PRAVNI FAKULTET UNIVERZITETA U SARAJEVU Postdiplomski študij april-junij 1997 Dr. Boris GOMBAČ SLOBODNE CARINSKE ZONE I EKONOMSKI INTEGRACIJSKI PROCESI U EUROPI SA STAJALIŠTA MEDJUNARODNOG JAVNOG PRAVA SARAJEVO 1997 Dr. Boris GOMBAČ: SLOBODNE CARINSKE ZONE I EKONOMSKI INTEGRACIJSKI PROCESI U EUROPI SA STAJALIŠTA MEDJUNARODNOG JAVNOG PRAVA _ , Sadržaj : 1. Koncepcija granice 1 1.1 Enklave i carinske enklave u Europi; 2 1.1.1 Buesingen na švajcarsko-njemačkoj granici; 2 1.1.2 Campione cTItalia na švajcarsko-italijanskoj granici 2 1.1.3 Llivia na francusko-spanjolskoj granici. 2 1.1.4 Samnaum i Sampuoir na švajcarsko-austrijskoj granici 3 1.1.5 Jungholz i Mittelberg na austrijsko-njemačkoj granici; 3 1.1.6 Pravo tranzita (osoba, robe, novca i organa vlasti) do enklave 3 1.1.7 Carinske polu-enklave 3 2. Rješenje pograničnih privrednih i drugih problema uz pomoč specialnih ekonomskih režima 3 2.1 Carinska teritorija i slobodna carinska zona 4 2.1.1 Bezcarinske trgovine (Duty Free Shop) 4 2.2 primjeri rješavanja graničnih problema sa slobodnom zonom 4 2.2.1 Slobodne carinske zone (francuske) oko Ženeve (Švajcarska) 4 2.2.2 Otok Helgoland 4 2.2.3 Zadar izmedju dva svjetska rata 5 2.2.4 Rijeka izmedju dva svjetska rata 5 2.2.5 Gorica nakon drugog svjetskoh rata 5 2.2.6 Trst nakon Osimskih sporazuma 1975 6 3. ekonomska suradnja 6 3.1 Sporazumi o malograničnom prometu osoba i o lokalnoj trgovinskoj razmeni roba 6 3.2 Slobodni tranzit robe i putnika kroz teritoriju susednje zemlje; druge olaksice: vodno gospodarstvo, elektroenergetska suradnja 6 3.3 Zajednička ribolovna zona u zaljevima, jezerima i rijekama izmedju susjednih zemalja 7 3.4 Bezcarinski uvoz robe iz Istočne Njemacke u Zapadnu Njemačku. 7 4. Fiskalne oaze 7 4.1 Fiskalne oaze 7 4.2 Off shore centri 8 5. Ekonomski integracijski procesi u Europi; 8 5.1 Carinske unije; 8 5.1.1 BENELUX 8 5.1.2 Europska unija; 8 5.1.3 Pravo i temelji EU; 8 5.2 Carinska udruženja i priključenja; 8 5.2.1 Švajcarska - Liechtenstein; 8 5.3 Udruženja slobodne izmene roba 8 5.3.1 EFTA; 8 5.3.2 COMECON8 5.3.3 CEFTA Integracijski procesi izmedju Slovenije, Madjarske, Slovačke, Češke i Poljske 8 6. sadržaj 9 • . ■ PRAVNI FAKULTET U SARAJEVU ;Postdiplomski študij april-juni 1997 1 Dr. Boris GOMBAČ: SLOBODNE CARINSKE ZONE I EKONOMSKI INTEGRACIJSKI PROCESI U EUROPI SA STAJAUŠTA MEDJUNARODNOG JAVNOG PRAVA _ Ovaj kratak tečaj predavanja o granici želi predočiti slušateljima razvoj granica i neka rješenja vezana za granične probleme, pogotovo u 20 stolječu. No da bi shvatili granicu u ovom stolječu nužno je iči nešto dalje u prošlost i to u srednji vijek kada se počinje formirati sadašnja koncepcija granice. Mi čemo se u ovim predavanjima ograničiti na razvoj granica samo do 1975 jer su kasniji dogadjaji još uvjek previše svježi za objektivno razmatranje. 1. Koncepcija granice Granica u prošlosti postoji kao črta razdvajanja izmedju dviju država, ili po neki put čak dviju svijetova. Ova granica nije točno začrtana i ona postoji samo idealno: od planina do planina ili uzduž rijeke, jezera itd. lako ovaj neprecizan pristup kod odredjivanju granice izgleda “nejasan” danas je još uvijek u svijetu večina granica bazirana je na tom principu. To znači da ne postoji tačna geografska črta (na bazi kota) koja bi odredjivala gdje - na metar tačno - ide granica. Današnja terminologija medjunarodnog prava odredjuje granicu kao “liniju koja odredjuje gdje počinje i gdje završavaju teritorije koje zavise od dviju susjednih država”. 1 Moderna granica je medjutim po francuskoj doktrini “linija koja razdvaja dvije teritorijalne prostorije gdje se izvršavaja dvije različite suverenosti” 2 No mi čemo za naše potrebe reči da je granica “ona črta razdvajanja koja je priznata kao granica od Strane dviju susjednih država ili sa Strane medjunarodnih vlasti”. Koncept granice se vezuje na koncept teritorija a teritorija se veže na vlast, vlast se vezuje na religiju ili na političku doktrinu (ideologiju). Tako da u srednjom vijeku dolazi do definicije - koja je dugo vremena rukovodila filozofijom država i kraljeva - cuius regio eius religio ili čija je zemlja njegova je i vjera. Tako Isabela Katolička u Španiji, nakon pobjede nad carstvom Granade 1492 nastoji da izbaci sve maure (stanovnistvo muslimanske vjere) ili ih prekrštava na katoličanstvo. Tuje isto uradila i sa jevrejima, kojih-je tom vremenu bilo puno u Španiji - i naišavši na otpor več 1511 izbacuje čitavo jevrejsko stanovnistvo iz Španije. Neki od tih jevreja bili su za vremena Sulejmana Velikog naseljeni i u Otomanskom carstvu pa i u Bosnu. No ni mauri ili arapi se nisu jednostavno pokrstili, pa su neki od njih javno bili katolici a u privatnom životu su nastojili prakticirati islam, pa zbog toga španske vlasti uvodu inkviziciju, to je tajni sud koji otkriva ove muslimane ili neistininite katolike. Ni sa inkvizicijom nisu postigli zadovoljuče rezultate pa su se 1611 godine odlučili izbaciti svo maursko stanovništvo koje je tada još uvjek živjelu u Andaluziji i Valenciji. Tako su tačno 900 godina nakon njihovog dolaska, bili izbačeni stanovnici koji su stigli na ibersku poluotok 711 godine. S njima odlazi jedan svijet i jedna kultura i to ona kultura koja je donela u srednjevekovnu krščansku i zaostalu Evropu, poznavanje grčke antičke kulture, novosti u poljoprivredi, kemiji i filozofiji, zdravstvu itd.. U to isto vrijeme više ili manje prodire u Europu novi muslimanski svijet uz napredovanje otomanskog carstva koji je več 1493 zauzeo pojedine krajeve današnje Bosne i Hercegovine. Turske su vlasti imate sasvim drukčiju koncepciju države od njenih krščanskih susjeda, pa su u vlastitim granicama dopuštale slobodu religije. Može se reči, da je za ona vremena turska vlast bila puno naprednija i tolerantnija od krščanskog svijeta. To je bio i jedan od glavnih razloga zašto su se turske vlasti tako dugo zadržale na Balkanu. Dok otomanska vlast prodire na istoku, na sjeveru se Martin Luther buni protiv Rima i njegove politike 1520 godine. Za nastanak granice je bitan i gradjanski rat koji je trajao u Njemačkoj od 1618 do 1648. U toj je godini sklopljen VVestfalski mir i tada je po prvi put garantovano vjerskim manjinama zaštita sa Strane državnih vlasti. Nakon tog mira baš zbog principa čija vlast njegova je i vjera, dolazi do nastanka više stotina enklava, pojma koga čemo kasnije analizirati. Još je jedan rat značajan za istoriju granica i teritorija u Evropi: to je gradjanski rat u Francuskoj izmedju katolika i hugenota (protestanata) koji traže ukinuča nekih feudalnih privilegija i ista prava za sve ljudi. Prvi od ovih ratova počinje 1562 godine 3 i ciklički se ponavlja. Tako je 1685 nakon ukaza iz Nanta bilo izbaceno iz Francuske najmanje pola milijona ljudi. 4 Francuska se zbog gubitka hugenota - koji su obično bili ekonomsko najrazvijeniji sloj stanovništva - nije nikada oporavila. Ovi takozvani 1 NGUYEN QUOC Dnh, DAILLIER,Patrick, PELLET, Alain, Droit International puhlic, Pariz, DGLJ, 1987, str. 428. 2 lbid. 3 Brockhaus Konversations Lexikon, str. 400. A ^Nouveau petrt Larousse, 1954, p. 1629. Dr. Boris GOMBAČ: SLOBODNE CARINSKE ZONE I EKONOMSKI INTEGRACIJSKI PROCESI U EUROPI SA STAJALIŠTA MEDJUNARODNOG JAVNOG PRAVA _ 2 vjerski raiovi nisu u stvari nista drugo nego gradjanski ratovi izmedju različitih političkih koncepcija u kojima vjera igra jedino ulogu psihičke uniforme, jer je vjera (religija) ista za sve neprijatelje u tom ratu. Prava hugenota zagarantirana su tek sa ustavom donesenom francuskom revolucijom 1792. Ali francuska revolucija donosi i novi pojam - to jest nacija, tada jako malo poznat, i ideju da svaka nacija treba da bude u vlastitoj državi. Ideja o naciji - to jest grupi ljudi koja živi na istom teritoriju i koja ima zajedničke izvore i jezik ili dugovremene zajedničke interese 5 - bitno mjenja koncept države. Tada se po prvi put nastoji obuhvatiti u isti okvir svo stanovništvo koje “etnički i nacionalno” tvore jedinstvo. Ali evropske države nisu bile etničke i nacionalne tvorevine, pa ubrzo dolazi do ratova s kojima se želi opravdati filozofija “sve naše u naše granice”. Pošto je to u praksi neizvedljivo, doiazi jako več rano do prvog kompromisa izmedju Francuske. Nizozemske i Njemačke i 1830 - na poticaj Velike Britanije - se ustanovi Belgija u čijim granicama žive kako francuski govoreče stanovnistvo (Valonija) tako i oni koji govore nizozemski jezik (Flandrija) i jedna njemačka manjina (Eupen) jedino što je njima je zajedničko, osim odredjene istorije, je katolicizam. Nacionalizam tjera države u nove ratove i tako dodje do rata izmedju Francuske i Njemačke u godini 1871, pa opet u odredjenom smislu prvi svjetski rat pa onda drugi svjetski rat. Bilo je još nekoliko manjih “narodnooslobodilačkih” ratova a neki se još vode. 1.1 Enklave i carinske enklave u Europi; Enklava je u striktnom smislu svaki dio jedne države koji je zatvoren sa teritorijem druge države ili teritorija države A koja je sasvim okružena sa teritorijem države B. Enklave u Europi su stare več više stolječa. Pogotovo nakon VVestfalskog mira 1648 dolazi zbog principa cuius regio eius religio do više tisuča enklava jer svaki vlasnik drži do svog teritorija. U glavnom su to bile enklave ukinute nakon Kongresa u Beču 1815 godine a neke od njih - I to na granicama starijih od ove godine jos uvjek postoje. Takav je slučaj Buesingena na njemačko-švajcarskoj granici; Campione dltalia na švajcarsko-italijanskoj granici, Llivia na francusko-španjolskoj granici. Države enklave su Vatikan i San Marino na apeninskom poluotoku koje su samostalne i suverene države a okružene su sa italijanskim teritorijem. Nije enklava Monaco ( a nije ni sto pošto suverena) - na Azumoj obali - jer ima direktni izlaz u medjunarodne vode. Takodje nije enklava Liechtenstein jer granici sa dvima državama. Nakon raspada Jugoslavije 1991 došlo je do nastanka više “enklava” - koje to nisu sa stanovista medjunarodnog prava - takav je bio slučaj Goražda ili Srebrenice u Bosni. Tako su ove de facto enklave bile pod vlasčo Bošnjaka a okružene su bile teritorijem kontroliranim sa srpskom vlašču. Srebrnica je 1995 pala u srpske ruke a Goraždeje na bazi Daytonskog sporazuma dobilo direktnu cestnu vezu sa teritorijem pod vlašču Bošnjaka. A i da je ostalo bez veze to ne bi bila enklava jer Goražde ne graniči sa medjunarodnom granicom. 1.1.1 Buesingen na švajcarsko-njemačkoj granici; * Buesiung je njemačka enklava okružena švajcarskim teritorijem na sjeveru Švajcarske. Stanovništvo je njemačke enklave pokušalo je u više navrata da se priključi Svajcarskoj ali se švajcarska vlada torne protivila.Godine 1964 bio je sklopljen poseban ugovor izmedju Njemačke I Švajcarske na bazi koga stanovnici Buesingena dopbivaju što se posla tiče skoro ista prava u Švajcarskoj koja imaju I švicarci a seljaci Boesingena slična prava (subvencije) kao švicarski seljaci a suverenost nad tom teritorijrem ima još uvjek Njemačka®. S ovim sporazumom Boesingen je bio priključen švicarskom carinskom teritoriju, što znači da švicarski cartinici imaju pravo nadzora nad robom koja dolazi I izlazi iz njemačke enklave. 1.1.2 Campione dltalia na švajcarsko-italijanskoj granici Campione dltalia je italijanska enklava okružena švajcarskim teritorijem. Poznata je po svojoj mogučnosi za hazardiranje i po torne da stanovništvo nije platilo poreza italijanskoj državi od 1944 do 1967 i nekakve druge olakšice na području financija. 1.1.3 Llivia na francusko-spanjolskoj granici. Llivia je španjolska enklava okružena francuskim teritorijem. Sama enklava osim što je kuriozitet na području medjunarodnog prava nema nikakvog specialnog značaja. Skice se nalaze na kraju brošure. $lbid. 6 Izvještaj federalnog Viječa Federalnom parlamentu od 10 augusta 1965 u vezi uključenja opčine Boesingen (am Hochrhein) u švicarski carinski teritorij. Feulle Federal 1966II str.1162 Dr. Boris GOMBAČ: SLOBODNE CARINSKE ZONE I EKONOMSKI INTEGRACIJSKI PROCESI U EUROPI SA STAJALIŠTA MEDJUNARODNOG JAVNOG PRAVA 3 1.1.4 Samnaum i Sampuoir na švajcarsko-austrijskoj granici Samnaum je jedna švajcarska dolina u kantonu Grizon, situirana na švajcarasko-austrijskoj granici. Opčinska teritorija obuhvata 5.616 ha a vancarinskom teritorijom je obuhvačena i dolina Sampuoir koja pnpada opčini Schleins. Samnaum ima oko 600 Stanovnika koji su u srednjom vjeku prihvatili protestantsku vjeru ali su kasnije opet postali katolici i promjenili jezik iz romanskog na tirolski (njemački) dijalekt. Na zahtjev lokalnog stanovništva je švajcarska vlada isključila Samnaum iz švajcarskog carinskog teritorija godine 1862. 7 1.1.5 Jungholz i Mittelberg na austrijsko-njemačkoj granici; Na osnovu dogovora sklopljenog 3 maja 1868 izmedju Austrije i Bavarske opčina Jungholz koja ima 7.06 km2 i nešto više od 250 Stanovnika isključena je iz austrijskog carinskog teritorija i uključena u bavarski carinski sistem. 8 To isto vrijedi za opčinu Mittelberg koja je bila na osnovu ugovora od 2 decembra 1890 isključena iz austrijskog carinskog teritorija i uključena u njemački carinski sistem. 9 Kad je Austrija bila priključena Njemačkoj godine 1938 ove su austrijske teritorije bile opet pod istom carinskom vlaču kao ostali austrijska teritoriji. A kad se nakon drugog svjetskog rata Austrija otcjepila od Njemačke, teritorija Jungholza i Mittelberga opet su bile uključene u njemački carinski sistem. 1.1.6 Pravo tranzita (osoba, robe, novca i organa vlasti) do enklave Sa enklavama je največi problem tranzit robe, novca a pogotovo vojske i policije od matične države do enklave i natrag. U vezi tih pitanja ne postoji nijedno konkretno i opšte primjenjujuče medjunarodno pravilo. Obično se vlasti jedne i druge države - u vezi tranzita - pozivaju na običaj. Ali je ovaj pravni vir jako je nejasan pa je zbog toga dolaziio do velikih sudskih sporova koja je čak dva puta obradjivao Medjunarodni sud u Haagu. 10 U primjeru Llivie izgradili su most koji - prelazeči lokalni put - olakšava vezu izmedju Španije i njene enklave. 11 Za Buesingen je bio sklopljen poseban njemačko-švajcarski ugovor godine 1964 12 a za Campione dltalia vrijedi pravilo običaja. No u momentu političkih ili vojnih napetosti sve države počinju primjenjivati arbitrarno vlastito zakonodavstvo da bi štetili pravu tranzita. 1.1.7 Carinske polu-enklave Osim pravih enklava postoje još tako zvane poluenklave to su teritorije koje zbog geografskih (prirodnih) prepreka imaju teške prometne veze sa vlastitim nacionalnim teritorijem. Zbog geografskig razloga - dakle - nacionalne (carinske) vlasti isključe ovakve teritorije iz carinskog sistema. Takav je slučaj talijanskog teritorija Livigno, svicarskog teritorija Samnaum i Sampuoir. A može doči i do slučaja da se susjedne države dogovore da je ovakva jedna popluenklava isključena iz jednog carinskog sistema i uključena u drugi carinski sistem. To je slučaj dviju austrijskih krajeva Jungholz i Mittelberg. 2 . rješenje pograničnih privrednih i drugih problema uz pomoč specialnih ekonomskih režima ^Izvestaj federalnog Vjeca federainom Parlamentu, od 24 marca 1976 vezi carinske enklave Samnaum, Feuille federale 19761, str. 1248. 0 ° Reichs-Gesetz-Blatt fuer das Kaisertum Oesterreich 1868, Br. 78, str. 227. ^MARTENS, NRG, 2 serija, tom 17, str. 597. 10 W BAUER, E., Etude generale su le regime des enclaves ete te droit de passage depuis les Traites de Westphalie” Cour Internationale de la Justice, Affaire du Droit de passage sur le territoire indien, vol 1, str. 762-800;KRENZ, Frank, International Enclaves and Right of Passage, VVith S pedal Reference to the Čase Concerning Right of Passae over Indian Territory, Ženeva, E. Droz, 1961; 11 'TEJADA, Remacha, “La frontiera pirenaica”, Anuario de derecho internacional, vol. 2,1975, str. 273. 12 1 ^Gledaj notu 6. Dr. Boris GOMBAČ: SLOBODNE CARINSKE ZONE I EKONOMSKI INTEGRACIJSKI PROCESI U EUROPI SA STAJALIŠTA MEDJUNARODNOG JAVNOG PRAVA 4 2.1 Carinska teritorija i slobodna carinska zona Carinska teritorija se ne podudara sa teritorijem nad kojim ima jedna država vlastiti suverenitet. Na osnovu Konvencije iz Kyota bilo je odredjeno da je “carinska teritorija ona teritorija na kojem vrijede u cjelosti zakoni jedne države. Carinska teritorija je okružena i uključena u carinsku granicu.” 13 Carinsko udruženje postoji uvjek tamo gdje granica izmedju dvaju država ne znači i carinsku granicu. A carinsko udruženje može biti u obliku carinske unije, carinskog priključka ili zone slobodne razmene roba. Slobodna carinska zona jest onaj teritorij na kome za razliku od carinskog teritorija važe olakšice pri uvozu ili izvozu robe. Medjunarodno pravo je dalo više definiciju slobodne carinske zone 14 ali ni jedna od ovih nije perfektna i zato ostaje težište kod slobodne carinske zone na torne da u njoj postoje nekove olakšice (carinske) usporedjujuči taj teritorij sa ostalim carinskim teritorijem. Pa i tu se jako često dešava da države proglase neki teritorij za slobodnu carinsku zonu a onda nema nikakvih olakšica za robu. 2.1.1 Bezcarinske trgovine (Duty Free Shop) Bezcarinske trgovine su obične trgovine, koje zbog toga da privuku putnike, metnu natpis da su “bezcarinske”. U stvari je roba u njima često skuplja nego u običnim trgovinama. Baš zbog toga, da spriječe prevare kupaca, Evropska Unija je predvidila da ukine Duty Free Shop na medjunarodnim linijama unutar EU. 2.2 primjeri rješa vanja g ra nični h problema sa slobodnom zonom Kad su ratovi za “nacionalne” granice završeni kako pobjednička strana tako I strana koja je rat izgubila primečuju da je zbog rata - nove granice - došlo do odredjenih smetnji u životu ljudi u takozvanim pograničnim područjima te onima koja su promjenila suverenitet. Zbog ovakvih slučajeva države nastoje da specialnim ekonomskim (carinskim) režimima potraže rješenje za privredne probleme u pograničnim područjima. Zbog toga se dešava da se politička i carinska granica ne poklapaju u mnogim državama jer carinska granica ograničuje carinsku teritoriju jedne države a to jest na osnovu Konvencije iz Kyota od 18 maja 1973 “teritorija u kome se carinski propisi primjenjuju u u punoj mjeri”. 15 2.2.1 Slobodne carinske zone (francuske) oko Ženeve (Švajcarska) Prve slobodne carinske zone kao olakšica za pogranično stanovništvo ustanovljene su 1815 i 1816 u Francuskoj na granici sa Švajcarskom (Ženevski kanton). Ove dvije slobodne carinske zone trebale su pomoči stanovnicima grada Ženeve, koji se nalazi pored francusko-švajcarske granice, da se lakše snabdjeva životnim i drugim namirnicama koje se nalazi u susjedstvu u Francuskoj. Taj je sistem bio kasnije mijenjan i dopunjavan ali je formalno-pravno još danas vazeči iako je, kako čemo videti kasnije, sasvim izgubio na značaju sa carinskog stanovišta (osim za mlijeko i neke druge poljoprivredne proizvode). Novim sporazumima koje je Švajcarska sklopila sa Francuskom i sa Europskom Unijom, u cjelosti se ukidaju carine. Ovaj primjer rješavanja pograničnih problema bio je kasnije primjenjivan i na nekim drugim granicama. To je bio slučaj u njemačkoj pokrajini Sarre, koja se bila vratila u njemački carinski sistem tek 6 jula 1959 godine 13 , ili u primjeru pogranične robne razmene izmedju Austrije i Italije. * 1 ^ 2.2.2 Otok Helgoland Otok Helgoland je bio britanski posjed. Velika je Britanija odstupila Njemačkoj 1890 u zamjenu za njemačka prava nad Zanzibarom i Pembom na jugu Afrike. Tada je bilo dogovoreno da nove vlasti neče mijeniti lokalne običaje i tako Helgoland ostaje apsolutno van njemačkog carinskog teritorija. Ova se situacija nastavlja sve do 1945 kad britanci ponovno zauzimaju otok u vojničke svrhe a stanovništvo otoka rasele, najviše u ^ ^Journal officiel de la CEE, Br. 100 od 21 aprila 1975, str. 1. 14 Customs Organization and Adminitration in Developing Countries - Major Considerations, United Nations Publications, Br. prodaje E.77.II.H.3, str. 24. Konvencija iz Kyota (glej notu 13), ‘ ** Journal Officiel de la Communaute europeenne, Br. 100 od 21 aprila 1975, str. 1. >|C 1 °Les territoires douaniers du monde; Publikacija Ujedinjenih Nacija, Broj prodaje F. 70XVII.14, New York, 1970, str. 7. 17 1 ' Dole tačka Dr. Boris GOMBAČ: SLOBODNE CARINSKE ZONE I EKONOMSKI INTEGRACIJSKI PROCESI U EUROPI SA STAJALIŠTA MEDJUNARODNOG JAVNOG PRAVA _ 5 Nizozemsku. Nakon što je otok bio vračen Njemačkoj, u godini 1952 taj teritorij ostaje još uvijek van njemackog carinskog teritorija. Godine 1961 on se pretvori u slobodnu carinsku conu što je još i danas. 13 2.2.3 Zadar izmedju dva svjetska rata Dalmatinski grad Zadar u kome je tada živjelo dobrim djeiom italijansko stanovnistvo pripao je na bazi Rappalskog ugovora iz 1920 Italiji. To isto vrijedi i za otok Lastovo’ 1 ®. Pošto su ove teritorije bile sasvim odrezane od ostalog italijanskog teritorija italijanske vlasti odlučile su zakonom da izluče opčinu Zadar kojoj je pripadalo i Lastovo van italjanskog carinskog teritorija. To znači da je roba mogla doči u Zadar bez naplate carine. No ni to nije bilo dovoljno pa su Italija i Kraljevina Srba Hrvata i Slovenaca sklopile poseban ugovor o uvozu životnih namirnica u Zadar i dalmatinskih pograničnih krajeva. 2.2.4 Rijeka izmedju dva svjetska rata U sličnoj situaciji kao Zadar nalazila se i Rijeka nakon I. svjetskog rata. Rijeka je bila Corpus separatum to jest samostalni državni entitet pod ugarskom vlasču sve do 1918. Taj grad, u kome je živjelo mješovito stanovništvo (Italijani, Hrvati, Madjari Slovenci itd.) tražile su za sebe tadanja Kraljevina Srba Hrvata i Slovenaca i Italija. Kao kompromisno rješenje italijansko-jugoslovenskim ugovorom od 12. XI. 1920 u Rapallu dogovoreno je da Rijeka bude samostalna država čiji integritet garantirajo obje susjedne zemlje. No več ugovorom sklopljenim 27 januara 1924 Jugoslavija i Italija dogovorile su se da Rijeka pripadne Italiji. Zbog njene specifične geografske pozicije grad je imao poteškoča u snabdjevanju životnim namimicama pa su ga zato italijanske vlasti isključile iz italijanskog carinskog sistema i proglasili 17 marta 1930 Rijeku i okolinu za slobodnu carinsku zonu. 20 Osim toga sklopljen je bio več 1924 godine sporazum o pograničnom robnom prometu i malograničnom prometu osoba. Italija je stavila ugovorom sklopljenim 7 decembra 1934 odredjena zemljiste i magazine u slobodno zoni na raspolaganju madjarskim carinskim vlastima koje su otvorile - na osnovu ugovora od 20 aprila 1935 - u riječkom pristanistu i svoju carinsku ispostavu 21 Radi se o sličnoj situaciji koja postoji u solunskom pristaništu u korist srpskih (jugoslovenskih) carinskih vlasti od 1923 godine. 22 2.2.5 Gorica nakon drugog svjetskoh rata U sličnoj situaciji kao Rijeka nakon prvog svjetskog rata (1924) .nalazi se Gorica nakon drugog svjetskog rata. Grad ostaje bez svog prirodnog i privrednog zaledja. Zbog toga italjanske vlasti uvode za opčinu Goricu slične carinske olakšice - koje je imata Rijeka prije rata - italijanskim zakonom br. 1438 od 1 decembra 1948. No kasnije su te povlastice jako ograničili i počele su ih nazivati od godine 1957 “specialnim fiskalnim režimom”. Godine 1988 proširile su taj “specialni fiskalni režim” još na Trst i na Videm (Udine) 23 pogotovo radi kupnje benzina po nižim cijenama, kako bi se da spriječila kupovina benzina u Jugoslaviji (sada Sloveniji). 1P ' °Zollgesetz 1961, Bundesgesetzblatt fuer die Bundesrepublik Deutschland, tom I, str. 737. 1Q g Na otoku Lastovu je živjelo po podacima iz 1910 1411 hrvata ii 8 italijana. DE CASTRO, Diego, “Cenno storico sul rapporto etnico tra italiani e slavi nella Dalmazia”, Studi in memoria di Paola Maria Arcari, Milano, Giuffre, 1978,, p. 301, nota 74. 70 U DI LORENZO, Mario, Istituzioni di diritto doganale , vol. 2, Gli istituti, Rim. G. Pastena, 1958, str. 51. 21 1 UDINA, Manlio, II diritto intmazionalae tributario, Padova, A Milani, 1949, str. 314. 22 Na osnovi ugovora sklopljenog 10 maja 1923 u Beogradu Grcka je dala na razpolaganje Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca u solunskom pristanistu 94.000 m2 zemljista za razdoblje od 50 godina. Ovaj dio pristanista stavljen je pod upravo srbskih carinskih vlasti. Taj sporazum je bio obnovljen sa novim kpji je bio sklopljen 3 februara 1975 i koji medjudrugim omogucava prioritetu i kod pristajanja brodova sa robom za Jugoslaviju itd. KOS; Lucija, Jugoslovenska siobodna carinska zona u Solunu i njena ekonomska problematika, doktorat. Beograd 1964; ECONOMIDES, Constantin, “L’arrangement greco-yougoslave du 3 fevrier 1975 relatif au transit des marchandises yougoslaves par la zone franche du port de Thessaloniki”, Revue Hellenique de Droit International, to. 28, str. 170-182. 23zakon 24 mart 1988, br. 191, G.U. Br. 134 od 9 juna 1988. Dr. Boris GOMBAČ: SLOBODNE CARINSKE ZONE I EKONOMSKI INTEGRACIJSKI PROCESI U EUROPi SA STAJALIŠTA MEDJUNARODNOG JAVNOG PRAVA 6 2.2.6 Trst nakon Osimskih sporazuma 1975 Osimskim sporazumima iz godine 1975 24 bilo je medju ostalim dogovoreno da se ustanovi zajednička slobodna carinska zona na teritoriju od 2 km 2 koja bi se protezala sa obje Strane granice. Zbog jake opozicije u gradu Trstu, gdje su protiv ovog projekta prikupili 60 hiljada potpisa, ta slobodna zona nije nikada zaživjela. Sa jugoslavenske Strane nestao je interes, nakon potpisa preferencialnog sporazuma izmedju Jugoslavije i Evropske ekonomske zajednice (EEZ) godine 1981. Taj je sporazum pružao Jugoslaviji slične pogodnosti na carinskom području kakav je imala Grčka, kao pridružena članica EEZ do 1981. Jedan je dio jugoslavenskih dobara (industrijski artikli) bio sasvim oslobodjen carine dok je drugi dio (poljoprivredni artikli, šljivovica, duhan) bio oslobodjen carine pri uvozu u EEZ samo u odredjenim kontingentima. No jugoslovenski vlasti nisu nikada bile kadre da iskoriste ove povlastice. 3. ekonomska suradnja država na pograničnim zonama I olakšice za pogranični promet putnika i roba Zbog toga što granice razbijaju tradicionalnu privrednu vezu izmedju odredjenih teritorija, države se dogovaraju za odredjene olakšice u pograničnoj ekonomskoj suradnji. Takvi su porazumi o malograničnom prometu osoba i lokalnoj trgovinskoj razmeni robe; sporazumi o slobodnom tranzitu robe i putnika kroz teritoriju susednje zemlje; vodno gospodarstvo, hidroenergetska suradnja; zajednička ribolovna zona u zaljevima, jezerima i rijekama izmedju susjednih zemalja; 3.1 Sporazumi o malograničnom prometu osoba i o lokalnoj trgovinskoj razmeni roba Nakon drugog svjetkog rata došlo je do više sporazuma o pograničnoj trgovinski razmjeni. Ova vrsta trgovinske suradnje olakšava trgovinu izmedju pograničnih zona koje se nalaze u susjednim državama.Tako je prvi sporazum bio sklopljen izmedju Austrije i Italije 1949. Osnivači tog sporazuma ugledali su se na slobodne carinske zone oko Ženeve na francuskoj teritoriji. Obično se ova trgovina vodi na bazi odredjenih lista na kojima je odredjena roba oslobodjena carine dok ostala roba ima druge olakšice (kontingenti). Nakon što je bila rješena Trščanska kriza 1954, Jugoslavija i Italija su sklopile dva sporazuma o pograničnoj trgovini 31 marta 1955. 25 Na osnovu tih sporazuma, roba koja je poreklom iz pograničnih zona, može dobiti neke olakšice kod uvoza u susjednu državu. Ti su sporazumi bili brzo prevazidjeni novim sporazumima izmedju Jugoslavije i Italije ili kasnije izmedju Jugoslavije i Evropske Zajednice, čija je članica i Italija. Početkom 80tih godina opet su sva jugoslavenska poduzeča (a pogotovo slovenska i hrvatska) njih upotrebljavala za izigravanje saveznih deviznih propisa. Slične sporazume kao sa Italijom je Jugoslavija potpisala još sa nekim susjednim državama (Madjarskom, Romunijom i Bugarskom) 26 ali oni nisu nikad imali onog znacenje kao sporazumi s Italijom. 3.2 Slobodni tranzit robe i putnika kroz teritoriju susednje zemlje; druge olakšice: vodno gospodarstvo, elektroenergetska suradnja Nove granice često presijecaju odredjene putove ili željeznice pa je zbog toga potreban dogovor kako olakšati život i putovanje ljudima u novo nastaloj situaciji. Takve olakšice su predvidjene več dugo vremena na švajcarsko-francuskoj granici, ili na švajcarsko- njemačkoj granici. Do sličnih ugovora je došlo izmedju Austrije i Italije. Jugoslavija je sklopila jedan takav ugovor sa Italijom godine 1975. Ovaj ugovor olakšava cestovni promet izmedju dviju jugoslavenskih (danas slovenačkih) krajeva preko italijanske teritorije. Carinska kontrola na tom putu - koji je dio italijanskog teritorija - izvode slovenački carinski organi. 24 Ugovori su bili objavljeni u Jugoslaviji u Medjunarodni ugovori 1977, br. 1. str. 3 i dalje. 2*i '■''GOMBAČ, Boris, Obmejna trgovinska izmenjava med Jugoslavijo in Italijo po Tržaškem in Goriškem sporazumu, Koper, Gospodarska zbornica, 1983; Medjunarodni ugovori FNRJ 1957, sveska br. 1 i sveska br. 2. 26eugarska 10.5.1963 (Ur. I. FLRJ br. 15/64) i 20.11.197$ (Ur.1. «F ftj 26/71 br. 387); Madjarska 12.4.1967 (Ur.l. SFRJ 10/67 dodatak medj. sporazumom); Romunija 6.5.1971 (Ur.l.^FPfJ 1/7£, str. 3). Dr. Boris GOMBAČ: SLOBODNE CARINSKE ZONE I EKONOMSKI INTEGRACIJSKI PROCESI U EUROPI SA STAJALIŠTA MEDJUNARODNOG JAVNOG PRAVA __ 7 3.3 Zajednička ribolovna zona u zaljevima, jezerima i rijekama izmedju susjednih zemalja Po neki put su ribolovna područja toliko malena, da susjedne države odluče stvoriti zajedničke ribolovne zone. Takav je primjer cesto na jezerima 27 ili na rijekama 28 a nešto manje cesto u zaljevima na moru. Takav je primjer poznat u trščanskom zaljevu u dogovoru kojega su sklopile jugoslovenske i italijanske Vlasti več 1957 godine i obnovile više puta. Nakon stoje bila odredjena granica u trščanskom zaljevu 1975 mislili su da ta zona nije više potrebna, pa je nisu obnovili ali na zahtjev italijanskih ribara bio je skloplen novi ugovor godine 1983. Sličan je slučaj na španjolsko-francuskoj granici u zaljevu Bidassoa gdje je ribolov organiziran ugovorom sklopljenim 14 jula 1959. 29 3.4 Bezcarinski uvoz robe iz Istočne Njemacke u Zapadnu Njemačku. Nakon drugog svjetskog rata, dugo vremena nije bilo riješeno pitanje Njemačke, koja ostaje više godina okupirana zona. Na jednoj strani je Crvena Armija Sovjetskog Saveza a na drugi strani su Amerikanci, Britanci i Francuzi a svi zajedno su si podjelili Berlin. Vremenom zapadne okupacijske vlasti ostavljaju civilnu vlast - na teritoriju koga kontroliraju - zapadnonjemačkim vlastima. Sovjetske vlasti ustanovile su na svom okupacionom dijelu Istočnu Njemačku ili Njemačku demokratsku republiku. Ekonomski odnosi izmedju Istočne i Zapadne Njemačke su bili bazirani na ugovoru sklopljenom izmedju dviju država i uz dozvolu okupacijskih vlasti 9 septembre 1951. 20 Ali zapadna Njemačka nije sve do 1972 priznavala Istočnu Njemačku kao državu i smatrala je da je teritorij Istočne Njemačke dio jedinstvenog carinskog njemačkog teritorija i carinski zakon Zapadne Njemačke primjenjivao se i u Zapadnom Beriinu koji ipak ostaje pod okupacijom zapadnih sila. Da bi podržala ideju o jedinstvu države, Zapadna Njemačka nije naplačivala carine na uvoz robe iz Istočne Njemačke. Berlinski ugovor je odredio i neke druge oblike ekonomske suradnje. Tako su si obie Strane omogučivale kredite (swing) a u praksi je to činila samo Zapadna Njemačka. Odredjen je bio i rad istočno- njemačkih poduzeča u Zapadnoj Nemačkoj. Gradjani Istočne Njemačke nisu trebali ni radne dozvole ni dozvole za stan u zapadnoj Njemačkoj. Kad je došlo do ustanovljenja Europske ekonomske Zajednice došlo se i do pitanja što če biti sa “privilegijama” za robu iz Istočne Njemačke. Tada su pripremili poseban protokol koji je i dalje omogučavao bezcarinski uvoz robe u Z.Njemačku a od tamo je roba bez naplate carine dolazila i u druge zapadnoevropske zemlje. Kad Z. Njemačka priznaje Istočnu Njemačku 1972 godine dolazi opet do pitanja opravdanosti ovakvog specialnog tretmana za istočno-njemačku robu. I Savjet EEZ odlučio je da nije umjesno da se promjeni Protokol o medju-njemačkim ekonomskim odnosima iz 1958.Pitanje o medjunjemačkoj ekomskoj suradnji bilo je skinuto sa dnevnog reda tek u oktobru 1990 kad su se dvije Njemacke združile u jednu. 4. Fiskalne oaze 4.1 Fiskalne oaze (Tax Havens) su teritorije ili države gdje postoji specialan porezni sistem koji daje korisniku odredjene olakšice u poredjenju sa drugim teritorijama ili državama. Najpoznatije fiskalne oaze u Europi su odredjene male države koje, zbog vlastite bilance daju stanovnicima (rezidentima) specialan porezni tretman. Te države su: Liechtenstein, Andorra, Monaco, San, Marino, Luxembourg, Gibraltar, Malta, otok Man, Anglo-Normandski otoci. Svako od tih teritorija ima vlastite osobitosti. U svakom primjeru oni su jako poznati u svijetu medjunarodnih ekonomskih tokova i poduzeča pa čak i individualci često traže njihove usluge. Za vezu sa tim teritorijima, kojih ima još više u Karipskoj Americi postoje specialni kuče za savjete (Consulting Service). 27 PONDAVEN, Philippe, Les lacs-frondčres, Pariz, A. Pedone, 1972, str. 295. 28 ^°Revue generale de droit International puhlic (ovdje dalje RGDIP), vol 73,1969, str. 1135-1136. 29rgdIP, vol. 69,1965, str. 570. 30 *' w ROESCH, F., “Protokoli ueber innerdeutschen Handel und die damit zusammenhaegenddem Fragen”, Kommentar zum EVVG-Vertrag, Baden-Baden, Sondderdrueck Nomos Verlagegegselschaft, 1983, str. 1355-1362. ^Ibid., p. 1358. Dr. Boris GOMBAČ: SLOBODNE CARINSKE ZONE I EKONOMSKI INTEGRACIJSKI PROCESI U EUROPI SA STAJALIŠTA MEDJUNARODNOG JAVNOG PRAVA _ 8 4.2 Offshore centri Centa' - of shire je teritorija gdje funkcionira ved ili manji broj banaka off shore i trust companija koje drže i upravljaju kapitalom nerezidenta. Njihov uspjeh je baziran na bankarskoj tajni i specijalnom poreznom režimu koji se primjenjuje za klijentelu. Takvi centri postoje na Karibima, Panami, Londonu, Luxemburgu, Kipru, Hong Kongu, Singapuru, Bahreinu itd. 5. Ekonomski integracijski procesi u Europi; 5.1 Carinske unije; Carinska Unija je unija dviju ili više država koje udružuju svoje carinske teritorije u jedinstveni teritorij, te upotrebljavaju jedinstvene carinske propise. Najčešče je sklapanje cariske unije prvi potez ka višem obliku političke integracije. 5.1.1 BENELUX 5.1.2 Europska unija; 5. 1.2.1 Pravo i temelji EU; 5.1.2.2 Preferencialni ugovori EU sa drugim državama (primjer Jugoslavije, 1981-1991); 5.1.2.3 Suradnja EU sa drugim europskim zemaljama (Ekonomski -evropski prostor) 5.2 Carinska u druženja i priključenja; 5.2.1 Švajcarska - Liechtenstein; 5.3 Udruženja slobodne izmene roba 5.3.1 EFTA; 5.3.2 COMECON 5.3.3 CEFTA Integracijski procesi izmedju Slovenije, Madjarske, Slovačke, češke i Poljske Wortd Encyclopedia of P»ece,volume 1,1982 _9 Ekonomska integracija Ekonomska integracija se može definirati kao proces i stanje . Razmatrano kao proces, ona sadržava mjere koje spriječavaju diskriminaciju medju ekonomskim jedinicama koje pripadaju različitim nacionalnim državama; promatrana kao stanje , može pretstavljati izostajanje raziičitih oblika diskriminacije medju nacionalnim erkonomijama. Tako definirana, ekonomska integracija može uzeti različite oblike koji pretstavljaju različite stupnje integracije. U podučju slobodne trgovine ( European Free Trade Association-EFTA , Councel for Mutual Economic Assistance-CMEA ili COMECON,Pacto Andino) carine (i kvantitativne restrikcije) su ukinute medju zemljama učesnicama, ali svaka zemlja zadržava svoje carine prema zemljama nečlanicama. ( na pr.:uspostava carinsku unije izmedju Švajcarske I Lihtenštajna na osnovu ugovora potpisanog 1923, Indije i Butana na osnovu ugovora potpisanog 1961), uključuje , pored otklanjanja diskriminacije prometa roba unutar unije, izjednačavanje carina u razmjeni sa nečlanicama. Viši oblik ekonomske integracije je postignut zajedničkim trežištem (Europska ekonomska unija) gdje nisu ukinute samo restrikcije u trgovini nego i u prometu roba. Ekonomska unija (na pr. Belgije I Luksemburga) kao razlika prema zajedničkom tržištu kombinira ukidanje restrikcije u trgovini I prometu roba sa izvjesnim stupnjem uskladjivanja ekonomske politike, kako bi se ukinula diskriminacija koja nastaje disparitetom ove politike. Na koncu, totala ekonomska integracija (konačni cilj Evropske unije) pretpostavlja ujednačavanje monetarne, fiskalne, socijalne i konjukturne politike, što zahtjeva ustanovljavanje jednog nadnacionalnog tijela čije su odluke obvezne za sve zemlje-članice. Teško da je ekonomska integracija nešto novo. Američki ustav iz 1789 ukinuvši posebne carine u 13 država, stvorio je carinsku uniju ovih federalnih jedinica. Ujedinjenje raziičitih njemačkih državica u jednu naciju pračeno je carinskom unijom medju suverenim državama. U 20 stolječu, do završetka II svjetskog rata nije bilo značajnijih carinskih unija, i ako je bilo takvih pokušaja medju različitim evropskim državama ( Italije I Francuske na pr.). Političke nesuglasice su bili glavni uzrok da se ovi projekti nisu ostvarili. U poslijeratnom periodu enormno se pojačalo zanimanje za probleme ekonomske integracije.U Europi su primjeri ekonomske unije Beneluks zemalja (Belgija,Nizozemska i Luksemburg ); Evropska zajednica za ugalj (ECSC) koja je stvorena 1952 za zemlje Beneluksa, Francuske, Savezne republike Njemačke i Italije;Evropska ekonomska zajednica (EEC i Zajedničko tržište) koje je osnovano od Strane zemalja ECSC-a 1958; i Europska zajednica slobodne trgovine (European Free Trade Association EFTA) osnovana 1960 od Strane Ujedinjenog Kraljevstva, Norveške, Portugala, Švedske I Švicarske. 1 januara 1973 dvije zemlje osnivači EFTA-e, Ujedinjeno kraljevstvo i Danska, napuštaju organizaciju i prilaze EEC-u, koja je u medjuvremenu priskrbila nove članove, tako da se sadanje članstvo sastoji od Austrije, Finske, Islanda, Norveške, Švedske, Portugala i Švicarske. 1 jula 1977 ukinute su carine izmedju EFTA-e i EEC i sadanji odnos medju tim organizacijama je sličan jednom širokem udruženju slobodne trgovine. EEC zadržava zajedničke vanjske carine, ali za države EFTA-e nema carina, dok zemlje EFTA-e nemaju carina prema zemljama EEC-a ali zadržavaju posebne carine prema drugim nacijama. I ako su Evropska zajednica I EFTA najpoznatije ekonomske integracije, daleko od toga da su i jedine. Geografski največaje Latino američko udruženje slobodne trgovine ( Latin American Free Trade Association LAFTA), koja uključuje Argentinu, Brazil, Boliviju, Čile, Kolumbiju, Ekvador, Meksiko, Paragvaj, Peru, Urugvaj i Venecuelu. Vodeči princip ove organizacije je da razmjesti neke industrije nekim državama pa da trgovina rezultirajučim dobrima bude slobodna. Medjutim ambicije LAFTA-e su bile zakočene političkim nesporazumima. Lokalni interesi koji su podupirali protekcionizam su se pokazali vrlo jakim. Podgrupa LAFTA-e, Andski savez (Bolivija, Čile, Kolumbija, Ekuador, Peru i Venecuela) su u početku imali ambiciozan cilj: htjeli su postiči zajedničke carine u 1975 sa kompletnom slobodnom trgovinom iste godine i razradjenim planom za dugoročni razmještaj industrije. Svi su ovi prijedlozi propali, a Čile je za vrijeme unutarnijh svadja istupio iz pakta. I pored toga LAFTA ima više uspjeha u smještaju industrije od Centralno američkog zajedničkog tržišta ( Central American Common Marčet CACM). Poslije početka koji je obečavao, CACM je teško propatio radi kratkotrajnog rata izmedju Hondurasa i San Salvadora 1969. Ovaj je rat praktički rasuo članstvo CACM-a. Druge dvije ekonomske integracije su se kompletno raspale: dr. Boris Gombač (str.279-280 Wortd Encyciopedia of Pleče, volume 1,1982 tc Zapadno Indiska Federacija, radi političkih nesuglasica medju članicama i Istročno Afrička Unija Kenije, Tanzanije i Ugande ponajviše radi antipatija Idi Amina bivšeg pretsjednika Ugande prema drugim dvaju članicama. Nasuprot tomu, jedna brzo napreduje: Udruženje zemalja jugoistočne Azije (Association of South East Asian Nations ASEAN) koje uključuje Indoneziju, Maleziju, Filipine, Singapur i Tajland. Težnja za zajedničkim tržištem datira od 1976. Opče ukidanje carina i izvjestan razmještaj industriuje je več dogovoren a 1977 Japan je objavio da im pruža značajnu podršku. Druga ekonomska integracija je udruženje slobodne trgovine medju komunističkim zemljama koje se zove COMECON (Council for Mutual Economic Assistance). Ono uključuje Mongoliju, Kubu (od 1972), Vijetnam (od 1978) i uz starijeg partnera Sovjetske Rusije i 6 istočno revropskih zemalja isključujuči Albaniju i Jugoslaviju (koja ima status promatrača. * dr. Boris Gombač (str.279-280 VVortd Encyclopedia of Piece,voluroe 1,1982 1 i Europska unija Europska unija,poznata i kao Zajedničko tržište, ima tri različite organizacije: Europsku zajednicu za ugalj i Čelik (ESC), Europsku ekonomsku zajednicu (EEC) i Europsku zajednicu za atomsku energiju ( Euroatom). Europska unija ima istih 6 članova od 1973: Belgiju, Francusku, Saveznu republiku Njemačku, Italiju, Luksemburg i Nizozemsku. 1 januara 1973 pristupaju Europskoj uniji Ujedinjeno kraljevstvo, Irska i Danska. 1 januara 1981 pristupa Grčka, 6 februara 1985 Grenland koji postaje član Europske unije kao dio Danske. Aprila 1985 primaju se Španija i Portugal kao novi članovi Unije, čiji punopravni članovi postaju 1 januara 1986. 1 januara 1995 primljeni su kao članovi Europske unije I Švedska, Finska i Austrija. Europska Unija sada ima Stanovnika i širi svoju teritoriju na.km 2 1.Osnove stvaranja Europske unije Europska unija je vrhunac velikog sna ranih poslijeratnih godina II svjetskog rata a to je politička, ekonomska i vojna integracija Zapadne Europe.Posljedice ovog velikog sna bi bile da bi države trebale objediniti svoja dobra, iznad uskih pojedinačnih interesa čime bi onemogučili medjusobne ratove i požnjeli političke i ekonomske koristi njihovog jedinstva. Ranih 1950 je prevladavala potreba francusko-njemačkog izmirenja, kako bi se spriječio novi europski rat, bojazan od komunizma i potraga za vlastitim napretkom sa jedne Strane kao cilj a sa druge Strane kao brana komunističkoj infiltraciji. Postojala je opča želja da se pokopa mržnja medju ljudima i narodima koju je rat izazvao i koja je još uvjek postojala. Zapadna Europa je u potpunosti ovisila o Sjedinjenim državama ne samo finansiski no i u koncepciji strukture nove Zapadne Europe. Sjedinjene države koje su postigle političku federaciju i ekonomsku integraciju i time veliko ekonomsko blagostanje, služile su im kao uzor. Medjutim uzroci i poslijedice su trebale biti obrnute u slučaju Zapadne Europe. Dok su Sjedinjene države najprije postale politički jedinstvene a kao poslijedicu postale ekonomske močne, Zapadna Europa je trebala najprije da bude ekonomski jedinstvena a političke poslijedice če to slijediti. To je osnovni politički element Europske unije, čiji autori su bili jako oprezni da torne daju izraza u Rimskom ugovoru. Putem carinske unije pokušalo se nagristi suverenitet zemalja članica do točke kada ne bi mogle djelovati neovisno jedna od druge. Federalni dogovor bi tada bio nužnost. Primjer Sjedinjenih Država-močne, napredne i medjunarodno miroljubive zemlje je bio u direktnojk suprotnosti Europi:slaboj, siromašnoj i ratobornoj. I ako je bilo u početku i suviše očekivati federalizaciju Europe po uzoru na SAD, razum je upučivao na ograničeno smanjenje suvereniteta na odredjenim jasno degfiniranim područjima. To je bio cilj koji je inspirirao Viječe Europe da stvori ECSC, pokušaj da se stvori Europska obranbena zajednica i osnivanje EEC i Euroatoma. U medjuvremenu su dvije velike institucije Atlantskog saveza Organizacija za europsku suradnju (OEEC) I Sjevero-atlantski pakt (NATO) počeli davati ekonomsku i vojno pomoč koju je Zapadna Europa očajnički trebala, ako je želela postiči bilo kakovi cilj. Sredinom pedesetih izgledalo je da je SAD bila na dobrom putu da postigne cilj svoje europske politike a to je ujedinjena, uspješna Zapadna Europa koja se može suprotstaviti koministričkoj ideologiji, doprinijetri vlastitoj obrani, ne zahtjeva direktnu pomoč, pruža ekspandirajuče tržište za američki izvoz i podupire američki politiku u ostatku svijeta. Prvi veliki korači u integraciji odnosno reintegraciji su poduzeti u okviru OEEC-a. Ovo je bilo dopunjeno projektom koji je bio ograničeniji u području i broju članica ali neuporedivo ambiciozniji u konceptu i revolucionaran u institucijonalnom uredjenju ECSC. ECSC je trebalo da bude prethodnik novog tipa zapadno europske organizacije koja bi se širila preko čisto ekonomskih područja na područje politike i obrane. Unutar novog oblika organizacije centralna vlast bi donosila odluke koje se tiču zemalja članica neovisno od njihovih vlada. dr. Boris Gombač (str.279-280 VVortd Encyciopedia of Piece.volume 1,1982 12 Ipak uprkos činjenici da je rani poslijeratni period bio bogat težnjama za “integracijom”, izjalovili su se kako politieki tako i vojni pokušaji. I poslije 1955 naglasak je stavljan na ekonomsko približavanje. To je dovelo 1957 do stvaranja EEC i 1960 do osnivanja Evropskog udruženja slobodne trgovine (EFTA) Ekonomija i politika su bile usko povezane u ovom razvoju, ali se može reči da, u koliko su OEEC i EFTA bile osnovane na ekonomskim pretpostavkama, ECSC i EEC su u osnovi bile politički akt uvjerenja da je zapadno europska misao integracije, u strogom smislu te riječi bila još uvjek živa. ECSC je osnovana 1952 sa sjedištem u Luksemburgu. Sačinjavale su ju europske teritorije šest zemalja: Belgija , Francuska, Savezna republika Njemačka, Italija, Luksemburg i Nizozemska koje su često nazivane malom Europom; ukinute su sve careine za ugalj i Čelik u tih šest zemalja; ECSC je medju ostalim stvarima, konsekventno područje slobodne trgovine. Cilj je bio promicanje veče prosječne produktivnosti i efikasnosti, ili smanjenje troškova u industriji Čelika i uglja putem veče regionalne specijalizacije na područjima koja su za to pružala najviše mogučnosti. U očima onih koji su zagovarali europski federalizam, ECSC je bio dio sveobuhvatne strategije “ujedinjenja” i “integracije” nacionalnih država pod nadnacionalnim autoritetom. Načrt ugovora za europsku obranbenu zajednicu je slijedio osnivanje ECSC. Ratificiran je od Strane svih parlamenata izuzev Francuske koja je odbacila ugovor kasno u Ijeto 1954. Pristalice europske integracije oživjeli su ideju federalizma pozivajuči 1955 na ekonomsko jedinstvo i osnivanje jedne agencije za atomsku energiju koja prelazi nacionalne granice. Unutar dvije godine šest vlada, koje su sačinjavale ECSC, sačinile su i ratificirale ugovor za Europsku ekonomsku zajednicu (EEC) i drugi za Europski atomsku zajednicu (EUROATOM) od kojih su obe započele sa radom 1958. Euroatom je osnovan radi rasta troškova konvencionalne energije. Imajuči u vidu uznapredovalo iscrpljivanje izvora energije u večini izvora koja su se mogla iskorištavati u maloj Europi, koja bi utjecaia na troškove proizvodnje u svim ostalim industrijama i shodno torne smanjila konkurentnu sposobnost šestorice na svjetskom tržištu. Eksperti su smatrali da bi atomska energija mogla zaustaviti rast troškova i eventualno preokrenuti trend. Smatralo se takodjer da bi atomska energija bila odgovor na geografske razlike ekonomskog razvoja. Od samog početka direktan doprinos europske atomske integracije je bio u uvodjenju i širenju tehnoloških promjena koje bi atomski procesi izazvali u cijenama zapadno europske ekonomije. Uprkos svom imenu, EUROATOM nije bio ograničen na europski kontinet.Euroatom, ime kojim su Zajednicu podarili Francuzi i prije njenog rodjenja, uključivala je za razliku od ECSC I EEC i prekomorske dominione zemalja članica. Ugovor o osnivanju EEC odnosio se na industriske proizvode koji nisu uključeni u ugovore o ECSC I EUROATOM-u, kao i na poljoprivredne proizvode. Europska zajednica se bazira na 4 osnovna principa:slobodno kretanje roba .usluga, radnika i kapitala. Slobodno kretanje roba unutar europske zajednice pračeno je zajedničkim vanjskim carinama za sva dobra koja ulaze u bilo koju zemlju članicu. Slobodno kretanje radnika je osigurano unutar zajednice. Radnici zemalja članica su imali pravo da se , poslije uvjetnog roka, učlane u sindikat zemlje u kojoj rade, da tamo stanuju t da dovedu lica koja izdržavaju. da žive sa njima. Pravo na vršenje usluga podrazumjevalo je pravo poduzeča europske zajednsce, da promatraju zajednicu kao cijelinu i da pružaju usluge bilo koje vrste. EEC ugovor je odredjivao da zemlje članice ukinu sva ograničenja na kruženje kapitala unutar zajednice. Do 1967 tri zajednice su imale posebne savjete i izvršne komisije poznate kao “High Authority” u ECSC-u).Nasuprot tomu je Europski parlament i Medjunarodni sud bio jedinastven za sve tri zajednice od 1959. Od 1967 postoji samo jedna komisija i jedinstveni savjet koji ima sva prava i odgovornost koje su imali prethodnici, stvoreni ugovorima o tim zajednicama. Stapanje institucija se promatralo kao prvi korak ka stvaranju jedinstvenog ugovora koji bi zamjenio Pariški ugovor (o osnivanju ECSC-a) i Rimski ugovor (o osnivanju EEC I AUROATOM-a). Proširenje Zajednice 1973, 1981 I 1986 nije promjenilo osnovni sustav nadležnosti institucija Zajednice i ako su neki sadržaji promjenjeni. dr. Boris Gombač (str.279-280 VVortd Encyclopedia of Piece.volume 1,1982_ 13 2. institucinalna struktura Europske zajednice Europska zajednica ima četri osnovne institucije: Europski parlament, Savjet, Komisije I Medjunarodni sud sa potporom Suda “Slušatelja” (Court of Auditor). Prava koja ima Europski parlament, je ograničen u poredjenju sa pravima nacionalnih parlamenata.Ona su sadržana u čl. 137 Ugovora o EEC-u koji utvrdjuje:” Asamblea ima savjetodavnu i nadzornu ulogu prenesene ovim ugovorom.” Kao poslijedica proširenja zajednice, broj europskih parlamentaraca je porasao sa 198 na 518. Rapodjela sjedišta je kako slijedi: Francuska, Savezna republika Njemačka. Italija i Ujedinjeno kraljevstvo, svaki po 81,Španija 60, Nizozemska 25, Belgija, Grčka i Portugal 24, Danska 16, Irska 15 i Luksemburg 6. Prvi direktni izbori za europski parlament su održani juna 1979. Ovi izbori 1979 nisu bili samo dugo očekivani dogadjaj u izgradnjiu europske zajednice nego i povjesni dogadjaj. Imajuči mogučnost direktnog izbora, narod Zajednice je nadomjestio jednim činom političke vjere povjesno suparništvo i borbu demostracijom jedinstvene volje da djeluju zajedno preko nacionalnih granica kao dio zajedničkog političkog sistema. Najviše u Europskoj zajednici, ali i u Atlantskom savezu, Savjetu Europe i drugde, vlade su uvidjele da treba zamjeniti rat i napetosti u Zapadnoj Europi trajnim mirom i ekonomskom stabilnošču.U velikoj mjeru su to i uspjeli. Medjutim direktni izbori su prevazilazili djelovanje vlada, uključujuči direktnim demokratskim učeščem naroda Zajednice u proces europske integracije i pružajuči narodu značaj utjecaja na politiku i odluke Europske Zajednice. Medjutim mora se naglasiti da ograničena prava Europskog parlamenta, pružaju znatna ograničenja stvarnom učešču naroda članica. Sud pravde, koji se satoji od 13 sudaca koji se postavljaju na 6 godina, na osnovu dogovora vlada. Sud osigurava oprimjenu ugovora u skladu sa zakonom. Sucima pomaže 6 odvjetnika (advocates-general). Savjet je sastavljen od pretstavnika vlada 12 zemalja članica. Svaka vlada je pretstavljena sa jednim od svojih ministara. Članstvo u Savjetu ovisi o predmetu o kojem se raspravlja. Ministri spoljnih poslova se smatraju glavnim ptretstavnicima Savjeta, ali sastancima Savjeta često prisustvuju ministri poljoprivrede, saobračaja, finansija, industrije često uz ministre spoljnih poslova. Na sastanku koji je održan decembra 1974 pretsjednici vlada su se dogovorili da se sastaju najmanje tri puta godišnje u Savjetu zajednice (da raspravljaju problrmr Zajednice) u kontekstu kooperacije. Ovi su sastanci poznati pod nazivom Europski savjet. Pretsjedništvo je rotirajuče: svakih 6 mjeseci pretsjedava drugi pretstavnik zemalja članica. Pri glasanju Savezna reopublika Njemačka, Francuska, Italija I Ujedinjeno Kraljevstvo imaju 10 glasova, Španija 8 glasova, Belgija, Grčka, Nizozemska i Portugal po 5, Danska i Irska 3 a Luksemburg 2. Komisija se sastoji od 17 članova koji su postavljeni na osnovu sporazuma vlada članica. Za vrijeme mandata od 4 godine članovi moraju biti neovisni od vlada i Savjeta. Savjet nemože smijeniti ni jednog člana komisije, samo parlament može prisiliti komisiju na povlačenje izglasavši joj nepovjerenje. Postavljanje članova komisije vrše vlade članica jednoglasno;sastanci ministara spoljnih poslova održavaju se radi donošenja odluka, ali je pismeni postupak predvidjen za pojedinačne odluke.Njihov mandat traje 4 godine i nemože se obnoviti. Mandat pretsjednika I dva potpretsjednika obnavlja se svake dve godine. Ugovor dodijeljuje Komisiji široku lepezu dužnosti koja se grubo mogu opisati: Komisija je čuvar ugovora,ona je izvršni organ Zajednice, inicijator je njene politike i tumač interesa Zajednice u Savjetu. Sud slušalaca ( The Court of Auditors) ima 12 članova koje jednoglasno postavlja Savjet poslije konsultacije sa parlamentom. Počeo je djelovati oktobra 1977 On vrši reviziju računa Savjeta i njegovih tijela, ispituje da li su prihodi i rahodi u skladu sa zakonom i da li se propisno rukovalo, ispituje rukovanje finansijama i o torne podnosi izvještaj tijelima Zajednice. dr. Boris Gombač (str.279-280 VVortd Encyclopedia of Ptece,volume 1,1982_44 3. budžet (proračun) europske zajednice lako proračun zajednice iznosi samo 2,5% nacionalnih proračuna, koji dosiže visinu od 15 miljardi dolara za 1979, njegova veličina i uravnoteženje je odlučujuče za veličinu i karakter politike Zajednice. Proračun Zajedničke poljoprivredne politike (CAP) obuhvata preko tri črtvrtine proračuna Zajednice. Ostatak proračuna pokriva troškove Komisije i svih ostalih politika uključivši i nadoknadu zemljama članicama za troškove prikupljanja carina na uvoz iz zemalja koje nisu članice i administratrativne troškove Komisije i drugih tijela, Europske banke za obnovu . Europski fond za razvoj i ECSC su finansirani odvojeno. Sistem finansiranja troškova Zajednice nacionalnim doprinosima iz 1970, postupno se zamijenio sistemom samo-finansiranja iz izvora koja pripadaju Zajednici, poznatih kao “vlastiti izvori”.Oni se sastoje od carina koje se ubiru od zajedničkih vanjskih carina, uvoznih carina na poljoprivredne proizvode i dijela (najviše 1%) poreza na dodatnu vreijednost (VAT,Mehrwehrtsteuer) na osnovu zajedničke procjene. Da bi pojednostavio obračun proračuna uvedena je europska jedinica obračuna (EUA) koja se dnevno izračunava i objavljuje od Strane Komisije. Proračunska procedura je odredjena čl. 203 ugovora o EEC, koji je znatno promjenio ugovor o proračunu od aprila 1970 i jula 1975. Od 1975 Europski parlament sa Savjetom je nadležan za proračun Zajednice. Za poslove EEC i EUROATOM-a Savjetu i Komisijiu pomažu Ekonomski i Socijalni komitet. On se sastoji od različitih pretstavnika ekonomskog i društvenog života. Od njega se mora tražiti mišljenje za mnogobrojna pitanja a može i samoinicijativno iznositi mišljenje. Za poslove ECSC-a Komisiji pomaže Savjetodavni komitet sastavljen od proizvodjača,radnika, potrošača i trogovaca u industriji Čelika i uglja. Od njega takodjer treba zatražiti mišljenje prije donošenja odluka po velikom broju pitanja a i on može samoinicijativno iznositi svoje mišljenje. Kroz Ekonomski i socijalni komitet i Savjetodavni komitet sindikati su aktivno vezani za razvoj Zajednice. Europska banka za razvoj, koja je non-profit organizacija, dodijeljuje kredite i garantira finansiranje projekata u manje razvijenim oblastima Zajednice u slučajevima kada oni nemogu biti finansirani iz nacionalnih izvora a finansira i projekte afričkih.karipskih i zemalja Pacifika koje su povezane sa Zajednicom potem Lome konvencije i drugim zemljama u razvoju. iiiiiiivvvivii ' Curzon V: European integration and Atlantic partnership.The European Free Trade Association and the Crisis of European Integration.An aspect of the Atlantiic Crisis .Graduate of International Studies.Geneve. " European Communities 1986, Bulletine de Communaute europeen.No.1.Office for Official Publications of the European Communities.Brussels Lister L. 1960, Europe’s Coal and Steel Community. An experiment in Economic Union.Twenty Century fund, New York. ' * * * * v Noel E.,1982,Working together: The Institutiuons Of European Community. Office for Official Publications of the European Communities. Brussels. v Palmer M.,1981, The European Parlament- What It ls-What It Does.Hovve It Works. Pergamon.Oxford Vl Polach J G 1964, EUROATOM.Its Background Issues And Economic Implications.Oceana.Dobbs Ferry.New York v " Vaulont N 1980,L’union douaniere de la communaute Economique Eropeenne. Office for Official Publications of the European Communities. Brussels dr. Boris Gombač (str.279-280 1.1.1. Buesingenna švajcarsko-njemačkoj granici 1.1.2. Campione cPItalia na švajcarsko-italijanskoj granici 1.1.5. Samnaum i Sampuoir na švajcarsko-avstrijskoj granici 1.1.5. Jungholz i Mittelberg na avstrijsko-njemačkoj granici v 2.2.1. Slobodne carinske zone (francuske) oko Ženeve (Svajcarska) limlle enlre Ctnloro limit lont UAr, ou Departements ** ,0 km - / 7 - 3. 2. Slobodni tranzit robe i putnika kroz teritoriju susednje zemlje (kod Gorice) 3.3. Zajednicka ribolovna trsčanskom zaljevu .