RELATYWIZM JĘZYKA W NAUKACH PEDAGOGICZNYCH Tadeusz Jałmużna Uniwersytet Łódzki, Polska Metody badawcze, techniki oraz narzędzia badawcze są różnie definiowa- ne w pedagogice, gdyż jak twierdzi Tadeusz Pilch spotykamy się z całko- witą swobodą w ich określaniu. 1 Wyróżniamy zatem różne sposoby rozu- mienia metody. Stefan Nowak definiuje ją »...jako określony, powtarzalny sposób rozwiązywania pewnego typu problemu naukowego« 2 i uznaje, że każdy sposób wiodący do tego celu jest metodą. A. Kamiński określa metodę jako »...zespół teoretycznie uzasadni- onych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących naj- ogólniej całość postępowania badacza zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego«. 3 Autor uważa, że metody badawcze są to sposoby zaplanowania i realizowania procesu badawczego. Stoi na stanowisku, że metoda jest zależna od problematyki, czyli musi być pla- styczna, uległa wyobraźni badacza, a także adekwatna do hipotezy robo- czej. Do powyższej definicji odwołuje się także T. Pilch 4 oraz Mieczysław Łobocki, który dodaje, że »metody badań rozumiane są jako ogólne, nie- dostatecznie uszczegółowione sposoby dochodzenia do uzasadnionych i sprawdzonych twierdzeń na temat zjawisk i procesów dydaktyczno – wychowawczych«. 5 Reasumując rozważania na temat metod badania naukowego można powiedzieć, że są to określone, celowe, planowe, obiektywne, dokładne i wyczerpujące sposoby poznawania wybranego wycinka rzeczywistości. Wśród różnorodności podziału metod stosowanych w pedagogice, według T. Pilcha wyróżnia się następujące metody badawcze: Monografię instytucji Eksperyment pedagogiczny Metodę indywidualnych przypadków Metodę sondażu diagnostycznego ŠOLSKO POLJE LETNIK XVIII (2007) ŠTEVILKA 7/8 str. 11-14 12 ŠOLSKO POLJE LETNIK XVIII ŠTEVILKA 7/8 Techniki badań – najczęściej – rozumie się, jako »...czynności praktyc- zne regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów«. 6 Wśród technik badawczych wymienia się ankiety, wywiady, analizę do- kumentów. Narzędzia badawcze są »...przedmiotem służącym do realizacji wybra- nej techniki badań«. 7 Tradycyjnie pedagogika zajmowała się wychowaniem dzieci. Rozwój społeczny i naukowo-techniczny spowodował, że przedmiot badań peda- gogiki uległ poszerzeniu. Współcześnie pedagogika obejmuje także dzi- ałania wychowawcze nad ludźmi dorosłymi, badając procesy i zjawiska wychowawcze dotyczące człowieka w ogóle, w całości, nie ograniczając się do dzieci i młodzieży. Jednym z podstawowych pojęć pedagogiki jest wychowanie. Pojęcie to zawiera bogatą i różnorodną treść. Wielu pedagogów przypisuje wychowaniu szerokie znaczenie. Mówi się o wychowaniu jako celowym i świadomym procesie oddziaływania, a jednocześnie wskazuje na wycho- wanie, jako efekt pewnego działania. Mówiąc o nauczaniu mamy na myśli nie tylko działalność nauczycieli, lecz także bezpośrednio od niej zależną działalność uczniów, tj. uczenie się. Nauczanie, realizowane jest nie tylko w instytucjach dydaktyczno-wycho- wawczych, ale wszędzie, gdzie zachodzi społeczna potrzeba przekazywa- nia pewnego sposobu wiadomości, umiejętności i sprawności jednostce lub grupie ludzi w celu przygotowania ich do pełnienia określonych za- dań. Podobnie jak wychowanie, ma ono charakter historyczny. Mówimy także w języku codziennym, iż nauczanie jest kierowaniem rozwojem jednostki od niewiedzy do wiedzy możliwie najpełniejszej. Po- przez nauczanie wyposażamy uczniów w wiadomości, umiejętności i na- wyki. Przygotowujemy, w oparciu o wiedzę teoretyczną, do działalności praktycznej. Bliskim pojęciu nauczania jest kształcenie, coraz częściej rozumiane łącznie, tzn. nauczanie i uczenie się. Rezultatem procesu ksz- tałcenia jest wykształcenie. Z punktu widzenia przyswojonej wiedzy i umiejętności wyróżniamy kształcenie ogólne i specjalistyczne, czyli za- wodowe. Pedagogika zajmuje się więc całością zjawisk wychowawczych, tzn. warunkami, w których one przebiegają, celami, którym mają służyć, treścią działalności wychowawczej i metodami, które mają jej zapewnić skutec- zność. Należy podkreślić, że pedagogika nie tylko obserwuje i analizuje istniejącą rzeczywistość, ale projektuje jej przekształcenia oraz proponuje 13 RELATYWIZM JĘZYKA W NAUKACH PEDAGOGICZNYCH sposób realizacji tych przekształceń. Istnieje ścisłe współdziałanie między teorią i praktyką pedagogiczną. Jest to bowiem dyscyplina teoretyczna i praktyczna. Pedagogika zajmuje się procesami wyższego rzędu, tj. zachodzącymi między świadomością nauczyciela wychowawcy a świadomością ucznia – wychowanka. Jest to jedna z podstawowych różnic, które zachodzą w innych procesach np. technologicznych, przyrodniczych, fizycznych. Tam z jednej strony występuje świadomość człowieka kierującego danym pro- cesem, a z drugiej jest przedmiot martwy, ewentualnie żywy, ale nie na poziomie rozwoju świadomości ludzkiej. W tych dyscyplinach zapis praw naukowych można zawrzeć następująco: Jeżeli A to B, np. jeżeli zwiększa się ciśnienie to maleje objętość i odwrotnie, inny przykład – jeżeli rodzice posiadają grupę krwi »O« to dziecko, które się urodzi będzie posiadało także grupę »O«. Pedagog, w odróżnieniu od przedstawicieli nauk przyrodniczych czy technicznych, ma określone trudności w formowaniu i przewidywaniu ostatecznych efektów. Wynika to z ograniczonych możliwości wywoły- wania pożądanych procesów w świadomości wychowanka. Trudności w ustaleniu prawidłowości w pedagogice wynikają także z nieostrości pojęć, którymi się posługuje. Są kłopoty w ustaleniu zakresu treści »dobry człowiek«, »sprawiedliwy wychowawca«, »wysokie morale nauczyciela« i inne. Ale historia wychowania przypomina nam, że próbując określić cele wychowania w sposób dokładny i precyzyjny, popełniamy błąd zwykłej indoktrynacji. Zbytnia precyzja celów wychowania i bezwzględne dąże- nie do ich osiągnięcia przekształca wychowanie w tresurę. Przypomnieć tutaj można wychowanie spartańskie czy pedagogikę faszystowską. Na- turalnie, nie wolno popaść w skrajność drugą i w ogóle zrezygnować z ustalania celów wychowania. Inaczej wygląda zapis praw naukowych w pedagogice. Jeżeli A a, b, c, d, ... u to najprawdopodobniej B. Występują pewne prawidłowości, ale nie zawsze możemy przewidzieć efekty końcowe. Przypisy [1] T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 2001, s. 71. [2] Podają za A. Kamiński, Metodologia pedagogiki społecznej, Wrocław 1974, s. 92. [3] A. Kamiński, Metoda, technika, procedura badawcza w pedagogice, Warszawa 1972, s. 37. 14 ŠOLSKO POLJE LETNIK XVIII ŠTEVILKA 7/8 [4] T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 1998, s. 41. [5] M. Łobocki, Metody badań pedagogicznych klasy szkolnej, Lublin 1973, s. 13. [6] T. Pilch, T. Bauman ... op. cit., s. 80. [7] Tamże.