MITOLOGIJA IN KNJIŽEVNOST MITOLOGIA E LITTERATURA
o	o XÍ P
a	«
o	g
w	h
S	^ T3 ^
O	K
g	P
p	W
a
h	«
s	o,
S
•"O co
g	p
a	^
a	to to
r* ta
» ►S
a ^ s a s a
p
s
X
a s
3 p
^ OJ TO
a
p m o
a ^
p ot s
ta g «
S
a s
« S
g S
I H
^ O
s s
a	-c s
G	ta
S	TO
o -S
S TO
S	ta
u>	§
p	ß
h	To
o m a p
§ 3
^ s
^ cd
s r a H
o P
E S
^ S
ta
s <D gî ^
j w OT S
£ » XI TO
TO «
ta .o
S.
^ OX h^ TO
ÍS *
t-n n LU
■■ o
Ln »
V
M g
un p
' ' «
p
a a
a Xi
co O
a X
K M
ta
S XÍ
K 2 » g
s o
TO
O/
K K •K
a ^
a" p
a
o ta
TO
S ö m s
, s
TO
k a a Q
,a
« <T
-2. a
to p
O ta
TO
o\ S a
TO
o\ s a
TO
a
o «
o XI
a
TO
«
O*	P
V	p
W	>>
®	TO
i	S
Ä	a
a	S
a
K K •K ""o a a
$	Í
s	ot
*	I
a	s
s	ta
p	s
xs a
X	P
h	"c
s	k
a	l-H
0	S
5	s
m	^
ß	TO
X¡ W
h	a
TO	O
^	O
^	H
S
«	1
TO	TO
^	a
a	o
1	3
¡2	2
o	a
6	s
«	o
g	^
S	^
|1
g	-2.
»	M
p	a
►fl	o
a	a
s	o
X	w
l:	s
a	a
TO	s
a	s
o	^
s
^	TO
S	I
«
p	a
?	^
SB	*
ta	s p
a
iS
g	a
p	h
^	TO
►fl	O
s	a
ta	•
p	(~)
to	a
s	S
*	s
a	^
o	S
«	TO
a	a
S	s
a
p	^
M	^
g	^
$	a
TO	5
w	2
2	S
«	i*
o	g
s	g
*	g TO	S
a	^
s	s
s	S
X	s
2	W
S	TO
X¡	TO
p	hi
a	w
s	p
^	c g-5.
gr	»
P	S
B	M
s	p
S	-S
2	s
d	°
ta	a
p	p
«	g
g	p
°	a
S1"	xs
S	p
"	ta
a	p >
►S	"
XÍ	H
iS	^
a
§	«
TO	3.
¡1
s	p
ta	g
a	-
S
S
i-rt	w
s	E
&J
S	o
ta	a
s	S
H	W
to	p
o	g^
ta	S
S	a p
¡2	—
g	TO
g	S
S	g
"	o\
§	^
3	^
-C	TO
h	i-l
S
^	?
Ö s S o h
- . „ O O p ^
' S
a
XI
S g
o h
p ta ta to S
? o « * § &
p h
a
o
á s W O
s ^ S 3
TO p
ta „ OJ p p p h -
a s
s
o a 00 « p
E 2 H 3
o ®
s s
š p p
ta g
o p
ta a
g TO
a n
a -
X)
s
o m
OT
TO O
O ^ a a
o S
ot
TO "C
a g
p
to to 0\ h
-n ^ <1
33 O S
S g o 2 s
0 p ca 2
^ v. -d
HO TO ^
p S n W to XI
p a a
p o «
o
«
" s xs
m H y
p
^ o
TO W
öf o
s s
M
TO
s
o a s
M
o o\ s a s
a
o ta a p
E at
TO
a
o
TO O h O
a «
p ^ x¡ a
ta o\ s
to a K o
o q » g
S s p v
ta p a s
h XI
to p
a s
h XI p
&	XÍ
a	p
a	w
ro	a
p	XI
a	p
s	ot s
ta p
-g ^
«
a
h
s
• XI H
p M §1 o ^ to' o ^
M »
a to
S s
n O
P öf s ^ ta ^
a V,
p p M s h s
a S
p to
ta
a
o
s a
TO 0\
^ a
« Si to a
a
XI
s a
p p
a ^
0	ta "sf S
p a
1
►S
ör T3
s a
o
g w X s
^
o
s p
a
h s
0J
s
p *
TO
a
TO
a p
m
p p
M XI
X s
x¡ x¡ to a
0\ TO TO ^
o p
ta w
"o' ta
Ü P ta a¡ p ^
^ p
H »
x¡ ^
re TO
w a
O TO
»' w
O (Ti
TO g^
at s o ^
S ^
w o >2 o\ g' ""O a m p o m
a
p XI o m
M	to
TO	O
a	o
X¡	l=¡
p	w
W	' j
p	^
vS. O
at ta o
h
5 ^
s ^
s n
S ° a x¡
s p
w M
o\ to cd
o " w ' o
a a ►a a
o
a o o ^
O o ■2- x¡
Sr ^
^ w
M -5.
w
a
h XI
s a
,, o
O M
XÍ xi
p p ß
a a
TO
a
o
a „ ^
O Hrt
g O
S w
O g
M g s g
ta s g a s na
p to Hrt W
en o
^ h " p
a
p	j
ö	3
g	kS ta
at	p g
<T S
_	a p
H
S «
m
a a
«	ta
p	to
g	Cf
p	a
O
^	T
p	^
ta	o\
a a
o « T3 M Ot O
TO g l. .
m p a a _g o at p w

o a
Z « p
XI » o
o S
TO
a
h
XI p
M
i? N ni
a
^p
TO
E
^ a
0\ H"
TO
w
w p p ~
a ^
S
^ p to
- a a a
>

m p ►a a at
a
TO
M
TO
ta ,o k'
a to Su ni
3
to a
va- S3 S TO
O ^ S ^ ^
s-S ? o ^
Vi ¿ TO
5 H
Vi TO rS
TO a
n-. 3
o
S 1
o-
TO
o ■"Č
< TO TO ~<
S ^
t—1 TO
& 2 2. K
TO
a s sa-
TO
V)

a
a ni
^ SS a g
SX.
S a s -t
Vi TO
a'
s
^
o)
a
«e
K Sf
	öd
	s
	»
	
	&
	^
	o\
	P
	w
	X
	X
	B
o	p
§	^
p X	w
H	
s	X
	¥
§	n
	W
	X
	O
	Ci
	H
	S
	Ci
	
	a
	Ci
	K
	O
	M
STUDIA MYTHOLOGICA SLAVICA V - 2002, 191 - 204
Buna ^y6aBHM^a y KftM^eBHOCTM cpncKor poMaHTM3Ma
Ma. necHun;uMa Hucy 6une M3a30BHe hm 6anage y KojuMa Bune ucTucKyjy 6e3geTHy cynpyry CBojoM ep0TCK0M npMBnaHHomhy. PoMaHTMHapu oHMrnegHo Hucy xTenu ga Bune Be3yjy 3a goM, Beh cy mm ocTaB^anu nyHy cno6ogy u HecnyTaHocT. Bune Kao caBeTHun;e Hucy nocTojane y ^onKnopy, anu cy mm necHun;u ganu ynory 3amTMTHun;a Hapoga u 3amTMTHun;a HapogHe noe3uje. TaKBe Bune cy no cbom pogoay6ay 6une 6nucKe BunaMa paTHun;aMa.
Bune Kao ay6aBHun;e ^uBe no HapogHMM npegaaMMa ca MnaguhuMa u o»:eae-hmm ayguMa: ffoKne OBaKO Bune Bone da npoBode cno6odHy my6aB, domne, Kao u ^p^Ke Hepeude, oHe umajy npeua 6paKy BenuKy odBpamHocm, jamauHo 3amo rnmo ux 6paK nu-rnaBa cno6ode u rnmo um Hauehe u3BecHe o6aBe3e (T. ^op^eBuh 1953: 75). OBe nenoTM-n;e, y ycMeHoj Tpagunuju Bone Mnage ayge, anu cy mm m npMBnaHHe u M3a3MBajy auxo-Be ay6aBHe «eae (BuHorpagoBa 1996: 214-215). KopumheaeM TeK nogpa3yMeBaHor, anu He u M3peneHor epoTcKor M3a30Ba, cTBapa ce y nucaHoj Kau^eBHocTM MoryhHocT ga ce ocnaaaaeM Ha 6uhe ycMeHe TpagMn;uje gorpagu ncuxonomKa guMeH3uja ogHo-ca HoBeKa u geMoHcKe ^eHe. y Tpagunuju nucaHe Kau^eBHocTM, y gy6poBaHKoj no-e3uju, geBojKe u ^eHe cy Ha3MBaHe BunaMa. MaKo Be3a M3Mefyy gy6poBaHKe noe3uje u cpncKe Kau^eBHocTM Huje 6una yBeK jegHaKo MHTeH3MBHa, HecnopHo je aeHo npu-cycTBo u yTun;aj Ha necHMKe 18. BeKa. Buna Kao npMBnaHHa ^eHa y noe3ujy cpncKMx poMaHTMHapa ymna je npeKo peMMTonoru3an;Mje HapogHux npegcTaBa Koje cy Hagrpa-^eHe yHomeaeM eneMeHaTa M3 gpyrux MMTonoruja (aHTMHKe unu xpumhaHcKe) unu gogaBaaeM hobmx m M3MumaeHux npegcTaBa.
y Kau^eBHocTM 19. BeKa Bune y ogHocy Ha Bune M3 ^onKnopa go6ujajy HoBa cBojcTBa u ynore. PoMaHTMHapu mm gajy u hobo, 3HaHajHuje MecTo y Han;uoHanHoj mm-Tonoruju. npeo6pa^eH nuK Buna TeK genuMMHHo ce ocnoaa Ha ycMeHy TpagMn;ujy, a aeroBe HoBe ognuKe ogpe^yjy gena nucaHe Kau^eBHocTM u gpyrux yMeTHocTM. MaKo je 3agp^aH cnoaamau M3rneg Buna, ncuxonomKo MoTMBucaae auxoBux aKTMBHo ctm npeTpneno je 3HaHajHe M3MeHe. npe cBera, Bune 3amTMTHun;e Hapoga Kog cpncKMx poMaHTMHapa cTepeoTMnHo cy cBegeHe u BeoMa HecTo ugeanu3oBaHe Kao no^pTBo-BaHa, ocehajHa u 6pu^Ha cTBopeaa Koja ce nojaB^yjy y cuTyan;ujaMa y KojuMa ce Hucy HMKaga nojaB^MBane y ^onKnopy. y cpncKoM poMaHTM3My, Bune Hucy caMo HajHemhe npMKa3MBaHM geMoHM, Beh cy u HagaygcKa 6uha Huje je npegcTaB^aae ^urypaTMBHo u motmbckm HajoTKnoaeHuje og TpagMn;uje. HeKe og KapaKTepucTMH-hmx n;pTa BunuHor M3rnega, BunuHux nocTynaKa u Mohu jaB^ajy ce y pa3nuHMTMM BugoBMMa ogcTynaaa og ^onKnopHux npegcTaBa. necHun;u y HajBehoj Mepu cKnoHM BunuHcKMM MoTMBMMa u TeMaMa 6unu cy CuMa MunyTMHoBuh, JoBaH Cy6oTuh, ^a3a KocTuh, JoBaH JoBaHoBuh 3Maj. Ohm cy HecTo cno6ogHuju y ucnuTMBaauMa hobmx MoryhHocTM u ocBajaaa hobmx motmbckmx m ugejHux npocTopa, ho ohm Koju ux ko-pucTe npey3MMajyhu caMo eneMeHTe TpagMn;uje. Tu cpncKM poMaHTMHapu Bume nyTa cy ce Bpahanu nuKy Bune, npMBnaHHe nenoTun;e unu Bune ay6aBHun;e. y auxoBMM necHMHKMM cKnoHocTMMa 3ajegHMHKa je 6una Te^aa Ka MH0BaTMBH0M npomupuBaay TeMaTcKux oKBupa Ha ocHoBy npeo6pa^aja ^onKnopHux MoTMBa u ^opMyna.
OcTBapeHa ^y6aB
y necMM HeHag, CuMa MunyTMHoBuh npegcTaB^a Kpaj M3Bopa Buny ca geTe-tom Koje hocm Tynan; ca cTpenaMa (rpnun;a 1835: 127-129). flepeTuh nume ga MunyTM-
192
fíejaH Ajdanu
HoBuñ Mema 03Óm^h0 u maaHBO, aHTu^Ko u ^onKnopHo, aneropu^Ho u MuTonomKo (flepeTuñ 1979: 124). y aHTu^Koj MuTonoruju KpunaTu genanufr Koju cTpenaMa u3a-3UBa ayóaB 3Bao ce EpoT, KynugoH unu AMop. ,D^Huje cy obom nuKy npunucuBaHu aneropujcKu aTpu6yTu KojuMa je o3HanaBaHa cnena, cpeñHa unu oKpyTHa ay6aB. TaKaB aneropu3aM ce npoBnanu u Kpo3 necMy HeHag. HaKOH nacTopanHor npuKa3u-Baaa aM6ujeHTa u narn;uBHor cnuKaaa duBome npuje ueButyene, nupcKu jyHaK roBopu o cbom ayóaBHoM npuKpagaay ycHynoj Bunu. Kaga noTajHu ay6aBHuK Buny noay6u uefyy jedpe dojKe u Me^y onu, "ayToM" cTpenoM ra norata (HeuMeHoBaHo) fyemern^. Any3uja Ha genaKa-6ora ayóaBu npugaje u Bunu ^pTe 6oruae ayóaBu - A^poguTe unu BeHepe, unu carnacHo nogpa3yMeBaHoM napanenu3My, ^pTe aneropuje ayóaBu. Buna je npegcTaB^eHa Kao 6oruaa ayóaBu. Kaga paaeH cTpenoM, jyHaK jeKHe, Buna ra no3uBa ga ce BpaTu:
"Bpam'ce amo, uñado 3anemeno, "Bjepa Moja, munyhe mu pana! "ffpy^^u nujeK He Moxem joj nahu "Beh da onem Ha ucmoMe Mjecmy: "Ha nafyaxHy u3Bopnuhy myÓBe, y MunyTuHoBuñeBuM cTuxoBuMa oceñajy ce ganeKu ogje^u neTpapKucTu^Kor necHumTBa, na u oneBaaa ayóaBu Kao paHa AMopoBux cTpena. EpoTcKu go^uB^aj ^ygae u 6onHor 3agoBoacTBa noTupe 3aBpmHu ctux KojuM ce nupcKu jyHaK-necHuK ogpune ayóaBu: Bjepe myÓBu He uMadeM Burne. OBy MunyTuHoBuñeBy necMy flymu^ noTuñ TyManu Kao cyKo6 ayóaBHe «eae Kojy u3a3uBa nenoTa u Mopana: CyonaBawe ca nyñHuM je 3a MunymuHoBuha u cyonaBawe ca mpa^u^HOM KpamKompajmmhy no-BeKoBe e^3ucmeH^uje. Henoma nocmaje cuMÓon He^amuBHo^ e^3UcmeH^ujanHo^ Hanena, a emuKa cBecHa nompa^a 3a ymonurnmeM cMucna (noTuñ 1985: 34). CaMu ctuxobu He gajy ocHoBa TaKBoM cynpoTcTaB^aay, a Huje jacHo hu y neMy 6u ce cacTojana "noTpara 3a yTonumTeM cMucna". AyTopKa, HemTo KacHuje gogaje: 3aBodmuBa Buna cuMÓonurne cBe eMo^oHanrn, upa^oHanrn, cydóuHCKo, jedHoM penjy cBe rnmo y3Mune nped KoHmponoM Borne. Buna Huje HuKaKBo MemaifimunKo 3no cuna Koja dona3u u3BaH noBeKa, Beh me^oBa Bnacmuma cnaóocm (noTuñ 1985: 34). OBaKBo nouMaae ce Mo»e npuxBaTuTu yKonuKo nogpa3yMeBaMo ga Buna npegcTaB^a noyHyTapaeHe cune noBeKa, anu Ba®a y3eTu y o63up u HUfteHu^y ga Buna onunaBa ay6aB, Kao u ga no-cnegauM ctuxom necHuK 3ay3uMa cTaB cBor nupcKor jyHaKa npeMa obom oceñaay. y necMu, ocuM y3rpegHux aTpu6yTa y cnuKaay Bune (óena u3 nnaHuHe Buna) u no^upa-aa pagae 3a 6nu3uHy u3Bopa, HeMa ^onKnopHux eneMeHaTa Koju 6u ynyñuBanu Ha nogcTu^je u3 ycMeHe Tpagu^uje.
naraHcKu gyx necMe CuMe MunyTuHoBuña McTMgapy, ocnaaao ce KpaauHKe HapogHe necMe (Heguñ 1959: 158-159), motub cnacoBcKux necaMa, Kao u Ha Muny-TuHoBuñeBy gpyry KonedKy u3 njeBaHMje ^HoropcKe m xep^roBaHKe, Taga jeguHy o6jaB^eHy BapujaHTy o BaH CeKyne Koju Buny yxBañeHy BunuHcKoM Bujanurnmy gapyje yjaKy (KpaeBuñ 1993: 95-103). 3agp^aBmu Buny Kao aKTepa u BunuHcKe xpoHoTone, necHuK je yHeo u noxBany 6yjaay ^uBoTa u ay6aBu. MunyTuHoBuñeBe penu y3 cTuxoBe y npBoM u3gaay njeBaHMje: Bune cy CpncKe, Mdeanu, Modenu, cyrnh-ecmBa cp^ u öyme, Burna u Huwa, u do BceBUMMe^a caMo^' nocmeneHo donymaBajyha nowamuje nojeKa, BaMHocm My npey3ÖuMyha, u noponHocm My HmcmpemaBajyha no-nyóowecmBa, unu Ámenu yoópaweHuja ynyñyjy, ynpKoc penaTuBu3oBaay Koje cnegu
193
Buna ay6aBHU^a y Kftu^eBHocTu cpncKor poMaHTu3Ma
(Mno^o caM ce 3aHuo, Ma y cBoje - !) Ha cuM6onuHKy Ba^HocT Kojy cy uMane KonegKe Ha noneTKy njeBaHMje. TaKBe, cuM6onuHKe npegcTaBe o BunaMa, necHuK je curyp-Ho yHocuo u y CBoje opuruHanHe CTuxoBe. DiaBHu jyHaK necMe McTMgapy, Paguma, Buna^ BuncKu ce cnymTa y CBoj gBop Kog BuncKo^ cajMumma, 30Be Bune u o6jaBayje CMpT TaMe u 06H0By:
Oj BUMWo, BUMWU^! ffmHu ^ope ^pam, ucnod meóe Bune duBHo Kono Bode. nped wuMa Paduma óuueM pocy mpece, do ÔBe Bune Bodu, a mpehoj óecedu: noty'3a MeHe Buno!
Motub Bumaaa Koju je npey3eT u3 Kpyra CBag6eHux necaMa u auxoBa cum6o-nuKa nnogHocTu ocTBapyje ce y HapogHoj necMu Kpo3 npennuTaae »uB0TH0r u Ka-neHgapcKor n;uKnyca. MunyTuHoBuñ je aKTuBupao Beñ nocrojeñu cnneT cuM6onuH-kux 3Haneaa u gogaTHo ra ocHa^uo yBo^eaeM u HagaygcKux aKTepa. Kaga ce uMa y Bugy ga je necMa nocBeñeHa CBag6u necHuK0B0r npujaTeaa, Mcugopa CrojaHoBuña, aeHe nopyKe ce cxBaTajy Kao ucKa3uBaae go6pux »eaa u 6narocnoBa.
JoBaH Cy6oTuñ je Bune npuKa3ao HagcTBapHe ^eHe pa3nunuTor ogHoca npeMa ayguMa - jegH0M Kao geM0HCKy ay6aBHun;y Koja xoñe ga 3anapa Mnaguña, a gpyru nyT Kao Hag3eMa^CK0 6uñe nuja je ay6aB go6pa. Ta, Me^yco6Ho ucK^yqyjyña Bu^eaa ay-6aBu Buna u aygu, no3uBajy ce Ha pa3nunuTe, TaKo^e ucK^ynyje cerMeHTe Tpagun;uje, nuje pa3nuKe Cy6oTuñ u gogaTHo pa3Buja noTeHn;upajyñu u goMumaajyñu HeKe og 0C06eH0CTu Buna. y npuKa3uBaay BunuHe ay6aBu npeMa Mnaguñy y cneBy Ha3BaH0M no HajKpañoj Hoñu y roguHu, necHuK je ynoTpe6uo hu3 ^onKnopHux MuKp0M0TuBa.
Cy60TuñeB0M cneB MBaftCKa Höh ce gp^u eneMeHaTa u3 HapogHe Tpagun;uje, anu cy ohu npey3eTu u3 pa3HopogHux »aHpoBa, oTKpuBajyñu, ayTopoBy »eay ga yKnonu mT0 Bume BunuHCKux M0TuBa u3 HapogHux yM0TB0puHa, 6e3 noce6He 6pure ga cnoju u ycarnacu HecpogHe M0TuBe y jeguHCTBeHy n;enuHy. MBaftCKa Höh JoBaHa Cy6oTuña nogeaeHa je Ha gBa gena, Ha gBe necMe. y npBoj, jyHaK Ha MecenuHu cnaBa nog jaceH0M. Obo gpBo ce y HapogHoj Tpagun;uju Be3yje 3a Bune, anu ce Buna He cno-Muae, TaKo ga je Ta acon;ujan;uja yBegeHa anu HeucKa3aHa go Kpaja. ^eñe c jaceHa ce KpyHu, naga Ha jyHaKa u 6ygu ra u3 CHa. Motub n;BeTa Koju 6ygu M0MKa unu geBojKy y HapogHuM nupcKuM necMaMa, Hajnemñe, ce npeKuga y TpeHy CHuBaaa o gparoj unu gparoM. JyHaK oBor cneBa y fflapu caaa 6enonuKy, maHKocmpyKy deBy Kpaj n0T0Ka, nuje Hegpo gpxñe (cnagyaaBo 6naro ep0Tu30BaH0 - Kao y pajcKoj 6amTu, ^y6um nu Me dymo Moja, Kao mena pocHo ^Behe). Oh ce nnamu ga He ycTaHe ga He Hapymu cnuKy y Kojy cyMaa ga nu je CTBapHa unu npegcTaBaa caH. fleBojKa ycTaje u nneTe My BeHan;, a Kaga Mecen; racHe 0Ha My o6eñaBa ga ñe n0H0B0 goñu.
flpyru geo cneBa ogBuja ce Ha MBaa-gaH. npeMa HapogHuM BepoBaauMa, tokom HajKpañe Hoñu y roguHu gemaBajy ce Hygeca, rpaHun;a u3Me^y CBeToBa aygu u geM0Ha nocTaje cna6uja. flo6ap jyHaK Koju hu gaay, hu Hoñy He CKuga ohu ca jaceHa, goneKa naxop, oKpyaeH n^BeT u caHaK Koju ra npeHocu y pajcKy 6amTy. Buna o6na-Kuaa gona3u ca gBoje gen;e - geHK0M u geB0jneT0M u oTKpuBa My TajHy gogupa gBa
194
ffejaH Ajda.Hu
CBeTa aygcKor u BunuHcKor, 3eMaacKor u He6ecKor, CMpTHor u 6ecMpTHor. Cy6oTuh 3Hajyhu ga Bune y HapogHoj Tpagu^uju necTO npegcTaBaajy pa3opHa 6uha Kpo3 penu Koje Buna ynyhyje cbom BoaeHOM, o6jamaaBa npupogy BunuHcKe ay6aBu: ffa jeöannym cümo cbükü, Kad nocmamu Menu Mamu, ffap myöaBu MOMe damu. Ko^a ^py^u nym 3a^pnu, M3 Kocmujy cpu My Badu, M3 npcujy cp^ Kuba, A u3 neöpa öymy nyna: Cy6oTuh 3agp«aBa HapogHO BepoBaae o OKpyTHOj Bunu Koja nyna cp^ (y Ha-pogHuM necMaMa necTO To nuHe Tpu Bune/BemTu^), anu u xyMaHu3yje BunuHcKu cBeT, ogcTynajyhu og BepoBaaa ga ce Bune pa^ajy u3 poce u Be3yje pa^aae 3a ay6aB npeMa HOBeKy (He3ao6una3Ha Be3aHocT 3a aygcKo). Buna roBopu u KaKO je ay6aB Buna oraeHa u KaKO 6u cnp«una ay6aeHor, qMMe ce o6jamaaBa u 3amTO je ay6aBHu go«uBaaj jyHaK uMao y cHy. JyHaK 6u ce ogpeKao u 6nara u ^pcTBa, a Buna cBoje cune, cnaBe u caMe 6ecMpTHocTu, anu To Huje Moryhe. rpaHu^ cMpTHux u 6ecMpTHux 6uha He go3BoaaBa auxoB «ubot. Kaga 3aay6aeHu Mnaguh xohe y onajaay ga ce y6uje, Buna My OTKpuBa ga he ce jegHOM cacTaTu ga 3ajegHO BeKyjy: An'mo Mecmo Huje 3eMma, / Hu BunuHCKO ^pcmBO majHO. Buna o6naKuaa, Ha nona nyTa u3Me^y 3eMae u o6naKa, pa3aneTa je u3Me^y BunuHcKO-He6ecKor u goaer-aygcKor cBeTa. OHa ce nac cnymTa Ka 3eMftu, a nac je cp^ Byne y o6naKe. MHO^ nyma Ha non nyma Metyy 3eMibOM u oönaKOM JedHuM KpunoM cnyrnmana ce, ffpy^uM caM ce noömana. y »eau ga Harnacu parn;enaeHocT Bune u3Me^y Bumux 3aKOHa u cBojux oceh-aaa, Cy6oTuh npeTepyje u cTBapa TemKO 3aMucnuBe cnuKe. y3 ynnuTaae eneMeHaTa nnaTOHucTu^Ke Teopuje ay6aBu («eaa u gyma) Cy6oTuheBO npuKa3uBaae Buna Ha nnaHy ugeja MHoro gonucyje HapogHoj Tpagu^uju.
Ocnaaajyhu ce Ha necMe o qygecHOM nopeKny, Cy6oTuh Bunu npunucyje o6e-haae gaTO HOBeKy ga he geBojKy y3eTu ce6u, a ge^Ka ocTaBuTu o^y. fteMy cy gaTa Kpun^ u oh Mo»e ga ogneTu ga Bugu MaTep u cecTpu^y. Buna My OTKpuBa ga he ce nojaBauBaTu, anu ga he je BugeTu OHga Kaga My cnagHe majHa 3eMme cuna, a ga he ra, Kag ce 3Be3ge cpehHO HaMecTe, Ha 3naTHuM KpunuMa, hocutu y aeH cBeT.
y gyxy HapogHe Tpagu^uje je reHeanomKO ucTu^ae Hag3eMaacKor nopeKna geTeTa - Peae KpunaTuha. y cneBy, obo ucTu^ae ce Hana3u Kao u y HapogHuM necMaMa Ha Kpajy, anu y KOHTeKcTy peMUTono^u3a^uje ca nupcKuM a^eHTuMa onucu-Baaa ay6aBu, aeroBa ^yH^uja je Bume geKopaTuBHa. y gpyroM geny ABTo6worpa-^Mje JoBaH Cy6oTuh y 3aKay^HuM penuMa o necMu MBaftCKa Höh, nume o 3Haneay napo6Hor jyHaKa cpncKe necMe Peae KpunaTuha: BenuKu mydu uMajy daKne ÖBe npu-pode y ceöu, 3eMamcKy no o^, HaÖ3eMarncKy od ^eHuja! (Cy6oTuh 2, 1902: 17).
Mefyy necMaMa ^a3e KocTuha uMa ohux y KojuMa ce ^eHOMeHonoruja ay6aBu ucKa3yje motubom Bune Kao ay6aBHu^ - y ay6aBHoj ^aHTa3Maropuju HohHe «eae, norneg «eHe je npegcTaBaeH Kao nonopeae Buna (133). necMa He rnegaj Me... (138) ocHOBaHa je Ha neTpapKucTu^Koj ugeju nornega, Huje y36y^eae gona3u go cp^.
195
Buna ^y6aBHM^a y KftM^eBHOCTM cpncKor poMaHTM3Ma
na pacKnone eune 6ene Kwmy 6eny cp^ nucma, cee od nucma na do nucma, 6eny Krnuy eune 6ene.
Kaura u nucTOBU npegcTaBaajy OTBopeHy noBecT ay6aBHUx nornega Koju ce ynucyjy y necHUKOBO-ay6aBHUKOBO cpn;e. ApxeTuncKy cnuKy ay6aBU Kao BaTpe nec-hmk npunaro^aBa OKBupuMa cBoje necMe u noBe3yje norneg ^eHe Koju »e»e u cBoje ycnnaMTene pegoBe Ha nucTOBUMa cBor cpn;a.
y BpeMe Kaga je poMaHTM3aM Beh gaBHO npecTao ga 6yge Bogehu kbm^cbhm npaBan;, HacTao je KOMag Koju Ha poMaHTUHapcKU HaHUH KopucTu ^onKnopHe motm-Be u pa3Buja npuHy o ay6aBU jyHaKa u Bune. y gpaMu flparyTUHa Mnuha ®eHMg6a Mwnoma 06wnMha HagoBe3yjy ce gBe HapogHe necMe - necMa o jyHaKy Koju neBa y BunuHcKoj ropu u Huje rpno Buna npocTpenu u necMa o otmmum Bune Kpa^oM aeHor Bena. necHMK je y HapogHy Tpagun;ujy yKayHUo jom Tpu ay6aBU Koje Hucy y aoj npucyTHe - Peaa, jyHaK Koju neBa je 3aay6aeH y Buny u neBa necMy KojoM M3pa^aBa cBoja ocehaaa, Buna Koja je Hajnpe OKpyTHa u caMa ce 3aay6u y Peay, ga 6u u caMor MapKa, Koju npuMopaBa Buny ga U3neHU aeroBor no6paTMMa o6y3MMana »eaa ga Buna 6yge aeroBa. OBaKBMM pa3BujaaeM u gonyaaBaaeM HapogHux necaMa go6una cy ce Tpu y aoj HenocTojeha KOH^nuKTa Koju Tpa^e cBojy ncuxonomKO-MOTUBanu OHy pa3pagy: PeauH cTpax og Bune ce cygapa ca aeroBOM »eaoM 3a aoM, BunuHa OKpyTHocT Koja je geo aeHe npupoge cyKo6aaBa ce ca ocehaauMa npeMa jyHaKy, Koja OHa OTKpuBa, MapKOBa 3aay6aeHocT Hy^HO Mopa ga cpymu aeroB ogHoc npeMa no6paTMMy, a Ta aeroBa cTpacT, ca cTaHOBumTa Bune, yKa3yje ce Kao npo6neM KaKO M36ehu He^eaeHy ay6aB cunHUKa, a ocTBapuTu ÄeaeHy ay6aB npeMa Peau. Buna 6paTUMU MapKa u gpaMa ce 3aBpmaBa cpehHO y npunpeMaMa 3a cBag6eHO Beceae. Kao U3gaHaK no3Hor poMaHTU3Ma, OBaj KOMag, ynpKoc cpehHOM Kpajy, noKa3ao je mo-ryhHocTU ygy6auBaaa y npoTUBpeHHocTU u ncuxonomKe HaneTocTM gogupa OBor u OHor cBeTa. O U3a3OBHocTU Te gpaMaTUKe 3a My3UHKO McKa3MBaae, Kao u o nonynap-hoctm BunuHcKe TeMe, cBegoHU HuaeHun;a ga je neTap KoaoBuh cBojy npBy onepy Hanucao nog HacnoBOM Bmhmh Beo, n0HeTK0M 20. BeKa npeMa gpaMu flparyTUHa Mnuha. MaKO je gpaMa ogaBHO 3a6opaBaeHa, onepa ce u gaHac HaBogu y ucTopujaMa My3UKe Kao MnaganaHKO geno jegHor og HajBehux cpncKMX KOMno3UTopa.
Og6aneHa ^y6aB
y KBU^eBHUM TeKcTOBUMa o Bunu Koja He ycneBa ga ocBoju HOBeKa Koju joj ce gonaga, aeHa Moh 6uBa U3a3BaHa, a aeHU nocTynn;u npomupeHU Ha Bumu nnaH u y c^epy HygecHor. CTora je 3a pa3nuKy og nupcKe MHTOHan;Mje y cTUxoBUMa o ocTBa-peHoj unu 6ap genMMMHHO ocTBapeHoj ay6aBU, og6aneHa ay6aB noBe3aHa ca MpaH-HujoM cTpaHOM geM0HcK0r cBeTa Kao u ca 6ajKOBUTUM eneMeHTUMa Koju ce yHoce y HapaTUBHy MaTun;y.
Buna Kao geMOHcKa ay6aBHun;a y nu6peTy-gpaMU JoBaHa Cy6oTuha PaTOBMg m MnKa (^eTonuc, 1838) ^enu ga pa3pymu Be3y gBoje 3aay6aeHUx. McTopuja My-3UKe 6ene^u ga je obo geno npBM cpncKM nu6peTO ca Ha3HaKaMa o conucTUHKUM geoHun;aMa, gyeTUMa, apujaMa u peHUTaTUBUMa (Typuh-KnajH 1956: 7-12). Pa3MaTpa-jyhu TeKcT HUKaga peanu3OBaHe onepe CaBa flaMjaHOB je Hanucao: "..n;enoBMTMjM u
196
fíejaH Ajdauu
ycnemHuju npuMep ^aHTacTu^Ke gpaMe He nocroju y Krau»:eBHocTu cpncKor npeg-poMaHTM3Ma" (flaMjaHOB 1988: 241). y cygapy geMoHcKux Maruja BunuHcKe Kpaau^ u raeHux noMoñHu^ u oceñaraa, ay6aB Mnage ^eHe je jana u no6e^yje. Kpaau^ je MKOHorpa^cKM pacK0mH0 npuKa3aHa - gp^u Knynne u ua¿unecKy ¿pauHuuy, a nog npecTonoM gBe cny^uTe^Ke npegy 3naTHo pyHo. OHa ce urpa ca nanarajeM, a u3a rae je jeneH 3ay3gaH 3MujaMa Koju je npey3eT u3 HapogHe necMe. ,^eBoj^u noMa^e cTapa^ y 6enoM, Koju je ynyñyje ga y Hoñu Mopa Ha rpoóy ga u3 KpBHor orraa y3Me napodejnuj nedpa ^Bem. Kaga oHa xoñe ga ra npeMa caBeTy y3Me, 3acTpamyjy je 3Bepu - Ma^Ke ja-yqy, cBurae rpoKñy, jap^u gpene, Kypja^u ypnajy, BpaHe rpany u 3Maj. OBa 6uña npeg-cTaB^ajy 3By^Ho u Bu3yenHo cBeT y36yraeHux cuna Koje mTuTe 3no, anu oHa HecTajy Kaga geBojKa y3Me ^eT Koju Huje o6unaH, Beñ napo6Hu ^eT Koju ucujaBa cBeTnocT. McToBpeMeHa nojaBa MeceneBe cBeTnocTu u cnaByjeBe necMe npegcraB^a jacHy noT-Bpgy HagBnagaBaraa ay6aBu u cuna go6pa. ^eT je y eBponcKoM poMaHTu3My, Kog HoBanuca Haju3pa3uTuje, anu u Kog gpyrux necHuKa, 6uo cuM6on HajBume nenoTe u HajnneMeHuTujux oceñaraa. BunuHcKa Kpaau^ npegcTaB^a onunerae 3ne nenoTe Koja uMa npuBna^Hy Moñ, Boae ga ce gpyru noTHuHu. AKTepu oBor KoMaga, yK^y-qyjyñu u cnopegHe nuKoBe, cynpoTcTaB^eHu cy KaKo u3rnegoM, TaKo u ^ocTy^^uMa. Hu3 HapaTuBHux u HeHapaTuBHux, ucKa3aHux u nogpa3yMeBaHux aHTuTe3a u3BegeH je y gyxy 6ajKe, na u nuKoBu, MuTonomKu aTpu6yTu u mutcku npocTop rpage cBeT Koju je cnunaH 6aj^u.
npo3a ^a3e KocTuña Hego bmhmho o6jaB^eHa je y JaBopy 1862. roguHe, a Kao noce6Ho u3garae HeKonuKo nyTa je npemTaMnaHa noneTKoM 20. BeKa. OBaj paHu necHuKoB TeKcT XaTuya KpraeBuñ ogpe^yje Kao aneropujcKu TeKcT, poMaHTunapcKu gu^y3aH (KpraeBuñ 1992: 114).
Hego BunuHo Hy^Ho je TyManuTu y cBeTny noeTcKor npeo6pa^aBaraa KocoBKor MuTa, npe cBera u3 necMe KocoBKa geBojKa u3 ByKoBe gpyre Kraure CpncKux Hapog-hux necaMa. y HapogHoj necMu, He3HaHa u HeuMeHoBaHa geBojKa cpeñe Tpu jyHaKa nocne npunemña y CaMogpe^u ^pKBu - Munom u KocaH^uñ MBaH ñe je, aKo He no-ruHy, y3eTu 3a MunaHa, u Ha Kpajy caM MunaH Tonnu^ roBopu KaKo ñe je y3eTu 3a ay6oB^y. nocne 6oja, paraeHu jyHaK oTKpuBa geBoj^u ga cy cBa Tpoju^ noruHyna TaMo rge cy Konaa 6ojHa "noHajBuma" u "noHajrymña". npo3a Hego bhihho, yonmTe y3eB, cnegu TeK ocHoBHy cuTya^ujy u3 necMe, a ogcryna og raeHe pagrae. y gyxy necMe KocTuñ npey3uMa u HapaTuBu3yje, 6e3 Beñux ogcTynaraa, TeK rn;eHy KocoBKe geBojKe ca KoHgupoM pyjHor BuHa Ha pa36ojumTy. CBe oho mTo je npeTxoguno Toj rn;eHu je y Maraoj unu Beñoj Mepu npoMeraeHo. KocTuñ Huje ocTao caMo Ha o6eñaray Ha u3nacKy u3 ^pKBe y3 nyT Ka 6ojumTy, Beñ je BumecTpyKo nojanao ay6aB geBojKe u MunaHa yBogeñu ux y ^pKBy u gajyñu joj u He6ecKu 6narocnoB. MBaH Kocamuñ je HecTao, a Munom je ocTao Kao nuK KoMe MunaH roBopu o cBojoj ay6aBu. Tparu^Ha 3aBpmHu^ necMe cnenu^ u3 rprypeB^ o 3eneHoM 6opy Koju ce cymu, u3ocTana je, 3aTo mTo KocoBKa geBojKa ogneñe y paj.
KocTuñ je Buny npuKa3ao u Kao Ha^uoHanHy 3amTUTHu^y u Kao 3aay6aeHo 6uñe. Beñ nogHacnoB BajKa o Kocobkm geBojKM ynyñyje Ha TeMaTuKy ogny^Hor 6oja u nopa3a. Oh oTBapa u nuTarae ^aHpoBcKor ogpe^eraa. npo3a Hego bhihho cagp^u qygecHa 6uña, anu oHa Hucy cyneaeHa y cTuny 6ajKe. BeoMa u3pa^eHe xpumñaHcKe TeMe TaKo^e He npunagajy ^oeTu^u 6ajKe. DiaBHu jyHaK, 3apyHHuK KocoBKe geBojKe ruHe y 6ojy, a oHa ca3Haje 3a Ty Hecpeñy. Bygyñu ga 6ajKa oKoHHaBa cpeñHuM KpajeM,
197
Buna ay6aBHu^a y Kau^eBHocTu cpncKor poMaHTu3Ma
MO»e ce npeTnocTaBHTM ga ra je KocTuh Bugeo y ognacKy y paj MunaHa Tonnun;e u KocoBKe geBojKe, y ocBeTu Koja ce HajaBayje unu je aeroBo nowMaae 6ajKe 6uno gpyKHuje og Hamer.
CycpeTaae u noeTcKo cyneaaBarae npegcTaBaa ce u Kpo3 cuM6onu3an;ujy reo-rpa^cKor npocTopa KocoBa - Kao noaa caKynaeHux BojcKu, u KpBaBor pa36ojumTa, Kao cBeTor MecTa ca n;pKBoM rpanaHun;oM y Kojoj cy ce npunecTunu Cp6u, u Tonem nnaHuHoM ca BunuHuM gBopuMa. npo:*:uMarae xpumhaHcKor u naraHcKor cBeTa cnpoBegeHo je u y npegcTaBu npocTopa - n;pKBe rpanaHun;e u BunuHcKor cTaHa. Ha noneTKy TeKcTa Buna ce Be3yje 3a BpymKy, cMemTajyhu cpn;e cpncTBa y BojBoguHy.
CpncKa Buna ca BpymKe nnuBa no Mopy cTpacTu u cHoBa: Had muPuchum ceo-WMa u noHocumuM ^padoBUMa nemuna je Buna dame u dame. OHa ce cnymTa Ha hucto MecTo, MecTo Ha KoMe HeMa KyMHux cHOBa, Ha gBop ^a3apeB u 3aay6ayje y MunaHa Tonnun;y.
y yBogHoM geny npuKa3yjy ce nocnegun;e gora^aja o KojuMa ce npunoBega y npo3u - ^y6oMopHu Mecen; ce cBeTu Cp6uju mTo ra Buna He Bonu u Kpo3 aM6neMaT-cKo-aneropujcKo npe3Haneae, u3jegHanaBa ce ca cynTaHoM u TypcKoM BojcKoM Koja Hagupe y cpncKe KpajeBe. noBpaTKoM y BpeMe npeg Kocobcku 6oj, npegcTaBaeHu cy maMjaH-caH^ Koju ce y3gu^y Bory. Kpo3 oHupuHKy npu3My ucTune ce Hoh npeg cyg6oHocaH cygap y KoMe chobu ca cTpacTuMa ugy go He6a u y jegHoM BumeM cBeTy npeTxoge noKa3aay u onumheray y n;pKBeHoj npunecTu. Onucyje ce BeHan; jyHaKa Kog ^a3apa, Koju npunoBegan nopegu ca BunuHuM BeHn;eM. KocTuh je, BepoBaTHo, nog BunuHuM BeHn;eM nogpa3yMeBao aeH Beo, oKpuaa. Oh Huje pa3Bujao Bu3yenHe npeg-cTaBe BunuHor u3rnega u mupuo TyManeaa, Beh je nogpa3yMeBao ga ce oHa pa3yMejy. OTyga cno^eHa aneropujcKa 3Haneaa Koja ce npennuhy oko BunuHor nuKa.
XpucTujaHu3oBaae npo3e ocnaaa ce Ha BeoMa pa3BujeHo npuKa3uBaae u cuM6onuHKo HarnamaBaae npunecTu Kojoj je necHuK gogao 3ajegHuHKy MonuTBy u 3aKneTBy geBojKe u MunaHa Tonnun;e y n;pKBu. y MoTuBy ognacKa MunaHa u KocoBKe geBojKe y paj, ^a3a KocTuh je pa3Buo xpumhaHcKy ugejy u3 necaMa o ^a3apeBoM u3-6opy n;apcTBa He6ecKor.
Cnoj xpumhaHcKor u naraHcKor cnpoBegeH je u y gpyruM MoTuBuMa. Hego bu-nuHo je Buna yBuna y auaaHoBo numhe, u ocTaBuna Ha KnageHn;y y3 3Muje u BeTpoBe, anu KaKo je Taj KnageHan; y3 MaHacTup, "geBojKa" je ogpacna y MaHacTupy y3 BunuHe npune o cpncKoj cnaBu u no6o^HocT cTapn;a MnapuoHa. Hego BunuHo je u caMo Buna, anu ogyxoB^eHa xpumhaHcKoM BepoM. y geny npune Koju npeTxogu KocoBcKoj npo-nacTu naraHcKo-BunuHcKo u xpumhaHcKo Haneno Hucy y cyKo6y, Beh ce npo^uMajy u gonyaaBajy. Anu, 3anygo, u y TpeHy Kaga BunuHa ay6oMopa u3a3uBa nponacT, HeMa pa3gBajaaa gBe MuTonoruje. Buna Koja u3 npuKpajKa Bugu Hego u MunaHa, nouc-ToBehyje ce ca apxaH^enoM Koju MaxHe nnaMeHuM ManeM. yjyTpy Kany^epu y n;pKBu He Ha^y ApxaH^ena Muxauna. To, cBaKaKo, Huje y gyxy hu xpumhaHcKe KpTBe Kojy onunaBa MunaH (y cHy My ce npuBu^a ga My cuh 6o^ju cTaBaa TpHoB BeHan;), hu Bepe KocoBKe geBojKe u MunaHa, hu xpumhaHcKe npaBegHocTu ApxaH^ena. TuMe ce noHumTaBa u ugeja 3amTuTe xpumhaHa, Te ce u noucToBehyje Buna, Ka^aeHa 3a cBoj rpex ca xpumhaHcKuM 6o^aHcTBoM. flo 6ojumTa gonehy u HenpujaTeacKe xypuje, Koje onunaBajy geMoHcKy noMoh Typn;uMa, a ay6oMopHa Buna tokom 6oja KpunuMa cunHo 3aMaxHe: ffa cunHO nnaHyme ma nnaoBuma Kpuna, u pa3Beje mypcKu jad no cpncKuM jyHa^Ma.
198
ffejaH Ajda.Hu
^yöaB, cy6nuMucaHa epoTuKa u ay6oMopa uMajy Te^HmHO MecTO y oboj npunu. HajBefre npoMeHe KocTufr je, y ogHocy Ha HapogHy necMy, H3Beo y o6jamaeay kocob-cKor nopa3a. KocTufr Meaa MOTHBa^HOHe Be3e u MHTonoru3yje peanHy CHTya^Hjy H3 necMe, yBogefru y npuny BunuHcKy MajKy u aeHy ayöoMopy npeMa cbom negy. ^yöaB-Ha ocefraaa cy y npuny yBegeHa motubom cTpacTu u3 aygcKux cHOBa, Koje Buna Huje cmpecna ca ceöe. Cbu cerMeHTu KocoBcKor MuTa HapegHuM npoMeHaMa go6ujajy gpyro, noMepeHo 3Haneae y cBeTny ay6aBu Bune u Hega BunuHor npeMa MunaHy To^nH^H. M Buna Kpuje cBoja ocefraaa, anu u Hego (KocoBKa geBojKa) pyMeHu og cTuga u He npu3Haje ga je Bugena MunaHoB nuK y HegpuMa, y cp^y Bune. HyBajyfru cy6nuMucaHa ocefraaa 3a geBojKy, u3BecHe eneMeHTe cTpacHujer ay6aBHor ogHoca KocTufr yHocu y npegcTaBy 3noKo6Hor noayn^. Ha peMuToTBopHoM HuBoy, Buny, 3aHeceHy kocobckum ^efreM, u3HeHage Tpu xypuje u3 yeHeTa (paja Ha TypcKoM) ay6aB, cTpacT u ay6oMopa. BunuHo nego - KocoBKa geBojKa, Ha npunecTu ^a3apeBux jyHaKa npecaguna je y ce6e cnuKy MunaHa u3 MajnuHux rpygu. y3ajaMHa o6y3eTocT geBojKe u jyHaKa ce npuKa3yje ot^hom y ^pKBH, y Kojoj ce, npeg XpucToBoM ukohom, BunuHo Hego u MunaH 3aKnuay jegHo gpyroM. Taga ux Bugu Buna. HeocTBapeHa ay6aB Mece^, na ay6oMopa Bune no-cTaje u3Bop cpncKe Hecpefre. Buna cBojuM KpunuMa pa3BejaBa BeTap Koju Hocu TypcKu 6ec. HaKoH nopa3a, Ha pa36ojumTy - BunuHo Hego nage, u apantyeo je ogHece y paj.
Buna TaKo goHocu Hecpefry u cTpagaae Cp6uMa Koju 6paHe cBojy 3eMay. y KocTufreBoM TeKcTy gora^aju u3 cpncKe ucTopuje cnneTeHu cy Ha hob HanuH, a cpncKa nponacT TyManu ce HecKnoHomfry Cp6uMa HaKnoaeHux Bumux cuna. M3Me^y ucTopuje u MuTonoruje ce BumecTpyKo npennufry cBegeHu motubu HapogHe necMe u pa3BujeHe noeTcKe cnuKe u ugeje. BumecnojHa aneropuja u gpyre ^urype u3a3uBajy Ha TyManeae, anu npegcTaBaajy u TemKofre 3a TyMana. Hego BunuHo 6u Morno ga ce pa3na^e Ha nojeguHe cu^ejHe u ugejHe nuHuje, oTBapa 3a nojeguHe "K^yneBe", anu je, unaK, HeonxogHo ocMoTupuTu u ^noBurocT TeKcTa, TpeHyTKe npeKnanaaa, Hanym-Taaa jegHux u 3anoHuaafta gpyrux (nogpa3yMeBaHux unu rnpeneHux) 3Haneaa. npe-ucnuTuBaae ucTopuje u uHguBugyanHe cyg6uHe u y obom TeKcTy cyneaaBa nu^Hy u KoneKTuBHy cTpacT. necHuK je y oBoj npo3u ucnpenneTeHux MoTuBa, HapaTuBHux nuHuja u cuM6ona noBpeMeHo 3aHeMapuBao HeKa yBegeHa 3Haneaa pagu pa3Bujaaa gpyrux KojuMa je y tom TpeHyTKy gaBao npegHocT. y obom penaTuBHo KpaTKoM, anu cuM6onuMa 6oraToM geny, yKpmTajy ce ucTopujcKe nuaeHu^ o ucxogy KocoBcKor 6oja, aneropujcKa npuna o ay6aBu u ay6oMopu, u MamTa KocTufreBux caBpeMeHuKa o ocno6a^aay Cp6a Kojy je necHuK ucKa3ao cuM6onoM 3ope Koja fre gofru.
3MajeBa necMa RyfyaHM CrojaH m o6naKM»a BMna, npuKa3yje Buny Koja noro-^eHa y meHnyKy jyHaKa, naga ca cnoM^eHMM KpunoM, anu KaKo ce 3aay6u y CrojaHa, Ka^e:
Oj daBopu, nytyanu Cmojane fflmo He cnoMu oöaÖBa mu Kpuna C jedHuM KpunoM hu momom hu BunoM. ^BocTpyKocT u HecTa6unu3oBaHocT ugeHTuTeTa Bune, ycnoBaeHa je noBpe^e-Homfry, He nocegoBaaeM jegHor Kpuna. OcaKafreHocT ce npuKa3yje u Kao ncuxonomKa pacnonyfrHocT, HeMoryfrHocT noTnyHor npegaBaaa jyHaKy y Kora ce Buna 3aay6una u KoMe oTKpuBa gBocTpyKocT cBor cTaaa.
nprny Jaroga o gBa Mnagufra u auxoBoj ay6aBu npeMa geBoj^H, o6jaBaeHy y Bunu 1866 (cTp. 369-371; 400-402; 415-420), PagMuno ^a3apeBufr je ogpeguo Kao
199
Buna ay6aBHU^a y Kau«eBHoCTu cpncKor poMaHTU3Ma
"n;pTy U3 HapogHor «uBOTa". OBa «aHpoBCKa o3HaKa ogHocu ce Ha ceocKu aM6ujeHT, Heogpe^eHo BpeMe BepoBaaa y Bune u BemTun;e u nomTOBaaa Tpagun;uoHanHux o6unaja, KynType u MopanHux BpegHoCTu. BunuHCKu motub ce Hajnpe jaBaa y Map-KOBOM go^uB^ajy BunuHCKux Moñu Jaroge. Bune ce Ty jaBaajy Kao onuneae ugeanHe nenoTe, Koja ce npunucyje CTBapHoj geBojn;u, neno ce y3gu«e go6ujaaeM aTpu6yTa Bumer CBeTa. (y cnaBHoj necMu U3 ByKOBe 36upKe, nenoTa Munun;e ca gyruM Tpena-Bun;aMa npuKpuBeHo ce noBe3yje ca BunuHCKUM MoñuMa). nocne ay6aBu ca MunKOM, geBojKa ce 3aBeTyje MapKy ga ñe My 6utu ay6a, anu og oHe Hoñu y Kojoj je MapKo caaao Bune, HecTano je aeroBe BecenocTu, a o6y3ena ra je dyóoKa maMa. Onucyjyñu npoMeHe y U3rnegy u noHamaay 3aay6aeHor Mnaguña, ^a3apeBuñ gaje n;pTe Koje ce Mory cxBaTUTu u Kao geo peanHor onuca, anu u Kao cuM6onuHKo noBe3UBaae ca CBe-TOM HenucTux cuna. ^un;e Mnaguña je no6negeno, a aeroBe Mucnu neTe no ^y^ypaMa u ceHOBumuM MecmuMa (401). y npuKa3UBaay jyHaKOBor oceñajHor CBeTa 3aMeayje ce 3eMaacKa nenoTa 3a ugeanHy nenoTy geMOHCKux 6uña. npomupyjyñu ^aHTacTUH-Ky any3ujy go ^aHTacTUKe CHOBa nucan; unaK ocTaje y Kpyry peanHoCTu CTBapHor 36uBaaa y3 yKa3UBaae Ha yHyTpamae oncecuje Mnaguña KOMe 3eMaacKa ay6aB Huje goBo^Ha. HapaTop HegBoCMucneHo yKa3yje Ha nponagaae Mnaguña u ogcycTBo aeroBe CBecTu o TOMe. y Te»au Ka gaaeM ocno6a^aay npuKa3aHe CTBapHoCTu og oKOBa CBaKogHeBun;e, Kao u y «eau ga rnaBHUM aKTepuMa oMoryñu ga U3pa3e CBoja oceñaaa, ^a3apeBuñ, y3 ocnaaaae Ha xpoHOTon Hoñu, Koju ce Be3yje 3a geMOHCKu CBeT, cyneaaBa MapKa u geBojKy. npu TOMe oh KopucTu ^aHTacTUKy Heo6uHHor He go3BoaaBajyñu HUTaon;y ga ca curypHomñy Bepyje ga je Ha MapKOBOM npo3opy go-ucTa Jaroga, jep ce MapKy caMo huhu ga je to oHa. Oh joj Ka«e ga je He Bonu. MapKo noMucnu Ha neny nnaHUHKuay, mTo My ce oHe Hoñu jaBu, na caB 3agpxTa y cpn;y, u 6p3o, roTOBo HexoTun;e oTBopu npo3op, anu TeK mTo oTBopu, cunHu npax My noneTu y ohu - u y3 xuTpe KopaKe 3any ce 3arymeHu kukot. HaKOH oBor gora^aja oh ognynyje ga ñe ga ce CBeTu Jarogu, a ga ay6u Buny. OgnyKa ce noTBp^yje u y CHy Kaga Bune 3a-KnoHu n;pHu o6naK, a noTOM u BemTun;a Koja ra nuTa Ka3yj, xohem da ce cBemuM. Oh npucTaje, u noTOM caaa KomMape y KojuMa ce CMeayjy Bune u BemTun;e. MapKo Kao TajaHCTBeHu u 3noKo6Hu KoaaHUK noKBapu CBag6y HenocTojaHe geBojKe.
nucan; MopanucTUHKu oKOHHaBa pagay ocy^yjyjyñu CBe aeHe aKTepe - Ty«Hy Jarogy Kpaj npo3opa, MunKa Kora rpu3e caBecT, u MapKa Kora roHe Bune u BemTun;e no HeMoj u ceTHoj gonuHu - 3a naKoMucneHy HeBepy, 3a Kpmeae 3aBeTa, 3a ocBeTy. Bune Kao geMOHCKe ay6aBHun;e jaBaajy ce y CHOBUMa u ^aHTa3MaropujaMa MapKa. npu-Ka3aHe Kao caH o ugeanHoj «eHu ohu 3aBoge jyHaKa nujoj cpeñu Huje CTajano HumTa Ha nyTy. Morno 6u ce npeTnocraBUTu, anu TemKo y caMOM TeKCTy u goKa3aTu ga cy MapKOBe cyMae, na npeMa TOMe u 6er y oHoCTpaHo, u3a3BaHe aeroBUM nogo3peaeM npeMa BepHoCTu geBojKe y Kojy je 6uo 3aay6aeH. OaHTacTUKa, y oBoj n;pTu U3 Hapog-Hor «uBOTa, Be3aHa je 3a oHaj geo npune y KOMe ce onucyje BemTUHUHo Bpanaae.
Pa3opHa epoTCKa ^yôaB
y HajMaaoj Mepu noBe3aHu u npenneTeHu ca gpyruM ^onKnopHUM motubu-Ma cy ohu TeKCTOBu y KojuMa ce ay6aBHa CKnoHoCT Buna npeMa ayguMa npeBogu y epoTCKy c^epy. y auMa je HarnameHuja Hero y HapogHUM necMaMa u npegaauMa epoTcKa HoTa.
200
ffejaH Ajda.Hu
^a3a KocTuh y necMu "y jy-jy-jy-jy" ca cBag6eHo BecenuM y3BuKuBaaeM Koje ce noHaB^a Ha Kpajy cBaKe gpyre cTpo^e (122) npuKa3yje MOMKe ca cBaTOBMMa genuj-aMa-MaHeBuMa, geBojKaMa-nymKaMa. JyHa^u yMupy anu Bune ux ay6e, npu HeMy ce cMpT u epoTcKO npo:uMajy. y jegHoj og paHux necaMa, HacnoB^eHoj nymKa, KocTuh opy:je npegcTaB^a ca öajoHeTOM ayöaBu KojuM he ga cnacu cBojy ogHeceHy "guKy", a noTOM he Ty nymKy npegaTu y pog, cpncKoj Bunu (91).
y cpncKoj poMaHTUHapcKoj Kau:eBHocTu epoTcKu ogHoc Buna je pegaK, anu pa3opaH. CyöoTuheBa nceygoencKa necMa BpgHMHKa Kyna 3aBpmaBa ce KpaTKuM gogaTKoM Koju Huje y gupeKTHoj Be3u ca npuHoM o ko6hom npepymaBaay 6paTa Ha npocug6u cBoje cecTpe. Be3a rnaBHe npuHe u enunora ocTBapeHa je caMo npeKo MecTa onucaHe pagae u aeroBor "cagamaer" u3rnega: M cad cmoju Kod BpönuKa Kyna. Jep y woj ce caKynmajy eune y nonohu, Kad jacenaK ^ema, na c' Kynajy y öucmpoM nomoKy, Hemmajy ce cnpaua uecenune, M uapajy doK ce He yuope. Ako nu ce He3eaH ^ocm nojaeu Metyy ceöe y Kono za y3My, C wum mpajy doK My öyma mpaje CyöoTuh je ca3Haaa o BunuHuM oKynaaauMa oko jaceHKa Morao ga npey3Me u3 nucaHor u3Bopa - ByKoBor onuca Hohu yoHu CnacoBgaHa y CpeMy (Eraorpa^cKu: 177). npeMa go^HujuM 3anucuMa Koje je ca6pao u npoTyMaHuo BecenuH HajKaHoBuh (cTyguja "MHKy6a^uja nog jaceHKoM" - HajKaHoBuh 2, 1994: 408-415, Bugu u HajKaHoBuh 1985: *jaceHaK), BunaMa ce ocTaB^ajy noHyge y xpaHu pagu u3neHeaa o6onenux og BunuHcKux 6onecTu. Taj, HajBa:Huju eneMeHT, Cy6oTuh He Ha 6uTaH HaHuH Mogu-^uKyje - y HacTaBKy ce Ka3yje ga Bune gomaa^uMa KojuMa cy HaKnoaeHe noKa3yjy MeneMe u 6ygyhHocT. Anu, oh je yBeo motub nemaaaa Ha Mece^y, TunuHaH 3a uctoh-HocnoBeHcKe pycanKe, necHuKy BepoBaTHo no3HaTe u3 pycKe Kau:eBHocTu. Cy6oTuh je no3HaBao pycKy Kau:eBHocT, o6jaB^uBao y HaconucuMa Koje je ype^uBao TeKcToBe o pycKoj Kau:eBHocTu, TaKo ga ce oBaj yTu^j Ha HuBoy (MuKpo)MoTuBa naKo Mo:e o6jacHuTu. BecoMyHHa urpa jegHaKo je KapaKTepucTuHHa u 3a pycanKe u 3a Bune.
y 3anneTy u pacnneTy necMe ^yTHM^M naBna nonoBuha fflanHaHuHa (anMa-Hax CnaBjaHKa, 1847), Bune go6ujajy Ko6Hy ynory Koja je u3BegeHa u3 ^onKnopHux eneMeHaTa. necMa noHuae onpomTajeM MajKe og cuHoBa Koju Kpehy u3 cupoMamHor Kpaja ga Ha^y 6naro. Kaga Tpe6a ga npofyy Kpaj cTeHe ca gBop^M, Mnad Paöueoj yno-3opaBa 6paTa ga ce He npega HaponujaMa Buna u auxoBux necaMa, ga He Mucnu u He ogroBapa. yno3opeaa 6paTa ce noKa3yjy onpaBgaHuM, jep ce aeroBe peHu o6ucTuay-jy u jaTa Buna u3nehy. HaponujcKa npupoga auxoBe nojaBe noTBp^yje ce y auxoBoM npuBnaHHoM u3rnegy y KoMe cy nponneTeHe u 6naro epoTu3oBaHe npegcTaBe. Haponuja cunoM öajy, ydecune ¿pna öajHa, nneHa necMe meujajy KpacHe eune 3namoKoce. Od oönaKa pyeo Hoce, M od 3ee3Öa'nac uMajy,
201
Buna ^y6aBHM^a y KftM^eBHOCTM cpncKor poMaHTM3Ma
rpydu Ha^e, Ho^e öoce, nymHu^uma eaK neeajy.
CnaejaHKa: 106
necHMK HaBogu gBe necMe Buna, Koje cy 3a pa3nuKy og HapaTMBHor gena necMe y ocMepn;y, ucneBaHe y KpaTKOM cTMxy HeTBepn;y, KojuM nonoBufr cyrepume je3MHKO-cTuncKy noce6HocT y neBaray Buna. floK npBoM necMoM Bune HaMaMayjy Heonpe-3Hor 6paTa, gpyra npegcTaBaa necMy Kojy Bune neBajy caxpaayjyfru Mnagufra nog Tpemay. M3Mefyy gBe necMe noKa3yje ce PagoMupoB 3aHoc y3 cpaMe»:aMBO ucTun;arae noTnyHe TenecHe Hacnage (npcu, epene ^py^ee cHe^a, / 3ee3Öe ouu, Koca 3namo, / Cee je weuy, cee je damo, / y me^o6oj cee je enacmu). EpaT Tpu TaBHe Hofru npoBogu Kog Buna, a oHe ra y HeTBpTy 3opy, y3 xyK, U3Hoce MpTBor U3 gBopn;a. y auxoBoj necMU Oj nymHuue, CaupmHune oTKpuBa ce ga Hacrpaganu 6paT Huje jeguHa ^pTBa, jep MHoro-6pojHU rpo6oBU cBegoHe ga cy og auxoBe ay6aBM, Kao po6oBM, HacTpaganu u gpyru Mnagufru. Bune ay6aBHun;e Ty Hucy gupeKTHo "oKpuBaeHe" Kao onaKe no npupogu. OHe ce Hyge mTo cy gyme MoMaKa nome, HejaKe u He Mory ga nogHecy cnacT. HaMa-MauBaae Buna pe^e ce jaBaa y 6anKaHcKo-cnoBeHcKoM ^onKnopy, a Hemfre Kog py-canKU. EBeHTyanHU yTun;aj ucTOHHocnoBeHcKMx Krau:*:eBHocTM Morao 6m ga noTBpgu u HaHMH HaMaMauBaaa HecpefrHor 6paTa. 36or Tyre cTpaga u gpyru 6paT, a necMa ce 3aBpmaBa cTpo^OM y MeTpuHKM pamupeHoM gBaHaecTepaHKOM cTMxy, npegcTa-bom Mnagor necHUKa Koju, y3 rpo6 o6pacTao HeBeHOM, cHe eeuHocmu meea. M3BecHa noyHHocT necMe cnuHHa je noyHHocTM geMoHonomKUx npegaaa, uaKo je caM HaHMH npunoBegaraa ca M3MeaMBaaeM rnaca necHMKa-HapaTopa, 6paTa Koju yno3opaBa u necaMa Buna yHeceHo M3MeauBaae nepcneKTMBe.
CpncKM poMaHTMHapu cy Me^y pa3HMM 6ufruMa M3 HapogHMx BepoBaaa M3a-6panu Bune Koje cy cBojuM oco6uHaMa y HajBefroj Mepu ogroBapane auxoBMM mmto-noeTcKMM npegcTaBaMa u ugejaMa. Te nene u npuBnaHHe geBojKe Koje ^MBe y guBaeM npocTopy u caMe jecy HenoKopHe u cno6ogHe, Hajnpe cy onuHaBane 3amTMTHun;e cpncKor Hapoga, ga 6m noToM Bune y Krau:*:eBHocTM cpncKor poMaHTM3Ma 6une u 3a-mTMTHun;e Han;uoHanHe noe3uje, anu u 6ufra Koja npuBnane Mnage ayge. napanenHM pa3Boj OBor HagnpupogHor nuKa y Kau^eBHocTM cpncKor poMaHTM3Ma nopeg onuHa-Baaa KoneKTMBHMx cTpeMaeaa TaKO je umao u y npaBn;y nepcoHanM3OBaaa. ^y6aB-Ha MHMn;MjaTMBa je y TeKcTOBMMa cpncKMx poMaHTMHapa yrnaBHOM Ha cTpaHM Buna. OHe ce 3aay6ayjy unu ux roHM »eaa ga ocBoje MymKapn;e KopucTefru cBojy Mofr. OHe jecy npuBna^He u TemKO mm je ogoneTM. HaK u y ohmm kbm^cbhmm genuMa cpncKMx poMaHTunapa y KojuMa ce ay6aB Buna u HOBeKa ocTBapyje, nocToju HemTO ko6ho m onacHO. MaKO necHun;u KopucTe ^onKnopHe MOTMBe, MHTepecaHTHO je ga necHun;u BeoMa peTKO noce^y 3a cu^euMa 6anaga y KojuMa je ucxog ay6aBM HOBeKa u Bune Ko6aH u 3aBpmaBa cTpagaaeM.
y necMM Cp6cKa BMna (1861) Munopaga fflannaHMHa, Mnagufr ce y cHy 3aay-6ayje y Buny Koja ra Kopu ga 3aHeMapyje cpncTBO. Oh goHocu Ho»e O6unufra u Map-kob 6y3goBaH, anu Bume He 3aTMHe nocecmpy euny. MpoHujcKO npeo6pTaae KOMe ce naTpuoTcKa u ay6aBHa peMMTonoro3an;Mja cnajajy cBegoHM o MMnyncuMa y noe3uju ga ce BeoMa KopumfreH poMaHTMHapcKM motmb nojaBM Ha hob HaHMH, anu u necHMHKM goBege y cyMay. Anu, Bune cy ce u gaae jaBaane y cpncKoj Kau^eBHocTM cTanHO go-6ujajyfru HOBa o6nunja u 3Haneaa.
202
ffejaH Ajda.Hu
^MTepaTypa
Ajdačic, Dejan: O vilama u narodnim baladama, Studia Mithologica Slavica, Ljubljana, Udine, 4, 2001, str. 207-224.
— naTpuoTCKa peMMTO^om3a^Mja Buna y KftMKeBHOCTM cpncKor poMaHTM3Ma, Mum. 36opnuK padoBa, Hobm Cag, 1996, CTp. 723-730.
flaMjaHOB, CaBa: Kopenu Modepne cpncKe $anmacmuKe, Hobm Cag, 1988.
flepeTufr, JoBaH: ÄnManacu ByK0B0^ do6a, Beorpag, 1979.
^op^eBufr, TuxoMup: Buna u Bernmu^ y narneM napoènoM BepoBawy u npeôamy; BaM-nup u ^py^a 6uha y narneM napoènoM BepoBawy u npeôamy, Beorpag, 1953.
Typufr-KnajH, GraHa: My3uKa u My3uuapu, Beorpag, 1956.
^yÖMHKoBMfr, HeHag: Tpu KonegKe — npBM K^yq 3a HUTaae u TyManeae ôyguMCKe u ^aj^^HmKe njeBaHuje CuMe MunyTUHoBufra, y: CuMa MunymunoBuh Capajnu-ja. KwuMeBno deno u Kynmypno-ucmopujcKa yno^a, Beorpag, 1993, CTp. 175-199.
MunomeBufr-^op^eBufr, Haga: 3ajednuuKa meMamcKo-cuwejna ocnoBa cpncKo-xpBam-ckux neucmopujcKux encKux necaMa u npo3He mpa^u^uje, Beorpag, 1971.
Ulanov, Ann Belford: Arhetipovi ženskog, Delo, Beograd, 36, 1990, 2, str. 14-30.
BuHorpagoBa, ^rogMuna: CeKCyanbHbie cbh3m HenoBeKa c geMoHunecKUMu cymecTBa-mm, CeKc u ^pomuKa b pyccKoü mpaöu^oHHoü Kyntmype, MocKBa, 1996, CTp. 207-224. = Seksualne veze čoveka s seksualnim bicima, Erotsko u folkloru Slovena, Beograd, 2000.
KpaeBufr BenemKe y3 nupuKy CuMe MunyTUHoBufra Capajnuje, y: CuMa MunymuHoBuh Capajnuja. KwuMeBHo deno u KynmypHo-ucmopujcKa yno^a, Beorpag, 1993, CTp. 81-114.
nonoBufr, Taaa: CpncKa poMaHmuuapcKa noeMa, Beorpag, 1999.
noTufr, flymu^: ^upuKa CuMe MunyTUHoBufra Capajnuje, KwuMeBHa ucmopuja, Beorpag, 18, 1985, 69-70, CTp. 25-58.
CnaBHHCKue dpeBHocmu, MocKBa, I-, 1995-.
CyôoTufr, JoBaH: MuBom u deno ffpa JoBaHa Cy6omuha (aymo6uo^pa$uja), Hobm Cag, 1901-1910.
203
Buna ^y6aBHM^a y KftM^eBHOCTM cpncKor poMaHTM3Ma
The Lover Fairy in Romantic Serbian Literature
Dejan Ajdacic
Depicted as atractive young girls with demonic nature in folk beliefs and folklore of South Slavs, fairies strongly attracted Serbian romantic poets. In their poems they preserved their main characteristics, but also added new elements, adapting them to new themes and subjects. As lovers, fairies appear in texts of Simo Milutinovic, Jovan Subotic, Laza Kostic, Jovan Jovanovic Zmaj, and others. According to different themes and motifs the texts focus on different subjects: love with a fairy that has been fulfilled, instances in which a fairy rejects her lover, and notions about wild erotic love of seducing fairies. By writing about these subjects, Serbian romantic poets were able to interwine their work with folk heritage, to develop fantastic and allegoric motifs, and to rhapsodise on theme of love.
204