Arheološki veslnik (Arh. vest.) 42, 1991, str. 233-240
233
Duro Basier (1917-1990)
»Nije visok tko na visu stoji Nit je velik tko se velik rodi,... A velik je tko se malen rodi Al kad pane, golem grob mu treba!«
3. veljače 1990. godine u Koševskoj bolnici u Sarajevu je, nakon krače bolesti u sedamdeset trečoj godi-ni, usidrio svoj životni brod u vječnu luku mira naš Duro Basier. Otišao je tiho i dostojanstveno, kako je i živio. Na osmrtnici koja nas je duboko potresla, ispod križa i palme, skromni tekst: »Umro je Dr Duro Basier. Ožaloščeni: porodica Basler.« I ništa više. Skromno i dostojanstveno je sahranjen u rodnom mjestu (Bos. Brod) u obiteljskoj grobnici.
Duro nije bio ni društveno-politički radnik (ako se izuzme krača činovnička karijera u Bosanskom Brodu i Tuzli), nije bio ni sveučilišni profesor, a nije postao ni akademik. Ali bio je čovjek, divan prijatelj, učitelj i izuzetni stvaralac. Bio je miljenik svojih bosanskoher-cegovačkih kolega arheologa i širokog kruga kulturnih i javnih radnika. Njegovo je ime ušlo u Enciklopediju Jugoslavije. Izuzetne napore ovog stvaraoca, osobito u zadnje vrijeme kada je izuzetno mnogo stvarao, njegovo srce više nije moglo izdržati. Svoj posljednji rad »Paleolitik u geološkom profilu sjeverne Bosne« nije uspio dovršiti. Nekoliko dana iza njegove smrti ugledala je svjetlo dana njegova posljednja monografija »Krščanska arheologija« (II dopunjeno izdanje), a nekoliko mjeseci ranije predstavio je bosanskohercego-vačkoj javnosti izuzetnu fotomonografiju »Sarajevska katedrala«, posvečenu 100-godišnjici ove sarajevske i bosanske kršne ljepotice. Svojevrsni je to epitaf ovom čovjeku.
Duro Basler je dijete njegove Save. Potekao je u činovničkoj obitelji iz Sijekovca kod Bosanskog Broda. Uskoro, nakon završetka gimnazije u Slavonskom Brodu, upisuje se na Zagrebačko sveučilište, gdje študira dvije godine arhitekturu. Potom prelazi na študij arheologije na istom sveučilištu. 1982. godine je dokto-rirao na temu: »Paleolitske kulture u jadranskoj regiji Jugoslavije«, na zadarskom Filozofskom fakultetu.
U njegovu stvaralaštvu, može se reči, postojala su tri razdoblja. U vremenu dok je radio u Republičkom zavodu za zaštitu spomenika kulture (1950-1959) bavio se, uglavnom, konzervatorskim radovima-pa je propu-tovao skoro cijelu Bosnu i Hercegovinu uzduž i popri-jeko. Tako je radio na konzervaciji kasnoantičkog privredno-stambenog kompleksa na Mogorjelu kod Čapljine, te srednjovjekovnih gradova u Jajcu, Dobo-ju, Doboru, Tešnju, Ključu na Sani, Vranduku i Ostrošcu kod Cazina.
Najuspješnija faza njegova stvaralaštva je dok je radio u Praistorijskom odjelu Zemaljskog muzeja u Sarajevu u vremenu od 1960-1983. godine. Ovdje rukovodi sektorom za istraživanje paleolitika. Obavio je značajan broj iskopavanja, od kojih se posebno ističu ona na Crkvini u Makljenovcu kod Doboja (bilo je to otkrivanje prve paleolitske stanice u Bosni i Hercegovini). Maloj gradini u Kulašima kod Prnjavo-ra, Visokom brdu u Lupljanici kod Dervente, Kadru kod Odžaka, Badnju kod Stoca i Crvenoj Stijeni kod Petroviča na vrelu Trebišnice (Črna Gora). Otkrio je prva nalazišta srednjeg i mladeg paleolitika i istražio desetine paleolitskih stanica u sjevernoj Bosni. Tako je sjevernu Bosnu, izuzetno bogatu ovim staništima prapovijesnog čovjeka, uveo u evropsku arheološku kartu. Dao je posebno značajne priloge i jugoslaven-skoj arheologiji svojim sintezama »Nalazišta paleolit-skog i mezolitskog doba u Bosni i Hercegovini«, »Paleolitske i mezolitske regije i kulture u Bosni i Hercegovini«, »Nalazišta paleolitskog i mezolitskog doba u Crnoj Gori« i »Paleolitske i mezolitske regije i kulture u Crnoj Gori« (Praistorija jugoslavenskih zemalja 1). Bio je redaktor I toma ovog kapitalnog djela i član redakcionog odbora i jedan od autora »Arheološkog leksikona Bosne i Hercegovine« što ga je izdao Zemaljski muzej 1988. godine. Značajni su i njegovi sintetski radovi »Kasnoantičko doba u Bosni i Hercegovini« (Kulturna historija Bosne i Hercegovine, Sarajevo 1966) i »Paleolitsko doba« i »Kasnoantičko doba« (Kulturna istorija Bosne i Hercegovine od najstarijih vremena do pada ovih zemalja pod osman-sku vlast, Sarajevo 1984). Odmah uz ove stoji monografija »Arhitektura kasnoantičkog doba u Bosni i Hercegovini«, Sarajevo 1972. Duro Basler je bio redaktor i koautor »Enciklopedije likovnih umjetnosti« i »Likovnoj enciklopediji Jugoslavije«. Brojni su njegovi radovi razasuti po različitim naučnim i stručnim publikacijama u BiH, Jugoslaviji i Svijetu, a najviše ih je u Glasniku Zemaljskog muzeja u Sarajevu.
D. Basler je dao značajan doprinos izučavanju hele-nizma na istočnojadranskim prostorima. Istražio je veliku labeatsku nekropolu od 131 grobne cjeline u Velikim Ledinama u Gostilju kod Titograda (Glas. Zem. muz. 24, 1969) i uz ovaj rad vrlo uspješno izradio samostalno 30 tabli ilustracija. Značajan doprinos kul-turnoj javnosti dao je i svojim radom o rimskom metalurškom pogonu i naselju u dolini Japre (Glas. Zem. muz- 30-31, 1975-1976).
U treču grupu njegovih radova spadaju, ne manje značajni priloži iz srednjovjekovne arheologije i histo-rije, u prvom redu stečaka: »Neke likovne paralele na stečcima« (Naše starine 13, 1972), »Gnostički elementi
234
In mcmoriam
u temeljima naučavanja Crkve bosanske« (Radovi 3, Zenica 1973).
Potpisujuči vrlo cesto svoje radove sa Juraj Kujun-džič objavljivao je u publikacijama bosanskih franjeva-ca: »Apokaliptička poruka stečaka« (Dobri Pastir 24, 1974), »Visočka biskupija« (Dobri Pastir 25, 1975), »Orfički elementi u simbolici stečaka« (Dobri Pastir 26, 1976), »Katedrala sv. Petra u Vrhbosni« (Nova et Vetera 27, 1978), »Katolička crkva u Bosni pod konac srednjeg vijeka« (Nova et Vetera 29, 1979), »Crkvene prilike u Bosni za vrijeme ranog srednjeg vijeka« (Nova et Vetera 30, 1980) i dr.
Duro Basler bio je i uredživač brojnih izložbi, od kojih u zadnje vrijeme ističemo onu prigodom 100-go-dišnjice franjevačkog Muzeja na Humcu i »Blago bo-sanskohercegovačkih franjevaca« (1989) koje su imale veliki kulturni odjek. U zadnje je vrijeme srejdivao
franjevačke numizmatičke zbirke u Kr. Sutjesci, Fojni-ci. Kreševu i Širokom Brijegu.
Duro Basler je bio i predavač na katoličkim fakul-tima u Sarajevu, pa je za svoje študente priredio i priručnik »Krščanska arheologija« Mostar 1986 i 11 izdanje, 1990 i priloge »Arheološki spomenici na pod-ručju Trebinjske biskupije« (Studia Vrhbosnensia 2, 1988), »Arheološki spomenici krščanstva u Bosni i Hercegovini do XV. stolječa« (Studia Vrhbosnensia 4, 1991).
Kako reče na ispračaju iz Sarajeva njegov kolega arheolog akad. A. Benac, otišao je »jedan od posljed-njih pravih polihistora« Herceg-Bosne. Iz naše sredine otišla je jedna draga osoba, čvrstih životnih principa, častan, pošten i voljen čovjek, naučnik i izuzetni kulturni radnik.
Ante ŠKEGRO