rž:-;.
-V* j . - '.v

m*
Hi J
■ • .

—*;•£* ti
T.

c'-'
r*V*' \ - •«*
i S .
•
PSK1-
•’«p£
' ‘ '••••- ■ - * #;>-..................................................................................................................
# ".r..,:*•<-	.-t", ggjk ? 3	•• *	'


<7*--j
*X'?'
SE¥l

' vS^1
A'

>’	'-i -v,
■
i ^ <• ''~.~.^'i' $ trš&$ ■*■
•'
,;S’ • T&dL^.-X
' * -
• ■	'v'> .- 5	. ■*>■•.
-	’ '	• >-yfK.
■m.: :v‘l- :■■
V, • /. 2*	''-
o'’ ■	-
•	•: 'A m

'
, '	i4
r-Jk
&&%
;,Si


•» _

.. . '* K - ^ ' - <-■	‘- • •	' • .vv- <
* .
■	v.
■ •** -tu\2&&g?.-.\X^
«S
^Šgf:

*v 1 fi 193!
*
» 7	N«. 72761
■prrarntpb ta tt^r
itirarg nf the
iMrittral §>nnetvj
nf tt|r
(ttnuntg nf ittga
EXCHANGE
(.UNIVBRSITY LIBRARY OF ________UPPSALA^________
MAY 2 31931
«
TRACTATUS II.
D E
VARIOLIS,
AVTOR E
MARCO ANTONIO
P L E N C I Z,
MEDICO VINDOBONENSIi
VI EN N JE AVSTRIJE,
^'ypis Jo an n is Tiiom ve Trattnrh, Cjesab. Re«. Majrst. Aut/b Typooh. kt Buiiior. MDCCLXII.
f
516483
\


PRAEFATIO AUTORIS
' I.
Ad Tra(Satum de Variolis.
ateries de variolis adeo jam a quam plurimis Eruditiilimis Viris trita hucusque fuit, ut metuam ne de his ačlurus ačtum agere cuipiam videar.
Verum tamen hoc non oheft, C dicit Erudilfimus D. Werlhoff in Praefatione de novitate vario-larum ) quo minus indottior quis* qiinm faBa rei alicujns curiofiori inquifitione in virorum dottijjimo-rum conje&uris aliquid mnmmqnam inveniat, ubi rem acu tetigijfe haud videntur.
Etenim cuilibet in praxt medica verFato notum eft , multa, quae tam aethiologiam, quam patholo-giam atque Therapeuticam vario-larum praecipue malignarum con-A 2	cer-
cernunt, adhuc defiderari, quibus neque ego, neque quisque alius tam facile fatisfacere valet.
Interea confido , atque fpero, fore, ut benevolum Ledorem laboris , quem in ledione hujus de variolis Tradatus impendet, non poeniteat.
In adjundisobfervationibus tam in hoc, quam in fequente de Scarlatina Tradatu nomina aegrotorum, maximam partem expreffi, ut quisque ingenuus Ledor, has non confidas aut ad propriam hypothe-fim, ut fieri folet, ornatas judicet, five fufpedas habeat.
Reliqua benigno Ledori dijudicanda relinquo. Vale.
Se-
Series rerum notabiliorum, qua in
Tractatu de variolis continentur.
CAPITE I.
i.
t ommunis & erronea ejl celebrium et-w' iam Medicorum opinio , variolas Sf morbillos Jecundum magis & minus tantum differre. Unde rejhltat, ut minus ap-pofite variolas & morbillos, tam quoad Atbiologiam quam patbologiam una eadem pie fidelia pertrahent. Vide ff. i. j. j.
A 3
II.
11.
Recondetur illi famoja quafiioni: nnm Jcilicet variola omni avo grajjdta fuerint, aut quando grajjan ceperint, 4. j. & 6.
111
OJlenduntur feminia variolofa femper &T1 omni avo in rerum natura extitiffe.
7. 8.Q.
IV.
Arabes nolis primi Jecnlo 12. accuratam adaqnatam exhibuere variolarum defriptionem 10.
CAPITE II.
v.
A
feruntur variolarum divifiones & differentia. His tandem Jitbj ungitur ea-
rum defriptio, £? definitio, xi. 12.
n
VI.
Necdum evidenter demonjlratum ejl, quid Jit & in quo proprie conjijiat febris. 24.
VII
Exponuntur quadam JtnguUria, & quafi anomala Jjnnptomata , qua quandoque vviriolas praccdere Jolent. 27.
VIII
Exhibentur communiora Jymptomata , qua variolas pracedcre, concomitari, jubjequi Jolent. 28. 29. &c.
IX.
Quamvis variola tempore ajlivo graf-Jhntes plerumque benigna, illa vero , qua hiemem obtinent, maximam partem maligna objerventur ; apud nos tamen aliquot ultimis epidemiis contrarium obtinuit.
X.
Adducuntur epidemia variolarum tam benignarum , quam malignarum , qua bic Viennae intra 30. fere annos objervabantur. 39- 39•	A 4	V-
Item Jymptomata , qua in variolis malignis miliaria pracederc Jblent, ex quibus miliaria futura expertus medicus pradicere poteft. 40.
XII.
Talia miliaria raro critice, Japius tamen fynwtomatice variolis accedere (olent, 42.	XIII.
Idem intelligenium ejl df miliaribus*, aliis morbis acutis , inflammatoriis , ?ti pleuritidi, peripleumonia, fupervenientibus.
44• 45'
XIV.
FnnefliJJima vario larum	epidemia ,
qua ultimis bis annis Vienna objervabatur, fuit illa , qua annis 1745. & j 746. multos e medio Jhflulit. 47.
Unde bac parumper diflinftjns exponitur 48, 49.	Item diflutitur , an va-
riolarum malignitas , qua aliquando obfer-vabatur, regimini calidiori > perverjaquc
medendi methodo, aut ipji epidemia attribuenda Jit. SS-
CAPITE III.
xr.
TTic afferuntur & rejiciuntur, diver-JLJLfade vario larum origine, natura , caujisque opiniones. 54.
XVI.
Verum neque Arabum medicorum opiniones , variolas a Janguine menjlruo derivantium , neque Lifteri, Mead , aliorumque tales a morju alicujus bejiiolat, deducentium, JiibfiJlere pojffunt<	S7-
XVII.
Multo minus illorum fententia admittenda efl, qui vartotas a capfulis atrabila-riis , aut a certis fdlibus Jive acidis, Jive alcalinis, Jive neutris , aut qui a certis fermentis, derivare conantur. 58. S9'
A 5	XVIII.
XVIII
Quamvisfententia EruditijJimi & Ce-leberrimi Domini de Hahn, Conjiliarii Regii , nuperrime publici juris faSla , magnam profundam in Antore eruditionem pra fe ferat, non rejpondet tamen origini & natura variolarum. 62. 63. 64. tfc. :	XIX.
’fandem affertur propria de vario larum origine, natura,	caufis faltem ma-
terialibus, fententia, 71. 7^.
XX.
rationibus corroboratur, & ab fidverjariorum injuriis vindicatur. 73. 74,
XXI.
Multiplicatio & propagatio putredinis jit per multiplicationem	animalculorum,
7^1	XX//.
Demonflratur putredo effe effectus,. non caufa alicujus rei, 7<?, 77.
XX///.
variola nunc magis benigna, nunc
magii
magis maligna grajjentur, quaritur, an earum Jeminia inter Je differant. 81. 82. XXIV.
Miajma variolojim videtur primario ■petere, & afficere genus nervojim. 8 9. 84. &rV,	XV.
Tale miafma variolojim potejl diu, <3nm imo a nativitate corpori inejje. 86. 87. efc, XXVI
Hic afferuntur illa, qua ad prognojim variolarum JpeSlant. 90.91.
CAPITE VI.
xxvn.
LJic formantur indicationes, qua pro JL.L diverjb variolarum'Jladio, etiam di-Vtrja ejje debent. 101.
XXVlll
Afferuntur remedia, qua immediate in
miafma variolojim agere pojjunt; qua fiU
tem
I
ia	Index
tem illud ita difponere dicuntur, ut variola benigna exfurgant. 103.
' XXIX.
Vblogiflica humorum conflitutio in va-violis, videtur differre ab illa, qua in aliis inflammationibus objervatur. 104.
XXX.
Unde patet, quare nec difiuti, nec dif fipari fine Juppuratione poffit , ut in aliis inflammationibus fape contingit, ioj.
XXXI.
Exponuntur remedia, qua in pblogifli• ca humorum conflitutione conveniunt. 103. no.
XXXII.
Alia debet ejje ratio medendi in infantibus, & alia in adultis; item alia in va-riolis dijcretis, benignis , & alia in malignis, confluentibus. Quapropter male a quibusdam praBicis remedia, qua in benignis proficere objervant, tanquam Jpecifi-ea in malignis depradicantur. 112.
XXXJJI.
Vena JeSlio in quibus cajibus celebrari, aut omitti, & qua quantitate injiitui debeat. 116. ny.
XXXIV.
Qua cautela ratione nitri, & pare-goricorum in infantibus adbibenda fvnt. 11S. XXXV.
Remedia volatilia, variolas a centro ad peripberiam pellentia non facile in ufum vocanda. 120.
XXXVI.
Affertur cafus, qui quoad f milia remedia adbibenda facile imponere potejl, qua, Jt adhibeantur , gangraena & mors acceleratur. 121.
XXXVII.
In fimilibus cajibus fanguinis mijjio , & remedia antipblogiftica , omnibus altis proferuntur. 122.
xxxnu.
Adducuntur cafus m quibus lenia vo< Utilia adhiberi pojjimt. 123.
XXXIX.
Nitrata , par ego rica & fanguinis in debita quantitate detrattio in adnltioribus , quamvis variola benigna futura videantur, in ufum vocanda Jimt. 127.
XL.
In confluentibus, anomalis , malignis que variolis, quamvis omnia , qua in benignis fecundo cum effectu adbibentur, in u-Jim vocentur, nihilominus tamen non fatis-faciunt. Quapropter alia procedendum erit via. 128. 129.
XLI.
In variolis malignis repetita vena fe-Biones perquam necejjdria funt; qua fere omni tempore morbi'urgente neceffitate inffi* tui pofffunt, & debent. 132. 133.
XLII.
XLII.
Hoc ajjertum experientiis & autorita-tibus corroboratur. 136. 13/. $fc.
XLIIl.
Adjlruitur regimen, quoad, alias res non naturales in variolis obfervandum. 138.
XLW.
Si Jiifpicio Jit, in primis viis barere humores peccantes , ifli debent per lenia evacuantia antiphlogiflica e corpore dilui, & ablui- 140. XLV.
Si malignitas tanta adjit, ut ordinariis antipblogijlicis domari non pojjit, debemus td corticem peruvianum confugere. 141.
XLVl.
AjJignantnr regula de exhibendo in Ji-milibus cajibus cortice , qui in infantibus , ajjumptioni remediorum objlantibus, in cly-Jmatibus injici poterit. 143. 144. £fc.
XLVll.
Hydrogala, qua e tribus aqua pura partibus, & una laciis 9 invicem mixtis,
fc3
E? coffis, &f fufflciente quantitate faccbari confiat, omnibus aliis potionibus diluentibus
lenientibus profertur. 148.
XLV1II.
Quomodo cutis emolliri, &T* kcm ip-frwf, ad hoc, facilior fiat variolarum e. ruptio, Sr* benignior earundem Jhppuratiot IS7. iSS.
XL7X. .
F*£ fwMio Jpecialis variolarum epide-
, 2K	Janguis non efi JpiJfiis, &T*
lardaceus, fed dijjolutiis, diffluens. In hac prodefi Jpiritus vitrioli,	Jubacida 9
Jiibaufiera. 160. 161. &c.
L.
Quii tandem notandum fit de uju mercurii in variolis?
Ll.
Exponitur Clarifiimi Gmdelsbaimeri methodus traffandi variolas. 169.
Lll.
Sequitur methodus9 qua Arabes vario-lis medebantur. 171-	LIIL
L1II.
His adjungitur Celeberrimi medici Bayri variolas traclandi ratio. 173.
LIV.
BreviJJime quadam de injitione, & inoculatione variolarum. 17S. 176-
CAPITE V.
LV.
TT|ocetur, quomodo diverjisJyniptomati-| f bus, qua variolas antecedere, con-comitari, aut Jhbfequi folent mederi, debeamus. 177.
LVI.
Statuitur quid agendum Jit, fi adfint convulfiones, aut nimia diarrbaa aut aliqua urgens bamorrbagia. 186.7. 8.
Lvn.
Demonjiratur in pbrenefi nimius, communis paregoricorum , anodynorumque Tom.	B
uJhs ejje noxius ;	quibus proferuntur lenia
per epi crajim evacuantia antipblogifica. 192. LVIll
Quiilin'.Jecundaria Variolarnmfebre agendum Jit. iyS-	LIX
Quid Jit miciuritio in variolis , quid denotet	quomodo traBari debeat. 197.8.
LX.
Urina in variolis JiippreJfio ^ eJfeBus, & cura. 199.	LXI.
Si pujhtla variolarnm depreffa , flaccida;	Ji interfitia variolarnm minus
rubeant, tumeantque minus, quid agendum. 202. 4.	LXII.
Quomodo leniatur, mitigetur que vario-lannn ardor, dolor, &r tenfio. 207. LX1II.
Qua ratione deglutitioni [difficili obviam eundum fit. 200.
LXIV.
Quid de falivatione in variolis Jentien-dnm; quomodo hac cujlodienda, aut deju ciens promovenda ? 219. 214.
LXV.
LXF.
Quomodo oculi a malignitate materia varioloja cnfiodiendi; affeSti vero, quomodo curandi? 224. Si aures, fi faciei forma nitor offendantur, quomodo illis pro-fpiciendum? 242.
LXVI.
Si pofi variolas ulcera maligna exeden* tia, fi furunculi vires exhaurientes diu & pertinaciter affligant , tunc prater remedia diluentia, & lenientia, cortex peruvianus, & mercurius Jpecifica a celeberrimis pratlicis depradicantur. 241.
LFIl
Exponuntur plures alii affectus qui va-riolis fi pervenire Jolent.
LV11I. t
Tandem capite FI. £f ultimo afferuntur quadam fingulares de variolis obferva-tiones , caJusque Jelettiores , adjunftis ai eosdem annotationibus; quibus illa, qua de variolis Jdperius expofita fint 7 magis dilucidantur, confirmantur.
B 2
TRA’
TRRCTATUS II
D E
V A R I O L I S
CIA P U T L
De quibusdam ad variolas fpe-
flantibus.
^^$apul» , quae quafi vari faciem | relicluam(lue cutein 9 defoe-
? 1
yfwm
M
dant variolae vocantur. Unde fit , ut Indi variolas fub forma excelfae mulieris effingant , turpi macie torridae, furiae inlhr bicipitis , . &
& quatuor brachiis praeditae, cujus fimu-lacrum efformant, cui vota ineptiffima, ut graffantibus variolis , ab hac turpitudine liberentur, facere folent.
i:
In prima ftatim variolarum contemplatione fe offert communis, & fere omnium , qui de his tra&arunt, error ; quo alias celebres in arte medica viri , variolas , & morbillos promifcue, & quafi una fidelia dilucidare , iisdemque eandem tum sethiologiam, quin imo, & curam, adfcribere folent, cum tamen , uti jam fuperius de contagio probatum eft, duo hi affeiftus fpecie inter fe differant, & diverfiffiniis fymptomatibus aegros affligant. Experientia enim eft cuilibet obvia, ordinaria naturae lege a variolis variolas, & a morbillis morbillos , non autem a variolis morbillos , aut a morbillis variolas propagari.
n
Hoc confirmat artificialis propagatio , quae per iniitionem feu inoculationem variolarum inftitui folet. Quin imo annis 1757. & 1758. Celeberrimus D. Dočtor Home eadem hac arte morbillos felicillimo eventu in Anglia propagavit; neque unquam obfervatum eft ab inoculatis variolis morbillos aut a morbillis variolas exortas fuiffe.
III.
Sicut igitur plantarum femina a. b. c. eorumque ex illis ortas plantas fpecie differre dicimus , quia ordinaria naturae lege a femine a. plantam a. & a femine b. plantam b. produci, & propagari videmus ; ita pariter ex eodem fundamento femina variolarum, & morbillorum fpecie inter fe differre afferere debebimus ; fe-cus enim omnia femina plantarum una cum fuis plantis ejusdem fpeciei contra omnium opinionem dicenda erunt.
IV.
IV.
Quare judico, variolas feorfim, & feparatim a morbillis tračtandas & definiendas efle , pace omnium aliter Tendentium. Antequam autem ad differentias, defcriptionem, & aethiologiam va-riolarum accedamus, dilucidanda , & e-nodanda venit celebris alias inter medicos quaeftio : num videlicet variolae Temper, & omni aevo genus humanum afflixerint ? aut quo tempore, Taltem in Europa vigere ceperint ? Alii vero hanc quaeftio-nem proponunt: An variolae veteribus notae fuerint, nec ne?
V,
Fateor, quamvis haec quaeffio exi-gui, aut nullius , five in re medica, fi-ve in republica videatur effe commodi, acerrime tamen celebres inter medicos ad haec usque tempora decertatum fuif-fe. Ego ne crambem toties jam cotffam recoquere videar , in his diu non morali 4	bor,
bor, fed Benevolum Ledorem ad le-dionem eorum autorum, qui data opera, perquam erudite de hac quaeftione tradarunt, remittam. Inter multos alios praeeminet elegantiflimus Tradatus : De variolarum novitate, celeberrimi, & eru-ditiilimi viri D. de Werlhoff contra do* dillimum pariter virum Gothofredum Hannium; qui veterum monumenta fum-mo labore conquilivit, & collegit; unde variolas a veteribus delineatas, & de-fcriptas efte probat; alter vero pro fua, quae in omnibus eft ipfi communis mode-ftia, & eruditione, oftendit variolas ef-fe morbum novum, & veteribus ignotum. Hic invenies B. L. in utramque partem, quam profundiflime & eruditif-fime decertatum elfe , ut vix aliquid fu-perefle rear, quod fuperaddi pollit.
VI.
Interim , ut quam breviflime fieri poffit hac de quaeftione me expediam
ju-
• IS
judico , cuilibet jam conflare , quod juxta data principia de contagio, haec quaeftio facile a nobis folvi, & determinari polfit. Nam fuppofui, quod ficut femina omnium vegetabilium , ita etiam iemina verminofa omnium morborum con-tagioforum in principio creationis jam produ&a fuerint, adeoque in rerum natura nulla alia de novo producantur, fed tantum evolvantur, & ultro propagentur. VIL
Unde ex his principiis fequentia deducimus.
Primo; quod femina variolarum fem-per & omni tempore in rerum natura ex-titerint.
Secundo; quod femina valde diu inertia latere poffint; quin imo
Tertio, a fummo Creatore ipfis feminibus inditas efle certas pro eorum e-volutione leges, ut aliqua citius , alia tardius evolvantur.
B 5
Omnia
z6 Tractatus II.
Omnia haec allata fundantur in ob-fervationibus , de quibus vix aliquod dubium moveri poflet, nam experientia conflat, femina luis venereae, podagrae, aliorumque haereditariorum morborum in feris primo nepotibus fobolefcere , item periti agricolae norunt, eadem femina & eidem folo faepius commifla in fui multiplicatione, & fručlificatione tandem valde deficere, fi ve hoc fiat, quod per repetitas evolutiones tandem exhauriantur; five , quod eidem terrae ita afue-fcant, ut non amplius afficiantur; uti hoc videmus in noftris corporibus ; quamvis enim cum aere efculentis, & potulentis quotidie vix non infinita mufcarum, aliorumque infečlorum ovula deglutia-mus, tamen illis ita afluefcimus, ut non afficiamur.
VIII.
Quapropter ex jam allatis rationibus fit, ut lepra, elephantiafis, mentagra
alii-
aliique , qui quondam communiflimi, & dirillimi erant morbi, nunc ferme deficiant ; aft fieri poteft, ut tardius eorum femina pneftabilitam adipifcantur maturitatem , ficque frequentiore evolutione, ac majore faevitie fe manifeftent.
Sed hoc ipfum nunc videmus in lue venerea; notum eft quanta faevitie, quanta ftrage in fui initio fe manifeftarit, nam quam citiifime omnia pervadebat, & corrumpebat membra, nunc vero genitalium fede contenta per gonorrhoeam, faepe abfque omni remedio feliciter fu-um abfolvit decurfum. Sed de his plura legi poliunt in tračlatu de contagio. IX.
Unde ex his inferre pofiTumus, quod tempore Hippocrat. ante & poft illum non tantum femina variolarum jam extite-rint, fed quod etiam variolae genus humanum afflixerint, verum non tam frequentes , uti hoc tempore.
Qua-
28 Tractatus II.
Quare mirum non eft, fi in veterum monumentis inveniantur quaedam vario* larum veftigia, quae modernis refpon-dent variolis. Praeterea contingere potuit, ut tempore Hippocratis, Celfi, & Galeni; item in illis provinciis, quas ipfi inhabitabant , aut forte univerfim, nec in Afia, nec in Europa, tunc variolae gradatae fuerint, quae tamen in A-frica , America, aliisque tunc incognitis infulis, eandem, quam nunc apud nos ftragem agerent. Sic Ioann. Helwig narrat, quod ante Batavorum in infulas orientales ,	& occidentales adventum
variolae, & morbilli incogniti ibidem fuerint; qui tamen ibi nunc tam frequentes, & tam maligni exiftunt.
X.
Aft primam accuratam & adaequatam variolarum defcriptionem feculo duodecimo Medicis Arabibus debemus; quos nos uti & alios recentiores fequemur.
An-
Antequam vero vario’arum definitionem feu defcriptionem adducamus , praemittendae erunt variolarum differentiae, & divifiones; ex quibus dein earum natura facilius exponi poterit.
d variolarum diagnofim , progno*
fim, & curam multum intereft fcire earum differentias , & divifiones , quare variolae primo dividuntur in veras, feu legitimas, & nothas, feu fpurias ; iflae funt veficulae plus minus latae , humorem ferofum, aut aqueum majore aut minore quantitate continentes, derepente plerumque invadentes, & erumpentes; bidui
CAPUT 11.
pione variolarum.
XI.
aut
30 Tractatus II.
aut tridui collabefcentes, & flaccefcen-tes, & fine periculo affligentes.
XII.
Variolae autem verae, de quibus hic potiffimum agemus, in fuppurationem tendunt, & plus temporis donec acmin attingant, requirunt, nam rariffime primo , quandoque fecundo, plerumque tamen tertio aut quarto die erumpere folent, feptimo, očtavo, aut nono die, aliquando tardius, ut in malignis , & confluentibus, fuppurantur.
XIII.
Variolae verae dividuntur ultro in difcretas feu diftinčtas , & confluentes ; item intermedias , quae cohaerentes audiunt.
Diflinčtae dicuntur, quae papulas ab invicem fejunčtas habent; quando vero plures papulae quali in unam conveniunt , tunc confluentes vocantur. Iftae folent eryfipelatis, aut morbillorum ritu
tu erumpere, & colore rubro adinftar fcarlatinae faciem notare. Cohaerentes funt mediae inter difcretas , & confluentes , quando nimirum fe quoad aliqua tantum fuae molis punčla tangunt.
XIV.
Item dividuntur in regulares & irregulares, feu anomalas , illae funt, quae eadem vix non femper exhibent phaenomena, & pari fymptomatum agmine, atque potiflimum tempore verno aegros adoriri confueverunt ; quare diftinčlae quarta ab invafione die erumpere incipiunt, & ulteriorem morbi decurfum mitiorum fymptomatum agmine abfolvunt, qua ex ratione benignae audiunt.
XV.
Si vero praedi&as notas non praefefer-runt variolae irregulares, & anomalae vocantur , quae , fi difcretae funt, tertia die jam erumpere incipiunt , plerumque Valde parvas, pullulas, fufcas, aut nigras
gras referunt , quin imo faepe ptyali-fmus , qui confluentibus quafi proprius efl, illas concomitari folet, adeoque majore cum periculo fua ftadia decurrunt, unde etiam malignae dici poliunt.
XVI.
Variolae confluentes irregulares di-flinguuntur a confluentibus regularibus in eo, quod tempus eruptionis magis antevertant , adeoque jam fecunda die e-rumpere foleant. Haec eruptio fit fpe-cie tumoris plus minus rubri vultum o-mnem contegentis abfque notabili papularum difcrimine ; adefl: praeterea ftatim fub initium morbi major virium exfolu-tio , & variolarum major in gangraenam propenfio.
XVII.
Dantur etiam aliae variolarum, fed minoris momenti differentiae, fic Cla-riflimus Diemerbrccck , alias dicit effe rubicundas , alias lividas , violaceas
item
M •
item alias inolLes, alias duras ; depref-fas, elevatas, albicantes, fplendentes , alias latas , & alias contradas.
XVIII.
Quin imo ipfae variolae nothae feu fpuriae videntur notabilem differentiam praefeferre ; nam aliae funt chrillallinae , & lymphaticae, plus humoris feroii & lymphatici continentes , unde etiam
vulgo bte aBafarblattem audiunt;
aliae vero funt duriores, nodofe, veru« cofae, tuberculofae, & vix aliquid humoris continentes &ideo etiam bie blattCttt vocari folent. Quamvis Cia-rilfimus Mead, & Freind variolas ve-rucofas & Chryllallinas ad malignas potius reducant; ego tales laepe vidi; l'ed femper fine febre & periculo; adeoque inter fpurias potius reputandas cenfeo. XIX.
Praefuppofitis divifionibus & differentiis variolarum facilius poterit concjpi il-Tom. U.	C	la-
34 TR ACTATUS II.
larum delcrjptio, quae alias definitio vocatur. •
Antequam variolarum defcriptionem proferamus, infinuandum eft, 'raro eas exacte, & adaequate definiri, quia fub tali defcriptione non comprehenduntur variolae tam verae,-quam nothae; item quia faepe talia fymptomata pro effentia variolarum adduci folent, quae in vario-lis adefle, aut abefle poffunt, ut dein patebit. XX.
Variolae igitur defcribi poflunt, quod fint morbus exantematicus contagiofus, ( I. ) plerumque epidemicus ( II. ) & pallim cum febre conjunčlus ( III. ) o-mnem aetatem, fed praecipue infantes invadere folitus. Si verae funt variolae in fuppurationem, fecus , fi nothae funt , tendens £ IV. ) diverfisque aliis , pro diverfitate flatus morbi flipatus fympto-matibus. Q V.}
XXL
XXI.
Ratio vero dictorum , uti & ulterior eorum expofitio lequens elfe poterit : dixi enim ( I. ) variolas elfe morbum exantematicum , & contagiofum , & ( II. ) plerumque epidemicum. Variolas effe contagiofas omnes norunt, fed illas non elfe femper epidemicas pariter admittent, fi perpenderint eas facile per fomitem ab uno loco ad aliam regionem , ubi epidemice non grailantur , ibique faltem per infitionem, aut inoculationem communicari, & propagari pof-fe; fic Eruditiifimus Willis multos adducit cafus de variolis fine epidemia affligentibus.
XXII.
( III. ) Variolas elfe febrem exanthematicam, adeoque febrem elfe de ef-fentia variolarum , plerique autumant. Verum rationes, quibus moveor, febrem non efle de eflentia variolarum funt fequentes:	C 4	Pri-
36 Tractatus II.
Primo in variolis fpuriis faspe nec febris, nec ullum aliud fymptoma quod incommodo effe poillt, obfervatur.
Secundo in variolis, & praecipue benignis, faepe nulla obfervatur febris ; quia tales infantes ab initio ufque ad finem morbi omnes functiones , ut alias lani peragunt ; funt enim hilares , circum ambulantes, ludentes , bene appetentes placide dormientes, verbo: nulla alicujus incommodi figna praefeferre videntur , qui talia non credit, ruri praecipue talia obfervare poterit.
XXIII.
Sed quamvis admitterem tempore e-ruptionis & fuppurationis adefle febrem; interim omnes pra&ici norunt, quod in variolis difcretis & benignis, fačla plenaria eruptione, febris plerumque per unam, alteram ve diem fileat, donec febris fuppuratoria accedat ; quod patet ex eo , quia infantes vix exada eruptio-
ptione hilares, eiurientes & bene dormientes evadunt, quod fieri non polfet, fi febris adeilet. Sicut igkur calor de eflentia febris dici non poteft, quia aliquando abefle poteft, ex eadem etiam ratione febris de eftentia variolarum non erit , cum pariter a variolis feparari poftit.
XXIV.	1
Verum doleo, quod tantum de fe> bre difputare debeamus , cum necdum evidenter conflet, quid , & in quo proprie calor , & febris confiftat. Quamvis enim hoc tempore fere omnes, ab aufto attritu, & exinde orto pulfu fre-quentiore, & celeriore naturam, & ef-fentiam , febris & caloris derivent, fu-perfunt tamen quam plurimas difficultates, quae hanc communem opinionem labefačlant, tales difficultates nuper nobis publici juris fecit Eruditiffimus & Ma-gnificentiffimus Dominus de Haen : in C a	Par*
parte altera rationis medendi pag. clx-iv. v. vi. & alibi. Verum ne haec , quamvis laude & veneratione digna, no viiiima eife videantur , talia legi pof-funt in operibus jam 1748. a Medico V indobonenli typis datis cap. v. de venae fedlione pag. cxxvn. quibus titu-. Ius eft : Animadver/ioncs in libellum cui titulus : Andropbilus Ajclapiadeus &rV. verum manum de tabula, haec hujus loci & noftri fcopi non funt, quare ad (IV )
Properamus ; per hoc enim, quod variolae vera.* fuppurentur, diftinguuntur a fpuriis , quae laepe inopinato erumpunt . & bidui aut tridui flaccefcentes exliccantur, uti in differentiis variolarum, ab aliis elflorefcentiis clanus patet. XXV.
Tandem ( V. ) diximus variolas pro di ver (itare itatus. & ftadii earum di* verfis ftipatas elfe fymptomatis.
Cia-
ClanlF. Sydenham aliignac d.io tantum variolaruin tempora , nimirum u-num feparationis, & alterum expullio-nis; afl: judico commodius quatuor in variolis terminos feu epochas conftitu-endas eife ; primus terminus eft praeparationis, feu feparationis , fecundus ex-pulfionis, tertius fuppurationis, & ultimus exficcationis. Primus feu praeparationis terminus in variolis difcretis , & benignis intra triduum aut quatriduum abfolvitur ; in malignis vero, aut confluentibus citius ; fecundus intra triduum circiter; tertius diverfa habet tempora ; nam in difcretis & benignis, citius, in malignis autem & confluentibus tardius & lentius abfolvitur fuppuratio, & ad decimam feptimam quin imo etiam ad vigelimam primam diem protrahitur. Idem dicendum eft de earundem exficca-tione. Ut vero tota hiftoria , & pro-greflus variolarum eo facilius intelligatur,
C 4	ini-
4o Tractatus II.
initium ducam a dilcretis, & regularibus , ficque ab his fiet tranfitus ad confluentes & anomalas.
XXVI.
Diverfa funt fymptomata pro diver-fitate genii variolarum , quae earum e-ruptionem praecedere folent; fpecialiter vero affligit capitis, lumborum, & fpi-nae dorii dolor; lallitudo, viriumque languor , praecordiorum anxietates, inquietudines, refpiratio laboriofa & fufpirio-fa; fopor , fomnus tamen inquietus , interruptus ; quibus praecipue autem juvenibus jungitur delirium; item adeft ciborum faftidium , naufea , quandoque etiam vomitus maximam partem biliofus; in infantibus autem plerumque diarrhaea, pavores in fomno, & fubful-tus tendinum ; in adultis vero adeft in-coercibilis n fudores propenfio. Praeterea hon ipillationes intercurrere confue-verunt, calor corporis aliquando major,
ali-
aliquando minor; idem dicendum eft de fiti ; pulfus eft plerumque folito ce* lerior; infantes faepe inopinate convelluntur , quibus paulo poft variolarum eruptio fuccedit.
XXVII.
Hic tacitus praeterire non pofliim quaedam anomala, & minus vulgaria fym-ptomata, quae variolas quandoque diu praecedere folent. Ego aliquando ob-fervavi, quod očfo , & pluribus diebus certi dolores rheumatici aliquando unam, aliquando alteram partem corporis occupare, quandoque cum, quandoque fine febre affligere foleant; ficque aliquando colicam, quandoque pleuritidem, aut rheumaticum artuum dolorem aemulentur ; quales cafus hac de re a me obfer-vati dein fpecifice adducentur.
XXVIII.
Dixi, quod pro diverfo variolarum genio, prout nimirum difcretae, autcon-C 5	fluen-
fluentes; benignae aut malignae fuerint ’ & jam diverfo efflorefcant tempore; malignae enim & confluentes longe citius difcretoe vero & benignae plerumque quarta die erumpere folent; & quidem primo in facie & collo papulae quaedam rubrae fe manifellant , quae pededentim numero plures efflorefcunt ; dein pedtus , brachia , abdomen , dorfum cum femoribus , pedibusque occupant; quo tempore fiunt frequentes fternutationes, difficultasque nunc major, nunc minor in deglutitione perfentitur; quia variolae tam nares, quam fauces occupant; quin imo faepe*fit, ut totus tradlus arteriae af-perae , efophagi, quin imo pulmones , ventriculus , inteffina , aliaque vifcera iisdem obfideantur.
Protrahitur variolarum eruptio ad duos tresve dies, quo tempore omnia fu-perius recenfita fymptomata aut remittunt , aut plane evanefcunt.
#f\
XXIX.
Tandem circa diem fextum eodem tenore & ordine ut eruperant variolae , incipiunt fuppurari; adeoque puftulae , quae in fui exordio rubebant fucceffive albefeere incipiunt, magis latae, & acuminatae fiunt cum circulo rubente, item variolarum interftitia rubent , tument , tenduntur ; & dolent ; ifte tumor prae-primis faciem occupat, fic palpebrae fae-pe ita turgent, & connivent, ut vefi-cam aqua plenam repraefentent, & aegrum uno alterove die luce privent.
Interea dum ifta fiunt febris , fitis, inquietudines, deglutitio difficilis , vox rauca, & reliqua intenduntur nunc magis nunc minus pro diverfa ratione variolarum.
XXX.
Die circiter ab invafione nono puftulae , quae albae & leves erant ad ta-<ftum, fiunt afperae, fufcae, & flavae,
fic-
ficque mox dein & ferme eodem ordine, ut eruperant , & fuppurabantur, rumpuntur , & exficcantur, & ufque ad 14. circiter diem, illae, quae faciem, collum occupabant, abfcedere, & decidere folent; relidis fquamulis furfuraceis fucceilive pariter decidentibus.
XXXI.
Interim , dum haec die odavo, & nono, & fequentibus in facie fiunt, & ad declinationem morbi vergunt, manus vero & pedes fummum tumoris gradum aflequuntur, rubent, tenduntur, & dolent bidui aut tridui longius, quam facies; variolae pariter diutius albae, plenae, & tenfae perfeverant; quae dein decima tertia aut decima quarta die flacce-fcunt, & humorem fed non ita fpiflum, ut illae, quae faciem occupant, verum liquidiorem fundunt; ficque exficcantur & decidunt, ut fuperius didum eft.
XXXII.
Dum tumor faciei , reliquarumque partium augmentum capit, urina pauca & faturata redditur; dum vero tumor decrefcit, fuccedunt urinae crudae, aqueae, valde copiofae ; quibus diverfa filamenta , & quafi fquamularum ramenta innatare videntur; quin imo prafertim ultimis refipifcentiae diebus, fedimentum album nunc majore nunc minore quantitate in urinis obfervatur.
XXXIII.
Ex data defcriptione variolarum, .quae maximam partem difcretas, & regulares attingit, variolae confluentes, & anomalae facilius concipi poterunt; etenim fymptomata , quae expulfionem variolarum confluentium praecedere folent, funt ferme difcretis communia, fed longe atrociora & ferociora; namhicadeft major virium proftratio, major anxietas , materiae biliofae vomitus, major fo-
poro-
porofitas & major febris ; ex quibus va-riolas , aut confluxuras, aut anomalas, & mali moris futuras expertus medicus praedicere poterit.
XXXIV.
Diximus in difcretis benignis fafta eruptione febrem mitigari, aut plane lo-piri; in confluentibus vero peračta eruptione febris adhuc fupereft:, item lali-vatio adultos , diarrhaea vero infantes affligere folent; nam falivatio aliquando una cum variolarum eruptione aliquando poftridie fupervenit; a principio materia fat tenuis procedit, quae vero circa undecimum morbi diem tam tenax & fpifla fit, ut nifi manus & pedes tunc debito modo tumeant, aeger in fummo vitae periculo verfetur.
XXXV.
Variolae confluentes , quae faciem occupant, funt multo minoris voluminis, quam in difcreto genere elfe foleant; illae
ve-
de Variolis. 47
vero quae manus & pedes obfident, habent mollem majorem illis, quae in facie funt. Hoc praeterea obfervamus, quod flatim fub eruptionis initium facies ex confluentibus tumida evadat, qualis etiam diutius quam in difcretis permanet.
XXXVI.
Variolae autem anomalae hoc habent primo Angulare; quod quamvis fuerint difcretae diem quartum, alias difcretis regularibus pro expuitione communem , antevertant; adeoque prout plus, aut minus malignae funt indolis , fecundo, aut tertio die erumpant.
Secundo , omnia fymptomata ferme ut in confluentibus di&um eft, furtt graviora. Tertio pullulae funt minoris voluminis , non ita elevatae, fed magis de-preflae , quam illae, quae in regularibus & difcretis elfe folent.
Quarto, quamvis variolae difcretae vdeantur, fi tamen malignae funt, jungi-
gitur his in adultis ptyaiifmus , ac ii confluentes eflent.
Tandem variolae anomalae folent multis puftulis nigris ad corruptionem & gangraenam magis difpofltis, interfperfae efle; unde magnam malignitatem illis inefle judicare pofliimus , propter quam etiam fit ut talibus variolis anomalis facile alia exanthemata ut milliaria jungantur.
XXXVII.
Solertiflimus Sydenhamius judicat variolas tempore verno graflantes ef-fe difcretas, & benignas; illas vero , quae hibernum tempus obtinent, efle ut plurifnum malignas. Verum multae ob-fervationes a me hic Viennae captae aliter nos docent, nam recentiflima epide-mia, qua Vindobonae variolae graflaban-tur, nobis oftendit tempore hiemali variolas difcretas, &. benignas faepe graflari.
xxxvm.
XXXVIII.
Haec epidemia ftatim pofl folftitium seftivum initium fumpfit, & hinc indefe manifeftavit; aft menfibus Novembri, & Decembri 1759. item 1760. Januario, & Februario quam plurimos & infantes , & adultos agrediebantur variolae , circa sequino&ium vernum jam de* fervelcere videbantur, ita ut fequenti-
bus menfibus vix earum veftigia fuper-eflent.
Eodem tempore nunciabatur variolae gralfatae fuilfe in multis aliis regionibus, fed potillimum in Dania; erant autem ibidem ita malignae> ut quam plurimi exinde denati elfent. Apud nos autem contrarium evenit; etenim erant tam benignae, ut fi debita methodo tranatae fuillent, vix aliquis aegrotorum exinde delideratus fuilTet; quod confirmatum legi poteft in elegantifiimo tranatu de miliaribus & petechiis Magnifi-Tom. n,	D	cen-
centiflimi , & Eruditiffimi Domini Ant de Haen Vindobonae editi 1760. Ego ipfe, ut absque jačtantia efferam, habui quamplurimos , tam intra, quam extra urbem in celeberrima Academia Sa-baudica tračlandos fimiles aegros , & quamvis multi eorum viginti & ultra annos nati fuiffent, tamen favente Numine omnes integrae & perfe&ae fanitati reftituti fuere.
XXXIX.
Similes benignarum variolarum epi-demiae , quae tempore hiemali hic loci obfervabantur, erant plures, ut annis 1749. & 1750. 1757. & 1758. & recenter 1759. & 1760. Cum huja-tes benignarum variolarum epidemias retulerim , necefle eft, ut etiam illarum , quae malignae & anomalae erant indolis, quam breuifiime meminerim.
XL.
D£ VaRIOLIS.
5*
XL.
A triginta fere annis quibus praxi. ftedicae addičtus lum, duas , ut alias praeteream , malignas & memorabiles obfervavl variolarum epidemiaS. Prima fuit anno 1742. in hac erat ftatim ab initio morbi fumma virium proftratio , ingens febris, fumma anxietas, & foporo-fitas . variolae erumpere folebant ad finem diei fecundae, aut a principio diei tertiae, erant fere apud omnes difcretae, fed parvae, non elevatae , fed depreflae; aliquae earum erant lividae aut nigrae. Verum hoc prae omnibus aliis notandum eft , quod die nona, aut undecima, ali* quando tardius, ubi omnia jam ad vota Medici, & aegri procedere videbantur , mox aeger fieret inquietus, anxiofus, fi-ticulofus, febris augeretur, mi&uritio affligeret ; urinae enim laepe, copiofae, & limpidilfimae excernebantur ; dum haec aderant fymptomata expertus medicus Da	po
potuit pro certo praedicere miliaria alba paulo poft, aut poftridie in confpe-$um ventura; qualis eventus dein medici prognoftico magnam fidem conciliavit.
XLI.
Dum praedi&a miliaria ex centro ad peripheriam corporis propulfa fuillent, praefertim fi fat copiofa ifta eflet eruptio, ut plurimum aeger melius habebat, & omnia praedičla fymptomata remittebant, ficque fi nulla alia exacerbatio huic fimilis fuccederet, aeger brevi perfečte, & integrae reftituebatur fanitati.
XLII.
Verum tamen faepe evenit, ut poft unam , alteramve a prima exacerbatione diem , ubi aeger refpicere videbatur, iterato inquietus anxiofus, magis febricitans fieret , ut fuperius diximus ; cui exacerbationi diverfi recentium miliarium , aut albarum , aut rubrarum , aut
utriuf-
utriusque limul hinc inde in corpore apparebant manipuli. Ifta alternatio , & exacerbatio folebat facpius repetere ; & aegrum magis lemper & magis viribus exhaurire; ficque nifi o pportunis remediis obviam itum fuiflet, e medio tollere.
XLIII.
Ejusdem plane indolis obfer vatio -nem hic tacitus praeterire non podlim, quin meminerim, idem faepe contingere in omnibus morbis acutis , ut febribus continuis, ardentibus, malignis inflammatoriis, ut potiflimum in pleuritide & peripneumonia. Si enim materia phlogi-ftica in pleura & pulmonibus reftagnans ; nec difcutiatur, nec per copiofum fpu-tum evacuetur, tunc femper magis & magis corrumpitur, & ad Maflam fan-guineam reforbetur; ibidem majorem febrem, majorem in aegro inquietudinem, majoremque anxietatem excitat; ad pe-D 3	riphe-
jripneriain corporis propellitur, ficque exanthemata miliaria propululant. XLIV.
Si ifta materia corrupta magna fui parte pulmones ab onere liberet, & ad fanguinem reforbeatur, ficque ad peri* pheriam pellatur ; fi hoc fiat die criti. co; tunc contingit magno cum levamine ; quales cafus aliquot ipfemet vidi , & quamvis fint rari, tamen omnes pra-čtici fimiles norunt; talis enim motus naturae criticus dici debet; quia fit materiae peccantis coebe a partibus nobilioribus ad minus nobiles depolitio,
XLV.
Saepius autem evenire folet, ut ma* teria peccante exiftente adhuc cruda, vel dum materia phlogiftica in abfcelfum degenerat, exanthemata miliaria fuper-venire foleant; quia materia corrupta purulenta malfae fanguineae mixta ad circumferentiam corporis propellitur : verum
rum hoc non fit cum euphoria, & levamine ; quia cum fomes materiae purulentae generandae in corpore lateat, non poteft fieri aliqua critica evacuatio donec ifte fomes expurgetur , abftergatur , & confolidetur.
XLVI.
Sic in variolis faepevix non idem contingere obfervamus; nimirum die nona, aut undecima materia vario-lofa purulenta ad fanguinem reforbetur ; ibidem excitat majorem febrem, inquietudinem , anxietatem, ex quo fit , ut dein haec ipfa materia purulenta fub fpe-cie exanthematum miliarium ad periphe-riam deponatur; quod fi plenarie & fecundum potiorem ejus partem contingat, fit critice , & cum levamine; fi vero hujus materiae purulentae minor aliqua portio ad circumferentiam corporis propellatur , manente majore ejus portione mixta cum fanguine , aut fi in aliqua interna
D 4 cor-
corporis parte ex variolis fiat abfceifus, quod faepe contingere dein dicemus; tunc materia purulenta exinde feparata, cum fan-guine mixta, & ad peripheriam protru-fa non alleviat morbum , nec aegrum , non fuccedit critice, fed fymptomatice; quia princeps horum exanthematum fomes adhuc in corpore fupereft, eandem materiam peccantem ad excitandos ulteriq-res motus febriles in poltenim exhibiturus.
Tales motus fymptomaticos faepe ob-fervavimus in variolarum epidemia, quae anno 1742. grafiabatur.
XLVII.
Verum atrocioris, & funeftioris variolarum epidemiae vix memini, quam fuerit illa, quae annis 1745. & 1746. hic Vindobonae grafiabatur; & haec elt ratio, quae me movet, ut paululum di-ftin&ius illam exponam, & declarem.
Ad finem Augufti, & initium Septembris 1745. variolae hinc inde in hac
me-
metropoli fe manifeftabant, ut plurimum difcretae, & utcunque benignae; verum mox larvam deponebant, menfibus praecipue Novemb. Decembris 1745, & Januar. Februar. 1746. perquam malignae fačbe quam plurimos tam infantes , quam etiam aetate provečliores, praefer-tim ex hujatibus perquam illuftribus familiis vita privabant, fed Martio & A-prili mitiores, & rariores fačbe tandem evanuerant,
XLVIII.
Harum variolarum infultus & pro-greffus fequens erat: aegri per intervalla horrebant, biliofa vomebant , comatofi jacebant; fumma anxietas, & virium proftratio illos occupabat. Aliquando fecunda, aliquando tertia ab infultu die variolae in confpečtum veniebant, erant ut plurimum difcretae. Sed peračla ex-pulfione praedi&a fymptomata non mitigabantur, ut alias fieri folet; quin imo fae-D 5	pe
pe augebantur; nam & inquietudines, infomnia, deliria, item faepe convuliio nes , quamvis prius non adfuiflent, praeterea mičhiritio , diarrhaea in infantibus; ptyalifmus vero in adultis die quinta aut fexta prioribus jungebantur; quibus die fequente miliaria ferme femper alba, tam certo fupervenere, * ut ex praefen-tia dičlorum fymptomatum miliarium prognofim ferme infallibilem medicus expertus inftituere potuerit.
XLIX.
Diarrhaea, quas hic aderat, non 16-lebat tantum negotii , & difcriminis fa-ceflfere quantum ipfa mičluritio, quae fere diabetica dici poterat ; nam nicthe-meri fpatio ad libras XII. aut XVI. aliquando etiam ultra, urinae limpidiflimae feceflerant. Illud urinae profluvium in aliquibus aegris totum morbi decurfum concomitabatur ; quapropter neceflario quidam anomali effečlus exinde refulta-
bant,
kant, nimirum variolae non erant elevate & turgidae, fed depreflae, flaccidae , multae lividae, aut nigrae tempore fuppu-rationis manebant; item nec facies, nec variolarum interftitia folitum adipifceban-tur tumorem & ruborem.
L.
Hoc praeterea Angulare in hac epi-demia fuit, quod diarrhaea non tantum infantes, fed multos alios triginta & plures annos natos, affligeret; quae fi a-derat, ptyalifmi vix aliqua aderant ve-ftigia.
IX
Dum praedifta miliaria fexto, aut feptimo, ut dixi, die expulfa fuiflent, videbatur aeger melius fe habere , nam praedi&a fymptomata, nimirum anxietates, deliria aut convulfiones remittebant, quae non mitefcebant, dum variolarum eruptio fačia fuiffet.
6o Tractatus II.
LIL "	’
Si aeger in hoc refipifcenti<e flatu absque nova exacerbatione permanebat, tunc plerumque decima quarta morbi die, aliquando vero primo decima fe-ptima judicabatur; fed fimiles cafus oppido rari erant. Verum frequentius e-veniebat; ut o&ava aut nona morbi die praedičta mičluritio, febris , anxietates, inquietudines, aliquando deliria repeterent, & revivifcerent; quae mox nova, five alborum, five rubrorum miliarium eruptio fequebatur; ficque ifta exacerbatio , & alternatio aliquoties repetere fo-lebat; aeger interim exinde magis fem-per & magis fatifcebat ; & nifi opportunis , appropriatis remediis temporius occurreretur , ad plures migrabat; quod vigefima prima morbi, aliquando tardius , contingebat, quin imo habui duos tresve cafus aegrotorum; in quibus non tantum pnedičta fymptomata , fed
pr*-
praeterea diverfarum corporis partium fer-pentia, & gangraenofa ulcera aderant 9 quae exhaufto, & exefo fere toto corpore quadragefimo circiter primo die finem vitae imponebant.
LIII. <
Verum dicet aliquis , iftam vario-larum malignitatem regimini calido, quo variolae tračlari folent, potius adfcriben-dam effe, quam alicui malignae epidemiae. Aft quamvis inficias ire non -valeam in uno, alterove fubječto aliquando vario-las indole fua benignas per perverfam methodum malignas reddi polle, quales calus faepe vidi; tamen univerfaliter hoc dici non poteft; quia alias ratio reddi non poflet, quare uno anno benignae » alio vero maximam partem malignae graf-fentur; cum univerfalis eas tradandi methodus , regimenque fere femper idem fit. Accedit, quod methodus regimine calido variolantes tračtandi apud noftra"
tes
tes medicos jam dudum exoleverit, quod jam fuo tempore agnovit, & improbavit celeberrimus quondam hic Vindobonae pračlicus Sorbait in fuo tračlatu de va-riolis Cap. XVII. Tračlatu III. item Cap. XIII. Tračlatu VII.
Ex his, quae fuperius dičla funt de differentiis, & defcriptione variolarum , eruitur facile earum diagnofis, & differentiae ab omnibus aliis exanthematibus ; nam per hpc, quod variolae fint papulae elevatae, & prominenres , & quod in fuppurationem tranfeant, diftinguuntur a morbillis, petechiis , fcarlatina, purpura aliisque exanthematibus.

C A-
CAPUT lil.
Dc V molarum Mbiologia.
LIV.
T)lures & diverfas habemus de origi-jL ne , natura , & caufis variolarum opiniones ; inter quas princeps & prima fuit Arabum Medicorum.
Quemadmodum enim illi primi fuere, quia accuratam variolarum defcri-ptionem nobis exhibuerunt; ita fere unanimiter variolas a fanguine materno derivabant, & deducebant.
Aflertum hoc fequentibus firmabant rationibus : , credebant enim ; primo , quod fanguis menftruus fit humor corruptus , & quafi venenofus.
Secundo obfervabant, uti etiam nunc videre eft, quod uterum gerentes plerumque menftruo illo fluxu priventur; adeoque exinde inferebant, quod cum
LV.
fce-

foetus in utero matris nutriatur, praedi-do fanguine menftruo, eidem neceflario inferatur talis labes , ejusque humores ita confpurcari debeant, ut non nifi per fupervenientes variolas depurari & defe-cari poflint.
Quamvis vero aliqui, ut Avenzoar dicant, foetum in utero matris fanguine puro nutriri, admittunt tamen variolas ab utero matris derivandas efle. Sic Clarifli Willis ipfe hoc fermentum vario-lofum ab utero deducit, & in medulla fpinali tamdiu iners hofpitari ait, donec in actum deducatur.
LVI.
Verum hoc tempore per demonftra« tiones confiat, fanguinem menftruum ef-fe ejusdem indolis cum alio, qui in va-fis circulat, adeoque non elfe corruptum, aut venenofum.
Secundo certum elt, multa alia animalia bruta habere fua menltrua abi que eo, quod corripiantur variolis. Ter-
Tertio, multi fenefcunt, quin la-borarint variolis.
Quarto, neque concipi aut demon-ftrari poteft, quare haec materia variolo-fa non ftatim in ačtum deducatur, cum minima ejus portio five per contagium , five per inlitionem corpori communicetur, ftatim variolas excitet.
Tandem cum ftatus conceptionis , nutritionis & partus a principio mundi femper fuerit idem, ratio dari non poteft , quare fuperioribus feculis tam rarae fuerint variolae, ut in antiquorum .monumentis vix earum veftigia inveniantur. Negligentiffimi fane dicendi eftent veteres, qui alias minutias diverforum minoris momenti morborum defcripfe-runt, hunc principem inter alios morbum praeteriiflent aut fuperficialiter tantum tetigiffent.
L VIL
Secunda atque recentior de origine, propagatione, & caulis variolarum circumfertur opinio , quam Clariflimi Li-fterus, Mead aliique potiffimum vero illi, qui variolas novum morbum elTe credunt, adoptarunt. Illi variolarum originem, propagationem a morfu alicujus befliolae venenatae deducunt, & derivant; quae alicui hominum vulnus inflixerat iliique tale variolofum venenum inflilla-verat, quod dein ultro aliis hominibus communicatum, nunc partim haereditario titulo, partim per contagium ultro propagatur , & multiplicatur.
In confirmationem hujus opinionis adducunt, quam plurima belliolarum venenatarum exempla, quarum morfus, ut illi opinantur,cum variolis congruere videntur. LVIII.
Aft contra eft primo: Praefati auto-res non poliunt aflignare locum , ubi
pri-
primo talis inorius inliičhis; nec polfunt fpecificare beftiolam , a qua talis morius fačtus fuiflet, adeoque videntur talia ad libitum alferere & effingere.
Secundo: cum hoc tempore multi, & magni tračlus terrarum, qui quondam nobis incogniti erant, pateant, deberet faepius talis morfus• fuccedere , de quo nobis certe conflare deberet.
Tertio: deberemus pariter admittere, quod alii morbi contagiofi, ut morbilli, lues venerea, petechiae a fimilibus mor-fibus originem haberent, quod ipfi ad-verfarii non admittunt.
Tandem quarto: ex noftris de contagio principiis deducitur princeps in contrarium ratio ; demonftravimus nimirum , quod venena five ex regno animali , minerali, five vegetabili defuman-tur, non fint contagiola; adeoque quamvis pracdidus befliolae morfus reipla de-monftrari poffit, hoc tamen femper ve-E a	rum
rum elfet, quod non fit contagiofus; & ultro multiplicabilis, quemadmodum variolae reipfa funt.
LIX.
Sed dices: morfus canis rabidi eft contagiofus,. & ultro propagabilis, adeo-que potell effe, quod alicubi detur talis beftiola, quae praedita fit fimili mor-fu variolofo & contagiofo.
Refpondeo, quamvis hoc argumentum prima fronte confideratum videatur habere aliquam vim; intimius vero tru-tinatum deftruit funditus hanc ipfam fen-tentiam ; quia in tradlatu de contagio oftendi fimiles morfus ut urfi, canis rabidi elfe animalis aegri non fani, adeo-que fe habere eodem modo, ac fi quisquam hominum febre maligna petechiali, variolofa aut morbillofa laborans alium hominem fanum morderet; in quo ca-fu homo demorfus in eundem mordentis incideret morbum.
Tar
Talem funeftum cafum expertus quondam fuit pie defunčtus , mihique aeterna memoria venerandus Perill. Do-minus Weber de Fiirnberg Celeberrimus quondam Medicus Vindobonenfis ; qualem mihi , aliisque repetitis vicibus narrabat: Hic illuftris vir quemadmodum in omnibus fuis negotiis perquam induftrium fe exhibuit, ita vel maxime in illis, quae artem medicam fpečlabant; in fua juventute omnem in his proficiendi quaerebat occafionem , & oblatam lubens ample&ebatur; unde fačtum eft , ut creatus Neo-Do&or perquam fedulus aegros praefertim inNofocomio vulgo
) di&o inviferet; morbos , eorumque fymptomata ibidem examinaturus. Dum femel incideret in aegrotum febre maligna petechiali decumbentem , defiderabat flatum linguae in ae-' gro explorare; in quo cafu incautus nimis profunde digitum in o§ aegri adegit , E 3	ut
ut aegrotus eundem ad cruentationem uf-que momorderit; unde dein brevi inhorruit , & eadem febre maligna correptus,' tandem ad incitas redačtus fuit, ut omnes tam Medici quam confanguinei conclamatum efle judicarint. Aii praeter omnium opinionem refipifcere inceperat, ac tande n judicatus , altioribusque in pofterum Reipublicae muneribus fun-r gendis fervatus fuit.
LX.
Ut vero evidentius pateat, ali, quo fimili morfu contagium variolofum dependere non polfe, confiderare debemus , faltem quantum a pofteriori nobis conflat uniuscujusque proprietates, & naturam ; ficque videbimus, quanto intervallo inter fe di lient. Experientia enim nos docet, contagium canis rabidi, aut cujuscunque alterius animalis, non nifi per immediatum contačlum communicari pofle; contagium variolofum vero non
tan-
tantum immediate , fed & mediate per exhalationes , vapores multiplicabile ef* fe omnes norunt; adeoque tale contagium a morfu alicujus beftiolae derivari nequit.
LXI.
Nihil dicam de capfulis atrabilariis,
> a quibus Sylviani variolas derivare conantur. Nihil de Candorse pixide, e qua uti alios morbos ita & variolas quidam derivant. Nihil de falibus five a-cidis, five alcalinis; ad quos multi materiam variolofam reducere fatagunt; quia haec omnia, aut in cerebri idseis fedem habent, aut jam fuperius in tračlatu de contagio in genere, refutata funt.
LXII.
Majoris momenti, & altioris indaginis, quam omnes, quas hucufque adduximus, eftiUa, decaufis, & origine va-riolarum fententia, quam nuperrime publici juris fecit , magno labore exorna*
E 4	vit
vit V ir Rruditiliimus, & Acutilfimus Dominus Johan. Gothofredus de Haen Con-fiiiarius Regius , Vir in Republica optime meritus. Hic profundiliimo, quo pollet ingenio, judicat variolas nihil a-liud elle, quam aliquam evolutionis fpe-ciem ultimorum arterioforum vaforum , cutem perreptantium; adeoque variolas dicit elle praegnantes arteriarum gemmas, paritate a plantarum gemmis defumpta ; quemadmodum enim illae debito tempore evolvi, & efflorefcere folent, idem in-telligendum elfe de illis alferit.
LXIII.
Princeps hujus alferti ratio exinde adducitur, quod tota animalium vita liatis, & fere continuis evolutionibus ab-folvatur ; quarum notabiliores funt, quae in dentitione , pilorum, barbaeque incremento , vocis mutatione, menfium proventu , feminis exuberantia , aliisque innumerabilibus partium folidarum mutationibus obfervantur.	Quo-
Quorum plura apud praefatum auto-rem tam erudite quam ornate expofita, ut alium Celfum te legiife credas, videri poliunt.
LXIV.
Si hanc de variolis fententiam cum omnibus aliis hypothefibus , quae ad haec ufque tempora in publicum prodiere , confero, absque omni haefitatione judico, hanc omnibus & lingulis praeferendam effe; etfi ex jam datis de contagio principiis alicui alteri hypothefi obftri-čtus non viderer, hancipfam prae omnibus aliis amplečlerer. Neque enim ex illis , quae contra hanc opinionem opponi polfunt, ab affenfu dimoveri paterer, quoniam his facilius , quam illis , quae alias fententias premunt , fatisfieri po. teft.
LXV.
Interea quemadmodum incomparabili hujus fententiae Autori gratulor, ita E 5	mihi
*
mihi gaudeo, quod in quibusdam, .qua naturam variolarum dilucidare poflint, conveniamus , quamvis in multis difcon-veniamus; convenimus enim in eo, quod ambo in quadam evolutione variolas con-ftituamus. Etenim evolutio, quam Cla-riflimus Autor in fuo fyllemate aflu-mit, eft gemmarum , glomerumque in minimis arteriolis evolutio , & efflore-fcentia, noftra vero ut dein patebit, eft feminii variolofi evolutio, & multiplicatio. Sed quid vetat dicere, has gemmas, quemadmodum in vegetabilibus ex Clariflimo Linnaeo, nliisque Botanicis notum eft, efle glomos, foliis, floribus, quin imo etiam propriis feminibus evolu-biiibus , & ultro multiplicabilibus foetos; in quo cafu inter hanc & meam mox adducendam fententiam major eflet analo-gifmus , & fere idem fenfus; nifi quod haec fententia in vaforum extremitatibus, ego vero in toto corpore talia feminia e-
vol-
volvi, effiorefcere, & multiplicari fup-ponam. Difficultates vero, quae praeter illas, quas Clariff. Autor ipfe fibi opponit , hanc fententiam premunt, funt fequentes.
LXVI
Primo: concipi non poteft,quomor do minima portio materiae variolofae; five illa per infitionem , Jfive per contagium communicetur corpori; poffit prae-dičtas arteriolarum gemmas , ut floreant , in ačtum deducere , nifi dicatur , quod talis materiae variolofae portio primo excitet motus febriles, & mediantibus his motibus fiat tandem prsedida e-Volutio.
LXVII.
Verum exinde neceflario, fequere-tur , quod quilibet motus febrilis idem facere deberet, quod eft contra experientiam ; nam faepiffime videmus homines febribus continuis, ardentibus, malignis,
76 Iractatus II.
inftamatoriis aftiigi , ablque eo, quod taies variolae efflorefcant; quae tamen fae-pe a leviffima febre variolofa extricantur. Quapropter exinde patet, quod caufa materialis variolarum debeat effe aliquid aliud; & quod illa mutatio, quae in variolis fit circa arteriarum extremitates, fit tantum effetftus non vero ipfa natura variolarum.
LXVIII.
Secundo: omnibus notum eft materiam variolofam effe contagiofam; fed quis afferere poterit in vaforum extremitatibus, illarumque gemmis hoc contagium confidere ? nifi fimul ibidem dari talia feminia variolofa admittat, quae dato tempore evolvantur. In quo cafu haec fententia aliam prae fe fert faciem. LXIX.
Tertio: ftru&ura machinae humanae eft ferme eadem, ac in brutis fecundum omnes vitae evdiutiones; in brutis autem
/
DE Variolis. 77
tem talis variolofa evolutio non oblerva-tur ; unde inferre pollumus, quod haec 'in homine non propter ultimorum vafo-rum ftru&uram , fed aliis ex rationibus obfervetur.
Quarto : Morbillofa exanthemata non dependent a praedi&a evolutione , quamvis femel tantum in vita efflorefce-re confueverint; igitur idem dicendum erit de variolis?
LXX.
Tandem quinto : Dantur cafus , ubi faepius idem homo bis aut etiam ter variolis laboret. Quomodo itaque fiet, ut illud, quod jam evolutum & plenarie obliteratum eft, iterato revivifcat; adeo-que ex omnibus jam dičtis inferre debemus, quod caufa materialis variolarum ab externo corporibus communicari fo-leat, aut , quod , quamvis haec aliquando diu iners in corpore lateat, & data occafione evolvatur, P°l*
fit
fit tamen iterato, & in alia epidemia communicari, & in a<fium deduci. LXXI.
Examinatis plerisque de contagio variolofo fententiis fuppreft, ut noftram de variolis palam faciamus opinionem. Dicimus itaque ^ quemadmodum ex tra-čhtu de contagio aliunde confiat, quod variolae habeant fuae fpeciei propria fe-minia, quae data Occafione evolvantur, propagentur , & multiplicentur.
Haec fententia poterit cuique ex eo jam capite prae aliis arridere, quod fit fimplicilfima, & naturae operibus maxime analoga , & explanandis phoenome-nis, fymptomatifque perquam opportuna. Cujus ulterior ratio eft, quod variolae debeant dici fpecie diftinčtae ab o-mni alio exanthemate contagiofo, adeo-que debeant etiam habere feminia fpecie diftinčla ab omni alio; fecus enim ratio dari non poterit, quare a variolis variolae
lse tam per iniitionem, quam per contagium, & non alia exanthemata propu-lulent.
Quemadmodum enim feminia vegetabilium fpecie inter fe diftinčta dicimus, quia videmus, ex certo femine certam, & non aliam evolvi plantam ; idem pariter de miafmate , feu feminio variolo-fo dicendum erit*
LXXII.
Quod vero haec fint vera feminia , & fimilia illis, quae in vegetabilibus & animalibus videmus , patet exinde & quidem.
Primo : quia haec uti feminia vegetabilia ultro propagari, & multiplicari polfunt, quae propagatio, & multiplicatio ex nullo alio, quam noftro principio concipi & explanari poteft.
Secundo: quia, fi materia purulenta variolofa examini fubtiliifimi micro-fcopii fubjiciatur, exhibet innumerabilia
————————— .1.1—l.l. I—.
80 Tractatus II.
animalcula, eorumque feminia, leu ovu-la ultro multiplicabilia; quod
Tertio ipfa infitio variolarum adhuc evidentius demonftrat,	& confirmat ,
quod inter infitionem, feu inoculationem plantarum, & variolarum , vix aliqua videatur intercedere differentia ; nam five furculum five gemmam ad infitionem , aut inoculationem alfumas , habebis cum tempore innumerabilia ejusdem fpeciei, cujus eft furculus aut gemma , exinde evoluta femina; aft in hoc cafu admittere debemus, omnia haec feminia in illis gemmis jam praeextitilfe; fecus enim cogemur dicere , haec feminia elfe produ&a de novo, quod admitti non polfe in tračlatu de contagio evidentilfi-mis rationibus evičtum fuit. Idem dicendum erit de materia variolofa ad infitionem adhibita, quod nimirum huic infuit talia feminia -\atiolofa fucceflive e-volvenda , & ferme line fine multiplicabilia.	Qui
Qui plura litnilia, quae ad firmandam noftram de variolis fententiam in-fervire poirunt, legere cupit , nofter tractatus de contagio in genere ipfi exhibebit talia magis expolita , & explanata, quae, ne ačtum agere videamur mif-fa facimus,
LXXIII.
Alt aliquis objicere potefi; dicendo: conftat experientia , a parva panificii feu fermenti mafia, ingentem aliam panificii maffameodem imbui fermento; adeoque illa ulterior propagatio , & multiplicatio variolarum concipi & explanari poteft absque dictis feminiis.
Refpondeo: qui veram fermenti panis examinaverit, & noverit naturam ; item qui variolas una cum aliis, quae cum his junguntur phaenomenis, rite perpenderit; longe aliter fentiet, quam qui talia objicere folent,
Tom. It. '
F I.XXtV,
LXXIV.
Nam primo adverfarii folent hanc de fermento panis paritatem ad omne cujusque iit fpeciei contagium applicare; adeoque fi haec paritas haberet aliquam vim, deberent omnia contagia elfe ejuf-dem fpeciei , ficut mafla quaecunque per mixtionem praedičli fermenti prius fer-mentefcens, femper eft ejusdem indolis; nimirum naturae acidae, aut faltem ace-fcentis; aliud vero eft de contagio, quod diverfas ejufdem fpecies habet; alia eft nimirum materia contagii variolofa , alia morbillofa, alia venerea, & alia fcabio-fa. Quis ergo mortalium lumine naturali tantum inftručtus, admittere poterit, omnia prsedifta exanthemata ab eadem materia fermentefcente dependere ?
Secundo: obfervationibus conflat , quod non tantum morbus variolofus, fed omnia alia exanthemata in putredinem
ver-
Vergant; praediolum autem fermentum panis naturam acidam potius induat.
LXXV.
Sed hic oppones , quemadmodum Eruditiffimus Frider. Hoffman nus cum o* mnibus fuis adhaerentibus opponere folet: materia putrida ( ut variolofa ) hoc ha* bet, quod aliis mixta eadem putredine, talia inficiat; & in fui naturam mutet; adeoque mirum non elt, fi materia variolofa , putrida humoribus noxiis mixta , eofdem in fui indolem mutet; fic-que ultro propagetur, & multiplicetur. LXXVI.
Quod materia putrida illud in fui flaturam mutet, cui mifcetur; hoc jam dudum omnes agnoverunt, quomodo autem hoc fiat ferme omnes ignorarunt. E?c meis vero de contagio, & putredi-fle principiis hoc facile & clare concipitur; nam dixi omnem rem /putridam conflare ex innumerabilibus aniinalculis, il* F a	lo*
lorum ovulis & excrementis; quae fi a-licui v. g. liquido non putrido mifcean-tur in eodem evolvantur , & multiplicentur, licque libi affimilent.
LXXVII.
Eadem eft ratio de fermento panis, quod magnae panificii maflje mixtum eandem in fui indolem mutat. Ego ut hanc methamorphofim , vel dixero potius multiplicationem, intimius cognofce-rem, folvi in aqua portionem fermenti panis & alterius madae, cui fermentum panis mixtum erat; hanc folutionem e-xaminavi microfcopio, & obfervavi eadem animalcula, in fermento panis, & in mada , cui tale fermentum mixtum erat; adeoque fignum eft, quod eadem mada naturam fermenti adipifcatur, quia animalcula fermenti in eadem multiplicantur. Hoc ipfum obfervavit Celeberrimus Baker aliique in glutine acefcen-te , quod componitur ex farina , aut
amy-
amylo & aqua. Vide ejus partem I. Cap. IV.
LXXVIII.
Tandem ubi adverfarii aliud effugium non inveniunt, illam adeo decantatam obječtionem in fui auxilium affu-munt; dicunt nimirum putredinem effe quidem cum varioHs conjungam, item in rebus putridis omnino obfervari prae-1 dičla animalcula , fed illa effe effečtus putrediniš, non Vero ipfam putredinem.
Quamvis ad hanc difficultatem jam in tra&at-u de contagio refponfum fuerit; quia tamen haec difficultas ffepius moveri confuevit, debet hic pro poffibili convelli. Adverfarii ipfi admittunt, quod materia putrida in variolis, purpura , petechiis, lue venerea , aliisque fimili-bus morbis , alteri corpori communicetur, propagetur, & multiplicetur. A-deoque ficut praedičli morbi fpecie inter & differunt, debet neceffario etiam prae-F 3	dičla
dicta materia putrida v. g. variolarum fpecie differre a materia putrida luis Venereae, & aliis. Ssd iffa differentia non poteff in alio confittere , quam in di-verfis animalculis , eorumque feminiis; nam materia putrida fecundum mentem adverfariorum conliderata non admittit aliam differendam , nifi magis &. minus, in quantum nimirum una magis altera minus putrida dici poteff,
LXXIX.
Sed clariffima inffantia eft in feminibus vegetabilium animalium, quia Icili-cet planta. A. fpecie differt a planta . B. debebimus admittere , quod feminia plantae A. pariter fpecie differunt a feminiis planetae B. Item quamvis ftričte loquendo planta A. nihil fit aliud quam femen A. evolutum , & magis in fuas partes explicatum, poflemus tamen laxe loquendo plantam A. ejufque partes ek fecffum ipfius feminis A. vocare. Et
quam-
quamvis alia, & nova femima ex femine A. & planta A. fmt tantum evoluta; poffemus tamen, quin imo folemus; fed minus proprie, talia femina de novo evoluta , effe&um feminis A. & plantae A. vocare. Sic idem dicendum eft de animalculis, eorumque feminiis in rebus putridis obfervatis. Quamvis enim putredinis multiplicatio reipfa nihil aliud fit, quam animalculorum, ovulorum, eorumque excrementorum ulterior propagatio, & multiplicatio , folemus tamen haec a-nimalcula , & feminia , quamvis minus apte, effe&us putredinis vocare; cum reipfa putredo in his confidat, & ab his dependeat; adeoque ipfa putredo potius pro effe&u habenda fit. Unde cogno-fces B. L. quam male ex odore rerum putridarum naufeofo edendam putredinis extorquere fatagant multi , quia nimi-mirum talem odorem a particulas fulphu-reis valatilibus & quidem merito deri-•	F 4	vant;
(■'. 1 1,1,1 ....... .................
38 Tractatus 11.
vant ; in his ipiiliim.s particulis iuiphu-jreis volatilibus effentiam putredinis pariter conftituunt, cum praedictus odor fit potius efiečtus quam ipfa putredo dicendus. Plura vide capite de putredine. LXXX.
Saepe contingit, ut in rebus phyfi-pis , & medicis caufa, effentia & effectus invicem confundantur; ut inflammatio eft ftafls fanguinis in minimis arteriolis ; item caufa immediata inflammationis eft illa ipfa ftafls, ipfa tamen inflammatio fo-Jef etiam confiderari tanquam effečtus illius flagnationis. Idem videmus in phyficis v. g. in frigore: frigus efl quies particularum , & fimul illud dependere dicimus a tali particularum quiete.
Itaque multa folemus refpečtu noflri, & fyb diverfa ratione conflderare, quae reipfa unum idemque funt,.
LXXXl
LXXXI.
Hic quaeri poteft an variolarum materia feu ipfum illud alias dičtum miafma fit in fe ipfo femper ejufdem indolis an vero diverfae ? Ralio dubitandi eft; quia va iolae, uti fuperius in divifionibus, & differentiis dičtum eft, faepe ita variant, ut vix fibi fimiles videantur.
Refpondeo abfurdum non effe fi fe-minia variolarum dicantur inter fe differre ; hoc ipfum videmus in feminibus a-nimalium, & praecipue vegetabilium ; fic dantur diverfae fpecies pyrorum, pomorum, ieraforum, & aliorum.
LXXXII.
Interim hoc admittere debemus, quod diverfitas, quae aliquando in variolis ob-fervatur, dependeat faepe a certa confti-tutione temporum , loci , aut aegroti, obfervationes enim nos docent, quod fe-minia variolarum difcretarum, & benignarum five per contagium, five Pet F 5	infi-
inlitionem alicui communicentur , aliquando in variolas malignas degenerent; idem a contrario faepius obfervavi , ex confluentibus, & malignis in aliis fubje-čtis exortas fuifle difcretas, & benignas. Item ex relationibus conflat in certis regionibus graflari variolas plerumque malignas & lethales , fic nulli dicuntur tam funeftae efle variolae quam Nigritarum , & Cafrorum genti. Item recentiflimum habemus hujus exemplum, nam 1759. - apud nos erant variolae ut plurimum benignae , quae tamen eodem tempore in Dania malignae fuifle dicuntur. 1
Quantam varietatem , quin imo & damnum certae tempeftates, & certi flantes venti feminibus, praefertim puberibus vegetabilibus afferant, omnibus notum eft, unde mirum non eft, fi idem invariolis, aliisque morbis contagiofis , & epidemicis ferme quolibet anno obfervemus, & unam Epidemiam ab altera differre judi-eemus.	LXXXIII.
LXXXIII.
Praeterea praeterire non pofliim, quin aliquid faltem verifimile proferam de prima, & principe fede, quam miafma va-riolofum in noftro eorpore occupare fo-let: Haec fedes videtur eiTe genus ner-vofum , five medullae fpinalis, five oblongatae , five utriusque. Ratio aflerti deducitur ex fymptomatibus, quae in va* riolantibus praefertim ftatim fub initium morbi perfentiuntur. Intercurrunt enim diverfae horripilationes; lumborum , & fpinae dorfi dolor, diverfi fpafini, quin imo faepe convulfiones ; quae omnia a genere nervofo dependent.
LXXXIV.
Ratio ulterior eft , quia quocunque modo miafma variolofum communicetur corpori, tandem perveniet ad vafa fan-guifera, ficque cum aliis humoribus leges circulationis fubibit ; cum vero haec miafmata fmt tam parvae molis, ut in
va-
vafis fanguineis aiiquod obltacuium tam facile non inveniant, fit, ut lege circulationis pellantur ad minima vafcula nervos perreptantia, & circumambientia; quin imo ad ipfas fibrillas nerveas ; in quibus facile fubfiftere , conquiefcere , ac tandem fobolefcere , & evolvi incipiunt ; donec ultro, & ad maffam fan-guineam mediantibus prsedičlis motibus fpafticis excutiantur ; & in vafis fanguineis, quin imo etiam in lymphaticis fem-per magis & magis propagentur ,	&
multiplicentur.
LXXXV.
Fundamentum talia, quae forte alicui paradoxa videri pollent, afferendi confiftit in eo , quod obfervationibus confiet, five miafma variolofum per contagium , five per infitionem communicetur corpori, non foleat ftatim in ačlum deduci, fed intra očfiduum, & tardius primo efflorefcat; adeoque fignum eft.
quod
quod prima talis evomtio non fiat in va-fis fanguineis, faltem non in illis , quse funt majoris diametri.
LXXXVI.
Ex hoc fundamento aflerere etiam polfumus, quod talia miafmata variolo-fa in fibrillis nerveis diutiffime inertia latere poflint, antequam ab aliqua cau-fa externa in ačtum deducantur. Item dehemus admittere / quod fepe talia mia-imata contagiofa a parentibus hereditario titulo poflideamus, que diu inertia in noftro corpore latent, cum tempore vero, aut ab aliqua caufa externa in ačlum deducantur, aut quando talia fe-minia proprium , & quafi praeftabilitum fuse maturitatis terminum attigerint, evolvantur, & efflorelcant.
LXXXVII.
Omnia hec , que dixi, fundantur in certis & omnibus notis obfervationi-bus ; fic confiat, femina , tam animalium
um quam vegetabilium habere certos pro fui tam fotu,incubatu , quam evolutione terminos, adeoque idem de feminiis con-tagiofis dicendum erit.
LXXXVIII.
Item experientia nos docet, & ob-fervationibus confirmatum habemus, quod fratres & forores , multis miliaribus ab invicem dilliti eodem tempore, & eodem afflentur , corripianturque contagio; quales cafus legi poliunt in Trači, de contagio CXLI. Verum in his cafibus nulla poteft afiignari caufa externa excitans; neque pofflbile eft, ut contagium in tantam diftantiam agat, & propagetur , adeoque in fimilibus cafibus admittere debemus, quod talia feminia con-tagiofa illis corporibus jam infint, & cum ex eodem fonte nimirum a parentibus o-riginem habere fupponere poilimus, mirum non eft, fi eodem ferme tempore terminum maturitatis adipifcantur.
Hoc
Hoc ipfum patet ex aliis morbis hereditariis , ut arthritide podagra, lue Venerea, aliisque , qui diu antequam ef-florefcant, in corpore latere poliunt.
LXXXIX.
Tandem multe obfervationes nos docent , quales pariter in tradat, de contagio legi poffunt, quod ex animi pathe-matibus, ut ira , terrore morbi conta-giofi ut variole, morbilli, miliaria quali refufcitentur, & contrahantur, & quidem fepe tali tempore , ubi nulla fimi-lis Epidemia graffatur. Sic fepe contingit , ut ex afpedu horride a variolis foedate faciei variolis corripiantur quidam, & exinde egre decumbant.
Ex quibus obfervationibus inferre polfumus , quod talia miafmata conta-giofa , in fimilibus faltem cafibus, in corpore, & quidem in genere nervofo, latere debeant ; quia predida animi pa-- themata direde & immediate genus ner /	vo-
— "	I	II	It
96 T RACTATUS.il.
volum attingunt, & affligunt, unde prae-dičla miafmata , feu feminia contagiofa commoventur, excutiuntur; & in a&um deducuntur. His praemiffis recepto ordine fequitur prognofis.
XC.
Quo mitiora funt fymptomata, quas eruptionem variolarum praecedere folent, eo tardius nimirum ut plurimum die quarta fit variolarum eruptio. In quo cafu variolas fere femper difcretas, & benignas obfervavi.
XCI.
Ex majore aut minore gradu febris, idem dicendum eft de proftratione virium, variolas benignas, aut malignas futuras praefagire pofllimus. Si febris fit magna cum fopore conjunčta, plerumque variolae aut confluentes, aut ano-malae fupervenire folent.
XCII.
XCII.
Vidi faepe praelente minore febre , quamvis convulliones cum deliriis , clamoribus per biduum, aut etiam triduum afflixerint, variolas diftinčtifiimas , & be, nignas fupervenilfe.
Unde convulfiones, quae eruptionem vanolarum praecedant nullum portendunt periculum, fecus vero, fi alio fu-pervetiiant tempore; etenim vel demon-ftrant, latere adhuc alia exanthemata in corpore vel metaftafim in principem aliquam corporis partem fačlam efle.
Si fanguis e vena mifliis eft larda* ceus Bacclivius judicat, variolas mali moris futuras , quod ego ipfe confirmatum obfervavi, fi febris fit magna, & ingens virium deje&io.
Juvenes femper facilius variolas tolerant, &fuperanf, quam qui aetate funt prove&iores, Variolae coufluentes plus Periculi fecumferunt quam difcretae, item Tm. H,	G	di*
difcretae anomalae magis metuenda, quam regulares.
XCIII.
Variolae, qua; impetuofe, & con-fertim erumpunt, femper majus periculum portendunt, quam, quae lente, & fuccefiive prodeunt ; quia quae una e-rumpunt, etiam una fuppurantur , ficut quae fuccefiive erumpunt , fuccefiive in fuppurationem tendunt; unde in illis femper vehementior febris fuppuratoria, in his vero mitior urget.
Variolae ex facie potius, quam ex aliis corporis partibus judicantur , quare fi in faeie frequentes , aut confluentes fuerint, quamvis in aliis partibus difiin-člae, aut rarae appareant, prognofis tamen ex illis, quae faciem occupant, de-fumenda eft. Variolae, quo fub ipfa eruptione magis rubent , eo benigniores. Si in principio quartae diei, aut finiente jam tertia die erumpant variolae, ad
re-
regulares fpecftant, & plerumque benignam inducunt indolem. Si vero in principio tertiae diei , aut fecunda jam die prodeant; denique quo magis quartam diem antevertunt , eo pejoris funt o-minis.
XCIV
Si exaCa jam variolarum eruptione febris , & reliqua lympi ornata perfe-verant, fignum eft , alia exanthemata , ut miliaria in corpore latere , quae non mitigantur , donec praediCa miliaria in ConfpeCum veniant ; quod in epidemia An. 1745* & x746* fere quotidie videre eat.
Diarrhoea, rifi excedat, ut in praedica epjdemia i74\. quae fpre colli-quativa erat ; nihil mali po tendit adeo-que non tft fflenda.	Idem dicendum
eft de fudoribus, qui in variolis dilcre-tis aetate provečliores tenent.
i o o	Tractatus II.
__
Ptyalifmus , qui in confluentibus & in anomalis variolis adultos affligit, fl rite procedat, & quo diutius durat, eo magis agrum levat; fi vero, ut faepe contingit , die undecima Affatur, tunc refpiratio & deglutitio fit difficilis, vox rauca, & clangofa , aeger inquietus, an-xiolus , delirans , & mičturiens, in quo cafu mox convellitur , & moritur. Si vero in illo ftatu, quo ptyalifmus fifti-tur, manuum pedumque tumor incre* fcat, praedicta fymptomata leviora, & mitiora efle folent.
Narium haemorrhagiae , quae ante variolarum eruptionem, aut fub ipfa e-ruptione contingunt, aegrum potius fub-levant, quam opprimunt.
Variolae, quo magis funt elevatae, & turgidae , item circulo rubro donatae, eo melioris funt notae , latae vero & de-preflae aut in medio foveam habentes ,
aut
aut prodicto circulo rubro carentes, ut plurimum funeftae efle folent.
Infantes minus periclitantur , quam adulti , quia illis morbus congruus, illis vero non ita, five foetus in utero matris, five mulier uterum gerens, five uterque variolis laboret, femper pro u-troque fummum abortus & vitae periculum fubeft. Variolae lividae aut nigrae indicant materiam acrem caudicam facde in gangraenam tendentem.
Si poft peračlam eruptionem foporo-fi maneant , aut tales fiant, qui prius non erant , fignum eft, vel quod alia lateant exanthemata, vel quod inflammatio cerebri adiit , quam dein convuiliones & mors excipere folent.
Variolae, quibus purpura, aut pete-chiae interfperfae, plerumque funelhe funt.
XCVI.
Si tempore fuppurationis interflitia variolarum rubeant, & tumeant, f tu-G 3	mor.
mor faciei fit competens quantitati Squalitati variolarum, fi denique tumorem faciei excipiat tumor manuum, & pedum , lignum eft, morbum via falutari incedere.
Si vero praedičta non fuccedant, aut, fi tumor adfit, fed praecipitanter, aut temporius concidat , tum aegri anxioli fiunt ; & derepente moriuntur.
XCVII.
Metaftafis , quae per modum abfcef-fus fit, five haec interne, five externe contingat, mala. Saepe enim infuperficie corporis fiunt ulcera maligna ferpentia , quae vix curam admittunt. Sic talia ulcera plena vermiculis obfervabantur in variolis, quae in Infula Rugia, & Stral-fundia gralfabantur.
XCVIII.
Materia purulenta variolofa ad fan-guinem reibrpta, fi nec per urinam, nec per alvum 9 aut aliam viam e corpore
fe-
DE VARIOLIS.	loj
fecedat, folet iuperatis jam variolis in fuperficie corporis diverfos furunculos nunc majores nunc minores formare , qui valde dolorifici , & tandem fuppurati, atque aperti magnam materias purulentae copiam fundunt. Hi plerumque plus incommodi, & dolorum, quam periculi fecumferunt.
XCIX.
Interim vidi tales furunculos, fat frequentes & in longum tempus protra-čtos; nam aliquot eorum vix apertis, mundatis, & necdum confolidatis alii recentes, & fic repetitis vicibus, fuper-veniebant; qui aegre febrem lentam , morafmum , ac tandem mortem inferebant ; in fimilibus cafibus judico , fi-cut partes externas , ita etiam interna vifcera fimilibus furunculis occupari. Variolae nothae, alias chryflallinae , lymphaticae, aut fatuae dictae perhibentur ab aliquibus funeflae fuifle. Ego viginti & G 4	plu-
plurium annorum curriculo faepe & plu-res vidi, fed femper tales vidi, quae attentionem medicam vix mererentur; a-deoque fi quis exinde denafcatur, forfi-tan ex aliqua alia nobis invifa interna labe hoc contingere fatius judicari poterit.
Tandem generalis Hyppocratis regula, & prognofis hic oblivioni danda non eft; qua docemur in morbis acutis incertas eflepraedičtiones falutis & mortis.
ornant
% s
%<§>• d*
C A-
Jymptomatum.
Jtcm injitionem , Mverjafque de variolis obfervationes.
enerandus artis medicae reftaurator
Boerhavius in fuo tračlatu de variolis judicat , quod vulgari , & nunc recepta variolas traftandi methodo nemo, nili fponte , evadat. Unde vereor , ne cuipiam eorum , qui jurarunt in verba MagHlri; inofficiolus, aut injurius videar, fi indicationes variolarum
\
curati vas inllituam. quae cujuslibet votis non refpondebunt, refpondebunt tamen uttpero, a me fuperius allatis caulis & phaenomenis,	G 5	, Uic
SECTIO I.
De Variolarum curatione.
c.
Hic tamen praenotandum judico, quod pro diverfo variolarum ftadio etiam di-verfae exurgant indicationes; nam aliae funt in primo ftadio, nimirum invafione, & apparatu; aliae in fecundo, feu expul-fione, & aliae in maturatione feu fuppu-ratione.	.CL
In primo illo ftadio indicationes debent refpicere principaliter ipfam caufam immediatam variolarum, deinde primo principes effečtus, qui in hoc ftatu ob-fervantur, uti eft febris, & phlogiftica humorum conftitutio.
Pro caufa immediata materiali variolarum conftitui feminia propria vario-lofa , evolubilia , & multiplicabilia , a-deoque prima, & princeps indicatio deberet elfe, ut haec deftruantur, inertia reddantur , eorum evolutio, multiplicatio , eruptio & fuppuratio impediatur; hoc fieri deberet remediis , quae in prae-di&um miafma variolofum agendo, illud
aut
107
aut iners, &, ut dii a n fieriie elucerent, aut per convenientes vias antequam e-volvatur, eliminarent.
CII.
Aft talia remedia, quae his indicatio* nibus iarisfacerent ad hanc ufque diem in votis funt; interim defperandum non eft , quin talia, ut Clarilf Boerhavius confidit, ex antimonio , & mercurio , praeparari poflint. Nam experientia habemus, quod per remedia mercurialia cum aliis mixta , debito tempore, ordine , & dofi adhibita, variolae alias confluentes futurae, ad paucas, & benignas difponi poflint. Tale remedium, multiplici experientia comprobatum defcri-ptum habetur in Aft. Acad. Reg. Sue-cicae fcient: Anno 1751 vel XII. Item in commentariis de rebus in fcient, nat. & med. geftis vol. III. p. 533.
Hoc remedium conflat ex calome-lan. camphora, aloe , & refina quajaci.
CIII.

io8 Tractatus II.
"	CHL
Si effedtus hujus remedii (alis eft , ut ibidem laudatur , tunc aliter hoc fieri non poteft, quam quod praedi&a fe-minia variolofa fecundum quid e corpore eliminentur , & inertia reddantur. Aut quod corpus ita difponant, ut numerola & frequens variolarum evolutio impediatur. Si itaque talia remedia in rerum natura exiftunt, quae miafma variolofum fecundum quid iners efficere poifint, fpe-randum eft, fore , ut alia adinveniantur, quae illud in totum evertant , & iners reddant.
CIV.
Aliud fundamentum haec afferendi deduci folet ex eo, quod in variolis phlo-giftica , & inflammatoria quaedam indoles adefle obfervetur; nam fanguis venae fe&ione extra&us lardaceus ut plurimum efle folet; adeoque ficut videmus alias inflammationes , ut pleuritidem ,
pe-
peripneumoniam, erylipelas difcuti faepe abfque aliqua fuppuratione, idem fieri polfe in variolis autumant multi.
CV.
Attamen fi a pofteriori confideretur phlogiftica conftitutio humorum , quae in variolis obfervatur , videbimus , quod differat ab illa, quae in aliis morbis inflammatoriis obtinet.
Nam illam venae fečlionibus, iifdem-que antiphlogifticis remediis tračlamus , quemadmodum alias inflammationes; & tamen nunquam abfque fuppuratione ac-min attingere videmus, uti alias inflammationes. Quapropter exinde cogno-fcere polfumus magnam hic i nterefle differentiam , quod ex noftris de contagio piincipiis facile concipitur, nam in variolis humores noftri corporis corrumpuntur , & confpurcantur, dum feminia va-riolofa evolvi & multiplicari incipiunt, tunc enim animalcula illa deponunt co-
v	pio-
piola excrementa, & ovula, qU«e humoribus noftris mixta eosdem corrumpunt eodem modo, uti diximus de aqua nu-ceriana putrida, & exinde turbida reddita; vide tračlat. de contagio.
CVI.
Itaque hic monendum duco , quod faepe fallamur, dum credimus variolas fine fuppuratione fuum curfum ablolvif-fe , ego ipfe multos fimiles cafus habui, qui mihi impofuerant , dum credebam miafma variolofum per urinas fecelfilfe e corpore abfque fuppuratione; fic 17 5 9 & 1760. ex quinque prolibus idem cu. bile inhabitantibus una corripiebatur va. riolis utcunque difcretis & benignis, hac vix fanitati jam reftituta, aegrotabat alia cum ingente febre, liti, inquietudine; denique videbatur adelfe totus apparatus ad variolas; quare fanguis mittebatur, clyfteres emollientes quotidie injiciebantur, & antiphlogiftica in ufum voca-
DE VARIOLIS. III
cabantur; die tertia morbi, qua variolas expedlabamus , deferuefcebat in totum febris, & aegra bene valebat. Quia vero urina cum copiofo ledimento fecelfe-rat, credebam miafmata variolofa motu febrili digefta , & cočla per urinas elumi-nari; aft experientia aliter docuit, nam altera foror brevi poft corripiebatur va-riolis ; cui aliquot poft diebus fucceflit praedičta aegra.
CVII.
Cum itaque remedia, quae ipfum miafma variolofum juxta jam datas indicationes dire&e attingant, necdum nobis nota fint, fupereft, ut aliae formentur indicationes , quae nitantur in illis praecipue duabus obfervationibus, jamfu-perius notatis , nimirum, quod in primo , & fecundo ftadio variolarum humores noftri phlogifticam induant indolem; item quod oblervemus, quo magis urget febris , eo plures, & pejores erumpere foleant variolae.	CVIIL
£ l 2

Tractatus II.
CVIIlf ~~ Quapropter refpečtu primse obfer-vationis indicantur omnia antiphlogifti-ca, diluentia laepe, & magna copia af-fumpta. Vičlus tenuis ex hordaceis, a-venaceis, farinofis, pomis horaeis. Re-fpečlu autem motus febrilis excedentis indicantur jam praedi&a antiphlogiflica , & fanguinis mililo & quidem ea quantitate , ut fuperfit motus febrilis, qui fulfi. ciat variolis expellendis, digerendis & fuppurandis.
CIX.
Haec fummatim dičla funto; nam multa in particulari de his dicenda reflant, uti hic enumeranda ellent fingillatim remedia antiphlogiflica, quae defumi pof-funt ex aquofis , nitrofis, & farinofis , acidis acefcentibus, lenioribus faponaceis, aliifque humeftantibus, diluentibus, & emollientibus; ex quibus dein diverfae formulae: mixturae , julapia, decočla ,
in-
DE VARIOLIS. IIJ
t 1 ■■■*——————na ■	ii.i————4M
infufa, Syrupi, Rhob, emulfa parari poflunt. Verum haec videri poffunt in Clariflimorum Boerhavii , & Da vidiš Gorter materia medica; ideoque miffa facimus,
CX.
Unde difquirendum tantum erit, in quibus cafibus, & circumftantiis aliqua eorum adhiberi debeant, nec ne. Idem intelligendum eft de venae fečlione. Generales enim regulas in cura variolarum afferre rton aufim; alia quippe debet ef-fe ratio medendi in variolis difcretis, & benignis, quam in malignis, & confluentibus. Item alia in infantibus, pueris , & alia in adultis ; idem dicendum eft de aliis cafibus , variifque circumflandis. ■
CXI.
Quare male agunt illi, qui femper fere eadem remedia praeftituere folent in uno ficut in altero cafu. Alii vero ad-Tom. II	H	huC
huc majore animadverfione digni funt, qui audent , remedia , quae in varlolis benignis proficua efle bbfervarunt, tan-quam fpecifica in & pro variolis malignis venditare; cum experientia doceat, va-riolas benignas levilfimis , & fere inertibus remediis quam facillime, & feficif-fime ad acmin perduci polTe , quod in malignis exquifita arte, omnique adhibita folertia vix obtinere fas eft.
Variolae enim benignae vix aliam curam exigunt, quam regimen tam quoad Diaetam , quam quoad aera moderatum, & temperatum, fic enim natura ipfa totum reliquum negotium melius, quam quaecunque nimium exculta, & acuminata ars, perficiet, quodfolertillimusSyden-ham ipfe obfervavit, & indicavit feftio-ne III. Cap. II. de variolis regularibus Annor. 1667. 1668. dicens: Natura enim fibi permijja nogotium Jimm Jiio tempore exequitnr, materiamque deluo ordine
AC
DiJ Variolis. 1x5
ac via tum decernit, tum etiam cxpetiit, cfJ5 nofira upe , nojlrisque artificiis, atque auxiliis non indicet, Juis viribus optime injIrnela , /iiis opibus locuples, denique ingenio futis edoHa.
CXII.
Ex quibus edocemur, quod , ii medicus, ad infantem aut puerum variolis laboraturum advocetur, quem moderate febricitantem invenit, quamvis inquietudines , anxietates , deliria, aut convulfiones urgeant, non debeat ftatim ad fanguinis milfionem, veficatoria , aut ad antiepileptica volatilia confugere ; fed clyfinata emollientia, pediluvia , diluentia , atque leniora antiphlogiftica in u-fum vocare, quibus dein paccatiflima , & benigniifima variolarum eruptio cum praedictorum fymptomatum mitigatione fuccedere confuevit.
E contrario, fi praedicta genus ner-vofura irritantia, orgafmum inducentia,
H a	ta*
ii 6 Tractatus II.
atque variolas praepollere expellentia adhibeantur ; fequitur feftinata, & mali moris eruptio , diximus enim fuperius , quod variolae, quo citius erumpunt, eo maligniores e (Te foleant.
CXIII-
Quamvis venae fečlio variolas nec promoveat, nec malignas reddat, fi tamen in debili, & laxo infantum corpore , & abfente magna febre inftituatur , genus nervofum, membranofum, & va-fculofum nimiam exinde contrahit ato-niam, ex quo fit, ut motus tam in expuitione , quam in fuppuratione langueant , adeoque miafma variolofum, quod ad peripheriam corporis pelli deberet , in partibus internis, & vifceribus haereat, diverfisque formandis internis ab-fcelfibus viam fternat.
CXIV.
Quare mirari non debemus fi aliquando ex variolis benigniflimis. mors
repen-
repentina, & inexpedata eveniat. Ego vidi aliquot tales cafus , alii pradici plurium meminerint iimilium, ubi aegri variolis difcretiffimis, & benigniflimis laborantes , jam in vado conftituti efle videbantur , convellebantur, & emoriebantur, quales inexpedati & funefli cafus non aliunde dependent quam, quod, aut diu jam latentes in corpore abfcef-fus, aut primo a materia variolofa pro-dudi, rumpantur, materiam purulentam in nobilia vifcera effundentes.
cxv.
Interim inficias ire nolim, quod flc-pe contingat, infantes non tantum magna febre variolofa, fed fimul etiam fe-bre inflammatoria cum fopore ex dentitione affici, in quo cafu , quia variolae malignae metuendae , fanguis in debita quantitate mitti debet , & quidem in pede.
CXVI.
Si vero propter nimiam in tenerrima hac astate vaforum tenuitatem vena lanceola aperiri non poflit, hirudines applicandas erunt, quae, cumgutatim eruo* rem evacuent, non ita debilitant. CXVII.
Interim obfervationem , cujus nullus , quantum fcio, meminerit, tacitus praeterire non podlim, quod nimirum in illo cafu , ubi febris variolofa cum febre inflammatoria ex dentitione conjungitur optimum fit, fi hirudines poli aures applicentur , fecus enim ex convul-fionibus, & fphacelo cerebri pereunt infantes antequam plenaria variolarum eruptio fuccedat.
Ratio hujus obfervationis confiftit in eo, quod infantes in Jfimili cafu foporofi, & delirantes jaceant; facies eorum, fi-cut gingivae , rubeat, & tumeat, quod denotat ftafim inflammatoriam haerere in
vafis
DE VaRIOLIS. II9
-	1 ...... ■ m 1	.1 n
vališ cerebri, cerebelli, meningam, a-liarumque partium adjacentium, adeo-que li jugulares, quae immediate cumfi-nubus , carotidibus, aliisque vafis communicant , evacuentur, & exonerentur ex legibus hydraulicis , & derivationis fanguis carotidum, & vertebralium liberiorem exinde adipifcitur motum, CXVIII.
Quare obfervavi, quod fimiles infantes fub ipfa%operatione jam pallefcant, quieti, & tandem fomnolenti evadant , deinde vero expergefacti tota facie & a-čtionibus animalibus in melius mutati vi-deantur.
Quod dixi de febre inflammatoria ex dentitione cum febre variolofa conjunCta, idem intelligendum eft, fi' nulla adfit febris variolofa.
CXIX.
Eft praeterea ratione nitri, & pare-goricorum in infantibus cautela adhi-
H 4	ben-
benda, ne haec duo remedia in tenerrima hac aetate eadem liberalitate uti in aetate provectioribus in ufum vocentur. Quamvis enim haec in motibus febrilibus, & fpafticis domandis primatum obtineant, nihilominus tamen in hac aetate primum nimium iritat genus nervofum, alterum vero fpiritus opprimit, nervosque ftu-pefacit, ex quibus dein plus damni quam emolumenti expedtandum eft,
cxx. .
Supereft alia multorum , fed erronea opinio , qui judicant, vires quandoque itaque languere, ut variolarum expulfio , nifi remediis alexipharmacis volatilibus adjuvetur , perfici & abfolvi non pollit ; quare mox ad myrrhata , aliaque volatilia, veficatoria , confugiunt ; ex quo fit, ut non tantum febrem & variolarum numerum augeant, fed &. earum qualitatem benignam in malignam faepe mutent. Quod ipfe inelučlabili ex-
pe-
DE VaRIOLIS. I 2 I
perientw edočtus Sydenham de variolis regularibus fentit dicens: Neque Jane ipfe vidi, aut fando accepi, quemquam ex eo periijje, quod variol* non eruperint, etji nimis multi perierint, quorum variolae laudabiliter eruperant
CXXI.
Eli tamen cafus dabilis, quales ipfe vidi, ut expulfio variolarum difficilis fiat; ut fi nimia adiit febris inflammatoria, uti praecipue hoc fit ex dentitione, in quo cafu minima vafa una cum cute nimium a fpafmis conftringuntur , ficque expuliio variolarum impeditur. Verum enim vero in tali cafu omnia volatilia , omniaque irritantia necrotica dici debent, quia praedičta. obftacula exinde augentur , convulfiones, gangraena & mors acceleratur. •
CXXII.
Quapropter in periculofo, & ancipiti fimili fiatu, quamvis aliquot variolarum H 5	ma-
manipuli in cute jam appareant , necef-faria eft fanguinis miflio, clyfmatum e-moilientium , pediluviorum, diluentium , & antiphlogifticorum afiiduus ufus; quibus dein fat benigna fuccedere foiet eruptio, & fuppuratio.
CXXIII.
Si tamen, quod oppido rarum, objiciatur cafus, ubi| prae debilitate eruptio variolarum fuccedere non poffit, ut fi diuturna praeceflerit diarrhaea, aut largif-fima haemorrhagia , in tali cafu omnino haec adjuvanda eft remediis nimirum lenioribus cardiacis , & expellentibus , non vero nimium volatilibus , & excale-facientibus. Optima in fimili cafu funt illa remedia , quae fale volatili lulphureo anodyno praedita funt, ut flores Sambuci , chamomillorum; crocus, faflafras, & alia his analoga, quorum ope natura non irritatur, fed fuaviflime ad expellenda heterogenea in corpore latentia adjuvatur.	CXXIV.
I
DE V A K I O L I S.	I23
CXXIV.	-
Haec brevis, fuccinčta mitisque va-riolas praecipue infantum , puerorumque tractandi ratio, eft hoc tempore apud plerosque pračticos recepta; quia cum longe abfit ab omni violentia , eft naturae agenti, ipfique tenerrimae huic aetati quam maxime conformis, & appropriata.
cxxv.
Haec ipfa methodus congruit etiam adultioribus, praefertim illis, qui vario-lis benignis laborant , aut primo laboraturi funt; etenim in fimilibus pariter , praeter regimen aeris, & diattae temperatum & moderatum, diluentia , antiphlo-giftica, clyfmata emollientia, pediluvia, in ufum vocanda funt.
CXXVI.
Nitrata, paregorica , & fanguinis miflio largiore, & liberaliore manu ad-miniftrari poflunt hic , quam in infantibus : quod de venae fečtione prae aliis
in*
intelligi debet; nam quamvis in primo illo variolarum ftadio a febri fat levi haec vix indicaretur , debet tamen fanguis mitti, ad hoc ut facilius mitis , & benigna fuccedat fuppuratio; diximus enim nec in primo, nec in fecundo ftadio, fed in & ex fuppuratione fubefte vitae periculum , quia in hoc ftatu folet faepe fieri raptus ad cerebrum, ex quo dein phrenitis, convulfiones, & mors fequuntur.
CXXVII.
Item fi magna fit febris fuppurato-ria, facile evenire poteft, ut fcirrhi, aut occulti interni abfcefliis, fi qui ad-funt, inflammentur, tandemque rumpantur. Ex quo fit, ut miremur attoniti variolis de fe benignis aliquando impro-vifam fupervenire mortem; quales fune-fti cafus cuilibet medico pračtico noti funt, iimilesque legi poftunt praeter alios apud Zarutum Lufitanum lib. II. hifto-ria III. Quapropter, ut funefta fym-
pto-
DE VARIOLIS. 12$
—ii	ii ————————
ptomata in adultis tempore fuppurationis fupervenire folita praecaveamus, praefta-bit in variolis etiam benignis venam fe-care.
Haec funt fere generalia variolarum remedia, quae tam in infantibus, quam in adultis, tam in difcretis benignis, quam confluentibus , anomalisque indicantur , & pro diverfa circumflandarum, fuperius jam notata ratione in ufum vocari folent CXXVIII.
♦
Verum in confluentibus, anomalisque variolis interdum tanta eft maligni-tas, ut omnia fupradičba remedia, ni-j mirum venae fečliones, enemata pedilu-via', diluentia, paregorica, aliaque an-tiphlogiftica imparia obferventur. huic cicurandae , & domandae malignitati, unde necelfe fuit, ut attenti,. & folertes pračtici alia atque alia, quae magis fa-tisfacerent, experirentur, nobisque communicarent , quorum hic meminilfe necef-fe erit.	Quia
'*'	'11 ' •'**"***'	1	■ I	I
iz6 Tractatus II.
Quia vero in praedičlis malignis va-riolis quolibet die , & quolibet morbi tempore, diverfa lethalia fupervenire poiiunt fymptomata indicab mus , quid quolibet morbi tempore & in diverfis cir-cumftaniiis agendum fit..
Si itaque advocatus medicus ex fym-ptomatibus §. XXXVI. allatis praevideat variotas malignas, five coufluentes, fi-ve anomalas futuras p debet primo Confi-derare febrem, quae' in iimilibus cafibus femper magna efla folet; unde fine mora fanguis mitti: debet, quod poft a\v-quot horas repetendum eft; fr febris urgeat , praecipue fi pulfus fit plenus ,	&
tenfus, li fanguis extradlus appareat lar-daceus, aetasque lit in vigore conftituta, tunc fanguis ternis, aut quaternis venae fečfoon bus, & quidem ad uncias fere quadraginta extrahendus eft, alias enim inflammatoria conftitutio non mitigatur, ut Sydenham ipfe de pleuritide judicat.
CXXIX.
DB VARIOLIS- 127
CXXIX.
In fimilibus cafibus faepe obferva-mus , quod Cinguis prima morbi die , aut etiam initio fecundae diei, extra&us utcunque laudabilis eife appareat 5 alter vero, qui tardius mittitur , perquam phlogifticam jam induerit indolem; quae unica, fi alia non adedet ratio, jam fuf-ficere podet, ut tantum , prout mox antea dixi, mittatur fanguinis.
CXXX. ••'	-
Aft hanc rationem ipfa experientia tedibus omnibus fanioribus prafticis confirmat; etenim videmus, praemifla tali extra&ione fanguinis, variolarum eruptionem faciliorem & fuppurationem benigniorem fuccedere ^ quidquid in contrarium objiciant theoretici, credentes in tali cafu motum magis ad intra quam ad extra verti, adeoque variolarum e-ruptionem potius impediri , quam promoveri , quin imo variolarum retrocef-fum metuendum ede. CXXXI.
is8 Tractatus JI.
CXXXL
Judico enim experientia edo&us inanes eflfe metus, & inania verba ,de va-riolarum retro pullione; hoc quidem videmus , quod exanthemata , qua nullam habent;, elevationem ut petechiae , lcar-latina a certis caufis externis, ut frigore facile retrocedant ; de variolis vero, praefertim fi aliquamdiu jam peripheriam corporis occupent., idem tam facile dici nonpoteft; quia fi quid fimile appareat, hoe-fit, quod variolae, quae plenae & turgidae erant, fiant flaccidae, earumque interftitia, quae tumebant, & rubebant, cpncidant, & pallefcant; fed hoc fit, quja humor, qui variolas & earum in-terflitia implebat, retrocedit, feque ad aliquam etiam partem internam recipiat ; in quo cafu dicere non poffumus, quod variolae retrocedant; fecus enim , cum hoc ipfum in variolis difcretis die upde-ciina aut decima quarta cum euphoria
—.............-I——
DE VAKIOLIS. 129
connngac , deberemus pariter dicere , variolas retrocedere ; nam illo tempore pariter variolae, quae prius plenae, turgidae & tenfae erant, fiunt flaccidae, quia humor ad fanguinem reforbetur, legeque circulationis ad renes & veficam defertur , ficque per urinas copiofas evacuatur.
CXXXII.
Statuo itaque quali jam definitum, quod quocunque variolarum tempore , live id iit primum, five fecundum, fi ve ter. tium, feu fuppurationis ftadium, fi adiit urgens febns,praecipue fi haec cum phraei iride, iputo fanguinis, aut alio lethali'fympto-mate conjunda deprehendatur, poflit, quia imo debeat venaefedio celebrari; fecus ehim adum eft de aegro.
Si haec , quae effatus fum, autorita-tibus Clariflimorum Pradicorum confirmare vellem , nimis multus eflem; un-Tom. ll.	I	de
de aliquot tantum eorum adducam, reliquos quisque confulere poterit. CXXXIII.
Sic Barbairac Celeberrimus Medicus monfpelienfis in fuo confilio ad va-riolas alicui nobili familiae funeftas , judicat repetitis vicibus in pede, & brachio fanguinem mittendum efle ; quin imo omni tempore morbi, fi grave aliquod fymptoma exigat, quamvis jam ad-fint variolae, petechiae, aut purpura, ve-naefečlionem inftituendam elTe atterit. Vide Mangeti Bibliothec. prači. Tom. IV. p. 714.
Idem obfervavit, nobisque communicavit in tračlatu de variolis Experti Ulmus Violante , crediditque, variolas certis famiiiis funeftas, non nifi praemiflis repetitis & largis venaefečlionibus curari pofle.	CXXXIV.
Inter alios fimiles cafus, qui hic Vindobonae noti funt, praeeminet ille,
v. qui
DE VaRIOLIS. 131
qui perquam iiluftrem familiam de Stock-hamer concernit; nam viventis , & florentis hoc tempore nobiliflimae hujus familiae Parentis omnes fratres , fororef-que ex variolis denati funt, hoc unico ex largis & repetitis venaefečlionibus fervato.
Idem cafus attigit Excellentiflimam Comitem N. N. 30. circiter annos natam, & 1745. variolis correptam. Huic ego, & Eruditiflimus D. Collega Stain-del de Bleflenet, diu no&uque adftite-ramus , curam dirigente Magnifico pie defunčto Domino Weber de Fiirnberg. Principium & infultus morbi variolas confluentes & peflimas praefagiebat. Non obftantibus multis, quae jam fecunda morbi die eruperant, fanguis repetitis vicibus ad quadraginta circiter uncias mifllis erat. Unde dein illa furibunda febris mitigabatur, variolae, quamvis frequentes , benignae tamen eruperant , facile I a	fup-
fuppurabantur, & feliciter ad acmin perducebantur.
cxxxv.
Quod vero infecundo & tertio vario-larum ftadio, fi febris adfit magna, fi phrae-nitis, fi fanguinis per alvum, per urinam aut per os fecelfus urgeat , fanguis mitti poflit, & debeat, videre pofliimus a-pud Sydenhamium, Sidobre, Medicum monfpelienfem; Sigifm. Grafiii obfervat. XIII. apud Bonetum Medie. Septentr. part. alt. pag. 223. & alios.
CXXXVI.
Quod autem apud noftrates, fanio-res pradicos haec methodus jam dudum obtinuerit, patet ex Celeberrimo quondam hic Pradico Sorbait; qui tradat. VIL Cap. XIII. de variolis periculofiffi* mis fequentem notabilem adducit cafum: lllujlrijjima de Berg 26. annos nata, cum pulvere ex lapide Bezoardico Jat copiofe uteretur, variola quidem affatim per totum
DE VaRIOLIS. 133
corpus eruperant, Jed fatla menti fermen-tatione bumores ita in caput irruerunt, ut in Jbporem & alienationem mentis devo, luta ejjet; ita, ut oculis apertis quafi convulfis cum ingenti fiertore dormiret, & ad JmeJlum SereniJJimi Ferdinandi IV, recens exemplum jamjam apoplexia tangi videretur. In tantis rerum angujliis advo- ' catus ego, fiiafi, ad faciendam bumorun} in caput irruentium revuljionem, ut utraque pedis vena fecaretnr, - - aperta itaque pedis utraqne vena, & adbuc fluente Jan-guine, agra loqui coepit, de prafentif fimo mortis periculo erepta fuit. Ex quo fundamento in tračtatu de variolis lapidem Bezoardicum aliaque volatilia damnat; quae ut ibidem dolet, perniciofa, funeftaque fuere Ferdinando IV. Romanorum Regi. Idem fere cafus legitur in mifcellaneis naturae curioforum Anni tertii p. 92. obf. 55.
j34 Tractatus II.
“	CXXXVII.
Ratio vero, quare in nimio calore febrili larga debeat inftitui fanguinis mif-fio, ex noftris de contagio principiis fa-cile concipitur; offendimus enim ibidem, quod in majore calore febrili fiat ma-jor corruptio & putrefačlio humorum , adeoque copiofior , & frequentior mia* fmatis contagiofi evolutio, & multiplicatio,
CXXXVIII.
Ex quo ultronee deducere pofTu» mus, quod in variolis omnia evitari de* beant , quae calorem five interne five externe augere potis funt ; quia experientia docet, omnia haec perquam per* niciofa efle aegris. Unde exulare debent omnia vulgo dičta calida remedia; aeger debet iifdem ftragulis tegi, quibus fanus erat afTuetus. Calor cubiculi debet efle graduum circiter 6 6. Verum fuperflu* um eflet plura de variolarum regimine
addu*
v
de Vario lis. 135
adducere , quia hasc certis experimentis confirmata & repetitis vicibus inculcata legi poliunt apud Sydenhamium; & apud eruditifiimum archiatrum Antonium de Haen , in operibus ab ipfo nuper in lucem editis.
CXXXIX.
Haec de venaefe&ione ditfla fuffici-ant, reliquum eft, ut remedia indicemus, quae materiam peccantem variolofam re-fpiciant, & enervent. Superius jam diximus, in variolis malignis, five confluentibus , five anomalis convenire quidem omnia antiphlogiftica, nitrata , diluentia, & reliqua ibidem expolita. Verum virus miafmatis variolofi videmus quandoque efle tam malignum, ut praedičla remedia imparia huic debellando inventa fuerint.
Quapropter quam plurimis, & a probatiffimis Pračiicis captis experimentis cortex Peruvianus , uti in omni-I 4	bus
bus aliis malignis febribus, ita etiam in variolis malignis oblervatus eft elfe remedium, quo i omnibus aliis praeferri debet. Cujus adhibendi methodus, quantum ego obfervavi , fequens aliis praeferenda eft.
CXL.
Si aegrotus diaetae regulas faepe tranf-greflus fundamentum exhibet medico fu-fpicandi, humores corruptos in primis viis latere; in fimili cafu debent ifti prius e Corpore ablui, & per epicrafim evacuari ; fecus enim, fi tales ad fanguinem deferantur, majorem putrefactionem & malignitatem inducunt.
CXLI.
Remedia, quae huic indicationi in-ferviunt, & apprime fatisfacXint, defu-mi poffunt ex tamarindinis, manna, caf-fia, magnefia nitri , aliisque fimilibus evacuante & antiphlogiftica vi praeditis;, quorum effe&us adjuvari, & promove-
ri poterit per laepius inje&os cly iteres i quare abiint in hoc morbo omnia aloeti-ca , rhabarbarina , aliaque acria , irritantia, & draftica.
CXLII.
Evacuatis itaque hoc modo humoribus in primis viis ftabulantibus, & prae-mifla fufficiente detračlione fanguinis, ftatim ad corticem confugiendum eft. Debet autem praemitti venae fečtio , ut exinde pulfus fiat mollior, & debilior ; fecus enim fi pulfus perfeverat inflammatorius , nimirum frequens, durus, & tenfus, omnes Pra&ici obfervant ex ufu corticis plus detrimenti , quam emolumenti allatum iri.
CXLIIL
Unde ille flatus variolarum, in quo fit, aut jam exa&a eft earum eruptio , cenfendus eft perquam opportunus exhibendo cortici, quia tunc febris eft re-roifiior, & aegri, cum tunc melius ha-I 5	beant,
beant» medico magis obfequiofi eife fo-lent
CXLIV.
Si cortex in fubftantia afliimi pofiit, praevalet omni alii methodo, deberet autem duabus aut tribus illis fecundi ftadii diebus, antequam febris fuppuratoria fu-perveniat, omni nychthemeri fpatio ad minimum ad unciam unam aifumi; aut e-jus extra&um ad unciam dimidiam; aut denique omni bihorio grana quinque , fexve ejusdem falis elfentialis methodo Gareana praeparati.
CXLV.
Sic enim via fternitur ad benigniorem fuppurationem, faciliorem exficca-tionem, fquamularum cruftarumque citiorem feparationem, ex quo dein alter refultat effedhis, quod hac ratione profundiores foveae, & ulcera maligna exedenda , depafcentia, praepediantur,
CXLVI
Si vero quis, quemadmodum apud infantes faepe evenit, abhorreat internum ufum corticis; poffet idem effečtus, quamvis in remiJTiore gradu , ex eju£ dem in clyfteribus ufu expedlari; fi nimirum ejus pulveris uncia una aut altera diu in ladfe, aut alio liquido emolliente decoquatur, & filtrata faepe injiciatur; Experientia enim oculatioribus pračticis nota conflat, hac methodo fanari poffe febres mali moris, ac fi per os cortex fumatur; adeoque idem in noftro cafu dicendum erit.
CXLVII.
Verum illud hic annotandum habeo, quod ufui corticis peruviani interponi debeant copiofa diluentia, humečlantia, antiphlogiftica vi praedita, quae frequenter & ea , quam ferre aeger poteft, quantitate exhiberi debent.
CXLVIII.
Aft experientia edočtus, & Auto-ritate Clariff. Sydenhamii, aliorumque Pračlicorum firmatus edicere portum, quod inter omnia alia diluentia antiphlo-giftica primatum obtineat Hydrogala , quae e tribus aquae purae partibus, & una lačtis, invicem mixtis & cočtis, addito* quefaccharo ad gratiam, conflat.
Irte potus eft multiplici titulo omni-bus aliis praeferendus ; eft enim anti-phlogifticus, diluens, humečfons , demulcens , acrimoniam temperans obvolvens; adeoque benigniorem, faciliorem, minusque dolori ficam fuppurationem reddens. Quemadmodum enim fomenta ex lačle partibus fuppurandis externe applicita demulcent, leniunt, faciliorem & minus dolorificam efficiunt fuppurationem ; idem dicendum erit, fi ifte ipfe humor fe in minima vafa infinuet, eaque pervadat; foveatque.
DE VaRIOLIS.	I4I
CXLIX.
Praeterea vix non omnia alia diluentia difficulter cum noftris mifcentur humoribus , facileque & fubito e corpore per urinas fecedunt. Hydrogala vero eft humor, naturae noftrae amicus , & ideo facile, libenterque affumitur, digeritur , & cum noftris humoribus mifce-tur , diutiusque in corpore retinetur. Unde dein praebet materiam laudabilem ptyalifmo , & tumori, fymptomatibus , in variolis tam neceifariis, fine quibus vix aliquis adultorum evadere poteft. CL.
. Samftorius medicin, ftatic. fečlion. prima aphor. 81. dicit, in morbo acuto, uti funt variolae, triginta circiter humorum libras diffipari & defiderari. Aft quaeso , quid ergo illud eft, quod ab attritu febrili alfumitur,	& diffipatur ?
Nunquid funt humores inquilini rofcidi, balfamici, & fubtiliffimi ? remanentibus acribus, falinis, terreftribusque partibus,
quae
quae in minimis vafis facillime reftagnant genus nervofum, vafculofumque irritant, erodunt, ad gangraenam & fpacellum difponunt.
CLI.
Quisque autem concipiet, quod illud rofcidum , & fubtilillimum diflipatum per fupradi&am hydrogalam facillime & appofitiffime -refarciatur, acre temperetur , & obvolvatur, humorefque fluidiores reddantur, a ftagnatione & gangraena liberentur.
CLII.
Sed dices, omnia praediola commoda, quae hydrogalae adfcribuntur, ab einuflio-nibus fperanda, & expedlanda funt.
Refpondeo ab hydrogala longis , multisque paraxangis fuperari omnia e-mulfa ; nam experientia nos docet, a-mnes emulfiones continere in fe aliquid crudi, & flatulenti, unde fit, ut in primis viis diutius haereant; etenim fubti-
liffi-
DE VaRIOUS. 143
lilfimum illarum aqueum principium re* forbetur ad maffam & circulum humorum , cralTum vero & terreftre intra rugas ventriculi , & inteftinorum diutius moratur , corrumpitur , flatulentias , rucftus, fpafmos & anxietates plerumque excitat. Aft omnia haec mala ex hy-drogala pertimefcere non polfumus; nam haec eft liquidum aqua dilutum, tenuifli-mum, quod fecundum totam fubftantiam facile tranfit vafa lacftea, ficque ad circulum humorum defertur.
CLUI.
Praeterea eft liquidum fere homoge-neurn, noftris humoribus analogum, facile illis mifcibile, quia illis jam mixtum erat; unde nec crudum, nec flatulen* tum , quia per circulatioaem , antequam leges fecretionis fubiret, jam excoctum, & per attritum utcunque unitum, ex quo ht, ut partes ejus craftae non tam facile
fece-
fecedant, & ad fundum praecipitentur, uti hoc in omnibus emulfis videmus.
Tandem hoc prae aliis liquidis commodi ex hydrogala habemus, quod in omni cafu, & quibuscunque urgentibus fymptomatibus , fine omni detrimento , quin imo potiuS magno cum emolumento in ufum vocari poflitj five enim menftrua fluant,ii ve non; five adfit diarrhaea, five abiit, femper confert, tefte expertiilimo Sydenha-mio, mi&uritionem mitigat, ptyalifmum facilem & diuturnum reddit. Alia vero eft ratio de emulfis , quae menftruanti-bus, & diarrhaea laborantibus , ut pra-člicis notum eft , perniciofa elfe folent.
CLIV.
Quod vero illa, quae de his , praecipue autem, quae de ufu corticis dixi, longo ufu probata, illuftriumque Medicorum repetitis obfervationibus confirmata hoc tempore habeantur prae reliquis legi poliunt obfervationes, & epiftola
Cia-
Clariilimi Georgii Bayly ad ClariiF. Pem-perton fcripta de ufu corticis peruviani in variolis. Vide Commentar. de rebus in Jcient. nat. £9* med. gejlis Tom. UL pag. 7.
CLV.
ExpertiKT. Alexander Monro, 'Pro-feflbr Edenburgenfis per diverfa capta experimenta probat, oftenditque, corticem non tantum in gangraena, & fpha-cello, fed etiam in variolis effe fpecifi-cum remedium : Vide acia Edenburgenfia ingermanicum verjd Tom. V. part. I. pag. 109. Idem fentit Richardus Morton in tra&atu de variolis, aliique plures celebres Pračtici.
CLVI.
Sed unus pro omnibus fua autori« tate confummataque experientia valet E-ruditiflimus, & Magnificentiflimus Cae-fareus Archiater D. de Haen , cujus e* legantillima opera hic typis data quisque hac de re confulere poterit.
Tam. 11.	Ki	Nunc
146 Tractatus II.
_____________ 1
Nunc ordine fequerentur paregorica, eorumque tam depraedicatus in variolis ufus , exponendus ; verum opportunior erit occafio de his fe&ione fequente , dum fymptomatum curationes tračhbi-mus^ differendi.
CLVII.
Quare, cum prognofim judiciumque de natura, & indole variolarum ex illis potiffimum, quae faciem occupant, defu-mere foleamus , debemus in primo, & fecundo variolarum ftadio effe folliciti, ut illae magis ad partes inferiores allidantur, & determinentur; hoc autem af-fequemur, fi clyfmata emollientia faepius injiciantur, fi pediluvia cum lafte , aut cum inco&ione fpecierum emollientium adhibeantur ; quibus efficiemus, ut cutis afpera, & tenfa praecipue partium inferiorum una cum ejusdem vafis emolliatur , & laxetur; ex quo fiet major impetus & nifus humorum ad has partes
mi-
minus refiftentes , variolarumque ibidem major proventus.
CLVIII.
Ex eodem fundamento, judico,'non abfonum fore, fi adulti variolis laboraturi , aliquoties fimili emolliente balneo toto corpore utantur , ut non tantum facilior fieret variolarum expulfio , fed & benignior fuppuratio. Neque enim fundamentum aliquod in contrarium novi, excepto quorundam hominum praejudicio; praecipue li aetas , virefque aegroti tale balneum ferre poflint, & fi aegri ftatim poli balneum ad lečtum, & udorem fe componant.
CLIX.
Ex veterum Medicorum monumentis notum eft, quam frequens , quam proficuus fuerit in diverfis, fed praecipue acutis morbis, balneorum emollientium ufus : haec apud Hippocratem, Galenum, Laelium Aurelianum, Araetaum, K *	Gei-
Celfum, & Trallianum videri poliunt; cur autem in morbo acuto variolofo balneorum ufus non etiam admittatur, non video.
Sic ClarilT. Varnier variolas retro-pulfas, optime balneis ad fuperficiem corporis revocare folebat. Vide Com-ment. de reb.jn med. geflis vol. VII. pag.478-
CLX.
Ex obfervationibus Sydenhamii datur quaedam fpecies variolarum malignarum, quae ftatim fub fui initium Gan-graenofam indolem prae fe ferunt; nam nigredine fuliginem repraefentant, fcetorem intolerabilem fpargunt, unde tales variolae denotant fummum putredinis gradum; fanguis in fimilibus cafibus non eft fpif-fus, tenax, fed dilfolutus, diffluens vix cohaerens. Quare evenit, ut fuis vafis vix coerceri valeat, fed vel per urinam, vel per alvum, fputum, vomitum, aliamve viam una cum anima exi-
tum
DE VariOLIS. 149
tum fibi paret. Talis epidemia vario-larum maligna erafc 15 74. in infula Rugia, & vidna urbe Stralfundia, ubi de-tračtis cruftis fubječla caro putrida, & gangrsenofa apparebat.
CLXI.
In fimilibus funeftis cafibus fpiritus vitrioli unicuin videtur fuperelfe remedium, quod ad gratam aciditateni de codis julapiis, aliisque liquoribus pofleticis mi« fceri, & in ufum vocari debet. Eadem eft obfervatio ExpertifT.Joan. Huxham de annis 1737. & 17 3 8. cujus haec funt verba : In epidemicis parvis, atris & gangra-nofis varioiis optima funt fibauflera, cortex peruvianus, elixirium, aut fpiritus vitrioli. vid. comment. de rebus in fcient. nat. & med. geftis vol. II. pag. 523. CLXII.
Haec, quae hucufque de variolarum tam benignarum, quam malignarum curatione attuli, funt hoc tempore vix K 3	non
non ab omnibus fanioribus Medicis pra-• elicis recepta, & approbata; fuperfunt tamen adhuc quaedam aliquorum non contemnendae variolas tra&andi methodi, quas brevitate, qua pareft, pertračlabo.
Sic cum quidam Medicorum ocula* tiores vidilfent, quod quandoque variolae praecipue malignae , quacunque ex praedičlis methodo tračlentur , difficulter, aut plane non ad felicem perducantur exitum, inceperant cogitare, & ea-periri, quid remedia mercurialia in fimi-libus malignis epidemiis efficere valeant. Haec methodus fundatur in noftris de contagio principiis , ubi offendimus, mercurialia remedia effe generalia, & fpeci-fica anthelmintica , adeoque haec convenire debere in omnibus morbis, putridis malignis, exanthematicis , ut pete* chiis, miliaribus, variolisque malignis.
CLXIII.
de Var iol is. 151
■------- ■ - -  	- n 1 11 ■■ im— .1—11 n-——
CLXIII.
Sic in febribus malignis Brandelii e* pidemice graffantibus Jofephus Beneve-nutus mercurium cum cortice peruviano mixtum tanquam fpecificum remedium depraedicat in epiflola ad Bartholomaeum Beccarium, ubi ex ducentis aegris febre maligna laborantibus , & praedičVa methodo tradatis nullus defiderabatur. Vide comment. de rebus in fcient. nat. & med. geftisvol. V. pag. 668.
CLXIV,
Sigifmundus Grallius multis captis experimentis obfervavit, mercurium uti malignarum febrium , ita vel maxime variolarum effe fummum alexipharmacum; quemadmodum in obfervatione LVI. ita effatus eft: Multi damnant mercurium in variolis , Jed cenfura nimis rigoroja , non enim rejpondet ejusmodi, maledictis experientia,	V ide mifcellan. curiof. med. Phyll-
ea Acad. nat. curiof. Ann. tertii, pag.
K 4	93-
93. Idem ibidem pag. 13. fenlit Francif-cus Bouchardus obfervatione IX. de mercurii dulcis in variolis ufu. Item Clariff. Bohnius dicit, perfeftam vario-larum curam in antimonio, & mercurio confidere. Idem experti funt ClariffimiFor-tunatus Bianchini, & Joan. Baptifta Mo-reale, aliique plures Celeberrimi Praedici, ut videre efl: in comment. de rebus in fcient. & med. geltis, volumine Xmo pag. 237. aliaque plura legi poliunt in noltro tračlatu de contagio.
CLXV.
Videtur tamen apud hos, aliosque celebres viros in modo mercurium adhibendi magna interce*dere differentia; aliqui enim utuntur mercurio vivo depurato cum fyrupis aut confervis in bolos redaedo ; alii confidunt in sethiope minerali, ut Loob, videbft IttCblCttUfcIjčlt
SBerfnc&e einer ©efelffd;aft $u (Sbin* burg wffctt pag-456-
> D E VARIOLIS. 153
Alii vero mercurium dulcem, aut de-coflionem mercurii vivi omnibus aliis praeparationibus praeferre folent. Unde fit, ut ex tot & diverfis opinionibus obfcura, & infida oriatur medendi methodus, alii enim praejudiciis, alii propriis fičtionibus, novitate rerum potius, quam naturae nutu reguntur, vili pendentes laudabile confilium magni Verulamii, dicentis: Nonfingendnmaut excogitandum , Jed inveniendum, quid natura faciat , aut ferat.
CLXVI.
Si tamen de ufu mercurii in variolis meam debeam aperire palamque facere opinionem , judico experientia edočtus, abftinendum efle a mercurio, qui humoribus noftris mifceatur, & cum iifdem per vafa moveatur; nam ciim mercurius in pondere ad noflros humores Te habeat, ut unum ad 13. circiter, debetne-celTario contingere, ut minima & tener-
K 5	ri-
rima vala dilaceret, feque in unam, al-teramve nobilem corporis partem effundat, eamque laedat; unde dein periculum majus & mors inevitabilis oriri folet.
CLXVII.
Quapropter, fi mercurium dulcem cum aliis purgantibus mixtum propinemus , debet ille in majores portiones , feu ut dici folet grolfo modo divifus, aut con-tufus exhiberi ad hoc , ut fere integra mole per inteftina feratur, ficque per alvum egeratur. Continget tamen , ut liquor gaftricus , bilis, fuccus pancreaticus ,( aliaque liquida ingefta, aliqua virtute anthelmintica imbuantur , quam dein, dum aliis humoribus circulantibus mifcentur, communicant eifdem. Hoc videmus , quod mercurius in aqua dige-flus , decodlus aut methodo Gareana tri-turatus liquidis virtutem vermifugam conciliet, - & communicet, adeoque idem in noftro corpore contingere debere nullus dubito.	CLXVIII.
CLXVIII.
Gundelsheimerus illuftris quondam Medicus , Regiusque Boruflicus Archiater aliam adoptarat variolas curandi methodum , qua? ab omnibus aliis quoad quid edet diverfa; propinabat nimirum variolis laboranti, lingulis alternis diebus medicamentum emetico - catharticum, quod e tartaro emetico, manna, aut caffia com-pofitumerat. Hoc fere unico remedio, & regimine moderatiffimo, fepofitis omnibus aliis artificiis fuos tračlabat aegrotos.	CLXIX.
Clariffimus Stahlius fuo jam tempore fingula hujus methodi momenta fol-licite & exa&e excuderat, ut vix aliquid ultro defiderari pofiit. Interim fi familiaria quaedam variolis fymptomata intimius confideramus , emeticam praedi-čti remedii vim haud approbare poflii-mus; notum enim eft, deliria , & deglutitionem difficilem familiaria efie variola-
larum lymptornata , multumque negotii aegris faceflere. Verum unusquisque a fludio partium alienus facite cognofcet, quantum haec duo fymptomata a praediolo emetici nifu fuperiora verfus augeantur, ut exinde plus detrimenti timendum , quam emolumenti fperandum fit, CLXX.
Aliud autem dicendum eftde leni evacuatione per alvum debito tempore, & debito modo inftituta ; nam haec effečlum fere priori emeticae evacuationi contrarium exe-rere folet,nifum enim & motum humorum, qui ad partes fuperiores tendit, ad inferiora determinat, ex quo dein fperare poflumus, fore, ut cerebrum & fauces a fuo onere liberentur, phrenitica illa difpofitio diffi-petur, & deglutitio liberior reddatur. CLXXI,
Hanc ipfam femitam felici eventu fe-cuti funt plures illuftres in arte medica Viri: Clariflimus Joan. Freind expertus
eft
eft fecundos effečtus ex purgantibus in fecundaria confluentium variolarum febre, uti apud eundem videre efl.
Sydenham ipfe in fchedula monitoria efl: ejusdem opinionis , afleritque ibidem: duro huic nodo durum cuneum aptandum ejje. Idem legi poteft in libello : legs d’un ancien Medeči n k fa Patrie pag. 137.
Verum omnium 'optime nos propriis & repetitis obfervationibus docuit Eru-ditiflimus Thomas Simfon, qui indefelfa fua induftria expertus eft, quod delirium in variolis , fi paflim recepta methodo copiofis paregoricis tra&etur, augeatur, & aeger exinde in pejus ruat, a laxantibus vero antiphlogifticis quam optime abigatur, & fopiatur. Nec obflare videntur dičla Hippocratis de morbis popularibus: mortuus eft, quia purgatus eft.
Nam hicintelliguntur purgantia acria, draftica, veteribus ufitata, non vero lenia laxantia antiphlogiftica, de quibus hic eft fermo.	CLXXII.
158 Tractatus II. CLXXII.
Supereft , ut quam breviflime attingamus methodum, qua Arabes, aliique primi de variolis Scriptores, eafdemtra-dabant. Haec videtur maximam partem conflitiile in lentibus, lacca, traga-canto, diverfis acidis, opio. Sic Syru-pus Avicenae ad variolas conflat ex luceo foliorum papaveris viridis , & fucco citri. Quae cum fint demulcentia, obvolventia , leniterque pellentia, nihil ab-foni in fe continent.
CLXXIII.
Poft Arabes medicos apprimus fuit Bayrus, qui 1542. variolas Auguflae Taurinorum accuratiflime defcripfit, & quam appofite tradavit; nam remediis temperantibus , diluentibus antiphlogifli-cis, & venaefedionibus totum negotium abfolvit, ut hoc tempore vix aliquid fu-perfit addendum. Hic aliquid dicendum eflet de quarto, & ultimo fladio variola-
larum , feu de earum exficcatione; quia vero, qui attigit hunc flatum , jam in vado efle plerumque dicendus eft, in* commoda , quae hic perfentiuntur , ad fymptomata reducimus, de quibus fe-<flione fequente tractabimus.
CLXXIV.
Pro coronide hic mentio facienda eft de infitione, & inoculatione variola-rum adeo decantatis. Haec artificialis variolas propagandi methodus , primam debet fui originem Circafiis , Armeniis , Graecis, aliisque orientalibus populis , quae dein in Europam invečta a multis in coelum usque extollebatur, a multis vero vituperabatur; unde factum eft, ut pro & contra acerrime , & argutifiime ad hanc usque diem decertatum fuerit; quemadmodum nuperrime inter Eruditif-fimos Viros: Magnificum Dominum Archiatrum de Haen, & Dominum de Tif-fot hac de re litem ortam & infigni eruditio-
ditione, magnoque candore in utram que partem propugnatam, novimus.
Abiit, ut audeam inter hos, aliof-que Viros , eruditione , experientiaque claros quidquam determinare, arbitrumque agere.
Adeoque proponam tantummodo fpeciales difficultates, quae ex noftris de contagio principiis contra hanc artificialem variolas propagandi methodum pugnare videntur.
CLXXV.
Notum eft hoc tempore omnibus, praecipue vero topiariis,vegetabilium evolutiones artificialiter accelerari pode; idem effici polle in animalibus,praefertim in infeftis,nos docuit indefeffiae induftriae Celeb. Raima-rius in fuo pretiofiffimo Tračlatu de in-fečtis gallice edito. Unde mirum non eft , fi etiam variolas per infitionem accelerare poffimus, cum ex noftris principiis h<e ipfae habeant pariter, ut vegeta- ,
getabilia & animalia, fua propria fe-minia.
CLXXVI.
Verum experientia nos docet, omnem praematuram evolutionem longe inferiorem e fle ilia, quam natura debito tempore inflituit, adeoque non effe ita perfe&am, & abfolutam.
Ad hoc vero infitionis Patroni 09;-gerere folent; quod experientia cuilibet obvia conflet feminia terrae mandata fyl-veflres & aufleros proferre fručlus; quod vitium dein inlitione aut inoculatione emendari & corrigi potefl. Adeoque infitione & inoculatione videntur res potius perfici , & emendari quam labefactari. Verum manum de tabula ; etenim jam diximus, haec non efTe no-ftri propofiti.
CAPITIS IV.
SECTIO ii.
De curatione fymptomatmn» qua
in variolis objervari Jolenk
CLXXVII.
ix afiignabile efl: fymptoma, quod
non quandoque variolis jungatur. Unde fatis erit meminifle eorum tantum, quae variolas concomitari, aut fubfequi plerumque conlueverunt.
Symptomata autem, quae eruptionem variolarum praecedere folent, mitigantur diluentibus, emollientibus nitratis, aliisque antiphlogifticis jam fuperius recenfi-tis; item pediluviis, clyfmaris emollientibus ; aut etiam, fi febris exigit, ve-naefečtionibus; nam fuperveniente dein variolarum eruptione, fymptomata gra-viflima, ut vomitus, convulfiones, deliria mitigantur , aut plane abiguntur ,
quem-
quemadmodum jam fuperius dičtum fuit, neque enim reftat hic quidquam ultro adjiciendum.
CLXXVIII-
Verum altioris funt indaginis illa fymptomata , quae eruptionem & fuppu-rationem concomitantur, aut fubfequun-tur; etenim fačla jam variolarum expul-fione nihilominus quandoque" convullio-nes , inquietudines , anxietates perfeve-rant, quae denotant,.materiam exanthematicam purpuraceam, aliamve adhuc in corpore latere.
CLXXIX.
In fimili cafu, fi omnia praedičla remedia CLXXVII. jam in ufum locata fuerint, nihil fuperelt, quam, ut medicus epifpaftica praeftituat, quae materiam peccantem a centro ad .peripheriam corporis avocent. Interea vero copiofis diluentibus , & antiphlogifticis quam dili-gentiflime infiftendum eft.
L 2
CLXXX.
Quia vero tales variolae ad malignas reduci debent, antifeptica, fpecifica , ut cortex peruvianus , in ufum vocanda funt, ut fuperius §. CL'IV. jam diximus
CLXXXI.
Diarrhaea , ii non excedat modum, intačla relinqui debet ; fi vero nimium urgeat, ut vires exinde deficiant, ficque obftet, quo minus variolarum debita eruptio, fuppuratio,uti & faciei , manuum, pedumque neceflarius fubfequatur tumor, tunc debet appropriatis remediis tratftari. In tali enim cafu fignum eft aut aliquam materiam acrem in tračiu inteftinorum haerere, aut eundem inteftinorum tračhim a variolis obfitum elfe; a quibus caufis dein perpetua inteftinorum irritatio, fti-mulusque derivari debet; uti hoc clare videmus in illis variolis, quae fauces occupant.
CLXXXII.
Quare in fimili cafu conveniunt omnia, quae demulcent, leniunt, acre abluunt, leniterque roborant; unde clyfmata emollientia ex decodlo radicis Althaeae, feminum Lini, cydoniorum, pedum vervecinorum cum gummi Arabico, & The-riaca veneta optima funt.
Interne verodeco&um album, aut hy-drogala cum la&e chalybeato praeparata ; aliaque fimilia cum paregoricis omnem abfolvunt paginam.
CLXXXIII.
Si vero tanta fit humorum colliqua-tio, ut omnia praedi&a remedia imparia fint huic urgenti tollendo fymptomati, tunc fpecificum remedium expertus fum in fpiritu vitrioli, aut fulphuris per cam-panam, qui in diverfa formula , prout aegro magis arridebit, praefcribi poterit.
CLXXXIV.
Alt idem hoc remedium, & ex eadem caufa plurimum valet & in illo ca-fu, ubi fudoribus videtur diffluere aeger, & nec ab hydrogala fero lačtis, emulfis paregoricis , aliisque fimilibus auxilium aliquod experitur. In fimili cafu aeger refrigeratur, & refocillatur ex jam dičto remedio.
CLXXXV.
Eft vero aliud, & quidem periculo-filTimuin fymptoma, ubi fanguis dilfolu-fus, & quali colliquatus, ut dičlum eft §. CLX. fuis vafis coerceri nequit, fic-que per diverfas vias, nimirum vel per lputum , per urinam , aut per alvum fecedit; in hoc cafu debent non tantum praedicfta demulcentia, & humores in-cralfantia, fed praeterea fpiritus vitrioli in ufutn vocari, fecus enim in fimili de-fperato cafu vix aliquid boni fperandum reftat.
CLXXXVI.
Ratio hujus aliorumque fupradičto» rum ex effe&ibus, quos fpiritus vi-trioli in noftro corpore exerere folet, de-fumi debet; nam febrilem motum mitigat, humores diffblutos aliquantum compaginat, compingitque , vafa laxa hiantia , aut aperta firmat, ut impetui humorum magis refiftere poflint. Haec , quae affero, praeter alios confirmat Clariffimus Allen in fynopfi univerfae medicinae pra-člicae capite X. Articulo LXVII. dicens: Spiritus vitrioli, vel ejusdem oleum in aqua Jimplici inftillatum in bamorrbagiis periculojis ejl extremum remedium, raro fallax. CLXXXVII.
Haec itaque intelligi debent de hae-morhagiis, quae a praedi&a caufa , nimirum ab humoribus diO£>lutis dependent. Adeft vero in variolis faepe alia haemorrhagiae fpecies, quae a nimio humorum motu, eorumque orgafmo dependet; in L 4	quo
quo cafu vafa, praefertim minima , nimium diftenduntur , & a fortioribus fy-ftoles & diafloles ičtibus nimium atteruntur, ex quo fit, ut ofcula eorum facile aperiantur, aut rumpantur ; ficque fan-guis faepe una cum anima exitum quaerat.
Talis haemorrhagia contingere folet in prima illa ebullitione , quae variola-rum expulfionem praecedere folet ; aut tempore fuppurationis; quia his temporibus adeft fummus humorum orgafmus, febrisque , quam de inflammatoria indole participare diximus.
CLXXXVIII.
In hac haemorrhagia , nifi fanguis in fufficiente quantitate mittatur , remediis, quibuscunque pharmaceuticis nihil efficies; venaefeftione vero praemifla ex remediis antiphlogifticis, .& paregoricis multum fperandum reflat.
Si vero neque ex his refipifcat aeger , tunc ad praedirum fpiritus vitrioli remedium
dium, aut ad ufum aluminis methodo , & confilio Eruditiflimi Helvetii, confugiendum erit.
CLXXXIX.
Delirium, phrenefis funt duo pericu-lofiffima fymptomata, quae variolis prae-fertim malignis faepe adjunguntur. Si haec in primo variolarum ftadio, nimirum ante earum eruptionem adfint, tantum periculi non portendunt; quia peračta & completa eruptione mitefcunt aut eva-nefcunt.
Afi: multo majoris funt momenti, fi tardius, nimirum tempore fuppurationis, aut pofterius, dum febris fecundaria accenditur adveniant ; fignum enim eft in tali rerum flatu, aut vafa cerebri inflammata eflTe aut cerebrum genusque ner-vofum a materia exanthematica occupari ; unde dein convulfiones, gangraena, morsqae metuenda funt.
’	CXO
Quapropter in fimili periculofo fiatu, fi febris urgeat, debet prius fufficiensfan-guinis quantitas detrahi, uti hoc jam probavimus , & diverfis obfervationibus confirmavimus §. CXXXVI.& CXXXVII. Dein debent diverfa clyfmata emollientia injici,item fuperius jam addučta antiphlo-giftica in ufum vocari; debet praeterea capillitium abfcindi , aut radi, ut caput magis tranfpirare pofiit; item debet aeger ex confilio Sydenham elečlo eximi; tandemque debent veficantia partibus inferioribus applicari, & capiti rafo columbae vivae recens cultro in duas aequales partes divifae, & naturali adhuc calore praedita;, apponi, faepiusque renovari. CXCI.
Quod vero veficantia concernit, generaliter & probe notandum velim, ne unquam fervente febre, nifi prius fuffi-ciens fanguinis quantitas detračla fuerit,
appli-
DE VaRIOLIS. I7I
applicentur, fecus haec febrilem motum, inflammationem , & periculum augent.
CXCII.
Si vero omnia haec non ad vota me-dentis, & aegrotantis cedunt, phrenefif-que pertinaciter perfeveret, Sydenham fpiritum vitrioli fuadet; dicitque Capite II. quod in febrium continuarum phre-nefl fit fpecificum remedium, cujus verba de febribus continuis annorum 1670. 4, 5. & de phrenefl his febribus fuperve-niente , haec funt: Inducias non tulit Jym-ptuma boc, agrum intra paucos dies tollebat,, nifi inflammatio cohiberetur; atque bic mihi Jhppetias tulit pra aliis Jpiritus vitrioli pofl venaJeBioncm adbibitus, qui intra paucos dies &T* Jbmnum conciliabat, & Jdnita-tem agro reddebat; quod nulla methodo efficere valebam ; atque boc reiterata Jape experientia mibi abunde conflabat.
Si itaque in phrenefl febrium continuarum epidemicarum tantas > ut audi-
vimus , habet vires, cur easdem non ex-erat in phrenefi variolarum epidemicarum non video. Quod mihi veftigia fo-lertiffimi Sydenhamii terenti aliquoties ad vota cefiit.
CXCIII.
Praeterea judicat Sydenham, utpaf-fim in ejus operibus legere eft, copiofis paregoricis praedičta duo fymptomata optime compefci & fubjugari pofle.
Sed ClarilT. Thomas Simfon Celeberrimus medicinae Profeflor evidentibus experimentis , & repetitis obfervationi-bus oftendit, quod quo plus in fimili cafu paregoricis utuntur aegri, eo magis delirent , & obtundantur ; unde obier-vavit, in tali cafu optima efle lenia purgantia antiphlogiftica; quia hac ratione motus humorum ad partes inferiores magis determinatur. Exacta vero purgantis operatione , paregorica ad motus excitatos compefcendos optima effe. Vide
ačta
ačta Edenburgenfia in germanicum ver-fa, volum. V. part. 2. pag. 762.
CXCIV.
Et fane haec ipfa methodus refpon-det illis, quas Clariff Freindius in fecunda , feu putrida variolarum febre expertus eft, nobisque in fuis fcriptis communicavit.
Quin imo ipfe Sydenham, fed fat fero, nimirum jam fenex videtur hac in re primo fapuilfe , nam in fua fchedula monitoria dum de variolarum febre putrida feu fecundaria agit , ingenue fatetur, quod quandoque circa finem variolarum a materia purulenta variolofa ad fanguinem reforpta fanguinis orgaf-mus ita fupra efferatur , ut aeger ad incitas redadlus animam mox a&urus videatur , nifi ftatim venaefečlione, purgatione , & tandem paregoricis obviam eamus, & reliqua, quae ibidem in ex-tenfo legi poffunt.
cxcv.
cxcv.
Ex quibus patet, neque enim credo necefle efle, ut ultro, & feparatim agamus , quid in illa adeo periculofa fe-cundaria variolarum febre agendum fit.
Interim unicum reflat, ut indicem methodum illam, qua Eruditiflimus Dominus Varnier magno cum fruftu utebatur , ut funeftam hanc febrem fecunda-riam averteret; ficque facile & feliciter variolas etiam malignas ad finem perduceret. Res eft tanti momenti, ut peropportune fačturus mihi videar , fi ea adduxero, quae in Comment. de rebus in fcient. nat. & med. gefiis vol. VII. part. i. pag. 478. habentur. In variolis confluentibus pone aures in nucha, femoribus, cruribus veflcatoria bono cum JucceJJii adhibuit. Cum autem tam in variolis confluentibus, quam ipfls d feretis a pure re-Jorpto febris fle ditia Jecundaria perfape oriatur, bacque haud raro arrotantes e vivis
de Vario L is.	17S
vis tollat. Nojier (id ejl ClariJJ. Varnier J ideo, quo cuntta funejla jymptomata evitentur , pujlulas ope injhumenti cujusdam aperiri jubet. Optime enim rem JiicceJJiJJe , atque febrem jecundariam non Jolum impeditam, verum & arrotantes optime tunc vi-Jos fiiijje, perbibet. Hincque omnibus banc methodum commendat. Sed hic monendum efl, quemadmodum Eruditifllmus Dominus de Haen quam fapientiilime annotavit , quod pullulae femel apertae fae-pius aperiri, & a pure, quo ftatim re-adimplentur, liberari, ablui, & abltergi debeant. Sic enim impedimus, ne pus ad fanguinem tranfeat, aut in, & fub cute in membrana cellulofa diutius haereat ; adeoque nec foveas profundas, nec ulcera depafcentia efformet. CXCVI.
Symptoma, quod lotium feu urinas concernit , duplici & quidem oppofita ratione affligere poteft; vel inim folito
fe-
faepius nimiaque quantitate, quafi diabetice redditur, ut contigit in dičta epi-demia vide XLVII. Unde dein variola-rum elevatio,plenitudo, fuppuratio,debitus que tumor, & rubor impediuntur. Si enim tardius , nimirum in quarto ftadio fuper-veniat, nihil mali portendit, ut jam fuperius demonftratum eft.
Talis miduritio denotat, a materia acri exanthematica, aut etiam a variolis veficam, renes, ureteres, aut etiam plexum renalem, occupari , & perpetuo irritari.
CXCVII.
Quare in fimilicafu omnia fupradičla demulcentia, paregorica , quin imo appro-priata antifeptica , ut cortex peruvianus, apprime conveniunt. In cafu vero extremo fpiritus vitrioli, ut fuperius jam dičtum eft, omnibus aliis praeferri debet.
CXCVIII.
CXCVIIL
Alter vero cafus , ubi urina plane fupprimitur, plerumque dependet etiam a frequentibus variolis fed fphinčlerem , uretramque veficae* aut etiam fubftantiam renum tubulofam occupantibus, a quibus dein praedičhe partes ita tument, ut nec libera urinae fecretio , nec excretio fuc* cedere poflit*
Aliquid fimile videmus fieri a vario* lis, quae fauces * quin imo aliquando trabium arteriae afpene, & aefophagi ob-fident , a quibus praedičhe partes ita tument4 ut non.tantum laboriofa & difficilis deglutitio, fed & refpiratio afi fligat*
CXCIX.
In fimili cafu fapiens eft Sydenha-tnii confilium, ut aeger e lečfo eximatur , & aditantium maftibus luffultus cubiculum bis, terve circumambulet ; fib enim mox tam magnam urinae quantita-Tm. 1	M	tem
tem reddet, quae omnibus, diu redicorum tribubus in auxilium vocatis, accerfiri non poterit. Ratio effedus eft, quia urina ipfa, praefertim , fi in vefica haereat, propria fua gravitate fibi exitum quaerit. CC.
Si vero prae debilitate aeger ledum deferere non valeat, aut forte adftantes, praejudiciis capti, admittere nolint , debent fomenta , uti facculi, fpeciebus e-mollientibus repleti, in lacie codi , ex-prefli & calidi, illi parti, ubi caufa latet, applicari. His faeculis fubftitui poteft vefica fuilla decodo emolliente aut lade ad medietatem repleta, & parti affedae appofita. Item , fi non major effedus fperari poteft ex milio cum lade in pulticulam codo, & parti affedae fuperiin-pofito, clyfmata emollientia injeda praebent veficae idem fomentum interne, quod alia fupra dida externe. Huc etiam fpedant diverfa interna diluentia ,
&
& lenia diuretica , ut fpecies de althaea fernelii , & reliqua ex materia medica eruenda.
CCI
Si tamen omnia haec fuo effedu fru-ftrentur , & urina, ut fere femper fieri folet, in vefica haereat, tunc debent ap-propriatae candelae, ex cera, & gummi arabico aliisque praeparatae, per uretram in veficam ufque immitti, quarum defe-dum catheter fupplere poterit; unde dein libera urinae via, absque omni alio artificio efficietur.
ccir.
Superius jam diximus, quod pullulae variolofae, quae tumidae elevatae , & circulo rubro donatae funt, bonas notas prae fe ferant; fi vero pallidae, deprelfae maneant, fi interftitia earum, uti & facies , manus, pedesque minus tumeant, minusque rubeant, timendum efie , ne illa ipfa caufa materialis , quae praedi-M 5»	dum
dum tumorem, & ruborem conftituere deberet, vifcera interna occupet, gan> graenam, mortemque afferat.
CCIII.
In fimili cafu aliqui Pradicorum mox confugere folent ad cardiaca, calida, & volatilia, fperantes fore, ut praedidam materiam morbificam hoc modo a centro ad peripheriam pellere poffint. Verum experientia Sydenhamii , aliorumque docuit, exinde praedidam materiammor-biiicam potius ad cerebrum quam ad peripheriam determinari; unde dein phre-nefis, convulfiones , morsque acceleratur.
CCIV.
Qua etiam ex ratione Clariff Sy-denham alia expertus eft remedia, quae fuis indicationibus, votisque magis re-fponderent; talia erant praeter ordinaria antiphlogiftica, etiam copiofa paregori-
ca
de Variolis. i8i
ca , ex quorum affiduo ufu dicit tumorem , & ruborem in variolis refufcitari.
ccv.
Ego vero, quod obfervando didici, candide afferam ; nimirum , quod quidem ex propinatis copiofis paregoricis plerumque praediCus tumor augeatur; quia multum eorum, quae difflari, tranf-pirare, fecerni, & excerni deberent, ab ufu paregoricorum folito diutius in corpore retinetur; unde auCa in corpore humorum mole mirum non eft, fi etiam tumor augeatur. Verum quia ex eadem ratione motus in corpore pariter languent, timendum eft, ne caufa morbofain aliquo nobilium vifcerumfedem figat, exinde non amplius dimovenda.	CCVI.
Quapropter in fimili cafu praeter praedica paregorica, & antiphlogiftica curo applicari veficantia; item a cardiacis calidis volatilibus abftineo quidem, his etiam fubftituo, & praeftituo talia, quae ful-M 3 phu-
phure volatili anodyno confiant; qualia funt : v. g. flores fambuci violarum , primulae veris , chamaemelorum; item crocus faflafras & aliquando camphora , aliaque iimilia plura, quae infufa deco-čla, aut alia forma propinari poliunt. Ab his enim humores attenuantur , flu-xilesque redduntur , & lente, non violente commoventur, flcque a centro ad peripheriam pelluntur ; unde dein major praedičlarum partium tumor, & rubor exurgit.
CCVII.
In illo vero cafu, nimirum tempore fuppurationis, ubi variolae in facie , manibus & pedibus debito tument , & carum interfiitia valde rubent, fit ingens dolor, ardor, & tenfio ifiarum partium; in hoc inquam cafu debemus tam interne quam externe fuppetias ferre, ut dolor , ardorque leniantur, tenfio vero laxetur. Jnterne igitur conveniunt omnia
fupra
lupradičla antiphlogiftica, & paregorica. Externe vero fomentationes calidae, vel potius tepidae ex fpeciebus emollientibus cum vel fine lačle. Meae intentioni, aegri commodo optime foleo fatisfacere , fi fpongia ad hoc munus adoptata prae-di&ae decoctioni intingatur , exprimatur, faepiufque partibus dolentibus apponatur. CCVIII.
Quantum vero iftae fomentationes emolumenti , & levaminis afferant, co-gnofcere pofFumus ex illis variolis, quae fauces occupant, quae, quiafaliva, ali-ifque liquidis ingeftis continuo fomentantur, & emolliuntur, flaccidae fiunt, neque ad illam , prout in illis fit , quae externum corporis habitum occupant, deveniunt fuppurationem.
CCIX.
Quare ordo exigit, ut de illis agamus incommodis, quae variolae fauces occupantes afferre folent. Princeps au-M 4	tem
104 Tractatus II.
tem incommodum eft ilia difficultas, quae in deglutitione percipitur. Haec lenitur per gargarifmata ex diverfis emollienti bus, & mucilaginofis, ut malva althaea hordeo , avena & fimilibus addito nitro, & meile rofarum. Ex quibus fi neceffitas urget, etiam inje&iones fieri poffimt.
ccx.
Huc etiam fpečlat ptyalifmus, qui circa diem undecimum morbi bene obfer-vanduseft. Eft fane mirabile fympto-ma, quod non tantum adultis, fed aliquando etiam junioribus; item non tantum in confluentibus, fed aliquando etiam in difcretis praecipue anomalis vario-Jis fupervenire folet.
CCXI.
Quin imo non tantum in variolis, fed in aliis etiam cafibus abfque omni arte, folis naturae motibus, excitata obfer* yatur falivatio $ fic in foeminis, quae hy-
fte-
de Variolis. 185
ftericis faepe laborant affectibus, faliva-tionem, quafi mercurium airumpfilTent, faepe vidi. Item falivationem , quae o-dontalgiae familiaris eft, omnes nove* runt.
CCXII.
Praeterea legimus falivationem fpon* taneam epidemice quandoque graiTari in Ačt. Nat. Cur. Cent. I. obf. 137. pag. 277. Neque enim in hoc fpecialis difficultas videtur fupereffe; fi enim confi-dero, quod falivatio fe habeat uti coryza, quae a certa inclementia atmofphae-rae membranam adipofam afficiente dependere poteft; non miror, fi falivatio, ex eadem aut aliqua fnnili ratione epidemice graffari, & affligere poffit.
Sic obfervavit Sydenham falivationem epidemicam in febribus continuis epid. Annorum. 1667.1668- & 1669.
CCXIII.
Adeoque quandocunque fit praedi-člus humorum ad fauces affiuxus fucce-dere poterit ptyalifmus, quando vero humores minus tranfpirant, ut in vario-lis plerumque contingit, fiet major humorum affiuxus, vel ad alvum, unde dein in infantibus diarrhaea, vel ad fauces, unde falivatio derivari debet. Quod ultronee obfervationibus conflat, a fup-preffo manuum fudore ingentem faliva-tionem fucceflifle. Vide ©efC^tC^tC obf.-36. pag, 727.
CCXIV.
Multi clarique in arte medica viri judicant, quod illud , quod ptyalifmo excernitur, fit illud ipfum pus, quod variolas, earumque interftitia occupat; fed falluntur, fit didlo venia ; quia illud, quod ptyalifmo excernitur , nunquam aliquas materiae purulentae notas prae fe ferre obferva vi, data enim opera examinavi fae-• '	pius,
pius, aft femper inveni, quod quisque fedulus, candidusque indagator confirmare poterit, materiam, quas in vario-lis falivatione excernitur, efle plus mi-nusve vifcidam, tenacem, inodoram, & infipidam ; denique in omnibus illi, quae in corrhiza excernitur , fimilem; fed quis medicorum, talem materiam pro purulenta habebit? Experientia enim ha-bemus, quod omnis materia parulenta diffluat, foeteat, partesque, quas occupat, arrodat, & exulceret , quod in noilro cafu alienum eft.
Hucusque confideravimus naturam ptyalifmi, lupereft, ut eundem confideremus, in quantum in variolis aegros al-leviet, aut eos aggravet, laedat, quin imo faepe perdat. Si falivatio facile, line magno labore, debitaque quantitate, nimirum nychthemeri fpatio ad libram unam, alteramve procedat, videtur vota Medici, & aegri explere. Hoc autem
tem obtinemus, fi diluentia & antiphlo-giftica debita quantitate afTumantur ; inter quae principem locum obtinere hy-drogalam, fuperius jam probavi. CCXVI.
Si tamen non obftantibus praedi&is diluentibus copiofe aflumptis falivatio non rite procedat, fed cum malis aegri rebus die undecima, aut etiam tardius derepente fiftatur , tunc aeger fit inquietus v anxiofus, refpiratio fit difficilis, vox evadit rauca, clangofa, mensque labans, quae omnia indicant, materiam falivationi infervientem ad nobiliora vifcera , ut pulmones cerebrumcfue raptam effe. In quo cafu nifi tumor manuum, pedumque augeatur, de aegro conclamatum effe, experientia docet
CCXVII.
Unde in fimili cafu indicationes, funt ut praedičta materia morbifica nobiliora vifcera petens 9 diifipetur, & ad partes
mi-
minus nobiles avocetur. His indicationibus fatisfacimus clyfmatibus veficatori-is , etfi pulfus fit fortis , venaefečtio-nibus.
CCXVIII.
Sivero pulfus fit debilis, & celer, quemadmodum faepe contingit, abfit o-mnis venaefečlio ; quia in fimili cafu mors jam prae foribus eft; ne medicus videatur interfecifle illum , quem fors ipfa interemit.
CCXIX. .
In fimilibus autem cafibus analeptica praeftituere debemus, quibus etiam alia remedia, quae fale volatili anodyno confiant , adjungi poliunt; qualia funt, ut fuperius jam dixi, flores fambuci, fafla-fras, crocus, quin imo aliquando etiam camphora, & reliqua jam dičfa, quibus materia peccans a centro ad periphaeriam pellitur.
ccxx*
190 Tractatus II.
CCXX.
Interim fi materia tenax, & vifcida fauces occupat, fignum eft eandem totum arteriae afperae tračlum una cum ejus' ramificationibus, occupare. In fimili ca-fu gargarifmata, inječliones ex emollientibus cum meile rofarum, & nitro perquam neceiTariae erunt.
Ad folvendam hanc materiam vifci-dam conducit etiam chermes minerale , vel fulphur antimonii tartarifatum.
Aft quamvis omnia praedidla remedia in praedicis cafibus in ufum vocata fuerint, evenit tamen proh! dolor, fae-piflime, ut aeger ad plures migraret; unde cogitare coepi materiam morbificam certis nobilibus corporis partibus jam ita infixam haerere, ut quibuscunque tunc adhibitis remediis e fua fede dimoveri non poffit. Quare in fimilibus periculofis va-riolis alia methodo procefli , quae mihi ad vota cefiit. Nimirum ftudui diem
qua

DE VaRIOLIS. I9I
qua falivatio evanefcere confuevit, cer* tis & appropriatis remediis antevertere. Sic die jam nona curavi duo veficantia partibus inferioribus, aliquando etiam ad brachia applicari, ad hoc, ut materia peccans direčfa ad partes minus nobiles, vifcera interna libera, & intačla relinquant.
CCXXI.
Quemadmodum enim foliciti effe debemus de vita & fanitate totius machinae corporeae confervanda, ita non minus attentos nos efle oportet de oculorum, aliarumque partium affe&ibus, qui in & poft variolas ibidem fedem figere folent.
Quamprimum Medicus praeviderit variolas futuras , debet pro oculis talia praeftituere, quae earum in illis proventum impediant, quae ardorem, ruboremque leniant, leniterque roborent ; talia funt aqua rofarum fambuci , lac quodcunque femina fumach , Cydoniorum,
cro-
crocus , & plura fimilia , quae aut infu-fa, aut decočla, lpongia, aut linteis tepide applicari, faepiusque renovari de-bent.
CCXXII.
Contingit faepe, praefertim vero tempore fuppurationis, & adhuc tardius , ut palpebrae tumeant, veficamque humore plenam repraefentent; & tales diu maneant, aegrumque luce privent; ex quo periculum fubeft, ne vifio ipfa laedatur.
CCXXIII.
In Umili cafu opponendae erunt fomentationes tepidae ex fpeciebus carmina-tivis cum vel fine lačte, ad hoc, ut tumor eo citius difcutiatur , ficque oculi eo citius aperiantur; ad quod etiam multum conducit, fi poft fuppurationem aridae illa cruftae, quae praeprimis oculorum angulos , feu canthos occupant, iliisque tenaciter luerent, lačte tepido, aut le*
ni
DE VaRIOLIS. I93 > 1 ""1 1 ' ' ■ ..................*
ni aliquo oleo mobiles reddantur, ut
facile decidere & feparari poilint. CCXXIV.
Si vero diffipato jarrt palpebrarum tumore, oculisque jam apertis aliqua in iplis labes obfervetur, alia procedendum erit methodo. Sic fi maculae quaedam in cornea adfint, quae impediunt, ne radii luminis libere ad retinam transmitti poilint, tunc omnia, quae detergente , & abluente virtute pollent, conveniunt. Talia funt facharum oculis inječtum,fan-guis columbarum recens , & calidus in oculos inftillatus, item aqua ophtalmica cum fapone, aqua, feu infufio vitri an* timonii, aut croci metallorum, quae o* mnia & fi milia , fi oculos , aliunde fen-jiles, nimium irritant , mifceri & dilui poterunt cum aquis rofarum fambuci ; licque laepius oculis inftillari*
Tam. IL
N CCXXV,
ccxxv.
Aft fpecificum detergens invenio in bile pifcium , ut anguillarum, & luc i. Hoc confirmat hiftoria Tobiae coeci feile vifum recuperantis; ex facris enim Iit-teris confiat, eundem ex cafu ftercoris columbini calidi in oculos vilione privatum fuille , quod cum calidum & recens fu i liet , legitime lupponi poteft etiam liquidum fuifie; adeoque partim fuo pondere, & impetu, ex cafu inflamationem aliquam in oculis induxiffe, partim ipfae tunicae corneae , & adnatae ita adhaefifie , ut leucoma , feu albuginem produxerit , quae dein, praeter fpecialem Dei concur-fum, etiam remediis phyficis, nimirum felle fublata fuerat. Qui plura deliderat, legat Valefii phyficam facram. CCXXVI.
Praeterea contingere folet, ut materia variolofa, aut fanguis ipfe intret Vafa minima lymphatica, corneam perreptantia ,
DE VarIOLIS I95
tia, & a Nukio expolita, li dilcuti & refolvi non podit, tandem in fuppura-tionem degenerat, & hypopyon format. Unde dein contingit , ut cornea a pure erodatur, ficque ulcus continuo materiam purulentam plorans producat. In quo cafu fiet, ut erofa cornea, uvea, quae illi fubjacet, excidat , & ilaphyloma efficiat.
CCXXVII.
Quare in primo propofito cafu cura* re debemus , ut illud, quod in vafis fecundi aut tertii generis haeret, & refla* gnat fluxile , & meabile reddatur, re-folvatur, & in liberum circulum reducatur; quapropter cataplafmata ex floribus rofarum , fambuci, verbafci cum aqua cočla , conveniunt, quibus dein addi poteft aliqua portio aceti de lithar* gyrio; aliqui etiam adjungere Colent aliquid de fpiritu vini rečlificato, quae tepide, & Caepe oculo affečlo apponi pof-N 2	funt,
I	'	—	■	..—I—.
196 Tractatus II.
___ _> ______
funt. Ad eundem ufum inferviunt fple-nia fimili decocflo intinčta, madentia, & tepida faepius appofita, quibus non tantum humor reibgnans fluxilis redditur, fed vafa ipfa, quibus continetur, leniter conftringuntur, ita ut humor facile ad ramos diametri- majoris retropellatur, & retrocedat.
CCXXVIII.
%
Si vero non obflante omni adhibita cura, & cautela humor reftagnans non di-fcutiatur, fed fuppuretur, tunc materia purulenta intra corneam & uveam haerens, ut dixi, hypopium format. In tali ca-fu duplex iupereft medela. Prima con-flftitineo, fi affe&us fit recens, ut difcu-ti, & refolvi, & per vafa abforbentia ad circulum reduci polfit; tunc praeter fupradičta cataplafmata conveniunt fpecia» literfalvia, euphrafia, hyfopus, & femen fceniculi in vino cotfla, quibus fplenia intingi, & tepida faepilflme applicari debeni.
CCXX1X.
CCXXIX.
Quando vero ex his non efficitur, quod in votis efl, fupereft unica operatio chirurgica ; qua fit phlebotomo ad id adaptato corneae apeftio , ut materia purulenta evacuari poffit; fed magna adhibenda efi cautela, ne fub ipfa apertione fubtus delitefcens uvea laedatur.
ccxxx.
Item contingit, ut jam dixi, ut aperta aut erofa, a materia acri purulenta , cornea, uvea ex illa apertura promineat, tumoremque acinum referentem exhibeat ; hoc malum fi necdum radices egit, poteft dexteritate chirurgi ad flatum naturalem reduci, & vulnus debita methodo confolidari,
ccxxxi.
Sicut oculi, ita etiam aures a va-riolis affici folent. Dolor, qui faepe enormis adefl, mitigatur leniffimis oleis, utchamam: verbafci, amygdalar: item N 3	de-
19 8 Tractatus II.
decočtis emollientibus in aures immiflis , inječtis, ibidem retentis. Sed omnium optime fomentis, cataplafmatis emollientibus cum vel fin$ lacte, tepide ad aures appofitis , faepiuscjue renovatis. CCXXXII.
Si vero abfceflus in auribus formetur, debet materia purulenta prius ab-1 ii & abftergi ; dein vero pars laefa con-folidari. Primo fcopo fatisfaciunt omnia fupradi&a decodfa emollientia cum meile rofarum faepe auribus immilTa. Tandem pro confolidatione poterit prioribus addi aliquid de tinčlura mirrha».
CCXXXIII.
Superius jam aliquid infinimi,quomodo m variolis forma, & nitor faciei confervari poflit; hic reliqua adjungam, quas opportuna hoc in cafu obfervavi.
Praeprimis enim ante variolarum eruptionem curare debemus, ut quam pau* ciflime fieri poflit , faciem occupent ;
hoc
hoc efficimus per illa , quas a partibus fuperioribus ad inferiores derivant, talia funt venaefečtio in pede, clyfmata emollienda , faepius inječta pediluvia faepius adhibita. Huc etiam fpedat illud me-dicamentum mercuriale laxans, de quo §. CLXII. diximus.
CCXXXIV.
Item huc referri debent illa remedia topiča, quae vafa cutis ita afficiunt, ut illud , quod hic efflorefcere deberet, di-fcutiatur , refolvatur, ficque ad alias partes , nimirum inferiores, dirigatur. Inter multa alia duo invenio, quae faepius captis experimentis refpondent; primum eft tinčlura croci five cum aqua pura , five cum lačle fačla, alterum vero efi: aqua cinamomi; horum remediorum uno, fi ante variolarum eruptionem facies faepius lavetur, fiet, ut paucilfimae faciem , eo plures vero alias corporis partes occupent.
N 4
Hoc
Hoc laepius & repetitis experimentis ad vota fucceffilfe affirmat Clariffi Piemerbroeck hiftoria 12. & 13.
ccxxxv.
Aft fačla jam variolarum eruptione nihil amplius agere polliimus quam
Primo, ut luppuratio benigna reddatur, unde fiet, ut pus laudabile , & minus acre fubjedlas partes erodere non poffit; quomodo vero fuppuratio benignior reddatur, diximus fuperius,
CCXXXVI
Secundo, ut pus jam fačlum, quam primum fieri poffit, exitum adinveniat, quod fit puftulas maturas aperiendo, fse-pe abluendo , & abflergendo , ne pus diutius inhaerens profundas efformet foveas.
CC XXXVII,
Hoc ipfum dein eo facilius obtinebimus , fi crufias aridas, cuti arfte adherentes fepe illimamus , oleis, blan-
diffi-
diiiimis, ut oleo amygdalarum dulcium, ovorum, fed praecipue raparum; quod pro fecreto habuit Harfcampius, ut Die-merbroeck hiiloria decima aderit; hoc modo fiet, ut illae cruftae eo citius decidant , & materia illa acris, & rodens temperetur & detergatur.
CCXXXVIII.
Poftquam aridae illae cruftae jam deciderint, ego bono cum effečtu uti foleo decočfo hordei , aut orizae, fed recens femper fačlo , quo tepide faciem curo faepe de die ablui ; qua ratione omne acre poft deciduas cruftas abluo, & detergo; quo fa&o, ne exinde aliqua rheumatica defluxio contrahatur, foleo & jubeo, faciem linteis ficcis , calidis , & myrrhae, aut thuris fumo imbutis detergi, leniter fricari, .& tandem obvolvi.
N 5 CCXXXIX.
CCXXXIX.
Tandem variolis folent fupervenire ulcera exedentia, & depafcentia, fu im-culi, item phtifis, & febris lenta. Haec vero metuenda funt praecipue in variolis malignis, raro in benignis.
CCXL.
Si materia purulenta variolofa notabili quantitate ad fanguinem reforbeatur , aut fub cute in membrana cellulofa jam lateat, fit per modum metaftafeos ejuf-dem ad diverfas corporis partes internas, aut externas decubitus; in externis fiunt praedidta ulcera, aut furunculi; in internis vero phtifis, aut febris lenta.
CCXLI.
Si propter malignitatem variolarum aliquod ex praedi&is metuendum fit; tunc debet aeger ftatim poft fuperatam fuppura-tionem remedio purgante antiphlogiftico, & mercuriali evacuari. Si vero ultra foli-' tum maturationis tempus febris urgeat, debet
bet languis mitti, quem ego femper lar* daceum obfervavi.
CCXLII.
Praeterea debet aeger corticem peru-vianum una cum copiofis diluentibus an-tiphlogifticis in ufum vocare ; quibus praedičta laxantia cum mercurio dulci omni triduo aut quatriduo interponi debent. His enim efficiemus , ut praedi-čla mala impediamus, aut, fi aliquod eorum jam adiit, eo citius , facilius, & fecurius tollatur. Quae de purgantibus dixi, illa concernunt magis furunculos, & ulcera externa, quam illum ftatum , ubi aeger ad tabem difpofitus efle videtur, CCXLIII.
Aft, ne quis credat, haec ad libitum dičta, & prolata elle, poflem haec ex probatiffimis, fi opus eflet, autoribus corroborare.
Interim fatis erit, fi aliquorum tantummodo teftimonia adduxero.
Sic
Sic Celeberrimus Mortonius in fuo tra-čtatu de variolis repetitis experimentis comprobavit, tam in ulceribus variola-rum malignis, quam in furunculis, fca-bie , phtili, & febre lenta fpecificum ef-fe corticem peruvianum, & ad evacuandam, & domandam talem acrimoniam verminofam, purgantia mercurialia, el-fe perquam necelfaria. Quod praeter alios, Celeberrimi Junkerus, & Nente-rus propria edocti experientia in tračtatu de variolis confirmarunt.
CCXLIV.
Item Clarillimus Diemerbroeck hi-itor. 28. habet cafum , ubi tabes a fu* runculis poft variolas indučta cortice pe-ruviano curata fuit.
CCXLV.
Quin imo ulcera maligna a materia variolofa indučta mercurialibus curata fuif-fe legimus apud Bonetum Polyalt. Tom. III. pag. 650. item apud Ettmuller:
coi-
colleg. confult. cafu 24. Plura de ufu mercurii, & corticis peruviani in vario-lis legi poifunt fuperius.
CCXJLVI.
Sed neque hic eft finis malorum, quae variolis praecipue malignis fuperve-nire folent; obfervationes enim docent, plures alios magni momenti affečtus, variolis jam valedicentibus, & dinji aeger ferme jam in vado efle creditur, accedere, quia ifti rariores funt cafus, illis explanandis non immorabor j breviter tantum quosdam attingam. Sic in Ephemerid. Nat. cur. Annor. 6. & 7. pag. 132. legitur mania variolas fecuta fuilfe. Item apud Carolum Drelinkurtium invenio poft variolas furdos , elingues, & olfa-dtu carentes, fačios fuille; quae omnia & fimilia dependent a reliquiis materiae va-riolofae in certis nervis fedem figentis , eosdem comprimentis , aut oblinientis.
Do-
Dolatus ipfe meminit pueli« 7. annorum ex variolis mutae fačbe, qu« multis poli annis ex improvifo loqui coeperat.
Idem cafus contigerat non pridem hic Vindobonae. Illullriliima lcilicet Do-micella Comes de Hohenzoller ex variolis pariter muta- fačta, ficque diu per-feverans, tandem ad naturalem loquendi facilitatem redučta eft.
CAPITIS IV.
SECTIO III. et ULTIMA.
Sijht particulares quasdam de variolis objervationes, & annotationes.
CASUS I.
CCXLVII.
TJerilluftris adolefcens de Hackin 15. JL circiter annos natus, cetera fanus.
inceperat conqueri de dolore capitis, & dorfi, de laliitudine totius corporis, de anxietatibus , naufea. Die fequente vomuit biliofa faepius, fiebat foporofus, inquietus, anxiofus, infoinnis, & per intervalla delirans.
Haec erant ligna , ut optimo jure variolas , quae illo tempore epidemice gralfabantur,futuras praediceremus. Eventus iple firmabat fačtam progno; m ; nam die tertia in facie, cum quadam rubedine totam faciem occupante , lat frequentes in conlpe&um venerant papulae, qu* quarta & quinta d e per totum corpus numero autfae, in facie partim conliuen-tes fuere, partim cohaerentes.
ccxLviir.
Quare, cum jam fub morbi initium vehementia illa fymptomata variolas mali moris futuras lignificarent; primis duabus morbi d ebus curavimus , ut clyf-mata emollientia faepius injicerentur, fan-
guis
guis repetitis vicibus mitteretur, diver-fa antiphlogiftica, & diluentia in ufum vocarentur, & ut plantis pedum epifpa-fticum ex fermento panis cum aceto ru-taceo apponeretur.
Circa finem diei quintae, & fequen-te die fexta aeger videbatur quietior ; dormivit magnam nočtis partem , & aliquot horas inter diu, febris remittebat, fed non penitus filebat.
Quarta circiter morbi die ptyalifmus accqflit, qui fequentibus diebus augebatur, ita ut nychthemeri fpatio ad libram unam & ultra exfpuerit; decima autem die fpiffiore lačto fputo decrevit,& tandem duodecima die penitus celfavit falivatio. Tempore fuppurationis tumor faciei in immenfum augebatur, ex quo aeger jam die feptimaferme luce privabatur. Cum praeterea aegrotus mente conflaret , & utcunque tranquillas usque ad undecimam tranfigeret dies , omnia bona
orni-
ominabamur. Aft die duodecima tumor faciei fere aliquot intra horas evanuit; neque tumor manuum, pedumque, ut fieri folet, exceperat eundem. y£ger erat inquietus, infomnis, delirans. His acceffit continua mi&uritio, ut plus urinae lim-pidiflimae, quam liquidorum alTumpfe-rat, excreverit. Sitis & febris augebantur. Die 13. in pečlore, collo , dorfo, fed vel maxime circa lumbos, & hypochondria , aderant magno numero miliaria exanthemata , tam rubra quam alba.
CCXLDC
Quare, ut materia peccans, ad par* tes internas nobiles depofita , ad partes externas avocaretur; veficantia appofita erant, interne autem, ut partim febris , mičluritio, & partim reliqua fymptoma-ta mitigarentur, propinabantur diverfa antiphlogiftica , diluentia, paregorica , emulla. Item pro potu ordinario erat
deco&um album, & tinčtura florum rhaea-dos cum phlegmate vitrioll.
CCL.
Verum omnia fine levamine praftitue* bantur etenim febris , delirium, mičlu-ritio augebantur, vires vero minuebantur , ficque convulfus die circiter 17. morbi obiit optimae fpei adolefcens.
CASUS II.
CCLI.
Perilluftris Dominus de Smerling 19. cireiter annorum, laborabat eodem anno variolis confluentibus , eisdem fere, ut in primo cafu, fymptomatibus ftipatis. Aderat nimirum ptyalifmus, qui undecima circiter die, evanuerat; eodem vero tempore facies detumuerat, fine fubfequente manuum , pedumque debito tumore mi&uritio diabetica pariter affligebat, & tandem exanthemata miliaria tam alba '	quam
• rs
quam rubra fupervenere ; omnia qu* mortem, uti in primo cafu, minabantur.
CCLII.
Quod curam medicam concernit in fecundo cafu primis morbi diebus, & uf-que ad duodecimam fere eadem erat, quae in praecedente cafu. Illo vero tempore , quo micturitio & miliaria fupervenerant, methodus quoad curam mutata erat; fic-que prius recenfitis remediis c jr tex peru via-nus adjungebatur, ex cujus ufu fecundos vidimus effe&us; nam non tantum illa mo* lefta, & periculofami&uritio minuebatur; fed & febris , delirium, anxietates, & reliqua lethalia fymptomata fedabantur, ficque aeger vigefima prima morbi die judicabatur.
ANNOTATIONES
Ad praedičlos duos Cafus.
CCLIII.
Hofce duos da^a opera fiflo cafus, quoad morbi decurfumquidem fimiles,fed quoad eventum toto calo differentes. Hsec differentia diverfis, in his cafibus adhibitis , remediis procul dubio adfcribi debet.
Poffem plures hujuscemodi adducere cafus, quos, aut ego ipfe tračlavi, aut ab aliis medicis tračlatos vidi ; fed hi duo recenfiti fufficient ad confirmandam anti-fepticam ,	& alexipharmacam corticis
virtutem, cui parem in materia medica vix invenire eft. Selegi item tales cafus , qui ante viginti & plures annos hic loci contigerant, ut conflet, hujatibus medicis corticem in morbis malignis jam dudum in ufu fuilfe. Nam curam horum
segro-
aegrorum tanquam medicus primarius dirigebat Magnificus, mihique aeterna memoria colendus D. Weber de Fiirnberg, cujus humanitate & benevolentia multis annis frui mihi concefium erat. Unde ego ut Medicus fecundarius, & illo tempore adhuc novitius his, aliisve quam plurimis fimilibus aegris adftiti, invigila vique, ut omnia prout ordinata erant, executio-ni religiofe darentur, quo tempore etiam copiam habui, ut non tantum exaftum morbi decurfum, fed & remediorum exhibitorum fecundos aut finiftros effe&us annotarem.
CCLIV.
Experientia medicos Pračticos edocuit, quod , fi, dum ptyalifmus ceffat, & tumor faciei evanefcit, extrema corporis , nimirum manus, pedesque valde tumeant, aeger fe exinde bene habeat;, fecus autem fi hoc non eveniat. Signum enim eft9 illam materiam corruptam, quae O 3	fa-
faciem in tumorem attollere folet, ad circulum humorum rapi, & deponi ad alias corporis partes, nimirum aut ad cerebrum, unde dein delirium & convulfiones, aut ad circumferentiam corporis, unde illa miliaria exanthemata, aut ad alia vifcera, unde illa mičluritio , & gangraena.
Si itaque materia variolofa ad maflam humorum reforpta in nobiliore aliquo vi-fcere fedem figat, fubfequetur dein eo citius gangraena & mors ; fi vero fiat hujus congeftio in aliquo minus nobili vifcere, aut fi diu cum mafla humorum circulet, abfque eo, quod in aliqua interna corporis parte fedem figat , fiet, ut, prout plus aut minus praedičlae materiae corruptae fanguini immixtum erit, etiam motus febrilis nunc major nunc minor obfervetur; fub quo motu febrili adaučfo fiet iterum novus in peripheria corporis exanthematum proventus; quae febrilis, & exanthematica exacerbatio faepius repetere obfer*
va-

vatur, ut jam §LII. annotavimus. In fimilibus autem circumflandis morbus quam longiiiime nimirum ad 30. 40 & ultra dies protrahitur; unde aeger femper magis & magis languefcit, & tandem exhauftis viribus expirat.
CCLVI.
Quare in fimilibus cafibus conveniunt quidem omnia , quae materiam peccantem a nobilibus vifceribus avocant, ut veficantia aliaque epifpaftica, item quae acrimoniam temperant, diluunt; ut omnia emulfa , paregorica , & antiphlogiftica.
CCLVII.
Sed experientia docuit, quod haec acrimonia fit faepe tam feptica, & quod diuturnitate morbi, ex multis amiffis humoribus rofcidis, tenuifiimis, fiat tam tenax, Ut partibus, quibus infixa eft, arčtiffime adhaereat, easque erodat, & gangraena afficiat.
s 16 Tractatus II.
Quapropter non negledis fupra didis diluentibus & antiphlogifticis, opus erit fpecifico aliquo antifeptico, nimirum cortice peruviano, quo non tantum praedi-da acrimonia temperatur, cicuratur; fed fimul tonica ejus virtute genus nervofum & vafculofum diuturnitate morbi jam attritum , roboratur, ut par liat materiae huic peccanti excutiendae, digerendae , & coquendae , & tandem per debitas vias e corpore eliminandae.
CCLVIII.
Hunc ipfum corticis peruviani effe-dum expertus fum pariter in illis malignis variolis, quas epidemice graffantes §. XLVII. defcripfi ; neque enim opus effe credo, ut particulares de ilia variola-rum epidemia cafus adducam, Sufficiat Hiemi nilfe, variolas illius epideiniae dif-cretas quidem fed anomalas, & malignas ut plurimum fuifle, In hoc vero fingula-re qui d, quod in aliis epidemiis necdum
cb-
DE VARIOLIS. 217
obfervavi, prae fe ferebant, quod jam quarta , aut quinta morbi die, & quidem tam infantes, quam adultos, mičluritio , di-arrhasa colliquativa , atque exanthemata miliaria affligerent. Unde dein debitus , & neceifarius tumor , rubor, & fuppu. ratio, impediebantur.
CCLIX.
Huc referri debet illa obfervatio , quam de hujate quodam cive quinquagenario , mihi annotaveram , qui in eadem epidemia variolis fat difcretis laborabat. In hoc exfpe&abam , aut nimios, & fo-litos fudores, aut ptyalifmum; fed neutrum horum accefiit; vices vero eorum fuppleverant mičfuritio , & diarrhaea colliquativa , quae, fuj? initium diei quintae jam fupervenerant; & ad decimam , aut undecimam morbi diem, nunc plus, nunc minus moleftabant. ,,,
Videntur enim in hac epidemia praedica variolis alias folita, &, communia fym-0 5	pto-
ptomataper miduritionem, & diarrhseara fuppletafuifle; in quantum nimirum illa materia peccans in renes, veficam & in-teftina irrueret. Unde contigitut in fimilibus cafibus multi hujates medici indicationes formarent, debere nimirum hanc materiam peccantem a centro ad periphe-riam corporis duci & pelli; quapropter diverfa volatilia & fudorifera praeftituebant, aegrosque tegumentis premebant 5 verum ex hac methodo , quamvis adllantibus, confanguineisque grata, omnia brevi in pejus ruebant; nam materia in cerebrum converfa mox phrenefes & convulfiones caufabatur; quae ex ufu corticis , ut fu* perius dixi, metuenda non erant.
CASUS III.
CCLX.
Perilluftris juvenis D. de Furnberg inceperat conqueri de certis rheumaticis doloribus utrumque pedem occupantibus,
qui
qui fequentibus diebus non augebantur , fed potius minuebantur; verum debilitas tanta hafce partes invafit, ut, quemad-' modum in paralyfi contingere folet, has partes nec movere, neque illis infidere potuerit aeger ; pulfus tamen fere naturalis videbatur, appetitus, & fomnus pariter aderant. Decem circiter dies obtinebat praefens datus; quem primo dein exceperat febris,naufea,vomitus; & tandem variolarum fat benignarum eruptio ; qua necdum exacda pridinam pedes mobilitatem, vigoremque recuperarunt, his fuc-cedit fuppuratio benigna , & placida, ac die decima quarta morbi judicatus ed.
ANNOTATIONES
Ad Cafum III.
cclxi.
Miafma contagiofum diutiflime, quin-imo a primordio vitae iners in nodro
cor-
corpore haerere polle, fuperius in trada-tu de contagio oftendimus.
Item hoc ipfum, quod paulo ante dixi, obfervationes multorum autorum nos docent, quod nimirum, diverfi rheumatici, aut pleuritici affedus quandoque variolarum eruptionem, aut cum, aut fine febre praecedere foleant. VideDiemerbroek Hillor. 16. Unde fi nulla adfit febris, poterit in longius tempus variolarum eruptio protrahi; fecus vero, fi eisdem febris jungatur; quia fic a motu illo febrili miafma illud variolofum nervis im-padum longe citius excutitur ; & cum maflfa humorum mifcetur, ficque evolvitur.
CCLXII,
Vidi alium adolefcentem ante variolarum eruptionem claudicantem, & qua-fi choraeam Sandi Viti aemulantem, qui milii, aliisque aditantibus impofuiflet,
nifi
nifi ex fuperveniente die variolarum eruptione fapere didicilfemus.
CASUS IV.
CCLXIII.
Illuftrifiima Herula Comes de Schrot-tenbach annos circiter feptem nata , prima die videbatur illis, qui ab illius fervidis erant, triftis & morofa, fed brevi poft corripiebatur deliriis, & convul-fionibus , quae bidui integro diu, nočlu-que magnis cum clamoribus , & inquietudinibus perdurabant; febris, & calor erant ad fenfum valde mites. Tandem fub initium quartae diei eruperant univer-fim, & in toto corpore viginti circiter variolae optimae notae. Quo fačto, uno quafi momento, omnia praedičla fympto-mata. filebant , & aegra bene valebat. Variolae tandem cum circulo rubro, fed fine fenfibili incommodo fuppurabantur,
ficca-
ficcabantur , & decidebant; ficque die jam nona formofiifima haec Domicelia in vado conftituta dici poterat.
G A S U S V.
CCLXIV.
Studiofus Viennenfis, & hujatis civis filius i 3. circiter annos natus , corripiebatur primo anorexia , naufea & tandem vomitu biliofo ; item inquietudine , anxietate, fiti, & febre fat forti; cui dein deliria & convulfiones integro die naturali durantes accelferant. Die tertia fupervenerant variolae, quantum numerare potui, viginti & aliquot ; quae mox ab initio erant fufcae, tandem undecim earum lividae, & nigrae evaferant. Has enim, quamvis pauciflimas, tračla-vi debitis antiphlogifticis , diluentibus , hydrogala ; febris fuppuratoria erat fat mitis, neque aliquo periculofo fympto-
ma-
de' Variolis. 223
mate ftipata. Exficcatio vero hoc fpe-ciale prae fe ferebat, quod, quamvis aridae cruftae jam deciderent , mox aliae quafi ex fundo renafcerentur, quod cum aliquoties fačhnn fuiflet, fat profundae variolarum foveae remanfere.
ANNOTATIONES
Ad Cafum IV. & V.
CCLXV.
Idos duos Cafus fecundum quid fimi-les, & fecundum quid dilfimiles, una eademque fidelia examinandos fifto. » Ex quibus fequentia corollaria deduci pof-funt.
Primo : quod parvitas miafmatis contagiofi, fi certos occupat plemus ner-vofos, enormes excitare valeat motus con-vulfivos; qui non fopiuntur, nifi illa ipfa materia irritans e nervis excutiatur;
alio-
alioque rapiatur; quod fit, aut illis ipfil-fimis motibus a materia peccante, aut a natura, aut ab arte inftitutis, & excitatis per epifpaftica , clyfmata, aliaque remedia fuperius jam dida.
CCLXVI.
Secundo, quod ex pulfu plus, aut minus febrili, aliisque fignis praedicere poflimus variolas benignas, aut malignas futuras. Nam in cafu quarto , quamvis horribilies adfuerint convulfiones, quia tamen febris erat levis,benigniffimae fuperve-nerant variolae; contrarium vero obferva-batur in cafu quinto ; etenim febris erat vehemens, dirifque fymptomatis ftipata; unde quamvis paucae eruperant papulae, iftae tamen de maligna participabant indole/
CCLXVII.
Prioris variolarum indolis multos ca-fus vidi. Inter quos notabilis fuit ille , qui in Academia Sabaudica IlluftrifTimum
natu minimum D. Comitem de ivaumz concernit. Hic enim per triduum integrum diu, no&uque tam ferocibus clamoribus, deliriis, & convullionibus torquebatur , ut aliquot adllantium vix pares fuerint eidem in lečlo continendo. Aii ecce huic turbulentiifimo ftatui fuperve-nerant variolae, quidem copiofae, feddi-fcretae & benignae, quae dein placidifiime omnia decurrebant ftadia.
ccLxvnr.
Verum fecundi generis variolarum cafus rariores funt. His fimilem invenio in Epheinerid. nat. cur. Anni tertii pag. 44. ubi variolas pauci ilimas , fed malignas, & nigras videre eft.
Tandem tertium corollarium exinde deducitur, quod variolae benignae cito . fuppurentur, cito exficcentur, & cito decidant ; contrarium vero in malignis obveniat, ut ipfe cafus docet.

CASUS vi.
CCLXIX.
Illuftrifiimus D. Com. de Kiinburg, Salisburgenfis, viginti circiter annos natus , tumore fcrofulolo glandularum coi-li ab incunabulis praeditus, in Academia Sabaudica, corripiebatur fumma totius corporis lallitudine, dolore capitis, nau-fea ad vomitum, & tandem vomitu bi-liofo , febre inflammatoria cum pulfu celeri, duro, & magno, item intenfa flti, fopore, deliriis , fubfultibus tendinum , fummisque anxietatibus, & inquietudinibus.
Vix incipiente die tertia in confpe-tfum jam venerant confertiflim« papulae, quae partim confluebant, partiinque
cohaerebant.
CCLXX.
Primis morbi atrociflimi diebus, 'applicabantur , faepiusque repetebantur
tur clyfmata emollientia cum dragma una nitri.
Item appropriata diluentia & anti-phlogiitica in ulum vocabantur. Epi-fpaftica ex fermento panis applicabantur plantis pedum, & fanguis ternis venx-fedtionibus ad uncias fere quadraginta mittebatur.
CCLXXI.
Die quarta fuper venit ptyalifmus ( fymptoma in hoc cafu prae aliis notandum ) nam materia nimium tenax & vifcida difficulter, & in exigua quantitate fcreabatur; quin imo die intra odtavam & nonam morbi penitus fiftebatur; ex quo fadtum elt, ut aeger nec deglu-tire , nec libere refpirare , nec loqui potuerit, haec prelfo pede fequebantur fopor, delirium, & ftertor , ut aeger brevi futfocandus, & quafi in agone con-flitutus videretur.
CCLXXII.
In hoc extremo cafu inftituta cum Magnifico & Expertiffimo Viro D. de ZwenhofF confuitatione conclufum fuit, ut confeftim
Primo; quinque apponantur vefi. cantia, duo nimirum ad furas, duo ad brachia , & unum ad nucham.
CCLXXIII.
Secundo: ut hirudines poft aures applicentur, & exinde ad uncias odo , aut etiam plus detrahatur fanguinis.
CCLXXIV
Tertio, ut cataplafma emolliens & difcutiens, parti anteriori colli, capiti vero rafo columbae vivae in duas partes difledae, faepiusque per alias novas renovandae apponantur.
CCLXXV.
Quarto, ut clyfina fortius cum ma* jore quantitate nitri injiciatur, & tandem injediones in fauces fed lento impetu
petu inftituantur, & quamprimum aeger aliquid deglutire poterit, ut fulphur an-timonii tartarifatum, aut loco hujus Ker-mes minerale ad unum, alterumve granum pro dofi, faepius repetenda , praefti-tuatur.
Virtute quorum effečtum fuit, ut aegrotus dein facilius deglutire,refpirare, & loqui potuerit; fopor , delirium, ftertor & reliqua atrocia fymptomata evanuerint, & tandem, quamvis miliaria tam rubra, quam alba die decima acceiliifent, aeger e mortis faucibus ereptus fucceffive, & magno cum labore, priftinae & integrae fanitati rellitutus fuerit, qua etiamnum gaudet , & ut in aeternum gaudeat, precor.
ANNOTATIONES
Ad Cafum VI.
CCLXXVI.
Tres aliae hujus nobiliffimae familiae proles, feu fratres noftri aegroti, ex eodem morbo, & ex eadem caufa aliquot ante annis fuffocabantur; nec mirum, nam videmus , quod etiam in flatu naturali , & fano a fcrofulofis tumoribus arteria afpera prematur, & anguftetur, multaque incommoda tam in deglutitione , loquela, quam vel maxime in re« fpiratione afferat.
CCLXXVII.
Quid igitur fiet in ftatu morbofo ex variolis V ubi omnes faucibus adjacentes, & vicinse partes tument, & turgent; in tali cafu non tantum larynx , fed & glottis, epiglottis, & afpera arteria tument, premuntur, & anguftantur, ut nec aer
libe-
DE VARIOLIS. 2JI
libere ad pulmones intrare , nec exire poffit, haec incommoda ultronee augentur ab humoribus vifcidis & tenacibus in praedidis partibus congeftis & haerentibus.
CCLXXVIII.
Ex his, quas nunc dixi, fit, ut venae jugulares tam internae, quam externae , item vertebrales preffae fe libere exonerare non pofiint in fubclaviam, unde dein in cerebro, ejusque finubus cum praedidis venis communicantibus neceflTa-rio exurgit ftagnatio, fopor, delirium; quae fi diutius in hoc flatu perfeverant, fiunt dein gangraena , convuliiones & mors.
CCLXXIX,
Quapropter in fimili extremo cafu quantocius illis remediis obviam eundum erat; quae illam tenacitatem -humorum folverent, & fluxilem redderent, quae illum tumorem difcuterent, derivando, P 4 .re-
revellendo; qualia erant pradi&a cly-fmata , veficantia , cataplafmata , inje-
čliones in os, & tandem Kermes mine-* 7 # rale; virtute quorum dein magna excrementorum copia per alvum fecellerat.
CCLXXX.
Hirudines vero exonerabant venas jugulares fanguine turgidas; ex quo dein liberior circulus humorum per cerebrum, ej usque iinus conciliabatur. Unde facile concipere poflumus , quare exinde fo-por, delirium, & reliqua fymptomata evanuerint.
ccLxxxr.
Sed dicet aliquis, quare non fuerit potius vena fečla ? ex qua pnefentane-um levamen expedtandum fuiffet.
Ad hoc refpondeo, quod venae-fedlio in illo cafu hirudinibus fit anteponenda , .quando pulfus eft fortis, & vires contlant; in fimili vero cafu, qualis nofter erat, pulfus fuit debilis, vires
ian-
languebant; unde feligi debuit talis evacuatio, quae fit lenta non violenta.
CCLXXXII.
Ex his ultronee diverfa & utiliffi-ma in praxi corollaria deducere polfu-mus, ut primo, quod in omni variola-rum ftadio, fi fymptomata exigant , fanguis mitti poffit.
Secundo, quod illi humores tenaces, qui ceflante ptyalifmo in faucibus haerent, & fuffocationem minantur, optime per alvum deturbari & evacuari poilint. In quo cafu fulphur antimonii tartarifa-tum , aut Kermes minerale optimo cum effečtu faepeadhibui; etenim non tantum tenacitas humorum folvitur , led per alvum, vel per fcreatum , expedloradonem, aut etiam aliquando per vomitum evacuatur illud, quod officit.
CASUS VII
CCLXXXIII.
Perilluftris Domina Herula de Sut> ner 8- circiter annorum ex parente hae-mophtifico nata, laborabat variolis quidem difcretis, fed-anomalis , malignis, & cum miliaribus intermixtis.
Die očfava morbi, ubi febris fup-'puratoria in fummo erat conftituta gradu afficiebatur tuffi ficca molefliffima, & quafi convulliva ; quam paulo poft, quamvis ab initio morbi fanguis millus fuerit, fequebatur fcreatus, & fputum fanguinis floridiffimi, quotiescunque tuffi ret, fat copiofus.
CGLXXXIV.
Anxietatem meam, & adftantium augebat recordatio funeftiffimi cafus, qui anno praecedente, unicum hujus celebris familiae filium, fub diredtione alterius Medici variolis laborantem, concernebat ;
huic
huic enim pariter die odtava iupervene-rat fanguinis fecefliis per alvum cum di-fpendio vitae.
CCLXXXV.
Quapropter in fimili urgentiflimo ca-fu, qui llatim poft mediam nočtem acciderat , adivi Magnificum D. Weber de Fiirnberg, tunc pariter ex febre catar-rhali aegre decumbentem, ut ille, qui ab initio morbi fuo confilio aegrae adftite-rat, in hoc periculofo, & urgente ca-fu, quae agenda eflent, fua , qua apud omnes valebat autoritate, firmaret. Unde conclufum fuit.
Primo, ut quamprimum fieri pof-fit, fanguis ex pede , revulfionis caufa, mittatur.
Secundo, ut tuflis illa molefta, cujus violento motu vaforum rixis, & fanguinis fputum fuccedebat, fedaretur, & tandem motus febrilis mitigaretur. Unde ordinabatur mixtura ex aquae florum
rhaea-
rhaeados unciis quatuor ; opii puri grano uno, ' & fyrupi papaveris albi uncia una. Tin&ura vero florum rhxa-dos cum phlegmate vitrioli erat pro potu ordinario.
Ex his effe&um eft, quod in votis erat, & aegra brevi priftinae reftitueba-tur fanitati.
Aft parentes confanguinei, aliique praejudiciis capti, & metuentes variola-rum retroceflionem, nos valde nigro ubique notabant carbone; donec fecundus curae eventus convitia convelleret de trivio. Sunt enim quamplurimi etiam artis Apollineae cultores , qui malunt, aegros in extremis cafibus ordinaria medendi methodo interire, quam Angulare & anceps moliri, & experiri remedium.
A N-
ANNOTATIONES
Ad Cafu m VIL
CCLXXXVI.
In variolantibus hoc quisque medicus fedulo obfervare debet: an non quaedam vifcera , five titulo a parentibus haereditario, five adfcititio, fpeciali atonici affefta fmt? nam dum motus febriles adaugentur, uti hoc praecipue in febre fuppuratoria, videre eft , facile evenire folet, ut tale vifcus afficiatur ; cum enim illud fit prae aliis debile, & minus refiftens; fic fit, ut totus, aut faltem major pars febrilis impetus dirigatur ad tale vifcus; ex quo dein evenit, vel ut aliqua humorum congeftio in ea fuccedat parte, vel ut vaforum dilaceratio, & ruptura fequatur. Quod in noftro cafu fačtum elfe diximus.
Tan-
Tandem, quod jam fuperius de fan-guinis miffione in variolis inftituenda dixi , hic ultronee firmatur, & corroboratur.
CASUS VIII.
CCLXXXVII.
Illuftriffimus Comes de Afpremont-linden aetatis fuae viginti duorum circiter annorum, temperamenti fat robufti*, & vegeti, dum in Academia Sabaudica ftudiorum caufa commoraretur, corripiebatur variolis magnam partem in facie confluentibus. Salivatio cum fcreatu fat copiofae materiae plus minus vifcidae die quinta inceperat ; die vero ineunte jam decima minuebatur ; unde multi humores vilcofi occupabant laryngem, pharyngem, aliasque adjacentes partes, ex quibus deglutitio , & refpiratio difficiles fiebant. Praeterea eodem tempore, quamvis ab initio morbi quatuor enematibus
bene
bene evacuatus fuerit, conquerebatur de certo tenefmo valde molefto , quin imo de quibusdam etiam doloribus colicis, ex quibus anxietates , & inquietudines adhuc magis augebantur, & quolibet fere momento metuendum erat , ne convul-fiones univerfales accederent.
CCLXXXVIII.
In hoc tam ambiguo, & urgente ca-fu, capto cum Magnifico Domino de Zwenhoff confilio, ftatutum fuit, ut ad evacuandam, & abluendam illam acrimoniam in inteftinis haerentem , & irritantem quamprimum clyfma ex decočlo hordei, & oleo lini , cum vitello ovorum mixtis, & unitis , injiceretur, & fi opus ellet, repeteretur ; & ut evacuans mannatum propinaretur.
Quae omnia & fmgula, ut flatuta erant quantocius executioni dabantur ; e quibus dein etiam effečtum erat, ut ingens copia excrementorum una cum pituita
tuita quadam vifcoia evacuaretur. Primo enim fecedebant fcybala dura, com-pa&a, & figurata in magna quantitate, dein fequebantur liquidiora foetidiifiina , quibus multa mucofa mixta erant.
Haec omnia fiebant fummo cum levamine ; nam aeger exinde facilius de-glutiebat,facilius refpirabat, tenefmus, aliique dolores ventris cum omnibus aliis fymptomatibus abigebantur, ficque aeger vigefima prima die perfečle judicabatur.
ANNOTATIONES
Ad Cafum VIII.
CCLXXXIX.
Sane mirabamur omnes adftantes, quod quamvis primis morbi diebus ex aliquot clyfmatibus inječlis magna excrementorum copia evacuata fuerit; nihilominus tamen dein tam notabilis eo-
rum
rum copia fuperfuerit, & ex fuperiua recenfitis remediis per alvum feceflerit; nam toto morbi decurfu non nifi panatella , aut cremore hordei nutriebatur, ex qui. bus urinarum potius, quam excrementorum moles augebatur.
Quapropter fupponere debemus, talia intra rugas, cellulasque ventriculi, & inteftinorum haerere, quae dein ab humore gaftrico , aliisque ad ventriculum^ inteftina plorantibus liquoribus, & cum eisdem mixtis quantitate augentur.
ccxc.
Unde ifti humores plus minus pra diverfitate temperamenti, fpiffi, & cum aliis excrementis commixti, conftituunt illam colluviem putridam, quae fi diutius in inteftinis haeret, femper magis corrumpitur, & partim per vafa lačlea, partim per alia vafa abforbentia ad circulum humorum defertur; ibidem debet
Tom. II.	Q	ne*
24a Tractatus II.
necefiario febrem augere; quin imo, dum haec materia putrida ad circumferentiam corporis propellitur, debet etiam nova exanthemata exhibere.
CCXCI.
Ex quibus patet, uti jam fuperius ollendi, quam neceflarium fit, ftatim ab initio morbi faburram in primis viis haerentem tam per levia purgantia, quam per clyfmata appropriata evacuare; quin imo , fi hoc ab initio morbi facium non fuerit, aut fi talis colluvies putrida in primis viis hofpitari videatur , quolibet variolarum tempore abfque omni periculo , id ipfum fieri polle, & debere.
CASUS IX.
CCXCII.
Infans bimulus, hujatis mercatoris filius, quatuor dentibus incilbribus, & duobus molaribus jam praeditus; incepe-
'	rat
rat fieri morofus } languidus, inquietus ; lečtum femper petebat; fi vero in fitum rečlum elevabatur , caput quali nimis ponderofuin inclinabat; cibos fibi oblatos refpuebat, fitiebat folito plus , flebat , clamitabat, faepiusque expavefce-bat; & tandem fecunda morbi die convellebatur; quo tempore tota facies rubore quafi eryfipelaceo perfufa videbatur , maxilla inferior fpafmo ita ftrin-gebatur, ut non nifi magno labore afu-periore dimoveri potuerit; gingivae hinC inde praecipue vero in illa parte, ubi dentes camini erumpere folent, tumebant, rubebant, & dolebant.
Convulfiones, aliaque fuperius recen-fita fymptomata nunc magis, nunc minus urgebant. Tandem die tertia minimas papulas hinc inde in facie obferva* bam, quas tamen ita mobiles & vagaS vidi, ut mox vifibiles , mox vero invi-fibiles, apparerent, ex quibus luce cla-Q 2	rius
clarius cognovi , has efle variolofas , unde fperavi, fi copiofiores erumpant , fore, ut prsedičli motus convulfivi mitigentur, & tandem plenaria fačla eruptione , cedent.
Verum quamvis clyfmata emollientia , pediluvia ex lačte, aliaque diluentia , & antiphlogiftica remedia a me ordinata, fedulo in ufum vocarentur, per-liflebat tamen idem fuperius defcriptus calamitofus ftatus. Ex quo flatim cognovi , illum inflammatorium flatum, non tam a miafinate variolofo, quam ab ipfa dentitione dependere, & ab illis fpa-fmis ita ftringi peripheriam corporis , ut varioke erumpere non poflint. CCXCIII.
Quapropter parentibus propofui , aut
gingivarum incifionem, ut dentes canini eo facilius erumpere poflint; aut' fanguinis mif-fionem,five per venae fe<flionem,fi ve per fan-guifugas inftituendam, aft inania erant mea
con-
confilia & vota; nam utrumque hoc remedii genus vulgus , praejudiciis certi» captum , in infantibus abhorret. Interea convulfiones , aliaque fymptornata femper magis , & magis augebantur; & die quinta infans aliquot tantum papulis praeditus variolofis, ad plures migravit.
CASUS X.
CCXCIV.
Alter infans pariter bimus, eisdem in cafu IX. recenfitis affligebatur fym-ptomatibus ; unde judico fuperfluum fore, fi eadem recenferem; fufficiat dicere, quod quoad omnes, tam aetatis, quam morbi circumflandas cafus fuerit priori fimilis.
Cura fuit pariter eadem , excepta fanguinis mifflone; nam die tertia morbi curavi, &juffi applicari hirudines poft aures, & quidem in quolibet latere tres; quarum ope intra fefquihoram quin-
Q 3	<lue
que circiter unciae fanguinis extra&ae fuere.
Sub ipfa hac operatione infans, qui bidui integro infomnis erat, fiebat pacatior, & tribus, quatuorve horis, quamvis aliquoties artubus contremifceret , obdormiverat. Tandem fequebatur facilis, & pacata variolarum difcretarum eruptio; fuppuratio & exficcatio; ficque infans, qui periturus erat , in vita fer-vabatur.
..............———>
ANNOTATIONES
\
Ad Cafum IX. & X, CCXCV,
Hujufcemodi cafus ipfe multos habui , fed longe plures ab aliis tračlatos vidi; obfervavi tamen conftanter, quod infantes, qui variolis, & dentitione fimul afficiuntur medentibus multum negotii fa-
cef-
DE Variolis. 347
ceflere foleant, & quod in fimilicalu plus ex dentitione, quam ex variolis, metuendum fit; nam dum omnia ad vota cedere videntur ex variolis, fuperveniunt quandoque inquietudines , calores, pavores , aliquando etiam convulfiones; quae fi magna adfit febris inflammatoria , non nifi gangraena & morte terminantur. CCXCVI.
Si haec in primo variolarum lhdio eveniant, tunc propter confenfum generis nervofi, non tantum illa tunica gingivarum a dentibus tenditur & irritatur, fed fimul omne genus nervofum, & mem-branofum in confenfum trahitur, ex quo cutis, ejusque vafa ita ftringuntur, ut miafma illud variolofum ad circumferentiam corporis propelli non poflit. CCXCVII.
In fimili cafu debent talia praeflitui, quae illam irritationem, tenfionem , & preflionem tollunt. Item quae inflam-Q 4	ma-
matoriam ftafim in minimis vafis, prae-fertim cerebri diffipant; & tandem, quae placidae variolarum eruptioni famulantur.
CCXCVIII.
Irritatio & tenfio membranae gingivas ambientis debet leniri, emolliri, cremore lacftis, butyro dulci, aliisque pinguedinibus recentibus, fed non rancidis.
CCXCIX.
Aliqui fricant gingivas corporibus duris; aut foliis nicotianae, quod melius, quia exinde falivatio excitatur.
Hoc ipfum efficimus interne per di-verfa diluentia, emollientia antiphlogi-ffica.	CCC.
Si vero his non obffantibus, dentes necdum prodeant, tunc debet membrana, ubi dentes canini protuberant, fcalpello difcindi, quo fačto membranae tenfio, & irritatio una cum omnibus aliis funeflis fymptomatis ceflabit.
CCCI.
CCCI.
Aliqui vero ex confilio Sydenhamii in fimili cafu, ubi convulfiones ex den-titione urgent, propinant unam, alte-ramve guttam fpiritus cornu cervi.
Aft hoc experientia edoftusjudico, caute agendum elfe; fi enim adfit magna febris inflammatoria tunc femper convulfiones exinde augentur, gangraena, & mors acceleratur.
CCCII.
Praeterea alii in fimilibus caflbus ve-ficatoria applicare folent, fperantes fore, ut per hanc revulfionem, aut derivationem convulliones fopiantur, & mia-fmata variolofa a centro ad peripheriam pellantur.
Verum candide, & ingenue fateor, quod in illo cafu, ubi urget febris inflammatoria , femper magis exinde augeatur febris, delirium, convulliones; & talis funeftus flatus diutius perduret,
Q 5 tan'
tandem miliaria alba , gangren«, & mortis praenuncia, accedant.
Quapropter fimilia non nifi, ubi pulfus eft debilis ; aut fi prasmifla' fuffi-eiente fanginis detraftione, convulfiones nihilominus ( quod oppido rarum ) adhuc perfeverent; ih ufum vocari debent.
CASUS XI. CCCIII.
Illuftrilfima Domicella Comes de Harrach 17. circiter annos nata 1 745. in autumno praecipitanter. corripiebatur variolis malignis, ut fere eadem die , qua infirmabatur , etiam variols confluentibus obfideretur. Unde nec venaefe* čtio, nec quidquam aliud communium remediorum adminiftrabatur; quin imo fecunda ,poft variolarum eruptionem die, propter metum contagii in aliam domum transferebatur $ ibique de die in diem
pejus
pejus habebat, atque fexta jam morbi die convulfa mortua eft.
ANNOTATIONES
Ad Cafum XI.
CCCIV.
Hic multae quaeftiones problematicae inftitui poflent, & quidem primo, i An tempore, quo variolae erumpunt, praecipuae vero tempore frigido, ut autumnali aegri e domo in aliam domum fine periculo transferri pollint. Etenim facile fieri poteft, ut variolae, quae recen-tiffime eruperant, retrocedant; & aliae, quae mox erupturae eflent intra corpus detineantur , & adnobiliora vifcera, ut cerebrum rapiantur.
cccv.
Altera quaeftio eft ; an flante vario larum eruptione venaefečlio celebrari pof-.	fit
fit cum aegri levamine ? Ego interim multos calus novi, ubi completa fere jam variolarum eruptione venaefe&io celebrata aegros e mortis faucibus liberavit; ut fuperius jam dixi.
CCCVI.
Sed dices: ficut ex frigore externo timendum eft, ne variolae retrocedant, aut erupturae ne impediantur ; ita idem metuendum eft ex venaefe&ione, praefer-tim fi fatfta jam eruptione inftituatur.
Refpondeo diverfos, & quidem contrarios elfe effedltus, qui a frigore, & a fanguinis miflione dependent, nam a frigore externo ftringitur peripheria corporis ; ex quo fit, ut illud, quod in eadem necdum firmam habet fedem, facile retropellatur, & reliquum quod ultro ad circumferentiam corporis pelli deberet, intra vafa retineatur , tandem alio, nimirum ad notabiliora vifcera , ut v. g. ad cerebrum deponatur; ex quo, utob-
fer-
tur.«»
fervationes docent, fiunt deliria, phre-nefes, & convulfiones; aliquando etiam apoplexia.
Contrarium vero obtinet ex vense-fečtione, nam li lisec infiituatur, dum vafa partim ab orgafmo, partim ab ex* uberantia fanguinis diftenduntur & turgent, tunc laxantur & collahuntur praecipue illa, quae cutem perreptant; adeoque exinde non tantum liberior fit humorum circulus, fed & heterogenea , quaecunque in vafis contenta, facilius ad peripheriam propelluntur.
CASUS XII CCCVII.
Liber Baro de Saiter 15. circiter annos natus 1746. primis Januarii dieb,us corripiebatur morbillis eo tempore Vindobonae graflantibus.
Morbilli decurrebant, & termina-bantur fine notabili, & urgente aliquo
fyro-
»54 Tractatus II.
fymptomate; etenim odtava jam morbi die bene & placide dormiebat aeger; bene appetebat; neque. tulli amplius vexabatur.
Die circiter ab irtfultu morbi decima quarta, poft praegrellam nodtem inquietam confpiciebantur hinc inde in corpore, praecipue vero in facie variolae fpu-riae cryftallinae, aut lymphaticae dicendae; nam ftatim fub eruptionis initium veficulas lympidas , in medio tamen foveas habentes formabant; quae fi ve ipfae rumperentur, five aperirentur, humorem aqueum fundebant.
Hoc tamen notabile erat , quod fub initium fecundae diei circulum rubrum cum fenfu alicujus doloris, ardoris & ten-fionis formarent.
His tamen non obftantibus die quarta circiter & quinta, fine aliqua fuppu-ratione ficcabantur , & tandem evanefce-bant; pulfus erat naturalis , appetitus *
fo-
DE VaRIOLIS. 255
foranus, & reliqua in bono ftatu. Verum tamen decima circiter poft has nothas variolas die aeger inceperat vomere biliofa, aderant inappetentia, litis, dolores capitis, & ingens prollratio virium, quae iymptomata alicui in fex rebus nc» naturalibus commilfo errori tunc adfcri-bebantur.
Alt die fequente patebat, quae ef-fet horum fymptomatum caufa; nam tota facies, quin imo & reliquum jam corpus ( quod oppido rarum ) fcatebat lly-gmatibus variolofis, quae cum fucceffive non tantum numero, fed etiam volumine augerentur, pro variolis veris , confluentibus , & malignis declarabantur.
Fačta hac eruptione, febris non minuebatur , quin imo febris , anxietates augebantur; hisque accedebant infomnia, fufpiria, fubfultus tendinum, & frequens urinae aquofae feceflus.
Unde fačtum , ut quartajam a va-riolarum eruptione miliaria fupervene-rint.
Dum purpuras tam albae, quam rubrae copiofa fačla fuillet eruptio , aeger videbatur melius habere, liberius enim refpirabat ; fat bene , &, ut relatum fuit, fequente nočte placide dormiebat, febris pariter minui videbatur ; ita, ut praefens morbi, & aegroti ftatus omnia iaufta promitteret.
Verum, quia fequentibus diebus neque in facie, neque in interftitiis aliarum variolarum aderant debitus, & neceffari-us tumor, & rubor; praedivflis praematuris , & fallacibus fignis fidendum non erat.
Quemadmodum etiam die morbi circiter undecima evenit, ut a meridie poft alfumptam panalellam inexpe&ate horripilatione , totiusque corporis tremore, anxietatibus , fufpiriis, ac tandem con*
vul-
DE VARIOLIS. 257
vulfionibus prehenderetur , quibus intra horae fpatium jugulabatur.
ANNOTATIONES
Ad Cafum XII.
CCCVIII.
Ifte eft fingularis , qui mihi toto meae praxeos tempore obvenit cafus. Plures autores obfervarunt, & ego ipfe vidi, quod morbillis variolae fupervene-rint, quod variolas fpurias verae exceperint , quod fcarlatinae fupervenerint morbilli, aut variolae; Item puerperam, cui lochia fiftebantur , primo purpura & očtiduo tardius variolis correptam vidi. Sed quatuor exanthemata fibi breve intra tempus fuccedentia nonnifi in hoc unico allato cafu obfervavi. Quamvis, ut in cafu dixi, aliqua fymptomata multum fpei promitterent, fa&um eft tamen,
Tom. //.	R	Ut
■ 1 ■1 1 ' > 1 ................. »
258 Tractatus II.
ut brevi & fere inopinato convulfus ad plures migraret.
Sane admirabar fa?pe repentinas il-las mutationes , quae in variolis contingere folent. Quoties enim obftupefcens vidi variolarum die nona, 14. 17. aut 21. quin imo etiam tardius, ubi aeger jam in vado conftitutus ab omnibus medicis declaratus & judicatus fuit, derepente convulfiones, & mortem fuper* venifle.
Similes finiftri eventus certe aliunde derivari non poliunt, quam quod per decurfum morbi in nobili aliquo vifcere materia morbifica , eodem fere modo uti furunculi in partibus externis , congeratur , fuppuretur, ac tandem rupta aut exefa apoftematis tunica effundatur, fic-que praedičtas tragoedias ludat.
In noflro vero cafu videtur illa ipfa materia , quae faciem reliquumque corpus in tumorem elevare debuilfet, alio nimi-
rum
rum ad cerebrum rapta fuilfe, quod plerumque in limilibus cafibus evenire folet.
Ex hoc pariter cafu confiat, quod quamvis poft eruptionem miliarium aeger aliquando alleviatus videatur , haec tamen non ftatim pro criticis habenda & declaranda iint.
CASUS X 11 L
CCCIX.
Hujatis civis filius 14. aftnos natus corripiebatur anno 1756. in Mar- 1 tio variolis dilcretis, fed anomalis & malignis; nam fecunda jam ab exacerbatione die in confpe&um venerant, quarum plures ad livorem & nigrorem accedebant. Praeterea fere omnes depreife,
& in medio foveam habentes ufque ad finem perfiftebant.
Quamvis aeger non aliis remediis, quam fuperius § CXXVL defcriptis an* tiphlogifiicis uteretur; & in regimine R a	tem-
temperatiflimo confervaretur , nihiiomi-nus tamen die circiter ab eruptione nona miliaria fupervenerant.
His funeftis fymptomatibus tamen non obftantibus, tandem die decima fe-ptima, cum quoad omnes funčliones, & ačtiones bene fe habere videretur, judicatus fuit. Verum tamen die circiter vigefi-ma de languore & totius corporis lalli tudi-ne inceperat conqueri aeger; aderat febris, litis , dolor capitis , & anxietates; his tandem fupervenerant quaedam tubercula in dorlo, clunibus, & hinc inde in reliquo corpore. Haec dolebant, arde-bant, & nychthemeri fere fpatio fup-purabantur , aliqua eorum erant mole e* xigua, alia nucem avellanam aequabant, alia vero fuperabant; quae, debito tempore a Chirurgo aperta, plus aut minus materiae purulentae fundebant. Vix autem confolidatis his alia fuperveniebant, quae magis dolebant, magis ardebant, & majo-
jorem febrem coi\junčlam habebant» & tandem difficilius ad confolidationem perducebantur; quin imo multa eorum in foediffima , & maligna ulcera , ad offa ufque fubftantiam carneam exedentia degenerabant. Hoc modo alia femper & alia praedidorum tuberculorum eruptio fuccedebat, & ad * hebdomadas fere fex protrahebatur ; cujus pofterior femper pejor erat priore, ut prius jam dixi. Interea aeger partim febre lenta, doloribus, inquietudinibus confedus, & ad incitas redadus videbatur.
Quamvis enim toto hujus morbi tempore copiofa diluentia , emollientia, la-dicinia , hydrogalam , ferum ladis , herbis antifcorbuticis impraegnatum, emul-fa, & fimilia , quae tam febri, quam acrimoniae temperandae dicata effent, af-fumpfiffet; nihil tamen proficiebat, fed in pejus ruebat aeger.
l^uapproter in fimili extremo cafu ad corticem peruvianum ex confilio Magnifici pie defunčti Weber de Fiirnberg confugi, cujus dragmas fex aut faltem unciam dimidiam quotidie aflumebat, & debitam quantitatem praedičtorum diluentium fuperbibat. Ex cujus ufu non tantum recentium furunculorum propulula-tio , fed & ulcerum malignorum ulterior progreflus, impediebatur ; haec facilius ad confolidationem , & aeger tandem , quamvis fat lente , ad priftinam fanita-tem perducebatur.
ANNOTATIONES
Ad Cafum XIII.
CCCX.
Pračtici norunt variolis non tantum malignis, fed aliquando etiam benignis
fu-
fupervenire furunculos, qui aegrotantibus non tantum molefti, & dolorifici, fed faepe etiam periculofi eiTe folent: etenim in variolis, praelertim malignis, difficulter ad confolidationem perduci pof-funt, & plerumque cum 'ulceribus malignis conjunguntur.
In fimilibus calibus non tantum propria -fed aliorum quoque experientia edočtus candide edicere polium, & teneor, quod ex fuperius nominatis diluentibus, temperantibus, aliisque antiphlogifticis difficulter aliquid fperandum fit ; nifi illis praediatum antifepticum jungatur.
Tales obfervationes tam proprias quam aliorum pra&icorum, data opera mihi annotavi ; femperque vidi, quod praedičta remedia fine aliquo fpecifico an-tifeptico imparia fint tanto tollendo malo.
Ut alias obfervationes taceam , meminerim folummodo Nobiliffimae herulae Comitis de Rothal; quae 1746* vario-R 4	lis
lis difcreiis, led malignis laboraverat, & omnes folitos malignitatis intuitus usque ad diem morbi circiter decimam octavam feliciter fuperaverat: quo tempore ulcu-fcula qmedam quali aphthola gingivas, linguam, laryngem, pharyngemque occupabant ; quae non tantum deglutitionem, fed & mafticationem difficilem reddebant. Haec intra aliquot dies & numero & volumine augebantur, & non tantum partes oris internas, fed & externas occupabant; atque in ulcera maligna, fubftantiam cellulofam, mufculofam, & glandulofam ad olfa ufque exedentia degenerabant.
In hoc trifti rerum flatu in ufum vocabantur omnia praedifta diluentia, dulcificantia , lačtis ferum , fucci antiscor-butici, & lenia per epicrafim evacuantia, non neglečtis appropriatis, & , ab expertiffimis chirurgis praeftitutis remediis externis.
Ve-
Verum tamen his non obftantibus malum de die in diem augebatur, prae-dičta ulcera non tantum in facie horrendum praebebant fpečlaculum; verum etiam in aliis corporis partibus eadem ratione , fuique multiplicatione faeviebant
Quibus tandem accedit marafmus, & mors.
Si in hoc cafu debito tempore & quantitate cortex in ufum vocatus fuif-fet, forfitan felicior eventus exinde fperari potuiffet. Plura fuperius §. CCXLIV. & CCXLV. de ufu corticis peruviani, & mercurii in furunculis & ulceribus malignis legi poflunt. Item apud Bonet. Polyalt. Tom. III. pag. 650. & apud EttmUller. Coi. confultat. cafu 24. CCCXI.
Sane hic appofite quaeliio inflitui poteft, an nimirum in fimilibus exulcerationibus cicuta tam interne quam externe conveniat?
a66 Tractatus II.
Ad quod refpondeo , quod fi experimenta noviilime, tum a Magnifico Archiatro, & autore de Stork, cum ab aliis cicutae fautoribus inftituta, nobis-que communicata fubfiftunt ; nullus dubitem , quin ufus cicutae in noftro pariter cafu locum habeat.
Verum dices, haec refponfio nec fatisfacit, nec exhaurit fačtam de cicuta quaeftionem ; quisque enim a me petere poterit, quid ego obfervaverim, quid-ve fentiam de ufu cicutae in tumoribus fcirrhofis, & ulceribus cancrofis ; an horum, fimiliumque malorum ab ufu cicutae radicalis cura expečlari podit, nec ne ? Judico quidem non e (Te hujus loci, ut, quemadmodum gravitas materiae & quaefiionis exigit, fatisfaclam ; brevifii-me tamen, ut, & candide efferam , veritati famulaturus, quae obfervando didici j reliqua aliis , qui majore judicio,
ma*
m
majore autoritate pollent , difcutienda , & determinanda reličturus.
Antequam vero hanc materiam attingam , edicere debeo, ut fas eft, quod Clariilimus & Magnificus Autor in per-quifitione, & promulgatione hujus remedii fe aeterna memoria dignum reddiderit; eo quod nos edocuerit remedium , quod ferme ab omnibus tot, & tot feculis pro perniciofiflimo veneno venditabatur, in diverfis contumacillimis morbis ad fexaginta, & ultra grana nychthemeri fpatio , non tantum fine noxa, fed fae-pe fecundo cum effe&u exhiberi pofle.
Quamobrem fatis mirari non valeo, quod cicutam qualitate venenofa praeditam efTe, tum veteres cum recentiores plerique autumarint. Quin imo apud plures fide dignos Autores legimus Socratem ; Demofthenem, aliosque cicuta enečtos fuilfe. Unde concludere debemus , vel, quod debeant dari diverfae
ci-
cicutae fpecies, quarum aliquae veneno-fae, aliae vero minus dici debeant; vel quod cicutae aliud venenum , ut multi judicant, mixtum fuerit. Habebat tamen omni tempore cicuta fuos fautores, fuof-que alTeclas; fic ./Egyptii, multique A-thenienfium ea ad extinguendam libidinem ufi fuiiledicuntur, ut in Ephemerid.nat. cur. Anno 4. & 7. obferv. 106. habetur.
Rajus refert, a quodam nomine Bo-wle ad .fcrupulum unum pro doli ad profligandas febres exhibitam fuifle.
Quin imo Ronealmus obferv. 3. & in fuis operibus 1606. Parifiis editis illam in infufione ad dragmas duas, in fubflantia vero ad dragmam dimidiam, & ultro exhibuit.
Friccius pariter in fuo tračlatu de virtute venenorum medica ait: Cicutam mo krate & methodice exhibitam tutijjimum & utilijimum ejje remedium.
Item
de Var iolis. 269
Item in eodem tračtatu oftendit , cicutam non tantum quibusdam veteribus, ut IJippocrati, & Galeno , fed & re* centioribus familiarem fuifle.
Ne vero praecoces in definiendis cicutae viribus & effečtibus , quos praefer-tim in tumoribus, & ulceribus obferva-mus , ede videamur, judico fequentes obfervationes, omnibus pradticis alias notas, prae oculis habendas elfe; & quidem
Primo, quod tumores fcirrhofi cum tumoribus duris cedematofis confundendi , aut promifcue accipiendi non fint.
Secundo, quod ulcera cancrofa bene diftinguenda fint ab ulceribus malignis phagedenicis.
Ratio allerti eft, quia faepe videmus tumores duros, indolejites, & non-nifi tenfione partium adjacentium mole-ftos, valde diu tales perfiftere , & tandem aliis remediis aperitivis , difcutieu-tibus; aut etiam fine omnibus remediis ,
folum-
folummodo ipfis naturae viribus , diifi-pari , & evanefcere. Hoc malum prae aliis commune eft juventuti, in hac^nim aetate videmus, glandulas colli mirum in modum tumere, multis menfibus, quin imo annis tales perfiftere , & aliquando fine omni artificio diifipari.
Si itaque in fimili ftatu aliquis cicutam adhiberet, tumoris hujus difiipa-tionem procul dubio cicutae attribueret, qui fine tali remedio diflipari, aut evanefcere potuilfet.
Idem in ulceribus faepe obtinet; etenim experti Medici, & Chirurgi o-ptime norunt,ulcera maligna, phagedaenica, fed non cancrofa, debita methodo tam interne quam externe traftata fine cicuta cyrata fuiile, & etiamnum curari.
Quapropter bene examinanda funt prius ulcera, quibus medemur, ne praecipitanter nimis talia pro cancrofis decla-
re-
remus. Ut vero tumoribus fcirrhofis , & ulceribus cancrofis fecundo cum effečlu medeamur, duo requiruntur principia in remedio, quod ad hunc finem in ufum vocamus. Primum principium debet ef-fe folvens, & refolvens illius, quod tenax , & impačtum in aliqua parte haeret.
Secundum debet illud miafma acre, cancrofum fpecifica quadam virtute corrigere aut deftruere.
Virtutem folventem in cicuta non tam facile quisquam in dubium vocab/t. Aft metuendum eft, quemadmodum ego faepe obfervavi, ne hac ratione fcirrhi nimis cito exulcerentur; qui diutius integri, & indolentes perftitiifent, fi remediis lacefiiti non fuiifent.
Quod vero aliam virtutem illud miafma cancrofum corrigendi concernit, eft illa ita neceflaria, ut fine illa fruftra cancro cuicunque medeamur; experientia enim omnibus pra&icis confiat, miafma
illud
illud cancrofum eife revera, contagiofum & multiplicabile.
Item notum eft, quod quamvis pars cancro affečla v. g. amputetur, nihilominus tamen miafma cancrofum humoribus inhaerens, in alia parte corporis pro* pululet, ibidem eandem, quam in mamma tragoediam ludat, ficque non tantum inutilem, fed faepe noxiam operationem reddat.
An vero haec virtus fpecifica miafma cancrofum corrigendi, aut deftruendi ipfi cicutae infit, metuo , ne mihi, ne cuique alteri injurius videar , fi hucufque dubius haeream, quin imo potius contrarium fentiam.
Quamobrem doleo, quod , mea cum cicuta in praedičlis affečtibus capta experimenta me aliter edocuerint.
Vidi enim, fi notabilis quantitas cicutae in fcyrrho aut cancro exhibeatur,
acri-
acrimoniam peccantem una cum febre de« pafcente augeri.
Quin imo faepiffime vidi ab acrimonia cancrofa humoribus noftris mixta quasdam febres, ut plurimum irregulares, aliquando vero regulares, & typum quotidianae , aut tertianae ferv antes oriri , segrofque, nifi mature fopiantur , fere conficere.
Si in fimilibus cafibuš ufui cicuta aliquis, minus expertus, tenaciter inhaereret » certe aegrum peifumdaret.
In quo cafu optimum effečtum expertus fum ex cortice peruviano, fi in debita quantitate, & debito tempore nimirum in remiliione exhibeatur*
1 Hujus enim virtus acrimoniam temperandi , cicurandi , febrefque dičtas fo-piendi, omnibus pra&icis hoc tempore nota eft, ut jam fuperius faepius di-čtum fuit.
Praeterea obfervavi, quod ex ufu cicutae folito faepius, & folito vehementius haemorrhagiae in parte cancro affe-&a urgeant; unde non tantum vires, fed & fucci inquilini in aegris exhauriuntur.
Ex quibus fequentia Corollaria deduci poflfunt.
COROLLARIUM I.
Quod cicuta propter vim folventem, qua pollet , in omnibus iliis affedibus conveniat, in quibus fpiflitudo, & craf-fities humorum praedominatur.
COROL L ARIUM II.
Quod tumores fcirrhofi , & cancri occulti ex ufu cicutae longe citius, quam fibi relidi ad luppurationem tendant.
CO-
COROLLARIUM III.
• •, K ■ f'	•	'	1
Quod ulcera cancrofa ex ufu cicutae exatperentur , inflammentur , ma-gisque ad fuppurationem vergant. ;.
COROLLARIUM rfV.
■ • v . f ;t oJyi.:* . . ;	: i n ..
Quod cicuta noftras videatur fpecie differre ab illa, a qua tot neces illatas fuiffe perhibent Autores fide digtir.
Primum corollarium facile concipitur ex principiis acribus, ačtivis, • & penetrantibus , quibus cicuta conftat. Qua ex ratione conducit, ubicunque fpifiitudo humorum peccat; five talis haereat in vaiis lymphaticis, five ferofis, aut in nervis iplis.
Quapropter convenit in omnibus tumoribus cedematolis tam internis quam externis. In omnibus viicerum. obflru-dlionibus.
2,j6 Tractatus II.
Item in aftečtibus articulorum, ut arthritide. Quam ob rationem Mayerne, celeberrimus quondam Pračficus, pilulis arthriticis ex cicuta felici cum eventu utebatur.
Item in morbis oculorum egregiam opem fert, fi fpifiitudo humorum ad tales difponat Sic enim praecavet, a cata-račta , & gutta ferena.
An vero cataračbam jam fadtam , & amaurofim praefentem , ut in parte fecunda- operum D. Magnifici de Stork cafus addučti habent, curet,judico, hoc af-fertum debere prius multis experimentis probari , dein primo confirmari.
Veritas fecundi & tertii corollarii deducitur ex illis , quae in primo dičla funt; fi enim cicutae principia acria & irritantia funt, non poliunt in illis aflfe-čiibus admitti, qui ad acrimoniam ten* dunt, aut in quibus acre prsedominatur; uti funt fcirrhi, & cancri tam aperti
quam
quam occulti; neque enim potus diluens quifcunque fuerit aflumptus diluere & obtundere hoc acre potis erit.
CASUS. XIV. et ULTIMUS CCCXII.
Adolefcens N. N. 17. circiter annos natus corripiebatur inopinanter co-pioliflimis variolis confluentibus , qu* quamvis multum negotii medentibus faceflerent, nihilominus tamen aeger feliciter attigerat trigefimam morbi diem, qua perfečle quoad omnes funčtiones valere videbatur.
Die circiter quinquagefima a principio morbi inceperat conqueri de intenfo dolore capitis, tempora, & frontem occupante , qui de die in diem augebatur, aegrumque inquietiflimum, infomnemque reddebat. Quamvis tam externa topiča, epifpaftica, quam interna diluentia, re-
folventia, per epicraiim evacuantia, e-nemata, pediluvia , phlebotomia, aliaque fimilia in ufum vocata fuiifent, nihilominus tamen idem acutillimus dolor perfeverabat, donec polt očtiduum prae-grellis aliquot violentis fternutationibus , Vermiculi aliquot tenues , filamentorum inftar duos, tresve polices longi per nares fecederet, quorum aliqui ac huc leviter movebantur, alii vero immobiles erant. Qao fačto aeger melius habere videbatur.
Verum tamen aliquot diebus vix elapfis recruduit idem acutillimus dolor.
In quo cafu, cumcaufa, & fedes hujus mali jam nota eflent, princeps indicatio, & cura fuit, ut illud, quod in fi-nu frontali congeftum & corruptum haeret , diluatur, mobile reddatur , per nares evacuetur, nidus vermium delimatur * ac tandem pars laefa confolidetur.
In quem finem tam externa, quam interna praeftituebantur remedia.
Ex-
D E V ARIOLIS. 279
Externa erant illa , quae fronti applicabantur. Tempore acuti doloris applicabantur fomenta ex fpeciebus emollientibus in lade codis. Dum vero dolor filebat, aut remilfior erat, apponeba-tur emplaftrum de ranis cum mercurio, aut emplaftrum de gummatibus cum afla fcetida & mercurio.
Item lac, aut decodum hordei cum meile faepius attrahebatur ad nares.
Ex iisdem vapores, tanquam remedium valde penetrans, ad nares fufcipie-bantur.
His quandoque, praecipue in dolorum remifiione, interponebantur fuffitus anthelmintici ex nicotiana, cinabari, aliisque fimilibus.
Interna autem remedia erant maximam partem antiphlogiftica , paregori-ca, & lenia per alvum evacuantia.
Quibus tandem efficiebatur, ut non tantum praedidi vermiculi, fed & mate-S 4	ria
ria putida, fcetensque copiofe per nares fecederet, ficque aeger a dolore capitis immunis erat.
Dum vero intra unam alteramvehe-bdomadam praedida materia in finubus iterum colligebatur, aderant mox praedi-di dolores capitis, qui non nifi fada vermiculorum & materiae putridae per nares evacuatione, fiftebantur , & fopiebantur.
Haec molefta & atrox morbi conditio faepius repetebat, & non nifi integro anno tranfado fopita & fubada videbatur. Quo tempore, quamvis aeger de atroci illo dolore capitis non amplius conquereretur, neque per nares quidquam peregrini ultro fecederet , quoad fundio-nes animales videbatur tamen deficere, & quodam animi moerore torqueri.
Unde dein contigit, ut poft quatuor circiter , ab ultimo doloris accefiu, men-fes, absque caufa manifefta fibi ipfe no-du violentam inflixerit mortem.
AN-
ANNOTATIONES
Ad Cafom XIV.
CCCXIII.
Ex hac hiftoria difcimus, quod variolae praefertim malignae faepe fuum virus ad diverfas corporis partes deponere con-fueverint, aliquando enim in partibus corporis externis, ut ex priore cafu patet, fiunt furunculi diuturni, & periculofi ; aliquando vero fuccedunt ulcera maligna totum corpus depafcentia.
Si vero tales metaftafes ad partes corporis internas fiant, affectus eo peri-culofior exinde exurgit.
In noftro cafu videntur reliquiae materiae variolofae in finu frontali fedem fixif-fe, quae fucceffu temporis in fuppuratio-nem, & majorem corruptionem degenerabant.
S 5 j Qua-
Quare ex noftris de contagio & putredine principiis mirum non eft, fi hic fimiles vermiculi geniti fuerint, & tandem per nares fucceflerint; ibidem enim oftendi, quod in materia putrida vario* lofa tales deprehendantur.
Unde patet ledem acutiflimi doloris capitis , & praedidlorum vermiculorum fuitle finum frontalem, qui duos circiter eft polices longus , & decem lineas latus, in quo praedidli vermiculi convoluti facile hofpitari poterant, donec per foramen ad nares de vedli fuiflent.
Probabile tamen eft, in noftro cafu eandem caufam , aut in cerebro , aut in ejufdem ventriculis pariter extitiffe, unde dein memoriae, aliarumque aclionum lae-fio derivari debet.
Quin imo ex eadem caufa poftet violenta mors deduci; in quantum aeger exinde in phrenefim raptus fibi ipfi violentas injecerit manus.
Ne
Ne vero haec, qme dixi, line fundamento afferta efle videantur , aliquot exemplis & obfervationibus , quae apud probatos Autores proflant, confirmabo.
Sic Muffetus de infe&is cap. 30. ait: Fuit ohm in Germania, & Hungaria frequens afjccius capitis, atque omnes eo cor-repti in pbrenejim ,vel maniam inciderant, mortuis que dtjfefto cerebro vermiculus inventus e fi.
Huc referri debet illecafus, qui in Ephemerid. N. C. Anno 6. & 7. pag. 132. habetur; quod videlicet variolis mania fupervenerit.
Thomas Bartolinus cent. 1. hiflor. 64. dicit : Lutetiana puella 12. annorum curatis variolis, tantus capitis dolor Jiiper-venit, ut trium menjium curriculo nec dormire quiverit, nec quiejcere, nullas dolore inducias concedente, tandem cum tabida obiijjet, Jlatim aperto cranio , dep-ebenja fuit univerjii cerebelli JubJiantia in dextro a reliquo corpore fejun&a, nigraque
que tunica involuta. Rupta tunica nigra vermem nigrum, pilofim prodidit latentem; • & alia, quae ibidem legi poliunt.
Prae aliis notabilis proflat obfervatio, quae ad noftrum fcopum quam optime pertinet in Mifcell. curiof. dec. 3. Anno 2do obferv. 53. quae fic fonat : dum Patavii in Hojpitali majori praxi medica occupabar , feje anno 16 8 J. obtulit vir quidam quadragenarius, febre ardente detentus , ii, dum judicatus ab hojpitali di-mijjionem obtinuit, jamque Jingulis gratias agens, jinito MiJJk Sacrificio dijcedere decrevit , & ecce jam jam finita mijjd in hojpitali circumcurrere, j urere , & clamare , uti phreniticus ccepit,	& prius-
quam illi ulla medicina adhiberi, fo2 in le-hiim reponi potuijjet, exjpiravit.
Unde omnes attoniti aperuimus cadaver. - -
In medulla cerebri innumeros vermiculos, non abjimiles illis, qui in cqjeo veteri
repe-
referiuntur, cum omniumJlupore, undique dijperfos invenimus.
Unde ex his aliisque pluribus, quas hic praetereo , pradicorum obfervationi-bus , adionum animalium laefionem, uti & violentam mortem non fine fundamento deducere poifumus.
Polfem hic fere innumeros alios de varioiis adducere cafus; verum quia, quamvis elfent fingulares, polfent tamen maximam partem ad jam fuperius allatos, referri, ideo hofce tantum felegi, qui pro norma multorum fimilium infervire polfint.
Hifce Benevole Ledor fruere , &
fave.


'
' h • • . .•
‘
.. - ■-
•V
t. i ) .<

. ..•.i/,: 'P
'K'	,.«\V	*
, . ■	; V.s vv.'J
. t ,
«’ ~ v.	s’.‘.	l\> y.
■ '■ '
‘	.	.-H
•«
; "S rtn
* • / VlnJ ra.
r^fcsi '.
'v '
- ■/,;;> { ■
•' \y~orut;-
.
■ k *' ">r
■
* -i-. »V
■
, . ur* iw- > 'i- I ■	>.
.



ERRATA NOTABILIORA
I N
TRACTATU DE V A R I O L I S.
Pagina 42. Linea a. etiam, loco & jam
44' •	-	- a, fuppurantur, loco fuppu- -	*	-	rabantur.
49-	•	-	- 10, nunciabautur, loco nun- -	-	-	dabatur.
52- -	-	- ip. alborum , rubromm, loco -	'	-	albarum, rubrarum.
103. -	• - 13. aegro, loco aegre.
178- *	- - 15• idem, loco item.
I91. -	- - 7. relinquat, loco relinquant
fl?8. -	- - p. feceaerent, loco lecederet.
982. *	. - 4. fecefferiut , loco fuccef-- -	-	ferint.




'X
*	. ' •	1	.	4-'
■
'** * *
*
%■ *
%-*** :* .•■*•
«MW .	: ■ ■**	, ir

'** I
L. *	^
* &>%
■


4 i-w 1
W


I
• <. “ .
t	-




Narodna in univerzitetna knjižnica v Ljubljani
51 6483 „
L