FRANCISCI SAMUILIS KARPE Caes, Reg. Phii.osophiae Ik Univeasitate Viehkeksi PnoiESsorvis INSTITUTIONES FHILOSOPHI/E M O R A L I S. PjMS TERT1A. JURISPRUDENTIA UNIVERSALIS SEU DOCTRINA JURIŠ RATIONIS. VIENNM SUMTIJllJS CH.R1ST, FRID. WAPPD1R EV BEOK, ,•*; C; 'i. i C . i ' i iL £ U ' 1 A /. - ’ '! <•■■■ ■ ' - ■ ■■ " Mllh&iZ -VJ m loA'f.jui r. - I) 3 ' ' f'\ V V ; - r , ... . ia>j cim, Arjjivzoa 6. A ' I V . >; - ■ €?<€*+ %* > €33ES*«*»=»= PROLEGOMENA A D JURISPRUDENTIAI N AT UR AL E M« «•) Definitiones Juriš et Jufti , stepne /c Op us Juriš, $• i. JuS (proprie acceptum, externum, doctrina luris) eft complexus legum practicarum , quae vi fanctionis fuae externae arbitrium hominum itringunt. Ejusmodi leges propterea lege s Ju- fis dicuntur, oppofttee legibas virtutis , funtque vel nativce (naturales) , quibus ipfa ratio hu- mana fanctionem externam in poteftate cogen- di pofitam, vel pofitiva (ftatutariae), quibus legislator humanus fanctionem in poteftate pu- niendi confiftentem adjunxit; quare etiam jug vel mturale , vel pofitivum eft. Sanctio ex- ternu in repraefentatione poteftatis cogendi et puniendt (coactionis aut poenaj pofitivae ) po¬ lita, non cadit in agendi confilia, led tantura 6 in quaedam agendi genera , quae fub fenfum judiciumque aliorum cadunt , atque Suo alte- rius adverla funt, ideocjue lafiones , injurice , actiones injufice dicuntur. Qui Jeges juriš ex principiis fuis ope nexus deducendi habitu pol- let Jurhfciens , qui etiam habitu potitur lub Jeges juriš cafus evenientes recte affumendi et ex iis dijudicandi jf-iirisprudens dicitur. Ex quo intelligitur quid fit jf-iirisfcientia et jf-urispru- dentia, quodque utraque fit vel natura/is vel pojitiva, §. 2. Cum leges juriš etiam nativae non efficiant, fed t ant um indicent, quid fit juftum et injuftum, altioris indaginis quaefiio eft, quid fit juftum, quid injuftum, quo univerfali, ftabili et perfe evidenticharactere hasc a fe in vicem dif- cernantur, qua quaeftione Jurisconfulti non fecus quam Logici, quid verum falfumve, fit interro- gati, in anguftias compelluntur. Quaecunque actiones externas Suo alterius (nativo vel ac- quifito ) adverfse funt, eas lasfiones , injurias , injufias, eeteras vero juftas el jure fiert dici- mus. Ratio poteftatem facit eos cogendi et puniendi, qui alios laedere, Suum eorum vio- lare ten^ant, vel alios jam laefierunt, Suum eo¬ rum violarunt, et damnum iilatum reparare re- cufant; quare actiones externae, quae non funt conjunctse cum leefione aliorum, cum violatione Sui aliorum, funt juftee, quibus vero alii in Suo turbantur et violantur, injuftce funt. Leges ita- que juriš veras funt, quibus Sui aliorum turba- tio et violatio interdicitur, et Jus etiam recte per fcientiam julti et injufti , non vero per fcientiam aequi bonique defmitur, atcjue hunc ji nem fibi propofitum habet, ut fecuritas et pax 7 pax inter homines five folitarie, five in focie- tate viventes obtineat , fine qua ceteris fuis necelfariis et fortuitis finibus vacare non valent. ®0 Supvemct Juriš lex , fupremum jufti eri- terium, §. 3. Agendi genera per leges juriš, adeo- que per legislationem rationis juridicam defini- ta dicuntur etiam officia juriš feu ex terna, et fa- cultates feu partes poteltatis externe agendi per leges et officia juriš non reftrictae, dicuntur ju¬ ra externa , quia ejusmodi officia et jura tam- quam actiones fub fenfum cadentes dijudicare et vi extorquere licet; quare Jus feu Juris- fcientict etiam fcientia officiorum et jurium ex- ternorum inter homines dici poteft. Quodfi itaque juriš leges et jufti judicia probari , i. e. ex principiis certis evidenti nexu deduci poffunt, poffibilis eft fcientia juriš et jufti feu Jurispru- dentia naturalis, quae officia et jura hominum externa tradat. TJt jura et jultitia ab ufurpa- tionibus et injuriis difcerni poffint, inquirendum eft, quodnam fit omnium legum juriš fupremum principium , i. e. quae fit lex juriš fuprema, et quodnarn fit fummum omnis jufti criterium? Homines in terra convivas , poteftatem fuam externe (extra le) agendi ad ea genera reftrin- gere tenentur, ut tamquam perfonas in com- muni illo domicilio perfiltere , atque in pace degentes cultui et faluti fuae operam dare pof¬ fint. Hasc agendi genera jufta effe et jure fieri, coritraria vero injufta elfe, et contra jus fufcipi dicuntur. S. 4* 3 S. 4. At quonam criterio base actionurn ex- jternarum genera invicte agnofcuntur, adeoque ab injuriis evidenter et irrefragabiliter difcer- nuntur? Certe non a!!o magis quam ifto vetu- iiiffirTio: aliis actionibus externis alios nullo mo¬ do laedi , adeoque in perfectionis fuae itudio impediri, aliis vero Suum aliorum aperle tur- bari et violari ; quare illud antiquiITimum: ne* minem Izdaš , finito cuicpue Sumu, exhibet fum- fnum omnis julti criteritim, atque conditio il- Jius /tatus efi, fine quo homines in terra con- vivae effe, atque c uit ur* et faluti vacare non poflent; qui illud fequunmr, reapfe et omni- mode fuam externe agendi poteliatem ad eam conditionem re/tringunt, ut cum pari aliorum agendi potefiaie confifiere queat, produntque animmn focialem , qiji transgrediuntur , ani- pum infocialem et hoitilem produnt, atque ad- verfus fe inftinctum defenfipnjs et ujtioms con? eitant, 3 -) Juriš univerfalis part iti o et ufus, §. 5. Partitio juriš naturalis, ne mere arbi* traria fit, efierrtiaii juriurn naturalium difcrimi- ne tamquam vero et idoneo ftindamento niti debet. Cuncta vero naturalia jura , quorum complex>us fjftematicus jus naturale confiituit, funt Vel fiinpliciter vel tanttim comparative uni- verlalia; quare jits naturale efi etiam jus per escellentiam univerfale. Iioc vero jurjum na¬ turalium univerfnlium difcrimen maxirne ob- yium, lucujentum ct nota tu dignum e fr, quod jura funt vel privata fen llatus juridici privali, vel 9 vel publica feu ftatus juridjci publici cujusmo- di jura certe illa non funt, quae funt auctoritate publica promulgata, verum tantumilla. quse a natura, i. e. rationis legislatione juridica in civitate inter imperantem et fubditos vel inter civitates feu gentes locum habent; quare jus naturale feu univerfale vel eft privativum , vel publicum (jus pofitivum feu ftatuarium eft tan- tum particulare, atque pariter velprivatum, vel publicum). Jus univerfale privatum vel elt extrafociale , five abfolutum five hjpotheti- cum , vel fociale focietatis juridicee minoris, hocque porro vel focietatis juridica minoris ge- neratim cum asqua]is turo inasqualis , tlim Ipe-t ciatim focietatis domefticae conjugalem, paren- talem et herilem complexae. Jus vero univer¬ fale publicum eft vel jus naturale civitatis (jus civitatis internum ) , vel jus naturale gentium (jus civitatis extenium). Nulla alia juriš na- iuralis diftributio partes et membra hujus fcien- tiae lucidiori ordine, continuatione et propor-« tione exhibet. §. 6. Ufus Jurisprudentias naturalis plane infignis et univerfalis elt uti Ethices feu doctri- nse virtutis, adeoque ejus ftudium nullatenus tantum acl jurisprudentiae pofitiva? et politices itudiofos reftringendum. In omni Jure pofitivo cum publico, uti eft Jus ecclefiafticum, et civi- tatum fingularium tum privato, uti eft civile, criminale, cambiale &c. in lingulis civitatibus opus eft folida Juriš naturalis, cum privati tum publici cognitione ad illas juriš pofitivi fpecies, live couftituendas five emendandas. Fraeterea Thcologiae et Ethicae chriltianas interpres, 'et cultor pleniori Juriš naturalis cognitione varit* re^ io refpectu carere nequit. Quod li mutua Impe- rantium, fubditorum et civitatum jura et officia fatis cognita funt et vindicata, non facile in periculum con/titui poterunt, five per ufurpa- tionem et opprelTionem, five per inobedien- tiam et feditionem, quia ejusmodi injurias nul« lo pra?textu celari poffunt, adeoque univerfalem aborninationem commovent. Ad juriš natura- lis cognitionem fcieniificam adducti convincun- tur, npiinifl in fiatu civili jura humanitatis far- ta tecta confervari poffe, falutem hominum et popuiorum, auctoritatemque imperantium nul- lum majus firmamentum et p^aefidium habere, quam obfervantiam jprium hominibus et popu¬ liš compete-ntium; quare Juriš univerfalis fen naturalis, tura privali tum publici eognitio fo- lida non tantum Jurisconfulto et Politico, ve- rum etiam religionis et fcholarum Magifiro, praeterea Medico, Oeconomico et cuivis eru- dito liomini varia ratione neceffaria elt, ne in rebus juriš naturalis judiciis fuis in transVerfum agantur, adeoque fiudium ejus ad portionem vias academicae communis, i. e. ad itudium philo« fophicum referendum elt. Ru- 11 RUDIMENTA STSTEMATJS JURIŠ RATIONIS SEU PHILOSOPHICI. JURIŠ NATURALIS SEU UNIVERSALIS PARS PR1MA JUS UNIVERSALE PRIVATUrM. Juriš univerfalis pr iv ati notio et partitio. §. 7, Jura hominum naturalia funt, vel privata vel puhlica; priorum cornplexu llatus juriš privatus et jus naturae privatum, polierio- rum vero complexu liatus juriš publicus, iu quo Imperans et fubditi, popu!ique ac civilates in- vicem tamquarn res puhlica verfantur, atque Jus naturae publicum continetur. Jura Meutu et Tuum concernentia privata duplicis funt ge- neris; alia. enim fingulis hominibus, quin jam tamquam membra focietatis minoris fpecten- tur, alia vero iis conveniunt, quatenus tam- quam membra ejusmodi focietatis maxime do- meitjcge, quee conjugibus, parentibiis et liberis, atque heris etfamulis conliare folet, conlideran- tur. Tradit ilaque jus univerfale privatum eas juriš leges , fine quibus Me um et Tuum effe non poteii, eftque vel extrafociale vel fociale. JU- JURIŠ UNIVERSALIS PRI VAT l PARS PRIOR JUS PRIVATUM EXTRASOCIALE> PRAECO GNOS CEND A, 1. ) Homines etiam folum quci tales invicem confi¬ derati juribus gaudent, $. g.. Simul ac plures homines in globo terraqueo pofitos cogitamns, eos etiam certis juribus praeditos cogitare necelTitamur, quae fint omni aliaarctiore ipforum conjunctione priora. Ejusmodi jura certe illa funt, fine quibus ho¬ mines tamquam perfonas in terra, communi do- micilio, degere non poflent. 2 . ) Ejusmodi jura funt velabfoluta vel hypothet'ica, §. 9. Homines folum qua tales confiderati obligantur fociales effe, i, e. in terra communi ciomicilia ita fe gerere, ut tamquam perfonae et fines in ea perfiftere polfint , funt itaque fo¬ lum qna homines confiderati illo fenfu in fiatu fociali politi, atque ante omnem fuperadditam focietatem juribus gaudent, quae funt vel abfo¬ luta vel hjpothetica polito aliquo obligaioriq facto enafcentia. 13 CAFUT P RIM UM. De juribus homimim extrafocudibii$ (ibjolutis Jeu comuitis. Tractandorum or do. §. xg. Jura quibus homines qua tales prše« diti intelliguntur nihil praeter praeftantiam et dignitatem naturae humanae requirunt, et Suurn cujusque connatum fpectant, quare abfoluta, connata, primitiva, atq ue jura /jominu?7i fett humanitatis per exceUentiam dicuntur. Juriš interpres lisec jura a fuo eflendi principio evi- denti nexu et ordine deducere, atque cum ho- rum jurium complexus, fiatus naturse abfolutus fenfu juridico dicatur, hujus fiatus indolem in- veftigare et eruere debet. L Principium eflendi jurium humanoruais primitivorum indicatur. $. n. Sunt qutedam jura hominufti per fe patentia, ex quibus vero cetera jura velut ra¬ mi et frondes ex ftirpibus et radice effloref- čutit; haec jura rationem eflendi ceterorum con- ftituunt, Radix omnium jurium humanorum. §. 12. Ouamquarn homines in terra'con* vivre fsepfe valde a le invicem differant, effen- tiaiem tamen illurn characterem, in ratione no- mothetiea, Voluntafe libera et perfectibilitate politimi, communem babent, adeoque hoc re- fpectu pares funt. Vi liujus characteris cuivis iiomini competit jus, lit alii eum iton vclut rem, velut nierum medium , fed velut perfonam, et velut finem per fe confiderent et tractent. Ex hoc pfimigenio et per fe evidenti jure, quod brevitatis caiua Jus perfonalitatis appellare li- Ceat, tamquam ex germine ant fadice otunis ju¬ riš, o in ni a et non nifi vera h orni nam jura con- nata legitimo nexu deduci p o Hunt. Hoc jus conditio et fundamentum eft omnis Mei et Tur in ter homines, cujus tuendi et promovendi cau- fa conditas funt civitates, quarum julta confii- tutione velut niechanismo juriš cuiiodia manir teneatur et vindicetur. ir.) StirpeS omnium jurium humanorum. . §, 13. Ex illo perfonalitatis jure, tamquaiti vadice et figillo 'omnitipi jurium humanorum, im j mediate duo primaria et per fe patentia jura prodetmt, nimirumjus vitam et integritatenl cor. poris confervandi, et jiis fiatum fuurrf internimi et externum emendandi et perficiendi, e"x qui* bus velut ex. duabus itirpibus omnia cetera jnaeis determinata jura velut rami et frorides & efflo- »5 efflorefcunt. Utruinque hoc hominis Jtudium, nimirum fe incokimem confervandi et fe per- ficiendi, ad prima natura humana, atque uti confervatio et perfectio ad necejfarms rationis et voluntatis humana fines pertinet.' Quos fines omniutn jurium cauCas, ut eo certiiis confegue- rentur homines, civitates condidemnt, ut con- fiituta fumma et irreliabili poteliate non libido et bellum, led jus et pax in terra donii.naretur, l.) Jurium ex prima itta ftirpe efflorejcentium recenfio. J. 14. Ex prima illa jurium humanorum eonnatorum fiirpe , nirriirum ex jure ad vitae et incolumitatis confervationem tamcjuam ce- terorum hominis bonorlim conditionem imme- diate elucefcunt: 1. Jus fecuritatis, jus defenfionis et jus in- culpatae tutellae , i. e. jus fe contra kefionum pericula muniendi et armandi, imminentibus laefionibus vi obnitendi , atque aggrefforem vi¬ ta; ejusque mediorum violenter repellendi, et fiervato moderamine inculpatse tutellte plane occidendi. 3. Jus fruendi bonis communibus uti funt, aer, aqua, lux folis e. f. p, jus rebus, quse ad- huc nullius funt, fine aliorum laefione utendi, et jus extremas neceflitatis, i, e. jus alteri non vi- tam , fi noftras non eft aggreffor, fed tantum bona quasdam externa v. g. panem , gladkim, equum, cjmbam aufferendi, fi hoc eft unicum vitaa nofirae confervandas medium, neque alter hoc modo in par periculnrrt cotiltituatur. 3 - 3. Jus iibertatis externae. Eli jus liberta- tis externse jus absque laefione aliorum externe agendi, qute veliš. Eft hoc inaeltimabile bo- num et naturale defiderium efle fuum et fuae fpontis, fui arbitrii in iis, quae neminem Ice- dunt. Libertas boe fenfu pertinet ad ro con- natum hoininis, gaudetque is jure externo in omnes actiones externas cum nullius laefione conjunctas, atque in his non ab aliena, verurn a propria voluntate dependet, abftrahendo a finibus civitatis et educationis. S.' 15« Ex baetenus dictis jam dijudicari poteli , an illud effatum rationis : poteftatem tuam externe agendi ita exerce , ut is ufus cum aliorum ejusdem poteitatis ufu concilia- ri et conliftere poffit, pro principio, fcopo et fphaera omnis naturaiis inter homines juriš ha- beri poffit? 2.) Jurium ex alt er a Ula fiirpe enafcenthim recenjio, §. 16, Ex altera illa /tirpejurium humano- rum connatorum, nimirum ex jure itatum fuum intemum emendandi et perfieiendi, quo maxi- me hominis tamquam perfonas prseliantia et finis cernitur, immediate elucefcit: i. Jus mentis fuse vires adhibendi et ex- coiendi, animique fui inclinationibus et Itudiis fatisfaciendi, jus in judicando vero et falfo, reeto et pravo proprias intelligentiae et con- fcientise luminibus et dictaminibus obfequen-< di, jus cogitata fua aliis communicandi , Deo- que eum cultum exJpbendi , quem ei deberi ip- *7 ipfe judicaverit , fi his rebus aliorum jura nuiio modo violet. 2. Jus nativae bonae fam se feu exiltimatio- nis, i. e. poitulandi , ut alii nos pro juitis ha- beant, quamdiu compertum non habent, nos facta injufta commilifTe ; quare alios laedunt, qui illis eum, qui cuique homini debetur, honorem fimplicem denegant, injuriamque committunt, qui innocentem , i- e. eum , qui non nocet, non lasdit, folum propter naturse vitia vel for- tunse mala , vel fufpiciones temere fufceptas dictis, geftibus vel factis ignominiofis vel con- tumeliofis perfequuntur. 3. Jus julias ignorantiae , jus nativae im« munitatis ab erroribus nobis damnofis ; quare injulti funt, qui aliis ignorantiam invicibilem, adeoque inculpabilem imputant, qui alios men- dacio aut limulatione in errores damnorum fe- races inducunt. Quamquam enim vi juriš natu- ralis nulla elt obligatio alteri id, quod quis fcit, voce vel geliu aperiendi, quia tacendo et dif- iimulando, fi rem univerfe fpectemuš, nemini fit injuria , elt tamen obligatio plane evidens vitandi locutiones et limulationes, quaD ad aliis imponendum et nocendum tendunt. II. Indoles ftatus nafuralis abfoluti in- quiritur. PR O O EMI UM. §. 17. Tn fiatu naturah fenfu juridico vi- vunt vel vi vere cancipiuntur, qui et quatenus B non i8 non vivunt fub imperio civili. Cum civitates et impejia primum facto humano exorta funt, cogitare licet homines civitatibus priores et nondum fub imperio pofitos. Jmperantes et ci¬ vitates imperio nori-fubfunt; quare fiatus natu- ras fenfu juridico non eit Itatus ficius, uti vec- tis mathematicus ; In ejusmodi /tatu vixerunt homines et familias a-nte ortas civitates et vi- vunt continuo imperantes et civitates, invicem comparatte. Complexus jurium externorum, qu.aj perfonis Jingularibus et moralibus extra imperium civile pofitis vel conlideratis compe- tunt, confiituit fiatum naturalem fenih juridico acceptum, qui adeoque vel abfolujus, vel hj- pothetičus efi, jura vel connata, vel acqliilita innuens, io Status naturae abfplutus elt /tatus negativu?, Jiatus aequa]itatis libertatiscpie atque /tatus ne~ - gativa; rerurri communionis. §. 18. Homines finguli, JaniiHa?, patriar- chatus, gentium liirpes, gentes et civitates in fiatu naturali abfoluto confiderati cogitantur tamquam perfonas , quae in globo terraqueo exiltunt atque communi fe confervandi et per- ficiendi inftinctui et confilio operam dant; qUare i i. Homines in fiatu originario feu naturali abfoluto confiderati , quemadmodum populi feu civitates ante confcederationes mutuo non praeftationes, fed tantum omilfiones exigendi et recufatas vi extorqnendi jus babent. ■2 < 2 . in fiat« hominum et focietatum mino. rum originario , uti inter civ itates, nulius datur legislator, nulius judex, adeoque perfecta li- bertas feu independentia ab imperio et fubjec- tione, quae facto humano orta funt, atque ju- rium sequalitas locum habet, ita ut nihil aliis fuper alios fibi adrogare liceat. At hominum pauci fapientes, fortes, periti, plurimi rudes, formidolofi et imperiti funt, an lisec ipforum imparitas non indicio eft illos ad imperandum, hos vero ad obediendum et ferviendum a na¬ tura factos et deftinatos elfe? C um vi conten- ditur inter fapientes et robuftos hos fere Tem¬ per victoria potiri conltat; at nec ingenii, nee lacertorum robur per fe jus includit aliis impe- randi, et a irecufantibus obfequiumvi extorquen- di. Imperia a ratione imperata voluntate de- mum hominum fecuritatem et falutem expeten- tium invaluerunt. 3. Cuivis hominum competit in ftatii na- turali jus aequale utendi rebus in medio pofitisj quamquam enim in fiatu naturali res ad omnes pertineant, tamen nullius proprie cenferi pof- funt, fed cedunt primo occupanti, qui facta occupatione non tantum poffeffione fed etiam proprietate gaudet; quare communionem pri- msevam non pofitivam fed negativam fiiiffe Itatuendum eft, in qua omnibus in omnia fine ullius exelufione jus compelebat. 20 II.) Status naturaiis civili oppofitus, non eft tratit- ra fua ftatus juriš et juftitias expers et violentias plenus. §. 39. Eli ftatus naturaiis feu de jure na¬ turah vel privatus, in quo exiftunt lingulas mi- nores focietates et gentium ftirpes, vel publi- cus, in quo civitates, imperantes et cives et in- tegrae gentes ac civitates mutuo verfantur; quare originarius na tu ras itatus inter homiues erat privatus, qui natura fua non magis quam publicus juriš et juftitias expers, uti Hobbefius eura reprasfentat, cujnsmodi eife folet in civi- tate anarchica fublato violenter imperio, quam Itatus perfectas benevolentiae et amicitise cum Puffendorfio et Cumberlando cogitari poteft. Quamquarn enim qui in /tatu naturah vivunt> libertate faciendi quaecunque placent et jure utendi omnibus, quee et in medio pdfita funt gaudent, hoc taraen jure non ftatim abutentur in detrimentum aliorum, quos natura; commu- nione iibi junetos vident, nec adeoque prop- ter pacis defiderium et fuavitatem odii et hofii- litatis caufas excitabimt, Natuia eorum, qui nondum funt per varias caufas corrupti, non fert, ut ad nocendum aliis proclives fint , fi etiam ad opitulandum non fatis proni et ha- biles effent. Quod fibi fieri nolunt, aliis quo- que non faciundum, i. e. alios non laedendos effe, facile agnofcent, et in regula certe ob- fervabnnt homiues ad helluarum conditionem nondum depreffi. §. 20. Opponitur ftatui naturah ftatus eh civilis, qui longe accommodatior eft ad fecu- ri- ritatem confervandam ct ad culturam et com- moditatem promoven^lam. Sunt enim civita- tates hene ordinatae et adminiftratae ejusmodi inltituta, adeoque res perfanctae, per quae ef- bcitur, ut homines ab infantia etiam line to* luntate morali ter bona habitum contrahant, quo velut nativo in/tinctu legibus jultitiae obtempe- rent, Quamvis vero Itatus naturalis jam diu non regula fed tantum rarior cafus lit, doctri- na tamen de hoc fiatu fupervacanea non eft; datur enim adhuc inter civitates et imperantes et Jfinguli homines in deferto, et etiam in Itatu civili, ubi magiftratus implorari nequit, in enm in- viti incidere poffunt; neque line illa doctrina de origine et juribus officiisgue fi»tu$ civilis recte judicari poteft, 22 CAFUT ALTE EU M. De juribiis hominum extrafocialibus hypotheticis Jen acquifitis. Tractandorum defignatio. 21. Quamquam primitiva hominum jura titulos connatos feu leges contineant aJia jura acquirendi, aecedere tamen debent facta feu actiones, per quas legitima feu jufta acquifitio peragatur, i. e. id, quod meum non eit, meum efficiatur, quod propterea acquilitum dicitur. Modi acquirendi jura funt vel originarii ; vel derivativi, jura acquifita competunt vel in re- fpectu ad certas res, vel certas perfonas, illa in re vel in rem, haec vel in perfonam vel ad revi dicuntur. S £ C TIO PRIMA De modis acquirendi jura originariis. Accpnijitionis originarice oijecta et modi . 5. 22. Acquiruntur originarie, quse adhuc nullius funt; quare tantum jura in res non ve¬ ro in per'onas et ad res originarie acquiri pof- funt. Modi acquirendae i do.-ninii funt: occupatio, naturaiis. rerurn proprietatis len fpecificatio et accelTio I. - J. De natura dominii generatinv I) Dominii notio confiituitur et materia recenfetur. §. 23, Juriš interprejes Srnini et Proprium bominis duplex nimirum internimi et externum diftirrgulmt. Suurn et Proprium alicuju$ hominis et in ejus dominio pofitum univerfe omne illud dicunt, de quo pro libitu exclttiis aliis difpo- nendi ei facultas competit. Ad Suurn et Pro- prium cujusque internum feu naturale, conna- tum pertinent: ejus vi res , p o teli a s iis quavis , qua aliis non nocetur ratioue utendi, prasterea jus bouae exiftimationis et jus non patiendi, ut alii ei fallendo aut limulando noceant. Ad luum cujusque externum et acquifitum perti¬ nent res fenfu juridico acceptae maxime corpo- reae , de quibus quis pro lubitu difponendi jus habet; quare ad dominium externum non per- fpnse fed tantum res corporere aliorumque obliga- tiones (Schuldigkeiten) aliquid faciendi (operas) vel patiendi (res incorporete) pertinent. Neque vero etiam omnes res corporete eo referri pol- funt, fed tantum illas, quse funt exhau(ti ufus s quasque hornines cum exclufione aliorum in cu- liodia detinere valent ; quare oceanus in nul- lius populi dominium cadit, adeoque omnium ufui expofitus e!t, no f 04 nj A fiatu hominum abfoluto proprietatem rerum externarum leu dominium particulare ex- ulare olienditur. §. 24. Quod homines hujus terras incolas fecit Numen divinum, fine dubio etiamvoluit, lit quidquid usquam deprehenderetur , id ad ufus et commoda fua vel affumerent, vel arte et vi cogerent. Neque fane parcum fuit in ter- ra bonis ornanda, quae adhumanos ufus converti poffent; noti enim folum neceffitatibus humanis providit, fed etiam deliciis profpexit, ut mi- nime verendum lit , ne noti polTit aliquando alpre fuos incolas terra. §. 25. Cum vero primum homines , quos duos fuiffe conltat , in hac terra tamquam in augulto aliquo domicilip politi elfent , hique procreavilTent alios, novam fobolem mox pro- genituros, nihil in hoc toto orbe ita cujusquam erat, ut non et alterius effe potuiflet, modo prior injeciflet manus ; tanta erat rerum abun- dantia, ut exigua earum pars a tam paucis con- fummi poflet, Itaque omnia omnibus commu- nia erant:, doneč aliquis occupaffet atque ad tifus fuos transtulilTet. Hic hominum et terrae Itatus, in qiio omnia omnibus erant expofita et nihil lingulorum proprium , niti cum eo ute- retur, recte communio rerum negativa ap« pellatur, 1 n. 25 ir. De origine dominii rerum terreftrium. C o n t i n u a t i o. §. 26. Hic rerum Jtatus tamdiu rnanfit, quam numerus hominum paffus elt, perpetuus utique manfurus, li line generis humani perni- cie permanere potuifiet.' At cum apcto in im- menlurn genere humano res 1’ponte natae non ■fuffecerant omnibus, necelTe erat eas induftria et arte multiplicare et producere. Sed cum multi ignavia torpefcerent et tamen vivere vel- lent, necelTe erat, ut diligentiores res omnis generis in futuros ufus .apprehenderent, alTer- varent et animo tamquam proprias habendi lig- narent et detinerent, i. e. pojjiderent- §. 27. Cum itaque a natura non dentur res fingulorum propriae et in nonnullorum fpeciali dominio pofitse, fed omnes lint vacuae et nul- lius propriae, nune vero jam psene nullae res vacuae et nullius exfient, inquirendum elt, quo jure homines efficere potuerint, et qua actione reapfe effecerint , ut res quae adhuc vacua? et communes erant, propria et fingulorum fierent, nec alii fine illorum voluntate et concefiu iis julte uti polTent, i. e. quo titulo et modo re¬ rum dominia introducta lint inter homines,, hT« que earum domini effecti fint ? D 26 I.) Titulus legitimus originarias dominii ac- quifitionis„ §. 2g. Quceftionem quo jure ab hominibus prifcis primaeva bonorum commuaio fublata re- rumque proprietas feu dominium iatroductum lit, juriš interpretes varia ratioue foivu.it. §. 29. Alii jus illud prifcorum hominun res adhuc communes impolterum proprias fibi habendi, ex jure conuato fe confervandi e.t per- ficieadi effiorefcere contendunt. Quamdiu enim homines pauci, media vero fe confervandi mub ta proftabant , nulla neceiTitas res fibi appro- priandi exftitit , poftquam vero illa hominum et rerum utiiium ratio ihverti cepit, nata eli ne- eelTitas, res in fiituros ufus aprehendendi, pro- ducendi et affervandi, easque vi juriš fe con¬ fervandi et perficiendi tamqu^m proprias ha* bendi et detinendi. §. 30. Alii prifcos homines tacito confetifu communionem primasvam fultiililTe , certasque fuperficiei terreftris regiones cum rebus ibi po- fitis boe modo libi proprias effecilfe afferunt. Sed ad tollendam iiiam, quae non pofitiva ve- rum negativa tantum fuit, rerum communionem aliorum confenfus non requiritur, prreterea non modo fictus eft, verum etiam fi reapfe fuifiet, per fe vim non liabuifTet polteros obligandi, nifi fubintelligeretur ille prior titulus, quo po- lito vero plane fuperhuus efi ille confenfus. §. 31. Alii deniejue rerum dominia uti nune funt pro elfectu focistatum civilium ha-, bent contenduntque , antequam civitates et im- peria civiHa exdarent, nulla vera led tantum pro- v proviforia et quafi dominia rerum exfiitiffe. At civitates et imperia liomines noti condiderunt, ut rerum dominia acquirerent, verum confer- varent. Non lecuritas , verum titulus acqui- rendi, dominii effentiam conftituit. Civitates ipfse tituJum legitimum proprietatis et dominii habere debent, ut eas res jure poffidere pateat, II.) Modus legitimus originariae rerum acquifitionis. §. 352. Quamquam vero hornines illi prifci jure gaudebant connato, res nullius 1'uis ufibus particularibus cum perpetua aliorum exclufione 1'ubjicendi, adeoque earum proprietatem et do'- minium acquirendi, non tamen hac caufa ipfa jam rerum acquifitio peracta intclligitur. Quare jnquirendum porro e li, quo legitimo modo, i. e. qua julia actjone res vacuae et nullius characte - rem propriarum et Jignuvi rerum alicujus nactise lint, qua ratione et operatione res adhuc vacuae jam proprire eJTe ceperint et pergant ? Sola co- gitatio aut intentio ejusque declaratio, le rebus vacuis indigere ad fui confervationem et per- fectionem ab eo concepta et facta, qui indubi- tatum liabet jus res utiles fibi proprias efficien- di, non elt medium et ratio fufficiens res ipfas pro jam acquifitis et propriis habendi, S- .33. Quod li vero quis rem adhuc va- cuam, vel primo ita in poteltatem fuam phvfi- tam redigit, ut alios ab ejus ufu excludere va- leat, quod occupatto univerfe. atque pro di-‘ jerfitate rei immobilis, vel mobilis, inanimataj, vel animatae occupatio itrictius, inventio, ve* natio, pifcatio, aucupium appellatur; vel fe•> cm- cundo rem ejusmodi cum eo, quod reapfe jam fuum e/t, nimirum cum fute indtiftriae et artis effectibus ita conjungit, ut alter eamrem appre- hendere nequeat, quin ilios effectus aufferat vel 1 sedat, qnod fpecificationem juriš interpre- tes appellant; vel denique tertio res fuapte natura augentur, quod accefjtonem naturalem vocant, his factis tamquam mediis fulficienti- bus res acquiri, et tamquam figuis certis eas jam proprias et dominio fubjectas effe indicari con- fitendum e!t, III* De juribus ex rerum dominio nafcen- tibus. I.) Jura ufusfructus, poffeffkmis et vindicationis. 5. 34. His prirno prsecipuis juribus vis do- minii cernitur, ut domiuus re fua uti et frui feu ejus ufufructu potiri, adeoque rei fubftantiam ju poteftate phjlica, auimo eam fuam habeudi detinere, hincproprietatem rei poffidere, (poflef- fionis fpecies recenfeantur) atque arniffam a quolibet, vel detentore vel poffeffore probato dominio repetere, i. e. vindicare v alet; in quo cafu a poffelTore bonae fidei tamquam a Domi¬ no putativo nihil nifi refiduorum reltitutionem; a potTeffore vero malte fidei etiam lucri ceflan- tis et damni emergentis refarcitionem petendi jus habet. 39 n '> Jura iimitandi et alienandi rerum fuarum domin ium. $. 33. Deinde etiam boe ad effentiam do- minii pertinet, ut domino de re fua oflhni pof- fibili mode libere difponere liceat, Valet ni« fnirum verus dominus jure plenum - fuum domi¬ nam; varia ratione timitare aliis vel condomi- niurh', vel dominium iitile, vel directum vel ernphjteufim cotlcedere; valet res Riši jure va¬ rih Jervitutilus obtioxiasreddere, pojitis in ob- ligatione, aliquid in re fua agendi vel patiendi in emolumentum aliorum; easque aliis oppigno- rare iisque ju s anticreticum concedere Szc .; valet denique res fuas meliores, deteriores ef- ficere, defmiere, derelinquere, alienare. III.) Jura circa varias rerum propriarum accelfiones. §. 36. Increroenta, quas capiunt res in ali- cujus dominio polita;, acceff/onis nomine veniunt, quas vel elt naturalis vel indudrialis, vel cafiia- lis, vel mixta. Circa acceffionem n turalem valet illud romanum fimpliciter: accejjbrium fe- quitur principale , circa cafualem tantum fub , conditione, fi incrementum. lit incertae originis fecus vero res domino teltituenda (jus littoris ). Circa acceflionem induftrialem, qua materin ad materiam. vel forma ad materiam accedit, haec regula valet, iit is, qui fine culpa elt indem- nis, fervetur, alter vero damnum pati debeat. 3 » SECTTO ALTERA. De modis acquirendi jura derivatis. Genera horum acquirendt modorum. 37. Quoniam a natura homini non com- petit jus perfectum, poftulandi, ut alii ci ali- quid prceftent, i. e. aliquid ei aut dent faciant- ve , aut in ejus favorem omittant patianturve. Quare facto quodam perfecte obligatorio opus eft, ut intelligitur, ei in alios aliorumque res jus perfectum competere. Ad ejusmodi facta alii tantum pacta et laeliones, alii vero etiam prsefcriptiones et teftamenta referunt. ARTICULUS PRIMUS. De pactis tamquam jurimn et obliga- tionum externarum caufts. I. De externa pactorum obligantia univerfe. I.) Conceptiis pacti exponitur. §. <$8* An homines volentes, i. e, Fuo con- fenfu aliquid de r« fuo , quasdam fua jura cura elfectu juriš in alios transferre, ideoque alie- tiare valeant, res eft in jure univerfe plane in- dubitata. Eft vero confenfus fen voluntas pro- pofitum aliquid effectui dandi, qut ciim fit ex actionum intemarum numero, declarari, i. e, fig- t* tigru s cčrtis ct ad mtelligendum fufficientibu£ manifeftari feu indicari debet, ut certus fit et effectus juridicos pariat. Decldratio voluntatis fufficiens alteri alicpiid prasftandi, aliquid de re fuo in alterum transferendi, dicitur promiffio. Subinde dedaratio voluntatis plane anceps aut ita comparata eft, ut per dieta et adjuncta pa- lam lit, nullum effe firmum propofitum ceptum, vel per confilibm ceptum, v. g. libri edendi, eleemofjnaefiatis temporibus dandae, auxiliiprae- flandi, nullam obligationem perfectam fufcep- tam elTe, ejusmodi declarationes, quas pollici- tationes vocant, promifiiomim vim non habent. i. e. ex iis nullum jus perfectum natum et qua;- fitum eft. §• 39* Cum pro moraliter certa haberi de- beat voluntas, quae ab altero fufficienter decla- rata eft, fequitur inde, ut fufficiens voluntatis dedaratio ipfi voluntati eequipollere , adeoque quisque reapfe id velle cenferi debeat, quod fe velle fufficienter verbis vel factis declaravit; quare alter rationabiliter idem velle, quod al¬ ter promittit, i. e. confentire incipit; qui au- tem confentit in promiffum fibi factum , i. e. voluntatem fufficienter declarat pro fuo ha ben¬ di , quod alter promittit, acceptare dicitur. Pro¬ miffio acceptata pactum conttituit. II) Fundamentum officii et juriš perfecti pacto na- ti et quasfiti inquiritur. §. 40. Juriš interpretes quamquam pactorum neceffitatem inter homines ab obligatioue ea fervandi, et officium ea fervandi etbjcum a ju¬ ri- 3 ? ridico diltinguunt, tamen in affignando funda- mento obligationis perfectas, quas pactis infit, diffentiunt. !•) Fundamenta hifuffiaentia afferuntur. §. 41. Mendeifohnii probatio, pacto obli*- gationem imperfectam fen ethicam in perfec- tam feu juridicam converti, petitionem princi- pii, quam vocant, involvit, atque etiam pro parte fuppofitione falfa nititur. Quis enim con- cedat, nc*j iemper ante pactum imperfecte ad id obligari, ad quod inito pacto perfecte ob- itringimur ? 5. 4-2. Garvius perfectam pactorum obli- gationem ex eorum neceffitate ad negotia in focietatibus civilibus gerenda rerumque com- mercium fundandum et promovendum efflo- refcere contendit. Sed cum ipfae focietates ci- viles pacto fundantur, pactorum vim juridicam focietate civili priorem et latiorem effe facile inielligitur. §. 43, Federns propterea paota fervanda effe afferit, quia injuitus foret, qui exfpecta- tionem, quam pacto in altero excitavit, fru- Itraretur, adeoque etiam petitionem principi! committit, cum id ipfum quaeratur, cur inju- Ji us effe, et alterum laedere cenfendus fit, qui fidem pacto datam non exfolvit, 2 «) Fundamentum fufficiens eruitur. §. 44. Pacta valida perfectam pariunt ob- ligationem praeltandi , quod in iis promiffum eft, 33 eft, cujus caufa evidens hasc eft, quod per pac» tum id, quod prius ad ro fuum promittentis pertinuit, nune ad ro fuum acceptantis perti- neat. Unius enim rolo et valeo jus aliquod transferrein alterum, eft ratio fufficiens efficien- di, ut jus illud reapfe in alterum tranfeat. Cum vero per denegationem ejus, quod ad ro alte^ rius pertinct, alter laedatur, nullo negotio in- telligitur , officium pacta fervandi perfectum elTe, cum in fuo alterius fundainentum habeat, §, 45. Poteftquidempromittensfibireferva- re facultatem poenitendi, aut quoad determina- tum tempus, aut ad dies vitae. At ut ejusmo- di facultas reapfe locum habeat, exprefla vo- luntatis declaratione refervanda eft; quare gra- viter errant, qui aut a paeto recedere univerfe licere, modo alter indemnis fervetur, aut pac¬ ta non nifi faeta traditione vel prasliatione pio- miffi adimpleta jus perfectum producere, aut vaiorem pacti voluntatis declaratse conltantia, adeoque fuge cujusque fentiendi rationis perfe- verantia niti, hinc mutata lentiendi ratione vo- luntatem mutari, et hac velut caufa obligationis fublata etiam vini pacti ceflare contendimt. II. De principiis vaiorem paetorum juridi* cum definientibus. §. 46. Ha*c ptincipia primo requifita validi pacti, 37 gat, infiftendum eft in conventionis fenfucruen- do ei conventionis particulae, quae in ea certa et indubitata eft, adeoque a') vel caufa pacti et confilium pacifcentium fpectandum, vel b) mens voluntasque pacifcentium aliunde manifefta con- fulenda, vel c) quid pacti effectui infiftentes polt pactum immediate vel gefleritit vel dis- pofuerint pacifcentes, videndum. §• 5^. 3. Quod fi h is adhibitis obligatio- nis et acquifkionis pactitia; vis n on d utri penitus patefcit , ea interpretatio fequenda eft , quse a) promittenti magis favet , cum fine ratione certe praeponderante nemo aliquid alteri debe- re cenfendus fit, b ) qu<£ elt asrjuitati, commii- ni h o m in um faluti et pacifcentium a;qualitati magis confentanea, denique c ) ea, qtiae jura illa perfonaliffima elfe fummit, quae alicui prop- ter particiiliares dotes et praeliantias conceffa funt. III. De pactorum generibus et obligationi- bus, qute ex quovis eoruni genere nafcuntur. Generali a. §. 57. Omnia , quae in pacta cadunt, dis- crimina a duplici primario momento depen- dent, nimirum: 1. A differentia ejus, quod alteri ex pac- to prseltandum fit, quod nimirum funt, a) vel res five corporales , live incorporales, b) vel rerum tantum ufus ofcligatiove aliquid in fua re re patiendi vel non faciendi in alterius commo- dum (fervitutes varias ), denique c ) vel certaj opera? et actiones (Dienftleiftungen), quas ge- nera vel fingula vel plura, vel copulative vel disjunctive promittuntur et debentur ; unde paciorum fimplicium et compofitorum, copulati- vorum et alternativorum nomina nata funt. 2. A differentia modi, quo quis ad ali- quid praeltandum tenetur, nimirum a) vel ob expreflum vel tacitum confenfum , unde funt pacta exprefla et tacita, b) vel ob abfolutam, vel ob conditionatam (conditio, quae vel taci- te inelt, vel expreffe adjicitur, vel refoluti- va, vel fufpenfiva, vel cafualis, vel poteftati- va eft ) , ternporive adltrictam promiffionem , quo obligatio vel oriatur velceffet; unde funt pacta pura et conditionata, ex die vel in diem, c) vel quod unus tantum live gratis, five cum onere, vel uterque aliquid hoc modo praeftare teneatur, unde funt pacta unilateralia et bi- lateralia, gratuita et onerofa, denique d) vel fine adjectione , vel cum adjectione cautionis peculiaris , qua quis fecurior redditur de eo, quod ipfi ex pacto debetur; ad ejusmodi cau- tiones pertinent fidejulTio, oppignoratio et jus- jurandum, unde juriš principalis et fubfidiarii nomina nata funt. §, 58. His generalibus coram fatis expli- catis et illuftratis, ne per genera pactorum fine lege more vulgari vagetur, juriš pactitii inter- preš primo pactorum gratuitorum feu benefi- corum, deinde vero rependentium feu permu- tatoriorum et oneroforum genera, ordine rerum fub ea cadentium, cum peculiaribus fuis juriš regulis recenfeat. I) 39 I.) De generibus contractuum beneficorum cum principiis juriš ad fingula pertinentibus. §. 59. Cum quis alteri vei rem, vel rei ufum, vel operam gratis praefiat contractus eft gratuitus feu beneficus, adeoque donationis fpe- cies, cum translatio to noftri in alterum gratis feu exliberalitate facta donatiogeneratim dicatur. »•) De donatione flricte dieta. §. 60. C1191 res fingularis five corporea fi¬ ve incorporea alteri gratis promittitur vel tri- buitur, donatio flricte dieta locum habet, live ea inter vivos five mortis caufa, atque vel ex mera beneficentia, vel propter repenfionem be- neficam fiat. Donare non nifi dominum valere, atque fi res in fpecie donetur, dominium Ita- tim in donat^rium, fi vero in genere donetur, polt traditionem primo in eum tranfire, atque adeo, Cui res pereat, fi ante traditionem perit, facile intelligitur. At controverfum eft, an fit donatio , fi donatarius , cui multum dona- tum elt, rem exigui pretii retribuat, an dona¬ tio inter vivos vel mortis caufa vel propter in- gratitudinem donatarii, vel propter fuperve- nientem indigentiam donatoris, vel propter li- beros ei vel ferius natos vel reverfos' jure re- vocari poffit, an jultae fint donationes inter con- juges, atque inter parentes et liberos? 2 », 40 2 .) De Mutuo , Commodatn. et Precario. §. 61. Cum ufus rei alteri gratis concedi¬ tur, res ejusmodi vel eft fungibilis vel non fun- gibilis. Res fungibilis eft, quse cotiftat nume- ro, pondere et menfura, cujusque vice altera ejusdem generis fungi eique fubftitui poteft. ReS non fungibilis vero eft, quas ufu non confumi- tur. Cum res fungibilis alteri gratis conceditur ad certum tempus ea lege, ut polt hoc tantum- dem in eodem genere reddat, locmn habet con- tractus mutui. Quia rebus fungibilibus uti non licet, quin confumantur aut expendantur, res mutuo data, qua individuum fed non qua genus alienatur et in dominium mutuatarii venit, qut adeoque ejus periculum fert. §. 6'2. Cum ufus rei non fungibilis alteri gratis conceditur ea lege, ut eandem numero rent vel polt certum tempus, vel- ad lubitum concedentis reftituat nafcitur commodatum vel precarium. Commodatarius jure rion aliter re commodata uti valet, quam pacto definitum eft, tenetur diligentilTime cavere, ne res com- mcdata pereat aut deterior reddatur, fecus ve¬ ro fatisfactionem praeftare, praeterea impenfas ad rei ufum neceffarias ferre obligatur. Prin- cipiis juriš infiftendo commodans ante tempus reltitutionem, etlires cafuperiit fatisfactionem petere non valet, 3 *) De Depofito et Mandata. S* 63. Depofitum eft contractus, quo quis rem alterius gratis cuftodiendam fufcipit. Ob¬ li- 41 ligatur depofitarius rem depofltam diligenter cultodire, ab omili ejttsufu abliinere, eain de¬ ponenti, qui impenfas- in rei cuftodiam factas refundere tenetur, tjnam primum is voluerit , reitituere, eiqne daminim fua culpa datum re- farcire. At culpa non effet, fi in pari periculo fuas res praeferret, rem domino potius quam deponenti reltitueret, et furiofo profus dene- garet, §. 64. Mandatim eft contractus, quo quis alterius negotium gratis gerendum fufcipit. Mandatarius feu procurator obligatur fe intra fines mandati continere, negotium fufceptum omni adhibita cura gerere, et damnum fua cul¬ pa ortum reparare ; mandans vero negotium intra mandati fines peractum ratihabere, atque mandatarium indemnem fervare debet, fi is aliquid praeter operam fuam in negotii admini- itratione erogare debuit. Jacturas mandatario cafu factas mandans vi juriš externi reparare non tenetur. II.) De generibus contractuum permutatoriortsm feu oneroforum. §. 65. Qui rem, aut rerum ufum, aut ope¬ ram alteri gratis praefiare non vult, ad id ta- men prapltandum commoveri poterit fub con- ditione, ut hic propterea fervata aequalitate vicif- fim aliquid det vel faciat feu rependat• Con¬ tractus, quibus hoc efficitur, dicuntur onerofi, permutatorii, rependentes, his adeoque omne humanum commercium in mutua rerum com- municatione et permutatione pofitum paragitur, >•) 42 »•) Permutatio in fpecie. Valov , pretium revam, Pecunia. §. 66 . Cum homines rem pro re, jus pro jure, operam pro opera, horumve alterum pro altero fibi prasftant, permntationem Jlricte dic- tem facere dicuntur, qui adeoque omnium con- tractuum permutatoriorum eft antiquifTimus. Quamquam vero primum fuit medium, cujus ope homines res invicem fibi cominunicabant, ejus ope tamen nec fatis late, nec commode et frequenter fieri poterant rerum commercia , doneč pecunia inventa lit. Quae homini ufum praeftare nequeunt, ea cum fuis permutando fibi communicari non defiderabit ; quibus vero rebus homines uti poflunt et indigent, eae va- hrem et pretium velativum habent, quod vel fubjectivum eft, feu affectionis ab opinatis unius alteriusve hominis indigeatiis pendens , vel ob- jectivum , quod veris hominum indigentiis de- terminatur. §. 67 . Hoc pretium etiam commune feu vulgare appellatur, atque per comparationem utilitatis et indigentiae unius rei, cum utilitate et indigentia alterius rei cogitatur, quo cafu ' res csjlimari invicem dicuntur, cum nimirum determinatur, quantum de una re aequivaleat certae quantitati alterius rei, Ejusmodi rerum aeftimatianes multum difficultatis habent, fi in permutatione earum sequalitas utilitatis rerum fervanda eft ; quare homines mature cogitare cep erunt de re, cujus pretium effet repraefen- tans feu vicarius valoris et pretii omnium re¬ rum in commerciumhumanum cadentium. Haee res 43 res vocatur pecmiia et quatcnus in partes ad promovenda commercia idoneas divifa eJt , di- citur /noneta, et pretium rerum permonetam ae- quiparatum dicitur eminens. 2.) Contractns, quilus aliquid pru cer ta pecilnih epiiantitate alteri preefiatur. An libri emti ve- impreffio de jure natnrali illicita fit ? §. 68. Cum alter alteri certam pecuniie quantitatem pro aliqua re promittit aut folvit, nafcuntur varii contractus : i) Emtio, venditio. cum pro certo pecuniae numero res ipfa (merx) datur. 2) Lufus fortunce, cum pro certo pre- tio fpes rei emitur. 3) AJJecuratio , cum pro certo pretio partialis damni ex interitu rei ori- undi refarcitio promittitur. 4) Subfcriptio, prcennmeratio in editionem operiš ingenii vel artis liberalis. 5) Cambium fi pecunias genus cum altero permutatur. Quaerunt juriš inter- pretes, cui res pereat, quae ante traditionem perit? an auctor pretium praenumeratum red- dere teneatur, fi opus cafu conficere vel edere nequeat ? an libri emti reimpreffio jure naturae ličita fit ? §. 69. Qui reimprelHonem libri ab alio li« brario redemti, vel ab auctore fuo fumtu edi« ti juri naturae adverfam efle dicunt his argumen¬ ti« utuntur: J. ReimprelTione ejusmodi libri dominium authoris etredemtorislaedi, reimprefforem adeo- que furem elTe. (An auctori cognitiones et re« demtori exemplaria auffert?) a. 44 - 2. ReimprefTorem fine mandato auctoris ad lectores dicere, atque contra conditionem agere, fub qua ei liber venditus eft. (An auc- tor mandans elt, qui manufcriptum pro certo hotiorario redemtori imprimendum tradit, qui deinde imprelTi exemplaria pro certo pretio lim- pliciter v"endit ?) 3. ReimprefTorem efTe poffelTorem male fi- dei, lucrum capere ex re aliena , juftum alte- rius lucrum minuere. (An cognitiones auctoris et exemplaria redemtoris detinet, an exem- plaria fuo fumtu reimprefTa vendendo, aliquid de honorario auctori praeftito et de pretio re¬ demtori pro venditis libris faluto auffert?) 3 ‘) Contractus , quibus rerum ufus vel opera pro certo pretio praftantur . §. 70. Cum alter alteri ufum certae rei vel certas operas liberales vel manuaies pro certo pretio praeftat, nafcuntur contractus variorum nominum. §■• 71. 1. Contractus fanebris, ufurarius, cum res fungibilis maxime pecunia alteri ad certum tempus pro certo pretio, quod ufuram' fen fcsnus vočant, conceditur. Quoniam jure na- turali privato nullus alteri ufum pecuniiae gratis concedere obligatur, atque judicio et arbitrio proprio rerum fuarum pretia determinare va¬ let, evidens inde elt, quemque jure externo, na« vero Ethicse auctoritate altero confentiente, quascunque ufuras pro concelTione fuarum re¬ rum fibi llipulari pofle. An pro ufuris non folutis etiam ufurae folvendae? S. 7 2 - 45 j, 72. 2. Locatio et conditio rerum et operarum, cum rerum non fungibilium ufus conceditur, et operae manuales praeftantur , ac opera artium non jiberalium conficiuntur pro certo pretio, quod locarium aut mercedem ap- pellant. Quasrunt, an res conductas fublocare liceat, an locarium praeltandum lit, fi re con- ducta conductor ufus non fit, aut ea fterilisfue- rit ? An famulus mercedem refiituere obligetur, 15 operam locatam praltare nequeat? §. 73. 3. Locatio et conductio operarum liberalium pro honorario et falario, quee fit in magiliris lcientiarum, atque munerum publico- rum et negotiorum privatorum geltoribus ac cauffidicis et procuratoribus. Societas negatia- torta , in cjua res et operas, in lucrum commu- ne conferuntur. Cum in ejusmodi focietate nul- lus fociorum aliquid gratis dare vel facere ve- lit , obfervanda elt aequalitas, adeoque lucrum et damnum pro ratione fortis collatee dirtri- buendum eft. Opera vero apquivalet pretio fortis a quocunque collatae, nifi aliud exprefTe conventum fit. AR - 46 ARTIČ UL US SECUNDUS. De leejionibus ta?nqua?njurimti et offido¬ nim externorum cau/Is , f e u D& jurihits laefi in lssdentem. PRAECOGNOSCENDA. §. 74. Dnbitari nequit , etiam lsefiones, quas vel vere immineant, vel actu inferantur, vel jam illatse fint, ati facta pertinere, qua3 jura perfecta erga earum caufas liberas pariant? hisque officia perfecta injungant. 1. ) Lce/iones, injuria et damni notiones exponuntur. §. 75. Ladi, violari aliquid dicitur, cum ejus Itatus deterior redditur. Quod fi internus vel externus Itatus hominis culpa alterius dete¬ rior redditur, vocatur ejusmodi actus lafio pr 0- pvie et ftricte dleta. Cum vero dolo contra jura alterius externa agitur, cum ei aliquid de To fuo auffertur, cum is in ufu ejus, quod fuittn eft, turbatur, ejusmodi actiones dicuntur la- Jio moralis ftrictifftme ieu injuria. Offenfionis (Beleidigung) nomen partim quamcunque offi- cii erga aliud ens intelligens violationem, par¬ tim eas actiones denotat, quibus aliisnon ali- quid de to fuo demitur, fed tantum moleliia aliqua creatur, Mala confectaria ex lasfione or- 47 orta, dicuntur damnum, quod adeoque mulit- p]ex eft. Moralis laefio jura iupponit; in quas enim res jura non cadunt, eae etiam moraliter laedi nequeunt. 2.) LteJ/onum moraliumgenera recenfentur. Jus po- ftulandi, ut injurice earuniqw: confectaria tollantur. §. 76. Innumerae et faepe innorninatae dan¬ im hominum actiones, quibus aliorum bona et jura nativa vel acquifita in periculum confii- tuuntur, aut plane violantur, cum nimirurn eo- rum ant vita, ant valetudo et integritas corpo- ris laeditur, ant mens erroribus, animus pravi- tatibus imbuitur, atque farna maculis afpergitur, aut libertas externa et res jurave legitime par- ta eripiuntur, §, 77. Hisactionumgeneribus omnes morales laefiones concluduntur, quae vel dolo, vel cul- pa fiunt, pleraeque earum peculiaribus nomini- bus indicantur, uti homicidium, furtum, ca- lumnia etc. Omnes vero cum nominatas tum in- nominatae laefiones lunt injuriae atque Jaefo jus tribuunt pofiulandi , ut laedens a laefione defi- fiat, ejusque mala confectaria tollat, i. e. dam- na reparet, adeoque vel ablatum reftituat, vel fatisfactionem prccftet- Quamdiu damnum non refarcitur, tamdiu laefio, cujus malas fequellas in ejus auctorem decreto rationis recidere opor- tet, reapfe non cellat. . 3 *) 43 3 -> Genera actionum , quibus lajiones fiunt. Jus ad viedia adverfus eas. J. 78. Actiones , qii£e ad lasdendos alios tendunt, dicuntur adgreffiones; adgreffionis ini- tium dicitur invafio eftque vel mere attentata, vel confummata , fi alter de to fuo dejicitur. Polita lselione duo ponuntur, adgreflfor et alter, quem adgreffio petit. §. 79. Quilibet homogaudet jure fein omni to fuo confervandi , adeoque id agendi, ut Iseliones avertantur, et li tamen acciderunt, earum confectaria mala feu damna tollantur; quare etiam jus ad media habet, line quibus illi fines obtineri nequeunt; ejusmodi media funt vel leniora vel duriora. §• 80. Quia oinnis violentia injufta eft, quse ad to fuum confervandum vel reparan- dum necelTaria non eft, laefus litemjuridicam de fuo jure inire debet , antequam violentia? ufum faciat. I. De jufto modo lltigandi de juribus coni- petentibus in ftatu naturali. I) Quid lit lis de jure et unde oriatur. §. 81. Quas hominibus conveniunt jura, vel funt a naturti, vel pendent a certis factis; jura, quae funt a natura feu connata, funt per fe evidentia, adeoque probatione non egent, ju- 49 jurium vero acquifitorum , uti fundamentorum , quibus ea nituntur, nimirum factorum, inculpa- ta effe poteft ignorantia et incertitudo. Incer- tum effe poteft, an quis alteri aliquid et quan- tuin debeat, five expacto, ftve propter laefio- nem, incertum effe poteft, an alteri jus compe- tat, alterum in ufu Jibertatis et jurium fuorum certo modo reftringendi. Qui in talibus cali- bus jas fibi convenire affirmat , prcetendere , qtii id negat, proteftari dicitur ; ejusmodi con- tradictio, ejusmodi mutua praetenffo et prote- ftatio lis juridica dicitur. II.) Ordo naturalis in litibus de juribus procedendi. §. 82. Jus naturae, quod jurium ufurpatio- nes non minus, quam ufum violentiae non ne- ceffariee deteltatur et prohibet, has regulas pro litibus de jure prsefcribit, quas tamquam ratio- nis leges fequi debent tum ii, qui judicem in terra non habent, tum etiam illi , qui ordi- nem civilem in tractandis Jitibus de jure ob- fervandum concipiunt. l 0 Cul litiga?itium probandi onus incumbat , quid probatio in litepropriefpectet et quotuplexJit ? §. 8.3- 1- Qui aut jura prastendit, qua? non funt connata, quasve praefumtionem natu- ralem pro fe non habent, aut ab eo aliquid praetendit, contrave ejus prcetenfionem prote- iiatur, qui affertiones fuas jure connato natura- D li- live prasfumtione fimdat, prcetenfionis piotefta- tionisve fuse juftitiam probare tenetur, §. 84• 2. Verfatur itaque probatio in lite circa jura acquifita, adepque proxime facta fpectat, quibus jura praetenfa acquifita fintf Quare a) de veritate fen exfiftentia facti, et b) de jultitia facti conftare debet litigantibus, (pro¬ batio facti et probatio feu deductio juriš.) Ad- firmanti factum incumbit ejus probatio; qui enim negat aliquid factum effe, is vel negat factum proprium, quo obligationem contraxe- rit, vel factum alterius, quo hic j us aliquod acquifiverit, adeoque in primo cafu libertate naturali, in altero autem jtilia ignorantia fefun- dat, adeoque a probationis onere liber elt. §. 85. 3. Si de facti exiftentia conftet, de jultitia autem ejus dubium moveatur, vel julti¬ tia facti proprii, vel injuftitia facti alterius affe- ritur, Qui, quod fecit, jufte fe feciffe affirmal, fundat le jure bona? exi(timationis; quare ne- ganti juftitiam facti alterius incumbit probatio. Qui , quod alter fecit, injufte factum effe con- tendit, jus bonas exi/iimationis alterius contra fe habet; quare affirmanti injuftitiam facti al¬ terius incumbit probatio. Injuftitia facti ex le¬ ge juriš probanda elt; facti vero probatio vel nctturalis elt vel artificialis , quae per documen- ta, per teltes, per jusjurandum fit. §. 86. 4. Quod li litigantium unus appa- rentiam veritatis facti, ejusve juftitiae oftenfa oppofiti veritate et prtefumtionem, alterum non egiffe, vel non injufte egiffe, certitudine oppofi¬ ti producta difpulit, officio probationis fibi in- cumbentis fatisfecit, adeoque lis decifa eft; al- ler itaque a pr^tenfione vel proteliatione fua, quam 51 quam inani veri fpecie et prasfumtione funda- vit delifiere obligatur, fecus ufurpationis et in- jurise fe reum efficit. 2 .) Quce medici litigantes adhibere debeant, cum prcetenfio et proteftatio argitmentis op p oft is du¬ hci effecta eft? §• 87. 5 • Quando per argumenta et re- plicationes praetenfio unius et proteftatio alte- rius sequale pondus nacta, adeoque jus utrin- que aperte d n bi urn effectum eft, neuter quidem litigantium jus habet ftandi fuo judicio, at neu- tri etiam incumbit obligatio ftandi judicio al- terius. I 11 tali cafu, juriš utrinque asque dubii neutri quidem jus laefi, adeoque jus belli com- petit; at vero etiam neutri invito jus utut du- bium aufferi potelt. Quare aut nova argumen¬ ta' proferrenda aut litigantes de alio modo li¬ tem terminandi convenire debent. Ejusmodi conventioni tructatus prascedunt, qui vel co- ram vel lcriptis, vel per ipfos litigantes, vel per eorum mandatarios fiunt, quibus etiam viediatores feepe interveniunt. Mediator a par- tium ltudio alienus effe debet, atque omni li¬ tem decidendi jure deltituitur. §. 88- 6. Litigantes tandem convenire de¬ bent, ut vel lis componatur, vel per tertium decidatur, vel forte ineruenta dirimatur. Pac- tum, quo litigantes, veritate in dubio reficta, de modo conveniunt, litem terminandi, 1 dicitur li<- tis compofitio, quae fi gratuita efi conipofitio amicabilis , R onerofa, transactio dicitur. Pac- tum, quo litigantes conveniunt, ut tertiirs litem Da. , de- 5 S decidat, cmprotnijjitm, tertius ille arbiter , ejus fententia laudum dicilur, II. De jufto violentite ufu feu de naturali belligerandi ordine. Fundamentum et jph'- W v ~-V-. ' ! f ' " ' . 34 II.) Fundaraentum et fphaera juriš hoftilitatis feu belit. i.) Qiiid Jit hojlilitas et qu(tndo jit Učita? §. 93. Laefus vim inferre laedenti atque etiam animum hoc faciendi declarare non pro- hibetur. Animus feu propofitum alteri mala tn- ferendi per vim, dicitur boftiiitas, et cui hoc propofitum eft, hoftis appelJatur. Laefo ita- que competit jus hoftilitatis et is jure hoftis eft ejus, a quo ei laefio vel jam illata eft, vel actu infertur, vel certo imminet, *•) Quid Jit bellum et quce ejus caufajujtifica? §. 94. Quando laefus adverfus laedentem violentia utitur, hic vero eam vi repellere ni- titur, oritur inde ftatus mutuae hoftilitatis feu ftatus , in quo duo animum et eonatum exfe- runt mala fibi inferrendi per vim ; hic ftatus dicitur bellum . Lsefo itaque competit, uti jus hoftilitatis ita etiam jus belli, bellum itaque julium eft, quod a lasfo fervato moderamine inculpatee tutellae adverfus laedentem geritur Isefionis averteridae caufa ; quarefola laefio (prae- terita, praefens vel certo futura) eft caufa ju- ftifica belli atque fola indemnitas, defenfio et fecuritas juftus belli finis. Bello opponitur fta¬ tus bello vacuus; lex eft juriš: pacem efle co« lendam, quamdiu haberi potelt et quia nemo 55 fedens nafcitur, fed caufis fortuitis fit, princi- pium eft juriš: itatum hominum naturalem fen- fu juridico acceptum non effe fiatum belli fed pacis. Quid Jafo in hoftem injujlum lieeat ? §. 95. Jufius bo/tis omnem necefiariam vim eontra lsedentem jure exercet; rpianta vero vis necelTaria fit ad fines jufti belli confequendos, laefus ex circumfiantiis in cafu obvio definire debet, cum faspe gravior laefio modo leniore et levior non nifi duriore modo tolli poffit, quare jus hoftilitatis et belli univerfe ad indefi- nita jura pertinet, atque hoc fenfu infinitum rec- te dicitur. §. 06. Habet jufius hoftis jus ad qualem- eumque violentiam, cum in perlbnam lajdentis, tum in ejus res et jura, qua; invadendi, auffe- rendi, bellica occupatione fua faciendi jus ha¬ bet, prout id fines jufii belli, i. e. praefentis violentiae repulfio, damni illati reparatio et fe- curitas eontra novas violentias pofiulat, ARTICULUS TERTIUS. An prat er pada et lafiones dentnr mo¬ di, quibus res et jura acqnirantur ? J. 97. Qui praster pacta et laefiones in ju¬ re iterum celebrantur modi, res et jura acqui- rendi, nimirum ufucapio praefcriptioque atque tefiamenta omnes funt tantum putativi, I, J. De ulucapione et praefcriptione. 5. 9$. An qui rem aliquam bona fide et jnfio titulo longo tempore et fine contradictio- ne alteriuspofledit, eam hoc modo ita ufiucepit eique ita praefcripfit, ut omnes adeoque etiam illum, qui verum fe ejus dominum olim fuitTe convinceret, ab ea jure porro excludere poffit? »•) Tribnit prcefcriptio vi juriš nat ur ah s in ejus * modi re jus prouiforium. §, 99. Id efi: longa, non interrupta , bo¬ na fide obtenta et continuata atque a nemine in litem vocata polTelTio rei efficit, ut tališ pof' feflor pro domino haberi debeat, doneč evi- dens effectum fuerit, alium ejus rei verum do- minum effe. Quod fi quis hoc modo bona fi¬ de aut re aliqua certove jure potitur, aut im- munitate a certis fervitutibus fruitur ( prasfcriptio acquifitiva et exftinctira ), habet pro fe prae- fumtionem jure fundatam, adeoque naturalem, omnia illa ad to ipfius pertinere. Quies exter- na, qua nihij antiquius efie debet hominibus in terra convivis, quaeque unicus efi juriš naturas feopus, poftulat, ut homines hanc praefumtio- nem invicem foveant, et ex ea velut lege vivant. 2*) 57 2 .) Prcefcriptio vi juriš naturalis jus in re per - emtorium trilmere nepnit. §. 100. Cum de jure naturali actus poffef- forins non lit abfolutum dominii requifitum, cumque praefumtio naturalis veritati cedere de- beat, confequitur, nullum peremtorium jus in re ufueapionis et praelcriptionis vi nafci, ita ut etiarn verus rei dominus probato dominio ab ea jure excludi poliit. Quis illud fatale et fau- lium momentom determinare poteit, quo res veri domini elTe definat et opinati effe incipiat, liujus adeoque pofleffio plane irrefragabilis fiat? Cum praeterea nec derelictio renunciatio- ve, nec pactum prapfumtum, nee dominii in- conltantia poenave, quam negligentes merean- tur, folida prsefcriptionis fundamenta fint, eam non juriš naturalis, fed pofitivi elTe confequi- tur. Praefcriptione etiam immemoriali, quam vocant, jus peremtorium in re non acquiritur, fiquidem ex documentis certis verus dominus erui poffit ; fi lioc fieri nequeat, praefcriptio proprie non eJt« II. De fucceffione in bona defuncti. §. loi, Acquifitio hereditaria univerle eft tranfitio rei familiaris defuncti ( hereditatis ) in fuperltitem; hasc tranfitio fit vel per volunta- tem veram et irrevocabilem, vel per talem, quae usque ad ultimum vitae momentum revo- eari poliit, §. 102 . 5 & i.) Succeffio in loma defuncti titulo heredis legitinu ejl juriš naturalis. §. 102. Titulo heredis legitimi fuccedunt in bona defuncti, primo condomini, deinde qui ex paeto in ejus bona fuccedunt, denique libe- ri, conjuges, confanguinei, quos defunctus ale- re debuit, quique operam et curam fuam in bona defuncti impendere tenebantur; hi omnes habent jus praecipuum in bona defuncti, quas ejus morte tantum vacua , non vero nullius effecta funt. 2 0 SncceJJto in Iona defuncti folo titulo heredis in- ftituti non ejl juriš naturalis . §, 103. Titulo heredis initituti fuccedit, qui ex mero teltamento fuccedit. Eli: vero telia- mentum voluntas usque ad ultimitm refpiratio- nis momentum revocabilis, ut bona teltatoris p.olt hujus mortem fint ejus, quem denomina- vit, quique nullum aiium titulum ad ea habet praeter eam voluntatem, qua; vero primo polt mortem effectum habeat, cum jam non eft , quseque etiam viventeteftatore reapfe nulla fuit. Voluntatem teltatoris, utpoie usque ad ultimum vitae fpiritumrevocabilem, acceptandi eo viven- te jus, eo mortuo vero potentia deeft; actualis tefiatoris et heredis voluntas nunquam concidunt. JU- 59 JURIŠ UNIVERSALI 5 PRI VATI PARS POSTERIOR JUS PRIVATUM SOCIALE. An jus realiter ferjonale fit jus hjlridum ? §. 104. Juriš interpretes hactenus duo tan- tum jurium acquifitorum genera fumferunt, ni- mirum jurium in res et jurium in perfonas. Kantius novum jurium genus excogitavit, fcili- cet jurium realiter perfonalium, Nimirum ex Kantii difciplina objectum juriš univerfalis pri- vati nihil aliud eft , quam Meum et Tuum juri- dicum externum ; cjuare ut etiam jura conju- gum, parentum et liberorum, ac herorum et famulorum in jure univerfali privato pertracta- re poffet, illas perfonas pro fuo aliorum exter- no, adeoqup aliqua ratione invicem pro rebus habere, hinc novum juriš genus, nimirum juriš realiter pe»-fonalis excogitare debuit. Sed ut illa jura evidenti ratione ad jus univerfale pri- vatum referri poffint, illa hybrida juriš fpecie opus non eJt. Status naturalis fenfu juridico ac- ceptus non fociali generatim, fed tantum civili opponitur ; nam focietates minores etiam ante et extra civitates effe et cogitari poflunt; quare jus natura? privatum neceffario etiam jus fo- ciale efi, atque duplicis generis jura, nimirum generalia et fpeciajia minorum focietatum tra- dere debet. do SEC TIO PRIMA De juribus focietatum minoruni genera¬ lih us. L Societatum minoruni origo et jura. »•) Societatis fenfu juridico acceptce definitio. §. 105. Societas fenfu juridico univerfe eft duarum vel plurium perfonarum, ad bonum ali- quod non tranfitorium, unitis viribus obtinen- dum comparata, atque obligatione perfecta ni- xa conjunctio. 2. ( Societates fenfu juridico acceptce non funt a natura. 5. 10 6 . Quoniam in ftatu naturali abfolu- to homines perfectae fuas obligationi fatisfa- ciunt actionibus negativis feu nuda abftinentia a laefione aliorum, evidens eft, durante ftatu primaevo, nam civilis facto hominum fuperad- ditus eft, nemini jus perfectum in aliorum ac- tiones pofitivas competiilTe, adeoque focietates hominum fenfu juridico acceptas , in qui- bus hujusmodi jura fociis erga fe invicem com- petunt, ad ftatus hominum h/potheticos et fu- peradditos pertinere. 3 ) 6i 3 - ) Omnes nituntur vel pacto omnium vel facto urtius ex fociis. §. 107. Cum nihil fine julio titulo et modo acquiratur, modus vero acquirendi originarius tantum in res nullius non vero in perfonas, earumqne res et operas cadat, focietates juri- dicas non nifi pacto et facto nafci necefle eft, cum jus in perfonas, earumque res et operas non nifi pacto et facto confiitui poffit. IL Societatum minorum difcrimina et jura* §. 108. Jura, qu« in focietatibus juridicis competunt dicuntur focialia, eorumque com- plexus jus fociale conitituit. Societates mino- res, quarum folum jura in jure privato fociali fpnctari poflunt, funt vel fimplices vel compo- lit« ; illarum uti v. g. focietatis conjugalis raem- bra funt finguli homines uti conjuges, pofterio- rum uti v. g. famili« membra vero funt jam fo¬ cietates. Pr«terea focietatum minorum ali« funt pactiti«, ali« legales uti eft focietas pa- rentum et liberorum, ali« plane coact« effe poffunt, uti focietas inter herum et fervum, qui l«fit; denique ali« funt «quales ali« in«quales. ‘0 De jure difponendi in focietatibus cepuuliliis. §. 109. Sociems «qualis eft, in qua om¬ nes focii «quale jus habent declarandi, qua ra- tio- 6a tione negotia focialia , i. e. communem finem fpectantia determinari et geri debeant. In fo- 'cietate sequali itaque , qua? non nifi urianimi voluntate /ociorum conftitui poteft, per vota fociorum determinatur , i. e. concluditur, quid fieri debeat ; conclufa leges funt, qtiibus fingu- li focii tenentur. §. 110. Vota unanimia femper, paria ve¬ ro nunquam concludunt, nifi accedat calculus Minervse. Vota imparia vel majora vel mino- ra, et majora porro vel abfolute ve! tantum comparative majora funt.' Vota abfolute majo¬ ra concludunt, uti in voluntate motiva abfolu¬ te graviora rei exjrtum efficiunt, nifi aliter con- ftilutio- focietatis ferat. Si vero fieri nequit, quod placet omnibus aut plurimis , fiat id, cjuod minus difplicet paucioribus. 2.) De jure di/ponendl hi focietatibus inieipiaUtntu §. m. In focietatibus inaequalibus datur fuperior, cui competit poteltas difponendi et alios obligandf. In focietate inasquali , qiise elt vel pactitia vel legalis, vel coacta, jura fu- periorum et obligationes fubordinatorum feu fubditorum vel per conventionem pacifcentium, vel per finem focietatis , vel per voluntatem fuperioris determinantur, Superiori competit jus jitbendi et julfa exfequendi, adeoque etiam jus cogendi et puniendi, inferioribus vero in- cumbit obligatio julfis conformiter agendi. SE C- $3 S ECTIO POSTERIOH. De juribus focietatum minoribus fpe- cialibns. P R A E M O NIT 1 O. §. 112. Status natur® civili oppolitus non excludit focietates conjugum, parentum et libe- rorum , atque h ero rum et familitii , quorum conipIexus iocietates domeliicas et patriarcha- tuš couftituit , qui focietatibus civilibps anti- quiores et populorum Jtirpes funt. Qui fines et limites Ethicse , Juriš natur® , politic® et J uriš pofitivi nefciimt vel pervertunt , decreta ad Jus natur® referunt, qu® ab hoc abhorrent atque exardefcunt in eos „ qui negant, jure na¬ tur® vetita effe , qu® tamen turpia et noxia effe, negari nequit. AR Tl C UL US PRI MUS. ‘'Jus natura foeietatis conjugalis. *•) Soči etat is conjugalis noti o ex juriš concepiu de duet a. §. 113. Conjugium, inatrimonium ex con- ceptu juriš coiifideratum eft conjunctio maris et feminse ad commercium fexiia!e legitimum ini- ta. Eft vero commercium fexuale pofitum in pof- 6 4 poJTeffione et ufu mutuo faeuitatum et mem» broru/n fexualium, qui ut fit legitimus, adeo- matrimonium julturn conftituat, nec a natura, i. e. a naturae, qui organis fexualibus praefixus elt , fine nec a lege morum abhorrere debet. N o n abhorret a n a tu ras fine, i, e. a finibus di- verfitatis et Itimuli fexualis et aequalitatis nu- mericae perfonarum duplicis fexus humani, cum procreationi et educatione fobolis non eli adverfus led idoneus. Non abhorret pras- terea a lege mOrum, cum non folo fexuali im- petu fit, verum rationis fines et exitus rerum refpicientis doctrina regitur. Ex his vero l’e- quitur, matrimonium, ne juri naturae, generis humani confervatori et cultodi, adverfurn lit , perpetuam focietatem effe debere , quae reve- rentia et amore conjugum et fobolis animetur. 2.) Matrhnonii juriš conceptui accovimodati re- quifeta. §, 114. Conjunctio maris et foeminae, quae lit verum conlervationi fpeciei humanae et juriš conceptui (ne perfonas pro rebus aut meriš mediis habeantur) congruens conjugium , non tantum corpora et ftatum externum, fed ani- mos perfonarum maxime amplecti , adeoque non apprefaenfione vel inclinatione fortuita unius, fed libero ftonfenfu et rationabili confi- lio utriusque, adeoque pacto niti, mutuaque obfervantia et dilectione contineri debet; quare conjuges a) ad perfonalem et non tantum ad corporalem poffelTionem uniti, b) iisdem juri- jbits et obligationibus erga fe invicem praediti, C) 65 c ) publice et per omnem vitam ex conceptu juriš confociati elTe debeiit. Quia vero maritus uxorem et liberos alere atque contra pericula tueri obligatur, ei propterea regimen in do- mo primario compefere debere confitendum e/t, quod regimen vero valde differt ab eo, quod in famuios et fubditos exercetur. 3 -) Qua div or tla juri natura confentanea fint ? §. 115. Quando alter conjugum crimen committit et animum affumit fini conjugii et fidei conjugali, adverfurn , conjux lasfus pro re nata jure cogendi uti, aut difcedere a focieta- te potefi. Hoc pofierius cum fit, divortium fieri dicitur, quod eft matrimonii jufte con- tracti diffolntio vivis' conjugibus facta; quare jure natdra; licitum efi divortium, 1) propter aduiterium, propter conditiones non impletas, propter pertinacem debiti conjugalis denegatio- nem , 2 ) propter vitag periculum , adeoque propter infidias vitas liruetas, propter morbum fonticum, propter furorem continuum, 3 ) prop¬ ter impotentiam aut malignam defertionem. ARTICUL US SECUNDUS, Jus natura focietatis parentalis, 1.) Fundamentnm poteflatis parentum in liberos, §. 1,16. Liberi homines (perfonae) funt, qui fexuali parentum commercio omnium re- E rum 66 rum egeni exiftentiam nancifcuntur. Hincjure naturae obftricti funt parentes acl liberos tam- quam perfonas curandos et educandos; quare parentibus jure naturali competit poteftas mo- ralis exigendi, ne alii liberos detineant, eorum curam impediant, omniaque praefcribendi , or- dinandi et manutenendi, line quibus cura edu- catioque liberorum effe nequit. Hasc poteftas parentalis dicitur, atque non occupatione aut generatione, aut potentia phjlica, quas tantum in corpora cadunt, verum obligatione liberos tamquam perfonas curandi et perficiendi nititur. 2 .) Societas inter parentes et liberos efl legalis et huequalis. §. 117. Ex obligatione parentum liberos facto fuo jufto procreatos curandi et perficien¬ di confequitur , parentes gaudere jure prasci- piendi, ordinandi et exfequendi, quae ad edu- cationis finem requiruntur, Quamprimum cor- poris anim£eque viribus fatis uti valent liberi, illa eorum arctifllma conjunctio cum parentibus fuis in focietatem abit, quae educationem libe¬ rorum et utilitatem parentum pro fine, conjunc- tis utrorumque viribus obtinendo, fibi propofi- tam habere debet; quare ab hoc tempore pro- prie focietas inter parentes et liberos locum habet atcpie legalis et inaequalis eft, quia lege morum et juriš praecipiente liberi obediunt, pa- renies vero imperant et regunt. 3 -) 67 3 -) De olligationibus et jnribus parentum et Hie¬ ronim mutuis. §. lig- Obligatio parentum ad liberos alen- ilos et educandos perfecta eft. Quia vero titu- lus ex parte liberorum nititur ipforum indigen- tia et impotentia vitae preefidia procurandi, parentes n on nifi in tantum obligantur ad fum- tus in liberorum educationem faciendos , in quantum liberi ipli illos fumtus facere necpieunt; quare parentes fumtuum illorum reparationem a liberis adultis petendi jus habent, ii liberi patrimonium nancifcantur et eos reparare com- mode polTint. Liberis liereditas vi juriš occu- pandi et vi condominii, per labores parti, cedit; quare exheredatio et portio legitima, cjuam di- cunt in (latu naturali, locum non habent. An liberi debitis et delictis parentum teneantur? ARTICULUS TERTIUS Jus natura focietatis herilis. X.) Rundamentum juriš in aliorum opevaš, §.119. Conjuges et parentes variis itatis operiš ad fines domefticos indigent, atque propterea varias perfonas vel promiffa merce- de ad certum vel indefinitum tempus condu- cunt, vel propter damnum illatum adigunt, ut illas operas ad ipforum arbitrium praeftent. In- de nafcitur 1'ocietas pactitia aut legalis et iu- E 2 aeqiia- 68 fequalis , quse herilis vocatur. Qui enim pro« miffis aJimentis et mercede alios pacto condu- čit, ut certas operas preeftare teneantur, con- ieguitLir jus aliis praelcribendi , quos labores ad ejus nutum et utilitatem obeant. lile he- rus aut hera, ifii vero fa muli et ancillee di- cuntur. 2 .) An famulitii conditio Jit juri natura cid- verfa ? §. 120. Licere pro alimeutis et mercede itatas operas ad rem familiarem necefiarias iti- pulari et locare , dubium videri nequit; inde liafcitur jus heri exigendi operas certas, et fa- muli poftulandi al imen ta et mercedem con- ventam , quag li fubinde etiam valde exigua elt, uti apud famulos rulticales et fimiles, qui pro vili alimento et mercede ab ortu folis us- que ad ejus occafum duros labores peragere tenentur, injulta tamen videri nequit , quia fponte pro ea hero operas fuas addixerunt; nam famuli hoc modo vitam in via juftitiae honelto modo degunt , cujus utique tantum eft pretium, ut cum nullis commodis aequipa- rari poITit. 30 An jure naturah ličita Jit fervitus per- fonalis ? §• 121. Cum quasritur, an jure naturali bomo fervus efle poflit , quid fervitutis ejus- inodi notnine inteliigatur, conftituendum eft« Ju- 6 2. Imperanti vi poteftatis rectoriaj etiam varia jura in et circa bona civitatis com- petunt. Sunt veto bona civitatis univerfe, quas quocunque dem um modo ad civitatem pertinent, adeocjue vel puhlica vel privata; quare ad bona civitatis referuntur : 1) territo- rium civitatis cum locis ificultis et defertis ac adjacente mari; intuitu territorii civitatis impe- rans dicitur Dominus territorii, gaudetque jure extraneos tarnquam incultorum locorum colo- nos admittendi. 2) Bona imniobilia privatorum five fingulis , five univerfitatibus competentia; intuitu horum bonorum imperans leges fiatuit, qua ratione haberi. aiienari et acquiri polTint, ne- 9 6 neque ullis privatorum difpofitionibus ita Jtrin- gitur, ut eas v. g. fundationes, bona eccleiia- itica etc. penitus mutato rerum fiatu et exigen- te quacunque civitatis neceffitate inutare ne- queat. 3) Tngenii et ar tis dexteritates et operet, quibus cives civitati fepe plus profunt, qnam bonorum immobiiium poffeffores. Intuitu illo* rum competit imperanti jus cenfitrce, vi cujus regulas cenfurandi et ceniores conitituit. Ž8O»0iWr u—■,. . Errata ex Pliilofophia practica univerfali.