Damir Tulic, Rijeka
fragmenti aktivnosti alvisea tagliapietre i njegove radionice
„ Numerosi pur sono gli statuarii usciti dalla famiglia Tagli-apietra, dei quali fu padre e capo un Alvise..." 1
Život i djelovanje venecijanskog kipara Alvise Tagliapie-tre (Venecija, 6. rujna 1670. - 17. prosinca 1747.) bolje je rasvije-tlio Simone Guerriero.2 Njegova formacija u okrilju radionice kipara Enrica Merenga (Rheine, 1628.? - Venecija, 1723.) jasno je vidljiva u njegovim ranijim djelima. Merengo je bio i svjedok na Alviseovom vjencanju s Battistinom Sardi 18. veljace 1697. u venecijanskoj crkvi Santa Maria della Carita.3 Prvi njegov dokumentirani samostalni rad je intervencija na fasadi crkve San Salvador iz 1698. Za nju je napra-vio novi kip Spasitelja u istarskom kamenu, zamjenivši tako dotrajali istoimeni kip, što ga je u „pietra tennera" bio izradio Bernardo Falco-ni 1664. - 1665.4 Alvise se javlja u dokumentima 1711. kao „scoltor padron di bottega", no tada je kipar imao vec cetrdeset i jednu godinu. Ipak, kipareva aktivnost u posljednjem desetljecu Seicenta još uvijek ostaje nejasna, uz iznimku spomenutog angažmana na fasadi crkve San Salvador. Od posebnog značaja bit ce analiza, još uvijek neobjavljene grupe skulptura iz venecijanske crkve Delle Eremite. Skulptura iz ove crkve dijelom je pripisivana Enricu Merengu, no vjerojatnije je riječ o djelima Alvisea Tagliapietre.5 Takoder, krajem Seicenta ili u
1	Pietro Selvatico, Sulla Architettura e sulla Scultura in Venezia, Venezia 1867, p. 449. Autor se, u skladu s vremenom pisanja, vrlo negativno izjaš-njava o Tagliapietrinoj produkciji, kao i o baroknoj skulpturi opcenito.
2	Simone GuERRIERO, Profilo di Alvise Tagliapietra (1670-1747), Arte Veneta, XLVII, 1995, pp. 32-51.
3	Guerriero 1995, cit. n. 2, p. 33.
4	Paola Rossi, Per gli esordi di Alvise Tagliapietra: una nuova opera, Pri-lozi povijesti umjetnosti u Dalmaciji, XXXIII, (Prijateljev zbornik, II), Split 1992, pp. 291-296.
5	Cf. Camilo Semenzato, La scultura veneta del seicento e del settecen-to, Venezia 1966 p. 92; Rudolf Breuing, Enrico Meyring 1628-1723. Ein
prve godine Settecenta mogu se uvrstiti mramorne skulpture poprsja Heraklita i Demokrita iz Londona kao i skulptura Tifona iz 1701. u Rocca di Soragna.6
U najranije razdoblje djelovanja našeg kipara hipotetski bi se mogao smjestiti mramorni kip svetog Antuna Padovanskog iz ve-necijanske crkve San Bartolomeo (sl. 1, 2.).7 Premda je ova skulptura tvrde modelacije i ponešto zgusnutijeg volumena od kasnijih kipare-vih djela, niz detalja mogao bi ukazivati na ruku mladog Alvisea pod velikim utjecajem Merenga. Sramežljivo je naglašena blaga „S" linija tijela koja ce se u drugom desetljecu Settecenta razviti u prepoznatlji-vu torziju njegovih likova. U licu malog Krista osjeca se slican stilski postupak kao i na andelima na spremištu za sveta ulja u kapeli Sakra-menta katedrale u Chioggi, nastao izmedu 1705. -1708. Oštrije rezana draperija takoder srece svoje paralele u kasnijim kiparevim radovima. Naš kip svetog Antuna Padovanskog mogao bi se uzeti kao ishodišna tocka u stilskom razvoju ove teme u radovima Alvisea Tagliapietre. U istoimenom kipu iz drugog desetljeca u župnoj crkvi u Caerano di San Marco (sl. 3.) naglašenija je elongiranost lika te je delikatniji pristup mramornoj epidermi.8 Konacno, u kipu svetog Antuna Padovanskog, nastalom najvjerojatnije pocetkom treceg desetljeca za kapelu obitelji
Bildhauer aus Westfalen in Venedig, Rheine 1997, pp. 224-228; Matej Klemenčič, Enrico Merengo, La Scultura a Venezia da Sansovino a Ca-nova (edd. Andrea Bacchi, Suzanna Zanuso), Milano 2000, p. 762. Crkva je posvecena Isusu, Mariji i Josipu te je sagradena izmedu 1693. - 94. po projektu Giovanni Battiste Lambranzija. U njoj se na lijevom bocnom oltaru nalazi potpisani kip Bogorodice od presvetog Ružarija, kipara Antonija Corradinija, nastao izmedu 1722. i 1723. Prijedlog za autorstvo veceg djela skulptorske dekoracije triju oltara kao i svetackih kipova Tagliapietri donosi Simone Guerriero u: Simone GuERRIERO, Le alterne fortune dei marmi: busti teste di carattere e altre "scolture moderne" nelle collezioni veneziane tra Sei e Settecento, La scultura veneta del seicento e del sette-cento. Nuovi studi, (ed. Giuseppe Pavanello) Venezia 2002, p. 85, n. 50.
6	Guerriero 2002, cit. n. 5, p. 85.
7	Kip je manjih dimenzija te se nalazi postavljen na menzu drugog oltara s desne strane. Nije mi poznato da je objavljen i atribuiran. Na oltaru se nalazi pala iz 1816. koja prikazuje Smrt svetog Franje Ksaverskog, slikara Latanzia Querene (potpisana i datirana).
8	Cf. Paolo Goi, Enrico Meyring e dintorni: contributi, Francesco Robba and the Venetian Sculpture of the Eighteenth Century (edd. Janez Höfler et al.), Ljubljana 2000, pp. 61-72.
2. Enrico Merengo/Alvise Tagliapietra, Sveti Antun Padovanski, San Bartolomeo, Venecija, detalj
1. Enrico Merengo/Alvise Tagliapietra, Sveti Antun Padovanski, San Bartolomeo, Venecija
Fanfogna na otocicu Zverincu u zadarskom arhipelagu, elegancija forme i vještina ^desanja pojednostavljene draperije najviše se približila duhu rokokoa (sl. 4.).9
Složeno je, cini se, i pitanje autorstva mramorne skulpture Boga Oca smještene na atici drugog oltara lijevo u venecijanskoj crkvi Santo Stefano. Oltar je izvorno bio posvečen Navještenju, a obnovljen je 1708. „da i fondamenti, tutto di marmi come oggi si vede".10 U tom
9	Radoslav Tomič , Novi doprinosi o oltarima i skulpturi 18. stoljeca u Dalmaciji, Prilozi povijesti umjetnosti u Dalmaciji, XXXVIII, 1999-2000, pp. 296-298; Idem, Kiparstvo II. Od XVI do XX stoljeca, Umjetnicka bašti-na Zadarske nadbiskupije, Zadar 2008, p. 143, cat. 38.
10	Maria Agnese Chiari Moretto Wiel, La chiesa di Santo Stefano: Patri-monio artistico, Gli agostiniani a Venezia e la chiesa di Santo Stefano, Ve-
3. Alvise Tagliapietra, Sveti Antun Padovanski, župna crkva, Caerano
4. Alvise Tagliapietra, Sveti Antun Padovanski, Stalna izložba crkvene Umjetnosti, Zadar
je vremenu Alvise vec samostalno djelovao u Soragni i Chioggi, ali i u crkvi Delle Eremite, u kojoj je na atici glavnog oltara izveo lik Boga Oca. Mramorna skulptura Boga Oca iz crkve Santo Stefano ishodište ima u istoimenim djelima Enrica Merenga na glavnom oltaru u crkvi San Moise iz 1684. - 1688. üi na atici oltara s kipom Marijinog Uznesenja u crkvi Sant'Andrea della Zirada nastalim pocetkom Settecenta.^^ Možda
nezia 1997, p. 275. Na ovaj je oltar u prvoj jolvici 19. stoljeca postavljena slika Teodora Matteinia te je on posvečen Zalosnoj Gospi. 11 Simone GuERRIERO, Episodi di scultura veneziana tra Sei e Settecento a Sant' Andrea della Zirada: nuovi contributi per Enrico Merengo, Arte
5. Alvise Tagliapietra, Andeo, župna crkva, Savicenta
6. Alvise Tagliapietra, Andeo, župna crkva, Savicenta, detalj
bi se ovdje moglo pomišljati na suradnju Alvisea Tagliapietra i Enrica Merenga. Staracko lice Boga Oca odaje više Merengovu ruku, no jedno-stavnije zamišljena i plošnije Vklesana njegova draperija bliža je onoj na Tagliapietrinoj skulpturi Marije Magdalene, postavljene 1712. na oltar Scuole del Suffragio u crkvi Santo Giacomo u Chioggi.12 U istoj vene-cijanskoj crkvi, na stipesu drugog oltara desno nalaze se dvije figure putta koje se takoder mogu povezati uz Alvisea Tagliapietru, odnosno njegovu radionicu.13
Veneta, XLIX, 1996, pp. 59-66.
12	Za skulpturu Marije Magdalene u Chioggi cf. GuERRIERO 1995, cit. n. 2, pp. 38-39.
13	U crkvi Santo Stefano, Alvise je podigao 1727. veliku mramornu pro-povjedaonicu što se nalazila uz stup glavnog broda pred oltarom svetog Stjepana. Ista je porušena sredinom Settecenta, a njeni djelovi iskorišteni su za gradnju novog pjevališta s orguljama, takoder uklonjenog pocetkom 20. stoljeca. Cf. Chiari Moretto Wiel , cit. n. 10, pp. 282-284, nn. 131, 132. Spomenute figure putta, najvjerojatnije su naknadno postavljene na sadašnje mjesto na stipesu oltara te ne treba iskljucit mogucnost da su izvorno pripadale bogatoj dekoraciji razrušene Tagliapietrine propovjeda-onice. U literaturi figure putta bile su povezane uz ambito di Giovanni Comin (oko 1647-1695). Ibid., p. 277.
Katalog Alviseovih radova u kamenu iz ranijih desetljeca njegova stvaralaštva može se proširiti i na dvije kamene skulpture andela što se danas nalaze na oltaru Gospe od Ružarija u župnoj crkvi u Savicenti u Istri (sl. 5, 6).14 Medutim, oni su se najvjerojatnije nalazili na oltaru svetog Roka koji se u ranijim vizitacijama naziva altare della Santissima Concezione. Oltar je izmedu 1709. i 1714. bio nanovo podi-gnut od kamena i mramora. Na njega je 1709. s glavnog oltara prenesen sarkofag s tijelom svete Viktorije, postavljen ispred oltarne pale Bezgre-šna sa svetim Rokom i Sebastijanom, slikara Palme Mladega.15 Uz dva kamena andela premještena na oltar Gospe od Ružarija, na prekrojenoj atici oltara svetog Roka, nalaze se još i cetiri kamene glave keruba koje se takoder mogu povezati uz Tagliapietru. Kameni andeli iz Savicente spretno su komponirani i vješto izvedeni, a suptilno izraden profil de-snog andela gotovo je identican liku Milosrda na kiparevu tabernakulu iz katedrale u Osoru.16
Alvise je punu afirmaciju i ugled medu kiparima na Laguni stekao u prvom desetljecu Settecenta izvedbom krstionice u katedrali
14	Kameni se kipovi nalaze smješteni na raskinutom polukružnom zabatu oltara Gospe pd Ružarija koji se spominje u vizitacijama 1688. Nasuprot ovog oltara nalazi se oltar svetog Roka, u starijim vizitacijama se spominje kao altare della Santissima Concezione. Atike oba oltara su naknadno prekrajane i popravljane najvjerojatnije u 19. stoljecu. Atika oltara Gospe od Ružarija dobila je tako mediokritetne glavice keruba i oblake, dok su na oltaru svetog Roka izvorne glave kerubina razamještene te postavljene na središte donjeg polukružnog i gornjeg trokutastog zabata.
15	Višnja Bralič in: Višnja Bralič - Nina Kudiš Burič, Slikarska baština Istre, Zagreb 2006, p. 512, cat. 456.
16	Nina Kudiš Burič , A Tabernacle by Alvise Tagliapietra in the Cathedral of Osor, Zbornik za umetnostno zgodovino, n. s. XLI, 2005, pp. 206-217; Eadem , Oltari presvetog Sakramenta u Savicenti i Osoru: problemi konteksta, tipologije, uzora i autora, Renesansa i renesanse u umjetnosti Hrvatske (edd. Predrag Markovic, Jasenka Gudelj), Zagreb 2008, pp. 304-308. U tekstu iz 2005. autorica je datirala Tagliapietrin tabernakul u prvo desetljece 18. stoljeca, dok u radu iz 2008. iznosi mogucnost da je on nastao pocetkom drugog desetljeca. Takav prijedlog datacije cini se prihvatljiviji od pocetka Settecenta. Treba napomenuti da se u lapidariju Sakralnog muzeja u Osoru nalazi kameni andeo-putto koji je najvjerojatnije pripadao nekom uklonjenom oltaru iz obližnje katedrale. Ova bi se skulptura takoder mogla dovesti u vezu s Alviseom Tagliapietrom odno-sno njegovom radionicom, medutim vrlo loše stanje sacuvanosti skulpture otežava podrobnije zaključke.
7. Alvise Tagliapietra, Nadgrobni spomenik biskupa Antonia Grassija, Katedrala, Chioggia
, 9. Alvise Tagliapietra, Nadgrobni spomenik biskupa Antonia Grassija, Katedrala,
Chioggia, detalj
Santa Maria Assunta u Chioggi.17 To je velebno djelo narucio tamošnji biskup Antonio Grassi (1696. - 1716.). Medutim, isti je biskup podiza-nje vlastitog nadgrobnog spomenika u prezbiteriju svoje Katedrale,18 najvjerojatnije, povjerio ponovno Alviseu Tagliapietri. Biskupova grobnica nosi godinu 1715., a njena dekoracija, bolje receno, dvaputta koji flankiraju medaljon s biskupovim slikanim portetom mogu se pripisati našem kiparu. Oni nalaze velike slicnosti s dvamaputtima smještenima na vrhu arhitekture krstionice podno alegorijskog kipa Vjere. I ostali elementi relativno jednostavne dekoracije same grobnice, poput grba i ukrasne tkanine te mesnatih grana s bobicama uz same putte, pandane nalaze u slicnima na Alviseovoj krstionici (sl. 7, 8, 9).
U drugo desetljece mogao bi se datirati i kameni kip svetog Antuna Padovanskog postavljen u nišu na fasadi malog oratorija San Francesco alle Stimmate u Chioggi.19 (sl. 10.) Vješto izraden kip pos-jeduje prepoznatljiv tehnicki postupak našeg kipara kada je rijec o ka-menoj skulpturi. Kipar zanemaruje detalje, a ^deše snažnim potezima posvecujuci pažnju fizionomiji. I u ovoj skulpturi, kao i u kamenom kipu svetog Josipa u niši iznad istoimene kapucinke crkve u Karlobagu,20 za-mjetno je pojednostavljenje Vklesane površine te blago izvijena silueta lika. Slican postupak obrade kamene materije prepoznaje se u skulpturi San Lorenzo Giustiniani (1381. -1456., prvi venecijanski patrijarh od 1451.), koja se danas nalazi u dvorani prizemlja Scuole Grande di san Giovanni Evangelista u Veneciji.21 (sl. 11, 12) Ovaj kip najvjerojatnije
17	Guerriero 1995, cit. n. 2, pp. 35-38.
18	Girolamo Vlanelli, Nuova serie de' Vescovi di Malamocco e di Chioggia, parte seconda. Venezia 1790, pp. 294-295 (pretisak 1999). Autor donosi prijepis biskupovog epitafa.
19	Bratovština je osnovana 1434. a zvala se još i Scuola dei "Rassa" - po odjeci tkanoj od grubog platna koju su nosili njeni clanovi. Od nekadaš-njeg oratorija, koji je zatvoren i devastiram u 19. stoljeCu, preostala je još samo jednostavna fasada iz Settecenta. Cf. Almanacco di Chioggia, 6, Vicaria di Chioggia (ed. Angelo Padoan), Chioggia 2006, pp. 137-138.
20	Matej Klemenčič , Scultura barocca in Istria tra Venezia, Gorizia, Lubiana e Fiume, Saggi e Memorie di storia dell' arte, XXX, 2006 (2008), p. 266.
21	Podno kipa je natpis u kartuši koji govori o biskupu Marcu Giustinia-niju, osnivacu Seminario Diocesano di San Lorenzo Giustiniani i godina 1720. Natpis na ploci glasi: D. O. M./ Seminarivm Episcopale / D. Lavrentio IvsTiNiANo/ Avspice Ac Patrono/ Marcvs Ivstinianvs Episcopvs/ Aere Proprio/ Fvndavit Et Dotavit/ Serenissima Venetiarvm Repvblica/ Annvente/ Anno Domini Mdccxx.
10. Alvise Tagliapietra, Sveti Antun Padovanski, oratorij svetog Franje, Chioggia
11. Alvise Tagliapietra, San Lorenzo Giustiniani, sala terrena, Scuola Grande di San Giovanni Evangelista
potjece iz SSeminario Diocesano di San Lorenzo Giustiniani na Muranu kojeg je osnovao 1720. biskup Torcella Marco III. Giustiniani (1692. -1735.).22 Na Muranu, pri opatiji San Cipriano bio je Seminario Patriar-
22 Marco Giustiniani roden je u Veneciji 1654, a papa Inocent XII ime-novao ga je biskupom Torcella 24. ožujka 1692. Biskup nije rezidirao na Torcellu, zbog „nezdravog zraka", vec se preselio na Murano pribaviv-ši od Francesca Benzona stariju goticku palacu obitelji Capello. Ovu je gradevinu biskup potpuno preuredio 1707. po projektu arhitekta Antonia Gasparija za novu biskupsku palacu i svoju rezidenciju. Iznimno se brinuo za liturgiju i kler svoje biskupije. Umro je 2. ožujka. 1735. u Campo di
12. Alvise Tagliapietra, San Lorenzo Giustiniani, sala terrena, Scuola Gi ande di San Giovanni Evangelista, detalj
13. Enrico Merengo, San Lorenzo Giustiniani, Santa Maria Formosa, Venecija
cale 1631. prebačen iz Venecije pod ingerencijom Patrijarha, a u kojeg su polazili i ^derici torcellanske biskupije. Da bi imao kontrolu, biskup Giustiniani je osnovao Seminario Diocesano kako bi „senza incomodo d' alcuno, a solo particolar pro delle nostre private sostanze...".23 U doba Napoleonove uprave, oba su sjemeništa na Muranu ukinuta, a kasnije su
Pietra (Treviso), te je pokopan 10. Santo Donato a Murano. Biskupska je palača po ukidanju biskupije Torcella 1805. prešla u ruke muranske opcine, a u njoj je kasnije otvoren Museo del vetro. Usporedi: Stefano Ber-toni, Memorie intorno al benemerito don Stefano Tosi parroco di S. Pietro Martire di Murano, 1805-1830 (ed. Giovanni Zambon), Venezia 1986, p. 15, nn. 2, 3; Attilia Dorigato, Museo del vetro, Venezia 2006, p. 8. 23 Bertoni 1986, cit. n. 19, p. 23, n. 3.
14. Alvise Tagliapietra, Raspelo, župna crkva, Mali Lošinj
i kompleksi zgrada u^donjeni.24 Kip je dospio u „lapidarij" Scuole grande di San Giovanni Evangelista, zajedno s raznim kamenim ulomcima iz porušenih ili devastiranih crkvi, kako grada, tako i okolice.25 Kipar je stavio naglasak na lice portretnih crta, kako se uobicajeno prikazivao svetac, cija je fizionomija postala prototipom na slavnom, posmrtno na-slikanom portretu Gentilea Bellinija iz 1465.26 Zanimljiva je, medutim, usporedba s kipom Svetog Lorenza Giustinianija što ga je za venecijan-
24	Bertoni 1986, cit. n. 19, p. 23, n. 2; p. 27, n. 31. Seminario Patriarcale je 1817. premješteno u Veneciju pokraj crkve Santa Maria deUa Salute, a 1832. zapocelo je rušenje zgrada na Muranu. U doba Italskog kraljevstva (1805-1814) u nekadašnjem Seminario di San Lorenzo Giustiniani bila je smještena vojarna.
25	Chiara Yazzoler, The Scuola Grande di San Giovanni Evangelista, Venice 2005, pp. 26, 28. Autorica spominje ovaj kip kao „rad iz 18. stoljeca s natpisom".
26	Giusepe Maria Pilo, San Lorenzo Giustiniani, Pordenone 1982, pp. 14-15.
sku crkvu Santa Maria Formosa is^desao Enrico Merengo.27 (sl.13) Naša skulptura pokazuje drukcije stilske osobine od kipa Alviseovog uciteja. One su vidljive u elongiranoj i izvijenoj silueti tijela, ali i fizionomiji sveca, bliskoj kipu svetog Simuna iz zadarske crkve svetog Krševana.28
Od monumentalnijih djela Alviseu se može pripisati i izvrsno mramorno raspelo na istoimenom oltaru u župnoj crkvi Rodenja Dje-vice Marije u Malom Lošinju na otoku Lošinju.29 (sl. 14) Oltar i raspelo narucio je Lošinjanin Simun Zaževic (Simon Zazzevich) 1730., a to je bio ujedno i oltar Sakramenta te prvi mramorni oltar u novosagradenoj župnoj crkvi. Izrazita kvaliteta ovog djela, posebice vješto i bez dramatike ^desano tijelo te smireni i melankolicni izrazi lica, ubraja lošinjsko raspelo medu najljepša Alviseova djela na istocnojadranskoj obali.
Medu zanimljivija ostvarenja koja se mogu povezati s Al-viseom svakako su kipovi svetog Dominika i svete Katarine Sienske postavljeni uz oltar Gospe od Ružarija u nekadašnjoj dominikanskoj crkvi San Pietro Martire na Muranu (sl. 15, 16). Ovaj oltar nije doživio promjene nakon što je crkva 1805. zatvorena i desakralizirana te ponovno otvorena 1813. kao nova župna crkva, vec je ostao „identico che era sotto i frati".30 Kipovi su izvedeni u „pietra tenera" koja je dodatno patinirana tankim gipsanim premazom. U istom su materijalu izvedeni i kipovi svetog Dominika i Ruže Limske na glavnom oltaru župne crkve u Stjaku, nedavno pripisani Tagliapietrinoj radionici.31 Muranski se kipovi, posebice onaj svete Katarine, isticu profinjenom eleganci-jom i za Alvisea prepoznatljivom fizionomijom koja odiše melankolijom (sl. 17, 18). U središnju oltarnu nišu za Bogorodicin kip smješten je mramorni postament s tri kerubinske glavice medusobno povezane
27	Paola Rossi, Enrico Merengo: l' attivita veneziana, Arte Veneta, 63, 2007, pp. 26-47.
28	Cf. Tomič, Barokni oltari i skulptura u Dalmaciji, Zagreb 1995, pp. 125-130.
29	Damir Tulič , Un grande crocefisso marmoreo di Alvise Tagliapietra a Lussin Piccolo, in corso di preparazione.
30	Bertoni 1986, cit. n. 19, p. 20. Uokolo oltarne niše nalaze se omanji tondi sa slikama otajstava krunice Melchiorea Fontane, dok je stariji kip Bogorodice s djetetom nadomjestila 1954. istoimena skulptura, autora Gi-useppea Romanellija. Cf. Giusppe Beorcia, La Chiesa di sanPietro Martire Murano, Venezia 1980, p. 57; Marina Stefani Mantovanelli, Murano, La Laguna, Storia eArte (ed. Camillo Semenzato), II, Venezia 1992, p. 467.
31	Klemenčič 2006, cit. n. 17, p. 267.
16. Alvise Tagliapietra, Sveti Dominik, San Pietro Martire, Murano, detalj
15. Alvise Tagliapietra, Sveti Dominik, San Pietro Martire, Murano
krilima girlandama voca i cvijeca. Ovaj se postament može pripisati radionici Alvisea Tagliapietre. Još je uvijek malo podataka o kiparevoj bottegi u kojoj su se formirali njegovi sinovi: Ambrogio (roden 23. sije-cnja 1701.), Carlo (roden 4. studenog 1703.) te Giuseppe (roden 7. stu-denog 1711.).32 Najstariji Alviseov sin Ambrogio ušao je kao pripravnik 1714. na pet godina u radionicu ^desara Giovannija Battiste Fattoretta - proto della facciata crkve Santa Maria Assunta dei Gesuiti u Veneci-ji.33 Ambrogio je je 1732. bio upisan u bratovštinu ^desara, a njegova
32	Guerriero 1995, cit. n. 2, p. 34. Sažeti prikaz života i djela kipara donosi: Matej Klemenčič, Alvise Tagliapietra, La scultura a Venezia^ 2000, cit. n. 5, pp. 790-791.
33	Massimo De Grassi , Giovanni Marchiori e la scultura veneziana nel territorio istriano, Acta Bulearum, 1, Buje 1999, p. 121.
18. Alvise Tagliapietra, Sveta Katarina Sienska, San Pietro Martire, Murano, detalj
17. Alvise Tagliapietra, Sveta Katarina Sienska, San Pietro Martire, Murano
suradnja s ocem i bracom na opremanju župne crkve svete Eufemije u Rovinju pocetkom petog desetljeca, najvjerojatnije se svodi na izvedbu arhitektonskih djelova oltara.34 U kiparskom nasljedovanju Alviseu se najviše približio sin Carlo. On je s ocem potpisao dva reljefa: Pohodenja Marijinog 1730. i Prikazanja Marijinog u hramu 1733. - 1734. u Ca-
34 Guerriero 1995, cit. n. 2, pp. 47-48. Za kipove u Rovinju usporedi: Kruno Prijatelj , Le opere di Alvise Tagliapietra e della sua bottega in Dal-mazia e Istria, Arte Veneta, XXIX, 1975, pp. 227-231; Radmila Matejčič, Barokna arhitektura i oprema zborne crkve sv. Eufemije u Rovinju, Zbornik Matice srpske za likovne umetnosti, XXIV, 1988, pp. 25-40; Tomič, 1995, cit. n. 28, pp. 125-130; Antonio Älisi, Istria. Citta Minori (edd. Giuseppe Pavanello, Maria Walcher), Trieste 1997, pp. 199-200, n. 197; De Grassi 1999, cit, n, 29, pp. 119-128.
19. Radionica Alvise Tagliapietre, Postolje s andelima, San Pietro Martire, Murano, detalj
»..-ai^.wwiini
20. Radionica Alvise Tagliapietre, Relikvijar, župna crkva, Malamocco
21. Alvise Tagliapietra, Speranza, Katedrala, Chioggia, detalj
22. Alvise Tagliapietra i botega, Sveti Jakov, župna crkva, Malamocco, detalj
ppella del Rosario venecijanske crkve Santi Giovanni e Paolo.^^ Upravo je Carlo, po ocevoj smrti krajem 1747. godine, postao nasljednik radionice kod San Moise. On je izabran 1756. u Akademiju slikara i kipara,36 a Zanetti ga 1771. ubraja medu profesore iste ustanove.37 Najmladi od spomenutih sinova Giuseppe potpisao je s ocem kip svetog Nikole na istoimenom oltaru u rovinjskoj Svetoj Eufemiji.38 Medu malobrojnim podacima o spomenutoj bottegi, zanimljiv je i onaj o Gerolamu Batistini „da Cividal di Belun d' anni 13 circa" koji je godine 1717. ušao u kipa-revu radionicu u trajanju od pet i pol godina.39
Možda bi se postolje s kerubinskim glavama iz crkve San Pietro Martire na Muranu moglo povezati uz Carla Taglipietru i njego-vu aktivnost (sl. 19). Tvrda i sumarnija obrada mramora primjecuje se na izvedbi girlandi koje su izgubile svoj elasticitet i vitalnost kakvu su imale Alviseove na krstionici katedrale u Chioggi. Carlovo ime pove-
35	Simone GuERRIERO, I relievi marmorei della Cappella del Rosario ai Santi Giovanni e Paolo, Saggi e Memorie di storia dell'arte, XIX, 1994, pp. 163-189.
36	Guerriero 1995, cit. n. 2, pp. 34-35.
37	Massimo De Grassi , Appunti della scultura barocca nel Bellunese, Arc-hivio storico di Belluno, Feltre e Cadore, LXXV/327, 2005, p. 48, n. 35.
38	Prijatelj 1975, cit. n. 28, p. 229.
39	Guerriero 1995, cit. n. 2, p. 34.
23. Alvise Tagliapietra i botega, Sveti Feliks, župna crkva, Malamocco
24. Alvise Tagliapietra, Sveti Krševan, crkva svetog Krševana, Zadar
zano je i za dva marmorna andela uz tabernakul crkve svetog Petra u Piranu. Te su skulpture dobavljene 1818. upravo iz nekog sakralnog prostora na Muranu.40
Konacno medu radove koji se mogu pripisati kiparu i njego-voj bottegi treba spomenuti oltarni depozit za relikvije svetaca i stipes drugog lijevog oltara u crkvi Santa Maria Assunta u Malamoccu (sl. 20). Stipes je podijeljen na tri pilastra na kojima su postavljeni manji mra-
40 Massimo De Grassi, in Istria. Citta Maggiori: Capodistria, Parenzo, Pi-rano, Pola. Opere d' arte dal Medioevo al Ottocento (edd. Giuseppe Pava-nello, Maria Walcher), Monfalcone 1999, pp. 248-249.
25. Alvise Tagliapietra i botega, Sveti Fortunat, župna crkva, Malamocco
26. Alvise Tagliapietra, Sveta Anastazija, crkva svetog Krševana, Zadar
morni likovi svetaca u punoj plastici. Prvi s lijeva je sveti Feliks, u sredini sveti Fortunat, a zadnji s desna sveti Jakov Mucenik.41 Spomenuti likovi, premda reduciranih dimenzija vrlo su vješto ^desani te predsta-vljaju inačice monumentalnih kipova koje je Alvise is^desao za zadarsku crkvu svetog Krševana (sl. 21, 22). Sveti Feliks stavom i siluetom tijela blizak je kipu svetog Krševana, (sl. 23, 24) a lik svetog Fortunata ima slicno formiranu draperiju kao zadarski kip svete Anastazije (sl. 25, 26). Ako se likovi iz Malamocca usporede s kipom svetog Antuna Pado-
41 Marina Stefani Mantovanelli, Malamocco, La Laguna 1992, cit. n. 26, p. 614. Autorica spominje stipes s reljefima no bez atributivnog prijedloga.
28. Alvise Tagliapietra, Sveti Mihovil, župna crkva svete Eufemije, Rovinj
27. Alvise Tagliapietra i botega, Sveti Jakov, župna crkva, Malamocco
vanskog što potjece sa otoka Zverinca u zadarskom arhipelagu, uvida se jednaka obrada detalja kao i fizionomija, posebno one svetog Fortunata. Takoder, treba napomenuti da su figure sa stipesa kvalitetom superiornije kipicima andela postavljenim na tabernakul glavnog oltara u zadarskom Svetom Krševanu. Izgled kipica s Malamocca u finoj i pre-ciznoj izvedbi blizak je i nešto razigranijem Alviseovom reljefu svetog Mihovila s istoimenog stipesa na prvom oltaru desno u rovinjskoj crkvi svete Eufemije (sl. 27, 28). Oltarni depozit za raznolike relikvije svetaca slabije je izvedbe od stipesa s figurama mucenika, a motiv andela što flankiraju središnji oval za moci, javlja se u istom obliku na stipesu s prikazom svetog Mihovila u Rovinju.
Ovdje izneseni atributivni prijedlozi ukazuju na cinjenicu da opus Alvisea Tagliapietre i njegove radionice još nije do kraja razrje-šen ni prepoznat. Buduca ce istraživanja rasvijetliti još uvijek nedovolj-no poznatu mladenacku aktivnost našeg majstora te aktivnost njegovih sinova, koji su zajedno s ocem odigrali važnu ulogu u oblikovanju kiparske produkcije Settecenta u Veneciji.
UDK 73.034.7(450):929Tagliapietra A. izvirni znanstveni clanek - original scientific paper
fragments of the activities of alvise tagliapietra and his workshop
The stylistic expression of the Venetian sculptor Alvise Tagliapie-tra (Venice, 6 September 1670 - 17 December 1747) and its formation under the guidence of the sculptor Enrico Merengo (Rheine, 1628? - Venice, 1723) are clearly discernable from the sculptor's early works (n. 2). In documents from 1711, when Alvise was already forty-one years old, he is mentioned as a "scoltor padron di bottega". With the exception of the sculptor's intervention on the facade of the Venetian church of San Salvador in 1698, his work during the last decade of the Seicento still remains insufficiently explored.
The marble statue of St Anthony of Padua from the Venetian church of San Bartolomeo (n. 7) could be hypothetically placed in the earliest period of the sculptor's artistic career. Although this statue is characterised by starker modelling and a more condensed volume than his later works, an entire set of details points to the hand of the young Alvise under the significant influence of Merengo. The statue of St Anthony of Padua can be taken as a starting point of the stylistic development of the motif in the work of Alvise Taglipietra. The statue with the same title, dating from the second decade of the eighteenth century and located in the parish church of Caerano di San Marco is more elongated and reveals a more delicate approach to the marble membrane (n. 8). The elegance of form and the masterful chiselling of the simplified drapery finally came closest to the spirit of the Rococo in the statue of St Anthony of Padua, most probably made in the early 1720s for the chapel of the Fanfogna family on the small island of Zverinac in the Zadar archipelago (n. 9).
The issue of attribution also seems complex in the case of the marble statue of God the Father on the retable of the second altar to the left in the Venetian church of Santo Stefano. The altar was originally consecrated to the Annunciation, but was renovated in 1708: "da i fondamenti, tutto di marmi come oggi si vede" (n. 10). The aged countenance of God the Father is more in accordance with Merengo's style, but the more simply conceived and generally chiselled drapery resembles the drapery in Tagliapietra's statue of Mary Mag-
dalene, which was installed on the altar of Scuola del Suffragio in the church of Santo Giacomo in Chioggia in 1712. In the same Venetian church, two figures of putti on the stipes of the second altar to the right can be also connected with Alvise Tagliapietra or his workshop (n. 13).
The catalogue of Alvise's works in stone from the early decades of his artistic career can be expanded with two stone sculptures of angels that today are located on the altar of Our Lady of the Rosary in the parish church in Savičenta in Istria (n. 14). Originally they most probably belonged to the altar of St Roch, which in later visitation reports is identified as altare della Santissima Concezione. The altar was constructed of stone and marble between 1709 and 1714. The stone angels from Savičenta are skilfully incorporated and masterfully executed. The subtle profile of the right-hand angel is undoubtedly identical to the countenance of Charity on the sculptor's tabernacle at the Osor cathedral (n. 16).
Alvise gained full recognition and a reputation among the sculptors of the Venetian Lagoon during the first decade of the Settecento, when he completed the baptistery in the cathedral of Santa Maria Assunta in Chioggia. He received this major commission from the local bishop, Antonio Grassi (1696-1716), who most probably also entrusted Alvise Tagliapietra with the execution of his funerary monument in the presbytery of his cathedral (n. x).
The stone statue of St Anthony of Padua, which was installed in a niche on the facade of the small oratory of San Francesco alle Stimate in Chioggia probably also dates from the second decade of the eighteenth century (n. 17). The masterfully executed statue displays Tagliapietra's recognisable technical approach to a stone statue. Ignoring details, the sculptor chisels the block with powerful strokes and focuses on physiognomy. Both this statue and the stone statue of Joseph in a niche above the Capuchin church of St Joseph in Karlobag feature an obvious simplification of the chiselled surface and a gently twisting silhouette of the figure. A similar procedure in the working of the stone material can be recognised in the statue of San Lorenzo Giustiniani (1381 - 1456, the first Venetian patriarch, appointed in 1451), which today is located in the hall on the ground floor of the Scuola Grande di San Giovanni Evangelista in Venice (n. 19). The statue was commissioned in 1720 by the bishop of Torcello, Marco III Giustiniani for the newly founded Seminario Diocesano di San Lorenzo Giustiniani in Murano. There is an interesting comparison with the statue of San Lorenzo Giustiniani, executed by Enrico Merengo for the Venetian church of Maria Formosa (n. 25). Tagliapietra's statue features stylistic elements that differ from the statue of his teacher. They are evident in the elongated and twisted silhouette of the body, as well as the saint's physiognomy that resembles the statue of St Simon in the church of St Chrysogonus in Zadar.
Of the more monumental works, Alvise can also be credited with the excellent marble crucifix on the altar of the Nativity of the Virgin Mary in
the parish church of the same name in Mali Lošinj, on the island of Lošinj (n. 25). The altar and the crucifix were commissioned in 1739 by the local Simun Zaževic (Simon Zazzevich). At the same time, the altar was consecrated to the Sacraments and was the first marble altar in the newly built parish church. The distinct quality of the work, particularly the skilful and serenely chiselled body and the calm, melancholic expression of the face ranks the Lošinj crucifix among Alvise's most beautiful works on the eastern Adriatic coast.
Some of the more interesting works connected with Alvise are undoubtedly the statues of Sts Dominic and Catherine of Sienna next to the altar of Our Lady of the Rosary in the former Dominican church of San Pietro Mar-tire in Murano. These statues are chiselled in pietra tenera, the same material that was used for the statues of Sts Dominic and Rose of Lima on the high altar of the parish church in Stjak, which were recently attributed to Tagliapietra's workshop (n. 27). The statues in Murano, particularly St Catherine, excel in refined elegance and Alvise's recognisable melancholic physiognomy. The central altar niche for the statue of the Blessed Virgin contains a marble pedestal with three cherub heads that are linked with wings and garlands of fruits and flowers. The pedestal can be attributed to the workshop of Alvise Tagliapietra. Not much is known about the sculptor's bottega, in which his sons were trained: Ambrogio (born on 23 January 1701), Carlo (born on 4 November 1703) and Giuseppe (born on 7 November 1711) (n. 29). Perhaps the pedestal with cherub heads from the church of San Pietro Martire in Murano could be connected with Carlo Tagliapietra and his oeuvre. A rougher, more arbitrary working of the marble can be seen in the shaping of the garlands, which have none of the elasticity and vitality of their counterparts in Alvise's baptistery in the Chioggia cathedral. Carlo's work is connected with two marble angels at the tabernacle of the church of St Peter in Piran. They were moved there in 1818 from a church in Murano (n. 37). Finally, another work that can be contributed to Alvise and his bottega is the altar cavity for the relics of saints and the stipes with the statuettes of Sts Felix, Fortunatus and James on the second altar to the left in the church of Santa Maria Assunta in Malamocco (n. 38). Although of small size, these figures are masterfully chiselled and are replicas of monumental sculptures that Alvise created for the Zadar church of St Chrysogonus. The posture and silhouette of St Felix resemble the statue of St Chrysogonus, whereas the figure of St Fortunatus features a drapery that is similarly shaped as that of the Zadar statue of St Anastasia. If we compare the figures in Malamocco with the statue of St Anthony of Padua from the island of Zverinac in the Zadar archipelago, we observe the same approach to details and physiognomy, especially in St Fortunatus. The appearance of the small statue from Malamocco is in its refined and meticulous execution similar to Alvise's somewhat more playful relief of St Michael from the stipes of the first altar to the right in the Rovinj church of St Euphemia.
Captions:
1.	Enrico Merengo/Alvise Tagliapietra, St Anthony of Padua, San Bartolomeo, Venice
2.	Enrico Merengo/Alvise Tagliapietra, St Anthony of Padua, San Bartolomeo, Venice, detail
3.	Alvise Tagliapietra, St Anthony of Padua, parish church, Caerano
4.	Alvise Tagliapietra, St Anthony of Padua, Permanent exhibition of religious art, Zadar
5.	Alvise Tagliapietra, Angel, parish church, Savicenta
6.	Alvise Tagliapietra, Angel, parish church, Savicenta, detail
7.	Alvise Tagliapietra, Funerary monument to Bishop Antonio Grassi, cathedral, Chioggia
8.	Alvise Tagliapietra, Funerary monument to Bishop Antonio Grassi, cathedral, Chioggia, detail
9.	Alvise Tagliapietra, Funerary monument to Bishop Antonio Grassi, cathedral, Chioggia, detail
10.	Alvise Tagliapietra, St Anthony of Padua, oratory of St Francis, Chioggia
11.	Alvise Tagliapietra, San Lorenzo Giustiniani, sala terrena, Scuola Grande di San Giovanni Evangelista
12.	Alvise Tagliapietra, San Lorenzo Giustiniani, sala terrena, Scuola Grande di San Giovanni Evangelista, detail
13.	Enrico Merengo, San Lorenzo Giustiniani, Santa Maria Formosa, Venice
14.	Alvise Tagliapietra, Crucifix, parish church, Mali Lošinj
15.	Alvise Tagliapietra, St Dominic, San Pietro Martire, Murano
16.	Alvise Tagliapietra, St Dominic, San Pietro Martire, Murano, detail
17.	Alvise Tagliapietra, St Catherine of Sienna, San Pietro Martire, Murano
18.	Alvise Tagliapietra, St Catherine of Sienna, San Pietro Martire, Murano, detail
19.	Workshop of Alvise Tagliapietra, Pedestals with angels, San Pietro Martire, Murano, detail
20.	Workshop of Alvise Tagliapietra, Reliquary, parish church, Malamocco
21.	Alvise Tagliapietra, Speranza, cathedral, Chioggia, detail
22.	Alvise Tagliapietra and workshop, St James, parish church, Malamocco, detail
23.	Alvise Tagliapietra and workshop, St Felix, parish church, Malamocco
24.	Alvise Tagliapietra, St Chrysogonus, church of St Chrysogonus, Zadar
25.	Alvise Tagliapietra and workshop, St Fortunatus, parish church, Malamocco
26.	Alvise Tagliapietra, St Anastasia, church of St Chrysogonus, Zadar
27.	Alvise Tagliapietra and workshop, St James, parish church, Malamocco
28.	Alvise Tagliapietra, St Michael, parish church of St Euphemia, Rovinj