUM STATUS,

rando Viris confpicuis, & authoritate, famaque pollentibus
pnrpuram, five Cardinalitiam dlgnitatem. iErarium in ex-
hauribile eft, thefaurum tantorum amicorum habere. Hoc
jnukis multum haftenusNepotibus Pontificiis profuit,& cer-
te proderit in futura eleftione Papae, ubi exinde Cardinalis
Neposmaximamfaftionemin Conclavi conficere poterit,ab
illoque quafi ftabit, quis in fanfta Sede fuccedet? amplifli-
mum hoc eft,quod prudentes,& fagaces Nepotes Pontificum
in rem fuam navare poffiint.

28* Atveroquemadmodum Cardinalis Nepos fecaeteris
Cardinalibus prseferre non debet, ita aliosPrselatos conlpi-
«uos fibi inferiores non habeat, & hoc temperamento no-
jnen, famamque non minus modefti, quam affabilis Principi!
©btinebit, Omnem, & eandem prope humanitatem (dum'
modo praefens Status ferre valeat) exfoIvatPraelatis recipro-
<te, & adultimum quadrantem. Intefto capite ne illos facil*
audiat, nec fine hilaritate vultus excipiat, nec nifi contentos
benigne dimittat. Qui fe communicat omnibus, omnes fe
reciproce reddunt cum foenore. Multos haec una VirtuB
inimmenfum provexit, multorum cooperuit vida, ut ani-
morum quoddam fafcinum videatur.

29. Aulicorum autem coetum omnem, praelertim Offi*
cialiumperiequatur amore, favore, & occupetlabore. Idem
Ule fit omnibus, fed non omnium eadem merces. Merita
fingulorum expendat, & fecundum haec retribuat. Sol idem
undique diffunditlumen , licet non ubique easdem luminis
©perationesproducatjfed, utfubjeftain fe dilpofita, quae re-
cipiunt lumen, comperit, ita luminis effeftus caufat majores,
vel minores. Pari radone Moderator Aulae Romanae quos*
cunque Aulae participes, foveat, &comple£laturfinu pater-
no, fed merita, astasin officiis exantlata, virtus, applicatio,
iabores praeftiti, majores largitatis effeftus ab illo exigunt.
Una autem fit omnium compenfatio,benevolentia in omnes.
Felix illud ab Homero engomium , Mitis erat Patris

irtfiar*.

LIBER VIJ. m

inftar. Ita eft: Nepotes quantacunque polleant cx dele-
gatione PontificisAuthoritate 5 &Poteftate,fciant nihilominus
fe fimulachra, & imagines efte fui Principalis, id eftPapae, 8c
ficuti fte Pater eft univerfalis omnium, ita etiamNepotum af-
fečlus,& benevolentia univerfalis fitin cunftos, qui Aulam
Pontiliciam fequuntur,& nunquam ex Taciti fuafii,poteftatem
fuam, Dominationem, aut Aulicos fervos, fed fe Re-
čfcorem,&Aulicos Cives cogitent: Clementiam,&
Juftitiam capellanc.

30. Oratores vero Principum exiftimetGardinalis Nepos,
fuos efle exploratores, iisque Authoribus fuam,five bonam,
five malamfamamin integris Regnis,Principatibus,&fuccefc
five in toto Mundo Chriftiano proclamatum iri. Ideo quan-
taprudentia, cautionc,modeftia, affabilitate, dexteritate, difc
fimulatione, illi, vel excipicndi, vel tra&andi, vel dimittendi,
vel Romaš habendi, vel ad Confiftorium admittendi, velad
preces exaudiendi, vel adquerelas, Sc.  expoftulationcsgra*
tiandi, fathabet, quod alieno damno difcat a Nepotibus Alc-
xandri VII,

31. Caeterum acceptabi!em,gratum, & amoenumfepro-
curet reddere apud praefatos Oratores Principum. Potens
enim imperium eft affeftus in omnempartenr.magna vis be-
nevolentiae ad perftiadendum, ad deprecandum, ad arbitran-
dum. Cujus dilplicet perfona, e}us difplicent omnia,faep£ non
confilium,fed authorem averfamur: a gratis, & acceptis per-
fonis, omnia grata, & acceptabilia funt. Gravitatem tamen
inde non exuat,qu3e proprie decet in tanto faftigioCuriae Ro-
manae conftitutum. Prudentiam, fagacitatem, dexteritatem
in omni cum Oratoribus congreffu, ut affiftrices fibi exoret,
Harum optatos fines in effeftuexperietur, fi Cardinalis Ne-
pos pluraaudire velit,quam refpondere geftiat: exploretma-
gis, quam fuum fenfum exprimat. Sapiens taciturnitas eft
inagnorum Confiliorum machinatrix. Deinde frontem,ocu-

Rrr4  los,

500 "A RC ANO RUM StATUS

los, vukum,linguam, mentemque ipfam, difTimulatione (fed
ne advertatur)muniat: totum fe iniliis audiendis occitpatum
prše fe ferafcaffabilitatem autem interdum,comitatem,&blan-
diffima verbainterponat, ut veluti ex aliqua reverentia, con*
fidentia, & refpeftu illi anfam nori habeant exterquendi, fa-
cileNepotis fententiam,(ed fufpenfam retinere valeat.Omnes
propofitionis circumftantias difpiciat, ponderet, non tam e n
refolvat,differatpotius refponfa,quamut irretiatur; taceat,ne
fmpingar; diflimulet,nec contradicat; fufpendatcomiter,ut
deliberationis tempus habeat. Omnia non properanti da¬
ra, certaquefunt; feftinatio improvida, & cosca. Unicum,
& prae omnibus fubterfugiat, ut partialitatis reum fe non
exhibeat, quam primum enimOratoresPrincipum bane, five
inPapa, five in ejusNepote, fubodorant; illico concidunt ani-
mo,fequefruftraPatremuniverfalem interpellaffe credunt,
quem magis inunam,quam alterampartempropenfum com-
periunt. Hic fcopulus eft,ad quem alliditur omnis,five Poh-
tificis, five ejus Miniftri exiftimatio, & authoritas. Roma fi-
cut olimgentibus omnibus patuit, Patriaque fuiteommunis
eorum, quieo confugerent:ita etiamnum omnes Principes
Chrifiiani exiftimant fedem D. Petri Romae coliocatam, effe
Anchoram illam faeram, quse in neutramparteminclinare
finitEcclefice naviculam, fed indifferentem fe efTe fatagiterga
eos, qui illam, ut faeram Anchoram arripiunt, ejusque arbi-
trium expeftatur.

ga. Certo Purpuratus nofter fibi perfuafumhabeat, fe
cum Oratoribus agere Viris fupra quintam efFentiam libratis.
Cautionisfummaeft, aitquidam, nonillis ere dere , fed ex-
ternae verfutiae domeftica fagacitate velut occurrere. Solent
illi aliquando ultro, &non petiti arcanum aliquod revelare,
quafi elTet importantiflimum (licet reipsa fitparvi momenti)
hocnempefine,utgravioraexpifcari queant: aut fe fingunt
inimici amieum, & amici inimieum, ut vice versa elicere va-
Jeant, quisfenfusfit Miniftri, quis afFeftus? ejusmodi Viri alta

LIH ER V11.


diflimulatione audiendi, fuipendendafides, detegendum ni-
hil, fed cum admiratione quadamfufpenfivaabbreviandum
colloauium. Luforesbonosinhocfrangenti imitetur:hico-
ram facra Ara nuncjuam ita compcfiti, ac in Iufu funt, ne vi-
delicet ex uHo corporali figno eorum ludendi confilia per-
cipi queant: ubi e contrario, qui vel chartas ex incuria often-
dunt,vel vero certa aut doloris, autgaudii, aut admiratio-
nis, jam pridem in illis foiita, & obfervata figna edunt, facile
circumveniuntur,luoque damnolufum deperdunt, vel fakem
lucro deftituuntur.

Hsec quse de congreflli Oratorum difleruimus,alio quo-
que applicanda funt; Nam non folum cum his, fed cum aliis
quoque innumeris agendum Cardinali Patrono. Paucis ad
rem, adhucpaucaexprimemus.

33. Veracitatem nunquamdeferat, neque verba fa&is
praepediat,fedilla his prseponderent,ut exitu majora depre-
hendantur. Pollicitationes nimise periculofae, ne poftmodum
quispiam eventu aliquo fruftrato indoleat, & fe fiftis verbis
delulum effe exiftimet, longe aliter, quam faftis traftatus.
Sciat fua fibi virtute eluftandum; decipiendum certb fore ab
altero, ficubi fua conatibus, confiliisque nimia credulitas,
infcitia, aut facilitas intervenerit. Importunos repulsa aperta
non facile abigat, led in melius tempus difFerat, oftendcndo
gravitatem caufae, alio tempore egere,ubilargioremfuam
opem experietur. In fumma ait Albergatus apud illos, qui te-
cumnegotiacornmunicant,relinquenda eftquaedam conti-
nentise tuše opinio: Unde etiam repulfas, & repudia ob fua-
vem,dexterrimumque modum, tanquam beneficia interpre-
tabuntur,repulfisque hominibus,animus,vivaque fpes adjun-
gatur, unde facile credant, viam, qua vota fua expleant, fibi
obftru&am non elfe. Titi Vefpafiani veftigia fequere: ut vi-
delicetneminem a tuo latere triflem difcedere feras. Huma*
nitastantseauthoritatiseft, utgratiores apud plerosque fint
ntitioribus verbis negatae preces, quam exauditae morofis.

Rrr 3  34*In-

$02 t jiRCAKORUM STAluS.

34.Tnterea, ubipaffibile eft, nec in damnnm vergitEc-
clefiaePontificiis Nepotibus, maxime cordi effe expedit, utin
tempore,& antequam ipforum authoritas, quas ab uniusfe*
nio confefti Viri, vitae filo dependet, expiret, fibi facient t&m
in Romana Curia»quam apud externas Coronas amicos, &
fautores. Quemadmodum Viatores(inquit citatus Alber-
gatus rerum Romanarum vir peritiffimus) in fuis peregrina-
tionibus decet hofpitibus fuis bonam humanitatis, liberalita-
tis, & munificentiae fuse famam relinquere: Sic in Nepotum
Potificis mente fixum fit, dum fortuna finit, dum Pontifex vi-
vit,dumNepotesPrincipatumRomaeobtinent>utadfempiter-
nam holpitalitatis fuse memoriam, in animis tamAulicorum,
Prselatorum, Cardinalium,& etiam externorum folidum aedi-
ficent perpetuse beneficentiae sedificium, cujus fundamenta
fmtfavores»gratice,&in optime meritos, honeftiffimosque
Viros collata beneficia,Purpurae 5 Mitrse, ac etiam ipfae Coro-
nse fi difpenfabiles funt.Paucis muka: PontificatUS OmniS
ferme brevis eft:dum tempus eft,operemur bonum,rečen*
teradfamiliaresfuos dicebatAlexanderVIII. Ottobonus.

3 5. Primae deinde muneris partes Cardinalis Patronifunt;
PaceiU in Aula colere: fimultates, nec clam, nec pa-
lanfpati. Turpe fuerit S. Sediš Aulam, quafi rixarum offi-
cinam videri. Noeticae cymbae comparatur Ecclefise Dei,ubi
tot ferarum invicem adverfantium fpecies cohabitabant
quiete. Ita Aulicus quidam Amico :utmaxime injuriis priva-
tum te lseferit potemior; patere, diffirnula, obfequiis demul-
ce. Aut inde facias amicum, aut mitiorem inimicum.Hoc qui*
dem ad privatum fpeftat Aulae moderator non fic: femove-
bitpotiusturbatores,Zizaniftas,nec audiet detraftores,nec
fufurronibus credet, accufationesnullas fibiprius imprimet,
quam defenfionis locum habuerit reus. Invidiam, quae ma-
xim& in Aulis nutritur, compefcet sequa diftributione mune-
rum: nec confufioni dabit locum, fi reftum in Aula inftru-
serit ordinem, ut fe invicem membra Aulae non prsepediant,

LrBEA v n.

Ikutin corpore humano manus non impedit pedem, nec
oculus aures; nec lingua odoratum- Puhlice non facile re-
prehendatrplus operabitur correftio feorfim fafta, mixta
praefertim cum aliqua laude transgrefforis. Puhlica exafpe-
rabitin odium,vindi&am,contumaciam, clanculariaemolliet
animum in emendationem. lila vehementia eft, haec admoni-
tio: illa paffio, haec virtus. Primam correxit Plato in Socra-
te puhlice famulum redarguente i  SecundamlaudatGalateus
in Platone, ac in omni Principe, qui in continenti cum fuis.
diftimulat, ut juftius deinde puniat.

3 6 .  Sol mihi eftModerator Aulae Pontificiae: Sicut ille at-
temperatdiffidentesinterfe elementorum qualitates, ita eft
Aulicorum,Officialium, Famulorum,Clientum, Externorum,
Domefticorum,omniumque,qui fequuntur hanc Europae pri-
mam Aulam; ingenia, intentiones, aufus, & machinationes,
dulcedine quadam aequabit; & ficut ille eft idem omnibus,
neminemque fuo lumine dedignaturritaiftum eundem efte in
omnes, pronumque maxime convenit. Nihil magis dedecet
Virum Principem, quam variare affe&u, Protheumque, aut
Vertumnum palam agere; jamunum aliquem in immenfum
extolIendo, & mox eundem deprimendo: jamamando, &
fovendo plus aequo, & forte indignum, illico autem per/e-
quendo, &abhorrendo eundem. Ex amore irafci puerile
eft: ex indignatione humanum:ex odio, & paflionc minus
Chriftianum: Ted irafci, & non peccare eft Principis,& Mode¬
ratork fupra ordinariam fphasram elevati.

37. Multo autem magis fe proftituet, & Aulam confundeh
£i unum caeteris imponet. Aliud idolum non facili
colunt Aulici, quam fuum Reftorem. Ingentium fimulta-
tum & querelarum caula erit, Pariš in Parem Potčllas.
Nequeindč periculum minus, ne videlicet tanta Poteftas
infolefcat fucceftive, aut deinceps fe.moveat in excen-
tricos five Ambitionis, five Tyrannidis. Unde non mo-

104 AKCJtiORUM STATUS .

dica Ante Pdntificise ccnfufio, & muko majus vilipendium
ipfras moderatoris fequetur.

1  38. Mandata Ne p o ris regnantisin executionem ponen-

da, clara, & perfpefta furito: neque ambigukatibus,aut
obicuritatibus, ant folis provifa indiciis, quorum aliquando
non capax eft mandatarius, & executor. Dignius,tutiusque
res geritur,ubi non folum voluntas, fed verba ipfa profe-
runtur. Verba dedarant fehfum: & perquam difficile eft
'cum illis agere, quitantum intelligi volunt,idque periculo
mandatarii, Sc  executoris maximo, cujus magis minifterium,
quam ingenium, opera, quam machinatio requiritur. Prote¬
go fi quid infeliciter cefferit, evitabitcalumniam,quodnon
fua, fed mandanris cu!pa impegerit. Nemo unquam obfe-
quia refte prseftabit, qui Patroni fui mandata plene non in-
teiiigit. Mandata tamen, ne fupra vires imponantur: &fi
quae gravia fuerint, modeftius imperanda : etiam in diffici-
libus gloriae calcar addendum, idempreces, &merces. Nee
exafperari, nec offendi debet, fub laborc invifo pofitus. Mo-
defta imperia imminuent laboris gravitatem, preces, & prae-
mia exfuperabunt omnem difficultatem. Videat quoque
Cardinalis Patroniis, ne fuper eodemnegotio diverfaman-
det diverfis , qui in contraria, & diflenfiones neceflario illa-
banturfaut certe animo haereant, quidomninb fitagendurri?
quod unus hodie eriget, cras alter praecipitabit, Hoc fer-
ine Sabaudo contigit Anno 1601. flagrante inter hunc, Sc
Galliae.Regem Bello. Uterque in Pontificem, ut per Cardb
halem Legatum pacis conditiones diceret, compromiferant.
Sed fabris jam tabulis Sabaudus interdixit Legato, ne pacem
fubfcriberet. Id maximo vitio habitum Duci, & nifi Ca-
tholici Regis Legatus inveniffet temperamentum, manfiflet
pax indecifa.

3 9 '  A referato fuperius prudentiae fonte decurrit jam ul-
tro rivus ad ipfam negotiorum molem, quae Cardinali Patro-
po incumbit. Sane ea omnia hujus funt negotia, qu 3 e ipfius

Pon*

LIBER ni

JO?

Pontificis. Sed illafupra enumeravimus, & ferme infinita,
& graviffimi efife momenti comperimus. Spettant quidem
ad Pontificem immediate, fed ad Nepotem Cardinalem Pa-
tronum mediate, quem fibi fecit curarum participem: ad il-
lum principaliter, ad hunc ex delegatione: ad illum omnia,
ad hunc ea tantum, quae commifit ille. Utut eft, tanta re-
rum amplitudofupravires eftunius: inviftum exigit pettus,
iis gercndis non nifi magnus animus par eft. Ideb Ponti-
AciiNepotes,praeferfim juvenili aetate, & in principio ad-
miniftrationis, ne fub tanto pondere fatifcant, vel plan e con-
cidant, tutius exifb'ment, fibi fuftentatores adlegere, adju-
tores quaerere,& alios quoque negotiorum participes red-
dere.. '

40. Veram hic etiamRhodus, & Saltus: quibus & quan-
do & quomodo tanta negotia cornmunicanda ? Multa non
debent, quse arcana funt publicumque fugiunt arbitrium
quasdam calamo peragi non poflfunt, qu3£ perplexa, quse ex-
ploranda prius, quam tra&anda. Chrifti a&io fit, noftri fa-
cri moderatoris, Ove Nepotis Pontificii inftru&io. Chriftum
in čarne degentem imitetur. Is (ut fcribit quidam ad Car¬
dinalem Montaltum ) in quibusdam colloquiis, & mirandis
aftionibus communicavit fe ipfum toti populo, fervos te¬
ne branim adoptavit, & adfcivit in filios lucis, & ficut manda-
tum accepit a Patre, fic fecit. In aliis feptuaginta fuis difci-
pulis: in quibusdam vero folis Apoflolis : & in aliquibus al-
tioribus, quibus myfteria continebantur , tantum tribus,
& aliquando uni tantum. Nam foli Petri Ovilis fui curam,
& difciplinam delegavit, Joanni divina; Genefis Myfteria in-
fpiravit. Habent in hoc, velut in fpeculo, quid Pontifi-
cesquid Nepote.scirca comunicandaEcclefiae negotia agere
oporteat ? allas tam facrum proftitui munus dicam, fiejus
tam elevata negotia, funftiones tam facrse, quam profa¬
na;, arcana Status Ecclefiaftici, promifcue, & in difcrimina-
tim cuilibet committantur, Nihilominus, praecipere, quse

S s s Ant

InftmčUo

Momalti-

*».

50Ž ARCANORUM STATUS

fint ea, quae Pontifex, vel Nepos plurimis, aut paucis, vel
pauciflimis, vel uni tantum juxta exemplum Redemptoris
noftrijcomrnunicare debeat, difficile, & multifarium eft: nam
resiplae, &notitia, prudentiaqueparticularis rerum iplarum
id edocebit. Nihilominus in principio Nepotifmi tutius erit,
ca etiam, quae dici poflent impune, reticere : quam ob pru-
ritum loquendi, ea proftituere, quae filentio praeftaretinvol-
vere. Juvenes maxime Principesparcitasfermonisnonfo-
lum commendat, fed in multis tu e tur.

41. Ea (ait praefatus Inftruftor Montaltinus) quae rerum
remotarum nuntii ferunt, & quae publice in Confiftoriis de*
cernuntur; nec non res quotidianae, ad vim imperii nihrl at-
tinentes, & eamagis, quae adlaudem aliorum, quam quse ad
vituperationem faciunt, cum omnibus traftari queunt.

Quae ad juftitiam commutativam, & contentiofam per-
tinent majoribus nepotiis exaequanda non funt, fi reipicias
gravitatem,& dignitatem, ideo aliis commmittenda liipra di*
ximus. Res vero hominibus exofae, praefertim fi lupplicia de-
cernantur, & cum laefione hominum tcrminentur nequa-
quam alfam e t Cardinalis Nepos, fed aliorum curae finat.

42. Ad regimen fpeftantia , cum nonnullis refte com-
municantur, praefertim quoties conducit, non nihil aut excu-
fare, aut laudare.

Res, quae adhuc in deliberatione funt, iis folismanife-
ftentur, q-uid ad illas deputati lunt, & ad confilium, five ipfa-
rum executionem elefti. In omnibus aftionibus & maxim&
cumaPontifice revertiturvultus mutationem effugiat, foli-
tumque afpečlum retineat: quo more iis, qui confiliaper-
fcrutantur,& exeuntes a Papae audientia curiose obfervant,
fefe refte oppofuerit. Quae cum Cardinalibus, & proceribus
agenda funt, per fe ipfiim dicat, traftetve, cum poteft. Quod
finon vacat, fuis tutae fidei hominibus utatur; relponfa pu-
*a, &fimplicia referentk lunt absque additamento, & iisdem

11*5ER ril.  507

plane, velpaululum diverfis verbis, quibus caufae, &nego-
tiorum momenta demandata fuerunt.

43,  Ardua Sc  Principum, negotia fibi refervet. Ad haec
refpieere proprium eft curae Paftoralig Pontificum, eorum-
que quos ifti, fibi fuffecerunt. Si fe ejusmodi Cardinalis Ne-
pos applicuerit, notitiam, aeftimium, gratiam, & authorita-
tem fibi comparabit apud Principes, & fi ejusmodi commu-
nicaveritcum aliis Cardinalibus,tanto gloriofiores, Sc  magis
memorandae erunt ejus aftiones.

Res privatas, quae concernunt officia domeftica, &ra-
donaria redituum, committet privatis. Publicae vel deben-
tur congregationi della Confulta, velSecretariae: adprimam
p trtinettorius,Status Ecclefiaftici regimen, ad alteram refe-
runturomnia negotia totius Chriftianitatis, uti etiam ipfum
regimen Status Ecclefiaftici, ubi infpeftione Sc  providentia
opus habet Pontificis, aut ejus fummi Miniftri. Cseterum
quaeque aliae Ecclefiaftici res, & negotia, fuas habent con-
gregationes eertas, ubi illa exponuntur, deliberantur, Sc  di-
viduntur, & jam alibi de his diximus.

44. At in hoc non le praecipitet Cardinalis Patronus, u£
tantum iis confidat, eosque foveat, promoveatque, quos
amatExcmplarnoftrum Chriftus,non dedit curam univer-
falem fui gregis D. Joanni, licet is erat difcipulus ille, quem
diligebatJESUS: Sed Petro commifit, a quoamabatur for-
tifllme Chriftus: qui volebat anathema fieri pro ipfo, qui
primus agnovit divinitatem in Chrifto: qui primus fecutus
eft Chriftum. Haec erant motiva tam alti faftigii, tamque
excelfi vocationis, non amor, ut erga Joannem, non tene-
ritudo illa, ut liceret ei fuper pettus Chrifti decumbere.
Exemplum deditvobis(omeivos Pontificiae curae Miniftri)
ipfe Chriftus, primus, & fumrnus Ponti£ex, atque Author
omnis poteftatis Ecclefiaftici: utnimirumnec vosadarca-
nas veftra confilia, ubi de rebus ad Ecelefiam,& ad Imperimn
ejus attinentibus agitur, eos tantum quos vos magis ama-

Sss 2  ftis,

ARCANORUM STATUS

SOS

ftis, aut alia neceffitudine comple&imini, admittatis, illisque
tantum prima fubfellia, primas mitras, &honores confera-
tis, fedeos adhibere,vox exemplum Chrifti compellit,& con*
Vincit, qui aptiffimi inventi, & jam mfcnuerunt laboi ibus Ec-
clefiae,praelcripferuntque virtute,& dcftrina,verbo 5 & exem-
plo: quos zelus domus Dei comedit, veftraeque gloriae, ac
utilitatum ftudiofios ipd probaftis. O fi redirent Archelai tem¬
pera, ubi quidam abhoc aureum poculum petebat: quod
Archelaus ultro obtulit Eurypidi, nihil pofiulanti, & peta-
cem illum intuens,tu quidemdignuses, inquit, qui petas,
nec obtineas:hic vero etiam dignus, qui habeat, licet non
petat.

45. Ultimum eft, ut negotiis Fontificiis finis, & modus
ponatur. Praetereo minora, quae ipfe conficiet Cardinalis
Patronus* Sed, fi quid grave, fi quid Ecdefiae, five utile, fi-
ve incommodum: fi attinet res imperii Ecclefiaftici: fi co-
ronas, & Prmcipes externos contingat:fi degradationes, < 3 c
cenfiirae, fi magnatum fupplicia, fi bella, fi foedera, fi pax in
quaeftionem veniant: fane horum omnium relblutio, Sc
fententia a Pontifice exorari debet. Ad ejusmodi vero feere-
MontaitL tiora, & graviora explicanda opportunum tenjpus, ne alias
forte Papae fit faftidio, eliget Cardinalis Nepos. Admiffus a
rebus rrtinime odiofis ordietunfacilia proponet.fenfim in gra¬
viora delcendet. Quae moram non ferunt, quale efi: jufti-
tiae negotium, resque illse omnes, unde periclitatur Ecclefia,
vel ejusdem temporalis Status, urgebit efficaciter, fervato
tatr.en in omnibus ordine, & diferimine rerum proponenda-
rum, ne videlicet una vice obruatur Pontifex: led fenfim*
& per intervalla, quaeftiones capiat, deliberet, & refolvat*
Totus Cardinalis Neposbic Ipiretvenerationem , & comita-
tem, & non ufurpet di&aturam. Tres illae Divae fint ejus
Comitatus Pompa: Reverentia » Amor, čr Integritas.  Adidi
voluntPontifices afuis cumreverentia, & fubmifllone , in-
formati cum afnore, & dulcedine, mandata fua executioni

LIBER ni  y 09

tiari currt integrirate, & (ide. Nihii ramen debitse veneratio-
ne oberit, interdum fuaviter fuggerere confilium, veldiver-
faproponere temperamenta, motiva, caufas ad facilltandam
delibefationem Papse: Sicut •& confiderandum ferib Nepoti,
ne aut Pontificis Vacillet anteadorum memoria t,  reve rebus
jam judicatis ftatuat contraria; aut ne male perfuafus, aut in-
formatus ab aliis inclinet in lententiam aliquam, rebus Sta¬
tus, Ecclefise, Juftitiae, Sc  Innocentias damnofim, vel Princi-
pibus externis ingratam', vel Cardinalibus invifam, vel Urbi
infolitam,vel Chriftianitati inexpedatam. Similium incom-
moda infinuabit, & ne fidemperdat apud Pontificem, referet,
feadaliosvirosautboritate, aut dodrinS pollentes, qui il-
lum informent plane, & exade, removeantque a fententia,
forte in errore fadi fundata.

46.  Referavimus fuperius fontes virtutis, & prudentiae,&
indefenfim deduximus rivos variamm virtutum,& adionuffii.
quibuš (ecundo flumine devehebatur CardinalisPatroni, tkn
dignitas & celfitudo, quam munus,&muneris exercendi ra¬
do. Confedam feliciter jamjam navigationem arbitrabamur:
Sedecce, in duos prope fcopulos alifimus, Sc  nifi eosde-
clinemus; etiam in ipfo portu naufragabimur.Tutifllmus qui-
dem portus eftfummi Pontificis folium ;immo iinus, & pe-
ftus, ubi velut m tranqaillo recumbunt ejus Nepotes, fed in
hoc ipfo, fcopuli lili funt, ad quos illi femel alifi, vix ampliu*
fecundam polt naufragium invenient fabulam«

47. Primus Scopulus eft infita mortalibus potentiae cu-
pido, Ifie quam periculofus fit, Tacitus aliquando detexit,
eum diceret: Imperium cupientibus nihii medium inter
(umma, Sc  praecipitja. I nune & fide huic Scopulo. Diu de-
liberabat Vefpafianus: an Imperium tantum effet,utmere-
retur armis quaeri, feque exponere periculo omnium fortu-
narum. Quod multoties fecum reputans, tandem conclu-
fit, mediocrem potentiam meliorem effe, quia ftabiliorem,
quam nimiam femper invidiae, & cafui expofitam. Sed aliis

Sss 3 aGa

ARCANORUM SfJTUS

alia Taliva.* exiftimant quippe 3  dominationem e (Te tam prctio-
fum & delicatum bolum, ut ejus emendi caufa nihii interfit,
feponere omnem refpeftum,omne debitum, omnem hono
rem, ipfam confcientiam. Sieut infana haec dominandi libi¬
do pervertittotum mentis judicium, & impedit omes refle-
xiones morales, atque plane oblivifcitur naturae, amicitiae,
& omnis obligationis ; ita contra hanc furiam infurgunt
omnes.abdicato omnirelpe&u fanguinis.memoriabenencio-
rum& affefru amicitiae. Jam faepe vidimus Cardinales Ne-
potes in Tumo honorum faftigio ab omnibus adoratos, clien«
teliš confpicuos, dominiis provifos, thefauris eumulatos:
immb quibus ipfi Reges, fuas offerebant Neptes in iponfas:
cum primum vero ifti hac fortuna infolentiores fafti, vel
mutilabant D. Petri Patrimonium in Tuos proventus; vel alie-
nos principatus Tub caducitatis praetextu, alioque fpeciofo ti¬
tulo involabant, vel plane Der vim ufurpabant: Mox mutata
fcena avulfis a latere clientibus, abjurata amicorum fide,
obliterata apud Reges, & Princip e s beneficiorum memoria,
praecipitia Tubierunt honoris, famae, bonorum, & faepe vi-
tae. Nihl enim utilius, afleverabat Seneca, quam abbrevia-
re eorum poteftatem, quae nimia eft: hac quippe Treti indies
ufurpando majora, tandem ex Miniftris fieri volunt Princi-
pes,&Dominantes» Caefar ille, jam multoties memora-
tus Borgias, ex Cardinali Nepote faftus miles , ex milite
ufurpator Flaminiae, pofte4Tyranrius Italiae, tandem ad hunc
fcopulum dominandi cupidinis impegit, confregitque fortu-
nae Tuae navigium, fačtus Europae ludibrium, & Nepotifmi
trifte exemplum. Exutus enim omni dominatu a Julio II. fuc-
ceffore Alexandri VI. vitam miferabilem ferme in carceri-
r  bus tam Vaticanis, quam Hifpaniae Regis traduxit, in Navar¬
ra caefus a Rebellibus, tandem eam infeliciter claufit. Sa-
ineaJ.io, ne Pontificiis Nepotibus rar6 in aliquo hominum, ait Sa-
bellicus, majus vitae documentum exftitit 5  quam in hoc Bor¬
gia. Potuit is Tecundo a Pontirice effe loco contentus, tam

am-

LIBER VIL  fjj

amplis Sacerdotiis pollens, quam ejus Ordinis, in quo fuit
nullus, quod fciam alius, in dividiš, Sc  dignitate ampliffima
vi&urus. Caeterum fui oblitus, dum Fortunam, utmatrem
nimis indulgentem fatigat, fsevam eft novercam expertus.
In Eminentiffimo Grdine effe noluit, ut in nullo demum ef-
fet: Sed nihil certe inconfulta felicitate efl brevius, fum-
ma faftidivit ut triftitia, Sc  calamitofa experiretur. Etenim in-
ter faeva hominum odia deftitutus, quia poft mortem Ale-
xandriin columis aliter effe non potuit, beneficii Joco po-
fuit, quod in Pontiiicia arce fit cuftodiri juflus, quoadnovus
Pontifex crearetur,

48.EtvelexhocSabellici deČaefare Borgia lenfu alter
conjicitur Scopulus Nepotifmi, nempe, Abufltf felici-
£atis,& affiuentise* in quam conniventia Pontl-
ficum communiterreponicquidem fuos Nepotes,
fed non fatis firmat adverfus hunc fcopulum
feper exicialem iis, quia fua Fortuna abutuntur.

Flurimse creaturae, resque tam morales, quam politi-
Cce, in Statu quo , bonae Emt, aut Faltem indifterentes, Sc
adiaphorse: verum, quia perverfitas quorundam illis inter-
dum abutitur, abominabiles redduntur, ut ferme Nepotifc
mo eontigit: non quafi ille exfe maluseflet, &degenere
prohibitorum, fed quod inde multi Pontificum Nepotesin
infolentiam rapti, fusque deque eommoverint StatumRei-
publicse Ecclefiafticse, non folum inutilia bella ciendo, ufur-
pando res Eeclefise/ufcitando faftiones,turbando Conelavia
Cardinalium, perfequendo probos,extollendo improbos, Fed
etiamfuam ipforum & dignitatem proftituendo libidinibus,
raptibusjinceftibus, peffimo exemplo totius Chriftianitatis.
Hocenim vero proprie eft abuti felicitate fua , qua major,
quictior, S.  ad ipfam Regura invidiam, magnificentior, dt-

gnior-

ARCANO RUM STATUS,

gniorque fion datur,quam Cardinalium Nepotum , dum-
modo illarefte uti yelint. Sederentjlli, utlfaias vaticinatur
in pulchritudine pacis, in tabernaculis fiducia:,in requie opu-
lenta; nifi altiora ambirent,nifi alienis infidiarentur: nifi in
omnem vitae licentiam rapgrentur. JFelicitas eft munus a
fummoDeo; quisquishoc refre non utitur, difperdit illud.
Sobrie fortunS uti,magnumarcanumeft. Hoc ufus Piome-
des Caraffa Cardinalis evafit ludibria, &pericula, quaecae-
teri Caraffaei poft mortem Pauli IV. paffi funt. lile quippe
illorum veftigiis .territus, ad infignia fua Epigraphen appofuit,
Moderaca durant j quodinquacunquefelicitate, autho-
noriš gradu fafto oftendit, modefteque omni Fortuna ufus
eft. Unde cum a tumultuante omnia Caraffaeorum, infignia,
ftatuse, &c. dilacerarentur, Diomedis illccfa permanferunt.
Mundus non diu patitur magnam fortunam, quia fufferre
non poteft ejus licentiam. Aphorifmus Hypopratis eft: Ni-
hil periculofius habitudine corporis, extreme boni. Equus
fine frseno, Fortuna fine ratione , occafio funt indubitati
praecipitii, Magnus clavus parvam cymbam non regit, ne?
dirigit, fe.d impellit in fyrtes, & vorticei; ubi magna fe-
Jicitas eft, & nulla virtus,' magna: divitiae, & immodicavi-
tae ličentia; mirari define, fi in fcopulum incidat, &c  naufra-
giumvitae, bonorumque patiatur, Angelotus Fufcus Car-
dinalis S. Marci abufus gratiaEugenii IV, cum avaritiae fe ni-
mium dederet, Aulicosque Papae male traftaret, a Cubicu-
lario fuo, rurali, quod tune ad manus habebat, clunaclo per-
cuffus eft. Francifcus Alidofius a Julio II. ad Cardinalaiurn,
adverfante toto faero Collegio, eveftus, primis ad Princi-
pes Legationibus ornatus, beneficiis in immenlum locuple-
tatus; cum Bonoma: Legationem, & curam Ecclefiaftici Im-
periigereret, tantapoteftate abufus eft, ut prceter alia vitia
inerudelitatem, & tyrannidem fe praecipitaret, ftrangulatis
primariisquatuorexBononienfi nobilitate Viris, eorumque
eorporibus palam expofitis in ludibrium omnium. Propte-

LIBER Vil.  j I5

re^infeditionema&oBononienfi Statu, cum illeBeneven-
tum fugeret,a Roverano Urbinatum Duce mifere interfeftus
cxemplum dedit, immoderatam poteftatem nun-
quarn longarn eflc. Ne dicam de Cardinalibus Nepo-
tibus, Jbanne,& Ludovico Borgiis : ille, ex ingentibus di-
vitiis contrafta intolerantia morumUrbini, veneno extin-
£tus : alter, licet fummus Pmnitentiarius S. Ecclefiae, mun-
di tamen vanitatibus deditus; cum vanius, quam Purpura-
tum,& quidem poenitentiariaePraefidem deceret,equo decur-
reret, inde decidit, &inpafta ad faxum cervice, interiit. Quis
exitus Cardinalis Ferrarienfis ex Romana Dataria tamlocu-
pletis Principis i  hauftus veneni ab Alexandro VI. propinatus.
Jam vere dicam cum Tacito: Satietas faepe capitillos,qui tan-
tum aeceperunt, ut jam nihil reliquum fit, quod capiant. Ex-
titit aliquando Cardinalis hujus Urnae infcriptio;

Terra habuit corpus , bos bona, Ji ix ant mam.

Bos erat ille Alexander,qui in prosmium Veneficii, fibi adjudi.
cavit omnia ejus bona. Eandem fortem toxici tulit Cardinalis
Landrianus,fublatus cum oftodecim aliis fuis Aulicis a Philip-
po, MediolanenfiDuce, exfu/picione coortapropter nimiarn
Cardinalis magnificentiam, auramque popularem. Cardinalis
Balua a Rege Ludovico XI. Ecclefiafl#fs, opuIentisque bene-
ficiis cumulatus, proveftusque in tantum faftigium, collige«
bat omnium odia: tum immoderata fuperbia Proceres alie-
nante; tum turpi avaritiaplebemfpoliante; accidit, ut etiam
Regi perduellis exifteret, communicatis cum Burgundo con-
filiis, apertisque arcanis, quid in ipfum, quid in Britannum
moliretur \  interceptae autem a Rege Litterae, eum lsefae Ma-
jeftatis reum convicerunt, accedente etiam Pontificis judicio.
Si inBaftillam conditus,nulla re opulentior,quam olimfuerat,
praeter inramiam, quam maximam moribus ipsaque poena
contraxerat.

49. Ad abufum vero felicitatis, & inde in fcopulum

X11 famae.

514  ARCANO RUM STATUS

famae & vitae inducuntur Nepotes Pontificii, maxime adtt-
latorum lenociniis, praefertim fi his aperiat amor fui jantiam,
Quod plusquam facile eft: quis enim odit fe ipfum?quis
nonlibentergrata audit? quis non ad majora inclinat 5 Nulli
inagis flipant latus Principum Nepotum, quam illi^ui fiftse
amicitiae faciem gerunt, virtutemque Pontificii Nepotis
omni fortuna fuperiorem efle depraedicant, quia innititur
fupremae omnium poteftati, qualis Apoftolica eft, elevafa
fuper omnes poteftates mundi. Quod quidem verum eft,
fi modo hac poteftate Nepotes non abutantur; fi in hac pro-
fperitate fibitemperent; fi non omnium odio feexponant;
fifehomines cognofcant: fimodefte felicitate fua utantur.
Hic cardo rei vertitur: fed quam difiicile hoc eft, in fumma
fortuna fibi temperare : quam arduum, impunibilem non
delinquere ; quam periculoium , privati hominis ( quales
re ipfa funt ferme omnes Nepotes) nomen j.uxta Principis,
attolli: quam neceffarium in maxima licentia, continere
fenfus * fibi imperare, juftum, aequumque fequi, fat com-
monftrant utriusque paginae exempla, fed Pontificiorum
Nepotum maxime, qui faepe ex pauperibus, divites fafti,
ex contemptis, metuendi, ex pueris, Cardinales, ex igno-
bilibus, Principes, niJ^il mediocre volunt; omnia fumma
audent, indeque permciem aliis, fed fibi quoquemaximam
comparant. Quemadmodnm enim nimia fternit ubertas
arborem, rami onere franguntur, ait Seneca, & ad matu-
ritatem non pervenit nimia fcecunditas, ita plus aequo po-
sentium, & fortunatorum Nepotum animis evenit;quos
plerumque immoderata felicitas in ftti abufum allicit, & in
vitae licentiam pertrahit. Secundae enim res (ait Tacitus i.
Hift.) acrioribus ftimulis animum explorant, quoniam mi-
feriae tolerantur, felicitate autem corrumpimur: Erudimur
adverfis , profperis fallimur : Providorum hominum eft:
felicitatem fiiam pro certo habere, in incerto pofitam efle,
^uanto major eft fortuna, tantd minus feeura, Ejusmodi

moni-

min  m

monita non adulantium funt, fed virorum re&a fuadentmm:
quos utinam Pontificii Nepotes Temper adlatushaberent,
eorumque liberas, & veras voces promptč exciperent, qub
occultisblandaefortunaefafcinationibusfoluti, Te ideofubli-
miores effe noflent,ut omnibus forentexemplo,neminifcan-
dalo,probis emolumento,improbis terriculamento 3 Ecclefi3e
incremento 3 Iuaequefelicitati 3 opibus 3  & gloriaeftabilimento.
At difficile eft confulere tantis viris 3  & Principibus, omni vo-
Jqptatum illecebraaffluentibus, oftro, & purpura fulgenti-
buš,quaiesCardinalesPontificiiNepotes efle folent,quam po¬
puliš in attrita, & adverfa fortuna. Illos inflat ftiperbia vi-
tae hos frangit immitior fors, utrosque perturbat, fed primos
facilius praecipitat, nifi virtute fulciantur , Sc  memoria, quid
fint, fuerint, eruntque ? Interim tu

Minus infolefce, auo mngh beattts ts,

'Pati ajjuefce^ fi minus felix es.

CAPUT XXVI.

An tolerandum in Ecclefid Ne^otismus  ?

I.

A Ffirmativam quidem luadere vldetur tam ufus invetera-
tus in Ecclefia,quam tot tantorumque Pontificum exem-
pla TAefotismum  comprobantia : ac licet qflgedam per hunc
perperam afta, aut perpatrata; nemo tam« prudens illum
ideo tollendum exirtimabit:alias & Imperium, & Regna, Sc
ipfum TummumSacerdotium tolli neceffe erit; cum Sc  fublm-
periali diademate facrilegos, &in Regio folo Tyrannos, & in
facrofanfta Tede extitiffe imitatores & fequaces Heli  (illius, in-
quam, in antiquo teftamento Summi quidem & Maximi,
fed ore Dei ob nimiam fanguini fuo faftam indulgentiam, re-
probati Pontiiicis Sc  Vicarii Moyfis) hiftoricaveritate com-

Ttta  pertum

fjt ^RCANORUM STATUS.

pertum eft. Ego vero, ne in re tam fcabrosa obicespa«
tiar, neve apud imperitosirapudentias incurram notam, pau-
cis quidem negativam expediam; fed nihil de meo fuggeram:
Verum id folum,quod fanftiffimi Pontifices, nune & olim,aut
exemplo, aut lege ftatuerunt: quod Purpurati Curiae Roma¬
li ae non ita pridem jure jurandofamerunt: QuodSanftiPa-
tresolimdocuerunt: Quod magni Theologi graviflimique
Viri fenferunt .* quod Ecclefia ipfa, fuo non minus damno,
quam ludibrio, per Nepotes,indulgentia Pontificum,plus ae-
quo exaltatos, vel ditatos, faepe numero pertulit; indeque
quantum facrofanfta Religio fcandali accepit; non minus
candido,quam veracicalamo, velut nucleum a cortice, vel
aurum afcoriadifcernam, & aperiam.

i.  Utve totum hoc ordine fuo conftet, a fanfrilEmoruni
Pontificum non minus exemplis>quamftatutislegibus ordior.
Et quidem de averfione a Nepotismo, & vere Ecclefiaftica
modeftia Benedifti XI. Pontificis, refert Foreftus in Mappa
mondo ex S. Antonino, quem etiam Reinaldus adAnnum
1304. quod nimirum Mater ejus paupercula,eum filium prius
diftum Nicolaum Epifcopum Oftienfem (pofteaBenedi&um
XI.) refciifletSolio jam Pantificio potiti; Roman fe illico con-
tulerit;) ut lilium adoraret Pontiiicem maximum. Eratau-
tem detrita eooperta vefte : cujus pudebatMatronas Roma«
nas, uttanti viri Genitrix,& moderni folii Romani, olim auro-
ra& praenuntiajin tamobfcuro Syrmatecompareret: ideo
illam pretiofis Jlk  tanta matre dignis veltibus induerunt;fic-
que ornatam, urtro Pontifici vifendam obtulerunt: quam au*
tem minime recognofcens Matrem fuam, negavit illi aditum
& amplexum, inquiens: Mater mea non eft deiis,qui veftiun«
tur duplicibus & fericis,habitantque in dominibusRegum, fed
qui in domo pauperum, expeftant mifericordiam Domini.
Quod cum pia Mater audiret, abjeftis nobilibus & fericis,hu-
miles& laneas induit veftes, eamque videns Pontifex, dixit:
Hsec eftMater mea; veniat: & ingreflam,in ofeulo fanfto am-

plexatus

USER Vil.  j I7

plexatus eft. Tantam fanftus ifle Papa a moderno Nepotifmi
faftu averfionem habuit; quantam deinde apud omncs pro-
bos meruit famam fobrii & vocatiorie fua digni Pontificis.

De Clemente IV refert etiam Reinaltus ad Annum 1265.
IsquamprimumadfoliurriApofl:olicum evettus, illico prse-
occupavitConfanguineorumpruritum.ita uni exillisfcribens:
Saneutfcias, qualiter, his auditis, debeas te habere, fcire te
volumus, quod humilior debeas efle: neque enim, quod nos
vehementer humiliat, noflros debet extollere; maxime cum
honor fseculi momentaneus,ficut ros tranfeat matutinus.Nec
ad nos te, vel fratrem tuum, vel de noftris aliquem venire
volumus, fine Ipeciali mandato, quia fpe fua fruftratos, fi fe-
cus praefumerent, oporteretredire confufos. Sednec in tuše
Ibroris Nuptiis gradum quaeras propter nos altiorem: quia
nec nos haberes propitios, nec in aliquo Adjutores. Si ta-
men eam cum filio fimplicis Militis delponfaveris,in trecen-
tis Turonenfibus argenti tibi proponimus fubvenire: & fi al¬
tiorem quaeras, nec £ nobis denarium fperes unum: & hoc
ipfum fecretifiimum efle volumus, & tibi & Matri folummo-
do efle notum.lllud etiam fcias, quod nullum nullamquedc
fanguine noflro, Tub noflrae fublimitatis obtentu inflari volu-
musrfed tam Mabiliam,quamCaeciliam illos viros habere vo¬
lumus, quos haberent, fi eflemus in fimplici Clericatu. Gi-
liam vifita & dic ei, ut iocumnon mutet; fed remaneat apud
Sufam, & omnem maturitatem & habitus honeftatem obfer-
vet; & preces pro aliquo non praefumat aflumere :nam & ei,
pro quo fierent,effent inutiles,& ipfis,qui rogaverint damno-
fe: & fi per aliquos ex hac causa munera alFerantur, ea re-
fpuat, fi vult noftram gratiam obtinere. Datum Perufii in die
Perpetuse & Felicitatis. Sic fan&us ifte Pontifex in ipfo limi-
ne exterminavit Nepotismum,quia nec ditare voluit fuos,nec
exaltare,nec alios perfuos promovere, nec coramhabereir-
ritamenta affeftus humani. Rarum exemplum, fed genuinum
VicariiChrifti,

Ttt 3  5,Anto-

5 X8 ARCARO R UM STATUS,

S. Antonius 3. parte tit. 20. teftatur Martmum IV. Ponti-
ficenij Fratre«! fuum ex Gallia Romam properantcm & fe in-
vifentem, mox remiffiitfPcum exiguis donariis; ita allocutum
fuifle: haberet ut PapA, bona e(fe Ecclefu , nonfua ; & ideo

nec velie fe ea diffipare indifcretč donando Ver£ verba funt
Apoftolici Viri!

3.DeBenedi£loXII.rcribit Spondanus ad Annum 1342*
in fequentem modum: Agnatos & Confanguineos ignotos li¬
hi fingebat 3 afferens, Pontificem Confanguineos non habere,
cumquemultiurgerent,uteos promoveret; refpondiffe il-
IudDavidicum:fi mei dominad non fuerint,tunc immaculatus
ero. Solum ex omnibus Sororis filium Archiepifcopum Are-
latenfem creaffe reperitur, idque inftantia quorundam Gardi-,
n ali um, quamvis alioquin fatis dignum ; nullum vero Cardi-
nalem, id eft Patronum. De Laicis nullum exaltavit. Cum-
que unicam ejusNeptem multi Magnates expeterent 3 dare re-
culavit,non deceretalem equum hanc habere fellam>tradidit-
que illam filio cujusdam Mercatoris,cum dote ftatui congrua.
Ita Spondanus n. 2. ad prsefatum annum.

3.Raynaldus ad Annum 1370. de Urbano V. qui natio-
ne Gallus, & in Gallia Pontificem eleftus, e Gallia tamen
primus Romani tranftulit Sedem Apoftolicam; indignum ra-
tus alibi figi Sedem Petri, quam ubi illemortuus eft: ita Fa¬
tur inter csetera, ubi ejus animum, & fenfum, circa fanguine
fibi conjun&os defcribit: Affečhim carnalem nequaquam ad
foos habere monftravit; nullum ex eis ad quamcunque Prae-
laturam promovit 3 nifi duos,videlicet Fratrem fuum,& Nepo-
tem,quem Ecclefiae S. Pauli Epifcopum praefecit; alios autem
quanquam effent boni & idonei, aut beneficiis fatis fimplici-
bus, aut officiis Curise voluit manere contentos. De Laicis
nullum exaltavit, imo nec per alios exaltari permifit. In cu-
jus evidentiam espreffe recufari ordinavit per Patrem fuum
fexcentas libras redituales, quasRex Francise fibi dederat ob

fui favorcm. Nepotem etiam fuum unicum, non cum altio-

• - ■ ■ — - "■ •

LIBER ril.  JI5>

ti,  immo nec aequali fibi in genere voluit matrimonialiter co-
pulari; fufcepit namque fibi in uxorem filiam cujusdamMer-
catoris Montifpeflfulani, fiitis fimplicis.

Palatius in vitaSixti V. refertrfuos Confanguineos, Iicet
diligeret, nunquara tamen pecunia vel reditibus,plus atquo,
providit: Immo coarguebateos, ne de ejuspurpura fuper-
birent, cum gloria vera fit, infudore vultus fui vefci pane luo,
qualis erat profefllo fuorum Confanguineorum, ficut& pro-
genies. Nepotem ad Te venientem amice quidem fufcepit,
led lana,non ferico veftivit, eumque indies commonebat, ut
Iplendidiorem amifium virtutibus fibi pareret, exemplo fui,
quinullo,quam virtutis adminicuIo,facram purpurammeruit,
Hune vero, cum Sicarii ferro peremiffent, ad vindi&am exci-
tatus, relpondit: Amo Confanguineos, fed usque adaras: di-
ligo, fed in peccatum deli&io non exuberat.

Idem Palatius de Clemente IX. teftatur.-Familiam Ro/pi-
gliofam ita parce & moderate habitamfuiffe a Clemente no-
no, ut fi praefentem eorum Fortunam cum ea, in qua erant
ante Pontilicatum, compares, vix čredi poffit e domo Rofpi-
gliofa Pontificem Maximum prodiiffe autfuiflfe. Oblatas Fra-
trisfui filio nuptias nobiliffiams cum Regia dote, conftantiffi-
me relpuit. Nepotis ex fratre obitum ea conftantiafiibiit, ut
eadem die,qua cadaver efferebatur, laecilRmum Urbi ediderit
fpeftaculum creatione Cardinalium.

5. Pius IV. non folum ofor erat Nepotismi, fed etiam ca-
ftigator ejus zelantifiimus. Sub hoetotin theatrispublicis
Romse fpeftatte tragoediae,& vifa funera Nepotum Caraffaeo-
rum, ut lugubre fit meminiffe. Videbatur tamen Pontifeir
ifte non voluifle plane tollere Nepotismum, fed fraenarepo-
tius habenas illius: plus aequo laxatas cupiditati & infolentiae.
Unde pofteaquam ille PraedecelToris fui Nepotes &Miniftros
faeras fediSjfeveriilime mul&affet, tune tandem vocavitMe-
diolano duos fuos Nepotes Altempfium & Borromaeum vi-
furos adhue recens fvmus, non minus infolentjs, quam acer-

bčca-

520  ARCATiORUM STATUS.

bč cafligati Nepotifmi. Borromaeum fufpiravit coelum & ter-
ra ad Romani folii Nepotem, & ab hoc exemplari omnes fu-
turosNepotes: fed erat ille Phoenix omnium, unicusnimi-
rum, cujus veftigia,necpriores, nec fequentes,imitati reliquit
quidem in animis mortalium defiderium fui, fed non Nepo-
tum. Non ille fibi fuisque , fed Reipublicae Chriftianae fervi-
vit emolumento : Unde ille poftea in San&orum numerum
cooptatus, palam fecit: unumtamen Nepotem Pontificium,
& D.Petro,primo omnium Pontifice,dignumrepertum fuifle,
cui aperiret coelum,an caeteris omnibus Nepotibusillud clau*
ferit,in incertoeft.

6.  Pius V. Pronepotem habuit F.Michaelem Bonellum Do-
minicanum,quem tam eorona Francise,quamHi(paniae omni-
nohabere voluitCardinalem, &utraque quafi compulitPa-
pam ad promotionem ejus, nunquam tamen eo adigerepo-
tuit, ut Papa purpureum illi habitum, tunica Religiosa reli&a,
conceffiffet,aut Cardinalem Patronum declaraffet: immo,in-
quiebat, potius : Cardinalem usque dum pauperem amabo.  Quod
revera praeftitit, cum eidem Nepoti omcium opulentum Ca-
merarii S. Ecclefiae ex inopinato fuftulifiet,idve in neceffitate
Bellici Turcici conftitutus LudovicoGornaroVenetoprofe-
ptuaginta millibus aureorum in expenfas belli elargitis con-
ccfliflet, Nepote interim tam ab officio, quam plane 4 latere
fuo avulfojfab praetextu, legationisobeundae ad Hifpaniarum
Regem. Hoc quoque refert Navarrus vere laudabile de hoc
S-Pontifice: quodpro dote cuidam Nepti fiise mille tantum
& quingentos aureos affignaverit,ac magno rogatu deinceps
alios quingentos adjunxerit: Et plura adhuc ejusmodi Ponti*
ficiae integritatis, & a Nepotismo averfionis, nobis fuppetunt
exempla, quae nec caro, nec fanguis revelavit, fed B. Petri A-
poftolorum Principis prototypon, fuis in facra fede Vicariis,
qui ejus fequuntur Apoftolica veftigia, altiffime animis infcul-
pfit: ne videlicet Fe in terris inter cognatos praerercnt, fi fe o-
ptant aliquando incoelis felicesinvenire.

7 . Poft

LIBER VII,  j2i

7*Pofl: exempla,prolequor Pontificum imperata contra
Nepotifmum. Sane Apoftolicus Canon. 37. & 75.0mnium re-
rumEcclefiafticarum curamEpifcopus gerito,& ita eas dilpen-
fato, quafi infpeftante Deo: non licitum autem ei efto, quid*
piam ex eis, tanquam proprium aflumere, aut cognatis fuis
clargiri, quae Deo dedicata funt: quod fi pauperes lili funt,
utpauperibus fubmiftrato, non tamenhorum praetextu ve-
numdato. Item non oportet Epifcopum Fratri aut filio, aut
alteri cognato, humano gratificari affeftu. Ita Apoftolicus
Canon: quo quid clarius ?

Pius I. in ca prsedia 12. q. 2.Praedia Dei ufibus tradita,qui-
damhumanisappiicantufibus, & Domino, cui traditaiunt,
ea fubtrahunt, ut fibi inferviant, hoc fi quisquam praefumpfe-
rit, ut facrilegus habeatur. At fi DEO non licet fubtra-
here propterfuametipfacommoda, quanto minus propter
aliena: AlexanderIII.inEpiftola ad Pariš. EpiFc. ita perfcri-
pfit: Fraternitatem tuam credimus non latere, quod cum
Epifcopus Sc  quilibetPraelatus Ecclefiafticus,Ecclefiafticarum
rerumfitProcurator, &non Dominus, conditionem Eccle¬
fiae fuae meliorare poteft, facere vero deteriorem non de¬
bet. Quod nobis etiam dicendum de maximo omnium
Ecclefiae Catholicae Praelato & Epifcopo Romano, qui fimi-
liter tantum Vicarius Sc  Adminiftrator eft patrimonii Ec-
clefiaftici, cujus Dominus aut Chriftus, aut Ecclefia eft.
Omnia quippe a pientiffimis Principibus & fidelibus data
funt Chrifto in emolumentum Ecclefiae, non Pontificibus
in exaltationem & augmentum Confanguineorum. Omnia
bona Ecclefiaftica quoad Dominium, funt Chrifti Sc  Ecclefiae,
quoad ufum funt bona pauperum, quoad dilpenfationemfunt
fiub adminiftratione Sc  difpofitione Pontificum; verum non
abfoluta & libera, fed conformata, Canonibus, finibusque &
intentionibus offerentium Sc  confecrantium, quales autem
non funt exaltare Sc  ditareNepotes;fed praeter necelfarias im-
penfas Altari Sc  huic famulantibus ; veftire Sc  nutrire paupe-

U u u res,

ARCANORUM STATUS.

res, pietatemque augere in Ecclefia. Solitse funt etiam in
donationibus facris claufulae pr o falute animarum , in reme-
diumpeccatorum.  Papa Bonifacius in e. nulli.  12. q. i. praeci-
pit: Nulliliceatignorare, omne quod Domino confecratur,
five fuerit hotno, five animal, five ager, vel quidquid femel
fuerit confecratum,fanftum fanftorum Domino erit,propter
quod in excufabilis erit omnis, qui a Domino, id eft Chrifto &
Ecclefia, etri competunt, vaftat aut eripit: & usque ad emen-
dationem,Ecclefiaeque fatisfa&ionem, utfaerilegus judicetur.
Et quiddicendum; ubinon ager, non animal,non quid fimile,
fed civitates & oppidaEccIefiaftica,Principatus & ditiones in-
tegrae prseter auri imenfa vis data fiint in faginam Nepotum?

UrbanusPapaEpift. i. c. 2. paucis multa exprimit,ubi ait;
RešEcclefice non quafi propriae, feduteommunes & Domi¬
no eblatcE cum fitmmo timore, non in alios, quam in prae-
fatos (id eft Ecclefiae & pauperum)ufus funt adhibendae. Hses
fivera, ficut revera funt, param ant nihil eonferri poteritin
Nepotes Pontificios, nifi titulo Paupertatis. Adminiftratores
rantum Pontifices funt, reddituri aliquando rationem villica-
tionis Ecelefiafticae, an ex Patrimonio Chrifti nutriti fintpau-
peres, an faginati divi te s & Magnifici.

8. Gregorius Papa VII. pode a Sanftorum Albo inferiptus
in cm.pervemt.  caufa 1. quaeft. 3. ita reprehendit quosdam;
Pervenit ad nos farna finiftra,quod quidam Epifcoporum non
facerdotibus propriae dioecefis deeimas atque Chriftianorum
oblationes conferant,fed potiusLaicalibus perfbnis,Milinim
videlicet, five fervitorum, vel quodgravius eft, Confangui-
neis. Unde fi quis quodammodo Epifcopus inventus fuerit,
hujus divini praeceptitransgreflbr; inter maximoshaeretico 5
Sdnter Anti- Chriftos, non minimus habeatur. En tibi aS.Pa-
pa comunicationem non folom graviflimam,fed etiam obtra-
fionem divini praecepti contra ditatos Confiinguineos&Ne-
potes ex Praebendis Ecclefiael Unde concilium Lateranenfe c.
1?. fanfte fanxit;BonaEcelefiaftica Chriftiufib? funt deputata.

LIBER ril.  y 23

An autem Chrifti ufus funt, lo c upi e tare Nepotes, elocare Ne*
pteSjSc fcenicos fuperinveherePrincipesPrincipibus alto fan-
guine prdgnatis. Non ego, tu judica. Et quid amplius?

Concilium quoque Tridentinum, quodomnesPontifi-
ceshucusqueapprobarunt,NepotifmumtamSefr. 25. quam
alibi ita perftringit: Cum & Apoftolorum Canones prohi-
beant ne res Ecclefiafticas, quae Dei funt, Confanguineis do-
nent, fed fi pauperes fint, iis utpauperibus diftribuant;eas au¬
tem non diftraliunt, nec diffipent illorum caufa; immo quam
maxime poteft, eos (id eft Epifcopos & in Ecclefiaftica digni-
tate conftitutos)fanfta Synodus monet,ut omnemhumanum
hunc, erga Fratres, nepotes, propinquosque carnis,afteftum,
unde multorummalorumin Ecclefia feminariumexftat,pe-
nitus deponant. Salubre profefto hoc Sacri Concilii moni-
tum, alte figendum, praecipue Pontificum animis, de quorum
exaltatis Nepotibus conftat, quantis S. Ecclefiam damnis, pe*
riculis, fcandalis, & malorum montibus obruerint.

io.Quantum multi exPontificibus poft praefatum Con¬
cilium a Nepotifmo abhorruerint, palam eft: Unum egopr*
reliquis allego fan&iflimum, nomine Sc  vita.Pontificemlnno-
centium undecimum: quant&, fanftus ifte Papa, innocentia,
bona Sc  proventusEccIefiafticos,tračlaverit,nihil in ufus fuos,
fuorumque de iis (praeter ampliffimum patriinonium fuum)
convertens,vel ex eo conftat, quod ille praeclarifllmum Juve-
nem & Nepotemfuum Livium Odefchalchum, neque digni-
tatibus, neque proventibus, aut penfionibus Ecclefiafticis lo-
cupletaverit,in hoc folum intentus,utficut exemplo,ita etiam
refcripto Pontificio extinguere poffet memoriam Nepotismi.
At fecundus ab hoc Pontifex ejusdem nominis Innocentius
XII. praedecefforis fui fequens veftigia, non folum animo Sc
voto, fed reipsa fuftulit Nepotismum, promulgatailla confti-
tutione moderatoria donationum&diftributionum redituum
Ecclefiafticorumin confanguineos,vel affines Romani Ponti-
ficis/ub datoRom* apudS.MARIAM Anno incarnationisDo-

Uuu z  minic*

f 24  ARCAT^ORUM St ATU S.

minicce i^ž.decimo Calendas Julii. Ejus fubftantiaferme
haec eft, Praemiffis praemittendis &c.

i i.Statuimus atque decernimusfalutarem hanc inS.Rom«
Ecclefiafervarirationem atque difciplinam, ut nec &  nobis,
nec ab uHo RomanorumPontificumfuccefforum noftrorum,
ad favorem noftrorum, five fiiorum relpettive Fratrum, Ne-
potum aliorumque Confanguineorum feu Affinium five illo-
rum, quos in locum Nepotum, aiiorumque Confanguineo-
rum pcr cooptationem in familiam, aut aliter adlegi, feu ad-
fcifci contigerit,de bonis,pecuniis,locisMontium vacabilium,
& non vacabilium, Officiis venalibus, illorumque pretio,cre*
ditis, reditibus, rebus & juribus,quibuscunq; ad Sedem & Ca-
merampraefatas, quovis modo ipe&antibus, vel quandocun-
que fpeftaturis; etiam ex emolumentis Datariae, Cancellarise
Apoftolicae,SecretariaeBrevium,SpoloriumEcclefiafticorum,
& quarumcunque Palatii Apoftolici portionum, five diftribu-
tionum provenientibusdiberalitatis & donationis.aliove quo-
vis gratuito feu lucrativo titulo direfte, vel indire&e, etiam
fervitiorum & meritorum (quae tamen talia non fint, ut ex le¬
ge juftitiae eam exigant remunerationem) aliove quolibet
colore feu praetextu, five etiam fupra veram ipforum fervito-
rum,&meritorum rationem ullo modoimpofterum difpona-
tur. Quod fi Fratres,Nepotes, Confanguinei, vel Affines, feu
illorum loco adle&i, five adfcifci prsefati inopia laboraverinr,
poteritRomanusPontifex,pro tempore exiftens,pro timorata
fua confcientia, ijlorum paupertatem, eo omninomodo fub-
levare, quo pauperum extraneorum inopiae fubvenire fas eft.

Ne autem, quod dire&e prohibetur, indirefte pei mitta-
tur, magnorum ftipendiorum feu honoratiorum, nonnullis
Sediš praedi&ae Officiis,feu muneribus, quae Confanguineis
vel Affinibus,feu adleftis,vel adfcitis praefatis concedi,ut plu-
rimum conftieverunt, affignatorumratione ftipendia, provi-
fiones, five falaria, & honoratiora, & alias quomodolibet
nuncupari folita emolumenta quaecunque, quae antehac per-

Came-

LIBER Vil.

Cameram praedi<ftam,in Civitate Avinionenfi &Comitatu
VenajdEno noftris fpiritualibus & temporalibusVicario Ge¬
nerali , ae in illis, & vicinis quinque Provinciis ejusdemfedis,
de Latere Legato praeftari, &folviplerumque folita& con-
fuetafuerunt: Superintendentis veroGeneralisNegotiorum
SedisApoftolicae,nec non totiusMilitice,tam Equeftris, quam
Pedeftris: Status noftri Ecclefiaftici Gubernatoris & Capita-
nei Generalis, itidemque claflis, & Triremium Pontificiarurn
Praefefti, illiusque & illorum Commiftarii & Locumtenentis
Generalis, Arciumque & Turrium ad litora Maris,tamAdriati-
ci, quam Tyrrhenei exiftentium,Superindententis Generalis,
Praefefti quoque Generalis,utriusque Cuftodiae corporisRo-
mani Pontificis, ejusque Locumtenentis Generalis, item Ca-
ftellani Arci S. Angeli, deUrbe Gubernatoris , ut alias depu-
tabatur, Civitatis Beneventanae; cujus tamen Gubernium
ad inftar aliorum praedi&i noftri Status, proutinpraefentia-
rum fervatur,remaneat,& Arcis Beneventanae Praefefti;item
Gubernatoris Oppidi noftri Civitatis Vetulae, ac demum Pe-
rufinae Anconitanae, & Novae Afculanae refpe&ive Arcium
Praefefti feu Caftellani Officia, & munera ipfa cum omnibus
& fingulis illorum, & cujuslibet eorum juribus, praerogativis,
ftipendiis, falariis & emolumentis quibuscunque, perpetuo
fupprimimus, &abolemus,illaquedeinceps quomodocun»
que, & quandocunque renovari prohibemus, nec cuiquam
de caetero aflignari & praeftari, feu concedi & conferri refpe-
ftive volumus, atque decernimus. Quod fi pro rerum quali-
tate, temporumque contingentia, manifefta, urgensque ne-
ceftitas munera, feu officia militaria hujusmodi, vel aliqua ex
eis de novo inftitui exegerit, Viros ad iila aflumi volumus, &
mandamus, ftrenuos & videles eximia virtute praeftantes,rei-
que militaris apprime peritos, & in illa diuturno ac probato
ufu exercitatos, quibus Romanus Pontifex fecundum datam
fibi a Deo fapientiam pro ratione laboris, induftriae, atque
periculi temperantia, congruentiaftipendia aflignabit.

Uuu 3 Por-

^ ARC AN O RUM STATUS

Porro fi noftri, fuccefTorumque noftrorum Romanorum
Pontificum, pro tempore exiftentium Fratres, Nepotes Sc  alii
quicunqueconfanguinei feu affines, five veri, Five, utprae-
fertur, adlefti,& adfciti, vitam Ecclefiafficam elegerint, ac
Ecclefiarum Sc  Monafteriorum, aliorumque beneficiorum, Sc
officiorum Ecclefiafticorum,& annuarum penfionum, fuper
eorum fruftibus confecutionis capacesfuerint, eam in redi-
tuum& proventuum Ecclefiafficorum diftributione, eis fa-
ciendafervari volumus moderationem, ut nonnifi juxtaeo-
rum merita &non ultra, congruam pro gradus vel dignitatis,
quemvel quam inEcclefia obtinuerint, nullo ad confangui-
nitatem, affinitatem, feu adle&ionem erga Romanum Ponti-
ficem, habito refpe&u fuftentationem, ejusmodi reditus &
proventus Ecclefiaftici eis diftribuantur, quo cuftodita in
omnibus Ecclefiaftieas difciplinae, atque juftitiae diftributivae
regula, nemini relinquatur conquerendi Sc  obloquendi oc-
cafio fed Eccleaflica ftipendia miniftrantibus in Ecclefia
Dei aequalance pro uniuscujusque merito affignentur.

Quoad illos autem ex fratribus,Nepotibus,a!iisque con-
fanguineis, feu affinibus Romanorum Pontificum pro tem¬
pore exiftentium, quos eximiis eorum ita exigentibusmeritis
adfublimem Cardinalatus dignitatem afTumi contigerit, eam
quoque de csetero fervari volumus moderationem, utEccle-
fi3e,Monafteria, Commendae, aliave cujusvis generis bene-
fida,&officiaEcclefiaftica, ac penfiones annuae fuper illorum
fruftibus,unicuique eorundem,refpeftive conferenda,com-
mendata, & concedenda, ac refervandae Sc  affignandae, ve-
rum valorem annuum duodecim miliium Scrutatorum, mo-
netaeRomanae, computatis infimul beneficiorum, Sc offido-
rum quibuscunque fruftibus, Sc  penfionum quantitatibus,
in totum non sxcedant: In ea tamen taxatione non com-
prehendantur emolumenta officiorum ejusdem Apoftoli-
cec  Sediš,& Romanse CuriaeS.R. Cardinalibus demandari,
feu concedi folitorum, aliorumquemunerum, quse ipfis non

LIBER V11.

ad vitam, vel in perpetuum, fed ad tempus, feu beneplaci-
tum Romani Pontificis damnanda feu concefifa fuerint. De-
elarantes quod deinceps praefati, qui vitam Ecclefiafticam
elegerint, feu ad fublimem Cardinalatus dignitatem fuerint
affumpti,quoscunque titulos frufttium refervationibus gra-
vatos,fivepraeventivas, vel eventitias penfiones ultra mo-
derationem, ut fupra refjae&ive prscfcriptam, nullatenus af-
fequi valeant.

Quod fi forfan ( quod abfit) modus circa praemifTa fic
congruenter falubriterque praefcriptus in pofterum excede-
tur, curae eritRomanis Pontificibus fuccefforibus , omnia
contra vel ultra mo dum praefcriptum fafta refcindere, revo-
care, &in nihilumredigere, & a confanguineis affinibus, eo-
rumquehaeredibus & fuccefforibus refpeftive etiam manu
Regia, & de Apoftolicae poteftatis plenitudine vindieare &
auferre, ac Camerae Apoftolicae applicare & incorporare,
aliisque relpe&ive conferfe, concedere, & affignare; ac alias
defuper opportuneprovidere, feu difponere.

Quia vero aegrotante Romano Pontifice nonnunquam
contigit (utique per Cardinalem Patronum, vel confangui-
neos) ut fignaturae gratiarum, quae per conceffum deri di-
cuntur, modum illum excederent, quemipfe RomanusPon-
tifex, dum bene valebat, fervare confueverat: ftatuimus at-
que decernimus, ut ii, quibus ejusmodi fignaturas ab aegro¬
tante Pontifice committi contigerit, cujuscumjue Status &
dignitatis, etiamfi Cardinalium honore praefulgerent, nullas
ejusmodi gratias fignare valeant, nifi ad illas fuerint adhibiti
duoCardinales, qui una cum fignatore ejusmodi fcripturas
fubfcribant, Omne alias fecus faftum, nullum, irritum &
puniendum erit. Ita Pontifex.

Porro hsec conftitutio Pontificia ad feros Nepotes fafta
contra Nepotifmum s , vim habet praecepti Apoftolici, & fub
cenfuracominatorii.Ejus quippe claufula &Epilogus tale quid
fonat, ubi fanftiflimus Papa Linocentius ita concludit: Nul-

li era

523  RCANORUM STATUS.

li ergo omnino hominum liceat paginam hanc noftrarum
conftitutionis,fuppreflionis, abolitionis, taxationis, ftatuto-
rum, decretorum, voluntatum & mandati infringere, vel ei
aufu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare prae-
fumpferit, indignationem omnipotentis Dei, ac beatorum
Petri & Pauli Apoftolorum, ejus fe noverit incurfurum.

1 2.  At forte obganniet quifpiam: Quid Innocentio XII.
cum fuis fucceflbribus ? Pontifices Romanos praedecefTorum
legibus non teneri: Pontificiam poteftatem efle abfolutam,
independentem,nec judicio humano obnoxiam. Quae omni¬
no vera funt, quoad vim coattivam ;  quemadmodum indubi-
tanter falfa, quoad vim direktivam.  Quis enim Vicarium
Chrifti coget? quis judicabit ? quis condemnabit? at vero
quoad vim direftivam, & ipfe feipfum cogere & judicare, Sc
condemnare poteft. Sua cuique (etiam Pontifici) confcien-
tia, teftis, accufator, & Judex eft: O miferum (etiam fub Tri-
Regno) qui contemnit hunc teftem. Enim vero etiam
Pontifex culpam cantrahit, quoties ea non fequitur, quae fa-
,cri Canones, Concifia Praedeceftorum in Apoftolica Sede fta-
tura Ecclefiae difciplina, morum honeftas & refta ratio intro-
duxit: dummodo non vergant in depreflionem, vel dede-
centia.m Pontificiae dignitatis. Idagnovit ingenue Papa Zo-
fimus in Epiftolaad EpifcoposEcclefiaeNarbonenfis,inquiens:
Contra ftatuta Patrum concedere aliquid vel mutare (id eft,
absque neceflitate) ne hujus quidem fedis poteft authoritas.
Apud nos enim inconvulfis radicibus vivit antiquitas, cui de-
creta Patrum fanxere reverentiam. Gum vero facri Cano¬
nes partim direfte, parti indirefte Nepotifinum deteftentur,
cum Confilium Tridentinum, faltem ex vidireftivaobliget
Pontifices, ne (uos confanguineos &affines faginentexredi-
tibusEcclefiafticis; cum Ecclefiae difciplina & modeftiaNepo-
tum Pontificiorum nequeat ferre infolentiam, cum denique
non exaltarc Nepotes, aut illis totam communicare potefta¬
tem, nihil officiat dignitati Pontificali, immo illam multo

LIV E It FII. fi}

magls conlpicuam reddit: Cur igitur Pontifex Takem ex vi
direktiva non teneatur circaNepotes & confanguineos Te
conTormare, ut praeferibunt Canones,uti exempla docent,
,etiConfiliaftatuunt, uti indemnitas Ecclefiae Tuadet. Unde
praefatus Innocentius XII. perraro exemplo, in praememora-
ta Conftitudone, quod fibi licere non patiebatur, fuis etiam
Tuccefforibus indicare, & p er v im dtretUvam  ordinare Talu-
;bremque in S. Romana Ecclefia, circa diTciplinam,& diftribu-
tionemfuftitiae 3 in bonis &redidbusEcclefi3e,ne ulla carnis Sc
Tanguinis, aut cuj.uscunque humani affe&us habetur ratio,
normam & legem conftituere decreverat. Et profeo Teli¬
čem quam primurn naftus eft, & fuccefforem Tui, & imita-
torem, ac Rrenuum conftitutionis Tuše obfervatorem, nec
minoremNepotifmiOforem; nempe modernum exCardi-
&ali Albano, divina infpirante grada,creatum Pontificem Ma-
ximum Clementem duodecimum, cujus etiamnum,dum lisec
Tcribo,germanus Frater, utprivatus tegit Roniae, Sc  Nepo-
tes,non alio charaftere»quam excubiarumPontificiarumpice-
fe&i gloriantur. Ex qua ipsa modeftia,ficutnihil decedit glo-
riae Albanse Familiae, ita plurimum accedit encomii Ponti-
ficiae Tanftitatis. Elit nornen eius in benediftionibus, &glo-
ria non feparabitur a domo ejus. Non vanus Augur fim:
Prseteritis innitor. Si enimitot cententi Pontifices fine Nepo-
tum exaltatione aut ditatione nimia ; Tecundis tamen avi-
busrexere Eccefiam DE 1 , & quam optime quidem: cur non
omnes? cur cum Nepotibus pauciillmi bene ? cur plurimi
cnm illis malei cur odiofifiimam fiiirnemoriam reliquerunt
amatores Nepotum ? cur nunquam illis ceffit ignominise,
Ted Temper gloriae, qui locupletantis Tamiliis Tuis non erant
intenti ?

13. Verum abExemplis& ftatutis Pontificum digredior
adPurpuratos Principes Romanae Curiae His profe&o jam
quam pridem NepotiTmus odio Tuit. Multorum ille obfcu-
ravit merita. Quantos ille Tub purpura in egeftate reliquit,

Xxx &pro-

530 KsiRCANORUM STATUS

&proventus, qui aut omnibus aut phmmis dcbebantur, um
ceflere Nepoti in ingluviem. Sane Nepotifmus inter tot, ab
eorum origine millenos Cardinales, quam pauciffimis obve<*
nit, & tot millibus damno firit. Multoties inter illos con-
certatum in Conclavibus de tollendo Nepotifino, fed Fer¬
me irrito conatu: aut enim non conclufumfuit, autfuper-
venientesPontifiees aliudftatuere, poflea in FoHo, quamin¬
ter Fuffragia dixere prius in Capellae febfellio. Adeo firmis
radicibus,permulta Fsecula,inFitus fnitPontificum animis Ne-
potifmus,ut evelli haud unquam valuerit. Meditabatur ejus
inFradionem Innocentius XI.; Fed antea proprio exemplo
comprobandum cenfuit, quam quidpiam ftatueret, qtiafi iibi
ipFi diffidens, niFireveraFe prius opere praeftitilTet magnuni
Fine Cardinali Nepote Pontificem. At ab Alexandri Odavi
fato, qui rurFus exiguo boni odoris exemplo NepotiFlnum
reFuFcitaverat, Innocentius alter duodecimus toti purpurato-
rum Grdini S. E. EccleFiae abolitionem & extindionem ejus
iotalem propoFuit, ac ea Felicitate totum hoc,licetarduum,
opus compoFuit, ut in perpetuam Nepotifini abolitionem:
omnes Cardinales, quorum triginta & Fex tune praefto erant y
fuafuifragia eontulerint, eaque jurejurando Fingulatim con-
firmaverint. Quantus ex boe odor boni exempli! quantum
velutpoftliminio Eccclefiaerediens decus! quammukis inde
comprelTa labra & obturatae contumeliofse voces, quicum
maximo Feandalo , impudentiffimis dideriis , obNepotifmi
plus 3 equolaxatashabenas,continub impetebant,&puFabant
SponFam Chrifti! Haereticos ajo : Statiftas & Politicos de-
nuntio : ac ipFos Catholicos probiffimosque Viros nonex*
eipio, qui adhanc Petram fcandali edam allidebant.

14. Remverohanc totam cum ipFis verbis conkitutio-
nis paeFatae Innocentianae, qu£e ineipit, Romanum decet , con-
fieio. Ut antem prsemkfa omnia, & Fingula perpetuo & in-
violabiliter obFerventur, volumus & Apoftolica authoritate
decernimus,utFicuteiusdcmRomanse EccleFiee Cardinales

LIBER VIL

in Romana Curia praefentes, hanc conftitutionem, quantum
in eis erit, obfervare, iliique non contravenire, nec ullis
contrafacientibus etiam Romanis Pontificibus confentire,
nec abfolutionem ajuramento praeftito petere, nec oblatam
aut conceftam acceptare promiferunt & jurarunt, jdem quo-
que per abfentes ab eadem Curia di&ae S. R. E. Cardinales in
Condavi,quando de obfervandis felic. record. Praedeceftb-
rum noftrorum Julii Papae II. fuper eleftione Romani Pontifi-
cis,Pii Papae V. ne Civitates & loca S. R. E. infeudentur,&Six-
ti Papae V.de pecuniis in Arce S.Angeli pofitis inde non amo-
vendis, aliisque nonnullis conftitutionibus Apoftolicis jura-
mentum praeftare folent, etiam de praefenti conftitutione per
quemlibet eorum, quiin Romanum Pontificem eleftus fue-
rit inviolabiliter obfervanda, &poftmodum ipfe ad fupremi
Apoftolatus officium aflumptus, poft aflumptionem hujus-
modi hoc ipfum promittere,& jurare debeat, fervatis etiam
aliis omnibus, & fingulis illis, quae circa juramentum hujus-
modi in praefata Sixti Praedecefforis conftitutione edita prae-
fcribitur.

Ac tandem conftitutionem hanc, contra Nepotifmum,
decommuni Cardinaliumconfenfu confeftam, in capite &
primus o-mnium juratus fubfcripfit ipfe fandiffimus Papa in*
quiens.

Ego Jnnocentm Catholica Ecclefu Epifcopuspr ornit to ^ vovet
ac juro.

Poft hunc alii Cardinales omnes eadem juramenti formuli
fubfcripsere:

Ego Altermus Epift opus Ojlienfis Cardinalis Cjbo : Jaco-
bus Epifcopus ‘Tufculanus Cardinalis Tranjonus: Epi-
fcopus Praneflinus Cardinalis de Alt er Us S. R. E. Came-
rarius: tituli S. Praxedis c J , reshyter Cardinalis <JMai-
dalchintts: (jarolus tit fancli Laurentii in LucinaPres-
byter Cardinalis Baberinus : Nuolaus tit. S. Qalixti

Xx x z Eres-

53 *

ARCANO RUM STATUS.

Tresbjter Cardinalis Aeciaiolus : Cafpar tit. S. MA¬
PIAE Transtjberira Tresbjter Cardinalis CarpineusiCa-
far tit.SS.Trinitatis in morile Ti neto Tresbjter C Grdi¬
na lis dlEjlres: Erancifcus tit. S. Matth&i in Merulana
Tresbjter Cardinalis Tlerlius : Tituli S. Sjlveftri de
Capite Tresbjter Cardinalis Cafanale : Galeatius tit.
SS. Cuirici dr Ju/it a Tresbjter Cardinalis Marefcottus :
Fabricius tit, S. Chrjfogoui Tresbjter Cardinalis Spada :
F. Thomas Houardus tit. S. MA RIM /uper Miner¬
vam Tresbjter Cardinalis de Norfolcta. Joannes Ra «
ptifia tit. S. Cacilia Tresbjter Cardinalis Spinola. Fr.
Eaurentius Bafilica SS. XII. Apoflolcrum Tresbjter
Cardinalis de Laurea : Jacobus tituli S. CMARIM de
Ara Coeli Tresbjter Cardinalis de Angelis M. Antonhts
Sarbadicus tit. S. Sufanna Tresbjter Cardinalis. Jo¬
annes tit . S. Tetri in Mont e aureo Tresbjter Cardinalis
de GoeJJen: T. M. tit. S. tSMarcelli Tresbjter Cardinalis
Tetruccius : Jofephus Sacnf tit. S, Ralbina  , Tresbjter
Cardinalis de Aguirre: Leander tit. SS. Nerei dr Achil-
li , Tresbjter Cardinalis CoUoretus Major Tcenitentia-
rius: Fortunatus , tit. SS. Joannis & Tauli Tresbjter
Cardinalis Čaraj a: Tandinus, tit. S. Tancratii Tresbj¬
ter Cardinalis Tanciaticus: Ferdinandus, tit. S, Clemen -
tis, Tresbjter Cardinalis de Abdua : Tuffanus , tit. S.
Agnetis extra m osni a Tresbjter Cardinalis de Jan fon
Forbin: Joannes Baptifia tit , S. Laurentii in Grane dr pe-
traTresbjter Cardinalis Rubin us. Jean. Bapt. tit. S. Ana-
flaft*  j Tresbjter Cardinalis Cofagutus  v Urbanus S.
MARIM in vid lata Diaconus Cardinalis Sacchettus :
Fluvius SS. Cofmx dr Damtani Diaconus Cardinalis
Afia/lius: Tetrus S. Laurentii in Damafo Diaconus Car¬
dinalis Ottobonus S. R. E. Tiče - Canceffarius.  7 it. S.
MA RIM in Cefmedin Diaconus Cardinalis Bichius:
Alojfus S. M A RIM in Tortica Diaconus Cardinalis

Ho -

LIBER VIT.

Eomodeus: Jeannes Francifcus S. t^Adriani Diaconm
Cardinalis Albanus: Franeifcus S, Angeli in foropifaum
Diaconus Cardinalis Harbcrinus : Lmrentim S. MA -
MIA E in Apeiro Diaconus Cardinalis de Alteriis, pro-
mino , voveo & juro.

Ita a primis purpuratis S. R.Ecclefiaeconjuratumfuk con-
traNepotiimum:Haec pragmatica& jurata landio eft , uni-
verfos praefentes & fucceftbres obligans. Nuli a da tur in ca
exceptio, quam fupremum Ecclefiae caput cum purpuratis
omnibus ftatuendam duxit.

15.Sed quid fanfti Patres & prima Ecdefiae lumina de Ne-
potifrno & prseferfim de locupletatione nimiaconfanguineo-
mm exreditibusEccleftafticis, fentiant? audiatnus.

S. Auguftinus Serm.219. de temp. de reditibus Ecclefta-
ticis, quales tune potiflimum decimae fruduum erant, ita
loquitur: Decimae tributafunt egentium animarum 3 & quan-
ti pauperes mortui fuerint; tantorum homicidiorum reus
erit, quia rem a Dso paupenbus delegatam fuis ufibusrefer-
f avit :• fuis, inquam, ufibus; ditando confanguineos, am-
pliando familiam, omnem faftum eoncedendoiis, qui e cce-
no venerunt. Laciymae pauperum penetrant Coelos,& ma-
ledidionem exorant, in fuorum bonorum ufurpatores, quod
tanti'expertifimtNepoteS;,quantos ex eorumh£eredibus,nunc
egere videmus.

Rem profequi£ur ulterius D. Auguftinus ibidem; Quid-
quid exeepto vidu &veftitu rationabili fuperfluit, non lu-
xui refervetur, fedinthefauro coelefti per eleemofynam (non
largitionem in fuos) reponatur, Quod fi non f ecerimus,res
alienas invafimus. Pontilices cum liberalibus, quam par eft,
fuis largitur; non ex fuo impertiunt, fed alienos thefauros, id
eft pauperum invadunt. Argumentum hoc concludenter
procedit ex privato S. Auguftini dogmate.

Ac tandem antkpiillimum hoc & fulgentiftimum Ecclefiae
fidus Auguftinus in fermone 21. ad Fratres in Eremo fe ipfum

Xxx 3 in

534  A RC ANO RUM STATUS

In exemplum proponit: Erat enim Epifcopus Hipponenfis
fat commode fubfiftens, ut feribit Socrates. Confanguinei,
inguit iiie, veniunt ad me, aliquando cum minis, aliquando
cum blandimentis, dicentes: Da nob-is aKquid Pater, caro
enim tuafumus; & tamen Deo gratia, & veftris (id eft Fra-
trum in eremo) orationibusnondum ditavi aliquem Confan-
guineum, quia chariores mihi reputo pauperes, quam divi-
tes, quiabonaEcclefiarumpatrimonia pauperum funt; non
enim fubterfugiis Deum fallere poffumus. Subterfugiis, in-
quam, quac fuggerunt novi quidam Theologi centra anti-
quamfančfc>rum Patrum mentem: At vobisfruftraeft,rem
dogmaticam argumentorum fallaciis pulfare; hoc enim eo
tantum collimat, quod divinus vates edixit; Ad excu(mdas
excufationes inpeccatij,

S. Ambrofius in Homilia de perfe&aliberalitate ita affa-
fatur Thefaurarios Ecclefiae: Aurum Ecclefia habet, non ut
fervepfed ut eroget, utque fubveniat neceflitatibus. Non-
ne melius conflat Sacerdotes propter Eleemonfpnam pau¬
perum, fi alia fubfidia defint? Nonne difturus eft Dominus;
Cur paffas estotinopes farne mori ■? curtotcaptividedu&i
in commercie funt, nec redempti: Melius fuerat, ut vafa
viventium fervares, quam metallorum. Quid fi amplius
dicat Dominus: Melius erat, fi aurum & argentum coiitu-
liffes in pauperes, in captivos, in periclitantes; quam in Ne-
potes, cognatos & agnatos. Satis fuiflet in humilitate man-
fitTe tuos, quam aere Chrifti eos fublevafTe, cum interitu ca-
ptivorum& inedia pauperum.

Tandem Regulam veriffimam fudjungit S. Pater : Hse eft
approbanda liberalitas, ut proximos feminis tui non defpi-
cias, fiegerecognofcas? nontamen utditiores eos fieri ve¬
liš ex eo, quodtupotes conferre inopibus. ItaD.Ambro¬
fius. Extat S. Hieronymi Epiftola ad Damafum in can. fin.
caufa j 6. q. i. Quoniam quidquid habent Clerici pauperum
eftj&domus illorum omnibus debent efle communes, fu-

fceptio-

LIBER Vil.

m

feeptioni peregrinorum & hoipitum invigilare debent; ma-
ximeque curandum illis, ut de decimis & oblationibus, Coe-
nobiis & Xenedochiis, qualem voluerint & potuerint, fu-
ftentationemimpendant. Nihil hie ad confanguineos refle-
ftitur.

Mellifluus licetBernardus; aculeum tamen fuurn exzeIo
divino exeritinFulconem,Ecclefige LugdunenfisCanonicum,
inquiens :Dignum eft, ut qui Altari defervit, de Altari vivat;
conceditur ergo tibi, ut fi bene defervis, de Altari vivas, non
autem ut de Altari luxurieris, ut de Altari ftiperbias, ut inde
tibi compares fraena aurea, feilas depiftas, calcaria deargen-
tata, varia grifeaque peliicea: denique quidquidpraeterne-
ceffarium vi&um ae fimplicem veftitum de Altari retines
tuumnon eft: Rapina eft, facrilegium eft. Ecquid mane-
bit confanguineis, fi praeter viftum & amiftum nihil tuum
eft?

S.Profperde vita conternplativalibs.c.^.afleveravit; Pa-
ftoremEcclefiaeiis, quibus fua fuffkiunt, non debent aliquid
erogare, quando nihil aliud fit habentibus (quales plerum-
que funt Pontificum Nepotes,) dare, quam perdere. Nec
illi, qui fua poffidentes, dari fibi aliquid volut, fine grandi
peccato fuo, unde pauper vičturas erat, accipiunt. Deum
immprtalem! Quantum ergo crimen efle debet eorum, qui
Nepotibus fuis ex facris reditibus palatia ad magnificentiam
Regiam exftruunt, hortos, fupra Semiramidem, adornant:
MenfamSybariticam inftruunt,the'fauros in augmenta eorum
congerunt, prineipatus cedunt, & ex pauperum Ecclefiaeque
fpolfis famiiias eorum fatagnnt reddere Auguftas & quafi Re-
gias-O fcelere majusfcelus! Verum quidem eft(mens haec eft
S. GaudentiiSerm. de Villico) Pontiiici & Epifcopis creditam
efle difpenfationem facultatum Domini noftri: fed quomo-
do ? ut tutoribus, ait S. Petrus Blefenfis Epift. 20. uti poflunt
facultatibus Chrifti in fufficientiam, diftribuere confervis in
fuftentationem \  non ideo tamen licet illis eas in expenfas

53 * ARCANORUM STATUS

ufurpare fuperfluas, velproprias,vel alienas, velfuas,vel fuo-
rum,cum lit erogationis rano venienti Domino reddenda.
Ah quam teribile c rit Juditiumhis!

fucherret animus ad Epiftolam S. Ifidori Pelufiorse, quam
■ftripfit adEufebium Epifcopum, non in materia Nepotifmi
(quem ille aiias execratus fuiffet) fed in re, finon in fe, faltem
apparenter bona: Ajunt te (funt verba fan&i Viri) Ecclefiam
Pelufii sedificarc, arte atque opere quidem pulch.errimo 5 fed
iniguiffimis rationibus, perque fummam injuriam, ac magno
pauperum malo, quorum impenfis opus facis quod profe-
ftonihil aliud aft, nifi Sion in fanguinibus, & Jerufalem in
inkjuitatibus aedincare : DEUS autem non ex alieno facrifi-
ciumrequtrit,fed id canepejus abominatur, Quid dixiffet
ianftus Vir ifte, fi moderni Nepotifmi-fahurn plusquamRe-
grem, H dotes immenfas, officia opima, militares terra ma-
rique Generalatus,Sacerdotia, purpuras, largitiones, thefau-
ros in unum quandoquo Nepotem (taceo in opus aliquod
Deo faeratum, quale erat Euiebii Epifcopi templum) certa-
tim congeri vidiffet? Prefeftoid ipfum dbdflet, quod quod
in aliaEpiftolafcripfit ad Palladium Diaconum paucis mutatis
ferme inheec-verba: Nudi dicent: durior hic, & difficilior
Papaj Nepos, quam hpems nobis fuit. y£groti: gravior ipfa
segritudine extitit. Pnpilli: nulli ab illo patrocinium tuli-
mus. Viduae: non attulit nobis confclationem. Inclufiin
carcere: non ftilavit in nos labrpmam confolationis. Ca-
Jamitofi; non porrexit nobis manum Publevationis, & ut
fummatim dicam, cum omnes, guorumPontificis & Nepos,
in eum clamaverint: quid exiftimas fa&urum effe judicem
incorruptuml an non puniet graviter, quem nec honor,
nec Pontificia indulgentia fecitmeliorem ? Qui hoc non cre-
dit,legat inEvangelio fententiam: Divideteum, &parteni
ejus cum infidelibus ponet.

1 6 .  Haec fi tam acerbe fan&i Patres inve&i contra Nepo-
tifinum : Quomodo alii Conciliorum Patres? Audiamus.

Pa-

LIBER V II.  , ?27

Patres Confilii Toletani cap 3. QuicunquePontifictimdein-
ceps aut fanguine proplnquis, aut favore pcribnis quibus-
ctinque fibi conjunčris, talialucra commendare tentaverint,
ad fuum nefandae praefumptionis excidium, & quod juffurn
fuerit revocetur in irritum, & qui ordirraverit annuae excom-
municationi fubjaceat. Patres Antiocheni. Gan. Epifcopus
c.  12. q. 2. Si qu3d de Ecclefia(non inEcclefiae causa & necef-
iitate praefimipferit) quod diftraxit, aut donavit, irrum ha-
beatur. Qui verb filios habet,de bonis^use reliquit ab hae-
redibus ejus, indemnitatibus Ecclefiae confulatur.

Patres Cancilii Carthaginenfis cap. 49. Placuit, ut Epi-
fcopi, Presbyteri,Diaconi,vel quicunque Clerici, qui nihil ha-
bentes ordinantur ; & tempore Epifcopatus, vel Glericatus
fui, agros vel quaecunque praedia nominc fiio comparant,
tanquam rerum Dominicarum invafioriis crimine teneantur,

Siitfiliter Patres Confilii Hdpalenfis, ut habetur in capit.
Fixum. cap. 12. q. f.  poftquam alicjuis Epifcopus fačlus eft,
quascunque res de facultatibus Ecclefiae, aut fuo,aut alterius
nomine, qualibet conditione comparaverit; decrevimus, ut
non in propinquorum fuorum, fcd in .Ecclefiae, cui praeeft,
jura dcveniant.

Patres Concilii Aquisgranenfis capite 116. ajunt, resEc-
clefiae, ficut a SS. Patribus traditur, vo,ta funt fidelium, pre¬
da peccatorum, & patrimonium pauperum. Fideles nam-
que fidei ardore, & Chrifti amore fuccenfi, ob animarum fua-
rumremedium, & coeleftis Patriae defideria, fuis propriis fa-
cultatibus fecerunt Ecclefiam locupletem , uthis & milites
Chriftialerentur,pauperes recrearentur, Stcaptivi pro tenr-
porum opportunitate redimerentur. Nullatenus autem di-
cunt, ut Nepotes faginarentur,Neptes in primas familias elo-
,carentur,autobfcurae familiae adRegum plane aemulationern
eveherentur« '

Yyy

17. At

^fRCAKORUM STATUS

17. Ab his ad Theologos,graviflimosque Viros provocb:
e quorum fensu conftabit, bona & reditus Ecclefiafticos ef-
fe res alienas, bonapauperum,& patrimonium Chrifti: ideo-
quenulla prorfus ratione Nepotifmo obnoxia, autin caufas
profanas, ditandos Nepotes, extollendam familiam expen-
denda. Hoc infallibile dogma eft, tam fan&orum Patrum
authoritate, quam Conciliorum declaratione; tam fan&o-
rumPontificum exemplis, quam facris Canonibus, ut vidi-
mus, comprobatum. Subjungo Theologorum examinatas
fententias, ne quis fortaffe dicat, Patres aut exaggerate Io~
cutos, aut Conciliaeo tempore celebratafuiflTe, ubinondum
divifio erat bonorum Ecclefiafticorum. Bona quippe & pro-
ventusEcclefiaftici,ante & poft divifionem, ejusdem fiintra-
tionis, nempe inabalienabilia, fuperflua non diffipanda, non
Sn confanguineos, fed in pauperes diftrahenda, quod omnia
ferme citata Confilia poft annum falutis Dominicae joi.  id
eft, poft fattam jam divifionem habitaluculenter declarant:
nimirumbonaEccIefiae efle res Dei,bonapauperum, eorum-
que non Domrnos efle Pontifices, fed tutores, adminiftran-
tes, & juxta normam Canonum difpenfatores. Acccdit,quod
vota & intentiones offerentium eaedem fuerintante, &poft
divifionem, neque eas divifione mutari poflTe conftat. Eae
autem olim praecipue numerantur in honorem fanftorum
Petri & Pauli, pro falute animarum, remiffione peccatorum,
confervatione Ecclefiae, fuftentatione Sacerdotii, & Eleemo-
iynis pauperum; Quae omnia non minus a Nepotiftno dif-
ferunt quam Coslum aterrS, quam aurum a fcoria, quam lu-
jnen a tenebris.

i8«d?rimus inter Theologos nobis lumen accendit S.
Thomas Doftor Angelicus. Hic.in 2.2. q. 3. a. 3, clare loqtii**
tur: Ea quae funt deputata ad ftiftentationem Miniftrorum,
five fint mobilia, five fint immmobilia,ftint res facrse hoc eft,
ad divinum cultum ordinatae; & ideb, quieaabftulerit,non
aiinus facrilegium corcpnittit, quam qui vafa & ornamenta

Eccle-

USER ni

Ecclefiae abftulerit. Quod ipfumfundatur ratione. Rerum
facrarum Dominus eft Chriftus & Ecclefia: omnes quippe
oblationes&donationesfaftae funt Ecclefiae propter Chri«
ftum, vel Chrifto per confervatione fuae Sponfae Ecclefiae: U-
fufručtuarii funt perfonae facrae, quse Ecclefiae ferviunt; Ve-
rum folummodo quoad fufficientiam & congruitatem ho-
neftarn, ut ConciIia& Canones volunt: quoad fuperfluitatem
vero redundant in pauperes, & rever^ funt bona pauperum,
Ut dicunt SS, Patres: Quorum omnium omnino Adminiftra-
tores tantum & Curatores funt Pontifices &Epifcopi,utfii-

{ >ra ex Canonibus, ex Conciliis, ex PP. ex ipfis Pontificibus
iquido conftitit. Igitur fi excedunt ejusmodi dilpenfatores,
prodigendo res facras in profanos ufus,ut in Confanguineos,
in nimium faftum, in dotes neptum quibusfaepe adnexaeft
lacra purpura, &c. utique defraudant (fit verbo venia) Chri-
ftum &Ecclefiam quoad dominium, Sacerdotes & paupe-
nes quoad ufixm. Omnis autem gravis defraudatio in re la¬
cra eft facrilegium & injuftitia, ut fupra afferuit D. Thomas.
Etmihilubet, hic rurlus repetere verbaConcilii novifiimi,
nempe Tridcntini SefiT. 2 5. de reformat. Concilium omnino
eis interdicit, ut ex reditibus Ecclefiae, Confanguineos, Fami-
!iaresquefuosaugeant, cum & Apoftolorum Canones pro-
hibeant, ne resEcclefiafticas, quaeDEI funt, Confanguineis
donent. Omne pačlum cum modo infert obligationemex
juftitia adimplendi modum: Cum igitur Apoftolorum cano¬
nes prohibeant, ne res Ecclefiafticae, Pontificibus &Epifco-
pis commiflae,difpendantur in Confanguineos; fequitur con-
traagentes e diametro contravenire juftitiae, & committere
injuftitiam in re facra, quod eft facrilegium.

19« Verum adhuc clarius breviusque loquitur Angelicus
2. 2. q . 66 .  a. 7. inCorp. Res quas aliqui fuperabundantes ha-
bent, exnaturalijure debentur pauperum fuftentationi. Idem
confirmat propofitionem meam, paulo ante faftam, per ver-
bum defrauAmt; sat  enim in citat. 2.2. q. 119, articulo 3. ad 1.

Yyy  2 Pra>

j 4 0  ARC A NOR UM STATUS.

Praecipue. vitiumprodigalitatisapparet in Clčricis, qni funt
difpenfatores bonorum Ecclefiae, quae funt pauperum, quos
defraudannprodige expendendo.Sunt proinde bonaEcclefiae,,
bona pauperum,quae fubfraudem caduntmale impenfa.Quo
autem hocjure ? Rejpondet Vafquez opulc. de Eleemos. c. 44
num. 1 1. Jure nat ur ali & divino.  Ait enim : Nullum legij
qui aflereret, Jure tantum humano ad id teneri, cuipercon-
fuetudinem poflint derogari*fed omnes aflerunt,ad hoe
Clericos teneri Jure naturali & divino. Nihilominus funtqui-
dam exrecentipulvere fcholaftico,qui poft mille quingentos
tannos reli&is antiquis Canonibus, Patribus & Conciliis, per
quasdem argutas-argumentatiunculas invehere conati funt
fententiam contrariam, & negantem , obiigationem Juftitiae
in ejuscemodi, quae confuetudine abrogata videtur. Sed, ni
fallor, ab Innocentio XI. damnata eft, ut minus probabilis &
periculofa: ego addo, ut temeraria: utpote quae repugnat an>
tiquae Patrum, Conciliorum, &Canonum Doftrinae, Pontb
ficum bonis exemplis,& conformitati Evangeličan difciplinae;
Quibus velut totidem argumentis reprimere temeritatem
Hujus fententiae Torte arrideret , nifi occurreretPetrus Sotus
Magnus Theologus ,& olim Hilpaniarum Monarchsc con-
fčientiae arbiter. Is traflatu de vita facerdotuminprincipio
ait: Conftat ex decuriit totius Ecclefiae,ab Apoftolis,& ipfo Ju¬
re divino, omnia Ecclefiarum, pauperum efle, nectillara-
tione, aut poteftate humana pode in alios ufus transferrij
quamEcclefiafticorum & pauperum,& contrarium credimus
efle errorem graviflimum, faltem contrabonos moreš & Ju-
ftitiam.Quam Do&rinam extendit Celeberrimus Theologus
Cajetanus cumaliisTheologisin fpecie ad iplum Pontificeni
8dn 2.2. q. 43. a. 8-ait: Nec Papa, nec aliquis Praelatus, eft
Dominus rerum Ecclefiae, unde ita tenentur ad bonorum
reftitutionem, qui a Papa bona Ecclefiae pro lubitu habue-
runt, ut ditentur, exaltentur » magnificentur, ficuti, qui
ab aliis Praeiatis Pontifex enim. non minus ac quivis aliuš
Ecclefiae Praelatus tenetur de Jure naturali & divino ad

' ^tber-fii.  m

Rac obligationem| Jullitiae. Immo plus, qiiam alii; qu%
ille eft Epifcopus univerfalis, & to tirni Mundam fua Juris-
di&ione compfe&itur, cui proinde nunquam deflintpaupe-
res, rlunquam neceffitates publicae, quibus cumTuperduis
proventibus,prae Nepotibus & Confanguineis, fuppeditare
vale at. Magna profefto injuftitia eft, fi bona pauperum, his
inediž tabefcentibus, difpenlentur in fcenas,& theatra,in fa-
ftura & luxum,in fponfalia, in apparatus Regios unius aut
alteriusNepotis: ut vidimus poft exce!Tum fanftifllmae me-
nioriae Innocentii XI. ubi rurius infelix Nepotilmus Romae
triumphare cceperat, fed paulo poftab Innocentio XII. de r
jtriumphatuSj exterminatus, & jamjamfub Clemente XII. ob-
livioni datus. Deus ter optimus iliuminet etiam fucceftorum
corda, nec finat amplius humanos affeftus revivifcere in fan-
£is fuis; maneatque ad Orcum, & perpetuas oblivionis te-
nebras condemnatus infamis Nepotismus. Hoc votum eA
Ecclefice: Hoc fulpirium Catholici populi: Hoc defiderium
Chriftiani mundi.

20. Omitto reliquosTheoIogos in hanc fententiam con-
cludentes, quorum caterva prope innumera eft, praeter ali-
,quos, eosque recentiores, quipotiusaduIanturMagnisViris,
auramquecaptant;acperEpichiaeas & argutias eliduntgra-
viffimam & antiquiffimam do&rinam Patrum, Conciliorum
& Canonum,quae illi autlegere fuperfederunt, aut intelligere
noluerunt. Veritas autem, quia candita eft, adulandi arte
opus non liahet, nec fuco indiget, nec tegmine, quia nuda
,eft; nec argutiis, quia fimplex eft; nec fubterfugiis, quia in-
nocens eft.QuemVeritatis amor percellit,non latebras quae«
rit, non fe in omnem partem torquet, non adEpichiaeae,veI
•confuetudinis idola recurrit; refte potius. graditur, antiqui-
tatis feftatur veftigia, & quamprpxime ad Evangeličana do¬
brinam, & ad Ecclefiafticam difciplinam accedere conatur.
Sit (it, utillivolunt , fuaNepotismoconfuetudo,mihiauterti
abufus eft irrationabilis, contra quem multo fortiuspertot
t, ,,:, " • ' Y yy  3 " prior'«

546  jiRCANO RUM STATUS

priora faecula prasfcripferunt Canones, Concilia & SS. PP. Di-
cant, qui velint Pontifices Cardinalibus,Epifcopis, ac Clericis
facultatem teftamenti, five ultimae volundatis tabulas, confi-
ciendi permiTilTe: ego dico, ablolute non potuifte, fed fecun-
dum quid,id eft,ad caufas pias, inter quos etiam pauperes
Confanguinei comprehendi poftiint. Enim vero teftari in-
differenter Ecclefiaftici non poflunt; veluti ad caufas pro*
fanas.cum Jure naturali Sc  divino prohibitum fit,contra quod
nec confuetudo in contrarium rationabilis,necpermiffio ho-
nefta, Sc  praefcriptio nulla eft. Incidit haec fcribendi affertum,
non pridem a me leftum in doftiiHmo viro, Sc  claflico Theo-
logo Navarro, de Reditibus Ecclefiafticis Tom. i. quaeft. ter-
tia, ita afleverante. Teftamenti faftio in ufus profanos in-
terdicitur Clericis lege naturali, divina comprehensa in fe-
ptimo Decalogi prsecepto, Sc  etiam in ratione, quae diftat
repugnare legi naturali, uti re aliena in alium ufum ab eo,
in quemacceptafit:&quod eft debitum uni, akeri folvere.
Cum igittir, tanto viro Authore, natura di&itante, & lege di¬
vina declaranteflumrnalnjuftitiafit aliena,* in alios ufus ab(u*
mere; quantum eritfacrilegium,reš, quceDeiEcclefi 3 e & pau-
perum funt, in profanos ufusprodigere, Sc  ante porcos,Mar-
garitas creleftes, in faginam velut filiquas projicere. Repeto
S. Auguftini verba Epift. 50. ad Bonifacium. Si autem priva-
tim, quae nobis fiifficiant, poffidemus; non (unt illa noftra,
fed pauperum, quorum procurationem quodammodo geri-
mus, non proprietatem nobis ufurpatione damnabili vindi-
eamus. Itanimirum arrogata fibi rerum facrarum proprietas
ufurpatio eft damnabilis, nullo jure ličita, a facris Canonibus
damnata, Sc  injuftitia manifefta.

21. At veroconcedamusaliquidneo-nataeopinioni: de-
feramus quidpiam ejus probabilitati: Rigorem Juftidae onus-
que reftituendi attemperemus circa quaedam praecipue, quae
Člerici ex reditibus Ecclefiafticis fui Juriš faciunt; admittente
etiam Sc dicente Concilio Tridentino; utClerici praefentes,

LIR SR m.  545

nori vero abfentes fru&us fiios faciant & luerentur(quod qui-
dem de fufficientibus non fuperfluis intelligit facrum Conci-
lium.) Demiis ultrb haec indifferenter fubfiftere; quia hic cau-
fam non difputamus Clericorum,fedPontificum circaNepo-
tifmum. Quaero igitur ex illis: An illi Vicarii Chrifti commi-
ferint olim injuftitiam, qui ob matrimonia Nepotum, vel Ne¬
ptuna Ipoponderunt facras purpuras, quam faepiffime indi-
gnis, rariffime dignis,femper quafi praeteritis dignioribus: an
non illi rei omnium malorum, quae inde accepit Ecclefia, qua£
perpefll pauperes? Qui ut ejusmodi Matrimonia cum familiis
Principum procederent, in ea congefferunt thefauros imen-
fos, utique ex CameraApoftolica,ex facris penfionibus,& for-
te ex angariis illicitis acceptos:QuiProcuratoribus & fautori-
bus ejusmodi matrimoniorum, aut ipfis Affinibusfuturis,
opima & plura fimul concefferunt beneficiaEcclefiaftica,pau-
perie interea confumptis aliis Clericis, virisaue do&is & Ec-
clefiae perutilibus,a qu&tamennec opellam habere poterant;
Qui ad exaltandam familiam; ditiones &territoria integra
dePatrimonioChrifti,ex qua!icunque prsetextu, attribuerunt:
Quiad ditandosConfanguineosimpofuere penfionesEpifco-
patibus, quorum Prsefules aegre fubvenire poterant neceffi-
tafibus fticeEcclefiae:Qui nova officia.necEcclefiae utilia,com-
menti, eo fuos Confanguineos evexere, &immodicis penfio-
nibus auxere expilato inde pecuniis žerario /acro & imminutis
facris proventibus, in pauperes cx dcbito erogandis. Qui
palatia fumptuofiffima exftruxerunt fuis Nepotibus, cor-
ruentibus interea intiquiflimis tempiis , quae nobis ve-
lut trophaea fuere primitivae Ecclefiae. Qui denique in
fuos Affines & Confanguineos ingentes contulerunt opes
ex tributis , populo affiifto extraordinarie impofitis, vel
inde caufarunt inopiam puhlicam contrafto aere alieno, non
perfolutis Creditoribus; portubus, arcibus,urbe non pro-
vilis & c. &c. In ejusmodi autem quaero cafibus, an non
fumma interveniat injuftitia ? an non continuo tales pulfet
Synderefis?an non incnmbat tam danti,quam accipienti onus

reftitur

ARCASfORUM rt ATU S.

Tcftitutionis? Nemo rrentis compos,nemo dcaflefttatoram
etiam numeio aliter dicet. Statfcriptum in marmore;Ne-
itiini licetcum aliena jadrna locupletari: Et tamen quis Ne-
potum non hac ratione locupletatus ? Quis horumigitura
fcelere immunis ? quis reftitutioni non obnoxius l  Qui autem
in contrarium docent, fcilicetnon obligari eos ex Juftitia; vi-
deant ipfi non quidem exigui mei calami calculo, fed S- An-
tonini, Petri Blefefins, Tanneri, Laymani, Borbofae, Cajetam
& aliorum Theologorum: praecipue vero doftiillmi Medina^
lib 7. de reda in Deum fide fuffragio, qui ita concludit: Prae-
dičta nova Opinio eft facrilega, & tališ, quae Evangelicum
opitulandi pauperibus minifterium excludit; quae adulatoriiSj
& vanifllmis quorundam Sophiftarum nugis in fcholas irrumr
pens, profcinderecoepitillamSandorum Audorum fenten-
tiam,bona Clericorum eflfe bonapauperum. Ita, me Caftor,
Bo na funt paitperum:ex  ipsanimirum,utGregdrius M-lib 3. Ep,
ii.docet,inftitutione&intentione,tam primoram fidelium
offerentium, quam Apoftolorum accipientium & diftribuen-
tium. Cumnempe primi Chriftiani facultates fuas Apoftolis
diftribuendas obtiilerunt, non certe ad profanos & alienog,
fed Religiofos piosque ufus obtulčre, quibus quam religiose
obtemperaverintApoftoli, pater luculenterex Adis eorurn.
Ifte idem finis permanet, ait citatus M. Gregorius j in pofte-
rioribus oblationibus,donationibus, cefiionibus tam magno,-
rum Principum, quam aliorum fidelium, ut ex eorum infiru-
mentis, & fundationibus liquido conftat; nififorteilla ApOr
ftolico onere, hasc ufurpatione obtenta velimus, quodpra>
fato GregOrio M, incongruum e(fey\fe\munam eandemcpte Ec-
clefič fubftantiam dušilci cjuodammodo jure cenfeTU id,ejl ufurpa-
tioms dr Canonum.  Quidquid igitur datur Pontifici, fed
Ecclefiae univerfae: non datur Praelatis&Epifcopis, fed eo¬
rum Ecclefiis: datur in falutem animarum , rerniffionem
peccatorum ?  ut multae fundationes fonant: datur ChriftP
pauperi in pauperibus fuis; datur cum onere propagand#,

LIBER VJl  J4 j

& cpnfervandas Religionis piarumque caufarum, qualiafunt,
Religioforum coenobia , & pauperum Xenedochia: datur
in defenfionen patrimonii Chrifti adverfus ejus infidiato-
res hoftes & invafores, &huc fpeftantes arces, portus, mu-
nimenta, militia Sc  c. fine quibus Pontifices ludibrio funt Prin-
cipibus fcecularibus, & illi meticulofius cum cumhis agere
debent exarmati. Iftos fines, fi adimpleant Pontifices, nil ha-
bebuntquod erogare refidui poflent fuis Nepotibus & Con-
fanguineis. Proinde quolcunque ditiones,Dominia, Civita-
tes, Principatus, Decimas, Portoria, agros&compos dona-
XuntPrindp.es &Chrifti fideles Ecclefias: Res alienasfunt,por-
tio Chrifti, Ecclefiae propriae: nec earum Curatores Pontifi¬
ces contraprimam Apoftolicam inftitutionem, & donantium
intentionem, alio, id eft, inNepotes, Confanguineos, & pro-
fanos ufus ea prodigere,vel uilo jure transferre queunt. Ideo-
que Nepotifmus, qui exhis ipfisfovetur,faginatur,ditatur,ex-
tollitur, minime tolerandus inEcclefia: Aut mihi dicas, unde
Sc  ex quibus tantae Nepotum opes,& fub quovis ferme Ponti-
fice ? Si ex propriis, Sc  avitis : magna id probatione opus
habet. Phoenices mihi funt tales Pontifices, qui ex propriis
Sc  avitis dominiis ditaflent Nepotes: Unicum fcio Innocen-
tiumundecimum,qui ex fuo Sc  avito patrimonio,fuisque inde
acquifitisNepotem fuumLiviumOdefchalchum opibus Sc  vir-
tutibus Statu fuo condignis formavit in Principem, omni po-
pulo percharum, Sc  Nepotem tanto Pontifice dignum. Non
talesimpugnoNepotes, revereorillospotius Sc fufpicio : &
magis adhuc reverebor Sc  fufpiciam illos, ex quibus fecerint
Pontifices, Apoftolos,Mifiionarios, Sc  Praelatos Ecclefiafti-
cos, fed ex merito, &non exfanguine:Exemplonimirum
Chrifti, qui neminem ex Apoftolis Confanguineis ad folium
Pontificatus,fed extraneum, Petrumnimirum, ex merito, qui
plus caeteris amavit Chriftum, Petre amas me? Sc  primus con-
feffus eft Chriftum, DEUMhominem, quod illi nec caro, nec

fanguisrevelavit. „ .

Zzz Smo

arcakorum status.

Sino haec, ne longior, quam par eft, effe videar, & ad
ultimum caput nempe , quantum ipfa EcclefiaDei,fuonon
minus damno, quam iudibrio, per Nepotes,indulgentiaPon-
tificum, plus sequo exaltatos, &ditatos pertulerit; indeque
quantum facrofanfta Religio fcandali acceperit, me accingo.

22 .  Ante Adriani tempora in obfcuro degebat Nepotifc
mus, nec ejus extabat memoria, nifi cum ille primus fuos
Nepotes evexiflet ad primos honores, Pafchalem & Campa-
lumiunum ad intimius confiliura negotiorumque publicorum
arbitrium,alterum sdPraefefturamiErarii,ac redituum Eccfe-
fiafticorum adminiftrationem. Prima erant haec munia Cu-
liae, fub nomine Primicei ii 5 »SacelIarii &c. Ex quibus ifti plu-
rimum ditati, potentesque fafti Eleftionem Leonis X. qui
praeter illorum intentionem creatus In Pontificem Anno Do¬
mini 795.acerbiustulere; exiftimantes, utetiamnumfolent
Nepotes Pondficum defunftorum, fibi praecipue deberi ete-
ftionem noviPontificis, ut non alias,nifi eorum gratus palato,
genioquc aptus,eligi valeat. Haec cum animo coquerentPa-
fchalis & Capafanus, nec digererent tam acerbum bolum;
Ulico ad vim, cum Jure non poflent, converfi, rem ccepe-
runt, nec apud Barbaros facile auditam. Operabatur tune
divinis Papa Leo, afliftente toto Clero; intereaautem popu-
lus ex morte, ut S. Gregorius ordinaverat, procedebat, pro-
cefTionaliter Rogationum tempere, hanc nafti occafionem
praefatiduo Nepotes, ex improvifo adoriuntur faerum My-
ftam, difpergunt Clerum, privant faeris ornamentis Pontifi¬
cem, caedunt immaniter,occultos eruunt (qui poflea per mi-
raculum reparati)totumque concuffurn& femimortuum car-
ceri mancipant in coenobio S. Erafini. Atrox vere faftum Ne-
potifini adhucin cunis vagientis! Quodfane nonpraefumpfif-
fent illi, in una Roma tam populata, nifi inflruftipiusruiA
fentmagnisopibus &fulticlientelisper opes,& potentiam
comparatis. Quae autem unde, quam ab EcclefH ? & (quod
horridum) in nečem fupremi Ecclefise capitis ufiirpata.

23. Pia-

LIBER Vil. H7

23. Platina fupra m o dum extolIit Papam Ntcolaum III.
ex nobiliflima ftirpe Urfinorum creatum Pontificem Anno fa-
lutis 1277. Amator erat Religionum & ipfe in omni vita Re-
ligiofilRmus, continens,fedulus,devotus,compofitus,ac cul-
tus divini plane propagator eximius> Verum maffam hanc
auri puriffimi totam c o n t a m i n a vi t a d d i tam e n turn nimium le-
vioris metalli, id eft affeftus, & amorisinfuos conjun&os.
Meditabatur ille plane Regna Sc  Imperia, in quae fuos invehe-
ret. Agebat cum Rudolpho Caefare, ut unum ex familia Ur-
fina creaffet Regem Tufciae, alterum Infubriae, quae Lombar-
dorum olim traftus fuit. Rertholdum Nepotem declaravit
ComitamFiuminiae vulgo Romaniae, quae indubitanter fpe-
filabat ad Patrimonium Ecclefiae.AlterumCardinalem dlftum
LatinumvelutiS.R.E. Legatum intrufit Haetruriae, exclufo ab
ejus Vieariatu Rege Carolo, feipfum S.enatorem Romanum
eonftituit,quae dignitas tune Regum erat,eaque Rex Siciliae a*
£tu potiebatur,ficque omnes thefauros,& bonores poflibiles,
jcongeffit in fe Sc  fuos, ait Platina, exacerbatis quam plurimis,
quibus ea competebant. Quocirca integris ditionibus, Sz
Caftellis fpoliavit primas familias Romanorum, ut ditaret
Sz  exaltaret Nepotes fuos. Arcem Sorianam, quae fui Juriš
erat addkit Bertholdo Nepoti in ufurpationem : quam au-
tem juftus judexDeus, ultus efl morte ipfius Pontificis irn-
provise in eadem Arce defunfti. Regias plane affinitates
affeftavit, expetita £ Carolo, Rege Francis filia in fponfam
Nepoti. At Rex indignas preces non folum deteftatus, fed
etiam poft obitum Paps, ope Richardi Annibalis Romani
Patritii, smuli Urfinorum Familiae, & Viterbienfium Livi-
nium, faerum conclave Cardinalium invafit, perfregit, in-
deque nullo refpe&u facrae Purpurae extra£los duos Cardi-
nales Urfinos carceri inclufit, pulfis quoque Roma ab aernu-
la faftione Urfinus omnibus. Quam infauftus hic Nepo-
tifmi exitus, quantum Centi Urfins ludibrium, quam mo-
dica in faerum Conclave reverentia, qus inde in Ecclefia
€xcida fcandala, difcordiae feditiones , inter Urfinos Sz

Zzi 2  Anni-

543

istRCANORUM STATUS.

Annibales,fuggerente fomenta Carolo, qui praedeceflbrem
Nicolaum propter Nepotes extreme oderat,&Urfinis,qua
qua poterat, refiftebat, expertus eft fucceflor in folio Marti-
nus II. cum fuo & Ecclefiae gravi damno.

24. De Bonifacio VIII. varii variafcripsere; fed nemo fa-
lutaria&bona. Sub hoc Pontifice tota Europa tumnltua-
bat, & Italia feditionum Sc  faftionum erat conciliabiilum ;
Papa ultra modum perfequente ubique Gibellinos, &inter
hos Columnenfes, quos qui faeculares erant, munimentis,
Caftellis, &Dominiis: Ecclefiafticos vero,facrapurpura,pro-
ventibusque omnibus Ecclefiarum exuebat,ut ifttomnium
extorres proripere fe debuerint expatria in alienas terras,Si-
ciliam Sc  Franciam. Briftius ad Annum 125)6. refert mira-
bile hoc de Bonifacio: quod, cum plima die Jejunii univer-
falis Chriftianorum quod quadragefima dicitur, facros cine-
resin Capella folita Cardinalibus, &Epifcopis,caeterisque
Praelatis exmore capiti infpergeret, plenam manum cine-
rum Porchetto Spinolae Archiepifcopo Genuenfi in oculos
conjecerit mutata Ecclefiae formula: Memento quod Gibetii-
nus es y  & cum Gibellinis in p u Iv er cm reverteris . Erat Regi-
bus omnibus invifis, praefertim Franciae & Sicilise , & Al¬
berto Imperatori; & a primis duobus graviffime laefus in
Authoritate Sc  Majeftate Apoftolica, in Francia plane abju*
ratus; Sc  in propria patria Sc  avita fua domo Anagoriae a
Columnenfibus, Sc  Gallis captus, & male habitus: Unde plu-
rimum deinde Ecclefia affli&a fuit. Ultus quidem eft inju*
riam,facris Cenfuris Stfulminibus, fed vindi&ae effeftus non
vidit,quiapraemortuus. Evexit adpurpuramfacram patruum
fuum de Comitibus Romanum, & duos Nepotes Francifcum
Sc  Joannem Cajetanos. Quorum, cum meminiflet Vilanus c.
4 6.  adjungithaec: Avaritiae fordibus fe foedaffe , ut propin-
quos & Gentileslocupletaret, dignitatibusque tam Ecclefia-
fticis,quani faecularibus augeret. Et forte etiam hinc infau-
ftus erat Ecclefiae Bonifacii Pontificatus.

2 j. P oft

m er  v n.

2  ?. Poft mortem Benedi&i XI. confederunt Conclave Pe-
rufii Cardinales prsefentes; protra&a interim in nomen men-
fem elettione Pontificia, exdifcordia nimirumanimormge-
minae fa&ionis, quse tune praevalebat in facroillo c on Tellu.
Primae dux erat Matthaeus Tufcus ex familia Urfina,cum Fran-
cifco Cajetano, Nepote prsedefun&i Bonifacii VIII. Secun-
dam regebat Napoleo etiam Urfinus de Monte di&us, aflo-
ciatus Cardinali dePrato: qui cumfuafattionepartiales erant
Coronse Francise, & in id unieum intenti; qua ratione qui-
rentnonfolumgratum Philippo Regi, fed etiam propitium
Columnenfibus,quos unice in Italiam reducere, priftinoque
Iplendori reftituere geftiebant, Pontificem eligere. Diu hoc
difceptatum , fed propter aequalitatem utriusque fattionis
Ele&orum, non confeftum, nec conficiendum tam facile
Procraftinatio tam longa, cum Perufienfibus infupportabiiis.
vifa, vix a tumultu abftinuerunt; Unde coa&i ab his Cardi¬
nales, novum brevioremque eligendi modum aggredi atque
ideo inter Fe ultro convenerunt: ut una faftio (fed nemi-
nem exgremio)eligeretin Candidatos tres Praelatos trans-
montanos dignos folio Apoftoiico: & alia faftio Jus haberet
unum ex illis nominandi Pontificem : quae omnia quanto-
cius fieri deberent. Igitur primae faftioni permifium eligere
Candidatos,qui,utiipfafaftio,ita elefti Candidati erant Crea-
turse Bonifacii,& fuo Creatori, ejusque Nepoti Francilco Ga-
jetano plurimum affefti, & in omnibus Philippo Regi contra-
rii. Quos inter eratBertrandus Gottus BurdigalenfisArchie-
pifcopus, infenfus Regi Francise, ob injuriasfuse familisein
Bello Flandrico illatas. Obriguit Cardinalis Prato ad talium
Candidatorum nominationem, ac confeftim perCurforem
occultum Regi Philippo periculum aperuit; fimul tamen fug-
geffit, ut Bertrandum, qui honorum, & praecipue Pontifica-
tus avidus eret, quo quo poffet modo, potiffimum autem,
Apoftolicse Sediš promiffione, fibi devinciret: (Nam nomi-
nationemUnius ex tribus, altera faftio occultis tabulis Regi

Zzz 3  jam

550  ARCA^ORUM 'S'TJTUS.

jam ceflerat) Quodtotum RexArchiepifcopo Bertrando(fed
prias in filentium adjurato) revelavit, ac literas aftaquein
Conclavi mcnftravit inquiens: Per me Ji At, vos in Papam ere ti¬
re.  At Bertrandus fpe tam dulcis offae, fe iilico provolvit
ad Regis genna, & fpopondit omnia , : qtias Rex ab eo pete-
ret. Erant autem fex poftulata : Primum etat reconciliatio
fui cum Ecclefia, five abfolutio a graviffimis Cenfnris Prae-
decefibris. Alterum, etiam fuorum quomodocunque adhae«
rentium&confoederatoram. Tertium: CeflioDecimarum
faerarum in tota Francia Regi facienda per quinquennium.
Quartum: annuliatio omnium A&orum, quae fecit Bonifa-
cius VIII. Quintum,redintegratio plena duorumCardinalium
Jacobi & Petri Columnenfium in bonis tam lacris,quam tem-
poralibus. Sextum,in pefFore rerinuit,utpote magnum & vix
faftibile: nimirum transferre Occidentislmperium, eGer-
mania in Franciam. Hae fealae erant Bertrando five Clementi
V. ad Pondficatum, an juftae, an injuftae Superijudicabunt;
Interim quibus artibusImperiumhocEcclefiafticum adeptus,
iisdem illud tenuiflfe & geffifle probabile eft. Palatius hce fin-
gulare in vidi ejus notavit; quod ejus conjunfti etiamnum in
Gallia fubfiftant; &Agriculturas vacare debcant,adafti ad hxc
extrema mala illorum Torte. Quod mihi mirum nequaquam
videtur, fi expendo S. Antonini Verba 3. p. tit. 21 . §. 3. ad An*
num 1313. ubi de hoc Pondfice loquitur: Nepotibus quoque
fuis, & aliis attinentibus magnum thefaurum dereliquit. Infu-
per, ait idem Sanftus, refertur, quod cum ex hoc faeculo mi-
graffet, quidam fuus Nepos, quem multum Tenfiialiter dili-
gebat, induxit quendam peritum in arte Negromantiae, «t
inquireret per maleficium, qualiter illi Nepoti fuo effet in
altera vita. Haec autem exercens, fecit quendam Capellanum
Papaeaudacemvalde, omnia videre in Inferno: ibi namque
palatium, in quo eratlettus ardens, vidit, ubi quiefcebat Ne¬
pos Papae;qui Nepos afpicienti Capellano dixit: 'quod pro-
pter vitiunj Simoni« ibi erat adjudieatus. Vidit etiam diftus

LIBER KIL  55I

Capellanus aliud palatium igne plenum, & in eo lettumva-
cuum, quod cum Papae retulilfet, nunquam poftea vifus eft
laetus. Ejusmodi folatia caufat Nepotifmus fuis fautoribus:
Nam etiam de hocPapa teftatur Platina,quodAmaldum dePe-
lagrua, Raimundum de Gath, Guilielmum deFrago,Ge-
rarnum de Badegal, omnes quatuor Nepotes creaverit Car-
dinales, quorum etiam unus, non tot fufficiebant illi, ad per-
ditionem.

26.  Idem quoque feribit de Clemente VI. in ej us vita:
quod Rogerium fuum fratrem, Guilielmum Judicem fuum,
Nepotem, Haimericum dc Guardia fuum patruum, Petrum
Belfortium fuum Nepotem, item Nicolaum de Brefcia, etiam
fuum Nepotem Sacra Rom. Eccl. purpura donaverit, quibus,
lit feribit Spondanus ad Annum 13 5 2. & <?4- locupletandis &
honoribus tam Ecclefiaftis, quam faecularibus, nec raro ul¬
tra merita, & citra contignam aetatem augendis, prompaeque
domusfuae, fupra quam Pontificem decuiffe credebatur, in-
tentus extitit; Qpam verb indecorum fimul & damnofum
fitViros Ecclefiafticos,& maxime Pontilices fuos propinquos,
& confanguineos de bonis Ecclefiae ditare, ac fublimare, ex-
emplo Raimundi Rogerii hujusmetPontificisClementis Pro-
nepotis patuit,qui univerfamRegionemAvenionenfem,quam
Papa Patruus a Regina Joanna Neapolitana ex cenfu Regni
Ecclefiae debito emerat, totamque Provinciam ac finitimos
traftatus devaftavit. Hi funt Nepotifmi fruftus foliti gravis
Pontificum confcientia, & Status Ecclefiaftici concuflio.

2/.Niemiuslibro;defchifmatecap. 21. de Urbano VI.
cujusPontificatus funeftiffimus erat Ecclefiae propterNepo¬
tes, haec ferme refert. Intrufus a Papa in utrumque Regnum
Siciliae,& Neapolis CarolusDyrrachinus vulgo de Durazzo
obtentutantilmperii fpopondit, fed invitus, ad inftantiam
Pontificis fui Promotoris, duos Ducatus Capuanum & Amal-
phitunam, & alios quoque in Regno Comitatus Francifco
Preegnano Urbani Nepoti, homini alias effeminato &inutili,

55 *

ARCANORUM STATUS

ut fcribit Spondanus. Pofteaquam autemCarolus capta Re¬
gina Joanna,vera Regni herede,& in carcere fune ferali ftran-
gulata, ac captivatis procerum animis, fe in pofleflione Re¬
gni firmaflet, negavit promiffa Nepoti Pontificio caufatus;
tantos Principatus a Corona avita divelli non poffe. Hac
tam Clientis ingratitudine, quam Nepotis continuata defu-
per querimoniaperculfus Pontifex, ad vindiframfe conver-
tit, & non folum faeris diris Regem percuffit, Regnisque de*
jeftum Apoftolica authoritate declaravit; Verumetiamcum
parum haec efficerent funeftifiimum Ecclefiae, intulit Carolo
bellum; in quo Pontificius exercitus, a Rege caefus, ac Ne-
pos in vincula conjeftus fuit. Sic Urbanus nec Nepoti pro-
fuit, ac fibi & Ecclefiae graves confcivit calamitates, ait Rai-
naldus. Enim vero Rib hoc Pontifice plurimum Ecclefia
propter Nepotem, &Confanguineos graviter afflifra fuit, ut
ejus temporis feriptores commemorant. Ipft autemPapa
fertur veneno fublatus, cujus illum plane fanfra Catharina
Senenfis praemonuerat. Nepos vero poft exceflTum Pontifi-
cis viliffimi habitus, & ex Apulia redux cum Matre, & filiis,
aliisque Urbani & fuis confanguineis in Mari Adriatico nau-
fragus, mifere periit: ut refert Foreftus in mappa Mondo &
vita prsefati Pontificis.

28. Tempore Bonifacii fcribit S. Antoninus 3. p. tit22.
Valde infamis Curia Romana habebatur, de labe Simoniacž,
utbeneficianontam meritis, quam plus pecunise offeren-
tibus, conferrentur. Habuit ipfe tres Germanos,quos mul-
tum exaltavit in faeculo & ditavit, quorum tamen filii ad ex-
tremam paupertatem pervenerunt, ut eorum exemplo di-
fcant caeteri de patrimonio crucifixi nolle ditari. Platina ex
Italico tranfumptus, ita de hoc Pontifice loquitur:Nihil un-
quamBonifacioadfuamfummam glodam defuiflfet,nifi ma-
culam contraxiffet nimiae indulgentiae & affečlus erga fuos
confanguineos. Magnam quippeifti Romam invexere Simo-
niam,quiamultieorum,hujusquseftus caufa, eo venerant.

LIBER Vil,

unde authoritas clavium multum vili habita. Remedium
quidemmeditabaturPontifex,Ted conftnguineorum preci-
bus viftus, abftinuit ab eo, & indulfit potius. Crediderim
melius deinceps obventurum Ecclefiae,fiPontificesaba&is
Confanguineis & Affinibus, vel faltem in aliqua mediocri for-
tuna collocatis, Pontificiae dignitati magis, quam čarni & Tan-
guini confulerent. Saluberrimum profe&o confilium, fed
aBonifacio cum magnoReipublicae Tcandalo negle&um.Erat
enim, ait D. Antoninus, loco fupra citato, ita conftituta Cu-
ria Romana, ut non valuerit Papa aliter explere Matris, fra-
trumque immodicam divitiarum cupiditatem, quamejusmo-
di Tcandalofis, inEcclefiaDei artibus, de quibus etiam Spon-
danus,&Niemius, praefati Pontificis Secretarius.

29, Innocentius VIL prius difrusCoTmus Melioratus ;Li-
cet Vir fuerit, fingularis manfuetudinis,& in pauperes miferi-
eors, facilis aditu, affiduus in Confiftoriis, indefeftus in la-
boribus, moleftus nemini,ofor Simoniae,& totusintentus
Apoftolicae Vitae tam in fe, quam in fuis: ut fcribit Foreftus
in ejus vita. Nihilominus tamen tempore hujus Pontificis
gravillime affligebatur ab inteftinis Tyrannis tota Italia, &
ipfe cum toto StatuEcclefiafticomuItaperpefius erat aLa-
tislao Rege Neapolis, quem Tuftinere debebat contra Fran-
ciam Pontifex, malo fuo, & Ecclefiae fato. Nepotem ha-
buit Ludovicum Melioratum infenfum Romanis; quorum
duosReftores,& novem primarios fenatores , (qui pacem
ut Legati procurabantinter Urbem& facram Sedem) nulla
Caduceatorum reverentia immaniter caedijuffit; verumea,
exfafti indignitate totius populi Romani exacerbatione, ut
converfis in Pontificem armis, eum Romafugere coegerit
Viterbium,Ladislao Rege interea Romam obruente, &po-
pulo fhsque deque fpoliante Ecclefias, & depr3edante Eccle-
fiafticos thefauros. Sic Temper in malum Tonem Ecclefiae
ceffit NepotiTmus.

554  ARCANORUM STATUS,

SO.Hujus fucceftor Gregorius XII. etiam proptcr Nc-
potes duos Antoninum Corarum & Gabrielem Candelme-
rium,atque alios duos amicos privalos,quos contra juramen-
tum, antefuam eleftionempraeftitum,inCollegium Purpura-
torum aggregaverat,magnas ferre debuit amaritudines aCar-
dinalibus, qni defiiper proteftati, Concilium Pifanum indixe-
runt centra Pontincem: at ifte aliud Aquilese congregavit,
& tertium Antipapa Petrus de Luna Perpinianum condu-
xit. Sic Chrifti Tunica difeifla non in duas, fed plane in tres
partes, fcandalum peperit toti Mundo Chriftiano, cum maši¬
mo ludibrio Sediš Apoftolicae.

31. CalixtusIII. PetramNepotemfuum,SpoletiDucem
inUmbria creavit, cui autem multum & conftantiffime con-
tradixitDominicusCapranica,Romanus Firmienfis Epifcopus,
& Cardinalis inquiens : Umbriam, qno Spoletum fpe&abat,
indubitanter elTe Provinciam Patrimonii Chrifti. De hocNe-
pote Spondanus ad Annum 1457. ita Fatur: Fuit Petrus Im-
perio Pontificio praepofitus, fed peffime in ejus adminiftra-
tione audivit. FIuicque putamus, quaefivifle Pontificem Nu-
ptias CarlottseCypri Reginae,Ipe Regni adipifcendi,quem
propinquis augendis (creaverat enim etiam alios duos Nepo-
tes, Cardinales Ludovicum Milanum de Valentia, & Roderi-
cum Lezolium) vehementius, quam ea Aitas, & facrofanftae
perfonae, quam gerebat,dignitas paterentur, ineubuifte con-
Hat, non fine magna fui Nominis labe, &c.

32. SubXifto quarto ex gente antiquaRoverenfiumAnno
1471. Pontifice, Patrimonium Chrifti magnas tulit calami-
tates, tam ab externis bellis ,quam ab ipfo Papa, cujusNe-
potum multitudo ac nimius in hos amor originaria caufafuit,
ut notat Rainaldus ad Annum 1474.

In foedusfe primo junxit Xiftus, nec neceffarium, nec
utile Ecclefiae, cum Venetorum Republica contraDucem
Eftenfem, ut exhujusclade , fi Veneti vincerent, ampliare
poftet Nepotis HieronvmiRiariipotentiam, ut tradic Platina

in

irsERfn

in ejus vita. Hune ipfum Ne p o te m ditavit Imolse Forilivii-
que principalu, qui citra controverfiam de patrimonio cru-
cifixifuit: at infelici plane exitu; nam confpiratione oc¬
enita a civibus propriis occifus,&inpublicum forum de pa¬
kti! feneftraprojeftus fuit. AJteri vero Nepoti Leonardo,
ut nuptias RegisFerdinandiNothae facilioresredderet,Patri-
monium Ecclefise mutilavit Comitatu Sorano, quem ille ftu-
dioseRegno Neapolitano ceffit, utRegiamdotemRexda-
retfponfae,nupturaepropediem praefato Nepoti, jamerea-
to Urbis Praefe&o, qui honor maximus tune erat. At de Pe¬
tro Riario ejusdem Pontificis Nepote & Cardinali Patrono
adhuc majora recenlet Platina, inquiens: Cardinalis Petru s
faftus dives ex opimis proventibus beneficiorum Ecclefiafti-
corum, italplendide vixk, ut natus videretur confumendis
thefauris,lapfufiquidemduorum annorum, quibus ita ma-
gnifice vixk, expendit in folam menlam ducenta millia au-
reorum,&devixitexnimiisdelitiis. Alios quoque quamplu-
rimos exfratribus &fororibus Nepotes auxit honoribus tani
faecularibus, quamlacrapurpura,matrimoniis Iplendidis, &
ditionibus Ecclefiafticis. Unde concludit Onuphrius: Xi-
ftus fuorum amantiflimus & indulgentiflimus fuit, quorum
caufamulta, praeter jus fasque egifie, & concefliffe, illi  vi-
tio datum eft. Quod ipfillimis verbis repetit Platina& ego
optarem,ut PontifexelTet ficut Melchi/edech, fine Patre,
fine Matre, & fine Genealogia: qualem, id eft, fine effeftu
adfuosrevera oporteret effe Pontificem.

33. Alexandri Vl.filii & Nepotes, ficut RomamLafci-
via, & Italiam Tyrannide, ita totum Chriftianum mun-
dum repleverantfcandalis & iniquillimis rumoribus de Apo-
ftolicaSede. ErantiftiPontifici prima petra offenfionis pub-
licae. Romani plane invocabant externa Principum auxilia,
adverfus ulurpationes,& effrenes moreš liliorum Papas: Ma-
gnus ille Generalis Confalvus,militarilibertate coram expo-
ftulavit c um Pontifice, conteftans: non fe amplius toleratu-

A a a a 2  rum

ffl ARCANORllM STATUS

rum tantam filiorum fuorum infolentiam, quae tam terrž in-
famitatum caligine offufcarent claritatem Apoftolici Solin
Idem Alexandro fcripsereReges,Caftellanus &Lufitanus,qui-
bus refcribens, multa quidempolliticus } nihil tamen minus,
quamutiuos emandalfet, egit: Ultor tandem DEUSextre«
mis providit.

PraeterNepotes, & alios Confanguineos.quatuor habuit
in faeculo exiftens, ex Romana Vannocia,pellicefua, illegiti-
mos filios: Petrum Ludovicum , Csefarem Valentinum, Jo-
annem, & Godofredum. Petro emeratDucatum Gandiae;
quo vita defunfto Joannem, tertio genitum,in Ducem inve-
ftierat,(nam fecundo genitum jam facra purpura ornave-
rat) Stdeftinabat illi etiam Ducatum Beneventanum. anti-
quum Ecclefiae Patrimonium , quamvis refiftente ,utfcribit
Mariana lib. 2 6 ,  cap. 15.Laffo, oratore Hilpanico, effreni cu-
pititatiaugendi fuos,nifi , quem neque ratioa furore, ne«
que pudor a pravitate continere potuit,ejus intentiones con-
turbalfet repentina,faevaque mors,praefati fecundo geniti,&
noviter invefliti DucisGandise.a proprio fratre CardinaleVa-
lentino, & tertio genito,noftepoftcaptam fimul apud Van*
nociam Matrem coenam per infidias procurata, ut conftan-
tiorfuitfarna, quamvis dfent,quiinaliosfceIusderivarent.
Sedtčt alia funefta ( profequitur Mariana) de hac Ipuriorum
familia diifeminata fuere, ut nihil tam atrox, aut funeftum
fuerit, quod non facile apud omnes fidem inveniret.

Quarto genitum Ducem Squilacianum creaverat; Lu-
eretiam quoque Notham fuam in plures maritos elocaverat:
Verum fecundo genitusCaefarValentinuslongealiterfcenam
fuammutavit: erat enim non lolum in purpura, fedetiam
in facris majoribus *  quorum pertaefus, illam cum lorica
commutavitj&enfefe cinxit; diffimulante, vel indulgente
potius patre, tam ad contemptum facras purpurae, quam ad
Sacrilegium , mutati & abjurati Status Clericalis, du&a in
uxorem Carlotta d’ Albret, forore Regis Navarrae: Exinde

LIBER Vil.  J57

<eDomlnumfecit Imolae, Forilivii Pifauri, Camerini, &to-
tius ferme Romaniae, quae inftar cordis habeturpatrimonii
Ecclefiaftici. Ne dicam de aliis Principum & Nobilium Ro¬
mano rum dirionibus&dominiis, quse fibi veneno, fica, &
quibusque flagitiofiflimis artibus , ad hasc omnia immoto
Pontifice, comparaverat. Ejusmodi improbitatismonftrab
Nepotifmo prognata Orco magis digna funt ,/quamEccle-
fiaefolio. De Pontificatu Leonis X. ficuti optime fenfit to-
tus Chriftianus Orbis, ita Germania, Lutheri fuggeftionibus
tantifper jam imbuta, pečfima quseque objiciebatLeoni, cum
ifte ad bellum Turcicum per Cardinalem Legatum Decimas,
vigefimas& quinquagefimas Germanis imponere geftiret:
Hasnimirum effe folemnesLeonis artes fpoliandisGermanis;
Vendi facras indulgentias,& exinde conflatam pecuniam pro-
digi in faftum & palatia Nepotis ex fratre, Laurentii Medices,
aliosque confanguineos. Illud autem in maximum cedit
fcandalum, cum odio CatholicaeReligionis, quodfequaces
quidam Lutheri, falso fparferint, pecuniam ex indulgentiis
in Saxonia, usque ad mare Balthicum collečtam,Magdalenae
forori Pontificis affignatam fuifle a fratre, quod per fummam
calumniam diftum fuit.

34.Pau!um tertium ea quidem re maxime culpabilem,fcri-
bit Spondanus ad Annum 1549, quod ad Domefticam( id eft,
fuse familiae Nepotum ac confanguineorum) amplificandam
atque evehendam fortunam fe totum conferens,eo usque
faepe prolapfus fuerit, ut exiftimationis fuse ac Reipublicae
periculum, dum voti compos fieret, parvi faceret, Platina
totidem ferme verbis initium fui Pontificatus defcribit, in-
quiens: Pofthaee eb convertitfuas curas , ut Magnos faceret
fuos. Erat in Papam coronatus tertiž Novembris, & mox
fequenti menfe Decembris creavit duos fuos Nepotes,Cardi-
nales S. R. E. Alexandrum fcilicet Farnefium prognatum d
Duce Petro Ludo vico ;  & GuJdonem Afcanium Sfortiam,na-
tum ex ConRantia, utrumquefaum Nepotem. Primum poft

' Aaaa  $  excef

AltCANORU M STATUS.

excefTum Cardinalis Hippoliti de Medices fecitVice-Cancel-
lariumfanftae Romanae Ecclefiae, & fecundum, demortuo
Cardinali Spinola, Camerarium ejusdem. Oftavio Nepo-
tiinfeudum conceflit Ducatum Camertinum , qui Ecclefiae
erat,& Ducis Alexandri de Medices Viduam,Margaritham de
Auftria, in uxorem dedit, cujus Regia magnificentia nuptias
Romaš celebravit: Malto tamen doiore perculfus, fuit tam
extragico fine Petri Ludovici,exfeditione Civium crudeli-
ter caefi, qaum ob ingratitudinem O&avii, aliorumque, qui-
busnimium fe indulfifle ultro fatebatur. Plerumque gravif-
fimos confcientiae remorfus fentiuntPontifices exinaulgen«
ti a nimia erga fuos confanguineos; & faepe fero nimis.

Quod etiam Paulo III. accidit, qui multoties inter gemitus
fufpirabat, & ingeminabatcum ProphetaRegio: Si meinon
fuijjet dominati , tune immaculatus ejjem d deličto maximo.

35. Quanto faftidio , & malo fato dati funt Nepotes Sc
Confanguinei fsepenumero Pontificibus, luculentum exhibet
Julius III. exemplum. Is quidem Robertum, Nepotem fuurn,
de Morite Politiano, vix tredecimannos natum, faera Car-
dinaliumpurpuržadprecesfororis veftierat; propterea ta¬
men nec Patronum Curiae creaverat,nec divitiis fummopere
ampliaverat, utnullaplane juvenili fcurrilitate & infolentia,
tamfaeram dignitatem contaminandioccafionemhabuerit:
immo potius inter paucos annos odorem optimi ViriEccle*
fiaftici dederit. Verum alter ex Nepote frater Fabianusde
Monte gravius afflixitPatruum, Non fufficiebant illi fplen-
didiffimae Nuptiae cum filia Cofini M.Ducis Haetruriae a Papfi
procuratae ; nec condignaefuo Statu provifiones; fedaffe-
ftabatiufuper partem aliquam de Ecclefiae patrimonio, nimi-
rum inveftituram Ducatus Camertini, propter quam frater,
&nepos , continuis precibus usque ad taedium, pulfabant
optimum fenem. At cum noflet ifte futuras faeri Collegii
oppofitiones,licetNepotis amore flagraret,diftulit negotium
de die in diem; tandem, utfeab importunis utriusque pre-

cibus

113 E s m.

55 ?

cibus liberaret, finxit morbum, feque impotem Confiftorii
habendi: Quod, ut ex fide ageret, non alia admifit,quam
quse infirmi folent, cibaria: quibus cum afTvetus non dlet
ex fifto realem contraxit morbum, fenfimque deficiens, pla¬
ne occcubuit. Velint Superi! ut ejusmodi Nepotes in vitse fo-
lummodo (quod etiam non exiguum eft) periculum, non ve¬
ro animse praecipitarent fuos fautores Pontifices ! at fsepi
etiam fit pofterius, ut jam quidammoribundus ejulaverit, ut
refert Ludolphus de Saxonia. Medici abftulerunt mihi cor-
pus, & animam amid.

3  6.  Extra dubium eft Paulum IV. ex ffcirpe Caraffsea or*
tum, aeterna memord dignum fuifle, ob heroicum illud fa-
ftum, quo Nepotes fuos ex fratre, ob eorum perpetrata fcan-
dala, & graviffimos exceffus, quorum notitiam Pontifexnon
habebat, rigore & quafi exemplo inaudito mukftaverat; non
folum privando Cardinalem Caraflfam Prsefeftura Romanae
Urbis,& Legatione Bononienfi: Ducem autem Paliani Gene-
ralatutotius Exercitus Ecclefiaftici, &Marchionem deMon-
te Bello praetorialium excubiarum fupremo Capitaneatu; fed
etiam relegando eos intra viginti & quatuor horas, extra mu-
rosUrbis,in eorumdominia & ditiones,cum aeternž aboli-
tione Nepotifmi: infuper privando omnes officiis & bene-
ficiis, qui talia a Nepotibus acceperant; atque tollendo omnia
veftigalia&portoria , a Nepotibus escogitata. Exhinc fibi
Papa Paulus mukam quidem apud univerfos comparaffe vi-
debatur laudem & exiftimationem; fed majorem, me Ca-
ftor, fibi comparalfet, fi pane tres exfuis, &una vice non
ornaftet facra purpura, non tam magnifice illos ditafiet, &
exaltaftet, vel dundaxat minus in principio tantae fortunse in-
dulfiftet. Poft ejus quippe mortem Statua, quae Paulum IV.
referebat, toto triduo per Romam jaftata, tandem in Tybe-
rim praecipitata, rabiem evadere non potuit populi, a Nepo¬
tibus tantopere, per angarias & iniquas exa£Hones afflifti. li¬
le fiquidem oificium Yetus Auditoris Cameraefuftulit, & hu-

5^0 c ARCANORUM STATUS

juslocofuffecitNepotemAlphonfum, cum titulo Regentis
Camerae, & authoritate quafi indefinita, & maximo praejudi-
cio Camerarii fanftae Ecclefiae, cujus non paucos proven-
tusinNepotemditandum contulit. Ex hac indulgentia au-
thoritatis, facile prognati funt excelTus graves, Romae & ali.
bi, circa facra & profana patrati. Quales erant praeter divi-
tias, per injuriam Ecclefiae & privatorum cumulatas, bellum
atrox contra Hilpanos fufceptum, & inquis artibus perdiii
protra&um; non folum cum irreparabili Status Ecclefiafti-
ci, fed totius ferme Chriftianifmi damno & improperio ma-
ximo Sediš Apoftolicae. Accedebanthomicidia,&aliahaud
diffimulanda fcelera. Quae omnia Pius IV. Succefior Pauli,
in Caraffaeis Nepotibus, non exilio (quae poenailli admodum
leviš videbatur) fed fortunarum omnium,honorum, & ipfius
vitae privatione punivit: Cardinali Carolo Caraffa veluti Fe-
lonise reo,Duce Paliani & hujusGermano,Commite de Alife,
ac eorum confobrino Leonardo de Cardine, multorum cri-
minum convi&is, & extremo fupplico affe&is. AnPiumfe
nomine PiusPontifex, an impropitium reipsa judicem, hac
reaffumptione juftitiae, in homines jam publice a praedecef-
fore mulftatos , in tragica hac fcena monftrarit, diffident
fcriptores: Egomemorabile hoc documentum dTe,ajo, cun-
ftisNepotibus auraPontificiae indulgentiae evečlis,ne nimium
credant fortunae in fe volubili,neve confidant authoritati,oc-
cafui proximae, qualis plerumque Pontificum eft, qui fenio
funt confe&i. DEUS etiam ipfe deftruit per caufas fecundas,
quodillo invito malis artibus erevit.

37. De Paulo V. alias laudatifilmo Pontifice,tradit ex
Mauroceno Palatius, quod, quidquidvacabatin aula, folitus
fuerit conferre in fuamFamiliam. Unico Sulmonae Principi
fuoNepoti,fertur donaffe proventustreccntorum milliuip
aureorum annuos, ultra thefauros auri fignatos, quospoffi-
debat. V funtur etiamnum palatia ferme Regia in 5t extra
Uibcm, a Borgefiis fratribus & Nepotibus Pontificis exftru-

LIBER VII.

561

£h sere haud familiae, fed Iargitione Pontificia. Quse omnia
pientiflimus Papa obliterare videtur zelo Religionis, reftitu-
dine regiminis, pietate lua exemplari, Sc  liberalitate in quam-
plurima facra loca, orphanos, pauperes Sc  virgines indota-
tas. Exinde etiamfelix, quod nec confanguineos nafrus fit
fcandalofos, & Cardinalem habuerit Nepotem five (vere Ma-
gno Pontifice) dignum. Cumhocconferebat, &peripfum
agebat quidem omnia, fed fine ullius querimonia, aut dolo-
re; omnium vero teftimonio; Cardinalem Nepotem fuifi-
fe capacem non tam Curiae Romanae regendae, quam totius
mundi. Verus Scipio nomine Sc  omine Romanus.

3 8. Gregorius XV. vix biennio rexit Ecclefiam DEI: Et
nihilominus in immenfum auxitFamiliam fuam Ludovifiam:
Fratrem enim Principum adlegit numero, & Nepotem ter-
ti&ab eleftione dieinterpurpuratos fanftaeRomanaeEcclefias
conftituit, ut refert Palatius, fic brevi tempore operatus effc
multum pro domo lua.

39. Urbanus VII. ex vetufta Barberinorum gente Con-
fanguineos habuit Sc  Nepotes plures, quorum unum(Don
Thadaeo dičtum) praefečlura Urbis, quse dignitas maxima
poftPapam interfaeculares habebatur, invefiierat. Isindul-
gentiaPontificis non folumLegatisCoronarum cederenole-
bat;fedprima illis fubfeliia, in funčtionibus publicis contra
morem praeripere, ut plane a congrefiibus Curiae Legati ab-
ftinere cogerentur, applaudente defuper Urbano, geftiebat:
Inde longa Sc  faftidiofa exorta controverfia, nec unquam
in vita Urbani decifa, immo poft ejus exceffiim aBarberinis
Nepotibus fortiter propugnata; tandem tamen fub Leone
X. in favorem coronarum terminata. Reliquos,& quidem,
Capucinum Fratrem fuum, Antonium di&um, Sc  alios duos
NepotesFrancifcum &Antonium interEminentiflimos(quem
titulum ille primus Cardinalibus dedit)non tam ex affeftu
humano, quam revera ex merito Virorum virtute, dexterita-
te agendi, Sc  liberalitate in pauperes excellentium, pofuit.

Bbbb  Quos

ARCANORUM STATUS

Qnos magnis quidem negotiis adhibuit, nunquam tarnen
ab iis regi voluit, intentus ipfe muneri fuo Apoftolico. Unde
Nepotibus, qui inftante fua morte, ut faftionem fuam for-
tiorem redderent, novam Cardinalium creationem flagita-
bant,negavit inquiens: Facite vobis Amicos inceelo , necareatis
ilits in ter ra.  Adeo usque ad cereum Luftralem vixfatisha-
bentNepotes.

40. Innocentius X. ex familia Pamphilia, antiquifEm&
omnium,fifabulis credimus, S Pamphilio nimirum Dorico«
rum in Graecia Rege, aut a Numa Pompilio, fecundo Roma-
norum Imperatore & Pontifice derivata, at omnino vetufta,
fi citra fabulas originem a temporibus Caroli Magni hifto-
rica veritate deducimus. Is profefto prasclariflimis & fan«
ftifTimis Pontificibus comparandus fuifTet,nifi 01 ympis &
Nepotum praefumpta Authoritas concitaffet multorum lin«
guasin improperia Stcontumelias adverfus facrofan&am fe-
dem. Obturavit tandem ille malignantium ora,ubi adhuc an«
te terminum vitae fuae Aula Romana exeffe juffit Olympiam.
Caeterum Pontifex erat omnium calculo fuftitiae, pauperum-
que amans,zelofus,pacificus, pius, integrse vitae, nec ullo ex
Nepotibus fuis contra&o naevo notatus, nifi quodin farna fui
luerit alienam cnlpam, ipfe innocens. Colluftatus qoidem
acerbe fuittum Nepotibus,nontamen fuis,fedalienis,nimi¬
rum Cardinalibus Barberinis, Nepotibus Prcedecefforis, qui
plane Roma exules in Francia degebant: Sed revocati ab ipfo
Papa,reeonciliatique invicem, & priftinis honoribus,proven-
tibusque datainfuperPapae pronepteJDonMaffaeoBarberino,
qui poftea Paleftinae Princeps fuit, in matrimonium, ex inte*
gro reftitutifuere, Adeo non parum negotiifacefTuiit fempet
Nepotes,five bonis, five malis Pontificibus.

41. Quam heroica, & plena boni odoris, fuerint Ale-
xandri feptimi ex gente Ghifia oriundi, Pontificatus initia, de-
fcribit Cavallier Bagata in ejus vita, Briftius & alii. Enim ve¬
ro ex pura fubmiffione puhlicam adoradonem non cplloca-

tus

LIBER  VIL  $63

tusin Altari, ut folitum erat, fedadpedes ejusdem,innixus
Crucifeo, accepjtavit; Fe indignum efle,dicens,ibi confidere,
ubi totfančHtate clariffimi Pontifices exmerifofedifTent:fc
nihil hucusque meruiffe, & potius unum inter infirim mun-
dielečhimfuiiTe.Primadeinde ejus aftio erat iarcophagum
fibi ex lingo Cypreffino ante oculos ftatuere, ut toties recor-
daretur mortuaiis tumbae, quoties folium Pontificium con-
fcenderet. Altera fuit,referare carceres captivorum,nondum
ad mortem condemnatorum. Tertia, argentum totum afFa-
bre faftum, quod ante Ponificatum poffidebat,divendere, &
in pialoca diftribuere juffit. Quarta, &prae caeteris memora-
tu digniffima a&iofuit, Fratrem Marium,&Nepotes Augufti-
num,&Flavium,quiRomam venerant,exCuria abigere,& uii-
de venerant,eo quantocius remittere,inquiens:Pauperesefle
fuos Fratres,Nepotes & affines: quod cum diffuaderet, & ali-
quid dandum fuorum affe&ui humanitatis effe diceret ejus
Confcienti® Arbiter,SfortiaPallavicinus,redarguitvirum:*
A peccatis retraheret , mn ad e a difponcret.  Quis a tam heroi-
cis initiis non maxima quaeque expeftaflet ? Interim vix anno
elapfo homo FasRus, fpes omnium elufit. Nam mutato in
deterius confilio tam Fratrem, quam Nepotes, quos prius
averfabatur in Arce Gandolphina, ubi tantiilum delitiabatur,
quam tenerrime excepit, ipfeque Romam Fratrem Marium,
Flavium & Auguitinum Nepotes,reFufcitato in malamhoram
Nepotifmo,adduxit, collatis extemplo in eos maximisUrbis &
Curise dignitatibus, & declarato infuper Auguftino Principe
Farnefii,qui deinde Borgefiam inConjugem acceperat,tota
in Jubilum&feftivasvoces acclamationesque effusaRoma.
Sic effeftus humanus praevaluit Apoftolico propofito! inde-
que tamen publicisSatyris campus apertus,quarum unafugil-
labatPapamAlexandrum 5 fubitaneahac metamorphofi perdi-
diiTe exiftimationem apud omnes fermePrincipcsCatholicos
&Proteftantes, Chrifcianos & Turcas, homines & faeminas.
Graviffimeautema Ludovico XIV. perculfus fuit; aut enim

3bbb  2 experiri

^arcanorum STATUS.

experiri debebatBellumatrox, quod Rexminabatur, autin-
dignas Romano Pontifice ferre conditiones. Et quia illi im-
parerat, his fubjecit ApoftolicosHumeros. Oremabomi-
nandam, indignam, nunquam auditam ! quid igitur ? infamiae
Cyppum ferre debuit, diftatum decretumve a Rege Francise
in dominante urbe,&inforo Farnefio propter immunitatem
Legati Regii, ex livore Nepotumuper publicos fatellites vio-
latam. Corfimilites Roma pulfi, &in perpetuum abrogati.
Caftri,cu|us ditio ad Patrimonium Ecclefiae lpeftabat,redem-
ptio,DuciParmenfi permifla.Cardinalis ImperialisRoma pro-
fcriptus. Marius e Curia abaftus, Flavius Ghifius in Fran*
ciam deprecabundusmiflfus. Quorum omnium Authorem
unicum fuiffe Pontificis Nepotem,in publico Confiftorio ob-
jccit Alexandro Cardinalis OdefchalchusrEtitarevcrafuit.

42. Fk hucusque dittis in Epitome conficio: Nepotes nun-
quam profiiifle Pontificibus, immo his occafionem gravifh-
me delinquendi, & de falute periclitandi dediffe , multaque
pertuliffe, tam a Principibus externis, quam ab ipfis Curiali-
bus & populo Romano ob infolentiam Nepotum: neque ho-
rum facile fuccefhonem floruifTe in longum aevum; quod
enim citofit, citoperit. Bona Ecclefiaftica in Nepotes pro-
fufuexcidio fuerefamiliismultis, non augmento. Quirne-
cum non Colligit, dilpergit, ait Dominus. Per Nepotes de-
bilitari, affligi, & multoties periculo Bellorum, & inde con-
fequentiummalorum exponiEcclefiamDei;per eosdemmul-
tiplicari beneficia,vendi, in indignos conferri,& Simoniae lo-
cum prseberi: Nec minus pauperes ,piasque caulasfraudari
Ecclefiae thefauros profundi in eorum faftum,) ne dicam lu-
xum & avariatim)quo vel Regessemulantur, vel fuperant:
inde gravari populum per impofitiones infolitas, & gravami-
na haud fupportanda: Per Nepotes quoque Conclavia five
ele&iones Pontificum faepe faepius turban, confundi,protra-
hi, ambitionibus contentionibusqueagitari, (ne dicam Si-
moniacis artibus & perjuriis;quae Coebtes avertant!) confici;

interim

LIVER m.

interim orbatž paftore fuo Ecclefia, infinitis expenfis obrati
CameraApoftolica, &licentia difcolis, furibus & praedoni-
bus aperta. Et ( quod graviflimum efl:, inde fcandalizari hae-
reticos,& ReligionemCatholicam proftitui & calumniis pro-
fcmdi. Sint, fine haec fcandala Pharifaeorum: fint minus ve¬
ra, quae in Sjnagogis haereticorum, expulpitis cohtra Ro¬
mam jaftantur: Sint nulla reflexione, utpote non ab omni¬
bus,non univerfim,ab aliquibus tantum perperam afta;ideo-
que nec tolli Imperia, nec Regna propter eorumpravos Re-
ftores, neque Ecclefiam contemnipofie dicas propter quo-
rundam exce{Tus.Interim manent fcandala;nobisque incum-
bit,eaanobis agi, quae expediunt, non, qucefolumlicent.
Sic luceat perfečtio Apoftolica, ut in omnes fplendorem ef-
fundat boni exempli, & veteranae fan&itatis. Et Tripode lo-
quitur Salvianus in libro quarto de providentia. Jam pridem
do&rinam fuam(loquitur de Haereticis)damnalTent,noftram-
que approbaffent, niTi vita noftra retraherentur; ita enim
agimus & vivimus, ut hoc iplum, quod Chriftianus populus
effe dicimur, opprcbriumChrilti efTe videamur.

43. Ex quibus omnibus tu conclude , mi Princeps, cui fcri-
bo, non ego; Quia lubmitto me lubens Cenfurae omnium ju-
fta & cequafentientium. Tu igitur fine me, edic fententiam:
sin tolerandus in Ecclefia Nepottfmus ?  Abftinere tamen haud
poflum, quin pro coronide hujus capitis adducam verba me*
morandt cujusdamTheologi,quem unus exPurpuratisSanftae
Romanae Ecclefiae,ubi de Nepotifmo ex principiis Theologi-
cis differit, Anonymum vult, feque ipfum fortaffis intelligit:
Planenulla res,inquit ille, aequc mihi admirationem mo*
vet, quam quod videam multos Pontificum,multosque opu-
lentiffimorum Epifcoporum, palam totoque irmndo Ipeftan-
te, facultates Ecclefiae in profaniffimosNepotum ufus prodi-
gere, in hortorum,villarumque delitias, inpalatiorum infii-
nas moles, & Regibus invidendas, in veftium,equorum,rhe-
darumquc luxujm; in fupelleftilem domefticam, auro gem-

Bbbb  3 *nisque

5 ^ ^JRCANO RUM STATUS

misque infignum, in Principatus , annuosque opulentifiimos
proventus, & tamenproinde, ac fiinnocentes effent, omni-
que culpa vacarent,quotidie lacris operari,nullo confcientiae
ftimulo, placidiflfima vita,placidiffimamorte defungi; nemi-
ne ex facerdotibus ,qui Vaticanumimplent, monente, nul-
loque periculum & naufragium monftrante:quo nomine hoc
fatale', injuftumque filentium appelles? Verecundise,ignoran¬
tih, adulationis, perfidiae? Plane quidquid illud fit, fateri
oportet,par utriusque deli&um, paremque damnationem &
poenitentis & ConfeflTarii eflfe ; Unius, quia Ecclefiam fpoliat,
alterius, quia fpoiianti confentit, nec refiftit,ut debet. De his
ergo autperfidis, aut ignorantibus ConfefiTariis merito Jere-
miae querelas ingemines: Prophetae uti dixerunt tibi falta &
ftulta,nec aperiebant iniquitatem tuam,ut te ad poenitentiam
provocarent. Quot Epifcopi, quot Pontifices non perirent,
fi Confeflfarii loquerentur ? ergo filentio debent,quod dam-
nentur. Hocloquitur de ipforum Pontificum animse pericu-
lo; alibi autem de Ecclefiae graviilimis damnis ita difTerit: Et
haec quoque caufa eft, quodhifce temporibus videamus tam
parvam eflfe Religionis aut curam, autpretium in Principium
Regumque Aulis ; ac Sacerdotes ferme ludibrio haberi, id
Nepotibus noftris debemus, quorum vitiaipfam tjuoqueRe»
ligionem afpergunt, nec enim amaricolique potc|ft fub tam
fcedis capitibus. Cumvero tales fint Pontificum Nepotes,
vixmeliores cffe pofifunt, quosadprasfefturas Ecclefiafticas
defignant; illi enim plerumque non merito, non virtute,fed
amicitia pretio,aut aiiishumanis artibus eliguntur; quo fit,ut
Ecclefiaindignis impleatur,pefTumque eat vitioSacerdotum.
Plane fi Chryfoftomus, fi Athanafms, fi Auguftinus, fi Am-
brofius,aliique ipfis fimiles amortuis refurgerent,nihil in iftis
veri Pafioris agnofcerent, puderetque habuiffe tales fuccef-
fores, quique nihil habeant Sacerdotis,prseter nomen & ve-
ftem, Scfaepeneifta quidem. Quae omnia fanofenfu,
nec de omnibus , difta funto.

CAP-

LIBER Vil.

5^7

v  «ns» mm  «gf8* e§g» €§* «S8» mm *$& mm  #§§& mm &&

CAP UT XXVII.

Eeligionis contemptus & cum Sede JpoJlolL

c d colhičtatio plerumcjue everfio efi Regnorum
O Ruma Pr map um.

1.

N Uminis cultum apprime fuafit primo Orbis Romani Mo-
narchae Augufto Msecenas, minime dubius, Reiigione
plurimum fulciri Principatus;&exemplo Principis,quam ma-
ximepromoveri cultum divinum. Sicut ab adverfo fcandalo,
ab impietate Regnantum caufato, aliud non portendi, quam
proximam ruinam Status, & exitium publicae felicitatis. Re-
ligio media eftinter fuperftitionem &impietatem : illa fi ne-
gligatur,neceffe erit,in unam exhis praecipitari.Superftitione
plus aequo credimus, impietate plane atheifmus. Superfti-
tionem divina Nemefis nunquam tantum perfecuta eft, quan-
tumimpietatem,five contemptum Religionis & divinorum.
Superftitio adjicit quaedam Religioni vana, aut inepta ; Im-
pietas totum deftruit, tollit, & evellit. Nulla re impietas con-
venit cum Deo. Aut palam Deum nefcit, autnefcire fimu-
lat, aut Ipernit ut defidem, & rerum humanarum negligen-
tem, aut omnino nullum elTe probat, & calcibus omnem Re¬
ligionis Aram impetit. Hinc fcaturiunt velut ex omnis im-
pietatis fonte vocesillae in malumfenfum detortse, &ideo
nefandse: Coelum Coeli Domino,tetram autem dedit filiis ho-
minum. AutDemocriti: Non formido fulmen Jovis. Aut Al-
phonfi: Deum erraffe in condendo & ordinando mundo. Aut
Cyclopis illius immanis: Nego Jovem praeftantiorem me,‘vel
Demonacis:qui dicebat,Deos fuisfacrificiis opus non haberc
Impi  ejusmodj ait, fapicfis cap. i.fecnndum cogita-

vernni

^3  ARCANO RUM S7ATUS

verunt , correptionem habebunt,quia d Domino recefferunt.  Quae
autem haec correptio? Idem Sapiens explicat in Proverbiis:
Iniquitates fua capient Impium . cap. 5. Anni Impiorum bre-
viabuntur  cap. 10. In impietate fud corruet impius.  cap. II,
Jn malttiafua repe/letur Impius  cap. 14. Non eft Pax Impiis di-
cit Dominus omnipotens.  Ifa. 57. In diem perditionis /ervatur
Impius.  Job. 12.  Hifce fulminibus Coeleftis Jupiter tot inful-
tantesfibi percui 3 itGignates,totve impios ad antramalaefor-
tis praecipitavitCyclopesDionyfius,dum illuderetDiis,Regno
privatus eft a Timoleone. Cambyfes,dum ferit Apim,Aigypti
Numen,feipfumoccidit;& ejus exercitus poft depraedatum
Ammonis delubrum, arenae montibus obteftus eft. Eandem
poenam luit Xerxes, Aliates: Phyrrus,& innumeri Gentilium:
Nam cum falfbrum Deorum violatores & profanatores, in
hac ipsa falfitate Veritati 3 & in Idolis Deo vero infultabant,ne-
cefte erat impietatis molimina manifeftis poenis infringere,
ne fecus diftimulata posna Atheifmus totum plane invafiflet
NJundum, credidifletque ifte, ex impunitate fcelerumnullum
eorundem efle vindicem, nullumDeum ut Vates ille:

Scilicet hic Mundi mos eft  ; nil ere dere: doneč

Admiffum crimen contermina pasnafequatuy.

Qu6 relpexifte videtur Sapiens inProverbiis cap. 5. inquiens:
lntquitates fua capient Impium, dr funibus peceatorum fuorum
conftringetur. Ip(e morietur  , quia non habuit difciplinam, &
in multitudineftultitia fua decipietur.  Et haec erat praegnan-
tiffima rado, cur Deus falforum etiam Deorum profanatio-
nem inipsagentilitate ulcifcebatur, ne videlicetimpietas&
contemptus Religionis totum plane genus humanum plus-
quam Cimmeria cajigine & Numinis rerumque divinarum
ignorantia obruiffet.

2. In antiquo vero teftamento Impii plane Deo abomi-
nabiles erant,utliquetinExodoeap.23.v.7. Eorumnomen
in conlpeftuDeiexecrabile,utrefertIfaiascap. 6 j.v.i$.  Eo-
rum confilia everfa in Saule, in Ahitophelo, in Adonia Sc

plurimis,

US SR m  5^9

plurimis, Profperitaseorum fluxa & momentanea, ut con-
ftat in civibus Lais, in Amalecitis, in Amano, & in Optima-
tibus Ifrael, de quibus vaticinatur ftopheta Amos capite 6.
verfu i. Semen malediftum aut pofteritas nulia, ut in Jero-
beamo, in domo Achabi, in Jechonia, in Jojakin ejus fiiio,
& in Semeia Nehelamita, ad Prophetam Jeremiam cap. 29.
v. uit. Et communiter interitus five infelix vit®, Regnorum-
que edtus pr® foribus expeftant impios: quorum tragosdias
innumeris locis exhibent facra Biblia inPharaone,inCore,Da»
than,&Abyron,in Ophni&Phinees, in Ohozia, in Giezi,
in Joram, in Jezabal, in Sedeccia, in Nabuchodonoforo, qui
Ailyriorum templum in vadens transformatus eft in Beftiam:
in Antiocho & Herode, Regibus Impiis & vivis vermiculari
morbo confumptis: Nieanore, ©bfacrilegiumindomo Do¬
mini commiiuim,obtruncato. Breviter, quod Poeta Tpran-
nis, ego Impiis applico:

Ad gcnerum Cereris , fine čude & [unguine pauci

Defcendunt Reges, dr (icca rnorteTjranni.

3. Atqsianti in nova lege Impiorum Regum & Princi-
pum fatales fines! Inlpice, & perpende Julianum Apoftatam,
Valentem, Zenonem, BafihTcum, Anaftafium, Heracleonem,
Copronymum,Philippicum,Michaelem,Maximum,Phocam,
LeontiumMurziphiium, Andronicum Commenum,Leonem
quartum,Felicem fuffocatum,Mauritium&Ifaccium, Gun-
dericum Vandalorum, Agelam Gothorum, Reges, qui quan-
to majores nominibus Regnis & Imperiis;tanto majores fue-
re Impietatis exemplis: fed longe infeliciores, immo infeli-
cifiimifunefto vit®, Regnorumque exitu.Sicuti enim pr®fati
omnes, vel Eclefiarum erant depr®datores , velfacrarum
imaginum invafores, vel fchifmatici, vel h®retici, vel rerum
divinarum ufurpatores.velReligionis St facrofanft® fidei con-
temptores, velPontihcum, quos Chriftusfui Vicarios confti-
tuit, perfecutores acerrimi; Ita a Nemefi divina omnes St fin-
guli vel Regnis Stditionibusfuisfpoliati, & in extremas ca-

C c c c lamita-

f 7 o ARCANORUM STATUS,

lamitates detapfi, ludibrium & fabula mundo fa&i; vel ma¬
le difti in pofteris, vel ante tempus pr3emortui,velinfami pla¬
ne fupplicio mul&ati. Non veretur Deus magnitudinem cu-
jusquam >  Sui honoris terribilis eft vindex, defertores fui,
deferit. Potentes potentius cruciat,quia potentius impietatis
nocent exemplo. Audi Prophetam Danielem, qui divino
afflatus Špiritu Regi Bakhafari ita expoftulabat cap. 5.Deus al-
tiffitnus Regnum Sc magnihcentiam,gloriam & honorem de¬
di t Nabuchodonofor Patri Iuck Quando autem elevatum
eft cor'ejus,& fpriritus illius confirmatus eft adfuperbiaro(alii
legunt ad impietatem) depofitus eft de folio Regni fui & glo-
ria ejus ablata eft. Tu quoque filius ejus Balthaiar, non hu~
miliafti cor tuum, cum feires haec omnia ;Sed adver&s Do-
minatorem caeli elevatus es : & vafa domus ejus (en impie-
tatem!) allata funt eoram te, & tu, & Optimates tui, & mo¬
reš tuae,& concubiae tuae, vinum bibiftis in eis- Porro Deum,
qu habet Statum tuum in raanu fua, & omnes viastuas, non
glorificafti. Idcirco divifum eft Regnum tuum, & datum eft
Mediš &Perfis. Sic Regnorum everfio confequitur rerum fa-
crarum ufurpationem. Sic Conftantini Magnilmperium in
extraneos translatum, quod ejus filius Conftantinus repudia-
EaCatholicafide, Arianac fubfcripfiffet hserefi. Sic Juftinia-
nus, prius in omnia vita felix, ex improvifo mortem oppe-
tiit, ubi Cathdicus efte defiit. Sic Impietas Regni s, fic vitse 5
ftc felicitati omnigenae metam, finemque imponin

4. At vetuftate jam confepultaprsetereo, & ad recentio-
ra me verto* Henricum videlicet quartum & XVIII. Occi-
dentis Imperatorem, rebus impie geftis, hoftem Ecclefiae
infenfrffimum. Quantus eratifte,five potentiam, five vi-
ftorias fpeftes; qui fupra fexagena commifit praelia Vičlor*
Sed quam mifier fed extremum! Imperator fine Imperio,Prin-
ceps fine fubditis,homo fine confortio, vivus fine pane,mor-
tuus fine tumulo, Exemplum ficut maximarum calamitaturn,
ita monftrum libidinis, erudelitatis, & prsecipue Impietatis

LIBER m. Vl

in Ec clefiampn Deum,& ejusdemVicarium. A proprfa quippe
Matre execratus, quae uterum gerens, Draconem fe geftare,
non vane fomniavit: Uxoris fuae Leno, quem, ut repudiare
poflet, in adulterium, & plane in inceftum offerebat aliis; a
filio tandem Henrico V* exinfidiiscaptus, Infignibuslmperii
fpoliatus, c ar ce ri m anc i p atu s, e 6 calamitatum devenit.ut pa-
nem mendicaret oftiatim, & ab Epifcopo Spirenfi, pro Can-
tore Ecclefise S MARLE, quamipfe condiderat, aggregari
cuperet;& cum hoc illi negatum fuiflet,lachrymabundus ex-
clamaret: Miferemini mri / alt em vos umiri mri, qui m anus Do¬
mini tetigit me !  Omninb manus Domini tetjgerat illum , qui
Ecclefiae Juracontre&abatimpie, &in Vicarium Chrifti in-
furgebat proterve. Diffidebat enim graviter a Gregorio
VIL quia praedecefTorem ejus Alexandrumfecundum, utpo-
£e fine fuo confenfu eleftumin Romanum Pontificem, non
agnofcebat; creatis infuper aliquot Anti-Papis quibus turba-
re &mutilaregeftiebatEcclefiam; fcd invanum,quia Chri-
ftus huicpromifit ; Vobipcum ero usekne ad conjummat ionom po¬
suli.  Etquis ut Chriftus? aut quis contra Chriftum? Ideo
Gregorius VIL primus ille libertatisEcclefiafticae Atletha,pa-
lamMundo oftendit,quantumpoiEtEccleficepoteftas inPrin-
cipes Laicos! Cenfurarum etenim dira(Ecclefiae nimirumgla-
dium (piritualem ) vlbravit inHenricum, multoties quidem
monitum , fed contumacem inprotervia fua: nec unquam
induci poterat preefatus Pontifex, ut abfolviflet reum, fimu-
lantemmagispoenitentiam, quam vere contritum; negata
plane ficut vivo venia, ita morituro fepultura. Ridebat haec
primum Henricus;at cum fe a filio traditum & fupplante-
tumvideret, quam amariirimeplangebatfortemfuam,&fe-
ro nimis agnofcebat Pagamlegitimum in terris Judicem ,ubi
contra ingratum filium appellationem moverat ad Pafcha-
lemPontificem Romanum; aftirritoconatu.Undeamaritu-
dine animi contabuitin excommunicatione, a qua nunquam
abfolvi poterat, improvise defunftus. Leodienfis Antiftes

C c c c %  mifera«

k^iRCANORUM STA7US.

miferatus fortem tanti Principis, concellit quidem cadaveri
tumulum inloco benedifto; aft malediftum ibi non pafliis
eft Pondfex,fcd exhumatum Spirae extra Ecclefiam , cum qua
femper collučlabatur,deponiju{fit,ubiluftro annorum in-
tegro, infepultus permanfit. Haud ullaa condito Romano
Imperio, tragoedia, luftuofior hac effepoteft! Jureincata-
ftrophe defiit, quia ab impietate ccepit

5.Eandem ficutlmpietatis,itainfelicitatis areanam decur-
ritfilius ejusHenricus V. Imperator decimus nonus. Geftie-
bat is venire Romam ad coronationem: fed obfiftebatPapa.
Obicis caufa fuit, quod Imperator Jurisdiftionem Ecclefiafti-
cam ufurparet, & Ecclefiafticas dignkates per annulum & Vir¬
gam conierret. Mortuoenim quocunque Epifcopo, remit-
tebatur Caefari annulus& Paftorale ( poteftatis facrae Impo¬
la) quibus ifte demortuo aliumfubftituebat, & inveftiebatin
Epifcopatum. Tantum abufum haud tolerare voluit Eccle-
fia: ideo cxpedire duxitPapa, (qui tune Pafchalis erat) ut an-
te adventum Caeiaris haec controvgrfia tranfigeretur* Trans-
aftum eftultrocitroque,& juramento,quod CaefarGerma-
nice, ut fibi placebat,nec Itali intelligebant, commifit,confir-
matum. Admiffus ergo Romam Henricus ea pompa & ma-
gnificentia , qualem nemo Anteceflorum habuit. Rogatus
autem, ut, quod juraverat ante coronationem ačlu abdica-
ret,& palam cederet Ecclefiae,nimirumlnveftituras Ecclefia-
fticas per virgam & annulum. Seddiffuaftis, ne cederet, a
quibusdam Germaniae Epifcopis, qui fibi timebant;indeque
ultro citroque exortaaltercatio,tamdiu perduravit, doneč in
vinculaconječto Pontifice & primariis Cardinalibusgraviter
mulftatis,tam per minas, quam preces ipforum Cardinalium
extorfifietnonfolumcoronationem, fed etiamprivilegium,
praetenfiiminveftituraeper Virgam & annulum. Quod Po¬
tres in Concilio Lateranenfi indigne ferentes, tam ipfum pri¬
vilegium ,ut illegitime, & contra Canones conce(Tum,velut
irritum pronuntiarunt,quam ipfum Henricum diris devove-

runt,

LIBER FII.  ,

runt,& abEccIefiae communione excluferunt. Exinde Im-
perium & Sacerdotium colluftabatur indefinenter,nec quid-
quam feriante Caefare ; qui poft mortem Papse Pafchalis, fe-
clufolegitimo ele&oPontifice Gelafio, Bardinum quempi-
arncreavitinAntiPapam,Romamque crudeliter deprseda-
tus eft.Tunc de novo excommunicatusHenricus a Concilio,
& omnibus invifus , tandema Ludovico, Philippi Francise
Regis filio y  viftus , praematura morte, adhuc juvenis , &c
fine prole, infelicem vitam, ut illi Papa Pafchaiis praedkerat,
eonclufit. Quis non videat, in maxima Temper animse, &
corporis bonorum, & Famse incidifle infortunia eos,qui au-
thoritati Ecclefiae, a Deo conceflae,infidiabantur,aut ea pla¬
ne abutebantur. Infinitaejusmodiinutraquehiftoria fuppe-
tunt exempla.

6 .  Prae caeterismemorabile eft Friderici I.^Enobarbi, Occi-
dendis Imperatoris vigefimi primi exemplum. Ejus Imperii
initium coepit a concordia inter Sacerdotium & Regnum. Ex-
tant defiiper concordata Tppis edita,inter Papam Eugenium,
&Fridericum primum Imperatorem,Anno Dominicae incar-
nationis 11 <;2.& Imperii ejus primo apud Radovicum in hi-
ftoria;Verum valde fiuxa, & brevia. Nam, cum contendente
Capitulo Magdeburgenfi, de eledfione Archiepilcopi, ele&io
adlmperatorera ipeftaret,ex pafto adhuc Henrico V.concefi-
fo,quodnimirum obeuntibus Epifcopis, fi in eligendo Ca-
pitulares non convenirent, Principis arbitrii eftet, dignum
Epifcopum ponere. IgiturFridericus Jurefuo ufus, Circen-
fem Epifcopum, Guicmanum nomine , Archiepifcopum
Magdeburgenfem dixit.Quem autemGerardus ejus lociPrae-
pofitus velut intrufum a Caefare, apud Pontificem Eugenium
denuntiavit. Hinc nova difenfionis femina inter Regnum &
Sacerdotium jafta. Verummortuo paulo poft Eugenio, &
in Papale folium evefto primum Anaftafio, deinde Hadria-
no, facile fuit Friderico in hifce mutationibus manutenere
Guicmanum, cuiplane pallium Roma impetraverat, Tum

C c c c 3 v  pači-

574 cvO CA NO Ril M STA  70  S

pacificdta Germanialter in Italiam, & Romam verfus fufce-
pit Caefar: obvium mox habuit Pontificem, led cum ifti
Stratoris officium de more praeftare noluiffet, repulfam tu¬
lit ab ofculo pacis, vicillim a Pontifke Imperatoribus dari
folito. ReduxexItaliamoxLegatos infequenteshabuit ,qui,
cum quaedam five ftudiose, five inčune, (incertum quippe
ek) de Papaein Caefarem potekate dixiffent, ad fua parum
contenti,redire juffi funt. Hi poftmodum iu publico Con-
fiftoria Romae de incivilitate Imperatoris quefti, quantasni*
mirum fuftinerintinjurias, laxiore lingua exponebant, gra-
viora gravioribus addentes, luggerentesque pubiicam ultio-
nem. Ethinca parvis primum fimultatibus coepit acerba
šila collučlatio,quae tamdiu interceffitEcclefiae cum Imperio.
Imperator ab adverfo Romae arma minabatur, quae Ponti-
fexreformidans ad mitioraconfilia , demulcendumquelm-
peratorem,tamperEpiftolas , quam perLegatos,animum
adierit. Ubiverofibi fatisfaftum viditImperator, illico pa-
cem&amicitiamtamfummoPontifici, quam Clero Roma¬
no reddidit. IntereaMediolanum obfedit,Scpoft varias ve¬
lita: es pugnas deditione accepit,graviffimisque conditioni-
bus,ac aere mul&avit. At non muko polt, cum Frideri-
cus in litteris adPapam datis, quaedam curialiaomififtet, in-
deque Pontificiam dignitatem fatis aperte fugillaffet; neque
in Curia Romana deelTent, qui oleum camino fuffunderent;
Papaplenas doloTis & amaritudinislitteras ad Caefarem re*
fcripfit,undemaximum inter Sacerdotium & Imperium por-
tendebatur diflidium. Hoc vero demortuo Hadriano Pon¬
tifice fopitumvidebatur, nifi fchifmain eleftione novi Pon-
tificis, invertiffet omnia. Enim vero Cardinales lliffragiis dif-
fidentes, alii elegerantOftavianum tituli S. CaeciliaePresbv-
terum Cardinalem, indito Viftoris nomine: alii Rolandurn,
tituli S Marci Cardinalem Presbyterum, cui Alexandri no-
men impofucrant, eratque gravis inimicus Caefaris, olim in
bgationeoffenfus. PriuseracAlexander confecratus,poftea

L IB E S VIL

vr

VkTor. lile hunc dcvovit diris, & ifte Miam vicidim * Cs-
far autem omnibus modis Viftorem' fovit. Unde fub fpe-
ciofo prsetestu quietispublicae (reipsa infultatio & alieni juriš
ufurpatio fuit (utrumque 5 Alexandrum & Viftorem adConci«
limfi citat: paret Viftor; at refpondet AIexander : Neutr-
quam effe Imperatoris, citra Romani Pontificis voluntatem
Concilia sogere, vel Chriili fupremum Vicarium ad profa¬
nimi Imperii evocare Tribunal. Quibus autem minime at-
tentis, cogitur Papiae Concilium, ubi Vi&or unanimiter con-
fentientibus 9 Archiepifcopis, RegibusitemAngliseHunga-
riae, Bohoemise, Danise, & quam plurimis aliis Epifcopis, &
Ecclefiae Praelatis, a Friderico inthronizatus fuit. Verum
tamCselar cumAnti-Papa, quam Patres illi, illegitime con-
gregati, omnesque conciliabuli participes ab Alexandro ex-
communicationis fulmine puhlice percuffi funt. Mediola-
nenfesintereaifto cum Alexandro fcedere denuo rebellant
facro Imperio,arreptainde occafioneulcifcendi injurias a Fri¬
derico ante annos fibi illatas. Quod illis feliciter ceffit, fu-
gato, Sc  ferme vinflo Ccefare. Viftoria autem hsec caro de~
inde eos eonftkit: nam Caefor de novo aggreifus Mediola-
nenles , in eam extremitatem eos redegit, ut fefe fuaque
omnia,facra, profana, Urbem, agrum Caefaris fabdiderint ar-
bitrio: Quibus potitus, omnia vi flori militi, uon folum in
praedam conceffipfeddisjectis mnnimentis,repIetisfoflis,ex
Urbeprseftantiffirnaacervum Lapidum confecit; Palatia &
Bafilicas a fundamentis cvertit, areas per quatuor mundi pla-
gas,aratro fulcatas fale refperfit,& fnper rudera ovans trium-
phavit: In ter haec celebravit Laudenfe Concilium, in quo
denuo Vičlor multorum Regum & Principum fuffragio ac-
clamatus eftPontifexRomanus : Qui autemnonlonge poft
exceffit e vivis, &rurfus in illius locum novus Antipapaele-
ftus, diftusque Pafchalislil. quem Caefarultro acceptavitSc
adoravit. Adeo infultabat Fridericus Alexandro,&primam
femper magis aggravabat culpam. Jam enim tertio defcen-

derant

H

ARCAKORUM ŠtATVtS

derant in ftaliam novo exercitu, ut Alexandrum peteret. Ubi
vero Caefar per iter cognovit Romanorum tumultus; qui
adverfus RaimonemPafchalisfcederatum, quadraginta mil-
libus armatorum irruperant in agrum Tufcnlanum, ditionem
Raimonis; fubmifit quam primum Rainaldum Colonienfem,
& Chriftianum Moguntinum Antiftitis, cum mille trecentis
Germanis, qui nec decimam partem Romani exercitusad-
aequabant : igitur a Romanis per ludibrium excepti: Veniffc
eos ad Lanienam,ut ccenam corvis pararent.  At Germani ver-
borum hac acerbitate magis efferati, confeftim irruerunt
in hoftem tanta audaciž & armorum valore, ut pauci vin-
cerent plurimos : ea Romanorum ftrage, qualemnecAn-
nibal ad Cannas fecit. Vix bis mille ex tanto exercitu ftra-
gi fupererant. Exinde Alexander Roma profugit: Urbs a
Friderico occupata: Pafchalis introduftus : in Sedem Petri
ipfofefto S, Petri collocatus rem divinam egit, & rurfus Fri-
dericum cum Beatrice Con juge coronavit. Denique us-
que huc omnia ex voto cedebantCaefaTi,expugnatis tot Italice
Urbibus, depopulata Romadetriumphato vero Pontifice,in-
trufis tot AndpapiSjUfurpatis Ecclefiae Juribus, &c. & jam quo
majus, eo felicius crimen videbatur.

7. At modo tempus etiam venit, quo divina Nemefis
metam poneret infblentiae,& Ecclefiae tutelam affumeret.Ab
eoquippe temporeFridericus,quiaaDeo,ideo etiam a For¬
tuna defertus, extremas calamitates in fe, &in pofteris per-
peffuseft, Defertores fui tandem etiam Deusdeferit. Lues
primum peftilens exercitum Caefaris confumfit,& praecipuos
illi Belli Duces abftulit: quos inter , fex erant Epifcopi, &
PrincipesEcclefiaftici, & oftoaliiPrincipesfaeculares, quo*
rum unus erat Guelphus VIL Tribuni ad unum, & miles fer-
me uni'verlus. Acceflit commune omnium Italiae Civitatum
&Principum in Ccefarem odium: omnes enim fe jure ju-
rando obllrinxerant, communibus armis redimere liberta-
tem, &exačiis e ditione Praefeftis Friderici,rurfusConfules

anti-

LIBER F IT.

antiquo more fubftituere ,neque pacem, neque inducias, fii-
fi ex omnium confenfu patifci. Ethoc iiludcelebre eftapud
hiftoricos foedus Longobardicum: cui cum amplius Csefar
refiftere nequiret, & ne eis etiam ludibrio effet, ftatuit exeffe
Italia, velpotius fagere. Sedquo ? & qnaliterinon videbat
exitum: nifi auro fibi in ditione Comitis Maurienfis iter ape-
ruiffet, & mercatoris affurnpto habitu Caefarem mentitus
fuiffet. Adeo tam nobili ferse opportunas ftruxerant pedi-
eas Ital?,ut quo fe vertere Fridericus,nifi perfonatus, non noF
fet. Moritur jam fecundus Antipapanempe Palchalis,& ad-
huc tertium adorat Caefar, Joannem nimirum Hungarum,
Tufculanum prius Cardinalem, poftea Pfeudo- Calbctum ter¬
tium. Sic terfchifmaticus, ter in Ecclefiam Matrem eon-
tumax: a qua denuo per cenfuras recifo, etiam Imperiale
diadema ademptum, folutis a fidelitatis juramento fubditis,
&Mediolani namen Imperatorispalam abjuratum. Bis dein-
de a confoederatis Italise caefus, in fugam ačlus, &plane aSa-
xoniae DuceLeone,inter belli focios fortiflimo,ex metu Pon-
tificise deteftationis, cum plurimš Germanorum parte, dere-
liftus, atque ideo enormem illam ad Bafilianum cladem, a
Mediolanenfibus eorumqnefbsderatis;(ubi eqtio fuffoflb,  in
terram efifufus credebatur occubuifle, perpelTus eft. Nihil-
ominus duritiem Friderici, nec calamitas, nec inopia, nec
tot tantaeve clades frangere vaiebant, quin velut Antaeus a
lapfu fortior, tam ex Gertnania, quam aliis Regnis redinte-
gratis viribus, taram Italiam terrore impleverit: & confti-
tutoprius Romae jam quarto Antipapa, Gudone difto, per-
fecutionem perfonalem (five ad hominem) Alexandri Papae
exorfus fit, edifto ubique ad valvas affixo, quo Pontifex ho-
ftis Imperii promulgatus, ac propterea aquae & igni interdi-
ftus, cum graviffimis comtninationibus in omnes Civitates
& Italiae Regulos, qui Alexandrum vel hofpitio excjperent,
vel occulerent, vel uilo alio modofoverent. Quapropter
Alesander Venetias* mentita vefte, profugit, quem cum inde

Dddd  Fri-

ARCAttORUM ST ATU£

Fridericus repeterer, nec tamen impetraret, bellumperfi-
liumHenrieumin Venetosmovit, in quomaxima cum fuo-
rum clade viftus,captusqueHenricus, periuafit tandem Pa¬
tri, ut Venetias veni ret, filium, feque ipfum liberaretatan-
tis calamitatibus, qnibus jam uterque ad incitas famae , ho-
noriš Regni ada&us , aliud fpei non haberet, quaminre=
conciliationc cum Ecclefia& TuoReftorePontifice qnem mo¬
do univerfus Orbis ,paucis exceptis , in Alexandro coniite-
tur. Annuit filio Pater, & Venetias appellens, publice ante
fores S. Marci fibi culpam dixit, veniam obfecrans, & Ale-
xandri pedes-deofculans fufferre debuit hodiš fiii calcaneum'
eollo fuo infixum,cumverfuillo ihtonantis-Pontifieiis: Super
sfpidem & Baftlijcum ambulnbis, & concukabis Le o nem & D m-
fonem.  Quam lu&uofa haec fcena ! quis hoc crederet, nifi
hiftorica veritate notoriam efifet ? at hic modus eft divini
Numinis , corrigendi Impios, St confundendi Sponfaefuae
hoftes. Nametiam conftituta pace haud Fridericus melior.
faftus: diflidebat quippe cum Alexandrifucceffore Papa Lu-
cio IH. ob ufurpata bona Ecclefiaftica, Stpoftpacem nonre-
ftituta: fimiliter cum Urbano Lucii fucceflore, qui objicie-
bat Caefari, quod Mathildis violenter opprimeret patrimo-
nium, Ecclefiae reliftum. Quod in Epifcoporum morte,ec-
rum corraderet exuvias , unde eorralae Ecclefiae fucceflori-
bus nudae traderentur. Quod Abbatiffarum plurimas con-
gregationes in difperfionem dedifiet correftionis praetextu,
& ufurpatis, earum proventibus in locum amotarum , no-
vas non TubftituifTet, &c.&c. Denique Fridericus invi&if-
fimus aiias & gloriofiffimas Imperator nunquam fidelior y &r
utilior Ecclefiae fuit, quamubilongeab ea diflltus, in Sara-
cenorumterris, jam (eptuagenario proximus, pro Chriftifide
fortiter dimicavis, & Temper viftor, nuquam fuccubuit:
Ted in ipsa malacia naufragus, cum seduantia in Cydno,
flurnine Armeniae, refrigeraret membra „ obiiguit, tune

mor-

Z IB ER rit,  . S79

mortlsfato fucumbens, cum ejus vita Chriftianitas tota &
Ecclefm Romana maxime opus haberet.

8.^que congruentpropoflto, quaedeFridericifuccef-
fore, & ex fecundaConjuge Beatrice, filio, Henrico nimi-
rum VI. Occidentis Imperatore XXIV, referam. Is cogno-
tnente dicebatur a quibusdam Afier , abaliis Aialleus Orbis :
ettumque in eo experta eft facra Romana Ecclefia, videlicet
tam improbitatem morum, quam perfecutionis malleum.
Coeleftini Papre calidiffimas preces pro Richardo Rege, ex
terrafančM regrediente,&ab Imperatore Henrico, contra
omne jus hofpitalitatis & peregrinantium libertatis,in vincu-
lis detento, vix audivit, nedum exaudivit; minas autem facras
Pontibcis, lytrum aRegeaccipere probibentis,plane contem-
pfit. Sicilia crudelitatis ejus theatrum vel macellum fuit:
Ubi prseter alia immania tam in Regium fanguinem, quatn
in Vafallos Siculos patrata, Ecclefias graviffimis tributis, aut
direptionibus laceravit, Clericos, Epifcopos usque ad mor-
tem excruciavit. Ecelefi«Romanae, raptofoedere,fratrem
Philippum, cui Irenem ImperatorisConftantinopolitani fi-
liam, Rogerii uxorem collocavit, Ducem Tufciae, ac ter-
rarum Mathildis, quae Ecclefise in oblationem datae fuerunt,
ufurpatorem fecit: Marcoaldtim Ducem Ravennm,&Mar-
chionem Anconae conftituit, Conradum veroSpoleto prae-
fecit. Quaeomniaindubitat6 ad Patrimonium Petri fpefta-
bant.Sufficiebat autem hoc, ut dextera Domini fe interpo-
neret, &mortem injiceretin manus, quae non fceptrum,
fed impietatis malleum gerebant. Extinftus enim eft impro-
vise , &adhuc florida in aetate Meffinae in Sicilia, Veneno,ut
aliqui volunt a con juge M Conflantia, Rogerii Siculi unicd
filia, propinato, eo quod inRegiam Siciliae ftirpem, non
auditis Conftantias intercedentis pro fua cognationeprcci-
bus,jufto feverius animadvertiffet. Sed alia funt judicia DEI,
quifuas,& Ecclefiae fponfae injurias per alios, &propinquos
^uidem/sepenumero tacite pleftit.Baronius &aliqui excom-

Dddd  %  coni'.

5 S 0  arcauorum status.

municatum decefliffe, & Caeleftinum Papam ei lepulturam.
negafle fcribunt. Sic breve Imperium naftus eft Henricus
Afper, & longe infeliciorem vivendi finem malleus Ecclefiae.

9. At pejorem adhuc fortius eft Succeftor ejus Philip-
pus I. Frideriei i£nobardi filius, Henrici praedeceftoris frater,
minime gratus Pontifid, qui nec illnm eligi,nec ele&um
confirmare voluit. Improbrabat autem ei, quae Henricus
frater, & eorum crudeliterin Ecclefiam patrarunt. Excom-
municationis etiam ei objiciebat fententiam;quemadmodum’
refert Palatius lib. 24 .  c. 2. Nam cum in Tufcia fratris no-
mineufurparetPrincipatum, dicebatura Coeleftino excom-
municatus, ut detentor didonis Ecclefiafticae.. Mifit quoque
Innocentius Sutrinum Epifcopum repetitum Vades Apulos,
quos olim frater ipfius Henricuslmperator exoculari juflerat.
RemifiteosprotiniisPhilippus, quos Papa, ut magisodio-
fumPhilippum redderet, Comitesillos caecos, &VirosNo-
biles Romana expofuitr inCuria,ut crudelitatis Germanicse
exprobraterexemplum. Anathematis etiam abfolutionem,
quam humilis Philippus expofcerat, in odium pcenitentis rc-
torfit,quem publicavitabfolutum,ut argueretexcommunica-
tum. Immo prsefatum Sutrinum Epifcopum, quia excedens
fines mandati, Philippum abfolverat,Epifcopatuprivatum»in
quandam InfulamMaris relegavit. Laborahat autem Ponti-
fexproOttonefilioHenriciLeonis exAnglia reduce;nulium-
queEpifcoporum paliio Ponrificali induebat, niftpriuspro
Ottone juraret, Hinc Clerus Paftoris fecutus veftigia Ottoni
favebat- Philippus fteculariumPrincipumpotentiafretus,in
temporaiibus praevalebat. Nec defuere aliqui etiam Epifco-
porum, qui neglečto. Potificis mandato, etiam palam
Ottoni contradiccrent, &in Philippi verba jurare non for-
midarent. Tandem inter Pontificem Innocentium, Philip¬
pum ,& Ottonem Caefares conventum; fed quaeftu plane
Ecclefise perniciofo, reipsa nefando. Cum enim Philippus
filiamfuam, filio Richardi fratris Pontificis in matrimonium

pro-

LIH E A Vil.  Jg r

p r o m i fi fle t, a q u i e vi t P a p a omnibus, & Imperium confirma-
vic Philippo, nec amplius  (verba funt Palatii )Petri petihpatri-
»tonium>quodmultoties tpfe,&antecejjores(uirepetere confueve-
rant , fperans Nuptiarum titulo 7u(ciamSp o let um , Mttrchiam
Ane o nam Nepotijuo acquivere pojje.  Interea, ultione procul
dubio divina fa&um, ut nonmulto poft Parricidae fuccum*
beret Philippus. Nam Otto Wittelfpachius, Comes Palati-
nus , cuinegavit Philippus filiam, & ne Dux etiamPolonise
fuam ipfi defponderet, difluafit: reiindignitate in furias ačlus,
irrumpit in Conclave(ubi poftperačlamphlebotomiamPhi-
lippusftertebatinlefro , ) & ob|urgattim de perfidia, ftrifto
acinace illius divifit caput.. Caufam mortis violentae mora-
lem, ait citatusPalatius, fi inquiras, tyrannis fuit Ecclefia-
rum.. Idve probat ex continuatore Urfpergenfi, ajente: Ea
tempeftate, cum Philippus non haberet pecunias, quibus fa-
laria praeberet militibus, Eccleftam Urfpergenfem obligavit
titulo pignoris^nobili ViroBertholdo de Niffen - - quain ifte
tyrannice. ufurpans, ornnino fiibegit , & deftruere ftuduit.
Gaeterum DEUS ultionem Dominus, in primum hujus fcele-
ris authorem (nam idpraedeceflbres Caefares non confueve-
rant) praefatum videlicetPhilippum,, vindiftam exercuit, ut
fubgladio Tyrannicaderet, quiprimusEcelefias in  p o te fia¬
te m Tyrannorum> extradidit. Ita continuator Uripergenfis.

io. Succeflithuic Fridericus II:  quem Philippus educa-
Vit ad Imperium,exTeftamento fraterno Henrici Vl.Cujus il-
le ficut erat filius,ita haereditario quafi more cumEcclefia Ro¬
mana diras in omni fua vita fimultates habebat. Is filium
liiumHenrieum ex Maria Arragonia, vix decennem adhuc
puerum,inRegnum Romanorum coronarifecit,utnimirum
(ficut quidam hiftoricifufpicantur)adverfusRomanum Ponti-
ficem petram poneret, fi iprum imperio deturbari contingc-
ret :PrEefentiebatquippc fibi futuras cum Romana Sede col-
lifiones. Juraverat Urbano Papae coram duobus Cardinali-
busLegatisPontificiisfacrisEvangeliis manu ta8is,fe inOrien-

Dddd 3 tem

58^ \jnCANORUM STATuS.

rem adfacram expeditionemcum cruce fignatis,contra Sara-
cenos properaturum, fponte confentiens, in fe& ditiones
fuasfententiamferri,fijuramentum temeraflet. Quoaudito
Cardinales Legati, confeftim anathema coram pluribus ad-
flantibus in eum Apoftolica authoritate protulerunt, fi offi-
ciodefuiflet. Veram Urbano demortuo, ficut fe finxitire in
hellum,itavixtriduoproveftusin altum, maris jaftationem
Sc  effeftam valetudinem caufatus, reverfus eft ad propriain-
fefta expeditione. Quod graviffime apprehendens Grego-
riusIX.poftUrbanumelefttus,purpuratorum judicio decia-
ravit, Fridericura incurriiTe pcenas anathematis, cuile ipfe
fnbjeceratdi jur amen tuni temeraflet: & fententiam ubiquc
locorum publicandam curavit. Extuntingens diflidium ex*
ortumeftinter Papam Sc  Caefarem. Gregorium acriter in-
crepabat ifte,& deRomanisPontificibus atrociflime fcribens,
coram toto orbe proteftabatur de injuria.in Imperialem di-
gnitatem commiM. Cardinalibus minabatur, Romanos in
ultionem contra Papam fuccendebat,aFrangipanibus prte-
dia emebat, & redonabat eaipfis, quo illos fibi feudali facra-
mento adftringeret,eaconditione, ut Gregorium Urbe ex-
pellerent. Quod etiam praeftitenint.,occafionem tune nafti,
cum in coena Domini anathema inCaefarem renovare voluifi
fet; concitato enim a Frangipanibus populo, Perufium au-
fugit Papa.Interea miriš modis Ecclefias, Sc  Patrimonium Pe¬
tri divexante Friderico, unde in le divifa Italia, pars Aquilatn,
pars Claves fequebatur, indufta tune geminaGuelphorum Sc
Gibellinorumfaftione. Pertaelus Italias belium in Sultanom
ad recuperandam terram fanft:am,infcio Pontifice, aquo nec
anathematis expiationem prius petiit, ftrenue ad fpeciem ag-
greditur; fed breviflime geftum, paftis cum Sukano decen-
nalibus,minusque tanto Caelare dignis induciis,relifto penes
Sultanum Dominici fepulehri templo; fibi autem arrogato
Jemfolymitano & Paleftinae Regno, ablatis quoque propria
manu de Altari Regiis infignibusjcontradiccnte licetPatriar-

LIBER VIL

dra, Haec mnltum fcandalizarunt Ecclefiam, & ferme exo-
fum undique reddiderunt Fridericam; nam caput&finisbel-
lierat liberatio fanfti Sepulchri, quod ille n on minus per im-
pietatem, quam furnmam ignaviam in Tyranni poteftate re-
liquit. fgiturpacem tentavitcum Pontiftce,quam etiam Ana- (WaucIe .
gniae, ficut & esecrationum abfolntionem confecutus eft, rus.;
poftquam centom & viginti mille uncias a uri puri exfol videt,
ob illata damna Eeclefiae Romanam

i r. Porrb in Italia agente Friderico, filius Henricus jam
RexRomanorumGreatusocculte,moliebator ho/HIia in Pa-
trem. Plimam Fcelus indulferat Pater filio, fed hoc recidi¬
ve carceri mancipavit parricidarn, in quo mcerore & aeru-
mnis contabuit. Mirabilis fatorum evolutio! Hic idem Henri¬
cus, quem creavit Pater ante fiempus Regem Romanorum,ut
foret Petra Pontifici; faftus deinceps fuit crcatori & genitori
fiio lapis offenfionis & icandali. Pod haec Fridericus mira*
biliter felix: nam Longobardicum contra ie initum foedus
didblvit, Auftriae Marchionem fibi rebellem domuit, & di-
tione privavit: Mediolanenies tanta chade afFecit, ut occi-
fis fepulehra npn fuf?icerent,nec Cremona multitudinem
caperet captivorum: Sardiniae partem recuperavit, quae ui-
terioris litigii interPapam &Caefarem nova feges fuit. Nam
Grego rius eam, utpote antiquo jure Eeclefiae Romanae ditio-
nemrepetiit; fedrenuit Fridericus, contendens eam de jure
Imperii efle. Caeterum gr a vidim a quaeque a Papa objefta
fuerunt Caelari: fpoliatae Eeclefiae & Monafteria: Templa-
Hi, & Hofpitalarii, faeri Equites»juxta tenorem pacis, in bo-
nisnon reftituti: deftitutae Eeclefiae tam parochiales, quam
Gathedrales fuis paftoribus; tributa & graves eontributio-
aes ab Ecclefiis & Monafteriis exaftae: Clerici capti, proferi-
pti, inearcerati, & plane occifi :■ faera loca profanata &de-
Rrufta: confcederati Papae & Eeclefiae , contra pafta pa¬
čiš , malehabiti, fpoliati,in exiliumafri; Praenedinus, Epi-
feopus ApoRolicae Sediš Legatus contrajus gentium deten-

tusj

; jg 4  ARC ANO RUM STATUS

tus: Epeditio terrae fančtae impedita per Caefarem,&c.&:c.
Quae omnia puhlice proclamata 3 & defuperFridericus,d£nub
a Gregorio Pontifice vinculo excommunicationis majoris,
non folum innodatus fuft, fed plane(quod nunquam antea
auditum) Cruciatam contra ipfum indixit , & Concilium Lug-
dunenfe convocavit: quod Caefar turbare geftiens,Legatos
Pontificios eo deftinatos cepit, & detinuit: ac liberationem
eo.rum pofcenti Papae refpondit: Cum Papa nullum mei per-
fetpuendi finem faciat , ne c ipfe de me meliore (peret.  Hifceca-
lamitatibus fatigatus Gregorius non longe polt vivere defiit:
Concilium autem reilauravit ejus fuccelfor, qui fuitlnnocen-
tiuslV. olim, utCardinalis, amiciffimus Casfari; poftea Pa-
pa faftus, hoftis acerrimus. Primum ejus negotium fuit per
Legatos a latere Fridericum ad poenitentiam & damnorum
fatisdationem invitare,quod cum refpuilTetifte.& vias omnes.
nelitterae circulares adRegesTransalpinospropterfuturum
concilium perferrentur, prascltidi, fratresque minores, qui
occulte eos deferebant, ultimo fupplicio affici juHiflet, coa-
ftus fuit Pontifex malo remedium ponere : Undein Concilio
Lugdunenfi,prasfentibus Legatis Cacfaris (quiImperatoria di-
gnitate indignum elTe rebantur fefe in jure de crimine fiftere)
Papa Innocentius IV. Fridericum II. velut haereticum, facri-
legum, cum Saracenis participantem,perjurum, bonorum
Ecclefiae ufurpatorem, depraedatorem, & iacrae Sediš Apo*
ftolicae,& in ea fedentium Pontificum,contemptorem,& vio-
latorem, Anno falutis 1245.18- KalendasAugufti, non folum
puhlice anathemizavit, atque Imperio exuit,led etiam omnes
ejus fautores & fubditos, qui ipfum amplius Dominum co-
gnofcerent, pari excomunicationis, ipfo fafto incurrendae,
fulmine percullit. Pofthaec infeliciffimus extitit Caelar: ab
omnibus defertus,filioRege Sardiniae a Bononienfibus capto,
& ad perpetuos carceres condemnato exteritus, fyderefi
gravillimaconfcientiaeperculfus: nefciebat,quo fe verteret,
fed identidem velut delperabundus clamabat: Vet mihi , t*

Liber vit. ^

'mpo/ferum confidam ? in quo acquiefcam ? m quo pv/tftdtum
* a pitis met reponam ?  Haec profefto Temper manent impios,
facrilegos, & Ecclefiae fuisque Paftoribus infenfos.

12. A patre non degeneravit filius Conradus IV.quera
ille haeredem RegniNeapolitani & Imperii Romani ex affe in-
ftituerat. Immitatus eft Patrem crrantem,fed non poeniten-
tem ; Contritus enim, cum moreretur, dicitur fuifle Frideri-
cus V. Admonitasigitura Papa Conradus, per Legatos nc
ufurparet Ecclefiae jura; rifit Legationem, & per contume-
liam,ut Innocentius cum cocullatis ageret, refpondit; Ideo
excommunicatus a Papa, & in excommunicatione pefiftens,
poft breve Imperium a Manfredo, fratre fpurio , fublatus,
poftquamilleprius etiamFratrem fuum Henricum, natu mi-
nifnum, 8 cvix 12.Annorum Juvcnem, ex Sicilia accitum,ut
cum thcfauris aFridericoreli&is, una qtioque &Regno Sici-
liae (cujus Henricus eratHaeras)potiretur JoanniMauro occi-
dendum tradidifiet. Unicum reliquit filiumConradinum,mul-
torum Regnorum haeredem,fed,ex deličFo forlan progenito-
rum>infeliciffimum.Nam,cum ille fuam hacreditatemRcgnum
nempe Neapolitanum,ab aemulo fuo Carolo Andegavenfire-
peteret, bello vi&us, hofti fuo traditus, & infami ficapercuf-
fus eft Neapoli; forfan dignus longiore vita & Imperio, nifi ex
familia fuifletSuevorumlmperatorum, qui in omni vita in S.
Matrem Ecclefiam erant Impii,in vicarios Chrifti hoftes acer-
rimi,& liberAtis Ecclenafticae violatores maximi. Sicutenim
Religionis Zelus,&infacram Sedem obfervantiam,nonfo-
lum ab omnl/EvoRegnorumfuiffe firmamenta,fed etiam eos
Principes Sc Regnantes, qui non contre&arunt bona Deofa-
crato nec offenderunt facramSedem,necEcclefiae graves in-
cubuerunt, feliciffimos femper extitiffe, pofteros & haeredes
regnantes reliquifte,&in bona feneftute defuftos fuifie, hifto-
rica veritate comperimus:Ita,qui lecus agebant.infeliciffimos
vixiffe,pefl]ma morte abiiffe,nullos haeredes,nifi impietatis Sc
malae fortis prototipa plerumquereliquifife,liquetexpraefata,

Eeee  Suevo-

58Ž JRCJtfORUM STJTUS

Suevorum Imperatorum a duobus nimirum Henricis IV. &
V, & a Friderico primo, Alnobarbocccpta, & per Philip-
pum, Henricum, Ottonem, Fridericum fecundum & Con-
radum, hoftes omnes Ecclefiae, propagata, &inultimo ejus
furculo Conradino improle, pefllmo tantorum nominum
fato,prolapsa & extinfta progenie. Idem obfervat Ribadenei-
ra de Paleologis in Principe fuo Chriftiano lib.i.c. 2o.Quam-
diuin Graecia (inquit ille) floruit Religio.tamdiu floruit Impe-
rium; & Religione deficiente defecit quoque Imperium,in
ejusque locum fervitus,captivitas,ftrages,ruina calamitas fub*
intrarunt.Ut vidimus inPaleolcgis & aliisGraeciaePrincipibus.
De ipsa Caroli Magni, in Ecclefia Dei emeritiflimi Principis
fucceffione,teftaturAuthor vitaeLudovici VIII.quodCarolin-
gae familiae facceflerit CapetingatemporeLudoviciUltimi,
quem FlugoCapetus Aurelianis in carcere mori fecit.Sic aLu-
dovico in Capetum translatum fuitRegnum, & videtur haec
translatio(profequituridem)fuifle faftaper Domini Dei vo-
luntatem. In geftis enim Aquitanorum legitur, quod ideo Ca¬
roli fubfequens progenies reprobata credatur,quod Ecclefia-
rum potius negleftrix, quam ere&rix videretur. Sicut enim
ReligioneCarolus ccepit Imperium,ita impietate quorundam
fucceflbrum non purennavit. Philippus Pulcher Francise Rex
quatuor filiorumPater erat,& aeviternum in tam foecundo ge*
nitore fperabaturRegnum,praefertim cum ifteRamusaSan&o
Ludovico exfargebat: attamen Ipatio viginti Satrium Anno-
rum a morte Philippi penitus exaruit. Prodigium hoc mul-
tis vifum, fed minime prodigium eft, fi vitae ejus Authorem
Scipionem tu Pleix audias. Hic Monarcha, ait ille, cum a
majorumfuorumzelo erga Catholicam Religionem deflexif-
fet, Deus etiam fuam ab eo gratiam & benedičbonem abftu-
lit. Vehementer vindiftae cupidum adverfusBonifaciumVHI*
feexhibuit, cujus ne cineribuspoftfataparcerevoluit(ten-
tabat enim illum jam poft mortem, cum refpondere non am-
plius poterat,convincere de haerefi) Excufari deinde non p°'

LIHE K Vil.

teftab extraordinariis exaftionibus, quibus popuIumClerum-
que Regni fui preffit. Sedem Apoftolicam in Franciam tra-
xitrationibus duftus Politicis,ut Religionem temporali ftatui
haberet fervientem. Accedit inttufio Bertrandi Archiepifco-
pi Burdigalenfis in papatum , paftis vere Simoniacis (fi fas
eftcrederefcriptoribus) deinde captivitas Papse Bonifacii,
carcer,& ejusdem verberatio indigniffima condignam requi-
rebantultionem divini Numinis,quodin Un&is fuisgraviffi-
me offenditur. Gmniaretro fiuuntimpiis, nec merentur diu
regnate,qmVicariumejus, quidifpenfat Regna &Imperia,
ooncomiter obfervant. Recentiuseft Exemplum in Franci-
fco Francise etiamRege: Namintrapaucos annos,(utrefert
AlexanderPatritius in MarteGallico lib.2.cap.20.) ftirps ejus,
qui primus contra&a cum Turcis»cc Proteftantibus (intelli-
ge haereticos in Germania) belli contra Caefarem focietate,
pofteris ad turpiffima illa fcedera viam ftravit,numerofiffima
profefto penitus deleta eft: tantaquidemDei ulciicentis /e-
veritate, ut vixunusex pofteris ejus inventus fit, quin vio-
lento fato fungeretur. Itaque primo filium natu majorem
Francifcum graviffime luxit,quod venenofublatus ferebatur.
Novenniopoft Carolus Aureliorum, Rex fiiiorum alterpefti
illudens.&illufusmoritur. Ingreflus enim unus, cum Hen-
rico fratre agricolae domum, quam contagio infeftam intel-
iexerat,lufu juvenili lidere ccepit, Sefe Sc fratrom,  quod pefti-
feram domum introiftent, fimul enfe in Ieftulum & culcitram
emiffo ludens, in fratrem excuftas plumas volvebat; itaque,
vismorbi, dum a Medicis ignoratur, extinguitur. Tertius
Francifci filius Henricus II. etiam Francise Rex, renovato
cum Turcis Sc  hseredicis foedere,cum non eflet,nifi annorum
triginta novem, imminuto Regni decore, aerario exhaufto
proHsereticis inGermania,quod multi reprehendebant,frag-
mento haftse, in haftiludii celebritate, oculum per apertam
galeam adcerebrumusquepenetrante,vulnus accepit,&vo-
micaindeemanante, periit, Filiosfuftulit Henricus rara fe-

Eeee  2 * licitate

jgg ARC ANO RU M STATUS.

licitate quinque,fednemo illorum, prolem fuam regni fuc-
celTorem vidit, Deoinfiliis parentum foedera perfequente
Primus eorum Francifcus fecundus Francise Rex non nifi fe-
decimrrienfes itnperavit: Anno aetatis 16. cum in morbum
incidiflec,chirurgo, ut lcribunt, Calvinifta, remedia veneris
inticiente, & auribus, ut voluntinfundente, ex hac vitatolli-
tur. Secundus Dux Aurelianenfts infans moritur. Tertius
Carolus Rex Galliae illius nominis Nonus, cum necdum 2
aetatis annum attigiftet, fine liberis,nec fine veneni lufpicio-
nemoituus eft. Quartus Henricus III. Rex Franciae gladio
intervifceraada&ointeremptus eft a vili homine. Quintus
Hercules, poftea Carolo Rege jubente , Francifcus diftus,
DuxAlenfoniusanno aetatis trigefimo ,fangnine ex omnibus
poris corporiserumpente fliblatus.Sic ftirpsValdia, filiis per
quam numeroftuvenenis, gladio, fterilitate, bre vidimo tem-
pore praematura nece extin&a eft. Ultionum divinarumcau-
fae quidem occultae funt ; non fallunt tamen, ubi negleftus
rerum divinarum,Eeclefiae perfecutio,ufurpatio rerum lacra-
rum,contemptus SedisApoftolicae, haerefi conceffa libertas,
foedera cum hoftibus Eeclcfiae, &ejusmodiimpietatis argu-
N  mentaintercedunt.


C APUT XXVIII.

Aujlriacorum Principum Religionis A-

mor t  & in Sedem sšpojlolicam pe culi ari s ob-
Jervantia Bafis eft perennatura eorum
felicitatis .

1.

M  Uiti dixere, raros Principeshonos ejfe,  Vopifcus in Aure*
liano queritur: Quid hoc dicam, tam paucos bonos
«xtifTe Principes, cum jam tot Csefares fuerint ? Nam ab Au-

gufto

LIBER VII.  jgj

guftb usqu$«adD3oclet t *anmn ,.quae ferires Purpuratorum fit,
indexpublicustenet Sed In his oprimi ipfe Augufhrs, Ve-
fpafianus, Titus »Nerva »Trajanas, AdrianusPins & Marcus
Antonini,Sevems Afer, Alexarider Mammese.Chuidins c K;Au-
reiianus:Vides quam pauci fin tPr in cipe s boniPutbene diftum
fit a quodam Mimico Scurra Claudii: in urn annulo bonos
P rine:pes pojje perferibi atque depingi.  Ita Vopificus. Eco cuo-
que Annulum ejusmodi hifce exhibeo; & inter tot Occiden-
tis Chriftianos Imperatores, paucos me reperifie ajo, qui
bene cum Reiigione,& Sede Apoftolica convenifient-praeter
Carolum M.Lndovicum pium, tresOttones, S.Henricum,
ConradumH Henricum VILLotharium II.Henricum VIU.&
Sigismundum: At plurlmos extitiffe malos , impios & SS. Ec-
clefiaerefra&arios,palam eft. Sic Ludovicus II. Benedifto le-
gitimo Pontifici infeftus Antipapam creavit Anaftafium,utte-
ftatur Baronius. Sic Carolus Calvns Beneficiis Ecclefiafiicis,
& Abbatiis quarnplurimis r Inmilites profufis, Romam in-
fiiper profečfus, omnem Senatum,populumque Romanum,
more Jugurthinocorrupit. Ut conftat ex Annal. Fu!d.
Sit Ludovicus Balbus in continuo pellicatu vivens, per ni-
miam fuarn indulgentiam & acediam uxorem perdidit, Re-
gna , & forte animam, inquit Palatius. Sic Carolus Craftiis
Imperiodejeftusmilere vlxit, miferrime vivere defiit. Sic
Arnulphus TeImperiointrufit, Romam ex improvifo occu-
pans ? ac le per vim aPapa Formolo Imperatorem inungi im-
peravit: deinde in praedam fuis concefla urbe, nec Sacerdo-
tibus, nec faeris Virginibus pepercit, ait Sigonius. Henricus
IV. & V. multorum fchilmatum in Ecclefia Dei Authores
fuere. Conradus tertius Ecclefiarum depraedatordiftus. Fri-
dericiiEnobarbi multotieslaeris diris percuflLcolIuftabantur
indefinenter cum Sacerdotio. Henricus Alper a Coeleftino
Papa interdittus. Otto Quartus perjurus & excommu-
nicatus. Adolphus Naffovius Imperio, quod fraude Mo-
guntini obtinuerat privatus, tandem in acie caefus, occubuit.

E e e e 3 Ludo-

5<J0 ARCA7{_0RUM StATllS.

Ludovicus Barvarus, cujus mortem nemo deploravit bo¬
nus ;Clerusautemad ejus funus, loco Miferere, cantavit
hymnum Ambrofianum & fepulturam negavit;Utin notis re-
fert Palatius.Carolus IVut fcribitAventinuslibertatemGer-
manam Majeftatemque Romani Imperii hoftibus prodidit,
Imperiumque peflumdedit. Wenceslaus cognominatus
monftrum hominum, pofterioris aevi Sardanapalus flagitio-
fiflimus,& fupraomnes veteres Tyrannos immaniffimus,&c.
Sic inter tot Occidentis Caefares quam pauci Boni,quam rari
Ecclefiae obfequentes!at quot, quantique flagitiofi, immanes,
impii,tam Ecclefiae profanatores,quam Sacerdotii invafores?

2. Ubi vero Auftriacos Imperatores proximis faeculis ex-
pendo, neminem eorum invenio, qui noninnato quodam
virtutis impetu ferebatur, in res Religionis tuendas,promo-
vendas, debitumque honorem facrae Romanae Apoflolicae
Sedi exhibendum, Haereditaria quippe ficut Auftriacis pro-
bitas eft,itaReligionis,cultusque diviniZelus eorum omniutn
corda tantopere pervafit, ut Auguftiflimae huic domui agnata
effevideatur in divos pietas, infanftamMatremEcclcfiam
fubmifllo, in Clerum amor & aeftimatio ,in facerdotium de-
nique fupremum, filialis obfervantia: & exinde fibicompa-
rarunt Regna, fubjeceruntgentes, flabiliverunt Imperia, &
(quod maximum eft)in Orbe,qua qua patet Chriftianitas,uni-
verfo ,immortale promeruere nomen famamqueintegrita-
tis. Non enim folum veteri adagio pietas ad omnia utilis ejl,fed
firmamentum etiam eftRegnorum, &,ut Author theatri vitae
human ae lit-F.f. i ;?.perhibet,Familiarum unica bafis efi: pietas,
quas fecus facile impietas evertit;ut olim patuit in omnis im-
pietatis Antefignanis Caino,Pharaone, Antiocho,Achabo &
pluribus Imperatoribus,Regibus, & Principibus impiis, faeri-
legisDeoqueinvifis. Cum e contrafamiliaSeth,Noe,Abraha¬
mi, Dividis & fimiles Religione erga Deum fultae,confl:anter
in avito flore perftiterint.Tales etiam fuere in novo teftamen-
to Conftantina Familia, Theodofiana, Carolinga , Ottoniana,

Bavara«

liber  Vil.  m

Bavara,Lotharinga, Sabauda & aliae, quarum pietatem avi-
tam, pofteritas tenuit, & aliquarum etiamnum tenet; quam
fimnl ac abjecerunt, abjecit eas Deus, nomenque earum de
terra abftulit;quae vero non abjecerunt, confervat eas etiam-
num Deus, noraenque earum permanet ubique gloriofum.
Sane, fi ulla unquam a pietate, religione, zelo divini Nomi-
nis commendata fuit illuftris profapia, eft citra omne du-
bium haec ipfa, quae nune moderatur, utrumque Orbem, Sc
ChriflianamReligionem,procunftis aliis familiis,contraTur-
cas,Barbaros, Afros,gentiles,inftdeIes &Haeredicos undique
permare&perterrastuetur, &multo Catholicae fidei foe-
nore indies auget, augeretque magis, nifi vicini aemuli obi-
ces ponerent pientifllmae menti, Et haec in praefenti eftAu-
guftifilmadomus Auftriaca, quae exhinc inerementum fum-
pfit, & imperiale diadema, cum adjefro plurimorum Regno-
ruin, populorum, &Provinciarum in quintum ferme faecu-
lum glorioseluftinet, fufiftinebitque deinceps,quamdiu in ea
Principes fuerint (quod minime dubitamus) quales ha&enus
fuere, pii nempe Deo devoti, Ecclefiae propugnatores, infi-
delium barbarorumq; perfecutores, haerefum omnium acer-
rimi vindices, & Majorum fuorum tam pietatis, quam Reli-
gionis & in faeram Sedem obfervantiaefequaces.

3. Et ne partialis Encomiaftes Auguftsehujus & Regna-
tricis domuSjlolus efle videar.adducam breviter tam luculen-
ta extraneorum teftimonia, quae leftorem convincere vale-
bunt; nullamin Europa flveCaefaream/iveRegiam efle fami-
liam, quae majorem in Religionem zelum,aut magis illibatam
ergaEccIefiam,ejusque fupremum caput exhibuiflet reveren-
tiam, quamAUSTRIACA. Author Phofphoripart i.cap.
47. mihi inprimis teftis eft,inquiens: Auftriacos afummo Nu-
mine fufcitatos proteftosque veriflime dicere poflumus,
Dei ut eflent Dextera, qua catholicae Religionis antiquus fta-
tus,ac a JEfuChrifto per majorum manus ad nos manans veri-
tas defenderetur,contraque innumerabiles conjuratos hoftes

prote-

592 ARCAHO RUM STATUS

protegeretur. Unde quid mirum, ait Pallavicinus fol. 141,
fi mutuis velut officiis auxiliaribus,DcusAuftriacae domus po-
tentiam fartam teftamque (ervat, ubi Auftriaci Principes Do¬
mus Del fplendorem & honorem tam enixe procurant. Co-
lcntes fed nunquam Deus deferit, fed opitulatur opem feren-
tibus fuae fponfaeEcclefiae. Id clariflime obfervatPiftorius
tom.3.In Hifpania, ait ille,inter arma coatinua,femperCatho-
lica confervata, defenfaque Religio fuit,extrucdis Monafteriis
&templis, quaeftiperfunt, &gcrendis contrafideihoftesper-
petuis bellis. Hodie vero, an ulla natio, & ab haerefi liberior,
& in fide cathoiica Chrifti conftantior lindeDeiinRegem
&Regnum benevolentiffima perpenfio, & in diiatando, lon-
giffimeque pet totummundum proferendolmperio concefla
felicitas. Jure ergo conuludo cum citato Phofphoro: Cau-
faperpetuitatis jlemmatis. A pr taci e ji pietas i  d* concordia m sr-
thodo.vJi Religione.

4. Prcemiills his ad particulares Augiiftifilmae hnjus do¬
mus Principes regnantes, & de eorumReligionis zelo veridi-
cateftimonia, digredior DeRudolpho plimo,qui tam reiigio-
ne,quam felicitate praelufit regnaturis fuis pofteris, fcribitPal-
iavicinus in ejusvita. Haec etiamnumgloriaOi thodoxGefidci
&Catholici nominis prima verfat rcgnantiu Auftriaeorum cu-
ras principales. Quae autem eft iftagioria: 1  Iliaprofect6,quairi
Kranzius exprimi,tquodnempeRudolph9 obfervantiorfuerft
Roman 3 efidei,quam fuaeMajeftatisrbis quippeGregorioX.pri*
mumLugduni inGaliiis per Legatu,deindeLofanae per femet-
ipfum obedientiam ex formulaCanonum fidelitatemq; Matn
Ecclefise curavit.Quodiplum publico diplomate fub dato de*
cimo quarto Kalend. Aprilis Anno 1279. Imperii autem ejus
fexto, ut habetur apudPalatium lib. 29.c.2.conteftatus eft ar*
ticulo fecundo, inquiens: Ut igltur omnis materia diflenfio*
nis & fcandali, leu etiam rancoris occafio interipfamEccIe*
fiam, Stlmperium auferantur, & duo gladii in domo domi¬
ni conftituti debito foedere copulati feipfosexerceant, in uti*

liber  nr. jjj

c m reformationem Regiminis univerfi, & nos in a&u vo-
luntatis & operiš inveniamur filii devotionis&pacis, qui t^m
Ecclefiam, quamlmperium confovere tenemur. &c.Haecre-
verentiaFuit Rudolphi erga facram Sedem, longe alia, quam
olim Henricorum, Fridericorum, Ottonum &c. Hanc au-
tem, inquit praefatuš Pallavicinuš,Caefaream Religionem co-
ronavit munificentia: Rudolphus etenim rebus Imperii com-
pofitis, transmiffo ad Regios Nepotes piae liberalitatis exem-
plo, Vaticano regno Bononiam urbem,pacis belliqueftu-
diis florentiffimam, Exarchatum Ravennalem, celeberrimam
Orientalis Imperii inOccidenteSedem,& opulentiflimas pro*
vincias, Fmiliam ac Flaminiam redonavit.

5. De Rudolphi filio Alberto primo,cognominato Trium-
phatore,refert in vitis Pontšficum AlphonFus Ciaconius his
verbis: quod Bonifacius VIII. in puhlico Confiftorio, maxim£
hominum frequentia,Regem Galliae Philippum excommuni-
catuin Regno privaverit, illudque Alberto Csefari abs fe  jam
pridem approbato, beneficiario Jure contulerit, infrgnemquc
habuerit orationem, quae adhuc extat, cujusinitium eft. %e-
fuljit Sol, qui erat fub nubibus &c. dre. ■  Expofuit deinde pri-
mum caputGenefis,CreavitDeus duo Luminariain firma-
mento Coeli,de Pontifice & Imperatore interpretatus: Impc-
ratorem deinde bonis, utfolem,maIis ut Lunam efie dixit,
tanqueim tol us ntundi Monarcham : multa in Galliam fuper-
biam,& fafium cum infeftatione perorans: multas Csefaris
Alberti  laudes repetit. &c. Ad Pontilicis orationem repo-
fuit Canceilarius Alberti: In omni re, caufa effettum antece-
dit, quem finis confequitur. Et tu beatiffime Pater, caufa mo-
vens, & Pater exequens, finis vero Pax efi: univerfi. Leva
igitur manumtuam, & Aquila elevabitur , & exequetur mo-
tusfuos. Pontifex deinge fcifcitatus, an cum Francorum Re¬
ge Caefar confoederationem aliquam haberet; cum nullam
efTe Legatus afleruiffet, Papa abfolutionem illi cujuscunque
qraeftitijuramenti ex plenariS poteftate a Chrifto fibi tradita

Ffff  imper-

ARCANORUM ST ATU S

impertiit, & ei Franeoru-m Regnum donavit. Haec Gačo«
nius :Unde non immerito arguendum, quanta farna & aefti-
matione pollebat Albertus apud Sedem Apoftolicam: Nec
forte minori ejus FiliusFridericns puleher. Qnia, ut teftatur
Palatmslib»34.c. 2. in difcordiaillabicipiaImperii,ubiFride-
ricusAuftriacus,&LudovicusBavarus Caefares ambo, fuo*
rum quisque Eleftorum paribus fufFragiis elefti fuerant; Mi-
fitJoannesXXII.adFridericumnuntios,eique confirmationem
ob tulit Imperii, ejusque. fratri Archiepiicopatum Mogunti-
num. Nam ea erat tune apud Germanos Pontiffcis reveren-
tia, ut pro Caefare haberent, quem ille confirmaret. Pro-
pterea plttrimi fequebantur Fridericum, quia ejus semulum
Ludovicum Pontifex non confirma{Fet,fed excommunicatio-
nis fulmine percuffiflet,$t, ne ei Status Imperii ex quocunque
praetextuopemferrent, autobedirent,gravif!imis commina-
tionibus interdixillet. Haec feribit citatus Palatius. Ejusquo*
que pietas clarefeitin tot ab illo fundatis coenobiis^ficut&Le-
gatis quamplurimis poft ejus mortem in pia Loca erogatis.

6 .  Alberti fecundi Religionem Sc  pietatem commonftrant
non folum totlegesinReligionis favorem conditae in Regno
Hungarias, utviderenturLex &Religio junxi(Te foedera :fed
etiam mulrifaria bella, quibus Orthodoxam fidem propaga-
batr Eo nimirum fineTurcicum inUngaria fufcepit bellum?
ait Lazius, ut a Turcarum tyrannide Sz  jugo nobiliflimam
ProvinciamliberaretiGeRit&Bohemicnm &Provinciale beb
ium, adextirpandatrr nimirum Huffitarum faftionem Sc hx~
refim. Verum quidem eft, qu©d dignitate Familiae Sc  Regno-
rumamplitudine meruerit Imperium ,fedhis potifllmum ad-
didit Religionis zelus luffragium. lila praeftitit, ut tam po-
tentem Principem oporteretfieriCaelarem; Hic, ut deceret*
iflneae SylviiinEpiftolaij.haee mensfuit, ubipaucisomnia
comprehendit, inquiens: Albertum Romani, Hungari, atque
Bohemi Regem fuum venerabantur: cujus opera totum in

Orbemvulgata funt pro tutelil fidei ?  Sc  augmento Chriftiaai

. nominis

LIBER VIL

nominis gefta. Zelo fidei acceffitpietas fingularis, qitia in
cce ti b 11 s S a c e r d o t um d i vin a s canerekudes non erubefcebat,
Sc  ad iftar Davidis per ieneftram inipiciebat in templum,
quafi excubiasageret in lege Domini; ait Palatius. Deni-
qne, fi annos Imperii numeres, non vixit diu, interim bien-
nii angufHis, aequavit annorum decadas ,fubaftis Sarmatis &
Thaboritis, ScadCosli gloriam properans, reliquitpofteris
immortale Imperium. Qno Pailovicinus in defcriptione ejus
vitaeallafrt: Albertus Temper Magnus, fed Soiis inftar ma¬
jor vifus, cum caderct. Inter ejus laudes haec, Princeps, fit,
cjuodfcecuk omnia manfnram Auftriacam domum biennio
coronavk.

J.  At quantus fuerat FriderlcusIV. Auftriacus , ficut in
omnibus Imperatoriis Virtutibus,ita praefertim in Religionis
zdo,&refpeftufingtilariin Sedem Apoftolicam, liquet ex
ejus relponfo dato Patribus Concilii Bafileenfis, ut fcribit AL-
neas Sylvius in Epi d. 93.  Caefari Temper ep ram efle, & adhuc
efTe,utauthoritasEcclerice cum pace populi Chriftiani, ficut
declaratareperitur in faeris literis, perfanfros Doftores &
Concilia generalia,unacnm poteftateSedisApoftolicae,infuo
vigore permaneat.Prseter alia angebatFriderici animum,fcri-
bit Palatius lib.42. c. 2. difildium illudEcclefiafticorum, quo-
rum nonnulli cum Eugenio Papa contra Synodum Bafileen-
femftabant, reliqui Amadeum,AlIobrogum Regulum Ponti-
ficemMaximum,Felicem dittum, agnofcebat. Et hoc fchif-
mate ,cummagnain Rempublicam incommoda reddunda-
rent 3 nihil non attentabat, ut diffentientes ad concordiam re-
digeret. Amadcus interim nihil omittebat, utCaefarem iti
fuaspartesaffumeret. Ad hoc filiam forma & moribus prae-
ftantem in matrimonium Friderico obtulit, fimulque dotis
nomine auri minimum ducenta millia, fiEugenio reličto, qui
verus eratPontifex, Te Antipapam creatum,verum Petri fuc-
cefTorem appellaret. Exhortuit Caefar,miriimequefaeramen«
to luo, Ecclefise faeramenta foedare voluit, atque ad fuos

Ffff  2 con-

^6 yjiR CA NO RUM STsiTtlS

converfus: Vendere,  inquit, alti Pontificalia folent ; hic li-
benter emtt , {ivenditorem reperiat.  Res interim Terme in
fcandalum abiiflfet, nifi Fridericus pacaflfet domum Dei. Arna*
deo enim Pfeudo - Pontifice, ut in priftinam folitudinem
(eratenimexeremo Ripaldiaead Tolium Apoftolicum voca-
tus) rediret, feque Pontificatu abdicaret, perfuafo; compo-
fuit litem Orbis gravifllmam: fatali nimirum extotaEuropa,
quae jam multo tempore duos adorabat Soles,Felicem & Eu*
genium,errore exauthorato,reftituens pacem omnigenam
Ecclefiae, ut faftum Tit unum ovile & Paftor unus. Haec pie-
tas eratFriederici,hic zelusCsefaris Auftriaci,ubi alii tuncPrin-
cipes tam Ecclefiaftici, quam faeculares Tuarum rerum ftudio
fuftinebanthoc fchifma,nec gelidam, Ted oleum affundebant
incendio.

8. De Friderici filio Maximiliano Caefare, in quo uno to-
tafpes propaginis Auftriacae fuit, itafcribitLipfius: Princeps
fuit virtutibus & animi magnitudine, itemque benignitate
cum optimis (immo maximis)comparandus,autferme ante-
fercndus. Tanta quippe fuit in ipfo Religio ( profequitur
Palatius ) & ita prompte divinis Te accommodavit mandatis,
ut Princeps tam magnus, potens & abfolutus, an homo pri-
vatusefTet,nonfacile dijudicaffes. Miflaefingulis diebusin-
tererat tanta devotione,tam animo recollefto,ut nil nifiChri-
ftimortem, cujusMyfteria in mifsa traftari fciebat, cogita-
ret. Quod militari Ordini Equitum S. Georgii, id inter caete-
rapraecipuumdedit ftatutum, ut quam attentiflime fingulis
diebus divinis intereflent, nec quantum eisimmineatnego-
tium, ad alia quam divina eo tempore illorum mens feratur.
Divini nominis fervens zelator, nunquam nomenDEI aut
Sanftorumaffumpfitinvanum. Nullum blafphemumcircafe
paffus, &quemcunque deprehendit, fevere corripuit. Haec
dum vivereteiconfuetudo fuit, ut nullum ex Sacerdotibus
coram Te ftare,Ted Temper pras reverentiafibiaffidere fecerit.
In ultima quoque hora mortis, dum ex Clero multi Tibi adfta-

rent

LIBER Vil. f 97

rent, figno admonuit,nedrčafe ftarent,fedpotiusfederent.
Omnem fortunamDeo attribuebat,idve frequentius difticho
fequenti exprimebat :

Far ego fum reliquis\ nifi qued mibi n e mina Magni
Caf ar is , (fr fceptrum contulit ipfc DEUS.

Ttaliam noninvafit,neque Romam, ut aliifolebant Impera-
tores, irrupit, fedperLegatos adventum fuuin fignificavit.
Eaquoque in facram Sedem Apoftolicam , Chriftique Vica-
riuminterris (qui tune Julius IIerat) reverentiaferebatur,
ut nullis precibus & promiffis aFranciae RegeLudovico indu-
ci poterat ad approbandum Concilium Pifanum ; ideb poli
Lateranenfe Concilium a Pontiflee promulgatum neminem
Pifaslegavit Caefar, fed Epifcopos fuos Auguftae Vindelico-
rumfuper hocnegotio confultare juffit; fremente ad haec
Gallo:maxime cummaudiifTet,Germanos Autiftitesin Au-
guftano conventu, procurante Caefare , damnaffe Conci¬
lium Pifanum velut oppofitum authoritati Pontificiae: ipfum-
que CaefaremperLegatum fuum Epifcopum GurcenfemRo-
mae puhlice comprobaffe Concilium Lateranenfe. Quae om-
niadiffusenarratPalatiuslib,43.c.3. Extat quoque Maximilia-
ni Epiftola monitorja Anno 1518* adLeonemX. deLutheri
depravata Dodrina; in qua fit concludit Religiofiflimus
Caefar: Haec pro fingulari noftrain Sedem Apoftolicam re-
ventiaBeatitudini veftraefignificavirnus,utfinceritasChriftia-
na hujusmodi temerariis difputationibus & captiofis argu-
mentis(qualiaerantLutheri) nonlaedatur& fcandalizetur.
Nos enim, quicquid Beatitudo veftra fande ftatuerit in Im-
perio noftro ad laudem & honorem DEI omnipotentis &
Chrifli fidelium falutem,ab omnibus obfervari faciemus. Sic
nafcenti in Ecclefiamalo quantocius parabat Caefar medici¬
nam; nec decidere volebat in iisquidpiam, quae adfidem
fpedabant ,fed decernendum, deferre fummo Pontifici,re-
li-da fibiobfequii&executionis gloria. Videbantur quoque
divinitus optimo Principi revelatae fuiffe impofturae, & futu-

Ffff 3 rae

OfRCANORUM STAlilS.

rae m  Eeclefia colluftationis ex doftrina Lutheri: Nam
oftendifte fertur cuidam ex fuis familiaribus digito Luthe-
rum, & haec verba dixifle: fi tu non vides, dicam tibi,
quid ego videam. Video Cacodaemonem forma corpo-
rea humeris iftius Monachi incubantem , & te quidem fu*
perftite, me vero defun&o ifte Monachus turbas, calami-
tates & miferias graviffimas in Imperio fufcitabit: quod &
fa&um. Stetit,ait Pallavicinus, in Maximiliano unico ftir-
pis Auguftae traduce, tota Ij^es pofteritatis, nempe propago
Auftriaca, ita eft: fed periclitabatur quoque aliquando gra-
viflime,cum nimirumMaximiiianus per prseruptosOenipon-
timontes juveniliardore, ibices infequens, in ea praecipitia
confragofae rupis deviaftet, ut quo gradum revocare, aut
promovere, ulterius non reperiret: Cumque omnia ope hu¬
mana jam inlecundam diem deftitutus, potiusmori, quam
viveredeftinaftet, magna voce jubet fuos SS, Euchariftiam
per Sacerdotes ad pedem montis deferri, quam ille genu de-
xo a longe adoravit, fuamque neceffitatem pientiftimo Deo
cordicitus commendavit: Nec multo pcft divinam opera
expertus, vidit juvenem ruftico habituindutum ingentia cir-
ca fe , velut leve« plumas, dimovere faxa, ac callam parare:
quem Princeps infequens, evafit praefens periculuin,& difpa-
rente illo, agnovitfuifle tutelarem e coelo fibi fubmiflum fpi-
ritum, fervatumque fe efte primigenia Euchariftici epuli Re-
ligione, qua Auftriacum in Rudolpho coepit Imperium,
&jam nutans reftauratum eft in Maximiliano. AppofiteSf-
nefius: Pietas primum fubfternatut fulcrum&crepido, cui
firmiter infiftat fimulachrum Imperii.

9. Hanc pietatemhaufittam aPatreMaximiliano, quarn
aMariaBurgundaI.PhilippusI.Conditorfuturus,non tamno-
vi Imperii, quamMonarchi3e Auftriacae exhoc Orbe,usque
ad Antipodas. Enimvero ficuti per ipfum Auftriaca domus
augmentataeftRegnis & Provinciis in immenfum; ita pet
illum Religio undique propagata, ea gloriae divinse & Chri-

LIBER Vil

199

{liana; fidei dilatatione, ut bujus fonus in omnem tetram ext-
■vcrit. Et quis de hujus Monarchae pietate dubitabit, fiper
folum Annae connubium, tali infertus fuerit ftirpi, cjucc  in
folo Occidentc fupra feptuagi.nta templorum milila Jargiffi-
ma pietate erexit; ne dicam de Epifcopatibus, Ccenobiis,
Xenodochiis, quae Hifpaniarum thefauri non folum relici &
locuplete, Ted plusquam Regiamunifkentid aedificavere, di-
tavere. Hoc urnim in ilio, quod tamen in ipfius poteftate
nonerat, defečlui obnoxium foit; nimirum brevitas vitse,
quam vknatus viginti ofto annos, complevit: in hoc tamen
felix, quod Carolum &Fcrdinandum reliqueritfilios,aliquan-
do Caefarem, eosque pientidlmos futuros. Carolus certc
(cum Vate cano)

------- - laudcs longe tvmsgrefjus avitas ,

Subdidit Očem um fceptris j & mnrgine Casli
claufit opes.

Hoc Gaefare nemo felicior alius Caefarum, nemo major:
exaequavit omnem Turcarum&Rarbarorum potentiam: in
ipfius finum redundavere omnia utriusque mundi Imperia,
Regna, ditiones, & populi. At exiguum mihi eft encomium
h  folamagnitudine&potentia, ab opibus & coronis, quia
haec terrena funt, & immortalitati plus faepe officiunt, quam
proficiunt. Audi aliud & divinius : & quidem ab aemuhi
gente viro vere magno, Thuano, inquam, in Tholoffana
Curia fupremo Praefide: In Carolo cum virtute certavitfor-
tuna,utillius meritis fupremum felicitatis faftigium impone-
ret. Neque vero ullum perfefri magis & ad omnem virtu-
tem exprefli Principis exemplar, noftra & retro faeculorum
memoriareperiri poffe arbitror, quodiis, qui ad Imperium,
virtutisviagraffantur ad imitandum proponi queat. Haec
Thuanus, Primae omnium Garorli curae erant candorCatho-
licae Religionis, ejusque zelus,& in extremas usque mundi
partespropagatio 2 confervatio,immunitas. Fatebatur quippe
palam; In Religione fltam effe Patriae tranquillitatem, quž

6oo AACAttO RUM STATUS.

convulsA nutarent, excisa caderentRegna & Imperia, Ni-
hilgraviuscoe*efteNumenvindicare, quam violatae Religio-
niscontumeliam&neglefti cultus fui ignominiam: Neque
hoc orefatebaturfolum , antanimo concipiebat, fed fafris
oftendit deinceps, & exemplis, ut refert hiftoriaBelgica libro
fecundo : Enim verb Carolus Imperator, cujusimprimisau-
xil 1 um lpeftabat in Germania five l 3 efa,five neglefta Religio,
Veteri Caefarum Conftantini, Theodofii, Arcadii, Honorii &
Juftiniani exemplo, leges fibi ftatuendasper Imperii &Belgii
provincias illico duxit adverfus fidei Catholicse corruptores.
Quare dum is ab Hifpania per Belgium, Germaniamque luna¬
mi mortalium gratulatione plausuque, ac toto illo jamtum
blandientis fortunaefterpitu vehitur ad Imperii Sedem, Vor-
matiae in celeberrimo procerumPrincipumque Imperii con-
ventu Martinum Lutherum a Leone X. Romano Pontifice
damnatum, ipfe quoque feptemvirum Auguftalium Impe-
riique Prineipum atque Ordinum fuffragiis damnat profcri-
bitque: ac profcriptionis ediftum per omnes Imperii ac Pa-
trimonii fui provincias proponit, libros ejus flammis adju-
dicat, leftionem omnibus graviffime interdicit. Quodle-
pties poftea ab ipfo repetium; usque dum Religiofum ex-
ortum fit bellum, quod maximis fuis impefis, magnoq«c
rerum fuarum difcrimine; Gallorum ac Suecorum infuper
obrutus armis, per multos annos gefllt, Extat quoque Epi-
IlolaLutheri ad Carolum, qua licentiam fibi dari orabat, do-
&rinae fuae capita coram declarandi, ieque a calumniis alio-
rum purgandi: Verum pientiffimus & ReligofiBimus Prin-
ceps, ut teftatur Surius ad Annum 1548. ninil minus, quam
impoftoremaudire voluit,inquiens: Non eft meum de p 11 '
ritate verbi divini cognofcere ;munus hoc Epifcoporum db
quorum judicio me lubensipfe fubmitto, atque eorum ju«
risdi&ionem in omnibus falvam efle volo. Sane Cleritotius
amans, & verus Pater fuit, & in Romanum PontificemEupra,
quam reverens &femper obfequens filius. Ac licct aliquan-

LIBER m  K 6ot

do k  Caroli exercitu,ejusque Du&ore Borbonio Principe Hu-
gonoto 3 fivehaeretico(Imperatore autemrerumprorfus igna-
ro multum perpeifa fitRoma, &Pontifexlivoretantumfe-
čtarii militis, non ordinatione Caefaris, acerbe mortificatus
fuerit; ex eo tanaen alienam culpam nec expiare, nec lue-
re debet Carolus, qui amariffime ad exceptum tam impro-
vifi & horridi casus nuntium, illachrymatus eft, indičlo pu¬
hlico lu&u, & fupplicationibus 40. dierum pro fanftiffimi
Patris plena redintegratione. Caeterum evulgandae Caroli
Caefaris Religioni & pietati, cujus innumera exempla cala-
mus comprimit, vix integra volumina fufficerent, concludo
patiuscum ejus praeftantiffimo EncomiafteHortenfioPalla-
vicino, ejusdem ferme verbis: Erat Carolus fidei in novo
Orbe propagator, ejusdem inEuropa Vindex, mundi ficut
Dominus, ita contemtor, utriusque Orbis Monarcha, Caefa-
rum Rex,Regum Caefar,Imperatorum Romanorum,Graeco-
rum, Germanorum potentiffimus, Auftriadum felici/JImus
Africanus, Europaeus, Afiaticus,&c. ad faeculorum prodigium
inviftiffimus, piiflimus, fortunatiffimus. O multos Carolos
DEUS! & nulli jam Barbari, Schaerefis nulla, &PaxEcclefiae
aeterna.

10. Hujus autem Filius erat Philippus II. diftus, tefte
praefato Pallavicino, fui faeculi Chriftianus Cyrus prudentia,
magnanimitate Hifpanus Auguftus,oftenditque,quantum vir-
tutis ferat CATHOLICI nomen, fi quid defuit Philippo II.
moralitati ipfi noftrae deeffe puta, cum abfolutiffima ille fue¬
rit maximi & piiflimi Monarchae imago. Quantuscunque ta-
men in caeteris fuerit Philippus, in Religione profe&o fuit
Maximus.Plurimae extantliterae,propria etiammanu exaratae
ad Margaritam Parmenfem: in quibus, ut Author fcribit
hiftoriae Belgicae libro quarto, itaReligionem Gubernatrici
committit,commendatque, ut ejus curam elfe primam, fum-
mamque ac caetera omnia poft illam haberi velit:eopro-
greffus.utfaepenumerogubernatricemdoceretrationemhae*

Gg g g reti-

ioi ARCANORUM STATUS

reticos intercipiendi, £:c. Igitur Gubefnatrix Regis Imperio
ad tuendam Religionem verla, fcriptis ea fuper re litteris ad
Urbium Epifcopos & Prsefe&os multorum ftudia mirifke
commovit. Acceflit, quod cum Pius Pontifex Concilii Tri-
dentini decreta eorumque ufum ac patrocinium Chriftianis
Principibus impense commendaret; vifum eft Regi Philip-
po (licet tune aPontifice, propter honorificentioremlocum
Legato Francise conceflum, aliquantum dillideret) hac in re
eseteris Principibus praeire: non folum ob infitamRegipie-
tatem; fed etiam, quia Concilium a Carolo parente, dum
Romse fubftiterat, impetratum, hsereditario nimirum ftudio
fibi fufripiendum putavit. Quid autem tanti Regis zelum
erga fidem Catholieam magis confpicuum fecit, quam con*
fultatio illaTheologica coramfe habita, de qua feribit cita-
tus Author Belgicse hiftorise. Evocati enim ad fe primores
quique divinse facultatis interpretes, confultique quid de Re*
ligionis libertate, quam enixe poflulaverantBelgarumcivi*
tatum aliquae,ipfi fentirentr? Cum plerique perlpefto ea-
rumPrcvinciarum Statu affirmarent,avertendo graviori ma¬
lo, quodutiquetimereturexCivitatum defeftione,ja&ur&-
que obediendae ergaPrincipem,ergaOrthodoxamEcclefiam,
pohfe Regem absque DEI offensa in libero rerum faerarum
cultu populiš indulgere : negavit Ulico Rex accitos afeillos
fuiiTe, ut doeerent, an permittere id poflet,fed anfibi necef-
fitriopermittendum, praeferiberent. Illis autem affeverantibus
neceffitatem tune videri adhnc nullam ; Rex in eorum con-
fpeftu humi pofitus ante Chrifti Domini fimulachrum- H 9
vero,  inquit, divinarn Majefiatem tuam or o  , tpuafopue , RtX
cmnium DEUS , hanc ut mthi mentem perpetuam d ar e veliš ,
iUorum  , epui te Dtminum rejpucrint , ufptam ejje me, ant did
Dominam, accpuiefcam.  Quid amplius \  Clementis Papse VlH*
audito de hujus Regis e vivis exceflu, fapientifllmo judicio»
črede,Philippum Regem in expellendis ab Ecclefia haereti-
cis plus multp expendiffe. quam omnes fimul Reipublicas

LIBER  VIL  603

ChriftianaeReges & Principes. In ejus vit& Ecclefiae inco-
lumitatem fitam fuiiTe, nec aliud fupereiTe folatium in tanta
univerforum ja&ura, quam quod ejus effigies in Philippo
III. ejus fucceffore compareret. Enim vero etiam Philippus-
Ill.Paternae pietatis haeres,Iuculentum teftimonium fui inRe-
ligionemOrthodoxam zeli exhibuit,ubi non folumjudseorum
reliquias ex omnibus Hifpaniae Regnis profligavit; fed Mau-
ros quoque omnes, nifi Chriftiani fierent fpatio unius men-
fis quoram decies centena milila erant, exeffe juffit. Plura
ejusmodi vide Religionis Hilpanicae prodigia apudMarianam
in hiftoria ab hoc diffuse defcripta.

11, AdFerdinandum I. Infantem Hifpaniae, Caroli V. Fra-
erem,poftea Regem,tandem Imperatorem Occidentis digre-
dior: Is tanta, aitPalatius, erga Deum pietate flagrabat, ut
tjuotidie preces funderetproEcclefiae atque Imperii falute ar-
dentillimas.InSedem Apoftolicameratrevercntiffimus,Cle-
ri&Religioforumamantiffimus 3 probitatis 5 fobrietatis & con-
tinentiae cultorincomparabilis, atque tamEthicis,quam Po-
liticis difciplinis & virtutibus inftru&illimus. Addito quippe
Imperio(nam Magiftratus oftendit virum)Ferdinandus etiam
oftendit, uttotidem verbis refert ejus vita fcriptor Ballavici-
nus,ab eo nomine fejungi non pofle fortitudinis & magnitu-
dinis titulos velut primigenios ab Hilpanis Regibus ad Au-
ftriacos Heroes tradu&os, & nullum in Auftriacis faftis Ferdi-
nandumnon CatholicumefTe&magnum. Aliqui adhuc Fer¬
dinandi I. Caefaris nomini adjecere lmpaviM  cognomentum,
quiavifuseftpro Numinis gloria Srpatriae falute caputfuum
de vovilTe. Ego (profequitur idem) adderem & Pii cogno-
men,quia ut in hanc epitomen contraham immenfam lau-
dum molem: Romanam uti fidem, ita Sedem Germano
candore femper coluit: fummo odio ferebatur in haerefim;
amore in Religionem :Unde idem haereticis infcftus Come-
tes, & Religiofis viris faufliffimum fidus affulfit.Illitam Bibliis
a Luther© verfis hserefeos peftem, ne ulterius ferperet, igni

Gg gg 2 damna-

Auchor

Phofph,

itT>

Č04

ARC ANO RUM S7A7US

damnavit. Inter facras hominum Colonias, quas imdique
contrahaerefimadduxit,utteftaturPalatiuslib.4?.c. 3. fuit
SocietasjESU,ut  Chriftianae doftrinseac difciplinae foretex-
emplum. Quod ipfumrefert Balbinus lib. 5. c. 12. Ubi ille
prius navigabile oftendit flumen Moldavam, ita fubjungens:
PrimaNavis Budovicio ( eft civitas Bohemiae ) Pragam ( quae
inibiRegiaMetropolis eft) folvit 3 20. falis modiis onerata:
fed alia longe fortunatior Navishoc anno appulfa eft Pragam,
& anehoram ad S. Clementem feciliter jecit, quae non falem
terraecorniptibiIem>fedvirosdoftrina & fapientia eximios
duodecim ex Societate JESU (quorum plerique Philofophiae,
Theologiae, ac caeterarum fcientiarum gradibus infignes
erant)advexit,mittente ipfoS.P.Ignatio deLojola ; impetrante
RegeFerdinando, &Collegium cum univerfitate, ad pedem
Pragenfis pontis fundante; tandem etiam Archiepifcopatum
uno amplius faeculo intermififum reftituente. Itaferme hinc
inde Balbinus. Vitae Ferdinandi par erat e vita exceflus: Mor-
bo enim catarrhali contrafto ex curarum proEcclefia &Patria
afliduo onere ftatim tabes acceflit (ut fcribit citatus Palatius)
qua plane Ferdinandus conftimptus. Cumque vitae inftaret
extremum,facra iynaxi refettus, fufisque adDeum fine inter-
mifllone precibus placidiffime decefllt,die Jacobi majoris,ut
jpfe praedixerat. Nam itaDeum decrevifle ajebat: ut quem-
admodum Apoftolus peregrinus apud nos,id eft in Hilpania;
ita ego Hifpaniarum Infans extra folum natale cumipfo pe-
regriner. Vixit fexaginta & unum Annos, omnigena virtu-
te,fedpraefertimReligione, pietate, &pacis amore excu 1 -
tus. PapaPius quartus, ut fcribit Ciaconius in ejus vita , in
puhlico Cardinalium confiftorio de Ferdinando ita effatus
eft: Ferdimmdum omnibus op timi Imperatoris Jignis editis »
fummd lenitute , nullo angore , Jncramentts , qu£ morien-
tibus pr&beri folent , munitum, guafi agnum innocentem
meliorem vitam detnigrujje.  QuodEloqium aPapa haud me-
ruiflet Ferdinandus, fiin ejus fanftam Sedem (utplurimi R e '

ges

LIBER m.  Č 0J

ges& Caefaresfec£re(contumax,ingratus, autrefrafrarius
fuiflet: Et ideo feliciter imperavit, & memoria ejus manet
in benedi&ionibus.

12. Paternae pietatis, & in Religionem fervoris, a c Sediš
Apoftolicaeamoris,3emulusfuitMaximilianus II. filius&fuc-
ceffor Ferdinandi. FundamentumReligionis &prudentiseRe-
giae in Hifpania jecit, ubi Caroii V. Soceri & patrui vice, Hi-
lpanlae Regna triennio integro moderatus eft. Difciplinam
militarem, &fimulodium inhaerefiin apprehendit in bello
Smalcaldico Patrui loco, belli Praefefrus contra Proteftantes,
Vel verius, haereticos infenfiflimos facrae SediApoftolicae.
Hos poftquam triplici corona Imperii, Bohemiae, & Hunga-
riae, unius Anni traftu( fecundo ab Alberto II. Augufto exem-
plo)donatus,Imperiumque fufcepit, flrenue perfecutus eft.
Sacram Romanam Sedem ita fibi demeruerat, ut Gregorius
XIII.nonfolum illi magnum belli nervum contra Haereticos
fubminiftraveritjfed etiam omnem operam, quo in Poloniae
Regem eligeretur,navaverit, Saepe reiterabat illud dicere:

‘Trimtim de Religione,poJlea de Imperio cogitandum.  Elufitfaepe-
numero prudenti declinatione Haereticorum impofturas:
Quarum inter plurimas unafuit, ubi Auftriae Magnates jam
hsereticalue infečli, inpublicis Comitiis recu/abant contri-
buere Caefari ad Bellum Turcicum, quo graviter vidna Huli¬
gana tenebatur,nifiJefuitasditioneAuftriaca ejiceret. Qui-
bus dextre refponditCaelar: cum Pontificem agerent, cujus
eft de Religiofis &Religionibus di!poncre;Sui autem muneris
efTe Turcas expellere : Aliam Balbinus refert lib. 5 .c. 14. Ma-
gnam in Religionis negotio CaefariMaximiliano laudem attu-
lit, quod cum Bohemicae Civitates,ac Praga prsefertim 3 nul-
lum in Dicafteriisfuis Catholicum virum tolerare vellent, &
quaedam a Regibusdataprivilegia obtenderent,Maximilia-
nus fummo jureufus.Sebaftiano Agricolae viro Catholico
(qui in Senatum poftea adleftus, diuPrinceps Senatus fuit.)
Anno 1570. Jus antiquee civitatisPragenfis contulit,quo fafta

G g gg 3 Catho-

€oS \yfRCANO RUM STATUS

Catholici jacentes & undique excluli fenfim irrepebant inSe-
natum&Magiilratus, Truculenta averfabatur inamni vid
confilia, & quaeque potius arte, aut aperto Marte, conficie-
bat, quia mitioris eratingenii, humanisque artibus deditus,
Ft Farna erat, utteftatur in ejus vita Pallavicinus, ea aetatc
plures in Maximiliani Caefaris aula regnaffe litteratos, quam
inaliorumPrincipumOrthodoxorum Regiis ferviiffe. Ute-
batur plurimum familiaritate Patrum e Societate JElu, quos
dicebat effe Athletas fidei, Haeredicorum malleos, Sc  omnis
litteraturae, praefertimdivinas,Magiftros eximios.

13. Ejus filius Rudolphus adhuc Adolefcens, ait Palatius
1.47.c.2.in Iberiam ad Phiilippum Il.avunculum fuum fe con-
ferens, Regum maximi &fagaciffimiconfuetudineCivilem
omnem prudentiam imbibit. In bello necfelicitas obReli-
gionis caufam,nec in pace magnificentia ob agendi dexteri-
tatem illi defuit. Incredibilis rerum omnium peritia, judi-
cium elimatum, maturum Confilkim ei famam dabantradeo-
que Sedendo vincere  dičtus eft. Sedere videbatur, cuma Lu-
dovico Palatino,&Augufto Saxoniae,Eleftoribusprec.ibus Sc
blanditiis obrutus,exoraretur,ne Gebharduma complefren-
daReligione Auguftana, (reftius impiahaerefi )prohiberet;
qui in aula majore Bonnenfis Cancellarise promiferat,fe re-
pudiato ArchiepifcopatUjAgnetemVeftallemj&fororemCo-
mitum Mansfeldiorum , quam turpiter deperibat, in Conju-
gem dufhirum: mutata deinde de abdicando Archiepifcopa*
tu fententiaftatuerat fe Infulam Sc  fponfam vi Pacificationis
Auguftanae retenturum, fafto ad Proteftantium inftantias Sc
fuggeftiones, cum Catholici Religonedivortio.Verum Ru¬
dolphus, quod Catholico Principi eratfaciendum 3 rdpondit,
fequidem infcioGebharduma Catholica Religione apofta-
taffe, fednonvidtre,quomodoleges Imperii & Auguftana
pacificatio poffent fuffiragari. Quodvero veteris defertoi'
Religionis Infulam Sc  Elečloratum retineret,conflietudinem,
pacta, leiigionemjurametitum obftare,nec pofTe remitti vel

: . infrin-

LIBER V II. 6 0?

infrlngi, nifi pacificus Imperii Status concidere debeat. Lo-
cum potius efle, ut cum ipfe ab Archiepifcopatu abalienave-
rit, alium in ejus vicem furrogandi, Praeterea hoc, a fe non
effe expeftandum, neque rogandum, fi facram vellent ferva-
re concordiam. Eundem Catholicae Religionis amorem &
zelum monftravit Rudolphus , cum ifte a Matthia fratre fe
in Regno Hungariae fupplantatum cognoviflet. Nam, ut
fcribit Balbinus lib. 5.c. 16.Primates hsereticorum inBohemiS
utendum tempore rati, fperabant facile a Caefare deferto li-
bertatem Religionis obtineri pofle,unde largiffimis pollicita-
tionibus obfecrabantur illam a Caefare tantopere delufo: Ad
irritae extiterunt preces, & tantafuit Caefaris Rudolphi apud
Hifpanos educati fortitudo, tantain Religione majorum con-
ftantia, ut ad fcribendum nullis unquam precibus, neque
minisadducipotuerit,quasintegroferme anno, etiam cum
imminutione fuaeMajeftatis, vitaeque periculo pati debuit,
Hanc animi firmitatem inviftamque Conftantiam aemulatus
eft Frater ejus, & Imperii Regnorumque fucceffor Matthias
Caefar:Is gravia cum Bohemis feditiofis, &infanftam Or-
thodoxam Romanam fidem, ejusque fupremum caput exul»
ceratis, geffit bella; & graviora adhuc cum Barbaris & Tur-
cis; utrobique parta vftforia, quam Coelites extraordinariis
auxiliis fecundabant. Fertur enim Albam Regalem; quae jam
58. annos Machumetem adorabat, illaipfa hora, qua Impe¬
rator cum tota Augufta DomoViennae, quadraginta horarum
precibus puplice aftiftebat, expugnatam fuifte ab exercitu
Caefareo. Adfunt coeleftia agmina femper im Auftriacam do-
mum propitia, quoties in fe, vel in fuis periclitatur :Neque
opus illi eft manibus, ubi pro illa pugnat, qui totus eft ma-
nus. CaufaAuftriaca, & caufa Dei eadem eft. Nunquam
cxerit illa gladium, nifi pro Deo; nunquam contra Deum.

14. Id certe vidit & expertaeftEuropa in Ferdinando II.
cuiper miraculumdebebatGermanialmperiale diadema,exi-
gente id Matre Dei,quae SvichardoMpguntinoArchipraefuli,

&Ele-

Čo8 ARCAKORUM STATUS.

Sc  Eleftorum primo fuffragatori comparuit ,imperavitque
fuffragia dari Ferdinando : Quod & feliciter ceffit. Inte-
rimFridericus Palatinus ulurpabat Coronam Bohemiae, Bet-
leem Gabor Diadema Hungariae; utcrque ut e Coslo Deum,
Religionem Catholicam ex mundo, ex Cathedra Petrum, &
veritatem in exilium pellerent expedire judicabant deturban-
dum, e folio Ferdinandum. Verum eadem ipsa die qua in
EcclefiaEvangeliumlegitur: Reddite, quas funt Caefaris Cae-
fari,quse Dei Deo;Palatinus reddere debuit Ferdinando ufur-
patamBohemiam, &Bohemia Calvinifticisimpofturis avulfa
a vera Religione, reftituta elt per Ferdinandum Deo. Enim
vero ad montem Stellatum ope D. Virginis (utpaffimcredi-
tur) caefis haereticis & Palatini confoederatis, obtentaaCae-
farianis Viftoria, & expugnata Urbe Regia Praga, abiit, im-
mofugitPalatinus cumuxore & filiis, unde venit: faftus fa¬
bula munai, & paffim diftus Rex billextilis, tandem a Caefare
profcriptus cumfedučtoribus fuisChriftianoAnhaltino&duo-
busGregorio &FridericoHohenlois.Primatunc curaeratFer-
dinandoReligionem prolapfamPragae ac in totoRegno erige-
re, Clerumreponere,foedataa Galviniano Palatini furore re-
parare templa&Altaria,Deo,VirginiDeiparae,Unicce,Auxilia«
trici & Viftrici, cujusmanu parta Vi&oria, grates debitasac
folemnes reddere.

Hac miferiarumPalatinarum cataftrophe nedum commo-
tus Betleem Gabor,nec Regio titulo abftinuit, nec Ferdinan¬
dum agnovit Caefarem, immo vero Turcas&Tatarosipfa-
que Acheronta commcvit in Ferdinandum. Sed quid hsec
omnia contra pium Principem quem Coelum tutatur ? Bo-
hemicam namque cladem excepitPannonica,ubique per fuos
Belli Duces (qui malebant ut fupplexFerdinandus ad Virgi-
nis Aram accederet, quam ut feleftorum militum, aliquot
naillia pugnaturis contra hoftem fubmitteret) Vincente Sc
triumphante CaefareTandemBetleemio ignaro ad CaefarCrn
rediere Pannoniae Procergs, &ipfe Pfeudo-Rex ad pacis con-

L IT! E R VIL 609

filia animum adjecit, Veniam petih,  titulo Regio ceffit, ob-
fequium promifit, ac inter duo de viginti diesFceptrum, dia-
dema, caeteraque Regni Hungariae Infignia,  cum omnibus
arcibus, munimentis & civitatibus, Ferdinando reftituit. Sic
ad dominum rediit, quod Fuit ante Fuum. Sic Religionis cau-
Fam, fic pium Religionis Vindicem tuetur Deus. Licet infa-
na cupiditasDeo fubfannat, utregnct;'Breve tamen Regnura
eft adverfus Deum. Idemexpertus cftRexSueciae Guftavus,
cum quo Germania & Galliatota conjuraverat adverfus Fer-
dinandum, a Rheno &Danubio usqueRaethicasAlpes,ducen-
tis Ferme urbibusab lilo, ejusque conjuratis privatum. Sed
Dextera Excelfi poftravit hoftem Ferdinandi cum ad Lizam
pugnaret,'binis : fclopi ičtibus, ab ignaris,quem caederent,per-
cuffus militibus, documentum dedit pofteris.

Indomitum nil ejje pio, tutumque nocenti.

Religionis defendendae caufae caufa, ait Palatiuslib 49. cap. 3.
ita ardcbat, ut prius fafces & coronas ponere, panefolo&
aqua Vitam trahere, cum Corijuge & iiberis, Fcipione pro Fce-
ptro inftru&nm, offiatim ftipem exigere, in Frufta a carnifice
concidi ac difcerpi, quam ullam Deo vel Ecclefiae illatam in-
juriam tolerare. Et certe verba hasc, ut in Tafta tran/irent,
nunquam defuit Ferdinandus. Deo-homini in Euchariftico
Epulo in publicum prodeunticomes adFuit Temper, cum po¬
tu it. Tumente aliquando ob facis pondus dextera, ne idem
die altera faceret, monitus, fnperefi,  ait, manus adhuc al/era,
qua Deo ferviam.  De promovenda Religione cum Sermo
recurreret, dixiffe fertur : Si med morte Catholtcam Religto-
nem pr orno v er e pojjem  , or o D e um  > ut pub ti c e coram to to
mundo ab in farni carnifice capite p lectar.  Ideo nonnulli, uti
reFert, vitae ejus fcriptorP.Lumormain cap.i.absaue temeri-
tate Fe affirmare pode exiftimarunt: Ferdinandi zelo ac opera
centies centena millia hominum ad EccleFiae Catholicae gre-
mium & caulas FuiiTe revocata: adeoque Ferdinandum omni
Jure poffe, ac debere Regnorum & Provinciarum Auftriaca-

Hhhh rum

ho ARC ANO RUM STATUS

nim Apoftolum dici, ac Ap e (telici  Imperatoris cognomine
decorarijtaprofefto efbDe ejus vero e vivis exceffuitaFcrb
bit citatus Palatius. Ratisbonenfi comitio reverFusImpera¬
tor Ferdinandus H. jampridem mala corporis valetudine afFe-
ftus, integris fenfibus, & magnain Deum pietate, ex hac vita
migravit,Annum aetatis agens quinquagefimum nonum.Prim
ceps virtutibus omnibus ornatiffimusReligionem ita praeha-
buit, ut ferme omnia bella, cum plurima atrociffima cum Pa-
Jatino & rebellibus Bohemis>cum Betleemo & feditiofisHun-
garis,cum haereticis &ProteftantibusPrincipibus,eorumque
eonfoederatis Suevo, Gallo, Anglo &c. tulerit, eaque omnia
pro reftituenda & conFervanda avita & Orthodoxa fide Fuice-
perit, & gloriose cum finali inimieorum confufione comple-
verit. Ad quod ipFum, ut filius etiam Ferdinandus III. Pa*
trem imitare tur,graviffimis verbis Tub tempus mortis adhor-
tatus eft>eiquehocmedium prae cseteris utilifllmum Fuggeflik
utrefert ejus confcientise Arbiter in vita illius Noilrum
natu maximum filium, regnaturum Dominum, Ferdinandum
Erneftum,omnesquenofi:ros liberos>haeredes ac fucceffores*
paterne prorfus ac benevote monemus, eisque injungimus i
ut ipfi, is vero prseFertim, qui pro tempore regnabit, facer-
dotes, c 3 eterosqueEcclefiafficiOrdinis homines(quanto ma-
gisPontificem ipFum,&Eccelefiam Romanam Orthodoxam)
eorumDomos, templa Monafteria fundationes, temporalia.
bona, juraque commendata habeant; eoshonorent, ament,
quam maxime poflfunt, protegant, & propugnent. Moni-
tum hocpaternum, jam prius & ftatim quidem poft coro-
nationemFerdinandilll. filiiinRegemRomanorum eleftiva-
ticinio , minime dubius de eventu, expreffit. Placere Fibi
Ferdinandum filium efFe in Romanorum Regem eleftum *
non quia videret filium in Solio >  Fedquiain.Solio v ir um vi-
deret,cui regularegnandi imperandiq; effet futura divini Po¬
noriš čara, & Catholicae Religionis propagand® zelus Fubdi-
torum & Patri® Falus; baee efle ver® Politic® artis laudanda
prineipia. 15. Va-

ZIB E It m.

i j.Vaticinio correfponditeffe&us: ubi Ferdinandus ter-
tius primis ftatim Imperii adeptis aulpiciis in vefanam haere-
feos beftianV, cum licetcaput amififfet in Guftavo Adolpho
( Vatiniano EcclefiaeRomanaefupra Turcas Sc  Barbarosini-
mico) adhuc morderet fraenum fuum, velutnovellus Hercu¬
les armari debuit Et ea quidern piiffims caulae felicitate,ut,
tefte Palatio, primo fuorum bellorum impetu infra quinqua-
gintadies, urbes minimum & non contemnendi nominis,
quinquaginta deditione, vi amore ,terrore fuas fecit. Nu-
merent alii Viftoriis annos, ipfe dies. Praetereo Ratisbonam
a Ferdinand© expugnatam: Vidios adPragam fecunda vice
Suecos: farne enecatos Augudanos Cives: Occupatumuna
nofte Philippoburgum, quod Sueci toto biennio Surmima
effufione fanguinis haud poterant. Unus adhuc maximusque
fcopulus (e Caefaris valori objiciebat,videlicet Nordlinga, cu-
jus Colli infidebaf,ait Palatius, totius Germaniae falus, & ad¬
huc in Hornio & Vimarienfi,ducibus (pirabat Guftavus, veluc
redivivus; neque a feptemtrione impius Aquilo quiefcere vo-
lebat adverfus Aquilam Imperialem, indignante Ferdinand©
pio, tantum litere imf m ati.  Aggreffus igitur Nordlingam
Ferdinandus , &poft trium horarum cruentampugnam Sue¬
cos in fugam conjecit, &fosdiflimadadeprodravitHaereti-
corum iniblentfam. Viftoriam autem ipfam non minori in-
genio,quam armorum valore comparavit, Enimvero in ipfo
prselii ardore.cum adhuc fortuna nutaret,munimentum,quod
Caeiar editiore obtinebat loco, indeque crebris fulminibus
fubeuntes Suecos impetebat,Sueci fumma vi aggreffi,ceden-
tibus ultro Caefarianis occuparant. Sed vix illi receflerant,
cum momento munimentum fubje&o infra pyrobolario pnl-
vere cum fuperinveftis Suecis in aera excutitur, ingenti, ex
ftratagemate improvifo.fecutaftrage hoftium,qua: totumSue-
corum exercitum metu corripuit,& in fugam egit. Viftoria
vere memoranda, tam ob caefa duodecim millia hoftium, Sc
Viftoribus reli&a omnia militaria,ac al.ia impedimenta;quam

Hhhh 2  ob

*I2 ARC A 2{0 RUM StATUS.

ob captos primos Generales Hornium & Crazium, aliosque'
tribunoscum fexmillibus fuorum. Exinde fervata Germa-
nia, Suecorum contritus faftus.St Religioni datum refpirium.
Haec ,inquam, una Viftoria plurium Provinciarum,licutfe-
lix erat partus, ita Aullriae,Bohemiae,Franconiae > Suevise,Ba-
variae praefens confervatio. Infuper expugnatae, vel occupa-
tae,vel traditaeUrbes praecipuae,Heidelberga,Heilbruna,Her-
bipolis,aliaeque pene omnesineo traftu, quae inpraemium
&mercedem obvenerunt Marti Auftriaco. At quam mo-
defte hifce Viftoriis ufus fitFerdinandus,facile eft conclude-
re; Ubi jampridem ex pietate ipfi innata novimus,eas omnes
Deo litafle, & a Deo exoraffe t Temper pro Deo pugnaffe, &
perDeum vicifle.SicutDivinaefidei propagatio & confervatio
omniumbellorum, abipfo fufceptorum,eratincentivum,ita
quoque in omnibus difcriminibus , aut belli neceffitatibus
praefens auxilium, vel ab Euchariftico epulo, vel aD. Virgine
Matre,quorumAmori, pietati,& cultui fe in omnivitamanci-
paverat.Primum teftatur AuthorPhosphoripart^.c. 4,.Ferdi-
nandus III. gloriofiffimus quondamCaelar,nunquam,ne inca-
ftris quidem,&inter armatas legiones, publicum Euchariftiae
cultum omilit. Idcirco cum arčtillima Ratisbonam obfidio-
ne eo tempore cingeret, quo Fcclefiafacramentihujus cultui
o&iduum impendit, fupplicationes in caftris fuis Chriftiano
peragiritu imperavit. Comitabatur iple lingulari pietatis
exemplo, quem Tribuni, Centuriones, milites armati, clan-
gentibus tubisBuccinisque,&refonantibus tympanis,diffus&
late ardentium facum luce lequebantur. Accedebat ingens
machinarum acnearum, velut in triumpho fragor,quo omnia
circumquaque perftrepebant. Viciturbempientiffimus Im¬
perator ,&vi&oriamiftam, tantae pietati debitam, coelum
indulfit. Alterum omnium oculis exhibet liber MARIANUS
Lovanii,in quo Virgini Matri propriaRegiaque manu nomen
dedit & fequentia infcripfit: Illius ego ccetus, fub invocatio-
ne tua congregati,AuguftiffimaMARIA! me libens. & merito

unum

LIBER VII, 613

unumprofiteor. Tibi ergo me meosque, conjugemacli*
beros; Tibi Romanum Imperium, cui me DEUS praefecit,
tibiregna a majoribus accepta : Tibi tutelaeque tuae popu-
lum&exercitusmeoš, tibituoque filio militantes commit-
to.. Tu me in tuum admitte, qui filio tuo, qui tibi, qui
utriusquehonori vivo, regno.pugno. Tuus igiturego ero,
O MARIA!  Tui eruntquicunque mei. Tuae erunt. ditio-
nes» & regna mea , & Imperium. Tui populi & exercitus.
Tu eosprotege, tu in eis vince: Tu in eis regna: Tu in
eis impera* Ita voveo Anno 1640. An de alio (praeter
Auftriacos)Caefarequidpiamfimile ,quam Ferdinando legi-
mus h

r6.Mortuus elfinondum exafto quinquagefimo vitse anno,.
&complančtus ab omnibus: attamen fuperyixit filio Ferdi¬
nando IV. qui jam in Regem inauguratus fpes dabat ingentis
expe£lationis & gloriaeSuperftes igiturH^res manfittam pa¬
ter n ar um virtutum , quam avitorum Regnorum, & fiacri Irn-
periiLeopoldusIecundo genitus. Leopoldum, inquam,qui
in foenore fibi duxit,Regna,& Imperium, etiam vitam ipfam,
perdere,ne Deum perderet, ant ejus cultum negligeret. Cu-
jus tot gloriofa bella, non ex fuo commodo, aut ex imperan-
di libidine, fed ex causaDei,quam fedulo in omni vita pro-
pugnavit, exantlatammultigenis coloniis auxeruntEcclefiarn
Del. Cui, ( uti aliis, extra Auftriacam gentem) non fuit Sa-
cerdotii fupremi jura ufurpare ad firmamentum potentise,fed
reverenter colere in Religionis teftimonium, ut, plus quam
ducentae Pontificum ad Leopoldum exaratae Epiftolae, con-
ftanter hoc perhibent. Quem in omni vita zehis Domini ita
comedit, ut flagrantiflime Temper enixusfit, Deum populiš
reftituere, populos DEO. Solo enim Anno 167 numerata
funt decem & ofto millia ad verum Ovile Chrifti redufta
Leopoldi Apoftolico conatu. O quam firmum foedus cum
Deo habuit, quiin totdifcriminibus rerum, tot periculis vi-
tae, tot Teditionibus Tubditorum, tot impofturis & infidiis

Hhhh 3 ex-

*I4 ARCAHORUM STATUS,

externorum, nunquamanimocecidit, nunquamvi&us fuc-
cubuit, fed a lapfu fortior emerfit, a quo centies Turca hinc
inde csfus, a quo pomoeria Chriftianitatis, per longiflimos
Hungariaetraftus, Regnis&Provinciis frmiles protelata.a
quo tot hserefium monftra a Regnis & Provinciis fuis aba&a,
a quo nufantes Daniae & Poloniae coronae Regibus fuis refti-
tutse, & Reges regnis dati. Sacerdotii & Imperii concor-
diam, cum utriusque emolumento, femper fovit. Religio-
ne nihil habuit antiquius ;  ad cujus folius decempedam me-
tiebatur Regnorum & populorum fuorum felicitatem. Cok*
jilio & lnduflria  , fuit LEO? O L DUS %j\Cagnus  : Sed
Religionc & pet ate MAXIMUS.  Tanta in eo erat in Deum
& Deiparam fiducia, nunquam de viftori& haefitaret, Su-
peros, quorumcaufam cuendain armisfufcipiebat,nunquam
fibidefuturos non vane jaftabat. Cruento adhuc poft ob-
fidionem Viennenfem Turcico, & feditioforum Ungarorum
bello, graviflime exagitatus, Regnumfibi potius firmabat in
hereditarium obfequium, quam iliius metuebat excidium.
Novos aucupabatur triumphos, cum confumtum & extin-
ftum putavit mundus. TerHun-gariae Dominus : & con-
cordata olim fucceflione, &libera eleftione, & jure gladil
Sic refraftarios fuos triplici catenavit compede.Severumlm-
peratoris nomen, Auftriaca attemperavit pietate,a feditiofis
ipfisfaepe vocatus Pater, nunquam injuftus Judex. Deliča
femper minus puniit, qnam meruererei. Si alicubi peccavit
Leopoidus;tuto peccavit in nimia clementia, tatus,ad divini-
tatis proprietatem fpeftare, parcere fibi infenfis,& excipere
cum gaudio poenitentes. Quiefcere fubinde poterat Leopol-
dus, quia DEUS vigilabat,ne deeffent unquam fulminaCae-
fari,quae excutere,nec Barbarorum immanitas,necHaeretico-
rum protervia,nec feditioforum contumacia, nec vicinorum
aemulatio, nec improborum livor, nec omnes hoftium co-
natus unquam valebant.Tuto equitat, quem grada Dei por-
tat. Prodigia fi non fecit Leopoldus, auxilia tamen divina

LIBER-VIJ. 6 1 §

ad latus habuit femper : Immo vita Leopoldi tota, menim
perpetuumque fuit miraculum. Verum, quia horum innu-
mera adhuc oculis obverfantur onaniuin , & paffim notoria
funtabrumpo; quae alias geftit animus alibi referre. Hoe
verum laetabundus exclamo: O Felicem Auftriacorum Ca>
farum, Regum &. Principum,Religionem asque ac pietatem,
cui coeleftia fubfidia & auxilia tam manifefte, tam promte,
tam appofite, & faepius miraculose adfavent. Plures adhuc
mdigitatem Principes , exhac Auguftiffima demo, quibus
inftillata cum fanguine natalitio, & cum materno lafte infu-
fa, Religio in Deum, pietas in Divos, praefertim immaculate
conceptam Virginern (pro cujus ukima deeifione , jam to-
ties omnem lapidem moverunt) filialis in Apofiolicam Se«*
dem fummumque Sacerdotem amor, Screverentia; nifi La-
con effem, & nifi paucis intelligi velim: Vivit, vivit etiam-
num in pofleritatis memoria, licet ante quatuor Ferme faecu-
la Alberti Archiducis Religio, quem hifioria Auftriaca Cleri
Tatrem & indefcjjum fidei, jujliti^ue zelatorem  nuneupat:
Alberti item cognominati mirakilia mundi , de quo Lazius lib.
3:. c. 2. ait: Praeter caeteras virtutes, quae plusquam humanae
in hoc Principe erant , Religione etiam ineredibili claruit.
LadislaiAlbertiIL filio : de quo Didacus Sequile Fatur: Vicit
fernetipFum pro Catholicae ac Romanae fidei fančtaeque Apo-
ftolicse Sediš zelo, expofuit periculis vitam, quam dolo &
fraude Huffitarum perdens fummum meritum, fomma mer-
cede promeritum naftus eft, nempe aliquo modo Martyris
nomen. Caroli Graecenfis interioris Auftriae Veri Apojjroti:
Alberti I. Relgici ejusque conjugislfabellae, quibus pares Re¬
ligione & devotione, fuperiores Auftriaca ftirps non habuit,
ut AuthorTheatri vitae humanae teilatur 1  Leopoldi Guiliel-
mi item Belgici, cujus e Vaticano luculentum hoc premeriti
encomii teftimonium: Speftatus nobis per omnia (itaferi-
bitInnocentiusX. apudAuthorem ejus vitae) in fraternitate
tua Catholicae Religionis cultus, ejusque fervandae ac tucen-

ARC ANO RUM STATUS

dae accuratus ac follicitus zelus; ingenitus ille (notandum)
Auftriacogeneri,acplane coalitus exemplo nune, fepraeci-
puo probat. Et verb nos probe novimus, quam anxie ad
ea, qu3eproDeicaufafant,Fraternitas tua animum adjiciat,
fapienter intelligens, cautum exinde perpetub fore & popu-
lorum faluti, & Regnorum firmitudini, &regnantiumfelici*
taci*

Quid amplius ? jam longus fum : hoc pofteritati Fatis
efto: quod neminemhabuerit domusAuftriacainter tot fuos
Prineipes, qui Religione in Deuin,pietate in Superos, autze-
lo fpeciali in orthodoxam fidem, non excelluifiTet. Non ha-
bet Auguftum AuftriacorumPalladium inter vifcera fua Apo-
ftatas, non fimulatores fidei, non iEmulos Sacerdotii; fed
Religionis potius acerrimos vindices: Prototipa Orthodox3£
fidei, &lacraeApoftolicavSedis propugnatores adverfus omnes
haereticorum calumnias & impofturas. Pro coronide dice-
4'e liceac animitus veritatemlSicut omni elogio & Paneg^ri,
ita etiam cunčtis & quibuscunque aliis coronatisin Chriftia-
naEuropa familiis(fit aflerto venia)quoad %eligionem  & pieta-
tem  longe Superiorem inveriio regnatricem domum Au-
ftriacam: Quia, ut hoc toto capite, fuflfragante hiftorica vc-
ritate liquet; nemo ad usque huc inventuseftAuguftechu-
jus ftirpis furculus degener ab avita radice Religionis &pie-
tatis,  quibus aprima origine in immenfum augeri co^pit Au-
ftriaca felicitas, gloria&immortalis farna. Sicut enim Ru-
dolphus ante quinque Ferme fseculaprimum coronarum Au-
ipicem, Religione & pietate , fibi promeruit Deum, ita per
affiduam Nepotum imitationem earundemhabet conferva-
torem, quod nemo non videt, nemo non experitur. Cau-
faquippe firmandi, propagandique temporalisRegni, eftRe*
ligionis five Coeleftis Regni propagatio. Si quis mihi mini-
ftraverit, honorificabit eum Pater meus* Deum defenforem
f«ihabet,quisquis caufamDeifufcipit,frcmat quantumcun-

quc

LIBER Vlh 6 I?

quelivor & invidia ; a&um aget in Prindpem Religiofum,
cujus fcutum DEUS eft: Ex tempeftate emerget: crefcetex
adverius; Gor ejus in manu Domini eft : Ejus folium foli-
datur in Petra, ideftinorthodoxafide: Ejus fceptrum inni-
titur columnae veritatis, quae eft ipfa Ecclefia: Ejuspoteftas
eft a Deo, qui dat & transf eft Regna: Ejus gladius eft gladius
Geideoniscontrainfideies, Barbaros, Haereticos, nunquam
eontra Apoftolicam Sedem, fed pro illa, exerendus: Ejus fe-
licitas omnis eft a zelo fidei, a pietate in divos, ab obfervan-
tiain Vicarium Chrifti,cui DEUS dedit claves omnis terrenae
Sl  coeleftis felicitatis. Et haec de Religione non minus fince-
re, quam vere diftafufficiantad Dei ter Oprimi Maximi
gloriam, Scfacrae Romanae Apoftolicse Sediš
incrementum,

I * « •

11  1

AR-

6 iS <S C°) 8 »

STATUS

LlUT.R OCTlJFUS

DE

CONSILIO-

CAPUT PRIMUM.

De Prudentid in agendo necejfitateque

Confdii.

i.

Ummum Regnandi arcamimefiPrudentia. Hu-
jns Hieroglyphicum apud >Egyptios vifebatur
Oculus fceftro injidens.  Quod enim acies eft
videndi in oculo, hoc Prudentia in Imperante.
Apud Graecos,LeOj ferarum Rex, apertis ocu-
lis dormiebat. ficque vigilabat magis, quam fbmniabat. l/£
inde hominum Rex difeat, a fua Majeftate nunquam fepara-
re vigilantiam,qua ille omni tempori fe prudenter accommo-
dare, in omne tempus vigilare, & ex prseteritis metiri prae-
fentia, & ex praefentibus profpicere futuris fatagat,in falutem
univerforum, Philofophi morales cum tribus oculis reprse-

fei>

LIBER Vlil.

fcntant prudentiam, memoria nimirum, intelle&u, &Provi-
dentia, Primum oculum figit in praeterita, fecundum in prae-
fentia, tertiuminfutura. Ita propemodum agitfapiensPrin-
ceps,utexpraeteritisdignofcatfutura, &ex utriusque con-
ftituat praefentia, Exemplo Jacobi Scotorum Regis, qui fibi
Janum affumpfit in Symbolum fub lemmate : Utrumque.
Tempusfcilicet refpiciens praeteritum &futurum , quo con-
filium pr3efens probaret; an Reipublicse utile foret. Pru¬
dentiam equidem gignitfagax rerum,eventuumque omnium
obfervantia, format illam Hiftoria, perficit experientia. Ma-
gno labore acquiritur, majori utilitati exercitatur, & maxi-
ma jucunditate colligit fuarum operationum fru&us. Pru¬
dentiae cedit Fortuna, &ubi illa difponit, mox ifta volubili-
tatisfuaefirmatrotam, prudentiae deinceps conftanter adfti-
tura; dicente Themiftocle: Fortuna prudentes comitatur,

2 .Nullaenimvero tanta felicitas eft, quae non debetur
prudentiae. Prudentia infelix cfle non poteft. Quidquidun-
quam in Orbe vel eximium, vel illuftre, vel Heroicum vi-
fum, aut ačtum, id ex prudentiae legibus faftum eft. An-
toninus pius Imperator tanto beneficio fortunae benignioris
in quibuscunque negotiis fruebatur, ut dicereturnullaun-
quam poenitentia cujuscunque fulceptae rei taftus fuifle,cum
illi omnia ex voto» & fecundum lubitum fuccederent. Unus
igitur ex Senatoribus libertatem fcifcitandi naftus; quem or-
dinem rebus accommodaret, rogat, ad tam optatos fuccef-
fus? Nihil hic, reponebat Caefar, eft myfterii, nifi inftituti
exafta ratio ad difpiciendos quantum poffum . quoscunque
cafus; ut remediis convenientibus praeveniam, nihil curae
ad deftinatum finem neceflarium omitto, executiones non
nifi peritis demandata- Hanc vere Regiam virtutem  dixit
Ariftotelesin fuis Politicis. Abhacomnelumen,omnisfce-
cunditasjtotavis, & virtus profluitin fubditos. Mensuna
Principis fapientis, tranfcendit omnium Regnorum thefau-
ros j omnia Perfarum GazophyIacia,omne Crcefi autMydae

Iiii a aurum

620 ARCAKORUM STATUS.

aurum argentumvč. Detrimento haec Regnis funt: in ra-
pinam ferviunt exteris: compedes injiciunt libertati: disjun-
gunt cives, enervantfortes , confundunt omnes leges: nifi
omnium Regnatrix Sapientia terminum conftituat deprava-
tcC cupiditati. Si Rex infipiens perdet populum , oraculi divi¬
ni effato ;confervabit fapiens argumento in contrarium. Igi-
Prov, 10, tur, miPrinceps: cum divino fapiente te compello: Polil-
de fapiefitiam,quiaauromelioreft; & acqaircprudentiam,
quia pretiofior eft argento. Ad vetus, aevum refpice : Ibi
feliciusrexerunt prudentes Tyranni feroces , & indomitos
homines ,quamimprudentes Principes, optimos cives. Va¬
li diflimum animus fraenum habet prudentiam. Hujus ja&u-
raprivavitSamlbnemoculis rviribus, libertate, & fabulam
illum proftituit fuis inimicis.

3. Porro duplicem propono Prudentiam ,, internam St
e xt er nam :  Ulam A fe y  hanc ab Ms.  Plimam exigit natu¬
ra , ratio, munus, populus & DEUS ipfe : Sed( mileret di~
cere) rariorem in folio reperit, & raram veftit Regia purpura-

Igiturfecundamaggredior; &vel ex hac fola pruden¬
tes & fapientes efle pode Principes , conftanter aflevero i
fi nimirum illam ab aliis habeant, d refte. deligant, fi verita-
tem audiant. Utraque conjun&a prseftaret:. fed fecunda
traclu f emporis,primam etiam elformare &perficere valebit*

4. Nam fi cura Regni fupra vires Regis efi: fiille unus

nonfufficit: 3 equumerit, in curarum partem alios affurae-
re >&focietatislaboribusnonfolumobire,fedetiam difce-
re obire munia Reipublicae. Omni aevo compertum efle, ait
Veilejus,Principesvirosnonraroa magnis adjutoribus ad
gubernandam fortunam fiiam ufos fuifle. Etiam Mojfes pit-
mus ille Taumathurgus ,licet Špiritu Deiregeretur,licet ele¬
menta ipfainobfequium haberet; tamenfexaginta Seniores
de populo in partem confilii adlegit; certus,magnas res,ma-
gno confilio, multisque confilii adjutoribus egere, & fenten-
tiam absque adftipulatore folitariam, molimine propriofaci-
le labi. j. Ro-

LIHE R F lil Cii

Romulus quoquc centum de poptilo conftituit Pa-
£res,absque quorum confilio,nec leges tulit,nec creavit iMa-
giftratus, nec bellum intulit, nec pacem dedit. Ita deinceps
alii Principes, Trajanus,Adrianus,Titus, Aurelius, aliique Cte-
fares,vocabant Viros Confiilares in partem confilii. Regum Prov -*‘
lapientifiimo črede : ne fis fapiens apud temetipfum: fine Ecdef ** r '
confilio nihilfacias , & pofi: faftum non poenitebis.

C.  Trium in omni vita fua pcenituit, jam proximum
morti Ferdinandum II.quaeproprio fenfu,& absque interven-
tuConfilii egiflfet,licet aliasPrinceps fapientiffimus cuive ipe-
eialiter divinumNumen affiftebat, ab omnibus haberetur.

Quantiscunquea natura polleat Rex dotibus,vel ab ufii
Sc  experientia caiieat quseque : nulla tamen ardua negotia,
praefertim periculis obnoxia,fine Miniftrorum, vel procerum
RegniV confilio aggrediatur. Omnia quippe regna, tefte Sal-
luftio,Civitates,populi&nationes,usque eo profperum im-
periumhabuerunt, dum apud eos vera confilia valuere. Di-
vinae enimfiipientiaeoraculo. Qui agent omnia cum confi¬
lio, regunturfapientia. Etfcientia fapientis, quafiinundatio
abundabit, Sc  confilium ejus, ficut fons vitaepermanet.

7. Supraiortem mortalium effe (ajebat quondam pri-
mus Francise Minifier,Cardinalis Richelius) confilio non ege-
re ad resarduas.. CumDEUS ipfe ad gubernationem &or-
dinationemmundielementis, feminaque foecundanda fide-
rum utatur influentiis. Nullus unquam (idem profequitur ) in
Regno firmatur ordo , quin pluribus privatis difpiiceat ex
menfura proprii commodi,nifi communifuffragiorum cenfu
valeat; quae ideo utiliter adhibentur, ut fuffragantes ex ve-
recundia propria,Cceteris male contentis filentium imponant;
aconus aliasgrave, ex neceflitate levius perfuadeant. Non
gravant tantopere fubditos, quae fciunt, fibi non temere,
fed confulto imponi. Vituperium vix effugiet Princeps, fi
fuo tantum confilio fteterit, rebus aifduis non expeftatum
fortientibus finem«

Iiii 3

8«Ma-

šil ^JRCANORUM STATUS

S.Magnaccepta,magno exafroque confilio fufcipien-
da. Ejusraodi funtfoedera, bella, pacificationis, fucceffio-
nesinRegno, novae &exoticaelcges,&c. quaepotius cum
ordinibus Regni,&Confiliariis Status communicato confilio,
quam ex unius Principis arbitrio fufcipiantur. Temeritas
quaedam eft: in magnis & arduis, & quae cum ipfius Reipu-
blicaepericulo aguntur, fibi tantum fidere. Sane Principes,
-qui alienis confiliis negleftis,proprio judiciofreti,res magnas
funt aggrefll, nunquam vel rarifilme potiti funt gloria fpera«
ta. Perdidit hoc Carolum Burgundum: Is, uno atque alte-
ro prolpero fucceffu, tumidus atque inflatus, contrafuorum
procerum preces& monita bellum fufceperatHelveticum,in
quononfolumomnem fuamgloriam, quam prius fibi Gal«
lico &Anglico bello comparaverat, fed vitam ipfaminglo-
rie amifit. Qui in rebus fecundis fervidi, &feroces efife folent
ut erat Carolus, in adverfisfuntincauti&nulliusConfilii,ut
idem expertus eft malo fuo. Culpatur etiam iftud in ejus
aemulo LudovicoXI. Rege Galliae,qui plane fuisamicis dif-
fidebat, neque unquam alieno uti Confilio voluit, innixus
tantum fimulationibus & fraudulentis artibus, quas in omni
lua vita plus coluit,quamomnium fapientum Confilia, hoc
que Sarcaftice fatis illi exprobravit quidem, dicens: Regem
totumque Conjilium far v o equo vehi.

^.EademresperdiditFridericum Palatinum, quipater-
ne difluafus a focero fuo Angliae Regae, a vicino fuo Saxo-
niae Elečtore,a confanguineo fuo Bavariae Duce,aliisque ma¬
gnis Principibus , ut a bello Bohemico abftineret: non ab-
ftinuittamen, fedlaxato cupiditati fuae fraeno,praeceps con-
fcondit alienum folium, unde poftmodicum dejeftus turpif-
fime, cum aeterna fua fiiorumque ignominia. Facile everti-
tur, qui nifi fuo ipfius confilio innititur. Hieron Rex Si-
ciliaeuna cum proximis & amicis omnibus crudeliffime trud«
d&tuseft, quod ex Senatus confulto nihil ageret. Deinque
prsefagium Principum ruinae nullum certius, quam ubi DEUS

men-

LIBER VIIL

mentemillisitaimminuit, ut fapientum confiliis repudiatis,
toti ftent fuis opinionibus, fibique adulentur in profpero
quandoque fucceflii fuorum erorrum. Ut Civitas eft, cujus
diruta funt moenia, ita Princeps absque Confiliariis. Xeno -
phonti črede : Non exercitus, non moenia, neque thefauri
praefidia tantum Regni funt; nequeaureum iilud fceptrum,
aut diadema regnum cuftodit ; fed amicorum copia, qui
confilio Sc  auxilio pollent, ifti fceptrum funt veriffimum, tu*
tiffimum Regibus non magis mens Sc  ratio in corpore hu¬
mano neceffaria, quam Confilium in Regno; quam fide-
les amici ad latus Principis. Ne fis mi Princeps, gens abs -
epue conftlio & fine prudentid ,  qualem facra pagina dicit, non
fapere, non intelligere, nec providere futura. Verum det
tihi DEUS  (quod unicum cordis mei votum eft:) gratiam ;
Cfi ornne confilium cordis tui virtute [ud corroboret-,  Judic, io«
Iribut tibi DEUS Jecundum c or tuum, & omne confilium tuum
firmet , Pfalm 19.

CAPUT II.

Vis  0 efficacia "PrudentM  0 Confilii.

I.

P Rudentia urnima quaeque exfuperat, cun&aque fle£lit,6c
dirigit in fines fuos firmiter & conftanter. Quis divifis
civium animis jamjam praecipitio proximam Athenienfium
Rempublicam reftauravit, quam Sapientia Solonis ? Quis li-
bertati affuetum Romaepopulum fub unius Imperium com-
pulit, quam optima confilia Maecenatis, quibus utebatur
D, Auguftus ? Ita, ita eft:

Vis Confilii expers , mole ruitJud:

Vim temper atam c Dii(puo^ue provehunt
In majaš }  &c.

Scias

Č24 ARCJNORUM STATUS.

Sciasmulta, quaenatura impedita funt, prudentia expediri:
Immp plura, ajebatRomanusConful, infumma fortuna au-
fpiciis & Confiliis, quam manibus geri. Non Temper viri¬
bus credas: faepe aeri eft podor prudentia dextra. Confi¬
lium robore praeftat; prudentia fortitudine; ars viribus,
praeventioarmis. Prudentiahoftes praevenit, fecuros oppri-
mit, vires diftrahit, commoditates fubtrahit, & occafiones
fleftit in commodumfuum.

2. Executio confiliorum neceffaria quidemeft,fedprae-
Hat bonum confilium velut caufe effečlu Tuo. Mens Nau-
cleri prasvalet membris remigum, licet videatur illa defes ad
clavum federe fine motu & tabore: Ubi interea membra rc-
migantium defudant Tub Virga, & ad extremam usque lafli-
tudinem laborant.

3. Sane Cardinalis Richelii confilia de Rethis adverfus
Hifpanos aflerendisexcelluere magis, quam armorum felicl-
tas Caeurii in recuperata valle Telina. Ubi enim ille vidit
Hifpanos ad Bredam detineri, Gallum minime metuentes;
quia fecuros de valle. Telina fe exiftimabant, curri haec velut
depofitum fub fidemanuque Pontificis degeret; tempus op-
portunum naftus, im mi (To illinc ex improvifo, exercitu, val-
lem recuperavit magis prudentia fua, quam Caeurii armo-
rumprasfeHi, qui eam cingebat, induftria.

4. Mufarum cultores fingunt; fuiflTe aliquando in fum-
mo Deorum, Dearumque concilio Prudentiam Robori de-
lponfatam: Ideo nolebat Homerus, antiquitatis fabulofae
Antefignanus, folum Diomedem, nec UiyfTem folum, in bel-
lum Trojanum conducere, fed ambos fimul ;  nec fine ar-
cano : Quia in uno reperiebatur exaftiffima Prudentia, in
alio iricomparabile Robur: hic viribus, ille artibus abunda-
bat: Uterque fimul fpem certam faciebant viftoriae, divi-
fi ambiguam. Eapropter Apulejus dixit : Nonne Ul](fi s
cum Diomede deliguntur, vdati confilium & auxilium  : Mtfts
C? m anus : Animus & gladi us.  Atque ipfi iEgyptii duos

depin-

LIBER Vlil. 62 5

depingebantMercurios,canitie «num venerandum, alterum
Juventutis flore vividum;ut in fabula veritatem exprimerent;
Prudentiam cum robore conjunčlam omnia pojfe.  Divinius
autem Plato rebatur, ubidixit: Confilium praeftare robore,
prudentiam fortitudine, ficuti Philofophum milite. Centura
occumbunt milites,nonaginta novem falvisPhilofophis. Non
praevident illi pericula,& minus pi ascaventra longe praefciunc
ifti jacula, & praeveniunt. Melior ejl fapientia , quam vires y
aitftpientumfapientiflimusin libro ipfoSapientice c.^.Omnia
viribus experiri fuit Gigantum Vaefania. Gentiles ipfl, licet
falforum Numinum delufi fuperftitione, non ignorarent,
Deum alienis confiliis non indigere,Magnum tamen Jovem,
DeorumDeum, cuifoli triceps fulgur, &poteftas in terram
jaciendi fulmina competebat, hac lege vinciebant, utprius
conliilere Deos, Deasque.

Inconfulta cavet j ne ul ari fulmina dextra:

Nec nifi confilio fulgurat altipotens.

5. Non prius vidit Elephantes Roma, quamcumPom-
pejus fubaftaAfricaElephantibus curru veftus,triumphabun-
dus intraflet urbem Romulidum. Primura tune vifae itrima-
nes Beftiae,ferarum non minus robuftiffimae,quam membro-
rum magnitudine vaftiflimae; quibus ftiperftruftas corpo-
ri turres jplenas milite fagittario, circutnrerre haud difficile
eft: Admirationi immerfos ridebatRomanos Maenander, in-
quiens:No» femper vires.  Ut ut enimfbrtiffimumhochabea-
tur animal, attamen fagacitate Venatorum ita facile laqueis
irretitur,ut fine ferro, line cruore vinciri valeat facilius,quam
bos vel taurus, Ita omnino eft: Kon femper vires.  Exiguura
eft Venatorum robur;praevalet autem roboris fagacitas,prae-
valet mens manibus; praevalet ars viribus, prševalent homi-
nes Eicphantis, ferarum licet prudentiHimis & fortiffimis,fa-
gax vulpecula citius declinatVenatorum pcdicas,quam robu-
ftusElephas.TacitusAnalipm fecpndo libro teftatur,Tiberium
novies a D. Augufto in Germaniam milfum, plura confilio,

Kkkk  ' quam

6*6 AICANG RUM STATUS*

quamviperfeciffe: Ad Imperii autem fummam adficimm, m-
cer difcordantes ,Provincias, ant exercitus, majora confiliis
& aftumolitum egifle, arma procut habuiiTe. Philippus IL
HifbaniarumMonarcha concordiam domi procnrabat.difcor-
diamextrafiioslimitesfcvebat, ficque toti orbi metumin-
tulit; hoftibus aut ex formidirte humiliatis , aut continuo ar-
morara apparatu confumptrs: Plus valebat Sle in con davi,
quam alti Reges in caftrfs: plus prscftabat co n fi fib, qu aro r o -
bore. Majore audebit Palas, dnm cjuiefcit in Jovis cerebro,
quam Beltona, Martis fbcia, in ter armatas aeies. Carolus ,
cognomento Sapierrs,Rex Franciae, domi fedens terrori fecit
armatoRegi Angliae Eduarcfo, qui faepe repetebat, magisle
timere Caroli litteras, quam illius Patris & Avi timuifie exer-
citus. Adagii, immo oraculi inftar illud fuit: Romam feden-
do virtcere.  Ut pofteritas citra dubium crederet; Ro man um
Imperium plus conlilio, quam armis; Senatus prudentia po-
tius, quam Bellorum fortitudine ftetifle. Hinc extantilla Ori-
ginein irnmenfum proveda,Imperii limitesnon alios, quam
cum ipfo terrarum orbe habuit. Ecquis dubitabit ad Salo-
monivocem. Sap. 6, Melior ejligitur Sapkntia , t^aam arma
Mica.

Conlilio utiliiis, quam viribus arma reguntur. Euripidis
didum memorabile eft : Unicum confilium rcffum magnam
militum manam vinccre.  Quo lapienter admonuit, non per-
inde referre, quam numerofum educas erercitum, fed quan-
tum Belli Duces polleant confilio. In bello figuidem plus
hab ere momenti prudens confiluim & lolertia, quam vires
confilii expertes. Nifi ratio, prudentia, redumque confilium
accedatfortitudini militari, idempoteft (ut ominabatur Car-
dinalis Richelius) lirbire malum, quod Milo Crotoniata, qui
fifluram arboris caeduae, in fylva dilataturus, comprehendi fo
fe doluit, ab extremis coeuntibus, & a feris devorari.

6.  Confilium in rebus magnis & arduis palmam femper
praeripitexe§utioni, ficutcaput cseteris membris, velmens

mani"

ir si x v m.  627

manibus. Illud enim ex prudentiae fontibus hauftum, omnia
fapienter ordinat, mandata trutinat, motus animi dirigit, vi-
tiafraenat,&quidquid coeptis obftare poteft, refrum con-
filium vel digito exerto demonftrat. Ex confultatione do-
cemur, nihil unquamfupraviresaudendum,Bellum, utRei-
publicae damnofum; dandum€ffealiquidnecellitati > Pacem
optimum elTe rerum, interdum etiam pernici jfam,Mutatlo-
nemlegum cavendam, nihil praecipitandum in patria inter¬
dum ftratagemate utendum,quomodo feditiones fopiendae,
quantum populo rebelli, quantum hofti, quantum amieis,
quantumdomefticislidendum,dcnique omne , quodin Re-
publicž eft, ad certitudinem immotam deducit, ut refre dixe-
ris, Confilio prudcnti, & fideli, nihil effe Tub Coelo utilius,
nihil pretiofius,

7. Parurn conferunt Principi animus, vlres, homines &c,
ad expeditiones, fivemagnas five arduas,nifi prseconfultatio
matura occafionem, commode easincipiendi, & cum frufru
finiendi,doceat, Nec tempus,nec occafio Temper idonea funt
laceflfendi quielcentem inimicum, autfaederapacifcendi,aut
Amneftiae lubfcribendi &c. cum ante omnia confiliorum fpe-
ftandafitfecuritas,utilitas, honeftas,& executionis fuperan-
da difficultas-Nemo enim confilium facile Riggerit parte peri-
culi fibi lumpta. Praeconlukatio doccbit tempus, locum,
modum non folum Te accingendi ad expeditionem, Ted etiam
illam cum frufru & decore exequendi. Merito laudat Tibe-
rium Tacitus, quod licetfuifTet, D. Augufto tefte, rerum Im-
perii peritiflimus, vix quidpiam tamen, nifi confulto fecerit:
hincperfpefraerantilli omnia domi & foris, ad usque ipfa
hoftium confilia,quae, iisdem artibus, quibus petebatur, re-
torquebat. Annibali teftaturLivius pleraque ex voto cefsere,
quod hoftilia aeque ac fua noflet. Nec Tapiens Princepsmo-
liri debet ardua, nifi prseconfultatis omnibus difficultatibus.
Gladiatorum eft,nonStatiftarum;in arena confilium.Res hsec
Gallisjambispeffime ceciditmon folum Anno 1 jyj,ubipa : -

Kkkk a cem

Č2S

JRCJNORUM StJTllS

cemruperant cum Carolo V.nec praedeliberato negotio,nee
expenfis viribus, quasibantlaceffitum, ac ideo Galliae exitu
fat funefto. Sed etiam, quod proximo Bello Gallo - Hifpa-
nico,avidius, quam par erat, (e immerferint;non habita con-
fideratione,quod primae Orbis Chriftiani potentiae nunquam
permiffiirae fint; licet etiam (quod Superi avertant) Auftriacis
fuccumbendum efiet, Hifpanias Galliis jungi, ex ratione Sta*
tus, quaetotPrincipes tangit,quod Auftriae confaederati funt.
Jačf a jam eft alea: praecipitata confilia: Et quid tibi amplius ?
vel turpis pax, aut extremum malum. Omnia prius confilio
experiri ,quam armis, fapientem decet. Vis confilii expers
molefuaruit. Illud a Terentio, hoc ab Horatio. Uterque
tangit Galliam.

Num in Deo eft, alterumin hominibus, five divinimi

unum, alterum humanum^ ita tamen, ut hoc plane fub-
alternum fit primo. Defecundo quaedaminfinuavimus prio-
ri, dičturi deinceps amplius hoc capite.

De primo utraque pagina facra & profana, vetus & no¬
va,plurimis commonflrat tragoediis, non efTe confilium ad-
verfus Dominum, Et Stare diu nefcit , qui non fulatur ab
alt o.

2.  Omne igitur confilium defuper quaerendum rogan-
dum: Nam humana omnis Sapientia quantumcunque fulta
confiliis Politicis, vel Status Arcanis, fi progeniem fuam (ut
olim Minerva exJovis cerebro) non numeratabillo , apud
i ii opitem eft fapientta & fortitudo , cpui habet confilium & intel-

ligen

CAPUTIII.

Duplex fulcrum Regu Prudentis.

I.

LIBER Vlil. 629

ligentiam  , qui ve mortalibus dat (upientieim , & ex or e ejus
prudentia&(upientiuprecedit , inftabilis & fallibilis eft.

Imo videmusipfi quoditie manus injicientibus fatis, he- A ™' rat '
betari fenfus hominum & obtundi: & plerumque humana valer.
confilia caftigari, quae fe praeferunt coeleftibus. Max> libj

Certumhabeto, mi Princeps . omnia plane incaflum ten- * 6 '
tari, & ipfa mole fua prolabi, quae ad prudentiam humanam
ducunt, nifi fupremi Numinis duce regantur, & quafi manu
ducantur.

Si enim,O Domine, volueris fpirituintelligentiaereplebis
illum,& tanquam imbres mittes eloquia fapientiae tuae, & dt■  EceI - i*
riges c onft Hum ejus & difctplinam.  Felices ejusmodi Princi-
pes fant omni aevo , omni tempore, & in omni Torte! Oculi *• Para,| ’p*
enim Domini contemplantur univerfam terram, & praebent
fortitudinem his, qui corde perfefto credunt in eum.

3. Si divina lisec nonmoveant, movebunt fortaffis pro-
fana:faneCambyfis peroratio ad filiumCyrum, cum ad Aftya-
gem proficifaeretur,ChriftianisPrincipibus veritatem& pre-
tium divinae Sapientiae luculenter oftendit.

Hoc unum, ajebatille,praecipue commendo,idquetan-
quam pretiofam thelaurum a Patre donatum in tua memo-
riareconditcupio. Dei efto Amicus,ineundempius,nihil- Herodot.
que aggrediaris, nifi divino numine implorato. Imbecillis inhift *
enim hebesque eft mortalium natura;nihil autemDeiSapien-
tiam latet, omnia ex fententia illis cedunt, quibus illa praefto
eft. An aliud magis Catholicum Dogma ?'

4. Alterum fulerum humanum eft: Dii enim omnia la-
boribus vendunt, & in homine conatum exigunt. Cumau-
temfapradixerimus, efte prudentiam illam externam, quae
in Miniftris Principum, vel proceribus Regni confiftit; Refi-
duum eft, ut de dele&u eorundem differamus, Et vel in
hocmaxime infallibilem Stateram exopto Principi: nam in-
de faa & Reipublicae pendet falus. Diu cogita ( monet Se-
neca ) an tibiin amicitiam, vel confilium aliquis recipiendus ?

Kkkk  3 Mul-

Hift mi-
nift.libj

e,J4.

£30  AHC ANO KUM S7J7US

Multum Principis &Reipublicae intereftjafliimiin partem cu-
rae publicae viros Ipeftatae Prudential. Nam quemamodum
Confiliarii,prudentiajuxta, acfide praediti, adferunt mille
fucceifus profperos, ita improbi, id unum eliciunt, ut Prin-
cipibus domefticas& externas coacervcnt aerumnas.

5 .Principes vere exhac fola neceffitate deplorandi, quod
bono confilio egeant, & fincero reftoque fraudentur. Nam
ferž omnes eorum familiark ftudent, confilia ad volunratis
guftum potius,quam ad leges prudentiae &Juftitiae fuggerere
cum inde ampliari favorem fperent, qui nudae veritati nega-
tur.Optima confilia probe norut/ed quae illi fponte fubticent
nifi fortunam exinde in altiorem fuftollendi gradum fperent.

6.  Cleobulus apud Plutarchum dicebat: SapientemPrin-
cipem non honores & opes tantum, non longam avorum
feriem,non emendicata commendationum officia 3 fedexpen*
dere potius debere dotes Reipublicae gerendae idoneas,boni
odoris famam , rerumperitiam,fortitudinem animi, fidem
immaculatam, conftantem juftitiam, &fimiles virtutes in iis,
quos fibi adfcifcere velit, & de rebus agendis confulere.

Enim vero totam Regiminis politici Ipem, omne Status
incrementum aut decrementum, confiftere in bonis malisvž
Reipublicae Rečtoribus, quis nefciat ? Nam vix poffibile eft,
lit corpus totum non langueat,non bene valente capite- Na-
vis ad fcopulos non allidatur fub imperito navarcho: ita im-
poflibile, ut Refpublica bene habeat fub ignavo & regen-
diignaro Magiftratu; ut non periclitetur falus publica,non
peffum fubditi eant, fub improbis aut maleferiatis Confulto-
ribus. Ethoc malo tot, quotperiere Reipublicae, concuf-
laRegna,dilTolutaImperia, praecipitati Reges.NullumIpe-
ra auxilium, nullum lubfidium, ubi non eft reftum fincerum-
que confilium. Tamdiu floruit Romana Refpublica, &do-
minatur Orbi, ferme univerfo cum libertate, qua major
fub Coelo non dabatur, quamdiu bonis & in falutem illius
intentis regebatur Senatoribus: quamprimumautem ifti non

illius

LIBER Vlit  63 r

illius curam, fedfuorum commodorum rarionem habuere,
illico declinare coepit, immo ruere, ž primis fuis civibus, con-
fnlibus , rettoribus , Pompejo, Antonio, M. Craflo, Jirlio
& O&aviano in fervitutem redafta. Quia ergo tota Rei-
publicae incolumitas, omnis Regnorum, falus Pr in cip um-
que regimen omne, pendet ab integritate &reftitudine con-
filiorum* quibus curatur ReZpublica, necefle erit Principi non
qualescunque: nonfolum dignos, fed digniores plane fibi in
arcanorum deliberationem adlegere. Dixi & dico digniores
fr& dignis . Qttis enim rerum fuarum amans, plumbum pras
argento, aut argentum prše auro, fi utrumque in fna potekate
cft,efiget;autpretiofom tantum,prae pretiofiore gemmam ar-
ripiet? nemo profefto nifi infipiens, Sdndignuspoteftate fua.
Ah quantum in fe,&Rempublicam fcclus committit Princeps
ille,qui ne dignos qutdem, fed longe extra meritum conftitu-
tos,praeteritis dignis & dignioribus ckvoReipublieseprceficif,
vel in coadjutoresRegiminis adlegit.Non eft hoc confulere Zi¬
bi & populiš,fed nocere;non praeftare regimen,fed augere di-
fcrimen.Indignum plane eftRegiSenatus nibfellia confcende-
re, ante maturitatem aetatis, ante meritum laboris,ante expe*
rientiam Reipublicae. Non fubfellia Senatus Senatores perfi-
ciunt;fedSenatores ornant,replentque bonorum con/iliorum
odore Senatum Regia conclavia; ii nimirum,quos probitatis,
juftitiae & fidelitatis,rerumque peritiae comendant doeumen-
ta. Principatus enim (fcribitS. LeoMagnus Ep.Sg.adEpifco-
pos Africanos) quem aut feditio extorfit, aut ambitus occu-
pavit, etiamfi moribus atque aftibus non offendit, ipfius ta-
men initrii fui pernitiofas eft exemplo.Idemintellige dePrinci-
patusConfiliariis. Si Paterfamilias diligentiores fibi conqui-
ritmercenarios; Si Navarchus fortiores fibi procuratRemi-
ges; f armorum Duces bellicofiores conducunt Milites; fi
privali Domini fagaciores quaerunt officiales & fervos; fi in-
firmi ipfi peritiores advocantMedicos: Deum immortalem!
an fola tam vilis & proftitutaRegum, Principumque conditio
eft;utobvios qupsque, fibimetipfis adlegant in Regiminis

puhlici

ARC ANO RUM STATUS

632.

publici adiutores < ut indignos ad prima honorum fub/ellia
promoveantiutdignioribuspraecludant aditnm ad arcano-
rumReipublicae participationem?Tales,& fe,&Rempublicam,
graviffimo afficiunt damno, qui ad dignitatis utriusque colle-
gium fubiimant indignos. Qui autem digniores negligunt
& poftponunt, injuriam manifellam coinmittunt; graviorem
aliquando reddituri rationem , qui cum melius agere de-
builfent, nec bene, & forfan male egerunt. Qui amat peri-
culum, peribitin illo. Quiindignis fe committit, bis peccat;
quia & fe, & Rempublicam periculo fubjicit. Alienis pec-
catis communicant, qui non digniores,magisque Reipubiicae
utiles (licet digtios; fi cum his Principes errare & puhlico no-
cere contingat)praeficiunt.

Verum quidem eft, quod Angelicus Doftor 2.2.q,63.art,
2. ad 3. Sujficere f d\cat, eligere bonum, nec opportet eligere me~
liorem, quia (ic omnis eleilio pojjet habere calumniam , Ita
quidem eft: attamen audi, quid fubjungat: Sed quantum ad
confcientiam eligentis necejje e(l, eligere meltorem , vel firnpli-
citer, vel in comparatione ad bonum commune.  Rationem
hujus dant Theologi. Dignum quippe praeferendo digniorem
videtur commmitti peccatum acceptionis pcrfonarum, quod eft
contra juftitiam diftributivam, quae in materia gravi, qualis
•eft affumptio ad Arcanorum Status participationem, ad pra>
fefturas Regnorum, adminiftrationem puhlicam Jufbitiae &c,
in confcientia obligat. Ex quibus omnibus conftat Regnan-
tes ex duplici vinculo,tam rationis Status, quam confcientiae,
teneri in deleftu Miniftrorum & Confiliariorum publicorum,
praefertim participantium dearcanis Status,in quibus tota vis
Reipubiicae, & falus Univerforum confiffit, adcujusque eli-
gendi majorem vel minorem habilitatem, rerum experien-
tiam ,fidei integritatem, & Juftitise exaftae zelum refpicere,&
tamfuae,quam publicae feveritati delevtis,{inon digniffimis,
faltem dignioribus Miniftris & Confiliariis providere , fcien-
terque curare, ut eos non obiter eligat, fed ex uniuscujus-

LIBER Vlil.

qiie teftimonio prioris vitae, adeptisque ad prove&ionem
ejusmodi meritis, de quibus nemo dubitare poffit.

7. Etficfatto dele&uconfilium accipiat ab illis Princeps,
non autem Temper decernat, Ted expendat deinceps, & ex
multis optimum eligat, atque illud in uTum reTolvat. Neque
etiam Tequatur indiftinfte confilia ex perfonarum authorita«
te, Ted ex rei neceffitate, veritate, Tecuritate. Multorum con-
filia diipiciat cum paucis: neque omnibus omnia committat.
Confiliariorum copia reddit ancipitem non minus, ac convi-
vaminterlatiffimas variasque dapes haerentem.

8. Magnus in hoc Auguftus; Is e Senatu tantum aliquos
legebat, cum quibus de negotiis ad Trequentem Senatum re-
ferendis ante tra&aret: operae quippe pretium aeftimabat,
cum paucis prius,& pcr otium communicare, quam de maxi-
mis rebus ad Senatum reTerre.Multos & plerosque jure inAr-
canorum confilium legere,vel nullos, idemextremum eft,
proxime in ruinam vergentis Tortunae Regiae, quas ftat confi-

lio fulta, prolabitur deftituta. Arrogantia haec Principum o- H;ft mr _
mnium eft admodum periculofa, ubi Tuo TenTu abundant, & nift.nb.j.
agere volunt, cum fic ad praecipitia deTerantur, ait Cardinalis *• * f*
Richelius. Neceffitatem confilii nunquam vitabunt,cum ani-
mo illorum haec regula imprefla effe debeat, ipfum Tupre-
mum Numen, cui curae Tunt Tummi Princeps, ut modefte &
Tubmiffe agant,eos confiliis Tubjecifte: caeteros autem morta«
les ipTis Tubdidifte,

9, Addit Scriptor ille PoliticusMinifterii Gallici: SubmiT-
fionem iftam effe inftar limitis, quem Tponte Tibi Principes
fingant, ut TeTe inofficiocontineant>nullo defideriorum im-
petu abrepti.

RationemTubjungit:neque enim naturaPrincipesprae cae-
teris fingit perTeftos, ut Temper Juftitiae orbitam reftam Ter-
vare queant. Nunquam autem exorbitabunt prudentum ad-
juriconfilio. Imrao Principes tantomagis Tolent errare,quan-

Llll torna-

I$34 ARCANORUM STATUS.

to majore pollent authoritate, nihil enim certius, animum
ex fumma potentia facillime ad licentiam prolabi.

io. Problema eft, an prasftet Refpublica,in quaPrinceps
malus eft, fed ejusMiniftri boni, vel illa, in qua Princepsopti-
mus, cummalis confultoribus ? Neque enim Princeps bonus
deligctmalosMiniftros, neque malus facile uteturboms. At-
tamenfi res Ipe&etur intimius,praeftabit habere malumPrin-
cipem,cum optimis viris, quam pelllmos viros, cum optimo
Principe. Unus non corriget omnes, fi fequi debeat. Si no-
lit: perfiftet in prudentia fua cum periculo. Multi audebunt
informare unum, fi audiat; Sin minus, perdet fe ex fa, & ma-
nebit interea Refpublica commendata viris bonis, qiri Prin-
cipis amentiae obviabunt, ruinam avertent Reipublicae, &
fatius erit fubditis, unum matum pati, quam multos. Prin-
cipes modkce prudentiae, fulti lapientiorum confilio, majora
praeftabunt, quam illi, qui fiio folum nituntur lenfu, quan-
tumvis optimo. Ilb etenim facilius deviabunt quam primi.
Plures clarius vident oculi, quam unus. Tutiorafunt confilia,
qus£ traftantur ex plurium ftiffragiis, quam quae unius men-
tc agitantur. ASquius eft,plurium fequi confiIium,quam unius
voluntati liibjici. Confulto egirte vixPrincipes pcenituit. Er-
ror unius omnium in le odia convertit.

«§§&

CAPUT IV.

T)e pr imo Mmifiro  , Jive Intimo

Principis ,

i.

I Rem in fententlam Machiavelli (alias Doftoris damnati)
inquientis: Bonum confilium exipfius Principis mente, ac
prudentia nafci debere, non contra Principis prudentiam, ex

:  "" confili°

LTBZR Vlil,

confilio bono:nifi impares paflim viderem Prindptim vires
exantlandis tantisRegninegotiisrnifi alienos a curis,quibus ad
votum funtomniainifi mancipatos magis voluptati,quosno-
bilior Sttenerior edueatio plus fennbiles reddit, nifilicentiae
deditos,quos le.ges folvunt a poena: ut in tanta perturbatione
acmotibus animi vix fperetur bonum confilium,nifi ex aliena
penu.

2. Etdum in bane fententiam firmiter concludo, rurfus
novam objicit difficultatem Machiavellus: SinPrinceps mini-
me prudens plures in confilium vocaverit,haud dubie difcor-
dibus ipforum ftudiis, contrariisque fententiis perpetuo di-
ftrahetur, quas conciliare nequibit; Sin vero adRegimen
unum duntaxat adhibeat,& in Arcanorum confcientiam arbi-
triumque vocet, vix copiaillifutura eft tanti virL Et fi talem
!nveniet,quantusinipfum omnium livor,quantaaemulatio?
Nedicamde periculofolii Sc  fceptri,quod talesuniči Mini-
ftri, fi res cedunt ex voto, ignatis Principibus facile involant,
faepe rapiunt.

Sane nifi ejusmodi difficultatibus divina obviaret fapien-
tia, quae, Temper vigil in Regum Regnorumque compendia,
fimilibus providet divinitus, Sc  faepe ea repraefentattantum
humanitus, difficileforet reperireumbonemtot obicibus,
aut modum tantae neceflltati.

3. Caeterum ut tempus, ut ratio, ut neceflitas,ut Regni
ftatus, utfiiaRegisauthoritasexigit, deligat plures in con¬
filium Princeps: Omnes audiat: Omnes, fi unum dicant, fe-
quatur. Sin in partes abeunt, conferat cum melioribus: Sc
concludat cum uno , qui fibi intirnus eft, cujus fides integra,
conftans obfequium, probitas praeferipta, Sc  amor in Prin-
cipem non Tolum inveteratus, Ted etiam unicus fcopus eft ci-
tra commodo ullius, quam Principis Gloriae,Regnique emo-
lumenti rationem.

Sed quis hic eft ? aut quis efte debeat ? Sc  quomodo ha-
beri ? Tabellam arripio & exprimo.

Lili  2 4 .Dii

6^6 ARCATfORUM STATUS.

4 . Dii in terris Reges funt ex divino ipfo effato: Vos  D/7
eftis [uper terram.  Quidni Miniftros eorum , in Iphaera hac
mundiali Soles dicam ? digniffima nimirum inftrumenta,qui-
bus terreftres illi Dii Rempnblicam illuminant, foecundant,&
primaevo fplendore ac vigore reftaurant. Sane multa Regna
jacerent iu tenebris,& oblivione, nifi erigerentur fapientia &
dexteritate virorum prudentum, qui diu noftuque in aliud
non incumbunt, quam in Principis fui Gloriam, & Reipubli¬
cae falutem, quae duo fummi Miniftri unicus fcopus & finis
funt.

5 . Intelle&us Miniftri fupremi ex fuprema fi oportet
iphaera ingeniorum,non tam,quodille praeemineat omnibus.
quam quod omnia ftatus negotia comprehendere debeat,
eminentia quadam divina,in fe omnia fublunaria comple&en-
te.Memoriain omnes temporis vices perlpicax,omnium me-
mor,futuris quafi praefens, ad praeterita fe refleftens, & prae-
fentia ex utrorumque regula moderans & attemperans. Vo-
luntas ad gloriam & commoda fui Principis attentiflima. Sa-
pientia,quae omnia Reipublicae five emolumenta, five impe-
dimenta penetrat. Prudentia exaftiflima concludendi nego¬
tia Regni, avertendidifcriminaoccafionesarripiendi, even-
tus obfervandi. Fides integerrima,quae nec gloriam, nec opes
alibi quaerit, quam in commodis fui Principis, in falutem
Reipublicae. Animus denique vere regius capaciflimus tantae
rei moliš gerendae: Nam, cumMinifter intimus, fecunda lit
Reipublicae perfona, easdem ferme, quas prima,necefle eft,
ut habeatanimidotes,Severe regias partes : immo quando-
que majores,quiaexcepto folo jureMajeftatis fupremae(quod
facrofanftumefte, necab ullo attreftari debet) inreliquis
omnibus repraefentat, & fupplet primam. A prima Autho-
ritatem, quae anima eft Imperii, habet fecunda, vires item,
media,&curamtotius Reipublicae. Dotes &applicationem
exfe,cujus tandem egregii fručftis (veluti flumina minora,
in Pelagum) denub redundant in Primam.

6 .Unde

Liber  vm.

6 .  Unde fummus Minifter ea fit modeftia oportet, ut
quidquid gloriofum,praeclarumque in Republica egcrit Prin-
cipis fui gloriae deferat, ejus fortunae omnia, fibi nihil
attribuat. Sic dextre aemulorum declinabit invidiam, auge-
bitfibiPrincipisgratiam , & tune,quistamhebes: qui ne-
fciat,ejus tamen opera, induftria,dexteritate, &fapientia,
quaeque in Republica fieri? Primitias gloriae deferimus cau-
fae primae, fine qu& nihil poflunt caufaelecundae. Manet ta¬
men luapars gloriae, etiam caufis fecundis, per quasprima
caufadignaturoperari, optimosproducendo effeftus. Quis
neget eduftionem populi Ifrael ex Jigypto fuifte opus plus,
quam, & mere divinum tantis miraculis coelitus illuftratum
& comprobatum ? Nihilominus tamen fiicra pagina etiam
Moyfi fiium encomium detulit. Authorfuit DEUS: DEI
primus Minifter Moyfes. Rex fivePrincepsefi rerumgeren-
darum fons,& principium; huic primus debetur honos, prae-
fertim afuo Miniftro: cui tamen nos alii, citra injuriam,
negare nequimus partem gloriae, immo totam , quoad
operationem, quemadmodum Principi maximam, ob dele-
ftum digni inftrumenti. Cum primum rebus gerendis fupre-
mus Minifter admovetur, illico exuere comodum proprium,
linicam Regis fpeftare gloriam, & tutelam Reipublicae velu-
ti orphanae , adminiftrare debet, citra ufuram &mercedem.
Magna merces, & glorio/a , ufiira eft, confcientiarefre be-
neque geftorum, &inde refultans farna ingentis meriti. Cae-
tera ( črede mihi)adjicientur; & majora quidem, quam tur-
pis quaeftus pollicetur. Sat habebit opum, qui Regis gra-
tiampofledit. Vixegebit, per quem Respublicaabundavit,

7. Hinc primitus aerarii curam non tam fufcipiet, quam
reftaurabit;nonfolumdemendo inanes fiimptusfed augen-
do proventus, & fruttus, qui nonnunquam, vel in priva-
torum Miniftrorum manibus remanere, & a Principe per in-
curiam non exigi, vel ab aetarii Miniftris plane negligi folent.
iErarium Principis aeftus quidam mar is eft; fluit & refluit.

Lili 3 APrin-

ARCANORUM S7A70S

A Principe in fubditosfluuntopes, &afubditisrefluere de-
bentinPrincipem,ea ratione,ut ifte habeat, illi non ege-
ant: nec habeanttantumifti, egenteillo. Haec Miniftrocu-
ra, & utrinque bene fit.

8- In dilpofitione & difpenfatione opum publicarum te-
ftimonium integerrimae fidei exigo. Nihil eft, quodintegri-
tatem viri boni magis probare poflit, quam fi Principis glo-
riam ac Reipublicae bonum praeponat fuis emolumentis,quia
nihil eft humanae cupiditati naturalius, quam opes & aurum;
nulla re potius alteratur fides, nulla probatur magis; quam
opum publicarum cura,adminiftratione, & difpofitione. Hic
vere lapisLydius,in quo integritatem fuam probabitMinifter
fupremus; vel lapis potius offenfionis, in quem ille bone vel
maleimpinget. Nihil enim vero vulgopronius eft, quam
expublicisopibus corrafam opulentiam Miniftrorum fugil-
lare.

Primus itaque ja&us fit exuere fe pri vata utilitate;
Principi deinde perftiadere parfimoniam fumptuuminanium;
tandem opes publicas inftaurare, angere cum teftimonio in¬
tegerrimae fidei. Utrumque nervus & compages eft Reipu¬
blicae. Sine opibus nihil eft, quod opus: Et absque bona
fide tra&atae opes , nunquam fufficient ad opus.

io. Alterum eft penetrare externas Potentias, & ita re-
praefentare Principi,ut inde cognofcat & fuapericula& emo-
lumenta, five, utvulgo dicunt, Interefle Status. Principu«]»
praefertim externorum,exa&e ponderet augmenta.vel decre-
menta, caufas, arcana, machinationes, vires, confaederatio-
nes,&combinetomnia,inque fuum uium convertat. Cent-
ocularis fit oportet in ejuscemodi primus Minifter. Vitupe-
rium ferret venti fecundi negligens, & graviter in fcopulum
impinget, fi commodum emergens tranfierit, vel periculum
non declinaverit. Confiliafuaadcircumftantiarum momen¬
ta, exiget, nullo occafionis emolumento neglefto*

u.Hoc

L IB E S n IT.

11. Hoc nempe magnis Miniftris non minus ccelitus,
quam etiam ex eventuum peritia datum eft, ut afleveratio-
ne quadam vaticinante, occultiflima norint, &profpicere fu-
turis, quafi praefentia forent, porrefta in omnes obices fron*
te, & expedita in omnes occafiones manu.

Et haec eft illa genuina prudentiae foboles vigilantia diu
no£tuque in omnes Reipublicae eventus excubans,qua Mini-
fter fupremus velut ex ipecula praevidet omnia, providet
omnibus, praevenit confilia aliorum,diftolvit nodos,artificia,
technas, tam foris, quam doini.

12. Pericula quidem non metuat, Ted nec contemnat.
Metum fupprimat, ne fortitudine quid indignum commit-
tat. Inter audaciam & pufillanimitatem caveat potius, quam
audeat, vel timeat. In omnibus praevenire fatagat,etiam cae-
de prompta ante facinus difpofitum. Praevifa jacula vix fe-
riunt. Paratus Temper, vel tuto excipit, vel plane praeoccu-
pat iftus cum certa clade inimici.

13. Hoc autem ante omnia proprium habeat, ut in pa-
cifcendis,five externis,five internis, negotiis,foederibus,capi-
tulationibus,ceffionibus,commlJtationibus,& quibuscunque
tranfigendis conventionibus propofitiones bene capiat,cafus
omnes dabilespraevideat, excipiat,medeatur: Seceflum ac

moram ad penitius penetrandum deliberandumve quaerat,
protrahat, Ti ex mora fperet commodum; caufas praetendat
etiam tantum verifimiles. Tempus captet, ac omni conatu
Te impendat, caveatque, ne adverfa pars, quod five armis fi-
ve diflldio, five litigio non valuit, valere aufit in fuum emo-
lumentum ex transa&ione negotii. In ejusmodi tota vis mu-
neris, fapientiae tota ratio, immo omnis Tupremi Miniftri
confiftitgloria&exiftimatio. In adverfis autem cafibus(nam
faufta omnia nemo fibi polliceatur ; etiam Sol ofFufcatur
nubibus) in trepiditate animi, quae vigilantiae, fi haec praecef-
ferit, dignum folatium eft, muniat Te fiipremus Minifter. Ma-
gni viri nunqujtfn trepidant, finunt Te fuperno Numini,ha-

* 4 0  - ^ARCANORUM STATUS.

bent in arena confilium, a prudentia mutuant tela, quibus
excipiunt,&fcepeeludunt hoftiles conatns. A virtute viri
immo fcopuli funt, in quibus frangitur ipfe faevientis maris
aeftus. Ab integritate Te tuentur adverfus domefticos inful-
tus fibi Temper fimiles, firmi, conftantes, quive noverunt ex
lapfurefurgerefortiores, & adverfa in fuos ufus convertere,
ex toxico melle elicere,eminus,cominus cum ipfa fortunž. di-
gladiari, doneč illam fibi propitiam reddant, vel plane man-
cipent. Altior eft Tapientia, quam Terme attingere datur, ni-
fi viris ejusmodi, quos DEUS, velut Regum Angelos, &Re-
gnorum Tutelares, conftituit,

14. Terdo poft externa pericula, ad interna redeat,&
domeftica vulnera remonftret Principi, tumultuum, nimi-
rum, internorumfomites, diffidentiarum caufas, praetextus,
&c. Ut cum primumfieri poffit, vel tollantur, vel componan-
tur.Inde exiftimationem habebitfummus Minifter, cum quo,
quafi introiiflet in Regnum ipfapax & concordia.

1?. Haec ut ftabiliatur, adlaborabit fupremus Minifter
prae omnibus, inter Principem, & quos Principi proximior
languis conjunxit. Sic etenim tuto aget, nec verebitur mur-
mura, alias aflueta contra Miniftrum intimum. Solent enim
de Regia domo Principes fratres cognati, &ipfae Matres Re-
ginae; ne videantur Regem ipfum petere, interim contra ejus
intimum &familiarem exclamare,immo debacchari,utfic per
transverfum in Regem ipfum iftum torqueant:

16. Suntquoque ejusmodi aptiflimiin ftruendis fa&io-
nibus.in vocandis externispotentiis;&impatientes morae af-
feftant quandoque praemature, quod natura ac Numinis
providentia diftulit, vel plane negavit. Nec defunt illis fug-
geftiones familiarium, & magnatum, nec prsetextus fpecioli,
nec amor populi, nec aliquando vires ; Quas omniaprimi-
tus petunt caput Miniftri, & deinceps Regis authoritatem.
Quidquidifte gloriofum in Republica egerit, male aftum ta-

xabant

LIBER Vlit.  641

xabant illi. Ex puriffimo melle venena fugent, & optima
quaeque in deterius judicabunt.

17. Smb  in hoc prudentis Medici obibit munus fupre-
mu$Mnifier:& ut valetudinem conftantem,firmamque in
totum corpus Regni invehat fataget attemperare harmoni-
ce humores illos valetudini totius Regni infeftos, ducifican-
do acredinem illorum blandidis, muneribus, promiffis, ma-
trimoniis, & c. Pollent autem illi multutn apud externos,
apud domefticos, apud hoftes, hoc ipfo , quod a Rege difi-
fideant, aut quod praeter radonem illi exofi fint. Hic labor,
hoc opus, ut diffidentes componat, & fenfim retrahat de-
vios, videantque illorum fuggeftores ; reftabilita elTe jura
fanguinis,vereanturque; ne in iuam nečem recidant jacula.

18. Maneat falvaexintegroRegis Majellas, & ab hinc
primus deferatur conjunčlishonos ; prima pateat gratiarum
porta. Valeantprecario, quodjurepraetendunt. Commu-
nicentur illis negotia, quae univerfos tangunt. Explebitur
eorum defiderium, fi tantum negligi, non videantur. Deni-
que deliniantur quacunquefatisfaftione,cumplurimumRei-
publicse lors ab illis dependeat. Meminerit, conjunftos effe
Regi fuo, fe Miniftrum. Relpeftus eftreverentia in illos, ni-
hilimminuet Minifterii fbrtem, fed augebit duplici fulcro in-
nixam, gratise nimirum apud Principem, & apud conjunftos
amoris.

19. Quarto, quantumvis lupremus Minifter fummapol-
leatfapientia, nunquamtamen alienus efle debet a confilio
fufcipiendo. Nunquam fatis re&e agitur. Ingens moles eft
Respublica, vix omnibus angulis ad amuffim profpicitur.
Caufa prima licetquaeque agere polllt immediate, agit atta-
men per caufas medias, pleraque fublunaria. Nihil derogat
Minifterio fupremo audire,fi Regno conducant, procerum
confilia. Cum p!erique eorum, eo fint ingenio, ut omnia
vilipendant, nifi admiffi, & iemper intenti in primi Mini-
Rti detrimentum, ubi eventus ex ipfius folius confilio non

M m m m cor*

442 A RC ANO RUM STATUS

correfponderit, vet in Regis, vel in Regni emolumentum. Fn
arduispraefertimac periculofis cafibus, ubi omnibus vel re-
clamare licet, vet omnium fortuna exponitur, nitatur potius
magnatom ac primorum Magiftratuum adftipulatione, quo'-
rum fuffragiis minus aleae periculumfubibit; immo omnem
in fummum Miniftrum malevolentiam caute evitabit, ae
priores Regni complices faciet fuae fortis, fi minus profpe-
ra fuerit. Sin autem ad votum ? manebit foli Miniftro glo-
ria & triumphus.

20. Caeteram negotia particularia committat particula-
ribus,inde facilitabitnon iblum Minifterii labores, verutrr
ctiam trahet animos in fcedus amicum ; reddetque fibi ob-
noxios, ac perpetua fide & fecuritate devinftos, quos in
aliquam duntaxat eonfilii partem (ufeepit. Ambiunt admit-
ti, & admifli non tam dabunt, quam mancipabunt Ria lu£-
fragia genio fummi Miniftri: Hoc pafto, magnum compen-
dium fibi congregabit tam provehendis negotiis,quam ftabi-
liendae fuae authoritati. Sol, licet parfit toti orbi regendo
Stilluminando, tamen fidera fubordinata non excludit, qui-
bus fuam etiam influentiarum vim in efte certum eft. Str-
premus Minifter, licet a Principe praefeftus fit toti Regno, ut
invigilet, utprovideat, ut difponat, ea tamen methodo, ac
lege,ut permiftum illi fit, lubalternis miniftrisuti, negotiis
particularibusin eosrejefiis ex lumine tamen fuo & normž
agendi, quod aequum eft. A plimo enim mobili dependent
aftra univerfa, indenec obliquare , minus aberrare licet ci-
tra exitum mundi, ut Aftronomis notum dL Ita fubalter-
ni illi ad primi Miniftri normam dirigent eommiftae curae
curfum; nee lato unguc deviabunt, vel declinabunt a tramite
praefcriptae inftru&ionis, nifi confundere velint /phaeram to-
tius Regni, Si enim a primoMiniftro omnia dependent, re-
ftiusfteterint ipfius difcrimine, quamfuo.

21. Quinto: Optimo loco res ftint publicae, ubi pote-
ftas publica in veneratione eft. Primce curae fupremo Mini¬
ftro

LIBER V 11 L 643

ftro fintincontaminatus flos, vigorque Regiae authoritatis.
Hanc fi crabrones Sc  vefpertiliones impetunt, periculofum
ek; fin verbabhisconfumpta,planedefk>ruit, aftum.Pri-
moMinikro intererk Regis authoritatem, ut facrofanftam
confervare, Sc  labefačfatam revindicare adverfus Magnatum
licentiam. Inordinemeosrediget obfequenti«m, nonim-
perantium , ne ludibrio fit potekaš, aDEO dataRegibus.

22. At hic rurfus opus, ac labor non minor, quam
ipfiim periculum, cui inde fubjacent fideles Regi. Murmu-
ra & esclamationes, fugillationes, infidise, machinationes,
ac ipfum faepe vitae difcrimen prae fbribus expeftat ejusmo-
di Minikros, qui ufurpata tollere, qui papavera inclinare, qui
ex fide debita redintegrare volunt, quod deperierat Regiae
authorkati.

Ideo confulto confukius, Sc  plane confultiffimum ek,
ut fupremus Miniker non facile recedat a latere fui Principis*
Ab aulanunquamfit ille abfens. Praefentiam exigit non mi¬
nus Ratio Muneris, quamfu2e fortis*Quantosabfentiaper-
didit! Vekigia Ancraei fummi Galliae,fub Regina Matre, Mi-
nikri,quem abfentem Luynaeus perdidit, terreant omnes,
qui Principi fuo intimi funt. Caveant angue pejus , nefe a
Solefuo, aquo iUis Lumen ek, abkrahant, anfamque ma-
levolis praebeant occafione abfentiae, occupandi animum
Principis ,maxime fi tenellus ek,& Iudicris adhuc occupatur;
utfeliciter quondam cedit Luynaeo,.

23. Felix ille, qui talem Principem nancifcitur, apud
quem merita prsefcribere valent: valebit abfens, utprae-
fens. Nihil dividet inter hunc &illum , fi ille hujus merita
expendit,fidemque appretiat. Richelius Cardinalis,Galliae fu¬
premus arbiter,aliquando abfens, Sc  Reginae Matris, Sc  alia-
rum Satraparum venenatis jaculis petebatur, Sc  revera redux
in Aulam,abfentiae fuae luifiet difcrimen nifiRex per fummam
authoritatem repreffis aemulis: Sc  ne quidem auditis infidian-
tium querelis avertiflet i&um.

Mmmm 2 24. Ar-

644 i^iRCANORUM STATUS

24. Artaxerxes videns Themiftoclem, Virum lumrnum,
extorrem Patria, gavifus eft, imprecando Athenienfibus, ut
deinceps pergerent per invidiam fedufri, fummis fe privarc
Miniftris. Majus fibi infortunium imminere noncredatPrin-
ceps, quam ubi Aulicorum aftu fibi fubtrahi videt intimos fi¬
bi, &fidos. Sic enim exarmara volunt potentiam, enerva-
re confilium. Nemo Miniftrorum refte poteft adminifirare
Rempublicam,nifi ejus ofFendat primores,quorum potentiae
&ftatuere debet modum, & Principis vindicare authoritar
tem a licentia ufurpatorum, unde fubjacent odio irreconci-
liabili Aulicorum,maledicentiaeinfinitae, periculis manifeftis,
nifi manuteneantur a Principis patrocinio,quodillis debetur,
praecifis aliis, etiam ex titulo gratitudinis , velutdeduftisin
difcrimen ob fideliter Principi navatam operam. Etfi(quod
avertant Superi) ob majus evitandum malum mutare coga*
tur Princeps Miniftrum(utfaepius apud gentesBarbaras con-
fuevit)caveat vitae illius, famae, opibus : prolpiciat periculis,
nec tradat vi&imam in manus nocentium.

25. Et profe&o nunquam res bene cefiit,deftituto Prin¬
cipe fuis Miniftris. Nunquam generofi Principes in ejusmo-
di cafibus fibi legem diftari finunt a fuis fubditis. Periculis
plena funt, finere an latus ferire amicos. Privati id non fe-
runt,an ferrentRegnantes? QuibusRegis gloria & autho-
ritas dilplicet,regulariter difplicere folent Miniftrorum ipfius
confilia, QuiPrincipem fallere geftiunt, necpoflunt, per-
ftringuntfamamejusintimorum. Obices inde eveilere vo¬
lunt, quo pertingere non valent. Magnahic, quemadmo-
pumprimus Miniftermoderatione opus habet, ita Princeps
ardente zelo authoritatis fuae, quae ab ejusmodi infolentibus
obliquepulfatur,machinando(quod in fe non audent) adver-
fus fuos intimos. His fublatis, vel excifis, proximi funt Reges
ipfi tollendijVel profcindendi. Ut Ferme contigerat Alberto I.
aquibusdam Auftriae Magnatibus.

26 .  Eos autem hic intelligo Miniftros & intimos,qui non

/'' ~"  ■ abu-

LIBER Vlil.

*4f

abutuntur authoritate Regia adverfus vafallos,fed expraefcri-
pto regunt Principis. Qui partem curarum nullo privato
commodo contaminant, quiteftimonio Principis, fuaque
confcientia fe tueri poflunt. In ejusmodi viros non zelus, vel
chriftiana animadverfio, fed viperina tantum maledicentia,
caninuslivor & aemulatio exagitatur. Opes illi objicinnt,
quas Princeps in bene meritos contulit. Authoritatem illo-
rum fugillant, qua Regi Regnum tuentur.Improperant con-
filia, quae illis ex propofito occultantur.

27. Moderatio, modeftia in Miniftris, gratia & exiftima-
tio in Principe diflipanthanccaliginem, qua aftra ejusmodi
Reipublicae ofFufcantur. Ubi mitiora non proficiunt, etjgm
acerbioraremediaaffumat Princeps adverfus infolentes,non
tamfuorum Miniftrorum, quam fuae, quaemaxime pericli-
tatur authoritatis tuendae gratia.

Ludovicus XIII.fuo Miniftro,Cardinali RichelioSatellitium
conftituit adverfus male volorum impetus.AliiPrincipes ejus¬
modi calumniatores,aula exeffe ju(Terunt,alii alia etiam acer-
biora ftatuebant adverfus tales perfecutores.

28. At fi male volorum eo afcendat rabies &temeritas,
utfupremus Minifter dimiffionem a Minifterio obfuumdi-
fcrimen petere cogatur, prudens Princeps, fi virum parem
negotiis, fi zelatorem Regiae authoritatis, fi integrum fide, fi
non fuae, fed Principis fortunae adoratorem habeat, negabit
feceffum, immofirmabit virumhonoribus, praemiis, pro-
miflis. Eiliget potius , ut mimam propriam ; habebit , ut fra-

trem , Solem enim  (ait Author vitae Richelii) [u(lulerit t hor-
rore t urbar um fuccedente , qui Kempuhlkam vin
eximio privat.

Mmmm 3

CA-

* 4 S kJKCANORVLM STAT us.

CAPUT V.

T)e authoriUte in Minijtrum primum

N Ihil ab omni aevo, vel rebus componendis,vel attentan-
dis arduis quibusque, velcommsvendis mortalium ani-
mis compertum eft magis idoneutn, quam authoritas fum-
miviri, quae invifibili quodam motu, & qualitate occuld,
operatur, & ingentes, ac inexpe£tatos producit in Republica
eflj&us. Unus valet prae millibu-s. Unum amant,unum
metuunt univerfi. Unum fequuntur omnes. Unus velut
ventus ariftas in omnem, qua lubet,impeliitpartem. Quo-
ties aeftuans furore populus,nilque aliud, quam caedem, fan-
guinemque fpirans unius viri niftu, velut Imperio,componi-
tur! Pleni funt fafti ejusmodi exemplis.

2. Id ferme totum dependet a charaftere fumrnae autho-
ritatis, quam plurimum conciliat in quocunque Miniftro fa¬
rna magnae virtutis, fapientiae,integritatis, refti confiIii,*ma-
gnimeriti, praeclare geftorum j & potillimum alieni abfti-
nentia.

3. Parum attamen haec,noftro corrupto aevo, proficerent,
velreluftantelivoresemulorum, velcsecutientead ea, quae
virtutis funt,hominum vitio, nifi pondus addat ipfe Princeps,
fubditiquevideantMiniftrumapud Principem fuum pollere
non minore authoritate, quam gratia, accepta efle ipfius
confilia, eumulatos in ipfum honores , collatum in ipfius
perfonam fupremum Regimen, cui nemo fe opponerc au-
deat.

4, Ejusmodi Teftimonia benevolentiae Regiae dabunt Mi-
niftro,veluti Mercurio alas,ad exequenda mandata Principis,
& ad conflituendam normam commiffi Regni, longe majo-
remauthoritatem,& fubditis obfequendi neceflitatem;quam.

1.

fi

LIBER Vlil. g 47

fi omnes Catonis, aut Themiftoelis, Pompeji, aut Germanici
poffideret, five dotes animi, five agendifelicitatem. Rodunt
quidem aliorum animos, prasfertimNobilium, & proeerum
ejusmodi expreffiones Regiae benevolentiae, & comunicatae
in privatum virum authoritatis,fed quia Minifterio debentur,
quiain rempublicam conferunt, aequum eft tanto liberaliori
animo exprimere voluntatem fuamergaMiniftrum, quanto
ifte gratiori & modeftiori fenfunoverit uti gratia Principisin
falutem puhlicam, contraiivorem obftrepej^ium.

5. Interea tamen Princeps in hac ipsa, quam Iponte com-
municat Rio Miniftro, authoritate fumme caveat, neperpe-
ramagat,ne vircs fiias periculo exponat, neanguem in fina
foveat. In ejusmodi, feflina lente , mi Princeps, ne quid ni-
mis : Virum probae : Phaebi &Phaetontis fabulam quidem
notiflimam, fed veritate morali adumbratam, adverte; & in-
de duo Status pericula elicies. Primum eft, quod magni
difcriminis rem aggrederis, fi fummis Regni Rebus adhibes
eos, qui gerendis illis aut non funt pares, aut rion digni: Hoc
apud de certum ftatue, quotiescunque Miniftrum tuum de-
ligis, toties te ipfum in Miniftro tuo fpeftandum populo ex-
hibes. Talem te aeftimabitmundus, qualem habueris Mini¬
ftrum. Transfunduntur ftve bene, five male, merita in
Principes, quaecunque in Republica agunt intimi  eorum ar¬
bitri. Abfcondit Sol jubar fuum, quotiescunque terreos at«
tollithumores, qui nubibus permixti offufcant benefa&o-
rem.

6.Aiterum eft, quod avertas, mi Princeps, utdumMi-
niftro mo authoritatem confers, rerum fummama te non
abdices. Non ex toto cedashabenas Phaetonti, nifi obrue-
re veliš Rempublicam malo plusquam praefentaneo. Curas
defer Miniftro, non jura Regni. Adjutorem, immo famu-
lum habeas, non collegam. Nunquam tam tui te memine-
ris, ut te Regem nefcias. Solem denuo imitare, quiin in-

ferio«

64  8  A RC ANO KUM STATUS.

feriora aftra tantum luminis partitur, quantutn expedirevi-
detur, ipfb eosdemque Temper oftentante vultus.

7. Qui concefsa majorem fibi ufurpare Lucum conni-
titur, is fui Principis & authoris Lumen obftruit. Quan-
tum aequo plus tales crefcunt Miniftri, tantum decrefcit Mo-
narcha: quidquid illis accedit t,  buic decedit. Non inficior,
Miniftris communicandam efie pleniflimam authoritatem,
Ted quae Majeftati non officiat, Luceat illa in gloriam Princi¬
pis , Ted non ex^ndefcat in feralem pyram, quae cum Phač-
tonte incineraret totum Regnum.

8. Refte dixit Italiae quidam Politicus Tcriptor: Faciat
magnum Tervum Princeps, Ted nunquam tantum, ut non in-
gens interfit intervallum, inter utriusque authoritatem: Me-
dium enim illud intervallum,ficuti refpeftum confervabitMa-
jeftati; ita curam folicitudinemque incutiet Miniftro,qui tam
magnum intervallum nondum tranfierit, nec tranfeundum
iperare poffit. Satietas decipitillos, qui jam tantum accepe-
runt, ut accipere amplius aliquid non habeant. Ipfi etiam
Miniftri fapremi,fi fupra gradum eve&i ignavia ipforum Prin-
cipum, plus aequo arbitrari audeant, inftabilem exiftiment
ejusmodi potentiam, &modefte utantur forruna, quae faepe
citius abiit, quam venit. Quanta in ejusmodi Miniftris vidit
ludibria mundus in Hifpania, Gallia, Anglia , Germania, &
ferme vix interrupta viee in Turcia,&Minifterii fupremi cha-
rafter potius declinari,quam quaeri debeat. O mei vos Mi¬
niftri , ut aliorum pefllmo malo rede agatis , refpicite in cli-
tum Alexandri, in Philippi Arratum, in Juftiniani Belifarium,
in GalliaeAncra:um,Bironium,&c.in HifpaniaeAlvarum deLu-
na,DucemLermaeum, in AngliaeBukinkamum,Effexium&

centum ejusmodi prolapfos,fice Icaros,fivePhaetontes;

quos nimia indulgentia Daedali & Phoebi ( ego dico
Principum) praecipitavit.

LIBER Vlil.

CAPUT VI.

Primus Minifter  , ut fe habere debeat er*
ga externas coronas,

i.

P Rivata officiunt publicis. Refpeftus commodi deftruit
optimos eventus negotiorum Reipublicse. Minifter ille
mihi miniftri nomine indignus, Minifterii officio  perverfus
videtur,quipenfionesaccipitabextemispotentiis: qui cor-
relpondet clam, velper alios cum aemnlis fui regnantis: qui
externorum proteftionem quaerir Principum. Neque obgan-
nias (ad excufandum fcilicet excufationes in peccatis) id non
fieri in matera Status: non contra Principem : privatse
potius rei causa, Siccine: fic fola vereris naufragia, non
tempeftates : mortem, non morbos: rem , non accidentia
curas? Scias autem etiam tempeftates caufare naufragia, mor¬
bos inferre mortem, rem per accidentia corrumpi. Ejus-
modi inclinationes,correipondentise,offiriofae expreffiones,
infinuationes, relpečlusque commodi, fl non tuam fidem
confeftim corrumpant, contaminant tamen, & ex inter-
vallo faltem fidei integritatem confringent. Scandala h se c
funtpolitica,feloniseproxima, Statuum praseipitia, Reipu-
blicse turbamenta, & fidelitatis debitse turpiftima fcommata
&obje&amenta.

2.  Immo ex fola inclinatione partiali ad aliquam coro-
namexternam,mihi confeftim fufpettus redditur Minifter.
Non datur hic parvitas materiae. Integer non eft, qui non
totus eft Principis. Fides in materia Status una eft, & indi-
vifibilis. Primus Minifter totam inclinationem, totum amo-
rem,totam fidem debet fuo Principi cum partialitate exafta,
plena, &eousque extenfum, ut folam Dei offenfam exclu-
dat. Nec facile hanc incurrit Minifter ex fide, (dummodo
integre) regnanti fuo obfervata. Manga quippe immunitatc

Nnnn  gau-

ARCAHO RUM STATUS,

gaudet fumma poteflias: & obfequium lile debitum (ferme:
qualecunque) de innocentia participat. Hoc exigit natura,
hoc JusRegni, hoc Deus iple fpeciatim in contrarium
praecipiat, ut Moyfi fugam ex ;Egyto &c. Exequi oportet
fubditos, Imperantium five vota, five juda, non examinare
caulas; non rimari eventus: non taxare imperia: minus oblo-
qui, autreniti : omnium autem minime fapere ultra fobrie-
satem.

3, Quamdin Dux Luyneus in Aula Rcgis CHriftianiffimi
clavum Minifterii primi regebat, tamdiu inter Ludovicum
XIII. &Auftriaeam domumPax altiffima vigebat: & videbatur
quad in has duas potentias divifum faide dominatumEuropae,
Pacis hanc malaciam commovebatmultumafeptemtrione
Fridericus Palatinus, aliique Proteftantes Principes Im¬
perij, tempore Ferdinandi!!. Veram ad omnem eorum co-
natum Hetit Luyneus immotus, nec unquam eo Miniftro,,
Francise Rex partes Palatini autsere, aut milite, minus decla-
rataCaelari hoftilitate feftentavit.Ita miniram ab inelinatione
prhni Miniftri multumpendent res externorum Principutru
4,Objiciebant autem caeteriMiniftriprivatamcaufamfuif-
feLuyneo,ut parumfe refle&eret adDetusFranciae,ad emolu-
mentum fui Regis,& ad oecafionem iminuendi aemulam Gal-
liseAuftriacoramPotentiam.Et erat aliquid in re. NamGerma-
noLuynei Marefchallo Gadeneto inde opima obtigere ipon-
faliacumCharlotafiliaLudoviciPequignii, & in Bruxellan&
aula gynecaei Virgine. Ut igitur praedivitem hanc fponlam
fratri fuo obtineret, ex pafto incubuit Luyneus, ne Rexin
illa perturbationeBohemicaulIatenusAudriacis adverfaretur;
idve per decenniumconftanterprocuravit,rcclamantibyPro«
teribus Regni, praecipue Hugonotis, usque ad Philippi III*
tempora. Interea Res lisec cedit Ferdinando Caefari in ma-
gnum emolumentum. Veram majus adhuc aliquid confe-
dtLuyneus, ubi decennalem illampacem inaetcrnam com-
mutare čtftabilire voluit 3  data in fponfamElifabetha Francise

in-SR vin,  <£ fI

KegiaVirgine Philippo III. & reciproce Anna Auftrlaca Lu¬
kovico XIII. ficque raagno Europae gaudio duas gentes in
Chriftiano Orbe potentiiUmas quafi in unam compegit,per-
petuoque mutuorum conjugiorum focdere, in Haereticorutn
cxtremam pemiciem ( fiper Luyneum diutiusftethTet) jcoji-
ftrinxit.

5 . Pofteaquam autem demortuo Luyneo, primum Mini-
fterium, Armando Richelio extraditum, quamprimum Sce¬
nam mutari, & priftinae pacis fanfras leges infringi cum ad-
mirationevidit Europa. Enimvero purpuratus ifte quidem
Ecclefiae/edfagatusFrancice potius MinifterRichelius,(ut pa-
Jam ipfius reminifcentiae Politicae commemorant)ferre am-
plius nequibat qua Germanam, qua Hifpanam Auftriaco-
rum potentiam, quas, ut rebatur ille, ex ncgleftu Pratecef-
foris Luynei indies invalefcebat, ieque longe fupra Franciam
(licetckradamnumhujus, & 4n Catholict-e tantum Religio-
riismaximumbonum) erigebat. Ideo omnem lapidem mo-
vit, & eofuaftudia, St primos conatus contulit, ut Aftria-
corum potentiam ( praefertim in Germanica) clam St palam,
dire&e Stindire&e, quotidie St continuo, per fe St alios, at-
tereret, fugillaret, fii/pe&am redderet,doneč difruptis an-
tiquae amicitiae repagulis, St abolita, quam tanta cura ftabi-
lierat Luyneus r pace,acceI3Iffet baereticorum partibus,Gufta-
vo prasfertim Sueciae Regi contra Auftriacos,ac in proteftio-
nem fulcepiffetPrincipes Proteftantes contra Caefarem.Haec
fub Lnyneo Miniftro, licet eademfueratopportunitas, nun-
quamaccidere; nec accidiffentpoftea, nifi Parca fuftuliiTet
Miniftrum Francias, Amicum Auftriae,

Quod neutiquam obtrudi meretur Luyneo, qui ob
pacem Vervinenfem fanfte inter Franciam StAuftriacos jura-
tam,iniquum exiftimabat horum hoftibus,qualis Suecus erat,
ScProteftantesImpeniPrincipes/e conjungere.Immo ejusin
Minifterio fucceffor Richelius seternam culpamcontraxitex
co, quodillenullaab Auftriasis data causa, fed fola invidia

Nnnn 2  aus

AKCA710RUM ST AT ti S.

aut ambitione, aut infano Patriae amore aeftuans, tantum esr-
citaveritearerum vice inter has duas potentiffimasjgentes
incendium,ut per faeculum quafi integrum , & etiamnumin-
ceflabiliter depafcat totam Europam. Ex ea quippe cum Sue-
co armorum conjunftione & fufcepta Germaniae libertatis
(quae mera ipecies,res ipfa haerefis erat)proteftione,nec urj-
quam Auftriaci fuadamna&injurias ,ac ingentia in Imperio
praejudicia concoquere, nec Galli majora Temper ambientes,
ac bellum ex bello cientes, a remorandis, perfequendisque
undique Auftriacis,unquam definere poterant. Adeo affeftus
primi Miniftri apud externas potentias in utramque partem
multum operatur!

CAPUT VIL

jintithefis inter Minijlros Status.

i♦

M Iniftrorum Status, qui in aliquoRegno aut Principatu,ex-
clufis cseteris, utramque paginam faciunt, & pro Rege,
aut Principe clavum Regiminis publici tenent, unica meta, Sc
unicusfinis eft;Regnantisfuiemolumentum:quod vel bono
cedit folius Principis,vel Principatus,vel utriusque. Ad hunc
finem diverfa funtmedia, Taepe contraria, oppofita, dfllmilia,
ut nimirum ipfi Miniftri inter Te differunt natura, genio, mo-
ribus, educatione. Nihilominus tamen, dummodo hifce me-
diis refte colliment illi in obje&um fuum (Regis nimirum
Regniquefalutem)nihil plane impedit,quin utrisque mediis,
licet fibi oppofitis, intendant illum, & tandem aftequantur,
2.  Pun&um Mathematicum licet fit indivifibile, poflunt
tamen, tam ad illud,quam ex ilIo,trahi lineas diverfse, plures,

&fibioppofitae,etfinon parallelae. Non neceffe eft, ut me-

dia

LIBER Vlil.  ^

dia adminiftrandi Rempublicam, plane fint fibi fimilia, dum-
modoparia inveniantur; paria, videlicet in confecutione;
licet diflimiliainprofecutione. Muki ad metam currunt,&
perveniunt, licet diverlb tramite. Hac ipfa ratione, licet in
duobus Miniftris virtutes & afta differant; minime oberit
faluti publicae, dummodo eadem utriusque lit fortuna, eae-
dem res geftae, idem obtentus finis.

3.Nihilrefertinuno acrimonia & vebementiaingenii:
in altero fubtilitas & cunftatio: nihil in uno verfutia, in
alio fagacitas: nihil in uno obte&us animus, fi in altero
cft cautus: Utrumque dico, tamen magnanimum, &capa-
cem adminiftrandse Reipublicae.Unus incumbetReipublicae
appetendo ardua,& ferendo: urgendo negotia, &impIendo:
occafiones non tam accipiendo,quam dando:momentatem-
porumnontam expeftando, quam inclinando. Alter ita
aptabitfe Reipublicae,utnonante rebus incumbat,quam jam
inclinantibus: inclinantes ampleftetur, & ad Rempublicam
fleftet, utlpondetire, noncogivi, videantur.-ideo tuta arri-
piet,prona amabit: circumftantias fcrutabitur, eventus pe-
netrabit; curfui eorum interdum obfequetur, interdum dex-
tre declinabit,omnia bona& maIa 3 finiftra&profperain ufum
fuum convertet. Unus pacemfanguine emet, alter auro. lili
intonabit clafficum & Principem armis continuo occupabit:
Hic pacis fuggeret confilia, & oleam enfi fubftituet. Unus
per caedes,& exiliaProcerum,per inquifitiones & degradatio-
nes firmabitRegnum &Regnifolium:aItermitioribus artibus,
conniventia, dilRmulatione, promotione captivabit animos,
utperduelles ultro refipifcant, &exhoftibusfiantRegniful-
cra. Muki commoda Principis,& Reipublicae tanto zelo fulci-
pient,utfua fortuna privata ultro cedant, quo vigere & flore-
re poffit publica. Alii autem ita attemperant omnia,ut privata
fua Torte abundantergaudeant,nec puhlicam dolerefinant.
Uterque tamen affequetur falutem Reipublicae. Quidam ut
conTervent,augeant,vel emendentRempublicam,agunt talin,

Nnnn 3 quae

«54  viKCAKOmM STAluS.

quse non Temper probant Regnantes. Alii nihil incipiunt,nifi
ex praefcripto Principis, vel quod huic magis placet, quam
difplicet. Uterque tamen Tatisfacit muneri. lile quod exi-
ftimet Regnum a Regnante non dividi. Gum illi: huic etiam
futurum bene. Ifte quod Regnantis fit Tubditus, Regniquc
tantumrivis. Utrique devinftus, Ted illi magis.

4. Adeb verum eft, non omnibus eandem efte navigatio-
nemjicet idem portus in voto Tit: Non omnibus eundem efte
curfum, iicetidem bravium, eademque meta conftituatur:
Non omnibus eandem,five confequendi, five aflequendiMi-
nifterii Politici rationem efte,neque eundem modum,neque
eadem media curandi Rempublicam:dummodo affequi lice-
atfinem Status,qui eft Regis&Regni Talus.Totumhoc decla-
rabit Anthithericaduorum Purpuratorum Richelii &Mazari-
iii adminiftratio MinifteriiPranciae.

Magnirevera Viri, exemtique cenfu vulgi! Diffimiles qui-
dem undequaque fibi, quoad genus &Patriam : quoad ge~
nium&mores: quoadbona externa,&fortunam:quoadRe-
gimen denique publicum: Ted pares & aequales meritorum
gloria,RegumLudovici XIII. &XIV. pares gratia , & bene
geftorum farna uterque celebris.Expendam omniaiynoptice.

^.Dixi diffimiles quoadgenus&Patriam; Omnino. Ri*
chelio genus inclytum e Ducum profapia: Mazarino modi-
čum,enobiIitateSicula, de olhn obTcuro loco Mazarinum
di&o, ut Pajolus fcribit. lile ftiam illuftravit alias clarifllmam
familiam: ifte fundavit ftiam, & ad fumma quaeque evexit.
Patria illiGailia, pro qua seftuabat; huic Roma mater, Ted
quam nunquam prae Francih colebat, file totus Gallus, ifte
Romanus & origine Siculus ; ille domefticus, ifte externus
uterqueRegi & coronae fidus.

6 .  Aditum ad Regis Ludovici XIII.conclave non una arte,
ambo adepti: ambo tamen facile. Ille ex merito ftio, poft-
quam Reginam matrem quorundam finiftris fiiggeftionibus
digreffam Blaefis, & Inculis.mi morantem a confiliis perverfis

redu*

ZIB'ER Vin.

reduxuTet; Ifte poft exceflum fui authoris & Benefaftoris
Richelii, quafihujus teftamento inftitutus in Miniftrum, in-
venit patulum Regii favoris fmutn. lile a Regina Matre le-
viter commendatus, quamprimum ad intimam Regis eon-
fidentiam admiftus fuit qua major dari non poterat: eaque
deinceps, led invita Regina feliciterpotitus; immo adverfus
maternas blanditias obduratoRege, & exclusa Regina matre
folus Regni,Aulaeque clavumtenuit. Ifte poft fata Ludovici
XIII.ReginaeMatrisauthoritatern adverfusPrincipesRegii lan-,
guinis conftanter in admirationeFrancFe manutenuit.gratiana-
«jue apudillammeruit, ut relegato Cardinali de Boves, qui
poft Regis obitum Minifterio Coron 3 eintrufus fuit, folus de-
inde per omne vita tempus, propitia fibi femper Regina to-
tius Francise Prsefe dura potiretur, par Authoritate olimRi-
chelio, &folaconditione, Regina tune Regnatrice, inferior,

7 . Dixi quoad genium& moreš. Sane Richelio erat in-
genium acre, vehemens, audax, &ferme contumax; Maza-
rino placidum, obte&um, & caatum. Ideo ille non tam gra-
tus, quam aeftimatus a Rege: Acceptior ifte ob morum tene-
ritudinem, & dilettus tenere a Rege,

8 . Educatioquoque&moresdiffimiles. Nam Richelius
facris imbutus, inter faeras funčFiones & litteras educatus a
teneris, Paftorem egit Dioecefts Avenionenfis. Pofteaquam
autem in Aulam aflbmptus, mox pedum in enfem, mitram
ingaleam,Paftoris ovium, in Belliducis officium commuta-
vit. At Mazarinus partem juventae cnm Conneftabilis Colo-
nae filio inter Aulae Madritanae delicias, & Gynsecea; partem
inter arma, ut Centuriofub Principe Paleftrinse in valle Teli-
na traduxit: fed vix depofitalanugine, depofuit arma; enfem*
que &galeamcommutavitin Caduceum, variis ab Urbano
VIII, adhibitus legationibus & Nuntiaturis{quarum praecipua
fuit Francise &fundamentiimfusefortunae,quafupergreflus
eft omnes ab aliquot faeculis Miniftros, ut poftea videbimus)
&e3quideinfclicitate,ut deinceps in pacis negotia, resque

fummc-

6^6 k^RCAKORUM STATUS

fummorum Principum arbitrari videretur. Uno cenFebatur
praeeminere Richelius,nimirumftudio, & doftrina,quaein
eo eximia fuit, & multiplex, eaque inftru&us Rempublicam
geffit. Verum eo mirabilior vifus Mazarinus, quod cum ru-
dis doftrinarum, & vix literis tinftus effet, cum ad Rem¬
publicam acceflit, nihilominus tantum natura valuit, ut cum
Davide dicere potuerit; Puer eram ingenioFus,& fortitus fum
animam bonam, & deinceps cum Richelio de re&a admini-
ftrandi Rempublicam methodo decertaverit. Sic unius na¬
tura fupplevit alterius artem, prudentiam, Fapientiam.

9. Dixi quod bona externa & Fortunam plane diflimilcs.
Iraeft: Sub utraque quidem gemuit Francia opprefla externis
&internisbellis, qu 3 eingentesFumptus exigebant, nec aliun-
de, quam ab indigenis colleftari valebant. Interim Richelius
fibinihil attribuebat, quod ad publicum aes fpefrabat, avi-
dus magis gloriae, quam opum. Suos promovit ad publica
munia,utjurefuis competeret,quod exmercede accipiebant.
Sic fuorum auxit opes, ut inde Fufpicionem, aut invidiam ne¬
mo contraheret. Totus in hoc diverlus Mazarinus: Nam Fer¬
me omnes fuos ex Italia forores, nepotes, & neptes, ac geni-
torem ipFum,diftumPetrumMazarinum(cui cereumluftralem
tenuit ipfe An. 165 y,) evocavit. Nam cum ex Regno ditandos
rebatur, potius ut Cives & incolas ditari debere voluit. In«
gentis pretii (praeter PraeFečturas, beneficia, penfiones) dona
& ornamenta a Rege & Regina accipiebat, quibus Fe con-
feftimideo fpoliabat, ut inde ditaret Fuos, & novarepeterc
pofTet. Lapis erat ifte Chymicus, multoties in Fuos multipli-
catus, quem prius Richelius nec novit, nec voluit. Quatuot
iorores habuit, Hieronymam, quae parturiitPhilippum Jufti-
numHaeredemDucatusNivernenFis,pofl:ea gube rnatorem Al«
Fatiae;Viftoriam, uxorem Ducis Mercurii, 01 ympiam, Conju-
gem Principis Eugenii de Savoia, Mariam, fponfam Laurentii
Čolumnae Conneftabilis, Hortenfiam conjunftam Mare«
fchallo de Migliare, Mariam, Annam Conthoralcm Ducis de

LIBER VIII.  «57

Bouglion. Ex altera autem forore, quae fuit Margarita Comi-
tilfa Martinozia, neptem habuit Lauram Duciffam Mutinen-
fem, viduam Ducis Alphonfi Eftenfis, quae Mater fuit Prin-
cipiflc de York & Annae Mariae Principilfae Condeae. Quanta
haecNepotum, &Neptum, Virorum & Viraginum nomina!
Quantusauri Ganges, quantusque Pa&olus fufficere Maza-
rino voluit ad exlendam propter fuae Qriginis tenuitatem,
tantis Principum nominibus competentem dotem. Fertur
poftilliusexcefrum 3 prceterea, quae in fuos vivus erogavit,
afcendiffe ejus haereditas ad triginta fex fcutatorum milliones.
In hoc fuperavit Mazarinus Richelium; fed an virtute, vel vi-
tio judicet, qui hseclegit.

10, Fortuna vero tamRichelio^uamMazarinoferme ea-
dem ; magis tamen fecunda, quam adverfa: mifcuit fe inter-
dum minus propitia, ut duntaxatdifcerentexadversa, quid
fit fecunda . 5  uterque ad nečem quaefitus,ille a Principibus fan-
guinis; ide a Cardinali de Boves : livor utrinque caufa fuit.
Sed ille dimiffionem aRege petiit,ifte diflimulavit,utnec cum
licentia e Regno abire noluerit. Hoc enim erat in capite quae-
fitum ab Adverlariis. Primum non dimifit Rex, fed in tu-
telam providit Satellitio. Secundum ulta eft ipfa Regina
deturbatonon folum ex miniderio .dEmulo; fed etiam plane
relegato. Sic uterque fortunam in potedate habuit; fed Ri-
chelius dominari in illam videbatur, Mazarinus allicere*, ideo
hunc amavit illa;Richelium timuit. Non tamen eadem fron¬
te exceperunt illam;in hoc fibi diffimiles: quod fecundam
infolentius tra&averitRichelius,finiftram conftantius Contra
Mazarinus hanc excepit timidius,illam moderatius. Uterque
tamen in utraque compertus nunquam in fide Regi & coro-
nae debitavacillans.

11. Dixi tandem diRImiles in Regimine fine adminidra-
tioneReipublicae. Adhuc diffimiles ajo: Nam quaecunque
egit Richelius in Republica, egit ardentius, Mazarinus paca-
tius. Plus ide gelidae,minus ignis, ille plus ignis,gelidae mi-.

O o o o nus

ARC ANO RUM STATUS

nus hab uit, Richelius quafi a pace abhorruit, nifi qnam co-
mitabatur vittoriaingens,vel mina hoftis, vel maximaStatus
emolumenta. Mazarinus autemillam in omni vita amavit,
melius efife exiftimans,Civem fervare, quam hoftem vincere,
Richelius Miniftrumegit in aula-, in campo quafr gregarium
non verba folum,fed manus adhibuit. Mazarinus femper in
purpura^ nunquamin (ago vifus , extra confulationes & juf-
fapericlitari noluit. Richeliitrophaeaetiainnum exhibetRu-
pella,Montalbanum,Perpinianum, Sedanutn, Tortona, Bri-
facum, Altebatum, Caflalum, Pinerolum Nanceium, Turih
rratn, & centum alise urbes & munimenta: Etiam hoftes c sefi,
claffes merfae, recuperatae Provinciae, protelata.Franciae po-
moeria, & quidnon? Verum eft: Mazarinus nonnumerattot
vi&orias, fed plures pacificariones: inter quas prascipuaeMo-
nafterienfis & in Infula conferentiae (ah pacequid dulcius!)
non tottantosque exercitus numerat, fed neque etiam tantas
audit Regni defolationes : non tot confliftus & praelia, fed
plures hymeneos & matrimonia, quae pacemRegno,Regibus
pofteritatemtulere.Ah quidgloriofius,quampace finire bella!

ii.  Amplius ekudtdilparitas haee Regiminis inter Maza-
rinum & Richelium, c um ifte, Regis fuamque Authoritatem,
vi magis & metu-, quam amore & benevolentia firmaverit,
Sub Richelio toties incarcerati Princeps Regii , exauthorati
Magnates: Barada cubiculariorum Nobilium Princeps abAu-
la remotus, Chalsefms, Marliacus, Momorantius, Alphefto
nus, Chauanianus, capite plexi. Vila multis magis immania,
quam humana media. At vero Mazarinus a Ludovico XIIh
poft obitum Cardinalis Richelii ad Minifterium Coronae fu-
premum affumptus, illico, quafl Praedecefforis errataemen-
daturus relegatos omnes revocavit,officiis &Praefečhirisre-
ftituit, carceres aperuit, Principes fulpe&os Regi reconcilia-
vit,excepit omnes placide, fubmiffe: tot Annis velut in exi-
lio vagantem Aurelianenfem praefecit cum poteftate maxirna
exercitibus in Flandria \  Andegavenfem Gondaei,filium defti-

navh

LIBER VllU 6^

navit in Germariiam,feditiofisBurdigalenfitrm exoravit a Re¬
ge veniam: & plura fimilia benignitatis figni toti Francise ex-
hibuit, magis placidus,quam vehemens, magis cautus,quam
audax, magis fagax, quam fallax;finuofus tamen, obteftus,
&callidus. Deniqne Richelius fortia & vehementia: Maža*
rinus lenta ac mitiora; uterque utilia curandae Reipubficae ad-
Jhibuit remedia.

12.At tu, miPoliticc ! Attribue totumhoc, non vitio
unius aut alterius,fed five fatalitati,five iniquitati temporum,
Nec Richelio,nec Mazarioo aliud, quam egerint, per tempus
illud agere expediebat, fed ita oportebat. Diffimilitudinem
non tam genii morumque, quam temporis caufavit neceffi-
tas f  Male vituperatur in Richelio feverius Regimen, & in
Mazarino mkius fruftra extollitur. lile etenim in tem p cita¬
te, qualFato bellis civilibus Regno,per feditionem divifisPrin-
cipibus,Reiigione veraabolita,Hserefi diftante leges Regi,
rexit Rempublicam. lile in fumma malatia, Regno jam feda-
to Praedecefforis conatibus, ad officium redufta Regina ma-
tre,h 3 erefifermeextinfta,dornitisrebeliibus,compofitisPrin-
cipibus, propulfatis periculis clavumnon intendere debuit,
fed remittere.Etquid aliud licebat, vel decebatextcrnum ho-
mineminalieno folo* quam de Regis & Reginae grada con-
ceffa minifterii virga,in direftionem potius uti, quam in cor-
reftionem.

i3.Mors attamen purpuratis hifce heroibus non diffimilis:
eadem potius,quia utriusque plena meritis.Uterque inRegiis
inanibus exfpiravit Toties enim Rex & Regina in viferunt de-
cumbentesjut miniftrare viderenturfuis Miniftris. Ambo
complanfti a toto Regno.Uterque verusPhoenix Francise,fed
Mazarinusrenatus ex Richelio indeque fuperiorifte, non fo-
lum ob confidentiam ,quam cum illo habuit, & comendatro-
nem illius Raftam Regi,fed etiam,quod praeiverit,glaciemque
fregerit veftigia in fequente Mazarino faciliori vado, minori
cura,nec intertot hoftes&semulos, acolim Richelius.

O o o o 2 CAP-

ao ARC ANO RUM STATUS

«28» e§9» *§š& «$§» *§§* «11» «21» «11» tli* «11» #§§?< «89»*§ffc

CAPUT IV.

De Confiliariis (0 Minifiris fubalternis..

I.

N  On ideo dotes fupremi Miniftri in praecedenti tabelM ex-
preffi,utexiftimaret inde Princeps,fatis unius ede con~
filium, ncque plures audiendos. Immo vero , quia Princeps
multos audire debet(quales funt provinciarum Refrores Ma-
gnates,Proceres,Delegati Magiftratus, Oratores)&defuper
confultare cum fuis Minifiris,(Ive arcanis Conniiariis,qui ple-
rumque fludio, genio,moribus , inclinationibus, Patria,lla-
tu ac natura ipfa diflferunt: ac proinde, ne in varietate fen-
tentiarumdiftrahatur, ne in Mejeflatisfuaejure quidpiampa-
tiatur, ne Rempublicam periculo exponat, adhibere poteft
unum aliquem fibi intimum; probataeque fidei virum, vel
etiamduos veltres fpecialiter adleget e, cum quibus Ubere
conferrefententias, quibus tuto arcanaconfidere,&inar-
duis, dubiis,periculofis 3 atque abftrufis cafibus cum ipfis deli-
berare poffit.

2 - Audire debet Princeps omnium confilia,fed omnia fequi
nonteneturdn ipfo enim folo refidet authoritas 3 delečlus,po-
teftas concludendi,decernendi,ftatuendi.Non minus abfitob-
via& quaevis fequiconfilia 3  quam omnia in unum reponere.
Abfitunum folum audire in contemtum omnium.Plures exfe-
nioribus populi conftituitMoyfiDeus,& tamen intimus mane-
batAaron. Confidinon poffunt omnia omnibus; nec non
omnibus, de omnibus ftatuere, datum eft. Reduci tamen de-
feent omnia ad unum,nimirum adPrincipem:& felix ifte,fi ad-
jutorio alio non egeat»vei fi egeat, talem in veniat,cujus confi-
lia omnia in foliusPrincipis gloriam ,& falutem Reipublicae
collimant. De quo jam fuperius fatis. Nune adcaeteros Mini-
ftros five arcani eonfilii confortes digredior.

3,Tibe-

liber  viii.,

Ui

3. Tiberius apud Tacitumcum plaufu Ioquitur: Se ex~  Annai. 1.
periundo didicijje , guam arduum , epuam fubječtum for tune,
cuneta regendi onus  : proinde incivilate tot v ms tllufirt-
bus Jubmxa , nnn ud unum c nima dtferenda , plures facilius
murna Reipublics Jociatis Uboribus executuros„  Quanquam
hsec Tiberius in fimuiatamftiiexcufationem,coramfenatu,
cujus juraomnia,occultis artibus jam tune ufiirpabat, edi-
xit: attamen firedam fpe&emus Politicam, vero verius eft,
plures oculos plus videre,nec unicumfufficere omnibus Rei¬
publicae negotiis. Supremus Miniiter ad univerfalia attendit,.
particularia Princeps confulto remittitparticularibus acfub-
alternis Miniftris.Ilie privatus, intimus & unus eft cum Prin¬
cipe,per quemPrinceps influitin omnes. Ifti inferiora curant,
invigilantparticularibus ,provident, quisque pro rationefui
muneris, Reipublicae;.

4. Porro,quosad idmuneris legere debeantPrincipes,
jam fupra retulimus : attamen audiamus etiam Ifocratem
apud XenopHontem.Primahaec ordinandaReipublicae ratio, inmemor,.
fide publicis negotiis deliberaturi eos in confilium adhibe-
ant,quibusin privatis rebus nullos anteponeret. Curanam-
que rerum pnvatarum 1 , muititudine folutn a Reipublicae gu-
bernatione differt.Qui fuis rebus male proipexerit,nunquam
ille confuluerit alienis.. Deinde. ad probitatern morum ad-
vertat:

N'aw improham in mentem ,

Bona confilta non cadunt.  Sophod.

Quis in coeno fontem requirat ?' quis de turbida aqua po-
tum petatr quis utiliajudicet caufst aliena 1 , quem videt inuti-  lib. *,de
lem vita funt ?  Quomodo potes eum judicare confilio fupe- offi ’
riorem,quem videasmoribus inferiorem, quaeritD.Ambro-
fius.. Fieriprofedb haud poteft, qui probro.famneque ho-
nefto conformem vitam traducit r  viro aliquid dignum vel
confulatjvel agat.

Oooo  3 j.Hinc

Ul A HC ANO RUM S7JTUS

5.Hinc prudensPrincepsfamae communi (guselicet ali-
guando fallat) in delečtufoorum, multum defert,&adillius
trutinam meritureos, quos in partem curarum affumit. Ap-
polite Comminaens, probus ille olim Gallise Minilter, effatus
cit: Nullum majusjudicium bonae mentis poffunt Imperan-
tes oftendere, qnara ut adjungantfibiviros , virtute &fama
ceiebres. Omnes etenim judicabunt eos tales effe, quales ii,
qui elegerunt. Teftimoniumpublicum comprobat aptillk
rnos.

6  Tiberius, licet vita & moribtis perverfus, arcanorum
tamen Status peiitrfllmus, in confilii Miniitros pares nego-
tiis e lige bat , non qui fupra ejfcnt.  Hitte extat illud Poppaei
Sabini encomium. Fine Anni Poppaeus Sabinus concefikvi¬
ta , modicus originis, Pi incipum tamen amiciriam, Confula-
tum ac triumphale decus adeptus,maximisque provinciis pet*
guatuor & viginti annos impofims, nullam ob evimiaiti ar-
tem(notate Principe«) fed quodparnegotih, nequefupya er at..
Magna ingenia, &fine modo acuta, fimilia Funt iliis arbori-
bus, quse pluribus, quam conveniat, fručtibus prsegravidae
Funt. Ubertate nimia iuxuriant, & a ftiomet foetu oppri-
muntur. Quantus olim in Graeeanicis, & etiamnuminEu-
ropaeis Rebuspublicis vel iegimus, vel fpečtavimus viciflltu-
dinis ? ubi in Helvetiorum Republica multis fceculis nulla
interceffit mutatio Status, nec domi tumultus , quia conftat
eos, minus ingenio valere , comparatione aliarumRerum
publicarum, quae faepe ignea &fubtilia alunt ingenia, ad in-
ftarignisinquieta; ideoque novandis potius, quam geren-
dis rebus aptiora.

7. Cleonis illud dogma Fuit: Medla ingenia, fi cum rna-
gnis conferantur Rempublicam plerumque meliusadmini*
ftrare.Haeceniminconfuitatione publica, fuffragii fui vi&o-

ram Temper obtinere fatagunt,nec attenduntguklReipubli-
cae profit,dumodo vincant.Illa vero,quae fuseperkias dimdunt
neque in propriisinventis^ fed in rei veritate obtenta Fe fir-

mant!

LIBER nit

mant; illorum, qui refte fententiam dixerunt, a Te vitupe-
rari non poffe ultra fatentur, idebque in Reipublicae bonum
plus conferant, sequi rerum asftimatores potius, quam con*
certatores. Non eonferunt confilium, fed diftrahitur, aemu-
lati o ne &concertatione Veritatem h ant affequunmr, led
affetdus prcprios fubfternunt,qui vincere voluntfuffragiis.

8. ki praecipue contendit Togata juventus,infefta gdhuc
fcholaftico illo pulvere , quemnondum virilis prudentia ex~
halavit. At vero 11 a d Confilium de Republica dandum ca-
puteft. Naffe Rempublicam ,  id quis alibi quaeret, quam in
eompetenti aetate ? In antio^uis ejl (apientia , & in multotem-  ioI> . ,s *
poreprudentia,  Experientia eft rerum multarum ufus, tcm-
pore bane affequimur non inanibus concertationibus. Non FIat0 in
florefeit virtus animi, nifi virtus corporis deflorefcat. Con- ' 1 p0 ‘
filiumindiescrefcitfenefcentibus vidiš, maturefcente aetate. Livius.
Ad haftam juvenes remi tte,confilium fenibus defer,.

9. Sed D. Ambrofium audio: Ibi perfedta eft aetas, ubi.
perfefraeft virtus : dicente Scriptura, in brcvi explevit tem -
pora multa:  Quafiaetatis progreffus plus a moribus & vir-
tute, quam ab annorum ferie penderet. Et revera apud raa^-
jores (TacitoteRe) virtutis id praemium erat cunftisque ci- >r-
vium,fibonis artibusfiderent, licitum petere MagiRratus, ac AnnaJ *-
ne aetas quidem diflinguebatur, quin prima juventa confu-
latum ac diftaturas inirent. Hoc quidem Aiiguftus,utin do-

mo fua firmaret Imperium, exprafticavit tantum, non in con-
fequentiaelegem deduxit.

Interim tamen Prudentia vix recipit metas, & virtus nul-
lam aetatem excludit. H« duae funt, quae bonum confiliarium
faciunt: Neque ejus officiumprecedit ab aetate, fedabono
reftoque fenfu, coniilio & judicio.

10. Scipio Africanus adhue juvenis jaftabunde refpon-
dit obtre&antibus Confulares & Senatorios honores: Si vos
aetatem meam honoribus veRris anteiftis, & ego honores
veftros virtute prseivL

11. Re-

<€6 4  ARCAKORUM status.

i  i. Regulariter haec quidem non Temper fubfiftunt, quia
voxexaggerata fapientis eft : £>uam fpeciofum camtiei judt-
cium , cf fpeciofA veterunis fapientia , & glonojus inteHectus
& confilitim !  Et licct ab Annis non pendeat otficium Con-
liliarii, tamen prudentia & virtus, a quibus reftum dependet
iconfitium, in toga potius, quam in praetextu comparatur. In-
terim hoc difčriminis loco fit: Grandaevi Princeps uti pof-
funtjuvenumconfilio aliquando ad fpeciem, quantoque ut
•difcantifti,& difponantur a teneris ad Status negotia. Sspe
etiam ipfa Status conditio, & ipfe fanguis exigit, ut etiam ju*
niores in confiliura admittantur. Econtra in teneriori Sta¬
te reličti Principes vix citra exitium valent,nifi feniorum con-
filioftare. Immo juvenes Principes abftrahendi a fuae aetatis
paribus. Exiguum enim ab his percipere fruftumpoT
funt,nifi modicis illis horis,quas interponuntRegni curis.Hif-
ce duntaxat qualitates boni Confiliarii defcripfimus; reli-
quum eft,utad finem confilii dandi accipiendive prcgredia-
mur. Et quamquam plurimi coniiliorum fines confideranti
incidunt, unustamen velut omnium axis, eynofura, &: Teo-
pus Tit Principis & Reipublicae falus.

12. Modus vero accipiendi confilii eft, aeftimare, an quod
inchoatur, Reipublicae fit utile , Principi gloriofum, prom-
ptum effeftu, aut certe non arduum, vel fi arduum, ialtem
non impervium. Simul ipfe, ait Tacitus, confiderandus eft,
quifuadet, adjidatne confiliofiiopericulumfuum, & fi tor*
tuna caeptis affulferit, cui Tummum decus acquiratur. Brevis
haec epitome eft, Ted irrefragabilis.

13. Alterum eft, ut Princeps ipfe aptet Ted ad confiHa
foorum Miniftrorum. Fruftra ifti idonei, fi non ille. Et
perierit omnis falubrium confiliorum liquor, nifi aptuffl
velut vas fit, in quod inftilletur, quidquid recipitur,
per modum recipientis recipitur. Non aliorum dunta*
xat confilia otiose funt audienda ; Ted ipfe Princeps coio 1
fibi fumat, manum applicet ad opus, expendat, rimetur, 01-

l  n -er  vm.  66  5

|udicet,nec credulitate,necpertinacia feintransverfum agl
fmat, Diffidentia non tam periculofa, quam faepe inanis eft.

Hanc tamen magis exopto Principi, quam credulitatem, quae
ex Principe faepe fabulam facit. Media inter utramque fit
deliberatio prudens cum viris integris, pluribus , pauciori-
bus, vel etiam uno, ut ratio, ut praefens Status exigit. Ve¬
re regiumLecnis Imperatoris illud documentum eft: quid
fa&oopus, cnmmukisdelibera: quae agere volueris,cum
paucis communica: Et ubi optimum ex omnibus confilium
ceperis apud te foium tene. Principes obteHo animo, fu-
fpenios tenent hoftes, attonitos amicos, admirabundosMi-
niftros, promptam militiam, obfequiofam aulam, & majora
faepe operantur filendo,quam alii agendo. Optima confilia
ex alio praetextu fufcipiuntur, ut fi fallant, fallentem fallere
non videantur, vel fi fuccedant, ex inopinata causa omnium
plaufomhabeant.

14. Metus&adulatiocorrumpunt omnia confilia. Pa- Tac!tus *
vidiš confilia incerta funt. Ubi prae foribus vigilat metus Sc
adulatio, ibi nunquam introierint cumlibertatefufFragia;

quis enimfuaferit,fi malefuafifle perieulumfit ? Confulto-
ris magis voluntas, quam confilii eventus ipeftari debet.Sse-
pe fallunturfapientiflimi, &fortuitotangunt ignorantiffimi.

Quis ideo ignorantiam fapientiae praeferre aufit?

15. Muki Principes a junioribusprimum fcifcitantur fen-
tentiam, ne antiquitati cedere juventus cogatur, neve pndo-
re vitiofo illis contradicere velint, pro quibus fenii authori-
tas perorat,

16.  Alii, in caufis praefertim gravioribus, fententias non
palam rogant, fed in tabellis eas feriptas ad fe foium, ne cui

alii innotefcant, perferri jubent:Sic enimuniuscujusque fen- Dion.lib,
tentiam certam fine ftico, vel metu cognofcuntPrincipes:Ipfi
etiam confiliariiliberius animi fenfa exponunt, fi ea anemi-
ne alio, praeterquam Principe, cognitum iri, perfuafumha-
beant. Immo ipfi Principes in confilio fufpendant propriam

Ppp p fen-

Tran^uil-

lus.

Ctmoflb,

ite ARCANORUM S7A7US

fententiam, vel diflimulent, ne cseteris aflfentiendi neceftlta-
tem praebeant. Stabit denique Princeps pro libertate fuffra-
giorum,neque finet unquam ire minores Miniftros in poten-
tiorum fententias,ut aliud dicant, quam fentlant.

17. Neronemimitare: Is raro propalam deliberabat,
fed confcriptas ab unoquoq; fententias fecreto legens, quod
ipfi libuiftet, perindcatque pluribus idemvidetur, pronun-
tiabat.

ig, Materia confiliorum fit vel honefta , vel utilis, vel
neceffaria, vel gloriofa. Deliberanda enim non funt, in qui-
bus tupis eft deliberatio. Qualia funt, quae lsedunC Religio-
nem, pietatem, juftitiam, exiftimationem, verecundiam; Sc
ut generaliter dixerim, quae contra bonos moreš fiunt Con-
filium injuftum , licetfortunam obfequentem habeat,non
idco honeftum eft: Quemadm©dum fi a fortuna fuperetur,
proptereanon turpe. Ideo confiliorum probitas &hone-
ftas, non cx eventu judicanda, quia faepe prava magis, quam
bona confilia, vel temporum fatalitate, vel depravata homi-
num natura profperantur. Confilia in noftra funt potefta-
te,nonitaeventuseorum. Nimis dura foret eorum con-
ditio, quorum ftdes exfolo e ventu deberet aeftimari. Non
eftfapientia,nonprudentia, non eft confilium contraDo-
minum.

19. Demum, bonus Princeps in accipiendo confilio, ve-
ritatcm potius, quam fucum illius quaerat. Non quae ipfe
optat, fed quae vera in fe, & Reipublicae profunt, aeftimek
Cum enim aliunde in aulis raro auditur veritas, quid erit, H
ipfe Rex illi plane aures fubtrahat, & audire nolit, nifi,
jpfe fibi fomniat. Beatum appellat illum Principem (Galli®
quondam Minifter Cardinalis Richelius ( qui bane dilpofitio-
nem optinuit, novitque aeftimare liberos Confiliarios,verita-
tem nullo fuco adumbrantes,quibus fortiffime innitatur ejus
authoritas. Quae Principi grata, non femper vera, nec uti-
fta funt.Senfusdecipichominein> veritas ab errore revocat.

" Atna-

11BER VU1.

667

Amara faepe veritas reftaurat valetudinem !n corpore Politi-
co, quam dulcis adulatio alias depafcit. Verum faepe ingra-
tum, utile fempcr, nunquam fallax.

CAPUT IX.

De 'varietdte Confiliorum.

I.

C  Um ex effatoDofroris Angelici 2. 2.q.?2.a.2 .Conjilium
(it inčuni (ti o eorum  , qua funt ad finem oferabilium : dum
nimirum inquiritur, quid in rebus a Principe, vel fuo Delega-
to propofitis, fit utile ad confequendum finem ; multiples
feexhibct confiliorum ratio; pro varietate videlicet Regno-
rum Regumque, quibus haec opus habent, ex ipsa rerum exi-
gentia & ratione Status. Unde alia confilia funt generalia,
aliaprivata.Generalia,quaeproprieComitia,afimul comeun-
donuncupantur; olim fuere conventus populi Romani in
campo Martio coadunati , ut fuffragio tabellario Magiftra«
tus crearet, de pace & bello ftatueret, leges conderet,de ca-
pitecivis cognofceret, Imperium lege curiata decerneret,
quaetuneRomaemaximapopuli, apud quemfummalmperii
confiftebat,jura,& refervata plusquatn regia fuerunt.Ejusmo-
di comitia alia erant calata,  alia centuriata,  alia curiata.  Cala-
tavocabantur, quae inCollegio Pontificum haberifolebant,
ant Regis iacrorum, aut flaminum inaugurandorum causa.
Curiata comitia,quae ex curiis, id elt, tribubus, qu 3 e trigin-
ta quinque erant, & per liftorem curiarum procalari, id eft,
convocarifolebant. Centuriata autem, quaehabebantur in
creandis confulibus,cum centuriatim,id eft,per fingulas cen«
turias calculus unus pro fuffragio ferebatur.Et haec per cor-
nicinem divulgabantur. Hoc vero tempore comitiorum no-
mine veniut celebrioresPrincipum conventus legitime indi-

Ppp p 2 fti,

66% k^rcanorum status

£li, in quibus de Statu&fummaReipublicae, rebusquear*>
duis in medium confulitur.

2 . Privata Confilia quoque varia lunt, }uxtamateriae,
quaeinillis traftatur, divcrfitatein. Togatum,  quod Regi*
men alicujus Imperii, Regni & Status expendit, rebusque ci-
vilibus intendit. Sagatum  ad cujus munus fpedant res mili-
tares, praecipue ipfum bellum ejusque appendices, militutn
ftipendia, exercitationes, hyberna, caftrorum mutationes,
munimenta civitaturn,arcium,limitum, &c. Jpu/tftorium,  cu¬
jus eftprolpicere reditibustam ordinariis, quam extraordi*
nariis Regis & Regni, iisque colligendis, confervandis & am-
plificandis. Rrumentarium y  ad quod fpeftat, quovis tem-
pore providere de annona. Jurisprudentium , quod etiam
legale  dicitur, cui incumbitprofpicere de legibus, judiciis &
omnibus, quae ad juftitiam Ipeftant. Crminale  , cujus eft
caufarum criminalium merita cognofcere, judicare,mulda-
re, punire. Cenforium , quod inquirit in cives, eorumque mo¬
reš, Iuxum,praefertimmolitiones occultas,conventicula clan-
deftina contraPrincipem &Rempublicam. In praefata (e Fer¬
me refolvuntomnia alia confilia, dicafteria, tribunalia, &c-

3* Jam vero in Ipecie Iuftremus Orbem, & quse ubivis
gentium & locorum, vel fuerint, vel fint confilia, indagemus,
Romulus primus Romanorum fundator, ab ipfo conclitae ur-
bis exordio conftitu \t Senat u?nzx  centumpraeftantioribusci-
vibus colle&um, quem deinceps addi&ofibi Sabinorum po-
pulo, auxit aliis centum fenatoribus, qui publicae rei inčuni-
berent: quorum numerus plus vel minus excrevitfub Bru¬
to , & aliis, juxta temporum neceffitates. Tune autem, cum
Respublica popularh  efifet, Gonfules  habuit lub inani quadarn
Regiae poteftatis imagine, fervata fibi a populo fumma rei '
Interea tamen conceffitillis precario, poteftatem conducen-
di exercitus,convocandiPatres inSenatum,excipiendi & red-
dendi litteras ad amorum Imperatores, ad confoederatos, ad

PrincipeseKternosiAudiendiLegationeSjreferrendij&c.man-

LIBER FIIT.

datadenique populi exequendi, circa creationem Magiftra-
tuum, ordinationemlegum, & majorum regalium, Sena-
tus  autem difponebatde civilibus,deReligione,detributiš:
deliberabat de publicisopibus tam conquirendis, quam con-
fumendis : Praefeftos dabat Provinciis, triumphos decerne-
bat, excipiebat & emittebat Legatos,de pace & bello confu-
lebat,&c.&c, Populus vero, in quo uno refidebat to ta po-
teftas, tota Majeftas, praefata omnia , vel jubebat, velan-
nullabat.Deinde juxta multifarie fubortas Reipublicse Roma-
nae viciflitudines jam intendebatur populi, jam Tribunorum,
jam Confulum, jam Senatorumpoteftas, numerus, confiiio-
rum pluralitas, &c. & iterum ex intervallo imrainuebatur.
Hinc c man a vit decemviratus,triumviratus, duumviratus;ja-
ftata Temper in pejus ,quoties diffidebat, Republica^adeo,
utlub Augufto adpaticimmos, eosque lečliffimos redu&um
fiterit Romanum Regimen; tandem plane ad duos totius
fumtnae reiarbitros,Msecenatem& Agrippam.

4. Graecia prima litterarum & omnis human se pobriše
Magiftra, in multas dividebatur Respublicas & populos;quo-
rum finguli iuahabuereparticularia dicafteria,&confulendi
rationes. Praeter haec autem unum erat univerfaIe,quod di-
eebatur Anfitriticum, quia primus hujus inventor & Author
fuit Anfitrion Deucalionis filius.Ih hoc Grasciae celeberrimo
eoncilio conveniebant omniumProvinciarum,&populorum
primores, quifuflfragia viritim dabant in iis omnibus , quae
ad toriusGraecise attinebant falutem, confervationem, & in-
crementum;tantavefulciebatur authoritate, ut illis facrilegi-
um videreturfaneitis contraveniffe,Religione duftiApollinis
Delphici, in cujus tempIofemel,& iterum in Arino celebra-
ri folebat hoc magnum Concilium. Eodem ferme modo La-
cedaemoniisconfultum erat in templum Dianae ad confulta-
tionem generalem coadunari: ubi publica tantum, & urtb
verfos concernentia negOtiatraftabantur, remiffis particula-
rium caufis ad particulares fingularum provinciarum com

P pp p 3 ven-

ijo 4RC4H0RUM ST47US.

ventus. Hoc Confiliuminreformatione Status redu&um
fuitaLycurgoadtrigintatantumconfultores cnm libera, &
rerum omnium abfoluta poteftatc, qua illi abufi, liberrimo
populo Dominatum fuperinvexerunt. Solon quoqueprce-
ter fenatummagnum quadringentorum fuffragatorum,quod
in Annos fingulos mutabatur, conftituerat aliud etiam confi-
lium, privatum&perpetuum exfapientiflimis viris conftru-
flum, quos Areopagitas vocabanr.

5. At fupcrvacaneum eftamplius in haerere, fiveRoma-
norum,five Graeeorum antiquitatis confultationibus; ad re-
centiores me converto: & primo quidcm ad S. Romanam
Apoftolicam Sedem, quae tod Chriftiano Orbiin rebus facris
«Sc divinis cum poteftate abfoluta, ficut praeefte ,ita confule-
re, & profpicere ex munere Apoftolico tenetur. Ibi prima
& maxima conftiltationum rado habetur in confiliis , quo-
rum alia funtuniverfalia, alia particularia. Ad univerfalia
conveniunt ex toto Chriftiano Orbe Epifcopi,& alii in majo*
ribusEceldiae dignitatibus conftituti,cum multis etiamTheo*
logis, & Ordinum generalibus, virisque in utroque jure do-
jftiffimis; & haec vocantur Concilia cecumenica. Ad parti¬
cularia referuntur omnes fynodales conventus, five fintna-
tionales & provinciales;ut totius Hifpanise,Gallim, Italiae,&c.
velftnt Epifcopales & dioecefanae, ut unius Epifcopi,aut ordi-
liarii, fuae tantum dicecefis: Et haec ferme extra urbem. R°*
mae vero praeter Confilium Status,camerae Apoftolicae,pr£-
fefturaeurbis,facraeRota2,&ftimmi fenatoris habenturquo-
que congregationes, five confiliafacradecem & quinque e*
inftitutoSixti V.quorum cuivis particulares materiae, P er
Cardinales,eorumque adjutoresEeclefiafticos autReligidbs
confultandae deliberandae & decidendae praefixae ftint.Invefl"
tum plane divinum in laboriofo illo, tamque vafto Regiid*
ne, totius mundi Chriftiani.

Prima confularis congregatio eft S. Ojficii,  cujus Prasfcs
eft lpfe Pontifex afliftentibus duodenis Cardinalibus,qui h£-

" tefct

i

llBER mi.  £ 7 j

refes & novitates in fide difcutiunt bis in bebdomada, femel
in Minerva,&alia vice corain ipfoPapa. Secunda zftEpifco.
porum &%eguUrium , ubi horum caufaeproponuntur,& exa-
minantur. Tertiaeft Concilii,  inquaomnia dnbia circa deci-
fiones ConciliiTridentiniperCardinalesrefolvuntur. Quar-
ta st at ds:  adhanc vocantur communiter iili Carti lales,
qui aliquando fueruntNuntii Apoftolici, cum Secretario Sta¬
tus: Hi deliberant fupranegotia publica & concernentia ma¬
terialu Status in praefentia Pontificis, vel CardinalisNepo-
tis. Quinta eft Rituum  j quae dijudicat omnes differentias
occurentes circa ritus , ceremonias, praecedentias, cano-
nirationes,&c. Sexta eft Atpuarum , curam habens flumi-
num, pontium, & c. Sicut & feptima fontium , viarum, aquae-
duduum,&c. Odava dicitur in dicis , fupra libros nimirum,
quitypo dari,qui corrigi,quiprohiberimerentur,quive licet
prohibiti, legi tamen aliquibus ex Ipeciali licentia ad certum
tempus permittuntur. Nona congregatio nomen habet a
etnjultande , nimirum circa graviores materias & cafus, quae
ad hanc congregationem referre debent Vice-Legati, Prae-
fedi, Gubernatores&aliiOfficiales publici,paucis exceptis.
Decima dicitur de bono Regtmine  , ad quam recurrunt com-
munitates &fubditi plus asquo gravati, calamitofi, in  pericu-
lis conftituti , quibus fummarie prolpicere debet praefata
congregatio. Undecima eft Ipecialiter inftituta fupra monetas
earumque valorem difcutiendum tam intrinfecum,quam ex*
trinfecum. Duodecima tradat negotia confiflorialia , q U ae de
die in diem obveniunt,& ea committit Papa huic congrega-
tionideliberanda. Decima tertia vocatur examinis Epifco-
porum:  Ubi coramPapa interventu odo vel decem Cardi-
nalium, aliquorum Prselatorum & Theologorum Religiofo-
rum examinantur promovendi ad Epifcopatus Italias; nam
praeter hos, alii omnes exempti funt. Decima quarta eft de
propaganda fide:  cui incumbit per totum mundum diftemi-
nare Evangelium, & fileju Catholicam orani poflibili modo

6yi ARCA^ORUM STATUS.

propagare,praefertim perMifiionarios Romae inftru&os.De*
cima quinta dicitur mmuaitžfis,  ubi non folum folvuntur du-
biacircahanc,fedetiamexamina:iturdelič : ia, quae mixtifo*
ri funt; & perfonse, quae niinirum gaudere poffunt immuni-
tate Ecclefiaflica, & quae non.

6.  A Sede Apoftolica ad facrum Imperium digredior.
EjusmagnumConfilium funt ipfilmperiales Conventus, &
Diaetae, modo generalia Ordinum Imperii Comitia difta , &
authoritate Imperatoris cumEleftorumconfenfu indifta, in
quibusuniverfa,qu 2 eadImperii lummam Ipe&ant, digerun-
tur,difcutiuntur,fanciuntur. Et quiain ejusmodi Comitiis
(pro! faepe nimis diu protra&is,veI plane contentiofis)quae-
dam indecifa nonnunquam maneant, folitum eft, ea ad con-
ventus particulares referri. Hinc deducuntur alii particula-
res & fubalterni Conventus, qui vel ex certa parte ordinum,
vel deleftis exomnium ordinum collegiis conftant. Ejus*
modi funt Conventus Ele&orum elečtorales , ubi agiturprse-
cise de elechioneImperatoris, velRegis RornanorunuCon-
ventusEleftorum^/Ž^^/^jin quibus extra eleftionem etiam
alia puhlica &privatatraftantur: Conventus ctrculares  , ubi
vel omnes eirculi, velunius tantum ordines congregantur,
iniisque communiter de contributionibus, demoneta, de
mandatis Csefareis, de pace puhlica fervanda, de lubftituen-
dis Camerae affefToribus, &c.&quidem fub uno Capitaneo
adhunc finem Ipecialiter elefto,& quatuor Confiliariis,com-
munibus fufifragiis agitur. Conventus deputatorum, inqui-
bus non folum exuniverfo ordinum collegio felefti ad in*
flantiam Moguntini,qua Archi- Cancellarii totiusGermania?,
quinomine Imperatoris eosconvocatjcomparent: verum
etiam CaefareusCommifTarius eo deputatus, capita delibera-
tionis fcripto concepta, ordinibus fic congregatis proponit,
& ulterius maturo confilio difcutiendapermittit, fuffragia
viricimferentibusElečforibus & Principibus, vel eorumAb-
legatis. Conventus Vifitatorum Camerce;ubi Delegati Impe-

rato*

LIBER Vlil, g 73

ratoris & ordinum, Spiram, velubi locumobtinetCamera
Imperialis, conveniunt; illique judices nomine Imperatoris
Sc  Statuum praeficiunt, corruptelas tollunt, emendant, &c.

7. Hinc Camera, Dicafterium confulare fupremum Sc
praecipuum eft, communi Statuum confentu ereftum; in
quoJudices Sc  Affeffores,certa lege & forma nominati, elefti,
conftituti, fecundum ordinationem eis praefcriptam, lites &
contrGverfias determinant,cumpublica,judicandi,&judicata
exequenti poteftate, otnni provocatione feu appellatione m-
terdi&a. Cum enim Imperatores propter tam magnaslmpe-
rii curas juri dicundo vacare non poflent, ingensque tempo-
ris& facuntatumjafluraeffetjaulam Imperatoris procul fte-
pe diflldam, fequi; placuit fub Marimiliano Primo in con-
ventuWormatienfi Anno i^^.univerfale hocImperiiDica-
fterium in meditullio Germaniae conftituere, in quo vice, Sc
loco Caefaris cognitio Sc  decifio fieret. Habet illud jurisdi-
ftionem ordinariara in omneslmpcrii fubditostam media-
tos, quam immediatos, in illos potiffimum in appellationi-
bus, in bos, quando fimplicis querelae caufa eft. Licet vero
Camera hacc Imperialis ex ipfo fuo nomine Imperatorem re-
psefentet, ac ejus nomine proceflus expediat, & fine provo¬
catione judicet: attamen revifionis remedium contra ejus
fententiam, vel nullam, vel injuftam, cuivisleefo competit,
ita, ut judicium reviforium Imperatori, qui revifores latae fen-
• tentise conftituere folet, refervatum fit.

g. Verum licet praefata Camera Imperialis par Impera¬
tori quidem effe videaturin Jurisdiftione, quoad curfumju-
ftitiae, quem Imperator non impedire, fed bene excitare Sc
urgere poteft: in cseteris tamen Imperator eft,&manetfu-
perior, utiturque poteftate fibi debita juxta exigentiam re-
rum, Sc  temporum, nihil penitus obftante Camera, ut licet,
& libet. Per hoc enim, quod Imperator Judicium Camera-
le (dum partibuslitigantibus, ut paulo ante memoratum eft,
moleftum erat magnis fumptibus, Sc  incommodisAulam Im-

Qj]qq * pera-

i 7A  ARCANO RUM STATUS,

peratoris fequi) inftituerit; illud folum in partem folicitudi-
nis, non autem plenitudinem poteftatis affumpfit, mukoque
minus per illius Curiae conftitudonem fibi quidquam de juris-
diftione detra&um voluit. Ut ex ipfisVerbisConradilmpe-
ratorisRothvvillae Judicium CameraleAnno 114^. conftitu-
entis liquet, &c. &c. £)ač melcrncmnte .Kai)fer(td)e £oP©c*
/ Dač ncd)fF tinb fvfirDigfte s ©ettd)t fenti feflf, nad) Dem
£of;©eiid)t (quod notandum) Dač cin O^omcf. ^ci^fecoDec
$6ntg in femem $at)ferltct)en oDer .ftenigltdjen £of hbt
te, 2C- adeo etiam tune fuum fibi refervavit Judicium Cae*
far.

«>. Unde non immerito fa&um,quod fuccefforesjmpera-
tores praefertim gloriofiflimae memoriae Ferdinandus II.Ma-
similianus II. &Matthias ; cum viderentCameramlmperia-
lem Spiraš non folum litibus obrui, neque eas fine maxima
difficultate expediri,fed podustam ob continuas membro-
rumlmperiiper feditiofa bellainterfe collifiones,quampro-
pter externorum infefta arma, in longum protrahi, erexe-
rint, immo vero refufcitaverint judicium Imperio-Auli-
cum, quod etiam antiquis Imperatoribus ante & polt exco-
gitatam Imperialem Cameram, ut ex conftitutione Friderici
II. de Anno 123 6. cap. 24. conftat, & colligitur ex edi&oRu'
dolphil.apud Lechmanum lib.j. c. 108. &AlbertiI. parte 2.c.
13. art. 5. ufitatum fuit. Ethoc illud judicium eft, quodma-
ximum,& praecipuum in totaGermania cenfeo; cum non fo¬
lum proximum fit ad latus ipfius fiipremi omnium judicis In>
peratoris; fed etiam ipfe Auguftiffimus le ejus fummumPr#'
fidem conftituerit, vel fui loco unum ex Imperii Principum,
vel ad minus Comitum ordine conftitui pollicitus fit. Ad
Canceliarium vero nomine totius Imperii deputatum novi'
mus ipfum GermaniaeArchi- Canceliarium Moguntinumjfi 111
fui loco fubftituit virum aliquem ex membris Imperii, ta m
nobilitate, &doftrina,.quam rerum experientia conlpicuurn*
Atque hujus Imperio - Aulici confilii neceffitatem deducit

* * f.itj'

i n er  n n. t n

Lindenlpiir fot. 105. ex hoc folo, quod inillo caufaegravif-
fimae etiam celerrime, cum fufficienti tamen cognitione, ex-
pediantur, illique, qui bona causa nituntur, fru&um Jurisdi-
ftionis>ImperatoriaequeMajeftatis aequiffimam vocem,fine
longo fufflamine plerumque fentiant, hoc praeferdm tempo-
re, quo perpellicos tumultus ruptaquodammodo Camerae
Imperialis compage, immo in rudera conjefta ipfius fedc
(civitate nimirum Spirenfi) Aftraeam hancce juxta Caefareae
Majeftatis pedes plerique proni adoramus.

10. Infuper facrum hoc Imperio - Aulicum Confiftori-
um jurisdiftionem obdnet in omnes caufas, & omnes Impe-
rii ordines. & fubditos, non folum concurrentem cum Ca¬
mera Spirenfi, fed & malorem, non folum ex eo, quod con-
ftetlmperatoremcaufas expraevendone adfe,&ejusjudici-
ura Aulicum delatas, ad Cameram remittere pode, & jubere,
utdecidat, quod e contra Camera facere nequit: Verum eti-
am, quod libere & fine appellatione,Syndicatu edam five re-
cifione remods, quod ultimum fibi Camera arrogare non va¬
let, judicet. Hinc ea etiam, quae a Camerae jurisdi&ione per
ordinationem Camerae expreffam exempta, & Caefaris co-
gnitioni refervatafunt, ad Aulici Confilii judicationem &de-
cifionem pertinere omnino videntur ;  obftrepant de/uper
alii Majaftatis Imperatoriae ofores, quidquid, & quomodo-
cunque velint.

11. Verum equidem eft, infultaffe quosdam malevolos
amplifiimo huic Imperialis Majeftatis Confilio; quafi hoc re-
pugnaret capitnlationi Caefareae. Alii autemconquereban-
tur de fumario nimis in omnibus ferme caufis adornato pro-
cefifu, Stcelerrimis mandatis executivis. Primis, ut erube-
fcant, oppono ipfam Inftruftionem Confilii Aulici, cui titu¬
lo 6 ,  ab Imp. Matthia hoc additum fuit: Ut Praefes &; Confi-
liarii Aulici femper ad manus & prae oculis habeant non fo¬
lum conccrdata Germanise, Bullum auream, ordinationem
Camerae,& Pragmaticas Imperii,&c.&c. Sed etiam ipfam Ca-

Qjl q q 2 pitu-

^iRCANORUM STATUS.

pitulationem Caefaream; fatagantq; pro viribus, ne unquam
paftis, quibus ftare pollicitus eft Caefar, in judicando contra-
veniant, aut contraveniffe videantur: cum Inftitutio Confilii
Aulici non in infraftionem,fed in confervationem legumlm-
perii fafta & ordinata fit. Quod totum conjicere licebit le¬
gend prsefatam Ordinationem. Jam vero (ut fecundis re-
lpondeam cum citato Lindenfpiir) querelse eorum abunde
remonftrant, ab iis profeftas fuiffe, qui celerem cxpedido-
nem, ob injuftitiam procul dubio caufarum coram judicio
Imperialiproduftarum veriti funt. Quis finem caufiefugit,
nifi iniquus? litiumprotra&io fuffocatjuftidam, aitNiceplio-
rus. Nunquam juftus homo veretur Judicis fententiam, in*
quit Chryfoftomus. Sententiam paratam habere executio-
nem, vetus eft in dicafteriis adagium. Judicium fine man-
datis executivis, eftvelut campana fine Piftillo.

12. Pro quo etiam advertendum eft: Caefarem in aulU
duo habere confilia, quae negotialmperium concernen-
tia difcutiunt; Senatum nimirum Imperio-Aulicum, de quo
diximus, & etiam Arcanum confilium, ubi caufae ad ratiorietn
ftatus pertinentes deliberantur & concluduntur. In Aulico
confilio traftantur quoque caufae controverfae concernentes
Imperii Status, vel etiam ipfum imperium, & quidem ufque
ad conclufionem & fententiam; hac attamen cautela: Quod
fiPoliticae concurrantrationes,ea non pronuntietur,nifi prius
totacaufa cum voto informativo deferatur ad Caefarem.Poft
haec proponitur delata caufa coram Confilio Status, ubi non
folum Juftitiae & Juriš, fed etiam Status praecipua habetur ra-
tio: an nimirum expediathocillove rerum Statu, & tempo-
re,& fine concuffioneImperii,aut pariš publicse periculo fen¬
tentiam executioni mandare. Quod fi juftus metus interce-
datpublici periculi aut fcandali,fepe numero fufpenditurftfo-
nuntiatio fententiae, ac proinde differtur executio in como-
dius tempus. Pax enim publica,& Rado Status magis refpi-
eienda eft, quam unius, vel alterius privatum commodutn>

lice«

LIBER Vlil.  £ 77

licet in jure fit fundatum. Haec una cautela inanes reddit
omniura malevolorum querelas, qui cum jurenequear,t, vi
& armis tueri geftiunt iniquitatem caufae,& ex hac ratione to-
ties inter fe collifam Germaniamfpeftavimus adfuffiamina
prascipue externarumPotentiarum,elufo domefticoJure.De-
nique Imperator praeter hoc duo, Arcanum nimirum Status,
& Aulico Imperiale; alia quoque quam plurima ad latus ha-
bet confilia: qualia funtHungaricum,Bohemicum, Aulico-
Bellicum, Aulico-Camerale, Auftriacum puhlici Regiminis;
nedicamde aliis rurfus fubalternis,praecipue vero intotRe-
gnis 8c  provinciis patrimonialibus, quae Auguftiffimus ad im-
mortale decus, &Boni puhliciaeque confervandi, ac propa¬
gandi incrementum, maximis fumptibus fuftinet. Horum
tanta multitudo, tantaque varietas eft, ut non paginam hanc
Laconicam,fed ingens volumen implerent.Ex ungueLeonem
conjice: in fola enim Auftriae dominante Vienna tot Miniftri
primae claffis, totConfiliarii intimi; Imperio-Aulici, Bellici,
Camerales, Bohemi,Hungari, Auftriaci fine intermiffione re-
fident, ut trecentefimum & fupra numerum conficiant; prae-
ter alios omnes, qui commercia, hofpitalia, Belliclim com-
miffariatum, monetas, fylvas, ve&igalia, monopolia, mona-
fteria,Arfcnalia,remfamiliarem,&;praecipuemultigenasCan-
eeilarias, qua Confiliarii Caelaris dirigunt. Sic bcne provi-
fum eftAulae Imperatoriae viris omnigenaReipublicae guber-
nandae peritia imbutis, Arte & Marte conlpicuis virtute & fa-
p : entia Claris, ut Hierarchiam quandam coeleftem fubftitutis
invicem ordinibus prae fe ferre videantur; Harmonia offi cio-
rum,fibi invicem fymetrica proportione fuccedentium, con-
centum efficit fuaviflimum inPolitica.Si coelorum ordinibus,
fi elementorum motibus, fi mundi partibus non quaedam in-
effet adaequataproportio; omniain priftinum chaos define-
rent. Cun&a Ordinem exigunt, & quae hoc temperamen-
to non pollent, praecipitio funt proxima, ut vere occinifle vi-
deatur vates ille Anonymus:

q 3

Ordini

<78 ARCANORUM STATUS

Ordine fervato Al m d us fervatur: at tile

Neglečlo 3  pefikm totus & Orbis abit.

Mac h in a perpetno ccelefiis ab ordine pcndet.

Hifpaniae Regimen Politicum & Civile, in multigenis
confiftit confiliis, ficut Regris, StProvinciis fuperomnem
aliamPotentiam numerofis.Varietas eorum defamitur ex va-
tietate materiarum,qu3ein illistrafrantur. Quidcunque enim
Regi proponitur, ordinarie remittiturad aliquod Confilium
propofitioni competens. HorumPrincipale zVtConfiiium Sta¬
tus  coadunatum ex Primoribus, five Magnatsbus Hilpanias
haudita multis, qui omnia majoraRegis,Regnorumque ne-
goda, commoda & pericula expendunt,difquirunt,& conclu-
dunt falvoRegis arbitrio, qui omnia ex fua authoritate abfo-
lut& regit & difponit. Secundum Confilium dicitur Regium,
ubiagttur de ve&igalibus, annona, &caufis, quae perappel-
ladonem huc de volvuntur, conftat uno Praefide & duodecim
Confiliariis, qui diebus Veneris Regem de rebus gravioribus
conlulunt, Ex his tres funt Confiliarii cubiculi, qui cogno-
fcunt de praemiis Severna: illa cui conferenda; haec, cuiin-
dulgenda? Tertium vocatur Confilium Sag At um Gv&el/icunt,
in quo de bello, ejusque apparatu terreftri &maritimo, mu-
nimentis, adeoque de omnibus, quae adjus Armandiaefpe-
ftant, trafrantur interveniendbus huic Confilio Confiliariis
Status cum periculari Secretario. Quartum ConfiliumHifpa*
nis dicitur d' Haziendd^Cive  de patrimenio &'serario Regio:
ubiproprie resnummaria,omnesqueRegiiproventus tam in
acceptis, quam expofitis, difcutiuntur,ordinantur, elocantur,
aflignantur. Huic Confilio fubaiternum eft Confilium Ratio-
nahum;  quod conftat tribus Confiliariis Rationalibus majo-
ribus, &aliis tribus minoribus, ac prseter bos quatuor Audi-
toribus &uno Secretario, quorum fpecificum munus eftre-
videre & juftificare rationes officialium, qui rem traftant
nummariam, & reditus Regis adminiftrant. Simile confilium
eft, quod Hilpani appellant dts Contadores de Cuentos , quod

folum-

LIBER Vlit. 6 79

folufnmodo expenfa in Regiam Familiam examinatper duos
Rationalesmajores, totidem minores,ad)‘unftjs aliis Officia-
libus & Secretariis. Quintum Confilium ek Tribunal genera¬
le  J’4»^4/»5 , «//?/;ff»//proprieEcclefiafticum 3 & inftitutum con-
tra Haereticos, & Catholicae fidei hoftes, idve non prope
aulam Folam regiam, fed in omnibus majoribus Regnorum
locis ftabilitum. Quodvis eorum conftat communiter uno
Praefide,fex inquifitoribus, uno Advocato Fifci, ac uno Se-
cretario, praeter fubjunftos alios, quorum in tota Hilpanijl
recenfentur non pauciores viginti millibus , qui deferunt,
capiunc &c. fufpettos de hcerefi, aut Apoftafia. Sextum
Confilium eft Ordinum Equeftrium , S.Jacobi, de Alcantara,
& de Calatrava- Hic caufae, & negotia praefatorumOrdinum
trutinantur, judicantur per unumPraefidem, quatuor Aflefib-
res literatos, unumque Advocatum fifci, & unum Procura-
toremRegium. Poftha^c fequuntur quatuor confilia Nsti$-
num, It ali a  nimirum, Arragonu^ lndiarum  & Be/gii t  in quo-
rum quoque, illius nationis Regna propria, & provinciae ad-
nexse confiderantur, & diriguntur per conftitutos Praefides,
Auditores, Secretarios& Procuratores Regios. Haec prae-
cipua funt Confilia Regis Hi/paniarum, praetereo autem mi*
nora, his haudpauciora. Erant& alia duo confilia lndiarum
CommiJJdrionm  nimirum & Confervatorum ;  quae autem fub-
lata funt, propter muka incommoda,quae inde praecipiebant
pauperes Indiani fine ullo emolumento Regis, maximo e
contra lucro & quaeftu Commilfariorum & Confervatorum,
vel potius Praedonum &Harpyiarum gentis fimplicilTimae.

i4.Marinaeus meminit etiamdealio quodam Confilio,
quodCivile & CriminaleRegimen relpicit.Ejus verbafunt: In
Curia Regia Juftitiae Praefefti funt quatuor, quos vocant
Alcaldes , qui de criminibus cognofcunt, & facultatem ba¬
be nt in toto regno cognofcendi in fecunda & prima in-
ftantia de criminalibus caufis & civilibus, in curia regia, & in
populiš,& aliis locis diftantibus,a curiaRegis intervallo quin-

qut

igo ARCANORUM STATUS

que milliarum hifpanicorum. Quorum Praefe&orum diio
quolibet die Sabbati carcerem vifunt, & eorum caufas & de-
lifta cognofcunt & judicant. Praefidens autem & Audito-
res carcerem quoque vifitantter quolibetAnno tribnsPafcha-
libus vigiliis, nec quatuor illi Praefe&i alios fuperiores agno-
fcunt. Caeterum, fi quis horum deliquerit, a Praefidente pu-
nitur. EH: autemPrasfidentis authoritas maxima in rebus prae-
fertim Juftitiae, in quibus liberam habetpoteftatem,qua to-
tiusRegni gubernatores>Magiftratus Stjudices inftituit.Curice
Praeles infuper poteftatem habetcomprehendi quemcunque
omnium Magnatum, fine exprefto Regis Imperio, fi caufa ju-
fta fuerit, & Juftitiae necefiitas exigat. Eft enim dignitas haec
in officio Juftitiae & praeeminentise lunama, a Rege fecunda,
quaenon tenetur vifere quemquamMagnatum, quamvispri-
mae claffis,neque comitari Legatos & Oratores,nec ullo pro-
ficifci, nifi dundaxat cumRege, aut Regio juflu. Eft autem
hoc Confilium Regale illud ipfum, quod fecundo loco fupra
poftiimus fub uno Praefidente, & duodecim Confiliariis, prae-
cipuae authoritatis viris. Ad hocConfilium,tanquam ad fupre-
mum tribunal, omnes lites, ab aliis audientiis coronas Cafti-
lianae per appellationem devolvuntur.Ea tamen conditione,
(fic.refert Alphonfus de Azonedo) ut caufae fint majoris fum*
mse, quam io. miliium Morapetinorum. Nam fi io. mille,
vel minoris valoris fint, non ad Cancellariam, fed ad Confi*
ftorium Civitatis veloppidi, ad quod de confuetudine recur-
ri folet, recurrendum erit, vel ad Judices majores in locis de
SennoYio , qui vocantur Alcaldes  majores, & in Realengiis^ad
Alcaldes de las Alcaldas,  ubi caufae praefatae fiimmae X. & in¬
fra miliium finiuntur. Quod ut melius intelligatur, obfervat
AuthorThefauri Politici in defcriptioneDominii Regis Hifp a '
niarum,quod Valitoleti &Granatae duae fintCancellarlae^u#
pro prima inftantia nihil judicant praeter caufas pupillares,
orphanorum, viduarum, &miferabilium perfonarum,pro fe¬
cunda autem quafcunque, quae per appellationes abomni*

LIBER mi,  $8 1

bus aliis tribunalibtis per totum Regnum Caftilianum eo de-
volvuntur. Et fr accidat,ut&hicferatur cadem fententia,quae
fuitjudicis Ordinarii,tuncnihilominus condemnatus poterit
rurfus ad eandem Cancellariam provocare per modum revi-
Iionis,quodutiqueconceditur;fedperalium ejusdem Can-
cellariae Auditorem difcutitur & judicatur : cujus Judicium,
five lata fententia, fi conformis emanat dnabus praecedenti-
bus,lis omnino finitur, necamplius locus eft Appellationi,
niriresipfa quatuor millium Ducatorum excedat pretium.
Tune autem ad Regis perfonam datur Appellatio. Is autem
qui appellat, tenetur deponere iyoo. Dopias, cujus caufam
Rexdeindeuni ex Confiliariis Regalis Confilii committere
folebat:Sedquiahi plerumque multis aliis negotiis diftine-
bantur, indeque neceffe erat lites coacervari & asgre finiri,
conftitutum igitur fuit quatuor Auditorum additamentum,
quiejusmodi lites tenninabant ; Et fi contigerit, quodtres
priores fententiae denuo confirmarentur , tum depofita illa
pecunia 1500. Dopiarumin mulftam temere litigantium &
una quidem pars filco Regio, altera Judicibus, a quorum fen-
tentia£uitprovocatum,ultima deniqueparti adverfae cede-
bat. Hsec de Confiliorum varietate in Hiipania, a qua ad ae-
mulam illiusgentem Galliam tranfitum facio.

15. Tres olimtantum erant Galliae Ordines , Nobilitas ,
pepulus,vulgus.  SubNobilitate omnes ,i Ducum Principum-
que dignitate usque ad Equeftrem nobilitatem; fub Populo
mercatores, qu3eftores,&c. Sub Vulgo artifices, mercenarii
agrorumq; cultores continebantur, quibns deinceps acceffit
OrdoEcclefiafticus: ficque expraefutis Ordinibus conftitue-
batur Magnum Galliae Ordiniim Concilium,ctii Rex in aureo
folio praefidebat, affidentibusprimo loco Principibus Regni-
que Magiftratibus, tam Ecclefiafticis, quam Politicis; & infe-
rius CivitatumDeputatis. Hujus Concilii antiqnitus nonin-
ferior Rege erat authoritas,quippe ibi agebaturde apprban-
do velabdicando Rege ; debe!l6&pace, de legibus Regni,

Rrr r de

132  ARCAHORUM STATUS.

de coronae fuccefiionibus,honoribus,Prcefefturis,de dote &
ApanagiisFiliis acfiliabus Francise conftituendis,de augendo
velminuendo reiNummariaepretio , infummade omnibus
Reipublicae Sc  Status negotiis, Juribusque Majeftatis, Regni-
que commodis, &periculis. Nune aliarerum facies eft , &
arcanilocohabetur, quam rariffime, antnnnquam coaduare
praefatum Ordinum Concilium , ne labefačtari inde contin-
gat Regiam poteftatem, quae in immenrum hoc aevo excre*
vit, lege omni foluta, Sc  fuperevecta.

Praedičlum Concilium fub Ludovico XI.coačlum fuit apud
Turones;in quo concluftnnfuitaliud quoddam Confiiium, &
quidemhuic fubalternum triginta &fex virorum, qui velut
CuratoresReipublicae ex fingulisOrdinibus delečli,Rempub-
licam ordinarentJure Sc  juftitia providerent,duodecim fcilb
cet ex Clero, totidem a nobilitate,& totidem Juriš periti, Ju-
ftitiaeque cultores ex populo: fidemque Rex tum Regali ver*
bo promifToque dedit, ratum fe habiturum , quid illi triginta
fex viri conftituerent; quod tamen poftea mini me obferva-
vit Ludovicus. Caula vero & occafio hujus fubalterni Con-
filii erat bellum, quod propter publieum bonum Principes
fanguinis&ProceresRegni,affiduisplebis querimoniis, Sc
cxpoftulationibus incitati, adverfus memorarum Regem,de-
creverant; fed absque fucceflu optato; Ludovicus etenifli
folitis fuis artibus,aftu, dolo, confiftisque promiffis, fe inde
quamprimum extricaverat, cunftis deinde fačbus terribilis,
nemini charus, Principes traftans pro mancipiis, mancipia
pro Principibus,vilifiimis hominibus addiftus,nunquampol-
licitus fidem, quam ferme non fefelliflet.

16.  Magno Confilio, dequojam dittum, proximum eft
Confiiium Tarium Francu.  Quorum Author fuifle fertur
Hugo Capetus, qui amoto legitimo haerede Carolo Lotha-
ringo , cujusnepos erat Ludovicus Rex praedecefibr , R e '
gnum occupavit,&ut fibi Proceres Regni devin&os habe-
ret, Confiiium ho« vere nobiliffimum Sc  amplifiimum,qu 3 e

PariuiU

LIBER ril L  683

Pariumcuriavocatur,conftituit. Eorum quippe munus efl:
Regura Francise inaugurationi piceefle,de Principum capitali
pcena judicare,confulere in negotiis,quae Regi communicare
cum illis placuerit Ste. Erat oiim numerus eorum duodena-
rius, exEec 1 eliafticis compofitus& ScecuIaribus,Ducibus&
Comitibus omnibus,quales fuere Archiepifcopus Rhemen-
fis, Epifeopi Lingonenfis &LaodunenfisDuces;Epifcopi Bel-
lovacenfis,Catalaunenfis,&:Noviodunenfis Comites: Sacris
foluri Burgundiae, Aquitanice, Normaniae Duces; Flandriae
Campaniae ac Tholofse comites. Is numerus deinde multum
ampliatus , cum Reges ed dignitate ornarent Principes &
Proceres fuos,non tantum neceirarios,fed etiam alienos, qui
de Republieabene merebantur, & aflfe&abant hanc dignita-
tem propter fingulares praerogativas Parium.

17. Confequitur Parlamentum praefertim Parifienfe, c\i-
jus Authoritas prioribus temporibus in tantum provečta fuit,
ut nulla Regis lex, nulla conftitutiorataeffet, nifi Parlamen¬
ti approbatione. Huic omnes aliiMagiftratus jurabant.Deli-
berabat de rebus Status,& definiebat,quaecunq; ad Regnum,
Regem, bellum,pacem,faedera &c. attinebant: Scntentiae il-
lius erant inappellabiles,decreta inviolabilia,& omnium alia-
rum inftantiarum Judiciumappellatorium&c. Athodie,ubi
Rex,pro fuo libitu quidvis decernit, vel in fecreto,vel in pri-
vato fuoconfilio, Parlamentum illudampliflimum, & publi-
cum converfumeftinparticulare judicium controverfiarum
Juriš,& appellationum abinferioribus Judicibus. Nihil illi
amplius de publicis Status negotiis, nifi ex commiffione Re-
gia eo devolvitur: Ampliorem tamen habet, quam alia Par¬
lamenta, jurisdi&ionem. Denique omnia , quae olim , &
poftea,ad magnum illud Ordinum Concilium, & ab hoc fuc-
ceffivis temporibus, ad Senatum five Parlamentum Lutetia-
num deferebantur,hodie ad folumRegem, & quos ille fibi in
Confilium adlegit tranlata funt Jure & poteftateMonarchia,
quaRexpollet.Is proinde duob? duntaxat(vd unoferme tan-

Rrr r 2 tum)

<g 4  ARCAT^ORUM STATUS.

tum) utitur confiliis ; priv ato  nimirum & Secreto.  Privatum
confilium , quod perpetuum& ordinarium dicitur ,Regem
ubique fere comitatur,& circaRegni negotia praecipua occu-
pari folebat.Verum & id hodie in ordinarium quafi confilium
converfum eft; quando fciliret caufis civitatum &Parlamen-
torura ferme incumbit. Adeo tota Regni adminiftratio, &
cura, Regis arbitrio, & intimorum fuorum judicio commifla
efle videtur. Hoc Confilium dicitur Confilium Secretum,
velSatiis, vel cubicularium, in quo Rex a cubili exfurgen's
confeftimde negotiis, fummamrerum concernentibus deli-
berat, declarat, & omnia fuper quibus a Confilio privato, &
Einantiarum, aliisquefubalternis, conventibus aftumfuit, fi
modo negotia illitaliafuerint, quae Regis peculiarem cogni-
tionem requirunt,jubet aut vetat. Illinc Palladium unicumeft
Frandae:exhoc omnes leges,omniaarcana$tatus,concipiun-

tur, & executioni mandantur.Omitto aliaConfilia aerarii,libel*
lorumfupplicum,Prsetorii,Procuratoris Generalis.&c. Et

i8* Angliam repeto, quae nonalia olim praeterquamRe-
gia Authoritate ufa fuit. Ab initio in plures partita Principa-

tus, dum diverfi pro fe quisque Regia manu provinciam fuam
gubernarunt, nec fuperiorem aliquem, cui obfequium&
clientelam perfolverent,agnoverunt; per bella demum inte-
ftina & civilia vifto Jus omne detraftum penes vičforem fuit,
totumqueinuniusMonarchae arbitrium ceffit. Conftabat
quippe olim Britannia novem& decem Regionibus & Regu-
lis; his autem devi&is , reduxit illas Egbertus Rex Saxonum
fub unamCoronamAnno Chrifti očfingentefimo,ficque con-
ftitutum Regnum,Anglias nomen retinuit, usque ad Jacobum
VLScotiae Regem, qui ex teftamento materno, Mariae Stuar-
tae Angliae Rex declaratus, rurfus utrumque Regnum Anglia?,
& Scotiae conjunxit, indito illi Magnae Britanniae nomine, ut
velinde semulationem utriusq; Regni Anglise & Scotise>quo-
rum unum prae alio semulabatur Primatum,removeret.Per-
duravit hsec Authoritas Regia usque ad Annum 1637. qu6

Regum

' LIBER VIII. 6$S

Regum infeliciflimo Carolo I. Stuarto multnm authoritatis
deceffit, intrudente fe in omniaJura Majeftatis Parlamenta;
& eo quidemfucceflu , utRege(quod velmeminifte horri-
dum eft) capi te p!exo; mixtum Ariftocratico - populare Im*
periUm Regio fuperinveftum eft. Enim vero vixinEurop£
Regum alius,praeter Polomim, minus abfolute imperat,quam
Kex Angjiae, cujus omnem ferme poteftatem Parlamentum
in.digna plane ufurpatione fibi attribuit.

19. Ethoc iliud eftprimum, picecipuumque totius Ma-
gnae Britanniae conciiium, quodParlamentum dicitur, &111
quorefidetRegalis Authoritašfuper omnia negotiaStatus,&
Jura Majeftatis. Quidquid hic iancitur aequis & communi-
bus luffragiiš^vimlegis inappellabilis & inviolabilis obtipet.
Conftituiturautem ex tribus Ordinibus Regni, quales funt
Clerus, Nobilitas & Populus; ea tamen divifione, ut ordines
ifti in duo Dicafteria five Senaciila,veJ,ut vulgo ajunt,Domos
le dividant,Supepiorem nimirum & Inferiorem. Ad Superio-
rem Ipefrat Rex, cum duobus Archiepifcopis, Cantuarienfi,
qui &Primas Regni eft, &fecumhabet 23. alios Epifcopos:
& Jorkenfi cum quatuorIblumEpifcopis. Accedunt Lordi,
id eft, Prima Regni Nobilitas,Duces, Marchiones, Comites,
Vice-Comites & Barones,& in his confiftit Dicafterium five
Domus fuperior.Adlnferiorem fe conferuntProvinciarum &
civitatumDelegati,qu'orum numerus ad quadringentos faspe
afcendit. Jusindicendi & convocandi Parlamenti apudRe-
gem eft. Is tenetur primo cuique membro in particulari five
Ecclefiaftico,five Saeculari,quod perfefuffragium habetqua-
les funt prafari AchiepifcopfEpifcopi, Duces, Marchiones,
Comites,Vice-Camites &Barones diemParlamenti fcripto fi-
gnificare:Secundo,cuilibetProvincia,qua deinde perfuffra-
gia diaetalia,Nobilium&plebis,duos exEqueftri Ordine eligit
Viros,eosque ad Parlamentum inftruit,& ablegat:(Plebis no-
mine intelliguntur qui 6 .  libras Steriingas annuatim ex cenfu
feabent) Temo cuique eriam Civitati & magno oppido in-

Rrr r 3 dicit,

636 vfRCANORUM STATUS.

dicit,de cujus inveterato Jure,& facultate, & conftat mittendi
Ablegatos ad Parlamentum. Hoc autem pafto confident pri¬
mi Senaculi five Conclavis fuperioris Parlamentarii: Primo
loco Rex,& proximus huic (fed inferius) Cancellarius, ipfe
Regis Orator & interpres.DextrumLatus ftipant Infulati,fini-
ftrumDuces &Barones trabeati. Iriter utrumque mediife-
dentjudices, Secretarii, & Scribaelaneis de more faccisinfi-
dentes,quorum nulli fufifragandi jus eft; fed fententiam fuam
dicendi, fi controverfia aliqua vel juriš, vel circa litteras, vel
circa afra Parlamenti fuborta, ab ipfis disquiritur. Singuli
Parlamentarii praefentes pro fe, deinde proillis, quorum
vices repraefentant, paucis verbis, ad quaeftionem propofi*
tam, fuffragantur, ordinarie: Pincet! »onpincet  /Ita in primo
conclavi. In fecundo autem,ubi convenerint Equitesmuni-
cipesque Parlamentarii, fuum quique nomen &Provincias,
autCivitatis, cujus vices gerunt, dicunt, quibus notatis ju-
bentur Comitiorum Rogntorem , eligere & Regi fiftere.Is,poft-
quam fe ftiterit plebis nomine rogando praeoccupat, ne Rex
immunitates inferioris fenaculi infringat,neve in malum ver-
tat, fi libere fententiam tulerint, &c. cui Cancellarius nomi¬
ne Regis comiterannuit. Tumleguntur quaeftiones unapoft
alteram aClericoParlamenti, ad quas fingillatim delibera-
tur, confultatur; utve bene intelligantur, ternis vicibusper-
leguntur. Fit tandem a Cancellario fufcitatio; an deliberata
placeat in tabulas referre: fi major pars annuat,tunc in hxc
verba fubfcribit prtefatus Clericus Parlamentarius : Prof o-
nntur communituti,  Quod confeftim fitperduos, quiSac-
cis laneis infident. Tum Comitiorum Rogator per Cleri-
cum inferioris Camerse quaeftionem, vel potius decifionem
fuperioris Camerae proponitplebi &Equitibus rfiratamha-
buerint, (quodpermajorafuffragia,nec longas contentio-
nes fieri debet) illico fubfcribit Clericus Parlamenti : L es
communs ont njfentes. Qon(en(it commumtns.  Eodem plane
modo procedunt in inferiori camera, fi aliquid decifum v e -

LIBER Vlil

lint pro bono puhlico. Legit ter ex Scheda quaeftionem,quae
permajora refolvitur , & Camerae iuperiori confirmanda
proponitur. Ibi, fi a fuifragiorum majore p ar te fortiatur ly
‘Tlacet  5 quam primum fubfcribitur: Les Signeurs ontaj[enty i
‘Domini in id confenferunt.  Unde nulla Lex , nulla confti-
tutio j nuilum Secretum tamdiu vim , & effatum fuum ob-
tinet, doneč utraque domus Parlamentaria in id confen-
tiat; neque hoc fufficit, nifi etiam accedat confenfus Regis,
vel Reginae regnantis, quod ultima die fit,ubi decreta Parla¬
menti leguntur, & cum bife e verbis:£f Roy le venit, %ex vult
&<?ff,fubfcribuntur.Ubi autem quidpiam Regi non placet: hoc
fubjungitur : Le Roy  p advi/era:  id eft: Rex deliberabit defu -

fer,  Haec deParlamentoAngliae.

20. Eft quoque aliud minus fecretiusque Confilium,quo
folus Rex utitur, conftatque ex nobiliffimis viris,Baronibus,
Equitibus, ut Regilibet. Hiindies fingulos,aut quotiesne-
ceffitas poftulat fuper graviffimis regni negotiis deliberatum
conveniunt: Ubi Rex de pace & bello, de fcederibus & indu-
ciis,&alii Regi refervatis juribus, agit, deliberat ? & velfuo,
velConfiliariorumarbitratu concludit. Item fi Regivida-
tur, autuoiverfis, aut aliquibus Legationum capita ab exte-
ris Principibus profefta, cxponit; literas ad ipfum, aut ad

eos, qui ipfi funt ab Epiftolis fuis ablegatas communicat,&c.

Confequitur Confiftorium fpirituale & Ecclefiafticum,

quod (juria Chriftianitntis  dicitur: Ubi Archi-Epicopi & E-
pifcopi peculiarem jurisdiftionemhabent, praefertimin qua-
tuor caufarumfpeciebus : quales funt: Teftamenta& Lega¬
ta • Decimce & mortuaria; Nuptiae & Divortia, adulterium &
concubinatus ; ficut etiam in aliis omnibus, quae ad cultum
divinum fpeftant; ea tamen ratione, ficuti in Parlamento
magno decifum eft:hoc enim exprefse de punftoReligionis

ftatuendi & decernendi jus habet. ^

Bancus %egius,  five fubfellia Regia, forte inde fic ditta,
quia ibi Angliae Reges federe folebant; & omnes caufae ce¬
re-

£88  kJrcanorum status

ronam concernentes, quaeque adinftantiam Regis fiunt,ex*
pcdiebantur. In hoc foro judicat Principalis Angliae Juftitia*
rius cumfuis AfTefToribus, quorumnumcrus afcendit,velde-
fcendit juxta placitum Regis. In hoc Banco Regis negetia
etiam criminalia quotidie traftari teftatur fcriptor Anglus
Thomas Schmitus cap. n.

Čurin communium Placitorum  in hac, ait idem , difce*
ptantur privatorum hominum lites , ex quacunque juriš An-
glici parte natae pidcirco fic difta eft, quia exaftelegummu-
nicipalium adminiftrationi fubfervit. Ubi obfervat citatus
Author cap, quod hasc Curia tune fblum procedat, quan-
do quaeftio juriš exiftit, fi utraquepars fliper fafro conveniat,
& inde juriš quaeftionem una vel altera moveat, ex fafto
quippe jus oritur. In caufa igitur mere fafti non dijudicat
hoc forum.

Unde rurfus aliudeftjudicium duodecim Virorum , fivs
inquifitionis , vel duodecim viratus : in quo fa&a litigiofa
examinantur &inquiruntur. Dicitur autem ideo duodecim
viratus,quod affidere Temper debeant duo & decem Conful-
tores, nunquam pauciores: Et hoc judicium praeter morem
aliarum gentium fit puhlice: Jurifperiti fa&i fpeciem ape-
riunt, Sc  quantum valent in gratiam clientis exponunt: tum
depromuntur inftrumenta,teftes juramento onerantur , Sc
coram judicibus Teftimonium dicitur , non pro more juriš
Civilis, Ted puhlice, ut non duodecim viri modb, aut judices
partesqueintelligant,fed qui circumftantuniverfi ; Premi*
tur mox teftis interrogatoriis ab adverfario vel caufidieo
propofitis. Ubi jam fatis dičtum , &fačlum teflibus conpro-
batum vel inprobatum, tune Judex breviter coram duode¬
cim viris reaiTumitomnia, pro Sc  contradifta &teftificata,
dimiflis deinde duodecim viris in aliam Cameram ,ubi tam-
diu detinentur, doneč fuper fačlo unanimiter concludant, &
fententiam judicireferant.

LIBER Vlit.

Judicium Cance/Uri&,  cui praefidet Angliae Cancellarius,
affiftit MagifterRotulorum8ciexMagiftriCancellariae :) omne5
juriš periti Se infignes Doftores; dicitur etiam ConfcientU
Curia,  mihique videtur judicium quoddam efte fubftdiarium,
ubi datur praeventioni locus. Ita enim ilJud defcribit fupra
allegatus Scriptorde Republ.Angl. cap.is.Cancellariaejdem
munus, officium, eademqueprorfus authoritas eft, quae olim
erac Praetoris. AčLonem enim inCuriaCancellariae exhiben-
ti, perinde atque in foro (blemni fuccurritur. Et quod plus,
digniflimumque eft Cancellarius non adftringitur juriš rigo-
ri, fed ex aequo Sc bono, & ex arbitrio boni viri judicat. Hinc
emanant quafi ab ipfaRegisperfona#m'/V*, quae Anglis di-
cuntur Originalni.

Eft quoque Fifci five aerarii Curia; Ubi rationibus red-
dendis praefunt Tribuni, quorum fub imperio Rationales
conftituuntur. Accedunt Camerarii duo, Se Procurator gene-
ralis: Supremus autem Angliae Quaeftor eft aerarii tribunus
maximus. Haec de veritate Confiliorum in Anglia: jam ad
Polonos digredior.

21 . Reipublicae five Status Regni Poloniae Lithuaniae,
Pruffiae, Livoniae, & c. Senatum magnum conficiuntcentum
quadraginta duo viri Ecclefiaftici Sc Saeculares, qui ufque ad
dies vitae perpetui ac jurati Regni Senatores perdurant. Ta¬
les funt Archi-Epifcopus Gnefnenfis,Primas Regni, natusSe-
dis Apoftolicae Legatus; atque Archi-Epifcopus Leopolita-
nus. Quatuor SedečemEpifcopi. Triginta tresVaivodi (re-
ftius Duces)five Palatini. O&oginta Sc tres majores St mi-
nores Caftellani. Decem Regni Summates five Proceres, id
cft,fupremusMarefchallusRegniPoloniae,ejusdemAuIaeMa-
rechallus, Supremus Marefchallns Lithuaniae ejusdemAulae
Marefchallus, Cancellarius Regni Poloniae, ejusdem Vice-
Cancellarius,CancellariusMagniDucatusLithuaniae,ejusdem
Vice-Cancellarius fupremus thefaurarius Poloniae.Thefaura-
riusitemLithuaniae. Nontamen aflumuntur adintimas con-

S s s s fulta-

* 9 0  ARCANORUM STATUS

fultati6nesRegni,Epifcopi &minores Caftellani.l Atque ifte
eft non folum Regni,five Reipublicae,fed etiam Regis ipfius
Senatus, cum quo ille communicat fua Conlilia; quantum-
vis nec alii privati, & plane exteri non defint, qui magis cor
Regis poffident, quam illi. Sed alio vix fucceffu, quamquem
livor & indignatio molitur.

Praedifti Senatores omnes etiam comitiaRegni fiveDiae-
tales conventus conflituunt, adjun&is MunicipalibusNnntiis,
quos immenfa illa Poloniae Nobilitas deligit, & ad comitia
cum Tribunitia poteftate ablegat: hi quippe adomniaRe-
gni deliberanda negotia admitti debent cum fuffragio a&i-
vo, atque in commiffis exprefse habent, ut cuicunque ni-
miumexfurgentipotentiae fe opponant, invigi!entque fedu-
16, ne plus aequo five Regis authoritas criftas erigat, five Se¬
natores potelbate luž fupra quam elfe debet, infolefcantjfed
utrinque ad Regni leges temperamentum adjiciatur. Maxi-
ma habeturin PoloniaNobilitatis,quantumvis copiofiilimae
ratio: exipsaenimfui immensa copiaformidandaredditur
Regi, & Senatoribus. Ejus numerus ante pofteriora bella
afcendebat ad ducenta millia Nobilium, quorum omnes, qui
frameam cinguntinterveniendi facultatem babent Eleftiom
Regiae cum plena fuffragandi authoritate,acSenatorum quis-
cunque, Exteros non facile adlegunt gremio fuo; nequc
ipfi ambiunt Ducum, Principum, Comitum, Baronumque
titulos, quibus quam-pauciffimi potiuntur. Caeterum nulla
Europse Nobilitas, etiam Principali dignitate conlpicua, tan-
ta gaudet libertate, praefertim quoad fuos fubditos, quosNo-
biles inftar mancipiorumhabent cum poteftate vitae & ne-
cis. Sicut autem horum libertas immenfa, ita Regis autho¬
ritas eft vinculata, minime abfoluta,fed aComitiorum con*
fenfu dependens. Decreta Regis (ficut ipfimet dicunt)non
durant plus quam tres dies.

Porro Comitia celebrantur vel generaliter, vel particu*
lariter. Generaliter olim femel in anno, nune frequentius»

LIBER VIII.

pro rernm neccflltate, ubi interveniunt fupradi&i fuflfraga-
tores omnes cum municipalibusNuntiis. Particulariter,quod
PoloniceKolo dicitur: Ubi quisque Voivoda, five Dux, fuos
congregafe Nobiles, qui de futura generali Diaeta conferunt,
Nuntios deligunt, inftruunt, quid proponendum, & in quid
confentiendum erit, Quiaautem votain omniconclufode-
bent efle unanimia, ideo haud rarb fine tuimilcu fuccedunt
comitia, tam generalia, quam pavticularia. Cseterum parti-
cularia judicia & confilia quamplurima vigent hinc inde in
ditionibus Regni, tam in caufis Nobilium, quam civitatum;
Und& partes laefae provocantad judicium appellatorium.Ano
13 0.aRegeCafimiroCracoviae conftitutum & ftabilitum.Re-
gia judicia, five Parlamenta, refident Peterchoviae & Lublini.
Rex ipfe hebdomatim femel fedet pro Tribunali,affidentibus
aliquotSenatoribus, quiaulam fequuntur,afliftente Cancella*
rio, Vice-Cancellario,&Secretariis. Adeo totum Poloniae
Regimen potius Reipublicae,quamRegni eft.Neque ipfiOpti-
mates & Senatores Reipublicae, adeo multum poflunt, nifi
adhaereat iliis Nobilitas per municipales Nuntios repraefenta-
ta. Hi enim, ait Boterus, comitiorum tempore conveni-
untin loco lenatui vicino, eligunt hi duos Marelchallos, per
quos fignificant Senatui; quid defiderent,(edcumauthori-
tate ferme Tribunitia, crevit enim parvo abhinc tempore
eorum authoritas exiflimatioque in tantum, ut Au&ores, čc
capita potius, quam Miniftri & participes delibcrationum pu-
blicarum Regni funt; fuitque unus, qui renuntiavit dignitati
Senatoriae, ut fieret Nuntius,

22. Regni Danici Regimen & Confilia Politicalonge al-
terius rationis hodie funt, quam olim fuerant, ubi corona
Regia fubjiciebatur Eleftioni Primorum, & Rex ipfe totus
dependebat a Primoribus Regni. At pofteaquam, exafto
Suecico bello, nimirumAnno i66o.RegnumhocDaniae ex
Eleftivo fucceflivum, & exPoliarchico Optimatum, Monar-
chicum fačtum Regis folius, fuit quoque una fimul totus Re-

S s s s 2 gni

< 9 2  ARCANO RUM S7A711S

gni Danici, ejusque Ordinum Status Politicus mutatnsEnim-
vero modo Rex infacris Scprofanis, in bello, & pace, in cun-
ftis denique juribusMajeftatis abfoluta, nullisque legibusvin-
culatapolletauthoritate; nec continetur amplius five privi-
legiis, five refervatis, five ufurpationibus, quae fibi ab anti-
quo arrogabat Magnus SenatusDanicus, nullo ferme,aut exi-
guo boni publici emolumento, magno e contra Regiae po-
teftatis detrimento, fuo vero fupra omnemprivatorum ho-
minum fortem, commodo & incremento. Nam nondum
lapfo faeculo, Proceres five Coronae, Regnique Confiliarii, &
eollatores Regi diftabantleges, formabant pro lubitu Juriš*
jurandi notulam, quavinciebantregnare valcntem. Rexau-
tem fine illorum confenfu nec quidpiam, five domi, five fo-
ris attentare aufus, non fui, fed illorum juriš erat. Undefic
diftraftis confiliis Regni falus  jacebat, aut nutabat potius,
quam furgebat; quemadmodum paulo ante, graffante ni*
mirum Suecico bello, caeteri Daniae Status, malo fuo, exper-
ti, praefatae mutationis Authores fuere, fiipprelša Procerum
Regni Ariftocratia, & oblata Regio fuo Monarchica deinceps
regendi poteftate. Debet proinde Monarchiam fuam Rex
Daniae tribus tantum Regni fuiStatibus,Clero,Civibus&Ple-
bi, five rufticis: Nam quartus, & dignitate primus, Nobilium
Status fe oppofuerat quidem novae RegniPragmaticaeJ Ted
irrito plane conatu: & quiafacile cogi fe pofle videbat, ex-
Iremam non expeftans aleam, ivit deinde /ponte in obfe-
qu;u n. Caeterum, ut nune eft Dania, regitur fex praecipue
confiliis. Primum eft Confilium Status five intimum, cui
praeeft ipfe Rex, cum fuis Confiliariis, non,ut olim, ex eo-
rum, fed ex fuo arbitratu. Alterum eft Bellicum, fub prae-
fidio fummi armorum Praefefti &feptem Afteftorum- Ter-
tium eft Dicafteriumjuftitiae,five confilium aulieum, cui prae-
fidet Aulae Marefchallus,vulgo Quartum con¬

filium conficiuntCameraliftae,Quaeftores & rei numariasPras-
£efti,quorum Praefes eftfuprcmusThefaurarius. Quintum eft

liber  viti.

Confilium Cancellariae, cujus caputeft Cancellarius. Sextum
eft Confilium maritimum, cui praefidet fupremus Maris Ad-
miralius. Haec funt podora Daniae confilia.

23. Suecise quoque, ut Daniae Regnum olim eratMonar-
chico - Poliarchicum, & conftabat fex ordinibus: fcilicet
Regia familia, Nobilitate, Clero, milite, cive&plebe. Rex
non fuccedebat, fed eligebatur, & quidem per Iegiferos
& Praefeftos cujusque territorii (fic enim Provinciarum
praefečh nuncupabantur:) Erant autem Legiferi Uplandise
Sudermaniae, Oftrogothiae, Oelandiae, Thiheredce, Neri-
ciae, Weftmannice, Weftrogothice,&Finlandiae, qui necper
fe fed de cujusque territorium inhabitantium confenfu Re-
gem eligebant. Quam autem limitata poteftate olim ute-
bantur Reges Sueciae, liquet ex formula juramenti cuiquae in
inauguratione fuft praelegi folita: adeo, utnihil unquam ci¬
fra Confiliariorum five Procerum Regi (nifi perperam) agere
potuerit, dicique quiverit Imago magis Regis , quam Rex ipfe.
Porro quinque erant Confilia five Collegia, penes qu£efuit
adminiilratio Regni .Primum juftiti*,  & hoc quidem triplex:
fupremum,medium&infimum. Infimum obtinebantLegi¬
feri civitateum, medium Praefečli Provinciarum, fupremum
Senatores five Proceres Regni; ad quos finebaturprovoca-
tio ab inferioribus non autem ab illis alio, quam adRegem
ipfum. Huic fubalternabantur duo alia, Criminale & Came-
rale. Aliud collegium iMardale dicebatur, ubiresbellicadi-
fcuti, ordinati, lanciri folebat a Praefide; qui fuit generalis
Praefeftus exercitus,affidentibus etiam aliis belli peridsCon-
filiariis. TertiumCancellariae, cui praefidebatfummusRegni
Cancellarius,& deStatus negotiis,RefcriptisqueRegiis, & re¬
bus adRegem devolutis, agebat, deliberabat, &quodjube-
ret Rex, expediebat. Quartum Maritimum five Admirali-
tads, ad quod fpeftabat tota resNautica & claflis inftruftio.
Quintum Regiae Camerae feu Fifci, quodaes publicum& co-
ronse reditus adminiftrabat. Olium quippe Regnum hoc ab

S s s s 3 ornni-

ARC ANO HUM STATUS

omnibus tributis (nifi in certis &paucillimis cafibus)omni-
noliberum fuit, feque Rex furisjurandi Religioneobftringe-
bat, fc & aulam fuam fuftentaturum ex bonis coronse, ejus
fifco, prsediis, & proventibus regalibus, neque oneraturum
fuosfubditos per novas exa&iones, nifi propter caufasfe-
quentes. &c.

Maxima autem authoritate pollebat Senatus Regni,qui&
Regnum adminiftrabat,&Regem dirigebat, & omnibus im-
perabat. Quod Regni munia erant, totidem fuere Senato-
res Regni, non Regis, quorum finis erat in commune con-
fulere, fola habita Regni ratione,exiftimantes, fi Regno be-
nefuerit, eritcciam &Regi. Primarius inter caeteros fuit
Regni Marefchallus Concilii praecipue publici five comitio-
rum Regni Direftor. Is jushabebat convocanti comitia,ex
mandato tamen Regis; imperandi filentium, & attentionem
indicenti, faciendi poteftatem in comitiis dicendae fententiae,
Legatos externos excipiendi, illis providendi,ejiciendi e con*
cilio, qui ad id non pertinebant; Jus dieendi in Aulicum
comitatum, & animadvertendi, Scc.  Proximi huic accede-
bant Conneftabilis, armorum Marefchallus, Cancellarius,
Camerarius, Thefaurarius, omes, qua tales, Regni Miniftri
& Proceres compellatu Verum lapfo 1683* Anno, totum
hecregiminis Ijdiema inverfum fuit; declarato nimirum in
publicis Comitiis a Regni OrdinibusRegeMonarcha abfolu-
to, & abolitaimpofterum Regis eleftione, foli fiicceflioni Io-
cus datus, & quidem in omnes utriusque fexus infinitum
defcendentes exCarolo XI. tune Rege regnante. Quodficut
in immenfum auxit Regis potentiam & Majeftatem,
omnemRegniProcerum fupprefllt authoritatem: neque difti
fuere amplius Regni Senatores, fed Regis Confiliarii, ad nu-
tum amovibiles, totique ex ejus arbitrio dependentes.Cset 2 "
rum manferunt ut prius omnia Officia Sc  Confiliorum Col-
legia, fed ea folumpoteftate,quae fubditos decet. AccelTit re-
du&io bonoru Coronae Sc  Ecclefoe,quae a privatis praefertim

liber  vm .

nobilibus, & qnidem titulo lucrativo ab immemoralia tem"
pore, & fupra faeeulum poilidebantur: Unde plurimum de-
bilitataNobilitas, & praecipuae,optimaeque familice ad incitas
redaftae. Metamorphofis haec quantumcunque ingens,info-
lita&ferme inaudita; fucceffitattamenabsque alio,pr£eter
fufpiria & gemitus, tumultu. Et haec pro norma aliqua, de
varietate Confiliorum dixifle fufficiat.

P fj bg  gjjfe

CAPUT X.

*De JuJlitid ejusque duplici Vinculo, pr a*

mio & pcend.

i.

F Undamentum perpetuae famae, &commendationis Juftia
eft, quaPrincipes Dii fiunt, ajebat olimAuguftus.NamPri-
mum PrincipisMunus eftjus reddere: Hocve unoReges olim
funt fine cread,dicere Jus populiš,injuftaque tollere fatta. Dc-
finitur autem Juftitia,conftans ac perpetua voluntas Jus fuum
cuique tribuendi. Jus igitur tribuatPrinceps fupra omnem 7"“*
incuriam pofitum, non venale aut ambitioni pervium, divi- plato. 4.
num, re&um Sc  ex praefcripto legum. Jus quod confiftit del «g*
in aequalitate analogica,eft praecipua caufa confervansRefpu-
blicas: ita etiam inaequalitas contra Analogiam praecipua
caufa eft, per quam Refpublicae mutantur &corrumpuntur.

Quam inaequalitatem Rex ipfeCyrus apud Xenophontem de-
clarat: Nihil inter homines inaequalis Sc  lethalius dueo, quam
jgnavum & fortem virum aequalia confequi.

° 2. Analogia Geometrica confideratur maxime in Juftitid
diftributiva, quae praemia Sc  poenas (duo nimirum Vincula
Juftitise) diftribuit. Jufto nimirum ordine: ut indignos & cul-
patae vitae homines poenis coerceat; dignos vero, & virtute .
fpettatos viros praemiis cumulet.Languefcit omnis induftria, JJJf **

»nten-

ARCAKOJLUM STATUS

Salluft, in
Catil,

Dion, Caf-
fios.

Auguftin.

Saliuftius,

Cie. ds
Oftie,

^96

'intenditur focordia, finullus ex fe metus aut fpes. Nam per-
inde omnes res laudantur atque appetuntur, uteorumufus
eft.

3.Malitia aitSalluftius praemiis exercetur: ubi ea dempferis,
nemo omnium gratuito malus eft. Et ubi malos praemiafe-
quuntur, haud facile quisquam gratuito bonus eft. Ideo fub
jufto Principe non minus malefaftis fupplicia, quam benefa-
ftis merces & praemia funto. Utraque quidem attemperari
debent,fed gloriofius Imperanti erit praemiis excedere,quam
ftjppliciis. Nam Principi non minus turpia multaftippiicia
quam Medico funera. Crebra punitio vileicit, & amittit
aftiduitate authoritatem, immo irritat peccata: Videbis
enim ea fsepe comitti, quae faepius vindicantur. Ex Regia
crudelitate metus oritur, inde diffidentia,poftea indignatio,
tandem aperta feditio. Magnum in Politica Arcanum eft:
Omnia fcire, multa diffimulare; parvis exceflibus veniam,
magnis feveritatem commodare, neque poena Temper, fed
faepius poenitentia contentum efife.

4. Cumdiicrimine irrogandas poenas (uperius diximus:
ut nimirum non foluminter deli&um &poenam proportio;
verum etiam periculi publici ratio habeatur. Minus pecca-
tum in fe, fed quod publico perniciofum eft, puniri debet
praegraviori, quod privatum eft. Bis peccat, qui publieum
offendit. RexPerfona eftpublica,&Reipublicaetantumcaufa
feveritatem adhibere debet.Difficile eft,Principem ferre,fub
quo nihilliceat: & ferme difficilius, (ub quo omnibus omnia.
Quid enim Regna fine Juftitia, quam magna latrocinia. En fe
recidendum eft vulnus imedicabile, quodpartes finceras affi-
cere poifet. Dum malis ignofeimus, Bonas perdimus. Nun-
quamferendaficentiafcelerum. Nunquam fit major poena,
quam culpa. Nunquam iisdem de caufis aliqui ple&antur,
alii ne appellentur quidem, Omnis animadverfio Sc  caftiga-
tio duobusvacare debet: Contumelia & Ir a,  Haec enim pri-
vata funt, poena autem Temper ad reipublicae Utilitatš referri

debet*

LIBER VUU 6)7

debet. Quam optandumforet, ut ii, qui prsefunt Reipubli-
cae, Legibus fimilesfint, quae adpuniendum noniracundia
Sc paffione,fedaequitate ducuntur.ExSenatusconfulto Tibe-
riano pcena damnatorum in decimum Temper diem utiliter
protrahi poteft: quia poena dilata poteft exigi, non poteft
exa£l:a revocari.Exceptaautemilla crimina inftatum , quae
exmora majores vires contrahunt, ut ipfi Juftitiae infultarc
poflent, nec momenti dilationem merentur.

5.1njuftitia vindicativaad tria advertatPrinceps:aut, ut senecai.*
eum,quem punit, emendet: aut, ut poena coeteros cives me- cleai '
lioresreddat: aut,utfublatis malis caeteri Tecuriores vivant.
Meminerit etiam hujus arcani:ut respoenarum, ac fuppli-
ciorumaliis committat potius,fibi vero praemiorum ac gra-
tiarum officia refervet. Denique fummolmperio, quod ali-
unde exofum eft, Ciementiae potius,quam feveritatis famam
adjungat Qui enim, ut omnis comprobat setas, benignitate,
clementia, sequalitate Imperium temperavere, his candida
Sc  jucunda Terme omnia Tuiffe : etiam hoftes aequiores,
quam aliisCives.Stabit Imperium,quo obfequentes gaudent,

Sc  laetantur.

CAPUT XI.

‘De VindiUd & amicitia reconciliatd.

I.

P Ars magnaRegise Sapientiae eft moderatio vindi&ae,con-
temptus Injuriarum, diffimulatio in offendentes, Sc  in of-
TenTos prudens obfervatio.

Excandefcentia Sc  ira non in imparcs, fed in meliores ef-
fundi debet; Regnanti autem nemo par. ExemploLudovici
Undecimi,ajentis: Non decere Gallorum Regcm injurias Du-
cis Aurelianenfis vindicare.Nunquam placet, neque kudatur
inlmperante vindifta fuidotoris,quae etfi juftior f'uerk,acrior
videtur. Theodofiusinhocvereadmirandus : Si quis mo-

Ttt t deftiae

č?8 ARCAUORUM STATUS.

defliae nefcius,&pudorisignatus 3 improbo petulantique ma-
ledido nomina noftra crediderit laceifenda,eum poena nolu-
mus fiibjugari, neque durum aliquid, velafperum volumus
illum fuftinere. Subneftit caufam: quoniam fi id exlevitate
procefferit, contemnendura eft: Si ex infania,miferatione di-
gnum; fiab injuria, remittendum. Interdum tamen in caufa
propria fecuritati confulendum erit juftaultione, praefertim,
7a<itm. ubi nondnm firmato Imperio ex temeritate linguae gladii ti-

rnentur. Linguam maledicam fequuntur opera maledida.
Injuria in feditionem provehendae non amplius privata; funt,
fed ipfam Rempublicam petunt, cum Reipublicse caput infe*
ftant. Vindicandae igitur ejusmodi, fed eo moderamine, ut
omnes exiftimentvindid:amneutiquam prcbari offenfoPrin-
cipi, fed eum tanquam invitum cogi ad defenfionem fuce fa-
rnae.Denique Bonus Princeps,ea,quae inRempublicam com-
mittuntur,perfequi debet juftaultione. Atprivatim infead-
milfa tolerare, nifi una caufafit fua & Reipublicse. Quia non
omnia, quae in Principem, committuntur inRempublicam.
Immo faepe Reipublicse caufa in Principem commifla,mo-
Tacita* nitoris inftar funt, utadofficiumredeat. Mordent quidem

4-Annai, at q ue  dilacerant objeda crimina, fed fpreta, facilius oblivio-
nem inducent, quam digefta. Si autem irafcare i  plane agni-
ta videbuntur.

2.  Maecenatis ad Auguftum falutare fuit confilium: Con-
vitia ulcifci non debes. Iniquum enim eft, ea velle aegre fer-
re, quae fi vera funt, praeftat non admififte: fin falfa, difiimu-
lare. Quid ? quod muki lisec vindicantes, pluribus ac gravio*
ribus ferrnonibus occafionem prsebuerint?

3. Semper feliciores fuccdfus Veniae quam Vindidse vi-
dimus. Nam etiam mali Principes hoc arcano politico utun-
tur, ut difilmulatis offenfionibus clementiam offerant. Adeo
nimirum Regiam Magnanimitatem dedecentultiones,utipfi
Tyranni aftum vindidae, & ferventem naturae genium con-
primere coadi fint. Edypon in Nerone & Tiberio contem-

LIBER Vlil t 99

plare. Ule apprime noverat velare odium fallacibus blandi-
tii-Sj & infenfifllmis hoftibus adjiciebat complexus, ofcula, fa-
člus natura? fuse adverfarius,ut moderationis famam affeque-
retur.Tiberius Libonem,quem fubvertere tune meditabatur,
ornat Praetura, conviftibus adhibet,non vultu alienatus, non
verbis commotior: adeo iram condiderat, ut Vulpes pelle,
mox in Lednem eruptura videretur. Non quidem haec noftro
Principi imitationi ferviant, fed perfpicuum certumque fa-
ciant, quo quisque major eft,eo placabilior effe debeat. Ečiy-
pon hujusin oinnifua vita fuit Cardinalis Mazarinus.

4. Quemadmodum diflimulare cum offendentibus ex-
pedit, itaoffenfbscavere, obfervare,nequeillis de faciJi fi-
dem dare, neceffe eft.Semper enim manet memoria 3 & quid-
quid offendir,aegre eximitur.

Amicus reconciliatus leviufcula, quseque, ac fortuito ac-
cidentia,infufpicionemrapiet, &inuniverfum omniaea con-
fultb, &in deteriorem partem fafta, ad conccptum antea
odium apponet. Ideoinfinnae & lubricae funt amicitise re-
conciliatse: utvetus, novumque sevumfpe&avitinAugufto
& M.Antonio, in Pompejo & Caefare, in Alberto Auftriaco Sc
Othone Bavaro : in Friderico Imperatore & Corvino: in Ca-
rolo V.&Francifco primo Gallo : in Ludovico undecimo Sc
Carolo Burgundo: in Henrico Ghifio & Henrico tertio Fran¬
cise Rege, Sc  aliis plurimis , qui ad tempus veluti fub cinere
ignem recondebant, &fub occultis fimulationibus ingens
odiiincendium fovebant.

5. Et hoc illudmalum eft, quod innumeris cladibusor-
bem hunc involvit: Quia fenlim & 'per intervalla, occafione
item data, Sc arrepta, jam fopiuntur Bella,mox reaflumenda;
vel reaffumuntur jam pridem Topita: adeo, ut jam foedera,in-
ducise, pax 3  contraftus,pafta, amicitiae in merum praetextum
abeant, n ec quidpiam fallacius inter Principes fit, quam pro-
milTorum obfervatio. Quis enim ufpiam citracommodi vel
damni neceflltatem foedus contrahit, vel Bellum fufcipit, aut

Ttt t 2 remittit.

Tacitus

1 4-Aanaf,

Tacitu«.

700 ARCANORUM STATUS

remittit. Ideo cum omnia fuco illita, fimulata, & practexti-
bus fpecietenus viciata fint,mirum non eft,quod amicitiae in-
ter Principes, & foedera, immo ipfa Jura languinis raro diu*
tura; fincera autem fcrme nunquam reperiantur.

6 .  EpifretusPhilolbphus fuadet: quoniam lierinonpo-
teft,quin homines aliquando delinquamus, Sc alii alios cffen-
damus: Amicitise igitur inftitutum totis viribus eft tuendum,
fi tamen id collapfum eft, reditusingratiamfirmus Scfidelis
tam verbis, quamreipla declarandus, tieri debet. Speciofius
enim aliquandoinjuriae beneficiis vincuntur , quam mutui
odiipertinaciapenfantur, itaEpiftetus pie memorat, Se nos
magis vota profequimur, quam reipa obtinere exiftimamus:
caute igitur Principi, quodjam fupra infinuatum eft, proce*
dendum erittam domi, quamforis cumiilis, quos ex inimi-
cisamicoshabuerit. Non credas inimico tuo , ex eifato di¬
vino Siracides, in tternum.  Sicut enim aeramenta seruginat
nequitia illius. Non credere vel fidere, res indifferens eft:
Sufpicare temere, crimen: at caute agere & obfervare fulpe-
fta, pars magnaprudentiae eft.

**H§4*- *•$-§

CAPUT XII.

T>e Legibus.

I.

M Ajor pars Juftitiae in legibus eft. Relpice t]uid moneant
lege s, quid curia mandet ? neque enim utendum Impe-
rio, ubi legibus agi poteft, Summum Jus , multi veterum di-
•zzmntfufrmam injuriam . Adeoque tam Imperii vis, quarn
legurn obftriftio aequitate opus habet, cjuae Juriš & Imperii
temperamentom, ac legum moderatio eft. Haec cum lege
feripta non contineatur,(pe<ftata tamen fupremae legis ratio-

ne in-

LI^BER  VIII. y 01

ne intelliginc definiripoteft. A£quitatis officia,Regibus ma¬
jhne propriaftint, qui ut legum Terendarum Auftores,ita
quoque earum interpretendarum & adhibendarum ad fingu-
los vitaeaclus radon em definiunt,

2. Porroadduas fpecies legesomnesrevoco:qiisedam
ad jns privatum & adjurisprudentes : quaedam ad Jus publi-
cum &adPrincipesTpedant. Politic3e haeTunt, illae Civiles.
Iilae Civium adiones, illae confervationem Status refpiciunt.
Utrarumque Princeps Conditor eft ex Jure Majeftatis:/ed Po-
liticas exercet ipTe,reliquas ad dicafteriajuftitiae remittitjftae
perpetuae ftint &communiter immutabiles, quafi Cjnofiira
Judicum&Judiciorum. Illas nequaquam perpetuae, Tedali-
quando mutabiles, ad exigentiatn videlicct Reipublicae anti-
quarum legum reverentiam tollit noviemergentisnecefli-
tas.Quia non idem Temper perTeverat Reipublicae Status,nec
ideo iisdem Temper legibusutendum.Transgreffio legum pe-
nitus pernicioTa eft,mutatio illarumTaepe udlis,utTertcondi-
tio rerum. Non omnia omnibus aetatibus conveniunt: non
omnibus morbis eadem remedia. States Tuas habent ReT-
publicae & etiam morbos. AliaeTaepeleges & arcana requi~
runtur in ortulmperiorum; aliae in augmento,aliae in decre-
mento./PlurimaRegnaob hocfunt plena periculis,
quod žmciquae earum conftitutiones non fint pro-
ficuae,&camennequeunt mutarij Ut in Polonft,
Anglia &c.&c. Hinc in Imperio rede agitur, quod Capitu-
latio CeeTarea, quae lexfundamentalis eft, non eadem Tit Tem¬
per, non perpetua, Ted additur vel demitur illi,ut Tert neceT-
fitas (dummodo aliquando non fieret ex livore, vel metu fine
cauTa.)

3. Verum Princeps non Tolum Conditor eft legum Poli-
ticarum, Ted etiam Cuftos. Fruftra conduntur illae, nifi cufto-
diantur metu poenae,praeTertim in materia Status. Romulus
leges condidit,earumque Authoritatem afferebat non fine

Ttt t 3 vi,

In Ti mas o.

702  lJRCANORUM status.

vi,fedprcecipue , utAuthor ait, minis duodecim Iiftorum,
quibus erat ftipatus. Intra primas leges mcenia- facrofančh
edixit, quae cum frater Remus ludibundus tranfiliendo teme-
rafTet, legis fuae Authoritatem fratricidio vindicavit. Poena
horrenda, fed in materia Status horribilior culpa! Multum
differt praevaricatiolegis privatae , a publica. Ibi unus aut
alter periclitatur, hic omnium caufa vertitur. Sed regredia-
muradaliam fpeciem legum privatarum & popularium,qna2
innumerae funt, & magis Rempublicam oorunt, quam fub-
levant, opinioni interdum magis innixae, quam Veritati.

4 .  Roma longoftetit oevo fine legibus, nsc Roma folum,
fed Orbis univerfus acondito Mundo per multa faecula. Ra-
tionis diftamen compendium erat legum omnium. Alia nor¬
ma vix opus eft, ubi illa Regala univerfalis %atto  videlicet &
Honejias  dirigitafrus humanos. Sub legibus quidem nune
vivere moriš eft; at multudine legum obruere lubditos, eft
quafi Rempublicam infamare- Non ego, fed Plato dixit: ubi

leges^ibi corrapta Refpublica.  Quid enim legibus ne-
ceiTe, fi vitiofinonforentCives, iniqui Judices, venalisju*
ftitia, proftrata Religio, dilfoluta Juventus, profligata plebs,
infolens populus-Ejusmodi infamiasjlegumluntcaufae.Con-
ftans valetudo eludit artem Medicam. Idem vitae civilis te¬
nor, legum novarurn impofitione non indiget. Concludo
eum Tacito .’ Ubi leges multae, ibi & lites multae, Sc  vita mo-
resque pravi.

5. Nunquam igitur temere,fed parce, ac circumfpe&e
novas leges promulgabitPrinceps,neque antiquas facile mu-
tabit. Ut enim nemo fine valetudinis offenfione fubitb viftus
immutatrationem: ita neque leges fine civium&fubdito-
rum aliqua alteratione vix antiquis, novae fubftituunter. Ipft
mutatio confuettidinis, ut in Canone eft,quae adjuvat utilita-
te,novitate perturbat.Cleonis diefu fere Paradoxum eft:Eam
Rempublicam (inquit) quaemalis quidem, fed tamen im mo-

LIBER Vlil.  7 03

tis legibus utitur, prasftantiorem effe illa,quae bonis quidem
legibus uti tur, fed tamen mobiiibus & inconftantibus.

6.  Quid deinde iila legum tanta, tamque multifaria va-
rietas, iramo itnmenfafarrago in Codice, in Digeftis, in No-
vellis,aliud, qiiaminftabilemlitium,ac litigantium exfufcita-
vitOrexim, &exhacprivatarum opum seruginem,immo
fanguinis pauperum execrandam ingluviem ? Natura ad tres
ferme leges reduxit omniarefte vivendi principia. Nemi-
nem laedere: honefte vivere:Jus fuum cuique tribuere. Quis
tam hebes,qui haec non intelligat? Si vero haec tibi nimis ge-
neralia funt; fpecialia di&abit tibi naturalis aequitas, vel mo*
ralis epicheia. Ipfutn Univerforum Numen DEUS in Poli-
tiam ordinavit humani generis, ut addecemfolum capita ,
quae lex decalogi eft, reduxerittotius vitse humanae inftituta.

Veterum etiam in Ethnicifmo Refpublicae, nonnullse tribus,
alice feptem, quaedam očlo , maxima & florentiffima, quse
Romanorum fuit, duodecim vivebat, ac vere vigebat legi¬
bus. Adeb, ut nec antiquitas, nec vigor, nec confervatio,
nec Imperii vis olim attribui potuerit multitudini, fed pauci-
tati legum. Juftitia, qu£e fummaria, facilis, plana, fimplex,
reftaquein fee(Te debet,per totillalegumcommenta defle-
xitinambiguos finus, &lentos anfračlus, ut vix emergendi
fpes videatur; acmiferiilli clientes,qui vortices iftos ve-
nerunt, propter infinitailla legum senigmata, accaufidico-
rum protraftiones, non folum jus fuum quaefitum, caufam-
que; fed penes etiam ampliffimapattjjjponia,propriasq; opes
rnifere deperdiderint. Ipfa igitur humanitatis rado, ipfa in
fubditos commiferatio, ipfum ex diftra&ione privatarum
opumpublici aerariipericulumdi&at,4/>« dTrincipemiuuen-
das.

7. In hunc finem Carolus IX. in Francia judiciarium ve&igal
inftituit ut quicunq; litem intenderet, pendere debuerit in fi- Beiitforriu.
fcumRegium duos aureos,recipiendos,fi Jure litigaffet,relin- inhift,
quendos/in perperam.Minuendis litibus multu juvabit tales,

qui-

704 ARCAKpKUM STATUS.

quibusfuimunerispartemaliquam in adminiftranda juftitia,
conceflerit Princeps,eligere,qui exploratae fint virtutis; non
indigi,nonprodigi,non venales ; aequitatis magis amatores,
quam plus aequo legum fcrutatores;qui in omnibus caufis af-
fidui,fed in miferabilium promptiores:qui nequaquam impli-
citi litibuSjfed abhorrent ab illis: qui voluptate fori conten-
tiofinonpafcuntur 3 fed juftitiaeamore abbreviant cavillatio-
nes,inepta non audiunt, inlolita non ccnccdunt 3 & ad Statum
quaeftionis impelluntpartes Afliduitate &promptitudine (a-
jebat unus) maxima quaeque litium aequora brcvi intervallo
exfulcantur. Alcerum abbreviandis litibus remedium eft, re-
formare Advocatorum, vel potius Legulejorum numerum.
Nihilenimpubliccemercis tatu venale dixit Tacitus , quam
caufidicorum perfidiam. Emungunt fiquidem crumenas,
cunčlando, protrahendo, excipiendo,& cum amplus emun-
gere nonpoflint, adincitas redaftis partibus ,deferunt cau-
fam perfidi, cui non ex metito juftitiae, fed ex turpi quaeftu lu-
cri , patrocinabantur. Quemadmodum vis morborurn
preda medentibus, fic fori lites pecuniam advocatis cu-
mulant. lili ex funere remuneradonem; hi ex deperdi-
ta, faepius edam neglečM causa, longaftipendia cofequun*
tur. Sic ignorantih dcfertur praemium, fic iniquitati debe-
tur merces. Profligatae in Republica diiplinae indiciuffl eft
jurisperitorium nimius numerus, dixit Plato. Sublatis vel di*
minuendis his, tollentur vel diminuentur litigia, crefcent pn*
vatae opes,florebit intpt cives concordia; ceftabunt inanes
altercationes in Tribunalibus , redibit in patriam Aftrsea,
olim exul fa&aanebulonibus iniquitatis. Haec autem intel*
ligi non velim de illis-, qui vulgo quidem Advocati Sc  caufi-
dici, reipfa Sacerdotes funt juftitiae- Quorum confcientiae tu-
to confidimus fortunas noftras, honorem, & faepe vitam
ipfam. Ej us modi viri s non tam mercedem, quam nos ipf° s
debemusrfedde Legulejis dico, quinon quaeruntural3eft s ,’
fed famelici alteriusCrumenae quaerunt lsedentes,&fine ju rlS

liber  mi.  70y

probabilitate confpirant in innocentes. Hoc illudgenus ho«
minum eft in Republica peffimum, rkofum, invilum, ner-
niciofum.

g. TertiumRemedium finiendarum litium eft, temerž
litigantibus posnam, & judicibus mulftam, nifi in certo ac
praefixo termino finiantur, non folum ftatuere, fed absquc
ullo perfonarum refpe&u feverius exigere,ne impunitas in
confequentiamabeat,<5dudibrium legis. Hac methodoLu-
dovicus XIV. modernus Rex Francise non folutn antiquifli-
ma Galliae litigia brevi tempore compofuit, verum etiam de-
inceps ita abbreviavit, nt fpatio unius anni, qualiscunque
lis fuerit, definitiveterminaridebeat. ApudAthenienfes in-
tra Menfis fpatinm,apud Laca£demonios 3 &Areopagitas intra
ortum & Soliš occafum ex pleno finiebantur judicia. Quid
noftro aevo, noftrisque pardbus ? miferet cogitare, nedum
eloqui. Interim DEI digito fcriptum manet: dereliqui- ^ mot
ftis pauperem&prsedameleftam tuliftis abeo: domusqua- Cap.f.
dro lapide sedificabitis, & non habitabitis ineis: Vinca plan-
tabitis, & non bibecis viftum eorurn. Hoc vaticinatur Pro-
phcta vobis, caufidici ! Et Princibus ipfis Ecclefiafticus Re* Ca P* «•*
gnum a gente in gentem transferturpropter injuftitias & di-
verfosdolos. Juftitia firmari Iblium docetSalomon; igitur Pror, tf.
perinjuftitiam corruere Solia necefleeft. AudiftishocPrin-
cipes noftri ?

«§g»«g8»«§#><š8»«5*' » *§§8»

CAPUT XIII.

"De Lege Salicd.

I.

U Nde, Sc  quid Lex Salica fit ? in praefenti quidem nobis
Termo eft: Aft prius juvatin Authores illius inquirere;
ut jam a limine quidditatem & eftentiam legis hujus. (Gal¬
ij u u u lorum

yo6 RCANORUM STATUS

lorum opinione) Archonticae doceamur,&Francia a Condi-
toribus hujuslegis aliquando nalcitura melius pofteros Fuos
erudiat; in quantum nimirufn illa, alias inter breves fuos li-
mites primitus coar&ata, extendi valeat.

i.  Francones, Five Franci vel ab Heftoris filioFrancione;
vela Germanonomine Franck,quodlibertatem denotat, &
Romanam fervitutem excludit>dicuntur. Origo Fane illorum
fuit( utomnium peregrinarum Ferme gentium) aTrojanis,
qui a Trojae excidio , cum praedifto Francione ad Paludem
Maeoticam afti, conFederunt in Scythia. Veram ifti ipfi ob
denegatumRomanis tributum inibi a Valentiniano adusque
internecionem Ferme csefi, cseForumque reliquiae Fuperftites
commigraruntin Germaniam, Feque aliquamaiu, ut vires
reaffumerent,ftabilierunt inThuringia.Verum exules hos Fen*
fim tam opportunitas loci,quam exemplum aliarum gentium,
& diu jam concepta cupiditas ultra Rheni ripam pellexit- Ad
ipFius igitur, ut hiftoria Francise memorat, oras, qua Germa¬
niam alluit,poFiti; Franconiam, &Saxonisepartem adAlbim
usque incoluere. Sic Francis Germania, pl ima Origo & Pa-
tria. IndeFibiaperueruntviaminBelgium, pofteainipFam
Galliam,quam a Fuo nomine dixerunt Franciam ; quemadmo-
dum Gothi Gotholoniam)nunc Catalonia dicitur;)& Vanda¬
li Vandaluflam (hodie AndaluFia eft )  appellarunt.

3. Marcornirus  in prima transmigratione caput&Dux
Francorum fuit,quem alii a Romanis bello captum,&in Etru-
riam relegatum Fuifle.dicunt.Hujus deinde fiiium Thararmtn-
dum,  reflauratis aliquantum ex clade Ramana viribus , R e *
gemFibi conftituere,&FolemniFrancorum more Clypeoim-
poFitum, Fuccolantibus Ducibus, per caftra dednxere- In*
tereaRexprudenter exiflimansmale Regnum armis tantum
parari. niFi juftitiaFanciretur , quatuor Fibi in Fecretius conFi-
■lium adiegitProceres ; Sologufium , UfogaJlum y  Lo/ogap in>
& Vifogafium  , quijura toti Francorum populo , qui tune
Baibaris moribus vivebat(non Regi ejusque Fuccefforibus)

cona-

LIBER FIII. ?07

communia conderent, & diftarent. Et omnium quidem
primo Legan  nimirum Soiicam  fanxerunt,eamque fundamen-
talem,fanftamque voluerunt, expraefagoforte odioin fae-
minas, a quibus multumperpefla eftomni aevo Francia, ut

alibi dicemus. Legis autem tenor erat: Nulla portio

haeredkatis de teni Skica mulieri obveniac,
fed ad viriiem fexum tota Haeredicacis veniac.
Ut fcribitFeraldus de Jur, Reg. Fran. 11.44. FIancque a primo
ex praefatis Proceribus Sotgafio  , veluti illius inventore

Salicarn diftam, tradit Nauclerus volum, 2. Cronogr.
inquiens : a So Igafi o Lcx Sahc& nomen accepit.  Verum ut
res haec liqttidius conftet, lubet ipfam Hiltoriae Francicae
feriem percipere,

4. VulgoaiTeritur Salicasleges aPharamundo, vel pri-
mum diftas, velinftauratas, iis tum privatorum juraconfti-
tuta {dequii>usaltietiamfcnbunt hiftorici,)  tum maxime ftabi-
litum Monarchiae caput (quod anticpu& hijloria minme infer-
tttm)  ut inRegnom iuccedendi, mafculis duntaxat, amotis
faeminis jus dlet. Ea lex praecipue ob dignitatem Salica
difta eft, quafi cardo Regni,& immota in prccellis rupes.Ne-
gant alii {en confjfio pr oprta)  quidquam de Regibus in lege
Salica conftitutum; fed quodprivatorum bono fanciviffet,
id bono puhlico in jura Regia tradu&um fuifle; nec ftirpis
Regi$ fseminas potioris dTefortis,quam privatas, quae ter-
risbcllo occupatis,ipfalege Salica excludebantur. Unde ni-
hil faeminis in Regnum Franciae juriš dTet, quod a Regibus
Marte &bello comparatumforet. Praeterea feuda transfer-
ri in Mares, nulla parte libata a Faeminis; Coronam porro
feudorum omnium fontem& caput, repudiare mulieres, a-
mandare ad colum, & intaftam ad eos tranfn e, quorum ope
& viribus niteretur. Utut lit de legibus [en ipfe dubitat)\ncox-
ruptum morem tranfivilTe ad poileros. Nam ftatim in pli¬
ma Regum Stirpe,Childeberti primi, Chariberti, & Guntra-

Uuu u 2 ni

Hift, Franc.
P a 8- f.

708  ^ARCANO RUM STATUS

ni filiae, ex fratre nepotibus in regnum vocatis, hsereditate
paternžexciderunt, & impofterum, nihil Francis antiquius,
aut religiofius fuit, qnam in liane legem faftis jurare; ut ve¬
re fortes ac viri nihil muliebre (irnmo c^uamplurintitm^ ut ali¬
bi r uidebifKus)nt  fuccellionem quidem admiferint. Itahifto-
ria Frančiča lib. i.fol. 6 .

5. Ad vero relatio hsec hiftorica non fblum magis du-
biam redditlcgem Salicam, quam certam; ntpete in vul-
gi afferto fundatam populoque conftitutam: Verumetiam
aperte confitetur, negari ab aliis quidquam de Regibus in le¬
ge Salicaconftitutum Quod manifeftum redditur ex hifto-
ria Francise Guaguinidefumentis ex ipsaEtymologia Salicae
legis, quae veluti Sal ciborum, ita ccndimentum fuit morum
Franciae gentis. Ita enim inquit: Sicuti cibi condimentum
cullosque Sal ek: itafaliqua lex, Francorum moribus con¬
dimentum extitit, vitae melioris, cum ante etiam legem in-
compofite viverent, nihil latis temperanteroperantes. Siigi*
tur privatorum bono lex haec condita, fi privatis in ufum
promulgata; quid haec injuraRegni valebit. A privatis quip-
pe ad publica, afubditisadlmperantesnon concludit argu-
mentum. Legis verba funt: Nul/a portio de terrd Salicd ,  non
de terra, aut Regno Francise aliisque Regnis & Provinciis,
quae nondum erant in ditione Francorum. Non Entis nul*
lae lunt qualitates. Nullum tune Regnum Saltci  nominis in
mundo reperiebatur, neque ullus hiftoricus ejus meminit,
atque ipfePharamundus legis hujus zonditor,‘Regno nondam
/>/*m,Rexeleftusfuit. Qua proinde rationeFranciaeRegnufn
ejusmodi legis vinculo obligare potuit, quod in ejus potefta-
te non fuit. Ideo tota haec lex sulica  a Franconibus in Fran¬
coma condita (ut jam lib.4. de legationibus breviter infinua*
vimus) ad illum angulum terrae> quem errabundi ex clade
Maeotica Francones inter Rhenum & Salam ad Moenum; vel
adFranciamOrientalem,quamhodie Franconiam dicimus,
ubi Sala in Moenum influit, reftringitur. Qucd multo veri*

LIBER nII. ?09

iimilis eft, quam jaftata illa a recendoribus Galfis exten-
iio vctuftifliraae legis, in neo- acquifita, decjuibusnec Gal-
li tune fibi fomniabant, minusque fufpicabantur, fe agente
extera & peregrina, quales tune Francones erant, in fervi-
tutem redigendos. Hiftorica quippe veritate compertum,
Clodram poft exceflum Pharamundi in Gallias pervafilTe, fo¬
rum Helence. quod 'nune Hesdinum appellatur, occupafle:
Et licet per incuriam fui militis,utaliqui referunt, vino plus
aequo indulgentis, & hincinde vaganti s, ignarique penitus
tam vicini hoftis, ab Aftio Romanorum fortiflimo Duce in
fugam (fed absque clade^ conjeftum; illico tamen reftau-
ratis viribus, quae ex otio tantum flaccefcebant, in fpem re-
cuperandi Galiici fceptri non folum incendiffe animos Fran-
corum, verum etiam Regni limites trans Rhenum fortiter
aggreffum, penetrafle tandem in viicera Gallise, Regni Sede
Ambiani locata, firmatoque in Gallos dominatu.

6 . Unde Paulus vEmilius in vita Garcii Magni praedi&am
legem non a Gallia, non a Francia, fed a flumine Sala, quod
in meditullio Germaniae efb&dividitMifniamaThuringia,
reftiffime denominant: Verba Authoris funt: a Sala flumi¬
ne Salios Francos initio diftos; funt, qui tradunt, atquein-
de Sulicam legem  nuneupatam. Quid clarius ? Feraldus  quo-
que de juribus Regni Francorum n. 44. in Tomo traft. 16. di-
fertis verbis teftatur: Eft nominata Salica a loco Salethse, ubi
condita eft. Juxta communem proindč hiftoricorum opi-
nionemLex Salica non condita eft in Gallia, quam tune non
habebant Francones: nec pro Gallis, quibus nondum do-
minabantur illi, adeoque nec extendi debet extra fphasram
fuse ditionis, pro qua tantum lata eft. Legis effeftus non
afficit eos, qui extra legis obligationem funt.

7 Obganiunt autem partiales Galliae legem Salicam non
aPharamundo, aut praefatis ejusProceribus conftitum fuif-
fe; fed a Rege Pipino in die S. Joannis Baptiftae celebrata
Mifsa: utjoannes Cirier de primogeniturarefertlib.n.q .ir.

Uuu u 3 Ve-

Petrus
JVIatthatl
in Hift,

Franc.

710 A RCANO RUM STATUS .

Vernm aflerit id ille, non probat. Quod fi tamenita eft, ut
effe finimus: Lex attamen ipfahaec Salica iniquitatemma'
gis fapit,quam rcftam juftitiam,non qnidem ex eo, quod fae-
minas, licet legitimas hacredes, escludat ab haereditate Re-
gni, quod etiam multis aliis Regnis commune eft : Sed quod
exclufionem hanc etiam deficientibus mafculis in quocunque
gradu prsecipiat, quod plane contra jus gentimn, & morem
eftomnium aliorumRegnorum. Neque enim honeftatem,
neque rationabilitatem , quae duo anima funt omnislegis,
praefe ferre poteft lex illa,fivc fit Salica,five Turcica,quse pri-
vare geftit fexum fsemineum hsereditate fua in iniinitum, ex»
tfaneorumque potioremfacitrationem adfolium,quamRe-
giarum Virginum , quibus competit jure naturae & gentium
prše extraneis avita haereditas, & fanguine ipfo innexae funt
Coronae , verique Surculi Regiae Stirpis. Jus Regnorum
omnium mos eft, praeter Gallise & Turcici Dominatus. Ne-
que etiam a quibusdam feudis(quia omnia talia non funt)quae
in mares tantum transmittuntur nulla narte libata a faeminis,
concludit pai itas: alia enim eft ratio ejusmodi feudorum, alia
hrereditatis avitae: feuda quippe talia expafro deficientibus
mafculis devolvuntur adDominum direffum feudi; hsere-
ditates autem ex lege tranfeunt adiiaeredes legitimos quam-
diu illi exiftunt.

8- Unde muko fapientius difteruntilli Galli; qui prat*
fcindunt a lege Salica, & dicunt a Franconibus velSaliisgen-
te inter illos praecipud , hunc morem in Gallias traduftum
effe,&:Gallosin hanc legem five ilia Salica ,five Francornca,
five Gallica fit, fattisjurare. Quod omnino permiflum eft
genti liberse, dummodo non iniinitum excludantur faeminse,
earumque prae extraneis habeatur ratio. Athoc ipfum,qu°
Gallis opinione fua nihil antiquius,nihii fanftius eft, jam ali'
quoties praevaricatum fuiiTe conftat ex ipsa Francise hiftoria.
LudovicusPius nullam hujuslegisFranco-Barbarae Syndere-
fim perfenfit, ubi citraullius confilkim,motuproprio, nec

con-

LIBER Vlil.  7II

contradicentibus ordinibus,aut Parlamenta (cujus authori-
tas tune maximafuit) contra vim legis Salicae , qu* nullam
tortionem h&reditAtis mulieri obvenireprjtcipt , Virginibus ta-
menRegiis affignavit pro dote diverfas provincias fui Re-
gni, quodille tune totumpoffidebat. Ita etiam Anno 1353.
Carolus Navarrae Rex natus ex Philippo Ebraicenfi Comite
&Joanna Hutiniiilia, eRegioutrimque fanguine fibiFranciae
Regnum affirmabatdeberi, Salicam legem, quaeexcludat
faeminas, nullam eiTe; natumfeexJoanna,amovendam ftir-
pem Valefiam,quae patrimonium alienum invaderet,conlpi-
rantibus in id quamplurimis Proceribus (quod bene notan-
dum) nam fitam faerolanda fuiffet haec lexSalica, non tot
confpiraffent Regni Proceres ad exclufionemValefiorum,fu-
perftite ftirpe direda, utconfpirantium tantus fueritnume-
rus, & ea dignitate, ut vocari in pcenam non potuerint.

9. Porro legem hanc Salicam pofteriores Galliae Miniftri
multo amplius, multoque exaggeratius extendere, Non illis
fitis erat aFranconibus tradudum efle morem illum in Gal-
lias excludendi Regii fanguinis faeminas aRegio Solio, easq;
ad colum & fufum amandandi: fed voluere infuper fibi jus ef-
feinnedendi coronae qualiacunque & quantacunque Regna,
Urbes& Principatus iicetalieni juriš & Imperij effent, dum-
modoGallicis armis occupata aut expugnata:cum tamen nec
verbulum horum contineat memoratae legis tenor, aefi
contineret: iniqua foret ilia, non in honeftate &ratione,fed
dominandi libidine fundata; & nihil minus, quam lex dicen-
da. Jus gladil nullum eft, quod juftitiae fulgore non corru-
fcat. Ne dicam effedus peffimos prornanafife fub fpeciofo
colore hujus legis, Quoties (Deumimmortalem) proptcril-
lam jurata Regum promifla, deinceps violata , alterata & in
ludibrium mundi expofita ? Quoties armavit illa totam Euro-
pam & etiamnum tenet armatam, ne haec voragini infatiabi-
li iniquae illius legis in efcam, & bolum fupra Cicopatrae pre-
tiofum cederet? Itamehercle omnia Arcana a Gallis fic ex-

plica-

712  ARCANO RUM STATUS.

plicatae legis Salicae, collimant eo tantum,utPrincipatus Eu-
ropseomnes, &Provincias, quantumvis infe liberas,fuccef-
fivas auteleftivas, quocunque jure obtantasinne&ere poffet
coronae fusevinculo aetemo,indilTolubili, vel, utpaucis di-
cam Silico. Quotiescunque enim aut ufurpataaGallis,
aut injufto bello parta, aut ex compromifsa pace, five armo-
rumevacuationi, five reftitutioni, obnoxia reddi debent,to*
tiesproducitur ratio legum ultima, nempe Lex Sa-
lica, cujus Religione nec ufurpata, nec per vim vicinis ab-
lata reftitui permittuntur. Illius tinftura quaecunque aliena,
fiunt Galliae propria.

io. Veritatem exemplo firmemus: Exftat fcriptumAn-
no 152<>,Februario menfe,Anno a captivitate Ticinenfi Fran-
cifci primi Regis Galliae prope decurfo, inter hunc eundem
Regem & Carolum V. Imperatorem pacis faedus, utrinque
jure jurando ftabilitum; cujus praeter alia minutiora haec Fer¬
me fubftantia erat: ut nimirum Francifcus Burgundiae Du-
catum Carolo daret: Clientela Flandriae impofterum nulla
eflfet, nullumque jus in Italicas ditiones, &c. &c. Et quid,
obfecro, iniquitatisautimpoffibilitatis (immo plurimum ju*
ftitiae)in hifce conditionibus fuit? Burgundiae quippeDucatus,
(qui aliquando Regnum habebatur)non erat olim ditio Fran¬
cise, fed ad Burgundum,five Regem, fiveDucem fpeftabat,il-
liusque legitimus poffefTor exiftebatultimus DuxBurgundiae,
Carolus cognomento Audax, cujus indubitatus per patrem
Philippum & aviam, unicam Caroli Burgundi filiam haeres
fuit Carolus Quintus. Abrogationem clientelae Flandriae an
non merebatur liberatio tanti Regis; belli item exantlati
incommoda, & fumptus quam maximi ? an aliud convenien-
tius tantae, ac Ticinenfis fuit, Viftoriae praemium & merces
eife potuit, quam fola abdicatio juriš in Italicas ditiones,
quas Carolus non folum acie gladii contra aggreffores
Gallos fibi comparaverat/ed eas etiam prius & tune, tam ju*

Ut ER mi. yi$

reEcclefiae Romanae,cujusligia RegnafuntSicilia &Neapo-
lis,quamlmperii,cujus Infubria/ive ŠtatusMediolanenfis feu-
dum eft,poflldebat.ldeo obfideSjdumimplereturhocpacili-
cationis foedus , dati ipfe Delphinus tune o&ennis, & alter
Regis filius 3 HenricusDuxAurelianenfis,additumque paftis 3 fi
conditiones non adimplerentur,ut Rex in poteftatem Caro-
li le reftitueret. Foedus tam lacrofan&e percufTum excepe-
runtRegiae Epulas, fimul enim Carolus & Francifcus epulati,
magnis utrinque benevolentiaefpeciminibus exhibitis.

ii.  Verum Rege libertati reftituto , acceptisque ab Im-
peratore in obfidemGalliae Principibus, cum aLegatis Caela-
ris,Rex appellaretur, ut Madritanumpacis foedus ratum vel-
let,conditionesque jam libertati aflertus impleret, illicbre-
lponditRex, irritas effe conditiones, contra primariamRe-
gni legem,ipfiqueRegno coaevam(Šalicam intelligebat)pro-
miffas : Ducatum Burgundiae Coronae innexum, membrum-
que Regni fafhim, a quo per quaecunque promilla , etiam ju-
rata, divelli nequit. At Lex Salica hoc non continet, fed ab
impoftoribus alieni dominatus eo extenditur. Verum demus
vellegem effe hanc Salicam, vel a Regibus Franciae abin-
cunabulis Regni introduftam : non ideo tamen eft a Nu-
mine diftata,nonpraecepta,non aeterna, non immutabi-
lis ; neque praeftat juratis tabulis : Enim vero vel condita
eft a Pharamundo , vel a Clodione, vel Merovaeo, qui pri¬
mi erantReges e Franconia: Vel verbaPipino introdufta:
Omnes erant hi Reges abfoluti, nulli legi adftrifti; legum-
que nonfolum condendarum, fed etiam mutandarum , ab-
rogandarum,limitandarum, capaces, Quis adftringet, folu-
tos legibus infringere non poffe vim legum, ubi fubeft ratio,
tempusexigit,neceffitas compellit, aut jurata pa&a inter-
cedunt. Nulla quippe mortalium Lex immortalis eft: ab ho-
minein tempore fafta, rurfus ab homine in tempore(fic
hujus ferente neceflitate) tolli, & annullari poteft. Id jure
omni permiffum: hoc Regiae Majeftatis juribus, & poteftati

X x x x refer-

yi 4  ARCANORUM S7A7US

refervatum. Nemo de hoc unquam dubitavit,nemo contra-
dixit,praeter impoftores rei alienae, & profanatores jurisju-
randi. Ne dicam de centenis & centenis, immo millenis legi-
bus, PontificiiSjCaefareis, municipalibus abrogatis,mudlatis,
limitatis:hoc fatis dico cum ipfisTheologis:Etiamleges quas-
dam divinas immutabiles in fe »mutari tamen quodammodo
ad mutationem obječli.Sit Lex Salica in fe immutabilis,etiam
extenfaad abalienationes Regni : cur tamen noninaliquo
mutari aut limitari polTet ad mutationem objefti extrinfe-
cam, neceflitatis nimirum extremae, qualis erat carceratio
Regis, detentio Regise, unicaeque fobolis,Religio jurisjuran-
di,quse exfuperat omnemhumanamconftitutionem , dum-
modo cumpeccatononfaftam: Interpofita demum Regia
fides fe fiftendi in captivitatem. Annon hsec tanti lunt, ut di-
movere valeantomnia, praster folum ea,quae contraDeum,
& ejus facrofanftamfidemfunt. Et quid jaftata lexillaSalica?
quid commentum hoc Francorum eo tempore promulga*
tum,cumilli ad Rhenum ab internecione fugitabundi, pala*
bundi,exules & peregrini; &in aliena velut ufiirpatores pcr-
venifTent,ubive,utFeraldus ait, ferismoribus •vtverent ?  An
a beftiis , an a feris, an a maleferiatis hominibus tantaleguui
fanfh‘tas,tantaRegurn obligatio,ut horum fidem proftitue-
rent, ut jurisjurandi infirmarentvincula,ut praeftanda de jnre,
negarent praertari, ut aliena fibi prolubitu appropriarent, &
ufurparent, ut fidem omnem fallerent, utperverfiflimi ex-
empli darent documenta. Ejusmodi nec prše fe fert natur*
humana, nec tolerat communio Civilis gentium, nec reda
perfuadet ratio.

12. At forfan dices: Non efle hanc vim legis Salicas 3  &
morem Coronae Francise coaevum. Ita tu quidem dicis ♦
(pace tua dkerim) aliud ex hiftoria conftat. Nonne priffl*;
vi Reges,praefertimlinese Merovingae coronam inter Fe divi
debant ? alius Parifus, alius Sueflione, alius Aureliani, anus
in Auftrafia regnabat. Quomodo ergo Regna uniCoronč

LIBER F!II  71 *

innexa,fi quisque in fuo Regno arbitrabatur J nec a Corona
ille, fedRegnum quodvis afuoReftore dependebat,

A Primsevis progrediamur ad pofterioresReges: Nonne
Pipini filii, ut refertHiftoria Frančiča libro 4. n. i3.Carolus &
CarolomannuSjjam a Stephano Papa inaučii, Regnum fufce-
perant,Carolus natu major Neuftriam,CaroIomannusAuftra-
Fiam,ille Novioduni, hic Sueffione , iterumque divifo am-
plifllmo regno divifi & animi &c. vel utpaulo aliter refert
Nauclerus: nonne Carolomannus Regnum Francise & Caro-
lus (poftea dičlus Magnus) Wormatiaein Germania &Saxo-
nia,illeibi,iftehicregebant, ab exceflu autem Carolomanni, c.vo!u«.
ubipršedi&us Carolus M.exalfe totamhaereditatem Regiam z.geneut.
adivit,Coronamq; Francise indivifse Francorum affenfu obti- t6 -
nuit?Dic fodes,num ifteGermaniam,&Saxoniam coronsein-
corporavit?minime gentium:nunquam hoc legimus:SuaGer-
maniae& Saxonise fuit liberaportiorfua Francis in Gallia.Re-
gnorum jura utriq; non eadem : Coronse Francicae rubil,prse-
terquodhabuit,innexum fuit. Etfiinnexum fuifiet; quis po-
terat Regi defuper quidpiam praecipere , quis pada prohi-
berejurata; quis, fitemporum vicesitaferebant,nonquid-
piam de Regno concedere,non armis ufurpata reddere , non
deperdita viftori perm ittere,-non paftis conditionibus(quan-
tumvis gravibus & damnofis) obtemperare ?

13. Quod ipfum rurfum Galliae monumentis compro- Fran ’
bo. An. 1356- decima nonaSeptembrisinPittavienfipugna
captus ab Anglis Fuit JoannesRexFrancise, ficut abHiFpa- s/.&atf.*
nis poftea Francifcus primus in Ticinenfi praelio, Cafusper
omnia fimilis,nifi quodinPiftavienficonfliftu,rmximaNo-
bilitatis Francise portio, aut internecioni data, autcapta Re¬
gno infuper ab Anglis majori exparte occupato, &Joanne
Rege ex Francise folio , Londinum in captivitatem abve-
fto. Hsefitibi inpaulo minus, quam unoLuftro. Igitur diu-
tinae captivitatis pertsefus, fuse tandem liberationi animura
addixit,initis poftmultas difceptationes ex intervallo cumRe-
*ge Eduardo (qui alias clientelarem Fibi volebat Franciam,

Xxx x 2  feque

yiC A RC ANO RUM STATUS

fequeRegem Francorum fcribebat) mitioribus refpe&ive,
licet reipfa graviffimis conditionibus, in quas ipfi Proceres
Regni, utpacis Arbitri, videlicet Dormanus Cancellarius,
Comes Tancarvillas, Boucoquatus Marefchallus, Buffius pri-
marius Parlamenti Prasfes&c.&c. retro confenferant. Erant
autem: ut Anglus fines latifTimos uno nomine Aquitaniae,&
fummo Imperio , clientelari Jure prorfus abolito obtineret.
Porro in iis finibus continebanturSantones, Piftones, Encu.
lifmentes,Petrocorii,Cadurci,Lemovices,&c.Praetereaidem
Rex Caletum, Pontinium, Guinam,cum adjun&is ditionibus,
jure fupremo poffideret &c.&c. Quam graves hae conditio*
nes, quantum de Regno imminutum , & vifcera ipfa Regni
aperiendagenti externae ? nihilominus tarn.cn nec obfiftebat
Lex Salica,nec prsefatus mos de non difmembrando Regno.
Ethaec quidem Rex Joannesingenue & fide magna exeque>
batur, cum Eduardus lente & moliiter occupatas provincias
dimitteret. Verum quidem eft , quod Provincias aliquae
detre&abant in poteftatem Angliae tranfire: Marchiceni, Pe*
trocorii,&Armeniaciprofitebantur,fe ornatos privilegioa
Carolo Magno, ne unquam a Regno Franciae avellerentur,&
vehementer inftabant, ne id contingeret: Verum Rege (ut
verbafonanthiftoriae) obnitente, fe Anglo dederunt. Entibi
Authoritatem Regis fupra legem Salicam, fupraque mo¬
rem introdu&um de non mutilando Regno. Lex igitur Sa-
lica nihil paftis officit: Lex mortalis eft, ut aliae omnes: a
Regibus quidem juflae; pro ratione tamen & temporeinfrin-
gendce eaauthoritate,quaconditas.Exinde fit,LegemSalicam,
five ejus extenfionem Gallorum more introduftamaliudhoc
aevo non efle,quam inventum mere Politicum, quo Galli co-
honeftare volunt ufurpationes fuas iniquas & injuftas. fri
comperto quippe eft, Salicam legem  aFranconibus ea tempo
ftate Barbaris, nec-facro liquore tinftis conditam fuifle, qui-
bus, tune, & olim Romanis, omnibusque Gentilibus glorij
fuitalienis, & Vicinorum prascipue exuviis fua dilatare po

LIBER rili. 7J7

mceria , atqne Mavortiali fortitudine fibi fubigere gentcs &
populos. At vero ejusmodi errorum caligines disjeftsefunt
facroBaptismate,quo pofteaFranci initiati & exBarbarisChri-
ftiani fa&i funt. Neque enim Charitas Chriftiana patitur
alienaufurpare, vicinis infidiari,externasProvincias diripere,
occupare,aut folo Jure gladii ex pugnata & obtenta Coronae
inneftere,ficqueabuti aliorum, autpatientia, aut virium im-
potentia. A Chriftianiffima corona,hocpeffimum exem-
plum foret.

14. Verum ut jam toties ja&atae legis Salicae inftabilita-
tem conficiam;lubet oculos & mentem refleftere ad Annum
I4i5>.cujus&fequentium Annorum feriem defcribit ipfahi-
ftoriaFrancia , & Alphonfus Lofchi in compendio hiftorico
Domus Regalis Francise. Eoferme Anno Caroli fextiRegis
Francise Delphinus, etiam diftus Carolus, cum Joannc prse-
potente BurgundiaeDuce,primum adPolTiacum, deinde ad
Melodunum pacis fancicndae praetextu (reipsa ,  ex maximo
five odio, five livore, infidiae fuere) convenerat; & tandem
inditto ad Monterigoli ( vulgo Montreau) ad pacis tabulas
fubfcribendas colloquio,proditionis ignarumPrincipem,per
ficarios adidconftitutos, repetitis iftibus, occiderat. Eadem
calamitas excepitNovallium , quiut tuumPrincipem tuere-
tur,enlem ftrinxerat. Unus Montacutus fupra claufhaPon-
tis, ubi colioquium habebatur, infiliens, fuga fe proripuit,
& proditoriam cladem fui Principis per totum Regnum di-
vulgavit, caeteri ofto (nam cum decem advenerat)Burgun-
diselProceres captivi fervati. Cadaverin pontepermiffum,
mox omnibus fpoliatum ad piftrinum quoddam delatum, ac
poftera die absque feretro &findone in proximaEcclefice
terraefuflfofum Bis lugubrefunus tanti Principis!

Porrb hujus tam atrocis fceleris farna totum vehementer
conturbavit Regnum,Regem 3 Reginam,Primores,populum,
Parlamentum,Univerfitatem; nec feriatum diu in ftatuenda
pcena.In atrio igiturRegiipalatiijaffidentib? RegeFranciaeCa-

Xxx X 3 rolo

718 ARCANORUM STATUS.

rolo VI. Delphini de Aflafllmo accufati genitore, & Henrico
V. Angliae Rege,tune (le Francia ovante, aliisque Proceribus
& Confiliariis,utriusque foriJudicium inftitutum: in quoduo
Advocati Rolinus ScMarinus pro infligendisinreum&plices
poenisOrationemhabuere,&Cancellarius loco Regispro-
loquens,pollicebatur exačl?.m juftitiam. Nec muko poft ad
marmoream (utiblitum eft) menfam Delphino & complici-
bus vadimonium dičlum; iisque non comparentibus Parla¬
menti judicio Delphinusperpetuo a Francia exulare juffus,
indignus corona, & exhaeres pronuntiatus, criminisq;fugge-
ftores,& ficarii ignominiosa morte damnati. His prsemiffis
Catharina (relegatoDelphino unica fuperftesexfoboleRe*
giafilia ) Henrico viftori data in Conjugem,quam Trecas ve-
niens Anglus, mox fibi defponfavit, pro dote ipfum Regnum
Franciae confignatum,eo pafto, ut vivo Carolo Regentis no-
mine Henricus Franciam univerfam adminiftraret, ipfo vero
demortuo Rex diceretur,ejurve ex Catharina filii fucceflive
CoronamFrancih poffiderent. Quod totum comprobatura
fuit a Proceribus, a Parlamento, ab Univerfitate & a Rege
ipfo Carolo; nec Francia tune adorabat alium Regem, quam
Anglum; Imino,hoc demortuo,ejus ex Catharina filiusHen-
ricus fextu$folemni ritucoronatusfuitParifiis, & apopulo
acclamatus Rex Franciae,fparfis in plebem aureis &argenteis
liummis, qui referebant unita Angiiae & Franciae infignia. Ita
corona Franciae , quae legem Salicam imbecillem fexum ex-
cluferat, nune in dotalem fundum vel converfa,vel oblitera-
ta, & relegata ex memoria Gallorum; vel nihili habita, nifi in
fcenamfervire poflltimpofturae &conatibus iniquis.

M* Quantumvisautempraefatus Henricus multaBelk
deinceps cum Delphino,pro corona decertante habuerit,ni-
hilominus exclufo illo perftitit Rex efle Franciae,talisque e vi¬
ta exceflit aetatis anno tricefimo fexto,in flore maximo non
minus profperitatis, quam aetatis. Nanville poft multascla-
des Delphino infli&as, febri lenta, vel, ut alii volunt igne Ta-

ero

LIBER Vlil. j I9

ero correptus, cum ingravefcere morbum fentiret, ad Vin-
cennatum nemus deferri voluit, Sc  evocatls fratrih us Regi-
men utriusque Regni conftituit. Adhortatus fratres ad con-
cordiam,rogavit, utFilio fuo neonato inftar Patrum eflenti
Franciae Regnum ofiferrentgubernandum Burgundo,fi recu*
faret, idBefortius fufciperet, Gloceftrius Angliam admini-
ftraret;nec in praelio Ancicurtio captivos Gallos Principe di-
mitteret, doneč per aetatem ejus filiolus Henricus jamfepti-
mus di&us, Regni capax eftet; Carolum autem Valefium, id
eft Delphinum, omnibus ambo viribus perfequerentur, Sc e
Regno depellerent. Poft ejus exceffum Betfortius fraterfu-
fcepit Regimeri Franciae, quod recufabat Burgundus, procla-
mato poftea in Rege m Gallise fuperftite Henrico puerulo,qui
vitam poft decimum menfem clauftt. Sic tres Reges ex dote
CatharinaeRegia Henricus V. VL& VII. confequenter fuere
Franciae Reges legitimi, acceptati, acclamati, Sc  ad mortem
ufque eoi urn, protalibus habiti,&palam adorati, non ob-
ftante lege Saliea.

i6.Quod vero poft tres iftos extinftos Reges, tanti obices
Delphino fublati, hacque occafione multum cum Anglis col-
luftatus tandem ope virgunculae Joannae, expulfis tot Anno-
rum hofpitibus, rurfus Coronam Francise, utfanguini Regio
proximus obtinuerit, nequaquam exhoc Armatur lex Saliea,
quaminaceeptatione&coronationeHenrici V.VL&VIl.nec
Regni Ordines (nifi qniper feditionem adhaerebant Delphi¬
no) nec Parlamentum, nec Univerfitas Parifienfis (quse tune
confiliorum omniumRegniAnchorafuit)obicem effe voluit.
Hoc deinde mirum, fi albliorepellunt Galli Fseminas , cur
non etiamaRegimmeexcludant?conftat autemBlancam Lu-
dovici matrem, patientibus Proceribus & Regni Ordinibus
Franciae gabernacuia tenuifle:Joannam autem a Philippo pub
chro teftamentariis tabulis ad clavurn Regni conftitutam
fuiiTe: Et noviffime Genitrices Ludovici XIII. & XIV. cum
poteftate plena LiliaFranciae culdvalFe.Quid denomine eon-

tendunt

720  AHCANOJLUM StJTUS

tendunt Legislatores Salici, ubi rem &effeftum tam largiter
conceduntfaeminis. Sinonincerta, finonconfifta Lex eft
Salica, eft tamen contraria legibus natur® & gentium, Sejam
toties per contrarium ufumab ipfis Francis abrogata. Exem-
pla jam a!iqua retulimus, & quis nifi hiftori® imperitus nega-
bitHugonem Capetum inRegem eveftum, quod afiliaRe«
gii ftemmatis ortum duceret. Ec quis nefciat in Francia pri-
maria plane foedera in foeminas collata fuifte. Utque ideo
veriftime dixerim, Legem Salicamimpofturam efte referva-
tam Coronse Franciae , qu® illa utiturexcommodo,adfpe*
ciem,in pr®textum 5 jam negligendo illam jam rutnpendo,jam
abftrahendoabilla, mox aaftruendo , pr®texendo atque
proaris&focis intuendo quoties res in detrimentum Regni
vclvergunt, velforsinclinat,velufurpationum titulus quas-
ritur, vel armorum Jus difcutitur. Arcanum igiturArcanorum
eftGalli® ;Simulachrum fi&ile in omnem Fortun® auram;
Machina infidiarum,Bdk>rum Seges, illufio exterorumPrin-
cipum, Vicinorum tinea, & infatiabiiisrei alien® Vorago.
Hoc eft Lex Salica; &quidnon?

CAPUT XIV.

Te Totejlate folutd Legibus,

I.

I NStatulibertatislegisIuprema fuit Autboritas. In Regno
nve Imperiounius ,ipfe RexFuit, &eftfumma & viva le x *
Ibi fententiamlegis Ipe&abant fubditi 5  hic jufla Principu^
fequebantur, ut olim Tacitus arbitria Principum pro legi¬
bus fuifte notavit : Et Ulpianus ille ex cathedra afleruit:
quod Principi placuit, legis habet Vigorem. Utpotefi ori-
ginem Regi Regnumque cum Ariftotele expenderimus, vi-
dere licebit jCumipsa lege Regia, qu® de imperio primift lS

LIS ER Vlil.  721

lata eft, populum Principi, &in Principem omne imperium
& poteflatem contuiiffe; adeo ut, quod Poteftas fumma in
fe juriš habftat, id in unum caput, Principem videlicet (licet
alicjuando limitatius ) cumulatum fuerit. Quod de Regnis
elečtivis intelligendum.Infucceflivis vero absque populi in-
terventuipfo aditu Regni, vel hsereditate illius , ex natura
ipsa Regni 6e Principatus abfolnti, confequitur imperans im-
mediatampcteftateminfuos vafallos & fubditos nullis legi-
bus fubje&am, liberam, & independentem.

2. QuisPrincipi legem fcripfit?Nemo, aitPlinius, Prin- LPrincep*
cipemlegibus folutum eife, juraDigeftorumperhibent. Ne- ^ ie * i '
mo fibi imperare, nemo fe prohibere, nemo fe cogere po-
teft. Nullis neque ad poenam, neque adpraemium vocatur
legibus, tutusRegiapoteftate. ItaSeleucus olim Novercam
Antiocho defpondens; nimirum Pater filio propriam uxo-
rem, Stratonicam, ad communem omnibus gentibus legem
provocavit: Semper juftum effe, quod a Principe fubditis A pp» a p««
praefcribitur. Simile Perfarum Satrapae Cambyfi Regiforo- S,nac,s ’
remfuamdeperienti, ac in matrimonium petenti refpondif-
fe, tradit Herodotus: Nullam quidem fe legem reperire,quae
permittatfratris cum forore Matrimonium ;reperiffeautem
aliam legem, ^er mit tat ‘Regi Ferfarum facere  ,

velit.

3 Verum, o mei Principes & Reges! haec ipfa indefinita,
abfoluta in leges, & fupra leges vere Regia poteftas, non
vobis collata eft,in praevaricationem legis naturae,legis divi¬
na:, nec earum legum, quae fundamenta funt Status. Reges
enim imperant divina ordinatione, adeoque fubje&i divino
mandato. Jura natura; omnium gentium confenfu recepta
ac confirmata, Regula ac norma funt Regiae Poteftatis.

Quid enim aliud haec jura naturae funt , quam ipfa con-
venientia,vel difconvenientia rei cumre&a ratione, cui illi
praecipue fubje&i funt, qui nemini alii fubjiciuntur. Regni
fundamenta velle infringere, quid aliud eft,quam Regnum

Yyy y Sc

722  arcakorum status

&feipfum peffumdare. In ejusmodi non vertitur Regiapote-
ftas; quantumvis exceptis his, ad caetera omnia perringat,ae
fefe porrigat libera atque foluta, eave omnibus legibusfupe«
rior, jure regio omnes legescomplečlitur, ac inipfa corpora
& fortunas fubditorum dominatur.

4, EthaeediciturillaRegia,legibus omnibus foluta pc(te-
ftas five fummum jus, quod veteres & nos fuperius fummktit
injuriam  diximus. Quid enim tam promptum eft, quam in
fumma poteftate abripi licentiae ventis ? quam agere, quae li-
bent, non quaelicent. Temperandam igitur , ajunt omnes
Doftores facri & profani, poteftatem hanc indefinitam, ne
in vitium abeat, aequitatis reftiflimo ufu. Si tamen illahujus
limitesvelfraena non admittat,nihilominus ex Dei manda-
to parendum eft Regibus , divina ordinatione conftituds,
etiam difcolis &perverfis.

5. IntereatamencredantPrincipeshanc illimitatampo-
teftatemillis aDeo,Regnorumuno & primo Doclore, non
datamefte,uteamadinjuriam,vim, faevitiam & flagitia cuffl
meraimperandi libidineufurpent:fed ut ad aequitatis amuf-
fim, ad boni publici Cynofuram , ad Republicae civiumque
tutelam,adRegniStatuumquefuorum confervationem ac-

Cap . 1 , commodent. Tantum enim abeft, ait Anti-Machiavellus,ut
DEUS Principem pro fuo arbitrio, fubditorum fortunis abu-
ti permittat, ut ne vafallum quidem velit a Principe cogij ut
invifusillifundum aut praedium vendat, quod Nabathi ex-
emplo perfpicuum eft, Licet Imperantes corporum
tunarum Domini habeantur, non tamen Dominiohoc uti
poffuntprolibidine fua, fed tantummodo inbonum publi-
cum vel confervationem totius. Jufta Principumpro leg e
funt, fi ipfi Principi ea lex,pro lege fuerit, fine qua nulla
lex concipi valet: eaautemefthoneftas&utilitas puhlica*
Plato ait :Imperantem non aliter quam fubindole jufti b°*
neftique concipi ac intelligi poffe. Regibus nemo fcripfitle*
ges, nift DEUS, natura 3  & prima in Regem inftitutio,

LIBER Vili.  723

ntique honertate &uti!itate puhlica fulciebatur. Vel enim
Reges immediatam a DEO habentpoteftatem, vel a populo
aflumuntur vel eliguntur,vel fuccedunt.At nec jus fucceffio-
nisjuftumfacerepoteft, quod injuftum eft ;  nec eligentium
fuffragia coliimant in propriatn nečem, nec populus malefa-
ciendi authoritatem, quam non habet, nec DEUS,quam non
poteft, cenfetur inPrincipem transferre. Exleges funt qui-
demPrincipes,ideft, quaecunque illefecerint, non tenen-
tur judicio, &poena,quibus tenentur alfi : lili enim abfo-
luti funt,neccogi polTunt,ni{i apropria Sgnderefi.Arbitran-
tur in leges univerfasetiamfundamentales; fed non nifi ex
causa puhlica, quia nimirum aliquando intereft Reipublicse
ab avitis recedere, quocafu cedant illae, & amittunt finem
fuum,qui eftbonumpublicum. Non eftPrinceps fupra le¬
ges, fed legesfupra Principem; inteliige, leges naturae,di-
vinae, & fuper utrumque jus naturale & divinimi declaraco-
riae, leges publicae honeftatis; leges in perfonam Principis
accommodatae, quales funt de Juftitia commutativa, ut con-
trafrus,&:c. leges etiamPrsedecefforum, fi citra fcandalum
negligi a Principe non Valent. Errant, errant, qui magni-
tudinem fortunae fuae , legum transgrediendarum licentia
metiuntur! Quis hanc dedit Iicentiam ? non DEUS, non na¬
tura , non refta ratio, non populus ipfe. Ab his autem Reges
funt, quidquid funt.

6 .  MeminerintPrincipes inmaximafortunaminimamli-

centiam effe, & credant, c um omnia poffint, illis licere fo-
lum laudanda, neque quantum commiffum , fed quantum
permiffum, illis cogitandum. Jus fuum facultate & copia plmms *
eommodati non fecuritate peccandi exercere oportet Prin¬
cipem. Minimum decet libere, cui nimium licet. Seneca,

7. Bonus Princeps, qui Rempublicam adftringitlegibus, Plm!us -
feipfum aliigat aequitati. Quod D.Ambrofius Valentiniano
Caefari innuit inEpiftola trigefima fecunda:Quod praefcnipfifti
alii,prsefcripfifti & tibi; leges enim Imperator fert, quas pri-

Yyyy 2  mum

724

\JRCAN0RUM STATUS.

mum ipfe cuftodiat. Unde Principes licet exvi coaftiva,ut
docent Theologi,nonteneanturlegibus, tenentur attamen
ex vi dire&ivalegibus, etiam a fe latis, fi univerfales fmt, &
comprehendantperfonamPrincipum,neque derogent Ma-
jeftati imperantium. Digna vox Theodofii & Valentiniani
Imperatorum, Iegibus fe alligatos Principes profiteri.

8-ManetirrefragabiIe, oinnem poteftatem & arbitri! ple-
nitudinem,in Reges translatam, & poenae fupereveftam: at
illamfolam bonamSelaudabilemefle : quae naturae eftcon-
fentanea, id eft: fi is praefit, qui fit optimus & fapientiftimus,
& ita praefit, ficut virtus & fapientia poftulat: absque quibus
Tyrannidem effe unius poteftatem, non Imperium verum,&:
fuonomine dignum, dixitadAuguftumMaecenas.

JlfS 3?** žfsS TtsS cS^t*

CAPUT XV.

*De reandis  0 1  conti-

A DMaieftatem pertinetMagiftratuum creatio, utFrideri-
cus I. Imperator addixit ; Jura & Magiftratus anuntio
noftro accipiant; Si praefentes fuerimus, a nobis ipfis (§■ Pri-
vilegia de pace.)Adeofive Magiftratuum creatio, five eorurn
creandorum delegatio inter juraMajeftatis , folis abfolutis
Principibus refervata, cenfetur* Id in facro Imperio a tem¬
pere Ottonis Magni inhaec usque tempora obfervatum,&
olim primis Imperii aevis, plane in Italiam, Romam usque
emiffi vicarii,quiImperatoris nomine conferrentRegaliaDu-
eibus, Marchionibus,Comitibus, aliisque Magiftratibus.Hoe
preecipuaEuropaeRegna tam fucceffiva, quam ele čtiva, Rf-

i

gio

LIBER rili.  727

gio velut jure utuntur. Scotorum Pragmatica ex paucis cx-
primitomnia: In profanis rebus nemo jus dicito, nifi quem
juri dicendo majeftas regiaprsefecerit.SoliusRegisnomine
jus omne redditor; Conventus indicuntor ; Concilia con-
vocantor. Ne quis alia,quam Regia authoritate Magiftratum
obtineto.

2. Ea vero Magiftratuum creatio folummodo interRega-
lia numeratur , quae Majeftati foli competit, nec Magiftrati-
bus jure faitem ordinario communicatur. Majus aliquid &
excelfiusa Principe poftulatur, quam ut fuftinere valeat mo-
dicas curas. Indignum Augufto clim fuit, ut cujus cum Ori-
ente & Occidente limites poteftatis erant, curam minoribus
impendere. Aquilse non captant mufcas, nec elephas mures
venatur, nec exiguis rebus diftineridebentPrincipes.Maece-
nas aevi fui maximus Statifta inter arcana retinendi, quod
ufurpaverat,RomaniImperii,hoc etiam AuguftoCaefari com-
municavit: Hos Magiftratus omnes (quos enumerat) ipfe
conftitues 5 neque plebi,aut populo poteftatem eorum crean-
dorum permittes, contentionum vitandarum causa, neque
fenatui, ut per ambitum petantur: Magiftratuum autem po¬
teftatem antiquitus iis conceflam , nequaquam fervabis, ne
eodem res recidat,fed honore eorum integro reli<fto,tantum
potentise detrahes,ut neque dignitas eorum diminuatur,ne-
que nova moliendi facultatem habeant. Quod praecipue in
recentiPrincipatu,vel invečM tyrannide necefifarium eft.Ideo
lex ambitus hodie cefrat, quia ad curiam Principis Magiftra-
tuum creatio pertinet, non ad populi favorem.

3. In creatione Magiftratuum ad dno refleftant Princi-
pes:Primum eft, ne Magiftratus vernim exponant: Secun-
dum, ut ipfiReges StPrincipes conferant Magiftratibus Po¬
teftatem, non alii*

Quoad pVifibum• Črede,fi officia ftmtvenalia , &jam
fuftitiam venalem effe: immo juftitiam fuccumbere, ubi au-
lum prseponderat : turpis qu$ftus Magiftratuum eft, ubi

Yy yy 3  °P es >

jzš ARCANORUM STATUS

opes, non virtus Viros facit. Cordatus Princeps hanc mu-
nerum licitationem non admittat, nifi ut excremse necefiita-
tifuccurrategentisReipublicae. Alexander,co?woiT oSe-
verus, palam pronundavit: Non patiar AIerc.it ores potefla-
tum.  Codicis lex ultima ad legem Juliam Juramentum de-
fertiis, qui adhonorum faftigia promoventur: Se videlicet
propterea nihil dedifle,. daturumque efle per fe, vel per alios,
neque ideo ulloscontraftus initosrut ita Religione Sacra-
menti coercerentura turpi mercatu honorum,

4. Quoadfecundum: Delegatio Poteftatis, Regiae au-
thoritatis efi: cenfervatio , ac Reipublicae maxima fecuritas.
Tiberiuš, utDion teftatur, aliis longius,aliis brevius tempus
Magiftratuum conftituebat: eosque aliis contrahebat,aiiis
prorogabat: tu fic fac,& fic ad Authorem ciientes refpicient:
Sicfeprimo fontidebere exiftimabunt, quodcunque hono-
ris in eos profluxit: Sic conftantius fidem fervabunt, a quo
majora fperant. Palatinus, Regni Hungariae fuprcmus Magi-
ftratus, in comitiis quidem eligitur, ejus tamen poteflas a Re¬
ge eft.Quod vel inde colligitur,quod inter caeteros duo erant
Palatini, unus tempore Ludovici & Elifabethse,cognomento
Nicolaus Gara, alter tempore Matthiae Orfaghus, ambo Re-
gibus fuis, iile poflLudovicum , Elifabethae, & Mariae :ifte
Regi Matthiae, tantafide addičfci,utcontra totius Regni fo-
čtionem partem liiorumRegum ftrenue tuerentur.Nunquid
autem, fi poteftatem aMagnatibus regni habuiffent, utique
abdicari potuiffent, aliique contra Regem creari?

5. Sicutiautem creatio Magiftratuum , ita&loco mo*
vere, (olius Principis eft. Is poteft folus dignitates infringe-
re, removere, transferre, qui eorum Author eft- Idemratio-
nes rer.um geftarum mo jure exigere, Comitia indicere, con-
ventus fuo arbitrio inftituere, quae omnia velut infigne &
trophaeum funt Regine Majeftatis, neque a privatis, nifi e x  de*
legato Principis inunereexerceri valent .* fecus funt conci-
uabula, funt leditiones.

*.Ve-

lih er vin.  727

6 .  Venim non fatis efte debetregnanti,creafteMagiftra-
tus, fedbene creaffe, urile eritReipublicae: &inofficio,ne
excedant, vel remittant, continuifte, utrique ČStregnanti
&Reipublicae expediet. Sariuseft, non admovere officiis
peccaturos,quamubipeccaverintamovere. Vefpafiani te-
ratPrinceps veftigifl, cujusMagiftratus exemplo crantpopu-
lo & plebi,incomparabili nimirummodeftice, juftitiae & dili-
gentise ftudio.

7 . Mercesannua, vel ftipendium eft ad continendos in
officio Magiftratus perquam neceflarium : alias rei familia-
ris vacuum replebunt occulta,rapina magis, quam compen-
fatione 3 vel ex aerario Principis, vel ex fanguine pauperum.
Sicu£ enim durumfine vitae emolumentisMagiftratum gere-
re; itafeire indecorum eft Principi, egere fuos. Omnis mer-
cenarius eft dignus mercede fua. Remedium foret,fi opulen-
tistantumpateretad Magiftratus acceffus: Quodveroperi-
culis mamine obnoxium eft. Opulentiafiquidem inftat, &fa-
ftuofos reddetMagiftratus .-Divites genialibus aflueti , ma¬
gis incumbenthis, quam rebus juftitiae. Vile illipublieum
decus, cum fibi privatim fufficit. Annon rara etiam in re-
rumomnium abundantia,probitas, virtutisqueamor:&for-
te rarior ad res refte agendas habilitas, peritia, vel induftria?
quae omnia Magiftrattim publicum gerenti neceftaria funt,
&aequant omnes Principis impenfas, quas ex dele&u opu-
lentord ad Magiftratus, in fua lucra fortere ponit. Monarcha
Chinenfis Miniftros & Magiftratus fuos ita vidfo, habitatio-
ne,veftitu,fatellitio, minifterio, ac tam domeftico, quam ex-
terno apparatu , omnibusque ad tuendam usque ad faftum
Status dignitatemneceflariisprolpicit , utfecurirerumdo-
mefticarum, Omni virium animiqne ftudio fe impendantmu-
nerifuo. Sedvarilii,quiopprimeret pauperem,autauresne-
garet juftiriam quaerenti, antnift jejunus &fobrius tribuna¬
li aftideret, ant jus diceret. Magiftratus plus onerofifunt&
Virocordato magis timendi,quam expetendi. Ducem te

eon-

728 ARCAflORUM STATUS.

conftituerunt, ajebat Cardinalis D amianus, & data eft tibi fa-
cultas,utmiferfis,&ampliusnonquiefcas: Quis ergohu-
meros fupponettanto oneri, fine mercede,fine praemio? ne¬
mo, meCaftorlautPrincepsdare debet, autpauperdabit,
Ulud dignum &aequum; hoc in culpam tam bene Principis,
quam Magiftratum gerentis cedit.

8. Alterumineoconfiftit,aitBotterus, nePrinceps fuis
Magiftratibus, id eft Officialibus, & praefeftis palam det po-
teftatem pro lubitu fententiam pronuntiandi: fed pradcripto
legum fubjiciat. Leges enim&ftatutafaciunt, utrar6,qui
eavereattendunt, errent: Secus fit,negotiisinuniverfum
ipfis permiffis, & demandatis : Variis enim obnoxii funt
perturpationibus. Illimitata potekaš inabufum proruit, na¬
tura hominum ferente magis in malum, quam in bonum.Di-
ftatorius olim Magiftratus, quiamaximus, erat, folutus legi-
bus, fuperalios ornnes Magiftratus unicus, fine provocatio-
ne,&cumarbitrio vitae& necis. Majusprofefto Imperium
dari non poterat; attamen hanc indefinitam Diftatorum po-
teftatem fapientiflime reftrinxerunt Romani , ut illa nimi-
rum, nifi femeftri fpatio durare nequiret,& diftatori fas non
efletequum confcendere, velextraurbem migrare. Omne
nimium nocet; poteftas maxime-

9. Rigore etiam & poenis Magiftratus cohiberi, & in offi-
ciocontineri pofllint: Magiftratus quippe injuftos injuftiffi*
me tolerat, juftiflime autem punitPrinceps. Unius injufti
poelia infinitos faepe in officio continet, & ab injuftitiaab-
fterret. Cambyfes, Rex Perfarum, Sifamnem , qui peeunia
corruptusinjuftam tulerat fententiam excordcandum, p e '*
lemq;infternendae tribunalitise fedidedit;ut inde (ucceflbreS
injudicio judices, alieno malo fibi caveredifcerent.

10. Hinc utiliter adjunguntPrincipes Magiftratibusfu° s
infpečlores, five Syndicos: Velannuatim in fing-.-us Provin¬
ci as abiegant, qui a&a Magiftratuum explorant, quer rmonias

audiuntj & praefečlorum confilia, & conatus Principibus i' e *

ferunt.

LIBER VIII. 7 2 9

ferunt. Videbunt& providebunt fic alienis oculis, quae fuis
nequeunt. Alii vero (an bene, vel male, haereo (clandefti-
nos alunt fufcitatores, qui tanquam aliud agerent,perluftrant
cancellarios, frcquentahtTriburialia, indagant Advocatorum
cavillationcs,litium protračk>res,audiuntjudicum fententias,
& faepe partium fuipiria: Prsefeftorum explorant afta, fa-
ftum, juifa penetrant technas & conatus &c. eaque omnia
vifu & auditu explorata deferunt fuis Principibus.

ii.  Sed periculofum hoc efle, Magiftratuum ačla,  cau-
fasque alienis oculis & auribus judicare: praecipueubi vel
livor, & ambitus, vel ultimsefaecishominumambiguafides
intercedere potuit, omni sevo didicimus. Ad Barbarps Sc
Tyrannos fpettat, nequaquam ad ingenuosPrincipes, hoc
telo uti adverfus fuos fubditos. Infidias has dico, & artes
Tiberianas, vel principium divifionis inter caput & meinbra,
inter Principem & Vafallos: velpublicaetranquillitatisnau-
fragium, & quandam animorum carnificinam: pefllmam de-
nique partem fervitutis fubefle judicio fycophantico talium
hominum: Sc  tales Hyaenas in domo,inmensa,infinuale-
re, eft jugum intolerabile, nec expedire bono Principi (nifi
cum inteftinae feditionis fit vehemens fu/picio, vel ah exter-
no hofte fa&a Reipublicae invafio (Bartolus inter Tjranni-
disnotas reponitexploratoribus & emiflariis paffim uti: qui-
bus infidiantur potius probitati, quam ut inde mederentur
improbitati. Satiuserit Principi in creatione Magiftratuum
ita circumfpe&um efle, ut Viros officiis. non officia Viris
quaerat, id eft, qui praefcripferunt,& refti juftiq; farna omnem
temeritatetn exfuperant. Principis id curse efto,nonfolum
eligere, fedretteeligere: non indignos,fpretismelioribus:
non infames&malaefidei, fepofitisbonis Viris, Collataim-
probis dignitas, non modo non efficit dignos, fed prodit
etiam & oftenditindignos. Exa&e difpicienda merita, aetas,
conditio, gefta, farna, vita dcnique omnis afta; tardeque
concedendum, quod datum, vel laederet Rempublicam,vel

Z z z z rur-

73 o ARCANORUM STATUS

rurfus adimi deberet. Sic nec Syndicis, nec exp!oratoribus
opus habebit Princeps, quemilli Perme Temper fallent,opti-
rnorum plerumqne mfidiatores, hpeffimis autem corrnpti.
Iriter arcanaPrincipis repono: Scire appofitcjbjurdefcere H de -
iatorum calmnnias, & quandoque etiamvitia. dtffiinttlarc.

12. Illud etiam e ratione fuae fecuritatis habeatPrinceps,
ut a fe graviter offenfum ad Magiftratus,&.Prsefečluras majo-
res, praefertim militaresnon promovcat. Idangues dletih
finumreponere. Speciose illi fidelesfunt, cum primum au¬
tem ultionis occafionemnancifcnntur, evomunt venenum
tanto facilius, quanto calidius foventur in finu. Quid enim
Magiftratus & Praefečlurae aliudfunt,quam finus &feime vi-
fcera, quibus aluntur & foventur Miniftri Principum, & Prae-
fečli Provinciarum. Nunquam tališ incuria cedet feliciter
Principi, nec ulli ceflitunquam,ut inreluculenta, vixopus
fit hiftoricafide uti; NovifTimum exemplum eft Ducis Frid-
landiae.

13. Albrogatio quoque continet in officio Magiflratus;
verentur lapfum cum ingnominia, cujg metus impellit homi-
num animos, non in vitiornm,fed virtutum re#ique aftorum
veftigia. Multisolim levioribus de caufis abrogattis eftMa-
giflratus. Auguflus fcribam fuum interiorem gradu movitj
propter unum contra orthographiam errorem, (fed is pr*"
textus erat,aliacaufa.)Vefpafianusexfoloodore fragrantiori
exauthoravit Praefečlum Provincise, inquiens: Maluijfemdl-
iium oboluijjes.  Domitianus Virum Quaeftorium Senatu rn°-
vit,quodgefticulandi,faitandique ftudio teneretur,Etfi is alio-
quin vitiofiffimus Princeps efTet, Magiflratibus tamencoer-
cendis tanturn curae adhibuit,utneque modeftiores unquam>
neque juffioresiistemporibus extiterint : Fabricius Corne-
iium Virum Gonfularem magiflratu privavit, quod deceffl
pondo auri elaborati, in fupellečfile haberet. Quid ? fi mo-
dernosMagiftratuum excefFus, viri illi,fifplendorem,fi anl '
bitum, fi qu«eftum intuerentur j certe non fufliceret abro-

gatio*

Z I B E R Fin.  7 3 r

gatio, fed cum abrogatione perpetuae nota infamiae ,  fuppii-
cia, & ultiones pubiicae.

14, Concordiam demum inter Magiftratus procuret 3 co-
lendamque jubeatPrinceps, Edam inimieidas ac diflenfio-
nes plerumque pubiicis in muneribus atque officiis oriri lo-
lere,exemplo fant AthenisThemiftocles & Ariftidcs,Pericles
& Cimon: ApudThebanosEpaminondas Sc  Pelopidas: apud
Romanos Sylla & Marius, Caefar & Pompe ju s aliique, inter
fe gloriae magis, quam virtutis aemuli. Ab ejusmodi ma-
gnum Rebuspnblicis, non tantum Principibus abfolutis 3 qui
alias norunt ejusmodi diffidiis in rem faam uti, imminet peri-
culum:Attamen edam in principatufde quo hic agimus)oon-
cordia Magiftratuum extra feditionem , delicium eitPrinci-
pis, & gaudium fubditorum. Sint mortales inimicitiae, & im-
mortales maneant amicitiae. Ad confervationem concordiae
facit reverentla ergaipfumMagiftratum, qui puhlica: falutis
ergb , privatae omni caufae fupereminet. Difcordia inter col-
legaš cerdflimum argumentum eit contemptds in Magifrra-.
tum,&ejuscollatoremPrincipem. Prudentes Viri, priva-
tas res minime pervenire finunt eo , ubi Reipublicae Salus
agitur. Hinc, fi quae funt fimultates. inimicitise, diffenfiones
ortae, privatis ex cauiis, ante fores Collegiorum &Qfficio-
rum,deponi debent 3 idque inStatu Poliarchico propterRem-
publicam 3 in Monarchico propterPrincipem. Quemadmo-
dum Ariftides &Themiftocles,cum contraPerfas,communes
Reipublicae hoftes, deeertandum eflTet, diffenfiones omnes
& inimieidas,patriae in finibuSjdepofuerunt: communicato
confilio fembene feliciterque geiferunt. Etapud Romanos
M./EmiliusLepidus 3 &Fulvius Flaccus, qui licetinterfe gra-
viffime deffiderent, tamen ubi populus eos fimul Cenfores
creavit,idque Praeconis vocerenuntiatum fuit: ibidem fta-
dm in Čampo,nondumdimifsaconcione, ultro uterque &
pari voluntate conjunfti funt, exque eo die, & in ipsa cen-
fura, & poftea fidifllme amiciflimeque vixerunt. Abfit a Ma-

Zzzz  2 giftra-

/

73 2  A RCJNO RUM STATUS,

giftratibustricepsillaBellua, videlicetinfultationis five laeti-
tise ortae ex alterius erratis : Extenuationis bene a&orum,
autdi&orum exintempeftiva aemulatione prognatae: ambi-
tionis denique peffimi illius Daemonis, qui omnem cornrnu-
nitatem dividit, & fraternum paternumque amorem ex do-
minandi libidine feponit.

CAPUT XVI.

gonita ad eos, qui in Magijlratu

fant.

i.

G Eminum ex divinoPlatone monitum.Magiftratibus aeque
fummis ac minoribus neceflarium eruo: Unum quidem,
ut utilitatem civium fic tueantur, ut quidquidagant,adeam
referant, obliti commodcrum fuorum. Alterum, curatn ha*
bere, ut fubditi bene beateque vivant. Ad haec duo refe*
runtur quafi omnia.

Etenim ut primo monitoPlatonisinhaeream, qui utilita¬
tem quaerit civium rfrivata, comtnod&poftponit publicis.  Sciant
fe ad Magiftratum eveftos.effe non fui caufa, fed communi*
tatis bono, ait Ariftoteles. EtXenephontis ac Romani Ora-
toris praecepto: Tutores liintReipublicae, nonDominatores;
tutela illis civium, non fervitus tradita* Posnitens David, ubi
propter peccatum fuum fubditos fuos vidit perire, infličbain
ilios divinitus late & undique graffantis mortalitatis poena,
fuorum fubditorum fibi magis cordi duxit falutem, qusm
fuam; cum contritius ad Deum gemeret: Ego fum, q u *
peccavi. Ifti, qui oves funt, quid fccerunt ? vertatur obfe-
cro manus tua contra me. Bonus Magiftratus affeftibus fuis
dominatur, ne obede, vel nocere velit, valeatque fibi fubje-

LIBER Vlil,  733

čtis. Quis mihi (dicebat Rex David) dabit potum de lacu,
qui eft inBetlehem ad portam ? Et cum eflent reperd tres viri,
qui hoftium caftra, fita ad locum illum, perrumperent,& de-
ferrent aquam Regi, quam fummo defiderio anhelabat: co-
gnolcens vero, quod pcriculo alienoaqua fibi caroeonfti-
tiftet,profudit illam Domino, ne fanguinem illorum, qui eam
cumpr3efentidifcriminehaulerant& obtulerant, biberevi-
deretur. Bonus Magiftratus aliena pericula fua facit. Peffi-
mura veri affeftus & judicii vcnenum eft, fiia cuique five uti-
litas, five cupiditas. Udlitad & cupiditari cum maxime fub-
jefti funt Mercatores, apud Thebanos lege cautum fuit: ne
ad Magiftratuni, ubi Jus dicitur, quisquam aftumeretur, nifi
per decenniutna commerciis abftinuiffet. Unde omnes, qui
de rebus dubiis,ftve juftiticS,fiveReipublicae confultant,vacui
elTe debent affeftibus. Haud facile animus peripicit verum,
ubi illi officiunt. AlphonfusSapiens,idCuriceantiquaeRo-
manorum defuifle,exiftimabat, quod templum Jovis Statoris
five Pofitorii, longius diliitum fuerit, quam cum Conftiles &
Senatores Romani curiam intrarent, ex afpeftu ipfius memi-
niffe potuiffent, ante Curiam deponendos & fternendos o-
mnesprivatos affeftus, odii, amicirias, aemuladonis, avari-
tiae&c. Quianimirum ejusmodi affeftusrem aequamends
acie videre non finunt. Obtundunt oranem intellefium,
obfcurant lumen radonis. Non tribuunt, cui debent, fed
quod debent, auferunt.

2 .Quiutilitatem quaeritCiviu,ambitioni & aemulationi non
infiftit, necinfiftere poteftfine ja&uraReipublicas. Qui ambi-
tione laborant fibi infelices & aliis funt: fibi probro,aliis da-
mno.Labuntur tandem,qui alta petunt,& ut Lucifer totAnge-
lorum legiones,pertrahunt plerumque optimos,& inocentes
Cives fecum in ruinl Ideo Romani contra ambitiofos, pluri*
mas tuleruntleges, Pseteliam PhcEbiam,ASmilia, Corneliam,
Fulviam,Mariam, Attiliam, Calphurniam,Pompejam »Juliam:
quibus vellargidones in populum,ve!privatos conventus &

Zzzz s  colle-

734 AŠCA^ORUM STATUS.

colle&am fuffragiorum,vel horum licitationem, vel rogatio-
nem,vel magiftratus ambitum,vel illius perpetuitatem inter-
dicebantivel vero poenam contravenientibus,vel praemia ac-
cufatoribus ftatuebant. Adeo prsecavebant Patres confcripti
ambitioni & aeniulationi, quae tamen nullibi, quam Romae
tantos triumphos egit,fed cumReipublicse dilcrimine,& tan¬
dem plane illius escidio.ArTečlus ifte escoecat omnium men-
tes,&per indigniffima quaeque, caedes, inceftus, rapinas,
moli tur dignitatem. Talem Taciti hiftoria paffi Romam ex-
hibet*

3,  Črede mihi, nefciiint diu ftare ex ambitione fucceftus:
nefcit contingere longum & diuturnum 5 quod extra morem
eft magnum: non durat, nec ad uitimum pervenit, nifi lenta
fecilitas. Hinc nihil praeftabilius eft mediocri vitae genere
quod, qui aftequi poteft& tueri, is omnium certe, fibi feli-
ciffimus, aliis optimus eft. Placet Miniftris Reipublicae,quod
Moro, Angliae Cancellario, placebat, decenti illud: nihilni-
mis , nirpis mihi pl.uct.

4. At neque muneribus,neque avaritia corrumpitur publi-
cae utilitatis amansMagiftratus.Jethro adMoyfem ai v.Provide-
Viros  (id eft Confularesj qui oderint avaritiam.  Quianullum
vitium deterius eft, quam avaritia, prsefertim in gubernanti-
busRernpublicam,Quae enim in leges reverentia,quis met?,
quis pudor,qusefides,quisq; Reipublicas amor in eo efte po-
terit,qui diuno<ftuq; fuo ftudet quaeftui,fuis lucris inhiat, fuis*
que comodis fervitr Male habebit Refpublica, cujusReftores
funt Lupi, nunquam fatiatialienis fpoliis. Qui venalehabent
animam,minus parcentReipublicae,quiaillam venum expo-
nant.Hoc jugurtha Rex innuifte,cum is ex Romanis quosdam
pecunia corrupiiret,atque Roma abfcendens» eamque refpi-
ciens, dixifte fertur: O urbem venelem & mox prituram,fi
por cm invenerit . Quod & fačhim deinceps teftatur ipfa Ro*
mana hiftoria. Igitur mi Princeps, ( monitum eft Leonis
Imperatoris adfilium. ( Confultores adhibe experientes re-

rum?

LIBER VllT.

rum.providos, perfpicaces,fideles,qui tibi neque ad gratiam
obtemperabunt, neque illos, quirei fulpeftores exifturit,ne-
que eos, qnifibi mutuo infidiantur, fed qui, quod cogitant,dr-
cunt.Qui fimplici animo&incorrupto funt, nullumcjue ex iis
rebus lucruquserunt, fedeoipfo tempore,quod maxime urile
fit,explorant. Sunt enim,qui cum lucru aliquod vel compen-
dium 3 aut adfe,aut ad eos, quos charos habent, atq; diligune
pertinere pofte vident, totam judicationem rei eo transfe-
runt: &quiapertinacesfunt,univerfum confilium ab utilita-
te communi ad id,quod ipfi volunt, deducunt, quod maximo
Reipublicae malo fatpe conringit, Aurea plane monitio! Mir-
neraexeffnto divino, fapientum oculos excoecant, & refro-
'rum hominum verbaimmutant. Caveant igitur judicantes
populum, tam munerum pollicitationes, quam vei borum le-
nocinia. Utraqueinfafcinant& conturbantfapientes,

5 . Magiftratus,quibus Refpublica cordi eft, affidue com-
niiftse fibi curae adfunt. Omnium otium luo labore fupplent:
Omniurn fomnumfuavigilantiareparant. Tribunum plebis,
quiMagiftratus erat Roma; eximius, diem integrum ab urbe
Roma abefte nequaquam licebat, ne cuipiam anxilio deeflet,
fed ut cuKjue imploranti praefto eftet: ejusdem domus pate-
batomnibus nočlu diuque. Plutarchus de Catone ftribit:So-
litum Curiam ingredi primum, poftreinum regredi.Cum fae-
pe caeteri Senatores convenirent fegniter , fedens interim
legebat fubmifse ; prmtensa libro tog^. Nunquam , cum Se-
natis haberetnr,aberat- Nihil eft affiduis & circumfpeftis Ma-
giftratibus adeo difficile, quin diligenti^ prascaveri poffit, ne-
que ullum malum eft, quin in cautis & pigris evenire queat.
Nullus focors, celebrrs vir eft, alt Euripides.

6 .  Magnum &Ufuftre Magiftratus fibi comparare nomen
pateft, f/ab interitu ac contemptu vindicet, quae femel lata
atque inftituta in Rempublicam prudenter atque ntiliter fue-
runt,&mature occurrat, neclocumiisineademconcedat,
quse praeter dedeeus,etiam damnum dare pofte magnum vi-

dentur.

^fRCANORUM STATUS

dentur. UtrumqueTheodofius Imperator expreflit, ubi du-
ras in Roma urbe confuetudines abrogavit. Socrates lib.f*
cap. i commemorathis verbis: UrbiRomae plurimumap-
portavit cornmodi,partim dando, partim auferendo. Nam
ficut multa magnifice & liberaliter in eam contulit Caefar, fic
duo, quae illi magno dedecori fuernnt, ademit, quorum al-
terum fuit hujusmodi, Erant Romae aedes peramplae,& va-
ftae antiquitus exftruftae, in quibus panis, qui fuppeditabatur
Civitati, conficiebatur. His praefuerunt^uosRpmani patrio
fermone, mancipes appellant, qui tempore progrediente ae¬
des illas furum latibula effecerunt.Nam quia priftina,ad aedes
Ipeftantia, in profundo fita eflent, & ad latera fingularum
aedium aedificatae cauponae,inque illis meretrices habitarent,
complures, idcirco, tam qui cibi capiendi neceffitate addu-
Čti, quam qui obfcoenae libidinis intemperantia accenfi, eo
veniebant, per infidias defpoliati fuerunt. Nam machi-
na quadam fattum eft, ut ex caupona in priftinum praecipi-
tarentur. His dolis delufi erant inprimis peregrini,;qui
Romam incolebant. Quicumirretititenerentur,coafti fue¬
runt inpriftinismolere, ac per complures annos non exire
permiffi, ibi vitam ad fummam fene&utem traduxerunt, fuis-
que attuleruntopinionem, quod mortemoppetiverant. In
hunclaqueum unusexImperatorisTheodofii militibus for-
te incurrit, qui cum in priftinum condufus, exeundi potefta-
tem non haberet, diftri&o, quem habebat,'pugione, eos qui
eum egredi prohibebant trucidavit, reliqui, rei geftae metu
perterriti militem dimiferunt.

Imperator igitur, re intelle&a, mancipes gravi fupplicio
afficij aedes, quae latronum erant perfugia, penitus difturbari
jubet. Atque hoc uno dedecore Romam, Civitatum omnium
iacile Principem, adiftum modum liberavit. Alterum tale
fuit: Si quae mulierin adulterio effet deprehenfa, eamcum
deliquerat,Iupplici impudentiflimogenere nonad tollendum
peccatum, fed ad augendum coercere folebantRomani. Nam

illam

LIBER pril.  737

illam in anguftum lupanar conclufam turpitcrittipudenterque
fcortari coegerunt; quippe effecerunt, ut eo tempere, quo
obfc cenuna iilud flagitium admitteret, pulfarentur tintinnabu-
la, ut eos, qui adeffent in proximo, facinus minime lateret,
imo v.ero ex tintinnabulorum fonitu illud turpe, & ignomi-
niofum fupplicii genus, omnibus liquido conftaret. De qua
fiagitiosa confuetudinelmperator certiorfaftuSjeam omnino
non ferendam putavit, fed Seftra (fic enim lupanaria illanun-
cupantur) demoliri jubet, aliasque leges, quibus mulieres in
adulterio deprehenfae coercerentur, fanxit: Quapropter
Roma Theodofii Imperatoris opera, his duobus turpiflimis,
impuriffimisque flagitiis liberata eft. Ita Socrates.

7. Porro dne Juftitia nullus Magiftratus utilitatem puhli¬
cam re&e curabit: abominabilis enim, ait Sapiens, apud
Deum, qui juftificat impium, & condemnat juftum. Illius cura
eft, utquisque, quae fuafunt, obtineat: Omnem vim & do-
lum avertat a Civibus, praemia pro dignitate, poenam ex de-
merito ftatuat, in nullum perperam agat. Athenienfium lex
vetus: Utrumque nudit o.  Qnid inaudito altero ftatutum, li-
cet aequum, iniquum tamen eft. Ut nocens effe nemo pote-
rit, fi negare fuffecerit: Sic innocens nemo erit, fi accufaffe
fuffecerit. Heliatarum juramentum quoque antiquum: Au¬
dio, m accujMorem & reum nejuo animo  , ftne affetitbus d" perji«
nar mn rntione.

8. Otto III. Imperator uxorem Arragonum Regis, filiam,
quod rea effet necis Comitis cujusdam innocentiffimi, puhli¬
ce eremandamjudicavit; Cum enim femina procax oculos in
diclumComitem conjeciffet,atque a viro caftiffimo paffa effet
repuifam, illum de attentata pudicitia calumniose accufavit
apud Imp. qui temere uxori credens,Comitem morte damna-
vit. Quem cum capite truncatum audiviffet ipfius uxor, ma-
gnaaudacia,quam dolor, nefcius pudoris,expreffit, Ottonem
convenit, pro Tribunali fedentem, ciamans de nece juftifli-
mi viri vindičfotn, proje&oque capite viri in medium, ipfum

Aaaaa Impe-

738  ARCANORUM STATUS

Imperatorem, reum innocentifTuni fanguinis, apud ipfum ju¬
ra reddentem, accufat. Probationem per contaftum ferri
candentis, veritatis indicem, offert. Confentit ille, paratur
ignis, ferrum candens exhibetur. Mulier confciainnocentise
virifui, arripit illud illaefa, contreftatinjufta, quin ftringit, ut
flores ignitum metallum; (hoc genus probationis per Ste-
phanum Pontificem VI. poftea fuit improbatum) qua ex re
exuruntur prsecordia ipfius Imperatoris, cui tune infultans vi-
drix femina, vindidam in Imperatorem a gladio exigit Impe-
rantis. Fatetur ille culpam, nec refugit poenam, fpondens
jugulum, fedpofcitinducias. Interim proceres accummt,
pro vita Imperatoris, feminam exorant: fed fruftra diu labo*
ratum: tandem ea conditione transadum eft, ut audrix fce-
leris Augufta, flammis comburenda daretur; Quod e vefti-
gio fadum. Nulla p er fona tam illuftris eft, ut ejus caufa deni-
grari debeat Juftitia,

9. Juftitlam quoque armatam (quiahaeciacrofanda,h3ec
Iibera eft) inculpavit Cicero pro Milone, eo, quod in foro ju*
dicabiliPompejus difpofuiffet armatos milites, &quodnovi
judicii nova forma terreret ocuIos,& fulpenderetlibertatem
fuffragandi. Locum quippe, ubi juftitia exercetur, exfe tu tu m
efletamjudicibus, quam litigantibus, communis esigitfecu-
ritas. Armorum fragor in tribunali auditum impedit, & ju-
dicandi libertatem adimit. Etiam preces armatae funt Po-
tentium: Quibus Judices laepe exorantur,ut negleda Jufti¬
tia , in transverlum agantur, opprimentes defolatam inno-
centiam. Atinexorabilis fuitAlexander,ubipericlitabaturin-
nocentia ad infamiam Juftitise. Oljmpias fiquidem, cum in-
nocentis cujusdam nečem extorquere conaretur, & novem
menfiumgeftationemin utero urgeret, alidm,  relpondit^*
termercedem Rojce: hominis Salus nullo beneficio penfatur.

10. RegiusJuvenisPIenrici IV. AngliaeRcgis, fiIius,famiHa-
rem fuum cum precibus non valuiflet,vi & armis eripere ten-

tari t

LIBER Vlil. fu

tavitexmanibus Juftidae, Stri&o proinde injudicem irruit
ferro; quem ifte non minori conftantia increpuit, inquiens:
accelerahuc, furiofe Juvenis : gladio, quo caedem minaris,fc-
nile hoc pečius meum, fi lubet, percute: percute, inquam, fi
veliš: Nam potius moriat,quam hoc exemplum patiar. Lo-
cus, quo nune abuteris,Tribunal tui Patris adhuc viventis eft:
Judex quem invadis, perfonam tui Patrisgerit: Lex, quam
violas, te reum fceleris, non filium Regis accufat. Ego igitur
tui Patris nomine, totiusque Regni authoritate, tepropter
hocfacinus in Carcerem abirejubeo. Exhorruit Regiusju-
venis,tam audafrerreprehenfus a Judice, & abjedo , quod
jam jam in jugulum Judicisftringebat, ferro , culpam , fe-
que poena dignum, ultro confieflus , ftupentibus incarce-
rem abivit:HoccumHenricus jam fenio confeftus audiiflet,
prorupuit in lacrymas : O me beatum, inquiens, qui tam ju-
ftum & fincerum Judicem, tamque pium & obedientem fi¬
lium ante fepulehrum video.

n. Ad Juftitiam Ipe&ant leges: Cyrus enim interroga-
tus,quosnam putaret injuftos? refpondit: Lege non utentes.
Ex Tole Juftidae emicant leges, velut radii. His oporteat efle
inftruftam Rempublicam, quae, cu;que fint aptse tempori,
loco, populo ,moribus, confuetudinibus: re/piciantque Ci*
vium falutem,quae finis eft omniumMagiftratuum.Verum le-
gum vis non in eo confiftit, ut tantum feriptae fint, fed edam,
ut his a Magiftratu fupremo pareatur: alias melius foret,
ait Ariftoteles,profus non efle leges, quam legibus non ob*
temperare. Solon fcifcitanti, quaratione falva efle pofletRe-
fpublica ? refpondit: Si Cives Magiftratui obediant,Magiftra-
tus autem legibus , ut enim Magiftratui leges ,itapopulo
prsefunt Magiftratus,vereque diciMagiftratum legem efle lo-
quentem, legem autem mutam Magiftratum.

12. Obfervandum veroMagiftratui,ut legibus fiiahabea-
tur reverentia,quodpopulusinde perfpiciet; fi legislatores
etiam ipfi, & Magiftratus fuis legibus obedierint.Quod aliis

Aaa a a 2 prše-

740

L ARCANORUM STATuS.

p rac fc r i p fe ru n t, p r ac fc i' i p fe r u n t & fibi.Magiftratus Jusfitcom-
munecum privatis.Sicibunt inevemplumlegislatorum, 6c
in obfequium legum privati. Atfrequens mutatio & abroga«
tio legum, (ut fupramemini) obtemperandi confuetudinem
inRepublicatollit. Imo contemptum facile infert: Quia,file-
ges honeftac & rationabiles funt,cur abrogatae; fin autem ta-
les nonfuerint,curlat3e:Cleonis arcanum eftapud Thucydi-
dem:Eam Rempublicam,quae malis quidem, fed tamenimo-
tis legibus utitur,pracftantioremefTe iila, qnae bonis quidem
legibus utitur, fedmobilibus & inconflantibus. Ferme coin-
cidit cum Auguftino, dicente : Ipfa mutatio confuetudinis,
quae utilitate adjuvat,novitate perturbat. Sicut enim inho-
minevitlus mutatio facile valetudinem olfendit,itanon mi¬
nus alteratur corpusReipublicac, cum legibus, quibus il!a vi*
xit,mutatis, novam quafi inftituti rationem amplefti cogitur.
Hinc rariffime, & non nifi maximis juftififimisque de caufis,le-
ges,quae petrae angularesfuntReipublicae, loco movere, feu
veteres abrogando, feu no vas fubrogando, patiebatur Caro-
Ius Magnus.Et Auguftus Caefar inter caeteras rationesStatus,
hanc etiam Romano Senatuifuggerit : Pofitas femel leges
conftanter fervate;nec ullam earum immutate.Nam, quce in
fiatu fuo eademfemper manent,etfi fint nonnihil vitiofa, uti-
liora tamen funt his, quae per innovationem quafi meliora
inducuntur. Lacedaemonii 700. Annis iisdem conftanter
vkerunt legibus: Poft praelium vero Leučlricum,turpemque
Lacedaemoniorum fugam,cum Ephori deliberarent de poc*
nafecundum Ieges,fugitivisftatuenda,inciditiilis nova dubi-
tatio; quid demum erit, fi irrogata tot tantisque viris fecun-
dum leges pcena,orbari deberetRefpublicaCivibus& milite?
perplexi tune, quid agendum? in ea perturbatione ftatuerunt,
fatius efte abrogarari leges, quam orbam reddi Rempubli-
cam, hinc Agefilaum, ut npvas leges conderet, vocarunt.
Atfapientiflimusifte utriquepericulomedium obtulit;&E-
phoris,in concionem vocatis, dixit;Ego alias leges haud qua-

quaffl

LIBER Fll  4

tjuam laturus Tum, neque enim his, quas habetis, aut additu-
rus fum aliquid, aut detra&urus, nec quidquam omnium mu-
taturus, fed mini rettum videtur, ut leges, quas habetis,d die
eraftino robur habeant&authoritatem. Sicunafolum die,
qua fecundum leges FuppJicia fumi debebant, legibus abro-
gatis, estra difcrimen pofuit & Rempublicam & leges.

13. Quemadmodum vero leges mutare velinnovare fine
magna neceffitate vix expedit; ita liceat pro viribus lites in
Republica abbrogare,abbreviare,mederique ex communi u-
tilitate graflanti malo. Refcripfit inCanone PapaDamafiis:
Non c uret fer upalo Jocietntis occulu , (piti mmifejlo fnciuori dc~
Jinit obviare.

Major Ferme abufiis (ut jam fupra diffuse expofitum eft )
in Republica haudeft, quam prottaftio Forenfium judicio-
rum,cavi!iationesAdvocatorum,exiftimantiumfivebene,five
male,dummodo clientes tueantur,id aequum efte : Quafi di-
lpofitioJuftitiae,qu3e aeterna,quae neceftaria,qua£ immutabilis
eft,ad eorum arbitratum damnataelFet:Bizantinus olim Juris-
Confultus interrogatus,qualis Bizantiis lex effet ? cpucilem eg»
•2/0/0,refpondit:adeo,non quod codex,digefta,aut inftituta,aut
ipfaSS.Juftitiaimperat, fed quod malignantium hominum
fubtilia commentavolunt, id in Requblicajuftum efte ,ne-
ceffe eft. Caveant Magiftratus,ne in hoc notorio Reipublicae
malo defint officio fuo:qui enim non obeft,cum poteft,idem
agit, quod ille,cui non obeft Romani olim ve&igalia im-
ponebant Judiciariis proceffibus. At hoc non fatis eft, ad
radicem fecuris ponenda.Puniendi, profligandi, degradandi,
quiqui Juftidam& Veritatem adulterant, qui litigantium fa-
cultates esfugunt, charitatem & pacem inter Cives turbant,
veritatem paliiant, Jura confundunt, fufqiie deque mifcent
omnia,& ad Fuum arbitriumvariis involueris fleftunt judices
&judicia.Laqueo fuffocandi, qui illaqueant alios, &fofFocant
veritatem. Galeatius fic Caufidicum illum celebrem Medio-
lani (qui non folum inkjuas caufas fovebat,fedquascunque

Aaa aa 3 vince-

74.2  A RC ANO RUM STATUS,

vlncebat,protrahendo, cavillando & inumeris modis lites in-
nodando) cumlacunas rei familiaris abundeimpleviftet,rar6
aftu ad Te accerfiit Sc  rogavk:debeo Paftori meo centum au-
reos : Ted mihinonlubet folvere. Tu ecquid tueri me in ju-
re,Strem protraherepotes? Illico opempollicitus,feque ad
fraudandum miferum hominem obtulit. At Galeatius cri-
mrnis lic convi&um, acerbis verbis reprehendit, reumque
pronuntiavit mortis inflifro,ut in furem publicum,laquei fup-
plicio. Adeofuresprivatorumfutoruminnervo, atquein
compedibus aetatem aguntrfures puhlici in auro Sc purpura
infultant juftitiae. Non autem eos pulfathaec inveftiva, qui
propugnatores funtdefenforesque veritatis, line quibusRe-
ipubiica, in tanto litium ftamine fubfiftere vixpolTet; fedde
forenlibus illis fuggeftoribus Sc trivialibus Magiftris, di&a in-
tellige, qui lites fuggerunt, partes involvunt, inftrumenta
corrumpunt, reticent; allegata confingunt, feque Temper
excipiendo tuentur,defperata meriti causa. Haec enim ve*
rononcadunt in jurisprudentem virum, quicaufas digno-
fcit, cui fine jure agere turpe eiTet,turpius convinci, turpifli-
mum viri bopi nomen amittere.

14. AlterumPlatonis praeceptum efi \ cttrum habere^utJuh-
diti btne beateaue v iv ant.  Huc conducunt praecipue de vera
Religioneprovidere,privilegia Reipublicae confervare,an-
nonam , Sc  quae ad vitam commode fuftentandam civibus
competunt, invehere; moreš & honeftatem ftabilire, inque
hunc finem cenfores praeficere,commercia promovere,ufu-
ras tollere,vitia, & qui turbant Rempublicam punire : HiTce
vitam beatam invehentMagiftratus in Rempublicam.

1S .Privilegia patriae confervare incumbit Magiftratibus,
quis tutores funt patriae: pro illis, velut pro aris & focis ftan-
dum, citra tamen feditionem,cujus frequentior caula efi ab-
ufus privilegiorum. Modeftae precesmagis movebuntPrin-
cipem, quam vehemens praetenfio. Si Magiftratus , privi¬
legia, immunitates, ut palam eft,aPrincipe veluta fonte pro-

fluunfc

Lm e r  vin.  743

fluunt, iniquum foret, fi in ipfius perniciem redundarent. Fe-
rendum potius Magiftratibus, quodcitra periculum quietis
publicae emendare non valent. Non minus jurant fubditi
Principi obfequium, quam Princeps in fuainaugurationefub-
ditis jurat, fe confervaturum eorum privilegia. Reciproca eft
obliga^o, major tamen fubditorum, quam Principis. Hujus
expedit, illorum neceffaria eft, utillaponaturin ačlum. Non
eadem Temper funt tempora, nec eadem neceffitas &privi-
legiorum. Abufus a!iquando nune eft, qui olim fuit ufus.
Idem diverfis temporibus vergit jam in commodum, jam in
perniciem. Sic JoannesAnglise Rex, cum relegiftet privilegia,
quae proceres Regni ratihabere poftulabant, exclamavit: ie
non magis ea velle, & poffe rata habere, quam diadema Re-
gni fuiillis tradere. Non liganturiis fucceffores, quse olim per
ieditionem ab anteceftoribus extorferunt Rebelles. Neceffi-
tati enim aIiquando connivendum, ubi praevalere non poteft
ratio: Neceffitas autem seterna non eft.

1 6 .  Annona vitae humanae Tuftentamentum eft: Hanc in
civitatem a,bundanter invehantMagiftratus, fi ex munero fuo
beatam procurantcivium vitam. Neque enim,utfcripfitAu-
relianus Romam adpraefe&um annonae, populo Romano
quidquam poteft efte laetius, quam fi fatur eflet. PkbisDEUS
venter eft: & magnus is apud populum habetur, qui abun-
dantiae omnium providet. Nunquam prius Chriftus, quam
multitudinem illam ingentem mirabiliter quinque panibus
refeciffet, diftus eft a populo Propheta, immoRegemvole-
bant, nifi in defertum Te recepiflet. Quicunque olim afpira-
bant ad Tupremum principatum boe hamo ufi funt, ut popu¬
lo gratificarentur apertis horreis, invefta annona & rerum
abundantia: Sic olim Melii, fic Caffii, ficManlii, fic Grac-
chi fecere, Ubi ab adverfo notorium eft, plurimas fedi-
tiones & tumultus inter cives excitari cum Magiftratus in
procuranda rerum, ad vitam fpeftantium, abundantia vel de-
fides, vel fuis commodis indulgentes fuerunt. Trifte Ipefta-

culuna

744  ARCANO RUM S7A7US

culum civitasfine pane,cives macie confe&i, proles lacrytna-
bundae per vicos,& compita, quaerentes famis fubfidia. Olim
Bafilius Imperator Cives tjuosdam triftes confpicatus, moefti-
tiae caufam rogavit. Qui intrepidelmperatori: O Domine!
refponderunt, quid ni triftemur, qui mortem noftram ac libe-
rorum praefentem, oculis videmus, cum duos modiosfru.
menti, aureo uno mercari cogimur, & cum jam pecunia defi-
ciat, nunquid propediem deficiet Sc vita ? auditis Rex inge-
rnuit, St pecuniis moerorem diffolvit, Tum eos, qui civilibus
prsefe&i erant negotiis, quod tantae indigentise fe non feeif-
?entcertiorem,Magifi:ratu amovit, ac dignitate privavit. Ud¬
iram in omni Republica Magiftratus, qui rebus vendendis &
emendis, tum ad cultum tum ad vidum neceffariis praefunt,
ne quid ad fufficientiam vitae deefifet, ex fide Se officio pro-
viderent; St Magtftri fori, feu rerum venalium curatores,
curarent, ut omnia fine fraude venalia exponerentur, St jufto
pretio emerentur. Hac providentia exade utitur Italia, mi¬
nus autem Germania: an coaevae abundantiae rerum innixa,
angentis innocentia fibifecura? aliis judicandum fino.

17. Neque rebus externis folum, fi beatam volunt
Rempublicam incumbant Magiftratus; Ethicam etiambo-
nosque moreš honeftatem , Politiam promoveant inter
cives. Antiqui Ethici Sc Politici, Ariftoteles, Plato, Sc*
neca , Cato , uti etiam legislatores , Solon , Lycurgus,
fapienter rebantur, necefle omninb, ut in Republica ha-
beantur Cenfores, ac vigilantes morum infpeftores, ut
olim apud Romanos, Athenienfes, Lacedaemonios St m
omnibus bene formatis Rebuspublicis conftanter in ufu
fuit. Nemo in civitate inutile pondus eflfe debet, nemo
infigniter flagitiofus: cogendi mali funt ad cenfuram, #
ad rationem vitae. Sicut in corpore morbis fubjefto, o**
hil quod noceat, incuratum finunt Medici, ita boni Ma-
gtftratus , nec quidquam in Reipublicae corpore tole*
rant,quod exemplo Sc morum pravitate contaminare p 0 *"

LIBER V UL

74 f

fet csetera membra. Serio cogitent omnes Magiftratus quici
noluerint , aut voluerint in ali a Republica* aut fub alioMa-
giftratu. Id ipfirni ipfi agant aut finant, procurent aut emen-
dentinfuo Statu. Si nolunt clandeftinas catdes,lupanaria,
civiumfufpečl:aconventicula 5 fafturn veftium, inertiam, pro-
digalitatem,fympofiorum &cGenamm luxum , ac ejusmodi
bcnorum moram extrema vitia:fiab adverfo volunt prom-
ptum a civibus obfequium, modeftiam in juvenibus, parfi-
moniam in fienibus , difcipiinam in militibus , in templo pie-
tatem, in toro juftitiam , & undique ac ubique honeftatem,
quietem,otiifugam&laboris ftudium: Hoc ipfum velint&
nolint in fuacivitate, legbusque praecaveant: ac fihae non
fufficiunt, addant ccnfuram, etiam virgam ferream. Mali
cives, utboves ftimulo, ut fegnes equi fcutica, ita lili Ma¬
giftratus virga coguntur inordinem, Humana faltemformi-
dmepeccaremetuunt, quineclegum duttum curant, nec
divina judicia reformidant, Ubi autem Magiilratus inve-
teratis malis vel par non eft, veltollere non poteft: iftum
feriatextransverfo 3 imponendovidelicet ve&igaliaiis, quse
luxum in civitate promovent: Lupanariis &lenonibus,vitae
infamiam, fegregationem a caeteris honeftis civibus , pro-
hibitionem curiae, fepulturat &c. inertibus & otiofis majora
tributa, clandeftinis & nofturnis coedibus, vigilias cuftodum
imponant,& ejusmodi, quaefenfim &per indirečtuminve-
teratamala, &alds radicibus infertavida,fine Reipublicat
motu emendantinmelius. Exafperat hommes imperativa
correctio, blandiffime jubetur honeftatis exemplo , fuafuSc
interdum diffimulatione.

ig. Intereatamenciviumprivatacrimina publice com-
miffa punire Magiftratui ex rnunere incumbit. Nullae fra-
grantiores vičtimse pro Republica offeruntur juftitiae divi-
tice,quam per fontium & malefaftorum fupplicia. Infliguntur
autem posnas, ait Plutarchus in Protagora, non tam ob prae-
teritumfacinus, quod infeHum ampjius fieri non poteft;

Bbb bb quam

7A&

d RCANO RV.M STATUS,

quam prčpter futurum Reipublicae einolumentum ,ut ftimi«
rum cseteri abfterreantur a vitiis, fi eapuniantur. Ec alibi
dixit: Supplicia facinorofisimpofita,non folum futurorum
malorum funt inhibitiones,verum etiam confolationeslasfo-
rum.Unde Magiftratusin Rempublicam graviter peccant,qui
impunitate deliftorum, etiam bonos ad fcelera invitant: Ex-
emplum res magna eft in utramque partem. Impunitatis
fpes, nova eft peccandiillecebra, In vita nemo fibi tantum
errat, fed alieni erroris caufa, & Author eft. Fulmina pau-
corum periculo cadunt,omnium metu, Supplicia latiuster-
rent, quam nocentjure civili monentur Magiftratus,ut atro-
cia crimina acerbe puniant, quo paucorum hominum luppli-
cio omnes reliqui continuo metu caftigentur, Icem:
ut poenas commenlurent deliftis : rurftis: ut parva delifta
etiam emeridentinfliftis pcenis,ne in confuetudinem abeant;
£c  fi faepe fiant, Rempublicam gravent. Plato aenique lib.?.
de Legibus,Magiftratibus omnibus hanc fcripfit legem : M
impune quidpiam cutpiam eft o : exilio , c ar c er e , verberibus , inf fr-
mid^are , capi te ftontes puniant ur.  Magiftratus, qui crimino-
fisparcit, nil aliudefficit, quam quod ejusdem generisde-
lifto fe obftringat, cujus fupplicium impedivit: Puniendusa
Principe. quem fi interpofita excufatione fallat,non fallet
divinam Nemefim, quae olim AhazRegem diftrifte puniviti
<puia dimififti h o minem dignum morte de mani* tud , ent ani¬
ona tua^pro anima iflius , & populus pro popu!o illius .  Ita eft j
mei Judices , mei Magiftratus ! omnia deli&a, &fcandala,
quae palam fiunt in Republica, repetet ex manibus veftds
aliquando Judex seternus.

19. Verum comtnercia in civitatem invehere, ufuras ra¬
men tollere,magnu adferet beataeciviumvitaeemolumen-
_ tum. Nu m er o fiffimae licet civibus urbes in utroque mundo,
ut plurimum ex commerciis,vivant&fubfiftant, aliquitamep
funt, qui a eri calamoperfequuntur mercimonia: Eaefle dl*
cunt caufam occafionemque ufurarum , cum inter paucos

con-

LIKER rili.  747

eontrahatur pecunia tota, inimica charitatis humana* pro-
pter tanta lucra : quae inde habent illi, qui faepe ex praetextu
fallimenti,alios adincitas rediguntEccentam talin commini-
fcuntur,quibus commercia in contemptum Veniunt,cum ta¬
ni en experti aliud longe videmus. Nimirum ex commerciis
locupletari cives,abundare civitates ,potentes reddi Refpu-
blicas.,ibique omnia efie,&mundum quafi totuminuna ali-
qua urbe, ubi florent commercia. Mala fides, quae interve-
nit illis, privatorum vitia funt; quae emendare citra commer-
ciorum profcriptionem ad Magiftratum Ipečlat.Fiat ufus,tol-
latur abufiis. Lucra funto congrua, at udira profcripta. Ne®
hoc impiicat, fi Magiftratus 8equa lance, citra affeftum, aut
privatae rei commodum rem totam expendant: communi-
tatis rationem,fimajoremhabeant,quam mercatorummu«
nera & inanes perfuafiones: fi ufuras ad lucrum ceffans&
damnum emergens commenfurent: fi licitationes occultas
inter divites & pauperes, & ejusmodi injufta, auferant, ni«
hilhabebunt,quam metuunt, excommerciis , civitatis rui-
nam, aut inde civium paupcriem. Ut iniquum foenusabro-
getur,utfoeneratores iniqui mulftentur,hoc totum omni-
no incumbitMagirtratibus. Illi enim vilcera &praecordia
civitatis rodunt, &nervos exedunt, utcancer ofia : Ejus¬
modi legum cenfura funt maledifti, inter mortuos infepuf-
ti,cavendi, profcribendi.Sed quid ? an ideo commercia in¬
jufta? anpropterea vinculumhocpraeclariffimumconfocia-
tionishumanaerurripendum? anquia aliquando in Ecclefiis
latrocinia, in locisfacris facrilegia committifolita,ide6cre-
manda ? at fi hoc nequaquam ? quid incufas, quid profcribis
commerciorum ufum ? quorum abufus emendari, fides re-
dintegrari, fraudes mulftari, ufurae moderari citra ja&uram
publici, & cum univerforum emolumento jure a Magiftrati-
bus poffunt. Magiftratus negligentia confpicitur,dumnon
datur opera,fedulo providendi ejusmodi, que vel nocere,
vel prodeffe valent univerfis.Difcrimen hujus maxime per-

Bbb bb 2  det

t^fRCANORUM STATUS

det ex Magiftratus aequo vel iniquo judicio. Quoniam ver6
aliquando illihaecnegligunt diftinguere, nee invigilant ex-
ceflibus praevaricantium, fed potius fua curant»quam puhli¬
ca, ufurisquefaepeipfimifcentur, & inftitores habent ;nul-
liideomirumfit, quod peflum eat res communis,&fen-
fim prolabatur Refpublica majori peccato Magiftratuum
quam delinquentium. Quisquis Magiftratum geris,difta ex-
pende inrimius!

at® <T>

CAPUT XVII.

Quomodo Trincipes  S’ quando fimulatione

vel diffimulatione uti queant ♦

i.

K Ullum quidem Reipublicae negotium tanti effe debet,vel
poteft,utPrincipem ad confiha, five injufta, live inho-
nefta cogerequeat; attamenubi integrum nonfuerit,aipi-
rabit ad potius bonum, vel majusavertetmalum. Si omni-
busfoluthhaccertenecdlitatislege unica obftričHfuntPrin-
cipes, ut inrer duo mala minus eligere, & fe, fua, fuosgue
tueri audeantiisdem armis, quibus petuntur. Ubi Imperia
& Regna five domefticis, five externis,fubjacent Maehinatio*
nibus, licebit contra audentius ire, & machinasmachinis re-
pellere ,eoqueferri neceffitatispublicaeAEolo,quo aliasfe*
cundo curaefiatu aliudftatueret five rado, five virtus. Si
undequaque virtuds faces tam apud Imperantes vicinos,
quam obfequentes fubditos corrufcarcnt; nunqnam necef-
ie foret recurrere Principi ad tenebras, & ad certos deflexus,
qui non quidem vitium ipfum, fed vitio contermini funt. Si'
mulatio & diffirnulatio, quge fsepe inter privatos parietes fia-

gitiuifl

LIBER Vlil 749

gitiumefl; erit inadminiftrandaeReipublicas /Inuofo Laby-
rintho Ariadnae filum, quod Imperatorem ex mille ftru&is
periculisfeliciter educet: Vel interdum Ipecies qusedamde-
fenfionis; quse juriš effc naturafe.

2. Quanta fiquidem in privatos molimina, fed majora,
immo maximainReges & Principes,inque eorum Status
evertendos ftruuntur,quae in effečtum eo facilius perducent
adverfarii,quo magis animus&confiliapatebunt Principum.
Contra ejusmodi technas animus diffimulatione ;  frons te-
fto fuperciiio,lingualoquendi ambiguitate, jure-armari po-
teft.Ars arte premenda,aftus aftu vincendus: Simulatio /imu-
latione eludenda. Nulla pericnlofiora arma funt, quamfub
fimulationis involucro intentatse infidiae; igitur non delin-
quit ille in moderameninculpatce tutelse,qui fimulatoami-
co, fimulatum opponit animum ; Sc  laqueis pedicas, vel
pedicislaqueos fupponit. Simula, diffimula, quotiesvel
neceffitas, vel refta rado polcit, Ludovicus XI.praeter haec
paucula (qui nefcit diffimulare, nefcit regnare;) nihil penitus
Latinitatis Henricum VIII. filium, Regtii fuccefforem docere
voluit, ratus, diflimulationem in Principe virtuti, in privato
vitio attribui.

Prsenotis his digrediamur ad magis Ipecialia, & ubi
Principi fimulandum, dilliniulandumve fit,locum, caufasque
oftendamus.

3 Etprimbquidem , cumapertovelocculto,cumde-
clarato vel fimulato hofte liceat omnino fimulare. Artium
fubtiliffimam arbitrabatur Cardinalis Richelius,di{Tunulatio- i„ Mini«,
nisimpofturamadverfus hoftem, ftratagemate ftratagema foUitf*
eludente. In hoc genere collocat collufionem fimulatam Xe-
npphon, quse fsepiffime fummum tulit emolumentum ,cum
eafimulatio prudenter inftituta, parem cum vi effeftumfor-
tiatur. Apud Spartanos longe plurimi fiebat viftoria per
induftriam parta, quam quae connixa vi obtigiffet.

4. Neque dubitandum (profequitur citatus Minifter)quin

Bbb bb 5 3 equam

Poljana! us
fib. 6 ,

Comitutus,

^50  vfRCANOMlM STATUS.

aequam {uftitise 3 & utilitatis rationemferat, quicunq; hcftcm,
quibuscunque modis chcumvenit/ola juriš jurandi reiigicne
fepofita, pačtisve inter Duces ratis: cum caeterum tales im*
pofturae nallam lnalae fidei maculam contrahant, quovisar-
tificio ad prodendam credulitatem permififo. Sic ille Taurini
obfidionempitPinieroiam fecuriorem redderet,callidefimu-
labat;intereaex improvifo Pinierolam opprefllt. SicThra-
fybulus Milefiorum Princeps, cum ab Halyatre obfeffiis an-
nonse periculum ferret, civibus omnibus mandavit, ut quid-
quid comeflibile fupereflet, in forum deportarent, & lega-
tum Halyatris, eopropter inducias, venientem , caute exci-
perent. Exceptuslargiter inducias impctravit;&redux Mi¬
lefiorum iautitias fuo Principi narravit. At exinde Haliatres
propere obfidionem folvit Mileti, quam farne lubigere ge-
iliebat. Ejusmodi ftratagematum vis maxime in fimulatione
confiftit.

f. Secundo(fi quando expedit) in conjurationibus &fe-
ditionibustuto uti pofifuntPrincipes fimulatione & diflimu-
latione, utfecuros reddant iilos, qui mulftari debent in ex-
empium multorum. Non in omes facinoris confcios inqui-
rendum, ne fpe latendi fublata, audaciain defperationem
provocetur. Optandum quidem,nefeditiones adolefcant,
fed rn primo germine fuffocentur ; non tamen quovis tu*
tum eft loco, non omni tempore manus cruento operi ad«
movendae : cunftandum, dimmulandum, ne dilabantur. ne-
vevires contrahant, quibus nonpares erimus , aut doneč
ipfos apprehendere liceat. Aucupesimitantur aliqui:illiprO'
pter aviculam vix retia expandunt, vel colligunt, fed multi-
tudinem expeftant, utuno traftu multas comprehendant.
ItaPrincipes fapientes norunt, autfefimulare quafi deli& a
fuorum,vel nonintellexiffent,veljam oblivioni dediftent:aut
infedstionis complicesinquirentes, tamdiu le obtegere,do¬
neč Authores comprehendendi occafionem nancilcantur-
LudovicusXI.cum Comite S, Pauli biennio dillimulavit, ut

LIBER rili y^ x

plane fe cunim redderct,pleaereq; ultimo fupplicio tute p 0 f
fet nimis credulum.Anteparatas ufcifcendi vircs obtegendus
eftanimus. PriusSecuritati confulendum, poftea vindi&e

6.  Tertio.Principes licetmetuant 3 femper fe metuere diA
fimulent: etfi acoeptis fe retraherc cogantur neceffitate ali-
qua vidi, hanc minirne oftendant, fed aliurri prcEtextum,qui
in gloriam cedat, obrendant. Pompejus ille magnus prselu-
ceat: Is Ponti Viaor,etiamParthorum Imperium procaba-
tur,fufpirabat, ac premebatjam , fed non fatis juftoBello.
Verum cumille Parthornm vires,quibus non fufficiebat, ex-
petideret, in tempere pedem & arma retraxit, ac neceffitate
diffimulata jufti beliatoris faciem induit, inquiens : Non effie
fibi a Populo RomanoProvinciam illam demandatam; con-
feftis fe contentnm debere elfe; neque fortunam aut alie-
narn lacendam, autfuampericlitandam.Injuftam effie rerum
alienarum a p pete n ti am: intra modumfubfiftere debere ho-
minum cupiditatem. Adeo ex diffirinulato incertitudinis me¬
tu, gloriaefuagappendices fibi comparavit Juftitiam &mode-
ftiam. Eodem modo inadverfis & minus profperis fuccef-
fibns obtegere debet Princeps animum : Sic Nautee in ad-
verfa cempeftate,fic generofiPrincipes in minus fortunapro-
pitia fiontemobdufto animo exp!icant.

7 . Ex confimili ratione,fi contingat Principem a refto vir-
tutis tramite deviaffie inflagitia,fatiuserit, altofilentiodiffi-
mulare crimen, vel juftis modis obtegere,immo fupprimere,
quam emifare, vel de patrata praevaricatione differere: ne
vel exculandovelreferendo,videatur,autfcelus fateri, aut
rationem reddere, quam nulli debet,nifi Deo.Quisprudens
non diffimulat naevos corporis, auguftiam rei familiaris, &
ejusmodi, qu 3 eexiftimationem laedunt, nec reftaurant con-
feffa defeftum, vel penuriam ? appofite Nafonis illud:

£Zuodque potes r vit\um corporis abde tui.

Sed magis hoc:

Oauls , fipoteris: Vix eft fine crimine princeps j
gumtpHe vales notam criminis abde tui.

Tibe-

Virgil.in

l*b. f.

lib, lo.
Zpi.g.

A RCAT^OR UM STATUS.

S. Tiberius interempti in Pharafia infula Agrippse per emif-
fum centurionem,authorem diflimulavit coram Senatu,nihil
de facinore diflerens: Interim per idoneos homines rumo-
remconfinxit, Augufti (jamfatisfunfti) juffiiaccidiffe illarn
caedem, datis adCenturionem codicillis continentibus, ut
poft obitutn fuum, quam primumAggrippa caederetur.Quod
licet minime verum fuerit, tamen fimulatione Mc ambi-
guam, immo furpenfam tenuit Romam,ut alii Augufto, alii Li-
viae, alii Centurioni tantum, caedem Agripp3e attribuerint,
Tiberianahaecnontamfuitilmulatio , quam mendax calu-
mnia, immo replicatum homicidium,occifo infuper, necri-
men proderet, Centurione- Bonum Principem non decet la-
bium mentiens, nec ejusmodi deflexusiniqui, quosfolalin-
gua dillimulationeobte&afupplere poteft.

5 ».Quarto circanegotia arcana,ut ea in occulto maneant,
faepe aliud &ferme contrarium,fimulentPrincipes, dillimu-
lentque, maxime vero in magnis expeditionibus vel aggref-
fionibus. Alius fit maniram labor,alius capitis. Arma parent,
& quae fit rebus caufa novandis, diffimulent. Livius teftatur
de Senatu Romano: quod comitiis tribunorum militum Pa-
tres fumma ope evicerint, ut M. Furius Camillus crearetur.
Caulam fubjungitnotatu dignam,&nobis plane appofitam:
propter Bella fimulabant illi parari ducem; fed rogationiTn-
bunitise adverfarius quaerebatur. HocilludeftglaucomaPo-
liticum, quod fapientes Principes obducunt aliorum oculis,
ut illud, quodnon vident, tamen fe videre exiftiment, hocve
verum arcanumeft in arcano confervandi confilia , quaenifi
obtečla,parum proficiunt in hocperverfo,ac indies in pej uS
ruente faeculo. Ideo (cum Tullio loquar) ut ad effedum con-
filiorum fuorum veniant Principes , multa oportet fimulent
etiaminviti.Romaniconfiliorum Prsefidem Deum Confuluni
in loco fubterraneo, atque obfcuro, non in Capitolio, non in
aris templorum colebant,utinnuerent; confilia debereeflc
arcana,& quadam funulationis caligine obdufta. Ita Comne-

liber rni.  75 3

nus Imperator fapientiam in diffimulandis confiliis pofitam
rebatur, ut rarb admodum, quid fačturus effet, prše le ferret.
Magni Principes veritatemloquidebent, fedcum illaliberta-
te, ut ad aliorum voluntatemloquinondeneantur: reticere
etiam & diffimulare apud pares & inferiores poffunt, quibus
fas non eft exigere a fuo Domino, vel pari, ut illis confilia
mentemque fuam operiat aut eommunicet.

10. Philippus II. totam Europamperplexam reddidit, in>
mo ingenti ftupore replevit, cum immenfam illam, & afaecu-
lis vix vifam (licet deinceps malo fato in Anglicano mari nau-
fragam ac difperfam) navalem clalTem inftrueret. Timuit
tune Italia, haefit vicina Gallia, Africa plagam expeftavit;
aft Anglia improvise excepit. Hujusmodi fimulationis plures
advertitcaulas Saluftius, quia Principum arcana negotia, cum
faepe liipra captum fint vulgis revelata, exponunturinambi-
guos difcurlus, & judicia hominum. Secundo, quia ex plu-
rium confcienda impedimenta negotiis publicis creantur.
Tertio, quia ad authoritatemimperantium pertinet, Imperii
praecipua momenta apud fe retinere, ne visPrincipatusre-
folvatur, ait Tacitus.

11. At fi Arcana Status feereto & fuis involueris obtegen-
da, quanto magis arcana illa, quae ad regnantem tantum fa-
miliam fpeftant diffimuianda, occulenda, & tantum uni, vel
paucis, & qua(i per traditionem de sevo in sevum communi-
canda. Circa haec majori adhuc diffimulatione opus, quam
circa alia omnia maxime in regnis eleftivis, ne videlicet peri-
clitetur tališ domus, fed Temper, exclufis aliis, fummam im¬
perii obtineat.

12. Sane ex eotempore, quomutata fuit Tub Augufto Dion ‘
Refpublica, & Tub uniuš Imperium redafta, pleraque occul-
te, & per arcana regi coeperant, cum antea in fiatu libertatis
omnia Senatui populoque communicarentur. Vis univer-
TaPrincipatus confiftit in unitate & indivifibilitate, quse mul-
tam communicationem fine periculo non admittit. Qu 9 e

Ccccc  publi-


754  ARCATiORUM STATUS.

puhlica effe debeant, maneantpuhlica. At quistamfatuus,
qui arcanaStatus,&fecretiora familiae puhlica effe cenfeat; fic
enim non effent arcana, quia arcani ratio in occuko non eft.

13. Suntplane,quifuadent(atparcefequanturPrincipes)
ejusmodi arcana Status continenda apud unum, licet ex indo-
le fua deberent effe puhlica. Natn confiliaPrincipis poffunt
effe puhlica & tamen arcana, vario nimirum rdpeftu: puhli¬
ca, refpeftu ordinum,five ftatuum, quibus intereft fundamen-
tafuae Reipublicae noffe. Arcana, refpeftu vicinorum & alio-
rumRegnorum, qnae noftra confiliafine noftrodamno vix
callent. Ubi deinde Principi e Republica vifum fuerit; etiam,
■quse puhlica effe deberent, obtegere tamen valebit, & tune
fient arcana Dominationis. Quod ipfum nonfacile, nifi ex
magna causa tentari poteft: ipfatunc caulareddeteaforfan
arcana, quae fuere puhlica. Et revera non folum magna pru-
dentia eft, fcire diffimulare, &occulere arcana Status, arcana
domus, arcana dominationis, &ubi optimum ex omnibus
confiliumlmperans ceperit,apud fe illud tenerefttem fcire, ce-
lare confiliorum caufas: praetextus &lpeciem oftentare,rcm
autemipfamin occulto habere. Verum quoq; ab adverfonon
rninus prudentiae ftudium arbitremur apud alios, tam domi,
quamforis, difcernere praetextus a veris caufis, confiliaad-
verfiiriorumfundituspenetrare,inde caufas eruere,&nilmi¬
nus, quam praetextibus credere. Multa diffimulanter ac Ipe-
ciose in publieum dicuntur, quae penitius introlpe&a cx aliis
caufis, quam quae proferuntur, prognata comperiemus. Haec
praecipua Civilis vitae Inftitutio in eo vertitur, fi aftiones cum
confiliis conferantur,atq; ex confiliis de natura a&ionum judi-
cium fiat. Itemque rurfus confilia ex Aftionum eventu depre-
hendantur, ac difnofcantur. Quoties a Potentioribus fub fpe-
cie protečlionis obruuntur debiliores. Et quoties fub praetex-
tutraftandae pacis datur induciarulocus, interim antem cru-
entius apparatur bellum, ut nuper LudovicusXIV. tentavit
HagaeBatavorum cumColligatisCsefaris &RegisCaroli.Qu°'

LIBER rtu.  75J

fpeciofis pollicitationibus nimis creduliPi incipes indormiunt
& optimas negligunt occafiones, vel plane improvifipetun-
tur. Qnoties fub Religionis fchemate non quaeruntur ani-
m se, fedDominiai Quoties auxiliares copiae in propriam ne¬
čem introduftae ? Longum eflet referre hujusmodi fpeciofo
exempla ; parcimus magnis nominibus : Res ipfa liquet.
Oportet igitur aftum aftu vincere, & fimulationem fimulatio*
ne circumvenire.

14 Attiones fcabrolse, odiofae, & minus humanae * qua-
lesfunt Bella, depopulationes, ufurpationes &c. Temper ex
alia caufa, quam qu3e profertur, aflumuntur: Eodemmodo
caufae in Te vitiofae^femper reticentur, fuperindufto aliovelo
vel colore probitatis. Merae caufae juftificae bellorum funt
meri prsetextus. Manet irrefragabile Saluftii dogma: unatn
eamque vetcrem caufam bellandi efle, profundam nimirum
cupidinem Imperii: Et tamen, quis Regum vel Principum
unquam praeter unum Alexandrum (qui illacrymans plures,
qnos vincere pofTet,Mundos optabat) hanc caufam allegavit?

Nemo, me Caftor. Quanta enim quotidie lcgimus ex Princi-
pum conclavibus emanare Manifefta, five Expofitiones cau-
larum, Belli Ttifcepti, quae tamen nihil aliud funt, quam eora-
menta, fabulae, praetextus, ipeciofanomina: neque enim, ut
Tacitus inquit, quisquam alienum fervitium fi bi unquam con-
cupivit, ut non aliquosin fpeciem titulos in praetextum juftae f. 716 .
caufae ufurparet.

15. Appianus refert: Caefaris cum Pompejo foedera tur-
bata fuiffe; fed caufis quidem, ut credebatur, aliis, quam quas
Caefar in publicum profiteretur. Antonius Decimum Muti-
nae obfidebat; quod Galliam ipfi non concefferat: hsec enim
vera caufa fuit, praetextus autem loco ufurpabat, quod ex in- D!on »I' 4 *«
terfefloribus Caefaris effet Decimus. Quoniam autem fu-
periorem caufam parum honeltam, quia ambitionis Iibidinc
fiagrabat, intelligeret: fimulque Caefarem, Patris fui ultio-
nem meditari, eaque re Caefaris & populi ftudia fibi concilia-

Ccccc 2 repo£

756  ARCANORUM STATUS.

re pofle exiftimaret,hanc fpeciem bello commentus eft. Per-
luftra omnia inhasc usque tempora Europae bella, bellomm-
que caufas rimare: & certo comperies meros praetextusju-
ftitiae, vel juftae defenfionis fpeciecenus; reipsa puram domi-
nandi libidinem. Libertatis Germaniaeimaginem prseferebat
armis fuis Guftavus ille Suecorurn alter Alexander, interea
agebat omnia pro more dominantis in Imperio multo magis,
quam ipfe legitimus Imperator. Alenconius Belgii videbatur
afferere velle libertatem, reipfa (vocatus a Statibus in Ipem
Principatus) quaerebat ex(poliare Philippum haereditatepa-
terna nobiliffimarum Provinciarum. Civile illudBellumfive
LigifticumGhuifianorum inGallia,Religiouemhabuitprohae-
dera, reipsa vel domefticum vel Taltem externum, dethroni-
fato Reges, Dominatum, quem vel ipfi Ghuifii TuTpirabant,
vel, fi hoc non quirent, Hilpano cedere geitiebant. Henricus
ille, cognomento Magnus, hocnomine GalliaeRex IV. inilio
foedere univerTali totius Chriftianitatis, cui le (atnimis teme-
re) ipTe Turnus Pontifex, uti&omnes alii Europsei Principes,
Reges, Refpublicae, praeter folos Auftriacos (qui in capite pe-
tebantur) colligaverant, praetexebat, feinde reftiturum, ac
deinceps confervaturnm chriftiano orbi pacem univerTalem
ac perpetuam: Reipsa autem, fi articulos foederis examina-
veris, aliudnon intendebat, quaminfringere potentiam Au-
ftriacam; eamque, demptis praecipuis, vel in libertatem poli*
tis,Auftriaci nominis haereditariis regnis, relegare in angnlaffl
trium, vel quatuor provinciarum. Sed averterunt Superi (illi
domui in extremis periculis Temper propitii) immiff© plane in
Regis caput ficario, qui telam illam Toederis, exprcetextibus
iniquiffimis contextam, inftar Tatalis Parcae praecideret. Sic-
que ivit in fumum ingens Toederis illius machina. Nemo un-
quamPrincipum fatetur, Te quidpiam contra Juftitiae leges,
adverTus vicinos, vel alios Principes moliri: nec Ti armatus
etiam invadat aliudDominium, ipTaque munimenta occupe^

fatebitur,Tehoftiliameditari,TeddepoTitivelTecuritatisgrntia,

LIBER VIII.  757

vel vidicandae vicinorum libertatis,Religioms, Privilegiorum
caufa &c. cogialienis infiftere, armaque affumere. SicMarius,
fic Cinna, ficSylla, PicAntonius, ficLepidus, ficCaefar, ficPom-
pejusfub libertatfs fpecie premebantRomam,defoIabantpa-
triam,exfugebant cives,omnes adunum,dominatum tantum-
modo aucupabantur. Sic elapfo ferme medio priori fseculo
Ludovicus XIV. quafi continuis bellis, & ferme plus Ipeciofis
pacificationibus (reipsa fimulatishoftilitatibus) adincitas re-
degit Germaniam variis in Ipeciem praetenfis caufis, ubi aliud
nihil, quam vel Solium Imperii, vel in Europam arbitrium
avebat. Alia folent dicere Principes, quando in conatu, & in
rerummolitione occupantur; aliafacere,poftquam res con-
fefta eft. Nam, ut potiantur voto, omnia tingunt fimulant-
que: potiti autem, nifi ex animi libidine agunt. Dl0a '

j 6 .  Sexto, quandoPrincipesmagnum quid confequiin-
tendunt; ipfo fafto prseoccupent, verbis autem diffimulent:
faciant, & fileant: Omnibus paratis agant, utquae ex dilH-
mulatione rernota cenfebantur,ex inopinato jam confečta vi-
deantur. Arcanum hocproceditin magnis aggreffionibus,ubi
libertatem dantis, accipiens in neceffitatcm convertit. Puta
inRegnoeleftivOj ubifucceffionisJusnullumeft; itafeprae- Dios,
deceiforis heres firmetfa&o, ac ad Regnum dilponat, utvi-
deatur eo neceflario deftinari, atquc non eligi nonpofle.

17. Magnum hujus rei ExemplumTiberius Demortuo au¬
tem Augufto, ait Aurelianus, Tiberium recufaffe imperium
&voluntatem accipiendiPrincipatus dimulaffe: cun&aper
Confules incepiiTe: nullo principatus titulo Senatum convo-
caife, nifi his verbis: Tiberium, Augufti iilium,Tribunitia po-
teftate praeditum edicerc, utSenatus frequensadelfet. Moris
enim tune erat, ut Tribuni Senatum indicerent. Qua mo-
deftise fimulatione fufpicionem omnem delevit affečtati im¬
perii ; cum tarnen interea fafto ipfo occupaffet omnia Impe¬
rii jura, & inftrumenta, ut teftatur Dion. Hac enim fimu- lik, r7 .
landi arte imbutus Tiberius adhuc Nolae degens, ad omnes

Ccccc.3 exer-

bib. 5-7.

758 ARCANORUM S 7 A 711 S

csercitus & provincias literas, ut Imperator mifit, nomen
quidem Imperatoris nonufurpans, fed ftipatores tam in to¬
ro, quam in curia circa fe habens, & tefferam more mili-
tiae, ut Imperator flatuens, plane nihil cunftabatur, fafto
occupare imperandi poteflatem, quam verbis cunftabun-
dis difllmulabat.

18 Maxima autem vis Tiberianae fimulationis in hoc fuit,
quod Confules, Sextus Pompejus, < 3 c Sextus Apulius primi
in verba Tiberii juraverint: hos fecuti Servis StraboPraetorio
Praefe&us, Cajus Turannius Annonae Praefes: tum Senatores
ipfi, Equites deinde, milites, utrique, tamPraetoriani, quam
Urbani, denique ipfe populus,ea animi promptitudine & con-
tentione voluntaria, utTacitus edixerit: %m(fe tn  fervittum ,
Confules , Patres , Equites.  Quae omnia, quid aliudfačio de-
fignant, quam amplitudinem imperatorice Majeflaris; quam
tamen Tiberius callide difllmulabat, verbis declinabat, mani-
bus rapiebat, cunftabatur ore, non tamen feriebatur opere.

17. Arcani hujus non una eft ratio: & Primo quidem, qui
ante deliberationem opus exfequitur, fefubtrahitvariisho-
minum Judiciis, periculis, contrarietatibus, infeftationibus,
& elicit ex libertate neceflitatem, & ex neccflitate fubmini-
Rrat ali is virtutem promptitudinis: Ruebant, utTacitus dixit
fupra, Confules, Patres, Eques in obfequium, quod utique
amplius declinare non poterant, nec confečhim opusrurfus
inficere valebant. Praevenit enim callide Tiberius Romano-
rum confilia, reipsa occupato, licet verbis diflimulato Impe-
rio. Aliam caufam ex eventu eruo : Ubi enim coepta vel at-
tentata profpere cefferint, tune honorificentius erit peti,
quam petete. Animat faepe ad olferendum promptius, quod
diflimulanter recufamus.

20. Hoc in famam fuam contulit Tiberius, quod voca-
tus potius, elečiusque a Republica videretur, quam per mn*
liebrem atnbitum: Nam, ut Dio refert, Tiberium, quia Livia
dicebatur ipfi Imperium apud Auguflum fuis artibus im-

petraffe \

LIBER, n IT. j^

petrafife; bane fimulationem ftudiose induiiTe, nevidelicet
ifti (a qua admodum jam alienus erat) id habere beneficium,
fed potius a Senatu ob virtutis praeilantiam ad principatum
pene eoafrum efife videretur.

21. Quod fi vero fors noluerit tuo opitulari conatui,
in adverfum prolapfis coeptis : tune etiam facilius erit Prin¬
cipi, & plane nihil indignum, recedere ab eo, quod nunquam
fegeftire, quaerere, vel afFeftare oftendit. HocipFuminnuit
Hiftoricus de Tiberio, qui metuebatlegionesPannonicas &
Germanicas, ut & Germfinicum, qui Germaniae tu m prae-
erat; illis valde gratum. Nam qui in Italia erant milites,

jam fibi obftrinxerat Tiberius; illos autem in Pannonia & Eo<J«j»;
Germania timens fufpendere Fua confiiia, &obtefto animo,
compreflfoque ore in utramque partem Fuftinere deftinave-
rat, ut fi quid inde moveretur, ipfi fecurus ad privatam vi-
tam regreffus foret.

22. Tertia caufa eft, quod ejusmodi declinantis & cun-
ftantisPrincipis fimulatio fitoculta qnaedam exploratio ani*
morum, quid nimirum de fe fentiant Magnates Regni, & an
prompto animo in Fortunam Principis Fe fle&ant ? Id autem
fieri minime licebit in vindiftam, Fed in cautelam. Probarc
enim fidem ulciFcendi gratia, crimen: cavendi, prudentia
cit. Male in hocTiberius; qui decjaratum aPatribusPrin¬
cipatum fifte, eo fine abnuebat, ut nimirum exploraret, quid
finguli dicerent, vel Fentirent: Nam reshaec deincepsopti-
mos quosque perdidit: ^.ftimantes ex animo Tiberium lon-
ga oratione imperii magnitudinem declinare, dum Fententias
in ejus voluntatem promunt; inceflfere fibi exitia Fuprema,
ait Tacitus. Maledifta fimulatio, quse in crimen abit, & inno-
centise laqueos Fubftcrnit.

23. Septimo, ut Principes animorum Fuorum FenFa Fecu-
rius cautiusque obtegant; licebit interdumverbisuti ambi-
guis: ReFponFa FuFpendere, vel obFcuritate involvere, quae
fubditi Fcrutentur magis, ac divinent, quamintelligant. Lo-

cutio-

7^0  A RC ANO RUM STATUS

cutiones minus affeverantes in negotiis publicis raro nego-
tiantem feducunt, fed fecurum reddunt, ne involvatur al-
terius laqueis. ExpTicatum fronte, animo obteftum, volo
Principem, non morofum: cautum, non fallacem: arnbi-
guum potius, quam credulum: confiderabundum magis,
quam loquacem.

24. Quse omma plane opus efte, aitLipfius, Principi in-
Gv°. * £er  exploratores, inter Miniftros externos, inter ipfos dome-
fticos, viros nimirum callidos, vel fufpeftos verfanti.' Ver-
borum involucra non cenfentur temper cedere in laqueum,
fraudemque audientis, fed in cautelam, vel etiam faepe in
defenfionem loquentis. Intereft enim quandoque aliorurn
machinationes etiam verbis fubvertere, vel ita inneftere, ut
nocere vel non valeant, vel exploratae non audeant. Re-
fpondendum ftulto, fecundum ftultitiam fuam; callido,fe-
cundum calliditatem fuam, temerario, fecundum temerita-
tem fuam. Qualia interrogata, talia merentur effe refponfa :
Indolem ingenii fequitur natura adus: illudtamen. firnitius
eft, fi candidius ; ne aliisin abufum abeat, defleftere debeta
candore illo naturali, fu$ fuorumaue falutis causa. Afcetas
etiam Deum propter Deum oportet relinquere : Non enim
omnia, quae uno, proficiunt omni tempore. Verus Princeps
privatum exuit, & publicum induit hominem. Etfifpeeie-
tenus quandoque defleftere debet a virtute, reipfa non de*
viat inflagitium. Simulationem docemus, fed citra crimi*
nis notam, parce: & cum necefle eft: ex fine nimirum di*
gno, honefto, &falutari, nam & Chriftus fingcbat,fe longius
ire. Difilmulationem fuademus tanquam proprie regiam
virtutem, & prudentiaefelicempartum. Diffimulatio nun-
quam vitium eft; fimulatio temper vitii contermina, fmp e
etiam ipfiim vitium.. Utraque imperaturo expedit, fed haec
rarius & cautius. Duo hic caveat non folum fimulationem
flagitiofam, fed illam etiam morotam, & nimirum, quae erurn-
pit facile, & prudenti diffimulatione deftituta, corrumpit

nego-

LIBER VUl. j 6 1

negotia, & Principom rcddit futpcfrum & abominabilem.
Cujus eftypon in Tiberiofimulatore callidiffimo vidit&ab-
ominata eft antiquitas, pofteritati vero repraefentavit Dion
Hiftoricus:

25. Erat Tibcrius ingenio prorfas fingulari:Nequeenim Lib.
cx iis , quae proferre videbatur, qnidquam cupiebat: Ted
verbis ufus a fententia animi alieniffimis, negabat, quas in-
terim volebat; quaeque nollet, ac averfaretur , ample&e-
batur. Iram fimulabat; ubi minime indignaretur ; comita-
tem, ubi maxime irafceretur. Mifereri fcilicet eorum vide-
batur, quos acerbe puniebat; odide eos, quibus veniam
dabat:vukumquoqueinimicis benevolum,amicis minime
familiarem oftentans. Denique non exikimabat, oporterc
Principis fenfa cuipiampatere; nam inde muka male geri:
cum ex diverfo plcraque maxima refre & feliciter fub inte-
gumento diilimuladonis conficiebantur. Atque fi haec tan-
tum in more Tiberiifuidfent,nemofanefads caute cum eo
verfari poterat; quippe ad contraria refpicientibus , cum
velle aiiquid videretur,nol!eputandus erat, cum nollefimu-
laret, velle. At vero illeinfuper vehementer offendebatur,
fi quis mentem ejus affecutus eflet, adeo quidem, utmukos
interficeret, nullam ob caufam, nifi quod intellexifTe men¬
tem ejus videbatur. Erat itaque periculofum non intellexiP
fe hominem , periculofius etiam intellexilTe, quippemuki
dum verbis ejus attendunt,afTendunturque , nec de mente
cogitant, offenderunt ait Tacitus. Nam hi fufpeftabantur,
tanquam fpecularentur mentem ejus odiofms. Solus ergo
ille evadebat (mirum di&u) qui nec ignoraret ejus indolem,
nec argueret.-ita enim nequeexfide Principi habita pericu-
lum, neque ex folertia deprehenfae fimulationis odium me-
rebatur. Mukam enim prorfus difficultatem habebat, Eve
quis adverfaretur ejus dittis,dve adfentaretur, Nam cum
aliud revera veilet, aliud fermone praeferret, ubiejue afe ali-

D d d dd quos

J6  2  vtRCANORUM STATUS

quosdifrepanteshabuit, aquibus aliquos veritatis caus^
alios opinionis odiflet,

26.  Tališ eritTiberius. Sed nonitavos , omeiPrinci-
pes! Si fimulatio cxpedit, fit illa non morofa, quas Princi-
pem reddit omnibus abominabilem. Sit non aperta,quae in
ludibrium & fabulam abit, quae facilc erumpit, &poftea cor-
rumpit negotia. Siquid inexpertum fcen£e committis, & au-
des, perfonam formare novama fcruteris ad imum : qualis
ab incoepto proceflerit, & fibi conflet: Simulans fibi,&
non aliis conftare debet. Sit nonaffe&ata , qualis eratTi-
berii ingentemlu&um fuper obitum Germanici ementien-
tis, dicentisque deflee filiummeum femperque dtflebo.  At Taci*
tus teftatur,, Tiberium hac fimulatione multum aberrafle,
gnaris omnibuslaetam Tiberio Germanici mortemmaledif-
fimulari: ac quodperiifle Germanicum, nullus ja&antius
moerebat, quam qui maxime laetabatur. Qui nimium fimu-
lat, indicatfe: Solent muki aliud fentire, aliud loqui; neque
tamentantum valent ingenio , ut non appareat, quod fen-
tiant. Ne fufpe&a reddatur ,ipfa fimulatio diffimulari &tegi
debet. Sit non confuetudinaria: non enim: oportet fimula-
tionemin naturam trahere, nec in fe eonvertere. Venenis
interdum tantum lieetuti, nonfemper. Vae illis! qui du-
plici funt corde. Sit non flagjtiofa: Ut Venena profint la-
lubribus 3 debent St correftivis mifceri; nunquam exhiben-
tur pura & nuda : fi fimulatio & fifrio altas debet habere
eaufas, quae vitiofitatem illius corrigant, & vel necefiitatis-
publicae, velmajoris declinandimali; vel defenfioniS’

& tutelse gratia reddant faluta*
rem..

© (O) #

CA'

ZISER nit J4;

C A P UT XVIII

De Fide Regid.

I.

F ides, civilis do floram conventorumq; conftantia,&ye-
ritas dicitur, eftque vitae Civilis fundamentum,imm6 vin-
culum confociationis humanae Fides indedifla, at fiat, quod
diflum, vel promiffum eft. Eactabat Fidei facratumtemplum
apud Romano s, ubipromifla,pafla,conventiones , foedera,
caque omnia, ubi fides intercedit, fanciabantur, devotis eo-
rum, qui promifta frangerent, capitibus Inferorum Diis.

2. Nihil autemeft, quod Prjndpem magis deceat, quam
ut verbis fuis fidem praeftet, atque pcrpetuo in id ftudium
incumbat, ut verbis fuis fit major fides, quam aliorum jura-
mentis. Quid obfecro Princcps fine fide eft ? Sapiens refpon-
det in Proverbiis : Nubes dr ventus drplum/t nonfequentes , vir ; p r0Tff>
gloriofus  (alfi legunt) Prmceps  , dr promijja non complens.  Ab-
jefli animi mendadumj eft. Generofifpiritus prius vitam
ponent,quam plebejohuic crimini fe unquam fubjicient,
ne Nomen boni Viri amittant. Indignius illud tanto eft in
Principum ariimis & lingua, quanto illi fupervefli fantcon-
ditioni privatae. Non auro,non armis , fed officio & fide
parantur amid. Non opibus, non amplitudine ftabit impe- Sl
rium,nifi fide fteterit. Quid turpiiis, qnam fi Regum pur-

E  uram turpis perfidiae nota contaminet? Si fides in toto or-
c exulet,Regihus tamen affiftat Temper , quinullometu
nullapcena: nifivirtutjs.&fideireverentia,uteam pracftent,
cogi,obftringique poiTnnt Quamprimum a reverentiahac
fineruboredefdverintPrincipes,aftumerit de obfervantia
fidei. Errant, qui hanc meriuntur ex magnitudine fortunae.

Sacer enim illeinmente ratjonali Spiritus, velanatura com
ceptus, vel omnium gentium conventioneinditus, honeftis
ac magnis animis impreflfis, fufficit ut corda Regum com-
moveat in amplexum veritatis, qua fides nititur.

Pdddd 3 3. H-

Ukloniš.

764  A RCANO RUM S 7 ATUR,

3. Fidei autem objeftum honeftum,licitumque effe opor-
tet. Ubi iniquitas & turpitudo contaminavit promiffum,
fponfio haud quaquam effe poteft, fed pcrtinacia fceleris. In
malis promiffis jufte refcinditur tides: in turpi voto mutan-
dum decretum: quod incaute vovifti, ne facias. Turpis eft
promiffio, quae fcelere adimpletur ;fcelerum promiffi(?,&iis
qui expeftant, pernitiofa eft, & iis, qui promittunt. Difcri-
rnennotainter David &Herodem:Ille nonftetitjuramento
de perdendoNabal, ob preces juftae Matronae: hic in jura-
tampuellae faltatricis mercedem, decollavit juftum Prophe-
tam. Errafti? novum erroremne adjungas antiquo. Cor-
rige, diffimula, non inhaere. Sicutlegitimis promiffis nonin-
fiftere, inconftantis animi nota eft, ita turpibus inhaerere non
velle, reftam piamque confcientiam denotat.

4. Igiturjufta, honefta ,& poffibilia promittant Princi*
pes: Sin minus ? Satius eft promiffis non ftare , quam pec-
care in leges juftitiae. Ea vero maxime Principis fidem exi-
gunt, quae puhlice fanciuntur: (Princeps enim eft perfona
puhlica, & circa publicas res & adiones verfatur) qnalia funt
foedera, indueiae, conventiones, focietates & ejusmodi, qn*
primario fungantur in fide puhlica,u!tro citroque data.Deni-
que omnia, quae nec vi, nec dolo malo fafra ftint. Excipe ta-
men conventiones illas & pafta in praejudicium eorum, qu*
funt jura Regni,Diadematis & Coronae. Jurant enim ipfi P nn '
cipes,fefervaturos juraRegnifui,aquibus peralia paftare*
filire non poffunt, nifi in re modica, vel estrema urgente ne*
ceflltate. Reges adminiftri funt Regni, fuccefforibus iuis,
poft vitae exceffum reftituendi. Ea autem, quae fubjeffa funt
reftitutioni, alienari, velminui vix poffunt. Principes bona
Reipublicae & jura Coronae in dotem accipiunt ; Dos vei o
hodierno jure abalienari non debet, Lexipfa denique Regi*
domus &inveftiturae non admittit pafta fibi derogantia, & p
Princeps imprudenter quidpiam fimile fpoponderit, inanis

erit obligatio, nili aliis mediis&modis valeat fatisdare.

5  Idem

LIBER Vlil.

5. Idem exiftima, fi iponfiio a Principe fadra, ita ex muta-
tione circumRantiarum, vel etiam objedli akeretur,ut'in exe-
cutionem poni nequeat. Si enim privato jure, impoffibilum
nulla fit obligatio, quanto magis de jure publico, & ex illa
lege Regia & abfoluta. Quis ? vel fubditus, vel par, prudens
audebitimperantetn in illa impellere , quse exfequendi fa>
cukaš vix datiir. Ingenuitas tarnen boni Principis procurabit
reparare damna, quse inde, maxime ex fua culpa,emerferint,
&fponfionis loco fubftituet, faltem regium conatum in uno,
aut alio. Cicero quidem 1. de Offic.concedit: Promiffa non
effefervanda iis, quibus promileris; inutiliak fint, nec k tibi
plus noceant,quam ilii prodne, cui promiferis.Magna tarnen
inhoc opus ekcautela, neoffendaturintegritas fidci.

G.  At, plusquam mali illiregum confultores ! qui ajunt,vel
exfuccedente poenitentia,vel ob praecedentem reftriftionem
mentis,velob fimulatas caufas contraveniri poffe datsefidei,
atque refeindi, quod fanfte promiffum e (h Abite in malam
horam, peffimi lualbres! Exeke aula impii ! nulla vobis fit
fides, qui fidem, maximum humani generis bonum &rerum
publicarum vinculum ita odiffis , ita diffolvikis. Arikotelem
dicentera vobis oppono : Infirmatis violatisque paftis tol-
li commercium mundi. Everitur quidquid humani juriš ,
quidquid fidei imperantes inter & obfequcntes ek; filice-
bit rekringere ; me n tem & cor a lingua feparare , in iis,
quae fub mutuum paftum cadunt: velfi poenitentia aeceffe-
lit, refilire a data bde, ae promiffa negare. Nulla amplius
erit fecuritas in fbederibus, nulla in pace kabilitas, nulla in
induciis ftrmitas, omnia confufa, periculofa, fulpeftaacin-
fidiarum plena.

7. Alii obganniunt: at minus infidelibushokibus, rebelli-
bus fubdi tis datam fidem ofervandam non effe: at ego dixe-
rim omnibus his; fiprittsnon frmgant fidem.  Effugium nul-
lum,nullam latebram fufpe&am non duco,ubi fides periclita-
'tur. Competebantpro Diademate Romani Imperii Sextus

D d d d d 3 Pona-

7 66 ARCANORUM STATUS 111 ER rili.

Pompejus, Auguftus Caefar & Antonius: Exceperat tune m-
vigio Auguftum & Antonium quidam Menna, qui Pompejo
refcripfit, caede horum duorum, potiri pofle illurn, imperio
totius orbis,fine aemulo, & nemine refragante, at ille reje-
citMennae confilium , fidem fervavit; ■.& excidere Imperio
maluit, quam fidem fallere*

8. Execranda in Numen, virtutemque illa injuria eft, exi-
ftimantium melius, mundum regi pofle dolis Scfraudibus,
quam virtute &honeftate, ac confequenter Principis tene-
brarum potiores vires efle,, ouam Authoris gratiae & Angeli
lucis. Qnan.ti,mendaciis,faliaciis, quafi praeclaris artibus,
gaudent ? quanti, qui dicunt feintot bumanis erroribus fo-
la innocentia vivere non pofle ? quanti, quibus pa&umnon
paftum eft, nonpaftum paftum,ficutillislubet ? quanti,qui-
bus promifla in ore, in corde nunquam, nifi expediat? quanti
(miferet dicere)etiamPrincipes ab ejusmodi doftoribus cor-
rupti nihil ex fide agunt ? fub induciis meditanturbella, re-
gna in pace diripiunt;inlegationibusconpitantfeditiones;
omnia ad fpeciem bona, reipsa immania propemodura
agunt, denique cum Tragico afleveranter dico:

yix tntrat untpuam Regium Umen fides.

Ratio a graviHiftorico: Ejusmodi enim perfidos aulieos nun-
quam caufaipeciofadcficiet, curpafto nonftare fuos Pnn-
cipesdoceant: femperque aliquem fraudi prsetextum juri*
imponent.

Sed, 6 mei Aularum Miniftri! audite ex faeratiori tripode
dicentem: ( Domintis averfatur omnem injuflitiam.  Et melisi
Demofthenis fententia: Impofftbtle eft Principem injuf rnrftf'
jur um ^ & mendacem patent tam firmam retinere.  Omnia pro¬
pemodum Regna, Imperia, Dominatus, alterata,everfa>con-
fomta prof ter injuflitias & div er (o s do los.  Scindam re-
gnum tuum ate,dicit Dominus, & dabo illud
proximo tuo mediori te.

0 -

m  (o) m

1 N D E X

RERVM & VERBORVM.

qux  contfnentur

UK Vil & IIX.

De

ARCANIS STATVS.

A.

A Dminicula  ad exftirpandam
hasrefim,1.7.c.3'.n.i.feqq.-
p.2i.feqq.

Adriani  elečtio in PontificemRo-
manum.r. 7. c.ig, n.38. p.296;
fcqq;.

Adfumptio  novi nominis aPontifi^
cc neceffari6 non exigitur.l.7,.
c.i7.n.io.p.2j’4.feqq.

Adulatio  corrumpitConfilia falu-
taria.l. 8 .c. 8 .n.i 4 -pj 66 f.
Advocatiafacrorum  quid (it, & cui
competat. I.7. c.7. n.r,;.feqq.
p.f2.feqq;qu©modo & k qui-
bus depravaripofllt.l.7. c.7.n.
7. p.f 8* commendatur.ibid. n.
9-feqq.p.fg.feqq.

JEgyptiorum Dii t  auibus fub nomi-
nibus funt culti.1,7, c.i. n.2,-
p.a.

/Ehcas  Sylvius  vide Pius It.

/Erarium pub lic um  n o n eft d efrau-
dandum ob Ecclefiam. 1 .7. n.
19. c.i4.p.i93-feqq-

JEfcuhpius  cur pro DE O habitus
ab Ethnicis.l.7.c.i.n.2.p.2.

Alberti I.  pietas in Ecclefiam &
Pontifrces. lp.c.48. n. f,  p. f 9 3.

Alexandri VI.  nimia propenfio in
Nepotifmum taxatur. l,7,c. 26,
n 35 -p.fff.feqO.

Ahxandri VIL  electio in Papant
Resmanu m. I.7. c. 18.0.79.feqq.
p.334. feqq. initia laudatilu-
ma ob rigorem in exftir-
pando Nepotifmo , finis au-
tem deteflandus eft propter
introdučtum, quod priusab-
rogatum. 1.7.0,26. n.41. p. f 62.
feq.

Amicitia  cum Vicinis reconcilia-

u

I N

taeftPrincipi fervanda.l. 8. c.
ii.  n. 6 ,  p.700.

Anglije Status  vide Brittannia.

Animadverfiones  Pontificiae contra
Regaliam Corons Francih fa-
čtar. 1. 7. c,i6.n,9.feqq. p.2? 1.
feqq.

Afoliims i-KtSsluii  unde orta. I.7.C.

I. n.2. p.2.

ArcanumCardinal iumConc^V^lL-
rum quodnam lic primariutn.

J. 7. c. 17.11.24^.260. alterum
e(l.I.7.c.i8.n.73 p.319.

Ajfumtio  videatur Adfumptio.

Aučloritas Papa  unde dependeat. 1 .
7. c.3. r1.19.feq. p.30. feqq. an
contribuataliquid adfchifma
hoc in Ecclefia chriftiana.ibid.
&feqq. Principum multnm.
confert ad propagandam fi-
dem.l.7. c.7. n.4-feq. p.f $\feq.
Conciliorum a Pontificibus
indičtorum demonftratur. ib.
c.2i.n.29.p.387.feqq. quamam
Miniftro primo (Ive intimo k
Principe (it conferenda. l.g.c.
f.p.646. feqqn.i.feqq.

AuflriacaDomus  Zelofiflima eft o-
mnium Principum in propa¬
ganda fide Catholica. 1 . 7. c.7.
n,j. feq. p.f6. feqq. Amerem
femper exhibuit & Pontifici¬
bus & Ecclefia: conflantidi-
mum,ibid.c.28.n.i.feqq p.788.

. feq.conftantifiima erit in Im-
perio ob zeluminReligionem.
ibid.&feqq.

B.

J^Acbus,  eccur pro Dco ab

D E X.

Ethnicis habituš. 1.7. e,r. p, 2)
n. 2.

Bancus regius  in magnaBritantlia,
quid,1.8.c 9.11.20. p.6g7.feqq.
Bataverum  brevis defcripdo. 1,7,
c.i.n.io p.7.

Beli  Religio 1.7.0. i.n.2 p.2.

Bella  pro caufa Dei fufceptafunt
gloriofa& laudabilia.l.7.c.i.n.
20. p.i i.feqq. 3

Benediki A 7 .Pontif. Romani con-
tinentia Scaverfio aNepotifrao.
1.7.0,26. n. 2.p. f i6.feqq.

- - XII,  ibid. n 3. pag. jt 8»
Jeqq. _

Benefcium,  quibus nititur junbus.

I.7.C.17.11.4.P 199.

Bona Clericorum  funt Bona paupc-
rum.l.7.c.i f.n.t 1. p.209. feqq.
non funt in profanos ufus ero-
ganda.ibid.p.210.

Bona Ecclejiajlica  quae funt. 1-7  c,
ijr.n.i.(eq. &p.i9*. feqq. in-
abalienabiliter redduntur.ib-
n.?. p. 198. feq. quotup!ici»
funt. ibid. n.f. pag. 199.fs^ 1
funt tantum in pias caufase-
roganda. I.7, c.i)-,pag.202
non cadunt (ub di(penfatio*
nem Principum fieculariutn*
ibid. n.9. p 206, feq. neque
Pontifices , neque epifc°P l
pro Iubitu ufurpare poflunt.
ibid. n.io.p.207.feqq.qu£p‘i'
trimonium D. Petri cona-

ciunt, an abfoluto jure adEc-

clefiam pertineant.ibid. c.
n. 7 .feqq,p. 4 i 3 ,feqq.

Bonafacularta  in detrimentu Rej-

p ubil*

7  N D E X.

publicae non funt in Ecclefiafti-
ca commutanda.1,7. 0,14.0.19,
p. 193. ibid. c .22.n. iz.  ieq. p.
420. feqq.

Bomfacius IIX.  Pont. R, quanta fit
ufus potekate inReges& Reg-
na. I.7. c. ix. n, 1. feqq. p. 137.
feqq.animadvertitur ob nimi-
um favorem in Nepotes fuos,
ibid, c. zG,  n. 24. p. f48- feqq.
Britahnia magna Status  defcribitur
breviter 1. g. c. 5. n, 20,  p. 6$ 7.
feqq, 6%?.

C. .

r\ilixtiIII.  eleclio inSoliumPon-
tificale. I.7. c,ig. n.i i,-17. p.
276. --  278. affečtio nimia in
Nepotifmum carpitur, 1 ,7, c,
zG.  n. ji. p. 774.

Cancellaria judicium  in Britannia
quid. 1.8. c. 9. p. 689. n, 20.
Candidati ad Pag at um ,  qui e (le de-
beant. I.7. c.j7.n.2i.p.279.feq,
adquosre(piant, ibid. n. 22. p.
260.

Cardinalis Nepotis dignitaj  qu£E-
nam.1.7. c. 24. n. 1. reqq.p.4^g,
feqq. Patronus quis (it Sc  ejus
officium. ibid. c. 27. n. 3.  feq ;
p_47d.feqq.484. feqq.Pntroni
inRručtio a Montalto fiveSi*-
to V. concinnata. ibid. c. 27.
n.41. feqq,p.fO$. .

Cardinales Cončlavifld  qutbus ln-
ftručti efie debeant ad confe-
quenda fuffragia.l.7.c. 17.0.51.
p. 263. feqq, ad quidrefpicere
debeant ineligendoPontifice.
Ibid. n. 32. p. 26 f . feqq. qua di-
nitate fint praedlti. ibid. C. 23.

n. 1, feqc|, p.476. feqq, defcri-
buntur. ibid. a quo creentur.
ibid. n. 7. feqq. 460. feqq.
Cardinalium  elečhonis occafio ib.
c. 23, n. 2. 7. p.4f7, feqq. Epi-
theta & Synonyma. ibid. n, 3.
p.4f 7. feqq. numerus. ibid. n.
7. p. 461. feq.

CaroliV.  Imp. Religionis Zelus.

I.7. c. 28. n. 9. p. 799. feqq.
CarolusM.  obReligionem chriliia«
nam felicikimus exkitit> feli-
ciffimeque regnavit. I.7. c.i. n.
7. p,4. obnimiam Donationem
inSedemApokolicam male au-
dit apud Imperialiflas, ibid. c.
22. n. 9. feq. p. 417. feqq.
Catalogus  Pontificis & Cardina-
lium qui Nepotifmum penitus
Sc  unanimi juratoque confen-
fu damnarunt. 1,7. c. 26, n.  14,
feq. p. 731. feqq.

CauJJk  diffidiorum inter Sacerdo-
tium & imperium. 1, 7. c. 22.
n. r. feqq. p. 401. feqq
Cenforium Confilium  quodnam fit I.

8. c. 9. n. 2, p.d6S.

Ccnfura  quid (It 1 . 7. c. 13. n.4. p.
163. feq, Pontificalis quomo«
do inPrincipes (itinkituenda,
ibid. & feqq.

Ceres  cur pro Dea cuka, 1 . 7. c, r,
n. 2. p.2,

Chriftiani materiales  qui fint 1 . 7.
c. G.  n. G.  p. 48.

Chrijlus , cur non in numeru Deo-
rumgentiliumfuerit affumtus
aSenat. Rom, I.7. c.i. n,7. p.d.
element is IF.  averfio aNepotifmo.

E e e e e 1,7.

IN T>

1.7. 26. n.a, p. 5-17. feqg.

elementi s V,  cledio in Pontificem

Rom, 1 .7. c.26. n.2.p. ^49.
clementis VI.  nimia propenfip in
Nepotifmum damnatur, ibid.
c.3.6.  p. ffi.

r. - -■ Vil.  ele&io in Pontifi¬
cem Rom. I.7. e, 18, n, 40. p,
298. feqq.

- - - XIX.  1. 7 , c, ig, n.6f.  p.
320, feq.

-  - - IX.  ibid. n. 84* feqq, p.
337. feqq. Averfio ejus a Ne-
potifmo. ibid, c, 16.  p. p 19.

■- - - X.  ibid. n, 87. feq. p,

" 339-feqq-

Clerici  quoad gubernationem Po-
liticam tenentur ftare Princi-
pum juffis.1,7. c.i4.n.io.p. r%6.
de Reditibus Ecclefiaflicis pro-
hibentur teftari ad pias caufas.

1.7, c. 1 f. n.6.  p,201, feqq. mim,
puniripoflint obfacinora aSs-
culari Magiftratu, ibid. c, 22.
n, 27. feq. p, 444, feqq.

Coneiha qux funt, & quid deillis
fentiendumj.7. C.21. n.x.feqq.
p. 374, feqq, quotuplicia. ibid,
n,4. p.376. feqq.

Cenci/ia,  qu 2 e non aPontifice in-
dicuntur,reprobantur.ibid. c.
21 ,n, 8, p, 3 /9- feq. approbata,
quae fint St quot. ibid. n. 9 . p.

■ 380. feqq. anabl-mperatoribus
convocata, validafint, ibid, c.
22.11.20, p. 434. feqq. qusNe-
potifmum damnarunt. ibid; c,
20.11.1 d. p. f 36. feqq,

Concilii-tm Conftanti.cn fe,  quid COll-
cluferit de cribus idisPontifici-

n x.

busfimul eledis.1.7,0,18, n,i;
feqq, p, 26 j.  feqq.

Cone or dat a Gallia  quid. 1 , 7. c, 22 ,
n. 42. p. 4f4. feq,
CongregationesfanUa  quot St qusc-
nam, Sc a quo inftitutte, 1 .7,
c, 23. n, 11. feqq. p. 464, feqq 4
Congrejjus  p rim us elečterum Pon-
tificis lummi plerumque irri-
tus eft. 1.7.0.17^20. p.2f9.
ConradilV.  Imperatoris diffenfio-
nes cum Ecclefia Sc Pontificc
deferibuntur, 1. 7, 0,27, n,12.
p. ;8)'. feqq.

Confanguinei Vontificum  aut Epifco-
porum, fi funt digni, ditandi
funt opimis officiis.i.7, c, IR
n.if . p, 21 6,.  feqq.

Confecrtatio  novi Pontificis, quan-
do. 1.7. 0,17, n. 8. p,2f3‘
Confiha  qute in Imperio Romano
habetur quotSt qucenam priti’
cipaliora, 1.8. c. 9. n. 6.  p. &7 2,
feq. in Hifpanico Regno qu£.
ibid, n. 13, p.678. feqq. inGal-
lico*ibid. n. if. feqq. p• 68
feqq. in Arglicano. ibid.n.!§•■
p.684. feqq. inPolonico. ibid,
H.21. p. 689 . feqq. in R e S n °
Danico,ibid, n,22, p.dgi.fe^’
Conjiha  in Regno Suedico tju*
ibid. n,2 ;vp. 693, feqq.
Confiliarii  vid e Mmiftri Status.
CVnftUerum Varietas  defčribitur. «
8, c.9. n, 1. feqq. 667. feqq.
Confilioriim Nccejfitas,  detnond ra '
tur. 1. g. c. 9 n, 1, feqq. p.
feqq, Vis & Efficacia, ibid, c,2*
n, i,feqq. p. 62;.  feqq._
Cenfilum  S.Oiiicii defcnbitur.d.S*

J  c, 9 *

I N D E X.

c. 9. n, f, p. 670. feqq,

Confiftorium Pontificis  ex quibus-
nam confiftat. 1,7. c. 23,11,9. p,
462. feqq.

Confuetudines  veteres in Libertate
Ecclefiaftica funt ©bfervandse.
i.7.0,14. n,6,feqq.p, i84.feqq,

Confuetudo abrogatoria legis  debet

efterationabilis, 1.7.0,17,0,12.
p, 210. feqq,

Cor hominis  nunquam quietum,
nifiinfoloDeoJ.7. c.i.n.i.p.i.

Coronationis novi Pap£ neunus  quis
fungatur. 1,7. 0.17.0.9. p.25-4.

Criminale Confiiium  quodnam vo-
catur. 1. 8. c 9. n.2. p. 668-

Curia Chrifiianitatis in Britannid
quid. 1.8 c.9.n. 20. p 687-

- - communiumPlacitorum , ibid,

v n, 20, p. 688.

D.

Anici Rcgni Status  delineatur.

1. 8. c. 9. n. 2. p.691. feqq.

Dečani CoUegii Cardinahum  dlgni-

tas.1,7. c.23. n. 14. p.4Sd,feqq.

Declarationcs  ob Eccleiiae Rega-
iiam in Gallia, 1 .7. c, 16, n, 6 .
p. 227. feqq.

Decima  inV.T. crantBonaEccle-
fiaftica,1.7. c. 17. n,2, feq. p. 197.
feqq.

Decteta  &CanonesPontificum.&
conciliorum contra Nepotif-
mum. 1 , 7 . c.a 6 .n. 7 ,feqq.p. 72 i.
feqq,

D EV M  verum cognofcere, non
omnibus eft datum. 1. 7. c. 1.
n. 2. p, 2.

Digni  indignis funt anteponendi

in adminiftrandis officiis eccle-
fiafticis.1.7,0.17,n. 1 f.p.2g t. fq,
Dignitas Cardinalitia  qu£e, 1 . 7 .C. 2 J.

n. 1, feqq. p. 476, feqq.
Lifiidierum caufa  inter Sacerdo«
tium &>imperium, 1,7, c, 22, a.
1. feqq. p.401, feqq
Dijftmulare  nonnunquam religio-
nem,eftPrudentia:arcanum. 1 .
7. c.6. n.7.6. feq. p. 47. feq. in fi¬
nem bonum femper eft licitum
quid Principi & homini chri-
ftiano. I.7. c.6.n,9. p.49. feqq,
quandoPrincipibus conveniat.
1.8- c.i7,n.i,feqq.p,748.feqq.
Duodecimviratus Confiiium  in Bri-
tannia, 1. g. c. 9. n. 20, p, 6gg.
feqq,

E,

77 'Cclefia judicio five Concilii Paga
“ C ' hareticus  fubjicitur. 1. 7. c,2r.
n. 37. p. 398- feqq- quando in¬
valide elečtus. ibid, n. 38. pag.
399. feq.

Ecclefiaftica bona , qua: & quotu-
plicia. lib, 7, c. 17. n, 6 ,  p. 200.

feqq.

Elettio  Pontificis quomodo olim
inftituta fuerit. lib, 7. cap. 17.
num. 1, feqq. pag 247, feqq f
penes quem fuerit ibid, & feq.
quando ablmperatore & popu-
lo ad Cardinales devoluta lib.
& cap. cit. n.4. feqq 248. feqq.
Pontificis quomodo hodiernu
peragatur, & quat circa illam
obfervandaveniunt, l 7. c. 17.
n. 7. feqq. 4,249. feqq.

Elettores Pontificum  quare plerum-
Eee e e 2  que

I N D E X.

que decrcpitos & morti vici- 1.7. c. 13. n. 1. feqq. usque ad
nos in facram fcdem eliganc. I. 22, p, 160.  feqq. - - igi,

7. cap, 17. n. 14.p,corrum-  F.

puntur multoties aRegnanti- VErdinandi I.  Imperatoris Reli-

bus,utejusmodi Pontifices eli- *  gionis Zelus. I.7, c. 2g.n. 11*

gant, qui Principibus iftis fa-
vent. ibid. n. 16.  p. 257. qu£e-
runt tales Pontifices, qui fuis
' moribus funt fimiles. ibid, n,
17.p. 277,.

Epifcopi  licec immediate fint fub-
jediPontifici, tamen refiftere
ipfi poflunt,quando is abutitur

p, 503. feqq.

- - Z/.CsefRom.religionis
chriftianae Zelus. I.7. c.i, n. 13,
p-8.feq.ibid. c.28.n, 14. p.607.
ieqq,

- - ITI.  & vidom in hcere-
ticos. ibid, c. 28. n. 17, p, 611.
feqq.

' poteftatefua. 1.7.0,13.0.18. p. Fides  Principes ScRegnantes ma-

ximc decet. Kg. c. t g.n. 1. feq. p.
763. usq; ad finem libri odavi.
Forum Ecclefiafiicum  & Politieum
inlibertateEcclefiaflica eftdb
ftinguendum. 1, 7. c. 14. n, 9,-
p. i8f.  feqq.

176. non funt excmpti a foro
Politico , fed tetientur ftare
Principum juflis. I.7. c.i4.n.io.
p, 186. feqq. quando habent
pauperes Cognatos, juvare ip-
fos debent ex bonisEcclefiafti-
cis.ibid. c.i p. n.i4.p,2i3,Gal- Fridericil.  iEnobarbiImperatoris
licani immediate dependent a regnum fatale, 1.7. 0,27. n. 6,
Rege. 1 . 7. c. 16. p,227. n.6. an p, J73,feqq.
ab Regnantibus iivelmperato- - - - //.Imp.AnimusinEc-
ribusinveftiridebeantperVir- clefiam & Pontifices defcribi-
gafn & Annulum. ibid. c. 22. tur,ibid.n, io.p. f8i.feqq.
n. 23. fecp p. 438. feqq. num.a - - - IV,  Imperatoris Reb-
Principibus obfacinora patra- gionis Zelus exponitur. ibid.
ta puniri pofiint. ibid, n. 27, c. 28, n. 7, p. 797, feqq.
feq, p. 444. feqq. Frumentarutm Confilium  quodnam

Ethnicorum Deorum  multitudo un- adpellatur, 1 , §. c, 9.n.2, p. 668«
de orta. 1.7,c.i.n.i.p. 1.&2. il- G.

lufiogravifiimeeftpunitainil- r^AUUConcordata  quid. 1 .7. c. 22.
luforibus.l.7.c.27 n. i.p.768. n.42. p.454.feqq.

EugeniusIV.  quomodo ad Pontifi- Gallia , quibus mediis &fub quO

catum pervenerit, 1, 7. c, 18. n.
3. p. 269.
ExcommumcatioVrmQ\^\.\m  in pun*
do Religionis quando & quo-
modoaPontificelit exercenda.

Rege fe liberaverit aSedariis 1 .
7.c.4.n.i.feqq.p.?4. feqq. quid
fentiat de Pontificia potefiate.

1,7, c. 12, n, 1, feqq, p. j 44. feqq.

fub

/ N  j

fubLudovico XIV. Rege inPo-
teftatem Pontificium gravifiT-
ma edidit Decreta. 1 .7. c,12.  n.
12.  feqq.if 2. feqq. ejusd.lib.c,
18- n,90.feqq,p.^4i. feqq.qui-
busnamDicafteriisgauaeat.l.g.
c.9. n.if. feq. p, 681. feqq,
Galliarum Regam  diffidium cum
Pontificibus de Aučtoritate
Pontificia. 1 .6 ,  c. 1i. n. 2.  feqq.
pag.ij6.feqq^

Gallicana  £f^/ 7 <*,vide infra Rcgalia
c or on a  Franci#.

Gladius  ucer q u e com p etitPo ntifi-
cibus.l,7.c.u.n.i.feqq. p,i 3 f.
feqq. noa femper ufurpatus a
Pontificibus in Reges & Re-
gna.ibid.&feqq.

GrcgoriiKlI.  propenfio inNepotif-
mum nimia reprehenditur.1,7,
c, 26. n. 3 o. p. s S 4-
* - XIII.  elediio inPontificem

lib, 7. c. i8.n.f2, feqq. p. 308.

re qq-

-  - XIV.  - - lbid. n. 77, - -
64. p. 3  14. — 320.

■* - XV.  - - ibid. n, 71, pag.

3 *f- . . .

- - affečhisnmuusinNepotes

taxatur.ibid. 0.26,11.38. p.p6i.
H.

J-JjEref.s  omnibus modis & viis
11  e it feveriffime perfequenda I,

7. c. 2. n. 1. feqq.pag. 13. Eeqq.
nonnullos habet gradus, undč
fecundum eos eft eradicanda.
ibid. n.6. feq.i4. p. 16.21. quo-
modo aDeo punita, videibid.
pag. 17. feq. n.7.feq, lenioribus

5  E X.

remediis quomodo fit exfub-
ditorum cordibus eradicanda.
1.7.0.3.11.1. feqq, p.21. feqq.
Harefi  nihil eft concedendum,
quod avitte Religionis integri-
tatem &candoremperftringic,
1.7. c.3, n,22.p.33.feq.
Hareticus  quotup!ex, 1.7,0.2. n.f.
p, if. feqq. occultus, quis fit.
ibid.incorrigibilis.ibid.priva-
tus&publicus.ibid.

HenricilV.  Imperatoris fatalis exi-
tus, 1.7. c. 27. n.4. p. f 70. Ieqq.

- - V.  Imperatoris exitiabile
fatum.ibid. n.f. p.f 72. feqq.

- - r/.Imp.animusinPontifi-
ces & Ecclefiam defcribitur.
ibid. n. 8. p- 679.

Hifpania  quibusnam Dicafteriis
ftoreat, 1.8. c.9. n. 13. p.678.
feqq.

Homines  fub fpecieDeitatisimpe-
rium obtinuerunt. I.7, c, 1. n,2.
p. 2.

llHgonatifmus  ex Gallia quando &
quibusmediisiuerit extirpaty,
I.7.c.4,n.i. Icq. p. 34. — 38.

I*

iDololatria  initium. 1 .7. e. 1. n. r.

1  p. 1. aučtor quis fit. I.7, c. i.
n. 2. p. 2.

Ignorantu  Principis inReligione
non crafia illum exculat, &
excomunicationis Pontificice
poena eum liberat. 1,7. c. 13, n,

6.10. p. 164. 166.

Imperatores  an pollirleant imperiii
precario a Pontificibus 1 .7.cap,
22. n. (eqq. p. 404. feqq. an eli-
E e e e e 3 * gere,

J N D E X.

gere, confirmare & abrogare
PontificesRomanos,Concilia-
que convocare de jure debe-
ant. ibid. n,i3.feqq.p,4i;.feq.
anEpifcopos perVirgam &An-
nutum inveftire pollint. ibid,
n.23. feq. p. 438. feqq,

Jmferatorum  ex Domo Auftriaca
delčribitur Amor in Religio-
nem & Ecclefiam, ibid. c. 28.
n. 1. feqq. p. 788.

Imperium  vel Regnum  firmius eft,
fi hacrefis in eis ex(lirpatur. 1,7*
c. 7. n.3. feq. p. 14.

Impcrii  Romano - Ctefarei Status
defcribitur 1.8, c,9. n , 6 ,  p.672.
feqq.

Impi  DEO funt execrabiles. I.7. c.
1. n, 6. p. f. temporaliter Sc
aeternum puniantur.ibid. c.27,
n.2. p. f68- feq.

Infalhbilitas Pontificis  probatut. 1 ,
7, c.19. n, 1, leqq. p. 343. feqq.
toti Ecclefia; non vero Ponti-
fici in fpecie data eft. ibid.n, 12.
ftqq.p.3ff.ieqq,

bmocentii VII,  R, P. propenfio ni-
mia in Nepotifmumtaxatur.l.
7. €.26.0.29, p,f n-

Jnnocentii R, P. HX.  electio 1 .7. n.
22. c. i§. p. 284. feqq.

- - IX.  elečtio ibid, 0,73.0.18.
p. 320. feqq.

- - X.  electio ibid. n, 74. c. 18.
p. 330. feqq.

- - nimia propenfio in Nepo-
tifmum reprehenditur. ibid. c.
26. n. 40. p. 762,

-  - XI.  elečtio, ibid. n. 89. c.
ig. p, 340, feq.

InquiJhio Šantla  k quibusnam ha-
betur. 1.8. c.9. n. 13. p. 679,
Inftitutum Regni  in Libertate Ec-
clefiaftica minime eft omitten-
dum. I.7. c.i4.n,8.p. 18f•
Infcriptio  Cippi cujusdam Romaj
erečti in dedecus & abrogatio-
nem militum Corficarum. 1 .7,

c. 18. n. 83 . P- 3  37 -
Interim , Liber infauftus fuitReli-
gioni Catholicaj, 1 .7. c. 3. n.
22. p. 34. <

jW»w,cAurelianenfispuella2 com-
mentumSc rnors. I.7. c. i.n.3.

р. 3 -

Ifmael,  num vere dici poftft im-
pius, an tantum fuperftitioius.
I.7. c. 1. n. 2. p. 2. (imulachra
adorari juftit. ibid.

Judicia  cujuscunque Regni in Eu*

ropa, vide fub Tit. Confilia.
Judicium Canc Maria  in MagnaBl'1-
tannia quid. I.g. c, 9. n,20. pag.
689 .

Juliill.  elečtio in Pontificem,I. 7 '

с. Ig. n.28- feqq.p,289-_2_92.

- - III,  elečtio in Pontificem.

ib. n- 4 f. p. 300. feqq. Ncpotes

maximum adtraxerunt ipd &
Eccldiae dedecus. 1 .7. c.a^.n.
? f.p. f y8. feqq.

Jurisprudentmm Confilium , videih
ga/e.

Jus Advocatia  quid fit. lib.7. c. 7 »
n, 3. feq. p. 5-4. feqq, quid de-
pravari podit, &kquibus, 1./•
c. 7.

JusRzn

cis ipfa morte finitur, ib, n,o. c.
x f  .p,201, P'

eficiatiinBonisEcclefiafti'

1 N D E X.

Juftitia  quomodo exercere de- dum Im p er lu m. 1,7. c. 27. n, r»

bebeat.l.g, c. 10, n. 4, feqq. p, p. 767. *

£97. feqq. quibusnam vinculis Magiftratus  quomodo creandi &

adftringatur. ibid. 1 ^ „-

Juvenes  Gonfiliarii num fint m
confiliis audiendi. 1.8. c. 8, n.i p.

p, 66$.

J Egale Confilium  quodnam voca-
tur. l.g.c.g.n, 2,p._668.

continendi. 1.8. e.i$. n,i. feqq,
p.724. feqq. qui fegerantin of-
ficiis fuis.ibid. c. id. n. i.feqq,
p. 73 2, feqq.

Maiomburgus,  aucloritatem Papa-
lemimpugnans, refutatur, I.7,

__. _ c. 3. n.19. feq. p. 3 i.feqq.

legesTcmas °8c(alutares Principes Manelli II.  in Pontificem Kom,
ferre & fervare debent. 1 #  8« c. elettio* 1*7* c * i8>n.4£* p. 302*
12  n» 1 * {eqcL p» joo* fecjcj#- ilid yi i  Impcr<itons

Leo X.  eligitur Pontifes Roma- gionisZelus.1,7. c.a8. n 8,feq,

nus. I.7. c. 18, n. 34. feqq, p* p.f96.feqq. .

fe  - - //.Imperat.Rehgiomsze-

_ _ eh°'iturPontifexR©tna- lus. ibid, n. 12. p. 6of. leqq.

nus. ibid. n.66,  67. p. 5 21. feqq. Mažami  cum Richeho  compara-
leopoldi M.  Imperaroris Keligio- uo. 1 .8- c * 7 * n > 4 - l e qq* P- ^ 14 »
nis Zelus. I.7. c. 28. n, 16,  p. feqq.

6ijl  feqq Mediacompdlentia  fubdltoslnflde«

le x SaiicaquMX  8. c. i 3 - n> 1. feq. les adfidem.l.7. c. f. n. 7 , feqq.

p. 707, feqq. . . p,40. feqq. .

Libcrtas crcdendi  Rebuspublicis Mendacium  in Religione quibus &
nlerumoueeft perniciofa. I.7. quot modis commitu poffic.
c i.n, 7 . 8 .P. 6 - f ' e qq- nI 4 *P- 9 ‘ 1 . 7. e. 6 .n.J}.  p, ,fi.

Ecclcfiaftica $  quando & quo- abfit m Confiliariis.

modofitutenda.I.7.c, 14 n,2, n.i4-p-66 f .  ,

Sam P 182. feqq. Minerva qua exreproDea habita,

y L  arcana Status ejusque oflfi- M^intimusPrmcipis quibus-
cium. 1.8. c.d. n j. p.6p 1. feqq, nam gauderedebeatvirtutibus

o* . 1.8.c.4.n. i.feqq. p.634.1eqq.

ibid. c. 6. feq. n. 1. feqq. p.64?,
feqq. intimusutfehabeat erga
coronas externas. ibid. c, do,
n. 1. feqq. p. 649 -feqq.

M. .

JMAchiavellifia  quid ftatuant de
Religione Regnantium. I.7,
c,d. n. 1. -- 6.  p.4f. — 49.
Macenas  Ocbavio Augufto mul-

- * • /-  V T

t^to«;iigbnera'ii r Nu-

minis cultum ad corroboran- Imtilli. 1 - 7 - “-‘j

I N D E X.

660.  feqq. quomodo Confilia
in utilitatem Principum diri-
gere debeant. ibid, c. 8. n, 2,
leqq. p. 660. feqq.

Mini Jir or um Status  exada inftru-
dio. 1. S, c, 7. n. 1. feqq. p.6;2,
feqq.

Monita qusdum  circa Cenfuras &

introduxerunt aut retinuerunt
exiu'alis fuit. I/7. c. 26, n. 42.
p. f 64 feqq.

NicoUus III.  alias Pontifex Rom.
omni laude dignus, taxatur
graviflime ob Nepotifmum in-
trodudum, 1. 7. c, 26.  n. 23, p,
f47- feq.

DecretaPontificia. I.7. c.i3,n. NicoUiV.  eledio inPontificem.l,

1. feq. p. 160. feqq. circa Liber-
tatemEccIdiafticam. I.7. c. 14.
n. i. p. 1 g 1. feqq. adMagiftra-
tus, quomodo Muniis fuis fun-
gi debeant. 1.8. e. i$,n.i.feqq.
p. 73 2. feqq.

Montaltus  videatmr infra Sixtus V.

Moreš Regni  in LibertateEcclefia-
ftica funt obfervanai. 1.7. c, 14*
n.8- p. i8f-Pontificum, five il-
lorum, qui inPontificalefoliu
funt evehendi, quomodo di-
gnofcantur, ne talem eligant,
qui illorum Moribus didimilis.
I.7. c. 17. n. ig. p. 2f7 feqq.

Munia Cdrdtnalium  quot & quse-
ham fint. J.7. c. 23.n. 8, feq. p.
461. feqq.

7. c. 18, n, 8. feqq. p. 272. *■
27 6.

Nimrodus  adoravitignem.l.7. C.I.
n. 2. p. 2.  utrum fuperftitiofus,
an impius lit dicendus.ibid.

Novitates  omnes in Rempublicam
introdudae populo funtfufpe-
dse. I.7. c.i, n. 7. p. 6,

O«

r\Tjicium Jan H um  a quo inftitu-
tum, & quinam illi prafinr.
1. 7. c. 23.  n, 12. feqq. q. 4^4*
feqq.

Opcspuhlic* Sc  bona fecularianon
funt eroganda inEccle(iam,ci*
tra illius ufum , in damnurt
ReipublicK, I.7. c, 14,0,19- P*
I9 3 .feqq.

P.

N. _

^^trimenrf T U ^ Um  qui adfpirat, quando&

,, n , r pn ad u IC ‘ '7' c,2 4 ^ ubiAmici iplifunt qustrendi.

feaa. žčadiSApH 1 ' Cqq ‘s 47 ^ 1,7 ‘ C ' 17 '  n * 2 9' P- 262 .  feqq.
vis deoinoiV neatur & vi- p a p* auttoriias,  unde depencieat.

t f n S rC ° l0rib r S ' lbld * , * 7 . c. 3 . n. icJ. p. 31. anadfchif-
tolerandus iK V c  * ^  3,1 ma in  Ecclefia Chriftiana ali*
26.n 1 fena cle ( la - lbld - c * quid contulerit. ibid. & feqq*

do rv Pa P* f°lum competitSacroruAd'

c,j n \, n c ari r* lbld ‘ vocatio,tanquŽEcclefiaevifib»l*

PondSrihnf ''It  eq>  - fe -n per Ca P id 1 • 7- c. 7.n. 2. feqq. p.f 3-

s Rom, qui lllunj feqq.Defcriptio. l,7,c,8. n -f-P'

64. P°'

I H 3  E X.

64.Potefl:as quid & quamva-
lidefic. I.7, c.9. na. feqq. p,6f,
feqq. an in Reges & Regna,
1. 7. c. 10. n. 2. feqq. p. 91.
feqq. quantum valeac in Gal-
lia. 1. 7. c.12. n. 1, feqq. p. 144.
feqq. quale (it Regimen. ibid.

ScPontifices defcribitur,l,7.c.
27. n. q.p. fgo.feqq.

Philippi I , Hifpaniarum Reg is  Reli-
gionis Zel us defcribitur, ibid,
n. 9. p. /98. feqq.

- - II.  - - ibi. c. 28. n. 10. p.
601. feqq.

c.20. n. 1. feqq. p” 364. feqq. Eietas  qui'(i'tcolenda a Principe.
Parlament um Magna Britannia  qui- 1.7. C. I. n. 4. p. 3.

busnam gaudeat Prserogativis PiiII.  elečtio in Pontificem 1,7*
in Regern. 1. 8* c. 9. n. 19. p. c.i8*n, if.--20,^.278, ** 282.
fgf.Parifienfe, ibid. n. 17. pag, PUHI.  - - ibid, n, 26,27.p. 288«
68f. feq. , fe< M*

Patrimonialia Bona  qux & quotu- P11IV.  - - ibid, n.48. p. 303. leq,
plicia funt. I.7. c. if. n.4, f.& PHV. * -  ibid,n.;o p.jof feq.

feqq. p. 199. feqq.

Eatrimonium  S. Petri quando &
k  quibus incrementum cepe-
rit. lin, 7. cap. 9. n. 11. feqq,

р. 73, feqq. diminuere, & in
familias aut luxus erogare,
non eft in libertate Ecclefia-
ftiea. I.7. c. 14. n. 18. p. 192.

Paulin,  cum Pio II. Pontif. com-
paratio. I.7, c. 18. n,2o- p-2gj.

PaulUII.  ele&io in Pont. Roma-
num, ibid. n. 43. feqq. p.299.
feqq. nimia propenfio in Ne
potifmum carpitur, ibid. c. 26.

n- 34* P-117 fec l*

PauliIV. -  - ibid. n. 47. p. 30?.
feqq. contemtus ex Nepotum
nimio aflfečtu exhibetur. lin.7,

с. 26. n. 36. p, ff9-feqq.

Pauli V. - -  ibid. n. 69. feqq. p.

324. feqq. affe&io fingularis
in Nepotifmum taxatur. ibid,
cap26. n. 37, p. f6o,

Philippi 1.  Imp.mensinEccIefiam p,i6i. feqq.

Fffff

averfio a Neporifmo. ibid. č.
16.  n. f, p. f 19. feqq.

Poloma Reipubltca  five Regni Sta¬
tus delineatur, l.g. c.9. n.21. p.
689- feqq.

Pontifex  folum judicat Ecclefia-
ftica, non autem Principes fe-
culares. 1,7. c. 14. n. if.p.189.
feq.quid fitinter Principes fe«
culares, I.7. c. 8- n. 1. feqq.p,
60. feqq. quamnam habeat Po-
teftam. I.7. c.9. n. 1. feqq. p.
6y. feqq. an fummum Domi-
nium in Reges & Regna ha¬
beat. 1. 7. c. 10. n. i.feqq. p.90,
limitatam habeat potedatem
inRegnantes. I.7. c. to, n. 16 .
p. 12 2, feqq. non prsetendit Po-
teftatem direftam in Reges &
Regna. I.7.C.1 1. n.i.feqq. i?f.
feqq. quomodoin Cenluris Sc
Decretis erga Principes (e ge-

rere debeat.l,7,9.13,n. i.feq.

Pon*

IN D E X.

fontificispnttptd,  Principum fub-
dicos non obligant, mfi funt in
Regno publicata & intimata.
I.7. c. 13. num. 11. pag. 166.
feqq, Decreta a Principibus
non funt acceptanda five in il-
lorum Regnis publicanda, ft
ex illis moralicer pratvidetur,
«riri pofte fcandala čc  motus
in Ecclefia DEL ibid. n. 12. p,
167. feqq. licet fint jufta, ex
metu taraen majoris mali,
quam boni, a Principe non
funt in Regno fuo publican¬
da. ib, n. 13. p. 168. feqq,
ditare fuos, aut ad Officia pro-
movere optima, fi digni funt,
L7, c. if.n. if. p.216. feq.

3 46. feqq, revera Regiam &
Monarchicam Poteftatem a
Chriftoin  D. Petro accepe-
runt. ibid. n.6. p, 368. feqq,
foli Concilia Generalia con-
vocare debent, ibid. c. 21, n,
6 .  pag. 377. curextra Romam
non aftiftant Conciliis, vide
ibid. n. 27. p, 384. feqq.anfub-
fint Conciliis, demonftratur,
ibid, c. 21. n, 33. feq, p. 391,
feqq. num commiferint inju-
ftitiam , qui ob matrimonia
Nepotum vel Neptum facram
Purpuram etiam indignifiimis
in opprobriumEcclefite diftri-
buerintibid. c.26,n.2i,p,f4Jt
feqq.

fontifices  cur Romdm  dicantur , F »puli plebeji  defcriptio. I.7, C.I

etiamfi alio in Ioco & creati
& alio habitant.ibid. cap. 17.
n. 11, pag. IM.  feqq. Romani
tanquam veri fucceftbres Pe¬
tri a Chrifto funt inftituti,
ibid. cap. 19. n. 2. pag. 34;,
feqq. dupliciter confideran-
tur. ibid. c, 19. n.4. p.346. feq.
quando errare, aut non erra-
repoflunt. ibid, non femper ex
Cathedra Petri fententias di-

n. 3. p. 2. feq.

FoteftasEcclefiafiica^  qualis (it.!”•
c, 10. n. 14. p, 120, feqq. q ll0 ‘
tup!cxfit,ibid,& n. if-  p- m*
feqq.

Potcfias Pontificiti  quid (it, 1 . 7 - Ci  9 *
n. 1. feqq. p. 6j. feqq. quotu-
plexfit. ibid. c. ie. n. i.p-' 5 ft
feqq. (bluta Legibus cjuonio-
do exercenda. 1.8. c, 14. n,i<
feqq. p.720. feqq.

cunt, id quod demonftratur Prtrogativ* Conciliorum  a Pont!-
citatis lib, & cap, n. f. pag, ficibus indičtorum quot &
347. feqq. cum generali Con- quantte fint. 1 . 7. c, 21, n«- 2 ?'
cilio Epifcoporum, falfitati, fi feqq, p, 387, feqq,

Decifom ad fidem pertinet, Presbytererum numerus,  1 . 7 * e *
non funt obnoxii. ibid. c. 20. n, 7. p, 461,

n. 6. p. 348. feq. extra Conci- Princeps  manet in fua Potepte
lium Epifcoporum an infalli- & exercitio Religior.is,etiam-
feiies fmt, Vide n, 7, feqq. p, fi a Pontifice fit excommuni-
- *  ” r  satu«/

1  it D E X.

catusd.7. c. 1 j, n. 20. p. 178,
feqq. quomodo fe gerere de¬
bet in Libertate Ecclefiaftica.

1.7. c. 14. n, 6. feqq, p. 184.

Princeps Chriftianus  in exftirpenda
hserefi zelofus eiTe debet. 1.7.
c. 2, n. 3. p. 14. feqq. quibus
cautelis ftipatus lic in exter-
m^iandos fubditos infideles.

1.7. c. 7. n, 11. feqq. p. 42. feqq.
abfolutus an propter hasrefim
lit a Pontifice privandus Do¬
mino. 1, 7. c. 10. n. 19, p. 127.
feqq. multotes a Papa eft ad-
monendus, prius quam abillo
excommunicetur. I.7. c.13. n.
f,  p. 164. Pontifici abfolute
non fubječbus eft nifi in iis, quse
neceflario ad falutem perti-
nent, 1, 7. c, 13. n. 1 p, p. 170.
Decreta Pontificis examinare
debet ante, quam publicentur.
ibid. n. 16.  p. 172.

Principis Chrifiiani  cidtus divinus
quis (it. I. 7. c.i. n. 4. p. 4. _feq.
protnifta funt fervanda. ibid,
n. i8- P-10. leqq.

Principi Chriftiano  quando &qui-
bus modis litlicitum fubditos
infideles ad fidem compellere.
1.7. c. f.n. i.feqq. p. 38. feqq.
& feculari convenit> Decretis
Pontificiis refiftere, fi Ponti-
fex abutitur poteftate fua. 1.7.
c. 13. n. 17. p. 174. fubditinon
debent obfequium refpuere
ejus, etiamfi a Pontifice fit ex»
communicatus. ibid, n. 20.  p.
178. feqq. nihil competit in

rebus Ecclefiafticis, fed foli
Pontifici. I. 7, c. 14. n, ij.  p,
189. feqq.

Principis  Minifter intimus quis &
qui (It. l.g. c.4. n. 1. feqq. p.
634,feqq. MiniftriStatus qui-
nam fint eligendi. ibid, c. 8.
n, f. feqq. p .662,  feqq.
Principes a uomodo (imulare vel

diffimularedebeant.1.8. c, 17.
n. i,feqq,p.74S,feqq.

Prhata Confilia  qusenam &quot.

1.8. c,9. n.2. p.^8*

Promtjfiones a. Principe  popul*
etiam haeretico. fačfte omnin«
funt fervandse>ni alia pregnan-
tiflimaintervenerit caufa. 1,7,
c. 1. n. 18. feqq. p. 10. feq.
Prudentia Regin,  quibus innitatur
fuleris, 1.8. c, 3.n. 3, n.i, feqq.
p. 628. fcqq.

Prudentia Politica  in agendo quid.

1.8. c. i. n. 1. feq. p.618. feqq.
quotuplex, ibid. n. 3. feq, pag.
620.

Prudentia vis  &Efficacia. 1.8. C.2,
n. 1. feqq. p. 623. fcqq,

r\Uaftorium Confilium  VOCatur I.

g. c. 9. n. 2, p. S6g.

Ghafi Patrimonialia Bona Ecclefa -
Jltca  qu£ fint, I.7.C. if.n. f.p,

199.ieq.

R.

~DEflexioncs  quxdam circa Pon-
tificis elečbionem. I.7. c. 17.
n, i.feqq. p. 247. fecjq.

Regalu  Coronae Francise quid I.
7. c. 16.  n. 1, p. 220. (eqq. ad
F ff ff 2 quas

I N D E X.

quas fpeciesreferatur. ibid.ru
i.in Germania & Imperio eft
abrogata. ibid. nuna. i , pag,
222.  quo jure Gallorurn Rex
obtinuit, ibid. n,7. pag. 228,
feqq.

Regah a  , quas movic querelas
vid, p. 2 j 1. feqq. lib, & cap. ci-
tatis. nullum jus pro funda-
mento habet neque fanamra-
tionem.1,7. c,j6,b,  I2,p.i36,
feqq.

Regali£  non omnia Ecclefiaftica
-.fubjacent, ibid, n. 20. p. 247.
feqq.

Regimen Pontificum  quale lit, ibid.
c.ao,n.i.feqq.p. 364.feqq. _

Re/igio,  quid fic fecundum Stati-
ftas Machiavellicos. 1.7. c. 6,
n. i,p.4f.feq, femper conjun-
fta effe debet cum Ratione
Status I. 7. c. 2, n. 3» p. 14.
omnibus hominibus natura
elt infita. 1.7. c. 1. n, 1. p. 1.
quomodo incrementum cepe-
rit in Ethnicis. ibid, qui lit a
Principe colenda& habenda.
I, 7. c. 1. n.4. p. 3. eft firmifli-
mum Principatus vinculum.
ibid, & feqq,

Rehgio nova  inRempublicam fine
illius interitu introduci ne-
quit. I.7. e. i.n.7. p.6.

Rthgionis  diverfitas parit odia
maxima. 1.1, c. j. n.9. feq. tur-
batores poena funt afficiendi.
ibid. n. n. p. 8. multitudo im-
periis eft perniciofa. ibid. n.
14, p, 9. unitas omnibus mo-

dis in imperio qu«renda eft.
ibid. n. 1 f. p. 9. leqq. ni ma-
jus malum timendum, alias &
hseretici funt tolerandi. n, 16.
p. 9, feq. Zel us in Principe eft
laudandus, ibid. n, 19. - 21. p.
n. feqq. aDeo remuneratur,
ibid. & feqq. varietasquomo*
do lenioribus remediisinfub-
ditis fit tollenda. 1.7. c. 3, n,
1. feqq, p.21, feqq. fidse & fi*
mulat« indicia, 1,7. c. 6.  n, 1,
feqq. p. 4f. feqq.

Religionem ehjfimuiare  eft pruden-
ti« arcanum, 1. 7. c. 6. n. f.
p. 47. feqq.

Rehgio , quando fit diftimulanda,
& quando non. ibid. n. ic,
feqq, p, j-o. feqq.

Rehgicnts  contemtus & collu&a-
tio cum fede Apoftolica ple-
rumque everfio eft regnorum,
ibid. c, 27, n. i.feqq. p. ^7'

feqq * e a

Regnans  non tenetur omnem, leo

aliqualem poteftatem conce-
dere Pontifici. I.7, c. 10, n.iu
feq. p. 116, ieqq.

Reipubhca  utrum lit utilior bonus
Princeps & mali miniftri, an
vice verta, 1. g. c. 3. n, io>P*

634*

Requifita Nepotis Patroni  diftufe &
dode difcribuntur, I.7, c. 2p
k n. 7. usque ad n, 46. 49, P'
487-

Respublica Romana popularis  a RO'
mulo inftiruta, a quibusnaffl

regebatur. 1.8. c.9.

I N D E X.

feqq. Gr a: ca in quot divifa ib, Senatu/ Romanus  a Romulo infli”
c. 9. n. 4. p. 669. tutus.J.8. c. 9.  n. 3. p. 66§*

Richel/i &Mazarini  duorum Pur- quid difpofuerit, 1.8, c. 9, n, 3,

puratorum Regni Gallici ele* p. 669.

gans inter Te comparatio, 1. 8» Simulare ,  quid fit. I.7. c. 6. n. 4,
c. 7. n.4. p. 6f4. feqq. P* 47» religionem, non eft ar-

fltfw«/;Reipublic3£ infticutio. 1, g, canum prudentia:. ibid. n. f,
c.4. n. 3. p, 66g. feqq. , P« 47; fe qq.-
RudolphiI. Imperatoris  Želus reli- Simulatio , quid fit. 1.7. c. 4, n, I g,
gionis defcribitur, 1,7, c. 2g. p.f i.quandoPrincipibuscon-
n. 4. p. f92, feqq. veniac fufe defcribitur. 1.8. c.

- - //. ibid. n.i3.feq. p.606. 17. n.feqq. ] pag,7 4 8. feqq.

an ad folos Regnantes perti- catum maximum. 1.7. c. 17,n.
neat. ibid. & feqq. p. fa. feqq. _ 2f .26,27.  p. 260. feqq.

Sagatum Concilium  quid. 1,8, c. 9. item. c, 18. n. f4- Peqq. p« 310»
n. 2. p. 66g. feq. penitusNeponfmum aver«

SantareUi Soc. Jef, libri in Gallia fatus. ibid. c. 26. n.4. p. f 19.
cum eo cremati contenta de Statijia  quid de Regnantium Re-
Poteftate fummi Pontificis.I.7. ligione fentianc. 1.7. c. 6. n. 1,

c, 12. n. 7. feqq. p. 148. feqq- 7- 7« P* 4f* -- 49- refutantur.

trattatus parum aut nullum ibid. n. 8.feq. p,45>.feqq,

apud Pontifices invenit ap- Suhditi infdeles , an fint ad Edem
plaufum. ibid. n. 9. feq. p. 1 fo. compellendi k  Regnantibus.
refutatur quodammodo. ibid. 1-7« c. f ■ n. 1 leqq. p. 38. feqq,
n 10 feqq. p. ifo.  & feqq. Suedici Regni Status  delineatur. l.g.

Scbifmata  poffunt efTe inEcclefia. c. 9. n. 23.D. 603. feqq.

1 7 c 21. n, 36. feqq P'397« Superjhtto  emcaciihmum reme-
feqq. nonnulla ’ recenfentur. diumpopulum regcndi.l.7, c.
ibid. & feqq. ibid, c. aa. n. 1. 1, p. 2. n. 3, (eq.

C  'l'

S etiarit 7 auolnodo fint ex Gal- CTIberii Csf.tr is  fententia de plu-
Ha ex2irpari. 1. 7. c. 4. rui.  1  ralitate Confiliorum. l.g. c.g.
feqq. p. 34" feqq. n  P‘ 66k k< W\ jr  ,

Sedeš ' Romanonnn Pontifcum  cur Togatum Conflium  quidfit, l.g. C.9.
Apoftolica vocetur, 1 .7. c,19« ^^P^ 66 ^« „ _

Sixtus IV.  qualis, & quomodo fe
geflferit in Pontificatu maximo
L7, c.ig.n.21. feq. p,283.feqq,

TT _ r. -_-m. .*r.

V.  qua ufus arte ad Pontifi-

n. 3« P« 347* ieqq«

Fffff 3

v.

/ N V E X.

328 -

feqq. effufio bonorum

JfltuliffimoderatioVrincipemde-  Ecclefiarticorum in Nepotes

'  cct.l.8.c.n.n.J.feqq. p.697. fuos carpitur. ibid, c. 26.0.39,
feqq. p. f6i, feq..

Virtutes ,  quibusPontifex fummus Ufus Regni  antiquus in Libertatš
prcedicus effe debet, I.7. c. 17, Ecclefiaftica eft obfervandus.

n.15?.p, 2f§. feqq.

Urbani V.  averfio k Nepotifmo de-
prsedicatur. 1,7. c. 26, n, 4. feq.
p. j-18. feqq.

UrbaniVI.  nimia propenfioinNe•
potifmum taxatur. I.7. c. 26.
n. 37. p. ffi.  feqq.

Urbani IIX,  eledlio in pontificem
futnmum, 1, 7. c. ig, n. 73, p.

1.7. c, 14, n. 8. p.187.

X.

YIfti IV.  afFedio decumana in
Nepotifinum reprehenditur,

1.7. c. 26. n. 32. p, f f4.

Z.

JiElus religionis  in Principe &fti<
mandus, 1,7, c t  1, n.19. --21,
p. 11, ieq.

Cum ob Manufcripti chara&erem minus per-

lpicue fcriptum Errata qusedam typographica in I. Volu-
mine paflim inrepferunt, ideo huic Volumini II. adnečtere
voluimus, quas L. B. Eequaminiter corrigat,

Et quidem in

Liber o l Volumin. I

F  01 . tj. lin, 9. Dominicanus lege Damianus. fol. 20. lin. 1 6,  quampiatnIegequatH
piam. fol. jo, 1. 29, inniti lege inviti. fol. jp. I. 1. legatis lege legatus. fol. j 6.
1. 1. volebaj lege volebat. fol, po. feveritatem lege fecuricatem. fol. j6. 1. g, pallere
lege pollere. fol. 6j. 1 . 27. Reg s lege Regi. fol. £9. 1 . 12. celotet lege zelotes. fol.
ibid. I, 1 j, lluunt cx lege eflluunt. tol. ib. 1. 27. livore lege livori. fol.  71. I.  4. in-
diginos lege indegenas, fol. 77. 1. Ig. cfficio lege officia. tol, 88. lin, 6.  poftpofufflet
lege poftpofuifle, fol. 97. lin. ij.  fugeffione lege fuggcftione, fol. 98.1. 2 y. Dci le¬
ge  Deus. fol. tof. lin. 1. dele£tands lege delenda. fol. 107. 1 . j. ledfores lege Ele-
čforei, fol. 108. lin. 2. Bavarica lege Bavaria. fol. 116. Im. 8, Sixtinus lege Sixtino.
fol, 141. lin. 11. proveitit lege pracvertit. fol. ibid. lin. 27, gerinm lege genium. fol.
14J. lin, 16. Arcbivo lege Archivio. fol. 15-9. lin. 17. recentibut lege fuentibus. fol.
jyj, 1,7. domus lege dmnui. fol. ibid, lin. 2y. Regin lege Regii. fol. 1 8 J. lin, jo*
tranfeendent legetranfcendens. fol, i?8. 1.16. verebanturlege tenebantur. fol,2oc.
1.2g, Fabula lege tabuls, fol,206. 1 . 29. oppofitam lege appofitam. fol.2io. I.y,
opera lege operam, fol. 214. 1. 2. 1 tera leges lites. fol. 2j6. I.7. ut lege eft. fol;
»47. 1. ij  eum lege el fol. 248. 1-7. morum lege armorum. f 0 l. »j8. I. 29. rc-
fiečfunt lege reflečfant. fol. 161.  1 . 16.  Et lege eft. fol. 274. 1 .17. avertantur lege
averfantur. fol, 279. I. 20. fuas portas lege fiiot portus. fol, 329. I. 2. inferta lege
infefta, fol. JJ9. I. 17. luftrfcata lege iiluftrara. fol. J 43. 1 ,1. cementis lege camcn-
tl», fol. 347. 1. 2. tbefleram lege telferam. fol. 34 9-  E IO - obferrat lege obferat. fol.
3 j 2. 1 .6.  pytatis lege piratas. fol. 379. I. 28- quaere!a: lege quarele. fol. 364.1,4.
Partons lege Pardona. fol. 370. 1 . 2 6.  nautria lege nautica. fol.  3 jo. i. *. perni¬
ca lege perniciofa. fol. j 87 - 1 . II. Idcurgus lege Lycurgus. fol.  389. Agiulpbus le¬
ge Agilulphus. fol. 392- 1  24. veHtigiis lege refbgiis. tol. }p6. 1 . 6 .  exeritis lega n
#  Kieritis. fol. 296. thelferam lege telferam. fol. 407. 1. 24. Mcechanico moacb.
lege mechanico racch. fol. 424.1.7. proridenda lege precurand*.
fol. 434. 1. 20. alleriat lege allerat.

ih *.*:(■£

:■ i  ; i.- - ,■ t

- ' 1 • t >s -

' \  *i-: ‘ilitii-r-i!