¦ iiflijVj'T_ • : Ovtodfc- 67 BLONDUS (Flavius). De Roma instaurata ... de Italie illustrata ... de Gestis Venetorum. Folio, modem limp vellum, with ties, woodcut initials, lightly soiled at lower margin on title- page also 'Ed. Orwell, 1585' in cont. hand. on top margin, otherwise an exceptionally fine copy. [B.M.C. 587k 1 (2)]. G. deGregorius. Venice, 1510. £95 Biondi flami forliuicfts ©e ttoma datirata. Libri tres Ad eugenium.iiii.pontificem maximum. Biondi Flauii Forliuicnfis de Italia illuftrata opusicum propref h.ftoriar^ cognitionem:tum propter locor^ defcripcionem. V alde neceflàrium. BlondiFlauii Forliuicnfis deGeffts Venetorum ad Francifcum Fofcari SereniOimum Dueéilnclytumcj} Senatum.caeterolqj * Veneta: Reipublicx Paturios. iuliJ.lV 3»/. .liticalo.-. 'tv • . '-Si ì.l 5l£3Jun -, ?»««•>« .V * . ... toha'.slb il Mm Ji sua ii, . x T V/ iti a m.r.nDmoJiii.isxn>bi JciI inu/'-iììiM j. ¦ Z\L "J,. 4- , '.V *>, 2- Biondi Forltuienfis uiri preclari R o/ xxxiii Calixtu s papa in uia aurelia. rt\x Inftaurata: Primi libri index, xxxiiii Fcelixpnmus papa ecclefià fui i V rbis fitus. nominis in aurelia. il Nominis caufa. xxxv Adeodatus primus ecclefta ad ili A mbitus menfura. pontemmeruli. iiii Portai^ uocabula in genere. xxxyi Hadrianus primus formas fab^ v Verbi portarli fingularù xthi/ batinam&iouiamreftituit. j mologia. xxxvii Leo.iiii.d uas turres ad naualia. vi Tres porta: urbis primo a Ro ^ xxxviii Quid Vaticanus, mulo edificata:. xxxix Vaticani regione Leo.iiit. papa vii De porta populi q flumétana. muros auxit.& Leonini ei appellauit. viii De porta Pinciana q collatina, xl Sex porta; ciuitatis Leonina: in ix De porta Salaria qua; collina. genere & fhtim particulariter. x De porta fantfta: A gnetis qux xli Porta triùphalis ubi fuit. & ftE Viminalis:uel de qufqj porris fimul. territoriù tritiphale.ac pós tnOphalts. xi Quando & a quo pons Mtlut* xlii Hofpttale fach fpùs in Saxea. a;dificatusextitit. xlui Quid fuit monsqin uattcana xii De porta fandtiLaurentiiqux xluii Naumachia ubi fuerit. Exqutlina. xly Locusmartyrùbtf Petri Apri. xiii De porta maiore qua: Neuia. xlyi CircusNeronisubi. xùii De porta facii loànis qua; Ce xlvii Q_ n fcpulchrù Hadriài 6C tiùc limontana. cafhù.f. Angeli & póstili (ubiectust xv Deporta Methodiq Gabiufa. xlviii DeNeronishortis. xvi De porta Latina. xlix De ecclefia fancti Petri. xvii De porta appiaolim Capena. 1 Symachus papa primus primo xviii Arcus ueteres a Romulo pofiti, fecit palatium fancti petri. xix De trigemina porta. li Honorius primus papa ecclefià xx De porta Carmentali. .f.Petri tegulis aneis cooperuic. xxi Arcus Horatii coclitis. Ili Dónus primus papa paradtftum xx!i Tràflyberina regio q laniculù marmore ftrauit. xxi li Pons Sublicius qn& a quo. Iiii Nicolaus.iiti.de Vrfinis pala^ xxiiii Tres porta: Ianiculi in genere. tiumauxit. xxv De porta portuenfi. liiii Bonifacius.ix.ornauit. xxvi De porta.f.picratn q Aurelia. ly Leo quartus ciuitaté Leonina xxvti De porta fubtus Ianù q fótatlis corfis repleuit. xxyiii De xdificiislaniculun genere, iyi Eugeniusaiii. Venetus ecclefta xxix R o coftructiois pócis Subiteli. X Petri fupellectile dona uit. xxx De thermis feuenàis &aureltàis lyii Jdemfacraitiamtcclu^j ecclc^j xxxi laniculualiquadofuifleurbé, fisinnouauit. Rauennattum. lviii Jdemportasxneas. xxxii De claffibus apud Miflenum ltx J dem ajrarii officinam. &apudRauennam. he Idéareàpalacu&uias urbis ftrauit tai De obelifco uaticantV Ixii De obelifcis omnibus, taiii De obelifcorum figuris 6i hiera / 1 graphicis. fouìi De obe! ifco cj iacet i horris C irci tav De montibus urbis m genere, tavi De capitolio, tavii Deauentino. taviii Depallatmo. taix De celio, tax De exquilus, taxi De q uirinali & uiminali. tatti Deurbe prima a romulo xdifica. taxiii Quid habuithabeatqjnùc Ca^ pitólium. Ixxiiii De facris locis capicolli, taxv Quid Aiaétin* hùit& nùc beat, taxvi Quid p al la ti n.^ hùie & nùc héat. taxvii Q m d celic> mós h uit & nùc h éat. taxviii De ecclefiis qs nùc habet celius. taxix De forma antoniana. taxx Hadrianus primus papa Claudi am fo'.mim. taxxi Hofpitalefaluatoris, taxxii Ecclefiafanctorum quattuor co roaatorum taxxtii Hofpt tale magnum lateranenfe taxxiiii Deecclefia lateranenfi. Ixxxv Hugenius quartus pallatiumlate ranenfe mftaurauir. Ixxxvi Idem monafterium rexdificauit {umptuofiffimum. taxxvii Amphitheatrù Statilii tauri, taxxviii Ecclefia fanctx crucis, taxxix Chartufienfes. Xc QVid i eqliis fueritjfitq? ad pns. Xci QVirinalis & uiminalis colles qd habuerint:aut nunc habeant. xcii QVid Suburra. Xeiii Mótes quare fecerni no pofTunt. f ciiii QVid iger Tarq uinii. *cy Vrbspenfilis. xcvi Quae in exquiliis quirinali uimi nali cariniš fuburra. xcvii Corneliorum domus. xcviii Status iacentes in montibus. xcix . Cabali Praxitolis 6c Phidix. c Horti Maecenatiani. ci Habitauit Virgilius in exquiliis; cit Malxfortunxphanùuicus fcc leratus. ciii QViex RomanK boni coloni., ciiii De thermis Diocletiani. Libri fecundi index. i De thermis in genere. ii Erant in thermis balnea. iii. Erant natatoria 5C nemora. iiii Thermis aliqui bene ufi funt. V Thermarum amplttudo ufus a principio. vi Thermx quando primum popu li ufibus permiflx. vii Àlexand rinx thermx ubi fuerùt viii Aggripinx thermx ubi fuerunt. ix Antonianx thermx ubifuerunt x Neronianx thermae ubi fuerunt. xi T iti Se V efpafiani thermx. xii Domitiai thermx:& alia ei° opa. xiii Naumachia domitiani ubi fuit. xiiii Arrus triùphalis domitiani nùc triphalù xv Pallatiù fci Laurentiiin Lucina* xvi Seuerianx thermx ubi fuerun t. xvii Gordiàx thermx ad fem eufebtù xviii Aurelianx thermx ubi fuerunt. xix Cóftàcinianx thermx ubi fuerùc xx Nouatianx thermx ubi fuerunt xxi Ecclefia fandtx Pudétianx a quo confini cta. xxii Olympiadis thermx ubi cernùtf xxiii Trophxa .C. Mani ubi 6C quid fuerint. xxiiii Bafilica.C.& Lucii a C x fa re. fa/ dia nunc thermx Calucix. w * *—•- • " • « a it xxv Marcellum ubi Se quid fuit. xxvi A rcus fancti Viti. xxvii, QVid fuenc in uiminali colle. xxviii Horti Saluftiani. xxix Quid fuerit in quirinali colle. xxx De Cariniš Suburra Taberniola uta fa era fimul in genere. xxxi Via facra ubi fuit. xxxii Curia uetus ubi dicebatur. xxxiii I tem uia facra ubi fuit. xxxiiii In Cariniš quid. xxxv Ecclefia fancti Petri ad ,uincula. xxxvi Ecclefia fanctae Lucia: 1 Orphea. xxxvii Ecclefia fcf Martini in mótibus. xxxviii Suburra ubi fuit. xxxix Ecclefia fcé A gathae in Suburra, xl. De his qusB ad religionem fpecta uere in genere. xli Quid ara. xlii Quidtemplum. xliii Iouis Statoris templum. xluii Porta pallatii ubi fuit. xl v Lac7 Curtiùftue Curti^ubi Se qd xlvi Delani tempio xlvii Numifma lani. i xlviii Latium ubi fuit a principio, xlix Forum Boarium ubi erat. I. Forum pifearium ubi. li Velabrinominisratio. lii Cliuus capitolinus. liii A rgiletum quid, liiii Ecclefia fa Georgii ad uelabrù. Iv I tem de foro Boario. Ivi Templum Verta?. Ivii A fylum ubi fuit. Iviii Pars rupis T arpeùe corniit nup. lix Templum Afyli quid fuerit. Curia uetus ad quid in genere. ~ lx Dehisquaeadrempublicamfpe Ixi ctauerunt. De roftris Comitio GracoftaG Ixti &Senaculo. Ixiii R.oftraquid:&ubi. lxiiii Graecoflafis ubi:&quid. Ixv Senaculum ubi. Ixvi Aedes concordia: ubi. Ixvii Comitium ubi fuit. lxviii Ad quid Comitium infh'tutu. Ixix Comitiaetiamincampo Mar'/ tio folita haberi. Ixx Locus proprius campi Martii p comitiis. lxxi De monte citatorumnuncacce/^ ptorum. Ixxti Campus Martius quid. Ixxiii Vbiaquauirginea. lxxiiii Demaufoleoaugufti nunc au^ gufta. lxxv De obelifcis daobus ia campo Marno. Ixxvi Decolumna coclide Antonini, lxxvii Italos ad comitia ueniffe pFimos Ixxviii De infula quam i urbe facit Ty beris. lxxix Gelafiuspapafecundus ecclefia .f. Bartbolomei f ffula ordinauit. Ixxx Ponrem infula: Valentinianus. Ixxxi Ponte ipfum Eugenius quartus tiburtino lapide ftrauit. Ixxxii De xrario ubi. IxxxiiiAerariumad quid. Ixxxiiii Primi aeriscufi nota Ianus biV/ frons. ixxxy Primi argenti fìgnatinota bigaz/ Se quadriga. Ixxxvi Argentum non aurum in tribun tis imperauerunt romani. Ixxxvii Iudiciorum loca ubi. Ixxxyiii Caftra R.auennantium Miflea natium Peregrina. Ixxxvix Caftra pretoria ubi Se ad quid» xc Aedes caftrorum quid. > xci De portu Romano, xcii De pontibu? in genere. xciii De arcubus m genere* xciùi Deaquaedudtibus in genere, xcy Aqua martia, xcyi A qua uirginea. xcvii A qua claudia. xcviii De caufis ruma: aqusedu&orù. xcix Gothos no diruifTe aquxdudtus c. De allogo fueniédis aqs deputato c.i Vetuftaté no fuifTe omnino cam ruinae aquxducftorum. rii De locis fpectaculoru in genere «li Theatri origo. ciiii QVid fuit (cena. CV QVid orcheftra. cvì QVid theatrumtemporariunu cvii Theatraduo uerfatilia. cviii De theatro Pompei* cix Atrium Pompei» ex Theatri Se fcena: locus, c« Ecclefia facti Laureai i damafo. exii Atriù Pópei ubi {acrù nùc dicitut c«ii Theatri ufus quis fuerit. cxuii De fpectaculorum origine. CJfV Dehiftrionibus. cxvi De R.ofTio amerino, cxvii DeEfopo. cxviii Scenas ufus quis fuit. cxix Pa ntominii ad quid, «x Tragoedias recitano, ex» Comocdix recitano» cxxii Pantominiiinfcenaactusf cxxiii Mimiquid. cxxiiiiScenseaedificii magna mutatio. Index Libri tercii. f QVidfitamphiteatrum. 5 De àphitheatro q<3 nùc coIofTeù. V1 T hermas.T. Vefpafiani 1111 De tempio pacis. ^ ColofTeumfuiffeharenam/ 11 Epiftola p qua faxa amphithea' tri conceduntur Romanis. yuAmphithearu T iti ubi certe fuerit. viii tnuneta. ederet? ì Amphite. iXj Epiftola oftendens Amphithea^ tricrudelitates. x Mittebantur captiui ad pugnane dù cu feris in Amphitheatro vi Ludigladiatoriiorigo. xii .C .Cx. minuit gladiator numeijj xiii Naumachia f àphitheatro asdita xiiii Harena ad quid. xv Expenfceharenaj fiebant a patti tiis collatis in capita nummis. xvi De Circis. xvii De circo Neronis. xviii. De Circo maximo. xix QVid fon erant. xx Ad quid Circus fuit inftituCusj xxi Vnde Circus eft dictus. xxii De carceris loco & parte Circi, j xxiii De Ludis circi, xxiiii De ludo troiano. xxv In Circo carceres aureati patria ? bus conftituti. xxvi Quid fit nunc Circus maximus. xxvii QVid fuit ,ppe Circù maximù. xxyiii Decolumnain quam mittebaC tela ituri ad bella. xxix T emplù Herculis quod mufcac nec canes intrabant» xxx De Circo flaminio. xxxi De pratis flaminiis. xxxii De xde A pollinis xxxiii DeEquuria. xxxiiii A b auguffci maufeolo currabant innuncAgonem. xxxv EccFia (anctx Maria: iti equuria. xxxvi Origo uocabuli uix flamini^. xxxvii Flamini« ^puicia: origo uocabri. xxxviii Demutatipenominis Circi fla/ minii nuric agone. (<*& xxxix Agoisludiab apolliatib* tradu^ xl. Sancti apollinaris ecclefia. xli De minutionb °ÒC difpfis i genere. V.1 xlii De Neronis domo, xliii Edes fortume ex lapide tra/lucete. xluii Domus Neronis ubi fuit. xlv Tit° i ftagnis Neronis aphithea. xlvi De colofo a quo nunc Colofeus xlvii Caput ameù q<3 nuc é ad lateranu xlyiii De fo to Traiani, xlix De equo Tratani aeneo. I De'coclide colùna T raiani. li Ecclefia fancti Blafii. Cii T res turres militiarù. (dcm. liii De foro neruse q Ixxx De ecclefia fancti M ar celli. Ixxxi Tituli Cn.Pó,i delubro mineruse lxxxii Prsfatio triumphi Cn.Pompeù Ixxxiii Querela ignorationis multorii lo co rum facrorum. lxxxiiii Comparatio qualis ue tutta: & nouaeromas. Ixxxv HétpnsRo.aliqd fgétesirrìpiu« lxxxvi Non armis & fanguine coacti: fed religióe fubiiciunt" populù Ixxxvii Dictatorperpetuus eft pótifex. lxxxviii Senatores funt cardinales. lxxxix Afiam A phricà Europàq? Roz- mana curia habebit fubiectam. xc. Tributa pédet pene ofs Europa, xci QV ze funt folida prazfentis (la.// tus fu ndamenta, xcii QVi roma no adierit nihil uidic xciii Limina apoftolorum. xciiii Deueronica. xcv Domine quo uadis. xcvi Cimiterium calixti. xcvii Sancta fanctorum» xcviii Capita apoO"olo^ Petri & paulf. xcix Incunabula 64 circuncifio Sai/ ' ; uatoris. c. Lactis uirginei uafculum ci Primu altare qdhùit re.xpiana. cii Cathenaebeati Petri Apoftoli. ciii Sancti Ioànis Baptiflae caput. ¦ ciiii A nnuP fpófalitioij? bté uir.agnetis cv Craticula fancti Laurentii. cyi Stephani prothomartyris 6C Cri Laurentii (epulchrum. cvii Fós a d effufu bti Pauli faguin?. c viii S ce Ma.maioris eccl'ia ueneranda cix S ancti Hieronymi corpus, ex Sancta Mana i tràftyberina re/ gionembi fons olei erupit. exi Cociliati ab Eugenio.iui.Ro.ec^ I clefia: Afiani Romiuenerut, mà adeunt fanctuaria m eadé cm Nulla orbis duitas pluribusq uifendi gratta, Roma gentibus frequétatur. cxuii Viget adhuc JLomanajmaiefta cxiii Quot milia fingulis annis Rq^ tis gloria. Biodi FlauiiForliuiéfis Jn Roma Tnftauratà Prarfatioad Eugéiù.un. po.ma$. Rbis Rom® re^dnerufai^potPcj xdificioi^ qnùccer , nùt" noticiajj uirib^fnouare Euge.pó.fan.multa fuadéc i mihi.Sed illdmaxfefpellit:g>tatafuitpteritoijrdiu fa:cu 1 lo^ hofb° ftudiop? hùanitatis ignoratiojut quom pauca fingulis i urbis ipfi" sdificio^ ptib°q oli fuerft: no ab u pita folli multitudfejfed ab his et q doctrfa cultiores fùt fciàt" :tù multa ac pene oia falfis:& barbatis appellatóib* fqnata: uel po tv'ffama ta cernam0. V n breui futura ppet ut Róa fgenioR?parens t uirtutùalùnarcelebritatis fpém 5, vr^rc», taudis & gFie columé:ac oium q uniuetfus otbis ubiq? hét bóaij> re^ fermatili ini fuis obfcurata ftrudluris maioré celebritatis 8C famae iactura faciat:q Ì reb* pde faftà ac potétia uideam^.Cófirmauit et nfm defcribédi,ppofitù tu^f ipfam pó tificat0 tui fede reddit" adeo illi* cóferuatiói utilis atq? neceflari* ut codette à fe nio calamita ttbufqj cofecta:fi altero abfuiffes decénio pene fudit^pitura. Neqj ft.fola comitàtis curiae pntiatqd fp ciuitatis opulétii' plurimù ^fuittróanos fo Ues.Sed collapfa deforrnataqj aedificiatmultis f locis maxfo ffìauras reficifqj is pédto. Deco^ certe & magnanimo pncipe digniffimù facin,;>:& q d oés fiorente olì R6a iadtas moles:fad:afqj xdificiopr ftructuras laude & glia tato fupet:qto tira hui* faeculi téuìtas fmani ìlloiy affluétiae opu cedit.Q_ n itaqj ego ofa q mi'.» hi adfut tua: fcitati déo:cur 8C no ipe cotédà:ut fic tu Roma p fgenioli mei lfa^i •nonumétatficuti cemétariop>:fabroruqj:Iignarioi£ opa pgis fftaurare. Accedic n.nfaz huic urbis fftauratióùq dignitatis tux feimonià i pmis deceat:& tua glia maxfe cumulé potificu romàoij! q te pcefferft fnouata ope£> cómemoratio : dù urbis ptes ad uetere nouaqj nofationé defcribés:bafilicas quoqj tempia & (aera qs uocampecclefiasIoca:p quos potifices Si alios xpiaos uel fudatse prfo uel au uel fuerft fftauratx onda.Et qn fdefcribéda urbis opeij? magnificétia mub tos romaos pftates certe uirostfed idolatras gétilefqj merita laude no fraudabor é afus nroffi quoqj martv^r gfiambi qdi.f.patiédo uicerft & libidini ffanixqj ty fàno^ fucciìbédo triùphauerint fdicare. Aggrediar itaqj affumptu mihi tua in gfia mun* f uturù coftfustut poderi aliqn diiudicét utru ne refarcita & magna ®xpte fnouata bafilicr prfeipis apfo^ & lateranéfis palatii tecla : uel additai ex aere aedi celeberrima: fcf Petri maiores ualujEtaut palatii moeniuqj uaticani fub urbio^f re(ì:itutio:8d (Irata: urbis uia:: Vtrùue unq tato facla fpédio opa uel ru^- di ftilo potuerim imitari:8d calce latericio materia lapide aut aere an Iris facta fo lidior diuturniorue màeat iftauratio.Sed ià imtnéfo operi manù apponamus. LIBEEL Vrbis flit®. u Nofs ca. • •• m Biondi Forliuienfis Romi Tnftauratae Liber primus. Omam in latio ad Tyberim amnem fitam:& quintodecimo ab infero mari pafluum miliario maiores fcripfere. Nomen eiusaRomuloconditore.M.Varro& I itusLiuius pataui' nusSaluftiufq;affitmant:& Romulù aficulnea arborefub qua ei5Se fratré Remù alluuio Tyberis deftituerit : fcribit in faftis Ouidius his carminibus, Arbor erar: remanét uefh'gia ________________qu aeqj uoca turJ R omula uel ficus R omula ficus erat. A mbi Ul tu eius urbis quom A rcadii 8d Honorii imperatori] téporibus a Vifigothis anno Ambitus tùc mille trigefim.o terrio fuit capta:maioré fuifle eo q nuc cernit":multi uolunt. menfura, £tnos quidem fcimus maenia urbis frpe a barbaris alicubi aperta.-fa:peq} a ma/ ioribus inftaurata.Sed orbem ipfum inter inftaurandu ftriftioré factum: nec le/ gimusjnec hoc tempore ab aliquo ruina^ Cigno nifi parua parte poft longà inue/ ftigationé potuimus intelligere.Quaq enim muri partem collapfi 6C corrofi fin« partim ruinam multis in Iocis minentur,in ipfo tamen permanet prifco uefligio ueteris fondamenti,fuitqj ambitus Pliniitemporibus:ficutipfeex Auguftitra/ \X- Vi ditionibus fcribitmiliapaffus uiginti.EtFlauium Vopifcumfcribere uidemus A urelium imperatorem qui prope annos ducentos ante Vifigothorum irruptio /nem fuit ambitum Romae ad quinquaginta milia pafTus ampliaffe, Huius autc ingentis differenti® quam Plinii Veronenfis,Flauiiqj Vopifciin urbis amplitu/ dineafTertiones uidemushabere caufam noftro iudicio certà:& qua;omnes tol/ lat ambiguitatestquin nullatenus hi duo fcriptores difcordent. In iuris ciuilis di geftorum libris reperimus. Marcellus nàq? de uerborum fignifìcatione. Vrbs in quit eft Roma quae muro cingeretur,ut Alphenusait.Roma eftetiam quantii continentia aedificia eflent,nam Roma non murotenus exiftimari ex confuetu/ dine quottidiana poffe intelligùquom diceremus,Romam nos ire,& fi habitare mus extra urbem. Et Paulus eodem titulo urbis appellano muris, Romae aut có/ tinentibus aedificiis finitur(quoq? latius patet.azdificia Romae fieri etiam ea ui/ dentur qu® in continentibus Romaeaedificiis fiant.Et Terentius demés. Vrbis in continentibus qui non funt Romae nati intelliguntur. Plinium itaqj dum ui/ gintimiliapaffusfcribiturbis muroru ambitum & Vopifcumdum quinqua/' ginta Romae &C aedium continentium amplitudinem iuxta leg um diffinitiones cófiderafTe credidetim,& quidem Plinii uerba funt de urbe:quom Vopifcus de Roma dicat.Noftri autem temporis circuitus urbis cui ìlla^r refpondeat ampli ' tudinunec fcimus ,nec ea rone iudicamus fcire po(Te:q> noftra aetatis noftrae me/ tiendiratio a prifco^ dimenfionemultu uariat. Quandoquidé Marcus Anto/ nius in itinerario infinito^ pene loco^ ab urbe Roma diftantiam multis paffuti milibus defignat pluribus q nunc homines noftri faciant.quae quidem menfura tionis difparitas non ex A ntonii magis q ex alio^ fcriptis facile intelligitf. S ed fi noftrx xtatis confuetudiné metiri uolemus uix pafluù milia quattuordecim ofs Romae 6C Ianiculi fiue traftyberinae regionis & uaticani ambitus implebit. portas PRJMVS II , Ortas urbis Plini'trigitaaptas & fepté claufas te fu iffe fcribit. Ea p ofum tii£ [ noia nec ipfe póit:nec nos fatis fuenire potuinv\cj|q ofa ìnueftigare nofs Portai^ uo uetuftiporta^ loca hincfupfiuù effe fcimusrquodapud LiuiùSi alios cabula. fcriptores atiqinueniunt" nofa porta^ q olim dum aucta f uit urbs Roma m me dio ciuitatis remanentes;& forma porta Qi ufum fimul amifere. & qdé noia qua: apud prifeos f uerùt hasc fuenimus.Flumétana: Collatina: Collina: QV irinalis: Exqlina: Viminalis:Neuia:Q_ uerculanafiueQ^ uerqculana: Gabiufa: Lauec ualis:Rudufculana:Rutumena:Saginalis:Latina:Appia:Capena: Trigemina: Aurelia:Fontinalis:Carméralis q S celerà ta: Padana uel libera:Mugonia q & tri' v • gillia Catularia:triùphalifqj. Quai^ pleraqj ethymologià uocabulo^ hàc Feftus Portai? ro? Popeius faille fcribit. Flumetana appellata q> Tyberitn eam qnqj influxtffe affir>. mx ethys tnàt.Collatina a collatia oppido^ppe Romà:in qd aliap ciuitatu opes f ueiut col mologia. iati.Collina ajgonéfis appelìabatheratin monte qrinali q jegonos appellabat" : q pri* Qy irinalis ditta fuit:q, ea in colle Quirinale itur:fiue q> fpxime ed uinni kcellù.Querqueculanaq>qrcumftramurosìuxtafehéat.Lauerniones furesan tiq dicebàt:q> fub tutela D^as lauernx eént in quouis loco obfcuro abditoqj.hinc & lauernalis porta.Rudufculanaappellataqfi rudis &fpolita fit relitta. Rutu/ tnena a noie cuiufda auriga: fic appellata.Fótinalia fontai facra:unde & R orna: fontinalisporta.CatuIariaportaromaedittaqahaud lógeabeaad placadù Ca^ fticulajfidus inimicù frugibus ruffx canes fmolabant'mt fruges maturefeétes ad taaturitaté p d u cerent". V ìminalis porta Se Collis appellat" : quiaibi uiminùfylua fuiffe dicitf.qq Marcus Varrò de lingua latina coliem ipma téplo dei ulmini iti ilio riti appellati! feri bit. Quatti uero attinetad porta Capenam Solinus dicitlta luna regé de infula Sicilia cù Syracufanis ad lanù pueniffe:ac eius cófilio auxix Vl* lioqj ciuitatéiuxtaalbulà condidiHe Capenà nofe:a quapolìmodù porta: Cape Xres porte la: nome fuit.Iam uero tres quas ultimo pofuimusloco Carmétalem:Padana q urbis & libera: Mugonia q & trigiliia.Primà habuit urbs a Romulo ardificatam. quàq Varrò Padana ondit Saturnia urbis Se no roma: fuifTe.aliaz àt dui.Rcma poftx Padana taodùautta fine forma SC ufu porti noméaliquàdiu retmuerut.Dicitq? Feftus Carmentalé porta uocatà federata cj> per eam (ex Si trecenti Fabii cu clientibus Scelerafa1 *juqj milibus egrefli aduerfus etrufeos ad amné cremeràiomnes interferi funt. porta. Et Ouidius in faftis:Carmentis porti dextro eft uiaJàno:Ire per hac noli qfquis C armenti es:omen hét. IIla fama refert Fabios jpxfa exiffe trecentos:Porta uacat culpa : fed Jls# tn omen hét. Et Vergilius in.vùi.Et Carmentalé R ornano noie porta. A t tulim* a uetuftiffimis perita trium Si uigfti portarum nomfa.8c no ftra aitate Roma ofs trefdecim tantumodo habetmifi forte fuburbii uaticani,qua ciuitaté Leoninam fuiffeondemustportas quoq; uelimus addere:qs omniùnouifftmas:noua quoqj yj; hére noia fuodocebimus loco. Satis ergo atq; opofiffimu fueritromaa: urbis CC [)e [ orta laniculi portas q aitate no lira cernii t":uetuftate appella tióis nofbus applicare. populi q Incipiendù eft auté a Flamineae uix porta quas finiftrx Tyberis ripa appofita Flumenta/ aliquado Flatninea:8i nouiflimi porta populi eft didla. Eà uero effe qua prifet n4< /Lx^r ^ Flumétani " / LIBER. Flumétana dixere:& Feftus Pompeius diffinitjipfa indicat pofitio nulla inter oés urbis portas ita Tyberieft appofita:ut eàaliquàdo is fluuius potueritinflue^ rercuius meminit Titus liuius in fexto ab urbe condita in h are uetba: I ti prscdiV tta dte in Petilinù lucù extra Porta flumentanà unde confpettus in Capitolium} non eft conciliù populi indittù,& in bello Macedonico: Circa porta flumétana coilapfa quidam. I tem eodéin bello Liuius eà de coelo rattamfuilTenatrat. viii Secundailli&pximoincollepofitamultos anteannos Pincianaeft ditta a Deporta palatio fibippinquo:cuius demolita marmora rexOftrogotho^primus Theo' Pfciana q doricusficutCaflìodoriepFaoftenditRauénàportaricurauit.Eaprifcis tpibus collatina, ditta eft collatina.Oppidù.n.a quo eft ditta fuifìfe e regióeillius ondit Liui* in primo ab urbe códita.ColIatia & qcqd circa illa agrierat Sabinis adéptum. Sec uat quoq; xtas noftra moréappelladi i collatia qcqd a regione eius porta: habeC ix agerromanus. Tertiaq nùc SalariàfuifleQuirinalépoftea Collina dicimus. De porta & qdéqtùattinetadQuirinale Feftus Pompeius dicit.Quirinalis ditta q> ea irt falaria q colle quirinale itur:fiue q> pxime ea quirini facellum. Et Ouidius infaftisdequi collina. rino:Huncigiturueteresdonarunt2edeSabini:Inq} Quirinali confettiere iugo. Qufrinalis aùt uijeporta ditta eft Salaria:quà Feftus fic appella tam affit mar ibi habuci e caftra.& plura fint in eo noia colliu. Nam Collis tricepfcis ubi quirini ardes: Collis falutaris quiqnticepfistcollis pollinaris qeftadxdéfalutis: Se Collis mutialis adi aedem dei diffidii.ab qua colliu uarietate qua quirinalis habuerit collis ditta effc porta collina.^ Liuius id mantfeftù facit in libro ab urbe condita qdragefimo:<| & de bello Macedonico ultimus appellat". A qua^ qucq> inùdatio 1 regióe uerfa » NàitaundauitTyberisutludì Apollinares circo fundatos extra porta Collina ad xdé ericinx Veneris portati funt.Cajtep; ludo^ ipfo die fubita ferenitate orta pópa duci coepta ad porta Collina reuocata.duttaqj in circù eft cu decefliffe in de aq ua nunciatù efttlaztict à quoqj populo Si ludis celebritaté ad di d it fedes fua foléni fpettaculo reddita.Circù auté Flàminiù in quo celebrant" ludi Apollina^ res cóftat nobis.& infra in fpettaculo^ ardtficiis oftendemus fuijflfe locù cui nùc Agoni tritù eft uocabulù.Et téplum Veneris Ericinaz extra porta Collina finiffe ex faftis ouidii his uerfib" ondit":T epla frequétari collin^epxfa porta:.Nùc decet aficulonoiaregetenet.Etffra: Vtqjfyracufiasaretufas abftulitarmis Claudi": & bello te quoq? coepit erixtSicq; ex locrppinqtate coniicim/'ludos q tene Circo Flaminio nùc agone ob aqpj Tyberis inùdationé non poterat celebrarceli ad Col lina nùc falarià porta parati eéntrpoftea aqs decedétib" ad circù fuifle reduttos, * Q_uartà porta nùcfantta; AgnetisautNnmétanàautDna:.Eft.n.a:tateno De porta.f. ^ra tfiuomina prifeo more uiminalé.&qntà nùc fantti Laurentii : ohm exqlina. .Agnetis q Sextamquxmaiordicit" Neuiam.Septimamqua:pride afmariam nune fantti uiminalis. Ioannis a prifeis fuifle Celimontana.Et ottaua qux abdito in angulo claufa cet nitur & PRIMVS III tuttir& Mitro di porta dici&Gabiufam fuiffea maiorib" appellata cu citeris in locis cu magna ex pte unico iti Liuu loco oridere cófidimus. quo i loco Col S naétq fuerttcertiusonde^.N^žfeaidoaburbecodita Liuius Porfenna: ob fidion? qa Roma preffit defcribés ita dicit:Porfennaprio conatu repulfus co filiisab oppugni da urbe ad obtidéda uerfis pfidio f ianiculo locato ipfe i pia/ ftoripifq; Tyberis caftrapofuitnauib0 undiq?accitis &ad cuftodti ne qd fru •néti Roma fubuehi finerét.8d ut pra>daiù milites tris fiume p occafiones aliis '»•»i« atqj locis traiicerét:breuiqjadeo ifeftùoémagij> Romanureddidit: ut no cazte fa folij ex agris:fed pecus quoqj omne in utbé cópelleret". nec qfq extra portas ^ppellere auderet.Hoc tatù licènze etru fcis no metu magis q cócifio cóceflum, ^aqj Valerius cófulintentusm occafioné multos fimul flceffufos fproui'os adoriédi in pamis rebus negligés ultorgraué (e ad maiora uindicem feruabar. 3tacj}ute!iceret pdatoresedicitfuis:Poftero die frequétes porta exqlfa q auer> fisima ab ho Ite erat rep -llerét pecusrfcituros id hoftes rat0^ in ob fidione Oc fa _ •neferuitia infida tranfFugerét.& feiuereperfuga: indicio.mu'toqj più res ut in fpemuniuerfx pda: fiume traiiciùt.Publi. Valerius Marcii herminiù cu modi ciscopiisadfecùdùlapidéutaGabiniaoccultù cóGdete lubet: Spuriù Largu cuexpedita iuuétutead porta Collina ftare donec hoftis ptereat. Defde fe odiì cere ne Gt ad fiume reddi V.Cófulalter.T.Lucretr'portaNeuia cu aliquot ma lipulis militù egreftusapfe Valeri9 C elimótana cohortes delectas educit:hiqj primi apparuerehofti.Herminius ubi tumultùfenfltconcurrit ex ìnfidiis: uct fifyinlucretiiietrufcis tergi csdit.aextra Ixuaqj hinc a porta Collina: illic ab I^euia redditMamoritacaefiinmediopdatores.neqjadpugni uinb^pares 6i ad fugà|Septisoib^uiis.finifq} ille ti effufe uagàdi etrufcis fuit.Oftéfun quo appli cem° mó fupradictis prifcis nouas portainoiatióesrprimii illis quos tei' •ftus cotétiofe dicturosno Sallani fed f laminii fuiflèilliad qua Spurius Lat gusnehoftiad fiumepateretreddit'feoppofueritrndemus:Ponte Miluiùp ^ ¦dtpisnòfuifle.QuodSCfi Liui'fatisidicaftnosaliatónecertù hémusAm Quado 8C *niinus Maccellinus in re^gefla^lib.xxvi.illu dicit ab Aemylio Scauro fuifle a quo p£s edificarli:S cauri! multa pofl kccula fuiffe cóftat;q Cn. Pópeio adolefcéte m|]lulu^, fenex erat.Cù itaqj ad porti ab hofte auerfiflìmi quae fuit Exqlina nùc fancti Laurentiùaut TiburtinaefTentexpofitainprsedipecora:nò credim9 traieciìle «trufeos ea re&itu efine T yberis qua: a porta nùc populi ufqjad locù Miluii pó tis intercedile^ fint oés aicéfus in monte & topho fcabri di altitudine, armatis «nfup^bilesjSed ut.pp nqoreanauib'curfu ferrerent" in pecora ad eù pene T y berislocù.quo Amo ipm ifluitfuiffe delatos. Et fic extra porti tue Collinam ftùcSalIariaopportùe locati fùt.qetrufcos a reditu ad naues fiuuiùqj arcerét. Aliaaùtróneiibetondere Colimi porti effe no pofleillà quxaut Flaminia py déautnùc Populi eftdi&a.Liuius f libro.iii.ubi plebis feceflionem narratin q » Tribuniprimù i Auétino creati funt hsec hét uerba. Neqjf fabinis qeuit exec 1 citus.Ibi quoaj audore lulio Numitono:q feceflìofadUab decóuns. Etffia: £tipfe i LIBER. Et ipfe priufq iretf ad urbe pari ptateeùdf numeru ab fuis errandù currat: porta Collina urbe mtraueretq ita qj a Sabinis uenitexercitus fruftra ad porta F lami' nià flexiffet:cù rectior expedmorq? eét in urbe qua rediit Sailaria tue Collatina. Sifr Comelius Tacitus ingreflum Vitelirfpatbtis militù in urbe defcribés dicit: TertiùagmépS^ariaCoUinaeporfceappròpinqbat.lndicatét Liuius aduétù Hanibalis ad Aniené defcribés fexto punici belli fecudo libro: Collina Fxquili/ nàqj fatis ^pximas fuiffe.ln hoc tumultu Fuluius Flaccus porta capena cu exet citu R-omiifigreiTus media urbe p carinas exqliafqj cótédtt.Tnde egreffus intec Exqlina collmaqjporta pofuitcaftra. Et pauloffratlnter haec HànibaI adaniti né fluuiu tria milia pafluu ab urbe caftra admouit.Itaq? romanorù caftra H ani bàli ad aniené Cedéti oppofita:fi ad Collina exqlianàq? portas polita era t; nullo alio loco q ad Sallarià nune& ad fancti Laurentiiportas eflepotuerunt. x[{ Ex pdtctis igit" conflare credit" cu tertia eét collina quarta fuifle Viminalem De porta.f & Ex^uihnà nuc Cadi Laurétiuquà aliqn T aurina a capite tauri: quod illi Laurétii q infculptùélegimusappellatafuilTe, Lius uero qua prifeis téponbus Viminale exquilma. affirmamus:cur Liuius fupiori in etrufeorù inuafióenofecerit mentionc: nihil eft aliud q> rndeamus:q ita a cafu & cófulù Romanoij> confilio factii eé ut aliis portis fuent fatis:aut ftruere infidias:aut pecora in predam exponere: aut turmas prefidiaqj fmittere,Sed cu uiminalem deferibemus collem illum fuifle qui hanc eiufdé nominis portam habuerit oftendemus, Xl"{{ Neuiam uero fuifie fextam qua? nunc maior dicitur. De porta pariter feptimà q nùc Afmaria feu fandti Ioànis CeIimontana:q fupradi maiore, ^lU11 uerba attente cófiderabit certum intelliget. qq locus ipfe edocet ca;liu montéaquo celimontana eftdictainulla qua? nuo no dirimat" aliam habuifie. xiiii Octaua quae Gabiofa fuit qua abdito m angulo ad nouii eugenianù Latera De porta nen^e »nonafteriù claufam dtximus:nthil eft rationis aut coniectura: quod affé/ feti loanist ramus a^lud q redta ducere in Gabios oppidù cui state noftra demolito Cab xv licano multis {àeculis fuerat appelatio.Liuius in bello Macedonico Gabiuiam De porta portamfuifTetaftam de cado commemorar. Methodù Latina & fmutatu retinet uocabulù:quod tn apud prifeos no inuéimus: aut xvj aliud habuitex fupradtctoij> uigintitriu nominibus quod nódù potuimus ftel> De porta ilgere:eà aut Latina ab ànis mille uocatà fuifléinfto^ teftimóio ^pbare poftem* Latina, Portàaùtq dicit" Appianuncolim fuifle Capena Julius Frótinus deaqux> ductrbus oftendithisuerbis, A nio nonus Marco Valerio Publio Decio Mure xv[{ na.àno uigefimo poft initiu Sànitici belili inducta eft Appio Claudio Cefo re: De porta et^ uia APPIa 3 Ports Capena ufqj ad urbe Capuà muniédà curauit. luue/- A ppia ni^ls Satvncus uale dicturus amico Cumas ^pficifcétiiillù fcribit cu rhc da q cópofita domu tota ^pferebat CubftitifTe ad ueteres are9 madidaqj Capena xviii Arcus uero ueteres quos Romulus latericios pofuit: 6t florétes poi tea opib* Arcus uZ' nunqparTifùcin marmoreos mutarùnecóditoris urbis fux memoria tetes. fie^iret;«tate noltra collapfos fuiffe ubi nùc fùt ecckfia: fàdtx Maria: de gratia. &c fancteu e PR.IMVS 7 Cd fanclas Ma rise de inferno:& eà uià ituro cu rheda ad porta Appià effe expedi/ tiflimi uidemus.Nec {merito appellar eà porta humidà Iuuenalis:q> inter csete ras deprefTo fit in loco aqs in Tyberimlabéabusabundàte. Liuius m bello Ma/ cedonico Céfores uià fternédà a porta Capena ad Marris arde Iocauerùt. I té ìdé Liuius in fecùdo bello punico. Vìfccbanf ab ofbus externis ad porta Capena de dicata a Marcello tépla:legationes omniu Sicilise ciuitatù ad eù ueniebàt.Et in/ fra libro.ix. Aedé uirtutis eo anno ad porta Capena Marcellus dedicauit.Ea ue ro ofa tépla eas sedes uidemus in uetufta urbis Roma: defcriptione:cuius aucto ré librario^ 1 curia fuppreffum nos 1" Caffinéfis monafteni Bibliotheca legimus fuifTe Sextù R uffum cófularé ui^ipofitas elle in prima regione porta Capena. Et Solinùfapradiximusuelleeaportàficdicftàaciuitatecapenarq ab Italo fuit edificata* Vitima reftat intra T yberim T rigemina qua aliqri hoftienfem ho X(X ftià uerfus:aliqn fancti Pauli q> ad celeberrima eius bafilicà ducat uidimus ap- De TriVe/ pellatà.Trigemina aùt cur fit prius dicta nódù reperi. Liuius in bello Macedo/ mina pQt, ni co: A ediles eo anno porticù una extra porta Trigeminà emporio ad Tyberim ta ad dito fecerùt.Et infra de mulcta dànatoij: alia porticù extra porta Trigemini inter Iignarios fecerùt.Lignarios aùt g ad T yberim eflent comode apud eà qux nùceflfandri Pauli uelhofttéfis dicit" porta fuiflelocatos uerifiTeiudicamus.Et 1-iuius lib.iiii.Trigeminà extra porta boueaurato Minutius Donatus.Nec fta/ re pót quod uolùtaliq eà porta a Trigeminis fratribus Hoiatiis q Curiacios an alba ceciderint didtà:q> hi fratres q exiuerint porta métio nulla fit a Liuio:q eos forte in caftris fuifTe dicit:8c tertiù q fuerit fupftes porta Capena red itile. J de Li uiuséaudtor.Trigeminà itcportà fuififeeà q nùc fancti Pauli dicit" ondit ] ulius Frontinus dùaq Appia: fine defcribit his uerbis:Ductus eius het longitudinem ufqjad Salinas qlocus eftad portà Trigeminà.Salinas aùt fub Auérinoad Ty betimfuifTeondemus.EftaliaintraTyberimporta:cuius apudprifcos frequés ^ eflmemoria Carmétalis dictaq nedù noftra fed nec Titi Liuiiretateullù porta: Decorra ufumhabuiffeondemus.Fuitueroad cliuùqHucebatpfubliciùponté in lani/ £anhtal£. culù.Is locus uidet" effe ultra ecclefià fancfce Marisedefcho!agra;ca:fiueutap/ pellàtinCofmedimadprimas Auétiniradices:qsismonsuergitadpontes ubi nùc uetuftiflfimos arcus marmoreos utin calce decoquerent" dolentes uidimus a fùdamétis excidi.Quos arcus fama fuit & qbufdà indicàtibus lttteris appebat. Horatii Coclitis honori fuifTe a maioribus excitatos indicat eàportà Liuius in Xx- fecùdi punici belli lib.iiii.Foedù incendili inter Salinas & porta Carmentalécù Arcus Ho eqmelio iugarioqj uico i téplo fortùse ac matris Matut et xtatis no (Ira: doctiflìmos editioris ea i res gione l oci prima appellati© q> ipfo i Collis cammirie ubi nunc facre l'habitat uir^ gines lani téplù fuerit:de quo Vergan.viii.Hanc Ianus paterhàc Saturnus c De porta * i^ù dimittat fuifTe ab eo fadtùportuéfem appellata coftat. Aurelia porta utrù portuenfi a uia an ab ea uia nome héat incertù hémus.Prazfens uero nome a ^ximo fancti xxvi Pancratii ecclefia habet. Fontanile ex fefto Pópeio ondimus deabus fontiù De porta fuerit facrata dicla:extat aùt magna; molis muri fcatétiù adhuc fontiù recepta pancratii. cula fub mote q aureus dicit" ipfi porta; rpxtmo:& haud longe ad Vaticani m ce nia ptinéte.Liuius i bello Macedonico. A ediles altera porticùad porta fontani xxvii lemad Martis ara q in capos iter effetpduxere. Dici aùt fubtus lanù eà porta De porta 1 aniculojuel moti uel regiói fubiaceat minus q cxterx noftra; ajtatis corruptela fubt* lanù tolleret éabfurdù.Quod uero hxc folapoffit effe fontanilis inde i cerai hémus: quia nulla é porta alia a in campos Vaticaniitereépoffefcpfertim cùnullù tùc xxviit tpis aliù ad T yberim ponte q Subliciù Roma haberet. Effet mihi nùc ad W De sedifi/^ ticani fuburbia tranfeùdù:fed poftqua Ianiculi fiue tranftyberina; regi'óis is eft ciis Ianicu fltus ut a carteris partibus urbis flumine muroqj dirimatur opa illius fiue a prin |,( cipibus fiue a pontificibus aut populo facta q olim habuerit:& q nùc cernùtut xxix aut indicali poffmt explicabo. Et primo de ponte fublicio hét Plinius ipfum cp Pons fubli e^et ligneus fine ferreo clauo ita difpofitus cotignatióe ut trabes eximerenf fine fulturis ac reponerent":qcf quide fic facere religiofum fuerit.Poftq Coclite Ho ratio defendétea;gre reuulfus fuit.Eù uero potèprius ab Anco Marco, ficut ex Liuio ondimus fadtù. Antonius pius impator marmoreù fecit cuius ueftigia eé tenemus q hfc ad pmas auétini radices inde ad noftra ajtatis noftra; naualia cec nuntf. ScribitHelius Spartianus Seuei^iperatoréex Aphrica oriundùfecifle Tranftyberina cius PRiM VS S T ranftyberina in regione fu i nofs Thermasjfecit & alias impa to r A urelianus cj xxx eént hiemales.Sed cu late pateat tràftyberinae regiois appellatio fub qua campus DeThtx./r fuburbtuqj Vaticani:^ ipfius Janiculi munitio copraehendit" utrù neipfa^r ther mis feue// ina^ueftigiafintq intra laniculù ad diui Fràcifci a:dé:anìllaq medio in Vati/ rianis& cani capo ubi nuc prata dicimus cernutur ignoramus,Sed ea pquirere quop> ofs Aureliais. periit noticia fupfluù fuerit^ad notiora ueniamus. Eam urbis Roma: Ianiculi fi xxxi ueregionis traftyberinse parte a noftris q martyi^ gefta fcripferùt aliqri Rauéna janiculu. tiù urbeappellari fepeoftendimus,Eftq eius reiratio altius repetéda, Odrauia nus Auguftus fpio poft Marcu antoniù Cleopatraqj interfeclos qete potitus:in ter multaq prudétiffimepuiditibinàinftituit claffem: Vnaapud Miffenù,Lu cani« portutqua Italix ffulas horàqj galliai^ maritimà:hifpanias:aphricà:mauri taniafqj:& feptétrionalis oceani plaga tutaret":altera apud Rauéna in loco nunc xxxii Cardiano in quo fuit poftea ClafTenfe oppidutcuius claffis partes eént Adriati De claflV i ci finus: 111 yrici:Dalmatia*: Epiri:Grecia::Tracix:Ponti: Meotida::8<: A fise in no bus apud, ftrù mare uergétis:atq? xqyptiovx necefTitatibus fubuenire, Tantas uero claffes mifenù& quàtas efTe oportuit qbus maxia Romài impii tutela: cura efTet cómiffa magno rauennas. indiguifle exercitu:nullus qRomanas leclitauerit hiftorias ambiget.Cum itaq? IRomano fenatui Romanifue principibus ea in primis fuerit cura:ut quodmul tis ondimus m locis,nulla poffet Roma frequentare multitudo:cui no eét habi tandi iocus publicae affignatus :attributa eft R auénatis claflìs militiz regio tran xxxiiì ftyberinatq poftea exinde urbs rauénatiu dicta fuit.Hinc ubi papa Calixtus pri' Calixtus i «nus ecclefià fancta: Maria; tràflyberinse.quà nunc infigné cernimus ardificauit: uia aurelia Téplù rauénatiu 6>C tabernà fuiffe legimus rauénatiù meritoriateiufdéqj in regio^ nis uia celeberrima aurelia miliario tertio.Calixtus poftea moriés é fepultusmec xxxiiii longeabeo miliariouidelicetfecundoaburbe.Foelixprimuseiusnominisponti Fcelixpm" fex romanus cum bafilicà extruxifTet in illa cui nomé fuù fuit indttium fepultus ecclefiam fuit.Et papa Honorius primus bafilicà fancli Pancratii a qua porte diximus eé fUI nomfs. nomen muro urbis ad ftadiù tppinquà a folo xdificauit: qua ftructura ornamé tifqj infigné breui nifi fuccurrat" appet ruiturà.EccIefia fan iti petn q uia portué xyxv fi ad pontem menili dirupta cernit" A deodati primi pontificis opus fuit:nec fu deodat* it ilio in ope^ magntficentia foelicior. Hadrianus pmus pó.ro.q tnter multa fuis ecclefia. tiarrada formas aquai^ Sabbarinam Jouiàq; magno impédio maioreq? ppEi ro.la xxxvì borereftituit.Quaijr una fornicibus centù ad principis apoftolo^r bafiiicà ipfùqj Hadrian* Vaticani fuburbiù:altera p aurelia: porta:6C uix cliuù:partim ad pótem aurelium pnmus. cui demolito nùc ruptoeft noméutinurbemlaberet":partimutmolis deferuiret xxxvii funt pducta:.Miruq? in paulo plus minufue fexcétis annis q> ab inde effiuxerunt dUiE tutV/ nulla tati opis aut in i ani culo aut in V aticano ueftigia apparere.Léoné.iiii. pon. res acj nZ// «nanet in uaticani fuburbio gloria:eius tn 1 laniculo cernùt opa.Turres dux nuc ualia. in naualiu faucibus deftituta::quas poft cómiffù a faracenis ecclefia: pncipis apo XXx vili ftolo^:Seipfius laniculiincendiùeo excitauit inloconebarbaris ultra per Tybe Qyiduati firnficut tuncaccideratpateretaccejdus .Reftat uaticanusde quo feftus pom canus B li Lì BER. peius fic fcribit. Vaticanus collis appellatus eft eo potius fi t Po.R o.uatù refpó fo pulfis ethi ufcis.Sed Au.Gellius tri noctibus atticis Iikxviii. de eodéfic dicit. Ecagrù Vaticanù&eiufdemagri deùpfideappellatù accepimusa Vaticiniisq uiatqjinftindru dei eius in eo agro fieri folita eént.Sed pterhac càm Mar. Varrò inlibris diuinaij>aliaeé tradidit iftius nofs roné.Na ficutarius ina t Deus appella tusaraqjeiftatutaq eftinfimanouaaiaeoinlocodiuinitusuoxedita eratuta uaticanus deus nominatuspenes quem eétuocis human,t initiajqm pueri fimul atq? parti funteam prima uocé ed ut q primain uaticano fyllaba eft.Iccircoq; ua / xxxix gire dicuntur.exprimentejuerbqfonti uocis recétis.Hanc nùc urbis Roma: parte Vaticani primu Leo papa eius nofs quartus muro cinxit.& ciuitatem L eonina de fuo noie regionem. appellauit. Eius uero rnuniéda: ci qua fupiore diximus loco ne ficut paulo an co Leo cinxit. tmgeratprincipis apoftolo^bafilicà ultrapoffetcapefqnare diripere farraceni. xl Habuitq?ea munitio fexportas etiànùcextàtes quaiv prima Janiculù dimittens Porte ciui ab ecclefia cui fubiacet facti fpiritus nome retinet,alia edito i colle fitadicit" ptu latis Leoni fa.tertiae cui pallatio pontificis fubiecbe a uiridario contiguo nùc eft nome .Leo naj. potifex facti peregrini ad cuius ecclefia itur ea uia appellationé dedit. qrtà nunc claufàcj duceretad fcholà Iógobardom faxonùq? pofterula appellauit.qiq eodé nofe.qntà quoqj fepulcro Hadriàni impatoris nuc arci facti Angeli qua 1 càpos xli iturfubiectauocauit.Sexta dicit"portaceneaq in Hadrianipoté urbéqj pducit. Porta triù Libetaùtpoftq portas urbis q aitate noftra extàtfp poffe defcripferimuslocùin phalis. dicare unius qud oìum celeberrima Roma habuit ea eft Triùphalis p qua & nul Pons triù' li alia friùpht agebant".&: uc rem quafi hoium opa qcqd folidi haberét oportue phalis. rit eterna claritate fulgere tenebris:in qbus orno pierat certiore abftrahamus mó qd Oc ubi fueritpmo dicemus.Deinde teftimonia qbus affertio noftra cóftetaffe remus.pons cuius pillai^ fundamenta nunc ad fci Spùs hofpitale in Tyberi ce tiunt'.SC porta ad intima Tyberis ripa cuius fùdamétoi^ moles extat.& uia ab eo potè ad Caefaris Obelifcù ad areàqj bafilics fci Petri fubietta fecundù radices mótis Vaticani protéfa tnùphali noie appellabatur nec ulteriusqad beati Petti bafilica ea uta coniicere potuerim ptendebat'.qn mihi cóftat uia ipfam nullate nus fuiffe largioréqjtqcqdfoli.pdidtabafilicàaut obelifcù & Appollinis téplunx adiacebat triùphaleappelIabatf.De porta aùtquod diximus clare &c copiofe prò batiofephusinlibro.vii.decaptiuitate iudaica. Vbi Vefpafiani &Titi fpatoru defcribit triùphù.Dicit.n.ipfos impatores q non in palatio maiori fed in ifidis té pio no die qeuerant ad octauianas ambulationes tranfluifle ubi eos fenatus & ho norati eqtes pftolabanf.Et cù fauor militaris eofdé meritis ornaffet laudibus uo tis rite celebratis ad porta receftiftetq ab eo q> p tllà femp triùpho£> pompa duce ret" nome accepit.finifqj pompai fuit Capitolini Iouis téplù.territorii et triùpha'- lis non leue teftimoniù hét uita btf Petri apoftolop? principis a beato Hieronymo pfbytero ut titulus pfert.£iue utaliq uolùt a Damafo papa fcripta.ubi dicit" beatù Petrù fuiffe fepultù in ecclefia fui nois q ad téplù appollmis iuxta territoriù triù/ phale fuerit aedifìcata:& coftaté retinet fama £tas noftra potè de quo diximus no bilium PfUMVS 6 biliù fuifle nec ilio iniqua ruricolas trófiuiffe h ab et et Icidéter tnonuméra cómu tationis fatte Calédis méfis A ugufti (tue fextilis a memoria uictoria: Octauiani Caefaris A ugufti de A ntonio ÓC Cleopatra ad liberationé btf Petri a carcere & ca thenis Herodistun feftù ipfius beati Petri ad uincula celebrar» us, Cineres.C.Ca: faris Obelifco infigni pofitos q cernit" in territorio triùphali. Ifidis uero téplù iti Sexti Ruffi deferiptióe urbis R orna; coniicimus fuifle Minerui iter cui0 adhuc durat uocabultn tue cognomine Calchidicà;& uià lata & ambulationes Octauia »las docet Sue.Tràqllus in hxc uerba.KeJiqas fuas Maufoleo codiderùtrid opus inter Flaminia uià ripàqj Tyberis fexto cófulatu fuo extruxerat .circùiedtafqj (yl uas & ambulationes in ufum ppfi ià publicaret.pauloq? fupra eù locù Suetonius port# triùphalis meminit ubi quofdà Senatores céfuiflfe dicit augufh funus por ta triùphali ducédù.Vefpafianusitaqj&Titus cu ad Ifidéuialata qeuiffentad. Au^ufti ambulationes ubi nùc augufta dtcif defcéderùt:& inde traiecto Tvberi p rpxtmù potem cuius cernunt" coftai^fundamenta ad uià portàq? triùphalé ubi nùc eft fancti Spùs in Saxia hofpitale recefferùt.Sed ià hofpitalis in Saxià cogno minationis càm red dituri multas loco factas mutationes oftendamus. Bello lon Hofpitale. gobardo^ qd ducétis & quattuor annis Italia afflixifle in Romano^ fpii inclina ^Pus * & tionis hiftoria ondimus p Carolù magnù fràcoij? regé finito:Hadrianus primus Xla pon.ro.Saxones primo &breui poftlógobardosmultitudinem haud nequaquà conténendà ciuitatea romanis donari curauit.-qbus gétibus romanis cu non eét uifù fatis tutù intra urbis mocnia dare fedé:a{Tìgnauerùt in uaticano tunc immu nitotut cu pons triùphalis tunc h dirutus effet uia: illius xdificia a tyberi ad terri toriù triùphalé cótinuatahabitarét.Innuùt hxc 6>C non parua ex parte narrant Ha driani ipfius &. poftea Leonis.iiii.ponti.to.gefta: quo^ Hadrianus longobardos & Saxones fjederatos fubditofqj recipi curafte dicit". Leonis aùt geftofj? narratio hét Illù appellaffe porta medià muro^a mole Hdriani ad pallatium pducto£>:q duceret ad uià Lógobardoi^ 6C Saxonù noie Poflerulàthinc fadtù eft ut celeberri mù illud hofpitale ab Jnnocétio.iii.zedificatù a uico Saxonù in quo ajdificatum xliii fuitinSaxiaappellet" .Implicat uero erronbus Mulros étnonindottos fama per Quid fuit multos annos multorùqj fcriptis cótinuata fuiffe in monte q arduus fupra didù mons qin hofpitale Vaticani fuburbioincludit" pallatiù Neronisjqd qdé falfifTìmù eénó uaticano, dubitamus:ondemufq? ubi Neronis pallatiù f uerit:cù ad priuata urbis aedificia uétù erit.Cornel'.us Tacùapud qué Neronis getta pticulari narratile hént" dicit illù claufiffe in ualle Vaticani fpaciù in quo equos regeret.haud rpmifcuo fpecta culo:& paulo ifra addit eùdé apud nemus q> nauali ftagno circùpofuit extruxifTè couerirula&cauponastFuitergoinmóteillo Vaticani dei téplum: q d fupra ab ,4 Bagellio deferiptù ondimus. N auale aùt ftagnù fiue ut grxco uocabuloappellàt xliiii Naumachiafuitfecusipfùmontemfubaurei montisradicibusquaad porram Nauma>/ Pertufam iturtSi ubi nup hortos exicato limo uidimus fchoatos.un in multis q le chia ubi gimus apocrifo magna Vaticani pars Naumachia appellai?:# in uita beati Petri fuerit. de q diximus et habet" ecclefià fancli petri extrudtà fuiffe apud naumachia pari^ B Hi LIBEK terqj hofpitale q<3 Leo pa.ùì'.scfificauit e regióe ecclefi'^ .C adrea;a Simacfio.'i.pa. xlv dedicatati fce Petróile q téplù appollinis iobelifcu uergitad naumachia appei Loca mar/ latù é.Sed ia cu Tic uetù ad (cóp opa de btf Petri apodo log? pneipis loco martym tyrii beati & paffionis q nos opinemur in mediti rpferamus. Nà cu ad therebinthii iter duas Petri* metas illù futile paffù cóftàs fit famatqs fit is locus orno ignora t" nec defùt q I niculii falfo ea gi'ia ornare qritàttafferemus àt ad tata ré nfo iudicio demoftrada teflimonium cj> eo rnaioré hfe debebit aucftoricaté quo ab hoftib0 fidei fùptum ot adulationis fufpitióe carebit.Cor.T acitus poft narratum feedium illud mirabile quo Neronis tpibus fepté diebus Roma arfittde caufis illius icédii multa dtfpu/ tàs hsec uerba habet.Sed no ope humanamó largitionibus pneipis aut Deum pia camétts decedebat infamiatqn iuffum incédium crederet". Ergo abolédo rumori Nerofubdiditreosi&exqfitiffimispaenis affecitjquos p flagitia inuifos uulgus chriftianos appcllabat: auctoreius nofs Chriftus.Tyberio impate p rpcuratore Poatium pilatura fuplicio affectus erat:repreffaqjin precis exitialis fuperfticio rurfum erupebat.no modo p Iudseam origine eius mali.fed p urbe etia quo cucta undiqj atrocia aut pudéda cófluùt celebràturqj. Jgit? primù correpti qui fateban tur deinde indicio eoi^ multitudo ingens haud proinde crimine incendii q odio humani generis coniùdti funt:& pereuntibus addita Iudibria ut ferar*? tergis con tecbi laniatu canum interirent:aut crucibus affixùaut flàmx ui.autubi defecifTet dies in ufu luminis notturni uterentf. Hortos fuos ei fpedraculo Nero obtulerat CC Circenfe Ludicrum aidebat habitu aurige pmixtus plebi uel circulo inftftens. Vnde quaq aduerfus fontes 6C nouiflimaexépla meritos afaduerteret"miferatio oriebat" tanqua non utilitate publica ,fed ffceuitia unius abfumerétur.Ondimus aut fupra Corneliu fcripfiffe. Nerone clauftffein ualle Vaticana fpacium in quo equos regeret haud fpmifcuo fpacio.& hoc in loco dicit hortos illù fuo fpeclacu lo fuplicti chriTtiano^r obtulifTe ac circenfeludicrumajdidiffe.Claufum ttaqj in xlvi ualle Vaticana fpaciùilludnó dubitamus effe cuius nunc multis in partibus de/ CircusNe moliti'muros & (ediliùdimtdiatos fornices p uineasq moli Hadriani fubiacent ronis cernuntur.Quaq Pli.femp ubi deobelifcoq eftin Vaticano mentioné facitnllu xlvii defignat f Cai & Neronis circo pofitù fuiffe.Et cu neqj ipfa Hadriani moles neqj Q__n fepul coiunctus pons tue eént:q anno ab inde centefimo Hadriani ipatoris opa fuerùc cruhadriài non {merito ut mihi uideor crediderim drcù Cai & Neronis parte fuburbti qui xlviii nunc eft uaticani occupaflè:& hortos a Circi illius claufuraad Tyberf ptinuiffe. Dehortis ? Qutbus 1 hortis eoq> 1"loco ubi nùc é ecclefta fcé Maria* in triftyberma cùmulti lieronis. fuiffét.torti occift làiatiqj xpiani.Petrus fuit cruciaffixus.Terebfthu uero arbore q ficutgùmi Cui nofs exudat.fic eft humoris appetétiffima fuiffead eà tyberis ri/ pà cui dicta eft ecclefia ^ppinquauerifimile crediderim, Quse àt hnt auc pittura: aut fcripturazde duab"metis iter qs martytù Petri df fuiffe comiffù noftra cofir mat opmioné.Na licet Hadriài moles metai^ una tpib0 Petri & Neronis ficuton dim9 nò fuerit:tn tenemus illos q lógo poft Petri morte tpe ìd fadtùlfis màdare aut pidura idiotis ondere uoluerùt.fignmd meta^ quo nullù erat certi'^accepiffe altera aut. PRIMVS 7 altera atmoles q marmoribTpoIiatàcemùnus utru Neróis tpefueri'tignora m° xlix Sed la ad alias Vaticaiptesredeamusbtf Petri bafihcà Flauu C ó (latin i imp.cui EccIef.f.P, magno cognométùfuit opus ejflTemulrifcripferùt. Symachusataquo diximus L ecclià fcf A ndrex dedicata fuiffe pallatia epalia p anos ferme fexcétos an Leonis Symach* qrti tpa ad dexterà lacuaqj ipfius ecclefice pmus extruxit.Er Honorius pmus oérn fecit pala-- ipfà bafilicà tegulis xneis^cuius magna ps et extat coopuitrqs tegulas ex R omu*- tiù.f. Petri, li téplo i qd ptim mutatatptim ^edificata effefcÓR> Cofma: & Damiani eccfia fpa li toris PhocJE cófenfu accepit. Et Donus primus pótifex Ro.area diche baiiiìicx Honorius cui paradifo eft appellatio marmoribus et extàtib^ftrauit.q marmora fama; in* ecclef.f. P. hxrétes cruftas fuiffe credimus meta: illiusrquà fpoliata cuius monumtù fuerit aeneis coo^ diximus ignorare. PoftLeonéqrtù Nicolausqrtusexgéte Vrfina pótifexRo. peruit. lii palatiu epale bti Petriauxit:qdad annu ab inde circiter cétefimù Bonifacius.ix. Dònus pa nóleuifpéfaornauit. Sed ad Leone qrtu iterato reucrtamur.Js pontifexmagna radifumar nimus cfcta ut diximus muro eà a (e Leonina appellata ciuitaté Corfis repleuit. more flra^ quifarracenoi^pfecutioné fugiétes populariteremigrauerùt:magna"q; fufcipiés uit. Ini tpftus 8C bafilicas btf Petri cura multa fecit cj 1"hoc a'noiy uix dùfexcétoi^ quot in Nicolaus hxc tpa ftercefferùt fpatio fueterata ià orno corruerant:breui ad nihilù puétura: Vrfin* pa/ nifi tua beatiffimepf Eugeni opa fadtùeét ut illa nùc lxtemur cernanv'inouata. latiùauxit. Vbi enim Leo donis ecclefià ornauit:tu ìllam fupellechle facropr minifterio pa litii riter donata tedto ifup maiori ex parte fnouato nouifq; facriftia: cameris ex a;di^ JBoifacius ficatis reddidiftimelioré:fola una re uideris a Leone fupatus q> ualuas ille argé^ ix.ornauit. teas/tu Aeneas bafilics dedifti:nifi.par uideat" magnifìcétia prò argenteis nullo lv cxquifitiori artificio faclis A eneas pofuiffeinauratas tanufq; info ulta s hiftoriis Leo ciuit3 junióis Grarcoj^/armenio^ xthiopù iacobinoijz & alio^ populoR! tua opa tuaqj té leonina ipéfaeccriarcociliatoRrtutqdruplòxris auriqjipédiùmerces opificis fupauerit. corfifreple Quid q> ubi Leo capanaria turrim qua: cium prima in orbe terrari fuifc tu a»ra uit. ivi "riiofficina &^xime portampalarlifpcctofiiXimaextruxifti. Sfrata pallatiiarea Eugenius 8d ipfaqus in urbe ducituia in multas ptespoftea urbis diuifa tanti funtdeav eccìe.f.Pe. ristutaliaabea quxmultis retro faiculis fuiturbs Romauideaturreddita.Genti fupelle<^bi> liumqu^extentalie Vaticanus ager nulla hécopa prseter q Cai obelifcù: de quo le donauit quia unicus ex maioribus nunc ftat plura dicere nequaq abfurdù iudicamus.eas lvii lapideas moles nullius Romani opa aut cura fuifTe excifas coftat.nam ipfos qui Idé facrif» Roma:itégcxcorruptiaut fuerintaut nùccernùtur a Thebisautaliis Aegypti tectuino/ urbibusfuiffepductos Plinius Veronéfis AmmianufqjMarcellinus oftendùt. uauit.lviii Huncaùtqin Vaticanouifitur Pliniusin.xxxvi.tertiùexmaioribus qui fuerinr Jdépottas aduecli ponit libro.xvi.ubi de magnitudine arbore traclat hazc h et uerbat Abies sneas. Jix admiratióispcipuxuifaeft innauùqua» exaegypto Caiprincipisìuffuobelifcù Idé xxàrii .»nuaticanocircoftatutu quattuorqjtruncos lapidiseiufdéadfuftinédùeùad officina.lx duxit:qua naue nihil admirabilius uifum in mari certu eft. Centu uigintt modii I dem area lentis prò faburra ei fuere. Lógitudo fpatiù obtinuit magna ex pte hoftiefispor^ pa. lxi tus latere Leuo.lbi naqj demerla eft a Claudio principe.Arbons eius craffitudo d obel.ua. j . quattuor LIBEfL qttuot hominù ulnas cópte&entiu impl^bat. A mmianus uero Marcellinus reyt Ixii geftaj^libro.xvii.iocùdinimà hét Obelifcis narrationéqlibeteius urbis inferere. De obelil Adminiftràteadhuc Orpheo pfecturaobelifcus Romaif circo ered:us eft ma fcis ofbus. ximotfup quo nùc qa tépeftiuù eft pauca difcurra. VrbépnTas feculis condita àbitiofa mceniù ftrud:ura:& portai cétu quódàaditib^celebré hecatópylon the bas ìnftituto ex fcó cognoiaueruncui'us uocabulo fpufci'a nùc ufqj thebais appel lat". Hac iter exordia padéris fé la te C arthagi'n is ipròùifo excurfu duces oppreD fere poeno^. Pofteaq? repatà Perfas? rex l'Ile Càbyfes quoad ui cera t alieni cupid* ^ 6c fmanis aegypto pruptaaggreffus efbut opes exinde rapetnuidédafqj ne Deore " qdédonariis parcenstq dùiterpdatoresturbulétercócurrit.Iaxitateppeditus in' duméto^ cócidit^nustac fuometpugióe quéaptatù femori dextro geftabat:fu Cornelius bito ui ruina: nudato uulnerat" pene letaliter fteriiflet.Lóge àt poftea Cornelius Gallus. Gallus Octauiao res tenete romanas a:gypti^pcurator exhaufit ciuitatéplurimis iterceptistreuerfufqj cu furto?; accerfitet":& populate rpuincia: metu nobilitatis acriterfdignatas cui negociù fpectadu dederat fpator ftricto incubuit ferro .Is fi redte exiftimo ed Gallus poetatqué flens quodàmó in poftrema bucolico^ parte Vergil.carmine leni deca tat. In hac urbe iter labra fgétiar diu rrfafqj moles figmé ta ajgyptio^ numinu exprimtes obelifcos uidimus pl'es.'aliofqj iacétes & cornimi tos:quos anfcq reges bello domitis gétibus aut ^pfpitatib* fumai*? re^ elati motiù Forma obe uenis uel apud extremos orbis incolas pfcrutantes excifos erectos diis fupis in re lifci. ligióe dicarùr.Eft àt Obelifcus afpimus lapis in figura meta: cuiufdàfenfim ad lxiii ^pcentaté cófurgés excelfam:utqj radiù fmitet" gracilefcés paulatim fpecie qdrar De obeli'/ ta in ueiticérpdudtùanguftùmanuleuigatus artifici. Formai^ at mufneras no/ fcorumfi/ tas Hieroglyphices appellatasrqs ei undiq; uidimus incifas initialis fapfse uetus guris. in figniuitau dloritas.Volucrù.n.feramqj et aliena mudi gna multa fculpétes ad £eui quoqj fequétes seta res fpato^ uulgatius puenire memoria pmifla uel Coluta regù uota móftrabàt.Nó.n.utnùc lfa^numerus pftitus&facilis exprimitqcqd hùana més cocipepót.lta prifci quoqjfcriptitarùt«gyptii:fedfingul^lfxfingu Vultur £ lis noibus feruieoàt.óc uerbis nónùqfignificabàtintegros fenfustcuius rei fcfa in natura. bis interim duobus hét exéplù.Per uulturé natura: uocabulù pandut:qa nullos Apis prò mares poffe inter has alites inueniri rónes memorant phyfica:per qué fpém apis rege. mella conficiétes indicatregémoderationi cu iocùditate aculeos quoqj innafci debere his fignis ondétes & fimilia plura.Odtauianus A uguftus cu obelifcos du Ixiiii os ab Heliopolitana ciuitaté tràftuliflet agyptiatquoi^ unus f circo maxfo alter i De Obelil capo locatus eft Martio. Hùc recés aduechi difficultate magnitudine territus: fco. nec cotraclare aufus eft nec mouere.Dift àt qui ignorar ueteré principe tràflatis ali qbus hunc intactu ideo pteriifTe Deo foli fpeciali munere aedicatus fixufqj intraambitiofi tepli delubratqua: cotingi no poteràt tanq apex ofum eminebac. Vtyi Cóftàtinus id parui ducens auulfam hac mole fedibus fuis nihilqj cómit' tere in religione recte exiftimàs fi ablatù uno tempio miraculu R.om$ facraret. idem in tempio mudi totius iacere ta diu ppejGTus eft dum tranflationi pararétut utenfiha PELIMYS 8 utenfiliatquo couecto p alueu Nilnpiectog; Alexandria nauis amplitudini^ an ha c inufitatje edificata é fub trecétis remigib" agitàda.qbus ita ^uifis digreffoq» uita prfcipe memorato urgés effectus ftepuit:tadéq> fero ipofitus naui p maria fluétaqjTyberisuelutpauentisneqdpene ignotus miferat Nilus:ipfe pa^fub meatus fui difcriminemcenibus alunis fferret:defert" 1 uicù Alexàdritertio lapi de feiuclu:un cunulis fpofitus tratftufq? lenius p hofhéfem porta pifcinàqj publi cà circo illatus eft maximo.Sola poft hxc reflabat erectio:q uix aut ne uix quidé / fpabat" poflfe copieri.erechfcp ita paulù alris trabib9 ut machina^ cerneres nem' fnectuntf uafti funes & logi ad fpecié multipliciù licioi^ défitate nimia fubtexé/ tes:qbus colli^atis mós ipfe effigiat" fculptilibus elemétis paulatimqj id p arduu mane rptétus diu péfilis hoium milibus tàq molédinarias rogatibus metas cauea locat" in media:cui fpa fupponit" xtiea. aureis laminibus nitéstq cófeftim in ignis dimi cótadta deoqj fublata facis imitamétù & figura a:reù itidé auro i braclea^ ueiut abùdàti flàma càdétis.Sicutarq? setates alios traftulerut:quoi^ unus in uati cano alter £ hortis Salufhnduo in A ugufh' monuméto erecti funt. De litteris aut hierographicis pter ea q fupius fcripta funt.Marcellinus ite lib.xxii.ubi depyra^ midibus xgypti tractat infrafcripto dicitmodo.Sùt&: Syringes fubterranei qui dà&flexuofi feceflustquos utfert" piti rituù uetufto^ aduétare diluuiùpfcitme tuentefqj ne cerimonia^ oblitteraret" memoria penitus operofis digeftos fodinis per loca diuerfa flruxerut?5: excifis parietibus uolucru ferarumqj genera multa fculpferut:& ammalili fepties fnumeras quas hierographicas litteras appellarut. EtCornelius T acitus ficfcnbit. Primi per ftguras animaliùajgyptii fenfus men' lis effing;ebant:&antiquiffima monuméta memoria; humana impreffa faxis cer/ nunturSatis ueroiamfatis extra uetufta urbis Romi mocnia uagati fumus. A d ipfa prifco^ monumenta cseterafq? urbis partes redeundum ed. m Ontes m urbe fepté nùerant" Capitolinus q 8dTarpeius^A uétinus/Pal lxv Iatinus Cxlius.Exqlinus uiminalis/& Quirinalisioétauoqjloco Jani - Demótib* culéfis poftea adnùeratus é.Capitolinus mós ficut Varro de lingua latina fcribit |Xyi dictus éq> hic cu fùdaméta azdis Iouis foderent":caput huanu fuétù df.Hic mós De capito poftea Tarpeius dictus a uirgine ueftali Tarpeiatq ibi a Sabinis necata armis & fe 110, pulta:cuius nofs monumétu reliclu:q> étnuceiusrupes Tarpeiu appellai faxù. Hùc antea mote Saturniù appellatum ^dideruntiòi ab eo late Saturnia terra: ut . et Enius appellat:antiquù oppidum in hac fuiffe Saturnia fcribit":& et ueftigia nùc manét triatq? Saturni phanù in faucibus:q> Saturnia porta qua Liuius fcriV bit ibnquànùc padana uocat.Verg.i.viii.Hmc ad Tarpeia fede&C capitolia du/ cit Aurea nùc:oli filueftnbus horrida dumis. All'ade Capitolio et nùc notiffima l^vii afferreprifcofóteftimoniafupfluù indicamus. DeAuétino fichét.M. Varrò: Deauenti/ Auétmu aliquot de cais dicut.Neuius ab auibus cj> co fe a tyberi ferrét aues.all'i no> ab auétino albano <|> ibi fit fepultus.alii auétinu ab aduétu hofum eòe La lxviiì tino^ibi Diana: téplù fit cóftitutù.Ego maxi'eputo q. abaduetu. Nàoli paludi De Fallati bus mós erat ab reliqs difclufus ita ab urbe aduehebant" ratibus. Pallatini mótis no< caufam f L1BER. cam uocabuli hàc afferc Marcus Varrò.Quarta regióis palatiu q> Pallates cum euadro uenerùttq & pallatim aborigenes ex agro reatino q appellat" palatiumibi cófederùt.Sed hoc alti ab Pallata uxore Latini putauemt.Eundé hùc locù a pe' Ixix core dictu putàt qdà. I tacp Neuius Ballatiù appellat Vergili f.viii.arcades has De cxlio« hotas genus a pallate ^feftù.Qui regé Euàdrù comites g figna fecuti Delegere Ixx locù&po fucrei mótibusurbé:Pallantis ^paui denoiepallanteù.De Cxlio mote De exqliis. fic habet* apud uarroné.Cxlius mos a caglio uieno Thufco duce nobili q cu fua manu dicit" Remulo ueniffe auxilium cétra Latinù regé.Exqlini mótis q> ofum. fit maximus lógàponit.M. Varrò nofs expofitioné.& q multas héat ptes nofum et ipfius uarronis xtate obfcurato^ nequaq intelligibiles.q auté ad rénoftra fa-' ciant:funt hxc.Secùdx regióis exqlix alit eas fcnpferùt ab excubiis regis di&as. Jxxi ala ab eo excultx a rege Tullo eént.Et infra exqlix duos mótes habiti. Sequit" De arenali ró fimul de duobus quos ob paruitaté colles no mótes appellat ihxc uerba.Ter/ & uirmali. tix regionis colles qnq? ab deo^ phàis appellati eqs nobiles duo colles uimialis Ixxii ab loue u imineo cuius ubi arca: funt. Collis qumnalis a Quirini phano funt tj De urbe a a quiritibus qui cu Tatio curnbus uenerunt Roma % ibi habuerunt caftra. Romulo m Ontiù noibus explicatis urbépmàa Romulo códitànemultis pofthac edificata. narratióibus officiar eius ignorano indicemus.Eà Capitolinù fiue T arpe iumS^allatmùauétinùqjmótesfolù.Curisqsftercedere uidemuscùualiibus cóprxhédiffe hm c cóftat.q> oés alios qnqj mótes & colles additos Titus Liuius orici it.Sut.n.illius de Tullu hoftilù rebus geftis hxc uerba libro.i.Roma interim crefcit Alba: rumis duplicai cium numerus.Cxlius addit" urbi mons.quo frer quétius habitare^ eà fede Tullius regia: capit ibiqj hitauit.^ecundus noux urbi additus mós fuit laniculéfis.Liuius in Anci Marci geftis rebus.Janiculù quoqj adiedtu nó inopia loci fed ne quom ea aruahoftiù effent. Aliitrespofteafimul a Sermo regi additi.Liuius ite primo. Vrbs quoqj amplificàda uifa eft. A ddidit duos colles Quirinale Viminaléq? inde deìceps auget exqlias inibiqj ipfe ut loci dignitas fieret hi tat:aggere 6C foflìs & muro circùdat urbé.Sed Cornelius Taci tus aliter de urbis pnmx ambitu fentire uidet":cuius funt hxc uerba. A foro Boa rio ubi xreù taurù afpicimus:qa id genusafaliù aratro fubditf.fulcus deftgnàdi oppidi coeptus ut magna Herculis ara amplecteref.inde certis fpaciis interiecti lapides per ima mótis Pallatini ad ara Confuciimoxad curias ueteres taméad fa celi ù lare forùqj romanù:8c Capitoliti nó a Romulo fed a T ito T atio ad di tu. Progreffuri ad ea inquà tendimus xdificiorum locoruq; urbis defenptionem. qui nune fmt ccto mótes.quidqj integrù habeant uel demolitum autueftitum *** aut nouum oftendere pergamus.Sic enim fiet ut poftea in cliuis & conuallibus Ixxiii ac exteris urbis partibus qux reliqua funt facile oftendamus. Capitoliti PQdetuero pigetqja Capitolio incipiétéeius deformitaté referre. Iseteni mós qué Deoijr domicilili Marcus Cicero cùfxpe alias tùmaxieinoratióead QViri tes habita pridie q iret in exiliù appellat.Et Vergilius: A ureum dicit qlis etià an/ no poft funclos ulta Ciceroné:& Vergiliù trecétefimo fuerit A mmianus Mar/ cellinus ì i PfUMVS 9 cellinus { Cóftantis filliFlauii Cóftantini magnigeftis rebus ondit. Coftans.n. ex Cóftantinopoli in qua natus & educatus era t: tue primù Roma ueniens ipfa urbe infpecta obftupuit. Sùtqj de ilio h®c Ammiani uerba lib.xvi. Deinde ftra fepté montili culmina p accliuitates planicieqj pofita urbis membra colluflrans & fuburbana.qcqd era t p rimu eminere inter alia cuncta fpectabat.iouis tarpei delubra qtù terrenis diuina pcellunt.Et infra idéammianus lib.xxii. deferibens ®gypti mirabi1 ia fic hét: H is accendunt altis fuffulta faftidiis tépla:inter q emiV net Serapeù:quod licet minuat* exilitate uerboi^atriis tn colunaribus ampliò mis:& fpiràtibus fignoijr figmétis:&: reliq opepr moltitudine ita ed exornatù: ut poft Capitoliu quo fe uenerabilis R orna in ®ternù attollit:nihil orbis terrai^ am bitiofius cernat.Eadéimitatusfmam DoclifTimus optimufqjuir CafTiodorus i edicto Theodorici primiaftrologoR? regis p quod formas aquai^ urbis Rom® 1 v *"'/"r iuffit reparari:h®c hét ueiba.Traiani fo£? uel fub aflìduitate uidere miraculù é capitolia celfa cofcendere:hoceft humana ingenia fupata uidere. Nùc uero p ter latericià domùà Boifacio.ix.ruinis fup®dificatàqlémediocris olim faftidiffet Romàus ciues ufibus Senatoris Se caufidico^ deputataprzeterarse cceli fratrù btf Fra.ecclefià f feretrii Jouis tepli fundamétis extrudta.nihil hétis capitolinus tarpeiufue mons tàtis olim ®dificus exornatus. Qua: aùt Capitoliùhùerit lo? cafupfluùfcnbereiudicamus.Na cu fueritrei diuin® f primis deputatus aras, facella.delubra.®des.& tépla habuit fupra.lx.quo£> nofa fi opi nfo expedire exiV ftimaremns ex malora fcriptis facile fuerit recenfere.Et ne uulgi fpitoruq; cóten détiù ea fuiffe nobiliti impatorùq? & fenatus habitationé opinioni fine teftimo/ nio aduerfemur.Valerii maximi lib.vi.fumptaafferamus.M.Màlius un Gallos depulerat inde ipe pcipitatus efbqa forti ter defenfam libertaté nefarie opprime re conatus efbcuius iuft®ultionis nimiru h®c pfatio fuit.Màlius eras cu mihi pcipites agebas Senones.Poftq imi tari ca-pifti unus factus es exfenonibus.Hu ius fupplicio ®tern® memoria: nota infetta eft. Propter eni illudlcge fancirùé ne qs patritius in arce aut capirolio habitaret:qa domù eo loci hùerat ubi nunc Ixxiiii icdé moneta uidemus. Seddefacrislocisqishabueritmons uelpauca dixifle Defacris nùc ma{Tis apparétia fatis erit.Celeberrimù ea in arce louis optimi maximiqj té / locis capi più ad ed fitù fuitpté ubi nunc dicic* Saluator in maximis.Et téplù lani cufto^ tolti louis dis capitolina arcis fuit ubi nùc efl: facinorofo^ cuflodi® & carceris locus:quà téplù Jani càcellarià appellat.Fuit et Celebris fama: in capitolio & ipft tarpei® rupi rpxima templum. Iunóis moneta: ®des:de q Liuiusli.vii.fic hét.Diftator®dé Iunonimoneta:uo uit cuius danatus uoti cù uiclor roma reuertiffet dittatura feabdicauit. Senat9 iunonis duos uiros ad eà sedè prò amplitudinereipubiic® faciéda creari iuffit:locù in ar moneta: ce deftinat" q areaaeditù.M.Malii capitolinifuerat.Aedes àt Malli fuiflead fa aedes. xù rupis tarpei® fupra ondimus:& Vergilius fdicat.In fumo cuflos tarpei® Ma lius arcis.Magna efl: ét cliui capitolini p qué publicus eét f arce afcéfus noftropj hofum inqfitio.Is uero ubi fuerit docet Liuius f.vi.belli macedoici.Cofules trif fugas numida^ q tu in auétino ad mille 8C ducèti eràt media urbe tràfire exqlia iufferùt: LIBEK lUiTeruttnuIlos aptiores ftra coualles tectaq? hortoi^& fepulchra& cauas undiqj uias ad pugnandù futuros rati.Quos cu ex arce capitola' q cliuo publico in eqs decurrentes qdà uidiffenttcaptù auentinù ìnclamauerut. 1 taqj hinc collare dici mus cliuù capitolinùpublicù fuiffeadeàarcis ptéq ucrfa in auétinù nùceccle Ixxv fia fa Georgti ad uellù aureù e regióe refpicit. De Auétino pauciora & icertio/ De Auéti ra dicere pofìTilmus.muka is mons hùit sdificia quo£> notiora f uerùt q Liuius i no libro primo dicit prima in Auétino herculi ab Euadro pofita.Et J unonis téplu lunonis té q<3iuxta Liuiu libro fecùdo bellipùiei fecùdi.Camillus Dex illius fimulacro qa plum iterrogata uellet ne roma ire uelle rridit a Vcis roma pducto dedicauit. A edefqj Matuta ab eodé Camillo pofladtiì triùphu Matura: matri dedicatafuerùt 1 eodé 1 mote mf.Dianae tépla Diana: & Mineruar.lté Lucina: de quo Ouidius f faftis.Luna reget méfes: céplù Fós fiuius quoqj tépora méfis.Sciuit Auétino luna coléda iugo.Fuit & fons de quo Fauni àC bibebat Faunus 3C Picus fatyri.& Nùma Popilius uinù pofuit fatyrofq? inebria Pici. uit« Vn OuidiusXucus auétino fuberat niger illicis umbra. Quo poffes uifo di cere nume ineft, In medio gramé mufcoqj adopta uiréti.Manabat fixo uena pe rénis aqus.Fuit& maioris fama* fpelùca Caci q nùc uifit" fupra ecclefia fancta: Cad fpe/V Maria: in fchola grxca q auétinus fpe&at in mote Pallatinù.De q re Tic hét Vec lunca gilius in.viii.Hic fpelùcafuit uafto fummota receffu.Semi hois Gàti. & infra: Alcides aderat taurofqj hac uiator agebat.Ingétes ualléqj boues amnéq? tenebat A t furiis Caci més effera:& ifra.ELeddidit una boù uocé uafto qj fub antro.Mu giit& Caci fpé cuftodita fefellit.& infra: A t fpecus 8C Caci detecta apparuit in gés regia.Ouidius in faftis:Cacus auétms timor atq? infamia fyluse.Fuit etia in Aedes 1 il/ auétino ficut Plinius in naturalis hiftoria:.xvi.fcribit.Laurétiù fylua loui facrata bertatis. ln q Vaiétinianus.ii.Cóftatini comitis & Galla: Placidise fìlius fuitinterfectus Fuit quoq;a:des hbertatis qua Gracchus ficut hét Liuius de fecùdo beilo pùieo exmuldtaticia pecùia faciédà curauit.ho^ ofum multorùqj a*difiao£> 6C loco^r a maioribus fcripto celebratorùqj facillimù fuit cóméoraremullù penitus extat ueftigiù:fed qd maiori nobis eft miraculo Aq^ Claudia 8i Martin ductus q ftu, pèdo ope i" illù móté fuerùt pducti parua ac nulla pene i pte cernunt".Iulius Fró tinus hb.ii.de aqdudtibus hxc hét uerba.Et fedula deinde partitile diftributa re gioibus qbus finguLe feruiebàt aq plures da rent" tanq Celio & auétino i quos fo la claudia p arcus neronianos ducebaf.quo fiebattut quotiés defectio aliq inter uentfTet celeberrimi colles fitirét:qbus nùc plures aq Bc in primis martia reddita apliore opeufqj iauétinùpducif.Deeadéaq Claudia:formaCafTiodorusubi Theodoricus iubet collabétes aq ductus mftaurari fcnbit.Quis poffet fermoni/ bus idoneis talia explicare.claudià aquà p tanta faftigii molé fic i auétini caput effe pducta.ut cù ibi ex alto lapfa ceciderit cacume illud excelfum qfi una uallé Monafte/ "gare uideaf.Habet uero nùc is mons monaftenù (anótx Sabinsetqd Sixti tetj riù.f.Sabi. tl1 papx tpibus qda Petrus eps ab illyrico ueniés ^ppria fpenfa a:dificari curauit, M onafte/ ^ aliud fci Bonifacii monafteriù:q duo móafteriafunt a:dificio^ fumptuo tiù, f.Bói- ^ltateom^métifqj ét noftra «tate c6fpicua.Keliquus mos aut ruinis aut uineis e prsetet PRI M V S io prater& fancti A lexiizenobiù quodinibì uetuftiflimù confpicit"conteclus eft. S. A lexiize Multo aut pauciorahétintegra Pallatinus mons q Capitolinus autauentinus. nobium. Na pter fancli Nicolai ecclefià a Calixto papa xdiftcatàq ét male integra cernitf lxxvi tiullù is celeberrimus mons hét xdificiù.Qualis aùt 8C quàta olim fuerit ea xdù QVid pai f ficiojjemoles indicàtruina: inter cateras urbis cófpiciédx.Hùc mótem incoluifie latin9 habu &poftea comuniiffe Euàdrù teftiseft Ltuius inprimo.Sed.cùrege? pomo defde it.S.Ni.ec>- confules & poftea fpatores maiori ex parte eà habuerùt certa fedé:qs tanta ardifi clefia. -1 ciaauxeritnullus fcribit .Quod qdé nulla alia róe facftù credidernqcj» unufqfqj nullainfigni coftruclioe fatta particulas add libro inuétricé ac principe belli fuiffe dixit ob qd a nónullis Bellona uocata eft foror ,f.& auriga martis dicéte Statio Regit atra iugaiis Sanguinea Bellona manu longaq; fatigat cufpide: Naqj torua oculis & atmis ifignis;ferre Ioga haftà cu chryftallxo clypeo &pittù hére peplu a poetis Bellona. C LI BER dicit'.qn Si uirgo fmgit'&innupta: ut Verg.arneidos feciidorPars fi u pet fnupta: donù exitiale Minerua*.Sed cu ui'rgini palladi pallas gigas Titani fìlius deorum fmiti{Timu$:&£ ficut Cicero uult eius pater uini 1ferre attétaret eù illa pemitta quo Pallas ut qdàafferùt pallas 8C ìpfa uocata eft.Nam eadéprimo T ritorna uocabatur: qa Tritolila £>mit° circa T ritonis palludé cofpecla fui t. Ala aùt uolilt palladis uerbù a grarco -"¦-¦"f+Muibro latinae fterpte: hfcdidtùqjhaftat" uibrarecofueueritatqjdocuerit.Fuit Minerua. etiam cognominata Minerua qfi uim minetur. ficutapud C ice Jib.ii.de natura deo^interptatus eft Balbusruel ut quidà uolùtqa fit minués neruos eo^cj opti/ mis artibus ueiy labore fpédut uires corpis minuere uidét". Na ipfa eadé Sapictiar dea Si ofum artiu iuentrix dicit".eo cf> tede Seruio fup fecundà Verg.aeglogam de capite Iouis nata eft.& Oui.faftoR? tertio uultlanificesfullones textores & alios artifices illi facrificiù facere his uerfibus.Hac cole q hefìs maculas de ueftibus au fers.Hàc cole uelleribus qfqs ahena.paras.Tdem libro de fine titulot A rtifices i te Templum uerre minerua manus. Verg.in.iii.zegloga: Pallas qs códiditartes ipa colat.Eios té Palladis, più apud milefios tefle Herodoto libro hiftoriaiy pmo: admiràdù fuitcj> ab Ali/ pallaaJE-v ate igne cófùptù eft.&apud illos pallas aflfifia dicebat'.a pallade palladiù eft dcm f-*3« q troianis reftituere uoluit. Et trafeùti ad Italia Aenxoffer re coatus é.Qué cu facrificàté uellato capite cópifTet ne facrificii ordine peruerte Iretaccepit Palladiù nautes qdà.un Mineruxfacra no luliagés habuit:fed nauti» rum.Hinc Verg.li.v. ait. Vnù tritonia pallas qué docuit.Seruius aùt gramaticus dicit quofdà fcripfiffe palladiù a troianis tpe belli Mitridatici coptù, Eta.G.Fim ,tb bria Roma delatù q? ai unica tm facerdote cuftodiri confuetù fuit. Vn Lucanus Troiana foli cui fas uidifte minerua. Palladiù aùt Roma: 1 icde uefte fuiffe ondit Pli.lib.vii.naturalis hiftoriar.Qui cu laudes fùmas.L.Metelli fuà iudicates foelici tate enaraffe.q nullialii poft Roma códitam cótigérùt.fubdit. Harcofa abunde uno cafu cófutari pnt.qm his metellus orba luminibus exegit fenecta amiffis ice dio cu palladiù rapet ex arde uefte memorabili cà fed euétu mifero.QVo fit ut f fcelix qdé dici no déat:foelix tn effe no poffit.&: ffra. Tribuit ei Ro.po.q, nulli alil abfcódito suo ut quotiés f fenatù iret curru ueheret"ad curia magnù ei & fublime fed prò oculis datù.De eodé Metello ftellexit Iuue.f Saryra.Da tefté Romae ta fà' tffcù q fuit hofpes.Numinis idseitProcedat uel numa uel q fuauit trepida flagrati exa:de Mineruà:Nà hofpes numinis idasi Scipio nafica ruifqué Pli.vii. natura' lis hiftoriae.&tnepos eius de uiris illuftnbc>.Cùadolefcés eét ofum Romano^ ui tu optimù Senatus SC ppt'iiudicio laudatù fuiffe fcnbunt.qre Idea matré Pejflw munte. PBUMVS il munte uentété no mó f urbe ue^ a mari ( pallatiù detuIit.Numa uero qué? Liuius Jib.primo ab urbe códi.fecundum fuijfTe Romano^ regé e curib* Sabinis natum Pópilii filium fuo famulo iufticia & religióe clariflìmà oridit.Oui,Metamor.ii.De ftinatipio cla^pnunciaueri Fama numà Tertius itaqj qué Iuuenalis dicit fuaf fe palladiù exigne fuit Metellus de quo ì uuena.in Satyra:Credo pudicicia.Dici te uos neptes lepidi cseciue Metel li.f.cxcati cu ex flagranti ade feruaret palladiù. Quo d celeberrimo poftea in pallatii magni loco poficù fuiticuius ruinas ut dixi/ mus cofpicuas familia Capranicéfis atate noftra poffidet.Sed utundefupra dì greffi fumus reuertamur quàquà magua fit admirabilifq? mutatio .qua pallatio auerino capitolinoq?mótibus Romafeciffe diximustmultas tri maiorefq» tu cir ca hominù uirtuté ac mores.tù circa publicà priuata'q? gubernationé mutariones fecit.qs nec huius tpts nec ppofiti omittemus.Similiù aùtmónù nuditati eft fin gulis i ptibusRom«quinuchémus nimiaopàtiumfolicitudo.cuius oppofitù ppulcre Iuuenalis f Roma fui tpis oridit his uerfib". Occurrit q marmora donat. Cóferat fpéfis hic nuda & candida figna.Hic aliqd pcla^ euphranoris & polycle tuFecafiano^ uetera ornaméta maio^.Sd ifra. Inde caput morbi rheda^ tràfitus ar cto uiap? i flexu 8i ftàtis cóuitia màdr$:eiipiùt fomnu drufo uitulifqj marinis. Ite ifra Scindutur tunica fartje mólóga corrufcat Sarraco ueniéteabies atq? alte ta pinù plauftra uehùt:nutàt alte populoq; minàt" Nà fi ,pcubuir q faxa liguftica portat Axis ut euerfam fundit fup agmina monté.Quid fupereft de corporibus qs mébra.qs offa fuenit.obtritù uulgi pitoé cadauer.De mote Cselio fcnbit Liui lxxvii us lib.primo.Cadius addit" urbi mons:& quo frequétior habitaret"eam fede Tu I MósCzeli* lius hoftilius regie capit:ibiqj habitat.& infra curia fecitqj hoftiliaufq? ad patru Curia ho/ tioftrop? aitate appellata eft,& adhuc ifra: A Ibanos eù icoluiflè mote .Suetonius ftilia. uero fcribit Vefpafianù impatoré téplù diui claudii in monte cazlio ajdificaffe.& Julius Capitolinus i rebus geftis Tetrici tyrànùTetrico^ domus fuit i mote Cx Tetricorù fio cótra Lifiù Metellinii.hént et Marci Cice.officia lib.iii.ubi uitia in uendendis domus. £diis fdicàda ne fint difputat.Cù in arce auguriù augures aclun eéntriuflìfTent^ T.Claudiù cétimanu q aedes i Caglio mote hébat demoliri eastqua^ altitudo offi ceretaufpiciisemitCalphurniusLanarius.Fuerùt quoqj eoi mote Fauni Vene Fauni Ve/ ris Si Turpitudini^ aliorùq; deop» «des ars & tépla. Et urbis deferiptio qua Sexti neris sedes. Ruffi fuifTe diximus credere: Multa ponit publica ieo mote ardificia Macellù magnù: Lupanarios: A ntru Cecropis:Cohortes qnq? uigilù:Caftra pegrt'na:Spo liariu & armamétariù.De qbus qd héamus cóptù 1" pofterioribus dicemus, Nùc Ixxviii uero noftris xpiani ritus ecclefiis mós ipfe i ]3 mis é ornatus.Nà ea f pte ad qua in De eccleft pallati'nù mote uergés cliuù Scauri hét:hfc monafteriu eft bri Gregorii ipaternis is qs habet sedibus ab eodé jcdificatù.Inde eft feo^ Ioànis 8C Pauli ecclefia.cuius fupbi olim mos CseLl' xdificii pallatio qd ex Romanis pótificibus inhabitauerint nónullùfii nùc pene fùditus diruto cotinét curia; hoftilia; fùdaméta. Medio aùti eius montis dorfo Ixxix bina; aquajdudtus forma; fupbiffimi fùptuofiffìmiqj opis éc nùc extanttq^ una De foima cubitales l e Caracal« Ancóinùquà i Capitoliù pduxic:A Itera a Claudio i aué/ antoniana G u ^ " LIBHK tmù pducia tituli eius ipatoris marmorea fcifi tabula q iuxta lateranenfe xeno do Ixxx chiù cernilf fuiffeoftendunt. QVàquam ueteres illas fuiffe credimlis formas a Hadrianus Claudio Antonioqjinftauratas.Claudià uero cumaioriexpartecorruiffet:Ha Claudiana dnanus papa eius nofs primus ano nune fexcétiffimo uigefimo lftaurauit.Sunt formam, ad ipfas formas extrudtas hofpitale quod dicit" Saluatoris:& ecclefia fancfoe Ma rix in dom.inica:breui utapparet ruitura. Alteraqj ecclefia facti Stephani rotiida Ixxxi de ipfo monte Carilo cognomen hns.quà teclo nuc carété marmoreis colùnis 8C Hofpitale cruflatis uarii coloris marmoreparietibus mufinoq; ope interprimas urbis eccle Saluatoris. fias ornatiffima fuiffe iudicamus .eaqj in Fauni xdeprius fudata fuit. Siplicius Ecclefia fa primus papa aut extruxitraut cj, magis credimus exornauit.Cernit" nunc ìntegra ctaz Maria:. ac{ elus montis fìniftra fa'dto^ qttuor coronato^ecclefiatquà Honotius primus Ecclefia fcf papa romanus in caftris pegrinis a fùdamentis extruxit.Sed cu pofteaad annum Stephani. chriftì odtuagefimùquintù fupramillefimù ab Henrico fecùdo impatore theoto Llxxxii nico deftructa fuiffet: Pafcalis fecudus papa ea inftaurata pallatio quod nùc cer Ecclefia fci n{£ infigni decorauit.Et fancli Erafmi monaftenu quod in forma antoniana cer .iiii.corona, nif a deodati primi papa: opus fuit.Proximù noui opis in monte Ca:lio eft.xeno lxxxiii dochi um Lateranéfe:quod romano^ ciuiù cura impéfaqj aedificatu hofpitalita Hofpitale té feruat, Ventù eftaduenerabiléecclefia Lateranenfem capitù Apoftolorù qua: magnù La feruat casteraq^ fanctimonia Si bafilice ardiùqj fupbtfTima^ ftructura toto orbe teranenfe. celeberrima:Ipfa a:des a Flauio Cóftàtino data fuit bto Silueftro pótifici.Con Ixxxiiii ftàtiniana bafilica é appellata.ideo Iateranéfis quoqj didtaq» lateranéfiù nobiliffi De ecclefia migétis illa fuerint pallatia.Iuliusnàqj Capitolinus de Marco Anto. Aurelio lateranenfi dicit:Educatus eft ineo locoinquonatusindomoaui fui iuxta aedes Laterani & beatus Hieronymus ad Marcella: QVis credat mulieré nobile & potentem in Ixxxv domibus laterani qui Neroniano trùcatus eft gladio public® poenitétiam egijffc Eugenius Credimufq? illù fuiffe:de quo Cornelius T acitus in ha:c uerba fcribit.Suelio Cje palatili i la fonio &L Plaucio laterano mors remittitf.& paulo infra:Proximà necé Placii Late teranaflau rani cofulis defignati Nero adiugit:adeo ,ppere ut no amplecti liberosnon illudi rauit. breue more arbitrili pmitteret. Ea ficut Romano^ pontiheum primariaefl: fedes lxxxvi fic ab eo^plurimis olim habitata fuit.Nup uero pallatia tato principatu dignif/ I dem mo. fima:qb'> circùdata fuit bafilica maiori ex parte corruerat breui nullu alicubi paf icdificauit furahabitatoré.Sed tuEugeniibeatiffimepateraula:ueftigiaprimù:deindealias fuptuofiffi circaparticulasmagnofftauratas ipédio pficere pgis.Monaftenùq? magni ac ut mum. in state noftra infani opis addidiftùcuius fùdaméta cu in uineis altius effoderét" lxxxyii quatà ibi olim fuerit opepj magnificétia oftéderunttquandoquidem octenos de Amphithe nofqjpedes fua uinea& horto defoffa tellus aperuit.fornices cameras pauiméta atru Statilii & iacentes diuerfi coloris coIunas:exfectafq? marmore tabulas ingeniofiq» operis Thauti. ftatuas & alia q no mo state noftra:fed multis ante fsculis excitata cstens in Ita Ixxxviii. hx urbibus fupàtxdificia.Vifit"quoq? in Cslio monte porta internuc dictam Ecclefia.f. maioré:quà diximus olim fuiffe Neuia Seamphitheatrù femi dirutu:quod Stati crucis. lii Thauri maiores appellauerùc fcé Crucis in Hierufalé e celia Helena: Cóftàtini Flauii PR.JMVS iz Flauii genitricis opus.Cóiùcflumqj efl: monafteriu quod catthufiéfibusnunc in Ixxxix colitur.Nà ecclefià in pallatio Sofonano edificata fcribitin Romano^ pontifi Carthufié cumrebusgeftis Petrus lateranenfis ecclefiaj Bibliochecarius:&i alios fcriptores fes» affirmare uidemus Veneris & cupidinis cépla fimul eo in loco fuifie coniuncla. Exquiliaru deincepsredificia inueftigemus. Exquilias effe mótes duos ex Marco lxxxx Varrone oftendimus.celebrior tamen pars fuit q a foro Traiani & turnbus quas Quid in ex nunc comitum & militia: appellamus incipiés per mótem cui caballo nùc efl: ap quilus fit, pellatioad thermas Dioclmaniprotéditundefinitadportàolimexquilina nùc fancli Laurécii aut taurinam. Ab Dioclitiani uero thermis cótinuat altera exqui' liarum pars p montem q nùc habet celeberrima factoe Maria: maioris bafrlicà prò tendit" per fancli A ntonii fancbe Praxedis fancli Viti in macello fancli Eufebii ccclefiaru fmes ad ipfa.C.marii trophaja quoufq? Lauicanà offédit uia:q ab arri/ phitheatro fiue ut nunc dicit" collo ffeo incipiés:&ad fanclo^r quadraginta mar tyrù:CLctnétifqj ac petri Oc Marcellini ecclefias cótinuans priufq Neuiam ohm nunc maioré attmgat portà:Ca:liu montem dirimit ab ipfis exquiliis: Nec tamé mos qui fecùdum eà uià hmc ad fanclo^ quadraginta martyp? & Claemétis fde ad uincula Petri & Martini in mótibus perduriti Ad.C.Mani trophxa inexqui lia^r parteadmiratus eft.fed primù habuit Carina^z nomé.Effet nobis nunc infti tutù fupra more fecuturus qd exqliaj uel uetuftì uel noui operis sedificioi^ héant explicadum.Sed nónullos fore no ambigimusquialia exqliar^ defignationis g noftra aucloritate exquirant. Duos q funt ex uniuerfa urbe reliq colles ofrendi mus certa quo^> deferiptio certiffimas ondet exquilias, Vidimus a Marco Varrò ne 5C Tito Liuio Capitohu Auétinù Paliatinù Cazliu & Ianiculù montes partim in prima urbe conclufos partim a regibus additos.Scribit uero Liuius lib.primo. Seruiùregécùamplificandasurbianimùadieciffetraddidiffe duos colles Quiri naie Vimmaléq?,Inde deinceps auxiffeexquiliasubiq; ipfum ut loco dignitas fie ret habitaffe:aggere folTis dd muro circùdeciiffe urbe. Cu ergo Quirinalem colle Ixxxxi fatis fupra onderimus illùeé qui a porta H*métana:nùc populi ad Collina ufq? Q ùirinalis nuc Salaria ptinetrcóftaretefl:necelTe Viminaléquifimuicùillourbi additi fuit & Vimina coiunclu fuifle.Etfic Collisqpofl:fancli Sufannàfecundùhortos Salufhirpté iis. di&Etuiminalis fuit.'&portasin qua definebatnùc partim drìse partim fancfce A gnetis partim Numerane uiminalé dedit appellationé: Cófequéfq; & necefla rius fiet ut poftq Seruius qrinali &i uiminali addito deinceps auxitexqliastcoepe^- rit bifurcatù qui ad C^liuminteriacebat montem.necilli all'i q duo exquiliarum Ixxxxii montes effe ullatenuspotuerunt.lnteriacentes uero bifurcatas ficut diximus ex- Quid Sub quilias monticulus in cuiusparre fancli Laurétii in panis pna monaftenù uifit". urra.mo.f. Suburra: uocabulo cóprehenfus fuit.Nec uero nos fugit deferiptos fupra mótes Laurent», adeo inter fealicubi contmuatos utnec abintentiusinfpicientenunceorum di/ Jxxxxui uifio fecerui nec fatis tntelhgi poflit.Quamobré uelim mecu peritiores cófiderét Mótes qre tales eiuftnodi cótmuationis montiu caufas fuifle.a quibus urbe R omam fupra fecerni nó illo^: qui ipfas ignorant caufas fideobftupcdam admirabilemqj fuiffe, Primum poffunt. LIBEPL quia QVirmalé collem ad portaufqj olim flumétanàuelflammea qua» nùc po^ puli dici t" protendi diximus.Nos ita corrigimus ut Collis qué QVintes appellari quirinale fecerunttumulù fateamur aTarquino Prifcoadditùdequo Plinius, fxxxxiiii libro tertiodefcribensinquit.Clauditur Romaaboriéte aggere Tarquinifupbi Quidager interprimaopamirabilia.Nàqjeummuris xquauitqua maximepatebat aditu Tarquinii. plano .eftqj is tumulus qué monafterio nùc fancbe marix in populo fupeminété ad Pinciani ufqj pallatii fundaméta ^ptendi uidemus. QVéadmodù uero QVì' rinaliiugoquiomniùurbismontium parte una caput erat:aggerille mirabiliac infano ope eft additusuta cóualles riuiqj qbus all'i dinmebàtur montes iactis for nicibus funt a:quati.& nedum riuis ipfis 6t depreffts locis fuperimpofiti funt am pliflimi fornices amplioribus poftea azdificiis onerati:fed ipfis et m.ontiù uifceri Ixxxxv bus excauatis pfoflìfqj tota pene urbs Penfilis eft facta. Sunt.n. Liuii.ii.ab urbe Vrbs Penfi códita libro ha:c uerba. Tarquinius foros in circo faciédo de cloaca quae maxima Ls# receptaculù purgamento^ omniu urbis fub terra agédàtqbus operibus uix noua hxc magnificentia qcqadequarepotuit.Et Plini.libro tricefimofexto;Pra:terea cioacas opum omniu ductu maximù fuffoffis montibus atq? ut pauloan rettuli/ mus: urbe Penfilifubtufqjnauigata.Id Marcus Agrippafecitin abilitate poft cofulatum corriuatis feptéamnibus curfu precipiti torrétum modo radere atqt Ixxxxvi auferre omnia coactis. OVid exq Ed ia montis exquilia^ qrinalis & uiminalis colliù ac carinas? & fuburrce liis fuerit. f monticuloB? uetufta ac noua defcribemus £edificia:futuij? confifi ut pri de nobis ficut 8c multis eé uidemus obfcurà clariffimoij: olim loco£> noti ciano parua ex parte ari oculosponamus.Eàexqliai^ parte qua ad turres comi tu Ixxxxvii militiarùqj diximus ichoare nùc omittemus.fi: ad fori Traiani cuius pars fuerùt Cornelio^ defcriptioné ipfà referuabimus.Prima eius montis zedificia quaijj ad dexterà ma domus, xime cernùt" ruinse Cornelio^ gentis domus fuerunt.nec facile tota in urbe cuiuf pia priuati uiri aut alteriti s familia: domus ta certa cognofcitf retinet prifcum no/ Vicus cor mé uicus Cornelio^ dictus.retinent ruma: qs uulgo Cornelio^ thetmas appellant, neliorum. & ingétia quxqj aedifìcia thermas nùc ab impitis appellari fecit magnitudo thec Thermaj marù Antonini 8C Dioclitiani impato^ de qbus fuo loco diffufe dicemus.Vifùtf Cornelio^ ea in corneliorù uia ad finiftrà ftatua: mgétes due Colofea: fenùfeminudoijr q cu lxxxxyiii. reliquo iacét corpe pecftus aftrato caputqj brachio^ altero fuftétatraltero cornu Statua: iV copi# muniunf.Eas Saturni Bacchiqj ftatuas fuiffe Appollodorus qdàq Ro cétes in mo ma ano ari cétefimù defcripfit affirmat:additqj ^pximis i ruinis quo^r frótifpitiu tibus. no orno corrui t eop> Deo^ tépla fui(fe. Proximo ac pene cótiguo loco fu t lapidei Ixxxxix Caballi Praxitelis unus alter Phidia: ut tituli indicant opa fané tantis opificibus Caballipra dignaq?nullusariadtisfa:culisinuétuseO::qnedùea magnitudineoém uiuétiu xitelis SC forma fupante;fed uel minima aut mediocri datura equù fimilem uel faxo excì phidiaJ. dere uel acraméto fùdereaut cudere nouerit.Tiridiatis eos regis Arméiorù fuiffe. Sex.Kuffi deferiptio fnuit.Fuitqj is Tiridiates rex qué ut Roma uenturù Nero ante excipet theatrù Pompei unius diet opa totù inauraffe; Cornelius Tacitus 5C plinius PRJMVS 13 Plinius funt auctores.& qdé Praxitelis & Phidis opa multas ftatuas multa figna Roma a multis & ab ipo T iridiate ex Afia Graciaq? fuiffe aduecta Plinius faepe ac diffuffe fcnbit. Eadé in exqliap pte qua eo ex montefpfpectus eft mdepref/ e fam urbis parte hortoij> Mecocnatis uiTunf reliquia: adeo etià nùc fupbe ut caste/ Horti me ra qux ubiqj habet Italia noui opis fuperentaedificia.ut non immento Horatius cccnatianù ÌMecoenaté in Odis redarguerittq, nimis fumptuofus effe t in aedificàdo maxime cu effet fenex.Suntq? hi uerfus. Non ebur neqj auru mea renidet domo Lacunar: tió trabeshimeticaspmùt colunas ultima reeifas Aphrica.&in eadé OdaTufe canda marmore Iocas fub ipm funus.& fepulchri fmemor ftruis domos.In alia autOda.MoIé^ppinquànubibusarduisomittemiraribeate, Extatqj penemte- Turrisexq graturrisexqua.Suetonius tràquillus Nerone fcnbit fpectafTe urbis ineendium incedili fpe de in fcenico habitu decantaffe. Qua turrim uulgo nùc uerbo ut ferme in oibus ctauit nero multai^ fyllaba^ nofbus affolet fyncopato Mefam prò Mecoenatianà appellant. Sic u t ponte miluiù pari corruptela molem dicunt, N ec eft in ea regione femella quac qd fuerint illae ingentes ruma: interrogatarnon dicat eà fuiffe turrim ex qua Nero crudelis urbe incendio flagrante ridensgaudéfqj fpeclauit:cernere neceft alius in Roma locus e quo tota urbs fub afpectu ueniat. lncolit ea hortojj? mecoe natis sedificia^:&: quantu opes fuppetunt inftaurat alteri noftri fa:culi mecoenas fummo: humanitatis Iiberalitatifqj uir 8C ftudiorum humanitatifqj apprime do/ ctus cultorùq; amàtiffimus Profper Columnéfis fancbe Romana: ecclefia: cat>- dinalis:adeoqj purgàdo & tnftauràdo ìllis in a:dtbus profecit.ut fubiecta: montis cxquilia^ radicibus area: 8i incipiétis ab ea in fumma azdiu parte afcéfus pauimé tamarmoreis uarii colons texellis compacta uifantur.&ab omnibus quotquot Romanam curia aut inhabitant aut aduentantuiris ingenio docltina&uirtute praedictis fumma cu delectatione calcent".Nec moueat quéq cui Romano^ re£> monuméta miiius fit familiaria qd diximus hortos ta fupbis aedificiis effe orna ' tos:QVod.n.Plinius quafi indignàter lib.xix.fcribit. Cùprius horti agri paupis eé cóf ueuiffét R omani horto£> nofetùcinipfaurbedelitiasagros uillaqj poffide ci bat.ibqj no folu in mecaenatianis, fed in Saluftianis Seruilianifqj hortis apparet Hitaiut qbuspauca in urbe Roma pari magnitudine aedificu fuiffe uidemus, Habuit Virgilius tertiù ifta exquilia^ps maximiq/ ornamétù q ufqj ^ximos reuellis agri terminos & ultra limite clientiù falisauarus pelli tur: paternos in finu ferens deos. Et uxor Se uir fordidofq; natos. Quàmultos etià in. agros fuburbanaqj cópulifTecredimus fiue honello$ natos loco fiuepIebeiosSC de thermis ruflicos. Dioclitianù imperatore ut thermas in exqliis aedificaret quas nunc bar/ Dioclitiài. bari uictores irati nec uetuflas nec improba manus eo^ qui lapides ac marmora in alias fordidiffimas extrudtiones afportarunt:ita p annos mille 8i fupra centù trigintapofl R_omani impii inclmationé demoliri potuerùt:ut no admirabile et nùc extet aedificiù.Sd tale cui qttuor fimul maiora q nunc héat alibi J talia princi^ pù uiroiy palatia magnitudine & opis fumptuofitate nullatenus arquipàda fint. Nec fatis tn fcimus fi Trebellius Pollio recte opinatus eritrqui in triginta tyran/ norù gefhs rebus de Pilone fcribit quadrigas eius cum llatuis ex marmore fuiffe ubi poltea Dioclitiani thermae fut aedificate tam eterni q facrati nominis. Ipfis Ecclefia.f. in Dioclitiani thermis ecclefia nùc e fi pene deftructa fancti Cyriaci qux cardia Cyriaci. latus e fi titulus:fuitqj a principio in ipfa^r therma^ a:dificationi cu Maximinus a Dioclitiano Csefar dictus feftù chriflianis die celebrare uidiffet qónibus fubie ctos &C idola fpernétes occidit.Sed dicéda de thermis qua: multa funt in hùc \ù brunicongererenimisfuerit.Igitureainaliuduolumenducimus refemanda. Flauii Biondi Forliuienfs Rom$ Inflauratx Liber Secundus. De Thermis in genere. I Hermas in urbe duodeci fuifle cópertù hémus Agrippinas Neronianas^Titi Vefpafiani Domitianas^ Antóianas^ Ale xàdnnasGordianaS' Seueriànas/DioclitianaS' Aurelianas/ Cóftàtinianas:& nonatianas.Quarù loca prò poffe indicabi mus:quomaliq prius deea^fftitutióis róne fuerftexplicata. Primu thermx uerbù a greco q> calidù fignificat traÀù hnt. Vndethermas(ppriealatinisappellatasuidemus locaq ca/ létibus aqs:aut ipfo fine aqs forbice igne calefacto lauàdi fudàdiqj ufibus depu/- tata funt.Komais àt fiue adhuc fca i mo^ feueritate illa qua rei.p.tépora hùerut: fiue fub pncipù faftu frequété ac ^ppe quottidianù fuilfe lauàdi ufu ofbus q ilio rù geftaplegerùteflnotili mù.hic8C Ciunufqfq? uel mediocriterdiues ciuis pua tùhùerit:multatnbalneapublice funtinftituta inqbusplebs adlibitùlauaret. Extat.M.C.epiftola p qua Terentiana uxoré monet ut curetlabru in balneo effe. Extantetiaalue eiufdé ad.Q_.fratré A (ix ^pconfulé. Quibus ìllù facit certioré de balneis Thermx quot, Diffinitio thermarù. SECVNDVS *4 de balncis quas in arpinate extrui curabat. Primus uero omniu flante re pu. Ser/ gius orata ficut Valerius maximus hb.vi.fcribit.Balnea penfilia faceremftituit. Re poftmodù ad principu luxurià pducta:nihil magis populare factitarunt illt qquom^prnifcuecùuulgo laudabàt. Hinceftillud Hehi Spartiani de Hadna^ no puhlice &C frequenter 5c cum oibus lauitrex quo lille iocus balnearis innotuit. Na quom quodà tepore ueteranù quendà notù fibi in militia dorfum & ex teras ptes corpons uidirtetatterrere p cotactus curfe marmoribus diftringédù daret, ubiaudiuithociccirco fieri leruùnó haberet-feruis eù donauitòc lumptibus. Verù quom alio die cóplures fenes adprouocandà liberali tate principis parietì featterrerét:euocarieos iuflìr:8<: aliù ab alio inuicem defrican.&: Julius CapitohV nus fcribit.M. Aureliù Antoniuphilofophù modefha: conciente tna principa liter correxifle q> mattonai? moreš defiuentes ccmpofuit m ciuitatibus fidenin equis aut uehiculis (phibuit:&: lauacra mixtafubmouit.Cómodùaùt imp. (cri'/ bit ipfe Capitolinus fepties in die Iauaffe:& ibi comediffe:eiufqj fuccefloréin im peno Pertinacéiquom in multis effetmodeftifTimusjtamé in balneis pubhce die natalis urbis cómodianis miniftris lauifie.ldqj Capitolinus Gordianù luniorem liuifTe in die fepties a;ftate:hieme bis uel tertio.additqj mfra.Quom iret ad hotv tos fui nofs omnia officia fequebanf.lbant ipfecti & magiftri officio}? oés adhi' bebant" cóuiuiis &natationibuslauabàt:fimul cu principe admittebant" etià Cae^ pemulierespulchras&puelU: &cùhisanus deformes.idqj quom faceretjfeio/' cari dicebat. Principili ergo ealuxuna perductaut nulla in re modefìià fobrieta-^ temq? feruarent thermai? ilIi&balneoi?ficutpriushortoi? multi ciuesfecerant, modù menfuràqj excefferùt.itaqj thermai? nomine infana funt extructa a muV tis ardificia.de qbus dicit Ammianus Marcellmus libro.xvi.Lauacra in modum £>uinciai? extructa. Erant uero ipfis in thermis ad lauadi ufus balnea.Sd ne dum plano in (olo undiqj expofita:fed etià penfiliarquod facile adhuc poterit 1 telligc i"i re-qui fuliginofos tornicu cànales a qbus emifla defluebat aqua in Dioclitianis Eràt i thet thermis inlpexerit prfcipibus ut credo indignù extftimànbusluxui impatorio: misbalnea fì quod aulus efl: Sergius Orata ciuis ipfi ad luxurià omififTent.Hrantétin ther-- inis area: ampliffimx porticibus circùdatasfpaciofilTimis camerataqj fuperbillì mis fornicibus a: di fi eia in circuitu hntes/in quis colùnaiy diuerfi colons marmo rear? ordines imenfai? fui He hinc cóilat:q> ét nuc nónullac ftant.nónullx iacétes m coluna:ptim ftegrx ptim commuta: loco cernunt":nonullas alias 1 bafilicai? a:di Erant Na fida fcimus fuifle tràflatas.Eràt ét nemora: eràt natatoria ppl'i ludis delitnfqj ex tatoria. pofita.Licet uero eàextrudhoniHfanià a luxu ficut diximus ^pfccti feiamusapa itit tnnónullosprfeipes briòc utiliter ufos eé uidemus.Quod dupopu.ro.feas cóue Thermis niés cedes Iauat de ludit:colludétes fpectat 5C ìterim hieme fngora urtate cauma ahq bn ufi ta mitigat.qetioré ubiqj ciuitatis ftatu reddit. Qua rone circos:theatra: àphitea- fuecunt. tra a pricipio fftituta:£uo ondem'loco.C^u àtù àt attinet ad thermas Helius fpar v lian* t A lexàdri Seueri prfeipis pftàtùTimi ulta multa dicit*Ex qb" qta thermai? Thermai? àplùudo:Ói quéiufùapiicipiofueritiftitutaj:meli!>éqtalibi itelligere.SCq Spatv àplitudo. tiani uerba LIBEfL ttaniuerba pfrbus difpfalocislibetinfereretAlexaderbalneamfxta R.omarexhi beri ^phibuit.quod qdé^phibitù iam an Heliogabalus fier pmiferat. Bracfteario^ vi uttnano^:pellionù:clauftranof: argetarioi^aurificu: cazterarùq? arriù uectigal Thermo pulcherrimù inftituit ex eo q> luffit thermas afs ipfe fundauerat & fupiores ppfi qn populi ufibus exhiberi.Siluas in thermis publicas deputauit: addidit & oleii luminibus iifiDus per thermas>:quom antea nó an aurora paterét & clauderent" anfolisoccafum.Etin mifk* fra opera u e terj> principu inftaurauit:ipfe noua cóftruxtt.In his thermis fui nofs ìuxta eas q neroniana: fuerant:nemus thermis fuis depriuatis azdibus qs emerat dirutis žedificiis fecit. Antonini Caracali thermas additis natatoriis pfecit &or' nauit, A lexadrinu opus de duobus marmoribus hoc éporphiriticio & Laced#' Vii monico £mus fftituit ét palla tio exornato .«Si alibi thermis 8i fuis & ueterc frequé AlexadnV ter cu populo ufus eft.ajftate maxfe balneari uefte ad pallatiù reuertenstppoftero nstherme itaq? ordine ficut in Diodi nani thermis incepimus 1 iftis cótinuates Alexàdri< nas eas fuifTe thermas quai? ingétes ruina: ab eccfia fcf Euftachii & zedibus loàs nis Barócelli iurifcófulti.Eta capo fcé Manzerotund«:hinc ad Enobardo^r fiuc Ut uulgus appellat lógobardo^ plateà.&: Circù Fla'mineù nùc agone inde ad bi< t nas pene turres Ioanis moroni fptonorapi reatini uariis in locis uidemus attolli. Q_dàt Alexidrina: fuerit hx 6t no alta- colligi'mus ex deferiptióe Sex.R.uffi no nxregióis circi Flaminiiin q Pàtheoné& binas thermas agrippinnnas&alexi/ drinas ponit. I taqj coacti bina a h m ói th erm a^ rene pnepoftero ite ordfe u trafq? viii indicabimus.Marcù A grippa xdificafTe pàtheontq nunc eft fcà Maria rotùda: A grippi" &ft ppeuu!go notoriu efbtn fuo ondimus loco.Q^ nitaqjadoàtheon& Circù n^therme flàminiùbinas fuifTe thermas agriepinianas & Alexàdrinas Sex.rufft deferiptio Urbis hénuerifimtle é agrippinas fuilTe qs nùc patheon cótiguas e regione minerà uaicófpicuasxdes portio^8CCinciiruftici collega:n'i:8d BaptiTtsclenisatqjet Georgii Canarini,ptonotariiuidemus eécópIexas.Quibusqdéin agrippinianis thermis fcribit Plijib.xxxvi. Marcu Agrippam códitoréarcus:& pauimétaexui ix tro pofuifTe.Itaqj relfquif eas qua:patheó Se Circùflaminiù ftercedat. Supiores Antóian^ apud fem Eu^achiù onfas hmói ingétiù therma^ruinasfuifleCcut diximus ale fhermast xàdrinas. Antoian® thermx BalTiani Antonini Caracalx opus:q^ fupiori loco ex Helio Spartiano fcà éménotnùc ét funt notifTimar.funtq; in regione ohm pi> feina publica & ad uià ardearinà ubi hinc ad feptétrionalé plaga ecclìa é fcé P ri' fcsE.inde ad oriécé folé feo^ Nerei & Archilei ecclefia atqj fcf Syxti monafteriu ipfas thermas e regióe refpiciut.de his Spartianus 1" ipfius A ntóini Caracali uita * fcribit.Opa romze reliqt thermas nofs fui eximias qua^ cazlfam Soleuré architi c J^eróians cli negat poffe ulla rone fieri nifi qua fcà eft. Nà exxre uel cupro cagelli fuppo/- ; therma:. fiti eé dicuntf qbus camerario tota cócred ita eft.8d tantù eft fpacii ut ad ipm po/ xi tuiffe fieri negét docli mechanici? Thermis ià quattuor ordine quod incidentia Titi Vef-/ exegerùt puerfo indicatis alias oftédere aggrediamur. Etprimumdeneronianis pafiii ther id folù hémus quod fupra Helius Spartianus dixittAlexidrù ubi neroniana fu erantfuasxdificajTe, De Tiri Vefpaliani thermis qn dejCctibemus amphitea^ ttumnunc SECVNDVS i 5 trn nùc Coloffeuapud qd eas Suetonr* fuiflefcribit.qd hémus cóptù apiemus. xu Certa uero & ampia Domitiani fiue therma^ fiue operum noticià hémus.Niqj Therma: Petrus bibliothecari9 Silueftrù papà dicitecclefià ^dificafleiq poftea fuit f ther^ domitiani mis fui nofs domitianis.& Suetonius fcnbit domitianù edidiffenauales pugnas &alia opa. pene iuftai^ claffiu effoflo & circùftrud:o iuxta Tyberim lacu.Et inferius Flauise téplu gétis ex methodiù & naumachia ab eodem fuifTeextrudras.nos uero qdra^ tos lateres ampliffìmos ex ruinis q ecclefià fcf Silueftri eiufcj; monialiùnùc cele/ bre monafteriù fepiùt/extradtos uidimc>:quoij> ps lras hét a figulo priufxj cemétù xiù cxficcaretf ipraffas in hxc uerba.Domitiana maior ps:domitiana minor.un cóie Nauma^/ ctm'qcqd fiue therms fiue ex methodiù fiue Naumachia fuerit Domitiani opa chia Do / teneri debere ofa q ad fcm Silueftrù undiq? nùc cernunt":qg effoffi circa uel ppe mitiani. tyberf locus f quo pliù nauale & naumachia edideritrueftigia extàt certiflìma ui xiiii neis tecta iter flamineà uià & colle nùc Pincianù ad ipm fcf Silueftri monafteriù Arcus do ptinétia. Necdubitamusqntriùphahs ex marmore arcus ìl'e cj nùc pene integer mitiani tri cernit"triùphalidictus:eccfiasiter(cóyz Silueftri6d Lauréti! filicina uià àplexus umphalis» fi amimi domitiani fuerit honori pofitusjin quo ipm cernere eft qlis a Suetonio defcribit" ftatura pce^tfed tùc fedété dormiétéqj:& Mineruàquàfupftitiofe co' lebatfomniàtéexcedere facrario: negantéq? fe ultra eum tuen pofTe cj, exarmata eéta Ioue. Vtcófequés ét fit magnos fornices &:àplilTima fundamcnta fup qbus xv edificata eft nobile pallatiù:qaloànes ex Galliis^Picardus cardinali? morinéfis Palatiù.f. nùc hftat Domitiani ope^ptéeéid pallatiùadannù falutis trecentefimù fupra Laurentii millefimù a cardinale anglico in pdichs Domitiani ope^ ruinis asdificatùdoà in lucina» «ìes cardinalis R.othomagéfis ano nùc.xx.multa fpéfaadauxifcqdnuprime loà' lies cardinalis morinéfis fupradictus tato àpliauit ornauitqj ipédio:ut nulla pter xvi potificale palatiùfcf Petri domù urbs Roma nùc héat pulchrioré. De thermis Therma: ièuerianis nihil aliud certi hémus^ q Seue^ A frù imp.illas f tràftyberina regione feuenanar. ficut Helius fpartianus fcribit azdificaiTe. De Gordianis uero thermis Iulius Ca xvii pitolin* pauca fcribittfed ualde admirada. Nà quom dixiftet domù gordiano^ Thcrma: tùc extafte pneftinauia ducétas colùnas uno ftilo habété addidit&thermasibi gordiana;. fuifTe quales pter urbe tùc nufq héret orbis terrai^. Cù itaq? pneftina uia fuerit q ad porta exqlinà nùc fcf Laurentii ducit:& domù fpeciofiffima Se thermas gor^ xviii dianoci fuifle oportebit. Vbinunc poft fcm Eufebiù multa: 8C maxima: cernunf A urelianc ruma:. Scribit Flauius Vopifcus fyracufanus Aurelianù principe thermas fe^ therma:, cifTe in regioetràftyberina hiemales 5» aq frigidi aerisillic deeffent. Cóftantia^ xix nas thermas ab Apollodoro traditù legimus futile in exqliis ubi nùc eq marmo/ Conftanti rei Praxitelis Oc Phidiajopa cernunf. Extant uero in porticu eqs illis cótiguafta- niana: ther tuae qttuor marmorea: pedeftrestq^ bafibus Cóftàtini nome ffcriptù é.fed apud ma:, nullù ueterù fcriptoré fuenim9 Cóftàtini therma^ métionéeé fadìà/pterq apud A mmianù marcellinùli.xxvii.quó multa dixiffet de Làpadio urbis pfecto hcec ponit uerba: Hic pfectus é motih* crebris urbis agttat9 uno ofum maxfo/quom collectaplebs ffìma domù ei* fppe coftàtinianù lauacrù iniectis facib0 fcéderat. Theimarum LIBER x* Thermary qs ultfo loco Nouattanas appellati dòamus meminit Petr91 ateran. NouatiV ecclefix bibliothecarius:fiue ille fcriptor btus Hierony.fiue btùs Damafus papa »e chermae fuitin uita Piìpapa::q pria Aq'eien.fuitta btó Petroaii.po.ro apm.n.Più pontifi cé fcriptu efì: rogatu Ccé Praxedis d e dica (Te ecclefià thermas nouati f uico pricii i xxi honoré fcé Pudétians fororis fuaj.Sed in gefh's martyrii btf L àurétii legimus mo pcclefia X narteriù monialiù fcf Laurétii f pane & pna aedificatù eé in thermis olympiadi's. pudenda/ Videmus unasatqj eafdé ruinas q certe flit maxfe & ìnfignes dtàù monafteriù fl&* fcf Lauréti! & fimul fcé Pudénanx ecclefia pallatiùqj fuifle coplexasiut una» po xxii ti9 q dua:fuerit thermas.Quàq f tata tàqjmirabili rumali cófufioequa nùc héc rhermsc urbs romana ubi duo autpljura aut multa fuerintxdificia difcerni no fot. Sicqj plympia'/ aliali ruina£? multitudo q in m 6te fuburrre a monafterio fcf Laurétiipditfohfc tits. in uia olim pficii uicù dicia q itur ad Tancia Maria maioré:inde uergit in plana Suburraz.Si Decii fpatoris ficut Apollodorus tradii pallatiù fuerutbinas nouati xxiii & olympii thermas puas fuifle relinqt". Sed de thermis fatis fupraq? multa funt Trophoea dictatad exqliaR' mote un difceflìmus redeùdu eft. Trophaea.C.Marii de Iuguc ,C.Marii, tatdeqj Cymbris atqj thcutonis q nuc eccfias f ter fcf Eufebii & fcf Viti 1 macello cernunt".Et Cymbra dicùt".C.C $faréfftaurafle:quom a Sylla fuiffent difiecta. audroréSuetoni°:quoij?uocabu!iexpofitarofactet ut multi ignorates qd eafu Trophccu erint f teli igàr"'. Qu )fdà.n.ex his q pitto res eé credile" tenere & affamare uidimus tiixde. illamarmora duo f qbus feuta thoraces>gale^&alia cernunf'arma/Mariieé ac mati ftatuas uetuftate cómfutas.Sed Nonfmarcellushsechétuerba. Tropheei fignificationé prima uarro in humarco ondit.Fuga hofhù grasce uocat" ftrophe? xxiiii hinc fpolia capta fixa ftipitib^appellant" trophoea. Alias hnt exqlia: uetuftas fpe paCilica cftidafq? infigni olim ^dificii ruinasa qbus tn cameratus fornix eftpene fremer» CauèC Lu quo poft Patheó nullus nuc 1 urbeuifit"excelfior.Eas uulgo Gallutii thermasap ci i. pellari uidemus.fuitqj ea ìTignis bafilicaquà SuetonrTcribit.QCzefaré Caio 8C xxv Lucio nepotibus extruxifle.Macelliiité qdlidisE dùftùéin exqliis fuiffehinc co JVlacellum ftat'q> ecclefia fcf Viti 8c arcus illi cótiguus uià cóplexus pnefhna in macello co ybi&gd, gnofac".affertat.M,uarro eius uerbihacexpofitioné.Ha;cofapoftq cotracli iti unii locù q ad uiclu ptinebat/&: xdificatus locus macellu appellatustut qda feri bunt:q> ibi fuerithortus.alii q? ibi domus fuerat cui cognomé fuerat macellu q ibi publice fit diruta.& q ^dificatù hoc qduocet" ab eo macellij,hfc Helius Spar tianus dicit hehogabalù fpatoréluxu infaniété quo p macellu tràfiret miferarùc»' ppfi códitioné q>.f.eo inauditis incredibilibufq? debacchàte couiuiis q ftegrù co tinuabàt" diéps romài populi emédis uédédifq? puf pcii olufculistautaliis minu xxvi tis reb'adulàdo bladiédoue autgarriédo fallaciafq? flruédo f macello detinenf Arcus.f.ui Fuit uero arcus ille ut extàtes adhu c indicit Ifaj pofitus honori Galieni fpatoris. ti. xxyii Poft exqlias reliquù eft: ut Viminalis Collis xdificiaqj q huerit dicamus nihilcji Quid fue aliud certùeftq tresillu colléofum totius urbis fpeciofiflìmas domos:ficut Più fit in uimi lib xvii.fcribit hùifTe.M.Craffi oratoris unàtaliàqj pftàtioré.Q^ «Catuli illius q colle, cù.C.Mano cytnbros fudit/acpoftea tegulas capitolti inaurauit.ipmq? capito/ SECVNDVS té lium fpoliis Cymbrias adomauit.Tertià multo oulchemmà.C. A quilii equitis Lex aqutV Romani qué clanffimu fecttluris ciuiiis fcienria.ìfq* firn quern Marcus Cice.in iia. ofticiis dicitlegédedolo malo tuIifTejcuiurgjad legeaquilià extàtiuadhuc legù particula eft notiflima.Eap>ueromfignmdomo^quidé fundametoru fubterra neiuinetis cotccti nùc ad fancli Sufannà cernùtur. Sed nec ipfai? nec alioR? jedi ficiop multar ipfis in uinetis eminentes fuperfunt reliquia:. Saluftiani auté horti xxviii quop: ingentiùutintotaruinarùurbe uulgonoméeftnotùin uiminalineanin Horti Sa/ quirmahcoIIe:aninutroqjfuerint:nonratisindicarepofrumus.Magniaute& luftiani. obftupede lunt ìpfop hortorù quas adhuc extare uidemus murorù forni'cùq» re liquias q a uiminali olim:nunc fancte Agnetis porta in collina nunc Salariami ad fa Gei S uknnà propemodù extendunt". In Quirinali colle qd olim fuerit fitq? xxix au preCés fatis diximus:quom porta; Collins certitudiné loci oftédere conati fui Quid fu e/ mus,& pretesa Liuius in bello macedonico dicit A edem fortuna primogenia: rit in quiri rumein colle Quirinalùquà bello punico uotà Cn. Domitius ptor urbanus de/ nali colle, dicauit. V rbis Homi mótibus therrmfq; fimul quoad potuimus indicatis cari/ xxx nas fuburraqjactabernolàfacràq?uiàfimuloftéderecogemur:q?qttuoreacele/ De cariniš berrima urbis loca. M. Varrò etià fimul defcribit.Nam quom libro.iiii.de lingua fuburra ta iannadepartibus urbis multa diceret:q nonminus tunc uetufta: abfoluerintq bernolafa • nob;s nunc pene perierintjea q ìpfius Varronis state noua & integra erant aliqua era uia. lcnbitex quibus elicit" ealoca q flit plana exquilias interi monte ca:liù ubi nunc monafteriù eft monialiu fancti A ndresrquà.f.lauicanà uiàinterfecat cliu9 a ma tii trophsis ad Lateranéfepalatili ducens:fuifTe tabernolàurbis regione fic appel latà:cj pars tota uineis cannetifq> piena proximù fatis pnfeo merulana: nomen habefcaquo tabernobloco uult Varrò incipere Carinas:quarù Iógitudinis pars xxxi poftrema fittad qui uia: facra: caput incipiebàfcquà quidé uià inde dicit facram Via facra tuifìe appellata:q> p eàab arce ad augures facra quot menfibus ferebàt". & addit unde. facra: uiarpté fola* tunc fuitfe uulgo notà:q eft a foro eùti primo cliuo.hinc pxu me uidemus pofuiffe Petru lateranenfé bibliothecariu.-quom in uita Felicis terni pontificis romani fcribitillùecclefià fanclo^ Cofma: & Damiani fecitfe uia fa/ era. in teplo K o muli ucl urbis Ivom^.is enim. pnus eft cliuus cjui a. foro romano ad^a_rai Cofmx& Damianipomcùj&mdcadfanflà Mar/inouamper.T. xxxii Vefpauam arcù ducebat ad curia ueteréin qua augures fede habétes inaugurari Curia ueu cofueuerant.Eam nàqj in Carinarù parte ubi nunc apud ecclefià fantfi petri ad tus. uincula forme« maximos inter ruinarù uaftitaté cétra amphitheatru nùc colof/ xxxiii feum excare uidemus: Curia uetus fuitatqj ét hoc in tabellionù monumétis & ab Viafacra incolis appella tur. Vt facrà uià fuiffe còftet q a curia ueteri pficifcétes fecus am/ ubi. phitheatruad feptétrionalé plaga fubtus pdictos.T. Vefpafianiarcus ad fandtù xxxiiii Haarianù ufqj di ad arce capitoli! ^ximà pducebat.In Cariniš autépra:ter curia In Cariniš ueteris ruinas ecclefià fancti Petri ad uincula nunc 8C celebre & fpaciofam funt quid, fancti Martini in montibus & fanctaj Lucia: ét infignes ecclefi«:quarù q eft ad xxxv uincula fancti Petri exinde traxitoriginem ficut Beda pfbyter fcribit Eudoxia Eccl'ia.f.pe. D ^ • /P LiBEK qux Archadù fupioris uxor fuerat quom apud hierofolymà cathenas repifTet: quibus A portolo^ princeps Petrus in carcere ab Herode uinctus feruatus fuerat eas Komà'detulit.& quom agre ferret gétilitatis ritù celebràda: diei calédarum fextiliuin memoria uiclona:ab augufto de Antonio Cleopatra habiteta Roma no pontifice &C Romano fenatu óipopulo obdnuit ut dies calédarum fextilis me Cs qui tamé auguftus p annos quadrfgétos fuerat appellatus in memoriam libe/ rationis beati Petri celebraret". 8C ubi dies ipfa Iudis per theatra fora &C cópita cum dapiu euifceratione exhibitis coronatum populum lxtificabat 1 d ulta a fumo po. p cìnici corporis & fanguinis comunicatone peccato^ ofumremifTio pccniten/ tiù ÒL cinere afpfoiji animas ea in ecclefia ad id aedifìcata fpualibus epulis fagina/ ret.Eccle£ìà uero fandtaz Lucide Honorius primus papa extruxit 8i Leo.iiii.ruenté inftaurauit.Sergius auté primus qué ferùt porci os uocatus fuit:& ea róne no/ jaxvi mé OC caufà fuiflfe q> omnes poftea Ro.pótihces mutarent. Ecclefià fanch Mar/ Ecclefiafa tinixdificauit&Cmultis martyrùreliquìis ibi coditis celebrereddidit. Cariniš q tìa: Lucia:. fuerintoftenfis Suburra cognofcere in ^pmptuefbcj» Varrò Suburra inde dicta xxxvii aftrmat q> fub muro carina^ fuerit.hinc manifeftu erit uia nùc fatis habitatori Ecclefia fa bus frequété q a fancta Lucia ufqj ad fanctii Hadrianum protendit":in cuius ap «Hi Martini pendices fueruit quas exquiliarummontibusdiximusinterpofitas.eftqj cerùO/ i mótibus. fimùeiusnoftrxafrertionisteftimoniùin uita beati Gregorii pape in qua Petrus xxxvili Bibliothecarius lateranéfis dicit ipfù pontifica ordinafle ecclefià GothoR?:q eft i Suburra Suburra in nomine uirginis Agathueà nàqj ecclefiam uidemus effe in tumulo ubi. qui a prima exquiliarù parte poli Corneltorum domus in plana Suburra uergit xxxix Ipfius etià dedicationis ecclefia: m.eminit idem fanctus Gregorius in dialogo fuo Ecclefia fa dicens:q> quom eà qua: a regibus oltrogothor# arriana labe diu fuerat inquinata ctx, Aga cóciliaturus mi (Tarn celebraret:exiuitaltari in porci forma demoniù frequéti in thxi fpedtatepopuloqaddiuina conuenerat profugùnufq cóparuit.Partibus urbis q facilius pmpnufqj certis terminis&c fmibus defignari undiqj potuerut deferi' ptisalià oridédi reliq cogimur róne. Nam in tata rerù uetufìate & infinita^.' tàtx urbis partiù innumerabiliuqj ajdificioi^ a nullo dù etià integra fuerùt:quod qui/ dem legerimus defcriproi^ multitudine certù ordine feruare nec poffe fperamus neqjetià ducimusintétandù.Itaqj ut ftngulafparfim quodàtn ordine cópreiTa xl potfumus explicare:quadripaitita diftributióe qcqd eft reliquù compledlemur. De his q Ve primo loco ficut q ad religione cerimoniafq?:Secudo q ad reipublicaz admini fpectaueo ftrationé:Tertioqua:adfpectacula&ludosptinuerunt.Quartominutioraqdà rut ad reli/ partim fuperioi^ declaratiom'/ partim impléd® intétioni noftrae plurimù faciétia gionem in QVibus de partibus nò tn aliter dicere eli animus q ut fingulos actus tàttfp de/ genere. fcribamustq ad loci in quo gereret" id munus ìudiciù f uerit neceffarium. xli e T qdé quàtù attmet ad religione prima arà in auétino ab Euàdro pofità Ara quid. & ab Hercule dicatà Liuius in principio eftauctor. A raz autem uocabulì uidelicet ita exponit.M. Varrò ubi fruméta fecta ut terràlf in area pp horù fimilù tudine in urbe loca pura areas:a quo poteft ét ara deumiqd pura nifi potius ab ar/ doread . S'ECVNDVS ,7 dorè ad qué fic fit.Primutn ite teplù fuifTe dicimus a Romulo dedicatù ubi ara; xlii cceli fratrù mino^ ecclefia nùc uidemus.M. Vatro quom de uocabulo tépli mul Quid tem ta diferui{Tet:cocludit téplù accótéplàdodi&ù. A lterius tépli Jouiftatoria Rov plum. mulo uoti bello Sabino^ in quo opima ferebant" fpolia:defcriptio loci multa ha xliii bet cognitu digna. Primo Iocù no dubitamus effe in Collis Pallatini radicibus Iouis Sta' ad occidentale plaga 6C fppemodù e regione Capitoliinùchabitùubifpodasmu toris téplù. roR.' ftare uidemus altiflimastcui loco fubiectas fpximafqj efTe diximus arriù ue> te^ a Romulo pofttop>,ruinas fuiffe aut tlli téplo rppinquà porta pallatii ex qua xliiii in fo^ romanù et ^ppinquù iret". Liuius ite in primo dicit. In quo Liuti loco ori' Porta Pai/ dit" Lacù Curtiù ubi primù ex profunda emerfus palude equos Curtius in uado latii. ftatuit ad auerfam fori porta fuiffe ubi nùc Tyberiseftq uulgo Pallata appellai xlv & qdé locus deprefTus q lacù ipfù & Fauftinse téplù i quo fancti Laurentii imi' Lacus cur ràda é ecclefia atqj fpatoris Nernx monuméta-ubi nùc dicit" Noe arca fteriacet tius, ... t Pallus nùc appellatf.Sed delacu Curtio pluracj Liuius.M. Varrò hét:cuius hazc funt uerba.In foro lacù Curtiù a curtio didtù extat&de eo triceps hiftoria.Nam Procilius no idé pdidit quod Pifo.nec qd is Cornelius a Procilio rel&tu in eo Io; codehiffe terrà.à id exfenatufcófulto adaurufpices relatùeé rrifum.Deum Ma nio pefhlioné poftulare ideft ciué fortilTimù eodé mitti tumquédàiii^ forte ar^- Peftilio* matùafcédiffeinequùj&acócordiauerfumcum equo in eo pcipitatùeo fatfto Iocù cohifle:atqjeiusdiuinitushumanaffet&reliquifTegcntifua;monumétum JPifoin analibus fcnbit.Sabino bello quod fuit Romulo & Tacio uirum fortifli/ mù Metiù Curtiù Sabinù quom Romulus cùfuis exfupioriparteimpreffionem fecifTetjCurtiusinlocùpaiuflrégtùfuit I foro anteq cloacaj fùt facta: feceffiffeì atqjad fuos in capitoliù recepifTeab eo Iocù inuenifle nomé:huicqj opinioni Liv uius in.vii.Iib.afTentiriuidef.ComcIius & Ludatius fcribùteù locumeéFuIguriV tium:&exfenatufcófulto feptùeé.idqafaclil eft a Curtio cófule cui.M.Megétius fuit collega curtiù appellatù.N umà pompilium regno potitù dicit Liuius in pri c xlvi mo.Quom urbe roma ui & armis coditi iure legibus ac moribus códere parajffet De iani té lanù ad infimù argiletù indice pacis belliq? feciffe utaptus in armis eé ciuitatem pio. claufus pacatos circa oés populos fignificaret. Jdénùc téplù qd1 càdido marmo re extradtù patétibus quadrifarià portis ad fandtum Georgiù in uelo aureo extat pene integrùrcuius alio loco diximus Liuiù meminifle quom Fabios dextro Iano ;pfectus dicit:utautéid téplù certiori teftimonio indicemus libetponere uerfus xlvii Oui.de faftis in qbus tépli locus cà asdificàdi demóftrat" eruntqj fimul rónes red Nùmifma dita: lati jc & Saturnia: uocabulo^atqj et nùmifmatis Iani cufi cuius fculptura: Iani. unù rpximis diebus in urbe nacli fumus.Ouidius itaqj lanù loq facies fic incipit.' Nofcere me duplici poffes imagine dixit:Ni uetus ipfa dies extenuaflet opus. Erat aùt pictus bifrons:c| róe dicit Satyricus lane pater primù qué nulla ciconia pinfit.adalteranùmipartecufaerat formanauis:q Saturnùin Italia pduxitrun xlviii hìc regio de q nùc agimus primo Si fpecifice Latiù appellata eft: Ouidii uerfus L atiù ubi tatis fupelt thufcù rate uenit ad anurie: Ari perrato falcifer orbe de":Hac ego primo fuit: LIBEK Saturnu me minit tellure receptum:Ca:litibus regnis a Iouepulfus erat: Inde diu gen ti mafit faturnia nome: Didta quoqj eft Latiu terra latéte deo: QVo bona po fteritas puppim feruauit i arce. Hofpitis aduétum teftificata dei.Jpfe folù coluit cuiusplacidiffimalaruù.Kadit harenofi tybridis unda latus:Hic ubi romaeftin cazdua fylua uirebat: T antaq? res paucis pafcua bobus erat.Et quom Ouidius ia niculi rationé reddidiflettqua fupiori pofuimus loco uenit ad no firn de quo agi mus lanumt QVom tot fnt lani cur ftas facratus in uno.Hic ut iuncla foris tév xlix pia duobus habes. Duo aut fuifle fora Boarium uidelicet & Pifcariumuter q tem Boariùfo' plumfuit$dificatum:docet Varrò fharcuerba Secundum Tybrf ad ianù foR> rum. pifcarium uocàt.de Boario dicemus ffra.Eius uero aedificandi tépli cà fuit q.T. I T acitus ob raptù Sabina^ romanis bellum iferés T arpeia uirgine uiciata potitus Pifcarium arce poftea cu romanis ibi c6fltxit:& iani auxilio q aquas terris euomuit fupatus e forum» unde Ouidius eodé lib. Vtq; leuis cuftos armtllis capta Sabinistad fumma: taciV tos duxerit arcis iterjnde uelut nunc eftp qué defcéditis mqt. Arduus 1 ualles & fora cliuus erat.& infra.Oraq; qua pollés ope fum:fontana recluti: S umq? repéti nas eiaculatus aqs:Cuius ututilitas pulfis pcepta fabinis.Quje fuerat tuto reddi ta forma loco eft. Claudebat" aùt Iani téplù pacis tpe.& apiebat" fathifcéte bello ut populo redituS pateret ad bella ^pfecto, Tota patet dépta ianua nfa fera. Pace fores obdo neqs difcederepoflìt.Gscfarecqj diu noieclaufus ero.QVadoautem li fupra facti Georgii ecclefiarcj/cardinalis column® Mecoenatis noftri titulus exti De uelabri titjfuborta eft métio onda corruptà né eius nois appellatane. N o enim in uelo au nois róne/ reofedin uelabro dici debet. Nam.M. Varrò montisauétinireddenscàm uoca Auétinus buli dtcit fe maxime exifhmare q> auentinus a uehiculo fit didiustqj quom mons unde, ipfeacseterispartibusurbispalludibus effetexclufus uehebanfadillùnauibus oés hofes cuius ueftigia q> ea pars q dicif uelabrù 5c ab eo uehendi actu uelatura lii a uehédo ficur merces a merédo 6c aere. Vidimus fupra ex Ouidiodiuù per qué De cliuo a Capitolio i fora defcédebat" fuiffeapud Ianù qcf uerfus illi dicunt:Inde uelut Capitoli/ nuc eftp qué defcéditis inqt. Arduus in ualles & fora cliuus erat.cui cliuo étrtv no. det:quafi e regione Capitola porta ingés ruinis fupra medietaté obruta ad eccle < fia Saluatorisf maximinis q cliuus erat eftqj nùc ornamentis fpoliarus Ianum inter & uelabrù fiue ecclefià fa Georgiùqua i uelabri ruinis edificata affirmam9. J nnuit huius uerbi locù Sueto.Traql.in uita Carfaris 1 hxc uerba. Gallici triùpht liiì die uelabrù pteruehés pene curru excufTus eft: afte diffra&o.afcéditq? Capitolili Argiletu ad limina.lx.elephàtis dextra & finiftra lychnos geftàtibus. Iani templojut mihi qd. ' uideor:ampleonfo.Argiletùadquélocù Liuius illudfuiflè azdificatù dicit:qd iiiii fuent dicamus. Varro A rgiletù funt q fcripferùt ab Argo q> is huc ueneritabiq? Ecclefià fa firfepultus.alii ab argilla q> ibi id genus terrae fit.f Ad fupius dicfe fancli Georgii Georgii. ecclefià cótinét infignis a?dificii qcf uelabrù fuiffe diximus reliquùe.Extitq» 1 por iv tae cuiufpià marmorea: frontifpicio littera: hmóijlmpatorib9 Lucio Seuero fepti De foro mio &. M.Aurelio Antonmo:&: luliaz augufbe matri negociates boarii eo^ numi boa. ni. Vn uf fo^ boariù qd" ibi ^pximù ac fubiectu fuita bobus quo s illiuéderét eme rentqj SECVNDVS i3 rentq? nego rta tores fuiTTe di&um.Tdq?.M.Varro affirmatp hxc uerbar Quo qd genera cóferét foR> appellata additiiqj ab eo cognomérut fo£> Boariù.Sed quom fatis uerifimile no uideaf T tantae celebritatis locotqué hfc lani téplu inde capito lii cliuiu publicu & alia parte palladi augaflo^ radices circùfepirét boues fuiffe uenùdatos.alia afferenti9 eius fori nofs róné: Cornel.tacitus pmariù colédx urbis initiù referés illud f foro Boario fuiffe dicit: quo f loco tauriac fulcù fignàdi am bitus faciédum adhibiti aeneù fimulacrum fuiffe ondittut non abfurde fnuat ab eo boue boaria fo^r fuiffe appellatù:cuius aenaei bouis memoria nos opinari facit capita boù:q ofbus in «diftctis multa uidemus infculpta ab optimo bouis augu rio:qd' 1 defignàda urbe habuerit tata: uenerarioni habita fuiffe.Sùt ha»c Come ' - lii uerba:Sed ut plxraq? eo in libro mutilata, fgit1* a foro Boario ubi arneù tauri fù mulacrù afpicimustqa id genus afaliù eiaratro fubditu fulcus defignadi oppidi coeptis ut magna Herculis ara coplecteret".De eodé tauro 8d fori cognominis to/ ne Ouidius certiora hét multis in uerfibus inqbus uuIttau^ibifuifTe fmolatù atqj cófecratù ob memoria uiclori^:qua Hercules de Caco ibidé habuit poft tau roR' recupationé quos Cacus abegerat.Cacus auétina: timor atqj ffamia (y\ux.8c fferius fmolat.Etilli taupr tibiiuppiter unu Viclor:& Euàdrùruricolafqjuocat: Cófh'tuitqj Cibi q maxima dicit" ara.Hic ubi pars urbis de boue nome hét.Hac ea dé i urbis pte apud qui Latii origine fuiffe 6C uetufìù extare Jani téplù ondimus. Duoitéextatuetuflioré Iano origine hritia& no minus q lanummaioriexpartc |V1* integra. Sed quoiy pntia fama minuat unù eft Veffcetaliud A (yli templum.Et<% terrj Veftje téplù fuifTe an códità R-omài quo Aeneasdeos ipofuit ab incéfa Troia p[um> adduciros Oui.ui.fafto^ oftédit: là pater a:neas & facra altera pte affer ,& iliacos * excipe uefta deos.lnlibro aùt.iii. Conceptum Romuli de marte & Syfuia ueflalì o (lèdere uolés: Vefbe téplù tyberi rppinquu fuiffe oftédit bis uerfìbus:Syluia uè/ ftalis qd.n.uetatinde moueri Sacra:lauaturasamnepetebataqs: Vétù eratad mo li decliué tramite ripa. Ponit' e fumma fictilis urna coma:Feffa refedit humùué/ tofqjaccepit.apto pectore turbatas reftituitqjcomas: Dù fedetumbrofar falices Uolucrefqj canora:, Fecerun t fomnos 6C leu x mu rmur aq .q> au té Tyberi & mo n u taétis Nùmx fppinquù fuerit téplù Verta: oftédit ét Horatius f Odis his carmi/ nibus. Vidimus flauù tyberf rhetoris, Littore ethrufcò uioléter undis, Ire deieclu «Uonuméta registTéplaqj ueftac.llle dù fe nimiù qréti ladra t uItoré,uagus:& fini/ ftra^Labit" ripa loue no fpbate Vxorius amnis.Liuius ét in pno dicit Nùmà Pò/ piliù pofuifTe facerdotiu ueftaz alba aduetf:ù:& uirgines mftituifTe.fed loci! no in dicat.Sed qn fupra ex Varrò ne uidimus fop? pifcariù fuiffe inter lanitéplum & Tyberim ftelligere poffumus ex Liuio(in.vi.debelIo punico fecùdo,Téplù ueftas apud tyberim 5C ad dùftù fop> fuiffe.Na quom Liuius fcédiù defcnberet quo ta/ . berna:argétea: arferùt fubiùxit.Copraehéfa poftea priuata xdificia;neqj.n.tùc ba filicx erat: Cóprarhéfx latomia: forùqj pifcariùacatriù regiù ardes uixucfìae defc fa é. Q_ n itaq? f nùmis xneis argéteifqj Mamex géitricis A lex.imp.8d Liuia: geni tcìcis aurelii antonini sedè ueftas fculpta uidem.9 rotùda colùnis i circuitu altare D iii LIBER. ^Vl1 t munientibusmo dubitamus ea fuiffeq nùc ad tyberim córra lam teolu ppemo Afylù ubi. (Jù integra extat. Afylù aùt qd fuerit ondit Liuius in primo p hxc uerbatlocum r ^ qui nuc fceptris denfis fétibus inter duos Iucos eft afylù appellat: eo ex finitimis populiš turba ofs fine difcrimine liber an feruus eflet auida nouaiy rerum pfugit Jdq? primù ad cxptà multttudiné roboris fuit.Ouidius au té in fecùdo faftorum ondttillud fuiffeextra tyben'm Capitolili interi Nùirucpenetraliatq carmentis , téplù fueruntad auétini radices ubi carmétalé porta fuiffe docuimus. Tù quoqj uicini lucus celebratur afyli.Qua petit arquoreas aduena Tyberis aqs. A d pene frale nummse capitolinumq? tonate aduena autedici tyberf& facris exclufum patris quado extra pomoeriù labit". Macrobius ex MafTiirio innuit:&ptem urbis laniculum appellatumtq T ibris ad eum coclufus efl::locum cótra primas Auéti lyui ni radices finiri uidemus. Ouidius ite in .incelare ondit afylu m fuiffe fub faxo ru Pars rupis p{s tarneisercuius pars maxia domus àplacmagnitudiniseqpandarpximis diebus tarpeix eoe cqlapfa eft:& qnq? mortales fhofpitatoria taberna oppreffit:ficut Liuius in bello tuie nup. macedonico alias fimile faxù & pximo eidé loco uico iugario feciffe (cnbit.Ouif diusenf quomdeancylibus mulradixiffethosponituerfust Romulusutfaxo lucù cireùdeditalto.QVilibethucinqtcófugetutuseris.Afylùigitfdiamusofa occupaffe loca q nuc a collapfo Tarpe! se faxo ad fcé Manze potè &C hfc uefende lani té pio i auétini radices a rpfh'tutis mulieribus nune maiori pte habitata uide/ mus ut mulieribus fpudicis a parétibus uirifqj pfugistaltei^ nunc afylù uideatur li* iftitutù.Nec abfurde uidemur opinari uetuftù illud téplùtqcf faxo ingéti qdrato Téplù afy extrucflù fcé Marine xgyptiacaj dedicatù ad area potisfacbe Marine exafyli tem^ li quid. più fuiffe.Sed tépla deferibere ofa fuerit opofiflìmù.nec nùc qdé expedit quom 1* aliis f f/n^ulon? locoij? deferiptionibus fsepenumero fit occafio affutura, A Iiud in Curia uci urbe celeberrimi! religio habuit ajdificiù.Curias ueteres qua^ fupra locum f Ca » tus ad qd. nniscotraaphitheatrù ondimi Varrofic de eis hét.Cunix duoR? genep<> ubi cura rét facerdotes res diuinastut cu rise ueteres.& ubi fenatus humanas.ut curia hofH^ Ita. Et alio loco idé Varto curare a cura dicftù.Sd cura q> cor urat.Curize ubi fenatus lxi républicà curat.& illa ubi cura facrorum publica. De is cj ad républica fpectaue/ Dehisq tuntdichiri illud profequamur, Nos politica fcribere non inftituiffe:Sed locoij> fpectauc deferiptionéin qbus rei publicx cura uel aliq ex parte a maioribus gerebatur.Ptv rùt ad rép. mus autélocus fuiffe uidet"afylum:f quo Liuius f.i.Romulumdicitcreaflecétu Cétù Sena* Senatores.fiue qa is numerus fatis erat.fiue qa foli cétùeratq creare patres poflfét. patrteii un. Patres certe ab honore patriciiq; pgenies eoij> appellati.Locù aùt pmù q dicfcis cé tu patribus cófultadi prius fuerit affignat0. Varrò ondit multis aliis fplicitù locis Ixii q ofa fimul d uxim"iudicàda. Varro naq? q uom dixiflet Tullù hoftiliù regé curia De roftris hoftilia ;s:difica{Te.fic feqlf. An hac roftra fub dextra hui" Comitio Io e' fubftru^ cóitio gras d;us ubi nationù fubfifterét legati q ad Senatù eént miffi hic,Grsecoftafis apte ut coftafi 6C multa fenaculù fupra Gracoftafi ubi aides cócordise & bafilica opima.Senaculii (eruculo. uocatù ubi fenat9aut ubi feniores cófifterét.Quattuor hic roftra.Comitù.Gracco ftaff:8d Séaculù:q i reip.adminiflratióe maxfo femp ufui fuerùt fdicaturi ordine uarronis o SiiCVNDVS uarronis feqmur. Roftra qd fuerit Liuius i lib.viii.ondit.Naues antiatù ptim in lxiii naualia pducfce ptf ice (s: roftrifqj ea^ fuggeftii i foro extrudù adornari placuit R oftra qc$ roftraq? ìd teplum appellatù.Qui ergo defcriptù fupraanobis fop> romanu co/ &ubi. gnofcit.Sd uarronis uerba cofiderat Facile fcelligec roftra téplù ad radices pallatii fui (Te cj is mós e regióe opponit" a^tatis nfa: capitolio.Et ubi nùc eft parua fcé Ma ria; de inferno ecclefia.cj) aut dicit roftra fuifTe ante curia hoftilià fic accepimus ut partim curia hoftili a ccelio mote in quo eà fuifTe certiflimù eft prò fui magni lxiiii tudine roftra uerfusptim roftra a palatino mote in illà ^ptédit". Grarcoftafis auté Gracofta\ fudduclus ad dextera roftroi^a Comitio ^pculdubio fuit 1 mótis pallatini angu fis ubi. Io q cótra Antonini & Fauftmas uxoris extàte titulo notifTima in qbus fcf Laure tii imirada ecclefia eft «Edificata ffurgit uineis qtum ruinx no fpediùt coteclus. Ixv Senaculi auté Iocus fupragracoftafim extrudtus ubi fuerit ultra dicere non expe Senaculù ditquom utriufqj zedtficii ruinas in uineis coniunctas cófufafqj cernamus xdé ubi. cócordise ex pdictis fuifTe apparebit eodé i pallatino colle cótra téplum Romuli lxvi fiue fcóp Cofmas OC Damiani in ilio extrud:i ecclefia.ficqj melius intelligit" ex Cócordiae Varrone de !acu curtio diximus ubi armatù equo infedété Curtiù ut rapidi ore templum. curfu inhiatù fe pcipitareta Cócordia uenilTe dicit.fa loco ubi poftea fuit Con cordise tépIu.Quod Liuia Germanici mf ardificauit. I d Ouidius in fafto^ libro onditprimo.Hac tua cóftituitgenitrix& rebus &ara?TépIaqj fecifti q colis ipfa Ixviì desE.Eàqjazdéa Tiberio imp.dictata fuifTe Suetonius ondit. Comitiu fuifTe in Comitiu foro Romano inter turrim q pallara appellar" 6C lacus Curtii locù collifqj pallai ubi. tini qué foro fminere uidemus radices & Fauftina: monuméta fiue fa Laurentii imiradaecclefii facile ftelligi poterit ex fupius dictis. De quo qd fuerit priufq di camus doloris fpetu nos trahétenfis ÒC futuro^ fxculo^hoibus notù fore uolu/ mus.porcos nùc expublico cetatis nix inftituto ibi & nullo alio i loco qd fsepe ui dimus uenùdari.Is ìocus qué multis faxulis nullù hùifTet tectu eo ano primù ex quo HanibaIin ItaliauenifTetficut Liuiusin.vii.de fecùdobello punico fenbit tectus fuit.eum deniqj a Caio Cxfareinftauratum fuifTe Suetonius eft autì:or. Ixviii Comitiiuocabulùficut Agellius in noctibus atticis ondit&loco&actui come Adqdcoi fuit.De loco qdé qrà fatis diclu eft:de adtu plura dicamus*. Duobus f locis fupra mitium in. dicto.f.& Capo martio oés deligebant" fiue dictatores fiue confules &ptores fiue ftitutum. aliimagiftratus.Fuitqj tripiex deligendi modus deqbus in Agelliilib.xvi.fic ha^ betur.In ìulii Felicislibro fcriptùeftquom exgenenbus oium fuffragiù feratf cu fiata comitia efTe quo ex fenfu &i aitate céturiata/quó ex regionibus 8C locis tribun ta.hinc uidemus 1 Liuii ab.v.c.fecùdo.ea in cótétione qua patres cu plebe p ànù hùerùtmec effugere potuerùt qn uolero explebe tribunus reficeref^rogationé illù tuliffeadpopulù ut plebei magiftrat^tributis comitiis fierét. Per illù.n.Comitio^ tributo^ modù coueniétibus ex regióib9 & locis ad fuffragia oibus cuiufcuq; seta tis 8C coditióis plebis multitudo fuffragiisprsualebat.ubi in comitiis céturiatis q ad ea die fuerat patris p cliétes étplebeios qué uellent creari faciliter impetrabàt. Jtaq; p ter fenatus cófulédi grauitaté nihil a romanis factitatu uidemus q comi'' tiorum LIBER. tfoR hndo£>tnftitutioi a?qperàdù ducamus.Comitiaq? uerus folidiflìme reip.& liberta tis neruus ea uim hùerùttut tmlibertas i detriméti fecerifcqtù fenfù comi/ t!is ed: cietractu.C.Csfar erario expilato èC dittatura p facliofos in ppetuù afTu/ p ta. Com itia in to tu au ferre no aufus efi ea cu ppFo ftcut Suetonius fcribit forti/ tus e{ì,utexcrepris cofulatus cópetitoribus de estero numero càdidatop? prò pte media quos populus uellet pniiciarent" p pte altera quos ipfe dixijOTetHfc dici/ mus cjcf pride a nobis multi defiderauerùt cófueuiffe q magiflxatus petere infti/ tuilTent ptàté petendi a fenatu & populo Cibi fieri fpetrare.& quo ComitioK dies adueniffet,eos ut cófpicui eént cadidatos (pdire fingulos phéfando orare ut fu a: Ixix dignitatis hérent roné.Quod auté in capo martio et hérent' comitia:& qliter tri- Comitia ét bus ad fuffragjia citarent": fnuit in uita Cajfans Suetonius ubi de cóiurato^ a q/ in campo bus Ca^far interfedtus cofiliis difTerés dicit.Qui primu cunclati utrù ne in cam/ marno fo/ po martio p comitia tribus ad fuffragia uocanté partibus diuifis ponte deiicerét. iita hérì. pons uero qs & ubi fuerit quo Cacfaré cóiurati deiicere cogitauerant: tantù abeft lxx ut extet aut feiat" q> campi martii de quo infra diffufe dicemus comitio^ locus Locus ca- ignorat".Sed qn res poflrulateo in loco dicemus ubi nùc collina Coclis extattqua pi martiirp Antoninùpiù Aureliù pofuiffe conflat. C ampi martii aprili fuiffelocù in quo comitiis. fuffragio deligédis magiftratibus ferebàt":& tumulù q pofrea coluna eft occidé' Ixxi tilé plaga uerfus corrupte nùc acceptoij? dici quom fuerit mós citatoiv.eo^ fci> De monte i(cet poftq citati tulerat fuffragia ne laturis fe imifcerét:&: cui fauifTét dicere pof/ citatorum fent p dicftu tràfeuntes ponte f?pabant".De A ugufto at fcribit Suetonius in ha;c uerbatComitio^ q uoqj ius priftinù red I uxittac multiplici pcena coercito am bitu Fabianis 8c Scaptéfibus tnbubus fuis die comitioi^ ne qd a quocj càdidato defi/ derarét fingula milia nùmu affé diuidebat.& infra:Quotiens magiftratuù comi* Ixxii tiis interfuifTet tribus cum cadidatis fuis circuibat fupplebatq? more foleni fere Campus bit &ipfefuffragim tribub*utunusepopuIo.Càpus martius neultra rpmiffu marci9 qd. moremunfic à Liuio deferibit" 1* fecùdo: A ger Tarqnio^ q iter urbe & tyberf fuit cófecratus Marti: Martius deinde càpus futt.ea Liuii uerba cófideràtes uidemus qcqd capitolium & tyberf iterfuit fuit capum martiù. Na urbs prima ad capito lium f iniebaf.hoc idé ondit Ouidius: I utumaz xdé deferibés qua uult fuiffe ea i lxxiii p te q càpus martius uirgfea ambit" aq his uetfibustT e quoqj lux eadé T urni fo// Vbi aq uir ror sede recepir. Hi c ubi uirginea capus obit" aq. I uturnà.n.ruifle T urni fororé q ginea. lacui f quo fubmerfa obiit id dedit noméfatis cóftat:Fuitq;is lac* ubi ^ppeaqua uirginea nùc prò Jutuma cj> corrupte df Lotreglto. Virgineà àtaquà p qrinalis ca uemas c^pum olì martiù df ilIabi.Certù quo nulla alia aq urbe toma nunc illabì tur.in cuius forma titulus ex marmore excifus hasc retinet uerba:T yberius Clau/ dius Drufi filius Caefar Augu.ductus aq uirginis deftinatos p Cse£aréa fùdame tis nouofrefecitac reftituit.qq Suetoni^aq uirginis in urbe pducts.M. A grippai lau dé attribuit.qué fecut°é luli9 Frótin* de aq ductib^tractas his uerbis: I d agrip pa quo ii terti'o cóful futffet.G.Sétio. P.Lucretio cófulib9poft ànù tertiùdecimu qua i ulta deduxerat aquà uirginé i agro lucuilano colletta Roma pduxit. Dies quoprimù SECVNDVS zo quoprimùinurberndcrit.v.Idus luniasJnucnit" uirgo appellata q> qua:retibus Virgmea aquà mi'Imbus puella uirgùcula ucnas qfdà móftrauifcqs fecuti g foderùt igété aqua. aq modù iuenerunt.habuit uero càpus martius multa quo^ minimas nùc a c jp penullas extare reliqas miraculum eft.Nà ea p te qua qa depfTior erat uallé mar/ tià appellarut ubi naumachia ìllà Calare edidifle infraindicemus.Poftea Ccta lxxiiii uius AuguftusMaufoleùextruxit q defcnbere neglexit.Caf fiodorus uero ofum ultimus q de reb" romàis fcripferùt du adhuc ftarétttaha de maufoleo fcripfittq nullo mó uel ea róne omittéda duximus.qa nùc folus fornix fùdam.éta inde pfla ualle fuftétas ubi augufta uulgo dr extatnta herbibus utnùq deftitutus f pafcua afalibus careat.Sùtq? hazc cafuodori uerba:Sed mudi dns ad potétià fua opus extollés miràdù romanis et erigés fabricà in uallé martia teten ' dit A uguftus iméfa moles firmiter pcfdta mótibus cótinet" ubi magnaci re^ idi; eia clauderent'.BifTenaqppehofhaad.xu.figna pofuerùt. Addit quoqj alia Caf fiodorus q i fpeclaculo^ deferibédis locis d»cemus.& tnifra dicit duos ibi fuifTe obelifcosjquop? unus minor6C loco altior q pinciano nùc 1 colle ^pftratus cernit" lxxv Lun^:alter Soli dicatus fuit.de quo Pli.fic fcribittls obelifcus q efì; incapo mar' De obeli/v tio cétù dece pedù eft a Merofodide infcriptus àbo reij> fterpritationé segyptioijr fcis campi phfa» cÓtinét.Eidéqeicapo martio Diuus auguftus addiditmirabile ufùad de martii. pr^hédédas folis umbras dierùqj ac noclul horas:ftrato lapide ad magnitudine obelifd cui par fieret umbra^ effectus:dies &t horas paulatim p regulas qua: funt ex a*re include fingulis diebus decrefcere & augefeere. digna cognitu res & fgenio foecùdo.Manilius mathematic9 apicis aurata pilàaddidit/cuius uertice umbra colligeret" 1" feipfa alia fole imitari iaculàte apice róne ut ferùt a capite hofs ftelle/ tìa.Harc trigfta fereanis nó cógruitfiue folis ipfius diffono curfu & coelo aliq ró he mutato:fiue uniuerfa tellure a cétro fuo dimota ut dephédi & 1 aliis accipio fi Ue orbis tremonbus.Ibi terra gnomone f torto fiueinùdatióibus tyberis é fmerfa fundo molis in terra quoq? dicant" iacta fundaméta. Et J ulius capitolinus f triù Gordiano»! geftis rebus Oc eo£? ultimi uita fenbit: Eù inftituifTe porticù in capo martio fub colle pedù mille ita ut ab altera pte mille pedu porticus fieret:atqj in ter eas fpaciù panter 6t pedù quingento^ cuius fpacium hinc atqj inde uiridaria effent lauro myrto &C buffo frequentata.mediù uero Iicoftratù breuibus colùnis altrinfecus pofitis OC fingulis per pedes mille quodeffet deambulatoriù ita ut in capite e {Tet bafilicù pedù quingentoijr.Cogitauerat pterea cum Mifttbeo ut poft bafilicù thermas xftiuas fui nominis faceret: ita ut hiemales 6C in principio por; ticus poneret £uo ufu eénttuel porticus uel uiridaria. Sed hxc ofa nùc Se priuatis poflefftóib'&hortis occupata fùt atc^ atdificiis,Multaàdduximus re^ capi mar tii teftimoniajquod tn fupra affirmauimus locù ubi ^prie càpus martius appeb Ubat" f deligédts ipagiftratibus fuffragia ferebant" fui^fe ubi nùc eft Coclis A n; Tonini h LIBEK tonfai colùnaexfupioribus Iulii capitolini uerbis coiechiraaffecuti fumus.Na quom Martia augufti opibus maufoleoadiectis plena ect:&alia fupiora loca pti domitiani thermis fupra fcm Silueftrùtprim Juturns téplo&aq uirginex d udii bus abfqj capi martii memoria notiffima eent.NulIus relmqt" in capomartio col lis fecundù qué porticus illa mille pedù cóftrui poffet pter illum qué Coclidi co Ixxvi lumn^ ad occidéré Cole proximù in media fui parte citato^ diximus appellata. De colutn Colùnàac Coclidé A ntonini Pu fuiffehonoripofita cóftatquod facies fuano/ nas bis multifq? ajtatis noftra; ad nùmifrnatù imaginibus notiffima illis in rebus ge/ Coclide fh's:qbus cétù feptuagintaqnq; pedes alta infignit" colùna infcu! pta cernit".Sexti Antonini, etià Ruffi urbis defcriptio quom duas tmmó in urbe Róma fuiffe coclides colu nas dicithàc in ara flaminu regide Cita A ntonini Pii appellat.Nec potuit minor q mille pedù porticus fieri q pte una clau deret càpùtqué ea róne ampliffimù effe oportuit cp multa milia hoium in illù deligédis defignàdifq? magiftratibus cóce Ixxvii derét.Non.n.folsetnbus qnq?Se trigintaoémpopulum qui Roma:eét(Tueintra Italos ad moenia fiuein. fuburbanis &agro copIexa\Sed par (ppe numerus ex Italia ad (e/ comitia renda fuffragia comitio^ tpibus confìuebat.Hzec aùtqapaucis nota funtrlibeC Roma ue teftimoniis cófirmare.Suetonius in Octauii uita fic hét: Vrbe urbanifqj rebus ad ruffe pluri miniflratis Italia duo deuiginti colonia^numero deducta£?refrequetauit:ope/ mos, ribufqj ac uectigalibus publicis plurifanà mftruxir ét i ure ac dignitate urbi quo damo prò pte aliq adxquauit. Excogitato genere fuffragiofòq de magiflratibus urbicis decuriones colonici in fua qfq? colonia ferrent:& fub die comitio^ obfi/ gnata Roma mitterét. A fconius aùt pedianus Ciceronisofonesexponensondic multis Italice ciuitatibus pter illas uigintiocto colonias ferédi in capo martio fuf fragii ius fuiffe, Video.n.inqcin annalibus eoij> qui punicù fecùdu bellù fcrtpfe/ runt tradi Placentià colonia deducla pridie calendas lanuarias primo anno eius belli Cornelio Scipióe patre aphricani prioris.T. Sépronio longo cófulibus.neqj illud dici pót.Gc eà colonia deducti effe quéadmodù p plures ànos Cn. Pompe ius Strabo pater Cn.Pópei magni tranfpadanas colonias deduxerat.Pópeius eni no nouis colonis eas inftituit:fed ueteribus incolis manentibus ius dedit Latii ut poffent hére ius quod estera; Latina coloniajudeft ut petédi magiftratus iure ci' uitate Romana adipifcerét". P lacécià aùt fex milia hominù noui coloni deducti funttinqbus equites deducédifuit cauià utjopponerent?gallisrqui etiaparte Ita Ita:tenebat.Deduxerunt triùuiri.P.Cornelius Afina.P.Comelius Mufo:Corne lius Scipio.Eaq?coloniaqnquagefimàtertiideductaeffeinuenimus.Nec uero Italicis folù ciuitatibusjfed externis quoqj & remotiffimis a populo principibuC ue romanis ius Latii datù fuit,quod qdé Se fi multis tefh'moiis docere poffimusi unico nùcondiffecotentierimus. Vlpianus nàqj iurifcófultus illeegregiusin dì ge!ìo^libris titulo de Céfibus fichabetiPhccnice fplédidtffima T yrioi^ colonia eftin Syria.undemihiorjgo eftnobilis regióibus bynx ficulo^ antiqffima: ar/ mipotés foederis quod cu Romanis pcuffit tenaciffima Huic diuus Seucrus 8C fpator nofter ob gratiàanAJ^ipiùqj romanuob infigné fi dem ius italuù dedit. Campi SECYNDVS zi Campi mar tu defcriptio ad alia duo Equrià.f.& Touis infulà defcribéd i nos tra? lxxvni hit.Sed equrià fpectaculo^loco relinqmus.Infui« louis origine Liuiuspoft cà infula pimartii deferìptionéondit hts uerbis:Martius deinde capus fuit forte ubi tunc 4°^ i ur^e feges farris dicit" fuiffematuramefTùqué capi fructuqairreligiofum erat confu facitTybc mere deferta cu ftraméto fegeté:magna uis hoùim fimul muffa cornibus fu dere ris. in tyberim tenui fluente aqua utmediis caloribusfolet/itainuadis efitantis fru' menti aceruos fediffe ìllitos Iimo.inde infulà paulatim 6C aliis qua: fert temere flu men eodé uectis facta. Poftea credo additas molesmanugj adiutù uttàeminés ara firmaqj réplis ac porticibus fuftinédis effet. Ea aùt in infula duo fuerut tem/ Tépla Io// pia Iouis.f.Sd A efculapii nepotis fui ex Phoebotde quibus fic eft in primo faftoij? uis & Ae/ Ouidii:Quod tn ex illis licuit mihi dicere faftis. Sacrauere pfes hxc duo tempia fculapii. die: Accepit Phoebo nymphaq? Coronide natù infula diuidua qua pramitam.' nis a qua: I uppiter in pteeft.coepitlocusunus utruqj:luclaqjfut magno téplane/ Ixxix potisauo.Legimusaut ipfam infula aliqn Licaonià appellata efTe:in qua Gela/ Celafr'ec/ fius.ti.pon.ecclefià fancti Bartholomeiuelextruxitmelquod magis credimus in-- clefiam .f. ftaurauit. Ponte qui ipfam infulà iungit urbi indicat titulus mai mot e excifus Bartholo/ Quintulepidù 6£.M.Curriùaediles:aliùuero per ipfam infulam Janiculoiungit mei. Valentinianùfupioré& Valenté:qui romanù impiu primus ad ruinapduciadi Ixxx uitextruxifTe.Quosnuptuapontifex Eugeniopa inftauratos:& ributtino lapi/ Ponsinfut deftratosuidemus.Poftqde Senatus & comitio^' locisq duo reipu.&libertatis 1«. maxima fuerut fundamenta fatis eft- di cftù. De serario quod cade & integre cu/ lxxxi ftoditù fuit libertatisneruus eft dicédù.Eius locus eft in Tarpeiarupe^cuiusnó Eugenius paruàparté:& quaa:rarit fundamétafubftituifletenemus phosdies collapfam potè Vaie uidimus:fupion loco docuimus Varroné uoluiffe Tarpeiù monte Saturnia a pri rimani in/ fcis appellata:& in eo Saturni arde fuiffe.Et Macrobiusin Saturnalibus ficfcri ftaurauit. bit.Romani xdé Saturniaerariùeffeuo!uerùt:q, tepore quo Jtalia icoluit fertur Ixxxii in eius finibus nullù furtù effe cómiffum. Varrò et ad libri quarti de lingua lati/ De arano nafinéfupuerboTrutina:Veftigiù étnùcmanetinaede Saturnùquocìétnunc ubi. ppterpenfura trutinàhétpofitaxrariù abeoappellatù.Exqbusoibus colligitur Ixxx ii aerariu fuiffeubinùc faxù uidemus ardificiis denudatu cótra Tyberim & eccita Aeranum Cam fancti Nicolai i tulliano carcere fuperemi'nens. Sed multa de ilio libet feri/ ad quid, bere loci dignitaté cunctis admirabilé red ditura:qua:ex trigeGmotertio Plinti li/ bro ordineexcerpfimus:Populus romanus neargétoqdéfignato ante Pyrrhum, regé deuictu ufus eft.Libralis unde etià nùc ltbella dicit" & dipondius appender baturaifis.Quareazrisgrauis poenadicta:&adhuc expéfain rónibus dicuntur. qnetiàmilitùftipendioi^hoceftftipispóderàdxpenfatores libripédes dicunt". Libripen/ Seruius Primus fignauit xs ante rudi ufos roma: Timius tradir fignatù eft nota des. pecudù.un & pecunia appellai.argétù fignatù eft anno urbis qngentefimo o cto Pecunia gefimoqnto.Q^ .Fabio cófuleqnqjànis anbellùprimù punicù.Etplacuit dena Denarius rius prò dece libris xris.QVinanus prò qnqj. Seftertiù prò dipondio ac femiflè. Seftertul Libra; atpódus xtisimmuti!bello loco prfo quo ipéfis res publica no fufficcret. Nota L1BER. Ixxxiiii Nota xm fuit ex altera pte Tanus^emmus ex altera roftrum nauis.Fn triente ne/ Primi Jeris ro & qdrate befquadras antea triuncis uocabat" atribus unciB.Poftea Hàmbale cufi nota. urgéte.Q^ .Fabio maximo dittatore affes unciales fad:i:placuitq; denariù fexde lanus bi-v cim affibuspmutari.QuinariuodlobisjSeftertiiiquaternisata res publtca dimi-' frons, fjt'ù lucrata eli:. In militari tamé jfhpendio femp denarius prò dece afiibus datus. lxxxv Nota argenti fuere big« arqj qdrig£e:& inde bigati quadrigaaqjtmox lege papi" Primiargé niana femiuciales facliaffes.Lucinius Drufus in tnbunatu plebis octaua parte ti Tignati jeris argento mifcuit. AureusnùmuspoftannùfexagefimùfecùdùpcufTusefh nota, gecJ pterafiamirorpopulù Romanù uiclis gétibus femp in tributo argentum no Ixxxvi aurù fpafTe:ficut Carthagini Hanibale uicto argéti pódo annua in qnq^inta an ¦Argétum nos nthilauri.& infra: Auriin populi romani aerano fuere Sexto Iulio Lucio Au R ornai in relio cófulibus fepté ànts an bellù punicu tertiu pódo feptingéta uiginti fex:argé/ tributis im ti nonagintaduo milia & extra numeij> trecenta & feptuagintaqnqj mtlia:Jté Sex. perauerùt. Iulio Lucio A urei.ùcófulibus hoc é belli focialis initiojocftingéta qdragitafepté auri pódo.Ca:far in primo introituin ciuili bello exerario protulitlatei^aureo^r Ixxxvii triginta fex milia:& in nùmis pódo trecéta. Nec fuitaius tpibus res publica locu Iudicioru pletior. His q ad ajrariù fpectauereperferiptis iudicia magnam inrei.p.adminiV loca. ftratione uim hntia ubi habita fuerint fcribéda nobis fuit:nifi fatis fupra de illis fui (Tet dtctii. In curiis.n.ueteri & hoftilia pótificii 6C ciuilis iuriù caufr agitabantf qq prò roflris 8c in comitio SC diuerfis f «edibus téplifq? multas aliqn adtas fuifle càs legerimusiSed quom ea abùde docuerimus loca pafìfim minora q q> indicare pg;amus.Res milttaris cuius difciplina ré auxit & tu tata efì: Romana nullù ante Ixxxviti uiolatà a prfeipibus libertaté locù in urbe h ùit.Nà 8C fi Capitolili arce uidemus Caftra R a ubiqj appellari:illa tu Romani nullo unq pter inuafionisgallo^ fenonùtpepro uénatium. mutiitióe Se tutela funt ufi, Etfi uero Octauius Auguftusìocùcaflris in urbe pri musofum pneipù cóftituit: nulla tn aliarÓneidfecit q ne milites uagt & p urbe difpfi rapinis tumultu cócétionibufqj ciuitaté redderét mqetà. Hinc R auéna^ tiu deqbus diximus in lani culo & Miflenatiu pegrinoruqj militù in coelio mote caftra funt ab ilio cóftituta.Tyberius at pniciofiflimà libertatiqj ét impioré exoc fus caftra ficut Suetoni9 Roma: cóftituit:qb* ptorianaj cohortes uagaran id tps Ixxxix & p hofpitia difpfas cóanerent".fuitqj ei" arcis Oc tyrànidù fomitis loc° qué apud Caftra p/ ferri Sebaftianù uia appia uel ciput bouis appellant. Primus aùt q hojjj'caftroip toria. & corruptaj pmio eius militix pfidio cófulibus fenatuq? renitétibus {più affupfe rit fuit Claudius:g> Suetonù uerbis ondere libet ClauduI latente forte difeurrés gregarius miles aiaduerfis pedib9 ex ftu dio feifeitàdi qfna eét agnouit:exauctuqj de prx metu ad genua fibi accedente ìpatoré falutauit. hinc ad alios cómilitones flu&uàtes nec qcqadhuc q fremétes pduxitab his Ia?ctic3e ipofitus.& qa fui dif fugerat uiciffim fuccolàtibus in caftra delatusefl: trifhs ac trepidus miferateob/ uia turba qfi ad pcenà'rapet" infons.Receptus intra uallù inter excubias militum pnoclauit aliqto minore fpe q fiducia.Nà cófules cu fenatu cohortibus urbanis top capitoliùqj occupaueràt alTerturi Roma in libertaté;accitu{qj Qc ipfe p tri/'/ bunos SEC VNDVS 'k 22 btmos plebis m curia ad fuadéda cj uideret" ui & neceflìtateteneri refpodit.Veru poftero die & fenatu fe^niore in exequédis conatibus p tedium ac diflenfioné di uerfa crefcétium & muìtitudine q circuii ftabat unum rectore ìam&noìatum ex pofcéte armatos prò codone in nome fuum iurare pafliis eft.^pmifitqj fingulis qn d ena fextertia pnmus Caefai^ fidémtlitis ecia pmopigneratus. Siqs auté caftra jStoriana utrum 1 urbe ficutaliqui cótéduntan extra urbe ficutdiximus fuerint certius notte cupit Cornelium T acitum legatjubi de G alba: morte & nouo Otto niSjfpio tradtàs prarlium narrafquod acerrimum ed cómifliimi circo maxfo'in capitolio.&pallano ubiaptifTimeapparetptorianos militcs munimento caftroi^ . innixos cófulibus fenatui & Ro.po.aliter fentientibus:quos uoluerunt tyrannos effeciffe&multo^ bonoi^edé in urbe comi Offe. Helius Spartianus ingreflum Seueriimp.in urbe Roma tale defcnbit. QVom Komà ueniflfet Seuerus ptoria nos quom fub armalibus inermes iuflìt (tbioccurrerejeofdé fic ad tribunal uoca^ uit armatis undiq? circundatus. Eo auté rpcefTit prxtoriano^ militum fiue audio ritas fiueaudacia ut qué uellétimpatoré facerét.tadumqj impio deturbarét. He lius Lapridius narratis Heliogabali flagitiis talia fcnbifcpq ondit impii ac uite 8C necis illius arbitrium in'ptonanis fuiile cófticutum.Suntqj hazc (.àpridii uerba, 3n caftris uero milites precàn pfedlo dixerùt feparfuroseé heliogabalo ficut ipu ros hofes &aurigas ab fé dimouerefcatqj ad bonàfruge rediret.Et lulius Capito/ h'nus i Maximo^? uita oftédit xdé fuiffe f ptorianis caftrisa qua fenatus aliqndo Ixxxx iiocari cófueueritipfertim quom de abrogado alicui impio agédum eét.Siccjj ab A edes ca^ rogato impio Maximinis pattiSd f ilio Gordiani duotpater item Si filius i jede ca ftroji qd. ftro^ declarati funt Augulli: cuius fenatu fcófulti hàc forma Lampridius poit; Quom uentù effet in xdé caflro^: fexto calendari lulia^r Si cantera.lulius Capito linus Pupieni &C Balbiniimpato^gefta defcribens quàtum caftra ptoria Koma: Dbfuerint: oftendit his uerbis: Et maximino quidem ad bellum profedto Roma: pretoriani remiferuntanter quos 6c populù tanta fedirio fuit ut ad bellu ueniret? inteftinù:Rome pars maxima incenderet":tépla foedarent":omnes platee cruore poIluerent";& infra. Interea Komx iterù feditiones inter populum & milites orte: ut nec quom edicta ^poneret Balbinus audiretf, Veterani fe in caftra ptoria con^ tulerunt cu ipfis ptorianis quos coepit populus obfidere.nec unqua ad'amicitià cflent reducti nifi phyftulas aquarias populus incidifTet.Et idé Capitolinus pre^ didtowimpato^uitaeexitum narransjhec habet uerba: Qua: caftra ptoria extra Urbe fuiffe demonftrant. In hac cótradidh'one illis cótendentibus milites fupue/ tierunt:atqj eos nudatos ambos ueftibus regalibus de pallatio cu iniuriis perauxe runt:& per media ciuitatem ad caftra raptare uoluerunt magna ex parte laniatos, Sed ubi copertu eft germanos ad defenfioné lìlogt fupuenire ambos occiderunt: 6d in itinere medio reliquerunt. Inter h are Gordianus Celar fublatus a militibus impator eft appellatus Auguftusiqa no erataliusf pfentiifultantibus militibus Senatui òi Po.Ro.qfe ftatim in caftra receperunt.1 dem quoqj Capitolinus feri-' bit feoatufcóCultù de ipio Vaierianipricipis optimii ptoriamscaftrisfcm fuiffe. LI BER.' Ixxxxi Pòrtù romanù inreipu. xdificiorù partibus poni debere non ambigo: béinfluut Appia'anio uetus Martia T epula Iulia Virgo Alfietina:q eadéuocat" auguftaClaudiaanio nouus.Quseaùtfuerintiftieaq &unde:quodqjpafTuutn milibus uel fub terrà uel arcubus ducerent":& fi Frontinus copiofe fcribit pai£ no bis intelligibile eft:q> Si ipfe formae maiori ex pte corruerunt:Et noia Io cor1 p quae illo^fines decurfumq? defcripfit interierunt.Formai^ aùtmagnificétiàtotius or bis Si ipfius urbis miracula fuperaffe infraferipta ondùt Frótino excerpta: m auctores cuiufq? aquae aitatis pterea ordmes Si longitudines riuo^ Si ordine librse perfecutus fummo alienù mihi uidet" etià fingula fubiicere:&ondere quata fit co pia quaj publicis priuatifqj no folù ufibus Si auxiliis:uej£ etià uoluptatibus fuffi> cit.Er p quot cartella: quibufq? regionibus deducat":quantù extra:qintra urbem &exeo quantu lacubus:quàtù muneribus: quàtùopibus publicis:quantùnunc Caifaris:quàtù priuatis ufibus eroget":eo^' Frontini uerbo^ duo tàtùmodo dixt mus exponéda. Quid caftellù lacufqj fuerint ea in iuris ciuilis parte quam dige' Gaftellùre ftos appellant libros Vlpianus titulo de aqua quotidiana Si a^ftiua: caftellù inqt ceptaculu eft receptaculù quod aquà publicà fufeipit. Et labolenus etiurecofultus Caftel/ aquarum. lum ex quo fyftulis aqua duceret'.Quom itaq? ducltus aqua^ ad uiarù diuortia uel regionù urbis fines pducti erant cartella in formai^ fummitate erant:ex qui-' bus aqua p digito s uncias Si modulos sedificiis opibufq? Si muneribus publids ac priuato^ ufibus diuidebant". In folo aut lacus erant [alia aquajj? receptacula ex quibus cu Romana: plebis Si fullonù coriario^ aliorumqj opificù neceffi tatibus iatiffieret SECVNDVS *3 fatiffieret: tum horti ìmgabant" :& quod plane oftendit F rontinus in ter plurima A q cófert aquai^ comoda tllud non extremùeratq» aeris falubritati maxime conferebantj aens faW, Suntqj h sec Frontini lib.ii.uerba.Sentit hanc cura impatoris pufllmi Neruac pri/ britaus cipis fui Roma regina orbis & terrarum domina cui parnihil fecudum:& magis fentit falubritas eiufdezeternaeurbis aucfor caftello£>ope^rmùe^& lacuùnume rotnec minus ad priuaros comodùex incremento beneficio^ eius diffinitur.illi quoqj qui timidi illicita aquà ducebant fecuri nunc ex beneficiis ferunt":ncc per euntes quidéaqua: ociofx funt:alia mùdiciarù facies purior fpiritus & caufasgra uioris coeli quibus apud ueteres aer urbis tnfamis erat remote funt. Licet uero Iu oma acr lius Frótinus aquas urbis tantùmodo nome fuis tpibus fuiffe fcribat.Sex.Ruffus mfamis. uir cófularis qui Frontino pofterior Dioclitianitpibusurbem Roma defcripfit lxxxxv< aquas ipfas ad.xix.enumerat. Traìanà anianà athicà martià claudia ceruleam iu ^ ^ua mai. lià auguftà appiaalgétiàcuminii Sabbatmaaurelià Dànatauirgineà Tepulam tla> feuerianà antonianà alexandrinà:qua^ unica nunc ut diximus fupra uirgo urbe influit.De ea£>aliquibus fic habet ìn.xxxyi.Plinius. Sed dicantur uera extimatio neinuifaalibimiracula.Q_.Martiusiuflitafenatuaqua^ Anienis ductusrefi/ cere nouà a nomine fuo appellata cuniculis p montes actis intra pturas fu a: tepus lXXXXyf adduxit. A grippa in edilità te fuaadiecta uirgineaaq casterifqj corriuatisatq; Aquauir/ cmendatis lacus fepringentos fecit.ldq? fuitquod Octauiù auguftù Po.Ro.ui' m'nea< num petenti fubiratu rndifTe fcribit Suetonius: Tot aquas ftroduxtt Agrippa ge *" 1XXXXV1{ ner meus & uinum quairitis. Plmius ite infra: Vicit antecedentes aqua^ du&'no AqClau uiffimu impéd iù opis inchoati a.C. C sfare & peracti a Claudio quippe lapidea fa excelfitaté oés urbes & montes acquante ut lauacra impleret:curtios atq; ceruleos fontes adductos erogata.in id opus talen tum qngenta fexagfta milia.ls eft nunc aqu^dudtus qué a porta Neuia:cuimaiori efì: appellatio ad lateranenfem bafili cam:& inde per coelii montis dorfumad auétinu monte fuiflVpductu ex CafTìo doro fupraondimus.Sequit"item Plinius: Quod fi quis diligétius exiftimauerit aquaiv abundantiain publico balneis:pifcinis:euripis:domibus:hortis:fuburba/ nis:uillis:fpaciaqj uementiù:extructos arcus:mótes pfoffos: cóualles arquatas fa^ tebitur nihil magis mirandum fuiffe in toto orbe terrai^. Eam nos uerboK Plinti inagnitudincreliquiis formai^ qu«e nunc cernunt" comparàtes ìllù nullatenus ex ceffifle:nec rem magna uerbis feciffe maiorem iudicamus.Faciunt etiam ad hoc lxxxxy{{{ t Frontini uerba qux fubiiciemus:Hi funt arcus altiflimifubleuati fubquibufdà [)e caufls * locis pedes centunouétotaqua^tam multisneceflariis molibus: pyramides uiV m- 2QUa; delicetociofas compares:aut cantera iertia:fed fama celebrata grarcorum. Quod ductoni uero caufas tante iacture quantum fecit urbs Roma in aquas; eiufmodi per fot demolitioné auerfione duas uulgo afferri uidemus: uetuftaté fcilicet & Co thorù crudelitaté:hos ab iniufta immerito & per calumnià nota quom purgaue/ ixxxxlx ro:uetuftas etiam quo ad formai^ demolitioné fua inuidia liberabitf. Et qui dem Goth os n quituadGothtosattinetTheodericùqui fuitprimus gentis oftrogotha?rex& diruifì'ea" Roma duo de quadragintaannis dnio fubacta tenuità alias diximus & identi/ 4U(^USt ^ LIBER. dem. affirmàmusturbem Romam fummis beneficiis profecutum fuitfemoenia 'illius theatra amphitheatra pallatia thermas cloacas &C in primis aquarum for-v . mas inftaurari arboribus fentibus purgarit&aliquaex parte reft'ci curauifle: ut per annos feptuaginta qbus oftrogothi regno Roma: & Italia: funt potiti: Otta/ uiì A ugufli Traiani Hadriani Antonini Pii aut Alexàdri Seuen amore m Ko/ manam rem defiderari nequaq oportuit.Quod quidé quia multis ignorantibus incredibilefuturùnoignoramustlibetuno teftimomo cófirma^ad aquarum de qua nunc agimus materia facienteraffertqj id teftimonm n5 doditfimus modo fcd chriftianus6C uitxlaudatiffima:fenatorprimo romanus & poftea monadi Caffiodorus. Venerar Roma ex A phrica uir quifpià deducédap? aquarum Iati/ cunqj inueniendai^ peritilTimus.de cuius aduentu quom certior ab urbe factus effettheodoricusrexhasexRauenaad Romanoscarterofq?prouinciales epifto c lasdedit.Magnitudinisueftrajrelationecomperimus Aquilegia Romàuenifle Deaqlegio de partibus Aphricanis ubi ars ipfa prò locorùficcitatemagno ftudio fcmpex/ aqs depu/ colitur qui ari di s locis aquas poffit dare uernatiles ut beneficio Tuo humtdaha/ tato. bitata.faciatloca nimia ftenlitate ficcata, hoc nobis gratù fuiffe nofoire quo fdu fìriaillamaioru libris expofita noftris téponbus ueniatcóprobanda:fignisqppe uirentiu herba^ & proceritatearbo^ uicinitatem colligit diligéteraqua£>. Terns enim quibus dulcis humor longe non e(ì:ubertas quorundà germiniì femp arri/ dettutefl: iuncus aquatilis : uimenletu ualidus rubus falix lenta populus uirens: fc reliqua arbo£> genera qua: per terrena humiditatem foelici ,pfperi tate luxunat. Sunt&alia huiusartis indicia quomnotta: ueniente lana ficca in terrà ponit". hincfiaqua:pximitasarriferittmanehumidareperir".Soleetiideclaratointucn/ * tur magiftn l'oca folliciti & ubi fuper terrà uolitare fpiflfitudiné minutifTìmarum afpexerint omnino mufca^tuncpromittit'quod querit" facile inuenin.ad d unt etià in columna: fpecie cófpici quendà tenuitfimù fumù: qui quàta fuerit alritu dine porredus ad fummu tantu in imurn latices latere cognofcùt. V t hoc fit mi rabile per hxc aliaqj figna menfura diuerfa diffinita prxdicit" quanta profun/ ditate quarfira monftrent":prxdicùtetia" fapores aquap? ut nec afpera difpendio/ fo labore debeat quxrnnec dulcis neceffariaqj in honore cótemni: hancfciétiam fequenrib^pulchre tradiderutgrxci. ÒC apud latinos Marcellus qui no folum de Aq ad ori/ fubterraneis fluentis:fed de ipfo ore quoqj fontiu follicite ti actauit. Dicùt enim entem falu aquas qua: ad oriente auftrùqj prorumpunt dulces atqj perfpicuas eé: & prò fua berrime. leuitate faluberrimas inueniri.ln feptérioné uero atqj occidente quarcuqj manàt Aq ad fe/ / probari quidé nimis frigidas:&: craffitudie fua: grauitatis incómodas. Atqj ideo ptentnoné fi memorano illi uiderit fapientia ueftra Sdetfioue codicù&ufu ver/ qua: funt ìcómods. prsdicta conftare copetentibus annonis de publico deputatis peregrinationé ei inopiàqj releuabitis accepturi mercede a quibus artis fua: dona prcftiterit. Nam quauis Romana ciuitas aquis abundet itnguis:fitqj fontibus gaudés & forma^ inundationelcEtifrimatreperiunt" tamen plurima fuburbana q hanc uideant" de/ fiderareperitià;& merito charus tenetur <3 uel prò pte neceffarius effe ccgnofctf. ' " Hic tamen SEC VN Di V S *4 Hic tam en mechanicts iungendus efl>ut undas quas irte reperì t illi leuent & arte fubire faciant:quod afcendere p natura non ualet.habeat" igitf & ifte inter reliqua rumartiumagilh:os:ut defiderabileputet"nonfuiffeqdfubnodis nópotuitRo W*'* mana ciuitas cótinere.Satis iam fatis oftendiffe uidemur Gothos ne dum aqu« ' d uctus dectruxi(fe:{ed lllo^ inftaurationis & noux inuentionis cura diligentiflì mam fufcepiffe. Vetuftatem uero tati mali caufam no fuifTe hinc ludicamus:^, ci in annoia paulo plus mille quot aGotho^ excidio effluxerunt adeo corruifTe ac Vetuftaté penituseuanuiffenó potuiffent tam folid2eextructiones:qua£rptesqueinagris non fuiffe a multitudinis comodo q longe abfuerint integra nùc uifuntf.SoIa: igit" in cufan c^m fui ne daj&deteftandx funt manus improbaillo^r qui utpriuata & quidé fordiflìma aqducto£> erigerent «dificialapides aut in calce decoquendos aut cafapr muris adhibédos ab illa maeniù maieftate non funt ueriti afportare.ut tn nos etiam aliqua ex parte uecu flati deferam* ea dicemus nulla réne magis formas aquari demolita« fuiffe tj q> urbe Koma cxteris in gubernationis fuae partibus fenefcente feruandarum - quoqj formai^ cura ceffauit.Frotinus enim cuflodia aqs adhibita ha:c habet uer ba:Tutelà aùt fingula^aqua^r locari folità inuenio:po£itàqj redemptoribus ne' ce (Ti tate certù nume^'circa ductus extra urbe centù ab urbe feruop? opificum ha benda.Et quidé ira u t nomina quoqj eo£> quos habituri funt in minifterio p qfqj regio nes in tabulas publicas deferréneorùqj ope^r probado^ cura fuifTe p cenfo/ res aliquando &C a: di les interd u etià cófulibus ea^uincia obueniffe:ut apparet ex eo quod factum efl.C.Luctatio Si C efone confulibus. Qua tope aùt cura fueric ne qs uiolare ductus aquai^nec non cóceffam deriuareauderet:quom ex mulris apparere pót:tum ex hoc quod Circus maximus ne diebus qdà ludo^r circenfiu nifi «cdiliù aut cenfopr pmiffu irrigabant*': quod duraffe etià poftq res ad impato res tranfiit fub A ugufto apud A theriù Capitone legimus. Agri uero qui aq pub- blica contra legé eflent irrigati publicabant".& infra cuius uis rei cà azdiles curru' lesiuuebàt" puicosfingulosexhisquiinunoquoqj uicohaberét pdiauehaberét binos pficere:quo^ arbitrata aqua in pulbicum faliret. Primus.M. A grippa poli: A grippa p aedilitaté quageffit confularisope^fuop>& muneijjuelutppetuus curatorfuitq petuus cu^ iam copia pmittente defcnpfitiqd aqua^ publicis opibus: qd lacubus qdpuatis rator aqrù. daret'.Habuit&familià ppriàaqua^q tueret"ductus atqj cartella&lacushanc Auguftus hseredi tate ab eo fibi relicta publicauit.& infra Frontinus Senatufcon fultum ponit his uerbis: Piacere huic ordini eos q aquis publicis pejTent quo eius rei cà extra urbe eflent lictores binos & feruos publicos térnos architectos fingu^ ios:& fcribas & librarios accenfos pconefqj totidé hfe quod hént hi p quos fru^ cii menta plebi dat". Duabus diflributionis fupius factx ptibus prò poffe im pie tis De Iocis tertià loca ludis fpectaculifqjedificatahabituram aggrediamur: Inhac theatra fpectaculo fcxnà:orcheftrà:amphitheatra:harenà:& circos defenbere oportebit.Theatri ori rum. giné Cafliodorus hanc defcribic.Quom agricultores feriatis diebus (aera diuer/ ciii fis numinibus per lucos uicofqj celebrarent A theniéfes primù agrefte principiù 1 heatrì in urbanu fpectaculucollegerut;theatru graico uocabulo uiforiù appellantes <% erigo. E iii LI BER. eminùs aftans turba eóuentens fine aliquo impedimmo uideaf:& infra hos ritus Rorrj ani ficut estera externa ad fua rem publica no inutiliter trahentes sdificiu alta cogitatione conceptù magnanimitate mirabili códiderùt, Vnde no fmerito Pompeius magn'ereditur fuiffe uocitatus. Plinius aut. M.Scauro fi Popeio hac theatri in urbe Roma primù aduecti gloriaattribuit:qq de Pompei cognomine Caffiodorus erraffe a Liuio didicimuscum magni cognome il li domeffcicaap' pellandi confuetudine a pueritia obuenifTe dicat.Sed ad theatrù qcf R orna: pri/ ciiii mù a: difica tu fuit ueniam^tea machina ad hemicycli forma facta fronteq fter Scsena qd eornua patebat Scazna appellata binis pluribufue cotignationibus cóflratd eam fit. habebat.Semirotudù aùt id azdificiu nullo obtectu fornice fedilia habebat: quo / cv rum pars interior Orcheftra appellata eft. Dùqj fpeclacula xderent" fieriqj intelli Orchestra gebant. Primù itaqj quod Roma: ad dicta forma uifum eft theatrum.Marcus quid, Scaurus in fua abilitate no cjdem ppetuo:fed triginta tantùmodo Iudo£> fcarniV co^dieb^duratu^extruxit. de quoqafiplurafine teftimonio dixerimus fident nobis parua adhibitù rei dubitamus. Plinti uerba hic apponere libet. Hic fecit iti evif sedilitate fua opus maximù ofum qué unq fuere huana facta manu no teporaria Theatrù té moratueiv etià aiternitatis deftinatione.Theatrù hoc fuit Ccxnx triplicis trecétaij! porarium. fexaginta columna^: parsinferior tcxnx de marmorefuit:mediaeuitro inaudi to etia poftea genera luxurise fummas colùnas tabulis inauratis. Et colùnceut dixi mus fuerunt.uigftiquattuor numero.Cauea ipfa coepit hofum oclingeta milia. Quod aùt Plinium fupra dixiffe hic fcripfu fuit in libro.xxxiiii. ubi funt hcec uec ba.In Marci S cauri sedilitate tria millia fignoi^ in fcama tm fuere téporario thea/ tro.Et libri trigefimi fexti capitulo fecundo trecétas fexaginta colùnas. M.Scauri sedilitatead fcaenà theatri téporarii & uix uno méfe futuri in ufu uiderùt porcari. &infra:maximaseaij>duodeqdraginta pedùLuculeimarmoris.Poitaùt Pli.de tpariis theatris maiora fupradictis.C.nàqj Curioné q bello ciuili in partibus ex' farianis f uit in funebri patris munere theatra duo teporaria xdidiffe dicit in hxc cvii uerba.Theatra duo iuxta fecit ampliflima eligno arcellino finguloiy uerfatili Si Theatra penfili librameto in qbus utriufq? ante merediano ludoijj fpectaculo munei^ fic duo uerfa^ bat editio iter fe auerfis ne inuicé obftreperét::& repéte circuacbs ut cóftet poftre filia« mo et die fedentibus aliqbus & cornibus inter fe coeuntibus amphitheatrù già' diatoiji fpectacula sedebatipfum magiftratù & populù circùferens Romanum. Quid enim miraref qfq in hoc primù inuentoré:an inuétù artifice:an audtorem aufum alique exeogitare hoc:an fufeipetan uidere, Sup ofa danadus erit ppfi fu / rorfedereaufi tainfidainftabiliqj fede: anhiceftilleterrai*?uictor & totius dna'1 tor orbis qui gétes & regna diripet:iura exteris mitteret:& q dà munere deoij> iW mortaliù generis humani uidtrix portio in machina pédens 6C ad piculù fuù plau dens:qd' tm nefas animar*» iftai^aut qua?qrela quatù mali ur hauriri urbes terra; evi«» hiatibusjpublicus mortaliù dolor eft, Ecce pptus ro.uniuerfus uelut duob"naui> Theatrum giis impofitus binis cardinib9fuftinet" & feipm depugnanté fpeclat pitur'momé Pompeiù to aliquo Iaxatis machinis.Primù aùt theatrù lapide qdrato.màfu^a.Cn. Ponv ' " « ' peiopofitum TERTIV5 pei o p o fi tu fuiffe cócordant fcriptores.de quo Cornelius Tacitus: Nerone qrtù Cornelio Collo cófulibus quinquénale ludicru Komaj inftitutù eft more grazct certaminis. Varia fama ut cuncta ferme noua. Qtiin. C.quoqj Pópeiù incufatu a fenioribus ferut q> manfura theatri fedépofuiflet. Na antea fub taliis gradibus & focna in tépus ftructa.& infra: Sed confultu parfimonùe q> ppetua theatro fe/ des locata fìt potiufq xmenfo fumptu fingulos per annos cófurgeret ac ftrueret": nec perinde magiftratus ré familiare exhaufturos.eius theatri magnitu dine nutr- ia ratióe nullo alio teftimonio melius oftédere pofTumusjq q> Nero nobilibus geK manis populi magnitudine oftenfurus:ficut Comelius Tacitus refertteos in Po pei theatro populo plenuintroduxit.Illudqj idem theatru pofteaunius dieiopa Nero:ficut plinius libro.xxxiii.capitulo quarto fcribittinfano fumptu inaurauit: ut T ivi datem Armeniorum regem excipetet.Hoc theatru licet a Cn.Pompeio in choatù & magna ex parte extrudlum fuerit:Gallicula impatoré abfoluiflè Sueto iiius fcribit.quod quidem annis uixquadringétis integrum duraffehinc fcimus qa Theodoricus oftrogothoru rex tllud no parua ex parte diru tu inftaurari iuffit. Suntqj haec Caflìodori ad Senatu uerba:molis etiam magnitudine oftendenfia. Et ideo theatri fabrica fe mole foluente cofilio ueftro credimus efleroboràdamt qd ab audroribus noftris in ornatù patri# cóflatefTe cóceffum no uideat" fubme liorib^pofteris fmunitù qd no foluas fenectus:q ta robufta qffafti.mótes facilius cadere putarét" q foliditas l'Ha qua teret": quàdo moles ipfa fic tedia cautibus fuit: ut przeter arte addita Se ipfa quoqj naturalis effe credatur.h oc potuiffemus forte negligere fi nos cótigiffet talia no uidere. Cauea illa faxis pendentibus abfidatis: ita itichiris abfcoditis in formas pulcherrimas coueniffe uidet":ut cryptas magts a'x excelfì montes crederes q aliquid fabricatu effe iudicares.fecerunt antiqui locum triu Pós tantis fumptibus uthaberet fingulare fpedtaculùtqui mundi uidebantur habere pel\ dominatum. Apud id theatru Pompeius atriu fuinominis qua; multis poftea i Porticus locis curia eftappellata:extruxit.Fuitq} is locus in quo.C, Cxfaréoccifum fuiffe pópeiana, •fcribit Suetoniustante quod.atrium fuit porticus popeiana:de qua Ouidius de arteamàdi:Tu modo pompeialentus fpaciarefububrai Quosfolherculeiterga leonis adit.Easedificiorùmoles quàexfupradidtis maxima amplifltmamqj fuif fe no fufpicari mo:fed intelligere licet: Vulgo fed magna in conclusone cognita, Nà ea 1 ruinarù & quidé ingentiù parte ad qua monafteriù nùc eft Rofaj dictum exterior muri pinna in gyrù arcuata quandam theatri fpeciem exhibet. Sed remo tiffimoabindelocoq certiores ex fama theatri ipfius ruina: ad fantìi Laurentii ì Damafoareamecclefieuergùt.Angelus pótianus iurecofultus quom ^pximis die bus celi® uinaria: locù altius effoderet: fundaméta repit faxo qdrato ingéti ftru/ tìrain quorù uno qd cemétariiextraxeràt litteraE ecnt cubitales.Geniutheatripom peiani dicétesrut coiicereliceatgeniùibi prò iacti primo fudaméti theatralis ini/ t:"o:in caeteris fi aiducerét"' Iitteris ondi.Sed nfa fert opinio qcqd pdicta a fa Lau re tii area ad Rofx monafteriù capo flore q oli fuit & eft nuc i urbe celeberrimus fic ad iudeoji plateà cótinet tria de qbus diximus jcdificia Pópei cópleffe eftqj iudù cionoftro LIBEfL ex cionoftro theatri Si Ccxnx locus in fanctu Laurentiù pcliuior.Na in Damafi pa Theatri& pa:uita.Siueillamxdéipfepontifextfiuebeatus Hieronymus:fiue Petrus biblio' (cxnx lo" thecarius fcripfitthazc uerba habent'.Is bafilica iuxta Pópei theatrù cófìruxtt fan/ pus. clo Laurentiotqu® ex códiroris fui noie uocat". eius bafilica? xdes inhabitat nunc cxi qui magno exornauit fumptu Lodouicus cardinalis tuus pótifex Eugeni carnea Ecd'ia.f. rarius duplici gloria tuis aufpiciis tuifqj opibus parta:fufi ac deleti apud A nglari Laurentii i um Nicolai Piccinini:8£ pulfi piceno Fràcifci Sfortia; clarus. Atriù uero Pompei damafo. credere debemus fuiffe ubi nunc corrupte Satrum uulgo appellane & porticus et cxii nunc femi integra cernitur,ubi altilTima: extant marmorea ad duodecim colum Atriùpo/^ nxa capitolii fiuepotius rupis tarpeias radicibus aut remotx. pompeiana domus peii qua Marcus Antonius ilio defuncto inhabitauit:ubi fuerit nulla poffumus affé qui coniectura.Implicamur hoc loco multarti ftmul occurrentiu rerù fuolucrist cxiii Nam fi theatrum copiofe uolumus exponererpartes quoqjillius oportet 8i fimul Theatri ludos fpedtaculaqj qbus edendis illse inftitut« funt machina defcribamus. Et q ufus quis dem qtù attinet ad Soenàuidemus ed fuiffe ftmul cu téporariis theatris aut pari fuerit. ter cu Pópeiano inftitutàrQuàdoqdem aitate Ciceronis Si ante eum in ufu habe batur.Diximus fupiori loco» Caffiodorù fecuti theatru di Ccxna. a gra:cis habuiffe cxiiii onginem.Cornelius aùt Tacitus Hi fi no negat exemplù a grxcis fumptu;tn indù Defpecta/ ftiiaethrufcisattribuitjcuiusfunthajc uerbatMaiores no abhorruifle fpectaculo (Culorum rum obleclimeta prò fortuna qux tue Populo romano erat eoq; ab ethrufcis hi/ prigine. ftriones accitos.&a Tiriis equoi^ certamina:& pofeffos a grais afiaqj ludos accu' cxv ratius editosrquo in loco uult T acitus ipfe ducentis ante aitate fuam annis in,Lt De hiflriq Mumii triùpho primumfpedncula fuifTe populo romano pbita.Hiftriones lau nibus. datiffimo primu ufui habitos fuifTe hinc maxime patet Cicerone feimus ILof Cciò Amerino Aefopoqj familiarifTime ufum: adco ut res ratioefqj eoR> magnis conatibus tueret'.Periitilla Ciceronis oratio in qua populil romanum obiurgafTe dicit" q> ELofciogeftùagétetumuItuauit.Contendebatqjfaspius cu hiftrioneCi cxvi cero utru ille fxpiuseandé fentenria uariis geflibus afficerettan ipfe^qui eloquen/ De rofcio4 tiVcopià uario fermone dtuerfe (pmmciaret, R.ofcius aut no ut pofteriorù a:tatu Si noftrae in primis hiflriones moribus di uita fordidustfed egregie doctus fuit:q cxvìi librum fcripfit quo eloquentiam cum hiftrionia coparauit. Melior uero q noftra De Aefp/ (it xtas hiftrionu tu ne ingenia fouittc^ Rofcio mille denarii prater gregalem ftì po. pemquajrecitantibusobueniebat:funt de publico conftituti.Et Aefopus exhiV cxviii ftrione quxflu ducenties feftertium filiis reliquit. Sed ad rem noftram.diximus Scarna: Scsenam locù fuifTe qui hemicycli theatralis cornua per diametrum cóiungebat. ufus quis Prima eius inftitutionis caufa f uit ut ex inde Comici tragici poeto recitarent.po/ fuerit. ftea Pantomimi funt adhibitùa qbus peractis tragicorù Si poetai^ inuenta p fin/ exix guloa.» atftuù fimulatione oftenderent" de hacte Cafliodorus omniu qui uiderint Pantomi / fimul &fcripferint ultimus Scimacho Boetii Torqti focero illuftri ac doctiffimo jni'ad qd. uiro fcribés fic hét: F ros theatri dicit" Ccxtia. ab fibra Luci défiflìma ubi a partorì bus inchoate uemo tpe diuerfis fonis carmina càtabat" ibi aclus muficus Si pru/ détiffimi TER.T1VS 25 clenti{Timi fecult cficfta floràerùt.Sed paulatim fadrum efl: uthóeftiffimaj difci plina; improbo^ cófortia fugiétes uerecùda fe ex inde cófideratione fubtraherét. cxx Ttagoedia ex uoci* uafhtate nominatunqua; concauis repercuflìonibus robora Tragoedia; ta talem fonù uidetur efficere ut pene ab homtne no ui deat" exire.Erigi tur autem recitano, in hircinos pedestqa fi qs fter paftores taliuoceplacuiffet tali munere donabatur. Comoedia a pagis dicfta efl.comos enim pagus uocat" ubi rufhci geftientes hu/ cxxi manos adrus laztiflimis carminibus irridebant:his funt addita: organifta^ loqua Comoe / ciffimx manus litigiofi digiti filentiu clamofum expofitio tacita:quae mufa Po/ dia; recita/ iymnia reperiffe narratunoftendés homines pofle etiàfine oris affa tu fuù uelle de tio. eia rare. Mufa; uero ab aqua dicunt". qua; inuicé ficut uirtutes necelTaria; Obi effe uideantur.his leuiu pennap; acumina ideo in fronte pingùtur:quonià eap fenfus Mufe un: celeri cogitatione fubuectus res altiffimas intuet". Pantomimo igitur cui a mul/ cxxii tifariaÓCimitationenomeefttquomprimuin Scarnaplaufibus imitatus aduene Pàtomimi rinaffiftuntconfoni eh ori diuerfis organis eruditi.tunc ìlla fenfuu manus cano^ in fca;na Carmen exponit:& per figna compofita quafiqbufdam litterisedocet intuentis actus,, afpectu. in illa qux legunturapices rerum & non fcribendo facittquod fcriptura declarauit.ldécorpus Herculem defignat:& Venerefoeminàpra;fentat:&mare regé fa cit.& milite fenem redditi iuuené:ut in uno credas effe multos tam uaria cxxiii imitatione difcretos.Mimus etia qui nunc tarùmodo rifui habeturtanta Philifli Mimi qd. onis cautela repertus eft: ut eius actus ponerentur in litteris qui mundum curis aedacibus arfluanté lxtiflimis fententiis téperaret.QVid apti tabularum tinnitus quid dulciffimi foni referà uaria pcufTione modulamen:quod tanta iocùditatis gratiaaccipit":utinterreliquos fenfusauditùfibiadfummu munus tunc homi/ nes extimét fuiffe collatu, Sed ajtas fubfequés ludrica prifeoru inuenta traxit ad uitiatSi quod honefta; caufa delectationis inuentum eftrad uoluptates corporeas prxcipitatis mentibus impulerunt. Satis ia ex fupioribus quid Socna:& ad qué ufum a principio inftituta fuerit cóflare ex Caffiodoro poteft. QVx auté fuerit tnutatio qua Caffiodorus dolet in Scxna factam effe paucis pftringemusmihil feilieet fpectaculo & Iudos Scxnicos aliud q iceftus adulteria crudeli tates & qq> f lagitia reprcefentàdo edocuiffejut no fmerito Boetius in cófolatione refeda lafci tris carminibus poemataScamicas appellaueritmeretriculas, Anneus uero Se a;/ neca Cordubbenfis in epiflola feptima:Nihilinqt ta damnofum bonis moribus effe pót q in aliquo fpectaculo refidere.tùc.n.p uoluptaté facilius uitia fubrepùt. Quid me exiftimas dicere auarior redeo ambitiofior luxuriofior nùc uero crude/ iior SC fmanior:qa in ter hofes fui.cafu inter meridiani! fpedaculum incidi.lufus expetens Sdfales 6C aliqd laxameti quo hofum oculi ab humano cruore acqefcàt: cétra ed qcqd ante pugnati! eft minus materia fuittnuc omiffis ludis uaria homi cidia fiut.nil.hnt quo tegant"ad idù totis corporibus expofiti nùq fruftra manu mittut.hoc pla*riqj ordinatis paribus & poftulaticiis pferùt. Quid ni pferàt.non galea:no feuto repellit" ferrù. Valerius étmaximus infhtuta referens antiqua po/ «lit inulta ex qbus uel pauca retulifTae fufficiet. proximus a militaribus inftiturus ad urbana L1BER. ad urbana caftra ideft th eatra gradus faciendus efhqm hxc quoqj fepenumero fxxuii animofas acies inftruxerùt.excogitataq? a principio cultus deoi}> & hofum dele/ Scarnai ctationis ca no fine aliquo pacis rubore macularùr. Sed no folum in muneribus difrcii ma qua; dedi cófueuerùtin fcxna:ueru etia in ìjlius edificio ornatuqj ingés fadra ed gnamuta- mutatio.Primo.n.ab agretti cumulo arboribus camerato fcama ut diximus in La fio, tenda lapidea ue ac marmorea moleerectaeft.PofterioR' aùtluxuria eo poftmo/ du ^pceflìttutofs ìllius ludoi^ apparatus uelaureus uel argéteus uel eburneus fie/ ret.Plinius lib.xxxiii.Et nos fecimus q poderi fabulofa arbitrabuntunCxfar qui poftea dictator fuit in abilitate fua munete patris funebri of apparatu (cxnx ar/ géto ufus eft.ferafq? étargenteis uafis inceffere tue primù uifum eft,mox quod et (in municipiis lemulantur.C. Antonius ludos fcama argentea fecit. J tem,L,Mu/ rena.Etidé Pli.lib.xix. Primus omniù Catulus Capitoliù dedicaturus linteis in theatro umbra fecit.&pariter baflina uellaprimus in theatra duxit Létulus Spin ter appollinatibus ludisifupra ite dtctu eft Nerone exceptu^ T iridiate Armento rù regé theatrù Popeii auro fumi die opuifTe. Quo aùt m 6 Pàtomimus qd fupra eft dictii ta uarias hominù formas poflet effingere:Horatius Flaccus ad Numa/ tiu fcribens indicat.Dù.n.Pàtomimi ludos fcamicos paraturi Lucullù ueftes po/ pofciffenttqbus fe in uarias hominù jetates coditionefq; pfonarent. qd fecutu fiC ondit Horatius his carmfbus. Chlamydes Lucullus ut aiùtfi pofTet cétù (cxnx |>bererogatus.Quod pofTumtotait tn&quairà & quothéo.MittàpoftpauIo. Scribir (ibi qnqj milia eé domi chlamydù parte ut tolleretoés. Mutationem et in mufico^modulatione pariter cu edificio 5i muneribus fcamàhabuiffe ondit in arte poetica his carminibus:Tibia no utnùc Orichaldio iùda tubazqj A emula, fed tenuis fimplex foramine paruo. A fpirare 6t adeffe choris erat utilis atqj nun/ dù fpifTa nimis cóplet fedilia flatu.Quo fané populus nùerabilis utpote paruus. Et frugi caftufq» uereauidufqj coibat.Poftq ccepitagros extendere uictor&C urbe Latior ampledti murus uinoqj diurno Placari genius feftis fpune diebus. A ccef/ fit numerifq? modifqjlicentiamaior.Sed de theatro fatis:cuius fohe cernuntur ruinaj. A d exponenda alia tranfeamus:quoR> fabrica; pars nunc extet. Biondi Flauii Forliuienfis Koma: inftaurate Liber tertius, Mphitheatrù qd agrseco in latinitate interpratatù fitj Cafli'of aphithea dorus q mole ipfam uidit pene integrai grscas arque ac lati/ trum. nas li'as feiuit ubi de lu d is fpedtacuTifqj iuffu Theo dorici re( gispopulo azdédis tratfat fic dici: Hoc T iti potétia principis diuitia^ ^pf ufo flumine exeogitauit ardificium. fieri:8d quom cheatrù hemifperiù grasce dicat": A mphitheatrù qfi in unu iu cta duo uiforia recte coftat eénoiatù:quod fpeciéeius harena cocludafcut & cur rétib" aptu daret" fpatiù:& fpectates ofa faetlius uideret du q da ^Iixa rotunditas uniuerfacollegerat.qdtn Titus princepsnofueritprimus q ficutuult Caffiodo rus aphitheatrù excogitauittoftédit Cornelius Tacitus qui in geftis a Nerone ip' [o de Pifone cófulibus fcribit.C.Gxfarem in campo tnartio amphitheatri moletn pofuiflè TEKTIVS 2 7 po flìiifferquà Suetonius ab ilio deiflinata:& poftea ab Augufto maufoleù ardifi caturo deftructa dicit.Suetonius et 1 uita Ca*faris opibus fcribit Statiliù Taum sedi ficafle amphitheatrù:& paricer de Vefpafiano pnmù:poftea de T ito eius fi- j i lio fcribés. Amphitheatriopus utriqjattribuit.Sed ubicùqj alia fuerint amphi' Amphi./v theatraìlludqanùc Colofleùappellit.T. Vefpafianùuelfchoafle&pfeciflèuel theatrùq panter thermas 1II1 ,ppinqs extruxerit: quas credimus fuifTe ubi nùc T'iti Ve- !• funtruinasa fcé Mari® nouat monafterio in coloffeù ut diximus uergétes. Nullù fpafiani. aùt in tota urbe ajdificiù facile repiet",q<ìmaiori fumptu matoriqj re^ pciofifli/ mi map>appàratu,q téplù pacis fueritextruftùrdequobeatus Hieronymusin Johe Templum lis pph e.tx expofitiÓibus fic dicit: Vefpafianus 6c T itus K o mai téplo pacis aedifi pacis. cato uafatépli hierofolymitani 6>C uniuerfa donaria in delubro ìllius cófhtuerùt: quaz greca & romana narrathiftoria.l d étamphitheatrùnùc Colofleù a Vefpa/ fiano & T ito 6C nullo alio fuifle a;dificatù ondit Martialis in epigramatibus his carminibus.Hic ubi cófpicui uenerabilis amphitheatri, Erigit" moles ftagna Ne-- ronis erat.Martialem uero Statiùq; poetas p V efpafiani & T iti tempora floruiffe v Eufebius fcribit. Et ftagna Neronis fuifle ubi nùc Colofleù 6i Cóftàtini arcù uù Colofleù demus triùphaléinaurese domus Neronis defcriptioneondemus.Videt" aùt no fuifle hare bis ex duobus uiforiis q in amphitheatro fimul iùcHia fuifle uult Cafllodorus eà nam, pté q nùc extat Coloffeus dicta fuifle harenà.Similes.n.illi moles q nùc Verona: una Pola: illyriojj; altera integra: extatdtcunt'harena:. A Itera auté pars& maior di cer tiore uocabulo amphithea trù appellata.Simul cù optimis reip.téporib^uex tuftate & ipfo pódere fubfedit. 1 dqj certo ondere teftimonio uolumus Theodori co ofttogotho ré romana tenete 8C £ut faepe diximus paterno fouéte affcctu.Sena tus.p.qj.ro.maenia cupiens ìnftaurare.-quaz partim Vifigothi aperuerant:partim uetuftate colapfa erant faxa amphitheatri in dtcta inftaurationé petiit. qbus fic vj texipferndit.Optabilis nobis eft&grata deuotio quajbonapneceflituifionem & Epiftolap merito acceptum uidetur £i id quod poflumus imparepofeitur. Fcelicitas igitur qua faxa regnantis eft famulantes amare.quod expedit quàdo labor cogitationis nobis au àphithea ? fertur.Dum fubiecti fibi futura difponùt :atq; ideo fuggeftionis ueftras tenore tri conce,-\ coperto quata charirate cura in cómuniédis moenibus fufeepiftis abfolutà huius duntur ro tei uobis céfemus effe licentià,Niec qcq de hac re uereamini unde gratiae expecta manis» te pmia mox debetis.ueftra.n.muftio noftra eft nihtlhominus fortitudo:5d qcqd uos ab incerto eripitjfamam noftrse defenfionis extendit,Saxa ergo qua fuggen^ tis de UBEfc tis de amphitheatro Ionga uetuflate collapfatnec alt'qd ornato publicoìa ,pde(Te nifi folas turpes ruinas ondere licétia uobis eop: in ufus dùtaxat publicos damus: ut in murory facié furgat:q? no pót ^deffe fi iaceat.Quos circa ;pficite cófidéter V11 # qcqd cau rio ad munimen ,qcqd ornatus expedit ad decoré tm fcituri gratù fore Aniphi-v ^ f^citis <|tù exinde grafe noftrx ciuitatis extulerit. Fuiffe auté tenemus 8c affùv theatrum mamus ipam amphitheatri oblóga pté Se nùc demolita iter h arena: q nunc extat Titi» ptl diruta8carcu Cóftacini atqj ingétes ruinas ,q adprimas coelii montis radices ^pxime infurgut:quas qdé ruinas fundaméta curia: hoftiliac fuifle tenemus. Nec moueat quépia nulla nùc fundaméta nullas ruinas uideri illius amphitheatritcu ius rotunditaté rplixa appellat CafTiodorus Po.Roma.a Theodorico pmiffus in muro^illainftauratióefunditus afportauit.Cuius rei tata p fingulos dies uù Vi" demus exépla.ut ea folùmó ca nos aliqn R.omse fartidiat habitatio. Multis.n.in Qua: mu^ locis uineasuidem9 ubifupbifTimauidimus sdìficiatquojj?qdrati lapides ribut fiera ardere tini in calce funt cocodri. I n ea amphitheatri rotùditate (plixa nomo adulterii in tur in am/ ceftus 8c estera: luxuriae incitaméta.aut effoeminàtes ludi edebant":fed maxima phitheatro crudelitatisexéplacertaturicuferismali auari hofes morti obiiciebàtur. Idqjité ex Cafliodoro.libet ondere,Theodoricus naqj rex rauénaj agés quom ofa fenatui &i populo romano pmitteret q 8C ftante re publica & a principibus inftitu ta fue' rant.pugna ite in amphitheatro more folito cum beftiis cóceflit;cuius epiflolam ix quia Si tpm fpectaculu & ea omnia qua: fupra funtpofitacontinet inferuimus, Epiftola f J co fularé magnificétià ^puocàtq prò 1 certa corpo^ flexibilirateludrant"; pridésanv Si organo canétibus reddit" uicimtudo pmio^: Si uen.it ad pciù deleci^ phitheatri bilis catilenatquo munere uenatorexplédus efhq ut fpeclatibus placeat fuis mot crudelita^ (ibus elaborat uoluptaté pftat fanguine fuo & infamici forte conftruclus fefltnat tes, populo piacereqeùno optateuadere.aclus deteftabilis certame infoelixeù feris tiel/e cótédere:qsfortioresfeno dubitatinuenire. Solaeftigit"in fallendo pfunv ptio:unicù in deceptióe folatiu.q fi fera no mereat" effugere: iterdù nec fepultura poterit inuenire:adhuc fupftite ho ie pit corpus.&anq cadauer efficiat'truculen ter abfumitf.captus fit efea hofti fuo.& illum ^ph dolor fatiat qué fe pimere poflè feftinat.Spectaculu aùt fabricis cla£?:fed aclione deterrimù in honoré Scythicaa diana: reptù:q Cmguinis effufione gaudebat.O mifera: deceptióis errore illa de(i deraffe colere: q morte hofs placabat". Primù fibi p lucos & fyluas agreftù popu^ lo^ uota uenationibus dedita hàc triplice dea falia imaginatióe fi'nxerùt. Ipfam, in coelo Lunitipfam in fyluis Dianatipfàm apud inferos Proferpinà eé firmates, Sed folu herebi potente no improbe forfan extimarunt 5. tali falfitate decepti in ^pfundis herebi tenebras cu fuis erroribus intrauerut. Hùc ludù crudele fangui/ paria uoluptatéampià reIigioné:humanà ut'ita dixerim feritaté athenienfes pri'' (nuad ciuitatis fusinduxere cultura iufticia pmittéte diuinatut ad derifìonéfpc. iaculi pueniret:q? prò falfo religióis ambitu inueniilet.Hoc T iti potétia princi/ pisdiuitia^ ^pfufo flumine cogitauit ardificiu fieri:un caput urbiupatuiflet.64 quomtheatrù quod ed hemifpiù grxce dicat" amphitheatrù quafi in unù iucta ' duo uiforia TE&TIVS 55 duo uiforia recle cóftateenominatù:g> fpecies eius harena cócluderet: ut & cut » renttbus aptù darei? fpaciù:& fpeclantes ofa facilius uiderent:dum quasdiplixa rotunditas uniuerfa collegerat. I tur ergo àd talia q refugere deberethumanitas. Primus ergo fragili Ugno confifus curntad ora belluary:& ìllud quod cupit eua/ dere magno impetu uidet" appetere.Pan in fe curfu fefh'nàt & pdator & pda.nec alitertutus effe pot nifi hunc quéuitare cupit occurrerit.Tuncinaeréfaltu cor^ poreeleuato qiiafi ueftes leuifXimefuppinata mébraiaciunt";&: qdàarcus corpo/ reus fup belili libratus dum moraš difcedendi facit: fub ipfo uefocitas ferina di' fcedit.Sic accidit ut ille poffit mitior uideri qui proba t" alludi. Alter angulis in quadrifaria mundi diftributiohe cópofitis rotabili facilitate pfumés no difcedé do fugit:non felongius faciendo difcedit. fequit"ifequenté parietibus fe reddés ^pximù ut ora uitet urfo^.l Ile in tenue angulù fufpenfus inuitat exitialem fera. & nifi periclitatus fuerinnil unde uiuerepoffit acqrit. Alter fe gettatili muro càna/ rù cétra feuiffimù animai Ericii exéplo receptatus includit q Cubito in tergù fuù refugiés intra fe collectus abfcondit":& cu nufq difcefferiteius corpufculùnó ui det". Nà ficut ilìe ueniéte cótrario reuolutas in fpera naturalibus defenfat" aculeis Sic irte confutili cratepcinctus minutior reddit' fragilitate cannap?. A lii tribus utitadixerimdifpofitishoftiolis parata in ferabié^Uocare pfumunt in patenti area càceìlofis fe poftibus occullentes mó facies mó terga móftrantes: ut miyz fit euadete quos ita refpicitis p leonum ungues dentefqj uolitare. Alter labéti rota fe ris offert'eadé alter erigit" utapiculis auferaf .Sic hxc machina ad infidi mundi formata qualitate iftos farpe refouet:i!los timor difcutiafcoibus tn uiciflìm ut de cipere poffit arridet:longù efl: p tot piculorù cafus fermonibus euagari. Sed apte iungendù efl:quod ait deinferis Mantuanus. Quis fcelep? cóprahédereformas. QVis omnia poenaij? currere noia poffit.Sed uos qbus neceffe efl: talia ppFis exhi bere largata manu fundite pmia u t hxc miferis faciatis eé uotiua. Ne du aut ma/ x leauarihofesinaphiteatrocum befh'is pugnatori pciopublice accipiebanf:fed Mittebanf* multi capite dànati Si plurimi in bellis capti ìllic cu feris pugnàdo morte appete captiui ad recogebantf.Et de dànatis qdem duob°q> dù ad id certameportarent'mortefibi pugnandù prius cófciuerint. Seneca efl; teflis.Claudr'aùr ìpator pacatis xgyptiis quo milt. cum feris rum no parua manus ob affluétiam opù rebellaffet: parteillo^ inCupatopj occi/ amphithe/ dit:pté R.oma mifit cu beftiis pu'gnaturos. Iulius Capitolin'hac Romani po/ atri, pulì crudelitatéhoneftareuolés in Pupieni Baibinigeftis rebus fic fcribit. Vnde xi aùt tractum fit ut ^ficifcentes ad bellù impatores munus glad iato ^ & uenat*da Ludi gladi rcnt breui dicendù eft.Multi apud ueteres dicunthanc deuotioné facta cotta ho atoru ori' ftes ut no fanguine litato fpecie pugnai^ feueriores uimquàdà fortunae fatiarét, go. Jturosaùtad bellùromanosdebutilepugnas uidere&uulnera &ferrù&nudas xiù inrer fe cohcrtes ne in bello armatos hoftes timeréttaut uulnera 6C fanguiné hotre C.Ca:far rent. Eius aùt fxuiffimiiftituti ca cofueueratituri ad bella exhibere in fpedracu minuit nu lis multagladiatoijjparia:& quo qfqj ditiorerateo pFaexhibebat. Sed Cazfar lege m^ gladi fanciuit <% paria a quocùq> rpuinci» Cibi cómiffae magnitudine deberet exhibere. atorum. J F LIBEK xiii Halj uilTe etia aliquàdo amphitheatrù mitiora fpeclacula fuc cóftat Domi/ Nauma' tianù impatoréfcribit SuetoniusajdidiffeIudos &fpc&acularatibus inamphi' chia in the theatro aqs quantù oportuit fondato. De his q ad amphitheatrù fpectat uel to atro edita, tum uel ei*pte qua tenemus demolita effe. Satis aùt nune aliq dicemus de haréa xiiii illi'us partemùc ut tenemus fub nomine Coleffeijharena quarehis locus fit dift* Harena ad nullo in loco inuenimus.Tamé coniicimus ex actu uocabulù habuiffe. to naqj quid. in cauexloco honeftifftma palxftra: certaminaedebant". Eratqj fparfum folo fa bulù in quod certàtes finetafione caderét.Etnudatipundtiqj mébra pugilles uC folidiores uiciffim praberét amplexù eo puluere pfundebant". indicat id Pli. lib. xxxv.de pulueij? uarietatibus traclans cuius funt hxc uerba: N 6 multù a pulue/ re puteolano dilla t a mari harena tenuiffima fui parte nec ad fubfh'nenda Maria frudrufq? frangédos.Sedad debellanda corpa palxftra:fludiis. inde certe pacro bio Neronis principis liberto aduehebat'.Quin & Leonato 6t Tratero ac Melea/ xv grò Alexandri magni ducibus fabulù hoc portari cu reliquiis militaribus co m/ Expéfeha^ merciis reperio. Harencemune^impenfam ab utroq? ordine fenatorio.f. &eq/ renx fic ftri collatis in capita nùmis fieri folità innuit Suetonius in uita Tyberii ipatoris: bant a pri- cuius hxc funt uerba: Ex iuuétute utriufq? ordinis ^pfligatiflìmus quifqj quo mi discolia^ nus in opa Scarna: harenzeq» ed ed a Senatufcófulto tenerent" famofi iudiciinota tis f capita fponte fubibàt. Meminit ha renx Helius Lampridius in uita comodi A ntonini nummis. his uerbis:Amazoniusaùtuocatusefl:examore cócubinxfua: Martin: qui pi' clam in amatone diligebatrqua pp & ipfe in amazonico habitu in harena roma xvi nam pcedere uoluit. Deinceps circos defenbere aggrediamur:eos in urbe tres fu De Circis. ifTemaxiYnùiflaminiin&Neronismecplurescóflat.Deeoqui Neronis eftdict* xvii pauca fcnbit Plinius ubi de tertio obelifeo traclat: quierateftq? niic in Vati cao. De circo Illum enim dicit fuiffein Neronis circo ficutfupra deobelifcis traclates dixim" Neronis Circi! qui poftea maximus eft appella tu s a Tarquino regeardtftcatù fuiffeferi xviii* bit Liuius in primo his uerbistTù pnmù circonùc maximus dicit'' defignatus eft De circo locus diuifa loca patribus equitibufq? urbis ut fpeclacula Obi fuifq? facerét fori tnaximo. appellati. Eofdé aùt foros opus in maximum de quo R o ,po.fpectaret:q in circo xix munera edebant" Tarquiniù cui fupbo fuit cognomeextruxiffe.Liuius in primo Quid fori ite fic fcribit:Foros in circo facienctos cloacaq? maxima receptaculù ommù puE crant. gamentoi^ urbis fub terra agéda:qbus duob°opibus uixnoua hsec magnificctia xx gcq adequare potuit.Sed ad qd is Circus fuit a principio inftauratus ondit fu/ Adqd cir piorilocoLiuius.Pofl:qdiuifaiocaprib'>eqtibufqjurbisutfped:aculafibiqfq;fa cus fuit in cerent:cotinuit.n. fpectauere foros furcis duodenos ab terra fpeclacula alta fu/ ftitutus. ftinentibus pedes ludicrù fuitteq pugilefqj exeteariamaxime acciti folcnes:dein xxi deànuimàfere.Ludiromani magniqj magis q uaneappellati. De Circo aliq hét Vn diftus CafTiodorus q duximus inferenda.Circus a circuitu dr.cirfefes qfi circuéfes: rp/ eft Circus. pterea qdapud atiqtatérudéqjne dù fpedlacula fornatù eduxerat fabrica^fteC eius.qd deamina locis uirénb9agebant":Nec illud putet" irritù metaij.' circuitus ouo de ereptionib^erigit":qn actus ipfe multis fupftitionibus grauidis oui exéplo geniturù TERTI VS geni tu ^ fe aliqua^fitetf.Et ideò dat" intelligi uolutates atqj incoftatiflìmos inde moreš nafcitquos ciuiù moribus aptarent. Citerà Circi Romani longùeft fer/ mone decurrere:dum ofa uideant"ad caufas fingulas ptinere.Hoc tatù dicimus oimode ftupédù q> illic fupra cantera fpectabilia feruor ziop incófulta grauitate rapiat:tranfit pralTinus.pars populi moerett^pcedit uentus & potior turba ciuita/ tisaffliguf.nihil ^pfitétes feruéter infultat.niì patientes grauiter uulnerant".& ad inanes cogitationes ficdefcéditur taquam deftatu códitionis patriae Iaboretur» Eo in Circo carceres locù in quo equi & bigx Si qdriga: curfu de certatura co/ tinerent" fuiffe edificatos quo ano Priuernù a romanis obfidebat". Scribit Liuius in.viii.Obferuatù aùt fuiffe longiflfimis pofteatpibusuthiludiinCirco maxi/ De carcere mo fierentmultislegimusin locis.Suetonius in uita Cxfaris. Circefibus fpacio l°co& pte Circi ab utraqj partepducto 6C in gy^euripo addito quadrigas bigafq? 6C equos circl* jj defultoresagitauerùt nobilitimi iuuenes Troiani. Lufit turma duplex & maio' XX111" rum &C mino^ puero^.Huius ludi origine Ver.in.y.fic defcribit.hunc morem fa^ Deludis cro^ atq? hxc certamfa primus. A fcanius longà muris quo cingeretalba, R.ettu Circi, lit & prifeos docuit celebrare Iatinos.QVo puer ipfe mó fecum quo Troia pubes xx"" Albani docuerefuos:hincmaxima porro A ccepit Roma &patriù feruauit ho/ Delud» tioré.Troiaqj nunc pueri troianù dicit" agmé.Et tn aliteraflerere uidet" Cornell' troiano, tacitus cuius funt haze uerba.Eaqj offenfio altius penetrabattqa idé Thrafea Pa/ tauiundeortuseratludis cetaftisa Troiano Antenore inftitutis habitu tragico cecinerat. Suetonius uero in uita Octauii Augufti in circo aurigas curforefq? & confe&ores belluarum & unùquéqj ex nobiliflima iuuente^pduxit. Sed & Troiae xxv ludù edidit frequentiflìmù maio^ minorùq? puerop? prifei decorifqj moris exifti In Circo mans ciane ftirpis indole tic notefeere. Et in Galicula Suetonius: Ediditqj Circe carceres air fes plurimos a mane ufqj ad uefperas interiecta more aphricano^ uenatione mó reatI* troiaz decurfione & quofdà pcipuos nimio & chryfocolla coftrato circo nec ullis xxvi tufi ex fenatorio ordine aurigantib^.Claudii etiàimpatoris gefta deferibens Tra Quidfic quillus Circéfes frequéter etià in uaticano cómifìt no nunquà interiecta étp qui nùc circus nos miffus uenatione. Circo nero maximo marmoreis carceribus aureatifq; me maxi, tisjq utraqj 8d tofina 8C lignea antefueràt exculto ppria fenatonbus cófhtuit loca xxyii ppmifcue fpedlare (olitis.ac fuper qdriga^ certamina Troiaz lufum exhibuit. Cir QVid fuic ci maximi locus BC Ci omni sdificio^ ornatu ammodo denudatus eft. & in hor ,ppe circù tos mutatus optimis abundat? oleribus.tamen retinet nome fub riuis palliatij'ma/ maxi. ioris.& fi forte aliquis addubitauerit.edocetlocù Cornelius tacitus ubi incendili Aedes Ve illud deferibes quo Neronis teporibus urbs Roma pene tota coflagrauit: fic feri ne. bit.Inittùin ea parte circi ortùq pallatmo ca:lioq> mótibus contigua eli. Habuit Aedes cete aùt circus maximus circa fe pclariffima q da aedifìcia.In primis xdé Veneris qua ris / Liuius lib.x.dicitFabiùgurgitéconfuIisfiliùaliquotmatronisfl:upridanatisex AedemTu eo mulclatitio aere extruxifife:Et ficut PIi.lib.xxxv.fcribitaedes Cererisapud Cir^ uentutis. cùmaximù fuit Liui9 ipfe in bello macedonico fcribitsedéluuétutis in circo ma Templum *fo Liciniu duùui^r dedicafle.Oui.uero fcribit téplù Mercurii fpetìaffe Circum Mercurii. F ii LIBER. xxviii maximii:funtqj uerfus ea m pte faftor^ cui^efl: initiù Clare nepos athlaris. ubi ita De col una feg^Tépla pofuerep^es fpectatia circù: Idib*exilloeftribt feftadies.Habetetia in qua itu / Oui.in.vi.fafto^ Colùna breué marmorea fuifTe circù ad qui romani ad bella p ri ad bella fefturi haftapiiciebàt eà p té uerfus 1 qua ituri eràt:funtq? hate carmfat Profpicit mittebac te a tergo fummù breuis area circù: Eft ibi no pua: pua colùna noctar.Hinc folet ha la. fta manu bellirpuincia mitri: In regé & gété quom. placet arma capi.Erat etia alte/ xxix xa. in pte circi téplù Herculis in q<ì nec canes nec mufeae ftrabat. Q_cf téplu Syf/ Téplù Her Iaiuffu Sibilla: fecit.Oui.carmina: Altera ps circi cuftodefub Hercule tuta ed: culisinqd' d'de°euboicoCarminemun^hét.Siritulosqris:Sylla(pbauitopus.Pli.autem canes nec ferioredditcamqre canes Herculis téplù nóigrediebat":quàqaiocùdaefl:omic mufeae in/ tere noluim". Dicit.n,claua Herculis cù q eo i tépli loco Cacù occiderat pofl: pri trabant mas eius tépli ualuas fuifTe locata:cui'odore & no fmerito abfterrerent" canes.ne xxx feio aùtan 6C mufeae ipm horruerint clause odore. Circi Flaminii.M.Varrò hac De circo ponit origine. Circus Flaminius dr g circù aedificatus efl: flam iniù capù.& cp ibi flaminio. quoq? ludis Tauris eq circù metas currùt. Liuius lib .iii. quom legé latam fcribit. Ne cui fraudi eflfet fecefTio ab decéuiris facta fubiùgit fic.Ea ofa in pratis flami/ niis cócilio plebis acta:qué nùc circù flaminiù appellane Pli.aùt lib.xxxv.fic feri/ bittlnuenio a cófulatu Octauii qui de Perfeo rege naualé triùphù egit factapor/' ticù duplice ad circù ftaminium qua: corinthia fit appellata a capitulis acreris co umnaijj. Eftqj is circus flaminius de quo fuperiori loco portam indicantes colli/- xxxi • nam diximus.Liuiù fcribere libro ultimo de bello Macedonico: quo dicit ita abu De pratis daffe Tyberim ut ludi appolinares circo inùdato extra porta collina parati fue/ flaminis. rint:De pratis autem flaminiis fic habét ite Liuius in tertio.Itaqj inde cófules ne xxxii criminationi locus eflet:in prata fìaminia ubi nùc aedes Appollinis efh'amtutn De aede^/ Apollinare appellabantaduocauereSenatù.Decurfuaùtequoprquos Varrò dì apolinis cit in circo flaminio ludis taureis circum metas currere fic habet Ouidius ad fa/ xxxiii fto^ fecundi libri finé.Iàqj duac reftat nocbe de menfe fecundo:Marfq? citos iù/ Deequu/v ftiscurribusurgetequos.Exueropofitùpermàfitequurianomen:QuaeDeus in ria. capo prefhtit ipfe fuo.&.M. Varrò deequuria fic habet:Equuria ab equo^curfu eo.n.die ludis currùt in martio capo. De hoc cafTio.in epfa cuius parte ultima fu xxxiiii periore de circenfibus loco pofuimus:poftquà ad ludicrù quo equis iunctis cut Ab Augu rebant curnb^multulaudauit:fic fubiunxit:Primù hoc apud Elide Afiaeciuita/ fti maufo/ tem.Enomaus fert"edidifTe:q<3 poftea Romulus in raptu Sabina^ nec dù fùda leo. tis aedificiis ruraliter oftentauit Italiae.Sed mùdi dns ad potentià fuà opus extol/ Currebant lens miradam etià Romanis fabrica in uallé martia tetendit Auguftus: ut imen in nunc fa moles firmiter praccincta montib" confinerei. Eadé uero in epiftola fatis fnuic Agonem. CafTto.folitos ab Auguftimaufoleo fexportis dimittiiùdlos currus q p'equuria xxxv in flaminiù circù currerét:ut cóftare credam°locù cui nunc A goni é nome circu Ecclefia .f. fuifTe flaminiù.Na fialiqs q<3nos aliqn fecim9poftrema moris citatore pté cófcc Maria: in derit:&oculometietYpfectoitelligetab A ugufti fepulehro recta fuifTe uiàsedi/ equuria fìciis nunc cotecti q duceret ad eccfià,f,Mari» in equuria appellata.ab ipfa autž ecclefia TER.TIVS 3° ecclefia m circù flammiù nùc agone recla breuis & ufu expédi tiflìma nùc eft uia. XXXV1 NecdubitamusqneacapiprioSe pofteacirci flaminiicifcmfit,utuia qabiV ^g°uo/ lis ad augufti monuméta Sc ad rpxima oli flumétanà nùc appellata populi porta j? . wx dicit dea fit flaminia. Vtri! uero eadé rone & regio Italia nuc Romàdiola a foro tlamini\xr. Cornei» nùc Imola ad Pifau^,&: uia ofs ab ipfo foro cornelii ufqj f urbe Roma xxxvii flaminiù hùerft cognome feertù eft.hfc magis angimur aio ep ofum flaminia: ur^ «minia: biù fpeciofiflima fog> Liuii nos genuit:aluitqj:8£ forte nùc ab eadé in urbe roma »Puia^on fub citato^» mote flaminia fcolimus uià.De mutatioe nofs Circi flaminii f agone £° uocabu pafjjadmirari debebùt.q nouerit agóis uerbù eoe eè cuilibet actioi quocùqj in lo/ xxxviii co publicefftituat?\& f tata taq? abfurdaofum appellationù mutatione qtà fece> De muta/ rùt romana: urbis azdificiathxc fatis uf toleradarquó locus ipfe ne dù floréte Ro tione nofs ma multo^ludop? fpedtaculorùq? agones hùit:Sed nfis quoqj tpibus fi qs attéte flamini! confideraueritludo^ quoqj apollinariù fimilitudiné repra:fentét. Qu^.n.carnis in agone, priuii ex tremo I ouis die ipfo in circo edunt" fpectacula origine habuiffe uidentur abapollinaribusludis:deqbus Macrobius 1 Satumalibus ficfcnbit:Bello puni^ xxxix co hi ludi ex fibyllinis hbris primù funt inftituti fuadéte Cornalio Ruffo decéui Agonis lu ro.&infra:Céfuerùtpatresapollini Iudosfueniédosfaciédofqj.Inqjeàré duode di ab apol cim milia a:risptori 8i duashoftias maiores dari decéuiris pceptùut gra:co ritu^ linaribus hifee hoftiis facro^ facerét apollini boue aurato & cap ris duabus albis auratis.La traducti. tona: boue foemina aurata.ludos f circo ppts coronatus fpectare uifus.Qui àt ró ne uel coteclura ducli affìrmauerimus eé ludo^r apollinariù fimilitudiné,q nùc etpdùito tpeferuat"Iibetondere.uidimusex.T.Liuii tertio fenatù fuiffe aduoca tù in prata flaminia.ubi poftea fuit zedes apollinis.& ia tù apollinaré appellabat, Pandulphus at lateranéfis ecclefis hofharius q<3 Petrus omiferat bibliothecarius xl hét:Hadrianù primù pontificé romanù sedificaffe fanctiapollinaris ecclefia ubi Ecclefia.f. prius Apollinis xdes fuit.qdqdé nulla alia rone fact ù uidet" : celebri tunc in urbe apolinaris loco apollinaris & loci &a:dis appellatioaritugétiliù Celebris tractu temporis in fancli apollinaris pfulis rauénatis memoria uerteret'.S.ic in patheone ^xfo illi lo ? co haud diu antea omniù idoloi^ qbus id templù erat dedicatù cultus in omniù xli chrifti dni martyrù memoria fueratmutatus. Jam tandé quarta: diflributionis De minu^ noftra: pti manù apponétes minutiora 8c uariis difpfa Iocis ondere aggrediamur. tioribus &c Prima tamenerit Neronis domnstde qua Suetonius ficfenbit:Domum a pala' difpfis in tio exquilias fecit qua primo tranfttoriam.mox incendio abfumptà reftitutàq? genere, aurea nominauit.de cuius fpacio atqj cultu fuffecerit haec rettulilTe:Veftibulum xlii eius fuit in quo Coloffeus centù uiginti pedù ftaret ipfius effigies tanta Iaxitas ut De Ncro> porticus triplices miliarias haberet: Item ftagnù maris inftar circunfeptum aedi' nis domo, ficiis ad urbium fpeciem.Rura infuper aruw atqj uinetis 6Cpafeuis fyluifqj ua/ ria cum multitudineomnis generis pecudum ac fera^ in ca:teris partibus curi i éta aurolita.diftincta gemmis .unionùqj conchisterant coenationes laqueatx tal bulis eburneis uerfatilibus,ut flores fiftulis ut unguéta defup fpargerent":pcipua cccnationù rotunda qua:perpetua diebus ac nodtibus uice mundi circum age-; rentuc LIBBK renturtballinesB marinis Oc albulis fluetes aqs. Eandédomù quom abfoluta dedi caretihactenus coprobauit ut fe diceret qfi hoiem tàdé habitare ccepiffe. De ipfa ite domo Cornelius Tacitusubiincendiù Romre defcnbit Gc hét:Eo tpe Nero A ntii agens no ante i urbéregreffus eft g domui qua pallatiù & Mecoenatis hot/ tos cótinuauetat ìgnis ppinquaret.neq? tn fiftipotuitqn & pallatiù & domus SC cùdta circu haurirentur.8£ infra: Carte p Nero nixus eft patria ruinis extruere do xliii mù:in qua aut proinde géma* 8C auru miraculo effent folita pride 8c Iuxu uulgata Aedesfor q arua & ftagna & in modùfolttudinù htncfylua: indeaptafpacia &rpfpeclus. tunsc ex la' £am in domù Nerone inclufifle xdé fortuna::quseex lapide pheginide tranflu/ pidetràflu censiaedificata foribus claufts claritatédiei intusheret.Scribit PÌinius in.xxxvù cente/ idemqj in.xxxiiii.dicit in aurea: domus Neronis folariis aues ex argento mirabili xliiii ope fculptas fuifle.ubi aùt fuetintporticus triplices miliarisembi ftagna Cylux8Z Domus ne arua tenui poflumus afleq coiectura illis i eifdé locis excselfa ampli {lima poft^ ronis loc° modu edificata fuerùt jedificia. Nàq? id totù domus aurea: fparium f uit ab ea «jux fu it, pte pallatii qua: nùc monaftertù fancti Gregorii e regióe refpicit recle ueniendo per Conftantini arcù triùphalé colofTeu & Traiani fo£> quoufqj nùc domù car/ xlv dinalis Colùnarfub mecoenatiana turreptingimus.Sicqj Septironiù arcù Con/ T itus i fta ftantini amphitheatrù & T iti V efpafiani thermas T raianiqj fot*? diuerfis poftea gnis nero' téporibus dirupta: domus aurex folù arua fyluafqj ftagna occupaffe opottebit. nis amphi Primùquitant«cmutationimanù appofuerit futile uidet'Titù Vefpafianù.'de theatrunv cuius occupatile Neronis ftagnoi^ fidele fupra pofuimus Martialis teftimoniù. xlvi Hic ubi cófpicui uenerabilis amphitheatri, Erigitur moles ftagna Neronis erant. De ColoO Vtrù auté T itus colofTum qui in domus aurea: porticu erat intra amphitheatrù fo a quo sdificàdo cóclufertt:an poftea illue tràftulerittaut^ppe ìllud ftarepmiferitucer/ nùc Colof tu hémus.Et tn cóftat nobis id ColofTum multis tpibus ad amphitheatrù fuiffe feus. a quo uulgus tota ea mole poftea Coloffeù appellauit. Helius Làpridius 1 A nto xlvii nini Comodi uita fcribit.Coloflìaùt caput depreftìtjqderat Neronis ac fuù fpo caputane fuit:8c titulù more folito fubfcrip£it.Nofqj caput Comodi fnùmifmatibus no/ um quod fcétes uidemus id azneù ÓC certe maximù caput:q<3 nùc ad Lateranenfem baftlica nùc eft ad cernit" fuifle illud qd fputciftlmus ipfe Cómodus flagitiofiflimi Neronis capiti lateranù. fubrogauit. Secundus at traianus fo£> extruxit:de quo Ammianus Marcellinus xlyiii ltb.xvi.fic hét. Ve^ quom ad traiani fop> uenifletjfingularé fub of coelo ftruclura De foro ut opinamur astenia meeniù afeefione mirabile hazrebat attonitus p gigàteos con traiani» textus circùferens mentémec relatu effabilestnec rurfus mortalibus appetendos« xlix Omni itaqj fpe huiufmodi qccj[ conàdi depulfa traiani equù folù locatù in attrii De equo medio ipm principe uehìt imitari fe uelle dicebat & poffetcui fppe aftàs regalis traiai eneo Ormifda cuius ex Perfide difceflfùt pra moftrauimusrrndit an ftabulutale con l das.Ex oibus uero q ffignis tot tàtorùqj ccdificio^ ftrutìura hùit ptibus unica ex De cocli / tat integra, Coclis colùna boni pftàtiffimiqj principis res geftas mirabili ope in< de colùna fculpta.ad cuius bafimincifx litterae oftendunt.terreum colle qui eius turrisal/ traiana« titudiné asquatet: ut area fìeret planaa'nde operibus effoffum afportatùqj futile. In eius TE&TIVS 31 In eius fori excelfis mirabilibufq? ruinis Symachus ptimus papa ecclefìas fan di fi Bafilii & ite fancti Silueftri 6c Martini extruxit.Bonifacius auté octauus tres tur/ Ecclefia,C res qux nunc integra extàt ad eafdé ruinas a:dificauit:quai^ qux media inde mi Bafilii, Iitiarù eft dicta turris q> cellis fupsdificataefl: in qbus Traiani principis milites lu continebant". Quod auté Traianusipfeimpatoris Nerux:a quo fuitadoptatus Tres tur// memoria cupet cóferuart p dicta fore fui mole Nerua: ipfius foro atrioq? coniun res militia xit in cselfis quo^ pinneas ad eam parte qux in fancti Hadriani ecclefiam uergi t. rum, & ubi nunc uulgi corruptela dicit"arca noe-Littera;etià extàt cubitales nerua: titu lui los pferentes. I d uero nerua: foi^ fuiffe tranfitoriù appellatum Helius Spartianus De foro in AlexàdriSeueriuitaindicathisuerbis:Statuas lacofasueipedeftresnudasuel nerua; qd equeftres diuis impatoribus in foro diui nerua: quod tranfitorium dicif jlocabat tràfitoriù ofbus cu titulis & colunisa:reis qua;gefto^ ordine continerent. Sed quaretranftV fuit dcm toriù fic dictii id forù coniicimus q> exeo ad alia ^ppinqua atqj cótigua fora tran/ Km firetur ad magnù uidelicet romanù & traiani forutundeecclefia q efì: fancti Ha/ Ecclefia.f, driant ab Honorio primo pontifice romano tpibus Foca:impatoris aedificari in Hadriani tribus foris a bibliothecario appellatur cj> ipfius ecclefiaslocu adicta tria fora pti/ intribus nuifle uideamus. Eft.n.ipfius fancti Hadriani ecclefia: rppinqua alia ecclefia fan/ foris: ctx Martinelli nuc appellata quam uulgo fert"in Martis teplo fuiffe edificata. lv Sed téplu ibi Mars habuerit ignoramus.& tnuidemusipfainecclefia cohorté Ecclefia.f, romanam milim more ad inffer hofs figura inciforum cuius uexilifer labrù prò Martine! / infigni hét:quxornamétanullumaliud magis qmartis templùdicebat.Etitéei/ [x dem (ppinqua loco ftatua ingés marmorea iacens mars fori nùc uulgo appellata: Ivj Statua marmoreù (tatua: ftratù taq panibus marmoreis uideat"obteÀù .dicuntcjj eà fta 1 mars fori tua ideo pofitàeffeut memoria referret panis quémaioresa Senonibusgallisin apppella/ capitolioobfeflìquom famarpirentinhoftéutmétitàcopiamrem pretenderei ta quid, ^ieceruntxuius rei ueritatem alioru qui melius q nos fciant iudicio relinquimus. [vu De Septironio autem quod in domus aurea: folo diximus fuiffexdificatù uaria: De Septi^ fcribi inuenimus. I d aùt efl: xdificiù ante beati Gregorii monafleriù cuius magna ronio, expte demoliti tres colùna^ordines inuicéfuppofiti nunc uifunt". Fuit uero Se/ Ueri Afri impatoris fepulcrù:dequo Helius Spartianus dicit:Opaeius puplica Roma: precipua extant:Septironium & thermx Seuerianar. Et paulo ìfra, 1 dem Spartianus: QuomSeptironiù faceret nihilaliud cogitauitqutex Aphricaueni entes fuu opus cernerent.& mediu fimulacr ù eius locatù additu pallàtis ardibus. Is regiu arcu ab ea pte facere uoluifTe phibet",quodetiam poft Alexander quom. uellet facere ab arufpicibus dicit" effe fphibitus:quom hoc fcifcitans non litaffet, Iulius uero Capitoli nus in Antonini genite qui fuit dicti Seueri ftlius'uita dicit: lllatuseftmaiorùfepulcrohocefl: Seueriquodeffcin Apiauiaeuntibusadptem /viii dextra fpecie Septodii extructu qdillefibi uiuens ornauerat. Et Septodiù fic luli Septcdu» us Capitolinus appellat. Nouimusgra:cos dixiflelocùadquéciuibus frequéta/ tùmultjepducàtf uiae cui nùc Lodiaseft appellano utuideatf muere Capitolinusi . ' Seuerum , . ___ ... j LIBEK Seucru fibi parauifTe fepulcriì ad q ncflra opimo eofuer bo librario? errauifTe&Septironium prò Seprodiupofuil?e.£>ed uidemuseosqa milleannis citrarcmanorù pontifìcii géfta fciipferùt appellare paruànùc&inte Iviit grà ecclefià illi Septifonio fubiefta atq? ^ppfquà q eft cardinalatus titulus fantfa Scà Lucia Lucia in feptafoIis:cUius appellationis rónéhaud quàqnoflroiudicio abfurda l feptafo/ feddete polTùmus q>fuenimUs fuifTe in eius colùnaris a:dificiifummitateidoIù lis. folis edittiiùradiosoblógos auratofq;ad caputhns.&qdafpiceret Colofum Ne rom's.'a quo Colofleù dixtmus appellar! .Idem Seuerus ai cu tnupbalé habuit fibi Arcus triu & Marcoàurelio cóem a Senatu populoqj romano pofitùrq nunc integer ad fan/ phalis feue Hadrianùfub capitolio cernit".efìq» tttulus impatori Ca;{ari.L. Septimo 1-^ .M.F.Seurro. Caetera funt nota. Dearcu ConfìantiniqueminNeronisftagnis lx sedificatù fuifTe dixiinus pauca dicere expedit q? in eo nùc itegro talis titulus ha/ Dearcu betMmpatoriCarfari Flauio Cóftantinomaxfo Publiifìlio AUgUftof.S.P.Q^ « Cóftàtinù ^ inuinctu métis diuinitatis magnitudine cu exercitu fuo tà de tyranno q de lx{ J òmni fadlióeuno teporeiufhs ré.p.ultus eftarmis arcu triùphis infignédicaUit. De domo Poftq de Neronis domo &. maximis qua: in eius demolita; loco coftrucla fuerùt *C.C^fa/ ^dificiis dictu fatisé.EtUulgierrorehabereuidemus.id qdTraiani fo^reédocui |.j5. mus 1 ulii Cxfatis domu fuiffe.Sed ubi fuerit ipfa Ca:faris domus oridemus.Pri mu Suetonius in illius Uita fcnbittHàbitauit primo in modicis xdtbus.pótifica tii maximù f f aera uia domo publicà.Et Pti.lib.xix. Cajfat diclator totù foi^Ro manù uiaq; facra ab domo fua in eliuù ufq? capitolili in munere gladiatorio lin ' teiscotexuit.Fuitqjipfadofnusquà Odtauius A uguftus a Liuianeptenimis fu ptuofeornarà fìcut Suetoniusfcribitac folum diruifecitin cu i u fdj area p o dea Liuia poc/ porticus Liuiàfuit:deq Ouidius.vi.faftoi^rDifce tn ueniensa:tas ubi Liuianùc jI( eft Porticus itnenfse tedia fuiffe domus. Ad eàqj portieri fenbit Plinius Vefpafia7 Jxii* nu pace fui xdificaffe.Pàtheon qd téplù deferibere fupra polliciti fuimus a Mar/ De Pàtheo co -^grippa ardificatù fuifTe titulus 1 frotifpicio adhuc ondit.Pli.lib.xxxiiii.fcri/ bit. SyràcufanafuntinPatheo capitacolùnaifcàMarco Agrippapofita.Id tem/ più Spartianus dicitab HadrianoinflauratùfuifTe.&minoresinfrótifpiciolitte/ |x-j- rasedocéteadéinftaurationéa Septimio &. M.Aurelio Antonino fuifTe faftam, Fathei mu Macrobius in faturnalibus magnitudine deferibés unionis qué Cleopatra f auri/ tatioin f busgeftabafcfic fcribifclpfeaùtcuiusfuit magnitudini^ indecolligipoteratq>q Maria; ec/ fupfìut poftniodù uifta regina & capta a-gypto Roma delatus diùedtufq; eft.& clefià. facte ex una margarita; duanpofiteqj fimulacro Veneris utmóftruofe magni/ lxiiu tu d irlts 1" téplofqdpithcondicit".Bonifaciusaùtqriuspon.ro.à Focaipatoreob' Eu2.1iii.pa tinuic id téplù in honoré beate Maria: uirginis 8t omniù chrifti martyrum con fez theon in-/ Crar'.inde apud eosjq de chnftiano^r geftis m urbe Roma feptingentis anis citra ftaurauitf' ^cripl"eriint:ea ecclefia aliqn ad martyres appellabatur. Eius ftupendù fornicem uetuftate ipfa Bl terremotibus fcifTum ruinaq? minante tua pontifex Eugeniopa Et quom TER.TI VS 3* Et quom ipfa infignis ecclefia crteras facile fupans multis ante farculis cazlfas I*V cjbus attollit" coluaas habuifTettfordidiffimis diuerfoRr tabernis qujeftuù àqbus Metti colài/ obfidcbant"oceultatas emùdat® nùc in circuitu bafes & capita pnudat® mirabi^as Pathei lis sedificii pulchritudiné? ondùtiaccedùtq? decori ftratse tiburtino lapide Cubie/ detexuit. età tempio area:& qua: ad aztatis noftraz campù martiu ducit uia. lxvi q Vando aùt nos a:re alieno liberare ccepimus:rpmifla ite uici lugani Eq^ Idem area melii & Salina# loca indicemus.Et qdé de uico iugario qd dicere poffi Pàthei lapi' mus nihil aliud eft q quod Liuius in bello macedonico dicit:Saxù ingens a capi/ de ftrauit. tolioinuicùiugariurpcidit:& multosoppreflit. Nunc autemferuat setasnoftra lxvii ut uicino in loco fub capitolio ad eà parte q uerfaefhn Lucii Septimii Seueri ar/ Vie9 iuga/ cum tnuphalem & currus & iuga boum fiant.Deequimelio Liuius quarto ab ur titubi fuit. becódita quom Spurii Melii&equeftri ordine ad cocupitùregnù facta cxdem Ixviii fcripfiflfetaddidit:NecfatisefTeeiusfanguinéexpetitù nifi ted/ta parietefqjintra Eqmeliù qu® tm amenti® cóceptù effet difliparent":bonaqj cótradta ptiis regni mercandi qd ói ubi publicaret".Iubet"itaq; qusftores uédere ea bona atq> in publieu redigere. Domu fuerit,# deinde ut memori® area efletopprefT® nefari® fpei diruiexéplo iùffit: id equime lium appellatù eft.Liuius ite in bello macedonico:Céfores fup equimeliu in Ga.y p t tolto Se uia {ìernendà a porta Capena.Et Marcus Varrò in qrto de lingua lati' na: Equimeliu cj> ®quata Mehi domus publice q> regnù occupare uoluit. Is locus adbufta£atlicaó> R.oma recu pata gallopr offa q pollederant urbem ibi coacerua Ixix ta 8d confe&a.Salinas in locu quo fai populo uendendù confrruaret" fuifTe ea in Salina: ubi Tyberisripaq a pontenunefanda: Marijin Auentinù ptinet. L iuius lib.iiii.de fuerunt. fecundo bello punico oridit.M. Varrò carceris uerbi uim declaràs Tic fcnbit. Car lxx cera coercendo exire phibent" in hoc pars q fub terra T ullianùndeo q? addita de carceris efl: a Tullo rege q> Siracufis ubi faxa excifa cóferuant" uocant" latomia: & de lato> ui uerbi. miatranfìatumqjhicquoqjineoloco lapididn® fuerunt.Liui°autinbello Ma^ Tullianù. cedonicofcnbit.M.fupioréCatoaéqdictus eli: Céforinusincéfura feciffeatria Latomia;, duo Martiu 8dTitiu in Iatumiis.Liuius ite in.yi.belli punici incédium deferibés fìchabet:Cóprehéfa poftea priuata ®dificia:neqj enim tue bafilic® erant copre/' Ixxi. henf®latumi®:foruqjpifeariù&atriùregiù®des uixueft® deféfa. Exqbus Var Latùiaubi ronis Liuiiqj uerbis dicere uoluimns latumias fuifle ubi nunc eft ecclefia fancti Nicolai in carcere tulliano. Et atrium regium ibi^ppinquù ubi.f.®des funt:quas Ixxii SabelloRrgensuetufta&Cclariflìmanùchabitant.Sicq?fupiore locorpprie uide/ Atrium re murfoprpifeariù&®déueft®defcripfifTe. Vrgebatnosp hosdiesinterrogatio gfum. ne Iuftinus pianta iurecófultus & cóciftorialis aduocatus ubi fueritfumma uelia Ixxiii in qua quom habitaret Valerius publicola primus conful ®des demolitus ad hu Vbi fuit tniliora fori loca inhabitanda fe contulit.Cui refpódemus.M. Varroné quo pala fuma uelia tium deferibés dixiffeq>aballatu ouiùfueritappellatùiadderehuic Germaliù 6C Uelias coiunxerùt.8d ffra. Veli® un eént plures accepi cas 1 qb" ibi paftores pai/ latini exouib°an tonfurà inuentà uellere lana fint foliti. Hinc ergo diximus uelià fuifTe ea in palati! patte in forù ixomanu uerfa quae iuxta palladiù cétra ecclefia LIBER facte Marine nouse ca:lfio r in fu rgi't. A li a ite m ul forum interroga tione fr penti / mero agitati fuimus qd mons ille fuerit.cui portainter Tergemmà nùc fa Pauli Ixxiiii tyberim teftai^ laterumqj fragmentis aggerato nunc monti teflatio efl appella Teftaceus tio.Fama enim multis ante fecults cótmuata habet ea montis mole qu$ ^pculdu mons. bio magna efl: in id caelfitudinis creuijTe ex urnis alufqj teftaciis m qbus imperio fubditi Romano populi tributa Roma" ptuliflet. Et qdénos eà fama effe falfifTi ma certius^pbare pofTumusjq quo auctore qua inftttutione id factù fi t edocere. QVatu uero attinet ad fama: falfitaténorùt mecù qui Romano^.'geftas res lege runt:cofueuifTeqftoresinjpuincias mitti qbuscura?efTettributa exigere:&:fiuele gionibus in ftipendta diflnbuere: fiuem srariù roma defetre.M. Cato uticenfis qftor in Afiam in Cyprùqj miffus habita a ,puincialibus tributa no fictilibus ur * nis geflìt quas homo legù obferudtiflimus m teftacei montis exaogeiatione cófri> gerefcfed tenaciffimo cófutos corio facculos in fummanauis puppi geftauitifub ere ea róne longiflimis alligato s reftibus: ut fi naufragio ipfe cum nautis periffet fupnatans fuber onderet in fundo depofitù Si amiffo pftanti ciuepopulo nihilo pninus romano tributo^? pecunia efTet falua. Nec folù m externis rpuinciis: fed in Italia etia tributa p quseftores exigebant":idq? Macrobrm faturnalib^de fide fec uo^ erga dnos traclans indicar. A finto Pollone patauinos cogente ut tributa ccm Ixxv ferrent:&ppterea dnis latitantibus feruop.' nullus inuentefì qui libertate propofi ' De figulis ta dominu proderet. Sed omiffa inani Si noitro iudicio fupflua uanx opinionis 6Cpiarticis cófutatione:quas ad rei ueritaté habemus coiecluras in medium proferanv\ Più nius in libro trigefimo quinto multa dicitde figulis Si plafticis quo^opificum uis uerba à graeco fignificat interpretata:eos uel ex terra uel ex gypfo Uel argilla ali quafimilitudines uel formas effigiare.Sed quodad noftràfacit ftentionem ma/ ximù dicitufumfidtiliummaionbusqui Romanoij>fundauerùt impenùadeo ut deo^ fimulacra templorùq? ornamenta Si ipfa parietu cruftamenta ex ficftiIiV bus cóficerent'.Suntq? hxc pauca Plinti deea re uerba:Turianù accium a fregel/ lis cui locarat Tarqumus Pnfcus louis effigie in capitoli© dedicadà fictile fuiffe eà'Si ideo no miran folerefictiles in faftigio templi eius quadrigas:de qbus fa?pe diximus ab hoc eodé fadtù Herculé qui hodieqj materia: nomen m urbe retinet: Ha»c enim tum deoi*> erant effigies laudatifTima::nec poeniéet nos eo^r q? deos ta/ les coluere. A u^ enim & argentu nein diis quidé cóficiebat": durantetia nùc più' ribus in locis talia firnulacra.Faftigia quidé tempio# etià in urbe crebra Si munì' ta mira cazlatura Si arte firmitateqj fanctioreauro certe innocentiore. Et infra; Quxqjadhuc diximus uel afCduitate fatiàc figulina^opaSi ficfibilib'Moliis ad urnaexcogitatisad aquas tyberusad balneasadtecta coctilibuslaterculis. Atq Numa rex feptem collegia figulo^ inllituit qn Si defungi fefe multis fictilibus foliis condì maluere:maior pars hofum terrenis utitur uafis.Marcus etià uarro fi/ gulos uno in loco fuijffe fdicat:quom dicit Venerémyrteà fuifTe inter figulos.SC VicusuiV myrthea io appellarla locusilleprimusmyrtiseét feraciflìmus.Et SextiRuffi trariorum. urbis Romac defcnptio habet in regione prima poeta Capena fuifTe uicum uitra riorum TERTI VS 35 riorumtquom itaq» figuloij? eam effe opificii conditionem uideamusut Iógeab aquis haberi no poffit: quom item eius artis purgamenta fi nimis multa in aruis difpgant":ea reddat caiteris ufibus fnutilia. Sì uero in flumen abiiciant? aut illudi in breui còpleat:aut difftcillime eruanf tprudéti cofilio factu tenem^ut ta multa figuloijj collegia a Numa rege inftituta myrteis & fecus fluuiù apud uitrariory uì/ cu ibi fuerint locata ubi nùc teftaceù inter monte & Tyberim uineas uidemus:q> fi Numarregis téponbus quando urbis Romana» impium intra uigefimùlapide coatclabat" figuloi^.collegia fuerunt fepté:quato plura credimus effe addita R o/ mani populi multitudine no minus aucta q fuit impiu d ila tatù. Hxc ofa attete cofiderantes.mirari folemus cur teftaceus mons fupra fide eo^ qui no uiderunt Ixxvi arduus no in alpe potius infurrexerit. Quxfiuit uero nup Laslius nofter Vallen/ Pe 'udis fis.iurecófultusmùquid ludi Taurii quos poftremo camis priuii dnico die ad eù ^aunis monte fieri fpectabamus illi effent:quop> meminit Marcus Varrò: cui nùc ficut polliciti fuimus refpondemus.Ludos quidétaurios ad poftrema februarii méfis tpaRomanosedereconfueuiffe.Sedquodexparte fuperiorelocoin Equuria& Circi ftaminii defcriptióe diximus licetludi appellarenf taurii: no tauri fed equi curribus iuncti a campo martio per equurià currentes quom ad fepté metas cùv Ixxvii cùadti effentin circù flamini um ferebant". Amplù& uaftù nunc ingrefli fumus Delocis campù difperfa per urbem loca defcribendi cuiparti tantum abeft ut piene fatis <}uo£-r cer 1 poffe facere cófidamus:^> Iicet ea qua: hactenus funtfcripta multo maiora hisq tanonhnr forentreliquaexiftimamusfuturatamé pauciffima in poftep; certa oridere fpc teftimonia ramus.Si quis enim urbis Roma: aitatis noftra partes fingulas uel méte uel ocu/ lis Iuftrando puagabit*:ea qua: populo nunc & domibus frequentata funfca no/ bis pene intacta intelliget:quod quidé nulla a nobis negligenza aut inaduerten/ tia magis factu eft q ne ignota imprudenter afferere aut impoflìbilia uane & leui/ Ixxviii ter conari copelleremur.Libet tn aliqua ex parte ipfam fcribédi fine antiquis &C di ^e eccì ia gnis fide teftibus audacia qualis futura fuerit offendere. Ea in regione omnium ^C1" Marci« prafentis urbis populo frequétiffimajtquà capitolio exqliis capo martio &pan' Palla t ura. theoneuidemus claufamEccIefiaeftfancti Marciquàtuus eugeni nepos Petr* gente barba patritius Venetus 8d fanctaj Mariaz noua: cardinalis inhabitat: eam fcribit Petrus bibliothecariusà Marco pontifìce Romano eius nominis primo iuxta pallaturas f uiffe edificata. Et licet multo^ ut apparet ingentium olim £edi / ficio^ ruiua: multa nùc cernat" fundaméta qd tn ille fuerit pallaturas ignorami lxxix> Proximam illiecclefia bafilicx.xii.apfo^ nunc inhabitat 8c cardinalatus titulo te de bafilica net Bifarion ex Conftantinopoli urbe grazcus cui Niceno uulgaris eft appellalo, xii.apfo^. Quis uero ipfam xdificauerit ecclefià:aut q fuerint asdificia quo^ ingétia apud eam cernunt" ueftigia mihi penitus ignotù efh& tn extantia ipfi^ecclefix monu/ mentaan annù trecétefimù fcripta fuiffe dicùt. Intra ipfius ecclefiaz parrochia & rppe capitoliù Veneris ortù cognofe mirabile & multa haud quacj ignobilia quo/ xxx rù loci & fitus nulla fcire poffumus certitudine.Ecclefiam uero fcf Marcelli qua ecclia Nicolaus pria Surrentinus 5i eiufdé ecclefùe tituli cardinalis appellatioe capua/ f. Marcel li. Gii LIBEK nusinfiabitat. S cribit Bibliothecarius a. Luana nobili mu It ere uia filaria fuiffe sedificatàin catulabiotquod lanii fcu carnifices^p afalium fìabulo hre cófueuif/- fent quo in for d idi fTmio loco tentus SC pafliis fueritbeatus Pontifex Marcellus. Sed eius palatii quod idé cardinalis eleganti ffimù apud fandrx Marice in uia la-' ta ecclefià ardificattruinse in ter cxteras urbis cófpicux quid olim fuerìt nullo in loco inuenimus fcriptù.& tamé quatum ex Sexti R uffi defcriptione urbis poflu^ Ifidis tem/ mus affequi coiectura Ifidis téplù ibi fuiffe tenemustapud quod in porta: trium plum« phalis defcriptione Vefpafianu& Titù triuphatores nocteillaqua: triùphù ptx ceffir quieuiTTe ondimus.Scribitenim Ruffus Ifidé^ppe Minerua Chalcidicam lxxxi fuiffeiieruatqj ipfa nunc nome fuù Minerua a fratnbus fancti Dnici praticato/ TitFi.Cn. ribus fubgloriofa:uirginis dei genitricis titulo habitata:deqbus ingentibus qvx Pópei I de nunc cernunt" ruinis quid dicamus nihil aliud, eft q in eius delubro titulos fuiffe lubro nu/> gefto^ Pompei quos Pliniusficponit. Pompeius magnus impator bello trigùv neruae. ta annoia cofecto fufis fugatis occifis in deditioné acceptis Ihominu céties uicies lxxxii femelodtuaginta milibus: depreffis autcaptis nauibus ocffrngentis quadraginta Prafatio fextoppìdis caftellis mille qngétis uigintioclo in fidem receptis terris a meotide triumphi. ad rubru fubacflis uotù merito mineruae. Triùphiaùt prsfatio hsc fuit. Cutn {Cn. Pope. ora maritimà pdonibus liberaffét: & imperili maris populo romano refh'tuiffet: Ixxxiii ex Afia Ponto A rmenia Paphlagonia Capadocia Cilicia Syria Scythis ludaeis: Qu -tela Albanis lberia Infula Creta Bafternis.&fup hoc de regibus Mithridate atqj T it ignoratióis granne triùphat. Sun t etià alia p urbe tue fpeciofarfed fimili uetuflatis fua: igno multoi^ lo ratione obfcura quscillisrelinquimus defcribendatqbusfortaflfis curarerithanc cor? facnv deferibere qua noftrùhét faeculù Roma.Et fi prima: silipotetifTimaj multo diffi rum. milé:nó para tn Europa; Sdaliquot A (ix partibus ueneràdà.Etqdem licet Roma7 Ixxxiiii no nomini ita affetti fumus ut nihil poft religione maiori colamus ueneratione: Copatio q nótnpafHoneitaabduciauero iudicionospatimurqn difcernamusquatùlon/ lis uetufta: geabfirurbisRoma:nfitpisreiyftatufqjcóditioab 1 Ilaqolimilliaffuitpotenta/ SC pntts ro/ tus & impii maieflate, Sed cotra no fumus ex illis quos uidemus pnté romana: Bis. reiftatùhaud fecusfpernere&pronihiloducereac fioisei'metnoriafimul cutn Ixxxv legionibus cofultbus fenatu capitoli! palatiiqj ornamétis penitus ìtemfTet. V iget Hétpns ro certeuigetadhuc& quàq minori diffufa orbis terrai*.' fpacio folidiori certeìnixa ma aliqfq» in illa ab annis Ixxxvit mille Se quadringentis marryR? triumphos per difperfas in ofbus acterna? 8L glorio Dicftatorp ftiTima:romitemplis aedtbus facellifqj fand:o^reliquias magna nùcorbis terra7 petu"épó. rumpsromana nomédulcipiagisfubiedtioecolitq[olifuit(olito cótremifeere. Diftatorem TEKTIVS 34 . ... 0 * Ixxxyut Dictatorem nune perpetuù non Cajfaris fed pifcatoris Petri fuccefforem & inv Renato, fut peratoris pradicti uicarium pontificé fummù principes orbisadoràt & colunt. card.lxxxix Senatu pra:fentis Roma: Cardmalesecclefia:podpontificemorbis uenerantur. Tota orbe Nec qutfquà memor tanta a Deo noftro fancloij? mentis effe tributa addubita/ £°* cu*hc\/ bitjfi ab huiufmodi noftra: rei publicecura gerentibus&ad Petri pifcatoris na/ bit tubi era uicula: clauu fedentibus in folam religione & fanctimonia curfus dirigetur futu ^ ^ uluet* rumutnóaliter AGam A phricamqj Romano chriftiano^ imperio fubigant:q x^.Tnbuta Europa regna populofqj fubiectos habent. Quid q>maiorauel certe paria pri//- pédetpene fcoij.' tempo^ uectigalibus Europa pene omnis tributa Roma mittittdum fingu ols eur°Pa< la: ciuitates a Romano pontificebeneficia accipiunt.Verù hanc fummo ponti/ fici & cardinalibus exhibitaab orbe reuerentià eas a populiš miffas ingentes pe-/ *|da pfetis cunias poffe etià alteri ciuitati q Romas dignitatem emolumentuqj afferrequif/ ac ^"da' piam contendete Auinioné Bononia Florentià Ferrarla eam aliquando fuijTe meta* xclu gloria decora tas allegabit.Et nos quin id quoq? fa team ur recufare no poflumus: Qui tomà Sed propria quidam habet urbs R omana adeo praxlara,excelfa,admiranda:ut n ^lc*ent nl ne dum alibi in orbe inueniantur:Sed nec etiameatranfferriliceat optariin pri/ huuidit.95 mis qui Romam ipfamre^j caputdominànon uideritttemere quicq alicubi Ltmfaapo admirabitur. Habet enim urbs ipfa apoftolo^ limina & terram facro martyrum ftoloi^.94. cruore purpuream. Habet feruatam linteo Veronica mulieris in cunétarum or^ ^elQ bis ecclefìa^ primaria: atqjmatris beati Petri bafilica extantemi propriifq; appa/ mca* xcv* rentemliniamentis dominiciuultus effigie. Extat infupernotus celebratufq? lo/ 9uo. cus in uia Appia Domine quo uadis appellatus:ubi perfugo Petro Chriftus oc/ ua^ls;XCVI currit.& fuper duram filicem uefhgia reliquit populo celebranda. Cimite. ca Quomqj paulo fueris eadem uia progreffusinuenisfpecumcimiteriumqj Ca/ _ xcyit lixti beatis fancforum offibus refertiffimum: cui additamecclefiam fancti Seba ^ca fliatii martyris quom prateritorum pra:fentifq? fa:culorum incuria prxlatorum XCVIU* ^a ruere permififlèt:tu Eugeni pontifex magna cum laude nuper inftaurafti, Plta aP°'_ Vifiturapud Lateranenfem ecclefiam Sancla fancforum locellus calerti grafia xc»x. Incua plenus. Et in eadem uifuntur ecclefia apoftolorum Petri & Pauli capita. kula & c*r Venerando fimul timore applaufuqjinfpiciendafub quorum fublimi &ficut c"cifio fai par fuit ornato loco incunabula & circuncifio Saluatoris & ipfius genitricis uiti uatoris« e. ginei Iactis uafculum miro candore cernatur. u|ri Eo in altari quod primumreligio chriftianalegitur habuiffe. gi.uafculu» Suntin Cariniš cathena quibus beatum Petrumin carcere Iigatum Herodes cj* Pnmu tenuit in ecclefia qua: ex inde beati Petri ad uincula appellatur., altare xpia Eftqj apudfacras uirgines fanfti Silueftri monafterium incolentes attente uè / cu* .. neranterq? contemplandum beati Ioannis baptifta: caput. Ca.b.p.cm Agnetis uero uirguncula: annulus dei fponfi fui dono de coelo milTus apud exi ^,ca domina &magiftrà. NecEuro/ ex paz folù populi Roma Si eius (andtimonià uenerantur:Sed tua etià pater Eugeni S.Maria in opera fadtù eft, tu cura,tu etià impenfa,ut ex Afta quoqj Si finitimis illi Europa; tràftyberìa Si A Cix partibus poft unicos occidétali ecclefiai Grazcos, Armeniofqj, Bofnefes, regióe ubi ex Europa: Neftorianos quoqj Si Georgianos ex Afia minori, Ponto, Paphlago/ fós olei emonia,Cilitia Si A fTy ria,Scythis, Albanis,Si lberia:& demu A ethiopes ex Aphrica pit. exi catholica: fidei Se Romana; ecclefix conciliatos uiderimus. Quo fit ut a pluri// Conciliati bus orbis terrai^populiš,nationibufqjaduenis Romaqalia orbis ciuitas freque' occidétali tetur.Necparuus eftcontemnendusneis Roma confluentiunumerus mortai eccfiaafiài lium:quàdoquidé:Q_uadragefimalis ieiunii téporibus quadraginta Si quinqua' roma uene ginta,& quandoq; plura milia ex multis ea^ quas {upra enumerauimus^puincia 7 rùt. exii rum Roma adeùt.Romae.bafilicas.tépla.facella,^ fingulas asdes circuùfcquopr Nulla or// nullus tà hebeti ftupido ue ingenio qui (uperba R ornano^ olim principu pala/ bis ciuitas tia fupbifTimas fpectaculis a:dendis mftitutas extructiones:Therma£> cajlfos for 7 pluribus q nices Si infana aquazducto^ operaperluftransiqd fuerint,quid ue fibi uoluerint romagéti fingulosfeifeitans obuios:uidiffe,fciuiffeqjnò lastetur.Itaqj uigetadhucfolido bus frequé innixa fundamento Romana gloria maieftatis.Et non parua terrai^ pars fponte tatf. exiii Si abfqj armoni ftrepitu dulci reuerentia Romano nomini colla fubmittit. Sed Quot mii quando a propofito digreffi fumustqui ab a:diftcio^>locorùqj urbis innouanda lia fingulis memoria diiTerendis cultus Si uigentis adhuc reuerentia rationibus diu immo/ ànis roma rati fumusjad ipfas urbis ajdificiorum redeundum efletifi plurimum q hucufqj adeunt. defcripfimus indicauimufqj per omnia uerbis loca à nobis dimiflorum certio/^ exiiii rem. dare noriciam pofTemus. Vigetadf bue roma/ Biondi Flauti de JR^oma Inftaurata libri tertii 8C ultimi finis. nx mate// ftatis gfta. Biondi DE CES TIS VENETOHV M 3S Biondi Flauii Forliuienfis de Origine & Geftis Veneto^ ad FranciTcù Fofcari Ducemrlnclytum.qj fenatum csterofqj rei.p. Vetietx Patri tios. A gnu Fràcifce Fofcari priceps fereniffime,uofqj ampliffimi Senatoresjac uiri patricii negociù an ofum magis qua; excogi ' tari pofTint Veneta: rei publicsc nunc incumbitjq utru ne ge/ ftu diu in turcos belili cótinuare:an potius pfìdu ab uniuerfo orbe xpiano afferédi defpatióe pace cu illis confhtuere debeat cófultatioanxiùanimifqj fufpenfumtenet.Qmd uero fupre/ mi orbis xpiani prfcipes ad comune Cibi uobifqj hac càm có/ filii qd opis afferatmec fatis fcio:q os in coelù no ponere:nec fi cóiedlura adequar dicereaufim.Sed eft alia ró utexplunbus ìfta fitnó iprobabilis,quaemefpulitad fcribédù.Ego.n.nofe 8i ^fefTióe 6>C utinà ne fola chriftianus ego italicus orbi chri ftiano & ipfi I talùe fi qd fum: & in primis fi qd eft in me ingenii debeo ut nó inv probe uidear faceretSi ea qux mihi funt calami &C rerum geftaij> peritiae arma ad. rei eh ridiane & 1 tali# defenfioné cófero. Ego uefter ciuis Venetuseàab optimo quocùqj ueftrù in me beniuolentià recognofco.ut fi rebus nequeo:cogitatione tn & fcripto difficiilimis ho^ tépo^ rebus poffibilé rei public^ opé & opera tenear impartiri.Gefta itaq? a Venetis tu aliter a ueftra urbe códita:tum maxime in bar/ baros adeo breuibus cómétariis coarctaboiut memineritis ac attente confideretis uos maioij! ueftroi^ ^pofita oftéfaqj ineedétes uia nufq dei &hofum fauoribus, Vene tiare nufqfecuritate.nufq parti impiicóferuatióeac amplitudine carituros. Nullam urbs, mihi qfpiahiftorixac re^geftai^ pitia celeberrimus urbe dabittqua: admirabile Roma» obftupédàq? ficut urbs Venetahabueritonginé.Qm.n.urbéRorna códidit Ro/ mulus paftores cóuenas ex uicina regt'Óepfugas nadrus efbqbus in tutù cófugié/ tibus AfylùccEptanonuoluntariemagisqauideurbs&prouiribusaudta, &ab Theb^ impetétibus eft uinliter defenfa.Thebas Cadmus du códeret bonitate loci & fua Mediola// illectos fuaui eloquétia populos faciliter cógfregauit.Brenus fdutionarius galliq; num. Mediolanù, Verona, Vincerià.Tridétùqj códentes populiš repleuerufcquos uini Verona» auidos fitientes cupientiffimofq;eà róne fola traxerùt in Italia. Veneta uero urbe Vincentia nó uolùtas fed timonnó ^ppofitu fed occafio:no cófiliu fed neceffitas his códidit Tridétum in locis:q nulla métis (ane hofum prudentia elegiffet. F uit tn ca loco tanta; urbis Veneti#, códita: ineptiffimo lóge horridior códéda: admirabi liorq?: A thila nàqj hùno^ re/A thila. ge potétiffimo:qué fexcéto^ armato^ milia fequebant":Aqlegià urbéprarmente, Aquilegia Altinù.Cócordia, Patauiù.MontifTilicis urbes folo acquate funtpariterqj capta & funditus diruta, Aqlegia, Vincétinus,Veronéfibus,Màtuanis,Brixianis,JVle/ diolanenfibufqj 6C Papienftbus cotigifTe conftat.quai^ tot urbium populi ne or/ dinem nunc fequamur in hiftoria diffufe feruatùin hsec paluftria harena & cala/ . mis coenoq? contecta confugerùtlocau'n qbus condita nuc urbem Veneta orbis ^afpiciés obftupefcit.Ncc fad:us eft a tàtis populiš ad has paludes urbis edifica/ dee animo & intentione cócurfus.fed barbaros efferatiffimos hoics uiri nobiles & uiribus DE GESTIS ufrib9 potetatuqj in fingulis locis pftatiores natos fecù& uxores miferabili colla uione trahétes ìd q rebar:id folù in uotis hébantmt faluis in cceno paludib9& are' na corporib9 q q? fubiréttfiibftinerétq? incomoda dumo ea barbaro^ Cxuitié:6C a Barbari, fiJas uxoribufq? peio ré morte abigerét feruituté,Fato aùt 8C dei nutu ac ^puiden/ tia coditio illa urbi Venete debebat":utea loca a barbaris cóplerent" diuerfa^ Ita Hx urbiu uiris:qbus ppetua foret cura barbaras gentes populofqj feroces & ima' nes a xpiano^ ceruicibus repellédi.Si qs.n.inutdia & odio tarens ea uiderit & at' tente legerit,q in romani fpii inclinatiois hiftoriis triginta ià& duobus libris Cerici pta funt à nobis ,faciliter itelliget Venetis folis xq ac ca:teris oibus xpianis fimul acceptu deberi.Sarracenos haclenus i talia & aegei ionii fupiqj mariu infulis pub fos effe,qq fcripte a nobis hifìoria: leué 6>C mutilata héan t gefto^ a Venetis métioy né:cùin tata qua cóplexi fumus hiftotia Roma olim totius fpii no liciietit ferio/ fe ac diffufe à Venetis gefta attingere: qbus ordine 8i copiofe explicàdis fepatà & qdéampia cóficerepoflemus hiftorià.quod qdé facileiudicabutea qua: ad hu/ ius téporis ^ppofitù & mutilata ut diximus in noftris hiftoriis métione in hoc bre " ue opufeulù ìden tidé reftringemus.At iam fenfim manù apponere incipiamus. Venetìajjj u Enetà urbe ad annù falutis fextù qnquagefimù Si qdringétefimù condì toitium. Ccepi(fe,ita certe docuimus in hiftoriis,ut labi à uero ac errare cóftet eos qcìiqj atiter aufi fuerit affirmare.nemo.n.eo^ q Veneta: urbis códitaz materia a t/ Obfidio tigerut:negat cotinuate urbis Aqlegisc obfidióe qua tnbus annis durafìe cóftat: A quilegac* primù coepifTe in paludes & ftagna cófluerepopulos:a qbus diruta A qleia,& bre ui pod: mottuo A thilathuius nouse urbis fùdaméta fuerut fchoata.Sd A thila do 7 AthilaJ cct Eufebii Cxfanéfis tépo^ fupputatio ad ani finéexcidii A qlegiae poft urbes tnors« de qbus é dictii ufqj ad Papià excifas cu Italia excederet.fluxu fanguinis iteruffe: eràtqj tue Martianus Cóflàtinopoli ipator.Géfericus Vadalo^ in Aphrica:Me/ roneusfraco^igalliis regeš*LeoprimusRorna:pótifex:& Valétinianus iunior: undetrigèfimù in Romano occidentali fpio agebat annù.qué q pquiretifextù ut diximus qnqgefimù&qdringétefimufalutis eécópiet. Vnfi me ueftraexaudie/ rit fapiatquos millefimo códitx urbis Roma: anno Philippus Romano^ princi7 pù primus xpiano ifignitus charactere aliapj pridé condita^ urbiù exéplo fecerit ludos keculares.uos quoqj tertio ab hincàno facere difponetis foléni pepa: qua ;pce{Tioné appellamus.prio poft aliis laeticùe & iubilatiòis apparatibus ita oftéfis: utaclis deo noftro gratiis tata urbe admillefTimùànu tata cu rep? gefta^ gloria: Narfes^i tata cu opulétia pducta eé Utari:6C ut decet exultari fignificetis.Sed ad ré Vene/ tx urbis condite primù ois Italia maximu coepit frudtù in fauoribus Narfeti cac Xotila, tulario Iuftiniani ìpatoris cubiculario OC copiai^ ductori pftit«:qn aduerfus T o? tilàoftro^otho^regé urbis Romae euerforé cu exercitu ueniebat erachìis annus códite urbis Veneta: fexagefimus:ad quéia mirabile accepat incremétù: utpote NarfeS iti qua uiri nobiles atqj ditifUmino paftores 6i latrùculi inchoaffent.Cùitaqj Nar^ Italiam* fes pméfo mari Rauénàa Cóftitinopoli peditatu ipfe cu eqtatu 1 talli ingreflus eéfcTotilahoftis eius apud Taruifiù patria utbéqj fua npiiclqj alia Itaìix tràfpa/ danxloca VENETORVM 36 «lana; loca fibi fubdita ne ulteriuspgrederet" atmis re fi fiere cotendebat:fecijTetqj : nifiimpatorium Venetiequitatù&eiusducè Narfeténauibus tranfportatosin Rauenna agni ubi nunc efi Ferrarla expofu l'ffent: cu 1 us beneficii mcmor Narfes qprimù Rauennx fuitopifi'ces Venetias mi fitta qutbus fancti Theodori facellu : ubi eclefia nune eft fancti Marci &L fancio£> Mena? & Geminiani ecclefia in capi' te Brolii" edificata eft.Sicq? Venetorum auxilio non quidé Ieui oftrogothi Italia deturbati funt, Ad annù inde circiter quadragefimù.Clefts fecundus longobar/ Clefis rex. dor^ rexomniù crudeliffimustquos ad eam die pertuliffet Italia: populos eius re* gionis qua nunc dicimus Lombardia inauditis csdiù rapinarùqj cladibus affli/ Lóbardia./ xit:multiq>tuncacpeneoésquirpIabipotuerunt:Venetias c6fugerunt:utamul/ tiseam tuncaltera Veneta: urbisxdificationé fuifTe tradat",Quinfmoexeo tue fad:o inoleuit^puerbiùalias urbes pueros lactantefq>alere. Veneta uero adolefcé / tes ac piane uiros fibi in populù rp crea re. Per hxc ipfa autem Longobardo^? tpa Jtalix infaeliciflima R omanù oriétale impium alia habuit infoelicitaté cj paritet in Italia redundauit. A d quadragefimù enim annù Longobardo# in Italiam in r greffus:farraceni pene oém ac breui poft A phrica occuparunt:quam hiftorià no' flro ppofito minime neceffarià hic omittimus. Sed quod ad ré noftrà facit.Cù rracen1, farraceni multa ac maxima alibi facinoraperpetraffenttquinquagefimo tàde re-' gnieo^anno qui fuit coditi urbis Veneta: fextus 6c ducétefimus ab Alexandria foluentes Rhodùinfula R omani impiipuenerùheaqj capta Colofliim fama ce/°^°'us leberrimù a quo ciuitas infula: primaria nome habuit demoliti funt: ex cuius co/ loffi xrenoningentos camelos fuiflfeoneratosinuenimus, Rhodo uaftata farra/ ceni in xgeu delati pelagus multas ex cicladibus afflixerunt.Inde in Sicilia naui' Cyclades. garùt qua maritimis inìocis fpoliatàincédiis etiam p mediterraneaeditis uaftaue/Cicilia* runt. Anno ite códitae urbis Veneta: qnto uigeftmo & trecétefimo Iuftiniani fecù' di impatoris Conftantinopolitani tpibus Gregorio.iii.pcntifice romano 5i Pipi/ no primo francoR'regeturciprimù Afiaminuaferuntralanofq? primo poft col/ Tu rei. chos&armenios: Inde min oris Afìx populos &: ad extremù pfas farraceni agro ^ ^ urcoiù rumdireptionib°&mortaliùinagrisrepertoR?hanc congredi aufop: cedibusin^ 0ll5°* feftarunt.Fueruntqj ipfi T urei feytha: ex his quos Alexàdrù macedone iter hip/ A ìexàder boreos montes ferreis claufifferepagulis cu alits tradùfc fcriptores:tùbtùs Hiero/ Macedo nymus affirmatrhas uero farraceno^' turcorùqj originis digreffiones hoc loco fa' cere placuitiqacum his maxime barbaris Veneto populo & magna fxpefuit&: maior gloriofiorq? uidet" futura contentio.Quadiu aùt apud Cóftantinopolim Coflatino / ÌRomanu impium fuitintegru: Veneti ìllud ìntegre cóftanterq? reuerti exercéda: polis, mari terraq; mercaturx:Sd recipiédis in urbéfuam uiris qbus non magis Italia: q all'air puincia^ fpfugis paciqj ubi poffent inter difeordias mifiìs (ppria impenfa oratonbus cóftituendse ftentiffimi fuerunt. Qui qdé ftatus nulla ufq labefacta/ tus iniuria p annos qnquaginta trecétofqj Venetiis ab extremis motibus quietiffi/ mus fuittcù tn ipfi inter Ce Veneti diffidia interim no parua habuerint: rpprià ad. declarationé hiftorià expofcétia:& tn p id tpis maiora funt opinione oium iacla H PECESTIS rei public# Venetar fundameta: Cum emm ad annu falutis fextu oclmgctcfimu Carolus factz impii Romani diuifione:Carolus magnus occidétale accepiffet imperni: piag. Veneti ex uetufbi cófuetudine Cóftatinopolitano magis parétes in difficilitates mixt'mas inciderufcquaR? fine bonù eop> innocentia bonitafqj tue eft nacla. Co/ Veneti cedente enim Carolo principe iufto ói magnanimo permiffi funt Veneti legibus— fuis (ppnis ita uiuere ut pariter utnqj impio obedirét. Cui foede^ conditioni Leo.iiù Jegibus ui^ ponti.ro.adfbpulatuseft.SedtertioabindeannoFortunatus patriarchagraden•" uunt. i"is:qué coniuratioattigeratin Joané ÓC Mauritiù duces Venetos intentata fibi ti/ Mauritius mens in Francia fé recepir:5d Carolo impatori Venetos detulit/cjjilli a fcederib* Pux. ttftis difeedétes Cóftàtinopolitào magis q Romao fpio adhazfiuent: adeo q? t ni apud impatorem eius patriarchi uerba ualuerunt:ut Pipino filio I talia: regi feri/ Pipin^rex bens Venetos bello agitari opprimiq; iufTerit.Ducens itaqj in Venetos Pipinus J tali#. Erlclia terreftré unica illopr ciuitaté. cuius locu nunc ciuitaté nouà appellatisi Eraclia, Equilium eius ciuitatis oppidù inuafit.Sed ciues q ea loca frequétiffime inhabi/ Equiliutn tabant càpeftnbus locis fuis munitioribus diffifi patriam deferentes cu liberis 8C uxoribus Venetias cómigrarunttnec alia fuerùt loco un maior numerus familia/ u ,t rum Veneto^q nuncextent,origine traxerit:quàdoquidc ad centù familiaseo^ prafertim q nùcpatricii funt.Eracliani Equihu q dedifle uia ut Aquilegiéfes ec/ clefisa{feruntmonumcta:breuitnpoft Vbolerius&Beatus Veneto^? duces Io/ Niceta pa\ anni & Maurino fuffecti Teodouiu delati: Caplùq? ipatoréallocuti cu eo foede/ f ricjus j-a amicitiiq? iunxerunt.Sed Niceta patricius a Niceforo impatore Cóftàtinopo7 palmata. Iitanocuigenticlaffe 1" Adriaticumiffusdalmatasprimopoft Venetos abicchs cu Carolo impatore foedenbus recedere cópulitjq Venetias uenienspaucosibi méfes moratus inducias cu Pipino in paucos méfes cóftiruitjqbusuix dù finiti? Pipinus maiore q antea apparatu terra mariqj mouit:geftùqj eft bellum illud me / Canalis or onorabile in quo illata regi clades Canali orfano nomen deditjfed maiori indige/ feflus, rethxchiftoriauolumine.Capita Itaq> ìlliYatisfuerit comemorare. Paulusgéte Ciuranus obfelfe ubi cu elafle fubuenitpaxq? inter NicefoR; impatore & Pipinu - regé cóftitutaeftin cuius feedere Venetis cóceflìt rex Italicus utfmunitaté qua a Carolo genitore donati fuerat retinentes: Nicefori partiti bello paceqj cenferent", Eaq? còiti tuta pace Veneti publico ofum infulapr confilio fede a methamauco JLiuufali0. tranflatà in riuoalto manere;& cj> riuufaltus efTet ciuitatis nome cófhtuerùfrpala7 Palatiti Vetiùq? q> nottra a:tate fupbis eft xdifictis auctu: apud Theo dori facellù tunc pri/ netorum, mù fundare coeperùt:pariterq>eodeanno qa in oliuolenfi infula littori proxj'ma Oliuoléfis caftellii fuerat epi fede ibi cófhtutàappellàt cu tota diocefi caftellanà. T ria pau/ infula. lopofl: in orbe terrai^ maxima funt audita,Primu dictu leue malos poftea fuccef/ fushabuit:Sarraceni.n.primàofum Italia:urbiu cétùcellas urbi Romx^ximas fpoliarùt. Carolus deinde impator uir excellétifTimus obiit.T ertio loco farracen» quatmor tue primu tyrànos admirato no fé hre coeperùt.quo^ unus Aegyptu 6£ Grego, uiì* Àphrica occupauit: Duo Hifpanias inter fe partiti funt: 8C quartus Paladini ac pontu S^rias loca caepitjfq? p Cregoni;uii.ponti,ro.edi(ilù ^ fuerat tituli fand"i Marci. Cardinalis VENETO&VM cardinalis facrofanttapalajftinaj loca obfcoene facciata a nemine chriftiano adiri permifit.Mauriqj in Siciliani claffe delati late incendia ccmiferùt. Nec fciuipo/^auri* tuitqj Michael impator Cóftantinopolitanus tantis malis aliter ^uidere q g>Ve-' netis ne mercimonia occidentis in Afiàperferrent inhibuit. 8i aliquot oneraria^ nauiù triremiùq? prafidia Siculis a Venetis afferri curauit, eratqj per id temporis \Venetiarù dux Iuftinianus Particius anno cuius fecundo ducatus beati Marci euangelifta: corpus Venetias eft tran(latù.& eo qui fecutus eft anno códita: urbis Venete primo feptuagefimo&quadringétefimorecclefiaqusenuncextatfantti Marci Venetiis^dificaricoepta.hiftinianus enfduxeaauttusgloriafanttieuà' luftinian* gelifta* ducatus fui téporibus in urbe addutti a Populo Veneto impetrauit:Ioa- particius nem fratré fuù cj apud Córtantinopoiim exulabat in patria reuocari:& fibi in co/ ^ux forte ducatus dari.Mtchaelqj imperator audiens farracenos Siciliam inuafiffe p Joanné in patria reducére:& ducè creatu a Venetis petiit ut claffe ficulis opé fer/ ^°^nnes rent.Dumq? claffis a Venetis cóceffa armatur:du nauigattdùficulis Iaboratibus dux crea£' fe oftétafcfantti Marciècclefia a loane duce populi gratta eo in negocio aucupa' te perfetta eft.anno qui fecutus eft farracenis Sicilia iteru Tarentùq? duce S ab/ ba regis mauroi? pfetto obfidione premétìbus Theodofius impatori? Conftan/ Theodofj. tinopolitani claffis prcefettus copiis qs é Grecia adduxeratdiffifus ad Venetos Impator. fe contulit. 8c Petro Touerdenico ac Ioàne eius filio Venetia^ ducibus Spatarii d igni tate qusetùc eratomniù illius imperii maxima ornatis ab ea re publica im/ petrauit fexagmta triremiù claffem a Venetis armarùauttufqj tata claffe Theo/ dofius non prius inchoata in portu Venetiaru uellificatióe deftitit q finù attigit T arétinù.Sabbas uero farracenus qprimu eam omnem chriftianoij? claffem adri/ atico emerfo in finù Tarétinum flettere intellexittfiue quia timuerit:fiue quia tu Sabbas far / moris fimulationé rebus fuis códucere fifc arbitrat/obfidioné foluit:& ad critho/ racenus. nita^ littora repéte nauigas chriftianis quid fatturus effet dubiù fecit. Sed ea in magnare claffiù ppinquitate cu leuia per occafiones comitterentur certaminajad proeliùmel inuitis utriufqj exercituspfectis 8d Veneto q> qua: partiù inchoaffet utriufqj claffis duces ignorare uifi fùt:frattis eo in plio & fugatis chriftianopr co 'Calamstaf pus f Venetos pugna: fternitiores magna eius cladis calamitas ceflìt. Nà omnes Venetorù. eoru naues uel merfar uel capta: funt.militù uero paucis in barbaro rù p tà tem fa>» ttis reliqui aut euetti aut ad interninone f uerunt occifi.Theodofius auté prsefe* ttus parte nauiù quas e Cóftantinopoli duxerat amiffa:faluti (ux fuga cófuluit. Ea elati uittoria farraceni in dalmatià ducétes auftrenfe oppidù ui captù fpolia/ runt.Fortetunc Veneto^ naues mercimoniishonuftae a Syriareduces uifa far/ raceno^ claffe in finù fecefferant tergiftinù.quas cafu inuentas Bc fuga moliétes Sin9terge ' barbari interceperunt.odioqj ufi quo Venetùperfequebant"nomen, mortales m ftinus. illis receptos ad unù trucidarunt.Exinde ad ora Italia flettétes Anchona ui ca/ ptamfpoliataqjincenderùt, Adannos indeplus minus uiginti farraceni Alexa/ drià incolentes:Creta infulà aggreffi ea omni ditione potiti funt quo£> pars maxi/Creta infu / ma in Italia nauigas oés urbes in finù adriaticù adi Anchona: hydrutù uergentes: la* H ii , ,.vV. PECESTIS ueloccupatas tenuerutiuel fugientibus habitatoribus defertas mccnderùt. Ncc fuitqtàt^e Italo i^ calamitatialiquà tuleritopépter Venetos: g duce Vrfo pticia co illos expofita finui tarétino uaftàtes clafTe adorfi fuderùt:& Italia expulerunt. Eo deniqj anno ahi cretéfes farraceni in dalmatia funt delati: & no folù expofita Gradus. mari loca:fed facta plamfqj in locis extéfióe mediterranea uexauerùt. Qui gradu Sarraceni ufqj delati oppugnauerùt diumrbe io non funt potitnqa Veneti uicinze urbis peri fugati, culo exterriti laboratibus pfidiù attulerùt:& fugatos inde farracenos man quoqj Baliirip, fupero expulerunt:incuius fortiiTimi facinorisgratificationé Bafilius impator Cóftàtino- Cóftantinopolitanus apochryfarius dalmatia adminiftràs Vrfum particiacum poli, ducè VenetuptofpatariùdecIarauit.Kq;duxacceptimuneris gfasrelatur9 capa/ ProcofpaV nas duodecf magni póderis Bafilio fpatori dono mifit:eafqj càpanas coftatpriaf - tanus. fuiffeiquas grascia alicubi habuerit.Sed 6C alia barbaries p tertii Sergii pon.ro.tpa Pax capa^ Italia é ag^reffa.Nàqj ungari p uia Foroiulii/qua malo noftro ab initio mudi de' nx qshùit patefactà barbaris reliqt: Italia mgreflì lun t Oppofuit uero fefe illis Berengarius grazcia, impatorroman"ad ipfum Foroiulii limite cu qndecfmilibus armato^: &manu Vngari in cófcrta fratìù fugatùqj amifit exercitù:tù furétes Vngai i cade incédiis & rapinis Italiani, cuncla uaftantesT aruifium puenereieaqj expugnata urbe ultra^pgrefli oiaqj ua' ftàtes p q facerét itertMediolanù fuadere confh'tuerantjtu exciti opulenti* urbis Ciuitas Venetiap; fama ià tue ingéti figna cóuertetes in eà duxerunt:& lembis tumultua/ nouaab riefabricatisjquo^afTeres pellib9 cóglutinarent":ciuitasnouacaptaadprimum. Vngaris jpetù efì: incenfa. Exinde Vngari p littoras infulas debacchati Eqliù & ad altera capta. parte caput aggeris Clugiàqj populati funt.Fuit uero anius Riuualtù& Metha/ Ciucia del maucum pnmarias eius urbis ifulas iuadere.Sed alia erat tunc eius urbis forma: populata. alia munitiotnàqj Petrus cognométo tribunus dux qprimù eam gétem pànonia Petr" tribù mouiffe audtuerahurbé Venetiai^ a riuo cartelli ad xdé fcé Maria: in iubanico ap nus dux, pellata muro cfxerat\Canaleuero'quémagnù dicùt ferrea clauferat cathena cui" Gathena, capita unii in fei Georgiùalte^ i (c$ Maria: pdid^ sdib^firmabàtf.Cù itaqj Vn/ gari a Clutia mouétes littus qcf cétra methamaucù efì: coepifTent: ut inde Methay mauco riuoqi alto p A Ibiolà potirent", Veneti Petro tribuno duce per arma illis re / fiftere perrexerut:pugnatuqj efì: uariis in locis p q barbari moltitudine freti irrupe conabant":& cu eo in certamine uano aliquot dieb°Iaboratù eét:tàdé ipfo natalis Petri6c Pauliaplo^rdie:Vngariutctoria defpantes reifecta^pfecti funt.Séfitpet Monsgat'/ id tpis clades Italia inauditas.Dù.n. Vngari Venetosinfeftatjfarraceni mótéoC' ganusa lar cupauereGarganù:quémuléisannisundiqjtenuerùt& Vngaria Venetisinhe/ tacenis oc i trufeos delati ea comiflls regione fumma &C alias inaudita fpietate cxdìtficédii* cupatus, Qc rapinis ^pe deftitutà defertamq? reddidere.Oés.n.mortales foeminas ^eque a c mares q csdibTupfueràt aut fuga ^plabi nequeràtiin Vngaria adduxere: qn etia anno q fecutus eft coditas urbis Venete.lxxv.6d qd rigétefimo farraceni A phrica Genua ca; Genuàqj urbe caeperùtu qua maxima ufi (unt feuitia: urbe.n.fpoliata 6c his q at/ pta a (arra ma ad defenfioné idueràt primo l'petu cxfisoes pariterpuberes Iatebris eductos cenis> trucidarut:redituricB i Aphricà mulieres ofs xtatis de fpuberes mafculos cu facla praida / 9 VENETOIIVM 58 praedanauibus fpofitosafportarunt.Sed ii fendmacf aliena ;plapfus fumtad res4 Veneéas redeamus.Per Agapitipo.ro.tpa AlbertusBerégarii ipatorisfìlmsapcf Agabitus R auéna cóftitutus Venetos mercatores multis affecit incòmodis.Comaclenfiù pontifex. n.nauigi'otqd'illi haud qq tenue hébantfretus mare ueftrù Iatrociniis tenebatxfe/Aibett^p. ftù. I d cu Veneti diutr'pati nec poffentnec uellét in Comaclù delati oppi'dù pri/ Còmaclu, mo ipetu captu.& naues fimul comaclenfiu fcéderùt.Forte Paulo poft Petr0ccv Petrus can ? gnométo Càdian* Venetiai? dux Petro filio ut fui ducatus eófors oia fecùadmi dian9 dux, niftraret fpetraui't. 1 fqj Petr'genitori fgratus cu in eù cófpiraflet ; in exiliù eft adi9: q adolefcés acri ingenii ad Berégariii A lbertùq; accellit & cum forte.xii.onerarise naues uitépeftatisin primarnipadioftiùacbeeénteas Petrus Alberti cófiliopfi; dioq; fretus rntercepit. Et patre Paulo poft uita funclo in patria à Venetis redu/ ctus dux eft facf.Omitto nùcmultas Italia; calamitatesuteaq ueftrafùt^pria cnùerare poflìm poti/q defcribere. A d annù ueftra; urbis co d ita: fecùd ù qnqg;efi/ mù de qngétefimù farraceni bipartito exercitu Italia igreffi: h ine Capuà coepeixit:Sarràceni Xde Barrù terra mariqj obfederùt:cui Petrus urfeolus uefter dux annona fportata Jtaliam iti / fubuentt:nec tn foluerùtobfidioné farraceni.Quare cu eént Cóftatinopoli niici/ gretti, ataeacj dux VenetiaR> fuerat Gregorius fpialis capitanusud magiftratus eft no/ men cu clafle in A d riaticù uenifcq Venete cóiùdtaitùeft in farracenos deqbus fupatiscxfis&expulfisduxueftertriuphauit.Eoty fecutu eft anno adrixciuita'Adriaciu. tis a cuius uicinitate fupe^ mare nome acceptf fcola: maior tue ppFs q urbis uef u ' ftas tue toleraflfe uideat": Veneto^ fines uaftarùt:gbus Otto Vrfeolus Venetianr dux Petri defudi fìlius apd Lauretu pado & athefi uicinù occurrés cóflixit:& fu'Otto Vrfe pati adriéfes breuipuenerùtad ea opù tenuitatéin q eos obforduirFe uidem".No/oIus dux. no poftea8C.xx.zcfexcétefimo ueftreurbisano Roberfuifcard^uir celeberrimi ductu curregnù prfo eft cóftitutu:qdappellam!> Sicilia: citra Fa*: Dyrachiti ur^Robert"utV bem terra mariq? pmebat.Nicephorufqj fpatorgraxus: qdp fe ij3m neqflèt Ve/ fcardus netos ut preflše urbi praefidiu afferétorauit:q Dnico Syluio duci fu o ut triremiù Nicepho onerariarùq; nauiu clafle educla impatori fatiffacerét publico cófilio (pmiferùt: rus impera Duxitqj in Guifcardu Syluius claffem qua finis ondit ingente paratiflìmaqj fu/torgrxcus ifle:naqj normanne cogrefla claffi uictoria fed cruétiffima obtinuit;& mare Dyv rachinis redditù eftaptù. Poft aliquotindeannos Robertus Guifcardus impiù ambiés Cóftàtinopoutanùjqd'Alexius fpator peffimus fuaferat/claffem fupiore maioréeduxit.Venetiquia no magis ut roganti Alexio fatiffacerét: q cj, Roberti Alexi'Vm' poten tia fi augeret" Iiberéati (ux ducerét formidabilé/claffem pararli t fpe Alexii pera, amplioréq? ite Syluio duce alto mari Guifcardo congreffa eft: fàdis fugatìfqj Venetis alexiamfq? qui adueneràt:Guifcardus Dyrachiù:Dnicus dux Venetias de fuga fe cótulit:quéinde patres in carcere cóiecerùt: Vitalifq?faleroiIli luffe/ Vitali? fa/ uitas afix gni Nicolai corpus ibirepertum Venetiasmifit, Ea claffis ueftra cu m Boglioni Gothifte> Gothifredi teporib^caztere chriftiano^ expeditioni auxilio acceffiffet ilio ad pri/ dus. mi anni capta: hierofolimaj fine mortuo eius fratri Balduino/qui primus rex fuit Boglioni. pnmù ufui effe coepit.Cù.n.Ptolomaidaq Si A ccon & corrupte Accia à nofiris Hierufalé, eft did:aobfideret:uocata claffis Genuenfis primo poft veneta accefferut/quas Genuéfes fimul fuiffe tunc roflratas naues & triremes.lxxx. refertur. SC pteffa mari ac terrà A ccon uigefimo obfidionis die facta eft in regis Hierofolimas potevate: liberifqj duobushisdeItaliapopulispriuilegiarexineaurbe coceffitampliffima.Dequi/ bus quo ad Venetos fpectat infra diffufe dicemus. Ad annu nàq? Venete urbis Balduin9 códite fexagefimii quartù fexcenCefimùqj Balduinus eius nominis fecùdus hie/ fedus rex rofolima: rex primo fuffechis Balduino/de quo pxime fupra eft didtu: farracemS & turcis refiftédi fpe deftitutus Veneto^auxilia popofcitfocietatéeis in capien' dis de terra barbarapuinciis urbibufq? pollicitustextareqj uidim": &C uos feire no dubito faedepj huiufmodi formula cu Dnico Michaele ueftro duce foléniter co/ coepta.Sed priufq clafTem Veneti parare potuerft Balduinus ifte Balach partho / rum regi H ierofolymà impetéti temere cogreffus cu magna ,pcejj> militùqj xpia< notum parte captus Chairùin carcereeftpductus.Id cu fecùdus Calixtus pon' Cociliù la> tìfex romanus intellexiffet.& forte tunc lateranenfe conciliti celebrabat: Venetos feranenfe. orauit 8c fua tmpulitauctorita te/ut difficilimis chriftianx expeditionisrebus in Afia fubuenirét.Eratp id tpis hierofolymis patriarcha Varinudus uir no magis doctrina & religione q ars & prudétia cofpicu9:cui Balduino capto hierofolym# & regni adminiftratio à xpianis fuerat demàdaéatq & ipfe ficut pont.ro.ad Vene 7 tos mittens foedera cu Balduino ictaillis cófirmauit. Dnicus itaqj Michael ciaff fem adducens potétiffimà ad annù falutis fecundù &C uigefimù fupta cétefimu & millefimù in Afia nauigauit.lacobufq; theologus Genuenfis q Paulo poft hiey Naues du rofolymis diu uixit & a quo hcec fumpfimus, lxx. onerarias naues eà clafTem ha/ centa:. buiffe feribit i quo fifius eft uero triremes iter Bc exte as ac alias mio res q ura hent ]ope dui / monuméta naues fuiffe.cc.Interea Varinudus patriarcha quo die certior é faeff tas, DnicùV enetiis foluiffe oes copias quotquot hierofolymis educef potuit ad Iopc duxerat VENETOR. VM duxerattquàhierofolymxproxi'miorécxteris maririmaurbébabylonicàfepti'n^ | gentaij? nautù claffis arcbi & piculoftffima obfidione premebat. impetù qué VTe/ ^onica' netus duxin barbara claflemfecitfprouifum fui'fTe crediderim genuéfis feri/ ptorxqueacuetus aucftores funt barbaros ìllico profligatos fugatofqj magna ex parte captos fuifle.fopeliberatal'ufTitpatriarcha ofbus xpianorj? copiis terra ma/ riq? in tyrùùi:quà urbe ofum pter Hierofolyma & antiochia A fise potentiffrma ¦**Yrus* eh rifila ni ad id rpis espugnare negueràt. Ea tn fummis barbaro!}? conatibus aliV quadiu defenfata:tandémuIto:utgenuenfisuerbaimitemur Veneto^? fangufe capta & hìerofolymx: regno addita eft.ConcefTum uero Venetis a Varinùdopa' triarcha &pofì:ea a Balduinorege pecunia redépto confirmatù.qd uidimus ipfì jiuilegiù minora habuit q q cócedétib°in tati bnficii pmiù fuerintonerofa.Naqj Balduinus hic fecùdus ea primo cófirtnat q primus alter Balduinus rex Venetis in acceptop? principio expeditióis bnficio^ pmiu in hàc maxfe forma in ecclefia £mckx crucis apud achonéalt^QcócejTeratpriuilegioJhérent Veneri ofbus in ut/F>nui^u* bibus hierofolyma: & primat^ anchi'o & chta: ^pria fori iurifdidioné.uicum & Venetorù. platea particularé ubi furnu fiaterà cauponas menfurafqj ^pprias & extera mer/ cimonia nullis grauati uectigalibus exercerent. Si qs Venetus naufragiù feciffeti fi dece (Ti fTet fteftatus bona cederét Veneto magiftratui: cu in beatoli apoftoIoK Petri 6C Pauli fefto celebri regius minifter ex hierofolymsc avario trecétos bizatiós farracenos pfolueret.hifqj a primo fecùdus addidit Balduinus: ut Tyri Afcalo/ nifqjurbiumquadocùqjin chriftianoij> fierent potefhté: Venetus tertiamparté dominiopoflìderet.Tyro capta & Balduinohierofolyma reuerfo piculùpalam, efì: factum:quod chrifh'anaj expeditioni maximù imminebat fi ea a Venetis au/ xilianon uenifTent.Nàq! fufFcctus Glioani Emanuel tùcConflàrinopolisimpe/ rator qui tanta chriftianis latinis uictoriam ficut& fui pdeceffores fuiderefc lope obfeflfa aperte in Venetos cceperatmachinarnquosaferenda chriftianis opecu/ piebat auertere. Eius itaqj impatoris per ea aztaté potentiffimi motibus qui contiV nuabat ferriti Venetse reipublicx magiflrat0 Dnicù Michaèlé ducem fuù reuoca / re coatti funt.Ifq,\pbusuirRhodùprimo pofl: Chiumgrarci impatoris infulas Rhodus.;»^ fpoliauifcgloriofum naclus in Chio Theodori martyris corpusjquod infcf Mar/Chium< ci bafilica delatù in capella infigni feruat": qua Narfetc cartulariù xdificaffe do/ Corp^fci « 1 4 • • 1 >f • ¦* ( 1 c\ mn»ti £ cuim'\Ductus fdeapud Chiùhibernis DominicduxSànù Mitylenas Andrù Theodori & alias de emanuelis impio infulas fpoliauit:occupatoqj Mothonico & pra:da ibi Sannù.Mi<¦ facla inter fuos diuifà urbem cómuniuit.eadéqj clafCs inpatriam reditura: Spa/ tylenas. latù 8C Traguriù regis ungarop! urbes quod 6c ipfe Veneto inimicare^ nominitui Andrum ? coepitjquas urbes Veneti hucufqjpofTidét.Dominic^uero dux celeberrim0 tàtis Spalatum rebus intra trigeGmù qpfeclus erat menfem focliciffime geflis in patria eft reuer/Traguriù. fus. Immorati diu fumus in recéfendis ordinegeflis a Dominico Michaele rebus qdé maximistfed eo plurimi a uobis 6i ueftra re publica fadédisrquod iadla funt tik ueftra amplitudini fundaméta.Nà tunc primù extra portù klittora uacftra ducatu copnchenfaaliqd domini urbis Vrneta habere coepit.Idqj ut docuimus maxima PEGESTIS maxfo grauifYi'moqj p6ti.ro.6c hierofolimsE regis cófenfu ac toti' orbis xpiani ap' plaufu faclii eégFiofiflìmuuobis ac foeliciflìmù ducere ac extimare debetis.Nec può poftmodùreip.decorifuitterrii Alexandripon. ro.ad ueftra ciuitatraccef/ JKlexàdet fus.Eiln.pno uigefimo & feph'gétefimo Venete urbis co dita: ano uenifle cóftat* pótifex ut rpmiffam ex foedere pace cu Federico prio barbaro Ha ipatore romano ueftns Federicus aufpiciis ueftro cócluderetfteruétu.Sebaftianufq? zfan'duxuefter cubios orbis Jbarbarofla xpiani pncipes ea pace foléniter cóftituta:Federicù primo Rauénam ufqj & poft Sebaftian* Alexàdrù potificé lógiore aliqtifp nauigationepfecut*fuiffet: eodé ano tata au^ Zian° dux ctus glia efl: defuntt'.Cùq; paucos poft ànos terti'Clemés papa Federicùandi Clxmens cftù fpatoré Philippù regé fraco^r Ricardù regé Anglia: Oddone Burgudix du' ponti. ce ut laboratib'in Alia xpianoru reb9fubuenirét fpulit.admoniti ab eodé póttfice Philippus Veneti p Hérici Dàduli ducaftpa claflfem:cui Rauéna'archieps potificis legat9 rex fracie. pf uit pauere: prfos uero & ofurn p tpe utiliffimos ea exped itio ex I talia Venetos Ricardus habuit:6Cqfeeis adderàtpifanos.Na Cla:métis papié ediclo pala fadtotbella un rex anglia: garia: rex Venetiqj ut terra: fancbc opitulari poffent-.pacem utrinq? diu denegata Henricus. pari facilitate iuicé cóceflerùti^ cóiùdlas i adriatico Veneta pifanaq; claffes ma/ Dandulo gna uis Italia: nobiliù militùqj efl: ingreffa:qbus tiru delatis & in urbe expofitis p/ Oddo bur sterriti pri'^ac pene defpantes in illa xpiani refpirare ccxperut:pfeuerarùt ha: clafles gudioe dux triénio reb°afiaticis intétiflime.Cùqj nauiù repatione & milita regiiq? fupplemé/ Claffts Ve'tis pmaxie indigerent:ficut fimuliuerant eodé tpe: fed nequaq fimul aut eadé cu neta & pu q tuerit amicitia inlittonb°afix funt^fefeqn bellù utrinqj mutuu i patria efl tana. relatù:qd malo piTano^ fuccefifu prius terminatù pene g geflu efl:. PiTana.n. ciafI fis Poli delata Lefina urbe Venetis tributa pédété coepit:apu dq> ea hiberna egifc * & Héricus dux Venetus hàc clatfem in patria reducéreexarmauit. Indenouàtri remiù dece:nauiùfex carterai^ raptim armata emifìt. QVa Polà ducla 8C urbs ui captai pifanopjps claffifqj reliqincéfa eft.ptem.n.clafTìs maxima pifani reuoca runt pfidio occurfurà fex eop> nauibus onerariislq mercimonia a Tanai fluuio & mari pontico aduehebàt. Venetiqj Pota muro ita apto dirutoq? ut in eà ultra pi' (anis receptus effe nequerit: Mothonù urbe fuà in Peloponeft urbe fe cotulerantt apud qua pifanis apto uenientib"pelago cógreffa clafTis Veneta: & pfidium rep^ pulit male habitum:& duas ex ipfis fex mercimoniis plenas ftercepit. paxqj breui maxfo cu pifano^ dàno compofita eft.Sequit" in primis gloriofa Venetis expedi tio. Anno co dita: urbis qrto qdragefimo feptingéteGmo Bonifacrmarchio mó' tifferati: Balduinus comes FlàdrixtHenricus comes (ancti Pauli. Ludouicus co7 mes Sabaudi^ Venetias aduenerùt nulla alia ratione q ut uiaad Conftàtinopoli per uarios p ride in Germania SC nup in Conftàtinopoli exortos motus interclu/ fa a Venetis opé peterét tràfmittédis in A fia copiis.qs xpiano^ fubfidio ducluri erant.pactiqj erat cum Hérico Dàdulo duce qles quotq? naues hére qtù(p naulo diffoluere deberét qngétos Oc quattuor milia equites fi: octo milia pedites &. com meatus neceflàrios traducluriimilitib^uero fuis ad edicftù tradiufcula: cóuenien tibusrptracta eft diutius opinione (uà Venetis annona ut settate iam in autùnum uergente VEMETORVM 4P uergéte pecunias hi pceres expeétado cofumptàs a Venetis mutuàs cape funt co ' pulfì.fortepid tps laderaqntùa Venetis ad ungaros defecittcur'reapiédaz cura Iadradefc duce Héricù Se Venetos adeo urebat ut nauigiu iportuno tpepaenitueritpcerib9 cit a Vene ' ^pmififTejq ut reuocarét^pmittioné nullo abduci incorno patiebantVcù melior in tis. re ardua ac difficili cófultantib^occurit fnfa dàdas.f.eflfe dono petitas maiorefqj procenVpecunias fi inita focietateillis in recipiédis dalmati» urbibus oppidifqj Dalmati» rebellibus reip.opé afferre animu induxifTent.Jctaqj funt in annu foedera educé^ urbe?, das effe a Venetis in expeditioné triremes.lx. & pter dalmatià6C qcqd urbiù opiV Triremes do& infularùq? & omnifaria p da: capec* azqs iter utrofq? portionibus diuidendu. fexaginta. Héricus itaqj clàdulus Veneto^ dux cum expedita triremiù claffe primus ofunx idibus octobris foluitt caeteri poftridiefutfecuti. Quaclaflem prxter armatas ia ducibus dàdas urferiofqj qbus eq deferunt" uiginti centù .ac onerarias naues.lxx. habuitte cóttatprimùqj tergeftini & mulgéfes mare latrocinu's infettàtes domiti Tadera ca^ & Venetis tribùtarii funteffecti.Iadera uero delati diutius ad eà fuaopionefede/pitur. runt.quà fepe oppugnata multis labonb°&: multo fangufefufo receperùt. Etqa eiufqj iteiy quater rebellauerat refpectu liberari noluerunt.Veneti muros urbis in mare uerfos apuerunt. Acftùqj eft inter focios ut hyemé piane inchoatà & crebris fa infacuiente tépeftatibus ibi agerent. qre Iaderéfes qqj ditiores & urbis primores Veneto^ clscmentia defperàtes fpotemigrarùtJnterim Alexius puer Ifahac Cq/ ftatinopolitaniimpatoris fili9 Alexiipatruifui fratricida manib^elapfus Jadera Alexius ftV fe cotulit cofilio fretus nonulloi^ £cep? prns amicitise à qbus Venetias ducebat". Iius impe^ petente uero afflictis reb"opé Sc multa pollicete Alexiu fociibello exaudiérfu du/ ratoris. xerùt.funtq? in hac maxime forma foedera cotti tuta. Reftitutus in patria alexius fpatorqj.aut folus.aut cu pfe fi fupftesin carcereinueniret" coftitutus grecanica -ccclefia OC religione romance ecclefce ac ritui catholico fubiiceret.pro dànis infup qua: tà Venetis q francis ubiqj cóftitutis. Emanuel fpator pridé intulerat: trigita Emanuel milia auri marchas diffolueret.principib°uero expeditióis nauli fpenfe fatifface^ impator. rent qua erant Venetis obligati.Soluemtqj a Iadera ad ueris initia bello todi ppe / tuo curfu Coftantinopolim petituri.Et Iaderéfes patriapfugi piratica ubiqj in li 'Tadréfes pi - burnis patria fua hiftrifqj finitimis ffeftiffima exercuerut: i quos noua à Venetis raticà exer* eduftaclaffis&pfidiùIaderqiminétiinfulajfpoGtùeft:: Cui Malcófeglio fdifta cent, eft: appellatio.qd qdé pfidiù Iaderéfes patria extorres opib^ungaria: regis freti tri% Malconfe ; remib'MecéapudGaietàarmatis diruerut.Quaobrénouaatqjfgété Veneticiaf/ glio infula fem parare cceperùt.Id cu Iaderenfes refciflentpacéa Venetis fuppliciterpetita Jadréfesà ìpetrarùttut datis obfidib"primatù filiis in patriàreuerterét".Claflem interi bello Venetis focii Bofphoi^ ìgreffa ad magarialocù galathis e regióe oppofitumhaud lógea pacemim^ Cóftàtinopoli dittate remorataé cathenaqua Alexi°ftatricida defitti ma pfidiis petrant. ad utrùqjlatus téderat comunità.ad qua dù tatus effetexercitus:Cretéfes duab' Cretcnfes. uecli triremib^publico cófilio infula Alexio puero dedideruhqua ille bonifaciu montifferati marchioné paterna fibi auitaqjaffinitate coiunctu donauit.cathe^ naqj fterim no prius prùpi potuitq aqloe nauis extea ucto impulfa ualidiflimo UE GfcSTIS efl: fmifla.forcepfqj fùnut ìméfus illà eodé iuuate fpetu fuccidit.Ea fucata pegri Io* purth eQ n0I-etotus exercitusappellabatturbiappropinquàt.^cerefqjterreftres copias ducétes primi extenfione fada ad urbis moenia portafqj ferri coepcrafccù Theodorus lafcaraadulteri impatoris gener,& copia^ ductor eruptióe facta im petù fecit:& pliu utrobiq? cruétu Matrox comiffum eft.tadéq? gr.£cus intra m oc nia efl: rcpulfus. Eodéqi tpe clalTis Veneta ad portu urbis circùa(ftaefì::qu*& ca/ thena ite altera retardauit.Éa.n.inclufai triremes uiginti prò uiribus defenfabant. Cotinuato tn ppetuo duop> die^r plio:& fcifla efl forpice cathena,& in portu tri/ remes uacus.na gracci in terra .pfugera't; funt inuente portu capto pegrini parti ' tis muneribus ìlU terra portas hi de nauibus moenia ppetuis agitare oppugnano/ nibus cóftituerut. Venetiq? uineas ad ^murale in portu uergés q .pximas adége/ runt.binis infupnauiùmalis fuperne adcaueas colligatis pontes impofitifunt: de qbus muros altitudine fugantibus oppidani fagittis catapultifqj & fùftibalis feriebant".qn etia ignis de pontibus caueifq? nauiù in ,pxima cotinuantiaqj moe/ nibus urbis a-dificia farpenumero iactus eft.qui tandéampliffima corripiés xdi' * fi'cialatiffimucomifit incendili,ut eo ferriti metu:crebris infuper icti uulnertbus mur0R? defenfores eos linquere funt coaditquos fcalis inixa iuuétus Venetaoc/ Veneti oc; eupauit. Ad eùqj tumultu in urbe c5citù A lexiusfratricida territus nocteconcu7 cupant ur-bia fugiens ingente thefaurùqui poftea refcitus eftapud hirenà filia* uirginem in betn. monaìterio defoffum liquit.Ea pditi uiri fuga p urbe uulgata Jfahac ca>cus car/ cere ed uctus & puer Alexius maximo populi fauorepatétibus portisinurbé eli redudus.Exinde factis utriqj impatori de more acclamationibus Ifahac pada a filio cu pegrinis foedera fpófionefq? & pecunia^ obligationé pnte & cófentienée ppCo approbauit.quo^executioi cu ,pbus fpator ] fahacgratiffime intéderetmoC/ bo ab aèristut creditu eftanfolétia cótrado interiit.Nec fegnior ilio erat in often/ déda gratitudine puer Alexius:qué & fatis debito faduru & ingétia k peregrinis in Afia traieduris allaturù apparebat:nifi ingrata & feditionibus p ea tépeftaté nutrita ciuitas oia eius cófilia fubuertiffet.tumultus.n.in populo incertis audo/ ribus efl exortus:& incurfu ad ipiale fado comitia 1 fpatoré iadata funt.^puer ignarus re^ pecuniis auare& femp antea inimica: géti latina: dàdis urbem expila/ , re acomo intéderetexhaurire.Etpuer Alexius fìbi times prudétifuprastatecól filio alta inclamauit uoce fefe in tov/ptàte dirigédis hmói aliifq? rebus de catfero pmafuru.Hsc noctu de prima uigilia fiebant. Mane fpator cófilio paucis coicato ad Bonifaciu mifit mótiferatéfem.admonuitqj atqj orauit,ut de terh'auigilia cu armatis cohortibus ad portà;quaj clanculù pateret delatus in palatili aduolaret. Fuit eius cófilii cóftitutiqi facinoris cófcius qda & ipfe Alexius cognomine mu V tilustqué Ifahac impator ex infima plebe in patriciù rpthoneftanùqj primariam. aulico^ dignitaté extulerat.is malo uir ingenio ad tyrannidé anhelabat. Qyare primarios factionu & in plebe audétiores allocutusjtumultu ad prima uigiliam priori fimilem concitare curauitquo tumultu uix tue exorto A Iexiupuej: titu/ bantem ut in penitiora fordidioracj palatii delitefceret admonuit;curauitq? per/ dudum VENETOKVM ductum ad Iocù a fuis fatellitibus cuftodm.exinde iti publicà delatus ed area m. & multa contionabùdus dtxit oftetidens prsefenté urbis conditioné imminés ab exterua,auara,ambitiofa,&:femp hactenus inimica gente piculù:uiro no puero indigere.effecitqj quod in primis anhelans fatagebat:ut incóditis uocibus eù pc puli pars gubernatoréipars ducè: parsTmpatoré acclamauerit.fecundù quas a e cljynationes magna ftipatus caterua in palatili fe >pripuit:&puerum Alexiùque alexiimors datù bis uenenù no occiderat elifo gutture manu ^ppria necauit. Tumultu exin/ de fedato copias cótraxit quatafeùq? urbs tue populo frequétiffima darepotuit. & fuis ia uergétibus fatis h ine defuncti Tmpatoris pueri amicos tollerennde pere ' gfinos pellere animù adiecit. primù tn in peregrinos ducédajaciefunt inftructe. &c accerfìti facerdotes in pompa pducétes:lconàq; portates gloriofa: uirginis dei Vtrginis genitricis quae in facrario feruabgt" diuinau'turos in proeliii armatos peregerunt. deigenitri/ Secundù qu® rite fadta eadé icona in uexillu & pugna: fignù pramifla eft. Forte C1 s icona, ipetus primus factus eft in Balduinù Flandrenfis comitis ftatióes:qua:ad fua: leBalduin9 gionis tabernacula feruabanf. I fqj dux no magis corpore q animo pfens cùpau/ cis occurrens f urentis grxci impetù ta diu moratus eibquoad omnis legio arma rapuittquac in praeliù tota cu irruifTet:pfeudo Impator in porta ufqj repulfus eft: Jconaq? cafu a peregrinis capta parù affuitquin tyranus cii multitudine fuorum promuraliexclufa fueritinterceptus.l conépegrini apudfe manfiffe in eàacce perunt parté:ut uictoria fibi de perfido hofte maligno homine adeo fponderi in, fpem maxima fint addudh'.Quare in cófultationé eft pofitùjqd plurimi qqj ma' ìores natu,meliorefqj cenlerét à peregrino^ exercitu faciendù.uicitqj fnfa tollen> dum effe & deiiciendu tyrànide perditiflìmu hominé qui tam multa in fe ti hoc ? rendainpuerù Alexiùcómififfet.Fcederaqjprimùomniùintereoshac formula feVts renouata funt:ut urbis capto atq^Tmperii Komania:urbiùacloco^ qua? in po/ 1 teliate fierent dimidia (pceribus pegrinis. A Itera pars Venetis poffidenda daret": urbfqj ab his mari;ab illis terra uariatis per duos de feptuaginta dies oppugna ? taeft.&licet magna grada peregrinis terra pugnantibus incomoda acceperint: muro tamé Venetiin portù uerfofupnedenauium.malis caueifqj ficutalias ex/ pugnato priores urbe potiti funt.Tyranufqj noctis umbra tectus cum pellicibus uxore Oc thefauro fugiens euafit Ctues uero hinc ad capti ab hofte muri uoces in/ de ad tyrani fuga uno atqj eodé tepore funt exterriti. Sed dante ingeniù neceflfi/ tate cÓuocatos in foléné pompa facerdotes fccuti funt inermes &crucibus ico^ nifqj ad fide cóparandà in pmiffis tenétes muru armatos uenià fupplices oraue^ tùt:qua facillime fpetrata portis undiqj patétibus latini nofs multitudo undiqjé ingrefta.Quiete urbi data rpceres in cófilio decreuerùt quindecim uiros exomni exercitu deligédostqbus creàdi impatoris deligédiqj patriarchi p tas efiet irrefra 'De eli'gcdo gabilisattributa.Quod cuplacuifletad Venetipetitù fpetrarut:nifi l'patorefTet ipatore Òi Venetus patriarchi ipfi poffent ex arbitrio declarare aR ornano pontifice còffe/ patriarcha màdu.partitio eleclo^ in huc maxime modu squata eft:ut quinqj uiros externi principcs Flandrenfes di fandli Pauli comites totidem Mótifferatenfes: Sabau/ dienfefqj DEGESTIS diVnfefqjtreli'quos Veneti deputarent.Balduinufqj fiandrenfis fuma concordia fublimatus:& Thomas maurocenus m facris agens in patriarchi Cóftantinopo' Ittanù a Venetis declaratus efhqui nouolmpatori ex more inùdro diadema fpc fuit.& breui poft prò cófirmationeobtinéda Roma ad tertiùlnnocétiù pontifi' cem fe cótulit.Vfi uero funtexpeditióis huiufce principes magna in nouù impa' toré liberalità te. Na utoneralmpiicómodiustolerare poffet: dimidia illù partis eos ex fcedere tangentis ta urbs q prouinciaru uetftigaliuqj & p orto rio fmpii do/ nauerùtJndead nona capfceurbis diem Veneticlaffe:aeterioés terra recipiédis Balduinus Balduinilmpatoris nomtna.)(puinciis)urbibus)&infulis eduxerùt.primufq? otn| Imperator, niu Bonifacius Montifferatcnfis &Henricus Tmpatorisgermanus frater: omn| Bóifacius thracia-qux Adrianopolim& Cóffcatinopolim diej^ triii itinere:quaquauerfutn mótiTfera/ interiacet mirabili uicioris curfu potiti funt:& oia utlmpatoris potevate firmai ti&Héric* renturcaflra ducesad A drianopolim funtmetati.quà inurbégra:ci nobiles & impatores. primores qnq? Latino^rexofi imperili copias cótrahebant.Manferatapudimpa/ AdriaopO'toré Conftantinopoli Henricus Dandulus uefter dux:quo parte quarta Impili Te lim ciuitas tangente certioribus difcreta terminis,aclocop> nofationibus innotefceret. fctqa Héric'3 Da Aegei pelasi archipelagù nùc appellat infula^ pars maxima & adiacentes Creta dulus dux & AulisEuboeanucNigropontusineaadnumerabant" quarta pte/claffemfua Archipela^tllis primù recipiendis intendere curauit.Sed cu ad Creta eftpuentù:ofs eainfu' gus, la in Bonifacii Mofttifferatenfis potevate pacifica efl: reperta. QuamobréTmpa' Creta, Au^tor Balduinus cócordià in expeditione& foedejt> publice icloru iufttcià cóferuan/ lis, dà cupidus, Bonifacio i Thefaliaz regé declaratù utCreti Venetis dimitteret eft Euboea, hortatus:miffiq? fùt ad caftra in Andrinopolim firmata cu Imperatoris decreto Marcus Marcus Sanutus Patricius Venetus,& Rabarius decarceribus Veronenfis Ve' Sanutus. neti ducis oratores q> Bonifacio Imperiali decreto:quod exhibuerùt auctoritatis Rabanus regé TheiTahx appellatù ut accepta a Venetis pecunia qq modica ius illis ex Aley Veronéfis, ja'i pueri extornfq? donatione quajfitù cederet facile in fentérià adduxerùt. T ho/ mas interim maurocenus Roma: fueratyqué tertius Innocétius potifex libétiore q petitùfueratanimo in patriarchà Coftàtinopolitanù cófirmaucrat.q, eaeccle/ fia tue uero R ornano pontifici fubiecta erat.lfqj patriarcha cum Venet« paruo fuiffet tepore Cóftàtinopolim ad fu a reuerti uoluit eccIefià.Cui nauigaturo Sei Ragufiù, natus Venetustriremesquattuorduci Dàdulo&eiusclaflì addendas tradidik Dyrachiù, qua froetus armato^ tnremiu occafione patriarcha Ragufiù urbe'qua: a Veneti rei publicx foederibus defciuerat:recipit.& Dyrachio qua graciTmpatores defet Balduinuf tam aliqueràt inflaurato pfidia fpofuit.Exceptus uero efì: C óftatinopolipatriat7 coronatur. cha fummo applaufu pótifex Innocétius Balduinùlmpatoré a patriarcha co*" firmato iufTeratauclontasapfica coronari.eaq? dies celeberrimo totius pene gra? cix no magis latino^ q gr&cop couentu lsetiflìma fuit. per anu no quod ab urbe Cóftitinopoli capta tue finitus erat qcqdlfahac& Alexius fratricidapoffede rat terra &mari,unica Andrinopoliexcepta,inlatiniImpatoris latinorùqj (pcei^ facilù erat.Sed pturbauit tantos latino^ fucceffus hinc Balduini Impatons inde Henrici A VENETOR. VM 4* Henrici Danduli ducis ueflri mors breui fubfecutat& tam? res rpfpere fu ccefTe/ rùt.Sed iamhoc loco fidérpmiffi uefìrs magnitudini fupgrefTus fum: qui pene hiftorià non breuiariù hac una in parte defcripfi cj> ab ea expeditione magna am ' plitudinis ueftrx qua nunc etiam obtinetis:pars origine habuit:nec erant tue uè/ (lrop> imo publicoi^ chriftiani nominis hoftiù farraceno^ uires iminute:qn po^ fcius folitopotentiores toto orbeeffecti erant: excepta Italia cui unicea ueftro po^ tentatu & regé Sicilia^ tunc etià potentiù 6C bene chriftianopr metu manum iniice / re formidabat.Ad annùenimtertiiInnocétiipontificis pradicti tertiu Ilmamo^ linus farraceno^ Aphricà incoIentiùTmpatonqué T unici regé foldanuq? appel ' larut ingentes in Europa traiecitcopias. primaqj ad Toletumfixit caftra.& inau^Toletum dito uictoriaj curfu utràq? Hifpaniàpuagatus latifli'mis ofa incediis populatio/ Hifpaniao nibufqj foedauit:adeo ut hinc arelatùa'nde Auinion è gallicas urbesillud idem Auinionu afflaueritincendiù.Héricointeriimpatore defuncto fratri Balduino apudCo/ ftantinopolim 6C Petro Ziano Venetos in ducè fuffeclo crefcebat in latino^ ma Petr9 Zia/ nibuslmpium Romania^Impatorenimadrianopolimagitabattcuius&grsecia: nus dux. Tmpii nome uatari occupauerat:& dux Venetus libeij: fui fecerat ut prazter maio' ra rei publica» referuataea qua: ciues Veneti caperent (ibi ipfis propria retinerent. primiqj omniù Marcus dandulus & Iacobus uiaderus Galipolim coeperùt.Mat ' cufq? Sanutus & cófoederatifecù aliquot ciues Naxo paramelaherinea.Eodéq? tpe Marcus dandulus andrò & aliquod zegei pelagi infulis funt potiti. Rabanus uero de carceribus ueronéfis 6c nepotes Euripium: Andreas:& Henricus giifii Ti / nafmicholasSchyronfcopulù & Schyatà.Philoculus nauigofus Stalimenu fibi dnio fubegerùt:p quod item tépus claffis Veneto^ unius 8C triginta triremiù prò' fequendis piraticis mifla Corcirunùc Corphu dicbi:8i eodé uictoria: curfu Mo ' thonu OC Coronù rei public^ rebelles fubegit.Dnicus de la rofa càpanus ex gallia reliquiis athenarum & omniachaia potitus eft:nec tn deerantgreci in latrocinia coeuntes.Henricus nàqj cognométo pifeator male comes genuéfiù claflfes fretu? Creta infulam ut caperet eft adnixus. V eneti aùt clafle uigfti quattor triremium immiffa de fuà tutati funt infulà:& quattuor genuenfiu triremes interceperunt. Eaqj latino^ apud Cóftatinopolim uictoriaanimofq? chriftiano^ in A fia dege/ tium erexit, A nn'aduenerat códite urbis ueftrze feptimus qnquagefimus fepti'n/ gétefimufqj cu gubernàdeorte rebelles afos ondenti:& Mothono ac Corono gu/ Bernatores dedtfl:is:q magiftratus freti fex nauibus ceteis & totidé triremibus pajMlchael tria eductis 8C Creta feruarùt:& genuenfiù rebellibus fauentiu tres naues interce^ cominos perùt.Quin etià Rabanus de carceribus nepotefqj cum Nigropontis infula fefe peI0póne/ uobisfeudatariosfubegerùt:pariterGofredusdeuiIIa gallicusqinachaùeprin/ fusnunc cipatu Dnico dela rofa fuccefferat.&michàelcominos gracus nobilis cum Pelo/morea. ponnefo nuc moreaiiicto parferulù Venete reip.obediétiaq? fpopóderut. Anno Creta colo^ aùt qfecutus eft Venetimotus Cretéfiu rebelliones cópefcere cupientes eqtesex nia, fuis 66 plebeios pedites eo in colonia deduxerut: pdiaqj infula: maioramelioraqj Venetorù, tu equeftri ordini:tù plebeis diuifatprimufqj prò te publica Veneta dux Candì» DEGESTIS Jacob9 teu-fuit Tacobus Teupulus qui paulo ante cu pretura m Conftantinopoli gereretiW pulus dux ducias cu uatari co mino gr*coR> impatore Àndrinopohm obtinente in qnqué/ Cidi* pri- nium cóftituerat.Qux quidé induci ab HenricoImpatore panter fuerant con/ mus. ftitut*.Su£fectus Henrico mortuo Petrus A nthifiodorenfis ad urbe Roma ue/ niens ab Honorio.iii.pontifice romano in fancti Laurentii ecclefia qua; eft extra r urbis muros cu Ioleuxorecoronatus eft. Ifq? pontifexrebus Romania:8c fubfe- quenter hierofolymi* opé laturus multos exciuit cru ce fignatosiq cu eo Impato' re Cóftatinopolim fe cóferrent.ìoanes quoqj collina portuéfis eps cardinalis in cius expeditioms legata fedis apoftolic* declaratus eft:qui ad nonù coronati fp*' foris die urbe profetfus Brundufiù fe cótalittquoTmpator imperatrixqj accette/ runfcomnefqj fimul Veneto^ nauigio funt excepti.loanes nunclmpator V ene/, tis pmiferat:fi ab eis qui a Cóftantmopoli detulerùt cu habito a pótifice exercitu Conftatinopolim reportaret" Dyrachiùeis recuperare.quà urbe Theodorus ep/ ' rotes furto dolifq; furripuerat.Debeilaturus auté DyrachiiiTmperatorhmc Iole uxoré inde cardinale colùnam Cóftatinopolim iuflitaccederennchoataqj eft ob' fidio & oppugnationes per dies pene? fingulos intentatx.Sed urbem ueteri muro Epyrus. qua Venetus mftauraffet munita Theodorus milite abùda's ex Epyro fideli faci le defenfabat.adeo utlmperator potiri fibi defperàs cóftituent abeudum.& quia mediterraneas macedoni* urbes itvuifendi defideno teneret .petitù inter foluen' Macedo// daobfidionéatheodoro fidei'public*fecuritatéaccepitfecundiiqua (cripto fi> nia. bi data ad ardtx amnis portù extéfioné in macedoni* littora prima fecit. I nde ad nemorofa tépe delat" cu ad mótiu faltus pueniffet filuis tectoru ftructas a Theo ' Andreas doro duceinfidias fcidits&abduclus in teterimu carcere eft coiectus. Andreas p Vngarise id téporis Vngari* rex ab Honorio poiifice in pdicta expeditioné accerfitusjius tex Dalma-omne quod in dalmatia fuù ad id téporis regnii habuerat Venetis ideo concetti* - tia, quia eù ufqj ad damiatà cu exercitu ampio nauibus detulerùt.Effethoc in loco dicendu quo pacto Cóftantinopolitanùad ruinàtéderecoepitlmperiujquiaTni' perator conciliata fìbi cu rege exagonarù à Venetis amicitià noluerit accepta in uxoré eius filia conferuare. Sed maior eft res q q breuiario cóprehendi poflit.In Federicus. Italia uero p id téporis Federicus fecùdusTmpator germanus no minus q fi tur' ii. impator cus fuiftet aut farracenus Roman* ecclefia: ÒCItali* Romano pótifici infeftus Petr°teup. erat.is repugnare & pr*lio refiftere aufos mediolanéfes aggreflus. Petru teupulu Gregorius Venetia^ ducis filiù coepit:Sd i" Apulia miffum 1" carcere occidi iuflìé. Quaobre nonus p6. Gregoriù nonù pontificé Romanù qué ipfe pfequeretf impator Iacobus teupu/ Jacob* teu'lus tolito attétius exaudiuit.pacéqj eo rogante cùgenuéfibus cóftituit ànis nouc pulus. his códitióibus duratura ut bella uterqj populus fufcipet.gereretq? cóia.nec pof Pax genué^fet alter fine altero cu uatari gr*co impatore aliquid attétare:ut utriufqj populi fium. nauigia ambo^r fimul deferrét infignia.obteftatufqj eft pótifex qd decreto fanci ' tu rpmulgan fecit.partéqj huiufmodi cóftitut* paci contraria primù faceret ex/ cómunicationé cuius fentétia tue eft lata interdidtuq? a (acrificùs incurfura. Ea paxalioquinlaudabilisueleamaximeratióefuitnecefkriautili ppotétes Italia __---* ¦ — • - -• — - - populi VENETORVM 4j populi:hincFederico,mdegra:coijnpatorilatinosapud Cóftàtinopofim oppri mentirefifterepofTent.[oanesenim Bereniuslmpatorad eos obieratdies:& Bai' duinus ex decreto acceperatfmperiu. Ioànes ite uatari apud Adrianopolim orié^ ! talisappellatus:&alter apud mare ponticiiexagonaivgra'co^occidétaliu impa^ Mare pori' tores partim dimiflìs copiis parti" coiuctis latinos egracia eiicereadnittebatur:& ticum. uatari cótinu.vtù ab Andrianopoli ufq; ad Satalia obtinebatiperiù. Cui fuberat Latinie aderantq?inbellisaflftdui Marcus Sanutusa>geipelagi:& Leoganala Rhodum gra:cla ell/ infulas tyrànide obtinétes:fregerùt tamé Veneti aliquot ante cóftitutà pace anis c'iuntur. utriufq; grxciìmpatoris audacià:cretenfes in rebellionepcndétes esprimere cu/ piens dux ea infula prò Venetis gubernansMarcu Sanutùmercede coductum Marc0Sa/ auxilio aduocauerat.Cum accerfitus a rebellibus uatari tres & triginta in expedi' nutus* tionéadduxittriremes:&quéfolùreperit cu trircmibusoclo refiftétem Sanutù Leogana^ in patria prò dicto Vcneto redire curauitrobtmuitqj tunc de infula creta Vatari ^a Trire-v R hetimù,Melopotimù>& Caftrùnouù.Sed cu ulterius pgredigracusTmpator mes° obfiflente Veneto nequire^reliffta oppida cu impofìto prafidio amifit:trefq> de xxxul; fua clafTetriremes apud Cythereainfula perierenaufragio.Tùceducta Venetiis Vat3r1, ingés claffis Ragufinos q fuafione pollicitationibufq? Vasari feducti defaueràt^ketimù. data uenia infolita foederationéamicitiaqj recepitmeq? uero potueruntlatino^? Melopoti/ debilitate Veneti adiuuare:qn Cóftantinopolis tata belliacerbitate fitpreJTat ut mum' BalduinusImpator Philippum filiù infantéacceptiarris alienipignus tradiderit Caftruno mercatoribustdetraftùquoqj^diùpublica^&bafilica^culminibufplumbum uum» ueniifmec era t alicunde auxiliu prarter opé qux multa a Venetis fuo ipfo^z inv Cytherea pendio adueniebat.Tade gratci Impatores rebus elati ^fpere in latinos patratis: infula. Cóftàtinopolim terra manq? cinxerùtartìiffima obfidionetunde 1"falutis defpe/ Philippus rationéTmpator adduclus Balduinus Venetos fuis grauatos piculis magna eui/ citpcù inftantia clafTem ab illis triremiù uigintiqnqj armadam:cui prò dimidia cóis utriufq; fieretimpenfa.& nefraudé in folutione periculùue amifl"i forteim/- perii Venetus timens impediti recufaretjmpafor dedit pignora ofum pciofifliV ma Ianceà fpongiàcpiqbus Dns & faluator nofter hinc pojtatustinde uulneratus I"-àcea:fpó & crucis Iigni in quo eàptulit parte maximà.Immiflkqnllico Veneto^ decreto g'aChnftì xxv.triremesexpedlàtémportu& ipfaurbis moenia infettante infolentiffimum Cóftàtino hoftégrcccùproelio fuparunt:&quattuor&uigintideinimica claffe interceptis P°^1S lite/; triremibus Córta tino polis obfidione liberata e(bqn etià Leo ganala dux g grazcorata Pcc rù dictazobfidionis claflìprsefuerat:eodédieRhodùinfula & feipfum p faedera Venetos, fubieat.Et ha:c qdé Conftàtinopolitana: urbis liberatio eodefactaerat anno in l~eo gana> quo pace Genuenfi cu Venetis pontifex.ix.Gregorius effe uoluit. Quare p onti la Dux. fex ipfe maiora indiesaduerfus fecundùFedericù hoftéfuum tentare difpofitus Fcedus pó anno ueftrx urbis coditi feptingétefimo ocluagefimotertio fcederacu Venetis tificis cu m iniitjp qux claffis triremiù ité.xxv.cói ac pari impédio eflarmata quam adhiberi Venetis. uoluitpontifexFedericoSicilia expellend;:ob qua iniuria Federicus ridiculum Venetis bellu intulit.Naqj cu exercitu paratifllmo (ci Hilarii terrà q tunc unica i a DEGESTIS Ciuitas fd p0puI0 Veneto Itali* folo erataggreflus efl: terra:qua: Veneto fubdita Papuano Htlarii ag;ro contigua uixfubftinuit operienté fé Romanifmpatoris exeratù::n Bebafqj Beba tur turrim exiguà cu no effet terra acceflus couitia funi iactata. Supueniens interini fis, a Venetis cimba^ fagittariis plena^ multitudo q aquas ccque terrà còpleret, F e/ dericu pariter cóuitiis lacerauit.Incubuemt tunc totis uiribus pontifex romanus & Veneti difturbàdo Padua,Ferrariaq? Eccelino de Romano tyrano omniù im ' maniflìmo fubditastq oém quoq? tràfpadanà occupauit Italia, (acobufqj Teu/ pulus duxad Gregonu mótelongu fedis Apoftolica: legatù Ferrarla cu clalTe de Bccelinus latus.eà urbe deturbato p arma Salinguerra Eccelini romana: ecclefia: acqfiuiti tyrannus. (fé legatus A zoni eftenfi attnbuit gubernàdà.Fauebant eo tpe Pifani F e d e/ Azo eften' ricorclaffemqj fupra centù,utfertur,triremiùin genuéfes armauerant d u cen d a. (is. Quarepetitus exfcedere Venetus fuppetiasgenuenfi afferre curauit: clafTtfq; fri' Pifani fa/ rem{ù fexaginta pfedto A ndrea Teupulo ducis filio fubito efteducta: qua: pria uentes, uellifìcati^nePolàdelataeàciuiéatéqinfuatrireméiufTanodederatimpatàpe^ Federico. cunià:&muro alicubiaptopuniuit.Cótinuata exindenauigationeTeupulus di' rachiu eftdelatustubianuncio in id miffo certioreft factus Federici &pifano^ claffem a genuéfi apud Corficà fuifle fugata. Quare Andreas pfectus claffe in Tola uafta 'p0là cóuerfa qua intellexerat ite^ defecifte eà ui recepta fpoliatamq; igne ferroq? taeft. uaftauit.Pet quod tépuy Lodouicus fraco^rex curante Balduino Impatore pi' gneraredemit pciofif&ma Venetis ficutondimus cócefla, lancea fpogia'q? & par/ tem liani crucis dni ca: paflionis.Eflet hoc in loco dicenduqd clafTis V enefa ex/ Damiata peditioni pfuitin damiataducta. Sednecmutilaripóttotregu,totqjprincipu, puitas. qc uarii fucceffus hiftoria &C ppofitu ,pmiflumqj breuiarii modu excedere diu in 7 cepimus:ad ea itaqj reuertemur q funt de EccelinofuperiusinchoataAd annu Venete urbis coditi quartù oclingentefimu:quartus Alexader pontifex roma/ ¦Alexa.po. nus cóftituitlaboràtibusin Lóbardia tràfpadanis atyranide Eccelini ecclefia: partiù ftudiofis opé ferre pferti* cum Venetos héretad id cupietiffimos:q recipie7 da urbe Padua celeberrima nauigiùfibi&copias polIicebant":creatufqj Philipp pus ex nobili fontanenfiù familia archieps Rauénas fedis Apoftolicx legatus te cótulit Venetias:q m urbe armis primùufus ecclefiafticis uit* a:tem* pmiare/ promifit crucifignàdis ,q in bello aduerfus Eccelinubarbaris truculentioréfigna pontificis &ecclefia: fequerenf.Et ne fingula ^pfequant" hic nimia Veneto^ ope & opa Eccelinus Paduà primo poft estera facihus amifitrq plura éenuit casto ofbus tyrànis & principibus q ad hxc tpa in trafpadanis fuerut dnati. Nec uero minores fuerut motus g pótificis quoqj Alexidri.iiii.tpibushinc CóftatinopoA liminde xpianas Afia: urbes & ffulas agitauere.Cupiuerat Alexaderipfead pri' ma aflùmptionis fua: tpa chriftianis A fi* rebus fubuenire:quod ut intétarec ne ' dù pfìcere pofTet ad rege Manfredi fe appellatis agitationibus eft fphibitus. Erat enim ptolomaida acron tyrufqj urbes opù amplitudi'e populorùqj frequétia ad^ auct* ut pote apud qs Veneti:genuéfes:& Pifani p annos iaquattuor &.lx.qui' bus a chriftianis fueratpoffeffe oém orientis occidétifqj cotractauerat mercatu/ ram: qui VENETORVM 44 ram: qui tres de Italia populi feparatas cjng? areas & uicos domibus continuafos feparatahabebàtptoria:inqbusiudiciain fuostaciuilia q criminalia exercebat: nihilq? era t duobus eoi? populiš iri eadé urbe pter ecclefià cómune.De qua tantu apud Ptolomaidà Veneti genuéfefqj & altercationibus fkpenumero contederùt ,PtoIomai' q? Veneti tertia eius urbis parte in uim faedei? pridécum Balduino rege Hierofo/ da. lymo ictoijr donatimonafteriu (ancfcc Sabbx eius urbis pnmariù fibirpprium te/ nere quasfiuerunt.HtTqj auditis cótentionibus quartus Alexander pon.ro.cefuit: iuffitcjjmonafteriiillius collattonis ius &oém difpofitioneutriqj populo forecó/ munetcuius coceflVonis apoftolicas litteras Philippo móteforti gallico Ptolomaì-- da: urbi tunc de moreexpeditióis chri ftianje pfecio oftédit:& eius amicitia fretus monafteriùinarcécaftelluue cóm uniti! fibiexclufo Veneto retinere conftituit. Suborta exinde contentio tumentes prius no inuidiamagis q illatis hinc inde m/ iuriis &. dànis duo^ prcepotétu populoiv exacetbauit animos:quos tanto ab arftu demulcere ac mitigare qfiuerit Philippuscjui Venetos populariterabire iuilit. Pbilippus Eam iniurià id dedecus id damnu indigne tulit Venetus & tyri: quo fé receperat:tnóteforti> Pifanosallocutus facilein fentétiam duxittut fpreto fcederequod cum genuéfi gallicusv paulo anteicerantfocietatèipfinouam in cómunéutriq?hofl:éiniret, dù eis Ve/ neti fauonbus cóparandis in teti funt.Placétia Cypri regina duxqj Anthiocenus placétia re & tepli Hierofolymimagifter ac Ioanes ibidem comesrqbus e {let affidua Ptolo^ gina C,y, /- maidx Tyriq? cóuerfatio monte forte infoienti^ éemeritatifq? & iniufticiseincre/ pri* pauerùtforedicétes.utnifirein integrùrefh'tuta Venetos concilietrrem m Afta chriftianatid errati! id fcelus fuù euerteret.Cùq? elatii & quod conftat:femiamé/ temhominéin paruicacia pftare Veneti refciffent, triremes trefdecim q fibi tunc T yrt" erant raptim educùt: Ptolomaidà aduolant: cathenam qportus daudebatf rerringunttillicoqjnauesgenuéfium fres &ui^intitriremefcj? binsc ibi exarmatx Naues gc incédio affumpte & fand:i Sabba: caftellum monafterio fpofitum eft deftructu. nuéfiu in' Genuéfes ueroinéereaapud Tyrum & ipfi duas 8C uiginti triremes armauerant: cendioab/ qu# adaucfbrindies VenetoR' clafTifazpenumero cócurrerùt.Seceffit.n.paulifper fumptx. Veneéa claiTis in mare poticùtdelafaqj Méfembriam urbe de farraceno expugna^ tam diripuit.His q apud Péolomaidageftaerantgenuzenùciarisjclafféeares pu,> blica ingente arma uit, triremes quadraginta naues cete'as decé,qux T yrum funt T riremes. miflit&pariter Raineriuszenusduxtriremes Venetiis qndecim taradas dece, xl.naues.x. & qui ex Veneris Péolomaida: agebant.unde quadraginta uachetas naues ceteas R ainerius dece parauere:parenfqj potéfatu & armis in Afia Veneti genuéfes hoc uno erant Zen9 dux* ìnferiores q» Tyrii uterqj populus cóem habebat urbe in quaquàtumclaudebat portushoftilia alatininominis magiflratu inuicefacere^phibebanf.Ptolomaida uero genuenfis cum fuo móteforti eratexclufustundeV eneiro comoda pfìdiaqj accedebàt.Alexaderinterimpontifexromanushis q apud Ptolomaidà male in/ choata peiores apud genuam Venetiafqj progredii s habebat auditis oratores ab Utraqj re publica & paniera Pifana ad fe mitri curauerafcpacéq? intereos compo/ nere erat conixus: qua: iam p cóclufa habebalf.Cij ad annù códite urbis Venetae I iii : -, PEGESTIS guartum odlingentefimu ex A fia eft allatum ingentes & nifi Pifano Venetus ne ceflìffet pares eas claffes Ptolomaidà inter Si Tyru acre proeliu depugnafie:cuius uictoria duobus coiun&is populiš cótigifletj&hinc genuenfis quinqj 6C uigmtt de fuo amifTis nauigio i Tyri portù cófugit:Inde uictrix Veneta Pifanaq? claflis Ptolomaidà eft reducta:abufufqj eft uidtoria Venetusqpublicatuncprimu SC urris ma/priuata genuenfis populi in Ptolomaidje a:dificia demolitus eft.turrim ingété cu gna in pto' ptorio cui erat appofita:& horrea mercatorùqj apothecas:qn etià uiatores Se ap/ lomaida. paritores q de genuenfi ad eà die manferùt Ptolomaidafunt expulfi.Cu itaq? ge/ nuenfis res publicafuos a romana curia reuocaffetad pacetradìàdamijffos ora^ toresida Venetispótifexipetrauit:utcaptosinprcrlto dimitterétgenuéfes.Erat ite ea tépeftate res apud Cóftatinopolim in peflimuadducfce locù:adeo ut Bal r* duinù ìmpatoré cacterofqj Latino nominis in romana agétes retinédi ea q erat re> liqua defperatio inuaftffet:qbus Si uires Si aios reftituit ducla in a:gzeum primo: poft in ponticu mare Veneta claflis qua ex uidtoria in ptolomaidà portum redu cta docuimus.Et forte tunc accidit Theodorum Vatari gra:co£> ut appellabant Michael imperatore mori duobus filiis: qbus pueris Michaelé paleoiogum fibi affinitàtè paleolog^. coniunclu teftaméto tutore dederat:qua utapparuit fecuritate p impatoris graj* ci morte latino^ rebus addita clafifem Veneti a pontico reuocarùt.Sed Michael paleologus uir mgétis fpùs multa in latinos eft aggre(Tus:q Vatari pene decrepi/', Guilielm9 tus dimiferat intétatarprimùq? omniu Guihelmo francigence achaià& ^ximas fracigena* grascia! regiones obtinéti proelio cógreffus eù fupauifccaptiuùq? Andrianopolim pduxit.Inde uerfam in mare póticù regione ut recipet rhiflo exercitu curare eoe / perat.Cù Baldumus l'mpator copias q (ibi erant oés nauibus ipofuiffebqs p fedi o claftì Coftàtinopolitano gente Veneta ad ipfius potici oras deféfioné uoluit citi cundu ci. I nterea q erant Cóftantinopoli uetufta origine grxcirodiofu m pridé u t- eft gentis natura:latinù nome inde còftituerùt eiicere, j nitaqj coniuratione paleo/ Cóiuratio. logus de urbe recipiéda p idoneos eft admonitus. Clafle igitf Impatoria q omnes afportauerat latino«» neruos in pontico id agente adpehiens cu exercitu Paleolo/, gus refracta a cóiuratis porta nocete cócubiaeft admiflus.Balduinus uero Tmpa/ tor Si Pantaleo J uftinianus patriarcha nauigio de repente cù fuis ofbus / Si rapta fupellectile ad Euripù fefe ,pfugi recepùt.potitus urbe paleologus eoiecit rebus fuis fpietatis fcelerifq? fundamétalqbus poftearefpódit ofs fuafucceflorùqj exea cognatine ipatopIocis:Guilielmiprincipatus regiói bello coiuncfetato paleologus indignatus pfidio quàtù inuexerat iariuéfis. Ve' neta.n.clafft qua: in ponto fuerat ad primos nùciataz paleologo tyranidis motuš fepté & triginta triremes Rainerius zenus dux ex Venetus addtderat:q dù Ionio . are Te mari nauigat.lx.genuéfiu grxcorùqj triremibus ad theffalonicenfem finù obuta- rJ'IV^inus tiit.Illifqj nihil monétibus Veneta claffis minor maioré impetere no eft aufa.Sed i.a i/ h xc noua clafìe Nigropontù appulfa,tres alix Veneto^ triremes ConfìàtinopO' cenlls* hmpdatùiueriit.Dùqjfadìà ingente afportà t pdànauigio q fium nauis cetea eflrexpugnatatportù defde Venetus eadé qua nauiam coeperat lazticia ingrefTus Tyro ut potirefadnixus eft auxiliis ad expugnationem terreftnV bus ptolomaida A crone accerfitus.cefTit tamé conatus inanis. Tertio ab inde an ? no clafTis Veneta quattuor & uiginti ^riremiù tribus genuenfiù triremibus apud Lilibxùfortuituobuiaeascaepit.quodcu Genuà perlatuefbeducta aduolauit? Lilibamm. duodetriginfa triremiù clafTis qua: perquifità accuratifTime Veneta ad Drepani portum reperit. coflictufgj habitus eft acrerrimus,in quo maximù genuenfisres L)tfcjpanus; publica accepit in incómodù. Nam tribus ex fuis triremibus in proelio crematis poitus^ cseterx oés in plio fupatxutrinq; crudelifTimo fuerùt captai Qua» clades a genué/ fi accepta effecit.ut Michael paleologus illius focietate fpreta inducias cu Venc • tis cóftituerit qnquenales. Eodéq? ano triremes genuéfìù.xxv. Venetis.xxx.apud fiducia: mothonù cócurfura: cu uiderétur retrocefTitgenuéfis,&naui oneraria mercibus quinquc<* Veneto^ magni ualorisplenaapud Euripum expugnata genuenfes potiti funt. nales«. Eadéq; genuenfìum clafTis ora Crete circùueata caueam illius infula: oppidum caepit:fpoliatùqj penitus diruit. Vrebat Venetos accepfce in naui oneraria de ca.s ucx ruina DE GESTJS tiex ruma cladis aliqua ulcifcenda: cura.Miferunt ifaq; Ptolomaicfam éres & ui> ginti triremes occafioné ibi aliquam gereda? rei expedta turas.qua: cafu ptoloma i/ dam inter & Tyrum duo de triginta genuenfium triremibus obuiaj conflixerùt. Fecitqj locop? cuiq? fuoiy propinquitas animos:& in rerum difcrimine utriq? au/ Clsmens, dentius depugnatumeft.Inferiortamégenuéfis quinq; triremes amifit. Clamés iui.pon, quartuspontifexRomanusutrumq? populumpernucios &epiftolasmonuit, Viterbiu, ut belli induciis confhtutis oratores ad feacturosdepace Vjterbiummitterent. C» Jdipfum etia dictos oraruntpopulos reges Fra cix & Sicilia fuam uterq; operam opemqjin pacis qua:fieretconferuat!onéftabilimétumq?pol!icit!.uenerùfq; Vi Fames uay terbiumoratores.& realiquotmenfibus trattata nihileft conclufum.Fames ea Iidain ciui^pef^ate ualida Venetias affligebat.frumétùq; Apulia 8d Sicilia ut confueuerat tate uen, abfqj claffis pnefidio importandi facultas genuefi bello adimebafur. Orator tue magna precu inftantia taruifinos .patauinos, & ferrarienfes ut annona iuuarent Lauretius Lauretius teupulus dux, Rainerio zen o defuncto fuffectus pecunia etia exceflì 7 teupulus uepromifla emolire nequiuit. Noua itaq? mari adriatico nauigantibus fune pri/ dux. muuecfrgalia.&utcertioredica uocabulo frena impofuit. Lexenim tuucfuper Lex facta, inde lata in hàc diem feruata efbut intra hofKù fauatici ad polam pmontorium Fanaticù & rauénatiùplagam nauigantes ad ue&igal foluendummercefq* Stonerà fi ma/ hoftium, giftratibus collibuiffeé deponendù Venetias Te conferrét.Creatufq; mngiftratus cumbarchis attributisne legi fiat fraus die nodtuqj u triu fa; Iittoris plagas por/ tufqj perluftrat.Quas ratio prxtergenuenfebellu Venetos impulit,ut cu m pifa/ CaroPrex, nis Carolo regi ex andegauis primo apertis hoftibus feedera in quinquénium re/ Bononien ' nouarent.Eodéq; anno ueftra urbis condita: quintodecimo otftingentefimo Bo7 fes, nonienfes magna Romàdiola: parte dominio prxmentes clau fam a Veneto ro/ Roman/ madiolis per adriaticu mare nauigationem ui adaperire conati funt.parato enim. diola. uariis modis fimulationibufqj exercitu cu Veneto per oratores egerunt ut abro/ gata lege cuftodibufqj ammotis priftinà fibi romandiolifq? nauigandi adriatico redderent libertaté.mouitq; pariter cum oratore exercitus.Diuerfiuerohic Ra/ uennà:ille Venetias petiere, Senferatdolum Teupulus duxjpariqjfuerat uerfu/ tia ufus:Nouem.n.eius triremes proximù rauénaj primariu padi hoftiù ingrefT® bononienfem exercitu mare inter padum Si locù occuparet accelerare uiderunt. 6C fubito prarfidia duo unù bononiéfis ad primariu Venetus: altera d fanctum, Scùs Alb, Albertu fummis conatibus excitauere.8d in bononiéfiuexercitu.xl.milium copia; Bononien ' militabàt.tadé fu pati plio bononiéfes pace ea accepunt coditióe,u t fu o excifo ad fes fu pati a pmarii hoftiu cartello libera fibi qrùda reiy eductio cuftodia padi hoftioijr Vene/ V enetis* to lfqueret". Anconitani a t cu bononiéfiu exéplo Venetis bellù fferre no poffent: Ancóitani ad Gregoriù decimù pótificémittétesqrelas detulerùt:gbus pótifex motus ma/. Mare Ve> tea Venetisliberùlinquiiuffit. Veneriq?tuncminimeparuerunteanunriispra*/ fietis. tenfa ad cótumacia excufatióe q> anconitani maledi&is médaciifqj,&falfa fug^- A bbas ner geftione ufi pontificem feduxiffent.A cta uero e fi paulopoft in Lugdunéfi con/ Upfia:, cilip cuiidéprefuitGregorius anconitanorum cu Venetis caula,Àbbafqj net/ UO(l£ VENETOKVM' 4 uit A driano paulopofì: qnto in romanù pótificé aflumpto Veneti anconitanos mesarma^ bello mari acerrimoqj pfecuti fùt, ad ora Iftria: 8C R omadiolse nauibus eia de/ tx* ftine cu mercimoniis penetrates late Venetiis legi 6i uectigalibus portoriifqj frau -xv* diebus. dem facere pfumpfiffentdeledtoqj ad id bellù pfecto fex & uiginti triremes dux contarenus attribuit.& machina? ad urbis oppugnatone onerariis nauibus com/ portata:.Dù aùtportus magno oppugnatiù conatu tépeftas derepéte coorta na-' uigiù in altù pelagus trafuerfum egit.fexq; triremes impacta: Iitforibus fenegalia: Senegalia. perierùt. Immiferùt paulopofì: Veneti fuppleméto naues tardas & triremes quiV bus apte nauigatibus mareanconitanus pbelle ftruxit infidias. Omnibus.n.qu® fibieffentnauibus&triremibus Veneto &pfetticlaffisinfigniafùtaptata:ad Fraus an^ quas applauf® nauticooccurrétes cu dua:declinaflent Vene torynaues capta:6c conitanoiy Ancona magno gaudio futpducbE.Cuius cladis acceptse bifarià indignatio fc hatù ppulit Venetu,ut reuocatus cu claffe prima pfettus in carcere fit cóiettus, & noua infìruttior expeditio in Ancona ducéda paulopofì: Venetiisefì: edudta. Eodé quoqj tpe templarii Tyrù urbe prò expeditioe xpiana adminiftrantes folità ante bellù genuéfe iurifdittioné & portorioiy exéptioné Venetis in ea urbe rem te/ Nicolaus grirùt.Tertiusinterea Nicolaus géteoriundus Vrfinainromanùpontificé &q/ urfinus pò/ dé^ftàtiffimù efì: creatus. Venerùt ad eius creatiois nouitaté de more Veneti ora/ tifex. tores diu fpreti cù ad falutationé reuerétiaqj ficut& all'i no admitterent^à Con/Veneti ora-' bareno duce fuo reuocati urbe Roma rpfetti funt.Sed eos de itinereaccerfitos po tores. hfex admifit:multifq?& duriffimis uerbis de anconitanxurbis ro.eccleùx iuris Oratores oppreflióe redargutos ,8c rndere rphibitos reiecit.Siue aùt interea paraueràt eduxe reuocatuc tàtq? Venetùfìuepofìq ea ftellexerùt q fuis apud potificé oratoribus certù é otto a duce* eo^triremes/quo dieoratores Venetiasattigerùtad esteraclaffemancona obli'/ dente pueniffe miferunt. Per id tps anconitani Venetias legatos de pace atturos: qua; ^ppe modù conftituta erat.cù efì: alla tu duas anconitano^: triremes tarda de v enetiis fecus Sicilia littora pra:datam efle.Quamobré 6i dimiffi funt re infetta oratores triremes quattuordecim Venetiis educbe in anconitana cafìra expe/ xi'iii.trire/ dttioné^j aduoIarùt:qua^ duas paulopofì: incaute ab aliis fepatas anconitanus rn.es, i- - > filentio DEGESTJS Fax confti-fJentio itercuftodias delapfas ccepit:in portùq?pduxit.&pax paulopofl zcquis tuitur, conditionibus eft conftituta. A d annù poftea fecundù trigefimù odh'ngétefimu Tripoli* urbis condita quarti Nicolai pontificis anno fecùdo T ripolis urbs infignis obfu dione ac uiribus fadra eft in foldani Babilonia: poteftaté.quà quidé urbe ditifìt> ma poft cómifTam immortalibus cxdem maxima:poftqj abactam afportatamq? omnifariam re# pradam igneprimù poftea ferro abufum diruiq? curauit.pro' greffufq}eodem furoris impetu barbarus TyrùquoqjSidonem & Barutum,ac earùurbiu oppida intra tertiù Nicolaipontificis annù ccrpit:ac ficut Tripolini incenfam diruitlfqj princeps aclu &t prudentia aeque ac uiribus & potétatu poi' lens nec ea clades accepta nominis chriftianiprinceps occidétis in A fiam cócipe / ret^nducia^* foedera in duos annos Ptolomaida»habitatoribus chriftianis cocef Cruxdat". ftt, Nicolaus tamé pontifex de more affuméda edicto propofità ftatuit afflicftis chriftiano^r Àfise rebus fubueniendù.Iuffaq? eius exindemaioris fuerunteffica' Mille qngé^cia: mille qngentos ipfeequites ex publico ecclefìse phyfco curauit primo o m/ tos equites nium Ptolomaidà coportari:qui & multi in magnù exercitum fine certo prcefhin tiqj ut oportuit aliquo duce fecuti funfcqui quo plures co fuerùt pnitiores.Ptolo' maidaurbs populiš tue frequentata innumeris quàtos nuncnon temere alatali' qua urbs Italica feptédiuerfìs fibiquia inuicem fibicontrariis premebaturpo/' tiufqjlaccrabat" qgubemabat*magiftratuù gentiùq? genenbus. patriarchi emm titulohierofolymitanus (ibi téporalem xqueac fpiritualemuendicare quaerebat Hofpitala gubernationéeandé:Hinc templariirindehofpitalarii& paritertheotoniciab ar ' rii. moijÉ tra Catione & fàriguinis ut dicebat" effufionerepetebàt fu a & ad fe folù fpe' Theotoni ctantem rex Cypri uel ea ratione uolebat'q. tertio ante anno regni hierofolyma? ci. titulos in comitis attrebatenfis contentioné fponte fua & paucis adftipulantibus Carolus affumpferahRexquoqj Carolus fecùdus Neapolim ex carcere reuerfus nihil du/ jrex fecun> xit antiquius q Ptolomaidà mittere:qui de hierofolyma: regni titulis cu Cyprio 4us« regecótendentes paterna auitaqj &proauitain illa urbe iura uel armis & uiribus conferuarét.Qua inre ufqjadeo exarfitanimis uttépJarios? hofpitaliorùqj quos Cyprio regi magis cupe addidiffet pradia in regno fifa Neapolitano direpta ua/ ftauerit.Confulem quoqj ibi habuere Pifani qui maiore ufus eft ambitione,q ibi quoq? genuenfis uir Venetus utebat".Milites itaqj nouos quarti Nicolai pontifi' cis iuftù in exeteitù fine duce & rettore eius qua: requirebat" audloritatis miffos nullus qui continere po{fet & fciretmullus erat qui a flagitiis & fceleribus ^phibe/ ret.Eaq? militù multitudo in chrtftiano^ caedibus Se rapinis.adulteriis ,uiolatio/ nibus,&incendiis aliquàdiu debacchata in segxù foldani noctu aliquàdiu poft pani interdiu per furta & latrocinia penetrauit:atqj eo ufq? progrefTaeft/ut pra^ das iumento^ mortaliùqj de re^ omnium tanqua iufto bello propalam abigetet. tulit tamen patienteriniuriamtdiTfimulauitqj diutius omniù fpe foldanus. rexq; per nuncios&abactarn predam ter quaterq? repetiit.Et quando tandénon funi reddita:anrmum prsefixit intra quem nifi f leret fatisfefe comminatus eft Ptolo/ tn^idaj excidio poftergatis quas ipfi uiolajnfentinduciis accefturu. A nnoqu exav d:o centu m VENETORVM 47 centù quiViquagmtamilia armato^ in Ptolomaidam duce fiolio fu o imifit. .C.&.l.mi/ i^umq; is adolefcés duobus iam méfibus urbe premit,def uncto genitore folda/ lia hoium nus ab exercitu eft fuffeclus:quo elatus fuccefTu urbis Ptolomaida: prsedam per à foldano edi&aprarconiùq? uociferationes: quxa chriftianis intramunitiones exaudita: miffa . funtjexercitui donauit.T une difeordes in ciuitate noftros defperatio cccpit. mul/ tl(5? nulla ufi timoris fimulationepartim captate abeudicaufis,partim clandeHi^ na per noctem fuga defertores eftecfr' funhad eaqux paulopofl animo^ cóften nationéeftuentù.utpublicooés confiliomulieresprimù paruulos de debiles cu fuppelleclileemiferint.Deinde cóftituerùtduodecimmilia armatosinurberei Defperato tinendos}qui defenfionifufficereuiderenf csteris emigrandum. Manferùtq;ex PtolomaiV primoribus rex Cypripatriarcha & hofpitalis templariorùqj magiftrùrexq? Cy> darum. pri ignauia:quaj certior uocabulo appella« polTet ufus illieo per ruga multitudiV nem efl: fecutus.Fuitq? exéplo eius ut oesjqbus nauigio facultas non defuit/Pto/ lomaida emigrarét.poftremi omniù hierofolymi patriarcha magiftriqjnÓ prius Ufbem deferuere q foldanù uiderùt fiue a cafu fiue cj> fugae a chriftianis cómifke certior efTet factusoppugnatione folito maiore impetu oftentare.hiqj Dromone Dromo lnid feruato porta delapfi fecundaprimu nauigatione funt ufi. Seduentopoft pottus. paru inualidà temperate mutato fub iplam Cypri plaga periere naufragio.Sol/ danifqj eadé die & hora Ptolomaidam & paucis'quos nauigii carétia detinuerafc ^fole*»«** rnf' chriftianis male deféfatam coepit:& mortalibusineareperiisadunù trucidatis Pr^di quidé militi fuo ^pmifTam iterato cóceffitedicto.Sed tanto tenebat" illius excidéds urbis defiderio ut parùper fuppofitus ubiq; eo prxfente atqj incitante lgnis maxima preda: ipfius parte affumpferit.moenibus inde & urbis parietibus pallìm folo jequatis duriore farracenus miles foldani imperio eftoneratus q> fun/Ruina damétaubiqjita cófodi diflipariqjiufli't:utnulluurbis nullum pofthaec^dificii Ptolomai/ neftigiù appareret, A nnus erat is ueftre urbis condita: quartus trigefimus octin^ d a: a folda7 gentefimus,in quo tandéreliquias amifimus uictoria:illius celeberrima:: qua an 'no. no ante quarto de ducétefimo Vrbani fecudi pontifìcis romani aufpiciis:& uù> tute chriftianorum expeditio inchoauerat.Fui de induftria prolixior recenfendis *ebus maximis/quas apud Ptolomaida gerì conttógit:ut quod feci oftédere poO fe|n prope ducentos annos pugnatu efìe in farracenos:per quod tépus fere om/ nia cocpit ueftra refpubhcatquae aut mari contigua,aut infulis poHìdetis.Expe/ ftabut credo a me qui hucufqj legerint/quìd poft amiffas à chriftianis Conftan/ t'nopolim &C Aftae ciuitates i ueftris ^genitonbus fuit geftum.Sed multa maxtV ®naq? fuerùt & maiori digna cognitione q hoc epitomate poflimus uelimufqj de / lcribere.PaleoIogus.n.&genuenfes cupoffeuobis refiftere diffideréhturcos tunc Genuefes vPnmù in Europa traduxere.a qbus tandé pnti anno qnto fere fexagefimo &c cen / turcos teu^ teJimo meritas tati fceleris Se admifli flagirii pcenas punitionéq? acceperùt.GefTe ropam tra.^ rutindepaulopoft: res maximas Veneti.tùin bello qd cu ipfis genuélibus diutur duxere. ^.uariùjpiculofumj&tàdép uictoriagloriofilTimù fuit.tù in tuenda urbe Tar Taruifina HiCna:qua per ea tépora prima oium in folo Itali« cotinentipoffidere coepiflis. ciuitas. Maftinufqj / DE GHSTJS VENETOUVM Mafti'nus Maftinufqj Scaliger fyrannus omniueius xtatis potentiffimus à Veneéa repu' Scaliger. blica fociifqj bello Florentinis & Bononia prò Romana ecclefia gubernantibus: Fiorentini JtalixTranfpadana:&Luc2e&Parma: urbiù dominio deturbatus eft:&Turci T urei. interea à uobis cladibus 6C quid éingentibus pròftrati ca:fiafflictiqj fuerunt:bella Padua, exindefequerent":in quibus capienda Padua excellentifTimaurbe:poft Verona: Verona» deinde fubigenda Forùiulii patria& demumBrixia ac Bergomotnuperq? Crema Brixia, reipublica: imperio adiungendis maximis laboribus ac impéfis: fed pari gloria de JSergomù, pugnatum efl.Notoria funt hoc tempore fupradicta : fed certe promerenha eie/ Crema ganti ornataq? hifloria pofteris ita tradiutaliquot qui te pneceflferunt ducum 6i tuum in primis SerentJTimx Duxnomen& ueflra: reipublica: gloria & multoru ac prope infinitorum ex uobis patria ordinis decus gerendis totbellis. tot obeun' dis laboribus quaefitum ad pofteros tràfeatilluftratum. Idqjego mmìmus ficut nunc epitomate & breuiario aflumend um non cenfui. Sic ampie fufa & copio/' fiffima trattare ac abfoluere hiftoriateum uos cupere intellexero paratifìim^eém: profectoqi efficerem ne aliquid memoratu dignumex his qua: a condita urbe Veneta in hanc diemtuel mari: uel terra: uel bello;uel pace fieri contigikaut nuc: aut futuris temporibus defideretur.Sed ad propofitae à principio intentionis n o/ Venetia/ ftrae finem conclufionemq; ueniendum eft, S a tis multis prò tepore fed pauciori7 rum ma-' bus fortaffe q multi fieri oportuiffe funt opinatùoftenfum eft urbem Venetà di7 jaa laus, uina potius q humana opa ideo condì coepifle:ut barbaris chriftiana: fidei & re/ ligionis hoftibus aduerfaretunut profugis ab Hùno^:Oftrogothoi#Longobar/ do rum i Vngaroi^, Sarraceno^:& demum. Turcoijj ac etiam à chriftiano abuten' tium nomine tyrannoij: facie ac perfecutionibus confugiù apu d uos portus a Ci/ ìum 6C qetis refrigeriiqj 5C falutis arx 8t domicilium fine muro fine portis die no/ ctuqj pateret :ut irrumpentes difeurrentes & impetere parantes barbaros e£fera> tos populos chtifti dei Se fuorum populop: hoftesres publica repararetabigeret ac conficeret:uthortantibus iubentibus romanis pòùficibus dei ipfius noftri ui' cariis: utimplorantibus ubiqj chriftianis opem protedtionéqj afferret.Qua: qui/ dem opera meriti apud optimum maximum deum noftrum & Iaudis ac gloria: apud (sculi tam praefentis q futuro^ omnes plurimum promerétia dumuefltf prjeftiterunt maiores intra ducentos de quibus diximus annos mari 6C poft breuii ore temporis fpacio terra amplam hanc prepotente gloriofamq? pepere rem pu/ blicam tam diu duraturam:& ipfo deo auctore noftro maximam &c ingentem ac jeepturam amplitudinem:qdiu ea uite & gubernationis forma, qua eft parta/ilU fegere & adminiftrarepergetis, Laus Deo* Biondi FlauiiForliuienfis de Geftis Venetorum Finis. Biondi Biódi fl3Uì!fo:lmic»5n Atalia glluftrata PR.AEFATIO Vom multi hiftoria uariis extollat celebrétqj fentériis/ tu ma ^lexàder ximeeà Alexader Antonius Mamea genitus chriftianaf/ jyjàmea perator romanus ofum iudicio opti mus unica róe ea amplif fime uidet" laudafTe:q hiftoricos 8c fuos appellauit:& habere uoluit cófiliarios:quo£> prudétia & exéplo^ copia gerendis t perii rebus q maxie uteref.Clariflimi et pleriq? fenatores co/ fulares quoqj uini 8t nónulli gloriofifTimi pncipes g bellicis actibus res gefferunt eterna dignas memoria delectati funt hiftoria:ufqj adeo ut nó folù hiftorias Iibéter:fed eas quoqj fcribédo ta pclari muneris gloria cu re^ feri pa^>l*Us proribus cóem hére uoluerint. Na ut c«teros cacea:Fabius patriti« géris decus co gnoméco Piclor:Lucius Lucullus: Aulus Albinus:Afinius Polito:Cornelius ne ^ lucu1, pos:&Gaius C«far:eiufqj nepos Odtauius Auguftus:ac Hadrianusfcripferehi j * ftorias.Sed maxima tm munus pteritoR longe f«culoji malitia & ffoelicitatefcur q C«fat fit iniuria:^ urbe R_oma a uariis gétibus ficut in hiftoriis accuratius a nobis é feri Q^auiu s ptù oppfTa:& fi bonari arriù ftudia ftermifla fuerùnfola fprimis orno ceffauit ex » tinclaq; é hiftona.fadùqj é ut barbaris o fa euertétibus:& nullo fterim ea q gereba p|a§^us tur litterarù monumétis ad pofteros tràfm'ttéte. Nedù mille q effluxerùt annoia gefta fciamus:fed I tali« regiónes urbes:oppida lacus flumina mótefqjt quoR? no mia a uetufh's frequétat" fcriptoribus ubi fint:magna ex p te ignoremus & qd ma iorénobis affertadmirationéjmulto^oppido^&potétilTimai^ ciuitarù; quas in terea in magna amplitudine creuifTe cetnimusjcóditarù tpa nos lateant:& ipfi zi códitores.Icaq; poftqppitiore nobis deo noflro meliora hetaetas noftta.&cù c«te raruartiu tu maxfeeloquéti« ftudia reuixerùt:ac p ea htftoriap; diligécias nofeen darù amor noftros coepithofes tétare uoluitfi p eà qua fum nactus itali« rerù pc rittauetuftioribus Iocis eius & populiš nominùnouitatémouis auctoritate:dele^ tls uita memori« dare.deniqj rerum Itali« obfcuritaté illuftrare potero.Nec tn ip fam oém nominù mutationé temeraria & farli arrogatia fpopódenm fdtcare fed gratias mihipotius deperductis ad littus e tanto naufragio fupernatannbus auc parum apparentibus tabulis haberi;quam de tota naui defideratarationem expo ,fci debere contendermi, Italia: Regiónes feti prouinci«.X VIIL Liguria fiue Cenuenfis. I ratta rrifpadanq fmg Marchia taruifìna Htruria: A quilegienfis fiue Foroiuliana Latina fiue Càpani'a 6C maritima Hiftria Vmbriafiufcducatu&lpoletarum Samnium Picenù fiue Marchia Anconitana Terra laboris fiue Cam^àQÒuetus Komadiola fiue Flaminia & Aemilia Lucani^ Apulia Gallia cifàlpina fiue lombarHia Salentinifiuejsjia Hydrunti Veneti« " Calabria JBrutii, A A Italia un. Hefperia Aborige^/ nes. Saturnia Longitu^ do Italia. Latitudo. Ambitus. Apeninus Biondi Flauti ForliuienCs Italiie illuflrate.Liber primus. Talia defcnbere exorfi Prouinciarù orbis primaria a Iaudib* fuis incipere debemustqd quidé prò ampia parataqj materia tamfaciliter q iibéter feciflemusmifi ab eximio poeta Vergi Ito &poft a Plinio Veronenfe: demu aFrancifco petrarcha infigni poeta ornatiflìmx illius laudationes extarent.Itaqja fuo nomine & fitu duximus inchoandu.Nomépro tempori ____ diuerfitate nacla é uariù; qua Plinius & Solinus ab Italo rege quofda & nónullos a bobus'quos gigneret multos prifealingua Italia dici uoluif fefcripferùt:quomtneagrascimagnaintereahefperiaappellarint:qdfecutus zi feptimo Vergilius:He{peria in magna.Et Seruius exponit.hefperia in magna di/ xifTe Vergiliùm ad hifpaniae diferetioné. Iuftinus aùt in Trogi epitomate fcribit Jtalùe cultores primos fuiffe aborigenesjquo^ rex Saturnus tata: fuerit iufticiacs ut neqj feruiret quifq fub illo:neqj quicq priuatae rei héret fed cómunia & indiui' fa fuerint omnia. Vnde Italia regis nomine Saturnia fuerit appellata. Ea uero (v cut Plinius ex Octauio A ugufto tradit Querno folio adfimilis mari gemino ma xima parte cingitur:q> ab orientehadriatico fiuefupero:&a meridie occafuq» tyt rheno fiue infero abluitur.qua uero in feptétrionem uergit:montes altiflìmi alpes ling ua gallica a cxlfitudine dicti illa a barbaro^ ut inquit Cicero in curfu natu/ rabenignitatf cómuniuit.Logitudo eius abalpineo finu pretoria: Auguftx ad Hydruntù decies centena uigmti milia extenditf.Latitudo ubi eft amplior a uaro ad arfiam quingenta & quadraginta:& circa urbe Roma abhoftiis alterni nùc pi fcariae in hadriaticù defluétis ad tiberina hoftia centu 6C uigintifex milia.totufqj ambitus a uaro ad arfiam tricies centena & infup trigintaoElo milia coplecfr tur. Habet Italia dorfum & ceu in pifeibus effe uidemus a capite in infima parte fptV nx forma A penimi quimons ex alpibus qua ab infero mari recedunt oriundus cu recto (ppemodù curfu Ancona urbi:ut uult Plinius appropinquauit: in ma/ re fuperii ferri.&: ibi finiri uidet".& tn inde rurfus ab' eo mari recedens p mediani ] talia in brutios ac ficulù fretù fert'.Situ menfuraqj oftenfis ad regionum diuifio nem Iocorùq? deferiptioné ueniamus.Eft uero pdifficile in tanta mutationereru regionùqj quanta uidentfacta qui Romanas hiftorias attente legunt modù ad/ {nuenire.diuidendis regionibus:recenfendifqj ordine ciuitatujoppido^: montiti fiuminùqj uocabulis.Et quidé quantù attinet ad ipfa uocabula eximius fcriptot Liuius patauinus R ornane pater hiftoria: qua in parte nobis fupereft populoru nominibus utit*:qui nedù ad noftra fed parua ex parte ad fuà puenerunt artaté* QuodenimexStrabonis cretenfis geographia ac ex Plinii Veronenfis naturali hiftoria facile eli: coniicere in Oclaui augufti cuius téporib us & adiumento feri pfitLiuius defcriptióeitalùequà fecitaccuratiflìmàuterierùtmultaoppida più rimiqj populùquo^ nomina apud Liuiucelebratur.Ineauero defcriptione qua Plinius ipfe anno uix octogefimo polt functum uita Octauium diligenter fecit maior g protemporù breuitate & florentiu nunc italiaz reru códitione par fuerit mutatio LIGVfUA' 4 9 mu tatto cft fafta.Qux au té ex S trabon i s primum poft ex Plinu enumeratione SC pomponi: mellae ac ptolomxi defcriptionibus haud quaq multù diftàtibus iter fextatibus factis defint nobis horrendù infinituqj fuerit re&rre quàq licetmul' tos interuffe populos:multa excifa oppidasmultasdeletas urbes noti negaperiitt: plurimas tamenex ipfis fimul cùregionibus montibus & ftu minibus mutaffe no *nina cóftat:quo fit ut nec prifca legentes intelligàtmeqjpoffit nouus fcriptor il/ lis uti uocabulis magna uel eo ipfo apudiiluftres uetuftos fcrfppres frequétia habent" digmtaté htftoria? allaturis.facta uero effe locorp nominùq» mutationem &fimul esinanita eé populi's &urbibus ac oppidis; quo£: nomina nobis defunr ìtaiiamthinc tenemus q? pofthabita urbis romaz populi magnitudinis cui nthil in orbeunquàfuifceftqj nunc par iactura.Nulla eft huius famuli & foeliciù qua: ftanterep.fuerunt fjeculoi^ cóparatio multitudinis populoiv.Picenù enim infra Piceni ex plinto oftédemus trecéra fexaginta milia in reipu.dedirioné dedifle; quod nuc laus, uix decima parte habet.plinius etia laudes Jtalias fuo^ prioruq? temporù narrans cà dicit diisfacriiL,Aemiliopaulo.C,Attilio cof.nunciato gallico tumultu fola fine auxilus extemop» atqj etia tue fine ullis tràfpadanis equitu triginta peditum. ottuagintamilia armaffe. Noftra uero huiustpis Italia quatùfìue tranfpadanis «xternorùqj auxiliis equitatù peditatùq? armaret: no fatis facile eft nobis tu dica/ ®e.Sed non dubitamus qn difficile fit futurù fitertià quis parte conatus fuerit ita armare ut extra ftnes quifqj fuos inbellù expeditioneq; ducat". Quanta autem fin facla locorù mutatio hinc etia apparet <% Igenius qui de urbibus J tali« fcripfic 6C eum fecutus Guido prasfbyter rauenas ^pdiderejSpptingétas fuifle Italia crnita^ tes.Nositero nunc roman« ecclefie ftilumfecutifa&ap fingulas regiones dili' .ccclxiiii. genti enumerationefexaginta quattuorfupfaduCentas tantumodo tnuenimus. Vrbes ita/ fed appellane romana* ecclefiaeinfUtutaciuitates loca q epos habent.& Iginium lise, nidemus ac Guidone etià multa ex oppidis qnoftra «tate fpprio carétta epo alte,* ìftus diocefeos cenfentf prò ciuitatibus pofuifTe.& tamen omniù abipfis pofito^j prò ciuitatibus q nùc extent numerus uix quadraginta copltcht" loca ut aut ex/ > cifas effe ciuitates aut mutationé omo incognita in eis facta effe neceffarm uidea mus.Qjjtà aliis fortaffe impoffibtlé uifam tot Ioco^ acceptà in Italia p fexentos annos quipoft Guidonis tpa fluxerunt cladé.Nos ideo minus mirabile d ucim9 fiat a maioribus traditù uiderimus.Quin maffilià Troguspompeius interligo» ^ - res & feras GalloR?gentes pofitam dicit:cui opinioni concordat Liuius librojat; \, fy-ijjnnf#> Fuluius Flaccus prtmus trifalpinosIigures domuitbello miffusinauxihu mali* l£ ^ lienfiù aduerfus falinos Gallosquifines maffilienfiù populabant. Et plsnqj Lul w' nc>N cani Liguria ultima pofuere.Sed haec remotiora omittentes fatis fore tenemus *f j xl ftdiuifione Italisequse Romana rep.florentefuitnoftristéponbusaccomodai ' f -r poterimus Jgit" Iiguria a Varo flumine ad m aera: amnis hoftia lógitudinem hef. rdj , 1 & hinc A ppenino inde mari infero claudit":qua réne pars inferi maris adiacés 3 k . n j ¦ Varo ad macra dicif liguflicù pelagus.Populi eius ^puinciaz Iigures quo tempo/ * y V.Wrequibufueducibusromano populofubiectifuerinttlordanusCoftantinopoli •f •• > • ** -n tanus monachus qui lufhniani impatons téponbus rerùa populo romano gefta ru epitoma cófecit:&.L«Florus.T.liuii abbreuiator hifdem ferme uerbis^fic ha/ bcnt:peracto punico bello primo nec quantulu refpirato fequit ligufticù. Ligu/ res imis al più iugis adhxrentes:interuarù macraqj amnes impliciti dumis fiiue' flnbus uictitabant:quos poenemaius fuitiuenirequincere. I utifiquidem locis & fu^a durù atqj uelox genus ex occafione loco^r latrocinia magis q bella fadtita bant.Itaqj quom diu multuq? eluderent falturnDeciates exubn 61 buriàtes inga/ Uni tandé Fuluius latebras eo^igni fepfit.Bebius uero in plana deduxit: pofthu/ mius ita exarmauit:ut uixliqueret ferrù quo terra coleret". Quod uero iordanus fummatim attigitliguresobftinatiusiugùRomano^recufaffe'.&i illts animofe aduerfatosfuifle:liuiusipfeinlibrisqextantmultis onditin locis. Nalibro no^ no dùhajcgerunt" conf.amboinIigunbusgerebàtbellu.ls hofhs uelut natusaa cótinédap interualla bellori romanis dtfciplinà militareerat:nec ulla prouincia milite magis ad uictutéacuebat.ln ligunbus.n.erat q militi exercerent loca mon^ tana6c afpera UGVRJÀ tana & afpera q & ìpffs cape Iaborerat:& jpoccupa&s hofté d elicere hoftis Ieuis & uelox & repennnusjq numi unqua tempus nullù locu quieta aut fecu£> romanis fineret.Oppugnano aùt munito^ cartello^ kboriofafimul piculofaq? infidus: regio q fi penuria a ftringeret militi haud multù pdajpbereUtaqjnólixa feque/ batunnó iumentoiji longus ordo agméfp'ebaanihil pterarma oém fpem in ar- v mis habentibus erattnec deerat unquà cu his uel materiabelli uel cà?qa ppter do medica inopia uicinos agros incurfabant, Nuquà tn in di ferirne fummse rerum pugnabat. Hintbal poft inflitta romanis Trebienfem cladé traiccto Appenino rrimu conceflìt in ligures:& illi oppofitus Semproniuscof, romanus fé comulit uca & uidemus Liuii.xxviii.Magoné Hamilcaris filiu capta genua diu in l'gu> ribus reftittffe romanis:eXjqua regione romanos in galiia Cifalpina plurimù agi/ Cauit:ad quéinteralpinosligures genuaq; agente naues carthagine uenerùt.Ser-' uius Vergiliu in undecimo exponés Appeninicola: beilator filius dicit qa ligutia maiori fui pat te in Appenino fjta ed. L igures aùt oes fallacesfuntficut Catoin Ligure»« originibus tradir. Vergtlius: A fluctùqj malo ligure.Et Lucanus in primo: Et nuc tonfeligurquonda'p colla decora Cruiibus effufis toti piate cornata. Varus pri/ Varusfl* fei pfentifqj nominis fluuius capita: Alpiù SC Saluii montis effufus haud rpcul a jaiceamarifetnfundensnullarenotioreftq^braccata galliàab Italia difttrmi' «iat.AdiacentilIiaddexteram oppida primumRochetapoft gilecta,&adortù Rocheta. fontemqjbufonuuNiceainde oppidù amaffilienfibus in littore códitum alpes Nicea op. dorfo cónngit.dehinc portus eft herculis monarchi quondanùc uil!afràcha.de quo Verg.in fexto Aggenbus f^ceralpinis atq; arcemona:chi:& Seruius grama' Cicus exponit de Uguna ubi eft portus monachi herculis.Dictus au té monaxhus Portus. qel pulfis oibus ìllic folus Hercules habitauituut in eius téplo nunq aliquis HercuC. deoij; fimul colitur.Cxfarex galliis ueniens illac de(cendit in \ talià.Et Lucanus Monsch* lib.primo-.Quaqj fub herculeo facratus noie portus: Vrget rupecaua pelagus:nó corus in illù lus habetiautzephyrus folus fualittora turbat.Circius & tuta pro^v Monicus. hibetftationemonajchi.Pofthjec MonicusportusutPtolomxoplacet nùcmo- portus, nachus genuenfiù imperii terminus.Eum fiue feopulù fiue collem Federicus cui barbarono fuitcognome Cxfargermanicus genuenfi populo moenibus cómu' tliédum anno nùc plus minus fexagefimo fupra ducentefimù coceflit. Imminet Monacho caftellù nùc ignobile fola uiarù afperitate notiffimù paffus prope d uo miliaa mari recedens T orbia appellatu m: quo d Jacobus meus Bracellus uirelo ' T orbia uiV quens 6C docfciiTimus tropheea Augufti a prifeis appellati fuifTeaffirmatiquem cus. qdé tenemus fuifTe locù pria: hellii ptinacis Ro.imp.de quo lulius capitolin9 fic Icnbit Natus eft in Appenino i uillamaterna,Na pf eius taberna cratiUaria exer cueratifed poftea q in ligurià uentt.Sequit" métonù ipfo in littore rocha bruna fupius ftenlis foli cartella Se proxime abintimiliù ciuitas nuc uintimiliù cuius Vintimi/^ tus q in oriente uergit fole rutuba abluit fluuius nùc rodoria appeltatus: ^pximo lium. deinceps ad mille paffus loco Collis attollit" cui appio eft nomen ÒC inde arx eft ex q priinù nafeentis appenini iugù haud ,pcul remotù. cernit": abefta Rucuba fiu/ " ' ' ' * A A Hi LI G V KI A ufo pafTus dece mìlia fandii romuli caftellum cui'us àger atri eft palmxq/ arbori in Icalia rariflìmaijr ferax:unRo.pon.uidimus palma^ramos in dnicaqdragefi' malis ieiunii poftrema inde appellata bndicendos & populo dados hf e. fcméfus inde paflus qnq? milia caftellu attingit exiguù duos mille paflus mari ^ppinquu: T abia» qdT abia nome hét a uinojj: fama celeberrimù:qppe cu ea mufcatù appellata nec Cypriis nec creticisnecfalernis cedere a bonispotoribus exiftimen t". Dece ab eo paflus milia ad mauritiù numerant" portù noie uerius q re.fed indicta ibi iurifdi' Vneliaual cétenis torrétibus augeaf.Hàc ciuitaté capeftri loco uixpaflus qn/ cus. gétos a mari recedete cu ualidiflimi exercitus Philippi mediolanéfiu tertii du cis p Centa flu. fecto copiis ofbus Berardino Vbaldino uiro fortifììmo arcla obfidióe auxiffent: qttuoroppugnatù méfibus ofa q bello ìferunt"mala ppeti coegetut:& tadé cótta tia & fortitudine ppl'i fatigatù:hoftis re infecta obfidioné foluit.Proximù in litto P etra op. re eft; petra caftellùtdeinde ad duos mille paflus aberat finariù oppidu ab aeris ut Finarium uulgare fonar uerbu falubritate appellati]: q<3 uallis in cuius faucibus erat fitù an/ °P*. guftias claudebat.Sed fregofi & populus genuéfis ut charrectefes inimicos inde nobilis eiicerent:oppidù quoqj ;pximo anno fuftulerùt:eftrpxima in littore nau' liu ciuitas portu ac turribus fclyta eft:& uado^? fabbatiop? portus a quo feptémili bus diftat Sauona urbs multoij? ppt'oi^ cómertio nobilistqua T itus Liuius Mago nisaduétùreferés Sauona nominauitficutnoftra facititasj&triPli.Sabbatiu: Póp.mella Sabatiaappellauit:eànùcpoflìdetq &genuenfiù ducatui fumma cu laude bis pfuit uir igéti uirtute:& qdaztas noftra raw in principibus habuitlitteris Albiflola ornatus Thomas fregofus multa cuius belli & pacis tpibus pelare gefta i hiftoriis Cellas fcripfimus. Albiflola Cellafq? uicos ignobiles i littore cernimus.Deinde Viragli yitago né oppidu qdqdà uicù uirgius dixere.Succedit uultu£> uicus qué Cherufa torrés op. interfìuit.Portifera dehinc ut maiorita uiolétior amnis:q ualli nome dedit a:difi/ Cherufa cio^ pulchritudie fupbiaqj potius folo alioqn fterili amoeniffimi portufq? fucce flu« dit GenuKtinfignisjqui molle ingéti obic&a fludtibus hoflia in aphricù uerfa pa Portifera ditturbs Genuaquos&quo tpe habuerit códitores incertù nobis eft.Nó.n.fatis flu* rpbamus qua de Phxthonte & eius focio Genuo Bracellius nofter nó improbaC Genua. fabulammullius certioris feriptoris auctoritati nixà.&l infulfe ficlas de Iano ìne^ ptias improbamus:uidemus uero ante belli punici tépora nulla alicubi eius urbis haberi métionéfid Iordanù Horùqj dù fupius fubactos liguriae populos falturios deciates:buriatesngaunos enumerat:genua fi códita tue aut nota fui(Tet:nó omif furos fui/Te crediderim, Prima uero eius aiétioné facit Liuius lib.uigefimoprimo ubi,P. Scipione L IG vri a' s, ubi.P.Scipione dicit cu admodu exiguis copiis geniiam tepetufTeeo q circa padù exercitu J talià defenfu^.primù aùt incrementù habuifle uidet":de quo Liuius h> bro.xxix.fic dicit:Lucretio ^rogatù impiù utgenua oppidù a Magonepoeno de/ ftructu exsdificaret.Poft q tpa romani liguribus genuenfibufqj amicioribus ufi fuerùt:& tn multitudiné confideras colonia^ qs romani p ofapoene Italixloca. deduxerùr.mirari Coleo necgenuànec alili quépiàinliguftinislocù prò Colonia caDtù fuifle.qda fitus fterilitate qua milites horruerf t crediderim ^ceffiile. Poli: belli uero punici fecùdi fine Romanus populus gallis infubribus & alpinis carte/ tifqj gallix cifalpinas populiš 6C inde illyriis fubigendis arma conuertit.ad q bella quom magna: copi« uariaqj bello ufui futura mitterent" maxie opportuna fuifTe uidet" genua loci natura tue étportuofatex q Comodai mediolanéfes papiéfefqj: fìcutnùceft:trafitus et tueerat.Nihilàt#q augédis opib9 códucereac frequétia còmeantiii,& qbus in locis opù q rendali facultas adfit maxfe populos coalefcere córtat.Nec tn in mille ànis q bellu id fecùdùpunicù funt fecuti caput multù at' tolere potuit genua:quà ano a lucretii fftauratióe plus minus feptingétefimo ad annu uidelicet falutis xpiana: fexcécefimù atq? fexagefimù Rotharis lógóbardo^ rex R omanis quo£> ipio femp antea fuerat fubiectas abftulerit.Eam tn a fera lori gobardo^gétepa^j humanegubernata Carolus magnus impator Pipinufq? fili* rex 1 talia: & fu cceflores fràci reges p annos circiter cétù fuma cu iufticia & hùani/ tate fi cut & ex teras 1 talisc urbes gubernarùt ducibus l'Ili adminiftradx q comites appellarent" pfedis:quo£> Ademarchus Confici a mauris oppreflam liberauit. quo ab eifdé mauris poftea interfecto Corfica nihilominus p genuéfes recepta SC naues mauro^.xiiii.capta: ac demerfse funt.Berégario àt tertio in I talià un pulfus fuerat reuerfo imperii nomenfuis titulis foedante & Vgonearelacéfe I talùe regni noieabutéte quopeflimeapud oés noftros ageret": farraceni pcenis fibi fubiectis irnixti ano xpi nógétefimó & trigefimoqnto Stephani feptimi pótìficis Romani tpibus Cenuà ccepunt fpoliarùtq?.& qd raro alibi eft auditù ofbus mortalibus q Genua csedi fupfuerat populariter afportatis muros urbis 01 huano hftatore uacuos reli fpoliatur. qrùt.Scnbittn Andreas Dàdulus Venetiaj^ dux Fràcifci petrarchse amicitia eia tus fpuberes oés breuigenua fuifTe reductos.Eftqjeius teftimoniu co Iocupletius cj> Veneti genuéfefq» magna femp zemulatióe cotédere foliti p Dàduli ducat* tpa graui ac piculofi Aimo utrifq? bello cofliclati funt. Aqdrfgétis uero ànis maximù genua hùit incremétù.q uires nacta ingétes terra fed mati longe maiores Liguriae cuiimperatnomenobfcurauit.ut qua: pars in Varùamnéexpofita occidente«! fpeclat folem Riperia occidétalis:qux ad Macrà pertinens in orientem eft uerfa dicat" R. iperia genua: orientata. Et infup Corfica:CyprinAfiajThracià:Scythia deductis coloniis ac fuis uiclonis illuftrauit.&: negocio q ocio faelicior nunc illis terrori efbquop; infidiis prius & crudeli tate bis cócidit.Ornata fuit Genua duo^ bus ex gente nobili fifcha pontifice Romano quarto Innocentio:& quinto Ha^ driano.habuitqj eadem familia ad triginta Rornane ecclefix cardinales: quo/.' rum unicus fupereft Georgius pneftinus epifeopus ,Dux genua: nùc eft Ludo/ uicus UGVfUA incus fregofius ingenti pditus h u ma n?'ta te: d ignu fq/gen itrice clariffima mu liete Catherina:qu«eexforliuienfi Ordelsffi gente pelara alterc quoqjgenuit Celebris fama: lanu fregoGu:cutus ingens fpes morte nup nobis abrepta tft. Ornat" uetO nuc ciuibus nauigatione ac mercatura toto orbe notiffimis.fed paucos h et egre/ gie litteratos:quofj> notiores nobis funt Nicolaus Ceba:&nofter ite J acobus Bra/ cellus ac Gotardus princi'pis fcnba.Cenua; latus orientale ferior amnis pterfluit: BiG»tnni$ ijué nùc Bifamnéappellac.Neqj taméuetufti nominis ufqu^quaqj facta uidet? lìu* pbli'uio.naqj illuni paulo fuprainflués minor fluuius Ferifanus dicitur. pfeclus a Bifamne Neruiù, Buliafcù.Sauliù tenues uicos,& paulopoft ìlhsmaiorem Re/ chum inde Canmliuinuenit.Sunt uero quattuor &uigintimiliaabamne Che/ rufi fupius diclo ad Camuliu.quae tota regio no modo mari in planicie expofi' ta:fed quantù ptinentes ad eam ualles ac cplles longijus extendunt" magnifici Si fumptuofi opis aedibus decoraturrut qui alto nauigàtes pelago eam petut terram una fé urbem pfpicere opinentur.a Camillo Simtari pmontoriurmncipitiquqd fanclo Fructuofo facrù eft.cuius templù in intimo recefTu pofitù magna uene-v ratione a uicinis populiš frequenta«?, I d il[i ,pmontoriù caput montis appellant: quod arduù & faxofum in mare rpcurtens fimftrpqj latere irrùpentes aquas angu Pelphinl ftis faucibus admittens Delphini pottù efficit.quem incolse dempta prima fyìla portus, baquafipotiusabonitateqadelpninenominandofit:portù_Finum appellant. Sequit"aliusab oriente finus que Rapalinominant.IdconualIi nomen eftqux ut in ter mótofas haud fterilis citnqj & olae plurimù feraxuicù eiufdem nominis Qlàua^t haud quaqobfcurùin littore habet,qnqj milibus abeft Claua^noui nominis op pidum,Quippe quod ante centù&; quinquagintaannosnondùmeenibus cin*; ctum erat.in eoqj nùc matitimis ÒC montanis populiš fori 8i iurifdictionis con/' yentus habentMJroxime Entella fluuius mare illabitur:quéaliquando Labonia diclum:nunc Lauanià appellant:habetqj ad dexteram oppida Riparofam Mu/ Lauanù linù:& ad fonte rochatat'à.Is Graueia,Olo.Sturla torrétibus auclus ad dexteram S t u tla. pra: maritimis ripa Lauaniù uicù hét:a quo origine traxit Fifco^? ^pfapia lauaniai comitu d;cla in Jtalis nobiliffimatq pótificibus illisRomanis éc cardinalibus ott Yignolù, nata fuit & ftad«rpfonaGù graueias uero ad finiftram adiacent Vignolum garit baldum'fteliùtSi ad fonte rupfa. Ab pftio entella: quattuor milibus abeft Sige^ ftrum uicus in littoreapud qué Sigeftam Tìgulio^a Ptolomxo Oc Plinio appeb lata fuifTe crediderim.cui obiicit fe infula tenui admodù riuulo a eptinente dtuiV fa.Ea pruptis montibus quafi muro cincta incolas ab omni maritima terreftriqj incurfione tutos reddit gemino portu dextra leuaqj acceflibilis,quàq qui ad oric tem uergit folem tutior ueriorq; portus eft.Huic contermina funt monilia:quos colles duos uittferos monelià nùc appellantiupius oppida funt Banchalefium: matufcù:matalana:monilianos fines cótmgit framula.quà ob faxofos afperofqj colles ferramula accolae hinc putat dicJta elle: quafi diligéter eo loci foleadas efìè inulas uiatores admoneant". Paululum inde abeft leuantu nobile municipiù ma/ gis q uetuftùamaenis uallibus collibufqj confpicuù,ad cuius oramquinq; fune caftella » LIG VRI A L. . ........... sì cartella paribus^ppe interuallis inter fe diftàtia.Mons rubermulnetia uulgo uerna tia appellata.manarola.riuus maior quaz loca non in Italia magis q in galliis BrtV tàniaqj fiue A nglia a uini odora tifTimi fuauiffimiq; excellentia funt celebria.res j>fedbo memoratu Sdfpectaculo digna.uideremótes adeo fublimes pcipitefqj uti aues uolando fatigét.qbus omo faxofiis & nihil humoris retinentibustuitiu pai' tnites ti prxciofe feraces uindemia: haud fecus q hedera mtiris pafTim hxreantv Eas aùtuineas & alias perligunà «tate plinti non fuifle hinc uidemusg» quom illeedocendis uinisdptimis quaubiqjhabeat Italia diligens fitac propenimius tiullù in Liguria ponit nifi fortehazc fint uina lunenfia.quse ipfe plinius plurimi» laudat.Rtuu qué maioréappellant indetràfgrefTos uetuftac olim & nobiliflìm» urbis luna: portus excipit.afcriptonbus quidemifed minus qdeceat celebratus. Portus ki/ Qua" tu m aùt expaucis quaeextacdeeo fcriptis coniicerepotuimus maximi quae ^x, ftus cÓmerciu in ipfò portu fuit. Vnde perfius fatyricus auaritià & nimià ad rem pecuniariapopuli Romani attentionemredarguereintendés: ficironice fcnbit. Lunai portuose efbcognofcite ciues.Infulà quotila ab auftro aphricoqj tutum reddat natura obiecit.fecus qua uaffoe fepandùt fauces:multis reflexibus tortuo fazin lógùamplùqjfinù qui pafTus qnqjmilialongitudine ac latitudine protédi tur nauigia admitti ntes.Portufqj ipfe omniù capaciflìmus nauigio^r Macra au^ Macra fi. getur.quod lucanus in fecundo fic indicatmullofq} uado q macra morat" aluos uicinx pmpitinscquora Lume.Supremo in eius infulaz faftigio Veneris olim tb plùxpianispoftea tpibus fancto Veneriocófecratu portui ueneris nome dedit. Portus ue. Qua ueto ^pmóronu-ftueinfulaoccidenté fpectat fede oppidu eft portus uene/ tis pariter appellatù genuéfis populi Colonia. &finiù quondà terminus Si e re/, ilexop. gione 1 lex eft caftellù uel ex hoc celebrius qd ficut illudgenuéfiù/ita Hoc pifanoijr agri ftnes terminare cófueuit.In finucjj Lunéfis fiue ueneris portus ftimo Spedia Spedia é nouù oppidu circa annos.lx.muro circùdatùsfecus qua infpecta italiaz defeti/ * op, ptióe ac pictura a maioribus facta tigultià fuifTe cóicélor.ldq? oppidu Banholo meo Facio uiro dochflimo eft ornatu.Lunéfifqj portus ab ea onetali p te ^mon^ torio claudit" nùc lunéfi appellatojquod pterlabitf macra fluuius amoenus pifeo fufqj.Etqa ligurià ab Etruria diuidat notiffìmus, A diacét macraz amni ad fini/ Arra Verianù. Arbianù.podentianù.Richù.Luciolù.&mulatium.Exquo mar-- Arbianù chionùeiuscognommisfamilianobilisfluxit.Eiusligufticae orazqua defcripfiV Richum musa Varoaa Macrazhoftialógitudinéolimundecimfupraducétamiliafuif^ Mulatiù fe ueteres pdidere qua state nfa uix cétù oclogintamilibus cóputàt.pelagufqj ad ìacens qd ligufticu appellari diximus tres hét ir» fulas.fcopulis tn q infulis fifiores, una Albingaunooppofità.q trepidis nauibusfaepenumerotutelafuit.alia Nau lo tertià lunéfis portus ^pmontorio occidentali rppinquà ut continens uideatur^_,—— Truriaad Macra fequit" regio italix fecunda uel inde notiflima Etruria e femper feruauit nomen: Eius fune notiflìmi et nunc fines Macra &Ty beris amnes cétù & feptuagitaquattuor milibus iter fe diftàtes, A ppeni/ hus mos ài iferu mare eius maris ps q a diftora amniù hoftiis lógitudfe 8c ad Sar/ dimani JSTJELVIUA dinia ufqj latitudine terminata fuitjqnqj thufcu qnqj tyrrhenù pelagus ditfa eft. Etenim thufcopjgenus ficut luftinus a T rogo tradir ex lydia Adxpmcia. uemé? pulfis umbrisiricoluithàc Italise parte q primo tyrrheniaabeòi^rege Tyrrheno Inox etruria a multo ac frequentato deo^pthuracultu eft appellata. Leonardus aùt Arretinusprimohiftoria^ dicitetrufcos uenifleexmoeniaunlydigés maxi tnanauibus in Italia aduecti fùt.Huius prouincii uetuftaté dignitatéqj Liuius patautnus libro fexto fic oftédit:Thufco^ an Romanojy impili late terra matiqj ppes patuere.mari infero fupoqj qbus Italia mo infulx cingit" qtù patuerint: n£i Liuius tradit Romanos abhisaccepiffepmexta: rrabeas:faleras:annulos: togas piclas:&palmatas:currus triumphales:fafces:Iid:ores/tubas fella eurrulem. ad/ ditq» Liuius Romanos cófueuiffe pueros mitteread difcipltnam ficut pofteain Grarcià fuerunt miffi. Potétix etiàetrufcorù maximù e augumétùr quod fepius pbetrufcù qaliud bellù Roma: trepidatùeft:fa:piusdictator eft dictus.Subacti uero funt Romanis etrufci ad annù urbis coditi feptuagefimù & quadringente fimù cù apud Vadimonis lacu ingét; plio fupati edent.Bis th Romano populo rebellare conati funt.Primù Hantbalis tepore ducibus arretinis de qbus fcribit Li uius.xxviii.Cornelius cof.in etruria iudiciis agitauit eos qui ad Magone refpicie bantdeanimosrebelles pr$ fe ferebant.Secùda rebellio intentata fuit bello mac fico fiue fociali.qua: qdé rebellio arretinoi^:fefulano£>:& clufmo yi multo fangui neatq; urbium arretii Oc Clufii uaftationefopita eft. Paraitqjpoftmod ù etruria Romanis quietiffime per annos circiciterfeptingétos ufqjad Archadii&Hono tii tépora qn Romani imperii inclinatio inchoauit.multas poftmodù paffa cai» mitates quarù minores fuerunt quas Gotthi intulecùt. A logobardis uero crude liter oppreffa fuit qua ficut libro hiftoriarù octauo oftendimus principio aduen tus in Italiani fui fupra caeteras omnes regiones afflixerunt: adeo ut unicus eorù magiftratus Gaftaldio Etruria: appellatus gubernationi filius fatiffacere pome/ rit.Longobardis uero eiectis cum Caroli magni 6C filiorù temporibus etruria fiu cut & alia: Italix regiones refpirare coepiflet eam Ludouicus Caroli filius cu Pa fcali Romano pontificepartitus eft ut A rretinum. Vola terne, Clufium. Floren tia. Piftorium.Luca Pife 6c Luna imperio.cajterse omnes pontifici Romano pa perent. Poftquam. uero Catoli magni ftirpis reges ab Italia funteiecti.Beren// - ' " ......... " " gariufqj ETRVRIA -i gariufqj Italicenfisfperator&Lothariuseius fih'usrcx Italia adminifìrare cape *unt maximas Italia atq? horrédas incurrit calamitatesi" quarum una ad annù fa Iut«s qdragefimù fupra nógétefimù ioane decimo pÓtiftce Rornano unga» etru nàoém fpoIiarùt.&: mortales qui caedibus fupfueràt utruqj fexùin ungariaafpor tarùt. Helius fpartianus de eadé etruria honoratius fcnbit:qadri'anù dicit fpera^ toré in etruria p tura geflifTe.Sed ia ad nortrù reuertamur ordine. Secus Macram amné uetufta interut luna inter capita etruria? numerata é] Eutichianù pontificé Luna.c. Komanù pfe maximo genuit.eius uero urbis defolationé quànùc hétdiutiTTime antea inchoafTe indicat Lucanus in primo his uerfibus. Hoc pp placuit thufcos de more uetufto.acciri uates quo^ q maximus a:uo: A rons incoluit deferta: tnce/ ' tua luna:.Indicatqj martialis poetaeius urbis regione cafeo abùdaffe his uerfibus. Cafeus etrufcae fignatus imagine luna:. Praeftabttpueris prandia mille tuis.Eius tn urbis retinet denominationé regio lunéfis appelìata.-Genuéfibus maiori ex pte fubiecla.Eft ad Macra dexterà fupra luna Sarzana cuius arce farzanellù appel Sarzana- Iatà:Thomasfregofusgenuenfisuirficutoftédimus ìlluftris & egregie comuni/ uit:5antusIautinimeacfplendidiffimeexa:dificauit.Siitét ad eandé dexteram Oftrijnouù.FofTanoui.Ortusnouus.Villafracha.TorrésBagnori'cù oppido Ortus no, eius nois filatera.malgratù. 11 in appenini radicibus pótremulù nobile regióis op Villafran. pidù.Sùtquoqjinterius hinc Fiuizanu.nerucula.6dgragnola. Inde Montionum Filatera. Chararia maffa.& aliquot minora cartella in montibus olim uiolatù.Tigulio^& p rortem. Segauno^ ac Appuano^?populo^olimliguftmoij?appellatisiuimontesabap Fiuizanù penino in Iittus inferi maris trafuerfo ab oriente ad meridie tractu^ducti móta^ nanùc lunéfis charrarijedicunf.Dehifqjfichét in decimo Liuius: Sépronius a pifis in appuanos ligures uaftàdoq? uicos Se cartella eop? apuit faltù ufqj ad meta fluuiù & Luns portu.hoftes aùt antiqua fede maiorù fuo^ ceperunt.Sd inde fu pata loco£? iniqtate plio deiecti funt. Ex ipfis mótibus fodinas hntibus celebemV mas magna uis marmoru Roma olim importata efbadeo utufqj in pfens tépus colùna: ibi & alia marmorù ingétia cernant" frufta:8d qujcpoft fractas Romanu perii uires derelitta nullus qui qftueritaut potueritaut deterrente ìpédio afpor / tare uoìuerit eft inuentus.Quom tnminoris impendii fidaborismarmora pifas olim & nuper Florentià & qnqj R orna Genua'q? importata fint. Vnde iuuenalis de marmonbus Iiguftinis q Roma portabant" fic habet.Na fi ^pcubuit qui faxa-' liguftica portataxisrdicitqj plinius albos ligurise lapides ferra facilitet fecari. Se/ cundus in etruria fluuius auxeris a qbufdam uetuftistfed a Liuio Mera ut fupia A uxetis apparet appellatustqué nunc ferclum dicut cui eft remotius ad finiftra in maris £u littoremurronùarxuetuftifTimo in monumétoxdificata.qua a Florétinis ad an Serclus nù falutis fexagefimùqntu fupra ducétefimù & millefimu capta Garolus Sicilia: f[u 'exlucéfibusreddidit.& tneàastatenfarecepta nùcpopulus obtinet floretin9. In tus petra fancta.& ad auxeris ipfius hortiù eft Virego.Libet uero prius q mediter tanea & ad dextera auxeris ripa fita attingarad certiorem lo cor? indaginem o ram Petra fca etruria: maritimi ufq^ ad Tiberini defcnbere.Qu^ quidédeuefemper hactenus fuitnunc ET& VKIA fuitmunc maiori ex parte e fyluofa.Nà Flaufus Eutropius Aureliàni impatoris l»ita fic hét.Statuerat uinùgratuitu populo Romano dare ut quéadmodù & pa/ nis & porcina gratuita pbent" fic et uinù daret".qd[ ppetuum hac ròne coftitueràt facere, Etrurise p aureltà ufqj ad alpes mari timas ingentes agri funt.hiqj fertiles & fyluofi funt. S tatuerà t itaq? a dnis locorù inculto ^ q tri uellent gratis dare emere atq? ex eo uinù dare gratuitu prima poftauxerimimit arni hoftia a qbus pauluin Liburniù receditlibumiùpifani portus munitiflìmaarxapud qua in ("copulo pafliis miU Turris lea cotinenti recedete fundataeft turris pharea nocturnii tyrrheno mari nauigaf Pharea. tibus lume qua remotiflìme pbés & pifanù a lóge oridens portù arnùqj repedétes Pifet tertio a mari miliario pifse pótibus iungùfcfupbifqj sedificus ornat.ei urbe uctu/ ftà6Cgeftarùrep>gloriaclaraabalpheisoriginehabuifle dicit Verg.Et Plinius Pi fas inter A uxerim & arnum amnes apelope & territanis grxca gente ortas aflerit. luftinus uero dicitpifas in Iiguribus gra:cos auctoies habere.Et Lucanus in pri' mo.Hinc tyrrhenauado frangentes xquorapiGc.Liuiiis.xxi.ea caufa confulica fuitcùpifas nauibusuenifTetadpadù feftinandi.Pifeterrio Eugeniopon. Ro. ornata fuerurit.ea urbe florentibus R.omanorù rebus nullù habuifle potétatu ui demus, Poftq uero maritima: urbes etrufae:hinc luna fde populonia deleta: fue runtqefcétibus p Caroli magni di ftlio# tépora Italia: rebus pifae multos habue/ runt pftatiflìmos maritimo bellouirosjquo^ geftain noftris hiftoriis celebrane¦ Sed ab annis quadraginta poftq ea ciuitas florétinis fubiecta fuit infrequens po/ pulo opibufqj exinanita penitus efl reddita.Liburno intus contigua funt ftagna Mos niget etUS oppidi noie appellatardeinceps eft mons niger.Succedit eo in littore fluuius Ceciuna ficut nùc fit a Plinio appellatustcui ad finiftrà in oftio h^rétuada uola Vada tuoi terrana a prifcis appellata. a> aut hic portus fuerit uolaterranorum & uolaterrani Jaterrana cognomine uolienfes appellati fint:auctor eft Plinius.Magna dehinc ad umbro/ ne fluuium que Plinius nauigi'o^ capace fuifie fcnbit intercapedo habet". In qua ?S. Vince, primù eft in littore oppidum fanctus Vincérius.Interius eft uibona uetuftì nofs tiusopv oppidù,Supius eft Subretù.Sinù deincepseffìcit maread quemoppidùeft por/ V i bona tuS barattus.Supraeft Càpilia.maior demde habet" finus.ad quéeft plùbinùno/ Portus ba/ ui nofs oppidù.qué locù Romana: ecclefix rep> fcriptores anno nùc trecétefimo rattus. plùbinaria dixerùt, A d parte plùbini finus aduerfum eft portus forefius in medi Campilia terraneis fcarlinù oppidù detnceps in littore caftrù troue Caftilionù pifcariae.de Plùbinum hinc habetf littoreùpene caftellùad paludis olim exnofaeemifloriij.lnde rpgref/ populonia fi lacù inueniùt orbitelli ohm aprile dictui poftea umbronis funt fiuuii hoftia me diocres admittentia naues.apud qua? populonia fuit uetuftiflimatde qua Liuius libro,xxx.Claudium coC pfeclu ab urbe mter portus Confanù laientinùqj atro* ui| tépeftatis adorta populonia impulit.inde quom ftetiflet ibi dù reliquù a:fta/ tis exiret:Iluam in fu là & ab Jlua Corfica.a Corfica Sardinia traiecit.& Vergtlius: mifitpopulonia mater.Niceapatritius Cóftantinopolitanus duxnaualis exerci fus regnante in Italia Bernardo Caroli magni nepote ui capta diripuit & igni ftv uinditus euertit:utparuaipfius urbis uefttgia nùc appareant, Ymbroni ad finiftri ET K VRI A 54 fmiftra adiacetgroJTetù ciuitasjad dexterà uero ifchiatpofl: infulafupius bonco- g^ofTetii.c, uentus& pauloinfraeius fluuiifonteaffianùideincepsmaritimo infinu thela-' 1fcHia. mons eft portus thelamotofa a Plinio appellata:Senenfis mercatura fatiffaciés: Thelamo/ inde argétariusmons in pen^infulà mari fmifTusrin quo eft uetufti nofs portus nis, Herculis:q loca nullaz nunc inhabitant gétes.Quom tn eo in more 8i circa portù portus, multa ardiftcioij;fundamétaceruant":poft monte Argétariùamaripaululùre-/ portusher cedit caputalueicaftellù:adcuius fines Piffia labit" torrés mutilate fpatrimoniù ciilis. fancti Petri Etru nas fmiù limes.Terra nàq? qua de Etruria Matildis certe glorio/- Caput aV fa ut fcriptorcs appellàtrcomitiffa anno tue tricefimo fupra trecétefimù feptimo uei. Grego.pon.ro.tn beati Petripatrimoniù dono dedit.Ad ìllu PifSx torrété hacin pte terminata fuit.Sequitf fluuius Martha appellatus lacu uulfinéfiù nùc Bolfe-- ti® effufusjfup cuius hoftia paululù a mari recedit Mós alt9 caftellù uetufto f lo Mós altus.^yj ca grauifcaij? utappellat Vergil.in tépeftatù qd amnis rppinqtas fdicat fitù. Seri/ bit uero Pli.apuc| grauifeas corallù gigni folitum rput nùc òtgigni& expifeari co fìat. Minio inde habet" cuiusmeminit Verg.eo ite nùc noie appellatus: iuxtaquc M ¦mi +.¦ tertio a mari miliario Cornetum é ciuitas:quà turriù frequétia mccniùqi fupbia Corntfttni uetuftiflìma effe ondunt. 1 d uero eé crediderim qd Ptolemsei Plinii Pópo.mellas deferipriones cafttù nouù appellàt, Auftum uero tradit" eé Tarqnia: ibi ^pximx j/trquj oli urbis uetufbc ruinis:qua ex tarqnia poftremi Roma: reges Tarqnii priCcus & fupbus origine duxere.Magnum serate noftra omamen tu habuit ea ciuitas malo terminatù fine.Ioàné uitelléfem Ro.ecclefix cardinalé:q iHadriani moie cartel« lo Candii Angeli captus interiit.Eius fupeft nepos litteris &prudétiaomatus Bat tholomeus Cometarius 6C mótefìafconéfis eps.A beft a Corneto paffus milia de ce portus Celebris arce habés munitiflìmàicui ciuitatiueteri nùc é appellato. Nec Ciuitas ue dubito qn is furrit cétùcelléfis port9:métto cuius apud ueteres fa»pe habet".Paruo tus. n.fpa ciò in de abeft cétùcelléfis oli ciuitatis locus:quà farraceni p tpa 1 talix regis C entum/V Bernardi Caroli magni nepotis deftruxerunt.6£ poftea «dificata nos ultfo habiV celiar» tatoribusano nunc unuicefimo deftitui uidimus.Fuitqjis locus f quo Pli.pofte rior f epfts narrat Hadrianù fpatoré cétù asdificaffe cellas cétum iudicibus audié/ dts fe pfente caufis publicai iftitutis deputatasi f quo beatù aureliù A ugurtinù lib.de trini, córta t fcripfiffe.Ciuitatis uero ueteris portum ptergrelfi magha inue/ niunt ueturti sdtfìcti fundamétauqbus Pirgo appellatis paruù é facellù:eoqj in loco pirgos fuiffe ueteres a Verg.appellatos cóftat.Er ^pximoin littore monarte/ rium éSeuera: uirgtnt dicatù: qd in arcéportùq? rpximis tpibus cómunitum ert. pirgi. Proximufqj mare influit cxretanus amnisjfecus qué ftus eft Cemettere nùcjqd nù fuiffefeimus cxreferuato^?quo tpe Gallifenones urbeccrpùtfacroiji memoria Cxte* celebre oppidùteuius fa cl t exéplar cerimoniis uocabiilù dediffe gramatici affuv taàt:de quo Liuius inprio Inde turnus rutiliq? d-ffifi rebus ad flotétes opes tru/ feopi Merétiùq; eo^ regé cófugiunt q ex re opuiéto tùnc opptdo fpabat.Et Mar> tialis coquus poeta fcrtbit, Perni fien oprimi a pud Cxrctanos:fic caretanamihì f iet uel mafTa licebit.Et Iterius mille quadringétis pafftbus ficut uult Pli.ab oppi/ - • " ...... " * B JETR.VKIA .Abelina, do Caere diftatlocus agellinx urbis uetufhflìma^quaiter capitaetrurix dixi'mus numerata fuifte, Eftqj nuc faxofo 1 tumulo puis xdificio^ rcliqs notus.Sequif p tenuis Iocus x paludib9 cut pge oli"appellato nùc palus dicit"ab urfinis polleiTus. J^omanus Nec eft qcq a;difìcioi^ aut rumai^ ultra quoufqj romai portus a Claudio primù portus, poft a T rafano asdificati reliqaz iueniunf :certe maiores tj credere p o flit g ìllas no infpexerittquo^ parte in Koma inftaurata diximus:&: tri q<3 maduertentia ibi eft portuenfis omiflìim addere hic uolumus portuéfem urbe genuiffe formofum pótifi.R o .Si urbs, 01 ea 1"paluftri littoreaqj ìfula qua fciflus fupra Hoftià urbe fecùdo miliario Ty/ beris efficit:marmo£> fruftjra herbis rubifq; & uirgultis obfita ac alluuionibus (e/ Marmora. mifepulta pafTim pene cótigua uideri q fcabra & fpolita a mercatoribus p foelicia reipubltca; 8c ipato^ tépora mari auecta quofcùqji jedificii ufus poterat dcdola ri:èc quom multitu do fit maxima urbétut uf aedificatura: cernere eft eoi? pté tan/ ta:molis:&qobelifcosignoret xgypto aduectos ìllanócredatpotuiffe nauibus cóportari lfas unùquodqj fruftù numerales duobus in laterib0 eft 1 fcriptù. quai? Serclus, unus docétepliniopondus lapidis:alteris miffo^ a mercatore fruftoi? ordine fi/ gnificari nouimus. V t aùt uri fupra digredì fumus reuertamunauxeris fluui,;>qué Librafa/>/ nùc Serclii uocat primù hét ad dexterà oppidil Librafacti:ad ortù fuum iappe/ tì:a, nino hét Grignanù ignobile caftellum,&:ad ppetuù fluuiialueù quoufqj ad me/ Grignanù. diterranea fit defcéfumjuallis eft Carfagnana caftellistuillifqj plurimis habitata: Carfagna/ maioré cuius pté nunc obtinet marchio ferrarienfis.Eop> uero oppido^ q auxeri na uallis. defcédédoad dextera adiacent notiora funt Caftrù nouù & Barcha Serclufqjin Caftrunv mediterraneis luca: urbis ELomanae Colonia latera abluitrde q Liuius.xxi.Hani/ nouum, bai in ligures Sépronius luca coceffit.Oridimus uero i hiftoriis Narfeté eunuchu Luca» luca a Gotthis pofleffam fepté méfibus oppugnale priufq ea potiri potueiit.Ea urbs tertiù luciù pon.ro.atqj ét A Iexàdrù fecundù aduerfus quélóbardi Cardo/ lum parméfem erexeràt in idolù genuit:qua ad anù qnquagefimù malo fuo fibi fubegitpaulus géte lucéfi guinifia nobili genitus.Cumulauerat is triginta i annis ingétem uim pecunia^ & filios (pcreauerat:Sed quom magno i faftu ìpfe 6c filli adolefcétes degùtjbeanqj fibiócfuis eéuident" fortuna derepétemutata exéplar facti funt multis:qa nihil i rebus humanis folidu nihil é firm u.Capti.n.& patria uioléter abacli diuitias diu accumulatas:poftea uiti i carceribus amifere.Luca ac poft guinifio^eiedtioné uariis 6C multiplicibus agitata belloi? motibus ftra uigiti annos magnas eft paffa calamitatesi^ tri florétinu populù eius ambiété driiù pa' riter afflixerùt.Nàpter alias ibi acceptas clades eoi}> exercitus cui Guidantonius perat urbini comes:ficut 1 hiftoriis diffufle oftédimus a Nicolao piccinino fupa tus fufufqj eft:quo i plio qttuor eqtumttria peditù milia:&: fgenté machina^ bel lica^ uim Florétinis amifit:Lucaqj dudù honeftis mercatonb0 frequétata lani/ Verncula petro ornata eft grasce 8C latina: eruditifTimo:&: Victorini feltrenfis fui pceptoris op« moresredolente:hétitéaddexteraluca collesinqbusefthic caftellum uerucula Colodius indealtus paflus fupralumenicus:&:ad fluuiù Colodù eiufdénofs oppidùteui flu,8Cop, fluuio ite adiacetpifa oppidù qd ad annù falutis feptuagefimù fupra ducétefi' mum & ETKVfUA 55 mù & millefimù florétini Iucéfefqj (ìcut Leonardus fcribit Arretinus deftruxe/ P-° funt.Etpaulo indeabeft Bugianù:fupiufqjeft Vgianù. Qua uero Lucenfis ager Bugianù uergit in florétinù palas eft Benrinainlacùaflorentinis cóclufa: cui fupeminet Vgianum, rnons Carolus oppidu:&ubiislacus in arnùexonerat":Biétinaeft caftellum. Su-' Bientina premo aut in finu ampie quam habet primù etruria planiciei.Piftoria eft ciuitas. Palus. Jn cuius agro Catilmscexercitù fuiffefupatùmultiexuetuftis fcripfere. Ea ficut Ptftoria.c. artetino placet prima fuit etruria: urbiùtquaspopulus florétinus tunc primù liV Sùmanù. beradànufalutisduodeciescétenù&qnquagefimùinp tateredegit.Circùftàtq; MonsCa/ piftoria Sùmanum.SeraualIe. Victolinum.& fupius mons Catinus. Circundàt tinus. Piftorià paruo diftantes fpacio amnes duo Stella &C Vmbro.qfecus Carmagna^ Vmbro nù delapfi apud mote Lupù oppidù in arnù exonerant". Vifentiufq? amnis dein/ ^u. ceps ex appenino deflués prati oppidi ofum etruriae opulétifTimi moenia prxter^ Mons Lu/ fìuit.Supra pratu eft Murlus oppidù& Marina torrens Calencranù oppidù pter pus. Iabit".Vltfmu(q? ad florétùe moenia Munio habetf amnis.Florétix urbis inelyta: Pratu m originegeftafqj res abùde cóplexus eft 1 hiftoria clarifTimus Leonardus arretinus. Florentia. Quad aùt ad nos attineteius urbis origo refertf in Syllano^ militù qbus is ager a Sylla affi'gnatus fuitaduétù:& qa primas illifedes ad arti fluenta coepint.Fluétia »^deprimo didtàuolunt.Etqdé Pli.apudqué primumet'uslocimétiofacta eft fluétinos dicit(pfluéti arno appofitos. Venerutuero hi milites adannù condita urbis Roma: fexcétefimù 8c feptimum fupra fexagefimù:uninitium Florétia ha« buifTe ur antexpi dei noftri aduentù anos circiter octogintatres.Multis ea ciuitas pgotthor^ tempora incornodis agitata eft.Nec tnaTotillaaut alio quopìà tue aut alias unq deftructa fuit.Idqj qd de rexdificatioe a Carolo magno facta aliq fentiunt no pbamustquom gefta Caroli ab A Icuino eius pceptore fcripta tantu mó dicat illum roma euntibus in Fioretta dnicum pafcha celebraffe.Seruata uè/- Farinata ro eft ab ingéti defolationis qd icurrerat piculo unius ciuis Farinata: ubertini uùv ubertinus. tutse.Cum pifanis fenéfibufq} Se altis etrufeis in cóuétu apud emporium habito Florétia effe deftruéda céfentibus farinata Iicet logo poftliminio in ipfampatria reuerfus eà fe dixit qua no aìdificaffet fe uiuo ab ilìis deftrui no paffu^r. ] taqj F lo tétia acceptis ui ÓC in fe populariter traductis fefulanis ad anura falutis qrtum S>C uigefimù fupra millefimù plurimum opibus & gloria eftaucta. Quo item. anno Héricus primus fperatorecclefia fandti Miniatis ad muros Florétiaj ardificauit. * Arfit uero Florétia duobus incendiis paruo in tépis fpacio ad annu falutis fextu & feptuagefimù fupra undecies cétenum.Exeo fere tepore pmù p priores artium & uexillife^ iuftitiae ficut nùc fit gubernari coepit:fuitqj inter primos uexilliferos ex nobili géte ftroza unus bafilica infignis q p noftrà state curate Philippo Brur ftalicio nobiliffimi ingenii Fiorentino ftupédi opis fornice eft ornata gloriofaqj uirgini dicata «ino falutis duodecies centeno 8C nonageffimoquarto fchoata eftt Squarto abfde ano palatili item fupbiftìmu.qd inhabitant priores a:dificari eoe pif.Quintoqjpoftmodùannoproductumeft pomerium8Cmoenibus qua:tue Campana extant urbs eft ampliata.Turris uero marmorea inter caeterasorbis campanarias riunì. ETHVB.IA fpeciofa ad annci inde primu & tricefimu excitata:p c[ tempora ciuitas Florétina duobus ornata eft poetis Dante aldegherio.& F ricifco petrarcha:quoij> hic patre Floreano fed exule apud Arretium natus:& arquade inter colles euganeos mor/ tuus ac fepultus eft.ille Florétinis parétibus florétia natus obiit Rauenna: patria exul.Paulo poft florentia lotu habuit pictore cseleberrimù A pelli arquiparaduni Habuit quoqj accurfiù iurecófultoi^ principem q ius ciuile nuc extas egregie in/ * terpretatus eft.famaqj eft nullo nobis cófirmata auctore Claudianù poeta fuiffe Florétia oriundù.Colutius uero falutatus &fiprius didiceritq Ciceroninx imi tatio eloquétia: fui facculi adolefcétibus nota effe ccepiflet 6C eloqués eft habitus: & multa fcripfit prudentia magis & dottrina q eloquétia redolentia.NicoIaus ni coli p ^tatam noftra 6i fi nihil fcripferit &: doctus fuit 5d multis adolefcétibus ut Ifis opera darétopéattulit. Ab his uero plus minus centù annis q Fracifci patrar/ chxmorte6C haec tépora intercedùt mirabili foelicitate florentia opes auxit. Cu/ Caftrum jus {pio p artaté noftra caftrù ca^ Mutiliana DonadulatcafTianiitporticus: & alia carum. cartella in romàdiola & Pike ac Cortona urbes uetuftasac Burgù ad fepulchrum & regio Cafentina in etruria funt fubacte. Ab ipfis uero centù annis fupauit eia Florétia: ornaméta cociliuin ea cxlebratum:in quo quartus Eugenius p on.gì o rio fiflìmus orientalis ecclefix cu occidétali unione maxfo diu q fita ipendio celebra uit: foane paleologo imp.Cóftàtinopolitano Se patriarchis archiepis epifqjac in/ genti doctiffimo^ nobili ùqj totius grxcix uirop> q interfueràt multi tu dine R o. -ecclefÙE fumptibus in patria reportatisrarmenii etia sethiopes georgiani & iacopi tx Lybià Afiàqj incolentes catholicsc fidei documéto in eodé cócilio apraditfo pon. Eugenio acceperunt. Viris étnuc Florétia ficut antea cófueuit omni uirtutu laude pftatifTìmis ornat": Cofmo imprimis mediceo qué oés totius europa ciues opuaffluentiafupanté.prudétia.humanitas.liberalitas:&: quod nos maximead eius laudes incitafcbonoij? artiù pfertim hiftoriaj^ peritia celebre red d ut. Cumu/ latqj eius foelicitatem Petrus I oànes 5c Carolus nati paterna uirtutis imitatores. Nec fuppriméda funt maxfa q Cofmus florentia: urbi addidit ornamenta. Mo/ naftenu celebre fancli Marci in quo quom fuperbaj funt:& ut aiùt infana: extra/ étiones C2etera::tum. maxie Bibliotheca alias fupatoés quas nunchet Italia. Et ad fancti Laurétii fornices marmoren collina: Oc opus totù fummi uiri magnificen/ tia oftendunt. Quid qdpriuatsEazdes fuaerecensin uialataextru&a: Romano^' olim principum 3i qdem primario^ opibus cóparada: funtrqn egoipfe q R orna meis inftauraui fenptis affirmare no dubito nullius extare priuati aedificii prin/' cipu in urbe Romana reliquias q maioré illis xdibus prx fe ferat opis magnifici tia Palla {trozza clariflìmus equeftns ordinis florétin5 opaftudus philofopht# aftidua pataui fpenfa exili incómoda,prudétiftìma: cófolat?. Angelus acciaioli equeftris ordinis no minus clara: gentis fua: nobilitatem prudentia ingenuis m o t ribus &'ittera^ftudiis ornatqabilla decorai. Andreas floccus apl'icus fecreta^' rius canonicufq? florétinus uir optimus eloquétia dedito de magiftratibus ope; ac Janedtusmanectus lia^ greca^ htinarùqj pitiaatqj eloquenza: & Baprifta al/ i " • bertus i ETRVRIA' fcertus nobili & ad multas artes bonas uerfatili ingenio patrlaeyornant. Decora etia urbem florentià ingenio uetej^ laudibus refpondente Donatellus Eracleonti 2eufi squiparandus ut uiuos iuxta Virgilii uerba ducat demarmore uultus. Se/ cus florentià Fefulana urbs uetufta & mul top? fcriptis prefertim Saluftiiin bello Fefula:. catilinario,# Liuii ìHud idé fcnbentis bellù libro centefìmofecundo celebrata in teriitjuel quod fupra diximus in florentià populù opefqj mutauit.Oritur exmó^ tibus fefulanis qui ad orientetn uergunt folem, Munio torrés florentina abluens Muro flu. •noeniajfecùdum cuius alueù fexto ab urbe miliario facellu m eft cui ea ratione in ^tum ad cruces nome fuiflfe opinoriquod eo in loco fepulta fuerit molles illa ca daue^ q fatta fuit in ftupenda ftrage illa magna* partis ducentora pene miliù ex Radagafii Gottho^regis exercitu apud fefulas:ficut in hiftoriis ondimus intera fedlo^.lnterqjeos montes & A ppeninum ualliseft amoenifXima:&uicis uillifq? prxfertim mediceo^ fpeciofiflimus frequétata Mugellù ficut cófueuerat appeL Mugellu. lata: qua* Dinù habuitmugellanù iureconfulto^fupioris txculi caleberrimum. Eam illabiif* diuiditqj media Seua fluuius ex Appeninooriundus.Primuqj regio ftis mugellana: oppidù eft uia Bononienfis Scarparia Jacobo ornata Angeli filio: Scarparia. cuius larinxqj doctiflimi extat.M.T ulii Ciceronis uita ex Plutarcho yi latinitaté lucuIentei traducla.Deincepshabet" nicolaù dura Piccinini obfidione cui for^ Uter reftiritnoftris in hiftoriis cla^.Inde feuam influit Ronta torrens: ad quxm. Rota flu. uia fauentina eiufd é nominis eft uicus 6c fub eo £ancti Laurentii burgus.Quinto inde miliario feuà paritet illabit" Ducaria:a cuius torrente apud Gaudétium •Appenini uicù oriundo qcqd magno finu cópledtit" arnus amnis ufqjad agri ar tttini fines dicit" Cafentinùjquà regione montuofam populo florétmo pximis Cafentirù teporibusquzefità fuiffe oftendimus. Vbiuero Seua fluuius arnù illabit": eft ca^ ftellù moenibus munitùpons ad feuà diftus.Florentinà urbe diuidit A rnus am Arnus flr. ftis pontibus in ea quattuor magni opis iunctusjfed quanta ad inchoatà attinet fiorentini agri defcriptionem fecùdum Arni fluenta fub florentià funt cartella Florentià. taons Lupus de Signia quoufqj nauigia admittit A rnus.Supra florétiam ad qn/ Mons lu/s tunidecimù lapide primù eft ad Arni fluenta oppidum Incifa:cuius oppidi no^ pus. rtlenoriginehabui(Te coiecior ab fuccifo obiicefaxeo curfum Amifolito remo/ teri.Indicantnàqj querna^trabiù ftipites maximùquos defodientes inueniunt agricola*. Valle Arni fuperioré qua nullàhabet nuncager florentinusuiniopti^ Vallis. ftu feratioré quantù profluenti A rno oppofita planicies ambit fuifle paluftré.fid Arni. Sui xxii.hiftoria^ Liuii patauini in principio attente Ieget:paludem illam in qua ^ anni bai ajger oculis 8>C uerna primù intemperie uariante calores frigoraqj Eie// pbantojqui unicus fuperfuerat quo altius abaqua extaret ueclus uigilùs tum 6C Notturno humore paluftriqj ceno grauàte caput altero captus eft oculo:hàc fuif k uallé arniperuidebit. Nà quom famaeflèt Flaminiù cof.arretiù cum exercitu PteuenifferHànibal ex hibernis mouens qua: in liguribus habuerat arretium con tendebar.Suntauté Liuii hac in parte uerba. Quom aliud Iongius ca:te^> conv ^odius oftenderef itenpropioré uià per palude petùt qua fluuius arnus pereos £ B ili ETR. VRIA dies folito magis inundauerar.Et paulo infratexercitus incomoda & mmento^ hominùqj ftragé qua: fiebat defcribens per prcaltas dicit fluuii & profundas uo ragines hauftos pene duces.Et maxime omniu confecifTeuigilias per quatriduu iam 8d tres noctes toleratas:cù omnia obtinétibus aquis nil ubi in ficco feffa fter nerent corpora inueniri poffet, I ter igit" quod longius arretiù ab liguribus ductu/ ro offendebat? per Lucenfem, Pifanù, Volaterranù 6C eius qua; tue eft Sena agros eé oportuiffetjquod certe nullus regionis pitus dubitat fuiffe cómodius q quom propiorem ingrefTus ad Arni fluenta ubi nunc efl: Florentia uenit:&inde amnis Arni alueuapud nunc Jncifam uel paulo fupra eft ingrefTus: tadiuqj per palude quafluuius Arnus pereos dies folito magis mundaueratefl profectus: quoufqj ficcum ubi cófifteret primù in arretino inueniret.Eam uero inundationem eafqj paludes no fuiffe ficut aliquiuolunt in ea planiti® qua pratù figniaqj 8d Floren/ tiam intercedere uidemustea conftat réne quod regione illam dicit Liuius in qua HannibaI primù in ficco cóftiterit imprimis I taliae fertile tunc fuiffe etrufei cam pi qui fefulas inter arrettùqj iaceret. Subiùgitqj Liuius quoqj proniorefletin ui' ria fua conful irritare eù atqj agitare poenus coepit:& leua relicto hofle fefulas pel tens etruria: agros pradatù profedtus quantu maxima uaftationem poteft cxdi/ bus incendiifqj confuti procul oftendit. Qui itaqj relicto hofteapud Arretiutn agéte ad laruam fefulas petiit uallé Arni fuperiorem profedto attigerat: atqj ut in ficco cófifteretiea poft tergù relitta ulterius procefferatSed palus illa quo obdu/ ruerit modo ut aratru pateretur quom aliquando.fcire cupiuerimus confragofas faxis apud Incifam oppidum Arni ripas & faxo^ fragméta medio adhuc alueo ha:rentia cernentes ad apertù fuiffe tenemus humano ingenio tumentem faxo.Si repagulù aqux facienté fluminis fundù:labétibufqj poftea prò iufto amnis cur fu aquis qux refidere 8c fuperiori in parte quaqua uerfum ftagnare fuerant ceni fuetx:exficcatumlimi humorem: quod alibi fepe cotingit campos feracifHmos Fichinum reliquiffe:habet ea uallis ad dexterà A rni poft incifam Fichinu: quod oppidum Arretinus fcribit a comite Guidone nouello exulibufqj Florentinis occupatù pa ce per qua exules in Florentiam red utti funt fatta fuiffe a populo Florérino de/ Caftrum ftruttù:habet quoqj ea uallis fànttù Ioanné mote uargu 8c quarata. ad finiflram franehum uero Caftm franchumtterram nouà:laterina:pontenanà:"quoi£ fanttum Ioane & caftrù frachù populus florentinus ducétefimo & nonagefimofexto fupra mil' lefimù falutis anno :èdificauit:& terra nouà Po ggii uiri eloquentiffimi & aliquot editis operibus clari patriam Guido petramalenfis Arretinus epifeopus muro quem nunc habet cinxitjn montibufq? altiffimis qui ad finiftram arnù interce' dunt efl: uallis umbrofae monafterium.Suntetiam aliquot regionis de qua dixi/ mus Cafentina: oppidatquoijj primaria habentur Romena burgus & puppium a comitibus dudum habitata cognomine guidisjquos pxirnis téporibus pepulic Pratu ue-v populus florentinus. A d aiterà uero arni ripa de fub ipfius fonte efl: Porclanu:in/ tus. rerius Stia:poft Pratum uetusunfra quod oppidù arnus Corfolana augetur tou Bibiena, rente fecus Bibienam oppidum ut in montibus nobile delabente. A ugetur etiam Carchiano ETHVR.IA 57 Carchiano torrente qui ad dexteram habet Gellum & Choretium parua oppida qua ctia arnus fi arrettu ucrfus incuruat eft Caftrum nouù.Si agru Florentinum ¦Arretino Senéfi ac Pifano & Volterrano conterminum defcribere uolumus ad Caftrum proximà uallem uerfus meridionalem plaga trnnfeundu eft a Pefa fluuio appek nouum. latamtcui fluuio ad finiftra rpxtma funtad hoftiù quo exoneratur in arnii Mons lupus.fupra Colina.Supra ipfo fub fonte Sambuca.ad dextera mons iuftus.LiV Colina.' larium.fanclus Donatus.aliufqjfequit"fluuius Elfaappellatus:cuifuntad fini Elfaflu. fttaEmporiumonsf^apoIus.mons PartoIus^arberinù.Caftellina^&ad dexte Monsra// ^anvSaminiatù,GambafliùFlorentinu,Certaldùloanis Boccatii uulgarispo// polus. tius q Iati'nx eloquenti^ fama clan patria. & ad fontem Cafulum. Augetur uero Barberinù. £lfa amnis torrente uno qui apud Staggia oppidu delapfus fertur ad Bonicium Cartellina nobile oppidù.Sd in ea infula qua Elfa fluuius torrenfq? pradictus efficiunt Col/ Certa! dù. lis 8d Geminianù funt oppida paucis etrurizeoppidis fecunda.Eftetiam Elfam Collis, inter& proximu qui arnum illabitur torrentem mons Topulus oppidum.Sequi Geminia ? turqj Erafluuiusjcuihinceftpons ad Eram oppidu proelio clarùinquo quom num. Pifani Lucenfes Fiorentino^ focios fudiffentfuperueniens fiorentino^ exerci' tus fortuna prcelii conuerfa Pifanos fudit:ex quibus ad tria milia funt cazfi.& fu perius eft Petiolum.Inde Calcinaria.proximoqj torrenti in arnum defluenti.hfc pons Sachi oppidulum.Inde eft Balneum aquai^ in quibus fclis calentibus a fui phure aquis ranas gigni Pliniusdicit.eainregione Pifaniagri cartella funt: alia Valaterranis contermina.fuperiufqjarduisinmontibus Volaterra.de qua LiuiV Us in decimo fcipioni hoftes Etrufci ad uolaterras ftructo. agmineoccurrunt. Pugnatum maiore parte diei magna utrinqj cajdemox incertis qua data uictoria rffctinteruenit.fuitqj Volaterra Perfio fatyricociueornata:Nunc Gafparisno/ ftri patria qui grarcas latinafq? litteras edoflus celeberrimi Grazcorumi cardtalis Niceni Biffano nis epiftolarumeft fcriba:uetufta efthxc ciuitasjquam fimul cu Volaterra/ -Arretio & Ciuf io a T yrrhenis ante bellum T roianum fuifTe conditam Leonar// na. dus Arretinus in Polybio edoctus affirmat.Nofqj fupra docuimus inter capita Etrurix numeratam fuiffe Liuius bellum ciuile Mani fii Syllx defcribens libro. l-XXX Vili. Dicit Volaterras quod oppidumadhucin Arnis eratin deditùv Hem accepit.audtorqj eft Plinius in calidis Volaterranorum aquis haud prò cui a mari fitis pifces gigni.ea urbeinhunc maxime modum potiti funt Fiorentini ad annum falutis quinquagefimum St ducentefimum fupra millefimù. Quom Volterrani a Florentinis proelio quod ad mótis in quo fita eft urbs radices com Riittebatur fuperati in urbem confugere eniterenturu'nfecutus eos miles Fiorétti ftus uictor pari impetu cum uidlo ingrefTus urbem coepit. Ab agri Volaterrani ft ftibus regio incipit maritimi orse Etrufci pelagi qua defcripfimus adiacens qua: toaftifTìnia& populiš prò ambitu infrequens Senenfi populo fubditaeft:in qua funt prxterfuperius enumerata:Maffa ciuitas: mallianum:paganicum. Poft ad Mafla. Gm'ftram Campagnaticu arduo in colle fitumminis cseterifqj frugibus feraciffi- Petrioii. &uim:Petriolì de alia balnea. Nam multa qua: nuncetiam frequentante agri Balnea. fenenfis JE TR VKIA fenéfis balneà oli'm fuiffc grata uidemus Martialis coquus poeta ad Oppianum Etrufcis nifi tremulus laueris illotus morieris Oppiane.^: ad dextera in mótibus Mprisalti' rnons Altinus.earegiomaritimafupiori in pteuefhgiahérnrbis Rufellanns qua nus. diximusinter capita etruria: numerataeé:de qua Liuius in decimo.M, Valerius maximus diclatorcaftra in agrù rufellanù fpmouiteo & etrufci hofles fecuti ubi quom fortequodàloco maledéfatus agerpodere fupftatiuf fofTam rpcubuiHet atqjeo cùdeospandereuiàfugar cóclamaflennplures inermesq armati euafere. hoc plio fracta: ite^etrufco^uires.&paclo annuo ftipédio&: duùméfium fru' méto inducisbiénii datici infra in R ofulanù agrùexercitus duttus ibi no agri tatù uaftati féd oppidu etiaoppugnaturcapta amplius duo m/lia hofum:minus duù miliù circa muros ca:fa.& inferius tres ualidifTtmrc urbes etruria: rufella:: p£y rufia:arretium pacépetiere. A diacetqj rufella^ loco balneù co^nomine rufella^ Seni* Sena eft interius urbiù etrurùe uinbus opibufqj nunc fecundatq & ipfa inter ne uas numerari pot.Quom nullis in ueterù monumentis reperiat'.Suntqj qui affici mant Carolù cuimalleo fuit cognomentùea códidifTe.& Caroli2taté plus mi " nus fexcetefimo8dfeptuagefimo abhincanno abfuiflecóftat. Sed nup Venet'is in fanali Georoii de alga celebri monaflrerio quod gloriofus pontifex Eugenius relittù primù iaculo ,pptia cedificauit paterna: hsreditatis pecunia fuenimus in libro Iitteris fcripto puetuftis Ioàné Romanum pótifice nofs ordine duodeuice' fimù acceptis de Peru fina ,Clufienfi, A rretina, Fefulana,FIoretina 8c Volatemi' tia dtocefibus fex plebatibus ciuitaté hàc xdificafTe:qua: ab ipfo fexplebatuu nu mero Senafuerit appelIata.Habuitea ciuitas tertium A lexàdrum pon.Ro.quia FedericobarbarofToagitatusquattuor aduerfum feerettosin idola adulterinos pontifices fupauit.Magno auté decori Senati urbi fuit carlebratù in ea cóciliu in quo GerardusFIorentinusepsinfecundù Nicolaumpon.Ro.creatus confhtu' tioné fecit qux in decretis patrum extat diftinttione tertia&uigefirna pótiftces Romanos eligedi cardinalium collegio & nemini ulterius ius efte:cui co al io cen tum 8C triginta epi interfuere.Proelio etià focliciflìme gefto ornati fuerunt fenen' fes.Na quom florétinialtinatibus foederatjs opélaturiad arbià fluuium quarto a Senis miliario uia arretina dittate cófedifTent fenenfes auxiliaribus copiis Man»' fredi regis exulibufqj fìorentinis fmixti fatta eruptione florentinum exercitù fu' derunttoccifiq? funt fiorentini tres mille:capti milia quattuor 6C curru q ex more uexilla deferebat cu ipfis uexillis Senas reIato:tantus florentinos pauor in ceffi t ut urbe p perno d ù deferta mei io res qqj pars Bononiarpars Luca comigrarint:exu-// lefqj in patria funt reuerfi.Obiit fpxfo tpe Vgo Senenfis medicus & phus exteris fui Peculi poft funttù uita Ia;cobù Forliuiéfem dottior clariorqj habitus.Habuit etia nuprime Sena illuftràs fìdus fanctu Bernardinùjcuius reliquia: apud Aqui' lam urbe miraculis p fingulas dies multiplicatis corrufcat.Quàquanefcio qua; ^ maiora uiri unius dici aut fcribi poffint miracula operibus q p triginta annos in religióe fecittqui eloquétiflimus ti uehemens tàqj efficax diuinop? eloqo^ fuafoC fuit ut pi i Italia mirabile fecerit aio^a uitiis ad uirtutes cómutationé. primufqj omniu £Y R/VRIA 58 ofum ordine beati Fràcifci ad eà q nunc tàtopeuiget obferuàtia regulscpduxent. Quo in diurno ope cu fùmis adiuuit conatibus qrtus Eugenius pon.omni in ge^ Kdo pótificatus munere.fed fprimis augenda cóferuàdaqj religióe pftàtiffimus. -^ùcq? Sena Siluio Aenea poefis primù laurea poft epali mitra redimito:Franci/ fcocjj patritio ftudiis Sdeloquentia; deditifTtmo.uiris quoqj pfimis iuriu & phix Vmb.fl. docftrinaexcultisornat".Vmbronéfenenfisagrifluuiùinter& palude Danàfiue fluuiù Palia:quéea palus efficit multa funt mótana ac capeftria oppida q nullo unum. ut in fupioribus factii é ordine defcribi pnt .Ineftq» Clufiù uetuftifTìma urbs qua Plinius Carmon oli ncfatafuifTedicit.Fuit uero iter capita etruria: primaria oli Numerata qua gallo^j fenop> bella 6C porfennx regis fui hiftoria fprimis clara red-' dùt. Ea pene derelitta nùc urbi Sena: fubiecta eft.nec aliqliter dubitamus qn po' pulo^j caeteraruqj rei? reliqis interiturs olim Clufiù &Rufellx urbe Sena a prin/ «pio du codereiauxerint.Refertex.M.Varrone Plinius porfennàregem extru/ *ifle fibiapud Clufiù monumétù in quo mirabili ope Iaberinthus fuitrcuius nul ^ plinii tpibus extabat reliqa*. A diacét uero ciuitatis ipfius ruinaj epo et nùc orna Dana.fi. tepaluftri fluuio Danae i Plinio ficut etia nùc fit dicto.ad fupioréqj eius pté Se; ftasuerfus Politianùeftnobileoppidù fiorétinis fub^ditù am.oenis 1 collibus fitù. ^ olitianu. Pofl: T urrita.dehinc Lucinianù.Interius funt fanctus Quiricus. Corfignanum. Chiicanù.8d arduo in mote radicofanù efì: ultimù ea in pte patrimonii beato Pe> Turrita fro & Roman® ecclefi® a Mathildi comitifla dati caftelfù.Deinceps ultra clufiù Corfegna/ Saithianùéoppidù Alberto minorifta diuino^ dogmatùpdicatore infigni ou num* ^atiffimù.&poftCetonafecitagro^Florétini&Senéfis defcribédo^ neceflitas Cetona. Utillis cóterminà urbe arretiù diftulerimus. Ea ciuitas uetufliffima fter primaria Arrctium. ^ruria: capita annumerata eft.Na Liuius libro.x.dicit legatos ad confulé uenilTe Arretio.Corcona& Perufioq tùcprìcipes ciuitatum etruria: eràt. fnnuituero Plinius arretium in duas urbes fuifle diuifam.Nà fcribitarretini ueteres.arretini ftoui càm huiuseiuidemus fuifle:deq prfcipio etruria: diximus cù Hanibale Ita ham pméte etrufci ducibus arretinis in rebeìlioné (pcliues uiderent" ficut in Liuio hab et'.xxvii.c.T erétius Varrò obfides ab arretinis fenato^ filios accepit. cxx.Ro/ •ftani.n.tumultum in aztruria ab ipfis oriri uerebanf. & quom claues ac feras no ! uas portis ipofuifTet in appulià rediit.poftmodù bello marfico fiue fociali quom etrufci fefemarfis &picentibus furoris focios adiunxifTent.L.SylIa q ei bello fine 'pofuit in fefulanos arretinofq; defa:uit:adeo utarretio ciuibus ^pfcriptis exinani totnoua poftea colonia fupfduxerit:un noui 8C ueteres fuerunt arretini.Dicere.n. klitus fuit Leonardus arretinus fe uidifle arretii i eccita fcé Maria: ad gradù laptV Ifasincifù uetuftifTimas:infcriptùqj decretùarretinoi^ uetep?.Auclitn poftea fùropib^arretinùquos Liui" f bello fecùdo punico dicitiuuiffé clafiem mirabili 'Ha cxlebritate ab Aphicao patàtmultis uariifq; rebus cóftruédis nauib' Sd alédo J^ilite opportunis.uiros arretiù hùit pftatiflìmos.Extat naqj 1 Macrobii faturnali k°diui augufti epFatp q affirmat mecoenaté fuù fuiffe arretii oriùdù.8d Horatiù u i diceremecaenatéipm regia ab etrufcis regib9 duxiffe:Corneli9 uero nepos in attici ETR.VR.IA in Attici Pomponii uita quod ad arretii dignitatéfacit. A tticù ipfum dicitpf*' diufarretinopoffedifte:qdceciliniifitappellatu.remotiotibuspoftea tpibusat' rettù ad antios falutis milleflìmù de decimùodtauù Guidone ornatu fuic celebn mufico.& anno inde ducétefimo alte^ Guidone epm expetramaléfi familia ha' buit ciuéÒC dnmqurbeipfammuro dnxitquénunchét.Burgùquoqj fanctiTe/ pulchri ciuitaté cartelli GaftiIioné:arretium:terra nouà: uallis arni & ciuitellaWj nùcea deca epi appellata menibus cingicómuniriqj curauit.Infup uias qua: ad oés portai arretu exitus nunc cernunt" dirigi: dilatari. 6C ubi oportere uifum ^ {terni aut póubus iungi fecit.Quin etia eius fuit opus recta & fpaciofa uia 1 qu3 ab angulario ad burgù ad fepulchrù ducete Nicolaù piccinini] ab ecclefiaj cop»lS fupatù uidemus.Per astate quoqj no lira eloquenti (Timo ac clarifTimo Léonard" arretino Caroloq? grxcis &c latinis Iris eruditif fimo nùc populi florétini cancella rio:& Bndidto ac Fràcifco fratribus iurecófultiflìmis cognofe accoltis.quorc Fra cifcus no minus bonas artes 8C oratoria ac oém hiftoria q leges excelléter edo # efl: Et loàne T ortellio domani pontificis fubdiacono 8c cubiculario grarcis ac 1* tinis Iitteris ac fingulari humanitate pdito:cuius pclarum. de orthographia opus uerba edocet felecta:qbus egrascia fùptis latina: utimunarretina urbs decorata& Nec indignu ducét qd referemus tà multi pftantes arretini Plinnl fcripfiffe arre7 tinos in \ talia fictiliu uafoR: nobilitate obtinuiffe.qd qdé Martialis affirmat libf° Cortona» pribtSic arretinx uiolant chryftallina teCbe.Cortona fequit" urbtù etrurise uetu/ ftiflima qua Pelafgi códidere.Ifqj pulfis poflìdere tyrrheni. Expugnauerùt uef° eamacmoenibuspriuauerùt arretini a qbus diu poffefTa fuit. Per astate uerono' ftra Ladiflaus rex neapolitanus ipfam uédidit florétinis in quop> fubieclione uerat.Quà lacobus pufinus eps ciuis fuus nunc plurimù exornat. A d eius urbis Trafumev agn^pximosfines lacus é Trafumenus q dicitf pufinus acceptx p Flaminiu col» nus lacus. ab Hannibale cladis memoria notiffimus.Ifqj lacus in circuitu oppidis ornatf# M albore/ caftellis Malborghetto ad eà pté q in Cortonu uergit: caflilione:clufino.&: pani' ghettus. cali clauas uerfus.deinceps mote póthigino:& qua Perufiù a Florétina petit" pa^ Perufia« fignano.Trafumenùqj 6d clauas iter oppidù eli caftellù plasbis.Sùt et in lacu tr<* infube habitatar.Succedit ordine Perufia urbs uetuftiflìma capitum & ipfa etrtf' tix ficut tape fupradiximus.olim primaria:quà luftinus ab acheis condita fuiCf fe dicit.Eftq? hxc foia inter oés Italia urbes faelicitaté nafta penitus inaudita # eandé pene flatus & rep códitioné qua ante coditi urbe R.omà 6C poftmodù ma fub regibus cófulibus 6c impatoribus & tyrànis agéte habuit nùc retinet. pa^ fa efl: tn uarias fed toleradas agitatióes.Nà Liuius in nono eodem anno cum rety quiis etrufeo^ ad perufià qua: & ipfa mdutiai^ fidéruperat Fabius cof.necdu' bia nec difficili uiftoria dimicas ipm oppidù quom ad moenia acceffit coepi^t; in legati debétes urbe exiftent. Et libro decimo.Necin etruria pax erat. Nam 5^ pe rufmis auclonbus pofl: deductii a cofule exercitù rebellatum fuerat.Fabius qua£ fuor milia qngétos pufino^ occidi.Coepit ad mille feptingétos qdragita q red^y p ti funt fingulis aeris.cccx.pda alia ois militi caiceflà.Et inferius tres ualidiffi"1^ etruria. E T R. y R. IA 5 s etfurì$ urbes RufelIana:Perufia:& Aretiu pace petiere*Et fi uerò p infauffiffimi ^uuiratus tépora.L. Antoniù.M.Antonii fratte Octauius Csefar in Petufia ob leait:famég»raro a^las audita Antonii exercitus in ea claufus.& Perufmus populus fuftinaere:&: capta urbs dirutaq? eft.Eam tn breui inftaurata mcenibus P°rttfgj nùc extàtibus cóm.umiut.Idé Oclauianus auguftus qua a fu o cognomi ^erufiàauguftà ficut litterx cubitales portis incifae oftédunt uoluit appellar!, caufis auté diruptionis fic habet Liuius libro.cxxv.L.Antonius coCM.An^ torui frater fuluia cófuléte beilum Cxfari Oclauio intulit<& receptis in ptes fuas P°pulis quopj agri ueteranis Cxfarianap? olim ptiù affignati erit inter quos perù itius erat:&.M.Lepido q cuftodise urbis R.omi cu exercituperat fufo hoftiliter ltl Ufbé irruit.Libro auté.cxxyi.Liuius Tic fequit":Cxfar anno^xxiiii.obfefTum in °Ppido perufia.L. A ntoniù ccnatu aliqn erupere,& repulfum fame coegit in de/ jjitioné uenire.ipfifqj 8i oibus militibus ignouit pu fià diruit. Baldus patrum no ' T°^ memoria in ea claruit.^put magis magifqj eius nome indies clarettq cu Bar^ faflbferratéfi iurium ciuilis & potificii obtinuitprincipati].Viris uero pacis belli artibusjfed iprimis docédo &i dicédo iure pftàtiflìmis ea nùc abundat.in^ *ec quos Iuoné.Saluftiù Joanné petruciù.& Bndiclu bargiù primarios nouimus. ^ his uero q rei belliche opera dedere biordus Si Ceccolinus michelocti primum pofteos NicoIausjFràcifcus 8i lacobus piccinini.de qbus in motono oppido lu cu Braccio dicemus fuere clari{Timi,nucqj Braccius balionus incipit effe eia tUs«Supra perufià a tyberis ripa paulifper recedut cifternaprimu. poft Anglariù S^eregióeburgiad fepulchrumregióis Vmbrixfituuiàhétadillud rectiffima: I11 qua Nicolai piccinini copias a quarti Eugenii gloriofiffimi copiis f ufù fuiffe ll* hiftoriis oftédimus.Diftatqj ab anglario tyberis ea uia paffus tria milia.& fupi/ Us.ad tyberis fonte eft Cotulum arx xrea.Keftat in etrurix ptibus regio qua bea/ petri patrimoniu diximus appellari. Supra piffia torre tis aa qué eà in maritimis Soana op. lrichoare diximus eft Soana oppidù feptimé. Gregorio potifice ro.pótifice certe Pteftàtiffimo ciue ornatum. Supiufq; eft oppidum fandta Floraunteriufq; me/ S.Flora. ^Uftiid q<3hic Soana inde mótéalcinum& radicofanù interiacetfpaciù mótes Mósapia/ c°plét altiffimi appenino pene a quo plurimù diftàt ceKitudine cóparàdi mófa/ ca. appellati.in qbus diuerfa regioe aliquot funt cartella, fed pftatius eft fandtì ^ilippi balneum:& (pxime illis motibus uulfméfium iter lacum & paliam amné porcenum ^untporcenum:aquapédés:gript2e.fand:us Laurentius Romana: ecclefixoppi^ Aquapen/ ^•Vulfiéfiumuerolacui adiacetoppidum Bolfena ditftù in ruinis xdificatù ur dens. J^s Vulfmenfiu iter capita Etrurix olim numeratx.d.e qua Liuius in decimotCo Bolfena. alterpoftumius i etruria traducilo exercitu primum puaftauerat uulfinéfium ì^pos.deinde cum egreffis ad tuendos fines haud ^cul moenibus eop: depugnat , 0 milia trecenti etrufeo^ cxfi. Et infra idé Liuius undecimolibro ea dicit toib etrutias potentilTimà a feruis occupata qui dnos coeperàt Romanis permitté f1 Us populo in libertaté reftituto fubacta fuiffe.Scribitq» plinius nullum effe in Nia agrum feratiorem olea q Vulfinenfemu'n quo fata primo anno fiudificeu i " Addextera ETRYRIA A d dexterahaud lógeabfunt cartella caputmontis làctit immtnes cui^ppinq efl: infoia nùc a fratribus fanfti Fracifci habitata 6c in qua rexfecùdus ortrogothoij: Amalafù' almaticus Amalafiunthagenitricefuà pftantifiìmà mulieréoccidi eftpafTus.& tha portmartha ad lacusemifforiu ubi fluuius ewfdénoisfcipit.Deinceps in medi' Martha terranets caftréfis ciuitas cauis rupibus adeo ctrcùdata ut fpelùcà potius ingredie o p» tes q ci uicaté adire fufpicent'.Obiitqj nup clarus ciuitatis ipfius ciuis Paulus iure Cartrum. confultofòfjeculi facile princeps.& (pxime eft tufeanella oppidù ecclefix opulen Tufeane! - ti(limù,Demù arduo in colle mons falifco^ corrupte dictus mons flafeonus. In la, tenufq? arduis ite in collibus palice amni uicinis ciuitates funt.hinc balneù regiu» iVJons Fa-' inde urbs uetus:nofaqua^ ante millefimùannùnullusponitfcriptor. Sed in hi'' lifcoij?. ftoriis afferitarretinus urbeuetanos a florétinis originem habuifle.Fuit uero urbs Yrbs uet°« uetus p hàc «tate in foelicitate par Bononia: & Varnice ciuitatibus:q> in hac ficuC & in ìllis fter ciues merculinx & muffata* ut appellar fadtionù maxima ac crude/ Palatium, iifTima fangufs effufio é cómiffa.eaqj ciuitas ornata éecclefia & palatio magntfo1 arx. opisjqd Vrbanus.v.pó.ro.ad annù falutis fexagefimùfeptimù fupra millefimuni Pallia, fin, extrui curauit.ea urbépterlabit" pallia fluuis q a clauis paludibus ut diximus ortu Qrta.c. ducés inter amerià & orta cadit in tyberim.eftqj orta ad tyberis fìuéta ciuitas uè/ tufla cuius nomé prior hét inter ueteres fcriptores Plinius nifi forte ed eé uelitnus dequa YergiIius:ortana>claflTes.pofteà fecùdù tyberis ripa in uia flaminia pons inuenit" oli tyberi ad uià flaminia a Caefare Augufto fpofttus:nùcqj cartello fu p tmpofito dirutus.Cótinebat uero rtàte Romana re ad eu ponte hincinde maxia a:dificiaq abocriculoadipfam urbéRomàira cótinuabanturutnóuicusunus neq? plures uilice uiderent" elTesfed ipfam urbe ufq? ad ocriculù rptendiapparerei Siqdéamianus Marrellinus Còrtàtii Ccefarts Cóftatinoprfo natiaduétùa Cor» ftàrinopoli Homi libro fextodecio deferibés dicit ipm duxiffe in comitatu Ov mifdà pfa^ gétis architectura* pitifllmù; iuffiflfeqj 1II1 ut primaria q q? digntoraq} urbis Roma?cedificia diligéter lnfpectaordinefibionderete quom ocriculù àt itinereeffetuétupfamfpatoreiubéteomniù colloqo dertitutùab Ocriculo Ro/ ma prius ingreflum fuifTe q quo in loco urbs inchoafTet difeernere ac intelhgete nouerir.port tyberis ponte ut diximus diru tu prius in uia flaminia borghettus eft uicus fancti Leonardiappellatus.odtauoqj inde miliario eadéuia eft ciuitas ca/ Cartella rtellana altifftmis infupabilibufqj rupibus adeo circudata utad inexpugnabilern na.C< munitioné nullo indigeatmuro.Eam uero nónulli ex doclioribus a:tatis nXx op ii nant" pdicatqj fuiflelocù ueiétancc urbis decénio a Romanis obfefTce:& pofteaJ Camillo fcelici f relegatile fua habitatar.fed tyberis remotior primù. poft Plinius eos redarguunt erroris.Dicit nàqj tyberim intra fextùdecimu lapide diuidere ue< ientéas;rùa cruftumeno.& poftafidenate.deinceps latiùauaucano:^ CruHu/ minù fuiffeubi niicmons rotudus.fidenafqj ^ppeRoma fecus anienéx umbri^ defrriptioe ondimus.qd qdé Fracifci fiani poeta: Romana^' hirtoria^ p iti ili mi Yeii aucloritas cófirmat Js.n.nano oriundus ^ppinquo tyberi cartello certiflimis do/ Pontianù, cuit coiecturis, Yeios fuifTeapud Pontianù cartellù tyberi ite Si fiano (ppinquu» Yeiorum .. .. ETR.VRIA' 6 o VeioR? urbis loco fituq» oftenfo rep quas cum Po.ro.gefferùt breuianu cóficere Ii bet. Fidena ueientiù etrufco^ Colonia trafh beri m fuit inter cruftuminù R oma^ Fidena. nùq? agrù.Fidenntes itaq? pda onuftos i R ornano agro facia Romulus tato fpe tueft infecutusutfugiétesinfecutiqjfidenasfimulfùt ingreflijueii ut fidenates ulciTcerent" agrupopulati funtromanùan quos R omulus Iegióes eduxitrpaxqj Interutrofq; cópofita.PoftmodùregeTulio Hoftilio regnatefìdenates romanis pRomuIi pacefubditirebellarùt:ueiétefq;opétulerùt:Metlofuffetio rege alba/ rio in id belli! aduocatotq quom neutris fidem feruaflefca Tullo in quattuor fra fta corporis laceratus e fi. T ullufq? uictor fidenas recepit:albam euertit.T ertium fegtbus exacftis cu Po.ro.ueiétibus bellù fuitn'n quo prima pugna Romani fue/ runt inferiores.Secùda uero ofum atrocifiìma fupati milites iurare coegerunt:fe tufi uictore? nuquàrediturostq religióe obftrictisanimis obftinatius q ante pu ? gnatù eft no fine utrorùq? maxima occifione. Cecideruntqj Cn.Manlius cof.& QuintusFa.altenuscof.fratercapta Romana caftra:fedmox fortuna mutata funt recuparatuictigj tunc Romani uicerut. Quartù exinde fuitbellum in quo trecétos Fabios cu qnqj milibus feruo^r clientùqj ueientes ad cremerà fterfecerùt. Quinto bello ueientes.L.Memiù coCnon ^pcul item a Cremerà caftra habentem tnaano aggredì fpetu repulfum fugatuqj caftris exuerùt.Moxqj fugiétes R orna/ nos infecuti Ianiculii coeperùtturbéqj romana aliquot menfibus obfeffam tenue runt.Sexto demù bello urbs Veientana decem annis a romanis obfe(fa:a Camil/ loqj capta eft. Vbi tm pdx fuit quàtù romani ante p annos qnquaginta Se trecen, tos ex oibus aliis uictoriis habueràt. Vniuerfufq» Po.ro.tùc ad p dà in caftra uo/ catus eft.fuitqj ta gratus romanis fitus ut de roma relinquenda ueiofqj tràfferen/ daaliqn fitcogitatu;& iterpfes aclu.hinceft uerfus, Roma domus fiet ueios mi grate qrites.Sequit"ad tyberimmons Soracleaprifcis di&ustde quo Vergil.Hi/ Mons foractis arces hént.Et Pli.ad foractem Varrò aflferitfonte eé cuius fitlatitudo qt Soratìe tuor pedù:foIeqj oriéte eii exùdare feruéti fimilé.auefqjq guftauerintiuxta mor/ tuas iaceretqdfqdé nos certius ea róne credimustqa quom uir fumus Profper car/ dinalis collina ro.nofqj fimul antiatis urbis ruinas perluftraremus filuas ibi uiciV has in qbus maxime funt ruma: ingreffi fonticulù offendimusnn cuius labris aui cube dua^poft guftatà ut apparebataquàoccubueràt.Sora&iaùt monti nomen tnutatueftnouù fancti Silueftri:ab eius fanchpontifi.ro.facello q pfidù ìlle gràmaticù uintìù uerberatùqj i urbe reduci curauitapueris quos hofti^pdereqfiuifTet.Scribitq; Plinius f falifco agro amnis aquà potata càdidas boues facere.Et alibi haud ;pcul urbe R orna in Hirpix fa/ falifco^ agro familiaj funt pauccc q uocitantf hirpisc q facrificio annuo q d fit ad. milite. mote Soracte apollini fup ambuftà ligni ftrué ambulates no amburunt".& ob id ppetuo Senatus confulto militile oiumqj alioijj rnune^- uacationé hént. A diacet Ciminus Viterbiù moti qué Ciminù fuifTeappellatù conftat:q<3 et nome oli fuit fubiecto tfions» ad altera motis ptélacui nùc uici didto.quopj utriufq; Verg.ùc meminittSd cimi ni cu mote lacustde quo mote & reb9 apud eù apudqj Sutnu geftis fic hét Liuius i nono.Sutriuab etrufeis obfidebat":fleclit cóful Fabius { cliuos agmé. afjpta erat ftrata faxismo tulerùt ipetù etrufei uerfifq? fignis fuga affufi caftra repetunt. Sed eqtes romani rpuecfti p obliq capi quom fe fugiétibus obtuliffent 1 filuà Cimmà penetrati! eft romanus multis militib^etrufcoi^ caefis duo de qdraginta fignis mi litaribus captis caftris et hoftiù cu pda ingéti potit'.Silua erat Cimina magis tu in uia atqj horréda qua nup fu ere germanici faltus nullus ad eà die nec mercato^* q déabditaea ftrareaut ferreqcqpterducé ipm.audebat:tùexducibusqaderant M.Fabius ca?fo uel co:fa aut capta eo diehoftiù milia ad qdraginta eodéq? in mó Caflta te quia oli fuit Caffia caftellùeft Surianùarcéhénsonim Italia; munitiffimà q gurianum diuabrittóib"étpofteaqeos AlbricusCuniicomesItaliaexpuleratpoffefTafuit nullaqj itinera roma pducécia p setaté noftra aliquàdiu tuta eé pmiferùt quoufq? Martini.v.pon.ro.opa opibufqjinptàtéeccfiaj arxipfapuenitieuntibufq? eauia Vetralla» roma obuiù eé opptdù nùc Vetrallaolifo^ Caffi didtù qd indicat fancta: Ma/1 rise eccita uetrallx cótigua q 1 foro Caffii appellaf.Adiacétad fmiftrà Sutnù uet fus colles caftigatiorefqjmóticuliqbus di' Mótaniolaq éaliquotoppidulis h ita' tafqs duo funtq Ko.ecclefiaj itegerrimà fide lógobardop? tpibus feruauerùt.Po Bleda limartiu SC Bleda duobus Ko.p5.fuis ciuibus Sabiniano cuius tpibus fames h or/ Sutriurn. r^a Italia & urbe roma uexauit:& Pafcali primo ornata.Deinde Sutrium ciuitas uetuftifTima apud qua plium illud ingés fupius fumptù ex Liuio comijffum fuit cui urbi i móttbus adiacet hic ELócilionù.inde C rapali ca.& i uia Caffia duodeci Roncilio/ nao a Sutrio abfunt Bachane uetuftì nois locus:q ficut nunc eft femp antea taber tiurru nis hofpitatoriis depueatus fuit:ex puoq? lacu bachanas attingete puus orif flu/ uius apud Valchà f tyberi cadés q licetaqs fit tenuis ac exilis celebratù in hifto// Creme» r,)LS nome. Eft nàqj Cremerà apud qué trecéti Fabii cumqnqj milibus feruis a ueiétibus ficut fupra diximus ad iternitioné caefi fuerunt. Bachanifqj fecùdo mi liario adiacet Càpagnanù utfmo^ oppidum.fupra Sutnu ad dextera qntodecio miliario LATINA 6t tailiario efl lacus Tarqnia:nùc A nguillarise ab oppido q<3 l'Ili iminet dtd^ex quo familia fluxit ut f romanis nfe xtatis uetufta comi tu anguillariaj appellata: quo/ Lacus an/ rù Vrfus urbis fenator FraciTcù petrarchà laurea ffigniuit. A diacetq* lacuihuic guillaria;. Barbatane populi pntis romani peculiare oppidù. Jnde Vicarellù&Roma uer Vicarellù. fns galena urfino^.Sùt quoqj plurima:futriù:amerià:nepefumqj iter & roma ca/ ftella f uillis oli ciuiù romano^ a:dificata:q & alia loca nihil uetuftatis autalicui9 Galena. m.emorida: dignitatis hntia duximus omittéda: Prxter unù fama celeberrimù &C afpectu penit15 negligédù. Na ad mote rofulù q qttuor palTus milia a fu trio nepe/ foqj paenepariter abeft lacus efl:alta quid! aqp> ^ftiditaté hénstcircuitu uero bre uis;qué ifpecta Liuti deferiptióe lacu eé conucimus uadimonis apud qué fupati romanis etrufeiadannù urbis códitas feptuagefimù fupra quadringetefimù ma/ nù de dere: & fefe ro.po.publicepmifetùt:ficut in Liuii nono his uerbis habetMn terea res f etruria gefbe ad Vadimonis lacum etrufei lege facrata coacto exercitu Vadimo// quom uir ui^? legiffet.Tidé fupati funt. llleq? primùdiesfortùauetere abùdates nis lacus« ttrufeos» opes fregit caefu f ade qd roboris fuit caftra eodéipetu capta direptaqj. Biondi Flauii Forliuienfis Italiae illuftratx Regio tertia Latina. Inis Etruria! ad Tyberim nos pducés Roma ordine deferibe / da offerebat.Sed quom id ano an qrto tribus Iibris.iiii.Euge/ nio Ro. Pó.celeberrimo i feriptis fub Rom« inaurata: ritulo effecerimus urbe ìpam reliquétes regione i q efl: Latina nouo uolumfe defetibem^huius regiois uocabuli càm Verga, viti, póit his uerfibus: Primus ab ajthereo uenit faturnus olympo: ArmaIouis fugiés®nisexuladéptus:Isgenus fdocile ac difpfù mótib^altistcópofuit legefqj dedit, Latiùq? uocari Maluit:is qm latuiffet tut9 i oris:Seruius àt gràmatic9 V erg.f.vii.exponés ppfos ^pprie latinos appellatos dicit eosq itereràt albani motis uiCceratióuquos qdé latinos tato amore romana gete ^pfecutos fuifTe uidemus: ut Liui® lib.lxxii.enumeratis I tal ix populis/q bello fotiali defecerùt a romanis dicat auxilia latini nois & extera^j gentiu mifla Po.ro. hàc àt regione xtatis noftrx ac fu pioji aliquot fseculoi^ more licet abfurdu fecuti càpanià & maritimà appellabimus:& qdé Càpania feimus ditata fuifTe a prifeis Capania. regione q efl: circa Capuà.fcimufqj latii appellationé a prfeipio anguftiora copie / Kà fuifle q q nunc Càpaniae 6C maritimi uocabulo cóprehéduntf.Sed cotra uide/ inus Straboné cretéfem qui p tépa Tyberii augufti floruit ponere in geographiai Vi fines latino^ maritima regióe ab hoftiis tybennis ad fitanù finu m i quo fuit fin/ netta urbs maritima & f mediterraneis aborigines.Rutilos:uolfcos:hernicos: eq/- colos marfos ÒC eos q pximù marfis incolunt Appeninu ufq; ad ueteris capanix terminos.unpitifTimu hùc uetuftatis (criptoré & fimul Pliniu qui ab eo fumpfit fecu turi ea latino^ regioné noftrx nùc capania: 8C maritima: cogimur applicare: hec fatis feio fi 1 ipfa pntis téporis latina regióe fatis poterò facere:ficut Liuius pa / tauinustDiuus auguftus. Verg.Strabo 6C Pli.utuetufliffimis fatiffacia adiuua/ bunt:qqnòefteo in flore nunc qué prifeis habuit tépibus:adeo ut p eius oppida C C ii RATINA Hadrianu imp.gloriofifTimu dittatore cedile & duuutru faiTTe fcribat Heli" fpat tianus, Vtergo a maritimis fcipiamus Ho dia urbe codidit mare inter &C tyberitn Ancusmarcus: quaqua feruius gràmaticus m Vergilii.vii.dicit exitum tyberis Holba» naturale no eé nifi circa Hoftia ubi primu arneas caftra cóftituit: quom poftea in agro laufo caftra fecerit fgétiatquoj^ ueftigia fuis tépibus uidebanlf: deferibit ue/ ro ea ftrabo fportuofam rppter alluuiones tyberis:oportuiflèqj dicit fune adhibc / ri ftafoi^ copia q minifteriis feruirét & onera exciperét ac rurfus onerarét ut leua' tx naues facilius fiume attingerete Per ea.n.tépa portus nò erat Romanus quépo^ ftea Claudius fecit.& tyberius ftrabonis téporibus antiiportù inchoabat: unde hxc legés fcribéfq? in eà uenio cófiderationé q prudétes quofqj debetattentos uif gilefqj ut rebus hùanis parj> cófidat redderenopotuifTe fpato^ romanoiy & qde potéri (Timoi^ pfuftoné opu 6C adhibita diligentia efficere:qn hoftià ciuitatis an/ tiatjfqj 8C urbis 6C portus ac romani ite portus opa paucioribus ànis mille ftegra p " maferint:& eadéq prius fuerat hoftia: anis ià qngéris màferit fportuofitas.Prima Hoftia* calamitate parta eft hoftia Cinse & Mani tpibus quom fcribat Liuius li.lxxviui- Onnà& Marliùqttuorexercitib^exqbus duo.Q^ «Sertorio&j duo Catboni da' ti (ut urbe circùfeaifle:hoftia colonia expugnafletac crudeliter diripuiffe: hùitqj aliqn hoftia ingétia xdificia:quo^ nullù nuc extat ueftigiu.Flauius Eu tropi9 ferì bit aurelianu A uguftu ccepiue fudare hoftia: foijr nofs fui ad marea quo poftea ptoriu publicu fuit coftitutù.Nec omittédù duximus ea optimos habuiffe melo7 tiestquojK dece Clodtù albinu fpatoré unica cibatione iter multa alia comediffe fcribit Iulius Capitolinus, Et qa aere femp habuit ut 1 maritimis habitatorib0 gra né facrofancta lege p p ti Ro.uacationé militi x 8c publicotj? muneij! habuittquam uacationé Liuius.xxvii.fcribitfubaduentu hafdrubalisf Italia fuifle ad dies.xxx. fufpéfam ut plures milites refpu.hret. Vrbé Hoftiatquom a farracenis fuiflet de-' ftrudta Leo.iiii.ponti.ro.inftauratà corfis repleuit.& ta diu deftructa ac derelitta màfit:ut nihil fit reliquia^ pter turrim qua Celebris fama: pon.ro. Martinus.y.itt urbis Romi potius q ihofhoR? tyberis 6C port° cuftodia sedificari curauit. Dein7 ¦Antium. ceps antiu eft romana CoIonia.de q Liuius i.viii. Anriù noua Colonia mifla na7 ues inde longa: abduct£:interdidfrjq) mare.& infra naues antiatu ptim i naualia Romx fubducts:ptim incéfaetroftrifqj eap> fuggefteù in foro extructii adornali placuit roftraq? id téplù appellatu.Ea urbe ftrabo dicit ab Hoftia diftanté ftadiis ducétis fexaginta fuiffe tpibus fuis zedificatàfup faxo ab ìpatoribus Tiberio Dra7 fo:& Germanico ad ociù relaxationéqjIaboR? ciuiliù:& additas fuifle sedes mul/ tas magnificetiflimi opisjquom antea antiates pdx ftudiù cu tyrrhenis eoe hrent quàuis romais fubiecli eént:un Alexàder epyrota 6C poftea Demetrius fuccefloC captiuos pdones remittétes romanis dixeruné dono eis dare corpa rppter illà qua cugrscis hfent cognationé.lndignu tn ducere uiros ipfos Se fimul Itali« imparet myoparones ad pyrratica emittere.Fuit auté in antiatu foro Caftoris 8i Pollu^ cis téplumtquos feruatores fuos nominabàt:ha:c a ftrabone.Sed Horatius uoluif7 fp uidet" fortuna ab antiatibus i primis Fuifle eulta his uerfib^ad fortuna fcriptis* O diua LATINA 62 O diuagratù g regis antium potens uel imo tollere de gradu mortale corpus: uel fupbos uertere funenbus triùphos.Liuius aùtlib.Ixxx.fcribit Cinnam& Manu expugnaffe Antiù.Et uidemus Suetoniù ac alios fcnbere Neronepoftea ta infa/ nismolibusextruxiflè &portù&urbé Antiatùmtnómodo aranù fed romanù quoqj imperiù pecuniis exhauferit:efi£odiendifqj poftea thefauns ita applicuiffe animù ut mentitos p fingula mathematicos ariolofqj nihilominus feclaret":ha' buttqj Antium ficuc fupra de Hoftia diximus (acrofandtà a publicis muneribus uacationé:q panter eodé tpe eft fufpenfa. Vrbé uero antiatum nuc effe nulla fed in mamin ljttoretin nemonbus miradas extare ruinas uidimus.Ncptunium auté Neptuniu. oppidù in antii ueftigioi^ angulo xdificatu noua & iocunda in reparua confide« rationéeffecit:miratiqj foleo nulla eius rei qua cu orbe condito origine habuifle oportuit fieri a Plinio mentioné. A lit" eius oppidi populus no exiguus pifcatione aucupio & uenatu q> antiatù olim ager ut Strabo innuit tunc {egetis uiniqj fera' ciflìmus nunc a Lauinio oppido in maris lietora duo deuiginti millia paffus lati Lauiruum tudine fyluis obtegit^Eftq} ha:c no Lauinia ficut multi opinant" prima xnex ut/ bsteuius incolis poftea obsneaj memoria bello latino romani pepcerunt:ficut Li' uius.viii.lib.fic fcribittLauiniis ciuitas data facraqj fua reddita cum eo uta>des lu / cufqjfopita; Tunonis cóis Lauiniis cum Populo ro.effet.qn potius Lauiniù car/ dinalis colùnas Profperioppidua quo mu renarti ges Romipclarafluit quodqj oibus poenei uetuftis romanoru monumétis celebre habetf.Sed ad neptuniu pif/ fces qdé faXofum uel potius glareofum mare multos ac optimos h et. uenationé ficut alibi ampliffime (ylux apris capreifqj abundaté pbent.aucupiù uero eft du^ plex cuius tpa funt diuerfa.Nà quom ad prima ueris figna hirundines OC fimul cu ipfis eoturnices nune dicbc a fono uocisjQualeas tràfmifTo man ffero i Italia Qualea:. redeunt:ofaanhatu quondà littoru fupcilia pafTuS qnq? milia neptunienfes coti/ guis retibus copi et- fedenfqj unufqfq; in fundi rpprii & magno pcio cóparati lo^ co ad particulà retiù^pria uenientes nochi eoturnices phyftula illectit:& quom turmatim illas retibus intricent":fi aliqua de longifTimo uolatu feffa extra rete in Cabulù cecidcritieà auceps manu pcipit:fuijfifeqj audiuimus intra menfem unum quoid continuati aucupiù diesaliquotinquorùfingulocétum hmói auicula^ rum mille fit captum.De ipfis uero coturnicibus fic hét Plinius.Cotumices ante Coturni/'' fempadueniuntqgruesjparuaauis & quom ad nos peruenit:terreftris potius q ces. fublimis.aduolatnó finepiculo nauigatium quomappropfquauere terrisjqppe uelis fazpe incidunt:& hoc femp noclu:merguntqj nauigia:auftro no uolant hu/ mido.f.&grauioreuéto:aurataméuehiuolunt,ppterpóduscorpo^uirefqj par/ uas. Et infra in capania primum ueris principio multiplicare confpiciuntur pnV ufq ueniflefciant".Aliud ite in andate agro eft aucupium p autumnum Palum/ Paluttibar. bx cu mari tranfuolato Italia relidturx funt aliquàdiu in nemoribus antiatù co/ morantf .Quare peritiffìmi neptunienfes retia q maxima in id aucupii magno pa/ tata impendio fufpendunt. Exinde palumbes quafeùq? longo tractu uiderint cól gregatos in arbonbus cófidere iactu lapidis fii clamore territas in aera uolare com/ IA TI N A peliti nttcJùq» aues ?'n magnu coactas numera aduolàdo tenfis retiù infidiis uide/ rint fupeminere cótorta funda paruu lapide uel naturaliter albùtuel gypfo delu Chiluges, m'tum maxfo emittunt crepitu.quo territx bombo palumbes utaccipitres Chi-' luones a Plinto appellatos qbus nunc falchonibus eft nome quas in lapide bcim Éoqjfunda: titnét declinàd o feruent": terra: q poffunt uolatu rapidius appropm/ quant ficqj amétes in retta fe pcipitàt.De palùbis Plinius dicit eas quot annis ad uolare mari in uelitemù agrù q qdé ager antiati cótinet.&alibi fenbit poft hirun/ dines fturnos tardo? abeunt palùbes:fed quonà incertù:hirudines ucro in ,ppm' qua aphricos montes petunt.ex aucupio paluba«? romanus noftri temporis po ' pulus nuptias Se couiuia maiori ex parte parat.Melioris naqj faporis & nutrirne» hx paru^q alijE funt palùbes. fn medio duaijr quas defctipfimus maritimatj: ur/ Ardeam. bium A rdea ponit Strabo rutilo^ olim habitationé ftadiis circiter feptem a mari recedentem:& dicit prope eam fuilTe aphrodifim ubi panagirim latini agerenfc Jdq? Plinius appellat locum folis indigetis:cui propinquus ed amnis Numicus. Vergilius autem libro feptimo fic habet. Audacis T urni ad murostquà dicit" ur/ bem aufoniis demù fundaffe colonis: Precipiti delata nota Iocus ardea quonda dictus auis 8C nunc magnum manet ardea nomen:8d infra.Quinq? adeo magnis poCitisincudibusurbestale nouant: Anrina potensttyburq; fuperbmardea cru/ ftaumeri 8C turrigenx amitterna:,& Seruius Vergilii feptimo dicit. Igint'us ab au/ gurio nuium ardeam,6i Ouidius improprie ac fabulofeincenfam ab Hannibale ardeà:8din hancauéeffe couerfam.Ité Seruius eodé libro uerbum exponens facra Sacrani. ns acies dicunt quendam coribanté ueniffe ad Italiam & tenuiffe loca qua: nuc urbi uicina funt<&ideo populos (acranos appellatos nà facra ta funt m atti deo/ rum coribanti. Alti {acranas acies ardeatum uolùt qui aliquado cu peftilentia la/ borarenttuer facrum uouerunt:unde facrani funt dicti:dicit Plinius ardeà fuiffe conditam a Darie Perfei matre. Fuitqj ardea una ex duo de uiginti coloniis qux dum Hanibal magis urgeret R omanos militiam & collationem tributorum de/ tractauerunt.Id uero oppidum raro habitatum colono nunc Tacobus Columna poflftdettquod LeoneRoma.pontifi.ficutcornicio nominis ordinefecundo or/ Numicus natum fuit.Numicus uero fluuius quem Strabo dicit propinquum effe ardeva fiumi. Vergilio fic celebraturinfeptimo:& fontis uadafacranumici.Etmfra:ac fontis ftagna nu m i d.fuper quo Seruius. Jftaiam ab incolis difeuntur quodaitftagna uerum ed. Nam numicus ante ingens fluuius fuitinquorepertum efteadauet A enea: 5C confecratum.PoH: paulatim decrefcens in fontem redactuseft qui 6C ipfe facratus eft. Veftje enim ltbari no nifi de hoc fluuio licebat. Poft A ntium eft quinto miliario Aftura Antonii Columnsearxmari circundata:prope quam Aftura. Aftures fuere uetuftiflìmùde quibus Vergilius Aftur equo fìdens:ad quam pa/ rumfaeliciter diuertit.M.Cicero Antonii gladios fugiens:euafurus tamen fi eoe/ p tam ibi nauigationem cótinuaffet. Pari ite infoelicitate ad eandé Afturam fe de ruga cotulit Conradinus Henriciftlius:quégenitor Federicus fecudus impator Siali* re* in carcere mori coegit, Namcp rex Petrus arrago infulam trinacriam Couftantùc LATINA 6 3 Conflati® uxòri fu® haereditario iure aui fui Federici fuperiusdicti debita armis caeperat.Coradinufq? CarolCi primù andegauéfem fic poflfe Neapolitano regno pellereconfixusficutillumarrago trtnacria expuleratapud Beneuentu infaufte cóflixerat.Qui unico fociatus comite fugiens aftura: interceptus ad CaroIuq?p' duchis tà deteftado q femp alias regibus.&pftantibus infuetoprincipibus mo/ te exéploqj fecuri publica: eft pcuflus.Deinceps Circeius mons magna p te mari Circeius circùdatustin quo Circen fabula» phibent habitafle.habuit uero is mons Strabo mons. nis retate urbe ut dicit paruà & Circes templu ac minerux antra:diatq; monftra ¦' riconfueuilTequandamulyxis fialam:Seruiusin Vergiliifeptimo fuper circex taduntur littora terra: Mons ed: ante infula fuit.Paludibus enim à continenti fe-r parabaturquasexdufitLiutus dealbanis montibus fluens:&dicebat" circeisab errore tranfeuntium: quia homines mutabatin feras.de qua re beatus Aurelius Auguftinus d ti dei ciuitatem scd i ficat: fic habet. Varrò aftruit Circe focios Vi y Jais mutafle in beftias.Et ifra:nam de mulieribus malis artibus imbutis 5C nos du effemus in Italia audiebamus talia dequadam regione illarum partium: mulie// tes imbutas his malis artibus in cafeo dare folere quibus poffent fiue uellent uia> toribus unde in iumenta uertcrentunneceflariaqj comportarent.Poft qua: perfu / opera iteru ad fe redirent:nec tamen in eis mentem fieri beftialem fed rationa / lem humanamq? feruari.in hoc monte oppidum fuitjquod BC Circeum dictum Circeu op. eft.Liuiufqj utrumqj Circeos appellat.Sed nos in Romanzeecclefia: gefbs rebus prafertim Gelafu fecundi temporibus adannum falutis centefimu uigefimum & millefimum fepe legimusa'n Circeo monte fuifTe arcem circeiam omniu quas Romana ecclefiaubiqjhaberetmunitiflimamjquze affliftis Romana: ecclefia: rebus auxilio fajpe fuit.Nunc ad eius montis radices oppidù ed fancfcc foelicita' tis fluuium qui proxime illabitur Storacem Strabo:Plinius nympheù uocat fu/^ Storax. per quo hiformiufuifife dicunt oppidum: Deinceps perpetuù mare. Et in medi- terranea regione porrigitur campus pontinus: quam regionem totam uetuftifliV tnis 8C multis ante condttam urbem temporibus Aufones habitarunt qui etiam Aufones. campanti habebant agrurmunde Italiam Aufoniam:& aufonium pelagus uoci/ tatum fuiffe Strabo aflerit.Poft aufones fuerunr Ofci: quibus etiam Campania Ofcù erat cómunis:&poftmodùomniafueruntlatino^ufqj adfinueffam. Sed quic quid Strabo hic habeat Plinius fic dicit. mirù eft quod de hac re tradere hoium ftotitùe pofTumus.Theophraftus qui primus externo^ aliqua de Romàis dilige/ tius fcripfit. Nam Theopópus ante quem nemo mentionem habuit urbe tantum tnodo a Gallis capta dixit:Dithargus ab eoproximus legationem tantù ad A le/ xandrum mifìfam.hic iam 8i plufqua fama circeiorum infulx menfuram pofuit ftadia octuaginta milia eo uolumine quod fcnbit Nicodoro Athenienfiù magi Póti'nap?/ ftratui qui fuit urbis noftrarquadringentefimo quadragefimo anno. Quicquid lus. nero terrai eft prater dece milia paffuti ambitus annexù infula: pofteum annù Aufentu: acceffit 1 taliae.aliud miraculu a circeis palus pontina eft qué locu.xxiiii.urbium flu. fuiffe Mutiauus ter cof,prodidit.Deindefluméaufentum fupraquod terra dna Twraèina. oppidum LATINA A tixufc oppici« uolfco^ lingua anxur dìdtù ubi fuereamyckc a ferpétibus deletai.Repe/ tii a Sttabone Plinioq» uetuftifTima cj GC ipfi a uetuftiflimis acceperunt.Liuius uc ro.xlvi/cribit pontinas paludes a Cornelio» cethego cof.cui ea fpuincia obueneraC ficcatas.agrùq? ex his factu à campis ponttms ad terracinenfem agrù ftadia fu ii' (e tradit,Strabo;qucm noftri octo milia nunc computent.Terracinx edam nùc adiacet paludis pontina parsiquà paludem faciut amnes duo:eorùqj maior au' fens appellatusjapudq? terracina uia appia primù mare inferù attingebat terraci/ Ha dicit Liuius quom fuifTet a Romanis direpta cam dedifTefolutioni ftipendii mtlitaris.Fabius quod maxime petebat" ad anxuroppugnadù fineulla populatio' ne acceflìt. Anfur fuitq terranno nunc funfcurbs prona in paludesi&abeapte oppugnàtiottéoftédit.CircùmifTeqttuor cohortes.Cù.C.Seruilio hahala quom fminente urbi colletti coepifTent loco altiore qua nullù erat pfidiù ingéti clamore ac tumultU meenia inuafere^nurtaatù ne qs pterarmatos uiolaret" reliquà oém multitudine uoluntaria exuitarmistquoi^ ad duo milia quingéti uiui capiuntuK à estera pda Fabius milite abftinuitpoflea ubi uenerùt tribuni: oppidum uetere fortuna opulenti? tres exercitus diripuereteuius pda: gratia fadtù eft ut ftipendiù tniles:tùc primù àcciperettquom ante id tépus de fuo quifqj munereea funchis elTet.Oclauo at libro Liuius hét.Cohors una quom haud £>cul anxur eét ad lau/ tulas faltu angufto intet mare Si mótes cóCedit Et Seruius feptfo uergilii fup uer/ Anxurius, bo circeiùqj iugù dicit.Circa hùc tradii capàniaj colebat" puer 1 uppitetq anxu// luppiter. ruš dicebaf a uerbó gtàtea quod fine nouacula interpretat^qa non barba rafiffet. Ed: aùtfons circa terracinà qui aliquado diclus eftanxur«£t infra Seruùis:haud Saturaop. longe a terracina oppidùeft fetura:&eius cognomine fluuiusufensqué Vergi' Yfens fU lius figmficat anguftù effettui inter Ualles ferpés mare petat.Suetonius tranquil/ lus in uita Tiberii impatoris fcribit iuxta tetraciha in loco/cui pretorio nomen eft ccenante eo cóplura & ingétià faxa fortuita fupne delapfa funt:multifqj amico^ 6i miniftropi elifis pter fpé eUaftt.Elius fpartianus in uita Hadriani dicit palmam confutare uirùhadriani infidiatoré terracina: interfetfù fuiflfe.Idemq? Elius fpac7 tianus fcribit Antoninù più fftaurafle terracinenfem portù.Et Liuius libro.xxvi» dicit anfurina colonia habuiffe (aerofancbi uacat/'oné: qu£ aduétu Hafdruba/' lis fit fufpenfa.libro aùtxxi.dicit Minutiù a Fabio maximo dittatore miflum ad firmandù faltum qui fub terracina fminet mari ne Hannibalperuia appiamin agrùRomanùiretprardatù.LucanusaùtaccelTumCsfarisprimùpoft legesad ces:Et qua pontinas uia diuidit uda paludes. De anfure fic habet Martialis cocus poeta ad Faufhnù:Q nemus o fortes folidùqj madétis harena::littus & ajquoreis fplendidus anfur aqs. Et ad frontinù: A nfuris arquorei placidos frótine receffus. Seruius gràmaticus uergilii uerfum libri.ix.xneidos Tacitis regnauit amyclis ex' J>onés fic habet .Inter Caietà 8t T erracina oppidù efl: conftitutù a Iaconibus qui Afòyct& comites caftoris 6C polucis futrùt:& ab amyclis quinci® laconise ciuitate.hi fecu7 ^ „ j - ». tr>- -, «4OU£natos in uicinis LATINA 54 ln uictnis paludibus ferpetes occidere nollentia qbus interepti fun t.aliter quom frequéter nùciaret" hoftes afflituros & inani terrore ciuitas quaflàreturdege cauc tuntnequis hoftes nunciaretaffuturos.Poftea quomuereuenirent hoftes nullo ftunciàte deleti funt:& Tic amycla: filétto pieretun lucillius fatyricus mihi neceffe tft Iocj:nà fcio amyclas tacendo piiffe.Solu terracinù dicit ftrabo intus attingere formiasminturna& finueflam:additqj ueniétesabrùdufio Roma ,ppe tenaci' Ha attingere foflàm piena in multis Iocis paluftribus & fluuiatibus aqs ^pinqua UÌ£E appise 6C nauigari nocte maxfe qnq? interdiu. eofq? q ad uefperàintrant: ma/ FofTa. fteegredùDeincepshri phormias laconicù ardificiuqdanteahormie dicebatur. Abonoportu quélaconeseuormondicùttEaurbé amoeniflimi fitus i q Cicero Phormia:. phormianà huit uillarSarraceni ad annù falutisochngetefimu qnqgefimufextù deftruxerùt: & tue Erafmi martyris reliqis Caietà traflatus datus é caietanx eccle/ fisca Gregorio,iiii.ro.pon.primus eps.&tn ftrabocófentitCateti fcriberequof/ dam a nutrice A enea: f uiffe dicta ficut Vergilius fexti principio.Tu quoqj litto^ tibus nris A eneia nutrix Aeterna moriés fama Caieta dedifti.Sed iicet. Caietà fi ' Hus arxqj Celebris & puetuftee fuerint famx.ea tn no fuit ciuitas priufquà phor/ Gaieta» miasutfupraoftendimus deftruxerintfarraceni.Diftatueroa Terracina arxut ftrabo & ut nune eft ciuitas.Caieta ftadiis centù q nunc uiginti milia cóputant". Portù Caieta eo in finu habuit femp optimùtqué tn Elius fpartianus ab Antoni/ no pio magnis extrucfh'onibus inftauratù fcnbit.Et Fauftinameiusuxoré fcribit Portus. idé Elius coditiones fibi 8C nauticas & gladiatorias caieta: elegifle: Primaq; eft ea i C aie. uia ciuitas fundana decimo à Terracina miliario de qua Liuius libro, viii.funda/ lundù his q? p fines eoiy tuta parataq? femp fuiffet uia ciuitas fine fuffragio data.& ifra fundanus uitrubius bacchus priuernis fe ducérebellionis exhibés Romanos co/ pulit ut Lu.papirium cof.in eosmitterét fufi priuernates.Plautius alter cof.in fu/ danos ducebat ingrediéti fines fenatus fundanus occurrit negare fe prò uitrubio fedraqj eiusfecutis peatu ueniffe.fed prò fundano populo.qué extra culpa belli effeìpfe uitrubius indicaftet.quom receptaculù fugaz priuernu hùitnó patriam fundos cof.collaudatis fundaeis eis pepcit.fundano^ uina Martialis coquus in fiuit no effe talia qux inueteranda finttHsec fundana tulit foelixautùnus opima Expreflìt mulfum coful Si ipfe bibet.Eutibufqj a fundis formias finiftrorfum eft Vinafuti* uiiiaoppidùaquo Galbaimp.originéduxit,Dextrorfumqjeft Iacus fundanus. dana. Inde itru qnto q ciuitas lemurna^ fuit de qua Horatius tandé defefTi lemurna^ uenimus urbé.& altero ite qnto fed extra uia appiam eft Caieta ea auté dece mi ? Lemurn®. iia paffus uia hnt fìlicibus Romano ueteri mó ftratà iter arduos coelfofqj mótes fed uiti olea arboruqj cófitióibus amoeniffimos.&fecundu littus marifqj undas a Terracina petic" turris fancli Anaftafii deinde oppidù fpelunca appellatù ubi dì/ cit ftrabo fpeluncas patere ingétes.q habitationes magnas fpeciofafqj exciperéc, Poft fpelùcas in littore eft Caieta a q nùc urbe ad Traiectu fiue lirim fluuui nùc Gaurianum appellatu milibus dece terra eft ofum nedum Italiae.fed orbis totius Liristi» amaeniffima:^ fontibus ibi fcatétibus aq paflìm lucjdiftimx citràgulis aratiifqj confita LATINA confita ùiterfluitt: irrigàrq: loca pcipuufq? fons decimo poft: prima Scaturigine pafTu Molas uerfatplurimas uico celebri pulcherrimoqj circundatas perq loca Scipione Laihùqj cóchas 6C umblicos Iegifle Cicero indicat in fecundo de orato/ fe:Lxlius &i Scipio femp adinuicé rufticarijtuncq? mirabiliterrepuerafcere erant foliti:quom rus ex urbe ranq e uinculis euolaffent: & ad Caietà laurétùq; cóchas &umbltcos legere cófueuiffent.&ad ocm animi remifli'onéludùqj defcendebat: quo qde in dece miliù fpatio herculatea fuit uia ofum quas romanu ubiqj hùiti'" periù amoertiflimatde qua Cicero oratióein legé agraria rulli fecùda fic hét: Acce dét fileta ad minturnas adiungit":& illa uia uédibilis herculatea multai# delitiaip 6i magna: pecuniae.Sùtqj deinceps Caftellonù oppidu & honoratù uilla qua Ho- noratus fundò^ comes fpeciofiffimà ardificauit.In cofpectu aùt fpelùcaR; quas P andana, ad caietx finu ee diximus funt ^ppofìtaj in pelago infulx dux pandana Si pontia Pontia. colonia:ficut Liuius.ix.hbro dicit à Romanis deducta:eafqj dicit Strabo paruas fed pulchre habi tatas in ter fe pai# fed a cotinenti ducétis qnquaginta ftadns di' ftare.Fuerint uero hx infula: poft: Strabonis tepora multoi# martyrù Si chrifti co/ feffopi exilio decorate finu caietanu cecubus mós uini pftàtia celeber tàgit Si Ce Yinum, cecubù ciuitas fundoi# in uia appia: ha:cqj oia loca boni uini copia hf e dicit S tra-' fubum. bo.utraqj aùt ciuitas uetufta fingulo ornata fuit Ro.ponti.caieta fecundo Gela/ fio:funda Sothero patre cócordio.Sed ià limites attingimus nfsehu ius latin® re/ gióis finueffam Silicis Gue gauriani hoftia &cmaritimam abfoluimus oram:& tri priufq ad mediterranea redeamus ea docebimus q liris ad finiftra in regtoe latina Traiectu hét.Supra Traieftù oppidum tria milia paffus à mari diftans eflliri contiguum Speninù Speninu caftellù à quo diftant odro milia paffus^racte oppidu totidé à Ponte Pons cor> coruofemotùtquod oppidu fragellasfuifTeoftendimus Supius aliis ite oclo mi7 tìus. libus abert: ceparanu nobile oppidu reliqua ad fonte liris ^ximus accedétia in uet ftinoi# fammtiùq? ptibus dicentf.in mediterraneo aùt latino^ folo frequétes fu et reurbes ffinitaqj poeneoppida Si caftellatexqbus auctoreft Plinius qnquaginta tres populos fine ueftigiis interiifTe.hac aùt defcribéda mediterranea regione mo' du hactenus in aliis feruatù a fiuuioRj oftiis fontibufqj Si difcurfuqj feruare neqI bimus.fed aliù certius fa&urù fatis qui in nulla repiat" alia Italia: regione tenebi' A ppia» musruiis incedédo tribus Appia:Latina:& Tiburtina:q inter fe diuerfae ad lirim Latina. amnéSifinueffamcaietaqjpducùt. Nectncertioregradu itapfmgulas pedéfi' Tìburtina gere poterimus:quin de labi Si aberrare uideamur:quod quidem neceffitas faciet quom ui® alicubi dirutis pontibus auerfe alicubi utpaenitus ignorent" ofno fint Marinum. pditar.Igitur Roma nùc petentibu s Terracini iter eli: primù duodecimo milia/ no marinumlquod no abfurdemariana uillà fuifle ut creda facit rpxima.L.mu/ rena: uilla femi etii integra Si pdiù portiù uulgo notum.Eadeq? luca muren® u.V la prifcù ét retinés nome nos hactenus fecit credere:aut marinù C no fuit ut dixi^ mus mariana uilUaut zagarolù noui nofs oppidum.fed ut indicant ruinae uetu' ftum fuilTelanxiuium:exquo uetuftiffimo& celebratiffimi nominis municipio wrbi propinquo murenas patritios OC confuiares uiros onginem duxifle,Cicero inoratione i LATINA 6S »n oratioe pro.L.murcna affirmat.nup au té 1" oppido/quod corruppe ciuiéas indi/ uina appellàt a ^fpo cardinale collina poffeflo lapis regtus é litteras ifcriptus m a/ iufculasjq lamiuiùillud oppidu eéondunfc. A marino afcoctauo diftant'Velitra: Veli'trar. ciuitas uetufta de qua Liuius in octauo: In ueliternos ueteres ciues q> totiés rebeb iaffent grauiter faiuitum & muri deiecti & fenatus inde abdu ad fenatum Romanùrnfio:quuin/ terrogatus qlis eét pax qua priuernates tàtope peteréttrndir ppetua fi bona daret" futurà.Fluuiufqj ipm pterflués oppidu dictus eft oli" Amafenus,de quo V ergil. in feptfo amatene pf circùflàtqj priuemum oppidula maiétia arx gorgaSdarx fic ' ca foninù hinc qnto abeft oppidum qd fit arduo in colle fitu prò fumino didtù a quo abeft ite qnto terracina hàc iter ubiqj mótuofam 6C eà uià q prio fecudù UV Terracina. tus eft deferiptahf appiateiufqjuias pria urbsalba.xvi.aburbe aiftat.qua qdé in uia multo maiora funt sedificio^ monumétorumq? Si iactar^ molium ueftigia cj yjaapp{a< qfquà poffit credereq ofa attente nó uiderifc.Eftqj hxc alba cuius meminit Ver/- gilius in prio albaniqj patres.Na trefdecim fuerùt albani reges de A enex di Laui > nicegéte.Eè Liuius fcribit AlbaaRomanis deftrudiaalbanosi urbe receptos cas/ ^ Ibaicr. lium móté fcoluiffetde cuius origine Vergil.inoctauo: Afcanius clari códet cO' gnofs albi:ea urbe trecétis ante Roma annis códità ultimo {munita reddidifc Hé^ ricus.iii.rex germanicus in guo cuius angulo oppidulum nunc extat a Sabellis ci< uibus Romàis poflelTumtficui: 6C potfidét fabellù uetuftiffimi nofs mìe oppidu Sabellum ' aquo familia: hinc romanx nobili nome fluxit,Lodouicufqj cardinalis aqleiéfis 0p4 Romani pon.camerarius tnonafterium qd Honorius,iii,de géte tabella ibi xdifi/ cauit L A TIN A cauit pene funditus diru tu magna inftaui'auitipefa.'adeo ut fjue mcnsflrmfiue puctu^ uillsciter ca: teras Italia: amaenifTims ruflicanas inibì hitatióes h ca t ducius atj^' fiquap. inftaurauerif: & demortu« urbi aliqua oppidi facie reddiderit. eadcqj in uia ap/ -A ritia. pia effcrpxiaalba: fexto miliario Aritiaolim ciuitas uetufta:deq Liuius in octauo Aritini eodé iure quo lauinii in ciuitate accepti'.nùc uero penitus eft derelitìra:cu/ ìus marmora & estera ornaméta marini oppidi ecclefias decorarunt:eftq? ariti® una ex urbibus qnqj qs facit Vergilius i feptfo miniftraffe tale xnex: quo in loco appellat ea potete qa fuitpftans in regioe ciuitas ea dicit feruius nacfta eé nomèa morbis quos gigneret:qa uicina eetpontina?palludi.& alio loco dicit aritiaa Ver gilio appellari matré ut plauderetadulareturqj Augufto/cuius rrir fuerit aricina. Nam lulia Czefaris foror genuit A clia ex balbo in aritia:& A ctia ex Oclauio ge/ nuitOdtauianù.ficem hét Vergilius:Ibat& Hippolytipubespulcherrima bel' lo.VirbiusffignemquemVaritiamifit.eftuero haic hyppoliti fabula ab Ouidio fcriptamà Diana hippolitù abinferis reuocatu mifit aritiàtquem nutriri curauit ab egeria nympha nùmz Popilii amica:cuius monitis & cófilio répu. adminiftra re {tmulabat.appellatitaqj Vergilius hippolytù uirbiùadeft bis uirù.Nota efl: ue/ tus hiftoria etrufeos q cu A rute regis Porfenna: filio ad oppugnadù ari ria iueraC amiffo duceredeuèes Roma amice & hofpitaliter fuiffe acceptos qbus fuit dat9 ad inhabitàdu f urbe& celerrimi loco uicus femp poftea thufcus appellatus/qua obré Porfenna obfides in foedere babitos benigne remifit Liuius libro.lxxx.fcri// bit Cinna &.C. Mariù expugnafTe Aritia colonia.Plinius uero dicit braflfica arici nàaltitudine no excelfam reputari utilifTi'mà qa fub ofbus pene foliis fruclificat cauliculis peculiaribus quom Sabellanae b raffica folia dicat fuiffe in admiratióe crifpateorùqj craffitudinéextenuare caule fed dulciffimum ex ofbus perhiberi:8£ Martialispoetaaritinos porrosficlaudat.Mittit pcipuos nemoralis Aritia por/ Storaxflu, ros:Deincepseadéuiafecusftoracéfiuenympheùamnéubi olimfuitfo^ appi1 Forum, uetus oppidù nùc I monafteriù foffa noua appellatù qd cétù olim pfibufqj me Appii nachis hftari folitù poftqmultis anismàferat derelictu qrti Eugenii póti.ieligio/ FofTano// fi (Timi oga adiumétoqj cifterciéfiu abbas annoan qnto dece duodecimue mora7 ua, chis hitari curauit:fùdiq? ciuitas poftmodù hf.qux fupius deferiptaab Honora Fundi to gaietano pricipehùanifTt mo pofTidet":aliaqj nos ad latino^ limites ducit uia é Colùna latina in q prim ù decima ab urbe miliario cernunt" ueftigia colùna: oppidyà quo op. clara colùnéfiu familia multis an fa:culisorigine hùit 8c cognome: ibiqj Algidu Algidum incipit uetufti & i hiftoriis celebrati nofs fyluaan cuius medio btfurcatù efl iter fylua. hoc nfm:& hi c ad dextera.xiiii.a colùna diftat ualmontonù ubi lanicos fuiffe ad Gabii. finéhuius regiois ondemus^'nde ad finiftra minore fpatio abeftgallicanù qué lo Regillus cu gabios fuiffe:coniicimus, Eo àt itinere in ipfoalgidi fylua: ingreffu regillus éh/ lacus. cus apud qué A ulus Poftumus dictator rpfpere aduerfus Tarqniù fugbù pria eie clu de latino^ exercitu Romanis bellù fferétes pugnauit.a gallicano àt fiue gabùs tertio diftat pnefte ciuitaslde qua inferius copiofe dicemus.Et inde fecùdo abfut Zinzanu, caue adoardi colùna: oppidù Se pariter fecundo ite miliario abefl zinzanù quod oppidum LATINA 66 oppidù ciuitàcular empia arditi ornaéu populi frequetia &opu fluetia cóparàcfù à martino qnto pótificergloriofiflìmo multifqj romanje ecclefia; cardinali^ & fix taul a pflàtibus romana: curiae uiris p aztatis caumata fa»penumero inhabitatum eft.abefì:a zincano dece miltbus anagnia ciuitas m hemicis uetuftiflìma: de qua Anàgnia Vergilius hemica faxa colùt quos diues anagnia pafcitSeruius uero exponit uecr giliù illufiflead hiftoria.Nà Antonius Fuluia A uguftt forore cótépta poftq dux xit Cleopatra ^gypti regina eius moneta ianagnià cudi iuflìt:unde diues eft a uec/ gilio appella ta.hernicos aùt Seruius gabinialingua à faxofa patria dictos uult: qa hernegabini faxù dicerent.Liuius in nono.P.Cornelius aruina.M. tremulus cof. concililipopulo^omniù hntibusanagninis circo qué maritimi! uocàtpter ala/' trinate de uerulanù omnes hernici bellum romanis indixerùt & infra martius cof. Omnégété hernicà i deditioné accepit. Etinferius anagninus qa arma romanis intuleràbciuitas fine fuffragiilatione data cóciliacónubiaqjadépta& magiftra' tibus pterq facro^ curatione interditfù fuitana^niaciuitas duobus romanis po/ tificib9 tertio innocetio:&octauo bonifacio ciuìb''decorata: Bonifaciufqj uelea rationegloriofuspótifexfuit/q>annùiubileùprimusromanorùpóéificu roma?in/ I'1'H ct'5 fìituit:ifqj q quartù pfenti anno coelebrat" iubileus maioré multo exteris hucufqj habuit populorù miltitudiné melius in dies ut uidebat" ^pceffurus nifi exardefce/ re incipiés pfenti iunio peftilétia& multos affumpfiffet:&: curia abire fuafiflet:85 populas abaduétu deterruifletJnde uero fuit Bonifacius infeelix qdfara colù^ tiéfem capitali fpfecutus odio pnefte uetufhflimà urbe:qua is Sara paterna poC / federatfuccefTióefoloazquauit.&duosexea familia cardinales dignitatepriua/ uit/quos Clarmés qntus illico reftituit:& poftmodu regé fràci^E Bonifacius adeo ìrriéauié:ut l'milfus adiutufqjab eo Sarra eùdem pontifica in primo & domo pa^ terna cceperit romàq; captiuù abduxerit:ubi nulla magis róne alia die male obiif fe creditus efhq qa fnnplicé corde Se fanctu uirù carleftinu quintu q pontificatu quo feper renunciationem exuit ìilum ornauerat ifumonis carcere mori cogerat. Fumo op/ Pribit plinius fucinù lacu.q marforù appellatur fubterraneos habere cuniculos: pidum. qbus aqua certo effluens tpe amné faciat.& fiue plinii textus ut faepe alibi eo in lo/ co corruptusjfiue aliter uitiatus 8d mutilatus efbnó fatis potuimus itelligere quo i loco fl.uuiù ille oriri affirmet.Sed fonte effe feimus anagniaj tophanu nofeq hye/Topaia// me quando fucinus glatieaftringitf ficcus uere poltmodum xftate ac autùno in/nus fons. gente euomié uim aquaru:q lirim amné à fandto uito oriundo adaugét.diftat qn / to ab anania ferentinu romana colonia oli 6C ipfa hernicorum:de qua liuius libro f ertio^greffus tullius ad caput ferentinu OC lib.vii.ferentinu urbe hernico^ ui eoe Ferétinum. pit.Etlioro nono hernico^ tribus populiš alatrinati:uerulano:ferétinati.fuaj lege qamaluerùbquaciuitatéromana redditaj.I té inferius ferétinu undequàq nihil qetis habet":tri fummà alacritate ductu.cacteru ibi plus laboris & piculi fuit:&de/ fenfa fumma in meenia Bc locus erat munimento naturaq; tutus.fed euìcit oia af / fuetus prxde miles ad tria milia hominù caela pda militù fuit.Suetonius aùt tra' qllus fcribit Òtonis impatoris:q Galbae fu c celli t maiores ortos fuiffe oppido fe/ * ^ ' D D , > r -.^ L A t rH A Fiufinons retino familia uetere fionoratà:atqj ex principibus etru ris & ab eo totidem ftufi' liona de qua Liuius frufinates tertia parte agri danat: y * dajq? ruma: cu alio£> poene {finito^ magnificétiflimi opis xdificiopi tu uillze qua Hadrianus fp.extruxitjde qua fic fcribit Elius Spartianus tyburtinà uillam mire *dtficauit:ita ut in ea & ^puincia^ &C locoru celeberrima nomina poneret estera Strabonis uetbis paulopoft dicemusrea ciuitas Simplicium pon.Ro.genuit: qua Federicus pmus img.Ro.theotonicus ab aliis theotonicis aliquotannis ]3us fpo/ liatà dirutàq; rexditicauikfupra ea ciuitaté montes funt ardui &C late diffufi/in quibus fortilTimiolimhabitauerunt equicolude qbus Vergiliusx feptimo anei-/ dosHorrida pcipue cui gens affuetaq» multo V enatu nemo^ duris equicola gle^ Equicoli ;J 1 dis: Armati terràexercent fempqj recentes Coueclare iuuatpdas & uiuererapto. Fuerùt uero ex primis latinorum populiš q romana republica crefcéte deleti fùt. Ni Liuius libro nono populus ro.bellum fieri equis luffit ad.xl.oppida intra.lx. diesofa oppugnàdo caeperùkquo#plxraqj dirutaatqjfcéfafunrinoméq; equo/ ràpropead fternitioné deleèù.Primù ipfts in montibusad anienis finiftram eft Atnenis °ppidù Amenis urfinorum talliachotii comitù domibus ornatum Vicus uarro/op. ftis appellatù:fuperius procella & cantalupù oppidula. Deinde arduo in monte Talliacotii riuus frigidus:quo fupato alii ite cadfiores fuperandi funt mótes Appenini iugis Vicus uar/ ^uàtalibet altiffimis cóparandiu quorum (limitate putei ut fert" plures:fed quos ronis. Uiderimus duo extant tam alteexcifi defoffiqj ut deiectum bilibre faxù no pus re/ ferat cafus fui foniti! qua duo uergiliani uerfus debita fintpaufa^nunciatigjjq qdemperforatis fuccifqj&excauatis i imo montibus fiueà Martio a:dile fiue'a Claudio fperatore perducédis Roma a lacu fucino aquis ne conclufus aer curfu aqu$ moraret" fpiraculafueruntadhibita.Suetonius nàqj tràqllus claudiufn/ c,pé dicifc trigfta milia feruos undecimannisemittendolacufucinot&aqua ro/ toà perducenda tenuifTe fupra riuii frigidù redta eft arceolù/fecus quod planities *cipitiutin ea montiufummitategratiffimain qua uetuftiflìmi fuerunt carfeoli: Carfeoli de qua Liuius libro decimo fcribitjeodé anno carfeolos colonia in agrum equico/ *°^deducla 8C libro.xxvii.dicit ea fuifle una duo de uiginti coloniaru q H anni/ kale in Italia agente milites &C pecunia fenatui dare recufauerunt. Deinceps funt ^ela: fculcula OC peretù unde in taliacociu eftdefcenfusjquonoui nommis op/ Celie pidù fed populo diuitiifqj refertu nuper maximù ammifit ornamentù Ioannem Ordinale tarentinu phtlofophias litterarùqj facrarù dogmatibus clariffimù. làqj ad Marfoi*> regione eft peruentiiiquà Hannibal ficué Liuius uigefimo fecundo fcribit deuaftauit:5d iterum reuertens ab urbe Roma ficut liuii uigefimofexto ha/Marft. beturp eius agrù iter fecit:eaq? in regione interiit, Valeria ciuitas bonifacii quari/ tl ponti.ro.quo hortante Focas iperator pantheon Romx in omniù Chrifti mat / tyrù bafilica permifit cófecrari patnaia qua ciuitaté per longobardo^ tpa marfo / ^uninomé in Valeria eft conuerfum.Fuiffe uero Marfos urbe a quo nomen regio/Valeria. ........ ' DD ii 1 • l LATINA Fucinus accepit.PIiniusficafierit Gellianus au&oreftlacu fucino hauffàmarfop» oppi/ bcus. dù conditù a marfia duce lido^r Vergilius lib.vii.Quin & marubia uenit de gen/ te facerdos:& Seruius exponit Medea quando relidtis colchis Iafonem fecuta eft ad Italia peruenifle:&populo quofdà circa fucinù ingente Iacù habitantes prò/ pter paludis magnitudine docuifìe remedia cétra ferpétes:quàquà alti marubios a rege dictos uoluntthiqj populi Medeam angitià nominauerunt:eo q> ferpentes fu is carminibus angerett&l Plinius fi m ile & i Italia marforum genus durat: quois a Circe filio ortii tradunt:& inde inefieeis uim naturaleeà & tamé omnibus ho/ minibus contra ferpentes ineft uenenu.Feruntictas faltua ut feruentis aquse con radium fugererg? fi in fauces penetrauerit etia mori:idq? maxi me humani ieiunio ris quamferpentù in ea regione frequentili operiti« incantationis marfoi^opi/ nionéconfirmatIulius Capitolinusyubiuitàfcribens Heliogabali Impatoris di/ cit ferpentes eu per marficsegentis incantationé collegiffe! eofq? fubito ante luci utfoletpopulusadludos celebres conuenireeffudi(fe:multofqjafflictos morfu aut fuga alIifos|nec falfa aut fabulofa tenenda funtea qux hic de ferpentu incan' Dauid tatione funt fcripta.Propheta naq? Dauid in pfalmo.lvii.fic habet.Furorillis fé/ pheta. cundù fimilitudiné ferpentis ficut afpidis furdse & obturantis aures fuasjqua? no exaudietuocéincantatium &ueneficiincantantis:fapienteri& beatus Aurelius S«Augu. Augufh'nusindi&ipfalmiexpofitioneftcfcribit.attendequidibi dicatf ad fimi' litudinéjquid moneatf ad prohibitioné.Itaergo&hic data eft qu^da fimilitudo demarfo qui incantat uteaucatafpidc de tenebrofa cauerna utiqj in lucem uult educere.illaautéamando tenebrasfuasquibus feinuolutaoccultahdicir" q? cutn cxirenoluerit eritrecufans tamenaudireillas uoces qbus fecogi fentit:allidit una aurem terrar i de caudaobturat alteram:atq; ita uoces illas quantum potefteui' tans non exit ad incantantem.Liuius bellù fcribens Jtalicù libro, lxxii. quod qa a marfis inchoauit dictii eftmarficii inter populos qui romanis rebellatunt enume/ rat marrucinos & marfos:& libro,lxxvi.dicit marfosà. L.pinna:& Csecilio pinna lega tis fuperatos pacem petùffe à Sillaibellùqj hoc id foelicitatis roma: urbi attu' lit q>.M.Cicero in eo militans abominatus ert: Romanorum ciuiù crudelitates:& adTitterarù ftudia fe contulittunde factiieftjut Roma fgeniù haberet,quod fua Fuanus» magnitudinetlIiparefl~et:abeftàtaliacocciofucinus marfop? lacus decimo mi >t Alba» Iiario,& edito in colle Appeninù uerfus eft Alba marforum Romana colonia: (iy cut Liuiu diximus libro decimo fcripfifle:qui& libro.xxvii. eam fuifTe dicit una ex duo de uiginti coloniisjqua: Hannibalis temporum difficultatemilitià d e tra7 iH:arunt:eamqjStrabo urbe ut appellai folam in Latina regione prò mediterra/ nea fcripfifcqua dicit excelfo in monte fità lacui fucino imminere pelagi fimilitu ' Aqua dinem magnitudine habentijex eoq? lacu ductos fuifTe fontes aqua: martia: qua martia. potaretur R orna. Nofq; in Roma mftaurata oftendimus martiù in fua ardii ita/ teftroduxiflfeaquà eius nomine appellatamtqux quidéaqua fupra omnes alias Iuuencus introduclas probabatur.& Plinius dicit iuuencum amné fupernatare fucinum fiuuius, qui iuuencus Roma a martio fitperductus:additqj alibi Plinius in lacu fucino pifeem LATINA ó S pffcetti effe qui octerus nàtet pénistquom cxteri oesubiqj quaternis ta turno d o natent alba uero dicitStrabo q ia eflet natura loci & muramento arci's ualida te' pe romanis prazfidii loco feruàdis in cuftodia noxiis ufos fuifTe/& nos in Liuio inuenimus libro.lxii.Q^.Fabiu maximu confulem Pauli nepotem aduerfus alo-' brogas & bituntum arueno^ regem foeliciter pugnafle ex bitutiq? exercitu occifa cxx.mihajipfumqj quom ad (atiffaciendù fenatui roma ^pfedìus eflet albam cu ' ftodiendù fuiflemiffum circunftantlacù fancti apetitus fancti Tonar caftella:pa^an(^us ternùqj tranfacum gaianum auecianù mallianum oppida & comitatus titulo ac apetitus. opibus pra:cipuù eli celanum noftrcàc in parte latinoru regionis limes. Omi0a uerofuntànobis fuperius nulli pradicianj trium uiarù propinqua aliquot ca^ ftella & oppida una tamen eademqj in montium regione prunelle tyburqj inter Pramefte & uicum uarronis ac zinatianum Cita rocha cauarum capranica qua: preftàtifTi/tybur. \)W mam romae dedit familià capranicéfem/in qua Paulus Archiepifcopus grauiffi/ (inA^fnu. O mo Martini quinti porttifias ro.tefhmonio maxima: in fuo farculo prudetixuir 6 Crfràh fuit.& Dominicus cardinalis fancfce crucis frater fuus multa ciuilis pótificiqu^B iuris & ftudiorù humanitatis dottrina multaq? prudentia nunc cIaret:quom ta' tnenangelus afculanus epifcopus & Nicolaus protonotarius nepos eifdé dotfri' nis uirtutibufqj ornentur.Deinceps funt oppida guadagnolù polium cafa corbo/Guada la fanctus Gregorius rocha Jiricis diefta funt etià his ^pxtma oppida cecilianum gnolum. fambuca.Sarracinefcum rocha mutio£? Girami ceretilanticulù:riuate:afile:ci' Pollium. uitella:& olibanmclariflìmaj ac prudent^tna: mulieris fueua: A ìbx marfoi^ co / mitiflx profperi cardinalis colùna? &. fratru genttricis delicia::poftolibanù funt pifcianu&fanctus Vitusoppidùfonte unoliris fiuegaurianùqué propinquù habet clarù.Eftqj fuperius caelfis in montibus fublacum ueluti Plinius appellat fublaqueum nobile oppidulacui eiufdem & tamen prifei nominis imminens: redditqj utrumqj fama celebratum beati Benedicti no magis diutina cóuerfatio Sariclus ibi habita:quàeiustoto orbe notifTimù ibi a>difìcatù magnifici operis monafte/ Bndictus tium cernitur uero in dextra amenis ripa ab ipfo fublaci lacu ad uicum ufq? uar/ AqducV\ ronis incifus faxeo in monte duclus aquarumtqua: formis partim eo inciiis mo^ do partim altù defoffis partim fublimi fornice muroqj excitatis Roma quadra/ gefimo miliario ueniebant:fed in hac eadé latino^ regione ad praedicto^ decla>/ rationemromanis in confpectu effe dicit Strabo tyburam &: prxneftam:& tufeu/ Ium:& tybura quidem qua eft heracleu habere cataracte|quem facit arinio deciV dens ex loco altiflimo in profundà uallem:&per lucos iuxta ipfam urbem ubi in " cipiateffe nauigabilis inde digredì ad metalla lapidis tyburtini & eius qui eft in gabiisjqui etià dicitur rubeusjunde plurima romse opera fabricata funt.De pra:' nefta dicit Vergilius in feptimo .Nec prameftinaj fundator defuit urbis cxculus & Plinius dicitpramefte dici quia arbor prinus multa fit eo in montejea uero cv uitatem dicit Strabo habuifTeinfigne templù fortuna: a fylla azdificatum à quo petebatur oraculù.addit quìe Plinius (ìmulachrùid fortuna: adeo fideliter fuifTe Fortuna inauratum:ut crafifTùnaj inaurationes dicerent" praeneftin2e.& alio loco de paui/ templum. ....................D D ili latina mentis tra&ans ch'cit lythoftrata acccptauere fam fub Sylla paruulis ceréccfu// fti'stquod in fortuna: delubro prxnefhe coepit.Eè ambas urbes tiburà & prartiefta Strabo dicit in eadé montana regione cóftitutas e{Te:fed diftare inuicé ftadia ce/ tum:& prarneftù diftare ab urbe roma etià duplo fed tibura minus diciqj àqui/ bufdàgrazcas effe ambastatq? prxneftum poliftephanù uocaripriusjqua in parte Polirti Strabonem crediderim diuinaiTe cum poffit prazneftai nùc poliftephanum dici: phanum. quk ciuitas eft Sthephani colùna:. Additq? Strabo.qq utraqj munito fìt loco po/ fitam tamen munitiore praineftùtq»urbis (ummitas montem habet excelfum retro quidem à continenti montana regione dorfum e\latum: quem non dubito Ropha montem in quo eft munitiflima at^rocha cauarum ditfa.dicitquoq? idem uarum. prxter fitus pramefti munitioné occultas fofTas undiqj foratas ufq? in capos effe alias aquationis gratta alias ob Iatentes inuafiones in quarum una obfeflus Ma / riusinteriit.Liuiuslibro octuagefimo feptimofcribitSylla.C.Marium exercitu eius fufo deletoqj ad facriportam l'noppido pranefta: obfedit:& libro, lxxxviit. prxneftinosinermesoccidiiufTit.Quà crudelitatis maxime hiftoriam Lucanus in fecundo perftringit his uerbistlam quot apudfacti cecidere cadauera portili & infra uidit fortuna colonos prameftma fuos cundtos fimul enfe receptos unius populum pereuntis tempore mortis:& itemLiuius infra.C.Marius prarnefì^ob feffus a lucretio afella fillanarum partium quom per cuniculum caperet fuga: SC fentiret feeuaderenon pofle/cum Thelefio fuga: (ux cottliteutrinqj gladio con/ currerunt &C occifi funt. V fi autem funt libfenter Romani principes eo feceffu ad animi curarumqj relaxationem. fed. Aurelius Antonius imperator optimus ibi parumfortunatusfuit.Nàfcribitlulius capitolinuseum in fecefTu praneftino agentem filium nomine uerum Csefarem fepténem amififle:qucm non plus die' bus quinq* luxerit.Et Plinius demetallis tractansfic habettanno urbis fexcente/ Aututtl» fimo feptuagefimoprimotquod ex capitolina sdis incendio catferifqj omnibus delubris Caius Marii filius prxneftx detulerat trefdecim milia pódo auri fub eo titulo in triumpho tranftulit 6C argenti fex.Item exreliqua omniuictoria pridie tranftulerat auri pondo quindecim milia argenti pondo centum quindecim mi lia.Profequitur uero Liuius libro .xxiii.prxneftinos milifes miris laudibus: quod quomapudcannasinfoelicilTimepugnatumeffe audiflentapudcafilinum di' uertentes duriflìmam in eo oppido obfidionem omniù memorabilem fortiflìme pertulerunt:unde fenatus confulto duplex ftipendium & quinquenii uacationé militi* habuerunt.addit uero unum Strabo ufu peraztatem noftram & farpius anteactis temporibus compertum munitionem.f.qux aliìs ciuitatibus co ducere cófueuerit prarneftinis farpe calamitati fuiffe ob romano^ feditiones defugere.n. illuceosqui tumultufintufihiqùueexpugnatisfieriutetia prasneftini urbéde^ ferant caufa in eo s tranllata. Quod enim fupra eft didrù hac de qua Strabo dicit ratione factum uidetur ut fame colùnéfis tpibus przcnefbe fuerit defolatù & po/ Verrcftis belletti ac Nicolai forte bratii aliorùqj urbi lafeftorù receptione factu uidimus: «t urbs obfefla captaci folo jequaretur. Fluuiumeius regionis uerrefti Straba appellai Hi ' LATINA 69 sppellat.&addit in ea montana regione ipfarù urbium ali'ud dorfum effe quo d ltlter ribias linquit algidum.& illud quidem dorfum effe excelfum ufqj ad mon^ tetoalbanum.Inquodorfofit Tufculumfita urbs noninepte fabricata.Ro / Xufculù •frani uero nafcenti reipu.hajcurbshic infetta fuit q>Manlius Tufculanus ge/ nec Tarquinio exuli focero auxilium attulitunde pugna ad regillum. originem habuittcui Romanus populus pofl rebelliones cum latinis factas pepcrcitificut Liuius in octauo fcribit. Tufculanis Ternata ciuitas quam habebant; crimenqj rebelI['onis à publica fraude in paucos auctores uerfum.& Plinius inter infignia fortuna;uariantis exempla ponit JLucium Furium Tufculanum.Is tufculanore ^omanisrebellantium conful eodemquoqjhonoretràffuga exornatuseftapo/ pulo Romano qui folus eodcm anno quo fuerat hoftis R orna: triumphauit ex his quo^ conful fuerat Liuius libro.xxvi.acceflum Hannibalis ad urbe Romam defcribens dicitper ana^ninù agrum uenit in lauicanù inde algido tufculanum petitnecreceptus moenibusinfratufculù dextrorfum gabios defcendit.conti// fruat uero fupradictis Strabo tufculum ornari infitionibus circùatqj ardificiis. ad eam maxime parte qua: e fi uerfus Romam tu fculi naqj colletti dicit effe fec cundù aquifq; abùdanté.& paulatim multis in locis in altùattolli:habereq; regi/ atfr tnagnificentiffimi apparatus 8i continua effe loca qua: ad albanum uergunt •fronte eandem tum uirtutem:tum apparatum habentia. Deinceps campos effe quorù alti ad Roma attingut:eiufqj fubuibia alti ad mare.h^c fumpfimus poene ad litterà ex Strabone.de hac regione colùnenfi familia: ante quadringentosan/ los ficut nunc efl maiori ex parte fubiccta.8d quid é apud pneftx montes peritifli^ •fre funt dcfcripti.fed minora non ponit Strabo loca qui illis in mótibus fità Ho*- *atii flacci poeta: uilIaomifit:ubifancti Joànis in capo Horatiinunc appellane alia etià a S trabone omittunt" quse fi tunc temporis non erant:fcimus ante quùv gentos annos fui{fe:Cauas enimà fitu didtas quéin cauafofTahabentnuc CapVX ardi colùnzeoppidum Petrus coluna per fecundi pafchalis Romani pontifici oppidum. *épora pofledit paterna ficut Pandulphus holtiarius fcriptor tradit ha:reditate fi' cut etià tunc prxnefhe pillum & pullanù:nunc dicta pilium di, palianù poffide/- p,][um# bant.quje aùt de tufculanse olim urbis collibus dicituera effe oftendùt etià nunc Tufcuja/(/ •fronafterium fancte Maria: de gripta ferrata in uilla Ciceronis tufculana xdifv na urj^ catù:&i marinù ac fupiori edito in colle rocha papa; Profperi cardinale colunv ha:oppìdacircaquseduobusauttnbus atufculomilibus diftantiaagri fertilità' 6c aquarum abundantià uidemus effe maxima, regia: aùt magntficentiffimì utStrabo dicitapparatusfundamétàefTenondubitamusjqua: proximis pari- f *er gripta: ferrate& marino locis fornicese manu: fadtosjcauernafq,1 habere uiV demus oppidi unius populum in habitationem & quidem commodam admif/ furas 6cetiamtufculo propinquuolimlucullanù Lucii luculiuilla:cuinunc di/ num, ^tur frafcatum:ubi aquam uirginemjquaj nunc unica Romam perducitur: in/ ^ ^ Uirgo. Uentam effe conftafctufculaniq* duce Rainoneeorum tyranno Federiciimpera/ Tufculù toris Batbaroflaj appellati copiis cóiondti populum Romanum clade maxima affecerunt LATINA affecerunfcqua» canenfi dadi prope fimilis numero exfoijjfuiflè dicitur.'adeo ut Koma poftmodù caput nunqattollerepotuerit:undefaclum eft ut anno ìde^ ptimo Romanus populus ipfam urbe tata animo^ ferocia demolitus fit: ut uix fondamento^ ueftigia nùc appareàt.ea uero uetus & pclara olim urbs nunc folo titulo ciuitas gentéportià inde oriundà:& quo d eft confequés illuftriffimos Ca/ tones habuit ciues:qu*e diu poft pontificibus Romanis tribus fexto Benedico: qui primù Henricù regé theotonicù coronauit decimononoqj Joanne ìllius ger/ jnano:& feptimo Benedico utriufq? nepote ornata fuitmec alia h et aliquà pri ¦/ ftìn£E faelicitatis 8>C gloria: parte pterq q> eà titulo epifeopatus gubernat uir fum/ mus grsecelatineq? eruditi{Timus:& fumma pditus cu bonitate:tu etia humanita/ te Biffariongraecoi^cardinalis Nicenus Bononia:nùc& exarchatus Rauénates apl'ica: fedis legatus.De càpis quos Strabo dicit autad urbé:aut ad mare perfine/ remimis uerù effe uidemus q> fuburbiis tunc & uillis habitatos nunc folis tetìos ruinis & fyluis ^pprie magis capos appellari pofie coftat.quom aùt Albam S tra/ Antia, bo à principio nominauerit ^pximà illiaritià omifit:qua nunc folo xquatam tue Albanus urbe in u ia appia fuifTe fupra oftendémus.eft alba: m arino q? rpximus al banus la/ lacus, cus emiflbrio cuius mirabili opere facto licet éenues efluantaqux origo nùc ha/ A qua; fai' beèur amnistqui apud locù esdis apoftoli Pauli labens palude ad aquasfaluias in«« appellatù efficiheftq? is lacus de quo uates extrufeus ficut Liuius refert pradixit futurù ut fi emitteret*inde aq Romani ueis potirenf.diflatab albanoaritia qui pariterpaffus circiterquattuor mille Iacus:qué Suetonius Tranqllus nemoren/ CacCariS fem appellat:ad qué dicit.C,C$faré uillà inchoafle qua reliquerit impfectatcu/ uilla. ìus quidé lacus aqua mirabilis opis emiflorio educta numicù amné efficittqucm Numicus apud ardeà in mare labi diximus. A d eumqj lacù eft fitumoppidum nemus ap/ flu. pellatum Seruius gràmaticus in feptimo Vergilii uerfus hos exponens. Audiit Si JMemus triuiar longe lacustdicit nemus appellari Iucum haud Ionge ab aritia in quo lacus op. eft ubi fpeculù dianse dicit":& nemorenfi item oppidù rpxime adiacet cinthianu 5peculum quodàCinthiaquaj&triuianomélicetnunccorruptù habuit.hu ne u ero lacum diana;. diana; fpeculum à maioribus appellatù Romanarefloréteeo fuifledignù noie Cinthia/ r nullus mirabitfjqui pfentis tpis ameenitaté eius infpexerit.uallé enim concauam *iù op. duo in circuitu mille paffus cóplexà hic lacus dimidia obtinet. pars reliqua ubi Caiù Ccefaréaedes diximus inchoaffe:tùc ut uidet"nemorofa fuit:à qua oppidu jCófitióes extans nemus appellatum eft.Eaq; nunc arboribus frugiferis adeo pulchre eft c6/ fita:ut nulli in Italia quantùuis cultiffimo confitionibus loco cedat. Quantum autem lacus ipfemaioribus fuerit gratus magnum hoc temporeapparuit argu- / mentù Profper colùna cardinalis Patriciufq? Romanus cu nemorenfe illud cyti/ chianùq? caftellù paterna pofTideat hxreditate aliquàdo audiuitnemorenfes di' Naucs cerenaues fuo in lacu binas effe fubmerfas:qua: nec adeo puéres fint ut lacerate duze« funiculos de induftria alligatos.nec retia cafu implicita tracta: fequanf.nec in te gre fuis ipfop? omniù incoia^ uiribus queàt extrahi.quare uir ipfe bonarù artium ftudiis fiCiprimis hiftoriae deditiftimus nec minus uetuftatis indagator^uriofif/ fimus LATINA . . ....., .................., 70 Minus qd magn£ naues paino & altifTimis undiqj circùdato motibus in Iacu fibi Uoluennt noffeanimù adiecirinofterq; Leo Baptifla Albertus geometra ncftri té/ poris egregiusfq deresdificatorielegàrifTimoscópofuitlibros: ad id ogisé uoca/ tus.Qui uafa uinaria multos colligatain ordines ea ione in Iacu difpofuit: ut de ipfis tanq pótibus hmcinde pcnderét machinaz:qbus harpagones ferrei den fiori/ bus appenfi rudéribus capta mordicus naué fabri peritiores lignarii attrahcrent. Et a Genua urbemaritima mercede coductiaderàt pifcibus | hominibus fimi' liores nónulluquoi^partes fuerùt.in lacus ^pfundiora natando defcendere.& qta cHet nauis quaqj itegra fentire.& demiffos funibus harpagones i morfum capili/ tàqj applicace.tandé capta ligotaqj ad prora nauis quom integra non fequerefur frattaé:6C eius particula trahentes harpagones eft (ecuriuSpectaculo fui! omni' bus R omans curìx nobilioris ingenii uiris:particula nauis qua hac réne fabricar tam fuiffeapparet.Nauis tota larice ligno afferibus triu digitorum craffiiudine. cópadra bitumine extrinfecusdelibutafuiriquodbiriimen utetia nunc appai et crocei!purpureùue contexuiricontinuitq} uelamen & plumbeis defuper charris fu p funes tota ab aquis imbiibufq? nauem bièuméqj defenfura obtcdta eft. quas quidé chartas clauiculi no ut nùcalTolet ferri.fed a:nei frequentes inftxi:ita com./ preflerunt ut omnis humor ppeèuo arceretur.lnterior nauis pars no ab imbribus tnagis &humoreq ab igne & ferro fortiflimàhabuiè defenfioné. Nam cu argil/ 'a Oc creta quicqd lignea; foliditatis naué intus compegerat ad digiri' unius crafTi/ tudinem tectum delibutiiq» eflet ferrù uehementi igne cococtii liquefa ttùqj fup infuderunt:quo ad digiti unius & alicubi duo^ craflitudiné fenfim dilatato: ta/ tùdem magnitudinis ferrea ué ita dixerim habuit nauis quantù laricea prius ha/ buerat:& ferro infup alia argilla ac creta;: bitumatio: uel ut olim in aedific iis ap- i pellabatur cóplaftratio fu p infufa efhobferuatùq? fuiffe uidemus:ut concocto ìi/ quefadloqj ferro priufquà refrixijflfetargilla cretaqj &ipfaeodé decoquéda calof tefupinducerentuKquo 8i fubftrata 6c fuperius dedu da argilla unù ficut etiam n une funt cómixtù ex la tcritto Oc ferro bitumenefficerentur: dùqjhuic expifean7 da: naui ofs undiqj infudat multitudo phyftula: in fondo lacus inuéta: funé più« bea;:bicubitales longiiudine:fumiflima crafTitudine quas mutuo morfu ac com/ pagine cóbaflfantes in quantùuis maxima longitudinem producere licuié.earum ticro fmgulis elegantes infculptiefuntlitteraztaudloréutconiicimus nauis fuum T yberium Caefarem Auguftum indicantes.cenfuitqj Leo baprifta fon ris copio/ ^agnus CifTimilucidiffimiqj ad nemorenfeoppidùfcatenrisaquasniicmolas cóuoluen/fons. ^es multo ipfarùphyftularuordinead medium ufq?lacù fuifle perductas: qus aedtbus inferuirent ampliffimis Iauriflìmifqj:quas nauibus pdittis fupimpofitas fuifTetenemus.Pukhrùauté Apoene miru eftuidere clauos maiores arneos qui/ bus cubitalibus nauis coftrucla era t ita m tegrosn'ta politos:ut nup a fabrij ferra/ ri fcudibus exifTeuideant'.Lucanus in tertio uià ficutfupra diximus defctibenss qua.C.CìefarprimiJpofl:belliciuilis initia Roma uenit:infrafcriptos uenit uer' fus.q ad albani quoqj monris deferiptioné fatiffacere poterùt. cóftabitq? C affare aterracina k A TINA' jlte tracina fupra arritiam ad cmthianun de ad monte albanù ubi nune caftru eft Gandulphù puenifle quo de excelfo monte Roma primi} infpexit. Jàqj pcipites fupauerat anxeris arces.Etqua pontina uia diuidit uda palude. Qua fublimenc7 mus Ccythicx qua regna dianx. Quaq? iter eft Iatiis ad fummam fafcibus albani Excelfa de rupe rpcul la ^fpicit urbe & dixit.Te ne deù fedes non ullo marèe co/ ach' Deferuere uiri prò qua pugnabit" urbe. Vitima nunc reliq eft nobis in hac la' tino^ regione pars urbi Homi tibunanieneqj uerfusrppinqua hoftiis tiberinis un Callicanù feepimus e regióe auerfa.& uteo unde nup digreffi fuimus reueréamur:pnEnefti' ni montisradicibus algido ^ximùeft Laurenzicolùnajoppidùnùc Gallicanu. qui ut diximus olim Gabii fuerùt uetuftifTimi.quos Liuius in pmo dicit fraude1 Gabii. Sexti Tarqnii filii captos a Tarqnio patre.& Vergilius in.vii. Quiqj arua gabinas Iunonistubi feruius exponit Gabios diu in agros moratos tàdégabios códidifìk quaobré Vergilius dixitaruanonmoenia. AlibitnSeruius fupuerbo nomentut Anio flu. &gabio dicit ab albanis regi bus eas conditas futile. & paucis milibus indeabeft anio fluuiustqué Vergilius dicit frigidumqj aniené.habetqjoriginéà Sublaco.de quofcribit Plinius:anio in monte trebanop? ortus lacustns amoenitate nobiles: qui nome dedere fublaqueo defert in éyberim.Liuius fcribit Camtllù apud anie7 nem Gallos Roma redéptaexeuntes trucidafìe:ubi Màlius torq; detratto gallo Pons ma-' ^orquatus eft appellatus Js in uia tiburtina ponte iungit"marmoreo maximts tn molus. qua^hérefolitusfuitornamentispenèfpoIiatojquénuncMamolùappellàt.Huc Mamea uero ponte Màmeà AlexadriSvrifpatoris Romanicerteoptimi genitrice chri' Pons nu-v ftianamulierésedificaiTein Geiafiifecundipótiftci'Romanirebus geftis ìnucni piétanus. mus.Sed qs rpxime illi fubiedtù numétart® uise ponte cóftruxeritfnobis feertii erti qui certiores fumus oés tres anieni fupfpofitos pontes à Romanis fuilTe deftru/ cftos qn urbe à Belifario fftaurata T otila* aduétum pauidi expedlabàt.Secùdufqj eft uia: numétanx pons & ipfe licet fteger ornamentis q maxia habuit fpoliatusi demum tertius in uia falarta extat a Narfete eunucho duce pftanéiflìmo oftrogo/ tho£> oppreflore ficutfcifus illi marmore titulus fdicat azdificatus.Ad fpximaqt Fidente* anienis hoftiajqbus in tyberimfert".fed ultraipmanienéin Vmbriaregióe fuiffe ' coniicimus Fiaenas urbe uetufttfTìmà:de qua Suetonius Tràquillus in uita Tyt berii Ca>faris:fidenis cafu theatri uiginti hominù milia fterierunt.Cui dadi fimi/ lem Nero keuiflimus fperator fui fperii tpibus optauit.Plinius etià dicit in fide/ nati agro iuxta urbem Ciconia: nec pullos nec nidum faciut. & alibi Romanos accepifle Iapides ad ftructura ex fidenati agro circa urbe optimos. Et fupra dixi> mus tyberim diuidere agru ueniéte a fidenaée mox latiu à uaticano de hac Verg. in. vi.urbé fidenà.Etliuius lib.iiii.fcribit.Legatis romano^ à fidenatibus occifis. qa ob rép.occtfi erat ftatus in roftris pofita:.& poft fidenas f p tate redactas eoq? Via Han^ co^onos mifTbs.qbus occifis fidenates cu defeciftet a.M.Aemilio dictatore uicti fiibalis* ^bdenjecapteacdefolatefùt.Fadtaéalicubifupioribus flocis métio acceffus Hanibal'à Capua tue a romanif obfeffa di, triplici uallo circudata ad urbis romas tnoenia.Quare libet ordine uia repetere q is uenit,Liui.lib,xxvi. primù dicit. Fuluiumi VMBJR.IA 7Ì Fuluiu flaccu coCùeruJR^oma Hanibaléfecutum uiaappeia.& Setta Lanuuiùqj pmififfejq comeatus in uia pararétexercitu fuo fetiaqj & lanuuiu notiflìma: funt & fupra a nobis defcripte.Hàmbalé uero dicit p ter cales in agrum Sidicinump fuejflula aliphanùqj & cafmatem fteranià ac fregellas ad Lirim uenifle.qua: loca pti'm m ueteri capania nunc terra laboris di (ila: ptim in famnttibus a nobis infra fant fdicata.Hannibal poftea Liri tràfmiffo agrum pfentis latina: regiois attigit. Priofregellanum:qlocuslicetfueritifamnitibus:tnhabuit agrum {uu i regioe latina.8c nunc dicit"pons Coruus.de quo Liuius 1. vi. Hanibalifeftius perpopuv Pons coiy lato fregellano agro ppfcifospontes.&foctauo.P*Plantio proculo.P. Cornelio uus, Capula cof.fregellas Colonia dedutta.Etifra.G.Petilius dittator quomaudiC- fetarcéfregellanàabfamnitibus capta omiflo Bouiano ad fregellas pgit. Vnde notturna famnirum fuga fine certamie receptis fregellis:pfidioq; ualido ipofito * Campania rediit. Ornataqj fuit fregellana colonia. M.Sextilio:qué Liuius dicit tndiflepro duo de uiginti coloniisjq milites prius denegatos & tributa dare prò.' tniferunt.fequiturqj Liuius f Hannibalis itinere.Poft frufinaté ferétinaté & ana^ gninum:q loca nunc paruanofsmutatióe fatta funtnotij(Iima.exanagnino aùt ìlauicanùucnit.quélocùmaximanofsmutatione fatta diximus Valmontoné hunc appella«, Dicit.n.Liuius pitiflime Hannibalé q eét in lauicano agro mouif^ fet algido:qa oppidum illud ficut nunc é tunc etia algido rpximù acppe cótiguù erar.&: pucnifTe tufculum,ea.f.uia qua nùc à ualmontono marinù fyluis petit'.& quia feqtur Liuius Hannibalé quom no effet tufculi maenibus receptustdextroc ' fum defcendiflegabios certiflìmu nobis facit quod fupiore diximus loco gabios Gallica / fuifle:qdnunc eftoppidù gallicanum.Quaeaùt fuerit Pupinaquapoli: gabios num«, accefferit ignoramus.q<3plurimas ea regio hét oppidopi uiUarumqj ruinas a ne filine habitatas prifca quai^noia nullusnouit.Sedià magno circuituab hoftiis tyberinis fecundummaris iferi littus adlirùm fiuegaurianum.& fdep marfos & mediterranea ad aniené fatto ad tyberim eft reditum.Quo i circuitu ofs regio olim latina:fiue ut nunc dicitur latium Campania & maririma eft cóclufa. R egio quarta Vmbria fi ue ducatus Spoletanus. R.ohxioresfuiffeuidemurtertiadefcnbenda latina regióecj alia^> hnda ratio poftuIabat.& tn multo pauciora q oportuit certequoluiffemus in ilIa diximusjq plurahéatloca aLiuio Vergiho &C a uetuftiffimis fcriptonbus frequétata cxteris ita ìix regióibus.Sed cu plus iattura: in ea q 1 cazterarù aliq fit fa/ ttù'.adeo ut nulla fcultior populifqj ffrequétior màferit bre/ uitaté noftrà ab fueniendiea qua: non extent fpoflibilitate co Vmbria folemur.Ad quartàq? regione tranfeamus:eà prifci dixere Vmbriam: noftri du/- catum appellant Spoletanum.Idqj ducatus nomen primo abexarchis Italia: fe^ dem Rauennx tenentibus ficut in hiftoriis oftendimus inditum. eà habuit uim Ut a militari confuetudine trattum dignitaté nunc referat qua: poft regia eft fu/- prema. Quantis uero olim polluerint uiribus Vmbrùfrinc maxime apparet <% Liuius vm bilia ILìuius in.tx.fcribiYumbri fe urbe Romam oppugnaturos minati fuerunt q latos aùt fines hxc regio olim hùit h ine maxfe cóftat Plinius dicit fexta regione um/ bria cóplexà agrùq? gallicù circa ariminù. Et ea galli® umbro£> gentem Italia: anti quiffimà exifì:imari:trecétaqj eo£> oppida a thufcis qnetrurià coeperùt debellata fuiffe.Sabinos et uidemus fuifle in umbris coprahéfos:& umbrià ad fuperu ufq? nùc hadriaticu mare ptinuiffe hinc cóftat: a Trogus Si magis apte Plinius dicut Spina.c, f teriifle in umbris Spina urbe delphicis opibus a Diomede ®dmcata:qux hofho I^auéna. ì padt fibi ^pximo dedit Spineticù nome & R.auénam cui fpxima fuerit Spinarcu/ iufqj ruinis ea fit^edificata Sabinorù oppidù fuijflfe Valerius Martialis cocus poe Fines unv ta fic docettMollis ut equorea q creuit fpina Rauenna.Nos itaqj quom umbri® bti&* fines lati/ nimis fuerint.Huius noftrse regióis qua cófuetudinis fueteratse neceflì tas ducatù fpoletanu appellare coegit fines cóftituem9. A ppeninù a tyberis fonte fupius f etruria idicato ufqj ad anienis fluuii et apud urbe notifTimi finiftrà ripa* & tyberim quofq» eù anio illabif. Prima ex appenino ad finiftrà tyberis ptem de/ Pratolinù fcédétibus obuia funt oppida pratolinum & mons Dolius.exinde unico a tybert miliario abeft oppidù fei fepulchri burgus appellatù moenibus arcibufqj qttuot munitiflìmùiqs Guido de petramalaeps & dns Arretinus fupiori fseculo extru' xit.NulIù uetuftatis fignù eo in loco eé ffpeximus.& tn. C,plinii nepotis epiftola legétes in qua uillà fuà ad radices appenini & ^ppe tyberim amné deferibit thea' trale ficut ipfe dicit motiù in circuita poftto^ afpedtù hoc in loco effe deprehédi mustut in eius uillae ruinis £>ma didti oppidi fundamenta fuifle l'afta credamus. Ornaf at nùc id oppidù malatefta cataneo iurecófultifTimo:qué no magis carnet tino^ cui peft ecclefiatq uita: ftegritas fandtimoniaq? cofpicuù reddùt. Infra vj' Tifernum berim é Ttfernù ciuitas cartelli dicta:q nùc ciue ornat" praftatiffimo Nicolao ui tellio eq ueftris ordint'sjqué ftudia hùanitatis & mores fgenui apud quartù Eugc niùpontificépraeftantifTimùimbibiti clarùreddùt. Abeaq? urbe plinius maiof in naturali hiftoria dicit Tyberim ratibus romàufqj nauigabilem fuifle. Incipit eo in loco Tyberis q lo nge ab Appenino recedere:ut quàto magis urbi romajap/ propinquamusteo magis noftrasregionis diftatiaamnéipm montéq» intercedati Eugubm diftatqj a Tiferno uiginti milia panus Eugubiù ciuitas ad appenini radices fita: quxuetufta romana: ecclefiajiuris a Federico gubernat" comite montis Feretri qué rei militari cù gloria deditù l?x & prudétia plurimù ornàt. Supra Eugubium J3rancha, cartella funt Brachatdeinde Schigiatquo tramite facillimus eft p uia olim flami Schigia. nià appenini in Romàdiola tràfitus. Et a fchigia fecundù appenini latera hanc igredienti ^puincià obuuium fit Coftaciariù eugubini agri oppidù:deinceps eft figillù perufino^uter q duo oppida fluuius orit" Chiefius:q inter eugubinos afTi< Chiefi* fl, finatefqj montes delapfus fert" fub Chànaria oppido in ^pximù amné tiniù:fiuc ut nùc dicit? Topitiù.Poft fignù eft FofTatum arduo in appenini colle caftellum» FofTatum. Et qtto inde miliario abeft Valli dù:cui Gauldù dicùt. quod oppidù in ciuitatis Oppi* ^ lógobardis fubiecto i capo excifae locù fuit sedificatù.paruufqj torrés a Yallido ymvtti breuicurfulabif in ChieCiù:p cuiusamnisalueùueniétibus Ancona Piceni^te( gionep VMBRIA . . . ... 71 gione per foflàtù Vallidùqj qui ex fabriano trafecerunt appeninù iter eft Peru/ fiam.Ft medio itinere Cafa caftalda oppidù arduo in colle chiafio fminet.dein/ cepsin Planellùuicùcampisadiacentéuiacontinuatur quoufq? ad Patullorum frueuallis Cippifiuefantti Ioanis uicù pontibus Tyberis tranfmittitur.Poft ual tdum recedere ab Appeninooppidaindpiunt:primaqjeft Nuceria ciuitas co/ Nuceria gnomi ne alphatenia uetufti nominis.de qua Liuius cofvpfettus ad Nuceria al/ phateniaoppugnando ad deditionern fubegit:eftqj ad teniù amné nunc Topi/ fiutn pofita:fecundù cuius alueumingentes cernuntur moles fternenda uiaolim fiaminia iacfce. Iturqj illac duodecimo miliario Fulgineumtper qua is amnis de/ Fulgineù fluit ciuitaté x qua: fuffetta fuit foro flaminii uetufta: urbi a longobardis propin quo in loco ad annù nunc feptingentefimù funditus excifar.Fuiffe tamé legimus Uetufh's téponbus alios in umbris fulginates ab hoc loco remotiflimos qui apud Tudertinos habitafle uidentuneofq; crediderim ad hàc inhabitandà urbem no uam populariter cómigraffe.Ornata uero fuit Fulginei ciuitas patrù ncftrorum Memoria Gentili medico fui feculi celeberrimo. Eft apud fulgineù planicies to/ tius umbria: ampliflìma pariter & amoenifTimatin qua funt quinto ad fulginei dexrera a miliario Pelliumut appellat Plinius. & ut nunc diciturSpeliumuetu/ Pellium. ftinominis oppidù.Deinde pari poene fpacio Affia arduo in colle fica ciuitas ue Aflifia. tuftiffima palTus tria milia a Claffio recedenstferaphicoaj Fràcifco cuius feruat "feliquias ciue & eius tempio omniù Italia azdificii magnificentia celeberrimo or/ ^atiflimajqua Propertius poeta Axim appellat:innuitqj conftruendo eius urbis tauroconfiliumattulifTehisuerfibus.Scadentifqiaxisconfurgituertice muros. Murus ab ingenio notior ille tuo.Tennius tue Topinus amnis quom ad Canna Topinus riam oppidù Chiefio iunttus eft:fuù amittit nomé.& deinceps Chiefius appella flu. Bettonio oppido a Iibertate diu feruata intigni ad finiftrà relitto apud Toc fanù oppidù m labitur in tiberim:nec ullotiberis pra:ternarem anienéqj maiore Bettoniù augef fluuio. Ad aiterà uero Chiafii parte multa funt Perufini agri oppida:quo Torfanù 'itti Fratta tiberi eft cótigua.& interius e fi montonù Braccio rei bellica; pra:ftan/ Fratta, tiflìmo duce illuftratù:a quo braccianorù fettam fattionemqj habuimus:in qua Montonù •ftagna: per astatenoftrà celebritatis fuerunt Nicolaus piccininus:& poftea Fran Braccius. cìfcus filius: fuitqj pariter Nicolaus Braccioex Stella forore nepos. Superfunt etià Carolus bracai & Jacobus Nicolai piccinini filiitquo^ illealiquas; hic ma/ gftasin Venetorùexercitucopias ducunt: maximo exinde pretti onere pater/ ^ uirtutis & potenti# eorù uterqj exemplar ad imitationem propofitum habeat. Supra Fulgineum ad finiftram arduo in colle:qui tamen longe appenino abeft: Triuiù efl.cuius oppidi & fitus 8C nomen faciunt ut creda hunc effe locù de quo Triuiù. fcribit Ser uius in expofitione Vergilii fuperuerbo oliuiferarqj mitufts.Dicitenf h*c T reuia poftea ditta eft qua modo T rebula dicunt:de qua Martialis coccus T rebula poetatHumida qua gelidas fubmittit trebula ualles. Etuiridis cancri menfibus a^get ager.Et quidé hoc T riuiù eft nunc ualde oliuiferù:& in fabinorum uetuftis finibus£itù:ficut mituftasfuifle fcribit Vergilius:e regione aùttriuii amoeno in. E£ YMBBJA Falcum. colle falcù efl oppidmhaud quaqua uetufti nommis:fed populo frequentatum. Meuania. A d collifq? tllius radices in. uia ohm fiaminia eft Meuania:de qua Liuius f.i'x. De cimuf cof.magm's itineribus ad Meuaniam ubi tu copize umbroij? erant perrextf. fuitq;id oppidù ciueornatu Proprio Aurelio nauta:q defeipfo fcribitad Tullu libro»i.monobiblosuelutNoniomarcello placet libro elegiarù.Proxima fuppo' Cito cotingens umbria campo Me genuit tetris fertilis uberibus.Idéq? inelegiarù quarto: Vmbria te notis antiqua penattbus edit: Mentionan patria: tangitur ora tuse.Qua nebulofa cauo irrorat meuania campo:fidacus a:ftiuisintepet umbet aquis.Scandentifq? axis.Sd ca:tera:poftq uero Proptii teftimonium de feipfo attu limus aliù umbrix poeta dare uolumus ignote nobis ficut&ipfi Propertio fuit atriaemain eodemelegiarù.iiii.fic dicit. Vtnoftris tumefatta fupbiat Umbria li ris: Vmbria romani patria Callimachi.& Lucan* i pmo.Eft q tauriferis q fe me uania capis.Explicat:audaces ruerein certamina turmasiplaniciei ite qua hoc in Spoletum loco ampliffimàeffediximus poftTriuiuimminet Spoletu:quà ciuitaté Liuius libro uigefimo Colonia a romanis deducta fuifle fcribit.& libro.xxii. Hanniba/ lem dicit poft tràfumeni pugna recto itinere p umbrià ufqjad Spoletu puenifTe inde cu depopulato agro urbe adorfus efletexp ugnare cu magna carde fuoi^ re/ pulfum cóie&anté ex unius colonia* haud ^fpere tentata: uiribus quanta moles Romana:urbis efletin agrùpicenù cóuerttlTeexercitù:& libro .xxiiii. Idem Liui/ usprodigiaunius tempeftatisenumeransnarrat Spoleti tuncexmuliere uirum factu.Eufebius autem dicit Meliffum fpoletanù gramaticum infignem SpoletiV natù fuiffe. Martialifqj poeta uinù laudans fpoletinù fic dicit. De {poletinis qua; funt cariofa Iacunis Malueras q fi muda falerna bibas.Et nos hiftoriarù.xii.ofté/ dimus Theodericù regéprimù Gotthoru fpoleti ampliffimas a:dificaffe a:des. & alios qui fuccefferunt Gotthos deftruxiffe Spoletu moenibus euerfis:quà Nat fes eunuchus refici curauit.Ea ciuitas ubi (late Romana: ecclefia: foelicitate thea trum fuit.arcé habet omniù 1 talia: munitiflìma:5d qua: ardiftcio^ pulchritudine nuperrime ornatiflìma eft reddita.Nuceria: ciuitatt & pterlabenti tennio fiue to/ pino amni ac Fulgineo treuio SC fpoleto adiacentatqj imminent colles montefqj alciflimùplunbus tamen ualhbus torrentibufqj inter fe diuifuut ab ampliffima q defcripfimus piantela: fpoletana ualle appellata ad appeninù magna fit diftàtia: calteliis:oppidis:ciuitatibus uicis di uillis etia uetufti nominis habitata: qua: alte ra pcene regio fed montofiflìma poffit appellari.Primù his in motibus fupra fui-' Caput aq gineum eft caput aqua: caftellù a fcaturiéte ibi celleberrimo fonte didtùjqui fons Collis fio/ amnem efficit breui curfu tenuium adaugentem.Supra eft Collis FIoridus:ité cJ ridus. ftellù lacui adiacens parù amplo:&: cartelli ipfius nomine appellatorquem paruii lusriuulus^ppefulgineùexoneratin Topinù imminentqj undiq? lacui montes Serauallis. altifTimi in quibus fanctae notoria: notius eft oppidù camertinis fubicdtù. Et collefloriduituradarctiffimaappeniniclauftrap qua: Serauallis appellata CV Caftierinù tnerinù petit" ciuitas uetuftiffima in piceno a nobis poft hac defcrtbédatquàqua Serauallis prima dpmus tectum h^bencuius interior par? in umbrosu'n picentcs pofterioc VMBRIA/ * . . 7? poiterior agua pluuia ditnittitSuDeft colli in quo Triuiu efledtximus plucidus fons tanta fubito euomens aquà ut intra ftadu unius curfum efficiat fluuiumjg infra fulgineum Iabit" in topinum.Eft uero is amnis clitùnus.de quo Vergilius f Glitùnus. georgicis.Hinc albi clitumnegreges &i maxima thauri. Victima fxpt tuo perfufi fumine facro.fLomanos ad tempia deum duxere tiiumphos.Quod uero Verg. frjpradictis in uerfibus innuit.Plinius diffufe fcribit ed ora thauios gignere ofum Atalia: maximosan quis plurimi fintalbi.unde Lucanus fupra ortendit.Meuanià fecus qua clitumnus labit" in topinum effe in campis thauriferis.& Proptius ite poftfuperius abeofcriptademeuaniaaddit:&pecus&niueos abluitundabo/ Ues.Triuiumfter CC Spoletum multa funt fpòletinop'cartella quofqjmontesat duospenetraces ceretu:& fubiectumilli pontéoppidaiueniunt:quo^ pmum in Cerefum. famis quxrtus populo frequentati omnépoeneeuropa illi peragràtes diuerfis Pons op. ad fallendos hommes fua:miferia:i:uirqjreltgiofiaIicuiusinftitutiptenfis colori / bus (Hpé mendicando petunt:& diuitias inde muhas accumulanti eo ufq? gen tls illius cellic infamia:u t quéadmodù a gnatcne adulatorcs gnaronicufic ab hac gentefportuni inuerecundiqj petitores ceretani ubiq; per Italianiuocitent": qua: •gnominia p italos poene oés ne europa & alios ducatus i>poletani incolas per i ta hàinqumetpublico ro.pon.edicto mhibituméceretanis ne ultra méftm miufiu pr<£to£> domo abfint.Pontani uero licer a cereto origine ducant aliquot uiros per Pontani ^-taténoftràdodtiflimoshabueruntnnterquos Ludouicusiurecóiulto^ coniul tiflimusfuit.6dexeadécognationeac(pfeflionei aulusrcmaj cófirtorialis aduo catus celeberhabet".Magna:etid indoiis prajdictajfuccrefcitpontanargent&do/ lefcens ioui.inus:qiambico uerfu 6cfcnbédis elfgiis alTiduo deditus ftudio Pro/ pertu&CaUimachicontnbulùjautuicini Ouidu:auc quémagisimitat Catulli Veronenfis laudibus rnfurus uidef.Ponré oppidu a ponte dictu narem ibi prope Pons op. fiuuiu iungente pra:tergreffi ad fextù miliarm inueniunt Caffiam noui nominis °Ppidù:fed populo frequésac libertate cófpicuù quod fluuius attingit.Coruus apudaltilTimù regionis monté:cj &ipfecoiuusappellatv oriundus.& innaréflu/ Ul"m apud Iripontiu cartelli! defiuens:cuius cartelli iurifditì-ióis pofìeffionifqj Xripontiu cà nurfini fpoletiniqj crudeliflìma inter ferpximis tpibus proclia commiferuntun SUlbus capti fuperattqj concertatoris fanguini & uitx nullus pepercit.Septimo a ^-aflio miliario arduos inter montes uallibus tn cu ampiis:tum ét amcenis diilin ^os effe NJurfia urbs uetufta:quam Liuius libro.xxx.dicit dediffemilitespublio Nurfia. ^ Spioni armada clafTe qua in aphrica duxit:paruufq> illius moenia attingés tori *er*tulus medio inter cafllà & naré traftu illabit" coruuamnem« Vetuftum uero a ^cnpconbus celebratueftnur(iaznomé:quod quidé oppidu libertatejfed impri/v •ttis beato Brid;cto monacho^ patre alùno clanffimù:prioré tpe Benedico lum S. Benedi' ^ùgenuituirù.QutntùSertoriùnulli romano^ ducùuirtutefecundù.Seruius (ìtus^ gràmaticusm Vergilii expofitioneubiuerba funtquos frigidamiftt Nurfia fic dicit.C^iuitas frigida re uera aut certe uenenofa noces:nà ubiq; in cócionibus fuis fracchi nurfinos fceleratos appellauerunt,Seruius uero uidct fitumeius oppidi - -............. ~ rr ...................... EE ii VMBKIA Ignoraflemaq; poeta excellétiffi'mus g ofa & m primis hiftorià ac Itali® regiones peritius nolTet q Seruiustfrigida dixit nurfià:nó qa fceleratos cum fcelera tis grac chis nurfinos indicauerit effe: fed qa altiffimis frigidifiìmifqj nurfia rriótibus cin geret":quod.n.ipfe doceteffectus nurfiagigmt uiros quoi^ quiinferioris uidétur erte códitionis non magis pite & induftrie aratrù & ligones (lue fibula & forfices q reip.ad qué fedent clauii tractare nouerunt.& digniori in ciuiù ccctu multos ut dimus:plures audiuimus litteris ornatiffimos:quale hct setas noftra Bndictu re/ guardatù:q origine ficut & nome referens in beati Bridicti ,pgenié uir érnó mag's philofophi®Sephyfica: qbus claretartibus q prudétia& cófilio excellés:nurfmu multasgignererapas Martialisfic indtcat:nurfinas poteris partius effe rapas. Eft Coniffa fupra Caffià decimo miliario Coniffa noui nois oppidù fed populo ut fdemóco fifl'imis frequentiflimù.Eth^c qdé ineamontiù pteq fpoletù e regione refpicic Viftìum, citra naré Viffiù cft uetufti nofs oppidù uiginti paffuù mihbus a Cereto:& fab ipfipoeneappeniniiugisremotùuiffiimoenia abluitnar fluuius:dequo Vergi* Nar flu. Sulphurea nar albus aq:ortù fuù fuperiori in appenini iugo hns.Eft amnis ipfius origoearóne memorabile qua ficut amaionbus tradì uidcmus &c uis ipfa uerbi fignificat:fons geminus fluuiù inchoàs ex duobus manat orificiis nariù afalis cu iufpiàfpém f faxofi motis capite imitàtibus. Ad hàc naris ripa defcédétcs quom Schizinù Ceretù Pontùqj oppidaptergreffifunt Schizinu inueniut oppidùfexa Spoleto milibus femotù:ubi Sublicespons Naréiungés iter fpoleto ad monte Leone op' pidù Caffiàq? Si Leoneffam ac ad cartella circiter octo móafterii ferétili pbet. Et iferius naré piter lùgit pons Iapideus ad oppidù barone: ffra qd oppidù fiuuius. Nar uelini amnis lacufqj cafu mirabiliadaugetur.lsamnis Velinusinappenino Ciuitas tei binos héc fontes.pmù remotiufq? apud oppidù ciuitatéregale appellatum:&alte galis. rùapud Jnterdoihùoppidù.delapfufqjadciuitatéreatinà uelmus fterfecatpo; ne media:deq Liuius Lb.xxxi.aduétù Hànibalis ad urbe R orna deferibens C ae/ Reate liù dicit fcriptoi é iter ab reateSe cupiliis ordiri.Ea ciuitas ficut reòte opinari ui' deor Vefpafianùgenuit& Titù ac Domitianù fiiios fpatoresro.qnquidéuicus Phéne phenne a quo ipfi duxere origine:nó folù in reatino agro fed reati (ppinquum efc DicittnSuetonius aquohscfumpfimusqhenneuicù modicùm famnto efTei ficut iure optimo reatina ciuitas eftponéda:q Thomà nunc hét morronù eloqui Velinus ria & fingulari memoria pditum.Progreffus paruo ab reate fpacio uelmus amnis amnis. & multis riuulis & fótibusjquoprunù neptunmi appellatù dicitPli.alio atq? alio exoriri uelinù facit lacùmùcapedeluci ^pinquo oppido uocitatù. Prius ueroff in lacù tot colligant" aq paludes efficiùtu qbus tmmó fcripfit in admiradis Cicc Vmbilic9 ro ungulas iuméto^ fdurariJn eo aùt lacu itali® umbilicù effe.M.Varroné feri/ Itali»« ^fifTet refert Plinius.Decidit aùt eo ex lacu in naré idé fluuius alta rupe i quo exi tofaxum crefcere dicitpli.Sonitùqjfacitisfiuuiifnarem amnécafus q decimo exaudit" miliariotquom tn eùdé ob cafum fumus afcédatppetuus aere i fublime obnubilans & fpumans:quom in fundù cadit aq fcintillas exilere facittq apud 1 tetamniamfexto diftanté miliario cófpiciuntur, Vergih'us in feptimo. Eftlocus hefpe ria: VMBfUA 74 hefperia: medio fub montibus altis. Nobilisj & fama multis memoratus in oris: Anfancti uallestdéfis hunc fródibusatrum.Vrgetutruqjlatus nemoris medio' q; fragofis.Dat fonitum faxis & roto uertice torrés.Hic fpecus horrédum:& Cxui fp»racula ditis Móftràt'jruptoqj fgcs acheróte uorago.Peftiferas api t faucesA cx tera.Seruiusficexponit.Huncmediumcofmographidicunt.Eftautin latereca panise&appulia:iuxta Venufium ubi hirpinifunt:&hét aqs fulphureas.ió gra/ uiores qa ambit" fyluis.ideo ibi dicit' aditus inferno^ grauis odor l'uxta accede tes necat: adeo ut uidrima: circa hunc locum no fmolent" fcd odoreperirent. ad aquam applicata: hoc eratgenuslitatióis.i>ciendum eft tn Varronem enumerare quot loca m Italia funt eiufmodùun Donatus dicit Lucani® ecqdefcribit'locus a poeta fluuiù qui color uocat" quodadeo norpcedit:quia cum Italia: medio fub montibus altis hoc nifi ad tota Italiani referas non procediti fi non eli: in ualle I talise montofa.Nam in hoc loco mótes penitus no funt.Seruius aùt cuius funt pdicla uerba non minus a me q Donatus ab eo reprehédi pot:qa iuxta uenufium no eft Italia;medium.Sed in hoc lacu ueiino ficut a Marco uarronehabet". Et \u cet uenufii locus nobiltà fit Si héat circa ualles fanctas.f,fertiles tn non habet m u rabilem fertilitaté:quà hic habuit uelinus qnaprincipio fuitexficcatus. Nàipfe £dé Seruius uerba uergilii alio in loco exponens R ofea rura uelini dicit Iacus iux/ ta agrù qui Rofulanus uocat'« Varrò tn dicit lacum hunc a quoda cófule in nare fluuio deriuatu:poft qa tanta eft cófecuta feralitasjut ptica: longitudine aJtitu/ do fuperaret herba£>.qn ét per die quatum demptum elfet tmper noctem crefce bat.undeplinius libro.viii.Ca:far uopifcus quom caufam apud cenfores ageret: càpos Rofis dix it ìtalise fumen effeun qbus pticas pridie defeclum grame opc nret.Dicit"ergo notantcr Vergiliùfignihcafìe hàc foli fettilitatéper uerbum An fandtuquod ipfe beruius exponit omni expavte fancfa.& quom cxtera cógruant medium itali«ealtitudo montium cafus fìuuii&lacusqfpecié pra fe ferat fpira culoi^ fazui ditisjelfehunc uelini cafum in naré locum Italia: medio a Vergiiio de fcriptù oftendunt. I nterània eft puma in ordine fupiore.poft S poletu ciuitasue' Interania tultarquà Liuius libro uigefimoféptimo dicit unam fuiffe ex coloniis Romanis duo de uiginnjquae difficillimis per Hannibalis prxfentià romani populi rebus militia ài collationé tributo^ decractauerunt. Cuius prata dicit Plinius quater in anno irrigua fecari & non irrigua ter.quod naris illam circueuntis uicinitas.efii cere uidetur.Ornatur ea ciuitas ioanne Macincollo camera: apoftolicae auditor re legù ac bonajj* artiù ftudus decorato. Prius uero q ad naris fluéta ulterius ^pfe/ quamunomifla fecùdù tyberim repetamus.poftq amnis chiefius in tyberim eft • delapfus primù adiacet haud p-ul tyberi oppidu diruta populo frequétatù.De^ Diruta inceps A meria ciuitas uetufttfiima.nà Marcus Cicero ficutrefert Plinius ea an Ameria perla bellu annis nongétiS.lxxmi.conditàprodidit.Vergilius inbucolicist Ame Cina retinacula.&i Seruius exponit* Virgas qbus uites ligantur qua: uirg® abun^ dant circa amena fuitqj rofcio olim ornata ciue quem Marcus Cicero parricidi! accuCituni tontra SylU dorninantis potentiam defendit.pauerci enim Rofcii yMBjEUA fiominé locupletem & bonu:fed magisq par effet erga ftliu in clarmentcm clam occiderut quida.filiufqj p occafioné difeordiarii quafi paterna: card t s auctor ab hifdinnterfecloribusaccufabaf.pdaad Grifogonùquenda Luca Syllse fatellite redibat.nemine itaqj ob Syllse metu audente defenfioné fufeipere innocente bo' nuqj adolefcenté defendit Cicero:qui in Syllano exercitu militauerat. Fuitqj po ftea Rofcius tanta: in hiftrionia excelientia::ut Cicero 8c exteri florétiflìma: illius jetatis uiri recitante fedulo audirent:qui adeo doclus fuit:ut librum fcripferit in -J'udettù quo hiftrionia eloquenti^ cóparauit.lnterius eft Tudertù ciuitas uetufìa:fiue ut ' Plinius appellai tuder tertio Martino pon.ro.ciue ornata:cui multa fubfunt op/ pida & cartella tyberis ripas Se colies montefqj adiacentes coplentia: fed minime dignatq defcribendo ftngulariter^pfequamur.Proximeuero illis atq? et Jnterani^ nifi medius intereffet nar eft fanctus Geminus pftans in regióe oppidù. Abeft In. teraniafexto miliario a Narnia arduo in colle fita a rpfluenti nare dicta:quam Li uius OC Plinius Nequinà fuiiTe dicta affirmant una coloniale] Hannibale ftalia pmentemtlitià 6Ccollationétributorùdetraclauerut:incuius agro dicitPlinius fcripfiffe in admiràdis Cicerone terra effe ex qua ficcitate Iutù fiat imbre puluis» de qua Martialis fic dicit:Narnia fulphureo quam gurgite candidus amnis: Cic cuit ancipiti uix adeunda iugo.Qua: ponte habuit fupbiffimi operis nune diru/ tumtdequoMartialis.Sedia parcemihinecabutere Narnia qnto. Perpetuo li' ceat fic tibi ponte frui. Ea ciuitas uetuftiflìma ciuili diuifionealias per artatem no ftra:fed magis tnagifqjpximo tepore lacerata: horrendas fuo^mortes uidit:qu# Cattamelatà genuit clarifTimù belli ductore.& nune Berrardù habet Spoletinu epm ciuilis ÒC pontificii iuris excellentia celeberrimù.Septimo inde abeft miliario in uia ite flaminia Ocriculù uetufti nominis oppidù:ultra quod fabina: fines ty berim attingunt.Liuius in nono:Ocriculani fponfione in amicitiam accepti:8i t xxii.dicit Fabiù dittatore uia flaminia ^pfeclum obuia cófuli exercituiqj quom ad tyberim circa ocriculum confpexiffetagmen uiatoré mififlejqui nunciaret ut fine lictoribus ad diclatorem ueniret.Igitur a uelino lacu repentes omné ex ueteri umbria nobis reliqui regione ea qua: ipfum uelinum & reatinam urbem:tyberim anienéflumina ad lacùmarfoij?interiacentexplicemus.Maximus autis eft mon tium &C capo^ globusi qué nec incoiai fatis norunt:in quo multa fuerunt prifei uocabuli loca qux pfentibus conferri nequeunt:tum quia interierunt: quaedarn. tum quia ìncóprshenfibilis mutatio in aliis eft facta. Erant aut olim haze ofa fa' binx loca regionis omniu Italia: uetuftiflìmze.Nà uidemus Vergiliù dicere ante o inditùnomen Italia^enotrosillàcoluiffe&oenotriàfuifleconftat fabinoijr tra' ctum.quod docet Seruius.in.vii.fup uerbo oenotria telIus.Romanos etiam origi né habuiffe a fabinis p raptù mulie^ cóftat. Vndeeft q<3 dicit Vergilius.in pte eli «Jata Koma fabinis Se factu iter Romulù & Titù Tatium foedus p quod recepti funt in urbe fabini ea lege ut in ofbus eént ciues romani nifi in ferendis fuffragiis. Nà magiftratus no creabàt.Dicimus ergo fuiffe in fabinoi^ mótibus q nuc reate Pi intei Cabina pfentis téporis regione altifXimi cernuntf« Terrica: horrentis rupes montéqj VMBRIA . ! 75 montéqj feuerutti & cafperiam ac forulos ciuitates.Fuerunt etiam arcades genus a Palante^fe&ujquiregé Euandru comites funt fecuti:& imela fiuuius.His ge/ neratim dictis notioraparticulariterexplicemus.Primù eft A uelini in narecafu Auelini Sabinos noftri tpis petétibus colles Scipionis oppidù populo frequetatum. Poft colles. tnons Bonus 6C teranu cartella fluuiolo rppinqua:qui nune noie cares Jmelafuit exmontibus oriundus;quos Vergilius fupra docuitcafuiuelini innarc iminere & inter ocriculù ac malianum cadés in tyberim. Ab ipfo aùt Imele ortu apud pe/ delucù montes incipiiit.qui finiftra ciuitate reatina ppetuo in meridie curfu co/ tinuari (empqj erefeentes ide quam lóge ab appenino recedentes jequicolop» olim nùc Taliacotii mótibus ^pxime adhserét tyburqj ferentftquos quidé montes fi ue tuftiora quaerimus arcades incoluerùt. 6C tetriczehorrentis rupes monfq? olim fe Tetricaeru uerus:mons fancti loanis nùc 6C mós niger dicuntf.Supraq? eos dextrorfum eft pes. oppidulù caput farfari dictum:eo in loco farfarus amnis hét originé:qui fama Caput far tiotiffimus Sabina regione pfentis tpis media diuidit.Imeleaùt {ìniftrorfumeft fari. ;ppinquum Villa: nùcoppidù VacunnaappeIIatù:cuiusmeminit Horatiusad Vacùna .Ariftui.Hìectibidi&abapoftfanumputreuacunnje.Acronqjexponit uacun/ ila apud Sabinos plurimù cultà.quidà Mineruàtalii Diana putauerunt. nonuIli ueneré.Sed uarro re^r diuina^ primo uictoriam effe aitg>ea maxime hi gaudent qui (apientix uacàt. Imele uero dextrorfum fminet Malhanum ciurli cultu habi Malllianu tatum & primariu hoc tpe regióis Sabina: oppidum. Pofl: arduum monte in quo Sabina: tnallianù eft defeendétes in Sabina; mediterranea uallem inueniunt ut in monto fa regione ampia in qua Imele fluuio proxima eft fancfce Maria: fancliqj Eutimi ecclefia Sabina: regionis epm cui dextrorfum adiacet oppidum turres prò curri/ Turres op. bus uetuftiflìmis Nùmx Pompilii patria appellatù.Beatus.n. Gregorius in regi' ftro fcribit.Gratiofo epo numétano cura gubernationéqj fancti Eutimi ecclefia: curium in fabino^ territorio cóftituta: tibi ^puidimus cómitcenda. Nomentum Nométti. naqj regioni fabinxad hàc urbi Roma: cotermina parte continet.quà urbem Se neca epiftolaqnta fupra centefimà dicitaeréhabereinfalubré:unde nune peni/ tus derelitta eli. Martialis auc cocus poeta quom uillam ibi pofliderit eam fxpe/ numero laudat.Nomentana meu tibi dat uindemia bacchù. Si te quintus emat corno diora bibas.Et de rofa tractans fic habet.feu tu psftanis genita es:feu tybu Rote, tis aruis.feu rubuit tellus thufcula flore tuotfeu prarneftino te uillica legit in hor to.feu modo càpani gloria ruris eris.Pulchrior ut noftro uideare corona (abino« De nométano teputet effe meo.nométùq} ciueornatu fuit praeftanti Crefcentio qui dignitatem confutare Eugenii.iii.&qndecimi loanis pontificii Romanorù tpibusomniu ultimus refumererac aliquadiu retinereeft aufus.hùitq? prò arce hadriani mole ab ipfo poftea caftrù Crefcétii appellata.Supra cures finiftrorfum in mótibus funt caftella ftronconù.mons Caluus fic fanclus Petrus, inferius ad dextera Cotanellù.rocha antiq Se afpa fecus qua torrés labitf calétinus breui cur fu in tyberim cadés.cotanellù ét & Rocha antiqua fupeminét colles ardui: ultra quos buccinianù eft oppidù (ancti Petri.Inter Calentmùét& mallianù oppidu E E mi VMBIUA funt cartella Collis uetus.Stemiliana.Furanù.Cabinianù.tranfmifTaqj calentino cafìellu eft in colle poggili mirretù:cui torrentulus adiacet riuus folis dictus.ui' deturq; is effe qué Horatius in primo epl'arù (te defcribit.Me quotiés reficit g^1'' dus digétiariuus.Quemmandelabibinrugofus frigorepagus. Quid fentirept*'' Mandela tas.qd credis amice pcarùSC A cron exponit:Màdela pagus iSabinis ubi riuus di' Pigétia gentta.fupraq? eius riui fonte dextrorfum eft.Mótopoiis oppidù publicam cuius Mócopolis area inatù ferrei coloris obdurù flernit faxù.dedtt uero Mótopolts magnu huius farculi fabinis ornamétù Petrum odù:qui gràmaticus Roma; celeber nafonian* flaccianaqj ftmul in omni carmini! grie facilitate facilitatéq? eftnatfus.Sequitut Farfarus ad Tyberim farfari amnis hofttiiifuitqjis fluì9 prifeis tpibus farfar & fabarisap $uf pellatus.Nà Seruius dicit fabarim eé fiuuiù q p Sabinos tranfiens &C farfarus di' cif :unde Plautus difftpabo te tanq folta farfari.Ouidius uero.Etamoenaz farfa^ ris unde:rput certe nùc et fùt amoeniffims.logilTimo.n.tractu poftq farfarus tuo tes reliqt p plana labit" eulta opacis undiqj tectus arbortbus.qua qutdé f amoenii (ima piantele monafteriù ipft fluuio dextrorfum tminet ampliiTimù farfenfe ap' pellatù caftellaad decépojflfidéstquoij? primùfa& dictucolliimpofitu eft mona Poggtu fterio iminéti.Etilli dextrorfum adiacetoppidù poggiù curtefti a curtefio amne pp4 fubtus delabéte uocatù.qué qdem fiuuiù allià pfteo note dictu futile cóftat.f at' Jsferula. fenfi etià monafterio dextrorfum fminet Nerula oppidù nobtle.Supius fùt Sca< gcàdtilia dulia, r ophta.mons fancfce Marix.fraxù. poggiù. Donadeù. falixanù. poggi«^ maiani.hzec uero uallts qua farfarus efficit tam multis habitatam caftellis tlla & mdet" in qua Horatius utllàhùit.Mótes.n.quos apedeluco tyburufqj cótinuart oftendimusthacfola ualle interrùpunt".Horatius ad Quintù. Scribet" tibiform* loqciter 6c ficus agri.Cotinui montes ni dtffotiet" opaca ualle.Sed ut uenies de*' trùlacus afpiciet fol.leuù defeendés curru fugiente uaporet.Temperiem laudes* Quid fi rubicùda benigni corna uepres:& pruna ferant.& quercus 6C ìllex mul# frugepecus:multadominùiuuetumbra.i>cribitétHoratius in primo carmmu deeodé fic. Veloxamcenù fajpe lucratile mutatlyca'o faunus:& ignea defendit aeftatécapellis ufqjmeispluuiofqjuétos.Et Acron exponit lucratilcefle montf in fabinis:exeaqj utlla utnù fuit uill«e:ficut in frigidis locis nafei uidemus.quod Horatius moecenati miftt cu his uerfibus: Visite potabis modtcis fabinù cantati* grascaquodegoipfeteftaconditùleui.Datusintheatrocùttbi plaufus.hratena in huius utlla: agro fyluatde qua Horatius carminù ite pmo fic fcrtbtt. Naq? ua lupus in fabina dù meà canto lalagen.Sd ultra terminu curis uagor expedituS fugit inermen.fuitq;.Horatio tam grata hxc utlla ut carminùtercto fcrtbat: cut uallepmutéfabina aiuitias opoftores.SCinfraeiufdéutlla: fótéftclaudat:0 f°nS blàdufise fplédidior uitro.Dulci digne mero ri fine floribus cras donaberis ha^o & infra. T e flagras atrox hora caniculaz nefett tagere.T u frigus amabile feffis u°/ mere thauris.pbes ÒC pecori uago. Fies nobtliù tu quoqj fontiù.Me dicente cauij fpofità ilice faxis uriloqceslymphaj defiliunttuse. Vtnó fitmiràdùfi HoraU^d Jhicuenjis utlji fide amico fefellit ficuthis uetfibus. Quinqj dies tibi pollici^ merurc PICENVM «t. 76 Kierure futurù.fextilt? totù me Jas defideror.Sequiint" ad tyberim fluuii currefii «ue alila: hoftia;ubi Cabina; regio nis ohm finis erat 6C cruftumii incipiebant: quo tu populoru locorùq; appellationépli.fcnbit.xyi.ab urbe Roma miliario poft fa/- Venientes binos inchoaffe.&: ueientesab ipfiscruftuminis e regione pofitis ibi futile ciiuiV fos.unde mons rotùdus urfma: palùbaria {abella: familiarù urbis romze patritiaijf °ppida ut in regióe opulétifTima f cruftumeriis annumeràda erùt. A llia uero flu/ uiuseft dequo Vergi.Quofq?£ecàsinfauftùinterfluitallia nomé.& feruius ex// ponit: A Ilia fluuius haudlonge ab urbe eft iuxtaqué galli Breno duce.xv. calen. Alliaflu. ¦A ugufti deleto Romano^' exercitu poftridie deleuerùc urbé.Qua hiftoria Liuip in fexto dtffufe narrat.unde dies ìlla alliéfis dicta p carteris oibus nefafta Temperi: Gabita.Fidena: dehinc defcribédannter monte rotundùànienéqj & tyberim fue Fidenx. " tunt.deqbus in Latina regione5i in Etruria Veios defenbétes quorum Colonia erantabùdediximus.OrnatafuitSabmaregio Landone Romano ponti.cuius patria ignoramus.Poftq ager fabinus cruftumenufqj cù fluuio allia móteqj rotù «Io poft tergù eft relictus annio fluuius tertio a roma miliario fere" in tyberim. Regio qnta Picenù fiue Marchia Anconitana* Ed iapuentù eli ad fines oés ducatus fpoletinù A yinioqj flu/ uiusnos traxeratadlocai latino^ptibusa ftrabone Phnioqj enumerata.Quare pedé referentes ad rppinqua cótermina'qj regione tràfeamus:q olim Picenù dicta nùc é Marchia anco^ Picenum. nitana:quom tnaliqnprius fuerit appellata Marchia firma/ na.Nà in geftis rebus feptimi Gregoru pontificia R omani in còcilio Lateranenlilegimus Robertu Guifcardù qa Marchia occupaflet firma/ nà fuifle excoicatù.Piceni fines fùt a feptemtrione A ppeninus eù a ducatu fpole tano ut oftédimus diuidés:&: ab oriéte pfertim hyemali fluuius olim Ifaurus nùc folia dictus. A meridiefuperù mare.poft fluuius T rétus Afculù pterlabés.Liui* iìb.xxii.Hanibalis ogreflus defcribés poftinfiicta ad lacù Trafumenù populo ro manocladédiciteuuenifleinagrù picenùnó copia folùofsgeneris frugùabun/ dante fed refertù pda.Et pli.fcribit picétes quondà ubernma: multitudinis trecé ta fexagintamiliain rei public^ deditionem uenerea fabinis orti.Quom uero fo/ tiahs belli ineentores aut primi marlis incentonbus fotn fuiflent in cos a Rom.a/ nis crudeliter eft fxuitù.Liuius hbro.xxiii. C.Terentio procos.negociù datù ut in piceno agro cóqfitionem militùhéret.Et lib.xxvn.CJaudu Neronis cof. ad i-iuiu fàlinatoré cof.aduerfus JHafdrubaléituri defcribés iter eù dicit flexifle in picenù* Martialis cocus poeta attnbuitre^triumproprietatem piceno his uerfibus.Hxc qux picenis uenit fubducita trapetis:lnchoat atqj eadé finit oliua dapes.Et alibi. Vicentina ceres niueo fic neclare crefcit. Vt leuis arrepta fpongia turget aqua. i té alibi.Filia picena uenio Lucanicaporcae Pultibus hmc niueis grata corona da// tur.Libet uero ab orientali parte piceni fiue Marchia: anchonicanas defcriptione incipere.Ifaurus amnis folta nune dictus exappenino ad cotulùarcéortum ha/ Jfaurus. bens Pifauri ciuitatis uetuftx moenia atcmgit ubiportù fed tcnuem ra ro maioti/ F0lla £u, busnauigiis 1 PIC JEN V M bus nautgiis apertu facittea ciuitàté poenes Ifauru fit nome natta a Romanis conditam fuiffe coftat.Liuius etià lib.xxxix.eà a romanis fimul cu mutina & par ma colonia deduttà fcribit. ScribitEufebius de tpib* Acciù tragoediarù (cripto Pifaurum. ré natii parétibus libertinis Pifaurù inter colonos fuifTededuttù:&fundù accia nù fuifle iuxta pifaurùtcredimufqj fuiffe ubi nunc corrupte dicit" Farnazanu pi faup» urbé.nos a Totila deftruttà a Belifarioq; inftauratà inhiftoriis oftédimus. Quae fupiori feculo pneipé natta e pftàté Malateftam Pandulphi filium litteris tnoribufqj ornatifTìmù:q natos tres & unica inter rari (lì mas clariflìmafqj nume'' randa mulierégenuit Paula mantuano^pntis tpis p ncipum genitrice. Primu fu Mos abba/ pra pifau^ad Jfauri fiue foli®finiftrà ripaoppidum eft mons abbatis:e regione tis cuius oppidi Idafpis torrés Jfauro iungif:quod poetaLucanus nouit ubi dìcif* Idafpis fi. Et iunttus idafpis ifauro.Suntq? multa inter Idafpim &]faurum Pifaurenfis 6C V rbinatis agrop» oppida:cjuoij> mons fabropj notius habet": editiffimo auté in tee Vrbinum. flumina ipa monte Vrbinum é uetufli nominis ciuitastcuius fter ueteres pmum meminit Cornelius tacitus uitellienfi bello:& Pli.dicit urbinates cognomine me thaurenfes.Nofqj in qnto hiftoria^ oftédimus Belifarium qa fons in ciuitate pel aftatis caumataarueratrciuitateipfaper fcolai^ deditionéfuiffe potitum. fuitea urbs diu a montis ferretti comitibus prò Romana ecclefia gubernata.rput etiarti nunegubernat idé Federicustcui fupra diximus Eugubiù effe fubditum. Hat>et uero nunc ipfa ciuitas Seraphinù iuris & bona^ artiù dottrina ornatiffìmu con' fiftorialé in Romana curia aduocatù.fupra Pifau^ ad finiftrum oppida funt q Argilla piura fed notiora mons Barocius:& Nuuolaria.inter q torrens labit" Argilla no/ Fanum. mé a Limo qué altù 6C tenace habet natta Fani fortuna: moenia attingens:q ma' ritima ciuitas & ipfa romanos habuit conditores:a Totilaqj ficut Pifaup Sempronii ciuitas uetufta Forù fem^ U1£E imminens flàminexrquà Federicus idé feretranus prò Romana ecclefia nuc pronii. gubernat.Eft uero is Methaurus amnis ueloxa Lucano appellat^clade Hafdru' balisp Liuii Salinatoris Claudiiq? Neronis cof.Romanorù uittorialibro Liuiì xxvii.copiofe narrata clarusjqué ad fmiftra tertio fupra forum Sempronii milia> Candia^ > rio fluuius ìllabit" Candianus finiftratin cuius ripa nix flammea» qua A uguftus nus flu, ottauianus ab urbe roma Ariminum ufq? ftrauit ps uifit" mirabili Se fumptuofif fimo opere fatta: duriflìmi faxi mons quingentis excifus in longitudinépaffi-' bus iter pbuit currtbus:& ne fubiettus amnis rapidum currés uias corroderet fun damentatmurus ab aquis in fumma uià quadrato lapide pluribus locis in fabli' me excitatus illa fuftentat.Sed maiori opa impéfaqj faxum filiceà habens duricié ducentis ut teneo paflìbus longitudine 6C otto altitudine perforati!: curribus ite fattù eft puiù cui a forma attuqj forulo eft appel!atio:docetqj titulus litteris cu' bitalibus f fróte excifus.T. V efpafianù 8C no Ottauianù A uguftumtq uià ftraue Forulum. rat fominiatid foruliopus fieri curafTe.Is Candianus torréteauttus uno ad dex Ceca habet A qualenea uicù tabernis hofpitatoriis frequétatù.Et paulo fupra ha/ * bet monte PIC E N V M kettnontéfaIcone:fuprauero ad finiftracaliti ciuitatis m coniaabluit Càdianus Mons faJU &fuperius eft Candianù oppidù ab eo fluuio appellatù.quod tn ex Luceolis op conem. pidi uetufti rppinquo loco qua eft uia fiaminia.Eugubiù eft iteralógobardis exci Callium, « ruinis xdificatù fuifle non dubito.hftq? Luceolis locus ad qué libro htftoria^ Eugubiù Pc,nio oftédim9. Narfeté eunuchù caftra habuifle qn mors Tottlx (ibi fuit nù/ Luceolis cjata. Et libro.ix.diximus Eleuteriù Jtahsc exarchù ab Eraclio impatore conftitu^ tàquia ufus pfidia ad impiù afpiraret ab exercitu Rauénate apud Luceolim in terfeclu.Suprafo^ Sempronii plus minus cctauopafluu miliario Methaurus atnnis.Firmianimacniaabluitoppidt Vrbinatiù:iuxtaquodmós eftHafdruba "s nomen habens & eum. ducè ibi fuperatù fuifTe& cóftans in regione fama é.6C n°s Liuipatauini libris attente lechs certiffima deprxhédimus coniectura.Tnfe - «usueròad Methaun fupiorapgredientes planiciémueniùt fpeciofiflìmam:in qua primù eft oppidù a Methauro poeneinfulà circundatù: quod Guillielmus. brandi carnocéfis decanus pontificii iuris cófultiflirnus fpeculieius doctrma: hbriaucfor cu Martim.itii.pó.ro.nùcius & Romàdiohe thefauratius efleta fun^ Caftrum dame tis a:dificauit:&:a fuo norme cafttù.Duràtis appellauit. Quinto fde milia durantis. «o abeftCmcti Angeli in uado oppidù mercatoribus frequétatù,Et pxime, Ap S. Angeli penino mercatellù:fupiufqj A mola caftellù ad appenini tramite pofitù q in etru op, r'à a Romandtola difficili afcenfu itur.Ea uero regione a Federico feretano pof ' A mola* kflamtq mafia trabaria appellat":romanà ecclefià cuius iuriù eft fic uocaffe con-' ^at:qa ex ipfis appenini iugis imméfaz magnitudinis abiegnx trabes Romam in $diù Bafilicarùq? ftructura portati cófueuerinti^putétnunc portant": un uidet? hac róne pliniù no abfurde fcripfiffe qd fupra rettulimus T yberim amné a.T ifer «o hinc appenino appropinquate fuifle Roma ratibus nauigabiléput certe nùc quàdo imbribus adeo intumuit:ut claufura: eius cogendis ad molendina aqs ubiqj in alueo iacbe omo prohibere nequeant.Suntetiam in montibus qui Me/ tbauru in ter & Ifauru ac appeninu maitre imminent T rabarise Carola oppidum & minora aliquod cartella rafpagatta miraldella:forbedullum:fanctus Martinus ^fafticatia: Belforte Càpus:turns foflati paganicù. Perlum potentis olim ubaldi Vbaldini «orù dominii: reliqaz quas Octauianus poffidet ubaldinus patre genitus Bernac dmojcuius adolefcétis egregia: docti humanitatis modeftia grauitate condiunt" prudentiaqj fenili ut alterù m ipfo expcftemus Ioanné actionis proauù: q patru loftroijj memoria uiro^ fui fseculi arma tradantiù facile princepst& tamé pru/ dentilfimus grauiflìmufqj é habitus.Poft methaurù fluuiù in hadriatici littore fequit- Cefanus torrens:ad cuius fmiftrà intus eft Mondofum:& inde Mondai uiù:& fupra fanclus Laurentius oppidù Vgone ornatu dno familiae montis ue^ tulùq uita & moribus dignitaté magis decoratabbatialé q ab ea decus accipiant. £t interius ad Cefani fonte pgula oppidù:quod nup habuit angelum rei bellica: Mifa flu. gloria clarù.Mifa fluuius poft torrente cefanuprimus mareillabif ad Sena: nùc Pergula kenogallias moenia urbis uetuftiflimseagallis quondà fenóibus habitate.q urbe Senoga!/ capta:direpta:incenfa:ac auro redépta:poftmodù a Romanis duce Camillo ad li*. ° mtetmùonem o PICEN VM interninone fuerunt cx(i:&nune folo acquata m cuius fupbopofim mccnfup^ tis ambitu arces funt prenues duceaSigifmundo malatefta cu fano forturixac Ariminopro R.omana ecclefia gubernat'.Sunt uero multa fterius circa Mifatn amné opptda & caftella:quoi£ notiora mós Boddiùcorinalcù&Rochatcuius no mé fcpeinxtatis noftra hiftoriis fuenitf.Etpaulo fupius auget" mifa Tentino arn ne ad faxiferrati moenia delabécetcur* oppidi nome fepepora uirù uoli tare facit Bartolus l'urecófultop? fupioris feculi excellétifTtmus.HaDct uero nùc id oppidu Saxùferra/ Alexadrù theolosiaac philofoph{a:& Nicolaù perottù eloquétia ornatiffìmos. tum. Sentinus amnis uetuftù retinetnomé:fecus quéfecùdo fupra faxùferratu ftadio Séttnus fi. Sétinaurbsfuituetuftanncuiusagro Liuiushbro.x.pliùfcribit pclarù fuiflTeg«^ Sentina.c. fhima quo Fabio Maxfo Decio cof.ab umbris.Etrufcis.Gallis. & famninbus cu Ro.pugnatùeft.& Decius filius genitoris Decii exéplo deuotus hofhù telis obru ptus intenYt:romaniqjuictoria potitipeditù qdraginta milia trecétos triginta tum fexmilta de hoftibus iterfecerunt:Sanitiuq; agrné cu fuga ,plapfi p agrù peh gnu fugerét circùuétum a pelignis é.ex milibus qnq? ad mille ca:fi.cffqj id plif tn in quo quom ftrucfoe acies undiq? flarét:cerua fugiés Iupum emotib^exatìra p ci pum iter duas acies difcurrit.fde diuifce feri cerua ad gallos lupus ad R omanos curfù deflexit .lupo data eft iter ordines uia.cerua galli cóflixere.Tùexanfignariis Romanus mifles illac fuga inqt.Hinc uictor Martius Lupus iteger & ftatÀus g h tis nos Marfiaj.& códitoris no fin admonuit.ex fnfa: urbis a Longobardi^ dclTru' ruinis faxumferratù.& piter fexto ab ide miliario Fabriano oppida ftu runta pneipio fchoaca.Ortum uero hét Sétinus iappéino ad tramite un fofì'atum unv Efinus fi. briarQppiduméacce0us.portfenogallià^mafueniunt"iIittoreflu.Efini boto adqarxémunitifTimaanconitanoi^pfidiocuftodita.Intusad eundé fiuuiufi'1 Efis.c. nomiscciuitas Efis&ipfauetus8iiteriusac fubpmis appeninicollibus frequés Jtabrianù opifiobus Fabrianiimiqdnobiliflimum totius Piceni fiue Marchia: oppidù Sci titi3!urbisuetufl:a:ibiad fexmtllepaflusuicinazexcidioxdificatum pa:taténo' ftrà gétilé hùit piclo^ fui faeculi celeberrimù.ln eoq; familia nobilts eia u elé fi um uirifimulpueri&ifantesunqbusBaptiftaIrisornabat" ciuiumcófpiratióedum facris in Bafilicaftereffmnaditernitioné funtcxfufortunatùuero'eftpfenti art no ficut& ^ximofuitFabrianumromamecurùeeodudbepfentiaunde multas diuitias maxima cum dignitateaccumulat:tulitqj ipfius oppidi fors ut adulteri' ni pontificis reliquia peftiferi dogmatis in eo fueruntpunita?:q<3 qdé memora' bile facinus no ab re c éfuimus referédù.Quom Ioannes.xxii.pó.ro.Ludouici ba' uari adulterini ipatoris importunitati ac infolétiaj cófìanter refifteret ueniens ro/ mà ipfe bauarus quendà petrù colutii de corbario reatina diocefis minoR? ordì'' Antipapa nts ln antipapà^phanari curauit:qui mifer fadtx de fe elezioni quom eftet affen fusanticardinalescreauitj&cóplicibus in uefania impietateqj fuacoaclisproui ribus efl conatus fcmdere dei ecclefix unitatem:&: tamen interim loanamathei filia de corbario repetiit in iudicio eundé maritum fuumrq fecum ànis qnqj puf q[ a(i fratres miores fhabilis cófugifTenmatnmonialiter fuerat copulatus futtqj p i epifcopum © PIC E N V M # ... . 78 epucopu feruato iuris ordine in petrù fnfa redintegrandi matrimonii promulga ta.Sed quom petrus ipfe in idolum prophanatus a Bonifacio comite Pifano ca-' ptus 8C ad R omanum pon. A uinioné pductus efletadem i cscteris pedore obiit. ¦Nec tn femp poftea defuerunt illius uefanias fectatores fraticelli de opinione uul Fraticelli gariterappellatiaflèrentesnec loané.xxn.necquépiàilliusfuccefforéiure8c ordì deop, ne creaturn effe p6tificé:q<3 malu adeo diffufum eft ut in multis magnifq? I talia: ciuitatibus arq; p ora grxcia: pfertim in athenarù urbis reliquiis multi hactenus 1 fint inuenti Romanis pontihcibus eà ob fatuitatéanimis & couenticulis eli ini tis affeuerantes. Quàq magis luxus de libidinis feq oblectameta uident" qua iu/ *ispontificiiqrerefundaméta.Napterftupra& adulteriaq pafTim unufquifqj abditis in locis & ad hoc occulte paratis committunt:aliud publicis eop: cerimo niis tale fitfcelus uocata:& defduftna feducfce fpeciofiores quarq; uel uidua: uel nirgines uel matrona quem in antra noclu conuenennt facerdotes & clerici eius fedtxeodéin antro claufi diuinas qdé laudes ad fidéa fimplicibus cópaiàdàex ritu chriftianolegunt cantitat fmurmuràt:qbus nocle ut aiut media finitisjfacec dos eo^ maioralta admonet uoce binos debere mafeulù & foeminà fancto fpiri tu inuocato in cóplexu carnaléqj copulam comifceri inde luminibus illico extin ftis.quéqjuirù^pximàautmanu capta aut etià deinduftriaobferuatàmulierem fcbi ^pfternetfi uero exhuiulmodi coitu cóceperit mulierinfans genitus ad con/ Uenticulù illud in fpeliicam delatus p fingulo^- manus tradit" tandiu totiéfqj ba iulandus quoufqj anima exhalauent.ilqj in cuius manibus ffans expirauit max* inus pontifex diurno ut aiunt fpiritu creatus habet'.& quem alter ite ex tà mul//- tis uiciatis mulieribusoffert" faer*eu facerdotes collegiali cógregatiprunis affane colledìuq;indepulueré inuafeulùmittétesuinù fupfundutiquo nouitios&exe crabilibus hmòi initiàdos facris epotàua quo cóbibédi mó crudelis hxc fupftitio uafculitquo fituocabulo barnlottu appellata eft.Retulitqj nobis religiofiflimus Barrilo tu & certe fanctus uir loànes capiftraneus:huic pfequédx hoium fedbeipfedr'fceie ftiffimà mulierculà fponte fibi faffani fuiffe cu eo ex diabolico coitu pepiffet ffa tégenitù tato aio lcetitioreqj frótein ciftella de induftria ornatiffimà ad fpelùca detuliffe p fata fe munus anerre pciofifTimù:eàdéqj paréte non modo ficcis ocu/ lis fed hilari aio eiulaté:miferàdùqj uociferanté affari filiù infpexifle.Ea itaqj cru deliffìmà h^refim. quom fabriani degétes óccuratius^pfequùf couicti ad duode cim de refipifcere ptmaciter recufantes igni ureràt meritilùt cófumpti.é uero ad efis fluuii dexteramfub ipfis appenini iugis q ualidù umbriaeoppidu petit" locus fratru feraphici Fracifci hazremita diclus:quo uifo ut mqtpoeia Ouidr'potes di Locus he/ cere numéinefhxdificiis certe qtùreligiofis uiris fat fit eamloco^ afpitate tàcó re< mode in(lrud:us:ut alia eiufdé ordinis 1 talix urbiù loca amoenitate (upet. ferua/ turqj picli tn eo tabula Gétilis fabrianéfis opus castens qs uiderimus preréda.hét efis tìuuius ad dexterà mtus Serra oppidù fa Quirici appellatù qngentis pailib* ab ipfo amne de arduo in colle femotu ei auerfa a fabriano regtóe mathelica op- / Mathelicj pidu no ignobile: cuius nome in picétibus ponit PliniusjCexto abeft miliario iuxta PICEN VM quod Iabit" torres breui curfu in efim & ipfe cadés fecudulittus.poft efis Cimerà montoriu cimerà incipit mós ancona di&us.quod qdérpmótonù ta ^ppinquue mons. appeninotut aliqut monte ipm ibi opinati fint fcripferintqj finiri:unde often dit Mons. Pliniuseo in loco Italia feflecterc:&aduerfam huius cubiti pté concauùeftèli^ Ancona:, matù ac maximu:quod a piftoria incipiens p cafentinum burgùgj ad fepulchru taquà pmo cornu pcedés centrale finu apud foflatum ualidumqj. &eftpoftea Ancona, al terum cornu ad nurfià caftìàqj héat fubfpmotorio q uergit in mare eft A ncona ab ipfa littoris &i Italia: fe flectetis curuitate dictatcuius uetufta: urbis Si a doricis grxcis ut luuenalis & ut Plinius a ficulis aedificata: portum Traianus fpator q^ extates tituliet nùcoftéduntifigniope& tutiffimùnauibus & ornatifTimuextrtf xit.Oftédimus hiftoriap> qrto ancona urbédù conon iuftinianifpatoris ptiutn duxmaledefenfat:gotthosfuburbiumq<3 tunemare ìter&monté urbeinclu' fum eft igni ferroq; uaftafTe:& libro.yiùdiximus narfetis eunuchi duces cum tri' ginta nauibus qdragftafeptégottho^ naues (pfliga{Te:&: ancona obfidióe durifli ma tunc leuata fuiftetundeetmoqj docuimus libro farracenos p tpa Lotharii ip3 toris &l,Sergit papa::q dictus fuerat os porci anferenfi urbe in dalmatis euerfa:ti3 uibufqj Veneto^ ceteys tribus in tergeftino finu captis incenfifq? ancona quoq* capta ac fpoliata incendifTe:qua expeditione farraceni diffenfionibus freti: qbus cu fratribus agitabat" Lotharius fpator poft icenfam defolatàq? ancona qcqd ut bili6cIocoijjufqjidruntumeahétora maritima fpoliarunt ciuibus ea ciuitas bn moratis &c iprimis mercatura: deditis fed maxime omniù feruarac dudù libertatis gloria decorat":hétqj nùc Fracifcum ftalamóté & Nicolaum iurecófultos bona^ Ihp ftudiis ornatos:quom nup amiferit ciriacum q monuméta fueftigando ue/ tuftiflfima mortuos ut dicebat uiroi^ memoria: reftituebat.Primus poft cimericU Mufio flu. ^mocorium é amnis mufio qué ad hoftia afpidum uocant.Tertioq? ab eo amne miliario 8c Paulo fupra mare uetuftiflima interiit urbs humana & paruo ab inde fpatioadha:retmariipfo in^pmontoriofirioluoppidum. Adalterauero fpmon Ficarelum torii parte in mediterranea uerfam pmum é caftrum ficarelum fterius decimo ab Auxi.c. ancona miliario é a.uximum ciuitas uetuft* ftimateuius ardui motis in quo eft fi/ ta radices mufio attingitea urbs in multis locis pfertim in belli ciuilis.C.Cafaris commentariis & nfis oftrogothorchiftoms inuenit" Celebris qua oftédimùs dura ptulifle & longà obfidioné priufqua in bclltfarii ptaté deueniret ea maxime ca gotthi ìllà uaìido pfidio defefabat.fupiusité.xii.miliariofubappenini collibus c Cfbulum. cibulù oppidù a labilno a^dificatù cui* ite cselfum ficut Aufimimótémufio cit cuit.Et paulo fupius ortù hér:fed medio Iter auximù cingulùq; fpatio é ftaphilu Staphilu. haud ignobile picenioppidufupiufq?ad dexterà itercolles appeninorpximosé lapirus uetufti nois caftellum. A ttingit uero in mediterraneis mari fppinqoribus R-ecanetù mufio Recanetum ciuitatéq ricinetu j3nctpio appellata é.quom.n.Gotthi Elia ri cinà ciuitaté capeftréab Elio ptinace Romano impe. edificata cuius macerata: ^ppinqora cernunt" fundaméta demolitieéntreius fcola: in oblongù iftuddorfu demigrantes Recanetum ciuitaté fumpto noie a fma paru mutato sdificarunt: idq? decreta PICENVM .j . . J*. . Icl9 decreta rìcinatu martnoribus xcifa q apud macerata fùt expte oftédùt:ea ci Ultas magnù ex patria & affinitate noftra forliuio hét ornamétù Nicolai! afteù re car>atenftm & maceratéfem epm facris Si phfae ac medicina: Ifrs cjbus adolefcens °perà dedit egregie eruditù. R ecanetù inter & adriaticù marepaululù a muflone fecedit celeberrimù totius Italia ut in apto munitoq? uico facellum gloriofe uirgi S.Marìa in ftisMarijDflauretoappelIatù:quoilocopcesfuplicàtiumadeo genitrias fuxm laureto. terceiTione exauditi ìllud maximù certiffimùq? eft argum étum?quod eoij> g uotis ettiiTTis exàudiri fueruntexauro argéto:czerapànis uefte linea lancagjippéfa do./ ^aria magno luédapciobafilicàqjoémpoenecóplétiaeps in dei uiiginnqj gloria Stadia cóferuat.Potétia amnis fequtt" ad cuius hoftiù uetufta interiit eiuldé nois Potétia fi* inter primas picentu aliqn numerata is amnis in appenino fuprametelicam quafi e regione nuceriae alphatenix oriùdus hét intus ad dexterà di fub primis *ppenini collibus ad duos mille paflus diftàs móticulù oppidù. Ad finiftrà uero A toferius montefancliiegregiùinpicentibusoppidum.Supiusuero&ad primos appeninicollespotétia pterlabitf fanctum Seuerinum nobilefed nouuoppidum S.Seueri-/ *d ruinas sedificatù feptépedae oppidi uetufttffimi a Iógobardis folo a:qti A fmus num. *de torrés pexiguus mare ìllabit":cut fupius adiacet fanCta Maria in caffiano op/ pidum ad dexterà & intusadfiniftrampaulùa marirecedit ciuitasnoua nobile °Ppidum.Et fexto ab afino torréte miliario abfunt chienti amnis hcfha cui intus ad dexterà adiacet mós cafuarius oppidum pauloqj remotius morrù & terno ab * de miliario fupius macerata ciuitas noui nois & ipfa elise ricinse ficut recanetum Macerata. fxcidio inchoauit.qntoqj fdemiliario fupius eft mons ulmioppidum no ignobi Mós ulini. k:quod Francifcus Sforna quo tpe pmum Eugenio.iiii.pon.ro.hoftis effe eoepft diripiédum militi cóceffit.lndeéarantiauaranéfium uilla.Supius ite ad chientù ®innéeft tollétinum uetus oppidu:q<3populo frequens beato cófeffore Nicolao ToIIétinù. Jttnaf:cuius relatióis inumerù fancto^raplicaslfas Ego.iiii.Eugeniipon.ro.fecre s. Nicola0 tarius cófeci.habuit uero tollétinum p setaté noftrà Nicolaù mattuciù tollentina te inter primarios reimilitaris duces annumeratum.habetqj nunc Fràcifcùphilel phù Ifarù grarcarù Iatmarùq; excellétia ac a:ditorù operù fama notiflìmù.fupraqj tollétinum tertio miliario eft belforte oppidù. Vbi uero chiétus fontes in appeni/ Belforte lo habet Serauallis eft de caftellù & uicus:quo tramite camerinum ex Umbria adi 0p, ^ oftédimus.é ad finiftrà fupius camennù ciuitas uetuftiffima:ad qua Liuius li. Camerinù lx«Fabii maximi fratte qnmotus etrufcop: iuerat exploratum ptiqiiffe & multa *fceptùcomitatefcribit&lib.x,dicit camertesdediffe,P,Scipioniaimàda clafle ^ ^ duxit in aphricà cohorté una fexcéto^ militù armato^, Ea dudù fuit in picen/ t}bus ficut de nunc é pp! i frequentia opibufq? p maria :q ^pximis annis fimilem ut dit fabrianéfi nobiliù uaranéfium ca?dé:fed nunc a duobus exeadé uaranéfiù gés , ^eadolefcétibus Rodulpho 8C Iulio litteris uirtutibufqj ornatis gubernata qefeitt ^ftfluit chiécùamné fupra tollétinum torrés fiaftra in appeninopxime fótibus na umbroijr amnis oriùdustcui in ipfis appenini iugis adiacet fiaftrù fde appella/ Fiaftra fi, caftellù 6c qua torrens ipfe in chientù labitur eft chaldarola oppidù no exile. & 0p, Ad chienti 0 PICEN VM •S,H!tpi4u A d chienti finiftràintus eft fandi Elipidii oppidù.Supius fanctiJufti caftellu op» quos torrens laztus cognomine uiuus attingitiin chiétù breui curfu labit".Itéqj fupius ad primos appenini collesfach Genefii eft oppidum haud ignobile cui in teriusCeruanaadhajreMnterqjeaduooppidaplaniciesplicaieft apud qua la:tus uiuus torrens origine hét. Ad euqj torrété qnto infra feruanù miliario urbs é fai li uia uetus nome & pariter multa? uetuftatis ingentes a:dificio£> ruinas habés:inter quoscertù eft tria fuifretheatra.necfarisinuenimus quotpequoauteautbs fue 1 rit condita paucis ét in locis pter qua in Plinio & noftra gotthoij> hiftoria illius no ine apud uetuftos inuenit":nùc qdé reliquia^: & qdé fgentiù loco derelitto extat inearuangulo oppidù urbisalix corruptù a uetufto tenés nomé.funt ét tertio in fra faluia: ueftigia miliario ad Ietiuiui torrétis undas injrétismonafterii claraual' M • • • ì C , C ^ « 1 nginia lenfis ruma*. A t in littore prima feqtur amnis nunc tenna: ohm tignia: hoftia cut flu amnihaudlóge ad dexteràadiacet oppidù nùcfandta Maria in Georgio appel' latù inter primaria marchiai annumeratù. Qua: urbs olimfuit tegniù:dequa in cómétariis.C.Cxfaris fìchétur.Interea certtor fatfus tigniù termù ptorécohorti bus qnq> tenere oppidù munire:oiumqj eé tignio^ optimà erga fé uoluntaté cW rione cu tribus cohortibusrqs pifauri & arimini hébat mittit:cuius aduétu cogni to diffifus ciuiu uolùtatetermus cohortesexurbeeducit&rpfugitmilitesinitine re ab eo difcedùtac domu reuertunt".Curio fuma ofum uolùtate tigniù recepir. Et citra ultraq; tenna multa funt ibi rppinqua agri firmam oppida & caftxlla.fed primù fuptus ad ténam émós fanch Martini & tertio fupra abeft miliario penna* Monsfor> Poftqrto miliario ad primos appeninicolleseftamódula& ijpm inter primaria tinus. piceni oppida numeratùad finiftraqj tcna: in appenino eft mons fortinus nobile oppidù:fupra qd in appenini iugo tenna is fluuius fonte hét inferiufqj ad hofba eadé finiftra caftellù é portus firmanus appellatù:qucm tn mare & fiuuius nedtf faciatibiportù:fed uixtolerabilénauibuspbeàt màfionéintufqjtertio miliario^ ciuitas firmana Romanojj; colonia ex duo deuigintiq difficillimis fecùdi belli punici tpibus pmo detraftarùt militia & tributo^ coIIationem.Poft in fenatus # populi romani ptàté fe pmiferùt.Et tn haud qq f hoc muroi^ ambitu qué hét uè' tufta quo illa circudedit fupiore fseculo Ioanes auelius uicecomes rei bellica: dtf tìop: fui tpis pftàtiflìmus:quom tn faxeo in tumulo q moenibus fcludit" oppid U fueritpuetuftù cui cartello firmano erat appellatio.cernùturqjinfaxo cubitale* Iittera: diui nefeio cuius augufti titulo f cifa:. fuit pride eo i' tumulo arx munitici & omatu iter primas J talia: numerata:qua deturbato ac p arma pulfo pontificia Eugeniiuinbus Fracifco Sfortiapopulus firmanus muro 6C 01 munitioe fimulqj Letus mor ornatu fpoliauit. Abfunta firmano portu qnto miliario toriéti Ietimortui hoftia* tuus flu. ad q magnia:dificiiueftigia cernunt'.eftqjfamanullius qclfcià uetuftiIitteris co firmata picenù ibi fuifle urbe a qua^puincia nome autumàt nacla effe:ifq; torre* paulo (upra petriclù inter Se belmonté oppida ortù hét? eundéqj torrente inter Si proximù afonem fluuiu eftmons rubianus oppidù & fupius ad afonis dexteram Mas falco intus flint feruihanù.Poft fancta uictoria 8C fupius mons falco oppida 6c fupius ite fummo PICEN VM -/ - 8c> ite Lutntno in appenino mós monachus no ignobile oppidù fub afonis fluuii fon tefitù ad afonis fmiftrà litcori fiuuioq? adha»ret pedafum caftellùfupraqj émós Monsno^ fior® fuperius oppidùmósnouédictu:quod a noué nobilibus fuit ®dificatum uem. |ndehabet"mons altus&forte.Etfupius oppidù cómunaliaafculana appellata -Mos altus tllabitf poft h®c mare torrens pexiguus ad cuius hoftia eft morcinù caftellù in te forte op. tius ripatraufonù:quod oppidù loci natura muroq? munitiffimù nulli picétum populo diuitiifqj cedit&tamé dum pellendo^puincia Fracifco Sfortia bellù gerì turidoppidùffortiani diripuereifupraeftcolTignanù nobileoppidùifupius ca^ C o (Tigna- ftignanum.Supius his in mediterraneis abeft tertio miliario a cofTìgnano aufida num. nobilemunitilìimumnaturatocioppidum. A Itiflìmis ueroinmótibusqui pdf Aufida &is oppidis e regione rndentjfummo in appenino eft mons fanchE Marix in gal; op. 1°: oppidumtcui ipfo in appenino rppinq ed cauerna ingens (ibyllx uulgo appel Cauerna lata:5dpaulo fuperius eft lacus ille in nurfino^? agri appenino:quem uano ferunt fybill®. Mendacio pifciù loco dsemonibus fcatere.ea tn duop^ Ioco^ fama multos diebus Wis&plures fupionbus utaudiuimus faeculis pellexit necromàtia delegato s aut nofcenda^reRrmiràda^auid^s:utarduoshos montes magno uanoqj labore co fcéderent. Diftant in littore ab afonis fluuii hoftio gript® oppidù octo agriptifq; fanctus Bndid:us:itéoppidumduosmiiIepafTuùq maritima regio ofum Italia; ft®ter fu trentina caietanàq; amceniffima mali qdarantiù uocantferaciffima ui tibus ite arboribufq? & oleis eft confita:& tribus a fancto Bfidicto milibus diftat Sanctus arxafculanusportus appellata:q hoftiis troenti fìuminis ad cuftodiàeftappofi' Bndictus ta;ubi fines funt littoremoftr® regióis piceni fiue Marchi® anchonitan®. Eft prt »num fcus ad troéti dexterà oppidù mós Bràdonus ciue nunc uno foelicifTimum Mós bran > Fratre Iacobo ordinis fancti Fracifci de marchia appellatotquéardentiflìmù pa donus. titer di eloquentifiimù uerbi diuini peone uità ducere in terris angelica conftans fama cófentittadeoutnullus dubitetquod multi uidiffeaffirmat eùut eft uiuù toiraculis corufcare tribus ab hoc oppido Se totidem milibus a ripa trafonù abeft Aquauiua oppidumtex quo duces a d rise puincix ap rutin® origine duxere.fecù Duces dum hac troenti dexterà ipfo in appenino eft arquata oppidù nobiletquo d nurfi adri®, nipótificum romano^ cóceffióe 1 aliena obtinct regióe.Supius qnto miliario pa Arqta« ti ter ad troenti dexterà eft accumulù nobile oppidum:& ite fupius fub troéti fon te é amatrix oppidum ut in montanis egregium:qd fortaflis ppinqua in regione quom ultra fonte Si ad troéti finiftram fitannumerari debuit.Difficillis uero eft taontiumhmói &C fitoR^ in ipfis locoi^ defcriptio:q> faltuofiffima funt 6C riuis al tifqj rupibus quadoqj ita diuidunt" ut nec pitfura fit nec elocutio q plenam ilio tum notitià darepoffit.hinc unù dictis addere libet quod fuo loco comode ne/ quiuimus explicareeain appeniniparte in qua fupius oppidum arquata ee dixt hius ipfe appeninus fe ipfum fuperàs arduù facitgrumù:q nurfinos a picétibus Lacus d® dirimitiappellaturq?mons uiclor c®teros regionismontes altitudine uincat:ad monù. cuius orientalemlacus ille d®monibus ffamisjad aliudqj latus in meridiem uer^ Furcul® fom duo ipfius colles altiffimi & paulifper in ,pfundo meer fe diuifi furculas fa - pi® ft®. ROMANDI OLA cìunt prafte appellatasjinter quas troentus labit":& mox ab ipft's furculis p arda Bt tanq manufatta decurres fofTam arquatx moenia attingit. Vltra atq? etia ifra amatricé medio in appellino fluuius orit" noie caftellanusf Qui paruocurfuad Afculutn» moenia afculidefert":&paruoindefpaciocaditi troentuuthmccaftellanusirte troentus indeafculi moenia circùluàt.Ea ciuitas uetuftiffima aliqri picétum pri ' maria fuit. Et liuiusquomlib.Ixxii.dixiffetitalicospopulos bello fotiali defecif/ feprimos ponit picentes.Poftea lib.lxxvi.dicit afculù a Popcio Strabone captum quo in proelio quotn terra tremuifTet Strabo telluré Cade ^pmifìfa placauir. 6i tn poft exdé fcédiaqj cómiffa urbe euertittqa Afculani initio belli mifìos ad fe lega tosinterfecerunt Afculù uirosfazpehabuttpftàtifTìmos titùbetutiùbarrù orato rem quem Cicero in bruto ojeteris fuse xtatis oratoribus extemis prcfeit: Véridiu baffum duce Romanù q primus parthos attigit:in quem militare ìllud ledoriu fuit diétù qui mulos fricabat factus eft cóful.Habuitetià Ntcolaù tertiù ponti. !Ro.Cicùq? excellentioré mathematicù q uulgarem poeta. Biondi FlauiiForliuienfis Regio fexta Romandiolafiue Flaminia. Ed iam finis adeft Piceni feu Marchia anchonitanaztdefceps Flaminia fiue Romidiolà adeam0 Flaminia qtù ad hac fpe clat regione uocabulùanfinitù fecùdù bellù punici! nufqre pit". N à Flaminiù uetus oppidù iuxta tyberf & foracte monte fuitidequo Vérga, vii. Hi foraclis hritarces Flaminiaq? arua Se Flaminia dicta eft uia:quà Octauius A uguftus ab urbe ro __ _mauelpotiusacirco Flaminio ficut in roma inaurata docui mus A rimmù ufqj ftrauit. Per totu uero fecùdù bellù punicù ficu t &belh pmi pu nici tpibus fadtù erat hàc regione Liuius patauinus qtù ad romanos fpectabat fo Io Arimini uerbo appellat. Nà IibroiXxiiii.fic dicit Pra;tori Sempronio prouincia Ariminù obuenifcquom reliqua oiapadù uerfus appeninum & alpes ptimboios Via xmy' partim Gallià diceret Cifalpinà panter dicimus de Aemylia q &ipfa m Roma/ fxa, diola eft cóprehéfa.Liuius aùt lib.xxxviii. fcribit. M. Aemyliù cof. Liguribus fub adtis uia aplacétia producta Flaminia: coiunxiffemt certù fit uia a foro Corneht ufq? Piacenti^inde Aemyliaappellata.&infrainnuit Liuius.QuintùFlaminia fratre:q ut meretrici Placétin#placeret:gallù feeuri pcuffit:un bacchanaliaRo' ma; fublata funt uia ftrauiffe qua Flaminia appellarit:habuerintqj fines FlamiV niaab Ifauro ad uaternum fori Corneliinuncimoheamné:& Aemylia inde ad trebia Placentiae urbis FluuiÙJqua longitudine 8c nùc habet R auénatis ecclefia; exarchatus ^puincia cuius totaid Romàdiolxnoméolimoptinuinquod qdéno méoftédimus in hiftoriis CarolùmagnùOcprimù Adrianùpon.ro.poftoppref fos d nioqj priuatos longobardos ea maxime ex ci indidifTe:q> toto Longobardo rum tpe Rauéna cu ^pinqs aliquot ciuitatibus & oppidis Romano ppfo fide m cóftàtiflimeferuauit.Sed nos cófuetudini adheréteslainueterata: ftnes Roma' diolcE i tra Ifaurù fiue folià 6C fcultennà fiue panatiù amnes A ppcninùqj monti ac mare adriaticù padufamq* palude citra padum & ultra illuqcqd ager Ferra/, rienfis Flaminia Flaminia uia. Ariminù Boi. Aemylia. ROMANDIOL A . Si tienfis ad Veronenfiu Patauinomqj paludes & ultima ufq;padi hortia fornaccs appellata mare inter adnaticum &padum habet cóftituemus.A d dexterà i Tauri aninis ripa primù habet Romandiola oppiclù pocciùpoft mòte lurù inter ifau/ Pocciù. fum&pximù torrente crurtumiù:de quo Lucanus: Crurtumiùq; capax:fiueut Mons li: ftuncappellantconchàjfocariaeft^pmontorium quattuorhabitatùoppidis gra rus. mariolo:cadrò medio gabitiis florériola 6i uinetis & oliuetis egregie cófitum:fupe Crurtumi nufqjfuntoppida tumbaplanusmoncismonscaluuspes capi faxùcorbariù& um.fiu. laceratamontis feretri.Sub focariaariminù uerfus catholica uicus ad quemab Focaria. forptù mari oppici ù conchà eminentes aquis muri turrefqj p a:quoris traqllìtaté Catholi ca oftédùr. Intenus eft gradarla Sigifmondi Pandulphi uilla fupbis azdificiis ama:/ Gradac i frifqj cófitionibus6campliflìmisuinetis ornataad finiftramfita conchazamnis: a quo fummerfum oppidù noméhabuit.Suntqj fupius Sanctus Joànis in ma ce/ gnano mondainù faluditiummós gridolphus metelum mós Floiy getnanù tau/ Certaldu tatùplanù cartelli cartrù nouùmós tauelu.certaldù petrt turchi uin dochflimipa Planum tnaplanù IoànistFràcifcinobilisècftrenuialnfqj nóabhorrentis uiripfiaplanù meleti, ttieletipetra rubia carpegnùta quo nome accepit mons arduus ampliflimufqj pa fcuapbens per afflate afahbus uberrima.Qu.i qdémons arimino ftueut nunc di' cit" marida tluuio ab appenino diuifus oium Italia appemnù no cótingentiù mo *iurn eft maximus.fubelt ite illi cartellarla portfequifmons cerognonus mona/ fteriù fextini apud quod multa extant uetuftatis monumenta. A d concha: uero Mons fcu/ dexterà Sanctus Cla:mens agellù corianù mons fcutulus:ubihxc fcnbimus:ai' tulus. baretùgypfum tumba gaiaenimons Zardinus faxù mons grimannus mons ta^ S.Mann0. xorù mons copiolus. Et mari in uia flaminia & prope mare imminet fancta: I ri ' litatìs ecclefia.Suntqj ad eius torrentis dexterà oppida & cartella in arimini fiue lurida:amnis fmiftrà uergentia Seraualle ueruculù fanctus Marinus:fubarduo cuius monte torrens ipfe ortum habet.Superiufqj in montis feretri regione mons Ariminù. taaius petra acutula toranu:fanctus Leo epi fedes fcaulinù antiquù (oanepenna bilio^ maiolù ciconiaria montironùtmercatùràchi.Succedit ordine ariminum fceturti clariq; nofs colonia Romano^ fimul cu beneuento ficut Liuius.xiiii.lib. Acribie deductaano qdexEufebiocóputauitnusante lefu chrirtidni natiuitaté fecundo octuagefimo & ducentefimoiea ciuitas duràa uitigite Gotthop? regep/ ^litobfidioné loanneuitalianipartium Juftinianifpera.ficutin hiftoriis ollèdi *nus uiriliter defenfante 6c nunc Sigifmódo Pandulpho malatertx clanfTim o rei Manela •Hilitaris duciuicaiiatus ecclefix titulo éfubiecta:GuiusIatera irrigateiufdé no-- fiumi» friinis fluuius mancia nunc dictus.Scribit Liuius lib.xxi.L.Scmproniù cof.cópo fitis Sicilia; rebus decénauibus ora Sicilia: legen té ariminù peruenifTe.'inde cum, e*ercicu fuo pfectum ad trebiàamné.Etlib.c.ix.dicitbelli ciuilis Caiaris ÓC 1 peiinitio Gurioné tribù num plarbispuenifTeariminù:c|hirtonà Hirtiusincomé tarùs& Lucanuspoeta diffufenarrantruteà plixiusanobis fenbi oportere non ,udicemus:&beatus Hieronymusecclefiaedoctor fcnbitcóciLùatate fu a & cui ^pfefterfueritanmtni celebtatum fuifleiqd poiteapatres reprobaueunt:&: gtfta Ff li ROMANDI OLA in eo cenfuerint effe nulla. Eam ciuitat? fuburbiùq? cóiungitpons nunc folus v\t fegerexuteribusquattuonquos Oclauius Auguftus flaminiauiaab urbe roma ariminum filicibus ftrata pter mino^r pontili turba maximo extruxit ope atqj ira pendio.Qui.n.eftad tyberim miluius noie a Marco fcauro ficut Amianus Mar' cellinus refert conftructus multaq» ab Octauio accepit ornamenta omoamifit & qui tyberim ite fub ocriculo iungebat parte una fucifTus in arcis fondamenta conceffit Js uero q fub narnea Naré ampleclabat^fiuuiii muliis ut uidet" fa:culis uel fuccifTum uel collapfum uetuffoè fornice medili am.ifit.Oi nata fuit ariminc' Cs ciuitas fupioribus GecuIìs Mattino Pandulpho & Galeoto exMalateftagente principibusomniuirtuteornatis.Ortiqjeodé Galeoto Carolus Malateftaprin' ceps fortiffimus atq; dodliffimus fuit:quéi hiftoriis Marco Catoni fupiori fimi lem fuiffe diximus:8£ Pàdulphusq Brixiaz&Bergomidriiùmultis optinuit an' nis inter artatis noftrx Principes primarii funt habiti.Cum tn nulla róneeis fuerit uirtute inferior Malatefta tertius frater Clara uero dulccq; fui memoria fazculo noftro reliqt Galeotus R obertusrq Iicet paterna hazreditatis urbes oppidaq? anv plùin Italia principatù iuftiflime fimul & prudentiflime adminiftrauittres tamé mundanas tanta eleuati in sterna: falutis defideria fpiritus munditia & puritate cótépfitjutpoftqua adolefcens in coelù unde uenerat reftitutus carnis farcinaeft exutus beatitudmis fama fignaq; in terris reliquerit. A riminùqj nunc hét petru ac Iacobù per leones fratres latinis & grccis Iitteris appme eruditos. A d fmiftratn Maiolum. m3nc^a:"*tus ut diximus uerruculù prima Malateftaijjpatria Maiolù Bilium J3ilium. ^ a<^ f°nt^,n appenino caftrum ilicis.Eft etià ut diximus in exefi montis cacu^' mine Samarinù oppidù olim acer mons didtù ppetusc libertatis gloria clarumtul terius uia flaminia eft fancla luftina uicus & fupra primis in collibus Sanctus af changelus nobile oppidù:& in uia ite flaminia Sauignanu oppidù interfecat più Plufa flu, ra uetu^1 nois fluuiusjqui fub belaere caftello mareffluit adriaticù.Inde habetut paruus torrens Butriufrcui fupra uia flaminia adiacet longianù uiti oleaqj in civ Rubicon cultu ppulchre cófitù.fequit" magni quondànois torrens pexiguus rubicon ci" falpinxgalltcE 8C Jtalisearua difterminarefolttus piflatellù nunc qui fub flamini? uia ruconéq fupra accolunt uocat:fuitq? olim ftàte & integra re pubiica Rema-' na lege ^phibitùme quifpià armatus illù iniufTu magiftratuù tranfgrederet". fcaq? lex loco mota in quo ab initio fuit pofi ta marmore Iitteris feifa elegàtiflìffimis éc Epigrama nunc uifit".QuàlibuithicponereiufTu mandatùue.P.R. Conf.Impe.miles tyro comilito qfqs es manipularteue centurie turmxue legionaria: hic fiftito uexiltù fi nito:nec atra hùc amné rubicone figna duclu cómeatùuetraducito,Si qs huius iuffionis ergo aduerfus ierit feceritue adiudicatus erto hoftis.P.R,. ac fi córra pa', tnàarma tuJerit:penatefq>efacris penetralibus afportauerit.S.P.Q_,R..S A N' CI lOPLEBIS CITItS.VE,C,Notiorafuntq dehuiusamnis&legistràfgref fione.C. lulii Cazfaris feripta funt a multis q ut ea a nobis hic fcribi oportere iudi cemus:fatifqj fuerit8C locù de lege iudicaffe. Ìncipit uero hic fecundum uetuflos g^iliacifalpina de q.MCicero in philippicis,Nec uero de uirtute conftatia grauì tate gali m \ ROM AN DJ OLA 82 tate gallix taceri pót.efl: enim ille flcs Italice illu d fu matnentù impii ro.illud orna tnentum dignitatis.& pli.in hoc tractu interiere bouquorù tribus. cxii. futffe au/ ctorert: Cato.ltéfenonesqceperatromaq rubicon torrensinfiuit adriaticùpor/ Portus ce/ tus eft Cefenas parua admittés nauigia intus fupra flaminia funtamceni & fera^ fen. cesagri Ariminéfis caftella:quoij>pnmariù eft Rùchfridù.ultra Cefenaté littori rT)pinqua é Cernia ciuitas rari (lìmo habitatacolono falinas faciéte:quom Mala/ Cernia, teda nouelius Cefena: ]3nceps pftàtifTimus in arctiore reftricla orbe muro nup ua lido cómuniuit:&; qntoab 1 de miliario abfunt fapis fìuuii hoftia adiacetq? ei fiu uiointus inuia flaminiaciuitas Cefenauetushnsnomé:q malatefhenouelli Ifis pfcrtim hiftoria ornatifTimi adminiftratione nùc gaudetta quo ornat" Bibliotho Cefena. camelioribus Italia a:quipanda:quom tnhofpitaleidéinurbe fumptuofiftimù sdificettac minibus illa nouis alicubi cóiat ponte lapideo &qdé infigni fapim fluuiù ad uià flaminia iunxerit.^ eftq? nùc pluriffacienda q innuerit.M.Cicero: quom in ultima ad Lentulù epiftola lignificare uolens quépia romanu due par> uifaciundù effe dicit no fatis dignù eé cui Cefenaauttabernola: fuerint comitté dar.PliniusaùtCiceronepofterioruinadocés Itali® optima conumerat Cefena ticù.Eaciuitas cu ciuilib0 diffidiis tumultuaret'jad annù falutis tricefimuoctauu fupra tricétefimù & milefimù a Britonib9 Romana ecclefia: fide feruare fimulà' tibus direpta fuit.Supius ad fapis fluenta intus eft emporiù farracenum uicus & Sapis flu. paulo fupra ad appenini radices SafTina uetuftiflìma ciuitas:q in bois nobiliffi// SafTina. ma plautu comicu ciuéhabuit:qué Eufebius tradit ppter annona? difficultatem ad molas manuarias pittori felocaffejibiq; quotiens opaj uacaret fabulas fcribere 6c uendere folitum fuiffe.i eiufqj urbis ruinis epm efbcuius diocefeos & dnii funt cartella 5C oppida ad uiginti botbo prò boio uetutto noie appellata ad fapis uero fluuiifontéuelpaulo infra oppidù eft fancte Maria: a balneisq itushét lateriuo S.Mariain ojpeconclufis dictu & fecùdù amnis eiufdédecurfum ualliseftbalineacaftellis balneis. Uicifq? plurimis frequétata:optinuerut uero boi a principio omnem meam nunc Boi. Romàdiolaeregioné:q a fafTina Bononienfem includitagrù:phibetq; pli.Bono/ Bononia tiia (p boionia dicta efTe:quaquà no mó Bononiéfem agrùboùfed eos q nùc mu tinéfis regienfifqj dicunf cóplexi fuifle uident*:quod indicat Liuius lib. xxii.his Uerbis.Q^ .minutius inde in agrù boiorù Iegiones duxit boioijr exercitus haud ita multo an traiecerat padùtiunxeritqj fe infubribus &C cenomamistqj ita acceperat coiuclis legiombus confulesrégefturostut&ipfi collatas in unu uires firmarent. Poftquà fama accidit alteru cófulé boio^ urere agros feditio extéplo orta eft po/ ftulare boi'ut laboràtibus untuerfi opé ferrétunfubres negare fe fua deferturos ita diuiGe copia: boifq} fagrù fuù tanecù^pfedris.fi iraqj tànetù fuit boioi^ mutina pi Tannetù ter 8d nùc regiù ultra qua ciuitaté tànetù eéottédemus in bois fuere.Fuernnt tim potétiftìmi bellaciffimiqj populuqdfnuit Liui.lib.xxi.Boi follicitatiab ifubribus defecerùtrnec tàob ueteres ÌnRo.po.tras:q q> nup circa padù Placentià Cremo/ liaqj Colonias in agrù gallici! deductas a:gre patiebàf.triùuiri ad dedu ccdas Co lonias mirti Placétix moemb^diffifi mucina cófugerùt.Legati ad boios m iffi uio ... ; ~ F Jr ili KOMAND lOL A / .9 ..... ' *' " Iati funtmutinaobfelTa&fimuIatù depaceagùmifftqj adea tramanda a Galli* coprehéfi.L.màlius imp.effufum agmé ad mutinà ducitjcsfi fùt romano^ o £ti gctifex:Tigna militarla adépta ite Liuius.xxxvi.P.Cornelius Scipio nafica cof. uit optimus a fenatu iudicatus boios gallos uictos i deditioné accepit de qbus triu" Cadianù phauit.Prìa poft fapis hoftia 1 adriatici littore loca defcribi digna funtpua cadi* ni fiue ualli ftue ftagni hoftia documeto prudétibus rerùq? peritis futura q i rebus £apis flu, huanis ofa fluxaofafùt caduca.Sapis fluuius quéottauo miliario defcriptù poft terga linqmus ad annu nùc plus minus fexcétefimù ipfam illabebat" càdiani ual' jPprtus. lé:efficiebatgj portù in pmis itali« celeberrimù i quo ficut Sueto.tràql.uegetiuf' qj&plamq;uetuftiores fcripferùt Octauius Aug.pmusro.imp.claflem fftituit: q finùadriaticùillyricùdalmatiagncciàpótù Armenia Afia Aegyptù &omné mediterranei maris ora tueret'.Scribitqj pli.f eius portus hoftiis turrim fuiffe pha rea ofum maxima qs romanu ubiqjhùitfpiùt&breuiab fftitutoeo portufactu e ut a naualibus turmis coueniétibus undiqj mercatoribus ciuitas ibi fit ardtfica' ta & qdé opulétifTima:de q helius Spartianus in Diuii Iuliani uita fcribit.Sed dù ha:cagit lulianus feuerus claflèm Rauénatéoccupat.Ea uero ciuitas cu antea tu maxime beati Gregorii tpibus epm habuit.capta uero fuit a rege longobardorum luchprado atq? direpta:un & urbefublata & quod magis crediderim fluuio fap/ piinremotù auerfocurfumuidemusfactu utnecurbis moeniù nec turris pha/ rea; neq; portus nifi minima ex pte aliquo d appeat ueftigiù pter fandi A ppollina ris inipfa claffeciuitateBafilicà uariis ornatamarmoribus csteris xqparada: qs Italia ubiq; héat uetufta: magmficéticc fpeciofioresjq theoderici oftrogothoiypri miregis opus fuit Jnfluùt uero ipam cadiani uallé:q Se tati olìportus tenues con feruit reliqas pui torrétes auela & beuanus appellati: quorù primus latera abluit fori pópilii ciuitas oli nùc oppidi nofs uetufti.Ea ciuitas in uiafiaminia unù fuit ex qttuor foris:q plinius dia in regióe fimul enumerattquà ciuitate ad annui falu/- tis fep tinge tefimu Vitaliani pó.ro.natióe figniéfis tpibus Grimoaldus Iógobardo ru tyrànus dù fabbato fancto cóficeret* crifma furto occupata diripuifcfolo xcj' uit:&eadépoftmodùaForoliuiéfibusinftauratà iterù deftruxit: arariqj fecit a d annu falutts tredecies cétenù atqj fexagefimu Egidius fabinéfis romana? cardinal Forum1 ecclefce celeberrimus fupra eminéti 1" colle é bretenoriù ciuitas i qua deftructi Pópilii* fori pópilii epalis dignitas eft tràflata:fuitqj id oppidum quod plinius uetuftiora Breteno^. repetensbrintùappellatumbriseapudRauenaultimum:8d pofteaiter quattuor polèna, op. fora enumeratum dicit eé foi^ brintano^ fub bretenorii colle iminet torréti aue^ xx polenta oppidum paucis habitatù colonistad quélocù oftédimus in hiftoriis pliù illud romaj& Italia:ifoeliciftimùfuifTe cómiffumu quo laceffitimagifq eia de aliq cofecti uifigotthi omifta ad gallias q 1 tédebar ^pfedhóe arma i urbe ro.uù ctricia cóuerterùt Se ea capta direptaqj ac alicubi icéfa ro.fpii fclinatio n'a: hifto/ riae titulus initiùqj ìchoauit.Poft clafenfem chàchiani portù pria fùt hardefi am nis hoftia rauénx portù efficiétia.Diftatqj fde fecùdo miliario R.auéna urbs uetu l^auéna ( ^ diximus fuilìe oppidù fabino^ un Liui,lib,xxi.Corneli,cof,quom audifTe a bois ante R. OMAN DI OLA bois ante fuum aduetum ìcurfiones in agrù foaoij> fadtas duabus legionibus fu/ bitariis tumultuseius cà fcriptis additifqjadeas quattuor cohortibus de exerci' tu fuo.C.appiù pfectu fuum hac tumultuaria manu p umbrià q tribuni fabinia uà uocat agrum baio^ fuadere iuflit.fuit itaqj agcrrauénas hxc tnbus fabiniana & ifra addit Liui.defdead caftrum mutillum ubi nunc dicit"mutilina cinxitra> Mutilina. uénà muris nunc extàtibus Vberius fpe.qd Px docéc cubùales ad portaePclaufa Porta au epiftolaiy fcriptorem & poft monachumtq ptec (cripta fecularibus litteris haud quaq cóténédahbros deafa grauiflìmeac erudi/ tiffime feripta reliqt. V r ét genuiffe Fauftmù ad quem Martialis poeta multa (cri |>fit.Quos fauftfe dies qies tibi roma rauéna abftulit.Genuùqj fupiori farculo ra uéna Guiltelmù phyficù qué petrufpaulus uergerius notifllmum amiciflìmùq? Ubihcfemmagnis effert laudibus.Genuitéteodétpeloànégrimaticù rhetoréqj doctifllmii qué folitus dicere fuit.Leonardus aretinus 01 in re fed potiflìme 1 hac Unagrauiffimuslocupletiflìmufq; teftis fuiffe}3mum a quo eloquéti® ftudia ta tope nunc fiorétialógo poftliminio 1 Italiàfueritredutìradignacerte cognitio q a nobis nunc illuftrada Italiafmediùadducat".Vidét ftelliguntq? qlatinas lfas uero 6cfuocùfapore°uftàtpaucosac>ppenullos poft dodto^ eccltaeA nv brofiijHieronymi& Auguftiniq&eadéiclinàtisromanoijnpiitpafuerùt aliqlì cu elegàtia fcripfifle nifi ìllis rppfqs tpi b u s. B ea c° C r ego r i u s ac uenerabilis beda & g lógo poft tpe fuit beatus Bernardus 1 pdiclo^ nùero fintponédnpmus uero 01 um Fràcifcus petrarcha magno uir fgenio maioreqj diligétia& poefim & eloqué Iti excitare coepit:nec tri eù atcigit ciceroniana: eloquétia:floré:quo multos 1 hoc tcculo uidemus ornatos in quo qdé nos libro^ magifq fgenii carentià defeclu<^ culpamus.ipfc.n.&l fi epfas Giceronis lentulo infcriptas uercellis repiffe gloriatus étres Giceronis deoratore Oc inftitutionum oratoriali Quintiliani librosnónifi laceros mutilatofqj uidit.ad cuius notitiàoratoris maioris & bruti de oratonbus claris ite Giceronis libri nullatenus peruenerunt.Ioannes aut Rauennas petrarv cham (ené puer nouit nec diclos aliter quam Petrarcha uidit librosmeqj aliquid quod fcLamus a fé fcriptù teliqc:5: tri fuopte ingenio quodà dei munere ficut fuit folitus romandiola fuit folitus dicere Leonardus eum petrupaulug? uergértu omne beni" fecola pa' jtauinù robertù rofTum& lacobu angeli film florétinos:Poggiùq? ouartnil Veto/ pienfem uidtorinù feltréfem ac alios qui minus rpfeceri5tauditores fuos fi né fatis q ci plene nefeiebat d o cere potuit i bonaiv u t d iceba t1 far lì amore CicrroniTq?i*n» . f tationé fflamabatJnterea emanuel chnfolora cófl-àtinopolitanus uir dotìrin? & oìuirtuteexcellétiflìmusquomfein Italia cotulifTet pam Venetu s ptimfloréti# ptimin curia qua fecutus é romana pdictos paene oés loànis rauénatisauditores Iras docuitgrazcasteffecitqj eius doctrina paucistn cótinuatatàn is;ut q graecas ne fcirentlias latinis uiderét" indocliores:quom magnus bn difcédiardor multos in Concilili Italia apprehédiflettcóciliuqj apud cóftàtia germanio ab unitier fo populo chri' fondanti, ftiano héret"jqtereibi & fuefh'gare coeperùt ex noftratibus multi fi quos permani# loca coftatÙE rpxima ex depditis romano^ 8C J tališ ols m Iibris in monafteriop/ h' tebris occultarent.Quintilianufqj integer reptus a Poggio primi! tranfcriptusin Italia uenitifecuteq? funt incerto nobis data: libertatis patrona: Ciceroni': ad A tri Quìntilia/ c" epiH:ola:,cùqjhic in Quintilioniìftitutióibus &ad atticùepifrolis noflroR' Ita jjust lia: adolefcériu igent'a defudarétrGafpaiinus bergoméfis grama tirus ? hetorq? ce/ leberrimus Venetiis meliori folito dodlrina nónullos erudiuit plurimos ad ea imi tanda (Tudia incitauit.florebantqj i a & fama celebra bit" Petrufpaulus uergerius omne borni fchola natu tjiaiores. Leonardus aretinus: R obertus rofTus. Iacob*ari geli & Poggiustac Nicola mediceus qué pceptor dni afTiduus erudierat aretinus« guarinufq? uenetiis & uitìrorinus màtux multos coeperàterudiretcu Philipp^me diolanéfis dux tertius Gafparinu a bergomo fubditù hoi'em iuirù mediolancfib7 edocédis Padua & Veneria euocauit. Vbi id maximeadiuméti ftudiis eloquétiaJ attulit q. reptus laude a fumo uiro Gerardo ladriano tunc ibi epo multifq» maxi/ rnis in ruderibus codex Ciceronis puetuftus & cuius Iitteras uetufh'ores pauciffi/ mi feirét legere ad eius pueniés man9 iteritu euafit.Cotinebat is codex p ter rheto rico^nouos 8i ueteres qui hébanf tres quoqj de oratore integerrimos Brutum de oratoribus claris:&: oratore ad Brutù.M.Tullii Ciceroni unde liberatus eft bonus ipfeuir Gafparinu s ingéti qué affùpferat labore fupplédi quoad poterà t Iibroru de oratore defectus ficutdiu antea i Quintiliani iftitutiombus multo labore fup pleuerat.Et quum nullus mediolani eét reptus q eius uetufti codicis litteram fei' ree legere: Cofmus qdà egregii fgenii Cremonéfis tres d e oratore Iibros pmus tra/ fcripfinmultiplicataqjindeexéplaoém Italia defideratiffimo codice repleuerut» Nos uero cu publicis patria tractadis negotiis adoIefcentes.Mediolanum adiffe ]3rutu$ musrBrutù de claris oratoribus primi omniù mirabili ardore ac celeritate tranfcri Gice, pfimus:exquo primu Veroni Guarino poft Leonardo lufh'niano Venetias mi( ìò:ofs Italia exéplis panter eft repleta.Quo ex tot libraio ipfius eloquenti!' fornii tum allato no Oris hominibus adiumento factum uidemus:u t maior meliorq? ea qua petrarcha habuit dicendi copia in noftram peruenerit a:tatem:nec paru una fuit cum adiumentum ad difeendum eloquentiam tum etià incitamenrùgrxca mmacceflio qui eas didicere pra:tei dodrinam 5t ingcntcm Iurta' ^ tiatuna R O M A N DIO L A S4 tiarumejcéplorùqj copia inde cóparatà conatifunt multa exgracis inlatinttaté Vertere m quo ufu au calti dui tate fcnbédi reddfderùt qua habebàteloquetia me l'oré.aut qui nulla prius habebàt mdealiquà effecerùt.Hinc fetbuerunt dio ma' >»\< gifqj nùc a c magis fernèt per 1 calia gymnafia p1a:r:q? funt ciuitatibus ludi in qui bus pulcherrimù ìucundùq; eft uidere difdpulos ne dum poftq funt d muffi fed quoufqj etia fub ipfi ferula declamàt & fctibùt pceptores dicéd 1 fcribendiue eie-' gantiafupare*Fxhisa*t quos Joani noftrorauénati diximus fuiffedifcipulos duo state pnoresrGuarinus Se Victorinushic Mantua'ille Venetiis Verona: Floren/ tia: Se demù Ferrarti infinità poene turba 6C in bis ferrarienfes Matuanofqj prin/ cipeserudierùt.GeorgiustrapezuntiuspublicoRomsgymnafio hifpanos gal/ los:germanofaj multos ut qui nónulli aliqri funt magni pftantefqj uirr. fimul cu ìtaljcisoratonxacpoeticsauditoreshét.Fràcifcusuerophilelphusabipfa gen F.pfiileL »• te chnfolora Cóftantinopoli eruditus Venetiis Horétix:benis Bonoma: & dtmu phus. ^lediolani gnccas plurimos litteras docuit&latinas.qd q> ualla Laurétius no mo fuiselegatusquofdà Neapoliimpleuinfedeasquoqjperoém Italia diffeminari obtmutt.petrufqjperleo Arimmenfis Mediolaniprimùpoft genuze:Iacobus fra' terfuus Bononia::Porcellius Romifii Neapoli & Thomas póianus Perufceua'' ttifq? ciuitatibus SenecaCamertmus Italia bonis litterisimplédaprò uiribus eni tunturauctoreftpliniusolimnebulasnutrire uuasdifputat Rauéna:uina prav fertfuermiculahéri optima. Sed Martialis cétra fentithis uetfibusSitCìfterna ttuhi qua uinea malo raucna:.Napoflum multo uédereplurisaquà.& alibi dicit nullo in folo gratioré gigni afpararum iis quos uiditin hortis rauennatium.quod Afparag". Martialis confirmat his uerfibus:mollis Se equorea q creuit fpina rauenna. Non eritincultisgratiorafparagis.EtaIio item loco fcnbit Plinius in rauennatiu mari tombu effeoptimù,martialis ueroindicatrauenmefemper alias ficut nùc eft ra^ tias fuiTTemultas.Cù comparata uichbus tuisora.Niliacus héat crocod:!lus au/ guftameliufqjranargarriantrauennates.Cingùtrauénàamnes duobedifù fàcie quo£?qad dexterammonton^qad finiftràolrm uinsnùcaqdudtus dicit or in appenini lugis ^pptnquo tyberis fonti loco habés.adiacetqj 1II1 intus meldu Meldula ^aoppidij;^ fupius galeatatpoft faneta Sophia. A d montoni fìuminis finifiram op„ ln uiaftaminiaeft foi^liuii ciuitas uetuftinofs ternu obtmés Iocumtmter qttuor Móronus fora qux fnominata Pliniùea in regione diximus pofuifle. Videmusat Eufebnì Forum li' detpibus dicere Gallù poeta cuius tape Vergilius Se Horatiusmeminerùt fuifle un. foroliuienfcmi&pliniusinuinisltalixoptimisliuienfeenumerat.fuituero eaci Gallus uitas qd p cui a uanitate médacu de pfia noftra fit diclu uiris pftatiflimis pferti poeta, ^fitis foccudaq pter Gallù poeta hiìit Guidone bonachi aftrologo^r pntipeha buitq K.ainenu arfendùiureconfultù celebre Bartoli faxoferratéfis pceptoretn: ^ P eadé ferme tépora checho rubeo Si nereo moràdo ìuris docbffimis Si Fràci^ feo petrati ha: ficut ipfe 1* epl'is fepe memoratamlcis ornata fuit. excel!uit uero p ^faté noftra iacob* deturreforliuiéfis cùAosphfammedicinaq?^feflos Si iaco alegreti forliuienfis bucoUcù carme estate uidemus ca:teris polt uergilianùeo in genere &QMANDIOLA in genere fcriptis càrminibus facile ut periti iudicat pponedum. qd <% Vgolinus cognomine urbeuetanus forliuii genitus & nutritus oés a-tatis noflramuficos (il necótradi&ióefupafcxditufqjabeo demuficaliberbaud fecus omniù qui ante fe fcripferùtlabores obfcurabit qua Boriati opa uetuftiflimo^ {cripta aftrologo/ rùfeponi faciùt:obiitq$nup Ludouicus Forliuienfts & eps 8C ciuis philofophoj? jetatis noftnc theologorùq? facile princeps.Rei aùt bellica; gnaros & in eo munc re claros habuitpatrianoftra Ioànéordelaffum bràdolinu& rybertù bràdulos ac Mofcardà qua: etià nùc ornata eft Nicolao hafteo recanetenfi ac macerateti fi epo litteris moribus & bonitate cófpicuo piterqj eius ^pnepote Stephano nardino cameraapfica: clerico dottrina uirtutibufq? decorato.Magnàitéfpé dei mune/ Biondi* re conditura uidemus in qnqj blondis natis noftristqlitteris oés p aitate funt ple^ fluinqj' ni.ferraciflimi etià & in multis natura: benigniate pcipui eli patria noftra foli q - ' pter cóes cxterìs Italia urbibus fruges uini olei frumenti femintbus quoqj abun/ dataromatids nulli in Italia alteri folo qua apullo conceffis annifTio cardamo-" trio fenograeco cimino coriadro eà ciuitaté quartus Martino pó.ro.murorù mu/ nitione fpoliatàin uici rurifue forma redegit:quà ignominia honeftiffima popu Io & male a pótifice exiftimatata ^ceflit ca.Quom.n.galli ecclefta: foliti militare Guidone appienfi doctoreurbe durilTimaac diutina plTiffent obfidióejcuius me minit uulgaris poeta dates populus F orliuienfis hortàte bonato Guidone armis correptis fattaeruptióe magna in illis ediditoccidionc fed q armis rcGftédo fot', tes fueràt ciues fuafionibus poftea mollifiimis fe decipi pmiferùttin quos ponti^ Caftrum fornimentoiratusinmoeniuurbisexcidiodefxuit. ad montonidexterà caftrU rum caru eft oppidù prius falfubiu a fcatente ibi faifo fonte dittiì ide douadula poft Caflìanù caffianùtdeinceps arduo in colle eft porticus eloquetiflìmo & grasce latineqj do/ Porticus. Ambrofio camalduléfi principe monacho qué genuit claru: ut no ime rito nos aliqn gloriari (oleamus q> uetufti patria noftra: agri ius a forliuienfi pr® tore patrù nofìro^ memora petere foliti oppida Plautù fafftma A mbrofium por ticus aenuerùt Rauénsmoenia fecus mótonù amné foffa attingit a uetuftiflìmis utinqt Pliniusmeffaniùappellata:duodecimmili£us nauigiain padùpferés pa P dufa. clnfaadeà foffamincipit palus uetuftinofs &quageographiunica in Italia pa/ " a ' ludéeffeuolùtdeqfgeorgicis Vergiliuspifcofoueamnepadufa.Complettitue ro qcqd lacuna: aut ftagno^ aut paluftris foli ab ea rauénate foffa quinqgefimo Annomo ferme miIiarl° Pac*" iter & flamini» aut emylia: agros ftercedere uidemus; anno $ n moqj fluuius nec adriaticù mare nec padùattingés 1 eà primus delabitur palude cui fluuio primus in ficco adiacet trauerfaria rauénatum uicus:& pari fpacioad p ca j dexterà bagnacaualiù noui nofs oppidù pus tyberiacù & aliqn ad caballos appel Iatum.Diuidif aùtinteriusanomoFauentiamuetuftinofs ciuitaté:cuius tamen ^ • fattam primo mentionéinuenimusapud Liuiumlib.lxxxix.SylIa carbone cum - aU"n ia* exercituad Clufiù:ad FauétiàtFidéciolaqj casfo Italiaexpulit.E:t Hclius fpartia/ nus in uita Hadriani 1"terfecfti infidiatores Hadriani cólulares: palma terracinxi i Nigrinus fauentise.Idemqi fpartianus Ceionius C6modus qui& Hclius uersu natuseft ROMANDTOLA S s natus efl maioribus Fauentinis.& lulius Capitolinus Lucii ueri helii imperatoris uita fcribés fichabet.Origo eius paterna ex erruria fu it:materna ex fauétiajeamqj Urbe gotthi fuftulerùt: & poftea reccdificatà Federicus cognomine BarbareITus •naiehabita redditfmunità.Etanno abindeuix dù ducétefimo brittones m Jta/ ha tue militates diripuerùt.Nup uero Guidacius Màfredus primo poft A flor/ gius frater pftates rei miliraris duces eundé uicariatusecclefoetitulo gubernàres muro cingerepualido inceperùt.Ornata fuit fauétianup Martino pftati rei mili fciris dutftore.Tradiuidemusamultis Octouium A uguftum.M.Lepidù:8<:; M. Antoniù defceleftiflìmo triùuiratu fuo apud cófluétia ppe Bononià cóueniiTe. Cófluéria. -A beffe aut no pòt qn aut fauétia aut ^xime apud Bagnacauallu Cu tigno! am Se Lugù ubi {lumina anomo fennius & uatrenus ac padus in mareunis hoftits con fluùtea fuerint C6fluetia.de quo nefario fcelerein hac fnfam fcribit Liuius lib. exix. In triumuiratu ^pferiptio facta eft in qua plurimi eqtes fenatorés.cxxx.uicif/ firn cóceflì Lepidus.N.L.Paulù fratrem: Antonius.L.Cxfaréauuculth& Otfa' uius.M.Ciceroné q a Popilio legionario milite quom héretannosJxiiii.occifus é: c3putq? cum dextra manu in roftris pofita ubi mulros defenderat. Plinius de li' tto Itali« tractas fauétinù in azmylia uia miris effert Iaudibus:& alio loco eos nuc •neràsquos Vefpafianus ìpator facta itali« deferiptióe excelléteriueteratosrcp perit:unadicitmulieréfauétiazinuentafuifìTeq annos.xxv. fupra centefimù na/ taerat.lnterius quarto fupra fauentià miliario Aureolùeftoppidumecclefixra/ Aureolu Uentiatis amocniflìmo in colle Gtù:fub quo in anomonédefluit Martianus torrcs «lui lateraabluit mutilane uetuftiflìmi oppidi cuius mutillinùc appellati Liuius pneipio belli macedonici ficutin R. auéna oftédimus meminit.fuitq; an qnge *os annos nobilis famili« comitù:q Guido cognofep flaminia& etruria fiorue/ funt.Supra fauentià ad Anomonis fluéta cóuallis eft fluuii nome retines popu/ Vallisano lis frequentata:in qua Brafgella rontana grattarla caftilionù cartella marrate:6ó monis. kifurcus uici.Sc fub appenino crifpinus.poftanomonépadufampaludé influit Brafgella Sénius amnis;cui ipfa in palude 8>C in filua qua lugi dicùt adiacet Fufignanù op Mattate pidù.Etad d ex t era béniiripà Cutignola eft: oppidum:un Attédulagés ffortiojj> Cutignola familia fìuxicinitalisnùc clariffima. AdiacetLugo sagonaria caftellùaccepta: sfiorétino ppFo cladis in philippefi bello 6C capti in co plio Caroli malatefta'jqd ùihiftorts diffufe oftédimus memoria celebratù.Et intra fecundù in de miliariù ad Sémi ripa excifum eft: oppidù Cunii! ex quo opis huius pneipio diximus fa-- Cunium fiftilià nobile cunii comitù origine duxiffejq multos hùit belli duces no itaqj du/ *>mus omittédù qd maxime ad pnté facit 1 tenone A Ibricù Cunii comité q pm .A Ibricus hoc noie in ea familia fuit fato quoda illu fuiffe q maxima 1 re militari italica fe ccmes, *jt mutationé. V t.n.rcmotiora omittamus tpa:reipublica: & fpatoij! q ad inchina Cunii ^onéufqjfpiùroma:Sdì 1 taliaftegrutenuerùt.ut etillaptereamusó pannos fer/ 1116 quaaringétos malo fuo Icalta p uifigothoi^ : erulow oftrogothoiv&lógcbar/ tépora uidit accurate noftris i hiftoriis narrata magna qetem 1 talia fub Ca/ migao Se fuis filiis ac nepotibus R.om» ìpantibus p annos citcitet centù ha ..... ...... ..........................buit.Sed {COMANDI OLA buit.Sed inox ad priftinos pocne Iabores fub Italids tribus tyrànis Berégan'us re' daclatbreui poftgermano^ regù fpii ticulo ornato^ tpibus uaria uti fortuna eoe pi'ttq aliquotexipfis tyrannos:aliquotinertes &malignos pafla nil minus mali ui di t g quom inter feipfam diuifa eft.& pteoppreflapsaftu dolisaut fortitudine ufa calamitatéad tps potuit declinare.unicù uero tàris malis remediù aliqn exco gitatum eft.Quom fplorata romano^ pótificù auxilia aliquos a mali regis fiue v peratoris gemani faruitia tutabat" .Quaq tpa fsepe fuerùt in qbus magis ipfa poti/ ficù diffidia cu malis pncipibus nocuere.Quom itaq; id romano^ pótificu aliV qninefficaxremediùeét uifumtcoepeurbsf Italiapotétiores pfertim lóbardùc# marchia; taruifrna: fefe in libertaté erigere:& focietatibus initis inuicem fe tueri. lt ruerùt uero aliquotiés germani reges Otto tertius tres hmci.tertius & qrtus & p° ftea feptimus.deinde primus Federicus & fecùdus.& demù Ludouicus bauarus. 6C hinc pótificibus fodifqj bello ppfis 1 de regib" uel fpugnàtibus uel iniuria^pul fantibus ftrages ubiqj ca:des direptióes incédia 1" italis funt cómiflfatut'aufim aff't mare plus aliqn calamita tis ab hac genre acceptù:q raro alias a batbaris omnino xp l'anse fidei hoftibus ppeffum erat.ln tàtis àt malis ultio p cene bauari tpe cocpe/ rùt ro.pon.atqj et aliq oello^ focise ciuitates aduerfus germanica tyrdnop? rabie externos milites.fracos.hifpanos.angelicos.bnttonefqj mercede coductos i J tali» uocare:qn etia quotiés orta inter electores impii qd fxpe contingit:aut aliter in tet romanos ]3ncipes difcordia uifum eft tutù eé germanoR: eletto fpatori inimico^ pfidia pcio funtaccepta. Vnde fa&ù eft ut p annos circiter cétum a Martini qcti pócificatu ufqjad Gregorii undecimi tpadiuerfts mregionibus Italia aut theoto nicos aut brittones aut angelicos hùerit mercede coductos.Nulla.n.erat Italix ci Charrotiù mtas S 1 ta^lC0 hol~ stipendia péderet. fed finguli ppl'i inter fe centuriati fue reipu. munera gratis obibant.& uexdla curru uecta qd appellarùt Charrotium f expedi tiones ac plia ducebant".acciditqj dimiflbs aliqn ut alias cu pdadi libido inceflic hmói coduclos mercenarios milites plura maioraq? dana noftratib' q eos a qbu* timebat"intulifte.dicùt hoc maxfo expti dano fuo pufmi clade ingenti.xii. milù* uel ferro cxfo^uel tyberi enedoi^ a brittonibus anglicifqj afflitti teftant" Cefen* Fauétiaq? crudeliter direptx & ofs regio affirmat urbi [Lorna; adiacens in qua fe/ rùt q iterfuerùt fupra.Ix.oppida & cartella partim funditus ut nùc manét excifa* Vicecomi babitatoribus pulfis fpoliata fuifle ut foelices habiti fmtex ipfis:q nihil re^ tes " amiffione durius ab anglicis brittonibufqj fuerùt pafTuCrefcebat interim uiceco mitù in Iombardis potétia Bridiòti undecimi pótificis romani auttoritate 1" bau« ri dànù dedecufqj Luchino uicecomiti Se Ioàni eius fratri mediolanéfi archiepo attributa.&uariepaliquottépainter lobardos quo d diffufe inhiftoriis diximus eft certatumrqbus in bellis quom brittones angliciqj contraria Bernaboui uiceco mitifentirent:armauitillecùaliosin Italiatùiprimis Albricùde quodiceiecccl ^ pimus Cunii cómitéiqui extremo militi fajpe congrefTus fuperior uidorqj euafic* Et tn uariàte ut fit fortuna exercitu Bernabouis fraclo fugatoqj Albricus eft ca/ p tus:qué ut militari astatis n?e more dimitterent.quom illi pcibus rónibufq? ali»5 adduci romandiola 86 adduci no pofi"ent;Barnabos argéto ad teatina quati ponderaret fpéfo redemit, I fqj pra:ftàtiffimus ductor ea gente extremà breui expuh't Lombardia q uiceco/ fiuti erat fubdira. Barnabo uè poftmodù a nepotein carcere coiecto Albricus ftiV pendio dimiflìs ftalis oibus q arma ferre coeperàt fefe ducemearóne exhibuitut coacti eà in militii pftàtiores quiqj inito foedere quod facraméto firmatu é una efTent focietas famiti Georgii appellatatqua cu focietate adeo ardenti ccelfcq: aio excernos Albricus eli: infectatus ut nullus q paterna auitaqj origine ini talia ge// nitus no effetarmapeùcircùferrefitaufus.FuiiTeaùtadquadraginta equitum milta externos Italia cune pulfos audiuimus:quom Albricus fua focietate repétiV no tumultu cógregatos uirduodecim miliahabuerit.Fomefqj id & origo quarda fuitomniù rei militaris ducù quos audiuimus 6C ipfi uidimus adminiftrandoi^ bello ij> gloria excelluiiTe.Na Braccius montonenfis domefticus Albrico familia/ Bracius. rìfqj fuit.& Sforna cu Laurétio atfedulo cófanguineo prima duchi Bran dolini Sfortia. foroliuiéfisin Albriciexercitu tyrocinia fecitpariter Paulus urfinus Moftarda Moftarda. Foroliuiéfis Tartaliaqj lauelléfis òl Thomafinus cribellus Mediolanéfis: Albrici Tartalia. ductu aufpiciis &C difciplina militià funt fecuti.Inftituta: aùt in italia militi^ A1 bricus nouu addidit ornamétù q> ubi thoraces:orreas:brachialiaqj ex cono quod nos uidimus uel externi uel ciues \ tumultibus patria: militantes induebant":ferro ipfe & chalibe totù armari hominé primus edocuit:8t in fua focietate curauit. Ex ternis Italiapulfis Albricus in Neapolitanùfe cófferens regnum Ladiflao regia quo magni cómeftabilis dignitate ornatus fuit:talépftitit opera ut nedù regno a rciulois potéuffimifqj inuaforibus occupato fit potitustfed talia p Italiam ircerit f undamenta:ex qbus apparuit eù nifi morte poft A lbricù prxuétus fuiffet regni •Italici atqj impit dignitates in 1 talia reducturu fuifTe.Sentiant uero qcqd alii uo^ tant noftrafett opmio tati fuifle externos milites:anglos brittones germanos Ita^ ha pulfos effe ut ex opibus magis abundauerit:5c maio ré certe tutioré qete poftea femp habuerit. Na etfi i bellis q poft eà externo^ eiectione funt gefta urbium op/ pidorùqj direptiones comittunf;:ab excidio tn incendio & fanguine no fin' fxpi temperati quod uni in expilatione dano efhopes alteri Italico accumulat:quas wternus barbarufqjafportafiet.Quinetiaecótrafactuuidemus ut quom mul' ti ex I talicis magna conducti mercede francis ac anglicis caeperint militare. Spa> lia fde Oc pecunia in Italia deferant", Nullufq? mihi oftederet xdificadi:ueltiedis °mandi:& cheterà oém uitaj noftra: qua hoc Cuculo uiuimus luxurté: lauti ciamt c£terofqj magnificos apparatus certe fupioribus fceculis fieri folitis maio resali-^ unde q ab hac fecuritate & tutela origine habuiffe.Quaz oia Albriconoftro Cu - niialùno quod excifumnùc arat" nó imerito laudegloriaq;ppetua accumulane Nec tn negamus R.o.curia: in Italia ab Auinionereuerfionéopulétià Ifall# plurt •^ùadauxifTe.Nà cùpdnos.Ixx.Auinione ro.pó.curia tenuiffent: Grego ri us.xu Catione Lcmonicéfis eandé ad annu falutisJxxxJupra millefimu& trecetefimu l"n Ita, areduxit.Atpoftq deimunereeloquétiapuiri Romàdioli R.auena;geni ti uirtute reuiuifeere coepit»ficnoua tutiorqj reimilitaris forma in Italia externts i KOM'ANDIOLA fiectisp AlbricùitéRomandiolùeftredditaieandequoq? Romandiola p nf-as manus tertià in rebus maximis gloria Italia: fpamus dedilTe qlatente fupra mille annos hiftorià tata attingimus diligétia:utoémnedù Italìac:fed totius olim Ro. impii ^uinciarù regionùqj (la tu a d quo£> uel regu uel principu uel nationum ma Roma iti' nus puenerit dare magis 6c q fieri pofle uideret" diffufe oftéderimustquom roma (laura ta, interim inftaurata Italia quoqj abftetfa erroi^ obfcuritatùq» multa rubigine no// (calia illu' uerimusiiluftrare.InteriusuiaflamiaiaSenniùiungit pons^pculeiust&addexte jfh-ata, ram in eadem uia Bolognefiù eft noui nominis oppidùtquod patrù noftro^ m e/ Caftrum moria bononienfis populus a fundamétis zedificauit.Supra funt Sofenana &in Bologne / appenino palatiolum cartella olim rei militaris gloria clariflmae genti ubaldin# fium. fubditatqu« fupioti fseculo fimul cùlongiffimt traclus appenini uicist caftelliss Vatcenus & oppidis ab eaaé géte pofTeffis populus florétinus p arma coepit Jn padufa item flut Vatrenus feqt" amnistqué pli.fcribit folitù f uiffe hoftia padi nùc pmaria ubi fpi neticu appellabat" adaugere.Sed nùcauerfo poene uigintimilibus curfu noui no/ Zaniolu minis hoftia 1 padufum & padù habet zaniolu appellata ubi clara: memoria Ni' colaus eftcnfis marchio magnifici opis arcé:&poftea Leonellus fucceffor ac fili uiaq duodecimomiliariopducitLugùfeceruntJntusad uatreni dextera in uia Jjnola, flaminia eft i mola fo^> Cornelii a prifcis appellatatad quod erat A emylise regio/ nis initiù.Martiabfqj cocus poeta hanc urbe inhabitafTe uidetf ficuthis in uerfi/ bus innuit.Si qbus in terris qua fimus in urbe rogabit Cornelii referas me licet ec foro.Ea ciuitasanarfetis militibus ficut inhiftoriis diximus diruta:&breui poft a Cleophi immaniflimo Longobardorum rege fub nouo hoc Imola: nomine ut Rauénatibus fide Pó.ro.feruàtibus opponeret" edificata eft. habuitqj paulo fu/ pra state noftrà Beneuenututqui gràmaticus & ludi magifter tue in Italia prima rius quom hiftorias noffetaliquafcripfit.Claruitq» diebus noftris Ioannes Imo/ Ienfis pontificii & ciuilis iuriù pitiflfimus. Eft interius ad uatreni finiftri feptimo Tanxigna ab Imola miliario Tanxignanu oppidùtquod decxmu Ioanné ro.pó.genuit inge' fiutji op* tis certe uirtutis & fama: uirumia quo fariaceni media ferme Italia obtinétes \ fu ga primo couerfopoft ad Lirimflu.magnaoccifione rpfligati Italia reliquerunt. JFuit quoq: tanxignanu fuperiori Osculo ornatù Petro excellenti medico & nupe£ ex uico codregnano q tanxignano mille qngentis paflìbus abeft originem habuit ioannes Ferrarienfis eps uir cu do filitibus roma auectis ft# ta fuit.Quom.n. Ro.imp.floréte:aliq belli aut pacis ufibus neceffaria in armyli^ deferri effet opus ea mari aduetfa per padi hoftia OC inde p padu fam huc loci co portabant":unde uia natura foli &paludis ppinqtate coenofam t & raro tùc ficu£ 6C nùc h seftateplauftra pferrentem Iberni neceflitas adegit.Silices aùt roma aue/ ctos fu (Ite R O M AN DIO L A 8 7 ftòs fuifTe ut dicamus facit plinius:q genus i d Iapidis nullo alio q circa urbcm & mare etrufcù loco repiri dicit.Difpfos uero p Ferrarla Tmolà ac circùftantia loca filices ab hac nunc fpoliata uia acceptos uidemus effe ex his q nùc in ftratis circa urbem Roma uiis paffuti cófpiciunt'.Sequit" torrés in padufam labensSilerjcui Siler flu. intus appofita funt agri BononienGs oppida fanch petri ad dexterà:& Ducia ad Ducia. Gniftram.Superius uero in montibus eft flagnanù oppidù fecundo Hcnorio pó. Kubi genito decoratum.Torrens ide habet" Claterna padufam iuxta uicù ad ca/ Clatema ballos petens:ad cuius nominis ponte uià flaminia ìugenté oppidù fuit claterna: cuius modica apparét fundamentatde quo Cicero ad Lentulù. Erat claterna: no fter hircius ad forum Cornelii Cazfar paruo inde fpacio a padufa abfunt oppida bine medicina inde Butriùpopulo &qdédiuitefrequériflimù.Supra eft in colli Brutiù. bus Varagnana.Idex inde habet" fluuius apud mulinellam uicù padufam attin/ Varagna ? gens, un de uigefimo ftadioadpadiripas lintribus nauigat". Adfiniftraqjidicis na. primo in colle caftellù eft Brittonù fub appenino:ad finiftrà uifanumtad dexterà caburatiù:amnifauen2EpadufamillabentiBononiaadiacet.Sùtqj intus adeius Bononia j> amnis finiftrà uia Fiorentina uiciplanoriù primotpoftin montibus Loianum in Loianum. > de fcarcalafinù & in appenino caprennu:deinceps eft rheni Bononiéfis pars fofla Cabrtmn •nanufacla p urbe dudra q auefam torrétulù urbédiuidentéad pomeriùaugens lintres p padufam dimittit in padù.Secundù huius nauigationis finiftrà padufae adiacet ocelinù turris in Ferrarienfi uia ad limitis agri Bononiéfis cuftodiam coi Ocelinum ta. A pud ocelini turré padufe fine oltm fuifle& rhenù Bononiéfem eo i loco aut jppinquo padù influxifTe. Indicar puetufti utriufqj amnis aluci: indicàtqj pariter ptholemxi ac aliop» geographo^r deferiptio ac pictura:quom uero padus qttuor fere milia paffus retrocefferit qcqd praefenté padi ripa &C ocelinù intercedi padu ' f«acceffit:nec ut ante cófueueratpadù illabunt" rhenus fldfcultenna. fed lauinio & famogia auctus rhenus 6C fcultenna: & formigini torrétulo iungitur coadaqj huiufmodiaqua^ moles per ultimapadufae hoftiaad Bodenù illabit" padum. ìd uero Bonon.agri qd rhenù padufam & ipfam 1 tercedit urbe plurimis uicis op pidis ÓC caftellis frequétat". Podio libertino^ ^pfpio platefio^: uenàtio galleria p/ Podium etulo:céthio &c plebeio.Bononia urbe uetuftà fcribit Pli. urbium qs etrufei ultra Galena. appeninù habuere primaria boioij?poftea caput fuifle utprofelfina credat" pri / Bononia» ttvùboioniapoft Bononia effe dicta. Ei Liuius.xxxviùdicit colonia a Romanis deducta:agruqj eù fuiffe captù de bois gallis q ager prius fueratetrufeorum qua p A ugufti 6C aliquot ìperato^ tpa triù opulétiffima^ Italiar ciuitatù fupero ma/ ria diacé tiù una fui(Te:quom alii dicùtfcriptores tùaffirmatpli.fuetonius aùtdi cit Oétauianù Bononiéfibus q> in antonio^ cliétela antiqtus fuerat gratià fecifle coiuràdi cù tota Italia prò partibus fuis. Idéqj fuetonius fcribit Nerone fpatoré °rafTe latine prò bononiéfibus ad cófuléSC ad fenatum.lulius capitolinus m.xxx. 'yrànoprgeftis rebus de Céforio diete. Erateius fepulchrù gradibus litteris circa bononiàùcifi fùt eius honoresmltimo tn aferiptù é foelixp ofa infelicifli'mus. A d 'tuiù (alutis.xxxx.fupra.lxxx, Seigii pó.ro.os porci f us appellati téporibus quom JCOMANDIOLA l.otharius tane fpator Ludouicu filtu Roma cu copiis mitteret:Bononiéfes illu multis incorno dis danifqj affecerùt. Qua ob retile cóuerfo g ià ptenerat exercitu ultionis modù exceffit:q? poft agri uaftationé factamqj in infontibus p uicos uil lafqj reptis cxdé obfeffam urbe captaqj reddidit imunità.&: tn illa ad annu falu > tis.lxxi.fupra ducétefimù 6i milefimù tà feimus fuiffe potete ut aduerfos Vene/ tos liberà mari adriatico nauigationé phibétes tribus ànis bello c6téderit:in quo Bononiae ptor caftra hns apud padi hoftia ubi cartelli! Bononiéfes asdificauerat qdraginta milia eqtes peditefqj in exercitu tenuerit: repulfiqj Veneti amiflis ali/ quot copiis cii ducis Venetia^ Laurentii teupoli ductu paratiores rediffent iter bononiéfes Venetofq? pax firmata eftun q actiieft ut padi hoftio^ cuftodta Ve/ tietis relicta poffentbononienfes p ea fai ÒC frumenta abfqj uectigali ad libitù de/ portare.Sequenti anno orta ciuili deffenfione bononienfes factione ciuiu ut dice bant fpiale pfia eiecerunt làbertatiostfic eo^ ptes fecutos afinellos de andalo comi tes panici:carboniéfios:ftorletos albaros de uilla noua:de principibus de abbate: comites butrii:fufcardos:de albajfiotde fratta:de la mola uilla noua:de rufticanis ex inde quom pars q in ciuitate uidrrix manferat extorres animofius infecuta fo^ liuìum f qua ìlli fe receperant ciuitate obfediffet bononienfis exercit9 fraci" efl SC fugatusjquo 1 plio legi i Veneto^ monumentis oclo milia bonori.cecidiffe.Qua quo aùt móres pofleafehabuerint Bononiam anno.lxxxx.uix dù elapfo fuiffe 2 Ro.ecclefias magiftratibus hoc nouo qué nùc hét circùdatà muro fcimusrcóftat q? ea no muro magis p id tpis ac diu poftea qopibus amplificata fuiffe: huit Bo/ nonia fio ut tradit kufebius.L.Póponiù bonon.athelana^ fcriptoré.& paulo poft p. M.Tullii Ci.tpa ficut ipfe in Bruto dicit.C. Ruftìcellù oratore haud quaqua ry» «.ri,,,., cótédédù.& fecundo Lucio pon.ro. Alberti filio ciue ornata fuit.Martialts uero ea urbe rufo ornata fuiffe dicit his uerfibus.Funde tuo lachrymas orbata Bono/ Bononia, niatufo:& refonettotaplactus inazmylia.Pliniufqj refert cu Vefpafianiimp.edi cto italtaj céfu haberet",L.T ermiciù Marci filiù bonon.xxy.& cétum annos fuiffe natù. Idéqj Pli. dicit nullos calamos aptiores effe fagittis q bonon.& fpeculares là pides breues maculofofqj cóplexu filicis in bononiéfi agro reperiri.Habuit autem paulo fupra astate noftrà Bononia Ioanéandrese calderinum iurecofulto^ aetatis lue celeberrimù.Gaudemufqj state noftra tuliffe Nicolaù alberga tu q pmo car/ tufijemonachus poft bononia:eps:demù Ro.ecclefiae cardinalisjuir fuit cu cele bris fanctimonise tu ét fapiétia: fmgularistnup quoqj Antonius claruit bétiuoli" uir nobiliù xtatis fue i bononia potéti(Tìmus:& potetti! fui fseculi bona^ artiu ex terarùqj uirtutù pfertim liberalitatis gloria celeberrimù.Obiitqj fpximis téporibuS philofopho^ fui fseculi pftàtiffimus Nicolaus faba bonon.Supfuntaùt GafpaC nùc eps imoléfis Si philofophus infignis:8d multi iuriù ciuilis & pontificii & phi'' lofophiaj ac medicine ftudiis ornatiflimùLudouicus de géte ludouifia facri pala tii apfici auditor.Baptifta floriani iurecófultiffimi fili°:Gafpararrégherius di vS Bornipfalenfis.Matré uero ftudio^ Bononia ti paucis nùcWnari elegàter doctis Julius mirabit" q meminerit:qd cu horrore dicimus quiles difeordias plures fec/ co p astate ROMAN DIOLA 8 S ro p retate noftra Bononiceabffculiffe pftatis ciuesiis quos nune ipfa 8C dux fifes i Italiahabeàtciuitates.Ad ihem finiftràfteriusoliuetu ubi cóuallisrhent incipit uicus.Ad dextera fub appenmo Cafm:inappeninoGranario^arxaltifTima.ln/ Cafium: ter Samogia torcete & Scuitennaamnéfuntoppida & cartella Creualconù:Perfi Granaria cetum francu ubi ohm fuitfoi^galloi^apudqdoppidum.M. Antoniù hircius orum. Bi Panfacof.plio fuperarùt:de quo plio fic h et Liuius lib. exix. Cu Pafa cof. ma' leaduerfus antoniù pucùfTet.M.Hircius cóful cumexercitu fuperueniensfufis Marci Antonii copiis fortuna utriufqjpartis aequauit. Victus deinde ab Hircio & Gufare A ntonius in galiià cófugit. A t Hircius q poft uictona in ipfis hoftiù caftris ex uulnere ceciderat.&X.Pàfa ex uulnere derunctus in capo martio fepul ti funt.Deinceps intus funtpluinatiù:bazanu mons uelius agri Bononienfis.ca / della.Eftetiàin bonon.agro in paludépadufamuergenti Nouàtula oppidù mo nafterio infigni ornatum qdgloriofse Matildis comitiffse opa ipéfaqj a:dificatù é. Sed ià fcultennre ripa ad quàpuenimus cifpadanaz tomàdiolx regionis finis ad tràfpadanàeiufdépartétrafeudùeé admonet.A d prima padi hoftia Spina urbe t diomedicisopibusfuiffecóditàfcribitpli.fedeius nunc pua extàt ueftigia ptim Tranlpa ^ ualIisptimdorfumfpin;eappellata:uri naué zediftcaffeoium, maxima q potius magna domus potuerit appellare. Primum ea dexterapadi ripa uicum hét fanclalbertu ubi ano nùc.lxxix.atqj cétefimo Veneti cartelli! xdifìcarunt Marcomama appellati! ut bonoméfib"reftfterét hoftibus: q aliud caftellù in aduerfa padt ripa fed iferius iuxta mare magnifumptibus coi" uerant.Eftqj is fancti Albertilocus uri p foffam padufa: meffanicù.xii.miliario ^ Rauénà itur. Ea in padi ripa frequétes Se ppe contigui intra uigtnti milia funt ui S .Albert ci:humana:fo{Ta:putula:longaftrinus filus a padi rettitudine milia paflus fex co tinuata dichis rupta blafianus in quo uillàhémus locupletem e regione zanioli fitàinq hopjptéfcripfimus.&poft Argétaoppidùfimulcu ferrariaa fmaragdo evarcho ficut inhiftoriis diximus pmo moenibus coitù duo deuiginti miba paC- Argenta, fus diftans a ferrarla ciuitaterquo in fpacio fecundù padi ripa diftat ab argéta tri bus pafluù milib0 Cofandala uilla marchionumeftéfiù magnifici opis ardib^or/ tiatifllma. Ad eaqjuillà rectus &pmarius padicurfusq pterlabit"ano nùccen/ i tefimo tortuofiore ueniebatalueo quem nunc a uico coderea corrupteprò capite eriolani dicto fecus uilla Belreguarda deficcata uidemus.Nipiclura italiae qua imprimis feqmur Roberti regis Sicilia & Fracifci petrarchxeius amiciopus uiV cuentià uicueriàq? & cona uicos prò fluenti pado appofitos hét. Quare ptes ipfas Caprefia padi a Ferraria Cofandalum &C a Coderea in mare nunc deflués a cétefimo ano Magnaua initiuhùifTenódubito.Supra Cofandalu alia eft uilla. Monafteriolù appellata, ca. A d Cecùdù maris littus diftat a fpmariis padi hoftiis paffus qndecf mille (lagni: Cornaci qd pnfei CapreOa dixere hortia nuncvmagna uaca uulgo appellata: ad qd ftagnù fis ciuitas. pafTus fupra duodecf mtlia i circuitum patés Comacléfis lìta é uetufta ciuitas; q |> gottho^logobardoiùqjtpaclafTemarmarefolita Veneti ab Alberto Berégatu GG vii romandiola regis fìtto comacliéfiu auxilio iniuria Iaceffiti ad annù falutis nonàgefimù tri cefi mùfecundù deitruxerunt ut femp poftea ficu 15C nunc a paucis fuerit incolis ha bitata.Mirùuero eft cernere quàtàid ftagnù praftet pifciù copiàtquod anguilla rum cephalorùqj fale condito^ uix maxima inde habitata:ma£nù eftéfibus mar chionibusuectigalomnipropemodii Italia:fatiffaciat.Scimus uero uidimufq? hac in pif catione cóungere quo d Plinius debscnaco mintioqj fcribithis ueibis. InbamacoOctobrimenfeglomeratseanguilla:uoluùf mirabili multitudmcut in excipulis eius fluminis mintii ob hoc ipfum fabricatis fingulois milxu globi ca piantar. Valaua fequunt" uetufli pra:fentifq? nominis hofh'a:q ramus aucreta pa do ueteri apud Coderei fiue caput eridani fciflus.Suntqj ea in infula qua bifuf catushacficiffurapadus mare adriatici ac palus Caprefiaefficiuntuici populiš frequenti (Timi & uillis ciuiuacomnimodo agretti cultu amaenifltmiMn qs emi' Mafla nentinferius mafia. & folTadalbaiumiliaremiliarinùqj&medelana&fupra pot Belreguar/ tus ac Belreguardù ingentia curus uilla: magnificétifTimi operis palatiaa pclaro dum« praeftantiflìmoq? principe Nicolao marchione eftéfi in ueteri uico uicceria ardifi cata:cxteris a:qparari poffunt oibus q in ciuitatibusalios ! talire principcs a:difi'' caffè uiderimus:hicq; uolanxramus uigefimo fupramare miliario dextrorfutn Ghomtn. fe in alterùfcinditramùrcuius hoftiaappellant GhoRr.Sutquoqj ininfuìainde Maflfentia fadta Codeghoriu:& mafTentia uicipopuliš refertiffimi. Ineftquoqj clarifTimu xdificiifqj supbiffimù pompo fi a: monafteriu.Quartus dehinc habet" ramus pa di quécotra Fi'carolu diximus primu abeo fcindùdiciturqj i hoftio ad fornaces fic a uico uel potius ab hofpitatoria taberna denominatus.Idqj ultimi! padi ho> ftiù limite efficit quo Romadiola feciidù mare diuidif a Venetiis. In ea ucro fftf la qua duo hi rami a ueteri pado qntodecimo fecundù ripa fupetioré dtTlàté mi' Fertaria. liario efficiùt. Ferra ria eft ad fecud ù ueteri pado appofitatquà ciuitaté in hifto " riisprimù fuiffemocnibus circùdata a Smaragdo pati trio & Italiajexarcho cfté' dimus.Nominis càm hanc afferùt uetufta R aucnatiù ecclefia: monuméta q; ut bis illius archiepi tria iuriù ecclefia: fue loca a tribus metailoiy noibus appellaue/ Aureolù. rint A ureolù Forliuiéfis agri in amccno colle fitu ab auro:& argétà pado prima-' A rgenta no oppofita ab Argento:ferrariaqj a ferro.Ob ea autq in padi ramorum fciffura Ferrarla» & alueofj» mutatione facta eft locoijr confufioné no fatis ìdicare poffumus. Vtru ne in hoc Ferraris loco an fupra ubi ramus eft Ficaroli incoluerunt affarigi quos populos Etruria oriundos uult plinius aflagià fofTam in adrianoij> paludes deri/ uafTe:& inde urbis adria: fummerfioné inchoafle.Sed uetera ha:c ut funt dubia relinquétesad noftrùredeamusinftitutù.Quomferrariaurbs ab ipfo códitióis initio in ptibus Rauénatiù Romanorùq? fimul aduerfus lógpbardos d urafTet il/ lis a Carolo uictis poft donationé de exarchatu rauennata: facta R o. ecclefix in eius obediétiapfeuerauit.Tàdé quo tpegermani fpatoris ecclefia: aduerfari eoe/ perùtsipfaquoq? ciuitas fubalterutris uacillauit.Sed ad ami falutis undecies cc' Matildis tenù Matildis comitifTa Veneto p? rauennatiùqj auxilio eadé urbe ab Henrico.iii« ecclefix hofte occupata (ibi fubegit. Et anno ab inde cctefimo &.xxi,quom Mat^ chiones ROMAN DIOL A chìones ertenfes amicitiis diuitiifqj potetiflimi 1 Ferrarla effent.Salinguerra qda Ferrarienfispereorù&EcelinideRomano amicitix occafioné:pfidioufus Fe^ derici batbaroflì inftigationibus auxilioq? ferrarti dniù occupauittqué Jnno.iiii. pon.ro. Venetoij>auxiIio ad annùfalutis duodecies cétenù atq; qdragefimum ex pulir.Etmarchiones eftéfes ferrarla {ibi paulopoft fubigereinceperùt.Sed anno abindelxviii.VenetiipfismarchionibusperarmapuIfis ferrarla funtpotititeaq? ut dimitterét adduci no potuerùt:IicetCIa:mésqntus po.ro.ciuitaté Venetiarù ecclefiaftico fupimpofuerit interdid:o:un ofa eoj^ bona p gal'ias britaniaq? dire/ ptafuerùt.necparuifTentiuffionibus PapiE Veneti nifi Iegatus ecclefiaj »n Italia auinione ueniés Marchionù ertenfiù Si ferrariéfiuextorrùauxiho fra:tus uenetos ui de armis Ferraria primù:poft cartello theaMo quo d ad potéretinebatmagnis utrfqj cómiflìs csedibus deturbaflet.Fuitqj portea femp Ferraria fub ertéfis fami lisegubernatióepótifiab^obediétifllmai&adeo tali dno foelix ut cu opib"& pote tia creuerit p fingulos ànos:tù maxfe pximis.xx.anis mirabile huerit incrementù Conciliu qd tu multiplicare fecit cóciliùà quarto Eugenio pon.ro.ibi celebratù.Cui in ter fuerùt Ioànes paleologus impe.cóftatinopolitanus:& qcqd pntis tpis grada xpia nis fubdita uiro^ huit excellétiflìmù. Inchoata nàqj é ferraria: qua florétise cóclu fam fuiffe diximus oriétalt's unio cu ecclefia occidétali.Habuit etia ferraria p a>ta té nortra prtàtiflìmù ]3ncipé Nicolaù ertéfé cui ad fùmà glianihil pter litteratu ornaméta defuit:c| fcelicitatis pté addita uidimus pneipi Leonello qué nup ami fimus.Et nouus Marchio Borfius & fi Ira» ornaméto caretihùanitate tn liberali-' tate & prudétta genitore Nicolaù nobis redolet.Quod uero pteritìs tpibus noux fed fplédidiflìma: ciuitati defuit pfens fuppleuit feculùtin quo uiros hém° nobi R obertus les litteris humanitatis ornatos Nicolaù: Laurctiù: Robertu m & Titu m fratres fttozzz. ftrozzas:Lippum platefium:& q peritiflìmus ét eft medicus 81 philofophus Hie t'onymù caftellù.Difficilisnùcnobisreftatlimitù huius regionis defignatio pra: fertim Adriam exarchatui Rauenna: fubiectam fimul cu ferraria in romàdiola claudere cupiétibus.Pado quéficaroli diximus appellari decimo fupra mare mi Corbulac Ilario ad dexterà ubi primù tellus habetur folida & aratri patiés adiacent corbula: Porta pelo uici duo altquot pafliiù milibus ftet fe diftàtes.dehinc crifpinù.poftert forta pe/ fella. lofella:cui intus adiacet Orcanù fpeciofa uilla pdictoru Nicolai Laurentii Ro> berti & Titi ftozzarù dottrina sequa: ac nobilitategentis ornatorum.multas ab Valles'fiat hoflio foftìr pelofella: padus alienas accipitaquas.Nam paruo ducta tractu ipfa ta;< fojfTa paludes exonerat ampliffimas:utpote quas magna pars athefis fluuii Vero nenfiù & totus tartarus totufqj menacus torréte? adeolate lógeqjaugétutmaris finuù amplitudine ac fublatis qnqj fludtibus oftétét. Jnfuntq? q plura cartella 6C pratt£ 0p#" uici quo^r ad dexterà primù eft Fratta oppidù:in quo ad annù falutis duodecief centenù atq; uigefimùquartù magna aeppe uniuerfalis populi u triufq? fexus ex des facta eft ab A zzone nouello marchione eftenfe ptes Salinguerra: ferrarienfis t^ranniacriusinfequente.Adfiniftramqj paludumpelofellaingredientibuseft filuertris domus;unde Patauinauiain arcuata uicum peninfule rodigienfiseft pajTuù LOMBARDIA Yre&enta. Menac9fl» Tartar* fl, Athefis fl. Caftagna' rium. Rodigiù Venetiù. I_idenaria Abbatta. FrancoliV/ fius. JLòngobar Gailia ci v felina. pafTuum duop> milium traie&ustmediaqj i ualle funt trefiéta & oppidulù guiliel mùac ipfius uetufteadrix fundamétauterq uicuséeccFia una & aliquot domi/ bus:fed cafis utplurimù pifcatoris frequétatf.Ea urbs olim pclariffima qua ma ti adriatico nome dedifle oftédim*a grccis lydis ficut uult Iuflinus & ab etrufeis ficut Liui"5 pliniufqj fcribùt origine hùit:&q étnunc ciuitatis titulù ac diocefim tetinet.Orit- menacus torrés ad magnanu agri V eron.uicù ceretaniqj 8i ptellas ui co s pterlabitf.T artarus ite i agro ueronéfi ad graecianum oriùdus micarolum ffu/ là p caria ad finiftrà & gagium ad dextera uicos hét. A thefis àt ps q d ictas ìllabit' paludes fubltniaco'& uillabartholomaca pmàad caftagnarium feiffuram facit. T rium uero hmói fluuio^ p cótigua regione marchia taruifina delabétium:i6 in hac curfum defcripfimusjut peninfulà rodigiéfemhatriéfium diocefeos ac regio nis qua claudunt ftcut par é i ptibus romàdiola? colligamus.Eftqj ea i peninfulà Rodigium nobile oppidum Bartholomxo ornatù Rouerella archiepo rauénate ftudiis eloquétia: ac hùanitate pPimù decorato. Eft & Venetiù caftellù antiq Ve/ netix nome jFuàs.Sunt quoqj oppida Lédenaria & Abbatia pp'is frequétata.Su' pra foflfae pelofellx hoftiù funt ad finiftrà Ffacolinus ad qué uia paduana^fe#1 ferraria padù tràfmittunt.&l ad dextera pótis lacus abfcuri uicus.Supraq? pueni^ ad padi ftegri ripa un ramus feindit" ftcarolitdeincepfqjitegerépadus.Hunc ue to ficaroliramum ftra cétum^pximos ìchoafTeiió no dubitamusjqa roberti regjis gis Neapolitani di Fràcifci petrarcha: pictura Jtalix:quà nos feq fupra dixim"ip lum no hét ramum.Prxterea monaftenum fci faluatoris in quo arx ficaroli xdO ficata fuit:8c ei^uices obtinés fei Laurétit de cafellis ecclefia monafterio fcf Mar/ ci ferrarienfis annexa uetufta hét annoj^ qdringentoi^ iurium fuopj monuméta in qbus facile fteiligit" ubi padus ipfe nunc é ficaroli dict^fuiffeagros cófirmatqj nos in hac nouitatis huius rami opinione appofiti fingulis pfidiis fiugulifqj l'uria bus monafterii ultra citraqj padù hunc exifléttbus fines:qbus defignandis nulla unq ipfius rami métio facta é.Sunt ea in padi itegri ripa ferauallx 8CC. aftrù nouu arces.maflà brigàtinus Se melaria uici tum opulentiflimùtum et populiš frequé' tifTimi.Deinceps terra:& per padi ripam Lombardia: & ad contiguas melario ac brigantini agro paludes taruifinx marchia: Iimites habentur. Regio feptimaLóbardiafcipitfoeliciflìme. Erducta eft fupiori libro romàdiola hic ad finiftrà fcultén# amnis ripàandead melaria agri ferrariéfis uicum certos ultra citraqj padù Iimites (uos lóbardix nùc opa éfpendéda:id no me a lógobardis tradìù eé cóftat.Quàdo.n.Carolus magn*# Hadrianus £>m°pó.ro.nomé utdixittv'roinàdiolx ìdiderùt* Hac quoqj pté Italia: aliqn dictž pus gallià cifalpinà uolueruC céferi noie lóbardix <% a lógobardis ad.x.&.viii.fupra ducétos annos fuerat occu pata.ficqj ea romana ecclefia ab ipfo tpe citra fuis i m onuméti's p annc/fexcentos qnqgitafecirappellari.ficqq Verona:Vincétia:Padua:&: taruifiu ciuitasacofste gio aqleienfis ecclefi« ab eifdem quoqj lógobardis femp fuerint pofTefccerta tn nobis LOMBARDIA 90 liobis ree qua l'pfas deferipturi regióes afferemus qttuor illa: ciuitates cu ali quot aliis marchia raruifina &C reliq pars Italia: illi adiacés:tù aqleiéfis tu foroiulii regio abeotpefuerùtnofataj.Sùtlóbardia: finesfculténa&padusamnes appenin' 6C alpes citra padù & ultra eù qcqd 1 tra alpes bsnacùqj lacù & amné ìpfo ciaudttur pado. I gitf ad fcultérice dexterà q ffluit formigo torrés foflx fmixtus a mutina de " fluétibóportuséuicus.infraeft.Fmaleoppidùadqcìeaquadiximusaqiùmoles Finale op. m rheno fculténa formigine Se pberifqj torrétib^coeùnbus rofla efficit firtorenà ul- tima padufe hoftia faciété:apud bódenù oppidù ubi opinor fuifle bondomacu Bondenu. qué ph.Iigua gallica io fic appellatù affirmat cj> iméfù ibi pad9,pfùdù héat.Sculté S culténa na fluur'uetuftùid nome fupra uià xmylià nùeretinet ffra panari9 appellat'.Eft fiu. is fiuui9 apud quéànù falutis fexcétefimù & feptuagefimù plio inter rauénares 6c lógobardos cómiflo cecidifTe in rauénatiù pttb^ octo miha oftédimus in hiftoriis cui iterius ad finiftra adiacét fpilibertù.uignola maranù 6t in appenino fananù p qd oppidù arduus é in etru ria ad piftorià trames.Formigo torrés apud fpezanù Mutina ci oriùdus mutina attingit uetufti & in hiftoriis frequétati nofs ciuitaté:quà Li.iib. uitas, xxxix.dicit fuifle cu pifauro 6t parma deductam a romanis colonia.Sd lib.cxviii. idé Li.fcrtbit.M< A ntoniù obfedifle mutina:.D.Brutù:&: quom miflì ad eù depa ce legati parù ualuiflentpó.ro.faga fùpfifle.Infra at lib.cxix.idé Li.ca malora fu/ it qu0.C.Octaur\ D.Brurù ab obfidióe Antonii liberaflet: fenat°ipfi Bruto ttiù phù decreuit Ieui métióe hfta militù Odrauiani.Quare iratus & A ntonio ac Le/ pido recóciliatus roma cùexercitu uenit &annos agés dece 6i noué cóful z creat\ Tradita t pli.exiremutiri.agro ftatis diebus uulcanù:eà mutina q tùcextat noua eé & uetufàe fùdaméta pauxilù diftare cóftat. Quis àt uel hanc aedificauerit no/ uà uel fuerit ueteré demohVnó iuenim°:certù tri hémus ipam q nùc é tecétefimo qnqgefimo abhic ano nò fuiflè.& utriufqj folù ànis arireacdificationé qdringétis munitiótbus i urbe coactis caruifle.In hiftoriis.n.gotthojj> iógobardoqj nulq ei nome ùienit":quó bonoi^itànetùbrixilli & parma: noia ibidé fint frequetia. Qua róne i ea diuifióe terrarù i calice qua Carolus magnus 6c Ludouic'ac alii fìlii & ne potes romana cù ecclefia fecerùt i neutrr'ptiù forte haec ipfa ciuitas uenit.un nec pon.ro.céfù pédet:nec ab fpatore aliquà depédétiahét:fecit haclenus padufa pa lus ut finiftra padi ripa a pnmariis hoftiis ad bódenù defcnberenequerim!>.Poft bódenù qnto miliano i padi ripa é Stellata uicus arce hris uri chathena in alteram Stellata trahit" e regióepado oppofita arcéqbus pfidiis marchiones eftenfes padi integri & utriufqj ei'^npa: clauftra cóiunt ÒC defenfat.Sermedù i hac padi ripa fequitur Sermedù Uetufti nois oppidùp q<3 Antonini pii itinerarius liber oridic iter fuiue a patauio adeuftoq? Cócordiaoppidù 6cindeBononiaaccefluris:q rófacitutnondubité Rauerum ramù q fub ficarolo caeteris maior a pado fcindifnedùp Antonini tépora:fed 0p. Ueqj diu poftea ficut in romàdiola diximus fuiffe.Poft Sermedù in padi ripa eft Oflilia. teuerùnouù oppidù eregióeoftilise fitù.quod Ludouicusgózagamarchio mi/ Miràdula. tuanus ualidiffimus comunitù moenibus pulcherrima domo ornare perfeuerat. Corngia, ìutps eft Mirandula Oc ìntenus Corrigia oppidù nobilis corrigiotù familia; pa/ tna.Poft i LOMBARDIA Carpumtria.Pofte Carpù opuIentifTimù oppidù nobilis Pio^ familix domiciliu.Primus S i eia flu. defeeps fluuius iter & folus padu illabit" ficlatcui ad finiftrà iminet Nuuolaria §alcinium uicus:turris:aqua longa faxolu &C ubi torrente dolio augetf Salciniù. & ad Dollu fub appenino Fraxanorium.& ut appenino pegrinù qua arduus itereft in etruria & Lunéfem agrù faltus apud falciniu et altero Gela dextrorfum auget" torréte:cui adiacétoppida Carponetum.uolognù:& i appenino piolum« ad ficla: dexteraé fi, Bndicti fancti Bndicti celebre móafteriù a gloriofa Madidi cómitifla sedificatum. Intus tnóafteriu. fancli Martini oppidù Se ubi foffam T ara cruftulus illabit" torres regiolu.interius Regiumle ad dexterà roberia.ad finiftrà lora brxfiù.fid fub appenino caftrum nouu.ad Cru jpidum. ftuli finiftra in uiasemyliaé regium lepidù cimtastqua cum mutina obtinet efté/ fis marchio ferrariéfis.Etfi uero hazc ciuitas falis é uetufta qua Lepidum p fcelc ftiffimi triùuiratus tpa aedificaffe coftafctn ficut de mutina diximus nomeer* in nullis gotthoju aut logobardo^ hiftoriis repitf.cum pma::taneti:Bononiaet & bri'' xillinoiaeifdé in hiftoriis frequétiaiueniant":ut no abfurde uideamur cófpicari nealiquotfajculisdeftru&amàferitautimunita.Frotinus^ftrategématib^fcnV bit.In legione q regium lepidi«» oppidù iniufluducis diruerataiaduerfumefì* ita ut qttuor milia cuftodùe tradita necarent"pterea.S.C.cautù eft ne quéexeis fe Palus, peliri uel lugere fas ejnTet.Supius funt palus Si farcha.& ad dextera gypfum fiC Ca nofla.in quo oppido gloriofam Marildim comitifTam in hiftoriis oftédimus. vii Grego pon.ro.ab ifidiis 6c uiolériaHenrici tertii impatoris tutatà fuiflfe .& Henri cum poftea decaltiatis pedibus 6i nudo capite p media hyemé de niuibus & gla^ Guarda ?? eie ueniàa pótifice ipetrafTe.Sequif in ripa padiguardaftallum olim :nunc gua/ ftallum. ftalla quo in oppido miratus fum potifices romanos urbanum fi£ pafchale utrU Guaftalla. qj nois ordine fecundum an annos trecetos duo cocilia celebraffe*un crediderim J3rixillum. ilio q amné & pximù torrentem arda interiacet fpacio in uia amylia ^urguseft doniniusnobileoppidùinfra eftBufchetùnouù oppidùad Iarde fi- Bufchetu liftrà Scargia.intus colùbamù.6i in uia a:myha eft fidétiolaoppidum nobile ue/ Fidentiola «uftinommis.de quo Liuius Iibro.Ixxxyiii.Sylla Carbonéexercituad clufium ad fauentiam fidentiolaqj csefo italia expulit ad dextera eft nobile oppidù arquata Airquata ^inum hns omniù regtonis fuauifiimumjSequit* Nura fiuuius:ad cuius dextera Nura flu. !tltus carminili ripa 6i K^auégonum.ad finiftra rocouerù.8£ fub appenino Nuce ^ù.Poft amné nura pmus padù illabit* fluuius Trebia.ad cufhoftiué placétiatq Placentia « Afconius pedianus tradit ordine qnqgefimà & terna colonia romano de ducta fuiffea.P.Mafone afina:a Cn.Popeio Strabóe:& PXor.Scipióe triiiuiris. ^ùtqj eo mifta fexmilia hoiumnoui colonia qbus eqtes aeducédi fuit cà ut ap/ ponerent" ^allis qui eapté gallile tenebat.Liuius aut Iib.xxi.Agro gallop> capto co *°tiix deducl® funt Placentia & Creinon«^ libro,xxyii.Hafdrubal quod celeri tateitmeris LOMBARDIA Hate itineris rpFe xerateù.Et lib.xxviti.Piacerini &t Cremonéfes qftiad fenatù deagri populationi' bus quos fecerat galli accole iuffìt fenatus mài io ptori ut curaret.6£ decreuit Cena tus ut q ciues piacerini & cremonéfes erat in colonias mitterent".T rebellius pollio in aureliani geflis rebus.Quom àt aurelianus uellet oibus fimul marconiànis fa/ cta exercit9 fui cóftipatioe occurrere tata apud placétia clades accepta é ut roma/ nù poene folueret" fpiù.Scribit et Liuius.xxi.fuiffe apud placétia emporiù ope ma gna munitu & ualidl o firmatù pfidio.qcl hannibal expugnare nequit. I d empoi tu fuerat a romanis bello gallico munitù inde locò frequétauerat accola: mixtis un7 diqj ex finitimis ppl'is quos plio fupatos Hannibal crudeliflìme dinpuit.Ornata fuit placétia.T.T i neha oratore placétino (icut Cicero f Bruto dicit dicariffimo. Idéq? Cicero prò murena dicit patré.L.pifonis eius q fuit.C, Iulii Carfaris foce? fuilteplacétinù & bello marfico faciédis armis pfuiffe.&diupofthùitGrego.x- po.ro.q lugdunéfe có'ciliu celebrauit.Ifqj pótifex celeberrimus poft multa gloiio-' fe in ecclefia dei gefta arretii obiit ÒC fepultus é ubi fepe miraculis corufcauit.Scfl bitqjpli.Quom Vefpafiani imp.edicto céfus Italiarhéret" uirùunù placétia: rejV tu fuifleq.xxx.cétuqj uixiffetànos. Eaq? ciuitas ad ànù.xlix.fupra ducétefimutn Palauicini &millefimù palauicinis nobilibus fubieclafuitrcù nùq prius cuiqalteri fubdiw fuiffettqui no Itali® ofs aut (alte lóbardix totius dniù obtineret.Cafus uero quos pofteap aztaté noftràptulit horrendos referre infìnitu fuerit:fed fatisfupraq? fa nùc clariores breuiter explicare.Poft morté loànis galeatii uicecomitis qui fuit p mus Mediolaniduxintraduosannos Placétia octiespda: expofitafuit:ad eiq; tue deuenit calamitaté ut nos ipfam pluftrauerimus tota of mortaliù pterq unius publici hofpitatoris hitatione defìitutà & ad anu poftea plus minus.xLPhilipp0 ducemediolanéfiù tertio uita fùdtotquom populus mediolan.fe Iibei^ eépap; f0* tunato cófilio q fiuifTettplacétiaqj Venetis fe dediffetu ea mediolanéfes arma uet terùt.Fràcifcufqj ffortia mediolan.populi duclor exercit^ullà duriffima pflìtob fidióe.Defenfabat" àt urbs a Thadeo oftéferqué Veneti cu duobus eqtu totidéq? peditu mtlib'pfidio fmiferàttquom tn populus ineffet magnus milia uiroR? oclo Mediolanéfiù uero exercitui pter ffortianos milites dccem milia ìerant.Fracifcus piccininusrGuidacius Mafredus:Ludouicus uermes:Carolus gozaga:& alii triti Itiores copiai^ ductores:quos oés conftat fupra. xv. miliaeqtu peditùqj habuiffe» Oppugnata uero eft placétia aliquot diebus copiis bipartitis unis caftris ffor'I tiani aliis esteri oés téderent:& muri utrobiq? bóbardis apti funt,Forte aut fortu' naacciditpadùcotinuis aliquot diejabribus auctuadeo intumefeereutnaues ad moeniaappellerent",Quaoboccifionétertio nauali plio urbs oppugnari cce* pta:& Guidatio gozagseqj id muneris eft iniùdlù.captaq? é magno fpetu urbs p' clara.Tàta aùt in diripiédo fuit rabies talìfrenis libido ut nihil humani aut diui' niiuris aliter fit feruatù q fi i barbarié quada publico dei principùqj orbis chrifti* |uediclo fuiffet fxuiendumad dextera Octunumiouenum.&ad foté Móbiunum q fligu/ flum. rcs fupra Genua étrames.Ad torrétis auàti finiOrà ubi torréte algretta auget* fa -loànisoppidum&fappeninoTalliolumécaftellumf padi ripa funt tuni ion e cchmum. tishoftiaiqtorrésiuiaamyliafaioanisagri Placétmioppidumattingit.Infiaé 1 alliolil ad dextera Bofenafcum.ulten'ad padum Stella.&ad torrétis copazhoftta Buco 1 unus £L tanumtad huiufqj torrétis finiftràitusé Clafìidium illud pocnoivfecundo bello Stella. punico horreum nunc mediocre oppidum:de quo Liu.xxi.Ha'nibal fopia q p ho ftiumagroseuntes nufq ppatis cómeatib^maior i diesexcipiebatad Glaftidiùui Claftidiu. cumquomagnumfruniétinumei^cogefTeràtromamittit.lbiquem uimperét fpes facla ^pditiois nec fané magno ptio nùmis aureis qdringétis datis.P.Lhundu fino pft&o pfidii corrupto tradit" Hanibali Claftidium.id horreum fuit panis fedétib,?ad Trebia.llludàtoppidum&adiacétesciuitatespid fecundi belli pu/ fticitps fuiflieligu^ditióisoftéditLiui.xxu.Q^ .Minuti°fleuàJtalixadl'feijr ma *efiexititer:geminc hcfnaé Albianù Albianum.Supraadfiniftrànazzanum&uorcumaddextcramntus Vogheria \ ogfceria. °ppidum nunc opulétifTimum:torrés idehétuL*coron°;ad cuipfmiftrà ftus C aO Gù:ad dexteia fupi°mulera& caftellanù.Fluui^feqt"Schirmia: fupra cui0 hoflia ad fimflrà caftrù nouum oppidù & ipm opulétiflfimù:quo infigné Borfiutftéfé Caftrum iJhilippusanglus MedioIanéfiùduxdonauit.SupraéTerdonaciuitasuet qui nouum. adanumnunc.ta.fupraducetefimumFederiVipc. Barbaro (fus uaftauit. Supi Perdona, ad Schirmiaz fini (Ira Serauallistqd oppidum Philipp! Mediolanéfium tertii ciuj c's dono poffidet Blafius agereus Genué(ìs:quem res mantimis expeditióib bn ferauallis. geftxclap; fecerunt. Et fupra eà funtifula Biffuda &inappenino Totilia.Seqtur amnis ranarusduodecimauclustorretib9:quoijL'qttuor adfiniftrà:addettela Tanar* fi, 0c^oaccipic.Ad Tanai^amnéhora feipitCelebris nunc Monfferratus ap pel.ara Monffera cuius fmes funt hinc padus ideappeninus.& Tanarus ipfe a fonte fuo ad ho!Lia tus, qbusfert" f padu m SL fu piori m p ce mótes Moncalerio^pximi ubipedemontium *upit;ferràtenfifqjHorapceneofsmarchionibuseftfubdita i Italiancbilifi;mis. 9ui ex paleologis cóftatinopolitanis fpatorib9oriundi qnquagm ta la &: centu m ànis eàJ/oràpoffedeLunt.Supfuntqjfratresqttuor JoànesGuilielmus Bonitaci ^ 1 heodorus fedis apoftolicx notari°.Et fi uero oés litteris fùt ornati trefqj natu •ftaiores arma cu laude cradla£Ùt;GuilieImus tnpluribus p Italia bellis interi uit. - - - ' U LT LOMBARDIA Lo co jv ei*ore ordine fecj 8C ftmul digniora co p io fi" defcribere opofum fueh't a tq; fpeditùnimis op^.Quarefumatìmqcùqjutdebunf dignioraexplicabimus. Ad W Bafftgna'/ padi ripa funt Baflignanaubipoteiunttusépadus.& Valétiauelpotius Valétiu tia. Gcuc Pli.ubi j3mo fojvFuluii dicebat':deindepomatù:fralTinetii:Cafale fa Eua Valentia, fuqdp aetaténoftrà omatù fuit Facino cane prtatiffimo rei bellicx duttore:dein Cafale. ceps hricurpós rturis:camiau:gabianù uerruculatfcus Raphaeltgraflìnù:6i M cornuù q fub ortu fuo efficit hét uncinù 1 dextero Cricium.fter a duo oppida értipfepadi ortus:qué pli.fonteuifundù appellati dicitq? eum mediis die fcus sftiuis uelut inter qefcété femp arefcere.& arduus a quo fons ipfe fcatet mós uefulus a pfeis ertappelIatus.Ex quo pmum nafci & ab alpibus difeedere incipit appenin0 padum amné a Vergi.lib.vi.Eridanù appellatù feruius grimaticus feri Eridanus, bit,Io a poetis dici apud fferos nafei qa nafeatf in appenino in mare iferum uerfo fed cotrariùeffe uidem^quom ea ps appeniniex q ortum hét fit in mare fuperurn uerfa.Quod dt portea feruius fubiungit uerù é Eridanù fuiffe ditti! a folis filio in curru fulminato qué male regebattportea forores flentes uerfas in populos.Scd ia tràfeundùéadaliaLóbardi^ptéq olimdictaert Italiatrafpadana:deq Pli. Tra fpadana I talia addita faba fine q nihil cóficiùn&ubi de rapis lib. x vii. tratta t di^ Mintius, cit.Tertius hic tràfpadanis fruttus pufqj illi ert in padi ripa Mintius nòti ueturti q? & a Vergi.celebratiffimi nofs fluuius lacu Benaco effufus.Mintio ad finirtrani Gouemu propepadum Couernum:oppidù;apud qué lqcù primus Leo papa athila huno ' • ' " ..... , rùreg« LOMBARDIA 9 3 regeg flagella dei dicluse ne ulteri9 Italia igrederet* fua: fcftatis gravitate de - terruit.ód ubi MintPpalude emittit":Màtuà urbe circùdante formigofaé ca fieli u Mantua. Mantuà urbe uetuftifTimà ab etrufeis coditi & una fuiflè.xii.coloniap>:qs fupius ex Limopatauino docuimus tràs appeninu ab eagentemiffas magis confìat q ut alia fd igeatpba tióe:p fer ti quu poeta ffìgnis Vergi.ciuis fuus id orbi faciatnotifìi ^ùidiffufiufqj «''urbis narrat origine: man tua diues auis (ed no gen"ofbus unii. Li.Iib.xxii,Ita diuifse copiae boifq; 1 agrù fuu tanetcrpfechs ffubres cencmanniq; Jup ànis mintii ripa cófederut ifra mille paffuti miha.Sd Cor.cof.eidé {lumini ea * tra applicuit,& li.xxiiùpdigia enùeras quo ano.v.fecùdi belli punici fuerùt dicit toantux ftagnù effufù mintio ani cruetù uifù.PafTaépdémàtua calamitates ma xirnas pter illas q uirgiliano uerfu fùt notiflìma^màtua utbe miCerx nimiù uicina Cremona. Nà ab Athilagotthislógobardis& Chachànobauaroi&rregeeà qnqj dirutà:qnqj fpoliata:qnqj mcemVaptis fmunita fuifle relitftà 1 hiftoriis cndim* *nàtua::p Caroli magni tpa fanguis xpi miraculofus appuit:ad quéuifendum.ii. Sanguis Leo papa fe cótulit:& ide igermanià ad Carolù accetti t.Carolufqj Calu^magni Chrifti. Lii°matua: ueneno ftenittqd Hebrxus medic?pecunia corrupt°dedit.Eadé quo Carolus ^iurbe.ii.Nico.po.ro.cociliùcelebrauitf quo cófirmataécóftitutio depÓ.ro.ele ma. ftióea cardinalib^faciéda.Interfuitqj concilio mathildis gloriofaf cuius ptàteea urbs tuncerat.Obiit f eanup pftàtiffim9pnceps.Io.frà.gózagabello&pace eia' riffìm us uirtute cui^&^ximai^ lóbardia: ciuitatù ffortuniis p aitate noflrà opib'' friàtuapopuloqj q multis an fuerit (xcuf plenior c fcà.Supeftqj Paula uxor mu/ jie£J itatis nfae a religióis fapfaz & hùanitatis p tib17 celeberrima. E t hm ói pétù lau di bus rndétes Ludouicus marchio Carolufq? frater:& fi arma ci3 laude tractatliis Ludo.mar ^orna^.Ouib^eosSeffesSCfororesfbuic uirdotftiffinv'acofmoda uirtutecófpi' chio. cuus Feltréfis Victorin°.Epm ité& ciué nuc hétmàtua pftatifTimù Caleaciùca^ PrianùIris honeftateSeprudétiaornatiflìmù.mintiùànépóteiùgit Valegiùopp. Valegium ^llpra ad Iacus emifTonù eft pifearia magni portoni opp.arce & ponte magnifici Pifcaria. °P'sa Scaligeris oli ueron.cóitù.Ifq^p benaco Gardam Iacusnunc appellat "é.Ver Garda: la-- J El«Quos pfe benaco uelar'aru die glauca mintius ffefla ducebati azquora puppi. cus. ^enacufqj oppida Si uicos hét ad dexterà Lagiftu Gardàqj a quo nome accipit: Lagifium. Turrfmalfefinum:&TurbolùfubquoìllùftratSarchafluui.ftridétinismótib Garda. °riùdus. Eftqj is turboli uicus turri munit* debiliffima ad qué pmaria hiftoriaij: ® asta tis ps^p miracl'o narrat triremes ueneto^ philippéfi bello altiffìmis tradu •^as mótib f benacù fuifle dimiflas:Sarchize ké ad dexterà fùt cartella &uiciat> c^us drena madrufiu.Si ad pui Iacus qué 1 mótib'facit dexterà Vocianù.fupi i ^alle potionù:&ad fluuii Sarchi fóté fcà maria. A d mintii finiftrà goidù Volta Se Capriana.ad lac^uero finiftrà Riuoltella.Defentianù.mineruiù.&in finu qué Goidum ^eit lac^àgulo Salodiù.poftì circuitu madernùgargnanùlucioniùt&iRiua no Salodium regióis op.qd 1 hiftoriis Iógobardo^legimus fic appellati! fuiffe a riuo Kiua. fangufs q fact9 é cu rex lógobardo^ Grimoaldus fràcos Italiàp tridétù ìgreffos *^agna occidioe f plio fupaflet. Supius ad farchic finiftrà tréniù òc cadarcionù. H H it LOMBARDIA $ermiotiU. Eftq? f lacus ffula Sermòniù. Vltra rnmtiu p padi ripaeburgus fortfs ubimatua jBurffUS nus marchioiltù munitiffimis hfcfdecuftoditùarcitv* cathcna claudit.paulo fu fortis. pra fùtanis olili hoftia.Is flu.lacu febjfino quénùc Jfei uocàt effufus breui fup ti CleGus 0. padù tracchi ad dexterà Clefioaugeiffl.(ppecuiushoftiaéop.Marcharia.& ad ij? A fola fa h o dia Caluatù caftellù. A d Clefii uero denterà fùt afola:mo£>:mós clarus cui Lunatum àpli filma adiacetplanicies 8c lunatu op. A d eiufq? finiftra Gauardu:buarnu:ago pppidum. feniù:fupiufq? clefiù tres auget torrétesjtouerasidegn9 biocolus.EdeR? 1 de hét' cA jEderum ftellù apud fui nofs lacùtqué fub Ludronio cartello altilXtm';>f mótib°ffl.uit Cha Pons uic*. far torrés.ad Clefii uero fótébargatiù éoppidulù. A t ad oliti flumfs finiftra funt Vrcei. pós uicus.urcei noui-urcei uetcres op.Sd fupra ad febuinù é Ifei op.a quo lacus no Jfeum. uu accepit nomé.Supra ubi Ollius ipe lacù ffluic é pifognù caftellù.& ubi correte Ollius flu. auget"grinia buenu. Supius ciuitale 6>C brenu ubi fonte héat ollrMifficile é diff'nl frigidolfù re.Na quo a frigidolfo lacu q éf alpibus torrétes decidant duo q ad finiftra é fri' , gidolfum nome retinés olliu ìftuit q uero e ad dexterà i aliti cadit torrété a quo o luihéreinitiù fcolajaffirmàt.QuomiceaPrtorrés apud poggiù caftellumotiun' dus duop; quos hét ramo^ altero ad finiftra p Dialengù fem Bartho.armicumq? &cufià uallis/olis loca àné altero ad dexterà olliu illabitf* cóem cu abdua ortù il» h ere uideif.Sed ad f feriora ànis ollius paulo fupra clefii hoftia ad finiftra hét piati na poft rebechuude fócinu op.fupi'palatiolù 8C calebiù. A d lacufq? finiftra lar/ Pn'xia» nagù:pranoriù:loarium: moticulù Cémium&Cedoliumtmedio qcì clefiù & olliu ànes fteriacet fpacio Brixiaé ppotes ciuitasjqua luftin'ex T rogo dicit códità fui fe fimul cu mediolano & plurib^aliis ciuitatib^a gallis q urbe roma ceperunt.Sed Liui.uelle uidetf eà fuifìfe cenomano^ oli a qVcodita fit caput.Eft at uetufto no mie òc reb^apud ea aeftis clara:q Liui.li.xxi.fuifTe romanis auxilio his uerbis feri/ bit.L. AemyliTpe.efTufumagmead mutinà duciti 1 fyluis q tue circa mutiti* erant cxfi funt romano^.lxxx.Canteri tanetupetierunt fex figna miliaria adépta* Fuere tunc auxilio romanis brixiani galli aduetfus alios gallos 6t boios. Et lib.xxi1» Ita diuifcE copi» boifqj f agrù fuum tanetu pfeclis ìfubres cu cenomànis fup atA mintii ripa cófederùt ifra mille paffuu milia.8iCorne.cof.eifdc flumini caftra ap plicuim'de mittédo f uicos cenomànor^ brixiaqj q caput gentis erat utfatis cóp1* &C cajtera.Nec tn minus clara é reddita p state noftra obfidioe q ofum durifl~irn^ jylelk fiu. philippéfibelio8CFracifcobarbaroifigni Venetopfectodefendéteptulit.Brixi^ pterlabit" fluuc mella fcatétibus ubiqj p regione fontibus 8C riuis pocius q torreti/ bus attuor ffluétibus no multis auctus aqs qs ad nullù^ximo^ anniù fteger cit. Hét mella ad dexterà mopianum cócifum 8t fe retiu caftella ad finiftra ubi ere feere feipit chon'um.Cubfde uillam 6C uncinù Se ubi ffluit Broccus torrens brociU Boràtum. & id bronci ortù lodriù:ad fontéqj mormar torrétis pefaciù fecufqj niella: ipius a Pofiolum ueum boratum 5C coiù. Ad padi alueù feqt" Dofiolii &C poft uitelliana op.opibus "ViCeliana. populoqj refertiffimumtqd VitelhTpe.direpta Cremona dù Oton:s roma: tis morte cù^pditoribus cóftitutàexpedtat^p caftris pmo hùit:poftea utp opp' 0 Jiab.taret"rehqtcomitu.Supiuseft£ablonetaop.quo familiain CremonenfikuS A LOMBARDIA flobilis co mi tu pficeti q nunc hét Brocardu l'is ornatifTimu duxft ofiginé.Ihde .) gito miliario 1 padi ripa abeft Cafale q3 cognomine dicùt ma i° opp.populo fre Cafale quétìffimù.Inde milib^palTuu trista abeft Cremona uet°romatioi^ Colonia 0' maius. i cii placétia ficut Li.xxi.fcribit deducta:q ficut Vergi.non de pterito magis uere- Cremona, dixit q de futuro uaticinat9fuit. Multas fepenumero calamitates fcurtit op pofì: tpa Vergila a uitaliani exercitu ]3mù ut diximus direpta:& pofì: ànos circiter qua dringétos a gotthisade a Gilulpho logobardo^ rege & fclauis illi militatib^ p die1 wuSeptébris ad anù falutis circiterfexcétefimùSe trigefimù euerfa.& amnis po > ftea plus min'fexcétis fde elapfis a Fede.impe.Barba.fpoliata ac fmunita fuit de felidta.Nunc aut Fràci.ffortiae p Blàchae mance uxoris dote fubiecta é.hùit ex ue tuftifTimis.M.furiù poeta cognomine bibaculù & poftea Quftiliu poeta Ver.& Quintili9, ^orario familiariffimiLEufebiuquoq? Cremon.ecclefiafticopr dogmatù pitifTi ^ù-Huit quoqj Gerardu fablonetiùexcellétéphyficù&aftronomu q chaldxas pxcafqj ficutÓC latinas edoct9Ifas Auicénae & R afis fiue almàforis libros q nùc ktine legunt" tràftulitex arabi co.& nup hùit Ioané bali Arar iu pceptorémeùgrà/ fatica: rhetoriae &C poefeos qbus adolefcés ab eo ibut°fui pitifTimù.Hùit quoqj ^multos iuri & medicina deditos:tù maxfe Nicolau Placé.epm Vfcétiurratré aftiidanos ciues eloquétia exornatos.Supra ad dexterà efì: Machaftorma caftellù c$de caualcaboùtquos Cabrin9fundulus crudeliffimeibi occiditnotilTimù. de »de^pxio loco fùthoftia flumfs abduaj.Int°ad dexterapaucis fupra padù milib* a^duà ffluit ferius amnis ad cur'hofìia fminet abduas Picilionu op. populo frc ^uétatuarcé hns iter pmas munitiorefq? Lóbardiae numeràdà. Et a d ferii dextera Wtfcùs fcbaflianus Caftilionu R uminégùMartinégù&in mótib^Ghifalbagu eriacùq3:8i fde uallis feriana uiris plurimis frequétata. Ad ferii fìuminis finiftra Crema. Primum efì: Cremaoppi.nobilea Fede.Barbaro.poftafflicta Cremona f eius cù ^tatis dànù opprobriùq? azdificatu quo Veneti p foedera funt potiti q cu Fràci. Nemberiù jfortia aduerfus Mediolananierùt.Supra funt Neberiù& Vertorm.&ad fluuii Vertoriù. *°ntem Bardionum.Imminet hoftiis abdux ad finifìrà caftrunouù cognomfe Bardoniù. "Uccaabdus.Interius quinqgefimùfecudoamnis decurfu miliario é Lauda ci Lauda Ul*as quam Fede,Barbaro.Mediolano deftructo cedificauinornaturqj ea ciuitas Lauda ue ^brofio uignatéfi iurecófulto 1 ióbardis p flati {fimo bonarùqj artiu fìudiis dedì tus. *lflitn.o:&: piter mapheo ueggio docliffimo atqj opti o uirotaliquot editis opib 'p ^ metro ptf oratioe foluta claro.Difìat a pnti Lauda ciuitate tertio miliario ab teta Laudauet^dicta qua uulgo ferùt Cn. Pope.xdificaffe datis ibi colonis pma pirrata^ quos duxerat f tnùphùtqd qdé nullo fuenim'f loco.Quin potius fer JV" Verg.expofitióe é auclor pirratas ptf i graeciaptf in Calabria a Popeio agros hùiffetjnifi forte aliter uoluifìe uideat" rnuere LucanT pmo ubi facit Carfaré Ari ^ini cócionàtéfic dicere.Quce fedes eritemeritis:q rura dabuty.Quxnf uetera^ aret q moenia feffis. An meli^fietpirrataE magni coloni.pli.uero uelle u?ea ut ^ fuiffeco dita a ppfis noie Liuiis 8c maritis q fuerùt trafalpinù & tn eà appellat audé Pópeianà rara àt i ueterib^fcriptis eius urbis aut loci uidim9 fieri métioné. riniu%pter plini" locusf quo Laudse dui ta tis nomi legat" éubinos Odoacris © HH iii k LOMBARDIA Odoacer eruIoi*>régisaduétùi Italiàdefcribétesdiximus:q,ut betheus. tà f mótibus degàt. catullufqjpoeta fnue re uf cecilium poeta fuiffe comenféh°c epigràmate.'poetx tenero meo fodali ueli cecilio papire dicas: Verona uéiat nou| relinqués comi moenia lariùqj littus.Nà qfdà uolo cogita tióes amici accipiat fu' meiqjjQuarefi fapiet uià uorabit. 1 fq?plinius comi cóuerfatus fótéecdicit in c0r méfi g fingulis horis femp ìtumefcitac refidet. & idé affirmatabduàamné laclJ narium fupnatare.qdfqj nunc quoqj ufu cognofcit" lapide eé dicitjcoméfi c*[ uat" tornaturqj coquédis cibis.Lógobardo^ quoqj hnt hiftoria: f lacu lario in"3; éq comàtinaappellaret":i q Iegimus Fràcilionépmo duce romanum: poftea a» quos gottho^ Oc lógobatdoi^ reges multas cófetua^e diuitias, 6C forte maiotes o* © bus qua! LOMBARDIA , ...... 95 °us cj ab iT[o tpe altcubi f Italia fuerit cógregjta;:eaqj ifula nunc nobis ignota non l°ge a domo aberat uel oppido uel uico.Scnbit ét pli.tràfpadanà Jtaliam tuxta al peslariumIacùhéreamoenumarbuftoagroad quéciconia:nótràfuolàt.S ut ad eàlacijsptéq amaionbusappellat* Eupilustdextraipte fenium:palàtium:ripa: tlefium.lefenium.:&q felacus \ abduà fieclit belafiu. Ab umbroms fluuii hoftùs può fuprapadum tractufuntfcùscolumban^rpofttuaIaudéfiamediolano me S.Colum/ kgnanum oppida:fde utcus mercat^populo frequétiflimus:&; fupi° modo etià banus. ^obilifTimum tott^LóbardiaE oppa quo £uat abfurda cófuetudo ab trecétis ànis Modoeti'a. ltr°ducta.ca:fares germanos corona ferreati comanosreges fpatorefqj ifignia ìd oppidum reddidit pus ex può apIiflìmum.Theoderic°rexolì:rogottho^ pnVpa/ •atio ibi magnificétiflimi opis a:dificato & Theodelfda lógobardoi^ regia ffignis q btùs Gregorius dialogo^ Iibros fcripfit:bafilicd btf lo.Bap.ac palatili fuper bl"imù fumptuofi{Timo opefeodéextruxit.Supraqjmodoetia umbroni fluuio adiacet charrai^'.Secus comum ad umbronis ex lacu eupilo hortum Brixia ifluit forrés:ad cuius hortù cartella funt murgumcanoflìum&uatallum. A d feciìdu J^ois lar{t uel comi fmiftrà funt fénobium.arcinium capus & ubi torrés aq feria \ ttuit monafium:dehinc rafonegumgundum grauidona domaflìù iera foregiù &C Ubi fluui'Iacum ffluit é fenolegum.Supra torrété funt larium uictoria 8i dehinc caftellumclauéna:apudq pli.dicitcuriarhetia^fuifTe.Eaueromótana regio cur Clauenna °" rhetia fuerit appellata: i uftinT trogo fic docet.Tufci agallis pulfi fedibus ab Pesoccupauere&rheto£>gétéficab eoR> duceappellatà códidere.Fueruntqjhi P°puli bifarià i j>mà cc fecunda rhetia diuifi. A d attenuerò mire lat0 cafatiu&i Cafatium Stremo lacus àgulo megiulla caftellum. Ad dexterà padi ripa poft umbroné p/ Ticinus fi. Uiahntf ricini hoftia.ls fluuius Verbanumlacumquénuncmaiorédicut exone Verbanus rat'Adiacet huic ani ad dextera qrto fupra hoftium milia ciuitas nune Papia T i lacus. CII*ì nofe uetuftionqua pli.uelle uf fuiffe codità a pp'is Leuiis & Maricis q fuerùt Papia. ^alpini, S ed qtumlicetex Liuii fcriptis coniicere Ticinu urbs quo tpe HanibaI 1 talià uenit nodum erat.Nà lib.xxùfic hét:Ià tnfcipio padù traiecerat ad ticinu motis caftris.Sd ffra quo utrinqj ad certameaccéfi militum ai eént romani P°te ticinum iungunt:tutidiqj pontis cà caftellù fupimponunt:& i£eri9auxit pa Uoté còfulis uuln'^piculùqj ftercurfu tu pubefcétes f(lii pul(atum:hic erat iuuéis ^pbricanus.Dicimus itaqj no potuifTe abejflfe qn fi papia tunc fuiffet ut Ticinù .r seius nome ali qliter Liui.pofuiffejnecpótéromani £ecifFent:factoqj caftellu JP°fui{Tent.Ea ciuitaté Athila rex hùno^ direpta uaftauit.S: quom paulopoft ii Odoacer ^racaeét Odoacer erulo^f rex Oreftépatritium Auguftuliipe.genitoréi eo ob 11111 uiq? captum iterfecit:T icinùq» urbs crudeliter direpta atqj uaftata é: ubi Utlc c:£des maxima fuit ciuium romano^ qta nunq alibi poft Komam fpii icli ationé comiffa fuerat.Pariterqj ad annum fde circa centefimum 8C uigefimum ^ 0,Jerat fe factu^ Alboinus rexpmus longobardoKnimia Papienfium refiften a aftiditus.Sed cum ipfo ingreffu eq uus fub equo collapfus {urgere neqret ad ^ j^itusabonouirocomite fuomutauit^ppofitumteqfq;illicofurgens ìllumf €tn detulic incolumen.Rodulpho autem burgùdo Italia: regnum occupa'te per.viu LOMBARDIA p.vii.Stephani pòn.ro.tpaungah' falqdo duce Italia fgreflì Papià obfefla captàq; Ferro igniq; uaftarùt. A lunda fuit adolefcétula nobilis ÒC palcherrtma papiae icet to nobis iure driio potitatq Vgo arelatéfis Italia rex Lothario filio dedit uxoré.Eo q? mortuo tertius Berégarius ugoni i Italia: regno fuccefTor Papia potitus multerà carcere tenuit. Interea Agapit^pó.ro.italiaiqjpceres 6c populi Berégari & alberti fi Iti tyrànidéexofi Otoné jjmù ex germania £ Italia uocauerùt.Ifq? cu armato^ mi' libus.L.ueniésBerégario&Alberto deiectis alundà carcere educta matrimonio fibi copuiauit.tùqj 1 talia a malis q diu fuerat ppeffa refpirare coepit. Perthatit Ion gobardo^ rex monafleriù fcé Agaths èC Theudelinda regina ecclefia fcé Maria: S. Augufti ad pticas f ea ciuitate cóftruxerùt.Et Luithpràdus lógobardoi^ rex offa beati aug- nus, ex Sardinia papià ubi ueneratiflìme feruant" deferri curauit. I déqj res monafteriu beati Petri cellula aurea appellati! Si apud Holonà ubi curia fepe reges tenueret monafteriù fri Anaftafii marty.aedificauit.Gódiberta regina ecclefia fa Jo.ba.# Petrus eps Luthpràdi regis cofàguine^ecclefià fci fauini papise cóftruxerùt.Eà uf bé fitu 6c aeris falubritate amoeniflìmà reges oftrogothoij! ÒC poftea Iógobardo^ ^ béter icoluerùt:un apud ipfam multa fuerùt pelare gefta a nobis i hiftoriis ptetp diefta accuratifTime fcripta.ornauit eidé maximifq?;pfecutc'&: fpualib^adiumet15 Epiphani* Epipha.eps aqlea oriùd^q fex milia captiuos mediolan.a fraco^ rege liberari )fe trauit.Et duodeuigefim°nois ordfeio.po.ro.q a Bonifacio ferrutii filio pon tifile adulterino captai arcéqj fci Angeli cóiedPdié ui adhibita obiitteiuis fuit papi^* Hét nùc papia f gymnafiis multos iuriù ciuif Se pótificii ac phia* & medici# k13 claros.Sed ex ciuiltb'CatonéfaccijS: filanùnigrù ciuili deditos l'uri & bona^^ tiù ftudiis exornatos. A diacet ticino amni int"ad dexterà 8c foffx manufatta: at> Abbiagraf eodé fluuto du&az ha:ret abbiagraffu.SupPé Vigiuenù Petri candidi Ifasgrx^ fum. ac latinasaceditisopib0claripfia.Inde CucctonùSi poftSextiùlacu^ppinquu j Vigiuenù. * pte uerbanùlacù duo rmores augét Iac^quoiy q é ad dexterà Iugani:q ad finito3 Angleria ^CI lu^i appellai. A d uerbani fiue maioris lac°dexterà angleria pmum é oppi^u \ LYarefium ^uo uteeeomitù familia origine traxit,R.ecedit uero itus ad dexterà ei° lacusp^ Varefiù op.populo frequétifTimù.Supra curuat"é bifarià uerban°fiue maior l*c lugani ea i pte appella tf\cui ad icet broftuù portus caput laci càpronum oftenuttl & porlectia 6C ubi Lauen9ifluit amnis funt ad lacus undas feffa morchu & Mortaria n" a quo lacus noméaccepit.T icinu ad finiftrà può fupra padu tractu torrés Laumelu graualonus ad cui'finiftrà é Gropetùatus funt mortaria op.nobile & lù nunc exile fed opulétiflimu oli oppidù multis celebratù pfertf lógobardo^ j11 ftoriis, Nà Theudeltda antaris logobardo^ regis relicla Argillulfù taurine# ^ cé apud Laumeltù fibi 1" maritù:&: lógobardis ut pmiferùt 1 regé afeiuit. A lau^. Houari'a J°9notn^h« ofs pemfula regio aliquot oppidulis uicifqj frequétatatin q linU.F gni &muItù& optimum:Pli.éaudtor. Interiiis eNouariaciuitasq albutio » caro oratore ficut tradit Eufe.p Octauiani ipe.xtaté ornata fuit.&: ad ànù ^ ^ of viiùSc terdecies cétenùhùitdulcinù herefiarchài qué cu clar.v.po.ro.afaduett^. c éfui{fet:ipe f motes q nouariae altifTimi fminét cu fedlatorib^qngétis fe contu ' , u >v. fls faltuofos na&poenelacceJfTibirloc^fuiffettutat^nifupueniés folito maiot ^ plurimi0* LOMBARDIA ' t „ . 96 purimaco^? ptefameacfngoremortefecifìetoppefcre.DuIfi'nurq? &' MargariV uxor cu reltqs eo cofecti fcómó f pfaté uenerùt.nec tri errori ut abrenùciarét ad agri uercelléfis oppida & cartella. Ad ricini ite undas é caftaletù & pau C o sola. 1° fupraad lacus uerbani fiue maioris emifforiù a quo graualonus anis ortùhétjfi ^effteitipelacus quemergociilacù dicunt.lllabunturq?torrétes duo grais alpi bus defluécestquoifc unus tonfa- dicit".alter p fcf lulii lacù trafeatjei* lac^retinet ftotné.Nàf eolacu ffulaéa fcf lulii ecclefia ficut 8d lacus appellata. Vifùturq? ibi còfefforis lulii reliq x miraculis corufcantes.Sùtq? ad lacus mergotii finiftrà orna Vpaium Snu«acabrium.aimù.boguinum..& ad dextera ubaiù atqj apelium. A d tonfai fini Domiffu 'fauergonta& fupra falpiVdomuffulaquanunc domodufulà appellant.eftqj la. Uft!>ex qttuor tramitib^uri a mediolano 1 gallias fiue germantà traiicit". A d tonfa; |!?ro dextera mergotiù a quo finus nome accipit:& ad eandé fin* dextera palatia. "eCjUuturqj fedm uerbanù lacum oppida & caftellatcanobium: brifagù: afeona: ^miumtgardola.6d ubi Ticinius ex alpib0*grais cadés lacù febuinu ffluit caftellù Ct*°ìetnagatn > -.Defcripfimffupra duos anespadumillabétes.hfc umbroné fde l^tn:ìfimuldocuimusqbusflocisuterqjanis ex Verbanohicexeupilo ille ducat.Dùqj loca explicuim^ipfis uel flumfbus uellacubusadiacétia media Mediola/-' ^usftactaplanicieofum Italia: populiš frequ ériffimà. In q Mediolanùéciui^ num. potétiffima q nottro iudicio ffulfe opinati funt qda fde didla q> f medio padi j.citllabdua:& umbronisamniufitafit.Sed alia é eiufdé nofs ciuitas f afta cuius J^Cs riullis amnibus fil'rfunt coerciti.Originé uero hùit mediolanum lóbardise ^l«patauinus & Trogus popeiusnarràt gallisjq duce Bréno 1 Italia defcéderùt POpuliqj locafcolétes 1 qbusé edificata ifubres appellabant'.de qb°.L.Florus ex lUl° dicit galli ffubres ferini &i l'méfi corpis alpiu accolse fepse alias.fed Viri do aro duceiurauerunt fe no foluturos balthea nifi 1 capitolio aemylius uictoreos °ttiuit.nec uidemus alia fui (Te Italia loca 1 qbus facili9 coaluerit mortaliù mub tanta qtà ffubres pmum poft mediolari.p oé fìeculum hùcrunt.R oma.n. genuit qué hùit multo maioré mediolanéfi populumsfed faciéte aeris fép lpa códita ffalubris difpofitióe cófluété ex tota Italia cóportatàqj 8c ui ducta j °toorbemortaliumexuberantiamalecóferuauit.Quaeapud ffubres medio-' pofl: ea condita urbehiftorici geftafenbunt hi referreopofiflìmum ef ' noilro ffiilentes fftituto iudices ea^ re^? ponemus.Scribit Hufebius i tem Rai! PPlJt:atlon,^us Statium Casciliù comoediaiy fcriptoré clarù fuifTeffubrc Utìl & tinnii contubernal?;& quofdam exiftimaffe ipm fuifTe Mediolanenfé; Scribic k LOMBARDIA 5cribttli.lib.ab urbe co.xx.exercitum roma.tunc £>mù ultra padum fu i (Te dutfù & gallos ffubres aliquot pliis fupatos 1 deditioné tunc pmù u*enifTe:qd cjdéad afl nos ro.ur.có.cccclx.fuifTe uidetf.xxx.fde Liuti liberhét Magone Hinibalis fratff Corfica i agro ffubriù uulneratù dù f aphrici p legatos reuocat9 nauigaret:apud Corfa3 obiifTe.& lib.xxxi.hét.L.Furiù ptoré Ro.gallos ffubres rebellites:&Hamilcaréf pfecutióes ut declin3 ret f illyricù exul fe cótulit.Pofl: fera uero ficut Eufe.tradit A uxctii morte am^° fio medioiani epo f fui fede reflituto ofs Italia ad redtà xpi fidéefì: cóuerfa.'pau10 tnpoft Athila Italia fgrefTus quóoém afflixiffet Vcnetià mediolanùq; diruit<^ ftaurataq; tuncpa^rqeuit belhsagita ta:q oftrogothi cu luftiniani fpe.ducib ge ferunt.Quibc'f bellis ut gotthis refifteret 6C f ptib'Iufti. fpe.duraret Medtolanu,Tl eas ptulit difficultates & angufh'as:q hofb,;,uix tolerabiles effe uidentf.& tn Longobar te famis acerbitate deditioné tunc et ficut & nune fuifa fecit. A lógobardis dis. de urbs non qdé deftructa unq fed maximis molefhìs agitata eft.lllifqj a Caro Caro.ma / magno dom»tis regnoqj jpuatis mediolanum p inos.lx.&.ccc.fub Italiae & gno. regib9fpatoribufqj qft libe^ floruit:nullas fterf magnas pafTum agitatióes qu°u q? Federicus fpe.Barbaroflìis ad inu falutis.lxv.8d undecies centenum ea dit^ & folo zequinpopulù at f fex trib"porta^ noie diuifum fex loca decfo adm uicecomltuT, of lóbardia facilrfueritpotitura.Anno itfalutisjxxyi.fupra duodecies cerit^ uicecomites pulfis turrianis medioiani tyrinide funt potiti.& ab ano abin^e- iiii.fextus Clae.po.ro.quo a Ludo.bauaro fpe.adulterfo multis agitaret" mole, ^ f illius dinù dedecufq? Luchinum uicecomité ro.ecclefcc f mediolano uicarl jQi ei'germanù J o. Medio .archiepm creauit anoqj ab fde plus minus qnqgef'010 galea.uicecomespmusabfpatoreduxmedio.feafamiliaécófhtut* pneeps^ te regno &fpio potiufq eo ducatu folo dignus cu pp ffignes alias uirtutes^ xfe dodlrfa òi uirtutib^excultos uiros apud fe hfe atq; extollere curauitioi^111 eterno»! quos dilexerit 6mus fuit Petrus cretenfis pria cididus qnouarieus^ poft mediolan< LOMBARDIA 97 - P°it mediolan.archteps!£?einde ro.ecclefis cardia demù fumus pó. Alexàder.v, ^pieéappellatus.Ifqj oiumfui fxculi uir docfr{Timus:quo tpe Joines ipfegalea-' loa.galea' ^Us ducatu mediolani a Ladiflao luciburgéfi romano^ rege ornatus é. ofoné ha cius. - jUlt doctrina & rep! uanapz copia redùdàté:q inter multa ornamétu urbis medio uni corinétia hatchét.MedioIanù phyfico naturali fitu fuo ab icendiis caumatù ^ fngo^? rigorib*a:qliter abeffe ac ppea locù toflPorbis tcpatiffimù aeréqj ferentffi f puteis & fottbTalubritatéoptinere. Quo tnlacus pulcherrimi dece ^Jepté:&.Ixiiti.flumina terrx fupficié irrigàtia in illius agro repianf: dicitqj eid é P°tifexbarnaba Pauli códifcipulù 5c cernite £mù fuiffe mediolari.ecclefize epm: CUlpaulopoft fucceflerit beatus AmbrofrMoctor ecclefi® celeberrimusja quo fa S. Ambro ^ aureli'aug.dodlor & ipfe excelléti{fimc,in ipfo medlolano ad fide xpi cóuer / fius, Usfuit.Ioà.galeacio 8Cpoft eù duob'filiis Ioanemaria pmu Se poftea Philippo/ S.Augu. ^ariatq tertius dux fuit uita functistpopulis mediolan.in libertaté fe erigens poft afperà ffigneqj famébello ppeffam urbem dedit Fràcifco ffortiaj attendulo cuti romàdiofa: ffortia pmo patre oriundo, cufdecoratroburatqj pneipatum, /¦Uria blaca uxor Philippe tertio duce nata regio titulo faftuq? digniflima.Genu '^^diolan.urbs Alexandria fecundùtettiuq? Vrbanù ex nobili gente cribellatac ^leftinù.iiii.pÓ.ro.Datiùqjepm fuùq uir fibtóGregorio credinvTcus 6c dodi' P^tri* cui°fuit amatififimus plurimù rpfuit.Impitae uero fcripfit alexa.v.pótt. to> aJerianù & Galienù ipatores mediolani genitos fuiffe.Sed H eli9 fptian'Ycrtbic auupatemu Didii Iulianifpe.fuiiTemedioIan.8dIuliuscapitolinMicit Valeria^ ^u'uriiorén5 natù fed fepultu fuiflfe mediolani.Et Flauius Eutropius in alrerius Renani geftis rebus tradit acceptà fuiffe cladé fub aureliano a Marcomànis p er l°té.hJà dù is a fróteno curatoccurrerùt fubito erùpétib°.dùq;illos adorfo pfeq Rf3t:ofa circa mediolanum. uaftata funt,FuerùtétpatmnoftroR?memoria me pl0'3n.iurecófulti excellétes Obert9 dehortotqeà cópofuitiuris ciuilis ptéq uCus appella t".8d Criftoforus caftilione*iurecófultoij?fua: a:tatis facile pneeps ]°ànes itidécaftilione^eps Vincentin^ac paulopoft ad noftrapuenerunta:ta ^Ulriduoeleganterdoctiordinisfaauguftiniun"fciFracifcialterquoi^ illean kiliusjhic antonius rauduenfis appellati aliquotediderunt opaqd ipfi di' (e , ° &fcribendo u alea t abfqjnro teftimonio ondentia.Ornat quoq? patria Io oipriLisfacris fccularibufqj IrisappmeerudiV.Sedadppofitù iternfmpoft Padus lógo traclu nulloflumfead dexteram auget". Eftuero fter^p Padus. ^ Ll"cida&fciluliiIacutorresgognaapudcochiuonudus.&:adfancla Mar °t> !v tle^'°^am9 cutfu pdens. A d padi ripam ubi ficida flu.hoflia hét Bremide Sicida fi. ticj . ei'fluuii dexteram paleftrù:fupiufqj romagnù oppida fueniunt". A d iv ^ omj// f'niftrampufqfaru^ifluattorrens fùt Vercella: ciuitas uet* appolines a gnum. aùtf i • -COcoPoetaaPPe^ate-^plinfafaluiis libitiisortas tradit. Tenuerunt Vercellže Ulnta u.u Populi montes Nicex fupeminentes de hac urbe Pli.Extat lex cenforta ^tù ? aun^°dinar q in uercellenfi agro cauabat" ne plus qnq? hofum in ope iciendi publicani habercnt.Et Eufebius caifarienfis in tpum fupputationi bus tradic LOMBARDIA bus tradì t Eufebiu uercell.epm facroij? dogma tu pitia claruìffe.Nofq? h 1 fiorii# fecùdo oftédimus Valétianù fertili Cóftitu comitts ex Gallia placidia filiù fe ardaburù onétis pfectu aduerfus Caftinù cernite loànis adulterini fpe.ducé# jplt'o apud uercellas cómiffo Cafhnù fu paru captùqj fuifle.Supr'ad eàdé finifr3 Burgus, òicuta adha?ret burgus:faruoqjad dexterà andurnù.ad finiftrà ébedulù. dehinc ad padiìé T nduùroppidii Brolia patrù noftroi# state celeberrimo militù dutfo' reornatù ÒC monafterio locedi duna baltearpxfe hétur amnis apud baftubià 1 alp1 SalugÙB, bus oriiid^cut amni ìfen^cótinet Crcfcénnù nobile oppidù fupt°falugi«e & paU/ lo fupra é eporedia a bonis equ oij; domitorib'lingua gallica ficu t plimo placet ap pellata. Qua idéaffirmat Po.ro.fybillmis li bris admonitùac iuflum condidi&; Dehincafcédédo p ualléaugufta: ptorixitinereunrMieiémósiouett^.&i fup*3\ Auguffcaptoria iuxtageminasalpiù fores fita graias atq; pcninas qbus Hetcuk &paenos tràfifTeplinius afferitgraios opinariapudqjeàfcifus fuit marmorei11 lus fllepgràdis populos enumeràs quos Caifar auguiìus in alpib" fubegit.dic,c9 Plinius coccianas ciuitates.xii.no fuifle additas titults A ugufh qa nil hofhle cQ/ miferàt.gemfas à t fores graias atqj peninas nùc appellar aiterà mòte iou is ubi v>° S.Bernard nafleriù é nobilifUmu fcó Bernardo dicatù.alterà collina iouis q uia iter cad dus. létaratafiseallobrogù:quà qdéuallé (feraamnisexcipit,ad finiftraqj duriaz opF1 Jfera flu. dum émazadiù. Orcus dehfc fluui" padùillabit* cui ad hoftiù é Danafiù nob^ JVlasadiu ? oppidù & fupi9fcf Martini ad dexterà.ad finiftràq; fcf Bndicli de fructeria Orcus tlu. oppida duri® riparix.amnispadum defeeps illabétis ^xfaharret hoftio TaurinlJ T aurinu» ciuitas uetuftiflìma p q prnum Hànibalé 1 talià fgrefTum uenifle Liu.xxi. T aurini jgallipxfa gés erar f Italia digref[b.& [fra p opportune taurinirpviegéN * ucrfus ffubrcs motum bellum erat.Inde ex flatiuis mouerat Hànibal taurino'11' qj uni urbe caput ei^gécisjq uolétis 1 amicitia no uenerat ui expugnauit duti^'j pari® fluuio ad dexterà oppida Làcium & Bellegerium.ad finiftrà Cariacum & Lancium? Druétum funtpxfa.Eoqjf terra^ fpacio qdpadum bmafqj durias & alpes Bellegenii, cetéregio Canapicium appellata fq tres nobilium familia: oppida poffulét& ftella Valpgani fcf Martini & fcf Georgii comites. Nec lóge abfunt a taurino goni amnis 1 padum labétis hoftia:cui ad dexterà hxtéc oppida R ipolum A u' nau'terq e celebremonafleriumfci Antoniiderenuerfo.fcùs Ambrofi*oppu|u' &paulo fupra ciuitas é Secufa.fupiufqjad Sàgoni amnis ortum é fefana C Pinnaro// Ia.poH:hac amnis padum illabit" cui^pximù ad fex milia pafliiù épinarolum v°'. lum. bileoppidum nobili ite monafterio exornatù Supi°petrofa oppidù & ad (óté ^ ftrorfum éoppidù pragellatùtcùamni BricariaGù prfo poftniós Bobi9dexti°^ Pelixflu. barret.poftClufiolàpelixfluuic>cIufonoaud:0padùillabit"'pàcaleriùitet^ 1)1 ^ Pan chalet ^àchàoppidapplisfrequétata.fuitqjpanchaleriùaugunitaurinoi^antiq ''S1^ fium, ftirpisapud q pli.dicitpadùprfo naui^abiléeé.& uiliafràcha pmùporta:-f fubliceo é cóplexa. Pad o àt fóti fuo tàppinquàtioppida funt pxfa reuellù^F^ fana.&ad fupmiulttmtqjtorrétisfllùillabétis fótéut dixim^oppidùé,Circ'l! Qcinceps fune alpium iuga:3d ea qdem q Ha'nibal Italia igrefTurus aceto Regio VENET-IAE PS Regio Ocftaua Venetiaz.Incipit foelicifTime. Ombardia ad fine pducta ft hactenus feruatii more fequi uo / Iumus ad ptoximoR> pado amnul hoftta reuertédù effet. Sed quorn ad ultimis padi hoftiis ad fornaces appcllatis Veneria* rù urbi sduca t" fi'nes ad aquas gradatas ftagnàtes mari A dna * ricoaquse falfx optineantin qs Athefis fiuuius poft Medua cus:deideTimauus defiuunt amnes ipfarn Venetiai^ciuiraL ^frieifdéfalfis circundatà aquis prius q Marchia Taruifinà fiue Foroliuienfcm *egiones defcribi necefTeeft.Poftmodù naq? Hoflia curfufq? fluuioi^in ficco me« Us^pfequemur fecùdù ripas. quorù exnoftro inflituto eafdem regiones & earu P^rticulas certius fuenimus.Veneùas ciuitatéin intimo Adriatici mari finu fifa Venefia: annù falutis quinquagefimufextù fupra quadringentenu fuifle condità:quo ^ntl° Athila rex Hùno^ A quileiam diruit docuimus in hiftoriis.Habetaùt eius A thila. Ucatus regio terminos longitudine milium ocloginta ab aquis olim gradatis ad auretùoppidùà VitaliFaledroardificatùmuncaiit padoproximùubiad for^ Lauretii. ftaces diximus padi hofliaappellari.Latitudo auteuaria nullos habet alios termi ft°s q quoufq? cedétes recedete fq? maris aqusead ficcu ftagnàdopueniunt. Eius 'egionis diuerfo modo nónulli meminerùt uetufh' fcriptores, Antoninus.n. pius domani imperii ^puinciarù regionùq? itinerario quom a Rauéna A quileià p t!nùiterdefcriberet:ha:c nune Venetiai^fìagna appella t feptémariaq>aR a • Septem petla ufqj fepté uada efTent naui tranfmittenda.Et Verg.quod diffufe in Maria, ^uii defcriptione infra oftédemus:ubi Patauù cedificationéab A ntenore fa> ^ftarratfichét.Et foté fupare timaui. Vndep horanouem uaflo cu murmure . otls* ^ mare prxruptù:&Cpelago premit arua fonàti.Mare enim quod p ora no _ et^.It prajruptù 6c pmit arua pelago fonatùefi: hoc totù quod a pado ad aquas u i ,t:ishttus rumpens colles eius poeticxa Vergilio mótes appellatos interipa tuC ^ l^Sult:ciuitatéopes& confi Venetiarc, ^ulerutA ndehanc Venetia^ ciuitatc prò una regione nò imerito a nobis Opes a e"e intelliget q confiderabit no modo opes eius cuiufcùqj alterius regioni» Yenetia^, ^P'bus a:quiparandas e(Te:fed multas fuifife urbes multa oppida quose ex/ terp° p C Un,cacódita.Aqleia Altinù Cócordia Patauinu monteSilicis Opì Ì^°U| raclià EqliùGradù Caprulas& Lauretù:quàquà&ex VicentiaiVerona/ tUa ^nXla Mcdi°lano & Papiaab Athila affliclis & ab aliis Italije ciuitatib* Ve er.lm Ur^e Roma diuerfis in perfecutionibus nobiles Si potentiores quofq; C principio cofugiflein hiftoriis abude docuimus. Igit' Aquileienfes p; P1°«asrr COriCC>^tdienfes condidere caprulas.Altinates ficuturbem fuamin fex cej[- habebanttfexquoqjinftagno^infulisoppidacondidcrùt Tor^ .aior^um Burianù AmoriacùConftanticu8c Aimanù:patauinoiùpars Aiv'T ^ P0l^ea dorfumdurum.Montefilicenfesadeuftiniqjmethamau - Metha / l°Um: Paleftrina;fiue ut plmius appellatphiliflind Sifoffam Clodiamt mauchu» I I VE NETI AB Clugia, qu* nunc eft ciuitas Clugia.Creuit aut tlico ab ipfo conditionis initio Veneta ci uitas quia non a paftoribus ficut Roma:fed a potentioribus ditioribufqj regiói* ohm Venetix fu ita principio ficut dtximus habitata.primus externoi^ Venetii* Narfes* omandis attulitadiumentum.Narfes eunuchuspatritius primi luftiniani imp- Funuchus. copiarumin Italia aduerfusGotthosmiffaiì! dux:qutq> Venetieu traducendi* a Taruifio Rauennam copiis nauigio iuui(Tent:poftqui fubegerat Gotthos eccle fias fancli T hcodori & Geminiani de capite Brolii in Venetiis a:dificauit Q.uin etia anno ipfius conditi centefimo & trigefimo fecùdo Arnulphus rexlongobat Narfes. doi^ Patauiumciuitatempofttothilenfeexadiuapridiclo Narfeteeunu ebora uénatibufq? f(laurati igni ferroqj affumpfit:&: quotquotprima: cladi fupfuerat ac in patria coaluerant Patauini fecunda tranfrnigrationein ftagna Venetiarum confugientes riuù altum implerunt:& oliuolenfe caftrù ubi nùc caftellanume^ epifcopù condidere: a tq; eo tepore fancli Martini & fancli Ioannis in bragula & ciefias conftruxerunt.Mirum uero eft & fummo extollendù laudis preconio p° tuiffea tottanqdiuerfisurbiù&oppidori>populis condita ciuitaté pannos,ppe modùmillehancqua retinentremp.cóferuare.NectaméreR humana^condì' tionis adeo fuit expers hic ciuitas:quin per fmgulas quafqj zetates:fuos ut inqulC poeta manes fueritperpeffa. Quàobrem. eius incrementa fummatim ficut in teris facimus Italia: ciuitahbus expltcando:labores quoq; OC difficultates pariti oftédemus.& ne in aliarli urbiù quas in hac códenda deftrui cóti^it negocio utte rius Iaborandi! fit:omnia fimul cotexemus ut facta inter condendù deftruédu$ uariatio certiorhabeatur.Necincongruùuidet"ifciffa patriarchali dignitate'^ choare q, eam fcimus in rebus J calibe femp momenti plurimù habuifle. A d a*101? falutis fexcentefimum decimum Gifulphus duxforoiulianusconfenfuà GifuI Pattùrchc phi lògob.3rdop*regis elegie Joanné abbate in patriarchi u e teris A quileix Cad^ no fuperftitepatriarchanoux A quileia::q apudgradù fueratà Romanispo^1 ficibuseófhtuta.Etannoindequinto partii] confenfucóftitutum eft ut qui^c Aquileix patriarchaomné cótinentis regione moderaret" quielTeèapud gr3^ur? omnihuicqua:nune eft VenetiaKducatus regioni prxeffet. Quartodecimo 3 indeannoquom Rothari longobardo^rex Opitergiumciuitatédiruiffet:eluS ciuitatis epifcopus nomine Magnus ad ftagna cófugiens conCrnfu Si auclorif3/ teSeueriniponti.ro.ac Eraclii impe.ciuitatécondidit:quxabipfo impatore elea eft appellata. Eodéq? anno Paulus Altini epifeopus cu populo fuo qui e*3 bus fupfuerat Torcellii fe conferens fede ibi Seuerini pó.ro. aucloritate firm^ qui nikextat.Cuiuspontifidscofenfu paritet* patauinus epsarrianà hxteh&' qua: tue in multis (tali« locis feruebat declinans fedéepalé in Methamaucù tf3 ftulit.Quo anno feedereinterlongobardoiregem& ducesac Venetiaru ctWta/ tem iclo declaratu eft ut totaterreftris Venetia ab ab-dua ad aquas falfas Lotn' bardta.&: quicqd in ìpfis effetfalfisaquis Venetiiappellarent".Adannu uero lutis fexcentefimù & quinquagefimù Conftatius impe.Eraclii filius T otc fQ wens ut roma accederet:utcù qui eft in Torcello primarius Conftantìacù de iu nomini VENETI AE domine uoluit appellari.Eraclea ciuirate interim aucta eius populi' pars in uicina Eraclea. c°rcimigrans l'fulam Equiliù condidit ciuitatérqucmqj annis iriginta duobus fu'Equilium. pra ducentos Venetix uariam fub tnbunis habuiffentgubernationis formà:pri/ mus ea^duxin EracleadCciuis Eraclianus Paulinus ano falutis fexcentefimo no/Paulmus hagefimofeptimo a patriarcha epis clero tnbunis procenbus 6C plabeis creatus eft.Dux Vene ^t duxfoedere cu longobardi? inito Eraclea: fines a pianemaiore ad minortm^ tiarum. ^xit.Etannoindeundeuigefimo Vrfusitern Eracleanus duxmortuo paulino Vrfus *ufteclus efbqui ano feptimoducatus ciuiliintumultuoccifus efhficqj laboiù Dux. u°rum Veneti initia habere ccepere.Nam eo ducatus nomine antiquato Domi/ ^cus Leo magiftermilitùattributaducatuspoteftate creatus efb cui poftannù pttmù defuncto fuffectus Fcelix Cornicula magifter mtlitù pariter efì: dictus.Et _ertiusitem lulianus Ceparius ac quartus loànes fabriciacus magiftri militum untdicli.Sed hic ciuiliité tumultu magiftratu depofitus oculifq? priuatus ed. ^dannùq7 falutis poftea feptingentefimùquadragefimùqj fecùdù.Deus dedit r" quondà ducis interferi filius mutata ab Eraclea in methamaucum fede & Eraclea ^gifterii mtlitù nomine explofo dux eft dictus qui anno ducatus tertiodecimo Su°m ad brintaeamnis hofha caffellù edificare cocpifìet in tyrannidis fufpitióe? tumulto exorto depofitus fuitexcecatusreiq? in ducatu fuffectus Galla quartodecimo tumultu captus oculofq? eft effoflusmouaqj fubinde regimi/ ftls forma eftfacta.Na creato duce Dominico monegario methamaucenfr duo at*nales tribuni ad annù pari potevate cófefTuri fuere creati.& tarné hic etia dux annù in tumultu oculos fimul cù ducatu amifit. Ad eracleanofqj ite rei Ve / ^tarediit&mauritius duxeftfactus:qui poftànù malo exéplo filium ducatus confortéaflu mpfit.Quo anno primus Adrianus papa obeliabatù oliuolenfiec ;® pn'mù dedit epma quo fancti Moyfi ecclefìaedificata é,Iniecit uero mau/ ob'US n loannem patriarchi gradenfemmanusadeo utolentas ut breuiille ¦ ^t.'ruffetftufqj patriarcha Fortunatus cófpiratione cótra duce in pnedeceffo/ j. ui ultioné inita exorto tumultu pulfus in francià fé c0tulit;deiech tn ducatu fis urttIUS dux& filius &illis unicus obelerius tunc tribunus methamaucé/ Mauritius ^ Venetiarù ducatu efl:fuffectus:eodeanno quierat falutis octingentefimus dux el ^lUS °^enus dux ciuili tumultu patria pulfus Taruifium fe contulit: ubi ab »bus Venetis iterum dux creatus fuitrqui Beatù fratré ducatus cóforté acce^ Q(t nterea pipinus Caroli magni filius rex 1 talix a primo A driano pon.ro. con/ Pipmus ti fl,tUS antl° falutis.lxxx.in Italiaueniés huic patriarcha Fortunato inde Obole/ Carolus blifT ^ t0 «nftigàtibus bello Venetos agitare coepitrq plio apud T aruifium co/ magnus« qb °. Carolo magno & pipino Filio 1 talise rege per ferdera couenerant: , UsinfeedetibusadtùeftutObolerius Beatufq? duces apudmethamaucùexu/ • *Ùr> t:rect"lnuenioa^u^a Carolo & pipino magiftratu adminiftràdis Vene/ t^rekusfuilTeimpofItù.Eodéaùtanno Eraclea Veneti deftruxerùt:un maxi/ ìllà '"ùpars g poftea Venetias ufqj in haec tpa gubernarunt in urbe cófluens Aquileié^ auxere:panter^eodéanno Aquileienfes in Venetia^urbépopulariter comi fes» II ii VENETIAE grarùttut tunc fecunda Venetiarù urbis coditio fui (Te uideatf.Eoqj anno agndP Ž^iu9altus parctcìacus heracleanus primus dux fuitqin riuoalto infulaelectus palami duca le nuc extàs a:dificauit:pariterqj eodé ano apud oliuoléfe caftrum exiftés cathéti lis ecclefia ab eo cartello appellata efì: caftellana & jp Veneta riuufalt9ciuitas dic| coepta.agnellus exmde dux rertio g fecutus é ano eraclea reardificas dbitu ftritfj Ciuitas ore appeìlauit ciuitaté nouà quod & nùc róne epiTcopatus magifq habitatiotiu jioua, retinetnomé.Idéqj Agnellus fìliis fuis duob9affumptis inducatus cófortes m o' nafteriufanctiZachariaja:dificauit:inibiqjeiufdefancti corpus reliquia fqj l°c3 uit, Vrfus aùt eps ecclefià fui caftellana fancti Petri uocabulo decorauit:quo tjtf S .Laurent eius cófanguinei fancti feueri & fancti Laurétii ecclefias in geminis infulis có^a fii ecclefia. xere còfpirarùt uero aduerfum tres hos duces patré & filios Ioannes tornaricus # bonus bragadinus:q capti couictiq3& appéfipatibulo interierùt:&tn eo^de^ S.Daniel bus fumptù erat fuppliciù agnati p id tpis fancti danielis ecclefiam cóftruxerun1 ad odtingétefimù aùt & uigefimù feptimù falu tis annù defuncto A gnello 1 uft1^ nianus particiacus i ducatu folus é fuffed? Anno curYecùdo beati marci corp IuftiniV" ex afta eft delatù:eoq; q fecutus efì: anno quom Juftinianus obifTet dux Ioanne* pus dux. frater eft fuffectus quo anno beati Marci ecclefia efì: xditìcata.Et p id tpis du#° S.Marci tnmethamaucùexercituObelertusibiexuÌocdfus& ciuitaseft defìrudlacui^ tranilatio. demolitionis cazdtfq? obelerii ci. factu eft ut uocatus in francià loànes dux acce»7 ferit;eoqj abfente caftellanus eps duoq? ciues riuialti ciuitatis cura adminiftratl° nis ducali attributa ptàte gefìerùt lónes aùt dux Fracia reuetfus ciuiliqj tumula, ducatu deieclus&tonforatusmaeftitiadieobiitano pofìmodù q fecutus efttrl/ geftmo fexto 5cociingetefimo Petrus trundonicus pola oriùdus dux écreatus^ Caprulae. ioannem fìliù ducatus cófortem hùifcecclefiamqj fanch paulixdificauit:qrt01' Sergtus abinde anno fclaui caprulas Veneto# urbe ui capta deftruxerùt Sergio q dt#uS papa, eft os porci tuncpon.ro. Jn quo anno eps Maurus ecclefiam fancte Margarite truxit Petro trundonico uitafunclo loànes fìlius ducatù folus optinuit:quern* fancti Zacharix ecclefia redeùtem populus tumultu cócitatu occidit:&in e*d, ecclefia fepeliuit anno falutis od:iagétefimoquarto:eratqj Vrfus particiacus lo ni tue more electus quom defucti ducis famuli palatiù populo non prius re" dere q pupulià fibi infula certa cù imunitate habitandà ipetrauerùt Vrfufq? "u anno ducatis fui tertiodecimo loànéfiliù ducatus cófortéaccepit.^q campa"3 duodecim anno falutifochngetefimo feptuagefimo impatorigraeco^mi»«* rùqj he campana: quas primù grascia uidit. Geftit uero Vrfus ifte dux maxi»" res no minus Italiseq Venetis gloriofas.Nàfarraceni fpoliata infiamataqj ^nC° na oem Jcaliòe hora q inde ad idruntù intercedit pariter afflixerunt in quos tin Tarentini hora uaftare parantes quom Vrfus duxiffetfuperarut xpianufuga^^ inde claffisfarracenagradii urbemuafit.Tucqj Vrfus qtllo£> terga fueratùue tusrrepulfos a Gradu no prius pfequi deftitit:qofs Italia; hora in fu perù tn f*1*, uerfa red dita eft pacatiffima Vrfo ducemortuo loànes fili9 duxfolus com^ auitaté de Kauénatibus coepit; 6i anno fde tertio petrù fratte fuù ducatus co r......... r " ¦ fprtem VENETIAE fottem habereoptinuit quinouus duxecclefias fanctoi}> Comelù'&T Cypnaniin toethamaucenfi littore *dificauit.Sed ambo duces intratertiùq fecutus eftarv ducatu fe abdicarunt.Greatus aut eft ad annù falutis oclingentefimu cctaua geumùfeptimu Petrus Candianus uir prxftitiffimusjqué fclauii uno fu p a ti alte Petrus can reintegratoplio 1 terfecerùt:]oanefq;particiacusqué ducatu feabdicaffeofté dianus. d,mus ut feditioni occurreret in urbe fatifcenti ducatu refumpfittquomqj eù fex Sclaui. to depofui0"et mefe fuffectus eft duxad annù odtingentefimùcdhiagefimù ccla/ Petrus cognominetribunus:quo anno reges duos Italia pofthabitis francis ex tahcis haberecocpit;Berengariù foroiuIiéfem:& Guidonem fpoletanù ducem. AtUl° aùt qui inde tertius eft fecutus hic dux petrus tnbunus urbis Venetiarum. partem muro cinxita riuo cartelli ufqj ad fàccia m Maria in iubanicoubiqj canale paius ^rrea claufit cathena cuius capita hinc in predicla ecclefia inde in fan do regorio obferabant":qui annus Italia: infoelicifTimus fuit:q> Vngari a Taruifio edioIanùufq3ofa cxdibus incédiifqj foedarunt:&: ftagna Veneto^ pelliciatis auibus tumultuaria: fabricatis ingreflì ciuitaté nouam clugiaq? & caput ag^ens P°Hati funt:eos tn Berengarius rex cu qndecim. armato^ milibus aliquàtuìù re / P ellit.Et tandéof poene amiffo exercitu ingenti data pecunia ut in Vngariam re/ ttent deliniuitpetro tribuno ducatus fui anno uigefimotertio uita funclo fuc/ "t V rfus particiacus fecùdus p cuius tpa Corradus alemanus ex eagente prix ^ Usucetpapali cófìrmatioecaruerifcimpiù inuafit& rebus p Italia fiuctuantiv Us ferracenimaioréeius parteoccupauerunt.SuccejTitqj huic poft uigefimum atll*ù in ducatu alter petrus Candianus:qui naeftus p debilitate imperii & Italia: Petrus can - ^Ccafioné primus Veneto^ potentià in lyburnisdalmatifqjauxit:&genua tue a dianus. fracenis fpoliata Veneti in Jtalis mari potétiores effe cceperùt: qua qdé poten/ autqj ln t^ap [mpenjroman{ tagraci qlatiniinclinationé auxerùt. Nam. | ^aniimpatores & fi terra quàdoqj aliqlem nulla tn aliqn mari potentiam ha/ _^erùt.ItaQdeincepsinhac Venetia^regionebreuitaticófulentesnihil aliudì| 0 tu s inteftinos aut fabricas Iocoij>:quod noftri eft rppofiti attigemus p Otto/ ? U ^CUcliimp.tpaad annù falutis nongentefimù feptuagefimùquartù Veneti io U catldianù ducem deiicere cupientes:quom ille fe in palatio tueretur iniecto £ 1 pice 8c fulphure mixto & palatium & ecclefias fancti Marci fancti Theodori Incendiò. clu « Mari* in iubanico & plufq trecenta cium domus funditus cóbufferùt: iw filio SC cóplicibus eft interfedtus:hxcqj ofa ardificia fuffectufq; illi dux c' Us Vrfeolus uiroptimus inftaurauitq&Gradù ciuitaté inftauratam muro 'i c^Uo rPe nonafteriu fancfti Georgiia ioanne maurocenomonacho eft Utb lcat"* A d annù uero falutis millefimù Se nonù adrienfes magna: oli a d ria: lilt/S ^as aPU(l Lauretù fupatos Veneti tata confecerùt occidione:ut dies ille ttia ?s fuerit ciuitatia q mare Adriaticù eft appellatù.Quo ité anno pepus pa^ Mare C a Aqleiéfis Gradù ciuitaté dolo capta deftruxtbqui Veneti ite^r litico re^ adriatù ^te arUt'^nno^nde.xx.Dnicus Vrfeoluspulfopetrobaibolanoparma duxfit ttl° ^le Kauennam metu cófugit,Dnicufqj flabonicus tue exul i pattiamo L VENETI A'E reuocatus duxefl: factus:& ad annó.xxxxiii. fupra millefimum Pepus patriarci Aquileienfis noni Bndicli pon.au cloritate atq? cófenfu gradii fibi fubiicit: eccle fias diruitturbé fpoliat:& Veneti eiufdé pontificis aucloritate eandéinftauraruk Annoq>mde.xxxx.Dnicus Cotarenus dux monafteriù fancli Nicolaiin littore Monade. & ;ppinquo loco monafteriù fancli A ngeli ardificauit. A d cétefimum uero atq? fintiti. N. miliefimù falutis annù icédia bina Venetiis fuerùt.qbus parrochiales ecclefoao uiginti fìmul cu parrochianory domibus arferùt:quo tpe methamaucéfis ciuttas inundatione maris atq? fcédio uaftata & poene fummerfa é: terremotufq; fupuc/ niens Venetias ubiq? afflixit.Tertiodecimo aùtabindeanno.Quintus Henricus impe. Verona Venetias ueniés:fitùqj & regione ciuitatis admiratus Venetias te/ gnu appellati decreuit:eoqjqfecutuseft ino Marcus iulianus monafteriù uirg'' nis de charitateextruxit.Duodecimodeiceps anno Veneti mótonio pelopone" funt potiti:petrufqjgatilofusecclefiamfa nouaij> cupidus una cu0* eupolus. Quirinis Barociis doris badoariis Se bafiliis regnum affeclauit in quojp demerltlS publico cofilio aiaduerfum eft qefqj ciuilis Se cocordia i hasc ufqj tempora ann|s duo de quadraginta atqj cétù Venetiis fuitfed ià fatis multa de Venetia^' neaciteripamcóftituédarépu.uelxdificatisueldirutis ciuitatib*& oppidis fo dicla. Ad uiros itaqj eiufdé ex noftro more fftitutoqj ueniamus.hi-ìit fempha , Andrea nus urbs ueneta uiros maritimoi^ bellop; & mercatura: gloria claros.Sed an paIfl dandulus, ajtaténullo decorataéuirolitteris ornato pterq Andrea dadulo duce:qué.t .p1*' Carolus teftimonio doclu fuifte feim":Patrù uero memoria Carolus zenus uir iter Ve^ Zenus, tos no folù artatis fua: fed priora fa:culoij> litteris ornati{Tinv>:& reb" bello geft's 1 ^ clarus fuit:ut alter Camillus merito a Venetis appellet":qnqdé clugienfi bcllp ^ cu Venetis genuéfes difficillimù ac piculofiffimù geffere unico nauali pl*° Léonard' affi me geftogenuéfes a uenetis et eo bello uinci poffepmus docuit:& ofeo be Juftiriian' hoftiù ferocia fua fortitudine cóftàtiaqj cópefcuit:demùq{ Bucicardù reg>s 1 ^ cor! naualis exercitus fupremù duce dù °pé patauinis afferre cupet plio ^ . '•charias riofiffimoqjfupauit:q oia Leonardus Iuftinian9 funebri luculéciflfimaotA^°Cej làaufanus I-'etrufpauP uergeri^elegatiffimis duab^epiftolis copiofi{Iìme(pfecuti paulopoft Zacharias taruifan^uir doctnna cófilioq} cclebernm,;)oratio cu' ^ SOtàGupW A v VEN-ETIAE ioi c°ra Gregorio pon.ro,habita p ecclefix unione fuadcda illu eloqùétiffmu fuifle °ftedir.hoc aùt faz cul o multos pftàtiffimofqj uidimus.petrù c miliari ù ep m u ice Jinù litteris multù.plurimù prudéna decoratu:Leonardù ìuftinianù magni nobi lucjj fgenii uip q fter alia hùanitatis latina & gra:ca fludia mufica: adolefccs mue-^ deditus dulcifTimis carminib"& pitifTimeuulgariter cópofitis ocm repleuic a"à:&poftnatugradiorfcripto&rpnùciatioetalatinaquulgarieloquétiffim" , ^fenatorgrauifTimusinadminiftratióereipu.potétifTìmus fuit. Marcus quoqj Marcus 'Ppomànusiureconfultusgrarcascalda'ashebraraslitterasarqueac latinas egre- lippo. doclus erat.paulufq? Venee" religiofus dialecticos noftri (xculi fupauitq & paucis in phia redés theologusquoqjiTignisefthabitus.Francifcus Baibadicus Fràcifcus grauis optimus ac propemodù fanctus:& Daniel uictorius ciues fplendidiffimi Barba. l^et'ùMiùanitatis litteris àud quaq mediocritereruditi.petrù Lauredanùreb" bel Petr" laure °geftis cIarijfTimu:qué Venetialteru Claudiù Marceilum f Tua patriaappellare pnt.hoc f loco a nobis poni mirabunt? q meminerint eù latinas Ittteras gràmatica es penitus ignoraffe.Sed eius fgemu no duximus merita fraudadù laude:q> cm^ &ia q per aetaté Tua mari gefta fùt:quo^ ip(e magna pars fuit& maris portuofita^ tlsrtauigàdiqjrationé uulgart (cripto copiofiffime pfecutusé.fed dùeos ex mor tUls q i patria claruerut dociros pquirimus dignitatémaxima Venetoiy narràdo Grcgo. ^ftpofiu'mus.Fuerùt exgéte corraria.xii.Grego.p<5.ro.& Antonius nepos fu" ro xii.pon. j^Haiecciefia: cardinalisea uterq;mo^ & uita» fanctimoniacj puatos quoqj cele bres redderepotui{Tet.Fuerùtexmaurocena&làdagéteeardinalesduos uirtuti Uslitterifqj ornatifTimi.AlterùueropótificépauIopofthùere Veneti ex códub Eugenius gente EugeniùcjrtihcuPgeftaphiftorias noftrasorbinotiflìmapó.ro.qui papa. ?^e/uerùt pftàtiflìmis pare & alioi^ turba;multo dignioré eù reddiderùt.Quà' ad dottrina Iitterafq? attinet:qbus hoc in cathalogo pmas ptes tribuimus , ^genius po.nec turi nec alicui feietix particulariter perdifcendzc animum lecit:docto^ecclefia: orato# hiftoricorùqjlatino^libros oés & Iegitaffidue:& ^ 0 erat mirabili fgeniofubtiliffimeintellexit.ornauit aùtcardinalatusdignitate Petrus bar . ^ubarbùexfororenepoté:quiadolefcés optimus tanta duodecimhadtenc> an' bus. rS .Uftlanitateatq>ét ftegritate&fimulliberalitatee{ì:ufus:ut& alter Titus uè-' ^ la*uis:&qUodilIitribuebatf delitiachumantgenerisfitappellatustuir aùtfa- ^ s ^ulofancti Marci eft ornatus:&: patrio cognominecardinalis Venetiaijr di'F.fofcarus D S*Venetis duxFrancifcusfofcharus 01"uirtutùpterq littetaivgloria dux. Ca^, nus:& ciues Fràcifcusbarbarus excellétiffimi uir fgenii cui'litteraiir gra:/F.barbai9. 'at;inapi doctrina: aneloquétiareditis opib* celebratxaut \ adminiftranda Cl|e ' aPl$&pietatisautgefta^pfertimapud Brixiàrei^gloriaariponas haud fa ' gube°^-S c^I^cemere* A ncìreafqj maurocembonai^ artiù ftudiis ornatus fapfx 8C ^ repu.pitix gloria hét:Ód Hermolaus dona t°6i fi geréda repu.fuit occu bec* IITlUS 'nllttensadeoefl:ibutus:utcùhiftoriàteneat:tù heroicos uerfusfa:-' elegantes. Panter Zacharias triuifanus fupioris Zacharia: fihus ac lsna:res.Barbonus maurocenus;Ludouicus fofcharenus; Vttalis landus; Candianus J-Termo/ Jaus Bar// |?acus. MARCHIA TAP.VISINA Candianus bolan" iureconfultiffimi. Nicolaufqj canalis & fiiuri ciuili & fimul reipu.fàt dediti:tri orarores poemataq? & hiftorias egregie callentLaurus qnnus Jp. comà/ magna: gr®caGr latinarùqj luterai periti® iuris cognitionem addidit. Ioanetn uc fius. ro co melili fiue ut nùc corrupte eamappellàt uetuftam gentem cornariùdotfu Paulus elega ntemq? morib" Veneti® hnt.Et paulus barb" equeftris ordinis germani fra' £>arbus. tris fui. Petri barbi Romana: ecclefi® cardinalis ftegernmi humanifìimiq? ac da ct® ab Eugenio pótificeoriginis materna:gloria bonai^artiù in qbus excellit ftu/ diisaccumulat.Andreas lulian"bono uir mgenio:Bernardusiuftinian" Leonar' dusgenitus Hieronymusbarbadicus FrancifcipdiclifiIius:Nicolaufqj barbus litterarii ornaméti gloria laude hnt.Quid quod altep: in narrationis ordine errore incurrimus:q proelatos ecclefise Venetos fscularib'poflpofuimus.Sùt ex Vene/ tis Laurétius caftellan":Fantinus paduan"epi uiri doctrina&grauitateac fapic' tia ueneràduGregori" patrui pórificis nome refercs fedis apoftolic® prothon°fa rius Hermolaus barbarus Fracifci nepos taruifmus:petrus monteus brixianU«!*' cobus zenus feltrenfis & belunéfis.Driicus torcellanus epi non modo iuriù ciuij lis & pontificii actheologi® doclnnaficuteoi^ decet ^pteflionc abiìde plenùfeCl eloquentia quoqj ornatilfimi funt ut ei màcipato^ ftudio peritici^ muitos tis noftr® fenbédo dicédoq? ®quét.Petrus thomafius medico^ no magis V ene' top: q c®terop> ®tatis noftr® eloquentiflimushabef.Sed iam nosinuidi® expofuit breuitatis refpectus:q multos pteriri facit.quos tata ciuitas habet littera ru ftudùs uel imbutos uel operam impédétes. Biondi Flauii Forliuienfis Italia illustrate Marchia Taruifina. , -, Ribus ea^? q fupra a nobis defeript® flit octo regionii cotin^ té eé oftédim"Marchia taruifinà:R.omadiol® fcilicet ad me/ jj lari® brigatiniqj paludes Veneti urbi ad a quas falfas & 1 l( bardi® ad mintili & b®nacù:fecit tri b®nad certi" òC copio" deferibédi neceflìtastutad ei"dexterà littoralé fitoppida &c3, \ {Iella lóbardise regioni cui" effe non debét adiuxerimus. Pr^7 dictis itaqi triu regionu &alpiii Se padi atqj lemini amnis con tra caprulas ffulam in mare adriatici! defiuétis finib" cóclufa erit marchia tarut/ finateà regione qriq? alias galli® cifalpin® qriqj trafpadan® Itali® parte qriqj netià appellata romana ecclefi® monuméta effe uolùt pté dalmati® fupra mar# ut nihil abfurdi" potuerit excogitari cu nulla ex pte dalmatia ad huius regioni " nes unq pertinuerittqq par eé uidet" abfurditas barbaro marchia: uocabulo m3' ximas atqjampliffimas urbes Veroni patauiùqj titulo fubiici taruifiorquaciui^ té ili® opulétia potétatu & dignitate femp antea ficut & nùc lógiflime ariierut. 10 fteriortrifuitfditaabecclefiaappellatio.Nàlógobardioiumq italiamaferint& terno^ fupbifTimi romani fpii ÒC1 tali® dignitatéeuertere:ac ofno delere conati ges nouas q alicubi i I talia extàt códidere:mores ritus gétiù 6C reni uocabula tauereutaffirmareaudeam" locutionis roman® latinis uerbisqnedùitalia le Ko.quoqj impio fubiecli pleriqj populi utebant" mutationé facla i uulgaré / " * ~ ' licara di. A MARCHIA TAR.VIŠINA .. iot "Cam nùc appeMata per longobardo^ tépora inchoafle.Tdqj mcognitù nobis qn °pus de locutione romana ad Leonarduaretinudedim^pofleadidicimusuifis longobardo!? iegibus in qbus de mutatione facta multai rei? uocabuli tituli tia Theodoricus 6ceù imitatireges canterioftro untha. gothoi?cudi fuaimagmenumiambinone abftinétesauru:xsargentiìtprifco cu/ Tdeodat*. ^romano^ figno uoluerùt.fed ad ré lógobardi in ea Italia: parte maxima quam cbtinebatregiones habuerut qttuor a ducibus adminiftratasun qbus nullù fuo £eftonis ius filiis & nepot:bus cópetebatbeneuentanàjfpoletanà taurinenfem & ^oiuliéfem.duafq? opulétia& amplitudine fupertoribus pares anconitana atq; tar>JÌfinà effe uoluerut ea aftecftas legis códitióe:ut qregùaut géris longobardo}? ^ftcilii pmiffione&: decreto impetrafTetreas filiis Se agnatis fucceflìonepoflidé/ 5astelinquédiius facultatéqjhéret.Noméqjhuncfignifìcasppetuù magiftratù Marchio ,n longobarda barbaire marchionatusefl: appella tu. Quo aùt tempore Carolus unde. j^gnus ficutfupra diximus nomieidito romàdiola? lorribardiam uoluitappel/ ^gionéa'n q regni fedemgés illadiutius habuerat romana ecclefiahanc deq ^cagimus regione delongobardis fumptàappellauit ut diximus dalmatià Prjt ttiare.Sed credo facftù effe a minori nofs abfurditate:ut ha:c ipfa manferit ap Peuatio marchia; taruifinx.Mintio eiufqj ut inquit Vergilius patre benaco ad fi/ l'ttan\relictis noftra:defcriptionis padotehus initiù faciemus. Cuiprimiiad ^^iihoftiaimminetSachettauicusfamiliarnobilis caprianéfiu uilla qua fuc Sacheta ^eamnisducétisfcognationecótinuatapoffederùt.lnfenufqjeft ferauallis Serauallis. *ptincipùmàtuano^munitiflìma:undepafTusmilleabeft oftilia oppidumf Ottilia. Sloneprimariù fupbiopif arcemoenibus & dudtis in cìrcuitu foflis cóclufifqj f .udibus munitiflimù quod a Veronéfi populo cur'agri iuriù fuit ad annù fa' ^t,sqnqgefimù deciefqj centenù aedificatù Marchiones pofteamàtuani diutiffi eP°flederùt.Amplaqj&:red:a eftuigefimo inde miliario Verona ufqjuiaaliV [j °tapud Ottilia locis fuccifa:ipofitis pótib* arcibufqj & caftellis munitiói oftiv I$ f "'pf^fidioqj futurisrptinétqj ad hospontes paludis initia qua in romadio oQ. lm^Us defcriptà melari« brigantini^ agro diximus cótinere. Augentqj licu t eftdimus ea paludem tartarus 5C menacus amnestquoi? tartarus in Vetonenfi Nugarolil j.s. o ad gricianù oriùdus hétad finiftrà nugarolù quod nobili familias Verone/ Jnfulapor •, u2*tola> uilla 6c pmaz originis patria fuit.infulaqj porcaritia &i Gagium uicus cari. ^ fl.um'odexci;otfumadiacent.Atmenacusamnis ortum admagnanuha^ bens Geretà MACCHIA T AR. VIS INA bens Cereta uicù preteilafq? pratferfluit.Inferius uero eade palus ficut i adria; uf bis uetuftiflìmx defcriptioe oftédimus, Augetur ab athefis fluuii fciffura ad cv ftagnariu appellata eaqj nos fcijflfurà prò noftrohactenus omniin Jtalia feruato more prò hoftio athefis finiftrorfum cogimur accipe.ls aùtathefis famas Celebris fluuiusde quo Vergiliusf bucholicis. Athefisuel ppamoenu primùhabet adfi Villa bar/ niftra uicu uilla bartholomeà appellati! Pauloqj fupi* athefi finiftrorfum ha*et fholo. liniacù oppidù populo opibufqj plenù. Inde athefi Zeuedù adiacet oppidù bra/ Liniacu. fica: & multa: Bi duIcifTimxferaciffimù adeo utpliniù credamus fi fua nuc fco / geuedum. Ieret Veronam nec fabellài admiratióe ut fcribit Crifpam nec pullulatemi cauli' culis aricina nifi a fuis ueronefibus uellet difTétire ppofiturum.£os uero uiceno* millepafTus quos Veronaoftiliaq? diximus ftercedere campi quaquauerfu cipiut ampliuimi squiffimiq? 1 qu ibus recle fminet nix uicus ìfula fcaligeru ap' pellatus comunito pfidio ecclefiifq; 8i ueronéfiu uillisadeoornatus ut accedei populi qué habet multitudfe urbis potius q oppibi fpeciem pra: fe ferat.Cap°'9 hos ut diximus patetiffimos manufatta abagricoltore raro impedir fofla ad# ut ea natura committédis maximos iter exercitus proeliis de fduftria fectffe ac co planaffe fit uifa.Eftq; hic locus de quo Liuius unde feptuagefimo ea habet q-J-' fiori breuiatoris uerbis Iibuit apponere.C.Marius cimbros per hieméalpibus a& uolutos i campis uenetis ufu ia uini 8C coctap> carniù mitigatos aggrenus eft< ^ illis patétibus proximum diem pugna: ftatuitide.lx.milia ceciderut hfc tertio ^ nusrexeoruuolerius pugnàs fteriitrno multustuxores eorum acerrimo bello ci/ ptaj Iibertatem no impetrates fuffocatis elififq; ifantibus mutuis uulneribus & ci piftris capileis fenecarùt.Qu® uictoriaeodem die Romas per laureatos caftofC^ & polucem fcita 6c celebrata fuit.Tigurini qui noricos alpium tumulos {(ed# . fuga difperfi in latrocinia euanuerùt.Theodoricus quoqj oftrogothorum rcXP, mus Odoacrem eruloi^ regem qui Romam 6c Italiani ànisià odio occupaue^ apud Sócium amne ubi primù occurrit recedere cópulit.Deide ì campis Vef°n fibus igeti proelio quod tres continuata eft dies fuperauitfadtaqj eft maxima # utroq; exercitu fed inodoacris ptibus maior cardes Arnulphus étbauorioi^di1 ^ ductis aduerfus ugonem burgudù ltalias regé copiis a ueronefibus f utbem ptus atq» rex appellatus eft quomqj ugo ad Verona: recupationé maxfas du#* ¦ copiaspliùhisf Verona: càpis eft cómiflfumf quo fupauitugo& Ariulphusi ¦ giens Veronae portis a ciuibus eft exclufus, Veronefes uero rebellióis culpa i cherium epm fuum reiedta ueniam deprecati impetrauerùt & eps papiamre'j ^ Verona, tus eft.Sed ut iam ad athefim redeamus is fluuius q campi ad primos colles àc ^ nere feipiùt Veronam diuidit p acne mediam qua urbe audtor eft ex trogo poftl^ peio Iuftinus gallos q urbe Roma coeperùt & pariter Mediolanù Brixia ®et% i mù xdificafTe.Nec tn minus cingit q diuidit Verona athefis ut cuftodi» iltn ^ ornamétoqj Se fubuehédis deuehédifqj mercibus Se frugib°magno fit ufuiu néfibus quàdoquidem fupra ffraqj òc circum ager eft praecipua: bonitatis mu gtgnens i urbem couehenda olei uim maximam frumenta icolis in mercatura fupabuda"a MARCHIA TAR VIŠINA fupabundantiauinorù uarietateatqjpraftantia pomoliomnis generis copiarti & Una cxteras Italia: fubtilitate fupanté ut nulla fititalia: regio q parte inde noni accipiat fdumento^oleùq; quom cxtetx agri ptes til maxfebenaci lacus dextera pftat hora olea^ cófitis in filuae fpecié ampliffima: contenta fruméraq? feminan* ampli {fi mus undiq? patens mittit uinoijr praftantia cum multis poffit aliis °I tendi rónibus tu maxime uno extollif arguméro.Theodatus oftrogotthopj rex Theoda^ tertUls q uom. feiret in ueronenfi agro effe uinum ficu t CafTiodorus appellat acci tus rex. I^icù odoris faporifqj fuauiffimiillud roma nauibus athefi in fuperù mare de- Caflìodo P^ls coportari curauit.Libetqj caffiodori uerba apponereuinù &.n. ìllud colo/- rus. ^purpureo regiù fapore pcipuu dulcedo cuius ineffabili fuauitate fentit" quom lntactuseiuscìenfitatepinguefcatutcarneusliquorautpotioedibilis uideatur potnoiy copia & fi nónullx habent alix ciuitates i talia: ueronenfi pare nullo tri in 0co taodoratia taqj uaria fpecieinueniunt'*qua: ppetuftaté habét plurimi facies ^ quom fenefeentia tà feruent" folida & i!la;fa ut fìorétibus & nouellis ìmixta ^àducent" lana: pftantia greges 6C arméta a paftionis rpprictate accipiùt:qua pia tacàp'.qj pfpectu quoqj amoeniffimi naturaliter pftant. Quom tn mons altiffi> mus urbi fupeminens balbus nofe&eandéherbis fuis ingenita & multo maioré ^tutépftetq? herbilogi undiqj cófìuétes multa herba^ radicùqjgenera anima/ tlu faluti opitulantia fde legàttdiuerfa: ét p agrù ueronenfem p q oppida fcatu// tlut aquar no minus ornaméto a natura q ufui attributa: feu irrigationis feu mu/ lri?rnbili'a artificio^ genera feu hauflu ipfe cófideres e quibus celebre unius uim reticédà effe cenfuimus.In ualle qua a telluris uirtute&frugu pftantia poli / Policella el|£appeliàt ubi negarine loco eft nome marna: ad iurta muliebriù forma de fa uallis. *° fibre funt ductatfub quarum papillis ppetua: fbllàtaquar. Et fi ladtàs mulier PaP»Uasafperferitatq;laueritexficcatusafiquoutfit uel morbo uel cafualioilli Urn°r lacteus reuocaf.Sed ta folidiora uerons ficut& casteris utbibus ornarne^ ^uirosoisajtatis pflantes attmgamus.Zenoqj ficut religione chriftiana & fuam S.Zeno jP us decetfa'cflitatéprimus erit qui uerona: prjcful Celebris fanctimonis multa Cripfit extàtia facras utriufqjteftaméti litteras declaràtia:&ambrofianam quam Status eft eloquétiam redolétia.EmihumMacrum ueronéfem poeta EufebiV ^Sln Afiaobiiffeafferit.PaulopoflCatulluspoeta.Subindeuterqj plimus fa>pe Macer* ^°bis hac in Italia celebrati ueronéfes fuere:& lóge pofteriores aitategenuit Ve/ Ph'nii ^aRainaldumifignemficut.F.petrarchjEplacetgràmaticum dei de loànem duo. iurecófultù nó fcelebré ifqj maduì genuit nobis adolefcétibus familiarità _c°iùttumiuri^differendo defendédoqj addictu:qui Ieguperitiaz eloqueriam lu^xerat:adeoutfcriberetornate:(pniìciaretfuauiter.&icu tenebat prxfidio uieiecto Carolo magno deditioné fecifle quoij> exeploois regio Carolo &fuisillieo manù deditardificiis Verona mediocribus publicaep/ uatimqjornatatheatrù hét carteris q ubiq; extétpter romanù amphitheatrù nunc c°lofleum opis magnificétia cófpiciendù habet & pontes quattuor fuperbi opis athefi impofitos & cathedralé ecclefià no minus uefere decora edificio q nouo i Ggné Supra Verona athefis finiftrorfum Pontoneoppidii habet appofitii Supe/ ^Us caftnì barchu nobile. Ite oppidu fde cadeniù & qua torrés uallé folis fterfecas 1 athefimIabitur Meciueft oppidu.Supraqjilluci ignatùfuperius formigarium. Mecium. fontem uero athefis i alpibus paruo ftbi lacu quem fons ipfeefficiteft oppi/? ^Urn.Iamium. Diximus fupra finiftram athefis ripa defenbétes eius hofh'um ad caflagnarii fciiTuràqua i adriano^paludes labit" neceflario accipi defignariqj DP°rtere nec aliter dicere aut fcribere debuim0 qa qcqd ab ea fcifTura ad mare p/ t'ftetf Romandiolx partibus é coprehéfum?Dexteri uero eiufdem amnis ripam ablpfo mari Adriatico ad fonte ufqj tota marchiai taruifmaz cuius eft poffumus ®PplicareJgit"qua athefis in mari labit" hoftium efficit portuofum ubi appellàt 0ffiones.Idqj ^mumeft eo^ó pfeos fepté maria diximus uocitaffe adiacét ftus. [JUlcAttlnipaludibus ftagnifqjfmixtohinc turris nouapfidio & uectigalium cu Turas no/ todix appofita fde caput aggeris quod ite pfidiù ducatus Venetia^ finibus ea £ ua. parte iftitutse reipu.initio fuitfpofitum.lnterius athefis bifurcatus peninfulam 0i ad fonte funt brendula: oppi d ù populo opibufq; refertù:brefl jLeonicù. dulifqj piulo infra ad amiiis dextcrà propinqui! eft Ieonicù populi opùqj exu e ranfia ciuitatula: xquiperandù.Q uod Omnebono ciue ornat" litteris grxcis lati^ nifqjapprimeerudito:&prajfe mores ferentequos à feltrenfi Vittorino nUtrll tusìmbibit.Ab eoloniaq?in fubieclas paludes adeufto oppido uicinas folla e Mótagna - incurrenté fluuiù manufatta apud qua Roueredùót Montagnana oppidù n3 gionisprimariùfunt ftta.Adeiufqjfoffajhoftiaqbusinpaludeslabif &pau!o Medua^ fralociù oaftellù.Meduacus fiuebachilio amnispximea nobis defcribédusalte cus flu. tutn habet hoftiù atringitqj primo bachilioné finiftrorfum cufloclia oppidù po' Bachiiio. pulo frcquètatù medio in cuius fuburbio fodinas efTe ffpeximus p qs légo tra ^ in fubterranea penetrat" eftqj lapidis eius mótis minerà tiburtino lapidi ad fi*1*11 ma ut quod nullo is loco fcriptù inuenimus nequaq dubitemus faxa conflrue^ dae cóferuadaeqj urbi Patauinai uetuftiflìmis oltm tpibus fde excauata fumpra*? fuiffe:Sd cu ea in cauerna noxii olim feruari còfueuerùt cuflodia inde uicus pellatus. Eftq? locus apud quem Bononienfes militesiquo^ opa Guilielmus Iv uénas archieps fedis apoflolicx legatus Ecelinù de romano eieceratpatauio eu*1' de deferuerunt legatùtunde faftù eft ut paulopoft Ezelinus reaffumptis uirib^ uires ecclefia: retuderittlegatùq? apud gàbarà Brixiani agri oppidù pho fupatu ^ Vtricentia ltlcarcerecóiecerit.Supiufqjmeduacusfiuebachilio Vincériàdiuidit pocne^ 1 dii.qux urbs a gallis rom® incenfonbus ficut fepe fupra diximus cu Med»0^" Brixia Bergomo & Verona fuit principio edificata. Et altero item fluuiourbe ^ Vincétià ììlabenté tefina appellato:apudq3 Iandrigù oppidù oriundo meduaL^ auget" am nis.Qui tefma apud luxianù oppidù fciflusjaltep! ramù cui barcanu* hxret oppidù facitafa; meduacù priufquà bretellas attingat ingredit". Cenui^. r - - ¦ - --- -uCtuftìS * MACCHIA TAKVISINA ios uetalti's Vtncétta PaIemoné:ficut Eufebio placet infignégràmaticùq interroga/ tUs cjd inter (lillà di guttà interelTet.Gutta inqt ftattftilla cadit. Noftra aùt aitate uluftrata efl: Vincccia Antonio lufcotq uir doctiflimus eloquentiffimufq» & pri mus & folus in oratióibus.M.T.Ci.duodecim ars rhetorica: practicaz quarónea Tullio fuerit applicata tà clare tàqj diffufe cómetus efl: ut mhil magis noftros ho taines pdifcenda eloquentia iniuiffe uideatf.extant ét uiri eiufdé heroica q dà car ttuna uergilianà maieftaté carminù redoIentia.Mathacufqj biffarius iurecófult* eloquentia & bonis artibus apprime-eruditus patria exornat. multa fuppeterent i vicentino^ laude dicéda a ducentis annis gefta dù patauino^ Veronenfiumq? Par-iter poene uicino^ uiolentia: iniuriifq? refiftunt.Sed unicù cos facinus a bude *edditornatiflìmos.Quadoquidéprimifuerequi Veneto^ impio fefefpótefua ubiicientes prxclaras urbes Patauiù VeronàBrixià Bergcmumq?& qcqdaliud ^iftuncoptinent de Italia in ptàté ucnirepluiimù adiuuerunt.Supra Vincentia ^duacoadhajretcaldogiùoppidù&fupiusfontieiusiminet oppidù porcelle Porcelletù tu Mcduacufq;priufquà cuftogiiattingatoppidùfupra defcriptùalterofciffus Brentella . folTas attingit qbus brétellis efì: appellano muniméto patauii circùdudtas. Jftdeapudingentionù delapfus fert" ad oppidù pubolentà deflués pofteaad po/ tetn longù cótinuato curfu ftagnis fe immtfcet a qbus alterno fluxu refkixuqj re/ jfactus uel repulfus in fo(Tarn elodia fe exonerattcj urbis Clugix ab ea foflaappel o porti! efficit omniù regionis ^pfundiTfimù.plinius nàq? Meduacù amné in °flam clodiam labi docet.Fuiffe etià bachilioné amné meduacù Liuti patauini ^erbis ex decimo libet oftédere:eodé anno claflìs gra:co£> Cleominoduce lacedas ad Italia; littora appulfa turriopj urbe in falctinis ca?pit:aduerfus hùc ho/ tecof.Emtlius miffus prxlio uno fugatù cópulitin naues Tu mas redditi ueteri Cuuori falentinoqj agro pax parta.luniù bubulcù didtatorem miflum in Talenti/ 1105 in qbufdam annalibus inuenio:& Cleominù priufq confligendù effet cù to/ i talia decefljfTe:circùuetì:us inde brundufii ^pmontoriù medio finu adria tlCo uentis latus cù Ieua importuofa I talise littora dextera illirici liburniq; 6c hiftri Betvtes fere & magna ex parte latrociniis maritimis infames terrerét:penitus ad lic °ra VenetoRj puenit.lbi expofitis pau cis qui loco explorarét quom audiflent te/ Ue ptetereùdù littus effe q> ptergreftìs ftagna ab tergo fùt irrigua hoftùs mariti/ Medua/ is agr0s aut rpcul proximos càpeftris cernie ulteriora Collis uideri effe hoftiù flu cus flu» l|iisprccalti quo circùagi naues in ftationé tuta uidiffet meduacusamnis erat l^iedtani claffetn fubire flamine aduerfo iuflit:graues fummas nauiù non per tes^ fluminis in minora nauigia trafgreffa multitudo armato^ ad frequé j.. agros tribus maritimis patauìno# uicis colétibus eà horam peruenit.ibi egref/ ^ Ptefidio leui nauibus relicto uicos expugnant inflammant teda hominù pecu . SP pdas agùt:& dulcedine pdadi longius ufqj a nauibus ^pcedùfchsec ubi pata j 11:1 'unt nunciata femper aùteos in armis accolse galli habebant in duas partes ^ e^tutem diuidùttalterà in regione q effufa populatio uidebat":altera ne cui p ^Uobuia fieret altero itinere ad ftationé nauium:mtiia aùt quattuordeeim ab K K ii MARCHIA TA K VIS INA oppido aberant ducta m naues pamas cuftodibus intereptis impetus fad:us tet' ntiq? nauta: cogunt" naues in altera ripa amnis traiicere & interea pfperum zq>in palatos pdatores pini fuerat:refugientibus ad ftationé grxcis Veneti obfifìùt-^j cimufitaq?pteritùaCleominotenuelittus:tràfgieffa fìagna hoftiù amnis pai0 f qué circmcta fit aduerfo flumine claffis & ad quattuordecim milia oppido pa tauro propinquata fa tis oftédere meduacù fuifTe amne defcriptii: cui bachili0111 fuit poftea eftqj nùc indita appellano. Neq? enim aliti habet regio fluuiù exagf° patauino in (lagna marifue hoflia delabentémifi forte eù qsrpximù illi atnné nuC brinta eé opinabit" qui fua&ipfepaucifTìrnis cognita fecitnominis mutation^ Titinuus, Eft.n.timauusprifcoR?fcriptis pfertim. Vergili! celebra t*: quéTape miratus funi uiros noftri fxculi doctme fama celebres f hiftris & Iiburnis qfiuifle errore ad du «ftostatq; ignoratione fenfus Vergilii qué uolùt nouem timauo fontes in fuo ca^ mine attribui{Te:quom potius Antenore ìlle faciat a troia I talia petente regna li ' burnoi^&timauù fupafTeamnéinipfo fontis nomine poetico more indicatum» jSeruius. Seruiusenim iduerbùexponensfichabetfontétimauiamatpcetajré unius fé*' monis circùlocutionibus duceremt prò Troià dicant urbe troiana:fic modo pto timauo fonte timaui:& paulopofl: urbe pataui prò patauo:& hora nouem mul" feptéeffe dicunt.SuperafTe aut ea parte unde prò qua p hora nouémare it prup^ • & pmit ftagno^arua prò càpis de planitiepoftta fonanti pelago ficut femper & tiare uidemus quomlittorisautportus cuiufpiam fauces paulo uiolétior cótv.o> tiorqj ingredit":eaqj nourhora etianùc notiffima fùt littoris Veneti aptura: qu3 rù parte maxima a R auénati agro in atinù prifei 6c imprimis Antoninus pius ^ Septe ma- pe.fitinerariofeptémariaappellauereuerfus Vergiliilicetnotiffimi fint fubi'c,fl ru. musteum prius Lucani de timauo teftimoniù attulerimus. Euganeo fi uera fi<-'e® memoratibus augur.Colle fedens aponus terris ubi fumifer exit. A tq? antenori difpergit"undatimaui.Siergoundatimauiantenorei difpergit"rppe aponùnuC etià noriflìmù 8c patauiorppinquù:nó oportuit in hiftriis ìllù aut foroiulienfibu5 a noftrishoib" reqri. Vergilius antenorpotuitmediis elapfus achiuis Jlliricosp® netrare finus atqj ftimatutus, Regna liburno^r&: fonte fuparetimaui, VndepeC hora noué uaflo cu murmure montis. 11 mare pruptù:& pelago pmit arua fonatfj Extàtquoqj carmina mufatipatauinipoetae tragici fepulchro infcripta tima»11 afftrmantia patauiirppinquù effe:codita a troiugenis poft diruta pgama tellus ir* Mufatus tnarefertpatauasuridetimauusaquashùcgenuituaté.Et Martialis cocus p^e/ ta:Laneusauganeilupusexcipithoratimaui.Si ergo timauusfuiteuganeus ne/ cedario erit bnnta nùc patauii tì.uuius:na ide Martialis appellatione telluris ap° nas patautù fignificathoc uerfu cenfet"apona Liuio fuo tellus.Et.l.Florus infra' fcriptahabetuetbatexquibus Iicetconiiceretimauuabarfia 6ifimbus Italia:»13 bus nuper requirebat" plurimù dittare illirici ab alpium radicibus inter arfiam & timauù p Adr/aticù littus effufi regnate Teutana muliere Ttmauufq? ubi fa^3* attingit aquas bifurcatus parte dextera pupilia methamcauùqj petit:ubi portufl* efficit cu amplitudine tuetia ^funditate optimii.Recliore aut ad finiftra cur^ Yenetaitt A MARCHIA T AR VIŠINA ^ _ _ »05 V eneta urbe media fondere folitus porti!efficit Venetù: cui munitirtìma: arces Portus nedii littoreis & mariti/- Iocis in q maris fxpe defluir uiolentia:fed in mediterraneis montanifqjfir^ ^'oribus multosatruiffefontes inuenimus.Timauufq; fupraluciafufinafteger LuciafuG/ pnmum habetad dextera uicù au rigami tabernis hofpitatoriis frequétacù: ibiqj na.. lnnauuiHabif tegola torrens cuiadiacetrus peragù. Oeincepstimauo finirtror/ ktnadiacet ftrataoppidulùia quo fexto miliario foflamanufa&a paduacópen ^l°nauigat".Eam urbe Italia: ueturtiffimaclarifTimàqjmagiscertu eft antenoré troia,pfugù c6didifle:qutindigeat tefhmoniis:uerfibus enim quos fupra pofui ^sficaddit Vergilius.Hictinlleurbépatauifedefqjlocauit.&Liuius pataiuV Patauium fto^decusinpmoidemferiofenarrat.Ciceroaùtin philippicis patauinos dicit ^otnanis amiciflimos fui{Te:qui.R.P.difficillimis tpibus pecunia& armis iuue tunt.Etmacrobiusi faturnalibus ubi defideferuo^tracfcitunuitpatauinos fuif k perhumanos q cum feruis ctamécifTime arqj fdulgentiflime fe habuerunt:quà Serui. ^°quidem aflerit Afinio polione patauinos cogéte ut tnbuta cóferrét.& ^pterea dnis latitantibusneminé feruoij? fuiffe fuentù q libertateppofita dominùjpderet. ^itautépoftmodù Padua pfaeliciffima ftantis.R.P.tpa romano»? colonianó Padua. e°*nodo dedudlaquo externdeducebant*duftisnouispopuliš icoloniam. fed in patauio p o ti rt funt:q cà urbéani? paulo plus minus centu p uarias fuc/ cefftones poffeffam opulentioréornatioréqj reddiderunt.Nà gétis charratia: opi malori ex parte excitataornataq;fueruntmoenia:qbus triplici circuitu patauiutn cómuniter.Et licetea p urbe timauus femp fuerit delapfustquod Liuius.in. x.l'« óftenditimultis tameuariifqj foffis magno & inerenti operemanufactis aqua:cif cum urbe5C per diuerfaagri locaornaméto urbi cómodoq?futura: ab eifdéchat rarienfibus funtpdu I Pm° pulchro omnes quos habuit pataui degens uxorem & filios in fucceffionetn notuit. In altero autem omnibus dixit: qui filia Romxeffet audtusqu# LuCU> magio nupfitoratoriromanotdequo Seneca declamationumodauofich3 ' Nonputoquomodo Lucius magius gener titi Liuii declarauerit quàuis ali^ tj>e fuum populùhabuit:quom.ilìumhoxes non in ipfius honoré laud^a. $ faceti MAR. C H1A T A K VISI NA •> f . 10 7 'oceriefferrent.fuitcjj is magnus uir L iuius ad quénobtlesex ultfmis htfpnn'aru f tibus uemfTe.S«: quos romani nois fama no nouerat: e\° hois fama pc'uxiffc bea tus Hieronymusex Plinio fumptùfcribi t. Paulufqjiunfcófulrusapud uetufliffi taos celcbratus fuitpatauinus.Et Martialis poeta duos dilexitparauinos poeras ktelIà&Flaccùhisuerfibus. Verona licetaudiéte dica, Vicit maxime pafTeréCa tulIi.ranto (Iella meus tuo Catullo.Qtiato paffere maiorefl columba. Etinfra . ^ toihi curaru pciùnon uille meai^ Flaccean tenorei fpcs & alóne Iaris.0atullus 'Jiero Volufiù poeta patauinù:q ad Enniiexéplarre^geda^populi romanianna. les Carminefcripfit danare6c uitupare conatus ed bis epigra'matibus.At Volufi a^naIespaduammorient"adipfam.8d laxasfcombris fa'pedabùttumcas. Itfm ^iolocotAnnalesuoluficacatacharta.Votùfoluitepromeapuella.Na far cbe genericupidiniq? VouitftfibirerìitutuseffemdedifTemq? truces uibrareiàbcs peATimi poeta: fcripta TardipedL deo datura.Infoclicibus ufhlàda li !^ls«Etha:cpefrima (e puellauiditiocofe lepide uouerediuis.nùco ceruleo crea ^ponto.Qux fcmidaliu uirofqjaptos.Quxqjàconagnidóqjarùdinofam cob '^ŠSMmctuta cjqj aleosqqj dirat hiu adriaj tabernà. Acceptù faceredditùq? uo lu^inóillepidùneq;fuenurtùé.Atuositereauenitefigné pieni turris & in face Annalesuoluft cacata charta.pettù et de Apono cóciliatoréappellariìphia* ^ bonomia: ufqj ad magi® fufpitionépitifTimu;Mufattùq? & l ouattù iureco Wtos poefi ornatos patauiù ciues hùit.Fràei.sabarellaiurecófultifiimus & pile" ^eptata romana: eccltfia: cardiales dignitaté litteris & prudétia ornaueriit.Mar/ 'll quoq; &paulopofì: lo.galeatiufqj&GuilielnrTopbilici.Io.quoq; horologi* ^paulopoftantoni^cermifon^celletes medici patauiùpatriàexornarilt. Agrù et^tpatauinù no minus q urbis a^dificia cófpiciédii.qriqdémotcs fillofuntex/ c$Ifinecalpes&appeninùquod nulloin Italia: loco alibi cernit" cótigentes:&uf cacumina uinetisoliuetifqj&cófitis teclos in qbus uina gignùt":qu3B pli, J111415iftimo adriatico finu optima defcribit:Gemulà unuin cuius flimitate mu ^eres deo dicati monafterium hnt a Beatriceeftéfi uirgine nobili adificatum:& e^dàalterùappellar monafterio ornattl qcJmótis olmeti fratres ibabitàt:hifqj ^'acetrnotib^colleseuganei fama apud Iatinos uates notiffimi.Eà.n.uatibus fé e ruiffe fntjit Martialis poeta h is uerfibu^Sipuseuganeas cla:mens eliconis in ^•Picftaqjpàpineisuiderisaruaiugis.&Lucanus ipmo: Euganeofi uerafides ^etnorantibus augur colle fedes.& quom uici uillxqj multa: hos cótegant colles Jft** Arquata populo frequété uicù decorat Fri. petrarcha: pdiolù:apud Arquata i cliuti(Tima:uicit:multaq{fcripfit.eftq;ei,3fepulchrùma!moreo f farcophago F.petrar. ^-Un^qttuorfufl:entatil.Balneaqjapud ruseuganeù étnùc appellati!plurima Balnea - Utlt-q Theodericuregéofh-ogotho^muriscóclufifTeacornafleCaflìodorus patauina - l ei^?herbasgigni Teiibitpli,deqbus poeta Martialis.Nulla: fic ttbiblà' Undar.Acfontesaponirudespuellis.Quibf'ueroeaopitulent"'morbis.Mi/ • ct tauonarolaopeinid «dito d»fferuit.Sed làad Timauùeft redeùdù. IsAu^ s lupra Iiminà uicum ubi incipit effe mteger primù habet ad dexterà oppidù Citatellam MARCHIA TAK VIŠIN A Citateli* Citatellatqdf pafauini ad annù fa luti s qtu de duodeoes ceteno adificarùt.dem' Maroftica ceps é maroftica.fupius Baflianù q duo oppida populiš funt frequentia.fupraqj Baflianù Baffianù timauus ubi cifinùé oppidù cifino flumineauget" in qcl arctuagusna^ uoriufq? torrétes exiguiexalpibus delabunt':cifmufq;apud pemechù oppidulù héc o rtu. T imauo fupra cifinù ad dexterà Grignùadiacet oppidù a torréte ibi atf gete didtù. V Iterius oppidù habet" luanù fupraq? illud o rit" grignus.& fu pi" cm'1- foriù lacus incubat Tufopù Caldonàciù deinceps oppidù & uni fminet lacui 8£ aliis fubiectum é binis lacubus a cjbus tribus orìgine timauus hét.Prim us poft Ti jMeflte. mauù Mufio fluuius ftagna Veneto^ apud Meftre oppidù iliabit" cui ad finiftr* Càpus fa Villa nouapmùérpxima.SupraqjpauloremotiusCàpusfand:i Petri oppidutft Petri. adiacet opulenta eiufq? fonti in mótibus oppidulù fminet Collis mufonis ab ipo Caftrùfra fluuioappellatus.ad dexteràuero Mufoni ftus cótinét Caftrù frachù nobileop' cum. pidù fupiufcp A fola lógenobilius.deinceps amnis e fylus*qué plinius afferitori' Afola. ri in mótibus taruifmis apud Torcellùf ftagna cadésttorcellùq? ciuitaté nùc epo jSylus flu. ornata doclifTinto Dnico deDnicis fupra Venetadefcribentes regione diximus Xorcellù edificata fuifTe ex ruinis excidioq? Altini.Cuius uetufta: urbis pua admodù ue' ftigia ad ea cotinentes ptécj finiftrorfum fili amnis hoftio é appofita nùc cernuta tur.Altiniqj nomen jjrnus apudueteres ponit plinius. Etpoft Martialis poetata' ti feciffeuidet" Altinioppidi fitùiut dicat A emula bianis altini littora uillis. A» toninus uero pius in itinerario uias defcribcs arauénaaqlcri dicit aut fepté mar'3 recto a rauéna fecùdù adriatici littus ad altinù tràfmittic;aut eos q p Bononia i'et medùatheuftù patauiùqj terreftri petàt itinere altinù ^»mo & poft aqleiàacceda re.Ineoaùtq mufloné&filù amnes interiacet fpacio nouale eft oppidùnobi'^ Jsfouale filufqj fupra in mediterraneis taruifiù urbe diuidittcuius nome por iter uetuft0* habetplinius.p tpa uero oftrogothoR» dignitatéichoafTeuidet" qua nùc hét. N3 cu totila:pater Verona squeac taruifiù dnto poflìderetttaruifii tn cótinuo elfl° Taruifiù ratus. Vnde totila q poftea qntus fuit oftrogothoi^ rex & qdem pftati/Timus taj> Totilas. "ifiinatus educatufqj é poftea lon^obardo^initio regni quom Alboinus rexei gentis pmus Italia effet fgrefTustaqleiàqj qlifqualis tùc erat:& cxteras regio n,^C bes p deditionéccepiffetttaruifiù qa eius fcola: deditioné tardiufculaj optulii'e fpoliare ac diruere cófhtuerat:nifi Foelix illius eps uir timoratus rauéna oriunda regis barbarie fua prudétia & pcù fftantia deliniffet.Ornataqj nunc eft ea ciui^s altero prseftate epo Hermolao barbaro q ficut decetepm populo magis prode" adnitit" q prxeffe. Fregio né uero quénùc defcribimus fub nomine abfurdo chiaz taruifma: & pariter proximam forùiuliùolim gallize cifalpin® partem p'!n,| in regione Italise decima pofuittquam carnorum fuifTe affirmat.Na quom m11 ta dixiffet de fluuio Sylo oppido aitino flumine liquentia colonia concordia liauento anaxo alfa natione:deq> aquileia colonia fubiungit:carnorum hxc fuitquod uocabulum regiones ipfealicubietiam noftra »tate retinent. Ad ^/ fontem oppidulum eft Cafacorba.deinceps anaxù eft fiume cui nunc plaui uu gatiffima eft appellatio.ad eiuf^j hoftia eqliù eft Ifula ftagnis paludibufqj a corl/ tinenti r il MARCHIA TARiVIŠINA io S Unenti diuifa:fuitqj ea infula ciuitas eifdc nominis ab eracliefibus uicmis jcdifif cztA.nàqi eracleà in hiftoriis 8C in Veneta huius Italia: regione òlìendimus fuiffe P°ft aquileia: concordile 8c altini demolitioné a dicta# urbiuni populiš a:difica/ fcmjqui ab Eracleo illius tempeftatis imp.id nomen mdiderunt emirati. Sed era dienles inde Venetias cómigrarunt ut nunc urbis ueftigia requirantunequileiqj pariter ubi mutato nomine ciuitas dicit" noua epifcopio & quidé tenui nota par/ u£& tenues reliquiaruixfciuntur.Anaxo feu plauifiuuio adfiniftram adiacent °Ppida uenetiulimina & aquoriù.& fuperius arduo in monte eft Feltrum ciuitas Feltium. epifcoponunclacoboornatazeno nori minus dod:rina<|gentis nobilitate con/ i fpicuo.AddexteripIauisprimùhseret oppidulum madirimdein mediterrane 15 Wtorium. S uperius ubi uarianus olimnuc calorius auget fluuiuseft oppidu Vi&oriu ^efegateidemq; amni uariano fiue calorio appofita eft Belunum ciuitas uetuftif Belunum*' f'ftiatquàplinius cseteriq? fcriptores uelunù appellant:eidemq> nùc cum feltro 111 eundem coniundte epifcopatù idem zenus praeeft epifeopus. Variani! uero fi Varianus. Ue Caloriù amnem in alpibus oriqdum quas germanica: incolunt gentes quinq; fiu* j|ugent torrentestquoijj còuallibus margtnibufq? cartella uiciqj plures infùt bar' acis nominibus appellati.Sed & ubi plauim diximus uariano fiue calorio feipe augerialter ffluitcordoualusamnis&ipfeex fummis defluensalpibus cut Fai / ^hachium T abuliùqj oppida.&: q plures uici germanica potius q J talica nomina «abentes adiacét. Liquétia ad mare fequit" amnis uetufti nominis qué ex monti/ «Us°piterginis nafet pli.eft auctor.eum nune Liuemiam appellane,habetq?ho/ Liuctia fi. "li bìfana diuifi parte ad eafdem paludes qbus equilium infulam a corinéti dixi ^us feparùalteraqj parte ad proxima caprularù ffulas (lagna paludefqj delabitur ub» uero in dictas fcindiif partes ad dexteram Turriciù eft caftellum. Interiufqj ^iliquétiamfiniftrorfum torrésauget muttegus opitergiùeftnùc oppidulusn 5uàuetufti nominis ciuitatem fimulcu aquileia aitino 6C cócordiaab Athila de Opitergiù truftatn.&: poftea quotnefTet reificata alógobardis eodem anno quo Si foj£ Pupilli deletà fuiffe in hiftonis oftendimus.Ad mutegidiqj amnis fonte Coni iitiu eft nobile ditiffimùqj oppidù.Liquetiam item dextrorfum Meduna auget Conilianù ^Uuiusfupremisfalpibusiulusoriùdus.Cui dextiorfu Corua&fupraad'imeu 0pp. ltorrentis fonte portoneùtfupiufqj prata.& in mediterraneis porciliù oppidafut aPpofita:prataq? 8C portiliu duabus ut in regione prcftanbus nobiliù famtliis pa/ ltl1 cognominis exornant". Vbi uero liquétiam ipfe auget meduna amnis Sacillu Portilium. J^btleditiiTimùqjeftoppidù.Adliquétia: finiftram fupramuteghitorrentisin Sacillum . lu*ù efitoppidùBuffoiettù.&fupra ubi mefulus auget torres ciuiolonùeft op/ f l^ù.Supenus Seraualle.Sequit? Alfa uetufto nomine fiuuius nùc Liminius ap/ rCllatus.quod nome eu ide crediderim nactum effe q ficu t huius regionis princi Saraualle. Pl° diximus & eius 6i foroiulii limes a barbaris f uit diclus Jiabetqi ad hoftiu quo lfn Paludes ftagnaqj exoneratur Caprulas infulam in quamopiterginos Athila: ^"Jitiatn declinantes fxpe alias oftendimusconfugifie.habetq? Alfa fiue Limi Carnuta Us 3 d finiftram oppidum nomine Sextum. Regio decima / FOK VMIVLII Regio Decima Forumiulium. Equitur regio foroiulienfiù quos plinius dicit c!id:os effe col Formulili. '$pjj gnomine trifpadanos. I d foroiulii nomen notiflimù & cjuod ante.C.Iulii Ca:faris tempora in ipfa regione inque fupcrrrt' nentibus eidem alpibus iuliis inchoafie conftat.undepoft & ctum Iapigum aut cifalpinaE gallia: rnutationéhabuerit ori' ginem ignoramus undecuqjaùt fitnatum noftraz inhxrétes Fort9 grua diutfioniregionis iprios quam tamen nónulliaquileiéfem appella» uoluntinitiu rius. ad alfae feu Liminis fluuii denterà fchoabimus.Cui portus gruarius oppidu poft cordeualum & fuperius porclanù oppida funtappofita.deinceps eft Taliauento pfeipra:fentifqjnominis fiumen quod plinius dicitmaiusminufq,- fuiffe cufl* 5. Vitus, tiunc unico in adriaticu hoftio feratur.Sunt ei ad finiftra primù a ripa remotius oppidu fanctus Vitus.poft ualua caftellù. &fuperius in montbus Spilimbef// gum natura loci munitiombufqj uahdifTimù & populo frequétatù.Dextrorfun* S.Daniel uero haeret taleauento tifana nobile munitiflìmùq? item oppidù.& fupra ab ani/ nis margine femotù cuchagna.fuperius in monte arduo fanctus Daniel pra:ftaS in regioneoppidù.&ad fontem inalpibus Dugoniaeft caftellum.Inea littori5 Palazolù. ubiq; inacqualis Si maiori ex parte ftagnofi hora torrés eft in mare cadens cui Pa/ lazolum in mediterraneis caftellum hazret & (lagna magnù in finum receflfum^ curuatopiTcofifTimoqjimminet Maranum oppidum populo frequentifT'11111' T orrenti auté id diabeti ftagnù continet caftellettù. Interius in mediterraneis of pidum nobile eft Belgradi! fuperiufq? Coldroitum. Atinmaritimis eft ftagnlS circùfu fa grad us infula alter Venetiarii regióis di urbis limes in quam 8c in hift®' fiis & ipfa in Venetia& deferiptióe fepenumero diximus aqlcienfes patria profr Aquileia gos fefe cu opibus & facra fupellecfrle recepifl"e:& urbe sedi ficafle grad éfem: qua pluries diru tam rexdificatamq? tàdé pauci nùc l'habitat. Aquileia etiam urbiu*11 quódam Italia tràfpadana: primaria potétifTtmaq; atq? etiam pulcherrima qulrt todecimo ut fquit plinius a mari femota nùc pocne derelitta eft.Nam prxtet & cerdotes canonicos numero haud quaquà multosjornatiflfima fpeciofiiTimaq?l. baGIica danni faciéda: rei additos p ree ter paftores pifcatorefqjrariffimos nu^1 tiùcincolùtpopuliutuixcaftellulùtàtaolim urbsnùc poflitappellari.Sùtqj ^ ecclefia fuperius did:a & patriarchale atriù & muri oppidulo circùdu di & mon3 fterium uirginibus deputatù Peponis patriarchi operum reliquia. Eam urbe**1 qui prius condiderint no eft memoria proditum. Liuius auté in bello maced0' meo fic habet.R omx Iitteri» Fabn magna trepidationem fecerunt eo mù°*c% paucos poft dies Marceli* tradito exercitu Fabio Romàquomueniflet exetclcU in ligures traduci pofTeiquiabellum cum hiftriseflet prohibentibus colonia**1 Aquileiam deduci. Et paulo infra. Aquileia colonia latina eodem anno in *P0, gallorum eft deducta.Florere autem ccepit quo tempore primù Romani fub«g^ ais barbaris ad Danubiùincolentibusmanumapponere cacperùt.Vnde uiiis C «far Auguftus 8i fi maiorembellorum partemper legatos adminiftfaUl • FOR VMIVLII io 9 Utillis ^pinquior efTet in tiis Ttalia? partibus frequéter obuerfatus eft.Nà Suero> nius reliqua bella p Iegatos adminiftrauit:ut tamen qbu fdam pànonicis atq? gt r Jttam'cis autinterueniret autnólongeabefletKauennàucl Mediolanù nel aqui' l«iatnufqjaburbefpgre(Tusefl.&: lulia eùcomitata aquileia:abortu factopuerti amifit.GÌorio(ì{Time de A qleia fcribit Julius Capitolilius in uita duo£> maximi fiofc his uerbis,Pra:tcreundùneillud qdem eOtanta fide aqleien fes conua ma ftminospro fenatufueruntutfunesdecapillismulie£>facerentquom dcfice ? fent nerui ad fagittas emittendas.& inferius aflerit Capitolinus nuntiii q ex aqui lei*ad fignificàdàmaximini morte Rorna fueratmifius tanfo impetu mutatis apud Rauermàara!ibuscurcurrifle:utquartadieRomàufnerit.Eius uero urbis at^plitudo maxima unde pcejflit no iniucùdù aut inutile fuerit explicare. Primu le8'onesromanasibiobuerfatas ut clauftia Italiatuerent'.eamnopepenffe opù ®ffluentia q fuit aqleiaethinc cóftare uidet"q> nec Rauenna neqj Mediolanù ncq; ,ftGallis Mafiliaautin Hifpanis taracorapudquas urbes romana: legiones diu / ^flìmai fuerunt moratx ad id opulétix aut diuitia^? potuerùt puenire. A uxit igit" girabili incremento 5c ìmenfe ditauit aqleiàorientaliù occidentaliùq? mercimo mutua cóportatio ibidc infh'tuta:q> nullus ftante Aquileia locus alter circa ^laticù mare fuit in cuius portu & diuerforio occidentales orientalef3; prò có' ^utandis mercadis coemédifqj&uendendisinuicérebus couenirét.Eadéqj ra/ Spinaolimurbeutinqt Pliniusiuxtapadù& Rauennàa diomede condita. ^•^ofno deftructa A d ria qua: mari adriatico nomen dediti poftremo dituta ^uileia Venetias crefcereaugeri&mirùinmodù dirarifecit.Longu nimis atqj ^ptluii fuerit res apud aqutleà geftas ex noftro infhtuto recenfere:quia id a no^ ls ftiultis in locis diligeteteli: factum.Sed uiroi^ eius uibis ornaméta no duximc> ^ittenda.Euangelifta Marcus dum a beato Petro apoftoloij>chrifti principe in S. Marcus |ejfandriammitterety:nauigaturufqì nauesillicexmoreutdiximus opeiiretur: huangeliù ^eienfesadchriftifidéc6uertit:fand:ùqjeuàgeliù fuu cuius codex manucxa/ tus fua Venetiis nùcueneratiffimeferuatur fcripfit.Hetmacorafqj & ipfe fan-' Us ad Marci predicanone conuerfus a beato Petro aquileia? & omnis Venetiac r othoprefuluiftitutusomnéearegione deonoftro lucratusefhqué Ncroim/ r rator& fimul Fortunatù fubdiaconéfecuripcu{Tit.Syrus exindeuir aquileien S.Syrus. itA/0<^I^"itnus PaPlam Hermacora miffus mira factitatis opera ibi edidit.Fu d» ac3u^eien^isChromatiusadquégloriofusHieronymusmulrainfcripfitope '^ultafqj extantes deditepiftolas.nihilqj fecifle uidet? gloriofius Chrcmatius a ^ea„tl Hieronymi notarios atq; librarios fuftentauit.Pieftantem ultimo loco cr J ulrum ponimus R uftinum prcfby terù latinis grjeciTq^ litteris adeo Ruffinus. <} ;ltueius qua: extant cu opera tum tranflationesnulliscuiufpia ecclefia: r .orisopibus fecùdaseloquétiaornatuqj ducamus.Vifituraquileia: marmo/ fiuS a^lSSra"dese^egante%litteras huiufmodiincifus.lmp.Csf.Aug.aquileié tles utor<^con^, tor:uiam cluocI>gemin3maPorta ufqj ad ponte per tyro luUentutis nou» Italia Tua: dilectuspoftenoris iongi tépons labe corruptatn muniuit FORVMLVLII Lifontffl. muniuitacreftituit. Adiacetfmiftrorfumaqleianatifoni fluuiocuinùc Lifotw eft appellatio.Et eo qui ad talliauentù amne ^pximù iter cedit campeftri in fpaci° Vfinù.c, fupeminet aquileix ad trig'nta milia paffus Vtinù prxftàs ditiffimùq> regionis oppidù noui nois quod nec in gotthojjr neq? in longobardo^ aut proximioribus jEtati noftra: rebus geftis non inueni&hinc quod uulgo fertfauftrinos eù ad tre centefimù ab hinc annu códidifle:credo eam eni regione duces Auftriaj tue tetn poris obtinebat.Habet uero nùc Vtiniì Jacob ciué&aqleia: canonicù eloquenti ornatiffimù.fùtqj fuperius ad primos colles Fafagna fuperiori loco in monti us glemona uetufti quod gotthoi^ longobardorùqj hiftoria: habét nominis °PP\ ^ Monsfal' &adnatifonéeftinmótibus Venrionù.Natifonifiniftrorfum eft^pinquùMo^ po. ' falco oppidù regionis egregiù arduu in monte fitù:quod Theodericus rex °*"° gothoijj primus xdificauit.Superius ca:lfos inter montes eft ciuitas auftriaenut1 Ciuidale, Ciuidale appellatatqua urbe &t afpectu ueterrimà & ut montuofa in regióe ciofamtciuiliq? cultu habitatà fuifTe crediderim oppidù illud a gallis ppe eL 2edificatù:de quo Liuius lib.xxviii.fic habet. Eodé anno galli tràfalpini tràfgre in Venetia fine populatióe 8d bello haud ,pcul 1 de ubi nùc aquileia eft locum pido códédo coeperùt:Iegatis romanis tranfalpes miflis refponfum efttneq? F, fectos exaudloritategentis eos:nec quid in Icalia facerent fe fcire.Dirimitqj u,: ^ ipfa germanos ab Jtalis certioreatqj etià celebra tiore modo cxteris oibus "nl,^a neisuelurbibusueloppidis:qua:aut gallis aut germanisaut fclauonibus u in alpifcus fùt cótermm2e:q> mores in tfla & omnis uita: apparatus a germanis o Tarrus fl. nino eft diffonus.Supraciuitatéauftrixnatifonicócinet fofimbergù tarro a nifub ciuitateauftriaznatifonéillabéti.& qué Plinius cùnatifoneaquileiamp^ fluere dtcit.Ad fonte in alpibus adiacet Vapochù.& infra ad mediù fui cutj^ Pogrium. cxlfo in monte appofitù eft Dogriù.& fupra monte falcone caslfiore item u * pibus loco Cormona eft oppidù f noftris longobardo^ hiftoriis celebratum.. ^ ad ea qux maris littoribus funt fppinqua poft mótem falcone ca:lfo item in co Puinùop, eft Ouinù nobile munitiftimùqj oppidù minore in colle mocolanù. deinc ^ Xergeftù urbs Tergeftù romana colonia quom uetuftatù etia apud uetuftos fcripta^^ Csefaré in cómentariis pliniù &C alios cum hiftoricos tu cofmographos cele f^ tertioq» ÓC tricefimo miliario ut inquitplinius diftas ab aquileia: ultraqj Cifan9 Ai ftum fex mtlia paftus effe dicit plinius phormioné amné cui nune Cifano e ^ pellatio:&: uno de ducentefimopafluù miliario a Rauéna diftantemtqu1^, amnis fueritantiquus Italue terminus.Labit"aùt is amnis phormio fiue ci a ^ inter mugli pximù Tergefto oppidù &C Iuftinopolim urbe caput hiftri^ * quaq improprie appellatù qn ad priEdiftum phormionem hiftria fchoetur« ^ priufqudnouxhuicnobis regionimanùapponamus paucula explicernus , retro 1 montibus deforoiuliefibusfuntomiffa.Ineamontiù ptequa:? adna Concia, etegione duinioppidi eftuerfa:Goriciaeft fubalpibus quod oppidum Caftrum nobili patriù comitatus titulù referéti fubditù populo 8C opibus eft refettu nouutn. 9 Tergeftum piter fub alpibus eft caftrum nouunu • •——— - - . Yndecimafe& HISTfUA iio Vndecima Regio Hiftria. Hiftria. Iftrianunc nóquidemnoua qua; ante C2e.Aug.tpa Itali# cenfebat".Sed in ter csteras hGras ultimo addita inchoemus Eapli.itf fpeninfula excurreredicit latitudine qdraginta mi Iiu circuì tu uigintiquinq? 6c cen tu.& quidéa phorrnionis fi/ ue cifani hoftio ubi ultima eft tergeftini finus pars ad phana/ ttct finusjque nùc carnariù appellant iptima concauitaté ubi ^caftrumnouum fiuearfia? fiuminis hoftiù uia difficiliorqdéparduos mótes Jedbreuior uixquadraginta miliapaffus implet quom circuitus mari fecùdum lttora factus fupradicta.xxv.& centù ampli ffime cópledat'hinc pulchrù eli: co gti°fcerehoràadriaticimarittimafupraa Venetiisìuftinopolim ufq?anobis de/ Criptam ubiqj finuofiffimà & adeo tortuofam effe ut dimidia breuior fit mari terra diredù e regione centù milia pafTus iter. A phormione aùt fluuio ad fanati Cl &ue carnarii promontoriù ea ficut dicit pli. peninfula hiftriaz fe in mare J talià Iapigia. Uetfus dextrorfum flectit.Sedad re.Hiftnàregione Iapigià prius fimul cum fo Giulio appellatam uult ex T rogo Pompeio Juflinus fic fuiffe appellata ab hiftri fai* qui & danubius accolis:qui cu argon nauim ab argonauti5 a danubio in ^riaticù mare humefis deferri adiuuiffent in ea Iapigù regione cofedentes hi/ r'à depatrise regionis nomine appellarunt.pli.uero quom aliquo^ confutaffet ^oré dicentiu 6i quidé abfurdiffime hiftria dici a parte hiftri fiuminis in adria/ cu delabente.Subinfert argon nauim flumine in mare adriaticù defcédiffe non Pr°cul tergefto:nec iam cóftare quo flumine alpinofqj diligétiores affirmare hu j,. e«s fuifìe trauecta:fubiffe aùt hiftro dein fabo dein nauporto cui nome ex ea caufainter emonia alpefq? exorienti.Prima hiftrice urbs efì: utdiximus luftino Tuftinopo is qui iuftinus Iuftiniani primi imp.filius ataj impii fucceffor in ffula tunc lis. J** fed prius pullaria appellata xdificauit.Caufam aùceius codenda: urbis Capraria n , lftoriis fuiffe oftendimus ut in eo natura loci munitiffimo loco tuti effent hi Pullaria. tor P°Pu^:uar"s diutmifq? barbaro^' icurfionibus agitati.Iungitur tri corinéti l brachio mille paffus longitudine 6t ad dece latitudine ducto in cuius me cr° arx ualida Leoninù appellata caftellum oppidanis a ter refi ris oppugnatione 0 impofita.Magno fuit p a;taté noftrà luftinopoli ornaméto Petrufpau ^gerius lurecófultiflìmus Oc philofophustquodqj fupra. fsepenumero dixi/ f '5 ltwprnos huius fxculieloquétiffimus.pmum a luftinopoli.v.milia paffus [0c °Ì^Infula oppi'dù.& poft tantundem fde diftans piranù ciuitas. & tertio Infoia op. ^ ^odi^montoriùtotidéabeft paffus: quartùqj paris a fuperiori diftantisc Piranum. ì nobileoppidùcurfu ^pperecto &ad Italiatràfuerfo p mediù pelagus ^ernS|J uidet'.Defceps a:qualioread fanaticù fiue carnariù promontoriù Humagù. ^ "Huofiffimo iter fe pròipeclu:cantera hiftriae maritima oppida habét":ab hu Emonia. Par^Cer m^ia Pa^us abeft. Emonia ciuitas cui nùc ciuitati noua: eft. ty^.^pfope qua nauporti fùthoftia fiuminis qetimùc appellati 1 qué alpibus leté argo nauim pli.afferit f mffe dimiffam: poft nauportù f ma eft parentiù, Paratili. L L HISTfUA etuitas ueturtatcui orfariu cotinet & mons & oppidii,pminens illiim pofitu: pofi K-uuìgnu. hazc Ruuignù oppidulù:deinde finu fupeminet ampio colli impofita arduo na Pola. turaq? loci munitifTimo urbs pola romana colonia & hiftrix ac Italia urbium p° (Iremo. Ab ea uero urbe fcipiens fanaticum^unontoriù poftq longo tractu cétra A riminù:uel ftcut plinto placet cótra ancone in mare fepripuitfinu eiufdeno' minis effecit qué nuc Carnariu diximus appellari.ertqj eiufdé finus nouù prifco correfpondens uocabulù q? fanaticus a prifcis a tempera tu frequétia: atq? ut it* Camarius dixerim infaniatnucuero carnariusamultitudine cadauerù:quar frequétibus& tépeftatibus fiunteftappellatustprius uero q ea defcribamus q fanatico finu ap pofita ad arfiaamné certifTimù atq> notiflìmù Itali« ad Iiburnos terminu ptittf1 mediterraneaq altifftmisinmontibusa Iurtinopoliad Nauportùfiue qetùaW né interiacent explicabimus.Suntq? in motibus Jurtt'nopoli fupereminétibusi<^ rifdictionis fue cartella rafponù 5C rogiu.Sunt item in montibus a mari ìongius ^ jpdicta recedentibus in ea qua diximus flectentis fe ad Italia peninfulae caruita^ bulea mimianù fcùs Laurétius portulx grifana.& fupiori loco pimontiiìpig"1^ tium & petra pilofa:q ofa luftinopolitanop; funtoppida & caftella.medioqj meeorum ofum fpatio petra pilofam inter & portula ac primontéert oppi^u Sdrigna nunc nofeSdrigna quod fuiffet cortatolim Stridonis oppidù. V ndegloriofi^ S tei don» t^us ecclefia: dei dodìor illuftratorqj Hieronymus originéduxit.& trans naup<>f tu fiue quietu amné ad arfià ufqj amné cartella nuc in montibus oppidaq? exta[ uallis duocaftris lurtinopolitanisfuppofita:fupiufq?montana &piffiù.Neetl* fupius pmiffum ulterius differarnus a fanatico p moto rio ad arfiaj amnis noftfl limitis Jtalisc hortiù quo fe f carnariu fiue fanatici! finu exonerat oppidaipfi ^F eminentfinui Albona&terranouacj duo & fupius dicflu pifinu q>arfise fanatico ^pptnquent Hirtriae atq; Italia ultima funt cenfenda.Adhibita ert n°^,lS fupiori loco deferibédis hiftriac montiti oppidis Se caftellis folito maior dili£eP,3 quodquidé nulla alia fecimus réne q ut ré minime nobis pitifq; regionù dub'3' Sed de q multos ambigereuidimus pftantiflimos 1 taliac atq» orbis chrirtiania'1* DiuiHie? rùfpuinciar^uirosdoceremus.Stridonéoppidugloriofi Hieronymi patria^"1 róy.patr/a. Italia&q nunc&q Octauii Aug.imp.& multo magis plmii atq? etia natal'11^ ipfius H l'ero ny mi tpibus erat fitù effe ut tantù uiru piane Italicu & no alienige"* fuifTe conftat Jdqj uerba fua de feipfo fcripta in libro de uiris illuftribus ce#1 . ^ mum efficiunt H ieronymus pfbyter patre natus Heufebio ex o ppido quod a gothis euerfum Dalmati« quódà panoniseq; cofiniù fuit ufq? in pf:E j téannuideftTheodofìiprincipisquartùdecimù hxc fcripfituita paulim°^ ehiepiftolaprad diuerfos librù unù.&c. Vifit" uero apud fdrignafiueftridoflf / pdicti Eufebii genitoris fancti Hieronymi fepulchrù:& fama p zetatis fucce"l° nes tradita & Iitteris lamine ffcriptis plùbe« in eo ut ferùt repte notiffimu- ^ ^ mus uero multos in eà de qua diximus opinione durtos fuifTe ut crederete^ . Hieronymù dalmata fuirtetqa litteras illis adfuenerit cópofueritqj ala tini« 2^ S claui, city diuerfas:q fint poftea appellata fclauóicx a fclauonib°germani® oli p°F lis qu°s HI STR. IA ... ......... n . Hi "s quos nùc appellat Boemosia qbus ficut 1 hiftoriis Gftédimus regio Dalma tià: Boemi. Hiftris cótermina paulopoft functu uita ipfum beatù Hieronymù fuit occupa^ && femppofleaficutnùc quoqjfitSclauoniaeft:dicta.& qdéno folùeas pdis Sclauonia «a copofuit: dedite^ fclauonicas litterasjfed offìciù quoqj diuinù quo catholici _ututurchriftianiexgcxco in idnouùidiomatraduxifcquodgloriofuspó.Euge^ ~hius quartus p noftras manus illis cófirmauit.Quo tpe apud Florétià & gracoB? ^nico cu ecclefia occidentali efl facta,& armenii tacobite neftoriniac aethiopes acceperùt ab eodé Eugenio catholicx ecclefia documéta.lllis uero q ptinaces co ? téderét beatù Hieronymù fi in patria fua idiomate ab 1 talico penitus alieno ufus fuit Se fuos cótribules hiftros uti docuit:atqj uoluit uideri fuifle alienigenà: rnde ' ^us maioré melioréqj q fit hiftria parte effe Italia: Calabria atqj brutios:qbus ire/ -gióibus fine cótrouerfia Italicis & femp antea uiguit& nùc quoqj uiget germani/ ^lingua»ufus.Quinetia circa haftà taurinos iporediéfes &oém eàalpibus fub/ |e&à Italia: regione cui gétes diu pfuerùt gallica: alieno magis populi illi q rpprio fiottiate Italico abutùt":pariter apud Vmcétiam Veronaqj prxclaras elegatiffi/ rila%? moribus Italia urbes Iicet a germania fint remotifTimaetmulti fut uici mul ' j* °ppida ipfis fubdita ciuitatibus:quo^ populi theo tonica frequentius q Italica l°cutione utun^.Sed ia ad noftrù ordine reuertamur.Gefta i hiftris particulatim rererre no expeditjfed fatis fueritea q fupra diuerfis 1 locis fùt dicta in fuù hùc lo / cu c°ll»gere primam feilieet fuafionem facta 1 regione ab hiftris q Iapigas uel ex^ Fu^rùt uel driio oppirefferùt.Teutanaqj muliere pftantiflìma in hiftris regnante Teutana arbaros fupueniffe:q ofa i hiftris ferro igniqj uaftarùt:tertiaqj his populiš fuiffe Se horribilé cladé illa a uifigothisilIatà:de qua nos in Romano^ impii c«tiatióe initio fcripfimustq qdem clades illa fuit de q gloriofiffimus ipfe Hie/ jkftymusapud Betheleé degés uoluit ftelligi:& fupradicto i libro de uiris illiiftrtV Us Se in expofitionibus minoi*? duodecim ,ppheta^ ubi textum declarans prò// P età:Abacuchmultas 1 urbes puinciafq?defolationesfpiritupropheticopra:/ Abacuch. ^entis in hanc maxime fentétiam cómétatus eft.Nóne hoc fpletum effe audi' r lttlUs i*1 noftrù originis regione f iniù Panonice atqj illirici ubi poft uarias barba -- • Uln l**curfiones ad tatam defolationé eft peruentù:ut nec humana ibi manfe / ti /reatura:riec animai fuperefTe couerfariqj dicat" ex his qua hominibus arnica^ f MCoriUluere cófueueruntjqua: quidé defolario quom ad anos cétum cotinuaf/ ba . u^tn^ ùnpulit ut ficut fupra diximus Iuftinopolim munitiflimo & tò to a |0 ar°9* ìcurfionibus loco xdificari curauerit. Proxfa: uero a:tati noftra: in bel/ V"enetos interfidgenuéfes accerrimù fuit:& Iuftinopolis de Venetis i po / ^ ten^genuéfium eft facta:&eaadiacentefqjurbes maxima calamitatealiqua - g^rc. ^ coculcatae fuerùt.Finita ià ad hàc alpiù per milia paftus quadringc ' llt ^Ultlquaginta ab uaro adarfiàamnemexternis nationibus munimento Ita/ **U j .arurn Part^ ^lt Italia? noftrx Iatitudo f recetem gloriofiffimi Hierony/ *ibu °r Is có«nemorationé:q fic ea &C me fibi deuotù ab oibus tueat" aduerfan/ lcut hos limites originem illuru in ea habui^fe oftendimus. l l a . APR-VTiyM Regìb.X I I.Aprutiu Saniu Capania Apulia Lucania Salérim Calab.&.Brutif. Bfoluta Hiftria regionù Italiae ad al pes liburnicas ultima bre uisaphanatico eius finu ^pmontorioaj nùc Carnario plibuc nicu mare introenri amnis hoftia eli; traiectus:ut alias a nobis Alexàdet Pyrrhus. Hinibal, .Aptutiù nm&mm defcribedas feptéregaones aggrediamunSamniù CàpaniaW Apulià LucaniaSalcntinos CaIabros& Brutios. Licet uero mihi in hac parte quod Liuius Patauinus feptimo libro hab et ____________; ufurpare:maius folito negociu meis fpédere humeris cui ma' iora deinceps fintpueftigàda c^his 1 regióibus celebriorabella q alibi in Italia fuc regefta & uiribus hoftiù SClonginqtate tépoij? qbus bellatù eft.Facile tn erit Ale xanderepirota Pyrrhus Hanibal Balaricus T otilauetuftiores ea£> regionù hoftes quas res Se qbus in locis geflerint a maioi^aut noftris hiftoriis fumere 6c p (ìngu' las ciuitatulocorùqj deferiptionesficut fuprafecimus edocere.Quxuero a qu* dringétis ànis poftq fepté ha: regiones in unica regni appellationé funt cófufac in eo acciderint:& qua ratione fa<5tu fittipfa regni cóftitutio uidet" unico contextu diligentius enarràdum ne fingulis poftea in locis cogamur fa:pe dicta idecidcrc/ plicare.PerLudouicifrancoijjregistemporaTancredus miles normanus gene' Tacredus rofiuiranimic^libero^ duodkcimexduabusprocreato£?uxoribus pondere pre' meret":nouas quxrere fedes cofh'tuit fortuna melioré Si opes fubalio cacio ui#' bus fibi&Cingenio facere cófifus.Qui quom \ ItaliapuentfTctprimùin Roman diolafubftitit*Pandulphus p id tpis capuanusprincepsbello aduerfus Guaimi rum Salernitanù £napémultùimplicitus:quiquom auxtlia undiaj coquireretf hanc gentem armis deditam promiffo fh'pendio accerfiuintantaq? ilico & tali* JNormani geffere facinoratut uiros fortes prsEftàtilTimofq; eos fuo malo fenferft hoftes.Pàdulphus uero hebetioris ingenii ingratufqj ipfo fpernebat. Vnde fatfU ed ut tepore ftipédii de quo in Romadiola couenerat finito trafiuerint ad Guai marum:cuius principatum multis preclare geflris breui auxerùt: premebat ueto Normànos duces utafToletaulicorùGuaimari/nuidiaquom peropportuneac' ciditimpatoris Conftatinopolitani in Calabris Brutiis Lucanis & Neapolitan* urbe magiftratus petere Salernitanù illi fubditù imperio auxilia aduerfus farrac* nos Sicilia opprimentes:cuius infulae pars maxima gracis p id téporis erat fub^1 ta.Gra:ciqj forti ac fideli Normàno^ opera ufi farracenos omni poene Sicilia turbarunt.Sed SC ipfi grajei Normano^ uirtu te per fingulos dies cu admiration* cófiderata in eorum inuidiam fufpitionemqj in accepti benefici! muneration* procliuioreseffecceperunt.Jd quomnormàni quaerantprudentia peruidiffen* cupientibus gracis faciliter pfuaferunt dimittendum e He in pinguis uberrimi rerù omniù Apulix hiberna uictoremexercitu qui exhaufta belli diuturnitatc# barbaro rum crudelitate Sicilia inflanti hyeme cofumpturus uidebat'.T radu#lS in I talià copiis Normani in Apuliam delati magna illius parte fibi fubegerunf» Qui ut fedem haberent in qua mulieres pueros impedimentaq; tuta cóferuar#* Melphitn urbe arduo Snatura còmunito loco xdificauerunt. Erattunc tepori Conftantinopoh A pulii ca pta. APRVTIVM ..........ih ^oriftaatùiopolt fperator Michael ethiriachis qui magnis per legato s exgr®cia SiciliaqjSC Itali® fibifubdit®regionibus cóparatisexercitibusinnormànos dii' carauit:cómifTumqi cft fecus Aufidù cannami Apuli® amné Se oliuété oppi duna ingens pliumun quo normàni fupiores uidtorefqj euaferunt.Multa hic de ^ormàno^r fucceffibus Se geftis reb'Micenda omittirnusiqu® terfiodecimohiflo ttaR'noflraiji libro continenti.Tancredo patre Sipoftpai^ Drogonefilio cernite ut tue dicebàt Apuli® mortuus Hunfredus fratrù unus 1 eo comitatu fucceflit. Hicq? quom ànis fepté comitatu tenuiflet moriés Gotfredu fratré habuit fuccef forem:p quod tps Leone qnto pon.ro.Guaimarus Salerni principe a fuis intetfe^ •» &us eft.Gifulphufqj normanus falernitanù optinuit principatù:q paulopoft be, fteuentù Ro.ecclefi® urbe ut capet eft adnixustquod cu refeiffet Heniicus.ii. im peratoregermaniaromanus Leoniponti.plitteras&nuncios fuafitut theotoni co^ copiis quas ipfe Vercellis Itali® pftdio reliqueratacccptis duceret in norma ftos.Id quom feciffet Leo pontifi.fupatus plio Se cu aliquot cardinalibus captus, Leo.v« pa fuit.Normàni tn ficut decuit pneipes chriftianos maxima ufi erga pótificé reue/. p3t retia eiì comitefqj honore ^pfecutiad urbe Roma qua uenerat deduci curauerùt foeliciorqj fuit normanis & melius in Romano pontifice q in c®teris qbus ad ea ftu'ueràtdi«collocataliberalitas cj> Roman®ecclefi® &pótificis aucloritateea toifli funt gubemàda tenerequ®cùqj de Italia tue tpis optinebàt.Exinde Gotfre dusfatofunclus Bagelardùfililireliquitheredé:quod quom ®gretuliflet Ro^ Robertus bettus cognomine Guifcardus filio^ T acredi ordine fextus uir ingétis animi ne Guifcar. pote deiedto gentis Norman® pncipatùaffumpfit.Erat tue fecundus Nicolaus jpontifexromanus.Isacapitaneisrom® quosnunc barones appellant agitatus: Guileardù ad Aquila urbe parum ante condita f colloquiùaccerftuit: SC quom Guifcardus Beneuentù 5i c®tera qu® i uriti ecclefi® tenebat reftituiflet:papa illu terr® A pulì® & omnium q in Italia optinebat fub ducatps Àpuli® titulo legiti - •&Ù inftituit pofTefforé. Robertu fqjjigiufe quod arctiffimu feruitutis uocabulù pontifici Si ecclefi® iureiuràdo addixit:pauIoq? poft in capitaneos ducés re toanos ^pceres eos oés edomitos pótifici parere fecit.Nec multo poftauctus ani Guifcardus Guilielmù fratré Apuli® pr®fecit.&in Calabria ducens fancti •Starciurbem cómuniieaggreffuseft.IndeprogreflusSi caftrafecus amnémo// c«ù ad aquas calidas metatus cófentinos martiranenfefqj fubegit.fecundù qua Attoria Sillaceùfiue ut appellant Squilaceum accedensper Joniimaris littora pctuenit regiùrqua dum obfidet ciuitatem Ieucaftrù maiam & cannalem pactio tecepit.Rogerius interimfratrum Guifcardi natu minimus caftris aliquàdiu lri uibonenfi monte habitis uallé falinarum Si multa in circuitu normanno^ di' '•oni adiecit.Nicefolam uero oppidù cóminuens proprio curauit pr®fidio cófet Uari.Quo ite tepore Guifcardus Ganfredo etià fratti Guilliniacù Si totam tea ti' narn in nunc Aprutii regione occupata attribuit gubernandà. Inde reuerfus ad *egii obfidioné G uifeardus Calabris Brutiifq? omnibus Siipfo regno in fuam SC «atrù poteftaté redadus cune pmù dux Calabri® 6C Apuli® fratrum confenfu L L iii t i APR.VTI VM appellali cocpit:forteperid temporis Bettiemmusbefcauettimàuroij; princip»s Sicilia prò farracenorum foldano adminiftrantis admiratus:Rogeriù Guifcardi fra t re in brutiis agente occultus adiit:& premio proditiois im petrato eù impulit ur in Sicilia rebellareparatifTimà duceret:quéguifcardus nauigio eft: fubfecutus: & ]3ma de ficulis m normànorum poteftatem uenit urbs MefTana.&: ne plura h ic q tempus Iocufq? poftulet dicamus:omnis Sicilia in guifcardi fratrifqj Rogeri1 poteftatem breuiieft fatfla.Tuncqjrogerius Alexàdo fecùdo pótifi.ro.qui defu cfto Nicolao fuffeclus eraf camelosquattuor pradxde farracenis Sicilia pulfis facfcepartem dono mifit.Fuit uero mirabilis dirti Roberti & fratrum curfus ui ctoriarum:quadoqdem ftra decem 8c octo annos quoijf ultimus fuit feptuagefi mus poftmillefimum falutis anù pdicftis Itali® regionibus & Sicilia funt potiti. Henricus Paulopoft quom Héricus tertius impatorgermanus Gregorium feptimù pó.ro. tiùimp» acerrimo pfequeret" bello cótulit fe A quinti dictus pontifex.& eandé coceffione qua fecùdus Nicolaus fecerat roberto cofirmauittea tn adiecta coditioe ut mar/ chia anconitana paulo ante picenu appellari folita a fuis normànis occupata di mitteret.unde factu é ut quom gre.pontifex f mole hadriani cartello fancti An' geli ab Henr/co obfidereftaccedés cu copiis guifcardus & R orna p porta flum^ tana fiue flaminià caeperit:& Henrico ui expulfo pótificéobfidióe liberatum de duxit falernu ubi die poft paru obiit tantis tam multifqj in Italia & Sicilia gefàs rebus pellendo Cóftantinopoli Alexio impatore graco 8C qdem fceIefti{Timo:ger meftufqj rela tus cft.Q ua fretus bn geréda: rei occafione rogerius Calabria oém apuliamqj fubegit. ^uilielmus uetro uxorisfpe fraudatus quo ad affines falernitanos 1 Italia reuerfus ^òfugiflettdié ibi nullis reliclis filiis obiit.Exeoqj tpe rogerius tanta^ rei^ fuccef/ Rogerius ^ elatus nò fe ultra apulia: & calabrise duce ficiliarqj comité fed Italia* regem ap/ pellarecocpit.Secùdus uero Honoriuspótifex Calixto defunclo fuffectusea cm Honorius ftnulauitf dignitatéquàfecùdus InnocétiusHonoriifucceflorferrenópotuit pon. adeo ut iracudiamagis duclus q uiribus ad tanta réaggrediédam neceffariis frc 'Us tumultuario cotraclu fpetu exercitù in illù duxerit.tanta uerorpfectus eft cele Ktateut fvogeriùqnullosaudifìTetapótificefadtosapparatusapud fancti ger/ ftttnioppidù exfprouifo adortus repulerir.& eo oppido ui capto tyrannù in ca/ ^_r° gallutio in quod Ce de fuga recepat obfederit. Sed Calabria: dux rogerii filius, cu exercitù ueniens 8C patré obfidione liberauit:& pontifica cu cardinalibus fu / lls eor>? copiis coepit. V fus tn modefha rogerius pontifice cu fuis oibus liberato ^cqd uoluitab eo prseterq regni titulù impetrauit.R^ euerfus romam Innocétius a intra annos.xxv. incident rex, fluiti Lucium tertiu Vrbami tertium Clemente nulla ab eorum quoq? mole>- 'agitatus bono cognomine eft ornatus. T adem & ipfe panormi fine liberis eli ^nftus.Erat tunc panormi Tàcredus qué rogerio fupradicfto ex cócubina ge j-1 ^ ortlties ad eà diem fpreuerat:fed regni Sicilia: rpceres ne in romani pontificis ^lc^ regiù recipe adnitétis poteftate nerét uel potius ut hoc in regnum fublato I Pter*fo fignum fuam conferuarét t^ranidé huic regni titulum demandarunt. 1 ancredus prò rege habitus Siciliani retinebatjCalabria: Apuliseqj ma/ vnùinucece A P K V T 1 V M fluitilicere conabaf:qué Csleftinus.iii.pon.ro.illi obfiftere conftituit. Sextum'5 Héricù Sueuù tue in impatoré electu ea cófirmauit códitione ut regno Sicilia £ priis recuperato fumptibus Se céfum folueretanuù:& terras iuris ecdefiaftici fib redderet.idqj quo faciiius aflequeret" Conftantià Rogerii regis fupradich f»13 uirginé in monafterio panormi agente natu grandioré q quaj uix filios rpcreaturi- uideret" difpéfationeapoftolica ab eo uxoré traduci pmifit.Ingreflì cum exercitu rex & regina primo fperii fui anno Neapolim obfederunt.fed quom peflilenti? exercitù fuafiflet re ffedta abeuntes in Alemàniam fe cótulerunt:qui anno fde Margarit* to c" paratiore exercitù reuerfi uniuerfo regno potiti funt:Tàcredo Si Margar«t0 rex. epirota^ rege q pfidio ìlli aduenerat fterceptis.Hérico ad octauum fperii annutn mortuo electores fperii diffidétes pars philippum Hérici defuncti germanù tréipars Otoné Saxonia: duce delegerunfcqué Honorius.iii.p6.ro. coronauit. t1 quia paulopofl: contra eius uoluntaté regnù Sicilia; hoftiliter aggrefTus eft exco ' Federicus municauit.Id enim regnù Federicus Hérico fexto 6C Condanna monacha gen| •pc, tusoptinebat:quiadolefcés bonx utuidebat" indolis farracenos omni Sicilia de turbauerat.Sed hic fecundus Federicus ab Honorio pdicto pontificepoft Ow nis excómunicationé in fperatorem declaratus Federico £mo barbaro fla imma/ nior tam multa in pontificé Honoriù machinatus efhut qui coronauerat eù 1>0/ nus pontifex fperio ac regno priuare atq? excòmunicare fuerit compul fus: qu^ Gregorius.ix.po.Honorio fuffectus pari ter puatum excómunicauit.Ifq; fcelelW fimus Federicus pontifici Gregorio per annos.xiiii.qbus uixit adeo ffeftus mole ftufqj fuit:ut diem illemoefticta cofectus obiifTefit creditus:ferunt Senebaldu^ de fifeo cardinale genuenCem per tépora Honorii 6C Gregorii pontificii fupraoi cto^ no uulgari cu Federico amicitia ufum efTe.& quom is in romanù pótifice^ Innocétium quartù Gregorio fucceflifTetidixifle Federici! malo euentu bonùtf amicù cardinalem in uehemétem hoftem romanù pontificé permutatù haberej quod qdemipfereprfucceffus uerùfuifleoftédit.naqj Innocétius concilio apu" Lugdunù congregato his qux prardeceffores fui in Federicù gefferant approba' tis lantherauiù afiar ilii in fpetatoré pmo.&: paulopofteo defuncto Guiliclmui^ Ollandia:comité fubrogauit:foléniqj fàciuitdecreto:quod diftinctione qrta # fexagefima extat:nullù de estero q fperator fit romanus regno Cicilia: qdpeculi reeftecclefi^ romana: mébrùpfici pofTe.Supuixit poftea Federic'anis qnqj qu° tpemultis agitat'efl: caIamitatibus:pmo nàqj Héricùfiliùqué fibi conftatia gis aragonù filia uxor peperatob anelila: zelotypia in carcere necauit. JndeapU" Parma urbéplio fupatus diti(limafpediméta8C decémilia milites ferro occi(°s Enifius« amifit.-alterq» fili^legitimo matrimonio exeadé uxoregenitus nofe Enifius bon° nienfibus quo^ffetlaretagrùoccifus é.tàdéa Màfredo filio ex anelila fufcepta quem Tarenti pfecerat quo Ieuiter asgrotaret fuffocatus interiif.poft cuius tnof/ tem electores illieo Corradù dicti filili quem ex filia Ioànis hierofolymitani regi5 Corradus uxore fufcepat fperatorem declarauerùt:qui nullo deterritus paterna: puation's fnpe. exemplo regnù Sicilia^ uiolenter ingre^us eli. &C Neapolim accedens cum ciueS TfC"1' . * # eYrnm il ni rato » A P RVTIVM. 1(4 Scomunicato deditione facere obftinatius recufaffent urbe p obfidioné famcq» potitus moenia multis in Iocis apuit:auefq> pfertim pmarios male habuit.fubtra ttus tnépaulopoft morte qua corradinus frater dato uencrio accelerale dictus eft. A t pontifex I nnocé.iiii.q fub ipm necis Federici tpsexercitù parare coepiflet: P opportune Corradi morte ltellecta Neapolim fe cótulit quéapparuit ét aduer &ntemagnis conatibus Màfredo potiturù regno nifi eù mors breui apud Nea// polim fubtraxiflettp cuius mortisoccafioné Màfredus ptefo Corradini ex Hèri/- co quépatré Federicu mori coegiffe diximus.&: C olia t la aragonéfi nepotis tute/ tituio regnù omne mirabili celeritare fubegit:adeo ut prius re cófecerit g Corra dilli pueriin Alemàniaagétis tutores ueritata: uiétoriae certiores factiautueni/ te potuerut aut oratores mittere pncipibus regni ac populiš factaz celeriter dedi/ tlomsgratiàaregepueroftcutdecuitrelaturos:quodqdenepoffetaccidereMa/ Màfredus fredus dolo ex fua ingenii malignitate ufus nùcios de repéte fimulàtes aduenifle rex. |ubornauit:a qbus 1 regno pali eft factu pueri regis Corradini fteritum ludlo ofa Uchrymifqj in Alemaniaipfipfentibus repleuifTe.Moxqj fub ipm rumore accu fate diffeminatù Màfredus regio pcedés apparata feferegé appellali falutariqj ^rauit.Id quom refeiffet qrtus Alexàderpó.Ro.q InnocétiofuccefTerat:&Mà J^dù de more excómunicauit:¶tifTimum aduerfus eu duxit exercitu. Man *redus uero pecunia abudàs qua in fuoiy ca:dib° & regni direptióe cumulauerat: ^Uiultos ex A phrica farracenos & fiorétti aliarùq} lóbardia: urbiù extorres:qui Alexàder lUc multi eratmereede códuxittquo fretus exercitu Alexandria papà cu ignomiV uii.papa. repulit.Creatus poft Alexàdri morte q tue forte accidit pontifex.iiiii. Vrba' **Us ex trecis gallicus farracenos a Màfredo in Italia ficiliàqj pductos per crucefi Sftatos undiq? ex chriftiano orbe coadtos pmu repulit.poft Caroli! Ludouici re/ S|s franco^ fancli fratte germanù rptiincia: &andegauo£? comité regni Sicilia Cltra ultraqj fretù regé declarauir.Carolus uero Romà ueniés fenatorià dignira-' Coronati je,U tàdiu adminiftrauit quoufq? fuus ex galliis uenifferexercitus.coronàq; Caro Carolus &: Us& Beatrixuxorregno^rficilÙE&hierufaléaccepturip folénem ftipulationéan Beatrix. ^Uos duo deqnqginta mille aureos pótifici &Cei° fuccefforibTpopodemt. Dela/ ad cafinéfem faltù cu copiis rex carolus eo ui fupato Màfredù quoqj refifte/ terepulit:quéretrocedetepanbus caftris ufqj Beneuétù ffecutus cfb parefqjaniV J?*15 & uinbus pftàtiffimù d uces ad d ié qrtù calédas maii anni fexti 8i fexagefimi , upra duodecies cétenù falutis cóflixerùt. Màfredus uero quéaliqn uarianteplio uici(Te apparuit fupatus occifufqj eft:in cuius exercitu duo mille hofum cecide/ ^•Quarto clemétepaulopoftidefundli Vrbanilocùfubrogato:quomcarolus Corradi v a^pta nullo poft Màfredi morte reGftéteregnù qetiffimé pofli'deret corradinus nus. ^ctolefcés fuis alemànoiy uirib9& qdé maximis fifus ut auitù recipet regnù adni' *Us é:ferùtqj potificéq hitus fit fcùs cu alemàno adolefcéti ipfein galliis oriùdus ^^nifeftìpiculiaudacia diffuadere fit ueritus mulris dixiffe cetraria m Roma' n5cutia & urbe fentientibus puerumpro uiclima duétù ingredi regnù. Sed erat *Uc Koms fenator Henricus caftelke regis frater ex cuius fororc Cóftàtia corra/ dinigenitorem 4 VX APRVTIVM dini genitori natù fuiffe oftédimus.quo fuadéte atqj ex urbe roma tue fub bade/ refiis femilibcraauxiliù fùminiftratealemàni furetes ingrefTi funt regnù:cómif' Carolus foqj in capis palétinis pliojcui Héricus ipfe fenator interfuit Carolus fupior eua/ fit quom c&des in alemants maxima cómitteret" fenator romanis deducétib'i tu ta euafittCorradinus Si duxauftrise feruora hi tu fugientes ad Aufcurapuenerut ubi ad die cómiflì plii odtaua recogniti funt ad carolùqj pductiu quos Carolus publicai afaduerti lufTit.Ad annù poftea regnopr caroli arciter octauu gallis fui« Galli in fiù in Cicilia pudicitia mulieijr Iafciue nimis Si petuìater ptétàtibus ficuli omnium p* cilia exiù ne urbiù ac oppidoij> populi coiurarùt qprimù die cóftituta aduefpafcere capa'' nis fignificari coepiffet cófodiédos effe a fingulis gallos ftra moenia reptos.quod quo eét no minus crudeliter q cóftàter fadtù dnio gallis publica: abrogato Petrus arognù rexaccerfitus eft q demadatù fibi trina cri® regnù fecondo ctfogefitno# duodecies ccteno falutis anno ea ptenfa réne audétius accepit q; illud Coftanti* uxorihsereditariopatrisMàfrediiurediceret deberi Caroload duodeuicenucj regnare feepatànum defuncto Si Neapoli fepulto fucceflit alter Carolus q regn1 Itali# pté Cicilia: regnù nihilominus appellatum qttuor Si uiginti annis optinuif Is nulla re alianotior q qa Proletarius in regno quieuiffe uidet" anno zeta tis qda' gefimo moriens qtuordecim filios ex maria uxore regis Vngarias filiainoué ma' res:fcemellas qnq? reliqt:quop> notiores fuere Carolus cognométo martellus un/ garis regni titulo infignitusjLudouicus q ordinis minoij> in fcó^ numerù trauJ^ tus fuit.Et tertius Robertus q iilispatri m regno fucceffor fra'.petrarchx amicl tia nobis eft notusrhuicqj ad annù chrifti tertiù di qdragefimum fupra tredeci# loannaprì cécenù diem obeùti Ioana q p lima eft dicta in regno fucceffit, Ladtflaus exin^ ma. diebus noftris poft fecùda Joanà dehinc Ludouicus demù Renatus extremig3* Ladiflaus. Iiai^ex andegauis regù noftrihuius regni gubernacula diuerfis rónibus fuccefl^ Ludoui. bufqj ufi:qa in noftris hiftoriis diffufeappet optinuerùt.Et duodecimo ia ann° Renatus. qeta eius regni Si neapohtanas urbis poffefTióe gaudet A Iphonfus aragonù re* Alphófus clytustcui iter pdictos oés fibi cotigit ut de capto maximis. xx.ànos: laboribus # rex. piculistàto regnocurruaureoNeapoIimfuedlustriùphauerit.Siueroquod & ctitat mercatores calculù i fùmas redigereuolumus normàni qnq? Si cétum tn7 gintatgermani fex 8>i feptuaginta:galh octo Si cétù feptuaginta: Alphófus arag0' xii.ànis qdringétos Si unù cófìciétes has de qbus dicfturi fumus fepté Italtsereg10 nes fub unico regni qnqj neapolitanùqriqj {tcilize circa fretum dicbi titulo tenU* Troetus fl. runt.Sed ianoftrù cótinuaturi ordine ad troétum amné redeamus. Cótineteiu* fluminis finiftrai famnitù regio cuampIij(Tima:tum etia uariis populiš horifq? ftindta.Siqde precutini pinnéfes Ferétani peligni marrucini furconéfes amiter^ Samnites « mn* ueftini plurima poflfidétes loca populi in famnitibus enumerati fùt.pertin11 itqj omnis ea regio ut tadem noftraz'ietatis nofbus utamur ab hoc troéto amne $ aquilaqj amiternéfium a fregellis ubi nuncdiciturpons corruus ab reateab fuel SuejfTa. Pomet'a ueftinorum nùc feffa hinc ad Beneuétum qua ìclufit ciuitate in^ ad ktinatqs apulofjj fmes.Mutatùqj exfamnio prxfencisapruui nomen mag"* illius pté APHVTIVM . li- ... *'s lUius parte copleclif". Abfurda uero ed hxc faceta mutatio & pp qua multi ex do ttiortbus uiris fed regionù impitis credat.Aprutiùeflequod olim brutii fuere cu Aprutiu tocéris&alicubipluribuspalTuù milibus aprutiùdirtetabrutiis. Tolerada uero Bruni. Uelearéneuidet" ipfamutatio exparticula licet tenui tiamphc famnitium re/ ^onisidaprutucorpusfumpfitnominationé.Siquidéubi precutinus dici fuit Precutiù folitus ager factaab impitiflimis mutatione dici fcepitapiutinus.& quod prima 'choauic fammi ad picentumfines particula estera: famnitium particulxatqj bora: fùt cóplexa::ut ofs regio no pcutiù fed corrupteaprutiù uocaret".Nam pli' tousubihàcdefcribitregionéafupioribusichoisutad picenum ueniat fu hét. Ab aterno amne ubi nùcagerpcutinuspénéfifqjidécartrum nouùflumé iuua/ t'nùtruétumcùamnequodfolumliburnoij: i Italia reliquum eftflumé albula teffuinù quo fmit" p cu n ana regio & picentù fcipit.Ert uero harcuia p quam duo °ftiniu qui arma traftarùtexercitufq?duxerùt prtàtiffimiduces Hànibal primù Hanibal ^poft.C,C;>:far gerédis rebus maximis f huius regni loca regionefq; uenerùt.nà/ Cazfar ^ Liuius Iibro.xxii.fcribit Hànibalempoft cladéad trafumenum Romanis ffhV fpoleto nequicq oppugnato duxiffe f agrù picenum & pda offarià reiv pali quot dies facta ^pfectum p pcutinu 8C adrianù agrum marfos 1 de marcutinofqj ^pelignos deuartaffe.Catus auté Ca:far ficutelegatiffimis cómétariis fuis habe/ turmaximo fpgreffu omnéagrumpicenum pcurritcuncfceearum regionum p/ ^fturailibétilfimis animis eum receperunt exercitumqj eius oibus rebus iuueruC *de Carfar feptéofo dies ad corfinium cómoratus p fines marrucinorum fcféta' òi larinatum f Apulia peruenit. Sed ià urbes oppida & flumina quae plinius ^cfpcutianis nuncaprutiiinitiofuiffedicit nortnsnofbus declarare pgamus. "udqj imprimis no omittamus Truétum oppidum qd plinius a liburnis dal/ Truentù ^atìae populiš fecus truéti amnis hortia xdificatù fuiffe idicat no extaremec ali' op. 1 eius uertigio pa^' apparéte fubrogatu effe uel oppidum uel cartellum. Eft ue to^ftium ad ctóta troéti amnis fmirtram oppidum columella: deinde fequunt" Columel ? c°traguerraancaranùmorrum&minotraflinium:quoduetusoppidumplinius la. ^fTuinù appellat:cui ^pximumeft cartellani amnis afculum ambiétis hortiù quo Ancata // eì troétum exonerat. Et ad ipfius cartellani finirtra cartella fùt moffanctus ma^ num. CuU buffarium fictus Vitusrcui oppido hxretuallis cartellana ab eius fluuii fo/ Afculù. Nuéibihetappellata&aliquotuiculishabitata.Ab eaqjualleadamatricé no/ l*e precutino^ oppidum troéto amni motes iminét altiffimi nullis cartellis aut °Ppidishabitati.Secundusfequiturinprecutinisfluuiuslibrata:qué ab aqua~- tu colore albuIammaioresappellauere.Eftqj pafTus qnqj miliafecùdumlitrus a ferito femotus.cui dextrorfum ignobilia hirent oppida & cartella Carapolis ^retium&adfiniftram torturetum Sanclomerus &fanctus Egidius: ad q<ì Cìftellum librata (lue albulae amnis fontes origoqj habentur.Salinus defeeps eft Salinus fl. aft^ms abappenino defluensa quoamneuixduomilia paffus a librata recedente dottora funt ad dexteramin mediterraneis montibus.Rochetca cartelli] & cu Rocheta Stella oppidum arce habésomniù eius hora: natura loci moenibufqj mumtam. Simftrorfum APR VT.IVM, Siniftrorfum uero cartella illi adiacent montoriù & fupìore loro poggiù morelli Tordinus fupius Troia.Quinqj dehinc milia paffus abeft Tordmus amnis:qué plinius Vi fiu. uanttù appellat:habecqj in appenino ad radices corni motiš origine. Hxretuero ei dextrorfum in maris littore oppidu flauianeù olim nobile nuc paucis habifatu coIonisquodPtolemaiuspliniufqjcaftrùnouùappellant.Supraqj flauianeùin mediterraneis tordino dextrorfum^pxima funt oppida mofanù ripatoni& uill* tum.Siniftrorfum uero eidéamni & pariterlittori ^ximù eft cartellù mons paga nus.fupraqj.xii.a mari miliario uiciola fluuius in appenino ad cornum oriundu* Teramum tordinù auget.Ibiq? teramù ed nobili(Timù regionis oppidu qua ptolemaeus Pli' pp, niufqj interamnià appellat. Paulo enf fupra teramù torrés noie fiumicellus ìfiurt Tordinù ut tot circùdatùamnibus oppidù interania debuerit appellari. Genutf is locus magnù regioni ornamétù Symonépatré& theodo^r filiti ìureconfultifTì/ mos géte fpgenitos La:lia:quoft? ille in pifana córtantienfi Si bafilienfi finodisp® tificùq? romano^.' cuna caufas egregie porauit.hic facri palatii caufaijf auditor^ genitorqj Venetias natus Romanuncincolùt.Ad ^pximùqj flumicelliortù ttii funt rpxima 6t jppe cotigua ut unicù oppidù folo capii uocabulo nominenf.Su^ praqj uiciola: ortù cartella funt Bifignù & Rugnanù.Tordinum aùt fiueiuuanfl num inter Si ^ximù uetufti prsfentifqj nois Vomanùamnem fex in littore mih* paffus iterceduntoppidoqj& cartella inter utrùqj funt plurima ptim pariter ab utroqj dirtantia partim alterutris prò montiù in qbus funt fajqualitate & alué°^ ufri&fqj amnis inflexu ^ximioratqua: in infimo ad fupremù quo fita fint ordir»® fatis f uerit explicare morrù locharirtù curtodia uomani cartrù uetus trafmund^ cautianù forcella mianùrapinù collisuetus fornariolù montoriù ripa montorl1 poggiù umbrechi & roflenù. A d uomaniq? fonte uici funt in appenino popu'lS Maflionù. frequentes capus tortus poggiù cartellù Se mafTionù habetqj uomanus finifl*of/ fum. in mediterraneis cartella motulla monte uiridé& montegualchù.Hucu^ fueruntpcutinirqnqdépliniusadagrùhadriascoloniar&ad aterni amnis fineS Marrucini agrù pcutinù finiri dicit. deinceps uerfabimurinmarrucinisjquos Liuius lib*? xxviiùdicit dediffe uoluntaria noia in clafTem qua Scipio in Aphrica duxit. bro.lxxii.bellù deferibens Italicù dicit marrucinos marfts rebellibus cófenfiffe* libro.lxxvi.fcnbit Sulpitiùlegatùmarrucinos cecidiffe. Poft uomanù amné Plùba flu. uiusplumbafequit":cuicartelIùha:rethadrixportusappellatù.fupius Sylua oppidù & Troia ficut plinius ut nunc autéqnqj milia paffus amari 6c ab Troia fluuio pariter dirtat.Hadria uetus Romano^ colonia arduo in colle fitajqu^f1 Adria ue ornatif&ma fuit Hadriano mpatore R omano:de quo Helius fpartianus: & Adrianus drianus hadriaortus maiores fuos in Hifpaniaortos per téporafeipionis in ^ jmpef lia refediffe in libro uitx fu a: fcnbit.& infra Hadrianus apud Neapolim dem3^ cus in patria fuahadria qnquénalis fuit.Liuius libro.xxiiiiAnno qnto belli nicifecùdihadriajardincoelofeptiefq; hominù circaeacàdidauerteuifas cj1 ' fupra hadria plùbse fluuio ad dexterà cartellù haeret celi num. Su più fqj ad 'P-. fiumi fonte oppidù ertSchiranù,eidé aùt plùba: fiuuio fecundo fupra mare ¦ APR.VTIYM * - ... iié Iiario fimrtrorfum iminet oppt'dù nobile ciuitas fanclt Angeli appellata:td9 pli T. ttius & Ptolemasus angolù dixere:quod.n.in multis contigifleuidemus ti facilis q pia fuit angoli ad angelu chriftianis tpibus facla mutatio & fupra illud plùb«E amni ilex oppidù paritereftpropinquù.Diftata plùba fluuio fecùdum mare tria ttiilia paffus amnis falinus. Eiqj ad dexterà in littore haeret cartellù portus fancti Angeli dictu:fupraq? in mediterraneis falinus fluuio auget" nomine fino in appe Salinus. ttino ad corni radices oriundo:cui dextrorfum octo imminent oppida & cartella Š fatis fuerit ordine recenfere caffilentù mons ficcus pignanù bifentù coruigna/ ferra & ualuianutpaulo etia fupra fini amnis hortiù altero falinus auget" flu / fame tauotquod pariter in appenino ad cornù exoritur.Interq? ha:c flumina pari poene diftatia & quarto a mari miliario oppidù ert: in regione primarium ciuitas peneappellata pénéfium nomine apud uetuftifTimos notiffima. Sunt.n.hi quos fupius plinium poft pcutinos pénenfes diximus pofuifle,Eaqj in fluuio^ penin Péne.c. fula tauo dextrorfum iminent collis coruinus & laureti! nobile oppidù.Sequitur lt* littore aterni amnis in regione pmarii hoftiù quéamnénunc pifcariauocant: ìsfluuius Nuriaapud monafteriù cafse noua: fecus appeninù oriundo dextror^ fotti auget".Suntq? ad Nuria; dexterà mós fyluanus cartellù fpoltoriù oppidum Nuria flu. &*nofcufum planellùqj & capagattu cartellai fub ipfo fonte abbatia cafano/v u$xdificiis & estero ornatu utineamontiuafperitate cófpicua.Supra Nuriam fluuiùaterno fiuepifeariajamni dextrorfumadiacent Rofanù Alandù petrani Rofanum Cl* turris antonelli & fuperius ert: caftilionù.deinceps afeendenti obuius ed flu ' UlUs caputaquxduftus uberrimo manàs fóte:cui fluuio ad finirtrà cartella Bu/ *umprimo.&fupius ad fonte offenùadiacetnnterqj ea capiftranum duo milia Capirtra^v paflus ab eodé fluuio eftfemotù:quod oppidù uiro nùc ornat" celeberrimo Ioan num. ^ capiftraneo feraphici Fràcifci ordinis qué decorat alùno miraculis & qdé fre / ^uentibus quod portaportolo^tpara^ac(ppefauditùfuit i uita corrufcàte.Su fnq> capirtranù in mediterraneis ert oppid ù carapellù dehinc arduo afcéfu ater ttoamniadiacétuetoritù8Craianiì:&fuptuseft Aqla urbspclara:eius originem Aquila. Maturi q da nortri huius opis intétioni accomodata altiufcule repetemus:ut mi/ JJ°ti fit miraculo nortris hofbus tanta ciuitaté potuifTe in ea montiù afperitate ta * > /^itpecoalefcere.R.omafubcofulibusatqjétporteafubprincipibus fiorente , ^ I ttiontes in qbus Aqlànùcefle uidemus duas habuere urbes: quarù una noie pttuterrmpopulo qnùc fit Aqla frequentioréfuiffe conrtat,Liuius.n.lib.x.fcri Amiternù II fpuriu Corneliù alte^ cofulé amiternù oppugnatù de famnitibus coepifTe:ca: iaqj °Ppidano^ duo milia odtingétos captos quater mille ducétos ochiaginta.S: J^pofteaidé Liuius populos Italia; enumeras q Lucio (cipioniin Aphricatradu j. Uro fpóte auxilio fuere dicit amiterninos fimul é umbris nurfinis & reatinis mi ir„es dediffe. Virg.uero amiternas appellat turrigeras: fuitqj fitù amiternum i ^otlttua.to ac plano montis dorfo quinqj milia paffus ab Aqla dirtàs:cuius thea ^plorùqj Oc turriù fgétis utapparet urbis reliquia fundaméta cernunt".Habu Saluftius ' Uero e* urbs magni ornamenti ciuem faluftiù Crifpù nobile hiftoricù. Altera „ j " " M M : APKVTIVM Furconì urbs in montibus Aquila» adiacentibus fuit.Furconiù appellatatqux & fi amitet urbs no nominis uetuftatepopuli frequétia&opùmagnitudinefuitimpar:Tua tame tpibus chrifh'anis habuit dignitaté:^» oibus cocilusqanteànos fexcétos Rom£ autalibip Italia celebrata fuere epm Furconéfem aferiptù legimus. Eratqj furco niùdiuerfaabamiternoregióe octomiliapaffusab Aquila diftans inaterniam nis fìuenta ^pcliuionubi etiànuncextatia quadrati lapidis fondamenta furco/-' niù appellat":uideturqj eius urbis agrù fuiffe illù maiori ex parte qué nunc poffr dent Aqlani.ftaqj amiternis ab ignoto nobis hofte 8i furconio quo d fetrnus a lo gobardi folo sequatis ipfarù urbiù 6>C fuojj? agrù populi quos foli montuofiffiifli aerifqjfalubritas multos gigneret còferuaretqj in grumofis arduifqjafcenfu mo' tibus cómunitis oppidis & caftellts fefe cótinuerunt,& quom difperfi ea in loco' rù afperitate ipfi populi nulla regi minis forma cóem poffent cótinere:in tiranno fu fubteftioné poteftatéq) uencrunt a qbus diu multùqj lacerati oppreffiq; fu"1 crediderimqj q> tradita p quattuor aut ad fummù qnq? zetatù fu cceffioné public ca nunc fama A qlani affirmàt factuefle ut quom diu inuifum tyranidis iugu«1 excutere ftatui{Tent:finguli cartello^ populi quo d prius cóiurationeunita fefa/ éturos fpoponderat fuos quiq? tyranos eadé trucidauerint hora. Quod aut ma' gis coftat liberati tot populi nihil duxereantiquiusrqhoc murop>orbe quénunc habet Aquilainchoato fingulis caftellou?populis quos futura in urbe tenerétin^ habitarctqj uteos q hodie quoq; internofeunt" diftribuere ut eo qfqj ardétius op' intéderct quo fefe aomuiÒCrei fuaz familiari ftudiu impédereintelligeret opa$ nauare«Nomé uero Aquila no ab augurio ficut gentilesolim feda fimilitudin6 indiderùttqa fperauennt eà urbéofbus circa populiš haud fecus q Aqla cxteHs auibus potétioré dignioréqj futura.Quo autanno Aqla urbs condì coeperttin' certu 01 bus effe uidemus.fed eà feimus minus nouà effe q incola: optinentf & r dicét.Naqj in fecùdi Nicolai pon.ro.gtftis rebus habet" qd fupra oftédimus R 0 bertù Guifcardù ad annù falutis decies cétenù & fexagefimù accepiffe ab eo potl tificein Aqla ciuitate ducatus Apulias cóceffioné.Cocpat uero eius urbis fortu' na rei publica^pximis tpibus a ciuiù discordia labare:adeo ut ad pftinà calami ta Sanctus téreditura uideret":nifi maximo dei munere fanclii Bernardinù fenenfem apu^ Bernardi. cos die obire cótigiffetitàtus naqj ex omni orbe chriftiano populo^ concurfus a^- fci fepulchrù miraculaq; uifenda é faclus:ut quom urbs Aqla opib'fit au#3 tu maxime ciues concordes unanimefqj fint fatfti.Supra Aqlà amnis aterni fiue pifeariae fonti fubiacet in appenino oppidù mós regalistcui oppido incoia? affi^ màt nobifqj oftenderùt pyrù effe ^ximà colli innati taliter faftigato utaq ine3 pluens arbore triplici facta diuifione in tres magnos amnes diuerfas petétes regi" nes uelinù troencù aternùqj fiue pifearia delabatur, Habet finiftrorfum atern^s Pifcaria in maris littore ^pxtmii Pifcaria oppidù cuius nome ficut fluuii é mutati' Siqdem aternù ea uetuftiffimà urbe Plini" ptolemxufqj appellàt. Supiufqj urbs Theate. theatma marrucino^ a plinio didta feptimo miliario a mari recedit epo nùc & & Pipirius. ue fU0 ex nobili uolognano^ familia oriùdo ornata:quà Pipinus Caroli magat .. -, " filius A PKVTIVM i i 7 finus g, Tongobardis obftinatiore fauiflet animo demolitus cft:8c tamen anno ab mdcpaulo plus minus ducentefimo normam ea duxerùt dtgnaapud qua apru/ tmorii gubernatiois fedemtenerét.Na quod fupra oftéditn9 Gaufredus Robec tl Guifcardi frater per fecundi Nicolai pontificis romani tpa occupata: regionis caput hàc urbeguiìlianicùqj oppidii faciebat. Augetfupiore loco A temù Alba Alba flu. fluuius binis auctus torrentulis ex maiella oriundis in ter quos oppidum eft ma/ rtuplellù urfo ornatù comite expatritia urfino^géte R omana oriùdo litteris de^ corato.8d paulo fuperius maiella: adiacetrocha morifiùiferius cufanù & ad ater/ tunpà eft oppidulù turris diftù.Lucus deinde oppidù aterno eft proximù ad flu uii unius hoftiùtquemnùc rufeus indeorta torrentes ex maiella cadétes efficiunt fterqjeos torrétes Caramanicu efl: oppidù nò exile Cantalupù. Deinde oppidulù ab A terno recedens monti ha»ret fub quo fons olei Petróici perénis fcatet: quod afcédite poterti. Peli" grtofqj quod diximus cótinuifTe marrucinis & his ferétanos poftea larinates. Hit cius in ciuilis belli cométariis fic oftédit.Ca:far feptem omnino dies ad corfiniù còttioratus p fines marrucinoi^ 6C ferétanos 8i larinatù in A pulia peruenit, Sed aterni amnis qd efl: reliquù & illi adiacétes pelignos priufq ferétanos defcribam*. ^a aterni ps qua diximus ad fulmoné labi geminù bet fonte unù apud pacentrù alte^apud uallé obfcuratdelabentefqj {de fluuii apud fulmonem coeùt & atern* a populo fulmonem ufqj integer planicié.xii.tnilia paflus Iógitudine& uix dimi / <*io latitudine patétéinterfecattnec ipfi integro amni pter Corfinii ut diximus di tuti ruinas aliud q pratula caftellù adiacet.Sulmoq? ^pximù fluuio ad. uallem ob Pratula fcuram. oriùdo oppidù eft celebrerqd ciuibus opificibufq? praeftàtibus & populi Sulrno. Altitudine frequentatuneoqj nos uifo Nafoni Ouidio poeta: excellétiffimo co gratulati fumus q patria fe dignà tatopeexornauerit.Ifq? ea fcribit edificata fuif fea quodam Sulmone Aenea: comite his uerfibus. Huius erat folimus phrygia S0trtesunusabida.Aquofulmonismaenianoméhnt.Erat uero Ouidiusexuli Ouidi*. cythia qn dictos&alios q fequunt" uerfus in faftis fcripfit.Sulmonis gelidi pa^ germanice noftrae.Me miferù fcythico q ^pcul ìlla folo é.Ergo ego tà lóge fed M M ii A P JC V T1 V M fupprimemufa querelas.Supra fulmone pedtoranu oppidu:fupius eftuallisoP fcura uicus planiciei quinummiliù Se in ea monriù cazlfitudine'rà mirabili q anv pie adiaces.Fuit uero ea planities aliquot habitata uicis quod extàtes ruma: offa/ dunt& Plintus eos populos fupquanos pelignory appelIat.FIuuius autemapud pacentrùoriundus quommaieilamonte aquo cadit linquere& in campos fui'' tnonenfes labi incipit monafteriù attingic xdificiis ornatiffimùtquod frater Pe/ trus de morrono qn i papà Cxleflinù elecftus fuit inhabitabat hanc hórà Se eatrt qua: a populio fulmoné ufq? campeftris eft:& ipfam u nde geminos diximus flu' uios aternù efficetemontes undiqj altiffimi finiftrorfum maieila appeninus dex trorfum claudtfoadeo ut paucis Seqdem arduis pracfidioqj comunitis aditibus in eam fit acceflus.unde factu eft ut ab octingentis annis citra antiquato peligno "Valuéfis, rù noie dicta fit ualuenfis q réne prapofitu fulmonéfiecclefix Se omni olim pe|l gno£> horx epm romana ecclefia ualuéfem dicit.Sed h are ii de aterno fluuio fatrs Peligni. alia q de pelignis fupequanis reliq nobis funt ultra maieila ad dexteram fari nunc Sangri amnis melius defcribentf. Aterno fiue pifcaria: amni rpximus eft ad matf Létus fìu. Lentus fluuius ex maieila oriundus ferentanoiji horxprimusjcui dextrorfum# fub ipfo mote maieila adiacetmonafterium fancti Liberatoris téplo sedificiis: & Libri. quod nos illud traxit multis & elegantibus libris uetuftiffimis longobarda (cri" ptis littera ornatiflìmujeiufqj fluuii finiftra in maris littore haeret nunc franche uilla:qua prifci frentanà appellauere urbe fremano^- primariatde q Liuius in.#« Aulus cóful frétanos uno fecùdo plio debellauitmrbéq? ipfam quo fe fufa cotu' lerat acies obfidibus impetratis in deditioné accepit.& infra de equis triumph*7 tumtexéploqj eo£? fuir ut marfi marrucini frentani mitterent roma oratores hi* petentibus foedus datù eft.Frentanos uero omnium populoij» folos fuiffe fortifl* mos nónulli oppinant" in eà adducti fenténam male cófideratis uerbis Plinti hac regione qua; fibi fuit quarta defcribentis.ipfe.n.ordine pracedés noftro huic co trario Se a fupioribusinchoans dicitatiferno amne fequi regione quarta gentil uel fortiffimarù Italias in hora frentanorù ut ftelligi uelit 8e ipfos frentanos Se qul fequerent" adiacerentqj marrucinos pelignos Se pcutinos effe fortifTimosmotiU^ mù uero eft hiftorias callentibus romanas cohortes pelignas creteris latini nomi' Buchiamo nis fuiflfe prarlatas.Lento amni in mediterraneis hzeret buchianicù nobile diti^ cura °lea oppidù.Supius ite fub maieila eft rocha montifplani Se fupra fonten* Lenti eft caftrù menale* Ad lentu in littore feqt" forus ànis maieila piter oriudu* Cui qnto a mari miliario ^ximù é dextrorfum uilla maina oppidù Se fupius maieila praetoriu ite oppidù foroq? finiftrorfum eft (pximù miliantcù Si fupra a» ipm torrétéaliudoppidù fara fupius rapinù caftellù &ad maieila péna.Receda Morus fi. * littore a foro Morus alter fluuPocto milia paffus:& quom eo 1 fpacio littori i&1 neat Se foro ^pximù fit caftellum tullù moro ^xima eft ad duos mille paffus rn^l Ortona. ri9 cótigua uetuftiffima urbs Ortona:q ptolemae" fimul cu aterni amnis hoftì" i pelignis enumerat:fed pli. cui i rebus Italia* magis credimus qcqdeft ab atern1 amnis hoftio i larinatcs frentano^horx attribuit:quin ipfe etià ptolemxus fi cut &plinius A PR. VTIVM ii 8 &plinius frentànà urbe atemo finiftra ubi nuc eft uillafracha ponittut aut P to/ Iettici ptciura effe deprauata qux cótraria habeat:aut eos qua: rettulerunt fibi er/ tafTe no dubitemustlnter urbe ortona 8d fop; amné ad ufqj maiella monte multa funt oppida & cartella qux ab infimis ad fuprema quo fint ordine fita do cebi-' tous.Tullo iuianum fupeminet ottona ad dexterà aru m arouacrù fupraq? ea oppida eft cafa candidella caftellu.fupius fanctus Martinus Se illi finiftrorfum > eft Flettum.Ortonà uero inter 8C morù fluuiumin mediterraneiseft crechium. fuperius funtariellum atqjorfogna. moroqj fluuio ad finirtramhajret fandrus Apollinaris:fupraeft frifium6i fuperius caftrùnouù Ianciani.A tfupra eius fiu/ Caftrum uii fontéad duos mille paffus oppidù eft guardia galli dictum.paruus deinceps nouum. fluuiusadmorrùfequitur FeItrinus:cuiunicumhxretinlittore caftellum fan^/ Guardia Suš Vitus lanciani dt faro funt proximx ingentes reliquia: utbis dirute qua Ptolemseus &pliniusbicànuncfecaincola»appellant. Auget dextrorfum amné farù fiue fangrù Auentinus fluuius in fupequanis pelignoru AuetiVflu; apud furcha palena: oriundus in ipfumq? auentinù item dextrorfumfe exonerat , toitidis torrens inter monafterium fancti Martini & faram oppidum ex maiella ¦ftonteoriùdus.&fupra fantftum Martinùuiridifqjtorrentisortum maiella: ra/- dicibus ^pxima funt oppida ciuitella & lama. Auentino aùt amni poftquà uiridi auftus eft dextrorfum rpxima funt oppida tarantù ledtùqj paleni & palenum prò Nignu corrupte appellatù.Nam ea eft peligno^ altera pars quos diximus fuper/ eS[uanos a maioribus uocarnficqj paulo fuperius furca oppidù ubiauétinus orit" falena: prò peligna nunc dicit":cui cernunt" ^pxima oppidi ut apparet uetuftiffi ' fùdaméta.Ornatù uero fuit Furca oppidù fanclo Se Celebris fama: anachori' Furca op. Nicolao furcenfuqui ,pximo anno apud urbé roma cétenarius eft defunctus ^iraculifq? plurimi corrufcauit. Apudq? ha:c loca ut in ampliffimis montibus atipia & plana finit mons maiellarqué & dicimus fepatum ab appenino fammV Mons ma/ tlum olim nunc apruti regio habet altiffimù. A d furcam uero palense ftue peli// iella, Sfiam planicies finiftrorfum cotinet furca: appellata in qua funt pefchù conftan llum &: riuus fonulus oppida populiš frequétata:qua:qdé loca breuibus fed ar/ '"ftfiimis inter fcabros montes femitis aditu habét ad planicie quinùmiliùtquam ^upra in fupequanis pelignoi^ primaria effe diximus. Auétino amni finiftrorfu Sua eù ffluit torrés uiridis proximum eft cafale oppidum fuperius Collis ma ci/ haru 6c falafcufiù.Indealtiffimi mores piciorum auétinù amné ufq?in fótéma/ gnis Oc inacceffibilibus tupibus fuperincubant. Sed amni foro fiue fangro fupra "" MM ili APKVTIVM auentini amnis ifluxum ite dextrorfum plurima adiacent oppida & cartella qu£ afcendédi ordo faciet notiffima Altinum rocha fcalogna gipfum turricella péna hominis mons niger bonanox uilla ubi ponte amnis eft iunftus mons lapianus fallù:& paulo fupius arduo inter mótesaltifiìmos aditu petitur ciuirasluparella oppidù natura loci additis opibus 8c populi frequentia munitiflìmù.Supra funt Quatrum quatrù mifferatù gàbatai^ petra anfuria 8C fecus farri fiue fangri fluéra e IT oppidù fancta Maria de quinqj milibus fupius rocha quinquemilium deinde influir fa' rumrafmus torrés ad planiciem furcacpelignoR>oriùdus:cui caftellum hajretr o/ cha rafini di&um:fuperius ad farù funtitem dextrorfum feotronù poft uilla ual lis regioe fari ipfius fiue fangri amni fóti proxfma.at iuxta mare faro amni finiftrot fum eiufdé nominis ciuitas ueturta erat appofita: cuius pridem dertructe ueflv già dinofcunt":fuperiufqjcaftrupalietti proximis temporibusnouùert fuffectu a palearù copia dictu q? in eù campertrem Iocu mutane adiacétis hora: fegetes de meffaz ad tritura a uillicis cógregant" .prius uero q adeatur proximus mós arduus palani dictus oppidù cuiarcha: appellatio eft faro proximù inuenit". In mote auc palanioppidafunt & cartella bornia Collis medius &tràfriuù mós ferràdus fde petra ferracina.ptinét uero fuperius ad farù plurima ite oppida & cartella q afcey dédo in fótem ordine defcribenr'.petraj ferraciana: fuperminet caftrù pili 6C poft eft ciuitas bu celli deinde funt pefulù pineatarii feus Angelus pefculi caftrù indi/ cis claiji in regide memoria Jacobi caudolse magni p state noftra exercitù ducto' Jacobus ris:q ex eo oppido duxit originem.fupraq? eft fmiftrorfum arduo in colle oppidu caudola. capracotta:& interius in depffa ualleadiacet maiella: anglona quod oppidù nuc Ànglona in regióeprimariù prifei aqlonià appellauereide fcùs Petrus de auelana.&pofte2 ad fari amnis fluéta oppidù prcftantiffimù caftrum fangri appellatù opificibus uariis fed imprimis fabris ferrariis frequétatù:hi.n.rninima quiqj & maiufcula cuiufqj ufus fftruméta ex ferro ti fabreducùt ut paris póderis ac méfuraj argéte^ pulchritudineacpcio uel fup^rétuelsquét.Supra caftrù fangri eidem fluuio ha: retoppidum Aufidena de qua Liuius in.x.Cornelii Fuluiiconfulis clarapugna ad Bouianum fuit. Bouianù inde aggreffus nec multo poft aufidenam ui coepif* deinceps fùt caftella uallis regia ciuitella rocha iter mótes opù OC pefeulù afferulu in appenini iugo amnis farni fontibus fubiectum. At in littore maris fequit" Sen' tus fluuius in mote palario oriùdustcui in mediterraneis dextrorfum atiffa BC tot naticù oppida adiacét & fentum iter ac proximù afinella fluuiù fancli Stephant tnonafteriù eft i littore.Tntus uero cartella fùt & oppida turinù cafale burdinu«1 polutrù ferniù cafalangra pilicornù. Ad afinellsqj finiftram f littore eft penala ftellù:fuperiufqj uaftù annonis nobile 8C uetus oppidù quod prifei dixere hift0' niù.id theatriuetuftiflimiueftigiis&palatio éornatù:quod Iacobus caudola in ea hora fuperbilTimum «edificauit Afinella>qj fluuio in mediterraneis dextroc fum adiacet mons dorifius oppidulum comitatus ampli titulo infignitù fupefl' ufqjad afinella: fontem tendenti caftella funtobuia gipfum carpinionù bau»1 Trinius fl, c^ge^in" & tripalù,Deinceps afinelta proximus eft in littore Trinius amnis ------------' J tuofus e. APRVTIYM Ì Ì 9 tuofosaplhappellatus.finirtrorfumuero trinius hét mote nigm oppidùqttuot ttulia paffusa mari&totidé abl'pfo flauto femotù.fupiufqj funt caflelluriiiro^ chauiuara.Triuctùnobileoppidù comitatus ampli titulù ditioneqj hns.qè? nùc Triuentù Antonius Iacobus caudola & ipfe fortifli mus ductor poflidet. Inde funt falcitù op. folla cxcabagnodù& ciuitas noua.deinceps in ipfius triuii amnfs ortù montes altifTimiappenino cótinuant*:qbus in mótibus cartella funtrata & ipfa populiš «v. itifrequétia.poft triuiù arane tifemus famnitiù i mare adriaticù ultimus illabic': qui fluuius apud bouianù urbe uetuftiffimà in mote item tiferno hét origine: d e quo mote Liuius in.x. Volimiusinfamnio interim res gerit. Sànitiùqj exercitù ln tifernù mótem cópulfum no deterritusiniqtate loci fundit fugaqj.Eft in tifer fio amni ad dexteràoppidù termolemari ^pximù qua Guido rauennas interànià Uult fuifle dicta ut locus uideaf fuifle in quo magnus phùs Plato libros de ideis Plato» fcripfit.quos in loci Italia: eius \iotx 8C in urbe iteraniaillù fcripfifle córtat.Intus ottauo a mari miliario amni tiferno ad mille paffus hazret guilimacù oppidù no/ kile:&fupius.viiutémiliarioguardiaalferi dicta.Inde luparia carchabotatium luci tu lumefanù cartrù pignani tochetta cafale ripidi lifpinetù tornaqGù. Et fu premo ut diximus loco bouianù q urbs ditiflima 8>C poeneofum totius famnii p ' Bouianù toaria aliqn fuit hita.Liuius.n.lib.ix.Cófules egregia uicloria parta ^ptinus inde ad bouianù oppugnandùlegionesducùt ibiqjhiberna egerùt.& infra. Indeuiv ttor exercitus bouianù ductus captus hoc erat pentheoijr famnitù lóge ditiflìmù atqj opulentiflimù armis uirifq; fpeprazdac milites accenfi oppido potiunt" prav plus ibi qex omni famnio unqertgertùjbenigneqjois militi cóceffa.& infra quom bouianù rebellaflet Cornelu Fuluii confulis clara pugna ad bouianù fuit. bouianù inde aggreffus:nec ita multo polì: aufidena ui coepit.Sed ià finis adeft ktnnitium regióis q a troéto ad tifernù amné apulis cótinétem appenino & mari fapo fiueadnatico cócludit":quaqj nùc aprutiù ut diximus corrupto a pcutinis Uetbo appellant:ad alia tràfeundum ert pté famnitù qui trafappeninum icoluc teplectunt".Liris itaqj nùc Gaurianus duos in famnio Lins« tabetfótesunumadcapiftrellùinappeninocartellumt&odtauofupra forami^ tariotalterù ad Portam caftellù quattuor a fora milibus dìftàsjfófqj hic aquis co pioftffimusefTeuidetunllequé Pliniusaflferituiderialacu fucino originem tra/ ^re.duo hi rami quom ifra Soram coeàt ifulam efficiùt.In qua funt cartella pe/ Infula khum porta & lobrottulù.Sorà aùt uetufti pfentifqj nofs urbe Samniù primam Pefchum liciti parte habet: de qua Liuius in. vii.L.Genutio Seruilio Cornelio cófulibus Porta Soram atq; albam colonia: deduclse (ora agri uertini fuerat.fed portederant fam Sora M M iiii APK.VTI VM nitcseoqrtuórmiliahofummiffa.^ au t fora dicit Ltutus fuiffe agri ueftini hac róne certu eft:qa quom Veftina urbs fueritad lirim in capis q nùc feflk dicunt: : ficut in capania: defcriptióe dicemus.Quicqd ab hofho liris quo in mare defluii adforà ufqj ipfi adiacebat:fiuuio ueftinoi^ uocabulo eft cóprehéfum.unde Luca nus lirim defcribes dicit ueftinis fpulfus aqs ÒL fueffa pometia q nùc é fcfTa uefti" nop?appellata eft.Cù uero forami ad fuos famnites defeciflentjfic de eis dicit Lu uius.Matata tn belli fedesert ad foram & ex famnio apuhaq? traduca: legiones. fora ad famnites defecerat interfectis colonis romano^tqui quom prior roma' ' nus exercitus ad ulcifcédù ciuiunecé recupandàqj colonia magnis itineribus pue niffet:fparfi per uias fpeculatores feq legióes famnitiù nec iapcul abefle alii fupe* alios nunciat.obuia itù horti atqj ad laufulas ancipiti plio dimicatù eft:forà inde reditù:nouiqj cófules.M.Petilius.C.Sulpitius q p difficilem urbis fttum foranus tràffuga dece romanos in arcéduxit:& ciuibus p noclerefraclis ui portis fugien' tibus fgreffus efl romanus exercitus:trecéti.xxv.q omniù cófenfu defignabantuf nefanda: colono^ csedis &defectiois audores uincti romam ducti:& uirgis in ro ro ca:fi:& fecuri pculTi fummo gaudio plaebis cuius maxime ftererat tutam ubicu qjincoloniismultitudinéefle.Soràueroquomportpdiftacladé deductaa ro' manis fuifletuoua colonia & diu fatis fioruiflèt:Federicus fecùdus impatorget' manicus p tepora Gregorii nonipon.ro,eàdertruxit.Nihilominusipfanunc du catus titulo & duce optimo litterifqj decorato ornata mediocrisoppidi populu diuitiafqj hét.Infulse quabifurcatus in famnio liris ficur ortédimus efficitrmótcs fupeminet altifTimi ad appenini iuga ptinétes in qbus nulla effc hominù habita^/ tio.Eifqjdextrorfumadiacetplagautinea mótiùafpitate amoeniffima cui nùc Comitu efl: appeIlatio:mótibus eni circùfeptaaltifllmis cartella hét ad odro po^ pulis frequétia Vicaliù Aluetù fanclu Donatù feptéfratres Picineftù GahnaflU de Cafaliuei^.Eam. uero plaga uetuftiffimi Cóminiù appellauere ab urbe eius no Cóminiù. mmis cuius locu incoke nunc ignoratde qua Liuius in.x.Inde Caruilius ad coni muniù captu ca*fa qctuor milia octuaginta accepta in fidem.xv.milia.iiii.cente. Athina Sed hac eadé in hora mótibus dextrorfum fubiectae Athinaurbs uetuftifTima5 Melfa flu. fecus qua melfa fluuius labit" exappenino oriùdus&apudfregellas in lirim de/ flués.tftqj Athina qua Vergilius facitarma Aenex fabricafTe.Quinqjadeo mi gnsepofitis incudibus urbes nouat A thina potés.& Liuius in.ix.C.petilius ditf* tor quom audiffetarcé fregellana ab famnitibus capta omiffo Bouiano ad frege* lam pgit.unde notturna famnitiù fuga fine certamine receptis fregellis: pfidio^ ualido impofito in capania reditù maxime ad mola armis repetédam q capta eit a.C.Caflìio cófule:a quo etià athina Oc collatia capta:.Defcédédo ad fnma prae»1 Arpinum regióis mótana: fluuio melke fub cafaliueri cartello finiftrorfum hacret Sebi* "" ui oppidulù.Inferius ca:fo ite in loco eft Arpinù fama celeberrimum.M.T. Cice ronis &.C.Marii quos habuitglorioftffimos ciuestdequa Liuius in.ix. Eo ann° Sora & Arpinum recepta a famnitibus.ód libro.x. A rpinatibus 8c trebulatis ciui' tas data.óc fub arpino melfa: fluuio finiftrorfumproxima funt cartella Fontana ;.....r " ¦ " ------------ — ------------ se Arce APRVTIVM i':» & Arce. A t fub fora ubi bina liris capi ta coeùt effe Infula oppidù ab ipfis duobus fluuiiscircùdatù:quodmaioresinteramniàappellauere.& fecùdùeius fiuuii de curfum cartella Turris Càpus latus 6c Jnfuletta fueniunt".efì etià nùc paulo fupe Infuletta fior parua nùc ficut femp fuitinfula magno eloquétibus gaudio inuifenda:apud natus eft &£ non Arpini.M.Cicero.fic enf ipfe in fuis Iegibus fcriptù reliquia ^ed uentù in ffulam. eft.hac uero nihil eft amoenius. V t eni hoc quafi roftro fin/ fibrenus 8i diuifus zcqualiter in duas ptis laterahazc adluittrapideqj dilapfus Clt0 f unum cófluit:& tm cópledic quod fatis fit modica; palajftne loci quo effe/ ttotanqidhabueritopisacmunens uthàcnobiseffecerit fedéad difputàdum ftatim pcipitat in Iirim & quafi in patritia familià uenerit amittit nome obfcuri* "téqj multo geltdoré facit.Nec enf ullù hoc frigidius tì.uméattigi:quom ad mul *1 acceflferim ut uix pede tétare id poflìm quod iphardro platonis facit Socrates. &ifra fecùdo libro.Quiafiuerum dicimus hacceftmea& huius fratris mei ger/ t^ana patriaih ic enf orti ftirpe antiqflìma fumus:hic facra hic genus hic maiorù ftiulta ueftigiatqd plura:hàc uides uillam utniìc qdé eft lautius edificata patris ftoftn ftudio:qui quom efTet infirma ualitudine hic fere aitate egit i litteris. Sed Hoc ipfo f loco quom auus uiueret & àtiquo more parua eét uilla:ut lila curiana i kbints me fcito effenatum.Quareid eft nefcio qd quod Iatet in animo ac fenfu lieo quo me plus hic iocus fortaffe delectet.Succedit ordie defcribédus a nobis fiuuius apud ponte coruu ubi oli fregellas fuifle diximus cadés in lirim: &c apud potis cafini radices labés.Cui Buuio haud loge remotum:& cafino ad qnqj mi/ "a|>ximù eft càpeftre oppidù gloria arpino nullatenus cedés Aquinum Xhoma Aquinu primù fanctifTimo atq» doctiffimo ecclefiae dodìore:& pefcenino nigro impatore fo. certe pra:ftàtiiTimo:ac iuuenale poeta fatyrico ciuibus decoratum. Gregorius quoqj feptimus pó.ro.àno falutis tertiofeptuagefimo fupramillcfimù Roberto ^uifcardo apuliaj & Calabria? ducatù in aquino oppido foleniter concefTit.at ul/ Aquinù hinc eft fmiftrorfum rocha ficca oppidùude coelfo in mote ubi urbs 0W fuit cafincfis eft monafteriù cafinéfe a fcó celebriqj monachoi^ patre Bene/ dicto a»dificatù:quàq ea qux nùc extant ipfius monafterii xdificia non funt illa bonus ipfe pater Benedictus extruxit: quod paulopoft illius obitù lógobar/ ^ omnia furfditus demoliti funtjcótulit fead id monafteriù Totilarexoftrogo/ fama ductus fanctimoniaz tati uiri:8d tétare uolés fi quod fibi ditfum. erat benedictus fpiritufpphetico occulta cognofcerettfefefamulù fduméto métitus pmifitjqui regio ornatu & apparatu regé Totilà fimularet: quem recognitù ^nftus abbas cù placido uultu ad cjetepj famulatù reieciffet:regé digito fignifi/ catùuteratfordideidutusadfei monafterii ueftibulum uocauit.nectamé hxc ^^liafandtitatisfignaquajlogobardiaBenedicftouiderunt adeo eos continere potuerùt.quin p fciro Se per fanctu ipfum monachis {3did:o deiiudicio crudelis ^ effera gés pduita celebre id conobium diruerit. Ad Cafini quoqj mótis radices ftouù eft oppidù fanctus German0 a fancti abbatis códitoris fui noieappellatùt s 4 Germa ltltra cuius mccnia Oc per circuitum fcatétes uberrimi fontes omné augét quarto 0p, fupra A P K V T1V M fupra miliàrio apud oppidù fanctu Elia oriùdù:qui tertius litim amnéi'n ramni' r tibus efficiLifc]? amnis duodecim expletis paffù milibus in maiorem liris curfum apud caftellù potè cortili £icut oftédimus cadit. Vrbs uero qua fuiffe diximus in cafino mòre republica florcte fu it R.o.colonia:de qua Liuius in nono: Volfci p o tia infulà fità in confpectu littoris fui incoluerat:& uicerut ut cafinu deduceret colonia ficut faclu eft traditqj Plinius Lucio Craffo Caio cafTio Iógino cófulib cafmipuerùfactu exuirginefubparétibus:iujffuqjarufpicù deportatili in infulà deferta.^ Liuius Iibro.xxii.imperat duci ut fein agrù calmate ducatedodus ape ritis regionis fi eù fai tu occupajflfet exitù romano ad opé ferendam fociis interdi furù.Liuius quoq; uia defcribés qua Hànibal ex càpania romam petiitfichabet in.xxvi. p fueffulà alifanùqj & cafinaté agrù in uia latina ducit fub cafinu bici"0 ftatiua habita:& paffim populationes atì:az:inde pterinteramnia aquinuq? in Interania gellanù agrùad lirim fluuiù. Interamnia uero fuiffe credimus ubi fub fcó Germ* no ad duo milia paffus eidem fluuio magna: ingentefq? uetuftorù operum rum# Frege!!# continét:& fregellas fuiffe qué nùc ponte coruù dicimus fatis conftat.ultimo fa S. Elias pra dicti liris fonti apud fandtù Elia oriundo haud longe uulturni amnis o rigo Vultur-v aiftat.Nam quom intra duodecim milia paffus uallérotundà&aqua fundaw nus flu» oppidulaadappeninùpergéspoft tergùreliquetitifancti Vincétii oppidù rePlp quod monafterio eiufdé nominis a quo id accepit nome ad mille paffus eft ,p*l/ mù:idqj monafteriù olim frequétia monachoru opùqj affluétia 6c magnificat'3 asdificii celeberrimù omnibus pcene nùc tem.porù malitia fpoliatù eft.Circun"J tùueroeftnafcétislocouulturnifluuiolo q quos au' get aquari copia inferior. Ab ipfifqj duobus fluuiis pari pcene fpacìo abeft pa^u le oppidù in regioneprimariù.Supertufqj dextero hxtét tamaro oppida Si cai»»' S.Geor. la Sactus Georgius molinaria Cafale Ioanis reganum fantta Maria Collis. apuC* Molinaria quem Iacobus caudola apoplexi interiittcercellum coffianum S afta Crux:qu° in loco fylua incipit ampliffima appeninù hincinde cóplexa u t pars in fattoti apulias amnépars in hunc tamarù feextendat:qu2e cum latitudine quattuor m1' liana tu longitudtne.xx.implet.funtqj illius quarrnaj arbores fublimitate infig"cS ramis omnino in uerticé carentes.Tamaro fmiftro hxc adiacent loca petra pu'^ cinapauù peftulumfarnetrù campus lotarius monafterium Guilietti marconu faxumhonorii&inappenino Sepinumuetuftinominisoppidum:de quo Uul xxi. Papyrio ad fepinù maior tus hoftium obftititrobfidendoqj ui ac operibus itf bem expugna t uno de quadringentis captis minus tria mi'ia cazfi.& poft fequ1^ tur alta uillai& fupra eft caftru uetus in grumo ad quem tamarus fontetn habtf' Sed iam ad finiftram ftipitis fabbatis amnis eft redeundum.Telefta urbs uetul3 colli in planici# fubiacet miliario uno a fabbati ftipite remora. Haqj in urbe uius oritur cadens in fabbatum tantx frigiditatis ut nullos gignat pifces:de qu* Liuius.xxi. Hànibal ex arpinis in famniù tranftt:beneuétanij depopulatf agrurrl' theolafià urbe capit.Limataqjoppidù proxime fabbato h#ret:quattuor de torrentes ad caftru potis oppidù unicis hoftiis in fabbatù cadenté:quo^ tori«11' S. Lauren. tum fontibus ab appenino remotifli'mis quattuor ha:rent caftella. Sanctus taU S.Lupus tentius Sanctus lupus pons landulphi Si cafaltonù.fabbato amne cum fuis uiorum torrentumqj ramis deferiptio ad fine famnitium regioni eft peruentutf' ut campaniam ab ipfo fabbato in capuanam urbem uerfo hac in parte incho tem deferibendamaggredi pofTimus. Biondi Flauti Forliuienfis Itali» Jlluftratae Regio Tertiadecima Capania» , --A mbii regide ad utraqj appenini parte abfoluta adfpxi^ i° tinétemq? atqj cónexà illi in cifappeninis càpanià efttr* Ì , dùmel ea maxime róne ut fchoatos in famnitiù mótibus uiop» curfus q Campania quoqn'terfecat expediamus.Cuf^ Fcelìxc$/s té ea foelicé Campania poftea alii terra laboris app e^aueX pania» ^uo tepore Si loco dicemus.lieet uero tota hxc regio uetu^ J , mis celebrata fit omniù dignitatu monumétis:nullù tame cum nec ipfa nec a ia pars Itali# habet :in qua maior q in hoc campani® ^ digna^j tela tu rerù mutatiofìt fa&a.Inchoat Campania ad dexteram lifis , u quem nuC CAMPANIA — ....... _ .... . *25 9ucm nunc gaurienù diximus appellari:quem qdem lirim Strabo dicit ferri de/ foper ex appellino & a ueftinistlabiq? in mare ad fretealas uicumqua: fuerit urbs Pr£clara.Cuicocordat Lucanus&umbrofa: liris per regna manche ueftinis im.' Marica» i pulfus aquis.Et cur manca: regna Lucanus dicat Seruius in Vergila feptimo fic Veftini. °ftendit.MaricafuituxorFaunijqua:eftdealittoris minturnenfiumiuxtalirim Minturnse fluuìum.De ueftinis &i mmturnenfibus qui fuerint dtàuri prius aufones docebi Aufones J^usaquibus ItaiiaoIimaufoniafuitappellata:&proxim{i mareaufoniumpe^ Liuius. kgus eftdictu de his tribus populiš Liuiusfichabet in nono confules fora profe , ^aufonibusbellumintulerunrr&infratAufonumgens proditione ciuiùficut • fora in poteftatem uenit. Aufonia & ueftina & minturna: urbes eranttex quibus Principes iuuentutis duodecim numero in proditionem urbium coniurati ad co lules uenerùt.Quibus auctoribus mota propius caftra miflìqj milites partim ar/ ^tipartiminermesitaportxoccupatetriaqjoppidaeadé hora eodemqj con./ ««o capta.fed quia abfentibus ducibus impetus factus eft nullus modus cxdù bus fuit deletaaufonum gens uix certo defectionis crimine Aufonibus& code Jjnpetu ueftina urbe deletis ueftinum nihilominus nome ab ipfo 1 iris hoftio ufqj . I lorammanfitregionù&aufonùomninointeriit.minturnaqjquà liris diuideret tuitromana colonia:dequa Liuius in decimo. Itaplacuitut dua» colonia: circa Ueftinum falernumqj agrum deducerentur una ad hoftium liris fluuùquaj tunc ^nturniapppelIata.FuitMarcellinipapsctemporibusgeneralicócilio ecclefia: Marcelli* ? ^coratacuiusingentianuncueftigia cernunturubiad turrimfcaphaniq? gau/ nuspa. ^mpropetraiedùoppidumextattheatrùpoene integrù& aquasduftus forma Conciliù J^choauit uero pridem minturnarù urbis defolatio.Nam in beati Gregorii regi/ f° epiftola eft qua fcribit Bacardx epifcopo fornienfi f ha:c uerba. Et ideo quo minturnenfiu ecclefiam funditus tam clerici q plarbis deftitutà cófolatióe ^°gnouimus tua prò eo petitioné quatenus formiana: ecclefia: 1 qua corpus beati h martKns quiefcit:cuiqj fraternitas tua prajfidet adiungi debeat exaudiri eceflariùduximus.Fuitminturnauna exurbibus qux ^ppteraeris grauitatem ^ofandlauacationéaR.omanishabuit:eftq?locusapud qué.C.Mariusficut r ' /; alerius maximus fcribit urbe profugus quom in paluftri canna delitefcerettuiV Valerius aunoaquashilariuspetentebonumconcepitomen.8dinde tranfuectus mare maximus. pus reparatis uictorin patriam eft reductus:dequo Liuius feptuagefimofepti/ ab° lC Marius pater quom in palude minturnéfium lateret:extractus eft C.Marius. °ppidanis:& quom miflus ad occidédù feruus nationegallu? maieftate tanti e n Perterritusreceffiffet:impofitus public« naui delatus eft in Aphricam:hunc lio* oc" duodecimo hiftoriarum docuimus illuftratum fuiffe infigni proe nos^°d decimi Ioannis Romani pontificis temporibus geftum fuit in farrace^ r^aximaoccidioneibifuperatos:& tuncltalia penitus exadtos.Sicqjuide//' ter ' (T Uas Ur^es °^rnL prarclaras primo fretealas poft minturnas ad liris hoftia in C:8<: Par*Cer omnino deletam effe omnem memoriam aufonum & marie». s uero prsdicto liris hoftio in campani» initio proximior uarias & fama ce^ lebres :/C.À.MP"AN'IA Maflicus lebres habetnominationes.quialicubigaurus alicubima^cus alicubi gallican°s Gallican* eft dtctus.pnmaq? pars &c eidem hoftio proximior gaurus dieta gaurelianum ut Plinius dtximus illum appellati facittquéqdem gaurù mote Plinius dicit Cicut & uefeuu capanis ite monte fulphura fudare:quod aqux oftendùt calid^paulo {upenuS etianunc fcatentes:ubi turrtm balneoitt &balneanunc uidemus.cxterajmontis nominationes cu adiacentibus Iocis & urbibus oftendent".Secundù adiacés Trifanum turnis oppidù in gauro òc campani^ initio fuit trifanùrqué locò Liuius in od*" SinueJIà, uo dicit mediu fuifTe iter minturnas & finueiTamttertio loco fuit finueffa ftad»lS . quadragintaficutftrabo:fedficutnuncoctuagintaaminturnisfemota:de qua habet Liuius in octauo quod fupra deminturnis diximus ita placuitutduz co loniae circa ueftinù falernùqj agrum deducerentur una ad hoftium liris qux minturnaz:altera in faltuueftino falernuagrù contingente:ubi finopegrxcaurbj dicit" fuiffe finueiTa:deinde a colonis romanis appellata.Huius uero ciuitatis ad caput nùc montis draconis delete ìgentes Se late diffufaz incótinenti fed maio#5 in mari qua^portus moles fuerunt apparent nùc ruinx.Liuius etiam.xxii. (cripti HatiibaX Fabium maximum per iuga mattici montis ducentem phibuifTc Hànibalem. a romana colonia moenia tendétem:quom fupra dixerit Hanibalis milites tum iuiffe ufqj ad aquas finuefanastundepatetaliam montis parte qua:a fue**3 pometia uel aurùca nunc feffa ad calenù oppidii nùc carmilam protendit" ful* maflìcù per cuius iuga:Fabius tue ducebat:fuppletaùtuicus finueffaj oppi^uf arxmons draconis diclumuelpotiuseiusfuburbiùmille paffusa mari fcmotu' &paulo indeabfuntfupraditfagauri balnea qua; ftrabo dicit morbis qbufda0* prodeffeplurimùpoft montis draconis arce in mafTico monte uicis uillifq; P*u rimis frequétatoad parte in mareuerfam nullùeft oppidù uel caftellù. Ad eatn uero parte qua aduerfo liri & dextro mafTtcoitur folum eft octc milia paffus uerfum inter mare uiam. papiam lirim&maflìcùpates nuncq; cultifliniù& ut cis uillifq? frequétifTiminqux fueJlx cafalia appellant":quod quidem folù ^ romana republicafylis fiue trifoliis herbis prata cóficictibus optima abundai111' Syla unde Valerius Martialis poeta Ceruleus nos liris amat:qué fylua marie® hinc (ylx maxima turba fumus.& qdem etiam nunc ea regio maximum habet 'f1 fecno quajftù.M.Cicero in oratione contra legéagraria rulli fecunda quom °e let di (Tua dere uenditioné agri capani montis gauri pditfiq? campeftris foli in p**- vvxitf tistuncculti&uiacherculantexagnietaadipfaprata^pdudfcefichabet hacHe tibunitia decemuiri uendent agrum campanum,accediti mons gaurus: dent filleta ad minturnas.adiungit" de illa uia uendibilis herculanteamultar" uitiaa>& magna? pecunia:. Tn uia aùtappia ubi ea pmum attingit maflìcu m01* tem urbs eft uetus fuefla olim pometia & quàdoqj aurùco^ dicta:qua; uafl'a5 cit regionum mutationes:q> aurùco^ olim qui & aufones fidicinorumq; & P° uolfcofò demù fuit ueftino^ prout ex fequentibus faciliterapparebit, Liu»u®1 pmo Aruci liberi fueflam pometiam exulatum ierant,&: infra de Tarquinia fuF bo is f mum uoKcis bellum in ducentos amplius poft fuam xtatem anos " fuelTamq? CAMPANIA.' CXXlIir. fuefTamgj pometia ex hi s ut cospit. Et infra idem Liui'us eandé fue/Tam rebellcm prscta militi romano data oftendit.Et in octauo aranci metu oppidum deferue tuntt pfugiqj cu coniugibus ac Itberis fueffam commigrarunttquxnunc arunca aPpel!ata?mcemaeoruqjurbs ab fidicinis delata. Ite m nono fueffam eodéanno colonia de Wtafuerataruncoij» progredì fueffa pometia fiue arunca per appia fijicibus ftratam & per cauas uias dextro mafTico Calenù oftauo miliario inuc Calenum» ftiunt uetufta urbétqua: nunc cannula dicitur.Eftq? hincfalerno agro indemafli co monti contigua.qq uetufta caleni oppidi uefh'gia ahquantulù a nunc carinu funt remotatde qua urbe Horatius molle calenù conrinet finiftrorfum appias cateiùurb5afue(Iipetidiximus&ipfipariterciuitati mons ite maflt/ CUs fupn t?anùciuitatéutdiximus calefqj ufq?ad calatiam continuatus:8£ licet ^nsipfe dorfo uno a calibus fmiflrrorfum ad uéafrù &inde ad uulturnù recto curfu orotendat" altera pars facftaalicubiuiis cauis & filuofaad calicula fiue nùc caian?llù fe dextrorfum fled:it:& uulturnù fed inferiori loco petit adeo ut tntet Campiue pradictos montes Si uulturnù fed fuperioréfamnitibus córinentem campi relin nafra. ^uantur uenafrani femper antea ficut& nunc a ciuitate i!lis contigua appellati. Plmius. Nàqj Plinius deoliuis tri abip fomótemaflicouixquattuormiliapaffuscaftellutiil&uulturni fluenta difl"3'1, Prius uero quam Hannibalis redditum in famnites defcribamjaliqua referre h't bet ex quibus campus ftellas qualis qtufqj fuerit patebit.Marcus Cicero legé dif' fuafurus agrariatn qua rullus Cornelius decemuir& collega» aarum campani^ ftellatemqj campum 5C fupradicta ad gaurumlirimqj& filetaq? cum uia hercu ' lantea uendereintendebatfic habetr'A tenimagercampanus hac lege amittita orbis terra? pulcherrimus.& infra adiungitftellatem campum agro campano# in eo duodena diftribuitin fingulos homines iugeraquafi uero paulum no dwe ratager campanus a ftellatis.Nam dixiantea lege permirtiut qua: uelint munKl/ piaquas uelint ueteres colonias colonisfuis occupentcalenum municipiù cotn ' plebunt:tranumopprimenti: atellam.Oftendit uero prsedictis in orarionibu5 Cicero non folumuiamherculanteamgauri]iqj& fileta ad minturnas:fed ca**1 pum quoqj ftdlatem peculiares fuiflfe Populi Romani fundos ex quibus alerei Suetonius turexercitu^Quod quidem Suetonius Tranquillus innuere uidetur quom di ' cit.C.Cs:farem inconfulatu fuoad gratiam Romani populicomparandam uifi(Tecampum fte'latem uigintimilibus ciuibus R otnanis quibus tres fiue p'u/ res filliefTent:utautem ad Hannibalemredeamustdicit Liuius Fabium radiu e* traxiflereliquum aeftaris ut Hann CAMPANIA «os fupenoreloco appofitos uulturno cancellò 8C arnonum fuifTe cafilinù icfe° opinentur q> in prazdictorum aliquo maiufculse cernantur uetuftates cófiderare debebunt.Solam eorù a mari & a uulturno cartello diftantià ne maritima app"7 lari potuerintaduerfari&prxterid effe apud caftellutium non apud cancellurn atit arnonum eam amnis uulturni tortuofitatemtquà Liuius apud caftlinu fuifl* dicit Amonumetiampaululumaprifcomutatum èftuetus Romanum nome quo 8Cnon cafilino Liuius fiuoluiflèt utipotuiiTet.Nam petrus nofter candidi!5 inpararellarum PlutarchitrannationeuiramFabii maximi &C gefta Hannibalis ad cafiltnum defcnbens fichabetjn ultimas campanùeoras cafilinum ufq? "e/ iatus eft qua uulturnus fluuius quem natoronù Romani appellant defluit. E3te srio montibus undiq? obfefTa uerfus mane duntaxat importuofum ac flumiolS odiaaperitur.Csetera de cafilini obfidione notiora funtq ut ea hic poni oporte'2 tudicemus.Sed id unum in cafilini praeconium libet dicere cafilini obfidione te' étum e (Te ut falua fueritab Hannibaleres romana:quandoquidé eius loci obu// dionis caufa Hannibalis animi ex recenti uictoria cannenfi ardentes refrixerunf< &inclufus CapuajexercitusilleferocifTìmuscampanis delitiis eneruatus efl:°c ?? etiam arnonù poft amiffam cafilini nominis uetufti gloria qua a nonnulla orn*' riconfueuitfuo etiam careat preconio rem noua ipfuis uici occafione diccn^is falconisi falconis auis aerea:Serapaciffimrcaucupiùtquoinclytus Rex Alphonfus arag® Aucupiù. apud arnonù plurimo utitunante ducentos annos omnino incognita fuifk 6C fi Seruius gràmaticus Capuà dicit ab augurio falconis eo nomine appel^31^ etrufei eius urbis coditores capim in augurantes uiderint quo nomine fa»*?' nem appellabantjtamen quis fuerithominibus dicfoe auis ufus no fcribitpafl ( lapis Plinius quom multaponatrapacium auium nomina accipitres feilieet m*10. lìinius, & minores achtluoncs quos aliqui falcones fuifle uolùt:tamé nulla aucupii u ^ earùdéauiù facit mentionemtutetià non fit dubitandù quin fi temporibus v gilii eius aucupii ufus fuiflet A enea fachirus fueritt & didoné eas quoq? aues i» uenationétulilfèubidixitMafTiliqjruùtequites&odora canù uis. Audemu 9 '¦¦liài:;T O confiden tiaflfertionedicere anteducentifli'mùut diximusannùnullamgft* ^ nationem confueuiffe rapaci aliqua aue manfueta alias aues terreftres autaqu^f ^ les aiit aerias capere.Supra caftellutium fiue cafilinù & duodecimo a mari nj)P rioamniuulturnoadiaceturbsCapuanouoquidélocQjqui duo milia Capua. priori Capuaeftfemotus.Necid mulits diflerioportefcquido uetufta;ur^w damenta pofta? theatra tepla 6c cantera ajdificia moles magna; apud fancte ^ fiWb afilica cui de grafia efl cognomen interno fcuntur.De capute au té origltie nomine fic habet Liuius in quarto peregrina res,fed memoria digna tradifUf^ ànnofadà, Vulturaù etmfcorù urbe qusc nunc Capua eft abfamnitibus&P J Capuamqj ab duceeorù Capuo uel quod propius eft uero a campeftriagro ap^ pellata capeteauté prius bello fatigatis etrufeis m focietaté urbis acceptis "el? fefto die graui fomno épulifque incolas ueteres noui coloni notturna cxde a ^ ti, No ti (lima uero Cant de telata longiufcula qua: Liuius de Capua traditi i j Vj " " ¦ ' gni0fa CAMPANIA cxxvr. gniorafummatimacaptemus libro.xxiu.diat Hannibalem quom defcendtffet ad mare inferii oppugnaturus Neapoli flexiffe iter in capuà luxuriantem longa faelicitateac indulgenza fortunx:eamqj recepiffe.& infraeundem Hannibalem caftris apud cafilinum communitis prxfidi'oqj modico impofi'to in hiberna Ca puà concerti fTe ubi exercitus ille campanis emarcuit delitiisjqué uero fine habuc rit Capuanorù cu Hannibale amicitia & fi uulgo notiffimù éft paucis dicemus « Capuaatomaniscapta,dicttLiuiusquofdàexR.omaniscenfuiffedeIendà effe « Ti " Urbem prxualidam propinquainimicàrcaeterù prjfens uicitutilitas: nam ^ppter *gnj quem omnium fertilitate tetra: fatis conftabat in Italia primù effe urbs ferua tiefbuteffetaliquaaratorij fedesurbisfrequentandxmultitudoincolaru Iibec tinoru^j & mftitorii opificùq? retentatageromnis 8C tecta publica Populi roma i bi fa necfjcuitiumincendiis ruinifq?in tefta innoxia murofq;,Marcus aùt Cicero ^uom legem agrariam fupradictam difTuaderet qua Capuà deduci colonia uole ^antoratione prima habetaliquaiquaj non dubitamus Titùliuium quando fu/^ pfadicla fcnb;.»bat perlegiffe, Capuani deduci coloniamuoluntillà utbem huic Urbi rurfus opponere.Qui locus propter ubertatem agrorum abundantiamqj re> tutn omnium fuperbià & crudeli tate genuiffe uidetur:maiores noftri Capua ma gjftratus fenatù confiliu comune omnia deniqj infignia reipu.fuftuierunt. Neqj aliud quicq nifi inane nomen capuse reliquerùc q> uidebant fi quod reipub.uefli giù illis mcenibus contineretur urbem ipfam imperio domicilium ptxbere poffe, ^Hiorationeitemin rullù fecundaAtenim agercampanus diuiditurorbister / pulcherrimus:8c Capua colonia deducitur urbem ampliffimam atqjornatiflì [fra unù ne fundupulcherrimù Populi Romani caput ueftrx pecunia: P»cis omamentù fubfidiù belli fundamétù uectigaliil horreù Iegionù folatitium ajtaonai difpertre patiemini:' A t uero hoc agri campani uechgal quom eiufmodi lt ut domi ftt & omnibus prxfidiis oppidorù tegatur neq? bellis fit infeftum:nec r^dibus uariù nec coelo & loco calamitofum. Et infra campani femp fupbi bo' hltateagrom8:frucluui magnitudine urbis falubritate ac pulchritudine exhac jj^pia Se omniu rerù affluenza primù illa nata eft arrogàtia qua? a maioribus no^ ^alterùconfulempoftulauittdeindeealuxuriesquxipfum Hannibale armis Luxuries tunc inuictu uoluptate uicitthanc ipfam urbem contra ac Cicero fuaferat Capanoli! 'us Cxfar coloniam deduci uolutttde quo Suetonius quom in colonia capua ìd *u^ia co^on^a^ extruendas uillas uetuftiffima fepulchra difiicerenti t I? ^u^lo^lus ficerenttquod aliquantù operis antiqui fcrutantcs reperiebant ulaineainmonumentoinquo dicebatur capis conditorcapuxfepultus in/ .eutaeft:eandem uero capuà utbéquam Romanuspopulusin tam iufto odio ^ quà Cicero tantis extulit laudibus rex Vandalorum genfericus ad an/ ha? ente^lraL" P0^] Romanis fuerat fubdita ferro igniqj deftructa reliquit ltatotibus deftitutà:6c cum, oftrogothis a Narfete omni potécatu deieCtiseo/ CAMPANIA dem loco eofdéq? mter parietes & muros capua rehabitata eflet:ac[ annù inde cir citer cenrefimù a loneotardis fub triginta ducibus tunc a gentibus iterum deftru dia fuit.Quis autem & quo tèmpore poftea eam ad hucin quo nùc eft duos mil* le paftus remotum tranftulerit locum nec alicubi legimusmec ab his qui inhabi/ tant ciuibus fcirepotuimus. Plinius in Italiar defcriptione quom ad capua' peruf Capus le> nit campùilli ad tacére dixit Ieborinum totius f?aliaramoemffimum«8dibro fepti bormus. mo decimo de terrarù diuerfitate tracbns leborind capua: campù nobile appélV Iateiufqjfolùdicitarduiimopera&difficilecultubonis q uitiis uberius pafcere eft uero hoc totù camoeftre folù quod a tiphatis monte urbi imminentead Nea' politanos puteolanofq? colles ptinens uulturno ab ipfa urbe capua ad eius òfha quibus fein mareexonerateft claufum: & peritiregionis Capua o'ues affama» campos quiaduerfam urbem nouaad atellas urbis uetufberuinas a-dificata ctr cunftant in trecentorumannompublicis priuatifqj monumétis dici Isborios: ea uero uim habuit leborin.x terrx appellatio ut campani^ nomen in fuum mutart optinuerit.Idqj nos meliufculeqa prauis cronicarum fcriptoribus eft .-tradì tu» referre confidimus.Capua urbe uetufh in eam romanorù odii & binar defolatio' nis execrabili infamia laborante uicini urbium oppidanorumq? populi campa^ nosfe appellati ignominiofum periculofumq?ducentes id declinarunt patr» T erra lebo nomen:8c fefe leborinos prò campanis dixere:effecitq? obftinataeorù perfeueran' ris. tiatut quicquid urbium & locorumin Campania cenferi folebat de terra lebofl* diceretur.Sed corruptum nunc labori«: uerbum in eam partem ab ignorantibu* accipitur:utlaboristerramcuilaborutiliter impendatur dicta exiftiment:qua<2 nondefuntqmmagisabfurdedicantterramhanc a labore quem illi capiend# v e dominio fubicrendx impendi oporteat fic a maionbus appellatali!. A tella ue» Atella. urbs cuius fsepe meminit LiuiustSi quam Cicero fupra de lege agraria cumteano opprimiaegreferendum oftenditfuifTe ubi nunc eft noua urbs aduerfa prartef alias rationes hoc uno conftat argumento fancfce Marixecclefia haud longe^ aduerfa cognomen in atella uetuftum rerinet.Libetque utriufque urbis & ueteris & noua: dignità tes referre:primum atella haud quaqua minora in re parua qua» Capua in ma^nispKEbuit campana luxurix documentarci quidem prò fupet' Lafciuia bix & crudelitatis originejquam Cicero tnbuitCapua:haec atellanarum cart»// atellanarù. numlafciuiam moduIarionemq?:quod nome indicati Macrobius affirmat»' uenit:quid uero ha; fuerint Atellanae.M. Varrò A ulus gelius Macrobiufqj & ^ uenalis fatyricus fxpe indicantrearumqj artis cu non expediat nec fithuius te»'' poris èC loci inquirere documentum fatis fupraqj fuerit obfcocnam notare lafc1' uiampueri&puellxluxuriemqjfpumatesnatu maiores compofitum metro *c mufica modulationelafciuis & omnia dictu factocp pudendaexprimétibus ueC bis carmenmotu quoq?corporis &Cgeftu quaquauerfumetiamrefupinatoita » choreisj&ad impudicorum menfas pronuntiabant gefticulabanturq?: ut n»j prater ipfum coeundiexquifitiflìmù deeffeteffeclumelioraautoriginis &C dncU plin« rudiméta habuit urbs aduerfa F^obertus Guifcardus uir glona & laude ali gniffimus \ CAMPANIA' CXXVir. gmfrinv>magna& prxdanté eam Itali* pattern qux regnu Sicilix aufc KeapoItV tanù effe appella ti a fanracenis grscifqj lacerataad regniiplius forma ptj'mus re/ de^i'tt qui neapolinacapuàqjunaeadéqjpmens obfidione caftraapud. atéllàJha' Atellai j • buit comunitarin qbus quomaliquod pfeuerafTetaririis cimtatefn. códidit ab ip ,r/: msè foqjaduerfandiprajclaris&potétibus urbib9 affectu aduerttfilli nomenin rei Aduerfa.c gefta:memoria dedit.Sed l'ama'dmarislittuseftredeundum.Poft uullumù fé- Ciani* fiu. quitur ciani* amnis apud fueffuli oppidù medio peneinter Capui& Nollam . , ui_I Urbes tra&u in monttbus oriundus.eftq? is fluuius de quo VergiIius,Cilanius no sequus acerrisjqut'a acerrarù urbis agrum ficut & capuanum olim ateliànuiTi nùc aduetfanum mulris inundat in Io Mola! ffonunc patri* appellata:# in ruinis Linterni Scipionis Aphricani uill* aedi'/ ficàta.Manq;ptolom*us-Pomponiufcfj Melaplinius & Guido Rauennas,Igi/ hiitmitatorLinternum inter uufcumum & cumas ponunt. L.iuius autem uno Linternù »nlococumfupradù&sfentirèinaliodifcrepareuidetur. Nam librouigefi'moA ' fecundo quom dtfficultates afferret, quibus Hannibal coactus uideretur ex fa/ iernb agro qua ueneratangufta-ùiain famnium redditurus quod fupra.'dtxì" tnm (te habec poemis tuncintra ifortun* minas ac Linterni harenas perhorrida fitu hibernaturusefTet.Q^ uom ergoad finiftram uulturni tunc ageret HanntV bai nec ipfum amnem ibi pr*afeum uàdo neq)ponte ad cafilinum communito ac pr*fidiis firmato tranfimiflurus uideretur oportuit ad falerni agri partem effe Linternumtubieum Liuius nifianguftias fuperafìfet hyematurum fuifle dicit» libro uigefimotertio idem Liuius cum fraudé fcribit tjua capuani cumas fuis partibus adiicere fin't conati (tefaabec,Interim Titus fempronius conful ftnuef/ quo ad conuenieridù diem edixerat exercituluftrato ttanfgreflus uulturnum ftumen circa linternùm pofuitcaftra. Exquibusnullidubium fuerit con (lare 1-intemum fuifTe ficut dicti afferùt cofmographi ad eam uulturni partem qu* fpedtat in cumastnecedariùqj eric & dicere& tenere Liuium qui loca perambu" fuerit Se Linterni ficutinfra oftendimus Scipionis ftatua tempeftate difiectam Uiderit fciuifleuillam quidem ultra uulturnum, fed eius agrum harenofum fta gnofumqj citra extiriflè.Eft uero Linternù locus in quo Cn.Scipio'A phricanus Linternù Uolùtariù e^it exiliùtqué fama eft morientem fepulchro infenbi iuflìfle, Ingrata Cn.Scipio Patria ne offa qdem mea habes.Qua; facta in monumento ingratitudinis patria: «is fepul. *n(criptio effecit utiocumnuper certius explorariufqj muenerimus.Naqj ad di ftum amnem claniù paulo fupra oftiù quod habet in mare turris eft riuus aedi^- ficiorù ueteriì luper*dificata:quà ut diximus turrim patri* uocant ubi id mo/ ^utnentù fuifle tenemus.Et pr*ter id patria: uocabulù pr*terq? fupradicta pto *°m*i pliniiLiuii&alio^teftimoniacertitudinéquoq; attulitnobis euidécioré fotis aqu* accidul*:qué plinius Linterni fuifTe dieitteuius aqua uini modo fa" ciat temulentos, Scatetem nucetià inter pdiclas xdificiotùruinas aqua quàpx ¦ ftores fJT, OO ii L CAMPANIA ftoresaffirmàntepotaomneseapiris Iangores curare.Noseaq? accurate gufata' faporem qdem ut cjEtenrm qui bibuntur bonù effe cognouimus.fed quauis fu' ir. "sì A mos ab ea »n nares ficutauinb'confueuitnon ingratos olfauerimus quospota' Seneca. tio habéat effectus fotte ob hauftus moderationem intelligere nequtmus.Senecà u* A epiiftola.ùi. Linterni honeftiùs Scipio q baiis éxulabat. Sepulchri autcm eiufqu* : ? - J infcrtpitionis&monumenti ac ftatua: fi nullù nùc extat cerru iridiciù minus mi' Liuius. ror q>>L'ìuius patauinus qui minus centu annis ab ìllius state abfuit qd ipfe ui / derit ti.^ixlfcribir,Scipionem alti R omjealii Linterni mottuum & fepultum fe/ runt.utrobiq? monumenta oftenduntur & ftatuai. Nlam & linterni monuméfu: monumento qj ftatua fuperimpofira fuitjquàtépeftate difiectam nuper indirti r - ipfi & R. orni extra portam capenam in Scipionù monumento tres flatus funt Vu dux Publii 8C Lucii Scipionu dicuntf effe tertia poetae. Q_ .Ennti:&Seneca ept* ftola.lxxviunitio uideturid igno rafie fepulchrum. Nam dicit in ipfa feipionis uilla iacetis haec tlui fcribo adoratis manibbsieius 6t ara qua fepulchrum effe taf* Cum3e.nL ti uiri fufpicor Linterno Cumaead quintù adiacét miliare interq; utriiqj 1ocum Vacisuil- qua in parte Iittus inter ftagnum Se mare incuruaf uilla futt ferutlii Vaciae* qua la* feneca epiftola.lv.deferibit, Dicitqj pratoriuhominem illum diuitem nulla alia re notù fuifTeqeius uillaiotio in quo confertùent:ut occupatialiquando clama' uerint, O Vacia folus fets uiuere quom tamen ille fddicio fenecae feiret laterenon uiuere, Vnde dicit de feipfofeneca folitumrquotiensillac tranftretiocando d'^ re non de uiuo fed tanqda de mortuo hic frtus eft uacia. Cumanaz urbis origine hanc tradit Liuius in. Viri. C umani a chalcydeeuboica originem trahunt claH« qua aduecti domo f uerant mùltum in ora mariseius quod incolunt potuere prt mo in infulam enariam & pytacufas egteflùdeinde incontinentéaufi fedes tran! ferre Vergilius, Et tandem euboicis cumarum illabttur oris & hic ubi delatus cU mxamaccefTerisurbem:fuperquoferuius euboeainfula eft : de cuius ciuitatf chalcyde profccti funt ad nouas fedes qusrendas ;&hau d longe a baiis q locuS a Baio Vlyxis filio illic fepulto nomenaccepit.Inueneruntuaciiùlittos ubi uife mulieregrauida ciuitatem condiderunt.Liuius iti fecudo^Accerfita deindeaux» Iia6Ca Iatinis populiš fida cumis.Cumanseohortes arreaduerfus uimufs de / clinauere paululùteffufaeq? palantes hoftes conuerfis fignis a ter^o adortaj fa*1*' Se infra,lnfignis hic annus nuncio Tarquinii mortis:tnortuus ei/t Cumis quo 'e poft fractas opes latinorum ad Ariftodemù tyrannù contulerat. ÓC libro quart0 eodem anno a campanis cumi quàgraeci tue urbem tenebant capiuntur. & °c' tauo Cumanos Sueffulanofqj eiufdem iuris conditionifqj cuius Capua effe cuit.Eft uero ca:lfus in urbe Cumana Collis in cuius cacumine fuit temp'ù Templum linistde quo Vergilius, Arces quibus altus A pollo p ramine t. Et quidem nùc e* Apollinis. in urbe quam uidimus omni deftitutam habitatore prarter rupes faxo ftupenck5 uiuo pinnae cernuntur muroi? excelfar.6i ubi Apollinis arxfuit fa celili eft ftianùóiipfum uetuftateconfumptLJtnihiIq? extatinteorumnifi cauerna front»" Sibyllaj an fpitio decorata manufacto:qui Sibyllx antrum fuifte focius itineris noftn pt0/ trum. fpeccatnuleius CAMPANIA CXXVìll fper camulei1' uir dochis eam mgreflfus quibufdam coniecturis affirmauit. Fuit quoq» cumis propinqu9 ad tria milia paffus Hamarù Iocus facende quo Liuius Hatna: uigefimotertio Capani adorti funt rem cumana fua: iurifdictionis facereprimo follìcicantes ut ab Romanis deficerent:ubi id parò procelltt doluad capiédum eos comparant.Sacrificiu ad hamas nodturnù erat : huius uero ohm Celebris lo/ ci mons atduus qui a balneis nuc tripergulanis uix mille quingentos abefl paffus tuinis ad uerticem tegitf confpiciendis:& quibus nulla eft propior triperguhs ho •ninù habitatio aut cultura,ad parte uerotqua cumx fpectant in auernum & ba «as diftat pariter ab utrifqj urbibus fornix lateritio opere fublimibus colùnis fu/ ftentatus cuicùqj Romano operi cóparandus. Abefl: deinde qnto a cumis Mife/ Mifenus nusmons Vergilu Carmine celebratus, Et nùc Mifenus ab ilio dicitur.Eidemqj mons. qua fpectat in cumas lacuna? adiacent nunc mare mortuù appellata: : circa quas incontinentis fupercilio ruina: & fundamenta cernuntur extmia.Fuit naqj locus in quo Suetoni9 tranqllus feribit Oclauianu A uguftù claffem apud mifenù in ftituiffe indente t qua: uerfas in tyrrhenù mare imperii Romani prouincias hinc Galham Oc utranq; Hifpanii inde Mauritania Aphricaqjói interiectas infulas tutaret".Eratqjeius claffis prajfecius Plini9 Veronenfistquado apud uefeuùmó/ tem incendio eft abfumptus.Diftat a mifeni promótorio hinc cumas ficut dixi/ taus qnto inde Lucrinus auernufqj totidé mille pàfTus:& cuma cumis uixquat tuor milib* Se terrcftri uia abfit auernus Ala quinù undiqj milium maritima lon' gitudo terram ambit omniu olim Italia: pulcherrimam in qua baia: fuerunt ciui Baisc.c. tos opulenta. I dq: omne folli de fi quinis ut diximus produchim eft: mihbus Iati' dinegarne parù uanata duo alicubi & minus alibi milia explet ut digiti unius specie prje fe ferattqu o in terrai^ ut ita dixerim digito tà multa cernunt" t partim integra in fubterraneistpartim fuperius femirutatpartim in ruinas collapfa uetfe/ *utn operum monu menta ut extra urbis R orna: meenia nihil illi toto in orbe ter/ frarum jedificio^ magnitudineac pulchritudine par credamtexiftimeqj fuifle ut fion iniuria dicat Horatius nullus in orbe locus bais pratlucetamoenis. Quomcj mifenus e regione puteolos fpeclet.mare quo inuicédirimunt? exSuetonii tran/ Suetoni*. # in uita Caii calligula: fententia uix tria milia paftus &c fexcétos implet : unde Sinus bar finus utrobiqj didlus ohm baianus a mifeno in intimò auerni finii qnis & totidé ianus. abauerno in puteolos milibus epdudP.Fuerit uero opofum fingula deferibere q aut digit9 ili e terreftris:aut finus baianus hét,fed digniora qtù fieri poterit breuiV ^rattingem'.Primu Mifenus ipfe mons qua in ^montoriù coarctat", & fi natu/ J® cauernofus fuit:tn tàtis excauatus eftope^laborib°jtantis uel marmoreis uel kten'tio Oc lapide quadrato copactis in fublime du ctis fuftétat" colùnis : ut ubiqj penfilis uidea^.erantq; ut apparet intus balneareràt natatoriaterant ad coenas lu/ *urnq$ triclinia.fupetius uero incontinenti de qua uergit in pradictum mifena/ clafTis locù fundamenta uifuntur his qui non uiderintincredibiliatubi pi/ Pifcina mi Clf»am uulgo mirabilem dicùt.nam cu ea pulchritudine ut cóftat ardis defup« ra, ^ftru&a: fundamenta fuerint pars haec extans fubterranea fubLmibus fuftétata latecitiis PP CAMPANIA lateritiis columtus ducentos quinquaginta longitudine centùqj & fexaginta la' L Iaculi titudinepafTuspate^&ita eft integra ut nouauideatunqua Lucnluculli domu dòmus 1nverat in baiano ^U1^e tenemus ,& qa in loco omnium Itali® callido efi: fita uidet" effe illa de qua Plutarchus fcribit Lucullu perbellem cum Cn.Pompeio ac Marco Cicerone 8C pheriq? illtus fxculi principibus uirisiocatum fuiflecù ip^s omnibus Romanisin Lucullanonùcfrafcatoapud Luculluxftate coenantib Pompeio imperitia a;dificandi in Lucullo damnati q» domù pulcherrimà funv ptuofifTimaqjnimismultisporticibus feneftrifqj aperta a flati quidem idonea fed hyemi omnino inhabilem feciffet.illi refpondit uirtuti fu® pompeium detra here qui grues fe prudentiores exiftimet xftiualoca hyemaliaqj alternis inbabi' Grues tantes.Sefe enim dicit qui hac in Lucullano sfiati idonea fabrefecerit : altera in femper uernati baiano hyemalem pulcherrimàq? exsedificaffe. fepulchra uero & uillarùalioruqjmonumento^' uefìigiapartimomnino proftrata:partim, femiV ìntegra tam multa eo in quinù miliù peninfula: 8C digiti territorio cernuntur : ut continuata ibi urbem potiufqua difperfas per agrum uillas fuiffeappareat. Sed iam finù defcribamus Baianù:dequo nihil eft quodadmirabilius dicerepoffi ' Baian* fi mus ^ ^ omma elus Ilttora decem milia palTus a mifeno ad puteolos in circuiti* protenfoxdificiis&qdem omniùquaj raro alibi uiderimus maximis contesa ac continuata fuerùt:quom eoi^ pars collib" impofìta cxlfiffimis & in apettutn prominentib' pelagùbrachiis fuftentatafueritinfana^moliùoperein prò fu n' dìflimù mare iactis.Extant tamen aliqua pene integra thermaz fcilicet ad ip furti Thermse baianum finum intimùtqui unicus nùc Iocus prifcà baiani appellationé memo/ baiai fin" nac$ con^"emat? Sut8calia: pene fimiles therm®illis propinquxtquarum codito - * ris&nominisnotiriàhaberenequimus.Sed balneùlongeinfra auernum peten' tibus & Lucrinùeftobuiù neduma:dificii ftructurafed &pidìurà quoqj aliqua ex parte integram conferuans:in quo uerfuum pars pictorum extat:ex quoR> uet/ bis carptim leclis coniicerelicet id fuifTe Ciceronis balneumtcui id Carmen libet tumeiusafcripfiffe Plinius afTerit.Supraqj illud idem Ciceroniani aliud eft bai neum in lógam tortuofamqj foflam faxo excauatum:quod fine aliquo aquaj ca lentis ufu folo uapore fudores prouocat copiofifTimos:& ficut ferunt medici fa^ luberrimos.Fuitueromaioribus thermarumhuiufmodi ufusquas abactu frl/ Frittola can^1- tergendiqj neceflario fridtolas appellaruntteafqj *que ac balneas uiduis & uirginib0 chriflianis euitàdas eflegloriofus ecclefiae doctor Hieronymus admo' nuit. Tritolam nunc corrupte appellant. Incipitq? ad eam finus baiani partettt Lucrinus efTe,De quo in Virgiliani uerfus expofitióe^ An memorem portus lu'- crinoqj addita clauftra. Seruius fic habetin baiano Gnu campaniae contra pu< teolam ciuitatem lacus funt duo Auernus 6C Lucrinus j qui olim propter copia Lucrinus P^clunauectigali»magnaprxftabant.Sedquommarisimpetusplxrunq] p^c// Auernus rutnPens exln^e pifees excluderet 8C redemptores grauia damna pa teren" tur: fupplicauerunt fenatui & profectus Czefar dudtisbrachiis exclufitpa* Cafar tetn maris qua: ante infetta efTe confueuerat reliquitqj breue fpatium per auec< num quo CAMPANIA C XXIX. num quo & copta pifcium poffet intrareSi fluclus no eflfent moleftùquod opus Iulium diclum eft.de eodem Suetonius portum lulium apud baias immiflo in lucrinum Bc auernum mari lacum effecit. Et Seruius in uergiliani uerfus expo fi/' tione di.ìinofqjlacus fic dicit Auernus & Lucrinus Iacus antca filuarù denfitate ficambiebanturutexhalansindeper anguftias atqui fulphure# odorfuauifli tnus fup*ruolintes aues necarettunde& Auernus dictus. Quam reni Cajfar au diens deieitis fituisamaenareddiditloca.&infrain Vergilianum uerfum Ache tonterefufo. Acheron fìuuius diciturinfernoifc.SedconftitlociiefTehauJpro/ Acheron culabaisundiqjmontibusfeptumtadeo utnec orientem folempoffit afpicere flu. necoccidentemfed tantumeridionalem Baianifinuslatitudinem de qua dixi' tnus.Suetonius in Calligul.e uita ficoftendit, Baianum medium interuallum& puteolanas moles triummilili&fexcentorii fere pafTuum ponteiunxit contrai Pons triu «ftis undiq? oneranti nauibus &C ordine duplici ad aticoras collatis fuperiecto ag/ tnilui. gere terreno ac direct j in appix uùe forma.per hunc pontem ulcro citroq? com/ taeauitbiduo continenti primo die faierato equo tnfignis quoqj ciuica corona & rcutum tenen? & gladio aureoqj clamyde poftridie quadrigario habitu curri/ culoqjbiiugi famoforum equo^,fed 8d Nero illius fucceffor miiores circa ba/ ianum excogitauit infiniastde quo Suetonius inchoabat ptfcinam a mifeno ad* auernum tacii contectam porticibus quafi conclufamtquo quicquid totis baias calidai^ aquari efTet conuerteret". foffam ab auerno o (barn qua nauibus necnon tua iretur longitudine centii fexaginta mtlium latitudine qua contigua: quinque temescó.nearent.DeeodéqjfceleftifTinao imperatore Suetonius agrippina ma' tfetn litteris baias euocauit ad folénia quinquatriù fimul celebrada: datoqj nego ciò tetrarchis q liburnici qua adueclaeratuelut fortuito concurfu confnngeret protraxit conuiuium,fed quom nando euafiffet iugulari fecit.Seruius Vergilia' ftum exponens uerfum, Inferniqj lacus dicit Lucrimi & Auernù fignificariater/ quos e!t fpelunca per quam ad inferos defcendebatur.Sed iam fatis de uetuftio tibus ad recentiora ueniamus, Helius fpartianus de Alexandro imperatore op/ timo Manvnex chriftianE filio fic habet, In baiano palatili fecit cuftagno M & ftveasmatrùquajmameatiicdidtu hodieqj uocatur. fecit fic alia opera in baiano Magnifica in honorem affinili fuop; &f. ftagnaftupenda admiffo mari.fuit baia' ftofinuipropinquusb^ulilocus Herculis.qué Seruius dictuputat quafibouali Bauli» $£> illic habuerit animalia.haec funt quae de baiano finu fiueuetufta fiue recétiora ,t, duximus dicendi:reftatuteapra:fentibus applicemusad frictolas nune tritola Tiitolla Utn Lucrinus incipiebat^ernunt enim regione illius in littore brachia murorum etiamom / nium qu® hadenus circa baianù defcripfimus ®dificioK ruin® in fublimi ere ' £tv cernuntur.-quas incolsebelgermanù appellant.fueruntqj opera ficutlitters pila incifc marmorea oftendunrqu® T iberius Cafar bello germanico foelicitet perfeclo.unde germanicus eft appellatus ad facti eius famain memoriiqj exeru/ xit. Eiqj pulcherr mo eria nunc operi proximum eft poene integru extàs rheatrufli cuius occafione facftù effe dicit Suetonius ut cu celeberrimis ludis quibus Ca:lac intererat Auguftus fenatoriuuirù frequenti confeffu nemo recepì (let: idttnprj11 ceps fpeclandi modù correxent.Dehinc funt puteoli de qua ciujtate uetufta l'c habet r.iuiusinquartoexirueius anni.Q^ .Fabiusex auctoritate fenatus puteO Ios perbe'Ium captù frequentan fecit:emporiùqj cómuniuitjatqjpraficiium i«1 pofuit.&: infra de ha'nibale ad lacùauerni per fpeciem facrificandi re ìpfa ut ten' taret puteolos defcendit.facro deindeppetrato ad quoduenerat & dum ibi ro0' raturperuaftatoagrocumanoufqjad mifenu promontorium puteolos repente agmenconuertitadopprimendupr®fidiiiRomanu.6<:infra. K Cornelius pio Aphricanus&.C.L®lt'uspetusmagnainterfecócordia fenatum fine ulhu* notaregebant &portorianaualiù capute puteolifqj inftituerunt,&: infra confi1* atinius tulit ut qufqj coloni® in horam maritimà deducerentunquarù una fLJlC deducta puteolos. Helius fpartianus dicit A drianù imperatore quommortuus efTetapud baias fepultù fuifle puteolis in uilla Ciceroniana: ubi Antonius faC// celTortemplùpro fepulchroibi cófecrauit.PuteoIisnoftroordine tranfmiflis cusoccurritmedtointeripfam&urbéNeapolitanàfpacio fama apud uetere* celebratus.na"qf uilla qua Hutarchus tradit Lucili Lucullùhabuifleprope polim.&apud eam monte excidifTetatq? itaexcauaffe ut mare introduceret: u**' de.Cn.Pompeius &.M.Ctcero illu appellare foliti fuerùt Xerxem togatum:ea e cuius ruin®ine[entesbalneofuperemineragnanidicto quàqnó balnealoco alter® funt frictol® fupioribusmeliores:& qui re^huiufmodi magnai^ uinbufqj facla^peritiàhabentfacillimefcilTuriprxuiderit.inteliigunrqj mani* facUm. unde defo^fus teie&ufqj mons uii pra;buic. nunc ctid leu i opera repar*; bileitt A CAMPANIA C,XXX. bile qua mare nunc agnini Iacù ita impleret: ut ad uillac muros porticufqj naui gari pofTetr^pcedentefqj eo itineread cauerna perueniuntgriptà nunc appellata: ubi paufihppus mons pulcherrimus olim ficut Plinius tradit uillis habitatus ad fexcentos paflus excauatus planuuia puteolana curribus iter prabet.quis auté ad memorabile opus fecit ignotù efl nobisqui tamen legimusfactam apud Se Decana cordubenfem ipfius loci mentionemepiftola quinquagefrmafeptima ubi dicit excepit me cripta neapolitana nihil ilio carcere longiusmihil illius faucib' Cripta obfcurius:quaenobisprxftantnonutpertenebras uideamus:fedut ipfas cerna< neapo. ftius G loc9haberetlucempuluisauferret.in aperto quoqj res grauis 6C moietta: quid illic ubi in fe uolutatur & quom fine ullo infpiramento fit inclufos tn ipfos a quib^excitatusefi: reciditi Donatusin Virgili!expofitionetraditipfun; poc tam fepultum fuiffe Neapoli uia puteolana ad (ecundum Iapidem:quod fepul chrum circa prsdictam criptam farpe quajfitum nequiuimus inuenire.Sequitur ^eapolt's urbs uetufta atq? preclara:cuius origine Liutusin octauo refertm cu Neapolis. iftanos his uerbis palepolis fuit haud procul ubi nunc Neapolis eft duabus urbi bus idem populus habirabatreumis erant oriundùpalepohmq? qua tenerét graeci dicitinfra Liuius a Publio Plantio confule capta fuiffe.& infra lampublius in' ler palepolim neapolimqj loco opportune capto diremerat hoftibus focsetatéau *ihi mutui.Sd infra idem dicit Neapolim auxilio nolanorù romanis dedita fuif' kufi uero funt femper poftea Neapolitani erga romanos & alios dommos con/ ^antiffima fide:primum romana republica cannenfi clade confternata cùadie ftionem iam hyeme impendente cófifteret bellum neapolitani legati roma uene *unt ab his quadraginta patheras aureaz magni pondens in curiam delataj : quas Sedetti fenatus contra more fuum accepit:&: neapolitanis gratias egit.Quomqf ^ànibal Neapoli fummopere potiri quifiueritmeapolitani m romanorù pac tibus pcazftiterunt. Liuius injcxiii. de Hannibale ipfe per agrum campami mare Veruni petit oppugnaturus neapolim. ut urbem maritimam haberet. & infra. ^annibal capua recepta cumiterumneapolitanorù animos partim fpe partim ^etu nequicquam tentaflet in agrum nolanum exercitum duxit.óc infra quarto Wead populandum agrum neapolitanum magis iracj fpepotiunda: urbis du«- *lt.Floruitautem femper poftmodum Neapolitana utbs Romana re fubcófuli 8c pariter fub principibus mtegra:adeo ut apud ea graues uiri animorum a/ Cllris laxamentum quxrerent: 6t difcoli lafciuix diuerforui.Suetonius de Nero/ ^.R-euerfus e Graecia Neapolim m ea primù artem muficam protuleratalbis equis intcoiit difiecli parte muri.6t infra, Nero de motu galliaru neapoli cogno/ die ipfo quo matrem occiderat. Sed de uiros uidemus litteris celebratos, V ir/ giliù diu Titum Liuiumaliquando.&Horatium Neapolimoratos fuiHe.& Set u*u eumin amiciffimi Francifci trarchaioperibus fiuelatinis fiue uulgaribus legendo recognouerùt.Seruius in Virgiliani uerfus expofitione, Nec tu carminibus noftris indictus abibis Oeba/ le:dicit OebalusfiliuseftThelonis&nymphaj Sebetridis^ic autem eft iuxta Neapolim:fed thelo regnauit capreis.-filiufqj eius trafiitad Campania & multi* fubiugatis populiš fuù dilatauit imperium, A t poftq R omani imperli inclinano coepit crebrefcentib"barbarorù infultib* Neapolitaniptes Romano^ prò pofà fupraqjfecutifunt.&auod mhiftoriiscopiofeoftédimus utrex Vadalo^Gen/ tericus clafTe ingenti ao Aphrica ductaRomana urbe capta fpoliaràqj:& omni humano habitatoredeftitutàreliquif.qOc Capua quoqj euertit.Ad Neapolim uero quom ueniflettea diu obfidionepreffain cape nequiuit.Paucis ab inde an' nis Belifario Iufh'mani impatoris duci adeo conftanti animo reftiterùt Neapoli tanùutquom poftea perlapideù aquaedudtus foramen fcalpris dilatatu urbsin eius poteftaté fada elTet^Neapolitani fola principis humanitate ab excidio frnI ferua ti. M ulris poftea interiectis annis quom farraceni oém oram maritimi quf a Gaieta regiùufq?protendit"perbellùoptinuifTentj Neapoli quoqj funt potiti* quaadannostrigintapoflederùtjquoufqj loanes decimus pótifex romanus excellentifTimus peUendis Italiafarracenis animuadiecit: quo hortate 6C auxtl,a fumminiftràte neapolitani omniù primi id diu inuifum abiecerut iugu :fecuti$ eius urbis exemplù esteri campaniae lucanise 6C brutiop? populi eam fcilicet incQ/ ientes oram quxa Neapoli continetfreto ftculo dnio farraceno^abicclo: fe&,fl chriftiana uindicarùt libertatem.Qui afflicti clade farraceni auxiliaribus co p»s ex Aphrica Mauritania^; accerfitis oppida Bc urbes quze fibierant in Italia reli/X quae prxfidus confirmatas maioribus retinere conati funt phormias mintuin^ iinuefTam uulturnù linternù cumas atcjj baianùnaui puteolani neapolitanis initio in rebellione confenferàt.Praeftitit uero pfeuerauitqj fanctifTimuspontifc* in fua expellends barbarie! xternis digna laudibus uolùtate:& 1 talos omnes qua tumuis inter fealiis rationibus laceros atqj difeordes in fidaci chnftianx tuteUf*1 orando fuadendoqj magis qua nequiftet iubendo armari optinuit. Quibus,|J magnù coactis exercitù pontifice Ioanne duce uen tum eft ad minturnas.# qu° in eius urbis deferiptione diximus proelium apud eam geftu ertati quo farra^1 maxima clade fuperati funt.unde factu eft ut ea gens impia & non magis chrift'3 no q 1 tali co nomini inimica regione prxdidà a phormus ad baianù : & q<^ ut biurn. oppidorù munitoru locorum in ea prarfidu's optinebant incendiis & tot° conatu reliquerint dirutù adeo ut ea quà hucufcjj uix conado potuimus fmgu/ lis in loclS CAMPANIA' C.XXXr. iBmlocisadnommtsantiqmnotiriìmpetduceremanfent foh'tudo. A udta llC'/ 10 pftfemperpoftea opibus arbs Neapolitana:&faeliciterCab loanne decimo in choatasinbarbarosinimicitiasfaelicifltmeretinuit. Nanqj quom Leonis quatti papa: temporibus farraceni fanctorum Petri & Pauli apoltolorum utrafqj urbis RomsebaMicas ui captas incendio abfumpfijflTent:urbemq> Romam diu obfef/ 'ìm capturi uMeréturnullis maionbus exomni Italia qua Neapolitanorum uiris bus K feruata eft Roma:&ba'barifuntexpulfi. Nimis multa huic operi 8t loco titilla qus: de Neapolitanorum uariis cafibus fcnbipoflent dum Guifcardis C?rmamTqj 8CGalhcisregibus qui Neapolima trecentisannis regiaornarunt di-» pitate obe dienti (Ti me paren r:fed omries eorumlaudes accumular gloriofa cala- nuta* in magnani eonuerfa foelicitatem dum prò feruata gallico Andegauenft principi Renato fideduriflìmaab Alphófoaragonumregeobfidionem pertu' 'eranttquoufq; pari cum Belifarii temporù euentu per aquaedudtus cuniculum ^ipforege captyatqjad hanc in qua nunc beaci florent faelicicaté eiufdem re// g's prajfentia clasmentiaqj feruati funt:ut non immerito is rex triumphi confuetu da fancta Aragone regina Robertiregis inclyti uxorexdi h-atum. facile omnia Itali® monaftcriaantecellitjeique proximum effe uidetuc fei&i M irtini extra urbis rncenia cartufienfe coeaobtum «diti'cii m agni fi cen tia pulcherrimum.Con(ìat tamen arcem una cafbllum nouum appeilatum mari jftimin?ntem Alphonfi regis lau^e:&memoria dignum opus crerid Neapolitanuomneregnumarmisquaefitum:urbem quoque Ro / rex, •tta Perufiaqj 8C Alti fi a deiuribus ecclefiae &L Cortona de Etruria ccepit:quà uen *"dic florentinistconftanfqj fuit omnia eius «tatis prudétiu opimo ipfum italico regno;&: quod poftea facillimù eratimpio Romano nifi fiorente eum mors inter CepifTet breui potiturù futile. Neapolitanae urbi fecùdù litus pópei a uetuftis feri/ P^nbus pximi defcnbunt":qui uicus ohm fuit amceniflimus Romanifq; gratiCs llt*ius:adeo ut.M.Cicero legem de qua Cepe diximus difluadens rulli agrariam 'CAMPANIA' «greferendu oftendat Pompeios a decmiris uenundari: & quia doclos qui Hoc tepore Neapoliapud regéin prartio habentur errare uidemus Pompeios &hercu/ laneù ubi nimc turris eftoftaui fuiflfe affirmantes uetus telìimoniù offendendo cerrius pompeiosloco afferemustprimùq? dicimus ubi nùcannunciata & caHel lam eftad mare Pompeio uicùoblongu uillifqj fpeciofilTimis f requentiflimum fmfTe.LiuiusfnonoPeridétpsclafTis Romana a P.Cornelio qué fenatus mail rim* orae prafecerit in Campania adfcuquom appulfa Pompeios efTet focii naua les ad populandum nucerinum agrum profecti facla preda exuti funt: qui ergo nucerinum prardaturi fuerùt agrù nauales milites.Sarni oftia potius ingredi cpof tuitqad diftantem fexto miliario turrim oclaui facere extenfione. Herculaneu ne ro ulterius 8d mulris diftans milibus fuifle infra oftendemus.de quidé turris oót*' ui nominis noui uicusrcui diftantia ab urbe Neapolitana dederit appella tionem nullas habet uetuftatis reliquias prater fupioris Plinti mortis locùtqué ibi fuiffe neceffariùtenemus.NulIa.n.in partealta uefeuimontisincendia quibus impru' denterinfpiciendis Plinius eft:necatus nauipotuerunt adiri:& quidem ea omniy ora ubicùqj faxa ettà in littoris fupcilio terra; fupeminét incendii ueftigia oftendit adeocertatutnihilpreter fiammafumùq?defit:quoillapaffim nunc etia ardere aduenafufpiceturfuitqjidincendiù dequo SuetóiusTranqllusinTiti Vefpa( fiani uita {icdicit.Quedamfub teporetnftia acciderùt ut conflagrano uefeui in ràpania curatores reftituendar capanix confularium numero forte duxit bona opprefloru in uefeuo:quorù Haeredes no exftabant reftitutioni affluftarù ciuitattf Vefeuus attribuir Vefeutìuero monte uitiumagrorùqj cultura diriflimum nunc appelli mons. fummu q>in cofpectu Neapolitanae urbipofitus;&hinc campis inde mari iorepartecircùdatusuidet?effefummus.Jn mediterraneis campertubus qux^d uerfum urbem uefeuùqj monte interiacet:duo extant loca uetei um memoria cC' marlianù Iebrata,MereIaniùolimnunc Marlianùoppidum& urbs acerra::de.jqua Liu«uf Acerrx. .xviii.Hannibal acerras ccepit uacuas & incenditi libro :xx vii.acerranis pernii^"11 efl:utaedificarentqua;incenfaerant:ad quamhiftoriam allufit Vetgilius in ge/ orgicis ubi terras laudans cultura excellentioris dicit Talem diues erat capua & uicina uefeuo ora iu$ro:& uacuis clanius no aiquus acerris. Quo in loco Vergi*1" quod fupradixtmus de terra Ieboris innuit omne ea regionem quac undiqj clafl'^ amni adiacet leborina olim appellata feraciflimi effe folùficut de ea Plinium (ctl pfifTe oftendimmtqui rame de terris traeftis ad Cationem uitium optimis dicitci pania ubiqj optimi uitibus efTejquas tenues exhalat nebulas 3C cretam in pompc' iano^ agro ac argilla cun&is ad uineas generibus anteponi: quoniam excipif cU il.'is inuicé fabulum albu.Sed iam uentù eft ad fuperiorem clanii amnis : par tetti'' SuefTuIa quom ab acerris diflet quattuor milia paflus SuefTula oppidù nunc uacuù: iuxf oppi. quod ficuta principio diximus fontem is fluuius habet. Sarnufq? poft hac nob's deferibendus ordine uidel1' occurrere quom caefera explicuerimus de Sveff^3'' de qua Liuius in feprimo.Terria pugna ad Sueffulam commifla efttqua fuga^5 a.M. Valerio Samniuù exercitus.Sc in.yiu.Cumanos Sueftulanofq; eiufdem &'• ris condirionif uianum tradtu montiagano ad finiftram quarto proximum eft miliario capus Capus baf bafTus a quo oppido patria quoq? Se cognomen habét comites campi baffi : qu° fus op. rum Carolus copias cum pruderie & fortitudini^ laude ducit. A tiferno autem fluuius nùc fortorius uiginti milia paffus in littore dtftat. Qui quidé fiuuius in marefe exoneratprope lacum lefinsappellatum paffus quadraginta milia leGna op. cuitu complexum.Lefinaqjoppidum quattuora mari milibus diftans lacui cui datnomémillepaflìbuseftpropinquum.Intusautemquartofupra lefinam«11 liario proximum eft a d mille paffus amni fortorio & arduo in colle oppid um & regione egregiù Serra capriolla appellatum fuperius funt oppida & cartella fan/ ctuslulianus collis tortus machia petra cratelli càpus petra: geldonù& in funi' mo circus maior.cui proximum fortorius amnis habetortù. Ad fmiftram uero fortorii fanctus Nicander oppidù quinqj milia paffus a mari dirtas lacui lefm* iminetadeaptéq moti gargào eft ^pxima.Interiufqj porcina oppidù quideci^1 a fortorio duo a gargani mótis radicibus milia palTus abefbfextoqj fupra fora* Gargamis na miliario oppidum fcùs feuerus.Sexdecima fortorio 8dfexa gargano miltbuf mons, recedit.Priufq ultra pcedamus Garganùprifci pfentifqj nofs mócé fama notiflj tnù defcribamusiis ad infirmas radices i planicié defmétes ducéto^ miliù circuì, tu picee APVLIA cxxxinr. tupatet.Qtta urtd iti parte ad occidentem folem ueefa fortoriumamnem ris A dilatici finù fpectit, Lacù habet uarrani appellati! trigincamilia paffus in. circuitu cóplexùrcui quidélacui cartella circùimminent caprinum cognatum di fitella:8c qua mons ipfein mareprommet R*odiù ut nunc appellant oppidù in^ Feri'onoptinefcquod quidem promótoriù Oc oppidum Ptolemoeus PliniufqjSi esteri omnes prifci Tyriù appsllarunfcfupra eft oppidù uicus didtù : Si fuperius montis fummitaté optinet pracclarù fancti angeli oppidù: a quo mons ipfepras' fentis temporis uc plurimù nominationem haoet.ornaturqj tempio cu «dificus cseteroq? appara tu tum maxime ipfa religiofitate cófpicuo:quod archangeli Mix chaelis patroetniù apud deum noftrù imploraturi totius chnQiani orbis populi ttiaximo per uniuerfa anni tempora concurfu frequentant.Qua uero Garganus fpedlat in orientem folem oppidù eft portuofum nunc beftia olim ueftice appel' tatu m. Vndeoftendimus in Hiftoriis Alexandrù certiù ponti.romanù a Guiliel' Alexa. tii« •no fecundonormànoijjgentts regeadiutiìfoluiffecum tredecim triremibus: ut papa, pacem cu Federico primo Imperatore peffimo cópofiturus Venetias nauigaret. ¦Eoqj inlocoquomfitfecundùGargani promontoriù Ptolemarus adriatici ma' h's finii finiretac ionium mare afTerit inchoare. Qui etiam dicit Diomedis inftjy latri Gargano ad triginta milia paffus e regione proximam effe. Eftqj ha?c infula de qua beatus Aurelius Augufh'nus deciuitatedei fcribens aliqua dicit qbus ab ,S. A ugu. !pfo tranfcriptis unufquifq? prò auctoris ^rauitate fidem r^iir.IpfprtrAn> adhiv Diome dit bere.Diomedemferunt3eincatu:Žfotiosfuosinaueseffeconuerfosmonfabu/ aues. iofo poeticoqj mendaciojfed hiTtorica atteftatione:quin etia tcmplù eics effe aiùt infula diomedica non longea monte gargano:3d hoc templù circùuolare: arqj Mcolerehasalites tam mirabili obfequio utaquam impleant &afpergant.&eo fi gKeci uenerintaut grccorù ftirpe progeniti non folù quietas effejuerum 8C in fu/ peraduohre.Siaùtalienigenas uiderint fubuolaread capita cum grauibus ichV bus utétperhibeituulncrare.Nam durisSegrandibusroftris farisad haec prav • » «aperhibenturarmatat.Eamuero infulam tremiti appellatami & Diomedis ut uidetur templù illud nuncinhabirant religioft canonici regulares appellatùquos minus hoc in loco cj Venetiisjficutoftendimus & fouit& auxitgloriofus pó. Suartus Eugenius:quoi^uitajaufteritas:& fanctimonia adeo cunclis eft a dm ira ' fc>ilis:uc cu aduenis omnibus fmt hofpitales ac munifici a nullis uel perditifTìmis -^uarucùqj gentium & nationum pyrratis ullam haclenus acceperint Ixfionemt 'orumnosquofdamnarrareaudiuimus.Hasaues Diomedis nomrn retinentes Magnitudine anferis infulam habere multas.Sed omnino omnibus fnocuastnec ®liquod eis aut tempio praeftantes obfequium.Degargano monte habent aliqna ^ergilius& Seruius:quaead uniuerfa: Apulix notionem plurimum faciunt.Ni 9uom Vergilius in nono dicat Gargani condebatlapygis arces:exponit Seruius: lapyzìa, Japygia eft pars Apuliae in qua eft mons garganus:qui ufqj in Adriaticum prò/ *et*diturpelagus. Lucanus etiam dicit, Apulus adriacos garganus exit in undas. ^wganù monte adiacentiaqj oppida Cirraceni pet Grimoalà Longobardorum regja APVLIA' regis tempora ad annu falutis paulo plus feptingentefimù coepcrunt; quo» idem rex expulit populiš chrifttanis ubt'q? conferuatis ut nullum gens Longobarda in' ducenris reqnofjj fuorum annis talem preftiterint itali* operam. Ad annù exin' de paulo plus minus centefimù Carolas magnus imperator 5i franco^ rex (arra7 eenos Garganum opprimétestquom eypulilTetJomnta pacifice potfedit : qua:ab ipfo Gargano ad cordubam hifpania: urbem intercedunt. Prius auté expofita^ mari poi? Gar^anù monte profequar alia deferibam qua: ad amné fortoriumin choaui.Supra fancti Seueri oppidum quarto miliario eft turris maior caftellum duodeom milibusefortoriorecedensr&fupratotidé milibusaturti matoreab' eft caftellutium oppid ù unde paruo diftat fpatio mons rotanus:& fupra eft Cel lentia poftopcu'dum fanctus Marcus:inde Vulturana:& proximefancti opp>^ dum quod dicitur Gaudiirfupraq? ideft R.oflenii fuperius fortori amnis foroti mons falco caftellum eftproximum. Italia Illuftrataj Biondi Forliuienfìs Finis ac TmprefTum Venetiis per G.M.D.X. Cal.Iultas. Regnante Sereniflimo ac Illuftriflinio Leonardo Lauredano Venetiarum Principe. Cum 0ratia £t ijbriuilegio. . * > ¦ ' * . . 1 ¦ ' : : . ¦ . , ¦ ' - ' • ' ' f . . , ¦ .. - • • v i m /. gmberatozum ìRomanorum &ite. Neru® Cocceii Tmpatoris Vita, Ex Dióegreco, p Georgiu Merula Alexadrinu. T raiani Nerua; Vita,ex Dione greco,per Georgium Merulam. A d ria ni Imperatoris Vita, Ex Dione gre co, p et Georgium Merulam. ^onflagratio Vefami montis ex Dione greco* Merula tranftulit prò Suetonio Tranquillo, Adriani uita.per Helium Spartianù. Clodius Albinus, p Heliù Lampridiu. Aelii Veri uita per Heliù Spartianum. Alexàder Seuerus p Heliù Làpridium. •Aritoninus Piusper Iuliu Capitolinù. Maximin'^pf & fili^p Iuliù Capitolina Marcus Antoni^phiis^p IuliiiCapito. Gordiani tres J per Iulium Capitolinù. Verus per eundé Iulium Capitolinù. Maximus fiue Pupienus j Balbinus tXdius [ulianus,per Heliù Spartianù. pereundem. ^ómod5 Antonm' p Heliù Làpridiù. Valeriani duo per Iulium Capitolinù. Helius Pertinax.per Juliù Capitolinù. Galieni duoper Iulium Capitolinum. Auidùis CafTius,p Vlcatiù Gallicanù. Salóinus Galien9, p ìuliù Capitolinù. Seuerus.per HeliumS partianum. Triginta tycanni,perluliù Capitolinù. ^efcénius Niger.p Heliù Spartianum. Diuus Claudi* }p Trebellianù polhoné. Antonin^CaracaP p HeliùSpartianù Diuus Aurelianusp Flauiù Vopifcù» Antoninus Geta;per Heliù Spartianù. Tacitus p eundé. f lorianus p eundé. Antoninus Varius Heliogabalus^p He Probuspeundé. Firmus per eundé. lium Lampridium. (diù. Proculuspeùdé. Bonofus per eundé. ^iadumenus Antonin' p Heliù Lapri Carus per eundé. Carinus per eundé. Qpilius macrinus p Heliù Làpridium. Numerianus p eundéjrlauiù Vopifcù, Audtores Imperatorum Romanorum Vitasfcribentes. Dion e greco traduclus Suetonius Tranquillus Helius Spartianus Flauius Vopifcus. Julius Capitolinus V ulcatius Gallicanus Helius Lampridius T rebellianus Pollio Eutropius PaulusDiaconus AA NERVA Nerua cocccius Ex Dione greco per Georgium Merulam Alexandnnutn. Nerua fp. Domitiii ftatua: coi flatx. Chriftia I nos incelli git. ludaica fé cfta. S ura phùs Fróto cof. Libe^dcm Neruemo defila. Neruelibe talitas. Ludi circe fes. Mares ca' ftrari uetu it. Ru f/ fuS uitgi'l nius. Ruf fi epitaphi um. Integrità/^ tis fiducia CrafP cai phurnius« Od: Domitia'i cxdc tlomx Cocceius Nerua irr> pater defignat'.Flagrabàtadhucodio f Dominami ciues: q re ftatuse oés rum aurex tum argétea: f illius honotécó ftitutx fubito cóflata: fuenit. Are* pcereaf eiufdéuni' us titulù 6C nome fuftructi euertunf.Cazteij; nerua oés. q impietatis in deos rei fueratteos abfoluU uoluit. Exu les in patria reduxit.Serut atqj liberto# plurimi domi .' nis atqj patróis ìfidias fecerat. Hos ad unù occidi ipera uit.Et ne ferui de estero dnos criminarentfjedicto uetuit. Ncue liceret aut fpieta tis aut ludaicaz fectas quépià dehfc ffimulari.Multorù tri noia faifo delata, Inter quos Suras philofophus códénatus fuit.Deindenonleui de caufa aut fortuito tumultus orit":fed qa ex libidine quorùda multi iniufte accufarent'.Quare Fron to cóful ,ppala dixifte fert?. Malù efle eù imperare fub quo nemini quippià cócef' {um fit;fed longe peius fub eo uiuere fub quo maxime liceat.QYx uerba poftea q Nerua: nudata fueriit, Ne taliadeincepsfierétjmagnoperecurauit.Erat is pet fene&uté paulo imbecilliongraui infup morbo affectus cibù fere euomebat: fed ne Cibi (tatua: ex auro ftue argéto cóftituerent" omnino recufauit.Permultos Do/ mitianus dii ìperaret bonis atq? fortunis iniufte fpoliauerat.QV ibus p uim abla ta reftitui dùtaxat ea uoluitjqua» in aula reperta fuiiTent. Ad fuftétàda" ciuiu ulta decies 3C quinquagies cétena mtlia nùmum erogauit:8d quofda fenatorii ordinls delegitq agros emerét:eofqj egenis diuiderent.L-'ecumx tnops faclus uelles pfl^ mù Si uafa aurea atq? argétea preciofam prarterea fuppellectilem:{iue fua propria fiuepublicaódregiaforet:audtionifubiecit.Agros ite ingentes domos & omnia demupnteradmodii neceffariauendidit.Nihilo taméfegnioriniuuadis& tollendis amiciserat.Cópluribus ingentia beneficia cótulit. Sed ut impendia co traheret facrificia non paucaEquorù curfus atqj certamina nec minus'fpeftactf la quazdà fuftulit. I n curia illud lurauit fuo iufTu neminé fenatorum occifum in* Qyodfacramentùquàuisetiaminfidiispetitus effet inuiolatù feruauit^Nih" unquà de fuo arbitrio ftatuit:fedprincipesuiros in confilium femp adhibebaf, Leges tulit multas cum dealiis tum maxime ne mares caftrarentur, Neue frat^s filiam uxorem ducere fas effet.Ruffum uero Virginiù:quem Romana: legioneS olim Jmperatoremnominauerantminimeueritusefl:uelin confulatu colIegaIrt aflumerejnhuius etiamfepulchro illud quidàinfcripfere^ic fitus eft Ruf?uS pulfo qui uindicequondam JmperiumafTeruitnon fibi.Sed parria: Tanta en»c illi integritatis fiduciamt fape iad:auerit fe nihil tale fenile: quominus depofi^ imperio fecurius priuatam uia ageret.Coniurauerunt in eum forte Crafius Cs phurnius craflTorum nepos:hinc cum ca:teris coniuratis dum ludiederentur a»1* dere iuxta fe uoluit) Nefciebant cóiurationem patefactam eflèihis gladios obttf/ lit:quos_fcilicet infpicerent atq? pertentarent Satis ne acuti forent. R caute uefJ fignificabat VITA CXXXVIT. fignificabat non admodum fibi curi effe:fi uel tunc eo in loco occideretunPrac^ feftus erat prartorii Aelianus C.afperius:quam praefechiram etìam fub De m iti a no gefTtra^Hic tumultuantes prctorianos aduerfus Neruam concitauitjhoc fa ne coafilto ut per fpeciem ulcifcendi feditionisrquofdam eorù ceu hofles Cxfa ris ad mortem pofceret.Sed Nerua Cafpeno talia inolienti adeo reftitit:ut de/ nudato collo Iugulum confodiendum porrigeretrquàquam nihil profecit, Nà hi fereomnes quos Cafperius defignauerattinterfecti funt.Quare cum ob fenc ftam aetatem amiflfa reuerentia omnibus contemptui quodamtnodo effeta'n ca/ pitoliumafeendit, Atqjquodfelixfaufhimqj.S.l-\CX_«R«&mihiipfi fit pra:fa Traian* a tusMarcum Vlpium Traianum adoptauit.Moxqj in curia Caefatem deftgnat. nerua ac}0 Adqué fmperu fura atqj infignia:pra:erat enim tunc germanio hoc uetfu mifit. ptacus# T elis phoebe tuis lachrymas ulcifcerenoftras.lta Traianus adoptatus a Nerua: deinde imperator factus eft.Carterum in hoc bonitas Neruar.& ftudium in rép. Maximeapparuit.Nullaintercedebat cum adoptato cognatiojmmo uero prò/ pinquos & cognatos qplurimcs habebat, Public* tamen utilitari atqj faluti fo / cietatemfanguinis poftpofuit.Neqj eo deterritus quod Traianus genere Hifpa/ Virtutého nustautex Italiaoriundus noneffetiquiqjanteeù peregrinus & alienigena Ro v mims non taanii imperium non tenuifTet, Virtutem hominis non genus aut patria fpectari gen^aut pa °portereexiftimauit.Hisconfeftis Nerua moritur.Imperauitanno uno Se men' truj {petti fibus quattuor:ac diebus nouem. Vixitautemannos quinqjSefexaginta: rnenfes tl0p0rtere, inulta in emendationem publicorù negociorum:& beneficium honorum: quos ^ifferentiusamplexabatur:conflituit.lnpuerorumalimenta in J calia duntaxat fnultaelargitus eft.Citerum Plorina uxor palatium afeendensex gradibus ad Pi orina P°pulum conuerG^Talis mqutt huc ingredior:qualé etiam egredi opto:qu«e mo uxor r fancbe in fumma poreftate ita fe gefGnut de ea nullus iure conqueri po^ tUerit.Sed Traianus tanrifperRomascómoratuseft.dumexpeditionemin L)a/ Traian* in Cosparauit.Qua:erumilliagerenttSCmolirentunfubinde reputans indigne fe// Qacos AA i NER.VA' / ? rebatrannua tributa dependi Vnde uires & opes magis augeri:animrque ad ma'1 iora erigerencur Ergo Decebalus rex cum arma comparar! in feaudiret extimU'' Domina ' itfQii:ppequinoueratantea Domitianumnon R.omanum populum uictum, n°a Dacis Tuncaduerfus R.omanos& TVaianumimperatorem decertandumfo^Cun' fupatus. te^ra::ac folid-E uires:robu ftum corpus:animi uigonmores genorofi:ac fimplices Traia'i lac° fuperefient.Serundumenim:& quadragefimumannumagebat.Cum primuin Traia'ieras imperare coepit:in qua a:tateitaei omnia fuppetebant : ut neqj per iuuentutetn in q fùpfit quicq fluite: ac temereaggrcderet"\Neq?item per fen^ctutem languefcente cof imperium. pore fegnisactimidus a magnis rebus retardaretur, Nullus prxterea in eo liuor Laudes in nulla malignitastneminemomnino perdere ftuduir. Centra uerobonos# principe diofosuiros(iononbus&dignitateaux»t.QVapr°ptertimori:autodio nu'lierat fummx. Delatoribus operam non dabat:ir«£Ìta moderabatur utnunquam ab ea utneere/ tur, Ab aliena pecunia:& iniuftis c^dibusiuxta abftinuit, Più rimu m in geren/ dis bellis pecunia impeadebat^ Non minore tamen liberalitate:& impenfa fegni' ustac animo ornamenta pacis amplexus eft.Complura & ualde quidem neceffa Trat'anus ti a xdificari curauit ut portus & ardes publicas. Vias item muniuit, In quibus fa' «edificadi ciendis fortunas:au t fanguinem alicuius nunquam abfumpfit. Natura magni ftudiofus. ficus:&g!oriajappetenserat. Circumcollapfumampliorematque etiam eie / gantiorem relìituit)QVod ideofefecifTeinfcnpfitutpopulum fLcmanum ca/ perepofTet. Amari:&obferuari quam timerimalebat.Cum populo benignus: & Traiàt mo manfuetus.Senatum iucunde&honorificeappellabat.Sicdilectusj&carusciul res. bus Hofti duntaxat formidolofusmenationes preterea conuiuia: feria: 5C iocos frequentercumamicis&familianbusexercebat;In quorum domos faepius ui* Tntanico quatruor comitantibus t etiam fine (atellite diuertebat:& familiarius cumhis mitas* recumbens quiefeebat: eloquenti« & diligentis-alicuius eiuditionis expers fuit« Munera tamen facundi: &non indocti hominis pulcherrime obibat. Ni" hilqueomnino eratquod optime non exerceret. Vini duntaxat appetens:# inadolefeentulospronus citracalumniamhabituseft:: utpote qui nunquam e* eo turpe:aut mali quicquam effecit.Nam,qui uinum ufque ad facietatem bibc ret:fobrius tamen erattneque in crimen pre^rauante uino propulfus eft & in ma' fculorum amoribus ita fibi temperauitj V t nihil per uim dum uoluptati obfe' quiturmolireturbellihactenusauidusj&ftudiofus utacceptas clades emenda' ret.Hoftesexultantescompefceret,Impetufquereprimerete fi qui rebellaffen* eos armis ad obfequtum compelleret.Inaugenda re familiarimoderatus. Mili tarem etiam dif' iplinamtumfeuere tu remilTeexercuit.Qyare milites id quo" f«peanteacontigerat:nunquamaut contumacesaduerfusimperia:autelatiat9 fuperbi fuerelgitur Imperatorem iure Decebalus rex ante per ignominia & me 1 Decebalus tlim Domitiani ferotior magnopere reueritus eft.Carterum cum in Dacos exerc» rexdaco^. tumTraianus duceretantequamcaftris:hoftiurnappropinquaret.Magnus ci*' cunferebatur a Barbaris fungus: Iatinis infcriptus litteris:erantque qui taha Buri pp"i ciferarentur,Socias gentes di Buros precipue monerefic hortari Traianum: " •> pace VITA CXXXVIII. pacecompofita retro domum abiret,Nihilotamen minus is cumhofte confiti xttn'ngenti edita cxde^um uuìnertbus ligamenta fuis deeflent: proprie uefti tion pepercit:qinlacinias confcifTam feuitiispartituseft, Militibus qui m ea • - ' pu^tiaconciderantarasconftitui.&annuaparentaliaperagi uoluit: in iugade ùidemontiumcontenditiIugumexlugocaptansad Dacorumregiam eua^/ Daco^re fit.Hoftes ex altera parte Lucius prxfedus adortus eft: qui continuo terga de^ gia capta, dere.Cecidereitem in eo certamtne permulti, Complures capti: qua iactura per culfus Decebalus confeftim primores pilatorum legatos delegittatqjad Traia/ Decebalus *mmmifit:qui dicerent Regem ad quafcunq? pacis conditiones uenturum : & a£> Traiào quximperataforenthaudgrauate facturum.Tunc Traianus arma:sbellica pacépetit, •nftrumentatmachinas pra:terea:eorumqj artifices fibi tradi poftulauit, T ranf/ fuga s item omnes:& qui ad Dacos profugifTent fiue R omani fiue fo cii fuiffent remitti madauittatqj ut caftella:& arces deductis prxfidiis euerteret : omni ptx/ pac,-s <.£;<-[{ terea terra decederet. qua de finitimis per uim ccepi(Tet:eos deniqj amicos & ini/ tlóes Dece micos habererquos fenatus cenfuifTetCJiiibus códitionibus & fi inuitus afTen/ ba[0 cJatz, fus tamen Decebalus fuit, Moxad Traianum deduclus illum humi procunw bens fuppliciter adorauit. His confectis Traianus in Italiam reuenit j Legatos Decebali quos fecum duxerat:inurbemprcmifit:quiinfenatum introduci de pofìtis armistmanibufq? in feruilem morem porrectis cum multa fupplices di' xiflTent, Ratificata per Senatumpace:quam T raianus Regi dederat:arma re// fumpfere. Romam deinde Traianus ingreditur:&:ex eo Dacicus appellati eoe/ Dacie9 un pit.Tumin Theatrumgladiatores inducit. in certamencompofiti funt,His enf Traianus. toagnopere deleclabatur Mimi adhuc:& faltatores inducti fuere^ quibus Unum cui Pylada: nomen erat: pcx exteris dilexit, Sed in tanto bellorum Pyladeshi ftudio:& gloriai cupidine : armorumq? cura res urbanas nunquam defe/^ fuit. Ciuiliaq? negocia non minus intente adminiftrabat, Siquidemftudio pugna; a iure dicendo nunquam auocatus fuit} In Auguftiforonuncinpor p0o, Aug. tlcu Liuia: : & fxpilTime alibi prò tribunali litigantes audiuit, fndiciaq? red^ Porticuslt didit. Interea nunciatur Decebalum prxter conuentiones:& fcederà multa U1JE ad rebellionem fpeclantiaparare & facere, Quippe arma fabricare tranf / Decebal® fugas recipere, Munitiones & cartella inftaurare 4 Vicinas gentes miflìs le^ rebellat. ' gationibus ad bellum follict'rarej His potiffimum infeftus qui fecum con// •urare noluiflent. Iamque Iazygum agri partem inuaferant:quam Traianus u»ftor illis repetentibus minime redimere deinde uoluit :ob h are iterum ho^ i azyges. ftis a Senatu iudicatur Bellum Traianus fufeepit, QVod tandem fine al/ ^rius ducis opera confecit. Cxterum Decebalus longe uiribus impar. Nam Decebalt ® acie dimicare oportuifTet:fe facile uinci cognofcebattad dolos : & fraudes ^oli. c°nuertitur , Parumqj abfuit quin per infidias T raianum tolleret j In mifiam Traianus fletto s perfugas mittit: qui illum per fpeciem colloquiiconfoderent,Simpli fimplicitec ^iter : & ex bona fide Traianus omnia gerebat, Vtpote qui fe facilem fine metu & boa fide periculi ofagerebat TRAIANI periculi adeuntibus praberet. Quare fibi parum caueret : facile exiflimabant illumperinfidias excipipoffe^Sed remmandatam peragere latronesnequiuerej Siquidem unus eo^ latrocini! fufpeclus per tormenta continuo confiha facino Longinus ris aperuit.Ergo cum infidi« non proceffiflent.Lóginum quem m proeliis haud Traianile' in pigrum ducem expertus fuerat^Incolloquium uocat: perfuadetq? ut ,ppIU* gatus, accecìat:quafi quae Tratanus imperaret fine mora faclurus effet, A ppropinqua tem comprxhendi iuflìttatq; propalam quseforent Traianiconfilia exquifiuit. - Moxnihtlomninofatenteinlibetacuftodiarenuit.Interea Traianum perlitte' t * ras monet fe no aliter Longinù e uinculis emi(Turu:nifi fibi ignofceret: pacemqj reconciliaret, Ad h xc T raianus media quidam refpondinoftendttq? fe non ti' ti facere Longini falutem:ut belli:& pacis momenta in eo ponerentur. Deceba^ lus 6c fi iratus animum tamen aliquantulum compreffit, Neqj ad csedem Lógi/ Lòngini ni ftatim prorupit. Verum Longinus cum fe obferuari uideret: & farpius quid// mors. nam rerum ageret exquiri ebibito ueneno cuius tunc copia fupererat fe ipfutn interemit.Per ea tempora Traianus lapideum pontemin iftro fecit: opus fané Daubi'la^ mtrandum:& maxime memorabile,Cui estera illius opera uix adequare pof' pideopóte Gs:uigintiftantexquadratoIapidepibe5quarumaltitudo centum &quinqua/ iunctus. ginta pedum prseter fundamenta habetur, Latitudo fexaginta pedes contini Pons j*g;ét£ Oiftant inter fe centum & feptuaginta pedibus. Fornicibus uero coniunguntur, fubftruc^ Impenfa profedo ingens &uixcredibilis.Sed illudmirari conuenitrquanatn tione. ratione: & quibus uinbus:quoue artificio in illa gurgitum altitudine tanquan* ' Iftn amnis precipiti fluuio tum fingula: columnaz extrui ualuerint,Tantarum molum fu» natura. damenta ftabiliri:uada prxterea limofa erant s Neqj amnis alio auerti poterai Quanta uero aItitudofitaquae:&qlatepateat amnis haud equidem enarrau^ rim.diffunditur per ea loca fpaciofustatqj interim imbrium mole concitatus rt' pas Iongius fummouettalibi uero duplo atq; interim triplo priore fui parte iorraut reftagnat:aut defluit:qua uero arctatur uorticofus & ferox a:dific,a • ^ pontes non patitur: & rurfum Iiberatus anguftiis in pelagi formam totus eX7/ fpaciatur, Iterumqj coittquafi retentus profundior:& rapidus fertur. arduu i$l/ tur.SC maxime laboriofum f uit in ea fluminis parte pontem azdificare:ex hoc fa' Tràiai ani ne ingens Traiani animus arguitur: atq? adeo magis quodnullum commeand» mus fgés. ufum pons prxbebat. Pilaeetiamnum extant : ceu in oftentationem potenti*^ Romao^ Carfaris opum fabricataetfimul etiam utpofteris teftatum maneret, Nlihil enc potentia. quo d hominum manu:& opibus Romani Imperii effici non poffet. Ponte da' nubiumtdeo Traianus coniungereuoluit t ut expeditius uel conglaciato am*1® prarfidia facultas tranfeunda foret: quotiens Romani qui trans danubium agc rent a barbaris bello:6C armis uexarentur, Ergo uel aftricto frigonbus fluu'a A drianus cum res depofeeret commeare licebat. Caeterum contraria ratio A drianum f*0 potemmo/ uit.Siquidem isueritus ne pulfo Romano praefidiosaut oppreffts legion|b°s litus eft. ferx * & indomita gentes faclo aditu ea loca inuaderent : qu* eis Danubio funt.Mifiamqj fubindepopularentur ftructuras Se fornices quanta: fu per eminebant VITA CXXXIX emìnebant demoIiriiuflìt.Traianus uero ponte Iftrutij tranfgreflus bellumma gis prò fiducia uirium q prò ftudio:autinduftriagerensillic cómoratus, Dacos tandé fubegùtatqj in debellando hofte multa egregii ducisi fortis uiri opa ediV dit.Complures militù pericula intrepidi adiere:pugnando aiii multa fortiter fc cerunt Forte eques accepto uulnere de pugna eductus ut fcilicet adhibitis reme diisfanaripoflet.Defperatafaiuteprotinusdetabemaculoexiuit, Nondùenim uis maliuiraUa occupaueràtjn acieconflitti tus magna tu iaétando tum etia fa ciendo anima afflauit, A t Decebalus cu capta Regia uicina omnis regio in po- DecebaU* ' teftatem Romani populi uenifletufq?ad captiuitatépericlitatus morcéfibi con mors# fci'uir Cuius caput deinde Homi delatù fuit. I ta dacia iuris & ditionis R.omi pedibus qui proximus eét fubiecit.Traianus cu fere uicina omnia fine armis & certamine fubegifTetin Satala:& Elegia armeniaj funt oppida protmus tranfiuit.Heniochoi^regéprofequutushonoreeftParthamafiréicjUiin armeni/ isregnabat grauiter mulclauit.Itaomnipotitusarmeniareges: quifponte dedi/ tioné feci(Tent:aut 1* fide ueniflent, Hos ut amicos benigne habuit.qui uero cótu/ mices obfequiù abnui(Tent:parercqj recufa(Tenteos:oés paruo negocio fubegit, Tù in honoré eius multa fenatus decreuitratqj illud in primis ut optimus appel' Traian'op laretf .-pedibus fere ingrediebat'.cù milites per om ne iter mftrudh' : de para ti eran t: tim* appel ordmes nunquàeodem modo ductare:atqjinterim aliter <| fuetus eét inftruere. lacus Quotiés flumina tràfeunda haberet:ipfeauidus pedibus ficutmiles traiiciebat, Rumores de hofte falfos plxruqj diflìpabatetiàaduerfus ea qua: fpeculatores et' Militaria pofuiffenHta milites qua:imperaiTet diligétius exequebantur:&ad omnia belli Traiii ftu' momenta parati & intrepidi eràt.Nifibi &C Bactris mox poti tus parthicus appel' dia. lat",Nihil taméeùmagisqcognomeOptimiiuuit:Vtpotemoribus& maiuetu^ Nifibis dini eius maxime cóueniens, Armop> etià & beili huiufmodi appellatio (ppria uù Bactra debat", Du uero antiochix T raianus ageret atrox:& funeftus motus terra: accidit Antiochie uicinis urbibus atqj populiš cladé etiam afferéstquanquà ipfa A ntiochia mfigni clades ex & publica ftrage ualìata fuic.Hyemabatin ea forte Traianus:atq? illuc milite* fre' terremo tu quenter:&priuati cóplures cóuenerant^ Ahi prxterea ut iura acciperét:quofdam legationis ofTiciù:tmrces:& priuata copendia traxerat:qplurimi uifendi Jmpato' ns;& fpedtando^ludo^gratia cófluxerant.Jta uix ulla natio:aut ciuitas a det«' méto:&: clade immunis extitit ut plane uniuerfus terrai^ orbis:& populi qui Ro' Tettxtno/ ***ano parebantimpio calamitatémgentéaccepunt t Motù terra; fulmina ptimU tus ingens, ^nteceiferùt, Tu uenti infolitùatqj peregrini uehemétius fpirauere: qbus móftris atqjprodigiis.&fìgrauiai&horrédauidebantur, Nemo tamé qua: mala fequu' Terramo' extimuit, Tù magno & repétino oborto fragore maria feruefcere:fluctus intu' t° artificio/me^ere> ^dhus£eltusuehementius:Sd uiolétiusinfurgere Terraomnis fuccutii fa dCcripti, domus xdificia cótrario ictu qualTar^ DilTilire alia & iupne affultantia tecta co cidere VITA cxxxx. ci derete rep itus audicbaturinges &horribilis Moenia cótrariopulfu modo huc: modo illuc nutantia cofringi & ruere, Mare ipfum turbine contorquebatur: terra autem ubi cedificia noti erantrmaximo cotnpulfa mota aflìiltabat. T etra omnia erant fimul contrita hgni. Collifa uafa fid;ilia: & faxa acceruatim magno cu ftri i . doreproruebant.Puluisdenfustatq; concretusexcitari:tantaqj obducta calligo cuncta opprefferat, V t alterù uidere alIoqui:& audire minime cuiq uam imo fpi/ rare quidem ingoiente uentotac puluere h ceret.Multi mortales extra domos uù t3E peaculum adiere, Praecipites tectis erumpebant 8C uelutagmine fugientcs in aceruoscogebantur.Ouiomnesceu a precipiti loco deiectiehfi funt, No pauci adhucmutilato corporeabiere, Arbores radicttus conuulfxprocubuerunt, ìngé temturbamproftratatectardifubuerfi muri obruere: primo impetu denfi alius fuperaliumincidentesextinguebantur^SiquiueroIacero corpore aut lapide uel ligno conuerberati cefTifTent,Hi profecto omniùmiferrimierant, V'tpotequibus aut uiuere:aut fubito mori negaretur.Non fimplex fuit clades^Siqu idem de tan' to mortalium numero uix fine noxa unus &altereuafit. Videreer3t hunc confta' fto humero illuni amifTis brachiis fugere.CompIures capite adempto ìacebant: quidamelifo pectore fanguinem euomeban^ Inter quos Pedo conful,Qui tamé Pedo cof. haud ita multo podanima emifit:atqj ut femel omnia complectar: nullum non calamitatis Se miferisegenus mortales illi fufhnuere: fed diutius noctu:&: inter/ diuid agente fato terra contremuitjTuncuits dubii & pauore concernati mix feri tanto malo remediu:auteffugiuminuenirenonpoterant:oblifi tect:oru cafu paflim moriebantur:&: quamquà fornices & concamerata atqj uacua loca prout ca(usade£erat:tu m peryfhliapenfilefqjhorti intercedente ligno a morte quofdà fcruaflfentthi taméomnes durante motu fame&C inedia priufquà opem quifqua ferre polTet cófedti fuere^efinéte tremore quidam ruinas afcenderunt:tunc m u lieris uox: de infantisuagitusauditus eft.Matrem 6c fìlium ruinas oppreflerant, Patherica ¦Mirandumq? fuit quo pacto alendo puero Iac fufficere potuerit^Sed mater Se fu narratio. lius terraincolumes edudti funt.Dum ueroaccuratius protrita cadauera.'fii col kpfas domos rimaret":alter infans inuentus eftqui matris mortua: ubera adhuc fugeret:omnibus autem qui ab excidio & clade fuperfuerunt:falus ingrata & ui/ moietta extitit,CùIudtuofum urbis cafumrtotq; obruptos mortales cernerét: tac co muniti miferanda populorum ftrage miferrima & infelicifTima tunc a x\/ tlochia afflicla fuit.Traianus uero a tam foedo diroqj periculo per feneftram do Traianus ttius qua inhabitabat:uix ablatus efhaccedens forte quidam humana maior effiu a ferua ^eillum inter exiguos teclorum lapfus incolume fubtraxit: fed tanta deinceps tu$, ^«farem formido tenuit:ut cu iamaliquotdies tremor quieuiffetsin hippodro^ ^o fub diuo:& in publicis tabernaculis uitam ageret, Mons item cafius ita con// CaCmós* cu(Tusefl::utnutantecacuminequaficouulfusin fubieclas urbes labi exiftima/ retur:fubfedere & alii montes qum etia aquarù fontes no ante uifi emicuere. Flu' Uli quoqj defecerunt. Caberù T raianus appetente iam uere hoftilé terra aggredit"*, Sed regio qux Euphraeé attmgit neqj Ugna neq? exteram materiam fabricandis BB TRAIANI Namiga i idoneam nauibus ferebat.QVare nauigia in. nemo re circa Nifibim edificata « Euobrate. plauftris impofita in fluuiù tranfportari iuffrt Sic enim copacla erant:ut foluta Cardnus denuo coniungipofTent.Ergo cu iuxta Cardynon montem fluuium difficulter mon, gU/ ponte iunxifTet, Barbari continuo occutrere.Torifq; ui'nbus tra fi tu prohibere co phrates pó nati funtSed T raiano naues:& milites fupererant.T une alias fu bito conuehi:& teiuneftus. contabulariiu(Tit:antecedebantalix fagittariis opplet.Ttquas ita remis inhibebaK ne ftatimin aduerfam ripamptocurrerent.Seduagantismodohancmodoillatn riparumpartem petere fimulabant Perculfi 6c quodammodo attoniti barbari: unde tanta nauiù uis ex ea terra qua? arbores non fertcoiuiflet Ripa fluminiscó' A ^iabeni tinL1° ceflfere Ita fuperato amne Romani uniuerfam A diabenorum gen tem Tubi funerari, gunt, Arbela deindeGaugamela Traianus coepit In quoru campis olirn Alexan A Iex.ubi ^er debellauit Danutoppida funt h^c. A ffyria? quam Barbaris Iittera in t mutata dariùuicit Attyriam.PoftBabylonemirepergiturcuiadmodùpauciperuaftamfolitudi » Babylon. nem interceflere.Iam pridem parthorù uires :& opes ciuilibus armis tum efiam Parthowre nouo:8idomeftico diffidio attrita erant. Lacum bituminis ex itinere Traianus pia. fpectare:& uifere uoluit, Ex quo muri Babylonis sedificati fuerejcuius ea uis eft: Bitumen utlateribus:autexiguis lapidibus interlitum faxo:aut quouis ferro muros folidio qdBabylo res:8d firmiores facit:os praiterea antri ex quo grauis & peftilens halitus redditi^ nismccnia inuifit:quemneq? terreftriaanimaliarneccceli uolucres pari pofTunt Namque u Antrù pe/ ^upta deuolauerintjfiuepropiusoberrauerintolfatu ipfo flatim exnnimes conci7 ftiferu duntQVare incultus locus:& a feipfo circunfcriptusrac defertus manet.Simi/' Hierapolis lemfpecumaliquando Hierapoli qua: ciuitas eft Afiaruidi,Eadépeftiferifp,r,/' A fi« dui tus uis in auibus cognita fuit atq» defuper incubui:ut quicquid infra effet defp1 tas. cerem.Cifterna undiqj circùfepta ftat:quam fuper theatrù conftructum cft: fpl/ rat aura omnibus a nimantibus noxialntereuntqj cun cta prò tinusjqu zehal i tuH* Eunucho/ olfatumue hauferunt.Hiduntaxatimpunepeftifera alioquin fpiramenta hai*' rùuisf na/ riunt:quibus genitalia excifà funt:caufa fatiti in coperta mihiadhuceft: qq dili/Jf tura. Eu^ gentiffirnepfcrutatusdeeafuerimjdautéfcribo&tradoquoduidu&qu*311 ^ phrates. diuùutaudiui.Traianus interea foflam educere a^grefTus eft: per qua Euphrate Tygris. Tygrim deriuaret^imul etiam ut nauigia faciendo ponti deuehei et, Sed ubi Euphratis alueii Tygri multo excelfioré effe comperittab feepto dtftitit, Verit°s Nauigia ui d elicerne Euphrates conuerfo in decliuioré partem fluxu extenuaretur.SatiuS plauftris igitur duxit plauftris impofitas naues per id terra; qua? exi^ua interiacebat m T j' aduecta. Sr,m tranfmitteretpontem itaqj fecit qua Euphrates in paludes emiflfus Tygrl 1 Parthicus mifceretur.Protinufqj Ctefiphontainuaditquam mox recepì'^Jmperatoris tunc un Traia. Parthici cognome quod anteei tributù fuerat confirmauit fenatusrpraterea Mare ru-/ fe^os fupplicationes:& triiiphosproutliliagere libuiffetidecreuit recepta Cteli' brù. phontetrubrum dehincmarenauigareinftituit,Sinus hic ex Oceano in^lC0 Erithreum Arabia profunditurtquem Enthreù mare ab Erithreo rege qui illud tenuit p° mare cur. ri appellauere.Tygris infulà facit in qua per ea tempora regna bat A thabilus^31^ atliabirrex tgiturfine certamme T raianus in poteftatem redegitau his tamenlocis turn»1*' • ...... .............miš:« VITA CXXXXU tnis:& fluuii rapido curfu,Tum sftu maris penrlitatus eft.Aggercrat & uallum quod Spafinumincoia:uocarrt A quibus&fi A thabiloparerent benigne: & pa Spafinu. catisanimis Traianusfafceptusfuicjndead oceanum ufq? progreffus cognita maris natura, Nauefqj confpicatus:utinaminquitiuuenisefTem:& uires atq? ro' bur fuppecerent:profectoenim in fines indorum penetrarpm:tunc de india mul ta cognoui^Deq; mentis uictu atq? ueflitu paulo curiofius fcifcitatus e(h Alexan Alex, traia d rum foeltcem duxit:iaclabat fubfde fe ultra quam ille penetra {Ti-1 progrefTutù: ni iudicio !dquod fenatuiperepiftolamfignificauit.Subiungensargrepoffeeasgétes quas fcelix. deuicifTet in fide:& officio contineretaut a uù&iniuria defendere quàquà nò cef Tr'aianus faretquottidieorienttspopulosarmisagitare&debellare, Nomina praterea ui' gloriabud9 frirum a fe gentium fenatui nunciauit:quarum numerus tantum erat ut uix tecen k'riaut nominati pofTen^rriumphalis tue arcuspra?ter alia multarquac in hono Arcustriu tem eius & decreta 8C facta fuerant:in illius foro fuftruclus efhTamcjj ita ciues fe phalis. ornabant:utilliin patriam reuertenti la*ti;&plauaentes occurrerent. Sed langue; Traiano ex fcente corporei deficientibufq?uinbus neq? romamrediretneqj quicquam fupe^ truclus. fiore uitatà: rebus ante geftis dignum efficere ualuit, Immo uero pn txdio bello/ Traianus rufm& magnitudine curarum coactus aliqua ex parte gentes quas fubegifTet Iibe animù de/ ras facere.Nam dum&oceanumnauigafcindeq?remeatpopuli fere omnes qui fpondet» ad dedirionem compulfi fuerant:facde defciuere. Romana enim prarfidia qus lnes tuebantur:8C quorum metu:uel inuitiin officio perfeuerabant.-pamm eiece/' te:pirtim interfecere.Hajc Traianus cumadhuc per oceanum nauigaret cogno/ Ult* ftanfmsrateo:rerum8docorumfama&fimhil:quodopinioni:autfermoni Traiani ex tefponderet:inuenent:pra:teraggeres:atqj ruinasjex quibus fcriptores fabulofa peditióes. fini ta commenti fuerant.Alexandroautem cuius a:mulat»onerubrum mare: SC 0ceanumnauigauerat in eadomo parentauit:in qua expiraffe ferebatur. Ca:teru Maxim93C auditapopulorum rebellioneMaximum:& Lucium in eospopulos cum exerci/ L ucius, tu mifit qui defecerunt.Sed aliter acieuictus occubuit,Lucius uero rum multa Traiani le p^ofpere geflifTetracceptaqj damna emendaflet, Nifibim recepir, EdefTam ob(i gati. otle:&:uicaptam diripuit,Igniqjfunditusabfumpfit,Duolegatiintetea Euri/ Edefla ca' clarius feleuciam.expugnant:atqj uicinaurbi concremarunt.Interea Tra-' pta& icéfa ^nusnouarum rerum anxiusparthis:quiiam ad defectionemfpectantes impe^ Parti a tra/ detractabant, Reg em dare conftituit: propiufq? Ctefiphonta profectus : in iào domiti Patentes campos tomanos fimul & parthos in concioné uocat: atqj ex fuggeftu Ctefiphc. ulta prxfatus fuper iis:qua: egifTettparthenafpatem regéparthis diademate im Agareno^ ^° to defignat Moxarabiampetiit.Agarenofqjtebellantesadortus efberat ilio tegio. ruttl Cluitas parua:neqjadmodum copiofa:uicinaomnis regio fterilis: & deferta ptopter aquar penuria manebat:& fi quid liquoris exea terra fcatet minime po' ?l<^r,tus habetur. Pabuli indiga:ligna non ferttquareeam mulatud ine mtlitum ®^lderi:autexpugnarinófacileerat:defendebaturardore folis.Cuiexpofitaeft, r§° tieq? T raianus in pr^fensmeq; poftea Seuerus Agarenos expugnare potue/ Utltj Muti patte fubrupta ftabat, Equites proxime meenia adueftt fùt: qui graui Seuet" fp< BB ii TRAIANI detrimento affetti in caflra continuo rediere Jpfeetiam Traianus urbi fine regio ornatu oberràs uthoftem falleret, Vulnerarus penefuit.Generofa canities:&orts Maieflas i maieftas priacipem prodidinSd quis foretinementito habitu facileoflendebat. pncipelate Ineumig'turquem regem fufpicati erant fagittas frequentes coniecere, Q^a/ re non pót. rum tanta fuit uis ut qui pone Cazfarem fequebatur tranOFi.vus fuerit. Prodigi Prodigia. mihi mulca facta funt, Tonitrua atq? fulgetrxjarcus ingens in cado uifus.Tem/ peRas:&f grandines immenfx pra:terea(quod monfiro firn il e exiftimatum eft) quotiens Romanus cum hoftemanus confereretùfhu fulminis auertebatur. Or/ Mufcaru i tafubitomufcarumuiseduliist&poculisinfìdens fjedo contactu cuctaRoma gens uis. no grauia & moietta faciebat.Digrediens itaqj inde Traianus morbo primum te' iudeirebel tatunperquod Cane tempusjudari qui circa cyrenem incolebant Andrea duce lant. conftituto, Romanos & gracos fine difcrimine ftati'm obtruncant.Nec ca?de co Iudajoru tenti:humanis carnibus uefcicoepere:horuminteftinis Pillante adhuc fangume crudehtas. cindti tum pellibus oblutimultos per medium ufqne ad uerticem.diffecuere. Pia res befliis dilantandos obieceretaliosinterfedigladiaricoegere, Vtducenta K Judajorù amplius hominum miliaeo furore t Si armis ludaeorum interierint. Jngens itern furor. csedes ab eifdé in acgypto patrata fuittnec minore clade Cypriieffccti fuere, S»/ quideminea Infuladuce Arremioneconfpirantes ludaeicirciter duccta'6^ r dragintacapitù miliatrucidarét.QVafactiatrocirate Iuda:usdecaperòlegjbu* Cyprus iu & poenis Cyprum attingere prohibetur.Si uel ui tempeftatis uel pererrorem il'uc dajis inac/ delatusfuerittceu capite danatustftatim mortemulctatur.Sed inulta clades non ceffa. manfit Nam TraianusmiTocumexercitu Luciotumantecedentibusaliis du« ludxorù busiudaeos qui per uniuerfum fere terrarum orbem tantum ca-dis ediderantp' clades. fligauit.Inter hascexpeditionem in Mefopotamiamparabat:aquaingrauefcente Aelr'adria morbo deterritusefhQuarepublio A elio Adriano in Syria cum legionibus re/'' nus q poft liftoipfein Italiam nauigarecoepit,FruftramultatuncRomanitentaueredum imper.fuit Armenia:& Mefopotamiarnecnon Parthorumpotiri ftudent: peric ula quoquC inirritum Nam Parthi repudiato Parthenafpate:quemindignum regno cxift1^ Traiani mabantlpfi res fuas prifco gentis inftituro adminiftrare cocperunt.Sed Traiate mors fu/ grauior morbus opprefTit, Venenù fibi datum fufpicatus eft, Aiebat quida* com' fpecla. preffo fanguine:qui ftatis diebus per inferiore partem profluere folitus eratu'on / tra&asegritudinem fuifTe:ftupore ita membra refoluta funt:utpars corporisdc^ fecta fenfutaliquado manferit.Moxintercuteaqua repletus apud felinuntam ci lictar urbéiqux deinde Traiani ciuitas cognominata ed: defertur, lbiqj ttatim & tincluseft,Cum impafletannos undeuiginu,Menfes fex:& dies quindecim» Adrianus VITA CXXXX1L A drianus ex Dio ne Grxco per Georgium Merulam. Drianumnunqua uiuens Traianusadoptauit. populari's illi Adrianus erat:educatus fub eouffinis deinde nam tilt nupferat fororis lmpa. Traiani filta:qua: per omné uitam cu eo uixit : legatus Sytix belli patthici tempore praepofitusfuit, Neq;ullam egregia m d igni ta tem ab eo accepit:fed nec conful nifi fero fuit.Cscfaré autem:&: imperatore eù cum T raianus fine ltberis e uita cxceC CtiTetj Attianus municeps eius & Ca:faris(pcurator factoe Pio tinxjqua: illtus amore fiagrabatjcù uicinus efiet:6<: potés declarauit ,C ite^r pater faeus Apronianus:qui tueciliciaepraeratjde ilio piceraqj coperta mihi narrabat: quo ordine & confili© quxq? facta erant : & illud in primis mortem Traiani ali/ Dionis pr. Su°tdies:ideooccultamfuiiIe:ucadoptioprocederet(Qujeres detndeex litte// Adrianus *is eius ad fenatù patuit,NamepiftoIis nonipfe fed Plotina fubfcnpfit.id quod ipera.ubi in nullo ante alio fecerat.Erat Adrianus quando imperator declaratus fuit An declarat*. ^ochisjquae metropolis eft Syria::pridie qua defignaretur {omnium tale uidit. fónu fides Ignis de coelo fnitenti di puro aere in humerù finiftrum incidindeinde in dextrù cófequuta lwnfiliit ll{umexterruit:nec laefit.Scrtpfitautéad fenatù A drianus rogans inv Traiài co' P^iùfibiabeo confirmarùabnuensillud in primis ut quicquàfibi auttunc aut ditotium» aIt° tempore:ut confueturn erat titulùSi honoris decernereturmifi quod ipfe ro/ Parthicì galTet. 1 raiani autéolfa in illius columna condidit. Celebrata fuereper multos ludi. annospublicafpectacula:qu« Parthicanominatafunftqusetamenficut&pLe Adrianus taqjalia exoluerùt.Caeterum Adrianus quaquàhumane6i moderate impallet: difficulrcr tatnen proptec cxdes opcimoa* quorundà:quos in principio imperii; & antequa in deos re/ u*ta decederet mterfici curauerattmulcù calumnii etia infamia fubiuit.quapro latus. pter minimo minus m deos relatus non fuit.lmperiùadeptus: continuo occidi Adrian*qs ^oluitPalm^Celfum.Nigrinumi&Lufiumipartimqutainuenatione infidias esdes pa/- "li ftruxifle dtcebant":partim alio criminemfimulatnquod feilieet plurimù potè trauit. tiatopfbusitéatq}gloriapollerenttquosneqj ìndi&a caufadamnauit:neca:gre Adnaigns tulit quod hi caufam dicerét, I mmo patrocinili & defcnfioné eoR? fufcept t: qutn Adnài era etlamlurauit fuo iufluoccifos non effe.Subfmemuitxfuereperempti Seueria/ ditio. ^us&Fufcus nepos:fuit autem A drianus genere afer Adriani filius fuapte na^ Adnài (111 ^ra difciplmis deditusj&ftudiorù amator^n utraq? lingua impenle eiudttus. dia. yà qu®dà folutaoratione:& item poemata uariareliquttambitiofus fupra mo- Adrian'in ^um:utpote qui camera omnia etià minima tractauentjnam pinxit uenuitifìime uidia labo^ at<3? e£ià effigies e eira &C creta formauit. Iadlabat prxterea fe nihil eo^ ignorare: rabat, SU;E aut m pace aut in bello fiue ad regé:fiuead pnuatù ptinerét Inuidebat auté Fauorin* ttl3giscja:tnulabaif:quare£juofdàcelebres:&excellétesaitifices:quos xquarenó phus gac, P°terat:alios & quidé frequétes fubuertit:alios ceu ftudioi^ &artiù zemuios inter Gallus, ecit.Qu{ppe CUpt£s 0£s ln quacùqi arte & difcipltna fuperare, Quapropter Fa/ Dionyfif, Uorirxù Gallura geneie 8C Dionyfiu milefiu fophiftas tunc egregios tollere tenta,' milefms^ ADRIANI uit, Vt fciliceteorum fedfratoresjatqj inuicécertantes perderet. Nam Dionyfius aduerfus Heliodo^quéillefupremeamabatt&epiftolai^magiftrumfeceratta/ ha dixifTe fertunpoteft Csfarpecunias&honoré tnbuere, Rhetorem facerenon Libere di/ poteft.Fauorinus uero cum apud eù de immunitate qua is in patria fua obtinere ctum. cupiebat:caufamacturuseffettfufpicans neautinferioriniudicioe(fet:atqj etia contumelia afficeretf.Cum ad tribunal uenifTe^Nihil aliud dixit:nifi cj» per no/ ctem Magifter eius in quiete aftans màdauit ei:ut prò patria operaretur : atqj de/ precaret'iquandoineagenitusforet^ Vtriqjquàuisiratusgrauiter Adrianus p e/ ApoJodo percit.Quadoillo^mortis nullahonefta caufauideret". Sed Apollodop; archi/ rus archi/ te(^urn qUI' xraiani fopj Metodaeum:& Gymnafiù illoiubente R orna: fabrica/ tectus. ^ uerat:primum urbeexpulitipoftea interfecit.'quaficriminis reum.Re aùtuera Metod.su (JumoIimcùeoTraianusdeopibuscomunicaret, Adrianus reinefcius quaeda lorum. etl.jn<5uocatusIoquutus eft, Cui Architectus abiobfecro:& cucurbitas aepin/ ge.Nihil enim ho£> recte nodi. Forte tue ille huiufmodi quadà pictura cómeda/ batur. Adrianus uero impili adeptus iniuriaj recordatus eft, Atq? licétia hui° no - n.atjUS tu^c»liquide defcriptioné:& forma tépli Veneris quod Roma: fabricabat ad eu uéulte de/ mi'f{'t:qppe fignificas fine illius opa & miniflerio etii ingétia xdificis extrui po(' pinxit. ^ fe Quoerebatitaq? an idificiù illud recte:& comode fe héret, R efcnpfit de tem' Veneris te plo.fublimeillud&concauùfierioportere:utexloco fupioriin facràufq: uiatn plum. y infignior^pfpectusefTetj&Cmagiscofpicuus cocauù adexcipiendas ludoi^ma/ oacra uia. chinastqua: m eo latenter cópingi:& ite ex occulto in theatrù duci poffent.quatu tepli code ac| fimulachra ptineret dixitmaiora fadra fuifTe q ratio altitudinis:&magnitudi dirado. nis poftuIare^Nà fi furgétia fpeclacula & pargmata efferre uoluenntullud nullo Ludorurn. pafto efftei poterit h u militati lo ci. H sec palam cu refcripfiJTet, Jratusefl: C a: far: machina. & fUpra modu doluit.uidebat fané feid admifilTe quod nullo pacto corrigi poi fetrquare irx8c doloris impatiens eumtoIIiiuffit.Talis &ad hunc modum eraC rloeri poe Adrianus.ldemHomeripoemataabolerecogitabat:&proeo Antimachumin mataabo/ fcholis legendù inducere^uiusnomémultiadhucignorauerant.Erantinfupef lere cogita e{ hre uitiathoc eft qui nimis diligenter & curiofe q expediret omnia exquireret, j ... . Quod iteuanusforet:5iprudensnimifqjomnialeniebat;atqjeleuabataliadtl^ Addai uu gefitia:prouidétia:magnificécia:6<: dexteritate quadà, Namnullum ipfebellum tia\ ... . taomfc&fiquodmotùerat:illudcopofuitmulliiniuftepecuniasabftulit:mulns Adriai uir mu{taelargiens publice&priuatim:fenatui& equeftri ordini.A lios auxit pecu' tUt.eS* . . nia:honoribus alios& dignitatehoneftauittneqj patiebat'a fequicqpeti:fedpr0 Militans i neceflìtate cuiufqj omnia faciebat.DifcipIinamilitarediligéterexercuit itaut grauitaté mandattnÓexpofuiflèt.patiebaf talia huiufmodi:neqj sgre ferebat admoneri ÒC corrigi uelab humiliperfonaSiquid praterfniam & etiam fubito ac fortuito iuuaret".Tranfcunté quenda mulier rogautttut feaudiret : cui cumillerefpondifTetotiummihinoneft.llIa deinde clamansait noli ergoimpe Imp.ofTm farettum conuerfus eam audiuit.Nihilnon confultufenatu faciebatuus affici ue dicebattcu primonbus cium aliquando in palatio:nonnunqua in prandio: intcr duni Se fiquidé faepius ex tribunali ut qux fierent publicarctur. A {Tifìebat intera dum confuhbusjquotienshiiudtcarentjn ctrcenfibus ludis eos apprimehono/ Circenfes fabat.Domùqj a circo plserùqj reducebat Geftabatur in ledica ne quifpià comi ludi tumillimoleftuseffetjn diebus neq? fefhs neq? publicis domimaneba t. Nemi/ tiem nequidem falutanténeaffiduo laborefatigeretur recipiebat : nifi neceflaria *esfuiffet.Semp circafe& Romaj6textra urbem optimates habuit : quos etiam inconuiuiis acfhibat, Quapropter quartusfaspeadhibat.Venabaturquotiens contingebat:prandebatqj fine u ino: d einde cu principibus & optimis uiris corna femp erat coenatioomnifariàfermonibusreferta.Infumos amicos uifita^ Infirmos kat:& quoties dies feftos illi agerétteum eis fimul ueniebat:& eorum agris ac do/ amicos ui •nibu? fuauiter utebatut) Vnde 6C multis eorum fato fundis:& aliis dum uiue// fitabat, *entftatuas in foro pofuit,Neqj tamen quicquà familiariùiniuriaalicuiintulit. Adriani^ ^eqj quicqua uenditum:neqj ex tis qui dicebat neqj faciebat qualia olim Cacfa Cacfaiii. qui cum imperatoribus uiclitabattfacere foliti erant.Et hic quidem obtter ^infummademoribuseiusexpofui. Nuncqux generatim fecerit: quatenus ^memmifTelicet.Romàubiuenitcontinuoper edidumcondonauitomnia Debita co ^ebita,Siueeapertinerent Regitfiuead «rariù decenniùprajfcripfit: a quo tem/ donauir. P°te debere quifquadefinere^NecpofteadebiturusefTet^ Per natalesdiesfpeda Adtian*. Cuta gratis populo diuidebat,Ferafq?multas cofodiiufljfcutfemelleones centù Teffcrulas ^totidemleense conciderunt, Dona per tefTerulas feparatim uiris : & feparatim donatiuo J^ulieribus in theatro & in circo dedit.Item uiros difcretos:a faminis lauari uo/ rum qusè. luit.Hodé quo hajegefta funt anno Euphratesphilofophus uolùtaria morte ex/ c«ffit e uita.ueniam dederat ei Adrianus citra ignominia & infamia: ut cicutam tu propter fenedutemtfù etiam propter grauem morbù bibere pofTet.Cseterum Adrianus alia exaliaprouinciàpercurrens regiones & urbes pluftrabat:& in pri/ 1,118 afces omnes ubiqj cótéplatus cofiderabat:qua£> alias in loca magis opportùa tràftulit.alias penitus fubuertit:oia illa fimplr no dico quo pado generalia 6C co ^uniain exercitibus fehaberet Sed arma.machinas/offas.uallù.&mocnia^ alia Platini uniufcuiufqj & eo£> q in ordine miIitabàt:&eos ducebàt uitas: ftatiua l°erna infci'»»»!»«' A/ atf/irara nnliiiNmiilM nlirm'i in fnltiMnr? mnrJ . A' ^ *K'A ADRIANI ea docebat faceretqu® par erat:a tq? ut etia eius exeplo meli'ores & d urto res red > derentur.Duro & afpero uictu utebat"(Nam fiuepedibus iret:fiueequitaret:nu/ qua uehiculum aut quadrigas afcendit, Caloris 8cfrigoris ìuxtapatiés : quippe qui eciam alpinas & galhcas niues:& «gypti ardores capite inteclo pertulit : a ut omnia breuiter complectar:ficopere & prceceptis per totum Imperli tempus milites omnes & exercuit & exemplo inftitutt( Vt ufqj in hodiernum diem : qu# abeofactafuerunt:eaprolege&; militari inftitu to habcantur, per belli temp^s plurimumm peregrinaterracommorabatur.Etexterni apparatum eius intuen/ tesinuiolati edam pecuniis acceptis nihil nouarum rerum moliti fuerunt. ì>ed adeo peritos &laborum patientes habebatexercitus:utoIim equites qui uocan' Baftai ea-1 tur ^a^ai Danubium armati tranfnatauerin^Quje omnia obftupefacti hoftes infeipfosconuerfieomagiftroufifuntaddifciplinameorumquimuicem con cendebant, Theatra&certaminafaciebat, Vrbes peraqrabatfine regio ornatu Jmperatoriaqj pompa. Nàqj ea nunquam extra Romam ufus eft, Patriam qua-' uis eam magno honore & munenbus auxerit:& multa preclara ei dederit, N un' Venandt uoluntariam mot driaus. cetn °PPetient> Indigebat enim ad ea quaiparabat anima eius hominis qui (p°ni teoccubuiffet^ llluminpnmiscoluitjquoenimlocoisoppetiit^ Vrbem cóait* abeodenommauiteius itatuasper uniuerfumorbem terrarum atqjetiam gies erexit:ftellam deniqj a fe uifam aiebat qua: Antinoi foret Hofqj perlibent^ audiebat qui familiarius fecu uiuebant:quotiens talia fabularentur ex Antin°l fpiritu VITA CXXXX1I1I. fpiritu Vere ftellam natam qua: tunc pn'mum apparuiffet.Hxc igitur crebro fecum recogitabat. Interea Hierofolyma pridem euerfa:rurfus habitati iufiinatqj Hierofoly urbem Aeliam Capitolinam appellauit, Ioui itemexaduerfo templi aèdem excu maeuetfa. tauit, Bellum huic& graue& diutmum natum efhmagno dolore afficiebatur Bellum iu Iudariata? indignabantur peregrinos fecum in ciuitatehabitare:& ìllud quoque daicum. etiam grauius ferebant externa facra fieri:& externorum deorum imagines in ip(a 1 uda:t fpc confhtui.Quieueretamenabarmis&ccxdibus,Adnanumueriti:quiperea tem ctat addc porauicinis in locis conftiterat,Nihilo tamen feciusinter feea ftudiofe fabricare fedtioné. non ceffabanttquibus quotiens belli necellitas pofceret uti poflent. Poftquam nero longius Adrianus abfuit:palam in atma uertuntur:quamquam aperta: ade cum R omanis congredi non aufi funt:auxilia fumebant muro 6C cauernis: fubterraneis fpecus fodientesratque cuniculis omnia munientes^ Vt quotiens uiolarentur liberos haberent ad fugamexitus:inuicem quoq; fubter terram clan culum commearetfpecus Se fubterraneas uias fuperne quibufdam in locis hian' tes ad uentos & lucem excipiendamperforauerant,Impetus eorum Romani pri ludsroi? re mumcontempfe^Verumpofteaquniuerfa prouincia tumultuata eft:& qui bellio fub ubiqj gentium erant cum eis confpirauerunt,Tune cognouere atqj intellexeru nt A driano. quam^raue&periculofum bellum exortum forettmulta enim mala in Roma/ nosipartim clamtpartim aperte edebanuafcifcere multos etiam externorum prsc dx:&: lucri cupiditate:6£ fere ut ita dixerim uniuerfus terrarum orbis ex motu Iu / diorum concufTus fuit.Tuncergo Adrianus minime cundtatus:prazcipuos Romanorum ducesaduerfuseosmifit.Quorumprimus lulius Seuerus in lu- Tuli*Seue/' dseam exBritanniauocatus.Hicminimeaufus eft proelium committere,Nam rus. & multitudinelongeimparerat ad decertandum & hide (alute defperauerantj Adriài le/ Igitur diuifos adortus carptim utquofqj poterat comprehendens prò multitu gatusiniu dinemilitum:atqjtnbunorum:tumabalimentisi commeatu interclufos rar^ daros. dius quidem.-fed minore cum periculo penitus oppreffittpauci admodum eua' fere:atqj a carde fuperfuerunt, Arces eorum quinquaginta celeberrima directe ludaróru funt:uici ad nongentos:& octogintaquinqj qui fané frequétes:& nominatifTimi clades fub erant direpti:& mox igne confumpti funt. Viri in excurfionibus:& in proeliis^ adriano. - ipfis ad quinquaginta miliacaefifuere,Fame morbis ac igni ingens multitudo abfumptaert.fic fereomnis ludsea defolataeft^Quatncladem etiam ante beh lum, multa ipfis denunciauerant.Nam Salomonis fepulchrùjquod illi in fu^ Salomóis premo cultu: SC reuerentia habebant fponte:8d nullo impellente difcuflum cor fepulch^. tuitjlupi atqj hyenar pa.fftm per urbes incidentes ululabant, Non fuit incruenta uiftoria Romanis.Siquidem multi eorum occubuere3QVare Adrianus ad fe^ natum fcribens eo minime ufus eft principio quo catteri imperatore« confueuc ratit, A d hunc fcilicet modum.Si uos 8c filiiueftri ualent bene habet^Ego 6C/ exercitus ualemus.Seuerum demdebellatis Iudausin Bithynià mifit Adria' Non quidem ad bellu :fed indigebat prouìcia prazfide :& gubernatore iu lulii feueri fto fapiéti;6c qui in dignitate fuiilbfcautforitaremqj haberet quas omnia in eo" laus ? CC ADRIANI Dionis "pa merant. Hic res'bithynicofum tam priuate q publice ita diTpofuit:& còrrexiftut ttòu nosomnes Btchynuinhàcufqjdiemfempereiusmemoria faciamus:&hicfuic ludaicibrlii exitus. Alani. Exortumeft moxalterùbellumab Alanis/Sunt enim maflagetx)auctore pha MaiTagete rafmanc^Ht'cmediam grauiffirnedeuaftauitArmeniam quoq? & Capadocia lacelTiut.Demu Alaniacceptapecuniasft:donisa Vologazfopartim inductupac Flauius ar timitemq>timebat Fliutum Arrhianumtquituc Capadociaeprarerat ab armis thtanus. qui eaere. Adrianus per ha:c tempora xdem louis olympii in qua 6C ipfius ftatua Iouis olym fuit Athenisxdtficauit^mpofuitin ea draconéex India deportatum.Feftapr# pit aedes. terea liberi patris quod apud eos maximum eft princeps in uefte indigena ma' -A thenis gnifice concelebrauitratq? templum eius quod Graci Panhellinon uocant a: d i fi Liberi tem careeiscóce{Ttt:ceitamen&ludosinftituit:pecunias multastfrumentumannu' plurri. um:8£ in fu per uniuerfam Cephalenia Athenienfibus elargitus eft.leges multas tuIit.Sedillud in primisfanxit:nefenator:autabipfo:aut per alterù tributo con demnaretur.R.omam cumuenifTet:atqjinquodamfpe(itaculo aurigam quéda liberum fieri cum clamore populus rogarer.Refpondit per tabellam docens ini-' quumafehocpetimtalienumferuumliberùfaceretNe domino eius uis:& in' iuria fiat. Morbo deinde tentati coepitjfiquidemfanguis quiei cófuetus eratpeC nares effundiTunc maxime abùdauittdefpenta eft falus:8i uitatquaproptet Comodus cuadhuc fanguine tranfmilTurus efTet,Commodu Luciu fuccefloréfibi: fii Ro Caefar de/ manis Gaefaré defignauit.Seuetianù uero:&FufcùnepotéeiusquodtIlud xgte fignatur. ferre uiderenturfufpectos &inutfos iuffit occidi.Quorum alter nouagenarius: impreca / alteruero decem &octo annos natus erat^fed Seuerianus priufquam iugularetuc tio feueri i igne popofcitratqjincéfo thure Vosinquito deiteftorme nihil mali cómififfe, adrianum. De A driano hoc tantum imprecorjut cum mori cupiet non pofli18C quidé mor* tuus eft. A drianus poft morbumlargum fsepius fruftra inuocata morte : fepeéc feipfjmoccidereuoluit.Extateius epiftolaq hocipfumfignificat, Scribit enim Seueriam q mtferu m eft mortem optare Oc mori non pofTe, H une Seuerianù T raianus fu e/ Laus & cefToréaliquando 6c dignum imperio iudicauit.Nam in conuiuio olim quaefiuit mors» ab amicis ut decem nominarent uiros: qutbus fumma reipu.& rerum faftigium demandar!pofletmmuerocompreffo aliquantulumfermone^Inquit.Nouetn per uos difeere cupio.. Vnum ego feuerianum habeo. Similis uir Floruere ea tcpeftate excellétes alti uiri fed maxime celebrestatqj illuftres duo fue/ fortiflìm*. re Turbon:& Simtlis qui etia premia fortitudinis retulere, Turbon uir fuit ma' ximemilitaris:&gubernandiexercitus feientiffimus. Hic primum in prouinciis procurator fuit:deinde prarfeclus pretoriano!*?, In quo magiftratu nihil unqua autmolletautfuperbumgeftit.Seduelutunus de numero Gregariorum militi uixit:Sd alia multa:tum illud maximù fecittquod tota diem cum Imperatore ue£ Froto cor/ fabaturtad quem ptarunqj poft mediam nodlem accedebatrquo tempore esteri nelius ora/ ferehomines dormire incipiunt.FIoruit etià Cornelius Fronto:cuius in agendis tor. caufis prim* partes erant Hic aliquando peruefperi cu a coena domum rediret, ' Audiuiffetqj VITA CXXXXV. Audiuiffetqj eum cui patrocinium quandoqj pollicitus fueratrcaufam agere in uefte fenatorta:quam tunc habebat iudicium mgceUus eft, I udicefqj falutauit. N 5 di cés aue:qajE matuttna etac falutatto:fed uefpertino ufus uerbo faluete in fecto uobis imperatoremtqui nobis prò ilio fucceda^Quem uobis damus 6C poi ti excelTit. licemur^enerofum/nitem^manfuetun^mifericordem atqj prudentem:8C qui tieqj temerarium quiddam propteriuuentutem:neqj per fenectutem negligen//- teraut timidefacerepoterit.Sublegtbuseducatum:&qui fecundum moreš pa/ tria: princeps R.eipub.& dux exercituum fuit:&: qui nihil eorum ignoret: quse ad Imperium pertineant:omnibuiq> rebus puichre uti poterit.Hunc Si fi cognofcà Antonin* fupca omnes homines ocio deditum:5C inuitum Imperium Si fummam rerum p{us imp. capefferej T amen ut exiftimo nunquam aut uos aut me deferet aut neglige^ ,M. Anni' Sic Antoninus Imperator creatus eft^ Sed cum illi uirilis ftirps nulla foret, uerus. Commodi filiumadoptauit^Adiundto etiam Marco Annio Vero:uoluit enim Catilius. inlongumtempuseos qui poft fe Imperaturi e0entj Hunc Annium Marcum Annius ue prius Catilium nominauerant Nepos fuit Annii Veri:qui ter conful: atq; etiam rUs ter cof» tribunus fuerat, Vtrofq? adoptari ab Antonino iufTitsMaiore tamen honore prò Magicis ar fequutus eft Verum eum propter cognationem qua; cum ilio intercedebat:tum ttb^hydro propter aeratemi quod uiuatiore di fortiffimo mgenio cognofcebatur: ex quo pifimcura illuni. faepe per io cum ad fenfum uerbi Grxci refpiciens: minime aptum iudiciis uit. effe dicebat.Cxterum Adrianus magicis artibus 8i incantamentis quibufdam Adrianus aquam omnem inteicutem, eduxit: qua tamen rurfus di celeriter repletus fuit. CC ii .*-r" h' CONFLÀGR.ATIO MaftoK barbarus. Adrianus opcat mor tem. Hermoge/ nes m edi'/ cus. Vi/ talia Tub marmila. Medicorù turba no / xia. Adriài mors Se Ce/ pulchrù. Augurti fepulchrù. Adrianuf natura mi tis. Vcfiui co fiagratio. Vefuutus mons. Poftqua igitur morbus auctus eft:& ut cùq; adhibitts remediis in die s deficiebat moridecreuit,Sa:peautuenenumautgladiumpofl:ulabat&fruftraquidem:nul lus enim porrigebat, Pofteaquam autem promifla pecunia Si data uenia nemo eif obtemperabat, Accerfìt Maftorcm quendam batbarum nomine genere laxigem quohominepropterrobur&audaciampLerunqjin uenationibus ufus fuerat, Hunc partim minisjpartim magnis pollicitationibus imputi t:atqj coegitut cxdc fibiinferret.Circunfcripfitqjlocumfub marmila: quem Hermogenes medicus demonftraueratiquo lsetaliter percuflo ftatim fine dolore expiraret. Sed ubi hoc ci non fuccefTit, Nam Maftor tanto facinore perterritus atque attonitus aufugitr multum in graui morbo de fe conquerebatur:q> nullam poteftatem haberet: nec fibi mortem confcifcere pofTefcmaxime quando etiam multa fuper alios poflet. Demumcófiliomedicorumfuperuitamabftinuitcìbo&potu qui ad falutem, Imo ad morbum exaugendum faceretMortuus eft tandé dicens illud in populo uulgatum^urbamcdicoruminterfecitRegem.Vixitauremànos duos Si fex* ginta:menfes quinque:&dies fex.Imperauitannos uigintùmenfes undecimj Se/ pultus eft in ripa fluuii iuxta pontem Aeliam.lllicenim fepulchrum condi / tum. Jam enim Augufti monumentarci repletumerat, Nec quifquam amplius in eofepeliebaturjnfenfiflìmum omnibus cazdes fecerant, Initio imperii Si fub eius mortem uelut iniufte:& impieoccifi fuerint:quanquà natura minime faruus effet.Nam cum multi grauiter in eum peccafTentud fatis exiftimauit.Hoc ad eo/ rum ciuirates fcribere q> fibi non placerent:ft qui quibus filli erannpro fcelere de/ bebant:faltem prò numero puerorum fupplicia eorum eleuauit. Cóflagratio Vefseui mótis ex Dione, Merula traftulit prò Suetonio Tranqll0' Vb tito in Campania horréda Si miràda quidam obtigerut, Magnus enimignis perautumnum Cubito exarfit.Mós enini Vefuuius qui iuxta Neapolim ad mare uergit, Abundantes ignis fontes habetjolim undiqj altus: ab cuius medio ignis ex onturQua: pars folum igne comprxhenfa fuit:extra hxc or» niafineigneetiam nuncmanen^Exhoc cum cantera eflent ii> _____cóbufta:media uero exufta Si in cinerem redatta iug a cicufr* tia ab antiquo ufqj nunc manent, uodcunqj ambuftù eft: atqj cófumptu rpe concauum factum efbut mons omnis:fi Iicet magnis parua conferre:fimilis eft uenatorio theatro3 Vertex arbores 8f uites habet.Circulus ab igne latior fartus pet dies fumuinoclu flamamemittit, Vt uideantur in eo odores euaporari Si facri'' ficia fieri.Et quidé fempiinterim uero magistinterim uero minus,Sarpe uero cine > res effundit:quando fcilicetaliqd coactu fubfederit:lapides furfum mittit: quo/ tiens uero a fpiritu Si uento uiolaturjfonat Si ftridet:ceu non coatta & conftru^ cftaifed rara Se occulta fpiracula habensttalis igitur efl: uefuuius:& hxc quidem u» eo per annù piumini fitrquaecùq; uero id téporis accidere: quis magna Si prxtct folitu VESAEVI MONTIS CXXXXVI. folitù uifa fintrparua tamen ad cóparationéco^ quze tunc acciderunt: ctià fi oìa in unù conferme":parua exiftimari poflunt.Quae quidé fic habebant^ Viri mul/ ti atqj magni humanà omné naturiexcedentes quales gigantes fcribuntf partim Gigatù fiv in monte partim in finitima regione per urbe? interdiu atqj noctu per terrà ober/ mulachra. rantesj&inaereprocurrentesuidebantur, Pofthsc uehemensficctras &uehe^ Vefxuus tnentes terr^motus fubito fatti funt ? Vtpkniciesillauniuerfa aquisfeaturiret emifit» &montes fubfillirenr.fonitus a cauernis fufctcrraneis tonitruis perfimtles fuper' fte uero Se in terra mugire uidebantur. Mare uero fremebat : 6C cadum refonabat, Pofl hxc fragor immenfus fubito ceu concidentium montium audiebatur, Exi tiebant primum lapid es ingentes quafi ad fumma montium exirent,Deinde tan tus fuit ignis & fumusmt aera totum obumbraret T otum uero folem occultaret ceu defectum^ox uero ex die nox & tenebre & ex luce fadtaz funt. Et exiftima/ bant Gigantes infurrexiffe, Apparebant quidemillorum effigies in fumoiprazte/" tea tubarum fonitus audiebantunputabantalii adueniffe Chaos : uel per ignem •nundum abfumi)Atq» fugiebant parcim ex domibus in uias, A Iti extra, Alti ue *o ex mari in terra m:& rurfus ex terra in mare, Quidam uero trepidi & amentes; utpote qui exiftimabant quod fecurius e(Tepra:fente.Hjec autéfimul faclafunt, Eructibat immenfus cinistoccupabatenim terramare Se aera Si multa quidem alia ficut accidebattlxdebantur homines fcilicet regiones Se pecora t pifees : pra^ terea aues abfumebat^ fnfuper dux ciuitates conflagrarùt Herculaneum: & Po- Herculaeù peù' Herculaneum uero:& Pompeios fedente in theatro populo obIimauit,Tan Pompeii. tus fuit puluis ut ab eo loco in Aphricam Se Syriam & Aegyptumpenetraueritj Vefaeui co feruenitetiam Romam ufqjQuin etiam aerto tus immtnenspuluere oppletus flagrati© frnt.Soletiamobtenebratus obfcuratufqjefl^Nec paruus metus fuit per multos Syriam SC «lies.Nefciebant homines quod factum eft, Nec coieclari unde faclumeft^ Exi aphricam ftimabantenim qu® fupraSe infra erant euerti^Solem in terram defcendere.Cì' pulueris tois autem nihil magni incommodi attuIit.Csterum deinceps peftem grauem at guttis cóv tulit.Cccterum in fequenti anno a terra progrediens igniSj Agente in capania Tu pluit. ut igni Se con flagra tis sedificiis remedia daret:urbem Romam populatus eft^ Pefh's ex u ^atnSerapis & lfidisTemplumetiafepta^Neptuniajden^Thermas Aggrip' cédiouefx P* Panthxum Oiribitorium,Balbi Theatrum Pompeiporticum.Odauis: do ui. Hum cum bibliotheca^Templum louis capitolini cum aedtbus & facellis cóiun Pantheon. <&s confUgratu nt_Vt non ab homine factum malum fed magis diuinitusim^ Dinbtttv ^iiTurri exiftimari debeat Ex iis igitur qua: connumeraui i contentati Iicet quàta riu • Thea/ fuerint detrimenti Se damna.Caberù Titus duobusexiis qui confuleserant, Vt trù Balbi. ^dtficia repararét pecunias in fuper dedit, Donauit prrcterea eorùbona qui fine Portic* pó *h$rede decederà*, Nihil enim a priuato homine neqj ab erario neqj fìfeo cu mul peii. ti Riulta conferrent fumpfit.Ex his quac tue aderant : ofa reparauit: & in altis qui Capitoliti, de nihil egregi ti fecic.Theatrii uero uenatoriu in quo fera: depugnarétt&i Balneù amphithe fibi cognomìe dedicauit Multa quoqjadmiràdafecit,Grues fuicé.Etquattuor atrù Titi. fclephàtes depugnarùt, Alix pterea ad noue mtlia fer« OC cicures iugulata funt: Balneù titi quas CONFLAGRATICI) quas mulieres rio admodum ìlluftres interfecere:uiri prxterea tum fingulari ceiv lamine, Multi pedeftri pugnalala nauibus decertarùt.Theatrum ucro quod ip/ Mulieres f Te confeceratjQum ex improuifo aqua repleuiflfet, Induxitequos &alia mafueta harena de ammalia: qua: omnia facete didicerantrqua: in terra & in aqua folita erantjndu' fcendunt. xit & homines in nauibusrquorum pugnas ita partitus fuerat, Vt hi corcirsei : hi Nauma-v corinthii pugnam committerent, Ahi uero extra in nemore Caii Se Ludi ubi au/ chia Titi, guftus ad hoc ipfurn terra effoderat:etenim eo in loco prima die digladiati funt; Naualis homines &C fera: indefectx Ucus tabulis munito ad facié fimilitudmis : qui item pugnse fi. quaqj circu uallum habebatjfecunda uero die equorum curfus.Tertia triamilia mulachra hominumnauibus depugnaruntaDeinde terreftristpugnafacta, Victores Athe nienfes Syracufanosthis enim nominibus utebantur,Naualiq?pugna depugna runt, Atq? in paruà infula infiliétes Se muro qua: circa monumétù cofectu eiat: iilud cepcre.Harc reprsfen tata funt ad centù dies.Exhibuit deinde quaedam ad- TefTeruIx utilitatem & lucrum, Tefferulas ligneas fuperne in theatrum fparfit,ln quibus fi donatiui. gna erantraut efeulenti au t uefh's:argentiprxterea uafis ÒC aurei:equorum domi/ torum^ecorum.feruorumjQui: qui excepiffent oportebatad diltributores ab ferie;atqj ab eis quod infcripcum erat accipere. Conflagrationis Vefaruimontis Finis. i/m t>Lh L &~£1 >- e \ t'-1fi fi - VPài .lì. \ r Y.V ¦ ; ', Q \ pp -CL 12 L - ^ ^*" fri CCH- "" W-. , ci 6. di' &'*1 1 ? ' J 3/-V i /I D UP š 19 I BLONDUS ; De Roma ' Il | 102008303 cobiss e 2 • ' _ • ¦ 1-1SW- U '¦» SfHv - S5P-'S!L**5