Jahresbericht des \ { \ h is i^ k. i. Staatsgymnasiums in Krainburg veröffentlicht am Schlüsse des Schuljahres 1894/95 durch die Direction. I n halt. 1.) Quaestiones de epistula Sapphus ad Phaonem. Von F. Korun. 2.) Schulnachrichten. Vom Dirertor. Krainburg 1895. Buchdruckerei von lg v. Kleinmayr dl Fed. Hamberg in Laibach. Verlag des k. k. Staatsgymnasiums. M % i I % ijl % l ►t < \ 4 4 4 4 ? I l l 4 Jahresbericht' des l k. Staatsgymnasioms in Krainburg veröffentlicht am Schlüsse des Schuljahres 1894/95 dtii-oh die Direction. Inhalt. 1.) Quaestiones de epistula Sapphus ad Phaonem. Von F. Korun. 2.) Schulnachrichten. Vom Director, Krainburg 1895. ßuchdruckerei von lg. v. Kleinmayr & Fed. Bamberg in Laibach. Verlag des k. k. Staatsgymnasiums. Quaestiones de epistula Sapplius ad Phaonem. Origo atque fides epistulae Sapphus ad Phaonem ab hominibus doctis maxime in dubium vocantur: quae in nullo carminum Ovidii codice loco XV. — inter Hypermnestrae ad Lynceum et Paridis ad Helenam epistulas — invenitur, ubi in editionibus Ovidianis ab Heinsio D. (editio Elzeviriana an. 1629) usque ad Merkelium (Lipsiae an. 1852) legitur. In vetustioribus atque melioribus Heroidum libris non comparet, in multis est aut ceteris Heroidum epistulis praemissa, aut in calcem post Cydippes epistulam reiecta, aut separatim inter alia Ovidii carmina, Amores maxime et Fastos, scripta, saepe etiam in codicibus alius scriptoris Latini opera continentibus invenitur peculiarique plerumque titulo exhibetur; neque Maximus Planudes eam inter Heroides graece vertit. In nonnullis saec. XV. manuscriptis ut ipsius Sapphus carmen circumfertur.1 In editionibus veter-rimis inde a Bononiensi et Romana principibus an. 1471 usque ad Hein-sianam primam Heroidibus vel praeposita vel postposita est. Heinsius ei primus inter Heroidum epistulas locum XV. assignavit, quem, ut supra dictum, usque ad Merkelium servavit. R. Merkelius autem eam in Heroidum calcem reiecit ediditque litteris obliquis, A. Rieseius (Lipsiae 1871) ei locum inter poetarum Ovidianorum carmina tribuit, Palmerus (Londoni 1874) et Shuckburghius (Londoni 1879) hanc epistulam omnino neglexerunt. Recen-tissimo autem tempore Ovidianam eius originem acriter defenderunt Com-paretti «Sulla epistola Ovidiana di Saffo a Faone» in «Publicazioni del instituto di studi superiori in Firenze» 11a 1876, Ae. Baehrens «De epistula Sapphus», Aug. Taur. 1884, S. G. de Vlies «Epistula Sapphus ad Phaonem», Lugd. Bat. et Bcrol. 1885, N. Barbu «De Sapphus epistula», Berol. 1887. H. St. Sedlmayer quidem in disputatione «Prolegomena critica ad Heroides Ovidianas», Vindob. 1878, p. 32 sq. n. epistulae XV. originem Ovidianam abiu-dicavit eamque in «Commentario critico ad Ovidii heroides», Vindob. 1881, neglexit, sed paucis post annis sententiam suam mutavit adsensus Com- 1 Cf. «Proleg. crit. ad Heroid. Ovidian.» scripsit H. St. Sedlmayer, Vindob. 1878, p. 32 sq. n. et «Epistula Sapphus ad Phaonem», spccimen litterarium inaugurale, scripsit S. G. de Vl ies, Bcrol. p. 1. parettio, Baehrensio, Vrieseio, huius carminis propugnatoribus; itaque Sap-phus epistulam in Heroidum editione Vindobonensi 1886 recepit eique locum quintum decimum tribuit. Qua inter Ovidii opera iterum recepta Nasoni labem impositam esse puto: nam ut illud carinen haud sit dignum poeta, qualis fuerit Ovidius, permultis epistulae vitiis efficitur. Quae maximam partem iam a viris doctis indagata, alia per me investigata ut ordine quodam exponam, his quaestio-nibus perscrutabor, quo modo epistula nobis tradita sit, deinde praccipue res grammaticas spectans orationis colorcm et sententiarum rationem cum Ovidii haud dubiis versibus, imprimis cum prioribus Heroidibus quatuor-decim, quae ab Ovidio sine dubio scriptae sunt, conferam; occasione oblata etiam de re metrica singulorum huius operis versuum agam, denique sin-gulos locos, qui cum toto epistulae argumento minime congruunt in severius examen vocabo. I. De codicibus, qui epistulam Sapphus tradunt, iam Sedlmayerus2 et Vrieseius3 accurate egerunt. Itaque ne acta agere videar, illi mihi breviter tantum describendi sunt. Cum antiquissimum omnium codicum, in quibus exstant Heroides Ovidianae, Parisinum n. 8242* undecimum quidem saeculum accedere notum sit, vetustissimus omnium, quibus Sapphus epistula tradita est, librorum, Francofurtanus ex XIII. demum saeculo est, continens opera et Ovidiana et Pseudo-Ovidiana omnia praeter Medicamina faciei, Halieutica, Epicedion Drusi. Nux elegia manu alia saec. XIV.—XV. addita est. Sapphus epistula sine ulla inscriptione vel subscriptione in eo invenitur Heroidum numero praemissa. Reliqui autem codices hanc epistulam exhibentes orti sunt saeculis XV. et XVI., quorum gravissimi sunt hi: Codex Harleianus 2499, saec. XV., continet Salustii, Boethii, aliorum opera et Sapphus epistulam, cui praccedit praefatio alia manu scripta haec: «Circa lesbie Saphos mitilene epistolam ad phaonem dilectum suum scriptam. Magna extitit contencio quis hoc insigne opus e greco in latinum trans-tulerit quamvis aduc in dubio id volvatur coniecturis tum ad id ventum est, quod ovidius sulmonensis is siet qui transtulerit. Eoque nihil iocundius eligibiliusque extet carminibus elegiacis Ovidii quäle etiam carinen praesens noscatur esse. Itemque cum vicesimus (recte «vicesimus primus»)6 versus, qui erit huius operis idem reperiatur in libro Ovidii sine titulo, item versus 2 Proleg. crit., pag. 1 sqq. 3 Epistula Sapphus ad Phaonem, pag. 6 sqq. * Non n. 8249, quo numero Barbu «De Sapphus epistula», pag. 5 hunc codicem per errorem notavit. 6 Cf. Amor II., 3, 13. qui infra habebuntur de turture idem apud Ovidium sunt scripti, item in pluribus aliis versibus ab Ovidio scriptis vel assumptis ex hoc opere co-niecturandum videtur ipsum hoc opus transtulisse». Titulus epistulae est: «Lesbiae Saphos Mitelene epistolam ad Phaonem suum scriptam lege foe-liciter». In fine epistulae scriptum cst: «Finis Epistole Saphos ad Phaonem scriptam (!)». Inde sequitur carmen Marci cuiusdam Siculi laudes Sapphus praedicans. Codex Fuldensis n. /78. 4. C. 17, saec. XV. exeuntis, post Sallustii Cati-linam continet Sapphus epistulam inscriptam: «Saphos Lesbie mitilenee epistola ad phaonem dilectum suum incipit feliciter». Etiam in hoc codice excipit epistulam carmen Marci Siculi de laude Sapphus. Codex Gnelferbytanus quintns vel Scriverianus, scriptus an. 1456, continet Ovidii Amores, Heroides, Leonardi Aretini versionem latinam Phala-ridis epistularum, Antonii Panormitani ad Lamolam epistulam. Inter Leonardi Aretini opus et Ovidii Amores inserta est Sapphus epistula, inscripta: «Epistola saphos ad Phaonem siculum amatum suum incipit». Codex Gnelferbytanus sextus8 (Gud. 318) continet Ovidii Fastos et Amores, quibus adnexa est epistula Sapphus sic inscripta: «Sapho Vates Clarissima Ad Suum Phaonem.» Codex Guelferbytanus septimus (Gud. 342) saec. XV. continet carmen de pulice, Copam, Moretum, Camilli Romani carmen in obitum Caroli Parthe-nopaei, epigrammata nonnulla et Sapphus epistulam inscriptam: «Saphos poetissae ad Phaonem Siculum libellus feliciter incipit». Codex Guelferbytanus 82, 6, iudice Baehrensio saec. XV. scriptus7, continet Tibulli carmina et Sapphus epistulam sine ulla inscriptione vel subscriptione. Codex Parisinus 7989 saec. XV. continet Tibulli, Propertii, Catulli carmina, Sapphus epistulam et fragmentum Petronii Tragurianum. Sapphus epistulae praefixus est titulus hic: «Saphos Lesbia vates ad Phaonem ex graecis in latinas litteras versa per Nasoncm Sulmonensem ut ferunt non-nulli epistola aurea». Subscriptio legitur haec: «Saphos Vatis Mitilenee epistola explicit». Codex Parisinus 79978 continet Ovidii Heroides, Amores, Ibin, Al tem amandi, Remedia. Inter Ibin et Artem amandi legitur Sapphus epistula, inscripta: «Sappho Phaoni». c Heusingcrus iudicavit hunc codiccm scriptum esse saec. XIII., a Scdlmaycro et Baehrensio autcm saec. XV. recte addictus cst. 1 Praef. in Tibull., pag. X. * Hic codex iudice Sedlmayero (Proleg. p. 4) scriptus cst saeculo XV. exeunte vel XVI. Codex Gothanus Ch. A. n. 7/7 anno 1476 inter Horatii Artem poeticam et recentiorum poetarum carmina varia continet Sapphus epistulam, in-scriptam: «Sapho Lesbia Mitilena ad Phaonem dilectum suum». Codex Gothanus Ch. B. 1047, saec. XV., continet Tibulli elegos, partem Artis amandi, carmina quaedam ex Anthologia Latina, varia variorum recen-tioris aevi poetarum carmina et Sapphus epistulam, inscriptam: «Saphos mitilenee poetisse preclare ad Phaonem siculum amatorem suum epistola feliciter incipit». Codex Vindobonensis octavus 31 n, saec. XV., continet varia variorum scriptorum opera, inter quae sunt Ovidii Ars amandi, Remedia Amoris, Fasti, index in Fastos a Joa. Cuspiniano confectus: inter quem indicem et Petri Boponis carmina, quae ultimum obtinent locum, inserta est Sapphus cpistula, inscripta: *Sapho vates clarissima ad Phaonem Siculum eius amatorem». Subscripta est: «Finis Saphus Ovidii». Codex Vindobonensis nonus 3160, saec. XV., continet varia opera quin-quaginta tria; Sapphus epistula inserta est inter Servii in Vergili um com-mentariorum fragmenta et epistulam Joannis Fegoloti ad Joannem Domi-nicum Cardinalem de schismate. Inscriptio legitur nulla; subscriptio autem haec: «Explicit Epistola Saphos poetisse mutilene». Codex Cremifanensis 329, saec, XV., continet varia recentiorum opera et Ovidii Heroides, quas excipit Sapphus epistula sic inscripta: «Sappho vates clarissima ad Phaonem siculum eius amatorem». Codex Laurentianus, plut. 36. c. 21., saec. XV., continet Ovidii Fastos et Sapphus epistulam inscriptam: «Sappho Phaoni. P. Ovidii Nasonis Saphus epistola». Codex Monacensis 1730, saec. XV., continet Aviani fab., Horatii A. P., Terentii Andriam, Eunuchum, Verg. Buc., recentiorum poetarum quaedam et Sapphus epistulam inscriptam: «Ovidius Sulmonensis in Sapho». Codex Monacensis 869, saec. XV., ante Phil. Beroaldi carmen ad Ann. Bentivolum continet Sapphus epistulam: «Ovidius in Sappho». Praeter codices commemoratos exstant etiam nonnulli reccntiores, quibus Sapphus epistula traditur; sunt autem libri deterioris notae.9 Vidimus igitur epistulam Sapphus non legi in codicibus Ovidianis optimis et vetustissimis10 neque Ovidii nomine esse inscriptam nisi in codicibus Vindobonensi octavo, Laurentiano, Monacensibus 1730 et 869, 9 Cf. Vrics, 1. 1., p. 10 sqq. 10 Antiquissimi et optimi cotliccs, quibus Heroidum cpistulac Ovidianae traditac sunt, habentur Parisinus 8242 et Etoncnsis Bl. 6. 5., uterque saec. XI., deinde codex Guelferbytanus primus 260, fragmentum Vindoboncnso, fragmontum Anglimontanum, cxcerpta Voravensia, qui libri saeculo XII. assignantur, quos omnes ad cundem librum archetypum redire Sedlmayer plane ostendit. Cf. Sedlmaycr, Proleg.; Peters Guilelmus, Observationes ad P. Ovidii Nasonis Heroidum epistulas, Lipsiae 1882, p. 15. qui sunt scripti exeunte saeculo XV.; ubi autcm cum Ovidii Heroidum epistulis coniuncta inveniatur, illis esse eam vel praepositam vel postpositam, plerumque autem aliis operibus insertis ab Ileroidibus plane disiunctam aut denique peculiarique saepe titulo separatim exhibitam. Ex quo intelli-gitur huic epistulae ex codicum ratione omnino nihil rei esse cum Ileroidibus neque ante quingentos annos Ovidianam habitam esse. Non est igitur mirandum Schneidewinum, virum doctum, quem fugit epistulam nostram iam legi in codice Francofurtano scripto saec. XIII., pro certo habuisse11 Sapphus epistulam prima saeculi XV. parte ab Italo quodam docto, qui versatus fuisset in Ovidio et Propertio, scriptam esse. Quam sententiam tarnen paullo post abiecit,12 quod resciverat a Duebnero Parisiis codicem saec. XIII. Heroidum excerpta continentem in lucem protractum esse, in quo inter Hypermnestrae et Paridis epistularum excerpta nonnuli versus, inscriptione «Sapho Phaoni» praediti, essent inserti. Quibus rebus adductus concessit quidem epistulam iam ante mcdii aevi tempora cognitam fuisse, sed perseverabat in sententia sua eam spuriam esse Ovidiique nomine indignam. In illo codice Parisino 17.903 (Nötre Dame 188), continente excerpta et ex aliis scriptoribus Latinis et ex Ovidii Met. Fast. Her., inter Hypermnestrae et Paridis epistularum excerpta leguntur epistulae Sapphus hi versus :13 31. Si mihi difficilis formam natura negavit. 32. Ingenio forme dampna rependo mee. 33. Sum brevis at nomen quod terras impleat omnes. 34. Est mihi mensuram nominis ipsa fero. 195. Ipsis dolor artibus obstat. 196. Ingenium nimiis deficit omne malis. Iidem versus aliis aucti inveniuntur etiam in alio codice Parisino 7647, saec. XII. desinente vel incipiente XIII. scripto.14 Illi versus sunt: 14. Sunt vacue carmina mentis opus. 31. Si mihi difficilis formam natura negavit. 32. Ingenio forme dampna rependo mee. 33. Sum brevis. at nomen quod terras impleat omnes. 34. Est mihi, mensuram nominis ipsa fero. 65. Fastus inops agili peragit freta cerula remo. 66. Quasque male amisit, nunc male querit opes. 72. Non agitur vento nostra carina suo. 11 Mus. Rhen., an. 1843, p. 138. 11 Mus. Rhen., an. 1845, p. 144. 18 Cf. Sedlmayer, Prolog, p. 32 n.; Vnos, 1. 1. p. 3; Barbu, 1. 1. p. 5. 11 Comparetti 1. 1. p. 25. 81. Sepe abeunt studi in morcs artesque magistre. 195. Ipsis dolor artibus obstat. 196. Ingenium nimiis deficit omne malis. Item in Vincentii Bellovacensis Speculo Ilistoriali, conscripto annorum spatio 1244—1254 et continente eadem fere excerpta ac codices illi Pari-sini eodemque ordine, epistulae Sapphus v. 196 inter v. 56 epistulae Hyper-mnestrae et v. 7 epistulae Paridis collocatus legitur: Ingenium nimiis deficit omne malis. Illis excerptis Parisinis tarnen non tantum pretium attribuendum est, quantum iis nonnulli attribuere solent. Nam versibus traditis ipsis apparet excerptorem veteris scriptoris verba minime accurate scripsisse variosque versus suo arbitrio mutavisse. Quod autem ad vetustatem attinet, osten-ditur epistulam Sapphus iam saeculo XIII. exstitisse, quo etiam codex Francofurtanus hoc carmen continens exaratus est. Vincentium Bellovacensem autem sine dubio ex excerptis Parisinis illum versiculum exscripsisse evicit E. Protzen:15 «Congruit enim Vincentius cum iis excerptis in lectionibus plurimis, quae non ab ipsis scriptoribus possunt esse profectae, neque ex incerta aut inconstanti codicum ratione explicari, sed manifesto excerptoris illius operam produnt, ipsius consilio consentaneam. Nec profecto, si Vincentium ex ipsius Ovidii carminibus hausisse statuamus, explicari possit, qui factum sit ut plane ignotum Sapphus nomen illi esset, ut certe fuit: in Speculo enim Ilistoriali omnes fere poetas Graecos enumerat, Sapphonem vero ne verbo quidem commemorat». Quod autem in codice Parisino 17903 et in Vincentii Bellovacensis Speculo Historiali inter excerpta ex Hypermnestrae et Paridis epistulis tradita etiam illi Sapphus epistulae versus leguntur, concludi potcst olim librum manu scriptum Heroidum Ovidianorum fuisse, in quo Sapphus epi-stula nobis tradita locum XV. habebat, quem ei Daniel Heinsius in editione carminum Ovidianorum Elzeviriana an. 1629 primus dedit. Vero maxime mirum est, quod ne unurn quidem Heroidum exemplarium exstet, quod illum ordinem confirmet. «Sed minime,» ut Barbu recte dicit,1“ «concedere possumus Danielem Heinsium divinando vel ad suum arbitrium sic egisse neque veri est simile Nicolaum eius filium, assiduum antiquitatis explora-torem, in via a patre monstrata temere inconsiderateque perseverasse». Usque ad XIII. saeculum igitur pertinere testimonia Sapphus epistulae, quae exstat, argumentis confirmari potest. Quod ea nonnulli viri docti etiam longius persequebantur, nil aliud fecerunt nisi incertas coniecturas. ldeo errat Comparettius, qui epistulae originem sciscitans argumenta, quibus eam defenderet, ex Ausonii scriptis duceret.17 Apud illum enim in 16 «De excerptis Tibulli», Dissert. inaug., Gryphiswald 1869, p. 33. 10 De Sapphus epistula, p. 6. 17 1. 1. p. 9. Eum secutus est Vrieseius, p. 122 sq. carmine «Cupido cruci affixus» inscripto Sapphonem videmus collocatam inter feminas fabulosas vel heroides, quae prae amore mortem oppctiverunt et in tristibus campis, de quibus Vergilius Aen. VI., 441 sqq. agit, morantur. Ex Aeneide desumptae sunt Phaedra, Procris, Eryphilc, Pasiphae, Laodamia, Caenis, Elissa, quibus ab Ausonio adduntur Semele, Mero, Sappho, Ariadne. De Sapphone autem haec dicit poeta v. 24 sq:18 Et de nimboso saltum Leucate minatur (Mascula Lesbiacis Sappho peritura sagittis.)10 Quibus versibus adductus est Comparettius et post eum Vrieseius, ut pro certo habcrent Ausonium epistulam nostram ad manus habuisse, quod verbis saltum minatur eadem Sapphus condicio atque in illa signifi-caretur.20 Res autem non ita se habet. Ausonius enim eas puellas memorat, quae amoris igne perierunt, ut ipse dicit v. 3 sq.: Orgia ducebant Heroides et sua quaeque, Ut quondam occiderant, leti argumenta gerebant. et v. 65 sqq: Cunctae exprobrantes tolerati insignia leti. Expediunt: haec arma putant, haec ultio dulcis. Haec laqueum tenet, haec speciem mucronis inanem. Ingerit, illa cavos amnes rupemque fragosam etc. Quin ultimo versu Sapphus mortis mentis facta sit, non est dubium. Epistulae autem versibus 165—184 veri simile fit Sapphonem saltu dato superstitem fuisse, id quod ex Amor. II. 18, 34: Det votam Phoebo Lesbis amata lyram manifesto elucet. (De discrepantia illorum Sapphus epistulae versuum et Am. II. 18, 34 vide p. 31 sqq. huius dissertationis.) Mon minus caducum est argumentum, quod Comparetti ex eiusdem poetae epigrammate XCII petere conatus est. Ibi enim Venus dvatQioti cuidam auxilium petenti compluribus salutariis consiliis datis haec genera mortis commendat v. 11 sqq.:21 «Suasi, quod potui: tu alios modo consule.» Die quos? »Quod sibi suaserunt, Phaedra et Elissa dabunt, Quod Canace Phylisque et lastidita Phaoni.» Ex quibus ultimis verbis Comparetti concludit Ausonio illa scribenti nostram epistulam ob oculos versatam esse. Sed vir doctus in eadem re atque supra peccavit, quoniam illo quoque loco de Sapphus morte intelle-gendum est. 18 In editione Schenkeliana, p. 121. 10 Hunc versum (25) in editione Ugoleti anno 1499 demum additum esse, ut lacuna expleretur, quae post v. 24 in codicibus esset, Schenkel in editione novissima testatur, p. 122. 20 Comparetti, 1. 1. p. 10: Del resto, l’atteggiamento di Saffo che minatur saltum 6 appunto qucllo, ch'esse ha nella nostra epistola. 21 Editio Schenkeliana, p. 221 ; conf. Barbu, 1. 1. p. 14 sqq. Veri enim est simile Ausonium secutum esse scriptores Alexandrinos, qui in huius generis fabulis quam sollertissimi fuerunt eosque etiam Ovidius22 in Heroidibus tractandis imitatus esse videtur. Propterea graviter peccant illi viri docti, qui quemque credant scriptorem, si quid de saltu e Leucate promunturio referat, Sapphus epistulam ad manus habuisse, non respicientes Ovidium illam fabulam non ipsum excogitaturum, sed e vetcribus poetis hausturum fuisse, si vere carmen nostrum fecisset. Nam fabulam de illo saltu veteribus vulgo notam fuisse e compluribus scriptoribus discere pos-sumus, quamquam nusquam nisi Sapphus epistulae v. 169—171 : Nec mora, versus amor figit23 lentissima Pyrrhae Pectora: Deucalion igne levatus erat. Hane legem locus ille tenet. traditur illi saltui haec potestas fuisse, ut amorem ex desilientis pectore in amati hominis pectus transfunderet, qua re ostenditur id fabulae genus Ovidii aetati ignotum fuisse. Apud Servium grammaticum enim ad Verg. Eci. VIII. 69 legimus: «Quod apud Leucatem soliti erant se praecipitare, qui aut suos parentes invenire cupiebant, aut amari ab his desiderabant, quos amabant.» Idem grammaticus ad Verg. Aen. III. 274 haec scribit: «Sane de hoc Leucate amatores se in mare ad excludendum amorem praecipitare dicebantur: ut Sappho f quae his inde desiluit.» Ibid. 279: «Menander et Turpilius comici a Phaone id templum conditum dicunt: qui cum esset navicularius solitus a Lesbo in continentem proximos quosque mercede transvehere, Venerem mutatam in anus formam gratis transvexit; quapropter ab ea donatus unguenti alabastro, cum se in dies inde tum ungeret, feminas in sui amorem trahebat, in queis fuit una, quae de monte Leucate, cum potiri eius nequiret, abiecisse se dicitur.» Menander apud Strabonem X. 452 nobis tradit Sapphonem primam fuisse, quae amore erga Phaonem incensa de Leucadio promunturio se deiecerit: ov 6rj Ifyerai not'nrj SctTtaxö tov viitqv.nunov 0 tjoöitm (Daiov' 22 M. Schanz, Geschichte der röm. Literatur bis zum Gesetzgebungswerke des Kaisers Justinian, pars. I., München 1890, p. 144. 23 Sic enim exhibent hos versus Codices Harleianus et Fuldensis, nisi quod noto errore pro «lentissima» habent «lctissima» et in Harleiano pro «erat» est «abit.» In plerisque codicibus pro «versus» est «iussus,» «visus,» «iustus» et «tetigit» pro «figit,» quod olim explicandi gratia supra «figit» fuisse scriptum probalitcr statuit Baehrens (1. 1. p. 62). In codice autem Francofurtano pro «figit» legitur «fugit» et pro «Pyrrhae» legitur «mersi»; versus enim est: Nec mora versus amor fugit lentissima mersi — Sic hunc versum recepit etiam Sedlmayer in editionem suam Vindobonensem. Sed haec scriptura rctineri nullo modo potest. Nam in ca lectione inest iteratio molestissima, «lentissima» sensu omnino caret, aeque ac «versus amor», cum amor ita non vertatur sed cesset; denique supcrvacaneum prorsus est nomen Dcucalion (cf. Vries, 1. 1. p. 100). oioTQCÜVTt 7t6S(i) QUpai ntTQCtg ano trjXeqavovg ahfta yat’ eir/tfv arjv, članov' avaS, EVQtjusla&o) tIfievng neQi slevv.ddog dy.irjg. Deinde legimus apud Silvium V. 3. 154: Saltusque ingressa viriles. Non formidata temeraria Leucade Sappho. et apud Suidam: lajnpo'i, stsoßlct ln Muvhfjvtjg, if'dhqia avttj di hhoicx (I)dwvog rov Mnv-Irp’celav f’x zov visvxazov ■AatEnrnviooev eavzt]r. Provcrbii fere locum saltum illum in rebus amatoriis habuisse docet Anacrcon, fragm. XIX. (Bergk24): ‘ytqftelg ör/vz’ dich ylevY.ddog nlzqrjg lg nohnv y.Tua xolvfißiö, jtedvwv eqiozi. Sed non solum misero amore incensi se de Leucadio monte praecipitabant; etiam mos erat in cultu Apollinis institutus, ut homines nocentes mali averruncandi causa inde in mare deicerentur. Qui ut ex periculo evaderent, plumis et avibus suspensis saltum sublevare studebant atque a multis navi-culis infra dispositis excipiebantur. Illa narrat Strabo loco laudato (X., p. 452) verbis hisce: ijv dt y.cd /icciQinv tnlg yisvyadloig yen' Iviavzov Iv zfj Vvola tnv 'Annklvn’ng ano zijg av.onrjg buiitlaOcd ziva züv Ir alzlaig nvnov dnozqonrjg '/oqlv, l^amof.ieviov iS, cti'zov navzodemüv nZEQiov xai oqvsiov ävaxovcpiteiv dwapienov i7j jTTtjaei ro albtet, rn:odly/.a$cti öl kotw uiyqcCtg dhdaI y.vv.hri 7ceQieotiöcag noXkovg y.cd neQioioLEtv etg (h'vautr ziov oqcov i'gio ro dvahf]Cfi9ivta. In Sapphus epistulae v. 18: Non oculis grata est Atthis, ut ante, meis nominatur Atthis puella, quae erat Sapphus amica testibus Suida: hedgea d’a’xijg y.cd cpikcti yeyovaai y litOig, Ttleorjcna, MeyaQa et Terentio Mauro, 2154 sq. (VI., p. 390 K.): Cordi quando fuisse sibi canit Atthida (sc. Sappho) Parvam, florea virginitas sua cum foret.26 Illud autem vocabulum etiam apud Probum grammaticum, quem quarto saeculo vixisse veri simile est, invenitur. In eius enim Catholicis26 haec legimus: *this: et hoc tertiae est declinationis, t/iis vel dis facit genetivo, 21 Vries, 1. 1. p. 102. 25 Cf. Sapphus fragm. 41 (Bergk): "AxO-i, aol 5'euetkv uev ajn^ftero. 26 Keil, edit IV., p. 30. Atthis, Atthis, Atthidis, sic Ovidius». Itidem Marius Plotius Sacerdos, qui ipse saeculo quarto vixit et cum Probo grammatico ex communi fonte duxit,27 idem noinen II. 59 habet: «this tertiae declinationis this vel dis facit genetivo: hic2a Atthis, Indus Atthis vel Atthidis sic Ovidius». Cum autem nornen «Atthis» in Ovidii scriptis nusquam nisi v. 18 Sapphus epistulae reperiatur, Comparetti, Vries, Barbu, alii affirmant ex hac epistula depromptum illud in communem fontem venisse, ex quo Probus grammaticus et Marius Plotius Sacerdos duxerint: ex quibus efficiunt nostram epistulam quarto saltem saeculo exstitisse. At illam opinionem impugnant Schneidewin39 et Riese80 obicientes ex ipsis grammatici et Sacerdotis verbis apparere Sapphus epistulam, quae adesset, spuriam esse, quod illis auctoribus in genuino Ovidii carmine scriptus esset non nominativus sed genetivus Atthidis. Sed hoc minus recte se habere inter alios Barbu81 diligenter ostendit, qui multis exemplis ex Probi Catholicis congestis demonstravit grammaticum non tarn ea mente testes veteres auctores excitare solitum esse, ut genetivi forma confirmaretur, quam ut summatim ostenderetur nomen prolatum, quocunque esset casu, apud scriptores citatos inveniri. Probabilius autem est hoc nomen apud Probum grammaticum et Sacer-dotem allatum non ad illam puellam Lesbiam, sed ad Attin, iuvenem Cybelae adamatum, spectare,32 quem Ovidius saepius nominat: Fast. IV., 223 sq. Phryx puer in silvis, facie spectabilis, Attis Turrigeram casto vinxit amore deam. Fast. V., 227 sq. Quid Crocon, aut Attin referam, Cinyraque creatum, De quorum per me volnere surgit honor? Met. X., 104 sq: Siquidem Cybeleius Attis Exuit hac hominem, truncoque induruit illo. Quod huius Cybelae amatoris nomen sine aspiratione, quam dicimus, scribitur, apud illos grammaticos autem cum aspiratione scriptum invenitur, non est tanti momenti. Mendum enim est levissimum ideoque librarii errore facile incidere potuit in codiccm, ex quo liber Sacerdotis et Probi Catholica 47 Keil, edit, vol. VI., p. 422 : «Itaque antiquior et plenior über olim fuit, ex quo tamquam communi fonte et hic über, quem nunc Claudii (Marii Plotii) Sacerdotis nomine insriptum habemus et Probi Catholica quae feruntur ita ducta sunt, ut alia apud hunc, alia apud iilum servarentur». 28 Keilius hic, quod codex Bobiensis, nunc Vindobonensis, habet, in haec correxit. Cf. Loers, Mus. Rhen. 1846, p. 43, et Comparetti 1. 1. 211 Mus. Rhen. N. S. II., p. 144. 30 Bursians Jahresbericht 1877, II., p. 22. 31 1. 1. p. 18 sqq. 32 Cf. Lachmann: De Ovidii epistulis: Kleinere Schriftcn, vol. II., p. 56 sq. dueta sunt. — Ncque infirma est coniectura Atthidis nomen etiam in genuina Ovidii epistula fuisse. Nam in elegia ad Macrum amicum missa, Amor. II. 18. Ovidius scribit: cum Macer epicis carminibus pangendis operam det, se leviora argumenta tractare et a nimis elata et grande sonante tragoediae Musa se ad scribendas Amoris artes et heroidum epistulas convertisse. Deinde pergit v. 19—26: Quod licet, aut artes teneri profitemur Amoris — Ei mihi, praeceptis urgeor ipse meis! — Aut quod Penelopes verbis reddatur Ulixi, Scribimus et lacrimas, Phylli relicta, tuas; Quod Paris ct Macareus et quod male gratus Jaso Hippolytique parens Hippolytusque legant, Quodque tenens strictum Dido miserabilis ensem Dicat et Aeoliae Lesbis amica lyrae. Quibus ultimis verbis — Quodque — dicat — Aeoliae Lesbis amica lyrae — evidenter apparet Nasonem etiam Lesbiam vatem scribentem epistulam finxit neque perversum est credere poetam in illa inter alias Sapphus amicas etiam Atthidem memorasse, quod nomen igitur etiam ex genuino Ovidii carmine depromptum in communem Probi et Sacerdotis fontem deferri potuit. Ceterum neque tum cogimur epistulam, quae exstat, genuinum Ovidii carmen ducere, si vere Atthidis nomen ex ea suinptum in Sacerdotis librum et Probi Catholica delatum est: nam iam quarto saeculo multa opera adulterina fuere. Aliud indicium, quo probetur fuisse Sapphus epistulam, quam nunc habeamus, temporibus iam antiquis, fortasse saeculo primo, nonnullis huius carminis patronis83 est «Consolatio ad Liviam >. Quod poema, vulgo nomi-natum «Epicedion Drusi», quo tempore sit scriptum, accurate definire per-difficile est; sed proxime ad verum accedemus, si altera primi saeculi parte id conscriptum esse contenderimus.84 In illa enim Consolatione ad Liviam reperiuntur aliquot versus, quibus similitudo aliqua cum Sapphus epistulae versibus esse videtur. Propterea illi viri docti affirmant Consola-tionis poetam legisse nostram epistulam eiusque nonnullos locos in usum suum convertisse. Afferuntur autem hi versus:86 33 Vries, 1. 1. p. 124 sq.; Barbu, 1. 1. p. 27. 31 Haupt, Progr. Univ. Lips. 1849 (opuse. I. p. 315 sqq.) Consolationem ad Liviam viro cuidam docto saeculi XV. adscribit; Adler, Progr. Gymn. Anclam 1851, putat vixisse eius scriptorcm ante Senccam ; Huebncro, Hermes XIII. p. 242 sqq., persuasum est illud carmen esse saeculi II., quam opinionem sequitur Biicheler, Philolog. Krit., Bonn 1878, p. 22 ; Baehrens, Poet. Lat. Min. I., pag. 96 sqq., id anno nono scriptum esse affirmat; Baehrensii opinionem impugnat Schcnkel, Wien. Stud. II., pag. 56, qui Epicedion Drusi Senecae temporibus confectum esse statuit; Schanz, Diss. p. 12, eius originem annorum 43 ad 68 spatio, Wieding, Diss. p. 61, primis principatus Tiberii annis attribuunt. 35 Haupt, opuse. I., p. 339 ; Vries, 1. 1. p. 125. Consol. v. 106: Deflet Threicium Daulias ales Ityn et Sapph. epistulae v. 154: Concinit Ismarium Daulias ales Ityn. Consol. v. 204: Ausoniae matrcs Ausoniacque nurus et Sapph. ep. v. 54: Nisiades matres Nisiadesque nurus. Cons. v. 126: Haec sunt in reditus dona paranda tuos et Sapph. ep. v. 211 sq.: Sive rediš, puppique tuae votiva parantur. Munera — Consol. v. 116: Effusae gravidis uberibusque genis et Sapph. ep. 174: Nec gravidae lacrimas continucre genae. Consol. v. 240: Pollice quae certo pensa severa trahunt et Sapph. ep. v. 82 : Nec data sunt vitae fila severa meae. Sed nemo, qui sine studio iudicaverit, plane dicere poterit, quibus in rebus sit similitudo inter Consol. v. 126 et Sapph. ep. v. 211, Consol. v. 116 et Sapph. ep. v. 174, Consol. v. 240 et Sapph. ep. v. 82, nisi similitudo nominetur, quando idem vocabulum in duobus diversorum carininum ver-sibus invenitur. Praeterea Consol. v. 240 nune seribitur: Impia quae certo pollice pensa trahunt, ita receptus ex editione principi Romana.30 Consol. v. 204 orationis forma autem tam ex Trist. II. 23: Ipse quoque Ausonias Caesar matresque nurusque adscita esse potest quam ex Sapph. ep. v. 54, si quidem nobis hoc loco cogitandum est de imitatione; vocabulum «Ausonias», quod est et in Consol. v. 204 et in Trist. II. v. 23, ostendit Consol. poetam potius v. 23, Trist. II quam v. 54. Sapph. ep. imitatum esse. Insuper illi Consolationis versui complures similes apud Ovidium inveniuntur: Met. III. 529: Turba ruit, mixtaeque viris matresque nurusque. Met. IV. 9: Parent matresque nurusque — Met. XII. 216: Cinctaque adest virgo matrum nuruumque caterva. Fast. IV. 295: Procedunt pariter matres nataeque nurusque. a“ Baehrens, Poet. Lat. Min. I., pag. 112. Jam reliquum est, ut agamus de Consolationis versu 106, cuius dimidia pars eadem est atque versus 154 nostrae epistulae. Sed horum versuum consensum non admirabimur, si deliberavcrimus, quam trita apud poetas veteres fuerit fabula de Procne et Philomela quamque frequens apud eos exemplum imaginis huius, a lusciniae natura desumptae. Cf. Hom. Od. XIX, 518 sqq. et Callimachus Hymn. V. 94. Catullus LXV. 13 sq. dicit: Qualia sub densis ramorum concinit umbris Daulias absumpti fata gemens Ityli. Similiter Propertius 111. 10. 10: Increpet absumptum nec sua mater Ityn. Persaepe autem usus est illa imagine Ovidius: Am. III. 12. 32: Concinit Odrysium Cecropis ales Ityn.87 Am. II. 6. 10: Magna, sed antiqui causa doloris Itys. Am. II. 14. 30: Aque sua caesum matre queruntur Ityn. Fast. IV. 482: — ut amissum cum gemit ales Ityn. Trist. II. 390: Quaeque suum luget nunc quoque mater Ityn. Videmus igitur Epicedii Drusi v. 106 non solutn ad similitudinem epistulae v. 154, sed etiam ad similitudinem aliorum in Ovidii carminibus locorum conformatum esse posse. Satis enim notum est poetani Consolationis ad Liviam omnia Ovidii poemata bene novisse, ex quibus versus Nasonis integros versuumque particulas in suum carmen transtulerit.88 Illo autem Epicedii Drusi loco, ubi versus 106 invenitur, nobis Livia Drusi mortem deflens describitur; itaque ibi imago Dauliadis alitis Ityn complorantis maxime est idonea. Conferatur modo ille Consolationis locus v. 99—112: Raptus es absenti, dum te fera bella morantur, Utilior patriae quam tibi, Druse, tuae. Liquitur ut quondam Zephyris et solibus ictae Solvuntur tenerae vere tepente nives. Te queritur casusque malos irrisaque tales Accusatque annos ut diuturna suos. Talis in umbrosis, mitis nunc denique silvis Deflet Threicium Daulias ales Ityn: Halcyonum tales ventosa per aequora questus Ad surdas tenui voce sonantur aquas: Sic plumosa novis plangentes pectora pennis Oenidem subitae concinuistis aves: Sic flevit Clymene, sic et Clymeneides, alte Cum iuvenis patriis excidit ictus equis etc. 37 Ad v. 154 Sapph. cp. adnotavit Th. Birt, Mus. Rhen. XXXII, p. 388 n. 2.: «Versus Amorum III. 12. 32 variatur in v. 154. Ovidius ni fallor sua verba repetiisset.» 38 Haupt, opuse. I., p. 335 sqq. II. Postquam ostcndimus ex codicum ratione Sapphus epistulac nihil rei esse cum Heroidibus neque esse ullum certum indicium, quo efficeretur eam iam Ovidii aetate exstitisse, ad rem grammaticam et dictionis poeticae rationem animum attendamus, ut videamus, quae sint in ea aliena ab usu Ovidiano neque conveniant Ovidii generi dicendi. Versu Hoc breve nescires unde movetur opus. offendit non solum indivicativus in interrogatione, quae dicitur indirecta, sed etiam locutio ,unde movetur opus‘. Indicativum ,movetur* damnavit iam ille, qui scripsit librum Francofurtanum mutans ,movetur1 in ,veniret‘, quam scripturam commendat Barbu.,89 quamquam eam neque ullus alius codex exhibet neque locutio ,opus venit1 ullo Ovidiano exemplo firmari potest. Quibus rcbus plane apparet eam esse coniecturam codicis Franco-furtani scriptoris, cui, unde movetur1 non placuit. Vries40 autem indicativum defendere conatus est nitens hisce exemplis ex Ovidii Heroidibus allatis: Her. XVI. 78: Hane esse ut scires, unde movetur amor. Her. X. 86: Quis seit, an haec saevas tigridas insula habet? Quod attinet ad versum 78. Iler. XVI. tenendum est eum esse ex illis ep. XVI. versibus (39—144), qui vulgo adulterini habeantur. Deinde ,unde movetur amor1 non est interrogatio indirecta ad verbum ,scires1, sed sen-tentia, quae dicitur attributiva, ad pronomen ,hanc‘. Versus enim ita est interpretandus: ut scires esse hanc (sc. deam), unde movetur amor. Ovidius sane etiam hoc loco coniunctivum posuisset. Versus 86. Her. X. autem est ita corruptus, ut medicina adhiberi fere non possit.41 Inde tarn multae edi-torum emendationes: Heinsius: Quis seit, an et saevis tigrisin illa vacet? vel: Quis seit an et saeva tigride Dia vacet? Bentley: Quis seit, an haec saeva tigride silva vacet? Gronovius: Quis seit, an et saevam tigrida Naxus habet? van Lennep: Quis seit, an et saevas tigridas illa ferat? Palmer: Quis seit an et saevam tigrida Dia ferat? Riese: Quis seit, et haec saevas tigridas insula habet? Barbu:43 Quis seit, an hanc etiam tigrides insulam ament? Vidimus igitur tot esse coniecturas, quot editores Heroidum. Versus ita corruptus vero esse argumento non potest. Ut autem indicativus, ita etiam omnino locutio ,unde movetur opus‘ est aliena ab usu Ovidiano; quae nullo pacto ,a quo mittuntur litterae* signi-ficare potest, id quod poeta his verbis dicere voluit.48 Nam ,movere opus‘ 38 1.1. p. 40. 40 1. I. p. 38 et 128. 41 Cf. Seillmayer, P. Ovidii Nasonis Heroides, Vindob. 1886, p. 69 sq. 42 1. 1. p. 31. 43 Schneidewin, Mus. Rhen. N. S. II. p. 140 dicit: «Movere bei Ovid (Am. III. 1. 6., A. A. I. 29., Fast. IV. 820) steht von dem Antreiben einer Beschäftigung, wie Musa hoc movet opus, usus opus movet hoc. non esse nisi ,incipere, aggredi, agitare, proferre opus‘, nümqilam ailterrt ,mittere opus‘ multi Ovidianorum carminum loci ostendunt: Am. III. 1.6: Quod mea, quaerebam, musa moveret opus. A. A. I. 29: Usus opus movet hoc. Fast. IV. 820: — Inde movetur opus. Eodem sensu, quo his locis, etiam illa exempla leguntur, quae Vries*4 ad tuendam locutionem impugnatam congessit idcoque ea defensioni magis nocent quam prosunt: Her. VII. 4: — Adverso movimus ista deo, quod intellegendum est ,adverso deo ista incipimus.“ Met. XIV. 20 sq.: At tu, sive aliquid regni est in carmine, carmen Ore move sacro. id est: at tu — carmen sacro ore aggredere. Fast. I. 19: Pagina iudicium docti subitura movetur Principis — i. e.: pagina — profertur. Fast. I. 268: Ipse meae movi callidus artis opus. i. e.: ipse meae artis callidus opus aggressus sum. Fast. III. 11: — quid enim vetat inde moverif i. e.: quid enim vetat inde incipi? V. 7: Flendus amor meus est; elegi quoque flebile carmen. Ita hunc versum inemoriae tradunt codices Francofurtanus et Parisinus 7989, plerique autem ,flendus amor meus est elegi flebile carmen’, unus ,flendus amor meus est elegique flebile carmen’, in libris aliquot recen-tioribus autem legitur .flendus amor meus est elegeia flebile carmen'; quam ultimam scripturam sequentes omnes fere editores inde ab Heinsio hunc versum sic exhibent. Baehrens18 vero et post eum Vries46 nuper plane ostenderunt verbum ,elegeia1 hoc loco tolerari minime posse. Nam Ovidius Elegeia, ubi hac voce utitur, deam aliquam poeseos elegiacae appellare solet: Cf. Am. III. 1. 7: Venit odoratos Elegeia nexa capillos. Am. III. 9. 3: Flebilis indignos, Elegeia, solve capillos. Rem. 379: Iilanda pharetratos Elegeia cantet Amores. Tali vocis Elegeiae significationi autem in versu nostro locus non est, cum Elegeia dea non flebile carmen dici possit. Ceterum Ovidius si solutn poeseos genus indicare vult, vocem «elegi» adhibet: Cf. Rem. 395: Tantum se nobis elegi debere fatentur, Quantum Vergilio nobile debet epos. ** 1.1. p. 37 sq. 15 ln ,Rivista di filologia', XIII. 1—2, p. 56. ,6 1. 1. p. 40. Itaque Baehrens proposuit .Flendus amor meus est: elegi sunt flebile carmen*, Vries autem statuit ,Flendus amor meus est elegis : hoc flebile carmen*; quibus scripturis codicum auctoritate prorsus carentibus versum languidum effici facile est intellegcre. Cum itidem inepte dicatur et «Flendus amor meus est : elegi flebile carmen1 et .Flendus amor meus est elegique flebile carmen1, restat, ut optimum et vetustissimum codicem sequentes scribamus ,Flendus amor meus est; elegi quoque flebile carmen.* Cuius libri lectionem firmatam etiam illo Parisino cur non accipiamus, non est causa. Nimirum versus etiam ita traditus prodit inhabilem Ovidii imitatorem : nam particulae ,quoque“ apud Ovidium non inest vis ,similiter,‘ ,ita,‘ id quod Barbu (1.1. p. 40) nonnullis exemplis ex Nasonis carminibus allatis demonstrare conatus est.17 Quam ob rem nostrum locum interpretatur: «Ut amor meus flendus est, ita flebile est elegorum carmen.» Sed Ovidius si ita dicere voluit, etiam vocabulis ,ut — ita‘ usus est: Cf. Trist. V. 1.5 : Flebilis ut noster status est, ita flebile carmen. Profecto ipsis versibus a Barbuio ad firmandam interpretationem suam in medium prolatis ostenditur Nasonem verbum ,quoque* pro ,similiter* vel ,ita* non posuisse. Cf. A. a. III. 177: IIic undas imitatur: habet quoque nomen ab undis, i. e.: hic undas imitatur, propterea etiam nomen ab undis habet. Rem. 407: Et pudet, et dicam. Venerem quoque iunge figura, i. e.: et pudet, et dicam. Etiam Venerem iunge figura. Her. I. 65: Misimus et Sparten: Sparte quoque nescia veri, i.e.: misimus et Sparten: sed etiam Sparte erat nescia veri. Am. I. 8. 15 sq.: Suspicor, et fama est. Oculis quoque pupula duplex Fulminat, et gemino lumen ab orbe venit, i. e.: suspicor, et non solum fama est eam (sc. Dipsadem) esse veneficam, sed etiam oculi, ex quibus pupula duplex fulminat, id ostendunt. Conferamus etiam sententiam Franckei18 de elegis dietam: «lllud certe haud neglexit Ovidius eleyov non esse omnino querulum, sed lugubre carmen. Aliter ille poeta (h. e. qui Sapphus scripsit epistulam) hoc ipsos Ovidii versus (Am. III. 9. 3 sq., supra allatos) habens ob oculos expressit perversa imitatione.» V. 2i: Est in te facies, sunt apti lusibus anni. Hic versus translatus est ex Am. II. 3. 13.: Est etiam facies, sunt apti lusibus anni. *7 Barbuium sequitur Darius Naguicwslci, In quaestiones Sapphicas observationes, p. 14 sq. 49 Callinus, p. 43. K 24: Accedant capiti cornua: Bachus eris,49 ostendit rudem Ovidii imitatorem. Cf. Met. XII. 400 sq.: — Da colla caputque ; Castore dignus erit. — Her. XIII. 156: Adde sonum cerae, Protesilaus erit. Vjja: Nec me despicias, si sini tibi corpore parva. V.j^a: Mensuramque brevis nominis ipsa fero. V. jj: Sum brevis, at nomen quod terras impleat omnes. V. 34: Est mihi: mensuram nominis ipsa fero. Omnes hos versus exhibet codex Harleianus. Prius distichon 33a, 34a omittitur in libro Francofurtano et in excerptis Parisinis; in reliquis codicibus scripti sunt v. 33a, 34a et omittuntur v. 33, 34. Plerique editores recentiores secuti sunt codicis Francofurtani. auctoritatem neque receperunt versus illos 33a, 34a. Totum hunc locum autem Baehrensius50 nuper defen-dere conatus est; cui non solum ille verborum lusus arridet, sed etiam versuum aequabilitas maxime placet, ex qua brevis corporis habitus et fuscus color per bina disticha impugnentur. Iacturam autem versuum, quam alii codices alio loco fecerunt, vir doctus sic excusat: «In communi arche-typo librarium a priore colo (34a) ,nominis ipsa fero* oculis aberrasse ad alterum (34), errore autem animadverso posterius distichon in margine a correctore esse adiectum: correcturam esse intellectam ab eo, qui scripsisset Harleiani codicis exemplar; in aliis archetypi apographis modo hoc modo illud distichon solum esse receptum.» Vries81 autem offensus et specie pentametrorum propemodum aequali et illa infaceta nominis et staturae comparatione putat genuinum quidem esse distichon 33a, 34a, versum tarnen 34a foede esse corruptum, quippe in quo esset agendum de brevitate non nominis sed corporis, ut docet v. 33, ubi Sappho concedens parvam sibi esse staturam exclamat: ,sum brevis: at nomen est.‘ Totius autem loci sententiam hanc fere fuisse statuit: «Noli me despicere quod sum corpore parva, noli ingenium meum metiri ex humili mea statura. Corpore sum exiguo, fateor, sed nomen mihi est magnum et amplum, gloria mea per omnem terrarum orbem est celebrata: haec est mensura, qua metiri me debes.» Sed, ut Barbui62 verba, quibus Baehrensii atque Vriesei opiniones impugnat, mea faciam: Hac (sc. Baehrensii) quidem coniectura facile sane 49 Teuffel, Hist, litter. Lat. p. 527 dicit: «Der Brief der Sappho macht sich durch Carikieren seiner (i. e. Ovidii) Eigentümlichkeiten und durch Plumpheit (z. B. v. 24, 93, 207, 49 f, 133 f, 144 ff) sehr verdächtig». 50 1. 1. p. 52 sq. 51 1. 1. 50 sq. 6'-' 1. 1. 10 sq. explicatur, quo modo factum sit, ut superius tantum distichon a recentio-ribus exemplaribus exhibeatur, sed non tarn recte explicat vir doctus, quare in antiquissimo codice — taceo enim de excerptis Parisinis, in quibus illud praetermitti poterat — eius vestigia non compareant. Non enim veri simile est scribam huius libri versus in marginem relegatos in textum ita recepisse, ut eos, qui textui iam inserti essent, eiceret. Quam ob rem facilius hoc incrementum habcbis explicatum, si statueris superius distichon interpola-toris studio in textum irrepsisse. Sed ne inconsiderate ac temere agere videamur, perpendendus sententiarum ordo est, qui illis versibus admissis nascitur. Ac primum quidem in lectione libri Harleiani, cum indicativus ,fero‘ et coniunctivus ,sim‘ uno tenore se excipiant, orationis inconstantia recte reprehenditur. Deinde in priore pentametro, ne oratio sensu careat, necesse est ,nomini‘ plane diversam vim atque in posteriore tribuamus, scilicet ut de nomine Sapphus ipso litteris constante cogitetur. Sed praeter-quam quod huius modi verborüm lusus puerilis et tamquam per ambages exercitus abhorret a veterum vel mediocrium poetarum consuetudine, ne Sapphus quidem nomen tarn parvis litteris constat, ut idonea efficiatur comparatio. Porro neque inepta repetitio ferri potest, quippe quae per tres fere versus pateat. ßaehrensii autem coniectura ,feram‘ pro ,fero‘ reponentis nulla alia difficultate expedimur, nisi dispari orationis forma, quam alioquin iam senserant, qui posteriores libros exararunt, alii ,sim‘ in ,sum‘ mutantes, alii particula ,que‘ deleta sic scribentes: Mensuram parvi nominis ipsa fero. Prima mutatione futilis iteratio non tollitur; alteram correctionem si animadvertas, Sappho male, ne dicam ridicule, rem suam egit brevem corporis habitum brevitate nominis sic defendens: «ne me dcspicias, si sum brevis: meum quoque nomen breve est.» E contrario res optime se habet in altero disticho: Sum brevis, at nomen, quod terras impleat omnes, Est mihi: mensuram nominis ipsa fero. Cf. Fast. I. 603: Magne, tuum nomen rerum est mensura tuarum ex Pont. I. 2. 1 : Maxime, qui tanti mensuram nominis imples. Met. XII. 617 sq.: At vivit, totum quae gloria complcat orbem. Haec illi mensura viro respondet — Her. IX. 109: Illi procedit rerum mensura tuarum. Etiam illam sententiam, quam versui 34a Vlies tribuit: ,noli ingenium meum metiri ex humili mea statura* ab eius forma, ut nunc est, toto coelo distare plane manifestum est, neque, ut ad eam sententiam perveniamus, satis erit versum tantum emendasse, sed magis eo relegato alium novum in eius locum subrogasse. Quae corrigendi ratio vero nomine interpolatio appellatur. Praeterea etiam si Vriesei interpretationem admiserimus, illa insulsa, de qua diximus, repetitione non expediemur, nam ea quae v. 33a, 34a dicuntur, superioribus vel subsequentibustcontinentur.53 His omnibus reputatis prius distichon, ut spurium, a librario nescio quo amplificandorum poetae verborum causa vel de suo ingenio adiectum vel aliunde forte petitum, persuasum habeo. Nam propter eius ineptias ne imitatori quidem Ovidii id adscribere possumus. Ceterum in latinitate, quae medii aevi dicitur, similes versus bis occurrunt: apud Theodolphum84 episcopum, cire. an. 821 mortuum: Carm. II. 2. 31 : Nec tibi displiceant, quoniam sunt corpore parvo, et apud Pseudo-Ovid.66 in carmine de aurium medicamine inscripto, v. 1 : Nec tibi displiceam, quia sic sum corpore parvus. V 39 sq.: Si, nisi quae facie poterit te digna videri, Nulla futura tua est, nulla futura tua est. Hoc distichon, in quo pentametri partes prior et posterior sunt prorsus eaedem, nullo Ovidianorum exemplo potest defendi neque est dignum Nasone. Hane ob causam v. 40 Vlies56 corruptum ducens pro ,nulla* loco posteriore cum duobus deterioris notae codicibus scribit ,ulla‘ et inter-rogationis signum in fine ponit. Proponit igitur: Si, nisi quae facie poterit te digna videri, Nulla futura tua est, ulla futura tua est? Quae coniectura carente omnium fere codicum auctoritate neque sensus fit melior neque pentametrum mori Ovidii consentaneum. Itidem perverse agit Bodenstein,67 qui hunc versum defendere conetur contendens eum aliquatenus defendi posse eo, quod prior pentametri pars, ipsa con-structione arctius cum hexametro suo coniuncta, paululum saltem a posteriore sit distincta. Mira autem sunt, quae ad hunc versum 40 adnotat Merula (in ed. Micyll. 1549. I., p. 206), conduplicationem eam non tarn ad emphasin esse factam ab Ovidio, quam ut geminando eadem verba proprietatem artis poeticae Sapphus indicaret: tradere enim Demetrium Phalereum gratiam ab ea carminibus esse quaesitam f’x %r;s ävadtTtkcioeaig.68 V. 40: At mea cum legeres, etiam formosa videbar. Huic versui in plerisque codicibus ita tradito insunt complura vitia: nam primum ,mea‘ tantum pro ,mea carmina* non dici potest; ideo aliquot 6S Barbu 1.1. 12. 41 editio Paris. 1646. 55 Kunz, De Ovidii med. fac. p. 29. 60 1. 1. p. 54. 51 Studien zu Ovids Heroides, Jahresbericht des Dom-Gymnasiums zu Merseburg 1882, p. 12. 58 Vries, 1. 1. p. 53. libri manu scripti ,me‘ praebent, quod non est melius. Deinde permirum est, ut dicatur Phaoni carmiua Sapphus legenti ipsam puellam visam esse pulchram; nam quamtumlibet pulchra sunt carmina, foedae per se faciei nihil illa lecta adiciunt decoris. Denique vocabulum ,etiam* nullum habet sensum, quia superioribus versibus non bona eius corporis, sed vitia enumerata sunt. Itaque hoc loco pro ,etiam‘ verbum ,tamen‘ exspectaverimus. Quam ob rem viri docti hunc versum alius alio modo emendare conati sunt. Plerique Medenbachii Wakkeri coniecturam sequentes pro ,legeres* scribunt ,legerem.1 Sed ea coniectura efficitur hiatus in versu non tolerandus. Melius non est, quod proposuit Baehrens: At mea cum legerem, ore etiam formosa videbar, cum versu ita mutato duplex fiat elisio. Vlies autem admisso ,legerem* pro ,etiam* ex aliquo deteriore codice recepit ,tibi iam* atque legit: At mea cum legerem, tibi iam formosa videbar, qua interpolatione versum non meliorem factum esse non opus est ut demonstrem. Difficile enim est orationis Ovidianae colorem dare- versui, quem Ovidius non fecit. V sj: O vos erronem tellure remittite nostrum. In hoc versu offendunt vocabula ,tellure* et ,nostrum.* Quod ,nostrum* perquam abundanter ad erronem accedit, ,tellure* autem sic nude positum tolerari non potest, plerique editores pro ,nostrum* ex codice Guelferby-tano 82. 6. receperunt ,vestra,‘ quod est ibi secunda manu scriptum. Pro verbo ,erro* utitur Ovidius ,desultor*. Cf. Am. I. 3. 15.: Non mihi mille placent. Non sum desultor amoris. Tu mihi, siqua fides, cura perennis eris. Th. Birt59 de hoc versu dixit: «In versu 53 ne vocis ,erronem* auda-ciam premam, ,tellure* tam prave superfluit, ut si hic esset Ovidius, cor-ruptum locum esse dicerem». V. öj: Arsit inops frater meretricis captus amore. Vocabulum ,inops* non recte se habet, cum Sapphus frater illam meretricem amare incipiens eamque redimens non inops fuerit, sed postea demum factus sit. Ideo Vries80 proponit ,mox.‘ Sed quomodo ex ,mox* in codicibus ,inops* factum sit, non potest demonstrare. V. 68: Hoc mihi libertas, hoc pia lingua dedit. Hic versus ex Propertio desumptus esse videtur. Cf. Propert. II. 28. 14: Hoc tibi lingua nocens, hoc tibi forma dedit. 59 Mus. Rhen. XXXII., p. 388. 00 1. 1. p. 63. V. Jp: Molle meum Ievibusque cor est violabile teliš. Adiectivum ,violabile1 in Ovidii operibus non invenitur. V. rij sq.: Postquam se dolor invenit, nec pectora plangi Nec puduit scissis exululare comis. V. 113 primum ob metricas rationes reprehcndendus est, quippe qui contineat duplicem caesuram — post secundam simul et quartam thesin —, cuique insuper pes primus vocabulo constet spondaico, quod nullo Ovidii exemplo defendi potest. Deinde latine non dicitur01 ,dolor se invenit,1 sed ,dolor invenit iter.‘ Forma ,se invenit1 enim non nisi posterioribus temporibus eaque numquam negatione non addita in litteris latinis occurrit, sicut Petro-nius in Sat. 47 habet: «Multis iam diebus venter mihi non respondit, nec medici se inveniunt,* et Seneca de benef. V. 12: «Minusque se inveniunt.» Altera autem lectio, quam exhibet codex Harleianus cum aliis quibusdam ,Postquam se dolor imminuit,* aeque est vituperanda. Nam et metrum eodem laborat vitio, et verborum sententia proposito plane est contraria. Non enim hic agitur de dolore paullatim imminuto, sed de animi affectu tum acri et vehementi, ut poetria desperationis plena pectus plangat scissisque crinibus maestos edat ululatus.82 Merito igitur hic versus viris doctis68 ita displicuit, ut argumentum inde sumerent quo demonstrarent carmen ab Ovidio esse abiudicandum. Contra alii eum restituere conati sunt. Baehrens enim scribere vult: Postpuam se dolor immisit nec pectora plangi — Sed haec coniectura primum rem metricam nihil adiuvat: nam eadcm versus forma manet; deinde verba ,dolor se immisit* sic absolute posita non recte se habent. Dicitur quidem ,se in hostium multitudinem immittere, se in undas immittere* etc., nudum illud ,se immittere1 autem nullo exemplo comprobatur neque vis dictionis ,postquam se dolor immisit* intellegi potest. VriesM autem ex codice Cremifanensi 329 et editione principi Romana an. 1471 desumpsit ,minuit* et pro ,dolor* coniecit ,torpor*. Igitur versum sic scripsit: Postquam se torpor minuit nec pectora plangi. Sed etiam sic res non est expcdita, cum neque offensio in voce spondaica primi pedis posita tollatur neque torporem se ipsum minuere cogitari possit. Neque melior est scriptura, quam Barbu66 proposuit. Is enim legit: Sed postquam dolor emersit, mea pectora planxi. 61 Baehrens, 1. 1. p. 59. •* Vries, 1. 1. p. 81. «» Birt, Animad. ad Ovid. her. epistulas, Mus. Rehn. tom. XXXII., p. 388. •* 1. 1. p. 82. 65 1. 1. p. 37. Nam difficile est intellegere, quomodo fieri potuerit, ut verbum ,sed‘ in omnibus codicibus omitteretur neque ullus liber ,emersit‘ exhiberet; quibus rebus perpensis illa scriptura mihi non aliud videtur atque audax coniectura. Quod ad alterum hemistichium attinet, quod Barbu, codicem Harlcianum nonnullosque alios sequens, ,mca pectora planxi‘ scripsit, diccn-dum est ct pronomen ,mea‘ prorsus esse supervacaneum, cum per sc in-tellegatur Sappho sua pectora planxisse neque cuiusquam altcrius, et lec-tionem ,plangi‘ propter infinitivum sequentem ,exululare‘ anteponendum esse. Huius carminis scriptori enim ante oculos observatum esse videtur versus 93 sq. Her. XI.: Tune demum pectora plangi Contigit inque meas unguibus ire comas. Similes loci sunt: Her. V. 71 sq.: Tune vero rupique sinus et pectora planxi Et secui madidas ungue rigente comas. Her. X. 145: Has tibi plangendo lugubria pectora lassas — Her. X. 15 sq.: Protinus adductis sonuerunt pectora palmis, Utque erat e somno turbida, rapta coma est. V. rzp sq.: Oscula cognosco, quae tu committcre linguae Aptaque consueras accipere, apta darc. Mihi displicet locutio: ,oscula committcre linguae*. Dicitur quidem ,femur femori committere,* ,dextram dextrae committere*. Cf. Am. I. 4. 43: Nec femori committe femur — Her. II. 31: — commissaque dextera dextrae, sed ,oscula committere linguae* non invenitur in carminibus Ovidianis neque facile cogitari potest, quomodo linguae oscula dentur.00 Nam illa exempla, quibus Vries67 hanc locutionem defendebat, causae eius nihil prosunt: Am. II. 5. 23 sq.: Improba tum vero iungentes oscula vidi: Illa mihi lingua nexa fuisse liquet. Am. III. 7. 9: Osculaquc inseruit cupidc luctantia linguis. Am. III. 14. 23: Illic purpureis condatur lingua labellis Am. II. 5. 57 sq.: — quod tota labellis Lingua tua est nostris, nostra recepta tuis. Versibus enim allatis dicitur tantum ,oscula iungi, oscula lingua necti, oscula linguis luctantia inseri, linguam labellis condi, linguam labellis recipi*, quod certe non est ,oscula linguae dare*. Nam oscula non linguae dantur vel committuntur, sed osculando linguae necti possunt. “B Recte rogat Bodenstein, 1. 1. p. 10: «Was soll der Ausdruck .oscula linguae committere' bedeuten?» 67 1. 1. p. 85 sq. V. /j/ sq.: Blandior interdum verisque simillima verba Eloquor, et vigilant sensibus ora meis. Locutio ,vigilant sensibus ora meis1 a Birtio68 ridicula iure vocatur. V. 153 sq.: Sola virum non ulta pie maestissima mater Concinit Ismarium Daulias ales Ityn. Adverbium ,pie‘, quod in huius carminis versu 153 legimus, constanter est vitatum ab Ovidio, dum adiectivum aliquoties invenitur. Cf. Am. III. 9. 37: Vive pius, moriere. Pius cole sacra — ex Pont. III. 1. 119: — non impia Procne Filiave Aeetae voce movenda tua est. Baehrens cum in codice Harleiano pro ,pie‘ scriptum ,pia‘ invenisset, proposuit:69 Sola virum noxa ulta pia maestissima mater, quod non est nisi coniectura arbitraria. V 162: Constitit ante oculos Naias una meos. Ita hic versus in Francofurtano solo legitur; ceteri codices omnes exhibent: ,Formosus puer est visus adesse mihi‘. Veram autem esse lec-tionem libri Francofurtani patet ex v. 175, ubi Sappho compellata respondet verbis: Ibimus, o nymphe, monstrataque saxa petemus. Illa autem interpolatio insulsa quomodo in codices irrepserit, ostendit Baehrens :70 Nimirum in apographo quodam archetypi propter idem sub-sequentis versus initium excidisse pentameter videtur, in cuius locum sciolus aliquis temerarius versiculum et inscite conformatum et male convenientem subrogavit. Ileinsius autem lectione ,Naias una‘ offensus est et,Naias uda‘ legere voluit. Etiam Bentleio et Birtio71 vocabulum ,unus‘ pro ,aliquis* vel ,quidam‘ positum displicuit. Quibus in rebus viri docti erravere: nam Ovidio proprium esse numerale quod vocant verbum pro eo, quod sit ,aliquis1 vel ,quidam‘ adhibere multa exempla docent: Met. VIII. 786 sq.: —- montani numinis unam Talibus agrestem compellat Oreada dictis. Fast. IV. 79: Huius erat Solymus Phrygia comes unus ab Ida. Met. VI. 578 sq.: — perfectaque tradidit uni. _____________ Utque ferat dominae, gestu rogat illa — 68 1.1. p. 388. 69 1. 1. p. 60. 10 I. 1. p. 53. 71 1. 1. p. 388. Fast. V. 663 sq.: — Cläre nepos Atlantis, ades! quem montibus olim Edidit Arcadiis Pleias una Iovi. In hoc ultimo versu eadem ratione ductus atque nostro loco Bentleius , Pleias uda‘ habet. Sed illam dicendi consuetudinem adscivisse poetam e vetere vel familiari sermone documento esse videntur multa exempla, quae apud Plautum et Terentium inveniuntur. Ad Ter. Andr. I. 1. 90 sqq.: — forte unam aspicis adulescentulam, Forma — Bona fortasse — Et voltu, Sosia, Adeo modesto, adeo venusto, ut nihil supra. Donatus haec praebet: «Ex consuetudine dicit ,unam,‘ ut dicimus ,unus est adulescens‘; tolle ,unam‘ et ita fiet, ut sensui nihil desit: sed consuetudo mirantis non erit expressa. ,Unam‘ ergo kJ) idiioti Hane discrepantiam nemo epistulae pro-pugnatorum tollere potuit, quamquam illos locos vario modo interpretari studuerunt. Loers enim contra sententiam Schneidewini opinionem protulit9“ poetriam iam antequam saltus periculum fecisset, faustum responsum a Phaone accepisse, itaque non desiluisse, sed tarnen Apollini donasse lyram, quam cum vovisset deo, si desiliens de Leucatc amoris aestu fuisset liberata, optime iam tune posset dare cum alio remedio eoque meliore amori eius fuisset consultum. Quo posito interrogamus: Quid meritus est Apollo de Phaonis amore, ut ei Sappho lyram donaret? Nam poetria deo ea tantutn condicione illud donum vovit, si desiliens de Leucate amoris aestu liberata fuerit. Sin autem Phaon litteras blandas ad Sapphonem saltu nondum perpetrato scripsit, non erat Sapphus, cur Apollini lyram donaret. Comparetti97 autem statuit Phaonem responsum suum, quo scripsit Sapphus amori se respondere, tune demum misisse, cum Sappho iam ad remedium discriminis plenum refugisset et ad confirmandam illam sententiam haec argumenta affert: Si Sappho lyram suam vovit Apollini, ipsa rei natura ostendit referendum id esse ad saltum de Leucate promunturio; lyram igitur voveri Apollini Leucadio. Nam ille in eo monte templum habebat celeberrimum. Quo respicit Sapphus epistulae versus 165 sq.: Phoebus ab excelso, quantum patet, aspicit aequor: Actiacum populi Leucadiumque vocant. Leucadio autem Apollini erant obligati illi tantum, qui eius beneficio illaesi ex saltu evaserant, neque aliud quidquam nisi prosperum saltus eventum poterat precari Sappho. Minime enim est cogitandum eam ab hoc deo petiisse ut Phaon ex Sicilia rediret et amori ipsius responderet: hoc poterat efficere non Apollo, sed Venus. Quod ipsa poetria indicat v. 57 sq.: Tu quoque, quae montes celebras, Erycina, Sicanos — Nam tua sum — vati consule, diva, tuae. Apollo vero in totam hanc amorum fabulam introduci non potest nisi ea lege ut mederi amori illorum putetur, qui de Leucate in mare se praecipitarint. Sappho igitur tune demum lyram suam potuit dare Phoebo, 95 Quos locos minime congrucre iam Schneidewinus contendit: Mus. Rhen. 1843, p. 138 sqq., et 1845, p. 144. Adscnsi sunt Schneidewino C. Lehrs, Proem. ad Horatium, p. CCXX1V. n., A. Riese, Praef. ad Ovid. tom. I., p. X. n. 1., alii. M Mus. Rhen. 1846, p. 45 sqq. 87 1. 1. p. 15. Hunc sequuntur Vries, 1. 1. p. 131 sqq., Barbu, 1. 1. p. 25 sqq., alii. čUm saltus periculo feliciter esset perfuncta. Phaon autem responsum Sap-phoni faustum — et faustum profecto erat, nam Det votam Phoebo Lesbis ainata lyram — prius mittere non potuit, quam Sappho iam in mare se deiecerat.98 At intellegi non potest, cur Sappho Apollini ipsi Leucadio lyram vovere debuerit neque cur Phaon responsum faustum prius mittere non potuerit, quam Sappho iam in mare se deiecisset. Nam ille, cui sola elegia — Am. II. 18. — neque nostra epistula nota est, elegiae versum 34 legens sine dubio de Apolline poetarum patrono cogitabit, nequaquam de Apol-line Leucadio. Optimo enim iure tam clara poetria ab artis poeticae deo tutelam sperare potuit. — Videmus igitur illa argumenta esse caduca. Alterum argumentum, ex quo Vries et alii effecerunt tune demum responsum illud misisse Phaonem, cum Sappho iam ad remedium dis-criminis plenum refugisset, sunt nostrae epistulae versus 169 sqq.: Nec mora, versus amor figit"9 lentissima Pyrrhae Pectora: Deucalion igne levatus erat. Hane legem locus ille tenet. Vir doctus100 enim sic ratiocinatur: «Deucalion igitur cum Pyrrham perdite amaret, deiecit sc de Leucate promunturio, nee tantum illaesus ex saltu evasit, sed etiam in ipso saltu faciendo amoris aestu est liberatus; amor autem transiit in pectus Pyrrhae, antea ,lentissimum‘, nam: Hane legem locus ille tenet. Similiter etiam Sappho postquam desiluit liberatur ipsa amore, qui lentissimum simul tangit Phaonis pectus; post saltum igitur votam Phoebo lyram datura est iam non amans, at vero amata, id quod testatur Sabiana illa Phaonis epistula, Ov. Am. 18. 34». Sed etiam hoc argumentum non est probabile: nam Sappho postquam saltu faciendo amoris aestu liberata est, Phaonem igitur amare desiit, Phoebo non propterea lyram donavit, quia Phaon ei litteras miserat, sed quia ,illaeso corpore pressit aquas“ atque incolumis manserat. Certo etiam statim post saltum deo illud donum dedit neque antea litteras Phaonis exspectavit, quem quod non amplius amavit, ei nequaquam curae fuit. Aliter autem se habet Lachmanni101 argumentum epistulae eiciendae, quod se in nomine ,furialis Erichtho1, quod in versu 139 legitur: Illuc mentis inops, ut quam furialis Erichtho Attigit — invenisse putavit. Vir enim ille divinus invenit Erichthus nomen apud solum Lucanum, Pharsalia libr. VI. vv. 507 sqq., ubi veneficam quandam Thessalicam 99 Vrics, 1. 1. p. 131 sq. 'J9 De hoc versu viele p. 8. ">» Vries, 1. 1. p. 133. 101 Kleinere Schriften zur dass. Philologie, vol. II., p. 57. designat, cuius ope Pompei Magni filius usus est ad exploranda belli fata; propterea ex Lucano in epistulam nostram translatum esse hoc nomen, imitatorem igitur Ovidii post Lučani aetatem vixisse affirmare non dubi-tavit.103 Sed nostro versu haec maga minime locum habere potest, quippe quae neminem, si Lučani verba sequimur, in amentiam amoris impulerit. Neque admitti potest poetam Sapphus epistulae, qui alioquin in rebus mythi-cis satis versatus videtur, talem inscitiam commisisse, ut Sapphonem nomi-nantem feccrit magam quandam, quae Pompei demum aetate vixerit. Itaque altera quaedam huius nominis femina, quae fortasse revera aetate Sapphus viguerit, intellegenda est; antiquitus enim iam cognitum fuisse ,Erichtho‘ nomen docet nos patera perantiqua herbipolitana, in qua feminae cuidam est adscriptum nomen EPIXQS}.10* Et ipse epistulae auctor hoc verbum de suo ingenio addere potuit. Propterea non putaverim probandam esse coniecturam Vriesei, qui quod in codice Francofurtano ,Enyo‘ legitur,10* pro ,Erichtho‘ illud nomen proposuit. Nam Enyus nomine nec aetate argentea nec posterioribus temporibus alia dea nisi bellica, quae ad hunc epistulae locum minime apte convenit, appellari solebat.105 In iis enim, quos Vries p. 137 ex Dracontii, quae fertur Orestis tragoedia, attulit, ver-sibus 497 sq.: Et Furiis augete malum mortale venenum; Torqueat auctores scelerum crudelis Enyo. Furiarum et Enyus nomina non, ut Vries vult, tarn coniuncta sunt, ut unum pro altero stare possit, sed duae plane diversae exhibentur notiones deam bellicam et Erinyn seorsum designantes. Respondit scilicet nutritor Orestis ad ea, quae Clytaemnestra supra praefata est, placidam quietem renuncians: V. 387 sq.: Quod vos sic minuit saevis Bellona duellis, Regis culpa fuit, qui exhausit civibus urbem.10“ Reicienda etiam est lectio ,impulit‘, quam Vries cum aliis plerisque editoribus pro ,attigit‘ v. 140 recepit. Nam ,impulit‘ in nullo libro manu scripto invenitur, contra ,attigit‘ in codicibus Francofurtanis et uno Mona-censi legitur107 et locis Ovidianis, quos epistulae scriptorem etiam alibi diligentissime esse imitatum notum est, defendi potest. 102 Qua in re Lachmannum sccuti sunt complures, Haupt (Opuse. I., p. 340), Riese (Pracf. in Ovid. tom. p. X), Hirt (Mus. Rhen. XXXII., p. 388. n. 2). ms Vlies, 1. 1. p. 136. 104 Codices Harleianus et Fuldcnsis exhibent .eritho', codices inferioris notae autem ,hericto‘ vel ,ericto‘ vel .Erinnis'. ">•'> Stat. Theb. VIII. 657 : «et face mutata bellum integrabat Enyo». Mart. Spec-tacul. 24 : «ne te decipiat ratibus navališ Enyo», ubi pro bello sive proelio ipso po-situm est. '»'■ Barbu, I. 1. p. 38. 107 Alii codices habent .Attulit* vel ,Actulit‘, quod Heinsius in .Abstulit' mutavit. Cf. Fast. 111. v. 201 : Intumuere Cures et quos dolor attigit idem. Her. IV. v. 49 sq.: Aut quas semideae Dryades Faunique bicornes. Numine contactas attonuere suo. Am. III. 1.64 : Iam nunc contacto magnus in ore sonus. Neque consentio cum Barbuio, qui lectionem ,eritho‘ mero errore pro ,erinys‘ a Iibrario quodam scriptam esse credidit, cuius oculi aberrantes in ultimam syllabam subsequentis ,topho‘ v. 141 incidissent.108 Nam ut omittam optimorum codicum auctoritatem, neque loci, quos ille vir doctus ad con-firmandam coniecturam attulit, quidquam valent, quia non simili modo usurpata est Erinys Met. IV. v. 490 sqq.: Obstitit infelix aditumque obsedit Erinys, Nexaque vipereis distendens brachia modis Caesariem excussit. — neque in eiusdem carminis versibus 506 sq.: Dumque pavent illi, vertit furiale venenum Pectus in amborum, precordiaque intima movit. Nostra enim Erichtho, quem attigerat, in amentiam amoris impulit, quod de illa Ovidii Furia ex versibus allatis intelligi non potest. Itaque persuasum habeo lectionem ,Erichtho*, cuius manifesta vestigia in duobus, ut dictum est, optimis codicibus reperiuntur, servandam esse. Nihil interest, hoc verbum non integrum ad nos pervenisse, sed in trunca lectione ,eritho‘ vel ,ericto‘ vel ,hericto‘, quod facillime habebimus explicatuin, si meminerimus codicum scribas verba graeca, imprimis parum nota et vulgata, saepissime perverse scripsisse. Nec praetermittendum est in codicibus Lucani similem scripturae discrepantiam eiusdem vocis occurrere, ut in Berolinensi a prima manu ,Erectho‘, in aliis ,Eritho‘ vel similia.109 Deinde Sapphus epistula etiam propterea iure in suspicionem adducitur, quia in ea Sappho TQißaöixfjg aaelytiag rea facta est, quod crimen non poetriae Mytileneae, sed meretricis Eressiae fuit. Ceterum Sappho se ipsa in hoc carmine tarn obscenam et lascivam ostendit, ut tantum absit, ut Phaonem ad amorem sui adducat, ut legenti maximum sui fastidium moveat. Pudicissima110 quidem non depingitur poetria etiam nonnullis aliis Ovidianorum poematum locis, velut: A. a. III. v. 331: Nota sit et Sappho, — quid enim lascivius illaf Rem. v. 761: Me certe Sappho meliorem fečit amicae. Trist. II. v. 365: Lesbia quid docuit Sappho, nisi amare puellas? 108 Barbu, 1. 1. p. 38. I0!> D. Naguiewski, 1. 1. p. 10. 110 Sapphoncm turpissimac cum puellis consuetuclinis iniuria accusari notum est; Ercssia cnim mcretrix ct Mytilcnaca poetria a comicis graecis eadcm persona facta et dilacerata est. Inde illae fabulae posteriorum poetarum. Cf. F. G. Welcker, Kleinere Schriften, II., p. 80—144. Sed oro, ut cum illis versihus comparentur foedissimi nostrae epistulac loci, qui sunt v. 15—20, v. 45—50, v. 127—134, v. 191—194, v. 201 sq. Non absurdius quidquam potest cogitari, quam ut Sappho talibus rebus, praecipue si narrat se turpissimo aliquo scelere socias et amicas suas amavisse, Phaonem ad amorem sui revocet. Huic argumento contra dici non potest similes locos etiam in ceteris Heroidum epistulis inveniri. Sunt sane lascivi, sed nequaquam tam obscoeni quam in nostro carmine. Ad hanc sententiam confirmandam liceat mihi omnes ceterarum epistularum versus paulo lasciviores hoc loco afferre: Her. II. 57 sq., 115 sq.; Her. III. 114; Iler. VII. 93 sq.; Her. XI. 39—46; Iler. XVI. 159—162, 221—224; Iler. XIX. 62—64; Her. XX. 63 sq- Denique Sapphus epistula etiam propterea offendit, quia poetria dilectum suum, praecipue eius formam nimiis laudibus afficit eumque praeter modum adulatur. Quam ob rem sermo multis locis ineptus et infacetus est, velut v. 21—24, v. 39 sq., v. 85—94. Blanditiae quidem etiam in aliis Ovidii epistulis leguntur, id cjuod ex ipsa huius generis carminum natura sequitur. Sed eae plerumque non sunt immodestae neque creberrimae. Excusantur quoque ea re, quot ut in ep. XVI. et XX. a viris amantibus dicuntur. Proferri autem possunt hi tantum loci: Her. IV. 35 sq.; Her. XII. 13 sq.; Her. XVI. 1391'1—148, 273 sq.; Her. XX. 55—62. 111 Versus 39—144 huius epistulae Ovidio vulgo abiudicari notum est. Sed hac de re subtilius agere abest a proposito meo. Carniopoli, Junio mense MDCCCXCV. V. Korun. Sehulnaehriehten. I. Personalstand. Am Schlüsse des Schuljahres 1894/95 bestand der Lehrkörper aus folgenden Mitgliedern : A. Für die obligaten Lehrfächer. Name und Charakter Ordl-nat'iiiH in der CI. Lehrfach und Classe ~ fl a v v n II 1 Josef Hubad, k. k. Director und Lieutenant a. D., Mitglied des k. k. Bezirkssehulrathes. — Geographie I. — Mathematik I., II. — Naturgeschichte 1., 11. 13 2 Franz Novak, k. k. Professor, Cu-stos der Gymnasial- und der Schülerbibliothek. II. Latein II. — Deutsch II. — Slo-venisch I., 11. 17 3 Valentin Korun, k. k. wirkl. Gymnasiallehrer, Custos der geographischen Lehrmittelsammlung, leitet die Jugendspiele. I. Latein I. — Deutsch I. — Geographie und Geschichte II. 16 4 Franz Perne, prov. Religionslehrer, Stadtpfarr-Cooperator. — Religion I., II. 4 B. Für die nichtoblig-aten Fächer. Kalligraphie in 2 Abth., 2 St. w., lehrte k. k. Gymnasialprofessor Franz Novak. 5. Gesang in 2 Abth., 2 St. w., lehrte Johann Pezdič, Oberlehrer der Knaben-Volksschule und Mitglied des k. k. Landesschulrathes. 6. Zeichnen, 1. Curs zu 2 St. w., lehrte Heinrich Podkrajšek, Lehrer der Knaben-Volksschule. Aushilfsdiener: Franz Gabrič. II. Lehrverfassung. Der Lectionsplan schließt sich an den allgemeinen Lehrplan (Minist.-Vdg. vom 26. Mai 1884, Z. 10.128; dazu Art. 2 des Minist.-Erl. vom 2. Mai 1887, Z. 8752, Minist.-Erl. nebst Minist.-Vdg. vom 14. Jänner 1890, Z. 370, Minist.-Erl. vom 30. September 1891, Z. 1786, Minist.-Erl. und Vdg. vom 24. Mai 1892, Z. 11.732, Minist.-Erl. vom 6. Juli 1892, Z. 11.297, und vom 20. August 1892,' Z. 17.616) an. Hinsichtlich der Unterrichtssprache gelten die mit hohem Minist-Erlasse vom 22. Juli 1882, Z. 10.820, bestimmten Normen: a) In der I. und II. Classe ist das Slovenische die Unterrichtssprache für alle Lehrgegenstände mit theihveiser Ausnahme des deutschen Sprachfaches; auf letzteres entfallen 4 wöchentliche Lehrstunden. b) In der III. und IV. Classe ist das Deutsche die Unterrichtssprache für die Lehrgegenstände «Deutsch» und «Griechischs. Bei der Übersetzung aus Caesar in der IV. Classe kann neben der slovenischen auch die deutsche Sprache in Anwendung kommen. Wöchentliche Stundenzahl für das Deutsche in der III. Classe 3, in der IV. Classe 4. c) In den relativ obligaten oder freien Lehrfächern ist die Unterrichtssprache (mit Ausnahme des Gesanges) die deutsche, die Terminologie überhaupt in beiden Sprachen zu geben. In den Oberclassen wird zufolge Erlasses des hohen k. k. Ministeriums für Cultus und Unterricht vom 30. Juli 1894, Z. 17.615, die deutsche Unterrichtssprache eingeführt werden. A. Obligate Lehrfächer. I. Classe. 1.) Religion, 2 Stunden: Katholischer Katechismus. Vom Glauben, von den Geboten, Sacramenten und Sacramentalien. 2.) Latein, 8 Stunden: Formenlehre der wichtigsten regelmäßigen Flexionen, eingeübt an latein.-slov. und slov.-latein. Übersetzungsbeispielen aus dem Übungsbuche, später häusliches Aufschreiben der in der Schule durchgenommenen Übersetzungen. — Memorieren der Paradigmen und Vocabeln. — Wöchentlich 1 Com-position von 1/a Stunde. 3.) Deutsch, 4 Stunden: Empirische Erklärung der Elemente des einfachen und zusammengesetzten Satzes. — Die Formenlehre parallel mit dem slov. und latein. Unterrichte. Einübung der starken Verba gelegentlich der Lectüre. — Lesen, Sprechen, Nacherzahlen und Vortragen memorierter poetischer und prosaischer Stücke. — Schriftliche Übersetzungen aus dem Slovenischen ins Deutsche. Im 2. Semester mitunter schriftliche Wiedergabe erklärter Lesestücke. — Monatlich zwei Arbeiten, abwechselnd Schul- und Hausarbeiten. 4.) Slovenisch, 3 Stunden: Regelmäßige Formenlehre. — Der einfache, bekleidete und einfach zusammengesetzte Satz. — Lesen, Nacherzählen. — Alle 14 Tage ein schriftlicher Aufsatz erzählenden, erzählend-beschreibenden oder grammatischen Inhaltes. 5.) Geographie, 3 Stunden: Anschauliche Vermittelung der geographischen Grundvorstellungen. Die Tagesbahnen der Sonne in Bezug auf das Schul- und Wohnhaus in verschiedenen Jahreszeiten; hienach Orientierung in der wirklichen Umgebung, auf der Karte und am Globus. Beschreibung und Erklärung der Beleuchtungs- und Erwärmungsverhältnisse innerhalb der Heimat im Verlaufe eines Jahres, soweit sie unmittelbar von der Tageslänge und der Sonnenhöhe abhängen. — Hauptformen des Festen und Flüssigen in ihrer Vertheilung auf der Erde, sowie die Lage der bedeutendsten Staaten und Städte bei steter Übung und Ausbildung im Kartenlesen. Versuche im Zeichnen der einfachsten geographischen Objecte. 6.) Mathematik, 3 Stunden. Arithmetik: Das dekadische Zahlensystem. Römische Zahlzeichen. Die vier Grundoperationen mit unbenannten und einfach benannten, ganzen und Decimalzahlen. Das metrische Maß- und Gewichtssystem. Das Rechnen mit mehrfach benannten Zahlen. Theilbarkeit der Zahlen, Zerlegung in Primfactoren. Die einfachsten Vorübungen für das Rechnen mit gemeinen Brüchen, einschließlich des Aufsuchens des gemeinschaftlichen Maßes und Vielfachen. — Geometrische Anschauungslehre (2. Sem ; mit der Arithmetik abwechselnd): Die Grundgebilde. Gerade, Kreis; Winkel und Parallelen. Die einfachsten Eigenschaften des Dreieckes. — In jeder Conferenzperiode eine schriftliche Schularbeit. 7.) Naturgeschichte, 2 Stunden: Anschauungsunterricht. Die ersten sechs Monate des Schuljahres: Thierreich, und zwar Säugethiere und Insecten in entsprechender Auswahl. — Die vier letzten Monate des Schuljahres: Pflanzenreich. Beobachtung und Beschreibung einer Anzahl von Samenpflanzen verschiedener Ordnungen nach ihren wichtigeren Merkmalen, vergleichende Betrachtung derselben behufs Auffassung ihrer Verwandtschaft. II. CUvfssso. 1.) Religion, 2 Stunden. Liturgik: Katholischer Cultus, kirchliche Personen, Orden, Geräthe, Handlungen und Zeiten. 2.) Latein, 8 Stunden: Ergänzung der regelmäßigen Formenlehre; die wichtigsten Unregelmäßigkeiten in Declination, Genus und Conjugation. Erweiterung der syntaktischen Formen. Accus, cum inf., nom. c. inf. und ablat. absol., eingeübt wie in der I. CI. — Memorieren und häusliches Präparieren wie in der I. CI. — Monatlich drei Compositionen mit halb- bis dreiviertelstündiger Arbeitszeit und ein Pensum. 3.) Deutsch, 4 Stunden: Wiederholung und Ergänzung der Formenlehre, namentlich systematische Behandlung der starken Verba. Empirische Behandlung des zusammengezogenen und zusammengesetzten Satzes. Systematische Durchnahme der orthographischen Regeln. Interpunctionslehre. — Lectüre wie in der I. CI. — Schriftliche Arbeiten wie in der I. CI., doch vorwiegend Nacherzählungen. 4.) Slovenisch, 2 Stunden: Ergänzung der Formenlehre. Ausführliche Behandlung des Verbums. Der zusammengesetzte und abgekürzte Satz. Interpunctionslehre. — Lesen, Nacherzählen, Memorieren. — Schul- und Hausaufgaben wie in der I. CI. 5.) Geographie und Geschichte, 4 Stunden. Geographie (2 St.): Asien und Afrika nach Lage und Umriss, in oro-hydrographischer und topographischer Hinsicht unter Rücksichtnahme auf die klimatischen Zustände, soweit letztere aus den Stellungen der Sonnenbahn zu verschiedenen Horizonten erklärt werden können. Der Zusammenhang des Klimas mit der Vegetation, den Producten der Länder und der Beschäftigung der Völker ist nur an einzelnen naheliegenden und ganz klaren Beispielen zu erläutern. — Europa: Übersicht nach Umriss, Relief und Gewässern. Die Länder Südeuropas und des britischen Inselreiches nach den bei Asien und Afrika angedeuteten Gesichtspunkten. — Übungen im Entwerfen einfacher Kartenskizzen. — Geschichte (2 St.): Alterthum. Ausführliche Darstellung der Sagen. Die wichtigsten Begebenheiten, hauptsächlich aus der Geschichte der Griechen und Römer. 6.) Mathematik: Arithmetik: Erweiterte Übungen über Maße und Vielfache. Zusammenhängende Darstellung und Durchübung der Bruchrechnung. Verwandlung von Decimalbrtichen in gemeine Brüche und umgekehrt. Die Hauptsätze Uber Verhältnisse und Proportionen. Die einfache Regeldetri mit Anwendung der Proportionen und der Schlussrechnung. Die Procent- und die einfache Zinsenrechnung. — Geometrische Anschauungslehre: Strecken- und Winkelsymmetrale. Congruenz der Dreiecke nebst Anwendungen. Die wichtigsten Eigenschaften des Kreises, der Vierecke und Vielecke. 7.) Naturgeschichte: Die ersten sechs Monate des Schuljahres: Thierreich, und zwar: Vögel, einige Reptilien, Amphibien und Fische. Einige Formen aus den übrigen Abtheilungen der wirbellosen Thiere. — Die vier letzten Monate des Schuljahres: Pflanzenreich. Fortsetzung des Unterrichtes der ersten Classe durch Vorführung anderer Samenpflanzen und durch Anbahnung des Verständnisses ihrer systematischen Gruppierung. Einige Sporenpflanzen. Übersicht der Vertheilung der obligaten Lehrfächer nach den einzelnen Classen und wöchentlichen Stunden. Lehrgegenstand I. II. Zusammen Religionslehre 2 2 4 Latein 8 8 16 Deutsch 4 4 8 Slovenisch 3 2 5 Geographie und Geschichte 3 4 7 Mathematik 3 3 6 Naturgeschichte 2 2 4 Zusammen . . . 25 25 50 B. Freie Lehrgegenstände. 1. Kalligraphie. I. Abth., 1 St.: Current- und Lateinschrift nach Greiners Schreibmethode. Häusliche Übungen und monatlich eine Probeschrift. — Schülerzahl: im I. Sem. 32, im II. Sem. 26. II. Abth., 1 St.: Wiederholung der deutschen und lateinischen Schrift; Rundschrift (rundes, halbgerundetes, geschweiftes Alphabet, laufende Rundschrift, freie Formen — einfache runde und verzierte, Doppelbuchstaben, Ligaturen, Satzzeichen, Ziffern, Übungen mit einfacher und doppelter Rundschriftfeder) nach Sonneckens Unterrichtsmethode. Häusliche Übungen und Probeschriften wie in der I. Abth. — Schülerzahl: im I. Sem. 50, im II. Sem. 50. 2. Gesang-. Im Gesänge wurden 45 Schüler der I. Classe und 39 Schüler der II. Classe, im ganzen 84 Schüler in je 1 wöchentlichen Stunde per Classe unterrichtet. Dem Unterrichte wurde das Werk «Vaje v petji» von A. Nedved zugrunde gelegt. Die Lehre von den Tonzeichen, vom Takt und Tempo wurde durchgenommen, Körperhaltung und Athmen besprochen, die Tonleiter und Intervalle geübt, wie Vocalisation und Dynamik beachtet. Da nahezu ein Drittel der Schüler in der Mutation begriffen ist und ausgesprochene Tenore und Bässe unter ihnen nicht Vorkommen, konnte nur ein-und zweistimmig gesungen werden. Der heil. Schulmesse wegen wurde das Kirchenlied stark gepflegt. 3. Zeichnen. I. Curs. Die geometrische Formenlehre, Combinationen ebener geometrischer Gebilde, das geometrische Flachornament in Ausführung mit Blei und Feder in zwei Farben, einfache Flächenverzierungen nach Tafelvor/.eichnungen. Massenunterricht: Besuch im I. Sem. 42, im II. Sem. 40 Schüler. III. Lehrbücher, welche im Schuljahre 1894/95 dem Unterrichte in den obligaten Lehrfächern zugrunde gelegt wurden. Lehrgegenstand I. Classe II. Classe Religion Lesar, katekizem. Lesar, liturgika. Latein Kermavner, latinska slovnica. Wiesthaler, latinsko-slovenske vadbe za I. gimn. razred, 2. natis. Kermavner, wie I. Wiesthaler, latinsko-slovenske vadbe za II. gimn. razred. Deutsch Willomitzer, Gramm., 5. Aufl. Prosch und Wiedenhofer, Lesebuch, I., 2. Aufl. 1890. Willomitzer, wie I. Prosch u. Wiedenhofcr, Lesebuch, II. Slovenisch Šket-Janežič, slov. slovnica, 6. natis. Scet, čitanka, I. Sket-Janežič, wie I. Sket, čitanka, II. Geographie und Geschichte Jesenko, zemljepis, I., 2. natis. Kozenn, Schulatlas, II., 35. Aufl. Jesenko, zemljepis za II. in III. razred. Jesenko, občna zgodovina, I. Kozenn, Schulatlas. Putzger, histor. Schulatlas. Mathematik Močnik, aritmetika za nižje gimnazije, poslov. J. Celestina, I. del. Močnik, geometrija za nižje gimnazije, poslov. J. Celestina, I. Močnik, wie I., dazu Močnik, geometrija za nižje gimnazije, II. Naturgeschichte Pokorny-Erjavec, živalstvo. Pokorny-Tušek, rastlinstvo. Pokorny-Erjavec, živalstvo. Pokorny-Tušek, rastlinstvo. IV. Lehrmittelsammlungen. A. Lehrerbibliothek (unter der Obsorge des Professors Franz Novak). a) Durch Ankauf. Österr. Literaturblatt, 4. Jahrg. — Zeitschrift für die österr. Gymnasien, 46. Jahrg. — Zeitschrift für das Realschulwesen, 20. Jahrg. — Archiv für slav. Philologie, 17. Bd. — Österr. Mittelschule, 9. Jahrg. — Zeitschrift für den deutschen Unterricht, 9. Jahrg. — Deutsche Rundschau für Geographie und Statistik, 17. Jahrg. — Jahrbuch der Naturwissenschaften, 9. Jahrg. — Österr. bot. Zeitschrift, 1895. — Argo, 3. und 4. Jahrg. — Ljubljanski Zvon, 1895. — Dom in Svet, 1895. — Werke der Matica Slovenska, 1895. — Lübker, Reallexikon des dass. Alterthums, Leipzig 1891. — Stowasser, lat. deutsch. Schulwörterbuch, Prag-Wien 1894. — Sanders, Fremdwörterbuch der deutschen Sprache, Leipzig 1893. — Sanders, Fremdwörterbuch, 2 Bde., Leipzig 1891. — Janežič-Bartel, deutsch-slov. Handwörterbuch, Klagenfurt 1889. — Janežič-Hubad Fr., slov.-nemäki slovar, Celovec 1893. — Gude, Erläuterungen deutscher Dichtungen, 5 Bde., Leipzig 1891—1893. — Kleyer-Sachs, Lehrbuch der ebenen Elem.-Geom., Stuttgart 1882. — Kleyer-Seipp, Lehrbuch der räumlichen Elem.-Geom., Stuttgart 1884. — Instructionen für den Unterricht an den Gymnasien, Wien 1884. — Weisungen zur Führung des Schulamtes an den Gymnasien, 2 Aufl., Wien 1891. — Hiibl, Handbuch ftir Directoren etc., Prag 1878. — Dr. Edler v. Marenzeller, Normalien für die Gymnasien und Realschulen in Österreich, Wien 1889. b) Durch Geschenke. Vom hohen k. k. Ministerium für Cultus und Unterricht: Gesammt-Verzeichnis der Lehr- und Hilfsmittel, Apparate und Modelle für den Zeichenunterricht an Mittelschulen, Lehrer- und Lehrerinnen-Bildungsanstalten und Illustrierter Katalog der für den Zeichenunterricht an den genannten Anstalten zulässigen Gips- und Thonmodelle. — Wandtafel der vor- und frühgeschichtlichen Denkmale aus Österreich-Ungarn nebst erläuterndem Texte. B. Schülerbibliothek. a) Durch Ankauf. Der gute Kamerad, illustr. Knabenzeitung, 9. Jahrg. — Hoffmann Fr., Jugendbibliothek, 100 Bdchen. — Schmid Christ, v., Ausgewählte Erzählungen für die Jugend, 36 Bdchen. — Andrej Hofer, Junaški vodja Tirolcev 1. 1809, in 2 Exempl. Brezovnik A., Zvončeki, in 2 Exempl. — Erjavec Fr., Domače in tuje živali, L, II. — Hoffmann Fr.: Bog pomaga, Čas je zlato, Kako vzgaja usoda, Kar Bog stori etc., Peter Prostak. — Hrovat P. Fl., Kranjska mesta. — Hrovjič S., Princ Evgenij Savojski. — Hubad Fr., Pripovedke za mladino, I.—III. — H. F., Nikolaj Zrinjski. — Knjižnica družbe sv. Cirila in Metoda, II. (4 Exempl.), V. (2 Exempl ), VII. (2 Exempl.), IX. (4 Exempl.). — Kosi A , Zab. knjižnica, I., II. — Levec Fr., Erjavčevi izbrani spisi, I. — Malavašič Fr., Oče naš — Pomladni glasi, II., lil. — Pravljice: Obuti maček, Pepelka, Ribičev sin, Rudeča kapica, Snegulčica, Trnjeva rožica. — Schmid Kr.: Dobra hči Evstahija, Evstahij, Mladi samotar, Timotej in Filemon — Spisi Krištofa Schmida (Novo mesto, Krajec), I., III.—V., VII.— X. — Tomšič I, Peter Rokodelčič. — Vrtec in 2 Exempl. b) Durch Geschenke. Vom Herrn R. Murgel, k. k. Hauptsteueramts-Controlor in Rudolfswert, 1 Werk. — Vom Herrn J. Oblak, Cooperator in Laibach, 16 Bde. und 74 Hefte. — Vom Herrn F. Knižek, Cooperator in Preserje, 16 Hefte. —• Vom Herrn L. Stiasny, Lehrer in Radmannsdorf, 1 Bd. — Vom Herrn L. Rožman, Exposit in Hrastje, 45 Bde. und 48 Hefte. — Vom Herrn M. Kotnik, Curat in Voglje, 12 Bde. und 381 Hefte. — Von den Primanern Al. Cvenkel je 1 Heft. C. Das naturhistorische Cabinet. a) Durch Ankauf. 1.) Säugethiere 11. — 2) Vögel 46. — 3.) Reptilien 3. — 4.) Fische 8. — 5.) Insecten: 300 Schmetterlinge, — ferner 40 Präparatengläser und 105 zoologische und botanische Wandtafeln. b) Durch Geschenke. Laut Erlasses des hochlöblichen k. k. Landesschulrathes für Krain vom 28. August 1894, Z. 2354, wurden seitens des k. k. Staats-Untergymnasiums zu Laibach dem hiesigen Staatsgymnasium überlassen: 69 mineralogische Doubletten (durchgehends Schülergeschenke), 4 Muscheln und 51 Versteinerungen (ein Geschenk des Herrn J. Lego, Beamter des Museums in Prag). — Vom Herrn Dr. med. univ. Eduard Globočnik 1 Kopfskelet und 1 Handskelet. — Vom Herrn Bürgermeister Karl Šavnik 1 Hornviper. — Vom k. k. Aichmeister Herrn J. Cof 71 Mineralien. — Vom k. k Militär-Curaten Herrn J. Jaklič 1 Riesenschlange. — Vom Herrn Custos und Professor Alfons Müllner 214 Mineralien. — Vom Herrn Lehrer Fr. Luzner 1 schwarze Viper, 1 Ringelnatter und 1 österreichische Natter. — Vom Herrn Eduard Dolenz 6 Vögel. — Vom Herrn Konrad Paulin 4 Vögel. — Vom Herrn C. Jekovec 8 Muscheln. — Von den Schülern der II. Classe: J. Brolih und R. Marenčič je 1 Vogel, Fr. Potočnik 12 Versteinerungen, J. Ter-dina 10 Muscheln. — Von den Schülern der I. Classe: A. Cvenkel 2 Vögel und 2 Mineralien, A. Rihteršič 1 Koralle, G. Sajovic 2 Vögel. Gegenwärtiger Stand der Sammlung. I. Zoologie: A. Wirbelthiere 89. B. Wirbellose Thiere 323. C. Skelette 2. II. Mineralogie und Geologie: 307 Stücke. III. Abbildungen: 105. D. Geographische Lehrmittel. Durch Ankauf: 10 Landkarten. — 1 Globus. — 1 Tellurium. — 1 Menschenrassentafel. — 1 Glavne oblike zemeljskega površja. — Gegenwärtiger Stand: 14 Stücke. V. Statistik der Schüler. Classe Zusammen I. II. 1.) Zahl. Zu Anfang 1894/95 81 54 Während des Schuljahres eingetreten 6 5 Im ganzen also aufgenommen 87 59 146 Darunter: Neu aufgenommen, und zwar: aufgestiegen 74 53 127 Repetenten 7 6 13 Wieder aufgenommen, und zwar: aufgestiegen — — — Repetenten, freiw 2 — 2 Während des Schuljahres ausgetreten 8 3 11 Schülerzahl zu Ende 1894/95: 135. Darunter: Öffentliche Schüler 79 56 Privatisten — — 2.) Geburtsort (Vaterland). Krainburg 14 6 Krain sonst 60 48 Kärnten 2 1 Küstenland 2 1 Steiermark 1 — Summe . 79 56 135 3.) Muttersprache. Slovenisch 78 56 134 Deutsch 1 — 1 Summe 79 56 135 4.) Religionsbekenntnis. Katholisch des lat. Ritus 79 56 Summe 79 56 135 5.) Lebensalter. 10 Jahre 2 — 11 15 1 12 » 21 7 13 » 17 16 14 » 17 21 15 » 5 6 16 » 1 4 17 * — 1 18 » 1 — Summe 79 56 135 Classe Zusammen I. II. 6.) Nach dem Wohnorte der Eltern. Ortsangehörige 18 8 Auswärtige ■ 61 48 Summe 79 56 135 7.) Classification. Zu Ende des Schuljahres 1894/95 : I. Fortgangsclasse mit Vorzug 19 15 I. » 41 30 Zu einer Wiederholungsprüfung zugelassen . . . 6 6 II. Fortgangsclasse . . 11 4 III. Fortgangsclasse — 1 Zu einer Nachtragsprüfung krankheitshalber zu- gelassen 2 — Ausserordentliche Schüler — Stimme 79 56 135 8.) Geldleistungen der Schüler. Das Schulgeld zu zahlen waren verpflichtet: im 1. Semester 28 10 im 2. Semester 11 9 Zur Hälfte waren befreit: im 1. Semester — — im 2. Semester — — Ganz befreit waren: im 1. Semester 53 43 im 2. Semester 68 50 Das Schulgeld betrug im ganzen: 420 150 im 1. Semester fl. im 2. Semester » 165 135 Zusammen . .fl. 585 285 870 Die Aufnahmstaxen betrugen » 178-50 8-40 Die Lehrmittelbeiträge betrugen » 85'— 59-— Die Taxen für Zeugnisduplicate betrugen . . » — — Summe 26350 67-40 330-90 9.) Besuch in den relat.-oblig. und nichtobligaten Gegenständen. Kalligraphie I. Curs 26 50 76 Freihandzeichnen I. » 27 13 40 Gesang !• » 45 39 84 io.) Stipendien. 5 5 10 Gesammtbetrag der Stipendien fl- 345-30 289'336 634'635 VI. Chronik. Seine k. und k. Apostolische Majestät haben mit Allerhöchster Entschließung vom 21. Juli 1894 die Errichtung des Staatsgymnasiums in Krainburg mit Beginn des Schuljahres 1894/95 allergnädigst zu genehmigen geruht. Zufolge Erlasses des hohen k. k. Ministeriums für Cultus und Unterricht vom 30. Juli 1894, Z. 17.615, wurde das Staatsgymnasium im heurigen Schuljahre laut Kundmachung des hochlöblichen k. k. Landesschulrathes für Krain vom 22. August 1894, Z. 2184, vorerst mit den zwei untersten Classen activiert und wird in den folgenden Schuljahren durch Hinzufügung je einer nächsthöheren Classe successive zu einem vollständigen Gymnasium ausgestaltet werden. Hinsichtlich der Unterrichtssprache haben an den vier Unterclassen die Bestimmungen des Erlasses des h. Ministeriums für Cultus und Unterricht vom 22. Juli 1882, Z. 10.820, Anwendung zu finden, während an den Oberclassen die deutsche Unterrichtssprache eingeführt wird. Mit Rücksicht auf das durch die sprachliche Einrichtung vermehrte Unterrichtsbedürfnis hat der Lehrkörper der Anstalt nach deren vollständigen Ausgestaltung aus dem Director, dem Religionslehrer und 11 wirklichen Lehrern zu bestehen. Für dieses Schuljahr wurden der Anstalt Lehrkräfte anderer Lehranstalten nur zur Dienstleistung zugewiesen, und zwar der Professor des k. k. Staats-Untergymnasiums zu Laibach Josef Hubad, der zugleich mit der provisorischen Leitung betraut wurde, dann der Professor des Staatsgymnasiums in Rudolfswert Franz Novak und der für klassische Philologie und Slovenisch lehrbefahigte Supplent der Staats-Oberrealschule in Laibach Valentin Korun. Für die Besorgung des Religionsunterrichtes wurde der Stadtpfarrcooperator Franz Perntž, welcher die Lehrbefähigung für den Religionsunterricht an Gymnasien besitzt, als provisorischer Religionslehrer decretiert. Um das Gymnasium mit den erforderlichen Lehrmitteln zu versehen, bewilligte das h. k. k. Ministerium für Cultus und Unterricht für die Anschaffung der Lehrmittel und einer Anzahl von geeigneten Jugendschriften den Betrag von 420 fl. und wurden Doubletten einiger naturhistorischer Objecte seitens des k. k. Staats-Untergymnasiums zu Laibach überlassen. Mit dem Erlasse vom 6. September 1894, Z. 20.723, hat das h. Unterrichts-Ministerium dem Supplenten Valentin Korun für das Schuljahr 1894/95 neben seiner Substitutionsgebür eine Remuneration von 200 fl. bewilliget. Mit dem Erlasse des hochlöbl. Landesschulrathes vom 16. October 1894, Z. 2667, wurde dem Professor und prov. Leiter Josef Hubad die zweite Quin-quennalzulage verliehen. Seine Excellenz der Herr Minister für Cultus und Unterricht hat mit dem Erlasse vom 20. Mai 1895, Z. 10.665, dem zur Dienstleistung zugewiesenen Professor des Staatsgymnasiums in Rudolfswert Franz Novak vom 1. September 1895 ab eine Lehrstelle am Staatsgymnasium in Krainburg verliehen, den Supplenten Valentin Korun mit der Rechtswirksamkeit vom 1. September 1895 zum wirklichen Lehrer an der Anstalt ernannt und angeordnet, dass für eine dritte mit dem Schuljahre 1895/96 zu besetzende wirkliche Lehrerstelle, und zwar für klassische Philologie, der Concurs ausgeschrieben werde. Zum Director der Anstalt haben Seine k. und k. Apostolische Majestät mit Allerhöchster Entschließung vom 27. Mai 1895 den zur Dienstleistung zugewiesenen und mit der interimistischen Leitung der Anstalt betrauten Professor am Staats-Untergymnasium in Laibach Josef Hubad mit der Rechtswirksamkeit vom 1. Sept. 1895 ab allergnädigst zu ernennen geruht. (Min.-Krlass ddto. 3. Juni 1895, Z. 12.762.) Die Aufnahmsprüfungen für die I. Classe wurden am 17. September abgehalten. Das Schuljahr wurde am 18. September mit dem heiligen Geistamte eröffnet. Hierauf versammelte sich die studierende Jugend in einem Lehrzimmer, woselbst der Berichterstatter der studierenden Jugend die Bedeutung der Eröffnung des Gymnasiums ans Herz legte und ein dreimaliges Hoch auf Seine Majestät den Kaiser ausbrachte, in welches alle Anwesenden begeistert einstimmten. Am 4. October feierte das Gymnasium das Allerhöchste Namensfest Seiner Majestät unseres allergnädigsten Kaisers Franz Josef I. durch einen solennen Schul-gottesdienst mit Absingung der Volkshymne am Schlüsse und in gleicher Weise am 19. November das Allerhöchste Namensfest Ihrer Majestät der Kaiserin Elisabeth. Dem vorgeschriebenen Gottesdienste an Sonn- und Feiertagen, in der wärmeren Jahreszeit überdies an Dienstagen und Freitagen, wohnten die Gymnasialschüler unter Aufsicht in der Pfarrkirche bei. Zur heiligen Beicht und Communion gingen die Schüler dreimal im Jahre. Das erste Semester wurde am 9. Februar geschlossen, das zweite am 13. Febr. begonnen. Am 13. Juni betheiligte sich das Gymnasium an der feierlichen Frohnleich-nams-Procession. Am 24. October und am 22., 23., 24. April inspicierte der k. k. Landesschul-inspector Herr Josef Šuman die Anstalt und unterzog auch sämmtliche Schüler-aufgaben-Theken einer Revision. Am 11. Juni besichtigte der Fachinspector für den Zeichenunterricht, Herr Prof. Lukas, die Schülerzeichnungen. Der Gesundheitszustand der Schüler war ein befriedigender. Der Unterricht musste nur in der Zeit vom 18. bis 22. December wegen einer mehrfach unter den Schülern aufgetretenen Erkrankung der Augenbindehaut unterbrochen werden. Der Schluss des Schuljahres erfolgte am 13. Juli. Nach einem gemeinschaftlichen Dankgottesdienste in der Pfarrkirche wurden den Schülern die Zeugnisse vertheilt und darauf die Schüler entlassen. VII. Wichtige Erlässe der k. k. Unterrichtsbehörden. 1.) Erlass des h. k. k. Finanzministeriums vom 7. October 1894, Z. 20.006, betreffend die Anschaffung von zur Einschmelzung bestimmter Münzen für die Münzensammlungen der Mittelschulen. 2.) L. Sch. R.-Erlass vom 17. October 1894, Z. 2921, genehmigt die Einführung des Unterrichtes in Kaligraphie. 3.) Erlass des h. k. k. Ministeriums für Cultus und Unterricht vom 28sten October 1894, Z. 24.646, gestattet die Einführung des unobligaten Gesangs- und Zeichenunterrichtes. 4.) Erlass des hohen k. k. Ministeriums für Cultus und Unterricht vom 28. November 1894, Z. 18.637, betreffend die Mehrleistungsgebüren den Supplenten an Staatsmittelschulen. 5.) Erlass des h. k. k. Ministeriums für Cultus und Unterricht vom 3. Februar 1895, Z. 9511/94, betreffend die Vorprüfungen der Maturanten. 6.) Note des h. k. k. Handelsministeriums vom 27. Februar 1895, Z. 8404, betreffend die Fahrbegünstigung auf der Ostrau-Friedländer Eisenbahn. 7.) Erlass des h. k. k. Ministeriums für Cultus und Unterricht vom 12. März 1895, Z. 27.638 ex 1894, ertheilt Weisungen inbetreff der Gesundheitspflege. 8.) Erlass des h. k. k. Ministeriums für Cultus und Unterricht vom 22. März, Z. 6362, bewilligt die Herausgabe des Jahresberichtes für das Schuljahr 1894/95. 9.) Erlass des h. k. k. Ministeriums für Cultus und Unterricht vom 18. Juni 1895, Z. 11.772, setzt den Schuljahrschluss auf den 13. Juli an. VIII. Gesundheitspflege. Mit der Pflege der Jugendspiele wurde ein viel versprechender Anfang gemacht. Der löbliche Gemeinderath hatte nämlich eine Eingabe der Gymnasial-leitung in voller Würdigung der Wichtigkeit der Jugendspiele mit der Zuschrift vom 24. October 1894, Z. 993, freundlichst dahin erledigt, dass er die große Hutweide «Gehsteig» der Gymnasialjugend als Spielplatz unentgeltlich zuwies, für welchen schulfreundlichen Beschluss ihm die Direction den gebürenden Dank ausspricht. Die Jugendspiele leitete der k. k. wirkliche Gymnasiallehrer Herr Valentin Korun mit großem Eifer und anerkennenswertem Erfolge. Im Herbste wurde einmal in der Woche gespielt, wenn es die Witterung gestattete. Regelmäßig aber wurde mit den Spielen erst im Mai begonnen, da die Witterung Aprils dazu nicht günstig war. Gespielt wurde an Mitwochen und Samstagen nachmittags, und zwar im Mai von 41/a bis 61/a Uhr, im Juni und Juli aber von 51/2 bis 6l/a Uhr. Mitunter wurden auch kleine Ausflüge in die Umgebung gemacht, wobei sich die Jugend au geeigneten Plätzen mit Spielen unterhielt. In diesen Fällen betrug die Spielzeit gewöhnlich drei Stunden. Die Schüler jeder Classe waren nach der Größe in zwei, oder wenn die Zahl der Theilnehmer größer war, in drei Spielgruppen eingetheilt, und jede Gruppe leitete ein Schüler als Spielordner. Weil wegen Mangels an entsprechenden Räumen der Turnunterricht heuer nicht ertheilt werden konnte, pflegte man bei den Jugendspielen vielfach die freien Leibesübungen, wobei auf eine anstandsvolle Haltung, schönen Gang und stramme Ordnung beim Marschieren ein besonderes Gewicht gelegt wurde. So verwendete man fast jedesmal zu Beginn der Spiele einige Minuten auf Leibesübungen, was nicht ohne sichtbaren Erfolg blieb. Die Spiele wählten sich theils die Schüler selbst, theils bestimmte sie in entsprechender Abwechslung der beaufsichtigende Lehrer, wobei ihm als Leitfaden Dr. Eitners Buch «Die Jugendspiele» diente. Gespielt wurden folgende Spiele: Kettenreißen, Geier und Henne, Katze und Maus, Jakob, wo bist du? Königsball, Plumpsack, Kreisball, Berühren der Hüte, Schlagball, Wettkampf mit dem Balle, Fuchs zum Loche, Urbär, Hink-kampf, Räuber und Gendarmen. A p. den Jugendspielen nahmen durchschnittlich bei 80 Schüler theil; Spiel tage gab es 20. Den Leiter der Jugendspiele unterstützten mit Eifer und Geschick folgende Schüler als Spielordner: Pavlin Johann, Dolinar Josef, Grošelj Michael (II. Classe), Cimerman Milan (I. Classe). Gebadet wurde des ungünstigen Wetters wegen nur viermal, und zwar im Kankerflusse. IX. Unterstützungswesen. 1.) An Stipendien bezogen 10 Schüler fl. 634-636. 2.) Der Gymnasial-Unterstützungsfond hat die Unterstützung wahrhaft dürftiger und fleißiger Schüler durch Betheilung mit Lehrmitteln, durch Aushilfen in Krankheitsfallen u. s. w. zum Zwecke. Übersicht der Gebarung im Schuljahre 1894/95. A. Einnahmen. a) Unterstützungsspende der löblichen krainischen Sparcasse . fl. 150 — b) Unterstützungsspende des hohen krainischen Landtages . . »100- — c) Spenden der P. T. Wohlthäter..............................» 726'— d) Spende der P. T. Theilnehmer der Decanatsconferenz in Krainburg ............................................» 23'— e) Schülerbeiträge* ............................................ 11'61 Summe . . 11. 101061 B. Ausgaben. a) Für Kleidung .............................................fl. 92'58 b) Für Lehrbehelfe (Bücher, Theken, Papier etc.).............» 374' — c) Quartiergeldbeiträge .....................................» 196' — Summe . . fl. 662 58 Nach Abzug der Ausgaben per fl. 662'58 von obigen Einnahmen per fl. 1010 61 ergibt sich ein barer Rest von fl. 348'03, welcher zunächst zum Ankaufe von Schulbüchern für das Schuljahr 1895/96 verwendet werden wird. Verzeichnis der P. T. Spender für den Unterstützungsfond und ihre Beitragsleistungen. Boncelj Franz, Administrator in Dražgoše Brodnik Anton, em. Professor Cerkovnik J., Tapezierer in Krainburg Dr. Čebašek Andreas, Prälat etc. P. T. Herren Anwesende bei der Decanatsconferenz in Krainburg 11 kr., Auguštin 10 kr. fl. 50 — » 3 — X 1 — * 10 — » —■50 » gO- lO-— » 23 — fl-; i 11. CI.: Herr Dolenz Franz, Handelsmann und Hausbesitzer in Krainburg . fl. 50' — » Fock Ignaz, Seifensieder und Besitzer in Krainburg . . . . * 30'— » Dr. G. Gstettenhofer, k. k. Bezirkshauptmann etc. in Krainburg . » 5'— » Golob Joh., Pfarrer in Birkendorf....................................» 5' — » Hubad Josef, k. k. Gymnasial-Director...............................» 20'— » Karlin Joh., Pfarrer in Flödnig.....................................» 10'— » Kobler Josef, Cooperator in Görjach.................................» 10'— Frau Kovač M., Gastwirtin in Krainburg...................................» 3'— Herr Kumer Alois, Pfarrer in Reteče ........................................» 1' — Hoher krainischer Landtag......................................................» 100- — Frau Marenčič Maria, Hausbesitzerin in Krainburg........................» 10'— Herr Mežnarec Anton, Stadtpfarrer und Dechant in Krainburg . . » 33'— » Omersa Franz, Handelsmann und Besitzer in Krainburg . . » 10'— » Pavlin Alois, Großhändler und Besitzer in Birkendorf ...» 5' — » Perne Franz, Stadtpfarr-Cooperator und prov. Religionslehrer in Krainburg........................................................» 20"— » Pirc Ciril, Handelsmann und Besitzer in Krainburg (Sammlung unter Freunden)..................................................» 14'50 » Pollak Karl, Fabrikant und Besitzer in Krainburg . . » 25' — Der löbl. Verein der krainischen Sparcasse.....................................» 150'— Frau Schiffrer Josefine, Gastwirtin und Besitzerin in Krainburg . . » 30'—• Herr Schiffrer Ludwig, Cooperator in Naklas..............................» 1' — » Šavnik Karl, R. d. F.-J.-O., Apotheker, Hausbesitzer, Bürgermeister etc. in Krainburg » 20'— » Tomažič Johann, Stadtpfarrer in Lack.....................» 5-— Ungenannt * * % • ........................................................» 240' — Ungenannt aus Oberkrain........................................................» 10'— Herr Železny Alois, Cooperator in St. Martin.............................» 4'— Indem der Director im Namen der betheilten Schüler allen jenen edlen Menschenfreunden, deren hoher Wohlthätigkeitssinn den Gymnasial- Unterstützungsfond ins Leben rief und weiter förderte, hiemit den wärmsten Dank ausspricht, gibt er sich zugleich der angenehmen Hoffnung hin, dass die P. T. Wohlthäter und Gönner der studierenden fugend auch im folgenden Schuljahre ihre Theil-nalinte einer so humanen Institution schenken werden, damit dieselbe die Mittel bieten wird, so manches treffliche Talent der Anstalt au erhalten und zum Nutzen des Staates und der Gesellschaft heranzubilden. 3.) Während des Schuljahres 1894/95 genossen 22 dürftige Gymnasialschüler durch Gewährung der Mittags- und Abendskost von Seite der hiesigen Studentenküche die edelmüthigste Unterstützung. Die Studentenküche hatte laut der vom Dirigenten derselben. Dr. E. Šavnik, zugekommenen Mittheilung 1045 fl. 64 kr. Einnahmen und 555 fl. 42 kr. Ausgaben ; so dass ihr für das nächste Schuljahr ein Cassarest von 590 fl. 56 kr. verbleibt. 4.) Auch seitens der Bürger erfreuten sich viele Schüler der Anstalt der hochherzigsten Unterstützung durch Gewährung der ganzen Kost oder einzelner Kosttage. Die Kost gewährten: 1. Bedenk Josef, Werkmeister; 2. Bononi Josef, Pfarrer i. R.; 3. Bučar Josef, Bäcker; 4. Dolenz Franz, Handelsmann und Haus- besitzer; 5. Dolžan J., Gastwirt; 6. Iixler F., Hutmacher und Hausbesitzer; 7. Florian Karl, Buchhändler und Realitätenbesitzer; 8. Fock Ignaz, Hausbesitzer; 9. Dr. E. Globočnik, Districtsarzt; 10. Globočnik Victor, k. k. Notar; 11.Golob Josef, Hotelier; 12. Götzel Maria, Besitzerin; 13. Killer Maria, Besitzerin; 14. Kovač Josef, Bäcker und Besitzer; 15. Krisper Raimund, Handelsmann und Besitzer; 16. Kummer Ferd., Gastwirt; 17. Kummer Johann, Gastwirt und Besitzer; 18. Kuralt Franz, Gastwirt und Besitzer; 19. Marenčič Maria, 'Besitzerin; 20. Mayer Peter, Gastwirt und Besitzer; 21. Mayer Mauril, Bierbrauer etc. (6 Schüler); 22. Oman V., Besitzer; 23. Omersa Franz, Handelsmann und Besitzer; 24. Pavšlar Thom. sen., Handelsmann und Besitzer; 25. 1’iku.š Gregor, Bäcker; 26. Potuček R., Hausbesitzer und Rauchfangkehrer; 27. Prevc Valentin, Hausbesitzer; 28. Pučnik Konrad, Schneider und Hausbesitzer; 29. Puhar Leopold; Hausbesitzer; 30. Sajovic Franz, Hötelier; 31. Schiffrer Josefine, Hausbesitzerin (6 Schüler); 32. Steinbauer Franz, Forstassistent und Hausbesitzer; 33. Suhadolnik Franz, Gärtner und Besitzer; 34. Suschnik Raimund, Gastwirt und Hausbesitzer; 35. Dr. Ed. Šavnik, k. k. Bezirksarzt; 36. Savnik Karl, Bürgermeister etc.; 37. Sinkovič Anton, Seiler und Besitzer; 38. Šimnic E., Parquettenfabrikant; 39. Sumi Johann A., Fleischhacker und Besitzer; 40. Sumi Johann B., Fleischhacker und Besitzer; 41. Uranč Leopold, Gastwirt und Besitzer. 5.) Das hw. fürstbischöfl. Ordinariat hatte die Güte, der Direction 15 Stück des Wolf sehen deutsch-slovenischen Wörterbuches zur Vertheilung an arme Schüler zu überlassen. 6.) Erkrankte Schüler wurden von dem k. k. Bezirksarzte Herrn Dr. Ed. Savnik und dem Districtsarzte Herrn Dr. Ed. Globočnik in liebenswürdigster Weise unentgeltlich behandelt und erhielten die Medicamente vom Herrn Bürgermeister Apotheker Karl Savnik zu bedeutend herabgesetzten Preisen. Der Berichterstatter fühlt sich verpflichtet, im Namen der Anstalt sowohl den Damen der Stadt Krainburg und insbesondere der Bürgermeisters-Gattin Frau Leopoldine Savnik für die mit unermüdlichem Eifer geführte Inspection der Studentenküche, als auch sämmtlichen Spendern für die vielen derselben gewidmeten Schenkungen und hochherzigen Unterstützungen, welche mittellosen, fleifsigen und wohlgesitteten Schülern antheil wurden, den wärmsten Dank mit der Bitte auszusprechen, der Anstalt ihr geneigtes Wohlwollen auch fernerhin zu bewahren. X. Kundmachung für das Schuljahr 1895/96. Das Schuljahr 1895/96 wird am 18. September mit einem feierlichen Gottesdienste und dem «veni sancte» eröffnet Die Aufnahmsprüfungen in die erste Classe werden am 15. Juli, ferner am 17. September abgehalten werden. Schüler, welche die Aufnahme in die L. Classe anstreben, haben sich in Begleitung ihrer Eltern oder deren verantwortlichen Stellvertreter an einem der obbezeichneten Termine bei der Gymnasialdirection zu melden und hiebei den Taufschein und das Frequentationszeugnis der zuletzt besuchten Volksschule, welches unter ausdrücklicher Bezeichnung seines Zweckes die Noten aus der Religionslehre , der Unterrichtssprache und dem Rechnen zu enthalten hat, beizubringen. Die wirkliche Aufnahme erfolgt auf Grund einer gut bestandenen Aufnahmsprüfung, bei welcher folgende Anforderungen gestellt werden: In der Religion jenes Maß von Wissen, welches in den ersten vier Jahres-cursen der Volksschule erworben werden kann; in der Unterrichtsprache Fertigkeit im Lesen und Schreiben, Kenntnis der Elemente aus der Formenlehre, Fertigkeit im Analysieren einfach bekleideter Sätze, Bekanntschaft mit den Regeln der Orthographie; im Rechnen (Jebung in den vier Grundrechnungsarten mit ganzen Zahlen. Eine Wiederholung der Aufnahmsprüfung, sei es an derselben oder an einer anderen Anstalt, ist unzulässig. Die Schüleraufnahme in die II. und III. Classe findet am 17. September statt. Schüler, welche im letzten Semester dieser Anstalt angehört haben, müssen das letzte Semestralzeugnis, Schüler aber, welche von anderen Lehranstalten an diese überzutreten wünschen, ihren Taufschein, das letzte Semestralzeugnis, versehen mit der vorgeschriebenen Abgangsclausei und etwaige Schulgeldbefreiungsund Stipendiendecrete mitbringen. Jeder neu eintretende Schüler zahlt eine Aufnahmstaxe von 2 fl. 10 kr. und einen Lehr- und Spielmittelbeitrag von 1 fl. 20 kr.; den Lehrmittelbeitrag zahlen auch die der Anstalt bereits angehörenden Schüler. Schülern, welche die Aufnahmsprüfung in die I. Classe nicht bestehen, werden die erlegten 'Faxen zurückerstattet. Die Wiederholungs-und Nachtragsprüfungen müssen am 16. oder am 17. Sept. abgelegt werden. Das Schulgeld beträgt per Semester 15 fl. und muss von den öffentlichen und ausserordentlichen Schülern, wofern sie von der Zahlung desselben nicht befreit sind, im Laufe der ersten 6 Wochen eines jeden Semesters gezahlt werden. Eine Ausnahme besteht im I. Semester für die Schüler der I. Classe, die das Schulgeld spätestens im Laufe der ersten drei Monate nach Beginn des Schul- jahres zu entrichten haben, und denen, wenn sie, beziehungsweise die zur Erhaltung Verpflichteten, wahrhaft dürftig sind, die Zahlung des Schulgeldes bis zum Schlüsse des ersten Semesters gestundet werden kann. Schülern, welche innerhalb der angegebenen Frist ihrer Schuldigkeit nicht nachgekommen sind, ist der Besuch der Schule nicht gestattet. Oeffentlichen Schülern kann die Befreiung vom Schulgelde gewährt werden: a) wenn sie im letzten Semester in den Sitten die Note «lobenswert» oder «befriedigend», im Fleiße «ausdauernd» oder «befriedigend» und im Fortgange die erste allgemeine Fortgangsclasse erhalten haben; b) wenn sie wahrhaft dürftig, das ist, in den Vermögensverhältnissen so beschränkt sind, dass ihnen die Bestreitung des Schulgeldes nicht ohne empfindliche Entbehrungen möglich sein würde. Solche Schüler, welche die Befreiung von der Entrichtung des Schulgeldes erlangen wollen, haben ihre diesbezüglichen, an den hochlöblichen k. k. Landes-schulrath gerichteten, mit dem Zeugnisse über das letzte Semester und dem Vermögensausweise belegten Gesuche in den ersten acht Tagen eines jeden Semesters bei der Direction zu überreichen. Die Gesuche der Schüler der I. Classe um die Stundung des Schulgeldes sind gleichfalls an den hochlöblichen k. k. Landesschulrath zu richten, mit dem Vermögensausweise zu belegen und binnen acht Tagen nach erfolgter Aufnahme bei der Direction zu überreichen. Der Vermögensausweis ist von dem Gemeindevorsteher und dem Seelsorger auszustellen und darf bei der Überreichung nicht über ein Jahr alt sein; er hat die Vermögensverhältnisse so genau, als zu sicherer Beurtheilung derselben erforderlich ist, anzugeben. Zufolge Erlasses des hohen k. k. Ministeriums für Cultus und Unterricht vom 30. 'Juli i8()4> 2. 17.615, werden fortan jene Schüler, welche ihrer Geburt nach und nach ihren Familienverhältnissen als Angehörige des Krainburger Gymnasiums anausehen sind, d. i. die Schüler aus dem Bereiche der k. k. Beairkshauptmannschaften Krain-burg und Radmannsdorf und ans jenem des k. k. Bezirksgerichtes Stein nach Massgabe der Activierung der einzelnen ('lassen des Gymnasiums in Krainburg in die Laibacher Gymnasien nicht oder nur in besonders berücksichtigungswürdigen Fällen mit Bewilligung des k. k. Landesschulrathes auf genommen werden. Die Gymnasialdirection. Naznanilo o začetku šolskega leta 1895/96. Šolsko leto 1895/96 se začne dnč 18. septembra s slovesno službo božjo na čast sv. Duhu. Vsprejemne skušnje se bodo vršile dne 15. julija in dne 17. septembra. Učenci, kateri žele biti vsprejeti v I. razred, morajo se v spremstvu svojih starišev ali njih odgovornih zastopnikov v jednem gori imenovanih obrokov oglasiti pri gimnazijskem ravnateljstvu ter s seboj prinesti krstni list in šolsko naznanilo, v katerem mora biti izrecno povedano, čemu je bilo izdano in v katerem morajo biti redi iz veroznanstva, učnega jezika in računstva. Da bodo resnično sprejeti, morajo z dobrim vspehom narediti vsprejemni izpit, pri katerem se zahteva sledeče: «V veroznanstvu toliko znanje, kolikor se ga more pridobiti v prvih štirih letnih tečajih ljudske šole; v učnem jeziku spretnost v čitanji in pisanji, znanje početnih naukov iz oblikoslovja, spretnost v analizovanji prosto razširjenih stavkov, znanje pravopisnih pravil; v računstvu vaje v štirih osnovnih računskih vrstah s celimi števili. Vsprejemne skušnje ponavljati, bodisi na istem ali na kakem drugem zavodu, ni dovoljeno. V II. in III. razredu se bodo učenci vsprejemali dnč 17. septembra. Učenci, ki so zadnje polletje obiskovali tukajšnji zavod, morajo s seboj prinesti zadnje spričevalo; učenci pa, ki želč iz drugih zavodov prestopiti na tukajšnji, krstni list, spričevalo o zadnjem polletji, katero pa mora imeti pripomnjo o pravilno naznanjenem odhodu, in ako so bili oproščeni šolnine ali dobivali štipendije, tudi dotične dekrete. Vsak na novo vstopivši učenec plača 2 gld. 10 kr. vsprejemnine in 1 gld. 20 kr. prispevka za učila in igralna sredstva; zadnji znesek morajo plačati tudi učenci, ki so bili uže doslž na tukajšnjem zavodu. Učencem, ki vsprejemnega izpita v I. razredu ne izvršb z dobrim vspehom, vrnejo se vplačane takse. Ponavljalni in dodatni izpiti morajo biti izvršeni 16. ali pa 17. septembra. Šolnina znaša za vsako polletje 15 gld. ter jo morajo plačanja neoproščeni javni in izvanredni učenci plačati v prvih šestih tednih. Izjema je za učence prvega razreda v prvem polletji, koji morajo šolnino plačati najkasneje v prvih treh mesecih po začetku šolskega leta, in koji morejo, če so sami, oziroma oni, ki so dolžni zanje skrbeti, v resnici revni, pogojno pridobiti si dovoljenje, da smejo šolnino plačati še-le koncem prvega tečaja Učencem, ki tej svoji dolžnosti v določenem obroku niso zadostili, daljše šolsko obiskovanje ni dovoljeno. Javni učenci se morejo šolnine oprostiti: a) ako so v preteklem polletji dobili v nravnosti red «hvalno» (lobenswert) ali «do vol j no» (befriedigend), v pridnosti «vztrajno» (ausdauernd) ali «dovolj n o » (befriedigend), v učnem napredku pa splošni prvi red in b) ako so v resnici tako revni, da bi jim plačevanje šolnine brez posebnega pritrgovanja ne bilo možno. Učencem, ki hočejo prositi oproščenja šolnine, vložiti je dotično, na preslavni c. kr. deželni šolski svet naslovljeno prošnjo gimnazijskemu ravnateljstvu v prvih osmih dneh vsakega polletja. Prošnji je pridejati šolsko spričevalo zadnjega polletja in zakonito izdelani imovinski izkaz. Imovinski izkaz, ki ga morata podpisati župan in domači župnik, ne sme biti starejši od jednega leta, ko se izroči prošnja. V njem morajo biti imovinski podatki točno zaznamenovani, kolikor je to treba, da se dajo natančno presoditi. Vsled razpisa visokega c. kr. ministerstva za bogočastje in nauk z dne 30. julija iS(J4. št. 17.615, se odslej tisti učenci, katere je po njih rojstvu ali po njih rodbinskih razmerah šteti za privržence kranjske gimnazije, to je učenci iz ozemlja c. kr. okrajnih glavarstev Kranj in Radovljica in iz ozemlja c. kr. okrajnega sodišča Kamnik, po razmerji aktiviranja posameznih razredov državne gimnazije v Kranji, ne vsprejmö 71 Ljubljanski dve gimnazji, ali pa samo v posebnega ozira vrednih slučajih z dovolitvijo c. kr. deželnega šolskega sveta. Gimnazijsko ravnateljstvo. XI. Verzeichnis der öffentlichen Schüler am Schlüsse des Schuljahres 1894/95.* I. Classe. Avser Karl aus Wocheiner-Vellach. Bačnik Jakob aus Flödnig. Bidovec Franz aus Trifail in Steiermark. Bizjak Jozef aus Bresnitz. Blaznik Alois aus Laibach. Božič Rudolf aus Kirchheim im Küstenlande. Burja Robert aus Lukowitz. Cimerman Milan aus Oberlaibach, H. Cvenkel Alois aus Maria-Laufen. Čadež Franz aus Unter -Duplach. Černe Johann aus Krainburg. Česnik Miroslav aus Grafenbrunn. Dolinar Jakob aus Alt-Ossclitz. Dolžan Johann aus Bresnitz. Drol Johann aus Zarz. Eržen Franz aus Krainburg. Finžgar Ignaz aus Naklas. Fock Maximilian aus Krainburg. Gaber Anton aus Bischoflack. Gerčar Victor aus Nassen fuß. Gladek Lukas aus Alt-Osselitz. Gogala Johann aus Krainburg. Grošelj Alois aus Stein. Hamerlitz Maximilian aus Radmannsdorf. Hrovat Josef aus Assling. Jaklič Franz aus Krainburg. Jerše Valentin aus Maria-Laufen. Jeruc Otto aus Stein. # Kalinšek Alois aus Stein, R. Kavčič Vincenz aus Krainburg. Kerč Johann aus Predassel. Kersnik Josef aus Egg ob Podpeč, R. Kmet Friedrich aus Neumarktl. Koprivec Franz aus Bischoflack. Kovač Franz aus Wolfsberg in Kärnten. Kralj Anton aus Steinbüchel. Kummer Franz aus Krainburg, R. Kuralt Franz aus Mannsburg. Kuralt Matthäus aus Altlack. Legat Heinrich aus St. Philippen in Kärnten. Leskovec Johann aus Bischoflack. Luznar Jakob aus Selzach. Luzner Michael aus Selzach. Mally Johann aus Neumarktl, R. Miklavčič Franz aus Bschoflack. Mrak Johann aus Lengenfeld. Oman Alexius aus Altlack, freiir. R. Oman Matthäus aus St. Martin bei Krainburg. Paulin Johann aus Krainburg. Pavlin Bartholomäus aus Naklas. Pečenko Christian aus Reifenberg im Küsten-lande, R. Pelko Michael aus Krainburg. Pezdič Cyrill aus Krainburg. Pfeifer Josef aus Mannsburg. Primožič Josef aus Eisnern. Pučnik Konrad aus Krainburg. Rak Alois aus Bukovščica. Rebol Anton aus Krainburg. Rekar Ernst aus Laibach. Rihteršič Alois aus Döbernigg. Rozman Franz aus Flödnig, freiir. R. Rudolf Karl aus Schwarzenberg bei Idria. Sajovic Guido aus Krainburg. Schiffrer Johann aus Altlack. Sočnik Moriz aus Sittich. Srakar Michael aus St. Veit ob Laibach. Sušnik Alexius aus Predassel. Svetina Lorenz aus Bresnitz. Šifrar Anton aus St. Martin bei Krainburg. Šimnic Eduard aus Krainburg. Sink Stefan aus Altlack. Šmajdek Josef aus Radmannsdorf. Trojanšek Augustin aus Mannsburg. Trojar Johann aus St. Leonhard. Uršič Franz aus Trata. Volk Johann aus Bresnitz. Zorec Franz aus Mannsburg. Zupančič Maximilian aus Laibach. Žun Lorenz aus Trboje bei Flödnig. II. Classe. Ajdovec Jakob aus Pivka. Augustin Josef aus Gorenja vas. Ažbe Johann aus Altlack. Borštnik Matthias aus Selo bei Obertuchein. Brolich Johann aus Visoko. Bukovnik Johann aus Laibach. Cof Johann aus Krainburg. Cvenkel Anton aus Laufen. Čebašek Josef aus Voklo. Čebulj Jakob aus Adergas. Demšar Anton aus Neumarktl. Dolar Johann aus Želeče bei Veldes. Dolinar Josef aus Polica bei Zirklach. Dolžan Franz aus Vormarkt. * Fette Schrift bezeichnet Schüler mit allgemeiner Vorzugsclasse. Frank Johann aus Prem, R. Grošelj Michael aus Eisnern. Grundner Victor aus Gottschee. Hacin Josef aus Češnjevek. Ipavec Josef aus Kreuz bei Stein. Jamar Anton aus Bischoflack. Jelenc Johann aus Dražgoše. Kilar Anton aus Neumarktl. Klinar Johann aus Kropp. Kozel Matthäus aus Tunjice. Koželj Josef aus Stein, R. Krisper Anton aus Krainburg. Kristanc Johann aus Neumarktl. Krmelj Franz aus Hotovlje. Langerholz Johann aus Eimern, R. Marčič Franz aus Wocheiner-Feistritz, R. Marenčič Raimund aus Krainburg. Mencinger Alfons aus Wocheiner-Feistritz. Merčun Johann aus Področje, R. Noč Mathias aus Jauerburg. Osel Andreas aus Dragočajna. Pavlin Friedrich aus Krainburg. Pavlin Johann aus Zadraga, R. Pezdič Franz aus Krainburg, frette. R. Pipan Anton aus Podgora. Polajnar Johann aus Kanker. Porenta Franz aus Bitno. Potočnik Johann aus Rovte bei Podnart. Pretnar Johann aus Assling. Princ Michael aus Steinbüchel. Schiffrer Emil aus Selo bei Laibach. Schwarz Johann aus Maria-Gail in Kärnten. Serša Franz aus Selo bei Obertuchein. Sitar Franz aus Neumarktl. Svetina Johann aus Žirovnica. Savnik Paul aus Krainburg. Šubic Milan aus Pola im Küstenland. Šušteršič Johann aus Steinbüchel. Terdina Johann aus Domžale. Ušlakar Johann aus Predoslje. Vrhovnik Franz aus Tunjice. Zimmerman Adolf aus Tschernembl. 'f