/ 'l< K IOANN. ANT. SCQPOLI S. C. R. ET APOST. MAIESTATIS IN MONTANA STXCIS ET MONETARIIS CONSlLtARII, SVPREMJ HVNGARIAE INFERIORIS C AMERGRAFIatVS of¬ ficii ASSESSORIS, MINERALOGIAE PRQFESSORIS, CAESAREAF. REGIAE AGRARIAE SO.CIETATIS STY- RIAE, CARNIOLIAE, GORIZIAE ET GRADISCAB, OEgONOMlCAE BERNfcNSIS ET APIARIAS LVSATIAE SVP. SOCII, DE HYDRARGYRO IDRIENSI DENVO EDIDIT j. c. t. schlegel; MED. DOCT. .."—i ^ -r-" - i-g—'BQ * JENAE et LIPSIAEt a P ud JOANN. GVIL. HAB.TVNG. MDCCLXXI. 'u , il .-. , , i . . ) 7 . zjS • r . - , • jj. y* ■' { i.tAt i * ■ >;_■ . .. < ■ vi , a: £.i n . ■ ■■■ . . . 1 . j ■ V- i ! Jfji-JL 1 * . I IJi . I--lilST- •: L-V : L'\ , m ■ A •-W r y?* V ■ -T ■':! t w . ZLtrSV s r- A* .Cl *2 ' * . ; ■ ' . • . , ; r ’r‘Vt£7'.. ' 1 «I A. ..I „ .r • I *. . *, inutilem operarn me * V' ■ fufcepiffe exiftimo, Ten- taminam phyfico - chy- mico * medicoriam a* Cel. Viro 10 . ANT. :on SCOPOLI euulgatorum, curata hac no¬ va editione. Au&oris etenim, ipfomet Illujlr . L. B. van Swieten arbitro, in re medica aeque ac hiftoria natural! verfatif- A a fimi, fimi, Anno MDCCtxi. Venetiis typis ex* fcriptum opufcnlum inbibliopoliaGerma- niae minus frequens translatum erat; quin paffim ab eorum ftudiorum amatoribus fruftra defideraretur. lis ergo in gratiam fa&umeft, vt iam exftet libellus, prio- re non tantum foa forma non invenuftior, fed quod praecipuum crat, in noftris etiam regionibus parabilior. Inftituta ab * . ♦ auftore minerae hydrargyri folers per- ,|crutatio fufficerec pro commendation© iftiusmodi tentaminum: at enim vero ac- . '' "■ * * , «* * ' \ ‘ ", * ceffit adhuc medicis ,quidem pra&icis po- tior de morbis foQorum hydrargyri per* utilis quoque & eie'gans tra&atio. Quid- ni igitur probetur noftrum ftudium tam digna attentions ac aemulatione fcripta vberius diftribucndi? Scrib. Ienae, menf. Jul MDGCLXXI*. LECTO- LECTOR! BENEVOLO AUCTOIi P auca funt , facilia, & Hijioria No* turalis increment dicata expert* menta , qu£ tuis Hulis fuijicio , V optime. Htsfi diu quidem , ««» evulga*. rem, probe gnarus , operojiora ab illis defiderari , gw, «* Aoc tot tantisque in* Mentis iUuminato feculo , Chymica trafiant. Vicit tamen verecundiam innocent voluptas il - A 3 ’ & PRAEFATIO. la enarrandi, quae has Hydrargyri Fod'tnas fepe adeuntes, follicite qiuerunt. Ac uti- nam, Naturae rerum cupidi , fuarum quoque Provinciarum tbefauros rerum naturalium fedulo querevent & evulgarent.\ nonne cul- men perfefiionis ha facile attingeret Philofo- phia Naturalist Po(lulat fane offcium boni Civis , ut nudum fugiat laborem , quo ilia innotefcant, unde Principum utilitas, commer¬ c'd copia , indeque nata Generis Illimani cem~ moda preecipue pctuntur. Sed & notio Divi- nitetis, ejusque omnium rerum Opijex ado - randa Sapient ia , ex ip fa rerum cr eat arum .. •• . a . . . 1 . * fcientia & inquifetione dimanat . Habet cnim DEUS Tertimonium, inquit Ter- tullianus, totum hoc, quod fumusj & in quo fumus : fumus autem. in hoc mundo tanquam hojpites introduSli , vt ea vi- dea- PR AEFATId," deamus, Usque utamur abunde , qua , Archie tetti mens immtnfa, in noftram utilitatem, valde bona creavit. I lac ratio me movit , ut t defcriptis Carniolse plant is, in lapidum na i turam , qui in Fodinis Idrienjibus paJJIm at* currant , pro viribus inquirerem , & csufas curationesque tnorborum gent is hujus , fideli- bus experiment is invent as, publici juris fa* cerem. Ut mam datum fuijfet par volantati otium, nee plura experiri cupientem cure in - utiles retinuijjent «. Ego enint idem de meis fcriptis vere dicere pojfum , quod olim de fua Chymiamagnus Boerhaavius*. Ah quo- ties inter htec felices praedicavi Scripto- res, qui otio abundant ad excogitan- dum, digerendum, perpoliendum, quod meditantur, opus! Ego millenas pat fus interpellationes, abrupte free con- A 4 fcrip{? T Pr AES'AT IC^ fcripfi, longe alia daturas, fi quaefitum feceffum haberem, & otia. Non 'tamen fceuitet eerutn, que hactenas inflit ui^ cum flak ttmanfam dabunt Pofleris , ut fupp leant Ida* tus , out deligant veriora; flcque utiliflimum Naturalis Scientia ftudium majora ca¬ piat incrementa. TEN. TE'NTAMEN PRIMUM DE Minera Hydrargyri. Abfolutam Fodinarum Idrienfium hi-' ftoriam tradere, Inftituti noftri ratio minime poftulat, fed uni¬ ce proponere vifum eft obfer- vationes aliquas circa analyiim, viresque rerura praacipuarutn, quas eaedem Fodinae diviti finu fovent. Novi quidem cla- ros, hacdefuper, fcripfifle Viros, fed fecit raritas hujus minpree, ut verum ejus examen hucusquelatuerit, cujus tamen notin'a Litho- logice Cultoribus non folum utilis, fed etiam neceflaria eft. Mira quoque, & van a pluri- ma, de minera Hydrargyri, in libris tradita reperiuntur, quibus credere non potui, pri- usquam na£lus occafionem, in eorum verita- tem, propriis obfervationibus diligentius in- A 5 quire- io De Minera quirerem, Ille enim, in Natural! Philofb- phia, procedendi modus praeftantiilimus mi- hividetur, quo, line ullahypotheli, &falla- ci auxilio librorum, rerum proprietates pro- priis oculis ita quaeruntur, ac ft de illis nemo hominum fcripfilfet unquam. Cafta haec ve- ri certique in Phyficis comparand! norma, nul¬ la errorum caligine obnubilat intelle&um, quorum mater inanis ell;, fidisque experi¬ ments deftituta fpeculatio; pater autem, a£ fen fas praeceps Viris illis, quorum authoritas obcsecat oculos, ligatque manus, ne ipfi vi- dere, & experiri conemur ilia, quae in eo- rum Icriptis tradita reperiuntur. Eruenda eft itaque veritaspropriis oculis, qui foli verado¬ cent, Scriptordm erroresdetegunt, Naturam explanant. Antequam autem de prsecipuis lapidibus Fodinarum Tdrienfium verba faciam, pauca qusedam de eorum locis natalibus bre- viter annotare, neceifarium elfe duxi. Tdria aliis Hydria, a Graeca forte voce v$a>g, feu fluvio ejusdem nominis, vel amultis, uber- rimisque fontibus ibidem fcaturientibus, no¬ men adepta, eft Civitasmineralis in gradu46. poftta, cui ad folis ortum adfidet pars ilia Carniolice , qu 9 £ GodoiUiziurn & Hipperlabacum continef, ad meridiem, & folis occafum Co- mitatus Gortzienjts ; ad feptemtrionem Jurisdi - Elio Tolmincnjis , & pars aliqua fuperioris Car- niolice repentur, Ambiunt earn undique col¬ ies herbidi, & abietincefylvse^ &quidemver- fus occidentem Nicovce rivus, Idriam praeter- fluens, & mire faspeintumefcens, fuam ori- ginem Hyd rargyri. ii gincm habet, ad Septemtrionem inferior Idria reperitur, cum finitimis montibus, ad Orientem vero fitus eft Mons Vogelberg , cu- jus fylveftre jugum per varios vallium iinus vicinis montibus paflim unitur, dum ejus ima pars, feptemtrionem & orientem verfus di- latata, in tres herbidos colles, totidem prae- 1 cipuis vallibus interceptos, pulchre dividitur. Nulla vero Idrienfe folum ornat frugibus laeta planities, fed undique eretti montes, fte- rilesque colles Idriam, ima valle fepultam,. ambiunt. Attamen quo minus aratro infueti montes Cereris laeta donaminiftrant, tanto magisVul- cano arnica eorum vifcera, inaeftimabili the- fauro minerae mercurialis, fmgulari Naturze beneticio, luperbiunt. _ Inter hos emmet, medius ille collis praedi£li mentis, ex quo ul¬ tra tercentee mille libree, puriffimi hydrar- gyri, quo vis anno eruuntur. Superficies ejus arida, Quercubus, Geniftis, Arnica, aliis- que fterilium locorum cupidis confita plan- tis, conftat humo vegetabili pauca, & terra martiali plurima, rubra, bolari, cui rupes calcariae fubjacent, hisque ftrata cretacea va- ria, diftintta & paftim inftrata fchifto molli, nigro, friabili, quod optimum venae metalli- cse incipientis fignum conftituit. IngrefTus Fodinae duplex:, diftantia, inter utrumque, pafiuum 293, lineare&a; defeenfus per fca- lasfex., gradusque lapideos 417, quarum fi¬ tus eft talis, ut cathetus paflus habeat4j. 5^ bypothenufa 79. 2. 7 , bafis 2 s j perpendicu- laris , r r! 12 Da Minera laris dufta ab antro Diva Barbara eft pafs. 1115 latitudo fumrna fodinarum pafH 236; longitu- do3i6: divifio ab eodem antro, in catnpos, feu plana quinque; diftantia plani primi ab ul¬ timo, paff S 9 '-, direftio venae metallic® me- ridiana, hora decima fignata ab acu magne- tica; latitudo ejusdem abuno pede, ad binos pallus excurrens; longitudo fumma haftenus obfervata paflimm fere 40. Partem jacen- tem, pendentemque facit utplurimum lapis calcarius, unitus terr® argillace®, bitumino- f®, nigrae. Inter ea plana, plurimis inlocis, vane exj cavata vifcera montis, fcatent fluido femime- tallo, Hydrargyro videlicet, modo petra vefti-- to, modo vero nudo, puriftimoque. Pri- mum voco petrofurn, aliud vero nudum. Hy~ drareuri petrol! pr®cipu® varietates, funt e®, qu® fequntur. I. Hydrargyrum petrofurn homogeneum, cola 4 rtf hepatici G'diegen Erz. Centumpondium, habet Hydrargyri lib. 7$ Unci® fexpulverifat® miner®, requifito igne, in retorta vitrea, tra&at®, dederunt, i.Mer- cui'ii vivi unciam unam, drachmas quinque, & grana quatuordecim. 2. Cinnaberis drach¬ mas tres, & grana triginta. 3. Capitis mortui, ftcci, nigerrimi, pulverulenti, unciam unam, & drachmas duas. Perierunt itaque de tota mafia, unci® bin®, drachm® quinque, & grana quadraginta. Cinnaberis h®c, cumli- maturt HirBRARGYRi; 13 unatura ferri, fummo igne, redu&a, dedit Hydrargyri drachmas binas, & grana quinqua- ginta, hinc veri fulphuris erant grana quadra- ginta. Caput mortuum, igne toftum, de arachmis fenis unam amifit, cum odore foeti- do, fulphureo, acrij Vapor hie cupream la- minam albis floribus nffinime inquinat. Idem caput mortuum, cum oleo tartari per.deli- quium haudquaquam mutatur, cum fpiritu vi- trioli leniter effervefeit, ex affufo vero fpiri¬ tu nitri fit ingens ebullitio, cum fummo calo- re, denfo, rubro, & uberrimo fumo. La- tet itaque in hoc refiduo principium inflam- inabile, quod color, odor, & nitri detona- tio demonftrat j nec non terrabolaris, abaci- do vitriolico, ignis efficacia, alcalinatti natu- ram adepts. II. Hydrargyrum petrofum homogwmm mica* ceutn rubrum , Gediegtn Erz in Rothjlein. Centumpondium pulverifatae minerse, men'* ftruo nigro tra&atum, dedit i.Hydrargyrt puriflimi lib. 77. absque feetido odore. 2. re- fiduum atrum, fpongiofum, fubcompaftum, & aquam viridi colore tingens. 3. fubftan- tiamrofeam, porofam, leevem, retortee fun- do firmiter adcretam, cum fpiritu Vitrioli & liquore nitri fki, minime effervefeentem, be¬ ne vero cum fpiritu nitri. Ebullitio heec val- decalida, &cum albido fumo, ubi evanue- ,rit, relinquit liquoremturbidum, album, cum fupernatantepulvereflavo, & maculis caeru- De Minera *4 leis in vitro paffim apparentibus. Sic acidum fuJphuris ab oleofa tartari fubftantia penitusin- volutum, atque irretitum, foetorem nullum fpargit. Parsejus inflammabilis, terreo mi¬ ners; principio unita, colorem atrum, in re- fiduo,produxit. Ac&urr. vitrioli dilutum, & alcali fixum uniri nequluntterrae alcalinee, in* deque pellere latentem faiis fpiriturn, prout fapit acidum nitri, unde ebullitio, furnus albus. III. Hydrargyrumpetrofum homogeneum friabi- U fplendens colons hepatici. Gediegen Erz inMildzeig. Centumpondium cum calce viva tra&atum,. dedit i.»Hydrargyri lib. 76. j, 2. refiduum ci- nereum, vix coheerens, cum aqua non efFerr vefcens, cum fpiritu nitri mire & valid® fire¬ mens, quaabfohita ebullitionemutatur inpul- templumbei colon's, quae aqua diluta, cum oleo tartari per deliquium valide effervefcit, nitri fpicularegenerantur, iu fundo veto fub- iidet alba, floccofa materies. ■IV. Hydrargyrum petrofum homogeneum lamel* latum fplendens friabile nigrum . Gediegen Erz , in Schivarzen Schifer . Centumpondium continet Hydrargyri lib. 36. Minera noftra quo nigrior, eo vilior eflefo- leL Ergo terra eft peregrina, non metallica, qualis igne chymico, aut fimplici conculTu, nafeitur ex hydrargyro puro, obfervante Boerhaavio. V. Hy~ Hy D R A R G ¥ R I. V. Hydrargyrum petrofum homogeneum fub* rubrum, argenteo nitore. Gediegen Erz mit Igngfrau Silber zart neu gefchrenket „ , ,v Centumpondium, coa|R, Hydrargyri lib. Differt a Varietate priMij, color^mjjriAfem-. rato, exterm fuperficie polling (i* pius adfperfag fubftantia veto inicis afgenteS* ubique nitente. / VI. Hydrargyrum petrcf&m homogeneum, plum* bei fere colons. _ < Recht gediegen''Erz, Centumpondium continet hydrargyri lib. 734. A priore diverfum eft defe&u interni nitoris, externi pollinis, plumbeo quad colore. VII. Hydrargyrum petrofum homogeneum fria~ bile nigrum, tuberculis Jubrotundis foliaceis nitidis txafperatum, Koralien Erz. Centumpondium habet hydrargyri lib. |. Lapis eftlevis, anthracinus, fragilis, parties lis argillaceis, & modico fulphure con- ftans. Quae fequunturVarietates, fiunt partibus he- terogeneis & difllmilibus. VIII. Hydrargyrum petrofum, lamellismnaberi* rtis & tydrargyro nude variegatum . Gtdifr ^ 16 De Minera Quekflw' emgefchrenkt. 5Cet%m|0ndi'urn, eonchis calcinatis, de- lit ft ac]fadKQj9idi^1J|d,br£e, guttas quatuor. 2 . HyMra|gy^iJipN|HBra ,Cu m paucis ejusdem a 9 a ^%l ttis ' y>y»'y^»ubrvi pulverulentura, fufc^'^ereuW^-^fC vrum pethjfum album r, cinnabtri ru* Wom/V^riwltfu m\ \ * •f^^Vcis^ch^rz mit ZinHober. Centumpondium, cura teftis ovorum calcina* tis commixtum, dedit, i. aquae lirapidae gut-, tas 15, dein olei ruffi, fupernatantis, guttas 7. 2. hydrargyri eidem oleo immixti lib. fere 22. 3. aquae prioris guttas iterum 1 4. 4. refiduum jficcum, fufco-cinereum. Aqua praedi&a, ab affufo fpiritu nitri, loturse earnis colorem, a liquore vero nitri fixi, viridem, obtinuit. Mirum videri poflet, lapidem adeo pondero* fum, hydrargyri adeo inopem elle. Hinc hydrargyrum in pyrite nullum, fed unice ad- fperfum: Hinc Pyrites non matrix } fed comes hydrargyri. 0 jfungfrmi Silber in Wafer Kiefs. Caete- Hydra rgyri. *7 Cseteras varietates omitto, quae ad has com¬ mode reduci poilunt. Gravitas fpecitica harum minerarum, inde¬ que per proportionem edu&us valor intrinfe- cus, propriis, & amiciflimi do&iflimique Viri P.Nicvlm Poo a, e Soc. Jefu , in Univerlitate Graecenfi, Mathefeos PioleiToris, obferva- tionibus, & caiculis accuratiflimis, bilance non illa^^ymulus eft II ekck e li u s, fed quam habet Cl. nec non aqua niva- li, & lS£o temperate calido fa&is, diligentif- limq_invefrta^ Jequenti Tabula delignatur. 1000 lib. 60. 1000 28. 1000 40. 1000 30. 1000 59* \ 8 1000 63./1 1000 10. IOOO 12 , 1000 1 6 . 1000 “ 35:, una cum ferro Qui calculus Docimaftico examini proxime accedit. Ex his mineris unum natura prodit Hydrargy¬ rum, quod tamen ratione modi, quoacquiri- tur, triplex dici poffet, nempe Profluens, Ex-. h'fiUum , Exjmlfum. Primum intra fodinas, in B lapi- "VJ 1 I, 2461 IX> 2800 X. 3989 ifc De Minera lapidum fiflfuris, aut cavitatibus, fenfim colli- gitur, &dato exitu, parvaquidemcopiafimul, fed faepe adeo afliduo extillat, ut intra o£ti- d.uum, o&oginta quoque librae colleftae fue- rint. Secundum educiture mineraviliore tri- ta, & aquae beneficio, ab inutiii terra, & pe- regrinis-for dibus liberata. Tertium vero eft illud, quod per adfcenfum, in fornacibus, ex minera elefta, ignevalido expellitur, eodem fere modo, ac in Almada Hifpapics, absque fer- ri difpendio, aut calcis addlfione, fed folola- pide, ignis efficacia, in calcem ufto, deque fulphur abforbente, quo vinculo foliito-, hy¬ drargyrum in furno elevatur, cuju^rrna pars, craterem fovens, retortae fundujrf, fuperior retortas terreas gerens, coliuffi* camera vero e retortis exftillans, colligens hydrargyrum, excipulum eemulatur. Quomodolibet autenx ©btentum fuerit hydrargyrum ft probe depu- retur, idem Temper & unum eft, eademque fpecifica gravitate donatum, nempe adaquam fehabet, ut 13.509 :r ipoo, quae proportio diverfa eft ab ilia, quam tradidit Walle- *ius Quid ergo volunt illi, qui nuda manu minime ta&um, intra fodinas, procul ab aeris externi afflatu, faccis coriaceis probe inclufum, colligunt hydrargyrum? cur non ftmili modo jubent colligi fontanas aquas, in¬ tra vifeera terras, antequam in ejus fuperfi- ciem Iseto gurgite erumpant? Mifereor ego phantafise devotis hifee filiis adeptorum, qui oleum operamque rebus impendunt inuti- libus. Cum Hyd rargyri; 19 Cum vero puri dim o huic Semimetallo a Natura datum fuerit, milk fub fpecierum ftmula- cris ftultos ludere, utor verbis Celeberr. Boer- HAAVII, atque jocofas perpetua, novasque femper induerefiguras , ita non mirum eft, fi in intimis quoque terras receffibus, diverfimode larva- tum apparcat. Nulla tamen vefte frequen- tius ibidem iriduitur, quara concreto illofofi fili terreo-falino, ex acido yitriolico, & terra phlogiftica fafto, fulphure videlicet, excujus unione, mixtum iilud metallicum, rubrum ponderofum efficitur, quod Cinnaberis naliv » vocatur. Haec vero non una eademque for¬ ma in his fodinis occurrit; modo enim lamet- lata, mo do granulata, modo denique cnjjlalli- fata fe prodit. Cinnaberis nativa lamellata conftat laminis tenuifllmis, vitrese fere fragili- tatis, coloris rutilantis, nitoris elegantiffimi, quarum magnitudo tres lineas geometricas ra- riffime excedit. Inhaeret haec 1. fpato vitre- fcenti lamellato, rhoniboidali *, 2. Hydrargy- roVUI. 3. lapidi calcario. Texturalamellata, particulis aqueis uberioribus prsecipue debe- tur, ac forte etiara lociangufti», in quoejus- modi generatio primo pera£^a furt. Color vi- vidus, a majori copia fulphuris unice prove- nit, & arfto loci carcere, ut docet Sandara- chte color ruber, a fufione Auripigmenti, ia obturato vafe, produ&us. Cinnaberis gra¬ nulata obfcurior, fplendoris expers, fit ful¬ phure pauco, & particulis heterogeneis argil- laceis inquinato. H 3 ec, e lapidis fuperficie, ad lineam unam, raroque binas, excrefcens, fria- bilis, fpongiofa, rara, variosque gyros & fpiras B 3 effor- 20 De Mi&era efformans, reperitur, i. in lapidum filfuris, margae argillaceae, & fpato pafllm immixta; 2. in fpato cryftallino, dodecaedro*, 3. in par¬ te jacente, < 5 z pendente venae metallicae, omi- ne infaufto 4. inpyrite amorpho, luteo, fcin- tillante; 5. in Hydrargyro IX. Sive vero la- mellata, five etiam granulata Cinnaberis na- tivafe prodat, nuncjuam copiofa, feu in maf- fas grandiorescoagmentatareperitur, ledpar- ca copia femper, di&isque lapidibus fuperfi- cialiter unice adhaerens, qui modus nafcendi, anoftris, aptiflimo nomine, anjlutig, foletde- notari. Cinnaberis ultima fpecies, quamvo* co cryftallilatam, conftat cryltallis feffilibus, rubini colore, arcani duplicati facie, aggre¬ gate, folidis, pellucidisque. Ejusmcdi plu- res microfcopiofubjeftae, apparent modopy- ramides quadrangulares, modo prifmata te¬ tragons, fepius vero polyedra irregularia, & insequalia repraefentant. Solo fere colbre, & magnitudine, differunt a cryftallis fpatolis, rhomboidalibus, vitreis, de quibus paulo in- ferius agetur. Conftant particulis lapidofis, homogeneis, inacidoprimigenio folutis, aqua dilutis, occurfu pinguisinflammabilis, ex ea- dem prsecipitatis, & appulfu continuo lapi- dese lubftantiae fenfim au&is & condenfatis, quarum rubedo, afulphureis, aliisque exha- lationibus duntaxat proficifcitur,exemplo Cry- ftalli montanas, quae arfenici, & antimonii fumis, penetrata, rubrum colorem induit. Eadem eft origo colorum in gemmis, aliisque cryftallis, quaeeterrae vifceribus, non raro, eruuntur. Frequens harum Cryftallorum pro- • ' ' ventus Hyd rargvri. 21 VentUS eft in locis Swietenidnis & Haubtmannienif, fodinarum noltrarum, unde optima quoque minera hodiedum elicitur, ad profunditatem paftum 102. Loca heec, dum attends luftrar rem oculis, vidi fifTurasminerae,&inaniahinc inde fpatia, cryftallis hifce rubiniformorbi- bus ubique nitentia, evidenti parafiticse ea- rum indolis. Ex his apparet, quousque iis credere debe* amus, qui Cinnaberim nativam, m ufus Me¬ dicos, adeo facile ducunt, mirisque laudibus efferunt. Ego fane earn ha&enus adhibui nun- quam, nec, ut abaliis adhibeatur, authorero. Anceps utique, periculofa, & a foro confci- entise vetita res eft, dubiis uti remediis, imo talibus, de quorum noxia indole juremerito dubitandum eft. Quis novit naturam rerum illarutn, ex quarumconcurfu, in terrae vifce- ribus, Cinnaberis nativa confurgit? Novimus ecquidem, ex fulphure & mercurio,'debita copia jun&is, fa&iciam confici, fed an fimili enchireii, ex binis hifce folis, nativa oriatur, omnino ignoramus. Interim fcimus; mine- ras faturare rubras, dira labe arfenicali ple- rumque infeftas elTe, ut docet argentum ru¬ de rubrum, feu minera Cinnaberis, Fodina¬ rum Schemnizenftum; concretum illud cocci- neum, lamellatum, lucidum, mineris ferri Styrice interdum adcrefcensg Sandarachae ru- bedo •, rubinusarfenicalis • arfenicum rubrum; aliaque fimilia. Examinent itaque Medici Cin¬ naberim nativam, priusquam ea utantur, vel, ilia negle&a, fa&iciam ufurpent. B I Neque De Mivera %* Neque aliud eft Minium antiquorum, quam Cinnaberis nativa, de qua, in Ibiria & Colchide mta,meminereTHEOPHRASTus,DioscoRi- deSj & inde PuNius.Elegantiftimohoc co¬ lore veteres Deorum fimulacra, & ipfi Roma¬ ni duces, in triumphis, fuas facies illiniebant, ut ideo a Plinio , inter pigmenta magnse au- thoritatis, relatus fuerit. Eodem colore cera oiim tingebatur, corrigendis locis idonea, de qua, in Epiftolis Fmiliaribus, bis meminit Ci¬ cero. Quod vero noftra Cinnaberis fit mj- titum Anti quorum , velindepatet, quod The- fhrastus nativum minium valde durum & faxeum, Dioscokides, e lapide quodam, in Hifpania, produ&um, Vitruvius autem glebam roetallicam, rubro polline, &Hydrar- gyri nudi globulis, feu, utillevocat, lachry- mis, adfperfumefiedixerint, quaenotaeomni- no conveniunt Hydrargyro fulphure mineralifato: minera rubra. WaLLKKII, quod LlNNJEUS in Sufi. Nat, vocat- Hydrargyrum rubntm pyritico- fum, male tamen,cum martialiprincipio omni- no careat, fine quo, tefte Henckelio, nul- lus pyrites efie poteft. Ex di£tis hucusque conftat, Minerae no- flrae principia conftitutiva tria effe potifti- mum, nempe . I. Hydrargyrum. Mirabile hoc Naturae produ&um, particu- lis metallicis, cum principio mercurificante, & inflammabili pauco, in unum mixtum aqueo- terreum debito modo jun£tis,conftare docent Viri Hyd rargyrt. 23 Viri Ciariffimi Becherus,' StHALIUS, Nett- Mann us j & alii. Verumtamen terra prims vitrefcibilis, & fecunda inflammabilis, minus vero tertia, in his Fodinis reperitur, ut patet ex maxima falis acidi copia, in terris bolari- bus, lapidibus calcariis, & concretis bitumi- nolis, ubique latentis, ex defeftupartium me- tallicarum ex abfentia falis communis. Haec, & alia nos admonent, nimium infirmas efle noftras facultates, quoties ultra metam, a Creatore politam, temere excurrentes, de rerum principiis difputamus. Tutius ergo inhi- betur praceps conclufio, expermentis creditor. Boerhaavius. II. Sulphur. Mixtum hoc ex acido primigenio inflamma- bili ineffe minerae noftrae, docent 1. Color plerumque ruber. 2. Cinnaberis nativa. 3.Cin- naberis fa&icia, ex omni minera fola, parabi- lis. 4. Flamma caerulea uftulatse minerae. 5. Odor acutus. 6 . Antimonii regeneratio e reduftione Cinnaberis, opereguli. Proportio diverfa eft, ratione minerae plus minus rubicundae. Hanc ut invenirem, in- didi retortae vitreae centumpondia quinqua- ginta minerae optimae tritae, ablutae, ficcae, & probe depuratae:, indeque, ignedebito, ob- tinui: 1. Aquae limpidae guttas fexdecim. 2. Hydrargyri nudi centumpondia feptem, & librasyiginti. 3, Cinnaberis centum pondia quin- decim, & libras triginta o£to. 4. Pulveris atri inroftro, collo, & ventre retortae, centum- B 4 pondiurtt De Min era. 24 pondium unum, & libras o&oginta. y. Refi- dui indpidi, nigri, licciffimi, centumpondia undecim, & libras feptuaginta. Cinnaberis preedi&ae centumpondia quatuordecim, cum aequali copia reguli artimonii limplicis, apto modo reclu&a, dederunt iterum, 1. Hydrar- gyri centumpondia undecim, & libras viginti quinque, cum putrido odore. 2. in collo retortae, erant Hlamenta cana, tenuia, una cum arfc>ufculis elegantiffimis. 3. In fundo erat antimonium regeneratum, ponderis cen- tumpond. fexdecim, & librarum feptuaginta quinque convexa, niticia,levi facie, firiis plu- rimis, folia referentibus, pulchre exarata; fuperna vero plana, porofa, plumbei fere co¬ lons. Porro antimonium hoc, cum cine- ribus clavellatis, & pauco nitro, denuo fu- fum, dedit unciam unam, & grana triginta quatuor, feu centenarios fere fex, reguli mi- nime fiallati, cum prior triuncialis flellam ha- beret. Scoriceexcociae, colaue, &acetode- ftillato probe faturatse, dederunt prsecipita- tum citrini coloris, cum fenlibili ftrepitu, & fine lafteo colore, quod pollea ficcatum, & probe edulcoraturn, tranfiit in pulverem te- nuiffimum, Nicotianse Hifpanicte colore pau- lo faturatiore, ponderis librarum docimafli- carum centum & quatuor. Liquor a fulphu- >■ ris praecipitatione reddnus, probe faturatus, leni igne evaporatus, dein reliduum leniter calcinatum, depuratum, folutum, & filtra- tum, dat arcanum tartari rude quidem, fed ab operofa, & ab acido volatili fpiritus vini •levata foliatione, viribus medicis, haudqua- quam j Hyd rargyri. 25 rjuam diverfum, fummequevirtutisin folven- ,dis coagulis hypochondriorum, vifcido fpon- taneo, infar&ibus lends, in Sftero, Febribus intermittendbus, Obftru&ionibus mefenterii, Atrophia puerili, Affefitu hypochondriaco, ut praeclare docilit Eruditiffimur Jo. Henricus Pott, in eximia Dijfertaticne, dedrcano Tartari. Unde patet, i.Difficillimum effe, ac fere impoilibile, fulphur minerale, a metailis ita feparare, ut absque jaftura purum habeatur. 2.Sulphuris, in eaCinnaberi, hydrargyro ad- ereti, copiam fuifte librarum docimafhcarum bis centum, & feptuaginta quinque, cujusfe- re dimidia pars periit, infufione llibii regene- rati. 3. Sulphur paratum ex fcoriis antimonii cum alcali lixo, norwefle purum fulphur, fal enim illud folv'itpartem regulinam, ita, utea penitus in fcorias verti queat. 4. Arbufculas illas, in collq retortae fublimatas, rubellis fti- pitibus, ramisque canefcentibus, aliud eflfe non poiTe, quam ftibii partem arfenicalem, in acido fulphuris folutam. An differt fulphur antimonii, -cinnaberis, a fulphuribus metallorum? nequaquam: unurn enim eft in rerum natura acidum .vitriolicum, unumque Phlogifton; Unum quoque eft hy¬ drargyrum, hinc una cinnaberis, & fulphur unum, quo ligata portio arfenicalis antimo- uii, & auripigmenti, nec non ipfum hydrar¬ gyrum, in qualibetcinnaberi, inertia penitus, & vitae humana2 innocua redduntur, quid- quid de venenata fu£tione ilia penicilli cinna- B y beri 2 6 Ds Minera beri tin&i, in Piftore Femetiano, dicat Ramas JZ iNUS, in Traciatu fuo de mortis drtificum, in quo majorem in re Medica, quana Chymica, peritiam oftendit Author, dura in fpiritu vini fulphur, & fal alcalinura quaerit, ftannuni mercurio & acri fulphure fa&um effe, ex comroiftis Gamarinis , Sal acidum expirare contendit, aliaque plurima profert, quae gna- ris rerum Chymicarum certe naufeam mo : vere poifent. III. Terra argtUacea , rudis, eademque raar-i tialis, feu conltans particulis impalpabilibus, farinaceis, fabulo mixtis, cum fpiritu nitri va- lide effervefcentibus, acido vitriolico, bitu- 'mine& terra ferrifera, fostis, ex quorum mi- fcella nigredo relidui, abexpulfohydrargyro, aliaque orjuntur. Enumeratisiis lapidibus, quihydrargyri mi- neram ldrienfem efficiunt, ordo poftulat, ut eorum quoque hiftoriam breviter adducam, qui, nulla hydrargyri particula mineralifats, in his fodinisoccurrunt. Hosveroinquatuor Ordines dividere vifum eft, quorum primus Terras, fecundus Lapides, tertius Cryftallos, quartus denique & uldmus, Bitumina com- prehendat; lit itaque Ordo I. Term. Particulae impalpabiles, leviter cohmren- tes, afFufa aqua paftam efficientes. Waltjerdorff. Syft. Min. Cl, I. i. Ter- Hydrargyri. 27 1. Terra ferrifera prcecipitatn rudis. Gelber letten uger, Terram ferri prmcipitatam, non minerali- fatam, vocat Wallerius *, Ochram ferri lu- team, Gronov. & Linnjeus; Ferrum lu- teum, friabile, Walterdorff ; Ochram vero Henckel, Swedenborg, aliiqqe plures. Tenuior, & purior una eft, ex folutione Vitrioli noftri, fponte, autcumalcalinis prae- cipitata, dequa, in Tentamine fecundo, fii- fius agetur; alia vero rudis, ex pyrite fati- fcente produtfca, piftoriis uiibus inferviens, fa- bulofa, flava, aut obfcure-flavo colore prse- dita. 2. Argilla impalpabitis , colore vario , r Letten. Sabulo deftitutam, refte vocat Walter- dorffius, male vero arenaceam &fabulo- fam Celleberr. LlNNiEUS. Hifpanicam hydrargyri mineram plerumque conftituit, ldrienlem comitaturi, mercurium nudum ftepe fovet, triplici colore donata, albo nimirum, rubro, nigroque:, facile fol- vitur in acidis liquoribus, folutionem flavam utplurimum efficit, hinc vafadocimaftica, abs¬ que debita fabuli in igne minime fluentisaddi- tione, ex hac terra confe&a, facillime ero- duntur a mineris martialibus, cupreis, non fads uftulatis, ac pyritolis. Gon- 28 De Minera Conftat, rubra praefertim, acidovitriolico, & terra martiali attenuata, & aquae beneficio plafticam naturam adepta. Acidum vitrioli- cum demonftrat fpiritus nitri, & falis commu¬ nis, argillae ejusdem efficacia, e fuis ledibu? prompte depulfus; terrain verotnartialem in¬ dicat ferrum, cum iimilo bolo, & oleo lini a BECHERo^nec non oleoterebinthinae aNEU- manuo paratum. j. Argil!a lapidefcensparafitica, Berg Mark. Generator in cavo aliorum lapidum, & ni¬ hil eftaliud, quam argilla indurata, ut opus non fuilfet, peculiari nomine generico a Clar. Linnjeo, fub iKorga? titulo, denotari, Repe- ritur in lapide calcario, albo & tenui polline fsepius adfperfa, non creationis fed temporis filia. Ordo IT. Lapides. Particulse terrse, firmiter coagulatae, aqua non emolliendae. Walterd. Si,ft, Min. Clift. II. A Argilloft. r. Sc hi ft us ater folidus fpecularis. Schiegel Schifer. Lapis ell: folidus, ater, homogeneus, lamel- latus, Schillo tabulari firmior, politillima & nitente fuperficie, cara&eribus infcriptis ex albo-rubris, fubflantia micante. s. Schi - Hydrargyri. 29 2. Schiftns ater friabilis, fcripturam non ad~ mittens. Mildzeigiger Scbifer. Frequenter occurrit, malleo & cuneo obe- diens, ideoque expetitus, rudiori attaftu fra¬ gile, pulverulentus, ater. Fit lamellistenui- bus r parvis, in pollinem atrum, inquinan- tem, cum aquaforti minime,effervefcentem, facile tranfeuntibus, Schiftus hie, aeri per annum expolitus, levior, fragilior*, fepultus autem, in argillam mutatur, unde primo pro¬ ducts fuit. Idem optimam venam metalli- cam fequitur, atque antecedit,argillarumcon- fortium amans, & mineras molliores ill, VU, otnnino conftituit. B, Alcalini. 1. Calcarius particulis impalpabilibus folidis ‘tnicantibus. Grmer llornflein. Conftat fpato amorpho vulgari, lapidese fub- flantite intime immixto, quae l'olida, perfi- ftens, albida, micantibus punftulis ubique co- rufeat. Lapis hie exuftus in pollinem abit, aqua effervefeentem, malleo valde refiftit, ef- fluentem venam indicat, hine Folloribus in- vifus. Idem in fomacibus calcinatus, fulphur ab- forbet, mercuriumextricat, hinc caput mor- tuum varium, fpongiofum, leve, plerum- que rubellum, fere ut hepar fulphuris. Altiflp 30 De Min era Altiflimi montes Carniolise, Storfchitfch, Grindovitz, & alii, eo unice conttant, folidio- re tamen, minusque fpatofo,cujus fuperficies a pluviis nivibusque foluta, & foie excofta, nivea, granulata, mollior, lichenum crufta- ceorum lepram cemulatur. 2. Cakarius particulis impalpabilibus folidis mid caceis fitfcis. Scbwarzer Hornflein, i Differt a priore, colore fufco, &ineoetiam, quod in aere libero fenlim fatifcat, cum tena- ci illo fpati vinculo careat, 1. Stalactites cakarius' foliatus, ramofus & fimjplex. Gruben Geivacbs. Ex fornicata, ifiuroque firmata parte viarum, in Fodinis hifcej palfim pendet, femipedem non raro longns, tubulofus, aquaplenus, te- nui cortice fa&us, hinc fummopere fragilis. Reperitur etiam, vix fiftulofus, folidior, & pluribus ftratis foliaceis compofitus, tuncque utplurimum ramofus, digitum cr alius, pari- ter albus. Aliquando in nodos fubrotundos, niveos, friabiles, vix foliatos, firmosquecon- crefcit, minime cavus. Conllat autem parti¬ culis calcariis, tenuiflimis, cum aqua fortidiu ! & valide effervefcentibus, ac folubilibus. Similiter fere nafcitur, validius effervefcit, facilius didolvitur, Stalactites marmoreus ramo¬ fus, Linnjei S. N.p. ifit. varii coloris, pie- rum* Hyd iakgyriI 31 rumque tamen candidus, nee raro argenteus, cujus gravitas fpecifica ad marmoris gravita- tem accedit, feu ad aquam fe habet, ut 2690. 1000. Mollior in loco natali, uberrimus in die Schazkammer, ferri fodinarum Eifenerz> Stijrice Superioris, varice magnitudinis, atque figurse, nulla metallica ferri labe feedatus, quidquid Swendenborgius affirmetde fer- ro latente, quod in ejus matrice tantum repe- .ritur. Quales ferri flores vult Author nota- rum 'ad Neumann1 Leci. Chym, de Ferro , ubi dicit, elfe inftar nivis, & cum pauco inflam-, mabili, . in optimum ferrum , totos fere, inutari? 2. St ala elites calcar ins folidus tuberculafius. Kalchftein Geivachs. Reperitur in fifluris rupium calcariarum, & *■ nihil eft aliud, quam corrofa ab alluentibus aquis, lapidis fuperficies, feu particulae la- pidese ab iis abreptse, ibidemque depoiitoe: quorum corporum fummam certe fimilitudi- nem cum UcheneCoralioide \ AiLLANTii 'Paris. Tab. 21.fig. 10. quoties perpendo, totiesjufta dubitandi occafio nafeitur, Lichenes pleros- que cruftaceos, &variecolorata ilia Lichenum coralloidum fungofa tubercula, inter foboles regni lapidei, aut morbofas fuccorum vege- tabilium degenerationes potius, quam inter veraflorum & feminum receptacula, referri debere. Ordo III. Cryfhlli. Ita voco produfta Regni lapidei polyedra, lateribus planis determinatis, & angulis pro- portio 2 De minera 3 2 , portlonatis inftru&a, quorum alia funt Salt, m, in aqua folubilia; alia Lapidea, infolubi- lia, in igne nonfumantia; alia Sulphured , oli- dum fumum in igne diffundentia; alia deni- que Metallica, feu in igne liquefcentia. De Cryficillis falinis, Fodinanm Idrlenfium , fe- quenti Tentamine futius, Cnjftalli lapidece tri- piices, Vitrefcibiles , Spatojce, Gijpfece; Ex his fe- quentes, in Fodinis noftris, occurrunt. 1. Cry ft alius fpat of a prifmatica fubere&a pel- luc'ida vitrea. Habitat in Calcario 2. eftque prifmahexago- num, planis insequalibus, & tribus planis ir- reguiaribusinverticei.nftru&um. Saepius oc- currit, uncialis, plerupique inclinatus, cala¬ mi crailitiem raro adaequans. Solviturin fpi- ritunftri, cum magna eftervefcentia. Quar- tzum vocant Noftrates, maletamen; namaci- do folvitur, cultro cedit, in igne non vitre- fcit, & chalybe perculla, feintillas nullas ex- hibet. 2. Cry ft alius fpat of a polyedra vitrea ctggrt - gata 4 e sumbms. Pellucida eft, acaulis, non raro imbricata, comprefta, breviter acuminata. 3. Cryftallus fpatofa fubdiaphana aggrega- ta deambms , Spath. * Cinnaberi nativa granulata, & Ochra ferri, fsepe adfperfa videtur, decumbens, minus- que pellucida. 4. Cry- ttjfb RAOt.G Y*l k , 4. Crtfftalfas fpntoftt jubdiaphann a ggttga*, fa pyramidalif. Spatura qryftallifatum *, cryftallis pyrami- dalibqs coeuntibus, apice triquetris, JM^faparth itadCatis. Cl. P* Poda. in KptftoHs. Conftat cryihtiis Fafdiculatis, ere&is, imbri* Gatis, pyramidatis, in magnas faepe mafias coadnoatis, & cfrca Idriam , noil raro occur* rentihus. Effervefcit cum aqua forti, & par* tim folvitur, relifta aTcnofa & infolubili terra* peregrino nempe fabulo, eidem adcreto. S. CryflalUis fpatofa, peilucidu aggregate do* decacdra. ' : Sunt CTryllalli pelluCidae, aggregate, vi» trese, ex planis pentagonis, insequalibm, ma* fcrlci Candida innixis faftse; magnitudJb'i, & Labitu fere ; Tartari vitriolati, & faep^deo exiguee molis, ut earum figUra mierofcopiis examinanda lit Wallerius inter Cry ftallos Spati r horum nob meminit. Cryftallos yitrefeentef , aut Gypfexs> in hlS Fpa dinis, rtondum reperi. Crytialli Grdinis ter* til duplices occur runt;, hjritofcsy videlicet, at* ^eSuljj^w: Pytiter , *vefm, Vgteribus la¬ pis igneus, ignifer, ut^esAxificHiEPocRATis, Lapis serarius definitur abH enckeup, mix- tum minerale varii coloris, terra martial! ful* phure aut arfenico, vel utroque fa£tum, & metaiiicis particulis utplurtam minerali&tunu Maftmt : C' t.Cy- 34 Db MinIera f • Cry ft alius pyritafa cubica, fubftavi torts. --V.-V . ; ’ Pyritem hexaedrum vocat HENCK^tius, & ex eo Cl. Swendenborgius. Arfenicum nullum in hoc Pyrite reperi, led fol® ffilphu- re, & terra martiali plurima- cohftat. Hen- ckelj vs - affirm at verum huic ferrum in’efie; irno Li sterus , in Tra&atu d % Fotitibus medi- catis Anglia, Pyritem, ait, elfe purum putum ferri metallum. Verum ego, licet facile ad-: mittam inflammabileprincipium terrm ferri- feree in hocce Pyrite, paulo firmius p quam in cseteris martialibus mineris, adhterere, atta- merrarbitror, absque additione aiterius inflam- mabilis, verum ferrum ex eo elici minirne polfe. Qeterum lapi&hieponderdfus, addia- lybem valdefcintillans, conftat teileris.-hexae- dris jtfnvicem connatis, coloris fubflavi, argflw la irourata nigricante feepius adfperfis, qua® Clarijf. LiNNSUS vocat Pyritem cryftaliifatum hexaedrieum > fub quo genere Sulphur nudum, irno & Auripigmentum comprehendere noA dubitavit, etfi Pyrites line terra ferrifera nul- lus , & Auripigmentum-, ut optime docUit CV- teber. Pott , lit concretum mineralefui gene¬ ris, fupradecompofitum, tarn afalpfture corn- muni, quam a Pyrite quolibet omninddiverfutti. . ■. ! . ";r fB('- ■ ' • "> 2, Cry ft alius pyritofa rhomboidalif fubfotU taria „ Specimen, quod poffideO, eft albida argil- la, cryftallis hifce exiguis, modo connatis, modo vero diftin&is, ac flavefcentibus, ubi- HfD RARGYkt? 3'$ que corufCans, quarum figura, dijigfentet 6b- ftrVata, rhomboidalis apparet. ' ' r * 3. CryjlaUus pyritofa difformis, paltideftUvn, Lapidi argillbfo, friabilT, .rtigro» faspitis im- fliixta' eft, pailidd flaVefbetfs, figure iftp’ter-; rnibatse; videttirque rudis, & minus deputy? ta Pytitis prioris fubftantias '■ 4. Cryftalius pyfitofa diffomitMo^Jmd^ ■ ■ xi l Habitat in Lapide calcario, ipfaqiie C?inn:H* beri, cujus fubftantiae ubique immixta fe pfodit. . .J.l Pyrites noftros feepius argeotiferos, terra lerrifera, & bituminofa, ita invicem conjun- £tse, conftituunt, ut in aere libero ipontefa* tifcere, & vitriolum dare renuai% miiin poU iinem redafti, <%: abluti fuerint, Cryfiallus fuU r phurea Caret terraferriFera, & metailicis paru ticulis, foloque tulphure iuquinata & prodit. lalis eft' ' . 5.* Cryftallus fulphitrta ag&tgala rubinifortnifi Eft fpatum pellucidum aqueum, in ipfa na> tivitatey pigmenta metallieo tinftum. ColorV eft a plurimo fulphure, cum ftydrargyri exi* gua, & fere contemnenda copia^ conjunQfr. Cryftallorum enim harum pulvis uftus* ful- phureum odorem fpargit^ ceeruleam Satu¬ rn am concipit, qua evanefcente remanet pel¬ vis albus, cum jfpiritu nitri, eodem modo fe gerens, ac fpatum fuperius memoratum. Stub: C i titia aJL tU Minsra ‘ ■ ‘ ' " " \ o intolerabilis, formulas rnedt? cas, tm&iS hifce cryftallis, & gemmis orna- re, quarum fatuura, crumenae infenfum, & viribus vitae rioftree minime fuperabile pol¬ len, .vel qnerat ventriculum, vel noxio fti* itiUlPifebr-tra auget ? vel indmutatum elabitur* ex infeftinis, more cinnaberis; aliorumqueme- tatlbTum. Neque auri cum faliva trituratifo- lutio Helwingiana^ nec Dippellii mercurius fimili mod© faftws, nec amalgamates mercu- rii & auri cum aqua diu triti Huffmanniatm fo- lutio, demonftrar.t, easdem mutationes fuhi- remetalla, ventricuVohumano excepta. > Exu- lent itaque ex Officinis pretiofa ifta & inutilia,- vtmus enifn tfi, telle LiwnjKO, qui ta aftmau Jbttus qui in medicina adhibvU -1 oOrdo 'M/% Bitumina. > ■JUft -v'* irfv’-rv '.-.'■‘•rr. $ * i'f'tgSo'i a^Vrf Mixta inflamnwbilia, gravi odore. I . Pik mdntana frihbilis falidct rtfiroi. Lapis ater, fragiliflimus, in igne flagrans, nitoris expers,' fulphurei odoris, conftat oleo bkuminofo, particulis argillaceis, in unam folidam homogeneam, & hydrargyro vidu- am madam coagmentato. Habitu convenit cum Lithontrace , quale in Littorali Auftria- co, nunc Flumini, eruitur; differt tamen foe- tido odore , noxio fump, & obfcuriori ca^ lore, quibus notis ab eo quoque diftingui- tor, qui in Styria inferiore reperitur, fragi- lior, levior, variisque ftratis } fuperfiqie po- litiffimt Hybrargyri. $y litifllma nitidaque donatis, conftans; nec non ab illo, qui circa Gotfche degit, nbrofaetextu- rae, &ligno femiexufto, per omnia, fimiii* quique nihil eft aliud, quam lignea fubftantia, abitumine liquido penetrata, ficque follilis carbonis formam adepta. Uncise binse, & drachma una, exufti Iapidis, .relinquvjnt gra- na quinquaginta quinque terr« lubnigrae, mi* caceae, inertis. Cs NOMI* 3 * A ? K OMIN A J ;^Gi*manica Us it a t 1,0 r a ,j^pidum- r qui in Fodinis Idri?n(ibys etiampum extant, uqa cum locis natalibus. ..ft j, ’ ' ■ - • - - - V-«; T -1 -A .: T A U B E 8 E RG A R T. •f Graver Schifer. •& Weife Schifer. $ Schwarze Schifer. 4 Mildzeigiger Schifer. $ Spiegel fchifex. 6 Graver Hornflein. 7 Schwarzer Horpftein. 5 Kalchartiger Stein, g Ordinary Kiefs. 10 Wafer Kiefs. ? I Schwefel Kiefs. 12 Rother Letten. i j Schivarzer Letter i, 1 4 Weife Letten. i j Geiber Letten. 16 Brauner Letter 17 Quartz, ig Spath. if BergCrtjJfalf. 20 Berg March. 21 Kreifen. 22 Grauer Vitriol. 23 Haar Vitriol,. 24 Rot he Gur. 2$ Weife Gur. 0 Grubcn Gewacks , In A'chatis Feld. Aufden hangendenSehacht, In Habutmanifchen. In ober Wafer Feld. In ober Wafer Feld\ In Hauptmanifchen, In fofephi Stollen, paffim. In Wafer Feld. Bey den Vorigcn. In Therefta Schacht , Ibidem. In Achatis fold. In Hauptmanifchen. In Therefa Schacht, Nullum in his Fodinis, In Hauptrnanifcken , Ibidem. In Turnifchen. Bey dem gtdiegen Erz. In atten Znehcnin Therefree Feld. Unter den fofephi Schacht , Seltfam. In die fofephi Stollen . Ibidem. 27 JEF Einig ifchranHe Erz inKifs. 28 In Schwarzen Hornfein. 29 In Grunen Hornfein. $» In Schwarzen Schiefer. 31 In Mildzeigigen Schieftr, 32 In grauen Schieftr. MITEL E R Z. 33 I n Ki A 34 In Grauen Hornjlein, 33 In Schwarzen Hornjlein, 36 In Grauen Schiefer. 37 In Schwarzen Schiefer, 38 In Mildzeig. GEPIEGEN EK2i 39 InKifs. 40 In Mildzeig. 41 In Schwarzen Schiefer. 42 In Grauen Schiefer. 43 In Grauen Hornjlein. 44 In Schwarzen Hornjlein > JUNGFRAU SHEER; 43 In Kifs. « 46 In Grauen Schiefer. 47 In Schwarzen Schiefer. 48 In Mildzeig Schiefer. 49 In Schwarzen Hornfein, 30 In Grauen Hornfein. 31 In telten. In Achatis Feld. 39 Gedieng ErzmitSilber. In Habutmanifchen, 33 GewachJ'ener Zinober, In vielen Orthen, 34 Zinober Kreifsen. In Swietifchen. 33 SteinkohJ. In Chodekifchen Gefenh. Ex his fequentia oriuntur Corollaria. C 4 Priato. In mjfrr Feld. * Waff* Feld. 4® ' De Miner a Primo. Terra tenuis', in acido primigenio foluta, eidcmque unita & folidatajeflvera ma¬ trix Hydrargyri. Hinc elucet prsedo minium terree primes, & fecundse Becheriaw, ex qua* rum varia proportion© hitumina cunfta ori* untur. Sttundo. ExifTentia realis fummaque effica- cia afiiduo agentis ignis fubterranei ex terris ftifce alcalinis indubieelucefcit; dumejus be- neficio, fixiffima faiis aeidi, & prinqipii inflam- mabilis portio, folubili terrse lfttime Unitur* inutilibus particulis eadem opera diflipatkf Haec anima terras, otiofa numquam foffiUum elementa benigno linu fovens; immutans, uniens, miroproriusartifiqio, per varias m©- tamorphofes ita maturat, digerit, movet, ut apta? evadant iis gignendis, augendisque cor- porous, quae univerfum, qua late patet, mi- ncrate regnum efficiunt. Coeant jam in unum conciliabutum omnes corpufcularis Philofo- phiae leftatores, ftiisquecuoeis, hamis,&un- cis explicent ifta, fi poiTiint, certe fruftra erunt omnia; fola, felix induftria Chymico- rum, fidelibus experimentiscaftum adplicans ratiocinium, ab.dita revqlavit, ignota plurima pandidit, Tertio. Quaenam acidi vitriolici , in his Fo- dinis.uberrime latitantis origo? qua) utilitas intra vifcera terras ? Originem quod atdnet, certum eft ubique earn ab aqua, & vitrefcibi- li.terra pendere, ut Pin Clariffimi, Beche- rus, &Stahlius prreclariffime demonftra- runt 5 HYD RAKCrxl. 4V funty ejus vero Utilitatem quis vere, quis di- gne peidpiciet? An olim, e rudi & indigefta foiolle fecedens, & fecundee unita terra ter- tia, dum unacum metalHds psrticulis confti- tuit Hydrargyrum, terram primam deferuit, quae aqueeconjunStefalacidum ftacompofuft? An potius Hydrargyrum eft foboles acjdi eius- dem? id ecquidem innuerequodammodo vr- detur utriusque eodem fere gradu caloris ap¬ parent volatilitas hydrargyri cum (blphureis ignobilibus metallis attenta faepius habitation fulphuris in mineris noftriscopia ingens, pyri- tis in hydrargyrum mutatio vifa Canepario, hydrargyri ingenium acidi particeps a Trev- vio annotatum^ fed cum hoc nullis, ad phy- ficas veritates demonttrandas, necelfariis ex¬ periments perfpicue oftendiqueat, fatiuserit vela retrahere, quam conje&uris indulgendo, a veri tramite deviare. Quarto . Minerse hydrargyri Idrienfis arfeni* cum ineffe, eumque una cum fulphure, e fornacibus hifce quaquaverfum difteminari, vulgaris eft hominum noftrorum opinio. Ve- rum ego, experiments non paucis circa earn- deminftitutis, necminimam arfe'nici particu- lam detegere potui. Non enim exufta mine- la alii odorem fpargit, non carbonibus vivis adfperfa album fumum emittit 5 non denique fibres primo albos, dein rubros, in lamina ferrea, ex nitri cum eadem faftadetonatione, producit. Neque obftat color albus laminae cupreee, afumo uftulatacminerm, aut e jus re¬ sidue j apparens, qui a fola redone cupri ab C 5 acid© 45 De Minera acido fulphuris {uarn ducit originetn, eodem fere moda, ac ubi cuprum illitum fblutione jnercurii in aqua forti ab acido lalis alba, ab alcali fixo lutea, a calce vero rubra, preeci- pitata, candidum redditur, & argentei co- for is, Qtiinto. Attenta Hydrargyri nudi in his fo- dinis origine, copia, fituque, fabulofam pe* nitus arbitror hifroriam illam de inventis Fa- dinis hifce a Doliario quodam, qui fuppofi* turn, per noftem, aquae fbntanae dolium, fe- quenti mane hydrargyri nativi infigni copia onuflum, reportaverit. Non enimfolum nub loveteris fcripturse teftimonio, aut ulla ho- minum memoria, haec traditio eonfirmatur, fed etiam ei repugn at paucis tan turn guttis quo* tidie Lilians hydrargyrum, ipfaque cavarum viarum fabrica, per quas, intra vifcera mon- tium fluentes, aquarmn rivuli lentiffime pro- deunt. Sexto. Aquece illae guttse, quae hydrargy^ ri, redu&ionem, e ficciffiraa quoque minera, perpetuo antecedunt, fummam aquas utilita- tem, ad conqiliandam corporibus firmitatem, indubie demonilrant. Sine eaenira nulla ge¬ neration nulla in triplici Naturae regno folidi, ias fuit unquam, aut elle poteft:. Haec co er¬ ect volatilia, haec congrqgat heterogenea, haec rebus cre’atis llabilem naturam conciliate * Hancunamll demas, omnia peribunt, & in uno momento confufa rerum’ element* in an¬ tiquum Chaos deauo redibunt. Septi- 43 Sept imp, Qusenam ell: eaminera Kydrargyri, ftriatae antimonii minerae (itnilis, a Pometo addufta ? cur virgineurp hydrargyrum valde pauca Gopiaffillans, vifuque rariiTimum a Nsu- manno vocatur? quiseftille mercurius aquae filius, terrfe nefcius, &neque per alkaeftin diverfa folubilis Helmontii? quale hydrar¬ gyrum ex vitriolo obtinuit Basilius? Mife. reor egoiilis,qui rerum natqramex folis li* bris eruere, eaque fcribere voluerunt, quae, aut ipli nonviderunt, aut in fomnjisforteotda- ta, pro veris temere prptulerunt- TEN- 44 Dis ViTKioL# TENT AM E N SECUNDUM D B VlTRlOLO IdRIENSI, A lterum, Fodinarum Idrienfmm, hafte* pus ignotum & fingulareprodu&um Vitrialum natrium , in antiquis& minera exhau- fh’s antris, faepiflime occurrens; idenaque I. capillorum, fibrarumque adinftar efflo- refcens, album, pellucidum, digiti longitu- dinem non raro aaaequans; z. fubopacum, fle¬ xile, fluitans, ochra ferri tenuiflima fsepius adfperfum; 3. virens, pellucidum, fragmen- tis amorphis, friabilibus, un&uofis, vix nn- cialibus, ftala&icis, incurvis, atque flriatis. Vitriolum itaque idrienfe, fpe&ata figura, duplex erit utiqu6'V nexnpe I. Vitriolum capillars, II. Vitriolum Jlriatu'm fubdiaphamm friabite nitenf. Vitrioli capillaris filaments, manfu ftrepentia, falivam mox eliciunt, citirfirne folvuntur, & ad quam fehabent, ut I83J. Drachma una folvitur in uncia aquee, folutio vero palli- de citrini coloris apparet. Huic adfperfus gal- larum pulvis, aut immixtum infufum, atramen- tum eonflituitjj ut monoid vitriol©. Ab inftil- c .l£>RlENSI. 4* lato oleo taTtari per cteliqpium, fubitanpa & ingens efferyefceiitianalcituf, terraque metal- lica praecipitatur, multo pallidior, quam ex Hungarko , aut Godarkfifi- vitriolo. Similera ochram dat eadem folutio, calori expofita pau- !o minori qyam eft aqme.ebulUentis. Potif- fimam vero partem, falls nujUs ? aqua confti- tuit, ita ut ejus librae quatuor vix femilibram cryftallifatse maffee relinquant. Vitrioli hujusoriginem fedulo quserentij fe- quehtia occurrerunt; In loco natali, e lapide abrafum, denuo renafcitur; 2. .miners igno- bilior in pulverem reda&a, abluta, depurata, & aeri libero expofita, eadem vitriolo facile effiorefeit ^ 3; eadem cum argilla in lateres fi- gurata v & in humido locopofita, fimilibus ca- pillamentis*, paftim hirta fe prodit *, .4. magma vitrioli noftfi, a cryftallitatipne refiduum, mi¬ re intumefcens, cmittit Ipicula tenuiflima, ca* pillare vitriolum referenda. $. Vitriolum ldrienfe Virens r conftat fsepe fragmentis vi¬ triolo capillari flexili term'inatis; 6 . Non ori¬ tur e gleba ttietallica, fed in'locis ab aere fae- pius ventilatis, & aqua madidis. Unde patetj Vitriolum hoc aeris & aquce auxilio imprimis evolvij dum acidum dilutum particulas me- tallicas efficacius aggreditur, & rudiori-terra reli&a aquae auxjlio, in cryftallina fila con- crefcjt*, docet hoc terra flavefcens , qua ea- dena feepe adfperfa videntur. - n: , Salmasius exiftinist, Veterum Ait/xev,efl« ver urn vitriolum capillare ; cum verp ei figu- •* "ripi 4$ De V'tTRIOLO raw lanceolatam attribuat, fie prbbabile vide* tury Vjtrioluw npffiurri nee Saxmasio, ned Vetenbus, notum finfle ■; irr.b adhue ignora¬ mus, quonarnpr.oprie vitrioldVeteres ufifue- iint, cum ex barbaric ilfis vocibus, Misy, Sof rg, 'sliisque, nihil certi ftatui qtieat. Terra ilia ochrolelxca, pauea, tenuis, qua?| afolutione Vitriol! caplllaris, expofita Calory graduuih nonaginta, fponte fecedit, in acidis fpirkibus partim folvitur, atqud effervefeit, partim vero infolubilis-apparet. Portio folu- bilis eft argilla tenuiflima, in aqtiis fubterra- ne'is fodinarum noftrarum perpetucr degens; infolubilis vero eft terra metallic*, fabulo mixta yquaruth fummam tenuitatem papyra-. cea filtra demonftrant, per quorum porulos, ana cum aqu*o ftuido,■ facillime tranfeunt. Solutionis falls hujUs.ad cutidulatn ev-apbV rata; feu dimihuta thole fluidi fplvehtis, "ejusy qjue denfitate afrigoreadauda, moileculse fa¬ llow ad fe^iivicem propius accediinti & vi ilia attradrice, qua materiarh inflruxit iNti- tjtiTA Sapientia* ita fefe ampleduntur, tit inaftas efficiant, ftuido ipfo, cui immergun*' tur , lpecifice graviores. Ita genitce cryftalli, funt prifmata tetragona* longa, pellucida, Vitrea, quse ad aquam fe habenf^ ut i6go: rooo^-Teller ae hujus art* guli alterni fsepius obtuli funt; extremitas au* tem una oblique truncata eft, dum alia trian- gulis plerumque quatudr ineeqtialibus, in acu¬ men coeuntibus, terminator. QuisaVkriolo kiElf st/^ 4f hfinc figurant exp d£h'fTet ?' quam futtt Infidi fa- Jium caratleres, ex hbriith fcllematibus uni-’ *e futbpti! ■ l Vitrioli hujus dryftallifatio heec phenome¬ na poft fe trahit} i. moles folventis aquse mi- ttuitur in ratione reciproca cryftallorutn quan- titatiss & magnitudinis pondere, totius liqui¬ ds eooem fere manente* Caufa hujus decre¬ ment eft liquidi axabre prius rarefa&i denfi- ias a ffigore.nata •> & portio qucedam aquae util-- tafalibus, cum praecipitatae folutiones men- fia-vri partem aliquam.fecum femper abripiant; a. magma quoddam albicans, non cryftallifa- tpm, yitri parietibus paffim adheeret, intu- mefcit, & ita fenfim elevatur, ut exejus ori- ficionon raro proferpat*, ; 3. Terra metallica, flava, eryftallinae maflb fubftrata videtur; bum enim fub qualibet folutione, acidi vitrio- fici pars aliqua pereat, ita partes quaedam ter¬ ra non amplius fuftefttatse a falibus, eousqu® fecedunt, donee ultima folutionis evaporatio jfblam illam terram, unacum pirigui, & mini-* bne cryftallifato migmate, prbbeat, Re&« itaque Ctleberr'mus ^oerHaaVIUS : neque htsi (inquit) hboruni fqftiditi defugitns, Chakanthum in equafolviy digejji jolutum ; vah quantum accept Jiava temp copiaitt, ochrartt diHafii; dum pattens rtpeto •pus folutionis, crijfialUfationis, fcecumablutionif.en totutn a\ramentum futorium in ealeem ficitiefeentem, pro parte maxima, vertitut , ditm reliqttum evanefeit in auras, & alia par's infpjjfmn , dufttrifimittn, pin* gv.t liquidum mutatur, oh Vitrid. 48 De VlTRIQfO Vitriolum capillare nativutn, & cryftalliiaj turn, in aere libero non facile fatifcit. Ident difficilius cryffallifatur, cryftallos autem dat pellucidas, vitreas, & Temper albas, hint di~ verfas ab Hknckelii vitriolo capillary qu'od cativum quiderU album y ctyfcallilatum uutem y perpetuo viride apparet, .r Cryflaili haeyat* ferfeocochleari, igne valido, toftae, confine unt in unara maflam, cum fremitu quodam; &albida fpuma, ipfumque^cochlear erodunt y in fcorias verfijm. Malta: heed aeri expofita* rubefcit inftar crocitnartis ; TolutaveroinpOk linem rubrum mutatur, fcer Wtra Ikipius tranfeuntem. Conltat ergo Vitriolum Capillare, x» aqua plurima, 2. acido vitriolico , 3. terra martialf nriagis attenuata. Procter heeb Veneris latentii lltdicia ) dant fapor naufeofus, emeti'ca'vittW^, lamina ferrea, ab ejus folutione cupreo colo- re tirifta; origo denique, &unahabitatiocum Vitriolo virefbente. Defcripto Vitriolo capillari, propofttus or- do poftulat, ut ad aliud tranfeamus, nempet Vitriolum firiatum fubdiaphamm friabile miens, quale paltim reperitur in lapide argiilofo* nij- gro, molliori, praediita loca degens. Pyritem. olim fuifle cenfeo, ex quo aeris, & aquae auxi- lio, vitriolum exortum fit j quadere legendus*. iriftar omnium., diligentiffmus HencRexips* Fraihefgce inSaxonia,ut ego hi c ldrice, oliraphy- ficus Cameralis, ob ingenii vero praeftantiam publice demonftratam, Cdndignis honoribus, • Sapientiflimo Rege t merito decoratus. Vitrio* 'Id r is ns t. Vitriolum hoc, diftis lapidibus Quart2i & Spati in morem, inftratum, fubftantiam fria- bilem, ftriato iilamentofam, colorem viridi- caeruleum, fuperficiem vero fulgidam habet. Striae illse faepius connatee, font totidem fi- brarum, filorumque fafciculi, qui, quo ma« gisopaci, eo etiampallidiores, mollioresque videntur. Eaedem non raro diftin&ae, luci* diores, & ita deflexae funt, ut utraqueextre*' mitas adnata lapidi columnam faciat arcuatam. Vitriolum etiam capillare perpetuo fequuntur, imo earum pars fuprema capillaribus filis noa raro efflorefcit. Idem in aere ficco cito fatifcit in pollinem album farinaceum , in humido vero diffluit, atque evanefcit. A. 1757. intra fodinas magna copia collegium, diuque reliStum* demum ltadifparuit, ut, praeter lapidum fterilia frag- menta, nihil aliud foperfoerit. Solutio falis huius pellucida, fubvirefcen*, &leniter calefa&a, floccofo, flavo, & divul- fo eneoremate tota turbatur, qusedenuo coljl- ta relinquid in filtro terrain flavam, tenuem, quse a fpiritu nitri magis attenuatur, cum ole© tartari per deliquium parumper ebullit, inde¬ que rubrum colorem acquirit. Unde patet, quam varia, ponderofa, nullisque vitse viri- bus fuperanda corpora, innatare queant liqui- dis noftris, ut ideo infpettio urinarumin aCQ- tis omnino neceflaria fit, quae mutationeStnor-* borum in falutem, aut mortem, £epe false, pragnuntiant, D Eadem $« De Vitrio'lo Eadem affufo pulvere, aut infufo gallarum, atramentum conftituif, cum liquore nitri fixi -diu & valde effervefcit, cum innumeris bul- lulis interea erumpentibus, & praicipitatione -atri, fubviridis, fioccoiifeclimenti, odore pu- trido, ■ & fupernatante mucilagine flava; qua- dia phaanomena, ex affufo eodem liquore, fo- lutioni vitridli martis, imo &Hungarici, omni- 4io oriuntur. Solutio eadem, infufo corticis peruviani, fenfim inftillata, dat nigrum, floccofum fedi- mentum, cum fupernatantq liquore injipido, iubviridi, pellucidoque. Cum infufo corticis fraxini, color quidem ater, fed flodci nulli, -poll: horam tamen fedimentum nigrum appa- ret, & fupematans liquor viridem colorem ex- hibet. Cum infufo agarici quercini, nulla mutatio vifa eft, quae tamen a gallis, cortice, & foliis ejusdem arbor is, fe manifeftat. Unde patet, i. corticem peruvianum, viribusftipti- 'cis, fraxineum fuperare j 2 . plantas parafiti- cas non fequi ingenium plantae, in qua ra- dicantur. Lixivium commune cum sequali copia fo- jutionis hujuscommixtum, fubitam , & brevi evanidam effervefcentiam, cum ingrato odo¬ re, produxit. Color mixtursetalis erat, qua- lis urinse i&ericorum, cum plurimis bullis, vitro paffim adhaerentibus. Eadem frigori expofita concrevit in folidam, acrem, faponi fimilem maflam, faporis naufeofi, & fubamari, cujus pars fuperior cseruleo - virefcens, infe- r rior t©RI£tfSf» fa riot verb cinerea fuit. En quam ingens aquas -copia fe uhiverit hifce falibus, in unum gra¬ ve, & faxeum fere Corpus! Nonne patet, uri- nas illas ftranguriofas, acres, rubicufidas,m morbis acutisj, a fola fali'utn copia, & liquid* •diluentis inopia, fsepe unice nalci, idquetum maxime cum segri calidis exufti, in aere aeftu* ofo, ftragulis lepulti, absque potu fufficienti, peffima methodo, ad mortem usque torrentur ? Lixivium faturatiflimum Vitrioli noftri fufco* fulvum, ponderofum, acerrimum, ex uticiis quadraginta novem, dedit phlegmatis libram unam, & uncias quatuor, quo in recipiente fupernatabat duree, ponderefse, faponem re- ferenti & tenaciflimse maflae, ponderis unci a* rum quinque. In retorta erant liquoris fufco» fulvi, turbidi, aluminoft, uncial fex, uni -cum unciis fexdecim maffee folidae, difficilli- tne folubilis, ceracea tenacitate, fplendid* fuperficie, vitriolico fapore. Cryftalli falin.se ^ ex evaporata ad cuticulam Vitrioli hujus folutione produftse^fe habent ad aquam ut 1897: 1000. obfervante Clanffi* mo P. Pod a, qui falia hsec pqnderavit prim® in aere, turn fpiritu terebinthinse, cujus gra- vitas fpecifica ad aquam erat, ut 8741 1000- inde calculo deduxit, quantum ponderaffent in aqua pluviali, fi in hac indiifoluta ifervafi potuifient. Interim variafchemata poflident^ jnodo rhomboidalia, tnodo o&aedrieaj mod® vero dodecaedrica apparent. Sed etiam he* xaedrica non raro oife foleac, angtilisdater®- D j fibus DE VlTRIOtO 5 * libus alternisplerumque truncatis. Cseterum teflera elt comprefla, oblonga, cseruleo* virefcens, utrinque acuta, & angulis planis- que ineequalibus faepius infcripta. Pondus unicae eryftalli, ha&enus obfervatum, gra- nura unum raro fuperat. Difficilius calcina- tur, quam capillare vitriolum, facilius autem cryftaliifatur. Eaedem cryftalli leniter calci¬ nate, & aeri diutius expofitse, caeruleuni quail colorem induunt, &intra binas hebdo- madas, deunauncia&drachmis tribus, fexa- ginta fere grana deperdunt. Unciis quatuor earumdem cryftallorum, in libra una aquae tepidae, folutarum, inftillavi calidum liquorem nitri fixi, donee nulla effer- vefeentia, nullaque terrae metallicae praeCipi- tatio, apparuerit. Ita obfervavi, i. ad per* fettam faturationem, unius uncise vitrioli no- ftri cryftallifati, requiri unciam unam & binas drachmas liquoris alkalini. 2. Colata mixtura, urinae fani hominis colorem habuit, evident* argumento, fal alkali purum in tali urina non' latere. 3. In filtro relifta fuit terra fufeo - vi- rens, quse probe edulcorata, & exficcata, ponderavit unciam unam & drachmas duas. 4. Liquor refiduus, decern fere unciarum, in frigidolocopofitus, turbatur floccis innume- ris, modo fundumpetentibus, modovero in- jjatantibus, qui in filtro relinquunt ochrse le- viffimee, flavefeentis, grana duodecim, prio- re liquid! colore manente. Idem liquor, filtro dentto traje&us, & leniter evaporatus, disuttit pollmera album, ialipidura, magne- Id K IKK SI? li flffi nitri facie, vitro ubique adhaerentem, qui aeri expofitus fpicula tenuifllma Undique emit* tit, ut fblet magma Vitrioli ejusdem; idem valde effervefcit, & folvitur in fpiritu nitri. f>. Tertia vice evaporatus liquor dedit arcani duplicati, feu nitri vitriolatipuriflimi, unciam imam, drachmastres, &grana triginta duo, ejusdem formee, ac vulgare illud cryftallifa- tum fal abfynthii, aliaque ftmilia, ex cineri- bus plantarum, cum acido fulphuris fatta; quee quoties intueor, toties eorum hominum deteftor incuriam, qui absque judicio iis fain bus paflirn utuntur, ad acidam primarumvia- rum acrimoniam corrigendam, cum tamen nefeiant, an fint alkalina, an acida, vel me¬ diae naturae. Refte itaque Egregius Neumajt- KUS: vellem (inqtxit) in nomine Domini, falia ijla herbarum incerta & lixiviofa, quee, neque pure acida, neque alkalina, neque media , vel neutra funt, full iocit repofita, quietaque retinquere. Ex hoc expe« rimento patet, Vitrioli viridis Idrienfis cry- ftallifati unciam unam conflareex drachmis bi- nis terrae metallicae, drachma una&femisaci- dipuri, reliquum vero aquam effieere, feu ad indolem Vitrioli de cypro quamproxime accedere. Dixi, quartam fere partem terrae metallicae Vitriolo huic inefle; qualia vero metalla fo- veat, nondum fatis explicatum fuit. Ut ergo hoc invenirem, capitis mortui vitrioli ejus¬ dem , poft deftillationem aquae fords, & arca- ni duplicati praeparationem, optime edulcq* rati, uncias tres mifcui cum anatica dofi falls D 3 ammo- J 4 Dr Vi.triolo ammoniaci, fimulque commi^ta, irt cucuf. |>ita vitrea balneo aren^e compaift. Sic igne debite applicato, adfcendit prime fumusalbus, mox aqua flavefeens, .dein fublimatum album, jnox lateritium, ac denique flavum, - Poftho* yasfex, refrigeratisomnibus, babui i. Pulve- ris flavi, fpongioli, levjs, croci: o.dorem fpi- jantis, colloallembici, ejusque roftro appofi-r ti, unejam unam & femis. Pulvis hie in iiquo* re nitri fixi, & fpiritu yitrioli, non mutatur; neque eflervefcit, bene vero in aqua forti, in qua omriino diflolvitur, cum magno .colore, effervefeentia, fumis albis, & folutionis colo- re flavo. 2, Similis mafia, fed longe folidior, adhterebat collo cucurbitse, pondqris unciae unius 3. In recipiente erat uncia una, cum drachmisfex, & granis triginta, liquorisvo* 1 ia.tilis, urinofi, cum aqua forti valide effer- vefeentis, fumoalbo, denfo, late diffufo, ocu- iqs vellicante, peftori noxio, 4. Reliduum fplidum, atro-fulcum, micaceum, ponderis ynciarum duarum cum dimidia, &granorum triginta. Id valde effervefeit in aqua forti,, &partins folvitur, partimveromutaturinters ram tenuem, ochreaceam, per filtra facile tranfeuntem. Idem aeri expolitum, ingratunt fpargit odorem, nitorem perdit, &c)eiiquefcit. Sublirnatum aurantii coloris, martialem ter- rse metallicas naturam demonftrat, utpatet, ex fublimatione falis ammoniaci cum limatura ferri, aut lapide hsematitide fafta. Martem quoque prodit refiduum illud ponderofum, micaceum, fufeum, ut optime, ex Colleffa- wit Id RIENSI. ff leif Leidenfibu^ annotavit Swendenborgids. Hac vero operatione,, martiale terra princi-- piurn a fale ammoniaco fie mutatur, fit cum infufo gallafum •> atramentum non efficiat, fed longealiam, eamque alkalinamnaturam acqui- rat. Mira certe faliutn poteftas^ inaperiendis,' folvendis, mutandisque metallis, peritis no- ta Chiinicis, li yere innotefeeret, poffet uti- qaeignota plurima pandere, ipfisque etiam- ■flum fitientibus Adeptorum urabris folatia da¬ re. ; Sed etiam color fubvirefeens, faporfub- dulcia-,- & facilis fatifeentia, martem indicant.' Idem probant cryftailiin igne frementes, ori- gb eic Pyrite, fedes argillacea, atramenti pro- du&io ex infufo gal 1 arum j ochra pracipita- tio ab-alkali fixo, caput denique mortuum aquee fortis, cum vitriolo noftro fa£lae ? rubricatn, friabilem referens. Cum vero nullum fit vitriolum nativum fim- plex, hinc noftrum quoque ab omni venereal labe liberfim nullibi apparet. Docent hoc i. Color viridi-Cceruleusq 2. Vis emetica; Sapor naufeofus; 4. Tinftura cserulea, ab ef- fufo fpiritu falis ammoniacij s.Cupreus color laminae ferrese, folutioni ejusdem inditas, qui juxta ClariJJimorutn Fir ovum , StaHLII, HeN- ckexii, Hoffmanni, Neumanni, Swb- p en bo rg 11, aliorumque teftimonia, venereal in vitriolo latentem perpetuo demonftrat. Cum ergo Vitriolum ex felici connubio fit- lis acidi & terree metallicee prodeat, fie hujus ingenio jam perfpe&o, aliqua de ejus acido D 4 anno- $6 Dx VlTRIOLO gnnotanda fuperfunt, & quidem ilia, quae in deftillatione aquae fortis, cum Vitriolo noftro faftse,' praecipue obfervantur, ut vera ejus natura inde clarius innotefcat. Primo itaque nulli in nebulas coafti fumi in excipulo appa* rent, nullus per lutum erumpens vapor, no- xius odor nullus, & calor excipuli longe mir tior obfervat.ur, quam li alio quolibet vitriolo idem fpjritus fuerit expulfus. Secundo, major copia phlegmaticis fub initium exftillat, etli vitriolum debite calcinatum, & nitrum depur, ratifbmum fuerit adhibitum. Ex hoc phlegma* te, fpiritu nitri imbuto, intra noftem, ortse funt cryflalli fubereftae, prismaticse, fiftulo- iae, faepe unciales, omnino folubiles, nulla- que crufta lapidea te&ae, ex qua cryftallorum cavitates non bene deduxit Kahlerus, de generat. try flail. Cap. j. p. 14 . Tom. I. Amocnit . Acadrn. Cl. Linnjei. Tertio, facile transcen- dit in excipulum terra metallica. Quarto, o£lo- decim unciae fpiritus purioris & flavefcentis, ex anatica Vitrioli & Nitri duarum librarum dofi, prodierunt, cujus uncia femis folvit hy- drargyri fenftm inflillati drachmas quatuor, & grana viginti ofto, ita tamen ut poftquam fo- Juta fuerint grana centum & o&oginta fex, mox cryllalli oftaedricce, planse, utrinque acuminatse, menfiruo innatare cceperint, & pj-cecipitari, quarum numerus & magnitude eo magisincrefc.it, quo major mercuriiquan- titas folventi liquido fuerit affufa. Inter hsec jucundum oculis fpe&aculum dabant cry ft al¬ larum planls fuperficiebus ubique infidentes aereae bullulae, quae e bafiglobuli cujusque mer- I'D RISK'S I. 57 Wercurialis exortse, & diffilientes, aerisma- gnam copiam emittebant. Rurfus, ejusdem fpiritus grana nonaginta faturantur granis cen¬ tum & decern liquoris nitri fixi, unde nitri regenerate binse drachmae oriuntur, absque ulla pulveris flavefcentis particula. Econtra vero eadem copia aquae ftygiae, cunv Vitriolo Hungarico paratae, folvit hydrargyri drach¬ mas quatuor, & grana decern, quibus folutis, lamellae tenuiflimee, cryftallis tenuiflimis ca-; pillaribus connatis, faftse, cum notabili in vi¬ tro caloris augmento, oriuntur, & invicem junftae fundum vafculi petunt. Mafia haec eandidiflima, inaere libero, aut aqua adfper- fa, citrinum colorem acquirit, quitamenno- £hi, lumine candelae vifus, albus denuo vi- detur. Spiritus ejusdem grana nonaginta fa¬ turantur granis centum & quinquaginta liquo¬ ris nitri fixi, nitri regenerati drachmas duas, & grana triginta, poll fe reiinquunt, & in a&u effervefcentiae fpumam crafifam, multam, flavo-viridem efferunt. Ex quibus apparet, Primo , fpiritum nitri, pro diverfa Vitrioli na- tura, varium etiam exiftere, &infolutionibus metallorum, varios pariter producere effe- &us, qui metallicis corporibus adfcribi non debent. Neque alia potior caufa videtur tan* tarum varietatum in una & eadem operatione, elum unus haec enarrat, alius iterum alia. So- lam aquam attendite o Chymici, heu quam diverfae in falium folutionibus obfervationes, quam varia corporum ipecifica gravitas! Jam noftis haec optime, ut non opus fit defuper plura proferrc. Suundo, Acidum in Vitriolo D j Idrien> $8 De ' Vi tri.o t® Jdrienfi minus concentratum,nec adeo copio* fum, non ita aggredi nitri terram alcalinam,ac acidum Hungarici Vitrioli. Tertio, aquam fortem non eiTe purum nitri fpiritum, fed aci- do vitriolico, & particulis metallicisiinquina-c turn ; acidum demonftrat ejus depuratio, ab- firaftione fuper nitrum inftituta, & terrse bo- laris ineptitudo ad novum fpiritum denuo eli- ciendum, fi ea femel eidem operi fuerit adhi- bita;,. metallicas vero particulas oftepdit color* & terra martialis a fpiritu nitri cum bolopara- ti, & per fe demum reOdficati, relifta. Acidum hoc in terreevifceribus, inflamma- bili principio conjunftum, fulphur conftituit, quod e fornacibus noftris quaquaverfum diffu-’ fum, valde fcetet, pabula animalium adeo vi- tiat, ut.oves, vaccae, & caprae foetus aridos mortuosque faepius excludant, vicinis arbori-. bus ariditatem conciJiat, & ferreos te&i cla- vosfjerodit atque confumit, non aliter ac in Mysnm Fodinis, ubi., tefte Agricola, clavi cafarum, quae illis-fodinis propiores erant, lignei eife debebant. Jam venio ad tertiam Vitrioli noftri partem conftitutivam, Aquam videlicet, qua ablata fatifck, & caicem efficit, reftituta vero, for- mam cryflallinam denuo recuperat. Sine ea fal nullum, cryftalli nultee oriuntur, in qua- rum cavo fmu aquae guttulae quandoque flui- tant, ut vidi in uberrima minerarum omnis generis colleflione 111. D. Confiliarii Montanili Anioniide Sartori. Hinc patetmira certe, neque , Idribnsi, 59 tieque ha&enus pro dignitate perfpefra falium quorumcumque proprietas, aquam illam co- ercendi, quse fibi relifta forte obrueret uni- verfuna. Certe in Macrocofmo, falium copia inopiam aquae*,: hsec autem abundans, defe¬ ctum partium falinarum, in deque nataminer- tiam, languores, morbosque frigidos, per- petua eomitatur. Quis Phyficorum nefcit aquam,. quo pluri fale fcetam, eo minus’rare*, fieri, minusque den lari, feu fpeciticas liqui- dbrum denfitates a falibus augeH, inratione reciproca eorum copise, & virium attrahen- tiuro ? Heec una ratio eft, cur lixivium vitrioli noftri ferius ebulliat, & ferius in folidam gla- Cialem maflam concrefcat, quam aqua aulcis;, cur denique humana fanitas a falibus confer* vari, ac deftrui queat. Ignari rerum naturae & imagination! de* voti quidam arbitrantur-, in aquis Idrienfibus mercuriale virus latitare, nec eas,_ line peri- culo , ratione potus affumi. Quid unquam ineptius? Eftne aqua communis hydrargyro folvendo idonea? eftne hydrargyrum corpus falinum, in aqua folubile? Sed apage nugas: ft dicerent, vitriolici quid iisdem aquisineffe, alienfum fane mererentur, modo id vero de- monftrarent. Verum ego, quidquidtentave- rim, necminimam vitrioli particulam in iisde* tegere potui. Nec juvat objicere, has epotas advenisalvum fluidam quandoque producer©; modo enim mpvet alvum aqua tepida, modo mollis plantse fuccus, modo acidula pomi pulpa, modo denique aridior aivus Viatoris, 60 Db Vitriol© fi quietem habuerit, infuetas fordes ingeftoi rum propriis viribus faepius eliminat. At inquient nonnulli, Vitriolum, in aquis faltem illis, quae intra has Fodinas fcaturiunt, neceflario latere, ubiadeo copiofum repern tur. Examinavi itaque has, qua potui, dili- gentia, & fequentia obfervavi. Unicus fons eft Idrienfmm Fodinarum A. 1755. improvifo detenus verfus plagam occidentalem, in cam- po Milt If eld, ad profunditatem paffuum 59. & quatuor digitorum. Sapor aquae nullus, leni- ter mucofus, color naturalis. Cum pulvere, aut infufo gallarum, leniter flavefcit, non ru¬ bra, non atra redditur. Addita fall's tartari meraciftima folutione parumper latefeit, fed absque fedimento. A liquore nitri fixi non turbatur, neque effervefcit- Ex quatuor li- bris pharmaceuticis, dat folidas fubftantiae gra- na tria, feupulveremalbum, inlipidum, mol- lem, cum fpiritu vitrioli leniter, cum fpiritu vero nitri valde effervefcentem, a quo folvi- tur cum albo fumo. Per filtrum tranfit muci- lago tenuis, floccofa, albida, quae, evaporato omni liquido, datpulverisejusdem grana qua¬ tuor. Unde patet, 1. aquam hanc, a Fofloribus noftris, polle in ufum revocari. 2. nullum ei inede Vitriolum, fed folampaucam terrae co- piam, alcalinae & gypfeae fere naturae. Reliquam aquae copiam, quae in Fodinis extillat, conftituunt guttulae paftim cadentes, xnodo iniipidae, modo vero falinae, quaeli- gneis canalibus exceptae & propriis recepta- culis Idriensi. 6t culis paffim eolleftas, Anthlias fuftorias bene* iicio continuo educuntur. Machina heec conftat tubo asneo, cujus longitudo pafium unurn, diameter vero digi-- turn eequat. Hanc exafte replet embolus li- gneus, quinque foraminibus, valva coriacea teftis, inftruttus, & manubrio adnexus ftylo ferreo triangulari. In fundo cylindri ell val- vula.coriacea, qu^e, ex tubo ligneo perpen- diculari, adfcenfum aquee concedit, defcen- fum vero prohibet. Dum itaque ope manu- brii attollitur embolus, ex legibus hydraulicis, per tubum ligneum in cylindrum asneum ad- fcendit aqua, ficque repetitis afpirationibus, jntra.tub.um eousquerecipitur, donee adofto palTuum altitudinem, per continuos tubos ele- vata, in fitulam effundatur, cujus amplitude, ob affiduo accedentes aquarum rivulos, eo magis augetur, quo magis eeedem ad terraa fuperficiem accedunt. Porro manubrio em¬ boli elevando infervit tota retrograda, diame- tro quinque pafluum inftru&a. Simili anthlia fuftoria gaudent minerse Frtibtrgtnfcs in Saxo- nia, embolo excepto, in quo aliqua diverfi- tas, levistamen, obfervatur. Einas ejusmo-
  • tit nee cibum’, nee potum capere po- tuerintfoli, fed puerorum adinflar a dome- Ilicis enutriri debuerint. Vidi quoque adeo debiles, ut propriis pedibus infiftqre cupien- tes, rn terrain protinus laberentur, tot? die propterea fedentes jacentesve. Interim ta- men pulfus a naturali flatu minitne mutatus erat,. evidenti argumento, baud lecfas fuifle alias conditiones, quae perfeftae vitee requiii- ta celeritate humores agunt per vafa fua. Sed neque alibi attionesvifeerummutataeapparue- runt, folo excepto appetitu, qui languet eo- usque, donee voluntariorum tnotuum inftru- menta debitam firmitatem adepta, imperio animee facile obediant. Attamen & pulfus in valde tremulis multo tardior obfervatur, imo & feepe debilior, languidee vitee indubium ar- "gumentum. Iliad-vero confideratione dignum arbitror, quod caloris naturalis decrementum, hoc du¬ rante languors, hac praefente pulfuum tardi- tate, nullum prorfus appareat; quod tarr.en confequi necefTiun eflet, ii rriotu fanguinis quomodolibet impedito, minor partium flui- darum inter fefe, & ad folida attritus., ind6- que frigus nec«lfario oriretur.. Certe Ther- inometrum corporibus hifee feepius applica- tum, nec minimum quidem frigoris augment turn exhibet, neque idem aegri fenfus, aut urina demonflrat. Ergo frigus non a folo at- tritu deficiente dependet, neque a folo flui- dorutn motu diminuto. Sed FOSSORUM HfDIUEGni. Sed quserent nonnulli, quare hydrargyrum animates, non vero vitales aftiones impediat| & quare id efficiat intafto fanguine, fero,lym- pha, & cseteris humoribus. Refpondebo ad ha^c quanta, ubinovero vimTorpedinis her- vis adverfam, cantharidum veiicse, contagii venerei, variolofi, peftilentialis, miram cer- te & iingularem efficaciam , in hi fee illisve hu¬ moribus afficiendis, mutandis, deftruendis. An ergo argenti vivi efficacia a communibus omnium corporum proprietatibus pendet ? An non potius fin- gulari ejus natures, per experimentci fola cognojcen- dee, hac attribui debet ? Sujficit interim Medico no- viffe , quid agat argentum vivum humano corpori ap¬ plication , licet mod urn, quo agat, ignoraverit. III. L. B. VAN Swieten in Comment . ad BoER. f- US- Non in omnibus Fodinae locis, ubi minera mercurialis eruitur, FolTores noflros artuum tremor adoritur, fed ibi duntaxat, ubi major hydrargyri nudi copia, odor ingratus, aer minus renovatus,aeftuofusque obfervatur. Ta- libus in locis, fudore facile diffluunt, debiles fiathn fegnesque redduntur, & absque valetu- dinis detrimento, per triduum ibidem efle non polfunt. Loci calor infuetus, & lampa- dis flamma minor, malignam aeris naturam oftendit, quam Germanice das Scklimme lufft Noftri folent denotare. Ipfemet fudore totus perfufus eram, & aliqua anxietate detentus, dum per horae quadrantem tali in loco mora- tuselfem. Haec aeris ambientis indples,fm- E 4 bul* De Morbis Y* bula vafa, per ateam pulmonum, & corpo¬ ris fuperticiem diftributa, ita djlatat, ut no- xios -halitns facilius excipiant. Idem seftus ar- ftiloci, fluidadifllpando, intolerabilem fsepe fitim inducit, quamecquidemextinguereafti- d 10 potu conantur, fed fimul etiam tenaci fiaciutn muco irretitas, hydrargyri particulas ventriculo-excipiunt, unde abolitusappetitys, & tremor artuum eo facilius enafcitur. Curam hujus morbi, modo folanaturapro- priis viribus ufa, modo veroadjuta medica- mentis, dxequitur. Sola aeris liberioris ufu- ra ftepe remedio eft, multosque line Media¬ ns, hoc uno auxilio perduftos vidi ad fanita- tem. Sunttafnenquidammorofiores, quima- lunt taedia morbi ferre, quam pharmaca fu- mere; licet August® Dominje fubdito- tritm bonis perpetuo addifta liberalitas, mife- ris hi fee gratis omnia, morborum curationi- bus neceflaria, concelferit. Sunt etiam non pauci, qui liberae pecuniae dura neceffitate coabfci, etli debiles & trerouli, attamen Fodi- nas frequentare, fuaque antra repetere, non deiimint, donee viribus exhaufti domum trans- ferantur. Gaveant itaque Reftores horum ho- -rninum, ne laeft jam & tremuli infalubribus Fodinee locis addicantur, vel fani etiam diu- tius, quam par eft, ibidem relinquantur. Haec una regula obfervata potens eft Opera- rios hofee a morbis prmfervare, inutiles abo- lere fumptus, -gentisquae noftrae felicitatem -diu ac multum promovere. Hinc Fossorum Hyd rargyri. 73 Hinc Ars Naturam imitata, imp^ftam ner- vis Hydrargyrum, perloca convenientia,con- gruis auxiliis eliminans, optimam medendi ra- tionem inftituit. Inter haec praecipuum locum obtinent fudorifera, perpetuo falubria, fi mo- do pegri ab acribus'abftineant, & debitum re¬ gimen fedulo obfervent. Soleo ego Quaiaci ‘decoftum tenue dare, dein mixtura quadam aromatica cochleatim ingefla, fudorem elice- reperunam, vel plures horas, prout morbi conditio, aut sejgrr vires exigunt. Decoflum vero copiofum elTe debet, ita ut ternse.JibraD fingulis diebus ebibantur; ,nam alias arida ilia corpora repetitis fudationibus ita enervantur, Ut dein absque neceflitate a confuetis labori- bus diu abftinere coafla Tint. Balnea quoque cenveniunt, quae ante aliquot annos bene in- trodufla, nefcio qua de caufa, nunc omnino neglefla lunt. Audivi ab expertis, & dignis omni fide Viris, vivum hydrargyrum in li- gncis valis fuifterepertum, inquibusbalneum ab iis fuerat inftitutum. Minus tamen feliciter fudoriferis cura pera- gitur, ii aeger de appetitu proftrato, aut alvi infolita inflatione conqueritur. Subeft enim tunc in primis viis fordida quaedam fuburra, quae nili educatur, humores inficit, aliisque morbis viam facilem fternit. Sed pulvis ille etiam, qui a lapidibuscuneo malleoquediffra- ftis, in arflis Fodinae locis, ubique diffundi- tur, cum cibo&potu mixtus &ventriculo ex- ceptus, mirum faepe inmodum gravat inte- E 5 ftina. De Mokeis 74 - Hina. JPurgintia itaque in his cafibus necffla* rio requirantur, & quidem lenia, rhebarba- rina.v'deiicet, mannata, Tense folia, tamarin- di, aliaque fimilia j draftica enim, falina,refi- nofa non conducunt, nec Ticca adeo, quatn hurnida. Si vero oris amarities, naufea, ru- fius, foetororis, ventriculi diftentio, dolor* que preffivus, vomitoria requirant, radix Ipe- cacuanse tutiffimum prsebet auxilium *, econ- travero acriora, mineralia, minus Tatisface- re, expertus affirroo, ob faciles in hifce cor- poribus hypercatharfes. Ita Juvenes & Viri indubieTanantur, Senes vero non item, qui tremuli ad mortem usque, & baculo innixi, miTeram vitam degunt. Salivatio Eft involuntarius, aftiduus, plus minusve copiofus, Talivae ex ore effluxus, ab aufta ejusdem Teparatione produ&us, ObTervatur in Tecundo ftadio variolarum confluentium in adultis, non multum cedtns illi, quce ope triercurii excitatur, niji quod non ita mole cleat. Sydenham. Sect. j. Cap. j. in Mis, qui denfis £f copiojis laboraverunt aphthis , pofiquam hcs deciderunt. 111 . L. B. VAN SwfETEN in Com¬ ment. ad Boerh. §.662. &998-in dentiumeru- ptione ante'vomitum. Hippockat. Coac. prcmot. SeSl. 3. v. 22s. ex ulcere faucium. Hoffmann. Conf, Med. Tom. I.Seel. 2. caf. 612. ab acribus linguae,adplicatis, ab acri Tero in Fossorvm Hydrargyri. 75 glahdulis falivalibus depofito. de Gorter. de Tranfp . Cap. 1 5. Num. FI. 8. in angina. BoerHAV. aph. 80$. Sed hcec omnia agunt irritando, ftimulan- do, & dilatando vafa falivalia, unde major humorum adfluxus, eorumque fecretio. An iimiii modo falivationem excitat Hydrargy¬ rum? Sic ego puto; immixtum enim calenti fanguini fani corporis, quaquaverfum diflun- ditur, magis attenuatin', ibique fertur potifli^ mum, ubi frigidi datur liber acceflus aeris. Tabs locus, excipulo Chymico fimilis, eft ca- vitas oris, ab aere per arftas labiorum rimas vi valida adafto, magis frigefafta, ac corporis fuperticies, aliunde rigidioribus vails inftru&a, quae adfluentia liquida difficilius admittunt. Nifus hie affiduus, quo du&us fali vales ur- get Hydrargyrum, eos dilatat magis, unde major adfluxus', diftentio, vicinorum com- prefiio, ex qua tumores, & ulcera laepe oriuntur. ’/ Maz inus globulos hydrargyria circa glan- dulas falivales aggeftos, polygonam figuram acquirere, ficque au&is fuperficiebus faliva- tionem facere, opinatus eft. Sed quisun- quam Chymicorum vidit hydrargyrum Ac fi- guratum? quis chymica phaenomena ibidem addufta infelicius explicavit? Doleo jafturam temporis in iis feribendis imprimendisque. Qui falivatione laborant, nunquam aut raro tremu- 76 De Mo rsis tremuli apparent; magis autem ilii, quibus difta faiivatio non contingent. Dentium doloribus obnoxii, phthyalifmo faciliuscorripiuntur, ut <& illi, qui reliquas cor¬ poris partes minime infirmas habent. Quae enim pars debilior, eadem facilius ab Hydrar- gyro afficitur; lie difficulteraudientes, omni* no furdos, balbutientds, aphonos, oculorum vero debilitate laborantes, Integra ceecitate correptos, obfervavi. Malum hoc eos facile adoritur, qui tempo¬ re deflillationis terreas retortas forte hiantes luto obducere folent. Ni enim probe cave- ant, expirantes halitusfubitoexcipiunt, tunc- que fubdulcem aliquerh faporem in ore fen- tiunt, dein falivam craffam expuunt, modo favefeentem, modo ferb fubnigram; mox fequitur laffitudo, debilitas, & fomnolentia, quod fympto'ma ab hydrargyro he fa corpora jndubie deiUonftrat. Hie accedit foetor oris idem, qui emineraexuftaexhalat, tumor gin- givarum, dentium prjecipue molarium vacil- latio, denudatio, nigredo. Interna pars ge- narum, & in malo graviore ipforum quoque labiorum, in tumores albos adfurgit, faliva uberius excernitur, non multum olida, quam miferi expuerefaepeeoguntur. Nonnullisd®- lores dentium, maxillarum, capitis, nofturno tempore gr'aviores, accedunt , ipfaqup linguae fuperHcies nigerrimo colore tinfta le prodit. Fauces faepe pafHdiores, appetitus abolitus aut V *■ i ' ‘ ; •• - • . ■ Fos sorum Hyd rargyri, 77 aut, diminutus, fitis afficiua, triftis animus, ar- i tuum debilitas & languor adlunt. Durant htec 1 incommoda per lex, feptem, pluresve dies, donee debitis remediis , aut aeris liberioris ufura, fenihn difpareant. Eadem mala longe frequentius atque citius eos affligunt, qui pulverem atrum, die Stuppe di&um, a deftillationereiiduum, ecaminis& fcmnacibus averrunt* aut pedibus nudis argil- Ite immixtum in lateres efflngunt. Magnum quoque iis imminet periculurn, qui caput mor- tuum, aut pulverem prsedi&um e fornacibus nonduffl probe frigefaftiseducunt, quod pro¬ be cavendum eft. Praeftaret etiam,.me judi- ce, pulverem ilium, quern maxima parte fto- rilis fuligo Conftituit, probe ablutum, depu- ratum, llecum, & calce viva commixtum, cum minera denuomifeere, &ita noviterigni committere, quam noxia ilia trituratione, tot hominum valetudinem magno Augufti Aera- rii damno iabefa&are. . - Methodum medendi, quod attinet, illud probe cavendum eft, ne emeticis, purganti- bus, aut fudoriferis, critica hsec hydrargyri per glandulas falivales excretioullomodo tur- betur. Vidi enim a cathartico femel adhibito alvi tormina, cum perieulo inflammationis, enata, quae, reftituta falivatione, ceftarunt. Experientia itaque multiplici edo&us affirmo, morbum hunc non aliter efte tra&andum, quam ilia' methodo, qua ad aphthas perfanan- 78 De Mo r bis das ufus eft experientiftimus Medicus Vincent tius Ketellaer in eximio Tra&atu de dph- this Beigarum , ubi pravam illam per cathartica medendi rationem, rejiciens, caveat (inquit) medicus , Jibiqite ac acgro temperet, ne htinc hojlern exhibits temere cathartkis lacejjat, nam gale at umfero duellipcsnitet. Quamobrem nullis aliis reme- diis, ad huncmorbum, uti i’oleo, quam mol- li gargarifmate, exhordeidecafto, cum pau- co melle, quo os ftepius foveri jubeo, adacri- inoniam demulcendam, & vafcula falivalia probe aperta lervanda; cavendo interea ab acribus fermentatisque potionibus, cum bibu- li a mercurio longemagislaedi foleant, ac illi, qui temperanter & fobrie vi'vunt. Tussis Eft morbus adeo notus, & adeo frequens, ut definitione non egeat. Ejus caufe hie ha- ftenus obfervatte funt, i. Pulvis e Japidum fragmentis, eorumque acervis intra Fodinas undequaque diffufus. Si enim vitrum aqua plenum in talo loco pofueris, fuperficiem ejus- dem denfa cuticula, brevi tempore, obdu- ftam cernes, ! toties renaturam quoties illam deterferis, Subtilitas ejus ilia eft, ut., tefte Diemerbroekio, bubulas quoque veficas, in Lapicidse officinapendentes, permearepo- tuerit. 2. Alterna caloris & frigoris viciflitu- do, quse hominum noftrorum corpora per- petuo laceffit, dum ex imis calisque fodinse latebris quotidie exeuntes, male tefta & fu- dantia, membra frigido aeri toties exponunt, Foss drum Hydrargyri, 79 vel ex hypocauftis seftuofiflimis in aerem fri- gidifUmmti pluries fe conferunt. 3. Miners fumus pnlmonibus exceptus, de quo, in Ca* pitulo de /IJihmate, pluradicemus. Tuffis per fe raro periculofa; fi tamen ne- gligatur, repetitis agitatioPibus pulmonem ita debilitat, ut fanguinis erruptiones, & Phthi- fes quoqueoriantur. Ita Cappadox Aksteus, inter caufas Phthifeos pulmonaiis Tuflim quo¬ que diuturnamnumeravit• &Oelius Aure- lianus eumdern raorbum non raro antece- dere docuit longi imports tujjiculam, Jive cathar- fhum i quo thoracis altiora lacerantur, Quamobrem fcepe monendi funt homines intra fodinas, ut, ft Jenta lapidum revolutio- ne pulverulentse nubes coerceri non poffunt, faltem linteis ori, & nafo alligatis, noxium pulverem arceant. Proderit etiam loca ea- dem aqua faepius adfpergere, utpulvis itaco- ercitus minus avolet ^ & difpergatur. Hye- malis autem tedium seftus difficilius emenda- bitur; nam parvitas tuguriorum, angulla fe- rens depreiTaque cubilia, & jam recepta con- fuetudo cibos & panem in fornacibus exco- quendi, debitam aeris temperiem non admit- tunt. Hie accedit malorum maximum triitis egeftas, imo fsepe & incuria, quae negat ve- ftes aptas arcendo frigori,vel ab illo noncavet tenella corpora. Nudis pedibus, foloque in- dutio te£ti, per medias nives arfibulant faspe pueruli, nee horridos flatus aquilonis timet hirfos 8o D e More is hirfutum adulti pe£tus. Scythas tamen hofce validos quatit faepius acre gelu, & aeris adeo varia, adeo noxia conditio. Hinc paflim tuf- ilentes, anheioli, rrfiferi, ad priorifrigorisini- tia, vagantur, medicare opem implorantes. Dantur his copiofa, calida deeo&ajpeeierum peetoralium, donee cratlum fputum prodiens de morbo devi&otriumphurecanat. Sangui¬ ne turgidis, vino deditis, difficulterrefpiran- tibus, ad arcendos aiios morbos, vena feca- tur. Tuflim liccam, afTiduam,fere fufFocan- tern, lenit opium cautedatum, & vapor aquae ebuliientis per infundibulum ore faepius ex- ceptus. Inter hoc cavendum ab acribus, fri- gidis, & vini potu; l'olisque carnium jufbulis, oryza, & molli la&e, alendus aeger. Asthma Eft difficilis, &anhelofarefpiratio, afpaftica veiicularum pulmonalium conftriftione pro- du£ta. Qui fornacibus noftris addi&i funt, hoc morbo facile corripi folent, fi ab iis receden- tes, in hofpitium fefeconferant,ibique vinum copioftus ingurgitent. Mirum enrm in mo- dum fumus exultae nainerae noitrae ilia corpo¬ ra potiflimum agitat, quae Baccho litandi pe£ fimam confuetudinem habent. Norunt hoc omnes, & tamen aliqui malunt potius inebri- ari, quam fobrie vivere:, pcena olim hifee Helluonibus a Romulo indifta propterea digniflimi. Mor- Fossorum Hydiurgyri. tx ■ '» .... V Morbum hunc, prseter ilia fymptotnata, quae fuperius in capite de falivatione protuli- rtros, antecedunt quoque tuflis, fpaftica pe- ftoris conftri&io, & molefta veluti ponderis ibi haerentis fenfatio j comitantur tuflis affidua, vehemens, no£tu potiflimum exacerbata, fom- nus inquietus, fomnia terrilica, artuuminle- fto calentium mira agitatio, ac fi homindm in* de vellet exturbare, animus prseter morem triftis, refpiratio difficilis, appetitus diminu- tus, Galores no&urni, fauces aridse, fputum nullum': morbo ingravefcente, refpiratio eft difficillima, tuftis fere fuffocans, dolor pun- ftorius modo hanc, modo illam thoracis par¬ tem affligit, in quo ftadio emiflus fanguinis craffus, & crufta inflammatoriate&usplerum- que fe prodit. Mifera morbi bsec cohditio indubiam segro mortem adfert, &fubitamfuf- focationem, ut fequens docet obfervafio. Vir ann, 40. temperamenti biliofi, vino & fumo tabacci deditus, cum per aliquot annos his fornacibus adftitiflet, tandem tufti licca, & difficili refpiratione corripitur j his fucce* dutitdolorespungitivi, hanc illamve pefto- ris plagam vexantes, laflitudo, debilifas, alia- que fymptomata fuperius memorata. Ita vi- xit per aliquot menfes , donee omnibus auxi-; liis fruftra adhibitis, inter tufllendum, pr&- clufofpiritu, fuffocatus fuit. In aperto cadavere apparuit pulmo contra- &us, pallidus, vicinisque partibus ubique con-r F nexus. I De MojRbi b nexus. In dextro tatnen latere, & feptptrans- verfo firmius adheerebat, minus autem anti- cae pe&oris parti, pericardio, hteri. finiitro. Vinculum iliud efficiebat fabrica eellulofa, fi-, brarumque fafciculi, tendinese fere naturae,; a pleura in pulmonum fuperficiem pluribus in locis propagati. Interior pulmonum fub- flantia maculis innumeris, atris, ientifpr,mi- v bus, modo folitariis^ modo vero copgeftis, mirum in modum variegata feprodidit. . Cor.- naturaliter erat conftitutum a pericar,dio libe- : rum, & polypofis concrementis deiiitutum*. Nullum qupque in vifceribus abdominis yitium ap'paruit, bepate excepto,qui multo palUdior, erat, caeterum naturalis., :n , En itaque mortem a pravis halitibus e mine- ra hac exufta exhalantibus. En lulphtiris-qilK caciam in coagulandis humoribus human! cor¬ poris.' En denique adnatos pleura? pulmones, absque pr