PRACTICAE

FORENSIS , ACTIONVM <
Ad pcrfequendu rerm domlrM

TOM VS SECVNDVS

Per D.loanncin Oldcndorpium

Ad Semttm Lunch urgenfdiS^

Quanta plus licedtjmlibcAt m

CVM PRIVILEGIO IMPERIAL*
Ad qumqucmim.

C  O L O N I AE,
loanncs Gymnicus Anno  M. D. XL♦

' .!!•'■ . ' ' ’ • > . = : ' '

■ ■ ’ • • -

n%.Z.W1 ■  . .. . 3 --

O'  T C 3

Ob(ji  H ^

AMPLISSIMO SENATVT

IVNEBVRGENSI : IOANNES
Oldendorpius S.  D.

Aepe mccum rcputdre foleo,Amplifiif,
mi uiri,quantum uobis, <&■ priuata cr
publica rationc dcbem. Primu/m cnm
occurrwnt,que pro ucflra humanitate
no femel m me coUocaflis benefleia: tan
to pluris apud me teflimdndd,qu6d meis bidenut obfe*
quijs qualibufeumq; reddendis , nulla contigit oportmi
tas.Deinde,uel me tacentejcimt onines, quo undone
ft is ergaperegrinos  er hofbitcs: ut uel prifum tlUm
libcralitatc Athcnieflm, qua multorufcriptis cclebret
tur,rcferreuidumini.Qu£ cum uera flnt crboitorum
Uirorm commendationc digni: non debut fine tarn flu
pidta ejje,ut ncq; flngularis in me comodi rationc, ne<£
communis ergo, omnes bcniuoletia ucflrd,ad ulium grx
titudinis off ciu/m prouocdrer. ltdq ; cum nuper adio*
yum forenfum aliquot formulas in ordinem,  cr uelut
cUffes redegijfemtmalui banc fcquentem operis partem
Uobis nmeupdre: Prafcrtim, quod argumentu/m iflui
mznme diferepet ah ufu ueflri fori,in quo libcrem cuU
libet fdcitis 3 cdufdi grauiores,ex feriptojeemdim  Ron

d  z mattas

E P I S  T O L A

mnM Leges trdftdrautq; ins fum unicuief dijlrihut
tur,A conflijs h diet is uiros,z? long* rerum experient
tid,z? eruditionc prxfldntes. Qua  in reprieved ex''
emplum exhibuiflis omnibus uicinis lor.ge pulcherrimu:
quod Dn. loannetn Haker borurum drtium profeffo »
rem omnibus modis dottifimu.m,quondd a fccrctis,nuc
dutem in ordinem uejlrum guberndndee  R eipu.blic£ co
fcripfiflis. Interim tdntcn, ne quid muneris in urbe defi
dcrareturXriflopborwm Eegendorphinum Jurifcon*
fultum omnibus modis cUrum,quem ex feriptis fuis,ue
lut Leoncmcx mguibus, cognofco,Syndicum honorifi
cd conditione dduocdflis.Quibiis profefto Argument is
(nc quis pdlpitdtioneminmc cdlmnietur)rcs tpfd pa*
Um decldrdt,qudntum dd  R omdium iUdm urbdmtdtetH
A Cicerone toties commenddtdm dcceddtis . N am qut
Cisfdreds itldsLeges,tdntopere abhorrcnt(non impro
bo pitnosritus,  er loco  er tempori deferuientesyhi
dulcedine edrum, ncq • intelligunt,ncq■ cxerccnt.Von
ro,non poffent htmdno ingenio,tim clegdntiores, turn
Ad Mtur<e normdm <equiores deferibi, modo ft eds ab
in fulfil fuperioris feculi dltercatiombus fcpofitds, lice
ret intueriiquod  DEVS opti. ntdxi. Gcrmdnice nofir &
operd bonorum uirortm concedct tdndem.Ndm zyhic
gentium experior  , Sendtumhuius Vrbis Colonienfts
omnibus modis prudentcm,fic amure bonus Uterus,

Komi

E P r ST O L A

Ro mini hiris fludid,ut fua me liberdlitdte public# pro
fefioniultrbdefigndret: cum ben i ’jicij,fcrrcus pUne
finsfime ulla fubedt obliuio . Q ninqurn  er dlios exijti
moquoquouerfus buic SemtuigratidS afluros,quorum
liberi bonis Uteris expolimtur ad Reipublic# fxlutem:
inter quos ucfier ille Georgius,boncfiifiimus & opti*
me [fei etdolefcens, frequent opthnorum prxeepto*
rum dc meo quidem ddcsl auditorio. Is dutem,quoi
More bonarum liter drum ut patn# fue deem duge*
ret, hue peregre ueniens, pdtrem interim confuldrem
optimum uirum dmiferit: nihil dub it o, quin fingulari
dliquo  DE V S iUifit compenfdturut bencficio.Etme*
diusfidius cgoquoquc mortem  D n. Leonardi Tdbittg
Confulis apud uos primanj admodum dolco : non
tarn,quod mci dmdntifimwt femper fuerit, fed quod pa
trie ueftr& omnibusq; dltjs plurimum prodeffe potuifc
fet.Verifime en'rn mihi Ennius dixiffe uidetur. Mori*
busdntiquis res flat Ronund, uirisq^CeterumJtono*
rificumitlicrfdlutdrem in CHRISTO  uit# exi*
turn, congrdtulor, ut idm omnibushuius fcculi <srum*
nisft exemptus.Interim uos prudentifiimi uiri,fufcipi
te hoc dn'rni mci,cert? grdti minus literdrium: donee
Ittelior ofjicij pr.efudi detur occdjio.Velim ndmq^tum
uobis, tm dlijs quibufddm (ft id per dduerfdriorum
meornm cdlmnids Jferare liceat) perfuafum ejfe; nU

i  5  hit

E IP I S T O L A

hi! me prater publicm ftiutem dmbire  . Vdetek
CHRISTO fcelices. Ddt. ColonitS
Agrtppm.

\

INTROD V>

CTORIVM IN CLAS-

S EM TERTI A  M.

DE TITVLIS ADQVIREND*
DOMINIE

Iiuli in hdc cldjje frequetifiimd crit
memo: qudmobrem utdedmus fit
gnificdtionem cm  er ufatn.

I T itulusdtuenda,hocc8,indi*
Undo dicitur:quid tuetur & indis.
cdt id, cm fuper fenbitur, ne incU
dat dmbiguitds,eine dnzcigur.g,nhdme odcr uberfcrijft
eyns dings. Vnde folent omnibus propemodum rcrwtn
genenbus infcribi quidm uelut indices, qui ojicnddnt
author en^uci mdteridm, dut dlidm open's qudlitdtcm,
Et,quo mdgis id fdeerent egregie, folcbdnt olmtitulas
rubris Uteris feribere. ltmetidlis: Cdufas age: perlege
rubrics mdiorim  - inde tituli dliiis appclldntur idtn
nunc rubrics.vlpidtm in.l.yjf.Si ccYt.pctdt.Et in,!,
ij.§. penult.ff.  D c'mterdid.

inde titulos Mdgiflrdtum dicimus , per quos eo*
mm gudm/igntitteS)®- imperid dejigninturM mi

<t  4  rm

C L A S S I S III .

rum dittu cfi,qudm rnijs modis per fcculorim tticifit
tudmt's immutdti lint.  N ouell. Dc mnddt.prmci • § .Ti
tulos.Sic titulut  I ujlinmi  i mpcrdtoris pr<ecipue quo*
ddmencomiodcfcribitur.lnfit.Et.C.lnprinci. item:
Tituli E cclcjidtum  er beneficiorum dicifolcitt.Quo*
mdo etim dccipiendifmt.C. Vtnemo priudtus tit it
los prjedijs fm,uel dlienis mpoiut.

H dc metdphord, did coeperu/nt tituli,pro cdtijis fett
formlis iujhficdndiC poffefiionis, hoc eft,quibin defett
deretur miufcuiufq- pojfefiio db mpugmtionc dlte*
vmtdnzeigwng eyner rcchtmcf.igen dnkumpft-Vt cc*
ce:Si quis dubitet utrirn iujle pofiidedm: ego iUi cdu*•
fdm dUegem mea pojjefiionis, putd, quod emefrn, uel
dono dcceperim:twnc cdufd buiufmodi feu formuld iu*
re probdtd,eRmihititu\ut, tueturcprem me dm. Qui
4 ' dutcrn fint tituli iufli,  er quotuplices: dd rei vnterpre*
tdtionempertinet,infrk trd£ldnddm.

Interim perpendamus,ex qu'dtn iujlo cdpitc ccufon
te ndturalis rdtionis,iftd producdntur.Cm enm mul*
tiplicdto hominum  g cnere, neccffdrid effet return di*
flinttio: primim omnium mflitucnde erdnt cdufe,ex
quibus tmicuiq • liceretdpprebcnderc,occupdre,pofii?
dere rem:Vt qui nulldtn ex hi fee cdtijis botufide aUegi
re pofctiis certo feiret, nullum pofiidcndt ins fibi com*
petere, nuUmsf ex poffefiione dominium •  H £ igituv
cdufe,jignificdtitm nobis infvmri non potucmnfqud

utdi*

INTRO D V CTORIVM

Mldtcmntur tituli pojjeftiomm, qudft tucntes iuftift*
cdntcsfy poffeftionem.

Cieterum,qitenudmodm per rerum ndturdm ; ul i
poMtulm nihil fequitur nuterU uel operis„dut uhi
rnterk feu opus non rcjpondct t ituloubi udnuserfdl*
fm dicitur titulus:  I td, qui ucrbis dmtdxdt pofidendi
cdufttm & pretext urn dllegdt, quern re ueru no hxbct:
is nihil fait ctliud, qu 'dm quod fumos uendit,  O’ titulu
tnentitur fu£ poffcftioitis.

Vnde lurifconfulti cicgdnter hoc dppclldntititulo*
touts dicere dut fxccre, qudjifxlfo commento illiquid
dUegdre. Vlpidttus bid. Mxg/s puto ,§.lUud qu£ri pot,
teft.ff.Dereh.eor.qui fub tuto.  Nc tdmen(mquit)titu*
lotenus tutorcs dlieno £rc dllegdto,pecmid dbutdturl
Eddent rdtione,pro poffeftorc dicitur poftidere is,
qv.i nulUm omn'md potesl dUegdre poffcftionis cdufmt:
nifi principium fdfti repetdt,&- ip fan poffeftionem dl
legei'.ut pr&do,qui inter rogditis qudre poftidedtjiftu
rus fit,quid poftideo.l.Pro hzrede.l.Nec uUdm.l.Qui
hterrogdtus,ln princi.ff.De petitio.hcereditd.

Idem eft,ft quis tituluni quidem fdfti dUegdre pofa
fit,fed iuremM,lidm:Vt,quid emerit dfuriofo fciens:
uel,quid mdritas uxori,dut uxor mdrito donduerit . Is
tnrnn titulotenus pro pofjcjfore poftidct.Rdtioiqi ;oml
reprobdtus uel inudlidm titulus hdbetur pro non titua
lo. Et hoc eft quod Vlpidtms iflJ.Nec ulldm.§.] .fane

d  $ peti*

C t A S S 1 S III.
peti.hieredi. Omnibus etim titulk , hie pro poffeffon
adhceretyZP- qudjt adimftus eft. Sic titulus pro fuo,efl
4 dirn&us dijs titulk approbates iurc.

Rede itaq ; B drtohu fentit :titulu nihil re ipfi dliud
tffe q aufm contr f a{tits,cr(utdlif dicmt)mtiupof>
jidendi,ht-l.Vcr dinerfds.C. Mundat. Si aim Intcrro■>
get te dliquk : (pure pofiides, AUt quontodo vofidcsi
Honne diftuna es ftdtimfqitid cmi, quia dono  if ccepi,
quia legdtd ntihi eft. He fmt igitur cdupe,fhmil etidm
tituli tujbficMes poljcfioncm tmn.  Et hidcmis deli*
gnific at ione tituli.

II Titulos diJHngMtnus doccndi grdtid in nomind*
tos,tyimomhutos,Ad hijlur contraftuum: quid tituli
ex contrdttibas projicifcmtur Annomiwti tituli, fmt
ex iurendturdli apud omnes eque gentes recepti,dbf<Q
certd  er folelmi formuld, qiules decldubimui infr'd:
qimqu'dm w nonnulli iuris ciuilk tituli ffecidle nomen
non h*bed>u,ut excmplis often d emus-

Nommti ucro tituli trdttatur in libro Vdndettdru
2ZLI.Videlicet,pro foluto,pro emptorc, pro herede,
pro dowto , pro dereltflo, pro legdto, pro dote, pro
fuoiqui pojlrcmus gcneralitcr omnes prediftos com*
prebend it,ut paulo poft die emus.

III Tituli pro'mde dijiribumtur m Lucrdtiuos, &•
oner ofos.lwmiuiutuli fmn cm res ad aliquemfi*

ne

INTRODVCTORTVM

fie omrcjmc eft,finedandi uel faciendi necefiitdte traf
fcrtunqiules reccnfentur ab imperatore in.l.  j. C. De
mponeti. liter at i.defer ip.lib.  X. Vt heereditasftegdtu
fidcicommi/fum, mortis cdufi don Ado. Item, donatio*
winter uiuos eft titulus literAtiwiis.  Si dutem donator
reuocct dondtiortem: tu/nc dpud reuocdntcm ccnfeim
titulus oncrofus,tejle Ufone in. §. Item, Si quis. Injlit.
De Action. Item,donatio oh cdufdm,ucl fub conditions
eft titulus onerofm;Veluti,dono tibi domu, ut me dins*
drgu.l] .C.De dowt.que fub mod.l.Arijlo.ff.De donct
tioni.Ite,titulus p dote,eft quide luerdtims, fi mulierc
refpicidstfed eft onerofus pdtri,q ed ddretenciur. l.fi.
C.De dot.pmif to.Mdrito quoq- no eft luerdtmus:quiet
fuflinetonerd mdtrmomj: etiajipdeifedtur dliquod lu*
cru in tepus foluti matrimonial.  Pro oncrib.C .De ture
doti.Bartolusin.l.Meuid. §.Emdus.ff. Solut. matri*
moni.Glof.'mft.Sidonaturus . D ccondifti.ob

cauf.lde dicedu eft dc dondtione propter nuptias, ut jit
titulus onerofus, tefte ufone in.d.§. item, Siquisipoft
Bdrtolum in X j. Lucratiuas. C. De imponen.lucrd .
deferip. lib.  X- Item, titulus Ecclejiafticorim benefit
ciorum, eft luerdtims, utut uideri pofiintonus ferre
precandi, V fumptus aliqudndo impendendi.  P robdt
Zafiits in eodem.§. item, Siquis,ufusteftmonijs Bar*
tali in.l.\.jf.Si quis mifi.cauftcftamcn.EtBaldiin-h
fC.Eod.tit. Itmrfftulm Mhcft luerdtims.Et bre*

Hitw

C L A S S J S 111.
uitcr,quicquid iUicitis modis adquiritur, turpe lucrum
did dcbct,aded,ut ub lurcde quoq ;  cxtorqueatur.Er*
go furtm,rapm,fixnus mprobum,cr alia id genus hi
cta funt ex titulis pkite damnatis.

Onerofi rurfas tituli funt, cm is quietccipit, dflrin
gitur uicif.im iiiquid dure dut fdcere,non per titulum,
fed per farmuhm negotij, qudm titulus nobis demon*
fir At. Qudles funt tituli omnium contrattmnt, fupe*
riusdeferipti.

E# diitcm mdgnus huius diftinftionis cffvftus.  N dm
lcgislAtorcs,in multis fdttoru jfeciebus, uolunt refer
re: Vtrum lucutiuo titulo rem hdbedmus, dn cncrofo,
U t efi uidcrein.§.ltcm,St quis. In fit ■  Do a ftionib. A*
fiio enim rcuocdtoria competit creditoribus tituli one
rof, non luerdtiui,

1111 Alim quodiuifoncm titulonm vnnuit  B dr*
tolas in fuis interpretdtionibm: videlicet,quofddm ejfe
titulos miuerfdlcs,Alios pdrticuUres.Effvttus bic eh:
quonim multA poffunt miuerfili titulo trdnsferri, ut
per htcreditdtem,per dotem:qut pdrticuldrem feu fin*
g uUrem titulurn,putd,LcgAti,ucl fimilem,non ddmittut
iQjieddmfuntff.  Do ddquiren. rcr-domini.llnmo*
diets.ff.De cotttrahen.cmptio.ldem  B drtolus in.l.j.ff .1
He Tiind.dotdl.l -1 /f.Pro dot,l.Siita quis promiferit .
ff.De uerbo.obligatio.'Et in,! .Si ager-ff. De rei uendi*

JNTRODVCTORIVM

Uti. Bijf licet dutcnl Apcllo.qxiputdt talemdifUnttio
Hem no Ad tv.ulots quoru officium no eft aliud qukm tut*
ri,Micdre: fed id caufas et contfdttui ipfos,qui titu*
1 isfij>nificMur,rcfercrtdm effc.Uos hunc culpam Bd?
tolocondoublm* .epiod paulo  I iberiui dlterum pro etl*
ttro dccepit.Alioqui trim inter omnes iuris interpret
tes, hie MtK fobrie dijputdt, & breuitcr fdttx diftin*
pit: nift Accurftanis ineptijs prouocctur <td ambages,

V Titulos deniqaut ueros effe,dut putdtiuos tra*
Aunt Dottores Quodjicintdhge.Tituli,dliasuereno
bis figniftcant competere caufain:alias putamui nos hi
bcrc iufto quodam errorc alieni fatti, cum Ye uera non
habeamus poftidendi cdufant-Quare titulos putatiuos t
rettirn dixeris titulos bonteftdci, ut mb ibis phrajin  l u
rifconfultorwm . Hi enim uocant bondmftdem,qnicquid
illxfd confcientia credimus effc, cunt no ftt:fcilicet,tok
Undo errore Upft.Sic boni’jidci etnptor diettur is,qui
anon donmo emit. Bonttfideipoffejjor, quiex animo
credit poftiderc fe ex iufti cduftt, cunt uerti fit nulUtti
fubejfe. Sic contrdttus bonatfidci funt, in quibus babe*
tur pro ditto,quod, dittunon cft.lnfummd: bonarn fide
generditcr quidem omnia fattd  er ditta bommmre*
quirunt: tieruntamcn in fbecicM bondfides dccipi folet
pro eo,quod in rerum uentate non eft, ZT Lex dutho *
ritatefua fupplct.hBonaftdes.ff.De regul,iur<

Tim

C L A S S  r S  III.

VI Tit ulus pro fuo eft gcnerdisiprinmm ideo:qui<A
comprebcndit omnes fupradiftos titulos,tdm notrim*
tos qum mnommtos. item Um luerdtiuos q onerofos.
Delude, quonidm pro fuo pofiidere cenfctur ctidm ille,
quiexijiimdt fe hdbcretitukm,cum non bdbedt.l.j.0•
ulti.ff. Pro fuo.vlpidnus elegdnter: Pro fuo (mquft)
poffeftio tilts cH: cum dominium nobis ddquiriputd*
musiet exeA cdufd poftidemus,ex qudddquiritur. Qua
fi diedt: Hoc umm fuffxcit dd tituhm iufttm ucl legiti*
mum, unde 0 pojfefiio cenfetur iufti 0 legitimd;
quodbondfidcjdhut confcientid.,finc ulldfrdude hdbcA
mus rem qudfi noftrdm.Quo refftexit Pdulus in- 1 , iij. §.
Generd-jf. De ddquircn.poffcft.dmdens quippepoffef
fione qu£extitulo iuftifiedtur,in du&s fftccies:ut quifcfc
dut bond fide,dut non bond fide pofiidedt.

H inc item fit: quod mewm,tmm, fuum, regukriter
denotint no folum direftum dominium,fed etiam qiui.fi
dommium.l Sernasdutemfuos.ff.De legit.iij.U Quin
tits Mutius-§ ■ A rgento .ff.  Dc dur .0  urgent, legit.

Omniu dut horu,quz diftd funt de bon<efidci,dut(ut
uocityputdtiuo titulo:fummd hdbet eeqtdtis rdtionem
tidturd pofUi.Siquideimpofiibihumlli oporteteffcob
ligatione,iuxU reguli iuris.Scd impofiibile efljempcr
fcire,nuduthor dlienus re,hdbuerit titttlu.Ergo dd hoc
tiemo eft obligidus ut diumet,fed fynccrd exiflmitio t p
uerititebibedi eft:mdxme 3 ut Jit finis UtwMult.ff.pro

SNTRODVCTORIVM

VII Circx titulu pro bxrcdcjipftfmt omncsfercBo
flora,Dicut cnim,no effc titulu pro b£rede,bic rdtio
tie.Petitio bzrcditdds noddtur aducrfut pofidcnte ti*
tulo.Sed ddtur bee ctflio ctducrfus pofidentem pro b&
redc,Ergo,no potcft pro heerede cenferititulus.  E t nifi
ficd’ccrani'Mmcpumi)quomodo poffet copctere peti
tio bmdititis, cum fere omnes occupatores bono*
rum dcfmfti,foknt eo prxtextu occupdrc, quod die At
fe htredes ejfei

Breuiter,h£c ucrbd(pro b£rede)bifxrid decipim a
tar in iure.Vrimu,quotiesirdfldturm<tterU b£reditd*
tis peted£ db eo,qui fdlfd opinione putdsfe h£redc,pojf
fact'.totics oportet cd ucrbd(pro bterede)no decipi $
ucrotitulo,fedpro quddit erroned exijlmdiionc.Nd,fi
yeuerd dducrfdrius effet b£res,mmq  f uberet cffeftum
fuupetiiio hxreditdtis.Et ji recle perpeddmus,fu/mhu
iufmodi uerbd(pro h£rede)folenid in eo iudicio.NA r n
Lex no dd reuocddd defmfti negotid introduxern pe
titionem b£redititis:non poteH dd dlium cdfum per «
tinere, qum dd eum,f quis fdlfo comento occupy b&
redit .-item As enim pro h£rede pofide re dicitur: feut
protutor, fiifits tutor.1.pro hceredc.ff'De peii.h£red-
Delude, ubi non truflutur controucrfd minerf
bdrediidrij iuris inter duos:fed difccptdtur dcre ah*
qud, cuius dominium pr£tendit pajfeffor: quid dicat fe
perlmcditdndm fuccefioncm ddquifiuijfetibi ijld uer

U

C L A S S I s  nr.

$d(pro bfircde)mteUigcnd,a font pro uero  ©“ iujlo ti*
tulo,propter quern non minus competit ufucapio,qum
ob alios contra fluum titulos.Et,cum pro legato jit tU
tulus,cur non multo magis pro bxrede i  P robdri h<ec
pojfmt ex.hCogi.C.De petiti.h£rcditd.  Et.l.'j. C. Si
quts igno.rem mino, cjjc fine decre An.prin.ubi titulus
uocatur htereditariusEt lnfli.De biered.qudli.O’diffe
rent:Pro htcrcde autem ger ere (inquit lujlmamts) quis
uidetur,ji rebus b&reditarijs, tanquam hceres utatur,
ueluendendoresb<ereditarias,uelpriedia colendo lot
candoue.Et pdulo infra:  Pro htfrede enm gerere , eft
pro domino gerere.Vetcres en'rn bteredes, pro domic
m dppclkbdnt. Added.Non [ohm-§ .Quod mlgo.ff.
Do ufued.

H £c f animaduertijjcnt  D ottorer.non fuiffetopus
tantis difficultatibus rempUnammoluerc,crmtilU
ter rixari: mm Vublitiana competat ad*
uerftis pofeidentem pro baerede,
cuius quaeflionis urn fuo
loco trdftabimus .

Epitome

epitome TOTIVS IV*

RIS UATVRAUS  ET C1VJLIS, QVOD
de ddquirendo rcrtm dominio trdftdh

.f Vnc trdftmut exemplorum Jpecies. Et
in prim's ex iurc gentium & tuturdi:
deindc, ex iure ciuili decUremus titulos
quit?ut oftenditur pofiidendi outfit O' qud,

\itM dptct id dominium ddquirendum.

1 Adquiritur titulus pofiidendi,  er ex eo dominium
per occupdtionem edrum rerum qu£ feemdum Mtu*
rim relitt <e funt communes omnium hominu: Vt funt,
ferce beftk in terrd,uo\ucres coeli in dere,pifces mdris
in iqui. Et ignis qnocfe nemini potejl neguri.uel ex Jill*
ceiut omnium elementorm(iuthorc DEO)comim<t
benefeid dgnofcns.Qux eft dutc rdtiof Hceceft .Quod
enim ante nullius eftJd ndturdii rat ion? nccu gunti con*
ceditur.&.Fer ce igitur bcJlk.JnJlit.  De rev. diuiji. 1.
}. er ij. jf. De ddquiren.rer.dommi. Vis dltim repete
ref Occupdniibenefdcere, cimnuUinocedtur, ndturd
didctt.Sed res communes mUius funt,nem'mi duferm*
tur. Ergo concedmtur occupctnti.

IT Edqu£ exhofttbusiufto bcP.ocdpimus.ftdtmno*
ft rd funt; Adeo, ut liber £ quoq; perfonce cdptiuitdM
iurc,quo nunc nice feruitutis utimur, objlrittce fine fnb

b pcend

EPITOME.

pcend ttommis CT fam£. §. I te,ed qu£ Injli.Dc rer.dic
uifio.l.Hdturdlem. § .ulti.l. Adco.jf.De ddquircn.rer.
domi.Scd undepetendd ejlratio ndturdUsfRcjpondeo;
Defcnlio priudtd eft juris nituulis.: multa mteis m*
blici.Qui ergo jic debiquit, dut uim cxcrcet, ut defett
jio dduerfus eum belli (turn ex fold defenjione oportet
bcllm iujlijicdre niturditer) fifcipiendd fit: is quo<$
indignum fefxcit,ut rebus eius pdrcdtur:lmd,nec per*
fotuepdrcitur.l.Vt uim-ff.  Dc iujlici.t'jr iur .

Ill L dpilli  e ’7 gemm£,m littore mirisfortuitu in*
uent.e dc dpprehenfe, fldtim iure mturdli mentor is
fiunt.§.Uem,LdpiUi lnjlit.De rer.diuifto.l.Itcm,Ld*
piili.ff.  E od.tit .1. iij. §.  N erdtius- ff.  De ddquirend.
pojfejfio. Irnttd. 1. Sibdrfdtorcm.  C. D ejideiujforib.
Quomodo dutem colligemus rdtionem ex ndtura i Re*
petendd eft ex reguld prim.

1111 Per dUuuionem &■ Idtcns incYemnttm, quod
fine ui flminis itd pduldtim ddijiitur 3  ut hntcUigi non
pofit,quantum quoquomomento ddijcidturjure ndtm
rdli fit no fir am. §. P r£tercd. Infit.De rer. diuijioti.l
Adeo quidem.§.].jf. De ctdquircn.rer.domm. Ratio
eft.Ndm cum nuUus hie uerfetur poffefforis animus,nul
turn eius fdttum,quo migis dlieno fwndo diquid detrt*
hdtur: confequens eft, ipftm naturdm fudpte [fonts
per dhtuionem id. appropriare fmdo cut dccedit-

IVRIS NiJTVRALlS.

V Cm ex ulienu muteriu fyccics aliquu, bonufdc
fuftu fuerit(porrd,m rnturde nullum dut locum mu*
tefdei)/!jfccies ud cundem muter km reuerti non p on
tehVt,fiexdicnoumo mclle, mulfum mifeeutur:
ml ex diems misuinwm jiuf.twnc is cenfcbitur domi *
am qui feccrit.Smuutem ud priftinumfuciem muterix
refohupofit: eo cafe dominium jfeciei pertinebit ud
domrnim muter i£:Vt,ji ex dicno uuro,urgeto,ucl <ere
Ms fiut.fy.Cwn ex ulienuAnfli.De rer.diuifio.l.Adeo
quidcm§.Cim quis.ff.De adquiren.nr.domini.RU*
tiones burn dijhnttionis colligi pojfunt ex op'mionibus
lurifconfultorm diuerfis.  N urn priore cufu acre diet
potefl.Quodftttum eH,idunteunullius fuerut . Ergo
fucies debet cenfen dommmfcut urgimentAntur  Ner
M,cr Proculus.Elcguntcr Puultts in. I, iij. §  .GencrX
poffefiionwm ff. Deadquirend. pojfefiio. Vel qua ipji
(mquit)ut in rerum nuturu ejfent, fec'miti.  Q uujidi*
cut:Formu dut effentium rci.Sed is qui fecit rem,uddi*
dit formum. Ergo effentiu  er domrnim rei debetur
iUi.l.l uliunus.§.Si quit .ff. Ad exbibend.Pojler tore  «e
to cufu,rutionuntur hoc modo.Sine muteriu nulluffe*
cics effici pctejl. Ergo potius muteriee dommus eR prut
fer endue in dommio reiijicut Sub'mus & Cufiius dice*
bunt.Et fie per medium quundum fcntentium,utriq; ret
tioni nuturali diquid inbuitur,conciliutis lurifeonfu ?
tvrm opmiombwftndd.Adco quidem .

b  2  Si qtih

epitome

VI Si quk,pdrtm ex fua materia, partlm ex alien/
fpccicm aliquamfecerit:Veluti,exfuo uino, Zj  alicno
meUe rnulfm mifeuerit:aut ex fuo p-alieno cere udsfc
cent: hoc cdfu omnmo eil domlms qui fecerit-.fcilicet ,
fuo nomme,Ratio:Qtiid is nonfolum operam fudmim
pendit:fed  er partem eiufdem materia praflitit. Ergo
ratio mtur alts, tarn rejfeftu forma,qu'rn refftedu mi
ten a effeit cum domimm. §. Quod ji partim Diflit.
Be rer. diuifio. 1. In omnibus.  E 1.1. Nif Uoluntate.l.
Quicquid mfcfto.ff.De adquiren. rtr.domini.

VII  Voluntas duorum dominonm mifccittiim md *
tends fuas, commune corpus effeit ture naturali.Idem
fdciteuentus,f fortuit'u mifcucrint,Vnuorflenlich:Siue
eiufdem generis fint materia:ueluti,fiulna mifcuerlnt,
Uel argentum confldUermt :fuc diuerf, Vcluti,fi dikes
uinirn comuterit,alius mel,uel alius aurum, alius urge
tum.Ratio frnitur ex uolmtate,cui aquiparatur cat
fus,neutriimputandus. §. Si duorum materia. Inflit.
De rer.diuif.l.Adeo quidcm.^.Voluntas.l.Lacus &
ftdgnd.§.Siexare.ff.Dc adquiren.rer. domi.1. Idem
pomponius.§-Siplumbum.ff Be reiuendied. Vidc.U
Rerum mixtura. §.Labeo.jf.De ufuca.Et.h Sedflex
tneis.jf.De adquirerurer. domini.

VIII Q ui m fuo fob adidcat ex dliena materia:is in
tdligitur dominus adificij ejfe.Sicut ex diuerfo,cim"M

Aliena

ivris NATVRALIS.

ilieno fob ex fua mdterid <edificdt: propriety domino
foil idqritur. Vtroq; time cdfu bonafides gdifieixtis in*
fticitur.Qudrc did dominottutteri£,£flimdtionceius,
ymcedcs f.xbroru folui, £Outiesl. §.Cuin infuo. E t
§,Etex diucrfo.lnjli.de rer.diitifl.Adco quideni-§.
Cm'vn [uo.ff.De adquiren. rer. domi. Kitioncmnos
docetnaturd.Quid omne quod folo intedific&tur , folo
cedit (Non cnim dc trdnsUticijs hie loqumur <edificijs t
utin.l.Tiiut'S.ff.Deddquircnd.rcrJomm.)  Q uippe,
folm eil firmament urn A  DEO crcdtuuhfinc quo ml*
km £dificium fubfifierc pot eft. Hoc ins naturdle ad*
quircndi dominij, imperdtores dppelldnt publicum , in
l.Si is contra qucm.C.Dc (edifc.prmt.

Mdkfidei Autetn eedifcAtor , tctmdfi dd mpenfts
dftionemnonbdbedt,exceptionstdmen defenditur.1.
Pdulus reff audit.jf.De dolmalej met.exceptio.

IX Sicut cedifieix cedmt folo-.itd multomigis ptdn
t<e, qus non tdntwm d terra fuflincntur ,fed alimentd
quoq; dccipimt, ut crefcant.  P remendo cnim tenant
ui quid am ndturalfcoalcfcunt ei.ldem efl de femmi*
bus,qu£ beneficio ndtur£ morimtur primum ’m folo,
delude reuiuifeunt& multiplicdntur . N dturd igitur
qu£ tanto mirdculo pldntas & fttd producit (ut inde
rationem colligdmiis)eddcm dittatidomino foli tribue
dm effe dominium.§.Si quit alicnam plant dm.Et.

& 5  QM*

EPITOME

Qua rdtionc.Injlit.De rcr.diuiJio.l.Qui rationc,  la
pmci.ff.  De adqui. rer.domi.

X Liter £ quotyjicct aure£ Jim,cum tdmen necf dt
ti$,ne<fc fumptus ira mdtwm exigent: perindc chartii
mcmbrdtiKqi cedrnt, ac folo ccdcrc folern ex, qu<ein*
£dificdntur,aut infermtut ■  §. Liters quoq- 1 nftit.  D c
rer.diuijio.l.Qua ratione.§.]. ff. Be adquiren. rev.
domini-Rationc ex natura colligit Paulus in.!. In rent
§..Sed id quod in chart a .ff. Be rci uendicatio. Scd net
ceffe eft(mquiens) ci rci cedi,quod fine lUd ejfc non po*
tek.

Be tdhuk pi fix diucrfm W rccipitur: turn propter
fumptus,tu propter artis exceUemia. § .Si quit in die
tid tabula.Inftit.Be Ycr .diuifio.d.l.Qudrdtione.§ j.
Paulas ante prsdidx rationc exijlimduitjdem ius efie
in tdhuk, quod jit in charta . E t ne erres cum multis,
fcito lurifconfuUorim [anemias re ip fa conciliar i  er
in efjvttutquanquam interim diffutationis collations,
altera prsferatur alteru

Vt eccexocurmnt du£ rat ioesndtur ales.Prior eft:
quicqd fine alia re fubfiflere no pole ft,id meritocedit
ei.  P ittttrd non poteft effe fine tabula. Ergo piclura cc*
dit tabule.Poflcrior ratio hac eft:nobilior resprtefe
rcnda eft ignobiliori.Piftura, eft nobilior tabula, tarn
fmptu,qudm arte ac labore. Ergopifturain dijudi*

sandi

IVRIS NJTVRALu.
edndd dominij rdtione prxferendx csl.

Uec diffutdtio fic concilidtur in.d.l.Qud rxtione
§.\.Vterq;dommshdbetrei uendicdtionemdd pe*
tindim msgmem.Pittor direttdm,xducrfus dominwm
tibul£:contrd,dominustdbul£ utilem,dducrfs pittoe
retn.Nonenim erdt omino nihil tribuendum rxtioni
Viulidiw. Quiergo uoluerit hxbere txbulxm pittxm,
ispoteftd pofide lit e petere folutx djlimdtionc ern:
non quid pojjeffor fit deterioris conditions (ficut Ac*
cur jins conmnifcitur) fed quid dttiotnrem poffeffo*
rem requint.

XI Si quid d non domino,quern bonxfidc,hoc csljh
Ufd confciemid dom'mm cffe credebdt,fmdum emc*
rit, uel dlio quouis iujio titulo dcceperit: ndturdli rx*
tione fdcit fruftus induflridles fuos,fcihcet confmptos
§.Siquisxnondomino.Inflit.Derer.diuifio.l. Bonxfi
deiemptor.Iiwft.L Nwnquxm nudx,ln pmc.ff.De ad
quiren.rer. domi.Qu£ eh rdtiof Quia utiq; pofidct.
Vojfefiio autem dliquid effcere debet .1. Trdditio, In
fi.ff.De ddquiren. rer.domi. Item,quid bonxfides tie*
ritxti compdrxtur.lBonxfidcs.ff.De regul.Iuris. Item
quid culturd o~ l-xbore mdmmddquifiuit.l. Dornm-
C .De rei uendicd.l. Fruftus pendentcs. ff.Eod. tit.l.
lulims. §. Fruttibis* jf. De dftio.empt.

h  4  vfufruftud#

EPITOME

XII vfufru8.ui.rim adquiritfrudm, per fe dut per
ahum perceptos.Vcndentes ucro adquirmtur domino
proprietdtis,ncc tranfmittuntur ad hceredes. Idem fe*
re im eft in colono partiario, uel qui nmrnis ad no Ion
gumtempusconduftumfwdimcolit.§.Is uero . In*
fit.He rer.diuifio.l.vfttfruftu legdto-l. Si pendentes
in princip.jf.Dc ufufruft.l.Si ufuftuftuarm.ff. Quern
admo. ufufruft . amit .l.Si fenm  , ij. § . Locaui.ff.  D c
furt.Referttdmen aliquid inter ufufv.ftu4.riim & co*
hnm,f forma utriufq; reijfledes.  § . Finitur autem.
Inf it.  Dc ufufruft, Et. §.ultiJnflit.He locati. & con*
duftio.

XU I Thefauros quos in fuo loco quit inuenerit,na*
turah xquitatc totos facit fuos. In alicno autem fob
non data operated fortuitu mentos: pro parte dimi*
dia dequint. §. Thefauros.Inftit.De rcr.diuifo.l.Si is
qui in aliena. jf .Dc dcquiren.rer.dom'mi. Ratio colli *
genda eft ex ijs,quiediftd flint de occupation & in*
uentione rcrim qiue nuUimflint. Thefaurm quippe eft
uetus qu&ddm depofltio pecunk,cuius non extdt mem
ria,ut ia domrnim no habeat. Sic cnmflt eirn, qui mue
nerit,quodtio altermflt. Alioqui,fl aliquis uel Inert
caufdyucl metuiyUel cuflodi<£ condiderit fub terra: non
eft thefaum,cuius ctiam flurtu flt 0 autbore  P aulo. in.l.
Nunq nuda. §.\.ff -De adquiren.rer .dom'mi.

ItiKfcycm hie natuulcyhoc eft,dimnm ha trade *

tma,

I V R I S NATVRALIS.

mi«4?(o diflribtmtur rerum dominid: membniffe opor
tetynucmionem thefuuri in dlieno folo, edmejfedcci *
pienidt»,c[u£ fortuit'u coiubngdt,no ditd operd.Pond,
nuturu non pdtitur,ut dliquid concupifcus ex re dhcnd
prmeditito conjilio.Vndc  T riphonius bn.d.Lsl is qui
inlieni,dppc\Ut thefuuruJonufortms.Trdttdturde
boc ind.iij. §, ult.If.  Dc iur.fifc.l.  j. C. Dc thefxur .li.x-

Multomdgis dutem hoc dicendum efh non ddquiri
thefdrm ei. qui dut in fuo dut in dlieno Colo ddhibedt im
firobdf incdntdttones. qu£ didholi flint impoHursJicut

O dnnulus iUc Gygis,cuius Pluto ineptifiime menmiti
O' ide dsmo midtos fullitnanc dmtulis(ut uocunt) jfiri
turn fumilidrium. lmo,pmicndi fmt omnes ifti fxthd*
ns cultores.C.De malefic.O' muthemutic.

Locum dutem fuum, mteUigere oportet, in quo int
uentor hubedt direttum uel fdltem utile dominum. I f ♦
ff.Sidger uettigd.uel emphiteu.petd. Emphitouts &d* K
rnmerd udfuUum.l.penulti. §.] -ff.Qui futif.cogun.A*
lienum uero locu,mtcUige,m quo mentor dut nihil pU
ne iuris hubedt,dut jit creditor hire pignoris uel ufujru
{ludrius.l.Siisqui.§.Quidji fermis.Et.  §. Quid ji
creditor.ff .De ddqui.rer. domm.Quodfiin petendo
thcfuuro concurrdnt direclus <o utilis dominus,dduer
fus extrdneum inuentorenr.tunc prsferetur utilis do*
minus,ficut o if,qui legitime ufucepit, drgu.l.In cdu*
fefmfi.ff'.Dc procurdto.vbi Bdrtolus bene docet.

c s A Z cn *

EPITOME

Agenti dutcmid thcfaurum me ambit prolitio,
quod non extet e'm memoriajuxtd forntdm.l. Si drlU
tcr.ff.Dc probation!. Turn ji rent uoluerit, etc potuc*
rit probetre memoriam extareiutiq; admittitur. 1. Ab
cet parte.ff.Eod.t it.Ratio.-qut'd Ycusbdbct poffefiione
tbefturi.Ergo non eft prior gniMtiduf probation.

XII1I Per traditionem,qu£ procedett , primm ex
uolmtdte, deinde ex legitimis cdufis, ut fu/n t contra*
(turn formuldr.tr asfertur dombuu-Rdtio: Nihil enm
tdm comcniens eft ndturali aequitdti,quant uolmtdtem
domim uokmis remfudm in dlium transferee ,rdtdnt
hdberi.Atioqui,pr£cludcretur ufus 3 eyutilitds omnium
rerum,ft fcmcl oceupdU poffeftones mdnerent fempev
etpud cmdern, ft non pojfent uolmtdte trdnsferridb
mo dd dlitm-§-Per trdditionem Injlit. Dc rer. diui*
fio.l.NmqMmnudd.ff.Be acquiren.rer.domi.  C< ete*
rm,traditio nihil dmplius transfert,quam fit dpud eu
qui trddit.LTrdditio.ff.De ddquiren.rer .domini.
XV Sold uolmtdte interdum per formulas feu tittt
lostfinefyecidli trdditione,transferor iur<e nature do
minium:Vtfi ea res in aliquem iufld ex caufd alienee
netur,cui ictm htcumbat ndturdliter:quid fit comma dd
ta et,uellocdtd 3 dut depofita.Quid en'rn hie alia trd *
ditione fupemcanea fuerit opus,qum patient id, hoc
tfl } tit rem dpud me ntanerc patiatur domimtsf§ -inter

dm

IVRIS NAT7R4LIS.
dm ft um inflit.De rcr.diiujlol.Qux rdtionc. §  .H<e
quote res.ff.Dc ddquiren.rer.domi.

XVI Volmtds domin'' in trdnsferendis rertm do*
nt'mjs (quo magis htiftime propigcntur) turn cfficdx
interdum in perfomm incertdm trdsfcrdtur pro
j>rietds;Vt ecce,?r£tores Confutes,cum mijUlid li

dxnt in mt!gut,hoc eft,cum pecunidm uel dlid munuf,*
culafyxrgim publics l£titi<e grdtid: ignorant quod
comm quifque jit excepturus:  er tamcn, quia uolmt,
quod quiffy dcceperit,cm ejje:jldtm cum itirc ndturd
h,udut per incertm trdditioncm, dom'mim efficient ♦
Qttod fi quit no proiecerit in uulgut,fed priuatm prd
dcrelifto bdbuerit, hoc eft, ed mentc dbiecerit quic*
qudin,ut idm nmero rerum farm ejfc nolit:fidt'm
ccrte dominut efje defimttideoc £ conccditur occupant.
ti.Vtide fdtis coiiigitur ratio iurk nit urdlis. Quotief*
cunq. emm occupdtio nulli ddfert muridm,nullm con
ditionem public dm uel priadtdm Udit'.toties cx cam
Vdtur£ ddmittit dominium. § .Hoc dmplm. injlit.  De
rer.diuiJi.lult.ff.Pro derelift.C. De Cofultb.lib.'XU.
NoucU.Eod.tit.

E t hdftcnut de modis ddquiren.dommj we nittu
rdli.

Si dutem rdtionem omnium hdrm Jpecierm, qu£
de trmferendo per uolmtdtem dotnmo idm difta

EPITOME

fimt,uolmk diligetiusad ins naturae exigcre :ficerh
dicendum-Naturainter nos cognationemqudndam  co
flituit ,l.Vt uim.jf.Dc lufli.w iur. Cognationis pro*
priirn eft,benefacere,Z? communicare alteri res tie*
ccjftrm .Coimmnicatio fine traditionefieri non po*
tefl,feu translation adalium.Ergo,traditio maxime
eft confentanea naturae :ut etiam bcatius jit darc,quhn
dccipere.Qno pertinet,quod diciturin-§-ln pccudu,
Inftit.Oe rer.diuijlo.Cwm omnesfrudas rerrn natu*
ya gratia bom'mis compdr merit.Si hominihis defend
re debent; oportet cos tranferri per traditionem ab
mo ad aliumiYt tame omnia fiant ordmate, jicut  P an
his Apojlolus de Ecclejia die it,

XVII  lure ciuili aiitcm adquirimus dominium per
fucccf.ioncm,minerfalem uel particular em, ex tcjla*
tncnto,ucl ab mteflato,Vndcfmt Tit.ff. XT. C.  De bit
redibm injlituen. Et:De fuis er legitmk hxredi.  I tern
liXT-t.ij-C.Comm.de legat.l.Ctm bxredesjnpm
ci ff.Ce adquircn pojjcff. Cum hxrcdes (inquit labo *
lenusfinfituti fmusMita hxreditate, omnia quidem
iura ad nos tranfcmt.-pcjjefiio autem, mjinaturaider
eotnprehenfa jit,ad nos non pertinet,

XVIII Per adoptionem cr arrogationcm, ui*
delicti,quit ab afeendembus facia fucrit. Injlit.  Dc

'acquit

I v  R IS NATVRAIIS

icquifitio.per drrogxtio .l.QuminadopttuiSi §. Ottt*
niit igitur.C. Dc adoption !.

XIX Per ufucdpioncmrerum mobilium.Inflit.De
vfticapiojn pmci.l.iij .ff.Eod.tit.

An autem per ufucapionem longi tcmporis (quant
(rufcriptionem Dodores appeUdnt)adquiratur dire*
Hum  dominium, non fatis inter cos conjlat. Mdrtms
tmen gloffator adferitjongo tempore adquiri,non uti
k,fed dircdum dominiu,in Auden. Nifi triccnnale.C.
Eebon mater.per.l.Traditionibus.C.Depad.Eth#c
fentetidlure recetioriucriored,&probatur ex.l.iif
jf.  De ufucdp.Vfucapio,efiadquifitio uel adicdio domt
nij: Vbi nulla fit difiindio temporis-.modo Lege fit dif*
finitum . Certu/M autem ed, quod antiquifiimo hire,
tteCfc ufucdpio,nectj pr<efcriptio uUim transfer ret do*
minium,ut in fine fecund# clafiis damns. Sedpofierio
U fccuh plus tribuermt tcmporis rationi * Quo iure
ttunc utimur.

Ed igitur b#c dijfjutdtio finefiudu: quia effvdui
fei non difcYcpat,quantum ad hattc adioneiti,fiue po *
namusufucapientemlcngo temporehabere diredim $
fiue utile dommu/m.Agit cftiu/n,uendicdtiUMcit effect*
citer utroepmodo.

XX Per Upfm Unit teMporti t cuw dpud bomU

m

EPITOME

ties nulld extet mentor id quando coeperit, fine contra*
ucrjid trdiufertur dominium. 1. Hociurc. §■ Duftus
aquf.ff.De dq.cotidi.cr tefti.Trdttdnt in-l  T raditio
mbus.C.Depdftk .

XXI Per fcittcntiam ludick,fecuta mifitone z?tra
ditione pojfcfiionk ♦ §.ult.Inliit.Deoffici.iudic.Quod
dutemCmquit lujlinidnia) ijlk iudicijsahcui ddiudica*
turn fluid jldt'mciusfit,cui adiudicatu csl.Qgiincldit
fuldm oportet referri dd omnia iudicia y de quibus lo>
cutus csd  P aulus in.l.ij. in fi.ff. Si ex noxd. cduf agat.
Vlpidnwsbi.lAt jiquis.§.Scd &fircs.ff.Dereltgi.
Cr fumpti.fmcr.Quid (inquit)bontefidci pojfeffbr eft,
er dominium habet, qui authore ludice comparduit .
Bdrtolus m.l.Vomponm. §-Si iuffu.ff. De acquirend.
fojJefi.l.Si finita. § ■ lulidnm.ff. De damn.infett.

XXII Authority  L egk, propter uiolcntiam d do
m'mo admiffdm, trdnsfert dominium cm m aduerfa*
rium,cui uk fdftd eft. §. Sed ex coflitutiombus. In *
fti.Deinterdift.l.Memmemt. l.Si quk in tantam.  C.
Vnde ui.

Ex pradiftk apparent euidenter grddus adquire*
ddrm,o- trdnsferendaru rerim , qui'mtrodufti font
oh reguldndos hominum a ft us politick ordmatiombus,
ad bonos mores, ad rctinendam cmordiam tranfigat
djthumuitdi.

Qwf*

1VRI S NATVRAltS

t Cdufe,contreftui, tit ulus-

II Occttpeiio, apprebenfio, treditio, queji treditio

poffeflo.

ill Dominim,propriety, m plenum in re- Ecct
pulcbnm hemonidm . Ex bornt ceufe, fequitur bon-i
poj[epo:ex iujle poffi-fiionefo iuflti dominiu.Et cotrd,
tiiofui tituhtf,uitidt poffefiioncnt,nec peret dom'mtu-
R epeUmiu gcrminice.ut tyroncs ium percipient
rettc.

I orfdcbe,Ankumpji,Anzeigmg•

II Anndmungc, Beheltmgc,Befiit$Mge.

III H erfcbefft, Eigcdom, Fullenkomc gcrccbtichcit ,
ift.i ergo fmt dxiomUd, in bee metcriu uclut

prime principle. Qtiod fine legitime ceufe non cotin*
git poffejiioifiue ipfnnet occupemtjiue elites tredet re:
fiue ret'mee quern tredidit.Wm ijle cefentur udfinie.L
penulti.ff.Dc ufuedpio. pro legit.1. Que retionc. §.
Hoc uutem mplim.ff. De edquircn.rer.dommi.l.ij.ff.
De edquiren.pojfcfi.l.Si quis fub hocpefto.ff. De con
trehcn.emptio. §,Amplius. Injlit. Derer. diuijio. Et
tot.tit.jf.pro derelid.l. Qujedeni mulier. Et. 1. Eim
rei.ff.Dc rei ucndicuti.l.Scd crjifes-Et-l-Siue dutan
§ j.ff.Depublitie.UPromde.jf.Siccrt.petet. §, in*
terdidm - Injlit. Dc rer.diuijt.l.Cum uir prtedium-ff-
Deufucepio.

Rurfm,ficttt fine titulo mpopbile eH conjijlcre pof

fepot

EPITOME

feftionemiltdmulto minus fine poftfeftione adquiritur
dominium uUo iure.Lapfus autem in hoc eft Acctirfm,
O'multi am eojn.l.si fmdum-ff.De fmd.dotal.vbi
died,fine poftfeftione adquin dominium.Quo nihil fill*
ftiu.Vcrunt eh,quod fine jfteciali tradidone poteft co
tingere poffeftio-.puta, ft occupem ucl retinedm ran .
Vel ft longa mam in conjftettu ccnfcdtur tradi.LPectu
nidm.ff.De folutioni.  (quanquam & twnc precedent
animus,O’uolmtas dorrimi requiritur.l.iij ■§ -Subtil: us
ff.De condittio.cauf.dat.) ucrum,nift praeedat poffef
fcftiojmqudmfquitur dominium: non maps, quani
domus fubftjlit ftne folo ofu/ndamento.

Vnde prutered facile intelligis differ entiam inter
titulim,caufam,0' contradlunvqu£ omnia adquiren*
do rerum dominio defendant-Tilu\us,esl ipftt demon*
ftrettio.Cdufd,esl fdttwm quod dcmonflratur.Contra*
ftus,efi legitimafttftt formula. Omnibus autem
modis uerfa pnediftas caufas, or titulos
femper ob oculos, ntmdemutueris
Crpromas modu probandi do *
mm in petitorijs iudi *
cijs.Nam hie eft ti
tulorm ufus *

CLAS*

CLASSIS TER

TI Ak

DE DOMINIIS ET QVASl DO MI*

Nil S RERVM.

I forte de poffefiione non fuerit
controllerfu> dutnulld fees jit ex
iure, ut earn uel ddquirds,ucl recu
peres foldm,tunc proximd qudflio
cjfe folet de dotninijs £r qtu.fi do*■
mlnijs rerum: dut de iure quod hd
here te exijl'mes in re dliqud, uel etidrn in per fond.

Sunt dutem cr in his iudieijs prtpdrdtioncs qu£da
idmodm neccfjdri£,ne  er dftor fmptui t er Index of
ficirn cognofcendi fruflrh fubedt.

Vrimm enim ,qui petitorio iudicioutitur,ne frujlrd
cxperidtur,requirerc debet,An is,cu quo biflituit dftio
nem,pcjJejfor fit, uel dolo dejierit pofidere, ut .dicit
Cdius in.I Quipetitorio. ff.  De reiuendied. Ad hmc
ufum ol'rn crli dftiones mterrogdtori£,qu£ per libctlu
litifcomefidtionem folemiiter proponcb*ntur. Sed
h£ in defuetudinem abieruntitm quod nemo uideretur
tarn jlride obligdri 3  dc iurefm Ante coeptm indicium

It revolt

?00 C L A S S I S  III.
rejponderc, utpldnepoffet condcmndri: turn quod rcS
non itd obfcurd conferctur, ob qwtmiuftus iudicij or do
ejfet appmndus nugno temporis trddu. ltdq ;  folo iu*
diets officio huiufmodi mterrogdtiones adpnepdrandu
indicium expediri caperunt. Quoiurez?nunc uti*
mur.l.j. §.lntcrrogdtorijs.jfi. Deinterrogd. adio*
nib.

Nihil dutem intereshutrum reus A Mice ipfo:dn db
Adore uel procurdtore cins officium indicts inuocdte,
i/nterrogetur .V tro'q- cnimmodo,rcfi>ondere cum opor
tet,ddcoq; iurdto,hoc eH, pr£ccdente iurdmento eim
quod ucritdtem difturus fit quint feidt. Vlpknusin. L
Si fine interrogdtim.  §. j.Crl/Iw ind.feq.ln pmd.ffi.
did.tit.

nine procefiit ufus pofitionwm & drticuloriiut hii
breuiter  er dijlinde proktis db ddorefub iureiuun*
do,respondent eodem quoq- rnodo ireus ad finguld.  Hoc
enmmixmum ddfert compendium in cognofccndis lid
bu$,modo nonmifeedtuur inutiles dijfiutdtiones,zy prif
cd feruetur fonnd. Porro, cum hoc tempore adores
non pomnt cert as  er breues [attend as  dd cdufiwt per*
tinentes : turn uicifim rci conuenti imltd congerunt &
nihil dd adioncm reffpondent, dguntcfc uicifiim fdbuknt
in infinitum:ut rede nunc dppellemus add  er dditdtd,
hoc ed,in quibws mutiliter dgutur ed,qui£ funt Add. Si*
cut uulgo diem: ddm dgis.

Scd

ACTIO  1 . $01

Sect cmhodie fubkt£ jint dftioncs mtenogdtorix:
quid fi nolit refponderc rmf quid ji tdeedt, uel rejpon*
dc*t oifcurefHk omnibus cdjibus poend efl.ccrtc no in*
commicns, ut pro conjitentc hdbedtur. Vlpmusin.!.
Etftti. §• Interdm. Cdiusm.l.Quiinterrogdtur.U
VitjUte.  §.Q ui tdcuit . E t.§. Nihil inter ejl .ff.Dcin*
tirrogdt.dftio.

Solent dutem cdumnioji aduocdtih.inc trddere am
teUm.Ne cogdris  ( inquiuiu) rejjpondcreadmterrogd*
tionem dduerfdrij, me litem contejldtd fittdnucofugc
tnox iid contcjldnddm litem, hoc modo:  Nfgo ndrrdtct
prout ndrrdtur,dnimo litem conteJUdi.Quid hoc diftu
eft dliud, qudm ji jic doceds: Vt effugm profefiionem
Dei,confuge dd didbolumf EftneDEVS  ucntds f eft
lie Sdthdn menidcimt Attdmen ijld tdm impid trddm*
turinfeholis iurijperditorum.

Ego cum dlijs quibufddm Dottoribus dico:nihil pro
dejfehdnc cdlumnidm. Quid rette mocab'is officiim
iudicis, ut dduerptrius demo refpondedt de pojfejlionc
fu,boc cfl 3 de fdfto poj]efiionis:utrm pofiidcdt,dn no.
Et jioppondt,litemejje contejldtdm: tu replicabif, non
ejfe id uertm: quid dnimus turn dd hoc non dccejjerit,
iuxtd.l.). C. Delit.contejht.

Et hdtienus de interrogdtione circl poffefiionem ft
cienda.

De'rnic  ©• hoc fokt m dubitAtione ucciderctutnm

it z res

foz c L A s s i s  in.

res quint uenm eft iduerfiriim habere, pofiit iliqtid
modo probdri ctpud eum effe, ud Imtmtdtm mdnerc.
Quire ad uerititem in hie difficultite tuendd, intro *
dufti eft. iftio ad exhibendum, qudtn pro'mdeutpri*
Wo loco explicemus , ratio ordm pofluhtt.

DE ACTIONE AD

EXHIBENDVM.

I

Xhibere , eft ficere in publico ipui
Migiflrittm potcjldteni uidendec &
ipprehendend£ rei; ut dftor copim
eius babes, pofiit exequi iftione quod
dejlmuit. Viulusm.l.ij.ff. Ad ex*

bibctu

Vfut iutetn exhibitiottis Utifime pitot, ut infer ini
ippirebit. Etproprie id res mobiles pertinet , Zu
Zeigen farendt habe* Tnnsfertur tmen <&• id
resineorpordleSyUt exhibere ncgocium,boc eft,mole*
fiiiMxxhibcrc micitiim'.exhibere doftrmm.

Triftitur hie iftio.lnjlit.De offic.ittdic. Si id ex

hiben *

ACTIO I. ?0J

bibendun(dit\uf\mum)iftmfuerittnon fufficit,jt
exbibe.it rcm is,cum quo dttum eft: fed, opus eft ut eti*
rei d’jfm debedt exhibere, id eft,ut edm cdufdm b**
bedtdilor.qudm hdbiturus ejfet,ji cum primum dd ex
bibcim cgiffet,exbibitd resfuijjet.ldeofyfiinter mo
Uicxhibcndi ufucdptd fit res d poffeftoremMomvnuA
mfcmndbitur,

Argumentum*

Q V dndo dduerfxrius de re mobili conueniendus
poftit mdgndm exercere frdudem,tum in occut*
UnM,turn m trdnsformddd re,qudm hdbet pUne in fud,
potefidtctltem, cunt queeddm res m cd fint condition,
Htniji per fc extent, nonpofiint feemdim regulds iu*
ris uendiedri: ideo iuftift'mwm fuit prouidere, ut nemo
dut per frdudem rei conuenti,dut per rerum dccidente
quilitdtem,priuetur lure fuo inuitus .Ceterwm ijbe dm*
biguitdtes no cejjdnt,nifi res fubijeidtur oculis, Qudre
introduftd eft b&c aftio,

QVA  AVTHORITATE SIT INTRO*
DVCTA.

I

Vrc ciuili cpnftitutdm effe hdne dgendi
formuti,ucl h'mc dppdretiquod de  Pr<e*
toris iurifdittione circdedm nulld fidt
mentio.vlpmm'tn.lfff- Ad exhiben,
1 i  3 H£c

W4

C L A S S I S  ITT.

H £c a(lto(ht^uit) perqumneceffxrid eRtmdxbtiepro
pteruendicAtionesi/ntrodu£ld.Accedit.l.\.C.Eod.tit.
Haulm in.l.In rcm dftio compctit .§.1 trn.ff. Dc reiue
died. Item qu£cmq;(dit)dlij s iunftd. fiue <tdie(ld,dccef
fonts lococcdmtted qulmdiu coherent, dominies um
diedrenon poteflfcd ad exhibendum dgerc potcB, ut
fepdrcntur,cr time uendicentur.Sciliect, excepto eo 3
quod Cdfiiusde fcrrmwdtione feribit .

II Direcia eft,er uis eiut kte pdtet.

Aec dftio,quin in perfonm fitfm rem tame feri

ptd ficut quddd dliig)negdri no potc&,quid fmt

uerbd dehoc dpcrtd. Vlpidnim.l.iij.dutem  per
fondlis.jf.Ad exhiben. idea  D oftorcs anxie qutrmt
de cdufd mdteridli,fcu obligdtione ex qua ndfedtur h<ec
dftioter quida putdnt mUum hie ucrftrifxftum quod
obligdtioncm pofiit producer e,&- mdgmntur irregu
Urem efje.

Scd errdttt totd uid.Ndm babet ijht dftio mdgndnt
obligdtionem,cx qua ndfedtur.Ed, dutem prodit ex fum
tnd /equitdtc. Quid cnimiufiius,qtum ut mibipneidlo
tuo detrimento rcmexbibedtfSi fuerit mcd,bene quide:
(in minus,nihil amittis exbibendo.Pduhuind.ln fummx

EX Q VA CAVSA S IT.

Ill

§-V4

ACTIO T. 5TOf

$ .V4rjM.jp Dedqu. plmi. drccn.Quoi fa {turn qui*
dcm (mquitjmihi prodcjjc poteft,ipfi etutem nihil noci*
turum ed: hoc Acquitds fuggerit, etiim ft iure ftritto
dejicimt.Cur igitur non obligetur poffcfjor ad cxhi*
bcttkmi

Pr£tered:cum diqtundo mpofiibilc fucrit dclioncs
Kfteintendi,priufquhm exhibcdturresxerti ipfi net
ctfiitds obliged pojjejjorcm Ad exhibendtim.vnde Inn
pcHtorcs in-l-Exbibitionis.C.Ad exhibcrt.Exhibitio
nis(nqtiiut) necefiitdtc tcncbitur.Et Vlpidnus in. I pin
princi.Et inMiij.§.Si quis.ff.Eod.tit.Si quis(dit) no*
xih iudicio experiri uelit,dd exhibendum dftio ei no*
ceffurM eft. Exempld quoq; fu/nt 'tn.d. 1. iij.  §, Itcmji
optdre. Et. §.feq. Et hue referripoteft, quod h\dr*
cellui dicitinos etidm necefiitdtc obligdri,in A.Obligd*
tmr, In princi. fjf. De dftio. O' obligi.

Et Inec eft rttio, qudre tjld dftio non hdbedt locum
in rebus mmobilibus: quonidm iU&nonpoffunt nliquem
Utere,exkibcnt feipfas,pdtentq^ omnibus mjficcre uo
leniibui,ofi c  cejjdt illdneccfiitMiUt rededicit Accur
fins in.l iij.§.Sciendum eft ff.Adexhibend,

IIII Petitorij iudicij eft.Appelldtur dutem dlils
refiitutoriu.m,dlids cxbibitoritm.Quod femper refer
dd rem ipfdm, non dd pojfcfiionem,ficut in interdifth
rejUtutorijs .

I i  4

CVI

yog  cl assts  m .

CVI, ET AD7ERSVS QVEM COMPETAT.

V

PriiMtd eft.

I Competit enhn ei,cum pecwnidriter intereft ex*
biberijibi rcm mobilem,hoc eft, qui probdbile ciufm
bdbet dlicuiuf ddionis,propter qiutm exhibit ionem rei
defideut: Putd,ji'm remddurut fit,uel reiuendicdtio*
ne,uel Seruknd,uel  H ypothecdrid, ucl mterdido Vtru
bi,dut de precdrio,uel petitum ttfufrudm, uel optd*
turn ex mltis rebus mm fecmdtim reliddm optio*
neni.Preuiter,ex qudcmtj; cdufd pccmidridCiuili
interfuerit ddoris,etidmji non fit dominated exhibeti
dm rcftecxperitur.Quad tdmen inteUigc, reguUri*
teruerm ejje,cum non did. eft ddio per qmm rei co*
pidm,quis confequdtur.vlpidnus m.liij.§.Eft dutem .
§.Si quit extrd.Et.§.Sciendum eft. jf. Ad exhibend .
Quirefi liber homo detinetur db dliquo,interdidm
de libe.homme exhudduerfus eum qui detinere dicitur
ut exhibedt,locum hdbet: hec ddio uero i/nutilis eft.
Ndm cum liber homo non recipidt eflimdtionem, no po
teft pccunidriter(ut fic dicdm)nojlrd inter ejje.  P dului
in.l.Si liber .ff.Eod. tit.

IX Pluribus competit h£c ddio ob edndem rcm ex
bibenddm:Forte,fi primus fum ejje intenddf.Sccmdus
ufujrudumin cd cdufetur: Tertim, pojfefionem fiu.rn

contends

ACTIO I. fO?

$ontendit:QuArtut,pignorAUmfibi em dffimet.Oin
nibus igitur(inquit vlpknus)Ad exhibendum Aftio co*
petit,quit omnium inter cR exhileri em hom'mem■ d-

l . iij.§.Pomponiits. Poffumm nos cxanpUs dltirum rc
rmuti,loco feruorm,

J Aduerfus poffefiore dAtur, nofolum Ciuile,fed &•

m, q.unxturilitcrincubitpofJefioni.NAmcreditor
qtiipignori ran Accepit,cx poffefioe Ciuiliterts Apud
quern dcpofitA,uel cui commodity,dut locAtA res esl>ex
poffefiione ndturdi,ficultdtem cxbibedi hdbcnr.idcocp;
conuertiripoffunt.Vlpixnusin.dJ.iij- §.ulti.Et in.l.
Celfusjn prmci. Pomponius in.l.  N Am y cum co.jf 1
Ad exbiben.

Confequensergo eft,y em teneri, qui non pofii*
iet, ntodo tetmen rem pofjt exhiberc: Vt,qui rerm$
ucllcgdtorum ferudndorim cAuftitt poffcfionem mif*
fw cft.ltent,quiufufruttusnomme rem tenet. Et cone,
turnon redie conueniri ewm hoc exbibitorio indicia t
qui licet pofide At, facultdtem tmen exhibendi non bd
bet:Vtpote,ji feruus exhtbendm fit in fugd , uei pere*
gremiJJus.Quo cifu,<td hoc folm tenetur reus corner
tus,ut uue At fe exbibiturmfi in potejldtcm eius per*
uenerit.vlpmus in.lCelfus. § .Julunus.jf.Ad exhibe .

II Aduerfus emyette Agitur id exhibendum,qui

It  5  dote

f08 C L A S S I s m

dolo fecit, quominus pofiidedt,qui corruperit fomdnt,
uel interemerit ran: dut trdnflulerit dd dlium. Vlpid*
nusm.l.lulwut,mpmcujit.§.Siquisrem.ff.  Ad cx
bibend.

Ill Aduerfus tnunicipes quofy conceditur: quonil
Cr poflidcrc rcjlitucrc pojfrnt. idem eft diccndim
dc collegijs cceterisq- corporibus-Vlpidnus in.l.Tigni,
§. item mnicipes.ff.Eod.tit,

VI Contrarianon eflv

QVIP DE HAEREDIBVS 1DH
CENDVM SIT,

Vdflio htercdm, propricnon procedit in hoc

iudicio.lSldm ficut htcrcs petemis exhibitioncm,

non qiuji hares,fed fuo nomine experiri poteR dd pra
pdrdtionem dlterius iudicij,quod mtcnderc mlt:  I td ha
res poffefforkfd quo petitur cxbiberi, teneturfuo no*
mine dftori exhibere.

E cce ergo,[i dd exhibendm dtttm fuerit cum eo,
quinefy pofidebdt,ncq • dolo mdlo fecit quominus pof*
fiderct: co dutem dcfmdo hares em cceperit pofiide
xettmc is cogendus cR exhibere :non quid hares, fed
quid poffeffor eft.

pUlttyx dob defuttfti, ddttda cR in haredem has

VII

ACTIO I# (fO?

tHio:plt>ciiplctior hxreditm ex tdli re fj.An jit: ptitd,
quid prelim rei eft confecutus.Pdulus in l.  De eo. §,
ji.luliim in.l.Si dd exhibendm.jf.Ad exbibend .

-

QVTO VENIAT IN HOCIVDICIVM,

VIII

M Eminijfe hie oportet,exhibitionk ufum Idtc in
bommum commcrtijfpdtere .Qudre heec dftio
mltd compleditur.

I KeguUritcr ijld dttione expemtur, ut nobk rei
copii fiat uided£,o- dpprehe*dend£:quomdgk certu
fitreum bdberc rem dftork, nec pojfit poftek celdndo
emn,dut etidmtrdnsformndOjiU.ridre.Ndm b£cper*
fecutio pkrunefe eft pr£pdrdtorid id dim dflioncm
mrcm,ueletidminpcrfondm.l.i.Et.l. Sirestuns .  C.
Ad exhiben-Qudnqukm dliqudndo dd rejiitutionem no
jitpr£pdrdtorid.Vlpidnus ’m.l.lulidnus\  §. Quantum
dutem.ff.Ad exbib end. Qudmuis(mquit) nonde refit
tuendojed de exhibendo dgdtur.

Sed cm fit pr£pdrdtorii:efl ne prim tuttdndm
hoc indicium exhibitoriu,qum rejlitutorimf Duplex,
eft qu£jlio,fi edtn dd form refte uolueris dppliedre «
Alterd-.dn dd petendum exhibitionent:cT de'vnde dd ue
diedtionem rei,fit dZdus duplex libeUmfdn Ik feotfum
itiutroiudicio contejldndd jitiAlterduero inffeftio

fro ct'4ssis jit«

eft; utrrn index wni cognitidhe utumfy iiimetn  cxe
Pedire debeitf

Ad primdtn dico: pofle, & hdne uendeedtiom
pcrfecutioncm,mo codemcfc UbeUo proponi apud Iudi
cem.Hoc enim tetidit ad compendium litis: &• intercdl
iudicis quoq^neferiptorm multitudine obrudtur. Lul.
ti.C. Ad exhibend. Vbi loquens de debitore liberito,
qui mftrumenti contnftus petit.Exhiberi(iit)ic red
dmbebit.Vlpictnm in.Liij.ln princi.Et.l.Solutione.ff'i
Eod.tit .

Ad feemdim quttjlionem dico: Quod Index co*
gno[cendo,<z? pronmcidndo 3 ob[eruibit ordinem hi*,
rum iftiorium:Videlicet>ut pr'mwm exhibitionis exe*
cutionem curct,cx qitd prtpiritur locws uendicitioni.
E t qudndo id breuiter fieri pofiit,quire fuerit duplicZ
dd molejlid fcripturirumtlti pofi Accurfhm refle fet\
tirnt  D oftores m.l.] ff. Ad exhibend .

II Vettit iti hinc aftionem, ut mihi rent mem ex
tuolocoUceittcUcre. Ve1,utturem meim tuis rebut
\nclufm } ifelmixtim,excludes,dttt fepires.ylpimis in,
l.Celfusferibit.§.Item. ff. Ad exhibend. Item Cclfus
feribit (Ait)jlctcus,quod in dredm meim cogefiifli,  per
id exhibend m iftioncm poffete confequi ut tolld/S,fic
tmen ut totrn toV&,c£tcrim 4iis non poffc.Ettn.L
i$i<inw.§.Gkns.ff.Eod,tit.Gluns(inquit)ex arbors

• m

/ c T i o f. fit

bud h fmim meum decidit, ego earn immiffo pecori
depafeo: qua nftione pojjim teneriiPomponm feri*
bivmpetcre dttioncmadexhibendum, ftdolo malo
peemimiji', ut gkndeni comederet ; N<tm O' ft g Uni
extiret,nec pdtiaris me toUere,ad exhibendum tenebe
tis.Qumidmodm ft matcriam medm delatam in agrtt
fm,quis auferre non pateretur. Et placet tidbit Pom
pmijfcnteritia,fiuc glans extet,ftuc confmpta fit. Sed
ji cxtet,ettdm inter ditto dc glande legenda,ut mihi ter
tio quoc[; die glandis legends facultas effet,uti poteroi
ft danim infetti cauero . Paulus hi.I Gemma .ff. Ad exhi ,
bend. Gemma (btquit) inch fa duro alieno, uel figiUuhi
tandeUbro,uendicari non poteft.Sei ut cxcludatur,dd
exhibendum agipoteft.ldemin-l-In rem dftio.§. ite
tjihecmife.ff. De reiuendied.

Ill Continet hsc dttio id,  <pod interest attorit,
rem forte peremptam,exhibuiffc time reum> cm indi
ciumdcciperetur: Videlicet, ft ipparebiteoedfu pe*
rijjfe cdm,qui nonmeidiffet, ft exhibitd fuijfet ; Ratio
eft: quia tametfi nullus dolus, aut culpa non exhiben*
tis,prsccffcrit inter itu rei:taniai per emi effedum ejl
quominus hi tepore exhibereturtqudnia fciebat,dut fei
re debebat,fe debere reflitucre rem.Paulut in.l.Dc ed
i§.Si posliudicium.ff.Ad exhibcnd.lmtt.l. Qyod te
thihidare.ff.Si cert.peta,

M

Jit CLASS IS  III.

Ex his dppdrct>qudre lurifconfulti toties,ctm hi
qrnntur de exhibenddre ,utantur uerbo reftituendi:
quid fci\icet,reftpicimt dd reftitutionem, plerwufe ex*
hibitioniproximdm,ut eft uidere dpud vlpidtumin.l.
Tigni.§.Si quisnonpofiidedt>cm .§* fcq-ff-  Ad ex*
hibcnd.

Sed forte dubitdbk:qudre mihi liccdt peter e exhie
leri rem, qium imendo dicere mam.Bebet neunuft
quifq;fcire } quienAyO-qudlisft fu<t res fReJftodeo:No»
hoc qudritur in ifto iudicio, ut dducrftrius infimt me
dercmcd-.fedutcertusfim, Him ipfdmrem,qudm is
hdbet,nonoccultdri,dut immatdri. Quire aftordefi*
gture debct edm, qudm petit exhiberi ex 'euidentibut
circmftdntijs.Uiij.ln prmi.ff.Ad exhibatd .

IX In fimplum*

X Specialis eft*

QV-ANDO ET QV-AMDIV COMPET.AT.

XI

P Erpetuo,quid eH Ciuilis.Sgpim dutemdgenti, oh
ftdt exceptio.Vdubs k.l.Be eo.§.yff. Ad exhi*
tend.

Pro gknde tmen legendi dmtdxit trihm diebm
imr,llidM&[cribu.§.GUtuf‘Eod.tik

mn

.ACTIO I. flj

XII  Non infamat,

XIII  Stndi  Iuris eft*

ADFINI4 RE MED 14.

H Acc attio ad neceffariam pr£parationctn alidt
rim attiomim mtrodutta ett-ldeofy competent
tiki alijs remedijs, ip ft fere locum nonhabet. vlpia*
mm.l.iij. §■ Si quit extra.ff. Adexhibend. Quonia,
fijftcim fbi  < inquit) interditta in banc rem comp a.
ieniia.

Verumtamenjnterdum eequitis exhibitions cfficil,
ut,quit ad exhibendum agi non pofiit, infattum tdmcii
dtUo loco em detur: fecundufatti circmflatiamiVt fi
quis ratioes meat cofcnpjit quat aim pofideat , cr ego
nudum chart £ feu feripti domm'um, fed folam exhibit
tionem prxtendajboc ejl,editionem.d.l.iij.§ .interdui
nine fatis apparet.quare h£c attio porrigi non po
tuit ad feripturat, quarum editio,non dornmij ucndica
digrXtia-.fed ob probations plermty dej7deratur.Be
qua materia trdttat Edittum Pr£torit  De edendo.

Concurrit tame cum interditto Be glande extante
legenda tertio die.l.lulianui.§.GUns-ff.Ad exhiben.
l.fff.BcgUndc legend.Qji£ declarat,omnem fruttum
cont'mcri per glandem.Videamut igituraliquot diuer

farm mm exhibitims qfibw uti pofmm>

JI4 ■ CL A SSI S III.

I Si promiffd fuerit exhibitio,agi poccft dttioite ex
flipuhttu.l.Vbi dutcm.§ .Qui id quod.ff:Deucrbo.oh
ligAtio-lnJliUDe uerbo-obligd.ln pri/nci.

II Si ret (tliqud, lcgctur,potcfl Ugdtdrm dftione ex
tcjldmento uti ad cxbibendi fibi injlrimentd legdti.
Idem efl,fi ipfd mfirmentd legcntur .l.lnjlrumcntd.  c.
De fdeicommiff.l.Si prxdiorum.Q. Ad Leg. fdlcidi.

III Re uenditd,potcfl emptor delioneex cmpto pe*
tercbijlrmetd,jidd defenfionem rci necefjdrid jint.l.
Titius hdrcs-ff.Dc dttio.cmpt.

IIII Ex omni contrdttu eompetit dttio dd exhiben
dd mjlrmentd } ctvm id fuerit dSiwm.

V ' Mdmmijfut,potcfl peteremjlrmentd ddUliber
Utkexhiberi d pdtrono.ldcfc condiSlione ex. 1. Sicut
ddtdm.C.  De liberd.cauf

VI Soluto debito,petit debitor mflrmentd exhibe
ridcreditore,codiftionefinecdufd.l. Dijfolutx.C.De
eondidio.ex  Leg.

VII Coheres,dduerfut cohxredetn dgit dd exhiben
du/m dftione fdtnili<e ereifeundte. 1. Si qu,£. 1. Ordtio*
He. §-fi-Lt .l.Pomponmff.Fdmili. ercifc.

VIII  mnddnsjducrfus proemtorem dftione ml

ddti:

AC  T I O I. I

ddtr.pUpiUus dduerfus lutorcm quonddm,ddione tutc*
la,donimus dduerfus gerentcm negotid,ddionc nego*
tiormge/lorm-l. Quceddtn, In pmci.jf.  D eedend.

IX Aduerfus drgentdrios  er nwmmuUrios utimur
ddmekfddm,edidi, Dcedendo.d.l.  Q u<edm.§.
pcnulti.

X  Dr libero homine exbibendo, per cdidum Pra*
torium.I.i-ij-O- iij ff. Be hbcr.homi. exhiben.

XI Ad exbibendos liberos,dliud interdidm ed.h
po-ij.ff.Deliber, exhiben .

XII Vt exbibedntur tdbula tefldmentdria , dgitur
dduerfus etm, qui negdt fe hdbere, inter dido,Be td*
bulk exhibendk.1. )■ o-ij. ff. Be tdbul. exhiben. Qui
uerb dicit fe non pofjc cm  exhibere, is conueniturex e*
ditto,Quemddmodim teftamentd dperidnturA.j.Grij*
ff.Eod.tit.

XIII offciim iudicis quoef; poteft deferuire di
exhibenddinflrmentd.lfi. C.  Dc edend. Si ornnid ifht
bene perpedds, menies m fingulk buiufmodi Jpeciebus
dliquds circumfldntids,qu<e non ddmifcrunt,ut ccmpe*
teret dd exbibendim dttio.Qudre oportebdt pradittd
remedid introducere. Et hoc quidetn m iure ciuili non
eft nomm.

Frit

Kk

* C L A S S' I s  fir*

PRACTICA

Exemplum interrogationis ad omne aclio
nem deleruiens t  Quinqum ufm pofitionum C 7
ticulorum ex intenogntiombus prodierit: non tameft
mtcUigcfubkttm prorfus ejfe mtcrrogdndi tnodum, ft
dttor pro ncccjliutc iuris fui uoluent aduerptrium de
poffcfiione fud interrogm, hoc modo . Cum iure per
mifTumfjt,Magnifice domineIudex,ubicun^
quepoftulauerit sequitas, praefertim ucro ante
judicium petitorium; interrogari aducrfariu
de pofTeffione fua,ne tarn ipfe quam actor in>
tedendo iudicio fruftra moleftet; Idcoueftm
ad hoc iudicialeofficium,omnibus quibus iu-
redebetmodis decenter inuocat Titius, ciuis
CoIonienfis,a&or nomine fuo t ( Si pro alio for*
taps <tgits,jic mutabis.)  Vel ( pcuratorio nomine
Sempronrj: Poftulans, ut Lutium conciuem
fuum, reum in hocpetitorio iudicio conuenie
dumdnterrogetis; 8C  interrogate legitime con
pellatis relpondere fub iuramento fuo, de his
quae fequuntur*

I AnidemLutiuspolTideat uel tcneat'fun-
dum in tali locos’

II Vtrum in folidum poffideat, an pro par

tef

Si

A C  T I O h $

HI Si in partemttum interrogetur,pro quo¬
ta parte teneat?

HU Quo lure 8C  titulo poflideatf

V Si dicat  fe non pofiidere uei tenere: pe¬
tit eum interrogari,an fciuerit hanc contro-
uerfiam,de  tali fundo futurat* Ex hoc en'rn Intel
ligi'potc8,utrum dob m!o dcfierit pofiidere t

VI  Quornodo delierit pofflderef

Sed dices. Nemo compeUcndus eft dicere titulum
fupoffefiionk.l.Cogi pofJefforem.C .De petitio. b<ere
ditit.l.]-C.  De cofeff.c.ex liter is.Ec probatio.ij.q.V*
In princip.  F rgo fruflra fcribitur quirt d mterrogdtio.
Eejpondco:Vcrum eftjummo hire non cogi regular i*
terpofjefjoremreddcre alicui rdtioncm rerum fuaru :
quonim idferuitutis quandam freciem nbnis dura, in*
troduccret:Attamen,boniuiri folent fetnper ingenue
Ucritdicm cuiuslibet reipriuatg fateri:quonim bondft
de dgunt omnia.Contra uero,improbi lucemfugiuntfa
fa fcilicct confcientia Cement es rebut fuk. igitur poteft
b<ec mterrogdtio fieri,& fi aduerfarm ad fir’ftum itts
eonfugiens, noluerit generdliter uel in fpeciem rejpon*
deretnon tdmen caret aliquo cffrftu.Verpendet en'rn in
de iudex perfon£ qualitate,num edredt fufyicioc, quod
reftonjionem detraftauevit. Quanquatn in petitions
hgreditdtk cogttur reftondere. d.l . Cogipoffefjo*
tcm.

Kk z De

4  C L A S S 1 $  III.

De dlijs ucro drticulk non dubitdtur, quin intcrYOs
gdripofiit reus.l.Qui pstitorio. ff. Dc rei uendicd.U
pemlti.jf. Dcintcrrogd.l.ij. §.  j. C. De iurciuund,
propt.caltm Mnd.c.j .Dc iurd, alum.

Si ucro rent mobilcm petitum,poftulcs vnterrogdri
rem conuentimmon opus csl tot drticulk,fed fufificit
quod rcfioniedt dc pojfefiione pM.lndc enim dgerepo
tcs uelddexhibendu,uelfineexhibitionc re uendicarc.

Efine igitur inutilis dd cxhibendum dftio,fi inter *
rogdtionesfieri pofimtf Minimi gentium.  N dm, etfidi
cdt fe dduerfiirm pofiidcre uefiem nigri coloris: tu
tdnten certiu no eris,tudm cjje uefiem, nifi infiicidt cunt
ddigentcr.¥r&tered,fimt multi cdfus,in quibus refiott
fio dduerfdrij decies repetitd,non efficict. rem eius con
ditionk,ut pofiis uendicdretnifiin dlid qudlitdte cxhi*
bedt cd,ut infid dicetur. Ergo exhibitio dd uendicdtio
nes uulde eft neceffdrid, dd exhibedm dutem intern<>
gdtio, ut Kofi edus rede ddferit.

POSITIONES ylCTORlS, IN ACTIONS
AD EXHIBENDVM.

I A&or ponit.Quodhabuerirnuper quail
dam ueftemtalis coloris panni Anglici* P o*
tes de dlijs rebus cxentpld ipfe tibi proponercje equo s
Mfe,gemmd.

ACTIO. I. y

J1 Item.'Veffis ilia pertinet ad aiftorem lu¬
re domiuij, uel  quafi dominrj* Authabettale
ius in ea . Hoc quicquid jit,exprimct ddor.  N on iu*
tem f: intelligc s qtujifhtim urgendus fit id probitio *
nemimmj,ueliurk fui: cum folm prxpintorum
idiom intendit,ey fitk fuerit.eim probire poflek
inmdiMionk proccffu.Sed interim ciufrn dUegire
vportet, qudre cxhibcri uolucrit ran ib iduerfirio
polfclfim.ym idio ijiinon poted competere, niji ci,
cuius intered exbiberi • Q uipropter iudicis ucl prm<s
pxrtes fmijmmitim cognofcere(non dico in idork
res jit) fed in eius inter(it, z?fic inhere exbibcri’.uel no
quia nibii intered.Vlptmis in.Uij .§. Sciendum esl.
ff.Adexbioend.  Q ui'mre  N eritiustrididit bine re*
gulim.Ammiduertit iudex,M iujldm & probibilent
ciufm ilicuius idioms hibeit pofluktor , propter
quimcxbiberi fibi dejidcret.d.l.iij.§.Si mccuminf.

Eft intern bsc cognitia iudicis cum primk neceffi
rii,ne quk proprio ajjvclu fingdt fui interejfc.  P iulus
i/nd. penult .ff. did.tit. Ad exhibendm (inquit) poffmt
igere omnes,quorum interest. Sed quidim confuluit,
in pojiit officer e hxc idio, ut ntiones iduerfirij fibi
cxbiberentur,quis exbiberi jibi migni eius mterejfeti
RcJponditNoti oportere ius Ciuile cilumniirijtcq; uer
hi eius ciptiri-.fcd qud mete id diceretuv, inimiduer
text cottuenire.Nim iUi ntme,ctim fludiofmaU*

K/t 5 am

6 CLASS i s  m*

cuius doclrbt£ pofjc diccrc,fua inter efje, itlos Itbros ji
bi exbiberi. Qua ft effent exhibiti, cum eos legiffet
doftior,er melior futurus ejfet.

Inter effe AUtem debct Adores, &■ litis conteUtz,
Cr condemrutiomtempore. Vlpianustn-L Tigti. §,
ulti.ff.Ad exbibend.

Ill Item, Eft uerum: quod reus polTidef
ueftemdidi coloris Sipanni. Hoc fuegsuerit
reus:oportet Attorem probare.  N urn hcec adio fcqui
tur rent. Quomodo Autem Ad probationer commode
perueniri pofiit, dicemus infra in defenfiomlw rei con
uentii

mi Item,Aflor eft uendicaturus eadem
ueftemtaut ius fuum in ea perfecuturus* Botut
ratio eft ob quant agit ad exhibendm.

V Item,Eft uerumtquod aftor poftulauit a
reo,ut illi copiamtalisueftis uidendaefaceret.
Si tuc bonijidc exbibuiJJet,non ejjet opus Apud iudicem
(ut fierifolet)exhibcre:Pr£fertim,quonidm ultra ex*
hibem,carcret omni fufaicione .

VI  Item,-Reus conuentus talem exhibitio
tsem temere negauit*

Cette qui hoe negat tisin tnenic kabet occultarc

item

JCTIO I. 7

Vernier delude,cum id indicium uendiedtionh pcrueit
turn [tent cdlmnidri t quiji earn non pofeidedt;uel quA
ji no HU ipft res jit quant petit,uel pctcrc pofiit dtior.
Vorrojdlimodo rent,cum ipfe rent infed potcjldte hi
lc.it,O'fuo drbitrio eim celdre,dut ctim transfer*
mire pofit ifempcr cm uoluerit, poteti indicium lu*
Here. Quire iujlifimd ritionc introdutiumfeit , ncc
cuiqudm uideitur durum,quod reus couentus cogdtur
ran uendiednim exhiberc ipttd iudicem,ne ulli udrii
tionipojled jit locus.Alioqui femper procederetur ex
incertis.

Sed qudliterheec uerbi fmt  < iccipiettdi:  Reus non
cxhibuitiReus temere exhibitionem rccufduit 1 1 tern,
iniudicio petitorio.-Rcus no reflituitiquis dicitur non
rejlituiffefPrmm,m utroq- iudicio  (ut utrunq; com*
pettdio dieimus) conjlit cum non exhiberc,uel non re*
(lituerc,qui iuffas A iudice prorfus non exhibet,dut no
rejlituit.Dcinde.qui dolo mlo ran exhibuit deterio*
rent,hoc e$l,trdnsldtam prorfus hi diiud corpus,ud in
formdm,dtior i non &que commoddm. Veluti,ji ex cy*
pbo fetid jit mdjfd.l.Julidmis fcnbit.§.Si quis rem-jf.
Adexhibend .

C<eterum } Ji nonimmutdU rei febjidmid,quk dete
riorem edm cxhibucritiuiiq-, dicetur cxhibuijJe,or db
foluendus eft m id exhibendum iudicio: uerunttdmen
utiione infdtim ex Logo Acquilid,conucniri poteti,

Kk  4  Vlpidnus

8 CLASSIC III.

Vlpidnus in-l.Si quis bom'mem.jf. Ad cxhibend-l.Ex*
bibitionis.C.Eod.tit.Exemphmefl,dchominedebi*
lititoM elufcdto.Ponmus nos exempli durum re*
rrn

Vrnteredjdrdius exhibens, cenfctur non exbibe*
re.d.l.lulianus fcribit. §.ulti.Quidergo,/! reus con*
uentusjujld ex cdufdjldtim exhibere non pofiitf IuJJit
tudicis cduerc debebit,fe tme exbibiturm cum pojU
bile ilhfuerit.PMlui WJ.I.De co.§.Si wjld.ff.Ad ex*
bibend-

Quare petit a£fcor;reum condemnari ac le
gitirne compellimt ei praediftam ueftem exhi
beat,copiamq 5  eius uidendae ac tangendae fa--
ciat* Hzc eft fornu/Implex bum d(lionis,qM,mfdci
le Mrtibk m dlijs jpeciebmfi gemmi fuerit excluden*
dd dnmlo,ut jic cxbibitd pofiit uendicdri.ltem, /I per
mifim jit exbibe dm feu pitientu, ut illiquid ex dlieno
loco tollds.Si deniq^ut ex mult is rebus undm eligds,cfi
tern exhibendn jint omnes.

Cnterm,quomodo hnc formuU imgdtur cum rei
Uendicdti6ne,in prdfticd eius dppdrebit.

DEFENSIONES REI CONVENT!.

J Reus excipiendo dicit :  quod res ab a
ye petita pertineat pleno iure ad fe, no ad acta

re>«

ACTIO I. 9

reiru Idq,’ paratns eft probare ex continent!*
Hac defenjione reis,d(lorem merit6 repellit. Porro,
dd ojficim iudicis pcrt'mct,£flimire qudlitdtem exec*
ptionis.Ndm,ji Mm euidens jit £quitds exceptions, ut
cmmorepcUendus uidedtur  dftor: debet pojfejfor ab
folui:Putd,ji offer At ilico probdtione dom'mij fui, ojlett
ditty per boc,mUum iui dfiori competere,drgu.l.Si is
dtyMjnprinci.ff.vtin poJfcjf.lcgdto.Et.l.iij.  § .CM
fecognitio.jf.De CdrboniA.edift.

Siuero obfcurior,uel dtioris quaflionis jit exce*
ptio:differendd eft in direftum iudicium,rc interim ex
biberi iuffd.De quibufddm tmen cxceptiombws difee
ptdtioncm altiorcm apud fe ddmittet ilico Index: Vc
luti,pdfti conucntijoli mdli,Iurifiurdndi,Rei indie a*
t£.d.Uij.§.ibidem.

II Item,Reus dicit:quod uoluerit exhibe-
re aclorirem eo loco,in quo eft* Hoc fufficitmi
fi ddtd operd } rem exhibenddm contulcrit in locum db
ditum,ut dfton incommodior cjfe infpeftio, uel ctum
mpofiibilis.Ndm <td bmc cdfumCmquit vlpidnm) [am
ptibns fuis  er periculo debebit exhtbere in earn locum
ubi igitur: ne ei cdlliditds fud profit. Alioqui, res eft
ibi exhibendd ,ubi fuerit tempore litifcontcjldtionis.
Quod jidftor pojiukuerit edmperferridd locum iu*
dieij-.fiet id impendijs Ac periculo dttorisSed erft

Kk  5 tare*

10 C L A S S I s  m.

b fir edit <11.  §. Q uo dutcm loco.ff. Ad cxhibend ♦

III Item,Excipit reus/fe no poffidere rein
quam aflorpetit exlnbcrn ifia dcfenfioprodeH
iro,Ji dolo mdo nonfecerit quominui pofidcxct: Aut
f nonfuerit faltem in pojfefone rci exhibendfi, qua
tempore dicendafucritfentcntia.l. Celfuifcribit. §»
lulima.l.Tigni.  § .Si quit no poftdeat .ff.Ad exhibit*

Votedet'ium reus fc defendere:quod pofiidcdt qui
dent,fed non kabcat potejhttem reftituendfi rci-l.Cel*
fut fcribit. § .ulti.ff.Ad exbibend.

Sed,quomodo attor prob<tbit f retm pofiidcrc rent
qnrn petit exhibcrifRcfyondet Rofrcdw, crre(le:in*
terrogdtiones fieri poffe,non rn'mut ante indicium ex*
bibitorim,quant petitorim uendicationis ; vt dttor
dcfignet re aliquot argumemis circumflintiarunvO"
turn mterrogetur return talem rem pofiideatfEt fi ft*
tedtur,poteft turn dgi ad cxhibendm.Si neget,fupeu,
e& Aiiori probittio,qUdm forte h«bet } ut eminent cm
menddttji

PE REI*

de reivendicationeV

II

Endicare, propria fignificdtione  e&
appropridre , fumeffe dicere pro*
prictatis adfrmationc, zueigenen,
Cicero pro Arcbid,Homcrum Colon
pbonij ciuem dicunt cffe fuum: Chij
fuum uendicatH,hoc e§t,confrmando adfermt,appro
priant .

VindicdredutemmlibertatemeR adfcrere. Vnde
mdittdyVr&toris uirga diccbaturiqua fcruis folenni*
ter mammifiis, olim defignari folebat liber tat.Per Jim.
Vindtda pojlqum meut a  P rxtore recefi.Veteres U
men nonnunqum tmdiedre , pro uendicare dicebant .
Nmc fere proulcifcor accipmut, ficut & Cicero De
Legibui.Grauiter olim ifid umdicabat uetrn iUd  Gr<e>
tid huge prouidens.

Argumentum*

C Nm lure naturdi  cr ciuili introdutta de com*
probata fint difl'mda rerum dornmia: coufe*
quensfuit,proponere aftiones, quibus dontini ius fxbi
adquijitm ddfcrcrentiaduerfus eos,quicontemptd td
1 i dijlnbutione>nollent aliena rejlituere: jiforte quo*
ukmodo fm uolmtdte flommrm d eos peruenif*

|J C L A S S I S  III,

fcnt.Lteift enim turn pcrpetud poffimus res noftrdt re*■
t'mere cuftodid,tte dliqudndo dd ulios peruenidnt.ut  in
frd dicetur.Hdrm igitur d&ionm primd eft Rcmtu*
dicdtiP'

QVQ AVTHORE CONSTET.

Rimd omnium bxc efldttio, que inter
ciuilesntmerdturjn . §. Scd ifhe, lnftit.
De d(lio.Scdijl£d(Uones (inquit hifti*
nidnm) quorum mentionem hdbubm,o-
ftqu<e fwntftmilestexlegitmis  er ciuilibus cdufis de*
fcendunt. Loquitur enim ibide cdufd efficients d&m
ttm:ideoq- fubimgit mox de dutboritdte Pr<etorid.

Defcribit dutem ibidem dttiones in vem  , qudrim
princeps eft Rciucdicdtiojiti uerbis;Veluti,ftrcm cor
pordlem pcftidedt.qudm Titiutfudm effe ddjirmet:pof
fejjbr dutem dominim cm fie efjc diedt.  N dm, ft Titius
[turn cfjc inienddt,in rem d(lio eft.vlpidnuselcgdntcr
in.iAdiommJn princi.ff. De dftioni.  er obligd.  I it
yem dftio (dit)c ft,per qudm ran noftrdm, qu£ db dlia
poftidetur,pctimm. Etfanpcr dduerfus eum eft > qui
yem poftidet.

Cum itdq- ex fummis Legum ciuilium regulis de*
feenddt iftd dftio,z? non,nift domino,compctdt:coiife&
qum eH,edm nifal utilitdtis perfefte ddfene dduftm,

forenfm

ACTlO If* f$

forenfcmtifidurities cm tcmpcretur per Icniutetft
Pr£toridttt,utmfrdUtiut Appdrcbit.ldq; eft quod  Ik*
flinimtdeclirdt in.§.Scd ifhe InJht.Dc udiotti.

Iticptifiinle dutem nonnulli oUjciunt.l.yin-princi ,
ff.De rei uendicd. ex qud putdnt,edm cjfe Prxtorium
Post iftioncs (inquit Vlpidm ) quds de Miucrjitdt
tcpropofuit Pr£tor,fuhijcitur dllio jinguldtum re*
rum petitions . E tree (mquimt) fi Vretor edm propod
fuitiergo eft; Pr£torid,noit ciuilis.Nos fepeidm ddmO
ttuimus jhidiofos,ne in hoc fdUcrentur. Edilht  P r,£to*
turn compofitd fueniM in ordincm perpetuum! in quo
Hon  P r£tori£ folurn,fcd o ciuilcs del tones referebdn
turtut feiretur comodc qtu. quifq^ddiotiem omninego
tio poffet utiifiue k iure ciuth, jilted Vr£tore introdu*
lid ejjet . Omnibus am iudieijs Pr£tor imperdbat a
ddns fcHicctyO negdns dftionem.Ad hoc edidltm per
petuuMiVlpidttus feripjit Itbros ottogiittdtrer.ideo cu
prim reddit rdtionem ordinis,quo dltioncs omnes in
to cdillo ejfent propojit£,tum ciuiles, tim Pr£tori£.

Argmmtur dutemiit.d. 1.  j. pernicioji erroris iUij
qui fxc trdftdnt dttioncsiut pr'mum reccfednt duties:
dehde PrxtoridS omnes,rton difeernenies'mdteridnu
Siquidcm ex duthoribm non oportet mutudri utiot
nem ord'mis: fed ex ntdterid ipfd,circd qtum "uerfun*
turdftiones.  I dittos (utpotuhm) fccutos bondfidc 3

fupndixbn

tsirclii

»4

CHASSIS III.

II Directa eft.§.Sedift£.Inftit.De aftio.Mub
tis tamen utiliter compctit.ut infra ofendetur.

EX QJA CAVSA SIT .

randoduidem bee aftio in remft , zr fetnper

)ojfcfforemfequatur:idc6 ad banc frequented

lunjconfulti rejpicientes,producut principalitcr cau*
fam ex per fond rci comemi.Pdulus in.I.Non alias. §.
j-ff.De iudici.Sedf poftuletur(mquit)m ran aftio ad
uerfui legattm:nunquid datida ft,quoniam cxpraefen
tipoffefione b<ec aftio eftfCaius in.l.Sirem.ff.  De ex
ceptio.rei iudicat.Si rem medm a te petiero(ait) tu an
te ideo fueris abfolutus,quod probauerk, fne dolo mi
hie defjlfcpofidere.l) .C.De aliend. mutatt. iudici.
cauf fa ft.  Cttm in rem aftionem (inquit) pojfefio pa*

Verm,fplenm bifficiawits caufam burn aftionis
perpendentes quotfc aftork perfonam: tunc fc dice*
mui . Reiuendicatio,quzlibct aftio in rem,product*
tur ex dominio uel alio iure aftoris: ZT maxime ex
poffefionerei conuemi.Quare lufiinianm in.§. Cm*
ilium dutem.lnftit.Dc aftionib.dicit:Quam Titius fua
effe adfimct.Vlpianus in.l)-§.}.ff.Stpars hteredi- pe
tat.Is qui h£reditatem(mquit)ucl partem h<ercditatis
petitm ex co non metitur, quod poffejfor occupauit.

III

riat.

fed

ACTIO II.

fed fuohire.Ethicmjpe(Uone,iftio quotyinretttji *
citur m quodiftoridtbctur,utin diffimtione attionis

XIII Petitorrj iudicrj eft h<ec Princeps o fm

ini inns iff io,

CVI,  ET AD VERS VS QVEM COMPETAT*

V

P Riiiiti cs I.

I Conceditur ei,qtu hi bet direflum dominium
term mobilim uel immobiltum: Hit eliim GregiSi
Quimuis enim hcec idiio fpeciilis jit , O (ingulirum
rerurntpotef timen o grex, o  4 rmentum, O equi*
tim uendiciri  . Nee rcqidntUY quod jingula capita
fort dttoris, ritodonuiorem turnerumhabeit. Crcx
enim, non finguli capita uel corpora uendiabimtur.
Ef in reftitutione non ucniettt aliem capita, fed detra*
hentur.vlpianus in.l.j.in pmci.Et. §.ulti.  P dulmiti
l.feq.ff.De rei ucndici.

Grex fine appojito, propric minorim inmilium
tongregdtio dicitur, ueluti, ouium,porcorim, caprd*
rum. Amentum dutem ib ardndo, qudji dramentuwi
congregitio eft miiortm dnimdliuni, ut bourn , dfino*
tm,cmelonm. Equitiwm deniq;, ad equos pertinet
Nee miraberis, quod Reiuendicitio id uniuerfiti4
tent return n<?n wntpetatput hmdit^dos, peculium :

atta#

(£ CLASSIS III.

attamengrex utiq; nudu continent pofit uendicarir
quid fcito uniuerftdtes rerum, ejfc iuris-.cum greges
fnt fhfti, Quantum igitur refer t interim  C r fadrn:
tantm dijiat grex ab minerfate rerum .

11 Daiur ei,qui dominium utile habetiquod quale ft
non fdtis conuenitinter Dodores.Bart* dijlinguit du*
plex utile dominium,in.I-Si quit cmptionis.C.De pr#*
fcript.XXX-dnno.Alterm,quod elidit diredu/m do
tninium(Sic enini inteUigi milt,cum dicit,quod opponi*
tur diretto dominio) quale ell, quod per ufuedpionem
ddquiritur longi temporis. Altcrwm, quod fubcR dire
(lo dominio:fcut habent Emphiteut<e,uafdW,fuperji*
ciarij.  De hoc mferius plurd.

lUud autem inter omnes conuenit: quod is quoqitc
hdbeat Rciuendicatione,qui utile habet dominium  ex*
ufuedpione rertrn mmobilium,ctidm aduerfus prijli*
mm domimm: quid curfus temporis mutat dominid,
feut omnes res mundutuis.lSi quis emptionis, In prin
ci.Et.§j.C.Deprccfcript.trigint.dnnor-l.F.um qui.
§.\.ff.Deufucdpio.

De Emphiteutd, quod utilem  R ei uendiedtionem
bdbedt:probdtur in.l.j .ff.Si dger uedigi.uel Emphi*
teu.petd.Agri Ciuitdtwm(dit Vdulut)fecmdwm Iulid*
ni fententidm: alij ucdigales uocantur: dlij non uedU
gdles.Vedigales uocantur, qui in perpetum loan?

tur »

A C T I O II  17

fur, id eft, hie lege,ut qu'um diu pro his ucdigul pen*
ditur,tmdiunec[; ipjis,neq j his qui in locum corufuc*
ccffcrint,<tuferrieis licedt. Nonuedigules funt,qui itu
coleniidintur, ut priuuti ugros noftros colendos dure
folmu-Qui in perpetmm,fundum fruendum conduxe
runt 4 municipibus,quumuis non efficidntur dommi,tu
wen pkcuitycompetcrc eis mremudionem, uduerfut
fetnuis pofpfforcm. Sed et uduerfus ipfos mutticipes.

Monger uedigulis, dicitur Emphiteuticarius, ub
(/UKpifltua, hoc eft,  infero feu pUnto. Solebunt enim
dim ugros defertosuc quodammodo pro derelido hit
bitos,ob utilitutem publicum in per pet mm ucl longurn
trnpus excolendos fruendosq- loeure, quorum colomts
Emphiteutu dicitur.  Dr quo eft tit. C. Dc iur.Emphi.
tend.

Dr bencficiurio cliente quern VufuOu dicims,fuci!e
oflcdi potcft,competere eiudionem, dudo per Jimilitu
dine urgumento ub Emphiteutu ud VufuUum, quod uuli
dumeffecenfent omnes.Extuttumenlocusin.c.j.§.
Reiuutcm.Demefii.de reulien.fud. lnufib. feudo.
uperte indicans, beneficiarim clientem feu feudutu*
rium poffe tunqu'um dornimm, a quolibet pofiidente
rem, in qua per beneficim rede fuerit inueftitus, pete
re uc quufiuendicure, uut ji ub alio conueniatur,exce*
ptionem dornmij opponcre. Nam ctferuitutem (inquit)
cidem rei debitum peterc potefi,o- retincre.

hi Fcudi

|8 CLASSSIS  III

Fcudi contnttus (ut nmc utirnr) baud dubie prin
tnA mitii trixitab cxcmplo Emphiteutici  I urisipauU*
tim dutcm per confuctudkem confinmtiit in turidsf*
guus obferMtionum.Vidc lib. Feud. j. Tit.j. Vbidc
progrcjfu Fcudorum jic feriptmeft. Et quid uidimm
de per fonts , uidcAmus qualL prim hibucrunt in it id.
Amiqufiimo en'rn tempore fic erAtjndommorum po *
tcfiutcconnexunvut quitido udknt,pcjjent duferre re
in  F cudtm Afe  <Uwm. Pojkn etutem eo uentum eft, ut
per annum tdntumfirmitdtcm inherent. Deinde fix*
tutrn eft , utufm a  d ait am fideiis produceretur. Sed
cmhoc,iure fuccefiionkadfiiios nonpertmret, jic
progrefjm eft .jut ad filios detteniretiin que fcilicet do*
minus hoc ueUet benefiem confirmire. Quod hodie itA
Jlabilitm eft:ut Ad omnes cequAliter filios pcrtkeAt.
Cum uero CotiUiu J Romm proficifceretur, petitm
eft A fidelibus, qui in eius cum feruitio: ut Lege dh eo
promuigAtA, hoc etiAm dd nepotes exfilio producers
dignaretur, <y ut fi-dterfrdtri fine tegitima hderede de
fimftojid fiiiusik bencficio^quod corum pAtris fuifjet,
fuccederct.

H me uides, quomodo ueluti per grAdus Audi A fit
Fcudorum canfuetudo in fitccefiione.de qua tuft At tit .
Dr fucccfii. feud . ibidem. Vides et'idni non db rc did
fdlerr.kter contradum Emphitcuticm, et Feuddlcnt,
mltMcfJc fimilitudkes.

De

ACTIO II* |$

Df fupcrficiirio denique eR.hSuperficidriojf.De
Ret u,endici.Superfickrio{mquit Piulus) idefl, qui'rn
dlieno fob fupcrficiem ita bibei, ut certm penfionem
p^£jlet:Pr£tor,ciufd cogniti, InYcm iftioncm pollice
tur.EtCiius:Superficiiriis <edcs diffinit,qu£ in condu
ftofolopofitefwnt: qtu.ru propriety, &■ ciuili,o- m*
tmlilurc cm eft, cum crfokm.Diftj esl enim fuper
pries,quipfucks qu£ extenus eft ob oculos,or primii
ccrnitur.

Vlpiinus in.L].§.infi.ff. De fupcrficieb. dicit: Et
qmp in rent iftioncm polliceri.ldem in.l.In proumcii
li. § .ulti./f.Ve oper.noui mncktio.Vdulm in.t.Tutor
§.ulti.jf.Depignoriti.iftio. Alibi Vlpiinui hincuti*
km,c'cgdntcr AppcUit,ueftigAlem iftioncm,ht.l.Si ftrti
li. § .Si de ueftigilibw .ff.De dmn.infcft.

IIII Competit domino,iduerfitt empbiteuti £?■ V<t
fiUumb&cAftio:cm Empbiteufisucl feudum cecidit
in commiJfm.Si ucro resfueritalieniti: tunc aduer*
fus quemcmefc poffcjforem ei ditur.

In contmijfm iutetn cadcre, eft perdcre im quod
competcbit,ddmiffo grmiore delifto.Empbiteufis ci*
dit in commifim: fi cobnut per triemiwm non folue*
rit penfionem. luftinunm in.l.ij. C.  De iur. Emphi*
teu.Feuduin commiffumnon cidit:ne(fc aperitur domi
no,nifi ob mgUtitudmem  ©■ widens infidelities irgu

hi  z men*

20 CLASH? I IT.

tnentmM trdttdtur in.c.j. Qu£fuit prim. cduf he*
ncfi.dmittend.Et.c.}. Qtiib.mod. feud, dmitdt. Aide
fdluberrhndm conflitutionem Eriderici imperdtoris hi
tit.  De prohibit'd feud, dliendtio.

Ne erres dutemtdccipiendm cR, his tdntum cdfi*
hus domino permitti uendicdrefeuium delido VafaUi
dpcrtwm,quibusm domhvm delinquitur.  N dm,ftin a*
lim ddmiticretur illiquid mifione feudi puniendum:
tunc utiq; id dgndtos, no dd domlmm pertmeret. Qua
dijlmtttonemtrdftat.c.  ]. §. ulti.  Q«<e fuitpri. cduf.
benefi.dmitten.ln ufib.feudo.

IIII E i quocp permittitur utiliter ucndicdre,qui per
fimpticem ccfiionem,ucl per dliquem contrdfim dequi
rit dttionem in rent d domino uel qui.fi domino. I . ulti.
C.Dch£redittt.ueldtti,uendit. Et. 1. Si feripti here*
des.C.De petitio.hiereditd.

lntelligendim dutem eR de cefionc non fimuUtii
non m Mdgiflrdtwm fd(id dut potentiorem : non lite
pendentedcrelitigiofd-.quonidmper hdsfr dudes nihil
dgitur iuxtd.l.ulti.C.Mxnddt. t.j.& . ij. C. Neliccdt
poteittiori.l.j. C.Dedlicnd.Iudici.mutdn.cduf. fift.l.
j.Crij.C. De litigio .P er legitmdmen'm cefiione trdnf
fertur omne ius dgendiin cefiicndrmvddco, ut cedes
ipfe cenfedtur extrdneiloco.lulidnusin.ldfSicu empto
vejn prmc.ff.  Dc pdft.vlpidnusin.l.ij. §.C urn quis dc
Utori.ff.  De htereditd, uel dRio.uend.it.

ACTIO II. it

Vttdc [equitur,cedentem,in cetufdfic trdnsldtd, te*
jlimomum rede dicere:ut confcntimt omnes Doftores
tn.l.Eo* terminos.ff.Fini.regundo.Accedit.l. Nullur.
ff.DeteJlib.it contrdrio fenfu.l.Si partem,in fi.ff.Que
ddmocl.ferui.dmittd. Cdutelum igitur bine tradmit.
Cm non hubucris ad probandum debitimniji mum
tekm.cuim foliar did uni ctim honore preediti no pie
He probat.l.lurijluundi.C. De tcfhb. cuniq; dd iura*
nentm fupplcnd# probations non dutur occufio : ut
tunc creditor cedar alij caufm ante cepturn iudi*
cim,futurm ipfe feemdm tejlir dd probdndam ucriU
tern pro cefiondrio.

Y Idtnctji reguhtriter liberie perfome per banc
dftionem dbfo'ute non petdntur: udieftu tunicn cdufd
uendiedri poffmt .vlpidmts m.l.}.§.).ff.De reiuendi
cd.  N iji forte (intuit) ddiettu cdufu quisuedicct.Si quit
itd petit filium fuum in potejldte,ex inre P-.omano.ut*
detur mibi&Vomponw confcntire,re(le eum cgijfe.
Ait cnmtddieild cdufd,ex Lege Quiritm uendiedre
pofe,

Sic Ciuitdt uendiedt rncoUtn iure Stdtutdrio. Cali*
flratus in.l.De iure,in princ.ff.Ad munici.  De iure (in
qnt)omnium incoldrim,quod qtueep Ciuitar jlbi uendi
cut, Prtejtdtm proumidrm cogmtio eft.Sic dominm
fmdifColomm petit ddiefto iure imperdtoriis Conjli*

Ll  5  tutionis

22 CL AS 5 IS  II?*

tutiois inl.Ontnes omnino.Et.l. Si cobni.C. De  dgWe.
crccnfit.hb .Xl-Noucll. De mdnddt.prmc. §.Scd etid
fufcipientcs.

Adijctre itacfe cdufdm,nihil dliud eft,qum obiter
exponere cdufdm inter petendm feu im quod nobis in
libcras perfondicompetit.Etfic,rcft>e(lo iure,non re*
fteftd libertdtc perfondrum, concedttur uendtedtio .
Alioqm,finulk cdufi ddderetur: uendtedrentus dire*
fid er immedidte ipfits liberortm horninm perfonas:
Quod dbfurdum fuerit.d.  § -i. Per hdne dutemdflio*
we (dit vlpmus)libcr£ perfottec qu£ fwnt ittris noftriz
utputdjt'beri q ui firnt in potejlate nojlrd, nonpetutt*
tur.Necp uero nourn eft,quod cm dliquid abfolute no
licedl,medidnt,e tdmen cduft refte fieri pofiit .

I Aduerfus eum reguUriter competit, qui pofit*
det,Cmliter &■ ndturdliler,hoc eft, qui rent corpora
& dnimo hdbet,pcr fe uel per dliwm.l.Pofiideri dutent
in prhtci. §. Quod fi feruus. Et.§. Sdltui.ff.De dequu
poffcfi.Vidc pojfejUonis mdtcridtn in prmXldjf.l  I.

l  r Aduerfus pofiidentem ndturdliter dgi potcfU.
Hj.§.ulti.jf.Adexbibend.Sciendmeft  ( inquitVipid*
nus)dduerfus poffefiorem hue dflione dgendm, non fo
turn qui ciuiliter, fed  er eum qui ndturdliter inctmbdt
pojfefiioni.Accedit.LCuiufcmfy fundi. §.}.jfiVe ufit
fruft.

Q«4W

ACTIO ir. 25

Qudin ob rent Q-is conueniri potcsl,qui nudum hi
bet  er corpor diem (ut uocdnt) dctencioncm.  E t potcft
domlm quoq; ucndicdre rem k commoddtdrio } dcpofi -?
tirio,colono,uelmquilmo.iij ff. Commoddt.l.Officm '
dukm-§.Quiddmtdmcn.ff.Dc Rciuendicutio.

Verm hie jldtlm dubitdbis:Primm, quomodo do
Dims idemq- poffefior dgat dduerfut em, qui non eft
poflefior,cotrd rcgtdd.§.Acque.lnftit.Dc dfliomb.t
Eiuero(dit)q pofttdet,non eft prods t a  dftio.Quippe,
domiumu eft pojjcftor: non commoddtdriat, dcpojitd*
run ltd colonus.l.Rei. ff.Commodd.l.licet.fy .Ret.ff.
Dcpoji.lNonfolet.ff.Locdt.

De'mde miuberis, qui detentores eonUeniri pofs.  „
fintdb extrdneo.cumdlicndrcs jit qudm tenent alte*
rim nomine.Quid cn'rn hipoffwntreftituerci

Ad priorem qureftionem ftc reftsondeo.Non eftdbn
furdum,uendicdtione ddri domino, aduerfus quofemef}
occupdtores rci fu£.Oportet e mm urndicdtionem cjje
liberum  cr lute pdtentem, ut conftetdcjimd mdnedt
politied rerumdiuijio.Nonrefrdgitur.d.  §. AequL.
N.tm pojjefiori & tenenti pojjcfiioncm eor pore, non
eft dftio in remproditd.Sed ft dim edm detmedt: fud*
det public d. utility,dttionevn non negiri.

Ad poftcriorem qufftioncmjtd fucrit rejftondcn*
dm : Non expedit,dominant urgeri,ut diu mquirdt,&
nc quidem poteft; utrrn pojfcfior tenedt ran fuo, dn

- *■ * *J

c ts -. ^ 'v

J4 C L A S S I S  III.
alter im nomine. Catcrum, jircut conuentus pofidedt
Alterius nomine, er mdemnitdti fu£jmo utriufy con*
fulere uoluerittpoteft mpetrdre d iudice inducids, dd
denmcidnddm domino rei controucrfum in fe motm
ut is uenidtjus firm (fx uoluerit) defenfurus.l. ]-cr- ij ♦
C.vbi til rem dttio exercc.debe.l. Venditor.ff.De iu*
did.

Ill Aduerfus pofiidentem Ciuiliter td.ntim,hoc eft,
qui dnimo tdntum retinet poffifiicme,cim interim con
put dbjit, cxercetur hec dttio.Etis, tdmetfi dhqudndo
potcjldte refiituend£ rei no hdbettconueniri tdmen po
teft Reiuendicdtionc,ut trdttdt Bdrtolus inTit.jf.De
reiucndicdt.Rejlituet enim cum pot eft.

1111 Aduerfus cpti.fipofiidentemjioc eft, qui dob
m!o,uelUtd culpd defijt pofideretperinde dgitur, dc
fiddhuc pofiideret.l.Qyidolo.Et.l.Pdrem.ff'.  De re*
g uliur. 1. Sindutem. §. Seder is qui. ff.  De Reiucn*
diedt.

Scd quid reflituet,cum rem non hated tfRc/podeo:
lurdbitur dduerfus eum in litem,fine ulld iuris(non di*
co ludicis)tdxdtione.Vlpiinusin.l.Qui rejlituere.jf.'.
Be Rciuendicd.Pr£tered,non cedcntur ei dftiones in
rem,cuius tejlmdtionem foluit,Pdulus in. I Is qui dolo
fiEod.tit.

Si uero culpd leuiore poffejUoncm dmiferit: foknt

fijlimdtio*

ACTIO II. 2?

ejlkuttionem m petit £ petti debet, cuius nomine etducr
[anusperofficiim ludicis cogetur etdioncsfuels ei ce
dercAm,poteft etducrfus ipfim<tdorcm,qui litis £fti
tn.itionepercepit,fi pojlcli forte tetlcm ran nidus fue
rit,expcririutili uendicettionc .Videtur enim emijjc
m<tdoris,Papmctnusin.l.Siculpet.Cetim  wj.l.Qat pc
titorio.§.Qui 'mrem.ff. Eod.tit. vbi funt cxempU
cipeleuioris.

Cetfus denicp, fortuity,bonafidci pofpfforem exett
fittmtefidei uero poffefforcm non £que , quin coget*
tur eejUmitionem miffe rei foluere . 1. Tigni. §. Si quis
cm iudicij.ff.Adexhibend.l.Siuimedeieceris.ff.De
ui oui ctrmt.Sic enim oin petitione b£reditatis eft
l.lUud in princi.ff.Depetitio.h£rediti.  N otett Accur
futi in.l.ltemji uerberelttm-§ .ulti.jf.De rciuendicet *
tio.Veilet elute drgtmcntm it petitione b.eredititis,
eld Reiuendicettionem . Quo utitur Piulus in . I. Sinetu*
tcm.§.Sed or isqui.ff.Eod.tit.

V Aducrfus cm ctgi poteft,qui fatetur pojfefiione,

V offvrtfe lititqunqum re ueret non pofiidectt, neq-
dolo,ucl culpi defier it pofiderc rem litigiofm■ Impu
tet enim fibi quire mentitusfit.Quemetdmodum o ne
gans pojfefiionem,propter mendacim dejlituitur eel
per iudicem.VlpieMm hulls qui fe obtulit. Etm.l.Sm
Memfm princi.Iurm in<luUiff. De rei uendicettio.

Lt  J Efc

ii  C L A S S I S 1L

Et.§. )Uud quocj;.Noucll Detrient.cr fcmiff. I nielli*
%e dutem,d£lorcm ncfcirc mendacium, alioqui[dentil
noceretei.l. Nam ft dttor.ff.Dc rciucndicd.

Sed quo tempore ffteftdndm cfl,utnm reus con»
uentut pcfiideat,dn non pofidedtiRc/fondco.-Lit/s ca
teflats tempus rejpicicndum quidemeR: fed princi*
pdlitcr obfemre oportet tcmpus dicendce fentcnti #*
N dm, ft cm Us eonteftdtur pofldctxum dutemres iu*
dtc.xtur.fnc dolo or culpa dmtfcrit pojfcfiionantabfol
ucndus cR reus. Et contra.: Si litifcontefldts tempore
nonpofttdef.fed quo tepore iudicatur pcfiederitxmni*
modo condemnabitur.dd. Sitututem.§.PoJ?tdere.Alio
qui.ncutro tempore pofiidens: non rcfic conuenietur
ReiuendicAttone,ctiam f dttor ins in re hibcat.Et hoc
eft,quod lurifconfulti dicwnt.poffcfionem pdrere banc
dttionm :ctm utiep non fold poffefio cuufd fit Red rnt
dicdtionis,ut fupr'ddiihm eR- Furiusin. l.ulti.ff.  D e
ReiuendicAt. In rent dttionem (inquit) pdti noncopel
Umur.Quid licet alicui dicere,fe non pofiidere .

VI Contraria lion eft*

Q.VI1D  DE HAEREDIBVS DU

cendvm sit.

VII

H <eu

ACTIO II* 27

H Aeredibus dommi cuius res eft } diribdnc dftto
ncni,cUrum eft* Sed in b£redes poffeforts ex*
trccnpoteft:non quia kurcdes fmt: fed quod pofi*
deni rctn litigiofdm:qu£{i ad cos non peruenifet, ab*
folmdi efent,nifi Us jit conteJUtd cum defun fto.Nditt
tmeetiim dc re per dohrn dliemtd.o de fruftibus te
mentur bzrcdcs.Dc bis dutem qu<e date litem conic*
jlitan dd tcjldtorem peruenermt:infd(Um dftio dd*
uerfus h<ercdes redditur: per qudrn reflituerc cogen*
tur quanto locupletcs cx cd re fd(ti fuerint. Pompo*
min.lsi in rcm.iulmus in.l.feq.jf.Dc rei uendiut.

Hoc dutem fummopere obferudndm eft,propter for *
mldtn libeUi:i/n quo fimentio dmtdxdt hxredumfiat
iduerfus quos dgitur,merito fuerit reijeiendus.

QVID PERSEQ.VAMVR

VIII

I Re iperfecutorid eft dftio: quonia omnes in rent
d(Holies,rei perfequede cdufd compdrdt£ fmt. §  .Ret
pcrfequendte.lnflit. Ptedftioni. Petcndo dutem rem,
iittor dejigndre debet qud,ntitdteM,qudlitdtem,o om*
nem circumjldntidm eim:VtputiMptrfed£ mdteria
pondm:jigndt£ uero nmerrn: faftdt deniq; jpeciem*
Sed o menfurd dicendd exit,cum resmenfurd. conti/ne
bitur.Etjjide uejimntisforte dgdtur;tmc o name

rm

s$ C L A S S I S  III*

colorem dicimus- Veruntmcn, ad nimk curio
fam demonftrdtionem rerum non ajimgimur: quia id
mbumanm cjfet,utpote,dttrita nc jit, an noud uejiis-
In rebut mmobilibus,nomen eft exprmcndwm,ji quod
bdbednt:&- quo loci fint:quibus uic'mis.Paulua in-1- Si
m rent dliquis agdt.ff.~Dc rei uendiedtio,

II F ruftusquoq-ucnimt'm hanc aftionent, feddif
fimili rations.Nam makfdci poffejfor tcnctur ad om*
nesftuftus quos percepit,  er qui potuijfent per dpi.
Pdulmn.lPru(iut.Et.i.~Etex dinerfo.§,Vbidute.ff
Dc  Rei uendic . Bomfdvi uero pojfejfor ,dd extdntcs
folurn jruftus aftmgitur reftituendos-1. Cerium eft.
C.D c rciuendicatio.Quod tdmen dccUrabitur mferm
ttt.Defrtitti.

III Omnis quoqcduft  er utility ex re dttoris pro
dutta,deduct poteft in hanc petitionem.Vlpianus in.U
]ulianut.§ .Idem lulidnus ait,C dius in-l, Preetcred.jf
god.tit,

Jill  FI on fohm in hoc iudicio petitorio habebitur
ratio rei refituende eyfruttuumtfed etiam,jideterior
res ft faftd,<eftmdri poteft,quanto nt'mris ualeat.C&
teru, dftor uicifim caucre debet, LegeAqudia fe non
dftttrum-Vlpiamu in.l.Non folum autcm.ff.Dc rciuett
die* Amo Jurat ur twnmmuam in litem, quia  R ciuen*

dicM

1 $

ACTIO U .

dicatio drbituria eft, ut bifid dicetur.

V perlmet dd for mam aftiotium in rent, diligenter

mejligare, quotum in loco exerccri debeant . Pond*
mm,hie gentium mordripoffcjforem,®- dhbi effc rem
Uendicandam,mobilem,uel intmobilem. Eft tie conuenic
dmubi domic ilium babetidn ubi res fuer ittEcce enrni
uocitut in m,ubi rem babct,excipit fe in loco domici*
lij conucnicndim.Vcl contr'dicomcntus in loco domi*
ciifiallcgdt ibi trdttanda efife cdufam,ubi res fit. Quid
juris cftiReffiondeo:Obferudndm efife Idem domici*
lij.tiam ibipoteft inuitus conuetiirt,fiuc rem habcat,fi
uc alibifit. Ceeterwm,fi uolucrit coueniri pofifefifor, ubi
yes eft,meatus forte in ins,ubi netfc rem ipfam,neq ;  do
micilim habcatuudictidus erit, iuxtd regulam, Tit*
C.Vbi in rem aftio exerccri debeat.Sic & res depofi
taubi eft,reddi debet.l.Si hi Ajia.ff.Dcpofit.Idem ejl,
derelegxtd.l.Si ferurnlegdtus.§.\.ff.Belegdt.j , I de
in re certo loco protttiJfa.l.QuodfiEphefi.§.Iitterdu
ff.Deco quod cert. loc. Idem in rationibus, ticl injlru*
mentis cdcndis.l.Pr<£tor aitJnfi.l.Si quis ex dr genu*
rijs.§.fff.  De edettd.Idem in re exhibeda.l. Sed fi hoi
f edit as. §. Quo autem toco.ff.Ad exbibcnd.

Pr ottered,ratio necefiitatis interdum pojlulat, ut
res oculis fubijciatur, cu incides em hiccrtitudo alias
non commode potejl dcccrni.l Siirruptioneftn fi-Jf  •

50 CL ASS IS III*

pni. regrndo. Quomodo Mem id fiet dere <\u& ft
dibit

ltA<fe(ut iterm diem) jt pojjejjor extra locum do
mcilijfde re aliqui conucntus fuerit: tme habet im re
uoc<indidomm,uel ut iudicim dgitur ubi res eft.  In
loco Mem domicilij, cogiturrefpondere de omnibus
fids rebusubiemefc fmt.l.ulti.C.Bepneferipti. Xuel
XX.dnno.

T>omiciliu,eji donna poffefio Ul ei ciuitdte , m qtu
cm cenfetur.Vide  T it.jf.Ad mnici.O' de incol.

IX In fimpluim

X Specialise!**

Hi loci tm funt in bifee dftionibus mdnifejlfut mi
IS ctmmodo decUutionem exigent.

QVANDO ET QV-A-MDIV COMPETAT.

XI

P Erpetuo poteR exerccriiqimhm ciuiUseR, m
xtd reguUm.lnJlit. Deperpe.& tempord, dftio
nib.

XII Non infamy*

XIII Stricli iuris drbitrdrti.

a  c r  r o ii. 51

.ADFINIA REMEDIA .

1 QUintmdiEmpbiteupm, tyfeudm dttlnet,
pot esi domim non film ijla attionc uti dduerfus Em
pbiteuUm,diitMfillum cjtii iws fim dmiferit, uel Jd*
ucrfm quemcmfc pofiefiore:Verumetidm,hdbet con*
di&irnm ex.l.ij.C.Dc iur. Emphiteuti.ob no filutm
pcnponent.Et condittioncmex.l.ulti.C.Eod.tit,pro*
pter dliendtionem Emphiteufis  . Eettdi dutem dlicndti
donmtu bullet condittione ex.l.Imperidlcm-Depro
hibitd fiud,ulte. per Frideric.ob feruitid, item non ex
bibitd,exercere poteft, prater bus dftioncs, conaiflio
nem cm  ft dnti,cwfi nonfiqdut&.Et condiftionem ex
moribi<s,qudm ctidm lufillm dduerfus dominion habet.

Cceterum ne erres,inietlige dominion habere con*
ii&ioneminon ad rent ipfm (quonium refudm nemo
condicit.§.Sic itacf; difcretis.lnjh.Dc attioni.)fid ad
pofiefionem rei condicendm ab ipfi Empbiteutd, uel
VdfiUo, jiforteddhuchdbedt cl. Quodfialius pofii#
dent,non habet locum condi£lio:qui.i non filet pindu
fcqui.l.). §-Si hiercs.fi'. Ad Sendtufc.Trcbcliid.

N on pint dutem ijld remedid comcmnendatcum no
Uredt fruttuhdbcre pofiefionem rei no free.Et pern
terpretdnda fine uerbd lufttnidnLin.lij.C .De iur.Em
pbiteu. cim die it: Volenti, licerc ei eum  4  prsdijs Em*

phitenticdrijs resellers. Nam not} eft Aecipiedmt hoc

mbtm

32 C L A S S  r S  III.

uerbm(repellere)dc ui femper pernitiofi public# trS
quillititi(quonidmid non idditur,ficut ibi: uhn ui rc*
peUcre licet ) fed mdgis id luris inteUetttm rcferrifui
det AequitiStut f\t>rcpeUcre,uidelicet, per legitimum
remedium Condidionis.Sic idem IujUnianns in Prooe*
mi.lnjlit .'mprmc.Scd ctiim(inquit) perlegitimostrd
mites cdhmnidntium vniquitites cxpclldt. Errant igi
tur,qui [ecus tradmt dc cxpellcndo Emphiteuti.

II Si res dftoris fuerit deterior fitti, qunquhn
damnum in iudicio petitorio fuerit tJUmitmicr >nul
to mdgis ji no fuerit #fUmitim)competit time ei iftio
Lcgis Aquili#, niji renwnciiucrit iUi, ut fuprl dittwnt
eft.Vlpiinushj.l.Non folum iuteni. Pdulus in.l.Simu  *
tem.fy.Sihomo.ff.De rciucndici.Scdhoc(inquit)qui
turn id itirem iiiionem: Leg is iutem Aquili# <t(lio
durit. Itifyelcftio dttoris eft, inmaluerit uti Lege
Aquili i.Piulus m.l.Quod ji malit. ff. Eod.tit.

P R A C T I C A.

POSIT I ONES .AC TOR IS.

I Ponit a£tor, & eft uerum; quod quidam
Caius ciuis CoIonienfis,pofteditfundum tot
iugerum* Hac pofitionc idior,nolens fundire bite
tionem fuim,qMtenus id dominij utionem ittinet-.'me.

cipit

A C T I O I I. «

eipit deducerepritnum ins Author is fui:idq; a pojfefio
ne iUhu,qutt eft fimdamcnttm dominij.

Si tiero pofideit aduerfarius re mobile, quant uedi
tire uolttcris,ficudrid( ut tyronibus iuris utriufq; rei
mobilismmmobilis exempli exhibeamus)ltem  dicit
aclonquod quidam Cams habuit, ac poiTedit
guandam ueftem nigram,panni Leidenfis.Et
profequere tittdos authoris tui,cotinudndo cum tud pof
fefione  er Cdufd ddquijiti dommij ,cifdem poficionibus
qm de re imtnobili deliniatas uidcbis.Superuacaneum
mint fucrit imitdriillos,qui nefeio quilus drticulis fe*
fqitipedalibus fepe repetmt edndem cantilenam in ex
emplis pojttiomm.

II Itc:Pra’di£cus ager cotinet rria iugera,in
taJiloco,talibus uicinis* lUm res uendicanda, di
ligenter,  cr fyecidli pofitione dejignanda e& Aperte,
ut non Inciddt ullx dubitatia:ji forte plures res jtnt,dd
quat uerijimiliter referri pofient uerbd adoris  * N dm
Aids non rede diceretur fenientid, multi minus exe*
cutio fieret-.quoniam utramfy oportet effe certain. §.
Curarc.lnftit.De adioni.Pdulusm.lSiin rem. ff. De
rei ucndicaii.  E t ibi Bdrtplus.Proptered, mento cor*
ruit totusproceffus,ob mcertam defignationem, m.e.
ij.Dc libcU.obldti.

P orro,LegisUtoribui nmqum placet mcertita*

Mm ia

94 CL A S S 1  S  Ilf.

io O-reprobdtur .Primujn contradibus.l.litter JtipU
lantern.§.Si Slichu.ff.Deucrbo.obligatio. 1.Cum dm
fine m diem aadidio.Delude,in ultimis uolmtatibus
l.Duo fmt Tieij. ff.De teflamenta. tute.l. Quejitm
§.Si quis eo .ff.De  fund.Inf rud .1.Si quis depluribus «
Et.l.Sifuer it. ff.De reb.dubi. Dr nief, in tudieijs ttuUo
tnodo idmittenda eft.l.iij.C.De fcntcn.quae fine cert .
qutmi.profenml.Qjtid tamen.§.Pomponius ait. ff.
he recept.l.ldcm Pomponius fcribit.ff.  Dr reiuendi•
died.

Outre,f atnphiboiogid uerbiincideret inter ad<r
rem w reum:tmc utroq ;• tut altcro eorurn poflulane
tr.ueictiam fi iudexanimaduertat ueritatem non alia
ter fttis confltretdebcbit rem oculisfubijccrc, id eft,
uidereper fc, uelper alium dd hoc delegatu, quenani
Jit res, de cuius defignatione dulitatnr. Ceeteru, mUo
paAo interim procedct fub incerto.Qua in re uidiml
tos,alioquinon Modes indices,errare.

Confultm igitur fuerit,ut de loco  er dejignatio*
tie rei pctcnd£,ff>ecialem pofitioncm exhibeas,ob coni
tnodam dijlindionem materia, ne articulijint multipli
ccsiutq- cojlct,reum de eadent re loqui m exception^
cuius mentionem facit ador in libello.

lugerum autem didtm eft , quod imo bourn iug<t
peY diem exarari pofit.  E t operacpreciii eft, ut nomit.
tut mcnfuuru recenfeamm ,qus trAdtt AldAtus vn.l.

ACTIO II, 3$

Mrflf pipA.ff.Deuerbo.fign.

in pr'mis,Digitus,eR minimi menfur* pdrs,quem*
ddmodum mum in numcro. Qgdtuor digiti, pilmum
ficuit.Sedmm digit i,pcde.Dcinde pes,tinq it diuidit
reliquas mef rat.Semis feudimidius pes,dickur,quintu
extenjis irticulis, a mmimo id pollicc ample ftt pojfu*
mi-Quod gr&ci uocc Spithami,lithe dodrh uel pil
mmiior dicitur. Cubitus,fcfquipedilis eft, andert*
hdbenfchuch.Greffus,duos pedes  er femifjem conti*
tietydrittehilben fchuch.Piffus,quhqj pedcsifc diftus,
quod psfiiSyhoc eft,diktitis minibus cr brachijs, td*
lent di/menfionem confcimus. Vlnim,fex pedibus inter
pretdntur.quod tdmen ufus nofternon recipit. Pcrti*
cdjuos pdjjiis continetyhoc eft,pedes decenr.mdede*
cempedi queq- dicitur.Plctbrum,pedes centum, luge
rm,de quo hic,hdbct lengitudine pedes ducentos qua
dragintatUtitudheJimidiomms.ttiq- ittgeru, duos
dftus com plcttitur.Stadium , pa[fus centum uigmti*
qubtqi bxbet,koc cft.phtt pdulo pedes fexeentas. Dim
lutyduo fmt ftddid.Mitlidrium,futitmit!epijJui, hoe efl
flddii odo. Doiichutyftddienm eftduodec'm  . L eucd,
iiftio GdUicd,miOe <y qmgentos pdfjits fgnificdi.Pd
rdfdngd,uox Perfdrum,trigmtd cenfclur ftidijs: qua
tnenfurdpiuio minor eft miUiario Geminico. Schcnut
Acgyptijs fexdgmtifiidioru. eft.Stachmut,id cft,mdn
fio.miWim bibet fcfqumue &uigvnti t cum fit metia

im t  News.

CLASSES  III.

NoucIU-VtOtnti.obcdi.'udicih.§.Si igitur  . Mdnfunt
deniq;,uulgdris dittio eft,fignifjcans tdntum dgri, qua
turn pdri bom fingulis dnnis ardrc colercq- pojfumMt
Utmc.  i-De ccnjib .

Ill Item,Actor dicit: quod Cams praedj>
£tus poffedit taJem fundu pro fuo:ac ita polTi
dere ab omnibus reputatur. I fie dr tic ulus cxpli
cAt,emdcm author em hubuifjc m quod tuns ferret in
dttorem.Oportet ettim probdre in ijld principc uendi
cdnddrm rcrum dttione, que {ut fupu diximus ) ex
fmm lure ciuili confidttdotmitm dire&im uel uti*
le.Scd hoc fieri non poteft, niji ey duthoris titulwm dt
que pofidendiius probes. Quidenim in te trasferdty
qid tpfe nihil iuris hdbuerittloquor fccundim rcguldt
ftrifti iuris.Vnde uidcs,quantum difficultatcm  i ngerdt
rciuendicdtio,fiipfdm cxerceas folam,jinc temper d*
Wento  P rdtorio.

IIII Item , Eft  uerum :  quod idem Caius
uerididita&ori talem fundum,cum fuis acccf
forrjs* Ecce,funddtd duthoris tui cdufd, quod is trdf
fefre potuerit rcm-.'mapis nmc titulwm tuum,eycdu*
fdm rei uendicdnde legitimdm exponere . Vnde appd*
ret,in te trdnsldtum effe dommium,iuxtd.l. Ckuibus-
fVe contrdhen.emptio.l.Traditto.jf. De ddquiren.
tcrdomm-Ndmfine titulo,non patch conmgcrc do*

' minim

ACTIO. II. )•?

, maim .iNunqtum nudd-ff-De <tdqui.rer.domm.

V Item,Caius iile legitime tradidit,uel trail
ftulitin aaorcm pofleflionem talis fundi*
fine tr<tditionc,ucl qtufi trdditide,regukriter no
tmsfertur dominium. §. Venditce inftit.Dc rcr.diui
fw.l.Tuditiombm. C.D e pd ft.1. Quotient,C.  Dc rci
mdicd.

Probitddutem poffefionefiforte dduerftrim cx
cipereuolueritidlmdeedmccepijje qu'drn ex dUcgdtd,
cmuttw cdufditmc pr<efmptio prokftorc cft,co#
giturcj} rent,id quod dicitprobctre.lfi.jf.  D eprecdri.
Refleft did (Ait lulidnm) quodprecdrio habe.tt: quid
quod pofiidet,cx ect cdufi pofideit,ex qud rogduerit.

Sed quomodo probabitur pojjefio f Certe dut per
teftes,dut per mfrwmentd.De teftibus eft expeditwm:
quid fiddfuermt, utifi uiderut trctditioncmejfe ftfld
rei mobilisjiel introduftioncm in pojfefitonem rei vmt
mobilis.

De inflrumcntit dutem, non itdres eft cxpedi*
td: quonim in bis fepe fcribitur  (Vendidit dc trddi,%
dit tdlem rem)ufu mdgis formUrm, quas notdrij di
uerbdfolent defer Here, qum quod ucre fd(lm fit.
Qudre Bdrtolus,dbdtijsprobdtusficfentit m.l.Pr<e*
did.ff.De ddquiren.pojfefi.

I Si (diems tempore contuftm,o- mfrwmenti de

M m  5  hoc

CLASS  IS III.

hocferipti noftpojfedictnihil probatur. Namqui pot
tuk transfene id,quod non habuit.l.Ncmo plut wis .
(f.Lcrcguliuris.

II Toftidentc alienatore, ft notirim flier it rogatut
extra locum rei alienautno potcfl doccri trainio per
mjlrummumf

III Si cr alienator poftederit^notarius apud reim
dlienatdm  i idbibitus fueritttunc poffeftio legitime ofle
ditur per inftrumcntwm.lij.C.TDe adquircn.poffcftio.
Cieterumfacultas mgrediendie poj(fcftionis, ft fuerit co
ceffa,ea poteft injlrmento doccri ,cr proderit ad uftt
capioneml, Vraedia.ff.  Dc adqui. poffeftio. Cum alio*
qui propria authoritate ingredi non pojfct , ut dixlmus
Ckft.ll.rn prim. Item,ft alienator dicat apud notariu:
fe ammodo poftidere nomme cmptori-sHmc per hoc in
ftrumentum oftenditur poffeftio tam ciuilis,quam natu*
raUs-l.Quod mco.ff.Dcadquirenpoffeftio.c. Cumue
ttiffet-De reftitu fpoliato .Sed opus eft probarc,ucndi*
torem eo tempore poffcdtffe.

vacua auti poffeftio exigiturad effvttum ufuci*
piommt liberetur alienator.i.Sbie poffcfttone. ff.  Dc
ufucapi.lij.§.].ff.Deadio. empt.Caterum, efjvttut
transferendi dommiftnon exigit uacuam poffeftioncm ,
mio emitter poftidcat alienator -h Si fundus, ff.  Dc
fimd.doti.

ACTIO II. 39

VI  Irem, Actor numerauit Caio prctium
eiuidefundi,'ud latisfecit ei, N<tm crboc ad traf
latioite iominij eft ncceffariu,ut prctium,ucljtt folutii ,
ucl cmptori creditum ad tepiu: autquod alio modo ft
tkfddm fuer it uenditori.§ .Vendue.Injht.  Pc rcr.
diuifo.l. Qjioticns.C.  Dc reiuendicatio.

Scd titer probabitfRcfyondeo.-Sires fucrit tradi*
ti:pufmitur folutio pretij:  E t rco \ncumbit proba*
tio,fi cam negct.Alioqui, nondum re tr adit a,non fit ue
rifmile,fatisfaftmcj[c depretio, uttrattaturm.d*
§.vendite.

VII  Irem,A£torpoffedit eundem fundu
a tempore uenditionis , fciente ac patiente
Caio fupradicfo* Si ammaducrtxs,tibi non ita obt
tiias effe probations de traditioneiconfequens eft, ut
hdc pojitionc oflcndas ueriftmilem conicduram tradi*
tionis,uelpojfefiionis.Uj.C.Dc adquircn. pojjefi.

VIII Item, Actor pofTedit talem fundum,
& ufus eft eo femper pro fuo pala & publice,
Multtim enim tali publica omnium uiemorum exifUmd.
tionc,confirmatur prefumptio pro dttorc. QuodJilo
go,ucl longifiimo tempore pojfcderit, putd,  X. XX.
XXX.'XL.annistpotefthoc dd oflcndadam legitim*
ufucapione adijeere, quia per earn eft fattus dowmm.

Urn  4  item

40  C L A S S t S  III.

IX Item,Eft uerurn.'cjuod reus conucntus
pollidet talem fundum iniulie,Duo cum extre*
m, fmt'mhocpetitorio uendicdtionk iudicio rcfri*
ciendd.Altcrum,de dominio dftoris direttb,uel fdltcm
Utili:idq • fupcrioribm drticulis , quomodo db duthore
dd dftorem trdnsldtumjit,uidimus. Alter urn,de pofjef
fione idmfdrijfine qud h<sc dttio no potejl conjifterc .

Quirecircdijld potifiifnuuerfdtur offtciu iudicis in

cognofedod.Ojficiu.ff.Dcreiuedic.Lult.C.Eod.iit*

Vt eccr.Sireus conuentusno pofiidcdt, mUd  eft cdufd
ob qu& pofiit urgeri dd rejlituttone.  E t cotu: ft dftor
non jit domims,non debet ei reflitui rcs 3 qudm reus  p of
jidet.Vnde Pdulus rettifime dick:ln rent dRio com*
petit ei,qui dut Iuregentium, dut iure ciuili dominium
ddquijiuit ff. De ret uendied.

Non refert dutem y tttrm fdfto dduerfdrij,dn dltc*
rim dmiferit dftor pojjefimcm. Potto 3  quibus modis
ddquirdtttr O’ dmittdtur,diilum eft fuprdCldfi.il ht
princi.

Sed quidfiet,fi dduerfdrius defierit dolo ttidlo pofii
dcrefReffibdeo: Videndm quo tempore pojfefiionem
dfc dlienduerit. Non,ft Ante litem cotejldtdm y cum in*
teUexit fe m m uoedtim propter tdlem rem,uolueritq;
ludere iudiciurnttunc recurritur dd cdiRum,  De dliend'
tide mtdndi iudicij cdufd fd(ld y de quoin Ctdfi.l.Si uc
to  poft litem contcjUtdm dolo ntdlo,ucl Idtd culpd de*

A C  T r O If. 41

Jierit pofiidcrcproccditur Aiuerfm cum c&pto iudi-t
cion? UnioncondamutuY, pcrindc dcjipojUderet
E xecutio Mem fiet per iurdmentm in litem, uel per
Aliud ranedium,ut decUrdumut in dttione pr&ceden*
te. Birtolmin.l. Qui petitorio, In pri/nci.jf.  De rei
ueniictti. Et fie tntettige quod diet folct: hdne dttio*
liecompeterejim dduerfm pofidenteni,qum dducr*
fuiem,quidoh defijt pofiidere. Competit cnim,hoc
eft, continudtur, executionem dccipit.

Bicet dliquis:Si tenetur eycodemubitur is,qui do
lomlo defijt pofidere:erit tie ergo fecurm ille.qui ex
Uli dlicnitione fruidulenU mdtit cR poffeftionemt
Ccrte non erit.Ndm pondmm,dttorem non ejfe confe*
eutwm id quod fud inter jit: utiq • potesl demo dgi ud*
Uerfus pojfcfforem.VermjUs iterm tunc contefldndd
tft,perinde deji dduerfut h&rcdes dgeretur.Edulus in
I,Si is qui.ff.Dc reiuendicd.St is(dit)qui obtulit fe fm
di uendicntioni,dimndtm ehmihilonimus k poffeffore
rei fie petitur,ficut  P editts dit.Vomponius m.l.Si in rent
dftrn fit.ff.Eod.tit.Etmh&redem pojfeJ[oris(mquit)
iudicim ddtum fit.Dm ettim fentit iudicim hoc pc*
titorim in h<eredetfi;non iute perdgi,uel continmi .

X Item,Reus ab a&ore admonitus,ut hunc
fundum reftitucret; haftenus id recufauit, 8C

Hint s nmc

4 1  C l A S S 1 S  lit,

iiunc quoq; recufat* Dp free traftabimiu in de»
fcnjione rci conuenti.lL

XI  Itcm,Ponit a£tor,reum percepilTe fru
$usdi$i fundi §£ emoluments duorum aiv
novum. C nines [indent, %r merito, fruftuum men *
tionem ejfeftcienddmirorum fcilicet,qui date litem ca
tejUtrn fmt percepti db dducrfario.Ndm hi non com
prehenderentur officio iudicis,jicut itli,qui poft litif*
conteftdttoncm percipimtur.l.Vdftum.ff.  Dc ufur -U
AedHcs.§.Sciendm-jf-'De tcdiliti.edift.  E xceptis cit
fibus,quos [no loco uidebimus,

Non dutem (agendas e& dftor, ffdtim in initio litis
certm fruftuum qudntitdtem comple(li,ignordns ue*
vi[militer,quid dduerftriiu pcrccpcrit. Sufficit aim
in progreffu cdufds cds in fpeciem rcpuUri . Bdrtolut
in.l.j.lnpr'mci.ff. Dp edend.ldem ius ejfe putat in dm
tiis,cr  p o quod intereftjn.l.SipuUtioftcs non diuidrn
tur,lnprmci.ff.Dc uerbo. obligdtio.  E t hoc comm*
niter  D oftores confimdttt, tefic Ferrdrienji,in formi
hlcUmdftione redli.

XII  Item,Afl:or dicit: quod de omnibus
pradidis eft publica uoXj&fama* iftas wilicm
id genus cUufuhuM omnes propemodm formulas de
feruientestuide in lads comtmstibm .

ACTIO H. 45

Quare petit adoninprintisreum condem
nari.-utadoripraedidam rent in iudiciolegi^
time exhibeat.Deinde, petit ueftra fententia
pronuuciari ac declarari.-dominium eiufdem
reiadeundem a do rent pertutere*Eo<$ nomi
nereumcodemnari.-uttalentrem dido ado
rire/iituatjcum frudibus perceptis, ft extant:.
shoqui  eorum aeftimationc, Sic enim regularitev
Lexpcrmittit  petere.l.Si uerberatm- Dcrei
miicatio.l.Si ferurn Sticbim.§. Efjvftm.ff.Deucr
ho. obligationi. 1. Si quis ab alio, mfi.ff-Dere  iudi*
a.l.Vmm.Et.l. Quodtc.ff. Si cert, petat.  Dc
perripiendis ueftrum implorans officium
iudiciale ♦ Vtc£ de omnibus his iufticia fi-
biadminiftretur* H anc petitionem fic cxhibui k *
(loributjUt uiderent conimgi pojje utramq; aftiottm
molibcllo:Vidclicet,adcxhibendum &reiuendica*
lionenr.fi id opcrgpretium uifum fuerit ex caujis,quas
fuo loco trattaui in aftione prgcedente.Sin minus, fo*
him detrabcs banc claufulamCmprimis petit reum cot.
iemnariiut aSiori prgdiftam uejlcm exhibedt)Q-tim
trit fimplex ueniiedtionis petitio.

CompeUendiautem fmtreicondemiuti, utudcua
pfjefiioncm reftitMHt.l.Won dijl'mguemus. §. Arbitri
officio. ff.De recept.l.Si poU accept m/f*  De reiueit
iicdtio.

44  C L A S S I S  III*

N on d ddidi(iure do minij, uel qudfi donmifiul off eft
derem tibi proprkm urn & mturdm principis huiut
dftionis, qudm max uidebis Attemper dr i per Er&tore,
W ibi trddenm fortmUm uendicdndi,qud prodibit  m
form m'more negocio } qukm iJld,hoc e ft Je mores erut
probdtioneSjCXpcditio fdcilior.Interim tdmen erhde
omnid quiehucufq; trdftdummMbebmt fiutftm fun
\n fiquentibm mdterijs. Quid quo ties de iure dominij
dubitiucristquidfit, zp quomodo ddquirntur: toties
kitncddibisformUm*

J3E FR V CTIBVS,  PERT I N E NTIIS,
ACC  ESSIONIBVS, ET ALIIS
IN HAC ACT ION E VE
N1 ENTIBVS,

V ldeMus fignifiedtionem harm uerborm &
rerm .

Fruftut k feretidg dicmtur,quos fundus uel qtueli*
bet res fieri,uel qui ex re qudlibet ferwntur-FUm fiu*
thum ttppettdtio (nifi fubieftd mdterU refiugetur)
generdltter omne rei corporalis,z? incorpordlit pro*
uemm c emmet. Vndc mercedes reru/m qu<e loedrifo
lent 3 zp omnid eommoddfruftus dicmtur.l.Videdmm
fflUc ufur.laboiem in Ifi.ff.Eod.tit.Fruflut rei eft
(inquit)uelpignori ddreheere. Etdmiciti# fiutttm
dkm'M-Cieero e!cgdmcr } Et micos(dit) tdnqum pe
'v CKcU$

ACTIO If* 4?

tides,eospotifimm diligunt, ex quibus fficrant fe mi
xhnumfruttmejfe capturos.

D ifimgmntur commuttiter fruftus m naturdles &
btduftridles.Naturales fruttui funt, qui ui ZT beneficia
mm pmcipaliter, non diligcntia zr opera hom'mk
prdmiutut arborcs,poma,lac,pilus,land,dgni, haedi,
uituli,equUli,fucullLEfu{ius.ff.De ufur.§. Is uero ad
qmn.lnfiit.De rer-diuifio.

induflriales uero fruttut funt,qui pr'mcipaUter re*
qttirunt diligentiam cttlturamq; hom'mk: quetniji tontt
mo interueniat, natura nihil operatur. 1. Bon<ejidei, in
pmci.jf.De adqui. rcr.dommi.

Qudndo igitur nuUijruclin contmgant, fine aliqtu
bomiis cura,Zffine aliquibusmpenfisfiuxta iUud: Ld
bores manuum tuarum manduedbis: femper tnemimffe
oportet,omnes jruthu turn in hic,titinalia quauis aftio
tie difftniendos effe, dedutta impenfuU Bruit us. jf.  So,

I ut.matrim.

Vfitfrtt flat autem, &frutttis,re ipfu non differunt:
tti.fi quod compofitm ijhtd uerbm, ufurn quoq- in fru*
dibits compkftitur.Porrb, legire ufufruttum zr legi
tefruftm, nihil dijlant-.queadmodm fi fimplici uerbo
itc<sA,almenU,mttu:m duplici, neceffitria uit<s ad ale
dim,ad exhibendumaliquem .l.Cm ita.Et.lfeq.ff.DC
ufufiudu.kgat.l.Almenta.Et.l.fi.ff.De dlmcnt.Zf «
Uri. legat.lv erbo uiftus.ff.De uerbo jignifica.

4<S C L A S SIS  III.

Pcrtinentii autem,a:ceffioncs,uel deccfforid,ctoli
bibent fgnificdtioncm. Complcftuntur antcm cmnii
fid, cjti£ uel fcriptd Lege, uet confuetudme, uelfkecUli
fiiiuto dcfgmtd rccept vie In hoc funf,ut alicui rei ex
tr'mfcm accedant. c , i. Dc ccnjib, c. Cmt comlngat.
Dc deems- Sicutetumfruftmex re ipfa proueniunii
fit pertittaUia adijemittr ret.

Rcditus, ab eo diftus quod Jhgutis tonis rede At.
Simplici. d. feribendum effe, rede cenfet  D n. lacob.
SpiegmfuoLcxico. Accipitur dutem pro omni pro*
uentu,obuetUioneJure,feu utiliute, quam tomb uici*
bus pereipercpofftmus.'De bis Bartolm mj.iubemtts.
§.j,C.De facrofanft.eccleji.l. Vfufruftu legato  .j f.
Be ufufruft.

Ed ttoten differentia qu&dam inter rcditus,& frti*
dm feu ufufruftm, qiurn elcgdntcr traftant  I urifton*
fulti in.l.Patrmomj- Et'md. Fundi Trebatmi■ ff. Be
ufu & ufufi-u ft.legit.

Quoties totem Lex omnia h£c m mum fafeem col*
tigere uuk, fere felet uti his uerbis: Cum omni cauft:
qusfi dicat, quiccjuid caufm traxerit quouis pnodo ex
re aliqua.Sic ct in hoc indicium petitoriwm uenit omm
caufd,omnis utilitm,omne. damnumtiuxta natures axio*
tnd,ciucd la; ciuile fcquitur: Rem alicna nc coeupifcai,
4  maxima ufq- ad minimum.

Vt ergo feiat afterfluid fruftmnt,i quo pojfejfore

pofiii

C t A $ S 1  S lit  47
fcftit petere,&Index,quid exequi cm oportedt; jU
colligdmiu.

I BonefideipojJejJbr,hoc cft.qui rent d non domino
tx Icgithni cdufi, ncfciens dliendm efje, dcccpit : fdcit
friicim iniujlriiles fuos quos confumpJit,rdttone tutu*
uli: quscoligitur cx iihefd cofcientid pojjejjbris.lte ,
sxculturdciut.§.Siquisdtwndomino. Inflit.Derer*
diui/io.l.honxfidci .ff.Vc dcq.rer.dominium fid.1.Bo
wfdes-ff.  De regtil. lur.Vbiq; enim Lex bondmfident
tuctur.

II Yruttui indujhridics extdntes,uenmt in rei uen*
dicdtioncm,ut fupr'i ditturn eft.

III De fruftibiu tjdturdlibut perceptis C? cxtdtibi
bomefidei pojjeffor tenetur reiuendicdtionr.quid non
txfdtto cm isfruftutndJcitur.lFruftut. ff. De ufur*

lilt De fruftibiK lidturdlibus confmptis,non poteft
tci uendicdtione,uel etidm dlk dftione conueniri:pr<c*
terqudm,fifdttut jit locupletior.Tunc enim ex xquiti
te non debet dliend tencre,Q• conueniri poteft condi*
(Hone fine cdufd.l.Si etmecr Titium.jf.Si cert.petdh
Scd quid (inquit Celfut ) peemtidmed dd te perueniti
am  4 te trtibi rcddi,lonum  cr xquum eft.Adde.c.Lo*
c iipletdri.De regul.lib.VL

Scd cmfruftttitmUimodii m[mifolcAtit,quif*

nm

4* CTLASS I S HI.

Mm dicetur fieri locupletior ?Rcfpodeo:hoc ucrbu,ditet.
ri dut locuplctiri ex re alicna  (jicenim hie queermus,
non fill's cenfcitur locuplcs dut pauper ex proprijs  bo
nis) uiridm habet inter pretationem.

I Gencrdlitcr dicitur locupletior is,qui no eft. pdupe
riorfdflus.Itdnonoportethicintelligerc , fed in. L  Irt
pupillo.ff.  Dr folutioni.

II Q ui rent dliendm dlienduit,0" dliud quid cites lo*
coiccepit,etiimfi idpericrittis dicitur locupletior. U
Siipftresff. Quod met.ciuf.

III Q ui rebus dlienis feu fruftibus obligdt fibi ill*
quern id intidori,hoc eh,id doni feu beneficij reddi*
tionenr.is non dicitur faftus locupletior:nijiqudtenui
dcceperit ex rememerdtione.Vlpimts in.l.Sed et ji Le
gr. §, Conftluit.ff.  Dr petitio .bteredi.

IIII Nonccnfeturlocupletior is,qui ddquirit liber*
tum.l.Non uidetur.ff.Dc rcgul.luris .Quo argumen*
to,nee ilk patch in hue miter id locupletior cef:ri, qui
in uifttm cofempjit fruhusMturdles:Vr<efcnim, quod
non iti mgnd /flmdtio cjfepofiit edrmrerm quec in
uittm confmmtur.

V Q uicuefc dliqd dcqtiifierit,quod bond eiut dugc&ti
U hiud dubie reputdbitur fa tins locupletior, &• tene*
bitur ci,ex cuius re dcquijiuit.l.Cu fundus. §. Seruurn
twem.ff.Si cert.petdt.l.Si ferms. §. Set went tmem. ff.
Dr ifimib.cmpt, Et ibi Bartolus trait it.

Sidubit

ACTIO II. 49

Si dubitMcrimiquo tempore debeat cenferi locu*
plctior: refpicicndm efl tempm rei iudicdtee.l. Si  4 do
mlno. §.Quo tempore .ff.  De petitio . hxreditd .

De mbfidei pojfcffore fic  eil dicendum.

I Mileefidei poffejfor qui hdbet tituhm,reflituit fru
flusperccptoset extdntes, rciucndiationc.l.Mdajide
C.Decondiftio.cx  Leg.©" fnecduf

II Dc pcrceptis  c comfmptk  (nuUi dijlmftione
Mbitd,locupletior fit fd(lut,dn non fit) conucniri po
tejlcondiilioucfine cdufd.l.Aduerfut,infi.C. Decri*
mi.expildt.heeredi.lCcm fundus §. Seruum trnm.ff.
Sicert.petdt. Votejl etidm hoc cdfu exerccrirei tiendi
cdtio : quid dob mdlo depjt tdles fruftut pofiderc. L
Parent.ff. Dcregullur.

Ill De fruibbus quos percipcre  po tuiffet mdleefidei
poffeffor,dnte morel rejlituedee rei,hoc efl,nondu inter
peUdtut a domino:  Vel quos ipfe dombtus perciperc po
tuiffet dliufiie bonus paterfamilias: de his inquim fru*
dibus conueniri poteft,fi non hdbedt titulrn fuse poffef
fionis, Alioqui propter titulum excufdtur dmtdxdt db
his fruftibus, quos perciperc potuiffet,nee percepit ti
tnen.lSifundum. Et.l. Certum.C. Dc reiuendiedtio.
E xceptis qudtuor cdf bus,quos traftat glof.

IIII P ofl litem contefidtdm omnes poffrffores, pdri

Nrt funt

j© CL ASS SIS Ilh

funt  conditionc. Intelligunt enim rem aliendm effe.  IgrV
tur fine diffvrcntid obligdri fe fentiuntetd reftttuedos
frufittfygr compellcndi funt officio iudicis.l.Sed fiLc*
gecommifforid.  §.  Si ante litem ff. De petit io. hare*
diti.

Quis dutch prohibit fidem bonimuclnidUmf Is
certe,qui mdUm fidem allegdt. Semper en'rn hoiufidei
pofjejfior er bonus uir quilibet reputdndus eft in dubio
LSieim fermm.§ .ulti.ff.Dc fidcicommif. libertdtii

DEFENSIONES R.EI CONVENTI.

I Excipiendo dlcit reus :  quod fundus pett
tus ad fe pertineat iure dominip Iufia fine exce*
ptioeftfi reusprobdre potuerit,re no dd d (lore,fed dd
fe perimere. Id enim non rdro cont'mgcre potcfl, quod
duo uel tres hdbedt titulrn rnius rei: qu£ lurijs modis
per mltorum minus irdnsUtd fuerit de two dd dlim .
Is ergo pr<efcrendus eft, qui melius docuerit proprietd
tem.Ethocmltluftmdnusin. §. OmnhmduteInfi.it.
De dttionib,  P ofjejfor dutem (inquit) dominum eius fc
effc diCdt.tn lUis enim uerbis ftdtuitur huiafmodi exce*
ptio;quod DoftorcsnondnimdducrtuMjifputdmes iti
terimdeldnd cdprim *

Itdque , fi quis rem uenddt uel donet dlieui: dci/n*
dentoridtur:H#res dbfens dditd heir edit Ate tefldtork *

uendi*

ACTIO II»

i mdicetedit) rettr.Nonnchiepofjejfor rede dllegabit
exceptions dommjiltem,Vendidit diqtiis rem cm*

: dcmduobmf alter emptor dgdt,rei uendiedtione dd*
i uerfus dlterutqui naftus fucrit poffcfiionem, is obijeiet
i ne exceptionem dom’mij rcfte?ltcm } ufucdpione tutus,dl
legilitne dominium dduerfuspriorem dommmfer
<tlifsmdis,quos mdiore fruit u trattarent  D ottorcs in
foronofro deferuientcs } qum dlid futilid .

JI Item,reus excipit.-quod res petita ab a>
cIoreefttaIis,qu3e in commercio noftroefle
lion pofiit*Mrf/e ergo bdttc priudtm uendiedt dftor k
reo,qui forte ex officio trdttdt earn: Vt,quid res ft [d*
crd,religiofd,uelfdnttd.§.Sdcr£,cimfeq. In fit.  De
tcY.diuifo.l.lnremdftio.§.\J.Qu£religiofs.ffi. De
Yei ucndicd.Admnifrdtor tstmen Ecclef£ uel Reipu*
blic£,res huiufmodi uendiedre poteft eo nomine. 1. Sdn
tmus.  C. De fdcrofdnil.Ecclef.

Sic cr pro rebus mcorpordlibus,rei uendiedtio non
rede excrcetur.quid pofideri non poffunt proprie. 1.
Seruus. §. Incorporates-ff. Dedcqui. rer.  dommi.L
j. § . Per hdne. ff.  De rei uendied. Item , miucrftdi
non ddmittit uendiedtionem ffieeialem, ut fuprd di*
Urn eft.

m  Item,fats elicit: quod obtulerit a&ori

Nn * rem

<ft C L A S S I s in *

rem petitam,qui earn noluit accipere. Si tails ob*
Utio'fada fit bonafide,adorqpfine iufU caufi cm re*
pudiauerit, miles lifibus iduerfitrium uexdrc;tmc ccr
te iufhfiimi fuerit ijk exceptio. Sic ergo rem con*
elude.

I Si Mte indicium cceptm reus obtulerit rem non
deteriorcm,cr idor rccuftucrit iccipcrc.tunc non re
(te iget cx'mde,quoniim uidetur rem habere pro dere
iido.§. ulti.Inflit. Berer. diuifio.l .}. ulti. jfi
Pro derelid ,

II Voffeffor admonitus ib adore, fi offer at quident
rent,non tamen <eque bonanr.  er ideo parities ft foluc*
re damnum  cr id,quod adoris entered: tunc re forte
perempta nonpoteti conueniritquoniam omne pericu
Irncx die oblationis pertinet ad domimmj. infulam.
ff.Deucrbo.obligi.l ltem,ilU.jf.De ccnfiitu peewni.

III offerensrem fda deteriorem, non tamen uolet
farcire damnu-.non habet hanc exceptionem, ®- come
niripoteii in id,quod intcre&.Uij. §.$i rcddita.ff.  De
rei uendica.lPlinc.ff.Famili.ercifcm.l.Tutor.§ -Lu
cius.f-De ufur.

III! In dulio,cim nc% de animo offvrcntis, ncq- de
Xntentione repuduntis aliqutd fuerit exprcjfumircjfi*
cienda ed quaUtas rei &■ perfomrm,argu.l. Cum de
bidebito.§ fi.ff.Deprobati.BartolusinJ. Cum quid*.
ff.$icert-petau

ACTIO ir, 55

Quid Autem jt res mobilis pericrit pendente litef
DiJUngucndum eft inter poffefforetn bon<efidei,<crjrAU
dulentmfeu mkfidev.ut fuprk defrufltbus diximiis.
'frdttittitrin.l.Uem,fiucrbeutm,  § .ulti.jf.  D c rei*
uendic4.i,lilud,In princi .ff.  De petitio. h<ereditA,

iiii  Item,Reus impcditnecefTario in rem
pern  X.florenos,quos actor recufat foluere*
Ytenim feruetur equfliui inter pet it or cm er poffef
forem : certe ficutfruttus Z? Acceftones ucnimt in
Unc Attioncm:ltA uicif’m fumptumutionem hube*
re oportet:ut,f dftor perfeuerct re fuAtn petere: reus
dolt mdi exceptione fe tueripofiit.Pdulus in.l.StMu*
tern.  §.Inre petitA.ff.  De reiuendicAtio.

H<ec Autem eft retentionismAteriA, qudm trdttat
B Artoluscomnuiniter probdtusbid- 1 ndebitm- §• Si
ccntum.ff.De condittio.mdebi.Et  iM.i.St non induftA.
C.I n quib.cAufpig.tAcit.contrAhi,

1 Is,Ad quern res Alienafine uoluntAte domint forte
for tuna pcrucnerittpotcjl eAm retmere propria autho
ritAtc,uehf conuenUtur, excipcre, propter neceffi*
rios,uel utiles fmptus.l tem,propter debitumjn uti*
litAtenieius rei contrdttum  ♦ Idq; turn Aduerfus domU
mm ipfunt,quAm Aduerfus creditors, quibtts talk res
obligAtA fuijfet.l.ln rcbus-§.Poffunt. ff. CommodAt ,
l?Aulus-ff-VcdolmAlz? rnct.exceptio. l.SihlAreA*

NH 5 f-De

f4 C L A S S I S  III*

ff.Dc condiftio.mdcbit.l.Quarationc.  §. Litcu.ff.
De adquircn.rcr.domini. imttd .1 Inter dam, crn.l
feqff.Qui potior.in pigno.habean.

II Si alien* res dd aiiquem perucniat fine uolmti
te dominitis non potesi cam retinere pro dcbito,quoi
cum eodem antedcontraxijfet.l.Si non vndutta.  C. In
quibus caufpig.taci.contrdhitJNifi forte m qudfipi
gnoris,feu(ut alias dic'mm)taciti pignoris, ined ha*
beat.Tunc earn,qud,re non retmdttl.lulianus.  § .of,
ferri.jf.Dc dfltonib.empt .l.Htfreditatk ff.De bcerc*
ditd.ueldftio.uendit .

III Res obligdta uoluntdte domini pro mo debi*
to :poteA refiner i pro alio. 1. Si non fort etn.  §. Si ccn*
tum.l.ln dcbitm.§.Si ccntmff.De condittio.mde*
bit.l.).C.Etidm oh cbyrogra.pecmi.l.Elegantcr. §.
Quireprobos.ff.Depignorib.Lsi cum cturm ff. De
folutio.

1111 Si res dliena dd aliquetn peruenidt,uohmtdte
quidem domini,fed non in hoc ut is uUum ins med dd*
quint,nec ut uUo modo obligetur ei: tunc non poteA
retmeri pro fuperueniettte debito. Vt ecccxommodct
ui tibi rem:deinde tumihi mutuo das decemiretmcbk
ne comoddtm donee foluamfNon certe.l.Sinon in*

duftd

ACTIO  II. SS

dufta.C.ln quibut cauf. pig. tacit, confrahit.l. ft.  C,
Commodat.

V  'Siuorc dotis, permit tit ur pr£dittit caftbusmu *
l ieri,utretwatrm mar it i, donee dos foludtur foluto
mtmonio.l Si filiofamiliat, inpmci.jf.Solut. mat’
tr'mo.

VI Res perueniens ad dliquem dclifto fuo,non po*
teftretmeri quouismodo.l.j.fy.Rcdigutur.jf. Quo r.
legato.c.ulti.Dc ordi.cognitio.

Rctmenda autem femper eft diligenter ditta diftm
(lio inter bon<efidei y O‘ makftdei poffejforem.Vrdudu
kntus enbn ufurpator dlienx rei,nihil repettt impen*
farm.nibil retinet-.mputatum fibi, qudre non abfli*
merit ab alieno.l.Adeo quidem.fy.Ex diuerfo.l.Qua
ratione. §. Sednon ut liter*, ff.  De adquirend. rer>
domttli.

DE EXECVTIONE SENTENTIAE
IN EXHIBITORIO, ET PE
TORIO IVDICIO.

Q Vdnttm adexequendam fententiam attbtct,bt
attionibui arbiturijs, quilts eft, tam ad exhibe
dm,qudm h*c aftio: du <e fermtur fententie .  Prior
eft diffinitm litistpoflcrior perducit cam ad executio

N« 4 ncm

r<S C L A S S 1 s tit

tiem,cogmtdmterirn fmmdtim circmfldntidcontut
mcU.§.VrjUered. lnftit.Dc dttio.

Si igitur reus iuffrn exh there rem dttori,non cxbU
bcdtidifcernendm eft diligenter,utrim dolo milo co
tmixfit: dnucro qudcmcpculpi .Ob dolum poteft
ddmndripermUtmiufwMdim:quid dttio eldexbit
bendm eftdrhitrdrid.lurdmentm dute in litem ett,
cm petitor iurdto djferit qudntd pecmid litem, or to
tdm cdufdtn £jUmet, feu qudmifud inter effe creddt  hi
miucrfm-Defertuv dmtdxdt k I udicc, qui per pen*
fd huiufmodi ceflmdtione dijpendiorum,®' utilitdtim
mifptrm db dttore fdttd,potcfl etiam non deferre,
Sidutemdeferendm cenfuerit ,hdbet potefldtem ut
modum jldtMt,boc cft,ut pr<efinidt certam pecmid*
rm qiuntitdtem ufc(; dd quetm iuretur, ne abreptd oc
cdfionejn immcnfm iuretur. Qumetidm fi iurdtum
fucrii,potesl non fcqui iujturdndm,cyreim uel mho
rit condcmiure,uel ethmex mdgnd cdufa prorfm ab
fotuere:utpote,repertis pojlek pro defenjioe em dper
tis probdtionibuf.Ndm cm <equm fit,reft>ettd rerim
ic perfomrum circumfidntidjudicis drbitrio defer*
re,dut non deferre huiufmodi iurdmcntumvmltb mu*
g is iujlm uidetur,poffe em tdxdtionem iurijurdndo
aiijcerc.Vlpidnw ind.vidcdmus*  §. Deferre.M-irtid
ms m.llndttionibut.ff-De in lit.iurdn. I dip ett quod
idemVlpmut m-l.iij.§.Pr<stered. ff. Ad cxbibend.

_ P ret

ACTIO II. f7 .

P rtitered (nfiit) in hue adione notdndtm eft , quod
rent comma per in litem iufiurdndm petitori dim
nm pojtitjudicc quntiutem tdxdnte.

Ob culpimucro & negligentidm non obtemperdn
tis,feunonexbibentis,<eflmdtio non permittitur Ado*
ri,fdiudici.Hcq ; en'rn iurdmentm deferet: fed dlijs
Argmentis de ueritdte ddmnorm, zputilitdtm mif
firm index cognofccns,<ejlmidbit qudnti biter fit ado
ris,Utttic[; ddmmbit ream non exhibentem. 1. vided*
m,mfi.Et.l.ln ddionibus.§.Scd m his omnibus . ff.
Adexhiben.l.ij.C.Eod.tit.

Indc did A eft lis<ejlmdtd,pro indicts fentetid nm
mrid de eo quod mtereft ddoris. 1.  H dec Ji res.)f.  De
reiuendied. Qudm xjlimdtioneM, cm bond fide fieri
pportedt,Lcx lulid de repetmdis, pmit ludieem qui
oh litem eeflimAnddm dliquid dcceperit. Mdrccllus in
l.Lex lulid,in princi.ff.Ad Leg.luli.rcpetm.

E t obferudbis diligenter,quod cm queeritur , quid,
bitcrjit ddoris,duplex eft confiderdtio. Alter <t,de dd*
mnis & difpendijs rcrm,quds dmifit. Alterd,dc lucris
Cr utilitdtibus non Acquifitis. Qua  rAtionc biter dm
utilitAS dmiJfA,mdioris erit,qum res ip ft. Qudm dif*
ferentiit Vlpidnusclegdnterexplicdt,bi.l.iulidnusferi
bit.§.ulti.ff.Adexbibend .

HAncpraxbn luculenter explicit idem Vlpidnus
W.?.Qgt refUtuere.ff.De Reiuendied.  q tfi reflituerc

Nrt 5  idft

f* c t a  s s i s  m,

iuf[M(biquit)iudianon pdret,contendcns non pofie re
flituere:Siquidcm hdbe.it rartjmnu militdri officio in
diets dbco poffiflio trdnsferdtur:  er frufluum drnti
Xdt omnk'tf; cdufe nomine condemndtio fit.Si uero non
potefl refiitueretfquidem dolo fecit, quo minus pofit:
is,quantum dduerftrm m litem fine ulid tdxdtionem
infinitum iurduerit,dctmndndus eft.Si uero non potesl
refiituere,nec dolo fecerit quominus pofiit: non pluris
qumqudnti res cRJd efl,quntt dduerfdrij interfuit,
condcmndnduseft.H&cfenteiuid generctUs csl,cr ad
omnU,jiue interdi£ld,fiue dll tones in rem,fiue in per4
fondmfimt,ex quibus drbibdtuludicis quod refiitui*
tur,locum \ubct.

Quod finoluerit etftor iurdre in litem cum pofiit,
fed mdlit dduerfdrium condemndri qudnti res eft (qua
nid bene fdett, uolcns pdreere proximo fuo)mos ei ge
rendus efl,id cfl,obfcquendwm fdcile uolu/ntdti eius,dtt
thore P dulo in . l.Quodf poffcffor.ff.  Df reiuendied.
vbi Vldcentmus certe honeftius fdtetur ingenue, fe no
inteUigcre,quid ft morem gerere,qubnAccurfitts,qui
de more iudiciorm interpretdtur: feut qt  feedifiu
itteldpftts eflin.l.Circd,in fi.ff.  De probdtion.Morem
gcrercmouerbo morigerdridieitur. Cicerom Orel
tore perfefto. Voluptdti dutern duritm, morigerdri
debet or dt to,Per pend e dutem,ucl hoc exemplo,qudnt
td iHo feculo fuerit lingux RomdticC inopin,

(  Q£0i3

A C  T I 0 III* rsi

Quomodo AUtcm cxhibitionem& rejlitutionetn fieri
opoYtedtdbijs,quimpojJepone legdtoru fmt: Item,
etb ufufruttudrioielcgantcr decldrdtvlpidnus in.l.Cel
fiufcribit.jf. Adexhibend. Idgm lulitnut (mquiens)
qu<erit,qwttenus bos oportedt exhiberefEt dittPrio *
rent quidem fictut dticr poffefiionem hdbcdt:is dutettt
cm quo dgitur rci feruundje editfd,fit in pojfefiionc.
Eum uero,diri ufufruttum bdbedt,fictut dttor rem pof
fdedttis ucro cm quo dgetur 3 utdtur frudtur.Eo en'm
mdo, } ncmm imfum dufertur .

DE PVBLITIANA IN

REM ACTION E.

Ill

Of} reiuendiedtionem, proximo loco
trdttdndct efl h«ec et(iio,jicut m Petti*
deSiis quofyfit lib.Vl . Q uonidm du
ritiem  er fmmm ius uendiaxtionis
dttemperdttAdcoq; in iudicio petito
rb nemo uhtceret me CiuiUjdbfq; benefcio Preetorij
iuris.Rreuitcr: irntilk effet reiuendicutio fine publi*
tidnd.Vt 'vntctm uideds,qumlonge errent iUi,qui bn
go'mtemUo bdtic attiom feponmt hreiuediedtione.

Argmen

tfo CLASSES 1IL

Argumentum.

I N tdm migno humdnorum negotiorum (utficiie
cm)mundo potc ft frequenter decider c~ quod bond
fide zr ignordntes dccipidnm remdliqudm db eo, qui
non fit dommuj.Potejl item contingerc, quod d dom'u
no quidem dccipidmiu,cum dominium tamen probd*
re,nobis fit impofiibile .Itdfrcum Reiuendicdtio ex iu
YcCiuilifohnnis } requires probittonem domlnij, non
pofiet <td kmc cafum porrigi( quid non oportuit re*
gulds CiuiUs duthoritutis prorfm euerterc ) Prefer
ex £ quit ate introduxit hdne dttmem tdibus bondji*
dei dominiSjhoc cft t qudji domm,ft poffefiionem dmit
Unt,

QVA AVTHORITATE ET R.4TIONE
INTRODVCTA SIT.

I

Vblitiui Prxtor Romdnm introduxit
fane dttioncm primus, Ergo ex prifeo
more.ut dlij quofy adinueniedds respr&
cldmmitdretur } cinmcupdtdcft.  §.
Scd iff# quidem inflit,  De attioni. Qu£ akio (inquit )
publitknd dppelldtur-.quonid, primum dPublitio  Pr<«
tore in edUio propofitd eft, Vlpidnmin.l.  j. §. Ait
Pnetor-jf.De pubHci-refert ucrbd edilti, Si  quisid
quod traditur ex iufta eaufaanon domino,et

non

ACT F O m. <Si

nondum ufucaptum petit :  iudicium dabo*
Mcrito ante Prietor adijcit (nondum ufucaptum ) Na/tf
fi ufucaptum cjfitjbabct ciuilcm adioncm,nec defile*
rat honorarium,hoc ed, qui potefl probare tituliMl
cxtitulopojfefiioncm & ufuniiex ufu kgitimi tempo
titirnplenum:is ucndicare potrsl tent ciuili rationci
nonmocatum fubfidium Vruetorim Publitiane . Et
ttefiildrisfcito Vlptanm refacere ad authoritatent
ittrit CiuiUs,qud defendebatur pojfcjfor pofl ufucapio
item-Nam iurc prifco,per ufucapioncm non contingc
ht domin'urn. Adionem tame  ©■ exceptionsm, ctiani
fcculo Vlpianifiuifjc datam,ex uerbis cm tnanifiefie ap
pirct.Vure autem quo nunc utimur.dommum per ufu
capionemadquiritur.  Ergo &■ adio ciuilis compctit ,
ut Martinm redifiime dixit.Vide tomum priorem,in
fi.Clafics.ll.Qrfuprd cuufam adquiredi dominij  XtX*
lufhtiianm ex Inflitutionibm Cdijlurifconfulti.cU
rim tradat conjilim Vutoris circa banc adionem  wi
troduccndam.Quare fucrit oper£prctkm ut refer a*
mm uerba. eim,& ititerpreteimlr.ex.  § .Sed ifi£ qui*
dem.InJiit.Dc adioni.Tota cnitn uis &cognitio bum
idioms ex itlis dependet. Alice autem fuHt(mquit)quM
tutor ex fiu iurifdidione copatatai habct,tamin
rm 3 qum in perfomm,qum  er ip fa ncceffe cd exent
pits ojlendere. Vt ecceiplcrwnqfita permittit Prcetof
to reagere,ut net adordic&tfe quafi ufuccpiffc, quod

m

61 C L A S S  I s  in.

non ufuceptf.uel cx diuerfo,poffejfor die At Aduerfmu
fuirn non ufucepiffe,quod ufuceperit* NAmfafi cui ex
iufld cau[a res dliqud trAditA filer it ( ueluti, ex cAtifd
emptioniSjAut dondtionis,dut dotis,Aut legAtoru) nee
cm rei dom'mus efivftus e&:ji eius rei cdfu poffefiionc
Amiferit-.nuUAm habet in rent diretldm Attionem Ad et
pcrfequcnda:quippe,itd prodit<e fmt iure Ciuili dttio
nes,ut quis dominium fuum uendicet.  Scd quid fane du
ru erdt,eo cdfu dcficcre dttioneiinuentd eH k  P retore
dttio-M qud dicit is qui pofjefiionem Ami ft , e dm rem
fe ufuccpiffe,qudm non ufucepit.

Videdmuspotefldtem  er uerm fenftm hum loci .
(Vt uel dftor dicdtfe qu&fi ufucepifc,quod non uftice*
pit.)T)ocet neigitur Lex mentiri o dicerc id, quod
uerm no cjlfQuiddm ineptifime de hoc fcribunt.Bre
uiter Jic dices-.Menddcim ex doloprofcifcitur Ad de
eipiendmdlterim.l.f§.fff-T)edolo.tnAl. Scdbone
fideidttornemmemmlt ftlierefed ius fuum perfequi,
O hoc permittit ei Lex. Ergo non dicit menddeiunu

Bono,cum fit in conditione ufucApiendi propter
bondmfidem fudnvperinde defenditur k Lege dducr*
fus extrAneum,Ac ft ufucepijfet,iuxtA reguUm.l.Bond*
fdes.ff.De regul.luris.Si itacf mddmfdtti fuperficie
refpiciAS,AppArcbittibi menddeium ejfe: quonkm tent
pusufucApionis nondtrn eRexpletum.'Vbiucro intro
JJ>eXcm ittrk Mhoritdtem,o rdtioHes eius: tunc iu*

died

ACTIO lit 6?

iieibis uerifimm ejfe,quod bonxfidci pojfejfbr ufuce
pent, Infiflo enim or qudlitdte poftidetldi nihil ftp*
pktur,fed'm iure ufuapicnli,drgu. l.Bonxjidei em*
ptor.§.lncontrdrium.ff.Dedcqui.rer.domini. Vn*
de,fi quisdicdtfe pofiidcrc bondjidc, qui ttidldm fidem
bdbatu's dicit menddciwm.Sed quidicit fc ufucepiffe
iuris duthoritdtcjwc csi , xjiimdri fe qudji dommm,
pcriniedc fi ufucepijfetiis non menUtur . Si enim iure
uettifliflimoiconipletd ufucdpione, poffeffor non tiijifo
hums autboritdte defendebdtur-.qudre non ctidm pof
jit defendi in conditione ufucdpicndif

(Nec cim rci dombiut efjvftus cR)Cum Lexmhdc
ntdtcrid dicit,dUquem non ejjc dominmiuelemijje dut
acccpijje d non domino: item,no ejfe fdttum donnnum:
Cr extern id genu* uerbd dccipiedd funt, audtenus dd
ipfdmLegem loquentem dttinctje cdjthus qui jic cue*
nirc folent frequenter:&■ cmeuenimt,dpud ndturn
fmteerti.

Nondutcm referendd funtdd opinionem dftom,
quiignordre poteRputrurn trddens fuerit ddmmut,dh
nonfuerit.Omnid enim generdliter rerim ndturd cot
gnofcit,qu£ nos pleruncf; diumdrenon pofjmuts, neefe
kncmurJtdq; autborem trdditx rei, nonfuijje domi*
im:dc proinde dominim fibi quxfitim non cffc,igna
rdre debet dftor,iUud tdntm meditdtus, quod trddi *
iuftwpofidendi cdufm^utm Leges tue*

<4  c l a $ Sis in.

turndflus fitter quod nemo [turn effe probet, Cam
elegdnterin.l. Qutccunq; fmt. §.j.ff r .De publitk.
'Ndmq; pignordtit tie (inquit) cr preednie pojjcfiioncs
iufhe fmttfedexhisnon folctcompetere tale iudiciu:
iHd [cilicet rdtionc:quid neq- creditor, neefc is qui pre*
edrio rog.iuit, eo dnrno mnfeifeitur pofjefiioncm, ul
credit fe domittu cffc. Viden, qudntd uis fit in cotutru
bom,xn mdk fide rem pofiidedstSempcr dutem tgno*
rdre debet dttor rem effe aliendm, ut pofiit experiri
bociudicio.

(Quippe,itd proditgfunt lure Ciuili ddiones)
lufimdnm utitur Enthimemdte furnmi iuris.  R eduedt
mus di formdm integri fyllogifmi,hoc pd(to:Iure Ciui
li,dfticnes in rem prodita fmt dd uendicdndm domh
nim fum. Sed bornefidei pofjejfor non hdbet donrniu
ante completdm ufucdpionem.Ergb iure Ciuili non eft
eiproditd in rem dftio.ljlud drgumentum cui non im*
poneret mcdutoiAudi nmc temperdmentwm .

(Sed quid fine durum erdt eo cdfu deficere dftio*
ncm.) Vnde coUigemus ifldm duriticm,cui fubuenit
PnetorfRcfyondcotEx rdtionibm ndturdlis iufUcix.
TPrimum, qudndoquidem dlieni fittti probdbilis eB
ignordntid-.non oportebdt regulis ftrifli iuris nos ur
geriddmpojiibilem diuimtionem. 1. Inomnium, ff.
De iur.crfdtt.ignordnti.hulti.ff'.Pro fuo.Deinde,ln
iuftitid ddfxceretur is, qui bom fiducid rem dccipiens

proxi

A C T 1 O III. <?f

proxlmum adquircndi domhij gradm,hoc efi, ufuca*
piendi conditions naftut cfl: ji abfq; alia caufa dc»
fedu idiom,iure fuo dcflitueretur, amiffa forte pof»
fcfime.paulusin.l. Bonafdes. ff.  D e regal.  I Hr. De*
niqp Ndturd hoc tdjmm cflincmincm cum alterm de*
trimentofieri locupletiorem. Pomponiut in.l.Nam hoc
natiifa./f. De condittio. indebit. Locupletarctur aute
it,ad quern peruenijfet poffefio: & damnum ferret ilt
k quiamifjfet earn, fi non liceret cl takm rem petcre .
Nimirm igitur xamrn  er lomm fuit,mtroduci  P u*
bliciinim adioncm huic cafui deferuientem.

Ex hit conumcitur  D ottorum error-HamRei ue*
dicxtio et Piiblitiini nonfunt origine contrari£ attio
tics, feat ipft put a at.  I m'o,tantam adfnitatem habet,
ut alter A altcriut fupplemcto pcrficiatur, jiue origine,
fiue medium,fue exitimfrettes.  Nam ficut qudfdomi
nim non esl contrarium, fed tam adfmc dommio dire
Ho, ut nommqum loco domini pene Jit. Paulas bn. 1.
hon£ftdri emptor.ff. De dcquiren.rer.domini. ltd  er
in adionibus indicate oportet adfnitatem conitvnfttf*
fma,non aute comrarictatem.Quocirca ApeUus rede
[cntit infud, methodica difrutatione.

Vr£tcrca,binc corrmmt otiofe diffutationer.an ue
rus dominui uti pof’t PublicianafEt, mim iure pofit
defendi confuetudo formula,qua petitur res iure domi
tiij uel quafi dominij f Et cuter £ huiufmodi.

O o

Hire'*

66 CL A S S t S  lit.

JJ Direcra eftxodem plane conftlio a Pratore hi
trodutta, quo iuris Ciuilis authores,  R ei ucndicatione
mtroduxcrumiquippc.ut mufquifqre fuam,cuius  for*
te poffefiionemamijiffet, pcrfcquerctur. Vbi igitur  it!
hdc cdufd efficients cR comarietas,qua nomuUi[om
nimt

C&tcrum: ficut ali£ dttioncs idco dicuntur utiles,
quiaporriguntur ultra fententidm author is: ltdhec
attio did potcfl utilis,coUationc fatta cum  R ei uendica
tmc,qu£ diretta nmeupatur.

EX OVA CAVSA  PRO*
DVC.AT VR.

Ill

E X quaff dotninio attoris &■ pofjefiione dducrfarij
eftfjimilitud'me eorum,qu£ ditto, funt in pr£cede *
te attione. Marccllus in.l. 'Em quid furiofo. §.]ff.
Eod. tit.Publitiana dttio (inquit) dd inflar proprietd*
tis,nonddinftdr poffcfiionis refpicit.  E t infra: In Pu*
blitund attionc (ait) omnia cade enmt, qu£<ym  R ei
ucndicatione diximuSi

Sicut igitur traditio ueri dommi,trdnsfert dominiu,
mdeferuit  Rfi ucndicatio .1. Traditio.ff. Deacqurh
rer.domini.ua traditio non domm,transfert conditio
stem ufucapiendi, ex qua conceditur Publitiana in rent
ittio*

ACTIO III. 6 ?

Srd quomodo(dices j trdnsfcrct conditionem ufuca*

piendi is,qui ipfc noUbet:pm,quid fit mxhefidei pof*
fcffor,k quobomtfidcquis eompuriuerit fPu-fpondco.
Pot eft id fieri iurif interpret utione, propter frequen
tium afmm.Net j enim noimni cR,ut  qui dominium no
bdbctjijeiiiifmdommj prreflet.Vtpmus in.  I. Hon
eft nouim.jf.Deacquirer.domini.Et.§.Contri du*
temJ/ijiit.Quib.alic.lic.uel non.

Jill Petitor'neft ludicij .

CVf,  ET ADVERSVS QVEM CONCEDATVR.

■ ei,qui ex iuftd ciufiiV eluti, emptio*
nif,dondtiont5,kgAtt,dut alterius legitimi tituli,non re
fert,onero(iuel herAtiui,rent acceperit k non domino,
quern tdmen dominm effe putabdt: Deinde dmiferit
eius rei pof[efiionem,<wteitqum ufiicapetet.Et breui*
ter.quicumq-  eft in condition  ©* lute uficdpicndi, is
UbctPublitmm.  Ex diuerfo-.quiufuupcre nonpo*
tesl:is non re£ik intendit rem <imijjkm,fibi hie attione
reflitui.MdrceUnsm.d.lEm quikfuriofo,in princi.
VlpUnuim.hSke ante.§.H£cdttio.l.Si ego cmi. §.
lion lulkmts,jf.De  P tibliti.

E xcipe Umcnfcrumtes,qu£ continue cdufamjboc

V

O# z eft,

C L ASS I S  III.

eft,continuum ufum non bxbent:ut,ire, agere,  ©• alias
quecwnq^bommis exercitium exigmt.Nam ha: no id*
mittunt rcgulam ufucapiendi: cr time ucndccdntur  p«
blitiana.Vlpiinwin.l.Siega.§.fff. Depublitid.lte,
Predta ueftigalia. per ufucapioncm non auferutur  Rd
pu.blic£:ueruntamcn,Publitian.i peti poffunt . P clulw k
l.Cum fronfui.  §. I« ueftigdli.jf.Eod.tit.

II Ei conceditur,qui miffusfucrit in poffcfiionem ex
fecundo dccreto, ob non pr<cjlitim cautions dimni in*
fcfti.Paulinin.l.Damni mfefti. §. tftonfolm . jf-  De
damn.'mfcft.

III Ei' quoque datur hxc aftio, qui emit a proem
ratore bomfidei pofjejjoris rem, ctiam contra reuo*
ationem eiut.lPdpinianw.ff.Be publitia. Si quit (in*
quit Vlpianm) prohibuit,ucl denwhtiauit ex caufa ucn'■>
ditionis rem tradt,qu£ ipjius uohmtate a procurators
fuit dijlratta, ct it nihilommm tradiderit: emptore tue
bitur Praetor,jiue pofiideat,fiuc petat rem. Habet ert
go emptorhanc Publitiamm aftionem, aduerfut
ipfum quafi dommuMtfi ad eimforte peruenerit amif »
fa poffefiio. Habet item exceptioncm,ji quafi doimilt,
hoc eft,qui uendimandauerat rem a fe bonafidc pof*
feffam-.agataduerfutemptorem . PotcB cnim excipe*
re hoc modotsi author mew non ex uolmtate tua uett*
didit,

Sed di*

ACTIO III. 69

Sed dices tnonne domrnm refte prohibuit rent cx
tufa uenditionistrddifiuxtd.l.j. §.].jf'.Dcexcept,
i rci uendi. Siquisremmeam (inquit Vlpianus)manda *
tu meo uendidit-.uendicanti rem uenditam,nocebit h<ec
exceptio-.nifiprobetur me mandaffe,ne traderetur^n*
tequiitn pretmm folucretur .Acccdit .l.Hatrcs cm de*
htcrst.jf. Ad Senatufconful.TrcbeUia .

Brcuiter:Vrmm eil ftcienda regulariter diffvrc
tid inter poffefiorim  ©• petitorim iudicim.Si enim
reuocetuf procurator,is nonpotesl trdnsferre poffcf
ftonem,ut traftatur in-1, Si pater .jf.De manmif urn*
MR.Quid poffcfio no ta iuris,q fatti esl.l. Bonafide.
ff.Dc adqttirend.pojfl.).§.Sc<euok. ff. Si quis tcjld*
ment.liber cfjfc iuffuer. Et plermcp pojfefionum con
trouerjite, momentanem babent caufam, nec fubtilem
admodum requirmt cognitionem,Barto 1 mm-l.  j. In
princi.ff.De adquiren. pojfefiio. docet, poffcf ionem
non ita trdnsfcrrifaciliter per procurator^, ficut per
domlnu m.Cui fubferibit Idfon-

I npetitorio uero iudicio,cm jit perpetui iuris,di*
ligentuts eft cognofccnium-ltaq ;  emptori  (ut ad qua
fiords fcopum redeam) adquiritur pojfefio: Item adlio
er exceptio ex procuratorid uenditionetnifi dommui
babeat iuftdm caufam prohibendi,ne procurator trdi,
dat poffefiionem emptori donee cognofcatur iniudit
no pecitorio.-Jiue quod pretim non ft folutm i jiue

O o  5  quod

70 CLASS'IS  III*

quod procurator tmddtum excefferit: fiue qudm dlL<:
utin.l). §.Celfia dit.Et in. §.ulti.ff.  Dr exccptio.rei
uedit.ipcrtc probdtur.Behoc plurd diccmta in iftio
nemttditi.

I Aduerfus cum ,quipofiidet, uel qudfi pofidct,
hoc csl, qui dob mlo defijt pofiiderc } ficut in reiuen*
dicdtione didtm efi.

J I Aduerfus dominm ipfm>re£li dgitur  in his it
fibus.

i Em rm bomftde  it non domino Titio. Atttit*
to poffcfiionem eius qua id Titiirn pcrucnitAs, into*
red fit dornmus rci,forte per fuccefiionem.Ago dduer
fus eum ut refiitm efficdcitcr,nec potcfl excipere dc
dominio acquifito: quid repliedndum mihi csl,dedolo
mloicum ab eo  er cdufitm &■ titulu/mhdbuermdn*
tcfuccefiionem.Vlpidnusind.Sid titio,infi-ffiVe ret
uendied. Etin.l. Apud Cclfim .§.St 4 Titio fmdrn•
ff.Dc doi.mdl.exceptio.

z Si dominm conuenidt bonafidci emptorem : it
mnprobintc eodem domino dCiorc dbfoluitur.Tism*
dc c'ddit k pojfefiiotte, qua peruenit dd dominm nut
per fucembentm'm Keiuendicitione.Certe dduer*
fm dominm, publitidnd iuucxpcritur , etiamfinmc

ACTIO MI. 71

offirdl probdtionan doffi'mij.LSi qtus rcm.ff.Dc exce
ptio-rei iudicdt.

3 P off for fecmdidecreti, utiliter dgit dducr*
fus dominm,quide ddnino mfetto non CAuerdt: ft for
tepoftdccretum pojfefio peruenidt dd priorcmdo*
mimmiDmni mfetti. §.Non folum.ff. De ddmn.'m
fed.

Ill Reguldriter  f uc dftio iduerfut dominu excrce
rinopoteft,niji de turc fuo prorfustdccdt.  N dm exce
ftio iufli donrnij obijcipoteft Vublitidne, qu& no ideo
copdrdtd eft,ut res domino dufcrdtur(id en'm fit is dp
pmt,primu ex eequitdte,qud motut eft Pr<etor: delude,
ex prxdittddommj exceptione,quX Leges permittut)
fed ut is, qui bonafide emit, poffefiioncmq-, em ex ed
cdufd nidus eft,potius rem hdbedt, qtum ille qui nullo
iure pofidet. Pdpmidnus m-lpemlti. Nerdtius in.tul
ti.jf.De publitid.

Adeo dutem Rciuendicitio non mpeditur per hdne
A(lionetn,ut uem dommus,nec pretium cogdtur foU
me,quod pojjefor,dut dedit,dut promijit non domi*
no,A quo rem dccepit.l.Super cmpti.C.Dc euifticni.

I-Miter.De Rciuendicdtio.

IIII Aduerfus pofiidentem titulo & bondfdc, hoe
cft/duerfitf cu,qui or ipfe 4 no domino ex iuftd cdufd

O 0  4 etcccpit

7* ct Anis nr.

Accepit-.cefifiitVublitmi.'tUmhoc cifumelior  e$co
ditto pofidentic,qumpetentis. Vlptdnm bt.USiue m
tem.fy.Siduobus.ffi.DcpubitHi. vtjiquidem (inquit)
ab eodcm non dommo emcrint,potiorfit cui priori res
triditi cd. Sit men pojjifidr mteUigens fefe in m  no
cindm,procunuerit bmc titultm bt friudcm ido*
ris:nihil ci prodefife poteft . JSMiw petitor iduerfius ex
ceptionem,bibet dolinuli replicitionem,ut Birto. in
did.  §. St duobus, rede probit: alioqui poffent fern*
per commentitio feu procunto m friudem titulo,iudi
cium hoc ludere.Nec defrnt iduociti pline bnpuden*
tes,qui tilem ftuflri docent ciutcUm.

V Quid die emus de difftcili iUi quteftionefm qui  Do
(lores non iliter,qukm mus in pice uolmntur, torque
tesfe  cr ledorem fine fruduiVtrum Vubliciini com*
petit iduerfuss pofiidentcm pro hsereict  P ommus fit
(lum-Emirent bonifide4non dommo. Istnditmibi.
Deinde imitto pofiefionem rei,qu£ peruenit id ilnu
Htrncpofifefioremuocoinius.'Dido eifiortm'.imVub*
litidnm.Excipit Me,quod pro literede pcfiideit.Vro*
ccdetnemaidiotlifionin.§.Sed tflu.lnjht.Dcidio
niidicit quendim dodm uirtrn ifie biterrogdtum re
fipondififietidionem non tenere: quia pro Inercde pofii
denstituhm hibetiidcfc re fieri turn pliujibilejibi fiuif
[e.T indent in contririm fententim dedimt ; fall*

cet,

a  c r  r o hi. 7$

cet,Vublickmm effe cffcacem aduerfus pofiidment
pro h<srcdc:c[Mfinon fit tit ulus.

Zifmin.d. §. Sed ijlte, adferit ufonem crure:
no quidan inco,quod neget(pro hxrede) effe titulum:
fed quod concede Publnunm dduerfus bxrcdcm, in
re dom'mij pofidentem.

Ego fuperius dixi in princi.huius Ckfis, zj nttne
repeto:h£c uerbdipro h£rcde)bif<trid Accipi: Alids,
pro ftlft feuerronei exijlimdtione: ut m imterii con
trotterfe bsredititis:®- tunc non efttitulus,quonim
ucritit repugnittAlids, pro ueritite iuris bdreditA*
rij quod quis hxbet, z? allegdrc poteft in omni alia
controuerfid,turn Agendo, turn excipicndo: hoc cdfu
pro h£rede optimus eft titulm,relAtut in numerti alio
rum,lib  P andettdrum  XLI.

Itdf  in pr&difti qtuflione tterum eft: non compe
terc Publitmm uduerfus pofidentem pro hxrede.

VI Contraria non eft.

QVID D£ HAEREDIBVS DU
CENDVM SIT.

VII

C Onceditur h£redibus eiui qui bonifde Accepit.
Et'mbteredcspoffefioriseodem modo quo du

O 0 S

74 c l  A s s i s  nr.

Rum efl in Reiuendicxtione,qmx pofiidcnt.

Hoc tmcn diuerfum pr£ xlijs hxbcnt, quod hire*
drs traditdm fibi pojjcfiioncm p robdre non cogwntur .
l.Cum/}>onfui.§.lscui.jf.De publitix.Ratio,quid hi
hem qudfi dominium ex perfonx dcfwfti lure fuccef*
jtottis.

QVID VENMT IN HANC ACTIONEM.

VIII

R Es  ipfx uenit cm omni cxuj'x,ut in Reiucndici
tione,cui fimiUs eft. Dijlxt tmcn xb ex tribia
pot’fimm modis,

I Reiuendicitio ordinxrid,(y ex iurc Ciuili, Vrm
ceps crdirc&x efl xttio.Pubhtiinx uero,cxtrx ordu
nem uelut in fubfidim mtrodufld-.utilis refreftu ucn*
dicxttonis diet potcA,utdppxrct ex. §. Scd ijle. In*
flit.Dc xfHoni.HuUxmCvnquit) habet in rem dircfUm
xttiottcm.Scd quxtenm id edifhm xttmt,utiq; em di
vcftmuocabis.

II ‘Reiuendicitio,ud res btcorporiles non perrigi
tur.nijiaccefioricpctantur:utpote, quii rebus corpa
rxhbuiidhterednt: Vcluti,cdflrtm cum pertinentijs
fuis,(? iuribus.Vlpiinus in.l. Vendicitio. jf.  Dc rei*
mdici.Vendicxtio(inqnit)noutgregis 3 itX^-peculij

rcce*

a  c r  r o in. 7f

recepti cft.Scd res fingulds cut legdtu peculim eft,pe
tit. Rdtioiquonidgrex, corporu dwmtdxdt: peculium
dutem iuris miner fit m  eft.Publitiittd dutem iftio,tdm
torpouks,qummcorpordlcs complcilitur: Veluti ,
ufujruttum  er feruitutm'dnon domino conjlitutdm.
VlpiMus in. 1. Si ego emu §.  j. ff. De publ. Ndm  cr
hie (inquit) trdditionem & pdtientidm ejfetuenddni
conjhtt.

1 1 1 Vendicdtio,exercetur dduerfus omnes pojfefio
res,quocmcp titub dut fine titulo rem tenentes, mado
pofiint rcftitucre.Vlpidnus m.l.Offtcitmjn Ji.ff. dift.
tit.Porr'o(dit)db omnibus qui tenent  er bibent rejli*
tuendi fdcu\titem,petipofiit. Puilitidno dutem iudi*
cio poffcfior iujii tituli non tenetur } ut pdulo dnte pro
bdtim eft.

IX I 11  funplum.

X  Singularis eft, feu fpedalis*

QVAMDIV COMPETAT.

XI

P E rpetuo exerctri poteft : quid rei eft perfection
ridjuxtd reguldm fepe repctitdmex.llnbottord
rijtjf.  De dftio.& obligdtio *

Nwt

*/6 C L A S S I S  III*

XII  Non infamat*

XIII  Stri<fti iuris eft . Hos locos cm nmctk
fuiy.dut totos fcmper repetcre aportet,ncleftori eno
xm pdxidnf.dut pr&termitterc prorfus remittendo d
exemplim pnecedentis dftionk,quod dlicubi in priori
bus chfibus fdttum eft,

ADFINI4 REMEDIA,

J Rciucndicatio concurrit cu hdc Vublitidni dftia
nc,quiequid  D adores frujlu dijputent.Vnde dcior rt
(U petit decUrdri: idem rent ddfeiure dom'mij \ uel
qiidji dotnmij pertinere.Vt probdtur t/n.c. Abbdtc fd*
ticjnpmci.De re iudicdtJib.VLVbifmt ifld uerbd:
Jure dominifucl qmfi domimj.  E t confuetudo recepit
if dm petendi formuUm optimis rdtionibm.Quid eriim
cbfUt,ucrum dornmim Publitidm cxpcrinfQuidpro
bibet,em qui iure ciuili b^eres eft, dgnofcerc bono*
Xtm pojjcfiionem PratoridmlAn non cenfebitur hdbe
re groffm,qui hdbet durem?Ccrte,qui uenn domi*
m eft refyettd rcrum ndturd,et tmen non pof it pro
bdre dommitm direttwm duthork ftiiik nihil difldt ab
eo,qui dornt/m non eft,putdns tdmenfe dominum ejfe ,
Vtrumqenim ejl incognitim poJfefiori,qui nonpotcfl
diuindre.Ergo qudre nondiedmus utroq; cdfu compc *
taeVubUtidndtn,fecuti potiuihmdnm cdptwnvqut

difyu*

ACTIO lit.

dijfutems id quod in rerun nature eft, dut non eftt
Quire errant totd uid, quicontrdrictatem imagimti
tUY inter Rciucndicationem zr Vublitidnim,quail rite
Yd detur domino, riterd non domino, Faifim eft enini
quoibomtfideipoffcfjbr ex titulo,jit non dominus. Co
piriuit d non domino fccundum n-tturx ccrtitudinem,
fed ipfe ejl qtuft dom'mus,idjinis dom'mus (ut fic dic'd)
ttdeofy uice domini bdbctur.Et fine,non oportet ex nti
diprorfut ndturdli fmplicitiite dttioncs eejlimdre.

II  Cum  quit ob cdutionm drnni mfefti non pne*
jlitdm,fuerit  <t ludice per fccundm  D ecretum mijfut
in pojfcfiioncmtfi  <t domino rei dut non ddmittdtur,dut
truddtur pojfefiione:poteftuti turn interdifto, Vnde
Ui,qukm Publitidnddftione.Vdulus in.l.'Ddmniinfeftu
§.Nonfolmnutemff'.Ciedmn.infeft.

III Sr quis poffefioncm botufde mftm rcimobi
lit fur to dut rdpinr.uel immobilit uiolentd expul(ione
mifcrit'.bdbet quidem gcncrdcs ilidt dttioncs ,furti,
id bonorm rdptorm: Vel(i clam fuerit deturbutut
ufy &d dmifionem poffcfionit,Quod ui dut cUm-.ve
rmtdmcn potejl  er VublitUni utt iure qudjt dominij *
Hoc enlnt Utile ZT tiecefdrim ejl. Vtile-.ji quit Uoicns
diuerfmo pdrcere,geflidt rem fudm eonfequi: is fne
uUi mentione delitti, PublitidnZ intcnderc poteft.  Nc.
teffdrid uero tunc ejl t cm retfurto,uel rdpmd dbku

Ft

ft C L A s si s  in.

per multas minus alienota peruenerit ad ah' quern fine
confcientia delidi. Nam is non potcjl preedidis idiot
tubus conuemri, ut ufonfecmdtm Dynwm trad at in
§.Sedijl£.  I nflit.  De adioni. Item, liberi, uaftlli, c[ui
prjeduris pcrfccutionibus iduerfus parentes, pdtro *
nos,O' dominos uti non debent: Vublitia.no, neccffario
experimtur.l.Sifupcrjlite.  C.De dol.mil.

Quid ergo,ft quis no cafu,fed coada uolmtdte per
metum,uel dolum malm perdiderit pofjefiioncmf Tuc
alia rescd.Vrimm metuensutewnfy uoluit, licet muz
tus-l.Si mutter. § .Si rnetu -ff-Qtiod met.cauf.Demdc s
Adiodoli mali,non concurrit cm alia adione.l.j.ff.
De dot.mil.

Et hmc appdret, quid jit caftt dmittere pojfefiio*
nem:mde\icet,ubi nuUus confenfus interuenit, jicutfre
quentifime fit. Quire Vr<etorrcde exiflmduit,ad bos
quocp cafus introducendum effe remedium aliquanto
plcnius,quantjit Reiuendicatio.interim tamen o iUi,
quiautmetu, out dolo pofftfiionem amittmt: habent
remedia eo pertmentia,qu£ fuo loco tradabimus .

P R A C T I C A-

POSITIONED ACTORI S.

I Ponit aclonquod nuper emit fimdum ue!
eguum aSempronio cine Colonienfu Eccc,

hf

ACTIO, llh  *#■

lHRciuendicdtione(ut ibi uid'mus) exordiMUY d titula
O poffefioncduthoris: cuius probcttio p!ermq } im
pofibilis cft.ln hoc dutem Vublitidno iudicio , mcipi*
mis (i noftrotitulo o pofjefiione,cuius rdtioncm uticfc
uelut propfijfdfti,reddcre,noneft tniquum, ncc pro*
bdtudifficile. Obferud igitur lenitdtettt bitius Adionis,
Cr fmwdm iujhtiam,qudm contrA.riet.itan putAntilli
quicottfiiium  P net oris non intelligmt. Nam  Jlrittum
iM(? przdurim ins ciui!e,quod ejlcircd uciidicdtia
nm.ktcc aftio no impugn At, fed mtig.it, ddcomiitoddi
Adufum fori. Etna potefl ejfc dpertiut eXemplmi itl
quo uidcrc licedt:quomodoEr<£tor Kotmnus exege*
rit ycgulis fummi iuris dd eequitdtem, O’ fupplcuerit
iMjnoc cst, dpplicducrit dd arcumfldiitids negotio*
rumiqudtn jiformldsbdrm dttionm redd intued*
tis.

Vji dutem hie fumns exempto emptionis O" uenii*
tionis: quonidm db mo erdt incipiendum . Tupro re
MU uti potes omnibus prsediclis titulis ndturdlibus O’
cmlibus,quos ideofuprd unoinloco trdftdumus.

II Item dicit: quod fatisfecit cidem Sem-
pronio de pretio cqui predicti, Contrddus igi
tw perfettus fuit adtrdnsferenddm iujldm poffefiiot
ncm, o’ ex cd conditional! ddquirendi dom'mij. § .Vcri
ditt.injlit.Dc rcrJiuiJio. Non eft tmen mceffdrius

to C L A S S I S  III.

bicurticulus-l.De pretio.ff.De publitid.

Ill Item,eft uerum;quod idem Sempro'
nius tradidit talem equum aflori, nihil aliud
credenti, ficut nc mine quidem aliud credit,
quam quod fuerit dominus* Si uolucris duos ede
rc drticulos,dkcrum de trdditionc, dlterum debomfi
demon ab re fcccris.Nos fmmdtim trdddtnm omnid,
tie opuscxccddt mcdiocritdtem.

Exigitur dutem utrmq;,®-trdditio,&bonifidcs.
T rdditio rerim corpordiumiuel qmfi trdditio rerum
morpouliumMqttibuspdtieiuid hdbetur pro trddi*
tionc.hSi ego emi. §.].ffDe publitid.

Intcrdm tdmen Lex permittit, fine fyccidli trddi
tione dominium trdnsfeni tdm inter uiuos, qu'm in ul
timd uolmtdte.Inter uiuos his modis.

I Si quis commoddtdrio ucl dlij rem tenenti, uenddt
dut donct edm.§-tntcrdum-Jnfti.De rer.diuiji.i.Qud
rdtione.§.\ntcrdm ff.Eeddquirend. rer. domini.l.
Siue dutem. §.].ff.De publitid.

II Si cldues porriguntur tedium in quibus jint mer*
ccs dliendte,quid preredit iuftd cdufx, ex qud, dliendn*
di dnimum duties.§ .Ojlcndunt.Item ji quit.injlit .De
rer. dmifo.

III Si mtfiilid,ob perpetudm rei memoridmjpdrgdfi
tur in Ml!gut. §. Hoc ampiminjlit.hod.tit.

Si id*

ACTIO III. St

IIII Si addicitur res in diem J. Si quit h.ic Lege. jf.

De re i ucndicatio.

V Si rcs,alicnetur Ecclejix uel Ciuitdii* l.ulti.  C. dc
fdcro fand.Eccle.

VI Per uli'mm uoknUtcm transferor dominium
fine tr-tditionc,propter jingularcm eius authoritatem:
modo fi tefhtor fit dominws: alfaqui quajt dominium &
ufuapiendi conditio :VtfiMtJcgdtum,o- donatio cdu*
fi mortis.lj.§. ulti.Et.lfeq.ff.Dc publitid. Itemhce*
rcditis.l.Cwm bxrcdes,'m prin.ff.De acquiren.pojfef.
Itein,bonoru/m poffefiio.l. fff.Lc honor, pojfcfiioni.t,
Siigcr.ff.  De m uendic&tio .ltem,rcjlitutio hxrcdita*
tis exfidci commiffo ucrhotenm fada.l.E add,in priti.
Jmtt.l.  R ejiitutajnprin. jf. Ad Senatufcon.  T rebel.
Item, adiedio bonorum caufa libertdtis.  §. j. Injii.Tte
f o cui hbert.ciuf.bon.ddijcm.

VII Stent qt  alij cafus jingulares, qui tradantur in
!.}.§.Si iajfrim 3 Et.§.ldemq ; .l.Quod tneo.§.Si uett
ditorcm.Et.l.Quirmdam.l.Quodmeo.jf. Dedcqui*
ren.poffeflio.l.Mimis.C. Eod.tit.l.j.  E 1.1. Quifquis.
C.De donatio.l.Quxdammulicr .ff. Dcrei uendica*
tio.Adde,quod in pmcip.buius Clafiis de tonga matin
iiximus.

Bomfidcs prxtercd dftoris exigitur in ijlo  I udi*
do,hoc cfl,quod exijlmducrit,eum a quo acccpit, do*
minim rei ejfc.ldq; in contradu emptionis o- uendi*

P p tionis

82  C L A S S  I S  III*
tionic,duobm temporibmiuiielicet, cum emit ,  etttt

trdditur.lulidnusin.l.Trdditionem.ff.De publitid.  Iu
dijsuerocontrctttibui^fufficit bondm fidcm tempore
trdditionk'mtcrucmffe.l.iij.ff.Dc ufucd.pro folut.l
ij.ff.  Dc ufucipupro cmpto.proindcji trddens ex quo
cmque contrdftu[merit fe non ejfc dornmtm, id non
nocet mibiignounti.MArceUus in-l-Eum qui.  §.P w
tordtt.ff.De Publitid-  P rot/nde (kquit) hoc fufficit,me
lotuefidei emptoremfuiffe,quAmuis  4 non domino eme
rim,licet calltdo conjilio uendidcrit  *Ne6; enirn dohg
uenditork,mibi nocebit <

Q uomodo dtfor prohibit titulii, trAditionc ,&^.
ndmjidcm kUtroq; iudiciofRefyondeo. Titulus ndfei *;
titr ex contrdilu,qui probdrifolet tcjhbus , uel infirm .
Mentis,tit in. 1.Cum res.C.De probatiomb.ubiDofkdt
res Ubordnt uehemenier: quid confimdunt bee duo:
quid fit probdnd'ura:  er quomodo oportedt prob&rt .
Quid Jit probdndum.bnc csl,mdteridtn titulorum, nos
in prmcipio cUfiis huius fintul ordimtim trdfldui*
Mm . Qualitcr uerd fit prob.iHd.um, in fafioexterio*
re contr&ttus  cr trdditionis, non hdbet difficultttem.'
Bondfides dutem quomodo probetur,uidedmus.

B reuiter, bonafidcs in confcientU dttoris  tei
confijlit:idco rcguldriter iurato probari folet: qua
oidnt ex prtefmptione lurk ddmkiculm hdbet,  |

ACTIO II r. %

ff«od quilibet bonus exiflmdturjuxtd migdtdm rcgu*
Um.Bdrtohu mlCelfM.ff.De ufucdpi.

Quod time mteUige,nifi dttor umt fufbcttis mori
hm.GlojfM.c.Significdjli. \. De bomicidi.Aut,nifi con
icttitrdIcgitmi rcfhgetur dUegdU bon&fidei.Bdrto*
Imm.l.Mer omnes.§ .Refte.ff.De flirt. Aut deniq;,
nifirms conutntus dicdt fc mdldmfdem dttor is probd*
tmm.Bdrtolusin.Si dpupiUo.ff. Pro etnptor.
Etbillspotefl.ff.De ddquiren . kcereditd . H is erirn
cijibus, non defertur dttori iurdmentm de fud con*
fcientid,fi  reus contrddicdt .

Ex his dppdret, filfum effe quod Accurfm docet,
©■ It Dottoribus merito rcprehendituriuidelicct, dtto
ran debere in pojitionibus fids ddfcrere, fc non effe
dommwm rei petit £, quid enter it d non domino. § . Sed
i/Le. In/lit.Dcdftionii.  Q gem errorem injrdquoq; in
defcnjionibw, rei comenti 3 refutdbmus.

mi Item, Ponir aftor; quod reuspofll-
det talem fundum uel equum iniuftevE odemnio
do tenebitur,fi dohntdlo dejierit pofiidere: ut in Rei*
Ucndicdtione diximus.

V Item,eft uerum : quod poftulauit a£lot
dudum a reo, uf eundem fundum uel equum

Pp i eim

*4 CLASSSIS  in.
ci reftitueret,idc [5  recufauit,fine Iegitima cau>
fa. Cb caufarn enim redenegaret reflituttonem.Quis
cnlm tenedtur inuitus iure fuo cedent

Quare petit a&or; ueftra fententia pronun
tiari,pr3edidum fundum uel equum.iure do-
minrj uel quafi domini} ad a&orem pertine-
re.Ideoqj reum condemnari, ac condemna-
rum legitime compe!li,uteidem aftori talera
fundum uel equum reftituatreumfruftibus &
omni caufa. Hdc formula utimur nmc m foro: fm
pofimus nos dominos probar e: fiuenon pofimus, hoc
cH, fine uendicemus ciuiliter, fine  P ublitiana petit
must cm.

E & enim uerifmm quod fupra diximus, &  D y>
nus quotfc cum quibufddm dlijs confentit: uero rei do*
mm competere banc attionem,fi non facile pofit pro
lure dominium. Name? bonorum pojfefio pro ftliji
emancipates mtroduda,conceditur etiam filijs in pot
tejlatc. §.ltem, abinteftato.lnJlit.T)s bono . poffefio,
Quam fententiam lafon etiam probat , in. § . Sed ijhe.
lnflit.De adio.

Qudnquam uero Leges a (tori permittant it ape*
tere: quoniam probabili caufa mcertum efl quomo*
do pctat,iuxti regulam.l.  j. §.ulti. ff* Si pars hart
dita-peUt,Ut.l.Qu<e dc tota. § .incertajf.De rei tm

dicitio

i

ACTIO III. 8?

die Atio-Vermt Amen, in progreffu iudicij iudcx fm*
mopcre AnmAiuertit,utrm dircSUm,in utile dumtA*
scat  dominium fucritJibiprobdtumM cert& dicAtfen*
tentidm* §.  Cur Are. lnJlit.Dc Aitiomb.

DEFENSIONES REI CONVENTI.

I Exci piendo dicit reus: Quod dominium
uelguafi dominium ad fe pertineat* QuAndo*
qttidemfuo loco dcmonflrAubntu, bdnc exccptionem
dmrnij objlArc reiuendicdtionitcerte mv.lto ntAgis ele
mbit bine Afliottcm.ldeoNerAtiiu.in.l.ulti.fflDe  P«
blit Li. Delude exceptio (uit) fieAres pojfejforis non
Jit.

II Excipifquod a&or feiuerit tempore c5
tractus, traclentem non fuiffe dominum rei
traditae* Si hoc probduerit:putd^ quod fit denmeti
turn Aftorijem effe dliemmttmc non proccdet a  LI to
ZT dbfoluetur reui:uidelicet , qui w bdlet,ut tninere
debeAt in poffefiione rei litigiofe.

C£tertm,jiranconucntut nullm omrimo mint*
leAt in rctnon Admittitur Ad bAnc exceptionem ntA*
kfidei.-quonidm fiu nihil Mere si de iure tertij difpu*
ture.Et poteft Attor opt'mA utionc replicAretHabeo
rem^iutenus Ad te Attmet,bono iure,Argu.l.Loci cor
pi{ , ,.§,Comp(tit.ff.Siferuit.uendicet. VideAt tAtncn,

Pp  5 utid

86 c L A S S 1 s  in.

Ut idfithuL confcientii replicet.Nim aducrfirij fitfyu
ft<e AdfertionUnon tenebitur credere,nec ob am tie in
re [no udcil&Yc.

Vnde dppdrct foie cliriws, quknt infulfe dicit Ac*
curfiusidclorem dcbcrc fdteri,fe it non domino cmijfe,
Cr ide'ofenon effedominum direttm• Quod cumU*
fon uoiuerit defcndcrc, Up fits eft in emdern crroran
in.§-Scdtjhe.Inftit.Dedttioni-Qud, fronte enbndie
cet Actor Chriftidno iudicttEgo emi db eo qui m uen
dendinonhctbuit: o-illc dommitmin me transferee
non potnit.Pcto Umcn mihi rem rejiitui. Nonne objli
bit hutc Diulnd ZfT hrndnd Lekf An non dicet iudext \
Abi in mdm crucem:pr<edoesiuendicds id,quod fck
ttonejfctuim.

Err or is cdufd fuit, quod ctm uiderent tottes fen
mentionem in iure,mn domini: putducrmt hetne dftm
tiem in eo fmddri,quod aftor diceret fc non effe domi
mm,neuideretur Reiuendicdtionem imcndere.Sed
hoc eft fdlfim.EUm fmdettur potius m eo quod dftor
credit fe dominum effe, fed ctm re uerct (quantum d
nature certitudmem <tttvnct)nonftt donums,ncc per*
hide poftitprob.ire dominium direttmifubueniedm
erdt ei.

Porro,buiufmodi pronmicidtd Legum in hue mi*
teriitemit ct non domino won domhms tradidit: pojfef
for botuefidettrefermtur geneuUter id cdfus ftepe jk

emi>

ACTIO III. 87

cucnientesmon iutem'm Jpcciem ad ophtionem acci*
pientis ran,qui tgnorare dcbct dlienam cffe.Ham Lc
gcs abhorrent malm fidcnt,rapinatn, detrimentu pro
ximi.Uddtnboc natura.ff.De condidi. indebit.

HI Kens dicitiquod res ab aclore petita,fit
iureprohibita alienari:ucl furtiua. Hie iterrn
dnimduertat  I udex, qua ratione reus allegct banc ex*
ceptione.Ndmfi ideo,quia intendett fad interejfc quod
Ubeat rem:bene eft,audietur, procedet cxceptio: ft
modo Iudici feccritfidem de tali uitio . Aut ji ideo jic
excipidt,quia uoluerit domino rcftituerc rent it fc mte
rim poffefim uel cujloditm potiusiTmc enim admit *
ti difeeptitionem exception^ cequum & bonum eft,
iuxta ea. qu£ notantur de mentorc rei alien#,in. §.
ultiAnjlit.De rcr.diuijio.

Si uero reus cxcipiens,non probduerit uitim ret:
nihil efficiet eius ddfertio, ut fuprk quoq; dittm eft.
P aria enim fmt-.aliquid non cffe,<& aliquid non appa*
rere feu probari-.qutenus ad upturn htmanum atti*
net,cum in rerum natura omnia fint certa.l. in Lege.
ff.De contrahend.emptio.

P oteft itaq; reus conuentus obijeere uitium reale,
hoc eft, rem effe talem,qu# alienari aut tradi non po
tuerit .Scd non licet obtruderc attori uitiu/m per fond*
lc,ideft,duthoremquirem tradidit ,fuiffe makfidei.

P p  4 ' E t

$& C L ASS I S lit.

Etindc colligituYYcguld adfirm.itiua  er ncgdtitu.
Primum:Vbicun<]; pYocedit ufucapicndi coditio  i« re
ipft:ibi quocp locum habet ufucdpio:tton obfldittc m*
thoris mdldfidc.qudm aftor ignoret. Vlpianus m l. Si
ego emi.§.ldem lulidnus-jf.Dc Publitid. Delude:Vbi
non pYocedit ufuedpio,propter uitium rei: ibi cejjkt
quoq;h£c dttto, no menu id pretext!! vniuri<e.\dcm
Wlpianus^m.l.Siue dut.§.H£c dttio.Pdulusin.l.Cum
ffonfus. § .Sires talis.ff. Eod. tit .Exccptis aliquot fte
debus,qu* ibi traftamr.

Sed hie occurrmt ftudiofo difficitlinve queftioncs,
quas Dofiorcsmore folito Ucerant. Altera: num ho *
dieexerccri pofiit PublitiandfNdm maldfidcs autho*
vis,hoc feculo mpedit(ut tpfi  meant) prxfcriptione.
Aucle-MaUfidei. C.De pr£fcrip.trigint. annor.Sed,
ubi non prafcribitur: i bi non poteftagi Publitiand .
Ergo,Publitian£ non uidetur hodie locus.

Altera quajlio eft: qui fieri pofiit , ut res aliena,
ctftori tradita fit extra uitiumtquoniam primus alie*
nator utiqrfciuit alienam ejfc,o- jic fur turn c.omtnijit,
unde res conccpituitim.

Ad priorem qutcjlmem,pr£tcmifiis altcrcationi
bus,rcfpondco:Hodic neceffariamcffchanc aftionetn,
ficut olm,cr proptered rede excrceri,adcccp in foro
no fro nuUam propemodum ejfc frequemiorem. Quant

fentem

ACTIO in. 89

fentciitim,&■ ufonrefte pYobdt t m. §. Sediflx. In *
flit.  De ddioiub.

Nihil ohjl.it A littcit MdUfdci: ncc rcfrdgdntur.c.
V igilinti.Et.c.ulti. De prefer ipt.Ndm omiies iU& Le
ges,exiuturdli certitud'me loqumtur, ponmt cdfus ,
mouent omem humdn£ cdUiditutis edmermm. Sed,
cm d edptirn bumdnum,  e? ran prtefentem qu£ inci
ddtjefpicimm:potejbie frequenter cuenire, quod du*
thor fit mdtefideiydccipicns dutent rem,ncfcidtfPoteft,
nemilliesiniudicio cdlmniofe dreo dUegdri contrX
dftorem mdldfidcs,uel fud uel dftorisfPotcJl ne item ue
re (ft ndturdm fjpeftcs)excipi de nuldfide, qua tdmett
non probetur tudicit Certe, fi hit cufibut tollds Public
tidnim>cv.m reiuendiedtio multominus competdt: fd*
cies vncertdfere omnium rertm dommid. Rctinc tgi*
tur femper bonxfidei d(lorem:retine,mdldm fidem du»
thor is noii dppdrcreiretine , ran cdrerc uitio : er die
femper Publitidndm hdbere locum hodie, non minus
qulmolim.

Ad pofleriorem dutem qu<ejlionem,refj)ondet fdtis
luftinidnut in.  § .Quod dutem dittum eft. Et.§.Scd ti
men id dliqu4ndo.lnJlit.De ufucdpio-.Pdulut in.l.PoteJl
phribus.ljurtm,cum.lfeqff.Eod.tit.Trdttdturin
l.ulti.CtVnde ui.

Vides nmc mentem Pr£torisfinteUigis, quid uelit
in editto fuo,cm folim tuditionis erufuedpionis me

pj>  5 tioncm

9<? CL A S S I S  III.

t'wncm fdcitiQudmqu£fi : onem vlpidnm indicdt not
bis,ex non foluitin.l.) .Et .l.iij.ff'De p ublitid.Sed cur
(inquiens) traditions dmtdxdt, £r ufucdpionis fecit
mntmcm,cu.m fane mult£fmt iuns partes,qtiibus da
minim quis ndncifcdtur:utputd,legdttm,w due pie*
r£tJ;?Non dubito Vlpidnum rcjjjondiffr.fcd uerbd cm
dbripuic Tribonidnus, pr£ timid honoris mbitione ,
ccccus.

No*  comjcidmm,hdc fuijfe  P r£torem rdtione mo*
turn:Quid utrmtfe generdlifimum eft in tmnsUtioni*
bus dienetrum rerum.Trdditio,ex omni probdtd ttego
tij forirnld,fieri Qr potcfl cr folet. vfucapio ex omni
iuflu cdufd procedit. Item, Per trdditionem, mxxime
fole mm fdli ignor Antes,  Per  ufucdpbnem, mdx'me in
iujid ignordnud,muimux. I te,Qud rdtione boni p ube,
liciiiurodudd eft ufuedpio : cudcm utilitdtis rdtione
proponitur Publitidnd,utrobify reff edict trdditione.

ltcm,Vdrid fmt intcUeftu iuris: quod per trdditio
nem trdnsferdtur dominium k domino: cr, quod per
trdditionem trdnsferdtur ufuedpiendi conditio A non
domino,quia eft proximus Ad dominium grddtti. l.Sifi
ImfdmiliAS.ff.Sicert.petA.

axiomata, circa pvblitia*

NAM ACTIONEM DILIGEN*
TER OBSERVANDA+

Vbicmcfa

9  S

ACTIO III.

I

V Bicmfy locum hdbxt ufucdpiendi conditio :ibi,
umijjk pojfefiione ,refte exercetur Pubhtidni
in rent ditto.Et contrd-.cum Lex,uel qulitds rci objl.it
ufuc ipioni: tunc ncc Publitidnd potefl excrceri.l.Qua
pmci.l.Sitte dutcm t §.H<ec dftio.ff.~De
publitk.l.Vbi Lex/mpr'mci.ff.De ufucupioni.

IX In omnibus cdftbus, in quibus res dliend fine ui*
tio & mulufide trddi potefhin his locum hdbet etid ho
die Publitidni. § .Sed tdme id dliqiundo.lnflit. De ufu
cdpi.l. Potefl pluribm.ff. Eod. tit. Netfchoc corrigit
Auftcn. Mdhefidei.C.De prefer ip . Ion. temp .

Ill Vbi non dppdret uitium rei dut mdldfides: ibi
non potefl impediri,hoc etidm tempore, ufucdpio,iuxtd
l. In Lege fundi.jf.De co/ttrdben.empti.

IIII Q ui inteUigit rem dliendm cjje,&■ cuius jit:
is debet em poft ufuedpionem quoq; completdm reflU
tucre,fi ex luerdtiud cdufd pofiidef.jicut diflinguit Aid
nus m.c . Vigildnti-De pr.efcript.drgu. 1. Qui dutern
§.Si quid.ff.Qute i/n frdud.credito.

V Quotiefcmcp dommiim direftum probdri non
poteft: totics etidm uerus dom'mts dgit bono iure
P ublitim.Sed fetnpat ret'mndst eft bmdftdcs dftork.

Trid

92 C L A S S l S  III.

VI TridfmtqutS dttionem Publitidndm produ*
cmi:trdditio,titulus,bonafides:quid ex his eft condi*
tio ufucdpiendi, crqudfi dominium.Duo funt,qu£  P ub
litidmm mpedimtiuitiem rci,<y tnaldfides dccipicn*
tisiquonidm iftd non admittu/ntufuedpiendi conditio«
nem.Terttm uero,fcilicet,mdUfides author is,reguld
ritcr nihil objldt,uttrdftdtur m.l.Si is qui pro empto
rc.§. Siquis bondfide -ff. Deufucd.c. Abbdtc fane, in
pmci.De re iudiett.lib. VI¬

DE  ACTIONE IN REM

CONFESSORIA.

IIII

I cut mm corpordlim, qiuepro*
prie pofiidentur,funt uendicationes ,
propter edrm dominia: Itarerm
quocp morpordlium , quas rnpro*
prie, & qudji pofidere dicimur  (ut
[tint  I urd qua in re habemus)oportebat ejfc uendied*
tiones,dc quibusboc loco dicendtmeB.

Confefforidtn autem ailionem,Vlpianits dliter dc*
cipit fy.l.Proinde. §  4 ff.Ad Leg. Aquili.Si procurd
tot (mquicns)Aut tutor,dut curator 3 dut quis alius,con

ftedtur

ACTIO IIII,  95

fitcdtur dbfcntem mlnerdfjc, confcfiorid in cos utilis
cidio dxndd eft.lbimm confcjforim dfiionemmteUi
g i mlt:non (utdliqui putdnt) propridm dfiionisjfe*
cicm:quonid no utitfc cx omni uerbo in iure obiter pro
Uto,jUtim :ft conflitucndd dfiio-.fed ipfm Lcgis Aqui
lie perfccutionem, que cx ingcnud confefiione dmni
in fmplm duturielegditter dppelldt confejjorim, cx
tingukri quaddm confefiione procurator is.

Hie dutem confcjjbrid dicitur,qujiadfertorid iu>
ris oferuitutisicum uendicdnde grdtid confttemur>
intendimm apud iudican.Hdbet enim uerbum ijlud (co
fitcri)emphdjim,o uebementiorem, pro fubiefid mi*
teridyfignifiedtionem, quint alibi.

Scruitus Autem duplici modo colligi potejl-.Altero,
am perfona feruit pcrfoneiqudrn ideo perfonxlem uo
cdnt.Dequ tufixtur.Itiflit.Dc iure per fond. Alte*
ro, cm dd imitdtionem perfondrum, m rebus conflie
tuitur fcruitus:idq; dupliciter.Ndm dut res immedid*
te feruit per fame, undeetidm pcrfondlis dppelldtur:
tit ufus <0 ufufruttus. Aut rebus ddfert dire fib comma
dm,qui dicitur rcdlisJn.l\.ff.De feruitutL

E t jicut totm ius ciuile pduldtm per rerm expe
rientidm dddufium efkltd cd quoq; pars que dd fen.
uitutem pertmt,exemplis cotidie nudtiplicdri ccepit.
Vnde Vlpidnus, in.l.ij.ff.Si feruit.ucndicet-De ferub
tutibui(dit)in remdfimes competent ad exempluni

c drum

94  C L A S S  1 S 111*

ednm,qu<e dd ufufruttum pertinent,tdm confefforU 3
qudm ncgdtoria.Pondera h£c uerbi(ad exemplm cd
mn)cx quibus appdrct,prius fuijje conjlitutm in re
bus ius utendi fruendi,cr ex co aftionem, quim reli*
quds feruitutwmjpecies,quibus O' nunc in dies nou&
accedmt formal£ Udrijs in lock.

Quid efl igitur feruitus,de qud nunc loqubnurfRc
fpondeo: eH  ius,quo ddlmitur aliquid libertdti, qum
dominos in re fud bdbet,dc conceditur perfon£ uel rci
dlien£-Vt eccc,quilibct in re fud eR moderator &ar
biter,potcflq ed liberfquomodo uolucrit uti.l.ln re
mandat a. C. Mandat.lamfi concedes diicui dd utilitdc
tem fudtn ufum,uel fi-uttm rei tu£: nonne adimis alb
quid tuo iuri& ddijcis dlij fItem,Si concede in turn
pdrietern aliquid immitti dd comodum uicin£ dotnus:
none guilds rem tuam.ut dlij commodes f Vtroq ;• igt*
tur cafu,reuera feruitus eR. Dcccdit cn'tm libertdti
tU£ rei,quicquiddlij accedit,etiam pdrim utile.L.Lo
ci corpus.§.Competit. ff. Si feruit.uendice.Ldbco  hi
l.Ei fundo.ff.Eie feruitu.Qu£ddm enm(mquit)bdbe
re pofiumus,qudmuis nobis utilu non funt.

Quire,ft nety tu res guuetur uUo modo,neq dlij
adquiutur quicqum commodiitimc no dicitur feruU
tus.Et ided,proprijs £dificijs non poles bnponcre fev
uitutcm,qu£ nemim adquirdtur.l.Si £des,cm.l. feq.
ff.Eefemtu. urb. pud to, Pomponw.ff.De feruitu*

Qyoties

ACTIO IIIL 9f

i Quotics(dit)ncc hommm,necprjediorm fcruitutes
fmt,quid nihil uic'morm interest,non udlcnt.

Scd dices :Sermnlnc omnes res homimbus,quorii
; grdtid[wit Andturdcompdrdt<ef§.In pccudum . In*
flit.Tic rer.diuifio.ltcm;Omnid fubiccijli fub pcdibus
eitisReft>ondeo:H£cgenerdlifimi confidentio,non
tnigis ftcitferuitutem rcrim,qudm HU uox ,qud did*
ms Mines homines fubiettos effe debere ; feruitutem
efficitperfondvm.HUm flint quzd.im ffee idles formit
k a  Legisldtoribus folcnnieir mfiitut£,fecmdum qudi
oportet fcruitutes,aim hominum fmttiones feu ne
gotid,metiri.

Semper dutem dd dijudicdndditt qudlitdtem & cir*
cmjldntidm feruitutis,rcffiicitur id cui debetur, fiue
fit perfond,fiue res.Et inde fit,quod ufus ZTufufruduSi
perfondlis feruitusdppelUtur lurifconfullis. l.Pdterfi
li£.ff.DcferuituJegdt.E)oHores(ut folcnt) receden*
tes k phrdfi Romnorum,uocdnt mixtdrn feruitutem:
er diciint, fcruitutes dlias effe per fondles, dlids red*
lcs,dlids niixtds.

T u dutem, ut dccipids of dihem ciuilis difciplmst,
Memento longdm effe differentidht inter feruitutem,
qui dd fidtum perform pcrtinstizr iUdm,qu£ dd reru
ufusreferri folet.Ndm,quantum refert inter ius quod
ad perfonds pertinetius  quod dd res hominibus di*
flribuendds jfcttdtitdnfm difixmen eft inter feruitu

96 CL4SSIS III.

tcmhminim ,o feruitutem rcrum minimitirm>
Nome rnlgo dicimutiiliud cjfe ius quod dc perfonis or
dinit,aliud quod dc rebut flatuitfQuid ergo in metem
illis ucmt,qui turn iUotis minibus confmdmt utrunfy,
O dijlinguunt temereJpecies feruitutis diuerfigene*
ris,nec indicintfludiofisfubieftim miterum,hoc eft,
quomodo difcernerc dcbeint ius perfonirum Oiut
rerumf

Vm diflinguerentur rerum dominil, diligenter

fuit ob[ermtum,ut omnes omnium rerum utili*
tites ipplicircntur certis formula a d ufm hummu.
Itiq; primum,in rebut eft confidenta propriety.  De
inde,uftu o fruftiK id commodum homines immcdiite
ff>eflins.Tertio,perpenfum cftexcmploutcndifi-uen
di:quod ilio quoql modo ex re fui nonnmquim quis
pofjet rci ilterius commodirc. Vnde feruitutes rerun i
produdhefunt.'Etficut id perfequendim propricti*
tern rerum corponlium, conflituta fwnt exhibitorii,
O petitorii iudicii: ltd quoq j id perfequendum iut
in re:propofit£ fmt ifl<g iftioncs,inter quit primi ejl
confefjoril.

T rift it lufliniinus hlnc idionem in.§.AequeJn
flit.De i(lioni.Aeque(mquit)fiigit quis , ius jibi cjfe
frndoforte,uel tedibus utendifrucndv.uel per fundunt

Argumentum.

uiani

ACTIO I III. 97

uiclm emdi agendi-.ucl ex fmdo uic'rni aquam ducen*
: tit ;in re aftio eft.Eiufde generis eft a  ftio.de lure prse
AiorwmurUnorum:Vcluti,ji quisagat ins fibi effe.al*
l tius <edes fins toUendi profpiciendiue: ucl proijcicndi
, Aliquid.uclimittendi tigmm in uievni cedes. Qjtcm b
i cminfrddecUrdbimws.lntcrimnooportet ignorurc:
quod toUere ledijicnm,alias nccipitur pro extohre,
Ut cum dicunt.ius ejfe tollcndi dUius:dlias pro depone*
re,fcut cum ponuiu efjc ius deprimedi aut prorfus de
j flrucndt cedificij cm graumine uiemrum.

QVO AVTHORE SIT INTRODVCTA.

I

, Vre Ciuili proditA eft bee aftio. §. he*
i que. tnftit.De dftioni. cuius uerba paub
ante recitduimuu Habet tdmen caufam in
1 ndturd non obfeure pofxtam . Q uoniant
adco quoquouerfus propaganda funt cogmtionhs inter
nos mutui officid.ut res quofy rebus feruire debeant»
dd horn’mm utilitatem.

Refert dutern lufiinidtms turn bt.d*§. Aequejm
in tit. De/eruituti.exetnplafemtutum tarn per fond*
rm quam rerum,  Et quidetn de ufu.v ufufruftuldtius
trdftandi infer ius dahitur occdjio. Interim uideamut
txempla urbane & rujliceferuitucls.

Vrbanorm prediorm feruitutes fmt.que edift*

Qj3 ci i*

p8  CLASH! HI.

cijs dcbeniur:non refirt,dn db t£dificio,<tn d fundo:fU
ue in Ciuitdtc: flue ruri.Ideo dutem urbanorum did ex
quonidm <edificU omnid,urbdM prxdid dppeUdmus,e*
tidmflin mills fmt. SiqUidem urbdnwm prxdium tionlo
cm fdcit/cd mdterid.  §. Prxdwrum urbdnortm. In*
flit.Deferui.predio.l.Vrbdndprddid.ff’.Dc verb. fig.

Ezcmpld urbdnx fcruitutis fmt.

I Vt uicmiK onerd uicini fuflinedt,ut in pdrietcm e*
ius licedt uict/no lignum mmitterc: Vt flilliciditm uel
fhimen recipidt.StiUictdiumjnde dichim,quoi jhlldtini
cdddnt e teftis guttx-.flumini opponitur,quod priudtint
dccipiendwm eft pro curfu uel fluxu dqux, quicquid Ac
curfius commmfcdtur.Ndm utrmqucjamfliWcidimt,
quhn flumen , pro rc priudtd dccipitur, ut in. 1 . ulti.jf.
Dc feruituti.Scd imntittendi(inquit Paulus) protegcn*
di,proijciendi, idemflummm  £7 Jlillicidiorim feruitu
temimpedit.lbicerteflume priudtx dqu&dccipi opov
tet. Ndm publici non eft feruitus.l. iij.ln fi.jfi De ferui .
ruftico.prcedior.

II Vt fliUicidiim uel flimen recipidt quis in cedes
'fud£,ueli/ndrCdm } uclinclodcdm.Arcd,locus cfipurui
in urbc,finc xdificiojittd non abflmilitcr quod dridd
fitnibilicpgcncrct ♦

I te,Si quis dgdt, ius fibi effe dltius cedes fuds toUedit
ntkdtur Dotfores: quo quismtenddt, lure fcruitutis

A C f I O IIII. 99

pi liccre dltim £difcdre,ctm Lex m infinitum id per*
mittdt.Vlpmmk. I . Cum co.ff.  De feruituti.urbd.
pnedio.Cumeo(mquit)quiextollcndo obfeurdt uierni
&de ,? quibus lionferuidt, mild competit dftio.

Vrimumjcgcm itldm extrd rent dtlegdnt,& corru*
pte legitur(extaUendo) cunt exemphrid emenddtd, tu
Noric<t,tmLugdmenfidhdbednt(toHcndo.)Quid no
loquitur Vlpidnm ibide extollcndo, fed de tollendo .
Quodrcguldriternemoprohiberepotefltnifi & cono
mim conjlitutd. ft t feruitm.Ytrmq; decldrdt in.Usi dr
borctn.§.].jf.De fem.urbdno.pr<edio . Per contrd*
rim(mquit)ji depondt cedificium uel drboris rdrnos
quofdfto loom opdeus quonddm, coepitfole effe pie*
mtnonfdcit contrdferuitutem.  H dne enm debuit: ni
Immibm ojficidt.Nmc uero non Iwmmibm officit, fed
pluscequo lumen fdcit. Interdum tdmen did pot eft:
turn quoqi qui totlit £difcium 1 ucl deprmit: hminibus
ojfccretfiforte pr effurd qudddtn, lumen in em cedes de
uolmtur.

Tteinde ,totdm miter km dltim toUendi feu ex*
toHendi,non bene decldrdnt interpretes.Tene bdi re*
gulit.

* Quoticfcwnef cedificim dltim quomodolibet eU*
officit Iwmibus mmnotieSidltm toUcre, dccipi*

<y 2 t ut

!

too c l a  $ s r s  m.

turpro feruitute^ut hie. Etin.lj.ff.Dc feruittiMtU »
prddio.

II VW ddificim Aldus conftrufttm, non exceditue
terem fomamac ftaturn ddificiorum: ibi non confide*
ntur fcruitus.boc cB,mn mdiget cedificator feruitutc
conjlituendd fibi duicm:quonidm id licet lure comm
ni,er ideo nemo cenfetur grdudri.l.Qui luminibus.U
hCuius tsdificim-jf'■  E>e femtu.urbd.prddio.

III Si cornu folitm Ciuiutis ufum cxtolUntur adt
field:tunefi luminibus officidtur,non folwm mferturui
emo feruitus:fed Reipubliete quocfc mtereB : nc Ciuitd*
tis elegantid, icdificiorm n'rnid intequdlitatc uitictur.  j
l.j >C.De feruitut.Etd.].C<De ddifici.prmt.

1III C u ddificij qualitas talk eB, ut neq- uiem quo*
uismodo nocedt>n?q; Ciuitdti adferat defomitatemi
tunc nuUus eB feruitus,Aldus toUerc,& der fetnper pi
tet ddificdnti.l.Altiut-C.Dc feruituti.

Et hdc fumt ucu , fi ponds uiemum altertm ueUe dlte*
ro recUmante,Aldus tcdificare.Si dutem fie uertds cA*
fmuquod dlter uicmusuolucrit dltim ddificdtmidltct
nolit ddificdreituc alio modo Xu*.altiut toUendi eBfet
uitus,boc eB,ut uic’mus ud inuitus tedificet cedes fuM
dd earn dltitud'mem,qug tibi deferuiat forte ad Itnpo*
tiendtim dgmm,emt ob aliam radonem.Quk en'rn ex*
iibere pofiit omna mimrm tedium circmftantiMf

Pmjcictu

A  C T I o  Ilir. 101

V Pm jciendi protegend’uefcruitus urbdnd eft:uide
Ucet,cmex£dijicio,uelmniMum, uel tcttm ext at
ditur-Quorum utrmfy[eruitus eft , duplicirdtione:
Vfmm,c{uid profteftuhw inter dim Iwmmibus offici
tur.Uj.f.Defcruituti. urbA. pradior. De'mde, quid
ccelm quod fuprtt cuiiucfc film intercede, liberum
ejfe debet,author ePdulo in.l.ulti.ff.De firuitutib.

Inter proieftum Aut  er imntiffum hoc intereffe,LA
beoiit.Quod proieftum  eft id, quod ltd prouehitur,
utnufqum rcquiefcdtiqudid  M aenidnid funt,k Mania
quodam ptofjpcftdndi grdtid,miro populi dppkufu pri
mum inuentAMdlibi diftum eft. ltemffubgrundid, hoc
eft,pdrtes tefti prom'mentes,quibus ftiUicidid k pirie*
tibu* drcentur.l.Mdlum.  §. Inter proieftum. ff.  De
uerbo.figured.

Refcrt dutem mltuiutrm quis feruitutan pxcifi
edtur ne profieftu officidturtdn ucro,ne Iwmmibus of
ftcidtur.Vlpidnus in.\ inter feruitutes. ff. Defiruitu.
urbd.prtedior.Ndm'mpiofieftu contmctur, ne quid,
obijeidtur Ad grdtiorem piofreftm & liberm-tn lu
minibus dutem, ne Iwmd cuivfquAm obfeuriord pint .
Plus ergo eft in profieftu, qu'm in Immibus.  P Aulus
mliij.Et in.l.Lmcn. Vlpianttsm. L Sidrborem.ff
Eod.tit,

H me Appdret } errArc cos,qui putint imperdtorem,
& iuriftonfultos loquide feruitute proijckndi Aqudnt

oj s m\

102 € L A S S 1 S  III.

uel fere or d: quod neq- ucrhd pdtiu/ntur,ne<£ fubieRa
conuenit muteri£:quonidm d( adificijs loqmntur.AU
phenm iti.l.Si qudndoffSi fruit. uendicet. lmo, tdlis
feruitus conjlitui non poffet,utilitate publicd recldmun
te,drgu.l.Sidim.§.Siquisdceruu ftercorkff. Quod
ui dut cldm.lpenult.Et.Lultiff.Ne quid in toe.public.
Qummb,Lex Aedilitid uetdt,dnte propridtcedes con
gercre ftercord,ut fuo loco diximus.

Ruftica uero femtutk,qu£ fwndis debetur 3  ecidm
fin urbe fuerint, ut de urbunis diximus: exempU funt
hac. \ter,d&w,uid, dquadutttts.pecork ad dqudtn dp*
pidfitf,m pdfcendi,cdlcis coquenda, arms fodiend £.
ltemjiccre altiut tcllere & officer epratorio uicini:
ltd elodedm hdbere licere per uicini pr<editm,uel Fra
torimtuelproteftum bdbere.Vlpidtm ip.i.j.Et.l.iy
Nerdtm in.l.ijff.De feruitu.rufiico  ■ pradior.

Sed nonne altiws tollere/cruiturcsl urbdnd,qu£ de
beturadificijsiRejpondeo-.Secvddtm fubieftdtnmdte
ridm cenfetur hie,non adificie dequiriffed potiut fun*
do } cui pratoriwm,uel uiUddccedit,drgu.l.p!etrum ,m
princi.imftd.l. Sihdbitdtio u §. ultiff.DcufuQ-hd*
bitio.

ER dutem Pr£terium,dotnu{ mdgnifed m dgro  er
ritri extruttd'.in qua adificid mtcrcsjngentem pecu*
rftdtn ejfmdebdnt.Suetoniuide Cdliguld:ln extruttio*
mbw PMtorionmiinquit) uilUrm, mni poflhu

bitd

ACTIO IIII. 10$

bitd Ydtione,nihil tm cjficere concupifccbdt: q quod
effici poffe negdretur.

uebendo,qudfi uchittd dtcitur, quod, in earn
ruri fruftus couehmur ex dgris, ficut domus proprie
tnurbeeft.Siquisergo(nc inbocerres) mdlieno fm<.
do edcsfiiperficidrids hdbcret, tiondefcruiemcsufui
ruftico: tunc im dltius toUcndi,fcrutnn cenfcretur ur*
bm,propter prcedtmtnon ruflicd,ob locum.

Iter,eft iut eu/ndi mbulindi bominis,non etidnt in
Dientm « dgendi uel ucbiculum.

Aft us,eft ins dgendi,uel iumentum uel ucbiculum.
ltdjkqui iter habct,dftum no bdbettqui dftum hdbet,
iter hdbet,ecq; utipoteft  er fine itmento.Qtti jlore*
mm hdbet,is grojfum quoq• hdbet :non contrd.

V id,eft iut cundiiigendi, er dmbuhndi. Ndm iter
€f dftum, in fe aid conmct.l.]. jf. Be ferui.rujlico.
pnedio'

Be Idtitudine duteut preediftorum (quonidminges
fepdndfcitur controuerjid)fic ftdtuendm eft. Si'mcB
uentione dftum fuerit nom'mdtim, ut totus dger nine*
ridut dftuiferuidt-.tunc dominus in eodgronihil fdee
re poteft quo feruitus impedidtur,qu£ itd diffufd eft,
ut omncsg!cb,e feruidnt .Sindutcm fine ulld determine
tione totius uel pdrtis,fimplicitcr conceffum eft ius iti
mis,uel dftusitunc ceftmmodus in qud, pdrtc utendu
fit Uliferuitutc,per illofipfos pdcifcentes determi/net*

Q^q  4 bitur

io4 c l a s s i s  nr.

litur:C eo eonflituto,mox reliqu* dgri partes funtli
bera.Quod ji dijfcntiantiarbiter k iudtce danduvaut
(ji hoc mluer'mt)db ipjts prcediorum dom'mis rccipi*
endiu e8:qui corel infyetto dgro,drbitrdtu boni uiri ,
iter, uel attwm conjlituet in aliqud parte. Deindc, O'
Idtitudinem itmeris attusuc ddijcict, ft de hoc difee*
ptent.Alioqui,ed Utitudo fcruabitur,qu£ diftx fiierii
inter pacifcentes.

lit uid aliud ius e&.  N dm ji difti Utitudo non e&,
ceffat arbitrium . I udex enim ipfc fequi debet legiti*
mam formant prommiandee Utitudinisui*. vlpiamts
in.l.j.EtJ.lij.Modcftmsin l.Interattm.laboienut
kt.l.Certo gencri .ff.Deferuituti.rujlico.prxdior.Vi
de.l.Si cui.jf.De feruitu.

Vi£ autem Utitudo e& ex Lege duodechn tabula*
rtm:m porrettum, oftopedtmiin amfrreturn, id eft a
ttbi flexum eslfcdcc'm.Potefl quidentconjlitui,uel U&
tior,uel angujlior ofto pedibut ex confenfu donmoru:
ut tame earn latitudmm habeat qua uehiculwm ire pof
fit: alioqui iter exit,non uid. Cairn in. U Vi* Utitudo.
Vaulus in.l. Via conflituiff. De feruituti.

lllud quocfc cum prhnis difunguit iter  ©« a Hum , k
uid: Quod iure itmeris, uel alius,nemo pof it lapidem,
Uel tigrnm trdhtre:ne(fe reliant hajlam ferre, nocitu*
rut fepe fruHibm: cum is qui uiam habet h*c omnia
poflt.Pdtilm m.lQui fetid.ff.De fem.ruficorpra*

actio  rrn* io?

. iio.Vbi feUti Aut leftictiJignificAtioncM Accurfius no
eR udfecutus .

SelU,i fedendo qimjtfedd dicitur,quA MAgiftrAtus
elm Romani Aediles z? Prtitores per urbcm geflA*
bdnturfedcntes:Vndc gejUtorid felld nmcupdbdtur *
LefticAucro, in qua, lettuhts erat fir Atm feu puhindr,
ditiores ferebdiUur extrd urbem,fex feruis deferenti
bm,quiinde IcfticArijuocubAntur . Vtimtur Z7 hodie
Principes rhedti cr uettxbulis Admodwn commodity
His omnibus jimul coUdtisficile pAtebitiferuitute
mm cffittu conflitui non poffc,nifi inter prtidu urbd*
nAyUclrujlicA,quorum Alterim A\teri,mediAte,uel m*
mediate ^prodeffe pofiit ahquo modo. PAulus m.l.Si
tides mc£.Et.Lfcq.ff.De fcruitu-urbAno. p rtidior . Si
jedcs tune (inquit) d tuis tidibus tintum difiern ut proa,
ffici non pofimt t dut medius mans cdrrn eonffettim
Aufeutifcruitus mponi non potcB. idem PauIus  in.U
Qg i fcllA.§.ulti.jf. De feruituti.rujlicor. przdior*
Cum Autem medie fmt Alien* tides, uel Alieni fund
iiittmc pojfc quidem feruitutcm imponi ccrtum eR:ue
rum non habct cfjvttum,mjt mediorm quoq; prtidiot
rum feruitutc qutifitd.PAulusin I'm trddendis.§. In*
terpofitis.jf.Commum. prtidior. Vtiudemim (Ait)
tqnuAlefcAt , ft medijs tidibus femtas pofleA impojitd
fuerit.

P oteft tmen biterdm HtilitAt,uel mcommdtmj

5 rmotie

10(5 C L A S S  I S  I IT.

remotioribus xdibus ad no (Iras <cdes redirect feruitui
debedtur.Vlpidmts m.lij.„§.ulti. Et.l. Et/iforte,k
pmci.Pduius in.l.Et ideo .ff.Si feruit.uendicet.

Eddcm rdtioncjn dred qux nulli feruitutem debet s
poteft dornmis uel dlius uohmtdtc aits xdifiedre: relit
(lo tdtnen legit'mofodcio inter dream  er uicindm int
foldm.Pdpirius bi.l.lmpcrdtorcs.ff.Dc fermtut.urbi.
pr&dio.'Legitimwrii dutem Jpdcim eshutdiftem d pub
licit xdifcijs.^CV .pedthisfd  pmafis.X.l. Si cui.Et.l,
Moenidnd.C.Dc xdifci.prmti

Infuld, propric dicitur locus cx omi pdrtc depth
ambitus.Ad cuius fniilitudincni, dams queq:db alijs
fepdrdtx & uicos undiq; bdbentes,i/itfohe dicimtur.ln
detotiesft mentio in iure,infuhefulciend<e.  Et Spar*
tidnus fenbit: trecentds trigmtd qum<k infulM olm
Rom£ mcendio dbfomptsfuijfe.

XI Di recta eft,er utitis •

EX QVA CAVSA  NASCATVR HA EC
ACTIO.

Ill

E X iureferuitutis, qute prtdio d ft or is debetur:

V ex pojfcfione rci conucmi,cuius prxditmde
bet feruitutem,confdt hxcaftio.Ndmtale ius eft in re
3tgo[eftitur pojfefjorein rcidomimtHis et feruitutis.

Porn*

ACTIO IIII.

IC7

fomponiiK In.lSiimhiJn fi.ff.Defcrui.ruftico. pr<e*
dior.EUmiendi im(mquit)non homm,fed prxdij eft.
PauIus  md.Cmfmdui.ff. Commu.preedio. Cum fun*
dusfmdo(<iit)femt:uendito quofy fmdojeruitutes fe
qmntur.

Vnde liquet-.femtutem im conftituum effe opor*
tere,ut cotnpctut in rent etdio confefforiA^uxndocpui*
demidquod non c8,ucndicdri non poteft.Venmffico
flitui debeAt,uidcndm diligentef.Vtrum per ftipuldt
tioncmfuentpYomijJd :  er tunc dgctur cx ftipuUttt :
An per uenditioncnr.quo cilfu attio ex empto eftjc itct
de reliquis conirdfiiliti. Si denty in ultimo uolmute
kgdufuerit feruiturdures tcnebitur ctttione ex te*
ftmento,ut conftitut edni.i.Si bmrum-ff.  De feruitu.
mb a  .pr.edior.§.ulti. Inftit.Eod. tit.,

IIII Petitorq iudicr) eft*

CVT, ET ADVERSV'S QVEM DETVR.

o direttoy&qtidfi domina,conceditur.
yipiinm in.l.fff.Si feruit.uendicet.Ailiones (inquit)
de femtutibiti ruftick ftuc urbmk eorim funt,quoru
predict fmt.Et ibidem in.l.ij.  §.j ,H <ec Autem in rein
^(iityconfelforidimUi dUj qum domiittofmdi com

V

petit-

»©S C L A S S I S  III.

petit.Seruitutem enim nemo dim ucndicdre direfto pe
teft>q is qui dominiu in fmdouicm hdbet.cui fcruitu
tedicit debcri.l.Etfiforte.§.  H &c dutcmdftio.fr. Si
fcrui.uendic. r

11 Vfufruftudrio ddtur.quonidmpropter eum fuit
ptimm intraduftd,ut peteret ufufruftwm>tdm A domi
ttofeuproprietdrio,qumdbdlio quolibet. Vlpidmu
W.Li) Mi prmci.fr.Si feruit.ucndicet.  Et in.  1. Vti frui
ius.§.Vtrm dutcm.fr Si ufufruft.pctdt. Quod ft fm
do frufludrio frruitus debedtur, em non uendicdbiti
quid uidcretur fcruitutmfcruitutis petcre: Verum,
m ipfum utendi fruendi pmcipditer perfequctur ,
quod fine tali fcruitute cxpcdiri nonpoteft. vlpidtm
pmci.ff.Siufufruft. pctdt. Verm (mquit)
ufufruftum uendicdturm, dc per hoc uicrnim (fi non  i
fdtidtur eim ire dgere) teneri ei qiu.fi non pdtidtut \
utifrui.Et m.l.ij. §.Refte Ncrdtiusfr.Si [emit, uen*
dicet. Ndmq; fciendwm e&fdityiter quod fruendi  g rdt
tid fruftudrio pr<eftdtur,no ejfr feruitutem.Ncq; enim
poteftfoli fruftudrio fcruitus deberi.Sed ft fwndo debei
turner ipfrfruftudrius ed utetur.Hdbet igitur ufufi-u*
iludrius direftdm uendicdtionem nfufruftustquid in ca
(fidbfolute confidercs)poteft qu/dumer poffefiionis,
Vdominij ratio confideriri.pomponiiu m.l.iij. ff.  Si
uftfruft.pctAt.E3 (turn (inquit) abfurdm, plus iurk

hibe*

ACTIO III!. lo$

habere eos,qui pojfeftionem dmtaxat ufufru8us,nott
< etim dominium adeptifmt.Alioqui ufufruftuarm,di
: totnpardtionem proprietary,itu in re habere cenfe&
turiftcut creditor 0- fuperftciirm.Cdius in.l.Eorunt
qui,m princi-ffiDe damn.mfeft .

Ill EmpbiteuUyVafailOySuperficiario.Crcditoriyhiee
aftio utilis eft.Iulianus  cm. I. Li qui pignori.ff. De ferui
tuti.l. in prou'mckli.  §. si e go ff. De oper. nou.nmcia *
/.}. § .tdtiff.De fuperficieb.

HU Refte dg it cr is, qui proprim fwtdim uendeit
do,dliqium ei feruitutcm impofuit:uidelicet,pro fe, no
etim pro alio.  1 abelenus in.1.Proprim folm.ff.Cotti
ma-pr£dio.Refpotidi(Mtquit) feruitute recipere, nifi ft
bi,nemopoteft.Adiettio itacfruicm, pro fuperudcM
habenda eft:ita,ut tota feruitmad cum qui receperit,
pertmeat.

Recipere dutctn antiquum uerbtrn mis eft: quift
exceptm facere,CT retinere fibi aliquid ex his qud
alij tradimut. Sic fcruus receptitm dicebatur,que mi
lier,aUata dote.proprium fibi retincbat. Eodetn enhn
tnodo hie,ad receptitiamferuitute uendicandam, com*
petit h<ec a ft io. Alias dute recipere ftgniftcdt-.promit*
tere aliquid fdfturmfe nut datunm-Sic tticirm red*
pit ft non altw <ediftcaturm>

no C L A S S I S 111.

V Cul per fondle dliquod ius in re conceffm t&,
quod perfonie potius qum pY£dio pofiit ufui cffetis re
(le experitur hue in rein dttione cofcjJbrU: Vt,ji quis
donmrit uicino digitim dquee fluent is :ufus aqine pert
fondlis potius csl qudm feruitus: cum non fit pr<edim
quod oneretur, nee quod commodim diretto fentidt.
Pduhts in.l.Lutius Titius.jf.Deferuitu. rufli. preedio.
Quo loco digitus, jignijic.it flftuld digitdridm,ut jit di
gitus pro modulo dquetrurn,per quemdqu£ fluxus diui
ditur,pcrindc Ac pane turn prominentia per pedes di
uidt folent-Alphenm in.l.Si quA.ndo.ff. Si ferui.uendi*
cet.Si qudndo (inquit) inter cedes binds pAries cjfet,qui
it a  uentrem fdcerct,ut in uicini domrn femipedem O"
(tmpliut proemberet.

Aliud exemplwm eft in.l.ij.jf. Contmu.predior.Tie
(tqM(inquitVlpiAnus)per rotam toUendd ex famine,
uel hduriendd: uel f quis feruitutem caftcUo impofuet
rittquidim dubitauermt, nc h<e feruitutes non ejfent .
Sedrefcripto Imperdtoris Antoninidd lulianum ddij
citurtLicet feruitus iurenon uluit, fi tdmen hue Lege
compeeriuit, feu dliquo quocwncfc legitimo modo fbi
hoc ias dcquijiuitttuendim cjfc earn qui hoc ius pojfe*
dit.Cdflcllm,dicitur receptdcuhm aqueepublic£,ut
*libi diximus.Vnde dppdret , Vlpidnm de publico flu
mine loqui,cuius feruitus proprie cbflitui non potuit.
H ttc ctidm pertinent dnnu£pr£ft4ttones exfmdis

Actio lilt tit
coticefiiones,qu£dd utilititem,iUt id uolupti*
tern mdgis conjlituiuidentur:Veluti, ins pifandi, m
UeMndi,iusjfdciiiidi,o- c£ter£ id genus-l-Vt pomu.
jf.De fcruituti.l. Veluti.ff. De feruitu.rufticQ.prtfdio.
t.ttki. §.idtijfDc contnhen.emptio.

Denifrlurifdiftiojmpcriummerim & mixtion,
Cj m Pitronxtm id exempli buiui ithorn's confeffo*
risedclnumeririoportct.Niminhis omnibus jfecie*
kuutiliseslM retie probit lifon in. §.Acque.Inflit,
De xdionij  Et quo mxgis tenexs differ entixm inter fer
uitutcs,ey xbfolutxs cunccfiioncs: rejpice dil genter:
Vtrmjit prtedium cui commoditxtis xliquid princit
ptliter accedit,innon Jit. item,in fit pr tedium cui m
pomtur illiquid grxtiiminis,in nuUmfit.Ndm,ubi no
eft prgdium domimns ucl feruienstibi non eft ferui*
tut,fed concefio Jbnplex.d. 1.  Veluti. Quid ergo (in*
quit Paulas ) fiprtediorum meliorem aufm hcec fa*
chut f Non eft dubitindum,quin feruitus Jit , Adde.Ci
inter quxtuor.De miori.cr obedien.

Vi E i,qui predtum hibet fuperius, utiiiter conce*
dit«r ifli aftio, iduerfus domimm injvrioris prtedij:
qui recufet pdti feruitutem qiam prtedio fuo ni *
tuu ditlit.Vlpunmelegimer in. 1.),  §. ulti. ff. Dc
aqu.pluui.irccnd.St tdmen Lex (inquit) non Jit dgra
iifti/gri nitWim ejjefemndm, epjemper infc*

tiovem

(12 ClASSIS  II?.

riorem fuperiari femre:dt<fc hoc incommodm Mu
raliter petti vnferiorem agrwm 4 fuperiore, compenft
tcq; debere cum alio commodo.Sicut ctt'm omtspm
gttedo terra ad ewm decurratiita etiam aqua morn
modum ad eum defluere.Si tamen Lex no uiueniatur,
uetuftatem uicem Lcgis rct'wre.Sane erim in ferule
tutibus hoc idem fcqumuriut ubi feruitui non menu
tur bnpofita } quamdiu ufui efl feruitute nefy ui,nequt
cUm,neq) precariothabuiffe longa confuctudine, ue«
lut iure impofitam feruitutem,uideatur.  E t paulo in*
fcriiu:  E ritcp ifla quafi feruitui: in qtiam rem utilent .
cdioncm habe'mus 3 uel interdiftwm tuidelicet , Vti poj;
fidetis.

YaUwntur autem il\i(ut hoc obiter dicamui)quin
eo loco nituntur probare-.prafcriptione  (ut uocant )
iongi temporis, utile dumtaxat dominium adquiru
NA.fi  rede infpicias urn legis , probat diuerfuw.quU
b<ecuerba(uclut iure impofitam: quafi feruitui)prof
pr irt at cm uere pgntficetnf.dutta fimilitudine a con*
uetttiombm .

VII Si praditm cut feruitui debetur feu domimt,
plurium jit:micui<fc infohdwm competit attio.Scd in
aflimatione eiut quod intcrefltaftoris dumtaxat pet
fona confiderabitur.vlpianui in A. Loci corpus. §•
Sifmdus.jf.Siferuit.uendicet.Itatjp, deiure quideni

ACTIO  III J. l!5

ipfo(mquh)finguli experientur,er uiflorid mm alijs
proderif.iejlmdtio Aut Ad id quod eius interest,reuocd
bitur.quitmuis per mm feruitus ddquiri non poffit*

X Aduerfus eum agitur, qui negdt uel rnpedit
ufm feruituttsmelfdcit aliquid contra, id,quod fe cd in
re nonfdtturm promijitffue is concejjcritfcruitutcm
kpr£dio:(iucdlius.Et quidem hoc cdfu,cim dlius hnpe
dit quint qui conftUuit,mdxime eft h£c dflio necejjh*
rid.Quid Aduerfus ipfm conccdentem,multd funt pros
tered  I uris remediA.VlpiAnus ind.Si quis diuturno. §.
\.f Si feruit.uendicct.Agi dutem  ( mquit ) hdc dttione
potcrit,non tdntm cum cojn cuius Agro aqud oritur
uel per cuius fmdm ducitur.uermetidm cum omni*
bus dgi potent, quicmquc Aqudm ducere mpedimt ,
exemplo c&tcnrum fcruitutum.Et  g enerdliter,quicun
que dqudm ducerc impedit,hdc iflione cum co expert*
ripotero.

II Aduerfus eum mtcnditur,qui feruitutem ipfxm
non i/mpugndt quidem,uerm feruitutis injlrmentd rs
ficinonpdtitur.Vomponius m.l.Refeflionis grdtid.ff
Commu-ni.priedio.Si per tmm fimdum(inquit)ius tnibi
eH dqudm riuo ducerc:tAcite hec  I urd feqmmtur,ut re
ficere mihi rirnrn lice At,ut ddire qukm proxime pofc
ftoddreftciendiM cm^gofdbriifc mei.l.Loci corpus

Rr §Si

114 CL ASS SIS  II!,

§.Si quit mihiff.Si ferMcndice.Nifi aiiud comnctit!
ut'mfrd. dicetur.

Ill Si plurim fundus (it qui feruittaducrjlis umm

qucnq; dom'morudgitwmfoltduni■ l. Locicctpus. §.
Sifundus-ff-Si fcrui .ucndicct. Rdtio : Quid fcmtutu
ufus indiuifibiUs efl. 1. Vice itmcris ]f. De fcrtututL
mi H<ec dttio ncmini ddtur, nifi prxdiTi hdbcdt,  ;

cuiferuitus debedtur-.tiecfc aduerjus dliqucM,tiiJi pofii*
dedt pr£diu,ex quo fit conjli'Mid feruitus.Ndinde &
feruitus  er aftto rcdlis diciiur  3  comitdndo rem ipfwi
& pr£dia.§.Jded Mtcm.InJiit.Dc feruitu.l.CtmfuH
do.Et.l.V id conjiitui. §. ij jf.  D c fcruitu. rtijli. prxdio.
Si fundus feruiens (inquit Pduh}s)ucl is cui feruitus de*
betur publicdretur.utroq • cdfudurdt fcruitutes. Quid
cum fttd, conditions quifq; fundus publicdrctur.

VI Comraria noncfl*

QVID DE HAEREDIBVS SIT.

Aeredibut dfferentis fib i feruitutem ddtuv . Sect

in htercdcs eim qui dcbct.non alid rdtione con*
ceditur hec a dtio ,quctm quid, domini uelqudji domini
fmtdomindntiser fcr mentis pradij.l.ij. §.H£cdu*
tem'mrem dftio.ff.Si feruit.ucndicet.

Cm dutem de ufufruftu quxriturjbeeredcs non \id*
bentbdne dttmcm,qmdufufruttus morte finiiur.  §•■

VII

F'mituf

f

ACTIO IIII. nf

fmitur Autem.injlit.Veufufruft. I . Antiquity  * E t-U
Corruptionem.C.Eod.tit.Quanqumtdmen dduerfus
haredes cm qui occupdv.itufufruftwm dlterius: prate
ri tonrn fruttmm & more babeitur ratio.1. Qui ufu*
fruttum-Et.l.feq.LDcfmftd.ff.De ufufruft.Inti frui
§. ultijf Si ufufruft .petdt.

QVID  PERSEQVAMVR HOC IVDICIQ.

r Vffl

I |3 Ei pfecutoria eft atlio:qtmu mferuttutk

I\in re petmut,hoc eft, non mtendmws uicinu
illiquid facere oportere(ndm hoc ad obligdtionem per
fonmm pertinet)fed ut nobis licedt illiquid fdeere dd
commodm predijnoftriem grdudmtc uicmipredij «
Pompon’usm.l.Quotiesnec bommm.§. Seruitutum ,
ff. De femtu.$eruitutu(mquit)non ca ndturd eft ut dli
quid facidt quis:Veluti,ut uirididrid toUdt,dut dmoenio
Yem projfeftm prejletidut i/n hoc,ut in fuo pmgitifed
ut illiquid pdtktur,dut non facidt dliquid. Qudfi diedt,
cum quit promittit fe ddmijfurum in re fud, aliquid t
quod ilioqui lure p ati no teneretur. Aut contra: cum
tecipit fe dliquid nonfdfturwm in fuo predio, quod ei
hreliceret fdcerettmc feruitus cft.Ergo qui feruitu*
tern debet, neprofreflui ojftcutur: uirididrid toUere
hoK cogitur.Sd.tis erim eft, quod fuo fafto projfecim
fwifocwf detmorm.

Ry * Vim

II* CLASS! S 111.

Virididrk dutem (turn non loquimur de uiriiitii
CT tocoherbk referto, quinceimpedit profaettm,
nec toUipotefl) dccipi uult quonmcmcfe uiridmim
condcnfdtioncm qum mturd producit.ubolenut'ml
Aedifck. ff.De feruituti.urbd.predior.

II  Si in feruitute conJlitutd,certUs tnoduf reficieni
e# comprehenfut ,&■ reieftus m dommum fundi fa*
uientis: potefl o hoc dcduci m ijldm d&ionem. Vlpii
ttut in. 1. Et Ji forte .§ .Etidtn de Jeruitute.Et.§.tte
dus dutem. ff. Si feruit.uendicet.

III  Eruftmm nomine pot eft peti id,quod inter eh
dftoris,fcruitutcm non fuiffe impeditZ.d.l.Etfi forte.
§.ulti.l.Loci corpus. §.].ff.Eod. tit.

lUudnonmdgnopeverefcrt-.utrum d(lor petendo,
(tut etidm ludex pronmckndo,dicat feruitutem perfo
tie uel predio deberi.Ndm o Vlpidnus in d.ij.'m pr'vn*
ci.ff.Si feruit. uendicet.Confcfcrk (inquit) ei,qui fer*
uitutemfibi competere coniendit. Porro, uerbum(ei
ttclmihi)dccipiendumeft fic,mcdknte predio, cum
dominium hdbet uelhdbro,iuxtd. I. unus ex focijs.jf.
De feruituti. rujiico. predio. Qudmuis enim (ait Papi*
nknm) unufquifque faciorim folus jitcui feruitusde*
hetur,tmenquonimnonperfone,fed predio debe*
tur.Ecce dicit deberi focio* dttmen non perfone de*
ten'.

Cetertm

ACTIO IMI. 11*7

CtftermM Aftionibus perfoiulibui quibus intendi
tur confiitutio feruitutis ex diquo contradu aut ulti*
m<t uolmtitefxckndi.ut fupu dixmmpetendwm  c/I
Cr pronmcUndum } ut conjUmtur feruitus. Quod  /t
uicinus recufduerit, fmilti forte em non admittentf
iHm cui debeUt conjUtuhpoteft Index, cau ft cognitA t
iubere bond dduerfdrij pofiideri,e?non Anted, indc dU
fceiere, yum it tftori iut Aqu£ ducend<e, uel Alterm
feruitutis confUtuijfet.lulmm'm.Uscuius.ff Sifer*
wt.uendicet .

IX  In fimplum,

X  Specialised,

QJAMDIV COMPET AT*

^ , XI

rjErpeitio dAtur.QuoniAm X.dcce Amis inter pr&
JL fentes,zrXX.biterAbfentcsexercetur.l.Sicut.
C-Dcferuit. l.ulti, C.Dc preefcripti.long.tcmpor.L
Sorruptionein.Et.lAn ufufruttus.C.Dc ufufrud.

XII Non infamat#

Xui Stri&i Iuris eft,

ADEINIA REM ED IA*

Rjr 5  Poffmm

I

IlS C L A S S 1 S  III.

I Vofjmus,0" fiminommquim expcditjnierlh
His utijyoc eft,iHionibus in fail am ex cis:dd retm
dim quifi poffefiioncm,qMm per ufim iuris , uel fern
tutis icquirims.Ubolenus ind.Quoties uU.jf.Defti
uituti.

II  Per noui open's nmciitionem prohibcrelici t
tiic'mm,ne iduerfus fcruitutis iut liber titis nofirm
ficiit <edificindo.vlpiimum.LEt fi forte, in fi.ff.ti
fcruit.uendicet.Pirietem autcm(inquit) mehorem ft
dem qukm in feruitute mpofitm eft,fscere licet: deti
mremfi ficiit:iut per hsnc iftioncm, iut per opt:
rk noui nmciitionem prohibetur.

PRACTICA.

PQSITIONES ACTOR IS.

I Ponitaflonquodhabet ac poffidet do'
mum uicinam domui ipfms rei conuenti in ta
li loco. Smt enhndefignide domus per uicmos utri
ufifc literk,ne quid dubititionis mcidit.

Et primum quidem uides hie pofitione decliriri
poffefiionem domus qum dftorfibi idferit. Nam tie*
cejfirim eft quod hibeit pnedium hire dommij , uel
qinfidontinij, nut alio iurc,urbattum uel rufiicwm,c\i
dekitur (cmm-Sinc predio enhn>non eonfiflit fetid

m

H9

ACTIO IJII.

ftfi,tit fnprl diftim eft.

C<eterum,noft oportet attorcm aftmgere ad hoe,
utprobcttitulumfugpoffefiionis:fimodo palm pof'*
fideat,iuxtA.§. CommodmAutem. Injlit. De inter*
dift.

II Item dicit aflor :  quod in eadem domo
rei conuenti habet feruitutem, ne altius earn
toJJat* Oportet enim feruitutem legitime coflitutm
efe,ncq; ui,ncq; ckm,neq-  p recArio.  Et hoc eft ab dfto
re probandmtquia prgdk cenfemr libera, nififer*
uitut doccdtur.Lulti. ff.Quemadmo.feruit. amit.I Cir
ca.ff. De probit.Nijiforte longotempore,hoc eft,X*
annh Inter pufentes.XX-inter abfentes pofjcde
rit,ut fic releuetur ah onere probadi-l.Si quis diuturno
ff.Si feruit. uedicet.l.Cum de hi rem ucrfo.ff.De ufur .

Scd quomodo legitime conftituitur firuitusfReJfo
deo:Eifdcm ntodis quibm ufufruftus conftitui folet. U
Vkitcr.jf.Dcferuit.Videlicet:inter uiuos, per om*
nes contra Austin ultima uolmtate, per teftamentum
l-iij-ff.Deufufruft.§.ulti.tnftit.  De feruit. prtedior.
vfu longo quoq • nonnull& feruitutes Acquirmtur .1.  f.
§.uh.ff.De Aq.pluui-Arcend.lft.EtJ-ij-C.De ferui.
v aqua.

Brcuitcr.Serukutes qti£ caufam habent cont'muamt
lottgo tempore ufucapmtur: quonkm quaft poffefio
Hr 4 earm

Ro c l a s si s  irr.

edrum,bdbet aliquant Jimilitudmem cm pojfifiioneco
tinuarermcorporalim.l.i.§.fjf. Deit'me. aftu<j t
priud.Scruitutcs dutem,qu£ difcontinuam habent cm
fam,exigwnt tempos cum non extct memoria.l.  Semi
tutcs.ff .De fcruit-Bartolusin.l.j.lnfi.ff. Dcaq.pln,
drcen.Tdlesenm no habent continMtionem,fuper fi
pofiitfmdm ufucapio.

illud fingularc eft in ufuedpienda feruitute: quol
rcguUritcr per fe non ufucdpidnturtnifi dccedantrci
corpore£.Sic nec iurifdittio per fe potcfl ufucdpi,nif
fit Ciuitas,putd,uel cdflrum cui dccedat. 1. Imperim•
ff.Dc iurifdiftio.l.Si in alien#. § .Hoc iure.ff.’Dc ufut
cdpio.Et ibi Bartolus. Item,In ufucapiendct feruitute,
opus cR feientia & patientia eius, dduerfus quern m
teditur feruitus.Ei enbn qui nefeit grau&ri rem fuant,
non praiudicat ufuedpiendt tempustquamuis diuerfm
fit in rebus corpordlibus.hfi. C.  D epr£fcripti. long-
tempor.Que omnia ad concipiendos drticulos petal
d£feruitutis,uel iurifdi(lionis,tibi defer uire poffwnt*

III Item,eft uerum:Quod a<ftor fit ufus ta>
li feruitute ad commodumfui luminis* Conjli
tutd cnim feruitute,requiritur ctiam quaji poffifiio fir
uitutis.Eam dutem fic dcquinmus.PrmumJn feruitu*
tibia qu£ in eo confijlunt, quod uicimu pdtiaturmc
iliquidfaceretponderanda eft ciremfiantid cdirm,

ACTIO. IIII. til

ut jl mdgnwm griMtncn ddfcrdnt memo: tme micut
dftus pujlet pojfcfiionk m. Ne<j; enim uerifimile eft,
mgnogrMmininonjktmfuijje rcclmxturunt ui*
mm,nifirede confitutA cfict feruitui.l.\. § . Quod
Autemfcriptm ejl.ff.  Dc aq.quoti. &■ <ejli. S'mutem
nontmgmdem habednt tnolejiim:eo cdfu trigtnU
diebmfequitur qudji pojfefiid , A die quo uji fimut.  l.j.
§.Hocinterdifio.ff.Dcititter, dftuq. priudt.

Delude,in fcruitutihus,ne uicinui diquid fitciitjte
luti,ne (cdificim fmm dltius totUt , ucl tie deprimdt:
mneifeitmr quifi poffefiioncm rnicA prohibitione:fci
licet,ji legitime non contrddixerit uicmuf.l.Et ji forte
§.Sciendumtmcn.ff.Si feruit.uendicet. Alioqui,(ine
probibitione,nullo tempore Acquiritur qudji pojfefio
buiufmodiferuitutis:ficut nec libertAtis , ut truttdnt
Doftoresin.l.j.C.Defemtuti.l. Siquis.  §. ulti.jf.
Quemidmofemt.MittA.

IIII Itcm,cft uertmrquod reus non atten
ra huiufmodiferuitute,tentatdornum fuam al
rius tollere 8 i  officere Iuminibus actoris.

H £c efl legitim perfequendicAufA-.quonkm impedi*
tur utiferuitutc fuA,<edijicAte uic’mo altiui.Neq; enim
refert utrrn fA&o^An folk uerbis mpedktur.  I mo,O’
non confendendo plermcf impedire potefl ultima:
cimtAlk eft [emitM^u* fine confenfu cm expediri

B.r j

m c i a  s s i s  nr.

non pofiit. Vlpidniu in.l.iiij. ff.  Dr feruit. urbd.  pm
dio. imitum dutcm (inquit) in feruitutibm dccipcrt
debemuttnon film cm qui contrudicit, fid  er cm
qui non confintit.Hdrtol.in.lSi priut.ff.  Dr opcr.no.
tiuntidtio.

Rettifibne Autem htcAftio turn quoq; exerceripo
teh,cum pr'mum uicinm incipit reluttari conjlituti
firuituti:ncc cxpcflundm,ut muiore pAulatm indi*
gndtione expclldt pUne utentcm-drg.l. Aequifimm,
inprmci.ff'.Dc ufifruftXur cnimdnquit iulianut) d
ttrmd  er rixm proccdcrc pdtidtur Prttor, quos po*
tefl iurifdittioneftu compefcerefln rebut corpcrdli*
but,non nifi dmtjjk pojjifiione competit ucndicdtio,uc\
PublitiAnA.Atinrebutmcorpardlibuinon poteA iti
occupctri Ac cujiodiri pojJefiio,quhn fdciliter mult A tit
eidmt qus pofimt dnfim rixit prthere.

V  Item,eft uerum:qudd aflor tali impede
mento eftdamno adfedus decejn florenorfi*
Ndm ucnit in bdnc dttioncm id quod Afiorts intend,
ut fupu diximus.

VI  Item, A&or admonuit reumut a tali
impedimeto legitimg feruitutis abftineret, qui
ternere id recufauit* S<spe Urn efjvftut huiut pofu
iionit eh decUrAtut.

Quare petit actor.'ucftra fementia declara

ri,non

ACTIO mi. Its

ri, lion licuifTereo, &nenuncquidemlice-
re contra prxdiftam feruitutem aitius aedifica
re,ac in ufu eius impedire aclore.Ideo'qj eun-
demrefi condemnari,ut actori dece fiorcnos
nomine damni foluat: 8£ ad cauendum ido^
nee,nedecaeteroeum impediar* l. Stcuti.
SedJiquterdtUY.l.HArum dflioniU.Egiius. ff. Si quid
C.Dc fruit.VlpUnm,tiAYum aftioittm (dit) euentut
hictStut uiftoYi officio iudicis,dut res pY£f\etur, dut
cdutio.Res ipfd b<ec eft,ut iubedt tudex aduerfdYium
menddre uitimpdrictis ,cr idoneum pr£jldre.Cdu*
tio dutetn,ut em iubedt de reficiendo pdriete cduere:
tiefy fe neefc fuccejfores eius pYohibituros dltius tolle*
re fubldtmfy hdbere.Et ft cduerit,db[oludtUY. Si uero
ncq- y  rent pr£jiet,nc<^ cautionem: tdtui condemnetur 3
qium dftor 'm litem iurduerit.

DEFENSIONES REI CONVENT!.

I Excipit reus;quod proprictas domus cut
intedit ador feruitutem deberi,fuiteidem reo
in teftatnento legata* ltdq;,cwmreuiutriufq; pra
dij dominus ejfe ccepcrityfcilicet in folidum'.feruitutes
confmdmtur O'dejinmt.li ff. Qucrmdmo.fcruit.
dmittdt.Alioqui ,Ji pAYtcm tintum dcquWere pY£dij:
tunc exedquAm hdbet, cogentur ddmittere [cm*
tKtc m-l,vtpotmm>^<Sipudim-ff''Defemtut.lsi

f?4 C L A S S 1 S Til.

quit <edes‘ §.Si partemff-Dc feruit,urba,prxdio,

JI Item, Reus excipiendo dicjoquod a&or
jiO fit ufus tali feruitute X^ueJ xx f annis. H«
dcfenjio proccdit in feruitute cotidiana, hoc eft, qua
frabet ufm continuum, uel filtcm alternis diebus.  Et
propterea hxc qualitas eft explicadd cxccptiondibta.
mcuUf.

Seruitm ucro, cum ufus non eft contvnms,fed alt
terms annis uel mcnpbm ; amittitur duplicate pradit
fto tempore,'id eft,  XX. annis inter preefentes,®
~XL. annis inter abfentcs.l.Sipc conjlituta.ff.Quem*
admo.feruit.amiua,

III Item,reus dictoquod a$or uidenspa'
lam aedificarj.'tacuit, nec ullo uerbo feruitute
allcgauit, Nam is qui permittit uicvnu aliquid xdipt
tfire per quod hnpedidtur feruitus: merito amittit el,
Idem efl,fi expreffe concedat ins feruituti contrarim:
Vt,fi(ItUicidij bimittendifemtutsm hateam'm area
IfW, ejr permifetim tibi ius in cadent area atdificandi:
dMtfi per fundm tuum uia mthi debeatur,& permi*
fere tibi in eo loco, per quern mihi uia. debetur,aliquid
fteemutraep cafu interciditmedferuitus,USi fillici*
4ijff,Qumad.feruit,amittatm

actio  mi. in

mi Itc,Aflori debebatur leruifus hi  aeftal
te:8i ipfe ufus eft in hyeme detrimcnto rei co
uenti. Quimmutitur fcruitute alio tempore,quant
quo conjlitmed,amittit eam.U Si comrmncm.  §. Si
is qui.ff.Quenutdmo.feruit, amittd. idem eR,ji quis
in alia re utatur fcruitute y qum m qua (it conjlitutet *
I .S’ quit dta,in prmci.ff.  E od. tit *

Etfcmper,qui feruitutent imittit,fitm\ etim per
iiteaqu£ feruituti coherent . Quotua principals fe*
quitur acceffomm-.Vt, fihaujlmaqufi amit»
tamiutiq; omit to &■ iter ad cum.L
lAbcoait.ff. Qu,anxdmo.
fenut.amittdU

n6

DE NEGATORIA IN REM

ACTIONE.

V

Ac c dftio ncgitorid dicitur,fcu net
gdtiiufd negdndo.ficut precedent co
feJforidfdconfitendo.Et utruq ;  refte
dppeUotur uedicdtio .Cofrfforid ctim
pct'miu feruitutes ruflicds, ucl urldt
m ,adfercndo uel dppropriddo nobis iws in rc dlicnd.
Kegitond uero,inficids imws 3 m nuUu in re nojird &d*
uerfdrio copetere,ucndicddo per hoc libcrtdte.  E t pro
ptcred Vlpidtua elegdtUcr uocdt contrdridm dttiot
Hem,in.l.Sicuti,inprinci.ff. Si feruit. uendicet.  E t hie
quoq;(dit)jicut in ceteris feruitutibus,cotrdrtd dflio
dabitur,hoc cfljut tibi non effc me cogere. Loquitur
enm de uicima reficientc pdrictem inferior em, non co
gendo,ut fuperiorem fulcidt .

Argumentum*

P R<ecipmm Lcgis officium eftjerudre  <ecj uditu
tern feemdum cenfurm honefidtis.Qucmadmoa
dim ttdpp per dftionem confcfforiamiicct feruituteni
in re dliem adfcrcre, qu<e legitime fuerit cSftitutd-.Sie \
ex diuerfo,,equ4,litdspojluldt,honejlm e& 3 ut ei,cuius
res non feruit,pcrmttdtur adferere lib(rtdtem,negS

do ins

‘'ACTIO V. It?

$o m[cndtutls . Quitrehtc dttio negitorid nterita
fuit ktrodutfi*

lujimdnustraftatcam, in.§.Contraquofy.In flit*
Dc <ti (iion.Contu qucq;(dit)de ufujru(iu,& de fcrui
tutibrn prtdiorum rufiicorum: item prgdiorum ur*
bdnorm, imicern quoifc prodiU font dttioncs : «£
qua intenditjus non ejjc dducrfdrto utendi fruendi ,
cmdidgendi,<tqudmue ducendi, item altius tollcndi ,
projj>iciatdiiic,uelproijciendi immittcdiuc;ijhg quotfe
idiotta m rem fmt,fed negating.

Q 7 A AVTHORIT ATE SIT  INTRO
dvct^ ista ACTIO.

Vdritione Legisldtorcs confefjforidm
dftionem ejje uolucrmt: e.idcm moti
flint,utnegdtmni perfecutioncm bit
troduccret,Jicut paiilo dnte dixbnuf.
QuorejjncTensVlpidnmin.l.Sicuti.§. Arijlo.ff.Si
fcrui.uendice.Licit igitur (inquit) Arijlo,eum,qui td*
lemm edfedrim  it Minturnenfibia conduxit, ad fua
periord prohiberifmm mmittereifcd Minturncn*
fa ei ex condudio teneri,dgiq ;  fie poffe dicit cunt cOi
qtti emfrnum immittdt:  I:« ei non efie fumum immit
tcre. Ergo v p cr  contrdrinm agi potcrit,ei m effct
Licet Ahqnis.Certmefl) mm reruni

128 C L A S S I S  III.

incorporulium,ddmjldr dftionum qu£ de rebus cm
pordhbtis copetunt,mtroduftdi ejjc.  Q uona igiturex
cmplo potuit conftitui forimld hum dftionis, cum  it!
rebus corpordlibuipojjejfor uendiedre remnott pof>
(itfHdnc quxjlionem lujlinidnus proponitfed non  ts
plicdtjn.d. §.Contrd quoq-. Quod genus (inquirin';
dftionis in controuerfijs rerum corpordliu/m proiii
turn non eft.  N dm in his is dgit,qui non pofiidct.&ti;
ro qui pofiidct,non eft dftio proditd,per qudm negd
rentdftorisefJe.Qyx eft igitur rdtio hums fingukrii
iurisfRcJpondeo;Qui rent corpordliter tenet, is nihil
potcfl dejiderdremt jibi reftitudtur. Omnium dutem
in rem dftionum exitus,cft reflitutio rci . Ergo pofit
dcntinonpotefl diri uendiedtio reicorpordlis.Cdict
rum,qui utemefc rem tenet,is nihilo minus poteft gri
uri db dlio qui feruitutem intenddt-.unde poffmtrrd
tendfei rixx.Qudredddefendendd libertdtc reifitt,
hoc remedium cuilibet fuit propofitm etidm pofiidcn
ti,ut ccjjcnt drmd, drgu.l. Aequifiimum* In princi.f
Dc-ufujruft.

Sdneunocdfu(utpergdmusrecitdre uerbet Impe*
rdtoris)qui pofiidet,nihilominus is dftoris pdrtes oh
tmet,ficut in Utionbus digefiorum libris oportuniid
dppdrebit. Mirdnturdutem Doftorcs,quid ueiit hdc
cldufuld. Quiddm ddferunt exempld de commoddUi
xio,depofitdrio,colono,dduer[usquos dominus ideititjs

I

ACTIO V- H9

eiuiUs poffcjfor ag&t.Alij put am cum loqui dc a ilia
nihm mixtisfimiliee ercifcmda, commmi diuidmdo
fin im regmdorm :k quibus poffeffor agit, quia uter
qite potcfipoflidere.Pleriq; ncfcio quid aliud commit
nifcmtur.

Veritas autem efhut infcliiganius luflmanm loqui
iecafu, quo reus poffeffor opponit m donrnij: non in*
qmreconueniendo aftorem  (ndtn id non hccrct) fed
exeipiendo t defendendo. Tunc en'rn uicem ddoris ob»
tinet.lfff.Dc exceptioni.Hxc did exception^ fortrn
UinVtodcttis latius trdftatur, crnos fupra diximus
dftione.I  I. Rcfte ifiud fentit Faber cum quibufdam a*
lijs in.  § .C ottira quocp.inflit.De aftioni. Zazio afli *
puknte.

II Direftaeft, er utilis.uttraflatur
penulti.ff.Si ufufrud.peta.Gloff.  in.l .ij.ff.  Si feruit*
ucndice.

EX QVA CAVSA  PROFICISCATVR.

Ill

H Aec dclio rcdlis eft:Prhnu ex lure libertatis qua
dcior in re fud habctinon folwm lure commmi :
uermetiam lure jf>echli,uel confuetudinc.  D et/nde ex
paumme, quod reus contra ifim libertatcm tent at
putextu feruitutis.mm defcnjio libertatis iuftifm*
es hy merito habetluris remedim-
Isitdfyquicxperitur bac formula, utitur quidetn

Ss ucv

IJO C L A S S * S  rIT.

ucrhis ddboedefcruiemibmjntendens, aducrfario lui
dlicuius feruitutis non compel ere: in ejfvftu tamen,no
tantum negdt,fed adfertjib’ libcrtdtem rei fu£.Ethoc
multosfefdUt.qui fuperficicni dumtaxat uerborum n
fpexermt.  Non enim tanta uis faciendd eftin uerbis,
quAtd in rebus.Et hoc eft,quod Vlpianusni-hLoci cot
pus.§.Competit./fSiferuit.uendce.loqucnsde uici*
noprohibencc uic'mudltius tollere.Hoc rg/tur (inquit)
intendo, habere me lusaltius tolledi, inuito eo cum quo
ago.Quantum enim ad cum peninetjiberds £des ha*
beo.Ndturalis dutem ratio fxcile nos ijla docet. Cm
enim negatio rcrum nihil jit abfolute: ji folam negatio*
ne refjnceremus, uideremur [entire quod ex mhilo h£C
dttioprodita cffct.Quod abfit longe.

Sic in attione cotifejjorid, non eft inharendum (Irtt
(Iuy£  uerborum,nec refert utrum affirmatiuis an ne*
gatiuis petdmus uerbis. Verum res tpfa perpendendd
eft, quod per cam vntendAmus fcruuutem ex re a*
tiena.

Exhis donuincitur error  D oftorum, qui putant
per hate uerba: Ago tibi lus non effe alnus tollendi, ccit
feri femper dftionem negatorium . N<tf» erntrarium
Appiret'md. Sipriufquam. ff.  Dc oper nou.wmtiu
Si priufquamtmquit Africanus)£difica’urn cjjlt, age*
r etur.m nidi no non cfie^ltw cedes (ollere. ibiem

.ACTIO V. IJf

per bate ucrba.ffgniffcatur formula cotifefforls adio*
nis,ficut pau’6 infirm per ham ckufukm affimati*
mm:  iiw flbi effc inutto aducrfsrio alii us tolicre; deno*
tat negatoriam afliowm.  '

Frimrn itiq, non imam aVquam particulm uerbo
rm,adiifccrnendm h:.r,c aut diam adioncm, intuert
oportet.Scd fiucrha uoluerk perpcnc’crf }  totem adio
nisfbrmlm prefer,argu.l.lnciutle.jf.De leg'b. Dent
de,nottuerb-i folium, qumrno  ©• rem confiderd,
tterbis jignificatur. tlm [cepe nerborum jlrudura net
git,cum res ipfa ajfirmetto- contra.Deniq;,no;t tan*
turn per fond reiconuenti eftreffneiendd, fed adoris
ttiamM hac cn'rn perfccutiotie,quantum ad ream atti
net,fempcr einegatur feruitus,  ©• indc dr da eft nega*
toria.Qudtenus uero ad adore jffcdat,adferitur el li*
terras fu<e rci,y ea ratione adio m rem  eft.

Itaq;,uerba ilia (ago tibi lus non effc altius tollendi)
quorum Dodorestantam nobis trageediam exhibenti
ad utranqs adionem defer uire peffunt., ficut figulo lit*
turn,ad uanam uajis fteciam formandam. Si envrn rea
faefta adoris perfona , confdcres rationem agendi,
tiub difficult as erit.Vt ecce: Ago tibi Ins non effc al*
bus tollendi. Quarefquia dteo feruitutetn mihidcle*
altius tollas propter lumma mea: adio confejfo*
Mefi.Rw/ff},* Ago tlbl Ins m cjfe altius tcllcndn

Ss z  Q«4*

I $2 CLASS IS  III.

Quire fquid idferotidesmca (quit emus id te ittmel)
libera effejdeoq; non poffe obfeurdri tuo altiore ddifi
cio:cum mlUm fcmtutem } ut id pdtidrjoibeainegdto*
rii eft.

Eodemmodo, uerbi hue dffrmdtiue in utrdnfi
pirtem ex re ipfd poffmt intclligi: Vcluti T  Ago mV
I us ejfe dltius tofletlduQuirefquoniim tides tu& fern
tutem mihi debent, quod liccdt dltius tidifiare  e? offb
cere hmmibus tuisiconfejforii eft. Ago mihi lus efjei
tins tollendi.Qudm ob caufimfquid dico tides me alii
re libera ejfe, O' tibinon compctereferuitutem ne i\»
tius tidificem ferudtd commmi forma.: dttio eft negdts
rii.Etex his inteUtges.l.Si priufqum-ff.Dc opcrM
nmtiitio.

lilt  Petitori} mdicn eft htic dttio.

CVI, ET AD VERS VS QVEM DETVR-

V

P R iuitd eft.

COnceditur ei,qui ichterfdrto fuo negit cop(
tere in dliquti re  I us iut feruitute: jiue quiji pofiideit
tilem libertatem quam ddferit,jiue no pofidedt.

Sed quoniareguldlitev did foletuttionc confejforit
Ottegitoria domino prtidij competere:merito dubitii
ueris , M ne conceddtur h<ec dttio, quiji domno,credi*

mil

ton, tMphiteUtfi,UdfdUo,fupcrficidrio: &■ dlijs hdbcti
hi iui  i« reiRojredtis rede dicit:omnibui his ddri ea
utiliter,cxemplo Reiucndicdtionis &■ Pubhtidn#. 1. Si
t  go, §. Si de ufufruftu ff.  De Publit.l.Serui nom'rne .f
De ufucdpio.l.Supcrfaidrio.f.De reiucndicaj.]. Et
ij.jf.Sidgerueftigd.ucl cmphitcu.pctd.l-] ■ jf. Tie fa*
perficie,

Aducrfus tentdntem dliquid inre dliend, dut ctidtn
inn proprid,quod alien# nocedt.§.Contra quoq-.ltt
fiit.Dedttionib.l.ij.f.Siferuit.uendicc.

Inhoedutem iudicio negdtorio non refert: utrum
dduerfdrius quaji pofadedt feruitutem, cuius nomine
dliquid molidtur.dtf uero nonpofadedt.

Sed dices,quomodo potefl difeerni qudfi pojjefao,
in dducrfdriotReJpondco:Oportctrcfpiccre femper,
Utrrn res procefcrit dd dliqudm executioncm feruitu
tis, an omnid ddhucpint iniegrd.Ndm,cwm nihil ddkuc
fdftum eshutpote,nuUd fant tigndpdrictiimmifjdifed
dduerfdrius rccens hoc tentdt-.twncdftor negansfer*
Uitutem, cenfetur in qudfi pofefaone libertdtis. Si ue*
ro idmfunt immijfd tignditmc dduerfdrius qudji pof*
fc/Jor e& feruitutisizT grdudto uicino eonceditur htc
dftio, propter rdtionem faperius dittdm ,

i!Ik d nullo modo ignordndm eft:Quod hxc dftio
ttegdtorid betbet urn dttionis exceptionis.Nam non
filmpofmt experm ed,dduerfas uiiinrn tnoliente

IJ4 C L A S S 1 S  II?.

illiquid in detr'mentim <edium mcdrum,ut ftc ego pri
mus ugm,uerimctim fi <pfc aduerfm me prohibemi
Cr nmciintemnomm opm,ag..t cotifejjbrtd: re£ie ifli
eppono hxnc negttorite dttionis formuUm in modtm
exceptions Auhmis m.l.St dte emero.ff Sijeruit.uen
dicet.Vbi loquens deeo } qiiiferumtm ftiUicidij erne*
rdt.QusSroCinquii) dnexhxc ciufx, afticne quddarn
uelexceptionc turndus fimfRefpondeo: utroq- auxilio
tnc ufunm-Cum xutem plerumqk no expediat prtejlo*
Uri doneeuicimis dgxt,  ©■ interim rixdrvm dxretur
cccaJio;idcirco receptim eft,ut attio quoefy effet , nee
ttidebxiur fufjicere exceptio.

VI Coniraria eft , utfuprloftcndmu,fiem
eoitfem cm xtttone confcjfonx.

QVID SIT DE HAEREDIBVS.

E vil

0 demmodo rejpondendum efl de h<CYedibui } f *
cut in confeffortd dixmui*

QJID  PERSEQVAMVR.

VIII

R E m ipfam petimus,boc ejljibertxtem rei nojira*
Non Mtem negxtionem poffimui perfrqui, qua
tftiwie&Ki ml hmc apparent mltorm l*pfus<

Vetmnb

ACTIO  V. I$?

VentuM 1 ' O frucim,ut m confefforid. Vlpianm in,
J.Loct corpM.§-).ff.Siferuit.uendicet. Scd&inne*
gator ia aftione (at Labeo ait .) fruttm computdntur:
quAitti mtcreft petitoris, non uti fundi fui it'mcre ad*
tierfarim.Et bancfentctttiamPomponmprobat .

I nrcliqmlocii nihiljtnguhrc habct k confefforii
Aftione.

ADFINIA REMEDIA.

I Repcte hue, qua in confcfforio iudicio dixbntit .
Ybicunq; en'rnno repenas nornmtm in Lege aliquid
diucrfitnocle inter ifta iudictA fidtutimnbi femper can
demfequer w omnium locorm formulam  er qualita*
tem.Et in hoc Doftores quoq; confentimt.

II lllud feiendim eft: Quod ft fijlule, dut alia in*
flrumenta,quibits ad exercendamferuttutem utitur ui
cinus,dammm mihi adferant:habeo prater hanc net
gator iam,mfaflum quoq; aftwnem:V idehcct, dAmtto
iam coepto.Alioqui,ante damnum rede poftulo cautia
nem damniinfefu.Pomponim m.l.Sififluhe.ff.Defer*
uituti.urbano.prieiior.il fflule (inquit) per quae aqua.
ducis,£dibm me is applicate,damnum mihi dent: in ft
dm mihi aflio eompetit:&■ damni infetti jlipukri k
tcpotero.labolcnun in l.Tijiulas.ff'.Siferuit.uendicet*
Fijhlai(ait) quibm aquam duco tn uiam public am hit

Ss 4 beo;

»}* CL ASS IS in.

beo:o~h£ ruptz inuddnt pdricte tmr.Puto te poffeme
cm rcile dgere:lus mihi non ejje,flmini,cx mco,  m
tmm pdrietem fhere ,

HI Si quit Jlerquilinim feemim pdrietem men
feccrit,ex quo paries mddcfcdtipoffum mibi confide*
re, dut fiipulitione dmni infe(li,ut Ji tandem nocut
mentmeuenidt.em ajUmdtionemfoludt:dut dftionc
bde negdtorid: quod utilius e&quonidm ddmntd mm*
ddntis dqute litenter euenire folcnt } & malic deb emus
mmddtionem auerti,qum pojlmodum dedamni cejli*
ntdtione litigdre. 1. Siqudndo.§.Secundum ff.Sifer*
uit.uendicet.Quod ji in loco publico Jierquil'mm fidt ,
compctit interdi(lm,Ne quid in loco publico fidt d.if
jf.Ne quid in loc.public,

PRACTIC A.

POSITIONES ACTOR IS,

I Ponit aftor: quod habet 8C  poflidet pro
fuo quedam fundum in tali loco. Non e& opus
de hoc dliqudm fubire probdtione-.quid m eo no mdgni
uis efcutrm fit dominus prtedij dftor,dn non fit,atfu
prddiximus  loco.v,

JI Item dicitiquodhunc fundum a£lor,8£

fui

A C T I O V.  I*?

Ifui parentes femperpoflederunt a tali onere
(quod reus intendit)liberum, Hie iter urn cttlori
non rncmbit probitiotquonim ncgAndo fcruitutem ,
ddferit liberUtem.Et contrk'jdferendo fibi liberty
tem,neg<ttferuitutis onutM hie uidcs drticuli for mm
uerbis <(dfimitm,fenfu Autem negAtiuo conftAre. Et
pro hbertdte rcru/m, Jicut & perfonArum pr<efmU
tur.l.Sitibifemtutem.  C. ~Deferu.it. viden igitur ,
quhlonge err Auer int } qui tdntm urn ftcimt in uer
bortm fuperfciejton perpendentes um Ac pot eft Ate?

Ill  Item, Reushifeediebus tentat ire uel
agere per talem fundum minus iuftexum nul
lam ad hoc feruitute habeat, Hoc oportet Ado*
rem proburc.Ad quid, enm AgAt negAtiuA Attionc, ubi
mUm mminct grAUment
I deo Autem dicitttr(hifce diebus)ut excludAtur ex*
ceptio ufucApionit; probeturq; iudici , dduerftrim
nullA rAtione motm,fed tcmeritAte duci in Alterim
gcdumen: quod mpudenik ett hornmis.

mi Item, Actor eftpafilis damnum XX*
florenorum ex tali tentato per reum graua^
mine, in utrAcj; enm Attionc uenire id quod inter *
Attorisjoco fruttmnv.fupcrm probAtum ctt.

V Item,Actor admonisit reum,ut abftine^

Ss  S

«3§ C L A S S I S  III.

ret £ tali grauamine rei aliens,'qui id contcnv
liens, ptrgit grauare actorem*

Quare petit a$or:uefira fententia pronun
ciari,teo conuenjo non licuifle,neq;licerepr|
dictum iter, uej actum tentare.'iiecilli in fun<
do actoris earn feruiturem cotnpetere.Ted euil
demfundum(quatenus ad ream attinet)orm
ninoiiberum eile.Et proinde eum condejnna
n,ut a tali grauamine abftincat.^idqj pro fc< 3 £
hsredibus fuis caueat legitime* H«ec formula °b
tinct,cum nihil adhuc faftwm eft k reo, fed icmdtm
dmtaxdt.Si i<cro  44 executtonem procefferit: put<t,
f immiferit qwcqti'm'm tides,ji abftulcritcd qu£ nine
fi cbjldbam,uel aclui: tunc adijcictur h<ec cldufuht.
V tq5 ea,qus recens eundi,agendi caufa abftu
litjuei fecit.‘reponat,redmtegret,tollat* vlpid*
IMS tn.l.Sicuti.§. Sed fiquerdtur. Vomponw in.l. Si
tm mem ff.Si[emit .uendic.Si cm mats (inquit)pro
prim ejfet panes,paffm finite mmittcre tignd qu£ an
te<t lubuer4s:fi nows, uchs mmittere , prohiberi k me
potes into eiianiagcrc tecum poteroiut ei qu£ noui
^nmferisftottm.

Sed nonne lurifiofultus fibiipficontrddicitrSi cnhtt
pdffm eft tonwtti tigm qua anted juermt mmiffaiquo
fttodo igitur *git cornu pcrmijfm fermtutem,ut toU

m

ACTIO  V. IJ9

iur nou&?Refpondeo:Pcr noud tignamtclligi mlt ed,
que mmittm ur contra, prioremformmtfcut im no
mm dicimits, w opus nomm.Sed eadem forma repot
ni alia tigna,nihil uetat .

D ifcmitt igitur nos ex ea Lege (quim nonnulli in*
epte mm minbilem) pulchram banc prax'm, Quod
ficutugerepoffmiu negatoru dduerfus eim,quinul*
lofemmtis lure tcntit guudre res ahcnus'Ita potcft
conueniri £r iRe,qui feruitutcm quidem babet,fed ex*
edit am,non obferudt modum in conjlitutd feruitu*
te prefer ptum.

Quid dutetn dicemm dchoctbemtcfFdcit aliquis
iter per fmdurn mcm,adbib:tis fccum tejlibus qudd&
cdlliditdtc.lnuentus d me rnfmdo fepe,o- rogdtus,
(pure per fmdm meum  i ud&tindfcrt iu.gdm deambu
I nidi excufationcm femorn tejlibus.Proderit ne tetnde
illi,uci keretfibus fuis huiufmodi cdliditas, ut dtccre
pofit fe habere feruicutem eundifQuid cnim ft produ*
cat tefles iHos,qui uidcrint Him ire,uel dgcret Refto
deo:  N on potesl fibi mat arc, M comminifci cdufatn
potfcfloras,ut in l.Cum nemo.C.Dc adquirend.poffef
jio.tdcoq; receptm eft mcritoiquod mdferens jferui*
tutnn,cogitur probate titulm . Vnde nihil proderti
ilh talis edmnid,

EXCEPTIONS REI CONVENT!.

Exception

{40 CL A SSI s in.

Exceptions in hoc iudicio, mutudri potes ex pat
fltionibm attoris inattione confcfforid. Si cn'rn tto#
tueris eleuarc intentionem attoris , c \ui tibi feruitutent
ticgdf.oportet ut adferas m,quo tibi lice At tediflcare,
ticl aliud faxere mgrduamen rei alien#.

Obferu igitur diligentcr ufm huiufmodi form
Urum-Si confefjorid agentem, uolueris iure per excet
ptionem rcpcUerciademdA tibi efl materia negdtorie.
Contrdxim aduerfws intendentem negatoriam uolue*
ris te defendcre-.adbibcbis m conjilim forimlam con*
feffori£ adionis.Qjtod multi non percipimt,

Frequenter autent recurri folet in negitoria ad te
ports longi defcnfionem, fleut ea in confefforio quoq;
iudicio folet femper aUegari. Dijputdnt autent uarijs
Wodis  D odores, quod tempns adquirend£ feruituti
fufficidtiidcj; fuperius obiter attigi/mus.

Vt autem euites omnem obfeuritate , dijlingue can
fas,cr mtcUiges aperte materiam ufucapionis. Inter*
pretes enim confmdmt, nec fatis explicant quid ft
perpetua } quid naturalis, quid item cominua feruitutis
eaufaddeb nec ipfl iuris mentem adfequuntur,ncc alijs
fqdicitcr tradunt.

Primumdn feruitutibus conflituendis,Jicut in omni
ins rebus^onjiderarc oportet caufam efficientem, &
f inalem: fcilicet,quo animo cojlituatur ddominispric
imWiitffl quernfinent e? exitm.  E{ b#c eaufi

XCguli

ACTIO V.

141

feguUriter c$l perpetuate maxinte diflinguit feruU
tutcm d precario:fcilicct,ctm uic'mo concedo rogatu
eius,ut illiquid in meo pnedio faciat. Id enm qudmuii
grduAmen jitinontdmcn eflferuuut. Vnde did fold:
oesfemitutes rcguldnter habere caufdnt perpetudin,
hoc cft,<id cum fincm Conflitui,Ut fibi & luredibm fuis
perpetuo compeUnt *

Delude, pcrpendendd e/i  i« feruitutibui cdufi mi
teriaUs,cx qua conflituutur.Ea dutem csl duplex :d!ia
mtmlisidia MujlridUi,ut fic docendi gratia dicanu
iUtutdiis cft,cii feTuitus uerfatur circa, ea qu£ naturA
producuntur:ut aqua pltmialis, aut profluens. Indu*
jlrialis,ex qua, non potesl coUigi Utilitas, uel fcruitmi
nififattojeu Mujlrid hominis ititerueniente ,ut, irei
Agere, xdificdre.

Poflremb,uidenda eft cdufaformlis:Uidelicet,qu<i
Inodo feruitilc conftituaturiqutbus conditionibusialter
time, an omnibus diebus,& reliqud ad forntani ,mo*
dm,qudUtatmpertmentia.Et hue pertmet confide*
ratio cdufieCommute, & difcoHiinute. Quarwnda.nl
en'rnt feruitutm forma utendi eft com'mu riwnqudni
ccffnis i quarmdim difeontimta cm intcrcapedinc.
Uw,qu£Hatnferuitm feemdm formam foam pofiit
effe contkud,,& qu£ nonpofiitfemper exerceri i pe*
tetidim eft. ex cdujis [upexmibm . Ndtn quibufdani

»4* CL ASSIS III.

fcruitutib'us cont'mo nos uti,materiee qudlitdt ttetdti
qutbufdam uero commode utitrnr fempcr . Vt ccce:
fUU>cidiorum,ccntinms ufus ejfe non poteft:quix non
fempcr pluit,cr fic non cont'mo eft nuterut jeruitu*
tis. Item, non omnibus horis utipoffumusit'mcre,uel
etttutquid ndtura. refdgdtur coiuinno labor i.  T igni
a at cm per tnduftrim mmiffd,iut ala cedificia, conti*
nub habere poffumus.ltaq; inteUigis,queenam ft caufi
perpetud,rcf>efto fnc-.quanm mturalis,ref>cda mi
temtqumm deniq• contvrm ZT difcont'mM,confde*
rdto ufu,forma,cxcrcitio.

Colligdmus nunc ex his, reguldf feemim ar*
temboni er £qui,a,d imeUigcndam ufucapionemfcre
uitutis.

I Cum Seruitutes hdbent mateviam nitura produ*
ftdm: tunc fuc forma utendi popt effe cont'mud, jiue
non pofiit-.adquirwntur longo temporc.l. Si per fan*
dum-C.De ferui tut il.Ior amen. ff. Eod. tit.I. Si quis
diuturno.jf.Si feruit.ucndicet.

II Cum feruitutes hdbent materia feu caufam In*
duflrialetmulttm rcfcrt,utru forma utedipofit effe co
t'mua,an uero no admitted ufirn cot'mmim.Priore enint
cafu,acquiritur feruitus longo tcporetpoflenore uero t
no nifi unto tempon,cum non extet mmork.U  j. §.

ultL

A C *r I O V. 14$

[ tit.ff.  D? dcj.plu.drce.l.Apparet. §.penult ff.T)e itin*
i adu.p'riudt.Et fie Ml gc,quod m'go dici folet: fer«
i uitutes,qut caufum difeontmuamhabeiu ,non admit*
tcre ufuedpionem . Smt enim incertt,  e? 4 /ju
[dm prthere nt cdimnijs:ji quit fcmcl,
dtfy it mm eat,  er exmdc can*
fetur feruitutcm posi
mhosannos.

DB

DE ACTIONE CAVTIO

N IS VSVFRV C T V A*
RIAE.

VI

Vperius tnaitio faff a. eft obiter ufu
fruffus inter extern feruitutes: or*
dindrium mihi uidebdtur,ji nmc oe*
cdjionc cdutionistndm hlc utiq ;  pofl
feruitutes trdffdre oportebdt)totdnt
tifufruftus mdtcridmldtius repeteretn.

I Hud dutem fepe mcul'cdndum eft tyronibm iuris:
fwmntdm Legisktores in diflribuendis rerim domi*
tiijs ddhibuiffe diligcntidm,ut res qux homnum cdu*
fd efjentd  DEO donate,omnibus fuis pdrtibus comm
niedrentur hominibus per certn formulas.

I td<j; conjiderdrmt udrids rcrum conditions dc
circumftdntidsiz? non hoc folurn prodejfe nobis in co
tnune,fi dominij  er proprietdtis ratio baberetur. Sic
etmftcturtm cfie,utquifq; rem fudm jibi reti/neret:cr
quid turn pojle'dilmb plus utilitdtis collaturum expen*
dcrunt,fi omnid rerum offeid qux cojiderdri pojjent,
deferuirentmicemhominibus. Ethic efluerus ufus
dtq; uis Titu.lnftit.De rcb.corpordli.cr incorpordl.
Subijcidtms ob oculos exemplm.

ACTIO VI, I4f

Rei erfm corpordUs,ndturdliter per fe infyecld,
eerte nihil dliudpuftdt, qudtn quod tdgi exteriore

fenfu ordindri poffit: ttt fundus,durum,  c extern.

Si mb exigitur dd rdtionem politic dm dnimi co*
giHtionc'.tunc formal# turis concipiuntur,per quds res
corpordles jic ordmntur dd ufurn blmdnm,ut nemi*
tttjUtmrid.Et idles formula diemtur reshcorpo*
ules-.quid fubfldntidm non d corpore,fed ab dtmo du*
mt.Accipe fimilitudinemdb homme, qui pdruuseB
mmdus.Quid ulet corpus quod Ungi poteBtnifdni*
mi rdtione dd honejld officid trdhdturfElegdnter ergo.,
ficut homo corpus bdbet  er anirnd: ltd totu Ius noflrS
cenfetur circd dttis res uerfari, uidelicct , corpordles
er incorpordles.Qudm neccffdridm conflderdtionem,
Accurjius cuius fuis nmq inteU exit.Subijcidmus exem*
plum,quid considerdri  in rebus pofiit cmlitcr <&■ dni*
mi cenfurd,dd utilitdtcm homimm.

1 Domhim  II ‘Dotttmm  III Qudfi ucl
dirctlum utile ddjine dominium.,

Ius in re.

nil vfusfruttus.  V Vfus . VI Se ruitut.

VII Ius pignoris,  ©“ dlu rndtd.

Quorfwm h<ec omnidtdd utilitdtem horninm  ■ Quote
fmhotninesfdd  DEV M,Hic enbn [copies efje debet
omnium dftionm bummrum . Ab illo procefiit lum

Tt pvm

145  CLASSSlS lit

pmcipim:bi ilium refficit finis .

Vfusfruttus itaty,eft Ius alienk rebus utendi fruent
ditfalua rerum fubfta md.lttterprctetnur banc diffini*
tidnem,qudm frig.de folent tra flare  D ottores.

Eft ius)boc eft,feruitus,utip[i die tint,<g- ueru qui*
icm eft;fed multo figmficantius dicemus ( eft Ius ) hoc
vft,facultas, poteftds,qudm dotr.ims de trail it propriety
ti fute rei ac concedit altcri.

Altcnis rebus ) Proprig enim ret Ufusfruttus quiii
fubtiliter conjidcrari poteft, mde cdufalem ufufruttu
appellant.Verumhec infpetti) rdrior eft,  er non tot
habet cfjvttus jicut tuc.qudndo alteri conceditUr,&uti
iitatemfiidm proximoreddit ufusfruttus, qui formdis
tv.incupdtur. Nampropriam illc habet bum diffinitio*
nis formam  er genuinam urn.

Vtendi fruendi) Hec compojitio uerbi omnemutili
titem rei jignificat: fed audi quo moder amine.

Saha rerum fubftamia)fcilicet,tota ucl parte eius.
l.Si cut.ff-De ufufrutt. Ratio .  N am ufusfruttus eft in
corpore,dependetexcorpore.Igitur,fub'ato dut mm •
tato toto corpore,neceffe eft <& ipfum tolli:jicut fubli
tddrbore,non poteft product pomum. Sic mtclliges ue
reVlpidnumm.lf .Celfim mJ.ij.ff.Deufufrutt.  §.Efl
dmplius.lnJlit.Eod.tit.U Rcpeti . §-hff-  Q&ib. mod.
ufufrutt.mittd.

ACTIO VI.

*47

Argumenturru

dnioquidcttt ufajruttus multis mod is finiturt

r ccrtum esl,dd proprietdtem rediturmipor*

ro ,p otijimd dom'mij pars e8,ddeo,utfemper difcedcn *
te ufufrltftu, propriety jit plane mutilis > idea exigi*
turciutioidonedfcu fideiufjbrh db ufufruttuirio^qui*
nmcmfy rertm mobihum cr Immobilium .

Cm autem omnis cdutio jit uMd, niji competdt A*
ft 10 ,qua exigdtur id,quod  i n cdutionm deduftim edit
mito ndfcituv cx ijl<t cdutione ufufruftuirid pcrfccu
tio:qu£ imltd habetfinguldrid, ut non fufficidt dttore
remittcre dd ord'mem jlipuldtionm commwm.

QVA AVTHORITATE SIT 1NTRODVCTA.

Vplicem hie quaflionm trdHdre oporo
tct:altcrdm }  k quo jit wtroduftd cdutioz
dltera,quk ditionecx cdutioe cocejjerit*

Primm:Cmio eft Pratorid,ficutrdiqu£ omnes*
QjtinqudM  c? Rontdnus fendtus cdueri iufferit dcre*
but qua ufu confmu'titur, ut infra diernrn . Sed quire
Mroduxit Prat or ciutionis formuUtn in hoc cdfuf  O#
ptima mione;Ndm,jicutufufruthiirmbabet Militate
rti,permittentc Lege: ltd uicifim aquu/m eft,domina
nbiberi fecuritate rei fu£,ex qua f-u£lus percipitur .
Qg<<rc dim ufufrtiftmm) non prim eB permittend*

I

It * nflfe

148  C LA S S 1 S  III*

Attiotqua fdtis dederit.l. Si cuius,&.l. feq. In  prtnci.f.
Dr ufufruft.l.Vfufruftu.C.Eod.tit*

Adeo autem tcnetur ufufi-ufludrtus cauere,ut  tf jW
tor non pofiit cdutionen: remitters ,jicut in dlijs legi*
tis tntipomijspotefl.l.ij. &• l- Scire. C. Vt in pojjef
Legato.Ratio,quid daretur fruftuario delinquent li>
tifima occajio.

Sunt tdmcncdfm in quibus b<ec ratio cejptt: unde  c(
cdutio cejfabit, ueluti,cu certu eft proprietdtem ad frit
ttmim hteredem peruentura, puta,f proprietas ex
die, ufufruttus ctutem pure legdtus jit, Vlpiamts m.l.  Si
ufufruRusmihi.jf. Vfufruttua. quemadmodum. cduc .
Item,pater non cduet filio.l. Cum non folwm.  § .Niji. C,
De bon.quteliber. Item, neefifeus cduebitnunquamot
ritum.l.i.§*Siadfifem-ff. Vt legato, uelfidei com
no.cdued*

Sed quomodo peruenietur ad bine cdutione: ji Frut
Unarm forte recufduerit t Rcjpondco:  Non tradetut
res fruftuario, ncefc conccdetur eiaftio, prtufquam fa*
tifdederit,lulmus in.lSi ufufruftus legdtus, in princu
ff.Deufufi-u.

II Potcft inuoedri offeinm iudick,per quod compel
Idtur dd fdtifcUtione,Vlpianus m.l. Sicuius-ff. Eod.tit >

III Si res ufufruftus nomine iam jit trdditd non act
teptd rnutione: poteft proprietarius uendiectre rent!
qm non htboe tudidii ut domm aft recederet, fid

ACTIO VI. »4?

St UtcYetm Jrueretur aduerfarius.Quodji opponat ex
ceptionem uendicantiUdlent rem propter ufufruRum
fuijje traditarntrcplicandum crit: cautioncm non cjfc
datum qu£ iure debetur.vlpidnus in.l.Si ufufruRus no
m'me,m princi.Et in.l.ulti.jf.De ufufruR*

IIII Poteft condici cdutio pr£termiffa,tdm in his re
bus que ufti conf mutur, quam in alijs. Interim,quoma
dominium edrum rerm qua in abufu font, trasfertuv
infrufiuarium: non poteft habere locum uendicatio
qu foli domino datur. § .Conjlituitur.lnflit.  De ufut
fruR .vlpianusin.l.Hoc Senatufconfultm .§.Si pecu*
nite.ff.De ufujru. edr.rer.quee ufu.confu.Sed fiquidem
(inquit)adkuc conf ante ufufruRu cdutionem quis tie*
lit condicereidict potcfl,omijfam cautionem pojfc con
did incerti condiRione .Idem in.l.Si ufufruRus nomU
tie,in prime.ff.Vfufr.qucmadmo.caue.  Efc bdRenus dc
tuthoritdte cautionis ufufruRwit .

Delude,‘aRionem qua excautione competit,cmli
iure introduRam ejfe certwm eft: quia aRio exflipu*
htu exercctur ex ijla cautionc ,f cut ex alia qualibet «
Eidutcm ciuilis eh.

Nihil huic repugnat id,quod lulidtnu in. U Si ufu*
fruRus Icgdtus. §,Dctti<fe.ff.De ufufr.dicit:Pr£torem
poWceriiRionm ex cMione ifd-.quid Me non fe*

T t i qnitux

lyo C L A S S 1 S ItL
quitur.bm attionem ccnferi Pr£torim,ut fepe km
dixirrn .

II Dire&aeft*

EX QVA SIT CAVSA*

III

C Autiom caufam materialem fatk uidemuY tti
ftitffe fuperim.Efl enrni po/ita in  p triculo quod
bnm'mcret pYoprietario, niji profiteers tur cautioner
& interim ntbil haberet,quod ufufruftuaritm a n'rnk
utendi fruendi licentid coerceret . Tandem non inueni
rctur ulhts,qui concedcre uellet ufufrutlum, perditu*
m plane totam rem:  cr ltd pY£cluderctur ijla utiliti
tit occafio, qua alter iuuat altertm  ex rebut fuis ♦
Aftio autemin pcrfonam,efl ex obligations uerbo
rum, quibut promittitur proprietdrio mdemnitas, e4
forma,qua inferiut dicetur *

IIII Petitorq iudicrj ell bate ailm

CVT, ET .AD VERS VS QVEM DETVR.

V

D omino proprietatis datur , quifUpulitm eft.
Aduerfut fideiujjbrem,qui promijit,

Qjupd fi plures fint dommi proprietdtk>mu[quif$

pro

pro fit& pirte jlipuUbitur,Vlpi£nusin. 1. Siufujruttus
mihu §.ulti . jf. vfufr.quemd. owe.

Ef corn'd,ji duobus cotiimftim ufujruttus legitus
jit,omnes debent atucre: non folum jibi imuiccm, fed
etiimh£redi,kem cifum: fid fotim non pertineit
ufujruttus,b£rediHim rcddi.Piulusitl. U Si tibi ufu*
fruttus.ff.vfufr.quemdmo.ciue,

C£term,ji ufujruttus mibi legdtus jifcwmcf rejli*
tuereTitio jim rogitus:fic diflmguendum esl. Vtrtm
fees fit uUiex uerbis tejlitoris,quod am tuimifem ,
pofiit id me legitirim redirc-.tmc enim tu mibi, ego
domino proprietitis auebo.An uero nullifies jit id
me reuertendi ufujruttus, quifolm fideicommtffsrij,
non etiim mei ciuft,mihi fit rclittusitmc retti uii ji
dacommijfirm ciucbit domino proprieties. Vlpii*
m m.l.Si ufufrutttis mihijm pmci.jf.Eod.tit.

VI  Contraria non efiv

QVID DE HAREDIBVS SIT*

Atur quidem baredibus proprietirij  ,* fed non

in h&redes jruttudrij h£c ittio:qx id eos tnnf
mitti non folet ufujruttus.Potett tmen ilicui jic re'm*
qui>ut id h£rcdcm quoq; porrigitur ♦ Scd tunc primus
ttntm b£rcs } non ulterior inteUigiturteBcfc utile legi

VII

T t  4  turn

IfZ C L A S S I S 111,

turn, utprlmo h&redemortuo, dut dliomodo finilut
ufufru(tus,rededt ctd pr opr ietdtem.l. Antiquit ds.C.De
tifufr.Hoc igitur cdfu h<eres cduere debet: er ex con*
fequenti,ijld dttione tcnetur.Quod fi nihil dd em per
uettit,nulld\opm efl cdutione.

De here dibus quidcmfideiufforum, non csl dubiu
quin k&c ctttio exftipuktu dduerfut eos coceddtur,fru
(tudrio fortefitclono /oluedo,drg.l.Is cui-ff.Ad Leg.
Fdlcidi. Et. §. ulti. Injlit. De rcpliutio,  P dpinidnus
bt-UTribus k&rcdibm ff. De ufufr .Einito dute (rnqui t)
ufufruftu,fi cohtercdes ex cdufd fideiujforid comeni*
ventur.Vide etiam.l.ulti.C.De ufufr.

QVID VENIAT IN HANC ACTIONEM.

VIII

P Rbmmuidedmusde formd cnutionis . Duplicern
dutem hdbct cldufuldm/de indemnitdte proprictd
ri]-Alter dm,ufur am fe boni uiri drbitrdtu. Alter dm re
flituturim fe,quicquid fruftmm extdbit finito ufufrm
ftu,qui ad proprictdrim iure pcrtmdnt.

Sed flipuldbitur ne proprictdrim rem jibi refiitui
/ poBufufru(lumfRejfodeo:Non.Quid cam resfitfud,
ipfo iure dd earn redit, nec opus eB fuperudcdned
cdutione.

Quid dutem e& drbitrdtu boni uirifE& non dete*
ttmern cdufdm ufujruftus fdcere,cttcrdcp omnid cu*

me

ACTIO vr. If$

Urequs'mrefudficeret diligens piterfdmilids, Vb
pknus 'm\.\ff.vfujrudl.quemddmo.cduc. Venuleius ,
bonwm uirrn inicrpretdtur ludtcem,m-l Continues.
§ .Cum itijlipuktus-ff. De uerbo.obligdtioni.

Qutndm igitur erit forma cduedi m bis rebut qua
Ufu confmmtur.ut fmt,qus ponderc,nmero,uel me
fun ddntur:itent,uejlimentd,vr jimilestSendtus Roma
mscenfuit,m hit in cduendtm cffe:in pecunk ntmcrd.
U,utrcfitueretur tuntd pecunk, quntd cffct trddb
U:in dlijs rebut, ut refiitucrctuY sf.md.tio edrum,fini*
toufufruttu.ldemdiccndm eft de nom'mbut debitor
rm.Porrb,hdrm rerm,qunqum ufufruttus pro»
prie conflitui non pofiit(quonkm fruftrn ex fefe pra
ter id quodfmt non producmt) quo mdgis tdmen uti*
htdt omnium rerum Idtifiime pdterct zSendtus qudji
ufufruttm permijityUt ufut edrrn dliquid interim co
modiddferretufufruduArio.vlpmmin.l.i.Et.l.iij^
Cdius in.l.ij.Pdulus in.l.iiij.jf.Deufufr+ edr. rer. qua
ufuconfu/miit. § .Conflituitur .Et.§ .feq.Inftit.Deufu
frutt.Huimdutem Scndtufconfu\ti,memmt.l.\. C.  De
ufufi-.Et.l.fi.ff.vfufruftwtlquemdd.cdue.

Sed,dn pro ufu quofy cduendum fit,qui minus conti
net qumufufruttutyboc efl,fokm cotidknm almento
rm utilitdtem,qud,m fic percipcre debet, ne fit mole*
flus domino proprictdrio,®- ne ullo dlij conceddt uteif
ii wtCdw in.UDeniqsff’Datfu vr bdbiutio.lnjlit.

Tt y E oL

if4 C L A S S I S  III.

Eod.tit.lnpmri. Rcffiondeo, pro ufu quocf; cduendti
cjfr.quid fruftus & ufus,tametfi diffirdnt in percipiett
dd utilitdtc:tdmen,qudtettus dd dominum proprietatis
dttinet,eddcm rdtio eft,tie res illi deteriorfidt dbutcn*
do.Vlpidnus in.lhuic fhpuldtioni.§.Sed <&■ ji ufus .Ed
pi Minusm lVfuquoq;.ff.vfufr.qutmdd . cduc. idem
turis eftfi fruftus fine ufu comngdt.Eoteft enim fieri,
utdpud ahum fit proprictds:dpud dhm fruftus :dpud
ilium deniq; ufuseiufdem ret.Florentines in-1. Si dute
ufus-ff.Deufifr.Vdulus in.l. Sed fi defiuftu.  §. idem
ait-ff.De ufu cr hdbitdtio.

Demfi;, illud obfcrudndum eft in forms cdutionis
pro rebtts qucc ufu confumuntur: utdelicet ,uthi cdfus
fpecidlitercxprimdnturtCum tnorietur:dut,cum cdpi
tem'mueturtquonidm pecuniae ufus dliter amitti non
potcft,qudmhis modts.Vdulus in-l-in fiipuldtionc.vh
pidnusm.l.feq.ff.De ufufr.edr.rer-qus ufu confumut.
l.Si ufufiuftus nomine. §. Cum ufufiuftus-ff.vfufru.
quemdd.cdue.

Et bucufq; de formd cdutionis: Videndum nunc quid
tlenidtinformam huius dfttonis .

J Ve nit <efimdtio eiusfm quo fruftudrius cdufitm ufu
fi-uftus,er rem ipfitm fecit dcteriorcm, cum dliter fit
ufus qudtn uir bonus feciffct. Et hoc facile repuiari po
tefireffcfto tempore ceepti ufufi-uftus } drg.\,Si inter .

ACTIO. VI. fff

C.De iur.dotU.fJon folum. §.penult, jf.  De opcr.nou .
nmcidtio. ideo^ vlpidnus  in./.j ff.vfufr.quemddmo.
cMe.RcttedutemfitcicntOnquityo-htereso- leg.itd*
rmiqudUs res fit , cttm frui incipit legdtdrius ,fi in teftct
turn rdcgmnmt indc pofiit dppsrerc^tt  er quitet
m rempeiarem legdtdrius feccrit .

II Per f>4»c dttionem petmm.ut rcflitudtur ufufru
ftufiiito,quicquid ultrd tempus dcceffcrit rci: quern*
idrnoim  er legdtdrius tenctur,cui Ad tempus res re
Imcpdtur.l  j .C.De legdt.l. Si pAter.C. De ufufrudl.

Ill Cam ufufruftudrius neglcxcrit remufq- dd in*
teritum,uel dmifiionem tins: tunc peti etiam potcft in
boc iudicio eeflimdtio proprietatis. Ndm fruftudrius
cuftohdm prjefldre debet , ©■ omnemculpdm, nedim
dolimmdlum-Vipidma in.l.f.§.ulti.Etin.l. Huicfli*
puldttoni, in prind. Pdulus in.I . N<tw fruftu&rius. ff.
Vfufruftud. quemdd.cdue.

mi Quid iutem de refeflione rci in qud ufufru
Hus e$%diccmus:dn uenidt vn hinc dttionemfCcrte no
pdfiim uenit.  N dm dd modicum refcttionem tcnetur
ufufru ftudriui:uidclicct,ut fdrtd te£td hdbcdt,ut fub*
flitudt uites ZT drbores: Et, ut onera ipfm rei&gno*
fcdt:putd,ftipendimn,uel tributtm,uel fdldriwm,uel m
peniid (ihdrmm,Mt Udktudm.Breuitcntueri de*

bet

Ifg c L  A S S 1 S HI.

iet rem qudm dcccpit: nouum dutem in ed fdcere, ne§
tenetur,nec etidm potett. vlpidnmmd. vfufruttu le*
gdto,'mfi.Celfmin-l.fcq.Ncratimm.l.Vfufruttudrm
Cdirn in.l.feq.ff.vfufr.qucmddmo.cduc.ln bis ergo ji
ttegligensfuerit: tfftmdbitur mhdc dttione ddmnrn*
~Et interim tdmen officio iudicis compclli potcjl per da
Minim proprietdtis , ut reficidt-. d. 1 . Vfufruttu legd*
to.Quoitidm igitur (inquit) omnes fruttusrei dd eim
pertinent:reficere quoq; eu cedes per drbitru cogi,Cel
fmfcribit.Cui confcques eJl;Prmtu,quod Ji dbfente frit
ttudrio,qudf negotiu eimgcres proprietary reficidt:
dutritione fruttmm mpenddtieim dttionem negotio
rum geflorum bdbiturtm:Niji forte pdrdtm /it fruttuA
rim rclmqucre ufufruttum: quid tme dd refettionem
lion obligdbitur,ltdtdmen,ut per hoc cdUidtm dere*
ii/nquendi conjilim,non euitet refettionem edrrn re «
nw,qux fuo,dut fuoriifdtto detenordfmt fdttd.Pdti
\m in.l.Si dbfente,vlpidnm bi.l.Cm fruttmim,Pom
fonim inl-fcqffi-De ufufi- .Bcinde; quod Ji ufufruttud
rim ultrd,qum tenctur ncceffdrio,in rem impen*
dit: gr hoc, uel euidentid xdfficiorum, uel alio moda
proletipojfc em dttione negotiarm gcjlortm k pro
prietdrto fumptm repctcre  ; ut <equd rdtio mtev eo$
[cruet ur.LCm <td quern.C. Eod.tit,

IX lUfunpIuRi*

A C ¥  I 0 f t. iff
X Singulars eft*

qyANDO, ET QVAMDlV COMPEfANf
HAEC ACTIO..

XI

C^Tipuktio ifti bdbet dm ckufuk f. Altera,ft dlitcf
<|«« utdtur,qum uir bom drbitrabitur:qu£ fid*
thn comittitur,atq; fuerit dbufus: & quident fepiui
eommittctur,jiiterwn dbutdtur re dd ufufruftum re*
Held in ihtimi uolurttdte,uel cofiitutd inter uiuos.Qud
re o-attio  p roduttd ex huitiftnodi jlipuldtione,eodeni
tempore exerceri poteB. Alteram, de reflituendis frti
ftibut } qu£ no nijifirtito u[ujruttueompctit .\.\.
betdutem.ff.De ufufr-Urgonec men poteft dg  ft

Finitur dutem ufufrudm.

I Morte ufufruttu-irij.non dilt dom'mi pfoprieUtfc*

II  Cdpilis demitiutioncjeii priori* ftdtnscommit*
tdtioncmixim  er medi^per qum liberty,  er Ciuii
m Kontindfolcbdtdmitti:

III Ceflione ufufnift'M in proprietdrium fdftd per
fruftiuriiM-Altoquhcededo extrdneo bmfmodi mi
nihildgitur.Concedere tdmen perceptione fruttttuni
alicui potes%cm id ufudrio qitocfe Ucedt.Injliti  De ufit
® hdhittw l>w[m tmsfetre iu4

1*8  C L A S S I S III .

In alim. Concedere, eft excr citium dumtdxdt permit
tere,retemo iure.Bartolut m l. Ad earn. ff.  Dc dona*
tiom.Probaturin.lSiufufruftus.ff.Lieiur. dcti.l.Ne
cef]fdrio.§.ulti.ff.'bepcric.gr commo.reiuendit .

11II' Siufujruftudrius dcquijicrit proprietdtem:
tunc confmditur  c finitur ufufruftus.Qua res con*
foliddtio dppelldtur.

V lnteritu rci totius:ut,fi ades inccndio confunlpta
fueriittjUel ctidm terra motu,uel uitio fuo corrucrint:
extinguitur ufufru{ius:ddcd>ut nc area quidem ius ute
da fruendt debcatur.Vlpianus m.l.Repeii. §.Rei nvX
tdtione.ff.Qui.mod.ufufr.amittat.  Et bismodis ipfo
iurc toUitur ufufruttus.

VI Non utendo dmittitur quidemjed per exceptio
nemicum tempos non fit modus tollenda obligdtionis .
l.Obligdtionum fere. § .Placet.ff.De adtioni.er obit+
gdtio.Tempus dutem^quod non utentem fruftuarium,
JimJcp ddioncmpcrfoMlcm qudm ad ufufrttftum hd*
bet,excludit:hodie eft  X. annorum inter prafentes,

V  XX. inter abfentcs.l.Corruplioncm. C.  Dc ufu*
frutt.Qua omnidprobamur in.§.ult.lnflit.Eod.tit «

H me conjlat, quomodo committdtur poflerior
cldufuld cdutionis,de rejlituendis (Iruttihus . Nam lUx
comijjd^dtm empetitdftio iftdexjlipuUtn.

eb

ACTIO  VI. IS9

E& Mt em utrocf; modo pcrpetud perfccutio: quid
C milis.

Predifla tdmcn omniifwut xccipicndd, cum ufu*
fruttusmtiperjone concejfusfinitur.  Nam time pro*
prictarm dgere potcjiiVerim,fi ufufruttasfuerit pin
nbmeonimetim relidusttmc mo mittente ewm,non
flitmugitdommu: quid non redit ad proprictatcm:
fed locusejl \uri xccrefcendi,ut fotius acquirat-Quod
ffepdrdtm micuiq; pars ufufrutim [unit rehttd:
time ceffdnte iurc dccrcfcedi,pxrs Atwffu reditadpra
prietdtem,o- proptered pro  parte iUx committeretur
flipuktio. vlpixnusin. L\. Inprina-jf.  De ufufrutti
dccrcfcciti

XII  Non infamat*

XIII  Stricti Iuris eft*

ADFINIA REM ED iA;

I tie preterites dxmnis, hoc eft, qu£ ante fxtifdd*
tioncm,0‘ xccedentcm confcnfum proprietdrij,dedc*
rit fruftuxriustethm Lege Aquilix terietur,Et inter
ditto,Quod ui dilt cldm: Ji quod opus fecerit. Denief;
(srfurtipotedl cometliri de contrettxtisificuti quill*
bef alius,'qui in diem re tale quid comniiferit. l ultima
WlSinfufruftitt U%dits-§,Dc pnetcritis -jf.De ufuf>

160 C L A S S  I S  III.

Scdqudrc (dices) hac dttio fuitintroduttd , etflfl
pradifta competent fRcjfondeo:Lex Aquilid non per
tinet diretto id ddmnd, qua negligedo uel pratermitte
do dccidmtifed tdntum rdtione hdbet ddmnovm qua
ddirnr . interim cdut'io iftd,omnium dmnorm aftimi
tionem compleftitur, ut ibidem decldrdt lulidnus in. §•
Dcnify confultus.

II  Inter duos frucludrios mdle Concordes, poteB
commwii diuidmdo ddri iudiciimtn'e tdndem dd drmi
perucnidntl.Acquiffmim,m prmi.ff.De ufufrult.

III  Si dominos ipfe fdcidt ufufruttm deteriorent,
adificdndo, ueUlio quocmcfc modo-tunc uftifrududri*
IK petet ufufruftum &b eo,d(lionc confeforid: quanq
nouum opus nmcidre non pof.it. lulidnus m.l.Sidut do
mitio.ff.De oper.nou.nwntid.Qu6d fi prorfus permit
ufufi’uttuitm bares cim tenebitur-Vlpidnus bi.l.Rc*
peti.fy.ulti.Etm.l.Niftfublato.'Pompomuiinl.Sedia
terdidm.ff.  Q uib.mod.ufufruSl.dmitte.

Quod fdunnte ufufruclu(ut fepe fit) fruductrm
txccddt Icgitimum ufimteo cafu erit domino vnuocdn*
dumcficiumiudicis,uUbuti defmt .l.penul. §* ulti.
ff.Dcufuo-bdbitd.

Si nulldfucrit inter pofitd cdutio,dgetur udrijs me
dis dducrfus ufufruftudrium: quid, no eft ardindriunt
fdtifddtiom remcdwm quod comprehends omnia.

Si

ACTIO  VI. !<f t

I. Sifttto em contigtrit dmnm,agetur Lege Aqui
Iw:Et interdiflojQuoduiaut dim. U Si ufutfruclm Ic
gdm .§.De pr Mentis, ff. De ufufruit . II Si damnum
eueneritneghgcnm ufufruttiurij:bdbet dom'mm rei <s
uendicdtionnn, aduerfus earn pofiidentem.Amijpi. aut
pofjcfiionefubuemtur ei attioncinfafttm.l.No/ohm
ff.Dcreiuendicdt. 1. Quoties.ff-De prefer ip. Kerb.

P R A C TIC A.

FQRMVLA PETENDAE CAVTIONIS.

C V m lex prjcipiatjMagnifice dominelu
dex, fi cui ufusfruclus aliens rei coftitua
tur uel relinquatur, inter uiuos uel in ultima
uoluntate; eum debere idoneam cautionem
prsftare , lie dominus re fua periditetur:
Ideo Titius ciuis Colonienfis decenter inuo-
cans officium ueftrum iudiciale;petir,Sempro
ilium conciuem fuurn, legitime compelli, ut
eidem T itio latifdet,fe arbitratu bom uiri ufu-
turn fruiturum,ac eo iure finito^uicquid fru-
&uum fuperftiterit,bona fide reftituturu.ln pe
cwnknmerdtd banc chufuhm oportet udijei:  ac eo
iurefinito per mortem, uel capitis deminutio
turnout [upu probation eb.

VU  Hie

KJ CUSSIS III.

Hie dutem eft magna inter Doflorcs dijfutdtioi
Vtrurn ijld cdutio fit de fubfhntia ufiifruftut , hoc esl,
dnufufruttuarm faciat fruttus fuos antcqudmhuiuf*
modi cdutionem prceflitcritfSic enim ipji mteUigunt,ea
effe de fubfldntid uftvsfruftus.  T radiant aute hanc qu#
flionem in utramq; parte, argute magis qukm utilitcr.
Tufic tenetQuod utatur fruatur quit more boni uiri,
Ctr refhtuat reiiquos fruftut,id de fubflantia eft ufufrit
flu&rij iuris .Scd ippt cdutio, fine dolo tmlo fepe folel
omitti,ncc imped’t dominium in fruflibut.Vertm,fpc
tita fucrit,ttmc bonaftdc non potcfl prater mitt;. Ergo
mpediret translationem dornmj in fru(Ubui:non,quid
pert'meat fatisdatio ad fubftantiam.ufusfu(lu{:fcd,qd>
Lex nolit,Jpretd cautione,adquirifruttut.l.Vxori ufu
fruftu bonorum jf De ufufr.legat , I. Vfufruttut lega *
tut.inprinci.jf.Deuf fr.l.Siufufruttutnomine jf-Vfit
fruflua ■ quemad. cduc .

Vorrd,aliud eft ufum alien# reifieri debere bond,
fide  er officio boni uiri, ftcut omnis ddminiflrdtio hdne
in fchabet tacitam conditionem-.aliud dutem eft, dome
no reieo nomine fccuritdtem prxfari. Alter urn enim
femper cxigitur:dlterim potefl remitti,fed non recti*
faripetitwm.

Smile uidemm in iureiurando propter cdltmnidtn
dando:quod bona Rdcquide difimulari potcfl: uerurn ,
ubi db dltmtrd parte [writ petitmurecufari non li *

cct

ACTIO  VU  165

eet:(y,fi temere negetur,nohtq ;  ludex mtnbiere off*
cio fuo,corruittotm iudicim.  N ontnmen dic'mus,
title iunmcmm pert'mere dd fubftdntidm iudicij.

lUud certim eft: quod in his reim qu<e ufu confu t
mmtur,nonpoteft confhtui qudji ufufruttut fine cdu*
tione,  er eft de fubftdntid eius: quonidm per cdutionem
emitter conftituitur.^ .ulti.lnftit.De ufufrutt .

POSITIONES ACTORIS.

I Ponit a&ortquod habet quendam fundii
in tali loco* N on poteft enm ius ue\ fertdtm confti*
tui m re,nifi res fit,in qua conftitudtur.

II Item, A&or conftituit Sempronio reo
ufufructum in eodem fundo* Siufus tdnttm eft
coftitutusuel reli{lus,umbitur drtieulus pro re ndtd*

III  Item,dicitaflor:Quod reus ftipulata
manu promifit,fefe arbitratu boni uiri ufurum
prgdidlo fundo,&finito eo reftituturu fruftus
extantes* Nam ufufruftudm nommdtm erproprio
quoddm coittrdftu folemiter obligdri, multo fuerit
utilius,qum expeftdre ddmnorim euentus,o-tm ex
periri comunibus formulis:putd,Aquili<s,doli m\i,ucl
dlijs.l.Si feruus fermm. § .Si ex plduftro.ff. Ad Leg*
Aqwli.Et.lCm qw perfudferit ff.ee dolmdl.

.  V« 2  Vnic

I&4 C L A S S I S III.

Vnde pdtct:no cfe fuperfludm dttionem hum cm
tioni-Sijicut Dottores in obfcurdm cUfyutdtioncm tor*
queut.lm6,esl udlde nccefidrid,&objhttfutures leui*
Uti ufufruftudriorm.Quo pertmet et id,quod dicitur
'tn.liij.ff.'DcUberd.legdt.Werett enm noftrd,ut mul
Ua  hdbcdmm dttiones: quonidm multiplex eft occdjio
ieedendi.

Simutem dgdA dduerfus fideiufiorcs ipfos,qui pro*
mifermtdcdmnis  er rejlitutmc fruttmm,(ic m*
ridbis .

mi Item dicif a#or t  Quod Caius 8C  Luv
cius cociues eius,foknniter, interueniente fti
pulatione, promiferunt dC  fideiullerunt pro
Sempronio ufufruciuario. Adijce per drticulcs,
pr&dittdA cldufuUs cdutionis in fideiufionem deduttdA*
IDcbent enm omnid cldre  ©■ breuiter dechrari dpui
iudiccm,ut metbodico quodm compendia rem perci*
picns,pofit certdm ex iurc fentemidm pronmekre.

Et itcrirn bine coUige rdtioncm, qurc necefdrio
introduftdfit beec cdutio:quk,etkmfipondmus dome
nmnfwndi hdbercomnes dttiones ciui\es,et Pr<etorids:
tdmcn,non baberet dduerfus ftdeiuffores ulkmperfe*
cutionem,ni(i mterueniffet cdutio,hoc ett/atisddtio fi
deiujforid & promijUo,per qudmipfi quoq- obligdren
tUf'Sic enm hie interpreting eft cdutiofim in omi

actio  vi. i6y

ftibut Vrtftorijs flipuUtiombus-h Si cuius  .§) -ff.  De
ufufrutt.lVfuconfUtuto.C.Eod.tit*

■y Item eft uerum;qudd Sempronius reus
in eodem fundo praecidit arbores frugiferas*
Hoc enim contra boni uiri o diligent is patrisfamilUs
eft confuetudmem^ui fmmoperc folet curdre,ut pur
gemr,ut fithfe fm buiufmodi arbores , ex quibus re
ditfruttus .

VI  Item,Reus nullas fupplantauit, uel ar'
bores,uel uites* Eft O' hoc magnum dbufus Mi*
ciurthO arguit Idtiorem ufufruftuarij culpdm. Videt
enm cotidieperiturdm omncmfmdi utilitatem,defx*
cientibus pdulat’m arbor ibus uitibwcfc  : attamefl non,
fubjlituit dim. Quishoc admittat[anamentismre*
bus [nisi

VII  Item: Aedificia in praedi&o fundo, ciT
per reum non fulcirentur,neq; fartis tech' con
feruarentuntandem collapfa funt* Bdbes hie
aliud exemplm abufus,ad cuius Jmilitudmm ipfe tie
reliqud potes cognofccre,

VIII  Item.'Aflor omniapraedifta 6^ alia
id genus damna aeftimat quinquaginta flore-
nis. Si uero  , non de ddmnis; fed de extdntibus poft

Vu  5 finitrn

t66 CL AS SIS  III.

finitm ufufrudum emolumentis vei agatur :tUMc
riabishocmodo.

IX  Item,ponit actonquod ufufru&us tab's
fundi ,qui Sempronio debebatur, eft finitus
ex tali caufa* D efcripjimut fupra caufas,quibiK [olet
ufufrudusuelufus finiri.

X  Item dicit.-quod extant tot fruchis ? non>
dum ab eodem Sempronio percepti. Ergo nec
fuos fecit poft finitnm ufufrudum nec ad bteredcs tran[
tnijit.fy. Isuero ad quern .lnftit.Be rer.diuifo.l.  j* ff.
Quin, dies legd. ufufrud. ced. 1. Siufufruduarm. jf.
Qucmadmod.ufufud-amitta.l.Vfufudu legato, Et.l»
Fruftys.  jf. De ufufrud.

XI  Item.* Adtor admonuit reum, ut ei pras
diftam pecuniam nomine damnorum folue>
ret.*aut,utfru£i:us extantes reftitueret. No pones
utrwnq; dijimdm. Sed ego exempli caufa utrunq; pro
pofui.ut deferuirct tibi ad utrdnq ; claufulam cautwnkl
alteram fcilicet.de ufu boni uiri: alteram uero.dc rejli*
tuendis frudibus.Si autem ex fado utrtmq; mcidat-.po*
tes uti duabus pofitionibus.damnorm.o * frudmm.

Quare, petit actor.* ueftra fententia pronun
tiari, Sempronio non licuifle, tali negligentta
fundo abuti, & deteriore facere; Idcoq; eunde

reum

ACTIO VI. 1^7

reum condeinnari,utadori didos quinqua>
ginta florenos ioliiat. Si dc fruttibus dmtaxat agi
tur,ita concludenim eft.

Quare,petit ador.-ueftra fententiadeclara-
ri, fructusiupra didos ad adorem,finito iam
ufufruciu, pertinere; & reum condemnari, ut
eofdefrudus adori reftituat * H abes idm cuentii
ciutionis,propter quern neceffdrio fuitintrodufta  . Et
mitddebes,uelut m fomnijs (ut quida fdciunt ) de bde
ciutione,ucl m fcholit, ucl in faro difputdre, non rope*
titkgrduifmis lurifconfultorm confilijs. AnncpU‘
td5,miufcuiufq; multu referre,cui, et quomodo creddt
rei fu<e ufum &• emolmentAtQm enim curiofm admo
dm effc folet in re alictuf Quid itdq• in tdnta homtnu
perfidid miremur: quod jit hdc dc rc mtrodufta cdutiof
Scilicet,tdm frigide Leg um grduitatem intuciuur,con*
tenti, uix fuperficiem uerbortm inffexijfe. Qua  dc*
mentid tandem fattum eft,quodpropemodtm mlluc ho
die jit ufus iuris. Siquidem tut dir'mit litcsiitiimtnenji*
tide trdditionm,multiplicity cm.  o mfeundam cce*
citdtem.

lUud autem nihil te mouedt: quod proprietarm ui*
deitur rem fudm fibi ftipuldri,cm fruttut,finito ufujrit
tiu,flipuldtur:contra reguUm.LNemo.Et-l. Scire. §.
ulti.jp Deuerbo. obligd.  N am, non flipulitur fibi fru*
(iusmcum cafrn dm (jic en'rn inteWged# fmt ciut&

V U  4  leges

I6S CL AS SIS  III.

leges) fed rcjlttui uclut fuos.quod iurepcmhtitur.l.]*
§.ultiff.vfufruttud.quemdd.cdue.

DEFENSIONES REI CONVENTI.

I Reus excipitrquod ufufruftus fundi,cuius
nomine agit a&or,nondu eft finitus. StipuUtio
igiturnonejl commijfa:confequentcr,nondum attio eft
nata,®- mile diftdtur iudicim .

II Item,dicit:quod fundusin eadem eft cul
tura 8C  coditione,qua fuit tempore ccepti ufu«
fructus* Sihoc probarc potucrit: baud dubic ccffe*
bit attio.  Et hue pertinct conjilmm lurifconfulti, cuius
fupramentio eft fatta,ut deferibatur rei quabtas, que
ufutfruttus cdufd trad'tur .-quo facility pofis,finito ufu*
fruttu y  oflcndere: rent nihilo ftttdm cjje deteriorem.

III Item, fideiuffores excipiendo dicunt;
quod Scmpronio principali 8C  ufufru&uario,
fit per actorem remilTa cautio* Vdlebit ne ifla
exceptio f Vis totd quxjiionis in co eft: Vtrrn mleat
rcmiffio cdutionis ufufruttuari <e f Superius autetn pro*
batm eftyhattc cdutionem non ejfe de fubflaiuid ufufrtt
ttus, fed mtroduttam ob utilitdtem dommorwm , ut fint
fecuri. QuareRofredus rettc fentit, remittipoffebu*
iuftttodi fecuritdte,/iquis confidatfatis ufufruttuario:

per

ACTIO  VL

per.l.Scire.C. Vt legato, feufidcicom. no* edited.

Non objhc drgmentm iurifiurundi propter cd*
ImnUm dandi. Nam,talc luramentm publici quoddin
rnodo writ efbnec)ohm refert partium, fed et iudicis ,
ut dbfii cdmnid,qu<efrequentifimd eft in fdcrofmttx
iurisojjtc'm. Vnde, ft petit urn fuerit aut prieftitm.no
potejlremitti.l.ij.§. Sed quidueremur. C. De iureiu*
nn.proptcr calum. ddnd.

Hec aute ftmilitudo biter utrmcfc mdnet, quod neu*
trim pofiit recufiri,cum fuerit poftuldtm  - Cocterm,
fiutcmq. • fuerit cdutio remiffd: non tdmen ccnfetut
permitti ufufruftudrio, ut dolurn mbm admit*
ttit in re dliend: quonim hec nulla, qiun*
tmuis liherd concefiione: im6,nec pd*
fits nombtdtm comprehendi
potcftcontunatu*
rdm.

Vu s Dedftio

270

DE ACTIONIBVS NVN,

CIATIONIS NOVI OPERIS.

VII*

IjcJmim/ wprrf dc feruitutibm urhdnis
W rujlicis,quomodo petdntur cr nc
gentur.Inhis frequenter utimur nit
cidtione noui operk, ueluti pr&fente
dduerfus rixus remedio.Promde,nul
Jut uidebdtur locus ddtrdftdnddm mmcktionem com
modior,qum  // fa,

Interim,uidedmus fgnifiedtionem tituliiquid jit ««
cidtioiquid opus nommiquid retmfiio.

Hmcidtioitd’efcjn hdc mdterid, cH ius mhibencli,
tie opus fkt,jiuc per Pr£torem,fiue per iddim Idpilli ,
fiue joltsuerbk.Expedit tdmen,cm in nojlro quid ma
litur memos,ut per Pratorem, uel Idpilli iddim mm *
ciemus.Quid uerbotemis dmtdxdt nuncidndo,pojJef*
forem emfdcmus,cui nwnciduermus. vlpidnus in. U
operis.Ptin.l.Depupillo.  § .Meminijje. ff.Tie
oper.no.nmcid.RdtioiQuonidm dlio mgrediente pof
fefiionem, cmtwllo externo ddu tejlemur ius noflrui
uidctmrdnmo poffvfiionem dmittere.Pdulusin. 1. lij.
§.in ctmittendd.Pomponius in.l.Si id quod. §. ulti.jf[
Dr dcquir.poffefi.

Opus Aittctn nourn fdeere uidetur k, qui dut adifi

edndo

ACTIO VII* 171

1 cdnaOjdut dejlruendo dliquid,prifimdmfdciem operis
; rmtdtifw mtrdoppidd:jiue extr'd oppida inuiUis 3 uel
in  <tgra.!.f. §-Opui nouum-Et.§. Sine autctn.jf. De
ope.no.nmcid. Vndc dp parched folum operd mteUigi
qucefolo coimttd fmt.ldeock,fi quis mejfem fdcidt 3 dr
boremucfucciddtydut umedmputet:qudnqudm opwifd
cut 3 tmen hue non pertinere.Pr&tered: ji qrn tedifi*
cimuetiufMcidtinon nouwm opiwfdcit,jed ucteri fu*
flmeio remediwm ddhibet.d.l.}.  § .Hoc dutem-Et.  §*
fcq.Demq^oportet effe coeptum injldr quodddm ope*
risjdtnetfi nmcidtor ignoret,qudlis futurd jit cm for
ntd.Non en'rn dicitur nourn opus fdeere is 3 qui cane*
turn ponit. Vlpidni& in .l.Stipuldtio .§.Opusdut.jf.  De
oper.nou.nmcid.'NiJiforte in loco udcuo, per dcjigttd
tionem  er dlim prepdrdtionem jic decldretur futu*
turn <edificim,ut jit fdtii ddnmcidndim.vlpidnut'm
f.Prefer dit.§.Siue dutem.ff.Eod.tit.Sic inteUiged *
Vote ft dutem.

Rcmifio feu reldxdtio nmcidtionis,fdtis explied*
iurin.Tit-jf.De remifioni-.

Argumentuim

S Aepeuicini contrd m eedijicdnt:dlids excedenies
modm feruitutiv.dlids fold temeritdte: dus de*
tti% errorcgrdudntes uicmm.Contrd quocp:nonnu1li
taw fmt movoji,ut non jiiunt uicinos xdijicdre } etidm

non

172 C L A S S 1 S  III*

tion hefr.aut cum id iure feruitutis admitterc tetlcdtt*
tur,recUmant tamen aliquando more du(li . Et hie
maxima occdjto cjje folet ad nxas & arma.Qudre ni
mirum^quitat pojlulauit,ut in utrmcfc pdrtem conjli
tuerentur remedia ad celerem expcditionem defend''
entia,etiam extra iudiciim : Vrxfertbn, quod negotij
quality fine magna detrimemo non admittit moram ,
Veritenm tempus cedificantibus commodtm, per it mi
teries, pererntfumptur.fi m iudieijs fufyendatur  fie*
gptim-

‘'ll

QVO iiVTHORE SINT INTR0DVCT4E
IST-AE ACTIONES.

I

R ,#tor Romanes hanc nunciationis mas
; tenant,duobus interdittis compleftitur.
j inprmis enm ait.  Inquem locum
* nunciatum eft,nequidnoui ope'
ris fieret:,qu3 de re agitur,quod in eo loco an
requam nunciatio remifla fuerir,aut in ea cau
fa cifcr ut rejnitti deberet,fa$um efbreftituas*
Hoc Wterdittm cm jit reftitutorium: dttio quoq■ ex
eo competens ad reflitutionem nobis deferuit.Loquot
Mtem dc ail tone in faflum,qute loco cumlibet inter «
diffi hcdie datur, iuxta.§. ulti. inflit,  Dc interdidl.
Quanqum  ©> olim ex caufa interdiftorm aliquant

ACTIO. VII. 17$

do dftio rnfettm concedi foleb.it, ne dm folenniS in*
terdicedi forrnld. Vlpidnuf in . 1 -Prat or ait,in princ*
Et. §. j. Et ., §■ NontiuUi.ff. De oper.nou.nmcid.

HocMem 'mterdiilm Pratork duplicemuim hi
bet. Alter dm,ut dgi ex co poflit Ad demolitionem £di*
ficij,qtwd ftftm ft pofl nmcidtionent, nulld cognitio
ne interueniente,utru.m rede dn nidle jit £difcdtim*
Aileron,ut perfequdmur demolitionem totm operis
noui,etm Ante nmcidtionem fdttu Quo cdfu cognit
tionem mteruenire oportet, utrum iujle An iniujU wo
litssftremconuentut .

Itdcj; dijl'wgue/itcs interdiftm nvMcidtionk, &
kterdidm demolitions,& dttiones eorwm longo fe
ponentes intemllo: hi non uideittur conjilim Prato*
ris Komdni percepijfc: cpti.fi uero prior e inter dido ni
bil dliud introduxerit qiwn ipfdm mcidtionem in uni
dmtAXAt pirticuld,o- non totm potius negotiu pie*
We comprehends it,tit infrd idtius dppdrebit .

Deinde ditPwtor.Quemin  locum nuncia>
turn eft* ne quid noui operis fieret, qua de re
agitur,fi de ea re fatifdatum eft,quod eius 110^
minecautum fit:uel nifi per teftat qudminus
fatifdetur,quominu$ ilH in eo loco opusface^
leliceat.'uim fieri ueto*

Hoe inter diftm prohibitorim eft, neadifedm
HfitifdiUiotftM prohikmr opusperficere.Etenim

174 CL AS SIS III.

(htquit vlpianm) pcrtinct ad deem urbium, eiifcii
nonderclinqui-Nec quicquam inter eft,lure quit £difi
cet,an non ilire adificeticum Jit fecurm is,qui opus no
um mmciauerit,pojieAquam ei cautum eft. d.l.  P rs*
tor ait.§.De'mdeait.Et.§.feq. §. SiquisparatM.
Et.§.Sialiq'Mndo.

C<eterm-,ft poftttoum opmnmeicUmt,comenkt
inter controuertentes,fine cautione, ut icdtficium  per
jiciAtur(fcilicet hi loco prmto,non Autem in publico)
tunc aftio quidem adificami non datunfed aduerfitt
age ntem uti pateft,conuemionk feu pafti exccptione,
L).§.lnde qtuentur.ff. De oper. nou .numeutio.

De hue autem materia,quando nmciatio fuerit ret
mijfa,  er cedifcans mhilommm mpediturttrattatur k
titulo.jf.De remifio *

JI Directs funt.

EX QVA CAVSA  PROFICISCANTVR

III

P Rior aftio datur 6b proteruitatem eitu, qui J]>ct
nens nmciationem prmtam, facere uidetur con
tra cdtttum Pratork, etiamji msdifandi habeat,
utcoHigiturcx. I Prcetorait. §. j .jf.  De oper.no «■
tnmeiat.

Peflerior Herd concediturob teMeritdtem iWin>

qui

ACTIO VII.  I7f

quinon contentm'miemnitdte fud qudnt per fdtifdd*
tionem confecutm cslM qui fecit quommts confeque
retur am: nibilo timen minus ceffdt impedire eedifcA
tem.Quis en'rn hm infolauim probed

Quireutritife idio csl in rent quidem feriptd: fed
timenmperfomm ex delido.Necfc en'rn mediocriter
delmpt,qui&Pr<etdris duthoritdtem contemnit
proximo nocct.Et hoc eft, quod vlpidnus trdddns put
chrecdufdt introdud& nmcidtiom, diftinguit eds itt
n<itmlem,'mpofititidm, 0 'pub!icdm.

Nitunlis cdufd efl,ddmni depelkndi:ui cum in no
firs <edes quid immittituraut in noflro cedificdtur:uel
cm cdtitio detmniinfedi defideutur.

Impofititk cdufd dicitur ex iure coferudndo:Vt cu
quis,pojledq ius futm d’mbiuit,dlterius duxitjd ed,po
ficdquxm feruitutem gdibus fuis id commodum proxi*
mi knpofuit:contrct cm fdcit-.quidnon licet ei mpofit
tm femetiusperperm reuocdre.

Vublicd cdufd C)% quo tics dliquid contrd Leges,dut
Conjlitntioncs Principum ft in loco publico,uelfdcrOi
l-\-§,Nucidtio.Et.l.P)e pupillo. § .Sextus  P $dm.ff*
Veoper.nou.nmcidtio .

IIII Petitgrti fodicii font k itftmt*

CVS

17 6  € L A S S T S  III,

CVJ , ET ADVEl(SVS QVEM COM#
PETANT.

V

P R i\Mdt funt .

I Ex priore inter ditto dettur ei, <td quern res
pertmtiurcdommj,udqudji donmij.l.\.§. lurisno
jlri.ff.De oper.nou-nmck.

II vfufruttudrio cocedittirfed nonifiproctirdtorio
nomine. Aut,Jimdlucrit em mokjlid euiUrc:potcfl ue*
die dr e ufufruttum db eo qui nouum opus fucit per con
fefioridm.Qu# uendicatio prtflabit ei quod em inter
fuerit,opm nouum fattum no ejJe.Si dutem domino pre
dij nmciduerittinutilis erit nuncktio: ergo nec tunc
concedeturdttio.d.lq.§.ulti.Et.lfeq.

Ill Creditori,qui pignoris nomine preeditm tenet.  [
Cdiusin.Kreditori.jf.Dc oper-nou.nmck.

JIU Superfickrio: quia utilis in rem datur: ergo
multominusettdenegdndd b£cdttio.Vlpianusin.l.ltl  .
prou'mcidli. §.Si ergo jf. Dc oper.nou nwckt.

I Aiucrfm e urn cxercetur,qui pofidet locum in que
opus nouum nmcktum efl.Etproptered^fiis cui nun*
cUtio fdttd cft,uendidit pr£diim:non ipfcfed emptor
idemfe dommus  e? p°jf ffor pudij comenitur. Quid, i

nmcktio

ACT id VU  iT7

HWitirftio « 0 M! operit nonperfond,fed in rem fif.ideocfc
©• hm uttionmin rcm fcriptdmcenferi oportet,id *
fcolcmw mi./,  j. vlpknmmft. Operis. ff. Eod.tit.  Nrc
rcfcrt,utrm ipfe fecerit,dn rdtum hdbuerit.l.Aedibut
infi.l.Pritorditifj, Hocinterdiftum.ffDitt.tit.

II Simpublico dliquidfidt, omnes ciuei opus noitu
mnciircpojfmt ZT dgerc.  Q udrc hoc cdfu publics
feupopukris eft h£c dttto. Ndm Reipublic£ inter eft,
qmpjurimos id defendenddm fudm cdufdni ddniittere:
preterpupiUim  er Jermm.d l.in prouincia!i.§. ultu
i-DcpupiUo.Et-l. Ndm Rcipublicte.

III Sotio dduerfus fotirn non ddturfed locum h<t
bet commmi diuidmdo iudicium-Edd.l.In prouincid*
li- §.  P Unejimui.

1111 Si piurim jit opus nomm, zj mi nuntte
tur, retie fdftd nmcidtio eft, omnibutefc domi/nis uide*
tur denmtutm: quid in rem eft.Idcirco mufquifque
tduerc debet, dc conueniri potejl in folidtm.  Ne<g enint
poj?ibileeft,rcftitutionem operispro pdrtefieri. Ve*
rmtdmen, ji units tdifieduerit pojl opus nomm nm*
tidtm,dlij qui no eedifieduerint noti tenebmtur . Quid
Hon debet nocere fdtim dliemmi ei, qui nihil fecit.

Ex diuerfo aut, fi opus nounm nocedt preedio pluriu
domlnoru, omnes nmcidre pojfunt, oibusq ; cdueri ZT
tftioiftd copetere dcbet.l.Dc pupillo. §.St plum . Ef
W-1. StipuUtio. § ,ulti. ff.De oper.nou. nuncid.

178 C L AS S'I S  III.

Ex inter dido dut pofteriore,dftio coceditur femper
ti,cui nuncidtum eft nouum opus- Aduerfm illu, qui id
mijfauel tcmcrc fyrete cdutione, mbjlomims mpedit
tdificdntem. Et/ficut fatifddtio fmel pnejlitd, fi non
perfeueret, putd,finito tempore obligdtionis in cd ex*
prefab,dut fideiufaortbus dd mopidm uergentibus,no eft
repetenddiSic, cum faetit per nmtidtorem quo minus fa
tifddretur,  er nwnc ueUet fibi cdueri,tmc nihil id obeft
tedificdnti,Vlpmm  k.i.Pnetor dtt.§ .Hoc dutcm.Et.
§.Si dliqudndo.ff. Eod.tit .

VI Contrariac nonfunt.

QVID DE HAEREDIBVS SIT.

vn

D Antur quidem hderedibiis mnektoris exterUefi
fuccejjoribusjjhe dttiones • Verum, in hceredes
dm cui nmciutum eft,edtenus duntixdt priori inter*
ditti dttio conceditUY,quUenm dd eu peruenit,uel dblo
mdo ipfimfdftu/m eft quo minus perueniret. Dcbct td*
men pdtientkm deftruendi opcrkdducrfa.no pr£fadre.
Rdtio: In reflituendo nouo opere pcend. quoddmmodo
tterfatur.  N dm is qui contrd. ediftum zdifacduit fi uiue
ret, fuo frnptu cogeretur reftituere in prifimum fid*.
tii.Sed in poendm hteres non fuccedit. Ergo, non poteji
ad rejlitutione direfto conueniri. Vlpidnmin.l.Pr<etor
ait- §. Hoc interdiftii, Et.  $ .tilth Mrthtm in.I Cui

A C f I 0 VI i.  179

Qpiif.ff.  D c opcr. no.nmdx. llec eft uUd in hoc diffc*
rentii voter reflitutorimn  er probibitomm interdie
dm: pnterqqubdfibires ipfc mpedtit <gdificantc,
propter fitftumfuum merit 6 tenebitur.

QV1D  PERSEQVAMVR.

VIII

*1 JTH$ dftio eft rei perfecutcrid,Qumqud dlte*
V rd,de reftituendo tedificio in prifhnujldtu et qui
ic (utdiximus) fmptu adificdntistiliqd pan« hdbedU

I In iudicio itdej; prior is inter didi petit dftor,ut re
jht'Mtur opus fidftm drbitrio boni uiri in priflinm fit
ciem^iu fiuerdt dttte nattcidtionc.  E dm enim ejficfientett
turn Prstorij Edifti eeftimdbit bonus uir, ji interroge*
tur.Ergo non eft dubiu,quin iudex.no dliter pronmeii
turn ft.VndePiuius ind.Ex operis.jf.De oper. noit .
mcii.dk it (quid iudicitu Jit)Vlpidnusin.lStipuldtio .
§-Opusdute ff-Eod.tit.dppelldt uiri bonidrbitrdtu.

II Attor poteft petere  ( mm eft in iUitis arbitrio >
quod ft it a reftitutm non fuent edifeim: ut turn foie
UAtur fibi id quod fud intcre ft.

Idem in ftipuldtione dicimus.  Nd licet hoc nommde
tk exprimer eiuelfi no expreffierit, iure tdmen fiubintel
lighur, iuxtd.l. Quoties qukdliu.ff.Dc uerbo.obligA.

III  Voteft etidm ui burn edifti dftor perfiequi: ut
opm conttd, wfitfifim wpenjis dcmolidturietti

X* J ft

itd C L A £ s i $  iii.

fi pofl nimcktioncm uel cduekt,uel nihil <edifleet: pail,
quidfuit proceffum dd cognitione eim^quod ante mm*
eidtiotiem fit fdd urn i

III I IM iudido dute pofieriord interdidi perfet
qumur.ut licedt fine ullo nmcidtQris,cui cautu eft pm*
pedimento, ceeptum opm perficcrc: donee iudicdtufw
crit , no re(ie mmcidtuefJe.Bt ut nucidtor foliat id qJ!
interest Mifiedntid, non fuijfe cum impeditu. Vlpidnui
m-l.'Dcpupillo.§. ulti.Si procurator (mqt'j date opit;
noimmmhi nmciduerit,z? fdtis dcccpcrit-.Deindcin*
ter dido dduerfus eim utdr, Ne uis tnihi fidt quo minm
Mificeni, ex mterdido earn oportetfiudicdtu foluifid*
tifddretquid partes fuftinet defenford . Vhi Accur. re*
dcnotdt iudicdtim folui fdtifddtionem 3  uerfdriinee
quod intered*

IX 1° fimplum*

X Speciales funt.

QVANDO, ET QV-ANDIV EXERCEAN
TVR ISTAE ACTIONES.

XI

I E x  priore mterdido reftitutorio fldthn dgi po*
teft,dtq; contra nwncmione eedifiedtur. Pro eo enim hi
betur tale eedificitm fine uUd iudicis pronuMcidtione,it
(i nullo iurefddu fit,qudnq re uera iufie molidtur opus>

at

ACTIO VII, iSl

Qtr  f »Itnjurifuo fidens, non fdtifdcditutel obtulit fxtif
ditionetn:ud d iudice obtinuit rcmifiionem f Vndegp
perpetubexerceripoteft.Vlpidnusind.Prcetor dit.§,
Quicquiddutctn.Et.§.tioc mtcrdittm-ff. De oper,
fj ou.nmti;

II Expojleriore uero pr6hibitorio,flipuldtioni de
gdifcio demoliendo  j-nefl codhiojit itd demit comitti,*
tur:fi iudicdtm fucrit ,iniujle cedificatu ejjetuel ji reus
conitentusnon defcnddturtueldenifyjidolo milo fece*
rit quommi&iudicetur.Vnde fuffenfi interim oblige
tione : nonyoteft dttio mtendi ante pronmeimonem
Indicts in.l.StipuUtio.ff. datt+ tit. Hue pertinet, quod,
Vlpidnus ibidem dicit in . !• j - Delude (inquit ) re#
nniteretur probibitio edtenus, qudtenus prohibedi m
is qui mmiaffet^non hd.beret.Wm hoc per iudicem dc
chrdtur, &■ feemdum ittius fententim, dut locus fit
buic dflioni,mpUne denegdtur,reditur<js dd prioris
editti perfecutionem. Si Mem xdifiectns mpedutur,fli
iinuigcrc potcsl.

Ctftenm, bee poflerior dftio eft ctnndis:&■ dnnus
non ex die cdutionis:fed ex die'mpedimenti reputdtur,
drgu.l.Si rem dliendm. §. Omnis  . ff.  De pigno.dttio *..
Cur enim ultrd fuerit expeddndus is,qui defolo impel,
imento'mtcndereformkmuolueritt  /<

nihil obfidtJ-ulti,  C. De esdifici. priudt. qu&
Xx $ non

I Si CLASSIC in.

Hon uetdt ciutionem cxponi fldtmtfedfubkU pYifcrl
pticnc mndi,mlt caufum dir'mi cder rime,hoc es%in>
tra trcs menfesiut tdmen nc<fc fie rmedium cdutionis
ddinutur ed’jiure uolcnti.Qum fententid ucro pro
piorem puto. Variant dutem fenfim. d. l.j.qmque
modk,m.l.Pr£tor jper. non. mmcidt .

ut folent inccrtdfdcere omnid.

XII Non infamant*

XIII Stricii Iuris font*

ADFINIA REMEDIA
I Vt intclligds rede hdne iurk mdteridMtexcutid*
mm faitomm circumfldntidi . Prbnum enm folent eue
me mter dliquos contrwcrji# de jedifictoinm fd&o,
forufik elm aut ui:  er tunc crit trdnfemdim dd in*
terdi£lum,Quod uiaut cldm.

Alus qu&ritur defuturis operihm,hoc c&jjs qu£
nondtimfd£ldfmt,nefknt.  Qks cdfu Prator permit
tit, utfiueiurc,jiue murid tdificeturilictdt tdmen ei
quifegrdudtumfentit, per nmcidtionemnoui operis
tnh ibere,fuo ttel dlieno tiominaetidm fine pemiffu iu*
dicis.vlpidnus m.li.'m pr'mci.§.).o , -ij-ff.  D coper.
nou.tmck.Si quit igitur,jpretd nmcidtione, pergdt
tdifeureiff reftitmitmetur m hoe iudicio: quid non

priudti

ACTIO VII. I&

pruiiti hoftim mhibitioHcm,fed migts  Pnefora dutho
r iutem comcmpjijfc uidetur.Vlpunus in J .Praetor it&
§.}•) f.Pod.tit.

Alas denty con'tkgit,probibcntem nullo iure,fed
fok temritdte duci.Tmc fane iniquum c/Jet, interim
&iificMmimpediri,compdrdtk im cementkco
dudkopifcibm,itcm tempore tfjldtis Ubente:idea
fdifiMori confulitur dupliciremedio . Altero; quod
indmt(tde(tt,qui fmnmirn cognofccndo iniujlam cfjc
nanciitionemsemittct'cmjperficictturq; opus cceptu .
Altero'.ut fxtifddtionem de priudto tedifcio,ucl repra
moment in loco publico expomt: quod fiiniujle etm
£dificajje fuerit iudicettuw.ultro jit demoli turns opus
fittm. Quce cMio,loco remifiionis, dutborkate Let,
gum habetur.ut jic utri$ parti fit confultm.

Um,fi nwnciAtor nimis kfolens,neq; fltpukrt uoke
ninety pemittere ut opus cceptu perficiattccrte iufiti
fuerit,ut e^kiftioneteneutur.Vlpkmin.l.Depu*
pib.fy.Sikcui.ff.Deoper.ttbu.Hmeiii.Habetuutan
(mquit)hoc remedium utilitatem.Nmi remittitucxd*
tionem ad Prztorcm ueniendi,ty defideuditut omijjk
feret mmciatio.Pctulus ind.  N on film. §-Si cum pof
fim.vlpiamk. I StipuUtio.§.\.ff.Veoper.nou.
nmcia.

II Ex pwdiffk renm corpontium,  cr fatti cir *•

Xx 4 cum*

i§4 c l a  s s t s in,

(mpntijs dppxretdntcrdittu, Quod ui dut clujoctm
hdberc: quonidm dducrfm denmciitionem opus Utn
fuerit perfedm-Vlpidnusin-l.Sialius.Ait lulmufi
ff.Quod ui dut clim. Ait Iulknus(mquit)qui ante nun
cixtioms remifiioncm contra, quant proh'.bitus fuerit
opus freer it,duobus interdiftis tcncbitur:Vno,quod de
fimeiutione operisnoui competit: dltero , Quodui
aut dm.

Ill Si dntequdm zdificdtm fit, ex dpertis argut.
mentis inteUigam, uicinmnoui aliquid operis fxttm
rum: pofitm ddttcrfus cum experiri negdtoria dttioc:
m itti no effe moliedi.Et,f no defenddturiiudcx retrn
cqnuentwm iubebit cdueretnon priusfc ddiftedturm,
quim ultro egiffet,hoc eft,in iudicio eonfejforice  pro*
bdffet.ius fbi efie conflruendi operis.Et contra: fm
tcWgdm,dliquem mihi opus nouirn nuncidtunm: pof*
fum experiri dttione confcfforid: ins mihi effe rnito.
dduerfxno ediftcdndiieocfc non defendente, iubebitut
pfftcio iudicis cauere,neq £ nmcidtione,necfc ui fe wipe
ditunm me <edificdntem,donee probducrit ius fum>
Et b£c eft pcend no defendcntis,dlioqui probdtio dtto
riincumberet.

Vnde uides,quomodo confeforid &negdtorid,fM
gwnturuice nmctdtionis,o-fdtifddttonis:fcilicet,fi M
(c nmcidtiomm 'mtenddiHur.Sed,/tpoft nmcktionem

quii

ACTIO VII. 1$?

jjHw  edifxcduerit contra mterdittum feu prohibitio*
nctn, v uoluerit pro'mde per confeffonam attionem
precludes uidm,ne ex inter dido ageretur: non eft an
dicndui.Africans m.l.Si priufqiu.ni, vlpiam in.  /.  j.
§.Sed (rfiis.ff.De oper.nou.nmcid.

Scd dicet quis: quomodo iubebit caucre iudcxbt
priorecafu ilium,qui latitans rent non defcnditfRcfpo
deo:Cdptispignoribiu,drgu>§.pcnulJnjlit-  De  fatif
di.tuto.Velindicendomuldm.l}.§. Quidcrgo.ffl
Deuetu.mjficien.QuorumJineutrum commode fie*
ripote&tmcfit mifiio in quafi poffefionc iuris quod
pctitur.l.A quo.jf.Dedamn.mfeft.l. Sed bee, mfi-Et
l.feq -ff.  De  procura. Vel mittet quofy dttorem in poft.
fefionembonorm latitdntk,iuxta.l.ls cuiui.ff. Sifef
liit.uendic.Glojfin.d.I.Sipriufqudm.

PRACTICA.

POS1TIONES ACTOR  IS
EX PRIORE INTERDICTO.

I Ponit a&or t Quod reus ccepit aedificare
in tali loco extra priorem aedificq formam*

H abet ergo bondm occajionem nmciandi operis noui.

II  Item, eft uerum: quod idem a£tor nun-
Ciauit aedifkatori in ipfo opere praefenti; ne ul

2U S  tWK«

IS6 CL AS SIS  II?.

jeriusin ftruflura ccepta pergeret. Sededtie
bic ordo per tierfimut prius nimciet, quint dd iudicein
UemitfRcfi>ondeo:Fdcit hoc iure permittentc.  NdM
frf rationc  Vlpianu* dicit,po$t operis noui nuncutm
nem,committut fielitigdtores cognitioniiudicis.d.  I. j.
§.  E t pod operis.ldcofy index muigilire debct: frit,
\mm,ne ciufdm cedtficiorm, diu. diffexri pitidtur  in*
commodo Retpublicce: qu<tm ob cdufdm rede fmt con
fiitutitrcsmcnfes  , in.l.j.C.'De ncu.cper.mmidt.Bc
indc,pcrpendcndum cd, numrede fodd (it mincUtio
noui operis,hoc ed,nim i’ll re prcefenti, feu eo loci ubi
eft opus nouum,nuncidtum fit, utconfcflim ctb open
difceddtur,(iuc dominus ipfc,fiue operarij reperidtm
$ui id notickm domini perdue am ■ Vlpidnus in. I Be
pupillo.§. Nmcidtionan iutem .(f.Bod.tit.1 teuton <tb
bis quorum inter eft opus nouum non fieri: z? in procu
tdtorio nomine numcms,fitifdedcrit dornimm ritiU
biturum.Bdd.lBe pupiUo. §.Qui remifiionem.

Ill Item,Reus contempt? huiufmodi nun
ciattone^ihilominus aedificauit. Hoc oportet
probdre Adore,  ©- pr cetera quintimfit codified turn:
ut conftet quid demoliendum fit.Quire confultum fits
fit,in tejiationem referre quint it it cm operis, cum nun
fiitur.

Sed qumodo (inquies ) fiet ifid tefiitiofHoc tnodo:

potefi

ACTIO VII. 1*7
pskjl pctcYc micidtor,ut index nundctdlicui modu #
lisetdhibitkmtirioptutquibm pojimodwm repetitis,
conjUbit ccxto quid Me nmcuttionem, quidue pojlc&
fit £dificitum.Puu!tifbt.l.Non folm>§-\ . Et*§.Scieit
dm c8.ff.De opcr.nou.nmcidtio.

Ectdcm rutionr.fi in partem } non in totm opwt nm
chtrn filer it: dcmonflnre in frecicm oportet, quant
p»ktnmwid>non effc sdificunddm. Alioqui uduerft
mwfhtignountid excuftretur.  d. 1 .  De pupiUo.  §,
Quimciut.

IIII Item,a&or dicit:qudd intereft fua tan
ti,non fuiffe factum tale opus nouum* Potefl
enbn in hoc iudicio peti id , quod dftoris intcrcR ,non
fuiffe cxtruttm optn-Quibus autemmodes contmgdt
iftotem idfci dmnoifafti ratio mdicdbiL

Quare petit actor:ueftra fententia pronuit-
ciari,no licuiffereo aduerfus legitimam nun-
tiationem,pr$di(ftum opus nouum perficere*
Eocg nomine eundem reum condemnari ac
copelli: ut tale opus ad priftina forma in qua
erat ante nunciatione reftituat fuis liimptibus.
Quod ft non fecerit;a<3or petit reum condem
nari in illu cafum, ad foluendos quinquaginta
florenos nomine eius quod intereft. Vtrii eriim

aftot

|8$ CL A S SI S  HI.

(tftor (iolucrit fmplicitcr peterc rejlitutionem opcm {
<t« Kero fucccddnem cm quod intercjl fftinutionem,
liberum ei mnet.l.Sed & hte.§-fi-ff.  De procurdto,

Et b&c fornd petendi obt'met,cum[ohm cx priot
ye editto dd hoc dgitur, ut detnolidtur ycm  id , quod
poftmmcutionem <edific Merit. C£terum,Ji uoluerit
nmeidtor genetdliter perfequi cdufdtn cr iudicim  it!
terdidiyhoc cft,ut confimetur CT uigorofum decldrc
fur, quicquid nmcidtm eft rejpettu totius operit:
tunc fie udridbitur.  Eoqj nomine petit eundem
yeum condemnari,ac iegitime copelJi: ut tale
opus iiouum demoliatur in totum,atq; ad pri
jftnam formam reftituattuel ad eum modum
quem iure feruitutis a&ori debet, nec aliter ex
truau Accedit cnim hoc cdfu petitio propemodum dd
formldm confefJori<e dftionis,^ multd qu£ ibi dixit
itWf 3 hic fivnt repetendd, cum cdfus euencrit,

Ponoitdmetfi difiutenfDottores,ueri< eft tdmen,
quod non folum ei qtii urhdmm feruitutem bdbet,/ed
etim rujlicdm hdbenti,\icedt nuncidre nouum oput,ut
pTobdtttr J.In hoc iudicio.ff.Etimili.ercifcm.l. Inter
feYuitutcs.ff.DefcTuitu.urbd, pnedior. Nec obfidt. I,
Qtii uidnt.ff; De oper.noui nmcidtio, Quid loquitur
fit to 0ttegdt nmcidntem hdbere uidm . Alioquifi eg
nmcidtio,

DEFEI*

ACTIO vii. ifa

fiEEENSIONES REI CONVENTI.

X Excipiendo dicit reus :  quod purgauit ri *
uos, iiel doacam* H is en'm cdfibti dt<% alljs id get
nut,ob publicum utilitdtem.poteR coiitemni Hmcidtio
noui operisMm mord in bis ddfert peviculm  . Q uis
iMktitmritjmdtb melius effcynu/ticidtionem omit
tiqumimpediri neceffirim extrudioricm? dutbore
Vlpimin.l.'Dcpupillo.§.Siquisriuos. ff.  D eoper .
Hoa.nmcid.Vw[ert'm,qubd  Prtffor quipemijit nm*
chttinemjdem potett neccfitdtem ob temper dndi ret
mitt ere.

II  item,didt:qudd opus controuerfum an
te nikiationem fuit completurrw Igiturnon per
tinet ad fubiettdm mdteriA hunts inter dittitfed dd edit
&m,Quoduidutclm.

Vrobabis Autem bmc drticulm  :ft ofiendcris, opus
fuijfe perfeftum Ante qudtuor menfes : nunciationcni
Autem ejfe injinudtdm domino post duos menfes .

III Item:Reus poftulauit a nundante iuful
randum calumni3e,qu6d non animo calunv
iiiandi nundaffet;id'qj praeftare fine caufa re^
ctlfauid Ccnfctur  ergo wale nuncidjfe.  N on en'm ue
M’tionis cdufd: fed neccfitdtis permifft esl nmcidiidt
fatlttti.UDe  pupille, §, Qui optimum- jf-De opefs

19© CLASS  I $  III.

nou.nuncid.argu.Llufiurandum or ad pecmas.i
Q ui iufiurAndum.jf.Dc iureiuran.

mi Itcm;Reus fuit aliquot dies abfem,«
tra Ciuitatem agens negotia fua.Et interim eo
ignorante extrudum fuit opus* Hoc modo  p
tcft excuf iri a demolitione cm,quod poft denunciu
tioncmfuit iedificittm:quid ignorauit. Verm , it it>
molitione totiut operis,fi probattm fuerit cum imjli
dd <edificdndum procefitjfe,mUo modo excufabitur.

Tenet itnej- nmcidtio dbfente domino fitfta, fd
effittum dccipit k tempore fcienti£,boc eft, pojlqm
ad notitiam dorn'mi peruenerit.Quire confultum fit
rit,ut nunciatio apud notdriwm z? tefles fa£la laptl
iiduipojlek redeunti domino,ab eodem notano do mi
fheinfinuetur.

Quid igitur(qu£rct aliquis)prodcsl nmciatiom
faccrc,fibris in opere pnefcimbm, abfentc domino!
Multm certe proderit.l?rimm:ut ad notitiam domit
ni redeuntit perduednt: quonidm nemo id commodity
facer e poteft,qum operdrij,qui coram nmciationera
uidcrunt.Deindefolent fabri plerumfy mox,fa£id nun
ciatione, difeedere db opere, feientes uerfari darn',
turn dorn'mi,fi pergant.Itaq poteft nwnciationis ejfi*
tint fiatim fcqui.Deniq^Prcetor unit nmciationem lit
m prrfwm fieri,Er§Q rttemperndm eft ordina

ACT! o Vir. 191

tmldkmfidornimibinonJit,Argu.l Dies.§. To*
ties.f.Dcdmn.mfcd-lVt perfefttus.C. De dmu.ex
ceptio.!, AutquidUtcr. §.if.ff. Quod ui nut dim. Et
ficudum kitedeckutionem mtelligc id quod diciturt
ignomiitmnciitioncm rede ficri,iti.l. Opens.jf.De
operismmcidtio ►

V Item, eft uerum; quod a$or nunciauit
tkiitaxat iierbis:8£reus eft in pofteffione ope
ris quod aedincat, pieno iure ac libere* Ktm*
cm mini nudes uerbis , deckuuit cum pojfefiorent,
litfupu dixhtuis.Si intern ipfeficijjet pojjt'jjor,Ac tule
poftdendi ius retmere uoluiffet: debebdt uti formula
id hoc folenniiputi, UpiUi kdu, ttel nmcktione Mi*
gijlutus ordmrij.Porrb, nonfrujlrk ftiitl&pM ccri*
monk iure mtrodudd,fed ut dliquid fignifkdntius ofle
dcret.Ndm extern# folcnnitites,urn & poteftitem le
git'mi ittut jignifcAnt:Vt,ordo mterrogindl &refpo
dendiyporreftio minus: dijUnguit fiipuhtionem  4 nudes
conuentionibus  er colloquies. Item.tes O' Hbrd folenis
0 I'm cut uenditioni.ltem,corpouUs cermonk,difti)t
gnit muejlitunm feudilem proprkm, ab mpropru,
utfuo loco dicemrn.  Ei lubes rnltA puttered in iure
M genus exempli*

¥1 Xte.Keus reftaurat cjd i  inultis annis tali
.. forma

f9Z C L A S S  I S Ilf.

forma aedificatum habuiu Mdle igitur dttor pro
hibuit eum: quonim refciendo, non cenfetur mum
opusfdcereinifi forte prectextu reftdurdtionis rntet
priorem fxciem <eaificij.li. § .Si quis cedifeium .jf.  De
oper.nou.nwncid.drgu.l. Hue uoliturd.  C. De iudeis ,
’Et.l.'Vfufruttudrius.ff-Be ufufrutt*

VII Item,Excipit reus:quod aflor remife
rit illi nunciationem faftam* Scd quid prodeb
rco ijld exceptiofNonne udlct remifio edtenus, quote*
m udlcbat nunciatiojboc e$l y qudtenus nwncidtiti  coni
petiertt ius prohibendif I. fin prmi.ff.Dc opcr.nou.
nunc id,. Lt.l] ff.  De rcmifiioni.Rejfondeo: Bottom
in bis Lcgibus corticem(utfie diam)uerborim intuet
tes, minmur diuerfit dtem quondam,  or nefcio quii
comm'mifeuntur dc conciliindd drum Legum intert
pretdtionc*

Brcuiterjtd res bdbct.VrodcR ijld. exccptio:ji for
te nmcidtor dgdt ex cldufuld prior is editti alterd, de
opere post nmcidtionem extrutto, fmptu rei comicii
ti demoliendo.  N dm is potefl excipere: fi non fit felt
remifiio.C<eterum,fi nmcidtor miuerfam interdifti
cdufum perfequdturitu reus non potefl fe tueri remifio
He,cuius tdndem euentus dependet ex iure nmcidndii
Non dutem ideo fuit remiffd nmcidtio,ut reus mole dt
contu ius uel feruitutem <sdificdret:fed ut interim fuo

perictl

ACTIO VII. 195

pencuto adificdret, o tempuc non perderet:fi forte
compertm fuerit in principali iudicio,rette ilium <edi*
ficuffe, o dttorem mile mmtiaffe.Tdntum mm feme
prajiit difkmi remifito: quantum poffeforibus du *
bijs dppeMio, qua nihil dat aut admit.  Et hie eBuerus
[aifmprdidmm Icgum.

VIII  Item: Reus interrogauit aftorem
cumnunciaret nouumopus, ex qua caufa id
faceret*

IX Item: Interrogatus fic  a$or,noIuit ul--
lamnuntiandi caufam allegare. NimishoceB
temsrarim o iure improbdtum fxftwm. Aut trim ius
nmciandi hdbuit, aut non hdbuit. Si hdbuit: quart non
injlruxtt crrdntcm uiemm, iuxtd nature prxccptmf
Si peccduerit m te frater turn.Sin ante non hdbuit: cur
nmciauit uiiufle f Fortafis aduerfarius, audita infix
caufa, dcfijffet eiifcare. Sicmittendm inpoffefiionem,
eogitur dicere cdufdm.l.ulti.  C. De editt. diui Adria .
tolled. Sic nudaflipuldtio caret effeflu.l. ij. jf.  De dot.
ml.o met.exceptio.l.mda,ff.De donatio.Sic tradi*
tionuda nihil efpcit.l. Nunqua nuda.ff.  De adqui.rcr .
domi. Sic denty  P retor non audit tranfigentem fine
cdufa.l Cum hi. ff. De tranfaftio,  Et hanc fententiam
H Aynem probat Rofredut.

IJ4 CL AS SIS III.

POS1TIONES ACTORIS IN IVDICIO
POSTERIORY INTERDICT!.

I Ponit a£tor: quod nuper aedificauit in ta*
liloco. Hmc cnim cocpit comrouerfia inter uicinos .
Idco autem dixi nuper, ut infinites: annum, mtrk qm
excrcenda csibec attio,nondum elapfum.

II  Item; Reus nunciauit aftorinouu opus,
authoritate Magiftratus. Trifaria cnim fieri nm
ciationem,fuperius dittum eshvidehcet, nudis tterbis:
iattu lapilliuujfu Magifiratus .

III  Item; eft uerum, quod aclor cauit red
fideiuftoribus;fe fuis fumptibus demoliturunt
opus,fi cognitum fuerit, eum contra ius jdifi-
care.I dcm esl.fi obtuleris banc cautionem,<& attorn
pudiauerit eam,ut fatis iam probauhnus. Interim, nefi
laris cum plerifip: prafiita fatifdatione’potcfi quiclem
gdificare,nec incidet in claufula prior is editti,de ope*
re pojl nunciationem fatto, omnibus modis demoheio ;
fed ea conditionc perficiet opus,fi probaturus fit de illt
refuo, altoqui demoliturtu totwm adificium.

Quid igitur,fi non fatifdet,fed repromittat tantm
per flipulationemf Rcfpondeo. Non fufficere: quonkrt
Vnetorfatifdatmc exigit.L Rrator.jf.  De ope.no.£

§. Delude

1 9S

ACTIO VII.

§.  De'mde. Et. §.Hoc interdittm-ff-Eod. tit .

mi Item: Reus impedit aftorem 8£ ope
ratios luosxdificare , Hxceft iujli perfequendi
cdufd expojieriore editto prohibit or io.

Y Ite:  Aflor conducris operands,emptis'qj
cememis,paffuseft damnum XX floreno--
rum ♦ Certe  <j«t compdrduit tdificandi miteriem  o*
ftkps, isfdciliter idficipoteft ddmno,Ji impediettur .

Quave petit aclor: ueflra fententia pro- 5
uunciari, non licuiflenequenunc licerereo,
impedire adorem quo minus aedificium cce"
ptum perfician Ideo'qj condemnari eum ac le
gittime compelIi,ut exinde aftorem impede
redefmat.Etpraeterea XX fiorenosnomine
damnorum foluat* Probdtur.lPrcetor.§,Tteinde,
jf-Dc oper.m.nmcin.

DEFENSIONES RE I CONVENTI.

Prefer exceptions quds reus habet de tempore
4b«i elipfo j uel de negitd futifdatione, ut fuprX decla*
*Mimw hxcnonfuitpxxteremd^qum fepoteft op
(oner c.

Yji 2

Item,

196 CL AS SIS I IT.

I Item: Reus excipiendo dicit: quod a&or
fatifdedit quide, fedfideiufToresfunt mortui:
uel, funt interim ordinariae iurifdi&ioni per
priuilegium exemptu H is enim zy alijs cajibus,
non uidetur cautum aftori: quoniam cautio defijt efje.

E t Lex mlt cMtionem dunrc, ut uti pofiit adificator
hoc iudicio.l.Pr<etorait.§.Proinde.ff'. De opcr.nou,
nmtia. argu.l Si pro parte. §. Verjum.ff. De in ran
uerfo.l itemcorm,inpmci.ff. Quod cuius, miner,
nomi.

II  Item: Reuspoftulauitab a&ore, utfibi I
denuo caueret,id<# recufauit. Potuit ergo

re£le impediri donee cduerct idonee.Re*
iiqu<e dcfenjtones fatis conjiant
ex praedidis.

197

DE ACTTONE INTERDI¬

CT, QyOD VI AVT CLAM.

VIII.

Ertmetb&c quoq; dttio dd grdudmi*
ttd nouormoperim,mdxme eorm y
qu£ idmfuntperfcttd.Quoi contm*
gere potcR,dlids contemptd prohibi
tione-.quo pertinent uerbd, Quod, ui:
AliisnuUd prgcedcntcnmciitione.Et hue referutuv
uerbd, Aut dm.

De ui dutem multi feripftmus m pr'rnd CldjJe.Uoc
loco ui fdttwm uideturrfiquis contrd tefldtione denm <■
cidtionemcfc fecerit: jiue id£lu UpiUi,(iue dho quolibec
dftu decUretur uoluntus prohibendi. Item, is quofy
uimfdcit,qui cm mteUigit fe prohibitum iri: molitus
eftperum,neprobiberi pofiit:dutfimpr<efentidrm
dejliteritjurfusq j pojlea fdeere cceperit.l.j. §.Quid
Jit.l.Vm fdcit,in princ.Et.  § .fff.Quod ui dut cldm.

Cldmficere cenfetur is,qui celduit dducrfdriu,ne*
que ei demmemit fe opus fafiurum : quid exijlmduit
cm controuerfidmfxfturm ji refeiret, dut certe ijl
(xiflmdre debuit, ne melioris conditions fmt fluid  |
periti. Aut fi denunciduit quidemfe opus fdtturm:
fed dliter fecit qudm denmemitiuel confulto tu/nc de*
ttmduit dduerfuriOjCiiem feiret no poffeprohibere.

Yy J Vet

i$8 c l a s s i s  m.

Vel tm fero dcnmcidt 3 ut obuidre prohibiturus,priu[
qudm fut 3 non pofiit:dut deniifcfi dlio modo deceperit
eum 3 <td quern pert'muit 3 opus nan fieri. Debcbdt cm
W diem  er bourn demmcUtione complefti : er ubi,

C? quod opusfdtturus effct-.Nefy quide perfmttorie ,
dut obfcure dicer e,dut denmcidte;ne<fc tdm drtdrc d
uerftrium,ut intr'd diem occurrcre dd prohibcndm  i
non pofiet. Et fi forte non fit cui denmciet , neq$ dolo  I
ntdlo fdttm, ne fit: dmicis 3  dut procurdtori 3  dut d \
domum denuncmdum eft. Vlpidnus in.l.iij.  §. ultk
Venuleius in.l.Seritm etidm.l.Aut quidliter.lnpm*
ci.Et.§.\.ff.Quod uidut elm.

• •' ' \  vMB

Argumentum*

N Vncidtionis remedio temerit&ti occurritur cod
rm,qui dduerfus nos,hoc eft, in detrmentum  ;
uris noftri &dificdnt 3 ut mfolentidm eortm interrtm
pdmus. Vertrn fiepe commgit, opus nouim, dut mi*
tis, dut ignordntibus nobis perfici.  Ergo uoluit  P re*
tor  e? in eum cdfim fubuenire hefts. Qud rdtionefd*
eilc mteUigi poteft, quid referdt inter nwncidtionem
Crbdnc pcrfecutionem 3 qudm Doftores tdm obfcure
trd(ldnt 3 ut uis eius non percipidtur. in ddfinibus re*
tnedijs trdttdbimus dim differentids.

QVO AVTHORE INTRODVCTA SIT.

Pretax

199

ACTIO VIII.

I

Mtor Romm qui nmeUtionis Author
fuit, idem introduxit bdnc adioncm ,ut
quoquouerfus in omncfn citfumfcfe oppo
nerctbifce cdlliditcttibus bonumm.  Vi*
pidmk.ij.lnpmci.ff. QuoduiMt eUnt.  Prae^
tor ait,Quod ui aut dam fa&um eft:qua de re
agitutvidcumexperiundi poteftas eft,refti^
tuas. I t<tq }  hoc interdiftm  eft rejlitutorim, utm
frMknm.

II Direfta eft. quoq- multis cdfibui.

I Cum de eo igitur , quod ui Mt dm dolo tutoris,
uelcuYdtoris furiofififtumfucrit.

II Emptan,cui fundm in diem dddittin fit.1. Is qui
inputem.§.Si tutom.  Et. §.Si fundus, jf. Quod ue
nut dm.

Hi De uitibus dliquo modo nocentibm . 1. ulti.  I n
pmci.jf.Eoddit.

EX QVA CAVSA  SIT.

T  hi

U X delido broficifdtur, in perfonim mfoletis iedi
iij. In princi.jf. Quodui aut dm.
Er g omxgis (inquit Vlpianus)futto tuo delinquentis,
dieno Adquiritur ntihi uftio.

Y> 4

P etitorij

IIII Petitorrj iudicrj eft squid rejiitutorim eft,

O cdufdm proprictdtis rejpicit, non poffefiionis.

CVl,  ET ADVERSVS QVEM  COMPETAT.

y

P KiuAU eft,

I Competit hse dttio domino pr<edij: idcfc ex*
peditwm eft.Aliqudndo tdmen O’ ci competit,qui de*
fijt effe dommus:forte,ji propter opus nouum,minor is
uendidit prtedim-lls qui in putem-§ .PofteaqiMnt.
ff.Quoduidut clkm.

If Conceditur ijs,quorum intereft,opus fattm non  L

ejfc:Veluti,colono o ffuttudrio, nomine fruttuum-
Tdmen bis dttionem dittdntibus,fi dommi quoq- inter)
eftspoteji iUe nibilommus experiri'

III Sotijs inuicem ultro citroq; ditwr, quid eorrn
mtereft.

IIII Cui cocejjim eft ex dondtione,iut ex dlio cotri
ilu,ut ex fmdo dlicuius drbores ceddt,quxs dUusui dut
eld cecideritiis rette intendit hdne dftione.Vipidnusjtt
!.fy qui in putern. §■ ulti.l.Dcniquejnprmi'Venu*
leius,m-lQtidnqudm.ff.Quod ui dut cldm.

V N on folim poffidentijed o ijs qui non pofiidet,
conceditur b&c dftio: fimodo eorrn mtereft.Pdulus,
ini Competit,in prin-ff. Eod.tit.  Neq,- refert, utrirn
per lemtipfm,diL per fermm,uel procurdtorcm,uel

mercc

I

ACTIO fill. iOf

mYceniriumquisprohibuerit.Semper cnm idquirit
bine ittionctn.iUij.1n prmci.Nec quern nioueit(m*
quit vlpiimu)quisprohibuerit, nec quod, per liber £tn
perfommittioacquiri no folet.Ndm probibitio h£c,
demonjiritteurn ficere.Quidmirumf cum er fi dx
feceris,Ubeimtimenittionem.Ergo tmgis fitto tuo
delmqucntis,quimilieno,icquiritur mihi ittio.

I Aduerfus etww ditur,qui fecit ui uel elm.

II Aduerfus em,quifieri iufiit-.quoniim  P rcetor im
perfonditer dixit,Quod ui mt dim fittum eft.  N on
iU,Quod ui aut dim fecifti.l.Aut qui iliter.§. Et cit
interdittm-lSemper iduerfus.l.Si ergo.jf. Quod ui
nut dm.Si ergo (inquit Vidus) tibi mindduero opus
noum ficere,tu ilijtnon potefl uideri meo iujfu fittu:
teneberis cytucr iUe. Et, in ego teneir,uideimus.Et
mgk eft etiim me,qui biitium rei prcefiitcrim,teneri.
S ed mo ex his fitkficiente,c£teri libeuntur.

HI Aduerfus proprietirium ipfum urbores fucci*
ientem,rc(le experietur ufufiuttuirius. I Denique,in
pr'mi.ff.Eod.tit.

VI Contrarianoneft*

QVID DE HAEREDIBVS SIT.

$ tlmdi

102 C L A S'S IS  III.

VII

H Aeredibus caterisq- fuccefforibas eius, in cuius
folo aliquid ui aut clamfatttm fucrit, ante  Mel
poftaditamharcditatem,datur. Quia idcens h&rc&i*
tasjomini locu obtinet.Vlp idntts in.l.Deni<fe.§.Qu£''
fit urn cft.ff. Eod.tit.

lubaredes ucro caterosq; fucceffores conceditur
inid,quod adeos peruenit.ldem Vlpianus in-l. Semper
itducrfut-§.HocMterdittm-fF-Quoduidut clam.

QVID VENIAT IN HANC ACTIONEM.

VIII

R E iperfecutorid efl,ut rcfiuudtur opus qd’ ui dut
eta perfe(bum eft,in prifUnam formam, impenfa
fact etuis o pofidentis,ucl eius qui fecit ,licet no pofii
de At. Cater um, fi nee fecit, ttec confcnfit facienti opus,
quod tamen pofiidet-.petendim cft,ut patientiam pr<e
flet refiituendi,aitenis mpcnfis.Hdnc uarianda perfc*
cutionis feu petitions fortm\am,Ydulus breuiter trd*
dens in.t. Copetit.§.ulti. jf.Eod.tit.in fwmtna (inquit)
qui ui aut clam fedc.fi pofidet,patientiam oimpen*
fdm toUcndi operis:Qui fecit nee pofidet, impenfam:
Qui pofiidct nec fecit, patient id tantimmodo prabet.
Exempltm.ls cuifundum, pajlmndum locaueras, lapi
desfuflulit cr in uict/ni proiecit prtedium: tenctur, ut
fuo fmptu toUantur lapides. Tuautcm ft refrageris,

dut

ACTIO VIII. 205

41 ft tiolts pujldre idioncm qudm ttduerfus condutto*
rcmhdberjd pitientidm conueniri potes tollendoru
hpidmiucl id cedendm ddioncm,non dd fumptus, ni
ft tuo infill fdttmfu.l.Scmper dducrfm-§-\-ff.Quoi

uidutcUnt.

Quoifimn reftitMt rem,dut pitientidm rejlitue
di prt/let, dttioncmiie ceddtttm folut id,quod ddo*
ris ktcrc^opui fdtttm ncn cjfe. Idem csl, ji dduerfd*
mdolomlo uel ctidmculpdfecerit, quommui rejlU
turnpofiit,Edd.l.Semperdduerfut. §. in bocinterdi
flo.Et.§.Dm dutemquidolo.

Pr£tcrcd,perfcqui pojfumui ddntnm, quod ex ope
nnouo Accidit.item,Si forte ador fud impenfd, fujlule
I ritdut rcfli titer itopui’.potesl pcti,ut ed foludtur.l. Is
I quint putem-§.QitodditPr<etor. ff. Quoduidut
chm.Rcfertur enim b£c ddio tdm dd pr&fens, qum
f dprsteritum tempm.

IX  In fimplu eim quodintered dfloris<Cutdme
I ex dob dduerfmj in litem metur.pofiet fimplo dliquid
. tecedere.  E t hue rejfexit vlpidnui m.d.L Si d,lius.§.

ultiShnpli(mqiiiens)litem£jlmdnddm.Qudfidicdt:dH
qmdo cimtingere ut plum 1efimtur propter iurd*
tientm.-.

X  Singulars ed,

Qadtndiu

104

|

CL A S SI $  III.

qvamdiv competat

XI

Unalis ett.l Semper dduerfui.  §. Hoc mtniu

ttm.ff.Quodui dut clam. Annus dute(i«quit)

cedere incipit ex quo id opus fattum pcrfettmut cH,
dut fieri dcfqtjicetpcrfcttum non fit.Alioqm,fu  prill
cipio operis ccepti,annum quis nwmcret: necefteM
btsqui opus tardifiime fdcerent,fepm dgi.

P oft annum tdmen nonnunqua,m,cdufd cognitijictt
dgcre: puta./i locus fuerit quifacile ddiri non.folmk
quia in abdito ftt,uel fub terrd,uel fub dqui,utl fubch
dd, Et gcneralitcrsubimagna ZT iufla cdufdigim a#
ti£ inter ucttcr it.

Abfentibus item necejjaria, non computitur m f
nifi rcuerjis.d.l. Semper aducrfus.§.Si quis.

XII Non infamat liuris fanttione . I  Nf$- f
Dc ui zruidrmdt .

ADFINIA REMEDIA.

Dubitdre quis pojfet: dd quid mtroduttm fttht
mterdittmicum opuf noutm pod. prohibitionentfu
ttm oportedt ex fuperiore interditto demoliri.l.W
tor dit-jf.Bc oper.nou.nmcia.fRcjpondeo: difftntt
iHd wtcrdittd rrnltis modis .

I interdittm nmcUtionis eft perpetum-l  Ptf*

tor

ACTIO. VIII. 20$

tor tit.^.Hocinterdidm.jf.Eod.tit.Hoc dutem in*
tcrdi&mcft mde.LSemper. §. Hoc interdiftm*
ff. Quod ui dut elm.

II interJifium nmcktiom exercetur  cum oput
fit.I Ait Prttorjn princi.Et.§.Hoc mterdittm ff.
Eeoper.nou.tmcutio.Sed inter dittm, Quod ui nut
chm,competit:jiue tedijicrtur oput: fiue dejlrudtur id
quolfuttm  riM-i -ff-Quod ui dut elm.

in 'Nmciitiononfabetlocuminrecommuni.l.ltt
promctili.§.\.ff.De oper.nou. numcktio. Quod ui
Mt ckm uerdydmr etim focio.l.Denify §  . Si ex fa*
cjs. ff. Eod. tit.

IIII Eruflturmjuo nomine non nmcht.l].  § .vfu
fruttudrw.ff.Dc oper.nou.nmcid.tioc dutem mterdi
Urn conceditur etiim ufufruttmio.L  Is qttiin puteu
§.ulti.l.Qudnquim.Et.l.Dcniq;-ff. Quod ui dut cld.

V Nmciitio non exercetur in feruiiuteruflicd.U
Q uiuidm.ff.Eeoper.nou.mntcid.lftudnutcm mterdt
ftm,permittitur ctim Ubcnti rujlicdm feruitutem. L
' tonic §.Si ex foeijs.  Et.l. Semper. §  .Hoc interdi*
fhm.ff. Quod uimut dm.

PRACTIC A.

POSITIONES ACTORIS.

Poflit

2C6 CLASSIS III.

I Ponitador rquodhabet quoddam pra/
diumintaliJoco. Ndminterdiftmhocnonpotd
habere locm,niji de his,qu£ in folo fiunt aut cohre*
tibutfolo:Veluti,de xdificijsummit arborum, uttibiu:
nonautemdefruftibut.l.  ]. §. Hoc interdifum-lSi
<tlw-§.uUi-1. Namorigo. Et.l.  N am & jiumos.jf.
Quod uidut clam.

II  Item, eft uerum:qudd tale praedium per
tinetadadorem,iure domini} uel quafidomi
nr). Sic en'rn intcresl fua, non fieri in co pradio norn
opua.PoteB  er alijs modis alicum intcrcjjc,ut trifti*
tur in.l.Qui in puteum.§ .ulti.l.Denify.§.Si exfodjs
Et.l.QuanqMm.ff.Eod.tit.

III ItemrReus fecit nouum opus in taliprf
dio. Htcc  eft caufa,qMre merito pofiit agi.

mi Item: Ador nuciauit reo,ne tale opus
faceret:Vel, fecit opus adore nefcierite. H it
en'rn fmt par id, nocere proximo imuito, uel mere
ignorami.-qudre dlterutrum fatis  eft ad producedM
banc adionem.Siue enm adificantcm jf>ettcs,fiue iM
cui adificando nocetur:nibil mtereft } utrum uiolenter,
M uero clam aliquid fiat contra itts,reffedu damniiIt
ti.Ethinc apparet,otiofam effe diffutattonem: Vtrm
(it mm  P r Moris mterdiftm, Quod ui M dm:  <»

ACTIO VIII. 107

Kero flat duo: quid ccrte mmeft. Quid enim prohi *
bet,mo codanpntcrdido, diucrfu nocendi jpccics
codcm tendentes prohiberif

V ItenrReus no admiffa prohibitione a&o
ris,3edificauitopusprsdi£i;um. Siuero ignourt
te dttorefcceritinotl eft opus hue pojitionc: quonidm
fujjicit,cUm ejjefdftm opus.Qui enim prohibere p o*
tuitignounst

VI  Item,eft uerumtquod reus acdificauerit
contra ius. Nemo enim prohibcturft.urc fdccrc opus
mum.

VII  Item.'Intereft actoris tanti,non fuiffe
factum tale opus. Poteshuitcmmultis modis alicu«.
ius intertffe:put<i,Ji pnedium till opere fitfuttm detc
rius: ltd circd feruitutestuel circd ufmfruftumtucl cit
aproprietdtetn iut cultur.tm.

Sed quomodo probabit dftor, qudnti fud biter Jit?
RcJpondcotSi de dcio ctducrfmj dgdtur: poteft teftmf
ri per iurdmentum in litem,drgud.Siqiutndo.C.Vnde
ui.Smutem reusfuerit tdntm m culpi: tme fempet
fteftdt fftmitio ud iudicem,ex probationibus dttoris
codigcndd.l.Scmperuduerfus.§. Inhoc interdido .?«.
Sitlius.§.ulti, Etd-feq d. Si quis drAucriJ.ff. Quod

mi  MtcUm.

Ynde

20$ C L A S S I S  III.

VniecoUigitur rcguld: Quod, ufricimfy dimnm
feu intereffe proficifcitur ex delifto: tbi ddmittitur
probdtio per iujiurdndum .1.Semper.  § .Hoc interdido
ff. Eod.tit.Sed ddmttd ex contrd£lu,probdtuur per tet
jles.t.fi.ff.Dc Pr*tori.flipu.§.ulti.  I nftit.  De uerbo.
obhgdtio.

VIII Item; Adtor admonuit reum, ut tale
opus reftitueret in priftinam formam, foluto
ei damno.

Quare petit a&onueirra fententia pronuu
ciari,nonlicuiffereo tale opus facere *Eoq;
nomine eum codemnari,ut idem opus in pri'
ftinum ftatum,quo antea fuit,reftituat: & tail'
lam pecuniam, nomine eius quod intereft,ei'
dem actori foluat* ludicis envrn officio incumbit,
pronu/ncidre,qudtenus reflitutionem fieri opartcat:Sci
licet,ut ommbusmodisfit eddem conditio dftoris, qu£
fuerdt dnte cceptim opus in tdli pnedio.l. Semper. §.
Hocbnterditto.l. Competit. §.ulti.ff. Quod ui*ut
cUm.

Hmic dppdret,quomodofitb&c dclioreflitutorU.no
quidem poffefitonis,ut in prma Claj]e:fed iuris noflri,
quod per nouurn opus ddemptum dut grdudtum e&fit
ue id fidt <sdificdndo:fiue deftruendo.

DEFEN*

ACTIO VIII* 209

DEFENSIONES RE I CONVENTI
I Excipiendo reus dicit * Quod res, de qua
agitur,eftmobilis*. I td% ccjfat hoc interdittm .
Vtfiin itiui ^liquidjut, dut  <t!ii re quauts amplifirnd .
P iukin.l. vimfdcit.fy.  Quod in ndue.l. Si dliuc. §.
mmmff Quod ui dut cUm.

XI Item; Reus imercidit uicinas aedes, prom¬
pter incendium nuper ortum: ne flamma pro
grederetur* Alioqui , non perueniente eoufy igne:
tcneiitur iftd diiione id jimplm ddmni,koc eft,ad <efli
mtionem ipfiut rci dmtaxit, non etidm dd hoc, quod
petered trnltis modis intercft forte dttoris . 1 . Si dlius
§.E$e rdlk.jf. Quod ui dut cUm. ltd<^iudex,hoc
afu tflimdbit ddmm officio fuo,non dttor lurciurdn*
io in litem.

Ill Item; A&or remifit reo nunciatione
noui operisfactam. Non refert,utru perfe an per
procuratorem uel dim adminiflrdtorcm fmm remife
rit-l.iij. § Quod ji permiferit.jf. Quod uiaut clm.l.
i'f.De rcmifio.

nil Item; Reusfuit paratus, in iuditio fta
timfe aduerfus nunciantem defendere;ac inte
dm fatifdarionem obtulir, T me enim eedificans,
ti°n wietur ui aut clam fecijfe. C&terum, non eft fdtti
Magijlrdtm,  ©- uocm in iut nmeidtorem  .1.

ZZ

2f6 C L A S S I S UK
iij.§. Si quit paratm-l. Si mm atur am  Q uol  «i

am  dam.

V Item;Rcus fecit taJi opere conditionem
prardrj mdiorem . N am time meritd repeUitut
ages de dmno.l.Si Aim. § .Si aliquis aceruu.ff.Qmi
m aut cUm.

P rotter has autem  cr id  g cm alias dcfctifiones, no
facile admittet iu.lex,aduerfus hoc inter didurfcexct*
ptioncm: etiam fi dicat,fe ture cedificafJe.NAm m f«H
tueri dcbebat,didatis apud iudicem adionibusinom '
iuriam commit! crc,jpreta prohibition, uel claim
him tsdificando. Vlpianus,in.[.}.§. Dcnitfc.ff.Eod.tit,
Uam aduerfus uim(ait)uel quod clam fad um c si nidi
iujla exception fc tueri potefl. Plane ,fi rcmijfaftic*
nt prohibttio, hdne exceptionem admittere oportet,
Ed enm contra naturam huius adionis , rnltas ob
flare exceptions. Nam,(i reus me fecit, non ui non
clam:quomodo habebit locum hoc interdi
dmfSinautem ui fecit uel clam:
quomodo defendet fe
Aduerfus vniut
riami

DE

2 «

DEPRAEIVDICIALI

BVS IN REM .ACT 1 ON IB V S.

IX

R£iudicium,dicitur quod ante indict
tm,fequemibus fentcntijs ucl ncgo *
g otijs dijudicandis uimfternit,pr£*
bctq- Imites.Vtckreht Oriti. Cice*
pro Cluetio coUigitur in duobus pr£
Mitijs; V-no in Sicinunirm:dtcrojn Yubritium, ei*
dm kiejiti] cdufififtis, inquit Tm.Uc.m fuo Lexica*
Que uerbi fi rctte pcrpcndiscum preiuditim i pra
V iudico fit tonnes ittioncs, exccptiones, & replica
hones que uUis utiombm in cognition iudiciarix pr£*
ccderc debent: generiliter dxrntur preiudiciiles
Quire non eft niji wm  communis mjfieftio ob qua
dppellintur pniuditkt Videlicet, quid ukm jlernut,
prebent Imites, prefcribmtfor mm ceteris contro*
uerjip cm quibus aut concurrunt,iut concurred pof*
fuitt. Quorjtm rurfus perti/netbee con/iderutiof Vt
o rdo feruetur cognofeendarum cAuftmm id finiendii
w citmlites.YUm ne omnes frnrnl qeufliones mutili te*
ports dijpendio tuttentur: confert id cxpcditionctri
tiufafokm habere ntiottem preiudieij.

Hkc rejpexit Vlpidnus-ff.De except mi. Generali*
ttr{mquiens) in preiudieijs ittoris partes fujlmet,qui
wet Mernmem feerndm id,quod intendit,  Hoc efl,

t cm

lit C L A S S  I S II!,

cum multd  ©• uaria allegdntur in iuditijs turn igenlo,
turn excipiendo dut replicdndo: tunc femper cenfetut
dttor,&prim loco admittehdus eft is, qui fi probm
ritintentioncm fium,futum'jit iure fuperior uincefy
aduerfarim .

Vndc dppdretjnfulfs effe  D ottorum dijputdtiom
dc pr<eiudicijs,ctm trdftdnt utioncs qudrcjic diem
tur:Item,cim dubitdnt,num pr&iudiculis cdufd uoci*
ri pofiit, mUd exijlente dlid qu& concurrdt,cui prdferi
tur.Qudji uero homo non diedtur rifibilis:quid fiepefo
lus jit d nem'me prouocdtus dd rifim.  Nit non confideU  [
mm in praiudieijs dttm pr<efentem: fed dptitudinctit,  j
quid fieri foledt.

interim uidedmus expemld prmdiciorm,ut pr.-edifil
dcclirdtionem rede intcUigm.

1 Si de fldtu perfomrum dgdtur:ed qutsjlio folet ow
nibus alijs qute ittcidere folent controuerfijs,Unites pH
here dc formam: ideo primo loco femper eft trdftdniA
iniudicio.

HiC dutem qutejliones, quonidm frequentifihtue olim
trdnt:folemnitcr expediebdntur perdftiones. Qua ri
tione, propria dppcUdtianedftiones pneiuditiales diet
lintnr,quaad ftatu hommmquoru cdufa oesLeges
funt [criptefpcrtinerent. Et funt tres de quibus hie ti*

fulttf

ACTIO IX. U3

tu\M eft Accipiendus.Inflit.De aftio. § .Praiuditiales,
,!. Cm Alibis.C. Dciur, deltberan.l. Prefer. C.Ad
UgMni. dc plagii.

11  Cm nonigitur de ftdiu perfonarum pmcipali*
ter: fedincwtexcipiendo uel replicando: tmc dicitur
exceptiouelreplicatio prduditialis.Vl m-l. Qtconim
Alexdttdrm*C.Ad Leg.id, Deddulte.vbi Alexader
mfatusde aduttcrioy oppojuit dccufUori exception
m lenocinij, hoc eft, quod uxorem fuam in adultcrio
mprebenfdm rctmijfet.Accufator replicduit: Alexa
drum efje fermm,quiin Unto crime obijciendo non
ej]etaudicndut.H<ec replicatio preeiuditialis eft, udriaa
tun totam cdufm Ji probata fuerit fccmdrn intentio
item replicatis quifujUnet nice aft or is. Quorfum enim
pertmeretdiudifceptare de adulterio Akxandri,cm
iihttc no conftetde idonco accufatore t  E t rurfw.quid
prodejjet ex ceptionem accufati prolixins audire, cum
non fit expeditman perfona jit tails qu& crimen pojUt
obijceref Prmmergodifjimtur replicatio qu£ nm*
cupitur prmdicialis.Sic & md.Imperatores. ff.  De
priiiilegi.credito. Rciuendicatio uocdtur prducialis
mofenfuiUm loci,

HI Si de iurc hjereditario m perfond alicuim qu£t
UiHTjCdufa ccnfeturpmudicialis: quia folet adjvrre
1%  5  formant

214 C L A S S I S  IH*

formim dlijs controuerfijs,ut eft uidere,m.l.] .ff.Mm
h.enifctm.Quo fit (intuit Cam) ut eo cafii ipfe Ida
apud quern hoc tudicium agitur, cognofcat, ancobt*
res fit.  N tfi enm coheres fit,nec adiudicari ei quicqu
oportet,neq j aduerfxrm ei condemnandus eft . idem
probatur m.l.ifiC.De ord.cognitio .

IIII Except!ones peremptory finem ddferrc fold
propofitis controuerfijs.Ergo de Hits tints iudtcadm
eft.Cdm 'm.l.iij ff-De cxccptioni.Et.§.AppcUantut
autem.lnfiit.Eod.tit. VcrpetuxCmquit luft'mianus)<y
peremptory fmt,qu£ femper a gem thus obftant, W
fcmper rcm de qua agitur permrnu

V Cum met qmfiio dependet ex dVii:tmc principt
lis habet mturam pr&iudicij,  ©r pr'mirn expedtendi
eft,ut m.l.Fmdum.Et.l.Fundi.ff.  D cexcepti. Tittut
uendicatfmdumtCT pr£terea petit ukm ad cum-Co*
gnitio proprietatis pr£cedet,adlatura formam petett
da; feruitutis . cnim aliter probaturus eft a ft or,
deberi feruhutem,qum fi prdbamnt futm effiefmdu,
cui uia debeatur.

VI Graues controuerfit cenfentur prtiudicialei
tefipeftu minorwm. Paulut.fi'. De iudici. Perminorem
caufm(ait)tnaiori cognitiamprteiudicitm fieri non,

oporo

ACTIO IX. 2Jf

Oportet.Miior cm qu<ejlio,tnmorcm id fe tidbit. Sic
miner fills iftio prnedit particuldrcm : crmmlis
ciuilem.l.ulti. C.Depctitio.htcredi.Et.l.ulti.C.Deor
di.cognitio.

VII Sitepui uidcitur aliqudm pr<efcrri cognition
nxcddictturpmudicialis: Vt,cm ex codemfufto
CPublic*  cr priuiti nifciturj£lio:iujliiM eft, pruu
tMpmedere. Piulus in.llnterdum.fi De public, iu
iici.lnterdtmCmquit) eucnitut pn indicium publico
iuiicio fit:jicut m iftione  Leg is Aquilite,CT furti,or
uibonorm riptorm,&■ interdido unde ui, er de td
klis tefimenti cxbibendis.Nm'm bis de refmiliiri
tyitur.

Ex his,opinor,intelligis, quire dicintur ifliones
pr<eiudicid!es:quire item omnes prxdidhe, &r id ge*
nusilitetiles <tppeUentur. Quidfuflrd mifcerentur
rehquis cogmtiombus, z? obfcurititcm dcconfufio*
Hera quindimpirerent id differ endis lites. Prkno igi
tur loco feorfrn tuttm debent,exclufis interim orn
nibusilijs .

Hite metdpbon fit quod iurifconfulti dicunt pra*
iudicire,pru obfldrc,uum pr£cludere.mrcellus.ff.

ff iitdica.Scepe(inquit) conflitutim eft, res inter
iudicdtiiS^dUisnon pmudiidrejmpeHtorcs  j«.

Z%  4 l-i-C.

116  CLASS I S III.

!. j .C.Res inter alios ddaifentirntfidem diet  oportt*
re ingejlis extra iudicitm.

Semper tdmenmemmjfe oportet: quod quottenf
cmq$  hi lure ciuih fit  mentio prxiudicij: intelligent,
fere fimtectuf# flatus, de qbushic loqu'mur: nifialiul
addatur. Vlpianas in.l.Scd,  er ha.ff-De procurato:
ficut m multis id genus drticulis dic'mus.  Non [os
hm autem (mquit)fi attio pofiuletur a procuratort,
fed O’ fi pr£iudicim,uel inter dictum. Et
ff.De reiuendicdti.loquens de perfom liber is, non d
infidr dliartm rerum uendicandis. Petuntur igitttt
(ait) aut pr&iudicijs, dut inter didis , aut cognitmt
Pretoria.

Argumentum*

F O

Requensolm nafeebatur cotrouerfid de fidtuhoi
minuidlijs fibi ius in perfonam: dlijs uero liberty
tern ddferentibus  • Vnde Pr£tor,nc res prodiret dd rii
xas,neue ullificret iniuridiaftioncs mtroduxit tres,m
ter pdrentes  er liberos: inter domktum cr ferumM
ter patronum & libertum .

Trdftaitturifi£ dflioncs.infiit. De aftio.Prmli
cidles(mquit)dttioncsin rem ejfe uidetur, quaks f.vnt,
per quat qu£ritur,an quis liber,an liberties fit ,uel de
pirtuagnofeendo.

X res igfturfmt attunes prmdiciales de flatii pet

fond

217

ACTIO IX.

fondnm,quibm propoftis, dig interim flcnt.

I Per qum quritur,dn dliquis ft liber,dnfcruus.

II Per qm cognofcttur,utrm ingenuus ft, an li*
bcrttt f.

in Per qudm difceputur, utrrn fit film }  an non
fit.Siccmpdrtum bitcrpretdmr.

QVO IVRE SINT INTRODVCTAE

I

R<et orio iure mtrodu&M ejfc probat In*
jlmunufbi. § Prmdicides. Inf it.  Dc
dftioni. Ex qutbus (inquit) fere und ilia*
rm legitimatn cnufm babet,  per quant
qugritur, in dliquis liber ft . C <eterg uero,  ex ipfus
Pretoria iurifdittme fubjUntiam cdpiunt.

F ere dicit;quii liberals cdufd, ex Senitufconfulto
qitidem e fifed tdmePrgtor tdm multd ddiecit,ut p rot
pemodm difutabilc uidedtw.ulrm Scndtui,dit uero
Prgtori tribuendi ft hgc dftio.Qudre Imperdtor uti
turtemper dmemfae)Quod Accurfm non percU
pints,rem pkndm 'moluit.Huius autem Sendtufeonful
timeminit Vlpidnuun.l.Cognitio.ff.Dc libera . cduf.

II Direiftae funt omnes ifle ittiones nonmdtm
ex uerbis cr matte Seutm  0- P netom R omdni.Cg*
^m,poferioresimjfienti, cm perfomrm con*
ZS 5 ditwnstft

N

ziS chassis  in*

ditionem fucccffu temporistficut omnium rerun uicif
fitudoefyuariatam uideremjn qua tamen eademnu*
neret ratio: rcttifiime porrexermi has a ft tones d
omnes perform,qute hodie quohbet hire aut confuctu>
dtne nobis fuhiett# flint, z? perfonalibus obfcquijs  p&
UgAtce.

Hoc rcjfcftu cenfcntur utiles,certe optima ratio »
iietut Romans Leges nojlro feculo deferuidipt: jicut
Crxconm injiituta, Romanis oiim deferuicrmt
fofiefne diutiws.Et.  §.H is Lcgtbusff.De orig.im

EX QVA CAVSA  RASCANTVR iSTAE
ACTIONES.

Ill

M Aterialis cauft haruaclionu cR ins,quodquit
in per fond alterius quuk legitima ratione
habere pretendit:ucl,quod ab aliquo negatur intedetl
te libcrtdttm.Vt, ft detnmus petat feruitutem inalU
qtio,qui fepro Hbero gcrittVcl contra: ft feruusfeii
cat liberum,qt<i ftlfi opi/nionefuerit detentus in ferui
tute. Fieri culm potcR,quod exiflimet fe dombnum qai
non rR:uel,quod ferurn fit bonafde In libcrtatc.Vlpii
m in. 1.1giturfctendum,m princi.ff.Dc libera.cauf
hSi miniftcr turn. C.Eod. tit.

Exhis fatisfitdifyutationiDoftorumtquarc buiuf
ittQdi. adiioncs, cu,m tract cm de iurc perfomrum, non

potim.

13  'Qr',

ACTIO IX, 219

potiits diedntur perfionales r cjuim in rem. ECcc enint
non procedimtexatiquofittto iteiforiraih negoiij gc
fli,mde producdtur perfonalis aftio: Sed immediate
Ac prmpditer complcttmtur ift £ attiones m ipfium
quod petoin per fond dhcuiusiucl ex diuerfiofiibertde
temc[unipretendo .  E t fie reffiicitur resin perfoni
potm,qum ^liquid extra perfonm. Sicut enim urn*
dicstioproprietatis,dicitur in rem aftioeitx petitio
Ahum iuris uel Ubertdtisjm rem cefebitur : ttecj; per
proprictdtts queflioncm, etim in feruo , excluditur.
Uj.C.Dehberal.cauf.

Mmme autem appdrcbit,quomodo lint rales ifhe
perfecutionesifi refisiem cm qui proclamat in liber*
tttcm,quicp negit^duerfario ins m fud perfom com*
peterc.quonidm is nihil cxigit ab aduerfkrio dandurn
uelfuciendmifed fiuam dumtaxat liberam dfferit con
Monem,dlienocp iuri non fubieftam ejfie.Et alias fie*
pf iifttm cihnon oportere iudicare de natura dttio*
m,nifi totmfiormUm ultra citrocfr perffiicm die
ligenter.

IIII Ad proprietatis eaufitm pertinent,

CVI, ET AD VERS VS QyEM COM*
PETANT.

v

trim*

no c L A S S  I S III.

P Rima adiio dabdtur dim dommis: Aduerfus re
cufArnes feruitutcm, grgercntcs fe  pro liberisho
minibus*

Et ex diucrfo :Scruis iduerjus dominos pr£tenh
tes feruitutem.Et de his duebus fyecicbus trdftAturk
Tit.ff.Et.C.De liber dl.cduf.

H odie nerd conceditur  P rincipibus s Contitibus,No
bilibus,dc c<etcris dommis pr£diorm: Aduerfus  nijli
cos,colonos,cenJito$,Adfcriptitios,orig>.nArios homi*
tics,in quibus hodic,fccmdum diucrfam Germ inis a
fuctudmem,ius hdbcttt.Quanqudm enlm prtduu  ill
feruitus ttitx & nccis,qu£ it brutorum conditions ni>
hd dijlabAt,abolitA fit optima rationc: ipfdtdmen [ti
VitusperfondlismodcrdtAnon difccfiit dbufu,z?ni'
potcH quid cm fcduo fldtu Reipublicce eboleri, hdbet^
m.igius cm uetujldte fimilitudines .V t eft Tit.  C. Df
dgric.gr ceftt.lib.'Xl.De hismferius pluu diceim.

Secunda adlio concedebdtur olini pAtronis, f
ex ittfla feruitutc mAnmifijfent Ac libertdtis bcncficii
contuliffent: Aduerfus libertos, qui tdlem libertatcm
dcccpijJentJcncgAntcs interim obfequiorum ins.

Et contu: libertis, qui feingenuos ejje dicebdnt',
Aduerfus pAtronos,hoc e&,quifc teles ftlfu opmiott
ddfer chant :Vt in Tit-jf-Si iibert.mgen.ejfe die At.

H odie datur utiliter dommis, qui rujlicos manimi
fermt,hoc ed,qui hberdm fmti&tem A prxdijs quo

uclilit

A C  T I O IX. izt

titlinf mfgvrfttit doMrmtrujlic is.Honor em enm de*
hcntUlibi^ttchtipdtronis 3 drgu.l.Venid . C. De in m
uocM.Et.l.Liberto. ff-Dc obfcq. k liber. libert.

Qatok: refermt udfdtt0s,quos libertis £qui»
pttmJos,communis Doftorm fchok cxijlirMt. Sed
rg opatoxx confuetudine de lUis^non ex Lege Ronu*
Mjudictdm ejje } nec pertinercjldtim eorm i dd bn
preidiciiles dftiones.

Tertia actio conceditur pdrentibus,qui ddfermt
pitrm potcjldtenr.Aducrfui liberos,non exhibattes
pattern qmn dcbent.l.penulti.jf.  De obfeq.k liber .
Cr libert.

E t contujibcris: Aduerfm  pet rentes , qui nolint
igiofcere pdrtm Mtris.hoc efijanguincm fum, &■
txfeprocredtos.

ltem,Vermittitur h£c ditto,Erdtri dduerfus frd*
trm,cr cogndto,dduerfus cogndtm:de iurc fimilii*
ri.Bdrtolus m.lsiue corUr'd. §.  j -ff-Lc liber.dgnofee*
Et vlpidnus fdcit mentionem bum coiptrouerji£,in.h
Vbicmq;. § . j .jf.De uentr.mpoffefi.mitten.bdm  pot*
rigitur h£c dfiio id comrouerfim totius cogndtionis:
Vt,fi quis ddferdtur uel negetur cogndtus, drgu.l. ij »
C’Belibcr.exbiben.l.lnib.jf.EodJit.Vbiinterdifiim
fohbcris mtroduttm,porrigitur dd uxorem.Bdrto*

tudit m.l.Vbiem^. §  ■] -ff  De uent. in poffefiio.

miitend*

lit C L A § S I S  III.

m ctetid.Etprobatur m.l.Siuecontr'd. § jf.Dtlii
ber.agnofcen.

Obferuabis dutem diligentertqudnto fludio Semtm
C? Prxtor in bis pneiudictihbus attionibus fwrna
tequalitdtem fecuti jint.Nm non folum donum,pan
nis,cr parenttbus permiferwnt uendicdre m, quod in
per fond alicuius habere p utanr.Sed ey contra:forth,
libertis,liber is (fc conccficrunt has attiones, ad uedi*
cdnddmlibertatem.Vlpianwsi/n.l Libert is, m prim,
Et. §.Si quis ex feruitu re. Paulus m. 1. Ordinaut, in
pmci.jf.Ge libera.cduf.Smilem xqiu.litd.tem uidcs'm
confcfiorid  ©• negdtoria attionc .

S'.cut ergo dom'mi & alij petwnt quempiam m fa
uitutem:Sic contrhferui cxtcnq- petmtfeipfos, d
petuntur ab alijs m libertdtem.Vlpianus bid.] .Et.iij.
Pdulusin.lij.jf.De liberal. cduf Inde procldmare is
hbertdtc,elcgdnter dicitur in.1 .1 gitur fciendtmfm f
ff.lbidcm.Et'm tit.ff.Quib.adliber.procla.non lie .

VI Contraria? non funt ifle ddiones,ficutw
gotiorum  g ejlorum ey reliqtix ex nmtuis obligdtioni
bus in perfotidmfed utraq- prmdictilis direfta in ri
cefctur.Nec opus hie eft drgutis quorundetm dijl'mftio
nibus .

QVID SIT DE HAEREDIBVS.

ACTIO IX. 1*5

VII

P Riffli & fecmdd dftiojMr hmdibus dorn'm*
mm typatrononm-Quia ficut propriety feruo
rumiitd & iuspatronatus trdnjlt ad bieredes.LLibet*
ti.Q.Pelibcrt.0- corm libe.l.Si quit a, liber is. § .SO
lent.f Deliber.agnof.

Tertiauero aftio batredibut pdrencum non conce
ditur, quoniam morte finitur putrid potejlas. injlit *
Quil.modAUs pdtri.potef.foluit.'m pr'tnc.

I nbttredes uero nulU prmiicialis attio porrigi*
tuKPmuJt jlatu defmdloru non cfl qii£rcndum ad
uerfusbieredcs. Ergs non habet locum pri/md jpccics .
DrindejhceredeslibertorumiqiMniu adpatronosatti «
nct)cenfeiHur extrdnei.l.Hieres.jf.De obfcqui. a hbc
ris cr libert.pam.0- patro.pr£jlan.T)eniq^iam di*
dumeil,potejlatem paternam niorte cxtmgui.Quire
(tec fccmd.e,nec terti<e attioni locus eft.  Et hiec acci*
pf, cum pmcipalitcr dc jlatu alicuius qumtur.

Q&terwm, incidenter uel per confcquentiam fieri
poteft, utde jlatu defuncii controuertatur aduerfus
hmdcs,qui fucceffcrimi in ins 0- bona eius: Vt,jt jilij
petcreiUur olim in fcruitute, quia pater fuijfet ferum:
Vel,ji bona dc fundi i uendicareniur iure peculij: Velji
aliqiui honor uni,lure patronatus exigeretur ab here
dibui.l.Quamufs.C.Slcdejldt. defund-l. Principals*
t£ f'C,De liberal,caufa,§.Sed nojlrdAnJUt.De fucccf,

iifcerto*

« 4

C L A S SI S  III

libcrto.vli tertice partis eft conflitutio,qu£ hodie no
habet locum.

Eddem ratione hoc tempore, filij &■ harcdcs njli
corum cuiuslibet generis, uendiedripoffimt ad cu\th
ramiquid pater fuerit rujhcus,cr (ficut mlgo diem )
propriushomo dicuius.l.Omnes omnino . Et.l.feq.C,
Do co/o-er cenfit.kb.XEEt ex diuerfo: liberi rede
proclamabmtm libertdtem, fi prater uUum mind
turd aut alio graudmme ietmeantur. Semper  emit!
his iudieijs pr<eiudicialibus,oportct eequdlitdtcm mil
inter fuperiorem  ©■ inferiorem,inter iws obligandi ts
liberandi obferudre,drgu. 1.Inter flipuhtionem.§.St
cram.ff.De uerbor.obliga.Eoifi magis,quod multo fi
uorabilior eft liberties,quam feruitus .

QVID PERSE QV A M V R ISTIS
PR-flEIVDICIIS.

Erfcqtmur dutem hifee aftionibm rem ipfint

hoc cjl,fcruitute,uel dliud ins,quod in dlicutus  p (I
fona hahemus:uel,petmus libertdtem,qua aduerfus d
turn defenditur.?otro,fub dppeUationeferuitutis,o0
nes omnino fpeties fubieftionis fmt mtcUigedae, qua in
ris ac potcjldtis aliquid in per fona produewnt. Com
tu quo^ihbcrtds acctpiendd eft,non folm qu<e fer*

VIII

ACTIO IX. 22f

(fili coniitioni opponitur.fed omnis conditio dlieno iu*
ri non fubiefta.

Ergo prmiiciiypertmct ad ed, qua tradwntur In*
flit.Dc hisquifuntfui ucl alien.iur.Et.ff. De Statu ho,
alijsq; locis,deme perfonarm traftantibus.

In primam a&ionem uenit, utJicut reus ol'm
promtiebatur ferrns ait oris: ita declaretur rufticut
feu (ficutmlgo dicmus)homo proprius effe:Et, ut con
demeturad exhibenda ci debita feruitid.

Quidutm quondam fuerit crudelis potejldt domi*
norm in feruos>mitigatd per  I mperdtores et confuetu
d'ummide in.  § .In potejlate. Injlit.  Dc his qui flint fui
ticUlie.l.]. Et.ij.ff.Eod.tit. Dicetur ante lathis infra.

In fecundamperfecutionem uenit, Vt agat
quit pronmeiari fe legithnm rei conuenti patronm,
ac Mm quidem libertm fuum effe. ideotfc ad condemn
nandm emdern rem,ut obfequia patrono, iure feri*
pto uel confuetudine debita,prajlet. Dehuiufmodi obfe
quijs funt.Tit.ff.Et.C.De iur,patrond.Et.ff,Dc obfe*
qui. a liberis  ©* liber, parenti. vr patrona . prsjlan.
Cam autem dim obfequia, propter donatam libertatem
Impofita, ultra modum excrefcerent,premerent^ ni*
mis libertatem perfonarm: ideo Erector, operarum t
Iwccf}, diurnorm ofjicioru  er obfequiorm certa r&
tionem edixiuut efl uidereex.l.\.z?.ij.ff.'Dc oper.it li
ber,w Bert.

In

4 a

22S CL AS S IS  lit.

In tertiam adionem dcduci potcft, vtprfo
timciet Index,Adlorem cjje ucrim Ac Icgit'mm  pare*
tem rei conucnti:  V tq; is condcmnetur Ad omncm pieti
tan or obedientiam, qudtn liberi pdrentibm ndturt in
bent,pneftAndam.L Liberto .Et.l. feq.jf. Eod. tit,  Ei
b&c deiurc dommorum . V ideAmm nunc, quomoio lit
bertas pevfomlis uendicetur .

In primo iudicio petendum eft: utador it*
chretur liber plane Ac fui iuris ejfie: Vtq.• condemn
Index rem, ne fia cos libcrtate uti impediat, defmtf
eosper exdfttoncm fcruiliwm operArm,molejldre.

1

In iudicio fecundo.-Prfrt dttor,mgenmm ft it
cldrdri ,cf ne tdlimgemitatc nil pnepedtatur,netted
ulld obfcquid uocetur.

In tertio iudicio perfequendi forma eft:VS
pronmcietur,quod ador ex reo aut ex tali gents itel
fdmilid legitime natus, dgnofci debcat film uei cogni*
tm-Etnem tali iure de ceetero turbetur, pofiitq uti  W
gmibus,cognominc, ac  Alijs iuribus eiufdem familiA-

IX In fimplum«

X Singujares*

- QiJW

ACTIO  IX* 22 f

qVAMDIV COMPETENT.

XI

E rpet«oconcedmtur,hoc eft,ultn Mnum.  N dm

primfieties bdnm dftiomm eft CiuiUs. 1. ij.  C.

D elottgi tempo. prtferipti. qu&pro libertd. Rclique
um.Putoris  cjuiaem fmt,fed tdmen rei perficutionc
cohtknt.lgitm mo nonfnmtur.l. Si cum exceptio
ne.§.Pofldtmm,infi.Jf. Quod met.cduf.l.ln honord*
rijs,inpmci.ff.  De dftioni. o obligd.  H dbe/H tdmen
Imprafcriptiones cdufe jldtus, de quibus uide ufued*
planes nojlut.

XII Non infamant*

XIII  Stri&iiurisfunt.

adfinia remedm,

I R« ucndic4tio,tdttietfi liber as  perfonds Hoi 1  com*
pleftituriddiefti tdmen e<tufd,cxerceri potejl dduerfut
(trfonds ilicni mis; ut circi Rei uendiedtionem  i Hein
tft.

II Si non fit dubirn defldtu: o interim tdmen de*
tin ettwrjio dico firms,fed film, ue l ruflicus db Aliquot
Ttoic fijttHitiff dettne4tnr,locmbdbetinterditfum,De

A A  2  liberk

/

118  C L A S S 1 S  III.

liber is exhibendis. Et utile eft interdiftm,  De liber,
homi.exkiben. Vlptdnus m.l.iij.  §.Hoc duteminterii*
Cum-Jft.Dcliber.cxhiben.Et in.l.Uj.^.Is qui ncfcit.jf.
Df hber.bomi.cxbiben.S'm autem nolens db aliquo in
tinedtur filius.ucl ruflicut,uel dims liber homo d'iieniiin
risitmc ceffet interdi£lu:quid non eft Us cum detinetc:
Hi ft tdmen  er ipfc, ius pr£tcnddt in homine detente.
Hdm hoc cdfu procedit inter dittm, ftue nolens ftuew
lens detmitur . Vcnuleius m.h ultiff.  De liber, exbii
hend.Si ftlius (inquit) fud ftontc dpud dliquem eft,m
file hoc inter diftm erit: quid ftlius nidgis dpud fe,  <j«3
dpud cm eft,in quern interdteetur: cum liber dm fdcub
tdtem dbemdiuel renmendi hdberet. Hi ft inter dual
qui fe pdtres dicerent,controucrftd ejfet,w dltcr dbi
tero exhiberi cm deftderdret.

Ill Offtcim ludicis quoq- locum hdbet dd petal
ddsperfonas dlieni iuris-.quod lmfconfulti,d\ids notiot
new, dlids cognitionem Pr£toriam uocdnt: Videlicet,
turn fine feripto libello.ftne folemnitdte ludiciarid, tit
tm ftmpliciter inuoedtur officium iudicis uel
flrdtus, ut licedt ducere tdtem fermm, filtm uel rup
aba: fmntitm tdrnen expoftta cjufd flatus, ne duftil
fidt murid. Et hoc eft (cuius z?ftipr'd memmi) quoi
Vlptdnus in.l.j.§.J. ff.Dc Ret uendicd.Petutur igitut
(inquit) am puiudicijs,m interdicts, dut cognitioiit

P xt

ACTIO  IX. iZ9

pnstorui. S ic whiles cm interpdUnt Ndgijlrdtum,
Ac obiter pojluim,ut rufticos fuos ftgitiuas ex Ciui*
tAtc ducmlicctUtcognitio Pretoria eft:.quoniamalio
qui fine qmhbct cogmtionc fm'-naria permitti non de
bet Mires, qu$ ft a turn o Ubertatem hom'mis rcjjii*
(it.Quire cm rufticus negat fe talem effc quails adfe*
ritnr,(? res eft obfeura: tunc rctUfilme pot eft dene*
gdriofficim iudicis y ut cdufa expediatur folenmter in
iuiicio dttiombm prteiudicialibut.  Q ui de re utdi fe
pidurifiitMS controuerjiM  inter Nobiles Qr Ciuitet*
tmtMgijlrdtus,

Jill Confejforii etidm eft utilised uendicdndtm
ins ucl mifdiftionem feu potcftdtcm quam in per fond
dkquorum habemus,utfuo loco diximus.

Y Si qtueftio nonfuerit de ftdtu;quoniam in confef
fo eft dlique ejfe rufticum origmdriwm uel adfcriptitiu:
fed de grdudtnmbus qujsriturftquibus dommus pretnit
botnmemfum corn'dmuelcontufolitm feruiende
mrem:forte impontmtur noui cefus,nouA feruitid: tuc
to nomine dgi potesl aduerfus dominm, iuxta  Tt'C.C.
Inquib.cMfcolo.donii.dccuft.poIf.lib.XL

VI ^ Officim quofy iudicis , fummme O' fine libel -
1° alidue folcnmtdte poteft inuoedri A pdrentibus Ad* 1 '
Wr jk hkm,Uel A Ubetkiduerfus parcntes:qudndo

dd  5  hoc

250 C L A S S  I S  III.

hoc folm dgitur,ut aliment a prefcntur fine uUi  j fit*
tus quie/lione.lmdpertdlem indicts pronunciationent,
non ft prteiudicium cxufeftitwstqu'm paretcs  crlitcrt
ultro citroq; uti pofmt preiudicuhbmtncc folum nitti
rules O'legitimiyucrumctidmndturdles tantum.l.Si
ludex.Jf.Debts qui fmt fuiuel alie.iur.Et.l Siquis'i
hbcris. §. Si uel parens. Et.§ .Idem rcfcnpft.ff.  De It
her. dgnofccn.  E odem modo de pairoms cgentibut di*
cendum efl,ut in eddem.l.probxtur.§.Solent.  Et.§.
Almentd.l.j.C.De operis liberto.

E xhts ultro fefe eflvrt ratio, quire non uidebum
fujfcere ad has queftiones interdida  P rttorii  er alii
iuris remedia.Quid pojfcnt quidemalteriparti fttif*
fdcere,bcc cR,ucndicanti fcruitutem,uel ultud m.Ct
terwm,uolenti vn libertatem proclamare, non fttis fittf
fet confultum. Vnde opus euit comm it prxittdiciaB
dttiomm remedio «

PRACTIC A-

POSITIONES ACTOR  IS,

IN  PRIMA ACT10NE.

I A&orponit;quod tali tempore fuerit bcl
Jum legitime captum inter tales. Ex iUegitim
tnim hello nihil qu*ritur,nt trdfiatur in. 1. Hoftes.f
Of cipti.&poftlmi. mer*Hofcsfmt(inquit vlpia*

ACTIO IX. 2JI

nut) quibutbeUm publics populus Rominm decreuit:
uel ipfi populo  R ornno. Q&tcn ucro, Utrmculi, uel
przdoncstipbdkiuitr.

XI Item,dicitidemaci:or:Qu6d in eodem
bello cccperitreum conuentum* Quonimu*
ptiolmin hello,per hoc ferUdbdntur,quod fcrui cdpie
timfierent.Et ex his rurfus ferui mfcebdntur. Vnde
mrnpti did a  fimt,qiu.fi mmt cdpta.§. Serui dutem
exco.Et.§.fequen.lnfiit.De iure pcrfoiut.Et, qudttq
hodie fit dbolitd feruitus tdUs , qiulis olm apud gentes
fuir.tmen dliqiu.ni ciut imgfaem etidm nunc in belli
c.i cdptiuitite obferiUnt tcmcifimeiVidclicct^ut cue.
ptut cenfcdtur fub difcrimme honoris O' fdmx qudfi
proprius homo uidoris,ncc nijimdnumtjfus redit dd li
krtdtcm.Et proptcred fmus uji hoc excmplo .

Ill Item,eft uerum:Quod reus conuentus
uocatus ad certum tempus $C  locum, non ue*
nit,ac captiuitatis iuri,acli liber eirer,non fatif-
fecit. EionnunquAm etUm nofln, fub iurc uptiuitdtis x
promittere dut fideiubere folent.  E t fepe uidi crude*
lifime diffdmdtos,fcripto in publicum propojito>cQS t
qitiidius Lejifient.

Cvnclufiotiem ucro require poll exanplum feques.

dd  4 ALIVD

CLASS IS  m.

252

ALIVD EXEMPLVM EIVSDEM
ACTIONIS.

I Ponit a&or; quod habeat praedium, tiel
fundum,uel uillam,in tali loco, N dm qut uolm
rit ucndicdre m in rujlico: necejjm csl ut is hubctl
terrdm,cui colend <e jit dddiclus ,&■  a qui non pofiit !
dliendri. 1. QueMdtnodm-  C. De dgrico. o cenfit,
lib'XL

II Item eft uerum: Quod reus couentus fit
eiufdeprsedrj colonus originarius,uel adfctv
ptitius, Sic en'rn iure quod.itnmodo feruituth fubict
ilus csl domino przdijfecmdum Germni# confurt't
dmem: qu& non difimlis eft conjlitutioni Impeutoi
rite,m-l.ij.C.ln quibxaufcolo.domi. dccufit.pofiint,

III Item dicit;Quod reus aliquot annisco
luitpraedidlum fundum,&pr3cftitit debitafeP
uitia* Quid ex hoc confldbit dornhum ejje in quifl
fpojjefiione iuris uel feruitutts: eritq; commodm  4
cuitdndds probdtiones.

Sed,finonfuent 'vn qudji pojjefiione,quomodo pro '
bdbitur femtiaorigmdriducUdfcriptitiitf Rejpmn
deoiOportet dftorem ejje udlde cduturn. Quid non do
cebitur ex pdflo.C.De libe.cduf.Nec ji uolens (inquit)
[cripfilps, fermn te ejje no Uberm,prmdicim  /««

tUI

ACTIO IX.

tuo dltquod conipmffes:qudnto nunc mdgis.cm cm
fcripturxmddre compulfum te effe teftarist Accedit >
l.UberosX.Eod.tit.Nec efficitur cx longo tempore,
l.ulti.C.Deprxfcrip.long. tempor.qu£ pro libertd.
Into, nee cxconfefiione dpud aflx producitur ferui*
ttts,cm mix ejl.l.lntcrrogdtxm.C.De liberal. ciuf.
Itxty neceffario requiruntur gr did, probxndi xdmi*
mcu.lx.qu6 pr6diftd confiment:ueluti,pen/itdtio,cen*
fits,exhibits din feruitid,cr C6terx id genus, qu6 col*
kguntur ex.I Litibus. Et J.Ctm fc'mus nojlrd. C.De
tgrico.w cenjit.lib.XI.

nil ItemiRcus gerit fe pro libero homi-
lie, 8C  requifitus ut coleret, rccufauit plane,
Si nunc quoq; recufat. time proficifcitur m age
iihoc pr6iudicio.Alia'qui,fifugidt  er lititetiucndi*
tdtioni locus erit,ddie£lo iure Romano, ex. I. Onines
mnm.l.Origmdrios.Et.USi coloni. C. De dgricol.
&cenJit.lib,Xl.

Quare petit aebnueftra fententia pronun,-
ciari :  reum conuentum effe captiuum ho-,
tninem adorn: uel rufticum eius.Et eo no¬
mine condemnari: ut eidem adori folitam in
omnibus fidem feruet, ius'qj captiuitatis prae-
ftct;Vel,ut uillam feu praedium adoris colar,

4*5 ferui-

254 C L A S S I S  III.

feruitiapraeftet, cenfum foluat, castera'q; pro
morefaciat, Bac concluffo poteft defcruirc utnf,
libeUo.Nec plura nunc dift>uto t difturus pdulo post  de
colons Utiws ,

EXEMPLVM EIVSDEM ACTIO*
NIS, CVM  IN LIBERTATEM
PROCLAMATVR.

I Adtorponit: Quod ex talibus parents
bus liberis legitime fit progenitus* Ergo ffqm
tur,w eum liberum effe . Inflit.  D c ingenu, mprim,
Ht.  §.j. Fnjt puffin fit fe ddfenbi ruflicis, ut infld 4i*
cetur ,

II Item dicit; Quod in tali loco domicile
femper habuerit, nec ulli prseftiterit feruitia*
Igitur quaff poffidet libertdtm, ne<fc cogcndm eft d
probdtioncs. Ahoqui, ffboiutflde  er nefeint flue con*
ditioniSf colucrit; mriabitur drticulut ,  ©- probation
item idem aft or prxflabit.USi coloni quos.C, De agric.
& cenfft.Ub.Xl.

III ItemReus conuentus molefiat eum,
exigens ab eo culturam & feruitia contra ius
fuse libertatis, Certe iufiieft cmft clgcndi ob da.
fendendm liberUtenu

gQSh

ACTIO. IX. 2JS

POSITIONES ACTOR IS

IN SECVNDA PERSECV
TiONE.

In fedunda  fpecie prmdiciorm fdcilis eRudt
ridtiopojitianm,excmplo preecedentis formula.

POSITIONES  AC  TOR  I S IN  TER
TIO PRAEIVDICIO*

I Ponit after: Quod fitprogenitusex tali'
busparentibus* Si am mluerit probdre fdmilidm,
oportet repeterc gcnedlogidm ex pdrentibut .Et in*
mbit heec probitio dftorixittxtd.Li.ff. De probd*
tionib .

II Item:Pater aftoris & pater rci conuenti
fuerunt,8f ab omnibus reputatifunt dum ui^
uerent, mutuo'qj confalutarunt fefe fratres.
Ergo attor  errciw fmt filij frdtrwm,ddmittendi ecfiut
liter id omttem obuenientem fucccfiione btfreditdtis*
NoKfS.Vt Jrdt.fili.fucced.pdrc/it.

III  Item:Aftor & patre fuo accepit 8£ ha-
beteade infignia gentilitia,quibus & reus uti
tut. In hoc eR ingens utility dpud ttobiles probdti

in formula fcripfifflM*

Z$6 C l A S S  I S III,

mi Item; Reus conuentus recufat aao
rem agnofcere ex fua familia progenitum,ne
gatq$ liJi debita fanguiuis iura*

Si  |lArentcs AgAnt Aduerfus libcros:Vel contujit
beri Aduerfy pdrctvtcs-.mtlU difficulty esl in miiw  I
dis pojitiomby.NsmpArentes ponrnt eA qu.t perti*
nait Ad pAtrim poteftAtem compirandamfide nuptijs,
de procrc4tione,dc educAtione liberortm. lifdcmpa
fitionibus utmtur hberi dduerfy pdretes, ut Agnofd
tur,ut AUntur,Z3' reputauur tAlcs,qudles cos Mtu ri
feemdum ins produx:t:Aut etkm, ji omn'mo f ? uohe
rit Adfercre non effh fi'dtm  in potcjldtc alicuim
AUoquiffi finguk profcqudmur exemplis , res prak
bitin infinitum.ImdjQr mdufirmuttoris uliquidopoi
tet rclmqui.

Defenfiones quoq; rci coumtipio esl opeupn
tim prgfiribere: quonkm fm?d£fiwt ex udiomh
Ultra citroq- intedendk .Agete en'm domino,cxccptu
ties hubet rv.fiicm ex Atiione,procUmdnti in libertii
tem conceffii.Sicolony AgAt: dominos frnitdefinfio*
ties ex Aclionc jibi competentc  , Sed uideA/ms S:
fjiu’dum.

ittud turn in dftiombyjm in exccpticnibk dilb
getttifime obfefuundmest iudici-.ut quo flat u quis rt
|wktur tempore coeptiiudicffieQ debeAt itidnere ®

. - fdii '

A C f 1 6  !X. ■ 239

fulls ye puUri,donee fuerit diud pronunciutum . P<t«*
Ii«ml0rfcw>i« prmci.fftDe liber u.cuuf.L Lite *
C.Eoi.f/f.

DE iGRICOLlS, COLONIS, RV*
STICKS, ET CENSITIS.

Griculturi mb initio femperfuit, & iumnme

eHfmdio  lodge boncflifiitM, quant & fundi
ptttcs,& illi exercuermt, qui nobiles upud Komu
Hosbdbiti fmt.Vnde & hodie nos mgnm nobilita*
tis exiftmutionctn hide ducintus, quod plericfc twUutn
omno negotiatione:fed Hum ugricoUtionis inflit u*
tionem feqmntur,&■ !ucru,ue!ut ex mum  DEI fufei*
piunt.Quu rationcueteres,am bonm uirum fgnifi
ure uellent certo uliquo uiU genere:bonm agrtco*
Idtn dppcUdbdnt, tcjleCdtone in lib * De re rufu. E£
breuitenquumo intcruuUo,ugriculturd Cicero preefe
ut negotiutionibws: ipfetulegein effdjs.Et Vale*
rim hb.iiij. tefUtur.Quintitim Qnc'mtm utantertt,
olm fuiffe , ©■ quidem fxlicitet ,fulutatm Did A*

H me itatfc didi frntt dgricoU,colon'.,ruf id,cenfi*
li,er ilij id genus,rent rujiicam trudaittcs.  Q us uer #
bi  p romifeue folent uccipi: fed rei jignijicutio nottni u
bilmht, <&■ mltis bnpofuit uetujlutis eontempto*
nbus.

torem.

158 C L A S S I S  III.

Vt dutem rem fmmit'm inteUigis, qudm Aceurt
fits cmfuisin  Tft.C.De iigrico.arcenjitMb.XlM
uoluit magis qum explicit:jic dccipe-.Omnim  <igrii
colartm,qui  cr agricultorcs &■ agriculdtoresdim
tur,trid dijlinguamus genera, perpendentes interm,
quomodo rcjjondednt moribus nojlris.

Ct> lo yvae,  Primum genus eft eorum, qui dgrrn ccrtt
Jpe cunid conduit win colm t.Et hi quidem propric cc<
lotii diemtur-.quonim alicnum dgrrn conduxermt,
Authore Coin .lib .}. VndciniureappeUdnturmmm
coletues.

Alijeiufdem generis fv.-nt cot auLquip drtidriid m
tur,a pdrtiendo:quid ddnt partemfruttuwm alienifm l
di,non pecimiam numcratim. Cains in.l.Si merest.§.
Vis maiorff.Loca.Fdulus in.l.Si apes. ff.De furt.Con
flat (inquit) colonwm, qui nummis colit,cum co qui frtfi
us fUntcs furripuerit,furti afturwm.

Inde ccdonaxiimm dicitur,conditio coloni.Etco»
\onarim,rctte dixermus mercedem  E mpbiteuticiw:
quantum Emphiteufis ex tonga conduttione cojlat. Ite,
colonia,locus agricolatmis,aratorisq; officind  er dot
micilim.Vaulus.f^.Loca.Sermts(mquit)quicoloniieii
feriptus cft,dd periculm coloni pert'met.  E idem fit
Co hm'a tlone  ^ cm  coloniam dixit pro agro conduct
in.l.Si in Eege.^.Colonw.ff. Locat. Ham o- qui (ait)

expuk

ACTIO IX.

t'xpulfw  it mduftioncjn il imf e colonid tti contule*
r it,non [ufjvtlum dudbw.ncqs ipfc pcnfionum nomint
obligdtmcrit.

Sicutdiitem olim omnes ufqiu.rn bibitdntcsjiccbdrt
tUrgeneYdlitcr coloni,ut a pud pocidmiTyrij tcnucre
coloni.Vnde Colonu,popuii exdin en.Et Romdni mu l
tisifeColoniti &  C iuitdtes deducebdnf-ltd mmc,co
Imsuttlgo reformat [ohm dd culturdm dgrorum.

E t idles  coloni nmquim pcrtinuermt dd dttioncS
priiudiciaksiquonidm mdlm m crdt in edrurn per*
font (prutter jimplicem obligdtionem cx contrdttu)
quodftdtm immutdbdt, quin mdncreitt libcri ddeocfe
blgenui ft dntedfmJfcnt.Eodemmodo & numc,domi*
fits dgrorum nihil mis in perfottd colonorum tribuit
locdtio,qu£ jimpliciter contrdhitur.

Secundum genus colonorum huic proxhnum
tyudnos cfl corm, qui proprium ej- hereditdrmrt
I idbent dgrum in quo hdbitdnt & dgriculturdm excra
cent, nibilcp pendvmt dut obfequiorum prdefiant: nijt
qutemu ex commm fubiectionis iure tenentur .Quis
fnim non rccognofcit fuperioremtHos quoq- ml go di
r’rniK colonos feu rufticos,fcd proprij juris freigpdU *
tcmEthoc modo trnlti dues fumt coloni in oppidis.
Igitur mu!to minus qu'dm preccdentcs coloni perti*
font dd has dttmes, Ef refer hue ernes fui juris ru *

140 CLA SSIS MI*

flicos,quos fingulorwm locoYum per germdnidtn quilif
tdS tibifdcile demonjlrdbit.

Porrdfuijje e? olim (ut uerrn fit,omnid ex ueiujli
tc produdd,nibilq; fub folenouum effe, qui.nqv.mfi*
pe cornmpdntur tmltd)tdTes colottos,dut no per out
nid difmules,qui proprio colorent iure: liquet ex .1.
Hi plures.§.Sine quibus.C.'De dgrico.o- cenfic.lib.
IKI-Ite,exTit.Nouell.Vtnull mutu.dgrico.EtNull
crede. dgricol.

R ujhcos dutem(ut buiui uerbi fignificdtioncm ex
re ipfx perfcqMmur)nmcupdnm geneYdliteY omnes,
qui fine nobiiitdtis iuYc dgYicultuYdm cxeYcet,futc fmt
fui iuYis,fiue dlieni.Ndm jt quis uolucYit totim Gemi
nit fldtum diuidcYacommodc id fecerit excwplo  Ro*
tndnoYum, qui tYcsgrddus fdciebdnt in VYbe-Scilicet,
SendtorimtEqucjlremto- Plebeium.Sic nos diccm
ejJetYesoYdines  per totdm GeYmdnidmeVidelicet, Se
tidtorim,hoc eh,PYmipum, Magijlrdtuicm: Equc*
flrem,id eft, VdfiUorim,nolHim,jiuc ruYi,fm m Ci*
uitdtibus:Plebeium,hoc efl,reliquortm ciuirn, nego*
tidtonm,opificwm cr rufticorum-Et profcfto ,fibos
fldtus cofwnddA,dfttm fuerit cum polnidCT tunquilli
tdte . Vnufquifq- envrn debet fut uoedtionis memmiffc.
Q ub pertinet Tit.C.Nego.nemilit*

Sed unde eft (dices) quo druflicum nomen ddiniu*
ridm ftpe proferdmitvt Vergilm dicit.Rujhm e s

Condon*

A C T  I O IX. *41

Cori&on.Refrondeo:Cumuitdcultior a rudiinmi*
ucrfm ejjet diquo homm exemplo decldrundd.-altcrA
nmcupdti eft urbm,quotum cx doftorim uirorum
comerfdtm,mrcscrl’mgM, folet  hi urbe formri:4
ten mb rufticd:qundoquidem ruri nulld  rft cducdtia
m,tti£d loquendi peritid.lnde dicimts urbdnitdte,qu£
opponitur rufticitdti:  ©• rujlice loqui ern, qui bdrbd*
re loquitur dutinculte.

Ctterm,per hoc  nibi! detrdhitur dignitdti dgricul
turt, quint nobilifim  R mini excrcuerunt,cr nojlri
quofy nobiles exercent per dlios,honeftifiimo lucro, ut
Mum csl.

Itdq; fcpondtmu ifld duogenerd colonoru,qui per*
fond fu nuUi funt obnoxij: ideoq; non pertinent dd hdi
prriudieiorm formldt: fed alijs remedijs dgcndum
eft dducrfws colonos,ex hcdto-.cr  ex diuerfo } dducrfut
dominos, ex condurio .

T ertium genus colonorm eft, quorum pdretes
idftrifti fuerrnt colendte dlicui uithe feu dgro.Ndm in
de progeniti liberi,nmcupdntur colotti origindrij:quo
nidm colondrimmm eo fmdocontuhmi pr'mcipd
liter originefeu ndtiuitdte. Sic origindrij dues diem*
tur,qui ex pdrentibus ciuilibus dlicuius oppidi or inn*
iifmt-.id differentidmincoldrum,qui nuper ipji mu*
rkipntm contrdxcrunt, utin. 1. dues. C.  Dr incoh
«&.X.CtK« quidem ongo frit:fed incoldf domicile-

bb Vttde

*4* CL:AS SIS'  III.

Vnde cfl Titu.in codent lib.C.Dc municipi.ty  origt>
tidri. Vbi origmles eticim uocantur.  Ef lurifconfulti
m-l.&fftmptio.  Ef in.l.uki.  §. pcnulti.jf-  Ad mum
pet. clcg<tnterprobitnt:Originenj,hoc efl,ortu  ernit
tiuit&tcm tnutitri non pojfe.

Ef tales olim non cenfebetntur ferui, propter cult
turam: preterquam fi ex feruili conditions addteerm
tttr dgriculdtioni : utefluiderein. 1 .  Ne diuttus.  Ef.I.
tllti.C.Dcagricol.O’ cenjit.hb.  XI. Nouella.Conjhi
tu. que ex aferipti. Itaque, cum hberti deputareutti
ttgris: nut etiam,cum liberi homines fefc addici pM
rentur: hi dei/nde procreabant origin-trios colom
prefertm, quo tempore luflinianus reru potiebM
Taleshodie font ruflici noflri, quos rnlgo etppeUM
proprios, er ijl meyn pour, er ift meyn man, ut pd
p oft latius diccmiw.

Quartum genus agricoUrm adfineorigtnit
rijs } eft iUorum,quiaferibebantur agricolationi.&tt
cens admittebantur cum ceteris agricolis. Vnde tb
feriptitij fmt appeUatv.quoniam fe tarn in alterius im(t
rim dedidermt, qiu.fialijs ibi nettis colonis adiondi,
Ut link fint eiufdem conditions*

Sic  er adfcriptitij dues nmcupdtur, extraord'tni
rij &■ baud ita pridem in ins Ciuitatisadmifli. Cicero
pro Archia. Venit (inquit) Heracham, que cum ejfti
Cwttftquifimo iureaefeedere, afcnbijfe in earn ci*

ttitmt

ACTIO IX* *4r

tittte uoluit,boc eft,cm fieri uoluit, 'Burger Wirde.

Co merit v hoc cm condition nojlrorm rujli*
corm,qui pitimtur fc <tiiferibi nrnero dlioru in dli*
qu uilU tie! p<tgo.Ne$ uero mirdberk,quomodo liber
homo pofttgrdiure perfon£ fu£ liberUtem, utfdckt
fc bornetn ilicuim quodummodo proprim.Ndtn qux
rciimlicedt t cm olim poffent liberi homines pAti
utttcniemUur m pr ndurm  ©• mtolerdbikm feruitu
tcmdpMicipMdmpretim.  §. ulti.Inflit.Dc iur.
perfon.

OecitAfyduo generd colonorm pertinent ho He
feut  o* olim Ad hifeeprmdicUles dttioner.z? refe*
runt nobis cxprefifimdmmAgmem prifee feruitutis.
Q Hod Do ftorcs, M non pcrcepermt, Autnonfmt
iigmicufius trderc: ojfmdentes nobis tenebm  m
totm ius Ciuite.

Producemus igitur ifld 4d form nofirm ex untie
quit Ate.

I Arifloteles retdifime adferitiomes homines M*
fei feruosteui fubferibens Philip. Meldn. mtdto reftiui
dicit: unim hum uocem  (Ho nor a  pare  er tndtrem)
fubijeere nos omnes feruituti. Quid enim eft feruitus
tiijifubieftio O’ reuerentidf  H<ec dute,cm nuturd fuA
fmplicijm fitleuis, ut uix edm fentiumus: putducrut
E ent « edmeffelibertAtem , fmt re ueU eilifcd feruU
nuuxdlent non nnimddnertebAt fubeet Utentem*
bb z Verm,

*44 CLASS IS

Vertm homines author itate fua,quant Ciuilemdft
pelUmusjimperandi nhnis cupidi,produxerut  potejlii
tent fuam coufy,ut conjlituerent feruitutemqu&nlw
trite dtq- necis alterim alterim: idq .• pretextucaptm
Miser quarundam aliarum rationm: Adeo,utuh
feruos inter bruti reputaret mmalia,ficut ejl uiiert,

>, tnjiit. De his quifuiuel alie.iuris.  §. j. E t.l ij. ff.  Ad
Leg. Aquil. Ethoc appeUabant ius gentium, quippi,
quod omnibus gentibus fccundu carnalem dom'nud
adfeftum maxime placebat  er o bferuabatur:fed  nittiii
dure er in totum 4 nature recedens. Gcntiu ergo,k
tA,himanm^

Tandem confuetudinibus bonortm Pmeipum W
immanis feruitut ad elementiorem quondam forma rtt
dufta eft-.nmc uero tarn moderate!,ut non alia, babef
tttus feruitutem duriore,quant rujhcorum■ Vnde ejl  do
Arina:quod quicqutd fancitu fit de feruis,id (jiforoiW
jlro conueniat ) transfers pofimus ad rujlicos.

11 Q .uentadmodum olim originarij er adfcriptitij
coloniijtUe ab initio feruieffent:fiuehbcri,feme\deM
agriculture, cum tota prole aflringebantur in ea tni*
nere:ut adhererent glcbis terre,ac ne momenta quids
difcederent,iuxta.l.Colonui nmquam.C.De agrico.®
eenjit.lib.  XI. Itanoftriquoq; rujlici,uitlas feuagroi
defer ere no poffuM,nifi manumifi 4 d ominis .Et in hoc

A C T I 0  X. 24?

tnmtbcenfenturfem.l.Cmfdtlsinhminu.C.'Eod-
Ut.?Qrrb,fipndurmiHi feruitutem cofidcres, rujii
ci nojin fmt Ben. Sinuttem m ijlud perfottdle per*
pend<u,fofmtfBiettidommis uiUdrrn o dgroru:
(erte oportet eos cenferi feruos, dd compirdtionem
dltembommfldtus.Nim edde bodie ratio cfi o
mjSita, exigent iftds coditioncs,que olim fuerdt.

Ill Agricole  olim origwunj oddfcriptitij>mlio
mfiepe uitdm eligcntes, fugiebint <sb igris m ZiuU
Wes .Item, dom'mi egcfldte prefii, dhendbdnt fepe
fmdos,rettntis colonis.Vnde mixima euenicbdt dgri
culture dctrimcnti.Quire res dd necefiitdtem redd*
Hi fuit  per Lege : ut dommis fugitiui rejlituercntur,
non udmittendi id uHdm ciuilcm fmdionem:  E t, tie co
loni fine predijs ilienirentur,uel cotrd.lij.Et.l.Que
idmodm.l.Omnes profugi.Et.l.Origmirios.Z.  De
igri.o ccnfit Ib.Xl. Queomnid ad dmufim bodie
obferudittur m noflris rujlicis,

IIII olim nonnuUi dgricoldtorcs ,eenfebiniur,
hoc efl,cenfum,tributum,feu publiedm penjititionent
preftibdtujecmdm spUlitdtem prediorm.  I tide di
Hi fmt cenfitiycpufi  publicum cenfrn folucntes,tribu
tirifut pitet ex Tit.C.Si prop.penfiti.public.Et.l\
C.ln <} nib.cduf.pig.tdcit.cotrihit.Vtide receptu fuit,
Bimini pudioumpfo bis colonis cenfxtis tenerem

bb  5 tar

±46  CHASSIS ni.

tur,utin Tit.C.De dgrieol.ar cefit,uidere
(O' ccnjitis)hdbet,ut oflenddtcontineri fub eo tituio
de colons quidem omnibus;jinguhr iter tmcn  dliquii
trdddri de cenfitis,ne Republic* fa penjitdtionc dei
frdude tun Id q, ctnojlris moribus no dbhorret.Sml
enirn bodie multi tributdrij nobiliu nojlrorum rufticit

V Ex inquilindtu etidm dddicebdHtur oltrn igrica
ldtioni,nec difUbint db ddfcriptitijs,uel origmrijsl
D iffinmm-C.De dgrieol.ar cenjit.Vbi cenfetur edl
ejfe coditio (qudntu ad origifie dttinct) inquilinoru o
colonoru. Inquilma en'm,db in crcolo,hoc eft, habito:
is dicitur.qui m alieno hdbitdt,Jiue ruri,fiue in Ciuiti
te:qudnq frequetius dd Ciuitdte referdtur.Quid en'm
tynmc probibet dliquem in Ciuitdte hditdmm^firi
dim ejfe per fond fud <td eolendum agrmi

VI  Mcminijfe oportet: Quod jicut rujlici non it
benthdne tdmmoderdtdm feruitutetn dominis fuis it
trdftdvc,cr recorddri,qudnto fiat feheiores miferit
itlisferuis prifeifeculi-.qudre ZT Apojlolusferuum n*
fiituit domino fuo per cpiftotdm: ltd uicifim, domi*
■ni non grdtubmt eos pr£ter moretn  e? m feriptmt
quo mum  cr ipji cogitdbwnt fe homines ejfe tdndcmfy
morituros,quo tempore dpud fumrnm iudicem., potet
ptisfutfint redditm miottem.

DE AC#

H1

DE ACTIONE QVASI

SER.VIANA SEV HYPOTHE
CARI A.

X

Xplicdtis rerum donmijs: item fere
uitutibut,CT ufufrufluipidedmut me
iut pignork quod in re habemut-Con
timet hoc magnam bommwm Militate:
quoniam comodifimum esi i/nembe*
ye rei.Caiut tn.l.y ff. Qui fatifda.cogant. I ufimanut
in.§.ulti.injlit.Quib.mod.re contrdhi.obligdt. Et.
§-F urti dutem ddio.lnjlit*  De obligat.qu* ex delict,
ttifemt.

Lftdutemhjipothecd Grace ,pignut Lat'me, ret
qua uelut obfes fupponitur obligationi, pro fccuritate
creditor^.Vnic  M arceUut in.l.Res hypothec*.jf.De
pignori.c hypothe.  I liter pignut autem (inquit) erhy
pothecdm,tantm nominis fonut differ t.Et hoc gene*
rali jignificdtme,uerum esi.  «

P roprie autem,pignut appellatu effe a pugnoiquU
res qua pignori dantur,ntanu traduntur: Etinde etia
uiieri uerum effe,quod quidam put ant,pignut rei mo*
bilkconftitui, Cdiut dicit in. 1. Plebs. §. Pignut-ff.
De uerbo .(ignificd.Et Vlpianusin.t. Sirem alienam.
f.Dr pignoti.aUio,Proprie (inquit) pignut dicimut,

bb  4  quod

*48 C L A S S  I s in.

quod ad creditorem tranficHypothccam dutent, cun
non tranfit polfefio ad creditorem. Declarat lujlmk*
ttusutnm^,m.§.item Scruiana.lnJlit.'De aftioni.

Argumcntum huius a&ionis 8C k'
quemium*

D E iure pignoris tari£ folcnt incidere contro «
uerfhe:igitur ad eas expcdicndas opus eft  i idrijs
remedijs .

Alias enm difceptitur de hoc;Quod res aliqua mi
hi per exprejjam conuentionem fit iure pignoris oblu
gatd:qu£ tamen fccmdwm poffefiionem non eft tradi*
ta.ldm,mfi tradatur:nihil mihi profuerit obligate efje .
Huic cafui deferuit ifla qM.fi Seruiana feu hypothecd*
rid a ft to.

Aliasdeeo quaritur.Quod res qutedammihi fuitt
obligate tdcite,hoc eft,per iuris authoritatcm,pem*
de a.c ft paftut efjem pignori eas opponi. Inter eft ante
mea,ut poffeJUonem quoq; huiufmodi rerrn habeam.
Hue pertmet Seruidnd dftio.

Alias contreuertitur in butte modmiQuod folus.
ta fit obligdtio,ob quant debitor tradidit pignut ucl by
pothecdm.Nolitautem creditor ci reflituere rem pi*
gnori oppofitam  .Hie locum babet Pignoratitia dftio
direfta .

Alias dcni<£ Ikmdit proptered;Quod debitor in

re

ACTIO X. 249

rt,cjitdm pignoris nomine obligiuit , impofiurdm qtu*
kmcmq; mdctrimentm creditors admifit. In hie
ftccie propofitd eft contrdrid pignordtitid dftio. De
q dibits jigtUatim per ordme dicemus.Et prrno de qiu.fi
Semidnd feu Hypothecirid.

, . lufminus fie deplngit ifids d ft tones tn.§ .Item
brum, injlit.  De dftio.Seruidnd dutem experitur
ps de rebus coloni,qu£ pignoris iure pro mercedi*
bus fundi ei teneittur.  Q mfi Seruiind dutem eft, qudi
creditores pignord hypothecate perfequmtur.

QVA  AVTHORITATE INTRODV
CTA SIT.

I

R £toris authoritdte conf\dt.§. item Set
uiini. Inflit. De aftioni. Item Seruiind
(mqt luflmidnwsiZT cpu.fi Seruiini, qua
©■ bypotbeedru uocdtur,ex ip fins  P r<e
torts iurifdiftmc fubftdtUim cdpiunt.

Vnde Seruiini,nmcupitur i Seruio Erectore  Ro
tninomon aferuindo, ut Accurfius comminifcitur in.
i. §.ltcm Seruiim.Nmomnes dftiones nobis ferudt
quod debetur. Alioqui Serudtorid diceretur.

Quifidutem Seruiind difti eft: Erimm: id diffis
fentiim Seruiint. Deinde; quid hypothecirid,pro*
pttr exprepm comniiontm & confenfrn inter de*
bb  | bitorent

1?0 CLASS I S III.

Utorcni O' credit orem,mdgis ex iure Ciuili,jicut alii
tontrdftum afttones, conjlarc uidetur: quim exm  |
tboritdte Prtetoris. Venmtmen, quid. Serum Vr&*  j
tor formm ei dedit o primus editto fuo. in foru  pro
duxitiidco nuncupdtd till fuit hoc tempcrdmcnto,Qui
fi Setuidnd.

In tdcitd tiero obligations rer wm: plus dutboritii
tis adiccijje uidetur Serum  P rector,O' m Ciuilem*
nwiM producendatn attionem.Ergo (implicitcr dick
tur Seruiand, cum potm primd fronts camrd diem
dm uideretur. Quod noti.

II Dire£te eft.

EX Q VA CAVSA  SIT ISTA
ACTIO.

Ill

I N rent efl b<tc dtlio,ex iure pigroris, quod credit
tor habet per expreftum confenfm debitoris, qui
ebhgauit emiidq; refyettu dttoris. Qud rdtione int
perdtor Antoninus in.l.Priefes.C.De pignori-o by*
pothe.Vr£fcs(dit)prouMci/c uiy cUrifiimisJus pigna
tis tui exequentem te dudiet.

Citterum.qudtenus ad retm conuentm dttinetipof
fefiio eiui pdrit bdne dttionemiut Mdrthnm grduiter
ex plied t in A. Si fundus -§iln uendiedtiom  • jf- Depb
'■■ ■. i  v - : t  gnori*

pori.  er hypothe. Et ideoifld pcrfecatio in rent eft
creditor!.vlpidnusInlVignons-ff. Eod.tit. Et.l.Pi*
pork.  C. did.tit. 1. Si cm uenditor , in princi. jf.  De
cut Sia.

Scdqudre ijli conuentio per exprejjlm cofenfwm,
mproducit dttioncm in perfottmfRcJpondco:Qui4
kpignorc trdftdntes,non hoc intendmt,ut perfond,
[ci ut res obligetur.Et jic iut quoddd in re uclut pdrs
iotn'mijfi debitore conjlituitur creditori.Ergo non in
perfonm ex huiufntodi conuentione:fed in rent ndfei
tuuftio.

De contrdhendd bypothecd,trdftdt Cdm in.l.CoH
tnbiturMdrceUui in-l.fe^.ff.  De pignortb,

IIII Petitorijiudiciieft.

CVI, ET AD VERS VS QVEM DETVR.

V

I Competit creditors,cui pignordtd eft res.Quod
ftplures pdftifuefmt de pignore: omnibus competit
ittio infolidm:videlicct,Jifepdrdtimjingulis fuerit
res oblig&td. Alfaqui, Ji omnibus pawl hypothecdU fit:
tme pro rdtd pdrte igendm eriknift diuerfm con*
ttcncrit. Vlpidnus in.l Si debitor’. M drtidnusin.U Si
fmdus. §. Si duopdriter, ff. Depignori. O' hypo*


m CL AS S  I S III*

JI Procuratori,tutori, Ac cur Atari competit ijU
atfio: ji forte per hos fit canlratta obligdtio pignut
ris . Ratio: quia per hberant pcrfonam obligatio,
Cr per obligationem aftio bypotbecaria acquit
yi non poteft, Vcrum, pojfefiioncm pignoris nobis
obligati,per procuratorem ttel tutorem apprehcndet
rr.nibiluetat.Vlpianusin.l.Solutm. §• Per libcrdin,
Cains m-l.feq.ff.'Depignora.attio.E.adem ratione o
aduerfas procuratorem , tutorem, o curatorem ex*
ercctur ,

HI EuphitcuU o fuperfciario pcrmittitur dp
rc pignoratitia.ldm o uedigale prtedium €? fupct
ficiarim,pignori dari potefUfine dmmutione tarn
mercedis. Paulas in. 1. Tutor. §. ulti. Marcellas in.I
feqff.Vepignora.adio.

IIII Seruo, qui liberam peculij admmijlrationetn
babet,ofiliofdtttilias conceditur btsc aftioiuidelicet,
negocim peculiare agentibus. Paulas in. Isi cbuenc*
yit.§,ulti,Mirtwm m.l.feqff.'De pignorati.a£lio.
Alioqui,fi pro alto rem peculiarem obligauermt: nihil
agitur.ldmwartidnusm.l.h Qua res pig.

obliga.poffPoteft hoc etiam hodic nobis quod de filio
families dicitur,inforo deferuire,

I Aduerfus em exercetur qui pofidet ic reflitue

dipt

ACTIO X. ^ f#

iipotefktcm hdbetiVel dolo mdlo fecit,qubmbtut pof
fiiedpdut reJlituerepofit.Edd.l.Sifmdiit. §.ltt ueii
iicdtione.

II Aimfut ipfunt dotmm,ddquern redijt mi ft
jpojfejiioMon enim rcfert,utrim debitor ipfe rent
fignori oppojitm, fecmtdim pofiefioncm non trd*
Merit,ut conuentm cut: M uero poR trdditionem
thlim pcmenerit pofjefiio pignorit:putd,ji credit
tormferit edm,jicut fipecont'mgcre potcR. idem
til,ftex conuentionc pignut mdnedt ipud debitorem,
quipoftedfit fufreflus corrmpendo retn.lQtt<efitum
f.De pig.&hypothe.

III  Si comenerit inter eontuhentes,quod credit
tor proprid duthoritdte p of it btgredi poffefionem
pignoris-.nikilbmutpofiuldndum eR, ut debitor tut
d<tt edm. Quod jirecufduerit’.copeUicum oportetijld
dftiorie.l.iij.C.Dc pig. hypothec.

IIII Aliendtione pignorU ftftd poR Utifcontefld
twne,drbitrio creditors relmquitur: utrm ijld d fib
ttf (tduerfut pojfeffore m ran experiri: in uero m per
\om debitor is expmcipdliobligdtme dgcre m*
\mitl Dijlrdfiis.Et AuRen.Hocitd.C.Ditt.tit.Ve
wdicetur infid.

Aim*

V Aduerfut ddminijlratorem, qui rent Ciuitii
tit obligduit,rcfte cxcrcctur h£c dttio.l. Si is qui bot
tut,inpmci.ff.Depigttori.z? hypothe.Modo tmm
debitim in utilititem Keipublicx fuerit conuerfm>
l.Ciuitdt.ff.Si cert.petAt.

VI  Contrarianoneft*

Q.VID  DE HAEREDIBVS Dio
CENDVM SIT.

Aeredibus creditors ddtur:y quidem omit

but in folidm.lj.C.Si mut ex plurtbus b&m

dibus. I Soluttm. § .Si cr editor i.ff.Dc pign.dftio.

In hdredes ucro pofiidcntis hypothec Ant, compe*
tit:non quid bteredes fmt: fed quid pofiident.  E t qui »
dent ft plures fv.crmt,Aduerfut fingulos vnfdlidm,Att
guj.Si ncceffdridt.§.Simut-jf.  De pig. dilion.

I Uud dutentfeire oportet:Quod exceptions qudt
defwndus opponere non potuijjet in iudicio: cas ml*
to minus kieres potefl. obijecre dduerfus creditores,
ifld dliioncm intendentes.h Cm hxres.ff.De diuerf.
Cf temporA.pufcriptio,

QyiD VENMT IN HANC FORMVLAM.

VII

VIII

J Res ipft,hoc eft,ius pigmis,quod in re debitor
visb&cmut.Inter dm tumen litis <efimutioncm per*
fequmr.Qguiiqudtnenim uduerfus ipfmdebitorem
non refiituentemfiltu rem non ugutur, hoc eft,ultri
icbitum:qui<i non pluris mtereft creditors :nmirm,
quod re pignoritu per debitorem ctmiffu,creditor no
imbitur ullo modo:Aduerfus aeteros tumen poffeffo
tes nonrejlituenteSjUnim perfequi poteft creditor,
5 untiin litem iuruuerit:quonium hoc cufu pluris eiui
kereft,quhm debetur . Siquidem, cum poffcfiionem
mferit culpu qmun^ (de cufu fortuito non tenetur)
oportet debitori rejlitUere id,quod umplius debito pi
g m e8 .!.St fundus■  §. I n uendicutione.Usi inter cola
Hm-§.ttlti.)f.Dcpig.&hypoth.VeYU cft:qd’ ex fub
iilitutc  er uuthoritutc Leg is, uidetur ctium debitore
m rejlituentcm pignut,coniemnuri poffe pluris quint
iebet:tumenhminm  er <equiut eft,ineo folimfieri
ejlimutionem, quod compututio fortis ay ufurirum
minct,fine iuummto in litem, ut dittm eft. Et fic
Mcontrudicimtfibi,Murtiumts in.d.l.Sifmdus. §.
Siptiiris:cr Vlpknmn.dd. Si inter colonm-§. ulti .
Alter enim fmmm  itts recenfet:ulter gquitutem.

Vetendum ergo eft'm hue formuld: ut res qu£
i&ori eidemqcreditori, dreo debitore fit obliguta

>nec dm tumen tuditu feemdm poffefiio*

tj£ CL A SSI S  III.

item tradatur,tamper rethtendi, donee folutmfm
rit debitm.

• : I

II iiUerdtm o-fru&uum habetur ratio m hdc per
fecutione: uidelicet,cm nmoris eft pnedium , quint
quoddebetunut cx fruftibus fuppledtur nejlmatiopn
dij,Cr dmmuatur debitm. Alioqui,ft tanti, uel pluris
ualeat pignut,quam jit debitm:quid mtereft credito >
ris,peterc fruftutfludex Mtcmfic drbitrabitur:utex
quo lit contcjidta jit,ex eo tempore ctidm de frutliki
condemnet rem conuentm,dc debitor cm: fi nonext
tent.Deprioribut uero rci emolmentis, non ext mi
bus, nihil poteft prommcUrc . Extantium ‘fruftum,
fine diftinftione habetur ratio.l.Si fmdut. §. Inter'
dm-ff.De pigtiorib.c hypothec .

IX In fimplum*

X  Singularis eft .

QVANDO, ET Q.VAMDIV COMPETAT.

XI

T Ametft regulariter h<ec aftio ftat'rn compeht,
cum debitor ex conuentione non tradit pignut,
Utfepe folet imponicrcditoribusialiquando tamendif
ferri oportet hmperfccutmm ex caufa: veluti,ft

pafiont

I

ACTIO X. 2T7

picium bltcruencrit,utpoffefio pignoris dpud debitor
ran mneret:uel,f'm diem fit obhgatio concepts, cut pi
pm dccefit, iuxti.l■ Res hypothece.  E t.l. Si fundus.
§.ulti.jf.r>e pigno.&■ hypothec. His enm crfbus non
Mel poteji dgi,qukm fi incidit legitimd fufticio fug#,
aubufus  er mm'mens corruptio pignoris, ut credi*
kis inter jit hibere poffefionem qu<e dpud debitor cm
tuts non eft .Sic dccipiendus eftvlpUnusm.l.Qusefitu.
f Eod. tit . Ndtnexceptihdc du t [mill circmjldntid,
(roccdit reguli de non uendicdndo pignore ante diem
muetttionis,cpum trdiunt, Pdpmdmuim.l.Cim folue
k.ff.  D e dijlrdttio.pigno.Et Mdrtidnus m.l.Soluitur ,
§.Sipdcifcdtur-jf.Quib. mod.pig. uel hypothe.folui,

Pcrpetud dtitem durdt, quid non pr£fcribitur huic
idioni hypothecdm,nifi decern dmts inter pnefentes,
l? uigmti inter sbfentes , ex iujld tituli caufd. Alioqui
fine titulo,  XXX. #c!XL. Mni rcquirmtur.il.Et.
lij.C.Si(tduerfcredito.l.Cm notifimifmpmci. Et.
§.j.C-De pufcripti.trigint. amor .

XII  Non infamat.

XIII  Strifli juris eft*

ADFINIA REMEDIA.

1 Sslmni mtirditti aAio, locum hdbet ddreett *

ce gerZdm

2 S S cii ins lit.

pcrdndmpojfefiioncm. Qudre nonnmqufus iHius fue
rit commodior:quid no cxigit ulkm probdtionem de in
re debit or is qui re obligiuit,ctm alioquiin hypothecs
rid docere oportcdt,rem pignordtdmfuiffe in bonis do
bitom.ij-ff'DeSdkM.i/nterditt* Et. I j. C. Dc pm
cm,

II Si quis ex prittio Dccreto ludicij contrddiftorij
fuerit miffui in pojjefiioncm fundi uel £dium:tmc con*
trdhitur pignus,cuius poffejj'ionem ji miferit a(lor,po
teft no foh.m hatic hypochecdriam,ucrumetidm nftme
inierditti,  Ne uisfiat ei qui in poffefiione mtffm ed,m
tendere.Mdrtknus in.h Si is qui bom . §. j .ff. Dcpig*
nori- O hypothec. Vbi <xv7q$Ktfiq (fic en'rn legetidm
cR)dccipitur pro cotrddidione feu cotradiftorioidi*
ciotdd differetttidm dlidnm tnifiionumfinecontrdi*
Hione. vlpidnus in.Lsi quis mipfus. §. Cum  P rdtor-f
Nc uis fiat ei qui in poffcfiio.mifi-eft.Sed jimlier (w*
quit ) uclit in fdttum dfttione uti dd excmplm credit 0
rum mdgis qudm mtcrditto-.pojfcedmexperiri [den*
dm eft.

HI Attio perfomlis ex dciitopmcipdli,& bp
pothccdrid, pojfmt fimul eodem h.bcllo intendi: qnottis
Ad erndem exittrn confequcndi debiti pertinent: Vtfd
licet petum,  4 ludicepronuncidri,reum coucntm mibi
id decent etc cauja rmtui uel altevm contra fiat tenerit

domw%

ACTIO  X.

(JomtltMcjj; cm ob title debitm loco pigmrk obligation
cflc.  ideocf; condetmari ern ad foluenda mibi bumf*
modi decan; &mtem ad tradedam pignoratae donna
bojfefiionem. Sic refit probat Dymuin.c.NuUuc pluri
bus.Deregul. Ur-lib-  VI. Per textm bn Audi. Defi*
dcinfori.§,Sidney. Quod fequitur lofaes  F errarien
[is,in formula adionis hypothecarice.Et quanqudm fa*
tisfattione debit or k  liberetur pignusjmo ctiam lurcitt
HtiiotUmen  no eft abfurdm eajiml pctt,qu£ ad con
fqtienim [ointment  perdHctwitur compendio litis.

Sed quid jt plures ex eodem debito profeifeantur
ittiones i  Dc hoctrdttatBdrtolusin. l.j.  §■  Dixerii
aliquk.jf. De publica.Nos feripfimm  in rcgulk emu*
Undarm attiommjn lock cotmmibus recognitk.

P R A C T I C A.

POSITIONES ACT ORIS.

I Ponit aftor: Quod Sempronius ciuis Co
lonienfjs eft obligatus eidem actori ex tali cau
fa. Exprimenda  rntw eft uliqua obligatio propria, ue]
aHena:purd,uel wdiem:pr<cfens,aut futura; milk, ue 1
nitmlk.Porroyjinejmdamento  er pucedente obit*
Beetle p erfonah,no potefi conffterc fuppoftiofeu ob*
%ttio pigWkilj.C.Sipigno.cmntioMme, [cent.

ec *

1(0 C L A S S I S  III.

Hon fuer.  Ne<£ enm pignus nulli obligationi dccedcnf,
perfepotcjl cenferi-l.Res hypotheca.Et.l. Qusfitm
§.ulti.jf.De pignori. o hypothec. Sic o de fidtiuffo*
ribusdicitur,m.§.i.Inflit.Defideiufiori.Etgenmlu
ter,omne dccejjorim exigit diquid cui accedat .

II Item dicit;Quod reus iam diftus, obli'
gauit aciori domum fuamin tali platea, Necefi
faritrn enm efihypothecationem cffe fdttam aliqmpi
dime o cofenfu debitor is .l.Conirabitur.fi. De ptf
ttori.o hypothe.l.Cm tabernam.§.ulti.C. Eod.ti
Et.§.].Inflit.De obligati, ex confen.

Confultm itdfy fucrit, tarn de obligation o  «#•
trdftu pmcipali, qua de pignoris dccefiioe fcriptuu
fieri, ut quod dflum eftfacilius probari pofiit,quam
Ofine fcripturd utrmfy  t lalcdt; duthorc Cdio  wj.I.cS
tuhitur.fi- De pignorib.

Cater u,Si probata fuer it principalis obligatio Jf/ci
te fattd, prafumitur pignoris qaoq; datio jfrontanet:
nec dudietur debitor, dUegdns fe ad hypothecations
codttm fuifpr.nifi euidentifime probet. L Cmte.C,
De pignorib ♦

Oportet autem rem ejje talem, qua pignori uel hf
pothecadaripofiit . N Am res, quas enter e non pofi*
ntus, quia nullum commertium in eis habemus: eas inn
pignoris quo$ accipere nemo potcfi.l.  j.§. Earn re.fi

Qi 6

ACTIO X.

Que yes pignor. oblige, pofjmt. 1. Quifilids.  e t .1.

Vignorm,mM(l.Agricultores.C.Eod.tiLEthuc
referri poteft fod pdulodnte dix'mus de generdli hy
pothecdtione omnium honor m>ut qucedam uidemtur
except*.  •

I II  Item: Reus tempore obligationis fuit
talis,qui iure potuit res fuas adminiftrare. Er
gofutisdeckrdtur cm fuijje maiorem XXV.dnnis,
fmris, nonfuriofm,non prodigm,c?omm tale,
pfuo drbitrio liberc pofiet negotim.l. Cum domi*
m.Et.l.Mdiordnnis.C.Depigno.erhypothe.l.j.
(p-.ij.jf.Que respig.obligd. poff l.ls cui.jf.  De iter
bo.jigni.

Et  p ropterei,fijjdt pignordtio omnim honorum,
pYtefentim  er futurommJuxtd.i.ulti.C.Que res p v
gno.obligd.poff.ut frequenter folet deciders: in ed ti
men obligation: non contprehendentur,fuppeUex , ue«,
ftcs>edulid,cr cater it res dd ufum cotididnm necejfa
ria.Quid uerijitnilc edljcbitorcm non fuifje tdles  ref
obligdturum,f infrccicm idpoflukjfet creditor.  Er *
go nec uidebitur in general! obiigdtione de buiufmo*
di rebus confen/ife.l.Obiigdtione,cm.Ifeq.ff.De pi
piori.l.j.C.Qutsres pigno.obli.poff.Perpende dute
q«iw bee hdbednt fmntdm aquitdtis rdtioncm-.quo*
MW mnd tmm crudclitatetn nobis defmire de

cc  5  bent

l6l C  L A S S  I S  III.

bent idle dftiones,ut proximum nojlrum (7  frdtrm
protruddmus db omnibus dlmentis: contu illud nit
turdleiEfiote mifericordes. Ed igitur omnid dihibc*
bis m conjilim,cm [crib is pojitioncs

mi Item,Ponit actarrquod respignora>
ta fuerit in bonis diftidebitoris eo tempore
quo obligabatur: uel ccepit poftea in bonis
eius efife. Sdtis en'm eft quod poffederit debitor mt
bondfidc pro fin,.  Hoc enm eft m bonis dlicutut  rein
cenfcri.Vlpidnus in.l.Bonorumdppelldtio.  §. Into*
tlis.ff.De uerbo.fignificd.I.Rcm dliend.rn.ff.  De pigs.
etttio.ldcm eft,fifuerit procurdtor, hdbens mindtti
expreffmiuel ji domrnus rdtificduerit : dut ji fucritlt
tor ucl curdtor.  R dtio hum pofitionis eft  : quid rei
prorfus dliend, fine exprejfa uolmtdtc domini, oW
gdri non poteft.vlpidnus m.l.Rcm dliendnt.Vdulm
l.Alicnd res, in pmci.ff. De pignordt.dftio.Mdrtii
tuts m.l. Grege.  § .Et in fuperficidrijs.Fdulus in. I  St
db eo.l.Siinter.§.\.ff.De pignori.c? hypothe.l.jij.
ty.iij.C.Eod.tit.

Quod time inteUige de fpecidli prefenti bonoruob
ligdtione. Ndmgenerdlis hypothecdtio,non rcquirit
hdnc pofitionem,cm  er prefentid future bond us
nidnt.Cdiuspulchre m.l.Et quenondm.§. Quoiii
eitur ff.Depignori.& hypothec, lulti.  C. Que  yes

m

iCTIO  X. i€$

pign.obligd.pofuel non.Vide.l.Si fundus.  §. Alien*
Yes.jf.lbideiti.

Diffcmt Mtenv.bt bonis ejfe,o ex honk cjje.§>
ulti ■ fut honor.rdpto. Sane (inquit luflmidnusYmbdc
Monenouttyexpettdtur } rcm m bonk ddork ejfe*
ftimfiumbonis jit,fiue non:jit men ex bonk jitjlo *,
cmhcdftio bdbebit.Et fubdit excmpld de rebus co
i»odiitis,loatk,pignordtk 3 uel dcpofitk.Adi.l. Rent
inhonis.Et.l.Sidtuds  -ff.Re dcquiren.rcr.domini.

Rent in bonk nojlrk mteWgimur habere: quotics
pofidentes habemus exceptione:dut mittemes ad re
cupemdam earn dltionem. Sic ex contrdriojes non
funt in bonk noflristqmdo iicfy ddionem nc% exce*
ptionemhabcnmM.StdtudS.

Evncdppiret,fctlfdmef]e Accurfij opmmem: qd'
after m hoc jtidicio probet dominium debitor is in re
p ignordtd. Si qnidem difftciUimA o plermq; rnpojtt
bilk  eft b&c probitio, multicp creditors contrd <equi
tdtem fuccmbereM,ut trddutur in.UCm res. Et in
l.Siue pofiidetk.  C.De probdtioni.Vide.lSi fuperdtut
ff-Depignorib.ohypothec*

V Item eft uerum: Quod reus neq; in to-
tum,neq; in partem foluit debitu pro quo obit
gatafuit doinus* Sitdrnen propdrte fuent folutti
pt'mpdlk obligdtiojper hoc non liberdtur pignus, do

cc  4 nee

2^4 C L A S S  I s m.

ncc foluitur totu debitu.Quire>fi tnducris Jimplicitet
diccre,no ejfe folutu debitim,hoc fufficit id bine iftio
ttem excrcendim.vlpiinus in.l.Solutmjn pmci.jf.
Depignord.idio.isiirtiinus bt.l.Grege.§. Ltiin\\
creditor .Et*§ .feq.Ciius rn.l.Et qu&nondu, mpn,
ff.  De pignori.gr hypothe.

Multis intern tnodis fitisftdio contmgere potcH:
uel per folutmenuuel per compenfitioncm percept)
rmfruftum feu dccefiionum-l.j.w.fi-C.Dc pigm »
rib.gr hypothe.l.^.C.Dedijlridio.pig.ltem,uiicli
tUY er hoc modo fitisficUm,ji creditor exegerit wi
men debitoris.l.Grcge. §. Cum pignori-ff. De pigm
rib. gr hypothec.l.Poflquitn.C.De heeredi. uel iftio,
uendit.Potcft eriim nomen debitoris, hoc eB, id quol
ilicuidebetur y opponi pignori: eft% permijfum cnl i
tori,tdle nomen fibi pignoritumfhypothecirii idiot
neperfe quid.Nomen.C.Que res pig.obligd.pojf.Ri
tionem trddit vlpidnus in.l.Siinter. § .ij.ff. De pigm
gr hypothec. Quicquid commodi  ( inquiens ) pigno*
ri, uel mcommodi fortuito icccfiit: id id debitorem
pertmet.

VI Item>dicit a<Sor:Quod pra?di$um de'
bitum debebat folui tali die, Vnde ippirebit,
quod termino(ut dicimus)folutionis prxtcrito, debit
tor jit  (ft mordigs' rede iduerfm em tgitern iliof\
' id

mi iirnmlc dgcreturjaxtd.lfmf.ff.Vfufrv&U.
qnemddm.c<tue.§.Plus (tutem.Inflit. De dttioni.

MeHigeuero ijlud obtinere , qudndo ex pafto uel
co nfuetud'me,poffefiopignoris manet dpud debitor
tm,mmtitur cm conditio, Alioqui, ft quid cue*
niit^tnofitfitistuUpoffefiio dpud debitorem,uel
ilicnetiiTib eodwncpoteft dnte diem debiti exeimie
iidiri hoc indicium,ut fuprk probdtm eft.

VII Item,eft uerumiquod reus conuentus
feme! atq; itevum admonitus,nolit tradere ea,
neqjfolueredebitum* Ex.l.Sifmdus.§.Inucn*
dicdtione.jf.Depign.  er hypothec.  Idem eft,fidolo
mlo dcfierit pofidcre.

H<ec iutemuerbd(neq ; foluere debitwm ) proptc*
red ddicclifmt-.quonidm quilibet pignoris pofjefjor
couentui hypotheedrid dttione, nedrn debitor ipfe:
poteft ofjvrrditk dflmdtionem,hoc eft, foluere debi
turn &■ id quod dftoris intcrcft,dc fic k iudicio dbfol
ui.l.Si fundus, §,\nucndicdtionc.ff.  De pignori.&by
potbc.l.Mulicr.ff.Qui potior, in pign.fabedn.l.Pdu#
htt.§.ulti.ff.Quib.mod.pig.uelhypothec.foluit.vbi
tleguntem ddditrdtionan .

Scd poteft tie domms,dduerfui him poffcfforem
pignora in foluentcm,igererei ucndicdtione,dd re*
c “pcr iitidm remfudtttfKeffondeoipoteft quidem uen

cc  $ dk4

166  C L A S S  I S III,

die Are,fed pojjcjjor doli mli except tone tutus
ncc refiituAtur folutA pro liberAtione pignoris  p ecu
niit.Quemctdmodu/m ft alius quifpiamdebitom tlfen*
tis amicus negotia gerens,liber affet pigm.l.Si  crdi
tor,in prmi.jf.De pign.A(lio.l.Emptor,'mprkc,f,
Jf.Dc reiuendicat .1) .in prnci .ff.Quib.mod.pig.ucI
hypothe.foluit.

Quare petit aft or.‘ueftra fentetia diffinitiuj
pronunciarirrem prardictamei iure pignoris
obligatam effe ♦ Ideoqj reum condemnari ac
legitime compeIJi,ut eidem actori earn iurepi
gnoratitio tradat,reftituat, donee folutumfue
ri t  debitum. Si autem petatur fundus :poteslintcr>
dm & fruftum haberi ratio,ac in petitions dedwi

EXCEPTIONES REI CONVENT!.

I Reus excipit t  quod a£fc>r renunciauitpb
gnori:Ve],confenfit eidem reo,utrem pigno
ratam uenderet aut donaret* Altero cnim cdfu
txpreffe,altero tacite renmeidt mi pignoris.l.Sico
fenjit,m prmci.l.VohmtcUe,in princi.Ec.l.Si debitor
§ .Si inuenditione.jf.Quib.mod.pign.uel hypothec.
foluit.l.ij.Et .J.Si eo tepore.C.Dc remifio. pignoris.
ydji creditor cotifenferitexprejfe(ndm feientia non

A  C T I 0 X* i67

[ufjicit)r rtt! pbiobligitm,i\ij rurfut hypothecdri.U
' mlmcfj>ondit.EU.$icut.§.Non uidetur.jf.Qjiib.
mod.pig.uelhypothe.foluit.Vel,ft eUpfum fuerit tern
pus, quod index cognitttcdufdjldtuit credicori, ut de
iurepiporis dgcretdc docerct:propter diffurmttionc
forte,Multintiujldmcdufm, iuxti .l.\. C.Vtnem.
imii.dgerc tiel iccufx.cogit.Et .l.Quidiu,m princi *
If.Dedcquim.hierciitd.'BctrUm.lTitiet, m fiff-  De
mfit.l.Si co  tempore.C.De remifiio.pignow.Smt
tydiijtnodi renmcmd<e hypothtc&jn Tit.ff.Qu'.b*
mod. pig.uelbypothe. foluit •

II Item, Reus dicittquod debitor non fuit
dominus, nec habuit poteftatem pignorandi
rem cuius controuerfta eft* Hoc Mtemmlgb di
cimiMjYcferrc qujiionem dom'mij . Qgl ttt re D otto*
re; mdximc wixnt, fine cxitu dijputdntcs.Dijl'mgucn
ie Autfunt tres fetftijpecies, O’ tres iuris tkefes.

P rimd’.Si creditor dgit dduerfui ipfwm debitorem:
tone non hxbet locum difputtttio dom'mij. Qwi fronts
emexcipiens rem dicet fe non fuiffe dominwm rei
qmnt pignori dedit, fcilicet propridm turpitudmm
xdeginstQudrcnec xttorboc cdfugrmndm  eft ulht
probdtione dom'mij,net qiufi dom'mij.1.Cm res.C. Si
xlie.rcs pign.ddtfit.l.Rem dlicndmjnfi.ff.'Dc pig  ft*.
i ttiolSiinter,§.i.EtJ,Si4be0.ff.Depict by*

268 C L A S S IS  III.

pothec.Eift forte ft quis omnia born cbligiffet&m
ditore petente fibi eat tradhdicat excipiendo,qiufit
non effe fuas:puta,commodatas uel depofttas dpuife.
Nam nihil hie eft impudent ite, i/mo honefta eft decltit
tio,utre(le fentit SalicetuSyComnuiniter probatm  ill.
dJ.Cum res.

Secimdd frccies.Si reusconuentut habens cdufa
poftidendi er tituhm a dcbitore,uoluerit fe tueritJ
uerfttt agentem bypothccaria, quod dicat eundmit
bitorem non habuijfc dommim,uel utltm iut adobk
gandam rem creditori: Hie diftmgmnt commmttt
inter titulum lucratiuum er tituhm onerofum,[cM
dum'Bart.in.l.Cum res.C.Sialicn.res pig.dat.fit.

Sed credo iftam dijlMionem hie non proceicro
Nam,cum debitor rem alienam non potuerit pigtort*
retquomodo dicimus etm rette uedidijfc aut doiuffd
Nome dftor repliedndo dicetieadem rdtione nibilM
tere pojfefiioncm aduerfarij cxcipientk,  o iugSit
cum proprio  g ladio f Quamobrcm exijlimo uerijlit
mum effc’.non audiri pojfcfforem rei pignorM>uttx
eipiendo refer at quxjlionem dommfeum cauftmpoj  j
fidendi habet ab ipfo debitore, ftue lUcratiMtn,[w
onerofam:ftcut  O' Zdzio uidetur ht.§.Item Seruii*
na.lnftit.  De adionib. reclamantcBartolo ind.

dietmti.ff.De pig.adiott.

A C T 1 O X. t€9

Yertii denty frccieseft: Cm creditor perfequi*
lur pigm fum iduerfus extunem poffejjorem, qui
uufm, non db ipfo debitore  , fed db alio hdbuit.  E t
tme rede opponitur qtuftio dom'mij: uidelicet, de*
horrn non hdbmjfempignoundi. Oportebit enm
ikremprobdretrem pignordtdmm bonis debitoris
/hfJUmfybondfidedb omnibus uiemis gr fdmihd*
tins,dom'mm effe reputdtm.l. Et qu£ nondum.§*
Quoddicitur.Et.l.Si fuperdtus.ff.De pign.gr hypo
ikc.l.Anteomnid.jf. De probdtioni.

Ill Item, reus dint; Quod res pignorara
fine culpa fua interieriu Aiioqui mutdtio eius no
kpedit hypothecdridm.Mdrttdnus m-l.Sifundus.§>
Sircs.jf.De pig.gr hypothe.Item,poJftJfir pignoris
fiicdufim bibet i debitor e,uel etidm no hdbet,dut in
mlidimtiduerftK creditorem agciucm potesl excipe
fe,quod pigmisrefcccrit necejjdrio^nec fe id reftitu*
tmcm,nijirejlitutis fmptibus teneri.l.Pdulusreftoo*
dit. §.Domus.Et.l.ulti.jf.Eod.tit.N,ecobftdt.l. Cum
pojluUjJem. §.Cur ergd.ff.Dedimn. infcft.kquens
dcfmmo iure.

mi Item.Reusdicit: quod a$or idemeg
aeditor,nondum conuenit debitorem ipfum
“dfideiulTorem eius» mm comcnicndus eHgr

270 C L A S SI S  III.

txcutictldut debitor ipfe dttione pcrfomli: dut e tint
fideiuffor,fi quk <td miore cduteUm dcccffcrit:  <ju*
pertienidtur dd hypothecs. l.Verfecatione.  Et Aid.
Hoc ft debitor.C.De pig.ZT hypothe.Nihil rcfrtyi*
tur id quod fupr'i de cleftioe crcditoris dixhmt:  fi)
inteUigitur in iUo cdfu ffecidli-.fed hec e& commm
reguh. Quanquam Ciuitates folednt plemfbffl
mtcrirn aliter ftdtucre^el obfcrudre.

V Item,* Aftor promifit rco numerarepe*
cuniam ex mutuo tali die»

VI  Item:Numcrauit idem a&or talempt
cuniam duobus menfibus poftea.

VII Item.-Interea res obliganda deftjtellf
in bonis rei conuenti. Hds tres pofitiones com
g ere oportet: [quotum cohxrentcm hi*
betttfx£li feriem.Et his probdtis,dp
pdrebit ccfptre hypothecstm
i.Titius. ff.Qtcx res
pign.obligt.poff.

DE AC)

ONE

VI AN A.

SER-

XI

1  leut precedent dttio pert'mct dd pet
fecutionem renm>expreffd couentio *
ne obligdtdru/m: ltd h&c jvrmuU coni
modatur dd tdcitd pignora, hoc eft,
queemUo contnhcniim confenfujcd
kkiuthor it Ate fmt ohligdtd.Et dd dejtgndtiddm bac
iijjtrmidm,fuperior dttio dittd eft  ijiwjt Seruidnd,Ut
fa dijferuimus.

Vtumcp tdmenjurifconfulti nomuncpidm uocdnt
Sc nitHum.?dpmdnmm-l.i.§.Ctm prsdium. Etht
^ifiiperdtui.Pduhcs in.lSi <xb eo.jf’De pign.&hypo
ik.Vnde imperdtores, Seruidndm tdciti pignoris,
tyelldilt Hypothec drum. 1. Inrebus.C. Deiur.doti.
I'Aft'dufs.C.Quipotio.hipign. hdbe.qtue diuerjitdt
unlorm nihil temouedt,cum resjiteddem . 1. ij.  C.
Cwnit. de legit.Nos emm(inquit lujlmidnw) no net
fed ipjts rebus Leges mponimus.

himenim fupu deferiptm eft*

QYO AVTHORE INTRODVCTA SIT,

I

272 C L A S S I S  III.

P R £tor eft author,ficut precedents.§,ItemSen
uiana.lnflit.DeA&io.

II Dire&a eft.Fudhmt Autem grauifim dfrlo
ties,hum tacit& obligations mtroducendt.Vrmbfk
terns ad conduftores attlnet, prouidendmfuit:neijs
daretur anfa defraudandi locatores, O' tandem nemo
faciliter habitationemvaueniret. Dmdc,mlicrik
ob fragilitatcm fubuenitur, ut dot At £ imeniant mm .
tos adhoncflam uitamJ.Afiiduis.C. Qui potio.kpi*
gno.habcan. Denify,publice prodefl, utfecuritatis fit ‘
prouoccntur creditores ad dandtm pecuniae in refit
{Itonem rerum,qu£ alioqui perirent.

,

EX QVA CAVSA  PROFICISCATVR.

m

E St ex iure,quod in re alicuiis obliganda, lex per

authoritate conceditattori.  Ef expofjefiioned
uerfarij.Quarcin rent cenfetur,ficut hypothecirii>
l.Eos qui.C.Qui potio. m pign.habeant.

Smt mtem mulu caufe,ex quibus its permit^
tacitam hypotbecam,reJptciens publicam utilitM
ob quam expediat,aliquem(tametfi non fatis fibi p f0>
fficientcm)fecurtm tamcn effc, ut paulb posl apptt
rebit.

H *c ratione } pignoratitii turn mditorjicitur 0

diettt

iim Ycmpignori iitdm, quAtmis 4ietiMt,m. 1. ultu
Upmd.ff.De pig.ctilio.

II11 Petitorjj iudici] eft* E t proptereipt*
tkrreflitutio rei,non pojfefionis,ut kfct dicetur.

I CVI, ET ADVERSVS QVEM  DETVR.

L

I Qonceditur ei,qui &des,uel horrern, uel diner*
fmm,uetaredmm ciuiUte: dut prcedim rujlicm
txtu ciuiUtem locMcrit.  N dm res coniuiloris mdtt*
ti<e,iUt<e,uel imporuu, perinde fmt obligate pro pi
[ione,pemijfu fcilicet iuris: dc ji notrimtm de hoc con
njJet.Mirtmus in.l.ij. Vlphnus m.l.nj. ff.ln quib.
auf.pig.uclbypothee.tdci.contubit.Et.§. Item Ser
Umt.lnjlit.  D eaiiioni.

Eft tamen differentia inter inquitms & colonot.
ffintam erm: colonus in agro, inquilmus in £dibm re*
Writer  er ftecidi jignificdtioneintclligitur. Marti*
Hwm.I.Re pignoris-ff.De dcquiren .pojfcfio. Demdc,
li  tye i/n predict urban* fmt ittiti, pignori effe credu
Return ignounte domino. In rufticis uero ptedijs,
touliter obligmur res, qum fi feiente domino fue*
tiittiM* res coloni.Quo fenfu conciliMtur.t.Eo iure
Wit mr.ff.mquib. cauf.pig.ucl bypotbe.tacit. contra #
& d-Ccrti iuris. C.De locate conduit.

dd  Dem$

V

*74

CHASSIS III.

T>eni<fi,Si inquilinus condudam domum,uel ciutpit
tem,rurfus alij locduerit (quod fieri potejl, nifiihict
uenerit.l.Nemoprohibetur.C.locdt.) tunc res fcquew
tk condudork,domino furd obligate J.Solutm.§■  So
lutm.ff.De pig.adio. Sin (tut colonui fic locduerit ij
fm'du condudutrespofleriork condudork donimrii
obligantur, nec conipetit Seruidnd: fedfruftw m ciufi
pignork mdnenf.l.Si in Lege. §.Si colonutjf. locit,

II  Creditori datur, fuppeditdnti pecunia id reft>
■dione rei. Ham ed obligdtur pro tali pecimia per into
ritdtem Senatufcofuln, quod fub Marco lmpcntoreft
dm csl.Pdpmiatuuin l.j ffin  quib-cdufpig. uelhf
pothe. tacit. corurahi.Vlpianus in. 1. Interim- Ef.l.
feq.ff.Qui potio.in pig. babeant- Hum enimpeewit
(inquit) faludm fecit totiut pignork c.tufm.

III  Mulieri concedituir,quantum pro rebutdotit
libui conferuandk habet obligdta bond mdriti. I  j. §■
Et ut plenm.C.  De rei uxori.iflio.Jmo ed etiiffl to ci
fu priuilegidtd b&c adio, ut praeficratur omnibus ttji
creditor ibut, taciturn uel expreffam hypotbecatnp rfi
tendentibui, fecundtm fenientiam Martini,iurc ucriftt
mm: utut commwnk opinio Bodorum non admittA
prsfierri tmliercm ijs qui cxprejfim pignut hakittl
Inrebut.C.Dc lure doti-l.Afiiduk .C.Qui poti.inpifr
habean-Nouell.Dc <squa, li.dot.fy, Hk confequens.


I

ACTIO XI. *75

loieftt mdo concediiur mirito b£C dftio Seruid*
Hi, id conferuindi dondtionm propter nuptids ex bo
I nisuxoris.d.  §. z?utplenius. Et hiscdjibut hscdttio
ftyenmcupdtur, hypothecdrid.  Non tdnten dntek qu*
joktiHM fuerit mdtrmomuidut mrito uergente dd mo*
pm,competit hse dftio. Quid nec de dote locum dtt*
tiihibet.l.vbiddhuc.C. Be iur.doti.

Aduerfus quern duteni detur, exemplo prscedentis
firimk ficiliter bitetliges.In rent cn'rn eft,®- fcmper
fqmr pojfefforem tdciti pignoris. Fond, dd hoc e&
Mufti,ut creditor pro me fuo petit rent dpoflef*
fore.

VI Contraria non eft,

Q.VID DE HAEREDIBVS SIT.

H VII

Aercdibus bcdtoris,uel cr editoris, conccditur*
Et in hsredes coloni, inquilmi , uel debitors.
Scdhteredibus mdieris tile priuilegiwm hypothecs no
iitur: exceptisfilijsM. Afiiduis.

Pofjunt tie igitur bond quoq; proprid hsredis peti
pirhypothecdridm uel Seruidndm, uelut obligdtd pro
itbito defmftii Refyondcomon pojje.h Ftiulus.ff.  De
fig-et hypothec. Vdulwerimrcfyondit: Generdle qui*
to# comntionem [ufficcre id obligdtionem pignprZ:

dd  2 fed

17$ CL AS SIS  III.

fed ed que ex bonis defundi non fuerunt, fed polled si
berede cites ex diet cdufd dequiftd funt: uendmi m
pojfe d crcditorc tcfldtoris.

Vt dutem heredes ab omni plane niolefltd defenitt
tur.eonfceredebetmuentirium,  er notcnebuntturco
rwmres pro defmtto.l-ulti. §■ Etfipufdtdm, C.Dt
lur.dehberdn. Vnde conjldt,obligdttonem rerm,m
tYdnsfcrri in heredes, tdmetji pcrfondlis obligdtio  for
rigatur. §.Hteres-InJlit.De obligd. qua ex qtuf. m*
trdft.ndfam.

QVID PERSEQJ-AMVR ISTA
ACTIO NE.

VIII

I V en ti m  b dn:  dftioneM las,hoc eft,obligitio tU
rm rertm,qu<e in predid urbdnd uel rufiied Muds
funt . Now dico omnium  (id enim tnciuile effet , tmtf
omnes tdcite obligate funt) fed qudtcnus pro fecuritt*
te penfonis fuff cere uidetur: V el,pro fartiedisdittA
culpd enquilm dccidentibus, id eft, quanto dctcrior fit
fdttd hdbitdtio.l.ij.jf lnquib.cduf.pig. uel hypothtcl
tdcit.contrdft .

II P otefl ctidm pcti,ut res in predio defcrikntm
& precluddntur /feds Jldtbn uendiedre noluerit■  #

fm

.ACTIO XI* 477

fnhugtm eh effettutpreeclufionis dut dcfcriptionisi
cjuonim poh earn non licet mhdbitdtoribm dliendrc ex
eoprediofeu domo ulldi rcs.Et cm  Ncrai lurifcon*
fiiatentdjfet per fubtilitdtem mis monjlwe(ut me
jit mtclis) feruos per feneftrm liber dr i pojfe, epufi
tm non uiderentur ex eedibus dliendtijerifut fuit.Vt
iiilwtfudtn nunc quotfc deridendi O' explodendi file*
mtciuteUrm qudrmddm duthores. vlpidnus in. U
EsUiffirentid.ff.ln quib.cuuf.pig.uel bypo.tdci.cen*
Irt.l.Siqtufi.ff. Be pig.dttio.

Et qmqudm bi,quibta grdtuitd hibitdtio coceffa
eftyel 4 domm,ueldconduftorc:Jint exempti, ut res
ton me She no fmt obligate pro psnfione: txmen pro
kmisin edibus ddtis,obligdnturJuxtd.l.ij.Et.l.Pont
pom fcribit ff.ln quib.cduf. pig.uel hypot.tdcit.ca
triibienm reffonfo Mdrtidnhdccldrdtur refponfm
IMrceUho ex dinerfo.

Inhocquocp non eft errdndm: Quod penfio uel
4 ‘mitio donimrm , non petitur bde bypotheedrid
uclScmdnd dftione,fed exlocdto edmperfequiopor*
ttt.mmiftd dSHone res obligate uendicdMur. d. I ij*
EU.St miner dueris.ff.Locdt*

IX In fimplum*

X  Specialis eft*

id  f Q,VANtf

178 C L A S S 1  S  III.
QVANDO, et qvamdiv competat.

XI

R E peteei , quebn precedents formula fmtiit
ttiAUud time fcito,inte fnlutm mitmonm
reguliriter non excrceri bine idioncm.

XII Non infamat*

w

XIII Stri&i Iuris eft*

ADFINIA R EM EDI A
J Transfer hue que didi fmt m precedents fit*
tmUtubi ZT dc Sduiino inter dido admonumt-

II St quis confenjityUt res fui obligiretur credits
ri,pro Titio debitore : Demdc,fidciubeitproeoitm
TitioiCcrte uerifmile fit, hoc ipfo qd’ fideiubet,  rf
etia em,ut res fue jint obligate pignori.l.Pompomtu-
§Si quis.ff.ln quib.caufpig■ uel hypo. tici. cotrs•  Ni
ficontririm protefletur.l. fundi ,infi.ff.  D ew[0
ren.pojflund.l.SifUmfmiliis patre.ff.AdSendtnj*
confult.Macedonia An hoc iti<fccifu,fi pojfefioamif*
fi perueniit id fideiujforem: creditor habet aduerfui
eimbypothecdrUm,tyex ftipuktione idioncm:^
uno UbeUo } id kiftir aliirumidionm,nihiluetat i/M
tenders^

PRACTI*

*79

ACTIO XI.

P R A C T I C A-

P O SITI ONES ACTOR IS.

\  Item,aftorponit; Quod reus conuentus
conduxic taiem domum, uel fundum, tanta
petunia. N ifi en'm eontrdftus locdtionis ey condu*
Skis mtmenerit,w conjlitutd fit merecs,quomot.
iucccdet p’ignus t Qudre nec time obligdntur res,
mgrituiMconceditur hibiUtio.l.ulti.C.ln quibus
mf.pig.uelbypo.tdcit.contrdhi.lij.ff.Locdt.Acee
iit.LCm uitiofe.fDepig.

II Item,eft uerum: Quod res inquilini aut
coioni,fintinpredium condu&um illatge,in-
du&e,aut importatae* Nam qu£ extra dornm uel
fundm reimqmmtur, non fimt obligate: nifi nommi
fits tliud couenkt.l.Si no induttd.C.'m quib.cduf.pig .
Hbypothe. tdcit.eomrahit.

Inferre mtem,proprie dic'mur ttoflro corpore hi
hke.PortdreJumento ducere.Agi ucro,dnmd\id ce
fmr. vt interim uidedsimhil rcferre,quomodo res
Hiplini uel coloni,dd pnediim conduttm pcrueniSt .
bftni.ff.De ucrbo.jignifie.TSteefolm res,fed eyfru
ftmprtsdio ndti,tdeite obligdntur.1. In prxdijs.ff.
^fib.cduf.pig.uelhypot.tdeit.contrd.l.iif.C.Eod«
tit.

id  4  Ittln

ISO C L A S S 1 S  III.

Ill Item,Acrordicit; Quod res colonifue
rint fc  fciente in  fundum iliatae* llinc poptio*
nan dduerfus mcfuil'mm ddijccrc 3 non  eft necejfm,
utfuprk.

ini  Item, eft uerum.* Quod res lint tales
quas quilibet paterfamilias folet fecumeoani
mo adferre, ut Temper retineat, Quoniim ft
fie inducMtur,utibi non nunednt:ci funt extrioblit
gitionem.l.ln preedijs .ff.iti quib.cauf.pig.uelhypot.
Ucit.contuhit . l.Debitorff. De pigtt.

Sed qudliter probdbitur tdlis i/ntentio codu&ot
ris?Reft>ondeo:Ex circmflMijs coUigi uemJMM
prob&ri poteft.&.l.Debitor.jf.De pig.Qr hypo.Ui
ucftmentm.ff.De pcculi,l.Exfdflo.§.RcrmffDt
hteredunjlituen.l ulti.ff.Dcuerbo.fi, g«i<

fici.l.Fundi. §.Lctbco.jf. Ded&ioni*empt.  ©• Kflfc
dit.Et.LCmiU legdturjn pmc.ff.De legit.ij.

Reliqui drticu\i 3 cx pr£cedente formuU peted

fmt.

Quare petit ador:ueftra fententia pronun>
ciari,res condudorisillatas in praedidam io
mum,uel fundum:pro penfione, uel damnis
in aedibus datis,iure obligaras dTe ♦ Eoqj no'
mine reum condemnari,ur adori eafdem res,

ACTIO  XI. 2Sl

quoad illi fuerit de huiufmodi penfione, aut
damnisfatisfadumjtradatjreftituat. Sidutem
creditor uendicet rem,m qudm reficiendm dedit pa
cmUnr.no potcft quid prater ilia pcti.l.j ff.ln qtiib*
mf.pig.uel by pot. tacit, contrdhi.

Sed dices’.Quomdo potcft peti uttrddd.tur,ucl re
ftitudtur res:quid poffcfiione tdntum duocdtfiuxtd.L
licmueditor dntoui(Jet.§.]. jf.  D ceuidionib, into ,
Mdtur potius petendm ,ut pojjefiio rejlitueretur.
kejppttdeo:H£c dftio proprietdtem iurisre(j)icit:no
Mem pojfefiioncm,jicut inter dittrn Sdluidmm.  Ef,
propteredprobattained requiritur,quod res tdcite
pigtiordtdfuerit in bonis eius,d quo mcepit tdlis pi #
lWdtio,ut femd dtcfc iterm diftum eft: Multrn igi
ter refcrt,pctcre (impliciter rei pojJefiioncm,ut in  Sal
km no:  o* peter e rent feemdrn pojjefiioncm dliquo
iure,(icut hie.  E t itd loquitur, d. 1. Si cum uenditor
itnijijjet,

DEFENSIONES REI CON#
VENT I.

I Item,reus excipiendo dicit:qudd a$or Io
canitdomum cuius mentionem facit,in hunc
annum Sempronio ciui Colonienfu Ergo int
t°Jlibile esl cam donum reofuijfe loedtdin; quoniam

dd $ duobw

C L A S S 1 $  III.
ducbui locdri nonpoteR,drgu.l.Si ut certo.  §. Si ko
bit$.ff.Commoddt<

II  Item:Res quas a$or adferitfuiffe indu'
etas uel illatas, in domum aut infundum:fue
runt toto hoc anno apud Titium. Vndefqui*
tur per rerum ndturdm, nofuijje tUatus in prtdirn*
N on pofjfmt enim efie in duobiuJimul locis.CSfeMett
ter,non errnt obligate pro penfione.

III  Item ditit; Quod conuenit inter ado-
rem 8C  reum; ut atior pateretur eum uti frui
sdibus uel fundo.Et reus daret aflori decern
modios frumentu lgitur cR contrdftus momi
tui,fdcio ut des:ucl,do ut desman dutem loedtio. Sci
ttoneRiure cdutum,Scruidndm habere locum in dha
contuttu qu'dtnlorcdtionis,qua exnumcrdldpecunii
conftdt.Ergo non procedet ijhi dftio.

Sed bicuidc nefulidrk-Eidmfiloco pecunidt ddre*
tur frmcntm:poJ?ct dttorhdnc exccptionem eleui*
re iujld, repiicdtione. Vide de hoc Idtim in dflioni*
bu$,Locdti  er condutti.

Reliqud, exige tu ipfe dd pnediftdni exceptionm
rdtionem *

DE PIGNO

DE PIGNORATITIA

.AC TI ONE DIRECTA.

XII

Xpeditis idin controllerfijs de pigm
ribus perfequeniis,mdnentc obligd*
tionc debitor k  luidedmus nunc qu£*
(liones,poftfolutdm obligdtionemim
ter debitorem  er c reditoreltt 'mi*
ientes de reddendo pignore.

Argumentum,

S icut iujlrn eft,cm debitor feerndm conuentio
nem fudm } uel Mturm negotij, obligdtus fuerit ,
utuicifiim res qudspro fccuritdtc obligduit,credito•
ritrdddt: ltd cequum  ©• bourn cft,ut folutd obligd*
tioe,redddntur buiufmodi pignordtitU res.Et itd red
iintur:ne creditoris,utpote mpendentis dliquid,de*
tmcntojucrctur debitor :Ji tdles impenfdt no foludU
Qgifrc tdtn b&c direftd,qumfequens cotrdrid dttio
fnitconjlitutd,

QVA AVTHORITATE INTRODV
CTA SIT,

I

Km

*84 CLASSIC III.

torls,iuxtd.lij. § .De'mde ex his Icgibus.ff.Treorigu
iur .Nec objldf.quod Imperdtor dicit,hdncpignontit
tidm dftionem,Edifto perpetuo propoJitMejJejnl
ulti.C.Deluiti.pign. Quid fiepe alius diximus qww
do id dccipiendum (it.

II Directa eft*

EX QV4 CAVSA  PROFICISCATVR.

HI

E X cotrdftu pignovis mfcitur, per que creditor
1 pignus deceptive obligdtur  .Eft edit pignoiiii
tins coiUrdflus utriusfcp grdtid mtroduttus:(? debi*
torn, quo ntdgis peernid ei creddtur: ZT creiitorit
quo ntdgis ei in tuto fit creditu. Mcrito igitur exhte
obligdtionc confiituitur dflioje qud loquitur lufilttt
t)us  in. §. ulti. infiit . Q uib .mod . re contrd .oblige  Eft
ergo m perfondm,

Sed qu&rcs :qmmdbr cm trdttetur ifid dftiokhic
diffe.quis Hies de return dommijs complcttitur: cuts
potius in cldfjem perfondlim dfttonmrcfercndd nit
lifti-J dcretur

ACTIO XI. t$f

imturiReJJottdeoiCohereitt ddeo ijlx pignoYutn  c3
tmerfi£:utfifeparesedf,euerfum fits commodam
Hitts matem cognitione,nec facile meftigabis qti£*
mtibi competat formu\a,nifi totam mo in loco con
|«j feriem adionum ,<JU£ pignoratitio iuri defer*
j mt.Satiusigitur fuit contra,dim rebus mifeeri:
f'm mterrupta mater id,nefy rerm netfc contrafm
|Itm habere explicationcm.

HII Petitorr] iudici] eft,

CVI, ET AD7ERSVS QVEM COM#
PET AT.

Y

I Conceditur debitori,qui poll folutionem totiui
icbiti,poflulat fibt reddi pignut A. Si rem alienam.  §.
Omisff.Dc pig.aftio.Omnis peemia (inquit Vlpia
m>exoluta ejfe debet,dut eo nomine fatisfattm effe,
Mmfcatur pignoratitia aftio. Satisfidum autem ac*
cipmustquemadmodm uoluit creditor: jiue alijs pi #
imibus fibi caueri uoluit, ut ab hoc recedat: Jiue fide
iufforibustfiue reo datofiue pretio aliquotuelnuda co
wione-.nafcitur pignoratitia aftio  . Et generalitcr
Hcendtm erit:quoties recedere uoluit creditor a pi •
pwauideri ei fatisfa(lum,fi,ut ipfe uoluit,fibi cauiti
httwhoc deceptus fit', Videlicet, fid facilitate, no do

lg iiuet

286  CL AS SIS  III.

I o dducrfdrij,drgu.\.\ .in fi.ff.Detdftio.empt.Aliofyi,
debitor decipiens etm , no uideretur fit is facer el  Si
qudjiff.Depig.dftio.

II  Et quoq; utilis efl,qui cum rem dlienmpigmt
ri dediffet ,foluit debitu/m. d*l. Si rem dlienam.§.lt
quocfe.

I Aduerfut credit or em ddtur,qui fine legitim tin

ft ret’met pignut,poB folutionem debiti.

JI Aducrfm eum,qui dccepto pignore,no titmert
uit pectmidm:ue1,no ejl fecutut dc perfeciut cotuftm,
ex quo debitor uoluit obhgaripignut.

HI Aduerfut em, quidolouel culpd qtUcwtfy
damnum dedit in pignore utcumcp reflituto.vlpian
m.I.Si cum ucnderet.§.ulti.~Et.lfeq.ff.Depig.i8io.  !
Venit dutem(i/nquit)m bdc aeiione.o- dolut epctifi,
ut'm comodato-.uenit &■ cuflodia.vis mior noitcd
Ed igitur qua diligent pdterfamilids in [uit rebut pit
fldrefolctfd, creditore exigwntur.Accedit. 1. ij.  i4
C.Eod.tit.

IIII Aduerfut cr editor em,qui plum uendiditp
gnus,qudmdebitwm cjl.vlpidnusin.l. Elegdnter.§<
Siuendidcrit.ff.Depign.dfli.lPigncm.C, Eod.tit>

Aduev

ACTIO XII. 2S7

V Aduerfus creditorcm,qui am uenderet pignut*
commit inter ipfm  er emptorem,ut ji debitor red*
iiturus efiet prctim cmptori : liceret ei reciperc
tei» fium.vlpmus in.l.Sicum uenderet, in prmi-ffl
Dtp ign.sftio>

VI Contraria eft,qux fcquitut.

QVID DE HAEREDIBVS SIT
DICENDVM.

VII

H Aeredibut debitor is dstur hxc dttio . E t in hx*
redes creditor is.1.  Nec credit ores,in  prwjc.C.
loi.tit.

QVID PERSE  QV AM  VR

VIII

I Rciperfecutorid eft: ut foluto debito, creditor
teiiit pignut quod spud elm ejl:mobile uel immobilei
tomjruftibus.Vlp'miKi/ri.l.Debitor. §. ulti.Etin.h
^ipignore. §.Siprxdo.ff. Dcpig.dftio.

II Mi potcfl,ut repromittat creditor, quod fux
pignut no jit faftim deter imPuti, ne forte fer
Mutes negligentiu creditoris ctmijfc jint-Ndm talent
* tm  refituere debet,quails fuit tempore obligationii*

Vlpianus

288 C L A S S  I S III.

Vlpidmin.lCreditor cm pignus.ff.Eod.tit.

Ill Ddmnm,quod creditor In re pignorM iirf
bypotbecdtd. dedit,uenit m bdnc aftione.l. Si remit
nim.§.ulti.ff. 1 Depig.d(lio.'Debetrempignoutd(m
quitvlpidmtt)®- quod fa interest confequi.Et.Ltti
gnoris.C.Eod.tit.

T in  V t uenditione pignoris fdild,rcliqu m pm
tij cm ufuris reflitudt creditor .Vlpidnus in.  I. E Icgtii
ter.§.Siuendiderit quidemjnfi.ff.ditt.tit.

Sed quid,finondm pretim db emptore exey*
rit:eR ne dudiendut,fi uoluerit emptorem dclegitci
Refi>ondeo:Refert,dn cumdliquo debitors emohm
to pretim expettduerit fine dolo  ©• culpd: mV
quilibet diligens pdterfdmilids eo tnodo fuijfet ucnditi
rue. duo c dfu,uicifilm <equum e&,ut debitor, dutexpt
£tet,dutfufeipiat dttionem dduerfu emptoretnJ-  f
Si uendiderit quidem: An uero nuUdfucrit utiiititis
rdtioqudrc pretim crederet : cum fdcile imemjji-
d\im,fdt’m edmpremiumnmeraturm. Ettwtcw
gitur creditor reliqum pretij foluere,quid fum  gep
fitnegotium cm emptore. Pupinidnus in. I Credit
iudicio.jf. Dc pig.dttio .Quern loem Accurfmfipd
modis fetorquet in dbfurdifii/mos fenfus. Probdt hM
difimttione Vlpiun. in.lsi pignore.ffultiff.ditt-^

trdflffli

ACTIO X r I* 2$9

Iriftins: utrwm creditor promittens de euiftione , hit
yt regreffum aduerfus debitor cmtan non habeat.

IX Infunplum*

X Specialis eft*

QVANDO, ET QVAMDIV COMPE*
TAT HAEC ACTIO.

XI

I S Mt’mdtq; folutm eR totrn debittm,exerceri
(oteft k&c attw.dntei uero, m'mime;  N iji forte in iudi
aointendens pignoutitidm dttmem,fimul eti&m offe
utfolutionem debiti.Plane,ji aliam fatisfattionem ofjv
M,piitct,fideiujforer,nihilctprodefi. Vlpianusin.l. Si
tm<tlieMm.§.ulti. Caius'm.l.feqff.  Depig no.a&to.

Quid igiturfi extra, iudiciim offerat debitum ere
diton nolenti acctpere t Refpondco: Non eft fatis ad
«gtnim,nijietimdepoMt pecmiamNam two vide
t»r [ttisfxftum cjje creditor!, per quern fletit quo mi*
^fecjucreturfolwio.l.Alicnd res. .Si per creditore
If-Vepignora. dflio-l. Nee cred'tores, m ft. C Eod,
ti'AcceditVlpianutjn.l.Itemliberdtur.ff.Quib.mo.
tygMbypothe. foluit.

Ceterum, perpetuo competit, cum frmper iu/lm
peemidf debitori pignut rejlitui . Ef hoc
ec uocant

290 CLASS IS III.

Uocdnt m ofjvrendi, dc quo trdfldtur i/n.l. Cm ipert
tifiimi- C. Dcprdfcriptio.  XXX. Anno. Accurfm
putut huic iuri  XXX. Annis pr&fcribi. Seidij re*
Sliut dicunt,cefjdre hie pr&fcriptionm, cm nonpo(*
fit effc bond fides pofiidentk dhcnm pignut*

XII  Non infamau

XIII  Bonaefidei cft t §*A(lionm dutcm.lnlli

De dfmni.

ADFINIA REMEDIA.

J Si petenti mutudm pecwnidm creditori,cmd
mdmm debitor non hdberet, pignut dedit,quod upd
dlium creditorem obligaret vn edndem pecunkm:  MU
folutione fdftd: rcfert,utru pr'mut creditor liberal*
rit tdle pignut dc receperit d fccimdo creditoreequod
fu debitori tenetur dStione dd exhibcndu,cr niuedi*
cdtione: An uero ddbuc dpud fecu/ndim crciitore ft>
Tunc eni/m hdbet propria aStionem,kocejl,pufcri(dt
Uerbis.Vlpidntts m.l.Petenti mutMm./f.De pignord*
dttio.

II Si creditor, bdbens iure pignorit kftru/mtnid
debitork,  ©■ dolo uel culpd non exhibedt ei cum  ®
opto hdbett ad mtandm ddmnmvtencbiturd

W 1 *

.ACTIO  XI L  291

httrcfl iclitorKodfime infattumidnSe folutdm pccu
| m. Quod jijit folutd pccunid-.tencbitur dim hypo
I tkariit.SccuoUin.lPignori .jf.Dc pignou aftio.

HI Debitor habet reiucndicationcm  c T dfiione
• wfim,incafu.l. Sicm uendcret .ff.Dc pign.dftio.

P R A C T I C A.

POSITIONES ACTORIS.

I Ponit actor: Quod inter fe & reum lit co
tractuin tale negociuiruQwM fine pmcipali obli*
biotic., non poteft conjijlerc accefforia pignoris obli*

■  E t.ij.C.Si.pig.conuentio.  Htwnerd. [cent, no
fitlCmprmcipilK.ff.Dcrcgul.lur.

II Item: a&or tradidit reo tale pignus*Ni/t
tiiim tnnsfent poffcfiione pignoris rci mobilisuel im*
niolilis ad creditorm-.no potcjl ttafei hue dftio pigno*
ntitk. Porro,nudi coucntione rede contrdhitur,cti&
ft non fucrit tradition;  cr uidemus tunc nafei hypothec
«mm creditori in rem. In hie iutem fjoecie perfona*
hobligitionis, ad quid diccmus creditor!: teneri, quid
taw debitor perfequeturfibi reflitui.cum nihil tradide
W idem eftfi tradidit quidem creditori pignus,fcd tc
^folutiom penes fe habet debitor :puta, preedrio

ee z uei

2?t C L A S S I S  ITI.

uel condudm d creditore. S<epe eriim rogint uel coni i
ducunt debitorcs pignord fud, qit£ cum no rediiderilt
creditoribut,et interim foluerim pecunidm debitdn,  no
eft quod mtenddnt banc adionem.l. Cum  ©• fortts
ulti.Et.l.Sipignus.ff.Dc pignord. attio.

Attoris dutem eft, probdre,trdditim fuiffe pigml
j.C. Si pigno.comcntio. nume.fecut.nonfuer.

Ill Item, a&or dicit: Quod totum debits
fit reo foIutum,aut eo nomine fatisfadum.

E x.l.Si remdliendm.§.Omnis.ff.  De pignord.dclio.

Solutdm dutem pecunidm,intrtligcrc oportet: nofo
lum,ft ip ft cui obligdtd res eft, fed tty ft dlij fit rede [oi
\utd,boc eft, uoluntdte creditoris • in procurdtoretu*
temem,uel feruo pecunijs exigendis prcepoftto: Item
in co,cui ipfe creditor beres extitit: non refcrt,utm'
feiueritdnignorduit.l. Solutm.§. Solutdmdutetnf
D epigno. dftio.

Rem quoq; in folutum ddtdm,necejfum eft uitio cii
rere.Qudm ob rem is qui reprobum pecunidm fohat,
non liberdbitur.l. Elegdntcr.  §4 jf.De pigno-dSio-
Solutionis igitur probdtio.dftori eidemq j debitori
in hoc iudicio incumbit. Vnde uidedmus dhquot pro*
bdndi modospr&ter fuprddiftos .

I Si docncrit }  chyrographm debiti fuiffe (ibid ere

ditore

A C  T I 0 XII. 295

'iitorercdditm:fimul per hoc etum rcmifiionm pi*
gtiom dc fttisfaftioncm prohibit.1. Creditricem.C .
Eeremifiio.pig.C&terim,de pignore rcddito,diucr
fmcfU.Ldbeo,cm.l.feq.jf.De putt.

II Si debitor oflenderit fe pignut fciente dc cofen*
tiniecreditorsucndidiffe-.cenfebitur folutim dc re*
nflim mpignoris uel hypothecs.1.Cum te.Et. l.ij.
CDeremifiio.pig. Et,qudnq.no plcneper hoc probe
tmfitisfdftio debiti :tdmen non pirwm multum con *
firt id fmdindam mtentione a ft oris de folutione.

III F ruftus quos percepit creditor, uel quos per*
cipere potuit dc debidt ex re obligdtd pignorinpfo in
tdebitwm minmncddcoq- computdntur in folutione.
Ifij.Et .Uulti.C.De pig.dfti.l.i-C.De dijlrdfti.pig.
lSipignore y m pmci.ff.He pig.dftio.Hdbetur tdme
utio mpenfdrm,quse propterfruftus neccffs.no fie-
litif.I.j.C.Dc fufti-cyliti . expcnfl.Eruftusdn pri/n.
jf.Solut.mdtrmo.

1III Nomind debitorm cm pofimt obligdri pigno
tif creditor inde peemidrm dliquid exegerit>meri
dkfolutioncm compenfubitur. Sindutem, no pecu*
nitm nmerdtdtn, fed dim resfuerit confecutus: eds
fignori rctinebit-l-Nomen quoq ; .C. Qu& res pigno.
e W!g4.p of.l.si conuenerit.ff.De pignord.dftio.l.  f.

ee 5  C.E od.

294 C L A S S 1 S  III.

C.Eod.tit.l.Grcge.§.Pignori.jf.'Dc pig.

Scd cr ji morofus creditor, nefcio qturn ob cdufim
minus probdbilcm,recufctuerit dccipcre pecummi
debitur fatisfittm effe .Quonidm per cum ftetit  p
minus foluerctur.ltd umen,ji debitor obktdm peat
n km noninfMm utilititem uerterit ,fcd dcpofucril  |
etpud aliquem fide dignum ,commodo c incomwk
creditor is. l.Ncc creaitores.  C. De p ig.aftio.  De Ik;
pluru fuperius fmt didhi.

Stettim igitur dtq ;  fdtisfdttum esl creditor!cx ft
HiluSyUel dijs dcccfiioivbusra pignorat£,uelnm
minibus dcbitoruipoteft exerccri pignontitii nHtii
dircdu.Et noU bus probindi formulas.

iiii  Item,eft uerum:Qu6dreusfineIegi'
lima caufa recufat pignus actori reftituere.M
tio:Q_uLno potejl peti pignus,quod iure pemitted
fetinctur ex ciufis fuprudi ill's.

Sed quid ji pignus non extet,nec pofiit rejlitii'i  Rf
fyondco:Videndum esliutrum dolo uel culpt credit)
ris perierit,uel amijjiim jit-.in uero cufu firtuito^e
Vlpiitnus,uim mi tor cm .ippclldt.  P riore cifit, crciit
tor tenebitur in id quod inter esl debitor is,rent  pig 1 * 0 *
returnbibere.Qu.dm obcdufctm,ficonflet non exW
re rem, ctdijcicndie funt pojitiones,quibus culpi erdi
toris iudicicxpoiutitr ,cr qu&nti inter jit dftorisM

ACTIO XII. 29?

bererem.P ofteriore dutcm fftecie,non tenebitur ere*
iitor.Nmfi in cuftodiendd re przftiterit talem dili*
imtum, cjuilem comuniter pitresfmilUru in fuis re
h&dbibcrefolent:dut qudm cofuetudo ilbut locifer
USmibil eft quod mputetur creditori.fftettdbitq; dd*
im id debitorem.lm6,d(lio perfondlk id exigent
luiebitm,creditori minebitfdlud.l.St cum uende
ret.§.ulti.Et.l,feq.ff.De pig.dttio .l.Qu£ fortuity .
BlPigm.C.Eod.titMfi forte diuerfim inter con
Antes nommtm conuenerit } ut creditor omnibus
afibtis tenedtur:uel,mfi creditor mentitus fuerit mif
fmemrei pignont£,ut in dittis lock probdtur,dr*
gll.j.C.De commddt.

Itdqs creditori dc reo conuento meumbit probd*
tio,qudd res dmiffd fit,dut pcrierit.Quo probdto:ft*
rnd ctidm credetur djferenti ei,quod fine culpd dmiffd
fituelperierit.l.Sicreditor .C.De pig.dflio. drguh
feftim,inft.C.De teftib.l.Sicut.C.Defid. mftrme v
liti.C.Qui militd.non poffunt .

EtcontrdtAd debitor cm pertmet probdtio culp£,
P tr  cjudfti cdufttur fuijfe dmiffm,dut perijjfc pignuti
ut commniter probdnt Dottores pod Glojf. in.d.l
Si creditor. Argu.l.Quoties,§. Qut dolo.jf. De pro
bttio.lchyrogrdphk,in pmc.ff.De ddmimiftutor.

.Species. ff.De legdt.ij.lSi rcm.ff.Dc ex*
^■reiiudicM.

te  4  MmUo

296  C L A S S I S 1*11.

Muito mgis , ft dicat ad or cmcntitam effe dtnifiio’-
nem pignoristoportet earn pr£jlare probationem.El
quoniam hoc cafu difficiUima ed probat io(potejlem
faciliter creditor rent mob:lemoccultare)idcirco th
mittitur tails coniedura: Quod jiapparuerit pojlc'i
creditors habere rent pignoratam,quant dudm dixe*$i
rat amiffam ejje:pr£fumitur precedes medacimm
l.Si nuUa.C.De pig.adio.Et.l.Et qui fub migiftc.  C,
Dc diflradi.pigmo .

Quare petit actor: ueftra fententia pronun
ciari,rem praedictam foluto debito,obligatio
lie pignoris liberatam effe. Eoq$ nomine refl
condemnari,quafenus earn adtori reftituat.
Non mirabitur tyro iurls, quare petatur rcjlituth
reiyCtm h£c adio jit personalis. 1. Secundum placid.
C.Dedijlra dio .pig.Nam admonendiftmusmon com
fiderarirei perfecutionem, quam mult& in perfonam
adiones pr£jlant,ficut,Ad exhibendum, Quodmctas
caufa, O’ c<etcr<e:Sed hoc potius confideratur, qtioi i
reus ex pr£ccdente contradu,perfona fua fit obhgU
tus ad reftitucndim .Ergo,quare non rede petaturfl.

Si rent alienam.§.ulti.jf.Depig . adio.

DEFENSIONES RE I CONVENTI.

I R,euf excipicndo dicit;Qubd nuper m  i

tale

a‘c t i o xri. 297

tale pignus ab adore: uel a teftatore cui fuc>
ceffit* Time enim ceffxbit htc dftio.Pdulusin.l.Alic
ni res. §.ulti-ff.De pig. d ft 10.

11  Reus dicit;quod pa&um inter fe 8 £aclo
preinteruenit,ut niii intra certumtempus folue
rcturpecunia.’tunc creditor haberet pignus iu
rcemptionts.pretio iuito* Mdrtidnus'm.iSifm
k.§.ulti.ff.De pigno-o  Irypot.H oc enimedfu (in*
ftii) aidetur quoduntmodo coditiondts effe uenditio .
hflmtur enim tunc iujlum pretim, O ne<fc credit
t°r,ne$ debitor kditur.

Quij Autem dicemus,fipdftm fidt,ut debitore no
foluente intru certrn tempus, creditor hdbedt rent
(Upturn pro pc amid mutuo ddtu i Rejpondeo. Tale
piclum eft commijjbriim> hoc eft, per quod debitor
iure fuo cecidijfe uidetur,quiji diquid commififfet feu
Miquijjet,cm tdmen mild fubfit rdtio,niJi fold credt
torts dudritid.Ergo non inlet. l.ulti.C.  De pud. pig,
O leg.commif.

Sed pot eft ne debitor pignus relinqucre creditori
pniebito,etidmjinolueritfRcJfondeo:  Non poteft.

creditor rede petit id quod fibi debetur -.quint
doquidem pignus non eo dccepit dnmo,ut emcretifed
w  profecuritute huberet.  I,j. C.De pignor.

ee § m

29t

DE PIGNORATITIA

tio uidetur effeciffe>ut fub molilto
io .jf. De pignoutitid dttioneArdttdremr.

’ ^Aepe contmgit, creditoribm, fidcm dclitom
IlJ fcquentibttt, ncquitcr imponi: ut cum crekntfe
hdberc durum,hdbednt cuprum: dut, cumputcntrm
fibi obligdri,Jit pridcmdlijs quoq- obhgdtd; dutdjs
id genut frdudibm.Ucup fuit tequim er bonum, ut'tt
his cdjibus fubueniretur boneefidei crcditoribm•

CVI, ET AD VERS VS QVEM
CONCEDATVR.

I D dttir creditori:Aducrfus debitore,qui rent die
ndm,nefcienle domino obligduerit: Ucl qui propriM
dlij print obligdtdm,cum utriq; debito non fufjxceret,
pignori dedcritsMulto mdgis ,jiremin publicumpi*

AC TIONE CONTRARI A,

XIII

Ml Eli dd,qudUspr£cedesdire^d,Qv£rt

i; Aec ittioex codemcontrdftttpigitt
f rdtitio. coccditur crcditoribus.ltty
1 1  per omnes locos tdlis fere eft cenfeii

Argumcnturrw

ACTIO XIII. 299

poMtdMtdemto obligduerit.ltem: Aduerfus cm ret
tie exercetur,qui £s pro mo, pignori uel hypo the*
czMit-

Non refert dutem,utrum debitor fciuerit,dn igno
merit talent defeftum ptgnoris, per quern creditor
kipidtur. Quia femper potesl deccptus dgcre hdc
ftrmU.Vcrm,fi creditor mteUexerit rent alienm,
telfdlfdm effe: time no hdbet hdc dttione.Cur enim dc
crpitfl.Si ran dliendm,i/n princi.l.Cm debitore .l.Tu
tor.§.Co>urdridm.Et,l.Si quit in pignore.ff.Dc pit
inoHti.dtt'u

II Si creditor in pignore, uel hypothecd fccerit
i mpenfds neceffirids,hoc eft, fine quibus res dut omtii
noperiturd,dut deterior futurd erut: rneritb hdbet
kne dftioncm.Sed  er retentione pignoris uti poteft.
ISineccfaridt./F.Depign.dfiio.l.j. jf.  Dc pigno-z?
hypothec.

Sed in hoc iudicio,circd rdtionem hnpenfdrm in
tmidm, partes iudicis funt,difyicere,ut necfcdelicd*
iw debitor,neque oncrofus creditor dudidtur. Sicut
nimnegligi non debuit k creditore pignut, quonim
Kcefidrid refeftione cbfermetw.quid ZT dolm z?
tulpdtn pnefldre cogitur,ideoq- cujloiidmtltd rurfus
tec titles fmptus bnpendere oportebdt, ut grduiws fit
hhttoriem rccuperdre.l.Siferuos.ff.Depig. dtti.

Sure

$00 C L A S S  I S TIL

III Si creditor,uendcns pignut, promiferit dc  flit
(lione fecmdu/m loci confuetud'mem,jine dolo mlo  ©■
culpd,ficut quilibet diliges pdterfdmilids,ddeoq; ipfe
debitor uendendo feciffet: tunc banc contrdridtn dttio
nem dduerfus debitorem bdbet,ut fibi dc MemniUtt
cducdtur,cr pr£tered,fi quid nomrne euiliionkpw
mifie condcndtut pr<eftiterit,ut hoc rcflitudtur.QuM
ob cdufdm,crcditori non fohm h£c ditto,uerumetUm
retentio pcrmittiturtjiforte ddhuc hdbet queiimpi
gnord nodum uenditd.l.Si nccejfirids.§.}.Et.l.Sipii
gnori.§ .ulti.ctm.l-feq.ff.Be pign.dtti.

iiii Si debitor preedrio rogduerit, dut conk *
xerit uftm pignoris k creditorettmc conccditurkc
cotrdrid ditto crcditori, dduerfus debitorcm,ut tqtd
bonum pignut refhtudt:ucl,det id,quod inter eft creii
torts,fine corruption fuiffe reJlitutim.d.l.Si pignori
§. SidiflrdHim.

Quo loco refert Accur fius , cxiflimdre quofdM
quod hoc cdfu non foltm huiuftnodi in perfondmeon*
trdrid perfccutio: uerumetidm inter dill urn, Beprt
edrio,  er qtutfi Seruidnd feu bypotheedrid in wtiM
cum hdbednt.

SINGVLARIA HVIVS
-ACTIONS.

Leges

ACTIO XII. 501

L E get Dium o-hmcttiie uchmenter deteftantur
ruptdmfidetn, (icut debitor cs fepc cdlumniun*
tur.ldcd permittmt,ut creditor met in litem. l J r£*
tired, ut reus conuentus,ob impojlurdm flelliondtus,
jkmfdmis per fenteittim,iuxtd.lEurti.§.MMdi>
tifDe bis qui noUnt.mfnmi.EB. en'rn mjignis rnpro
Htitis,fdUere creditorem,bondfidc credentem debi*
tori.

Exquibufdm tdmen cdujis non incurrit infctt
midm.Quid rcguUre eBuBionescontra,
riot non ddfcrre ignommim
nominis . Quod
noU.

DE DISTRA

502

DE DISTRACTIONS

PIGNORVM.

Niquum eft,creditores ad perpettit
tencndi pignoris necefitatcm aftrin
gi:nec fane futuri cffent uUi,qui ucit
lent egeflati debitorum, dcceptii pi
gnoribus,fubuenire .

conuenerit de dijlrahendo feu uendeniopi
gnoreffme db initio, flue pojlcd,inter debitorem (T
creditorenv.rcs eft expedita,ut pattum feruetur.Vto
dc cx ualida uenditione, emptor dom'mus conjlituitM
pignoris .Smdutem nihil de hoc conuenerit:olim nihth
minus diftrahere potent,poft moram folutionis.Ui
conuenerit.ff.'Dc pig.dftto.l.Cum foluend£.ff.  D tiit
flrattio.pig.Hodic uerb,nonnifi denmeiatione l at
ditore debitori fa£la,aut a iudice,ut foludt, fententii
di£ld:poft biennium uendere licet: uel,ji emptoran n
vnuenerit,ius dom'mij impetrare, alio exinde biemio
debitori concefio adluitionem pignoris.l.ulti. C. Be
m.domi.mpetran.vbifoknnitas er forma in dip^
hendo pignore obfcru4,nda,traditur. Sed habentfete
Ciuitates fua de hoc flam a  ©• mores.

Vbi uero conuenit.ne pignus diftraheretur.tmcft

creditor diflrdxerit,furti obligator, d, l, Si comerit

It

Actio  xirr* $©$

t t.l.feq.Quodpdflm tdmen ne debitor in perpetuu
iiffirdt:permittitur etidmhoccetfu creditori, ut ter
fiftd denmeidtione,uenddt foicnnitcr:Jiue ipfe crcdi
tor pofidedt pignut uel hypothec mtftue dpuddebito
mft.d.lSi comeneritjnf.Uj.Et.l.SiInhoc.C. DC
d fnftio.pign*

idecquicqudhtprodeft debitori dduerfut dijlrdftfa
lmprotefldtio,quAm forte dUt creditori, tie uenddt:
« mptori,tie cnutfmjinMuerit: tiifi totum prorfui
itoitm of)vrdt,uel repudidtm depondtd-] ■Z?.ij.C.
Mito. uenditi. pigno.impedi.nonpoff. l.Si debitor +
C~Dediflrdtt.pig.Nec[; enimpdrtis folutio fdtis efiet.
iQudmdiu. Etd.SipriufqMm.C.Eod.tit.

Qucmddmodum dntem creditor, debitor c nonfol*
knte,potefl dijlrdbere pignut:!td contrd,iufim eft,
trcditorcmdliqmdouelinuitum cogiut uenddt pi*
gn«5 uel hypotkecdnt, dut uendi pdtidtur d debitorc,
ucceptd interim cdutiotte.Forte enlm pluris pot eft title
tenire pignut, qu'xm poflcd d.Qudmuis conueneritjf l
Dep igno.dttio.

Periculim uenditi pignorit uel hypothece, dd ere
iitorem uendentem non pertinet: ideocp oh euittioni

mptore comeniri non potefld.Fertcukmff.  De
fig-I.Et fiit quiff.De diflrddi.pig.lEmptorcm.§*
^Widtuff.De dfti.cmpt.

E thdfie

504 c i a  s s  r s m.

Et kdftem de pignoribus  c 7 hypothecs comm
tioMlibus-

30E PRAETORIO PIGNORE.

P R&torim pignut eft,quod duthoritdte Mdgijlrt
tut conflituitur. fSdm cum ex qm.cmefi cnufa  iw
dcx iujfirit dliquem ire in poffifiionem rei mobilistic!
mmobilis, ut cautwm illi fit: time incipit effe  pigrnts
Vraetorimfeu iudiculetfed it<t demumfi dpprchenft
fucrit poffifiio.Conuemiondle dutem pignut,ethm fit
tie trdditioncpojfifiionis cenfetur . Ucq; tterbmirm
eft, per Mdgiftrdtus dutlnoritdtem conftitui pignut:
quontdm no debet ei minus qudm priudto licere.lM
eftmirum.ff.Dcpig.dftio.

I tdcj; Pnetorium pignut,non priiutis piftionibus,
ficutconuemiondle: fediuffueiut qui cotiftituit,ctM
dijlrdhendwm eft. Quodfi dliut emptor nonimeniU
tur, ipfe miffus in poffifiionem decrcto tudicit, emit
poteftedut per ddicftionemdommj rem confiquilf
V .if .C.Si in caufiiudiiat.pig-capt .fit .

Si uero Pr£torij pignoris poffifiionem qtiomoiot
cu/ncp dmittdt is, qui in earn rwfjut filter at:tunc byfo*
theedriam quidemfiue qua.fi Seruianam aftionem hit
betxxemplo rius,qui conuentiondis pignoris,uclbp
potheca poffifiionem dmittit-l.\.zy-ij.C.'Dc Prieto*
ri.pignor.

Sei

ACTIO XIII. $©?

Sed pignoutitim conturim non bdbet debitor
ikerfus pojfefform Pr£torij pignoris.Si tamcn dam*
m iifeut in pignore : locus fit attioni m fiittwm ex
tMo, Dr bonis Mthoritate iudicum pofiidendis.U
Htordit/mprmci.ff. Bod. tit. Cteterm,inteHige,
ji mum detur ex do'o milo in pignore  P rector io, no
dm ex culpi.ln pignore uero conuention&li credi
tmtrmcp preefim tenctur.d.l.Pr£tor .§. Eft pre*
tired. Vnde coUigc,quid referdt inter pignm Prxto*
riim  er Conus nt mule, ut trAftatur  ifl. 1. \-fDcpig*
Hojftfo.

QVI POTIORES IN PIGNORE
H ABE ANT VR.

V T retie teneas cui dentur preedithe attiorn:

oportet truft Are,quid dicendm fit de multis
tfedttoribus,ius pignorisfibi uendicuntibus: quern pree
ferrioportedt. Eft enm tulde frequens comrouerjiA,
O quiltbet mullet fe cenferi potiorem.

I Inter multos creditorss bdbentes expreffm by*
pothec*m,gencralcm uelfpecialem,bi bonis debitom,-
mhibet reguld-.Prior tempore,potior eft iure.  Nec-
fe fat, quit pofiideat & qui$ uendicet pignut ■!. Cre*
kbr.fi  Q ui potio. mpigno , hubcM- Pnovem tem* :

ff "

3o$ ciassis  nr*

porefintellige e ^nprius  contraxit obligation,

II g enerdem & exprefifm pignoratione U
norm debitoris primus babet: ei pr£fertur,cui pofiti
jficcidle pi gnus datum eft: Niji cum priore creditor:
conuentunn jit: ut lUa jfiecies ita dcmumpignori hdct
tur,(i dehitm dc his qu£ g ener alter obhgatafum,fer*
Mri non pofiit.Uj.ff. Qui poti.m p!g.hdbc.l.SigeneU
liter.C.Eod.tit*

III  Credit ores, qui general? jimhtfyjfieciitclif l
bypothecationem h-tbent (quia dupUciiurc utmtnr)
prxfcrendi fmt Bis, quigenerdlempofledhypothecs
tionem contrdxerunt.ltd tamen,ji primo cteditdriaoit
nifi ex omnibus bonis fatisfieri pofi’t.Aliofyfi ex fjetit
lipignore debitum fuitm confequi poterit: £diiitdsM
pdtitur,pofteriori creditori res ei in jfieciem oblige
duferri.Uj. C.  De pignoru

mi Cum trnltis creditoribus cddelres JpeciStt  ;
obligdturttwnc prior tempore praferendus efl,  ikxM
mlgatdm reguUm.liij. Qui potio. in pig- bi*

bedn, Potejl tamen pofterior creditor,uel bnuito prio »
vifoluerequod ei debetur,  er in locum cites fuccederc.
Quanq de diftrahendo pignore, non audiatur nifi  f rtit
mus creditor.l.Potior eft. §. ulti.l. Si prior creditor.
§.Sitertim, Jdt.fy.uUi.ff. Qui poti, in pigno. babel

$ 0 ?

ACTIO  xnr«

frioftjtiidem. Et.l. Diuerjis.  C* Eod. tit•

V Interim timen pofterior creditor potior e&
priore, generdem ucl ffecidem obligitionem habente:
\\fiid quod, fequens credidit, mpenfm fit m hypo*
h.m priori creditors confcrudttddrn:  P utd,f mute
ini fuerit obligdtd,& ego dd drtndnddtn edtn uel re*
fititniM illiquid credidero. N.im mem creditm, fd*
mfecittotmpignoYtecAufm.llnterdm- Et.l.feq,

, fQuipotio.in  pig. hdbedn.

IdemeB ,(i res fuerit compdUU ex nmmtepu*
(Hi. Is en'm prteferendtts eB creditoribus,quibus eddS
ns Anted fait oUigdtdpignorU.ldemck-ff. did.  tit*

Sbnili modo: Is, cuius peernii prtedium fuerit cm *
fttim,eoc£ nomine faeciditer  ©• expreffe obligdtum
fynon,donee nmcritm pretim reddntur: potiov
! tUdlijspricribuscreditoribus-l.Licet.C.Eeod.tit.

Denitfc, Creditor ex qudcmcj; cdufa preferential
ijs creditoribut  in pignore,Ji comentus in iudicio net
pmitper mendicim vem debitem ejfe, conuittm
ttdem: dmittit pojjefionem fimd dtep m prdutionte
i» fignoresmenddcij fui pcenm ferens, Audi  * Item pofi
ffor.C.Eod. tit.

VI Inter creditores,qui pdrtlm tdcitdm hypothec
%pdrtm expreffam hAbettt,ij funt potiores,qui ex*

ff  * V re ffe

30 $ C L ASS  I S I II.

preffo  fare ttitutur.LSi pignut.Et.lulti.^.ulti.^.Qfi
poti.biptg.hdbedn.l.Sifmdum.  C.E od. tit.

VII  Vbi creditores omnes tdcitdm bypot
them intendunt, ut fifctit, tmlier in dote , locdtoi  iti
rebut colont uel inquilbii: ibi prior tempore  csl potior
fare, ut pleriq; fcmiutjuxtl migdtdm regultl  ipi/J
lulmwm.ff.  Dr far. fife. l.ij.  E t. Hj.l.EtbtprAclijs.f
In qiii.c4uf.pig uel hypothe.tdci.cotrd.l.Afiduis.lt,
l.ij.C.Eod.tit.Qudnq BArtolus exiftmAtJocdtoremit
jruttibus fundi extdmibus.prsfcrri fifco,dd confetti
dmpenfmemfmtjn.l.]. C.  D epriuile. dot.

VIII  Creditores,per expreffm uel tdettmt  j
rum obltgAtionemfecludunt Alios, qui dutAxdt nuim
Agendi tut bdbent.

E t ideo in jitnplicibus creditoribus ceffxt regttk
Qtti prior tempore,potior esl fare. Nam,cum ex cot i<
trdflu debitum perfeqmntur: non refert quo tempo*
re quiffi contrdxcrit, finudf omnes dd bond deli*
toris pro portione debiti ddmittuntur.l. Si pniti.  §■
P lures, jf.  Dr damn, in feel. Bdrtolus bid. PupiM-f
Q m m frAu.crcdito.l.prfaUcgid.jf.Depriuile.credit-
I .Si hoiem. § .Quoties .ff. Depojit.Quod ft quis in jh>
dem dborum creditorum mdius debitum mentidtur,\
reuerd jit-.pomd filji tenctur.l.Si creditor.ff.Adleg-
Corne.de ftlf

Creditor

actio  x nr. 50?

IX  Creditors*,qui aftioncm priuilegidta habenf,
puferendi funt non priuilegiatis,ut depofitor mho*
wiepojitarij.iSihommm §. Quoties. ff. Depofit .
P«p USmj/n rebus tutor is uel procurators.Bartolus,in
\.Mimct;.§.Siquii cum tutor.ff.De priuile. credi
to.Qao ingencrc^.qui duplex bcneficmm bibet;po*
tar eft ilio,cx uni Untum dufa priuilcgiitotqmndo
fiiem duplex umculum magis flr'mgitto-cornu,diffr
aimfoluitur,quint  jtmplexJ.Si donuts.jf. Dc feruit.
Nrkpftftiio.l.'j.C.De idoptioni.

X  Q tti piri ciufa codcmq- tempore obligitiones
term contrixerwnt:dut dcliones jimilitcr priuilegii*
k hibentipiriter idmittmdi fwit,nec rette allcgat
mlgitamrcgulim-.Qui prior tempore.l.  I demq; eft*
If.Qui potio.m pig.hibcin.l.Priuilegii.ff.Dc priuil.

(redito.

XI In pignorilus  P reetorijs z? iudicialibustprior
tempore,potior eft iuretVidelicet, cm ex ilia tduft
prior in poffefiioncm mifiui eft,quam po(lcrior.l. po
tior eft.If.Quipotio.'mpig.hdbedn.lij.C. Bod. tit.
Cimi tut pojlcrior eundem titulm babet cm priore:
Wf rq; idmittitur.l. Is cui. §.Qui prior.ff.Vt in pof*
ftflcgito.l.Si finitd. § .luliinus.ff.De damn, infett.

. j .ff.Qe bon.author i.iudic.pofiden.

ff  5 Duo

510 C L A S S  I S  III.

XII  Duobus obligato pignore fub coditione.ft  i
fimul euenit:utercfc creditor idmittitur:Vt, ft ism
bom qu£ hibitum fum obligmerm: & Titio dm
defmdm,fi 'm dominium mem pcruencrit; moxio*
minim fundi ciufdem icqufero. Nm  er Meu ittsff
Tit ins tunc concunmt,l.ldemq>-§ .ulti. jf.  Q id pet
tio.in pigno.bibein .

XIII Sl  primus creditor contuhdt bypotkeu
fure:ie'mde alius creditor fub condition : fcilicet,fi
creditpecuniamdut alimrem: interim feemdmen
ditor det peemiint,  er icdpiit pignus: is prefers
priori fa quo potent debitor non dccipcre pecmM
Vnde uount banc canditioncm poteJlitiuim.LPoutt
e8,mpmci.Et.§. si colonus. ff. Eod. tit .

XIIII Si m dientyUel fub conditionercuius mt f M
die irbitrium penes debitorem non ejfet, inito comi
&u,conftitiatur creditors hypotbeci.Ei iutem con *
ditione pendente,alius credit pure Ac eitndmriii
pignusttmc prior creditor_,pojlcriorem repdlittfii
dies uel conditio (qudm ciftidlcm Appellant jeueniens ,
yefertur id temposcontrittw d.l.Potioreft. §.Vi<
deimus.l Qui bilneunijn pmci.c?. §.j.l.Creditot
$.Sipr’mus.ff.dift.tit.

A c  T ! o xm. jflr

prim & feattldo decreto,ob no prjeflititn cdUtianent
immfetti:pr<tfertur creditors cut ex conucntioe
iif bypothecitd res eft:uidelicet,fi petitm cautionc
prejlire potuit,nec uoluit.Paulus in. I. His qut.Vlpid.
« ISifiniti.^.Si qu£ ftnt.  E t. §. Item qu<eritur. ff.
Itimtt.mfctt.Aliter mem c§l,fi creditori nefeien
ti,nihilimputm pafiit>cur non prajliterit
emionem-.ut quid bond fidcubfae
fit nonuoutm.Cdm in.U
borm qui. f.

Eoddlt.

E)E ACTIONE FINIVM

troduttd fuit. ldcoq;,nonitic.ocinne dicitur jindis qm
fliodm.LSiconjli'crit.C.jini.r egtmdo.Et Umitis'idio
bt.c.lnter mcmoritos.'KVLq.iij.

Tatnjrcquens autcmdc fatbits feu Ibnitibus pro*
diorum controuerfa eft:ut litem k limite dicer ent.Vn
deiltud V ergiliintmiLmes eritpofitw, litem tut it*
[cermet agri.

A ViritUrerum tnundinirum ideo hb£ret  offl
nibus,ut nemo non frnrnis uiribus conetur,fett
dommij fui quoquouerfui extendere.ld enim fecit ca*
citiH human# cirnis, qu# non uidet ccelcflii, ut dick
Apojlolusipirtm cur it ebariutem prox'mi, nibil ft
rit nififuitcomr ettit,gr u{fetur t npit,  ©■ quid no fa
eiUQptmd igitur utme } remedim httic tmferio*

REGVNDORVM.

XIIII*

1 Mititione uetufatis,dicitur regmio
I rm,pre rcgendorum-Kcgere m dc
j cipitur hie pro difeernere ucl cofaui
I rr.quonii b £c dftio propter fetes,quo
rtmeotentio mcidere t,difcernedos:k

Argumentum*

falibi

ACTIO XHlr. 515

ft libid'mi opponitur,ut quify fuis contcntui fit finibut,
tiec itt'mgat dienos.Inde eft h&c attto , quteregit O
mieuturtemmormcotttrouerfim*

QVO AVTHORE SIT IN*
TRODVCTA.

I

Iuilis eft ittio.l. uUi.fffini.regmio.Sci
endrn eftCmquit Cam)  in * ft tone ftniu
regudorum illud obferiundm ejJe,quod
id exemplim quodetmmodo cim Lcgis
feriptm cft 3 qudnt Athenis Solon dicitur tulifje.

II Dirccia eft.Vtilis quoq-,cm in urbe de bor*
tnm Utitudm controucrtitur:Altoqui,non pertinet
M urbane qusJliones.l.Sed 0  loci'. St commncm
fi.Eod.tit.ldem Pomponius(dit Pdulus) nec utile qui*
km iudicimdindm dicit.Et mfrk-.Hoc iudicimdn
fit)locm hubct in conftnio preediorum rujlicorum ,
in urbtoorum difylicuit, tteq; conftnid h&c (mt,fed met
%is uic’mid dicmtur,o ed commmbm pdrietibm pie
nmq;di(lemindntur. Et ideo , oft in dgris £diftcii
■utt&f fmt,buic locus dchoni non crit.

EX QJ/A CAVSA SIT.

Ill

ff $ '  Ndfc4

314  C t A S S I S  III.

N Afcitur bzc dftio ex temeritdtc, o qtufi kz
lifto uicinorum, qui fines ultra citroq; ktirn  |
Jit mtendmt porrigcre.Qu£ ftecies deMuml
dc fit pernitiofi O' bellorm forties :ideo non ex  cplji
contrdttu.ut Rofredm put at .fed redius ex qiufi ddii
quidem tulde mprobdndo.rmlus bdbet  prfjll
t tones perfonettes, o merito in perfomtm ccnfctur.  I.

regmdo. Fbtiim regundorm dttio  (^i
Cains) in perfonam eft , licet pro reiuendiedtione  c.i
1 n rem dicitur competere.quia domino fuum rejlituit,
O' fnndrn fequitur .ideoq; fwndo mdgis quam  per/o*
me ddiudicAri fnesuel partes intelUgmtm , autbm
Paulom.l.Sed o loci.§ .Si diter-fffini.regunio,

XIII Petitorip iudicrj eft.

CVJ , ET .AD VERS VS QVEM COM*
PETAT.

V

C Ompetit domino pudij.ltm,  E mpbitcute,  V
ufufruftMrio.lte creditori,iure pignompfl
denti.d.l.Sed O loci. §. Finium regmdorum.

I Aduerfus deminurn > Fmphiteutam, ufufruftidt
rim , ud crcditoreM.  Nee foltm inter duos. uer0 >
ftiam biter tres pluresue fmdos accipi indicium fr
tlirn regundorum potcsl'.yt puta.fijingul i fundi

r'm

a  c t  r o xirn. iif

rim fmdorum cofines fint, triwm forte uel qudtuor-
Ull.Scd & loci. §.Nonfolm-

II Aiuerfut foicm non rede dgitur : Veluti,
fcommncmfmdm ego ey tu habectmut,®' uicmm
fata ego folds.  Nam fotij 'm hue ddione aduerftrij
tjftnott pofftm/ed rntus loco habeittur. Vertrn is,
jtiproprim habet,  potcil uel comimnem uel pro*
primfmdm  <tl ieitdre,® jic expcriri.d.§. Si come
mm.

VI Contrarianoneft,

QVID SIT DE HAEREDIBVS.

VII

H Aeredibus d<ttur.Etmb£redes.Into,non e& td
ll ratio mmr hum dttionis rntroduccndz , |
propter hieredm controucrJids.Nm fuccefiionm M
fielder uic'mrm noui confcnfusMditis uel detrdi
His igris Alterutro-.detemimtwnis ueteris mommen
kftepe permUni.idfy cm ignorent b£rcdcs,in di*
f-ordidtH rdptuntur.l.ij.C.fim.rcgwn.

QJID VENIAT IN HANC
ACTIONEM.

VIII

%ef

5!S C L AS S I S 11L

I Reipcrfecutoria eft: quoniam hoc fohm emu
net, nether alter um in finibus fuis turbet. Vote flu*
ton id uarijs modis contingere,quorum Jinguhe qiuli*
Utes,formm hums dftionis dcmonflunt. Aids  dm
folent uicini toUcre id,quod m confinio pofitum  cibli
pote Upide, Arbore,<edificium,foffam, aut fimile qttil
Aliascalmniofetnouent extralocum fum,feuob[ct
rm reddmt,ni tandem dpp.tr edtEt  non femperiot
to mdlo uel culpa:fed  er aliquando err ore. Imo, mm
quam fdto feu immdatione flwm'mis contingit.  H occt
fu ucnit in ijUm attioncm rejlitutio  er reparatio teu
miorurn in prijlindm formm.VdpmUnm in.llnjhii
'tms-ff.Eod.tit.Alias non mutantur fines:fed dditerjl
vim ultra eos ufurpxt illiquid, ucl turbdt pojfejfonn,
tie ufq; ad fines [undo fuo utatur .Hie peti folet,ut ib
no dbjUneAt,cr domino fuuw rejhtudt uicimtt.Vlpb
tuts in ft. Si irruptione.ff. did. tit. Alias mutantur tin
fines,per A\ienationem,uel fuccefiionem, aut fatm&
ijdem termini no pof 'mt reftitui. Et tme oportetm
uos confUtuercftft. C.fini.regmd.

II  Verfequimur id quod Mere ft noflra, notiftf
tmtdtosfines;culpA,fcilicet,Aduerftrij. Quid emaf
quis ajiqtum utilitatem ex eo loco perccpcrit,qticmi '
cmi effe appdreat, an mique condcmnatio eo nonimt
fictidicit pauhts m.d.l.'$ed<qr loci.§.  j.

a  c t  i o xmr. 517

HI frudits quofy mturilestut, nuces,ciflanciA t
pri,potni,uiiM, qtwtdocmq; pcrceptor, compledi*
tttrifti (td'oAnduftridcs uer6:putA,frimentim,poft
litmcoittejlttm dmtixtt pcrcepti uemunt.Ndm An
ti indicium,iut bond fide percepit pojftjfor:<zr lucri
titm oportet:Aut mild fide: Qr condici debcnt, au*
fare Pduloktd.l.Sed & loci.§.Pod litem .

IIII Mcrcedis pirs,jimcnfor dh dltero folo eon
Urn jit,rede peti poted hie idiotic db eo, qui non
ioiiduxit.Edd.l.Sed  er loci.fy.Sed&fimenfor.Eth&
fnnt prxjhtiiones perfondcs, qiurm fuperm ftttd
dmentio.

IX In  fimplum*

X  Specials cft:er duplex,quomm uterfy cctu
fetur ador cr reas,uterq; idem imendit . i ulani’A in. U
Mcium ■fffiniregmd .

Q.VANDO, ET QVAMD1V CON*
CEDATVR.

iv XI

\7 Afcitur flitim A die direptionis, uel ufurpitio

i.\( nrV finiu.Et durit XXX.innis.l.ulti.C.Eod.
emit Ante,ft quit Alieni fundi pirt^botii fide pof
- fidens

)i$ C t A S S I 5  III.
fidens, ufucoepcrit decern annis inter pufcntes, ltd
XX.inter abfentcs:confequens eft,bine attioniquo*
quepr<efcribi.l.ij.§.Sed <& ffundus.l.Quifmdm,
§.)<ff.Proemptor .

XII Non infamat*

XIII Stri&i Iuris eft*

ADFINIA REMEDIA.

QuMdo nuUa inter m or tales, ad rixM &irmi
procliuiorfit controuerfia,quam dcfinibut agrorm',
Legislators mult* uoluermt ejfeaducrfmhmpet*
nidem remedta .

Primm c$%dttiofinim regmdorm, de qtiikm
dittum  eft.

Secundum  eft, condiftio ex.l.Si confliterit.C f »'•
regundo.hisuerbls.Siconjliterit,eum qui findem it*
tulcrit qu£fUonc,priufquam diquid fententia deterri
netur,rcm fibi dienm ufurpare uoluiffe: non fohm H
quod mule petebat amittat: fed(qud magis mufqdfy
contents fuo iure,rem non expetat iuris dieni)quiit
reptor agroru fuerit i/n Ute fuperatus,tantu agri mo*
dm quanta adimere tentauit,amittat.itaq;,ft inuafor,
non dienm fed proprim partem occupauerit: HIM
tantum amittit } argu,l.Siquis in tantam.C. md.tti.

T trtim

ACTIO  XIIII. 321

Uni!mmuidetur pcr-lij.Et.l.H<cc <iitio.ff.Eod tit .

I { Item: Prsdiftus fundus acloris habet 6
nesufq; adtalemarborem aut lapidem. Vrtdc/" /
j hies arbors m lapides d icuntur.

HI Item eft uerum: quod reus arado ex>
ceffit fines dictp arboris,ad longitudine unius
parties. Si autem  quid uliud contra fines molitus fuc
n't: iut, ji aflorem ad ueterem formant diflmgucre uo*
bitcm tntpe diuerit:non efl difficUs ud.riatio^ex.l.f.Et.
LSedcr ji loci.  §. Si quis.ff. Em.regm.

i *

II11 Item dicit;quod reus tali occupatio-
neagri ultra fines fuos intulit actori damnum
decern florenorum, Nam or intcreffe uenire m
bwc perfecutionem, fuprk probdtm  eft, loco VIII.

V Item:a9:or admonuitreum, ut abftinc--
retab huiufmoditurbatione finium.

Quare petit actor; ueftra fententia pronun
tiari, reo non licuiffenec licerc fines agri per
arborem diftinebos excedere,Etpropterea eu
condemnari ac legitime copellitne de caetero
Wtrum fuum ultra talem arborem finalem
exerceat, perfe uel peralium: Vtqp partem oc
cupata a&ori reftituat.Damni quoq^ nomine

gg deccm

5 It  CLASS IS III.

decern florenos ei perfoluauVdrMfeitiperm
clujioncm dd mdteridm pofitionum  cr mcidentis fifth
Sin ante rnlli fines unqiu fuerint fdtis appmm:

- ;  forte,quidpr'mwm idm diflinguendi funtdgricertiiln
■'* pidibusuel drbonbus: potefl  er hoc peti’utfiu.  §.Si
V finimrcgmdorm.lnjht. De offici.iudic.

DEEENSIONES REI CONVENTI.

TNoneftmdgnopere Ubordndu de exceptionih
rei conuenti. Nam is omnid propemodum excipiedo
elicit dd fmm dgrrn pertmre, qu<e ait or fuo adfctii
dgro. inde cni/m fit, ut non poftis difcernere ido*
rent d reo in qudlitate propofiti nrgotijM*
turn obferunre licet, liter prouocdunit
dd indicium,hoc efl,uocdns dduet
fdrium in ius,potefl cenferi d'*

£lor: is quiuocdtui esl,
reus.l. in tribus. ff.

De mdic.

?23

DE OFFICIO IVDICIS

ET PROCESS’^ IN HAC
PERSECVTIONE.

S D ofjicim iudicis fyettdt potifmm,

I cognofcere,ntm opus fit adiudicAtione
\ in controllerfia finim: qui non pofiint
jdmmi propter n'rnid obfcuritd.tem,ni«

1  jt per Alim rcgione.Sic enim plermtfc
fmdi,mltis  p drtibus muicem folcnt ejje cuneuti et ime
fliciti. Quo cdfu, ne controucrtentes ad ArtM prof*
Hint:  p ermittitur iudici, utex alterutrius pr<sdio dlij
iiiudicet,condemdto inuicem co cuidaiudicdtur,cer*
ti peemid cr ciutione de cuiftione pr&fldridd. Cdiut
k.Uij.ff.fiiii.regm.lnflit.Dc ofjici. iudic.§. Sifiniu.
Seder loci mins (inquit Pdulus) controuerfu in p dr*
tes feitidi ddiudiedtionibut poteft, prout cuiufq; domi*
nim eoloco index comperit .Probdtur .d.l.Scd or lo*
«, in prim.

Cum dutem uterep litigdntiim intendit fe pojfjjb*
ton  c r dornim loci > de cuius occupations eft qu<ejlioi
tme print cognofcendm eft de pojjefione, qudm de
iureproprietdtisJuxtd.l.iij C.fini. regundo, Quod fi
trrnorm er rixdrm periculu immmcAt, refte iudex
nterdixerit utriq; ufurn iUius loci ufy dd fincm litis ,
^l.Aepfmm^ prin.fDe ufiifrutt.vtnq; dute

gg ^

$!4 USSIS III,

titigdtorum,tdM poffefimis qum proprieUtismk
ait probdtio decerttenda.

Tim deinde,cognito pojfcfiionis negocio,cogno[ce
dm crit de lure & proprietyte legitime,quodproh
bitur per tefles uel did qu£uis AdmmcuU:fcilicet,m
de finibus, quorum nulli mmorti extdt, comrouertii
tur. Win de itirefin’m recentiorv,m,plen£ proktw
nes exigvMtur.VdpmknuA in-Lin findiius ff-  E oj.tit.

Siciutem difeuffa litigAtorum proh.itioite, fiaii
quditds cxigerc uidcAtur: iudex ipfe,uel (fi per oca*
pdtioncm, ctut digniutem nonpofiit) Arbiter cbeoit*
legddui eft,q oculis locumfubijciAt.Adhibebit ctimj:
cm,ucl mittet pofted. Agrmenforem,cuius peritmii
rl/mendis finibus utAtur: iur Amenta tArnett ei, uocitiul
hoc pArtibus,dcUto, quod lit metiedo tdli Agro fin itgti
tUuel for dibus, pro confcientk fiu ucritAtcm ftrt>
nunciAturus,iuxtA.l.CompArAtiones. §.Omttes<tuU
C.D c fid.infirtm.lSiifi tAmen Aut UtigAntim confenf
Aut publicA AuthoritAte fit Adhoc officium definite
cui omttind credettdwm fincfpcckli iur.wemo.SS
iurdrut in ojficij mgreffu,ut trAdl.it B.irtolus m.l.lhtt
pompus.ff. Be dot. prxleg.

Befigtidto Autem Agrmenfore: flAtuendus erittet*
Minus utriq- pArti, ut uideunt Agri dimenfionan , til
die  cr hard, drgu.l. Aut quialiter. §}ff-  Quoiii  j
tut ckm. Conftituto autem die ,fiuc ueniAnt.,fiuepw  j

feiitiM  |

ACTIO  XIIII. $2*

fintidm fuim forte per cilliditdtem diffvrendi iudicij
mfdjetrdficmlitigdtoresedgrimenfor officium full
tigeredebet.l.iijtC-fini. rcgmdo.reldtionem fdfturus
Mici,etUmdbfemibns pdrtibus: quenutdmodu/m ZT
ttjles iurdnt pdlxm,^ femotis drbitris exmindntur *
\tiqmdo.C. De tejlib.

Queomnid communi controuertentium fimptti
fmtexpcdiendd:etidm[iAlter corm.ucl uter<y,in A*

; pmenforc confentirc noltierit,quern index deputed:
uitrtttmt Doftorcs/m,d.l.iij .

Qaoi (i pdrtes dixcrintfiditdemIn metiedo dgro
ftiijfe ddmijfdm; itcrum metiendm erit; Z? menfor do
lofia tenebitur,ut infrd dicetur.

Cuetermjubente iudice dgrmenjionem 3 ttel fucci*
ftonetn dlicuius drboris,dut demolitionem tedifciy.fi at
i tef litigitorum fefe oppofuertt.nec uoluerit pdrcre;
is coniemmbitur^qudnti aduerfmusfM
mtereffe i/n litem iuuuerit,
<M.Scd&loci .§.

Sed  er ji
quit.

gg J de

DE ACTIONE EDICTI, I

SI  MENSOR FALSVM MO*
DVM D1XERIT.

XV

Vmcr iu&iciso- litigdtormhtter
fit: ne fixtt&ntur in modi remncim
ne,fiforte de fimbws contentio ft:
uel ctim,fi emptor aut uenditorfci
re uoluent, cuiufmodi tiger me it,
ldeo Praetor banc dttionem propofitit.

E t bine fittis conjlatt drgmentm hum dftiow,
qudm propter ddfimtdtem,non potui commodore h*
co trdiUre.  N dm in nuU-i qutjlione fiequentim ltd*
tmtr dgrimenfonbrn, qum cu de fimbm difcepUW :
ut propemodm h<ec dttio fit pedijfequd praccdeiWi'

QVO  A V THOR E SIT IN*
TRODVCTA*

I

P Rcetorideftdflio.li.§.j ff. Si menf.fdf.ntol

dixer «

Sed quaeres :$ufficit'nc dftio conduHi etduerfiu m
[orcm,qui loemt vpermfum mtiendi f Reftondet

ylpii

ACTIO XV. 31*?

VbUm:  N on credid'ffc uetercs,inter tiles perfotm
kitionem & conduftionem ejfc: fed mdgis operdnt
Imjicij loco pr<eberi:er id quod dxtur ei,id remit*
mitdim dm:& mae honorarium dppcUdri.  Q ui*
uo,ft ex locito y conduclo fuerit d(im,non tenet'
v^cntioncin.dd.}.ff.Simenffxlf.tnod:dixer.

II Dire&a eft.Vtilw quo%,vlpmus m.l.Simen
■ [mpmci.jf.Eod.tit.Sed nee ddri(mquit) utilem s
Iwponwjit*

EX QyA CAVSA SIT ISTA
ACTIO.

Ill

N perfondm eft, ex delitto.  NdW coereet menforn
Idolom mlm,o- hum culpsnt: non autem kuem.
d 14-§-|.Vi/iwn eft enmCmquit vlpmus)fttis abm
coerced menforenvfi dolus mdm folus conuenia
•nrritM hominiSjCjui ciuiliter obligdtmnoneft. Proin
fofimperite uerjhtut eft, fibi mputure debet q ui eu
mbuit.Sed o> ft negligenter mquemenfor fecurus
W.Ldta culpa plane dolo conipurabiturMihil dute
^ktereft,utrum menfor gutis^nmercede preebue
H opt rim } quhncutro cafueftloccuio, Edd.l.\.§«
:  «l(i,

gg r  4  Tetitorij

Jt8 C L A S S I S  III.

IIII Petitorrj iudicij eft.

CVI,  ET AD VERS VS QVEM COM#

Riudtd eh.Compctit enim ci, cum interfuitfih

fum inodtm renuncidtim non ejfe,hoc  c#,ci»pfo
ri,uel uenditori,dut dlteri litigdtorum,cui renmcia
tio obfuit.l.ij .§.j .jf.Si menf. ftlf mod. dixer.  ScJf
nihil interfuerit dlicum: tmc utique condemndri  cm
nonoportet: Putd,ft emptorplui dederit uenditori
propter renuncidtionem:quid condicere potefl^d
plui deditiideo dgi cummenfore no potefl.Nihilenit!
emptoris intcresl, cumpopt condiccre :nijifoluedo
uenditor non fucrit:tmc enim menfor tcncbitur.&l
§.j.Et.t.Si menfor.§.].ff.dift.tit.

I Aduerfus eu,qui fdlfu/m modu,uel falfdm mcnfuA
uel fdlfdm coputdtione remmciduittfiue d iudiccfmi
litigdtoribm fucr it ddhibitut.Ndm non folu,fi in  dgw
metieda:Verwmeti(i,fi in ledificij mefur&fefcUitiuel'M
frumenti,uel uini:jiuede itbteris Utitudme: fuc deft
uitute immittendi proijciendify queerdtur: jiue drcM
uel tignum,uelldpidem metiendo mentitusfuerit: d
cuiufuk dlteirm rei:tcncbitur.Vlpidnus in.lSt duohti
§>ldem Pomponm.Et’lSi menfor,§,tioc indicia

PET AT

V

5 *?

ACTIO XV.

vfcqff. Si mcnfor falfmod. dixer.

! II Aduerfus plures mcnfor a, compctit hxc attio
kfolidrn .Scd mo conuento,fi fatisfecerittin alios de
j Kiiturdftio.Vlpmut in.d.l.Si duobut, in pr'mci.

Non rcfert autem,utrum per fc,an per dim re*
mcmt,uel per litem.Quimmo^fiper dim ex
fiheritofficium metiendiupfe nihilominm condemn
> ubitur.VlpUnus in-d.l.\ .'mfi.Et Paulas in.l-fcq.Sed
j (iego(mquit)tibi,cm effes menfor mandaucrmjtt me
([mm igri ageres, o tu  T itio id dekgauem, O' :Ue
iolomalo quid hied refeccrit:tu teneberis. Quid do
lomlo uerfitui es, qui tdi honimi credidijli.

Ill Aduerfus cum quofaqui mcnfor non fait ; fc*
flht tameninmodoirecle a git ur.Quo exemplo ment
fa,MchindrM,drchite(his,rcdemptor,0'tdbuldrM
timiri poJfmt,tcJle Vlpkno,m.lulti.ff.jini.rcgm .

Architeftus,e8 jlrttttorum princcps,qui adificio*
fi mutionem cotnmmifci <o mfrueredidicit-.ucgra
fiicc, hoc eftjtftedmcntorum dudu,o umbratHi pi*
foraemformas defcribere.In omni enim opere mat
tres perfonx conjlderantur:dominus,qui libet
wliter impendit: jlruftor feu officindtor , quifabrili
ftitiliute confarcmuit tar chit efius, qui uenujti pro
\riionem merit,

gg j Redan*

530 CHASSIS  m,

Rf demptcr eft,quifuls camcntis eedifiat stlij .

Mdchmriits mcnfor dicitur,qui mdcb'mh utitur,
id dcjigtundum agrum quddrdtum dut trigonm; jft t
cut tnettfor deccmpedator nmcupatur, quod decent',  ,
pedd ddhoc uti folcdtjeu pdrticA.  N dm gcometuw
gcodcCttg ,  hoc riij terrx diuifores & dgrimenfons :
Alias par tied  er decmpeddidlids michim jiteenonti
(quani wulgo quadrdm uocAm)utuntur.

Tdbuldrius denifydccipiendus hie eft,quiueluth
gifles,totius dimenfionis r&tionm fubduxit  c? cottfi
tationem, a  tabula Abaci appellatus.

VI Contrarja non eft,

Q^VID DE HAEREDIBVS D h
CEND?M SIT.

YII ,

H Aer edibles datur fimilibusq- fucceJforibusM
m htercdcs. Vlpianusin.l.St duobus. § .ultL f.
Si menffalf.mod.dixe ,

C^yiO VENIAT IN HANC
ACTIONEM,

VIII

R Hiperfecutoria eft; Vt folmur id,quod intend
uenditoris,qui plus deditiuel emptoris,qui mi''
MtA dcccpitmt Iwgdtoris, qui de iudim minus tulit,

propter

ACTIO  XV.

propter renmciationem. Vlpiamts in.l.iij.§.Compt
tiuutem.ff.Eod.tit.Sitmcn refriciat perfoium men
foris,contmet migis pcenam k&c aftio , qu£ exigit db
npecmam folucndm } cm nihil acceperit,

IX In fimplum*
l  Specialise^:*

QVAMDIV COMPETAT.

XI

P ErpctM eft dftio } drgn.U tieCC dttio. jf. fini<  l*f*
g undo.

XII Non infamar*

XIII Striftiluriseft*

adfinia remedia.

Si men for nonfdfm modum rcmmiduerit , fci
ftotmerit renmciationem,  er oh hoc partes uel co
Rentes fm ddfetli dmno: tunc non poteft habere
^mhacaftio:quia tnenfor non fefe!Ut,fed adbi*
imtixdt mordm.Erit ergo dddftioncm dc doles
No iecurrendm.Vlpmw in-l Si tnenfor,m princi,

m,tiu

PRACT n

$$2 C L A S S 1 S  II!.

P R A C TI C A*

POSITI0NES ACTORIS.

I Ponit acxor.-quod nupcrfuit controuerfia
inter fe dC  Sempronium,de fimbus cuiufdam
agri coftituendis+ siuero propter a jisufwmefot
rr.f.iit dubitducrisjtum aliquis trddidcrit tibitotm
dgrm,quern ex qualibet obltgitione debeht: tunc fu
uridbis.

II Item dicit;qubd Sempronius debebatci
agrum deccm iugerum*

III  Item eft ueruimqubd reus profitetursr
tern metiendi publice* QuodJipublicum mbit
bcuttnetiendi officiumctmc jic Uriah is.

IIII Item;AflofpoftuIauitarea conuen |
tOjUtpr^didlum agrum metiretur ad effeduin
reponendi Japidis finalis; Vel, ut a<ftor fciret,
num illi tota decern iugera eflent tradita* IM$
fi <jm digut ad hoc obfequiwm mperitum hmuenri
wmltu.potefl  cjuim fibijpft errorem imputdre. Kcclt
fert,utrm flipulatus /it honorariim,an gratis fu[ce>
pent dgrmxnjioncm. Cirtejocutio non eB,ut fupcM
tutfutur,

X  Item.Reus accedes ad metiendum agnl,

miwciMit

A c  T r 0 XV.

renunciauitefle decern iugera. H Me renmcid*
immfccutm index, dejignmt fincs:uel abfoluit reu,
fifiistotum dgrim dbdftorc petitim, tradidiffet*
QuifententU'm^em iudicAtmtunfnme,mn lubct
\tfut dlim<tflioi<cM.Alioqui,fi conceddtur ci aliudrc
vdimdduerfui dsbitorem fuumxcfjat ijld dflio.L j.
j,j.Et.ij.l.Siduobus.§.Competit,Et.l.ldem Pompo
tiM-jf. Si menf.fdlf.mod.dixer.

VI Item eft uerum.-quod Sempronius pr|
diftus non eft foluendo, Itdq; bond cenfetur rx
tio,qwtre detur bee dftio dduerfut menforetquu per
jrMdm emUfono potcft cfficdciter fubueniri:ctt&fi
kbedt dtitn dftionem. Ndm quid exptUbis cdluof
fid exiges db eo qui non hnbcttiuxtd m'gdtdm rcgn
\milndnk eft dftio, qium excludit inopid, debitor is*

Vil Item :  Reus metiendo non imienit re
uera(idqj apud alios dixit) nift noue iugera*
Pf rboccrit probdtu,fuijfe eum in dolo tmlo, qui pirn
tcmnciduit,qudm menfurd mdieduerdt, Certe, Utdnt
tdpitfM non effugiet, qit£ fdtts eft dd cxercendd bdne
ttdioncm.De leuioredutem culpd non icnetur,neq; de
itnpr ritid.

Idem dute iuris eft:f\ miffut d iudice dd difyiciedos
kt impojitos/etimciduerU mend<tcim,qno kde*

rem

134

C L A S S 1 S  III*

yetur dheruter litigdtorum.Ndm offtcimijlui ,pi
mlij committitur,bona fide eft expcdiendum .Et no pit
tesfohm,fed & iudiccm decipit dolofut dgrimctifor,
pedente iudicio.Extra ucro indicium,ided compdit
bxc attioiquonidmres esl expofttd plane friudik,
CT femper fere deciperetn menfores: nift teneriftjt
vnteUigercnt.

yin ItemrAdor talifalfa renunciations
paffuseft damnum quinquaginta florenoril
Bx.l.iij.§.) ff.Simenf.falfmod.dixe.

Quare petit ador.ueftra fentetia diffinitiui
pronunciari.-non Iicuifie reo,falfum modum
agri renunciare.Et codemnari eum, ut adoti
quinquaginta florenos exoluat*

DEFENSIONES RE I CON#
VENTI.

J Reus excipiendo dicit: quod cum rogJ'
retur ab adore, dixit fe metiedinon effeperi'
turn; alioquilibenter fe morem gefturunu
Ingenue ergo fajfus esl imperitidtn fudm t/n ed re,

II ItemrAdor fic admonitus,no deftititui
gere, ut reus fufeiperet onus metiendi agri*
lmputct ergo fibi,cur non Acceperit petitions.

ltcii

A  c f i o XV.

HI Item; Reus pro fuo iudicio b'onafide
metitus eft dictu agrum, Qui mm idfiicit quod
(ottftjn eo quid dccufdbisf Quinqulm certe , ft non
ikomijjet dftorcmimpcriti<e fu£:culpMdus uidcrc*
tier quod fitcilis fuiffct ctd fufeipiendm omit mpirfuis
rtot Utim trdfidhitur in dtiione LegisAquilia*

PERORATI O TERTIAE
CLASSIS.

H Ales,bone leftorjn but Ckffc tertiu, de cotro
uerfijs rerum nominitifiinw aftiones . Q uod
fifuspr£iered cxifiimuerishuc perimere: edi tain
ttrlegendum ddijcc,ficut tibi putM dd ufumforenfem
pofuturdt.'Nmmihihie > qm uides,dttionm formu
kfitis fuperef; negoeijexhibuermt’.ut p.tfiim fine or
ilitic confufitt,dd meihodicM ritionem redigcrctn: ft
dioiio coc’mne fids rcdxft# uidebuntur dlioru iudicio,
Teflisdute eft mihi loich'mus itte CUudiui Stidenfis ,
tiolcfcens  er moribus ZT Uteris Mlde ornitus: cuius
opetit m cdfligindk iypogupbi errdtis u‘or fmi*
Writer.Is etm cotidie uidet,me nuUm rei Mm pdrett
temporis,quod in reflituendim iuris difei*
flimwpro uiribus colloco.Et fine in hoc ddolefcente
(eft c/jfwj mgenij (tdmodmfodicis) foleo expcrirfnon
Wniflo kborent hmc meum upud fludiofos mfoeem*

, ^(CHRISTO Holente)futmNM hidco cm hi fee

0mm

C L A S S  I S  III.

dttionm locis,qudnqudm obiter lettis, midtrn tirnu
ddpcrcipienddm Legum urn dc potejldtem idimtri.

H uiusdute lodchimi co libentiusmentmemjm
quod dpucl Lmenburgenfes, qttibus hmc Tommm
cupm,db Dn.HertndunoTulichio pr<eceptore dodifi
mo,bonis Uteris imbutus eft. Amit prorndc cu
utcrq; Gymnim , hoc efi,pdter  ©•
filius,ob eruditionem,qu& con
cilkniidmoris honejlifii
md.ejioccdfio.lnte
riWyUdle foelix,

ZJ cole iufli
cidttt,

FINIS CLASSIS  TERTIAE,'
fequitur qudrtd.

I

CLASSIS

Q^V A R T A.

DE CONTRACTVVM ET QVASI
CONTRACTVVM ACTIO*

NIB VS.

VANDOqHidem ueritds omnibus
micis  cfl prreferenda tdifiimuUre
certe non pojJl.m,uiden mihi,  Do
{lores bine parte Iuris non ilite  r
| m fomnijs tri&affe, nuUu omni*
no obferultcs fcopu,hoc cR, neefc
prmcipium, nc% finem. lmo 3 ne um quidem uerbi fatis
exp Hemes.

Nam,dic mihijerledis omnium Accurjiinoru com
fontmjs: quit cR uem contuttmmufus t quorfm
pert’mentf quire totaftiomm formd&fmt introdu *
&e,M contridibus dcferutmfrefponde. Quid fab*
jijfc tuba ne de contridibus tot uohmina,ut fuffice
tent onenndis aliquot uehiculisp Euolue iflas magnifi*
eerim titulorum tedurAs 3 dureds.pr£cUrifi'mas 3 fubti»

Him, addeflultifimM.

Ceterum bonos uiros obtejlor, ut jequi confuting
iin&igrcfiionem, quam mihi uel mito ext or fit mdi*

bh gnitM

5$ C L A S SIS  III!.

gnitas rei.  E go in ddolefcentid me A mi fere fm itetfi
tus buiufmodimpofluris, ey (it a  me  Deus met) nodi
ter qu'rn Cicero quondam Grecorum philofophom
titulis fficciofis. Opto tie pdrem temporis uftumfu
tint noftrd. imenttus. Tcftis eft mihi confciem : m
ttliud. dmbio.

interim uenkmut Ad rem. Contrdthu it contnba
do nobis dicitur: Groscis fignifiedntius a^uMy/tt
uocdtur,boc eft,commutdtio,coinmertim, eykhintt
licbe hyn \nd  w idder hdndelunge. Quiuoct  Am
Jlotelcs utitur Ethico.lib.V. Contrthere ergo tppU
turtqudfi contrdiUicifiimjmtuo diquid Agere dalb
gAtionem. VndeLdbco, rejficiens iuris fgnijicitu,
tidferit'.cotrAftum ejfc ultrd citrocfc obligdtionem^l
Ldbeo.ff.  De ucrbo.zT rer.fignificA.

Trdftemus igitur cdufdt contractus, ut  fdWMf#
C? potcfldtcm cias intetligAmut .

Efficient caufd contrdftut queetidm eft f Refck
lut gentium,id e ft,ndturdleJiumm-l-Exboc  iurrf j
De iuftit.er iur .

Q uomodo igiturfuerit cxigendd huiufmoli  cflfj
Ad ndturdmf Sic crirn fdciemut pericuhm,utmm‘t$
inteUigdmin iftduerbd (ex lure gentim,ex hire <0
rdli) Rcfpondco: Nature prceccptwm eft: Diligent
effie proxmim:quid  D eus nos dilexit dc uelut  pfrttf®
fericorsffic nos ereduit , ut frdtres ccnfcremr owt

DE CONTRACTIBVS JJ*

Ergo bene faciendum cR: nocendu mbnime fadtri a fad.*
tre,§.lurkpucepta.Inflitu.Dciufati. yiur.l.Vt
m.f Eod.tit.

Non vofamm Mem commodius utter alter ibenefa
art, cjukm ficommmicenm dliqui d rerum noftrarum
Afficiorm-Rurfus, commmicatio,nifi habelt mo*
kiure praferiptu, nmq explebit adfcftusbommu
ifaibiles.Quire modos adhibere oportuit O' ordi*
ciftofddm in trdnsfarenik rebus,ut tnutud qutedam
fmrctur utilitatk ratio, ne alter ab altero ni/mis gra*
Mur. Et h& funt contrattmm forrnle, per quas
ixircemus nmtu£ ebaritatk O commercioru ojficict
spice otranquiUitate.

item,  ci1 alia rcgula natures:  O mnes res funt a  Deo
paid bornmm creates. §. Isucro ad quem.lnftit.De
let.diuifio.Omnia (inquit Dauid) fabiecifafub pedi*
kcm  • lam,cm difanfta fast rerum dominia,cb ex*
itemm necefatatembwmanee concupifcentiec: fa, ut id
fiod nojlrume&,mitis nobis dufcrrinonliccat.L id
fol nofaunt .jf.  Dc regul.iur. Opus ergo fait alijs qui
Him medijs ad mtroducendam mutudm omnium re*
I’ntnc? operartm commmicationem fine uUograua*
texe.Taks dutemfunt contractu: nomini ti o i/nnomi
Witcijuifi contrail us-Viden’, quomodo contra&ws
N «litre gentium f Quee gens enim non probet huiuf
^nature benefaiaf

hh  2 Q ws

540 CL AS SIS I III.

Que eft materials caufa contrattus?  R efiondeo,  :
R es  hiMdrt£  er fmdior.es tdm uari£,ut plum fntne* \
gocid quint uocabuld.l.Ndturdcnim.ff.  De pufcript.
uerb . Circci hanc cnim cdufm perpendcndum iM
eft: non potuifie confer udri pdeem in hdcuiti, confufn
tot rerum fine difimttione dommijs. Etrurfus, dijlrn*
flionm fulfil perniciofifiimdm fine for mulk commit
cinddrum rerum.Vis uidere quim hoc fit ucrmtCir*
cumfi ice quoquouerfus,et uidebis ne mine quidem fitis
comenire inter homines,utcunfy rebus diligentifm
diftributis. Quidigitur erdt futurim non introduces
contra, ftibus obligdtorijs ? Certe beluino more nosdit
knidfiemus.

Fomdlis cdufd contrdftus qu.£ eftf Age, fihine'rt
die infi>icids,oblettdbit temdiorum prudentU . Ninon
enim dittu eft, quint pulchrd fit obferuitd cotrddum
Ydtio, dc uelut hdrmomd,ufui no fire omnibus modi s it
feruiens per gradus.

I E cce, fi rebus indigeds,er hdbueris peewniitn m
meratam: propofita eft formula emendi  er uendenii,
prcejldns omnium facile rerum communioncm . Quii
trim non eft ucnale in hoc c£co mundot

II Si edreas pecuniajocupletior alidrmnrmi
tunc utipotes prifea ilia, permutandt obferudtione ,CT
frequetdtur hodie , ctia, apud Komcmefes in benefit'

Si  no#

DE CONTR ACTIBVS 341
HI Si non it a multum habeas pecuniarum,ncc rc*
m:uel,fi dominos nolit atienare rem qua i/ndigesitmc
frox’mm cft,ut ufurn eius eonfcqitaris ad tempos ccr
tm.Quo pertinet locatio cr conduttio,exhibens ctia.
nolis commutationem operarum perfonalium  . I ton,
mmodati contra dm O' mutui,eodem fycttaot.

INI Vbi nihil eorurn pofiis confcqui pecunia ad cer
tm tempos, O' modwm obligator urn: tunc expcjitas
bits liberalitatis formulastut funt, precarium, dona
tiotam inter uiuos quam caufd mortis. Stepe enim lar*
tfmrrogatt ojinc obligations uinculo id,quod alio*
finon concederemus.

Zftnebaecclegansformai/H gradibus contraduu
olfmutdtTu coUtge ita de reliquis omnibus: uideli*
cit^uotnodo abfentibus nobis deferuiant contradm
Mdati,negocionm gcftorum .

Et quotics in his conuentionibus alterutra pars fit
im foam non liberat:habes accommodatas a(ltones,
ie ({mbits ea ratione in bdnc Claffem jitnul rcdadis,ex
ijlinuuitradandum efje .

Adformam quoq; coniradits pertmetiqubd  L egif
Stores obfcruarmt tarn iiligenter commutatiuam
ijmim utilitatem inter conucnientes. Quo pertinet
fioi fuprd admn mtimus.Gr£cis did c ommutationem.
Hmnos contraftim uocam os .qiidjl mutu um adorn et
‘"'Swim,

bb  5  vt

S42 c l a s S I S 11II.

yt eece;Venditor cdrens re fua,refert uiciftmttti
litdtem pretij.Locator concedcns ufumrci ccrtm,k
cratur pro ed mcomoditdte mercedem.  D ins rntuu,
expetttt rem dlicnam £que bonm. Sed liberality dot.
ttdtork Z? precdrio concedcntis, habctne aliquid com
tmtdtiui lucritCerte omnium maximum.  Qw'd ergo?
Remunerationk fpcm honejiifmam, gratumanimm
dccipientis-Apud Chriflidttos ijld in prox'mum hem
fcia,merentur maximum cr aeternum premium :m
ex ft,fed ex fide m  CHRISTVM,

P orro,lit bis contrd&ibm , quantbminus utilkatk >
4pparet,tdntb magis exerceri potesl charity, ucluti  !
fideifrnftuf,omnemutilitatis compardtionemlongefu  j
perdns.Vt breuiter uidcasmullam effe contraSiufor  1
fmlam,qu£ non generali dppeUatione,permtatio  di
ci pofit,ut infra fualoco diem Utius .

Qu£ denitfe cdufafnalis eft corttratfutfRcfrodeo:
Vtutdmur frudmur rebus A  DEO donatis boncjle it
commode:ni alter ab dltero grauetur:ut equality to
watatiua pacem conferuet:pdx  R empublicam, in  <JMi
ueluteadem niuijumus omnes. Item, ut cxercet(M
chdritdtem,zr eommuniccmus res noflras indtgenU*
bitcVicfe certb conflet in commcrcijs rcrum,quid mi*
euicfc tribuendum fit.  E t in fummd: omnes contrdttus

.Ndmmhoe

pertinent; ndfinent betiefaeiUi heminibus

DE CGNTRACTIBVS 545
ufijlitucm mum ufus:emntq- tot a  uti, qui com
tnftiif Ad uilrn qufim rcfermt prindpAliter.

VideAmut igitur nunc, quomodo cuftodienda fine
Utitnccejjkmcommcrciorum formate }  proprijs Ad
hfic mtrodudis dftiotiibm, nemteruertdn
tur di improbis.'Effcnt enim omncs
res bans. conftitut£ [me uUo
frttttti : nifl hdberent
fitf, Ad confirms
dm rente
dki

hb  4 DE

Riga cmendi uendendify 1 pern
tdlionibus coepit. Olim eni tit hod
erdt nummut: ncq; diud mm,
dliud prccium uocabdtur:fdmf
quifq; fecmdum mccfiitdtemtm
porum dc rcrum, utilibut  rant®
pmmtdbdnt: qundo ptermq; cuenit, ut quoiilw
fupereft,dlteri dejit.Sed quid non fempcr necfdcilen
currebdt,ut cm tu hdberes quod ego defidcrdrmit
uicem ego bdberetn,quod tu dcciperc ucUcs:clc(UM
terid eft,cuius publied dc perpetud, <ejlmdtio

perimtdtionum xqudlitdte qudntitdtk fukc>
et.Ea materia formapublied percuffa, ufumdoni
mq; non tdm ex fubjidntid prabet,quant ex q^ 111
::nec ultra merx utrmq; eft, fed diterm prcciM
Paulus in.l.].m pmci.ff.Dc control

Ex quo clegdntifiimo loco colligendm eft-
I Quodpecmia permutdtio cu catcris rebut (f
emptio  er uenditio dicitur ex inuendone ciuili) pw
ptcred eft cotmodior.quia omties jfyeaes rerm  w 1 !

ACTIO I. 54?.

Wttrn babent <eflimationem ex fubjldntidfia.Vcrim
pccmia uarias bdbet aflimdt tones per girddus: non re
I fpedd fubjlantii metaUitfed publics author it ate, quee
certain monete qudntitatem dctermbtat,&fic diuid.it>
itfaciliter omnium reliquarm rerum tfl'mationent
ptcmUpoftsaquare.

II  Videmus, turn prifeas illas permutationesjum
mptionem  ©■ uenditionem ad hoc folum introduftai
ijf(,ut  per cm  commode  rct'meretur comimmcatio rc
tm:qu£ alioqui fuijjet turbatura publicum paean cr
focietatem homhnm.

III  Pcrpendendmh'mc efttquodcmoptimi Legif
lit ores feemdum natur'am fmper cotidti fmt,ut ejjet
ficilisrcrmcommunicdtiondcircb nature contra*
riant effe c? dmtundm monopoliorm negotiation
ncm.Bft cnlm monopolim,quando penes mum eft ue
itndi potejidf,boc eft, cum mus,ucl(ut fieri folet)pau
tb feern admifik y cxercct ac emit ahquod mercatura
gen«5,Kf folus pro drbitrio ueniat pretium fid*
tut.Is cnim auges pretidrerumjua deferuit auari■*
tit  4c alijs nocct omnibus: toUit ucrum permutationis
(3 fucccdentis contraflus emptionis & uettditionk
rfm.Ideo refte prohibattur monopolia in tit.C.  De
Mitopoli.vtmmbdbmmtiomopbildces, hoc cft>

hh  5  Legm

$ 4 $ C L A  S S  I S HIT.

Legirn cuftodes,qui excqueretur fdncitd itHas  T Mi.

Argumenturru

I N emptione & uenditione commutatiudm uerfiri
lufhciamjuprk probauimus .Ed diftat mutuant  in*
ter contrabentcs obhgationemM ficut uenditortm
tur,ad tradendamrcmlibcre-.lta emptor,ad folmt&u
^rctirni.Cofequcmcr,opovluit aftiones ulirocitrofy
tonccdere aducrfus mfolentes,qui noluerint obfem*
te formant contraftuu

1raftantur.lnjiit.De enspti.&uendit.§hVrctim

Q,VO AVTHORE SINT .IN
TROD7CTAE.

_ I

! TraS5nj miles efje has aftiones,Vlpianus proU
m. L  P ro'rnde, in princi. ff. De  Ediiitn
ediii.Nam lure cmli(mquiens)ut '0tr
gra jint quoe accefjura fmS.diftafiit*
tint,ex empto uftio cft.Sicut enmjimplices itoc<0
tmnicandarurn rerm contraftusfum nome retintt
tr pcrmutationes dicuntur, nec habent nominM
aftiones:  Ifot ciuiles pojlea introdutt# contrdftuiM  f
formula:,nommatas habent aftiones, qu<e Legislator
turn autboritati nuncupantur.

II jDjreifta cftutraqk aftio, ex nerbis & fcitW

til

AGTIO I. 547

tui LegiM*Vtiles tamenaliquando ccnfcntur dd dijlra
hcuddtn mptionem crucnd’tioncm.  V Ipidnm in.l.Ex
e/upto. §.Si quis uirginem, cum. § .fcq.ff.De dttiani.
tmpt.&- Hcndit.ltem,ex emptione procurators do*
mmutiliter agit.ldcm,m.l.lulianus.§.Si procurd*
\or.jf.Eod.tit.Qu£Lcxno pugnatem. l.Si per cos
C.Si quisalter.uel jtbi.  N dm Imperator ibi de direftd
tftionc loquitur. Quod non riro fieri fold.

VNDE NAS.CANTVR HAE
ACTIONES.

Ill

C ErtmcR cm  n.i fa ex frequentifiimo contra*
Clu emptionis  er  uenditionis, qui folo naturali
confenfu perficitur, fine uerborm folennitate ciuili .
l\.ln fi.ff.Dc eontra.emptio.l  Ex  empto.'m pmci.jf.
De aflio.empt.  Ig itur in perfonam fmtfine dubio.

IIII Petitorq iudiciifunt*

CVI, ET ADVERSVS QVEJI
COMPETANT.

V

P Riuit# dftiones cenfenttir.Ex empto } compctic ei
qui emit ran prefenfjitel abfens;puU,per nmciu
vdpcrepifloknt.d.hf.infi.

$4& c l a  s s i s  ini.

Item,Domino cuius procurator emit,utilitcr  cold*
petit,ut fupr'd didum eft.

Aduerfus cum,cpii uendidit fuo nomine.Item,dduer
fus procurdtorem uenditoris diredo-Sed in dominm
qut uendi mandauit,utiliter excrcetur.

inter patre dutem crfilim bee adio locu habere
non potefhquid ncc emptio inter eos cotrabitur.Im
pc tamen caflrenfc,uelqudfi cafvrcnfepeculium. Uj.fi
Ve contrahen.emptio.l.Lis nuUd.ff.Dereg. I urn.

Ex uendito autem coijceditur eifacm modis empti
ri,aduerfm uenditorem.

VI Contrariae no {unt } cxhoc contradu dtfioi
ties-.quid <ecjue principalis esi utriufy contrahentkU
tio.lgitur uenditordiredamhabef/icut emptor .

QVID DE HAEREDIBVS SIT
DICENDVM.

VII

D Antur haerc dibus emptor is. Et in heeredes M
dit or is let iam ad poena,in qudm teftator idemfy
uenditor,cm no pr<eftaret mtra ftatuta tempord ran,
incidit:fi haredum quo<$ mora docedtur.Paulus in-l
Lucius Titm.ff.De adioni.empt.

QJ7ID  VENIAT IN H AS
^CTIONES.

Reis

549

ACTIO r.

VIII*

R Eiperfecutvrit font hs dttiom,multi com*
pleftentes.

I Attioncempti, pctitur, tit ucnditor tYttd.it rent
corpordkm,cumfi'uttibus  er <tcceJJbrijs:Vel,ut quiji
tmdctt retti'tncorpordl.cm cmpumjoc eft, ut ccdutur
iuri,& prteftetur pitientu ad ufum l berm.

Sedtenebiturne omn'mo uenditor ad tuditioncm
Yei uendittC?jQj}id enm ft offer it id quod emptoris in*
terjitfRefeondeoiTriplicemopi/nionem refert Barto
hjn.li.in prmci.jf.Dciftionuempt.Vcrior aut c]l
ijld diftmttio qium & ipfe prcbstiSi bibet ran uendi
tor,cr potefttrsdereitenetur omnibus modis,nec  it*
berdtur ofjvrens neflmitionem,iut etim duplum pre
cif.Smiutcm noniubeat tndendi poteftutem: tme lit.
bcrdbitur,folucndo id quod emptoris intereft. IU<fe
hoc pojleriore cdfujornut petcndi erit,ut reus con*
demnetur id tndcndm remtquod (i non fcccrit,ad id
quod emptoris intereft,tridi eim.  Nee tmen dudbus
fententijr/cd uni tsntm pronimeubitur utrrnq; iU
tcrndtm-VIpmus in.d.l.  j .St res uenditd(inquit) no
tuditur.m id quod intereft emptoris dgitur,hoc eft,
quod rem habere intereft emptoris. De rebus incorpo
rilibuseft.l.iij.fy.Siitcr.ff.De dftioni.empt.l.fruftus
C.Zod.tit.l.Non cft.C.Dc refcmden.ucnditi.

Cm

3?o cl as ji s mi*

JI Cam res uicio ft uenditur ab igmunte: tm
petitur id,quanto mmoris empturu, erdt ador,ji tile
uicirn fciuijfet.vlpi.inus in.l. \ulianus, In princi.f
Deadio.empt.Et intcUigc adorem empturm JuijJe
etkm de uicio admonitum, ut differ at a ufu quarto.

HI Si uenditor feiens reticuerit uicim rei,v$c
eeperitemptorem; rede petmtur omnia detriment
qu£ attulit buiufmodi frdus. d.l. Iulidnus. In pmi

IIII Cm uenditur res uicio fa, qudm emptorji
talem ejfe mteUexijfet,nuUo modo compdraturuscrU
& ns quid.cm minor is-.turn peti potcjl redhibitio  rei
2.Ex empto. § .Redhibitioncmquofy .ff.  D edftioii
empt.

V Si uenditor doh fecit,ut pluris uenderet(ptitt
de drtifcio mentitiis,dut de peculio ferui uenditi)t»
exigitur iure ah eo,ut prafiet adori, quanto plurisfa
mm cmit*d.l.lulianus.§.Si uenditor. Sicut enim in ft
cmdo cafu, qui rem uiciofam ultra iufhm precim
emit-.is rede agit,quanto mmoris empturus erat: M
in hdc fpecie,qui propter aliquant quiditatem d ueniii
tore falfo ajfcrtam,deceptus eft: cur non etidm id pet
fequdtur,quanto pluris emit talem rant

Videsergo quorfum pertmeatifi<£ appeUdtionel'.
quanto minor is;?? quanto plurisfquippe,ad defgttdtt

dm

ACTIO ». Sff

t cdfurn inter res uitiofa & res no
uitiofapluris Umen emptts quint udlcdnt. Alioqui,re
ipfd idem esl/moris entptuum me fuijje:  er plum
miffeift pretirn rejfticia,nb rein emptdm,  Z «tbeuv
mujfcn. Vtrdqfgitur dppeUdtio id bine dttionent
\atinet,explop quormddm fomnijs >

VI  Si emptor decipktur ctrcd qudlitdtem rei ucn
Hite,non refert utrm feiente in ignorunte uendito*
re:tm pr£ter fuprddiftdt concludendi formula re
flipetitur id,quodmtereftcmptorisdecepti.Ncc ex

, citfttur uenditor,dUcgins cotttrdftum non udiere pro
pier errorerntputi, ft menfa qudft citreds emdm ,qu£
mifunt.Ndm miftmile eft,uenditorcm fvire,dut ccr
teno debere ignomc qudlitdtem rei fu£,l.Si ftcrilk*
§.Qudmuis.fF.Dedttioni,empL

VII  Emptor, ttltrd tuflm prccirn plus duplo de
ceptws,pcterepoteR,ut reftitudtur id quod ultrd ue*
rum preciwm deiit:Vcl,ut totus cordrdftus refmdu
tur.Eetilur dutentutrmqidltcmtimfed in drbitrio
rdconuenti esl,ilterum ehgere.l.ij.Et.l.Si uolmtdte
C.Derefcinden.uendi.c.Cm dikfli.De emptuorueit
ditio.

VIII P crfcqumiirMuendiior emptori cduedt
kmo rei,& fa euittmel Ex empto. §. An'rnd*

Um«

3*2 C L A S S I S  IIII.

liwm.Et.§.Etexempto.ff.De dftio.empt.

IX  Quid uenditor poft contrdftum,intereiquo
dpud cum resfuerit,tenetur dd cuflodidm : ideo  peti
potcft teflimdtio ddmni,quod dolo uel culpd illim in re
empid ddtum eft.l. luhdnws.  §. In his dutcm. jf. he
dftio.cmpt.l.Cujlodidtti-ff.De commod,  er p cric.ni
uendit .

X bdnc perfecutionem uenit,ut rcflituitur iu
rhd,cum dbemptione difccfjim eft confenfu ucl Uiu
cidrid cognitiotte.l. Ex empto  .§.Isqui uimn.  jf De
dftioni.empt.

Arrhd dutem ueldrrhdbo eft id,quodddturin fu
gnm,uel tejlimoniim emptionis o-ucnditionis.Injlit.
Beemptio. uendttio . I nprinci.l. Quod fepe.ln
princ.ff.Dc contrd.emptio.Quod ftp e (inquit Cm)
Arrh<e nomine pro emptione ddturino co pcrtmt,qiU
ft (inedrrhu couentio nigil proficidt:fed ut mdentim
probdri pofiit.

Olim drrhd,impleto contrdftu, reddebdtur, uclut
Annulus,uel dlia res. Vnde cr drrhdfyonfahtid diltl
fmt.Nunc nummus ddtur in omnibus fere comrdfti*
bus,nec folet rcjhtui. lm6,pcrfondm qucq; fubmbirc
dicimus dd dliquid fdciendum,uel ad prdftddds open*.

XI  Si res Ucnditdjiiel eius dccefiio fuerit legitime

cuifti

ACTIO I. 555

nfbrmatur petition rcjlitudtur pretvm cum om
.ribmdmnic.l. Nondubi'tdtur.Et.l. Si cum qu&ftio. C.
)c cuihioni.l. Tenctur.  § .Si tibi iter.Et. §. ulti-ff. De
io.anpt. Be iUcgitbna tmen z? uiolemdcuittiont,
no# iducrfu uenditorem,fcd dduerfut miurktore ttgi*
tm.l.ulti.C.Dedfiio.empt.l.Sicd res.ff. Eod.tit.

XII Agitur bde formula,dd prsftdndim,quicqd
jfiftisinter coitirahoues pUcuit.l.Tenctur. §. y  El.
Exempto.Inpmci-ff.Dift.tit.l. SedCclfus- §■ ulti .
r -Qccont. empt.

Inter ester d pdttd illud imlgdtifimm eft,quod re*
troucndendi uocant: Veluti, cum uenditori ex conuen*
Hone conceditur cib emptore: quod ft ipfe ttel hsredes
tint uolucrint qudtidocmq; dut intrk certum temput re
lituerc precium: ut turn rem fudm,qudm uendidit,qud.fi
Hdemptum dccipiit.Quo pdttoinemptione V uendi*
Hone redditmm cotidieutimur. 1. ij. C.De pdft.inter
ttnptor.o- uenditor.

Xin Si k procurdtorc colluicnie rem emdm,
k minore  XXV. drink decepto circ'd precium:
pojftrn dgcre dduerfus dominum uel minorem, ut
"h t ftetur emptioni, dut difeeddtur: tie femper inccrtui
^nedm. Qu’ppe, pojjmt tdliter decepti (ft uolue *
%) irritim fdeere contrdttm.l.Iulmus. §. Si quk
%Aettie.fDe dftio.empt. Vbi Bdr.boc-generdliter

i i porri*

ciAS-sis inr.

porrigit id nuiores omnes,qui ex do h reftitutioneinb t
mntur, argu. 1. Pomponiusfcnbit, m fi.ff.  De«egoci, j
gefl.  I

XIIXI Agi cx cmpto potcfl,ut uenditor dcch i
ret fines fwndi empti,  er ojicnddt emptori injlrmetit  I
quotics opus fuerit.l. Titius hires.Et.l. Creditor fc  I
dm,In prime.ff.Dc aftioni.empt.l.Injlrumenu.CI’,  j
jidcicoinmifi.Udti.jf.  De bonis dutho. ludic.pof.

XV Q uicquid uenditor in contrdftu circtivt
niendi emptoris cdufix mdchmdtur,firmUt,dtit difim 1
Ut:idtotwm corrigtt h£Cdftio,cr mdemnitMentpw
flit emptori. vlpidsus.l. j. §. ] ■ ff. De aftioni.  c/npf'
Omnia enm (inquit ) qu£ cornu, bourn fidanjirntji
nimt in empti adionem.

XVI Sl 'fuerit cuittd pojfcfiio ret empti, no  fW
prietdsitmic ncq ,* cx cmpto neq ;  exfiipuUtionc  dgei
ejlde cuittiotietfed empti aftione exigi debet,uttrdu
tur res,qu£ trdditd no uidetur.l. Datio pojffiioiliil
De dttioni.empt.Et ibi Bartolm.

I Actione empti, Petet uenditor, ut foluiturA
db emptoye preciu ret cum ufuris, poft die tradition!
Ndm,cum re emptor frudtur: iquifimum cByrn
rds precij bnpcndere.'VIpidmis in.l.  I ulid mis.  §. Ex tut
dito.jf, De dttw. empt. Exucndito  (inquit ) dftio venj

actio  r. m

Utori copetit aded confequcdd,qu£ ci dh emptor e pr£
i> fiin oportet.Bdrtolus ml fin pmci.ff. Eod.ttt. rcfil
Uto Accurfij comento, rede probdt.emptore omnibus
* mils teneridd foluendm precim ,ut uenditoris fiat:
< m \ibcuri,fi ojferdt id quod interest. Vtpunus in-U
j Inanpto, In pmci.ff. Dcdftio.empt. Emptor autem
t (itjuit) nummos ucnditoris facerc cogitur. Adde. §.
kci'm-lnJiit.De emptio.  ey uenditio. Ratio cR:em*
(tertenetur ad gams-  Ergojimplicitcr obligatur, in*

1  xtil.Vbiautem.jf.Dc uerbo.obligdtioni.

)

i  II Refte petitur rejlitui ab emptore id, quod ctm
, Hondcccderet rci uendit£, mhilo tdmen minus occupa■>
i uit:Vt,ji emptor acceperitfruttus uel alias res,qu£ ex*
cepufuerunt mcontraftu.L  ij.C.De a ftio.cmpt,

III Agiddhocpotefl,utemptortoUatresuenditat ,
^Mie incommodo uenditoris ultra tempus confuctm,
Hr! in contraftu nomindtm, apud ctm rel'mqmintur .
Vtj prtejlct td, quinti uenditoris interest, huiufmodi
tes fuijfe alio delatas. Pone enim,fuijfe eas in demo,
g«4i» ftc occupatam uenditor interim locare non potue
ro l.j.§ .Licet.ff.Deperic.z? commo.rciucndit.l. St
' hpiks./f.Dc attioni.empt.

i >!1I Cum uenditio ex lege commifforid dijfoluitur:

‘ f ,r W petendi eft, tit emptor rejlitm rem uenditam cu
i ii z perce

5*6 cl a s  s i  s nn.

perceptis fruit thus & dccefforijsjolmq ;  id,in quo del
terior effveftd csl per emptorem.l.j.Et.l. Stfmtduif
De leg. commif.

Eft dutem lex commifjbrid in hoc contrdciu, cm
fie uenditur : Nift intrd ccrtim diem precium exok*
tur, res fttmmpU . Etboc pdiUm,quomdmncq cm
ptorem ddmno ddftcit>nccfc hero ucnditoremjd omit
in priftmo ftatu nuncnttpermifjim eft lure.  In pig«(
bus dutem dlidm tidturdm habet pdftum legis conmf
ri£,fcilicet,ut debitore dd prxftnitum diem non foluilt
pecunidm,pignus minedt creditoris.Vndc,cumtuc'0
hmdnitcr grduet debitorem,qui egens peemiuk*
cijjet etidm duriord: merit6 reprobdtur.

Eft dutem tdlis lex grdtidfolios uenditoris reccfti,
qut nbniim plcrunq j uexdri folct in folutione  prep
dutem emptoris cduft,quieo modo per mordm folutisi
nis,femper pojjet eludere contradum.ltaq- ftdtmdt§
commiffd. lex eft,hoc eft,cwm per culpdm emptoris h*
ctm habere ccepit pdilum,putd, eldpfo die in ei cope
henfoefldtuere uenditor dtfy eligere debet, utrum com*
tnijforidm exercerc, dnpotius precium petereuohn
rit: nec potcfl poft eleiiionem udrinre.l.ij.Et.l.Sifk 1
dus.§. Elegxmer.ff.  De leg.commiffo.

Ittud postered ddijci folet in comtnijforid lcj>t’.
Quodfiuenditor poft diem diflim, no foluenteemptu
re, denuo candem rem uenditnm,mmris uenmtkc*

ACTIO I. 357

tit,non mento dliquo quiprimum preciim dire uelit:
uthoc quoq-ipnorcemptore fuppledtur. Quodjific
merit :potek er petiper banc dttioncm.d.l.Sifum
m.§.ln commifforid,

V Si dob mlo emptoris fiat, ut ei mmoris uendd*

: tirpetit uenditor tdnttm , qudnto plans diftrafturus
mcut;Vt,fi quis fubtuftis ex berediute injlnme
tipper juft becredi ut uenderet jibiem centum floret
f m,qmt dlioquiducentis uemmddtunts erat,fib£ res
? (uhtuftis nonfuiffentttmc eetttm prxjhbit mendax
&friudulentus cmptor.l. lulidnm . §. Pf r contrdritm
If.Dc dttioni.empt.

VI Agituud prtefldndtm uel faciendum id, quod
fiftis contubentiwm nomindtim eft comprehenfm in
mtrd£lu emptionis  ©• ueditionis: jiuc inter contrahe
km,flue pojled dittum jitd.Qui fmdurn. jf.Decotrd.
bcn.empti.l.Tenetur.§,].Et.Ululimts.§. Siuendi*

: tor.ff.De dilioni.empt.l.Sed Cclfui.§.ulti.Et.l.P(tftct
totmaUd.ff.De comubcn.emptio.

VII si uenditor fuerit deceptus ultra dmidirn (ut
diemt) iufti precifboc eft,f\ nec dimididm partem ue*
fi precij dcccperit:twnc ttgiiur ut rcflituatur res em*
pti,ud fuppledtur iujlm precim. h ij . C. D erefe'm*
fam&itio.

ii 5 S«?

cussis mi,

Scd quomodo probability iuftm precim, del q.tft,  ?|
exigatur quantity 'rniujli precijfRefrondeo: Wmm, t
tefUmdndd eft qulitM rei ex communi horn'mm opt
tiione y  non uero ex priiutto ddfettu. 1.  P reck  raws. i
ff.Ad Leg. fxlcidi.Dcinde.confuctttdo loci in quo con>
tnthitur,rejpicienda eft. Tertio : tempos uenditmii
adhibendm eft. mafl'mutione.  E t pc intellige iifol
diciturftm-L Sifcrimftn princi.ff.De conditti-funUt
dexCmquit IulUtm ) &jlm<lre debet,qmmi ernptom
muencrit.Et.l.Si ucdidero.§ .f.l.Si q uis uxori.§.A
ff.De furt.l.j .§ .Sihares-ff.Ad Senatufc. T rcMit,
lAnfdcidu ccjlimxtto.Et.l. In Lege fdctdin hoc ejfi,
ff.Ad Leg.fdcidi.

Quemm igitttr erit aft'tmdtio in emptare,0-^iii
MJ ucndiiorejn'moris precijjtt ccnfedntur deceptiiRt
ffondeoiSi uenditor non acccpit dimidim pirtetn m
ri prcclj-.dicetur dcceptus :Vt, fires wtlcdt dticeW,
qudm uendidit qumefc nondgintk . In emptore  iicri
alia ratio eft:. Nam is non poteft decipi ultra diwk
iufliprecij y pr£tcrquin 0 fi plusduplo emdtiputd.fi mi
centum aureoru iufti udloris y enut ducctis  cr diqtuto
pluris.Siquidcm afirndtio deceptionis in emptore ,tiofi
aliter potest square aflbndtionem in uenditorciniff
wedsratione.Tdmetfi Accurfius,quern dlij feqimntur,
fuo moreponit exemplmt Vt 3 fi quis emit rem feiet
cm,qu# decent Ktlcdt, m< d.l. ij . Ef. c. Cm ccutft.w

eitipt*

ACTIO I.  M9

tmpti.&uendi. B Moliam.U]-C.E>e fatten.qu£ pro
toquod inter.

Vermittmt tie ergo Leges dcccptionem ufq; dddi*
wilimiufU preeijivtiqpcrmittwnt.ylpmus ind-in
diem cognitione.jf.De mmori.  In precio (dit)emptio
»C? uenditionis , ndturiltter licere contrahauibus
fcircmnenirc. Accipe autem  I us ndturale, pro iure
imtimine obflet.l.  Item f  precio* §. Quentddmodtm
flocdt.

Verm Me non fequitur,Leges probdre deceptlo
Hcm,hoc eftydolum malum Z? frdudem, ut quidamitn*
pienter coUigmtjgnormid luris w <equitatts.

Deception? enim,circmuentione,o-  <tlw id genus
Urn hie mteiligi oportet pro frauduknto uendttorts
(ojilio,quoduehementer dmiutur: ey,ft Inter ueniat,
tddit coni radium bomfidei nullm-l. Ex  cmpto.§. Is
pumm-ff.De dftioni.empt.l.Si dob. C.  De refcm s
ieu.uenditio.Verim exaudiri debet deceptio, qu£ re
iff* commgit  e? meurid contrahattium,quorum no*
tirncit, precio uendcre plurmo,dc minima emere.l.Si
Uolmtdtc.C. De contra.emptio.

Sic  er alibi rcfertyUtrim creditores conjilio deci*
piintur defrdudentur,in re ip fa  e? euentu, ut  I no
fti.Quib.ex cdufmanumit.non lic.§.  i nfraitdem. Eis
tin frdudem ff.Qui & d quib. mam. liber, non ft.

tytbnAMemxdtme Lex tdlem contrdhentiim

ii  4  dece

56o c t Ann n ii.

deccptionem feu kdurdm ddmifttiquo nugis cuiMttr  !
multo perniciojior contrdduwm,<&  p afi'm omirnk  j
mmrum negociutionum enconjUntid.l.Kesbonijiie.
ff-Dc contrahen.emptio.l.Rdtafmancre.C.Denfck ]
den.uenditio.Hdm,fiob qudlemcma- hefionemexpm  (
tioquod [cm clpldcuit dScgJtdmJicerct reuocircm  I i
trakum: qu£ emptio & uenditio futurd cffet jlMis!

Si proinde modus dliquis prxfcribcndmfuit ultra ft
reuocdreturwonne is rede fimebdtur ex dmiti  ret
fflmdtioncf

Smili rdttonc concubindtus difimuUtur  mtpira:
fie impuriord, fequdttiur nirpts rigiddm prohibitioncm.
ltem,recipitur ufucdpio,per quum mm dut alter ait
tdt donmiumtnc reliqui omnes rerum fmm kccrti

jittt.l.j.C.De concubi.Et.l.j.ff’.De ufucdpi.Hncpcrti

net,quod  CHRISTVSrfwtfoor Leg is dixit: proptaM
ritiem cordis hunt mi acmaim indium euitdndm,ok
pcrmijjim efje A Mofe diuortium.non quid botiueft,
fed ut dtffentioncm coniugm dirimeret.Et Mdg’ftb
tus deniq- totem homimn tollit e medio V forttiM
dufert-.ut ctetercsbonosmpdce[cruet. tdcejfdittigb
turineptiie phdndticorum,qui ctiim( Ji dijs placet) in
couiuijs uidcri uolmt Wilde dotti,quod ficfcknt cdl0 1
niari,Leges docent meddcium in Vublitidnd: deccptio
nem in ucditione: dolum iifimuldre in compenfatioiK'•
lim in iudicijr.quis dmpleftdiur igitur tuns jludiwn!

actio  r.

Icce inter poculd qu£nmt,Romlid£ fxturi quid did
| f o'cmxtA ndrrcnt.

IX In fimplum concipiumtur h£ dttioncs.Alit.
j fuido tmen inter contrahcndumnommtim conue*

rnr,& m quibufdm locisfine cometuionc obferu*
ifolet:quod euiftd. rc,foludtur emptori duplum, tri*
;  fm,-Mtquddruplum.Idq;per blc dftioncm exigi pa
! trfU.Sifundus.l Emptori.Et.l.SidHum. If- De cuU
! ftio. Mcruenimt etim fepe dc hie fxcifddtiones .1.
lMqu£ntur,lnpmci.l.]. §.Stipuldtio dupte.jf-
Eoltit.

4

X  Sin'gulares funt ijle dftiones.Attdmen omnia
tcccjforid ret uendit£ compkftutur . 1 .  Emptore-§. Si
<jm remjf.De dftionib.cmpt.Vt ecce,dijlrd(Us eedi*
hu,ed uenimt in bde dflioncm, qu£ qitdfi pars /edim
fmt.uel propter ddcs hdbentur,etidmji queddm ddf*
xi non fint: ut fcr£,cUues,cldujlrd.Eundi autem cen*
fentur ejfe ed,qu£ mtrdfctenet.l.lulidnm.^.ulti.Et,
lEmii.ff.  Dc dttioni.cmpt*

Vniuerfdles item quoddmmodo fmt ifhe etttiones:
turn ddntur dd miuerfitdtem emptdm, ficut e& h£re*
ut tuftdtur in Tit-jf. Et.C.  D eharedita."-*
ittion.uendit.

a s

1 6t  C L A S S  I S  I III.

Q^V ANDO E T QV AMDI  t
COMPETENT.

XI

I N emptionibus o uenditionilus purls qu£ fine fin
ptura procedmtfitm copctut b<£ adioncspojld
licntioncmdc preuo.Cwm ucro comrahentibm  pk«
tit dcfcnbi coiurAdumttmc non amen potest art*
(eri quit in fcripturA fuerit AbfolutA. Quin nee could
dm ultter dicitur perfedmtetiAm fi no expreffe  dial
coiurdhentes,jtnc fcripturA non debere ccmnlm
procedere.lnfht.De cmpli.o uenditi. §.InhiUtttttt
i.ContrAdm.C.De ftd.injlru.

Ceehrum,in emptionibus o uenditmibmfubM
Htione:putA,Si cquits intrA decern dies pUcuetit,  frit
tibi emptus duodecim florenistnon Agitur,nifi codb
iionis cuentus appareAt.§-Emptio. Inflit. Dcemfi
& uenditi.l.  H gc uenditie,ln princi. jf.  Dc contni
empti .1. C edcre diem .ff.Dcucrbo .fgnificA.

In diem quoq- Addidiofboc ed,cum in aliquetn  tc*
ports euentwm confcrtur emptio o uenditiotnonntw
quim differt bine Adionem.Addicere er,m,edticiW
ti rem dufereddm permitteretquod aUas fit pure,
conditioniliter.  P ure hoc modo: Fundus ifle ccitt0
eflo tibi emptus,fed itA,ut meliore AUatA conditioned
one difcedAtar.Et tucflutim ndfcitur heec a(Im

quonitn

ACTIO I. *ۤ

IIII bijjolutd dut complete cmptione C? ucndU
tmc:drrb.i pcti poteft,non fohvm dftionc ex cmptot
! wmcti&m condiftione ob cdufinm uelfine caufit.l. EX
, tin pto. §.Ego Mud quiero.ff. De dftioni. empt.

I N c<[; Hero mouebit te, quod condiftio ob cdufditt
m compctdt in contrdttibus nomindtis: quid drrha
fir fe non eft contrittucjcd deferuit contra ftui cm*
(tiotiis er uenditionk . Ig itur non obfiabit rcguld de
antrudHbuid.ulti.jf.De conditti.cduf.ddti.

Y Concunmt dliqmdo du£ dftioncs de eddcm
re,boc cft,du£ dftiones empti dc cuittionejn e indent
• prfonm.cx fucccfiionc htrcditdrid.l.Non  c£ noun.
If, De dft’oni.cmpt.

VI Eft  er did redhibitorid, qudnto mino*
ft iftio  P rdtoxid, dc qud infra uidebimm. Bdrtolui
hdftdt edm in. I, lulidiws, Inprinci. ff.  De dftienu
'nipt.

VII  Quodfifugerit,dutfubtrdftmfucrit dni*
KAluenditum fine culpd uenditoris,Mte trdditionemi
time cedi debet emptori reiuendiatio uel dftiofur*
tiqutfoli domino ccmpetmt.§,Cm dutememptio .
Ift/lit.Dc emptio* & mditio.

PR4CTI#

C L ASS  I S III!.

PRACTICA.

POSITIONES AC TORI S IN
ACTIONE EMPTI.

X Ponit a&oi;:Qudd Titius reus eft pater-
families, & idoneus rerum fuarum reputatus
adminiftrator*

Vr'vmwm enim onmim,uidcre oportct, nm pcrfa
thefint tales,cm quibus rede comrabitur.

I Ne objlet patrid poteflas. I ij■ ff-  De coniuht
emptio.l.Sifcicns,cum.l.feq.ff.Eod.tit.

II Aetas minor XXV.annis. § .PupiUus-InJlit.  Df
bnutilib.jlipuldtio.l. Minor ibus.C.De inmteg.rejlitu.

III Stultitid,propter qudm mterdicitur alicuiram
fudruni ddmmiflrdtiotte.lls cui bonis iff. De uerbo.oh
ligdtioni.

III! Deli ftm,per exconimnicdtiotiem Cefitff  M
aut Pont’ficidm pmitmificut ol'rn inter didione  ignis
er aqu£. §. Minor Jnflit.Dc cdpit.demmutio .

V H £rcfis,boc eft,mpietdS contrd  CHRISTVMoi
fl'mtd.

VI Sujpicio mprefionis,cm ddminijlrdtores 'ntef
fcio publico concutimt fubditos ad contrahendumb
Nonlicet.Et.I.officij.jf.Decontrdhend.empt.I.Siptv
mprejUone.C.Debts quui metufcdufifC.  D ccoit
trddib.iudicm *

v pert

ACTIO h

VII Verpendmtur o di<e rationes in perfonis,ait
pofi'mt alienire feu uendereje quibus infra dicctur.L
| Siitt emptione.§ .ulti.jf. De contrd.emptio.

III Item; A&or emit ab eodcm Titio quan^
ism domum in tali loco* Quomam emptio o
niitio fine re qu£ ucncat,mtclhgi non potesl: pr<e  *

| ItfijUMt cm quaji aka emitur. Quod fit, cum cap tus
[ ffcim,uel auumjtel mifidim emitur. Emptio enim
tac contrahitur,etjam ji nihil mcidcrit-.quia ffiei ent
ffioclU.Ncccmptio.^’.De contraben.emptio.

Po-pemfo autem diligeuter,quod cum emo iaftumi
I |h ip fa eslloco rei. Quire,ji cm.m pi fees am fuc*
i W capli per iaftuMitunc non in uirunq; euentum co
tipitur ft>es:fed pufupponit  emptor capturum ali*
i flic! in.Ergo,fi nihil capiatunnon  tidier contraries ft
! utre: ut deciirat Bdrtolus in.l.Si iadrn rhctis.ff.De
iftio.cmpi.remtlcns lettoremad. 1. Cotcm. §. Qui
i IMximos.jf.Eic publied,

Sed quid fi tattare rbetc pifedtor nolit, & dg.itut
Kemp to ad teftimdtmm-.quid cejhmibiturfRcjpon*
fotCelfus, ifi.d.l.Si uttum rbetis.Incerium hum rei
tfmium cjJe.Qupd  B artolus fie mtelligit. Aejlimatt
fore id,qUod commmiter ab alijs tali iaftu capi
i to l“f ucrit. Hoc enim aliquo modo,no tamen prorfuc in
"«« csi.mm quae ornmo nihil hqbet certitndinis :c*

mn

$68 c l a  s  s i  s ini.

non Yccipimturd.Ltgr.ut trsttaturin. t. QueftUdm
dm.§.Scdubi.ff.AdLeg.Aquili.

ltsq-,ficut perfonarm babends eft rdtioAUm
dcndwm quo% in hoc  I udicio mm res fit tahs qui c ft[  I
jit cmi.Qusnqusmemm rcgulsriter omnium rent ,
quss habere,uelpofiidcrc 3 uei pcrfequi poJJiimtts,m
ditio reflefist:tsmen,quss naturs,yel mores bom
commercio nojlro exemer untie arum nu&s. efl ernflk
l.Siinemptione.§.).Et.§.Sed Celfus.ff. DecontH*
ben.cmptio.

I Res aliens effcacitcr emi non poteft msUjiH
j.Et.l.Ncmo.C.De reb. alien. nonsliensn-l.  Retnlit
nam.ff-  De contra.emptio.

II R« mtnorum. preciofe,quas ferudri expeiitf
ne nccefitste ZT ludicis decreto sliensri non dekiti-
l.pff.De reb.eor.qui fub tutela.l.iij.C.'De preiiM
nor.

HI Fundus dotalis pa Jim uendi no poteft: quonitH
Rcipubltcje intereft, dot at a  ejfc fcemmas.l .j-fifa
lut.matri.

ini Rcj litigiofa cminon poteft.l.ulti.C. Delilii
giof.

V Suam rem emens, nihil agit: fiue feist, fiue  /gw*
ret.l.Si m emptionc.  § .R eifu£. Et.l.Si debitor .jjf.W
contretben. emptio ,

VI Rei^ute non frit wnqtum m mm narna,  # t!

ACTIO r. $€?

Me ttenditionem effe dcfijtifruflrd fit emptio.Idem efl
it ijs rebus qwts nemo poteji tradcre;Vt funt,fol,lm<t ,
Mre,w cetertlSi duos.Et.ldommff. DecontrX
h.emptio.

VII Res ctd ufm ftcrrn ucl publicum perpetuo
kjli/iUtte,non uendmtur:Yeluti,tempU,form > bafili #
n.§.ulti.lnJlit.De emp.@- uenditio.

17111 Feudm,fme per mijjii domm,nott potefl uUo  ^

moioilienmM m  Tif.De prohibit,Feud, etliena.pe r
Lotk.Et,De prohibi. Feud, dlieni. per Frideric.

I Hud non csl prteteremdm.Vides m h He pofitione
irfgndtdm effe domu quo loco fit.Nm res,cuius  efl co
inner facer to dejigndri debetmefuborktur error*
iFormi.ff.  De cenjtb.l. Si  in rem.ff.  De rei uendfcdti .
c.if.De libell.obUti.Vnde,ji dubiut reus conuentusipo
tijl petere, ut oboculos fibi res demonjlretur.  Pro#
to Birtolus mil.].In princi.ff.  De edend.Et trnttdtur
kc.SigmficMit.Delibed.oblctti.

C £ter urn,diem contuttus exprmhnon efl neceffk*
tim.Urtolus in.l\.ln princi.ff, Deedend. Innocett.
iic.ulti.Dcre iudicAt.

Ill Item ponit.* Quod emit praediftam do
rourn centum florenis renenfibus* N m finepre
it! jwt mid nmcutd dejinito, non poteji effe perfe*

kh £14

$7® C L A S S  I S IIII.
ft a  emptio & uenditio.Potejl tdmcn precium pecwiiii  (
rium redigi in aUas resiuel etim in Arbitrim dltcrim  J(
conferri:Vt,quAnti  T itius <eftmAuerit remjdmi jit m  c
pta. Item: udlet emptio, qunti uenditorrem merit;
Vel,qwuui precij in Arc A hibco: Vel, fi emim centu  jli
rents  er quAiui pluriseAm Alij uendidero. Omnibus ti
n'm bis modis conditionAlis eft emptio,qu£ tenet: fo>
ntim b.xbet certu in rei ueritAte preciii,qmqtempoK
contrA&ns ignoretur,fcilicet } declArAndm euentit. i
*  1  Prccim.Et.§.Emptio. Inftit.Deempti.&ucniiti

l.Precif.C.De rcfcinden. uenditio.l.  H<ec ueniitio■ i
Huiufmodi,cum-§-feq.Et.l.Quod fepc.§. j. filed
trAhen.emptio.

Scd quomodo probAbitur,conucntum effe de pm)
fi neget aduerfAriust Rcftondeo: multis modis .

I Per AnhAm,qu<e in hoc dAri folet, ut fuprl

I  i Per fcripturAm,de contrdttu fAft Am. 1. Co0t>

ftus.C.Defid. kftmento.

Ill Si Acceperit Aliquid peemidrum,nomine pm,
feiens: uidetur confenfijjc in iUud quod Aftor Attest  l
QuidAm.ff.  De euiftionib.

IIII  Item eft uerurn: Quod reus ideff^
uenditor, aperte &libcre confcnfit in talem-
contra&um, Confenfus quippe utriufy coitfr Abend*

ex$


I mptur,fmequoemptio&uenditio (jicutnec aim
1  imfeentim contrattiu) no pot eft fubftftere.  !.j. In ft.
s  f.Decontra.emptio.

' Sciquomodd probabitur diffcnfus ah eo, qui negat
mfqifrn! Rejftondeo: per ed, que confenfui ftmt con*

win.

1  Si oftendatur error, uel m fubftintia rei ucnditatut
fjpgo firnium Cornelianm mere putarcmju Sent*
I ft mnm uedidifli:  Vcl m matcria,ut acetu pro uino,
ifpro mo,pUmbm pro argento-.Vel m fexu,ut nut*
hem pro mafculo: Vcl in precio, ut cm  ego ftorenot
tmfes mtelligdmju de mgdricis dccipiasiVet m con
tnttii ipfo , tit ft credam mihi donari, cum tu uendas.
timet ft error in nomine rei, moio de corpore conftet,
Milnoceat.l.ln uenditionibus,cm feq■ ff.  De contu*
hmd.emptio.

It Infintii, qus nec inteUeftum habet,repugnctt ca
h[ui.§.Pupilliic.lnjlit.Dc mtilib.ftipuk.

: 111 Pur or, feu mentis ilienitio: niji quo tempore in
tcmittitur.§.Furiofui. inftit.Eod.tit.l.ij.C. De con*
fa. emptio.

11H C<ecitas,arguit defuijfe confenfm in bis rebus,
difcemcndas requiritur uifus.Vlpianus vn .1,
hlioqui./f. De contrabend. emptio. Et qucmaamodm
foftit) confenftt qui non uiditt

Uk t  V S otnt

yft CL AS Sis  11II.

V Somtit  cr morbus uchemens .1.  j . §. Sedfuriofm
ff.De dcqui.pofi.l.j.infi.ff.Ve dutho.tuto.Nequeerim
(inquit ) prefentii corporis fuffcitdd duthorititcm,
ut fijomno dut morbo comitidli occupdtus tdcuiffet, a
gu.l.Siquisfilio. §. Quodjiquist<edio.ff. Beiniujl,
rupt-er irrit.fdtt.teftd.

VI Ebrietds.l.Refeiciendm. §. Delinqueniih.
ff.  D e pocn.  XV.iJ.j. c.Sdne.Vnde etidm dicitur,ue
nidm ddrifolere ebrijs delmquentibus, tdnqfepultis  e?
nefeientibus.

VII I ronied locutio non bibet confcnfm:ut,fi offe
renti ridiculwm emptori prccium,dicdt uenditor.Age,
redi erds. Morgen gibt min tyu borgen. Qudfi diet*
tur,nmqud,Sic z? qua ioci cdufd,ucl docendigtttk
proferuntur,extrd obligdtorium fmt confenfm-l-Ob
ligdtiomm fubftdntid.§. ulti.ff.Dc dttioni. z?obli gi.

VIII  P roteftdtio,contrdrid bis,qu£ pofe'dfmt ,iifi
pedit confenfum. 1. Qui in dliend.  §. ulti.ff. Deuipi.
biercdi.l.Simihi &■ tibi.§.ulti.ff.De legit .f.

IX Imp ofib ilis conditio :ut,fi Ccelwm digit o tetige*
ro,jit res emptd.l.Non fohm-ff-Ve d&i.zj obli.

X lujlus mcetus , qui in bommem quntimuis cop
fldntemciderepofiit. l.j. z?iij.lnpr'm-ff. Quodmet.
cduf.l.Nihtl confenfni.inpm-ff.Ve rcgul. lur.

Dok

ACTIO I. 575

XF Dolus deniqiduerfdtur confenfui.Vnde lurif*
,fonfultus,i».l Et eleginter,In pr'mci-ff-  Dc doU mil*
kit,nuUdm effe ucnditioncnv.fi in hoc ipfo, ut Ufitde*
nt,drcmfcriptuseft.l,Dolo.C.Dc inutili.jlipuld.Ve
ritttem cnim & bourn fidcm exigunt Leges in con*
Mibus,qu£ pritfmitur,niji apparedt diuerftm,
Erobdtur dutem mhfides  e? dolus, ex qudlitdte
kV:putd,fi contrdbcntes fibiultro citrofr; fdfo dli*
fil ddferunt,uel celunt circa rcm uendlcm, aut obfctt
>Hoqmntur,fdUcndi cdufd.l. Ed quce,in fi.ff.  Dc con
tuhen.emptio.L).§.i.jf.'Dedttiom.empt.l.i'Et.L
Miu.C.De refcinden.ucnditio.

Verm ex quantitate prectj,modo non fit intrd dU
»iim,dut ultra duplrn iujl£ £jl'mationis: nopoteft
ftobari fraudulentus contrattut.l.Ad refcindcndam,
m.Quifquis maior.C, De refmden.uenditio.

1  V ftem,ponit actar:Quod reus promifitei
' poffeflionemtalisdomustradere uacuam8£
Ifoeram* Si qua dutem alia patta intcruenermt: ed
t  P'f drticulos fmt cxponendd . venimtenm m Inane
^ ionem,ut fupu dittum eft,Si quid tdmen comment
hitii cdufd in uenditionibus dicatur,quod qudle jit dp
i Hrett:uenditoremnon obligdt: Veluti,jidiedt fer*

, ^freciofmjomm bene tdificdtM. I Ed qu£,ln
Wwf. De cmrd.etnptiQ.

M  5  mA

i

574 C L A SSI S I III.

Mukirn dutem refer t, utrrn uenditor udetum, i%
fiber dm poffefUonem promiferit. Ndmudciu poffejlio
dieitur, etil ji feruitus dlieui in re dcbedtur,puti,uie
Uehtmeris. Bdrtolus in.l.ij.  §. Vacud.ffl  De dftioni .'
cmpt.Sed liberd eo cdfunon cenfeturjuxU.l.Vkifh
cit,in ft.ff. De ui  cr ui drmxt.  I deoq; auti emptorn
folent utrmefe pdcifci,ut udeud gr liber A pojjcfiio pr&
fietur.l. Si quisfu/ndwm-ff.  De ddto.empt.

Esl dutem mdgnwsddmodm efivttut triditionis:
quonidm trdnsfert dominium, ji tradens fit domlm:
dlioqui cxufxm ufucapiendi.LSi dger.ff.Dcrcimn&ii
cd.l.Trdditiombus.C.De pxful.Clxutbus-ff-  Dcecu
trdben.emptio.Adco,ut ft duobus res ueniiti fit: prt
ferdtur is qui prior accepit.l.Si duobus,in ft.f  D ei
ticr.gr tempord.pr<efcripti.l. Quoties.C.Derciutn
dica.De eo dute qui aliend pecunid emit,ddi.l\■  Et.I. j
Multum intcrcjl.C.Si quis dlteri,ucl fibi.l.Siexci-D
De reiuendied .

Cxterwm, qui uendidit } neceffe non hdbet fimdm
mptorisfdcere.At de eo qui fu/ndwm jlipuUmi pro*
mjit,diuerfum csU.Si rem trddi.jf.  De uerbo. oMi$>

Sed quid ji uenditor promiferit de euiftione O  ^
%itmd defenfione,tam dduerfus luris, qumfxdiv*
lejldtionemitenebitur ne drmd fufeipere dddefcniw
dim emptoremt  R eftondeo: Non tenebitur dd  M
qu'dm ttt  mi ludicio perfequdtur,&- defends J.  Ewp^

ACTIO L S7?

ttiCm fuccefJores.C.De euidio.l ulti.ff. DcdHio
ni.empt.Quk hcec uerbd(fd(ti molejldtiotteM)intettU
lidebent fecmdum ndturdm contrdHus ex iure. U
Sijhpuldtus.ff.Dc ufuris.Et.l. Ddmni 'mfcHi quidum.
§Eumpdrietem.ff,De ddm.wfeft.'Bctrtoluiin.l. Sti
fiiktio ijid,In pmci.ff.De uerbo.obligdt .Pulcbre Ac
ttiit textus,in proce. Injlii.  I nprkci. Sed ctidm per
kptirns tumites cdlmniintiu kiquitdtes expelkt.

VI Item,eft uerum: Quod a&or foluit di>
ctumprecium cctum florenorum.' VeJ,co no
mine fatisfecit.'Ve],reus fidem habuit.‘Vel,ob
tulit idojn precium,&cumreus nollet accipe-
Mepofuirapud taleirn Antedqudm cnmbonm
liquid fitfdfim,non retiedgiturexemptoQuod
utndidi.ff.De contrdhen.emptio.l.Iulidnui-§ .Offer«■
djf-De dtiioni.empt.Iunti.l.Si foluturut.ff.  De folti*
tionib.Pono, interim uenditor retinere poteft rent ue
Alton,qudfi pignut.l.Qui pcndentem.ff. Dc dtiton.cm
pt.Et fine merito primus debet foluere precium an*
ptor.quonidm hie contrdtius db eo ineipittdchtde com
pclletur uenditor re trddere. Erne dic‘mus,cotrdtiu/m
tmptionis &■ uenditionis-.mn , contrdtim,uenditionis
t^mptionis.

NiM obfldt.l. Ve teres. ff.De ddlio.empt.Quid  no
^ verm , quod olm Voflifimi Legisktorcs confu*

hk  4 derint

57« C L A S S I S  mi.
derint Jignificdtionem emptoris & uenditoris ,fat
Acurfius putntefed ipfum cmptionis  cr uenditioniscS
traftum promifcue pro omni contrdttu dccipiebmt,
eotfc in dhendtione verm femper utebditiur. Succefit
trim in loam permtdtionis,cr dd dliendtiommcm
modifimus uidebdtur.Vndc fmt bndgmru miitia
nes,qudrm totiesfit mcntio ex prifco iure.

Sed quid jiemptor ob mopiarn uel alum cdufm,
non credit uenditori: Mt rurfus, uenditor fufrettm
bdbeat emptorem?Reftondeo:Conftitutd eft huic cut
trouerfi£ pulcbri formdjn.lSi folutum-ff'■ Defob
tionib.His confequens efjeputo (mquitAfrici m)st
ctidm fi emptor nmmos, cr uenditor mercem
Inuicem pdrumfidei hdberent,depofuerint:cr  hw*
emptoris pericuio fiiM:uttyfi ipfe apud quern iefo*
nerentur elegerit;(? nihilom'mus merx quofyfiM
ptio perfedd fit,Semper igitur, cu dicitur emptorett
prmm debere coitirdftum mplere, uel eum fin’d
dduerfus dim in iudicio experiri: mteUige ueru eft',
fi tales controuerfid nonpofit ex contmentiftnemft
tiri:ut,quid cu emptor hdbedt precium cord, deft d*
hue res uenditd:dut contrd,am uenditor hdbedt met
ccm,dbfit precim.Alioqui, jihinc prcciu,iBncmrt
fldtim trddipofiit eodemq; temporis momenta, <$&
opus eft: contendercfPrxtered, dccipe pudiftdmre*
g«K Wifi periculm frdnged# fidcifubfit.Ndrn efflpM

ACTIO I. 577

t

.

3

»

J

>

I

wtcnetur fe conijceremdmnm.l. Sed & ft alien*
\t,In pmci.ff.De fideicommif.libertd.l.Aediles etiZ ,
Inf. cm.l.feq.ff. Deeedtliti.editt .

VII Item,eft uerum: Quod reus interpel¬
late femel atq; iterum,non tradidit poffeffio
tern uenditae domus praedi£fce:Vel, no ceftit
lure fuo q>  uendidit*Prior ckufuU pertmct ud res
arpoulesipojlerior Ad res htcorpordies. Quod en'm
iferdtur trdditto in reins corpordlibusthoc fdcit cef *
fomluribus emptis.l.j.C.De ittio.&- obligdt.l.  Per
kerfs. Et.l.Ab Amjidfio.C.mnddt.

Per mterpcttdtionem itaefe emptoris ,hdud dubie
uditor conjlituitur htmou, ex puris contraftibus
fit'mex dijs uerd id diem ucl condidoncm. Pompo*
(I mm.l.Ddtio poffefiionis.  § .si uenditor.jf .De attio.
mpt.Mord dutem(inquit)uidetur ejje,ji nuUd difficul*
taucndUorem impediuit quo minus trd,deret:prafer*
tim,f omni tempore pdrdtm fuent trddere.

VIII Item,eft uerum.' Quod reus conuen
tuspoft didam folutione precii,percepit mer
cedem domus praedittae* Refle petmtur fruttus
O emolumentd rei uenditee  poft folutionem precij per
eepti:qtionim fmt emptoris.l.Fruftus.I Curdbit.Et
tyetwlti X.De dftiw  • mpt.lt] .&.t. ij. C.DeperU

fcfe $  ca!»

578 C L AS SI S IIII.

taler commo.rei ucndit. 1. Iulidtius.  §. SiftuMut.
&.§.fcq.ff.De dttioni.empt.

Quid dutcm de fruttibus pcndentibus, feunonim
collcftis ex domo uel fundo,tempore uenditionisi  Rc*
fpondeotCedere cos emptori.l.Cum fundus,In  prittci.
ff.De contrdhcn.cmptio.Et.l.ulti. fy.Fruftus.  jf.De
hisqu£ in fretud.credi.

Dc penjionilut dutcm O' redditibus, quorum fob
uendoriM dies tiondum uencrit: putu, cm dotim  lid
fundus Med ucnderetunqudnqudm mxior fit dubiti*
tio(quonid non fmt pdrs rei jicut ndturdles fruftusl
Frudtus pcndenccs.ff.De ret ucndicd.)uermtmniie
iuseft,per.l.ulti.Infi.ff.De lur.fife.Accedit.l.Sim
cedem,in princi.ff.De dftio. empt. Quod o FcrUt
rienfis probdt, De form hbcllt in caufd uenditionis.

IX Item: Aden damnum XX.florenoru
paffus eft;quod domus empta non fuit ei tra/
dita . Ratio ddnmi turijs quidem modis colligipottjl,
fed femper ddhibenda eft bondfides 0"Ueritas;ne bwM
drticulwm(ut quiddm fimeirum more fttcimt ) exem
flit dliortm libellortm ddijciamus-Vroindcfi emf.oi
prechm fub ufurd dccepit,ointerm utilitdte rei
pt£ cdredt:merito fu intereffe dicit,dontm fibifidf*
fttrdditdtn.l.httcius'TitMjinfi. ff. De dftio.emfi-
Qndnqudm tifur* precij,non obligdtme 7 fed officio ix
.. diett

ACTIO I. *79

, i lidsuenknt.lQui per cohfionem .§.P recij jf. E od*
!  tit.

X Item>eft uerum : Quod idem reus iura->
mento fuo corporah adfirmauit,ie omnia prae
difia feruaturum fine contradidione* Magni«
tfjvttM eh iurdmentorm . Tollmt en'rn omniA Aim *
krefc'mdendi contrdttus,qute alioqui, aut lure com*
mni,Aut lure finguUri hdherciU contruheiues,ut tr.i
&iturm.l.\.C.T)e refcmdend.uenditio.Auft. Sdcrd «
menu pubenm.Et.l.ulti.C.SiAduerfuenditio.c.Di*
ktti.Et.c.Cm cAufdm.  D eempti.&uenditio.

Quare petit aflorteundemTitium reum co
demnari ac legitime compelli;ut praedidtam
domum uenditam,eius'q$ poffeffionem libe--
rameitradanPenfionem quoq; X*floreno^
rum, cum XX* florenis nomine damm fol--
uat,iuramentoq$ fuo fatisfaciat. -Quod ft talem
traditionem facere non poffitttunc petit idem
aflor,condemnari reum,ut foluat ei XXX*
florenos nomine preen foluti Si damnorum*
Defuturis damnis 8C  litis fumptibus ,oportu>-
no tempore in fpeciem dedarandis, protefta-'
tur,officium ueftrum inuocans. H <ec forimht
fetendi eh cequior  £? tutiot,qum fi din fib , ac fm*

pi icitet

$So C L A S S  I S nil.
pliciter trdditionem pet as,  ut probdtur in.I  •} .In print
ci.jf.De dftion.empt.I.Si  trdditio.C.Eod.tit.Quod/i
turnerAtum no eft precitm: fed cmptor iujfu ueditoris
promiferit dlicui(ut fepe fit)bt die foluere  (forte aim
uenditor crdt debitor eius, cui uoluit folui precim )
tmefic ddijcies.Fetit'cy  afto^utlibereteumpro |
jniffione precnjquamreusdeTitiofecit.Ni&i! I
refert,fi de hoc non Jit dittwm in cotttrdttuiquii ui  cr
potefldtc boiufdei uenit iftd cldufuld.l. ij. Infi.  C.Dc
ctftio. empt.

interim hie aides,quid fit,quod vlpidmu  w.I.j. In
princi.ff.De dftio.cmpt. Hoc dutcm(inquit)'mterkm
prccitm egrediturifi plum intereft quum res tidiest,
Itel cmptaeft.Sed butrbitrio dttoris eft: utrrn uelit
petcre communem tejlmdtione rei uendiu-M  nerd ii
quod fwt intcreft.Bdrtolus i'U.d.l.j. Inji.pcr.l  Quod
ft pojfejfor .ff.  Df reiuendiedt, Qudnqudmdliquifrti*
flu recldtnent dijfutdndo .

DEFENSIONES REI CON*
VENTI.

1 Reus, excipiendo dicit: quod nunquam
iUteruenit precium :necin animo habueruni
contrahentes^t re uera effet emptio & uendi
lio* imagkutria ergo fuit,  er nullum peperit iuris
iihteuluw.lXoiHYdftus ff.Bc dflioni.  f 7  obligitioni.

l.iiij.

ACTIO h  )!l

luij.§.Sidb tgnoto.l.Nudd.ff.De contrdben.emptio,
Nouclld.Quomo.oporte.Epifc.§, Etnefycx ideotA.

; l.Quoddutem,§.Si uxor.jf.De dondti. mter Mr,  er
mr.Vndeuerifiimd triditur rcguld.  C. Phis udlere
pdxgitur } qumquod fimUte concipitur ,

II Item:Reus eft deceptus ultra dimidium
iufti precij* Si dim hxbuerit kgit'mm impugnm
k uenditionk cdufam: ed  eft exprmendd.Smt dutem
mh,qud( coUigere potes ex fupndittis.

Porro, permittitur uenditori,ex iufti ccUifx prop
hkrc emptorem, ne mgrcdiitur pojjcfiionem fmdi
Kitdithetim foluto precio.l.\.§.Si quis rm mem.
j lt,§.CelfuwJ.ff.Decxceptio.rci uendit.  i.j. §,Si
j iiijJerm,Et.l.Pnedid.jf,De ddquiren, poftcfi'o.Jun*
(li.l.H^rcs cudebuerdt.ff, Ad Sniitufco.Trcbellid.

Multo minus procurd tor dxtus iduendcndwm, p of
ftfUonem trdnsferre poffet,nift mdndatu fpccidli.Bdr
pmcujf.De ddquir.pojfefio.Et ufon
ibiprobdt:Qudd procurator ucttdcns rem, tdmetfico
| fmiete domino,poftit tnsferre pof[cftioncm:tdme no
j poftft coftituerc fc nomine emptoris poftidere, ftcui
tominw pojfet:etidmft generdcm,uel liber dm bdbedt
! timmfttdtioncm.  N on enm cRfxcilis trdnshtio poft>
ltfionis:quippe,qu£ nanift dn'rno ercorpore ddqui *
%•: Ergo utrm% in cotmim agi oportet dd dmit

tendm

3$i C L A S S I s  ini.

tendm earn.I Quemadmodum. ff.  De adqtdren. poft
fcfio.Etitdconfuluiinquadam caufa Colonk.Vkrt
dcpotejlate procurators dicemus in attione madati.

III Item:Reus uendidit rem fub conditio-
ne, fi Titius hoc anno rediret Roma: Vel, in
diem Michaelis. Male igitur petitur ante dm
uel conditionem.

Multas pratered habes exceptions fuperiut lit po
fitione  Illf.

POS1TIONES ACTORIS, IN ACTIONE
VENDITI.

I Ponit a£lor: Quod Sempronio uendidit
fundum uelequum,tanto precio.Vt clareexhi
beas ludici oh oculos emptionem  cr uenditionem  /eg:*
tbndnr.potes hue repetere quatuor drticulos ex fort  !
mula pracedente .

II  Item dicit: Quod tradidit reo conuento
uacuam pofieflionem fundi, cum omnibus
accefforrj? - * Hoc cnim requiritur, ut talem tudit
pcfjcfiioncm qua lure auocari non pofiit: ey ne ah
quid ex re uendita maneat apud uenditorem. Nammi
le perfequitur prccimfiui ipfe quod debet non prejti

ACTIO I. S$$

titlij.cm.lfiq.lTcnetur.§.j,ff-  D? dflioni.empt.
■Qtcrum, noncsl necejjc quod rent emptoris ftci.it:
quotum I us dlicndt quod in ed bibet,ut fupr'd ditttm
tll.SiiU. §. Quiucndidit.l  Q ni tubernds.jf.  De
t&io.empt.

Quod ft restrdditd nonfuerit cuipd cmptorisftc

Mis.

Ill Item, eft uerum : Quod a$or fempet
fuit,& eft paratus tradere prxdi&am do mum
uel equum. Redie igtur dgit id precim > etidmjl
»uenditi perieritfine cuipduenditoris. Quia  I mpe
utor tnidit regukm: Periculum rei uedita ad empto
m per finer e ftdt'm  <t($ contrdftd eft emptio uen
iitio per conuentionem preeij. §.Cum dutem. Inflit.
De empt.  gr uenditio.l.  j. C.De peric.o-commod.rci
Umdit.

I Excipe UcnditioneM,exferipto conirddim.Nim
im [cripturn non eft dbfolutmirci uenditu pcrictu
bmperfmetdd uenditorem.l. Conirddus, C. Defid.
wj Irmento.

tl Sub conditions contrdcld emptione ®- uenditio
hires perit uenditori.!.Necej]uri6.§.Sdne fi pendent,
hff.De  {jfWc.gr corntnodwimdit.

5$4 C L A S S I S  IIII.

Ill ExpdfloJfecidli,poteftomnepericulm,t &'

cdfus fortuiti,dd uenditorem pert'mere,qui muifiii  i
cufodium tcnetur,qudlem bonus uir  o pdtcrfmM;  |
fuis rebus ddhiberc folet.§ .Cum dutem.lnjht.Dcw
pti.gr uenditi. 1. Sim uenditioneftnprinci.ff.Defti
ric.gr commd.rei ucndit.

IIII Cum nonin ffeciem,fed generdliter dfyttiiui
ditur:Vcluti,bos,equui: tunc ante trdditionm  pm*
miturueditori.l.ln rdtionc. §.Verm eH.ff.AiUi
fdcidi.l.Leftos.Et.l.Quodft nefyff. Depend®
commod.reiuendiu

V Si ita fuerit fdttd uenditio:Stichus dut Pdmflii
I us ejlo tibi emptustdomus hec, uel iUd: equus ud»
tusitmc prioris rei periculu dd uenditore,pojletid

• ad emptorempertinet.l.Sim emptione.§ .Sien[ A<
ff.De contrahcnd.empt.

VI Si res uenditd publiceturob dcliftm  ttfrfo*
ristpcriculum eft delinquents. U Si fundus, ff-  W*
O condutt *

VII Dolus uel culpd trdnsfert periculm dd
torem.l.Hocitducrm.§.Cuflodidnu(utem.ffM
ric.gr commod.rei ucndit .

VIII Propter Admiffm mourn tudetid# rei,

dim

A c T i o r. 3$y

iitori immet pericuhm* Et,fiuter$ fuerit in mon ,
unptor in dccipiendo, ucnd.itor in trctdcndo: tmcpo*
prior nocot,l.lllud t jf '-did,tit.
i ix I nhis rebut,qu£pondere,nitmero,menfurd,con
flaitet trdnsfermturtfle diflmguitur.Si in uniuerfum,
ifintecmcp fuerint,uno precio uenicrintiperfe&d ejl
niitio: ideoefc periculu fldtim ad emptorem floe fiat,
ttxtipreedittdm reguldtn.Sin elute m ponder a,dut me*
[m,uet pronmero corporm fldtudtur precium:
tme non duel perficitur emptio, qumxtdpcnfe,ddmt
mte,uel ddmenfie jint: w proptered omne periculu
km,flue pereant plane, flue deteriores fiant,uendi*
tmincumbit.l.Quod fepe.§.Sires uenditd.ff.Ue co
tnhcn.empti.

Vie rebus dutem degufldtionem cxigentibus: ut, ui*
<n%zmzibcr,dcetu,i^ c£ter£, difltnguitVlpidnusm
M-I« pr'mci.  Et. §. i. 1, Si quis uma, Inprinci. ff.  De
pfw.er comod.rei uendit.Aut igitur (mquiens) con*
unit,quoad periculmum fuflmeat:&■ edtenus fujli*
Hebit.Aut non conuenittcr uffy dd degufldtionem fufli*
kbit. Sed ft non funt deguflatd, fignatd tamen ab cm*
ptore wtfduel dolk; confequenter dicemus, ddhuc pc*
fimlm ejje uendi-toris,nifl dliud conuenit.

iiii  Item;A<ftor impendit neceffarid in
{ sndem domum decern florenos* Retteenim

ll petit

5$<; ciassis mi.

petit impenfdS,qim pro confer udndd re ueditd fecit k
nufJe, cam dpud earn effet .

m

lii

Sed dtces:Nonne res ucnditd ditobus tdntrn modi!
potejl confderdrii Alt ero, quod ft uenditoris me tU
ditioncm l. Qui tibir.C. Vehmedi. uchftio.uetidit.
Vnde,f in rem propridm fecit fumptus , dbfurde uiiet
turiUos rcpctcrc.l.Si dbfeitte.ff.  Dc ufufruft.l. Si die?
tutdrcit.ff.De codi ft.indebit. Altcro, quod res jit cm?
ptoris.Qu*rc : f impendit in rem dlicnum ueniitom*
detur doture.i.Adeo jf.Deadquircn.rcr. domki■  Ef.

Cum quis. Inftit. De rer. diuifo.  Rcjjiodco: eM
alia conf deratio rei uenditee. Quod tmetf metnii
tioncm mdnedt in domlnio uenditoris-.quid t men pro?
ximd eft dliemtioni: ipfe tdntum tenetur dd cuftodiM
quodd trdddt.fy. Quod f fugerit. Inf it. Deemptio.
ty uenditio.Ad cuf odium dutem pertinet, rem confer*
udrefumptibuf.l. Iulianus■  §. Pr£tcred.ff.  D edttio.
empt.l. Domum  C. De R ciuendicdti. QuodDoilorts
obfeure trdftint.

\

-8

ti

2

1

Vides ergo qudttt ncccfftrij fnt hi drticuli.NM.fi*
cut fuperius diftum fuit,uenditorem rettc remuendtti
retinerc locopignoris,donee foludtur precim:  I titt
diuerfo, emptor potefl precium retinerc,donee trifo*
tur fbi res, nifdliud conuenerit . Vbi tdmen uenditot
pdrdtitseft tradere; ibi emptor debet prior dm pre*

A C  T I 0 I. 587

0 Im.l.Quipendentm.ff.Dcidio.empt.de quo fupc<
me Rtradatum.

* V Item dicit actor; Quod conuenit inter fe
1  ftreurn; ne prscdicta domo ei uendita urere-
ti^iicuelocaretin pofterumad exercendam
1  aem fabrilem, uel doliatoriam, uel ad lupa--
' tiriam turpitudinem. Omnia enim hie molcjls
fnt,etrede per padim excipimtur.l.Siquis fub hoc
f.Dc contrahc.emptio.Quod ft dbludfucrit comemu:
iipmndm  eft commode o breuiter.

VI  Item ponit;Quod reus admonitus ut fol
iieret precium,haftenus recufauit, Ecce morant
mptoris.

VII  Item eftuerum;Qudd a&oris intereft
lanti, fuiffe numeratum precium conucntum.
Itkocquidem cxpeditm ed,fi emptor nihil adhuc m*
demerit prcci] . Sec! quid fi partem foluit f conuenie*
fa ne rede ad ufurat reliqute partist  R ejpondeo:pof*
fern comeniri, drgu.l. ulti. In jiff. Defmd. dotaL

Quare petit a£tor;reum condemnari,ut fol
uatei precium fupradiftum; Et tantum nomi-
He damni +  Ne<£ nerd aliud petitur hie formula,feut
fyemdeclaratm cd.l, Iuliamtt.§. Bxuendito.ff
fiio.cmpt.

11  X Reli*-

3$8 CL ASS IS IIII.

Reliqu onmii ex przcedcnte dttione empti hi
tmisferendafmt.Ndtn utriu  '<£ dftionis ex eoiem con
trdftu ndt£,tndximd  efi fmUitudo.l.Si focius pro pit,
ff.Pro foci.Bctrtolus tn.l. ij. C.De refcmdcn.ueniitk.

red

1 ) 0 ,'

cite

B

DEF ENSI ONES REI CONVENTI.

n

I Reus excipiendo dicit; quod conuenitin tM
ter fe 8C a&orem, ut idem reus prarftaret eio- ’ r
perasfuaspro pecunia precrj* Pdftx crirn kfor*  1 ;
mmt hmc atfionem, ut prater ndturdmfmm Ad cot  I 1
prehcnddt.l.li&ifgcntiu. §.Quinmo.ff.DepaHli].  ,
C.De pdf.  inter empto £? ttcnd:to. Cut confequesesl,
quod his cajibus jitjlrifti luris’.cu alioqui jit bomejUd,

ut trci(iAturm.§.Aftionum dut cm. Injilt.  De dihoni.
I.Etwn qui doncttiom.ff.  De dondtionib.

II  Item:Reus latisfecit a£ori depredo.El !

probitio incumbit rco adferenti folutionemiquim pu
fldbit dut tcjhbus,dut injirumentis.  E t turn dbfoluctur,
ut fuprd,

R eliqtm defenjiones muiiuberis ex preceded ii*
fputettione fori .

SINGVLARIA QVAEDAM CIRCA
EMPTIONIS CONTRACTVM.

I B-tncns rem, qud.n fujjpicdtur altenm ejfr:  pro*
tejlctur i ubi rcfciuerit derninm  , rcjhtuturum  ff »

reddito

ACTIO I, 589

liMito precio: I d% ctpud nottnm.Z? tejles.Sic  mtn
1  \on objldbii iUi.l.ulti.C.De furt.Lt rccuperabit pre *

,!fl  mfout in cafu. I Mulicr inops. ff. De apt.  cr
' poflli. reuerf

, ff Qu' uoluerit cmere rent litigiofam,ne ref-age*
i'.:,Tit-ff,er.C, De litigiof. mn put.it Angclut rede
, mn ah alio quodam extraneo-.non .ib ipfis litigants
, kin Auden.De litigiojisjn print 1. Sed ego huic to
, [iiomnfubfcribo.

Ill CuYMdm emptoricR, ut uenditor renmt
(ictdllegitiombus qm opponere poJ?it:uidelicet,qu 6 d
omijja denmeiatione fibi facicndatncq; de il*
kabfemidincq; de iniquitatc quicquam exciperetfed
jhphciter deeuifiione teneri uoluerit, utcefjciu.l.
tmptor.C.Deeuiftio, lbi$ Angdut.Et.l.Si periM*

1 nikntim.ff.Lod.tiu

mi V igiUbit emptor,ut picifcdtur cum uendi *

tiUyidiicf; fetciat inflrumento-.tencri em deeuiftio *
tint proprictatis quhn pofjefionis: Cum alioqui
! n ° n nifi de cuida propriciate comeniri pojjet.lij. §.
Ytcu.ff.De ctdio.cmpt.

V Si comwritjftter contubentes , tie uenditor

It  3 teiied

i

390  C L A S S I S U11.

tenedtur de euiftione:profuerit,diijci hsc mhi (n
Ac rejlitutionc precij,fi eumdtur .)Nmnift fic nomi*
tiatim cduedturteuiftd re poteft comemri,ut pnm
rcjiitm ueditor l.Emptorm. § .lbidcm-fDe (Sk,
c mpt.

VI Vt ucnditor tenedtur de euiRionc-.nofoltmj
ttpud ludicem,uerumetimfi dpud drbitrm emttit
(tumlnoc cdfualiisno teneretur.l.St diftum.§.Copi
tnifforis.jf.  Dc euiftio.) utilefueritfic pdcifci: From
fit ucnditor de euiftione qudlicunqiuxU doflr itf
Accnrfij,m.lCmpocnd.jf.De recept.drbi.

I

iil

ti

t

it,

0

«

i

(

1

VII  E xpedit fcmper,cum incident controleiji
euiftionis,qu£ ccleriter dpud drlitrum finiendifii
eligitur arbiter confenfu uenditoris.  N dm tmctctf
bitur de euiftione,cefidbit difiutdtio.l.Liberty  i
dam Tbeodont.C.Defenien.ty interlocu.omduk  i

VIII  Qui emit fmdum dotdlem,perdit preiiffl,

ut.C.De fund.dotd.lnjlit.Quib.dliendJic.uel non,H
prmci.Curdtidum igitur crit,ut non uxor uenddt,f >
nihil dgetifed ipfe mdrituf,vdet fidciufjbre de fer0
Aocontrdftu, qui cum effiftu tenebitur, utcoWgit^
dus,in.l.Si pr^dium.C.Dc iur.doti.Sic intelligent
tolum ) m.l.Cm. Lex .ft. De fideiufioru

i  JX Steps fupponmi employes dliquern,qui infer At
Witiuenditoride re dliemtdtne fcilicct tenesntur in*
«term foluereprecim,iuxtd.l. Si pofl pcrfeftAm.  C.
i, Df euittio. ldeoconfultumeftdducrfushuncfrdudem,
#1 IcferAtur emptori iunmentum,quo d ipfc non fub*
miuerit litigAtorem: uel,ji uUas  htbedt prxfmptio*
li urn ie bmfmodi tecbnie,ets dUeget ludici cognituro.
r Smile uidetur Apud Accurjiwm,m.l.Atqui ndtttrd •  §.
Cbm me Abfente-ff.De negoci-gesl.

X  Q ui rent emit db exccutoribui tefldntetttiiis cu
ret utifedri comrdttm db btercde.Bdldus in Audi.
Siaptiui, C.Deepifc.o- cleric.

XI  Videndm emptori,ne dc euittione Ad poem t
tytt Aduerfut uenditorem Anted qu'drn fitfdftd cxecu
tiocondemndtionis Ad reflituendu.Ante reftitutionem
m'mutiliter dgeret.l. Siferuum-ff.Dedftio. empt.
Vtitur enim uerbo (dbeft) Et.l.Eutitd. § .Si  de euiftio
tie.ff.De cuittioni.

XII  St tM  nudtm inter jit, rent dliqtam hdbere
Wptim,qudm dom'mui nolit uendere: curd (mqutmt
Adores cduteUrm)ut eonmiodAti,Autprecdrij,uel
‘Itcrim contrdttui titulo conceddtur.Demde,diets tud
%(«o/J tdmett dola)dmi/fdin:& cottdetnmbcris dd

11  4 folu*

392 CLASSIS III!.

folutionemaftimdtionis , I dm hdbebis tibi ewptmiSi
culpd.jf.De reiuendicdti.VelyUt Lege comifforii it
cipi&pignorijtoc cd.ut non folutd pccunu tdli die:
bdheas emptm iuflo precto , ecfhmdtionc coUiti  in
bonos uiros.lSifmdttti  § .u'ti.ff.Dc pigmi. Priori
non probo:quid cdlmniofd ed,docet mendictm.

XIII Si quis emit rent ab eo,qui no iure dornij,
fed lure creditoris forte uendit:profterit y moar(of
ficium Iudicis,ut dom'mut rdtum hdbcdt contndm
uliemtionk .Bdlim ZT Pduhn Cdflrenfls in Auden,St
captiui.C.De Epifco.cr cleric (Et cdptiui (mf.it)fi
reuerji fuemt } cogmtur rdtum hdbere contrdftm>

XIIII St per p drentem fuerit prohibiu dlieitt*
tio aliqudrtm return fub poend,ut fi dliemte fieri f
pertmednt dd locum pium,uel ad ulios cofinguineos:
confultm ed,ut iUi quibut mpcene exectttioncmip*
plicdri debent bond: renwncient fuo luri, O cc U d ^
pcend.t.De bit.ff'.Detrdnsdftio.l, Qjiottes-  C. Befit
deicommiff.

XY Qui emit abhxrede inuentdrim fdcieitiei
ne ultra uires bxredititis tenedtur: rede fectrib
fiinjlrmento conttidm ddijci curet h<ec uerbd:Hi*
rri aendidit talent rent, at fttisftccrct creditor t‘N*

I JCTIO I. 595

&legmiji,&c.mtd.l.ult.§.Et ft pufdtdm.Etd.
licentid.C.De lur.deliberdn.Profuerit etidnt mdtu:

• femptor nmeretprecim in pr&fentid creditorunt
i (/ legdtdriorm,ut otnmnojit fecurus.

XVI Si in conrnttu die At emptor dut uenditor:
ionire fc,quicquid ultr'd dut citr'd iufltm fit precim:
tmenon dgitur cxdeceptione.Poteft en'rn res pdr*
tmuendi,pdrtm dondri.l.Si dondtionis.ff.De contrd
bemptio.Aliterin cefiiotte dttionisd.ultt.C.maddt*

XVII Deceptions qu<ejiionem, tollit remmeid*

tioexpreffd,hoc cl},ft in contrdttu jit diftim,nolle eni
ftoremdut uenditorem cdufdriieceptionem.ldemfi
tit tdcitdjd cjl,fi diednt contrahentesjcs tales  XX.
forenis,emptd fit quinqudgintd.l.Si quis in conferibett
do.C.Depdft.

XVIII &duerfus trdnfiftionem,c\U£ de ‘nicer*
to litis euentu fieri folet: non eft quereld deceptions,
nijidolus tnterueniitd.Quod debetur.ff. De pcen.l.
ij.C.De trdnfdftio.drgud.Lucius.§ .ulti.ff.Ad Send*
ttifconful.TrebeHUd.ln fmmftn princi.ff. De con*
iitti.mdebit.

XIX Sicut dondntino[ubmitur,dutfeientidj.

11 f Iff

$94 C L AS SI S IIII.

I/i pnnci.ff.Tie donatio. 1). §.ulti.jf.  Df attio, eiHpt,

1 ta ceffat dijfutdtio deceptionis, cum fold fees cm tut
V uenditur,ut in dim pifaum uel auium.l.Ncc  cniptio
ff.De comraben.empt.l.Si iaftum-ff.Dc aftio.empt.
Et. 1. Eambgrcditatcm. C. Dcbtcrcdita. ucl attm,
uendit.

XX  Si uenditor dut emptor,menfurdspuUicepn  I
batdf,nm fi-umcnti>uel cuiushbet ret corrupcrit,itt
louemlo fi-audetn fcccrit-.quann cares cfl>duplom
demnatur:dccrctoq ;  Diui Hadrianipr£ccptum r&#
tnfulam cum rclcgar. Modcflmis in. L penulti. f  Ad
Ecg-Corndi  Df filf.Efl o aftio in faflm aduerfm
corruptorcs,cuius facitmentionem Vlpidnut,in-  I.Qai
tionune.ff.Eod-tit.Adi. 1. Arbitrio,  §. Df eo.  C.Df
flol.l.Annond.§.ulti.jf.Dcextrd. crmmb. 1.  Pi tub
yejfiondit ffDc  ucrbo.figmfica.Et.l.Si quis uxori.j•
Si maiora ff. Defurt.

XXI  Vetercs,emptiomm Uenditiommq; dp  pel*
latiombus promifeue utebamur Mquit Cam in.l.Vc 1
tcrcs-ff.De attion.empt.  Hoc csl> enmes alienation:!
fic dppeUalant,qu£  per ucram dut maginariam ueiu
ditionemfieri fbkbnnt,ut tefiamentum, emancipation
tiem t doMtionem, V cgteras.lnfiit.  Df tcflame M. lit
priwi\Vnrie mUstdta Ubtri ii cgteris* fjfi.  De fiatuh

ACTIO I. 59?

ler.QuoniM(dit)lcx duodec'm tMdttm,emptio*
His uerbo omcm hteredihftem complc&i uidctur.Er*
tut AccurjiM,^ipromifcueinteUigit mptioncmpra
mditiotte,vr confront fupu diximm.

XXII  Simpldrisuenditiones (ut in. 1 . Si tdmen.
(j.ult.ff.De Aedilit.cditt.)fmt,pro quibus ncceffc ue
iitor mbabetje dupk cmptori rcpromitterr.qud*
rum mcrnmit vlpidmu,m.l. Emptori. jf. De euiftio*
d.ltit enm jimpUri# uenditiones a  Vomponio diem
tur,ut jimpUrU d3iones,0' dupkrix,  er quddrupld
rk diccbdntur, qu£ in fmpkm > duplum, quddrup'um
iibdntur.Vnde quddrupldtores di(li, dektorum ge*
M,qui eti queefiu exerccbdni, ut iUd perfequerentur,
foru  ex Lcgibut quAdrupli crAt dftio. ltidem,fmpU
tie res di3z funt ab antiques que nutlius  prope pre*
cij effort, pro quibus fcilicet in firnplm tdntrn uendi*
torimtio deberetur.

XXIII  Cum redbibitork dftionc de fdnitdte
tgitur :permittendm esl,de mo uicio dgere  er pr£*
iicerc;ut,ji quid dliud pofted dppdruerit, de eo itc*
rhgutur. Pontponm m.l.Si tdmen. §. pemtlti. ff.Dc
A eiiliti.edift.

XXIIII Res rnditi nee dim trdditd,mMct in

C L A S S I S  IIII.

bonis uenditoris. 1. Sicut re corporal:. §.Si dclitol
uendident.ff.Quib.moi.  pig n. ucl hypothec, fohit.
tnflit.De cmptio.zj- uenditio.§. ft.  V tty tmen m
dicAtioncmrci(inquit)<y condtclioncm cxhbercki
bebit cmptoritquiu fine qui nondum rem emptori tn
didit } ndhuc ipfedonmu eft.

Vide ctkm ctfum finguhrem,in.U luliinus^M
di.ff.De aftioni.cmpti. drgu.i Comm*
tfi dittidmdo.  § • Si debitor.ff-.

Comm • dim dun.

DE AC*

S97

DE ACTIONIBVS AEDE

LIT IIS,  REDHIBITORIA ET
QVANTO MINORIS.

II

Dmonendi fmm primm de fignifad*
tione tterborm.  R edhibere, e& fact
Ye,ut rurfus bxbedt uenditor quod hi*
buerdt.  Efc quid reddendo id fabdt:
idcirco rcdbibitioefl dppelUtu, qudji
idiiuo.l.Keihibcre.jf.De cediht.edict o.l.Redhibito
f.De diiend.iudic.mtan.cduf.fd{l.Qu,id(inquit)recl
Uito  f }omtc,otmid retro dgmtur.  I nde redbibito t
list itdio dicitur.

Qudmo minoris dutcm dppclUt ! onem(non, ut Ac*
enfant putdnt, qudnti minoris ) fa aca'pc . Ver
hutm emendifadm uendendipin fafantmo exigunt
%mtiuo$:Vt,moJiceorJicitor,ccemojedhno, trier*
cor,commercor,ccnftdt,udlet,fa!:tdnt!, qudnti, tunti
le,qudntms,opidntilibet,qiwiticiinc[;,plitris,minoris*
)tem,uendo,reucndo,dt(lrdho, diuendo, uemvndo,
projlo >c eflmo,indico,mfcr;bo,Quinti rem mi, tdiui
fcndam.Non emo tanti pcenitere,dnitiUe adfcortm ,
mdrdchmdru X.miHid pronotteflipuhretur. Qua
ti preeij in drci bxbeo. Vlpidmts m.l.  H <ec ueditio.  §.
bitiufmodi.jf, De contuhen.emptio .

Cm

5 $ C L A S S 1 s  nn.

Cuff!  comparAtiuis autcm in abktfuo ponmttir:
Vt,quanto plum,Unto minor is.  I U  er Aedilcs,qm>
tommoris agere pemi[crunt:non,quanti trimom,\\*
cut mtlgAius error habet.

SuperUtiui bis ucrbis mgenitiuo AdcomoiMur
ad mftar pofuiuonimiVt,Kon tanti teneatur, qmnti
bodic critifed quamiin eo anno plurimifuerit.§.His
autcm ucrbis. lnjlit.Dc  Leg. A quilt.

P recia dcniq;,{i his ucrbis adiefta fuerbnt, Mith
uis folern cfjvrn:Vt,a(]c emijuplo reuendatn.Plusdu
plo emens.cenjctur deceptus .

Aducrbijs quoq ;  foknt generaliter fignificiri prt
cia rerum:Vt,Cdrifimc flctit,quod [Anguine emptm
efc.Viltfime uenditur lufticia.

lndicdreautcm(ut hoc obiter diedntut) cflpnciti
rci uendendte Jlatucre* MercAri uero  er liccri,efi S
quid minus offerre qum indicatum Jittdoncc in pm
dim confemiAnt emptor  er uenditor.  N am indime
uendentis cdi,jicut mercAri & liceri cmcntis.Sic dccii
piturin.l. lulianus, §. Qucd Autem dix'mus.ff.Dc
aftioni.empt.

Argumentum*

S Atis iam probatm eH,emptionem & uenditiov
qudfi uicurium permutationis ccntrdclm-fX  c ; *

ttili ordhtAtione formAm AcccpijJc,[ccmdtM nAturffl-

ACTIO II. 599

C£lerm,<{ucmlis authority fdncire ccepitted fim
per PUtor diligcmm id ufm fori edi&is fuis [up *
pirn confueuit:idiutus cotidie mu'txrm rerim ex*
pimm.lt<L$,cmdcmorbojis dnm'diiusun<e fa
flow qufjliom proponcreimr in iudicijs, quirum
me ciuili non tjjfet dperta dcfbiitio: ideo mtroduxit
k idiom de cdlmnio/is uenditiontbus,M rnlorm
ufacim reprimerct.

QVA A VTHOR.IT ATE
CONSTENT.

1

OH fir, cur obfinite hoc loco rixentUYi
utrrnjit aftio, qu<e dicutur quinto mm
:  ris, an ucrb fit jtmplex quddim ctdicftio
^ dfiionis.Doftores jic qiuermt: utrum jit

HonteMttionis,M non fit. Et cumfcopm rei non fu
tii obfcruent •dnciiunt plericp in Untum errorcm , ut
faint,dlids efje idioncs qudnto minor# duties,ilia
VutoriiM.Imdydiftkgmnt etidm dftione qudnto mi*
'om tiuilemfd quinto minor#ciuili.Qu£omnii pro
c dmt db ignordtione pmcipij.hoc eft, quid nonexi
Emit dttiomm formal# dd principix luris ndturdUst
dciater,dftro empti compleftitur ufas generdlt
db qudnto mmoris erdin rem emptums:  <twt>
'iiultri iujlu pneim cdlmniofe mditur-interim u

mu

400 C L A S S  I $ Mil.

men,cum frdudes  er menddcid, in hoc contuftu fern
per multiplicdrentur:Acdiles curulcs quo# deuicijs
renmproprids dttiones introduxermt: quod  utitj;
none hr drum .

Qudndoquidetn igitur ediftd Aedilim cttrulim,
portio fwnt lurk  P r&torij. §  .P roponebint.  Injlit.Dc
lur.ndtu.genti.crciuil. rede dixermm hdf iftioes ci
fen Vrxtoriitf.  § .Pr£toridS.Inftit. De diuif-jlipM
Vlpidnus bt.l.j.In princi.ff.De Aediliti.edift.fic
refert tenorem editti. Lahco fcribit, ediflum Aeiilm
curulitm de uenditionibut rerum cfje,tdm e.irm,fi
foli funt ,q qine mobiles, dut fe mouentes fmt. Ami
Aediles t  Qui mancipiauendunt, cevtiores fa>
ciunto emptores,quid morbi uicrjue cuiqj fit,
quisfugitiuus errouc fit,noxaue folutusnofit.'
caqj omnia,cum ea mancipia ueneunt, palam
ac reSte  pronuncianto*

Quod fi mancipium aduerfus ea uenierit/i
ue aduerfus,quam diflum promiffumue fuit,
cum ueniret,fuerit:quod eius preftari oporte^
re dicetur;emptori,omnibusq5,ad quoseares
pertinet, ludicium dabimus,ut id mancipiu*
redhibeatur.

Si quid autem poft uenditionem tradition
nemqj detenus opera emptoris,familia?,p r0/
curatoriftie eius faftu entdiue quid ex eopoft

uenditio

actio  rr. 40*

uendittonem natum, adquifitum fuerit; & fi
quid ei in uenditione accelTerit;fiue quis ex ea
refrutfusad emptorem peruenerit: ut ea om¬
nia uendirori reiiituau Turn fi quas accefljo-
nesipfeprsftiterir, ut recipiat,

ItemrSiquod mancipuimcapitalemfrau-
cem admiferit,mortifue confcienda? caufa qd
fecerit,fiue in arenam depugnandi caufa ad be
(Has intromiffum fuerit: ea omnia in ucnditio
nepronuncianto.Ex his enimcaufisiudiciu
dabimus.

Hoc amplius,fi quis aduerfus ea fcicns do-
lomalo uendidiiTe dicetur,iudiciu dabimus*
Cciufd hurn editti proponendi  cil, ut occurutur
f&icijs uendcntium:  ©• emptonbus fuccurrdtur,  <j ui*
w$ decepti a  uenditoribiK fuerint: dummodo feu*
Hus,uenditorem,etidm ft ignorduit ed,qu£ tediles pr£*
mri iubentjdme teneri debere.Nec eft hoc iniqimim »
Pot Hit cnim ect noU habere uenditor■  N efy uerd refert
fomodo ctnptor ftUdtur: ignorintid uenditoris to cd
Mute.

Et hdftcma de priore editti parte, qu£ dd feruos
firt'met.ln toto cnim iure frequenter fit mentio feruo*
tm,utputa, quonm ufus ejjet omnibus rebus frequent
Hor. hide tnirum dittu eft, quantum obfcuritdtent
tMftdtio deferuis mgerdt'.quonkm tmltd in eis erant

mm jin*

40t  CLASSIS IIIT.

finguldrid  . Sed tdmen nec fine fruttu legemus (molt
fobnefLt) queede [emit introdutta crdnt,utut koi\i
nonutitmr tali fcruitutc.Nam hibent pulchrasratio*
nes,quibut uti pojfumtts in alijsrebut.

Vofleriorem pdrtem editti addyicit Vlpidm,bt.l
AedUes.lnprmi.ff.  D etediliti. edid. bis ucrbis.Ac*
dilesAunt . Quiiumentauendunt,palamrefte
dicunto, quid in unoquoq; eorum morbi ui-
cijue fit.-utiqj optime ornata uendendicaufafu
erint.-ita emptoribus traduntor*

Si quid ita factum non erit :  de ornamentis
reftituendis, iumentifue ornamentorum no'
mine redhibendis,in diebus fexaginta:morbi
autem uicquecaufa inemptis faciendis, infex
menfibus.'uel quanto minoris,cumuenierint,
fuerint, in anno iudicium dabimus.

Si iumenta ftmul paria uenierint, & altera
in ea caufa fuerit ut redhiberi debeat; iudiciu
dabimus, quo utrunq; redhibeatur.

L oqmntur Aediles in hoc edifto de iumentis reM
hendis.Cdufa dutem hum editti eadem ejl,qu£ & nit*
cipiorwm redhibendortm :  er fere eidem fmt in bit)
qui£ in mdncipijs , quod dd mordm uicimue attind.
Quicquid igitur illic diximus-.huc erit trdHsferendutn *
Et fi mortuum fuerit mmentum: pdri modo redbkd

poterit } quemddmodum mancipim.

AetyiM

ACTIO II. 4°$^

Imentorm dutem appchtione dn otnne pecm co
\mettur,uidedmus .Etdifficile eft, ut cont'medtur.Nm
tliud fignificdt imentm, aliud fignificatur pecoris dp
pcMione. Idcirco elogirn huic edifto [ubieftwm eft,
cuiusuerbd h£cfrnt.  Quae de iumentorum fani>
rate  diximus, de caetero quoque pecore omni
uenditores faciunto.

Elogim, oft tejlimonim dc dliquo.\ Dims  H i*
iriim.Et.l.Non dubim jf.  De cujlo.et exhibi.reor .
Hicitdque vlpidnus dccipit pro cldufuli teflificdtorid,
per cjium deckrdtUr uolmtss Pratoris. Sic dlicubi re*
pcries elogium pro ultirnd uolutdte,per qiutm enuncidt
tejhtor, quid fieri uelit. Caterm, T^dyoq pro rdtione
Aogiflcsftcit  er mlogos,qui rdtione s reddere no te*
tiemur, utin.l. Quiddm.ff.  D eddminif. tutor. Item,
m\dyoq Graci dppelldnt rdtiomles feu rdtiondtores,
<jtf! dmone rdtionem procurdttt.

Sdniti <5 mteWgitur ex cogmtione morbi. Eftenitn
toorbtu, bdbitus cuiufq • corporis contrd mturdm, qui
ttfmciusddid fdciat deteriorem, cuius cdufd ndturd
nobis eius corporis fdnitdtem dedit. ldq ;  dlids in toto
corpore contingent febris, dlids in pdrte corporis, ut
bSutirc,cldudicdre. Quod poflcriusdici potefl uiciu
teftius qum morbus.

SctJ enlm frnt quad! qua in hommibus quids morbu
krnt 3 m mentis ttott ddco;Vtpm,fi rnlus cdflrdtui

mm  2 eft,

404 CLASSIS I HI.

f 8,nc<f; morhi,ne% uicij quid habere uideturqikitt^
de fortitudine quid eius dctrahitur, neq ;  de utiliUk/n
ad getterandum nmqjit habilis.U£c vlpianiu.

Igitur uides, ijli editta edilium curulim ntrok*
cere nobis duos, ex contradu emptionis ct ueniitiom,
agendi formulas-.alteram de rcdhibitione-.alteu^u  tu
minoris res fuerit.Qu.tre vlpianty, in.l.AedilesMtt
§.ldemrefcrt.ff.  Dc. idiliti. edift. Scdfi emptor (»
quit) ignorauit,uenditor fcit,cx empto ejfe aftm.  Ei
m.l.Cum .tutem.§.ti£a ft tones, jf. Eod.tit.  Hi edflio*
ties (ait) qu£ ex hoc edifto oriutur.Et paulo fuperk
Aedilitias aft [ones uocat. Vnde Titu'.m esl.  C. Bed*
liti.aftionib.

II Directs (unt dcliones, exuerlisyfenteiil !
<edilium.Cdius m.l. Si quid uenditor. In princip.fiDt
tdilit.editt. Si quid uenditor (inquit) demdncipjoi*
firmauerit, idq• non itd effe emptor queraturjutrd*
hibitorio,aut fiftmatorio, id eh, quanto minoris id*
ciodgcre potejl. Et.in.l.Siuenditor.ff.Eod.tit.il u®
ditor (ait) de his, quje edifto euruliim continents
caueit’.polliccntur aduerfus eu indicium redhibitorkm
intr'a duos mefestucl, quanti emptor is inter jit,intrijt' 1
ntenfes.

E odernmodo Pdulus.in.l. Iuflifime. §.ulti.jf.&
Acdiliti.edift.lnredhibitoria (ait) uclaffmitoritf

4

ACTIO II. 4°?

td dubitdri.'Notd hie: dttioncm qudnto minor it, dici
iftmtomniquonum tune res <eflim*tur.mm in red
hibitione, nihiljit diud qu'm quod redditur.

VNDE PROFICISCANTVR
HAE ACTIONES.

Ill

E X contrdftu cmptionis & uenditionis ejfc hit
i(liones,certm eft,fmtq; in perfonm.Vlpunus
in.l.Cm dutem.  § .Si feruus fu.jf.Dc sdili.cditt.QM
m enhn (inquit) panties dftioncs uidedntur: tame,quo
mm ex contuttu uenirnt, dicendm eft,corum quoq;
mine, qui in Alien* potejldtefmt, compel ere.

Sic Accipicndus eft idem Vlpidnus,in.l.Aediles diut
§.l dent refert jf. did.tit. Probdns feerndm ofilium:
cx anpto ejje dclioncm oh jpddonem ignordntcr cm *
ptm.NdmuerbA(ex empto)dccipi milt pro contrdttu
emptionis:non pro dftione ciuili,qum ex empto etidm
dicimus.

Alioqui uerm eft, ex empto ciuilem , competert
deuieijs rerum uenditdru. VndcPdulusjnJ. lufhftme.
§.Proponitur.jf.De eedilit. editt, loquens  de pluribas
milicidrijs rem commune uendcntibusiAequim enim
(inquit) idihbus uifm eft,uel m mum ex his,cuius mi
hr pdrs,dut nuft* pdrte mrnor ejfet,tediliti*s dftiones
mpctcretne cogeretur entptor cum rnltis Jitigdre:

mm  5 qudmuis

4og classis  ini.

qudmuis dciio ex empto cum fngulis fit pro portion?,
qiu focij fuermt, Ecce,ibi(ex empto) nomen eft cm
lis dftionis*

IIII Petitorq iudicij funt*

CVI, ET ADVERSVS QVEM
EXERCEANTVR.

V

P KitMx fmt'.competent es ei, qui morbofm Mi*
mdfalidmue re uiciofm emerit ignorm.ls enm
mtellefto huiufmodi morbo uel uictofi no cut ullo mo
do compurdturuiihdbet dftioncm redbibitoriM.Snt*
dute empturus uticp fuerdt,fed dliquo mmoris,boc eft,
qudnti turn erat res <ejlimdnda:tumc aftione qudntomi
nor is pot eft experiri,qu£ hide ctidm £jlmdtoru nwt
cupdtur .

E t qudnqukm femel quis cgerit quanto mmoris :ti
Men compertis pojlck mnioribus morbis, rcfte dentia
iget redhibitorid.Quinm6,@-in ip ft quanto tninoris
Aftione,contbigh aliquando per ofjxcium Indicts red*
hibitioift probetur iUi,rem nuUius plane udloris ejfe.
Iniquum eft enim employes dccipi.jQuod ft nolit.§-
Si quis cgerit.Et.l.Bouem.§.Aliqudndo.ff.De adilit.
edift.Idem dicendum efl ex diuerfo.l.Si tdmen,§-No
nwbU.f.Eod.tit.

ACTIO II- 4

Quodfiplurcs.jinguh pdrtes,abuno mint: tunc
propdrte quiffy comm cxperictur. Scd fi in folidum
mntimiifquify rcdhibitorim, uel qutnto minoris
mccre poteft.d.l.Quod ft nolit.§.Si uenditori.

Aduerfus euin^Kr [dens uel ignonns ucndidit
mmorbofm ueluiciofdm, nec pronmciduit pdlm
fills effet.

Item,in cum,qui fatfo idfirni.iuit aliquid cjje uel no
tfe: Vtputd, dixit cquum cdlcitrofum non cffe, cum
tdis cjjet: uel dixit uclocem cjje, cm nihil minus in eo
reperiretur.lp .§. \.Et.l.Qjiis jit fugitium.§ .ult.ff.
Dctdilit.edift.

E<t mem ditti uel promiffi redhibitionem pdriut,
ftcunq; jic dicwntur ut pr<ejlentur, non ut iaftcntur
mmendindeerci grdti a.  1. Sciendum tdmen. §■]■  jf-
Eod.tit.

Si plures fuerint uenditores, finguli in folidum ta
Itenturtnifiquisefc [urn pdrtcm fcorfum ucndidcrif.de
<jiu er coueniri debet fwmmo lure.Vcrmtdmcn eequn
eftjnunm ex ilUs uenditonbus dttioncm diritne co*
ptur emptor ob mum rent cm mltis litigdrc.l.  Ik*
jbfime.fy.j tf.De tdili.cdift.

C ontu quoq ; , uenditori competit Aduerfus emptt
rmmttltis modis,ufmjrdlocoVUl.

VI poutraria non eft ex contuttu emptionis

mm  4  c

40 $ C L A S SIS  mi.

Cr uenditionis Pretoria,jicut nec ciuilis .Vitro Untcli
citro'cfc conuenirc fe poffunt contrdbcntcs: fed utM$
eft dire fid.

Q.VID  DE HAEREDIBVS DU
C END VM SIT.

VII

e Aeredibtu emptoris ddtur,jingulis pro fuis pot
tiombws.  C< eterum uenditor rede poftukbit,nt
mm omnes conflitunt procurutorent: tte iniurim
pdtktur uenditor, dijUnftis dc eadem re dfliombm. I
Quod jinolit . § -Siplures.ff.De eedilit. cdift.

E t m hecredes uenditor is .1.Sciendum. § .Delude.
i.Cumdutem.§.H<e uftiones.Et.l.Si tdmen.§.Aedi*
litiie.ff. Eod.tit.

infidciujforem conccdkur 3 qtii pro mine*
ft cttufd emptionis  er  uenditionis, jit dcceptus.l. U*
tinus-ff.Dc xdiliti. cdift.

QVID PERSEQVAMVR ISTIS
ACTIONIBVS.

R VIII

Eiperfecutork fmt: qM.nquimdiqMttdoreM
conuentm AdficUnt pm*.

I A&ioncm redhibitoriam mttniit tnt(W

ii  (

ACTIO IT. 409

il boc,ut rent uiciofm recipiat uenditor,rejlituto  p re
(io:&pr£tered,jj quid cmptionis cduf-i, uolututc ciuf
imuenditoris erogAtm jit, ut id jibifoluAtur. Item,
»fmuenmt,jimter/itcmptoris.l.Debet Mem. Et.
Ukdfciendm eB.jf.De cediliti.cditt.

II  Agere poteB emptor redhibitorU,ut liberetur:
ft forte mditori , uel a lij iujfu cm obligducrit fe  pro
rnmid loco precij.d.l.lllud feiendm eft.

III Si emptor fujpicioncm conciput ex indieijs
non itt mAnifejlis,dc morbo Aut uicio: tunc Agitur, ut
tniitor rcpromittdt,Aut eturn aueit eo nomine.l.Si
mditor.Et.l Quodjinolit. §. Qui mincipii. ff. De

tliliti.edift. *

IIII De ddmnis qme ex yc  uiciofi fenjit emptor:
ud,liquid m eAm impendit:non competit ijlA Adiotfei
confetjuipoteB per retentionemreiuenditee, non co»
gffidw rejiituere cim,etUm receptoprecio.niji indent
His feruetur it uenditoreildcp Arbitrio ludicis.

CibAriu tdmen  a iudicenon imputAbmtur .l.Ctm
intent redhibitio.§ AuliAnut Ait.l.lllud feiedm,  Et.!.
Quod ft nolit, In prm.ff.De Aedili.editt.

EtUtte m(i,quAtenM emptori competdt.

V Venditor 3 expcriripoteji redhibitom,utputev

mm  s teem

4io

CLASSIS II1I.

rem, redddiur etidm quicquid dcccfiit: fiue  ip/d um
ditionc:fiuc poftedqukm dpud cmptorem ftcrit:Velu*
ti,fruftuf,mcrcedes,o- cetera omnia,qu£ propter re
uenditm ad cmptorem pcructicrtwt,uel culpi cm no
peruenermt. 1. Cum dutem. §■ Cum redbibcretur.l.
Quod fi nolit.  § .Rf fiitui dutem.Et. § t uhi.l.Prokde.
jf.Dc tedili.editt.

Ethuc pertinet cldufuU edifti, quam Vtyiinwm
fert,in.i.Aediles etidm § .ulti.ff.Eod.tit .Pr£tcred(w
qu!cns)in edifto dickur  yir.Et quanta pecunia pro
homine foluta , acccffionisile nomine data
erit,cuiusue pecuniae quis eo nomine obhga*
tus eritrnon Iibcrabuur.Ordinc/cccmit titles,ut
ante uenditoriemptor omnia,qu£ fupraferipti [tint,
pr£jlet:fic de'mde precium confcqu&tur.

VI A&tt uenditor,fi res redhibitd, doJo ltd culpi
emptoris dete rior fo ft a jit, [iue per familiam e'm, ue
procuratoremtut hoc fibi pr£jleturj. Cum dutem,  I n
pr'mci.Et .1. Aediles etidm. § .\. 0 ’.ij.ff.'De £dil.cdi(t>

VII Potcft uenditor exigerc,ut fibi cduedtur 4
mptcre,ne forte res redhibitd fit obligdtd,ueldliomo
do grama db co.l.Rcdhibere. § .j.Et.§.ldemPc0
fortius ff.De£dilit.edift.

H<ec omnia (fi perpcndis)no.n fuerunt tim qrd'mfi

te

ACTIO in 411

t( in fmgtdis cifibus iure ciuili conjlituti:Jicut Pretot
m uidcs cdixifjc.

VIII Aftione autem quanto minori sent*
ptor petit } utuenditoreifo'Mt id, quanto minor is res
ukritememeret cm.Et bine probit Birtolus cfje
bfjerentiim inter Ciuilcm ittioncm quint 0  minor is :
crhitic Pretoriim.in.  1 .Iuliinus,In princi.jf.De <edil.
tiift.Quod timen intelligent fuperius eft deckntu.

I Ex empto,quinto minor is igitur Juris ciuilis ui*
loritite: be uer'o funt edilitie o- Pretoria perfe *
fltf iones.

II Per iftionem empti id exigitur,quito minor is ent
(turn fuijjet i ft or: In his uero edilitijs iudieijs tUud
npritur,quinto mmoris Yes ent. Quod ergo diftit
preim fingukre, reffiedo emptoris affedw.iprccio
c oirnmi,ellfmitione omnium hommmihoc refert in*
tf r rx empto ciuilem : O’ edilitim qui/tto mmoris
tftioncm.

Hi Ciuilis iutboritis fkeit eas formula omnibus mo
h perpetuus: edilitie iutem fivnt temponles. Sunt
( ditn,qui feemdm Birtolim non mile putint,i(lio*
few fx empto litius pitcrc,ic omnium rerun1 uicii co
pihcniere: cum edilesjeruos,  ©• inimilii tintunt
tfytxerint.l.Ob queuicii.inprmci.Et. §, lnfrn *
•nisi tmcn,mfi .f D: ediluditt ,

4U CLASS  IS IIII.

IX  Alias in fun plum: dl(<w 'm duphrn excreta
tur ijhe uftiones. Nm,fi neq; precium rcddnt,  naj ;  <ic  i
ccfiioncm fohuit ucnditor,cm ex redhibitione met
per it qtt£ fui [mt:dupli preeij  er  dccefiionis code m
ttdtur.Alioqui in dijsjfeciebttt,fimpli condemMur,
Idem dicendm eft dc ludicio quAnto m'ntoris.l.Redhi
bitoraff.de eediliti.cdift.

X Spcciales funt eedilitU dftioncs.

QV ANDO, ET QVAMDIV

competant.

XI

I N puris cotrAttibus, ftdtim nsfemtur ijhe  <t Hiones<
Scd in conditiondhbusunte conditionem nodgitu  r.l.

B ouem.§.Si fub conditione.ff.Dc <ediliti,editi.

Si tmen Ante conditionemciuiliter,ucl his dftioni*
bus dttum,<& fecutA etbfolutio fuerit,iuxtd.l.Nonqiet
udmodtmff.Dc ludici.twnc eueniente conditions,ite*
xrn Agi poterit: ut ibidem PAulus probdt.

Rcdhibitorid aftio eft fex mcnftu/m: Sed quint omit
noris,4nno conceditur.Bt oportet hmc Annum meW  I
utditer ex eo tempore quofuent poteftM expert^  i
V cm emptor refeiuerit morbum Aut uicium,l&c°$
inttus  Cr fex mcnfes } uocAntur utiles Sciendum

actio i  r. 41$

men eiJ. §.ulti.l.Cumfcx menfes.ff. De eediliti. editt,
lij.CDc £diliti.d(Uoni.

Konmqudm timen dclio redhibitorid dd duos tto
\m menfes-.quMo minor Is ucro  dd fex menfcs extent
Jitur: fcilicet,ined fyecie-.cm uenditor noluerit cdue
redeillisuteijs, qu£ edifto cediltu cotincntur.lSi ua 1
litor.f.De £ dili.cdiil.

Pr<etcred,cotttrdhentes poffunt longiut tempos pd
(1 fci,intri quod redhibedtur res emptx: uclctinm in
prpetum. Verm, ft nihilconuencrit: tunc xtfionis
tytimm tepus fembitur.l. Quod ji nolit. §. Si quid
kff.De xdilit.edid.JSifimord ucnditoris,ucl ctbfcn*
tit,ite! 1 did wild cdufd interceljerit.l.Quod fi nolit, § .
nlti.fdiil.tit.

Xll Non infamant £diliti£ ditiones.

Xill StricK Iuris funt* Accurfius quoty putdt

irkmidt effe-jn . I.Redhibitorid ,ff. Dc £diliti.cdi(l .
hemplo x£lionis,Quod met us cxufx.Et de doto met*
bdSicumexceptione.ff.Quodmet.cxuf.l. Arbitrio.
ftiedoL ml. Rofredusdutem id neg.it. Nttlld enim
<S lopcrfonxlis ejl xrbitrxrtxtnifi nommxtim Lege cd
i( ttur.l.hutilionibus.jf.L>c'mlit.iiirdn.Sed b£d(lio*
"'tfifflt perfottdles.Ergo,non fmt xrhtum. Quod
ttuemmibiuidetur.

ADH«

4»4

C L A S S  I S I'm.
ADFINIA REMEDIA.

I Siue ex fcriptofiue fine ulla fcripturd cotti&m
fittmodo fi fucrint dates arrh£,0" alter nolucntfitfi
fdcere contradui-.tunc fic diftinguendm eft . A dor
perdit quicquid dederitnotninc drrhx.Veniitordupli
rcftituere ccmpcllitur eius, quod pro arrha acccperit.
Sea qua dflionetReffondeo-.triplici.

I Condiftionc ex Lege.1nftit.Dc onpt.er uenditk,
Bt.l.Contrdftus.C.De ftd.'wftru.

II Officio Iudicis.l.ij.C.De rcfmden.uettditio.

III Aftio ex cmpto locum bdbet: fiihcet, ficontri*
dus non fuerit defer iptiu.Ndm ex feripto, non nifub
folutd feripturd pcrficitur Agitur,non anted potefttl
fei attio folcnnis o- ordinarid:fcd redemdum tunc if
ad priord duo remedia.

JX Si utcunq- dduerfm refilientem a contn&n
fuerit de duplicandis arrhistnihtlo tamenmimtfapi 0
tcfl ex empto dd id quod intereft:  ltd fcilicet, ut aP
rbdrum cemputdtio fiat in pofteriore condemnationt,
Et h<£c fententid eft rcceptior,contra opmonttncoD
tnunem,pcr .l.iij .jf.De tejidmcnt.milit.vbi miluarik
ticficio non rcnuncidt y qui ture communi teftaturJ-M
ter. ff.  Dc moffici. tcftament.Ctm  ©• hi (inquit
tut) qui[riant \ut fuim, eligentes id quod putantfl
competere^on dmittant.l.ulti.C.De pafl.dotS-V
bPr<cdia ) infi.ff r .De dftiom. empt.

ACTIO II* 41$

III Qui duobus infolidum edndem rent diuerfis
toiurdflibus uendtderittis pcend falji coercetur. Pdtu
k in.l.Qui duobus. f. Ad Leg.Cornc.de fdf.Scd ji mi
M$itm,*lijuendidcrit:dc ficlliotwtu dccufdtur.l. Si
'Mitore.fEod.tit.Tuttm Dottoresin.l. Quo*
ties. C.Dc ret ucndicdti.

IIII Sira cmptd,fuitextrd indicium redbibitd:
ml in iudicio quidem,fed emptor non retimit rem red
hikndm,donee folueretur precim ,feu redderetur,
hxulvidedtm.ff.  De ediliti. cdtft. tune utipoteft
iftione infadum,ut prccium ndditur cm omnittc *
ujlione.  1 . Quodftnolit.  §. Infiftumdclio.jf.Eod.

V Qui promijitjtipuUiUi de mortis,dut uieijs re*
tm ex jlipuhtu,qudm ex Pnetorijs hifee ditto
Mus  tcnebitur.Ncq; uero nouim hoc eft dut income
xiittsM qui dftione Ciuilt pofiit conucniri, tenedtur
Um edilitijsMtm  ©r qui ex empto poteft comenu
fiddetn etiam redbibitorijs dftionibus refle conueni*
to •Vlpidnusin.l.Sciendumtdmecft./f.Decedil.edift.
bi(ium(mquit)dpromif[o fic difeemitur. Dittum do
'•pi mtu, quod uerbotenus pronmeidtum eft, midoifi
hmne fimtur(dlus,fmtgitur)VromjJlm dutem po*
( til referri O' dd nudum promifiionem,[iue poUtcitd*
fonerri, uel dd fj>onjionem,$eemdmi quod incipict is,

4! 6  CLARIS IIII.

tjut  de buiuftnodi cdufd ftipuldnti ftojponditi&cx  fit
puldttt poffe conueniri, O' redhibitorifs aftionibiu,
Nee  nomm.Ndnt,qui ex cmpto poteft conuenin,iden
etidm redhibitorijs dttionibus conueniri potcfl.Ei&it
tem fok dittd ucl promifjd ddmittendd
fie dicmtur,ut prtejlemr,non ut idftentur.

PRACTICA-

POSITIONED ACTOR IS IN
ACTIONE REDHIBITORM.

I Ponit actor .* Quod emit ab aduerfavio
cquum uiginti florenis. Oportct en'm comrm
emptiom o uenditionis pr£cedere:uelfdtem perm
tdtionis-.nec ex did ncgocintioncndfcmtur ijhnttio*
nes.Locdtia quippe <o conduftio, kabetdiqtumcM
his jimilitudmemifednon omnmoddm.l. Sciendum M*
men esl. §. Dehide diunt.Et.l.Sciendum cst.ff.Eed
iiti.cdidl.

Sic O' dd res dondtds non pertinent h<e dftiones:
quonia, dondtor nihil repromittit:quippe,nul!mexit
gens precium, fed dondns ex liberdlitdte.l.Adresio*
Mtds.ff.ditt.tit.

II  Item,dicit:Qudd diflus equus erat ante
uenditione intolerabili quadam ferocitatecal

citrofus

actio  nr. 417

citrofus. Eft ergo uicium redbibitione iignm, quod
He nditor prommure dcbuit.Nam,(i pofl uenditioncm
1 turn jfet non redie dgcretur.l.Adioniff.'De Acdiliti*
1 diftiSiapud Prieto rent.  C. Eod. fit.

Cui ergo mawtbetprobjtia it tempore uxij f Re*
nonieoiEmptor prohibition fwjje uiciofm Ante ue
kioncmd Quero. §.ulti. ff. Be Acdiltti.cdidl.l.ij-ff.
tieprobtuo. ■

] Mtti mem probindi erit,ut idbibedntur em rei
firitii fittem duo.qui per iuntmetm mfpiciArtt uiciu,
V <juic<ji<id dixer tut, fidem Mcrebitur,<trgu.l.Semrl.  C.
Df remilitd.lib.XI1. VbiponderAnd*. eft pluralislo
tsiio (medicis) requirem fdtemduos. lund.l.Vbimt
it-f Detejhb. Et.l.lurifiunndi. C. Eod. tit. Eft
turn regukre,ut peritib creduiur de  <51 ulibet re.  l.j. Ifi
pm.ff.Deuentjn/picien.l. Septim menfc.ff. De jhtt*
kni.Et redifim dixit QumtilU.Cuilibet in [ua  pro*
Hmecredcndmeffe.

HI !tem eft uerum: Quod aflor ignora>
Ue rit tale uicium equi. mltrn mnq; mtereft: fei*
"fritfte <*« ignonuerit emptor morbwm uel weirn rei
^ it*. Quippc,fciens non rede  dgit.Nam 5  cm ftm
titrtfio bu,iut d&ionis jir.ut deceptis fubuemntur: non
t°lejldecipiis q feiuit utciii,mfup'meignorduit.l. Si
Aedilitijs Adionibuiff. De Acdilit.edift .
nn

418 CtASSIS IIII.

Dc urniitorc dutem,qui melius fcirc conditions  rtl
fu<e potcft, non diftinguitur. lllud tdmen refert:  Qgii
uenditor,etidji pdcijcatur cum cmptore,ne tcnentur k
uUo uicio Aut morboiutiq; tdmen comeniri poteft deed
quod fciuent, niji in ffteciem pronwncidffet morbm
ucl uiciumjgnorans uero,tdli pddo exmituroblige
tioni.I j.§. j ff- Dc dfiioni.empt.l.Hocaute.ff.Dche
rcditd.uel dttio. ucndit.l.Apud Celfim.  §. idem Ubio
fcribit.fF.Dedol.mdl.0- met. excepti.

Quomodo itdque probdbitur feientid emptorisl
RcffondeoiPrimum, fi uicium ret paUmob oculospi''
tens, Idtere non potuit. Deinde, fi euidentid Jigndfiict
rint,ex quibus fdcile coUigere licuiffet morbm . Qw*
re,in rebut tdm dpertis, non erit ultra grdmiutreus
prcbdtiollc: nec dudietur tdm ftupidus emptor, fi \P  I
ter diu cUris oculis hdllucmri mdluit.l.] .§. Si  i nteb
gdtur.l.Si tdmen,  §.In AediHtijs.ff .Dc Acdili-eclitb
Itdq- non omnit morbus uenit in hdne dftmenr.fei
ittc tdntum, quipc Idtct, ut uerijimile fuerit,e>nptorcm
ignordre ac fdllipotuijfe. Pnetered, quiufummmfc*
riumq reiempu impedidt prorfur.fiuc tcmporilisfa
erit,fiue perpetuus morbus ■ Verum, quodlibet 1 cue 0
cium,redhibitioni locum nonddbit.l.  j. ^.Sed friendW
c&.Et.l.Pomponius.ff.De Aediliti.edift.

Deni$,dppelldtio morbi 0  uicij perti/net dd corpo
U. Anrni dutem uicid, ut pduorem, itd demu puf^t

ucnii*

I

ACTIO II* 4151

auditor, ft promt fit nomrntm. Mixtduicid, utpotc,
corporis o Mmi,redhibitionem d&mittmt.l. Ob qua
mu. §.Et uidemus,cm  • §.fcq -jf.  De Aediliti. editt*
lllud gencrilitcr tenendum eft: Quod cm de pro*
lit tone iut quilitite morborm o uiciorm queritur
intis iudicijSytm Ciuilibus,tum  P ratorijs: fcmper re•
mcicndi eft vulgaris opinio o confuctudo regionis .
firn'm mgium ubnhabct.l.Sciendum timen. §.lllud
fcitndm eft. Et.l. Quod f nolit.  §. Reflitui.ff. Eod.
tit.

IlII Item eft uerumtQudd aflor ante aliqr
dies interpellauitreum co!iuentum,ut ei caue
retde uicrjs eiufdem eqm,fecundum obferua^
tionem iuris. Sic udrtdre oportet irticulm,ji non*
kn certo fcids,inimrt effe uiciofum, fufpiccris intern
tlipdfubefle.TMc enim,ubi uenditornon milt due*
Kntte dgitur redhitorinnec queeretur,utrm uicio*
fm fit,in nonfit:fed,dn recufmrit ciutionem exports
re, qum bonus uir negire non poteJU. Si uenditor.  jf.
& Aediliti-edi.

V Item eft uerum: Quod a$or obtulit &
offertreo equum uenditum cum omnibus of
I Hamentis. luflm enimfuerit, ut refoluto contriflu,
tifoilitnpliics mincitipud ementem, quim ji uendim
Hinonejfet: cm redhibitiojit quadim in integrum

nn  2 rejli*

42© CLASS  IS 11II.

rcfiitutio. h Cm dutem redhibitio. §.lubent.ff.tsi
Aedtliti.edift.

E& dutem certifomi rcguU, dd cognofcenim,M
dliquid apud dlterutrm remanferit cx contnftuuil
*jlimetur,mm crjine emptionc (yueditione dftot  <flif
reus fuifjet hMturus tdlem rent. Ndni,ji occdfionc cm
ptionis fucrit cam confecutus, tembitur Ycdhibcrc.  Sin
dute ex dlid cdufd ddeptusfuerit,noH redhibebittir.  Et
bocqtwq; in Ciuilibus iudieijs entpti z? Uenditi obfer*
udtur.l.Sciendum tetmeneft. §.\.ff.r>c Aediliti. e M>
Vbi ducit Vlpiunus drgumcncum ab dftiombus Ciuili*
bus,dd Acdilitids. Et fane Prcetoris crit,b£c fmtttitit
eognofcere,ut ulti.ff.  D c Prato. ftipuUtioli -

Quare petit a£tor,reum condemnari,ut
equum uenditum recipiat, preciumq; illiui'
gintiflorenorum reddat.Quod fi non fecerit,
uttunc eidem actor! duplum dictiprecrj,qua
draginta florenos,foiuatv

Probdt banc formant pctcitdi Cdius, in-1 Redhibi*
torid.ff De Aedili.editt. Redhibitoria attio
iuplicem hdbet condenmationem.  m odo enm in dupln,
tnodo in fimpltm condemmtur uenditor.  N am,finest
precium,neq• uccefoonem foludt: nety cum qui co «0
ite obligdtus erit, hberet : dupli preeij & dccefoonts  co
iemniri iubetur. Si uero reddat precium  CT dcccfi 0 *
Ws 3 ucl cm qui eo nomine obligdtus cfl, hberet: fwfi-

Eodcttt

A  C T I 0 II. 4«

loictn itity Bello utrmfy peti pottjl fub conditione;

■ (7  index unit femeim, utriufy condemnationem re
Qecampleftitur,

Exemplum autcm de tquo proponitur,ut tamer)
no ignor emits, redbibitoriam competcre de alijs quotfr
rebus mobilibufjnimtis o manmatis: vt,de came
(i) orboji Mimrttside pifcibmfoctidir.de herb is pejlife
ris. Item, dc pine O urn corrupto. I Eiufdan. §.
Mio.jf.AdLeg.Cornel.de jicariAtem, ad Itbros men
iofoshas adiones porrigmt Doclorcs,faltem at Hit
terjifl.I.j .In princi.ff.Dc adiht.edid. drgu.l.ob qu£
§.Idem Vomponm jf.Eod.tit, De rebusimmobilibui
ntmpla fmt:Ewndus 3 herbas pejlifcns fere ns  prater
Wnfuetudi-nem aliorrn .l.Etimm fmdo.jf.  De tdilit.
laid.Item,downs habens ierem, dut feetorem intro
ftniciofm• ltem,Vfusjrudus uenditus 3 agri ferentis
berbasultra modum nocentes pecori.argu.l.Si tamen
§^ottfolm^lf-Detedili,edid'.l.if.§.lde ait,jiodore
f Me quid in loc.public.l.j.^.j.jf. De cloic .1, Si opus
§-pcmki.jf.Quod uiaut clam.lunft.lAediles, m ji.
fiDe uia public ,

Quod ft fida iant eonfenfu emptoris O' uendito*
tit redhibitione reiiuenditor recufauerit reddere p re
urntAut contra; jireddito  per uenditorem precio :
mptor noluerit rejlituere rem , uel id quod percepit
«re mditattm facilis eft miatio .

an 5 FOSiTio

4 It  C L A S S I s mi*

POSITIONES ACTORIS, IN ACTIONS
QVANTO MINORIS.

Repete pofitiones precedences.) . ij.iij. o  dij.Df
fade jtc adijee.

Item, dicit actor ;Quod prsedi&us equuJ
communiaeftimatione ualet XII* florenis*

Quare petit a&or;eundem reum condemn
jiari,ut de precio illi foluto, octo florenosie*
iftituat:aut,ut a£torem in uiginti florenis Titio
obligatum.'de odo liberef.

P robiturin.l. Quod ji nolit. §■ Si pluses, f de
edili .cditt.Sed qudnto minor is (intuit vlpknus)is bo
mo lit.Idem 3 bt.l.Aediles,ln pmci.Eod.tit.

Sed cum dilio redhibitork ditur in duplum,utlot
co.lX.dittim cR:erit ne turn denuo Ubellus exbiben*
dwsydkcfc dicendi fentcntkfRofredus puUtiilid ii*
Bundim effe iudiciim.Vidc locwm.XUL

DEFENSIONES REI CONVENTI*

Except tones utriufy iudicij,uel mediocriter doth*
cdtoget expredtdis.  N dmtoties km exempli exhit
buimus tyroniiuris:quomodo ex his,qu£ iftori mb*  ,
cet, pofiit reus defenfiones fun mutuiri:femper tone
Adhibit* ueritdte, ut fttto tuo recode it ftneik ink-

4*5

DE ACTIONIBVS LOCA-

TI E T CONDVCTI.

Ill

! R oxbnut emptioni o ucnditioni com
! tmnicdnddrim rerugrddut eft, Loci
tio o coduftio.Num operdt perf onx
let,quit facile i/npcrpetuuuenddtfEt
plerufy dom'mm rei cjiu indigeo,pro*
pictitcm trdnsfcrre non mlt:<tut miigentis conditio
mfert,ut cnut.ltdq; tunc dccedendm eft dd form*
kmloationit o conduftionis.

Hue pert met,quod dicitur: conduftioncm dlicuiut
rei ijfexm muter id,tnqud, dliquid puftdtur, in eode
jktueius mdnet.Quoties uero o die*

Mtur:emptio mgis eft,qum locatio.l.Conuemt mthi
f.De contrahen. emptio ,

Rfi tuque figniftedtio btec eft, Locdtio o con*
initio,cum ndturulis Jit o omnium gentium contrd*
HustnuUd uerborm foknmtate.fcd confenfu fob con
trthitur,Jicut emptio o uenditio,cui proximd eft,iff*
icmq ;  regulis conftftit.Ndm, ut emptio o uenditio co
ttihitur,jideprecio conucnerittftc o locdtioo colt
Mio contruhiinteUigitur,fimercescoftitutd fiierit:
iw quibttfdm nix difeerni pofimt. Ecce enim,

1  nn  4 ft

4*4 C L A S S I S mi.

fi cum durifice mihi comenerit,ut is ex mo fuo mm
hsmibifjLccrct ccrti pondcris certify forme,& m
ceperit,ucrbi grdtii,trecenti:utrm emptio  ©■ m ‘
ditto, dn loedtio ZT conduflio fitfScd  mm boccftnt
gocium^tnigis id emptionem cr uendttionemicct
dit. Quod fi ego durum dedero , mcrccde pro open
conflitutdedubium non e&, quin loath  er conMio
fit,duthore Pdulo,m.l\.Et Qiio, hn.Ujfjf. Lout■ tj
conduft,

Siigitur quardt dliquisquid fit locitiotrefteiixt
TistLocdtionm, effe rci ucl opera,dd ufum conccfiot
nm,mmmdrU mcrcedc co>urdttdm.Et beedeficit
citionc rci ,

Verbortm dutemfignifiedtionem bine obferui.lo
citor reguUriter dicitur,qui merccdcm iccipiticou*
iu(lor,qui dit-Nonnunquam uero bee figure lofim
di conucrtitur apud Litms,qui,tenus id opus  <(liquoi
pdrdndcm dttinet'Ndm qui operitur: is dicitur con*
duxifje opus r  Et contra: donttn’M qui dit mercedem:
cenfetur idipfim locd(fe,ut tn.Uj.C. L oat.  Vf>i wr*
tolas,dlioqui iuris peritifimus,ji in meliou temport
mcidijfet,hdUucinitus eft:[tout zj Accurfiusjn-lij^'
Si confer utisff. Ad LcgModi.de lift,

Locdrc domimjis bius uermedem. LocdrcopM,
iM wirck, ucrdingcn.Locire opera, bebulffiychfcp
mUtbeyt. Audit?, quomodo ex his dppcMioniks

ofcmu/ti

I

actio  nr. 4??

I murmt tibi jiatim formate, commwticJndis rebut,
cr operis defcruiemesfltcm,quomodo etiam in nofri
Iwgiw confmdmur appellations promifcue loan*
iiO’condncendif

Argumenturm

P O/leaquantconuemt inter contrabentes de men
cede,Jiatim tufcitur inter cos mutua <ju«edam ob
ligdtio,nc alter ab altcro teditur:uidelicet,ut locator
mpullet <tut operattucoduttor uicifim mer edem.
Quire fumma gquitate, ultro citroq ;  inter cos, pro «
1  (ofta eft attio, id quam recurrat is, qtu ab alio grd*

' mur.

lujl'mUnus trattat hat attiones. Injlit. De loa f*
V conduit ,

QVO AVTHOR.E SINT
TRODVCTAE.

I

IN

X I uris Ciuilis autboritatc profettas
cffc hat attiones,certum efl.Prmm,per
rationcm fhnilitudmis, quam cum attio*
neempti habet,ut paulo ante dittu eft.
bnttdc,pcr.l.j.§.i.ff.De fupcrficieb. Qui fuperf*
dmijnquit vlpianusfm dlicno polo babet,ciuili attio
nit s ncfubt

4*6  CHASSIS IIH.
vefuhnixui cfl.Namficonduxit fupcrficiem : ex colt* j

du fto efl a flip.

JI Diredtae funt.Vtifei quoq-,cum quis  rem, qui
conduxit,ali] rurfnt locauerit.ld cnim pemittiturini*
fiahud fit paftum-l.Nemo.C.De heat.  er eomM.I*
Silocauero ff'.Eod.tit.l.stipuldtioifla*  §. Si m/tot.
ff.De uerbo.obligations.

EX QJA CAVSA NASCANTVR

X contrattu,utraq; attio nafettur m perform,
fimiliter atq; aftiones ex emptione c ^niii

Vt dutem utrrnq- contrdftunt,o- ddioncsinieuc
lut ex materia produttdt,rette inteUigat: conferenk
ittuiceip [tint fimihtudms&diffvrcntU aliquot emeu
tim, cr conducentitm ,

I lftt contradm ex ijfdem regutis confiflmt.  Cott*
fenfus enmutrobiq-obhgatcomrmtantcs . Infiu.De
obliga.ex confenf. in prmci.

H Vterifc contraftm communicat rem,&transit
utilitatem de mo ad aLim,finc uUo alterutriut gram*.
0m net damo.  e t in hoc maxim deferuit him®*

HAE ACTIONES

III

ttane,

ACTIO III. 4*7

focietdtt.Qua rdtionc,Pdulus dppclUt locdtionis con *
tritium Mturdem,®- omnium gentium,bt-l-i-ff-Lot
at-crmdud. itidcm oemptioni<,m.l). in.fi ff. De
mtraken.cniption.

JII Vt cmptio  0- uenditio contrabitur,fi de precio
nmcncrit'.Sic locatio  er condudio tandem contrahi
Migitur,cm merccs cdfliuta fucrit,  er certd,ope
miaria.lnflit.De Locati.o condudio. in pr'tnc.l.j.
§.Siquisferum.ff.Depojit.l. Naturalis. §. At cum
kff.Depr<efcnpt t ucrb.

IIII Quemadmodmbt emptionc, precirnalieno
tihitrio committi non poteR generaliter,fcilicet,quA*
tulitu ccfiimduerit : It amerces conflitui non poteR,
tjmaliasfuerit drbitraturus.l.Simerccs, In  praid.
jf.Locdt.O' conduit. Quire,ft  fuUoni aut far emit
tori uejiimenU polienda,uel farcienda tradantur,nul*
Uccrta mercede coflitutd,fed ut pofled tantum detur,
<ji untm couenerit biter contrabentestnonefl propric
locitio c condudio,fed eo nomine pr<efcriptis uerbis
tgetur. lnfiit.Deloca.ocondudio.in prbtci.

Dt pufeript. uerb.

V Sicut cmptio,itd hcatio fub conditione eon*
iubi potcR.Et ficut emptio donationis caufi non fit:
fie nee locdtio.mlbi m.lSicut.flocAt.o-condud.

l.Si

CL A S SI S Jill
l,Si quk dottdtionit.ff.De contrdhen, emptia ,

VI Emptio & uenditio non cenfctur fieri  j perm*
mkne rerum/ut fuprdteddem uttone,nec lochia &
conduftio cR,cum Jpecics imicetn conceduntur; Vt,fi
quis tibi rent faint det ad ufum contmodm : tu iHi uu
cifam renttudtn:Vcl,ft uic'm x boucm quifa fum pit
denos dies vnuicem eommodent dd opus faciendum,
Nw propmm hoc genus csl conirdftu4,ex quo  pri
feriptis uerbis dgitur , \nfiit ,Delocdt. mkft,

VII I nutroepcontrdttu deceptus ultrd imiiktik
ttel plus c.uplo,utp£ teftimationis: poteRdgerc conii *
ftietncexd.ij. C.Dc refetndend. uenditio,  Vt proH
Bdrtoltfs fecu/ndm Accurfumimd-Uem,fi precio ,§.
ulti. jf.Locdt . ey conduR.porrigenshocgencrilM

<fd omnes conttdRiis bonxfidei-

Vf II S.icut emptio.  e? uenditio ex minim ptecio Jt

tmktd repuutur i e's dondtio potius csl. I  Si quis do *
ttdtionis.jf.De eontrahen-emptio.l.Si fponfus-§-k
Qd.ff.De dottAtioni-inter uir. cr uxor- ltd locitio(?
conduRioJ-Si quk ante- §.ulti.ff. Deacquired, pof*
fefao.Vlpmus inJ.St quis .ff.Locdt.erccduiR.Si
(mquit)conduxcrit minima uno : conduftto nulla
Quk O' hoe donut mis infar indue it.

ACTIO lit.

iX QutfMdmodmmemptione potcft peti,ut ret
trdditur,M id quod inter eR.l] ■ In prmci. Et. I. EX
mptojnfi.fDc dftioitt. empt.  I U in locdtione rede
ptitur,utfruilicedt:dlioqui,ut foliatur id quod inter
dl.Si tiiidlienm.jf. Locate condutt.Vbi Burtot
ktuM.

Excnipb duteni locdtionis & conduftionk  cotpit
plum dins conlrdttus:Uidelicct,ut prxdid perpe*
tub quibufdmfruendi trdderentur,boc eft, qiumdiu
pefio fiue redditus prxfidretltr pro his domino,ut ne(j>
ifji  coniuttori,ncq • bxrcdi emt,cme conduftor hx+
me cius ed prxdid uendiderit,iut doniuerii,dut do
thnomne dederit,dlme quocuttcf; modo dlienducrit,
tiiferrc liccrct.Et ueteres qut'dem luriftoiifulti dubi*
thntjlttrm dd emptione,dn dd ! ocdtioiiem ejjet re*
fmdus: donic Zeno Imperdtor Emphiteujbt pro*
prim conftitueret ceiiferi contn£lm,fuk confidn*
Impittionibusiqudt pojlerius feculm multiplicitef
umuit: & tdnitm dd feudorm coitirddu, quo nme
ktimr,produxit:ut Alibi Idtiiu erit tuclindm ♦

Bifjvrmt dutem ifri contrdftus.

I Emptio CT uenditio aliendt rem,dc perpetM titu
httinsfert deuno dd dlium. Atlocdtio crconduHio
tempordridm prxjldt utihtdtem, in rebus ddcertm
“M mcefiismtfuprd AecUm'm*

450  C L A S  S I S nil.

II Prriculum rci uenditte jldtim pert met id etoph
rcm.dtq- de precio conuentum eit.§.Cm iutrn. in*
flit .De cmpt.crucndit. In locatione dliud obfemtur,
I Ex conduilo.§.\.ff.Locdt.<cr conduit.

111 Vcnditor.fi potest ,ipfdm rent tndcre tenetur:
alioqui id quod interest.Bur tolas inJ-i ff.Be dilioni.
empt.Locdtor uero, legitimd mcidente nccefiiuteni
ad ufwm fuum ret'mendec: uel refidurdndx gutii: net
quia conduilor male uerfetur: non csl compeUtK
edmtrddere.l.iij.C.Delacdt.  0- conduit.

IIII Locdtor,fipYtefict rem teque bonitn cottMo
ri.qui db dlio prohibetur utidibcrutur. 1. Si quit do*
rinm.m prlnci.ff. Locdt.  0 conduit. Venditoruero
non potefl, emptori dlidm rem, qukm compiriuerit,
trdderc nolcnthut ddfirmdt Bdrtolusfccur.dimAu
curJium,in.d.l.Si quis domirn. Vide tdmen. I Si dun
rm.ff.Dc dilioni.empt .

V Emptio  er uenditio.pdrdt cdufdm ufutipieni
Locdtio dutem er conduitio.nullo modo.l. vfucipien
di conditionem.§ .Exceptio.ff. De ditio.empt.l  W
folent.ff.Locdt.Et bxc difjvrentid dependet cxprtob
edtnqp explicit.

VI In emptione, f res tuddtur fetnel: non

d  i

I

actio  nr.

ti tndendam rem agi potejl. l.Qut pcndentemjnfi.
1  ff.Dc dUi.empt.l.Abcmptionc.jf.Dcpi(i. Quid tint)
i tflii expediripoteflcfjittus negocij. At in location?,
fifuerit traditi,ncc liceat jrui raiterm agitur,ut trd
ik«r. 1.Si quit domm.Et.l.Excondudo, In prmci.
1  fiLocdt. Quotumittiufiiccefimisequiritur ad m

;| (MmlocdtionenL

CVI, ST ADVERSVS QVEM
COMPETENT.

V

r Riudtxfmtdttmes.

I Attio locati contpetit ei,qut prfdiunt nrbdt
nm,uel rujlicm:dut rcm mobilem: ucl operim fuani
, kttuit.l.Sedaides.§.ulti.l.Quioperas.ff.Locat.o'
tmiutU.Si quk conduttionis.C.Eod.tit.

| II Ei ddtur,qui opus perficiendutft pdcifcitur,coti
i, tyt\iU,dut in fingulosdies,ant in uniuerfm merccde.
I fit,ut is,qui dat merccdem, diedtur locator: qui
, | ‘fro iccipit,codudor .Quod fuperiutdcckrdtumeft,
t ‘yr°nimisuidedturrepugturc.l],§.siquitfer*
^nff.DepoJit.

W obfem diligctHcr.quQd doininm  ret net ope

45t CLASSIS I III*

yw dicitur !ocator:qui cum eo coiurabit,coniu&ont
eftuidereM-lLet Legc. §. Locate opitj.l. Sirnces.
§.Qu' columndm jf.Loat.

Ill Competit ci, quint quol coiiduxerdt facia*
dumJocMeritalij.l.Si cui ff.Locdt.O' conduit.

mi Sipturcs iocduerlnt mfolidm,fngu!iht*  I
bent dftioncm Ueteri lure: quod Umen hodiemath
Utunt eft l.Itemquteritur.fy.Duo rei.t.Cmdpftre
bit.jf.Locdt.et condud.l.Si diuifi.§ \.C.Loi.tit.l
Eandcmjn prvnci.ff. Dc duob.reis.kouell.Deiadb.
re«.§.j. Idem eft depluribus condudoribuf.

I Aducrfus em,qui conduxit rem tie! opcrM
alicuim.

XI Aducrfus em , qui conduxit opus faciendum.
Is autem plerunq- nwncupatur redemptorfi redrnt
do.Sed qud.refQu.id enim red'mit operariutfHuctit
t: deferuiet id,quod fuprk didwm efttucteres promi[
cue omnem contradum appellaffe emptionem . Qui
prifea fmditudine fit,ut redimere pro coducere dici>
tnws m parandis oper/bus.Emit quippefibi,  er totiM
in fe fufeipit aperarius id,quod pur are debet feu fa
cere.Pdu!usin.l.ltem,jiprccio.  L ocati.CiM
bifulm isdiftcandm locmro,ut fud mpenft coduilot

ACTIO III.

midfdckt .Ubolenm ml Ed lege.§.).ff.  E od. tit.
Locdui (incjuit) opusfdciedum itd, ut pro opcre redent
pt ori cerum mcrcedcm in dies fiigulos adrem oc.
Alpkmis.lnlegc locdtiois (nit ibidem) feriptmerdt:
Mmptorfyluimne cedito ,

HI Aducrfus emptorem potcjl exerceri, qui rent
ifeemptdm (cum non buberct wide n timer dr et preciti ,
C rmditor Ante numcrxtiowm nollet trunsferre do*
minim) conduxit tantifyer, donee foluerct precitm.l.
Sicutemptio.Et.l.feq.l. Itemjiprecio.ln pmci.ff.Lo
ut. a-conduit.

Acrid autem conducii, ex diuerfo conduiiori
mditur:Aduerfus locutore.l.Ex conduit A. In print
tif.Eodtit.

Vi Contrariae non funt ijheditiones: quonia
loniuftor non minus dgit direilo o pmcipdhtcr ud*
torfitslocdtorem: quum locdtor aduerfusconduilorent.

I liter dm dutem mm dtq; idem hdbet utrdncp, ailio
fcmlocdti o conditili: uidelicet,cmfocijfmdum co*
jibi loednt inuicem dlternis dnnis, deinde ddmnu
^tur db altcro focio.Bdm ob  propria portione,d(lio*
hmlocdtt: ob aliendm, conduiliqmfqibtbct.l. Etheec
‘hdio.^.Cmfmdm.ff. locdt.

C^VID DE HAEREDIBVS DICENDVM.

69 Henedi*

454

chassis  mi.

VII

H Aeredibus locdtoris conceditur locdti dttiol
Vidmueritdtis.C.Dc Locut.  er conduft.

E t m hceredes condudoris .l.Conmdus.Et.lCm
condudorem.C.Eod. tit. Nijilocdffetdefundusfod
ipfe uellet.Uiij.ff'.Locdt.

Condudi quoq; ddio, conceditur htredibui coniit*
dork.Et in hordes locdtoris.

QJID  VENIAT IN HAS
A C  T I O N E S.

VIII

R Eipcrfeeutoriz funt. Adio locdti coinpkfiitiif-
I P enftoncmfolucnddm cum ufuris foil nm
qu£ xjhmddd efl cx confuetudine cuiuslibctlod.Qtibi
fi nuUd extct confuetudo, folucndd ed penfiofnitotm
pore condudionk .1. Excepto.l. iij.  C. De Locdt.&eoi
dud.vbi Bdrtolmreijcit contrdrids opinionesDodo*
rum. idem efl de mcrccde opcrdnm.  N dmpeti pote (1
expletis operis, ficut penfio. Into, mdgis uidetur dtr'o
foluedd merces-.quoniam per fond qu£ opeum
longe dignior ed>qum ulld res,qu£ dd ufum dhfccoi
ceditur.Vnde fdcrd fcripturd non mo inloco prueipit:
Eiignus efl operdrius mercede fud.  E t uulgo non d > rc
dicimut,Merces operdrij cldmdt in caelum- Video cod*
die qudm htgrdti jtnt plenty crgd proximm  >

[dot

ACTIO nr. 435

Jaiorem poffuntfttUri: de'mde, ntcrcedein dppclldsi
ut ittqui title.

I r D mm,  qu£ culpi coduilow m re conduitd coti
$rint.l.Dominus.§.ulti.LSitwinerdueris. Et.L  Q ui
imm.fi Locdt.  er conduit. l.ij.ff.In quib. cduf pig.
uclhypothe.tdcit,cotrdhit.Et.l.Pr£fes.  C. De Locdt,
Cr conduit.

111 Pctitur,ut conduiloY fdcidt id,quod ex conuen*
Hone locdtionis fuiturmfe rcccpit.l. Si merces.  § .Co
Ittftor. ff. Locdt.  er conduit. Vnde potejl etidm dct
loc<tgi,ut opus,quod uiciofim dppdret, folenniter dp?
f robetur k bonis uirk: uel etidm (fiboc conucnerit >
Aipfo locdtore.l.Opus quod,cum.l.feq.Et.l. Si in le*
ge,In prmci.jf. Locdt. z? conduit. Opus enim probdri
uddpprobdri turn dicitur, cum mdgijiri drtificionm
nocdti, infpcitum opus refermt effe idonem et rcite
falhm.Stc in iudicijs probdmus id,quod,ut probum, ue
tmjuflumq; iudiciuidcdtur, cfficimus. Solent dehoe
Ouiutcs fldtuere, z? dcfigmrc dliquos, qui injpicidni
tiificid.

11 11  venit zj hoc, ut conduitor poffefiionem rei
toniuftz, pojlexplctmtempus,fme controucrfid rejli
t'Mt,l.videdmus.§.Quiuimm-ff.Locdt. ZT conduit,
bSiquis conduitioniS.C .Eod.tit.

V' Uonmmq. pcrfcqumur, ut conduitor etidm dnti
kiiipus confucturn.uel m locdtione comprgbcnfm,d\iy
oo x  migrel

CL AS SIS I III.
migret.-quippe, inopindtd incidents locdtori neccjfki
tis cdufd: Veluti,cum ipfefud domo eget: dutruit&n
fldurdre mlt:dut,ji conductor inprddio coiuclo wle
uerfetur.lAedemqudm.C.De locd.w cotidutt< !.Qm
ro.-§-inter hcdtorem-ff-Eod. tit.

A£tio condudi com'mct b<ec.

I Vt condudori licedt,re dut operd,qu4nt conkxit,
frui:uel,ut foludt locdtor id, quod eius interest.  Erk
quidem ueru eft, fi \ locdtore prohibedtur, ucl A ilic,
quern locdtor fdcilitcr compefcerc potucntneprAu
beat.Sin dut db co impeditus fuer it,cuius potenttiVoi
minus refijlere no pofiitttmc dd hoc fohnugen  opor
tet, ut debitd merces remittdtur, dut redditur folutd
Si in lege. § .Colonus.Et-l.SifimdM,cm-l-feqlf.  L°*
cdt . er conduit.

II Agitur, ut locdtor refiekt ednt adiu pdrte,  aim
coduftori ufus cu primis necejjdrw eshdutmccAn
mittdt pro rdtd temporis.l. Ex condutto,lnprwil
Hdbitdtores,inprinci. jf. Eod. tit-

III Conceditur dd trddenddinjirumentd,qutcw
prtsdio loedri folcnt, ad ufim eius necejJkrkutMi,
pr<ehm,trdperd injlruftd funibus, er cteterd id gem:
Vel,ut hcecuicktdrcfickt dom'mus,dutddmu pr4 lt:
nifi dliud Ipeckliter dttmjit.l.Sed dddes. § -lUdw*
bis uidendtm.ff.Locdt.  T rdperd dutem fine trdperM>
eft oledrid mol^duthore  D/j, ldcob- ftieg-

II

cl

w

P

(

1 <

t

i

ACTIO III. 4*7

Jill Ad pujlandi ddmni,qu£ pijfus cjl condu {lor,
oh uitk renum loaUrum.Et quidem in rebus,quorum
mid nemo bonus pdterfdmiliis tgnoure foletmo exctt
fiiur locator,fi dicit fe ignorafJe:utfwnt,dolid,pr£lu,
dt c£ter£,ln dlijs uero uicijs non tdm obuijs-.ignorint
locator rdetidbitur quidem h pr<eJldtione et'us,quod in
IcreH condutioris’.uerMtdmen,penfionem ei rcmitte*
r(tenctur:putd,fiJocus pdfcuus ntilis bcrbis rcfertus
jitlSediddes Si qmdolia.jf. hoed.

V  Petit,ut locator horreoru,propter ejjrdflurd ucl
cofildtiottem,pr<ejlct ddrnnrn codudori iUdtum:Jt mo
iocuflodidm nomindthn receperit. Alioqui,ut feruos

, fas,propter ddtficiorm noticidm in qudjlione exbi*
kit.l.Doimnushorrcorwm,ltt  pr'mi. 1. Quimerce*
iw,cm .1 feq.jf.hoc At,l.Ex diui Pij.C.Eod.tit.

VI  Ad rejlituendd ei, qua condudlor in re condu *

open necejjdrio ucl utiliter duxerit, ucl £diji
merit,uel mjlituerit,cm id non conuenijftt.d.l.DQo
nmhorreorm.§.\,

vii yt domim findt mqmTmm,cx iujla cdufd
nigrantem,cum rebus fuis quo uelit dbire.l. Inquili*
Vo.jf.De dimn.infcH.tujhe cdufd funt:ucrifimilepc*
nculm rum,quod tmed.t:dut,fi totdm pcnfioncmfol*
We uelit.l.Sed Addes. § .Stinquilinus.lHabitdtores.

oo  j §.ulti.

4$8 C L A S S  I S 1III*
§.u\tiff.Eod.tit.l.Vtty.ff.deddmn.mfe&.

VIII Ad rcpctenddm pcnfionm } dnte tempmpufi
nitum,dut confuetum,folutAm:cim dmpliusrc conk*
fid fruition licct.isAutcm,quipcr errorcm plus it*
dit,non hdnc,fcd mdcbiti condittionem hdet.l.Scid
des. § .Si quis cum. ff. Lou.

IX VI donmusdgdt dduerfm dufcrcntem mjfcm,
dut dttionm ceddt colono,uidelicet,pdrtidrio,^ui tliis
von babcret condittionem furtiudm dc fruttibus mu
dm perceptis. Cater am, dlij coloni v conduftom,
nonfic pctmt-.quoniimipfihdbeni attionem.l.Siupcs,
infi ff.Bc furt.Sic dccipe.l.Cum in plures.ffnejfen
ff.Locdt.Qr conduit.

X Verfequitur dttor, ut propter ficrilititetti W
gn&m,dut dliud ineuitdbile dmnum,remittdtur ei met*
ccstotd,uel pro rdtd temporis,dut ddmni.1 . Lx conk
fta.§.Siuis.Et.l.Si mo dnno.§.Vbicmq ;tMClt.f
E od.tit.Atqui de rdritdtefruftuum,dutmodico cto
no conqueflat,nor. dudirctur: cui rndgnumlucnmnon
dufcrtur mcliore tcmpore.d.l.Simo dtmo.  §. Cm <pi
ddm.Et.l.Si merccs.fy.Vii mdior.jf.Eod.tit.

D dmni dutem probatio exigif.Frimm,  <jfKoinM
culpd conductor is,dut loci,uel rcrm uiciotfed infold

ACTIO  HI. 439

quid [men totrn dmiferit, uel intrd dimidium foliti
proucntus pcrccpcrit.d. §-Vbicunq; tdmen.

Et rcnujfi macesflcritk mi, propter ubertdtem
je^cntim^etipotcjl.d.l.Simo dmo.Btft.Licct cer
tis.C.Eod.tit.

XI R ettepctitur, ut dommus operis locdti, fo'uit
mcdcm fecmdm me fur dm,qua pnfcffum eft opus:
iiMcet,fidd menfurdm locdtrn eft. 1. Qui infulam.
§.Q ui sicm .ff.Locdt. Alioqui regukriter loedtor no
tog itur foluere mcrcedem fdciendi operis, dntcdqudm
fttpeffeflm,qu<tndo mtotrn opus conjlituitur mcr?
HslScd dddes. §.Siquiscmmdnnm.ff’•  E od. tit.
mperfonee qiulitds,dut confuetudo diuerfum intro*
hcit:putd,fi inops drtifex conducdt magnum opus,
to pofiit perficerc,non perceptd parte mercedis, dr *
ZllSi uero non rammer indi.§.ultt.cum ■hfeq.l.Scm
perm jlipuldtionibus- jf.  De rcgul luris.l. Quod ji
tolit. §.Reftitui dutan.jf.Dc adilit.edift.Et.l.Exce*
pto.C.De Locdtt

IX In fimplumfunt fud ndturd. Attdmen, qui
■einconduttdmnonrejlituittisin duplum tenetur,com
t'ftionc ex.l. Conduciores.C.Lc locdt.& conduft.Et
f xlNottdb re.C. Vndettitdc qua dicemtts infra fuo

oo  4  S pc

440 C L A S S i S  Ilir.

X Specialcs funt.

Q.VANDO, ET QV  AMD IV
COMPETANT.

XI

A Ctio bead,non ante a  nafeitur, qumexpldiit
fit ufus rci conduct#, uci opera.Quid earn ai
gee locator,quinottdm pr<ejlitit quod debet, hoc ell,
perfedtm rei locate ufumfNon en'rn impleuit contrit
£turn,argu.l.lulianus.§.of}trr iff.  Dcaftioni. empt-
Bartolus,m-l.Seruus Meuij,  ■§ .ulti.jf.  De ftipuliti.fer *
uo.Niji tamen confuctudo loci diuerfum ob[eruet,<pt
propter tranquillitatem Rcipublic£,ab omnibus cUftr
m nd a.

Br<eterea,h<ec a&io nonunquam difjvrtur,propter
iubiwm euenttm relocations faciend£. vlpimupl
ltem,qu£ritur.§. Siinlege.jf. Locdt.cr conMi.i
in lege (inquit) operis hcandi compr<ehenfum e (jet, «t
ft ad diem effettum no ejfet, relocare id liceref.no tltit
prior conductor ex locato tenebitur,quant ft eacl<wk«
ge relocdttm effet.Ncc ante relocari id poteft, <[uM
ft dies efficient preeterijffet.

Relocare, if oedt muenire aliu/m ardfeem, cui ietrii
idem opus faciendum locctur,'widdermb ucrii^-  ,
Per petuo Mem cwcduntnr,ob author itatetn at  j
ntirm.

44 »

ACTIO III.

XII Non infamantv

XIII  Bonaefidei funr. §. Adionm dutcm. in

i  jit.Deddio.

ADFINIA REMEDIA.

i | He t idioncs introduce fmt de rebut &■ operk
| piMit,icpriudto iure loedtis  ©• condudk.Quid du
! kmdcpublicis operk dicemat, pro ejuibut debentur
i fdmtQuomodo bumfmodtfmdmes er officio, exi
lituriQuo item remedio petetur filmufExtu ordi*
feiehit dicetur iusJ-j. §-Dmt.ff.de mi-O" extri.
,-a^itto.Dc rebus publicts,dicetur poflei fuo loco.

II  Silocitor drbores excideritmonfolm ex loci
totenetur,fed e tim LegeAquilidiO 4  ddionelegititnd,
irborufurtim ceforwm.ltem, inter dido, Quod ui out
dm. Verm, mflituU loedtiidionc,  er fecuu illiut
cxecutionc,c£terM oportet omittcre. 1. Si mcrccs ♦ §•
Culpe mem ff. Locot. or condud.

III Si fmdum cotnmunem bdbedmut, & inter nos
come nit,ut ulternk dnnis certo precio eum condudu
mberemut: tu, cm mut tuus exitum effet, confulto
Mum fequentis Mni corrup’fli: dgdm teem diubus

mbtwm<t } excondudo; Alterd,exlocdto. Loedti

oo  j own

442 C L A S S  I S nil,
enitn luaiciojvea pars propria:condufti autent idiot
tie, ttki dmtaxat propria in iudicim ucniet . Scd er
dftionc communi d'uidmdo,precflabitur d te mihi &
mm-Africanas m.l.Et luce difimftio.fy.Fmdmcoa
tmnem.ff.L<?cdt,

V

III

lc

h

iti

Si

IIII Si locatum till fcrurn fubripw: utm$  Ik
dicmm aduerfus tc csl exerccndum, locati, V furti.  ^
Item:Si mineraueris feruim tibt louttmxiufdemml
tteris nomine Legis Aquiline,&cx loci ito aftioeft.Scl
dlterutra contcmus d ft or effe dcbctudff officio  tali* 1

(is conmetur,apud que ex locato agenda  erit.PMlitt?
pi A, Si locatum.Et.hfcq.jf.Locat.o-condud-

P R A C T I C A.

POSITIONES ACTOR  I S IN
ACTIONE LOCATI.

I A&or,riuis Colonienfis,ponit:quddha'
beatdomum quandam in tali loco, Primw
Ycfte fit memo dc aftoris fiat u, quod fit ciuis cr p itc1
familtds liber £ adminiftrationis, rerun fuarum uto*
tnwm habens,ut locare pofit.l.Qui ad ccrtum-f 10
cat.cr conduft.l.Militcs.C.Eod.tit,Et refer hue ft
vrcA aftionem empti diftafmt ,

m

AC T I 0 III* 44*

II  Item elicit: Quod ralem domum nomU
natim IocaucritSempronio reo, gui in eadem
locationem confcnfir* Oportetcnim inter contra
bentes loedtianem o conduftionem,certiim interne*
mconfenfmtquonidm per errorem nihil dgitur. 1.
Siimnt.ff. Locdt.ocodud.l.Qui rcm.Et.l.Ad pro
ktionem.C.Eod.tit .

Froinde,exhoc drticulo idpdret,rcm efjetdle,qua
hedri o pofit o foledt: quid domut csl ctd bdbitdn*
Am pdrdtd.Alioquifunt res, qua dltquo tnodo no pof
fmtlocdri.Vtccce,fcruitutem,qu& pradto debet ur,
(? redlis dicitur,neq) dominus pradipiefy is cui debe
tiir Jocdre poteft.l.LocAre.jf.Locdt.cr codufiSerui
tmtdmen perfomlis, ut ufusfruftus, hdbitdtio, Jocdri
mprohibetur-l Arbor ibus  . §  . V fufruttudrius  .Jf.Be
Hfujruth

III  Item,eft uerum: Quod actor locauerk
reo praedi&am domum X* florenis renen-
fibus* Merceiem certdm in pecu/nU mmerdtd con *
jlituidebcre,fuperius eft dittum . Qui dutem pradti
xrbdni condttcmtjnquilm dicmturtqui rujlicd, colo
nbdppelldtione fwmptd no cx loco,fed  ex mdterid qua
tonducitur .

Sicut dutem cohni o\m nonnmqudm daharebdnt
tpistfee [uiiuris crdnt-lQuemddmodum.Et.l Co*

lon«i

444 c L A S S I S 1111,
tonus.C.Dc agricol.fy cefiUib .XI.ltd inquilini trfo
diem Juris aliqM,ndo,cradhxrebint prxdijs urbiniu
l,Si quis inquilmsjn princiff.De legat.].

Merccs,alias reditus dicitur,quaji redies fingulis iit
ttis-quo uerbo gcnerdliter omncs anni prouentus figni.
ficdri pofJwnt:de quibus traftat Bartolus, in.l.Utbcmti
§.  ]. C. De facro. Ecclcfi.Ouidius de Ponto lib.ij.Atre
ditusiam quifq; fuos amat,or fibiquidjit,Vtile,[oIlici*
tis fupputdt drticulis. Alias penfio nuncupate  . Mis
Romani,cum primurn graui xre in commcrcijsuticcc>
pijjeittipenfo eo,ficut nos nunc numcrato,debits  /"ok
bant.Ed. cnirm turn erdt hominim[implicit^ in fjlitM
da monetd,jicut m reliquis rebus.

Sokbant autem ueteres frequenter locate prtdia,
turn urbana turn rujlica, in quinquennium, ut tppiret
px.l.Si in lege  L ocationis, §. Si doms uelfimks-lt.
§ ■feq.ff.Locdt.O'conduft.dlijsq: locis-Vnde hoc ten
pus locd.tionis,uocabdnt lujlrum, cuius fit mentiojn.l.
iiij .§.Rfj pignori.ff.Si cert, petat.  N am  er ficolo*
ttus (inquit Vlpianus) pofl luflrtm completion fruftiti
(>ercepcrit,condici cos conflate

Quid igitur, ft colonus aliquant jruttum
tem,aut aliam retn annuo Joluat pro merccde,dimHi
' fortafa pecmiola , ut nunc frequentifimm  f&'
RefpondeoiTametfi fpecies rerunt in folutioncm pecu*
mrw mrcedis dm poBlnttti tamen de rebus f eu  fa

* ' 0ui

AC  f I 0 III. 44?

Hhi dliquibm dctndis conuentm fit,ut reliquum bd*
hit colonwr.non pole ft cenferi loatiofid innomind*
twer propriat coniuftui’.dd quern implendurn^dia
pefcriptis ucrbis locum bdbet .l.EUturdlis. § .At cit
kjf.Dcpnefcript.uerb.Vndeprodijt differetid cola
mlqudin prmdicijs trdftdum’M,C{df.il I t Vdulm t
:  i il,Sidpcs.§. Item confldt. ff.Dcfurt.Cdiut, in.l.Si
1  mccs.§.Apparet dutim. jf.Locdt.c7 conduit.

I

mi Item,eft uerum: Quod Iocauerif ean- 1

; demdomumreo in annum* Sic enim fere nunc
1  films pnedid bare urbund.-uerum ruflicd in trien*
mm. PoteiJ tdnien m plures dnnosfieri locdtio , fed
iftttt pcrpctUM'.quii excederetlimites buius contrd
'  h,<j uitempordrijs ujibut deferuit. Et Bdrtolus pu*

' ltt,m,qui decent dnnis locdtm dccepit pr<edium:dd
j fiircre Ins in eo,cr utiie dominiumjn.i.Quifmdum
fflocdt.per.Lj.jf.Dc fuperficicb.Et. L j. C. Sidger
51  itcttigd.uelEmphttcutL pctdt. Eftdutem femperre*
1,1  Ucicnid confuetudo.l, Excepto tempore. C. De 16*
c tt.y conduit.

l  V Item,eftuerum:Quoda£ortradiditreo
f daues praedicftae domus, & paftus eft eum ad
^ commodumfuumutu Qucmudmodm enim in
V>m z? ucnditmaitd t? in hoc coturdftu, neq;

kcatori

446 CLASS  IS nil,

locatori,neq; conduftori ultro citroq; potcti cowptt
tere ailiotmfi alter alter: pr<eflet ca,qu£ ucl  per mtu
ram contrailus ex <equo  er bono rcquirtmtur:uelex
fyecialipatto:uel ex confuetudinc.l.Qui pcndeiUm,
ff-De aitiomb.empt.l.Circa locations.  C. Dclocdt.
I neptus fane ac nuUm frontis fuerit locator,  <j id pen*
fioncm cxigat pro re, cuius ufum no praflitit Bern.

Itaq ;  in alienationibus rcrum loeqtarm autos eft
oportet dominos,ut pdcifcdntur, faluamfore locitioi
nan anted, fail am, ne d coduitorc ad id,quod fui  inter
cfl,coimauantur.t>}am,altoqui z? emptor, ylegdti*
rius eu'mcre poffunt ran locatam, z? pr/femturlo
catori.l.E mptorem .C.Delocat.z?coduft.EtlQi}‘
fundum.ff.Eod.tit.

Scd quidjiab alio bnpedidtur,non d locators,con*
duitorfReffondco:T)iflinguendimeft: utrmfth 1

t'murn  ©■ or dinar itm impedmentuitif, ficuteuidio.lt
hoc quilibet cogitur fuflinere ac prafldrc. Quire'm
demnitas debetur conduit ori, fi euinedtur res lociti.
Sic intelligenda cfl.lSi quit domum ff. Locdt-Wcon*
duit.An uero quaeratur de mpedmento fd(H,(?exi

tra ordincm midente.Nam tunc,f: locator prohiherc

potucrit,nec prohibuit:tcncbitur in id, quod condudo
ris 'inter eft.. Sinautem,propter uimmaiorm Mtpoth
tiam,prohibcre non pofiittnihil amplius qudtn remitte
re ant reddere merccdem debebit locator-l. Si funim,

w

actio  nr. 44*7

lnfi.f.Eod.tit,Etdccipebdnc diftinttiottetoin locate

n ignoYAte,orbon£jidd.Wmfriudv,leittnt,quifcies
diem prxdiu locduerit-.fcmper de omni mpedmento
tmtur.l.Et h£c diflmftib, In pmci.ff.dift. tit. Vnde
fulfirn eft commentumAccurftjM .d.l.Si quit domm.
Quod v Bdrtolnt obiter ibi uidetur re feller c^cum di
jltigittt tcmpus fcicnti£>multum dmnxndo.

YI Item,ponit a£tor:Qubd iocauit rco do
mum,tali modo conftruendam. idco hmc ay*
tiakm adiecmus,dc locdtione ftcicndorum opcrunt:
fimhdc contrahendi faerie maltdfwnt ftnguldrid,
(ifiibnsfitprd difttmeft.

VII item dicit :Quodftru&ura eft in ea--
demefomo uiciofa ac contra conuentionem
slificandi facta, H me ndfei folet occJjio,ut ad pro
kionem operis peritcnidturtctidmft inter contrdhen
fen de ctpprobdtionc nihil dittumfucrit.l, Ed lege.
t  ilocm.jf.Locit.o- conduft.

; viii Item, ponit aefor :  Quod reus,poft
, te mpus locations elapfum, manfxtin domo
I P r sdi(fta,ac habitauit tribus menfibus, In pice
i(  r ujl icis exp edit m eft:eu/m,qui renunferit in fmt
4  ^encri ad pejionem mim dnm; etumfi luftrrn dtit
u tongm

448 C L A S S I S  IIII.

longius tempos prxfcriptum fit locationi.Ratio :Qnii
uidetur tdcite ftrndim d domino patiente recoduxijfc
in annum.De urbanis dutcm pr£dijs,duri[ima cd  Do*
ftorum altercdtio,quantum tempos tctcita coduftiot
nis cenferidcbcdt,iuxtd.l.Uem quxritur.^.Quim
pleto.ff.Locit.VbiBdrtolus reccnfet tripliccmopm
nem,qu<e ndfcitur ex uerbis vlpiamfic inquiemis. In
urbanis dute pYxdijs dlio lure utimur: ut prout quify
hdbitduerit,itd obligeturtnijim fcriptis certum tern''
pus condudionis compreehenfum eft..

Quiddm enimdccipimt ed uerbd(prout equityhi
litaucr it) [cilice t,ex primd coduflione,ut intliuitci
pus plane non uidedtur recoduxiffe, nec pofat ultra
primamcoduttioncm urgeri dd foluendampenfman-
Alij dicunt (prout qui[q; habitduerit)fcdied,foil pri
mum conduttionis tempus,ut in iUud poflerm tenet*
tur.NonnuUideniq;interprctdntur (prout quitybi*
bitducrit)uidelicet,per totum tempus prime lorttio*
nis,z?idquod tacit e habitdndo fecutumeft.Kotim
dutem excepticnis (Niji) in fmguUs interpretation!*
busudrie torquent.

Veritas fie habet.Vlpidnus perpendens,q.iodcx
prxdijs rujlicis jingulis femper annis, mo teporcom
ntnes ndti fruttus pcrcipi[oleam: exiflimabat, teqnm
effect tdcitus confenfus manentis conduftorisjWp*
vet em dd dnnmMmtcgu ejjent omid & loedtori

(X

ACTIO m. 449

a* coiitdori,ne quis detrmnto idficcrctur.ldfyjiuc
fojllujlrm feu tempos conduftionis mo mo, flue
Juobut pluribufue renutnferit infundo. Semper cn'm,
ymo/eamdojertio uc alijs amis, pojl fini turn lujlrtt,
hoc dgt cenfetumter dommm  er loc At or em: ut mo
mo toto percipidt fruftus: delude finitet jit locdtio.

Inurbinis Mem predijs,qiundoquide non mo tent
poremintdgisquM alio percipitur tifusfruftm ret
hate: ideo uidetur iujlum,ut ticiti rcconduflio, ft in*
film in prtcdio pojl tempus conduttionis muneit: no
km obligct utruwfc contuhentem, qum conduftor
Wtttterit pojl tempus prim£ conduftionis.Projpcftu
ft® in hoc esl non folm conduflori, ut is,quindo uo*
kritfoluti iUius temporis peJione,migret:uermctia,

1  ttiomut fubrnde pudim fmm pro drbitrio ultj p of
1  ftbure.Rdtbnehuitts iuris idijcit ide Vlptdnusjn-L
' Qm id certti-ff. locat.Nd cu locdtio & cdduftio ne<£

1  iris ncq; fcripturim dejideret, fed mdo confenfu pof
1  jit er mcipere z? cotmlefcere: merito pdtientiu domi
Kquipdtitur colontm uel mquilmmmfxrtedh mine*

I  n,tc perfeuerdntii loatoris,qui pergit uti re condu*

II  reputdbitur pro uolwntdte renoudndi contuttm .

:,i  Hjji timen in fcriptis certm tempus condu ftionis com
", N biifmesl, nit Vlpidnus. QuiftuerodiattCm in*
rl  ft co/Hwhetes cgmtiit mmmt'm^tinfcriptuu re

pp digitut

4*0 CL A SSI S IIIT.

itgdtur cotrdttusMpuredtq; fxris, tmetfi expreftil
dim non fit,nolle e os u&lcre contn{lum,mfi fmbuur;
time,quin prxtcr confcnfum feripturd quoq; eft dc fuU
fldntm loedtioms: igitur folus confenfut t ic tUe quide tit
citws,non potejl reducerc comndum fcmcl finitm,w
xtd. L ContUdiK .C.Be fid, inftrumento. Alioqm,m
memories tdntum gratid fcribttur contrddut it public!
perfonx uel db dlio prmtoctimc no cenfetur ex feripto
conjhrc.l.Pdflum-C.De pad.!. Contrahitur-jf.Depi
gnori.l.Cum res.C.Deprobdtio.

Idem ed-.fi nominxtim pldcucrit contnhenihiut
non dliter udlerct locxtio,mfi folennis uerborum ftipu*
Utio mtcrueniffct.Ndm bxc,finito teporepriorisloa*
tionis, no potejl uidcri tdcite rcnoudtd,Jicut ncc feriptu
rx,quippe,quod requirit xdum exteriorem, quiUcili
tdtifiedtione animi non repetitur. Alioqui,fifimpliciter
dccefferit (lipuktio loedtioni, Jicut cotidie omnibus con
tradibus folct • tunc non trdnsformdt contrtflut loci*
tionis fubjlxntiam,fed migis cam confirmit,v >^° n °
bnpedit tdcitdm rcnoMtioncm . I. D«o focietdtem-f
Pro focio .

Quid crgb,filoedtioex fcriptUrd uelexftip^i 0 *
tie depended,ut tdcitd recondudio non pofiithberelo
cum:  er colonies uel inquiHnus mdnedt mbilomM  '<«
prxdio: qu&dttione dominus uteturad perfequeniiM
penfionem tHitss temporisi Rcfcondeo: Adionenego*

ciorM

i

it

i

«

ACTIO in*  4t»

dtrum gefiorum,de gud fuo loco dicetur*

Et bee omnid fie httbeiu in rebut mmobilibus loot
Hi.Quid dutem de mobilibus?R.cfrondeo:Diuerfm tut
t/lin illis.Nd qui non refiituit finito tempore,furtrn co
niitti t:nifi bond fide exiflbnet,o cdufdt exiflmdndi ue«
rifmiles hdbeat, donivnm fuijfc permiffurm . I. Q»i
icfibiminddtd, Inprmci.Et.l. Inter omnes.§.Re(tc
Mm cft.jf. Dr furtis.

lHuidenigue notdndm eft: Quodficutlocdtio  ©■
mMiotdcite confenfu demo contnhitur pofl tem*
Iw.lti ex diuerfo, tdcite dijjoluitur Ante tempm locU*
hit: Ji dominies pdtidtur colonrn uelinguilinm alia
»igWf 3 i(rgK./.IM$ cum fepirdt'm.ff.Pro focio .

hccipe dutem pdtientidm dom'mi o perfeuerdntia
tckitiel mquilmi finito tempore locdtionis drbitrio bo
tuiriMc cfl, non nimis momentdncd,nec nvm diutut
Mm: fed mediocrem,gue fufficidt dd aliquem ufmjit*
xi ti.Ab hoftibus.§.Sed quod fimpliciter.ff.Ex quibut
Mnf.mio.

Hmc collige confiquentidm. Si  P rmcipesetut Ciui*
co feeder dtione fdcidnt dd decennim; quod eldpfo
1  heemio non uidedtur renoudtd confcedcrdtio,dut indii
1  tll m  pdx.Quid folent mducie o confocdentiones ,
i *>«/ criptis, turn jlipuUtmibut folenniter fieri, ut De
1  fccConfldntite. §. lncdujis appeUdtionum. Item
1  Irideriaa) focieUtem qudm nunc hdbent ,

1  pp 2 tenertf

l

4 ft c l A S $  I g nn.

tenere,et quoties uoluerint,renoiure eis liceitMctt
dtt.hSicim Hermes.C.Be Locat.o conAutt.AH  Bill
tolumjn-I-Item queritur. §. Qui mpleto.ffloau
conduit.

Sed quid dicemm de pigttoribus et fideiufJorihu,f
dccederefolet locdtioni,et codu(lioni,iuxti.l.Qum
InpYin.ff.Locdt.o- codufl?Reft>otideo:$i ddMpigro
rd,codu£toris funt,cefentur repetitd id obb'giimd
ipfo contrdttu. Sin nut dlteriut fucrint,qui ci  pro cod
duilore obligduerdt, non porrigitw eorum oUi^tio
ultrd tempus prime locdtionts.Eideiufio int nmfttt
cenfetur repetitd-.quonim nouns confenfm hiceho
ceffdrius,quern comuhcntes fupplere non pojfm [ni
tdcitd rcnoMtionc.

IX  Item eft uerum; Quod reus permanfit
in eadem domo poft tempus location^ fckn
tc actore.Hanc pofitionem fuddet B.trtokt deblocks,
bt.d.l.Itetn qu£ritur.§.Quiexpleto.Hi,f domain
ignordjfet,no uideretur confcnfiffc. Et confef enter,w
Accedentc confenfu eius,non ejfct raioudti locitioM
\c igitur experiretur dtiione loedti: fed utedmefd
Aftione negociorm geftorum.  Q uodproktunkjs
quepreditti funt.

X Item ponit actor ; Quod locaueratope'

rasfuas reo conuento ad annum, ut iufla eius

faceret*

ACTIO in. 4tt

faceret* Ecce fmplicem opermm locitionmM qud,
prtfhtns operas, locator cen[ctur:d.Ms merccdati,con
Mor:c[uu operarm fmm dotmmu eH.C<etcrum,
duindopneter opens,irtifcim quofy ddbibetur ope
ri tfmndittm did confideratio cH,ut fupcms  pro
kur,

XI Item,eft uerum: Quod toto eo anno a
neminemercedemaccepit* Rede ergo dgitlo «•
tdti dd mercedcm totius mi; etiamjj toto anno non
pijliterit opens:putd,decedcnte condutfore.l.  Q ui
tfer<ts.Imdct.l.Sed(tddes.§ ulti.ff t  Locdt. con*
ktt,

XII  Item dicit:Quod reus in prsdicla do
mo fecit tale damnum fua culpa* Certion nmq;
th,codiittorem tencri de dolo  e? culpa,fed no de cdfu
foituito:nifi em quo# nornmtm mfc receperit .1.

Si mces.§. Condudor. Et.§.feq.l.Vid edmus.ff.Lo
citt.0- conduit. § .Condudor.lnflit.De locdti.zr con
<teo.Dc periculorecepto,probdtur in.l. Item qua:*
titur. § .Si ganm.ff.Lout. & condud.l. Negocim .
Ctienego.gefl.l.Iurifgentim.§.ltem,Jiquis .ff.De
(iftis.

Citlpm dutem trifarim  coHt'gt oportet.Primm,
St quid perperdm fadum fmit,mde contmgdt dm*
^%immdkte ) ud tnedidte. Deinde, Si dliquid negli *

pp $ g«t«r

C L A S  f I s II II.
g«f«r, <J«0 tnediantc, dnteuerti potuiffct idmmi
Vt ,f locator dliquid rimpat, dut malos hofritesm
ducatquiid fdciant.l. Videamus, in princi.  E t.  §.«!»
tiff. Locdt. dr conduit. Aut,^ quis ignrn non coop,
truer it d. Si quit fmdum .§.)ff.Eod.tit.Deni$,Sid
tra legem in contradu dtiiam quid fiat: Vt ,ji  locator
ignem dut flram'ma non habere promifit,cr tmen bit
tuit. d. L Videamus . §. Si hoc in locations.  Et. §.
ulti.

Quimercedem accepit pro cuftodiaalicummis
ddeiuspericulum, quodleuifima negligentiapofitu
tidere, tenetur, hoc eft, ad exalftfimam ddigentM
obligdtur,qudm prudens paterfamilias prajlitijfit.sk
trim Iujlmidnus diligetUtfimdm cuflodiam opponitpc
riculo:non autem cdfui for tuito.Alioqui,extra promij
fam cuflodiam,reguldriter conduftor nonnifidm*
diocremquandam diligentiam aftringitur. Cm,ml
Qtti merccdcm.VlpidnasM-l.feqff. Locat.l.  Na#w*
ff.Ndut.cdupon.flabula.§.Quipro ufuAnflit.de Lo
tdt.cr conduit.

Quare petit aclor praedictuy: ream con'
demnari, utfoluatei di£iammerccdemXXt
Horenorum renenfium * Et practerea deccm
florenos nomine damnorum, quae in eadem
domo fecit* Qadd f forte plurts interft ailork,

f4 e

ACTIO III. 4 S?

foiffe folutdm mcrcedm:hvc csl adijciendm-h  Pr<e»
fes.C.Dclocdt.cr conduit.Cum Mem non mcrcedis
ftcmiumcft quxjlio , fed ut conductor paret opus:
tm jic u&rti petitiohent.

Vt domum aedificandam,ficut conuentum
tltoerficiat: Vd uirium,quod in ea admiffum
tft,imcndct,acopus abfolutum probatutnqj
eidemadoripradtet* Vndeuidcs,quodImpcu*
tornompropne loquitur,ut  Dolores putinf.fed up*
fifuiftmi phraji utitur,m.l.ij.Et.l.Si hi qui.C. Delo
ut,^ conduit.

Den ty/rn nutcr id. ticitx reconduiiionis, it A pete it
ineft.

Qiiare petit adortreum condemnari,ut pro
Nbitatione praedidae domus,penfioi emtriu
denfium^cilicetjfefquiodo florenos ioluau

Hie cnim eftuerut cyreceptior fenfas. l.Itcm qua*
titur.§.Qui mpleto.ff.Loci. & conduit. Siluiitit
Hienfemper CiuiUtum monbus & jiitutis.

defensiones rei con#

VENT  I -.

I Reus excipiendo dicit:quod ador eande
wnumlocauitTitio coiici«ifuo.,fi«!is earn
pp  4 nunc

CLASSIS IIII.
nunc habitat* Hoe ft uerum eft: non poteft dp &U
uerfus rem,cm quofortAfirs,de locadi domo, trdftt
tm fucrit .mm cm pojlcriore conduflorc per fa
(Id eft couentiOfCr fecutm traditionis effechu.

II  Item.'Reus fenfit de florenis uulgamsiii
mationis XXIIII. groiforum; a&or uero de
aeftimatione aureorum iufti ponderis* Dijjfent
us igitur mer cedis,facit ipfum contuttum nonuik*
rc.Item,Sifrecics aliqud promitt Atur pro bdbiutio>
tiemon eft contra ftus locxtionis. Ergo utrofycdfuno
habet dttione locAti.QuAnqui,m,fi fundus locetiir pro
certa re Annuo danda-.locAtio did poteft,laxiorcjigiti
ficAtione feuimpropria.l.Si olci.C.Dc beat. & rot!*
duft.Vbi  B artolus multum herd.

Quid crgofHabitabit ne grAtisfEt profefto,poft
fet conductor femper cAufAri dtjfenfm i  R cfyonko:
Vtiq; foluet id,quod equim uidebitur iudici.EtfiitoO
confifiAt locAti aftio ; faltem erit formula  wi/ifa*
mm,cwm habit Atio me* domus Ad te pemnerit'.pn
qumftne contractu: fit, utex <equo & bom mihitct
Hearts, Argu.l.Si  er me <& Titium-ff-Sicert.petdt .

Preterea,Uberm manet Aftori,replicdnio0p ,lf
gnare temerarUm aut calmniofam diffenfut  dkg**
tionem.Eor tapis enm babet feriptm uel teJlesA ce *
U mercedis conuentim .

actio  nr. 4*7

III Item,Reus dicit:qudd sdes lint exufts.
y nde[equity,cm non tencri <td totm mercedcm do
m eonduihe.

Sed dttor hie poteft repliedre ; hdbitiffe rcum dli*
ptmnfesdnte mcendim-NAMyUtity foluct mcrce *
im c'm tetnpork,quo hdbitduit.l.Si quit  dom«w.§.
ylti-ff.Locdt.y conduit.

mi Item,Excipit reus:quod acior remife
riteipenfionem domus conducts. Itd% male
petit dilor id, quod remifit conduilori.

Verm hie itcrum dnmiduerte: nm dd penfione
folm dgmr,dn ctu dd dlid qua ucnimtt  in hnne dftio
mi.Nmfi dliud quoq; petitm fueritidilor replied*
Ibcmijfim quidem mercedem ; fed per hoc non  toll!
pr rfccutioncm ddmnortm,uel dlterha rei pctenda.l.
titibihdbitdtioncnt.fF.Locd t &conduit.Wm, cut co
iono penfionem domut:huic utick non permitto,ut de*
kriorem fdekt dotnm.lij.ff.Ad Lcg.rhodi.de tiff.

V ItemiReusfuit facioafloris impeditus,
Hefaceret opus codu&um. Qudndoquidem enm
icbentur opera ex cotrditu nommdto borne fide i :tuc,
f is qui debee,non  poteft cm  pr<cfldre,fdito uel mortc
HHui cui debentur impeditus :fohendd eft totd tncrecs:

' 5«i<t opeurm excufdtur . 1 . Sed dddes. §. Cm qui*

pp  5 d<tnt

'4*8  CLASSIS IIII*

dam.  E t.l Qui operas ff.Locdt.

Cum dutcm non pr<eftdntur oper£,fado ue  I ctilpd
eius,cjuidcbct:tmc is tenetur ad id quodkitcrcft iU
UuSjCui debcbam prxjhri.l.Si ht qui.C.Loat.

T>en : q ; .fi ca.fi dcciddt impedmcntum: time open
riw remictit merccdcm.l. Si mo anno.  §. Item,cm
quidam.jf.Eod.tit.L Aduocdtionis.C. Decottdidio,
cb cduf

Quidcrgo,fidcbedntur opcr£ ex contraflu  inns
tnindtofRccurrcndum eft dd dtfinftioncm. l.Sipecu*
tiidm.§.uhi.ff.Dc condi6li.cauf.ddti cduf.nonfeatt.

VI Item, Reus excipit:qu6d dpmusifta,cu
ius a$qr penfioiiem exigit,fpe&auit terppcic
locatioms,&nune qupq; fpeflat iure donainij
ad eundem reurn. Agentienimcxlocdto,qm*
uis non poJ?it opponi exccptio dominij dlicuitfs terdj:
ip/e tdtncn reus comemut pote& excipcre ac proh*
ve,fc domimm effe rci,qudm per errorem coduxerit,
I.Quirem.Et.l.Adprobationem. C.Locdt.lMutfi
fur .jf .Commoddt. 1. Crcditores. ff.  Dr pigno.idw-
Quos locos tali modo conciliabis*

PQSITIONES ACTORIS  IN
ACTiONE CONDVCTJ,

ACTIO III. 4*9

J  Ponir aflor; quod nuperconduxit do-
mum in tali platea, ue] fundum. Si uero no res,
fed operas dliaiw per[on£ conduxerit: infra adijeie*
ms pojitiones .

fl Item :  Conuenit inter aftorem 8 C  reum
depenfionedomus,in VIILflorenos* Penfro
tnlm eft id, quod pro ufu alicurn rci dutur, ut agri,
ltd iom-Vndc legitim penfio dicitur,quefruttibut
tefj/ondet.Paulus pro folutione faeienda ufurpat,in.U
Ufta efl.§.lgitur.ff.Si cert.petat.

Ucrces uero, quanquam proprie laborn jit pr&*
ffliw.l. Sipdter. § .Si quis.ff.De donatio.Veruntmc
& pro penjione Accipifokt at^ Annuo reditu, apud
Ciceronem.

Ill Item,eft uerumiqudd reus faepe ab acto
teadmonitus, non tradidit domum pr^di&a:
Ve],tradiditquide,fed aftoraTitio fuit expul
Ins. Proprie enim in bis ffeciebus tradere diemurjm
Phs no transferor dominiu. Et hzc eft differentia
inter dare retn,cr tradere rem. 1. Sifmdrn certm-
fDe uerbo.ob'iga .

Iim proprie Autem,tudcrc,dccipitur pro dare,m.U
baditionibui.C.De pattis.Et cotra, dare pro trade*
ftjHi.I.Si utcert<K§. Nmcuidedm- ff. Commodat .

item

4<5o  C L A S S  I S IIII.

Ill IteA&or neceftitate habitadicoaflits
eftconducere ad aliquot dies aliam domum
duobus florenis«Ecce:n«<</w dmni faeciem,

V Item;Cutn actor tam fubito non inueni
ret domum,in quam mcrces fuas reponeret;
deteriores facte flint, & oportuiteasuendere
propterea XX^florenis minoris,quendidif'
fet recte conferuatas* H<cc csl aliifames imi,
quod conduilori eucnit ob domum non traditdn,
smutcrn non dc rebus, fed de operas pcrfomm
conduit is ag<ttur:ttmc fic pones.

VI  Item-‘A(ftor conduxit operas rei con-
lienti ad annum quatuor florenis.Ed cfifmplex
epcrarwm loccttio,non refaetio in faction opercpd*
rdndo.Nec refert aliquid, fi ddijciutur in contuftt
promiftiQ uejiis Mnuo d<xnd£,ut cotidie fit.
imMttrinde locdtio,conflZs pr'mcipdliter exmcrct*
de pecmidrid,ficut fuprk decUrauimus ,

VII  Item, eft uerurmqudd ad hoc comfit*
xit operas rei conuenti, ut uina eius, aut alias
inerces uenderen Tdeexemplmfttiutdm
\>£C fcriberm:& trdihtd fuit caufd dpud AnW*
picnfcs  }  qua m loco fpcftdt# probitdtisuiu^ 0 ^

A C  f I 0 Mi.

Cotomenjis,opeM cuiufdm Antucrpienjts tondu*
Mm d ucndcndi umrn Admdmfceliciter .

VIII IteimConuenit inter aiia,ut admim
ftrationis fusede perceptis ac uenditis, aftori
radone honeftam redderet, Aequwnt  ©• iuftu
huiufmodi pdflo fAtiifiit.mm, O'ft no couenif*

■ [etfattdftdef tame pojlukt,ui teneitur de rebm die
, rnutionm redderc . QuomAo Mm fit reddendo
ntio,& quid faciendum loatori, ut hie perfiecutio*
He fcliberetjicenm in Attiottc de fdtionibui dijlri*
taiife.

Quare petit ador.-reum ueftra fenteiitia co
deniiiari ac legitime copelli,utpraediclam do
mueide actori tradat ad habitandu more co^
fuetolibere.Et ut nihilominus foluat. XXII.
florenos nomine damnorum Anopertific con*
(luicitdwm  rsiVt condemnetis reum,ad prseita
das operas fuas bonafide tempore prsedicto.

EXEHPLVM COiSiDVCTI
OPEiUS.

I Ponit aflot: Quod conuenit inter fe
1  & teum conuentum, ut idem a&or aedifi-*

1  caret eidomum in tali loco* Eece,opmriut ex,

&rit

462 c L A s  s i s irII.

peritur dltione condufti,propter opus quod infeftfi
cepit.

II Item dicit: Quod ineadem conuentio-
ne placuit,ut a£tor talem domum fuo fiimptu
pararer. Ergo non eft /implex opeurm locitio:
fed ad pardndum opus.

III Item eftuerum.'Quod a£ior eft intali
domo ardificanda magnis impenfis oneratus,
iiecpotefteasfuoEeretotas expedire. Hfcdl
iufla ratio,oh qudm dgat de parte aliqud mercedisfol*
uenda:cim nemo pofiit adimpofiibile ajlringi. Et'0
teres l ctim conduftoris ut perficidtur.l. Mtrtimf

l,OCAt.

IIII Item,dicit:Quod folitumfitapudo'
mnes artifices hie gentium ,ut in fimilicafu,
cu indigent, foluatur eis aliqua mercedispars.
Accedit  er hoc adiujlificandam pofiulationcm ms
cedis,faltem pro parte paratt operis,ut traftat  B it*
tolusfatis conctnnc, in.l. Quim/uUm. §■  Q yi fitM
ff.Locat.w condutt.

V Itcm.eft uerum.-Quod reus in locatione
huiufmodi operis tandem pactus eft,ut ornne

pericis

ACTIO  HI. 4^
Reticulum SC  incidens damnum ad aftorcm
pertineref* Multum igitur'mcrcft coiudons c uf
km t(loris,ut pecuniam  a licpiam nomine merccdts
tccipiat ad perficiendam domum.  Porto, durum ni*
mis tr tniqumn esl,condu(lorcm fi: bxrcre line cuU
ftfu,ic(utdicifolet)lupum aunbus tcttere: ut ncfy
fine  p ericulo deferere pofiit opus ncfy fuo  <ere pcrfice
ft,ittxtd.l. Opus quod auerjione.ff'.Locdt . Vnde res
per equitatem temper ada e&,& locator ittifubuenip
mmfuo dimno debet.

VI Itemponu;Quod reus ha$enus nega->
H&nunc quoqj negat foluere actori partem
®ercedis,utperficiat opus cceptum* inuocaiu
kigitur eft Mdgiftratus,ut locatorem & dominant
oferis compelUt ad faciendu id quod debet;ne differ*
toutificim per  i nopiam arttjicis,quod nec reo ex*

Nit*

1  Quare petit a£or:reum codemnari, ut paf
' kilt ei promife mercedis ad perficiendum
* opus foluat* Probatur h*c petitio  in heis pup

defensiones  rei  con#
VENTJ.

464 CLASS I f IIII.

X Reus excipit; quod ille,qui impedit a$o*
rem uti domo locata,eft Magiftratus*it<i$«o
potcfl ran prohibere eum,ut ab mpediedo cejjef.uel,
ut reflitudt coduilori ufurn domut.

Quomodo igitur confuletur conduftori mokjldto,
uel expulfo, qui ncq; interdiftum hdbet retmendt ltd
rccupcrdndx poffefiionis ,’ttcq .; rcmedium.L Si quitin
tdntdm.C.Vndeui.Quidnopofiidct. l.Nonfolum.j.
Quod mlgo.ff.De ufucdpiofRefyottdeoi Agct iilitr
fm locdtorem, ut is rurfus iuris duxilio experiitur,
Cr petet compcUi molcjldtorem,ne uiolcntcr quid ft*
cidt.l.Cm in plures.§.McjJeni.ff.Locdt.

II Item,eft uerum:quod nodum uenitdies
conducfoe domus, Mdleergo dgit dntetmpmt
ufrni expletmtnifialia mciddt necefiitM, qu«e  H#
folctferijs differri,ut in prouerbio eft.

Ill Item.-Reus prius Iocauerat operas fuas
Sempronio. Aequwm proinde eft, ut ei pr'mmfi
ttsfdcidt. Vlpidnwsjn.l.In operif.jf.Locdt.crcddiitt•

IIII Item, Excipiendo dicit: quod culpa
aftoris no poteft perfici cceptu opus.Ec bis iw
pedimentis,qu£ alids fdfto locdtoris,dhds coduftoril

dccid,mt,fuprh diftwm eft.

DE VETERI ACTIONE
ONERIS AVERSI.

AEC dftiolocdtori dabdturoVm: Ad*
uerfiu condutlorem, qui omc periculm
per conucmmcm in fe mepifjet: cu ilia
qui ex condudo, non nifi de dolo  O" eul*
pi teneretur • Did* oneris auerji ex eo, quod omnium
imorurn quomodohbet heidentim o>w ad alterrn
ftrtmtre ,dc'afe interim auertere uolucrit conduftov
allocator .!. lnnaueSaupheij.ff. Locat.  e tin-1. O*
puf.Eod. tit. Opus  ( inquit Florcntmtts) quod auer*
[me locat m eft,donee approbetur,conduftoris peri*
mb eft.

Sed quanio fuperudednem uidelatur,propter  pc*
tkulorm & cafwum paftionem circa contraftum lot
utionis propriam afiicnis fyeciem confl'tui : abolitS
tjloneris auer ft nomenclatures, re tamen ipfa manente%
Videlicet,ut quicquid de cafibus fortuitis coueniffet, id
per dtttoncm ex locato ct condudo exigeretur, ut  B4r
IoIim quoq ;  probat m.d.l.ln naue Sduphdj,&.l.Si quit
hdam, in princi.ff. Locat.  1.Licet.C.Eod. tit.

Errant ergo,quiJimpliciter prommcidiU,dttionent
weris auer ft bodie ejfefubldtam. Quia non aftio ipfa ,
N nomen adionis tolhtur, transfufm in adioncm  I o*

i!  qq cat it

466 classis  mi.

cati, ad em fere modivm, quo Rei uxori& aflio trdltf*
fuft eft in aftioncm dc dote.

SINGVXAR.IA QVAEDAM IN LOCATIONS
ET CONDVCTIONE.

I Non foluente toto biennio conduftore penfiom:
potejl Domintts auferre ufwm rei conduthe: etmfco
uenerit inter contrabentes, ncmtra temper A bed*
tionk,conductor muitws expctlerctur.l.Quro. §.ln*
ter locator ent.ff.Locdt.& conduft.

Sin autem cceperit latitare condudor.noneslopui
biennium expeddre : fed potejl impetrare locator, ut
domtu aperiatur deferibantur bona. I.  C mdorn*
ni.jf.Eod.tit.

II  Semper Memento,muerti nonnwnq apud turifea
confultos uerborum ordinem, ut locator fit,quemtu
prim a fronte conduftorem iudicares: ZJ contra, coil*
duftor cenfedtur,qui uidedtur tibi locator . N.w me
oput rejpicitur, non per fond,ut in.I  D omm homo*
nm.§.ulti.lSedaddes,§. lllud.l. Siquisdomm.§.
Si cohnis.ff.Locat.Qute formula nopcrti/netidd.Ve*
teres.ff. De attioni.empt.Et.l. Sidominus.ff.  De «f»»
fruft.Bartolubocfefellit in.l.ij.C.DeLocat.  ©•cod u>

III Cum petitur merces uel pars mercedis anti

actio  Iir. 467

finim opuSyAftionc locdtitttmc refficicdd cB qudlitdfi
vcrfone qu£ conduxit opus: €r quilitus opens fufce*
pi.Sirtolus mlij.C.De Loedt. &■ condu.Kcprobato
Accurfij commento ex.l. Proper dndum.§. lnbonord*
yijj.C. Dc litdici.No poffunt Mtem certiou fcribi pr&
ccfk^um utipfd ftfti eircmftdntid te docedtfecm*
imequitdtcm.

IIII Locdtio cpenmm perpetud tulet, ut tri*
fflt Bdrtolus in.L Stipuldtioncs non diuiduntur. ff.  Dc
WoMrg<t.Nec objldt,quod Lex uetdtlibertdtem ddi
uilTitio centum. §.  T itiocentumrelttti.ff.  Dc cott
Utio.eydemonJlrd.Quid refpondet ibi Bdrtolus,quod
bhitur foluendo id quod interesl.

V  Locdtio in longrn iut longifimu tempusjicitur
dmio-.quonidm ddt w in re. Alioqui is,qui loedt, no
“nfetur dlienire . I .CodicilUs . §. I njlituto .ff.  Be Leg<f.
'j'Vti rntdt ?Mo\us commune bine effe Dottoru fen
tc ttittm,iuxtU.i.Et ij.ff. Sidgeruettigd.uelEmphyc
tWic.petd. Et.l.j.fy.Quod dit.ff.  Dc fuperficie.

VI inter colonm pdrthrim  er dominu non eft,
hfrie heath ay coniuftio, fed potius fociettU, qua
‘‘Ktcnfequitur ndtunlocdthnis. Ideoq ; Bdrtolusin.L
•‘times.§.V/s mdior.ff.Loedt.  E xifiimdt exeocon

ttttione pro focio dgendm effe. Qudnq ml Si
'S'!' § • j -f Dcfurt. Rettius diedt preferiptis uerbte

qq  2 tom*

468 C L A S S 1 S  11II.

competcre,per.l.].  §. Si quis fermm.jf. Dcpojit.

VII  Contrattus mnommati cenfentur exformi
er natura cotrattmm nombnatoru,quibut funt fimi'es,
ut docet Bartolus in.lEx placito. C.De rcr.pemm,

VIII  Locatio & conduftio inter parent tyjii
Hum in poteftatc,effc no pot eft: praterq de operis^ue
pacri non debentur.  Et cenfebitur tme merces peculiu
aducntitimtyUt trattatur in locispradiftis.

IX QS l  conduxit opm faciendu,Uel (ut  D ofiorel
loqmntur) qui locauit operas fuas id faciendnopwii
non liberatur facicndo partem. 1. Mdritus.jf.LoatM
tio:quia obligatio eft indiuidM.l.Stipulations; nonii*
uidmtur.Et.l.m executione.§ .Sectmda jf>e cies-jf. Be
ucrb.obligatio.

X Sufcipere in fe periculm, non  eft tenrriiecdft
fortuito.l.Opus.ff.Locat.l.Sed cr ftquis.§.Qutjm.
ff.Si quis concionib .

XI  In operis ex ftipulatione dcbitis,refert,utrm
fiipulatio fit conditional^ :ut,fi feccrishoc,d<tbodece:
an pura:ut, promittis facere f <& egogmittoddre.  ID
priorc cafu no praftita opera, nihil debeturl Siuehen
da.ff. Ad leg.Khodi.de iad.l.In lUa ftipuktm ,ji
lendis.ff.  D euerb. obligatio. Et.l. Cedere dicm.f Be
Uerb.fgnifica. in pofteriore uero idem Ins eft?
coihuHh  bwfidei dix'mw?

I

469

DE CONDICTIONE EX

LEGE, OB  NON RESTITV*

TAM REM  CONDV*

CT AM.

IIII

Vtit nonnulli conduHores tint£ hnptt
denti£,ut finito locations contrail it,
nibilo tdmcn mm detincant aliens
rei poffefiioncm. Qu£ temcritas ne
impmitatis fre frequetius accident:
t\rnit ,non fufficereaduerfus tales detentores ciui*
1 m Loan ailiortenufed ut poena quoty in talem info *
Inmamintroduccrctur. E thine fatis apparet argu*
mtm hunts ailionis.

QVO AVTHORE SIT IN»
TRODVCTA,

I

! Mpaitor zeno per cojlitutionem fium
banc attionem dedit locatonhus. Qua *
re ciuilem ejfe,nemodubitauerit.l.  Non
ah re.C.Vnde ui.Et.l ConduHores.  C.
Dclociif. o conduit. Conduitores (intuit) alienaru
term,feu alicnam cuimlibet rci poffefiioncm preca*
no dct'mcntes,fcu hxredes eortm: ji non cam dominis

1<t  3

recu*

CLASS IS IIII.

ncuperdre uolentibm rellititcrint, fed litem ttfy ii
diffimtiium fentemiam expeflduerint: nofolum rem
locdtmjed eti&m eflimationem cmuittrici pm i,<ti
fmilitudmem imiforis aliens pojfefionis,prdcreco
jpeUdnttur.Refte quidem.Maxima enim pojjetteuUt
ri tituh mteruertendi fraus O' rapma, fub putextu
conduftiottis.

IX Direda eft ex  C< efared ConJUtutione„

X delitfo ucnit eius, qui accept am  4 locdtorc le¬

nd fiducia pofjcfiioncm>nolit reftituerc.  Ndmhtc
quid difjvrt abmufore ilmo,plui uidetur delinquent
qui fub prelextu bonefidei contrdftus detrnnm d*
fert:quam qui umingenue exercet. igitur meriiopit
nitur.

IIII Ad poflefforium iudicium pertinet;
quonkm locator nihil dliud deft derat qukm corpora*
iem rei locate poffefiiottem.Mdui tamcn cam in kite
Clafjem referred mo mlocouiderestotam Loctti
& condufti mater iam.

CVI, ET ADVERSVS QVEM

EX Q VA  CAVSA SIT.

Ill

COMPETAT

Pritt

1

ACTIO IIII. 47*

V

iR .iuMd eft.

Competil locatori cumlihet rei.

Aduerfus coitduftorem,non reftituentens domino
rm fibi locatam,aut precario conccffam .

yi Contraria non eft.

QVID DE HAEREDIBVS DU

nec ipftreftie

hunt. I. Conduftores.C.De Locat  .D etinentes (inquit)
fcttbaredescorm.

QJID VENIAT IN HANC
ACTIONEM'.

Omplettitur hxc aftio rejlitutionem poffefiio*

nis.Et praterea tantrn  , quanti res ipfa com*
Will eftmatione ualet,pro poena.Eft ergo mixtaMc
*fl)Cr rei cr poetue perfecutoria .

CENDVM SIT.

VII

VIII

IX In d uplum,e«i ineft res ipfa.

qq  4  ftnguUrk


47 1  dims I III.

X Singularis ell.

QV  ANDO, ET QVAMDIV
COMPETAT.

XI

N Afciurbtc dttio pod tempui locationisfini*
turn.In precario tamen flatim atq; dommus rc
uocduerit concejjum ufim,cxcrcenpjceti, Etduut
perpetud.

XII Non infamatj/uwttio lure. VcrmUm,
nemo bona confcietttia retmcrc poted rem coiutUm,
quin dc mteruertendo tuulo aliquid machineiurquoi
mprobi edhominis.

XIII Stri£ti Iuris eft*

PRACTICE

POSITIONES ACTORIS.

I Ponit a<ftor:quod reo nuper Iocauerat do
mum quandamintaliloco, uel equum. Non
enim  potefl pxna habere locum, nift legitim putt
dat locatio rei mobilis uel immobile.

II ftem dicit :  quod locauit talcm domuia
ad annos quincu.Eece tempuf conduftms-

it cm,

/CTIO IIII. 47?

JJJ Item,eft uerumtqudd praedicrum tern-

I pusquinq,-annorum, iameftexpktum. Ergo
mduftorro hdbet cdufutl retinend£ rei locate. A. io
ij tcmpttf locitiom finitm : uel ob legitmas
mfcn[M:permittitur conduclori retentio.l.pcnulti.
inf mi ff.Locdt.Refyondi  (inquit Sccuola )uel expe*
fisconfecutitrm, uel nihil amplirn priejhtturum effe.
ld $fentit  Impmftor.Mj.l, Nom ab re.C. Vndcui.  C«
mk(tnquiens)fibmt cognitd legibus adcgitio com
(iteret .

IIII Item ponit: Quod actor femel atque
iteru admonuitreum.ut alio tnigrarer, ac pof
feffionem domus corporalem illi ratitue^
ret, Sidutcmcxindeufq; adfcntcmUminadm per
kick perfeueret, rede condemndbitur ad pcemm.

V Item,eft uerum: Quod reus di&am de-
tentionem domus relinquere noluit, & nunc
quoqjrecufan

Quare petit a£br;ueftra fententia pronun
ciarimonlicuifle reo prardictam rem retine-
re.Ideoqj condemnari eum,ut earn actori re-
fiituat. Quod ft ante fententiam diffinitiuatn
Iruius iudicij non fecerit,uttunc sftimatio-
Hein quoqj eiufdem domus, uideftcet trecen-

US  tos

474 CLASSIS IIII.

tos florfiios ,perfoIuat. Heine forum petenii
probut.l.Nonab re.C.Vnde ui,Cum dicitiEt no pm
timesJd ed,nonexpeduto luaiciorum ordme . item,
aft'mutionem{uit)uidricipartimu eumtpfu re pr&
here copcUuVM enm cudemh: fententiu idutrm $
pot eft condemnuritergo etium jic rede petitur con*
ditionuliter,

DEFENSIONES R El CON
VENTI.

I Excipitreus.-quodtempus conductionis
nondum eft expletum* Faeilis cd prohtiohms
ctrticuU.Num ojlcnfis duobut extremis :prmo,<pbi
a d diem fundi Mi chuck's eoduxeris: ultero,qubinnnc
jh menjis Augufti: confequens e&, nodum pKtcrijjft
tempus locations.Quunquum udor hiehdbeitlfue*
ritus fudi putrocmetur)rcplicutionem: Rcum ftcere
vn dies jtngulos donum condudam deteriorem: com*
burendo tignu eius: aut imponendo tantum oneris, ut
deprmut totwm cedificium , feut fupU dixims  i»
Adionc Locuti cr condudu

II Item: Reus impendit fumptus in aedes
neceflarios, quos aftor folucre detracted
It deeper mittitur rcojautijfcrrem eondudmreti*

n ere

A C  T I 0 V. 475

I); re,donee folmtur impcnfe:tdmetfi ignotinte do  #
mo feu locutorc cs feccnt. Rcteniionis nutcridtn
Mitrittiimui fectmdm Bdrtohmjn-Llndebitu,
§.Si certain-ff-De condittio. indebit.  Ef, in. U
Sinonhtdufld. C. Inquib. cdufpigii.uel
hypo the. tacit. contxahi.

DE ACTIONE INTERDE

CTI, DE LOCO PVBLICO
FRVENDO.

V

Vpexiores dfiiones pertinent dd pria
MtMreslocdtdszhtecucro dd public
cds,quce fifei lmperdtorij,dut dlicuiui
Ciuitdtis feu municipij funt.Aequum
enm eft,nec illos dejrduddxi,qui pub
• Vnde publicdni diemtur, iuxtd.  l.j*
er ueftigili.

QVO AVTHORE  S IT  IN*
TRODVCT4.

Pm

Viconducunt
l Ve public d.

4*76 c L A s S  I s nil.

Ret or (Squitatii obferudntifilms, kite
dUionem introduxit  J.j.Inpritici.jf.De
lac.pubhc. frucn.Pr&tor  ait, Quomi'
nus loco publico, quem is cui lev
candi ius fuerit,fruendum alicui locauit:eiqui
conduxerit fotiouc eius, ex lege locationis
frui liceat.'uim fieri ueto, inter didrnhoc(mfit
'vtpidnws)proponi public<e utilitdtiscdufi,pilmcsl.
Tuctur enbn uedigalid publicd, dura probibdur quit
urn facere ci,qui id fruendum conduxerit.

Ex quo loco(ut pduluhm drgrcdidmr)cliligentifi
fime obferud ; Turn rede confuli publicis utilititibm,
cu. k fubdttis dreetur uis  er murid . Nullo enitn mio
commodiut poffmt propdgdri fines cuiushbet  inipf*
rij.qudm fi defendantur fubditi in libertdtc intis fuifl
non grduentur contrk moderdtam politi£ ordbMtio*
nem.Contrk quo^tnulld eft amittendi imperij pcm
ciofior occdfio, quant prtmere fubditos,eripercforlti
tuts corum comment it io pr£textu, mifeere faerm*
fdf.Exemplum nobis oboculos pofuit  DEVS R onto
nim RempublicdmJlld enbn prbncipatum orbis, hbc*
rdlitatemdgis qukm drmorum ui pdrtutn: tinnier
eht'mit, doneek fubditis dmdri qummetuis ttfluit*
Cimjj dutem libextdtem eorum nottis expildtionibM
%ume coepi][ct,confi!ijs Scmttui extu im for«> in

ACTIO V. 4*7*?

aipriMtdt Ambitiones dijlntftis: fubUtA eB miejlit
deciifcfi cites impcrij. Sic quofdAnttn bmicyclo mo dc
rikye foleo: quimirumin moim fcmper hue intenti
fmt,quomodo ditionemfuAni quoquouerfus Utiut pro
femtimnterim obliuifeantur hunts loci,q non folunt
Moment k fubditis uim.fed ipfiquofy ftngukem (ut
ftc iicdm )emwigmt. Quo ft,ut plermq; tmgnm  di
tiow ptrteni mittotnt hello domi fua mto: quod cceo
ci homines,pruepoflerit dtti confiiijs 3 non etnmtduer*
ti int.Sed redcamos id rent.

loci Autem public a  kxtut mtetligendd fmt,quint
itfifco koniAno feu  I mperAtorio.l.ij.  §. Hoc mterdi*
dud ed.jf-Ne quid in ioc.public.Quirmcmqs enim
irntitm dgros inter loci public a  Accipi oportet.

IrAiitiute Agri public fulij ueiligdks t d!if no uettt
plcs,ut Alibi diximm. Veftigdles tn perpetuu loedri
folios fuijfcjndicdt nome huic contriftui pojle'i indi
turn. Quippe,Emphyteuticut,Ab mferendo feu pldittii
dodiftui eB.I Sciendumesl.§.] ff. Quifdtifcogdn.
Mam  enm tdles Agri, frnptu & operA conduflo*
rrnM melioremjrugem reducied jfe.quod Ad utili*
litem fum Gr fuorm fcmpcr effent ufuri.Vnde etil
tncliordmentA &■ meliorAtiones diemtur ed,qu<e cm*
phyteutd in re ipfi hibet&percipit pro fuo lureem

phytcutico,utin.l.ulti,C.DcIur.emphyteuti.Cumdu

bit Aim (mquitlujimm) mm EmphyteutAde*

U it

47§ CL AS S l S  IIII.

beat cum dommi uolmtote fuos meliorotmcs, qtut &
Imperotore Emponemoto dicuntur, olieure, ud lus
Empbyteutictm m odium trdnsferre.  De his tnttttt
Tit.jf.Si dgeruettigd. uel Emphyteuti.pcUtur.NOni
hi condu£lores,tametJi non efficiantur dommi tutilent
Umcn in rem odionem  er rciuendicotioncm kbent,fi
poffeffionem omifer'ml: tom dducrfus ipfos municipes,
cum ucftigd fuerit folutum pro moretquimiducrfus
quemlibetpojfefibre.Item,Tales Emphyteutic, donee
fuer'mt in pofiefiione,fi k mmicipibus,uel oh olijs con*
ucnidniurihdbent lure Ctuili exceptionem,quifc tue >
etntur.ittcfc becc aftio Pretoria non pert'met digtos
ttcfiigdles.

Non uedigales dgri Ciuitotum fmt,qtd iti colen*
di dontur,jicut priuoti fuos Ogros colendos dire folet,
fcilicct,in (ingulos out poucos onnos. Et tiles qiiiiein
ogros non folcbdnt fleer e ue(ligoles,fed potius id Ci*
uitotim utilitotem in jingulosonnos locabMt.TMictJi
ctiomod non modicum tempws,puto,od decent, uel pin
res onnos hcobontur: Ji oliquod infigne publici com
modi indicium fefe offer ret. itoq- hue oftio id non uv
ttigoles ogros duntoxot referendo esl. Quoimti>

II Dire&a eft*

EX QJ-4 CAVSA SIT*

A  C T I 0 V. 479

III

E X miqud mokjlitione cm,qui contrl tituhm la
ationis cr ccmduflionis publicorm <tgrorm 3
I mpediuerit conduciores in ufu fuo:y per confcqucns
WmpuUicAm mpenjiombus • lUfyex deli fto eft in
ptrfotoMh

nil Ad poftefiorium iudicium pertinet
kcdttio.  emw qui prohibet dliquem uti pofjefime
ftAMturAli:is uideiur poffeftmk controucrfwnfit-
wd.Siduo.§  .Hoc mterdiftm fuffcit^ff. Vtipof*
fie.

Ynftiuimut'Mtem hoc loco:qUonia omnibus mot.
®idmitcridmlocitionk <y conduttionis pertinet<■
^oqu^qiatenuittudm pojfcfiionm rcftncis; potes
tittudnmerdre fecund# Ckfii.

C7J, ET AD VERS VS QVEM COM*

PE T AT.

n • ..V

jjRiiMW e&.C ompeiit ei,qui Ad tempm modicum :
I putA,dd Annum,tie! Ad duos tresue Annas condue,
titugrum fifciuelCiuitAtk.

Covceditur ctidm utilis focio iUius, qui conduxit .
^ ucttigAlium conducendorm poteft miri focietis?
HuAltcrmfocij contncim.tribua dteriAttianem

Milcfli

480 CL AS S IS IIII.

Milan tUmetfiin alijs p riiutis ncgocijs fit diuerfml
iij.in princt .ff.Pro foci.l.Licitdtio.§ .Socij.jf.Depub
lica-cr uefligd.

Quod Ji uenidnt fimul <td intcndenimbincdfim
ttcm,conductor cr fociuseius: pnferrioponctm
duttorvmjiec eft, eum fociwm,quicum procurdtort
Ciuitatis contrdxitd.) ff.De loc.public.frml

Aduerfus eum,cj ui um fait,feu probibet m
duftorem frut loco publico: fiue ipfc procurator ml
publicartm idfaiat,fiue alius.Ham  Pi 'ttor fmfa
ter uim fieri uetat ,

VI Contraria non eft.

Q.VID DE HAEREDIBVS Sit
DICENDVM.

vn

TJAeredibus conduttortm ddtur,uidelicct,fH
JT l_tIo fic c& contrattwm, quod hires ficcdit'li
focictdtc  O' conduftionc.  I tem,fi hires jit idoncMfl
foluendo.l.Adeo morte.jf.Pro foci.

Non in hiredes eius,qui fecit uim, uel  Iff)fd 1 ^*
quid, ex dclitto e& hie aftio.Nifi QT ipfchiteiV*

diMiMtmexfaftofateiKMur*

ACTIO V. "

QVID VENIAT JN HOC IVDICIVM

VIII

P ER bm dttionem boe nuenditur, w iduerfurm
mpediat aftoremfrui loco publico.Igitut eft reit
pirfccHtoriu.

« IX In fimplum*
X Singularis eft*

QJANDIV COMPETAT.

XI

HErpetMo conceditur: quonirnnihilhibet pom

XII Non infamat*

XIII  Strifli iuris eft* Qudnq etibn id loci*

tionm cr conduttioncm pertinent: t men did eft attio
Hisftccies d  P more introduttd, quainter aftiones bo
tefidcinon mmeratur.

A D FIN IA REMEDIA*

I Qui in dgropublico contrk legemcoduttionk mo
Httur.is dtttoncm quoq ;  hubet miurkrmddniuriiru
®io.§.Si quis me.ff.  Dc iniuri.

II Potejl oficim t'dick moartyoi gene•

rr rditer

4 8t C L A S  2 I S III!.

Witte  r omnibus iUatis moleftationibus defmit: nifi cm
ft requirat l&tiorcm cognitionem.

PRACTICAL

POSITIONES AC TORI$.

I Ponit a&or.* quod a Ciuitatis Colonies
fis  Magiftratu couduxit agrumintali loco.

O portet enim primum conjiare de contradu locitiot
nis. Delude, quod dgcr fit publicw.no time publico ufui
dejlinttus, de quo cR Inter di ft urn,  N e quii'mlocopu*
blico:fed quod foledt priudtts ufibm locctri. Denipre*
quiritur: mm ab eo fit locatus, cui locandi ius nomine
Ciuitatis fuerit, utitt. I.  j. Inprinci.jf.  D clot.piffle*
jruend.Paulusjn.L Cotem ferro.  §. |. jf.  De puilicl
<& ueftigah. Agri publici (inquit ) qui in perpetituM
I ocantur k curatorc Ketpublic£:fine authoritdtcpm*
cipali reuocari non pofjim . VlpUnus, m.J-if  §• St
quis nemvnem.ff. Ne quid in loc. public.

qui operibus publicis procurat, debebitiddeponere.

II Item dicit: Quod conduxit talem
decern florenis Renefibus,in fmgulosannos.
H&c eft pcnjio feu merces conduftionis,qu£ uefligd  it
citur, t$ol oder gult. Eft autem duplex Jignifcatio tie*
ftigaUs: Altera ffpcciaUsfa, uebendo,pro eo quod ex tie*

ACTIO V'. 4%^

Xmpenditur: quotiidm jruges ex Agtit h Urbes uehu
tur. Alterdgenerdte, pro omni reditu O'fbuftu, turn
publico,turn priuito. Vlpidnus ml Utter publicd.ff.  De
mlor./ignificd. Publicd (inquit ) ueftigdlid intcUigere
idem,ex quibus ueftigdl fifrn cdpidf.qmle eft uefti
gilportus, uel uendim term. lndeueftigdles dgros
Heim, quoru pcnfio dd fifem vedit, ut hie accipitur.
tie priuito ueftigdi loquitur Pdulus,m. I Arborcs.ff 1
beufufruB.Ciefeetrmdm (mquiens)uclpdli copendi
«,f in eo quocp frndo ueftigd ejjc confueuit,dd fruftu
npcrtmet.Cice. m  P md,  Ex meo (dt)tcnui ueftigd
iictrdftis fuptibus cupidititis,diqd ctii redimddbit.

Item, publied ueftigdlid dppeUdtur diets dnnons pu
bluer tributd,ut in Tit.C.De dnnonis o tributis-Et
icixtftori.tributoM.X . item ccnfm,mie cenjiti,ut
tflecenftb.

Publicum dutemuocdntur,qui publico fruuntur.ldd
hie home hdbcnttjtuefifco ueftigdl pend At ipfi,ut hie:
fndfifco tributm confequdntur.Et omnes,qui quid 4
f[ncoducmt,refte dppelldntur publiedni, duthore Vl
PMfio, ml). §.j.jf.Depublicd.cr ueftigd. or comiff.

Vedigdim uerodiuerfderdtolm conditio.  Ne$
hmfemper pecimidrkfolutmk:fed etidm,fiquid di
( «i ftcculiter concederetur, tmde fentiret publied du*
forifife lucrum, diceUtur ueftigd. Sic mteUigedws efl
tyimjml Inter publied. jf De uerbo.fignificd.vt

rr i

4*4 C L A S  S I $ IIII.

rcce, VcMlium rerum ucd’gdl cut oftm cArm
pars: mctdlomm dcdmi :pofterionbus tmenfeculii
ad dudritiam degeneratibus auftum-l.Cutifti.C.'Dcm
tall. lib.  X. Infalinis pro ucdigdli erdt,utnmo,iif
mdncipes , hoc ed, qui d fifco id nil cmijjent, pojfct(i\
uendere.l.Si quis.C.  D cuedtgdli.

Ill Item eft uerum: Quod aclor ftngulis I
annis foluit uectigal pro more procuratori
publico* Cum enim b&c adio public#utilittiisgri*
tupropondtur: non rede excrccbit earn,quipublica
pcnfioncm tninme folucrit.l. ij. ff. Si dgcr ucftigt.  Iifl
Emphytcuti.petdt *

IIII  Item dicit a£tor: Quod diclo agro
publico ha&enus utatur fecundum formam
conuentionis* Si ucrd ultra uelcontrx legem conit
(tionis fdcidt dliquid y  rede impeditur publicm:«c(
audiretur,fi inter didum feu ddionem proponent'll
'iudicio.l.\.In f.jf.De loc.public, fruett.

y Item eft uerum; Quod reusconuenttis
impedit a£lorem,quo minus tali agro fruatuf
&.  fru&us percipiat* Rede hoc nomine
Uerfm procurxtorem Ciuitdtis impcdientem(cu txM*
turali litre etidm Refyublicd neminem hedere debett  i*
lurefuo)  | aduerftH quoshbet altos moleJUtorcs>

I  A C  T I 0 V.

VI temtReus admonitus ab a#ore,ne im
pediret eii,perg it nihiJominus moleftare* Com
fcilendufergo eft per ludice,ut patiatur conduttoretn
jrui.

Quare petit aflortreum condemnariac co
peili,ne de cstero eundem aftorem in fruen^
do agro publico quouis niodo impediat,per
■ fe,uel alium,contra placita conduftionis* Po
| tffl we fine negocio forma petitionis ctducrfut (dim
ftimem miari.

DEFENSIONES RE I CON*
VENTr.

I Reus excipiendo dicit: quod a&or excu
. dit arbores fructifcras, l talcum abutatur re pub
<■ h;poteft iure ac debet ab omnibm mpediri.

II Item,eft uerum: quod ager, quern colit
Jctar,eft Titrj ciuis Colonienfis* Si bocfuent
probatm:confequens erit , aftorem nonpojfe
Uti bdc perfecutione, qu£ publicis tdntm
agris(non ueftgalibut tamen)
deferuit.

Reliqui tu coUige,

rr  5 El

DE ACTIONE IN FA-

C T V M EX INTERDICTO,

DE S VPERFI.CIEBVS.

VI

E rt'mct quoq; b&c aftiommMil
local iones. Nam fupcrficicm,uelfm
perficarias tedcs appeUamiu^uk
codutto folo pofitx flint, qiurm pro
prietas uel dtrefim dommm,V  Ci
nil:  e? nituraii lure cm eft,cuius O’folm'MtilsMto,
fupcrficidrij-Lulti.ff.Dc fuperficie.

Argumcntum*

Q V 6 rngis ufus  O” utilitas rerm adcommkt
^etur omnibus omnium ordmum hominibtir.re*
ceptum fuit, ut liceret dliaiwm folum ad difank
tides conduccre:utq- fie confirudas dies fipcrficiit
rids liceret rurfus locure ac uendere,uel alijs cotrdii
bus dlienare.Potefl en'rn accidere, quod pectittiZ <}0
habedt parandis <edificijs fufficientenucum taraett loots
defit,m quo &dificetur:nec vnueniatur uttus,quditpk*
no iure folum fuum uenderc.Mediu igitur eft  it*
fhm,ut conducatur ad hoc folwm a domino.Pofkifj

iutem eo modofmptus fuerfttt in tdifica impenf^

/Sill

ACTIO  VI. 487

qiitiideri pofiitbiiquM, qum turbdri, dut dmijjk
$oj[efiione,non irndri hmc conduttorem f  Q uis en'rn
tiificdbit fub tdli difcrmketEt fdn? periret mgnum
patrif orndmentum,quod confifiit in hdbitdtorm fre
fmtid.Optimd igitur rdtione lntcrdittm ac fuper*
ficiebuipropofitmfuit.Vttdeuides, qufon unxij fue*
riii t Legisldtores,de communicdndis rerm utilititi*
bvidcsitcm,qum ekgdnter obferuetur in omnibus
krnlis communicdtionum commtdtiud, quecddm iut.
f,m.H£c pcrpcndcyhzc difyutd ddttfm fori.Cdpri*
mktum(ut uocd/tt) cdprinis bldtcronibm Accurjitt
tisrclmque.

Q VO AVTHORE INTRO*
DVCTA SIT,

I

I x*vT| R ,ttor Romdnuifuithummterdittidu*
lily 7 tbor.f-i. ff.  Dc fuperficteb. Vrxtor dit.
Vti ex lege locationis fiuc concfu-'
ftionis, fuperficie de qua agitur,
1 'ecui,necclam>necprecario, alter ab altera
ffuimini :  quo minus ita fruamini; uim fieri
Heto,

II Dire&aeft,

n 4 Ex

488 c L AS s is mi.

EX QVA CAVSA  SIT.

Ill

E X deliflo ndfcitur eius, qui mdlejlit fupcrficiil*
rium in fiu. poflcfiione^ontrk iuris orimem.Et
%o'mperfomm  eft.

mi Ad poffefforium iudicium pntrnt.
Trdddtur dutem'mhdc Clafje ideo,quonidmlocdtio*
nis  er conduttionis mjinguhre  C7 udldemce/fm
exequitur .

CVI, ET ADVERSVS  QVEM
DET VR.

V .

P Riu&td  eft dttio.Competit ci, qui fupcrfkitM iht
ni foli hdbet conduttdm, ucl cmptdt»,Mtfti(['
edm extruxerit,<&turbdtur k domino foli,uel Ho di°>
in pojjefiionc.Hdbet tdme hoc cdfu etUm citiiles edit
ties .Ndm,fi conduxit fuperficiem,ex cottdufto:
rit , ex empto Agere cum dom'vno foli potcA-SinuW
eeciderit d poJJcfiiac,pr£tcr hoc inter difttim peel'd
tureiutilis reiuendicdtio.U\. §.] . ff. De fuperfd^-
I. Superficidrio.ff.De reiuendi.Scilicet, jinondm
iicim tempus conduxerit fuperficicm>dMS no
§. Q, tjpA totem 4it*

A  C T I 0 VI. 4$9

Adtierfus eum ,qui turbdt fuperficidrum in

f ojfejimefui, ctdmjiir inter didi, Vti pofiidcta.

i VI Contraria non eft ex bdc cdufj dfl.io.
QV1D  SIT DE HAEREDIBVS.

VII

D Attir htfredibut fuperficimj, iuxtd reguUm
§.Non Mem omnes.lnjht.De perpe.a- tern*
pordttio.

Non in b<eredes eiut,qtti turbdt pojjefjorcm : quit
mlis c&Juxtd.l.ln honormjs.ff.  De ddioni. v ob
Iptio.Si time ipfi mpediuermt } ex[no fado tcnctur.

QJID VENIAT IN HANC
ACTIONEM.

VIII

R Eiperfecutork  eiJ,ne turbetur fuperficidriwbi
pojjcpone, qmn retmcre commodifimm c3.
Vnde conjldt utilitds huiu/s dftionis, qum Prxtor ddt
[uperficidrio, dmffipojjifiione.

IX In ftmplum>

X SingulariSj&dupkx ejhquii hednodifccrni
t«r idor i reo,jtcut & m inter dido,Vti pofiidetis.h
1 • §’PropQnitur -ff<  De fuperficieb.

rr $  QVAMd

c L A S  S I S nil.
QVANDO, ET QVAMDIV
COMPETAT.

XI

A Nwlif eR,ficut inter diRm , Vf» (ofidetkl
tf.Vtipofrdet.

XII Non infamar*

XIII Stri&iiuriseft*

ADFINIA REM EDI A.

J Superficiaries intendit reiucndicationctn  HtifflW
(i in perpetutm,uel ad non modicum tempos commit>
Ham,fiemit fuperficicmcplanm eR.l. Superjicim .
ff-Dc  reiucndicati.

II Hd&ct ailment ex conduito.Sed ijli funt petit
for ia  .

III Exercere commodius poteR commune rente*  |
diwm pof?efJoriim,Vti pofiidctis.l.Si duo. §.uheo.
ff.Vtipofidet.L\.§.).Et.  §. Quoddutemnit W*
tor.ff.De fuperficieh

XIII Reile propojita fuit fupcrficurio bde t&io.
Sed quare (mquis) cum babcat tot remedial  Ai#«’>
quanta Jit fuperjicim] cbntercijfrequentidfBona en'ffl

ACTIO  VI. 49*

ptrshMitorum,ubi% fuperfickrio iurc pofiidct.Vc
kbit tie bis freckle remedium mtroducii Vt uideM,
totforcs imtiliterbic rixdri: [lent  er illud prater
’ rent difruunf.utrm fuperficiirius pofiideit mi ett
iomo.NimJuid prohibet dotnrnm pofiidcre ciui*
liter, O’ fuperjickrim mtunliter,iutboritite Vr<e*
tom, ad cffvttu igenditSmile uideb'mm m preedrio .

PRACTIC A.

POSITIONES ACTORIS.

I Ponit a&onqudd conduxit talem agrum
areo conuento:ut liceret eidem actori uillam
ineoaedificare, Si ucro cedes fuperfickrite locen *
liiruel uendinturtficilis esl imtitio.Sed in conduftio
ttmltm refertmtrum id modicum tempui condu*
xiritiquo cifu hate idionem bibet pofitdens, fed no
tfHonem m rem imiffi poffefronctin mb id longtm
tempos:puti,decern uel plurim innorm.  N im time
1 otiiudor fuperficei utiliter in rem quofy igit,fi pofr
ffionem imifmt.l\.§. Quod Mem iit. jf.  D efue
fnjicieb.

Reliqui omniipetendi fmt exformuli Merdidi,
Pti pofrdetis,iutbore Vlpidno/mlj. §. Proponitut
iutim.jf.  Dc fuperficieb.

Hihil

492 C L A S S  I S IIII.

Nihil dutem db dilore probdndm esl, prelcreott
duilionis tituhm nuncetq-,fi forte ran oftcndttt,idot
rem d fe poftdcrc ui,cUm , dut precdrio,
ut ibidem probdtur .

DE ACTIONE INTERDI'

CTI, DE JVIIGR.ANDO.

YII

Vperioribus perfeeutionumrcmiijt
confultwm fatis eft loatoribmpt*
diorum. Itd^ pojluldt dquiUs,ftM
' qiu\m ad mam dmtdxdt perfonl  utl

-- geflinegocijfyeciem unit dSigdri: fci

commutdt,dijlribuit finguld fngulis:hdc(mqium)ifi
tds pojl uldt^ut ctidm coduftoribut confuldtur.NM(T
bis fepe contkigit s quod exolutd pcnfonejditicdimt
tnhtlominus conduiiorum res iUdt£ uel induile, l lot
tdtoribus plm &qtio morojis . Hue fyeilit renedim
buius d{lianis:qu<e propemodum id prxJUt conduit 0 *
rthus,quod pignordticid direild tnbuit rcliquis  deli*
tonbm,folutmefail*, htbmktii dppmt  <irg«*

QVO

ICTIO  Vlh  495
$iy0  .AVTHORE SIT IN*

^ TRODVCTA.

I

Hetor Romania propofuit hdnc Mo*
nctn. Vlpima-jn .!.].!«  princi .jf.  De  mi*
gmd.Prietorait.Si  is homo de quo
gjj  agitur non eft ex his rebus, de qui
bus inter te 8 C  aftorem conuenit: ut quae in ca
habithtionem de qua agitur introducftijim-
portata,ibinatafa<Saueeffent.‘ea piguori tibi
pro mercede eius habitationis eftent; Siue ex
his rebus eiTet,&ea merces tibi foluta,eoue no
mine fatisfaftum eft:Aut per te flat quo mi¬
nus foluaturtlta quo minus ei,qui pignoris no
mine euminduxjt, inde abducere liceat: uim
fieri ueto* Anmaduerte tria in co edifio contineri,
S u emdcm hdbent producendce Monk eflvftm.

II Directa eft,c? multis cafibus utilise

EX QVA CAVSA  SIT,

_ .. HI

C^X inicjud dcncgitionc feu mpcditione \ocdtofts 3
M«o mmtt  cedutlor migret.Alioqui, fi itijhtm catt
fim non folutg penfionk habeat locator: nihil a po*
ffi? itnpnt(tri,fwd non petmittit abdiidlioncm rermt

494  C t A S S  I S HU,

ittatdnm.d.l.).§.Si penfio.Proinde (inquit) f feme*
firem foluerit,®- femejlris debedturmutiliter inter*
dicet:niji foluerit  er fequentis femcftris.lU tmn,ft
corncmio ffecidkfdttd eft in condu ft tone dome, ut
non licent Ante finitum annum uelcertm temputmi*
grare.

igitur htec dttio m perfondm ccnfetur.quk kfn
Gum prohibentis locators decernitur-.tmctji coniM
Gor de rebut puis dbduccndis perfeqtutur.

IIII Petition} indict} eft*

CVI, ET ADVERSVS QVEM
DETVR.

I inquiBno,qui foluU penfione milt migrdrtffltt
pits alio transferred.) .§.).fp.Be migrate.

II Eieflutilis, qui gntuitdm bdbiutmm cotv
ccffam habet.d.§.j.

Ill Si quit res propriety habcat no vndu&M'Mtd
hoc itldtds, ut modico tempore ibi bdberet-JutdheMS,
quas domino reflituere uoluerittputd, commoAMh*
(dtds.uel depoftdS: is fi bnpedidtur,utiliter dget,A

cext cut abducereifme migrdturus Jit,fiue non Jit.Hb

§dUud notdndmeGtcm.ifeq.

Quo

ACTIO VI r. 495
Quo loco coUigenda efi differentia,inter res cort*
f duttoris HUtas,ut tacita mis obligatione effent pigiio
I ri:£r resalicnas,qu£non pofjfmt ftc obligari:uerm*
Umen pignoris nomine,hoc cft,fub fyccic pignoris uni
; ciimdijs rebus iUat£ fmt.Ead.l .]. §.lUud notandm.

\  P ro'mde(ait)  er fi alien A fint,tyfint talia,qu£ pignori
tenerinonpotemt-.pignons Umen nomine mtroduCli
[\nt,interdi(lo huic locus crit.Ecce,ucrba(non tenerii
[ Q-introduci pignoris nomme)uidentur pugnare mi*
cminiji prtedifta moderatione accipias.

mi Colono Itic aftio non dabitur , fed potefl
illiper officium iudicis confuli,jicut  er inquilino, ut

iiijri

Aduerfus Iocatorem conceditur, qui impedit
miuttorem inquilinum,quo mi/nus migrare udles res
ilktas abducat.d.l] .Inprmci.

VI Contraria non eft*

QVID DE HAE R ED I B VS S  IT.

VII

H Aeredibus inquilini datur. Et in hiredes fuc*
cefjorescfc locator is.E Add .j .§.ulti.

QJ-ID VENIAT IN HANC
ACTIONEM.

Reiperfe*

486 C L A S  S I S IIII.

Eiperfccutio uenit.Namcfc aftor intendit,utlii

ceat fibi res in conduftas tides i\ldtM,&bhcm,
Et tie in hoc  per  aduerfariim impediatur utl ttioltjk
tur. Quod fi interim damno(it adfeftui,haUtrem
dia,de quibits infra dicetu r.

IX  III fimplum*

X  Specialis eft*

QVANDO, ET QVAMDIV COMPETAT.

XI

P E rpetuo conceditur  .l.'j. §. tdti.ff-  Dr  wigrtn-
Hoc  interdiftm(mquit) perpetumeft.

XII Non infamat.

xm Stri&i iuris eft.

AD FI NIA REMEDIA.

I O fficium iudicis,quod colono permittitur,  pofr^

mqutlinw inuocare, tit tamo celerius expedite
caufa migraturU.\.§.yff.  d e migran. Cui reiOxt
quit)etiam extra ordinem fubucmri potcfl.  Ergo in*
frequens eft hoc interdiftum.Accedit.i lij-iti  prtnei.

If  Ne His fiat ei qui in poffeff. miff.  e$. Sed melw  ^

VIII

(4(i

ACTIO VII. 497

(iltVlpidnut) dicere , extra ordinem Pr£tores tpfos
iurc fu£ pot efat is exequt oportere dccrctim fmm.
ObfcmhecucrbdiExtrd ordinemfubucniri, lure fu£
potcjidtis exequt.  N m [gmficdtur per ed off dim lu*
diets,quodin.l. j• §. j jf’De rci uendica.dicitur cogni*
Ho  P retorin.

II lnquilinus,qui iuflam migrandi cduftm babet,pu
td, quoniam dominus non confcrudt fxrtd tettd: uel,do *
tints condufld mindtur rumam: uel, imminet c x uicvni
lomopcriculum:tmc fiimpedidtur migrdre, bdbet d*
(tmemexcondu(to.Vlpidntu,in.l. Inquilino. Etin.l .
In hie jlipuldtioncm. § .lneddem cdufd eR.ff.~De dam.

: infect.

III Si dom'mui cedium, qui.fi pigttord retmuerit
ralnquilintiO' h£ inter icrint:potefl etidm pignordti*
tkittione locator coueniri,ji licuerdt eas in locum tu*
tiorem transferee. Et hoc ddeo uerum eR,ut obtmedt
quocp, cum ob non folutdm penfionem re£te retmuerit .
Viuluiin.l.vtiefcfipropr&teritd.ff. Dedamn. infeR.
Qumadmodum ex diuerfo: dominies xdiwm, prater re
tentionen} tdciti pignorisjoabet etiam dRioncm ex con
kfto,dduerfut inquilinum uel colomm,qui fne iuftd dc
probabih cdufa, contra legem conduit tones deferuerit
tnte tempus domum uel fmdum.Pdulus in.l. Domima

j homonm-§.Hlti-ffLocAt.

s$

'49*  CHASSIS mi.

mi Si non fafto dom'mi mpcdidnturresin<\m
Uni quo minus abducantur, fed aditus donna autcubictt
It coanguftdtut per cum obJldt:a{lio quotfc adcxhibm
dim locum habet.Vlpidnusin.l.Sedaddcs.§.  Sibiqii it
ltnus.ff.Locat.zrconduft.Si inquilima  ( inquit) dram
camerdtam (alias <erdta in Kori.fm tedescotulcri':,®
tedium aditum coangujlauerit dom’mus; uemeSt,ex
candutto cum teneri,  er  ad cxhibendm aftionr.jhtt
fcit, fine ignoraucrit.offcio cnim iudicis conimtttr,
■ut cogat cum aditum  O'  facultatcm mquilko puffin
ad dream toUcndam,fumptibus fcilicctloutoris.Aru
edmerdtam accipe ciflam (ut utilgo dicimm) irauta
O'  confornicdtam. Arcut cnim,fornix,  er  tejluiocot
gndtd funt uocdbuld.Talcs bodie uidemmcom oblli*
(las areas: tametji baud dubie comodiorcsqmok>

PRACTICAL

POSITIONES ACTORIS.

I A&or ponit; Quod habitationem a reo
conueto pro certa penfione conduxerit: Aut,
quod gratis conccffam habueritin talidomo.
Kmc enim inqutlmus dicitur, cuius gratia hoclntetii*
(hm proponitur.

XI Item dicit.-Quod res fuas induxeritfeien
■ te

ACTIO VII* 499

i te  locatore. Sic enim cejjabit exceptio ulolcnti ant
cUndeftmi ingrejfut.

HI Item eft uerutn :  Quod omnem pen-
fionem eius tempons quo conduxit earn do-
mum iolucrit, Nam in uniuci[amcondudionempi*
%'tdri fim oblgdtd: niji legitinu jit caufd, qudre mi*
prime tempics, ut fupra didum cR . Et has cdufdi
ferurticulos in fycaem oportet Adijcerc,ji ex eisften*
Jure uolueris intentionem.

IIII Item ponit ador: Quod dominus
tedium idcmqj locator impediatinquilinum;
iici.quodnolitobftaculu tollere, ut liceatres
illatas abducere. P arid enim funt,jiipfe dominies re
Imt res quafi p gnori : uel ft dliud jit impedimenitm
in potcjldt e domini, nec uelit tollere dd abducedum res
kqtiilini,iuxta.l. Sed addcs.§. Siinquilmies.ff. Locdt .

Quare petit ador .* ueftra fententia pronun
ciarx, non licuifte reo neq; licere eutldem ado
remimpedire, quo minus cumrebusfuis alio
migret. Eo'qj nomine eum condemnari, n£
poithac eutn impediat: Vel, ut porta coangu-
team , ad priorem Iatitudinc reducat, ex qua
res dud pofiint*

Dcfenjiones rei comenti in kdc materia, toties iam

SS t pet

pcrexempU funtdcclaratae, ut uelmediocriicriofltif
habcat quod'mforo fequi pofiit.

DE ACTIONIBVS COM

HODATI, DIRECTA ET CON
TRA RI A.

VIII

Ommodatum e&, cu alicuircsutcnU
datur gratuitb,mobi\ia uel imolilis,
corporate uel incorporalis: ut Midi
pojl ufum rcfHtudt.l.j.§.]-fCom

-.— imodat.  E t. §. tteiscui.

mod. re contra,obligati. Sicdittwm,
datum, hoc efl, pr<efcripto fine utcndiper temfiKM*
prcjfum uel taciturn.Tametfi Labeo putabit'Mcr co>
tnodatum er utendum datum eatenua mtereffe, fitt^
ttus inter genua & fpeciem.Commodxrietthnrentttioti
lent, non etiam foli-.utendam dari etiamfoliMf ta# M
tnen,fecutua Cafiium et Viuianu,difftnit,ran [oil
proprte commodari,

Q Argumentum*

VI remfuim comodat alij: if uticp  /rkiACT
officiofua efl in proxmm.Accipiens

' $e4

r

ACTIO VIII. TO!

,| ieltejicim>grdtias quoq ;  debet :t mum ibeft,ut no re
I jUtucredebeit rent commoditim. Acqumjgitur er
iom tjlyittionm proponi,pcr qmm confuktur come
ienti ufm rei.C£term,quindo multi folcnt pujlire
tpiiicm bcneftciiifed turn mcojldntcr  ©■ pdrum mice
repctmt,ut urnim (quod in prouerbio eft)mfufi lym  >
pk perdint; uideatturq; mcommodire ntigis qum
comodetre: mcrito & huickuitdti occur[urn eft per
tftienentcontmidm*

QVO AVTHORE SINT IN*
TRODVCTAE,

I

| hulesfuntdftiones.Un commodito.§.
Sicut intern. ff.Commodit.Vt appirat
(i inquit Piulus id edittm) quod in pm
cipio bcKeficij ic nud£ uolmtdtis fue*
nt,conuerti in  rntuis pr£flitioncs, iftionesq) emit
hint iccidit in eo, qui ibfentis negocii gercrc in*
(hoiuit.

P rtetor intern idimittdi uel exequendi Juris ciuit
lkgritii,ediftumdecowmoditopropofuithis uer *
te.Quod quis commodafie dicetur,de eo iu-
diciutn dabo.Z.j. In princi.ff.Commodit^imt ml
tiii genus exempli in lure RominoJuxtA.l. Jus Me
ciwle. §.  i us Prtetorim-ff.Dc iuflici.w lur.

ss  $ Diredhe

<&£ c L AH I s mi.

II Dire<fra» 8C  utiles funt.VlpiiWiWjinljij.Iit

frinci.Et.§.Si filiofamilies.ff.commoddt.

EX QVA CAVSA NASCANTVR.

Ill

I N perfondm duntur ex contrdttu qui  re cojldt  pris
cipulitcr.§.Item is cui. injilt.Quib .mod.rc corns
bi.obli.

R ««tutem commoddto f\c ddri folet utenis,utm
diem rcftituds:mutuo>ut dlidm ciufde qtuhtxtis. Item,
Ex commoddto dd tempm utimur,uehd ccrta ufml
ex empto,  p erpetuum dc proprium m ctlqmims.
I tdefc memento femper politic£ ordmdtioitis, quM
commode contrdftus deferuidnt nobis mutiu kneji*
cent id.

IIII Ad proprietatis iudic'td refcmtur U
dtt tones.

CVl,  ET ADVERSVS QVEJS
B E N T V  R*

v

C Ommoditi direild,ddtur comoddnti rentfM>
uel dliendm:ltdyUt fur uelpredo, ft contmoiax
rit,hdbeatcommodatidkionem. l.j.lnprittci.Et •!•

Zomntd dare.ff.comnofat.Mdm.mle lit prtjliMw

com

I . ■

A C  T I 0 VIII. S05

1  mmoditi benefsiwminon quills ft commodm, re*
[ fl>icitur>

I Aduerfus comodMrim , hoc  , cum qai

mutendm feu commoddto dccepit .

II Aduerfus pupillumxui fite tutor is duthoritd*
tccomrnditm locupletiorem faftum 3 utiliter dgi
ter.O bligdndus enlm  cfi pupillus ex tarn mturdi con*
tuttu.

HI Aduerfusfuriofm.l.]. §.ulti,l.ij.Et.L iif.Itt
]  f rinci.ff.Commodctt ,

[ IIII Aduerfus ptures quifml deceperunt com*

' tnoidtum, igiturm folidm lure uctcri. vlpidttus, in
tiiut certo.§.Siduobus.ff.Eod.tit.Sedhodiedliter
olfmturmifi nonimtm obligduemt fe in folidm.
Nouefl ,De duob.reis.ln pr'mci.

V Contraria comoddti dftio coceditur commodd
tirio: Aduerfus commoddntem: etkm f is non dgdtf
cut er cztcY£ qu<e dicmtur contrdridt dfiiones.Pdu
hm.l.ln comoddto .§ .y.Et.§ .Sicut dutem.ff.CoM*
pdit.Geritur enim negocim micem.Pt idea mi*
cent propoft£ fmt d{liones.

Yl Contraria efr ex hoeco/mtfudttio. itdq }

ss  4  centum

f©4 cussis mr.

soturdrid commoddti d(iio } <xlid conflict dime dint
£ld eft,ut fuprd loco  .II.

QVID DE HAEREDIBVS SIT

H VII

Acredibut commoddntis ddtur dirediicomm
d&tdrijuero contrdrid *

Et in h&rcdcs commoddtdrij cottceditur pro ci
pdrtc qud hcercf eft.

I Excipe:Nif ex fuo fctfto comienidtur.Vduk,  it!

t.In commoddto.§.Siex fdfto.ff.Commoidt.

II JSififorte hdbedt fdcultdtem totius rcirejUtuetl
d<e,nec fdcidt.Tmc enim condemndtur Infoliim,fd
ft hoc boni Indicts drbitrio conuenidt:ut dicit Vlpit*
ttus/ffl.l.Sed rnihi uidctur.§.H£res eius-ff-  E oi tit.

ItcntiContYdrid attio, ddtur in bsxedes comno*
ddttits.

QVID PERSEQVAMVR ISTIS
ACTIONIBVS.

R VIIL

Eiperfecutori£ fmt rmltis modis.

I V t commaddtdrius rent, quditt utcniAM Ac*
ccpit,reflitudt cum dcceffonjs:Veluti,equdmc»P^
loidomum cu fuppeUeftili: fu/ndtm cum mjlrMc^.
i.Si nicer to. §,v fan ddeo. jf.Cotnmddt.

sim

ACTIO VIII. ?0?

II Si rcdditd res fit coimodata detcriorM praflc
tur quod inter ell commodintis .Vropne enim diatur
res non redditd,quxdcterior field redditur . Vlput*
m,m-l.Uj.§.Si reddito.ff.Coinmod.it.

III Si conuenit inter contrdbcntcs, ut certo  loco
tiel tempore redditur commoditum : tunc eius queefc
pddionisrdtionem haberi oportet tn £ Him in do dim
nononredditi commoddti.hSiut certo , Inpmci.ff.
Eod.tit ♦

II1I Rem tibi commoddUi,ut creditori tuo pignot
ri dires. Dedifti.Non repignomjcu (ut nunc dic'mus)
non luis tud culpd,ut mihi reddit : rede tunc exercec.
turb£c ddio.vIpiinuSjind.Si ut certo. §.Nunc tit*
iendum-ff-Commodut *

V Si a commoditdrio abjtt culpd repignorindi;
quid aut foluerit peewnidm debiidm, dut foluere pird
tm fit:creditor intern nolit redderc pignut;time igi*
tur dd hoc duntdxdt, ut dttioni pignordtitix aduer*
fits creditorem ceditur,fumptu tdmen commoditdrij
e xcrccndte.d.l.Si ut certo.§.ldm Ldbeo.

Contraria a&ion tminiLti perfequimur.

I Vt foludtur quditii i-ntcres'l commoddUrifrem co
tnoditm ante cxpktmufm non faffe dbUtdm uel

ss  y fub*

s©« i t a s s  i s mi.

fubtuttmim non fuiffe uiciofm,cum id non  ignore
tetcotnmoddtor. §■ Stcutdutem.l.m rebus.§.itetti,
%ui facns-Et.l.Rcm mihiff.Ccmioddt.

II VI rejlitudntur impenfk maiores  3  er necefftrio
in rent commodatdmfdttite-.putdjn curando  ccjho, did
reficiendd re.M'mres uerb fimptus,jicut,cibdriiM
dd uoluptdtcm fafli: ad commodatdrium  pertinent,
i[.l.lnrebui.§.PoJJunt>

III Si rem commodatdm perdiderit commodatdm,
V preaum pro cd dederit: dcinde eddem res in po»
tcfldtcm commodnmis uenerit-.tuc rc(le dgitur,ut dirt
rem,dutprocim folutwm rcddat.l.ln commodito.j.
ulti.l.Si utccrto.§.). Et.l. Siisqui. ff. Commit t.
Idem e&, ji dominos ipfe mibi rent a fc commhtm
fubripuerit,&- itjUmdtmem cuts confecutus fit. Afrit
tdnus,in.LRemmihicommoddJU t m prmct.jf. iiii>

IX In fimplum.

X Specrales fum.

Q.VANDO, ET QVAMDIV
COMPETANT.

XI

ACTIO VIII. SO*?

N Afcuntur poji diem m commod.ito cxprcjjim .

Alioqui.poftufmrei.l.lncommodito. §.Si*
at intern. f.Commodit.

Pf  rpetu intern font ultro citrocfc.

XII Non infamant quidem h£ ittioncs. Cette*
mnperdtti hommis esl.no folrn nihil guturum  age
it iomino rem fum utendM dintbfed etim rejUtut
tmtnttegire.

XIII Bonseficfei funt.l.iij.§. Inbicittione.

(Comodit.Vnde certrn eft, non uilere hnnc pi*
Simm: ne dolus presjleturd.ln commoditoftn pr'm
tifEodM.

AD FIN IA REMEDIA.

I Pupillus fine duthoritite tutoris commodito ic*
dpietis,non tcnetur dftione commoditi: fcilicet,fino
ftfctos locupletior.ficut nec furiofus . Vermumcn,
*1 nhibendm iduerfus eos igi pate ft: non contri*
S%[edpoffefiionis ritione,ut res exhibitd uendice*■
^•VlpMus.md.i.fy.ulti.l.if Et.l, iij.in pmci.jf.
Co moiiU

ll Qtti re commoditi utitur iliter qum diti cjl:
kiqnopetiebitm nedm iftme.L Si ut  err to

§

fo8 cusns nn.

§.Qumlmo crquidliter.ff.Eod.tit.lQui fartmff,
Pr condidti.furti.l.Qui iumenta.l.Si it qui.i.Quirt,
Et. I. Sipignore.jfDc furt.

Hoc tdmen iti ucnm cftfaintcUigdt commodity
rim dut intcUigerc dcbcatjd fafe inuito domino face''
re* At,fa contrdtti faducii ex’famet eum facile permif
furum.extrd crimen eR:quonid>najfadlu fkunii cu
ret. Hoc intern ex qudlititc perfoturm & tarn
colligioportct.§.Eurtirn dutem. Injilt. Be oMigdti,
qu£ ex delift.wfcmt »

III 5/ far urn mem rem mem tibi commoimt,
cum fains id me node; time><& commoddti,  er fait
ndfaitur:pY£tcrc.i cottdiftio ex cdufatfurtiM,Mlkt
re vlpi.inojn.lSi farum-jf-Commodut.

IIII Si dedi ran mem dlicui, ut edm oMi^nt
creditori fuo,mUi promifaione pecwiidxii intern 1
(iicnte:tunc dffionc commoddti cxpericndtiwed^
mfm commod4tdrim,ut hut pignut.Idem eft ifal
redibus.l.iij.C.Eod.tit, Sindutcm merces interm^i
eb qium remconimodm pignordnddm: tiwcucl\nf i
Him pr£far ip-tit uerbis,uel ex locato er cbduttotjj
dim eft.Lsi ut ccrta.§.Nmc uidendmff,  Coww*

ddt.l.RogdjU. § .ulti.ff.Beprffaript.uerb.Siipfc'i
vbligcm pro alto prfifantr.ndfaiiur mibi dflio  a# 6 -

ACTIO VIII. *09

f pro dbfente,dftio negociorum geftorum. I Qui ft
imlSiprote.Ec.lEXMttdatutf.Mdnditt*

Y Is qui rem commoUtm dcterioremfecit: non
[dim if a  dftione, mmetkm Lcgis Aquilit cornet
niri patch:fed itd, ut Alter A per Alter Ant toMur.Un
rc bus. j.Sitie AUtcm.ff.Commoddt.  N if forte dliquid
[uperft quod per Alter Ant dftionent nonfuerit confc *
(utiiscomoddtor.VlpiAmtsM’l Vnde qu<eritur , in
ji.fEod-tit.PAuluf,in.lQ^iferum> §■ ulti . jf.  De
tfti.yoblig.

VI Quod cotrdrio mind At i ludicio cofequi quissj*
fates!: id etidnt filmm habere polcsl iure contpenfd*
timisf earn oppondt conuentui dire ft A a ft tone.  Nee
olfldt.lulti.C.De comntoddt  * Vr<etextu debiti (in*
fiem)rejlitutio commodxii non probAbilitcr recuft
t«r.N.im loquitur ibi de alio debito,non pertineiue dd
i ‘mcommoddtdm.

Ai quid igitur (dices ) ktroduftA eft conturiA
tomodAtidftiofRefljondetPAulufjiit.l.lnrcbus. § a
ulti.jf.Contoddt.NAm fieri poteft,ut amplius ft,quod
micent confequi oporteat commoditdrium > qum id
fwd petit commoddtort Aut,f tudex ob cdufdm,u*
tionem compenfationis no habedtjuxtd.l. Quod in die
f'De compenfdtiomb.Aut denify contingere potesl,

SIO CJLASS I S III!,

utdercfiitucnddredirefto )udicionon igtUttr^tk
res commoddtd cdfu pcrierittuel refiituta ft fine ittli
ce. His uaq; csfibus necefidrta eft cotunuftto:f}
nictmeompenfationi non datur locus.

VII Qif*  condematut in Iudicio commit ti fol
uit litis <£j\im&tioncm:is repertd poflmodm re  (spud
commoddnt entires hdbet dduerfus eum aftiorn.

J Ex hoc contrdftu,ficutex quohbet d!io.l.lnco0
moddto.fy-idti .ff.Commoddt.Et ibi Bdrtobs.

Jl Condifttonem fine cdufd, dd repetendm  pcciif

niimddtdm l.Si Fullo ff.Dc condi(lio.fn.auf.

IH Reiuendicdtionem. l.Si culpd ff.Dcreimb
In h/sdutem dftionibus intedendis eleftw qtiiltM
etftoris eft.1. Quodinh£redem.§ .Eligere.ff-Detru
butori-Sed reus conuentus pot eft eligere ufq ;• d liti
contcftdtam,quid foluere mdlit.Uij.In pmci jf-dta
quod cert.loc*Eft enim dlterndtiue obligdtusjuxtt-l
Eum qui certdrm •  §. Cum pure. ff.  De uerbo.M*
gdtion .

PRACTICAL

IN IVDICJO COMMODATI DJRECTO.

I Ponit aftor; quod nuper commodauii

rea

A C  T I 0 FIIL 511

rwcquum autdomum* Ex contn&U enimconi
modAtin*fciturh£c4ttio,

II Item dicit,-quod reodedit utendum ta*>
]emequum,utiretColoniairu Hoc prirnm ret
fritur m commdAto, ut ad ufm Aliqucm res detur„
fi uel mtttrA ktcHigAtur,uel k ffeciem ft exprejfmt
deo,ut MdrcHocAri non pofit,qum ufm ft exple
MllncommodAto.§.Sicut Autm.jf.Commoddt. let
khocdijlAtAprecArio } ut fuo loco dicemm. Vndc na
rdmtanncndim off dm dm , fit fic dm rent fum
tlij utcndMMt interim non pofit de eifituere.

Cekmm,quidiat,ex cert A cAufi, uel Ad certim
mimferemcommodAjfethmc oportetprobAre. h
f.C.D eCotwnod.1t.

III Item,ponit aflor; Quod commodaue
nttalemequuin ad utiiitatem rei conuenti, SC
rogatu eiufdem* N Am commodAtm reguUritev
[ohm commodAtArij cau[a  feri folet,cm indigent ufu
ddien£:idcof Ad cujlodiAm tenetur ) exemplo dili*
puifiimi pitrisfdmiius, ut inf A dicemm.

AliAsuero commodAtur grAtu dmtAxAt common
fottkvtf quis ffonfe fu&, quo mAgis orntA Ad fe.
kerctur,dederit res utendm:Velf qm Alicui, ut in
fucMfA con[uhret } dedcrit commod&tQ libros . Et m

hAe

*12 c L A S S  I S IIII.

fj dc jftecie, commoddtarius de dolo tantum tcnetur.

Aids denicj; utriufq; gratia commodarifolet:Veht
ti,ft communcm amicunt ad cceMm mitduermuf,tnfy  ,
cues rei curam fufccpijjes>&  ego tibi drgcntm com
mod iuerim.Qjco cifu commodaUri’M de doh&cuU
pi leuiorc obhgatur,non dc cuftodii.l.Si ut certo.§.  j
Ccwmoditum aute,Et.§.Interdum pUne.l.lnreltti.

4 H £c iti ftdmtixit.ff. Commod.it'.

IIII Item,eft uerum: Qucd a$or dederit
equum tali modo utendum gratis. thecemejl
nitiird commoditi,ut gntuito detur ufus rei.Alioqui,
mercedeimterucnicnteftocatio rrit,uelcomnclui m
wmmatus.l.Si ut certo. §.Nunc uidcndm.jf. Com
m odit.§.Commodity dutem . Inftit. Quib. moire  cot!
trahi. obliga*

lllud dutem notindum eft-.quod propriety fof>
feftioyci commodity mdnet penes dantem-Pomponm
in.l Rei comodit£.Cum.l.fcq.ff.Eod.tit.Netno cm
(inquit) commodindo remfaciteius,cuicomokt.lt
bsc eft ratio,qudre non poftit commoidri id ,quoi a
fu confwmitur-.quid tnnftrct in mutum-Nififorted  .
pompim ueloftentdtionem quis accipiit,filM Wdnat
tc commodititt  er pofjeftione  er proprietdte.Qunx * ;
ddmodwm,ft quis pecumkm commodito iccipidt,W*  ,
turn ut ilicui fe foluendo eftfe perftu.deit. VlpiM,  |

IScd mihi uidetur.Cdm ) m.lfcq.fdift.tit.

ACTIO vin. m

V Item dici'taftor; Quod reus /am Colo-
jiiaredrjt. Igitur cxpletus eftufus equi commoditi ,
Cr rcfl'e dgiturid rejlitutionem.Porro, liberum eft co
woiinti rent id iliquem ufm, preeferibere finem CT
tmput utendi. Quod ft non fecent,kteUigitur eo mo*
do c r tempore commodijfe,quo commode pofiit exple
unfits,in que iccepit.l.ij. §. Si quis iti.jf.  De eo quod
cert,he.

Sed quid, jifinitum jit tempus expreffm, uel quod
[sfjecerit id utendmeuermtimen commoditirim in*
tcrim non fuerit ufm reifortifis fine culpi fui mpedi*
kimrbo uel alii ciufarepctetur ne refle commodi*
tout f Birtolus fecundm Aecurfvm rejjoondet, quod
uttypote/lrepeti. Quii timetjiutriufy ciufi prope*
noimpir uideitur, nec jit quod dtcrutri pofiit imptt
ttktimen commodatirim triflit de hero aptindo,
mmodins nerd de dimno uitindo. Igitur is preeferen
kiesl.hncommodito. §. Sicutiutem.ff.Commodi.
per,litem illiff.De conjlitut.pecmi.Et.l. Sima.  §«.
Item cum quidm,jf.Locit.

Vi Itcm:Reus no reftituit pr^di&um equu
toori.femel atq;iterum admonitustVel, red
^idit deteriorem &cIaudum > ignorate aclore*
’ ! ‘piinm,in.t, iij.§.\.jf.Comod.Siredditiquidem jit
!«) res commoditi,fed deterior redditi,non uidetur

tt veddi


fi4 e l a  s s i s mi.

fcdditd, niji quod intercfl pnejletur . Pom, fifth
rem deteriorem fciens recipiat: jlbi impmkii.

VII Item, eft uerum; Quod reus farcinis
infolitis onerauit eundem equum:VeJ,iterco
fecit infolita celeritate* tUnc enim prohtur cu Ipi
c ommodatdri), quod modum excejjerit itfiu prtfcripti
4 commodante aut confueti dpud omnes. Aliofti,com
moditdrm, fi moderate ucendo re commoidtd,fmit
cam detcriorem: nihil prxfldt. v!pidnut  ini EM $

In prmci.Pomponius m.l.ulti jf.Commodit
Si uero alius ddmnum murid det m tali redd id co>
moddtdritm no pert'met.lulidnus ml Adcoi.f.Eoi
tit.  Q ud erim curd (mquit) dut diligentid confcftiftf
fmus,ne quit ddmnum nobis iniurid deti

I pfe itdefe connnodatarius defiu culpa tenetur,®
mult6 magis de dolo.Ncc folum omnent ctilpamprtjlit
negligently fu£ in prytermittendo: uermetiida*
dSlifimdm cujlodiam more diligent:fiimipatnsfmliii
adhibendam ajirmgitur. Non enim fads claim prl*
flitifjc diligentUm, quale fuis rebus pryflarefolmfr*
erittfimodo alius poterat diligemm cuflodircl Suit

ccrto.§.Nmcuidendm.l. In rebus,In primf Coin

tnodat.

Vrtrum de cafu fortuito,cUi refifli non potefi,md*  I
me tenetur.nifi nommtim id comeritiud, culp* pw

cffcrii

ccfferit cd[um:ut,ji domi commoddtum,peYcgre fecim
to! erit.dd.Siutcerto,§. Quoduero.Et.§.Sedinter*
dm.Uti rebut,Inprmci.ff.Commodd. Veldeniq;, nift
ejimitifueritrescomodm,  ©• comoddtdriut eejlirnd*
i'mefe pujldturu receperit.Edd.l.Si ut certo.§.Nuc
iiiicndm.ybiBdrtolut notdt bmc ejje cffeftm <sfli*
mtionis: Quod in cotrdftibut uenidt cdfus fortuity,in
qttibus alioqui non nijileuior culpa ueniret, per-l. Cum
iuobm-  §-Ddtnnd .Et.  § .Vrofocio.l.  j .ff.De eeftmdto.
t(lioni.  Hie eft igitur mus modus probanda cuip<e, ft
mmddtdrm non feemdum legem contrdttus feu
mrnnern hontinum confuetudinem ft ufut re ip ft.

Alim modus probanda culpa eft: Si cm pojfet
mmoddtdrm fdludJt fdeere res commodity, md*
lui't flitsfemre.l.Si utcerto.§. Quod nerd feneftute
ff.Comoddt.Aecedit.l.Tutor fecimdum dignitatem.
§.No eft fcrcdus.jf.De adminiflrd.tuto.Nift forte res
moddtt multo fuiffet uilior qulm fud ♦ Quo cdfu,[ecu
fait Accurfm Bdrtolus confentit: excUftri comodi*
Urim,exemplo cuiuslibet boni uiri, qui jrcfecijfet.

VIII Item ponit a&or; Quod equus prg
Jiftus, cum reo commodaretur,ualebat uigin
tiflorenis. Hunc ualorcm expYimi neceffdrimfue*
Wj propter afimitioncm, qudm index fequatur con*
hudorem.l Sifermm. §  E ffittus.Et.l. Nemo.

tt i  §»i.

ft6 C L A S S  I S 111  1. .

§■ i- ff- De uerbor . obligationi.

IX Item eft uerumtQuod idem equusccn
inodatus ualet tantum deccm florenis, culpa
rei faclus deterior* Itcq; non poffct rent replian,
poft rcjlitutionem culpa commodantis fuiffc filtm it
teriorem. Quire expedit/nt tejUtum rcfcrrc^u cont
ditione fueritres, cum rcflituerctur.

Quare aftor petit; reum condemnari & co
pelli,ut ei reftituatequum commodatum.H*;
fufficimt, cum non eft redditus deterior. tUMtmtc
ftc uarianda e& petitio.

Vt equum commodatum legitime reftp
tuat; folutis quinq; florenis, quibus deteriore
fecit* Uanc pojleriore formula petendiproUtWto
Iws, etiamji res jit deterior rcflitutd,m.l.iij.§-Sin^i
ta.ff. Commodat. per . U iulianut.§. j.jf- Dtutttoh
obligationib.

Si Mem non reddatur poft condemiUtioneitlM
deterior reddatur-.defern potejt adori iurmntwto
litem, ad <ejlmandam tot am cdufamjn qui 4' mittioM
tepm rei indicate ftetiabitur.d.l.iij.fy.ln hie idiotic*

Sed quid, jx dolo uel culpa nwneij quern mifetit com
modans uel commodatarm,res comodm perierit  uel ,
deterior fatta fit f Refrondet Vlpiam, 'ml  E«* f  ,
rm.Et.lsi mea cdufa.m Paul#, M, 1 Quinotmi do
tieum-ff-Commodat.

Si

4  C T I o VIII. $17

I  Si cotnmdms confenttit in dliquem, per qucm  re
piitutur res commoddtdipericulm tins eritiquonidtn

per hmc remittimdndduerdt,

II SicommoddUrm(cm nihil de hoc conueniffet)
fno drbitno comifit dim rtm pcrfercndd; time,ft fud
cdufn commoddtm dccepit,culpdm pnefidbit: fin dutc
gritii commodmisidolum dmtdxdt,m dcligtndo ho»
lime minus idonco,

III  Si conuenit nommtim,ut ncmini commitieretur ,
feiipfc commod.it drius per ferret rem commoddtm:
time nd eum pert'mebit pcriculmiquid tulpd pr&cef*
fit.drgu.l.Siprocurdtorcm.§.Si tutores . jf- Mdnddt.
II1 1  Si dotnirn miferit dliquem, qut commoddtim
tepetcret,de cuius perfond z? mdnddtu nihil dubite *
tuntwnc commddtdrius femper cftexcufitas.

V  Si commoncndt tdntm cdufd miferit, non ut did,
rcciperet remico cdfu,jiaufugit,ditt dio modo perfit
dm eihpericulum redibit dd commoddtarium.

VI  Si dubitdri uerijimiliter potuerdt de perfond ZT
Wnddtu nmcij, cui commoddtdrius rem trddidit : dd
cm fpefidbit ddmmm,imputdturum fibi,quod tdm te*
mcrecrediderit fine ullo docmento.lulti.ff.Quod cu.
eoquiindlien.potefcR.  1. Quihommem.§. Sinutlo ,
ff.Dc folutioni.l.\.§.].ff.De coper quernfdft.erit.L
Siquisuxori.§.Ldbeo.ff.  De furt,Innocentm, Ml.c.
btdeium.De offici. dele git,

tt  J DEe

Jl8 C L A S  S I S HIT.
defensiones rei cok*

VENT I.

I Excipiendo dicitreus.'Quoda&orcom'
modauerit talem equumSempronio infold

’ dum* Sequitur crgo.nonfuifji commoidtm m  to
uento: quid non duobus nonimdt'm commodm poteft,
iuxtd.l.Siut certo.§.Duobut-jf.Commodit.

II Aftor commodauit reo eundem equii,
ut famulum quendam mitteret Colomain,
qui nondum redrjt* Ud$ dntc expletu ufm dftor
indie repetit equrn: niji forte ufm plus iufto di§U>
tur,utfuprd,

III  Item dicit reus.'Quod dedit uel promi |
fit aflori ftorenum pro ufu talis equi* Ink con
fldt } non effc commoddtmiquod grdtuitm non eft.

IIII Item eft uerum: Quod a&or tranlto' |
lit inreum dominium talis equi SC pofieftio-'
item* Confequetts eft ,mle em mtcndcre ctftiomiti
pommoddti .

V  ItemrEquus fine culpa rei eft martinis.

I td$ non tenetur.l.Si ut certo, §.Quod ucro feneilu*
te.ff.Commode !.

VI  I Km excipit reu« Quod aflor fua tantu

gUlii

A C  T I 0 VIH* S19
gratia commodauitreo equum, utliegocium
iiiius Colonise expediret* Quire dmUxAt de
Mo oblig<ttur,non ettimde culpd 3 ut fuprd.

VII Itemtreus perdidit rem commodata
line culpa fua* Duo hie dicit reus :dltcru.quod  per*
iiiit rm:4tmm,qubd fine fiu culpi perdidit: probd*
iitne utmq;iRejfiondeo:Cum confldt, rem commodi
tun id cum pcruetvffe: dmifiionem docebit legitime:
p ufertim. quid tenetur iure dftionk dd refiitutionem
mnoddUfiuSyttt docet Bartolusjn.l.Si qukexdrge
ttrijs. §.An uero hmdi.ff.  De edcnd.perd.Si credi*
lar.C.D e pignoriti.ddion*

Quod mem non culpd,fed cdfu perdiderit,utrum
ray.probdredebeif.exqmlitdte cdfum colligendum
&  N m quidm cdfus mp'mdto fic dccidere folent.
M eis refijli non pofiitiquules fmt,uis Idtronumjmpe*
tm. Aqiurim, incediwm.in his pr eefmitur innocentid .,
donee aftor probducrit culpdttt ueldolm . Alij fmt
ufus,quibtu plerm$ dnfitm prccbemusper negligent
tm,ut funm/ugd.Et in his rem oportet ojlendere
tiuocentidm, dlioqui  culpa eius pro adore prgfimi*.
fw.De prioribus cdfibus proUtur,m.l.Contu{ius.jf.
De rcgul. luris.1.Si merces .§. Culpe.jf. Locdt.o-cotk
lntU.pcnulti.ln pmci.ff.Solut.nutmo,  De po/ie*
m ks uero tuttmrfin-lulti-f De cujlo . root.  U

tt  4  Sii

**0 C L AS SI S I11L

Si d boticejidei. § .j .jf.Dc rciuendicd.Et .l.Si  (juts fmt
dum.§.lluperator.ff.Locat.er conduit.

VIII Item eft uerum: Quod aftor obtulit
reo rem utendam minime roganti. Audit
h£c pofitio ad fuperiorem, Argu.l.\.§. Sdpeenmff.
Dcpofi.Ethjec  eft rdtio^uod ddiecimus ijld uerh(ro
gdtu eiufdcm) dr tic ul.1 1L

PRA CTICA

IN ACTIONE COMMODATI
CONTRARIA.

I Ponit actor : quod reus commodauitiili
tale pratum*Hoc cnim eji exemplm de re’mmlil

II  Item: Commodauit ad ufum pafcendj
pecorispertotamaeftatem* Si cnim fucritcertu
tempui adicffumjd cxprintendum  eft. Alioqui, tjlAis
diffinitio reducendd  eft dd communcm ntionan tern
poris,qud utimur \m dmidendo Anno.

7^' Item: Pratfi iftud fuit refertumherbis
peitiferis+IgitKr fuit res uiciofd,(pid proximo ttoftro
bondfidc Accipienti,non debemus commodire: nijip 1 '
mm ddmonedmus cm.

IIII Item elicit aftor;reum feiuiffe huiu^

«V ; il

ACTIO VIII. %U

modi uicium prati fuu Vchementer urget contrd
m fuft’cio>quod conditionm mufquifq; reifue non
cenfedtur ignonrc:niji forte probdbilem ignoramuc
mfm dUcgduerit.

mltm dutcm rcfcrt , utrum fciens in ignordns
m uicioftm commodduerit-.quantum ex tali dijUn*
Itmeincontrurio quoq• iudicio reputdtur dolus O'-
culpd.l.lnrebuf.§.ittm,qui fcicns. Et. 1. penulti. ff.
Comoddt .Bdrtoluijn.l. in commoddto.§.Sicut du*
tm.lbidem.

Adhibendd tdmen eft  er did diflmttio,cuius fuprk
foij; mentionem fecimus■ Nunuiut grdtiu commoddn
lit eft datd res utcndi-.O' non eft cur de culpd dgdt co
moiitdriustquid uiciofe rei ufus in ran domini uerten
k, non potuit cum Lederc: Autcommoddtdrij cuufd,
mlutriufq;grdtid ddbdtur-.tunc uertitur hefio acci*
fiends commoddtum,<zr idem ius eft m utroq; Iudicio.

Probdbitur uero commoddtms uel commoddtdrij
paid ddtm rcm:turn ex qudlitdte ufus: turn preecipue
fx co,quod commoddtdrius rogdjfe,dut commodttns ob
life docedtur.

Sed quid fide bis nihil probeturdb dltcrutro con*
tuhentefRcfyondet Bdrtolus,pr<efwmendum ejfe rc<-
pkritcr,rogdtu commoddtdrij concejfm fuijfe ufirni
rei,ki.l.si ut certo-§.hUcrdm pldne.ff.Commoddt .
§Xomtnoddtm dutm, eiufdcm Icgis.

tt  j item

f it  chassis  mi.

V  Item; A<3or ex infech'one talis pratidam
Hum accepitmortui pecoris ad sftimationem
XXX.florenonim reneulium. De hoc dmm
rede conucniturfraudulentut commodxtor , quiran,
cjudin mcUexit fibi fore perniciofm , dcdit <tlij mens
dm dectpicns dc l&acns comnioddtanum jbmktok
tieficio:Vt pler:q ;  folettt mbmoddre potuu qum com
Modare rebus uiciofis.

VI  Item.aeftatis tempus nondum eft (ink
turn*

VII  ltem:Reus prohibit adoremjiieute
retur eodcm prato,

VIII  Item, eft uerum .* eundem actarem
ex tali prohibitione damno fuifte adfeclum
uiginti florenorum* Certenondebuit rm intern
pcjiiuuer repetcre ufm rei cbmoddt<e,ut fupr'd. Quo
pd(lo dutem eucttent iUi tdk ddmtm,fdcile fueritdi*
ifeere ex circtmftdnt'qs mult drum rerm:utpotc,cm
pectif ob mcommoditdtan p ijlus depcricrit, uel dctc*
rm fit fddmtdut,quid commoddtdrm coddus fit con
iueeredliud prdtrn mdgnd met cede.

lflttd non eft ignordndwm'.Quod, ficut dduerfusco
tnoddtorem exerceri potefl hcec d(lio coittrdrid : ltd
PlMlio mgif,jtipfe diredd dgdt, obfldbitei exccptio.

ft rein

ACTIO IX. 525

fiimmtrt tempos expreffm nut confuetm repo*
fat.Etboc eft,quod Paulus kiln  comoddto.ff.Com*
111 ok. dicit: Comerti in mutuds pr<ejldtioncs. Item,
hfMmdriquippettos,no decipi benefkio oporteL

IX Item :  Actor in fcpem prati impendit
fiorenum. H<ecpkn& fmt o fuperiut difcuffdde

in (enps.

Defenfionesrei couenti collige ex dire flo Indicia.

DE ACTIONE INTERDI

CTI, DE PRECARIO.

IX

Recdrium eft, quodprecihut petenti
utendrn conceditur tmdiu,qumdin
is,qui concefiit, pdtitur. Quod genus
liberdlttdtis ex lure gentium defeat*

,  —-_ ditto- diflut d dotutione co,qiwd qut

d<tt,ne recipidt; Qui preedrio conccdit, fic
^u/nc reccpturus,oim jibi libuerit preedrim
Mwre.Et efl jimile cotwnoddto.Ndm o qui comma*
'‘'■rent, fic tomoddti ut non faint rent dccipicntis,

fed

TI4 C t A SSI s III!,
fed ut ei uti re commodata pcrmittat, Vlpidim,  i«. (,
| .jf. De prcca.

Proximo ergo grddus commv.mci.ndi ufmrti fine
proprietdte po& commoditum eft prearij hberdm:
per quam res faltem,quoid donimus uoluent,utenlica
ceditur:  N on, quodputes non alius ejje multat hkrili
tatis ffecies: fed ut fern, banc, propter JrequeiuitWl
er communem hommum utilitatem,redidam efjc  it!
formm contra{ius.C£tene uer'o manent libera.

Quamobrem non oportet ignorare:qudd pricdriu
diftdt  4  libcralitate,per quant hojfiitcs cr Amici4pmI
nos liberam bdbitationcm accipiunt.PomponiutM^
Ef babet. §  j .ff.Dc preedri,

Rurfus,tametft preedrium proxime dcccitf  ft#
tnodato,funt tamen diftindla commercia,

J Quia eommodatm ab initio uolmtatis eftjtl
poflea fit necefiitdtis :At in precario femper mantt
herd iwluntds repofeends rei,

II Commodatm,ndtura fua bdbet certm ufmfi
temporeexprefio ueltdcito: Precarim uer'o  iBWli
temporis ufus eft.

31 ? in. refiitutione commodati culpa leuior
In preeario autem dolus tantwm o- latior culpa-  M
bdbet.ylpianm,m. lij.§. ulti.Et,  («•!>
§-iUud ddnotAturjf-Dc preedri,

ponius,inl,Et
■Qutfttm eft.

ACTIO  IX. fif

Argumentum.

S lcui liberdiUtit bcneficio rent noftrint coticedd
m utedetni cpioid uoluermm>moti precibus eiusi
I equimt eft,ut iditerfiti bmc nolcntem refUtuerc,obli*
tm$ omnis humnititis>e6nceditur iftio^ue tjuilii
ft uidemut'

QyO AVTHORE CONSTEf.

Rieforiit e& ddioMpiinutJn.lij.ff.D6
prcciri.refert edidm. Ait  P rjetor.
Quod precario ab illo habes, auf

-dolo maJofeciftijUtdefmeresha'

here,qua de re agitur,id illi reftituas. Hoc I
terdidum (inquit) rcjlitutoriuni eB,&mtunlent bit
let hi fe <equititent.Nimc[; precirium reuodre Uoleti
ticompctit.H&enm Mtun i£quwm,timdiu te mei lit
lerilititc uti,qudin din  ego UelhHt&ut poft'm reuoe
ttre,cum mutiuero uolmtitem <

II Dire&a eft.

II

EX QVA CAVSA NASCATVR,

111

N pcrfoiu cti ex contudu,c\ui inflir donitionis hi

M'Sic en'rn domdigutk euippedo* mlwt,m.u

Vitere

Jig C L A S S  I S II IT.

Interdifium.ff.De preedri. Interdittu(inqiiit)clc{m
cdrijsmcrito mtroduftmn c&:quid mild eo nomine \n
re ciuilidttio csl.Mdgis cnim dd dondtionem  ©• bene
ficij cduftm,quint ad negocijcontrdftifyettdt preen
rij conditio. Probdturjn.l.Eum qui. §. Isqui preen
rio.jf.Defurt.

Potedl dutent cocedi preedrio ufusjinc poffcfiione,
uel poffefiio jine ufu refuel tttrmq-,: tdm inter dbfeiu
tes,putd,per epijloldm uel nmtim feu procuritox
qu'dm inter pr eefentes.CdiusM-bPrecdrio. Vlpidm,
in.l.Ccrtefi interim .§.\.ff.Dc preedri.

Ite,Prccdriii coceditur in rebus mobilibus  ©-too
bilibus,corpordUbus &■ incorporalibus.Vlpidnmbl
ij.§.tilti.  E t.l.iiij. Cdiusjn.liij.ff.De precd. Hikrt
preedrio  ( inquit) uidetur, qui poffefionem uel con
ports uel luris ddeptus eft ex hdc tdntmmodo atuft,
quod ddbibuit preces  ©“ mpetrduit precibus, ut jibi
pofiderc dut uti Ucedt.Pomponiusftn . l-Et bdbet. §■
Prccdrio.ff.Pod-tit.

Quid dutem,fi quis roget ufm rei certm, & ^
tempos lure commoddti idominus dut cm concede in
determindte , erit'ne precdrium.dn comtnoddtm!%■&
fpondco : Cenfcbitur commoddtm , refyeftd po*
tius per fond rogdntis, qudin concedeniis. Bdrtok
uerbis Byni, in. l-fff.  Depreedri. per. §.  P r<ete*
red. inftit.De mtili.ftipuldtioni.Cm dutemdotninM


ACTIO IX. Sit

litittirhii uerbis (concedo precdrio) tunc res til ex*
tu dubit.itionem. Hdbcnt enim hi coniudus m g-utn
iifiniutcmdco ucrbi fmt Mem end* dd difcerneti*
immentem concedcntis•

IIII Ad Indicium pcrtlnet poj]ej]brim,cs'lcfc
njhtutorid, id eR,ut rcjlitudtur pojjcfiio precdrio ca
celpt,uclnfnsm.Trdftdtur dutem bic,utcpMd*dl i<e.

CV1,  ET ADVERSV S QVBM
DETVR.

,qui precdrio dcdil roginti  w/Iwfj
#f! pofjefiionerei,ctid dhcn£:Vt,Ji T itm me rogiuc*
Utitttur re Sepronij (jute dpud me erit. Deinde
ego Sempronium rogducrim nt cocedcret.  Et Hie mihi
ttoremgcrens,conccjfcnt cidcm Titio-Cene,mibi ca
petitdttio,nonSempronio domino ret.vlpidm, irn.L
Qutftum eR,lnpr'mci.ff. Deprecdri.

II Ditur cYeditori^uire,qtt a pignori dcccp' ^r&
:i riococefiit.Vlpiinus,ind.Cerie,fiinterim §.Qu£*
km eR.jf.Eod.tit.Soiutct tdttte pecunii,foluitur p re
^rim  er eitii aftio.l.Si debitor rem.ff.lbidem,

III  Is qui rem fudm epum non pojiidet, conceffe*
tiulijpofidenti precdrio: rede dgit hoc interdido .

V

IuImm

Sl$  CLASSIS IIII.

i uliam, in.L Vnufquifcfc. ff. De precdri*

IIII Si uenditor pdcifcdtur,ut res dlicniti pern
emptorem preedrio fint, donee precitm totm  prr/ol
udtur: dc'mde emptor non foluerit: tmerede mii>
tor hoc Interdiclo experitur,ut nftittutur rcsuctiiit
td.vlpidnwsj/n.l.  Eft queedfiuttd.ff.  De preedri.

J Aduerfus e m,qui preedrim hdbettnonikm,
(piirogiu.it. Eternm fieri poteB,ut is qui nonrogduit,
bdbedtprecdrio:putd,fi quismeo lurifubiettm^ipi
ficrit mihi precdrimtdutfircmmedtnfimpliciterpt
edrio rogducro:quid rei proprice preedrim non A
nifi rdtionc pojjcfiionis. vlpidnus, in.l. Inrcku.j-
Tenetur .Et.§ .ltem,fi rem medm.(f. Be preedri.

II Aduerfus domrnm rei, in cdufd pignorit,  #i
fuprd..

III Aduerfus eum, qui dolo mdlo Inhere fa
fijt .  De culpd enimnon tenetur,nifi lit fare &
proxmd,ut fuperius diftum eB.Kdtio:QuonUm fa
tio totd defeendit ex liberdlitdte concedetis, quid mil 1
pro [no drbitrio reuocdredgitur ex dinerfo, non fad
nimim grdudre etm quimpetrdt, ut teneiturded
pa. Vlpidnus, hn.l.Qucefitim eft.§. Em quo$P r:t
edrio. ff. De precd*

AlW

actio IX. *19

IIII AduerfuspupiUm^ne tutoris Mthoriute
preedrio rogintem,re(teexercetur:modo rent hdbedt.
KM quo nugis pupillm mturdliter pofidedt: non eft
mjfmtutorisauthority. Vlpidnm m. I ulti.  §. Si
pupiks.f Eod. tit. probdns idem effe in dlijs iudicijs:
NiH$ (inquit) noui Vratorem conjlituere.Quonim
Ik hbedt remfifficio ludicis teneturtjiue non hdbedt,
mtcnetur.

VI Contrarianoneft.

OVID SIT DE HAEREDIBVS.

VII

’ ^Recdrium non foluitur morte concedentis.  Igitltr
bind dubie hue dttio competit hteredibui eius ■U
1 upturn eft.§.Quod k Titio.jf.  Df precdri.Aduet
fmhiredesquoq; competit. Licet enmpreedrim ip*
fm no debedt id heredem contmudri, fed jinidtur mov
terogdntis: trnen dttio preedrij no extmguitur. Itdig
iffirentid eft inter heredcs ddntk preedrio, <&■ hi*
ides rogdntis^Mcnm dd ufm uelpojfcfUonemdtti*
M: fed dttio dd utrofy porrigitur.Iulidnui>m.l, Cm
pccirio.ff.Depmiri.  Q«fppe (rnquit) ipfidmtd*
Wt ;nonetidm hurcdi eiusconceffd pojfefiio eft.

Tenentur dutem haredes preedrio rogi ntis quern*
drnodm dcfmttm ipfe, hoc eft, ut conuenidittur,fiue

uu bdbcdnt

CtASSI! IIII.
habeint rent, ftuc dolo fccerint quo minus hdbcYcnt d
tie id eos perueniret rcs.Dolam eti'm proprim mi*
to prxftintiEx dolo dcfuntti hadenus^uatenuudm
peruenit,conueniendi.Vlpianus 'vn.U Qu£fttmcft,§,
ulti.jf. Depreci.l.ij.  C. did .tit.

QVID VENIAT IN HANC ACTIONEM.

VIII

R EI perfecutoria eft bate iftio:  Vt reftittUturriS
precar id data in prijUnam caufrn, cm ft'iicti*
bus ex die litis conteftat£ perceptis, ZJ omni acceftio*
tie. Quod ft non fuerit fatttm, uenit tantim quiiititP
ter fait a£loris 3 rcm ei rejlitui.vlpianus in-l.Quift’M
eft.§.Exhocmterdifto.ff. Depreca. Plane(inquit)
poft interdiftum editu, oportebit dolwm  er ciilpam if
omnem caufam ucnire.tUm ubi moram quis facitpret
cirio:omnem caufam debebit rcftituerc.

IX In fimplum*

• V

X Specialis eft.

QVANDO ET QVANDIV COMPETAT.

ACTIO Vin* 4M

1 ficifcdtur, ut in CdlendM lulm precirib pofide At:
1  pofiit men ei nihilomm poffefio AuferrhquiA pAftti
i uttiirecomuttm repugnAl.lulmws vn.lCm precd*

• m.fi.DcprecAri. Sed null* uis cH (ait) huius conucn*
tkis, ut rem diem donttno mho pofidere liceat. Et
hadpiret potifimd dijjvrcntid inter commodatim
C rprecirittm.

Alioqui,ji pomt,nuocdndi liberate femper mine*
it:nihilprohibet,precirim m tcmpmetimlongum
topiri a  tty concedi.lmo,  er jinito tempore,ft domimti
juthtur impetrdntem diutim pofidere,profertur pre*
tm in tongius tempm.Ititelhgitur cn'rn domlm (in*
flit vlpidnus) cum pdtitur em qui precArio rogiue*
rit,pofidere:mfits precArio concedere.l.lttrebus.§*
fiomponius in.lfeq.ff.  De precari.

Perpetua autem eJl.vlpiAm,in.lQu<efitm ejl.
0riterdifltmi hoc.ff. Eod.tit. Cm enim (inquit) non
wnqmlongtm temput precArim cocedAtur: dbfurdu
cH,diccre, 'Merdidum loem non hAberepojl Annm p

XII Non infamat*

XIII  Stricli iuris eft*

ADFINIA REMEDIA.

I Si  <jk is me rogAnte conceddt alicui rem utendxmt
f £° *8ion? kko dduer[m em, quiprecArin Accepit,

uh t It

CLASS IS I III.

I; dutem qui me intercedcnte concefiitinon Met ddio
nem de preedrio . N dm decipiens precd,mm,non rogi*
nit db eo fed d me:Et ego qui rogaufnon bdbco re pre*
edrio concejfdm: quomodo igitur competeth&c dftioi
Itdq- dommit dduerfum me mdnddti dttionem intended
Ye poteftiquid mdnddnte me dedit. At ft quis dieit: non
mdnditu meo dominant id feciffe: fed mdgis ideo, quid
mihicrcdidit.Huic reffondcri potcft,ut tolldtur omis
dubitdtio;quod d(iio in fdftu dducrfmme detur.lQus
fiturn cfl.lnprincip.jf.  De preedri.

II  Cm quid preedrio rogdtu efl: non folrn Inter
ditto uti poJJImus , fed o incerti dttionc puferiptii
ucrbis,quie ex bond fide oritur. Vlpidnut in-l ij.  f De
preedri.  H dne lulidnus incerti condittionem puferit
ptis uerbis dppeUdt,in.l Duo in folidum.§.fi'f  Eo ^
tit.

III Qui preedrio fundurn pofiidct, is interdido,
Vti polTidetis, ddtterfut omnes,pr£tcr em quern ro
gduit,uti poteft.IulidnMin.l.Qui precdrio.ff.didMt.
l.j.lnfi.ff.Vtipoftidet. Quodtdmenintellige,quindo
pc preedrio res conceditur, ut impetrdns pofideit.
Alioqui, ft in hoc tdntm, ut preedrio in fmdo more*
tur.twnc is qui preedrio rogduit^neq; ciuiliter, netytis*
turdliterpoftidet. Ergo necinterdittum hdbebit,  Vti
poffidetis.V/f idnusfvn.l.Certeft interim•§* isquiro

ACTIO IX.

h

Ii
’}
r!

1

puitff-Dc prccdriJ.Si duo.§.Creditors:.ff.Vti pof
filet.

HU Cum quis de re fibi reflituendd cdutm hi*
kiprecdrim mterdiftm einon competit. Pompo*
m,k.l.Ethdbet.§.Ctm quis.ff.  De precdri. vt,fi
Imprecdrio fuerit flipuldtus,db mpetrdnte fibi rem
rcjlitui. Quid tmc hdbet dftioncm ciuilem, iuxtd. §.
Deconfiitutd pecmid.lnJUt.De dftioni. Ergo non eft
Imhuic dftioni, qu& in fubjidim mtroduttd fuit
More. Pdulus, in. I lntroduttum, lnprmci.ff.  De
pmri.

PRACTICE

POSITIONES AC TOR IS.

I PonitaftorcQuod reusrogauit eum, ut
ufumtalis fundi aliquandiu concederet. idcoi
eft,ft films,uel procur dtor,dut dim fdmilidm uel urni*
«# nomine ip fins rci conuetui rogdffetdttorem.

N on dutem refert,quibws uerbis utdtur mpetuns
trecdrim,utrm dicdt,rogo,precor, oro: dn dlijs id
pus uerbis utdtur,quibus & eommoditm impetrd
| tifolet . Non enbnuerbis, fed rebus eft leximpofitd.
Mum earn tnmiflerio uerborm res mteUigimus .1.
Ome uerbm.C, Cotnmni.de legit.

uu  5  Hoc

554 C L A S  S I S IIII.

Hoc igitur eft pcrpendendm : utrrn res jit cou
cefp, fyecidliter dd etltqum ufirn, cxprcffo tempore,
ucl tdcito, hoc eft, quod talk ufus tuiuu fu exigit:
quo cufu com odd turn efhAnuero generditer d  prc»
ces dlicuius priefletur,coceddtur,uddeti(r.Ne^ aim
illiquid inter eft, quo uerbo quk utdtur exhibens Ufa
rdlitcitem:Vt,jiquis conceddt cquumdd propcifcetu
dum Colonidmtucl dd duccndum tribus diebus uehiait
luw.commddtum eft. Si nerd jimpliciter conctMa
ad equitandurntpreedrim ccnfetur .

Pr£tered,cm ufus rei eft tdlis,qui fine poffeposit
Mturali non pofitt expediri: dut, cum paffefiio nom
iidt'm fuerit p rear id concefjd ndturdlk,uel etiffld*
talk: tunc rogdnti hdud diibic ddquiritur.Ahoqrim
petrdns preedriwm non pofiidct.  N dm O 4  colorn (1
inquilinus fimt in prtedto,  er tmen non pofident.
Vlpidnus, m.l.Ccrte ft interim.  §. I squi rogmt. f
De precdri.Is qui rogduit(inquit) ut 'm fmdotmn>
tur,non pofftdet-.fed poffeffto dpud em,qui concept,
teminct. Pomponius, in. l.Ethabct. §. Em qui.f

Eod.tit.Eum(dit)qui preedrio rogduerit,ut fibipof*
fidcre \icedt,ndncifci pojfejUonemtnon eft dubium-M
is quoq ;• pofiidedt qui rogdtus ftt,dubitdtum eft. Pk*
cet dutem, penes utrwnq; effeern hominem, qui pre*
urioddtm efict-Pentt em qui rogdflht, quid pop*

ACTIO IX. W

kilt corpora pern dominm ,quii non difcejftrit &

\cftftonc.

Scd quid dicem,fi nefy ex re ip ft , ne<£ ex uerbis
afore m probin' poJ?it,preurim ne fit,an come
midtmfReftondeo:In rebut mobilibus migis pre*
[micommoditm: In immobilibrn uer'o precirim:
(ftonUm id frequemm uidemus,qudd mobilii commo
Itntitncontri, Immobilii aliquandiu concedintur^r
plNitn ad ed.ff.Be leg ib,

II  ItemrAftor precibus rei conceffit talem
ufum dicti fundi, permittes, ut quamdiu idem
aftor uellet,reus poffideref* Hie fttk exprimi*
kprecirim,^ quod reut conuentus poftidedt.Uj,
j'lilti.Et.Uft. § q.ff.De precis

III  Item;Acfor infinuauit reo, quod nol-
let eum conceifo fundo diutius uti* Hoc certe
[mini bibet &quiutcm:ut eutenui quisq; nojlro be*
neficio utdtur,qudtenuc ei tribuere uelmm-l. Etfrn*
Mint-lit pmci.jf.Eod.tit,

mi  Item:Reus detra&atteftituere poffef-
fionem predict! fundi precariam,lt<tqj ftcit id
niturce Leges , mmernor no folum praftiti bene
fcijtfed tenths etidm,rem ilienm.dommo inuito poft
[>ierc,l Cum preciriojn pmci.ff.Deprearu

UU  4 Q Uit

ClASSiS IIII.

Quare petit a&onreum condemnari, utet
poffeilionem praedi&i fundi reftituat: Vel, ut
ab ufu illius abftineat* Quod fi nonfecerit,ut
turn ei id quod fua intereft, uidelicet, uiginti
florenos foluatiSimul cumfru&ibusatempo
re litifconteftatae perceptis*

Qui ficpetendm efJefcntim-,fecmim-lQut[i
tim.§-Ex hoc inter ditto.jf .De precdn. hi mbiUkr
rant; qudnqudm id  R ofredo J'ecus uidedtur, non [mis
rent perpendenti-Ndm tcndit dd compendimM 3 «t
alibi diximui. Porro, field ndturdlcm eequitdtem exit
gds,uidebts omnes dottrinds,quee lites multiplicity tt
niciofdt effe-.ex dinerfo,qu£ coittrdbmt,eds cettferift
lutdres.

DEFENSIONES RE I CON#
VENT I.

I Dicit reus.-quod aflor concefferit preca'
riorem praedidlam Titiociui Colonienfi in
folidum * Sequitur ergo, non fuifje concejfm no-
Quid duo in folidm preedrio hdberenonmxgtspoft
fmt,qum duo in folidm pofiidcre ui dut clm-Von
r6,ne^iufl£,nccp iniufhe poffefionesdu<e concurs
re poffmt,author e lulUno, in- h Duo in folidm, 111
princi.ff.De preedri.

II Item,-Res, qua aftor precario dedit reo>

fu  i*

ACTIO IX. 557

fuit 8C eftillius  propria.-eamq,’ prediftiu a ft or
nomine eiufdemrei conuenti tenebatcomrao
datam uel dcpofitam* H<ec exceptio ut uleit,nc
cejftrim eft, rent precdrio datdm,cffe rei conuenti
fropridnt,  <*r pojfefionc <&■ dominio.  Nam quod jic
[urn eft,id quomoio ei dibit alius precariof l. In re*
h.§.ltcm,ji rem meim.ff.  De prcciri. C<etcrm,res
proprietor me a,cuius pofjcfiio fit apud aliumMiq .; po
tcfdiriprecdrio mihiiut jit Utifitmi occdjio, per qua
i titer dlter'm commodo defcruiat. 1. Certe ft mter'm<-
§.ulti.ff.De precdri.l.Pignus. C.  Dc pignor.aftio.L
Quipignorts. ff.Dcadquiren.poffcff.

Ill Irem:Res precario data reo, fine culpa
eius perrjt* Culpam hie intclhge Utiorem, qua dolo
mpdrdtur.Sienm eaabfuerit:non tenebitur dd re*
flitutionem. Dc leuiore dutem ncgltgentid non poteft
pri iftor, ex cuius liberdlitdte totm dependebat,
utqmdocmq;ueUet,pro arbitrio reuocdret preed*  •
rimd.Quafitmeft. §.Emquoq;.ff.Depreedri.

mi Item;Aftor precario dedit fundum,
utipfi reo uti liceretino tame alios quam fuain
familiam in eo fundo haberet* Si igiturmorofus
diquisdttorhoeintendd^quafi reus non refte fit ufus
hioconceffo,quia fuosfecm adduxerit, cum ipfi
hk  5  c onceffm

1*8 C L A  S S I S IIII.
tonccfjiis effittis crrdt totd uid.Vemkwjn-lpmli
ti.ff.Dc prccdri.Qm prccario (inquit )quis rogdt,  lit
ipft 'm eofmdo morari licedtefupemcmm
tft ddijci,  ipfi fuisq;.Na'mper ipfim
fuif quoq ;  permiffm uti
uidetur.

DE CERTI CONDICTIO

NE EX MVTVO.

X

Vtui contrdttm dd commnic din
res commodifibnum , Pdulus defer!*
bit in.l.ij.ff.Si cert.petit. Appifo*
tet eft dutent (inquiens) mutui Mo
db co,quod de tnco tuu fidt.Et idco,
ft nonfidt turn,non mfeitur obligdtio,uidelicet, me
tui.Mutum enm fie ddmus, ut trdsferdtur domim
vn dccipietuem,uicifim nobis foluturm, noneinieni
ffeciem qudm dedmus(dlioqui dut commoddtmtrit
<tut depojttm)fed idem genus:ut,pro um,umm:pro
tritico,triticum.Alioqui,ji dliud genus reddendum et
uenidt,ucJuti,pro tritico umm,non eritmutumjd
eoturdfius innommtwAo ut des.

ACTIO X. 559

Vnde ft, quod mutui d-ttio in his rehus ucrfatur,
qupondere,nwmero, menfuraue conjifhmt . H Arum
cm iatione, per rntui contraflow poffumus fine uU
lo ietrimento noflro in creditm ire,hoc eSl,accipieit
tis cm prorfm facere, ut ilk m fuam utilitatem uertat.
Ratio rfl: Qu : a  in fuo generc fmflidnem recipimt
per folutionem potius,quamper ff>ccicm,hoc efl, na*
tun huiufmodi res fmt tales,cr ad hoc ponder aitur,
memtur, menfuranturq;, ut tantundem in eodent
perefolui commode pofitmuUo plane ufui future
iccipientifedniemfpeciem reddere deheat.d.l.ij.m
princi.Et.  §. j O’ in catteris rehus (ait) ideo in
erciitmt ire non poffumus,quia aliud pro alio, inuito
mditore folui no pote$,hac eft, quoniam huiufmodi
Ms non recipimt mutuam uicifUtudinejntereft ergo
' wditoris,nonudmri folutionem rci deb it £: ldcoif,
Me mutuum admittmt.Sufjt tamen altj contra flus in*
trodufli,per quos earmdem rerum ufus  ©• dominia,
icmad alium transferantur . C£tcrum, quod hie
Pdiilus in crcditm ire dtcit: id Vlpianus in crcditm
dicuiaUreappelhtjn.lVrocuratorts. Sedcr f»
f De trihuto.aflion.Sed &• f dedi(mquiens) rnercem
mm  ucndcndant,cr extat: uideamus ne htiqum ft
* ft&utum me uocari. Etfiquidem in creditu eiahij,
tributio locrn hahehit. Enmucro,finon ahij: quia res
Wife non dus defment ejfe mex (quamuis uendide*

ro)nit

$40  C L A S S  I S IIIL

ro)niji £Ye fo\uto,uel fideiujj'ore dato, uel alias fatisfi
ttotdicendwm erit,ui/ndicdre me poffe.

Fruftra igitur fe tor fluent dottores m explicdndis
prtedittislocis.  Ef ornnirn extra rem ctt, quod tm
rrnlta congermt deetymologia rnutui, quant non tm
fiat ibi Pdulus,fed dcfcribit mutuum-Pot ius ik(j; tri*
ttdndumfuiffet,qudm pulcbre hie contrdttus accekt
uiedrid quaddm utiiiUtc ad naturalem term cotm
nicdtionem.Porro,am propter corrupt dm hont'mn
nxturdm,dbfoiutd ilia omnium rerum comimnio(iti ft
pe Um ddmonuimus tyrones iurk) fdlua publica tun*
quiUitate ferudn nullo modo poflet: ndturdlts iujlicit
ratio confequenter dittdbdt,ut form# quceddtitiicft
rendarum rcrum,er contrdttus ultro citroq • sod*
rofimtroducerentur,per quos tolleretur manikin
fd.inter omnesdutem contrdttus, ifle plurimmccim
moditatis habet,mutua rerum uicifiitudme. Pknn'j;
€nm,cwn pccunidm non habemus,dut cum did ratio*
ne nonexpedit, ut emamus rem,qua obiter htdigemtti
quid turn caducibilius nobis effe pofiit, quid item pro*
xirno minus oneraftmtquam ut accipientes remddeo
moditdtan nojlrdm,reddd.mus ctliam ciufdem quality
tisilnde mutuum dittum ett elegdtUer,ddS widergd
tich gelihen wird.  Ef mutud dmicitut, Eine htrwu
dcrumb glciche frcmtfcdffL
Argmcitfum ex prxdittis f4tis dppdret.

qVA

ACTIO X. 54 1
QTA AVTHORITATE
CONSTET.

I

E St introdutta htec aftio ciuili Authoritate Let.
gum.

11 Dfrefta eft, & utilis, circa quim errant

fl'rifr

EX QV A CATS A SIT.

Ill

I N perfonam e ft,ex contraftu tmtui,qui non nift re
ipfiiccedcntc,certocofcnfuperficitur.lnjlit.Qui.
mod. re contrahi.obliga. In princi . Re (intuit) contra
biturobligatio,ueluti ex mutui datione.Pauhu,in .d.
If Item mturn (ait) non poteft ef[e,nifiproficifcatitr
ftcunia.Creditum dutem intcrdm,etiam ft nihil pro
feifeatur. 1 tdianut, in . I Non omnes, in princi. jf. si
cert.petat.No omnis (inquit) mmeratio eum,quiaccc
fit,obligat:fed quotics id tpfum agitur,ut cofeftim oh
tyretur.Vrofetta Autem res d meadte etiam tme
nictur,ftuel d debitore mco iccepem, uel pecimiam
mmapudtehalcas, O’conuenerit utra% cafu,ut
Wron eftet.Vtpidnmjn.l.SmguUria.jf. Hod, tit.

1III Pctitorij iudieijeft.

Trmta

J4* C L A S S 1  S Tin.

CVI,  ET ADVERSVS QVEM COM#

P E T AT.

V

Y~jRMtdeRdttio.

I Competit ei,qui umm, oleum, frmentm,
pecunim mmaritm,£s,Argentum, durum, iut fm
les resfuds,qu£ ex confuetudine,fecmdwn\ mmerm,
tnenfurdrum,uel pondus xflimdn folent,imtuAsicde*
rit. §■ Mutuidutem. Inflit. Quib.mod. re control,
cbligd.

II I squi communcm pccmidm credidit , profu
pdrte hdbet kdncddtioncm.vlpidws, ind. Numcfi
fur.§.ulti-ff.Si cert.petit

IJl F uriofo conceditur tttiliterifi dccipiens A  rt,
credidcrit compotem ejjc mentis.Poniponiui,in.
furiofo.ff.Eod. tit.

mi D dtur ctid dbfenti,cuius nomine mtumncS
trdbitur.jjue isfcidt.fiue ignorct peemii fuitn mutuo
ddri.Ncc refert,utrm pecimid fit abfcntis 2 ctn eittsfi
mmerduit. Vlpidnus, in.L Certicondiftio. §■ Si 0
ms.)f. Si cert, petit. Cum cotidie (inquit) credituri
mutu&m pccmiim db dlio pofcimus,ut nojlro noiwic
creditor numeret futuro debitori nojlro. Adde. I  •</'*

§ .in mtui.Et.l.sipccwmm.ff.Eod. tit.

Si

A  C T I 0 X. ?4$

Y Siplures/imul mutMittijingulis pro pirte com
petit dttio: rnfi diaerfm nommtim conucnim jit 4,
Cmte.C.Sicert.petit.

I Aduerfutem>qui mutMtut eftfeu mutuum dc*
cepit [no nomine.  Nee rcfert } utrum in [turn uel al te*
mutiliUteuerterit.lEm quimlMm.C.Eod. tit .

II  Adlterfus ddmmiflrdtorcm CiuiUlis.  Nam Ciui
tiujuocp tenctur cr ohligdtur promutuo : fediti,ji
kiitilititem e'm peemi# uerfejint: quoduttorem
f robire oportet. Alioqui, ipfi foli qui contuxerimt ,
to* CiuitMjenebuntur futhorc Vlpiinojnd.Cittiteii
ff.Eod.titt

III  Si plures jimpiiciter mutiuti fuemttbt jingtl
lospro pdrte competit ittioietidm ft mi nomine om*
tarn fdfld jit numerdtio  ; Nijiin folidrn promife*
tmtd.Si non jingult.C.Si cert.petit.

nil Aduerfut eum,qui peernim creditim icci
Pitriu,fpopondit creditori qudfi iccepiffet,utiq • hxc
tdio ditur.Quimuis enim Mtunlismimentio no in*
hr merit ^undc mutuum mtuule dicmtitimen ciui *
mhoritite propter promtfionem tenetur: icinde
h-rncupM mutuum ciuile. Nec gnutur hoc iurc de»
feor, c«! liberum eft mtn biennium idire iudieem,

O'

?44 CLASH'S IIII*

Ouocdto in im creditore,proponere exception!: non
numerate pccmi<e, o petcrc,ut fibi cautio reddatur.

N am non tenetur pecmiam accipere, fi nolit:cm tb
initiommerdta non fuerit.Pdulus,m.l.  Q«t p emit
ff. Si cert, petdt.l.ij.§. Circa, ff.  Dr exceptionil. hi
contra(libus,lnprinci.C.De non nume.pecm.Cjetct
rx diuifiones mutui,quM trdftdnt Dottortshic ,mn
/ira uerborwm fmt.

V  Aduerfus filiimfxmilids non conceditur, uctiit
te.Senatufconfulto 3 ei mutuant ddri pecmidm,ititetu
cx olio contraftu in creditum dbiri per frdudentud
quicredere non potuit,magis ei uenderet, utprecim
bdberet in uicem mutui.Vlpidnwsjn.li .In prmdM

lus,ind. itij.  § .if dutem folut.jf.Ad Senatufcon.Mice *

donid.v bi obferm b<ec uerba,bt creditum dbireflio*
familias , etwes  ijo borge tlnun.

VI N on conceditur dducrfm iudicemutl officii*
lem cius.Quimmd prnitur uterq;,hoc eft,index iccit
piens o creditor dans mutuum, exilij pcend ■ Off*
corrumpendi gratia dart uidetur, ut leges emitunr •
Modeflinut, in i. Prbtcipa.libus.ff.Si cert.petdtd.Eos
qui adminifirdnt.Et.l.Quifquk tudici. C. Si cert ^
tat.Qu# ratio Paulo uidetur ccffdrcinperpetuis °fft  |

™Mw,m.l.Pr*fidistf.Eod.tit'

Con  i

ACTIO  X* 54?

VI Contraria non eft*

qvi'd sit de  haeredibvs.

VII

D Atur heredibus mutuo dintis. Et in hceredes
mutuum dccipientis.Non duiem poffunt fe tueri
exceptionecfi defmftus debitor edndem pecmidm rur
fiUlijcrcdident.l  Non dduerfus.C.Si cert.petdt.

QVID PERSEQVAMVR.

VIII

R Ei perfecutorid eft,

I VI reut tdntundem foludt, hoc  eft, ran eiuf
d™ ndturdt v qudlitdtis.Pomponiuf m.l. Cm quid.ff.
Sicerte petdt. Cum quid  ( dit) mutuum dedermus, ZT
ft non cduermuf ut&quebonm nobis redderetur; noli
ht debitori deteriorem rem , qua ex eode genere fit ,
reddcre:Veluti,umm nornrn pro ueteri. Nm in con*
iuhcndo quod dgitur,pro cduto hdbendm  eft. Id dute
mteUigitur , ut eiufdcm generis  er eddem bonitdte
foktnr,quod ddtrn fit.

H uius dutem iuris fmmd  eft tequitds. Nam credi*
nihil ultrd q dedit condicere potefl. Vlpidnut in.t .
tytfli me.ff. Si cert. petd. Si tibi (inquit) dedero de*
utnouem debcds.-Proculus dit,te rede non dmplius
‘if 0  hire debere, qum noucm.Sed C? fidedero decent ,

XX fic

$46 CLASS II IIII.

fic ut undecim dcbcds:Proculm plltdt, dmplitif q decent
condici non pojje. Ergo contrdidcbitor non debet foke
re rem deteriorem,nec ddficere ddmno creditorem,fi
officio mutui preeftiti pro fuit.

JI Si debitor mterpelldtus legitime extrd iitdiciu,
fucrit in morel foluendi, recuftns plane,ud differed fo
lutionem, etc interim minor is udlere ccepcrit res mint
ta: tunc peti potef,ut preeter rem ipfdm,condemned
etietm ad id quod mtercR dftorisjcbiio tempore fitijfe
folutdm,fd(ld fcilicct <eflimdtione, qudttti plitmiuik
rit'dtemporemone. Si dutemnuUdinterpellation
citm pY£ceffcrit,zy uerijimile fit,pendente mdicioM*
ridturum iri precium rei mutudtdiconfultm efiutetu
hoc cdfupetdtur  er nuituu  ©- quod inter cB, fill (cr
Ojfiaum iudtcis ccftimdtione, qudttti plurimifuerit toto
temporeiudicij,iuxtd .l.Aediles. §. Sciendum fw
Aedili.editt.Sic dccipiedws eR lulUnusjn.l. Vinmi-f
Si cert, petdt. vinum (inquit) quod mutuum ditim
erdt,periudicempctitim eR.Qu<efitm eB,cmtcw
ports dftimdtiofieret: utrum, cum ddtm ejjet, Mcum
Us contefldtd fuiffet, <dn cum res iudiedretur  s’ Sibinus
reffondit: Si didu effet quo tempore redderetur,  ijW |
ti tunc fuiffet: Si non, qtunti time, cunt petition eft.
Imcrrogdtus, cuius loci precium fequi oportedt i 1

ftondt: Si conueniffet, ut certo loco redderetur, fki

to  ,

ACTIO  X. ?47

11  to loco effet. Si difirn non effct: quint!, ubi efjct peti*
t turn: Videlicet,/! iure ibipotuijfet peti. Pomponius bid*
'I ij,§.ulti.ff. Dedttio.empt.

lied legitime mterpelldtionis nominitim memini:
Pro «m, utmteUigM,eo loco cr tempore pojlukndm
' ttfi folutionem d debitore, quo fe mUd iuris c.xcufd*

' imtueripofiit, qumfoluere oportedt.Deinde.utfi*
f idem ex fuo contrdttu fit obftriflut: fufficidt } ei denu
littmcjfeut folueret,cmfd(li fui ignordntim non
fujli t pr etendcre,Author e PdpmidnOy m.l.Qudnq igi*
to,ft Ad Sendtufcon.Velleid.Sin dutem ex per fond dl*
toim debedt, uelutiprocurdtor uel heres: ut two non
MerpcUem film, fed et cdufwi obligdtionis expondm
itriditd mfirumenti,fi quod extdt,copid:quonid forte
if/iorit debitm,ficut de mficidnte depofitirio trddit
!mlut,in- I’M qub inficidtm ff. Depofti.  P omponiut vn
i.Qaoci te.ff.Si cert. petd. Scd etidm (inquit) f aliqui
infii aufd fit,propter qudm mtelligere deberes te dire
oportere.Bdrtolusjm ibi, turn bt.I.Vm.jf.Eod. tit .
ket utiliter hinc prdxm, ex qud hdber, quemrn die
atiirlegitmd mterpeUitio.

IX fimplum eflhec dftio.  If time quipro
pmfcripturdm per friudem negdt,comi(tus legitie
•*> ji«e debitor,fine creditor fit: in duplum punitur ,
t’dCmfidem.Et duthen.Contrd qui propm.C.  De

xx z non

548 C L ASS I S IIII.

nonmmerdt.pecmi. ijlud dutem extra mturdmhuk
aftionis,duthoritdte principdli conftitutm eft,o b inf*
gncm perfidim eorm, qniuelnumerdtioncmcrediti,
uel folutionem debiti,fepe impudenter negdrc folcnt.

X Specialis e&. Supcrtidcancd difyutatione  D o>
(lores h'ic fe torquent: Vtrrn did jit certi condiflio
generalise alia qu£ ex mutuo competit.  P dim m
cofutatur per.l.Certi condittio,bipmci.Et.§.Quo
nidm igitur.ff.Si cert.petdt.lnterdm dutem hec dftio
prafertur alijs perfecutionibus, uehmtui, ueUlteriut
debiti.vlpidmts.ff.St cert.petat.condidl. Creditor  (is!
quit) qui ad reflitutionem xdificiorm credidit, in pe*
cmiam.qudtn credidit,priuilegim exigcndi hale lit.

Solidtm quoq- mutuum exigere is potejl, qui  pig*
m non idonctm dccepit. Quid pignoris comentm,
non uidetur renwncidre exadioni eius debit£ quintiti
tis,in qudtn pignut non fufficit.Cdiusm.l Creditor.§
E od. tit.

QVANDO ET QVANDIV COMPETAT.

XI

I Std dttio Incipit fldtrn ex obligdtione mutui purl
Si dutem fub conditione uel in diem detur mutual
pendet interim,nec ante diem uel conditionem poteft pc
ti.Vlpidnus,m>l Omnia quee.pomponiitt m.U Froink'

jf.Eoi

ACTIO  X. ?49

f.Eod. tit. Omnid (inquit) qu£ infer i ftipuUtionibiu
pojfmt:eddem etUm poffrnt nmerdtioni pecrnie ; er
ide'oetidm conditions.Vlpidnusjm • d.l. Certi cond:»
&io,kprinci.

PerpetMMtemefl.

XII  Non infamat*

XIII Stri&i iuris eft* Vnde  er uerbd  cr co«
Inhentim intentions ad mutui ddtionem dcccdcre
it bent omnibus modis. Chyrogrdphm, esl fcriptuu
mm propri£, quod etim dutogupbm Appellant.
Ef diffvrt a  Syngrdpkd.Pdulus in.l. Bonis a chyrogrd
fbo.jf.Depriuile.credito.Dn. Idco.Spig.fic diffinit :
Chyrogrdphm,eft proprie promifiio obligatorid md
mi iebitoris fubfcriptd .At Ube11us,mdnu creditors co
cipitur.l.Chyrogrdphis ff.De ddminijlrd.tuto.

ADFINIA REMEDIA.

I Q ui negdt chyrogrdphm fumtfiue fit creditor,
fine debitor :pmitur,ut fupra diximm loco  IX.

II  Si uero prteceddt uel ddijcidtur ex comi/nenti
jlipuldtio(ut fepe fieri folet)de reddendo mutuoitmc
nonex nmerationcfed ex fiipuhtione mfciiur certi
mdittio. Ctterm, exbntemUo ddiefta fiipuldtio:
m trdnsfert obligdtionem femel nutdm: nifi expref*

xx  5  feappa

s?0 CHASSIS niL

fe appdredt de animo noudrc uolentim. VtpidHut,k
i.Si itd fuero. §.ulti.Pomponw } in.Lfe<[*ff.  De noUi
tio.l.ulti.C.Eod.tit .

Noudtio dutcm,e&prioris debitiin <iltm oblige
tionem,uel ciuilem,uel ndtuulem trdnsfufio dtqtunj
Idtiojhtrc cH,cum ex pnecedcnti cciufd itd tioiu conk
tuitur,ut prior per'mdtur . Notwtfo cnim i now. m
mcndccepit, z? d noud obligdtione. Vlpiitmu, iti.i.j.
ff.Dttt.tit.

Ill laterdm htc pufertur omibrn ctlijs pcrfe*
cutiombm cumlibet debiti.vlpum 3 in.l.Creditorf
Sicert.petdt.

mi Si d furiofo dcciplus pccmidm^Mfimtu'
pleriq; diemt, bdnc ddionem utilicer competed, •"<
mutuum reconcilidri confumptione:uermtdm,lc>
curfiut communiter probdtui, ddferit , loctmbdkri
tondittionem fine cdufd,uel gencrdlem ccrti coniiftio
Hem/w.l.Si dfuriofo.ff.Si cert.petdt.

PRACTICAL

POSITIONES ACTORlSf

I Ponit a&onqudd dedit Titio ciui Colo
nienfi muuto centum florenoa renenfes.opsr

tet

ACTIO  X. SSI

id cnbn kteruenire contra (him mutufad producen
dm bine condiftionem.

Aliquindo tmen id quod db initio uere non cR mu
turn: quit no fit de moo tumtreconciliitur JlipuUtio
lK,cofmptione,uel uficdpione.l. Qudmuis.C.Si cert .
petit.1. Si quit pro eodem . fa Si memos confmptio*
tic./f.Defideittjfori.l.Nim & f fur.ff.Si cert, pc tut.

Sed objlit ne rcguld iurisfQuod ib initio non ud*
temporis non comuiefcit. Reffondeo ; Non
oljlitiquii iccipiendi eR, qundo nihil diud if folius
temporis curfus iccefferit.Tmc en'm no poteR uideri
illiquid redmteguri.Verm cii did fubcR utio  ( ut in
to qui mutuum cofmpfit.ucrfdtur utilitdt rerm quds
idquijiuit debitor)time nihil uetit, re uires refmere
tx ei aufaob qmnfuit introdutti. 1. Si procuruto*
rm.jf. mndut .

II Item:Ador numerauittalem pecuniam
reo,exeademcaufa accipienti* lticp, non inter*
rniit error circa contn(lm,qui uiciiret earn: pne*
ferthn,m nuterii mutui.mm,faut in dijs rebus non
oimis tuditio facit mutuum,neq; trimsfert dominiu :
tti non omtds mmentio jhttim ojlendit mutuum efje.

enm ex dijs cuufts nwmenmus.l.Non muis.ff.
Si cert.petit. Vt,fiego quafi doniturus tibipecmiitn
Icierojtu qiufi mMmiccipw.Qv,iine$ donatio,

xx  4  necj-

Sft CLASSIS IIII.

«£•<£; mutuum eft: niji confumptis nmk btiic dciml
lotus fiAt.vlptim,m.l.Si ego pecu/nim.ff. Eod. tit,

C<eterum,in hoc contra ftu, uerborum propriety
non tarn anxic obferuanda eft, ut intermrem ipftm
negligamus:jicutclegantcrtradatlulianui,m.lsitibi
pecumam./f. Eod. tit.Deco loquens,qui peemimth
bi donaffct,ut tu illi eindem credercs.

Quomodo igitUY prohibit dftor donations mu*
tuifRe/pondeo:Per chyrogrdphim dcbitorkM  per
inftrmcntm,in quo cotinedtur accrpiffe e m, puts,
decern mutua.Nam fubtiliUs,quart Doftoresbic dip
cimt,de eo qui in libcllo dixit Sumer atam cjfc peats
niam 3 zx non probet nificonfefionem debitoris few*
ptam,ut quafi intendens mdtuwm naturale, ar
ciuile,fuccubere debeat: cdumnijs anfam prdci, nee
recipienda eft. lafonrefcrt,'m.§. Sequent iHid'ds
fio. Inflit. Deaftioni.

Qmi'md, Jr probata fuerit nmeratio pertejles
qui dicant fe ttefcire,ex qua cauffa mmerati ejfet tills
pecunid:obtmebit dftor intentione fua,qui dixit in li*
beUo,fe mutuo dcdijfe . Potius enim mutuum prtfatnc
tur,quam donatio. Niji forte per fonarum ratio did
indicet:putd,jinumerdns fuerit homo predms, acci*
piensuero pauper uel conimft* per fond,at  g^ ,Dw
nat tones,in prmi.ff.  De donationi-Bartoltnd-^

quid-jf. Si cert-pet At.

Sd

IF

actio  x. $«

Sed prohibit tie creditor,rent fuijfe [udmiReftont
icotNon prohibit: quiaimaturuerijimili coniettu*
U,quod res imtuo data fuerit fud  • Nf<J; enim facile
aim rem couenrn referens creditor! quejhonetn
imnij:utpote,fldtim fufpe{lus,quod eluderc uoluerit
itUtamfoiutionem.l.  N on wide. C.Sicert. petit, is
inmejui cdufm ab alio habet: non facile pole si dot
mijcxccptionem opponere authori,iuxta. 1. Si quit
Kcconduftionis.C.Locdt.l.Nec creditores.C.  De pi
ino. aftio. Kiji dicat, extare adhuc hrnos, uel aliam
mdatam,&■ uoluerit docere,non fuijfe cm qui tm*
tuodederit.Tmc cn'm ueritas non eft refutanda.

HI Item,eft uerum;quod reus premifittot
Stales florenosreddere actori. Hoc-non eget
frobationetquoniam natura contraftus id in fe coma
fkftitur.l.ij.jf.Si cert.petit.

IIII ItemrReus promifit talem pecuniam
foluere tali loco uel tempore* Omneshuiufmodi
contrail us circmjlantias oportet Jingulis articulis
p roponere.

V  Item: Ador praedi&o tempore,uel loco,
admonuit reum utfolueret* F uit ergo legitima
wterpeMio,qui£ quails effe debeat,diximus fuprd lo*

\  w.VIII,

xx  5  item

S?4 C L A S S I S IIII.

VI Item.'Ador fuit adfc&us dano XXX.
florenorum,qudd eadem pecunia non fuit fo
luta. Hoc damnum facile poteR probari in ceteris
rebus,pondere,ntvmero,uel menfura conftftetuibuttptu
ta,quod fit udridtum prccium edrum  i tempore mo*
re,hoc eft, ccepcnmt plan's uut minor is lulerct pm
anted iu.lucrmt.Verwm,in peemid numerata eft iff
cilior probdtio-.quoniam eiut ubify uidetur ediemsfli

nutio.Quid igitur dkcmutrl\cfaondcc;Vote$l often*

di dmnum hoc modo:Si creditor pccuniam, qusmm
tuo dcdit,debedt ipfe dlij fab poena,uel fab pignonbut,
que propter morani non folate fortis fait dijlufc-
ltaq. habebitur quide in hue codidtone ratio into
ru zr eiut quod interejkno tameit cxadfciluadorii,
fed ex eiufmodi eeftmatione: quia non eft arbitrM,i
traftdtur,i/n.l.iij.§ .Nmc de ofjiao.YJ. §■ ultisui-
feq. ff.  Dc eo quod cert. loc.  i.j. C. De fenten■ it to
quod intcreft.l.Nu/mis.ff.  De in lit.iurand.

Quare petit a£tor :  reum conuentum con-'
demnariaclegitime compelli,ut ei centum
florenos eiufdem monetae & ualoris foluattet
iiihilominus XXX. florenos nomine dam'
riorum.

depensiones rei con

VENTI.

P«

ACTIO X. W

I Reusexcipiendo dicit.'qudd obtulit adtori
goffert quiJKjuagima florenos, Certe mutuu
poteft peti folidrn . Si tmen offvut reus par tan dc*
imudexhmaniutem fecutua, debet compellcrc ado
m,ut iccipiat cimtquoniam id afficim dim perti*
netjites dmimere.luliiniu,in.l. Qtjidam extflmue*
mt.ff.Si cert. petit.Et hoc esl quod nojlntes uulgo
foleitt dicere:Gelt fur in: recht nicbmils.Significin*
tcs,iccipicndim e(fc oblitam p ecuniitn,uel qum reus
tafhetwr: & de'mde cognofcendmde iure creditor
Kfitrm plus ei debeitur .

II Item,dicit reus;quod obtulit a&ori cen¬
tum florenos monetae argenteae quae tantun
dem ualetMic oportet oculatim effeiudicem.Wm,
ftmmaduertat,adlorianihil interejfe, quomagis hi*
hitmeosiidmittetexceptionem Alioqui,ubi repli*
ctitdo ei probation fuerit,attorem adfici damno/fiar
Itntei pro Hired moneti foluitur:ponamus enirn, non
(ofe collocdri fortetn dliquo in loco, niji aureis ittjli
f°adew: tme certe iniqum fuerit, defenjionem rei
muenti audite.Extit enirn regulitiliud non pojfe fol
Kquam quod debeturtnifi uolente creditore.l.ij.jf.Si
(ert.petit.Exceptis cafibusin Autk.Nifi.C. Dejolu*
tio. Auth.Hocius.C.De fdcrof.ccclefi.l.Miles.§.Ue
um.ff.De reiudici.l.Sidomus.§.lnpecmii.ff.  De
ifgdt.I.

DE

DE CONDICTIONE

EX LEGE OB DONATIONEM.

XI

'Onitio,alias fit ab £groto cit matte,
!  ut ji coualuerit, uclfi cam donitionk
pcemtucrit, ud fi prior decejferitis
cui donaturttum uclit donator re ii
fc reucrti.Et bee no propriejedctu
fa mortis donatio dicitur . De qua fuo loco uidebim 1 ,-
Alias jic donut quis, ut rem uelit flat'm accipiciuisjie
ri,nec ullo cdfu adfe reuerti . Et propternulkmdidst
cdufamfacit, q utliberalitatem  ©• mmficemstex*
ercedt.  H tec proprie donatio appellatur inter MM*
unde nafeitur ifla dftio.l .j ff.Dcdonatio.j.]- 1 ^'
Eod.tit .

Argumentum*

A Dfo nihil fit moderate ab hominibut,mfi? x

preeferipto uiuant: ut contraftum quotymett
liber alitatis(quam donationem dicimus) oportueritut
formant obligatoria redigere.Ndmexperietia docuit,
propemodm omnes m ea metam honejlatis exceiere-
parttm 3 quod tmmficentiam in prox'mu collate., more

puerorii fine caufa reuacarent:partkn,qu6dlnd° ,lU
tionibus fine deledu riimis effit prodigi- Neceffinum
itd$ fnit } utrun<fc,tam wonjlantix qum


I

ACTIO  XI.  557

tim coercere.Utprmum quidem,ne quit l hcneficcn
tit ndturdli pcrperdm rejiliret,exemplo in commune
perniciofo: introdudd eft hue condidio ,

QVO  AVTHORE SIT IN*
TRODVCTA.

I

luilis cjl dftio,ex Conjlitutionc C£f<trei
l.Siquis drgentm-§.ulti.C.  D edond*
tionib. Sm uero (inquit lufiinidnut) O'
hoc putermiffum jit,o ufmfrudu mi
me de t merit mibihminus ex Lege noflrd necejUtd*
tern ei mponi,etidm trddere hoc, quod donirc cxijli*
muerittut non ex hoc inutilis jit dondtio,qi<od res no
trdit£ funt, ncc conjimetur ex trdditione dondtio,
fed liberdlitdtem plendm, o feemdm Legem nojlrrn
per fedifimdm conjUtutdm,neccjJdrm trdditionis effe
(hufequdtuno necefiitdtcm hdbedt donut or omni*
miouelres,uelpdrtem fubjldntu qudmdoniuerit,
uel totdm fubjldntidm trddere. Cum enim in drbitrio
atiufcunq; fit hocfdcere quod injlituit: oportet cm,
ud minime dd hoc profilirc;uel,cum id hoc uenirc pro
ferduent, non quibufddm excogitdtis drtibmfum
propofitum defrduddre, tdntdmq) indeuotionem qui*
kfddin qudfi kgititnis protegere HeUntentis.

Dkeftd

C L A S S  I S IIII.
IJ Directa eft*

EX Q, V A CA VSA NASCATVR.

Ill

I N perfonm  eft,ex contrdftu domtionis. Geritur
cnmncgocim ctm dotuurio obligdtorim.Al
quid aiit tenetur dondtdriwsf Et qumodo exigituri
quid ub eofRcjpodco: obligdtur dd grdtitud'mm,t»
thore omnim mxmo,boc e$t,ndturd. ipft.

IIII Petitorr) iudicq eft.

CVI, ET ADVERSVS QVEM
DETVR,

V

D Atur dondtdrio.hoc eft,eicuidliquiddotlM
eft,pr<efenti uel dbfem.l.Etidtn.LAbfenthft '
Dcdondti.l.Ncc dmbigi.  C. E od.tit. Aduerfmdonu
torem.

VI Contraria non eft*

QVID DE H AE R E D IB VS SIT.

VII

H Aeredibut dondtarij conceditur,etidm id iftic
ncs per doiuttioncmtejldtori ceffa.lifam-  C.
De dondtiot

B

A C  T l  O XI* K9
mkhmdcs domtom.l.Si qufs irgcntm, In ft*
t.E od.tit.

QTID FENlAf IN HANC
, ACTIONEM.

VIII

T) Eipcrfecutorid efl,ut res donite corporates tri
i  J \dintur } uelmcorpordks qudjitndintur.hij  er
iij.C.Eod.tit.d.l.Si quit Argentum-§■ Sed& jiquis.
Freto uero percepti ex rebus donilis,non co/uinen*
tnijinommitim donitijiiti.l. In rebus. §. j Cum
idonitione.ff.Eod.tit.

IX In Cmplum^onueniendus timen ,m cpuntTi
fare poteR, detrittis his (pure debet creditoribus  . I.
QuiexdontUionc.ff.DedoiMtio. Sed & de euiftione
non tenetiir, nijidolo fccerit, hoc cR, fcicns rem dice
Himion(tuerit,cotupenicndi!s de dolo.l.Arijlo.§.ulti.
f 'M.tit.vel,niji nommitim promiferit cuiftionem.
If  C. De cuiftio.

X  Singularis efuvniuerfdis time,cm id mi*
kfaitem dotutim copetit. d.l.Si (puis Argentum-fa
kl&fiquis.

Q.V  ANDO, ET QVAMDIV
COMPETAT.

XI

?6o CLASSI S IIII.

I N cipit Jldt'm dtq; pcrfcttdfucrit donatio.Vetfmt
tur dutem, cm domtor uolmtatem fuam in [cri*
ptis,dut fine feriptis mdnifejlduerit:pcr uerba prtfa
tis temporis ue 1 futuri, ut dono uel donabo.  § .P erfici
mtur.lnjlit.  De donati. drgu.l.Stipuldtionmij. §.
Stipuldtio dutem ff.Dcuerbo. obligd. ObdoMtiom
ucyo in diem uel conditionem,dntc diem uel conditio*
tte non refte dgitur.l.Donatio.C.De dondtionib .
Perpetud dutem eft.

XII Non infamat.

XIII Stricti iuris cft.ldeofymord folutiomp
conftituit ufuras.l.Em quiff.  De donatio.Olimfolm*
nidcrdntuerbd, quibui utebdntur dondtores . Hodic
ticluti fuperfhid Ycijcimttur .l.ulti .C .Eod.tit.

A D FI N IA REMEDIA.

Si flipuldtio interuenerit in donatione-.tmc nocoit
ditioneffed ex fHpu\dtu:Smutem fine uUd Jlipidatke
fimpliciter dondtum fuerit:mcerti, hoc eft, puferi*
ptk uerbk,agendum eft.I.Legem. C.De donatio.

Si mtilid pdftd Mercefferint, udlet nihilomiM
donatio: reieftis paftis.l.Dondtio.C.Eod.tit.

PRACTICAL

POSITIONES ACTORI|.

ACTIO  XF. S«t

| Ponir aclonquod Titius ciuis  Colonien
fisdonauit ei  equum libera plane munificetia.
Ixiomionibus enmlegitmis ac fine fraudefaftis, co
flithec adio, non ex fimulatis & coxdis.l. Si  pne/fi*
It.l.Nec ignorans.C. Dc donatio.

Smulationem allegxns, probare debet minifefte.d*
I, Si p ufes. Domtio autem doceri poteft/criptis priM
til uel public is,dut etim alijs dr gum entis  . Vt eccc,cim
ipiis mftnmenU emptionis donauerit ac tradiderit,
tiikturetidmremipfamdonajfe.lfc. Eod.tit. Item,
itsiiiio rci donate potejl ojlendi ex co,quod donate*
m ufmfrutttt eiusrctmerit fibi.l Quifquis.C.dift.
tit.Sed omnmodo (inquit) idem jit in his cdujis,ufitfru*
fat retmere,quod traders. Vcrum nuda ratio non ft
titionatorem. ideoq;,licet referamus in rationes no*
flmrfebere nos Titio,cui nihil debemus: tame nulla da
; tutio intelligitur.l, Nudx.)f. De donxti.

II Item dicit aftor; quod ralem donation!*
grato animo acceptauit.Tiffe cnim fuit, que ex co
httetipotuit perfci.Alioqui,ffuerit immodicxfeu (ut
•oMitt) mmenfa domtio,ex exigitinfnMtionem,apud
titylkatum competent!::fuc inter extranets,fine in*
^mimttas perfonasfat.

Immodicx aute uifx esl olirn ultra ducentos iureos,
tide ufy ad trecentos pcmijfa:tandem ad qrngen*

y y torim

C t A S S I 5 IIII,
torum dureonm qudntitdtrm cxtenditur.  I. Sdncm,
Inpmri.UDuCd.Et.l.Secmdim.U Si quisjnji.  C. Dc
dondtio.

P orro: gcnerftitcr owner dondtiones rite millet,
ni[i domtdrius ingrdt'tudmis reddrguipofit,qusequi<
bin modis probetur,dtcemus t/njrd m cxcepimiui m
conucmi.

Interim hie repete id,quod fuperiiu dimmish
elegintcr in u rdn% pdreeni prouifum fit leg'  ,/ifiJli
liberdlititis f nft one dbutcremur.Vidmucmifco
nem kmc  proponi iduerfus cos, qui inconJliHier refit
Hunt d prop&jito benefit iendi proximo gritisi fo'nt
ge.ncre chatitjs cxerceiur m ixime  N me rurfiiiutitt
min, infin’MtionemejJc oppojham (lultitijs eorm,f
fine ulU rationc prodrgunt bottd,cr donindim^ex>
cedut. Eft ergo in Urn jftlcdrd s do utionibutrido eel
dendiMigifirutui:Jicut mjinudt'o tejidmentotmioi*
(lit frdudibiK corr<mpeni£ ultim£ uolumtis.vt  i nit*
rim uideds, hutufnodt infinudtiones no ejfe ociofa:
fimcdrum more leuiter eas cxcrceri debere: jeitiif*
dim o-mis myfleno.

Ill Item: A£ior admonuit reum obfequio
fe, urrem donatam traderer. Genrroft dmied
potius contemners Imtdtem eortm, qui doMtiStifi*

at*

i

i

ACTIO  XI.

txequijtne cdufd detrdflm.Poffune tdmen exigi iure,
utuides.

Quare petit a&or, fententia ueftra Titium
prsdiflum condemnari ,ut ei equum donatu
tradat.

DEFENSIONES REI CONVENT!.

I Reusexcipit: quod aflor port donations
ineum collata, admifit ingratitudincm* Malta,
fliiem funt defienfiones rei comenti, quds ipfe tufid*
cite difeicies: ucrwm bine pracipue trdftctndm duxi
s'f ingrdtitudine:qua tdm perniciofum eft crime , utnui
liftfecmdim.Quire nonexceptionemfohm,fed etil
ittione productive qud trd(idturin-l.].C . De'mgrdt.
bk.Et.l. j.C.De liber t. & eor.liber.

Sed quomodo probibtiur vngrdttiudo i Refeondcoi
mltifmdrn,pr<£fertm ex bis cdufis .

I Si uiolentidm exercucrti in perfondnt dondtorti.

II Si  g rdue ddmnwm feu periculm bonis eius vntu*
bit per fediidetn.

III Si conucniiom pdttd temerenoluerit ferudre
imurmiprdfert'm ilia,qua ud dUmentortm rdtione
fertinent.lulti.C.De reuocdn.donitio.

111 1  r ette dddunt quiddm, &■ turn eenferi ingrdtfi
' d oiutdrim, cum dondtori dd mopidm uergenii recufi
torituM dlmettioru ferre fuppetids,drgu. I Ahmetd,

yy i In

CL AS SIS nil
In princi.  E£.§.]./. Dims.  Et .l.lngrdtus.jf.  De Iur.fi
tro.Et in duth. Vt liber, decete.  §. lllud.

Et in hisJfceciebus,d{lio in fiftum, tiel conMioa
d.l.ulti.  He! condidio fine cduft locum habet, per quint
repetimus res dorutM ab ingrdto donitdrio.Vemm
exercetur k fucccjfonbus donut or is-Nap; enittt f.ts eft,
ullo modo 'mquieUri donut toes, quit isqui imuent,
dim uiueret non retruduuit . 1 .)  .l.His folis.Et.lii.iu
fi.C.De rcuocdn. dond.

DE ACT I ONE

PRO S O C I O.

XII

Ocietdtis duplex efl confliertiu)' &
tern publicd,Alter<t prniuU.VubliM
11 focietdtcm nuturd conjlituit 'utter  <® 4
f<nes homines, qu£ nihil eft‘tliudif^ 1
V cognutio-.cum memmt.Uij-f  Dc llf

flici. O’ hire.

H dne focietdtem elegdmer triduns CicerotUT

fiei. in omni autem honefto (inquit) quod per f ca>

petendwm dicimus, nihil tdm illujlrenec quodUM?-*

teat, qu'm coniunttio inter bontmes  a<p/fv # !

focittt  I

ACTIO XII.

focietdt O' communicdtio utilitdtum, O' ipfd chari «
ta humani generis :qu£ tut a. k prt-mo fatu, quo k pro*
creatonlus ndti diligmtur,0' tota domm coiugio O'
ftirpc commgitur-.ferpit fenjitn for as, O' cogndtioni «
htispr'tmum,turn ddfinitdtibuvdeinde amicitijs: pojl in
tnCiuitdtibus cum embus,a7 ijs, quipublice focij atq;
itnici fmt:dcindc totnis complcxu gentis humdme.

Ad conferudnddm  iM<g hanc focieUtem publicum,
pertinent omnes contrdftus,omnid commercial,omnes
tihoms, pr £fertm dccufdtioncs O' publied iudicti:
totius deniqi iuris [driftio non jfcftat alio, qukm dd
coferudnddm inter homines ndtur£ focietdtem,de qud
time in Jpecicm non loquimur.Et certe uix eum dgnof
limit, aded nojlros fequimur corruptos ddfcftus in
txplicundo iure.

Priudtd uerb focietds eft, qu£ ciuili hommrni du0
thoritdte in qudndum contrdftus fbrtmUm produftd
tsfimitationc public£ focictdtis:Vt,cum duo plurcf*
itcjlc comrdhmt: quod lucrum O' damnum inter cos
commune jif.de md re ucl ncgocidtione: dut dc omnU
hit bonis pr£fauibus O' futuris. Hac Gr£ci noutovlap  k
want,hoc eft, comimnionem, O’ indiuiduam rerim
omnium focietdtem,de qud hie loqumur.Vndc dtcitur
tftiopro focio.qudjicompctcnsei, quifcpro focioge
comimnionem cum dlio cxcrcet 3 drgu.lsimu.

§'Siquid mu ff-Pro focio.

yy  5  Argil*

S66 CL AS S l S  IHL
Argumentunif

N vUa inter homines fimttto cB,que id MM*
km ilUm charitatem propius accedit,qm jo
cietdtis conucntio.EA enim exprmit typm cogmtio
ttis inter nos y quam  DEV'S conftituit,utres nojlml
ter alter i gratis communiccmus, tiihilfy proprim a i
flimemns, fed comunia amicorm effe omnii.

Verm,quandoquidem nihil tarn esl pmUm'ut
orbe,quod non per audritiam ex Idpfu Me comfit,
corrmpimmldeb introdutta eH dftio, quife turn
tur boni aduerfm frauduletos  /oaos.Qtjotof/wrjl
qui amicitia  ©” no potius fordidm luerm  i ncotru
heda focietate rcfpicidti Quotas efl,cjiti hoc prstixtu
no uenetur alienas fortmaatHis oppomtur hecA
T rattat hanc attionem imperitor. Injlit<  De/c*
tictd,§. ultU

QVO A VTHORE INTRO#
DVCTA SIT.

I

luilem effe hanc aftmetn, ex predict
fatis coflit .Bartolm de conindu f oac
tatis aliter fentit, in. U Si is qui [to ffll>
ptore .jf.De ufuedpio,

II Direfia eft*

•' ■ - -c_. u,

U


ACTIO XII.

EX QV A CAVSA  SIT.

Ill

I N perfonam eft ex contra ftu focietatis,qui confetti
fu principaliter cojlat,cf d ffenu pertmicur.l. Tarn
diu-C.Pro focio. injilt.  De obligation, ex confettf. m
prittci.

Contrahitur autcm focictat(ut formam contra ftus
obiter mdicemut)jiuc rniuerforum bononm,jiuc ne*
g ociationis alicuiut ,(iue ucftigalis,fiue etid rei mm.
In focictatc proin.de omnium bonorum.omnes res qu&
coemtium fmt, contmub communicantur . Qu a li*
cctfpecialiter traditio non mteruemat, incite tamcit
creditur inter uenire.Paulas,Cam,bn.l.ij.Vlpia
m,'m.l.Societates,In pr'mci.ff.  Pro focio.

Item,re dmtaxat interuementetuel uerbis quident,
ftdre tame fcquente , poteft contrahi. ModeJlmniM ,
Uiij.ff.Eod.tit.

Item: inter pr#fentcs,uel abfcntcs per ttmcium-
Ibidem.

Item: In perpetuim,boc eft,dm ummt:uel ad tem
pw.uel ex tempore:puta,ut poft diem Pafchatis incie
fiat.

Itenv.Pure uelfub conditionc. Qudttquam de hoc
uc teres dubitaruMt.Pauha,rn-lft .ff.Profociod.penut
'j‘ tLC.EoJ.tit.

De partibits term bn focietatcm conferendarm,

yy  4

*68 C L A  s s r S HIT.

O’ lucrorumwon pnefcribitur coemtibus certi for*
tnd,(y tie quide ferudri potcft.Qud focictns plcmfy
coMrahitur,er udlct etia inter eos.qui non fmt eq.it!
fxcultdtibustcum piupcnor  open* fuppledt , qtUrnm
ei per compdrdtioitem patr'monij dcesi. Vlpidm,itt.
I .Societies.  § •]. jf.Profocio .

P otcR itdq; flc conueniri, ut alter pecm'm,niter
Artcm opermue poUicedtur.Veluti.cum pecutkcom
mmepdfccndmtdut dgrim pollicitdtori demit! into
mwiequterendis fru(libus-Vlpidnus>in .l.Cumduoks
§.Sim coerndd ■ff.Eod.tit .

P ollicitdtorem,uocdt Vlpidmts priudtm licitito*
rem.Alioqui,ucrbm hoc dcccptum uidetur db fafit,
O’ duftione pubhcd.Formd enim du&ionisbeefuit,nt
expo fit is fub hdfld rebus uenalibus ,expe£ldrctur tli*
quis,qui primus pro reflirndtione rei digttm ofjerret
precium.Po/l hmc qui plus alijs obtulif]ct,is obtinchl
re.  I nde qui primm obtulit prccta,diccbdtur polliccri,
A potes  cr liceoriqx liceripoterdt,cr tdxdre remjc''
ctmid obldtd-.ficut pofeiderc dicimus cum, qui  potest
fedes ponere.

I nde nietdphoricus dicimus poUicitdtioncm f {
Reipubhcte fit,ut in tit.ff.  De poUicitd.

Alius pollicitdtio, eslfolius ofjvrentis premifi 11,
IP dttm-ff.De public#,en<efligd.lSciendw-§i‘

P<

ACTIO XII. ^9

f De atdiliti. editt. Alt As nuda jfronjto.l. PoUicitd*
tione.C. De dona, ante nupti.

Hoc loco (ut diximus)jignificat etm , qui offvrt fe
iiIcokttdtm me focict.itis agrrn.  Nam is folet Uciu
ti,ututri<£ conucntio jit commoda.

Sic &• fdgiria dut linedria negocidtione licet ini*
it[ocietdtem, hoc ell , dc ucndendis fdgis uel lintels.
Stguntdutem militdre gejldntenerat:quod tdmcn in*
tar fitnilUrU ddfcribit Vlpidnus, ind-Procuratork.
fiDetributo.aftio.Quod Accurjiut non intcUcxit,'m
l.No» patmur.C.Decurfpublic.lib.'X.lL
lnfmmd:Siplacuerit,utquk dm pdrtcs lucri
utl tres hdbedt, alius una: ualet pd(lm : Si modo quid
micern contulerit focietdti, uel pccun 'uz, uel opene,
uelcuiufcmq; dlteritts rei.Si uero nonfucrmt partes
[mtdtis ddieftttequds cos ejfe conjldt.  P dulus, in.L
Sinonfuemtjn prkici.ff.Pro focio.

Bt quicquid exprejfunt fuerit in lucro: idem ferudt
litur grin damno.§ .lllud cxpeditum-lnjlit-Defocie
tiQuoniam utriufq j oppofiticddemeft ratio, argu.
lulti.§.uUi.ff.Delegdt.iij.Et.litemJifilid.  §.Iton
Idpmidnus. ff. Bdmil.crcifcmd.

P rxteredjicitm efl pdcifci,ut uel alter fociorum,
kUliquis Amicus,partes lucri O'dani conjlituat.Nam
time arbitrim boni uiri oportet fequitperpejis rebus
in [ocietdtem colidtk ? pcrpenfa etiam opera & indu*

yy  j fir id

S7P C L A S S I S ITU.

jlridiut plus coiiferens,plus lucretur,Votvponm, hi
Si focietatcm jf. Pro focio.

Cotertm,  P nulut ucrbis Ariftonis refcrt:  Crfj&it
improbdjjc talcmfocietatemiut alter lucrum t&ntm t,
alter damnum fentirct : hancq- konmm a r pcllt[[e.
JSjam Leo(ut in Apologo eft)comunem ex uenaut  p re
dainfic diuidebat cum milpr.ut fib i.ferine totam ntk
ticrct :uu!pi nix nimimm. concedens partem.

Sic dutem co'iri poteHtut nullum partem $imi jk
ter fociyi femidttlucrum uerd commune ju:fcd:cei,ji
tdnti jit opera,quatui damnum cfl. Plerwnq; cnim (i
Paulas) tanta esl mdujlrix fodj,ut plmfocietaii emit
rat,quant pecmia.Uem,jifolia nauiget,jifolw. pern
gmetur,jipeticulafphsfubeat .l.Si fuemt.jf.lv
fodo.

Ex hoc igitur contrattu focij muiectn obligated
alter alteri ad mutuas probationer. falicet,ut feem
Aim couentionis legem rem edmmunem gcrankut pm
nia commimiccnt bona, fide, etiam ji non ita ad normt
mtbematieamjit diftum.l. Coire focietatcm, cm-'-
fcq.ff.Eod.ttt.Ex talirurfus obligatione produciW
hoc a (l to Qu6'pertinet,quod Paulas dicit: aftionM
pro focio mag’s ad pcrfonales make projlationespti
tjmcre,quam ad comunium reruns diuijioncm,m-l.]f
Comma. diuiaun ■ Porro,pcr cdufam materialcm pofi
tm ijlam aClione ab attione comm dmdmdo apertt

difat

A C  T I 0 XII* 57»

difcerHefe.'Etenm^t res ex focietdte commnicetur ,
fro focio experbnur.Tum deinde,cm km fuerit com
munis cx focietdte,uel ex did cdufd: dgere pojjumus
lit rettediuiddtur.Et hoc efl,c[uod  P duius ibidemtDe*
tii$(<tit) ccffdt communi diuidmdo ludicum,firesco
munis nofitiQudji dicdt:No bibet mdterkmmde ndf
aturdttio communi diuidmdo > ttifi pr<eceddt  cows
mm,

HU Ad petitorium iudicium pertmet.

CVI, BT AD VERS VS QJEM
COMPETAT.

V

P Riudtd esl dttio.Competit focijs micem,quotie&
ilterm dltcri ex botio  e? dquo prafldre dliquid
oportet.

Item:Quoties iuffu dlicuius, uel cmfdio eius, uel
ci mextrdneo focict.iscoitur.dircdo cm illo dgipo*
tes%cutus pcrfond in contYdhendd focietdte jpeftdtd
(sl.Libeojn  .1. ulti.ff.Eto focio,

ItemiSi ijdem focij contrdxcrint plures (bcietdtes
diuerfdrm rerm: bisdd omnes fufficitmm ludi*
cim,uttxigdnt d fe muiccm pujidtioncs perfomles
!*C«tn dmbus-§,Si plures.ff.Profocio.

Con

VI Comraria non potcft ccnferi, cm utrty fa
c io  cadem utionc pnncipdhter ej direfto copctti.

Q.VID DE HAEREDIBVS SIT

Acredibus focif defmfti ddtur hue Mo,duet

jttsfocium fitpcrft tcm.Et contra:fuperjliti fot
cio,diuer[m heeredcs defmfti ,

Scd dices:nortnc per mortem finitur focictdtisM
trdftusfQuid qui focietdtem contrabit, certamperfo
ttm jibi digit , § Soluitur, Inflit.  De focietd.Et vlpti
tuii,inJ-Nemo.ff.Eodjit.Kcmopoteft(inquit) frit*
tdtem hceredi fuo fic pdrdrc, ut ipfe hxres focitiifr
Refpondco:Tdmct/i focictds mortc fit finitumontwi
oportet finiri bourn fidem:ut quae per defmft mm*
chodtd fmt,per hteredem cxpedidntur:tdm in priuiti
CP uoluntarid,cumin publicd  O" neceffdrid focietU
te uefligdliwm.d.l.Ncmo.l.Htres foeij. Etd.Verm-
§.In  hi€redem-ff.  1 bidcm.

Ad public dm tdmen & nccefjdridm focistitcmht
rcs,niji idonern fit, nonfoletadfcribi .1. Adebmrtc
E tJ.hVenm eft- §.i« hxredcm. Added. Cuminfr
(ietdtis.C.Eod.tit,

VII

QJHD  FENIAT IN HANC
ACTIONEM.

ACTIO XI I*

VIII

R E i perfecutorid eft d(lio,mulU continent.

I Vt res ex focietdtc ddquijitd communicctur t
O-quicquid lucri dccejferit .Pdulusfm.l.Si quis .jf.Pro
focio.Si quis('mquit)focietdtem contraxerit:quod eme
rifipfittsfiction commune:fed focietdtis ludicio cogi
ttirremcommunicdre.Et ficmtellige.l.ij.C.Eod. tit .
Quod dutcm dlirndc ddquifierit t in commune non re*
Hgetur.Vlpidnus.hCm duobus-§ .Duo crdnt.Et.§.
VdpmUnus libro tcrtio.ff.Pro foe.

II Vt pYxjletur xfiinutiot'mquod intereftfacie 4
Mis, nonfuiffe itti intempefiiue renmeixtum: fuc in
wnuentioite expreffm fit tern pus, intri quod dirimi
non deberet:fine nihil de hoc dittum fit,ntodo txmen
peYYenuncktionem focictdti dctwnm xdfirxtur .  Ft
obferud, hie: non oporterc confiderxri quid interfit
priMtkn focioYum: fed quid comuniter refer At ipftui
focietdtis,nonfiuffe fixttdm imntdtUYdm renmeixtio*
nem.Vlpmwsj/n-l.Si conuencrit. PxulusM-l. Sed &fit
cius.fy ulti.l.A(Uonc.§.Ldbcodutem. ff.  P rofocio.
N ifitdmen kgitimxfit rcnmcixndi cxufx,  nt mferiat
iicetur.

!

Ill Vt focius dgnofedt pdrtem dxmni. Nim.ficut lit
crm;itd & dxrnnm commune ejfe drf>et;fcilicet,nifi

mp4

S74 C L A S S  I s  nil.

culpa dlterius focij coittmga t.vlpknusjn.l -Cm ko
bnt.§.Quidmftgmm.ff. Pro focio .  D dmnimb
qutfimprudcntibut accidmt,boc eft, fit diet Jocijnm
cogmtur preeftare priiutimfid communiterfemk
funt.Eddem.LCm duobus.§.Edmnd.

1III Vt comunicenturfruftus,quos ex re comm
perceperit dter focm.Pdulus,m.l.Pro focio arbiter,
§. Si tecm-ff-Fro focio.

V Si quid mus ex focijs ncceffirio uel utilitcr dc[m
impendent in ncgocium commune: hoc ittdicio petit,
etidm cum ufuris quas foluit, dut quds de fud pecmil
pcrcipcrc potuiffet.Veniet igitur in huncaftionaii
ticd,ueftur£,&dU] fmptutjn profedione dd emeiit
merces impeji.Pdpmidnus,m.I. Si frdtres. §.Siqsex
focijs.Pduiutjn.l.Si urns. §• Si quid mus-ff.Pro foci

VI Si quid foc'm contra pdftionem contrdfttfot
cietdtis ddmittdtirette pctitur,ut eius rei damnum ft
cidt.Pdulut,m.l.Sed cr focius, In pmci.ff. Pro foci,

VII Vt in medtm confer at foc'm retn commtmm,
qudm perfdUdciam doloue mdlo dmouit,uel celandi u
nimo centreftduit.vlpiamfm.l.Rei communis.Pam
\us,m.l.fequ.ff.Eod.tit.

Ex his uides } qu<enm fint pufdtioncs perforates,

ex

ACTIO XII. ^ S7?

'ex ritione lucrorum c? dtmorum in hoc tudicio tu*
ftind£,quorum fuperius cftfidU mcntio,  O' -id qua
nobis deferuire dttto cotnmmi diuidmdo no potuit,

VIII Agipoteft id hoc,ut dctur pirs ex fociciU
tiief'iU,cm omnibus fuprddittk pcrfoniiibus pr£*
ptionibus-Et tmcfempcr intenditur qu£dum diuU
forerwn,& diftruftio totm focicUtis: quid eft td*
iiremmcidtioijiue uniuerform bonorum,fiue mitts
m [octets contnfti jit: ut wi t intelligi PAiilusftm.l.
Mioneftn pmci.ff.Pro focio. Alioqui,cum petitur
Mpnejldtio ex puccdcntibus: tunc non habet h£c
i&io um foluend£ focietitis.dJ.Attmc.  §. tion*
UiupiAW.Et Birtolus ibi refte JicdecUut.

IX ft conferAtur pecu.nix uel openi in focietitcm,
fepromijfi fuit inter contrdbendm: Veluti.fi cun*
neittrn fit,ut quifq; miUc conferrettdc aliero cofcreit
kilter ccffet.

X Si,cum ires focij rffent,mus egeri t ifii per [ecu
done,cr pirtemfudm integum fit confecutuvdein.lc
dins foetus nolens dgerc,partem fudm confequi inter-
tftttinon pofiit, quid reus non fit foluendo: time ret

i igit is, qui minus confecutus  efl, ut primus Aft or
‘°Mmmicet pirtem inter eos ex£qui,ndm. Iniquum
Win eft 3 ex eddem [octet Ate, Alim plus, Alium minus

confequi,

S7S C L A S S I S nil.

confequi.Vlpidnusjn.l. Vcrum esl.§ .Si cm  trrstf,
Pro foci.

Xt Nomkim rdtio hdbetur h hie perfecutiont:
mdelicetfi quid crcdidcrit foetus ipfe, idquifiti fill
obligation ;; ut id focio communiect. 1. Sictfltm.f
Pro foci.

Sumtnd igitur differentid inter bine dflionem, &
cotmmni diuidundo, bifdridm coUigitur. Prim,
quod (tiiionis coirnni diuidmdo proprim ofjicim
uerfttur circtf res,quee communesfunt,retteex£fis
part ib us diuidcndds.ldq.; nonnmqulm fine diuiick
tionibus fieri non potesl.Aftio dutem pro focio,eft
cit,ut conferdtur m communionem,quod Mcltoiu
mune non fuit.Ad bine ituq; communiatiom
poteft conferre ddiudicutio:proptcreih£c€liod
iudiedtionemnon ddmittit. Dcindc: Notnim pojfui
cotmmnicdri,fed no diuidi per fefe. Igitur hsc tdio
Ydtioncmeorum hdbetmon dutem communi diuidi
do indicium.!.Edqu£.C.fitmili. ercifc, Et hie  W®
eslfenfus.d.l.Si diium fit.

IX fimpJum*

X  Generalis eft.PdulusM.LVro focio, lnpr'0*
ff. Pro focio. Siue generdiu. fm(inquit)Helutip rl>  r

cio,negociorm gefiorm,tutek<-

Q.


ACTIO XII*

$77

QVANDO ET  QVANDI7 COMPETAT,

Afcitur b$c dftio reguldritcr,finite focietetc,

Nonnmq tdmen mancntc ed dgitur: Videlicet,

ft propter uettigdlid condufld, uel ob did cocptd com*
mrek neutri expedidt recedere d, focietdtc: et interim
urn fociorm no uelit conferee m medium,quod ex fo*
c kite dd cum perucnerit.Pdutusjn.l. A (Hone. §  .No*
mquM.ff.  Pro focio.Nccefiitdt dutem hoc Jut did At
mureguUmiqudre ibi dicit  (necejftriim eft.)
Finitur focietds his modis.

I Pe rfomru morte,dut demimitione cdpitis miiorc,

II R ebus,qtt£ in focietdte funt, peremptis p!dne,uel
pi licdtk. Sicut en'rn fine perfonis nulU ejlfocietMiite
ttc fine rebus exerceri potejl.

III Voluntdte exprcjfd:firenmeiduerint focij no*

1  ttimitmcontrdftuiibondjide tdmen. Wm,fimmfocio

turn cdllidi' renmeiduent, ut obueniens lucrum, quod
ipfefortefiis fcidt,cm dlij ignorent, bdbedt folusiis ni
bilommus communicdrc tcnctur. Pr<etered , omnesfo*
«os renuncidre oportet: Alioquimus diffentiendofa
cios fuos d fe quidem liberdre potefl: fe dute db iltis li*
lerdrenon potejl. ldeocj;, jiquid compcndij pojled fd*
Him fuerit: eius pdrtem non feret.At,fi dijjpedium fe*
Wtntheque pr<ejldbit: quippe, quod remmeidtioem
lemdm eft  er mtempejlm,

XI

%% Vq\m*

?78 CL A S SI S mi.

1111 VolunUte UcitA foluitur ius focietitis, tm  |
fepiritm focij igere,hoc eft,mufquif<fc eormfibi net i
gocidri cecperit.

Exprcjft remmeiitio fieri,turn per nos potejljm  <
per procurdtorcm,cui nomimtim tmnditu  cfyttdcjui
hdbet omnium bonorum adminijlntione.Item,ream
cidtio poteft fieri procimtori. Vlpidnus/tn.l.Vcm
eji.§■ ulti. Cdijlrcitusjn- I-/c^(- Viulus,m.l Aim.

§ .Diximus diffenfu. Et-  §. Renmcidrc.l Actions.  §.
Item feriptum eft. jf.  Pro foci .

V F mito negocio, propter quod facictds contn&i
efl-.d.l.Attione.§.Jtemfiilicuius.

VI Adionc diflruhiturjioc eft,dut flipuktmat
iudicio.Quod JicinteUige:  P erftipulitioncmktct*
rogdndo  ©* rejfondcndo, contra (lus focietitis tmf*
fmditur in nomm obligitionem  er conuentionisfcr*
tmhm,priorepcrcmpti,iuxti.l. fjf.  Dc noiutionh
Vel,ji dins focius delegetur.lDelegire.jf.EodMM
indicium,f iftio profocio ideo diftetur,ut fociettiii*
flrabdtur, jicut fuperius loco  VIII. diftrn  efl. M
tunc hoe ipfo, quod dgitur id coywiunicidi omnuiui*
detur renmeiiri mt£ focietdtiMic efl fen fits .1 A&it
tie, In prhci.ff.  Pro focio.

VII Publicdtionc fnitur focietds: Scilicet,ft mat
ft bom focij pubiicentur propter dclicld.  ,N dm, cm  if*
tm locum (quintu id bond dttinet) alius, putd fifius

[lift

I f«cccdit:pro mortuo hibetur.Edd.l.AdioltC.§.  P«Hi
i cdtione.l.j.in prkcijf. Dc bon.ddmnd.

Fill  Si quis ex focijs mole debiti pMgrdtidtusJro
I nil fm cej]crit:cr ideo,propter publicd rut priudtd dc
lujubjlmid eimuencdt: foluitur focietas: tiiji ddhuc
wMfocijkfocietdtem confentire. d. 1. Adione.  §.
Item bonis. Et kftit. De focietd. §. Item ft quit.

IX  E fjedu toUitur focietds, hoc ed, ope exception
r,ii,noipfo ittre:Vt,f}pdci[cdtur focius, ne pdrtem fuZ
put.mluf 3 m,l in hoc iudicim.§.ulti.jf.Commn.
hidm.

Perpctud dutem ed h<ec ddio,

XII  Infamat* §.Exquibufddm,lnjlit.Depen^
tenter, litigdtt. Simodo fuo nomine, no dlieno ddmndtm
fkrit reus conucntus k hoc iudicio.lulidnus,

D chit quinotint, kfxmi. Et merito tdm mturdlis con
tudut commiculdt frduddtorem.

XIII  Bonaefidei cd. §.Adionm,Injlit .De

tdiomb.l. iij. Infi. ff. Pro focio.Quopertmet reguld:
Kerm khoneftarm nuUdm focietatem e/Je , ut dicit
Vlpittnusjn.l.  Ncc prdtemittcndm.jf Pro focio ♦ Et
hl.Quoddutemfurto.Ibidem. Quiidclidorm (m
flit) turpisdtq; fccdd commmio ed.
nine ed; Quodfifocim dclkquens kciddt m poena:

SSo CL ASSIS nil.

non mputdbit edmfocietathetiam fi omnium bowwti
fit focius.l.Cuduobus.§.ulti.ff.Pro focio.nt conmiu
crum quocfcnon debet confcrre ex delido. Quod fi fin
fyontc contulerit,fcientc focio-.edtenus tdntmcritcoi
mme,ut pcena quoque fit communis.Pdulm,m.l. Quad
erim.Btm.U Nccquicq.  p omponiusjn.I Sipur.jf.
Pro focio .

ADFINIA REMEDIA.

I Sorias d.insddmnm hire commumi,® fickhs
fuo fatto focictatem-.AquilU etidm legis aftioe, niim
hoc iudicio tenetur. ltd tdmen, ut dlterd fit cotlttntia
dttor.l.Si damnum,cm fequen.ff.  Pro focio.

IJ Socius tenetur quo$ attione comtmmi diuikw
do,omnia commodd or meommodd diuidere.  P4«k,w
I.Pro focio arbiter.§.Si tecum.Et h.l.Si dftm  jiff*
Pro focio .

Ill Rei communis nomine cum focio furti quope
dgi potrjl.Nec altera toUit alteram: Sed itdfurtilocm
habetif conflet,faUdcidm et doltm malum mtemniffc.
Quod certe attorem probare oportet. Alioquicrcicn
dwm esl,cu, qui pdrtis dominus eft, lure potius fuo uti,
quam furti conflim mrc.Vlpianuifm.lRei comW’
Et md.Merito.ff. Pro focio.

ACTIO XII. SBl

PRACTICAL

POSITI0NES ACTOR IS.

{ Ponit ador.-quod contraxit cum reo fo-
cietatern. Hoc eft initiim conuentionis,ex qui wfci
tur obligdtio: o ex ed rurfus h£c iftio .

II Item dicit:Quod ador 8C  reus Iibere &
amico affedu conienferunt in talem contra-
ftum, Ccnftit cnlm focietdtk contrdttus confenfu,
fktty irticulis eft inferendM.Pr£ tered fit is dppd*
ret ex hie pofitione,pcrfonis ejjc tiles, qu£ confenti*
re o focietitem contrahere potucmt.InfUt.De obli
M, ex confenf. In prnci.

III Item,eft uerumtQuod pradidam fo-

cietatem gratia commodioris negociationis
contraximus,ad emendas 8£ uendendas tales
merces. H £c eft honefti cogititio,ftc uelle imtum
officim chdritdtis copuldre ,utilter ditcrm operd
Mur,dd conquirendi uit£ dlmentd. Ad hoc enlm ttd
turd genuit omnes,ut muicem nos imemus mutuis offt
cijs,ut<ft dliortm mduflrii rent commodius expedid*
tints.Qyod o in focietite refyexit  P 'dulus,'m.l.Si non
filer ltd coir i.ff.Pro foci.

Appiret etim,qubd jftccies cxerccnd£ negocid*
ZK  5  tionk

sS i  CL ASSIS fill,

tionis pt honefld: Videlicetjmere merces, dc mfut  df f
uendcrc-.qudrum cm dlicubi muor pt cc  pw,er ajli*  1
mtia minor :dlibi pemrid,mdiorq; £ftimtio:pt,ut m  t
portando uit<e neceffdrid negotiator es wfihi tydijs  i
prodejjepopint.lt] An p-jf.rienmdinisAnhonejiedtt
tem ucl perniciofe rei nuUdm focieUtem fereudm
tffe,fuprd dix'mui .

Vnde rurfut [equitur.non ejjl focietitem,qm  pie
riq j monopolijs exercent magno Rcipublice detrm
to:ftituentes inter fc,ne minoric ucnmdemr  merer;,
qudm ipps fui caufa uifum fuerit.lmb,eBpub

tic£ focietdtis difturbitio,?? turpitud'mis comrmioi
idcoop optima rationeprohibitafm.li.  C. Deturn*
polijs.

IIII Item: Talis focietas eft contrafta ad |
utilitate utriuiq,-, ut damnum &lucrum com¬
mune eflet* Oportet ettim xquilitatem qmd<wigc
neralitcr feruari inter focios, ne alteri lucrum, dteri
nihilcedit-Quireneedonandi caufd focietitem rede
contrdxerimut. Quienim dondre uoluerit: it ingenue
potefl liberdlitatem excrcerc.Qui dutemfocietitem
coire unit: em oportet ferttarc formam hum cornt
flut.Vlpidnutfm.l.Society contrahitur.ff. Pro foci-

X  Item dicit; Quod conuentum (ait  intali

focie

ACTIO XII. 585

focierate contrahenda.-utatftor conferret mil-
Iefloreno5,reus uero quingentos florenos, 8C
talem operam* I tdfyjireus fudm pccwikm totrn
iidpropArte,Aut opcrd coferre detuttet;dut,jiquid
Upufldre debe.it,de quo fuperm dlttm  eft loco
Fill.refte mtenditur hsc uttio.

VI Item: Aftor pecuniam praedidam in fo
cietatem contulit,ac earn toto menfe hoc exer
ctiitcommuni nomine* Ecce } cpeptd  eft focicta
&dihuc conjlit,nec per hoc difirdkitur, quod adlor
kiudit } colUtionem efje faciendum a  reo pecimk uel
of ere.  N* pofeft uftio pro focio dupliciter cxercerit
hm,ut dliqutd pr&flctur fecudum ndturu uel conucn
time focietutis miU.Et tunc nihil prohibet,focietute,
fiiiito iudiciojtndnere r did:ft hoc imlucrint cotrouer*
tones. Fselndcj.d hoc ugi poteft,ut preejlentur omnti
oxfocietute debit Aicim noluerint litigdtores, nec for
f# expedireteu diutiui conjlurc.Et tu/ncipfu uttio
Ho,hoc efl,ui Ac potejlute dtlionis utq; dicta i Iudicij
jttiitur [octet is, ut fuperm didtm  eft. Multos  astern
htcdiftmftio fefettit, quire not ab is am.

VII  Item.'Reus femel atq; iterum admoni
t^recufauit&recufa^fupradidampecuniam
«d operam conferre in focieratem* Ecce cm *

KZ  4  fan

sSl CL ASSIS nil*

tionis fit honejht: Videlicet .enter e merces, dc mfiu il  I
uendcre:qudrum cm dlicubi miiorpt  copper !

tndtio minor :<tlibi pemrid,ntdior(£ gftmdtiofitjt'm
portmdo uit£ neceffdrid negocidtores ydijs
prodcffe pofiint.U] .In fi.jf.De nmditiis.Inhonejltdii
tem ucl perniciof& rei nulUm focietdtm ferendm
effejupra dixmts .

Vnde rurpM fequitur.non effe focictdtem^mple
riq; monopolies excrcent mxgno Rcipublice detrim
toiflituentes interfere m'mork ucnmdemx mm,
quint ipps quteftus fui cdufa uifu/mfucrit.lmb } eSlptib
lie# focietdtis difturbitio,& turpitudinis commute:
idcoq j optima ratione probibitd 3 in.l\. C.  D ernm
polijs.

iiii  Item; Talis focietas eft contracta ad ;
utiiitate utriufqj, ut damnum &lucrum com¬
mune elTet* Oportet en'rn xquliUtcm qmcbmge
Herditcr ferudri inter focios, ne alter i lucrum, dlteri
ttibil cedit.Quire r.ec donmdi uuft focietdtcm relic
contrdxerbnm. Quienim dotiire uoluerit: is ingenue
pote& liberdlitdtem excrcerc.Qui dutemfocietitern
coire milt : earn oportet feru&rc fornidm bum contrd
ftus-Vlpidnusjtt.l.Societds contrdhitur.ff. Pro foci’

y  Item dicit; Quod conuentum fujt iniali

ibcie

ACTIO XII. S8j

focietare contrahendamtadior conferret mil-
leflorenos,reus uero quingcntos florenos, 8C
talem operam* ltdfyfi rent fuani pecwnium totm
tel pro pdrte,dut opera coferre detrd(lelidut,ji quid
M pneflare debedtje quo fuperim diftm  eft loco
VUI.refte mtenditur hsc dftio.

VI  Item;Aftor pecuniam praedidam in fo
cictatem contulit,ac earn toto menfe hoc exer
cuitcommuni nomine* Ecce,ca:ptd eft focictdi
&idhuc confluence per hoc diflrdhitur, quod uftor
kendityCoUitionem cfjc faciendum A reo pecuni£ uel
ipcrte. Ndpotcft dttio profocio dupliciter cxerceri:
him, ut aliquid prtefletur fecudum ndturi uel conucn
Hone focietdtis inite.Et tme nihil prohibet,focietdte,
flitoiudiciojmnere rdthflhoc mducrint cotrouer*
tentes.DemdCydd hoc dgipoteft,ut prtflentur omnii
txfocietdte debiUicum nolucrint litigdtores, nec for
itfiis expcdirctea diutiut confute.Et tunic ip fa uciio
He,hoc eft,ui dc poteftdte dftionk dtq- diftuti Iudicij
finitur focietdt, ut fuperiui dittm eft . Multos du tern
i Kcdijlmftio fcfcttit,qme notabis earn.

VII  Item:Reus femel atq; iterum admoni
' l«s,recu(auit &recufat,fupradictam pecuniam

ud operam conferre in iocieratem* Eccc can*

zz  4  [dm

S84 C L A S S  I S IIII.

fm <tgeitdi,qMmturictre potes pro qiutlitdte mciitu
tii fdfti,per omnes formula loco  VUI.propoJitM.

VIII  ItemjeftuerumrQuod diftafocietas
eft finita* Quomodo fincm dcceperit ,potd l ityn
perfdttiqiuludtent.

IX  Item,ponit actor: Qaod reus intolera-
bilifeuitia adrixas continuo prcrumpit,nee
poteft idem a&orfocietatem cum eo diutius
conferuare* Hie uides ctftoris intentioncmeoiin »
gi,ut difirdhitur focieU'S.Etproptercd dupliccmjtU
tecirm conciufioncm.

Quare petit asftor :  reum condemnari ac
compelli,ut pro fua parte quingetos florenos,
ueltalemoperamfuam,in focietatem confer
ratteamejj fecundum legem conuentionisoffi
cio boni uiriuna cum acfore communiconv
modo adminiftret* Hacformula petendi refjioit*
det pojttionibus,quibut dttor no iiitendit di/Jolum I >
cktitcm: fed tmgis perfequitur, utfocius feruetli*
gent contrddm.

Non potefl Mtem uideri dbfurdm  (jt re tie dijjiit
d<ts)id quod fupriidmommui^ multi  D oftorcsw
fttis perfyexermMftiotwn pro facia duplici fine «

erccii

ACTIO XII* $1?

j' merit Altero,ut focmfemt paftiones cotraftiu, ty
' puflet quod debet in adminijlrinda focietate: Altero,
HM{tori,quicquid debetur extotd focietate, pracflet
focmtquonia intenditdb eo dtfccderc. Ad quem mo*

> iim deferuietfequens conclufo.

CxterimMc aftio tdeshabet (fait prlmi fide
[ niktur)contrdrios cfjvdur.non reffcttu mint, fed di
■ ncrfi cojiierdtionk: ut fails probat per multi excm
' : pUvlpiamts, in.I-Cum cx duobusff. Pro facto. Sicy
tttio ex empto,qu£ ad executiotiem contrattus print
cipaliter pertmet-.nSnmquam ad diffoluendum comps
\ tit.l.Exempto.§.Si quisuirgmem.Et<§Asquiurn
f.De acl ion i.empt. O’ uendit.Vtilemq ; ejfe attionevi
exempts, etiam ad difirabendam(mquit) emptionem.
Mmde,fi uolueris feerndm pojlertorem modem per
ftqui omnia,qua tibi ex prxdifta fodetite debemur ,
fcuria petitioners .

Quare petit actanreum codemnari, ut om
nia predtcta,qu;£ ex focietate percepittcum eo
communicet « Praeterea, defingulis per eun-
dem reum in negocia communia impefis,pro
babiiem ratio nemreddat, & uiciffim ab A&o-'
te accipiatrne quis in lucro uel in damno prae
grauetur; utqj aclor partem fuam ex focietate
prsftajidam ewifeejuatmv Eccc, omnia uidentur

s8 6  CLASSIS mi.

co intent a, quod aftornolit diutirn coftarc focietdteat,
Igitur ipfo ludicio fic diftdtojijjoluitur per ncccfft*
vim confequcntiam . Cum ett’m reus pruejlitit omii
qua: debuitc? in medium protulitex focietate: aftor
cofequitur partem[ uam.  igitur fine parte  cti term fo*
cij.non conjlabit fociet<u.l.Attioncm,in prm.fi Pro
focio.Hoc ipfo (inquit Paulus)qu6d iudicimt ideodi «
datum cftyUt [octet as diflrahatuv,Et ita potcH intcHi
gi.l.Tamaiu.C.Eod.tit.

Officitm dutem Iudicis eft, hoe pojleriore cdfit,
cum dijlrabituv focietasuit iubcdt focios muicetn fbi
prec/Ure cautiones,rebus jic exigentibus,propter ii*
mnd futura,ucl lucrdpendattid.Ncq; enim focietmi*
Id ffl,  quin habeat nomim, uel debeatur dlijs . Ex*
empli cdufd:Si debitores jint focietdtk in diem uelfub
conditioneialtcrwtn alteri cduere oportet,ut cut fob
U fuerit,is communicet rem uel pecimam: Aut,fulte
vi in partem [turn reputata fuerit-.ut is indemnisfene
tur,non foluente debitore, hoc eft, find egeftdtmpet
uenerit obquam non pofiit foluere.

Item: Si peemia uel alia res, pondere, ntoncro,
wenfurdue, mutuo accepta fuerit m focietate,fubcon
Aitioney uel in diem: prouidendum eft cdutionibm, at
comuniter foliiatnr fuo tempore,fcilicet,eueniente co>
ditioe uel die.Pau1us,in.l-Pro focio arbiter,in prkei-
1 ,0mm gsff.Pro focio.l.Cm [ocijff'.Com.dittidM-

ACTIO XII* $37

Bine uUes,officim Mick  er finem burn dttionk
to tendere, ut per comunicdtionem ex<equentur inter
focios pdrtes rei communis, ne dim pirn, dim minus
mfequMur.Vlpidtm,in.l. Venrn eft.§.Si cm tres.
fpro  focio.

Itiq; ijid dttio, tmetji dd comnicMdum ,er (ut
fuprd diximui) dd perfondes priefldtioncs principdi*
tcrf,tintroduttd:ddfcrt tdmen btmc quo% effiftum,
stdiuiddur id,quod coimnicdtmejl. Numoportet
iitify comunicdtionem ordimri dd iliquem finem,qui
tft,utquisq; ful pdrte hdbedtfme dem'mtione.Quor
fm igitur pertinct difyutettio Bottom : Vtrum attto
(ro focio competdtdd diuidendmf Cerium cn'm eft,
mtcridem cdufdmeim ejjfe commnicdtionem: finem
tm ett  er effettim tierfdri ctim in diuifionc per cofc
fmkm.Quid dutem opus eft ijld curiojim trdttdrc
(pd obfcuritdtemf

DEFENSIONES REI CON*
VENT I.

I Excipit rcus:Quod actor contraxerit fo'
detatemeum Sempronio in folidum* Ergo
mile dgit pro focio dduerfm bum.

II Item.‘Reus,cum actor defocietate cocun
da diceret,apene comradixit. Quctrcdeficiente

con*

sSS C L A S S I S 11II.
confcnfu.non poteft uideri contrdftd focictM.

Ill Item;ReusfenfittaIem focietatena uef
gere in detrimentum Reipublicae, ac penuriS
annonae per earn introduci* Honcfhfim edufi
eSi,ut ab ect difceddtur:fcilicet,cum dilor  per atarit
turn hoc mtendit; utmdnedt focietds. Smt em  <jui
publici commodi nulldm hdbent rdtionem, moio feu
tidttt ipfilucrm.  E t in fmmi: putdnt pkrifacoiM
(tut non dlt6,qudm dd fordida pertinere herd.

mi Item dicit reus; Quod aclor intulitfo
cietatimulta damna perdolum uel pilpam*
Sicut enhn dftio pro focio propter aliataddiwucom
petit: ltd multo ntdgit rent excipiendo ea potejl'mpu
tdre focio dclori.  Ef funt jingulis drticulit exprntu
da } queenam fuerint ddmm,o eejlmatio eorum-
Venit dute haul dubie in hoc  I udiciwm dohu.Venit
O’ culpa crdfiorjioc eBJefidia o negligently  C t*
terum, culpa leuior,quant forte prudent aliquis pater*
families euitaret 3 non prdefldtur  a focio . Sufjicitem
talem diligentiam adkibere comtmnibus rebut, quilt
proprijs f)let.Enmuer6,qui p arum diligentem ftbifo
cum digit;, de fefe queri debet . Vlpidnut, in-1  Ck#i
duobus.'§,Venit autcm.Et^.Si mcoemda.CawM
hSucius focio. ff.PYo foci.

' im

ACTIO  XFI. ^
Y Item,eft ucrum; Quod reus non poilft
foIuere,-(aIuis uirse alimentis,id quod actor pe
tit. Hie aftio enim non competit in folidim 3 nifi fo*
cm f cere pofiit. Vlpianus,in.l.Vcrm eft,In princh
f.P ro foci. Attdmen (nit) in id quod facere pofuntt
ji due dolo nulo fcccrmt quo minus pofimt, condent
mioportcre .Hoc enim fwmmam rationcm habet:
raw focieUs m quodammodo fraternitatk in fefc
kkat.’Diximus de hoc iure fingulari [no loco .

Excipc dutem de praediftobencficio hos cafut*

I Sociut habet hoc priuilegiunt,quern conf.it effe td
lm.Verum,(i negetur focius, fecus eft.Pdulut,  m.l.Si
urn exfocijs,in jiff.Pro ficio.

II Tidciufiorifocij non datunquia per fondle benefi
dmef}.d.t.Vcrumcfl*§.-j.Scd ft hie fideiufor (in*
pitvlpianus ) quift defen for focij indicium fufeepe*
tit:prodcrit fibi. Vnde Doftores coUigmt ciuteUnt
pro fdeiuf ore focij,ut uocitmn itts non eompdreat
[itofed focij nomine.

Hi Q td erogdt bom fud'm fi-aude futures a ft ionise
ttnonbabet hoc bcncficium:quomdm facere uidetur s
fo minus fdeerepofit.Cdm^n-l.Nctno ex focijs.ff*
hofocio,

D cdftl

T90

DE ACTIONE COMMV*

N I DIVIDVNDO.

XIII

R ifcus eft loquendi modiu,imimio,
fdcimdocpYo diuidendofickdo.
Comnume dutem non hie ktetfrt
IS? oportet,ftclitin.l.ij.ff. Dcrer.ii

•  * Sl^jjS aBj£ji uifto.  Et. §. Ef qttidem. Inflit.  E oi.
tit.vbi quaddm ndturdli lure communid funt omm.
Kdm talis puttied o naturdis communid mpducistl
tnodu rehus uix poteft retmerhnec ddmittit indicium ;
diuijioniscquid m Jimplicitdte ndturdli mdnet.

Alia eft commmio priudtd o ciuilis,mbrctmifid
dim referens nd turdUs iUim communionis.  H to dad
tit diuiftonem de rebusproprijs O' dominio nojlrofui
ie{lis,uel etidm Miiuerjhdtis:lmb,requirit necejfirio
hoc indicium diuiforium: quonidm communio, etiam
inter pducos, pdrit difeordidm. 1. In reconmwni.f
Tie feruituti. urbd.prddio.l.Cim pater. §.  D utcift*
tnis.ff.He legdt.ij.Vnde fatis admonemur qum no fue
rat poftMc,dbfolutdm er fmplieem ilhm retmeco
munionem omnium rerwm, ut nonnuUipbdndtici fom {
mat.

De CO igitur, qu<}d jic prmt'm commne eft, ef.

tjfi*

.ACTIO XIIL
legitima caufa inter paucos x  diuidcttdQ ,his

tuftabitur.

V olenti difccdere a communioncjn qudmhohe*
jlo titulo incidit: xqmm eft, ut aftio propo*
Mtier,ducrfui recufantemme inuitmn commnione
kmedturufy dd difcordiwo-rixas.

Trdftatur Inilit.Dc adio.§.Qntdam^

QVO AVTHQRE CONSTET.

II Direcfct eft, Nemo fane mqudmfuit' tdm refu
fin® Legislator,qui non facile c ofenfent x dm funis  I u
fckmejje conftituendm.Multistdmen cajibus b.ec
tfio utilitcr esr pdrreftd, ad incidentes controller*
fade re cornmni.

EX Q, V A CAVSA NASCATVR.

O Vortet memmjJeMnc udionem ndfei pdrtlm
exqudji contractu: pdrtimex mpenfis fad is

III

•tom.

commncm . itacp mixta csl, in perfomm cr

in

J9t  CL ASMS IIII.

in perfonam eft,ex quaft contrdclu.§. Itemfup
ter.lnfUt.Deobligx. qua cxquaf. contrail.mfcurl
In rem,propter fumptus,qui in rent communem fiiwt,
Paulus,'md.Si quit cum sjimttrct,ln pmci.f. Com
mu.dtuidun.Et magis(mquit)ex rc in quamimpcnlit
tur,quant ex perfona focijdftionafcitur.Socimip
pellat getter dliter,ut infra.

Sed nonne (dices) ex contra flu focietatis d ns
communes dividends competit b<ec attio: qme  igiV
fur non cenfetur dmtaxat ex contrattuiReffonfa;
Compctit quidem ad res ex focietate communes : fd
frequents is ex alijs cdujis,c? quidem multis . Ndwdi
communionem rerrn duplici modo nos peruenirefi
utli lure introduttum eft: Altero,cum traftatu hAit
io lucri &damni,cditur focietas,per quamotnnidfuti
in aliqua negocutione communia, uel etiam  in omi*
bus bonis. Ex tali cofenfu nafeitur obligatio  er tdio
perfonalis, de qua paulo ante didum eft . P roim
tur quoq; aftio communi diuidmdo: non ex conneP
tione [octet at is:fed ex ipfa communione,qugpirU
per focictdtem.Altero dutem modo incidimus in com
munionem,no affeftione focietatis, fed potius reijtfr
adcoif; interdim ignorantes: Vt euenit in re iuok
legata. item,ft duo mam rem jimul emant:aut,f\fcp'“
ratim cmantper partes,no animo focietatis . ltetn,f
bxreditas uel donatio nobis conmiter obueniatM

■'ACTIO' XIII. * 9 $

f commiter conducdmus public* fine dnbno focietd4
tis.vlpidnusMl.Vt fit pro focio,cm feq.ff. Pro focio .
Item,ft ttolunUk dommorm,iut etim cafu confmdi
turuelconflentur mteri<e,ut in.  §. Siduorrn. Et. §.
Quod ft frmentm.Inflit.Dc rcr.diuifio.U Add qui*
Icnt.fy.VoluntdS.ff.  De ddquiren.rer. domrni.  I tcm,fi
toe 0  cr uictttinorms tdificem. 1 . Simeo.ff.  C ommu.di
Mm.

H is omnibus cetfibus commmio quidem e& incidet,
m conuentioiulis netfe <td negociitionetn pertinent.
Quire locum hdbet ddio commmi diuidundo, ut efjet
1medium, quo pojjet dlter uel muito dltero d commut
me dtfcedere,ne dd rixdt perueniretur. Qudnq u/no
afu.cum hitrcdittrio iure communis res efoob frcque
tianultmdrm uoluntdtum,pr£tcr bdnc,propvii ddio
tftfmli£ ercifcitdce.Cdius m.l.Quibiu cdfibut.ff.Pra
focio.I. Inter cohdredes,In princi.ff. Edmili. ercifcim.

Viden igitur,quomodo non fit hue ddio ex contrd
Hu, muito m'mut ex delidot Quidenim contrdxerunt
Hi,dut quid deltquerunt, qui uel ignordntes incidunt in
commionemt Promdenonpotejl aliunde q ex qudfi
mndu ndfei, ficut drgmentdtur lmperdtor,in. §.
Item fi inter, lnjlit.  De obligdtio.qux ex qudf. cotrdd .
mfemtur.

1111 Ad petitorium indicium pertinet.

194 C L A S S I S IIII.

CVI, ET ADVERSVS QVEM COMPETAT

V

cR  htec dfiio  .

I Compctit ei, qui ex qudcmq; legitbM cdufi rt im
cum Alio comment btbet, qium uoluerit ditiidi: fine Jit
focm,fiue non jh.Qudnqgcnerdli fignifcAtme focict
tdtis nihil uetet,focios Appclldri omnes,qui remlnknt
quomodocmq j inter fe commmcm.Sic

tdriu/m Appelldt focim,cui res in tejldmento cmmi
ter cu alio relifideR.  Et vlpiAnus,negoau pupillifw
tutor is duthoritAte commmiter gcflm,uocAtfocicU*
tern,  <J«<e tAmen nulld eft, in. I. Vtin conduftionibut. f.
Pro focio.Et fepein Tit.jf.Commit, diuidm.

II  HAbet Vac  dfiioncm is,qui commmcm mmlt
diuidiijiue pofiidcdt ipfe,  er non dduerfdrmfmw
& non ipfe-.fiue neuter eorm, quid forte uterqfmit
deie fins.SccuoU,'m.lpcnulti.ff.Commu.diuidtmlE£
redes eiui.§.QgAntum uerd.jf. Edmili.ercifmd•

III  Ei quoty utilis efi h<ec dfiio,qui rent cm dlio
commmiter dcceperit pignori. Id enim fuddet equitit.
VlpidnusM- 1* C ommmi diuidmdo.§. Si duo funt.f
Cornmu. diuidmd.

IIII Uec afiio non niji ei conceditur,qui re  ««■<*

dornrn

ACTIO XIII. 5K

kmm quocp fit rei commit. Alioqui, oppoftd excep
done,per qua negetur aliquid iuris in re habere,dut,ji
ttgttur ex ulld cdufa focm effei twite non procedit hoc
iuiiciujficut nec familialcrcifcmd£.l].ff.Pdmili. erci
famcU.j.In fi.ff.Commu.diuidm.

V Si in re commmi ddmnum ddtrn fit db dliquo
txtmeo: competit utriq; dom'mrm dilio. Sed,ji dlte
rutri fuerit fatkfadu-.is quicquid dcceperit,tenetur  co
miedre hoc iudicio.PauktsJn.l.Si in re, In pr'mci.ff.
D enoxdli. d(iio.

VI Si quit putdnsfbi cm  Tifio Cdlonienjifm #
fai commmem effe,fruttus perceperit,  «cl fmptus fc
tent, qui effet cm dlio  T itio commit: ei conceditw
ifu aftio dduerfut Titim, cm quo dgerucre commit
eStmodo tdmen feiuerit commmcm effe, Idpfustdtt
fttffl in per fond fuerit, non etidm m qudlitdte rei. Quod
fiutis fundus ii T itio fuerit dlicndtut, competit nihilo*
minus dduerfus cm utile iudicim commidiuidmdo,
Vlpianus,m.lSi quit putdns, In pmci. Pdulus,m .1 Si
pis cm<eflmdret.ff.Profocio.

VII  Cuicuncp competit Publicidnd m rem etttiotei
potfccomuni diuidundo iudiciu exercere permittitur .
Itgenerdliter , quandocunq; iufld ejl cdufa pofidendu
<C$mm diuidutldo,Iudiciu.§.Qui in re.ff. Coinu.di •

m t vfu

?9 (  CLASSIS IIII.

VIII  Vfufruthidrio ddtur, dduerfus ern, tttn
quo ufmfruttm bibet communem. Qucadmodii inter
duos d ludice in pofftfiionem legdtorum uel uentris no
mine mijfos.d-UCommuni diuidundo iudicium. §. Sci
& fi de ufufruttu.l.Si cuius rei.§. SedfimterdMs.fi
Ve ufujruft.

Isdutem, quiqudfiin remfium Impeniit^itiiliM
sB,dut communis: tcintm retentionem hibct, nonhoe
iudicium: quid nemhtem fibi obligdre uoluit. PdukM
t.In hoc iudicium. ff. Communi diuidutt.

IX  Si non omnes,quirem communem hdbeittjci
certi ex bis diuidere defiderdnt: ij pojjunt aetcroscott
uenire hociudicio: fiuc pduciores :fiuc pdres nrnero
fint.Pdulus a in.l.  Ef fi non omncs, inpmci.Etinl Sl
quit cm exifimdret.ff-Commu.diuidun .

Aduerfus eum excrcctur, qui ncgit diuifmtni
pUne, dut non iujle uult diuidere: utroq; modopeccts .
Quid, ficut nemo in communione uel focietdte compel
!endus eft minere imitus .l.ulti. C.Commu. diuidutt. ltd
rurfus nemine grdudrc oportet iniqud diuifione (ui qua
fluicdufd.

Item: Aduerfus finguldrem fuccefforem exerceript
tejl: putd,fi focius meus dlienduerit pdrtem fudm.l\.C<
Commu.diuidmd.linbociudicim.§.Siinter.jf.Zo>
tit.

Cent

ACTIO  'XIII. 197
VI Contraria non eft: fed ipfo effittu, dup\it>
mumtitrtypwJUt,

QVID SIT DE HAEREDIBVS.

yii

H Acredibuscius,qui rei communis dmjtonem pa
/lulauit,conceditur-Vlpim(s,in.l.Per hoc ludi
cim.Q.Sicut aute Bdulus,m.l.ltcm quamuis-ff.Com*
m-diuidm.

E t m h teredes iH‘US } qui detrattat diuifionem.

QVID PERSEQVAHVR ISTA
ACTIONE.

VIII-

R E/ perfecutoria eft*

I Pmcipaliter agitur dd diuifmem edrtm
rerm^Ute communes funt c? corporates,nofiro do*
mlmo fubicftte.Vlpmusju.Uij.ln princi. BtA.iiij.ltt
f rind, ff.Pro focio,

JI Venimt cr prajlatioes perfonales inbdc aftio
quid damni datum faflmue eft; uel,(i quid
ibejl alicuifociorm; uet, ji aliquid ad cm peruenit
ex  re ccmrmni:denty,f\ impends fecerit,hac perfecit
done a focio(generaiitcr m ijla materia appello fociu)
(Qnfcquetur.Edd.l.iij.Et.i.iiij.fy.Sicutdutem.
Qbfcrxa igitur bic obiterJftioncm communi diui
m  5  dmda

598 C L A S S 1 §  Illf.

dundo pmcipditer ad petendm diuifionm Introiu
ftmcjfe:cr trnen pertinere etim id pcrfoniles pu
ftitioncs ) qu£ circk diuijionem mciderc poffunttlmi,
fine quibus nmtpum explicaretur diuifio mm.  Sic
contn-.Adio pro focio id pcrfoniles commnictnii
pr<eflitiones rcfcrturnnter'm timen z? diuifionis cffs
Hum idfert.ut fuo loco diximm: refutmes ociofm
Dodorum diffutitionem.

Ill Si quid focituiocindo net coledo fund'd cdmw
fit cofecutmii rede petitur.Sed in hoc tene Pipinim
AiffinitioncmtQubd ludicio communi diuidmiom
ueniri no potcfl,nifi id dcmum gejfcnt foe m fine quo
pirtem fuim rede idmmfinre non p otuit. Alioqufi
potuit, bibet negociorm geflorum idion;tn,e.fi; let
netur.Vlpiinui,m.t.Si quis putins. §. Hoc iutemideb
ff.Commu.diuidm.t.Si communes.ff. Denegoci.gejl.

IIII Agi potefi,nort folum ut diuiditur res prim
UyUerumetidm publicist ucdigalis iger. Soimhoc
Uttered, quod fundus non ucdigalis regmibus poftt
diuidi,uedigilis minimi: ne confwnditur cenfm prt
flitio,propter udrietatem pirtiim.Vlpiinus,'nt. LCom
mumdiuidundo .§ fi.ff.Comma.diuidm, lmd.liij.
ltlprinci. ff.tmili.ercifcmd.

&egio mm didst eft i rego, quod initio regions

ft

ACTIO XIII. S99

fal) regibus crdnt,er db his regebanturJonec in pro*
mciiis rcdigercntur fub imperio  R omdno.  H drum re
gionuntfimilitud'mc in quits orbis diuiditur, Romani
Vrbrn fuim in qudtuor regiones diflingucbdnt:uide*
licet,Suburbitnctm, ExquiUnm, Collmm, Vdldtmm.
Mepofied regiones plurali nmero coepemnt did,ft
lies feu termini: Vt Cicero pro Archid dicit: Vita fpd
cim,exiguis regionibus circumfcriptumcffc. Etre*
paribus dgros diuidere,hoc cB, cert is fintbus  ©■ limit
tikis dijlmguere,ut quifq; fuimpdrte certo fcidt. Vti
rnr rcgione loco dduerbij,ut e regione,qudfi ex ctduer
fo rcftis lends,

V Age potefl, ut fdrcidt ddmmm,qui rem commit
m fecit deterioremiputd,minerdndo dmmdlid, exci
ienio drboresex fwndo.Pdulus,in.lEt jinonomnes,
fjVenit.ff.Comm.diuidm.

VI  Si quid ipfi inter fe pepigerunt,qui commune
tem hdbet: id petitur redie ut feruetur.l.iij.  § ,Si quid
ff.Commu.diuidun-

VII  P oft mteritm ret communis dgitur utiliter
d mpenfdscuel dd id quod foetus ex ed,dntedqudm pc
tm,lucratusfuerit.Cdm,'m.lAnfummd.ff.Eod.tit

VIII in re emmni, tie quid db dltero domino

did  4 flit,


too  class  r s nu.

fiit,ib altero prohibcri potcJl.Quod ft contu probit
bitionem feccritcdamnmper bine dttionm ftreitur.
Pipittiimiijn.l.Sibim.ff.Commu.diuidm.

IX In Indicium communi diuidundo,omncsrcsco
munes ucnium: wfi ft quidfuerit ex communi confenfu
exccptm nonmitm.lln iudicium.lbidem.

X Rerum corporalium diuifio p eti poten bocliii
dicio dirc(lo:lncorpordium ucro, uiili. Cwm enm in
iftionemEamilie ereifewndeueniint luw.noncflm
Blhanc quoq ; non ueniint, irgmento i jimituiinc
dudo.Piulus,m.l,Arbor. §. Aquarum.Iuttdt.l.Pcr
hoc iudicium.§. Officio, ff. Commu. dimdimd.QuH
re aute retta  ©- immediate no uidcintur res tncorfo
riles pertinere id hoc iudicim,ratio efl: quit dm ii
per feno pof[unt,& cotmnio turis fepiritim MUff
nulla potesl-l. Arbor. §.Si per cur.dem.ff.ContmM
uidm.lXum film,In pmct.ff-Dc legit, ij.

XI  Nomhttm ratio non babetur in id lone com
muni diuidmdocquia cum per Legem diuift fmt, non
peteretur cocinne diuifio per aflionem.l.j.C. Sicert.
petat.Ethincfmitur differentia inter adman con
muni dtuidmdo: or adionem pro focio, qutm uiic  in
iftionc pro focio loco.VIlLAdi-l.Ei qiue.C.'ttntil
mifernd.

Ill

601

[ r  - .*

ACTIO XIII.

JX Infimplum*

X Specialis 8£ duplex eft* Smgulorm enm
corform diuifioncm compleflitur ijh idio,non mi*
mftkm,quilts eR hire ditit is. ldeoct; id diuidendint
Uredititem,proprii  eft introduced dftio fdmilie  er «
eifemde: qui diftiti (neq; eriim dmplius qjum fcmcl
URdnfeukjlitui poteR,niji aufd cogniU)ji queeddm
rcsindiuife relidhe fint,commum diuidmdp de pis dgi
poteft.Sicmlt dcccipivlpidnut/m. 1 . Per hoc iudiciii ,
hiprmci.ff.Comma.diuidwn, Imjeipfum itd dccli*
Ht,m.Usi filii mpti. §.Pmili£ crcifcmdce iudicim
f.fsmili.ercifcmd ,

Eft iutem h£c dftio duplextquid pdr omirn cdu*
fiuidctur.Omttes funt domki reicomnistomnes pofii
ientexediemcdufd. Vermtimen, propter ludicii*
rim ordkem oportet confhtuere dftorem err cum.
lieocfcmgis uidetur dftor if, qui prior idludicium
prouociuit.Cdius,k■ l.ij-§.ulti. jf. Comm . diuidm.
Quod fi imho id ludiciu prouocdffcnt: forte res dif*
term folebit ipud  R ominos, qui mltd fuperjlitiofe
igcbdnt.Cihifjn.l.ln tribus.vlpmusjn.l.fcq. ff.Dc
litiici.

Noftris temporibus er Chrijliditie fynceritdti con
uenientiusfuerttiutfocij de hoc,uter dftor cenferi dc
fat , confentUnt, uel fin ftonte, tlel ludice pmminen

m  $ te,

60 Z C L A S SIS nil.

te,iuxti.UUuwfmodilegitm.§.ulti.ff.  De Icgdt.j,
Et.c.ulti.De fortilcgt.

QV  ANDO, ET QVAMDIV
EXERCEATVR.

XI

N Afcitur fldtirn,incident? communione.T)i&m
ejl enim fuperiut,nemmem muitum in conm*
ftione dct'ntendu effe.Quire ft conucni.it,ne ornn'm  di
vijto fiif.huiufmodipitlum nuUistfibet uircs:  SiitfK*
tem,utintn certurn temput(quad ctidmpro reiqmii*
tite prodeffe potefi)udlct:idcoqj turn ante diem  no fo
test excrcert hxc dttio.Piulucjn.l. In hoc indicium-.
§ .Si conucnidt.ff. Ccmmu-diuidm.

Perpetua Mem efl.Et potefl exerceri etUmi
lime communione, nedum finitd , diretto &■ utihtcr,
pdulus,in t t. Inhoc indicium, in prime iff.  CommM*
iiidun.

XII Non infamaf,

XIII Bonaefidei eftA T lpidnws,in.l.Per hoclti
dicitvm.§. tiociudicim.ff. Comtm-diuidun. Qui*
re (inquit) ft mi res mdiuifi reltila fit: uilebit utify
cgtenrtm diutjto:^ potent iterm comtmni diui*
iundo &gi de ea,qu<emdmfi minfit-


jlCTIO XIII. <>0$

Vromdejion bdbet locum htcc dftio inter pnedoa
Hes, ncc inter pofiidentes ui,cl'dm,dut preedrio: quod
niton bonm fidem non hubent a d petendm diuijionent
imrei.l. Comrmni diuidmdo Indicium. §. Inter
frtiones.ff. Comm-dmdm.

Ei? ergo uerbim non bum aftionistfed perditijU*
mum hommm.qui ereptis uUtorwm fortunes jic di*
cncfokm, wyr  wolicti patten md beuten,wyr
kbens duff dent fxttel erworben . Conucrtdt illos
CHRIST VS.

D enifa propter xquitdtem bon£fidei,pemittitur
tetentio pro impendijs,qu£mbdnc  <t ftionem non uee,
mnt:ut,qu£ qiafiin rem mum feci, cm ejfet  com*
mis. Vide fuprit loem V*

ADFINIA REMEDIA.

I Sidommus in re communi illiquid fdcidt,fine quo
piYtemfudmrette ddmmijlrdre potuititmc dttionc
negociorm geftorm dgit  er conuenitur.l.Siquis pit
Uns.§.$iue dutem locAndo.ff.Comnut-diuid.l.Si com*
mnes.Et.l.Quidliend.§.ulti.ff.Denego.gcjl.

II  Si £dcs communes fint, ttcl pdries communis fit,
& emu reficere,uel demoliri,uelin cm mitterc quid,
yomticomuni diuidmdo erit <tgendm 3 dut Inter

&>4 CLA SS1S IIII*

i polTideti s,vlpmns } m t lSi tdes-ff.Coittt
mu-diuid,

III Si conuenerit inter te c? focitim turn,Matter
mmhfruttm percipcretis,%r non pdtidturtefoi
cm tui annifruttum pcrciperr.d{lio non  efl cx coih
dudo^uonim merccs non interuenit. Compctitcrp
indicium cornmni diuidmdo :dut certe dttio kcerti
milis.VlpidnuiM-i.Si muenerit.ff,Cotnmu. diuil

Jill S i quit dicdtjlterum pofiiderc rem comm
nem } ui>ctim,nel preedrio; tunc recurrendum ehti
InterdiltmJV ti poffidetis, t. Siduo.ff .Vtifofit
detis ,

\ Si in cum locum,per quern duohus uU dektur,
impenfd fuftd fit db uno: neep pro focio y ncq; cornmni
diuidmdo competit dttio dlteri (tduerfus dttcrumfci
licgociorum geflorum-Qu£ cnim communio iurii  /c»
pdrdt'm inteUigi potcftfl. Arbor qu£.§. Si per euieti
locum.ff.Comim.diuid.

VI Si dflumJtt cornmni diuidmdo-,non tofliM
pro focio dttio.Ncc conird: Si pro focio indicium ft
diddtum'fupered perfecutio cornmni diuidmdo
refortdfit ddhuc diuidenid-Sed dlterd tollit  dlfcWfl
it! co, quod confecutus fucrit dttor in prior? iudiciol
Si iSunt-ff.Tro focio,

PRACTICE

ACTIO Xlir. €6$

PRACTICAL

TOSiriONES ACTOR IS*

I Ponit a&or :  Quod habet cum Sempra- 9
nioreo tales res  communes* Ex prime ltd* hie
tiqui!itaf,mobiUs'ne fit,cut imniohilis:corpordtis,M
korponUs.NiM &■ incorpordlim rerum, qttdtenui
iihitret corporibut,comunis Utility eJ?ep6teft:ideo<g
is hoc iudicio drum rdtionem hiberc oportet:de qui*
hit trdtUtuf m.l.Serwas.Incorponies .ff.  De ad*
fim.rer.domin-Et Inflit,De reb.corpor,&incor*

H Jtem,dicit; Quod praedi&ae res ex tail
caufa Tint inter eundem actorem & reum c6^
munes* Non cnim potefl mtelltgi hottefla  cf
cjjicdx comunio,hift ddijcidtur honefli gtlcgithtut cm
fi pofiidenditVt ecce,precdrid duorrn plurimue pof
fefiio communiter ddquifltd,honefld quidem eft,fed no
tfficix&d dmflonem:Vel(ut Vlptdnut dicit) non pen
git id iudicij uigorem.U Commni diuidmdo. §. in*
trr predones.ff.Comma, diuid.

Jjhd cdufit poflidendi fupr'd tuftduimm,quibus id
dc.'Si rent communiter dccepimus in Emphyteufin, uet
infeudm: uefjthibemus com.no .edijicium, in coda
fa fupcrfxcic.<U.Conimwudmdmdo,§,qjti intent

fuUicm,

€06  C L A S S  I S 1IH.

Ill Item: Ador tales res Temper ueluti co«
munesunacum reo adminiftrauit* Hoeem
ttecejjitrium eft id hdnc a ft tone,ut feint iRor,remejfe
communem,z? cm quo jit till communis : neexijlmet
adfe folurn pertmere .1. In hoc iudicim , In prm.lt
l.Si cjuis teftmiret.ff.Comm.diuidm.

IIII Item, eft uerum: Quod Sempronitis
reus ex praedidiscommunibus rebus percc^
pit frudus quinquaginta florenorum; Yel,dc
dit in eis damnum aolo uel culpa, quod aeftt'
mat ador dece florenis* Dcfcribendi intern
csl fjoecies dctmni,ut Index omnid pcrcipidt dperte, it
certo pofiit controuerjidm diffinire.

V  Item: Ador in eafdem res communes ft
cit tales fumptus fuo sere ♦ Omnid en'rn htem
ttire in iudicim iftud, fuperias probdtm eft loco  IX*

VI  Item,eft uerum:qudd Semproniusprj
didus recufauit, 8t  nunc quocprecufatcum
adore praedidos frudus diuidere; Vel, d5'
numfoluere;VeI,adori partem impenfarum
reddere, ut poftulatlegitimacommunionis
ratio. E cce, non eft mens aftoris, l comnumont
difcedere-.quonUm mdgis hoc perfequitur, ut ed md
te }  reus interim cmolmeM  CT dccefiiones retted

i t

ACTIO XIII. SO?
Ui'Quod fi omnium rerum diuijionem a flor intends
re,net diutm in commnione nunere uolnerit:Jic oat
ritbis articulos.

VII  Irem,pomc a&or;Quod conditio fua
nonadmittir,ut diutiuscum Sempronio reo
in comunione praedicforum rerum maneat.
Optimo ergo iure exigit,ut <xb eA difccdAtur:nifialiud
oljlet,ut infrA dicems in exceptionibus rei comtenti  *

VIII ttem.-Reus uolens diuidere,nbn ad>
mittit earundem rerum legitimam diuifione
acuera precia conftitui* H<ec igitur  er id get
milk index officio fuo fupplebit. Prhnrn, utiuflo
prccio rem gjlmet.‘Dcinde,ut de euittione quo# cdt
Uerciubeat dlterm Alteri.PAulus,md.ltem,qimus.  §,
Ulti.jf.Comm.diuidm.Rurfus,Si diuifio omnium ucl
diquirum rerim turn difficilis fit, ut pene mpofiibilis
tffeuidcAturmt time indicium AdiudicAtionibus expc
Hit, hoc eft,ut uni res Adiudicet toUv.dlij uicifim pro
te pec mi Arum Aliquid ddndrn ejje diffiniAt-VlpU *
h,m.USi familix ercifcmd£. ff.  P Amili. ercifcm.l.
^ioffixiim-C.Commu.dimdwn.  §. Qw<edam dftio*
tes.lnjlit.De Attionib.Deniq j, Hfc index in diuidcndk
•%t(J exequatur, quod omnibus utilifiimm eft, uel

mlmint litigAtQxe^Ylpmwfmd. Indicem.jf

jgog CL ASS is mi.
Comm.dimdm.lSiconuenerit.jf.Dereiuiicit.Cm
tiones quocfc iubebit prtjkrt.l.Cm focij ff.Cotnm,
diuidun .

Quare petit actor: Sempronium reum
condemnari jut eidem uiginti qiiinq; flore«
nos pro fua parte fruftuum perceptorum: &
tantundem nomine damni datit pfaeterea di-
midiam,uel tertiam,auf quartam partem im-
penfarum foJuat.Et proinde ad feruadampre
dictarum rerum communionem bonum ui'
rum fe exhibeat,aequali commodo*

H<££ petitio dd priorcm modurn dgenii perti*
fict.Non trim dfiormlt difcedere k communion, uel
forte non potent fed intendit euitare damnum com (
nione manente. Si autem uoluerit db e<t difcedere,jic
e& concludendm*

Quare petit a&arrutpraediflas res omnes
fimul cum fruflibusperceptis reus pro parte
dimidta cum eodem aflore diuidat, &legiti'
me diuifas reftituat.-imputatis illi damnis,qus
fua culpa admifit in talibus rebus. Per iflMpe
ticionem expr'mitur principalis ZT uerd ndturi ddio
nis communi diuidmdo } qu<e esl,ut res communis  & 1
utdatur.

W

'

ACTIO XIII. <0^

DEFENSiONES RE I CONVENTI.

I Dicitreusexcipiendo;cjudd fuitcuma-
clore in communione ralium rerum, triginta
anniscontinuo* Ergo prxfcriptwmeHhuicdttio*
m.l.j.§.Ad bsc cu nihil.  C.De Ann, exccptio.idem cfl,
fipsdtm fccijfaU dom'mi  rei communis de non diniden
iointri certrn temput,utfuprn loco V ill.

II Item: Resfunttales,qu3e diuidi lure aut
confuetudine non poflunt* Sunt cn'rn mult# hu*

iufmdi.

I Nomi/M debitorum,  ©■ reliqu omnin qua in iure
f onfijlunt: quonUm res incorporates no admit tunt pri
mm diuijionem. Cojifhmt enim m iure, quod formint
fum}ubet: ideo aflornon rede pofluUbit cm  diuidi ;
fed ndiudicAtionibwi trnftandx funt.l.FA qwe.C. Fame

' keercifcm.

II Q uedm  I urn uel muitis dom'mis mnnent com*
in mi, Vtliiertorm,fepulchrorm,0‘ extern id ge*
tiiu.l.Quxdm.ff.  F amili. ercifamd-l. Sifepulchrm .
C.De religiof.

III Duentut, Mirchin,ComitAtus diuidi probiben*
§. PrxterjsA.Dcprohibi.feud. alicnA,per Fri*

ieric.

II 11  Vniucrjitdtrerm,nofoletmmedintediuidi »
ut hsreditas; fid gcnernliter primm hi pnrtes qua

bib

610

CtASSI S 1111.'

multi continent. Vnde dic'mus , dimidiZ, tertidm,  p?
tarn pirtem luredititis. Idroq, uniuerjititis diuifw no
pert 'mt id hoc iudiciwm.h Per hoc iudicium, In pm.
jf.Comu. diuidumbet enim proprim idione/milii
crcifcmd£,qu utendm  efi intek in diuidendis hm*
dititibus,qukm perueitiitur id jinguUrent dmifmm.

Nunc idmonendi fmus t ccrtis effe formulis m Huh
dendis utilititibus rerrn incorporilium,quis  Index fe
qui debet.

I Circd feruitutes hoc obferuindu eft medim,ut fc*
cundam menfunm pr£diorwm,iut pro atione tempos
ris,ufm arum diuiditur. Paulus, ml. Arbor qu.  §.
Aquirum-ff. Commu. ditiidm .

II  Circi ufcmfruftu tiUs eft formi inter duos fin*
tturiosiut uel regionibus eis utifrui pcrmittitunVcl,
ut locetur ufusfruftus uni,uel tcrtU pcrfon£.  N< utro§
cifu,pcnfio dnnui ab ufufrufhurijs commmiter pera*
piendi, ftne controuerfti diuidi tnox potcft,uel etiZ diui
fim foluuidq; in rebus mmobiltbns,qu£ regiombus dm
di poffunt. Si uero res mobiles ftnt, fie tempenbit  I u*
dex,ut inter fe conueniint focij, ciueimq^per tempos
a fe ufuros fruituros, hoc cfl, ut ipud fmgulos mutuA
nice certocj; tempore fit ufufru(lus.Vlpiinus,in.l.  Com
mmidiuidtmdo iudicim §.Cum deufufrudu-ff- Cos
mni-dw. Et per hm dimfionem ufujruftui nihil di*

ACTIO XIII. til

Ititur legitimi temporise fed commodity ciuimicuique
dijlrikitur, Mcm$ fieri potef.

Ill D eufufolo index iu jldtuet:Altcri ufu/m fie
dindicibitiut alteri mercedem pro eofoludt.Nec id ui
ictur miqmm in frnmd nccefitdte. Quin neq ;  uenire,
ttquelocdri tertiee perfon <e potcfl. Pdulut,'m.L Item
qmuis.fy.j.jf. Commrni dimdm.l.].§. Si dcufufru
dn.ff.Ad Leg.Falcidi.

1111 Dc  (tgw pnblicis & uefligdlibuf,qu6d di*
uidiper regiones non pofini, fed ddiudiedri tAttim,fii
fM dittwm c$l.

Pr<xditt£dutem form£ m diflribuendis iuribut fen
md<e(prefert'm,quod recurrendm jit eld <ejlimdtmc
fecmidm)pulchrmdrgumentim efl dpud Pdpinid*
nmjn.l.Cm flint,in pmci.ff. Delcgdt.ij.

Ill Item dicit;Quod talis res no eft cu acid
te comunis, nec ei quiccj iuris in ea competit*
Non eft ergo Admittcndus dftor dd perfequendu hoc iu
iicio : fed oportet cu redire dd dttionem m rem,  er Hi
probdre dommim, uel qitdf dominium, dut dliud Ini
fm.iFundiK.Et .l.Fmdi.ff.'De exceptionu
Qudrc,f dlter pojfcffor prouocet dd iiidicim,dlter
Kero dicdt,eum ui,clm,ucl preedrid pofiiderc’.non dd*
htur pmocdnti htee 4(iio }  nifi print Cdufd poffefiionk

bbb i cogrn

€ll C L A S  S I S IIII.

cogniti. Oportct enim rem effc fine comrouerfu com
mmcm,utlocum habeat h£c aftio.l. Communidiuikn
doiudiawm. §■ 1 ulimufcribit.ff.Commit.diiddun

Huic cfl confequens,quod ft aftor petit illiquid fieri
ultra diuiftonem rei communis,fcilicet,de re qu£ non jit
in communione:Putd,ut fundus communis feruktfundo
non communitrefte excipictreus, hoc nonpertmai
iudicium communi diitidundo.labolenus , in.l.Vt funk
ff.Commu. diuidun.

IIII Item excipit reus :  Quod inhibuita'
tfori,nefumptus tales faceretpro parte eiiifde
rei. Male ergo repet it fmptus, turn in hoc iudicio,tm
inperfecutione negociorum gejlorum, quos prohibits
temere fecit: pr<efertm,quod pro pdrtepotuijjet com
mode impendere.  I n re communi cnirn mclior csl mil*
tio tirohibentts.Papinianus, in.l Sabinus ait.ff. Cm.
diuidrn.

Heine tdmen regulam accipe ueretmeffe: ttiji utlr
ye fecudtm niturm comunionis. Id enim jrufir'i prohi
betur: Vt,fiparieti cratitio ad ferendim tigmm com
t mni,mponam ontis.l.Cum duobus.§. Item Meldfcri*
bit. ff Pro focio.Argu.l. Si tedibus, Et.l. In reficicnio.
ff~.De damn infeft.Deteriorem uerofacerenonpotejl,
mta.l.Pitrietem.ff.De feruitu.urba. pnedior.

DE

DE ACTIONIBVS DEPO

5ITI DIRECTS ET CON
TRARIA : Cl VILI ET
PRAETORI A.

XIIII

Epofitm eft,quod cuflodicndmi dli*
cui dcttm eft{di(lm ex eo quod po*
nitur.Pupofitio en'm,de, duget poji
tm,ut ojlendittotm fidei cm cum>
mijJm,quodid cujlodidmrcipcrti*
nct.Vlpiamcsjn.l.j .jf.Depo/it.

Commenddre nonnmqudm pro deponere ufurpd*
m.N dm erdlio uerbo uti licet,modo conuettientes no
hocdgdnt, quod depofiti tcrminos prorfut eucrUni,
ctiunfi cgrcdiAtiir.Pdpinmutjn.l.Lucittt,cumlfeq.
§.Qui pecmidm.jf. Depofit . Quid eft enim dliud(m*
quit)‘commcnddre, qukm deponeref
Eft  er dlid depofiti frccics,qudm fequeflnm did*
m.Pdulut,in-lProprie.ff.Eod. tit.  P r opr ie (inquit) in
fequejlro eft depofitm,quod k pluribm in folidum cer
td condition cujlodiendm reddendtmcfc trdditur .
H ec k fuperiare diffirt.

I Licet deponere tdm plum qukm umif pofiinddt*
f Men dpud fequeflrm m nifi plum deponere f oled

bbb  5  N<<w

«14 C L A S S I S IIII.

Ndw tmc id fit, cm aliqua res to controllerfimit*
ducitur.

II Iff fequeftro mufquify to folidum uidetur depo
fuifJe.Scd ctmplures communem rcm Jimpliciter de*
ponu/nt:quilibet pro fun parte cenfetur depome.

III Kei depofitspropriety V pojfcftio apuiiepo,
nentem manet. Per fequeftrim dutem poffeftio tmf*
fertur,ut fequefter cuftodiendo pofiidcdt.ld en'm  dgi*
tur ed depojttione, ut neutrm pofteftionis id  tempi;
procedat.Florenttous,to.l.Licet.ff.  E od.tit.Afequu
ftro dutem,fequcftrdridm ddionem uocdt  PompoMi,
m.l.SitoAfid.§.Cm to fequeftro. ff.Eod, tit.

Argumentum*

C Vm nemo poftit rerrn fttarim femper & ulfy
cujlos effeiideo utilititis gratia to commune re
ceptrn eft, ut poftimus aliorum ad hoc offieijs uti, quo
rum cuftodi<e res noftras aliquandiu commcndem>.
Verum,quando  er bic,ficut to ali/s commerces, detur
bomtoihus,ex corrupt* ndturd mirmto moduinp*
niofis,ad 'mponendu proximo conftdenti occajio: quip
| re,quod alias depofitum exdebito non reddatur: alias
depofttario negentur fumptus torem depofttam cotta*
$i;ideoutriq^confulitur ultro citroq- aftionibus-
Xudlmw lnftit,Dc[atUo. § .Sequent

ACTIO XIin*

QVO AVTHORE SINT IN?
TRODVCTAE.

I

htilis duthoritdf propofuit hdt dttionet*
hoc cftjireftdm v contwidnr.ut in re
but depofrtis reguUriter nobis dc/eruit
rent. Prztcu'd, cm deponendo contra*
limitjiiuciim amiciticc: ideo dondtd eft etim prim
Irgio, ut preeferatur ulijs etttionibus, hoc ut prim#
utiohdbedtur corum,qui res uel peemids (non tamcn
fnbfcenore)depofuijfent: jiforte dlijquofy creditorcs,
iibond • cpofitdrij dgerent. Vlpidnusjn.I.Si komine
§ •Quotient. Pdulus itt.lfcq.jf.Eod. tit. Vbi loquitur
knmuhrijt foro cedcntibus  er frduddtoribus,quo «.
rum bona fuerint uedendd.Ndm cedcre foro(ut per oc
ajionem ddtd id decUremus) dicebdntur drgentdnj,
<j«t Ubernis,hoc c si,mentis fuis,quM Rom mforo co
dufixs hdbebintycedetes, alio migYdbdnt,uel cxilij can
fi,ud ob £s dlienu. Hoc cnim pofteriorc cdfu ncgocid*
tione menf.irid indccore dbrmpcbdnt,quod nunc uul
p Helmutyllmkcrupt. Exilijdutem cdufddbire,Cice*
ro ’mordtionepro Cecmd, uertere folm dppelldt.
Exilium cnim  ( mquit ) nan fupplicium cR, fed per*
fugium portusef; fuppliclj.Ndm qui uolunt pcendm ali*

1 1 <JW/» fubterfugere,<&■ cdkmit&tcmiebfolum uertunt,
hoc cR.feietn & tom mW-

bbb  4  Q«4

6l6  C L A S  S I s mi.

Qgrf rcUione, nec compenfdtio,nec alti exec*
ptio refte opponitur repofeeti depofitum.  A!$ idco
fi dm quiftia, denmeiduerit depoftario.nercmipui
fe depojitm reflitu<tt,ominb non eft dudiendiu: fine
ucrbotcnut,fiue ex feripto protefletur.l.penult.EtAK
then.Sed km uutm.C.Depoji.

Praetor quoq; Romdntu fhtguldri iure'mtroinit
elftiones depofiti in qiutuor fpeciebuxuidelicet, cures
deponitur tmultM,mcendij,rum£ } Mufrdgij  g rutin
nec domirm ulldm dim deponedi dnfm bdet,fwn
ut euitet mtm'mens ex cdufis fuprX feriptit periculm.

Merito dutemhdt cdufdt fepdnuit Putor,fi
continent occdjionem deponendi protinus ex necefii*
tdte defcendentem 3 non ex uoluntdte. Ndm, fecmkrti
ttdturdm nonoportet tdlibut ddmnis mifere ddfhftos,
denuo per inficidtionem depofitiddfhgere . Quo per*
t'met: Eftote mifericordes.c.\.'Dc ucrbo.fignifici.

Ediftm fichdbet:  Quod ncq; tumultus, neq;
incendrj.neq; ruinp,ncq; naufragq caufia depo
fxtutn fit,in funplumtearum autem rerum, quj
fupra compraehefae funt, in ipfum in duplum;
In haeredc eius, quod dolo malo eius faflum
effe dicetur,qui mortuusfit,in fimplumtquod
ipfius,in duplum iudicium dabo. Vlpkttusj wd«

fDepoJit,

ACTIO  5C1I1I. iVJ

R ogo tejm kftor,pcrpendegrduitdtem  R omno*
nm Pr£torum;cogit4,~{ brcuitcr, qudmdpertc, quint
mcmedicdnt omnid,Noftrihodfe,tdle cdiftum mul*
tis,Uuddubie,cbdrtisno explitducrint.Tm fine net
iorrn mpullis obruti:nihil prorfin de  re ip ft cogiti
mobfcrmndi.lmo.no pofjmm mmdiefidtem dgnof
mmumloqueiute.

II Dire&ae funt duplici reft>ettu:dUero,quid  ex
mbit  er mente turn Legit turn Preetoris ueniuntidltc
to,quonim oppofitx funt f^ecies contnmrm dftio
m,de quibut mjri dicetur.

EX QVA  CAVSA NASCANTVR.

Ill

I N perfonim fmt,ex eontudu depofiti, qui re con*
fhtprincipdliter.  §. P ottered. Inftii. Qui. mod.
re contrd.obligct.PrieterceC(inquit) CS itipud quent
res aliqui deponitur,rc obligitur: tcnctur ey dftionc
depofiti,quid ipfe ey dea re quim decepit reflituetlt
ktenetur.

j IIII Petitoriiiudicn funt.

CVI, ET ADVERSVS QVEM COM*
PET ANT.

Wf  s PriwA

*18  C 1  4  s 5  1  s mi,

V.. I

P KiiM<e afiiones fmt, ciuites  ©r Pretoria.

I Compctit ciuilis direfla ci,qui rcmfmi,uit  :

ajienm fuo nomine, cujlodiedam dedit.d.l.yin prjncu
E t. §.Sitcrogauero.vbi loqucns dc perferente run
nlteriui eujlodiendm.Si ucro (inquit )tuo nomine rccc
pir.tu quidem mandatimihi tcneristiUc tibi  depofiti.

Q mm aflioncmnuhi pr£flabis,mandati iudieiom
tientm .

XI Pn edoni  ©• fttri non negdtur .Ndm'mtmft  eoa

rum, cd quod tcneatuur.d.l.].§. Si puedo.

Nofj tmen hi pojjimt aduerjws dominum d%ett.
Quid non eft ex bonafide, quod dominos compchtw
rem propria refhtuere prfdoni .Seder [i domimis  m
ignorans ex caufa depojtti reflitudtxompetit ci conii
(lio indebiti .Tnphonius.in.l .Bondfides. § .idti.wliP
ms,in.l.Qut remfuam-ff.Dcpojit.

Ill Ex pafto in traditionc rei depofitx diclo : ei
I bate aftio acquiritur,cui uoluerit depofitor reftitui.
Papinianui,m.d.l.Fublid,inprmci.Vtfiquisfic depo
tuusi tali die rediero,mihi refiitues: Sin minus, Sent
fpronio reddi uolo.

XIII Siferum dlicuim, uel in quo im habet, rein
iommfui depofuent: tune domino ddquiritur dftio,

, , \ V ‘ ' non

ACTIO  XIIII* 619
mfeno.t\.§.Sifsrm- Et. •§.Nonfolm.ff D et
(ojit.

V Si plum depofuerint:refert,utrm fic dederint
m  / erMnddm,ut uel ums tolUt totw.quo cdfumuf
ij tify in folidum dgit.An ueropro pdrte depofuerint,
pro qui corm mtercB.  N urn tunc dd edm dmtdxdt
p&rtem Agent. Quod rcgulare eel, fi non dliud nomini
tm fitdftm . Edd.l.].§.Scdjiduo. Florentine, in.L
Licet -If. Eod.tit Atacfc hoc cdfu(mquit)m folidu mu ft
fify uideturdepofuijfc^uod  differ eftquddo com
m rem plum depommf.

VI  Filiofmilie,tdmet{ition fdcilc conccderetuv
elm d(lmes,h<ec timen no negdbdtur.VlpiMut,m.i.
hlictne.jf. ditt.tit.Hodic ill is liberie indulgetur m
dg endi ex dduentitid cdufd.lult.C.De bon.qu& liber .
§.j. Injlit.  Per que perfon. Uob. dequiri. Qjiitcnus
ol'rn egerint, trittdt idem Vlpiane, in. 1. Si longw*
§. Si filiusfdmilids.jf.De iudicL

I Aduerfus depojitirim ddtur 3 boc e8,cm,c[ui
rcmferudndd dccepit, dim hie lege, ut (i uoluerit,
ttdepojitd uteretur,cr Untmdemredderet.Quo ci
I “fine notifimos depojiti termmos egreditur:eR tdt>
Hen depojitm exmuentme ktiepomftm- d.l,

i§*

610  C L AS SI S  nil.

j .§.Si  pccunid.PdpinknusMJ. Lucius Titius. B.  I.
feq.§.Qui pecmidm.l.Publid Meuid.jf. Dcpofit.

II  Aduerfus eum, qui non dliter qudrn nrnis 1 le
dcceptis, depofttm rcddere ualuerit: quimuis fine
moYA  ©■ morruptm rcddiderit. Quia,  cm gratis
fufceptm,grdUs reddere debebdt: ipftm pecmim
quoty hue dftione petcre potcs.LdbcoJnJ.ultt.ff.  De

poft'.

III Aduerfus cum,qui iuftit fuo nomine ipuiilit
quem deponere: Auteuifideiuftit pro eo,dpui  (juris
depofuivton dutcm,ftperfudjit tantim, ut hide intM
fcruditddm rent ddrem ,d.l.\.§.idem  P amponm,

IIII Aduerfus pup ilium doli cdpdcem,etm fine
tutoris duthoritdte dccipientem rem cujladiendffl ,<$
tur.Edd.l\.§.AnmpupiUm.

V Aduerfusfilimfdmilids quoq; ddtur ,ficut 0
ittcr# dttioncs: qiunquum z? cum pdtre peculiota
nus dgi pofiit.d. I  j * §.PiliwfdmHids..

VX Aduerfus fequejlrtm exercetur,ut eo hco  fX I
hibedt,de quo conuentm eft.Quod ft dc pluribm lot ^
(is canuenitm drbitria fequeftri eft,quo loco exhibit
re uelit.Sed,ft nihil dittm eft de loco; denmciddi m

ACTIO xnil. 6i\

eft ei,Ut dpud iudice exhibcdt.VlpUnusjn. 1. Ei dpud
qucm.  § . j jf-DcpoJit.lls penes.C.Eod. tit*

VII  Si if,dpttd que rem depofuerdf,apud dim ea
iepofuerit,  er iUedolo quid ddmittdt:dducrfus prio*
rmdepojiurim depojiti ages, ut attiancs fm tibi
prajlet dinerfuf pojlenoremrquid nec ipfe ultra dolu
potuijfet conucmri.AfricttmJnl-Si is dpud quem-ff*
Eod.tit.

VIII  Si dpud plures fit depofitd res: dducrfm
mmquemcji corum dgi poterit in folidrn, nec libera
litur dliut,ficm alio dgdtur. Quid non elcttione,fed
(olutionc liberdntur.d.l,\,§,Sl dpud duos .

IX  Aduerftts cm,qui injlrumentd cujlodiedd pht
ribus prafetttibus legit,O' bde o muridrm dttione
experirilicetijihoc an'mo rccitduit,ut fecretd depot,
fitoris dmlgdret ,d,l.].§.Siquis tdbulas.

Contraria a&io depofiti coceditur ei, dpud que
'res deponitur. Is enim officium amici prajldt cuflodic
do,o depofitdrim dicitur,\icut commoddtdriut, dot
mtdriusjegdtdriuf.Quire,(iquid impenddt tiecefjk*
rib ucl utiliter in rent depojitim-.aqum eft,em babe
re d{iionetn,neobfequendo ddmnm pdtiatur.

Aducrfut

€tz C  L A S S I 5  III!,

Aducrfus deponentcm, qui tm impudins  f$,g(
ttmicm redepofita girduet, dc interm nolit fmptut
quos uel ipfe fdfiurus ej]et,exoluere.

Pretoria dfiio depojiti dir eft a  ddtur ei, qui in
fimmo rerrn fiurum corporis difcrimm,ob tmul
tum,mcndium,ntinAm,MufrAgi m,cofugit di  proxt
tmm,hchrymis cm rogd,s,ut aliquds rcsei cujloiiit.
Cert e,qui id ncgct, aut pcrfide fufcipidt officiu: is dut
ferrw,dut perd itifimus fuerit.EtUmcn tales funt  in
pirdpdccshmAtiApeUc conic fii.

VI Contraria eft ciuiUs Attio depojiti.Quiiie
PrxtoridfNon fuit nccefptrium,Vr<etorm fuperuMt
iiedmproponcre afiionem,cm ciuiUs fufficeret.

Hoc dutem rcfert inter direttdm dfiionem etcoitt
trdridm depojiti: Quod in direfid iurdtur in litcml
]. §.In depojiti.ff.Bepojit.In cotrAvid ueronotqui
l.Eidpud quem.ff~.Eod.tit.NAtn nudum cotrdrim itt
dicium ddmittit iurAmentum in litem: prater cbtri*
yitmmAndAti.l.Eurti.§.Conirdrio.Et, § .Mitnddti
ff~.Be his qui notdnt.'vnfdmi .

Q.VID  DE H^EREDIBVS DU
CENDVM SIT.

yn

am

At  T I 0 Xiril.

H Acrcdibm eiut,quidepdfuit:itc Mi, cui ex Tri
beUidno Sendtufconfulto refiitutd eft heeredi*
U!,copctit dire fid. d.l.j.  § .H.cc dftio.Quod fiunui
txh&redibus dcpofitoYis repetdt depofitm : refert,
Hiram peemid fadul did res diuidia.Tmc cnimpro
pdrte bidrediidrid reflituetur ; rcfjdum dpud depot
piYiwriundnebit, fiboc uolucrit: dUoquimiedem dli*
qm deponetur. Cseteru, peemid 'm fdcculo figutd-,
rejigitdri potejl dpud iudiccm,uel dpud honejlds perfo
m:itd tdmen,ut pojl [olutione pdrtis conjignetur. An
verb res fit, qu£ diuidinon pofiit.Ndm time tot a trd*
ietur,fxtifddtione uicifim d petitore ei pnefldndd in
hoc,quod fitpr'd empdrtem eft. Quod fi fdtifidre no*
hint,potejl modern deponipublicdm uel fdcrdm.Lt
kc obtment, cwm nulU inter betedes Us eft.

Sindutem mufquifcj; folum fe bueredem intenddtiei
tuiendd res cfi,qui offert cdutione de defendendo dd
terfw dlterum depofitdrio.Vbineuter mlt onus cd*
Hindi fufeiperemon eft cogcndus depojitdrius dd refli
tUtlonem.Oportet igitur rem in <edcm deponerejo*
Hicde h<ereditdtc iudicetur.d.l.}.§.Si peemid, cm
, bfuj.

Huic confeques csl:Quod fi ex pluribiit depofitoris
* kredibus mdior pdrs petieritrem depofitd,fiue diui
to* fi«e mdiuiduAiommo refiituendi effe fub i done A
, Mdior dutem pdrs, non ex ntmwo perfo*

mrm

€*4 CLAS SIS IIII.

nirumtfed ex mdgnitudm portionm hmikrii*
rum intcUigenda fuerit.Cdiuijn.l.Si plures, m pm
ci.ff.Eod.tit.

C&tcrumjd quod h teres pro fud parte ex re fa
pojita fic confequitur,ut dittwm efttnon poteft cohit
res <xd cotmnunicdndum fecum petere, qui & ipfeti
repofeendm fuam depojiti partem tempos obfemt
debuiffct,nccfuam defidiam cum. alterius diligcntit
compcnfare.l.ulti.C.depofit.

Hscredibus quoq- iHitts, quiimpend'd utiliterk
rem depofitam.tributtur aftio contraria. Etlnkn
Acs deponentis-.qui cm habeant bona , ecqum  eft, lit
foluant fmptus.  (

De attione Vr£toria btferius Aicetur.  ,

J Inhxr edes depofitarij porrigitur hiecdftk  J

Vlpianus,bt.l.Si homkicm.§.].jf.Dcpofit.Datur(0  i
quit)a(lio depofiti in hxredem ex dolo defmdi  i tifi j
lid u rn Quanqu'amenmaliascx dolodefwtttinonfi .
iemus teneri, nifi pro at parte qu£ ad nos peruenit'M
men hie dolus cx contraftu rettp, perfccutione defeti
dit.ideoq; in foltdumunits hatres tcncturtplurcstun  (
pro ed parte qua qutfq; h£rcs eft.Paulas,in.I. In iq*
fiti. I uliantts, in . Ifcq.  N eratm,m .l.Quod tmultmf  1
Depofit.  1

D (.If

ACTIO  XIIII.

Df dob dutem proprio hxredes edtenm in folidm
tmcntur, qudtenus ern commmiter ddmifcrint. Alio*
pi, tibi diuifd inter fc re dcpojitd ,Jinguli quid dolofe
facnnt,m parks comientur. mrtiam,m.l.Si duo»
fEod.tit.

II Aducrfus hxredem pdtris, qui res filix dondtxt
fufcepit,hxc dftio retteexcrcetur. Qudnqdlioqui m
ler putrem et filidmfui  mm, ciuilis obligitio non ejfet.
tipmidmjn.l. 'Die jponfaliormjn princi.ff.Eo.tit.
imHi.l.irdter a  frutre.§. Quxjitm.ff.De condifti.
lit kbit.

III Qki' interuiuosdccepitre i depofitirio, forte
mtuo datum, dut dlio titulo truditum, nee cR fucccjjbr
tim:k nonpotejl eoueniri depojiti iudicio.Si tame nmi
ml ilix res extet,potejl eus depofitor iuthxrese'm k
foffejfore uendicdre.lSi is qtti.C.  D epojit.l. Si res.  C.
U exhiben.

mi I« hxrede fequejlri exereetur hxc dttio,no
Him qukm m hxrede jimplicis depojitdrij.Vomponius,
W.Si Ajiu.§.Cm fequejlro.jf.Depojit.

V Contraria actio ddtur vn hxredes depoji
tow, ut probdtur in loots prxdittis.

Vi Pretoria aftio depojitimquxtuor cijibus trl
^‘tur hxrcdibus depojitoris.  E t dduerfus hxredes
( %qumUli necefiitate fufeepitdepofitm.

ccc Seti

&

$16  CL AS SIS It It
Sed hi de dolo defuntti conucniri tuntti pojfunt  fra
portioe b£rcdit(iri<i,crm jimplu. Qudtiq tejUtor ipfe
pluris conueniri potmjfet. De fuo dutem dolo cos tencri
fecmdwm niturm dftionis,non csl dubim-NeMtiiifj
iil-l. Quodtumultus.jf. Depojit.

QV1D  VENIAT IN HAEC IVDICIA.

VIII

C luiles d ft tones dcpojiti funt rei perfections.

Directa complcftitur, ut depojiumrei*
d-it rem fibi commiffm, cu fruftibus z? omni ciufu.Vl
pidnus,in.l.).§.Hdnc dftionem.ff.Depojit. VelutUtl
tmdcm foludt: fihocdb initio comcnit inter contrd*
bentes,qui jic pojfunt depojiti modumexcederc,mii
non exprcjfc dgint ut jit mutmm.Vdp'tnidnmjnlLu*
cm Titius. Et.l. fe cj* <§>. Q ui pecmidm.ff.  E oltit.l
Quod ji db in’tio.ff.Si.cert.petdt.

Vfur.e dutem reguldriter non ueniunt,fw idem,ft*
tie tdntmdem reddendum jit: nifi ex tempore mors,at
blterpeUdtm nolit reftituere depojitdrm.Uj.  C. E ol
tit.MdrceUus,in.l. Mord. ff. Dcufur. Tu/ncemuM
tdm propter lucrum petentiam, q propter mourn nvl
foluentiu ufur£ infhgutur, ut dicit Pdulusjnl. Cufb
dam.§.Sipupillo-ff.De ufur. Aut,nifidcufurisprsft*
dis comenerit, quonidm lex contrdftus ferudbitur.i,

l.LucmTitm.Et.l.PublU.§.Lucm.Alioquisoniri

actio xiiil %r?

hum fidcm  er depojiti niturm cfl,ufurM db co dcji«
derdre tempom ante mourn, quibencficim m fufci*
fiend* pccmid dedit, ut Ait VApmanus, m.d.l. Lucius
Titias.Seeuold,in.l. Quinta* Cecilm.ff.Eod.tit.

Si Umen in petitione depojiti non fi*t mentio ufurd*
xm,qu& fortdfii; promiffe fuerint: tmc demo peti no
foljunt. Non cnm du& funtdttioncs,ah.i fortieth* ufit
trim: fed m* dimtdxit-1. Si depoJitA.C. Depofit.

Sed qui Argentum uel Aurm depofitm peterc uo*
luerit, exprmctne Jpeciem, An Q pondm in perfecu*
time i  Et magis esi,ut utrunq- complettdtur,fcyphum
forte, Uncem, uelpAterdm dicendo,o-miteri*m &
(odus Addedo.Sed et fi purpura fitbifetia,udUn*,pon
k fmiliter adijciendu: ftluo eo,ut fi de quantitate po*
imkcertm e&,iuranti fuccurrdtur.d.l,).§. Si quit
irgcnttm.

si uerd cijla jignatA dcpofita jit, non tintm cifld,
fed etidm res finguU petipojjiint ut reflitudtur: tdmetji
tanfint ojlcnfe, cum traderetur cifa depofit Ario, qui
Wifi fufcepit ciftdm oibus modis fcmnda,ut erdt,modo
time 'pbaueritres ibifuiffequatpetit.Si  cifla .

Comraria aftio babet perfecutioncm expenfm
utilim.Quid enim,ji eqrns deponatur: nonne fuppedi*
titu ei pajlum recuperabit depojitarmf Dcbct ne off.e
1  dofuo comparare damnum!  N dm quis ejfet tdtn miqui

Vitionefufccptum, depofitm!

scs  z Pr§

ClASSIS III!,

Pretoria autem depofiti dttiojn prsdifth  cjiu*
tuor ff>ecicbui,mixtd eft, quid rm & peendcompleftit
tur, ut pdulo pofl die mm-§.  R ci perfequeude. Inflit,
Dedflioni .

lurdtur etidm in litem ex dolo non reflituentis kin
dicio direfts,non dutem contrdris aftionis: quom in
hoc non defide ruptd circ'd contrdttm ndturdmjei k
vndemniute eim,qui depojitum fufcepit,& fine fmptt
utilrter ferudre non potuit, dgitur. l.Ei dpui quern,  lit
pmd.ff.Eod.tit.MuU6 mdgis in diredit  P rttorkm
Ydturin litem cx dolo uel Utiore culpd.

IX fimplum formAtur ciuiles dftiomM'
tor id uer6induplu,uidelicet,fi fuerit infictitm  Jfpojilit
tumultm, incendij, ruins, ndufrdgiij grdtid fdftm.1
§. Reiperfequends. Et.§. Sedfurti. Inflit.  Df ditto,
At ills (inquit) id eftjdmni vniuris cx Isge Aquitu,el
interdum depofiti, injicidtionc dupliesntur, k confiteit
temAutemvnfmpluddntur.Vlpidnm,i/n.l.\. §  j-Hfc
sutem fepdrdtio cdufdrum (dit ) iufldm rdtione hriet.
Q uippe,cim quis fidem digit,nec depojitm redditur,
contentm effe debetfimplo. Cum uero exigente ttcccfi
tdtedcpondt,crefcitperfidis crimen,er public* utiliU
tc cocrcendu cfl,uindicAds Republics cdufd. Eft atin
inutile,in cdufis huiufmodifidem frdngerc,uidelicet, m  *
mgnd fit occdfio decipiendi plmfdtis id cdldmitofos.

ACTIO  XIIII. Ci9
X  Spcciales funr*

Q_VANDO, ET QVAMDIV
COMPETANT.

XI

C luitesfunt pcrpctug. Vr£torid uero depojiti,
itlids dnndlis eft,hi duplm: alas perpetud, Ad
perfequenddm rent depofitm.d ,1. Quod tumultus.

Stdttm dutem poteftdgi,cmdepoftdrm citrddo
\mmim no pofiit repofeenti rem fudmnegdre.  NS,
jiiujld jit cdufd dildtiois: putA,ji res depoftd fit in pro
mid: uel, reclufd, ut reddendi no jit fdcultds:dut fc*
fejlrdtd, nondrn extdnte conditione.d-l.).§.Eft dtt
ttnt.Alioquijldtim reddi debettetidmfi k depojitore te
pits ddiettm jit: uekti,ut poft mortem eius redderet .
Qtionidpotejirntdreuolmtdtem.d.l.]. §. Stjicde *
pofuero.

Eo dutem loco reftitui debet, in quo fine dolo mdb
depojitdrif eft.Quodjidlio perferri rem dejideret de
pofuor.fumptu eius id fieri tequm eft-.fine ab initio co
i ttittm jit deloco,jiue non.Pomponius,m.LSi in Ajid,
Ifl pmci,Et.§.j.ff.Eod.tit.

,  XII Infamat direlid, non contnrid.Et is notd t

tur,quifito nomine conuentus  er condemttdtuseft.Ve*
nomine hmditdmjutoriojurdtorioM pro *
etc  5  curdto*

6$0 C L A  S S I S I11T.

curatorio fuccubuerit,non fit mfamk.l. Quide pojitSf,
C. Vepofit.l.Furtu§.Siquit alieno. Et.§.ulti. ff .De
bis qui notan.mfia.Quod adeo ucrrn ett,ut nec ilk no
Mur,cuius nommfufceptm eft iudicim.lMbil C,
De procurator i.

XIII Bonsefideifunt.VipkttiWjtn.d.I.i^Hee

attionem.  §. Attionm autem.lnjlit.De attio.

Vetiit autem'w banc dttionem dolus  ©* lata cult
pd.CelfusMl.QuodNerud.jf.Depofit . Leuiorisaute
culp£ nomine,hoc ett,deftdi£ ac negligenti<e,quant  e?
in fuis rebus admittere multi folct, no tenetur depofita
rius.ltaq- fecurus eft,qui pdrrn diligenter cujloim
rcm furto amifit.Quia qui ncgligenti amico ran ctijla
diendam tradition ei,fcdfiu£fiacilitdti mputare k*
bet. § .Pr<eterea.lnftit.Qui.mod. re contrahiMigl
Pauhis.ff.Depofit.Sifine dob mdlo(tnquit)remdepot
fitdm tibi,dmferis:ncc depofiti tetter is, nec caucrcit
bes,fi deprfibenderis,eam rcddi.Si tdmen dd te item
peruenerit,depofiti tencris.

interdum tamen depofitarm leuiorem quofy cub
pam  er diligcntemcufiodiam omnefy periculmpw
flare debet.

I Si hoc nonmatm comenififet.

II Siquisfeobtulitdepofito.  «U.f* §. S£pe eitcA
IU P oil litem conteftdtam,fiiudtdjaccipienditerrf

refi

ACTIO  XIII!. 6$!

tcpotuit redderc reus conuentus,nec reddidit.  Vlpid
mu,m-l.Quod fcrm.fy-ulti.ff. Eod.tit.

1111 Si qua foltus depo/itdrij grdtid,rcm dut pecu*
nii>n ferudnddm dedit,ut(ji uellet)ed utcrctur.VlpMe
nm,m.l.Si quknecc.xufm-jf.Si cert, petit.

Catcrum,'mbkjfeciebus,decifufortuito no tenet
iitur.d.  § .S£pe euenit.Quod tmen accipicndum cfl,
ji re nerd Accident  er probetur: non,ji filfo conetur ,
putextu cdfus fortuiti, refiitutionem depojitieludcrc
Ij.C.Eod.tit.

in fmnuifiue cum ipfo depofitdrio ,jiuc cm bit
rede cius dgdtur: ji res ndturd fiu,  pcricrt't }  ueluti,ji
equus fuerit mortuusiabfoluetur rcus.Quid wftunt eft,
Mturuleminteritm dd dftorcm pertmre donnmmtfi
reidepojiti: uticp tdmen s ji etidm rejh'tutafuijfctdpui
tminteriturd,CdM,m.l .Si plures. §.Siue dittem.ff.
Depojit.

Ill ltd dutem conueniri non potcfhne pnjlctur do *
hnuhis.Ndtnhicconuentio contrdbomm ftdembo
nosq ;  mores eft,idcoq ;  fugiendd.d.L ]. §. St coucnidt ,
Et.§.lllud.

Dolus item,non tdntum prxtcritus, fed etidm futu*
tiHiid eft,post litem contejldtdm ddmiffusiucnit m bd<?
tftionem.d.l  I § Non tdntm,om feq.

Q uocircd cr hoc notdndum eft, quod dolijpecies
t^manpejliue mifericordiM cxcrcere. Cum is pof  *

ccc  4  fet

*5 t  C L A  S S I S lilt.

fet non fufcipcrc tdlem cdufm mdgis qu'rn  iecipcrt.
VlpidnuiJn.iSi hommemj/n pmci.ff.Eod.tit.

Notdndum eShQuod mflrmentmje mtuo me
pecu/nie fitftm inter Titirn & Sempronim'.proUt
mihi dducrfus Titim depofitdritm.fi in co fin obiter
fftentio.edndcm pecunidm cm dccepiffe  4  me ut  c«/Io*
diret.Ettenebiturmihi Titius.non Semproniut.lLefi
derim.C.Eod.tit *

Praterect: ex cpijloU priudtd,tmetft non ndfcdtta
obligdtio,utpote,uerbis dd foldm enmcidtionem perti*
ticntibut:probdtio tmendepofitdmm rcrum’mph
tur.Pdpmdnuijn.l.Vublk Meuid. § .ulti. ff. Eod.tit.

Admonepdi etidmfmustQuodfirem dltemm
Wine depofitdm,reddidero ei,quern domimm effefilfo
putduimon pofjlm conueniri d uero domm depofti:
quid nullus dolus intercept.Verm , dduerfut eum,cui
reftitutd fuit, dominus dgere potest dd cxhibcndu ff
veiucndicdtione , etidmjt confumpfcrit: quid dolo ft*
cit quo minus pofiidcret.d.l.}.§. Si rem dferuo.

ADFINIA REMEDIA.

I Hi ec depofiti dflio dircftd concurrit cm dUio*
He muridrm.nec toUit edmtctm dlterd.dd id quod k*
tcrcR:dlterd,dd aflimitmemmum , compctdt. dl
i-§~SiqwstdkulM-

con*

ACTIO  XIIII. 6$

II Condidiofurtm & fmccdufdinterim com*
pctunt: fed non dnteqmn depofitariut dob ucrfdtut
ftitrit'm re depojitd.Nott enim quifqudm hoc ipfo,quoi
icpojitu dccepcrit, condidionc obligdtur:uerm,quod
iolrn malum admiferit } duthore Piulojn.l. Si quis.§.
Competit.jf.Eod.tit.

HI Adio furti  1 ocm habet,ji utatur re depoftd
imito domino.Pduhu,in-l-Si fucculumjn princuff.  De
poji.l.Proptermjlrmeta.Et.l.Sidepo/iti.C.Eod.tit.

HI T Condidio ob turpem cdufdm ddtur m extor
patent peemidm a depojitore propter rem femta .
Ubeo } in.l.ulti. ff. did. .tit.

V  Loom dliqudndo habet ddio dd exhibendm
Vreiuendicdtio: fcilicet herede depojitdrij dolo nut
lodefcrente poJfcfiioncm,l.\.C.BepoJit.

VI  Si pucedat dim cootrddus, quern fequtur de
dcpofitmUmc ex priorc ndfeitur ddb, no ex depoji
fo./.j. § .si te rogducro.ff.Dcpoft. Wmmitiuopon
let fceddre.l.Si procuratorcm.ff.mndat.

PRACTICAL

POSITIONES ACTORIS IN

ffC J ACTIO*

6*4 C L A S S I S nil.

ACTIONE DEPOS1TI DIRE
CTA CIVJLI.

J Ponit a&or.quod nupcr ob res forts age
das,eraraliquandiu abfuturus. Ecce primm
(Aufm,<\u£ mouit Attonm,u! opera rei comemi uta
tetur ad cujlodmdat res fuas,

IX Item dicitiqudd cuitandi periculi caufa,
duas ciifas plenas uelfibus apud rcu depofuit
talimodo fignatas. Nam res,qua  dcponmir, k
fjgnanda eft clare.l.).  §. Si quts auru/m. ff. Depo/%
Bmc autem uidcs,quomodo depofitarim  r? obligetur,
Vide infra* '

III Item.'Reus Iibero confenfu fufeepitgra
tis huiufmodi ciftarum cuftodiam* N«titr4
dm cm depofiti exigit, ut gratis fufeipiatur. Smuktcp,
enlm pccutiiam pro cuftodta dedcris ; ftatim mutttir
contra flus itt locationem,aut aliant caufafiguram. I.j*
£.Siquit[eruum.Et.I Lucius Titw.ff.Dcpofit.

Vlcriq; Umax confultmt,ut pccunioUm pro cuflot
Mends re foluat uel promittas depofitario.  N am twit
fuflineb t cafurn fortuitmd.if. § .Qu.fritur.ff.  Vita
no.raptor*

Apparet etiam ex prtdiftts pofttmibus:q»6£rci 1
tiepoftite fm mobiles Quid aw e dt emits de rebus in i*

qtobii

9

ACTIO  XIIII* 65?

titobilibUifCcrte comoddri poffimtd.jff. Commoddt.
VcrmtmenrcftiutfentiuntiUi,c\uirerrn mtiobiliu
depofiti contrdftmfieri pofjencgirtt. Vnde lurifcon
fulti in  p dndcfU? nonutmtur dijs cxcmpUs,cpum re*
rum mobilim ^ut fe mouentim, m mated a  depofiti .

IIII 'tern eft uerum;quod aclovadmonuit
reum,ut ei didtas ciftas reftitueret cum omni
bus rebus indufis* De hoc ca[u cifi& cm rebut
dcpofiu did urn cd.

V  Item;Rcus fine caufarecufat eafdem d>
ftas reddere adtori domino* ltd# optimo iu*
ruduerfus eum dgitur. Qtjod ficifiM qutdem uolue*
titre(lituere: fedrcrm diquid decffe inimiduertit
&ftor;tmc exquditdtefcUUwtimk eftpofttio.

Quare petit actormeftra fententia reum co
demnarijUtprsedidasei ciftas reftituat fimul
cum rebus quae in eis erant repofitae* Sed qu<i
Utione petetur refiitutioicm w propriety  er pof*
fefiio mdnedt ipud deponentem :ficut ctiim rei com*
modit£0-locit£f.l.Licet.§.Rei.fDepofihl.  N on
folm.ff.LocAt.cr conduit. Rejpondeo: Letentioncm
qmbabet corpordcmreftituet depofitirm ..Quod
finonfecerit; mdmnubiturm tjlmtiiancm totim

C t A S S 1 S mi.
Yei,nedm detentions: ddeoq; iurubiturmlitemip
£. I n dcpofiti.ff.Depofit.

DEFENSIONES REI CON
VENTI.

I Excipiendo reus dicit: Quod res, quam
actor intenditfe depofuifle,eft eiufdem reuo
uenti propria* Si hoc probduerit, nonpotcft  $4
dftionc tenerU.  Q ui remff. Depofit.l.Nefy pigmft
De regul.iuris. Alter m uero dominium opponi  tiopo*
teft,ficut nec compenfdtio.l.ulti.C.  De compcnfttio.
Nemo enm poteft interdicere depofiti rcftitutm,
nifi dominut ipfe.Nouell.De depofit.z? dcnmcii.

II  rtem>eft uerum : Quod actor depofuit

eafdem ciftas apudTitium inquilinum talis
domus* Mdle igitur dftum fuit depofiti dittcrfm

rem,qui forte hojpes in edde domo dut fdmlus fail-
Ndm hsc dttio y cm fit pcrfondlis, fcquitur pcrfonm
eitts cum quo coutrdtttm eft, quiq; rem cujlodieniM
dccepit prmipdliten Etfic intefiige locum fuperio*
rcmlll . Contrdftut qut'ppe depofiti re contrditvf,
hoc eft,propter renr.perfond time obligdtur>quept
tin cuftodite rem dccepit. Vnde cxecutio obligdtioitis
feudftio,non m rem,fed in perfondm ernfetur.  E t
eft,quod tn.l.Si hommm. §. Ddturffi Depofit . did*

fur:

actio  xini. in

ttff-Mm defcendere ex perfecutione contrdClus  O'
rci.Sic  O’ creditor obligntur re,hoc eft,propter rcm.
§,Creditor.lnflit. Quib.mod. recontrahi. obligati.
Ettamenadiopighorititia eft perfonalis.l.fi.C. De
iijlrdttio.pignor.

PoJJet etiam fe reus defcndere, quod res fine culpa
fut miore perierit uel fubtrada fuerit: ut eleganter
ieclmt Vlpianus,ex quibus contra ftibus dolus crcul
pipwjletur, in. 1. Contudas quidm. ff . De rcgul.
km.

POSITIONES ACTORIS IN ACTIONE
DEPOSITI CONTRARIA.

I Ponit aftonquod Sempronius ciuis Co-
loniefis reus,depofuit apud euin duos equos^
Id en'm frcquentiftme fieri folet.  De alijs rebus exan*
pk fibi quifcp potesl exhibere.

II Ite;Aftor animo erga reum amico fufce
fiiteorundem equoru cuftodiam* Refte qui
iem  o fecmdrn nature pratcepturn obfecutus  ci!
proximo.

III  rtem.’Aftor pro paftu equorum expeii
ditduosflorenos* H£funtmpenfie omnibus mo
its neceffm<fi ? fmc quibus equi non nixijjent.

€58 CL ASSIS !III,
mi Item,eft uerum;quod idem a&or de
ditSepronioeiusrei peritofex florenos pro
curando equorum morbo +  E tierbicfm
ptus admodim prohibits, quern in mm expendit,
cum ipfe em rci peritus non effet.

Sed dices: Quomodo depofitdrm repclet 'mptn*
fds in Alien'd rem fkddstVidetur cnim dondre.l. Alto.
§.Exdiuerfo.ff.DcJdquircn.r;r.dommi.Et.§.Cm
quisin fuo.lnftit.Dc rer. diuifio. Acceditdrgmrnu
fmlitudmisjc creditore in bonoru poffefionetnijfo,
qui  cr ipfe cujlodidm tintum hdbet: dttdmen impellie
rc non ieneturin bond,etidm periturd.l.Pr<etor.§lfl
pr<etered.ff.Dc bon.dutho.iudic.pofidend.  D enipo
firmntur k<ec per.l. Cuius per enorem-ff.  Deregi
iuris.

Viden,quorfm nos pcrducint fimmi iuris  reg»«
ItffQudntm cnim dbeft } qum Acribodicieo dlieui pit*
dittis rdtiombm [is Undem perfudfurus,depofitdrm
non repeterefiflosfumptmiVcrmtmen alitercm
flitutum eB,conccffd hdc contrdrid perfecutione.W
biiquifmm effet, Atnictm obfequendo decipher de*
ponentem tocupletari illius ddmo.Oportet ergo pit*
diftets rcgulctsmoderAto fenfu dccipere,ficutomnesid
ris fAnttiones.Cbtment enm in prtedonc(exccpto ere
ditoris iure,quod fiios habet Umites) qui tentere impel
dit } boc eft ? fwe precedents titufofinc uttd doni'rn no*

ACTIO XUU.

instate rem nifties.qmt reftiiuere potius debuenh
jutj; Leges prniri hmcuolfccMm deft quoi ulla
iignentur fiuore.Tenes ijkf Bene eft.ExercealiquA*
dm Minium in his tuftick theftbus,&■ (mdem.bi)bre
m te imifconfultm profitcberis,

V Item.-Reus ab adore admonitus, recu-
fat praedictas impenfas adori reddere* N mis
'Dthoc eft temeurm,qui obfcqmu cm dmno ex’git*

Quare petit ador: didum Sempronium
reum ueftra fententia condeinnari, acleg iti*
me compellijUt adori odo ftorenos impen¬
ds foluat, Reiiqud cx pradiftis repete,

D efenfones rei conuinti non habeni difftculUteen<

POSITIONES ACTORIj  IN
ACTIONS DEPOSITI PRAE
TORIA.

I Ponitadonquodnuper in tali platea fine
ortum horribile incendium* Ego cdlamitoftt
kcendiorim exemph uidi <tnno unde quddrigefmo f
c «m Qolonim projiafccrcr.

II Item: Ador uidebatflammamuicinis
domibus immiuere, Prudcntis igmt  pa*

<40 CLASSIS IIIL

trufdmilus fuit,'m fummo rcrm difcrim'me, folte rts
mobiles dpud miewm deponendo fmu.re.Nm tm ns
agitur,paries cum proxmus drdet. Cuius difti jis  we
motetim'm difeordkrum grdttionbus incendijs.

Ill Item,eftuerum: quod imminente tali
periculo, a&or depofuit fupelle&ilem fuam
apud Lucium in tali plarea habitantem* ltd$
mturulis ZT duilis authority ex tali re obligdt  drpo
fit dr iim-I Et.l.Si quit tumultUf-ff-DepoJii.j.

Sequens ilU.lnf.it.He dttionib .

mi Item: Reusadmonitus,ut praedi&i J
res reftitueret,detractauirid haftenus* impim
ftnefclum e& &■ homme CbrifUno indignm  .Et
tdmen memos multos,qui non duxilmdi cduf ii k
iufmodi cafus,fed furandi defmtione dccurmt>
Vroch fcelus inhumMum.

Optimo itcicfc iure in cm.qui infeidtus pUnefuc *
rit huiufnodi res dcpojitos,pcendlem ddionent  PM
tor effc uoluit: qut Rom£ toties uidit cdkmiUtesiu
cendiorm V improbitatem ibi admijfm.

Quare petit a£tor:ueftra fententiareum co
denari,utpraediclas res ei refti'tuauEt/iquas
ex illis fuerit inficiatus reus;petit eu tunc in du

plum

ACTIO XI III. 64*

plum aeftimatarum rerum condemnari * Sic
cnm petendu cjje in libcllo,redid ddferit Rofredus, re*
probata idoru oprnonc, qui putdbdt jimpliciter res pe
tendas effe,ft depofitdrim nolit eds rcjlituere: turn in
indicia, fipreeter recufdtm rejlitutione cceperit pld*
neinficidri: mocdndim effe iudicis officim dd pee*
nun. Errant eni/m totd uid: quippe, quod bxc aftio
p retorid prkicipdliter ob pcenam petenddm introdu*
lid jit:dlioqui ciuilis fufficcret.Sed quid nontentdntle*
g ukifTu folidam fequere doftrMttt,cr fuge dr gut ids.

H oedutem exemplo uti potes in omnibus concipien*
iis dttiomm formuUs, qu&mficiitide crcfcuntiut ini.
Id qu£.C.Dc condifli indebit. l.lndc Nerdtius.  § .HcCC
tftio.jf. Adlcg.Aquili.  §. Induplum.Injlit. Dedftio .
Et. § Mhi.1nfl1t.Dc obligd. qtue cx qudf.cotrdtt. ndfe.
Authen. Contra. quipropriam.C.  D c nonnmcrd.pc*
mid.

EXCEPTIONS REI CONVENT!.

I Reus dicitiquodeumfamiliae fusehuiuP
modi res traderemur;ipfe ignorauit, in dev
mo fua manfiffe ueftem. Caret ergo fr etude,cr no
tenth it ur ex inficidtionc dcpofitarius-Nam no ob foldnt
kficidtionemtenebitur: fed quod dolo jit inficiatus,o-
ktm defimtione,fcilicet 3  in tdnta cdUmitdte. Alio*

ddd qui t

^4* CLASS I S IIII.

qui, ex inficidtione fimplicis depofiti, non crefcitdftio
emits.l.lnficidndo.ff.  De furt.

II  Item: A&or depofu it quafdam res apud
i'eumdecimadie Februarrj. Incendium uero
contigit duodecima die eiufdem mentis. Se*
quitur crgo.ob mcendim non fuifie res depofitss•  E o*
dan modo clemripoffet ndio, jiojlendcretc&fdmns
effcapudulim, iuxth.l.Optmdm.  C. De contrtthai.
emptio.l.Mctritws.C.  D e procurator CmPritorff,
De iudicL

III  Item: Incendium,quod a&or allegar,
longo interuallo ab illius domo diftabat.Vtide
confequitur,Mnm fulfil- me turn d(loris>ut reus exafe
tur d poem Pr<etori& pcrfecutionis. Sed ciudiidmi

non eximitur per bine allcgitioncm, ex. I. Si  dnti.

§ .Esldutan.ff. Quod ui dut dm. Quid a
nim excufabit depofitirim  a petiu
rejlitutionc rerrn dlienirmi
E tfis cdutior,q. ut Spea
cuUtor hie fuis fef>
quipeddlibus
formuUs
tibi pof
fit pnponere,

DE

DE ACTIONIBVS MAN

DATI DIRECT A ET  CONTRAR.IA

XV

idcumus fgnifcationem uerli (min*
dire) quod protritum quidem efl, fed
I meptifime trattatwm ab Accurfunis.

| Et res  eerie cotidie in foro uerfatur,
utmerito dcbcamns earn pknius expli
ctre tyronibus mis. Mandure a mints dandu compofi*
turn  eil: quod in tninditis dandis accipicndisq■ nu*
mftbi micem dure mos erut,quern iunt nunc in imtuis
ptomifiionibus uulgo uidemus obferuari. Sunt iutem
p?< eruq; uerbu fmili mdo ab ufu porrigedte minus pro
Mu.

Ituq ;  mandure, gencnliter fign ! ficat,dlicui perfon*
gerendm aliquid cxequendumq; committcrr.ficut uet
bis Quintiliani refert VaUa lib.V . Befetben,uufjldgen .

Hoc uutem alius fit publice; alius priiMim . Publici
mndutu uocantur proprie pracepta MUgiflratuu.quui
fm nccefitatis.Inde dicimus,mandure,gebicten.Sic at
dpiendm cdljn Tit.C.Et.Nouefl.De mandat.princi*
pm.Et, demandatis quidem iudicim uindicandis,qu$
BMgK m agiflratw ordmtio fit falm; in prim Cluffe
iix'mw.

Add 2 PrittMd

€44 C L A S S I § nil,

Vriudti uero mindati mtlgo dicmtur commifod,
qu£ cm kte piteint,multi comprehcndunt-

I Mindire folemusei, cut negocium iliquodmittdu
cio uel extra indicium, nojlro nomine conftciedm,mi
ce &■ bonx fide commcnddniM. Him o cotmmdird
mctndo fit, befelhcn, vnd betuwen. lUinteUigmim
csl hoc loco. Vnde minditiriws,dicitur procurator, i
pro o  c« ro, eyn vorwdlter,\orforger, befeUa
mitfleys.Mon enim eH ociofm tflud (pro) feddiligep
tkm qmndim zj  prudens imici officim jignifiatfd
pcnnk depidhm.

I I Mindire, pro inhere iccipit Vlpiinm,  kl.j.ff.
Qwod iujju. Solettimendifferential qutdMcoHig.m
l.Sxpe.ff.Deoffici.  p nefid.pofl glojj 1

III M indit ticite, qui pdtitur pro fe fideiuleri,
Vel ntu/m hdbet.  I nde tdcittm mdndatum-

1111 Mind Are M igijlritm,pro decemre. Cice*
ro dc legib. lib.  II.

V Mindire c<edem, uel iliud delidlu. Piuhu.  jf. DC
Senitufc.SyHini.Et fi (mqnit) ccrtucfit percuffor ; U*
men hibendi eft queeflio,ut aedis mandator menUtiir.

VI Mindire dektionem, pro mpeUerc dliquent, d
defent.l.Exquibufdm-ff, Be iurc.fifc.Et delator,iM >
ditorem <edere debeU

Midi*

ACTIO XV. 64S

VII Mandate dicmtur  er <J« iubent abirc in era
ihm.Vnde mandator es [miles font fi'deiujforibusmi*
}quod mandat m pr<eccdit obligationem debitors,
hoc eft,mandator fin fide mouet,mducit dliqucm ad co
trabendim cum alio.FideiufJbr ucrofequitur obligatio
m,er acceditei qua: iam contrafta  ciU. Sifidciujfo
res.ff.De fideiujjbri.  cr mandato.

VIII Mandate vnfuper de rebus kanmatis elegan
ter dic'mus.Mandate Uteris, pro fc rib ere. Mandate
terr£,pro femkare-Mandate fug£,pto fugerc.

IX Adieftiue nonnmquam dicmustKem mddatam,
feut rem commiffam,rem depofitam, utapud Cicero*
tminfirm. Qua locutionegcneraliter [gnificatur,
quicqmd ullo modo mandatm fucrit. Quod non pert
tipiens Accurfins,male torquet ad jpeciem cmpti,k.l
ulti .§ .ulti.ff, De codUlio.ob turp, cauf.Id quod anno
ttuit Dn.iac.Speig.

Compofita fmt,Demandare, idem quod mandate,
Amadare pro ablegate, anderfiwo bin fchyckcn.Com
medare,cm datiuo, pro committerc: cm accufatiuo,
pro laudare  . Vnde comcndatiti.e liter £:  ©• ueditores
plcrmq; coimendanda rci gratia mauiri folent-

Sed hie mibi fcio obgannituros pterosfytanq pa»
r« again ImficonfulifiquU in Clafiibus adionu trade

ddd  3 gram

CLASS1S mi.
grammaticorum c&nones tquorrn me certe non  pudec.
Turn cnmnecefitrU cftkoru,jicut z? reliquaruartiu,
cognitio,ut fine ijs folida iuris ac legu difcipfaiconjU
re non poffit. Satis dcbicbatim ejl Accurjianis  Her#
bourn monfir is.Face fit tandem bdrbdries } eiusq$  pra
pugnatores . Verboru priorjeru potior eR cognitio.
An'nnm fimul z? linguam adolcfcentis erudiri  apor*
tet.Negicduiuerborum paritpmlatmrerm wi«r*
titudinerntrurfus incertitudo,tiegle(lm',ut nety uerti
tteefe res teneamus• Quid enim aliud agrnt Inn [corf!
ti,cm tarn curiofe traftant deuerborum  er remit ft
gniffcdtionc,quam ut conimgant utrmfy i Experts
Mem feribo bee omnia.Nam paucos dnteannos mii
regnantem in fcholis e? iudieijs barbariemiuideom
linguam Romanam cum uera iuris difciplm puhen
teuerbo  CHRISTI reflorefcere fub optbnis Germ*
ni& itojlrjc pr$ceptoribus. Quire Jpcro propediem fit
turumMab iflabarbarica captiuitate, uelutpoft'm
ttio ad antiquitatem uenerandam redemtes : ampleftd
rmr ueram iurifprudenti£ Ubertatem in fumtna turn
quillitatc . Interim uideamus reliqua.

V eteres,ut hac differ entiam mandator urn exaititu
figmficarcnt-.folebant dicer c(mandatu)in ablatiuoft
mandatum inteUigi uetteniimandatum uero publicum,
perablatiutm(mandato)denotabant. I ndeeR ibaht ’
cutio,quant Dn,Haloander,de nobis opt'm meriting

ligfit

ACTIO XV. 647

fyeitfer obfcruduit in Pdndeflis ubicfc ; mdnddtu meo,
mnktu Titij.

Argumentum*

vdkmws gmtifimm Rominz lingua o Itu

ris ciuilis pnncipem Mdrcum Cieeronem: quo

mllus unqudtn mdnddti contuttm depmxit clcgm
tins. In priudtis rebus ji quit rent munddtdinnon modo
mlittofius gef?iffet,fui qiueflus dut cotmodi cdufd,ue*
nmetim negligently :cm mimes fmrnrn ddmtfif
fe dedccus exijlimdbdnt.ltdq • mdnddti conftitutm eft
Indicium,non minus turpe qumfurtixredo propte*
red, quod quibus'm rebus ipfi inter effe non poffmus,
is his oper£ noflrte uicdrid pies micorwm fupponn*
turqudm qui l<edit,oppugndt omnium commune prt*
fiiim,o qudntum in ipfo eft,diflurbdt uitce focietd *
/cm.Non enim poffmus omnid per nos dgere, dlius in
dlid csi re mdgis utilis.ldcirco dmicitice compdrdntur-,
ut commune commodim mutuis ofpcijs gubcrnetur.
Quid recipis mdnddtu,fidut neg!etturus,dtit dd tuum
commodum comerfum esfCur mihi te offers, dc meis
tommodis officio fimuUto offids O' objldsf Recede de
medio:per dlim trdnfigc.m.Sufcipis onus ofpcij, quod
tc putds fuftmere pofjc-.quod mi/nime uideturgnue ijs,
qui  mi rime ipfi leues funt.Ergo idcirco turpis b&c cul
pd csl^ubd dm resfdtittifimdsuioUt, dmicitidtn o

ddd  4 fidem.

«4<S CLASS!? nil.

gummiticorum cittones quorum me certe non puiet.
Turn cnim necefiarii cflkorfificuc cr rcliqittru trtiu,
cognitio,ut fine ijs folidi iuris dc  !cg« difeiphni conjU
re non poffit. Satis dehicb a turn eft Accurfianis uert
ionm monfiris.Eicefiit tandem birbiries,eius^  pra
pugnitores. Verboru prior,reru potior e&  cogmtio.
An'mim fimul  er linguam ddolefcentis erudiri  opor*
tet.Negleftus uerborum pdrit pduldtim rerum kart
titudinem-.rurfus 'mcertitudo,neg\e(imrM neefc uak
tteefcres teneumus. Quid enimdliud agmt lurifmfA
ti,cm turn curiofe trattaitt deuerborum  er rerum ji
gmficdtionc,quim ut conimgdnt utrmcfc i Experts
intern feribo hiec omnid.Ndtn pducos antemos uuit
regndntcminfcholis O' iudieijs birbiricm:uidcom
Ungudm Romdndm cum uerd iuris difciplmi pukcett
te uerbo  CHRISTI reflorefeere fub optimis Germ »
ni£ nofir £ pr£ceptoribus. Quire jficro propediem fit
turm,ut&b ifiabirbirici cdptiuitdte, uelutpofllimi
nio id intiquitdtem ucnerindim redemtes: ampleftd
mtr uerm iuriffirudenti£ libertitem m fummd tuns
quillitdtc, Interim uideimus reliqiU.

V eteres,ut hue differ emmnutnditorm cxdMii
figntfiarent-.folebint dicer c(minditu)in iblitiuo,cti
minditum uttelligi ueUentrminditwm uero publicum,
per ibid tiuwm(nundato) denotibant . Indeefl ilia lot
cutio,<mm Dn,tiAloinder } de nobis opt’me meriting

ACTIO XV. 647

ligenfer olferMu.it in Pdndettis ubuf ; ntdnddtu tneo,
mnkttt Titij.

Argumentum*

Vdidmus grduiftmum Romdne lingua  er f«o

ris ciuilis pmcipem m.drcm Ciceronem: quo
tiiius unqudm mdnddti contrdttum depmxit elegant
tins.lit priudtis rebus ji quis rent mdnddtim non modo
mlitioftus gefiiffctjui quaftus dut commodi cdufd,uc*
rmetidm negligentiusiem nuiores fmrnm ddmiftf
fe dedecus exijlinntbdni.ltdq; mdnddti conflitutm e&
Indicium,non minus turpe qum furtiicredo pr&pte *
red, quod quibus'm rebus ipft inter effe non poffmus,
in bis opera noftra uicdrid ftdes amicorum fupponu*
turqudm qui hedit,oppugndt omnium commune prat
fiium,&■ quantum in ipfo eft,dijiurbdt uita focietd *
tem.Non en'm poffmus omnid per nos dgere, alius in
ilidcslrcmdgis utilis.ldcirco dmicitia compdrdntur-,
ut commune commodm mutuis offcijs gubcrnetur.
Quid rccipis mdnddtu,jtdutnegleilurus,<tttt dd tuum
commodm comer fur us esfCur mihi te offers,dc meis
tommodis officio fmuldto offcis  er obftdsf Recede do
mcdioipcr alim trdnfgim.Sufcipis onus officii, quod
te puttts fuft mere pofje-.quod inmime uideturgraue ijs,
qui minime ip ft [cues funt.Ergo idcirco turpis bee cut
pit cs%quod dm resfttnttifimM uioldt, micitkm  er

ddd  4  fidem,

C48 C L ASS I s tin.

fikm.Ndtn ncq- nrnndit quifqum fere,nip dmico:nctfc
credit,nijici quernpdelem putdt.Perditifim rit igi #
tur homms,pmul o imicitim dijjolucre, o fibre
em,qui leefus non ejfet,nip credidiffct.ltd  ne c&Hfc
Cicero m Ordti.pro Rofcio Amerino.

Mentioncmhuiineifiionis obiter ficit Ufimm,
in.jf.Attiomm Mtem. infht.De ddio.

QVA  AVTHORITATE
CONSTENT.

I

luites fmth£ dftiones; quonimomes
omnium feculorum LcgisUtoresmcm
proponendm confenfermt . '

II Directs funt,ex uerbis O fententu  Lfgiwti.
VermUmen ad mult.it negociorum fyecies porrgmi
tur utiliter.l. Si tmwdauero ♦ § .Inter dum ff.MMdtt,

EX QVA CAVSA  NASCANTVR.

HI

I N perform funt,ex contrdftu mind&ti,qui cofenfu
pcrficiturio tribit erigme ex 1tmicitu.ldeoq ; pit
timeium, uc!  per epiftoUm mindiri potcil ; a/ibuf*
cimcj; uerbis m.indindt uolmUtem pgnificMibui:  pH »
te>m diem,uel fub conditme.l,}-ff.Manddt.

lttfi


ACTIO XV. 649

Itdty Vlpidnus elegdntcr mdndati couentionem ex
officioduel t,in d.l.f§.ulti.Et Pomponius eodem re*
fficiens,procurdtorcmdppelUt dmicum> bi.l. Fundi.
jf.De ddquircn.pojfcjf.

Sedcmex mxnditugerdtur dlterius negocim:
tjttrc non potius negociorm geftorm, ([urn mind*
ti ditio mmcupdturfRcfeondco:  N on ideo (puis obligd
tur ex hoc contrdSiu , quid gefiit negocim : fed quid
rmddtum fufcepit-.confenfit mico poftuldnti officiu.
Idqji uelbine dppdret.Ndm & fi pofl fufeeptum mm*
idtm non gej?ijjct,plemn<fc trnen tenetur.l.Si rem
nerdndi.  §. j. ff.  M dnddt.

Vt dutem humfolennis cottfrdftus urn & potefld
ton retteinteUigdtjtene bdne decldrdtionem.Mdndd*
turn biter nos contrakitur:fiue med tdntm grdtid ti*
bi mmdem-.fiue dliend. tdntmijiue med  ©• dhend: jiue
med  er tud:fine tud  er dliend .Quod fi tud tdntm gr<t
tid tibi mdndem,fuperudcumeH mdnddtm > V oh id
mild exeo obligdtio mfeitur.

I  Med tdntm grdtid, biterUenit mdnddtm: ueluti,
fi tibi mdndem , ut negocid med gem, uel ut fmdum
mhicmdS,uelutpro me fidciubedf.

II Aliend tdntm grdtid biteruenit mdnddtm: ut*
Idtfji tibi mdndem ut  T itij negocid gem: uel , ut fm *

ddd  j dam

6$0 C L A S  S I 3 I 111.
dm ei entds :ucl,ut pro eo fidciubcds.

Ill Med o dtiend,ueluti,ftibimdniem,ut mi &

T itij ncgocid gers,ucl,ut mihi oTitio fimdm cm:
Uel,ut pro me O'  Titio fideiubeds.

IIII Tim o  rned } uehti,ft tibi mctndem,ut fub ufu*
ris credit ei,qui in rent medm mutuitur.

V Tud, o  diiend,ucluti,ft tibi mndcm,ut Titio fub
ufuris credds.Quodfut fmeufuris credds,mUiuero:
alietu tdntum grdtid interuenit mdnddtm

VI Tim dutem grdtid interuenit mdnddtm,ueM>
ft tibi mdnde,ut pcemids tms potiusmemptionespM
diorum collooes,qumfcentres :uel ex diuerfo,utfocne
res potius, quant in emptiones prxdiorm coHoces.
Cuius generis mdnddtm, mdgis eft conflium fW
tndnddtum,o oh id non eft obligdtorium . Quid nemo
ex confilio obligdtur, etidmfi non expediat ei cut di*
tur: quonidmliberm eft cuif, dpud fe exptordre,M
expedidt fibi conflium.Cdius,in.l.ij.ff.Mindit.Cel[iii
in.l. Quintus Mutius, ibidem..

Vtdutem ex pracedentibus quinefe ffieciebus ttdfcd
tur dfiio^equiritur.

I Quod fit griiuilm . If dm origme ex officio

dmicitii

A C  T I O XV. 6*1

micitid trdhit. Contnrid porro eH officio mer ces.
InicYuenienteigitur pecmid,nullum eft nmddtm,v
in Alum ncgocij formjmcddit:putd,locdtioncnt & co
duftioneinjicut  er in depofito contmgit.V Ipidnus/ttt.
ly.jf. Eod.tit. § .ulti.  I nfiit. Dc mdnddto.

Honordrium tdmcn ramneundt grdtid interna
nirc potcsl- Idem Vlpidnus, in. t. Si remunerdndi , in
pmci.Pdpmdnmim .1 Sdmm .jf.Eod.tit.

II Quod res fit boncjld,c{!i£ mdnddtur . R eien'm
turpis niiUm minddtm.cft,ticchdbet ddionem.  V/«
p’dnusjn.l.Sircmuierdndi.§.Rei turpis.Etjn. I Si
uero non remunerdndi. §.Si ddolefcens.Pdulusim.I.Se
mndduero tibi .§. Q ui cedem.Et. §.Iliad.JfiMdnddt*
Inflit.Eod.tit,

III Quod res fit futun qu<e mdnddtur. Win fdfti
pr<etcritt rdtihdbitio quidem fed non ntdnddtm effe
poteshVeluti,credits peemim ft mdndduero credito
ri ut crcderet, nullum e& mdnddtum■  P ldne,fiut de*
bitori des interu&Um , pecunidmcj; meo periculofo*
re iicdm, udlet mdnddttm dd dftionem producenddm.
d.t.Si uerd non remnerdnii. §. Si poft credit dm.
HUnddt.  V»

mi

uttiom-

CVI S

Ad  caufam proprietads refermtur h£

6S2 cLA,nis ini,

CVI, ET ■ADVERSVS QVEM
COMPETENT.

Y

P RiwftC tftioncs funt,

J Competit dirctti dftio ci,cuins tut ere ft,mm
ddtrn ncgocium geri refle.Qumobrcm,jt nihil inter
csl, ceffdt mdnd.AU dfvo: Put*, mdnddui tibi utfun*
dii emercsefi mcd intererdt emi, tcneberiuSi ucr'om
dm fmdum ego ipfe emu uel aim mihi emit: non ret
die ago.Item,mdnddui tibi, ut negocid me a gercres: ji
nihil deperierit(qiumuis nemo gcfJcrit)nulU dftio eft;
<tut,ft dlius idonce gejfcrit.ldcm esl in Jimilibut.Vfyk
msJn.l.Si procurdtorcm. § .Manddti dftio. ff.  Eoi.
tit.

Non dutem repugndt jibijpfi vlpidnusjn.lsi nm
jterandi, §.Si tibi mand ducro.ff. Mandat i.Quk  inie!
ligi twit,quod tamctfi non interfuerdt mcd negocim
gcri:nunc tdmen med interefl,pojledqudm gemcca
pijli,ne male gereres.lncipit ergo mcaintercjfc.Qub
admodm O jcquens ucrfui probdt.Plane (mquietu)

Ji tibi mdndduero ,quod tud, intererdt, Nam & hie it*
Jlmguitur,utrm euentut dttulerit damnum ex midi

tu,quod fecutue.gcfii rcspropridt.Sicpotefl med nihil  j
interrjje,ut domurn mihi emas tenore mdnddti.Vnit,  j
ft non emits,mnime tender is, S'mdutem etnas: m j«wt
ferine non obhgari.

ACTIO XV.

II Ei, turn bom fmt publicatd, ft dlicui nun*
diucrit ut ei emeref.ulilis erit h£c dftio,fi non pru
jlcturfides.Paulus Jnl Sinundduero . §.Is cuius bo*
m.ff.Eod.tit .

III  mndatirio, fubftituenii dlique infum locu,
qui ncgocii cxpediAt,datur h£c aftio.  N am procure
tor poteR fubjlituere procuratorem extra iudicim
fcmpertin iudicio Autcm non Ante litem contcjlatanu
VlpianusMlhSi procuratorem.^-Si quis.ff.Mandat.
Si quis(mquit)tnAndAuerit dlicui negocia cm, qui phi
mndcuierdt: ipfc habctmaniAti Attioncm, quid  cf
ipfc tenetuf.

ItcrtttFidciuflbri cocediiur,qui cotteitius k crcdito
te,foluit,no fupma ignorAtitii pro deb;tore id libera?
to, fed quod ignarus effetnec admonitui,qubd creditor
foluiffcttVt ekgantifime tuft At vipiAnus, in.l.Si fide
iujjor .jf.Eod.tit. ignofccdum cfl enim ci (inquit)Ji non
diuimuit debitorem foluijfe .

mi P lures mAndAtores,olim hind attioncm hi*
bebant in folidm.Hodie id mutAtm ejfe i fepius inni
diflum cR.

I Aduerfus em conceditur diretfi,qui minditunl
fufcepit,er non expleuit.Sicut enim libcrtm eft,man*
datmnonfufeipere; itifufeeptm confmtmvi opot

tefi

6^4 C L A S S I s mi.

tetyMt YOtmcuri tempeftiue quhn prirnm pofitjtt
integrum fit mn&utori,uel per fc,uel per dim, rent
commode expUcArc.PAulus/nt.l.Si )MndAUero.§ t uki,
Etyin.Llnter caufas.§.Qui[ufccpit.ff. Eoi.tit.  E t.
§-M.indAtum.lnftit.Dc manddto. Si tameiitjldcsufi
incidut:puta,aducrfe mletudinis,uel capitdim in mi
citidrum,uclquia cut res mnistrette potcjlnunh»
tetrius fe dcfendcre,qubd dut non remneiiuerit, did
mtempefiiuerenmciduerit.Herniogcncsjn.lSine.Et
l.Seu ob alidm-Pdulus in.l.Scu ob 'mines, ff. Lod. tit .
Etitt. L Antelitcm.ff'Dc proturdto.

II A duerfus cur,-:,qui non prorfus deferuit, fed io
lofc,uel ncgligrtucr explicauit nund-Hm ncgocim,
ficcp damno AdfecitmAndAntem.  I Hud enim nwuhitit*
rionon imputubitur-fi interdum caufam midcim no
freer it mdiorcm.Vcrm,fi deteriore fiu, culpet rciiu
dcrit,fr/ttper tcncjbitur.Vaulusjn.l.Pr<etercd.jf.MM
dit.Veluti,fi per colhtjionem procuritoris, abfoliitut
fit AduerfAruts.VlpUnmim.lSi procuutorem.fy.p
ff. Eod.tit.l.Cum per procurAtorcm. Et.l. Procuuto
rem.C. ditt.tit.

HI Aduerfus etm,qui cum certa fomA in minii
to ejfet AdieJlA, non fccutus eft edm, cum dctrimento
mdndintis .PAulus^n.l.Psiligenter .ff.Mdndd.Dilige*

ter igiturQnquit) fines mndtti cujlodicndi fM.N0

<j«

ACT 10 XV.

cjuiexccfoit,d 1 ,iud quidem foacere uidetur. Et ji foufoce*
(turn non implcuerit 3 tenetur. Quafi die At: qui alitid
fdcit,non implet id quod fufce pit. §. Is qui cxequitur.
lnjlit.Eod.tit.Iulmti,in.lSiquis proco.ff.Eod.tiL
l$tm(<tit)commodifimeiUdformAtn mandat is foer*
Hindu eft: ut quoties cerium mandatum jit, recedi a
form* non debeat. At quoties mcertm, uel plurium
(inform: time, licet alijs prxjlationibm exfoluta jit
aufo mandati,qum qua ipfo mandato merit: ft tame
hoe mand atari expcdiit,minditi erit a£iio,foci\icct,ut
hoc pofleriore cifu tintm Mleitbonxftdei interpre
ptio,quantumfuperiore expreffo forma.

mi Si plures nrndatm f a fceperint,unufquifq;
pro folido comeniri debet, dmmodo ab utroq ; no m
pintsdebito exigXtur.Sc£UoU,in.l-Creditor.§.Duo
bus.jf .Eod.tit.Sedhociure ueteri. Hodie uero pro
parte concniendi fount mifi folidam obhgationem nomi
Mint agnouerint-Nouell.De duob.re.jhpu. In print,

I Contraria aftio datur mand.uario.d.\Si uero
non rcmuncrandi.Coiurdrio iudicio (inquit Vipia*
ms)experimtur, qui mandatum foufoceper mi: pu*
t<t,qui rerum uel rei tmius procurations foufoceper mi.
Et pauld mfrd'Si mi'ni mandaucris(ait)ut rem tibiali
qumemxm,egocp emero meo precio:habebo manda*
tiiftionemdeprecioreeuperdndo, Scd&fide tuo

prccio

C L A S S I S IIII.

prccio,bnpendcro tamcn aliquid bonafiie id empliot
firm rer.erit contrana mind at i a£iio:Mt,ji rm cm
ptam nolisrecipcre,

XI Et conceditur, qui tdmetfi non id m  facie ext
cm tus eft, quod mnditim [uif.negocium tdmulio
tnodo confccit fine uUa iaftura madamis: Vt,ficui<it
fideiuberet mandaretur,zp- is no fideiufiiffetjddio
modo apud crcditorem egilJct,ut mandaton pecmit
credcrctur.Secuold,in.l.ulti.ff.Mandat. Alioqui,fi>
nes mandati incommodo mandatoris egredietui,m
competit btc a(lio:quanquamipfe dirctta conmiri  j
pofiit: jicq- ah utut tamum parte mandati iuiicim
excrcebitur.Cains,in.l.Potcft cr abma.ff.Eolti  |

III Is,qui cot pit gercre negocitm (etidm  poll re
uocatummandatum)refteagit . Tametji enmfinitl
uolmtas mandantis,qu£ per rcuocationem deckrdf
tur,cxtmguatmandaturmiid Umcn rc Integra ucrtm  j
eft,ne fit captiofa mandatario.§.Refte.lnflit.Dcwi
dat.d.l.Si uer6nonreimnerandi.§.Si mandautro.
Paulus,m.l.SimandafJem.ff.Eod.tit.Simanda[fcmd
bi(inquit)utfmdurn emeres, tu antequamfeiasmtu
tuifje,cmijjes:midati tibi obligatus ero,ne damnoij'*
ficiaturis,qui mandat urn fufeepit.

Reuocattom autchic locus eft (no in dijs cotrffi

lift

ACTIO XV.

hi «) quia non fiatim interefl pkrmcj; eonm,qui man*
datum fufcipiunt. Ergbnecflat'm ultro citrocp potejl
mfci obligdtio  er aftio.L Siprocurdtorem. §. Man*
iati.ff.Mandat .!. Sicut.C.Deaflio.er obligation

IIII F ideiufjbridatur, quimandatu preefentisfide
iujlit. Alioqui ncgociormgeflorum csl dftio,fi pro ah
fente fidem/ferit, no intecedente mdndato. Pdulus,in.U  $
Zxmandato.^.Pideiuffori.f.Mandat.

Aduerfut cum refte mteniitur, qui expreffe ucl td*
cite mandauit,hoc c3,qui preefens  p atitur pro fe fideiti
heri, uel alias interucnin.l. Si ftdeiuffor. C. Mandate
Vlpidimjn.l.Si remmeundi.§ .Si pdffas.ff.Eod.tit.

T radit regulamcm exceptionibus:quippc,qu6d inter*
ccfiio femper  p roducit dttione mandati,non tamen  pro
; mito,dut ft domndi animo,aut in rein fuam,aut deniq ;
cum pado non agendi fiat.l. Si remmsrandi.  §. Matt*
m,lnfi.Paulu{,in.Lsi pro te.ff. Mandat .

H me fit, quod is qui pro alio pr<efente <sr non reett
[ante fideiubetihabet utrofy obligatoscouenire po
tefl madati. Quod ft alter ins madatu pro inuito uel igno
Unte fideiujfcrit: earn duntaxat conuenirc potejl, non
) etiam rem promittendi. Papmamts,m.l. Qui fide.ff.
Mandat.

VI Contraria eft htec aftio :quoniam naturd,
comrailmnonadtnittit t ututmq; eenfeatur diretta.

tee

C I A S S I S III!

en'm ita pmcipalitcr cotrahit is,qui fufcipit mti
datum,qudm qui mandat.

QJTID SIT DE HAEREDIBVS.

Aercdibut mandate datur,  T amctft  mm per

mortem a\terutrm,id eft, uel eius quimanimt,

ueliUm qui mandatm fufeepit, foVaatur comrAd
res adhuc eft Integra: obligatio tamen craflio.pw
curatione iam cccpta,non foluitur. §.ltem ft dihuc.In*
flit.Demandat.Cairn,in.l. Si quis aliciti.fy.MorteM
lus,m.l.lnter caufas,  In pmci.ff. Eod.tit.

Vnde hteres debitoris eiufdemq; mandantis, polcjl
agere aduerfus fideiujjbrem mandatarim, ut reflitMt
pignut defuntti, quod a creditare emit: cm fruttha
perceptis, oblato iUi omni debito.  N ccft enim fidduffor
jftmiUs eft extraneo emptori.Paulusftn.l.Si manddtu  Ti
eij. § ft. ff. Eod.tit.

E t in hteredes manddtar\j,de eo quod per cum  gejl«
eft. Nam ip ft negociu mcipere non tenentur ,er ne poft
funt quidem. Ratio autem, qudre mandatum non trip
feat ad hnredes mandatarlj, non eft obfeura.  QsM
mandatis ferecerti hominis fidem cr peritiam eligert
folemuf.Pap'mianus,m.l.Mandatm.jf. Mandat.

Quid igitur,ft hxredes ip ft, p oft mortem manditi*
rij 3  rem adhuc integrant, uel iam cocptam a defuA

VII


ACTIO XV. 6f9

txpleuerintf Cam  negAt eos hibcre Adlionetn tnxndA*
ti. Quonim foluto per mortem mAnditArij, mAndMoi
femper cis res IntcgrA eft, ns fe mini fee At. Et ob id (in
pit)h<ercs eius,licet cxecutmfuerit Mndatum, no bit
bet mAndAti dftionc.l.Si quit AUcui.ff.MAndAt.Verm*
tmen ncgociorm gcflorum experiri potejl, Autbore
tmbjn.l.Si pr<eccdenlc,ln princi.ff. MAndAt.  D ucit
cm drgumcnt'M jimilitud'mis A m.mdunte o h<erede
tins, Ad mAndAtArium Ac iUius h&redem. Si precedence
(maidens) mindAtu Titimdefcndehds, qudmismor*
tno co,cm hoc igttorArcs: ego puio mAndAti Attionem
tkerfus hteredes Titij compctcrc. Quid wAnddtunt
none minditoris, non ctiAm mAndAti Attio foluitur.
Qjtod jifine mindAtu defenfionem fufcepifli, negocitm
podAmmodo defunfti genre bnjlituem. Et queimd*
w odm,fi ilium libera/fes,competcret tibi ncgociorm
tiSiotltA potejl did,O' hxredem dus cidem Aftione te*
fieri.

Contraria a£Ho mAndAti conceditur hmdibm
tundAtArij.Et m hjcredcs mAndAntis.Wm non folu pof
fmt ipfm mAndAtorem,fi uiuAt,fed ctiAm hteredes eius
muenirede mpenfisob negocim conficiendum• §.
Item fiAdhuc.lnftit.De mindAt.Sed utilitAtis cdufd (in
juit lujlmiAnus) receptm ell: ut fi co mortuo,qui tibi
nUAucTAt, tu ignorAns eum deccfiffe,executes fuer is
Mnddthpojfe te Agere mAndAti Attionc. Alioqui,iujlci

see  z &

660  C L A  S S I S nn.

er probibilis ignordtid tibi damnum ddferet.  Aide,!.
Pofi folutiohem.C.mandat.

QVID  PERSEQJ/ -  A MVR. ISTIS

Biperfecutom fimt,de eo quod vntenfl ittoris.

I Ad compdrdnddi.C.'Eod.Ht.  N <mpcriMi
mxnddti dttionem petipotcfi.

I Vt rcjlitudt mandatarm,quicquid id eum  « wit
ditupcruenit, fimod'opofiit reflituere. Alioqui,ut re*
dit adioni^quambabet id confequenda rem.Sicutem
dolo fucere uidetur,qui id quod potcfl reflituere,note
fiituit-.Sic ex diucrfo,non plus cogendus eft pujldrt,]
bom fide cofecutus fit.Vlpidmts,in.l.Si procumtorcm.
§.D oloiutem.ff. Mitt dit.

Q mm ob rent ufuras quoque refiituet, fi pecmkw
titandatoris fub ufuris crediderit-.etiam fi is mddijfd,
ut grituitm pecm'tm diret. Idfi; efl quodidcmVlt
piinus dicit: nihil implius qum bonrn fidem pnjlm
eum oportctere,qui procurdt.Bonm fide,hoc ejl,fp
cerm inrni dffvttum opponit fraudi:culp£ ac defiiii,
in .1. ldemq ; ,in princi. §.].Et.§.Si rn.indittero.Si  prw
curator meus (inquit) pecumidm mem bdbedt,cx tnori
utitf; ufuras mihi dependet. Sedctfi pccmidm meant fi
noridedit 3 ufuw<fc cofecutus efl , ciifequenter diccM,

ACTIONIBVS.

VIII

deUrt

ACTIO XV. 66l

iebere cum pujlure quantumcunq; emohmentm [en
fit,fluecimanddui,fiuenon. Quid bonacfidei congruit
hoc,nede alieno lucrum fentiat. Quodjinottcxercuc
tit pecunidm,fed <td ufus fuos comiertit,de ufurk con*
mietur,qu£legitmo modoinRcgionibus frequent'd
tur-Frufius quocfcji quosex fmdo,que mihi emit pro*
curator, confecutm eft,officio iudick pr<efldre debet .
il.ldemfrm pr'mcL

II Si dolo dutqiUcufy culpa neglexerit gerere procu
Utor detrimeto madatoris:prdjldbit id quodintcrcsl
eius,fhi[fc gejlit.d.l.Si procurator. §.  D olodut.Sed
& ji(mqt Vlpidntit)dolo emere neglexijli: forte cnirn
peernid accept* dlijcefijli ut emeref.Aut jilatdcttU
pa:forte ji gratia dudtus,paffm es ctliu emcreimibi te *
neberk.l. A procurator. C.Eod.tit. A procurator
(inquit) dolum & omne culpam,no etirn mprotiifm
cafm puflandm effe,iurkduthoritdte manifejle de
ckrdtur.

Doli dutem trio, excmpld tradit Vlpidnus,m-l.Dot
hit-ff.Mandat.Dolus csl(mqmt)fiquk nolit perfequi ,
quod perfequi potejhdut Ji quk non exegerit,quod exi
g ere poteR: dut ft quis nolit foluere, quod exegerit.
Qudrtm dddit,m.lsi mandauero.jf.Eod. tit. Si quk
tnenddcio remmeiet falfrn.

Cotraria madati ckiioeperfequiturmddtdrius:

eee  5  ut

C L  A S S I S ITU.

I Vt rejlitudimr fibi frnptm bom fide it Hece(f&*
ribfifti: timetfi negocium conficm non potuerit,  nel
btfodicitcr gejjerit fine culpi fui.Pip'mimts,m.lQui
mutuant.§ .ulti.ff.Eod.tit.LEtiam fi contnrinn.  C,
Eod.tit.

II  Vt confequitur ufumfub qutbut oportuit m
mutuari peemiam id gerendm negocium necefftm
d.l.Si uero non remmterandi.  § .Si tmbi.

HI Vt fibi pecminn det mindins , id cxplenlm
WnditmjMxmefi im qusdm idexecutioncm pi
nuit.d.l.Si uero non remmerandi.§. ulti.  Etciias,
m.lfeq.

IIII Now folm igendofied etiim excipicnio  errs
ptitindo madatirim fibi profiicere poteH.Et (mifii
flue perceptos cogitur reftituereciti frnptm
fecit in eosjeducere oportet.Sed £rfi id ueclitUlfuM
frnptm fecit,ern merit o reputdbit : nififilimfue*
tit confiitutm,o- nommtrn comenerit,ut defuofum
ptm ficeret id hue itinera,hot eil,de falirio. Vlpii
Hus,m.l.ldem^.§.Idem Liheo.ff-'.Eod.tit.ldetniibf
quid procurator citra mandatm m uoluptatem fecit,
permittendm ei auferre quod fine dantno dom'mi f
ttifi rutionm frnptm iftim dornmrn idmittat.  RdM
shtQuia ficHt apud mUitirim nihil remanere opor

A  C T 1 0 XV, €€f

pfcw:&mdnditi  er fiurtitcnerite Proculut tit. At
ji ltd dederm 3 ut cui uelles ddrcsimdddti tdntwmmodo «

II Qui Uborisfui remmerdtionem defiderdt,hoc
d,ut conflitudturfdUrium, uel ut conflitutm detur.
cinocompetitb&c dftio-Ndm de cojlituto fildrio per
poUicitdtmem:extr'd or d'rnern officio iudicis cognoft
citur. Incert£ uero polticitdtionis 3 tiuUd edl dfito.Pd*
pmidnus>in.l.Sdldrim.EtM.lQuiimtudm.§.Sdld*
mm-ffi.Mdnddt.l.Sdldrim.CEod.tit.

PRACTICE

POSITIONES ACT ORIS
IN ACTIONE MANDATI
DIRECTS*

I Aftor ponitrQuod nuper commilit reo,
ut ei domum in tali platea emeret* Potes ipfc
tu pofitionem udridre,fi mdnddffiet reo ut uenderct no*
mine fuo domm uel fimdm.

Sod quid fi procurdtor emit quidem domm, fed no
fait ei trdditd-.potefl'neob hoc conuenirifRcffiondeo:
non poffie: quid poteflfe liberdre cedendodttioniex
cmpto.i.Simdnddtumeo } Inpmci.ffi.Mdnddt.drgu.l.
Etkm,mfi.ff.Sohit.mdtrim.Et.l. Quod debetur-ffi.
Depec uli.Cui confcquens ejl: quod res mdnddtu meo

fee 5 emptx

666  e L A S S I S III!.

mpta-.nec prim men fiet, quintfi iUc  tradiierit  twlit
quiemit-Califtratus,m.l-Res mandatu.ff.  D eadquiri.
ver.domi.Accedil.l.Yoffcfiio quofy.§.ulti.ff.  Dc nit
quiren.pojfefiio.

II Item dicit ; Quod a&or mandauit reo,
jut talem domum emeret ducentis florenis,
Quid igiturfiplan's emijfettCerte non tenctur domU
ms idreddcre procuratori-§-Is qui cxequitur.  Itijli.
iDe mdndat.l.Sed Proculus.ff.EQd.tit.iundd-l.VUK
tdens.Et feq. in qud dijfutat Yaulm: utrm mandatis
pofit fieri caufd deterior emendo:Deinde,an ucnien*
do: utfi ntdndem tibi uenderefmdm mcm ccntm,
iu nondgintduettdas.Et concludit,neutro cdfu  dli^uid
fieri poffe ultra fines mandati , quod ddtnnm adfsnt
domino-Yrobatur,m.lf§.Celfusff.  De exccptio-td
vendit.Et.l.Sicut recorpordi.fy.Sed eyfipromifcrit
ff.  Q uib. mod.pig.uel hypothec .foluit.  E t h<cc quids
dc procuratore fpecialiter conjlituto.

E t,ne bicfaUaris, fcitotnegocia, uel in iudicioM
extra indicium expedieda,tribus modis maddri poffe.

3 Specialiter ad imam rent tantum. Quo cdfu nihil
ultra poteft procurator, quant quod in mandato corn
prshenfum eft: nifi quouis patio dornm conditions
pofiit facere meliorcmHoc enhn perpetuo ineft om

hi

ACTIO XV. <&7

itu mnidtis. Vnde nidi ah famine quodam urbm
idmoncri procurdtoresim uetcris titandati obltuifce*
reMr,iuxU.lignomw,cm. I■ feq-jf. De procut
ratori.

II Gemrdliter ddri foleni procurators omnium
lonorum,ucl mg ociorm,ue! caufarm: utin.l. Man*
ddtoffl.  De prccurdto.Vdulus uocdt generate minda*
tm.Modejlmus autem dppeUat,procurdtorem loto*
rum bonormMd-Vrocuntor.ff.Eod.tit.

III Mandatur edufe ludichles ud mgocidju liter4
idnimijlratione. Que cldafuld eque refcrri potefi del
flxcidle inindatu,ficut dd generdle.Nec refert,quibut
uerbis coccdatur tab's ddmmijlrdtioMru dicat domi*
m:Coccdo plendm potcfldtem:ut bt.l.Si procurator.
C.De procurdt. An itaiVolo mandatariu fdeere quic*
quid ego cor dm pojfem.l.  Q ui Rome.  §. Calmachm .
jf.Dc uerbo. obligd..c. Qui dd dgendum. Dc procurd
to. lib. VI. Vd JictVolo hdbere rdtrn quicquidper eu
gejlil fucrit: dut, permitto, ut procurdtor rem pro fud,
uolutdtc conjicidt:uel dlijs id genus uerbis: modo tame
becucrbd(libere ddmmjlrationis)nommatm ddijcil
twin ddtioneprocurators: jicutuerioreDoftorm
fententia proUtur,m.l.Cr editor. §. Lucius Titius.jf.
Mandat.

Ei

66S  C L A S S I- S II II.

E t hoc poflremm mctnddtmn multd  complfflitur.
Ndm potcft procurator exigere,nou<tre,dliui  pro Aio
p ernuttdre,foluere creditoribus, dc coniitioncm  ig no
rdntis dliquo modo deteriorem fdccre .!. Procimttw
cut generdliter,o- .1. fe q. ff.  De procurdtori. Verm
omne mdnddtmgencrdk,uel cm liberd dimkifu*
tione,hdbet h<ts tdcitds conditions.

I Semper dbeffe debet dolus ZT coUujio: tie mm
hoc procurdtoriwm>dbfentibus udldc necejfmutn,uer
tdtur in occdfionem licenter cdlmnidndi.l. Creditor.

Lucius Titius. ff.Mdndnt.l.In ueditione.  §.DftfW
pore.ff.De bon.dutho.iudic.pofide. Etquinqumdi
(Juis pofiit infulfum procurdtorem deligere,drgil>
Cum quiddm.lnpmci.ff.Delegdt.  II. tdmenjem per
doll mdli exceptioncm hdbet.

II Nulld qudntmuis plend ddmmijlrdtio trihit, tit
procurdtor pofiit contr'd more boni pdtrisfdmilihu
pr defer tim ip fits dommi.dliquid fdccre. Bdrtolusjnl
Si procurdtor. ff. Dc cendittio. indebit.  E tm.l.Scio
amico.§. Medico.ff.  De dmu.kgdt. Semper ettiw me*
miniffc debet officij fui,quod origtnem ex fdedtep iW
citid trdbit.l.}. §.ulti.jf.Mdnddt*

III Procurdtor plente ddmmflrdtionis,non ddc'oit
teriorem potefi domini conditioncmfdccre , ut etiiN

T

. ACTIO XV. 669

donet uel dilapidet. Sic inteUigenda esl.l.Rcfcriptum
§.ulti.cm.fiq.jf.Depafi. iuxta.l. Contu luris.  §.
Sifiliusaut firuus.ff.Eod.tit.l.f§.\.ff.Deoffici.pro
cura.C<efarJ.Si is cuinmmos.§.ulti.'Defolutioni.L
Prohibere. §.Plane. jf.Qttod ui aut clam. 1 . Si q uis rent
§.Voto.jf.DepdliciU.li-§-hjf- Quires pignor.
cbliga. pojf. Et ,l.Cmfiruus-§- Quod fidefuis.ff.
Mandat.

Ill Item,eft uerum:Qu6d reus emit talent
domum,cuius emendae mandatum fufcepit.

Si cnim non emiffet, agerctur quidem eo nomine: fid
nonadtradendwm  . Nam procurator ,non expedient
rem cuius mandatum fuficpit:tenetur ad id,quanti m
tcreft mandatis. l.Si procuratorem. § .Mandati aftio
I .Si quis alicui.§.Qui fufcepit mandatwm.ff.Madai .
E t.l-Ad comparand^. 1 . in re mandata.C.Eod.tit.

P reterea ex hac pofitione apparet, procuratorem
fufccpijfi mandatum ■ Alioqui,no fufiipere mandatum ,
cuilibet liberum c&fufieptim autem defirereno sque
§ .Madatim.lnjlit.Demanda.Quamob re vlpianus
tarn diligentcr nos admonetmadatarim non ideo ob
\igari,quia gejferit negocia-.uerm idcirco, quod man
datum fufceperitjn.l.Siremivncrandi.§.\.ff.Mddat.

mi Item,didratf or; Quod fupra dicta do

mus

€70 C t A 5  St S Jill.

mus eft ex emptione reo tradita* Ergo &!pfe
tenetur,eam dttori cidemcfc mandatori trideYe.Sm M
tern ipfenon acccpiffet traditionem, liber areturcc*
dendo dttionid. Simandatu meo 3 ln princi. jf. im
dat.

V Irem;Reus percepit ex eadem domoera
pta mercedem decern florenorum, fra
curator tenetur,non rem[ohm comparatam :fdv
fruflut & acceftones trdaere domino. 1 .§.
SdemLabeo.l.Qui proprio■ § .Procurator,ut w «;
tew.ff-Dc procuratori.

VI  Item,diciracT:or.‘qudd obtulif reo prc-
cium pro empta domo foluendu tenore roan
dati* Si en'rn pluris emiffet,fbi imputabit, cur non
fleteritfinibuimandati:cum fciret,fe non domrn,
fed miniflnm ejfe contrdttus emend£ domut . 1 . Cm
per liber am. C.Per quasperfo. uob. adquirit. Cate*
rwm,ji nec itlud precirn offer at mandatory enti
domumuo!uit:aut,f minoris empta quam mandatm
fitirette procurator excipict,argu.l.lulianus.§.cf
ferri.ff.~De adioni.empt.l.Si non fortcm,§.Siccmii
ff.Decondidli.indebit.Cum en'rn detur ei ad impen*
dia a Clio contraria,muitd magis exceptio dabitur.l
j.  § .Is autem. ff.De fuperfeieb.

im

ACTIO XV. 671
VII Item, eft uerum t  Quod reus prxdw
flam domum mandatu acfroris emptam, re^
cufat ei tradere feu reftituere* Ccrte dolo hoe
ficii procurator,quod cum poftit reftituere non refti
tuit, forte cogitdns fthi rct'mere.h  Si procurator em>
§,Si dolo intern, ff MM dit  *

Quare petit a£fcor,reum codemnaruut prae
dietam domum emptam,ftmul cum mercede
decern florenorum eidem acfori reftiluat * Et
uteui&ionis cautioni,quIaccepit,cedat.Prae-
terea,utreus caueat actori,fuofa&> talemdo
mum non effe obligatam,autferuitute graua-
tam,ueIquouismodo deteriore facta, quam
tempore traditionis fuerit* P robintur hs clan
fttkjn.l.Si procuritorent,inft.cm ftq. jf. Mindit.

DEFENSIONES REI CON
VENTI.

I Excipiendo reus dicit; quod aflor man-
dauiteireinturpem,uel quae publicae utilitati
repugnat* Non poteH ergo coueniri ifti iftione.
Sect quid,ftmindetur dlicui,ut fideiubeit meretricitte
hebit'ne minditu/m,koc eft,ft minditarius recipiit fe
ft(lmm,nec ftci.it: uerftbitur'ne aliquod intcreffe y

M nafcantur ijl# iftione} i Certm eftfn minor?

XXV,

6-71  C L A S S I S IIII.

XXV .dnnis non tcnere.l.Siuero.  §. Siddolefcm.
ff.Mdnddt.vide in cxccptionibm contum idiom
nunditi .

II  Item,Reus excipit:quod amicabili qua.
dam affectione pollicitus eft aftori operam
fuam & confilium in commonendis procu-
ratoribus eius* Non competit igitur iducrfm
cum b£c dttio:quid non dnrno fufcipiende promt*
tionis;fedut dlijs(ji qudinre pofiit)cofilim[urn&•  !
fduore mpirtiretur.l.Idcmcp.§ .Si quis ei.ff Midi.

Eodcm modo b<sc uerbd:Kogo tc, ut commit*
turn bdbeds Sextilium Crefcentem dmicum mm:no
obligdnt.Quonidmcommenddndi mgk quint mitt
ddndi cdufd dicmtur.l.Si uero non remmerindi
Cum quiddm.ff. Eod.tit. Sic & in Mdgijlrdtu  perpci)
dendum eft, quo dnrno dicdf.Mdndo, committo , not
lo:dd difcerncnddm duplicem jignificdtioncm^umfc
pr'd mcmini.

III  Item: Reus non fufcepit commiiTione
a&oris;fed palam dixit,nolle fe aut non pofc
roganti morem gerere. Si h.cc fyeciesfddicl
ucrdiconfcqucnsiuris erif.rcmi non tcneridttiottt,
cm nmddtm gratuitm fit,*!? wuito obtruditioit  i
bedtim prmto.

Crterm


A C T I 0 XV* *7$

C&term,non ejl tided diftimuUtionc coninriie uo
hmutis ftllcndta is,qut officitm amici mocat'. fedvn*
gcmie ac nomndtmt muendm eft, uel ncgAndu : cm
mm nos non decipibenefeijs oporteitA.].§.Sicut,
f Commodit.

Quid igitur,Ji MAgiftrAtusdliquidniindet uel com
mittit fubdito t quid fi dom’mus feudi uifdlo f PheritJ;
hie yUumdntUY feipfosnon mteUigunt.lt A piucis
rcshibet:VrmwM,reft>ice,utrm Author it Ate publicA,
AnpriMtA mAndct. Demdc,queu fit miter in quim co
mittit: mm tilts,quee necefititem obtemperAnii exi*
git:An potius,qu<e libcri/itArbitrij. Deniq;,perpeifde,
m for mi mindindi utituriutru legitmi,in ftmiliAri,
& quibus uerbis,iuxtA.l. Non ilitcr.jf. De legit.iij. L
j. §, P enulti.ff. De exercito. ittio. Nim generiliter:m
phis Lexferipti uel confuetudo non imponit necefi
titemfubdito uel uAfiUo-.m his, (i priiatim Aliquid mZ*
detur,liberum el minet,no fufeipere officium.Vnde ui*
des,quorfm per tine At duplex minditi jignificitu,quod
fupri trAftiumuts.

PO SIT 1 ONES  IN ACTIONE MAN
DATI CONTRARY A.

I Ponit a$or:quod reus nuper il/i commit
Tit adminiftrationem boiioi um,quae habet Co

iff  ionig*

€74 c i a  s s i s fm.

loniae Si Ucrofideiufimem uel ciliud quid mdmkffeti
itu midndum eft.

II  Item:Reus rogauit acforcnyit pro eo fi
deiuberet Titio ciui Luneburgenfi,excaufa
ducentoru florenorum. P otefienm omnibus uu
fis honefUsdccedere fideiujfor. Inftit.DcJ7dcmjJ0ri.ln
prncu

III  Item dicit actor: quodfufcepit talem
adminiftrationc; uel fideiuffit pro reo ex cau-
fa praedicta* N it* igitur eft contnnd  aclio,«£ con*
ferueturmdemnis.

mi Item; Aflor impendit in eadem bo' 1
na quae Coloniae adminiftrauit, qufnquaginta
florenos: Vel,foluit Titio ducentos florenos
ex fideiulTione. Ad bee impendiduelab inuitomm
dunce repetendd, pertinet b<cc contrdrid perfecutio.  I.
Siuero non remmerundi. § ■Contrdrio.ff. MAndAt.

P otefttAmenmndAtAnus & fideiujfor in qudtuor
Cdfibus ugere pmfquum foluut.

I Si creditori ex ftipuldtione igenii jit condanndtm
fideiujfor  per fententkm tudicis.

II Si munddns diu diftulerit falutmem: cu iniqutM
fit,fideiuJforem perpetuo munere obligdtm .

Si

ACTIO XV. 675

}tl Sidfttm fit inter mwdant enter fideiufjbrcmi
tit ei liccret etim me folutionem agere.

11II Si mundms idemq; debitor mcipiut diUpidetre.
hnifu&.l Simandatumeo. Quoties.l. Lucius, ffl
Mmddt.Et.l.Si pro eo.C.Eod.tit.

Sed dices ; imputet fibi fidciiiffor cur foluerit, quo*
nidm debitor mandduit ei,ut fidetn pro eo ddrettnon ue
ro ut folueret -Rej^ondco ,/a !ft eft Argument itio.Ldm
(juimnddtfidciufimemuelut antecedent, is etidmui*
ieturmindufje folutmem.ltem,qui committit adnmi*

; jlrdtionem-.is etim cofentit in fmptus,finequibusex*
fediri non poteji.l.lndebitm jf  Dc condiftio.indebu
Argu.l Deniq;-§-\-ff.Deminorib.Et.l. Antique.  C*
Ad Sendtufc. Velleti.

V Item: Aflor faepe admonuit reum,ut prg
di£fompecuniamei folueret, quod ha&enus
recufauitf Quod ji q uis nomine alicuius mtenddt upuct
fcortm er fohM:repetet‘ne per bdne dttionemf Supe
r'm obiter diftmt eft,Adolefcentesnonteneri. lte,nec
mfdnos memo, drgu.l. Siquiseum.jf. He ufucctpionib .
Quid autem de mdionbus z? fdn£ mentis f Sunt qui no
improbdbiliter dicum:illos cotrdrii dfttrne m&ddti, ut
reddunt folutm pectmidm,efficciciter teneri.Et propte
rdeofdem etim bdbere dttioncm direftm dduerfut
mnddtirios, jifufieptm fideiufiionem no expedient »

fff  z

€75 CL AS SIS IIII.

Nam mcYctrix,tmctfi tur piter uiudt: no tdtnen tH  ex*
clufd commercescrcontrdftibus.Uij. ff.  D cconditti.
ob turp.cuuf.urgu.l. Quod ftferims.  §.N cc no et iHud.
ff.  D cmrm uerfl.Eumqui.ff.Dcannu. legu.l. Quod
ft minor. §.penult.ff.  Dc minori.

Quare petit a&onueftra fententia reum co
demnari, ut quinquaginta florenos nomie im
pendiorum,& ducentosflorenosexficfeiuffi'
one pro reo numeratas,exoluat,

EXCEPTIONES REI CONVENTI.

I Reus excipiendo dicit; quodaftovnotv
dum reddidit ei ratione adminiftrationis fuj.
Ndturdlis enim €? eiuilii rdtio difldt, utmundutum
primum ojlcndut, quid perceperit, quid ite expenicrit
nomine munduntis: dcinde petdt id quod fibi dektur.
De rdtione reddenda dicemus fuo loco.

II  Item.'Reus denunciauitacl:ori,ne fidem
fuam interponeret. Certe non debuit iniiitm debi*
toremgraudrefidciuftone fud.l.Siremunemdi. §. Si
puffin eft.Et.§.ulti.ff. Mdndut.

III Item,eft uerumrquod a&orin fumptu
erogando exceftit fines commifli'oiiis. Quure
imputdbitfibi,quod ultrd munddtu fcccrit.I.Pretend. <
l.SiFrocuhii.Et.l'Diligenter.ff.Mdtiddt,

item

ACTIO XV. <77
ini Item,eft uerum.'quod reus negocium

ei commilTum nondum expJeuir* Vnde procu
Utor immature agit contrario iudicio: Vt ,fi mandem
dicui caufam agendam, uel dcfendedm apud iudicem:
non anted potcft agi, quam fitfinitm indicium.Et hoc
fertmet ad confimandam primam pofuionem.

ALIVD EXEMPLVM HVIVS
ACTIONIS COOTRARIAE.

I Ponit a<ffor;quod reus ei nuper commi-
fit,ut emeret equum* Ecce fines mandatije equo
emendo.

IJ Item.'Reus fufcepit tale mandatum folo
amicitia; officio gratis* Hoc quippe eft,quod Vi*
pianus elegdnterjn,l.].jf. Mandat, fie aitiMandatm,
nifigratuitm,nuUm cft.Nam originem ex officio atfy
amicitia trahit. Contrarim pond  eft officio maces.
Interueniente en'tm pccimia,re$ ad locationem cr con*
duftioncm potitts rejfiicit.’PduliK, m.l. Latte culpa .ffi.
Deuerbo.figmfica. Amicos (ait) appelldre deb emus,
non leui amicitia conimftostfed quibw fuerint iura cti
patrefamilus , honcfUs familiaritatis quafita ratio*
nibus.

Sed nonne bine fequitur , hodie nuUm fere mandat
tdrirn aut promatorem confiitui: quoniam peemia
fff  5 interueni*

«7* C L A SS IS IIIL

interuenirefoletiAdhoc fubobfcure rejfohdet  Birfai
tws 3 in.l.].§Mdndatum ff.Mandat. Puto cum fic fen*
jijje:  N atura tnadati eft,ut mutuum officim gratis po
fluletur per mandantemtO' gratis pnejletur per mm
datarium.Vcrmtamcnfi poflcontradum accedantfa
hr ia feu honour id ; hide non mutatur tnanduti fub*
flantia.Nam poteft mdnddtm O' quilibet contrafttts,
ex patio etiamnaturdm [aim excedere « Vt elegdntcr
diffutat Paulin,in-L Naturalis. §.Sedft  facio. ff.  De
pr tej crip .uerb. Aide qu£ ditia fmt fupermloco in.

Ill  Item,eft uerunvQuod a&or diu perqui
rendo uenales equos,tandem emit equum ad
profectionem idoneum* Retie aliquandiu cir
cum ff exit . Quiaboni O' diligentis uiri officio fungi
debet procurator m negoeijs conftciendis.L A proa*
ratore.C.Mandat.

IIII Item, ponit a$or: quod emit talem
equum uiginti florenis diu licitando* Now
habet mandans quod hie reclame t .-quia mediocre pre*
citm eft mediocris equu

V Item,eft uerum: Quod foluit decern fey*
lidosproxenets. Rede proxcnctam adhibuit. ■
flam hi file nt operant fiam prat fare m perfeiendis

ACTIO XV. 679

1  contrittibus,non ddco mprobdbili more. Ucoq ;  pros,
xeneticd licito Iu,rcpetMltur.l.\. 0 '.l.ulti.ff.Dcpro*
met.

VI  Item,dicit actor: Quod cum uenditor
nollet expeftare,autfidem a&oris fequi de
precio.'idem a&or mutuatiis eft uiginti flore^
nos a Sempronio conciue fuo. lt<ug nunid*
tor no dedit procuritori pccu/nidm dd emendum equii.
Q m  cdufd dlioqui fold ejfc iutld dd recufdndm mox
mnddtum.Vcrm^Mndofufcepitfmdionememedh
seqrnrn fuerit, no deferere edm:  er rede mutudtus  ei?
pecmidm.lmd,crfub ufuris feu dnnu rentdfut uoedt )
mutiuri potuijfet:fi forte domus dut fmdus fuiffet eme
due,cuius precium mdnddtdrius fuo sere nmerdre non
potuijfct. Si uerd ipfe peemidm bdbedt: utiefc no erit
minddns grdundus uftris. Ndm,ficut mdidtim in gret
turn emfufeepit: itd sere fuommemre debet pro
cium.l.Simdndducro. §.Sicut.Et.l. Si quis dlicui. ff
Munddt.

VII  Item dicit: Quod femel atqjiterum uo
luitreotalemequum tradere. Hdm 3 nif pro*
cuutor offer ut rem mdnddtu domrni compdrdtdnr.no
refte petet precim & mpendid,ut fupu m formula
pmedente*

fff  4 Item

«8o C L A S S I S IIII.

VIII Item,eft uerum ;Quod aflor in paf-
cendo o#o diebusc quo  empto, impendit fio
re nos  duos. Hot enm petere poteft &• omnes
fmptm y bonffide dtq; utiliterfattos,propter exqaett
dm mandatum.l.ldemc/..  § .idem Labeo.l.St mb non
remuneradi.^.Simihi mandauerts.Et.l. Siquiulicui
§ Jmpendid.Et.§ .QuimMm,lnfi.  /. litter cm fa.
§.N on omnia, ffi. Mandat.

Salarim Mem feu honorariu  nwlU attione,  er ne
quidem officio ludicis extra or dine petere potefi pro*
curator: jide hoc nihil fuerit nomhatim conuentm .
t.Salarim.Et.l.Qui mutuam. § .Salarim-ff-Minda.
l.j.Et.l.Sakrim.C.Eod.tit.

Quare petit aftonreum condenari.ut afto
ri uigintiflorenospro precio folutos:Et pro-'
xenetica decern folidorum: Item duos flore^
nos pro paftu, eidem aftori perfoluat,eumtj
pofthac indemnem conferuet.

AXIOMATA DE PROCV*
RATORIBVS.

I

P Rocurdtor,excedens formam mandati, mUm do
mho prxiudicim ddfert.l.Si procurator.  C. De
procmto.l.Sed &  /» tatUm.EtlN.imcrnecejfe.lf.

Dc

ACTIO XV. 68l

De pAit.l.Trdnfaftionis.ff. De trdnfadio.  1. Pompo*
nius. §.Sedf is.ff.De procuratori.l.Cum mandatu-ff-
Mandat.l.Iujiuradum.§.ulti.l.Si itacq-.ff.Deiurciur •
l.Si procurator : ff. De dol.mal.o mct.excepti.l.Nott
abjlulit. C. DenoMtioni. Probdtur multis modisjn.l.
Cuicmcfc igitur.§.Uotiome.ff.Dc Inflitori.dttione .

I II

M indato ncgocio,confcquentia etiam uidentur m
[ diri.d.l.Cuicmcfc tgitur,Inft. Itemftdeiuffori  (inquit
Vlpianus) qui pro mjlitore mterucnit,mflitoria compe
i tit. Em enim rei fequcli  eft. Accedit. 1. idctnq;. §.
IdemPapinianus. jf.Mdndat.l.Siutcerto. §.Vfque*
adco. If. Commodat.l.Pr&dijs.  § .ulti. ff.Dc legataiL

Ill

Procurator! ddto ad folucitdu/m alijs,re(ie folui*
tur.l.Eiliie.ff.De folutioni.Idcfc ibi  B artolto notat.Rc
: fpondi('mquit Sceuola)Si de eo queereretur.an lure ea
j folutione argentarij liberati cjjcnt: rejpottdcrijure li
beutos.

mi

Procurator ffecialis,hoc efljatusad uendendum
tliquam rem-.non potefl habere fidem de precio:mfi do
nimws iUipemiferit'mmandatoumltb prohi

buerii.l.Adiuo Pio.§.Si p oR aditam.ff. Dereiudi*
cdt.\,).§.ff.De cxcepti.rei uendit.Procurator ue*
to cm libera admlni(lratme,potejl- I Cuicm$ igi*

fff S

C L A S S  I s mi,

tur. Item ft inJlttor.ff.De lnflito.dftio.Bdrtdlutjit'i
l-i-ff.Dc offi.procumo.C£fdr.Etin.l.Llcgdntcr.§.
Si uendiderit-ff. De pignorct.idion.

Sed dn pofiit fubflituere id uendcndum procure*
tor f Rcffondco, fecmdrn  B trtoJm: Quad rep*
Uritcr pofiitjuxteu I. Si quis procurator cm. §. Si  <JM5
tnddmuerit.Nifi uppareat, cleclam effe mdufxrkm cm t
cuidommus uenditionem imndiueut-lAn ufucdpione
§ .Item adijciendm ff-De diuerf.  o tcmjwa. pre*
fcripti.

VI

Procurator confitutm id uendcndum, non  poieft
ran trddcrc, prohibentedomm .1  j. §. Si quis rein
tncdm.ff.Dccxccpti.rci uendit. Qum'mo,  O' ipjedo*
minus uendens remfium,potcH prohiberc, ne emptor
i/ngredutur poffcfiioncm,etim  p oft folutrn precirn.
l-i.§.Si iulJcrm.EtA.PMdti.fF.Dcddquiren.pojJcfi
drgm.l.Heeres cm debuerat- jf. Ad Sendtufc. Trc'*
Mi A.

VII

Re; integrd(cum de reuocdndo procuutoretrd*
£httur)multis modis confidenri potefl.PrmM,qfd
non fit adbuc consuttm negocium-Deindc, quonUni
res nondm fit tudita. Deniq ;, quod precirn non ft
exolutumd-ij.Et.lpenulff-De refemden. uenditio.

Rfgtf

ACTIO XV. ۤ5

VIII

KeguUriter,maddtum debet rcuocari re integu:
CT procwrdtore ddmoniio:ScUicet,cu/m ucrfdripotejl
damnum tllius . E tdiciturres integrd: quoties adhuc
nihil fua interefje ccepcrit car urn, que cgit.  §. Rctfe
lnjlit.Demandat.1. Si procurators. §.Mandati dttio.
ff.mnddJ.Tdm ex contra ft ibui .§.ult.ff.Dcludich

IX

Procurator,rcuocdto mandato, non trdmfert m
in earn,cum quo contrahit.l.Si pater .jf.De manmijf
uindi ft. l.ij.§.Sed c? Jiquis donatarm-ff. Dedona«
tionib .

X

Procurator,dolofe uendens,non transfert dominiu
l.ij.C.Deuxorib.milit.Sed quia(mquit) huiuadiut'ma
abfentu commenta caUide adhibita atq- compofita ob
ejjc non debent: decernimus ,utfitdlis mulier domum
adfe per there monflrduent,qu£ in dbfentid eius item
ditd cfhrefufo precio,quod reuerd folutum eft, can*
dem recipidt.Loquitur dutem de mdrito milite abfena
te per cdlumnidm.

XI

Procurator uendens,tenetur ds euittione J. Senium
Titij.ff.Mandat.  E tputo (inquit Martiamu) Titiim
quimuis quajiprocurator uendidiffet, objlrittm cm*
ptori ejje, paultdf in Procurator qui pro eui&io*

ne

6*4 CLASSIS im.

nc ff.Veprocurato.Namprocurator (ait P dultu) fit
pro domino uinculwm obligations fufcepit ,onmmii
frujlrarecufat.Poteft tdmen <&■ dominus rci uenditt
conueniri-l-lultinm§.Si procurator, ff. De dflmb>
empt.

XII

Si procurator fie fubfiribdt creditori: Ego Lucks
recognoui,qitcmdmodum fuprdfcriptm csl: Reliqu
ri nobis dcbcntur:per hoc non obligator principalis,ft
re uerd nonfuent obligatmd.ul.ff.'Deaftionib.&ob*
\igatiomb.Quia confcfiio procurators  extra ludiciu,
non obliges dominant.

XIII

Procurator conftitutits fimpliciter ad aliquant ad*
mniflrationcm:non potefl ucnderewfiaut fiecialitcr
hoc ei fit manddtum-.aut cm libera poteflatc fit datm-
l.Procuratorent'C.Ve procurato,

XIIII

Procurator uendens,aut aliudagens contra mania
titcnorenr.nihilfacit.l.Siprecim. Et.t, Siprocuri*
tor.C.Deprocura.lCmmandati.C.Mdndat.l. Cm
procurator , §,ulti-ff.Veoper.nou.mvnciai. Cuifun
dm- § -Procurator .ff,Pro emptar.Et.l.NondbJlulit'
C-Denouatmib-

XV

An procurator ignorans pofiit rnocari, nec w

kat

ACTIO XV. (Si

hit id,quod attumfucrit pofi reuocationcnt: quatuof
moils infricitur.Nam his concurrcntibus,fcmper pot
teft rcuocari.

; I Quoddatusfitidncgocimextraiudicim.Nant
jiid iudicii fuerit conjlitutus procuratorUmc admo*
acre oportet Iudiccm, iduerftrium,&■ ipfm proem
ratorem,de reuocatione.li.C.De fatifdationi.c.MM
dato.Dc procurator^.

11 Vt fit tile negocim,quod etiam fine mddato pof
fet expediri per procuratorem:ueluti,emere domm.
C£tcrm,fimandatmexigat:confequens  efl etia,pro
curatori infinudndam effe rcuocationcm .l.Si maniaffe .
f. mandat.

II t Quod ncgocim fit eiufmoii,mde nuUum feeftU
tur damnu procurators, ucl alterius ■  I niqum efi enm,
kdi aliqucm ex reuocatione quam ignorat:Vt,fi man *
detur,ut accipiat [olutioncm a debitore. t. Si uero pro
curatori .§.j.jf.De [olutmib.

I IIII Qwod ncgocim,in quo efi confiitutus procu*■
utor,non incumbat dornrn exneccfiitatc.Nam,fietia
noniato procuratore, oportuiffet id dommm face*,
reifruflra certe reuocatprocuratorem,qui nihilaliud,
fait,l,fmdi-jf*De adquirc. poflefiio.R.efte(ait  Pow

pon'M)

Ws  cl as  sis  mi.

ponirn) pojjefiio ei trdditd eft. 1. Si qim prohibiting
f  D e Publicist.

Ex his dppdret,qmdo pofiit reuocdri proem*
tor ignorm.ExempU fmt m-l.Eius qui in Proumcii
ff.Si cert-petit. Ndm  er ji(dit Africans) tibimhoc
dederim numos,ut cos Sticho credit: Delude,mortuo
mcjgnordns dcderisticcipientis no facies. Neg enim,
Jicut iUudreceptmeft, ut debitor?: foluentcscilibe
reniur:\U hoc quoq; reccptm efi,ut credendo Hums
dliendrct.

Aliud excmplm cfl y de pdtre wienie filiofamilids
ut ddiret hcercditdtemjn.l. Si quitmibi bomfide , In
fi. jf.  De ddquiren. keredita. Sed fi (inquit Vlpknm)
pofle'dqudm iufiit,panitcntidm egit priufqudm ddiret:
nihiUgiturddemdo.Vide.c.EXpdrte deedni.  Df re
feript. Et ibi Felmrn.

H dne doftrmnt trddit Pdtthts Cdflrcnjis Confil.
L-VlI.Ittcipi. Vcncralilk uir & cUrifimc dom'rns>
Do ft ores, in. l.Mdnddtm.  C. Mdnddt.

XVI

Vrocu,utor,noncenfetur ex cUufulis generdibut
confhtui cm liberd ddmmifirdtione: niji exprcjfc dit
catur.Vt eft iUd, Promifit ferdtum bdbiturum quiet-
quid per procurdtorem gejlm fuerit. Et hoc mdgis
probdt Bd.rtolus,ind.i-ff.Dc ofjici.procumo.Cefa.
pcr-lQudm Tubcronk.^.Smt quiddm-ff-De peed.

ACTIO XV.

Alia (inquit Vlpianm)dl catifa peculij libefae idm'mi*
flrdtionis.Ndm hecfpcciahter cocedenddeft. Etcnim
res e&mdgni momeiui adeoq-pcriculi plena, conce*
dcrc liberdtn adminiflrationem .Vndc nec edm retinet
is,de quo nefcidmus,uiudt <xn mortuus Jit.l.Libcrd.pet
culii.ff.  Dc pcculi.

XVII

Procurator,ddttts cum gcncrali dc libera potcjldt
te,utpro drbitrio fuo facidt omnid: non utitfc potest
adtmttcre dolum-Qjiod ji facidt, nihil dgit. 1. Credit
tor.§.Lucius Titm-jf. Mandat. 1. Thaisdncilld.  §.
Sororefua.Et.l.EideicommifJd liberty. §. Quodft
itd.fcriptm.ff.  Dc fdeicommtlfari. libertd. Vulchre
dccedit.l. Si in lege locdtionk,ln pmci.ff.Locdt.z?
conduit.

XVIII

Procurator datut dd nuncidndm nouum opus fitn
plicitcr ; uidetur etidtn ddri adremittenium.l.Cm
procurator,  1« pr'mci. jf.  D enouioper. nmcidtio .
Ratio -.quid remifio uenii in confequetttiam nrncid*
iionU.

XIX

H<ec cldufuld-.Promittit fe habere ratum,quiccfuid
per procurdtoran gejlum fucrit:non ddtliberdm ado
i tnmftrdtionem.ljlaueroiEtuult procurdtorcm om»
nidfacer e pojfe, quae ipfe praefens pojfettcocedit earn.

\afon

688 C L A S S 1 S  IIIL

Idfon tcfUturJehociurc comrmnem Vottorm effe
opmionem,itt- l.pff.De offici t procurA. Crefir.

XX

Per ddusfclicios:putA > fi remoculis fubieftdmde
monftret procurAtormon tunsfertur pojjefiiomifi do
minus in fycciem fic mandet , dc confcntiut tunsfcrri
poffefioncm.BArtoku,in■ l.  j. lnpmci.jf. Deudfi*
rcn.poffcfi.

Vndeufor.cmAlijs infert . Quod  Ji procurator
generdis uel cum liber a  AdminijlrAtione,uenddt rent
domi/ni,  ©• confiitut fe pofiiderc nomine anptoris:
per hoc non trdnferdtur poffefio: licet reguUriter
ipfe deminus ,conjlituendo tdi modo fe poffefionent
nomine dterius tenere , trinsferr ct edm.l Quod meo,
in princi .Et.§ .ulti ■ff.'De ddtpuiren.poffcf.

XXI

Si is,qui fe procurdtorem fdfo putAt,ucndAt dicui
tern,cum de'mde domimis ignonns effe ucnditim,die
net dij  er trddat: tAndem intellcttA priore fdfi pro *
cur Atom uenditionejAtdm eAm hAbeAt domimxjuis
pr<sferetHr!Kefpondeo:Pofierior uenditoriquiA in eu
pi? trAnshtum domimim. BArtolus,pofl Accurjim, in
l-Siindebitm-§.\ jf.KemrAt-bAber-Per.l.Quoties
C.De ReiuendicAtio.

XXII

ProcuxAtorconfitutm ad eme/tdm,ueUliitdex*

pf die

ACTIO XV*

pdicttdum } ji pojle'dfimplicitcr (non faciesmcntionm
mxndati)emat uel ftipuletur,aliudue gerat-.cenfcbitur ,
non fuo, fed procurator^ nomine gerere. Bdirtolam
l.TitimMt Meum§. Alter o.ffDc admmiftra, tuto .
E tin. 1. Vnde quaeripoterit.ff. Demxnmfio.

Quod O’ norm efl:Quinq uideaturftn.l.Poftdotern.
jfSolut. matrmo.aliter [entire,ut rcccnfct ibi lafon.

XXIII

Procurator iiahquid gerendm datut } fi nomine fud
id expcdiat,cenfetur adrmjijje crime SteUiondtut.l.Ti*
tiojn pYinci.ff.Ad municipal.

XXIIII

Procurator non eft dominus negocij extraiudicialk»
iij.C.Per quits perfo.uob.adqui.ln iudieijs tame,poft li
tem conteftata cenfetur caufg dominuf.l.Poft litem.Et*
l Ante litem.ff.De procuratori.

XXV

Procuratork fraut ex eo conijcitur, quod rdro aul
nmq loquitur domino. Item,quod couertit res in utility
tem propriam,utnot<tirtDofiores fccundumPaultm
Caftren/em/tn.l.St procuratori f.dfo.ff.Bc condiftio .
cauf.dat.caufnonfecut.Per.l.Sed et luiidm.§.Pro*
t tide.jf. Ad Sendtufconful. Macedonia.

XXVI

ggg

€90 C L A S S I S IIII.

Procurator conflitutus ad uendendu,potejl adijccre
omnia pafla contrafius confueta,ut tradit Angel.'m.U
B eneaZenone. C. De QuiJrien■ praefcri.Probat U*
tifiime lafon , quod authority confuetuimis multi [up
plat et iufhficet, qu<e ahoquinonfubjifieretj/n.l.Qern
cortdiftio.§.sinumos jf.  Si ccr.pecat.

XXVII

Procurator datut ad uendcnda rem public am,Ecde
ft£,aut minor is: non potcjl fidem habere de precio.l. Si
procurator,In fiff.De  tur fife. Procurator ad uenden
dam rcm priuatam, ft oil adiefta quantity prec ij: non
potefl facere nomcn : quia exccdcrct fines miniiti,  CP
mmoris uendcre uidcrctur, drgu. 1. Si praedio in diem,
ff.  De in diem addittio. Alioqui potejl jidem habere de
precio,cuius quant it us non esl pr.efcnptd.l, Qui [in*
dum.§. Procurator.If.Pro cmptor.l.\.§.).ff.Dcex*
cepti. rciuendit.

XXVIII

Procurator! non debetur promiffwmhonorarim%
ttififinita caufa. 1.Die fu/ntto.ff. De offici.ajfeffor.

XXIX

Procurator ftmpliciter cofluutui,(i impetrduerit Iia
ttouum , non pranuiicat domino. 1. iij. §. Siprocura*
tor.ff.Quod quifq. luris.ldem eft,ft cum libera admini

flume

ACTIO XVI. €91

firdtione fuerit conflitutus-Ndm et is nihil dliud potcft,
quant quod pertinct Ad legitim Am rerum ddminijlratio
hem. Sed mpetrdre lus miquum, non eftexlegibus  er
hoitcfldte.Ergo procurdtor id non potcjl.Itd  D oftores
pojlGlofi.ind.Uij.Et  Z dzm Idte.

Inter multd trddit Eeiinus,in.c.Ex pdrtc decani.De
refcript. Quod in his, in quibus requiritur fftecidlis
tonfenfus dom’mi : pofiit reuocdtio procurdtoris fieri,
etiamnon infinma procurAtari. Quodnifiintelligdf,
ut fuperm decldrdtm efltpericlitdbcris in foyo.

DE ACTIONIBVS NE-

GOCIORVM GESTORVM, DIRECTA
;T CONTRARIA.

XVI

Ero,uerbu,multis modis dccipiturjft
cuius fignificdtione pheriq • funt lapfi.

J Gerere, trdgen. Vnde fella gejht
otrid,eyn trdgcfcfjel, cuius in lure fit
mentio. Gefidmenmilitdre, gejlamett
Pr<ctorium,quod milites uel Protores gcrcrcnt.

11 Gerere,pro ddferere,exifimarc,ertxeigen Gerit
fc pro me,hoc eft,me ciuitdtis utitur, or talent fe ex*
hibct.Qcntfepro h&rede^dferti fe hterede effe,etiam

8SS  * j»

tyt  CL ASSIS IIII,
fi non fit. Vlphmtsjn.l. Pro hcerede.ff.  De. ddquken.
btredi.lujliitidm, in-§. Pro hteredc dutem.lnjlit. De
bxred.qudli.et diffiren.Eiegdntcr finbit luliinmBro
bxredegererejion tm fttti, quint dnimi efjc.

Ill Gcrerc,pro ddminijlure,conficere,dufirichte,
vorwdlten.Gerere bcHum,kriech furen.Gerere nigo
cium, cyn gefchejft dufirichten.ltd hoc loco dccipitur.
Quocircd Buddies exiftmdt,dliud effcyctn uel res gerc
re,hoc cjl,beUigcuri.Pt in.l.Dcfertore.§.lu bello.jf.

De re militd.pro gcjjerit, putdt legendim cfje,ccjjcrit.
Eodcmntodo inteUigcnda eft uulgdtd reguU:  Q ui per
dim  gent,per fe gerere uidetur.l. ltd tdmen.§. Gcf*
fijfe.ff.De ddminiftr.tutor.lte, Gcrit Mdgiflrdtugcrit
uicem Mdgijlrdtus.No cotttcmnes iflets uoces  R onum,
alioqui I us Romdmmniwij. mteUeftum.

Hoc iudicim necejfdrim eftsquonidm mdgnd lien
fttur utility dbfmirn, qui nulli dcmdnddtd negocioru
fuorii ddmmjlrdtioeperegre profecli cjjbnt, ne defere
rentur negocid ipforu, qu£ fine nemo curdturut ejjet,
fi de eo quod quis mpendijfet,nuUdm hdbitum ejfet d*
iltonem.  I tdq; eo cdfu ultro citroq; ndfeitur d(lio, qu&
AppcUdtur negocmmgejlorum. Et prmtumquidetn
iuflum eft,cm, qui fe dlienis negaeijs mmifeuit, dftui
fui rdtionem reddere. Vnde h£cjfecies diredhe nsgo* <
dorm geflorm dftiotiis prior tufldndd eft .

ACTIO XVI. 69$

Argumentunu

T Am diligenter optimi LcgisU tores humdnis nc
cefiitdtibus projfexcrmt;ut ttullm omnino bene
fdciendi occdfionemprofenc pofiis, qu£ non in pul*
cbrdm redittd jitformdm:Vt ecce,de ittis,quinegocicl
fiu committwnt AdminiflrAndA,  ey fines drbitmu fuo
pr£fcribunt,m prxeedete fortmld uidimus.Cxterum,
fepe cont'mgit nos dhejjc,nul!d rerum noflurm Ad*
miniflntione tmnddtif.ut fdne multis ddmnis ddficere
mr,nifi Amicus Aliquts tempejliuiter occurrerct. Sed
quis am  uellet M pojjet dlienis fefe negoeijs ignonn*
te domino vngcrere , niji lex permitteretfldm permit*
tit quidem bene ficiendi grdtid,ut diligds proximm
Cr chdritdtis jrufius oflendds, fuccurrendo periclititi
bus dbfentis dmici rebus: Veru fic permittit:ne npien
di, fraudadi, fitnndiueAnfdmhinc cdptet geflorinut
rurfu'M mduedt gefiorem in difpendtd reru proprid,
rmjum cunt Aliens*.Nouit enim Legis Author homi
nan intrn  er m cute,ut iUe dixit:nouit duritidm eius,
nouit mgutitudmem, mores denif, omnes. Qudre opti
mum tempeumentm huic funttioni preferiptum efl:
ut tdm dommus,qudm gcflor remeditm hdbedt & per
fcquendi formuUm, qud fibi confuldt  cr conferuetuv
inkmnis:qti£ inde negociorim geftorm dicitur.
Trdttdtcdm lujlinidnus,inflit.De obligdtio. qua
ex contusiundfern. §-\.Sicettim Dn.Hdlodne
ggg $ der

694 CLASSl S  IIII*

dcr rede legit: fcut  er in pMdeftis:Ncgociorm ge*
florunvno, Denegocijsgeflis.lgitur(mquii)cu(jukne
g ocid abfcntk gcfferit-.ultrd citroq ; inter eos lufcmt
tur ddioncs,(\u£ AppdUntur negociorum gcftorunt*
Sed domino quident rei gefl£,dduerfitt eum  <J«i gtfit,
direftd competit  <t (lio: negociorum mem gcftori,co
tur it: qus ex nullo contutiu proprie nufet, mMfct,
filmed.

QVO AVTHORE SINT PRO
POSlTAE-

I

K£tort£ fmt rtflioncsMpmutjn.Uij.
In princi.jf. Ncgocio. gcjlo. Ait Vr&*
tor.  Si quis negocia akerius; fiue
quis negocia, quae cuiufqj cum is
moritur fucrint, gelTerit; iudicium eo nomine
dabo*

II Direflae funt cr utilet.

EX QVA CAVSA  NASCANTVR-

HI

I N perfonm fmt qiufi ex contrdfiuAnflit. Did. tit.

Semper enirn oriutur ex ipfoncgociogcfto. I . iij- §-

fi£c meitt attio.ffMgoc.yfU

Ai

JICTIO XVI.

HU  Ad proprieratis cAufm pertinent.

CVI, EX AD VERS V S QJ^EJM
DENTVR»

V . . . ,

P Kiudtx fmt. Virefti en'm conceditur ci,cum

negocUgejia.fmt. Etgeneraliter:cuilibet, cuint
interest,hoc iu&tcio expenri.  P auim,  in. 1. Aftio. ff.
Eod.tit.Qu’buf Anton modis negocia dtcAmur Alien*
ius,infra dicenuis.uenr.mlicnbm daiur.l.iij.lnpm
ci.jf.Eod.tit,

Aduerfus eum,qui jinemandatu,abfentis nego*
cia gefit in iudicio uel  extra iudicim:jtue mum,fine
plurajintnegocia.d.l.iij.lnpmc.l.Soluende.ff.Eod.
i tit.l.Exm.tkficijs.§.\.ff.De afto.cr obhga.

Nee refertyUtrm perfe,anper alum goffer it.  Po
teB en'm negociorum gejior,jicut & procurator,fub
jlituerc aliquem ad negocia gerenda:fuo tamenperi*

\ culo.Ncty enm excufatur,ji dicat, fe credidiffe idoneu
\ quern fubjlituerat.l.Nam  er Scrum. §.ulti.ff.Nego*
ci.gejlo.

Vndc folet euenire, quod ex mo eodcwfy ncgocif
%e{lu,diner fe per [on#, diuerfas adquirunt attiones.
NAmftyCum propofutfjem negocia Titij gerere, aluit
tnihimndet per fubjlicutmcin } 4ut fmplicem comifiio

ggg 4 ncm

6$6  C L A S S I S I! II.
ttcm> ut germ: due ntfcmtur dtiioncs -.inter  T itirn
C me,negociorum gefiorum: inter mdnddntem uero
mc,mdnddtiaftio cotnpctit.Et,ji ncgocid gcjlum,
dccepcro fideiujjorem de mdemitate promittmem:
ddtur dduerfus dominm negociorum becaftio: id''
Uerfus fideiufjorem uero, ccrti codiftio+fi certum  pro
miferit:uel exflipuldtu,jt incertm continent promif
fio.Sedzr fideiuj[or,iducrfutem  pro quo promifn:
bic negociorum gejloru dttione uti  potesl.l. Ait  Pne
tor.§.ulti.Et.l.feq.ff.Nego.gejlo. Injlit. Deuerbo.
oWgd.In princi.  „

itemtSi mxnditmfolm miriti fecutus.tim ip fins
qum uxor is ncgocid germ-.inter mriturn mindinte
W~me,mdnddti ditto eti: inter uxoremuero  cr tne,
negociorumgefiorum.I Simdnidtim* C. De negoci.

gtf-

Aduerfus plurcs,ddtur pro pirte gefiorum, non
bn folidmtniji public* fint ncgocid.  1. Cum dhcui. ff-
Eod.tit.

Vtilirer uero daturmeos,qui dliqud necefiitdte
wgente,uel necefiitdtis fuJf>icione,gefJemnt.l iij■  §•

Hie d£tione*ff.Eod.tit.Vnde confldt triplicis diffvre
tie ejje negociorum geflores:uidelicet, Voluntirios,
qui ultra dbfentis res germt, ut fuprd : Neceffdrios, \

qui obligdtionc officij ddminijlunt, jicut cuutorcs. t
Et quji nccejfduos{ut fie dicmfqui fifticione obli *

ACTIO XVI. €9*7

gs,tionk 'miniad gerendm accedmt. Qualesfuntil
beri hommesbomfide feruientes,quibus ahquid agett
dm mandatur.l.At qui natura. §.Si liber o.C . De net
goci.gcfl.lte,tutores apatre in tcflamento dati pofl*
humo,qui cm interim admmjlrent,tandem non naf*
catkr poflhmits.l.Cum pater-jf.Eod.tit.Item,Hi qui
fe procuratores opinantur falfo,ant curatores, cum
non fint,corm(fc fucccjfores.l iij.§ .Etfi furioji. ffi
Nego.gefU.Curatoris.C.Eod.tit.b Quicquid.C.AV
hitri.tutel.

lam ad eos,qui necefjario gerrnt, uel opmnturfe
ncceffario gerere,hoc edidmnon pertmct. Loqui »
tur en'm degerentibm aliena ncgocia.Sed qui ex ofji*
cij debito germtihi fad magis cur ant (adm'mijlratio *■
ncm rcjpiciendo)qum aliena. Ergo neq) uerbaneq;
mens Vr£toris potcft dircdo ad eos rcferrt.  E t cum
aduerfut pherosq; tales non cffet propria conjlituta
allioirette lurifcOnfulti utiliter banc porrexermt
do/ninis negociorm.

Ctterum, aduerfut protutores efl propria adio
a Er£toreintroduda.ltaq- non ed hacMtili negocio*
rmgejbrum opus in tali cafu.Glojf.'m. 1. lij.  §. Hat
adio.ff.Negoc.gejl.

Contraria negocionm  g ejlorm adio competit
ei,qui fine ntandatu,abfentis negociagefit utiliter ,er
f ejfeftm ti.on hdbuit mgocim.Et ide6,ft infulam ful

69 %

classes  rrrr .

jh.ucl feruum tcgrum curmt,ctim fiinfuk cxujlx ejl,
tiel/emitsobijt.dgct nthilomnus ad impenfas. vlput*
tiusJn.I.Sed muitro.§ \ If-Ncgo.gcjl.

Vtiiitxtemxutcm mettrioporter, non ex opinionc
gcretis.fed ex re illiits,cuius negocia funt Quid enim>
fi qttis putxucru fe ut Utter fxecre, fed pxsri/xmiUs
tton expedicbd! f Vcruntxmen,ubi geretis ojienderit,
Stt commune cenfcri utile quodfccn-.reijcict onus pro «
tdndi in dotninu ,ut is doce4t } rcm gejlim fibi in fpecie
cncrofxm effc,ud filtcm non neceffarixm  netj; utilem:
Ut eleganter traflatur/m.d.l. Sed an ultra. §  .V

Aduerfus eos,quorum negoeix gcjla fmt.

VI Contrarla eft } exmpto aftionis mxndxtt\

Q.VID DE H.AEREDIBVS DI$
CENDVM SIT.

Aercdibus eorum,quorum negoeix funt,conce

ditur bxc ottio direftd.Et hxredibus gcjloru
ddtur contrxmJ.Nam e? Seruius-§.St uiuo.jf.Na
goc.gefll'Curator.C.Eod.tit .

in hjeredes etim gc forts e& direftx. Et aduerfus
bstredes dom'mru,contrarix:difimiliter txmen.Kxm
(lirettx afiione tettmur hdmdcs uolmtdrij gcjioris

VII

ACTIO  XVI- 699
Hondliter,qudtn ipfe de fund us tcnebdtur. d.l. iij.§.
H£c adio. Vtih uerd mitius convienimtur neceffxrio
rum gcflorum b&redes, qukm ipjt dcfundifuiffent co
ucnicndr.quonid dc dolo tdiuum Utiorc culpd,non
etkm leui tenentur.nifi de proprio gejlu cdimUmur
LCurdtorif.  C. De tie go. gcjl.l.).  C. Dc heeredi.tutor,
uel curd.

QJ7ID VENIAT  IN  HAS
ACTIONES.

Eiperfecutori£ fmt.Diredi enmnegocionm

gcflorum excrcctur dd hoc: ut negociorum geo
flor ddus fui rutione redditd, codcmnctur in id, quod
Ho, ut oportuit,gefit:uel, quod cx buiufmodi negodjs
rctmet.Cdius, in-Lij.ff.Eod.tit.Hem, utufum quoc£
pr<sflet:fci!icct,cites pecmi£,qu£ demptic ncceffirijs
fmptibut fupereft. Pdpinidnu-s, in ■ l. Qui dlictta,  In
princi.ff.Negoc.gejl.

Contraria negociorum gcflorum dftio compk&i
tur,ut repetdt geflor id, quod impendit neccjfmo uel
utilitcr,fed non uoluptitis cdufi.Modeflinus, m-l.  Ex
duobui, in punci. ff.  Neg ocio. geflp. Vlpidmtf,in. U
Q ue utiliter, in princi. ff. did. tit.Pdulus, ibidem: Si
quit (inquit) negocid dlicndgercns,p!us qu'm oportet

VIII.

*705  C L A S S I S 1UL
bnpendcrit: rccupcrdlurum eum id,quod pr£ftdr'tdc*
bucrit.

Item,tit liberetur db obligdtione pro domino nego
riorum fufreptd. Et getter dliter:ut prceftetur ei iniem
nits rerim gejldrm-Edrtolmjn.l.Si mdnddtu.jf.Ne
go.gcjl.pcr.l.ij.C.De fentent.quei fine cert.qiumiid.
profcrm.

IX  Infimplum*

X Speciales funt.

QVANDO,  ET  QVA  M DIV
COMPETANT.

XI

E Xerccri poteft direttd jidtim,cceptd daminflrd*
tiotiextidm priufcps.nifinidtur. Quod tmen in
curatore diuerfm eft.Bdrtoluf,m.l.Nam er Semis
$ .Qui ncgocrd.ff.Nego.gefU.Non qiu/i.§.Hdnc fit
puldtioncmjf.Rempupitt.fdl.fbr .

Perpctu£ funt.l.Aduerfus.C.Dc nego.gtjl. Cm
hoc gem dliionk(inquit)longi temporis prxfcnptio
ne cxciudi non pofiit. y

XII Non infamant fcripto iure.indirefto u
men tudicio condemndtm,non pis front is hdbere pot
tcft,qum comittm m.wdati.

Bone

ACTIO XVI* *709
XIII Bonsefidei ft nt.§.A(lionm Autem.lttt

(ht.Deu ft mi. Uob negocim. C. De nego.gejl.

P R A CT I C A>

POSITIONES ACTORIS
IN ACTIONE DIRECTA NE*
GOCIORVM GESTORVM.

I Ponit a&ort quod rebus fuis fie exigent!
bus, nuper aliquandiu abfuit* Idem eft,fi pr&
fens fuijfet,ignoruns turner,,negocia fuu geri,quutenui
udbanc uftionemittmet.Cater urn, fiinteUgut%r pa
tiut'ur aliqucm gercre:tunc mfeitur uftio munduti.  I.
ij.l.MUndajli.lSiremmerudi.l.Quiputitur.Et.l.EX
munduto.§,ulti.jf.MandAt.

II  Item: Reus interim adminiftrauit talia
negociaaftorisfmeulioeius mandatu* Hinc
tutu eft uftio muicem quji contruhentibus , hoc eft,
perinde dc p coiUruxijJent.Qjtid enim intereft, ultr§
tiCjUn meo iuffu gerusfvtiq- enim uerm eft tc gefiijje.

Sed quomodo prdhubit uftor ncgociu ejjc fuu qua
gefiit reusfPonumus enim ,hoc neguri per exceptione*
R .eftondeo’.multis modis proburi poteft.

I Quod resJint fflw t doinm direfto uel utili-.qM

rm

*702 C L A  S S I s im.
mn admin'flratione fufccpit reus-.etiam ficoftteMpdi
tione alterius gefferit. Vlpianusjn. 1 .1 tern,ft cum -ff.  Ne
goc.gefl.Sed  er fi(mquit)putaui Titijnegocidcjfe,cu
effent Sempronijja gefitfoltts Scmpronm mihi adio*
nencgociorm gejlorum tenctur. !ulianus,in.l.Siput
pilli. §Si quis premium.Et.§.Si quis ita.ff.Eod.tit,
Quod  er ft fuum O’meu^wafi mem gcjjcritun meum
tenebitur.Cdius'm.l Soluedo.ff.Nego.  g eft. Soluenio
quifq;(inquit)proalio,licet muito or ignorante,.libet
vat eum.Ldbeo,m.l.Quie utiliter. §.ulti.jf. Eod.tit.
N i/i ft quid interfuit debitors jam premium no folui:
Aut,quid diesfolutionis nondum ucncrdf.dut, quod de
bitor retentione uel compenfutione uti potuijjet ad*
uerfm crcditorem.ldcm Labeo , in .1 .Cum premium>
ff.Eod.tit.

II P robabit fum ejfc tiegocium per cofequentiam:
put a, ratione alicuius offtcij, quod ei admmiflrandi ne
ccfitatcmimpon.it .Quire,fi quisfine mandatugerat
vegocia,qu£ tut or,curator,uel procurator gerere de
buiffet, idq ;  illius contemplationeifcilicet, ne propter
neglcdam admhiiflrationcm teneretur: tme is rede
dicct,fuwm ejje geflwm ncgociwm. Cum enim ex officio
vncimbat ei ncccfitas admmflrationis, ob quam ra*
tioncm reddere oporteaticonfequens eB,fum uideri
negocim.

Verms

A  C T I O XV! 705

Vcrmtame illi, ad quos dire fid & re ip ft per
tincnt negocia,ut pupithiSiadolefceSyUeldomimisiqua*
temn locupletiorcs f.i6h fmt)ienentur hac pcrfccutio
tiencgociorum gcjloru comrdria. l.Sipup:lli,tnprin
ci.l.KUnddjli.jf.Ncgo.grjlil ij C.Eod.tit.

Quod Mem tontcmplatiane dlicuius ncgocim
jit ge(lum,probari oportei per geflore ■ Sed quomodo
probabit?&efeanleo:Prmm>ex eo, quod fciucrit pe
ricuhim negocij ad dbfentem pertinere.'Deinde, quod
proteflatus nomine Uliat gerere.Pduhts,in.l.  Ne
fcnius-ff-ditt.tit.Quid Mm (inquit) ft etiamprotcjli «
taesl,filium tdeo aierc.jit ant ipfumaut tutores cim
conueniret.Deniq-,fi a nicitiam docuerit,cx qua coij*
ciendum Jic,eius nomine potius gefiijfc, qudm alterius
d l.SipUpiUi. §■ Sedjiego. Quod jiamicitia (jmquit)
filij tui uel[end.

Ill iJegodu/m crnfetur dlicuius rdtihdbitione.Sicr
go docuerit dttorjc habuiffe rdtum id ,quod eius no*
tn't/ne ignorantis gcftu/m eshtimc mcrito ubtmebit iiite
turn -Exepli gratia :Si a debitore a 61 or is exigatur pe*
cmia-.ucl jialiquid ematur aut uedatur idius nomine.
Ham utrmq; potcR imorokaxe.fi maker it.l.Si pecu*
tiiam.C.Denegoc.grft.l.Soluendo.ff. Eod. tit.  Qaod
autcm(inquit Caim)alicui dcbetur,alius jineuolmta*
tc cm no potcH extgerc. Nat ur alls mm [ml  ©• a*

704 C L A S S  r S IIII.

ttilif ratio fudet,alienam conditioned! nteliorm quit
dem etiam ignorantis  er rniti nos facer e poffc,detet
vioremnon poffe.

In onmi aute negociorum gettere, hoc eft,fueprin
cipalitcr  o immediate:jiue perconfequentidmtyme
diate ad nos pertmeat:habet locum ratibabitio.Sei
interim duo diligenter obferuanda fmt, tie fallaris.

I Quod per ratihabitionem uolwntux nojlra deck*
rdtur:c£terim aftio ijld nafeitur ex negocio  g eflo,no
ex ratihabitione .

II Oybd neq; rdtihibitione nojlrd, nefy contetnpla
tione  g erendi mrmtatur ueritas, quin aftio aduerfus
twm competat,cuius negocium eft pmcipaliter. d.l.

Si pupilli. §.penulti.Qutd crgo(inquit Pedius)jicum
te bsredem putarem, infulam fulfero b<ercditariatn,
tufa ratum babueris-.anjit mibi aduerfus te dftio? Set
tton fore dit-.ctm hoc fafto meo alter fit locupletdtus,
O' dltcrius re ipfd geftrn ncgociufit: nec pofit,quod
alij dcquijitm eft ipfo geflu, hoc turn negocim ut*
dtri.

Sed quid,fi quis ndluerit declarare uolwntatcm fua
probando uelimprobandofHterebtt'neperpetuo gc*  •
flor,qui ante ratihabitionem experiri no poteft?  Re.
fpondeo-.Vermittiturei,utdgataduerfusdominumad (
ratifieddm uel improbadm gcflm ncgociu,luxta.i.

luliam

ACTIO XVI. 70?

I ttltinut. §■ SiquiscoUudcntc.ff. Beddioni. cmpt. Et
puto (inquit) hddenus Agendum,ut Aut jletur emptioni,
Aut difcedAtur. Ncc Auditur,fi quxddm pldcednt, qu£*
d.imdifiliccant.1. Cdius-ff.  D eufur.  1 mo quodutilitcr
gf Jlum cd,;d ncccjfimb Apud iudiccm rdtm haberi 0 *
portet.Sc£UolA,in.l.PomponiM.j.ff.Nego.gejlo. Sed
qudlitcr probundd fuerit utilitdt ret gejhe f CauiUofus
enim Ac ingrAtm negociorm dommus femper dicet,m*
utile fibiejfe, ne cogAtur impenfdS foluere. Rejpondco:
Non oportet fequiprAuot ddfedus pdYtim. VtilitAS
enim ex eo colligetUY, quod in commune folet pYodejJe
infimiti negocio-.ddeb, ut non AudidtitY dommusdiuer*
fum diccnsmifi probdueYit,fibi in jpcciem nocuijje, ue*
luti, cm negocioYmgejioY eAm infuldm fulfit, quant
dominos,quA.fi imp ay  fumptui,dcreliqucYit, uelqua fibi
meffdridm no putAuerit, authore Vlpidno,m.l.Scd Aft
v\tYo.§.\-ffi. Bid.tit.

C£tcYum:Qui mteUigens fuo nomine Aliquid  gf jlum
ejje, tdcuittomnibus modis uidetuv pYobAYe negocim ,
iuxtA.l.Si abfentis.C.Si ccYt.pctAt.Et in hoc feYUddtm
cfl tempos nec minimu nec mdximu, ut quod magis Intel
ledupcYcipi,q elocutioneexpYimi pofiit.l.Quoenim .
§.lull Anus Ait.ff. RcYAt.hdbcY. Et.l.Ratu dute.jf.De
folutioni.  B AYtolus tAmen no male tYddit ; cemu dies aI
hoc fuffieexe, ut fit finis httu, per.Lj.$. ltd dute.ff. Si
TAhl.tefd mull ■ ex tdb . Solet cd res fiatutis diffinrri.

, bhh Effidus

1JQ6  CHASSIS  IIIL 1

Effettut crgoutihibitionis esl,ut uolmtdtem noflrint
declirem;is,et negocium, quod alioqui id nos nihil per
tineret, noflrum fucimunnon dutem,ut approbdre in*
deumur qudliutem geflus  . Et fade mutuiberis repli*
cdtioncm aduerfus cdlmniofts except ioncs. Wtn dhd
cfl gerere,aliud bene uel male gererc.Et qui ritrn hi
bet geftrn, is non flitfa probit id, qttod dolo mato uel
Utifiulpd geflim eshncc remitt it, quod geflor ctpud fc
retfaetex ncgocij; ipfius.ScauoU, m.l.Voponiusj .ff.
Negoci.gefl. ldeoq; per ritrhibitionemnon impcditur
cotririitlmo migis negocium noflrum ficit mie pro
ficifatur.

Ill Item eft uerurmQudd reus male geflis
praedidum negocium a&oris. Tenebitur ergo
hoc indicio,w quidem uirijs moditjecmdmquiliti*
tern negocij.

I Venit dolusmilrn dmtixit CT litior culpd-.fuife
{Hone permotus, ne bom mid difbriherentur, neite
dliud dmmm iccideret,negocijs eius ultro fe obtulerit
gerendis. vlpknut, fa.l.iij.§.  I ntcrdum .ff.Eod.tit.

II Leuiork culpa etiam ritionem rcddet,nedu frM
d's, regular iter ex nitura idionis.l.Tutoris.C. De ne*
g oci. gefl.

III Cifus fortuity time uenit, cum puptti ncgocid
geruMtur,qui nullo modo tenetur,nifi locupletior fit fi*
ftUi.l.Si pupillqm pritici. ff.Eod.tit.

A  G T T O XVT. 76?

Item, Si negoc oru gcjlorm no alter’Ut contempts*
done,fed Jut lucn cxufa admin jlraiionem fufcepit.d.l.
Sipupilli. § Seder ftcpiis-Item,/}nomm legocnm et
sb ufu abfetttis pr or fits dlicnug jjerit. 1 . St negocia.ff .
Eod. tit.

Item, Sip-ttto recepit in fecafm fortuitum.l.  Ne#
gocium.C. Eod. tit.

Item, St culpa gejloris cafus eueniat.l. Siue heredi*
tirid-Et.l. Debitor meus jf. Eod-tit

Item, Si negociorm gejlor,in reflitucndh rebut do
mmi,<tdmiferii mora.l.Cimres.fy.ulti. ff. Delegit ,j.

lUud deniq; non oportet ignorarc, qiatenus ad non
gefta nrgicii pertinetimuhu referrc inter eos,qw ultro
gerunt,amico jffvdlu prouocati : & iUos,qui cogente ne
cefitate accedunt gercndis negocijs .  N.tm fua fponte
uolenti,non incu/mbit omnium rerum admimijlratio,fcA
earcm duntaxat que fufcipcre mluerit: quonem fans
abunde fufficit,(i cui uel in paucis amici labore confu*
Utur l.Tutori.C. De ncgo.grjl.Ei caniettura eftueri*
jimiUs,aliqucm ab initio non alijs fe uoluiffe negocijs im
tnifcere,qum qu£ pofledgererc uifus eft-In rebus en'rnt
dubijs plrru/nq; ex pojl fifto dpparere filet quid adu
fit.l.Quzda.ff. Derebusdubi. Inarbitrioigituramici
e&,utrim omnia abfenttsnegocia, an ad wnim aliqwd
ttccedere ucitt, ut eo finito difcedat: an noud uoluntate
tliud quocu aggredi malit l ttiji aliws buiufmodi ncgocid

bhb z gejiun

70S cr. as sis inr.

gcjlum contemplatione e'm qui cocpcratnon deceit,
Hoc cnim cafu,cum nocucrit potius aliquid gerendo, te
tietur hie adione.d.l.Si pupillt. §. u!ti.Paului>'m.LSci
&■ cm-ff.Eod.tit*

I1II Item dicit a&or: Quod reus admini
ftrando fecit negociumeius centum florenis
detenus. Q ualitas hum dmnieft expliunda, jicut
forte for turn mid it.

V Item: Aflor admonuit reu ha&enus fru-
fira, utreruadminiftrataru fibi redderet ratio
nem. Sed cmit'ne tm mpudentes ulh homines, qui
alieni trident ignorame domino ncgocia,  cr turn da
trident edere rationem fpontane# admimfiratiom!
Qweris idhucf lmo,funt qui O' reiiqui abfauisboni
lihenter riper ent-.nfi objlaretmala crux.  Q u<e perni*
vies maxima f homo Alter,dixit tUe.

Quare petit actor, u.eftra fententia reum co
demnariac legitime compelli.-utrcddita SC
infuper^dita rationenegocioru, reftituarquic
quid apudfe habet rcltquum, quod ad aftore
quouis modo pertineat. Et prxterea, ut cetum
florenosei nomine damnorum foluat.

Errant phertq- m hie formula,qui Jicputant no fo*
km petendu, fed etim pronmemdm effe:  V t red*

dat

ACTIO XVT. *7C9

cfat negodorfi geftorum rationem,et reftituat
quicquid apud fehabet re]iquum.N<tm,/i ltd pro
nunciaret ludex,fentcntkeffct 'mcertifimd, nccudlc*
ret.  §. C urdrc. Infiit. De dftionib.

Sic igitur eritproced.cni.im Pendente i idicio lu*
dex coget rem.etim captis (fiopus fucrit ) pignori*
bus,ad reddendum dc cxbibcndum r&tionem: ddmijft
tontrddiftione dftoris.Deinic,perpejispd.rtiu utr'mcfi
prolatis injlruttiombus cdufe, & mejligdtd ucritdte ;
feret certam fememim de bis ,qii£ dlterwm dlteri ex
#quo cr bono prcejlure oporteat.l.Cum[emits itd. ff.
De condittto-crdemonftrd.l.ulti.C.Si per urn ucldli.
mod.Et fuprddittm petendi formdm probdt Cdius ,
m.Uij jf-Uego.gejl,

Befenfiones rei conuenti,mutudre ex contrdrid ne
gociorm gcjiorum fortmld,qu£ fcquitur.

POSITIONES A  CTORIS JN ACTIO
NE NEGOCIORVM GESTORVM
CONTRARJA.

X Ponit ador.-quod reusnupergeffitnego-
cia Titrj ciuis Colonienfis* P otes hue repete*
re prmdmpofuionem exforimU pwcede/tte.

II ItemrDdmus eiufdem rei minabatur rui
liam* Vtile ergo fuit rev ut fulciretur } dlio qui ad*

bbb  5 Id tu*

710 C L A S S I S  I TIT.

latum decuplex damnum  . Vnde potefl drferttirehoe
exemplwm turn aduerfut pupillum qu> ‘flu actione non
niji locuplcttor coueniri potefl: qum uducrfui dim,
quiob utilitdtem Jimplicitcr tenetur.

Rur us cx hoc fequitur.quod 'milium hie Jit jfefldit
dim rei gefl<e,qu<e neccffam pupillo fuit.  N m m re*
bus utilibus inffuciendm efl tempos litis contefldte*
1 . Litis.l. Sed Multro.  §.j.Et. §.ifff.Negocio.ge*
flo.l.ln pupiUo.jf. Defolutio.l. In pupiUo.jf. Deexa
ccptioni.

Etneerres hic,fcito,pupiUm hoc iudicio contra 3
rio edtenus coueniri,qudtenus locupletior efl. Verm,
ft ipfe a gat dire flu aft 1 one dduerfus geftoreitunc reus
conuentus potefl exceptione compenfdtionts,qutcquid
lmpendit,confequi.I,Ait Pr<£tor,§ .Pupillus jf-Hego,
gejlo.

III Item:a&or impenditfuo sere inprsedi
<3:a negocta XX.florenos. Si forte aliffeobli
gaucrit ex gejlo negocio,miabitur articulus.

mi Reus dudum admonitus ab aftore,
pertinaciter recufauit di<$am pecuniam ei fol
uere,aut obJigatione ilium liberare, tiabet
b<ec pofitio eflrftim fuurn -  Nam pofl admonitionent
reus mount udmittensitencbiturde uJuris. Regulars

/ C T I O XVI. 711

e&,'m contrmjs iudicijs ucnirc ufurdijccmiu
rcgtonis confuetudincm efl'mdnddi.l.f-E.tA.  I neon*
turti.l.ldemcfc ff.Minddt.

V  Item,*A<$or deferipfit omnes prxdiftos
fumptus in diario fuo, cuius tenorem in pro-
grelTu caufe edet ♦ H dne pojitionem fuicnt
fieri q; non  extra rem: jt conimttd per fond perfequd>
tur buiufmodifimptui,nedono pietdtis uidutur im*
pendiffe .Qudm dijficultdtem qui euitdre uolucrit ,is
utiliter proteflabitur.-fc no donctndi dnmo/ed util ltd*
tis cdufdpro dbfente mgocium gefturm.l.Nefenius.
jf. Negocio.gejlA. At fi quid .jf.  De rdigio. o jimfti.
fmer .

VI  Item .* A$or,pro pecunia in res  Titrj
prsdidi impenfa, foiuit tales uluras, Forte
mm,cwm non bdberet ipfe, decepit peemidtn db dlio
creditoYe fub rentd,ut uocdtnui »

Quare petit actor ,* reum ueftra fententia
condemnari :  ut eijfiipradichm pecuniam fol
uat, cum eiufdem ufuris; Vel, utadoremob-'
ligatione ob res gerendas cum Sempronio
contrafta liberet,ac omnibus modis,nc ciob*
feguium fit damnofum ; praeftet.

h!ib  4 DEFEtf

*712 CLAS  SIS  IIII.

DEFENSIONES RE I CON*
VENT I.

I Reus excipiendo dicit:  quod cum intelli
geret negocium ab actore gefturum iri; pro¬
hibit, ne quid fuo nomine facerer.'

Contrdrid cnm <t(Uo cefjdt; fi quis d domino nego
riorum prohibitumnon cejjkuent gcrcre.  E tcerteno
confequilur mpenfas 4 dig prohibitions:fed inter io*
res rede petet.l.uld.C.Eod. tit.Prohibitio probdri
poteBiUelfcriptOfUcltejlibus .

II  Item,eft uerum:qubd aftor necefihudi-
ne fariguinis illi coiunflus eft. Ndm in dubio
(quod inter bxredes fdciliter contingere potefi)ueri
fimilisefl conieilurd.gerentcm, ob necefiitudmem fdn
guilds>uel iffinitdtis,uel domejhc£ affiftionis,dondndi
potius qu'dtn repctendi dnimo gefiijfe O' impendiffe
Aliquidiut ,fi pdter,mdter,duus,duid,frdter,foror,m4
yitus,dut c£ten gefferint. I. Is qui dmicitid. jf.  N ego.
gefl.l.Sipdterno t C.Eod.tit.d.l.Nefenm.Et.l.Quod
in uxorcm.C.Eod. tit.Idem multo mdgis de eo,qui oft
ficij O' obfequij rdtione gcfitt.I.Officio.C. Eod.tit .

Coniettur& dutem font hinc coUigend£. Si conim
ihe per fine utdntur uicifiim opera eius,cuius negocid
germt,drgu.l.Sed fi uir.§. ulti.ff. De doniti■ inter
uir.cnfxor.QUfe uir (inquit) rib arid, uxor is fdmili#

imw

ACTIO XVI. *715

ittmcntisue prceftitcrit,qu£ in ufu commmi erdttt:nott
condicetUur.Uem,Si gcrens ncgocium homo fit dignU
tate cluries o pr£diues:cognxtus Hero uelafjinis,cu*
iusnegociu traddtur,tenuis o inops,argu.i.Filiusft
milus. §.\,ff.Dedonutioni. Pone (inquit) cm filitm
effe Senatoris,uel cum alterius dignitatis ,1. Si quis k
liber is. §.Sed o ft flm.ff.  Dc liber, agnofcen.ltem ,
exmodo impenfdrum o negociorwm: Vt,fi modicee
fucrint, circa, resnon mugni momenti.l. Vtrm-ff.  De
dona.inter uir.o uxor.Vtrum negocium('mquit)uxo
ris gerens,un officio muriti dudus in rem em impen*
derit uir:fadi,non iuris qu<eflio eft . Coniedura em
rei exmodo oexgenercimpenfe,nondifpciliseft.
Accedit. l.lnrebus.§.Pojfmt.ff.Commodat.ltem,Si
e us cuufus gefferint, quxnon ud rem familiar em mo*
do: fed o ad uitam fuflentandam,aut mores forman*
dos pertinent.Nam in his quorimltbet bonorim uiro*
rum,quanto magis cognatorm pictas expendenda efl
l.Nefenius-ff.Nego.gefl.l.Almenta.C.Eod.titAtem,
Siimpenfas'mrattonem non retulerit amicusgerens
negociu, er huet keme rechenfchafft  <Ur -von beferi*
1>en.Ead.l.Nefeniut,infi.l.Exduobus. §. ulti.ff. Ne*
goc.gcft.

Ex his en'tm conicduris probari poteft, coniundut
perfonas donandi animo g efiiffc negocia-.nifi probuue*
ziitf,fe afftdu repetendi dccefiffe ad gerendm:  P«*

hhh  $ ta,fi

>714  C L A S S 1 S 111I.

td,ji protejl.itifucrint ,repetituros fefe quodmpcnie
yint.d.l.Ncfeniui. Quid enim (inquit Pauluf) jietirn
protcfidtd e&,filitm idco alerc,ut dut ipfum dut tutot
res eius eonueniret.  Nam proteftatio decUrdt dn'rnu
nojirum m b(s,qu£ ex nojlru uolmtdte pr or fits depett
dent.l.Qui in attend.§.ulti-lf.De dcqui.h<eredi.Bdr»
tolusjn.l.Non folm.§.ulti.jf.De  oprr. no. mmcii-
Ahoquijinc pr<edtftis comccluris reguldriter cot
gndti  er multd nidgis extrdnei,pr£fmnmtur gefiiffc
tiegocid eo dmmOjUt rcpetermt impenfs  . Et ob hoc
reijciturprobdtio donations m dmimm negocioru*
drgu.l.Cim de mdebito jf.De probd.l.Si uero non  re
mncrdndi .§.1 dan  P dp'mUnus . jfMdr4*U

III Item,eft uerum: Quod actor non red^
didit Iegitimam adminiftrationis fuse ratio>
«em;& multa adhuc apud fe habet, quae inra
lionibus non continentur*

ltdq^cum no mei contcmpUtioneJed fui tucri edit
ptyboc  eft, depraddttdi dnt/mo negocid men gcjjent,
qudmuis diredd aclione mihi tenedtur tnerito: ipfe td
tnc de impejis  (quid improbe dccefiit dd negocioru dd
miniflrdtionctn) contrandm perfecutioncmno hdbeti
nifi qudtenus fim fdftus locupletior. 1. SipupiUi.  §*
Scd er ji quis.ff.Ncgoc.geji.

P ocebitur dtttcmjcprzddndi

cdufdgcjloreM <tc*

A  C T T O 3CVIT. ■?!?

tefi'fft dd negocia,ji conftiterit eim tempore ratio*
nts reddit£ aliqutd ex negocijs intercepifjc,aut celajje
etim quod m rdtionem no retuleritPriefim tur cnm
tali ftudio coepiffe udmmijlrdtioncm-.quile nunc appa*
ret ex mionibuf,argud .Sed lull anus. § .Proinde
ff. Ad Senatufc.Macedonia .Steer bcercs
fubtrahens ahquid ex hxredttatc,
perdit beneficum legis Falci*
dialPaulus,Et.l.Bet,
tieficio.ff.Adleg,  '

Fakid,

DE ACTIONE DOTIS

PBTENDAE AC REPETENDAE.

XVII

I deimm nmc dc dftione, dd facrofan
Urn matrlmonij contnftu pertmete.

Dos,cfl quod ddiur a tmlicre mi
rito, dd fujlmendum coniugium, eyn
heymjleur oder zigab.l.Si rem £ili*
mat am ff.De iur.doti.Vel a pdtre multerh-.uel db ex*
twnco.ls] . 4 .Accedit.C.De rei uxori.iflio.DaMtio

ucre

7 !6  C L A  S S I $ mi.

Hero propter nuptias,ejl quamfacit fhonfiujid aliquk
nomine emsffonfe: uel alter i nomine jfonfe.

Dos eft proprim patrimomum mulicris, ut pro*
bat Bartolus in rubric.ff.So'Ht.inatrimoni.Vnde fum*
pta uidetur appellation eyn brautfehats, quaff tnulicm
thefaum,ad uiU necefiitatem conferuandus.

Donatio propter nupttas, mo uerbo Gratcis did*
tur avTiQipH.qudfi cotra uel imtua danatio 3 eyn  w i*
dergacb. Vulgo donationcmpropternuptias,dotcmui
n tmneupamus, cm tequ&Us Jit in iure doti imlieris.

Mult is autem modts appeUamus banc uiri  er mu*
Verts indiuidmm canimftioncm.

I Nupthe, dicuntur proprie ceremaniz  er hilariti*
tes in ducendis uxoribur.a nubendo-.quia folebant ol'rn
puclhs pudoris gratia caput obnubere: fignificames,
uerecmdiammptifs praure debere. Sicut in Gcncfi
exemplm cftde Rebecca,qu£ uidcnstfaac, ccepit ca*
put obnubere.Et Cicero pro Cluentio, dicit:  N uptias
plenas dignitatis,plena* concordiz ac pudoris, Acat
pim'cur ergo ccremonije pro re ip fa,

Matrimonim ideo appellatur; quod mater in ea
frnper maned t. Qaippiyappellitionem babet 4 maim
nmmr.no iam adcpto,fed cum ffe & onlinemox adit
pif cnduVnde matrona dicitur, qutejic couenit in mi *
trmonim cm tmrito-.Et materfmilUs, qttiafanri*

ACTIO XVII. 717

lldm m.iriti fcquitur. Vlpidim, in. 1.  fWM eiuim.
ff, De his qui fmt fui uel alien, lur. Coetcrm, in. I.
Pronmciatim■ §.Mitremfdmilids.ff. De uerbo.ftgni
ficd.ldtius dccipitur hoc ucrbum. Added.Qu<e ddulte
rium.C.Ad.hg.luli.De ddulteri. GeUi.lib.xyill.

CaniugimJ coniugdndo nmcupdtur,qudjimmu
iugum imftm Inie Tit.Ds Coniugi.fcruo.

Connubiim,d.mbo.vlpiunus, m.l.  I nco lure.  §.
Hoc cdput.ff.De rit.nuptidr.

Confortim.qudfi cinfdemfortis }  hoc esh fortune
&■ conditions in omni re cr negocio. McdejlmsM>
l,) ff.De rit.nupti.l.ulti. C.De feru.fugiti.

Cotttubertt'm dcniq; nmcupdbdtur proprie inter
feruoSykeomittu & foddlitdte.lCtm dnails.  C. De
incefl.nupti.ln Auth.  D empti.§. Si uero ab initio*
Sed hodie,quantum dd nuptids dttinet, nttttd csl dtfjv*
rentid inter nuptidt Uberonm cr feruormit.  c.j. De
coniugi.feruo.

Signfcabdnt dutem Komdni mdtrimomum inter
homines feruos hoc uerbo(cotsubernmm)quu non di
gnabaur eorm perfona nuptidru dppclUtione, qu&
liberis tdntrn concedebatur.lnftit.De nupt An prime*
l.Qjt£fitwm.§ Anftruttumff.De fmd.infiruft.l.Ltbe
r or urn ff.De uerbo.ftgnifc. Alioqui contuberndles in
remilitdtidpprtldbdmr. I Kent.Commoda*

A rgu

•?»8  CLASSIS IIII.

Argumentum.

M Atrbnonij contrail us, inter omties tongeeH
fxluberrtmiu,quo folo hunmnum genus (quoad
DEQplacucrit)pulcbroconferuatur ordine.Promie,
nullx res rft,iti quam Legislatures iurts jingularis bene
ficia tamhbcralitcr cotulerint’.omncm cap tames occt
jionem,ut buic fxcrofmfto comradw nihilobft.tret,
dd replcndas ciuitates liberis hommibus . Cum itafy
dotes omnibus coniugijs imltum defendant: mtrodu*
fi.i fuit dtlio duphciui: turn,ut conJlituU dotes exit
geremur adfufhneda matrimonii’.turn, ut folutis iliis,
rcftituercmur 3 ad iterandas pro qualitate perfomrm
mptiat.

QVO  A V THOR  E SIT IN#
TRODVCTA.

I

luilis eftdftio:uidcUcet,ex conflitutm

nelmpcratoria dJ.j.

O!im bate a(ho dabatur mdritoM pe
tendm dotem promiffamiquae autem fo
luto tnatrmonio uxort ad repetendam dotem compel
tebat,ed Kei uxoriae attio uocabeltur.Sed lufhmamn
Coefar ad utrtinq; cafrn porrexit banc ex jiipuUttt
ttli'one, fublato Rci uxoriae iudicio.  §. Fuerat anted*
infiit.De aflmU'j  . C , De ret uxor ■ uftio, Et domtur

hot

ACTIO XVII. 71$

hoc uenerdtioni burn fdcrofdnfti contrd&us: quod
attio ex jlipuktu,qudmuis <td inccrtim petedm com*
petdt-.tmen m bac materia defcruit Urn cert# qukm
mccrtte dotL

II Dire&a eft. In pUrify tmtn cttfibut  eft uti*
Us . 1 . Cams Seius .ff.Solid,mitnmo Scd pcrmittendm
efl(inquit)inepti  ex hac Anita comentions, ne com #
tnodo dot is dejr.(udctur,ntilein adionem habere*

EX QVA CAVSA NASCATVR.

m

I N perfond  eft, tdm ex fUpuktione, quam ex qulit
cunfy pctdo.l. Ad exailionem.C.Dc dot.promifiio .
Ndm,o-fi nihil horum interucnkt, fuppletur tamen,
quAtenwsdd repctenddm dotem Att'met. 1) An pm*
ci.C.Eod. tit*

IIII Petitori} iudicrj ert*

CVI, ET AD VERS VS QVEM COM#
PETAT, ‘

V

P KtiUtd  eft dttio.

I Compctit mirito.id petendint dotempro*
®iJJm,lSt pro  te-C.De dot-promifio*

VX9*

7 20 CL ASSIS HIT.

II Vxori, dd petenddm doiutionem propter m*
ptids.Ndm pari iure cenfcutur.NoucU. Be deque, dot.
ill Mulieri,foluto Mdir'tmonio,dd repetendm do
tan dduemtiamfoc csl, dlimde qukm k pmntibus
dcquijitm.l.ij.ff.Solut.mdtri.Profettitidm uerodot
temjd esl^qudm pdrentes dedermt,  er fibi post foill
turn coniugitm reflituendm fHpuhti uel pdtti funt,
ipfi repctmt,confaitinuc tdmcnfilu, dutnoncotrd
dicetc.d.l.ij.§. Quod ji in pdtr is.  Et. §. V oiiwtdtcm
dutcm.Exirdnco quoq ;• conceditur heec dttio, fi do*
tem ddtdmpdttus fit fibi rcjlitui. Verm, fine petto,
cenfetur domffe tmlicri.Extrdneus dutem imcUigi*
tur omnis citrd parentemper uirilem fexm dfeende
tem.l.  j. §. Accedit ei.C.Bc rci uxo. dttio. Ceetcrm,
pott mortem parent is uel extreme! dotdntis, dttio de
rcjlituendd dote eld muliercm reuertitur, etim lite
conteftdtd per defmttum.Edd.l.] .§-Et hoc.

AduerliiseumidfKr heec dttio, qui dotem uel
dondtionem propter nuptias promifit, fine jit uxor (i
ue mdritus,uel pdrentes eorum,dut extrdneus: feili*
cet,cm de dote foluendd. trdttdtur.Vbi uero de re *
flituendd dote queerttur,dduerfis mdritum, conjlante
coniugio,reguldriter non conceditur hxc dttio.l.j.C.
Sidos conftdnmatri-folut. fuer.

Aduerfus fucceffores,ergo &dduerfuspcffeffores

iottorm mariti mourn locum habet ijlt dttio: pri*

uilegiAtd

ACTIO XVII* •yil

uilegidtd per tdcitm hypothecdm,ut prtferdtur cm
nib us dlijs creditoribus dejunfti mdriti. l.j.§.Etutple
mus-C.Ce rei uxori.dflio.PonoJe inopid mdriti,pro
pter qumjConjlme Mtrimonio,ddtur bxc dftio 3 injrh
diccmus.

VI

Contrarianon eft*

AN PORRIGATVR AD HAEREDES.

VII

H Acredibusddtur h<ec dftio.lj. §. Mdnedt.  C.
De rei uxori. aflio.

E tin hieredcs. 1. Rei iudicdt #.§.j ff. Solut.mdtri*
ttto.lij. C. Eod. tit. lmo,ferefemperdduerfush<eredes
C r fuccejjores mdriti competit, ut pdulodnte dixmm *

QVID VENIAT IN HANC ACTIONEM.

VIII

R ES tpfs, uenit in hoc iudicium: quid mdritut dot
tem: nwlier dondtioncm propter nuptidf perfe*
quitur.

IX  In fimplum*

X Singularis eft*

Qy  A N DIV COMPETAT.

ill Vtrptf

!?22

'C L A S  S I S HU.

XI

E rpctM efi bic aSl o.  Nfc tdmen mdritopotcji

mputdri,qudd dote promtjfum non exegerit,pr<e*

tcrqd dcbitore mulicrts.I.Siextrunem  jf.De iur.doti.

Esl elute udlde ridicuU difputdtio Doaorrn:  Vf ru
in eo cdfu, am ddtur ad repetenddm dotem, nifedtut
fldtirn, an demm fokto mdtrmonio f Enmuerd, fttit
docemur in.l.Cederc dim.ff.Dc ucrbo.fign fica.  N on
pojjfe cxerceri hoc iudicium dd repetenddm dotem, niji
dies conditions uenidt. Adpetendamuero dotem, fid*
t'm ndfeitur: niji in diem jit pretmjjd.

XII  Non infamat.

XIII  Bonefidd eB,l.].§.Sed&ft.C.'De fit

uxori.dfti.  Et hoc quidem dondtur uenerdtioni rndtri*
monidlis contrd&M,ut aftio ex flipuldtu,contr&ndtun
fium, in hdc fpecic non jit jlfifli iuris.

ADPINIA REMEDIA.

J Legisldtores,Reipullic<e cdufd uolunt, dotem mu
Veribits cjfe fdltiint : idco multd duxilid dd conferudndH
edm mtroduxertmt: unde e ft dftio de dote, tdm in uitd
qum pojl mortem murid.

11 Omni dliendtioe uel oUigitione reru dotdliu in*
terdiftit efl m<trito,etidm dccedcnte mulieris eonfenfu.

ACTIO XVII* 725

§*Et cumLcx.C.De rei uxo.iflio.l.SipYtdium*
EtJ.Vbiidbuc.§.lti tdmen.C.De iur.doti.Itdcp,field
uerfut bine probibitioncmfuerint ulienit£, poteji mu
licr cm  per Reiuendicitionem i pofjefjbrtbus petcrc ue
lutipropriis,ut triditur m-l.Si conflinte,m prmi.ff.

I Solut.mitrimo.

Ill H ypothecirii in reittio,cm iduerfies mirk
turn,turn iduerfus quoslibet pojjejjorcs rerrn pro do
teobligitirumexereeripotcfl.l. In rebus. §. Volmus
itic[;. C.  De iur-doti.

1111 Officim iudkk mociri poteft, ut ciueit
mritus dotem confemrijuxti regulim.l.ln omnibus .
ff.Dciudici.

V Si miritm uergit iliquo cifu id inopkm: tme»
He periclitetur,pemijjim eft uxori repetere dote id*
uentitiim,w pirenti eius dote profe(litiim,conjlintc
Adhuc mitrmonio,perhinc de doteidlionem.ldcpjli*
tim it<Ji miritus ccepcrit abuti b onk fuk  er uergere id
inopu,nonexpettito dilipiditionk progrejJii.l.Sicon
Jiinte.ff.Solut.mitrrlvbi idbuc.  C. De iur. doti.  §.
lUud quocfcjn Authen.Dc tequili. doti. Alioquifuperm
dittum eft, conjiinte mitrmonio non coneediiftionein
de dote,o- nepofjc quidem miritm,fi ucUct,dotem fol
acre,quid m netitJ.ij.ff,Solut.mitri.l. ij. ff.  De dot .

Hi % pro*

* 7*4

CLASSIC III?.

prelegd.l.] C.Sidos conjldnt. mdtr'u folut.fuer.

E t nofolum poteft mulier oh immivnentem mopil d<s
tem cxigere, ucrmethm bond pdrdpherndlid,hoc eft,
qu£ feemdim dotem trddidit mdrito, ficut deferibm*
turjn.l.Si ergo.§.  Dotis dutem cdufd.ff. Deiur. dod,
Qumlmo dondtionem  propter nuptias, qudmuelex
fldtuto uel ex pdfto,folutis nuptijs herdturu jit: peterc
potefl.

Quod jimulier ntetu dutleuitdtcdifimdducritpro
digdlitdtem mdriti fui, potefl pdrens dgere,cuius inter*
eft,dotem nondmmi.Autb. Scdqudmuis.  C. De ret
uxo.dftio.Bt contu,ft pdrens- tiolit nut non pof it ext*
gere dotem irtcurid imriti perilurdm: pcrMittiturfilk
foli repetere edm: pr<ejertint,fiex tenui pdrentk fubjti
tidnott fit expeftdndd noud dos,Argu.l.ulti..ff.  Deco
per quern fdft. erit.  E t.l. Imperdtor. ff. Ad Seltdtufc .
Trebelli.l, Si long'us. §.Si filiusfdmilids. ff.De iudici.

E xtremeus ucro,qui dedit dotem, et pdftus efled fibi
reflitui foluto mdtrmomo, non rede dgit hoc cdfu, fed
fold mulier,tefle ufone,m. d. I Si conjldnte, in princL
Vcrmtmen permittitur extrdneo,ab infoie nte mdrito
exigere fitkddtionem de refhtuendd dote in cdfrn fo*
btimdtrmonifper reguUm.l.lnomnibus.ff.Deiudic .

E t ficut dduerfus mdritum, forte dd inopidm uer*
gcntem,competit heec dftio: ltd dduerfus focerum, hoc
eft, pdtrem Mdriti, O' quernlibet dim ddddndxm dotem

prtoit

ACTIO XVII. 7 if

prmipdliter obligdtm,excrceri potcR: Ji  o iUis da
cidatmopix-.quonidm eddemell ratio conferuttnd£ do
tis.l,ulti.C,Ad leg, Fdlci,

Ideoq ; ,Ji mritm dijue dotis prom'(forcs,nondifii
pent,fed citra omnem culprn fiam itergdnt id inopi*
per vnfortmiuw.nihilotme minus huic repetitioni do
tis fit locus,ftltem ut fequejlrctur dd cuftddidm-.Birto
lusjn.d.l.Si conft ante. per. §. His confequens.itt auth .
pe xqudli dot.Et qudnqum uxor fortme uiri parti *
ceps effe debet. 1 . Si cm dote.§ .Si mdritus. jf. Solut.
mtri.Verwtdtne mdrito nihil prodc/Jet, imo maxme
noceret,dotem per ire,cuius fruftu alendus eft cit/m uxo
re  O' liber is,

I E xcipe muliercs,qii£ ante contrddm mdtr'mo*■
1\ium fciucrunt pdupcrtdtem uel difiipdtionem nuriti:
Vel,qu£ poll coniugium difmuUuermt.Ndm priore
cdfu probdffe uidentur perfondm O' mores mdriii.l.
ulti.C.  De jponfdi. Pojlcrioreucro cenfendd til huic
beneficio legum renmeidffe. §.lUud.Nouelh  Dc cequd
li.dot.Siquide (inquit)fu£ potejldtis ,o* pcrfeft£ £td*
tis mdier ell:fibmet culpdm mferdt,cur mox uiro m
choante male fubjldntid uti,non perceperit,  O' duxi*
\idtd eH jibi .

II Vxores bihonefle uiuentes ddmittut cdufam,qu£
ffldigtttf edifacithoc imkbeneficio-.ut trail At ur in

Hi.  j mb*

7*6 CL ASSIS mi,

Autk.Dc nupt.§,Mitiores.Et.§ t HMitdq ; .Ptln.§,
Quid ucro plurimss.NouelUVt lice.mdt.&duiJmft.
§.lllud quofy.NoueU.Netfc uirquoi ex dot.necfctmlL
ex jponfdi.Urgi.

Sed quomodo probdbitur,Mdritum uergereadm
Bpidm t  R ejfondeo: Probdri potefl fund uicmorm,
qui in dies uident eum bond fus profmderc, erncq;
tempos netfeftnemexpenfdrm fitccre.l.j. Inprncu
jff.De cuuto.furiof.Ndm ibi qudnqum de furiofo lo*
quitur, folent tamen zr frn<e mentis, furiofm in hoc
exitum fdcere-.ji ex bonis fuis non metidntur[imptits,
Itemtmprudens fidciufiio potefl; effe cdufd future pitt
pertdtis■ Angelin.I.Inperfonim . §. QuipecunUin.
ff.De pdft.Vnde Salomon logs ordtione diffuddet fyott
fionem pro dlio.Protierb.17.$tuttus(htquit)qui ftiput
Utur dc Jpondet pro proximo.Item: Conjldbit dbufus
bonortm,jt mdritus accepts peemid grauet fefe ufu
vis .Gloff.ind. ij.lnprmci.ff. Solut.mdtrimo.Deniq;,f
ob deliflum mariti,publicdndd fint bond eius: fdtis cctt
fetur uergere dd inopidm. 1 . Si mdrito, Inpmci.ff.
Solut.mitrmo.Adi . Us quiStichm.§.Vbidos.jf,
De ture doti. c. pcnulti.  De donatio. inter uir. &
uxor .

VI Si pdter forte confentiit quidem nuptijstfed  I
tsoluertt dotdre filkm:dut>fi nlmrn differ At elocdtio* ‘

tlM

ACTIO XVII. 727

nan fili<e: nut denifyfi confentirc non poflit, quid fit fit
riofut ucl dbfcns: bis cafibus id offtciu iudicisimoati
pertmet,prouidere utdos conflitiutur. Vlpiinus, in U
Si nepos.Et.l.feq. Iidiinus,ln.l.Si filius em.l.Quiii*
beros.jf. De ritu tiuptid.

Qtjidigitur dtcemus,fipitcr nonconfentiit,  im!c*
bit'ne mtrmonium:Qr compeUetur'ne pdrens ad da
Undos liberos inuito fe contnhentcstRefyondeoilUt
re Vontiflcio inlet: per confequens item cogeturfup*
peditire dotem.c.pcnulti.Derapto . Hoc fequcndunt
ejje communiter trddrnt.

luredutem cimli dhter fdncitumcft optimrd*
tionibus.

I  Imperdtor Iufl’midnus,Inflit.Benupti. inprmct.
Bum tdmenCmquit) [i filij fmilinrum fint, confcnfum
bdbednt piremu , quorum in potefldtefunt. Nan hoc
fieri deberc,&ciuilis  ©- ndturdlis rdtio fuidcttm tin
turnout iuffus pdrentis pracedere debedt .

II Idem ins trddit  P dulus lurifconfultusjn-lij.ff.'De
rit.nupt.

III Probdtur XXX.q.v.c.j.Et Ambrofiuskhu
florid Rebecaerequirit interuentum pdrentm-

Illl Conjldt ex decdlogoiHonord pdtretn c mi*
trm.Exd.2o .

Hi  4

Libcri

•728 C L A S S  I $ 11II*

V  Libcri,cwm fint in poteftate parentmt, non bit
bent ius perfonte fu&. injlit.Dcpit. poteji. In princu
Contrahentcs igitur clam matr'monim: quodmmodo
furtim dbducmt dlienam pcrfonam.

VI  Pdulus  A poflolm id Corinth.tribuit pdrentibus
duthoritdtem nuptidrm.Qui elocdt (inquicns) rede
fdcit.

VII  Ex licentid contrdhedi feqmntur nw.lt d incom
tnodd . Ndtnprmm: dolo cr frdude fHijfdtnilidrim
circmuenti,fepe contrdhmtmdignds mptiit , dut
etiam c<eco impetu inhoneftds.DeMctdcerbm  eft pd
rentibws &• contumehofum.idfici iadurd charifimo
Turn liberorm, 0 ‘ contemni Author ititcm faun.

VIII Hue quoq; a cccdut ed,qtne in diuerfm torque
rifoknt:Vt,quos  DEVS conimxit, homo nefepdret ,
Mdtthte.  19. Et ermt maritut er uxor una caro, Get
uef.z . Et propter coniugent relinquct homo pdtretn
Cr mdtrem.Genef.lbidcm-Atcm, Vxornonhabctpo*
tejldtem corporis fuijedmdritustO" contrd, t.Corin
thio.y.Ndm omnia hue intetligendd fmt de matrimo
nio retie contrado.Sed dijfenticntibus pdrentibus,md
trimonim non rede contrahitur.  Ergo de eonon lot
qumtur diuina eloquid, quafmmam femper honet
fidtem requirmt.Vnde  CHRIST VS nonfimpliciitr di

ACTIO

XVII. 719

xit:Qut coimtti fmt:fed,c[uos  DEVS eonimxit.Eos
diit coniungit DEVS.qui fcamdum pr<eccptd Legum
contrdbut-.quid Leges funtordmtio DEl.R0m.1y
Qui dutern contrd leges,fine pdrentum confenfu teme
re copuldntur:eos conimgit Sdthdn: mdc frequenter
uidemus exitum ddmoium 'mfadicem.Hdbet erim pr<e
ceptum de honordndis pdrentibus prtemim  crpce#
Mm,etiim in hocfieculo.

PRACTICAL

POSITIONES ACTORIS IN
ACTIONE DOTIS PE#

TEN DAE.

J Ponit actorrqudd nuper contraxit matri-
moniumper uerba praefentis confenlus, cum
Lucretia, filiaTitrj ciuis Stadenfss* Opor*
tet enim hoc iudichm pr&cedere mdtrmoniwm rcfte
contrdttim-.quippe, quod fine ntdtrimonio dos inteUi*
ginon pofiit.l.iij.Et.l.Promittcndo. jf. De iure doti.

II Item dicit:quod talis confenfus interue-
nit Iibere,&fecutae funt nuptiae, omnes nuptid
rrn folemitdtes non dlid rdtione ddhibentur, qum
ut pdldm probdri pofiit,tdm uenerdbilemcontrdttm,
fine  « 0 i fr(tude,fine ui ej metn procefiijfe. Confenfu

Hi  y enim

7JD C L A S S I S IIII.
en'rn prefens eR,qui principetltter nuptids fetch , mo ?;
concubitus.l.Nuptias.ff. D c rcgu.mis.

Adeo Mem confenfus exigitur liber,quod peeM
incontrahendis nidtrimonijs adijeinon pofiit;Vt,fi no
nupferis Titio,promittis decctnfl-Titid,lnprmci.ff.
Dr uerbo.ohligett.c .Gemma.De ftonfali. Codftiones
trim in omnibus quidem commercijs:pr<eferi'm tdmen
in mdtrimonijs diffciles folent habere exitus.c .Kequi
jiuit.Eod.tit.

Quetre,ubinon tccedit confenfus: ibi non fulfijlit
tndtrtmoniumietimji commentitiet quedrn  Kerb a is*
teruenidnt.c. Tim nos duxit. Dcffonfih.  QjwmjiMni
per hoc non negatur, copulm quoq; candle dliquUa
confiderandam tffe in nut trimonijs.c As quidem fidem.
Dr ff onfall.

Bine trdditur diflinftio de his,qui iurdtd promife
rinidliquAm ducere uxorem, Mt ji rnier iuyducrit
tiiroiQuod ft nonfuerit progreffim ad copukmcara
nalcm,tnmlme fmt compeUendiad nuptias comrdbcu.
das muiti & poemtoues.l. Semper.ff.  De n't ,, nuptid.l .
ij.C.De rcpudi.c.Dc tlUs.Defponfalib.

Quod fimilter recUmdns,fuerit wdrito trdditet:
nottreconudlcfcit mdtrimoniudm m ectdem uolrntd*
te permanferit. Vnde,fi fiigiens cum alio contrahdti
ulet poflerius mdtrmoniumc.De mdtere.c. Vcnies
id ipofoltem. Et.c.ConfultAtwm tuee.  De fponfalib.

ACTIO XVII* VI*

Scd quomodo difcernctur confenfus prsfcns  er
confenfus futurusf  R ejfondeo: Certe omnis confenfus
eft prtefens:fed poteft ceferi de re futurd. Et hoc quo *
tnodo difinguendm ft per uerbd,uelut dnimi Midi,
pulchre trdditur in.c.penult.Eod.  tit.Hw uerbis.Si in
ter uirum e? ntuliere legttimut confenfut interuenidt
de pr<jefenti:itd,qubd mm dlterum mutuo cofenfu uer
bis confuctis exprejfo,recipidt,utrocj; dicente:Ego te
in me a  dccipio:Et ego te dccipio in mcmv.uel dlid uer
bd cofenfum exprimentid de pr&fenti:fue iurdmentti
fit interpoftuffue no: no licet dlteridd dlid uotd tuft
re.Quod f nonfeccritfecmdm mitrmonhm deft
fto contrdftum  (etkmf ft cdrndlis copuld fubfccutd )
fepdrdri dcbet,  er pr'mrn in fud firmitdte miner
Verumf inter ipfos dccefit folummodo promifio dc
futuro:utrocp dicete dlteri:Ego te recipidin in medm:
Cr ego te in mcmfuc uerbd fmiltd: f Alius muliere
iUdm per uerbd de prcefentidejponfdueritietidmf in»
teripfdmo-primwmiurAmentum interuenidt (fcut
dixmut)de futuro: huiufmodidefyonfdtioms intuitu,
fecmdmmdtrimoniumnonpoterit fepdrdri. Adde .
c.Licetpr<eter folitim.Et.c.ulti.Vc fponf.duorm.

Ill Item,eftuerum:qu6d rationetalis ma
trimonrjreuspromifitdotem centum flore-
norum* FroUbit mem promi/ftm effe a  reo do

tern;

«7$2  CLASSIS I in,
tem.PrimumJvjirumcnik dotalibm: quorum ufut id
fioc eft repertut.Deindc, ubi nullum extit fcriptum;
ibi tejhbuf probi ri pot eft. Denifyfi nec ill: idfuerint:
turn partmm idfertio inflruendi eft coniefturis ,ex
qudlitite perfoninm-l-Cim citri. C.  D c iur.doti.l
Quaro  .Et.i.Cw posl.§. Gene r -jf E od.tit. Sunt enim
domejlici negocii,qu£ non iti funt coinguflindd ftri
tfk probitionibuiA.Confenfu. §,Super pligk.  C-Dc
repudi.l.lndicii.Et.l.Cumfuper.C.Dereiuendic.l.
Ad probdtionem.C.Dc probdtionib-l-Ncq;-  C.Dc- nti
ptiA.Miter./f.De pdeinjlrumento.

Vnde uides,nihil refcrre,utrm fcriptum interne
niitydn nofcribitur pollicitdtio ad conjlituendm  do*
tem.Multis enim in lock nrior eft dotdirn injlrume
tonm ufut .

Pr£tered,non refert,in certi ffccics uel quintitM
i/n dotemfitpromiffi: inuero colldti in drbitrdtum,
boniuiri.l.iij.C.De dot.promiffto.

iiii  Item :  Reus ab aflore admonitus ut
dptemlplueret,detra<3auit ha&enus folutio-
fierrit Si en'm dos mciperet A trdditione,(icut pte*
Xiinq; Ante mtr'mqniim in gritim fponfuutnego*
fietur,fqlet cxoluiitunc non bibet bxc dftio locu:quo,
}lid>n folutione etus quod dehetur, tollitur obligAtio*
Izftit.Quib.mod.toUit-obligi.ln pmci.

A C f I 6 2CVII.

Sed quid,Ji quit uxor an duxerit fine dote, iutjinui
Uer nupferit alicui fine ulU propter nuptiat donatio*
lief repudiabit'ne idea coniugcm , ucl negabmturne
aUmentafCerteiicutrumlicettquia mu funt cdro, no
coempti premia,fed confenfu,DEO authore,coniuti*
(lixiGAudemutiTic diuorti*

Quare petit a&or.'ueftra fententia ream co
demnafi, ut ei pra?di£i:5 dote foluat ad fuliin?
da matrimonii onera, E 6 criim hbentim folui de
let, quo magi* marito mcumbit onui dlendi uxorcnt
cum liberis  er tota. familia.!. Dotis fruttut-ff. De mre
doti.l.Pro oneribut.C.Eod.tit.l.Si filia.ff.idmiii.erf
cifc. Alimentd autem mctienda fmt ex quantitate dot
tis.l.Sicim dotcni.§. Sbututchi-ff. Solut.ma.trmo.

15 EF ENSI ONES REI CON*

VENTIw

J Reus dicit:quod fe inuito a<$or rapuit fi-*
Iiattt fuam & duxit domurm itaq^ji nihil adu
fuertt de nutrmonio inter tmliereni o~ uirum rapt a
renv.no tenet matrimonim, modo ttenuc quidcmipfa
cbfcntiat.Alioqui,muliere cofentiete in tnatrmoniu:
Honcefctur rdptus.c.penulti. De rapto.xxxv.q.ij.c<
Trid.Et fane cogendm  e# pdrcns 3  ut cojliiiut doteni

*7*4 C L ASS IS till.

fli£ pro fdctiUcttibut, etiim  poft comr.iflm mirk
moniuy ut trdttdtur,in .1. Capo ft. §.Gener.ff.Ds iur.
dot.vidcmddftnibut remedijs.

Scd , cxcipict'ncrcui . ftonfdid non fuijjccontri
fiufRejpondeo > Non.N<tm mitrimoniim potcB ejfeji*
tic pr£pAUtorijs fl?onfdibus,Alioqui cx more Optimo
non contcmnendis.l.].ff.De ftonfdli.

II  Item eft ueruin: quod dos apud maritii
ad inopiam uergentem, non eft tuta. Bond
cxceptio cenfcbitur .NAtn,ft ddtd fuifftt,repeti pojjet:
qudnto igitur nugk per cxceptioncm prouidendm
erit mutter i, ne dos pcrcdt. Be hoc fuprX dittm  eft*

POSITIONES ACTORIS IN
ACTIONE DOTIS  RE#

PE  TEN  DAE.

T rmferhuc pofttiohesex formU precedent?*

I*E MI.

III Item, aclor point :  quod Sempronius
Lucretiae maritus in CHRISTO eftdefunflus*
Igitur folutm  eft mettrmonim. Hoc enim exigit iftd
Aftioiquce confidnte mttfmonio non competit reguU*
riter 3  ut (uprd.

item,

A e T I 6 XVII. 9SS
fill Item,a&orponit ,*quod foIuitnbrru>
sie dotis ducentos florenos cidem Se mpronio
adhucuiuenti, N Urn leges hodie requiri uolrnt

diligenter, mm Here folutu jit dos, propter fruudem,
qu£ frequenter in hue re udmitti folet.Vndc, cum ohm
fimpliciore feculo fufficeret,dotem in ijio iudicio pro*
bun utcuwfcinmc non eft turn ftctle udmittendu id*
fertio coniugismifi cuutione feriptu probetur,uccedc
telupfuumi uilbiennijd.ulti.C.Dc dot. cuut.nonme
rut.Etin Auth.De tempo.non folut. peemi. Into, efl
probundu iudici ucru,no jimuktu folutio dotis uel do
nitionis propter nuptius.!.].C.Dedot.cuut. nonime
rut.l.Si ex cuutione.  C.De non fturneu,peemi.

Si uut uli£ res mobiles uel immobiles duu fuerhit
tn dote:h£ [unit cxprmed£ jingulis Urticulis.Oportet
ctiu deckrure,utrum res jint £jlimut£ cum in dote di
renttir.un no fint.Prior e enim cufu,no res, fed £jlimu
tio petendu cjjetA.Quoties.C.De iur.dot. Nijimalic
ri jit dutu elettio tempore dotis conjlitutie.l.PUrunq •
ff.De iuredoti.Vel nifiud hoefolum fucrit £ftinutu,
lit conjluret,qmm6 fierct forte deterior.l. Si inter ui
rum.C.Eod.tit.

H£c eudem dicendu font de donutione propter mi
ptius,quum femper fib uppellationc dotisfoletnus intei
ligere: quonium £quulitus iuris inter utrunqj dotetn
femtiid efl.Noucli.De £qmli.dot,

Sed


7$6 class is  mr.

Sed eB'neprobdndumfdltcm pdftm de rejlituen
dd dotefRejpondeo: Non ejje quicqudm probdndm
pr£tcrfolutioncm.Namlex femper fupplet buiufmo
di jlipuldtionem feu pdftunt fduore tmtrmonij.l].ln
pr'rnci. C.Dc rei uxori.dttio.NiJiforte pdter dutex
trdnem fuerit pdttui,dotem fibi reddi.Ndmhocopor
tet iudici exponere dtq- etidm probdre.

Si tdmen pdter dotet filidm /impliciter,mortud mi
tre,cuius bondddmmiftut:ttMcccnfetur de fuis.non
de mternis bonis edm dotdreiniji diddt, fe dotern fol
, uere ex mdterni htercditdte.l. Si pdter.  C. De dot.pro
mifiio. Mdlmt enim leges; 3  ut mdternds fdcultdtes fi*
lid hdbedt fdluis 3 fi pdter jit pr&diues.

V Item,eft uerumrquod a&or femel atq; ite
rumpoftulauerit a reo, ut praedidam dotem
ei redderer* Interest enim comugm, ut fine mo*
rd recipiant dotes fudt, fine quibus uix pojfunt iterit
rc.nuptids. l.\.ff.Solut.mdtr.

Quare petit ador.ucftra fententia reum co
demnari,ut ei praedidam dotem reftituar.
Debcnt dutem hicrcdes comugis mortui rcfiitucre res
immobilescx contmcntiimobdcs uero intr'd dnmm.
l.I.fy.Exdttio.C.Vcreiuxori.dftio. Siuero extent
res mobiles^dut teflimatio arm comode pojUt fobi;

nott

ACTIO XVII. 757

ficfi eft Ydtio cur detur dnnm, drgu. 1. iij.  C. De liber,
preterit. Interim iutem muiicr alendd csi cx bonis coe
tmnibus,drgu.l.  Q ui legdtorum.jf. Vt in pofjefiio. Ic*
gdto.l. Si injlituM -ff.Dein officio.tefidme.l. AitPu*
tor,in fi-ff.De iur.deliberdn.U ult-C.Dc ordi.cogni.U
Si quis d liberis.jf.  De liber, dgnofeen.

Qportet dutem in hoc iudicio non contemnere  Wo*
ref pdtrios er confatudmm.c.ulti■  De domtio. inter
er uxor .

DEFENSIONES REI CONVENT!.

I Excipiendo reus dicit:quod Sempronius
tnaritus adhuc eft fuperftes. Ergo non potejl  ex-
erceri bxc d£iio,confldnte mitrimonio.l.ivlutus. § .Met
nente. ff.De iur.doti.Et.C.Si conjidn.mAtri.dos folut .

far.

II  Item eft uerum: quod nulla dos fuit nu¬
meral. Non potejl dutem repeti id, quod ditum non
eft .E t fepe folet euenire, quod nuptie contrdbdntur ft
ttc dote.

III  Item;A&rix repudiauitreum maritu,
uel maritus uxorem fine ulla caufa. Ideodotent
Arm fit nuUdmcfc hdbet dftionenr.idquiritur dutem filijs ,
uelihit no extdmf?M,<;mgi . I .Confenfu.C.De repud*

hik fHoueUc

CL AS SIS MIL

bouell.Vt lice .mat. & auix. §. Quia uer'o quadim.

mi Item.* Reuspa&useft in contraflu
fponfaliorum de dote lucranda tota uel parte
eius. T alia eni/m path* cotidiefiunt, tit fuperfi.es  com#
imx lucretur prmortm dotem tot am ltd parte eius.
Vt ett tit. Depitt.conucnt. tdm fuper dot.

Scd hie fis cdutut. 'Nam huiufmodi pitta cum fiunt,
tieceffario cxigui m tarn fantto contrattu,ut omttis db*
fitfucus, omttis impofturd. Quire, jiquis promitte>
ret dotem, dut donationem propter nuptias, ncc foU
tier et: is certe nihil uicifim luerdretur.  Novell. De ex*
hibend.reis.§.ulti.  Et.De noncligend.fecund- nuheti .
§.ulti.

E t profetto mturd dittdt in omni negocioiqubd no
Yette petit ut feruetur pattern is, qui ipfe non pr<ejlit
protnijJum..l.Qui fidem.ff.De trdnfattio.l.Cum pro*
pottos.ij.C.Dcpatt.lSi inflituta,Inprkci.ff.  De tnoffi
cio.tefiament.l.Si diuerfa.C.De tranfittio.l.Si conue»
tierit, infi-ff. Pro foci.I] .jf.Quod quifq ■iuris.c. Perue
nit. De iureiurdn.Et Jicnuper confului Colotm.

,v ItemtReus excipit:quod ex coniugemor
tua extant liberi. H<ec autem exceptio anpofiitop
poni,Dottores udrie difputint. Perrnde autem eft defi
quern; An dosfoluto matxmonia fit reftituendufi ex*

Ml

ACTIO XVII.  *)&

tent Merit Aduentitim dotcm,confentiunt omes } cx«
tranco mdiflmfte rcddi.l.Si cu dote.jf. Solut. matri.U
Si cxtunem.ff.De cottdidio cauf.dat. qufi no funt con
turiig,Ji rcfteinfpiciaf mater iam.AduentUid date dos
csl,qu.c (th extritteo datur .Extraneus eR,qiu dotcttm
perfonamnobabet in poteflate.l.Auia.C.Deiur.doti.
i.j.  §.  Accedit.Et. §. Extrdnetm.C.De rei uxori.dft.

Profeftitia dos redit quidcm ad pdrentem (pc en'm
dcfcribitur,  i n.l.  P rofeftitia.l.  H anc quocfc.ff. Dc iur.
doti.) non fuperflitibitsliberis. Vcrum his cxtintibus,
dcbetur exfucccfionc cbiugis mortui. Eft enim pdtri*
monium coniugis.l.Dem^.ff.Dem'morib.Cur igitur m
ttocentes liberi in dote no fuccederentt  .!.}-C.Dc fan.
(niter.Et bate fenientia eR uerior,qtum recipit confue
tudo,optima interpret, cum non corrmpitur.

Now nfrigdntur leges, cfU£ in diuerfm a plfirify
folent torqueri. Vt.l. Dos a pitre.C. Solut. mitrimo *
,1,1 ure fuccurfm.ff. De iur. doti.l. ij. C. De bon. qufi
libeJ.j.§.Sileat.C. Derei uxori.dRioJ.iJnpmci.fi
De dot. pralcgi.l. Sicomenerit.  Et,/. Si pater, ff. De
Dc paft.dotdi.l. Si dotaU.ff.Solut.mitnm.Omncs enim
ifhe  er id genus dice fmRioncs, ad form nofirm fic
flint iuflis mtcrpreUtionibus accommodates fecudtm
Mturdtn. Si film, ergo h fires. Pono, nulla lex mmds

khh  2  tiegaS

C L A S S 1 S  I I II. 74§
ttegdt Uberis nuterni bom: nullm mqudm legislator dl
Sc it punienddm cjje iwtoceitiidm: ttulU ittris finclio red
degitdliquem finecdufd da mendicitdtem. QU£ omnid
(tccidcrent,jiprxdiddt leges getter diiter de reflttuen*
dd in omni edju dote intdiigercs.

Hd bent dutetn fuos cdfus,quorum circunfldn*
tm cxplicdre,propofiti operis vd*

■ ■ tiononddmittit.

DE

DE CONDICTIONE

STIPVL^TIONIS CERTI.

XVIXI

Tipulor^erheyffenfidgenJjegeren,
uerbumeft dd aftium gr pafmmji
gnifcationem commune . Imendlis:
Quantum uis ftipuhre, gr prot'mt
dccipe quod do.Multum pofce,ut dli*
quidferas.Stipuldridutem in iure, dccipitur pro eo,
quod eft promittenti ddfentiremformam contra flu*.
Hi ft urn k jlipe,hoc eft,pecmid:qudndoquidem fiipu*
Udo : pecuniim obligare folemus. Et propterea,qui pe
cuniarum dliquid interrogado pofcebdtCproprie olm
flipendij nomine) is jlipulari dicebatur, zolt heyjjcn.
Nunc dd omnes res dccommodaturAujlmidmis impc*
rator flipulationcm djlipulo deducit:quod jlipuhm
(inquit)apud ueteres,firmum dppeUabdtur, forte it JU
pitedefcendens.lnjlit.De uerbo.obligd.  1 nprimei.

Stipulatio dutem eft conceptio uerborm,qmbus is
qui intcrrogaturjdtimm fdfturumiie fe id,quod in*
terrogdtus eft,refmndet.l.Stipuldtionu,ij.§.Stipuld*
tio dutcm ff.De uerbo.obligd.Namdntiquitm ftipu *
Idttones certis uerbis fic cocipiebdntur, ut eodem quis

bkh  j uerbo

74* C L A $ SI S  nil
uerbo rejfondere cogcretur,quo ejfet imterrogitmfU
ue pro ft, fine pro alio uettct promittere : Vt, fondest
ft>ondco:promittisfprcmUto:fideipromittisifideipro0
mtto:fideiubesifidciubeo } dabfSfddbo;facio?fAci(Lm>

E t profefto 3 no fait MM talk obferMtioueterm .
Nrfm admebdt omem uerborm ampbnogiam  er con
trouertendi de tnente jlipuldmim occdjionetn. Quo
pertinuiffe credo  er omnes rcliquas uetujldtis folent
nitdtes.ln chamo own zyfreno (at jic cum Diuidc die
cdnt)conjlmgcndi cram uolubiles bommmdifettttSs
certis & foknnibtts for malts: Vtft quis dicer et:  Now
obligor :Uuic refyonderdur fiatimtSccutus es formal*
promittendi, nampromittodixifli: fohequod dehes.
N me multos tcrunt annos indices ccgnofcendo;utrim
promilfm fit,an non jit.ua ‘ne eHi

Sed hie uerborm falennitite per Leonem Pm*
cipcm fubhta:pUcuit ctidm lujliniano, nihil referre,
ijfdem‘ne an diuerjis uerbis,iut quibus Unguis utdntut
contrdhentes ftipulationcm, dmmodoutercfc alterius
mentem  er confcnfmfane mteUigdt,fiueperfe,fiue
per uertrn interpretem ♦ Vnde q ui jic requirit promif
jionem ab alio, jlipulator dicittir reus jUpulindi:
qui autem annuit  er refpondet, promijfor uoedtur  er
reus promittendi ,a  re tn flipuUtionem dedufta.  §. j  •

ACTIO  XVIII. 74?

tnJUt.'DeUerbo.obligdti.l.} .§ .Si quis.Et. §.ulti.ff.

:Eod.tit.hfjf.De duob.reis .

Solent ctidm pterrnq; ucrbis contrdbentcsjnuice
fibi dextrdm porrigere(quAm flipuldtdm mdnum ml*
go dppclldnt)utddt£ fidei cr mentis fuaindiciu. edit
externum & certum.Vnde dicimus,  E r bit mit bdni
md motidt gelobet. Certe, ore promittit: mdnu indi
cdt,confimdt ♦

Videimus nmc quid fit cerium condicere . Certe>
condi£lio (inquit vlpidnus)compettt exomnicdufd ,cr*
cx omni obligatioe,ex qud certum petitur:fiue ex cer
tocontrdttupetdtur:fiueex incerto.Et infra: Quo*
nidm igitur ex omnibus cdufis h£c certi condittio com
petitijiue re contrdttus fuerit faclus: fiue ucrbis : fiue
coiundm. Qu£ uerbd fit is plmdldtine intelligcnti*
bus, Dottores mutihter torquent .

Vcrus fenfus hie eskCondittionis dppclUtio pri*
md omnium esi,per qmn formate in perfondm perfe*
quendi jignificdt£ fmt,i denunciundo.  N dm quicquid
exigebdtur db dliquo ddndum uel fdcicndwm , id olhn
dicebdnt condici. § .AppelUmuS' Inflit. De dftionib .
Vndc Suetonius in Tiberio refcrt;Sexto Cldudio libi*
dmofo dc prodigo feni,olim db Auguflo ignominidnot
tdto: coaum lege condiftdm efjeuit nudis puellis mini

kkk  4 flrdnti*

744 C L A S S I S HIT.

flrdntibus ccendretur.Condicere.dnd'mgen, z<* rcchle
d'mgcn .Vnde, quinon potesl fc eximire a  iurifdittione
dicuwxum d icimsjitigpflkhtich .

Omnes ergo omnium contrdttuwm O’ quipcotrd
Hum,nommtorm o mommdtorum dftioes: quid
cxigmt dltquid 4 per fond dcbitorisiideo re die diem*
tur condiftioncs.Et p res fuerit certd , uocutur certi
condittio:ft uero incertd,ex flipuUtu.

Ideo dutem frequentm ex tnutuo o ex uerborm
obligdtione nmcupdmu coudiftionesiquonkm ilij co
trdfttis bdbent fim perfecutionesnommdtds,quibus fo
lentils condicere debitoriut foluit.Item, ut'mur con&i
dionibus in dlijs quibufddm ciuilihus cdufdrm pgu*
ris,qua proprids non bdbent dftiones } ut fuo loco di *
cemits.

lUcfc pradifti uerbd Vlpidni(fiuc ex certo cotrd*
tuttu petdtur.jiue ex inccrto)pc funt dccipiedd, [me
ex nomindto:Jitic ex innommdto petdtur certuxondici
potefl feemdu formula dttionis, qua ex iUo contrdCtu
introdutti esl. Quemidmodum,p die is: Emptor con
dicit ueditori remiuenditor eodicit emptori precium .
Nrftw dgere ex empto o uendito,e& condkere.

Perrmtdtionemfieri dkmusex omnibus contra*
ftum tituUsfm quibus diquid ultra citro§ geritur ,

notn'm

ACTIO  XVIII.  74?

Mombidtis uelmommttistQuiretQuii permuUrc ge
tier dit cy nihil eft iliud, quant contraberc nornmt'm
tie! mommtim,ut dtibi Utiws deckritim eft.

Qu£ igitur eft hie in re difficulty f Quid ittinct
rixiri:utrmmi fit,indu£ certicondittiones, genet
rails erfi>eciilisfItem:An condiftio fit fuperudanei,
cum contrdftui hdbednt fun in perfonim dftioncsf
ltem:An iliqud fit certi codittio generdlifiimdf Etc#
tern id genus drgutiy,quds prstereo, tie lettori  er
tnihifimmoleflus.

Argumentum.

V E rifiime dixit Cicero in OfficijvJmdmenim
iujlici£ } ejje fidem:ex eo dppcUdtdm, quid fiat
quod diftueft.Cum igitur miquiim fit,nos'decipipro
mifitonibus,qu& in omnibus commerces interuenire fo
lent: ideodiftorumquoq; exccutionem,dtti(jnibus con
ccfiisftntroducere oportebit.

Trdttdtur-Inftit.De ucrbo.obligiti.Inpmci.  E t
USi quit ccrtm-ff-ft cert.petit.

QVO A7THORE  SIT  IN#
TRODVCTA.

I

Uk  5  Cmilis

C L A S S 1 S rilh
luilis eft a ft 10 . Omnium enim LegisUlot
|| rum authoritate probatur, <equm &
ft bonurn cffe, ut uerbis quofy fides adhi*
^ bcdtur,nibilcfc perniciofuis accidere pof
fe public is dut priuatis negocijstquamJi uerbis non re
jftondeantfafta-.ft uliud dicdtur ore t aliud ucrfetur  in
anlmo.

JI Direfta eft.

EX QVA CAVSA  NAS
CATVR.

Ill

I N perfondm eft,ex obligation uerbis cotrdftd,qu£
tdtnen eatenus ftrmd eft,ftfuerit legitimd ftipulandi
cxufx. Siquidem ubi ornn'm nuUd fuerit cduf i, ucl irn*
poftibilis,aut turpis,uel contrd bonos mores: ibinon
contrabitur obligatto.1.ij.§.Circa.ff". Dedol. cxcea
pti.l.lmpofiibilis.l Gencraliter.Et.l.Titia quzff.Dc
uerbo. obligati.

Quoties autemcontrouertitur dc caufa buius co,
trdftu4:ftipuhtorcm probate oportet.l.Generali ter*
C.Dc non numc.pecuni. Nam cr cum quaeritur quid
dlhmjicucrba fecmdwm promifforeminterpretan*
da funt: contra ftipulatorenijcui liberum fuit uerba la

ACTIO  5CVIII.

747

tius concipere.l.Stipuldtio ifld.  §.in flipuldtionibus*
E t.L  Q uicquid dftmgend£-ff- De uerbo.obligati.

Ex flipuldtionibus dutem feu uerborum obligatia
nibus>du£ proficifcuntur aHioncs:uidelicet,Certi cot
di(lio,fi certd fuerit fl ipuldtio:  er condiftio ex flipuht
tu,Ji inccrtd Jit. inflit.Be uerbo.obligi.lnpmci .

Certd flipuldtio eft,cum ex ipfduerborwm pronti
eidtione dpparet,quid,quale,quantum# fit quod proa
ntiffum eft,nulla indigens \nterpretatione:ut,promit*
tis dureos decef fmdwm Tufculanumftritici Aphrici
optlmi modios cettm tumi Cdmpdni optimiamphoras
ceiUui l.Stipuldtionwm.iijff.De uerbo.obliga.Quod
en'm certum eft in obligitione: mcrito ccrti appcllu
tionem fortitur in petitioner ut mde certi condiftionc
dicdmus ex flipuldtionc.

Vetereshdnc perfecutionemex uerborum obligi
tionc profettdm,dppeUabdnt dttionem ex fponfo:pra
pterea,quod dd hoc genus obligationis fignificandm,
uerbum dpud eos peculidre fucrat , fponfio, jicut
apud nos,jlipuUtio.Cicer.m ofjic .E'mbriim Confuldt
rcm dudiebdtn, de pdtre iudicem M■  L uftdtio fuiffe,
eequiti Romano fane honeflo:cwm is fyonfionemfccif*
fetjai uir bonus effet.ldem in orati. pro P. Qumtio:
Spofmetn{inquit)  Q ufntwfdcere muluit, fecit,te iu*

dicem

74§ C L A S S 1 S  Jill.

cent Cdi A quiltfumpjittex jfonfo egit. In hoc fmtni
iudicij cdufdcfe cofifiit. Hodie ucro JponJIonem uacdnt,
Mo filmtt quzper fponfiinterrogdtioncmfdftd fit, fed  -
omnem generdliter fiipuldtionem promifitonemcfc ,1.
Sponjio.fjf.Dcuerbo.figAdeofydftionem bdnc ex0
fo nmc non dicmajed ex jliputitione .

Erdt etidm Attio ex0n[u,competens itti, qui fti*
putitus eflet uxorent ducendAmtmde fyonfus dp petti*
hdtur. Et hi contrdftuf Jliputitionis ftonfioniscfc ,di*
cebdntur ftonfdlid, quorum idtn nmc AppeUdtio *
item retmmas, tejle Seruio Sulpitio,  er Aul  Gellio
iib.iiij.

Ex his omnibus dppdret,contrd&m (liputitionis
potifimmexmterYogdtme  er refponfione uerbo*
turn confldrc,jine uUo tempork intcrudllotcum rcliqui
coMrdttus,prmcipdliteY ex confenfu dcpendednttjiuc
intcrrogdtione &■ refyonfwnc utdntur contrdhentes,
fine non utdnturtconftjlm uel ex mtertuUo.l. Multm
interest.§.ulti.ff.Deucrbo.obligd.l.}.§. Quiprs»
fens.ff.Eod.tit.Ndm, ficut tejldmentu mo cbtextudb
foiuidebet,iuxtd.l.H£rcdes.§.uiti ff.De tejldment.
ltd a£lm ftiputintk contmu effe oportetfjic ut time
dliquod momentum Mturct interuenire pofiit)  er fid*
fm rcfpoitdendm efijliputinti. C<eterum,fi post m  '
iatoptmm dliitd dgcrecoeperinktmc nihil pro *

ACTIO  'XVIJI, 749
icrit,qt<4muis eddcm die,ddcoq; cddcm hard Jpopoit*
diJJe/it.l.Contmm,lnpmci.ft r .Deuerbo. oblige

Errdnt uutem ,qui momentum ndtur<e feuinteml
turn torquent dd integrum diem: qua ft ctrtum cjje pof
(it,interim cos emdcm promittedi dn'mim retwrc *
N dm dbfurdm ejjet litis fomcntm,Ji dicer emus, uie
te reft>onftoncM,ucft>eri fafidtti db eo,qui mdne inter*
rogdtus cftct : nift totd forrmld repeterctur*

IIII Petitorniudicqeft.

CVI, ET A D VERS VS QVEM
DETVR.

V

P Riudtd e&.  N dm competit ftipuldnti, rogdntu
Adtterfus promittente,reJftondente certi dliquidi
fine pro fc:ftue intercedcndo pro dlio.l . j .jf.  D eucr*
bo.obligd.

VI Contraria non efr.

Q.VID DE HAEREDIBVS SIT*

VII

H Aeredibus ftipuldtoris fcurei jlipuldndi ddtttf
dd codicettdtt res ccrtdf,pro portioe hzreditd

>7?0  CLASSIS I III.
Yidl.ij.§.ph In execution?. §.Pr'md fyecies. jf.Tte
tterbo .obligd.Ndm Vlpidnus ibi loquens de execution
He uerborum obligdtionis t defmfto ftipuldtore uclpro
mjfore: Primi (mquit)Jpecies pertket ad promijfo*
rent peewnite certt.Wm  er petitto &■ folutio id por
tiones htercditdrids jjoettint.AccurfiiK, uerbrn (pc*
tmi&)porrigit ad qumlibet ccrUm fpeciem quartern
libet rerum. Per folutioncm tdmen p Artis, totd ufuri*
rum pr&ftdtio non toliitur muito ftipuldtore dut b&*
rede cites.1.Tutor. §.Lutm.ff.Ce ufur.

Et'mharcdes promijjoris feureidehendi  coffee*
ditur,Jimili rdttone, pro portione bxreditdrid.

QVID VENIAT IN HANC
ACTIONEM.

Eiperfecutorid eft tut detur uel fidt id,quod pro

mijfm esi certo. Ndtn certrn eft,cuius fyccies
uel qudntitds,qu£ in obligdtione uerfdtur, cut nomine
fuo,dut ed demonjlrdtmc, qute nominis uice fungi*
tur,qM,Us,qu<tntd$ jit,citrd omne dmbiguitdtem ojle*
ditur.Ndm <&■ Pedius lib. j.De flipuldtionibus,nihil re
ferre dit s proprio nomine res dppcUeturtan digito ojle
ddturidn uoedbulis quibufddtn demonjlrctur: quo. terns
tmtud uice res fmgdmr,qu«e tdmmdetn pr&ftent.l

VIII

Cetfm

ACTIO  XVIII, 7S1
■ter turn.fflsi cert.petAt.

P oteft ctkm res certa cenferi per reUtioncm Ad
etliud qnod cerium efl:Vcluti,trit:cum,quod in tali hor
reo eft repofttmr.Aut quod mibi Seius debet ,dure fto
destl.Vbi Autcm.§,tllud-ff.Dc ucrbo.oblig.it.

In ftipuktionibm ucro dlterndtiuistuchti, centum
aurcos,uelfmdim Tufcukmm: fteleftio confer atur
in drbitrim ftipuUtoris,utnm Me uelit-.tunc uidetv.r
ccrtrn jhpuUtus,quantum Ad banc condiflionem At*
tinct: quixliccAtei, uel hominem untum , net decern
tantim petere. Si nerd eleftio relkquatur promijfo *
ri-.tme incertum cenfetur in ftipuUtione, ffteftat
ad condi ftionem ex ftipnktu.  d.l. VbtAulcm.§.  Q ift
iUudAutiUud.

Cceterm^quifortem & ufuras quafeunft ftipuUt
turtcertm  er incertum deducitk flipuktione.Cer*
tum,quatenus refpiem fortem,qu£ efl exprefft: incer
tum,perpenfts ufuris,quartern nulk quantity Apparet .
Et cum tot ftipuktiones ftnt,quot funt res: condi ftio
fortis competit: ctkmft incertA ufurarwm promiftio
plane fit vnutiUs.d.l.'Vbi Autem.§,Qui fortem, irnfti
l.Tutor.§.ulti.ff.  D eufur.

Idem efl,ftcerta rei promiffe Adiefta fit poena in*
ftr tAfUel prorfttf mftlmt } niftfolm decan Amos 3

pras

CLASSIS IIII.

promittis calm digito tAngerc, dut uxor cm profit
tuercfUdm detrdfld fccuttdd flipuldtione pandli:pri
or mdnetutiUs ddcondicendm certm.l. Siitdflipu
ldtu$.§.Siitd.ff.De ucrbo. obligA. Alioqui certd  cr
utiUs pand,pcr banc condiftionem quocp rede petit
tnrA.Sipandm.ff.Eod.tit,

Quod ji certd Jpecies promiffd,fme culpd ciut dc*
permit,dut did rdtione foluino potueriticeffdt perfe
cutio hum condiflionis: quid nihil debetur jlipuldto*
ri.l-Si certos.ff.Eod.tit.Verum,fi dolodut cu\pi,uel
pod mordm promijforis percmpta fucrittpeti  nibilo#
minut  potefl dcfi extdret:fcd itd, ut flipuldtor pret
cim cm confequtur, quod officio iudicis tejlimdn*
dumefl.l.Siferum Et.l.Nemo.§.j. ff.Dift. tit. Si
pofl morAtnpromijforis(mquit Vlpidnus ) homo dc*
cefjerit-.tenetur mhilbmmm perinde dc ft homo uiuet
ret.Et hie mordm uidetur fccijje: qui litigdre mdluit
qu'dm reflitucre.w teflmdndo dutem precio,refpicien
dm cfl tempos morg,hoc eft,dies folutionis.l.Quo*
ties in dicm.ff.De ucrbo,obligd,

IX Infimplum.

X Specialiseft*


ACTIO  XVIII* *7«

Q.VANDO, ET Q^VAMDIV
COMPETAT.

XI

V T reile iccipm^quindo exerceri pofa't htc it
ttio-.fciendu efl,omnes jlipulitiones,fiue id dm
dm, fauc id faciendm iliquid: ilils pure contnbi,
C 7  faitim debetur, petiq ;  potcft res promiffa: ilias
in diem,tmc confajUm quideni debetur, fed peti non pa
te/lpriufqium dies uenerif.iliis fab conditioned time
neq- debetur neO; peti potejl ante condition's cuentu,
qui dpud homines incertus  cir: vt promittis,fi illiquid
ftttumfuerit,uelnonfaeriti §.Omnls.§. Atfiiti.Et
§.Sub conditione. Inflit. Deuerbo. obligi.l. Cedere
diem.jf.~De uerho.jigni.l.Cm idprcefens.Et.U Siquis
certm Wi De reb. credit.

Non iutem re fart (quitenus id contrihendim tier*
borwm obligitionem ittmet) utrurn musib mo,an phi
res ib mo jhpuletur: in comrk,plures promittint mi
eidem rem.Quii ipfo me fingulis in folidum debetur „
CT faiguli in folidum debemddeoq'• petitione et iccepti
Utione mius, foluitnr obligitio.l .ij.Et.l. iij.  §. vbi
duo.ff.De duob.reisjlipukn. o promitten.

Cm iti(k pun eft mmediiti oblmtionk aufa:

III fUtm

^54 GLASSIS II1I.
ftatim ndfcituret exerceri potejl b&c dftiotalioq uenii
te die ucl conditionc.l.Certi condittio.ff.Si cert. pet.

XII  Non infamar, iuxtd mlgdtam reguUm
condidionm.Vermtamen quttterbis fidem datum non
liberdt,nijilegitma cdufd excufattts, udnws homo exijii*
mri folet  4  bonis uiris.  Multo migis graudtur fomd
eius,qui promifiioni fu& dddidit iurmenttm, uel alum
folcnncm commemordtionem fidci uelbonoris, beieren
vnd treWen,oder bei Chnjllicbe gehuben,quid uiccm
k&c iuramenti fujiinent, ut tuttdtu,  Innoce.cr Abba
in.c.Ad dures.Quodmct.cduf. Itdtfe his cajibut, ifiio
mfmdret conuidm.l.Si quit mdior.C.Dc trdnftftio,

XIII  Strifli iuris eft.
PRACTICAL

POSITIONE S  ACTORISi

I Ponit aflor.-quod nuper ccepit traftare ueif
biscureo,ciue Colonienfi, de tali negocio*
Conuentiones en'rn V coUoquid intcruenire folet,prie
itfqwtm concluidtur res per flipuUtiotiis for mutant.
Nee caret cffeftu ifia pojitio. Frimm,ut mitirn rei ex
pottos indict per ordmem.Demd^ut dccl4res } aditerfd*

ACTIO  XVIII.

fittwt non forte fortuna imprudettter cotttHxijfe: fed
mturo conjilio.

II  Item; Actor fmerrogauit reum,& is re#
fpondedo promifitXX. florcnos. Eccejlipuli
tiomteruenit,inter prefentes.lq jf.  D euerbo. obligd .
E t de re cert4. Si dxtcm promifit reus pro alio mterce #
dendo:puU,fidciujJor 1 m.indator ) tu-nc jic uariabis.

III  Item; Reus interrogatus,promifit fti^
pulata mauu XX.florenos pro Sempronio
debitore actoris, De hoc fuperius dittumfatis eft.

mi Item; Eft uerum ; quod ex tali caufa
reus promifit a&ori.Eft en'm addenda caufa flipu*
Undi-.ne buiufmodi uinculo conftmgas prox’mwm turn
iniujle. Necefitatibus enim cdutionm,non dutem dud*
ritijs, deferuire dcbcnt uerborm obligdtiones  er for*
mule.

interim mifere fatluntur illi,qui diuerfm ddfermt,
vefpicientcs foltmlegis uerbd,nonumdc potejldtcm »
Siquidem (mquiwnt) ubi lex non diflinguit , ibi nec nos
diflmguemm.l.\-ff.  De honor, pojfcfii. contratabul.1.
De precio.jf.  De publicid. Sed Imperatorjnfli.  De uer
bor. obligd. Inprinci. ponit banc formant : promittisi
promitto: facies t faciam, nec addit caufam. Ergo nos
g«o<£ non exigmm mceffmo,

III z Viciofwm

•7*6  C t A S S l S  IIII.

Viciofm fane argu/mentum  cst Quid, locus iUe In*
flitutionum, er jimiUs Pandedaru/m, non eil tota lex:
fed alibi dfimguitur. Itcm,lmperator ibi ponit ucrbot
rum nudam formditn, interim mltmaterixm fubeffe,
legitma forma dignam.Et alibi probaumm, nudam a *
dionem fubfijlere fne caufa. Imd,f quid fine caufa folu
tm fuent per crrorem,rcpetitur, ut fuo loco dicemus:
Rofi-edus in hoc multorm pfeudofapientm opinion
nesredeimprobat.

V Item;A#or admonuit reum fruftra,ut ei
prsedifiam pecuniam folueret.

Quare petit aflor,ueftra fentcntia reum c5
demnari;ut ci XX. florenos foluau

Si autem inter fuerit adorn, pecuniam certo loco fol
Ut,addendu id eft:ut tradatur.ff. De eo quod cert.loc .

DEF ENSIONES REI CON#
VENTI.

I Excipiendo reus dicit; quod eftpupillus*
Is en'rn line tutor is authoritate olligari non potefl fuis
promifiionibus.l.f  In fi- jf.  De noua. Idemed de eo,cui
inter didum ed bonoru/m adminf rationed.  I* cui.jf.De
uerbo. obligat.Defunofo,mentc captojdcm cfld.Fu «
riofusff.  De adio, oblige

Item

ACTIO  XVIII. VI7
II Item,eft uerum:qu6d res,quam a&orpe
tit,pertinet ad ufum publicum, uel facrum. E t
go esc extYA cowmcrciwm promittentis.

§. Multum intercfl. lnJlit.De
uerbo.obligitio.

INDEX

t

7?7

DE CONDICTIONE

STIPVLATIONIS INCER
TI , QVAH EX STIPV
,ATV  VOCANTv

XIX

E pdfi'm omnid promifjk  fey [rent oh
ffudmlibet incertitudincm:introdufid
eft h£c condicendt formula, qu£ di
diffirentiam pracedcntis, dicitur ex
flipuhtu: qudf refyettd potiutipft
uerborum conceptions, qu£ obligduit promittentem ,
quant re ip ft in ft'pulationcm dedufta. Sic O’olint dftio
ex faonfo uocabdtur,o dftio cx feonft.

Incertim hie non eft inteU:gendm,chm dc ipfo rei
genere inter jlipuldtorem O' promifforem uaridtut
mbiguitdte fermonkidut ft aliquid omijfm jit it com
tukentibws , quod dubitdtionem pdridt: dut, ji tdlis
ft obfcuritdt,qu£ nullo commodo fenfu pofiit reduci
ad certitudinemfcut in conceptione uerborum multii
modis decidere poteft,fmplicitdte uel dolo malo cite*
rutrm.Ndm hinc ftipuldtio plane mtilis redditur-.o
mild ddtur dftio,l.Ud jhpiddtusftn pmci.Et.l. Quie

III  5  quid

ACTIO XIX.

quid djlringcndte. L Siquis cum aliter.ff.  De ucrbo.
obligdtio. Quis en'rn banc inccrtitudinm probdue*
ritfVeriim mcertdJlipuUtio,unde h<ec condittio pro*
ducitur, dccipicnda eft ed,qu<e comma dm interpre*
tdtionem, nec refragantem uolwntdti contrabentium,
Admittit:Vcluti,cim non dp pare t in fpeciem,quid,qua
le,quantum^ fit m ftipuldtione; quia fmdrn jine pro*
prid dppeUatione, uel hominem generaliter jine pro*
prio nomine,dut umwm frumentumue jine qualitdte da
ri quis jlipuldtus eft:uel,quid ut qudlitas in genere ad*
iettd, augmentum cr diminutionem ddmittit: ut, tiini
Campdni boni amphord/s centum.Bono en’rn melius in*
ueniri pote(l:fmt(fc multi gr adus bonitdtis uffy ad pr'm
cipdlem,qui optmus eftxm id quod melius eft,ipfm
quofy bonum jit.l.Vbi iutem, In prind. ff.  De ucrbo ,
obligaJ.Quotient .ff. Eod.tit.Htc namefc omnia legi*
thnam interpretdtionem recipient  4 bonis uiris, uel A
iudice.

mcertd etiamjlipuUtio cenfetur, cwm ufusfruftut
(quamuis certe rei) in obligdtionem uerborum deduct
tur.Idcfc propter udrietatem fru(lutm,qui femper fd*
ciunt incertwm ufumfru£Um.d.l.vbidutem.§.Fmdi
certi.jf.Eod.tit.

Putered } qui id f quod m fdciendo dut m no faciedo

III  4 con ft*

CLASSIS IIII.

eonfifHt,fUpuldtur:mcertmfiipuldri uidetur. In fit
ciendo:ueluti,foffitm fodi,domu <edificdri,Mcum pofa
fefiionem trddi, dut dliquem iudicio fiftt. In nonfat
ciendo:ueluti,per te non fieri,quominus mihi per fm*
dm twm ire dgerckcedf.per te non fieri, dut k&re*
des fuccejforesq; tuos, quominus mihicr here dibus
mcis tdlem rem habere liccdt.d. t. Vbi dutem. §.  Q ui
id quod.l.Quotiens quis.Et.l.SlipuUtio ifid, In prime.
ff.De uerbo.obligd.  Q uetr urn ftipuldtionim effiihis
tto fic eft dccipiettdustquod promijfor nihil facidt quo>
minusflipuldtor rem djfequdtur: fed quod puteredcu
ret,ut pofiit afiequU.ln iUd jlipuldtione.Et.l. Inter fU
puldntem.ff.Eod.tit.

Ci£tcrm,dlicnum fitdm promittcndo,mllus oblit
gdtur:ficutneq; dlteri flipuldri quis potcR. I twenty
en'mfmt uerborm obligdtiones ad hoc,ut mufquifqs
fibi dcquirdt,quodfud interest. Qudreinter fltpuUiu
tem cr promittentem cenfeturnegocium contrahiino
inter dlios.lStipuktioifld.§.Alteri,l. Inter flipuUn
tem,In pr'mci.ff.De uerbo.obligd.

Pofimt time contnhentes utiliter fdeere utmr.q;,
hoc cH,dlicnum fattum,uel dlterius nomine dliquid in
uerborm obligdtionem deducere:fcilicet,fi poend ddij
cidtur.Ndm tunc non illud mjpicitur,quid interfit eius
qui/UpukiHrfedqutc fie quntitM quteq; conditio flit

ACTIO XIX. 761

puhtiottls J. §. Alter i.QuAinobr cm  I ufikhnut, cun t
propter hd'nc rdtiomm adquirctrdi, turn utftipulA*
tor euitet onut probindieitit quod find interest:  Non
folum dutem(kquit)res kftipuldttm deduct pofjmt,
fed ctiam fltpuletnur illiquid fieri uel no fie

ri.Et khuiufmodi fiipuldtionibut optimum crit pee*
iu fubijcere,ne qMntits fiipuldtionis k kcerto jit, Ac
necefiefit dftori probire quodfud interfit. ItAq • ,ji
pis ut fidt dliquid Jlipuletur,itA Adijci poenu dcbet:Si
1 a  fix Hum non ent,tmc poen£ tiomke decern Aurcos
are ffondesiScd fi qu<eddm fieri, quiedAtn no fieri uni
edemefc conception ftipuletur quk:cUufuU erit hu *
iwtodiAdijciedAtSi dduerfut cdfitfttmeritfiue quod
itfdftm no fuerit:tmc poen<e nomke decern Aureos
dire ffiondcstlnfiit.Dc uerbo.obligd.§.ulti.

In frnntA: Incertitudo hie inteUigendd eft,qu<£ cir*
edyeciemreiuerfdtur,cum t Amen degenere comic*
mAd.Qu£ extrkfectu.  § .ulti.ff. Eod.tit.Alioqui fli*
pultio,qu<e prorfus nullum babet utriufq; pArtis con*
fenfm,non udlet,nec producit condiftionemd■ Conti*
nuut §. j .jf.Eod.tit.Et hoc eft,quod VlpiatwiQgo*
tic stnquit)k fiipuldtionibut AmbigudorAtio eft, com
modSktum eft id Accipi,quo res dequd Agitur k tuto
fit.Uliuoties.i ff.Eod.tit.

Itomnihus propemodm lock nihil difldt  4 pr<ece

III  j dente

c t a s s  i s mt

fat conditione:ided quofdam obiter traftabimus,Ul
reliquas repctas ex precedence formal*.

Ha?redibus datur,d!iij in folidum,alias pro pit
te,ut eleginter trdftat Vlpianus, rn.l. lnexeeutione.
ff.De uerbo.obliga.

Primum en'm, in his rebus qua. naturd diuidi non
pofJmtyUt fmt feruitutes,v ea qu& infaciedo uelno
ftciendo confiflwnt-.competit hxc condtttio'mfolidu
nifi adicfta fit poena, uel id quod intereft:  cpm
utrmfy pro parte petitur.

Secundo:ln his, qua natura quidem diuidi poffim,
fed nifitoU foluntur,jlipulationifatis nonft-.ut, u*
fHs,tanx,cr quodlibet uds: time pro parte inflituena
eft condiftio. idem iuris eft ,fi quis decern aut uefent
flipuktus fucrit,

T ertio: Cum ex ftiputatione dc cuifiione condeeit
du/m eft utdefendatur:tuncin folidm agipoteft.atn
etfi pr<ejlatio dupla auteius quod intereft,pro prte
cont'mgit.l.ij. Stipulations* non diuidmttr.Et
l.Cjtm ex caufa. ff.De uerbo.obligat.

Et in baeredes competit,fub fimtli differed pan
16 ante traftata, etiamfi conditional^ fit promilio  .1.
Si quts.fflEod.tiu

Ret

ACTIO XIX. 765
Reiperfecutoria efttquia ad rent mcertam pro*
mijjori ccndicendam datur,fic ut precedent ad rent
ccrtam.Puterea, adpcenam } jt qua adicfta fuerit:uel
ad id quod interest JlipuUtoris,cuM aflimatio co tent
pore jpeftanda eft,quo dies obligations uenit.l Quo
tiens in diem,cum fcqucn.ff.De uerbo.obliga.

Varijs autem modis plus v minus flipulatoris p0*
tcdl intereffe.l.Si quis jlipulatut.  §. ulti. ff.  E od- tit .
Hoc igitur quod intereft,db aftoreprobari  oporfrt.

Reliquas aftimies contnftum reponemut
in alium tomm,ne liber excedat
iujlmmagnitudmem .

INDEX ACTIONVM

ET TIT VXOR V M  TOMI
SECVNDI.

De titulis dcquirendi dotnrnj a.  4.

Epitome totrn luris rntturdlis v Ciuilis, quod de Act
cjuircndo rerum domvnio tuttdt b.t,

De dommijs  er qudji dom'mijs remit  499. Clafi.  $
De attione Ad exhibendm  SOi.Clrfj?.j

De KeiuendicAtione  U

De fruftibM,pertmcntijs,elccefiiombiiti,& cltijs in  Rei
uendicAtionem uenientibwt  44

De cxecutionc feiuenti£ in exhibitorio Qr petitorio
iudicio  55

De P ublicim in rent stttione  J9

AxiomAti,circ<n Vublickndm aftionem diligenter obt

91
91
116
144
170

197
De

ferudnd 4

De dttionc in rent confefforid
De negdtorU in rem dttiane
De aelione cmionis VfufruftMrit
De ctdliombm Nmcidtionis noui operis
De AdiioneInterdidli,Quod ui m elm

INDEX ACTIONVM

Dc pmudicidlibm in rem dttionibus  21 !

Tcdgrico!is,colonis,ruflicis 3 o- cenjitis  237

Te dttione qudp Seruidnd feu hypothecdm  247
De dttione SeruidM i“Jt

Dc,pignordtitid dttione contrdrid  298

Te dijiuttione pignorunt  302

Dc Prtctorio pignore  304

Qui potiores in pignore hdbedntur  305

De dttione  F him regmdorm  512

Te dttione editti, Si mefor filfmmodm dixerit$i 6
Te comrdttum er <judjt comuttum dttionibm  357
Dc dttionibm empti cr uenditi  344

Singuhrid quaddm circd emptionis contrdttm  588
Dc dttionibus<edil(tijs,B,edhibitorid,crQud>tio mm
ris  397

De dttionibm,tocdti  er condutti  425

Teueteri dttione oneris dtterji  46?

Singuldridqudcddmmbcdtione&conduttione  466
De condittionc ex lege, ob non reflitutdm rem condu*
ttdnt  4 69

Dc dttione Werditti,De loco publico fruendo  47?

Dc

ET TITVLORVM.

De dttione m fdttu,ex interditto,de fuperpciebut^i

De dttione lntcrditti,de migrdndo  492

Tie dttionibut commoddti,direttd  er conirdrid  $00

De dttione inter ditti,de precdrio  52:

Te ccrti condittione ex mutuo  538

De condittione ex lege ob dondtionetlt
Te dttione pro focio  564

Dc dttione commni diuidmdo  590

Dc dttionibut depojtti direttd gr contrdrid: Ciuili
er Vr£torid  625

Dc dttionibut mxnddti,direttd O’ contrdrid  645

Axiomitd de procurdtoribut  68 4

De dttionibut negociorum geftorm, direttd & cont
trdrid  691

Dc dttione dotis pet end* dev epetendt  715

De condittione ftipuldtionis certi  741

Dc condittione [hpuldtionit incerti, qudm ex jlipuld tn
uocdnt 7 i 8

FINIS dttionm Cdtdlogi.

IOANNES GYMNICVS

CAKDIDO lectori s.

H  Abes,amice Ieftor,cataIogum tertiae 8C
quart* G/aiTis aftionum: in quibus di-
ftribuendis fecud  fumus operis ceconomiam*
Hie enim ordo fufficere uifus eft ta compedio
fo indichSubqciemuS nunc axiomata feu the-
fes ordine alphabetico,quas ex hoc Torrto in
tuam gratiam felegimus, luuabunt enim turn
omnes animipartes, turn in primis memo-
riam: quaeferuabittenacius fideliusqjreddet
huiufmodilocos, no minus fententiofos qua
breues*BeneuoIo igitur aegrato am
mo fufeipe hanc qualecuncg
opera, qua ftudfjs tuis
uoluimus efte
confultum.

Vale,

INDEX LOCORVM IN'

SIGNIVAi TOMI SECVNDI.

A

A ctor non debet m pofitionibus fitteri, fie A non
domino cmijfie 85-CT86

Altius toUendi duplici inficfticne feruitus eft  100

Amittens fieruitutcm, perdit & ed qute feruituti coh&
rent  129

Aliment or urn cdufm inter pattern & filitm Index (i
ns libeUo uel did fiolennitdtc cognofcit  229

Agriculturd fuit db initio & eft nunc quoifc funttio
longe honejlifiimd  2}7

Adficriptitij zr origmdrij Coloni font Z7 bodie,m quo
rum condition relucetddhuc imago quzdamprif*
c» fieruitutis  24 J

Aliendto pignore poft Utifcontcfidtionem,e\iget crcdi
tor,utrim hypotbecdria,an ex pmcipdh obligdt
tione in perfionam debitor is dgere malit  25 2

Aliena res,fine exprefid uolmtdte domini obligdri no
poteft  262

,u uendendum conjlitutus procurator,non potcsl rem

tndereprohibentc domino  682

B

J^onufidcsin duhio prsefumitur  jo.er8|

B onafidcs reguhritcr iurmcnto probitur  82

Bello cdpt',fuh diferiminc honoris  er fm£ cenfcntur
qiufi proprij homines uittoris  231

C

CiuitM uendicire potcsl incoUm iure Stdtutdrio  21

Cafu dmttitur poff-flio, uhi nuUns confenfns interne*
nit  78

Confsflorid dftio bifdrUm dccipitur  93

Colow’ non pertinent id dttmes prteiudiciales  239

Creditor es non tcnciUur prohire dchitoris dommim
mrepignontd  265

Crcditori,qui jinc iujli cdufi recufmit debit a pccmiX
recipere,ftiisfAftum cjje uidetur  294

Creditor uendens pignus,de euiihone no tenetur  35Q

Crmimlis accufltio qiundoa i  no tollit Cinilemtccon
trh) nee Ctuiits oimmlem  320

mm Omits

Chilis & erbmiUt Aftio ftrnl intendi no poffmt

Cefiio in iuribus tdntmdcm pr<ejl<u, quantum tniitio

I in rebus corpordlibus  577

QjUvn -ft-' --3/-.Z3?

' Contendmim depnibus ft utcrcfc fibi Adferdt domi*

nim  er poffefiionem loci litigioji, prim dc pojfefione
cognofcendm esl  325

Commtjfom lex in emptione crueniitione fmmArn h<t
bet equitAtem  3 T 6

Conduttio non pwjhtt cdufm ufucApiendi  450

Conductor nonnmqum Ante expletm conduttionis
temples cogitur migrdre  45?

Conductor ret mobilis furttm in cd committit,jidiffer
r At mold fide reflitutionemeiiespoB tempos condu
ttionis finitrn  4$i

C onfcederdtiones pmcipumud certrn tempos,non ui
dentur elupfo tempore renouAU  458

Cdfns fortuities non obligdt conduttorem 3 nifi in fe no?
tnindtm receperit  455

Conduttoripoft biennium non folucnti,Auferri poteik
k domino,etiam contr'A legem coduftiows, ufus rci
condutt <e 466

Conductor,qui in fe reeepit rei coduOe periculm,no
uidetur ideo teneri de cdfu fortuito  468

Contmodmm non eft, quod ad dliqucm ufrni nonfuit
concejjim  ' 5 »

Cujlodiam interdm no prcejlat commodatarm,quant
alias exattifime debet adhiberc  511.514

D

J)oli mali attio cm alia ail tone non cone unit  7 8
Dominia verm, nonnmq transferuntur [me ftecidli
traditione 8o.&fcq*

Differwnt b& fcruitutes,ne profteftui,&- ne luminibut
officiatur  101

Damna ex contrdttu,probantur per tefles:cx delifto ,
per iufiurandm  208

Dommij qu<ejlio nonbabet locum in re pignorata,ji ere
ditor dgat aduerfwt debitorem 16%

Debitor non potesl inuito creditori relinquere pignut
pro debito  297

D ombtijs rerm fine difl'mttione confitjis, nonpoffet
inter homines ulU eonftare pax a-tranquillity  54

Damnu farcire debet ueditor,quod cotrdxit res ueditA
illius dolo ucl culpa interea quo apud eu fuit  552
Debitor aut creditor,qui autographu fum per fruu*
dem negdtim duplmn prnitur  f47

mm i Exhi*

E

Exhibitions  er UedicAtionis dftio mo eodcmq; libel
lo pot eft intcndi  S’io.C/.(/?.j

Exccdens feruitutis Imitate hoc coueniri potefl  159

Exemplo feruitutis prifc£,rujlicorum filij(quos mlgo
proprios homines uocAntfhodie ad culturam uendi
can poffmt  224

Ex pdtto non potesi doceri feruitus  255

Expluribus crcditoribus, Prttorim pignut hibenti *
bus, prxfertur prior tempore  509

Emptio  ©■ uenditio prueftut nobis omnium term ho*
nejlm communionem  540

Emptor plus duplo deceptusjepctere potcsl quod ul *
trd iuflm precim nmeuuit  351

Emptionis cr uenditions contraftu, ueteres promif *
cue utebdntur pro omni contrctttu  3*74

Emptor probdre debet,rem,qudm reahibere mltfuif
fe uicicfxm Ante uenditionem  717

Ex iufhi cdufd licet uenditori prohibere emptore,etix
foluto precio,ne ingredidtur frndm uenditm  581

Emptor debet prior numerare precim, ubiuenditor
pdrAtas eft traderc rem  5  86

Emptor

Employ, qtti partem precij foluit, comeniri poteB ad
ufur m  rcliqu<e partis  587

Euiftionem proprictdtis non pofft-fiioms prsjlat ucn*
ditor,niji aliudnom'mdtm conucnerit  3S9

Exprcjjk rcnwncidtio tollit cjuxftione deceptionis  395
F

J?euddex Emphyteuji mdndru/nt  18

Feudi uendicatio non permittitur domino,niji in ipfm
dehqucrit udfaUus zo .

Fmdo fruttudrio deb it dm feruitutem, ufufruBudrius
non poteB uendicare  108

Fruftus per creditores cx re hypothecate perceptive
dmtmfolutionemdebiti  295

Finis omnim contrattum eB, ut benefaciamus nobis
imtud  342

Feudm,finc pcrmijfu dommi,non poteB dlieniri  569

Fruttus pendentes,regukriter cedmt emptori  578

Fiiijsfamtliarum ex aduentitia cdufa hodie coceditur
ius agendi 619

G

(jrdues contromfi£ } tefpetta minoru, cefentur pros,
indie tales  214

mmm  3 Gratui

Grdtuitd hdbitdtione conceffd, res ittquilm Uclcoloni
non font tacite obligate pignori  279

H

Homines alieni lurk uendicdntur interim [ok no*
tione Pretoria zi$

Hypotheen er pignut,generali fignifiedtione, Untrn
nom'mk fono differmt z<p-j

Heres non potejl exceptions opponere hypotheedrie,
qua debitor defunct us obijccre no potuijfet ZS 7
Hypothecate o-aftio perfondlk ex debitopmcipali
pojfmtfinmUntendi  258

I

j,ut pcrmittit nmeiatione noui operk ante aditionctn
ludick  186

Jus patronatm trdnfit ad heroics, (icutproprictas fer
norm  225

Inter rmltos creditores,habentes expreffam bypothc
edm gcnerdlem uelJpeciale in bonk debitork, pre
fertur k,qui print cm debitore obligationemcon
trdxit  jos

I nfimplicibus creditoribus cejfdt reguU: Quiprior
tempore, potior eftiure  598

Infantes no cofentimt,quia intcllcftu edrent  57I
Ironka locutio drguit dijpnfm  572

itnpojii

Impofiibilis conditio nem'mem obligdt  37 2.0 462
Inquilmus , tdcitd recoduttionc obligdtur tdntu, prout
babitduerit  449

Jncorpordlium rerum,qudtenus corporibut adherent,
communis utilitaseffepote ft  6oy

lurdmcnto in litem pmitur contmdcid occultdntis do
lofe rem exhib eri iiifjdtn  56

Judex,qui ob tefimdnddm litem pecmidm dccepit, te*
netur lege lulid repetmddrum  S7

lure prifeo non dequirebdtur dominium per ufuedpio
nem  61

In preeiudieijsnon cofyderdmus diitm p reefentem, fed
Aptitudmem,quid fieri foledt  212

in re communi melior eft conditio prohihentis  6\t

L

\jticrdtiuo titulo rem dlienam pofiidens,ref\ituct earn,
quamuis ufucdptdm,ucro dom'mo  81

Liber £ perfon£,ddieftd cdufd uediedri poffrnt 11.117
Legdtis zj dondtionibus cduffd mortis trdnsfertur do
minim fine ffeciali trdditionc  Si

Locator dicitur alias is,qui mercedem accipit, alias
quiddt  424.0-466

Locdtionis cxemplo ccepit  E mphyteufis  429

mmm  4 Loca

Locdtio no potefi fieri in perpetuum,pr<eterq opsrdru

44V-£3'4^7

LegitAriws O' emptorpufiermtur cotuftori  44 6

Lite cotefim,procurator cefietur outfit dominut  6SS
M

^/[akfides o reiuicirn impedimt Public iunm  92

Nulicr ,pro rebut dotulibut confieriandis, obligati hi
bet bom murid  274

Menfior,qui per bnperitkmfiilfim modum dixit, non
obligcuur  327

Monopoliorm negociitiomqui eft, 0 " contnrii ni
turn  34f

FUnditm rei inhonefltjiel prtfientis, mUum  eft 6 sl

M indiUrij plurespro pdrte conenimtur, nifi fiolidm
obligitionem ignoucrint  659

Minditor non tenetur reddere procurator!,quod uU
tri mundati fines mpendit 666

Mindatm non fiuficipcre,cuilibet liberum eft  669

N

eft legitim feruitut, qut ui, clam, ucl precirio
icquifiti eft  119

N wncitos opus nouum nulls ucrUs,poffiefJbrem cofiu
tuitemeuinmeiit 170 o  191

Kmeu*

TUmcidtio nouioperis cffidum dccipti a  tempore fei
enti&xiificdntis  i>o

N dturdle lui eft efficient caufd contrudut  358

Nihil,quAntumuis pr£cldru dut utile,poteft efje diutur
mv.nifihdbedtfuA,quibui confcruetur,remedid  545 *
Negocid folent mlddri uclfyecidliter, uel generaliter ,
uel cum liber a  admimflrAtione  666.er fei j.

O

C)ccupdtione,qu.e nulli iniuriAm ddfert,iure ndturdi
Acquiritur dommiim c.G

Obligdtioper liberum perfondm non Acquiritur  z$z

Omne Accejjbrium cxigit dliquid cui Acccddt  Z60

O peris noui nmcidtioni conflitutm procurdtor fimpli
citer,dAtut etium uidetur remifiioni  687

P

Pro h£rede>dlils titulut cft,dl:ds non eft a .8
Vr&fcriptione  (at uocAnt) longi temporis Acquiritur
dire dam dornmim c.  7. ey nz

p offiefiores, Ad exbibendum rem, obligdt fummd turn
eequitdtis turn nccefiitdtis rdtio so+.Clafis
Vroijciendi fcruituc,non eft Accipiendd de flercoribut,
uel dqiu proi/cienda  ioz (119

tudiA ccfenmlibcrA 3 nifi legitime probetur feruitus

mm  s Vrm*

SP rmdieiorm prrnd hdbendd eft rdtio in iudicijs,
propter expeditionem litim i\l

trifcne feruituth duritics qiunq eft dbolitdiremdnet tit
men dliqud eiut migo'm bellied cdptiuitdtc  25 5
pignut proprie dicitur rei mobilis: apt mobilii pugno,
hoceft,mdnutrddmtur  247

Pignut per fc eenferi non potefi, quod nulli abligdtm
ni eiccedt  260

Pignut non liberdtur, Jipurs obligriionis principalis-
foluta. fuerit  265

pignordtitim contrd&utjdm debitor isqum creditor
ritgrdtid introdufiu; eft  284.

Pojlerior creditor pr<efertur priori,ft id quod fcquens
crcdidit,impenfum jit in prior is hypothe edm cofcr
unddm  507

Propter mfdtidbtles hom'mtm ddfettut,oportuit conjli
tui certdt communicdnddrm rerun formuldt  559
Pdtcr cr jilius no. contrdhmt emptionem inter fe, pr&
terq de peculio cdjlrcnji,uel quji cdjlrenji  548
Periculu reiuenditx reguldriter jjpeftdt dd emptorem
fnmldtcp conuentm eft de precio.  385

Propriety  ©■ poffcjiio rei commoddU mdnet penes
commoddntem  512

Vrecdrio concedetis,fempcr retine t libertdte repofea

is pro drbitrio rri  524

Tree drum no foluitur mortc conccdcntis  529
P reedrio mpetrdns non pofiidet-.jicut nee colonies,nee
mquil'mus  S 54

Vrccium mmdito interueniens, trdnsfmdit Mud in
ilium contrdftwm  6$i

P ublicidnd nemmi competit,qui edret bond fide  65
Procurdtor renoedtm d domino, non potejl trdnsferre
pejjcfiionem  59

Pro htfrede pofiidens,retie excludit intcndeiUcm Pub
licidndm  7$

Publicidnd,rrjf>e£luReiuendicdtionis, utilk eft. dttio:
reftettu uero edifti,dire(id  74

a

Quicquid folo mdificdtur,folocedit b .5

Q ui fdcultdtem exhibedi no hdbet, qudmuk pofiidedt,
non rette conuenitur exhibitorio  $07.C/<tj?.5
Qudrm rerm nulld ejlemptio,edrm neepignori ob
ligdtio effe poteft 260

Q ui dijlrdhit pignui contrd legem comentionk,furtu
commit tit  302

Qgi hdbet poteftdte rei trddende qua ucndidit,non li*
beutur, ft tefimdtionem em offexdt  349

Quicquid

Quicquid ultrk iujlm preciu turner dtu e& uenditori ,
qui dole fecit utpluris uenderet,repeti potcsl  jfo
Quxjlio deceptions non bdbet locum ubi foU foes
emitur  594

Qui fidem Uedit  3  is oppugndt omnium commune pret
fidium  647

Q m  ufuedpi no poffmt 3 mde petutur Public idnd, pr&
terq feruitutes difeontm<e  er p rxdii uettigdlid

67.27- 9 >

Q uteflio fldtm primum trdftdndd. eft in iudieijs  zu
R

JZeguldriter nemo cogiiur dicer e titulm fu£ pojfcf*
fonts,niji m hereditdtis petitione  5

Reiucndicdtio compleftitur res cum omni cdufi  46
Reiucndicdtio zyPublicidnd non fmtfibi origine con
trdriie  6s

Rerum uliendtdrum Ecclefijs ucl ciuitatibus, finefpc*
cidli trdditione dominid transferuntur  81
Redle uicium y  non dntcmperfande,poteft obijei bon<e
fidcidflari  87

Rei nobis obligdt& poffcfiionem per procurdtore uel
tutorcmdppr<ehenderepoffu/mus
Ref dd ufurn cotididnm neccjJari£,no uidentur obli*
gdt£ in gencrdipigtwrdtione omniu bonoru  z6i

Rcj in folutrn ddtdjiicio carere debet
Kef hypothcutd mud is creditoribusfyecidtter, ce*
dit ei, qui prior cm debitore contraxit  506

R elegationc pmimtur, qui protulcrmt termmos fi#
niumcaufapofitos  519

R iuus priuatus non impedit finale indicium  520

R cipub\ic£ confulunt rcttifi'me ij,qui a fibditis pro*
pulftnt um  er iniurim  47 6

R euocationilocus csl in comruttu manditi , re inte*

m  - •

Cf

K®,

yv

6S7

S cripturdrm ernio non petitur iudicio exbibitorb

SI 5 .C fc/?.$

Seruitutis qudlitas ex eo,cui debetur, cognofcitur  95
Seruitutes per fc non u[ucapimtur,nifi acceddnt rei
corpore<e  u8

Serum non poteti focio nmciare nomm opus in re cS
muni  177-©•205

Semana,no  4 [emndojed  4 Scrub Pmore nwncupd
tur  249

Spontdned pignoris ddtio prafmtiur , ubiprobatw
obligdtio principalis fyonte ft (la z6q

Sdcro uel publico ufui perpetud dejimta res,no uen*
dmtur  369

Swig

She tnerccde pecmidrid mUd cenfdur locdtio  4 2S
Scruitutes redes locdri non poffmt  445

T

Titulifmt cdufe ucl formula iuftificdnd<e pojjefiio*
nk 4 .4

Trdditio dominium trdnsfert,Ji proceddt ex uolrntd*
tc  0- legitmd cdufd  C.5

Titulm ex contrdftu ndfciturio- probdbitur tcflibus,
ucl i/nfir mentis Si

Trdditio,tituIus,bondfides producmt Vublicidns,  92
T cjldtor non potcH legdtdrio cdutionem ufufruttud*
ridtn rcmittere  148

T dcitdmhypothecA hdbentes,pofleriorescedmt prio
ribm  509

Trdditio,dut dominium,dtit ufucdpiendi cdufdm trunf*
fert,interueniente bondfide  374

Tdcitm confenfus conduftork predij ru]lici,obligdt en
dddnnm  44  §

V

"V tnditio d permutdtionibui ccepit  344

Venditorteneturcmptori dd prcejldnddtn cdutionem
de eui&ione & uicio ret  5$I

Veditor ultrd dmiditm iujli precij deceptut, repetet,
dut rem,dut quod uero precio deeft  3*7

Venditop

V iniitor,po$ conuentionetti de precio tenet ur tantuM
ad cujlodim  586

Venditor conueniripotefl de eui(lme,f ip/iiucofenfit
fuerit elettus arbiter in cotrouerjia, euiftionis  590
''Vainerjitates rerum fmt iuriagreges uerofafti 16
Vtile dominium,ex fententia Birtoli,duplex cfl,lbide
VfufrUftut  er fruftus re ip fa non differmt  45
Verm dommui Vubliciana experiri potcjl,ji non facile
probare queat domrnim  76

Vbi non procedit ufucapio,ibi nee locum habet  P ublU
ciana 88

Vnum eft tantmmodo Inter dictum Pr&toris, Quod
ui aut clam  207

Veiligalia prxdia & fuperficiaria pignori dari pof*
fmt is*

FINIS.