Received: 2015-7-8	DOI 10.19233/AH.2016.18
Original scientific article
ČUVANJE I/ILI GUBLJENJE ETNOLINGVISTICKOG IDENTITETA ISTARSKIH CRNOGORACA
Miloš KRIVOKAPIČ
Univerzitet Crne Gore, Filozofski fakultet, Danila Bojoviča bb, 81400 Nikšič, Crna Gora e-mail: krivokapicmilos@yahoo.com
Nenad PEROŠEVIČ
Univerzitet Crne Gore, Filozofski fakultet, Danila Bojoviča bb, 81400 Nikšič, Crna Gora e-mail: nenadp-nk@t-com.me
IZVLEČEK
Migracije Črnogorcev tekom stoletja so bile kot niz kontinuiranih valov, ki so jih obdajala območja pod beneško oblastjo. Priložnosti za zaposlitev pod okriljem Beneške republike so iskali beneški podložniki in osmanski izgnanci, pa tudi tisti, ki so jih težave prisilile v številne migracije. Nekateri so se izseljevali pod beneško nadvlado zaradi "slabih let", "krvnega maščevanja", revščine, turških vpadov in maščevanj, medtem ko so drugi iskali vojaško slavo v službi Sinjorije. Zato so se, tako kot beneški vojaki ali pa celo kot visoki uradniki, hitro asimilirali v novo okolje ter postali njen neodtujljivi del. Pri tem pa so plačali veliko ceno, ki se odraža predvsem na izgubi etnolingvistične identitete. Vsi črnogorski naseljenci, z izjemo Črnogorcev v Peroju, so se asimilirali tekom minulih stoletij. Peroj pa je bil središče, kjer se je varovala in ohranila črnogorska identiteta na istroromanskem območju.
Ključne besede: migracije, priseljenci, Črnogorci, Istra, Peroj, jezik, poreklo, priimek
CONSERVAZIONE E/O PERDITA DELL'IDENTITA ETNOLINGUISTICA DEI MONTENEGRINI DELL'ISTRIA
SINTESI
Le migrazioni dei Montenegrini nel corso dei secoli sono state come una serie di onde continue che si infrangevano sui territori sotto il dominio veneziano. I sudditi veneziani e gli esuli ottomani sotto l'egida della Repubblica veneziana ricercavano un'opportu-nitä di lavoro, come anche coloro che erano stati costretti, loro malgrado, ad essere protagonisti di numerose migrazioni. Alcuni si spostarono nelle regioni sotto il dominio veneziano a causa "degli anni di miseria", delle faide, della povertä, delle invasioni e delle rappresaglie turche, laddove altri andarono alla ricerca della gloria militare al servizio della Signoria. Pertanto, sia da semplici soldati veneziani che in qualitä di alti
Miloš KRIVOKAPIC & Nenad PEROŠEVIC: ČUVANJE I/ILI GUBLJENJE ETNOLINGVISTIČKOG IDENTITETA ..., 463-490
funzionari si assimilarono rapidamente nel milieu del nuovo ambiente diventandone parte inalienabile, pagando, tuttavia, un prezzo piuttosto alto che si rispecchid in primo luogo nella perdita della loro identitä etnolinguistica. Tutti gli immigrati montenegrini, ad eccezione dei Montenegrini della zona di Peroj, nei secoli passati sono stati in gran parte assimilati. Peroj e rimasto l'unico nucleo in cui si e custodita e conservata l'identitä montenegrina sul territorio romano-istriano.
Parole chiave: migrazioni, emigranti, Montenegrini, Istria, Peroj, lingua, origine, co-gnomi
UVOD
Seobe Cmogoraca obilježile su njenu istoriju. Cma Gora je oduvijek bila zemlja u koju se malo useljavalo, a odakle se mnogo iseljavalo. Razlozi migracija bili su razni: ekonomski, bijeg od "krvne osvete", turska nadiranja, ali i voljna ili nevoljna preseljenja znanih i neznanih mletačkih podanika i osmanskih prognanika sa onog dijela črnogorske teritorije koji je bio pod njihovom vlašcu. Ako samo "zagrebemo" u etnološko biče, prvenstveno, susjednih država, vidjecemo da nije baš tako mali broj onih koji vode porijeklo sa teritorije Crne Gore. Doduše, zavisno od doba i mjesta preseljenja "identifikovali" su ih kao Črnogorce, Srbe, Hercegovce, Morlake, Arbanase, Hrvate, Slovene ... Večina od njih utopila se u neki drugi etnos, rijetki su uspjeli da održe i očuvaju svoj etnolingvistički identitet.
ČRNOGORSKE SEOBE
U istorijskim izvorima nalazimo i grupna i pojedinačna iseljavanja sa područja Crne Gore, osobito sa njenog primorskog i doprimorskog dijela. Na područje mletačke Dalmacije Črnogorci su počeli da se naseljavaju još u 15. stolječu. „Najranije se pominje doseljenik crnogorskog porijekla u Zadru iz 1478. godine. Sačuvani su izvori o prisustvu Crnogoraca u Dalmaciji iz 1518, 1527, 1538-1539, 1548, 1574, 1590. godine" (Pejovič, 2003, 56). Črnogorce nalazimo i medu brojnim "albanskim" vojnicima i oficirima u Zadru od 16. do 18. stolječa, kao i medu zadarskim "Arbanasima" koji su došli, večinom, iz Crne Gore, preciznije iz Crmnice (Šestana i Krajine) i Paštroviča, ali i iz drugih mjesta sa crnogorske teritorije. Mnogi "soldati Albanezi" i njihovi kapetani u mletačkim po-strojbama su Črnogorci (Čoralič, 2012). Iz Katunske nahije (Stare Crne Gore) su, očito, naselili i okolinu Imotskog, čija je naseobina nazvana "Črnogorci", potom "Njeguši" (Miljič, 2007, 67). Treba napomenuti da je naseljavanje etničkih Črnogoraca zabilježeno u izvorima tokom 16. i 17. stolječa u više navrata. Pred turskim nasrtajima porodica Borisi se iz Bara krajem 16. stolječa1 naselila na područje Istre. Mlečani su 1611. godine
1 Dario Alberi navodi da je kapetan Bernardo Borisi "venuto da Antivari nel 1590" (Markovič, 2005, 81).
Miloš KRIVOKAPIC & Nenad PEROŠEVIC: ČUVANJE I/ILI GUBLJENJE ETNOLINGVISTIČKOG IDENTITETA ..., 463-490
naselili četiri grupe iz Bara, Spiča i Mrkojevlca (ukupno 273 stanovnika - 142 muškarca l 131 ženu) na područje Istre. Neke od lokacija odakle su iseljenici koji se pominju u dokumentima su: Sosina (Sozina), Spiza (Spič), Susan (Šušanj), Taggiomil (Tudemili), Marcovichi (Mrko(je)vici), Montenegro, Antivari (Bar). Najstarije mletačke knjige u Balama spominju medu žiteljstvom kaštela Valentina Paštrovica (Bertoša, 1995, 698). Kako ističe Stanojevic, sredinom septembra 1611. došla je u Istru i treca grupa iseljenika iz Mrkojevica (10 porodica sa 48 "duša"). Posljednja skupina od 13 porodica sa 69 ljudi, koju je predvodio Luka Zorzi, stigla je u Novigrad 1612. godine. Pod vodstvom Petra Nikovica iz Mrkojevica iselilo se oktobra 1622. godine u Istru 150 Crnogoraca, a nedugo potom pop Ivan (ili Jovan) iz Mrkojevica2 doveo je još 35 porodica (Stanojevic, 1965, 434-435). Sve porodice iz Mrkojevica su bile "grčke" vjeroispovijesti, izuzev jedne muslimanske. U novembru 1622. godine još 15 ljudi sa Bojane i 20 iz Mrkojevica stiglo je u Istru jer su bili "prinudeni zbog vanredne turske tiranije da napuste svoju rodnu zemlju". Poslije kuge u Istri 1631-1632. godine, upucena je 1633. grupa iseljenika iz okoline Bara, uglavnom iz Mrkojevica, prema Istri. Sredinom marta Petar Popa (Popovic) iz Mrkojevica sa 46 ljudi stigao je u Poreč (Stanojevic, 1965, 434-435). Rašporski kapetan Dovani Venijer dao je 1633. godine zemlju Tomu Popovicu iz Brajkovine kod Herceg Novog, koji je sa šest porodica, ukupno 22 lica, došao u Istru. Ivan Radoševic sa 60 porodica 1649. godine naselio se kod Pule (Miljic, 2007, 85, 669). Erber piše da je 1655. godine došlo 50 porodica sa 400 individua pod vodstvom Nikole Ceklina (Miljic, 2007, 824). Barani su bili znatno usmjereni na Poreč, stoga je 1669-1692. u Poreču naseljeno 35 porodica od kojih su neke primljene i u plemicki stalež (Markovic, 2005, 92).
Evidentirani su brojni crnogorski useljenici u mjestima: Poreč, Fuškulin, Mugeba, Bale, Fažana, Krmed, Vodnjan. Registrovani su slučajevi da su ih "u matične ili notarske knjige često upisivali kao ljude 'da Montenegro'" (Štokovic, 2009, 32). Naseljavanje crnogorskih porodica u Istru nastavilo se 1657. godine kada je 15 porodica sa 75 članova naselilo Peroj. Gerasim Petranovic kaže da su te familije bile: Ljubotina (sad Jovičic), Braic (sad Vučeric), Vučetic, Brailovic, Popovic, Radulovic, Dabovic, Drekovic, Markovic, Vrzalovic, a da su kasnije došli: Maricevic, Dupilovic i dr. (Miljic, 2007, 824). Vec sljedece godine 21 crnogorska porodica pristigla je u Istru (13 porodica u Peroj, osam u Vintijan). Tridesetak porodica iz crnogorske Crmnice 1660. godine naselilo se u Kavranu. Takode se 1672. godine pominje i mletački kapetan Vuko Crnica3 koji je ulcinjske gusare, koji su pristali uz premantursko ostrvo Ceju, natjerao u bijeg (Bertoša, 1979, 169-172).
Prema mišljenju Stanojevica, oko 2000 porodica sa Crnogorskog primorja naselilo se u Istru (Miljic, 2007, 102). Seobe Crnogoraca bile su česte. Razlozi migracija su bili raznoliki: „gladne godine", turska nadiranja, a nerijetko i učešce u brojnim ratnih do-gadanjima u kojima je evidentiran značajan udio Crnogoraca u mletačkoj vojnoj službi. Pored organizovanog naseljavanja, treba spomenuti i brojne pojedinačne primjere viših i visokih vojnih dužnosnika mletačke vojske porijeklom ca crnogorskog tla koji su krace ili
2	M. Bertoša, takode, spominje pravoslavnog popa Jovana iz Mrkojevica, koji je zabilježen kao "Pappa Giovanni Greco", koji je doveo grupu crnogorskih doseljenika (Bertoša, 1995, 159).
3	Kapetan Vuko Orlandic iz Crmnice.
Miloš KRIVOKAPIC & Nenad PEROŠEVIC: ČUVANJE I/ILI GUBLJENJE ETNOLINGVISTIČKOG IDENTITETA ..., 463-490
duže boravili diljem Dalmacije i Istre, nerijetko i vezali svoju i sudbinu svoje porodice za Slnjorlju: kapetan Marko Todorovic (Štokovic, 2009, 33), kapetan Vuko Cuca (Čoralic, 2008, 151; Čoralic, 2009, 125), Capitan Francesco Antoniolli da Budua, kapetan Jovo Bogetic, Capitan Nicolo Brancovich da Cattaro, Luogotenente Michiel Budua, pukovnik Marko Dikanovic iz Crmnice, general Rade Maina, Capitan Stefano Sestana, Capitan Nicolo Venich da Gnieghus, Sargente Maggiore Zorzi d'Antivari ... (Čoralic, Katušic, 2010, 128, 130, 135), kapetan Božo Bečic iz Paštrovica, Vuk Duraškovic da Ceclina (Ce-klin), Stjepan Kalodurdevic di Natione Pastrovichia, konte Nikola Lazarovic iz Grblja, Marko Ljubanovic iz Grblja, Petar Ljubotina, poručnik Vuk Ljubotina, Vuko Medin iz Paštrovica, Gregur Medin, Rade Milin, Marko Mitrovic iz Paštrovica, Franjo Mitrovic iz Paštrovica, Marko Napadic Nobile d' Pastrovichio, oficiri Marko Podgorica, Ivan Krsti-telj Podgorica, kapetan Nikola Podgorica, Franjo Reževic iz Paštrovica, Šcepan Crnica, Nikola Crnica, Božo Crnica, dopukovnik Juraj Crnica, Jovo iz Grblja, Stanko Petkovic da Zagliuti, Gabrilo Petkovic da Zagliuti, guvernadur Nikola di Steffano iz Maina, Rozzi iz Bara, kapetan Franjo Viskovic, poručnik Nikola Viskovic, konte Miloš i konte Ivan Vojnovic ... (Markulin, 2014, 104-114).
RISANSKI HAJDUCI U ISTRI
Treba ukazati na organizovano naseljavanje Pule 1671. godine bokeljskim hajducima, mahom Crnogorcima i Hercegovcima (ali uglavnom onim "Hercegovcima" sa teritorije današnje Crne Gore) i njihovih porodica. Svi oni su bili u formalnim ili neformalnim mletačkim postrojbama. Hajdučka flota je 1658. godine u Boki Kotorskoj imala oko 39 brodova. Svoje brodove imali su harambaša Niko i Stevan Popovic, Vuko Vidakovic, Miho Kolumbaric, Božo Lučic, Miloš Vlastelinovic, Vučur Drljanovic, Bajo Nikolic Pivljanin i Mato Njeguševic (Zlokovic, 1971, 17). M. Bertoša, svestrano proučavajuci "hajdučku epizodu" naseljavanja Pule, ističe da je generalni providur Dalmacije i Albanije preselio hajduke sa turske granice u Risan i naredio im da ne smiju napadati tursko područje. Ipak, hajduci su to činili, pa su Turci u dva navrata, potkraj 1670. i u januaru 1671. godine napali Risan (Bertoša, 1980, 33; Bertoša, 1977, 133). Dva su činioca, prema Bertošinom mišljenju, uslovila odluku Venecije da bokeljske i risanske hajduke preseli u Istru. To su bili hajdučko-turski sukobi koji su prijetili da poremete sklopljeni mir (1669), nakon dugotrajnog kandijskog rata izmedu Republike i Osmanskog Carstva, dovodeci mletačku diplomatiju u neugodan položaj, kao i nastojanje mletačkog senata da preseljenjem hajduka u Istru nastavi svoju kolonizacijsku politiku u toj pokrajini i time ujedno riješi težak položaj risanskih hajduka (Bertoša, 1995, 181; Bertoša, 1981, 298; Bertoša, 1971a, 117).
Hajdučke porodice su se ukrcale u osam vašela, koje su vukle galije providura Zorzija Ema. Na vašelima se nalazilo 630 osoba, koje su 16. juna 1671. godine uplovile u Pulu. Trinaest harambaša, 180 naoružanih muškaraca, 150 žena i 300 djece smješteno je u 41 praznu kucu u Puli. Potom je 15. jula 1671. godine uplovio u pulsku luku grip sa 59 hajdučkih doseljenika, medu kojima je bilo samo 20 muškaraca sposobnih za rad i oružje (Bertoša, 1981, 309, 311; Bertoša, 1980, 35-36; Bertoša, 1977, 134). Dakle, u Pulu se
Miloš KRIVOKAPIC & Nenad PEROŠEVIC: ČUVANJE I/ILI GUBLJENJE ETNOLINGVISTIČKOG IDENTITETA ..., 463-490
iskrcalo oko sedamsto hajdučkih doseljenika, a od tog broja oko 200 naoružanih hajduka, koje je predvodilo trinaest harambaša. Ostatak hajdučke populacije činile su žene i djeca.
Organizovanu seobu hajduka u Istru podstakle su ekonomske, populacijske i diplomatske potrebe Venecije. Hajduci su zbog svojih nemalih zasluga u ratu očekivali privile-govan status: oslobadanje od feudalnih obaveza, poreza, carina, svojevrsnu autonomiju, dok je Mletačka Republika željela prvenstveno da ih udalji iz Risna kako bi izbjegla diplomatski konflikt s Portom, a smještajem u Istru istovremeno je namjeravala da ratnike inkorporira u istarsko zemljoradničko-stočarsko stanovništvo. "Brojčani omjer Talijana i Hrvata u Puli varirao je u toku XVII i XVIII stoljeca. Čini se da je samo jednom u tom razdoblju brojčana dominacija južnoslavenskog elementa bila apsolutna: u dva ljetnja mjeseca 1671. kada je u Pulu doseljeno oko 700 hajduka, pa je broj njezina stanovništva prelazio brojku od 1200" (Bertoša, 1970, 75).
Procedura povodom pronalaženja i podjele posjeda i povodom saglasnosti Senata s odlukama rašporskog kapetana, otegla se do kraja 1672. U maju 1672. godine Lunardo Marcello je hajducima podijelio zemlju u kontradi Campanoš. Medutim, kad je od vlade zatražio nove pošiljke hrane dobio je odgovor da se hajduci sami moraju brinuti za svoju prehranu. Zbog plodnih parcela i bunara s pitkom vodom Campanoš je bio prikladno mjesto za gradnju hajdučkog sela, ali je Senat Marcellu savjetovao da ga hajducima ustupi u nasljedni zakup, jer je taj posjed bio dio nekadašnjeg feuda opatije Sv. Marije Formoze, u komendi bazilike Sv. Marka u Veneciji, čije je prihode ubirala mletačka „Procuratia". Pored toga, počeli su sukobi starog i novog stanovništva. Hajduci-ratnici prezirali su dotadašnju organizaciju života ratarskog, stočarskog i ribarskog stanovništva, a svojim istupima su ugrožavali njihovu ekonomsku egzistenciju (Bertoša, 1981, 319-320; Bertoša, 1973, 157). Sukob sa starosjedelačkim elementom, odnosno onim stanovništvom koje je u Istru doseljeno dvadesetak godina prije hajduka, očito se nije mogao izbjeci. Neposredni kontakti hajduka i starih seoskih žitelja, naročito poslije preseljenja hajduka u Ližnjan, Premanturu i Mutvoran, inicirali su sukobe, a u njihovoj biti bila je, prvenstveno, ugroženost vitalnih interesa zemljoradničkog stanovništva.
Nastojanje mletačke vlasti da u Puljštini pronade životni prostor za hajdučke doselje-nike znatno je olakšavala činjenica da su mnoge njihove porodice napustile Istru i vratile se u stari kraj. Lunardo Marcello u pismu septembra 1672. navodi da su se vratili u Perast, Lušticu, Budvu i Paštrovice. Neki su hajduci pravili planove o prelasku na austrijsko područje. Broj hajduka u Istri nekoliko mjeseci od njihovog dolaska spao je na 430. Oko 200 crnogorskih hajduka umrlo je do polovine novembra (Bertoša, 1973, 143; Bertoša, 2010, 221). O tome najbolje svjedoči popis hajduka iz maja 1673. godine, koji je sastavio rašporski kapetan Giacomo Contarini u Puli i okolini (Peroju, Mutvoranu i Premanturi). U popisu se spominje samo 1574 doseljenika iz Risna (Bertoša, 1973, 136-139). Hajduci
4 Broj hajduku se razlikuje: Contarinijev popis bilježi samo 153 hajdučka doseljenika, dok se broj izbjeglica iz Istre popeo na 160 (Bertoša, 1995, 214). Popis hajduka iz 1673. godine spominje 158 hajduka (Bertoša, 2009, 396; Bertoša, 2010, 218). Medutim, očito je previd prilikom sabiranja. U spisku hajduka i članova njihovih porodica koji je objavio M. Bertoša (1995, 209) vidi se da je u Puli, Premanturi, Mutvoranu i Peroju ukupno naseljeno 158 hajdučkih doseljenika (46 hajduka, 44 žene, 30 dječaka i 38 djevojčica).
Miloš KRIVOKAPIC & Nenad PEROŠEVIC: ČUVANJE I/ILI GUBLJENJE ETNOLINGVISTIČKOG IDENTITETA ..., 463-490
koji se pominju u Puli i njenoj okolini (Peroju, Mutvoranu i Premanturi) su sljedecl: Illja Andrijin, Petar Babic, kapetan Stjepan Babic, Vojin Bakota, Mare, udova pok. Iva Belina, Mato Bilan, Simo/Šime Bogetic, Simat Cetko(vic), Vukota Damjanovic, Draško5, Jovan Dubler, Lazar Durovic/Durdevic, Duro Isovic, Sava Jovanovic, Jovan Kosic6, Jovo Lelekovic, Jovan Lučic, Stevan Lučic7, Pavo Marinic, Mihalj(evic) Duro, Ivan Mišan8, Miloš Mali, buljubaša Miloševic, harambaša Bajo Nikolic Pivljanin, Petar Nikolic (brat Baja Nikolica Pivljanina), harambaša Mato Njeguševic, Vuko Perčinovic, Vuk Perševic9, harambaša Nikola Popovic, Petar Popan (vjerovatno Popov(ic)), Ivan Puhalovic10, udova Margerita pok Nikole Raška, udova Rosa, capo Jovo Sikimic, St(j)epica", Marko Tergvic (možda Terzic)12, Pero Tomac (možda Tomaš), Frane Vučin, hajduk Vujadin13, Vujin14, Raič Vukovic, Vuk Zubac15 (Bertoša, 1971a, 124; Bertoša, 1980, 37-38, 44; Bertoša, 1981, 309, 324, 328, 352-353; Bertoša, 1995, 209, 228; Bertoša, 2010, 224), Luka sin Vuka Vidakovica, hajduka iz Perasta16 (Bertoša, 2001, 108), Vojin Barkanovic (vjerovatno Brkanovic)17, Vujat Bosnic, Ramo (gia Turco, hora fatto Cristiano), njegov brat
5	Sudeno je u odsustvu i hajduku Drašku, koji je 1673. napustio Premanturu i nastanio se s porodicom neda-leko od Senja (Bertoša, 1973, 148; Bertoša, 1981, 329).
6	Pominje se načelnik Topaljske komunitadi Durica Kosic, kao i hajduk NIko/Nikola Kosic (Zlokovic, 1971, 28; Miloševic, 1970, 114).
7	U Boki Kotorskoj u perodu 1648-1718. spominje se harambaša Boško Lučic iz Perasta, harambaša Vuko Lučic, harambaša Pero Lučic, harambaša Tomo Lučic (Miloševic, 1987, 178, 690, 722, tab. 12, 14, 15; Miovic-Peric, 1997, 200).
8	Pokršteni musliman (Bertoša, 1971a, 122).
9	Pominje se knez Jovan Perševic i knez Vojin Perševic, koji je dobio dozvolu za hajdučku akciju sa deset drugova 1716. godine (Miloševic, 1970, 114, 118).
10	U Boki Kotorskoj je zasvjedočen harambaša Vukosav Puhalovic (Miloševic, 1987, 12, 123).
11	Vjerovatno mu je sin hajduk i knez Petar Stjepčic iz Kamena, koji je dobio dozvolu za hajdučku akciju u Rudimama sa deset drugova 1714. i 1716. godine (Miloševic, 1970, 117-118).
12	U Puli: Karambassä lue Percalouich, Saua Juannouich, Raich Vucouich, Frane Vuchin, Petar Popan, Mare q(uonda)m lue Bellin, Vucota Damianouich, luro Issouich, Piero Tomac, Steffan Lucich, Juan Lucich, Jouo Lelecouich, Voin Baccotta, Vuco Percinouich, Vuch Periche (?), Juan Dubler, Pauo Marinich i Simat Zetcho. U Prematuri: Karam(bass)a Baio Nicolich, Vuch Zubac, K(aram- bassja Matte Negoseuich, Ste-picca, Vuiadin, Vedoa (!) Rossa, Drasu. Due schiaui: Vno di Bajo Nicolich, 1'altro di Matte Negoseuich.U Mutvoranu: Margarita q(uonda)m Nicolo Rassco, Lazar Jureuich, Mara q(uonda)m Stippan La ... (?), Juan Cossich, Michaglio Juro, Elia d'Andrea, Sime Boghetich. U Peroju: Marco Terguich (Bertoša, 1970, 71; Bertoša, 1973, 137-139; Bertoša, 1981, 352-353).
13	Medu licima označenim kao hajdučke harambaše i vojna lica nalazimo harambašu Lazu Vujadinova, vjerovatno sina hajduka Vujadina (Miloševic, 1970, 112).
14	Vjerovatno je riječ o hajduku Vujinu Mandic iz Trebinja koji se pominje 1678. i 1692. godine (Miovic-Peric, 1997, 153, 200).
15	Medu licima označenim kao hajdučke harambaše i vojna lica nalaze se i zastavnik Milan Zubac, knez Ivan Zubac, knez Mitar Zubac (Miloševic, 1970, 113,116).
16	U Puli je 1671. je umrla petnaestogodišnja Kata, hajdukinja. Luka, sin Vuka Vidakovica iz Perasta i njegove supruge Ivane, kršten je u Puli sredinom oktobra 1671. Za oca stoji da je bio hajduk. "Prevodenje imena i pre-zimena i njihova talijanizacija evidentni su znak snažnog talijanskog utjecaja u Puli [...] supruga hajduka Vuka Vidakovica Ivana upisana je u LB 1671. kao Giana..." U septembru 1695. umrla je pedesetogodišnja Dafina, hajdukinja, pravoslavne vjere (di rito greco) (Bertoša, 1970, 71; Bertoša, 2009, 402; Bertoša, 2010, 225).
17	U Boki Kotorskoj pominje se Milutin Brkanovic kao hajduk u četi kapetana Dučica (Miloševic, 1987, 106-107).
Miloš KRIVOKAPIC & Nenad PEROŠEVIC: ČUVANJE I/ILI GUBLJENJE ETNOLINGVISTIČKOG IDENTITETA ..., 463-490
Ilija Feno, Niko Rebud (!), Miloš Šarabaca (Sarabachia)18, Jovan Vlastellnovlc, Abram A. Zagovic (Miculian, 1995, 379). Od zasvjedočenih hajduka na istarskom tlu zabilježeni su u periodu 1648-1718. u Boki Kotorskoj: Petar Babic, Vujat Bosnic (hajduk konjanik), harambaša Draško, Bajo Nikolic Pivljanin, Petar Nikolic, Mato Njeguševic, Miloš Mali, Nikola Popovic, Jovan Sikimic19, Vuko Vidakovic (Miloševic, 1987, 12-14, 16, 39, 80-82, 96, 98, 100, 106-107, 109, 123, 125, 127, 129, 153, 240-241, 250-255, 350, 418, 622-623, tab. 2, 3, 6, 7, 9, 10).
Epilog "hajdučke epizode" naseljavanja Puljštine bio je porazan. Hajduci u južnoj Istri odustali su od trajnog naseljavanja u Puljštini i u vecim grupama su počeli da napuštaju Istru. Uglavnom su se vratili u stari kraj iz kojeg su stigli (Bertoša, 1995, 230; Bertoša, 2010, 405). Mnogi su umrli, sedamdesetak je protestno napustilo Pulu zbog ponižavajucega odnosa lokalnih vlasti prema njima, prognano je devet hajduka zbog ubistva domaceg čovjeka, a tu je i poznati "bijeg hajduka", odnosno odlazak 25 hajdučkih porodica u tada austrijski Senj (Miculian, 1995, 377). Na kraju se i poznati hajdučki harambaša Bajo Pivljanin sa svojom brojnom porodicom iselio u Zadar. Dvije godine nakon dolaska u Istru, hajdučka kolonija imala je svega 33 porodice. I za njih je jedini spas iz toga zatočeništva, kako su ga oni doživljavali, bilo bjekstvo u Dalmaciju i ponovno u Perast, Budvu ili Paštrovice. Tako je ondašnja huda Istra umjesto hajdučkoga utočišta postala hajdučka grobnica - poput podsmjeha sudbine junaku: umrijeti usamljen i zaboravljen" (Miljic, 2007, 122-123).
PORIJEKLO ISTARSKIH CRNOGORACA
Brojni naseljenici mletačke Dalmacije i Istre sa crnogorskog etnolingvističkog prostora gotovo redovno su uzimali ime plemena, pa čak i mjesta iz koga potiču umjesto prezi-mena. "Takav slučaj (kada mjesto zavičajnoga podrijetla s vremenom postaje prezime) nije rijedak u primjeru časnika zavičajem iz Crne Gore" (Čoralic, Katušic, 2010, 129). Očito je da im je bio cilj da time održe svoj identitet i da njihovo potomstvo zna odakle vode porijeklo. Tako redovno srijecemo prezimena tipa: Bečic, Braic (Brajici), Brčela, Budua (Budva), Crnica (Crmnica), Crnogorac, Dupilo, Kliment, Kuč, Ljubotina (Ljubo-tinj), Maina (Maine), Markovic (Mrko(je)vic), Gnieghus (Njeguš), Paštrovic, Podgorica, Reževic, Sozina, Sestana/Sestan (Šestani), Zuzza (Cuca) i sl.
Prilikom istraživanja crnogorskih porodica u Peroju, prvenstveno se naglašava da je riječ o organizovanom naseljavanju pet porodica s Ljubotinja (Riječka nahija, Crna Gora) i deset iz Crmnice, odnosno o 77 "duša" u istarski Peroj. Dvije godine kasnije (1659) u taj kraj se doselio i Vučeta iz Dupila (Crmnica) sa 16 porodica. Ta-
18	Žeravica i Šarabaca su ista porodica. Pominju se u Banjanima i u Toploj. Za hajduka Grujicu Žeravicu Kačic u djelu Razgovor ugodni naroda slovinskoga kaže "Pridivkom se Šarabaca zvaše, U Banjani selu prebivaše". U Topaljskoj komunitadi se pominju kapetan Sava Šarabaca Žeravica (sin Antona Žeravice i bratanac pokojnog kapetana Sava Šarabace i barjaktara Ivana Šarabace Žeravice), patrun Dorde Šarabaca, patrun Jovan Šarabaca iz Tople, Herceg Novi (Zlokovic, 1971, 23, 32).
19	Pored harambaše Jova Sikimica, medu licima označenim kao hajdučke harambaše i vojna lica nalazimo i kapetana Sima Sikimica i vojvodu Vuka Sikimica (Miloševic, 1970, 112).
Miloš KRIVOKAPIC & Nenad PEROŠEVIC: ČUVANJE I/ILI GUBLJENJE ETNOLINGVISTIČKOG IDENTITETA ..., 463-490
kode, tridesetak crmničkih porodica je godinu potom (1660) naselilo Kavran. Blskup Ambroslo Fracassini u svom izvještaju iz 1663. godine ističe da se veča skupina iz Crne Gore nastanila u Dalmaciji (600 ljudi), a u Peroju 150 (Miljič, 2007, 554). Štokovič ističe da su se perojskim Crnogorcima priključile i druge črnogorske porodice, a da ih je oko 1680. godine bilo ukupno 25. "Bila je to jezgra oko koje se oformila i održala najzapadnija črnogorska enklava u Mletačkoj Republici, a danas jedina u hrvatskoj državi" (Miljič, 2007, 181). I u pravu su, jer su se perojskim Crnogorcima najvjerovatnije pridružili sunarodnici i samplemenici iz Crmnice koji su došli sa Vučetom iz Dupila dvije godine kasnije. U Kavranu je iste godine registrovano 233 žitelja katolika, stoga su, vjerovatno, i tridesetak porodica Crmničana, naseljenih u Kavranu, stupili u kontakt sa svojim plemenicima i brastvenicima, a izvjesno je da su se neki od njih i nastanili u Peroju. Naravno, ne treba zaboraviti ni brojne Mrkojeviče, Spičane, Barane, Šestane, Paštroviče ... koji su bili naseljeni blizu Peroja. Možda je našao uhljebljenje u Peroju i poneki hajduk poslije neslavne "epizode" pretvaranja ratnika u ratare. Prema izvještaju biskupa Ambrosia Fracassinia iz 1663. godine, u Peroju je bilo 150 pravoslavnih Crno-goraca (tridesetak porodica), dakle nije moglo biti riječ samo o 25 porodica sedamnaest godina kasnije (Miljič, 2007, 181). Broj Crnogoraca u Peroju je tada (1680) morao biti makar kao i 1663. godine oko 30 porodica sa 150 "duša", ako ne i nešto veči. Broj perojskih katolika u decembru 1691. godine bio je veoma mali, samo sedam, i to: dva muškarca Duro Brajkovič, Dadre Buič i pet žena rimskog obreda (Nikčevič et al., 2005, 159). Prateči broj crnogorskih pravoslavnih porodica u Peroju od tada do dvadesetog stolječa, vidimo da je njihov broj 1835. godine bio 230. I od tada je bio uglavnom isti sa neznatnim oscilacijama: 1852-228, 1880-219, 1914-270, 1925-270, 1949-244, a 1961-223 (Miljič, 2007, 609).
Svi Črnogorci u Peroju imali su istovjetne običaje, isti jezik i porijeklo. Naslonjeni jedni na druge vremenom su ekonomski jačali i ljubomorno čuvali i očuvali svoj etno-jezički identitet u potpunosti: običaje, nošnju, jezik, pismo, vlastito porijeklo i osječaj o etničkoj pripadnosti. Izvjesno je da je još poneki Crnogorac dospio u Peroj, poput Maričeviča sa Njeguša ili iz Riječke nahije, ili Škoka iz Premanture, Brčela (Crmniča-ni) iz Kavrana. Za razliku od njih četrdeset i sedam porodica Paštroviča u Vodnjanu, ali i brojni Paštroviči, Mrkojeviči, Barani, Spičani ... diljem Dalmacije i Istre, gotovo u potpunosti su asimilovani. Ista sudbina je zadesila i brojne "kolonije" crnogorske, pogotovo omanje grupe i pojedince koji su iz znanih i neznanih razloga kročili na tlo Istre. Očito je da je na balkanskim prostorima, pa i na području Dalmacije i Istre prvi korak u gubljenju identiteta bio, upravo, promjena vjere. "Religiozna aktivnost u to vrijeme tvori bitnu odrednicu kako javnog, tako i privatnog života ujedno predstavlja značajan elemenat etničkog identiteta" (Miljič, 2007, 114). To su, očito, znali i mletačka vlast, ali i Perojci. Tako Bernardino Corniani izvještava 1668. godine da "Perojci tvrdokorno ustrajavaju u svojim zabludama da odbijaju katoličke dogme" (Miljič, 2007, 117). Čim su Črnogorci na terenu Istre primili katoličanstvo, lagano i veoma brzo su asimilovani. Mnogi od njih su stupili na mletačke naoružane barke. Stoga su kao mletački vojnici, mornari, oficiri, pa čak i visoki dužnosnici doživjeli akulturaciju, postepeno gubeči svoj i prihvatajuči neki drugi etnojezički identitet.
Miloš KRIVOKAPIC & Nenad PEROŠEVIC: ČUVANJE I/ILI GUBLJENJE ETNOLINGVISTIČKOG IDENTITETA ..., 463-490
Svi cmogorski naseljenici, sa izuzetkom Crnogoraca u Peroju, uglavnom su srasli sa novom sredinom. Perojci su imali srecu da budu kompaktna črnogorska pravoslavna skupina. Takode, u svom neposrednom susjedstvu imali su i grčku pravoslavnu župu sv. Nikole u Puli. Perojske pravoslavne porodice nyesu imale drugog izbora nego da se priključe unyatskoj parohyi u Puli. "Ma, koliko god da se u literaturi navodi kako ih je na to uputila civilna i crkvena vlast, to je u konačnici morao biti njihov jedini izbor. U protivnom, ta bi mala pravoslavna zajednica od svega pet obitelji bila bi vrlo brzo inkulturirana u romanski ili hrvatski etnikum" (Štokovic, 2010, 25). Uprkos odbijanju da joj se priključe kao pripadnici istog obreda, ipak su prihvatili tu jedinu mogucnost, jer bi asimilacija bila neminovnost. Održanju etničkog i jezičkog identiteta crnogorskih Perojaca išlo je u prilog, i to što je 1691. godine grčka pravoslavna crkva u Puli imala samo pet (grčkih) vjernika. "Grčki duhovni centar sve više postaje mjesto vjerskog sastajanja ljudi iz Peroja" (Miljic, 2007, 117). Stoga je višestruka vecina pravoslavnih Crnogoraca u Peroju, očito, ovu crkvu imala, praktično, samo za sebe i svoje vjerske potrebe. Čuvajuci svoju vjeru, običaje i jezik sačuvali su svoj crnogorski etnički i jezički identitet i stvorili ono jezgro oko kojeg se decenijama i stoljecima čuvala i očuvala crnogorska samobitnost na istroromanskom tlu.
NEKA ZASVJEDOČENA ČRNOGORSKA PREZIMENA U ISTRI
U Istri se pominju sljedeca crnogorska prezimena: Pula - Brajkovic (1639), Paštrovic (1650), Radulovic (1639, 1641-1643, 1645, 1650), Šain (1638, 1641, 1644, 1649), Še-stan (1638, 1639); Krnica - Radulovic (1641, 1642); Šišan - Šain (1644, 1649), Šestan (1649, 1650); Mutvoran - Šain (1646); Ližnjan - Šain (1638, 1641); Marčana - Paštrovic (1639), Radulovic (1639, 1649), Šain (1643); Filipana - Radulovic (1639); Galižana -Terzic (1644) (Bertoša, 1996-1997, 253-296).
U Puli se od 1613. do 1797. godine pominju i sljedece osobe crnogorskog porijekla: Gasparo Boulcouich20 d(et)to Grubich da Castelnouo (1769), Don(n)a Anna Bulcouich da Castel nouo sotto Catero (1712); Mattio Braicouich (1740); Zuanne Dracouich della Villa di Peroi (1682-1725); Nicolaus Lubotina de' Villa Pedroli (1707); Giac(o)mo Marcouich (1636), Paulo Marcouichio (1689); Zuppano Gasparo Mircouich da Castel nuouo (1744); Capitan Nicoleto Orsino da Budua (1694); Grube Radolouich (1686-1750), Antonio Ra-dolouich (1743-1750); Zuane Stipsich da Cataro (1640); Bortolo Scocco, Zorzi Scocco (1676-1782), Agustin Scocho (1678-1780), Lombardo d(et)to Scocco (1685), Martin Scocco (1774-77); Luca Sain (1685), Elene Terzich q.m Simon da Fiume (1769), Paolo Vlahouich da Castel nuouo (1771), Elena Zancouich da Castel Nuouo (1728) (Bertoša, 1970, 53-54, 74-75, 84, 91, 111-113, 117-119, 124-126; Bertoša, 1971b, 53-54).
20 "Zanimljivo je da ovaj upis, kao i još neki iz puljskih matica, izravno svjedoči o izvornom obliku i podrijet-lu prezimena Bolkovic, danas vezanog najviše za područje Raklja, ali prisutnog i u drugim mjestima Istre, pa i izvan nje. Dakle, prezime Bolkovic izvorno je glasilo Bulkovic i potječe s bokokotorskog područja" (Bertoša, 2003a, 164). Prezime Bolkovic (Bolcovich) zasvjedočeno je i u Puli: Bolkovic 1643. godine, Antonio Bolchouich (1680-1797), Bolkovic (Bolcovich) - 1825. godine (Bertoša, 1970, 84; Bertoša, 1996-1997, 258; Bertoša, 2003b, 110).
Miloš KRIVOKAPIC & Nenad PEROŠEVIC: ČUVANJE I/ILI GUBLJENJE ETNOLINGVISTIČKOG IDENTITETA ..., 463-490
U Knjizi umrlih u drugoj polovni novembra 1696. godine u Puli je umro messer Andrija iz Bara, poznat pod nadimkom Gagiola. Krajem juna 1755. puljski župnik Giandomenico Razzo krstio je vanbračnog sina Antonija Niccolina, čiji je otac bio pokojni Zuanne, i donne Antonije, udovice nekog providurovog službenika. Dječak se zvao Giampietro, a rodio se 27. juna. Antonio Niccolin, mletački vojnik u družini potpukovnika Stupanovica, bio je iz Boke Kotorske (Bertoša 2003a, 159). U Knjizi krštenih 1694. godine kao kum na obredu upisan je kapetan Nicoleto Orsino iz Budve. U Puli je krštena Marija, kci messera Mattija Sinische, po zanimanju vojnika, i Ane Bulkovic iz Herceg Novog. U Knjizi vjenčanih u julu 1640. godine spominje se Marija, kcerka pokojnog Ivana Stipšica iz Kotora, koja je stanovala na području Labina. U Knjizi umrlih zabilježen je 1630. messer Antun iz Risna (umro u Puli), udovica Popovic iz Perasta 1671. (umrla u Puli), 1812. devetnaestogodišnji Andrija Lazari, sin Blaža iz Prčanja, a 1813. godine zapisan je Angelo, sin Antonija Pilote iz Risna, koji je, takode, umro u Puli (Bertoša 2003a, 158-159, 161, 163-169).
Prema popisima krizmanika iz 1825. godine zasvjedočena su sljedeca črnogorska prezimena: Marčana - Šain; Premantura - Škoko, Vučeta; Šišan - Radulovic (Bertoša, 2003b, 113-114). Takode, u Katastriku prisvojenih komunalnih dobara u Marčani (1771) pominje se više puta prezime Šain i Radulovic: Pave Sain q.m Luca q.m Pave, Piero Sain q.m Mattio, Zuanne Sain q.m Gregorio, Marco Radolovich q.m Bose, Mattio Radolovich q.m Zorzi detto Cabol, Michiel Radolovich q.m Tomaso, Zorzi Radolovich q.m Zorzi detto Cabol, Marco Radolovich detto Marcuola, Antonio Radolovich detto Persulich q.m Michiel, Michiel Radolovich q.m Biasio, Piero Radolovich, Zorzi q.m Simon Zorzi, Zuanne Radolovich detto Cabol, Stefano Radolovich q.m Gregorio, Zuanne q.m Vettor, Zuanne q.m Martin, Zuanne q.m Zorzi tutti Radolovich, Stefano Radolovich q.m Domenego detto Cabol, Zuanne Cabol q.m Vettor, e Zuanne Cabol q.m Martin, Piero Radolovich q.m Mattio detto Bellas, Stefano Radolovich q.m Gregorio, Marco Radolovich q.m Zuanne detto Marcuola (Bertoša, 1992-1993, 165-182).
Pored toga, u Matičnoj knjizi vjenčanih Župe svetog Blaža iz Vodnjana (1596-1703) četrdeset i sedam puta je notirano prezime Paštrovic (Štokovic, 2009, 34). U Matičnoj knjizi umrlih - Vodnjan (1860-1894)2' zabilježena su sljedeca crnogorska (i perojska): Dragovic, Damjanovic, Cucic, Paštrovici, Radulovici, Šaini, Popovici i Ljubotine iz Peroja. U Knjizi rodenih u Fažani (1815-1852) nalazimo 1818. godine Mariju Paštrovic (od oca Jovana i majke Lucije)22. U matičnim knjigama rodenih - Marčana (1801-1904) nalazimo brojne Radulovice, čak u više slučajeva sa dodatkom Kavranac, ponekad i Radulovic vul. Kavranac, u jednom slučaju i Radolovich detto Joanis23.
21	Digitalizovane matične knjige - Croatia, Church Books, 1516-1994, Orthodox (Pravoslavna crkva), Vodnjan. Digitalizovana je u okviru matičnih knjiga Pravoslavne crkve, iako vec na poledini naslovnice matičnih knjiga Vodnjan piše Matične knjige rimokatolika, župa Vodnjan.
22	Digitalizovane matične knjige - Croatia, Church Books, 1516-1994, Roman Catholic (Rimokatolička crkva), Fažana.
23	Digitalizovane matične knjige - Croatia, Church Books, 1516-1994, Roman Catholic (Rimokatolička crkva), Marčana.
Miloš KRIVOKAPIC & Nenad PEROŠEVIC: ČUVANJE I/ILI GUBLJENJE ETNOLINGVISTICKOG IDENTITETA ..., 463-490
PEROJSKI PREZIMENIK (1677-1881)
U Peroju 15. juna 1677. godine pominju se 12 perojskih glavara: Martin Bradič24 (Martin Bradichi), Nikola Brčela od Rafaela (Nicola Brecella q(uendam) Raffael), Sta-niša Brčela od Nikole (Stanisa Brecella q(uendam) Nicolo), Stevan Dragišič od Marka (Steffano Dragisichi q(uendam) Marco), Marko Dragišič od Luke (Marco Dragisichi q(uendam) Luca), Lazar Drakovič od Stevana (Lazaro Dracouichi q(uendam) Steffano), Nikola Drakovič od Stevana (Nicolo Dracouichi q(uendam) Steffano), Stefan Drakovič od Radole25 (Steffano Dracouichi q(uendam) Radole), župan (meriga) Martin Ljubotina, Jovo Markovič od Marka (Giove Marcoviuichi q(uendam) Marco), Nikola Paštrovič (Nicolo Pastrovichio), Ivan Rade (Zuane Rade). Dakle, tada je upisano 11 glavara iz sedam perojskih porodica i dvanaesti njihov župan Martin Ljubotinja. Te porodice su bile: Bradič, Brčela, Dragišič, Drakovič, Rade, Ljubotina, Markovič i Paštrovič. Neki od upisanih nemaju podatke o ocu (Martin Bradič, Zuane Radu i Nikola Paštrovič). Vidi se da su glavari bili istovremeno i očevi i sinovi, ali kao zasebne porodice. Takav primjer je vidljiv kod porodice Drakovič gdje su uz oca glavara Stevana Drakoviča, glavari i njegovi sinovi Nikola i Lazar. Brčele su takode srodnici, odnosno glavari su i otac Nikola i sin Staniša (Štokovič, 2012, 146-147, 149). Porodica Dragišič 1677. godine ima, takode, dva glavara, oca i sina Marka i Stefana. Smatramo da je prezime Bradič u stvari Brajič, jer je porodica Brajič (Braich) duboko ukorijenja u Peroju. Takode, prezime Radu je najvjerovatnije Radulovič, jer je, takode, porodica Radulovič zasvjedočena mnogo puta u Peroju, ali i diljem Istre. Stoga bi spisak glavarskih perojskih porodica iz 1667. godine bio sljedeči: Brajič, Brčela, Dragišič, Drakovič, Ljubotina, Markovič, Paštrovič, Radulovič. Treba ukazati da nam ovaj popis glavara ukazuje na još jedno crnogorsko prezime - Dragišič, koje takode vodi porijeklo iz Limljana u Crmnici. Porodice Dragišič i Paštrovič, koje su bile glavarske u Peroju 1677. godine, u periodu od 1784. do 1881. godine ne nalazimo u perojskim matičnim knjigama, šo znači da su se ili iselile iz Peroja ili su se, pak, pribratstvile nekoj od znatnijih perojskih porodica.
Prvi upis u perojske matične knjige (Matična knjiga rodenih 1784-1827., 1-20; Matična knjiga vjenčanih 1784-1827., 21-39; Matična knjiga umrlih 1784-1824., 4060; Matična knjiga vjenčanih 1820-1842., 81-94; Matična knjiga umrlih 1820-1881., 99-125) je iz 1784. godine, a posljednji iz 1881. godine. Matična knjiga rodenih (i krštenih) Pravoslavne crkve u Peroju (1784-1824) započinje rednim brojem 1. i završava brojem 205. Prvi upis je od 8. marta 1784. godine, a posljedni 9. septembra 1816. Prvo krštenje u Peroju obavio je kapelan don Samuilo Ljubotina, po nadimku Jova. Krštena je kčerka Ivana Ljubotine, po nadimku Jova, i njegove žene Marye. Kumovao je Krsto Baltič iz Boke Kotorske, koji je djetetu dao ime Jovana26.
24	Vjerovatno Brajič.
25	Vjerovatnije Radula.
26	Matica (rodenih i krštenih), Peroj, upis 1.
Miloš KRIVOKAPIC & Nenad PEROŠEVIC: ČUVANJE I/ILI GUBLJENJE ETNOLINGVISTIČKOG IDENTITETA ..., 463-490
U matičnim knjigama u Peroju (1784-1824) evidentirano je rodenje (l krštenje) 342 djece, 101 vjenčanje i smrt 423 ljudi. Najveci broj djece je roden 1791. (19)27, 1794. (17), 1788. i 1798. (15), najmanji broj rodenih registrovan je 1811. i 1814. (3) i 1815. (2), dok 1801. godine nije upisano nijedno rodenje i krštenje. Najveci broj vjenčanja zabilježen je 1801, 1804, 1806. i 1816. (6), najmanji broj vjenčanja registrovanje 1785, 1787, 1792, 1809. i 1814. (1), dok nijedno nije upisano 1788, 1789, 1798, 1800, 1805. i 1824. Najviše umrlihje zabilježeno 1820. (24), 1787, 1803, 1808. i 1819. (19), a najmanje 1792. i 1793. (1).
U perojskim matičnim knjigama registrovana su, vecinom, prezimena koja su karakteristična za crnogorsku skupinu u Peroju, odnosno ona prezimena koja se odnose na domicilno stanovništvo nastanjeno u samom mjestu koje pripada prvom jezgru do-seljenika iz Crne Gore iz 1657. godine. Zasvjedočena prezimena28 u matičnim knjigama Pravoslavne crkve u Peroju su sljedeca: Brajic (Braich, Braich detto Ucchierin, Braich q.m Lazaro), Brajkovich (Braicovich), Brčela (Berzella, Berzella detto Vule), Dabovic (Dabbo, Dabbovich, Dabovich, Dabovich q.m Bova), Drakovic (Dracovic, Dracovic detto Antonio, Dracovich detto Iskra, Dracovich detto Zuanne, Dracovich detto Biscup, Dracovich q.m Lazaro), Iskra (Iscra), Jovičic (Giovichich, Giovichich q.m Bovani), Ljubotina (Ljubotina, Ljubotina detto Giova, Ljubotina detto Giovo di Saverio, Ljubo-tina detto Giova di Zuanne, Ljubotino detto Giova di Nikolo, Giova, Jovic), Maricevic (Marichicevich), Markovic (Marcovich), Popovic (Poppo, Poppovich, Poppovich detto Zuanne), Radulovic (Radolle), Šain (Sain), Škoko (Scocco, Scoco), Terzija, Terzic (Ter-zia, Tersich), Vučeric/Vučerin (Vuccherin), Vučeta/Vučetic (Ucceta, Uccetich, Uccetich q. m Frančesko, Uccetich q.m Bovani), Vulovic, Zuban (Zubban)29.
Registrovana su u perojskim matičnim knjigama još neka prezimena, ali sasvim rijetko: Babic, Bastijančic (vjerovatno potomstvo Bastiana Bandurica/Bendurica30), B(j) egovic31, Dupilo (Nikola i Ana), Kneževic, Maric, Moskonas, Olujic, Orlic (Orlich), Ra-ičevic po nadimku Vrtikapa (Raiccchievich, Raiccchievich detto Verticapa32, Vrtikapa33), Rafailovic, Vlasic q.m Šoric34 (Vlasich, Vlasic q.m Šoric, Šoric (Jovana Šoric, kcerka Mateja (Vlasica) Šorica iz Peroja)), Vladisavljevic (Vladisavglijevich), Vojinovic/Vuji-novic35, Vukašinovic36... Vecina od njih su svešteničke porodice37: B(j)egovic (kapelan i
27	U zagradama je naveden broj rodenih, vjenčanih, umrlih.
28	Najčeša su prezimena Ljubotina (i Ljubotina detto Giova, i Giova), Drakovic, Brajic i Popovic.
29	Zuban - Ovo prezime nije zasvjedočeno u Crnoj Gori. Medu doseljenim hajducima u Istru pominje se Vuk Zubac. Možda je prezime Zubac, koje je u stvari ime plemena i mjesta u Crnoj Gori, vremenom modifiko-vano u Zuban.
30	Matica (rodenih i krštenih), Peroj, upis 84. Prezime Bendoric (Bendorichio) zabilježeno u Puli 1825. godine (Bertoša, 2003b, 110).
31	Kapelan Spiridon B(j)egovic (1872-1875).
32	Matica (rodenih i krštenih), Peroj, upis 107 (Silvestro Raicheuich detto Verticapa).
33	Silvestro Verticapa, Matica (rodenih i krštenih), Peroj, upis 95 (1794).
34	Prezime Vlasic (Zuane Vlasich da Stignan) je zasvjedočeno u Štinjanu 1623. godine (Bertoša, 1970, 125).
35	Prezime Vojinovič/Vujinovič redovno medu licima označenim kao hajdučke harambaše i vojna lica: serdar, knez i harambaša Miloš Vojinovic/Vujinovic, knez Jovan Vujinovic. Miloš Vujinovic vodi 100 drugova u hajdučku akciju 1716. godine (Miloševič, 1970, 112, 117).
36	Matica (rodenih i krštenih), Peroj, upis 3.
37	Kapelani (vecina i učitelji) u Peroju su bili i: Haralampije Mamula (1780-1783), Jovan Kneževic (1784^
Miloš KRIVOKAPIC & Nenad PEROŠEVIC: ČUVANJE I/ILI GUBLJENJE ETNOLINGVISTIČKOG IDENTITETA ..., 463-490
učitelj Spiridon), Kneževlc (kapelan Josif Kneževlc)38, Moskonas (parch Zuane Mosko-nas), Olujic (kapelan Vasilije, njegovi sinovi Petar i Veljko), Rafailovic (Don Spiridon Rafailovich da Pastrouichio)39, Vladisavljevic (sveštenik Demetrio), Vojinovic (paroh Zuane Voinovich).
U Matičnim knjigama Pravoslavne crkve u Peroju pominju se i sljedece osobe porijeklom iz Crne Gore: Krsto40, Demetria, Elena, Nikola, Nadalin41 Baltici iz Boke Kotorske42, Spiridon Cirkovic iz Boke Kotorske, kapetan Aleksandar Giancovich iz Herceg Novog43, Andrijana Duranovic di Nikolo (Andriana Giuranovich di Nicolo), kapetan Andrija Jovovic iz Herceg Novog, Boka Kotorska44, kapetan Dimitrye Komle-novic iz Herceg Novog45, pop Kovačevic i popadija Kovačevic (rodena Berberovic), kapelan Toma Ljubatovic iz Risna46, Marko Nikolin Martinovic iz Boke Kotorske47, Marija, kcerka kapetana Cetka Miloševica48, kapetan Filip Sušic iz Boke Kotorske, sada nastanjen u Trstu49, Andrea i Ana, kcerke kapetana Marka Vukašinovica50, kapetan Ivan Vukovic iz Herceg Novog51.
Takode, treba istaci da u perojskim matičnim knjigama, uglavnom, kao kumove, pored Crnogoraca, registrujemo i Hrvate, Italijane, Portugalce, Grke ... (Jakov Arsetic iz Lipe, Ivan Bandulin iz Trsta, Frančesko (Francesaco) Bergamasco, Domeniko Bombarda52, Martin Božac53, Antonio Bromiro, Giacomo da Cargna, Benetto Costa54 iz Lisabona, Jelena Gobo, Antonio Gonan iz Galižane, Carlo Krausz iz postrojbe kneza Antonia Esterhaszija55,
1789), Samuilo Ljubotina (1784-1795), Josif Kneževic (1786), Partenije Pokrajac (1790), Toma Ljubatovic (1800-1801), Jovan Vojnovic (1804-1814), Petar Maricevic (1809-1814), Konstantin Jovanovic (18451846), Konstantin Franinovic (1847-1848), Jovan Sundečic (1849), Joakim Amanovic (1850-1851), Ge-rasim Alavanja (1852-1853), Ilija Vojvodic (1854) i Spiridon Kneževic (1855-1859), Jovan Maricevic (1860-1870/1871), Jovan Kovačevic (1871-1872), Spiridon B(i)egovič (1873-1875), Vasilije Olujic (1876-1879), Agatandel Raničic (1879-1882), Sebastijan Lukačevic (1881-1882) i Nikola Popovic (18821914). Pored Samuila Ljubotinje tokom 17. i 19. stoljeca porodica Ljubotina dala je i sveštenike Mihaila, Danila i Gerasima (Nikčevic et al., 2005, 81-82, 86, 90, 92; Miljic, 2007, 811-814).
38	Josif (Giuseppe) Kneževic se prvi put potpisije kao paroh 5. 12. 1791. godine, a posljednji put 3. 11. 1799.
39	Matica (rodenih i krštenih), Peroj, upis 184.
40	Matica (rodenih i krštenih), Peroj, upis 1.
41	Matica (rodenih i krštenih), Peroj, upis 53.
42	Pominje se 1705. godine patrun Petar Baltic iz Tople, Herceg Novi, patrun i brodovlasnik Vuk Baltic, Lazo Baltic iz Rudina, harambaša Dmitar/Dimitrije Baltic (Zlokovic, 1971, 21, 23; Miloševič, 1970, 102, 105).
43	Matica (rodenih i krštenih), Peroj, upis 38.
44	Matica (rodenih i krštenih), Peroj, upis, 27, 102.
45	Matica (rodenih i krštenih), Peroj, upis 10.
46	Matica (rodenih i krštenih), Peroj, upis 71. Tomo Ljubatovic je sveštenik koji je u Peroj došao iz Risna i tu započeo kapelansku službu.
47	Matica (umrlih) Peroj, upis 701.
48	Matica (rodenih i krštenih), Peroj, upis 3.
49	Matica, upis 251 (Signor Cap(itan) Filippo Sussich delle Boche di Cataro, domiciliato a Trieste).
50	Matica (rodenih i krštenih), Peroj, upis 3.
51	Matica (rodenih i krštenih), Peroj, upis 86.
52	Matica (rodenih i krštenih), Peroj, upis 57.
53	Matica (rodenih i krštenih), Peroj, upis 73.
54	Matica (rodenih i krštenih), Peroj, upis 9.
55	Matica (rodenih i krštenih), Peroj, upis 133.
Miloš KRIVOKAPIC & Nenad PEROŠEVIC: ČUVANJE I/ILI GUBLJENJE ETNOLINGVISTIČKOG IDENTITETA ..., 463-490
Jure Ličanin, Mate Llstic iz Karbuna, Teotochi Moskonas iz Peroja, Jovan Oklopdžlja iz Like, kapetan Cipriano Silli56, Martin Zonca, Martin Žažič/Šašič (Xaxich) i dr).
PORIJEKLO PEROJSKIH PORODICA
Braic (Brajič) - hipokoristik od brat, izvedeno od Braj(a) + ič (Grkovič, 1977, 44). Prezime predstavlja ime crnogorskog plemena iznad Budve - Brajiči. U Brajičima su sljedeča bratstva: Prentoviči, Pljošte, Ščepančeviči, Stojanoviči, Jovičiči, Živkoviči, Popoviči, Ivančeviči, Martinoviči i Dabčeviči (Nakičenovič, 1999, 120). Brajiči su razgovarali sa Petrom Bujovičem 1659. godine da se nasele u Istru (Miljič, 2007, 94). Očito je da je ili neka porodica iz Brajiča pristigla na perojsko tlo ili je, možda, prezime Brajkovič "postalo" Brajič (Brajko - Brajo). I jednom i drugom prezimenu ista je osnova i predstavljaju hipokoristike od brat. Nalazimo u perojskim matičnim knjigama i Brajič po nadimku Vučerin (Braich detto Ucchierin), što nam ukazuje na to da je vjerovatno i porodica Vučerin/Vučerič u stvari porijeklom Brajič. Takode, u perojskim matičnim knjigama nalazimo i Braich q.m Lazaro - izvjesno sekunardno prezime nekog ogranka porodice Brajič iz Peroja.
Brajkovič - izvedeno od Braj(a) + ko (Grkovič, 1977, 44). Šimunovič ovo prezime svrstava u kategoriju rodbinskih i svojbinskih prezimena, a A. Frančič prezime tipa Bratkovič u kategoriju prezimena nastalih od izvedenih osobnih imena. "Prezime Brajkovič izvedeno je iz nadimka Brajko koji kao rodbinski termin osnove brat predstavljalo čest nadimak u identifikaciji unutar patrijarhalnih zajednica" (Vodanovič, 2007, 163). Čoralič ističe da su u brojnim primjerima zabilježena i prezimena privremeno ili trajnije nastanjenih Paštroviča, a medu njima i Brajkovič (Čoralič, 2013, 4). Brajkoviči su, prema etnološkim proučavanjima, iz Gornjeg Orahovca u Boki. Svi, osim jednog, su se iz Gor-njeg Orahovca preselili na Glogovac izviše Perasta, a potom u Perast. Odlikovali su se 1687. godini kao junaci stoga su od Venecije dobili zemlju u Bijeloj. "Neki se preseliše u Zadar, od njih je Tomo Brajkovič upravitelj zadarske Gimnazije" (Nakičenovič, 1999, 246, 356). Zasvjedočeni su u Orahovcu (Kotor) 1437. godine, u Dobrom Selu (Cetinje), Pješivcima XVI vijek; u Cucama (Cetinje); Njegušima (Cetinje) 1444. godine (Miljanič, Miljanič, 2007, 49).
Brčela - prezime po imenu sela u Crmničkoj nahiji. Crmnica se dijelila na sedam plemena: Dupilo, Podgor, Brčeli, Sotoniči, Boljeviči, Limljani i Gluhi Do. Bratstva u Brčelima su: Popoviči, Špadijeri, Boškoviči, Aleksiči, Kneževiči, Tomaševiči, Franoviči, Roloviči (s ogrankom Nikaljevičima), Iličkoviči, Subotiči, Leverde, Kopitoviči, Jovano-viči, Gojniči, Donoviči, Rakniči, Maroviči, Cetkoviči, Lješeviči, Markoviči, Vuličeviči (Uličeviči) i Mijoviči. U Peroju sriječemo prezime Brčela, a u Istru se naselio i Vučeta Dupilo 1659. godine. I jedno i drugo prezime (Brčela, Dupilo) je prema imenu mjesta (iz Crmnice) odakle su se doselili. Tako, Nikola Radov Brčela 20. aprila 1681. piše iz Peroja bratu Peru u Crnoj Gori (Miljič, 2007, 815). Jedan od potpisnika zahtjeva predstavnika Crne Gore Veneciji 1648. godine je i Stevan Brčela (Stanojevič, 1955, 19). U perojskim
56 Matica (rodenih i krštenih), Peroj, upis 191.
Miloš KRIVOKAPIC & Nenad PEROŠEVIC: ČUVANJE I/ILI GUBLJENJE ETNOLINGVISTIČKOG IDENTITETA ..., 463-490
matičnim knjigama nalazimo i na Brčela po nadimku Vule (Bei^ella detto Vule), što nam ukazuje da je i perojska porodica Vulovic vjerovatno proizašla iz porodice Brčela.
Dabovic - mjesto u Crmničkoj nahiji. Dabovici imaju 16 domova i 86 stanovnika. Prezime prema nazivu sela, a možda od Vučedabica iz Šestana ili od Dabanovica, takode, iz Crmnice. Harambaše Jovan i Stjepan Dabovic iz Kruševica pominju se 1719. i 1724. godine (Miloševic, 1970, 110, 113). Prezime Dabo, Dabovic pojavljuje se u Peroju dosta rano. Nalazimo ga na popisu obveznika desetine pulskom kaptolu 1703. godine (Štoko-vic, 2012, 178). U perojskim matičnim knjigama nalazimo i na Dabovich q.m Bova, što, očito, pokazuje povezanost porodice Dabovic sa porodicom Jova, odnosno Ljubotina po nadimku Jova.
Dragišič - Prezime zasvjedočeno u Limljanima, Crmnica. Prebjegli u Crmnicu iz Cuca, gdje su se prezivali Pešikani (Miljanic, Miljanic, 2007, 215). Zabilježen je Martin Dragišic i Pero Dragešič/Dragišič u Marčani57 (Bertoša, 1971a, 112), Galižana - Dragešic (Dragesich) - 1825. godine (Bertoša, 2003b, 111).
Drakovič - drakul rum. davo (Grkovic, 1977, 83), ime muško Drakul (11. v. Dra-culus), prezime Drakulic (15. v. Drakulic, vojvoda vlaški 1462), Drakulovic Sekula (narodna pjesma). Preko arb. drek < lat. nom. draco, muško ime u narodnoj pjesmi Dreko Kosovic58 (Skok, 1971, 442). Drekalovič: bratstvo u Kučima u Crnoj Gori. Drekovic: u selu Šestani u Crnogorskom primorju (Mihailovic, 2002, 347). Prema ispitivanja Barjaktarovica, Drakovic se u Peroju izgovara više kao Drekovic (Dräkovic). Vjerovatno izvorno Vučendrekovic, potom Drekovic iz Gornjih Šestana (Crmnica). Dreka, po kome su Drekovici, imao je dva sina, od jednog su Vučedabici (možda perojski Dabovici), a od drugog Vučendrekovici (Karanikici i Bonkovici). U perojskim matičnim knjigama zasvjedočeni su i Dracovich detto Iskra, što nam ukazuje da su veoma brojne i ugledne porodice Drakovic proizašle i zasvjedočena perojska porodica Iskra, dok Dracovich q.m Lazaro, Dracovich detto Zuanne i Dracovich detto Antonio ukazuje na izvjesna sekundarna prezimena nekog ogranka porodice Drakovic.
Dupilo - Ovo prezime je sasvim rijetko zasvjedočeno u perojskim matičnim knjigama (nalazimo 1786. Nikolu Dupilo, kao i Anu Dupilo). Nastalo je po nazivu sela u Crmnici. Rodonačelnik ove porodice je vjerovatno Vučete iz Dupila, koji se naselio 1659. godine u Istru. Možda su njegovi potomci prezime Dupilo (ili Dupilovic) promjenili po svom rodonačelniku Vučeti u Vučetic, koje je mnogo puta zasvjedočeno ne samo u Peroju, vec i diljem Istre.
Jovičič (Giovichich) - U Ljubotinju postoji bratstvo Jovetic, a u Ceklinu, takode Riječka nahija, i prezime Jovicevic. Jovičici su zasvjedočeni i u Boljevcima u Crmnici (Miljanic, Miljanic, 2007, 156). Medutim, oblici prezimena zasvjedočeni u perojskim matičnim knjigama, Giovichich-Giova i Giovichich q.m Bovani, ukazuju nam da je porodica Jovičic, Jovičic po nadimku Jova i Jovičic po nadimku Jovan, izvjesno ogranak brojne i ugledne porodice Ljubotina, preciznije njihovog ogranka Ljubotina po nadimku Jova.
57	Martin Draghissich di Marzana (1775-97).
58	Pripadnik bratstva Perovic (ogranak Kosovic) iz Cuca.
Miloš KRIVOKAPIC & Nenad PEROŠEVIC: ČUVANJE I/ILI GUBLJENJE ETNOLINGVISTIČKOG IDENTITETA ..., 463-490
Ljubotina - pleme i oblast Ljubotinj se nalazi u Riječkoj nahiji. Etnik je Ljubotinjanin. U Ljubotinju ima 37 bratstava sa 447 domova. Pored perojskih Ljubotina, ovo prezime nalazimo i u spiskovima oficira mletačkih postrojbi: Petar i Vuk(o) Ljubotina59 krajem 17. stoljeca (Markulin, 2014, 107, 111, 114). Takode, 1717. godine oficiri Petar Ljubotina i Marko Tujkovic imaju spor oko zemlje (Stanojevic, 1955, 201). Postoji mogucnost da pe-rojske Ljubotine potiču iz tri ljubotinjska sela koja su u turskom defteru iz 1521. popisana kao dio Crmnice (Lekic, 2010, 202), stoga i ne čudi uvriježeno mišljenje da su Perojci Crmničani. Treba istaci da je, prema popisu iz 1614. godine, Crmnica imala 25 sela, sa 723 doma. Ljubotinjska sela u okviru Crmničke nahije su: Zabes: 28 kuca i 60 oružanih ljudi pod upravom Dura Nikova, Trnovo: 40 kuca i 100 oružanih ljudi pod upravom Vu-koslavca Radonjina, Komarno: 27 kuca i 60 oružanih ljudi pod upravom Vula Tomaševa (Lekic, 2010, 202-203). Moguce je da su upravo pripadnici ova tri ljubotinjska sela kao tadašnji pripadnici Crmničke nahije preci nosilaca prezimena Ljubotina u Peroju. Stoga je sasvim logično pretpostaviti da su ih ostali Crmničani oslovljavali kao Ljubotinjane. "Ova je obitelj bila u prvoj jezgri doseljenja i tyekom vremena nametnula se u Peroju, tako da su u više navrata davali seoskog merigu. Kako su bile barem dvye familye istog prezimena, jedni su imali nadimak Giova, odnosno Jova, a drugi Poppo. Zanimljivo je da je svečenik Samujlo Ljubotina imao nadimak Jova, a ovi drugi Poppo" (Štokovic, 2010, 33). Oblici Giova i Ljubotina detto Giova vjerovatno su sekundarna prezimena nekog ogranka porodice Ljubotina u Peroju, kao uostalom i Popovic. U perojskim matičnim knjigama zasvjedočeno je, pored Ljubotina detto Giova, i Ljubotina detto Giovo di Sa-verio, Ljubotina detto Giova di Zuanne, Ljubotino detto Giova di Nikolo, Giova, Jovic. Dakle, očito je da je porodica Ljubotina i po uticaju i po brojnosti bila veoma važan segment perojskog društva.
Maričevič - hipokoristik od ličnog imena Maroje. Prema etnološkim istraživanji-ma, potiču iz Kosijera, Riječka nahija (starinom iz Pipera), a njihov predak je došao u Dinovice, dok se potomstvo iselilo u Orašane. Maricevici slave Mali Gospodindan, a prislužuju Durdevdan (Jovicevic, 1999, 248). Ima Maricevica i na Njegušima, Katunska nahija. Zabilježeno je predanje na Njegušima da je jedan Maricevic iz Njeguša u 18. stoljecu odselio u Peroj. Razlog preseljenja bilo je ubistvo nekog Savovica. Maricevici i Pejovici su ogranci jednog od najstarih bratstava na Njegušima Punoševica (Miljic, 2007, 639). Prvi Maricevic koji je zasvjedočen u perojskim matičnim knjigama je Nikola 1792, 1796, 1798. i 1806. godine60. Njegov sin kapelan don Petar Maricevic pominje se prvi put u Peroju 1803. godine, nešto docnije i njegova žena Ana (rodena Ljubotina) i njegova kcerka Marija (Štokovic, 2012, 179).
Markovič - prezime u Crmnici, ali i u više crnogorskih plemena. Ipak je izvjesnije da je prezime Markovic nastalo, takode, od imena mjesta, odnosno plemena Mrko(je) vici, jer je bilo više iseljavanja iz ove oblasti i plemena u Istru. U dokumentima Mlečani Mrkojevice gotovo redovno bilježe kao Marcovichi. Tako, npr. u testamentu od 8. avgusta
59	Vuko Ljubotinja (sin pokojnog Jovana Ljubotinje) 1690. godine je poručnik u četi kapetana Marka Dučica (Miloševic, 1987, 506-507).
60	Matica (rodenih i krštenih), Peroj, upis 36, 68, 70, 97, 125.
Miloš KRIVOKAPIC & Nenad PEROŠEVIC: ČUVANJE I/ILI GUBLJENJE ETNOLINGVISTIČKOG IDENTITETA ..., 463-490
1637. pominje se Millos da Marcovichi habitante alle Fontane in Istria. "Oporučilac, takode Mrkojevic, bio je takode pripadnik "barche armate" stacioniranih u Istri, ponajprije u Kopru, može se pretpostaviti da je održavao kontakt sa navedenim doseljenikom na posjed Borisijevih" (Markovic, 2005, 86). Takode, smatra Čoralic, zanimljiv je primjer i česte ubilježbe časnika i vojnika s područja današnjih črnogorskih Mrkojevica (Mar-chovichi), smještenih izmedu Bara i Ulcinja - Capitano Nico da Marcovichi (Čoralic, 2008, 151). Treba ukazati i da je prilikom naseljavanja Premanture (1597-1598) došla i porodica Zvane Markovica (Bertoša, 1995, 73), tako da je moguce da je i njegovo potomstvo prešlo u Peroj.
Paštrovic (Paštrojevic) - ime "ne potiče od pastores, kako je mislio Ivan Božic, vec od praslovenskog pridjeva pastr (šaren), koji se kao prezime javlja i u Svetostefanskoj hrisovulji, a nalazi se i u čakavskom govoru" (Skok, 1971, 617). Prezime Paštrovic je zasvjedočeno u 14. stoljecu. U jednom dokumentu iz 1355. godine pominju se vlastelini Paštrovici: Aleksa, Nikola, Ostoja, Radič i Stefan (Tošic, 2009, 147, 148). Kasnije se Paštrovic redovno upotrebljava kao plemensko ime, rjede kao prezime. Prezime Paštrovic (prema plemenu), ali i brojna prezimena sa oznakom da Paštrovich nalazimo u Zadru, ali i duž Dalmacije i Istre. Čoralic ističe da su u brojnim primjerima zabilježena i prezimena privremeno ili trajnije nastanjenih Paštrovica: Biljakovic, Bogetic, Brajkovic, Drago-lovic, Medin, Medulic, Nikezic, Tomičic, Vučijevic, zastavnici Franjo iz Paštrovica i Stjepan Paštrovic, kapetan Krsto Paštrovic i dr. (Čoralic, 2013, 4). Takode, u Vodnjanu je ovo prezime zasvjedočeno 47 puta (Štokovic, 2009, 34). Kao jedan od perojskih glavara 1677. godine zapisan je i Nikola Paštrovic (Štokovic, 2012, 146-147, 149).
Popovic - od popa, sveštenika. Prema etnološkim proučavanjima, potiču iz Riječke nahije. Braca knez Marko Nikovic i pop Milo Nikovic su se preselili u Istru, gdje i danas živi njihovo potomstvo i prezivaju se Popovici. Vjeruju da su to ime dobili po popu Milu Sarapu (Jovicevic, 1999, 266). Popovica ima i u Crmnici i u Riječkoj nahiji, ali i diljem Crne Gore. Pored toga, Gojnic ističe da je Perojac Todor Popovic (koji je roden 1908) govorio da su njegovi preci iz Brčela u Crmnici (Miljic, 2007, 681). Štokovic navodi da je jedan ogranak Ljubotina imao prezime Poppo/ Popovic (Štokovic, 2010, 33). Stoga je vjerovatno da perojska porodica Popovic proističe od brojne porodice Ljubotina. Porodi-ce Popovic, Vučetic i Ljubotinja slave istu krsnu slavu sv. Nikolu (Nikčevic et al., 2005, 204), što implicira na njihovu krvnu vezu. Medutim, porodica Popovic je nastavila da se širi jer srijecemo oblik prezimena Popovic po nadimku Ivan (Poppovich detto Zuanne) nam ukazuje da je ovaj ogranak Ljubotina (Ljubotina detto Giova di Zuanne), takode bio veoma brojan i da su neki ogranci ove porodice imali i sekundarno prezime.
Radulovic - od ličnog imena Radul (hipokoristik, sa suf. -ul od Radoslav, Radomir). Najvjerojatnije je "messer Radole čovjek koji se doselio iz Crne Gore u Peroj zajedno s ostalima" (Štokovic, 2009, 34). Prezime Radulovic je zasvjedočeno diljem Istre, pogotovo u Kavranu, stoga nerijetko nalazimo Radulovic po nadimku Kavranac ili Radulovic vul. Kavranac. Ime Radule je često u Crnoj Gori, a postoji i bratstvo Radulovica iz plemena Komana i iz Cuca. Vjerovatno je potomak Radula koji se doselio iz Crne Gore i Ivan Radu/Radulovic, koji je zasvjedočen kao perojski glavar 1677. godine, a time i vjerovatni rodonačelnik porodice Radulovic u Peroju.
Miloš KRIVOKAPIC & Nenad PEROŠEVIC: ČUVANJE I/ILI GUBLJENJE ETNOLINGVISTIČKOG IDENTITETA ..., 463-490
Raičevic - ogranak Spaiča (Spahič) ranije Duričiča u Čucama (Četinje), odselili u Police (Trebinje); Rošca (Bjelopavliči), od njih su kod Berana i u Vražegrmcima; Vir (Nikšič); Nikšič i susjedni Ozrinič; Lepetane (Boka Kotorska); Bajice (Raičev do), Četinje, ranije Martinovič, u Zeti potomci Raiča Jova Martinova iselili u Bandiče (Komani); rod u Lješkopolju (Donja i Gornja Gorica, Tološi, Vranjiči i Podgorica i u Zeti (Miljanič, Miljanič, 2007, 224). U Peroju nalazimo Raičevič po nadimku Vrtikapa (Raiccchievich detto Verticapa). Vrtikapa je prezime koje je zasvjedočeno u selu Ivici. Vrtikape su iz Črne Gore od Nenkovaca. Predanje kaže da se nekoliko dječaka igralo, a jedan od njih je na dignutoj ruci okretao kapu. Tada je naišla četa vojske. Vojnik je ugledao dječaka i rekao: "Dodi ti mali vrtikapa, da nam pokažeš put!" Od tada mu osta prezime Vrtikapa (Mihič, 1975, 552). Štokovič smatra da je Silvestru Vrtikapi61 zapravo pravo prezime Raičevič, a bio je oženjen katolkinjom Pierinom, pa je najvjerojatnye zbog toga dobio nadimak Vrtikapa. Kči Marya krštena mu je u Peroju 12. oktobra 1796. godine (Štokovič, 2012, 169).
Šain - Nastalo od persijskog šahin u značenju soko (Škaljič, 1966, 579). Prezime Šain u Samoboru (Gacko) iz Črne Gore. Šajinovič, ogranak bratstva Jovoviča u Gluhom Dolu, Črmnica. Zasvjedočeni su u Budvi u XV vijeku; Sutomoru (Bar); Midama (Ulcinj); Brijegu (Božurov Do), Piva; Vraki (Skadar) došli sa oboda Sozine (Bar); u Piperima ogranak Vulikiča.
Škoko - Porodica Škoko doselila se iz Premanture u Peroj jer se nije htjela pokatoli-čiti. Ovo prezime vezuju za pojam uskok, jer je poznato da su mnogi Črnogorci uskakali na mletačku teritoriju (Miljič, 2007, 639). Frančeska Škoka (Francesco Scocco) 1785. godine nalazimo u perojskim matičnim knjigama umrlih62. U Matičnoj knjizi vjenčanih Premanture (1800-1892) nalazimo i Grigoriusa Scoca, koji je oženio Mariju Rakič 20. novembra 1803. godine63, Tomasa Scoca 17. febrara 1805. godine64, zatim Marcusa Scoca, Martinusa Scoca, Andreasa Scoca ... Jedan podatak koji navodi M. Bertoša nam ukazuje na porijeklo porodice Škoko. Prilikom naseljavanje Premanture (1597-1598) došla je porodica Ivana Radusinoviča zvanog Škoko (Bertoša, 1995, 73). Dakle, očito je da porodica Škoko vodi porijeklo od Radusinoviča iz Črne Gore. Radusinoviči su zasvjedočeni u Buronjima, Lješanska Nahija, od njih su u Drušičima, Rijeka Črnojeviča (Miljanič, Miljanič, 2007, 224).
Terzija, Terzič (Terzia, Tersich) - Prezime je nastalo od persijskog terzija u značenju krojač, krojač čohe (Škaljič, 1966, 613), od toga i zanimanje terzija (zanatlija koji se bavio krojenjem, šivenjem i ukrašavanjem stare gradanske, narodne nošnje od posebnih tkanina). Zabilježeno je prezime Terzič u Galižanima 1644. godine, a Elena Terzich q.m Simon da Fiume u Rijeci (1769). U Črnoj Gori prezime Terzič nalazimo u Paštrovičima; kod Herceg-Novog; u Zeti (Berislavcima, Golubovcima, Srpska i Matagužima), od njih su u Vranjini na Skadarskom jezeru i u Goliji (Miljanič, Miljanič, 2007, 277). Medu
61	Matica (rodenih i krštenih), Peroj, upis 88.
62	Matica (umrlih), Peroj, upis 6.
63	Matica, (vjenčanih), Premantura, upis 7.
64	Matica (vjenčanih), Premantura, upis 7.
Miloš KRIVOKAPIC & Nenad PEROŠEVIC: ČUVANJE I/ILI GUBLJENJE ETNOLINGVISTIČKOG IDENTITETA ..., 463-490
hajducima pominju se Simo i Petar Terzic, koji su dobili dozvole za hajdučke akcije sa drugovima 1711. godine (Miloševic, 1970, 116).
Vučerin/Vučeric - Možda Vučerakovici iz Krnjica (Crmnica), a tamo došli iz Lje-šanske nahije. Mihailovic smatra da je Vučerakovic nastalo od neposvjedočenog imena Vučerak (Mihailovic, 2002, 213). U Crnoj Gori zabilježen je naziv vučalja i vučerak (sa sinonimima vučer, vučeric, vučilo) u Gruži i znači jednu od dvije daščice na kojima vise brdila (Plas, 1999). Medutim, nalazimo u perojskim matičnim knjigama i Brajic po nadimku Vučerin (Braich detto Ucchierin), što nam ukazuje na to da je vjerovatno i porodica Vučerin/Vučeric u stvari porijeklom Brajic. Porodice Brajic, Vučeric, Drakovic i Radulovic slave istu krsnu slavu sv. Dimitrija (Nikčevic et al., 2005, 204), što upucuje na njihovu krvnu povezanost.
Vučetic - od ličnog imena Vučeta. Moguce potomci doseljenika u Istru Vuksana Vu-četina koji se doselio, prema preporuci providura A. Bernarda, 1656. godine, ili Vučete iz Dupila, koji se naselio 1659. godine u Istru (u perojskim matičnim knjigama nalazimo 1786. Nikolu Dupilo i Anu Dupilo 1786. godine). Vučetica ima i u Riječkoj i Crmničkoj nahiji i diljem Boke Kotorske i Stare Crne Gore. Nalazimo u perojskim matičnim knjigama i oblike Uccetich q.m Frančesko, Uccetich q.m Dovani, dok u knjizi vjenčanih Pre-manture (1800-1892)65 redovno srijecemo prezime Vučetic (Uccetta, Uccettich): 1807, 1810, 1814, 1817, 1820, 1821. ali i Grubisich detto Uccetta (4. marta 1821), Grubisich dictus Uccetta (24. novembra 1821. godine, 29. avgusta 1824. i 1. septembra 1827) što nam ukazuje na izvjesna sekundarna prezimena nastala od Vučetica.
Prezimena Vučkovič nema medu perojskim Crnogorcima, ali se, prema predanju u Riječkoj nahiji, u Istru iselio Nikola Markov Vučkovic zbog nehotičnog ubistva svoga sinovca. To se desilo oko 1780. godine (Jovicevic, 1999, 266).
Vulovič - iz okoline Perasta, u Grblju (došli iz Stare Crne Gore). U Perastu su izumrli, a doselili su iz Hercegovine u 16. stoljecu. slavili su sv. Krst, u Kostanjici iz Hercegovine u 17. stoljecu, slave sv. Tomu (Nakicenovic, 1990, 113, 118, 357, 359). Vulovici mogu biti i potomci glavara ljubotinjskog sela Komarno Vula Tomaševa. Medutim, izvjesnije je da su Vulovici ogranak porodice Brčela (Berzella detto Vule).
NEKE ZNAČAJKE JEZIČKOG IDENTITETA PEROJSKIH CRNOGORACA
Medu istarskim Crnogorcima jedino u Peroju je očuvan starocrnogorski govor donijet iz njihovog zavičaja prije više od tri i po stoljeca. Više autora se bavilo proučavanjem govora perojskih Crnogoraca. Prema njihovom mišljenju, taj govor je crmnički ili preciznije neka vrsta "miješanog" starocrnogorskog govora (govora Crmnice, ali i drugih starocrno-gorsko-primorskih govora). Očuvali su sve glavne osobine jezika svojih praotaca i dugo vremena bili svojevrsna oaza usred istroromanskih govora. Kako je to lijepo zapazio Ribaric, "i vokalizam i konsontatizam, i morfologija i sintaksa, i rječnik i akcenat - sve je crnogorsko" (Miljic, 2007, 415). Naravno, tokom burnih stoljeca, posredno i neposredno, primili su ponešto i od čakavaca i od Istroromana, izgubili su neke crnogorske osobenosti,
65 Matica, (vjenčanih), Premantura, upis, 30, 38, 50.
Miloš KRIVOKAPIC & Nenad PEROŠEVIC: ČUVANJE I/ILI GUBLJENJE ETNOLINGVISTIČKOG IDENTITETA ..., 463-490
ali su sačuvali, preciznije rečeno u znatnoj mjeri konzervirali crnogorski govorni idiom 17. stoljeca. Oni su svoj jezik poput svojevrsne etnolingvističke lične karte stoljecima čuvali i očuvali.
Mnoge riječi koje je zabilježio Ribaric, imaju fonemu /e/ umjesto nekadašnjeg polugla-snika. Na teritoriji starocrnogorskih govora negdje imamo fonemu /a/ umjesto poluglasnika, rjede /e/, a u vecini imamo vokal izmedu a i e, ali ipak bliže fonemi /a/ ili kako Zore kaže "Kad bi ono i izgovorio kao njemačko omekšano ä, mislim da bi se dobro približio onomu izgovoru; dakle, opänäkä, pušakä, mäsakä, junakä, ženä, tj. i u onim riječima zveči zvekom izmedu a i e" (Zore, 1879, 199). Stoga, ukoliko vecinu primjera iz Ribaricevog rječnika uporedimo sa konstatacijom o crnogorskim poluglasnicima iz 1879. godine (Zore, 1879, 199), dobicemo istovjetnu situaciju sa stanjem u crnogorskim govorima: dänas, nocäs, pušakä, mäsakä, junakä, ženä, cäkliti se i dr. Što se tiče jekavskog jotovanja u perojskom govoru, ono je istovjetno sa crnogorskom maticom: beseda, sedet, devojka, deca, ded, cerat, videti, videlo, ižesti i sl. Zatim, oblici ni, vi, (nama, vama), kao i sekundarni ijekavizmi tipa sakrijevati, pokrijevati, kažijevati, pokažijevati. Osobenost perojskog, ali i drugih crnogor-skih govora jeste da fonema /j/ ima dosta nestabilnu artikulaciju: est (jest), esam (jesam), edna (jedna), ednom (jednom) i sl. kao i prilozi tipa dotolen (dotle, do tog mjesta), ondar (onda), ozgor/ozgora (odozgo), ozdo (odozdo) i sl. Ono što predstavlja osobito bogatstvo perojskog govora jeste leksika, koju je sakupio veliki proučavalac i poznavalac govora Crnogoraca u Peroju Josip Ribaric (Miljic, 2007, 495-544). Stoga cemo se osvrnuti na neke osobene lekseme, koje su preci Perojaca donijeli iz svoje crnogorske grude:
bratanic, bratanična - bratov sin i kcerka, u Crnoj Gori i bratučed - stričev sin (Ste-vanovic et al., 1983, 49);
brav - jedno grlo sitne stoke (Stevanovic et al., 1983, 46); brivati se - brijati se;
brnjica - minduša, naušnica (Stevanovic et al., 1983, 53); cklo - staklo; cakliti se - stakliti se, sijati se;
gdekoji, -a, -e, neodr. pridj. zamjenica - neki, poneki (Stevanovic et al., 1983, 113); grk, -a, -o, komp. grči, -a, -e - gorak, gorka, gorko (Stevanovic et al., 1983, 134); guči, gučit(i) = skriva, skrivati (Okuka, 2008, 181);
guvno - gumno: Kupimo se na mjedeno guvno (Stevanovic et al., 1983, 138); iskat, ištem - tražiti da se što dobije, tražiti da se nešto otkrije, pronade, nastojati da se nade (Stevanovic et al., 1983, 291); kokot- pijetao, pijevac (Stevanovic et al., 1983, 357);
lelek, lelekanje - izražavanje žalosti ponavljanjem uzvika "lele" (Stevanovic et al., 1983, 403);
metnuti, metati - stavljati, dovesti (Stevanovic et al., 1983, 435);
mrčiti - činiti mrkim, gariti, garaviti: puške nijesmo mrčili (Stevanovic et al., 1983,
458); Što se mrči kad kovat neceš (Njegoš, 2010, 32);
obukivati, obukujem - oblačiti, odijevati (Stevanovic et al., 1983, 552);
odoljeti - uspješno se oduprijeti, ne popustiti, izdržati napad, teško stanje (Stevanovic
et al., 1983, 566);
Miloš KRIVOKAPIC & Nenad PEROŠEVIC: ČUVANJE I/ILI GUBLJENJE ETNOLINGVISTIČKOG IDENTITETA ..., 463-490
ogi^nj - vatra u zatvorenom prostoru, odatle ognjište;
ponedenik - ponedjeljak;
pot, pota - znoj (Stevanovic et al., 1983, 104);
provukovati se - provlačiti se;
ruho - odijelo, odjeca (Stevanovic et al., 1983, 241);
skut - prednji donji dio odjece, donji dio ženske odjece, šlep (Stevanovic et al., 1983, 297);
splačine - pomije: U fukare oči od splačine (Stevanovic et al., 1983, 325); srkati, srčem - ustima uzimati neku tečnost ili žitku hranu uvlačenjem u sebe, pri čemu se čuje slabiji ili jači šum (Stevanovic et al., 1983, 335); tigla - njem. crijep (Stevanovic et al., 1983, 382);
toka, toke - dio odjece koji se oblači oko ramena i leda, s prišivenim metalnim kop-čama i dugmadima s jedne i druge strane prsiju: na svakoga toke i oružje (Stevanovic et al., 1983, 387);
užeže/užiže - paliti, opaljivati iz topova (Stevanovic et al., 1983, 425); variti - kuvati, od toga i kuvano mlijeko varenika;
velji, -a, -e - veliki, velika, veliko: Velju mu je muku udario. Kolač velji u malenu torbu (Stevanovic et al., 1983, 68);
vrgnuti, vrči, vrgnem - staviti, postaviti, (za)mahnuti, potegnuti: što si cara vrga u tamnicu, vrc cu tebe, mio sestričicu, za valiju na Urmeliju, nožem vrže, posječe mu glavu (Stevanovic et al., 1983, 103);
vrnuti, vrnem - vratiti: ne kceše ih vrnut bez otkupa (Stevanovic et al., 1983, 105); zboriti - govoriti: Što zboraše Hamza i Nikšici? Dosta zbora, hajde na mejdana (Stevanovic et al., 1983, 251).
Dalibor Brozovic je zapazio da "Perojci imaju stanovite veoma neobične romanizme [...] Nijesu li Perojci te specifične romanizme donijeli sa sobom sa juga, iz stare domovine Crne Gore" (Nikčevic et al., 2005, 174). Očito je da je sloj riječi preuzetih iz romanskih jezika produkt velikog uticaja njihovog izvornog govornog idioma, crnogorskih govora, dijelom i italijanskog jezika. Sve ove lekseme, bez obzira na to odakle potiču, odavno su postale dio crnogorskih govora. I u perojskom govoru "romanizmi su, stoga, strane riječi samo po svom porijeklu, jer su one, vecinom, direktno preuzete iz njihovog crnogorskog govornog idioma, a tamo su one odavno postale neraskidivi segment jezičkog narodnog tkiva. To znači da pomenute leksičke nanose ne treba ni tumačiti kao strane riječi, jer su odavno stekle ista prava kao i autohtone lekseme u crnogorskom vernakularu" (Krivokapic, 2013):
avizati /it. avvisare/ - obavijestiti, opomenuti, javiti: Da ni rečete da ve nijesmo avi-zali. Poslali tamo da avizaju. Vaše plemenito gospodstvo bice avizano. Bio je avizan (Krivokapic, 2013,4). „Črnogorci oštroumnog zovu avizan, svemu se može avizat, ali kažu i dovijat" (Medakovic, 1860, 32);
biš, biša, bišotina, izbišati /vulg. lat. bistia, it. biscia/ - crv koji nagriza drvo, cvrljivo, crvotočina (Lipovac-Radulovic, 1981, 34, 135): Greda je izbišala. Izbišana vrata. Biša mi je potpuno nagrdila trpezu;
Miloš KRIVOKAPIC & Nenad PEROŠEVIC: ČUVANJE I/ILI GUBLJENJE ETNOLINGVISTIČKOG IDENTITETA ..., 463-490
brondzin, - ina /ven. broncin/ - kotao za kuvanje od bronze (Lipovac-Radulovic, 1981, 40);
gradele /ven. gradele, it. gratella/ - vrsta roštilja: Nema ti ništa ljepše nego ribe sa gradela (Lipovac-Radulovic, 1981, 109);
dreto/drito /ven. drito, it. diritto/ - pravo (Lipovac-Radulovic, 1981, 67);
kapac /it. capace/ - sposobnost, spremnost, snaga, biti u stanju, biti sposoban: Nije
kapac podic ni deset kila (Lipovac-Radulovic, 1981, 153). Nijesam kapac od Cuca - u
značenju nemam vlasti, nijesam sposoban da naredim Cucama;
klak /it. calcinaio/ - kreč (Lipovac-Radulovic, 1981, 164), klačina - krečana: Kucu je
u klak ozidao;
komin /lat. caminus, it. camino/ - dimnjak: Kroz komin kulja škuri dim (Lipovac--Radulovic, 1981, 168);
kotula /ven. Cotola/ - suknja: Kupila sam dvije kotule (Lipovac-Radulovic, 1981, 177);
manjkav /it. mancare/ - nedostajati, nedostatak nečega: Necemo manjkat i unaprijed gružat Vaše preuzvišeno gospodstvo. Necu manjkat za obslužit (Krivokapic, 2013, 5); marač, marac /lat.martius; it.marzo/ - mart, ožujak: Marča 27 1738. Na 30 marca 1754 (Krivokapic, 2013, 7);
ocet/ocat - /lat.acetum/ - sirce: I tako u prvu nedelju našo je drpica na šuran de prodava ocat (Krivokapic, 2013, 3);
pogan, -ani /lat. paganus/ - nečovjek, ništa čovjek, nekrst: To je pogan, nema u njega čovjeka (Lipovac-Radulovic, 1981, 270);
pogan, -a, -o /lat. paganus/ - adj. zločest, zao: Što ti je to dijete pogano? (Lipovac--Radulovic, 1981, 270);
preša - /it. arh. pressa/ - žurba, neophodnost, hitnja: Za nas armata nije ot preše, preuzvišeno gospodstvo u prešu, kad bi principu bila preša, ko bi za njega prije krv prolio (Krivokapic, 2013, 5);
škur, -a, -o /it. scuro/ - adj. taman, zagasit: Što nosiš tu škuru robu (Lipovac-Radulo-vic, 1981, 331);
ura /it. ora/- čas, sat: Koja je ura? (Lipovac-Radulovic, 1981, 367);
ušestat /it. assestare/ - uredit: Ušestaj mi ovu veštu (Lipovac-Radulovic, 1981, 368);
užanca /it.usanza; ven.uzanza/ - običaj, navika: Kako je užanca (Krivokapic, 2013, 6).
ZAKLJUČAK
Brojne migracije obilježile su crnogorsku istoriju. Naseljenici mletačke Dalmacije i Istre sa crnogorskog etnolingvističkog prostora gotovo redovno su uzimali ime plemena, pa čak i mjesta iz koga potiču umjesto prezimena. Očito je da im je bio cilj da time održe svoj identitet i da njihovo potomstvo ne zaboravi svoje porijeklo. Tako redovno srijecemo prezimena tipa: Paštrovic, Crnica (Crmnica), Zuzza (Cuca), Ljubotina (Ljubo-tinj), Podgorica, Maina (Maine), Braic (Brajici), Reževic, Kliment, Kuč, Brčela, Dupilo, Sozina, Markovic (Mrko(je)vic), Budua (Budva), Gnieghus (Njeguš), Sestana (Šestani) i sl. Vecina Crnogoraca asimilovana je u novim sredinama. Prvi korak u akulturaciji
Miloš KRIVOKAPIC & Nenad PEROŠEVIC: ČUVANJE I/ILI GUBLJENJE ETNOLINGVISTICKOG IDENTITETA ..., 463-490
crnogorskih pridošlica bila je, svakako, promjena vjere. U to doba vjera je bila ona karika koja je ujedinjavala ili razjedinjavala brojne etničke skupine. Prihvatanjem katoličanstva pojedinci, ali i grupe Crnogoraca, lagano, ali sigurno su gubili kopču sa svojim jezikom i porijeklom. Crnogorci su se sjedinili sa novom sredinom, postajuči njen neraskidivi dio, gubeči vezu sa svojom maticom, kao i svoja etnojezička obilježja, utapajuči se u neki drugi etnos. Tek poneko prezime u kome "čuči" ime plemena, oblasti ili bratstva podsječa nas na njihovo crnogorsko etnojezičko ishodište, često u brojnim povijesnim dokumentima ubilježeno kao "da Montenegro". Za razliku od inih crnogorskih naseljenika na istarsko tlo, Crnogorci u Peroju su sačuvali sve svoje osobitosti. Tokom burnih stolječa sačuvali su svoje ime i prezime, crnogorsko porijeklo, običaje, nošnju, vjeru, čuvajuči stolječima osobeni crnogorski govorni idiom iz 17. stolječa. Upučeni jedni na druge oduprli su se svim iskušenjima i očuvali u potpunosti svoj etnolingvistički identitet. Prošla su stolječa od kada je prvi Crnogorac zakoračio u Peroj, a njihovi potomci vole da kažu za sebe i svoj Peroj "niti se otočič proširio, niti ga je more izbrisalo". U moru crnogorskih naseljenika čiji potomci, vjerovatno, i ne znaju svoje porijeklo, svjetli jedna mala crnogorska oaza zvana Peroj, nastala i opstala u srcu istroromanskog jezika i kulture.
Miloš KRIVOKAPIC & Nenad PEROŠEVIC: ČUVANJE I/ILI GUBLJENJE ETNOLINGVISTIČKOG IDENTITETA ..., 463-490
THE PRESERVING AND/OR LOSING ETHNO-LINGUISTIC IDENTITY OF THE ISTRIAN MONTENEGRIANS
Miloš KRIVOKAPIC
University of Montenegro, Faculty of Philosophy, Danila Bojovica bb, 81400 Nikšic, Montenegro e-mail: krivokapicmilos@yahoo.com
Nenad PEROŠEVIC
University of Montenegro, Faculty of Philosophy, Danila Bojovica bb, 81400 Nikšic, Montenegro
e-mail: nenadp-nk@t-com.me
SUMMARY
Montenegrian migrations over the past centuries have marked its history. Like the series of continuous waves montenegrian migrations have been splashing the teritories of Dalmacija and Istria (which were officially under Venetian authority), and refreshing over and over again many Venetian's military formations for new soldiers who wanted military glory. Along with the rest of the newcomers they have been giving new "breath of fresh air" to the places all over the territory that was under Venetian authority. Venetian subjects and Ottoman refugees, but also the ones who were forced to be part of many migrations, found their place under the protection of Venetian goverment. Montenegrians were addapting to the new enviroment as Venetian soldiers, officers, even as generals, while becoming its unbreakable part. But, unfortunately they were also paying a huge price by losing their ethno and linguistic caracters. All Montenegrian migrants, except for the Montenegrians in Peroj, have lost their ethno-linguistic code over the centuries. As soon as Montenegrians in Istria accepted other religion they were quickly assimilated. All of them except for the Montenegrians in Peroj have lived throgh acculturation over the past 3-4 centuries. In their close neighbourhood there was Greek orthodox church. By the end of the seventeenth century Greek church in Pula had only five Greek belivers and that helped preserving the ethno-linguistic identity of the Montenegrians in Peroj. Because of that most of the Montenegrians practicly had that church for their own releigion needs. Montenegrians in Peroj have preserved their origin, customs, costumes, religion and language over the past few centuries. They preserved themselves and their ethno-linguistic code which they brought from montenegrian homeland. Many rulers have been controling Peroj, but Montenegrians managed to remain steady more than 350 years as their "island in the Istrian sea". Many centuries have passed since the first Montenegrian had set foot in Peroj. Their descendants like to say " the island has not magnified, neither the sea has wiped it out". Finally, Peroj was that nucleus in which Montenegrian identity on the Istro-romanian land has been preserved and had preserved.
Keywords: migrations, migrants, Montenegrians, Istria, Peroj, language, origin, last names
Miloš KRIVOKAPIC & Nenad PEROŠEVIC: ČUVANJE I/ILI GUBLJENJE ETNOLINGVISTIČKOG IDENTITETA ..., 463-490
IZVORI I LITERATURA
Digitalizovane matične knjige - Croatia, Church Books, 1516-1994: Fažana - Matična knjiga umrlih (1816-1859):
https://familysearch.org/ark:/61903/3:1:3QS 7-899X-KWJ5?i=5&wc=9R2HY47%3A39
1644801%2C392366101%2C392366201%3Fcc%3D20400 54&cc=2040054 Marčana - Matična knjiga rodenih (1801-1904):
https://familysearch.org/ark:/61903/3:1:3QS7-899X-KHLZ?i=5&wc=9R2H-H8W%3A
391644801%2C392371901%2C392371902%3Fcc %3D20 4 054&cc=2040054 Peroj - Matična knjiga rodenih (1784-1827); Matična knjiga vjenčanih (1784-1827); Matična knjiga umrlih (1784-1824); Matična knjiga vjenčanih (1820-1842); Matična knjiga umrlih (1820-1881): https://familysearch.org/ark:/61903/3:1:3QSQ-G99F-D7RS?wc=9R2X-T36%3A391644
701%2C391808401%2C954385101%3Fcc%3D2040054&cc=2040054 Premantura - Matična knjiga vjenčanih (1800-1892):
https://familysearch.org/ark:/61903/ 3:1:3QS7-899F-Q33D?i=3&wc=9R26-BZX%3A3
91644801%2C392387401%2C392387501%3Fcc% 3D2040054&cc=2040054 Vodnjan - Matična knjiga umrlih (1815-1833):
https://familysearch.org/ ark:/61903/3:1:3Q S7-L99X-R4PB?i=7&wc=9R2D-927%3A3 91644701%2C391690101%2C391807401%3Fcc%3D204 0054&cc=2040054
Bertoša, M. (1970): Etnička struktura Pule od 1613. do 1797. s posebnim osvrtom na smjer doseljivanja njezina stanovništva, I dio. Vjesnik historijskih arhiva u Rijeci i Pazinu, XV, 51-130.
Bertoša, M. (1971a): Neki podaci o hajducima u južnoj Istri i sudskom procesu protiv
njih (1671-1675). Istarski mozaik, IX, 4-5, Pula, 117-129. Bertoša, M. (1971b): Etnička struktura Pule od 1613. do 1797. s posebnim osvrtom na smjer doseljivanja njezina stanovništva, II dio. Vjesnik historijskih arhiva u Rijeci i Pazinu, XVI, 53-89.
Bertoša, M. (1973): Hajdučka epizoda naseljivanja Puljštine (1671-1675). Prilog pro-blematici organizirane kolonizacije Mletačke Istre. Jadranski zbornik, VIII, Rijeka--Pula, 105-160.
Bertoša, M. (1977): Hajduci ujužnoj Istri. Kalendar Jurina i Franina 1978, Pula, 133-136. Bertoša, M. (1979): Ulcinjski gusari u Istri. Kalendar Jurina i Franina 1980, Pula, 169-172.
Bertoša, M. (1980): Hajduci u Puljštini (1671-1675). Prilozi o zavičaju, 2, Pula, 33-45. Bertoša, M. (1981): Un episodio della colonizzazione organizzata dell'Istria veneta: gli aiduchi a Pola e nel Polese. Atti del Centro di Ricerche Storiche, XI, Trieste-Rovigno,
295-359.
Bertoša, M. (1992-1993): Katastik prisvojenih komunalnih dobara u južnoj Istri u drugoj
polovici XVIII stolječa (I dio: Marčana). Vjesnik Istarskog arhiva, 2-3, 165-182. Bertoša, M. (1995): Istra: doba Venecije (XVI-XVIII stolječe). Pula, Zavičajna naklada „Žakan Juri", 2. dopunjeno i prošireno izdanje s kartama i slikovnim prilozima.
Miloš KRIVOKAPIC & Nenad PEROŠEVIC: ČUVANJE I/ILI GUBLJENJE ETNOLINGVISTIČKOG IDENTITETA ..., 463-490
Bertoša, S. (1996-1997): Etnička struktura Pule i njezinih sela u prvoj polovici XVII. stoljeca, Vjesnik Istarskog arhiva, 6-7, 253-296.
Bertoša. S. (2001): O pripadnicima nekatoličkih vjera u Puli od XVII do XIX stoljeca. Croatica Christiana periodica, 25, 48, 105-113.
Bertoša, S. (2003a): Nastanjenici i prolaznici iz Dubrovačke Republike, Boke Kotorske i Mletačke Albanije u Puli (17-19 stoljece). Anali Dubrovnik, 41, 157-174.
Bertoša, S. (2003b): Puljska prezimena prema popisima krizmanika iz 1825. godine. Croatica Christiana periodica, 27, 52, 107-117.
Bertoša, S. (2009): Kulturalno-antropološki aspekti hajdučkog naseljavanja južne Istre (1671-1676), Lingua montenegrina - časopis za jezikoslovna, književna i kulturna pitanja, 3, Cetinje, 381-406.
Bertoša, S. (2010): Le tribolazioni dell'adattamento: alcuni aspetti del ripopolamento dell'Istria meridionale con gli aiducchi (1671-1676). Atti del Centro di Ricerche Storiche di Rovigno, XL, 1, Rovigno, 201-230.
Čoralic, L. (2008): Mletački časnici, svecenici, gradani - tragom Barana u Zadru (XVII.-XVIII. stoljece). Radovi Zavoda za povijesne znanosti HAZU u Zadru, 50, 147-192.
Čoralic, L. (2009): 'Benemerita nazione': albanski vojnici i časnici u Zadru (XVI.-XVIII. st.). Zbornik Odsjeka za povijesne znanosti Zavoda za povijesne i društvene znanosti HAZU u Zagrebu, 27, 121-164.
Čoralic, L. (2012): Zadarski patricij Šimun Nassi - pukovnik hrvatskih konjanika u mletačkoj vojsci (početak 18. stoljeca). Povijesni zbornik, 5, 5-17.
Čoralic, L. (2013): Iseljenici iz Paštrovica u Zadru (XVI-XIX st). Historijski zbornik, 64, 1, 1-27.
Čoralic, L., Katušic, M. (2010): Crnogorac Rade Maina - mletački general u Zadru (druga polovica XVIII stoljeca). Radovi Zavoda za povijesne znanosti HAZU u Zadru, 39, 125-152.
Grkovic, M. (1977): Rečnik ličnih imena kod Srba. Beograd, Vuk Karadžic.
Jovicevic, A. (1999): Riječka nahija. Podgorica, CID.
Krivokapic, M. (2013): Romanizmi u jeziku serdara i guvernadura Radonjica. Zbornik sa Medunarodnog naučnog skupa "Njegoševi dani 5", 391-397.
Lekic, S. (2010): Najstariji pomeni crmničkih naselja. Podgorica, Matica, 44, 189-206.
Lipovac-Radulovic, V. (1981): Romanizmi u Crnoj Gori, jugoistočni dio Boke Kotorske. Cetinje, Podgorica, Obod, Pobjeda.
Markovic, S. (2005): Barski patricijski rod Borisi u prošlosti: Jadran, Evropa, Mediteran. Povijesni prilozi, 28, 71-105.
Markulin, N. (2014): Vojno poduzetništvo u mletačkoj Dalmaciji i Boki za vrijeme Morejskog rata (1684-1699). Radovi Zavoda za povijesne znanosti HAZU u Zadru, 56, 91-142.
Medakovic, V. M. F. (1860): Život i običaji Crnogoraca. Novi Sad, [s.n.].
Miculian, A. (1995): Copia dei Capitoli giä stabiliti dall'Ill.mo et ecc.mo Sig.r Antonio Barbaro Prov.re Gnal in Dalmatia, et Albania per gl'Haiduci. Atti del Centro di Ricerche Storiche di Rovigno, XXV, Rovigno, 371-386.
Mihailovic, V. (2002): Srpski prezimenik. Novi Sad, Aurora.
Miloš KRIVOKAPIC & Nenad PEROŠEVIC: ČUVANJE I/ILI GUBLJENJE ETNOLINGVISTIČKOG IDENTITETA ..., 463-490
Mihic, Lj. (1975): Ljubinje sa okolinom. Šabac, GIP "Dragan Srnic".
Milosevic, M. (1970): Prilozi problematici kopnene trgovine poslije osvajanja Herceg Novog i okoline od Turaka 1687. godine. Boka, 2, 81-119.
Milosevic, M. (1987): Hajduci u Boki Kotorskoj (1648-1718). Titograd, Crnogorska akademija nauka.
Miljanic, A., Miljanic, V. ( 2007): Prezimena u Crnoj Gori. Beograd, Beogradska knjiga.
Miljic, M. (2007): Peroj-Crnogorci u Peroju: 1657-2007. Podgorica, Centar za iseljenike Crne Gore.
Miovic-Peric, V. (1997): Na razmedu: osmansko-dubrovačka granica (1667-1806). Dubrovnik, Zavod za povjesne znanosti Hrvatske akademije znanosti i umjetnosti u Dubrovniku.
Nakicenovic, S. (1999): Boka. Podgorica, CID.
Nikčevic, M. et al. (2005): Perojski kulturnopovijesni mozaik. Povijesno-kulturni presjek crnogorske enklave u Istri. Osijek-Podgorica, HCDP Croatica-Montenegrina", CKD "Montenegro-Montenegrina, Geos, Institut za crnogorski jezik i jezikoslovlje.
Njegoš Petrovič, Petar II (2010): Gorski vijenac & Luča Mikrokozma. Podgorica, Narodna knjiga.
Okuka, M. (2008): Srpski dijalekti. Zagreb, SKD Prosvjeta.
Pejovic, D. (2003): Iseljavanja Crnogoraca u XIX vijeku. Podgorica, Centar za iseljenike Crne Gore.
Plas, P. (1999): Nekoliko aspekata simbolike vučjih usta u srpskim običajima i verova-njima. Kodovi slovenskih kultura. Clio, 4, 184-212.
Skok, P. (1971): Etimologijski rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika. Zagreb, JAZU.
Stanojevic, G. (1955): Crna Gora u doba vladike Danila. Cetinje, Istorijski institut NR Crne Gore.
Stanojevic, G. (1965): Naseljavanje Istre u XVII vijeku s osvrtom na iseljavanje iz Crne Gore i crnogorskog primorja. Istorijski zapisi, XXII, 3, 429-467.
Stevanovic, M. et al. (1983): Rečnik jezika Petra II Petroviča Njegoša, 1 i 2. Beograd, Titograd, Cetinje, Vuk Karadžic, Narodna knjiga, Obod, Prosveta, SANU, Srpska književna zadruga, CANU.
Škalj ic, A. (1966): Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku. Sarajevo, Izdavačko preduzece Svjetlost.
Štokovic, A. (2009): Jesu li vodnjanski Paštrovici Crnogorci katolici? Prilog poznavanju demografske povijesti na jugu istarskog poluotoka. Problemi sjevernog Jadrana, 10, 31-43.
Štokovic, A. (2010): Osnivanje grčko-pravoslavne parohye sv. Spiridona u Peroju 1784. (Prilog promišljanju povyesti pravoslavlja u Istri). Problemi sjevernog Jadrana, 11, 21-37.
Štokovic, A. (2012): Crnogorsko nasljede u Istri (Peroj - nove spoznaje oko doseljavanja i udomljavanja Crnogoraca 1657-1816). Osijek, Podgorica, Crnogorsko kulturno društvo Montenegro-Montenegrina, Hrvatsko-crnogorsko društvo prijateljstva Cro-atica-Montenegrina, Institut za crnogorski jezik i književnost.
Miloš KRIVOKAPIC & Nenad PEROŠEVIC: ČUVANJE I/ILI GUBLJENJE ETNOLINGVISTIČKOG IDENTITETA ..., 463-490
Tošic, D. (2009): Bosanski "lutajuci vitezovi" Paštrovici. Istorijski časopis, LVIII, 147-172.
Vodanovic, B. (2007): Prezimena na otoku Pašmanu. Hieronymus, 1, 157-176. Zlokovic, M. (1971): Mletačka uprava u Herceg Novom. Boka: zbornik radova iz nauke,
kulture i umjetnosti, 3, 5-36. Zore, L. (1879): „t i t u Crnoj Gori i Boki Kotorskoj". Slovinac, II, 199.