++ francisci samuelis karpe Caes. Reg. Phiegsopbiae Im Universitate Viemnemsi Paoeessoris INSTITUTIONES PHILOSOPHLE DOGMATICiE PERPETUA KANTIANvL DISCIPLINA KATIONE HABITA, . TOM US TERTIUS METAPHYS1CAM COMPLECTENS. V1ENNTE SUMTIBUS CHR1ST. FRID. WAPPLER ET B£Cg ; I 8 O 4. fi A k PHILOSOPHLE THEORETIC^E PARS TERTIA METAPHYS I C A. METAPHYSICES PROLEGOMENA. i.) Or igo et necejjhas metapkjjica dogmatiat, §. 1 J« rerum univerfitate non omnia relativa e (Te pofle, qus per alia, vel in aliis, vel ab aliis fint, veram quae* dam abfoluta et cxtrema efle debere, qu$ ipfa fint , aut quatdam abfoluta vel elementa eorum, qua: per alia, vel fubjecta eorum, quae in aliis fint, aut quoddatn abfolu- tum vel totum, vel principium eorum, quae contingen- ter exiftunt, quse adeoque quorumdatn relative exifteu« tium feriem terminent, ex ipft notione et exiftentia re* lativorum exiftentise abfolutorum feu extretnorum quo- rumdam entium correlata invidle confequitur. Htec entia •abfoluta fenfu theoretico dici debent, ut diftinguantiir ab ii?, quse fenfu pratfico , i. e, in entibus moralibus abfo¬ luta funt , uti funt voluntatis horum entium libertas et lex , virtus et felicitas. S« 2 * Ratio humana ad aliorum ex aliis rationem red- dendain nexumque perfpiciendum comparata ettendensin rebus relative esiftentibus etiam propterea fubfiftere nequit f quia ad argumenti faz cognitionis abfolutionem irretente fer- tur; 6 tur; quare jam antiquiffiinis temporibus aliquid fenfu theo- retico abfolutum efTe debere ftatuit, adeoqae ejus , quam nune Critici philofophi convitii caufa, dogmaticam di- cunt , mctaphyfices fundamenta jecir« Sed in condenda Jiac fcientia illico in devia et avia prolapfa eft,*quia entis relative exiftentis, ad quod vi naturse fu* aliquid abfolute exiftens requirit, naturam et genera nondum fatis cogni- ta et exp!orata habuit. §. 3, Ex his alicujus fumme Ipeculativtc fčienti* origo, inevitabilitas ct realitas fcu veritas elucefeit, m- mirum illius , qus entium fenfu theoretico abfolutoruin exiftentiam , genera, cliarafterem et aliquas proprietates argumentando eruat ; hsc fcientia dicitur Metapbyjica theoreiica fenjn dogmatico, oppofita novae MetaphjtficiE theo- reticat fenfu ciitjco fuinta;, pro tali fcientia Metaphyfi- cam ipfe jam ejus primus conditor Ariftoteles ha¬ buit. Hune charafrerem Metaphyfica in omnibus fuis con- verfionibus retimjit , atque in omnibus, qus a fe in vi* cem valde abludunt, nietaphyfieoium fVflematibus ob- fcurius vel apertius geiit 4 Eundem Metaphyfices cha- raflerem etiam nominis etymologia innuit, vi cujus me- taphylica eft icientia eorum, qute fub fenfus 11011 ca- dunt, attamen ab his, qua: fub fenfus cadunt, tamquana relative esiftentibus arguuntur; Metaphyfica niniirum ea dicuntur, quae funt aliquid abfolutum, five fenfu theo¬ retico , five pračfico ; quare etiain Meraphyfica vel eft theoretica feu proprie fumta, vel pra&i.ca , quat proprie eft philofophia pra&ica univerfalis feu prima. 12 .) 1 20 Pdrtes , tifus ct vitidicia metapbyftc O vigo disjuitliliva entium materialium et fpiritualinm ide a:, §. 9, Intellečlus humanus res exfiftcntes omnes ad duo fumina genera revocac, nimirum ad naruras materia¬ le«!, et ad cntia fpirirualia, Res ill*, qu® fub fenfus ex- ternos caduat, qu®que impenetrabilitate, estenfionc figura et mobilitare pradirs? , fed omnibus confcientis et arbitrii veftigiis plane deftirut* funt, cum fuis elementis dicun- tur entict materialih ; at fubječfa et principia confcien- tis, perceptionum , fenfionnm, appetitionum et motuum arbitrariorum fpiritus , feu cntia fpiritualia. appellantur. 3 ) Sjftematum ontologicorum diverfitas, 10. De intimo proprietatum et manifeftationum materialium er fpiritualium principio plane diverfas funt Meraphyficorum fententi®. GLuamquam enim pleriquc et clariflimi affe&ionibus et manifeftationibus corporeis, et fpiritualibus diverfas fubftantias et vires primitivas fubjiclant (Dualistnus) ; funt tamen ctiam , qui utrisque eadem ulrima acluofa principia fubilare putant, cum ni. jnirum alii omnia ad vires reprasfentatrices (hylozoisrnus, idealismus) alii vero omnia ad materi® itamina viribus motricibus praedica revocent (tnateriaiismus). Dantur prsterea, qui res fub fenfus cxternos et internos cadeii- tes vel pro meriš moclificationibus duorum attributorum unius infinit® omnia coinpletlentis fubftantise, (pantheis- tnus) vel pro talibus manifeftationibus habent, quibus quidem aliquid fubftantiale fubftratum efte debeat, qu® tcro plane non arguant, quid illud fubftratum, adeoque an unius vel dupiicis natur® lit (Criticismus). CA- l 3 C APUT PRIMUM Dočtrina de entibus materialibus, [ I u Hjlologia metaphjiica. DeGgnatio et ordo tractandorum. §. II. Illud, quod corpornm et tnateriae nomine indicamus, quodque non meriš repratfentaminibus et re- prasfentandi modis contineri fuo loeo oftendimus, con- ilat quibusdam abfoluris elementis, impenetrabilitate, et vi motrice repellcndo et attrahendo le exferenre prseditis, «orumqne cohaefione. Inde nafcitur dupJex metaphyfica do£trina de fubftantiis materialibus , nimirum doclrina de abfolutis corporum elementis, feu ftoichoiologia meta - phyfica , et do&rina da corporeo meraphyfice conliderato, Teu fimatologia metapbj/ica, Ens corporeum quodcunque tamquam aliqiiid impenetrabiliter extenfum et mobile in Jpatio requirit aliquid intitrium , primitivum, ablolutum, tainquam atiuoja conflitntiva, quorum aftione ills pro- prietates exfiftant. blac ulnma conftitutiva lunt ahfolnta elementa feu primjgenia initia, et aEtuoJa principia otnnis concretionis corporeae, confiituuntque earporum primiti- vam efjemiam, Gluare ftoichoiologia ineraphylica fomato- logiain metaphylicam jnsecedere omiiino debet, S EC- H S E C T I O P R I M A Dobrina de alfolutis coifiorutn elementis, J" e ti Stoichoiologlct metaphyfica. I. Conceptus ct termini de compofito et limplici figuntur. An entia, quae fint primiti'va cor¬ porum elementa, extenfa efle poffint? J. j 2, In cognirione et oratione humana concep- tus et terminos compofiti et fimplicis occurrere, atque in gravifliinis decretis vel tamquam fubjeftum, vel tam- quam praedicatum adhiberi conftat, Cum vero illorum conceptuum et terminorum poreftas ufu loquendi tefte fit diverfa, breč imprimis diftinguenda et figcnda eft, §. 13. Compofiti norhen, cum Jignificatu latiore feu remijfiore accipitur , denotat id , quod varia et forte plane heterogenea at non extra fe polita continet, cujus- modi funt notiones et voces compofits ; huic cotnpo- fito Klicam opponitur fimplex , quod logicum dici podit, quodque non tantum variorum extra fe pofitionem, ve- rum omnem plane varietatem excludit, uti eft punčlum geometricum; ftricto vera et proprio Jignificatu , cuin nomen compofiti fumitur , denotat id ( quod conftat variis extra fe pofitis feparabilibus , at conjunčlis; huic compofito , quod etiain phylicum et fimplicitcr tale appellant, fimplcx triplici fenfu opponitur , nimi- rum chemico, phyfico et metaphyfico. Chemice fimplex, ati funt illa nore Chemise elementa , conftat partibus ex- tra era fe politis at non heterogeneis; pbyjtce Jimplcx .etiam conftat partibus extra fe politis et heterogeneis, fed adco tenue et exile eft, ut nec arte, nec natura ultra diffolvi polfit; metajhjjice Jtmplex nullis conftat extra fe politis principiis , fed ipfum eft prineipium per fe exfiftens (ovrais on), vel ex quo corporea conftent, vel in quo alia, qute fpiritualia dicuntur, inlint, adcogue refle tmnas appellatur« Omare tantum mctaphylice limpiicia lenfii primo accepta funt abfoluta, chemice vero et phylice limpiicia funt tantum relativa corporum principa fen elementa, §. 14. Elementa abfoluta corporum non modo omncm compolitionem, quod omnes concedunt, verum etiam omncm extenlionem, quod quidam negant, exclu- dunt, adeoque non tantum ablolute limpiicia, fed etiam inextcnfa funt j nam omnis exrenlio relationem, et li pby(ica et rcalis eft, etiam compolitionem involvit, quar in abloluta compolitionis principia limpliciter cadere ne- queunt, Abfoluta elementa tamen impenetrabilia et vi mechanice motrice, nimirum attrahendo et repellendo le exfcrente predita, adeoque perdurabilia et extra fe in- vicem polita elfe debent, ut varia fua cohtelione varias relativas partes, variaque tora conftituere poftinrj in com- polito enim phylico, quse non compolitione fundantur , in elementis iplis lundata elle et his jam inelle debent, II. Imjuiritur origo noftri conceptus de primigeniis et fimplicibus corporum elementis. §, 15. Simplicia illa, livc chcmica, live pbyfica elementa, qute ex eorporum folutionibuSj live natura, five lire arte fačlis prodennr, funt reapfe adhuc phyfice com- polira, Ab lioc experientise principio, tamquam dato in« dubio rario humana, quse in relativis fubliftere nequir, argumentando fuum conceptum de eiememis feu princi- piis corporum ablolutis, fuamque de horum realirate et veritate convičlioncm ducit, Hanc argumentationem phi- lofophi , qui limui celebres funt matbematici, pro legi- tima habent; at mathematici quidam celebres, qui pariter funt clari phyfici, eam paralogismum efle contendunt; quare quibus rationibus permoti alii illam argumenta- tionem legitimam , alii illegitimam efle dicant, videnmus,- I.) Qttibus rationibus moti alti corpora eiememis Jtmplicibus ^ conftare affirment ? §, 16. i. Otnne ens ccrporeum necelTario variis connexis tamquam conftitutivis conrinetur, adeoquc mul* tipiicitatem, connexionem et compolitionem continef. lriplex hic nimirum multiplicatis unionis et conftitutio- nis charačler necelfario relationetn involvit, adeoque ali« quid abfolutuvn et iimplex, i. e. fublhara et principia requirit, quae omnem ulteriorem relationem, multipli. citatem et compolitionem exc!udunr. 2. Corpota eorumque relativs partes, cu:n fuis vi¬ ribus et affedionibus necelfario in viribus et affečlioni- bus luarum partium fundatse funt ; quod li itaque cor- pora prirnitus non conltarent abfolutis viribus feu prin¬ cipu« et elementis, verum variis relativis partibus, nihil eifet a parte rei, quo illae rclativse vires et affečliones efficerentur, cbmpolita forent in compolitis fundata, ccm- politio foret ratio ultima compolidonis, tellurein ferret elephas, elepbsntenj teftudo, e, f, p. 3 » »7 3» Corpora, nifi priinitus conftarent principiis feu elementis fimplicibus , in infinitum divifibilia torent ; «5 guoininus ea in infinitum dividi pofl* ftatuamus bos maxime obftat, quod inrra definitos et quidein, jam lar- giflimos, jam artfiffimos. limites infinitam, ubiquo par* tium multitudincm contineri inultiplicem ccntradidioncin involvat. =0 Qiiibus rationibus permoti alii corpora elementis Jtmplici - bus conftare negent ? §. 17. X. Corpora non niagis fimplicibus omnium partium expertibus, adeoque incorporcis etitibus, quam pu netiš geometricis conftare pofie dicunt. Refp. Ulrinia corporum principia funt vires repellendo et attrahendo fe exferentes, adeoque motus non propiii et arbirrarii, fed alieili et mechanici, quare fiibffantiae funt &C. 2. Simplicia corporum elementa infrar nihili, certe inftar pundorum geometricorum efle, eoruimjne nullain ideam in mentem bumanam cadere contendunt , cum nec per inaterite, nec per fpiritus n*otas concipi qucant, Refp. de elementis illis non quidem fčnfualis et intuitiva idea, fed tantuin intelledualis et difeurfiva notio liaberi poteft, cuinque fint principia ultima estenfionis et mo¬ tus mechanici, entia materialia et materia hoc fenfii funt, quod liomen vero vulgariter extenfum impenetrabilc et iners, i. e. motui refiflcns denotat < 5 tc. 3. Elementa fimplicia tamquam alitjuid mere negativum omili extcnfione deftitutum — o non pofle principia ex-ten- fionis corporeae, hancque neceflario uti fpatium, qucd occu- pat in infinitum divifibilem efle urgent, Refp. Abfoluta corporum elementa funt abfoluts fubftantis, funt primati- 13 v« iS Y£ vires led omni confcientia et arbiirio deftitut.s, funt adeoque aliguid reale ferfu eminenti et verifiimo, Spatium infinitum non eft prineipiatum, fed principium parrium fuaruin ; at corpora vice v er la non funt principia, fed principiata compofitiopis et partium cohaerentiuro &c. III. Ulterior entis compofiti et iimplicis confidera- tio, atque Monadologice leibnitianae et Stoi- choiologiae dogmaticas contentio. §. 18. Nifi prima itaque et abfoluta principia in conftitutione corporunt darentur, cum corpora ipla non uti fpatium fint principia, fed tantum principiata fuarum partium ] revera nec corporum, ncc virium, qn£ corpo- ribus eorumque relativis partibus tribuuntur, ulla iniria, nec qualitatumquibus corpora eorumque partes relati- vte prsdit® lunt, ullas rationes ultimas dari confitendum foret. Ultima vero corporum principia impenerrabili- tate et vi, qu;e natur® fuae neceflitate ad repellendum attrahendumque pro intervalli varietate tendac, adeoquc tantum mechanice et hon arbitrario motus producat, prsdita efte, inde colligitur, quorl neutra illarum pro- prietatutn cohafione efficiatur , led potius utraque ad bane jam requiratur. Elementa corporum abfoluta et qu®cunque entia metapbyfice limplicia omni e.Ktenfione, figura et divifibilitate deftituta; 1) partium nec compo* litione nafci, nec dilTolutione interire, 2) neque ea, qua corpora rarione difterre", mutari *t agere polfe , i» aprico eft. §• ' 9 ‘ §. 19. Leibnitius entia fimpiicia fen monades invi- cem agere, i, e, aiteram alterius vi mutari pode, nega- vit, cuni e$ fc contraclare nequeant, ncqus ex una ali- quid in aiteram transire podit; quare oitinem monadem, omnium fuarutp mutarionum et evolutionum caufas in fe ipla continere, affiimavir. Sed cutn ex principiij de caufalitate certutn lir, corpora tamquam principiata vi- rium limplicium invicem agere, neccffe eft, ut etiam illas limplices vires tamquam elementa et principia corporum invicem agant. Ut vero altera res in aiteram agat, h, e. influat, neceffe Tton eft, ut ex una aliquid in aiteram transeat, ut altera aiteram immediate contrečlet , et ut m o nas aliqua v. g. anima humana omnes fuos ftatns ex le ipfa vi propria evolvat, rion tantum incoinprehenfibi- le , quod etiam de earura mutuo irtfluxu valet , fed in multis calibus etiam impoffibile eft , cutn in ani¬ ma ftatus eveniant libigue fuccedant, qui animae vi ex- lifterc nequeunr, qtiorumque alter alterius caufa effe non poteft. §. 20. Leibnitii de monadibus dočlrina, quam mo- nadologiam appellant, multis plane fingularibus decretis continetur, quse breviter fed tamen perfpicue et com- plete proponi poffunt, ut palmare monadologias leibni- tiante, et-ftoichoiologiže dogtnaticae diferimen appareat, neque illius adverfarii hanc propterca perhorrefeaut et repudient. De natnra et generibus monadutn Leibnitius hoc docuit , i) teas omnes effe fubjefta vis reprfientatricif continuo afluofte, hujus enim folummodo vis exillen- tiam etnotionem effe per confcientiam cuivis notam et cenam, 2) inter monades effe unam infinitam, primi- tivam, inereatam , ceteras efte finitas, dependente? e; B 2 crea- 20 ceafas, liasque vel diftincle, vel čotAjfe, velpenitus obfcu- Fe fibi omnia reprsfenrarč, quas poftremaS fbpitas appelftt- vir , atque mundi materialis ftamina feu elementa efle dixit, 3) omnes finitas monades in infinirum niti, adeo> que ex fopitis confufe repiafentantes , et ex confufe re- prsefentantibus diftinfte percipientes fieri. Ut exiftentiam in ona dum finitarum, ut fingularum agendi modnm et univerfaruin 1 harmoniam et concen- tmn , quo mundum mundiijae partes conftituant, con* ciperet, Leibnitius docuit, 1) omnes fubftantias feu mo- nades finitas efle quaSdam continuas fuh;,urationes ex mo- nade infinita, i, e. ex Divinitate, 2) earmr. fingulas omnes fuas mutariones ftatusque ex fe ipfis fine omni reliquarum concurfu evolvere, 3) eas tamen cum a Deo dependeant, neceflario in perfečfifiima harnionfa verfari, cum divinis ideis et decretis perfefliflhne confentientibus relpondeant, 4) denique earuni fingulos ftatus efle fipe- cula univerfi,- cum propter harmoniam. ex quovis reli- qua cognofci poflint. S E C T I O ALTERA Docirim de corporeo metapbpfice confulerato, f e u , Somatologlu metaphpficcu I. De indole noftras, quam mente info‘rmatam ha« bemus, rerum corporearum cognitionis. 5. 21. Q.uemadmodum confideratio eorum, qusc fub fenfus extcrnos cadutat, objeSorum, h. e, corporum ra. tio. 21 tiorrem' indagatricem et interprerem naturs dirigit ad cogirationetn quorumdam elementorum , qus Ent otnnis compofitionis corporeas intima et abfoluta principia et conlT: tutiva 5 ira htec metaphyficorum omnis corpores concretionis initiorum cogitatio et veritas rationem ad conUmplationem corpoium reducit atque comincit, cor- pora eorumque proprietates et modos aliud fenlibus et lhy fico, aliud rationi et Metaphviico objettum e (Te. § 22, Fhyfice fpeflata corpora funt phsenomena, i, e. apparentia fubječta quarumdam £eque apparentium proprietatum et medificationum, fčilicer impenetrabilita- tis, extenfionis, figurae, vis inertis , impotentise fe ipfa movendi , variorum rnotuum , variantni conditionurn, cum corpora, uti conftat , cum fuis affečdiemibus ex va¬ riorum elementorum unione refukent. Metaphylice vero confiderata corpora funt aggregara elementorum limpli- eium, tamqu 3 in principiorurn ačluolorum , tjuae vi repul- trice et atta&rice extenfionem et cohasfionem efficiant, et ailione fua mcchanica et infiuite varia in fenfus ex- ternos (enfationes externas et his rcfponientia infinfte varia phamomena corporuin eorumque proprietatatum et modorum pro mediorum , organorum et facultatis fen* tiendi ratione infinite varia producant. §. 23, In corporibus pratterea, cum Phylicus, tum Metapbyficus materiam et formam diftinguir; materiam elementa conftituunt, qua; funt vel abfoluta unius generis, quorum exi 0 entiam et naturam Metaphyficus argnmen- tando eruit, uti Stoichoiologia oftendit, vel relativa plu- rium generuin, quonim exiftentia et natura a variis na* furae interpretibus in Pbyfica, Chemia, Mineralogia, Or- ganonotnia , Zoonomia eruenda cit; forma, corporum vero elementorum unione abfclvkur, quae in corporibut; vis 22 vivis organifatio et ftruflura, in ceteris vero testura et mixtura appellatur, atque a variis illis naturae interpre- tibus inveftiganda et aperienda eft* II. De motu et vi motrice, horumque, feu na¬ tura? corporeee legibus generaliflimis. §. 24. Corporum , eoruinque partium diftantia, et intervalla, locaque et fitus mutui varia ratione mutan- tur, in his mutationibus potita funt motus phaenomena , quare motus varii reapfe fiunt. Vi principiorum de cau- falitate ratio impellitur, ut motus corporum, eorumque mutuos ad fe invicem acceflus, et a fe invicein receftus ab ipfis corporibus velut caufis repetat, adeoque akeruin ab altero vel attrabi vel repelli judicet, Gtuare corpora eorumque parres vi motrice prteditas effe affirmandum eft, qua fe vel attrahendo vel repellendo, deinde vel cohterendo vel gravitando, i. e, ad centrum a!iquod ten. dendo, vel circa centrum aliquod gyrando exferit, adeoqtte principium motus non proprii, fed alieni et mechanici eft. 25. Vires quascunque , earmnque connexiones et leges naturam univerfe et proprie, indeqne pendentes effectiones naturales univerfe et proprie dici conftat, Gluare etiam fingulorum corporum eorumque elemento- rum vires, connexiones, leges, indeque pendentes cffec- tus intelle£his et voluntatis legibus et operationibus oppo- fttos re£le naturam, fčilicet corpoream et fpecialem et even- tfis naturales dicimus. Cotnp!exus omnium mundi cor- poruin eorumque elementorum cuin fuis nexibus et le¬ gibus, indeque pendentibus eventibus naturam corpoream univerfsni conftituit, Oninis liujus naturae eificientia ct ma- *3 manifcftatio per motus, eorumque leges et per vira mo* tricetn mechanicam, ejusque leges peragitur. Supremas motus et vis motricis leges nofTe ctiain conliliis pneutna* tologicis prodeft, >0 Snprema motus leges. §. 2 6. Omnes, qua> in natura corporea fiunt, mu- tationes in motibus polit* funt, et motibus lecundum certas leges peraguntur, quarum fuprems bx funt: t) Omnes corporum motus, vel proximam vel certe remo- tam caulam extra ipla corpora mota liabent, 2) Nullurri corpus in motu conftitutum fponte motum fuum abrum- pit, ejusve celeritatein et direiilionem mutat, Hasc de- creta, quia ncceflitaterrs et univerlalitatem ftričlam ad- junčtam habent, nonifimt mer* experienti*, verum con- fequentia: immediatae, feu decreta fpecialia ex illo univer* fali: fine caula efficiente nibil fieri* 2 .) Snprema vis motricis corporea leges. §. 27. Omnes, qux in natura corporea per ipfarrt bane naturam fihnt, operationes vi motrice lecundum certas leges peraguntur, quarum fummae b* ^funt: Vis motrix fe 1) in aliis diftantiis repullione, 2) in aliis cohaellone, 3} in aliis gravitate, i, e, attraftione ad cer- tum corporum centrum, vel gyratione circa illud exferif. Hsc decreta partim fafla experienti*, partiin hypothefes pliilofophicae funt, qus facilem explicatum illorum trium generum phsnomenormn pratbent; quas leges ab illis, quibus anim* human* mutationes et operationes adftric- tx funt, toto ccelo didTerre comparanti illico illucefcit. CA- 24 CAPUT ALTER UM Dočtrina de entibus fpiritualibus, f e u Pneumatologia metaphviica. INTRODUCTIO. O Cur ratio entia immaterialia fupponere debeat ? Hornm entinm praprium namen et operationes ac propric • tata principala. §. 2g, Si dantur operationes et proprietates, quae cum fuis legibus ab operationihus, proprietatibus et le- gibus entium materialium toro coelo differudt, quorum- que fubjeclum et principiutn materia plane effe nequit, etiam entia a materialibus diverfa, adeoque immaterialia dari neceffe eft; cujusmodi operationes et proprietates funt perceptiones, fenfiones gratae et ingratce , appetio- et averfationes atque voluntatis aftus cum fuis ipeeiebus , harurntjue principia , nimirunj facultas cognoiccndi, per- fentifcendi , appetendi et volendi, cum fuis ftirpibus, Nulla materia corporea fubje&um confcientiae et princi¬ piutn motus arbitrarii effe poteft. Subjefta feu principia confcientias et arbitrii atque operationum et proprieta- proprietatum eo pertinentium , funt entia proprie difta (ovrco s ona), adcoque fubftantiae metaphyfic£ , vocan- turque entia jen fubflantia fpiritules, feu fpiritus fini- phciter. 3 .) 25 20 Origo ntftri de fpiritibus conceptas, eotum getiera et ne - 'Jhrarum dc Jpiritibns cognitionum fens. Tneumatologia notio et partes. §. 29. Primmn conceptnm de /piritu fuae quisque confcientiae debet, qu£ neceflario aliquod reale et per- jnatiens fui fubjeftuin rcquirit et arguit ; qui concep- tus judicium fingulare eft, quo quisque tantum Te ipfurn tamqnani varia percipientem et cogitantem &c. po n it, Cum vero alios bomines et belluas ejusmodi adiones exercere videmus, quse in notis funt perceptionum , co- gitationum, fenfionum, appetitionum ct volitionum ef- fečlus, etiam alios homines erftia intelligentia et volentia, belluas vero entia fentientia et appetentia efle concludi- mus. Gkuia fjjiritus corporibus organicis unitos animas appellamus hotninum animam rationalem, inentem, bel- Inarum animam irrationalem dicinaus. Cum reliqua mun- di corpora telluii noftrs, qua entium rationalium fedes eft, limilia efle videmus, omnia entium intelligentium certi generis domicilia efle colligimus j a confideratione vero hujus univerfi, quod hinumera entium intelligen- tiurn domicilia fibi mutuo infervientia compleditur ad cogitationum mentis infinitat feu Iphitus perfečli/Timi aC furginius. Ex his elucet polfibilitas Fncumatologia, qu* eft vel generalis pfychologiam rationalem, vel fpecialis Ontotheologiam cetnplexa> S EC S E C T I O PRIMA 2 6 t Pneumatologia generalis in nexu cnm p/y ebolo- gia rationali et comparctta. Doctrinae hujus defcriptio. §. 30. Pneumatologia« generalis qusftiones et difpu- tationes omnes ad tria genera velut momenta redeunt, mmirum ad ea primo , quse ad entium fpiritualium a re¬ bus corporeis et organicis diverfitatem, deiude ad ipfo- rum voluntatem, vel certe voluntatis aliquod analogon, denicgie ad eorum cuin natura corporea conjunčlionem pertinenr, ARTICULUS PRIMUS De natura entium fpiritualium omais concre- tionis corporea* experte. 5 . 31, Ens fpirituale, i. e. quodvis fubjeflum et principium confcientiae perceptionum, cogitationum, fenfionum, appctitionum, volitionuin et motuum arbi- trariorum, cujusmodi fubječlum et principium ineft in hominibus et belluis, non poteft effe aliquid, quod par- tium extra fc pofitarum conjunftione et organifatione con- .ftet vel efficiatur, quod dogma dicitur fpiritualismus, oppolitum vero matcrialismus appellatur« I. Spiritualismus. §. 32. Argumenta fpiritualilhrum, quibus naturas quascunque conlčientia aliqua, adeoque faculatatibus res per- 27 pcrcipiendi, voluptates et dolorcs pevfentiseendi, jucunda appetendi et molefta averfandi, atquc qusedara pro arbi* trio, i, e, perceptionum vi, non vero alia neceffitate live inteftina fivc exrerna, agendi prEditas ab omni corpore et materia diverfasefle probant, hoc plerumque, certe ma- sime, probant, comprehendi intelligique plane non pofle, qua ratione in rjuasdam naturas corporeas illte operatior.es et facultatfs cadere poffinr. Noftra argumenta hoc fibi propofitum habent, ut plane eridens reddatur, ens quod- cunque corpores natura; confcientite et arbitrii fubjedum, et prineipium efte plane non pofle, 1. Murationes et attributa naturarum corporearum, cum iuis legibus tota natura differunt ab illis fundionihus et proprietatibus, quas proprie fpirituales dicimus. Prio- res funt objeda lenfus externi, atque pbamomena, quia organorum minifterio cognofcunrur; neque fubjedi fui veram et abldlufam feu fubftantialein, verum tantum col- ledivam a!iquam, qu:e proprie fubftantiiirum piurium unio eft, unitateni requirunt, cum ei proprie non inhat- reant, fed cum ipfo fuo fuljedo ex elementorum con- jundione refultent, Pofteriorum in omnibus e diametro oppolita eft ratio fen indoles; qunre harum fobjeduin et prineipium toto genere diverfutn eft ab Omni corporea compage, in qua , quod prseter elementa ineft , forma dicitur , atquc vel in mera partium fluidarum mixtura et folidarum textura, vel utrarumque ftrudura et organi- fatione polita eft. 2. Confcientia qu 2 vis, qus eft propria et commu- niffimaatque vero etiam maxitne nota ct indubia omniutn entium Ipiritualiutn nota, cum iis , quas compleditur et intime adficit, operationibus er, qu$I)is fubftant, proprie- tatifcus requirit fubjedum verum, non apparens, quod adeo- 28 adeoque abfiolute unnm , non multiples , femperque ttu * mero idern, nunfjtiam aliud (it. Nam confcientia cum il- lis operaticmibus et proprietatibus nec integra in iingulis alicujus natur* corporea: pgrtibus, nec difperfa et dis- partita per eas , neque tamquam diverfis temporibus alia, a priore numero diverfa , cogitari poteft , cujusmodi ta- men efie deberet, fi natura feu compages qu£cunqoe corporea etiam fubtiiiflima et artificiofiffime conftručia ac organilata ejus compos aut opifex foret* 3« In natura corporea quacunque nulla: alise muta- tiones et funcliones cogitari poflunt, quam qu* moribus peragantur et contineantur ; fed abhorret ab inrel- lecdus noftri natura, ut operationes vere fpiriiuales pro motibus babeamus ; praeterea in re corporea nulius efle et cogitari poteft motus vere Jpontaneiis, paflivo et meciia- nico oppefitus , cum in ea, quacunque ftru&ura prsedita fit, omnia alternis attraftionibus et repulfionibus, adeo* quc mechanice efficiantur. GLuamprimum res extenfii et organica pro fubjecto et fede confcientia: atque aftuum e* facultatum percipiendi, cogitandi, perfentilcendi, appe- tendi et voiendi habetur, neceflario oritur eogitatio vel de aggregato aliquo, cujus fingulis partibus illte vel in- tegrs, vel difperfitae iniint, quod a tpirirus fingularis ec lingularium ejus operationum et proprietatum , non vero a corporis fingularis ejusque modificationum et proprieta- tum natura abhorret« H. IT. Materialismus, «9 I.) Quid materialijla in argunientationilus ftirituali/larum repeheudant ? g, 33, l. Ex diverfitatc pbsnomenorum fenfus ex- terni et interni in revne non licet, etiam primitiva iliorum principia diverfa efie debete. Ignota illa vis, qu$ eft vegerarionis in planris atque incitabilitatis et vitalitatis in animantibus caufa, etiam confcientis et arbitrii princi- pium cfle poteft, cum natura principia fine neceffitate non multiplicet, Priftley. Ex primigeneirate, unifate et idcmitate sconfeienti* ct egoitatis fine paraiogismo nec fimplieiratem , nec concrerioncm et multiplicitatem ejus fubje&i et principii evidenti nexu infcrre licet. Kanj, Refp. ad primiim. Trimo funflioncs et afliones vegetatio- nis et vitalitatis canunt fub fenfus externos, habentque fpatii ideam adjunflam, fed funčiiones fpirituales nullo modo fub fenfum fpr,tiumque cadere pofiunt, Hoc in- vifte arguit eftentialem utrarumque differcntiam; fi utrs- que fun&iones ex codem ultimo principio cffiorefcercnt, ratio nulla foret, cur non etiam pofteriorcs fub fenfum externum fpatiumque caderenr. Dcinde principium illo- phamomenorum aperte extenfum et difpertitum eft per planrtc et animantis corpus , adeoque fpatium implet, fed confcientiam , fenfum, intelligentiam, fenfiones, ap- petitiones et voliriones borumque principia difpertita et di perfa efle per aliquod fubječhiin extenfum et appa- rens repugnat. R'fp. ad fccundmii . Primo principii ejus- modi fimplicitas certe multo raagis accOinmodata eft ab- fo- 3 « iolnt® unirati et numerica: identitati confcientia cujusvis. quam ejus coneretio er multipliciras ; deinde repugnaf natura: modificationum fpiritualium, ut eoruin fubjedum lit res qusdam ex elementi* concreta , ipfa: vero per hanc compagem diftriburtc et difperfte exiftant, 2. Mareriaiifts cralTam quidem et organifationis ex- pertem materiam motu folum, caufarumque escernarum interventu ačluofam effe poffe, fecus vero quoad datum proprium plane inertem effe concedunt, at ifubtiles illas lucis , caloris , ele£hicitatis , magnetismi, galvanismi ma. terias efficacfffmias omnia permeantes vires effe, in ani- mali corpore vim invifibilem, qua partes reftituantur et regenerentur dominari, et in plantis ^iam fenfus et ar- bitrii documenta feu veftigia occurrere contendit, adeo- que materiam perceptionis, fenlionis, appetitionis et ar- bitrii penitus incapacem effe negat. Rejp. l) Hx fimi- lesque qu$cunque rationes non evincunt in naturam quatncunque corpoream mutationes a motibus diverfas ca- dere , aliisque quarn exrcrnis caulis corporeis proxime vel remote agitari poffe, 0 tuantumcunqae efficientia ma. teriarum fubtilium et organicarum differat ab inertia nja- teriarum craffarum, in ilia tamen admirabili efiicacitate nulla deprehendere Jicet ipritualium operarionum vefti- giaj incitabilitarem et nifum formatiram, quem vocant, certe nemo harum rerum faris intelligens eo referet. 2) Natura corporea quacunquc fubtilitate, organifatione et efficientia prsdita confcientia:, atque illius admirabilis cognoičendi, perfentifcendi, appetendi et volendi mu- nerum et facultatum ceconomi* fubjeftuip effe nequit, quia neceffario pattibus extra fe pofitis conftat, quod il. lis muneribus et facultatibus adverfum eft, Nexus illte, qui imer cogitandi et volendi facultates, et operationes oc- 3 l occurrit nori ni(i, cum prineipio Gmplici et abfolute iden“ tico conciliari poteft. 3) Operationes et proprietatcs aninia cum fuis legibus ab operationibus fubtiliflima- ruin materiarum , et organifationum tota natura diffe- runt, nec ab iisdem viribus et princlpiis proficifci pof- funt. Recens Chemia , Organonomia et Zoonomia, ne leviffimam quidem fufpicionem afferunt poflibilitatis et fpei, fpirituales operationes ex corporeis viribus explica- tum iri, Vita fpirituaiis feu perfbnalis, et illa animalis et organica in bomine, li utriusque biftoriam, cecono- miam legesque fatis teneas, tota natura diiferuntj Pfy- chonomia , quse Dianoicnomiam , Thelematonomiam et Elcutheronomiam ccmplečlitur, z Zoonomia toto c les appetimus et noxias averfamur, deuique hanc, qua de- cernimus, eiigimus et decreta noflra exfequimur, qu£- que voluntas fignijicatu Jlricto dicirur. In voiuntate itaque G a late 3 <> late aceepta feu animo, frater voiuptatis et eomplacentis’, atgue doloris et difplicentiae fenfiones et inctus , qui fmn vel placidi vel vehemenres etaffeflus, pater appetiiic- num et averfationuin nifus, qui funt vel tnoderati vel doininantes feu paffiones, denigue pater decretorum, elečtionum et exlecutionum ačlus, etiam propenfiones, et impulfus feu lludia diftingui debent. Propen/tones funt animi conftitutiones, cur ei certa rerum genera conftan. ter placeant vel difpliceant; ivflinctus vero et fttidia animi funt ejus conftitutiones, cur certa rerum genera conftan- ter confe£letur vel fugiat, §. 38. Voluntas vero late accepta , feu animus huic legi fundamentali adftričtus eft, ut omnes ejus riiotns, ftatus et habitus a reprsfentationibus dcpendeant; quare bis mutatis etiam animi indoles in ejus inclinationibus et ftudiis feu impullibus polita mutatur, Vis vero reprafen- tationum ad animnrii commoVendum et tenendum in eo Conliftir, quod earum obječla jticunda aut molcfta, pul- chra aut defonnia, utilia aut noxia, honefla aut turpia funt. Hatc obječtorum genera grata vel ingrata funt s placent vel dilplicent, vel propter matcriam, vel prop- ter formam, vel propter fuos effeflus, vel denique prop¬ ter fuam inoralem qualitatem , i. e. rečlitudinem vel pravkatem, atque pro bonis vel malis probato loquen'di ufu telte habentur. In hac primaria, lege, qua; omnium animi manifeftationum et propenlionum ac affečlionum Originem determinat , tres volendi leges continentur i 1) Entia intellečlu et voluntate prsedita, naturte fna coit" ftitutione feruntur ad ea omnia, qu£ aliquid ad ipfa- rum perfečlionem et falutem conferre cognofcunt, fugiunt. que contraria , qua lex propterea amoris fui lex dici po. teft; 2) Entibus intelligentibus animi fui vi placet falus et 37 et perfečHo aliorum, quibusrum nature et focietads vin- culo condnentur , que Iex propterea fympatbi/e er fociali- tatis lex dicitur ; denique 3) entibus intellechi et vo- iuntate pratdids natura: fua conftitudone placent omnia, qu* perfe£Monein vel condncnt vel arguunt, contraria vero difplicent, quatn legetn propterea legem perfcitionis dicimus • quare in animo, facultatis perfentilčendi etap. petendi fede, amor perfečlionis eft radix , a:nor fui vero et lympathia funt capi ta oranium certarnm propcnliontmi ct inrpulfuuin, III. Voluntatis liberlas. Qu£e libertas ens agens perfonam, atque culpas vel meriti, adeogue imputationis capacem efficiat? §, 39. Ens fpirituale feu vivens eft vel pbvficum vel morale (fJkturtuefm , movalifdječ SBefm) et qui- dem vel pure pliylicum utibellua, vel pure morale uti Deus, vel mixtum uti hotno, Vivens phyficum legibus et finibus obfequitur, quin horum cognitionem nabere valeat, quia rationis expers, adeoque brutuin eft; quare nec culpae, nec meriti &c. capax eft, Ens vivens, mix- tuin vero uti hotno, quia ratione pollet, leges ct fines eogitandi et volendi petTpeftos habere, atque cuftodiam vel neglečtum corum intendere poteft, adeoquc culps et meriti capax eft ejustnodi ens identitatis fute nu- inericae ičientia, anteaclorum memoria, adeoque perlona* litatc podtur , fine qua immortaliras efiTe neqnit, prste- rea libertatis compos, felicitatis dignum cfie, adeoque nobiliore fenfu vivere clicitur. §• 40, 38 §♦ 4<>. Sed an qu$eunque voluntas libera effe et vi- deri poteft , cum a mentis cognitionibus dcpendeat et his tamquam naturse legibus adftritfa iit ? Imprimis qu!d libertatis nomine veniat dicendum, et tres qaidem ma- xime hujus vocis fignificationes curate diftinguendat funt; accipitur pritno vocabulum libertatis vulgari et plycho- logico fignificaru, quo iilud facuitatem viribus et rebus noftris pro lubitu utendi denotar ; hoc fenfu libertas coaflionibus et impedimemis phyficis opponhur atque immuniratem ab his in agendo lignificat , quam homi- ni lihertatem competere nolla plane eft controverfia, in quantutn ea non eft educationis et civitatis finibus adver- la, adeoque catenus non reftricta. §. 41. Deinde vocabulum libertatis eam bominis tamquani entis mixti praftantiam lignificat, qua fit, ut non tantum fenfuum et phantafia: illecebris , verum etiam intellečius et rationis motivis et juffis ad agendum, et ad prioribus refiftenduin deterniinari polfit, qu?.m liberta- tem neino homini denegaverit, nifi e um in claflem bel- luarum compingere vdluerit. Si ens aliquod, tantum fen- fualitate praeditum, hujusque legibus obnosium, vel tan- tum rationis compos, hujusque legibus adftričlum ; vel II utraque quidem pratdirum eflet, at in confliftu appetitio* nis fenfitivs et rarionalis exitus rei femper tantum a pr®* ponderantia alterutrius irrefiftibiliter dependeret, adeo- que tale ens femper uno tantum modo inevitabiliter age- ret: (oret tale ens automa fpiritule nullius vel culpte, vituprii, pcenre vel meriti, laudis, prceinii, nullius im- putationis moralis capas. §. 42. (iusftio ergo verlatur circa tertium voeis il- lius lignificatnm, quo libertatis vocabulum denotat de- csrnendi facuitatem, i. e, ficoltatem fe ipfum determi- nan- 39 mudi, vel ad illud, ad quod fcnfu« et phantafia cum fuis comitibus trahunt, vel ad id, quod ratio praecipit, quin volnntas ad unum ex his irreftibiliter determinata lir. Hanc libertatsm, quomodocunque eam compallare veliš, bomini competere et imputationis rsdicem efie» fua quemvis confcientia edocet , per quam au£lor eft fuorum morum et geftoruin, adeoque eorum, quse legi morali vel conformia vel difforinia funt, atque impura- tionis, meriti ve! demeriti , acquiefcentiae in femet lpfo vel pcenitentire, laudis vel vituprii, praemii vel pcena: ca- pas et particeps. Confcii nobis fumus, nos ad qusdam facienda, alia vero omitrenda, obligari , fed non phy(ice cogi, ex quo nos non tantum fenfitivo et rationali, fed stiam libero arbitrio praeditos effe confequitur, quo fit, ut vel fenfualitatis illecebris, vel rarioni* imperativis, ve- iut finibus feu confiliis ob/equamtir. ARTICULUS TERTIUS De en ti um fpiritualium ad id, quod corporeum eft, relatione. I. Mentium fini tanim multitudo , cum organicis torporibus conjiuictio, et discrimina. I.) Mentium finitarum multitudo omnem finitum captum fupcraifs, V- §♦ 43. &ui corpora mundi fotalia entiutn- intelli. gentium domicilia efle fumit, eorum multirudinem orani eap- 4-0 captu fTnfto fuperiorern judicare debet* Sunt nimirum eorpora mundi totalia vel opaca uti tellus, vel lucentia uti (ol. Vi iUius principi: fimilium op er um /imiles fines ejje , omnia opaca fy(tematis folaris eorpora, 1. e. plane fas et cometas domicilia entium intelligentium e(Te , uti globus nofter terragueus domicilium hominum eft, confitcri deber ; vi ejusdem principii ratio humana om¬ nia eorpora lucentia , adeoque omnes (lellas fixas pro foles efle, adeoque pro corporibus mundi centralibus judi¬ care debet, circa quae, uti circa folem noftrum certus corporum opacorum numerus tamquatn eorum comitatus revolvatur ; corporum lucentium perfeclior cognitio, at- que leje pariimonite , propter quam res quscunque in univerfo pluribus finibus infervir, etiam eorpora lucentia, a quibusdam entibus intelligentibus inhabitari fuadent. Cum iraque corporum cffileftium multitudo et variefas plane ftupenda (It, etiam entium intelligentium tamquam incolarum multitudinem et varietstem omni captu hu¬ mano fuperiorern effe copfequitur, n.) Mentium finitarum cum corporibus organicis conjunčtio, §. 44. Mentes flnitashaud alio modo, quam ope cnr- poris organici, corporum mundi totalium incolas efle, atque fentire, cognolčere et in iis agere poffe, nemo fa- cile exiftimabit. Hoc cerrum eft , nos concipere n#n po(Te, primiim quomodo fpiritus fitiiti fine corpcris or¬ ganici adjunftiune initium ufus fute cognofcendi faculta- tem facere pofiint; dein/ic tuni nec omnia fimul, nec qnrecungue in niundo exiftentia quovis remporc fub eo¬ rum cognitionem cadere pofiint , qua alia rationc, quam per 4i per eorpus Tumu, hujusque In mundo pofitiim lis ceri* tantuin Temper res prtrTentes effe poffint;, deniqne qua alia nifi corporis organici ope cum mundo corporeo et aliis quibusdain finitis fpiririfous conjunftus effe, atque ad aucloris univerfi cognitionem pervenire queanr. Crufii alTerta : tnenres finitas immediare in alia aq;ere, aut cor- pora obvia affumere, aut plane nova corpora libi con- ftruere poffe, omni fundamento carent, et ad abfurda ducunt, III.) Mentium finitarum discrimina. §. 45« Ex fnperioribus multo plura /piriruum fini* forum discrimina, adeoque genera, cjuam nos concipere poflimus, exiftere masirne probabile efficitur; quarc qui- bus momentis tamquam notis fpecificis fpiritus iiniti a fe iriricem difFerre poffint, Pneumatologia Tuorum prin- cipiorum Temper mentor disquirere poterit, quin fingere ant operam perdere, videti poffit. Hoc certutn efi: , diferimina qmrcunque Tpiritum finitoruni vel externa, vel interna effe debete ; txternu eorum discrimina uni- verTe ab ipforum partim corporis, partitn domicili!, ho- rumque politus diverfitate pendent; interna vero univer- fe in facultatum eognofčenui, perTentifcendi, appetendi et volendi, atque ad bas pertinentium altecHonum diver- fitatibus polita funt, ()uoad facultatem cognoTcitivam men- tium differentise vel copiam varietatemque cognitionis, vel idearum, judiciorum ct ratiociniorum perfe&ioncs; qnoad voluntatem vero aniroorum discrimina vel /enfio- nes, appetitiones et agendi confilia , vel potentiam fe ?liaque regendi adficere poffiint. ur. ■Carfa conjimctionis et harmoni* fpirituum fi- nitorum cum fuis corporibus et cum mundo corpcrreo, J, 46. Q.uia fpiritus finiii cum corporibus organi- cis et cum mundo afpe£hbili conjunfli funt, Pneumato- logia , qux fit hujus conjunftionis caufa, inquirere debet. At cum univerfe fpiritus finiti cujuscunque cum fuo corpore et domicilio non alia, quam qu* eft anim* hu¬ man* cum fuo corpore et domicilio, ccnjundfio efle pot fit, tota guasflio ad caufarn de harmonia inter animam et corpus homimmi intercedente reftingi poteft, Oluod vero anima et corpus, quoad mutationes, proprietates ec ilatus confemiant, b*cque confenfio harmonia appelle- tur, atque ftabilifcus legibus aftrich fit, hoc loco tamquam jasi in Pfycho!ogia empirica fatis difceptatum fumitur, II.) Espofitio Vatiaroin harmoniam inter animam et corpus explicandi bvpothefium. §. 47. Cum recondita fit anim* et corporis natura, ra- tio ceru et plane perfpicua reddi nequit, cur h* eflen- tialiter diverf* hominis partcs tam admirabili ratione in luis reconormis confentiant; quare phiJofophi ad rationes probabiles recurrunr, adeoque hypothefes ad explicandam iSlam harmoniam adhibenr, §• 48 . Cum harmonia fit res in faflo pofita, caufa ejus ratioque dari debet, qu* fi in ipfis illis duabus fub- ftantiis, nimirum anima et corpore continetur, ita ut altera vi aiterius mutetur et determinetur, in mutuo ipfa- rum 43 ram infiuxu pofita eft; quare hsc harmoniam explicandi rado recte bypotheJts influxvs phyfici fen caufalitatis reulis appellatur. Sed cum ipfe modus , quo fenforium et mo- torium cominune animum adficiat, et ab eo adficiatur, ut fenlationes in ipfa oriantur, et motus ab ea in corpore producantur, explicari nullo poffir, cumque Cartefianiet Leibnitiani taies de anima et corpore conceptus foverent, ut infiuxus ille phyficus ialfus videri defcuerit; a Deo tamquam a caufa proxima illam harmoniam repetendam e(I’e cen- fuerunt, adeoque ejus vel affiftentiam , vel prseftabili- tionem harmoni$ illius admirabilis caufam effe pronun- ciarunt, atque caufarum occafionalium et hartnoniae prae- ilabilitJE hvpothefes excogitarunt, Q.ui hypotheftm caufa • rum occajionalium adhibent, Deum occafione mutationum et flatuum corporis, confei.ticntes in anima inutationes et ftatus et vice verfa efficere affirmant 5 qut hypothefs harmanice praftabilitate utuntur, Deum certat mentis ec certi corporis confenfioneni ex congenita utriusque difpo* fitione et indole prcevidiffe , propterea earum unionem ftabilivifle, basque fine omni mutuo influxu confpirare contcndunt, §. 49, Hse tres harmoniam anim* et corporis ex* plicandi rationes exemplo duorum horologiorum illuftrari folent, quat triplici modo in fuis funčtionibus conlpirare poffunt, nimirum vel ideo, quod alterum ab altero ad certos motus determinetur , vel propterea, quod utrumque ab eo- dem artifice continuo eodem modo moveatur, vel dcnique bane ob caufam, quod utrumque ab eodem artifice ita conftru&um fit, ut in motibus fiiis fine emni mutuo in- &uxu confcntiant. 44 II.) Esamen trium anitns et corporis harmoniam explicandi hypothc(ium. i.) Hypt>thej7s adfiflentia divina feu caufarum occciftonalium. §. JO. Hstc hypothe(is partim fallis, partim pr®ca- riis fumtionibus niritur, arque propterea in errores ducit. Samk falfo 1) res creatas nihil agere, verum omnia a vi infinita effici, ccrte fimplex in estenfura et vice verfa agerc non poffe, 2) anim® effentiam cogitatione, corporis vero motu contineri, at cogitationem motus et snorum cogitationis caulam nuilo modo e(Te poffe, 3) in mundo /emper eandetn motus quantitatem effe debere , adeoque anims voluntate nuliurn motuin exfiftcre vel ex- ftingui poffe. Sumit precario: 1) animam corpus movere non pof¬ fe, cum cogitando fe tantum exferar, neque corporis ftru&uratn nolčat, 2} ex iis qus in corpore accidunt originem cogitationum in anivna nuilo modo intelligi poffe, denique 3) divina natur® magis confentaneum effe sam pro principio omnium, qu® in animo et corpore geruntur, habere, His furntis ncgarc non poteft, 1) omnia, qux fieri videmus, fupernaturalia et immediatas Dei ačliones effe s a quo facilis eft ad pantheismum declinatio , 2) corpora plane nulli ufui effe, a quo proximum elt mentis ad idealismum clinamen , 3) ideas in hominibus vi divina progigni, a quo p tonus eft ad fuperfritiefum fanatismum tranfitus, *0 45 2 .) Hjfothejts fraftaiilirionis divina, feu harmonij? ■pra/la- biiita , § 4 51. Harc hypothefis pariter falfis et precariis' fumtionibus nititur, a cjuibus prosima eft ad varios er- rores via. Sumit fallb, 1} fubftantias, adeogue animam et corpus invicem agere n on pofle, cum nihil ex uno in alterum tranfire pofllt, a) animam ipfam omnes muta- tiones , ftatus et habitus ex fuis inteftinis fine corporis eoncurfu evolvere (jjKpericntiam, folertiam, impotentiam, deliriurn ?) 3) animam et corpus in omili plane fuse ceco- nomire parte ccnfpirare. Sumit precario, i_) in corpote humano omnia ejus acimirabili mechanismo peragi, s) e(Te corporis et anims mutationuin eas leries et continuationes, ut femper po- fterior necefiario ex pi iore nafčatur, 3) poffibiiem nori folum divina vi et intelligentia efie corporis et animai, cinniumque rerum creataruin abfque Omni rnutuo influ« xu harinoniam , verum etiam gloriofiffimum utriusque dočuinentum, His fumtis negafe ftequit, 1) nullum efie caufali- ratis certum criterium, cum urnim noii vi alterius fiat, fed tantum propter divinam pržtftabilitionem altcri refpondear, 3) nullum plane relinqui argumentum, cur corpora efie dicamus, idealismum ergo refelli plane non pofie, 3) nihil in hominibus vere libere et arte effici, verum om¬ nia vel anim* vel corporis ramguam automatis necefiuate fieri. 30 3 ) HypotheJis influms phyfici, feu caujalitatis reali:. §.52. Hypothefis influxus phyfici omnibus , qu$ ceteras premunt, difficultatibus et abfurdis obftniit, pr*, terca nihil falfo, nihii temere furnir, neque per fe in errores ducit, adeoque indirecle st dircfte probabilis eft. Sumit 1) animam et corpus agcre, quia verus exi- itenris! charačrer in efficientia pofirus eft, atque plane ni¬ hil agere et non efte idem funt; 2) animam ec corpus mulca indcpendenter a fe invicem agere, neque in om¬ nibus plane rebus confentire, quod irrefragabilibus in- ffantiis confirmatur, cum fsepe temperamentum et cha- račter moraiis a fs invicem abhorreanc &c, 3) animam et corpus nonnulla mnmo pati et agere, atque in his tan- tum eorura indolein et conditionem ita confentire, ut altera alterius indiciumfit , id quod ex harinonite legi- bus et pbsenomenis, caufalitatem innucntibus et arguen- tibus, manifeftum eft, nifi quis orane ominino judicium de caulis fufpeftum dicere velit. Per hypothefim inftuxus phyfici, nec fpiritualitatem, nec libertatem et immortalitatem animi humani in difcri- men advocari, nemo, qui harum rerum carumque funda- mentorum juftas notiones tenet, facile ignorare poterit, III. De fpirituum origine et fatis polt exutum cor- pus. Appendix de vitse principio in belluis. §. 53. Animae protoparentum propter fimplicitatein natur$ Cax alio modo oriri non potcrant, quam per creationcm ex nihilo; fed qua ratione oriuntur anims po- 47 pofterorum ? (BLuidam eas ex animabus parentum oriri cenluerunt, quod orcum per traducem dhcerunt; fed animi parentum nec caufa efficientes nec materiales ani- maruin tiliorum fuorum efie podim t ; quare omnes ani« nii humani et omnes fpiritus finid per creationetn oriun- tur. Sed an omnes rum mundo ipfo creati funt (prc* txiflentianismus ) , pofteaque primo eorporibus organicis uniuntui-, an vero in ipfo unienis aclu primum crean« tur ( 'indncianiimus) ? Spiritus ejusmodi, cjuales funt am¬ ini humani, cum eorporibus interire nequeunt , funt enim naturi a eorporibus diverfae, neque in fua pro- pria efficientia a corporis concurfu dependent, quare cor- poribus £uis fuperliites funt; ied an eorporibus fnperfli- tes perpetuo fornno opprimuntur, ari ex uno. corpore, amida prseteritorum memoria in aliud melitis vel deterius migrant (metempfj^cbofis^), an retenta priorum memo¬ ria perfonalitatem fine fine continuant (duunortalitas ani- tnorum hutranoruin) ? §. 54» Animantium ab homine diverforum in globo terraqueOj a miniinis et imperfetdis animalculis usqne ad maximas et perfedas belluas, ineredibilis plane ell varietas, et admirabilis vivendi ratio, ut ex ufu, et ex hiltoria na¬ turi compertum habemus, Gluale fit efficientia: et viti principium in his animantibus metaphyfici eruere et de- terminare debent ; fed differunt valde metaphvficorum de principio atlivitatis et vita: in belluis fcntentii. Gtui* dam belluas omnis perceptionis, fenfionis, apperitionis et arbitru expertcs atque meras machinas, mera auto- mata efie dicunt, quibirs tantum materiale aliquod pria- cipium motuum mechanicorum infit; alii brutis non tan¬ tum animam lenfitivatn , fed etiain rationetn rribuunt., quae vero propter imperfečtioreo? corporis flr ilurara im- 48 impcrfeilius fe exferat, quain in bomine manibus in. ftrudlo, Cum vero in Cosmorbeclogia ec Ethica non perinde (it, an beliua; automatum vel vivcntium numero ct loco habeantnr, metaphyfica; de principio a&ivitafis in belluis qurcfi:iones non fupenacute fpecclationes videri poffunt. I.) Bellu* non funt mera auromata , verum anima gaudenr. §. 55. Bruta non funt mera auromata, verum anf* ma quoque, i, e. principio aliquo a corpore diverfo gau- dent, quo res prsientes percipiunt, jucundi et moieiii aiiquern ienfuin habent, res aliquas appetunt, alias aver- famur, atque motus arbitrarios edunt. Nam primo cor« pus bclluinum humano quoad organa ienfiis et motus arbitrarii fimile eil, quare cum fimilium oper um fimilcs fines efle debeant, etiam corpus belluinum fimilem orga« norum illorum finem babere, i. e. ad fentiendum et cor¬ pus fponte movcndum infervire, adeoque entis (entientis «t fponte moventis fedes effe debet ; deiude beliuas ejus- modi motus et fonos edunt, qui funt in hominibus ef- feifus fcnfationum, imaginationum , adfociationis idea- rum, voluptatis, doloris, appetitionis et averfationis fen- fitivse, quare cum fimilium effcčluum fimiles caufre effe debent, belluis etiam ilise fpirituales modificationes, adeo- que etiam aliquod earum principium ineffe, cenfendum eft ; denique belin* talia agnht, qua ex nullo niecha- nisino, ex nulla effluviorum vi explicari poffunt, nequc corum organa mocoria ita uti in automatibus ad unicum ■Ototus genu-s comparata viden poffunt, «0 H ) Attamen belina; raticne non potiuntur. 40 §. 56. Katione iilud ens potiri et uti dicitur, quod univerfalium et fpecialium (judiciorum), caufarum effi- cientium et effecruum, mediorum et finium rclationes in- teliigit, adeoque logicum , effe&ivum et finalem nexum perfpicit, cogitatione ab uno illarum relationum tennir.o ad aiterum progreditur vel regreditur, arque bas cogita. tiones tamquam regulas in agendo fequi poteft ; cum beilus harum cognitionum plane nulla dent documenta, atque faculratibus, fine auibus illje cfle nequeunt, aperte deftirutas fint, eas rationis expertes efle confequirur* Ca« rent bruta prirm facultate univerfalia in ipccialibus ec fiilgularibus, et vice verfa terminate dilbinguendi et /eor- fiin cogitandi, fine quo conceptus, regula:, judicia et ratiocinia effe nequeunt ; carcnt dcinde facultate memo- rix et pravifionis , i, e, facultate anteeedentia feu prs- terita et conlequentia, feu futura cogitandi, atque pra;- fentibus terminate anneetendi ; funt bellua: ad paucas quasdain res prifentes adftrida: et reftrids, quas admo- dum clare percipiunt; cum vero ad bas perceptiones (e femper aliae cum iis alias conjunds certiffime adfociant, qus belkias ad adiones convenientes adigunt, propterca belluis non ratio, memoria, prasvifio , confilium, fed tantum aliquod rationis, memoritE, pratvifionis et con- filii analogon tribuitur, in eo pofitum, quod bellua; fb* lius perceptionum adfociationis ope ejusmodi ficiant, quse bomines ratiociniis, memoria, prtevifione, confilio dudi faciunt ; denique bruta perceptiones fuas folics coexiften- lis lege, non vero arbitrio et confilio annedunr fignis hominum arbitrariis, v, g. vocibus, ut eas hoc roodo , P in 5 ° in poreftatem fuam redigant, pro rerum notis haheant, atque ex iis cognolcant et iineUiganr, IH.) Afliones belluaruin artis et prudentite trmuln: rationem nec requirunt, nec arguunr, §. Bruta quidem ad varios motus inflirui pof funt, et aliquas artis atque calliditaris et conliiii ftioulas aitiones fulcipiunt , fed ha: rationem ncque requirunt, neque arguunt ; organa in corpore bclluino luaptc na- tuia muko magis ad certas operariones nituntur , quain in corpore humano ; eft prsterea beliuinae fentiendi et percepriones adfociandi facultatis muho arftior fphsra et vividior indoles; funt denique belluinse appetendi fa* eultatis direcliones er impulfus muito pauciores er decer- minattorcs, quam humana:, inde refultant beliuarutn habiiitares et impulfus ad adliones regulares et finibus ac- commodatas fufeipiendas, fine reguiarum etfinimn cogni« tione et volitione, quos natura et artis in belluis injtinc • tus appellamus. Belluaruin quarumdain inftitutio et do- cilitas admirabilis fola idearum adlociatione nitirur , et qu* ad artis firnilitudinem efficiunr, plane admiranda, bel- lua: omnia iuvariabili uniformirate fine experientite, in- ftitutionis et exempli auxilio, adeoque non ex intelligen* tia et ratione, fed ex inflinftu nativo, fenfu acutiore et adfociatione certiore praeftant, atque flupidiratis, quod nimirum naturas, caufas et fines rerum penitus ignorent, plurima et luculenta docuinenta prsbenr. S EC- 5 1 S E C T I O A L T l R A. Ontotheohgia fen doSirim de ente infinito et /piritu perfe&iffimo. PROOEMIUM. §. 5S. Ontologia hačlenus ana!ytice abfolutura folummodo tamquam ens per fe exiftens confideravit, duoque ejus genera effe cvicit, nimirum fubftantias ma- teriales, phsenomenorum fenfus externi ultima fubTftrara, et fpirituales, confcientia: fubječta. At cum ens per fe exil 1 :ens non eo ip fo etiam abfolute necelfario et fuapte natura exiftat, adeoque ens abjolutinn jimpliciter tale fctl per excellentiam {it, Ontologia jam hnjus abfolute necef- fario exiftentis natur® exiflentiam et attributa invcftigare debet. §. 59. Vi principii exiftenti£e in mente humana inevitabiliter idea entis abfolute neccflario exiflentis nafci- tur. Nam entia materialia, i. e. corpora vnundi totalia et partiaiia, atque fpiritus finiti, i, e. interne et externe limitati, qui corporibus organicis uniti funt , conporum cceleftium incolae, requirunt et arguunt, proptcr conditio- natum et dependentem exliftendi-modum, atque propter impotentiam vi propria exfiflendi, ens fuapte natura exfi- ftens, cujus vi exfiftere ceperint et pergant; quare On¬ tologia, qu® eft doftrina de fubflamiis, etiam de fub- ftantki inlinita, quae eft fpiritus perfečtifTimus, feu ens per- fefliffimum, agere debet, atque hoc arnbitu rečle Onto- theologise nomen gerit. , Da §. 60. 52 J, 60. At an entia iila per fe exfiftentia efle et did pofllnr, qus in alio ente exfiftentis fus rationem ha. beant, an non potius nniverfum ipfum pro illo ente ha- bendum, quod rationem omnium finitorum contineat, an non entia qusvis finira, potius modificationes attribu- tot-utn entis infiniti, i. e. infinits extenfionis et cogita- tionis videri debeant? Ex eorum, qus nune indicata funt, disquifitione elucebit, dari ens ab univerfo tamquam toto abfoluto entium finitorum, dependenter et legibus ac finibus conformiter coexiftentium et fuccedentium di- verfuin atque ablolute neceflario exfiftens, quod adeoque fubftantia infinita et fpiritus perfediffimus fit. ARTICULUS PRIOR De ente infinito tamquam fubftantia abfolute neceflario exfiftente. I. De infinito univerfe. §. 6«. Nulla in re facilius labi poflunt infinita in- genia, et reapfe gravius lapfa funt, quam in qusftioni- bus et dilpufarionibus de infinito; quare caute et provide in hac doflrina verlandum eft, b) Genefis prinia de aliquo infinito in mente humana notionis, * §. 62. Gluidqiiid in nobis vel extfa nos eonfidera- mus, id plus vel minus realitatis, perfečtionis et efficien- tis continere deprehendimns; nihil tanjen reperimus, cui 53 cui non multa defint, per qu® praftantior ejus generis natura conftitui pofiit; praterea naturale nobis effe per- fentimus, ut quosdam conceptus prototypos efforme- nius, quibus nihil ex omni parte accomodatum aut in natura deprehendi, aut a nobis effici poteft, ad quos ta- men conatus noftri fine fine propius accedere poffunt; videmus etiam nos imtnenfo rerum orbe circumdari, in quo nec in parvis, nec in magnis ad aliquod ultimum pervenire, nec omnino circumferentiam illius orbis ali- cubi attingere licet; denique in nobis vires, fines et de- lideria reperimus , quse vttae hujus terminis neutiquam fe circumfcribi patiuntur, Hoc modo in mente humana aliquem infiniti et interrninati coneeptum, fed vagum et inconftantem nafti facile inteliigitur. «0 Infiniti ftu interrninati nomen dupliccin to to c celo diver- fam poteftatem haber, §. 63. Infiniti et interrninati nomine maxime Ma- thematici et Metaphyfici utuntur, at vero etiam abutun- tur, qui abufus graviffimos errores peperit, atque inde manavit, quod vis et poteftas illius nominis mathematica et metapbyfica non quam cxa£fiffiine figatur et diftin- guatur. §. 64. Mathematici infiniti nomen ad fuas quanti- five diftretas, five continuas, basque five fimulaneas et extenfas, five fuceeffivas et protenfas referunt, harumque aliquas infinitas effe dicunt, aut propterea, quod ope nullius quantitatis homogen® tamquam menfurat adatquari et exhaurjri, aut propterea vel quod in iis ad nullum li- tnitetn pervcniri, vel quod earum jncreojento decremerv. 54 tove nullus limes poni poflit, vel denique, quod omni data (dabili ?-) quantitate majores vel minores, adeoque infinits magnse vel parvat finr, Kaftnerus infiniti mathe- matici notionem conftituens, rečte et graviter monet, infiniti nomen et quantiates marhematicas relatum non bas ipfas, fed tantum earum femper crefcendi vel de- crefcendi poffibilitatem innucre ej afficere. Gluantitas mathematicorum quatenus data eft, eft finita, et quatenus infinita eft, dari non poteft; quare tnatheinatica infinitas tantum potentialis, et non ačlualis eft, §. 65. Metaphvfici infiniti nomen tantum ad vim ejusque efficientias et attributa referunt, adeoque illimita- ti potius nomen ufurpant et ufurpent, Notat nimirum infiniti feu illimitati nomen id, quod nec interne, nec esterne limitatum eft, cujusmodi ergo ens tantum vis et efficientia efle poteft, ut adeoque infinitum metafhyfico- xum feu iUimitamm fit idem ac realiffimum et perfectifii. mutn, ejusquc fingula; realitates ac perfečtiones, quia pu- rae et maxim;e funt, i, e, et omnem defeftum et omne incrementum excludunt; quare quod fenfu metapbyfico infinitum fit, non quod extenfionem vel protenfionem , vel progreftionem, i, e. quoad fparium, tempus, dura- tionem, incrementa, verum quoad intenfionem et com- prehenlionem immenfum atque infinitum efle deber. Gtuid- quid itaque majoribus vel minoribus partibus aut membris conftat vel conftare eoncipitur, mathcmatico tantum non metaphyfico fenfu infinitum diei poteft , in quo partes et articuli uutus gcneris infinite plures efle poflunt, quam a;terius. II. 55 II. De ente infinito fpeciatim. I) Entis infiniti notio, Voluntas vero perfečliffima eft, qus omne et folum vernm bonom conftanter pro gradu bonitatis diligit, at- que ab omni et lolo vero malo pro gradu malina con¬ ftanter abhorret; quare non fecus ac intelligentia, quam fequitur, oculata et immutabilis eft. GLuid vero verum bonum malumve fit, non nili ex nexu univerfali per- fpeftum efle poteft, quare voluntas perfečliffima etiam bona minora vult, et minora mala averlatur, fi non funt majorum impedimenta, aut appendices indivulfi. Volun¬ tas pcrfecliftima neceffario etiain fequitur, qnat menti in- finitat bona, i. e. omni refpeftu ejos naturte'accommoda- ta funt; at ab ejusmodi cupiditatibus et horroribus, qui- bus animus huinanus ftepe pertta-batur et in transverfum agitur, eam plane liberam efte ex mentis infinitse intel¬ ligentia et independenria elucefcit. Gtuare etiam bac vo- luntate nulla excelfior, nulla inperfcrutabilior, nulla adeo- que admirabilior et venerabilior. Puriftima porro libertas eft immunitas agendi ex- terius ab omni coa&ione, et interius ab omni fenfualitaris illecebra, atque ad perfe£tiflimam intelligentiam et volun- tatein le componens, omnem impotentiam et moleftiam exeludens efficientia. Summa denique er perfccliflima beatitudo polita eft in confcientia infiniti fui intellečlus et perfeftiftim* voluntatis, i, e. perfeililfimae fuat fcien- tia:, optimorum fuorum confiliorum et optimse fuae agendi rationis. Q.uare etiam libertate et beatitudine mentis in- finit* nulla major, nulla fublimior, nulla, qu£ maj or ena admirationem et venerationem commoveret f 02 II. Mentis perfectiffima; potentia, fapientia, boni- tas, fanctitas et juftitia. §. 77. Spiritui perfefliffimo etiam omnipotcntia, fumina fapientia , bonitas, fanclitas et juftitia convenit, Spiritus perfečtiftimus eft principiuin ultimum oni- nium poffibiiium et esiftenrium, adeoque creator et con- fertator orrmium entium finitorum; ejus vis feu potentia nec externe nec interne limitata eft, et praeter ejus cog- nitioncm ac voluntatem efficaciffimam nihil requiritur, ut id, quod vult, quodque exiftere poteft, reapfe exiftat; quare ejus potentia infihita fumtne admirabilis et formi- dabilis eft. Spiritui infinito propter perfečHffimam intelligentiam et voluntatem ineft etiam cognitio et eleclio finium op- timorum et medioruin aptiffimorum, adeoque fapientia furnma, Ad optimos iines pertinet ordo moraiis , atque virtus et felicitas mentium finitarum; quare fpiritus per- fečtiflimus etiam entium rStione et libertate praditorum, quibus moreš et ačtiones imperentur et imputentur, quam poteft efte plurimorum esiftentiam, horumque virtuti proportionatam felicitatein tamquam fummum extra fe bonum vult; quare etiam funima ei bonitas feu bene- volentia convenit. Horum cogitatio non poteft non ad- mirationem , reverentiani, adorationem , arnorem et ob- fequium erga mentem perfečtiffimam commovere et tenere, Spiritus perfečliffimus eft ferutator cordium, cog- nofčit itaque exa£ti/fime gradum bonitatis et malici* mo¬ raiis cujusvis mentis finits; virtutem mentium finitarum, per 6 $ per quam folam vera? felicitatis capaces et dignx funt, efficacifliine approbat et diiigit, et vitiofirntem efficacifi fime deteftatur et damnat, adeoque veriffime et effica- ciflime imputat in m er it um et pramium vel culpam et pcenam; quare fančtifiimus et juftiffimus judex, et admi- rabilis, reverendus ac formidabilis retributor, i, e. vir* tutis remunerator et vitii vindex eft, IIL Mentis i.ifinitas omniprasfentia et unicitas. §• 7 8 . Spiritus denique infinitus ormriprsfens atque unieus tantum eft, Si prslens ibi a!iquis dicendus eft, ubi et quid gera- tur iimnediate percipere, aliisque fe irnmediate manife- ftare poteft, omnibus rebus irnmediate ct totam prsefen* tem efle infiniram mcntem confequitur. Nequit ea, cn- tinm finitorum modo, certo fpario et tempore conclula efle, quod alioquin tantum ad typum noitrae fenfitiva: perceptionis pertinet, fub quam mens intinira non cadit; quare ea ubique et femper eft, et agit fine fui diffufione aut multiplicarione omnia fua vi confervando et fuo nu- mine adminiftrando. Unicam tantum efle pofle mentetn infinitam er per- fefliflimam inde colligitur , quia i) eft perfeftiflrma et principiurn omniuin emium finitorum, quod tantum de unica valere poteft, quia 2 ~) unica mens infinita fufficit omnibus iis explicandis et intelligendis, qux ejus exiften- tiatn requirunt et arguunt, quia 3 ) plures fi eflent, nulli feientia omnipm conveniret; careret nimirum qusvis fcicntia eorum, quorum cxiftemix rationem non con- tincret. ME. 64 MetaphyfiC£ pars altera Cosmotheologia, f e u Doctrina de entibus fyrithetice abfolutis. PROOEMIUM. Materia, arnbitus et momentum Cosmotheologia. §. 79. Mctaphyfica cognitis omnium rerum ex. fiftentium fupremis generibus, tamquam entibus analytice abfolutis earumque proprietatibus jam harum materia- liuin et fpiritualium naturarum univerfitatem, quam mun- dum, o’ v.ocffJL 3 $ dicimus, et hujus univerfitatis aučioretn, quem Dcum o’ ©fat appellamus , tamquam entia fyn» theticc abfoluta perfcrutari debet, a quo munere et ambitu rečle Cosmotheologice notnen gerir, atque duabus partibus nempe Cosmologia et Theologia naturali continetur, Cum omnia, qux hoc univerfum eonftituunt, rerum contingenter et confilio exiftentium characleres gerant, adeoque depeadentiam ab ineelligente caufa arguant, fa- čile intciligitur, cur omni temporc exftiterint ingenia, qus eo dirigerent ftudia fua, ut argumenta exiftentiae caufie fupremae et intelligcntis, ftu auftoris et rečtoris mundi ex variarum naturte feu mundi partium finali conftitutione peterent , atquc Pbyficotbeologias confice- rent, quas n o (Te Metnphyfica: tyronum intereft. At cum partium mundi finalis conftitutio fine fu¬ premis quibusdam omnium finibus vera et certa vidcri haud poffit, cumque argumenti a finali etjtium fingula« rium in natura conftitutione periti tanta probandi vis efte nequeat, quam ejus, quod eft ab univerfi tainquam totius ab- 65 abfoluti finali conftitutione dudum , Phyficotheologias - 66 porismafa (SJefatlcfe) in difputarirmibus et dccreris cosmo« logicis, partim materi®, partim fundainciUOrum ufuin pi*- ftant; quare in di-cendi oralne illas Ičientias fequi deber, ne ftcriiis au: piane inanis lic omnis, quz ei impendatur, opera, Ejus prtgrejjio, ambitus et tifns. 5. gl, Cosmologistn Chriftiano \V0IfI0, celeberrl. dno Germani® FhitoPopno et Mstbematico, debtmus, qui ?eritates cosmologieas dilperfas collegir, aučlasque in Cy- jQema redegit. Q.ui deinde compoluerunt fbilofofbiam „ quam dieunt bi/lotite , five tiaturalis , uti Buffon, Bonner, Smellie, e, a, m,, five tmivtrfalis , uti Bertoia, Herder, Jenifch e. a. praterea Ičriptores, qui mathematieas pr*, ctpue univerfi rationei perlčrutati funt, uti Kant, Lam» bere, Bode, Hcrfchel, La Fla^e e, a, copiofam, qux Cosmologic* augends et emendand* inlerviret, mate« riam fubminiftrarunr, Omnia Cosmologise principia et tbeoremata ad tria Telut capita redeunt, nimirum frioio ad fundandum uai. Verfi conceptum , quam peteft efle maxime fubliniem et frugiferum, deinde ad cont?mp!andas illas connexiont$ et leges, per qoas fir, ut omnia entia linica, qua exfi. Hunt, partes unius totius abloluti Pint; deniqne ad exami> nandain eam, qua: mundo huic vel in fe fpedlaro, vel in relatione ad alios poffibiles mundos confiderato , con venit, totalcm perfeflionem ct bonitatcin. Ex his Cosmologiam eorum, qu* Pub mentis hu. man* cognitionem lcientiamque cadunt, maximi momen* ti particnlain effe conPequifur,Eft Cosmologia, univerfi! indagatrix , diPcrtiffima , invidU et plahte popuiaris esti: lian. 6 7 ftentise Dei ejusque perfeSionum tnagiftra, qute prsterea luminibus fuis non modo funeftiflima' quadam (uperiti- rionis genera , nimiruin Fatalismum, Thaumatomaniam et Thaumarcphobiam diipellit, verutn etiam in us, qu* hoinines inftituerunr et geflerunt, morale pretium a cos* mico difcernere docer* SECTlO PRIMA Mundi conceptitni metaphyficnm Ji ali lit et expikati Iv Mundi nominis varise fignificationes afferendas, ut ejus metaphjfica poteftas figatur et no- mine diftinctivo indicetim §, 82. Cosmologi* objetlum communirer mundi no* mine figllificatur J fcd mundi nomini plures atque plane di/erfos fignificatus fubjiei, ufus loqucndi fatis innuir, qua ratione efficitut, ut decreta cosmologica falfo conci- piantur vel perperam intelligantur. Denotat mundi no- men primo genus hurnanum, hujus fata, majores partcs ftatusque diverfos , iramo etiam ejus corruptionem , dein- de noitrum globum terraqueuin , noitrum fyltema iola- re, Teu planetarium, et fingula corpora cteleitia, quate* nus uti tellus noftra entiiim intelligentiuin domicilia efie creduntur, denique complexum omniuin omnino tum no- torum, tum incognitorum corporum mundi totaliuin tain- quam entium vivntiiim et intclligentium doiniciho- ruin, Hic poitremus mundi nominis fignificatus proprie mctaphyficus eft j quare diitinčtivo Q chara&criiHco ) E 2 Uni* Univ er , univerfitatis rerum finitaruni et univcrfae naru- ra: ^ naturatte) nomine indicari folet* Ad univerfi auteitj conceptum venim et frugiferum confequendum non fuffi. cit, ut folummodo c cel um ftelliferuro intueainur, qua ra- tione non nili aggregati cujusdam corporum mundi cos- leftium, nullo ordine, nulla lege diipofitorum et coexi- ftentium nafcitur, verum necefte eft, ut corporum cofte* ftium varietatem, inultitudinem , magnitudines, diftantias, orbitas cognofcamus, atque quibus ordinibus et ad quem fupremum finem confpirando unum ordinatiffimum et pulcherrimum totum conftituant, intelligamus. Compre- hendit itaque Cosinologus fuo mundi conceptu oinnia en. tia finita cum fitnultanca tum fuccelfiva, adeoque orane Ipafium et tempus et ornnia entiurn moralium regna tam- quam finem fupremum ; quare ejus tamquam argumenti exfiftenti$ Dei alia ws eft, quam iftius, qui tantum ope. ra et inftituta natura: compieftitur* II. Quo dato nixa , qnibusque principiis fnffulta. mens fublimem ilium Univerfi conceptum in fe efformet ? §« 83. Ratio humana ccdum ftelliferum ope prin- cipiorum trigonometricorum ct setiologicorum perfc ruta. ta, pcr quat corporum cceleftium magnitudines, diftan. tias , revolutiones et fcopos eruit, detegit immenlum cceli fpatiuin tam ingentem ingentium globorum feu /phsrarum ipuldtudinem compiečli , ut ubicunque lo- cus fit, pro llatione ant orbita alicujus fideris, ibi.etiam reapfe iidus aliquod ftationcm , orbuamve habear. '§* 84 f. 84 . Ad ejusmodi ittgentes globus r.on tantiim rellus, fol et luna pertinent, verutp etiam omnia illa > qu® inftar puncloruin lucentium in coeruleo coeli arcu defisorum nobis apparent, Gfuidam ex nisingentibus globis, qui ingentibus a fe invicem intervali:« diftant, gaudent Iuce propria, vocanturque ftell® iix® feu foles, alii luče alie- na fruuntur. Certus ejusmodi opacorum mundi corpo- rum numcrus iinmediatc vel mediate circa globum lucen> tern velur centrum fuum revolvuntur, cffieiuntque fvftema folare a corpore centrali ira appellatum. In noftro fyftc- mate folari novem planet® primarii , quatuordecitn fe- cundarii noti cum trecenris circiter cometis circa folein revolvuntur fcquenti ordine etintervallo a fole : Mercurius 8, Venus 14, Tellu« 20, Mars 32, Cere* x, Pallas x (afteroides), Jupiter 104, Saturnus 200, Uranus 384 millio. num milliarium, Terra 1, Jupiter 4, Saturnus 7, Ura¬ nus 2 notos fatellites habet. Terra eft domicilium en- tium intelligentium et ad hoc omniinode accommodata, cumque reliqui planet® et comets plerique telluri noftr®, qua domicilo, fimiles finr, etlimilium rerum etiam fines jimi- les efle debeant, eos pariter domicilia varii geueris en- tium intelligentium e(Te confcquitur. §♦ S5. Steli® fix®, quarum nounuil® folem noftrum magnitudine multum fuperant, funt totidein foles; nam quamquain ingens eft ftellaruin fisarum a nobis diftantia, remotiflimorum planctarum diftantiam plurimum fupe- rans, eorumque nonnull® 40 millionibus milliariorum in jrftate vel hieme a nobis remotiores fint, earum tainen lux valde vivida , remotiorum vero planetarum valde de- bilis et languida eft; quare propria luce gaudent, adeo- que totidem foles funt. Propter principium : fitnilinm rman fimiles fines ejje ftatucndum eft, omnem ftellarn fi. 7 o 5 xan> efle eorpus centrale, eirea quod eertus numerus corporum opacorum, tamquam domiciliorum naturarum intelligestium ftabili qucdam ordine revolvitur, adeoque tot fyftemata folaria dari, quot ftells fixie exfiftnnt. Plu- ra fyftemata folaria revolvuntur circa majorem aliquemlu- eentem globum, cujusmodi Capella eft,cujusperipheria26S diametros folares continct, efficiuntque fyftema ftellarum fixarum, lila incredibilis ftellularum fixarum congeries, qua: inftar fafciae per cceli partem cxte»ditur atque via laftea appellatur, plura ejusmodi ftellarum fixarum fyfte- . mata comple&itur, illae vero ftellularum fixarum conge- rles, qu^s Aftronomi ftellas nebulofas et nebulas appel. lant, cujusmodi Herfchel jam anno 1791 ope fui 20 pe- des longi teleftopii 2000 numeravit, nih.il aliud videri poftunt, quam vix la£iex, qu* nexu fuo caufali et fina¬ li Univerfum hoc conftituunt. §. 86. Gluare boe noftrum l/niverlum leu coelum ftelliferum in fe nihi! aliud eft, quam 1) conjun&io plu- rium corporum coeleftium opacorum ope unius lucentis, eeu folis ad conftituendutn fyftema folare, 2} conjunflio pla« rium lyftematum folarium ope majoris globi coeleftis ad eonftituenda fyftemata ftellarum fiKariim, et porro ad conftituendas vias h£leas, denique 3) conjun&io omnium viarum la&earum , vel adhuc majorum fyftematum ad conftituendum Univerfom tamquam totum abfolutum, in quo omnia ope mutu* attraftionis in debitis diftantiis ec motibus continentur, atque ad unum fupremum Ičopum confentiunt, nimirum ut onmes globi cceleftes fint domi¬ cil ia naturaruin intelligentinm omnis poftibilis generis, Q.ui hunc de ccc-In ftelliferro conceptum inente informa- tumhabet, in corporum et ivftcmatum coeleftium varie- cate unitatem efle cernit, quae eft perfe&io er pulchritu- do - 3 71 Jo; inde eft , eur Univerfum hoc nemine xa ff/iov grsc« et mundi lattnc appeiletur, ijm vocabula primi us orna¬ menti ei eleganci* nomina funt. Plinius Hift. nat. L« II, c, 4' Apulejus de Mundo. SECTfO S E C U N D A* Nexum ccsmcum et leges cosmtccts declarat et evincit. J. 87. I' 1 fublimi i!lo noflro Univerfi bmus eonceptu res omnes exflflentes tinitas univerfalibus quibcsdam ne- Sibus et legibus centineri, atque ftoc modo abfolurum tptum conftituere fuppofuimus. In his cntium munda. norum nexibus et legibus, quas propterea cosmicas dicž«. miis, illius admirabilis de inundoconceptus realitas, quatrs dicunt, Teu veritas polita eft ; quare nexuutn costnicoruiK et legum cosmicarum realiras fidulo declaranda et prO- banda eft, ne omnis lite nofter conceptus de ceelo ticHU fcro arbitrarius et mere poetieus videatur. ARTICULUS PRIMUS. De nexibus entium mundanorum cosmicis, I. Nexus cosmicus deflnitur, ejusque realitas oftenditur, J. 88, Inprimis difpiciendum eft, an detur alt- quis omnium rerum vifibilium et invifibilium nexus , quo unum reale totum conftituant , et qux rarioner, tja* argumenta adfint , cur cunda entia finita ex<= 72 fiftentia pro unias tcitius partibus, unura aliquod fyfiema abfolutum conftifuentibus, habeamus ; ad quod judicium fufficere nequit, quod ordine qualicunque omnia entia mundana extra (s invicem polita fint, vel fibi fuccedanr, quod utique efiam in meriš aggregatis locom habere poteft. §, 89. At fi omnia corpora cceleftia cum partibus conftituentibus et incolis fuis in mutuo cotnmercio polita funt, ita ut iingula eorum proxime vel remote reliquo- rum vi et bono exiftant, omnia entia mundana dupiici nexu devinčla et unita effe conlequitur , nimirum nexu effeBivo feu dynamico , cum alterius entis ftatus ceterorum vi et influsu determinatur, et finali fen teleologica, cum alterum eriam propter cetera exliftit; nimirum ut omnia entia finira, qux exfiltunt, unius realis totius partes efle cenfeamus, rationes prteflo efle debent, cur omnia magna iila cum nota tum incognita mundi corpora in ejusmodi nexu verlari esiftimemus , qui inter mcmbra corporis organici, cujusmodi bumanum eft, intereedit, cur adeo- que ea vi tnutuž attračfionis et retračlionis diftantias et curfus regulares ac ftru£turam congrulim fibi invicem ef- ficere et tueri, atque hoc modo apta entium viventimn et intelligentium domicilia reddi judicemus. Antiquos philofopbos ejusmodi nexus cosmicos vi. difle, fed non fatis accurate definivifie, neque in iis ad- ferendis a deviis fibi cavifle , ex eorum fcriptis invičle elucet. E/l admirabilis quadam feries contiuuatioqtit re- rum , ut alia ex alia nexa, omnes vero inter fe apta colli - gatceqtie videantur , Cie. de Nat. Deor, L, 1 . Vetercs omnia imam ejfe, ‘atque ma confenfione natura conftriBa ejfe dixerunt. Nulitim eft enim gentts, quo cer ta ji ca- rcant, vini et cetcrnitatem Juani conjirvare pojjint, Cie. de 73 de Orat. Lib, IH. GtuinčHlianus idein graviter pronun- ciavir, , I.) la hocinundo omnia eutia nexu effeftivo devincta fant* §, 90. Rerum quarumcunque in mundo conftitu- tio ftatusque aliarum rerum vi et efficientia determinatur, i. e. alterius rei indoles ab altera dependet , ut adeoque alterius rei ex altera ratio reddi, atque bac ratione quid fir, quidque fututum fir, faepe colligi poffir. Et hujus quidein rationis , nexusque adeo effečlivi feu dynamici gcneraliflima capita et momenta facile intelliguntur, Imprimis omnia , qus in globo noftro terreftri ex* fiftunt, in ejasmodi nexu veriari experientia, re£iaque colligendi ratio docef. Iliorum ehemicorum principio- rum vi et cohaefione corporum terreftrium, nitnirum fofi. liutn, vegetabiiium et animalium corporum partes con- ftituuntur, atque in n atu rte , quae dieunt regnis, indivi- dua qu*cunque variarum virium concurfu oriuntur, crcl- cunt, fencfcunt et intereunt, Ingeniorum, et animo* rum in fingnlis hominibus varia forma a corporis tempc- ramento, et ufus ratione horumque caufis, nitnirum a climatis, viftus, educationis vi, regitninls forma et reli- gionis indole dependet. Ingenium et cbarafler variarum nationum eorumqne eaufe determinant indigentias, com- moda et potentiam civitatum, unde mutua hsrum fata varia ratione dependent, quse belli vel pacis opportuni- tatibus, cognitionum communicatione, et operarum mer- ciumque permutatione continentur. Acccdit, ab exiguis principu* faep# maxitnos cvenrus, rernmque humanaruin cpnverfiones ineredibiles prteparari et effici, id q>iod quam pii-. 74 plurimi* hiftori* naturali*, politics et Istterari# doca» tnentis confirmari porefr. Idem nexus etiam inrer corpora mandi totalia, eerum- que fyftemata partialia obtinet; agunt globi, quibus no- ftruni fyfrema tolare conftat, in vicem fe tiiutuo artiahendo et retrahcndo, unde jpforum diftanpat, motaš ct fie porro tempeftares anniverfaria?, atqt:e dierum ct nočliurn viaflmidines cum aliis dependenr. Gluod fi unieum ett his globi.« ihtione fua moverctur, in ceteris ingentes mu« tationes neccfTario evenircnt ; quemadtnodum fi in globo« noftro terraqneo montium catense direcliones fuas muta« rent in oppoiiras , necefTario in rcgionibas adjacien« tibu« tmiraciones acciderenr, Totum fyfteraa folare \i ftupendx fus anraclionis, cum nonnulhs aliis ejusmo« di fyfteinatibus ciica majorem quemdam globam celeftem, tamquam centrom cum -uis globorum opacorum et habitata« runi comitatibas revolvuntcr, atque fyfteroa ilellarutn fixarum componunr, plura ejusmodi fyftcnaara viam lac- team, omnes vero vis lačlese, ope mutuse atrrsdionis et retračKonis omniusn iliorum fyftematum ordines er cur- fus ratos determinant, atqoe univcrfum hoc conftituunt. no In hcc mundo omnia emia etiam nexu finali čopa- lar,tur, §. 91. Entia praeterea in boe mundo alia ad alic« rum, tainquam finium fuorum ufus apta et accommodata, atque fe invicem proxim« vel remotc uti media, inftitu« ta et fines refpiciunt, ita ut alia fint tantum media, aiis vero fines, vel relativi vel abfoluti, intermedii vel fu» premi, nafcanturque finium catenas , qu* ubique aliq«» entium imelligentium genere terminantur. 75 In tellure noftra cmnia entia fe irmtuo velaf mediš et fines refpicere expenentia et re£ta eolligendi ratio evin» cit, Corpora tgrreftria inorgaiiica, cum fiuida tuni firma uti iux, calor , ignis, aer, venti, aqua, nubcs, folfiliaj inontes tantum escternam , ut ita dicatn, finalitatem (au|ji?l - e BroecfnuSfigfeil) habent, quia organicis, i, e, plautis, beftiis et bominibus, tamquam finibus, vel relati« vis vel abfolutis, quorum propterea finalitatem interuam,, ( imtere Btffctntdpigfett ) appellare liceat elementi et alimenti ufum prsftant, Iisdem finibus globi rerraquei figura fphsroidica, et fuperficies aqnis et terris, zonis vari* magnitudinis, ac montibus et planidebus admirabi- lirer diftinfta congruunt. Tellus in fyftemate folari eum ad ceteros fuos co- mites fiturn conftanrer tenet , talibusque moribus nimi- rum diurno et annuo agitur, ejus axis ad planmn orbit* annu* eam inclinationem habet, atque a tali fi- tellite cingitur, ut finium illorum catena vim et atter- nitatem fnam confervare poffit, Totum Iyftema folare in fyftemate flellarutn fixarum, et viarum Jaftearuin pa¬ ritet - iliis finibus congruos fitus et motus, ope mutu* attrac- tienis et retraflionis babere, atque idem de omnj omni- no corpore ccelefti valere ratio prajudiciis libera ambi- gere nequit, III.) Mundi ftnfibilis et intelligibilis difcrimen et nexus, §• 92. Mundus alpe&abilis , i* e, uti a nobis vilu percipitur, leu ccelum ftelliferum eft phsnomenon inde* finitsc magnitudinis , fed bene fundatum ; ejus itaque exfiftentia noti tantum exiftemiam fni compiemenii, adep= qus 76 que univerfi, led etiam exiftentiam entium analytice ab- folurorum arguit; in compofito enim reali, quemadmo- dum iynthefis non terminatur nifi toto abfoluro feu uni- %’erfo, ita analyfis non terminatur nifi fubftantiis abfolu- tis, quat funt duplicis generis, nimirum principia intima naturarum corporearum, et abibluta fiibjefla cujusvis con- fcientiae, hujusque modificationum corporibus organicis unita. Has fubftantis inetaphyfic$, ovtos a ur«, etiam du- plrci nexu uti phatnomena fomatologica et pfychologica , quibus fubftant, nimirum effe&ivo et finali copulatte funt, atque mundum intelligibiliem afpe&abili fubftratum con- ftituunt ; quare Kantius falfo munduin afpe&abilem, pro mero fenfualitatis et intelie£lus mentis humana opere feu foeru babet, quod fi reapfe eflet, ejus conftitutio a Kantio nec pro fecundario exiftentist, et perfe£lionum Dei argumento haberi pofiet. II. 77 II. Sententiae guasdam nexum cosmicum fpectan« tes cxaminantur. I.) An nesus cosmicus eorum , <]u$ in mundo funt, vel fiunt, fatalem neceffitatem adjunčtam, vel cafuali- tatem adverfam habeat ? 'A. De its , fucs in mttndo fari vi fari diamtnr, J.) Fali caci dcfinitio et forma, §, 93* Ex falfis et mancis de omnium rerum et eventuum in boe mundo nexu conceptibus varias de fato opiniones nafci faeile intelligitur. Et reaple fuiffe, qu: omnia entia , adeoque etiam intelligentia uti funt bomines in exiftendo atque agendo et patiendo abfolurse et ccecst, i. e. tali neceffitati, quat nullis certis cauiis et finibus conftitueretur , obnoxia effe contendercnt , es hiftoria philofophias conffat, Ejusmodi neceffitas fari, ejusque afiertio et perfnafio fatalisrni nomioe proptie in* telligenda eft. Pro diverfitate fonris, a quo varii in- fandam illius abloluta: et crecte neceffiratis'exiftent?am re. petunt, fati formas concipimus et Uenominaimis. Kirni* rum, qui munduin non cauite a mundo diverfae et in* telligentis neceflitate, fed cceca virium inaterialium effi* cientia cxiflere et volvi, aut inbnitis duorum unius fub* flantia: attribntorum modificarionibus centineri /umit, aut om* 78 omnia in mundo iminutabili Dei prsfcientia ct volan* tate, ccecove ejus arbitrio prsdeterminata evenire con- tcndit, nut denique naturas et fortunani fingnlarium ho* minum a peculiari aftrorum natalium inflimi dependere ftatuic, fatalem neceffitatem ejus, quod liomines funt ct gerunt, adftruere cenlendus sit; unde fati arheiitici ct fpinoliftici, deinde (tolci ct turcici , deniipc ciialdaiei feu aftrologici appellationes nat® funt, 2 .) Fatalismi infania , vis .p^fliftra et foutcs, §. 94, De fatali morum ct fortuns in (inguiis hominibus ncceflitate perfuafiones juftis de mundi, Dei et hominis natura coneeptibus rcpugnant. -Mundus, in quo omnia caufarum et effefluum atque finiuin et medio* rum ordine confiftunt ct procedunt, non materi* brut®, fed inrelligenti® fapientis opus eft, adeoque omnem fa* talein neceffitatem escludit, et tantum provider.ti® ad- miniftrantis regimen innuit, Homo, qua ens phyficiim ordini et curfui natur® inevitabiliter obnoxius, qua ens morale vero, cui ratio rede et bcate vivendi normam tnonftrat, ejus voluntate vel exequendam vel defercndam omni natura fuperior eft. Sed non tantum falf® verum ctiam peftifer® funt omnes de fatali omnium, vel faltem eorum, qu® in vita hoininum graviffima funt, perfefla ncceffitate opinationes ; aperiunt enim divinationutn fu* perftitionibus et fraudibus, atque ignavs rationi aditum, quae omnem caufarum inveftigationem et prudenti® fo- lertiam fuperfiuam et inanem reddit, Hiftoria genetis humani docet, pcrfualiones de fati cceci dominatu maxime gentium et hominum rudium mentcs tenere, atque ab i.is, qui apud eas magorum et vatum auftoritatem fibi as« 79 arrcgant con fervari et propagarlj apad culra9 genres vero improbus fubinde aflroruin ec fati vim actufare, ut ali- quatn deličtorum fuorum excufatiunein prstexerent, ar- que eruditos nonnunquatn ^immoderatis fpeculationibus i=o de venit e, ut viiatn huinanara fato regi ftatuant, B. De lit, prta: in mundo tofu et fortuito fieri diemtuf. Cafut et fortuna nemirum poteflat exflicntut, §. 9 j, Nonnulli aut fati illam fcyl!am evitaturi, sut eadem veri reram et ever.ruum in niundo nexus et neceff.tatis infcitia, qua fatorum adferro.-es dučfi in op- poliram cafus pori et fortuna ccec^t charybdim lnciderunr, Hiftoria phiiofophiss, ec ufu loquendi tefte Cafut nomcn fv.binde jam ad caufam deceptricem, jatn ad caufam de- ficientem denotandam adhiberi, uti cum Fpieurus clino- men atomoruin cafu feu cafus vi eveniffe , Premontualius vero veram libertatem fine cafualitate (^hazard) conliftere non pofie dicit, cum ens libere agens in perfefcle iisdem circumftantii* una vice velle, altera idem non velle pof- fit, ejus adeoque decretum relare ad alios merus cafus fit j fubinde autem veram, fed ignotam et latentem cau- fam ejus, quod facbuin eft, indicandam applicari confbat, uti cum ulus loquendi qusedam incendia cafu oriri, quas* dam plantas cafu nafci, atque quirdam ingenta cafu in aliquid incidiffe dicit. Cum vero qusdain Jortuito fafta vel fieri dicuntur, ea vel fine cauta inteliigenre a viribus materialibus temeie conccrfantibus efreih, uti cutn Epi- c ur us m um genera et oriUgem lomut« etcttitifle dicit, vel vel fine ferrfine prseesiftente nata, uti cum veteres hi- flori* naturalis fcriptores qu*dam animalcula per gene- rationem aequivoeam nafci ponerent, vel denique a caufa quidem intelligenre profečla, fed fine ejus confilio, v, g, inventa vel fine ejus propofito , v, g, vioiata efie fta- tuuntur. 20 • Cajus puri et foruma caca alfurditas oflenditur. 96« 0tui cum cafu aut fortuito aliquid ortum ftatuunt, no.n occultas aliquas caufas, latenccmque earum concurfum et agendi moduvn — x , aut caufam cogni- tionis et confilii duftu operantem , fed aliquid plane inconceptibile, aut cognitionis ct confilii in agendo expers cafus et fortun* nomine veniens efie pu- tant , a quo' aliquid profečtum fit, ii , fi rem fatis pcrpcndere velint , in primo cafu defeftnin cauf* “ o pro caufa efficiente habent , adeoque aliquid a nihilo efie ftatuunt , quo niliii abfurdius efie poteft; in altero vero cafu opera intclligentis et confilii fignis plena, in quibus varite partes aut dotes invicem aptse, utiles et accommodatae funt, fine caufe intelligen- tis confilio et opera nata efie, adeoque in effečtu plus, quatn in caufa contineri ftatuit, quo pariter nihil abfur* dius efie poteft. Agnofcunt Epicurei a nihilo nihil efie pofie; at cuin nec per notas delignare, nec fingere velint, qua: caufa fit, noinen inane cafus et fortuna effutiunt. Premontualius cum libertati cafuaiitatem necefiario ad- junčram efie dicit , abfurdam iliam de voluntatis liber, tate et arbitrio notionem fovet, quo hsc pro facultate fine omni ( aperta et clandeftina,) et conrra omnem rationem agendi habetur, Voluntas nec decernit, ncc decreta fu- 8 ‘ fpendir, al> iisve defiftir fine onim ratione ; urget: nifi in iisdem eircumftantiis una vice veile, alteta idem nolle valeamus, nos necefiario, non libere, veile. At Premon- tuaiius nec boe prebavit, bis plane easdem circumftantias esfiftere pofie, nec illud, aequabilcm in iisdem adjmiftis agendi modum agendi ncceffiratetn, libertaci adverfam arguere. Giuare cafus et fortuna; noinina nunquam veras cauias innuunt, If.) An nexus cofmicus eventuum rupcrnaturalium, et mira. culorum poflibilitatem excludat? *0 Eventns naturah s , mirabiles , Juper naturah s et miracula J'trifte talia definiuntur. §. 97. Oluamquam omnes mntationes feu eventus, qui in mundo fiant, caufam requirunt, cujus vi exfiftanr, non tamen omnium caufa in mundo ipfo contineri de- bet; quare duo eventuum in mundo genera, nimirutn naturalium et fupernaturalium cOncipitnus , atque utra* que vsi ordinaria vel extraordin'aria efle cogiramus. (Auod ut reflifis perfpiciatur et adhibeatur, ejus, quod in mundo natnrale fit, eum fenfu vulgari, tum cosmo- logico, et illius , quod in eo fupernamrale et miraculum lenfu flricio fit, notiones accurate definiends funt. §. 98. Sicuti in quovis ente peculiari naturale eft f quod ex propriis Viribus et legibus ejus entis confequi- tur, vel fine Omni aliarum rerum auxilio, vel non nifi ope generalis earum concurfus, five id fsepe, prsevifum et explicabili modo, five raro, ineslpečtatum et inexplica- bili ratione eveniat, adeoque admiratmem commoveatj F ita 82 ita in mundo, in natura univerfi- ii eventus naturales di- cendi funt, quorum caufa in ipforum cnfium mundano- rum viribus et legibus earumque nexu continctur, nuli o vel tantum generali entis a mundo diverfi , i. e. Dei concurfu aeccdenre, five ejusmodi eventus linr foliti, or¬ dinarij comprehenfibiies, lire infoliti, estraordinarii, incomprehenfibiles, adcoque admirabiles (eventus natu¬ rales fenfu vulgari et cosmologico}, Gtuod fi in mundo certi eventus acciderent, qttin a viribus entium munda- norum five ordinaria, five estraordinaria eorum caufali- tate efficerentur, ejusmodi eventus non effent c nurnero naturaliuin; fuperarent nimirum vires natur*, adeoque fupernaturales forent, et quia tamquam cffectus caufain tainen habere deberent, non nifi ab ente extra-et fupra- mundano ( auelore inundi) imrnediate effeeli, adeoque fpeclata caufa extranaturaks forenr. In machina quadam mutationes aut vi mechanismi et quidem hujus caufalita- te vel ordinaria et aperta , vel extraordinaria et occulta, aut vi affiftentis artificis et quide:n certo ordine , vel fine certa lege produci poffunt; his mutationibus fpeclata cau¬ fa analogi funt eventus in mundo naturales et fupernatu- rales, ambo cum ordinarii tum žxtraordinarii. §« 99. Ut certi eventus in mundo.'rečte pro fitper- naturalibus liabeantur , non fuflicit , nullam eorutrra viribus natur* dependentiam perfpici poffe, quod prop- ter inopiam noflrae, quam de potentia entium munda- norum habemus, cognitionis, tam facile accidit; verum boe neccffario requiritur, ut penitus perfpiciamus, cer- tos eventus a natur* virium five ordinaria, five extraor- dinaria ■ efficientia proficifci plane non pottiiffe , qu* cci- titudo tum folum locum haberet, fi penitus perfpečtum efiet, datos eventus non nifi vi in fini ta effici poffe. Inde enim enim folum, quod certi eventus lint piane infoliti et in* coinprehenfibiles, non magis inferre licet, eos non efie fujiernaturaks, quam ex eo, quod alii piane ordinarii fint (creatio animarum humanarum), toncludere licet, eos non efTe fupernaturales. Gl u a te miracula fenfu cos- mologico funt eventus fupernaturales et estraordinarii, 2 .) Pojjikilitatis et fidei miraculorum fuvdamenta ex» ponuntur. * §. 100. In mundo hoc oinnia non modo conditiona* ta ec dependente ratione exnftunt, nihilque plane fibi- met ipli ad exfiftendutn fufficit , veruin etiam prsrer proprios fines adhuc quosdam communes et eundem fupre* mum finem refpiciuntj quare mundus rion modo depen« denter, veruin etiain confilio entis ab ipfo diverli exli- ftit, cujus vim eo, quo artificiuin artificem fuum, modo rcfpiciat 3 quare et aueloreni et re&orem habet, qui non modo operi fus intelligentiat, voluntatis et potentise eain conftitutioncm primitus impertiri potuit, ut in eo fubin- de ejusmodi eventus acciderent , quos ratio, perpenfis omnibus adjundis, pro estraordinario Dei concurfu ha- bere deberet (miracula minora, Malebranchii) , veruin etiam tamquam illimitatus mundi Dominus, qui naturam immutabilibus adftrinxit legibus, quin tamen ipfe earum . vitlculis adftridus lit, fecundum optima et Sterna fuse fapientis et voluntatis confilia et decreta , leges et ordi- riem natura: futpeiidere arque iinmediate certos efFeftus contpicuos in mundo afpeftabili edere poffir (miracula majora, Itrifte talia, Wolfii}j quare miracula etiam pri¬ mi ordinis omnino poffibilia funt atque ab eventibus in* folitis, minus naturalibus koc criterio indirtdt et plane F a in • <'54 infaUibili dignolci poffunt, quod vim infiaitam requirant, adeoque potentiam natur® plane fupcrent, qua quidem immenfa , at nullo modo infinita haberi et dici poreft,. §. ioi« Frequentiora ftero miracula cum per ea or- do ec curfus natur® fufpenditur, esfpeflare fumrni rcrum adminiftratoris fapientia non patitur, cuinque pluritni in mundo eventus e naturalium genere fint, naturale eft, ut in dubio datum aliquem eventum, quamquam minus liaturalis, i. e. admodum iingularis fit, atque aliorum, quo- rum caufas jam novimus, (imiiitudinc comprchcndi ne- queat, naturalem tamen efie judicemus, Philofopbus, qui potentiam efficientiamquc natur® nullo modulo a nobis dimetiendam, atque longe urnima parte liobis ad- huc occultam cffe novit , qui prsterea confiderat, quam peftifera fit moralicati et faluti pubiicae fuperftitio et fraus ad miracula pertinens , tamdiu vi officii et juriš fui even¬ tum qucmcunque , etiam plane fingularem et minus na- turalem pro impoftura vel pro cosmologice natuvali fed infolito habet, doneč inltituto rigorofo csamine ejusmo- di adjunfla et argumenta innotefcant, ut jam ah ipfis co- gitandi legibus abhorrcre videat , eventus qitostlam finguli- res pro fraudis commentis , vel natura operibus potius, quam pro factis credibilibus et fnpranaturaltous habsre velle. Glui liis conditionibus et limitibus fundatam et circumfcriptam fi« dem miraculorum bibiicortun, qu®exegefeos cenfuram fufti- neant, qu®que ad introducendam pr®(tantifiimani et fa- luberrimam religionem, ut ejus divina origo lucnlenta fit, patrata funt, thaumatomnniam efle dicir, puerili ant plane maligna et impia thaumatophobia laborare cenfendus eft, AR- 8.5 ARTICULUS ALTER. De legibus entium mundanorum cosraicis. I. Notio legnm natmse cosmioarum. Ratio eas in natura fupponendi. §♦ 102. Omnis varioriun ad unum totum eonftf tuenduin nexus et confenfus fundat mulciplicem necefli- tatem, qua varia illa exfiftant et agant, ut unuin totnm conftituant; ejusmodineceffitatis formas, formulisconclufas etexhibitas, leges dicirnus; quare etiam leges quasdatn dati necefle eft , quae nexu illo cosinico ftabiliantur, quo omnia entia finita, cum mater/aiia tum Ipiritualia, cum pbtenomena tum noumena univerfum hoc conftituuut, G.uns leges cum omnium entium mundanorum cominunem exii(tendi et agendi modum deflniant, legescosmicas appel* lare oportet, ut ab nliis natune legibus internorcantur, §. 103. Cum vi nexus et confenfus cosmici omnia limubanea et fucceffiva, pennanentia et transeuntia in mundo caularuin ec cffecluum ferie eontinua, et finium ac mediorum ordine non interrnpto immediate vel me* diate cohsreant ; feriern eorum et continuationem feu continuitarem , deinde congrucntiam et adaequationem mutuam , len parfiinoniam , denique confervationem , va- rietatem et unitatem in varierate leges efle confequitur> quibus omnium omnino mundanorum entium exfiltcndi agendi modi fublint. Hoc lignilicatu et fundnmenro le« ges cosmicas continuitatis, parfitnoni^, confervationis at- que varietatis in natura et unitatis in varierate dari, du-. feium videti nequir, §. 104. 86 §, io 4 * Sed leges cosmicas a nesus cosmici idea et verirate dučte, quamquam irrefragabiles, ad captum ramen et ufum coinmunem apts faris et accommodarse non funt; quare ab experientiae fonte peti deber carum notitia ufi- bus philofophicis, i e. conjectandis et detegendis rerum caufis et affečtionibus, quibus earum fuppofitio fatpe fer- vierat, uri in Leibnirio, Nevvroiio e. a., quamquain haec lis non ablblntam, led comparativstn univerfalitatem et probabiiitatein tantum conciliare poffit. H. * Leges cosmicae ad experientise ductum conceptse. ».) Lex continuitatis in natura, §. 105, Lex continuitatis, qua omnis a natura: teco. nomia biatus, adeoque omnis in fimultaneis, i, e. rerum generibus lacuna et omnis in fucceffivis, i. e, caufarum et efFečtuum feriebus laltus excluditur, triplici propriore vi et argumento fe contemplantibus prodit: 1. I11 naturali rerum ordine nihil negligitur , quod ad feopos naturales obtinendos neceffarium eft, neque, quod in humanis inftitutis et moliminibus non i»frequens eft, ad finem unquam contenditur mediis nondum praepa- ratis et fatis inftructis ; imperfetta , quae in regno vegcta- bili et et anlmali occurunt individua, huic legis parti ad* vebfa non funt, 2. In rerum naturalium defčriptione nullum genus, nulla Ipecies rerum defiderarar; rerum genera et Ipecies tam p.reiTe fe excipiunt, ut nullus lit vacmis locus re* * lic* s/ iictus, . Hatc legis pari adeoque non reguirit; ut omnia in natura effendte identirate convenianc et tantuin gradus diverfitate diftent, uti Robinetio et Sellio vifum eft, Mi- neralia organiiatione, platna? {enfu et arbitrio, belluae ratione et liberrate deftituuntur, adeoque eflentia conftan. ti, et non gradu variabili tanturn a le invicem et ab ho- mine differunf, 3. In motu, cogitatione et in omni mutationum et ftatuum naturalium gencre , in omni incremento et de- crementp remota , estrema et oppofita quae funt, nun- quam immediatefibi fucccdunt, fed ab uno ad alterum pro- greiTus vel tranfitus fit per gradus et ftatus intermedids cum majori fubinde vel minori acceieratione, II.) Les parfimonite in natura. §. 106. Legis parfirnonis feu miniini quam Cos- mologi dicunt, hatc vis eft; in natura omnia ita effe comparata et difpofita, ut liihil fruftra, nihil fuperfluum , nihil mancum fit, ut minimo virium impendio effečlus maximi , et pauciflimis ac fimpliciflimis mediis fines et ufus plurimi obtineantur, Ejusmodi parfimonis? cfocu- menta fubminiftrat: 1. Contemplatio cceli ftelliferi , ubi fpatia et vires -ta diftributae, atque dire£iiones motuum ita ordinata funt, ut minimis ubique impenfis plurimum efficiatur; tola attraclionis et retraftionis vi et lege is omnium, qui- bus univerfum continetur, innumcrabilium orbium ctt» ieftium ordo fuftentatur, quo fin goli apta esfiftunt en- tirno vivcntium et intelligsntium domicilia, 2. Contemplatio globi noftri tcrraquei, cujus figura?, ftrufturte, motuum et elcmentorum rado maxime varios et 88 et innumerabiles ufus praeftat; quo fit, ut ea fit ubique plantarum et animaliutn varietas er copia, eaque tem- peftatis rado, ut ab hominibus ubique incoli, et hi in aIiquo commercio e(Te poffint. 3 . Contemplatio ipfius hominis, qui ea eft corporis, mentis et animi indole, ut corporis fui vi omnis clima- tis incommoda perferre , mentis vero et animi fui doti- frus focietatem colere , atque ira omnia vitae prafidia et commoda fibi piocurare, et continua perfectionis incre- menra capere poffit §. 107 , 0 Luamquam vero non omnia ubique ph*- nomena aperte ad hujus legis confenfum perduci ppflinr j contrarium tamen alicubi effe nulla esperientia, nullo ratiocinio confirmari et evinci poteft., Cogitandum nimi- rum, nos natura: inftituta et fines fallb concipere , eique plures fcopos propofitos effe poffe, quam qui nobis ap- pareant, Q.uae pro contrario adducuntur, aliqua facili opera refelli poflunt, cujusmodi certe illud eft ab innu- mera florum, unde fructus non exfiftunt, multitudine pe- titum argumentuin. m.) Lex confervationis, varietatis et unitatis in varietate rerum, Aliaruni quarumdam legum veftigia. §. 103, Gluaniguam natura ubique rerum inter^ euntinm doeumenta innumcra pnebeat; tamen hoc cer- tum eft, omnes interitus et deftruftiones in natura effe *rtus et generationes aliorum, atgue tranfitus entium ad novos et perfectiores exfiftendi modos, nihil omnino in ca anihiiari, nullum rerum genus, nullum corpus mun- di to tal e , nullan? vim priraitivam deleri. 89 ' §. io$). Maxiimm efle rerum in mundo varietarc n er quidein ralein, ut neque duas cujuspiam gene' s deprehendere liceat , in quibus non aliquam v, ! vel armatis oculis differentiam obfervarc pofTur rientia faris conftat, atque ex diverfitare adjun&o; čile imdligitur. In admirabili vero ifta rtrcin vs-;-. - • snultipiicem unitatein reperire licet ; omnia etv-ri 1 modo propriis, verum etiam communibus aiFeftionihus prsdita, et legibus ac finibus fubjeela funt, arque ultimo adactionis, vit® et fenfu? procreationem et oonie tario- nem, atque ad entium moralium ufurn tendunt. §. i 10, Prarter has cosmicas legcs adbuc aliarum quarumdam vefrigia occurrunt; nimirum , i~) contrarii* viribus et nilibus in natura omnia peragi, eorumque s- quilibrio omnia confervari, 2 j) homogenea in natura , in mutuam unionem et focietatem tendere, beterogenea fc repellerc, g') extremorum feu maxime diftantium Ita- tuum ilmilia efle conlečtaria et adjunfta. S E C T I O T E R T I A Mundi hujus perfeStiunem totalem contem- plat ur. §. 111, Cum metaphyfici de univerli hujus perfec- tione et bonitate quaerunt , primo an mundus bic in fe fpečlatus perfečlionis et bonitatis cbarafterem gerat, deinde an oinnimn poffibiiium optimus fit > inguirera debent. AR- 9 0 ARTICULUS PRI MUS An mundus hic in fe fpeftatus perfečlus fic, inveftigat. §. H2. Mundi hujus totalis perfeffio et bonitas in nulla alia re potita efte poteft, quam in ejus conftitutione per cmnes fuas partes aecpmodata ad fines fuos confe- auendos. Gtuare ad mundi perfecfionera et bonitatem totalem requiritur, ut quidquid in eo ineft, ad fines fuos tendat, ut adeoque fingula entia et inftituta ad fines fuos proprios per proprias leges tendant, omnes vero hi par- tieulares fines in fua coordinatione et fubordinatione vi legum univerfalium ad finem a!iquem fupreinum confpi- rent. Et profefto univerfiim boe in illis innumerabili« bus globis multitudinem et varietatern entium viventium et intelligentiuin, qu« omncin mentis noftrre captum fu- perat, eompleditur, atque in omni fua conftitutione ad boe comparatum eft, ut natur« fentientes et inteliigen- tes ea fruantur falute, cujus illse per naturam fuam ca- paces, et ift* per moralem fuam bonitatem digns funt. Gluare mundus hic in fe fpe&atus perfeflus et bonus eft; id quod propius elueet, fi finem i) corpormn mundi totalium et 2 ) entium intelligentiuin inveftigemus, I. De fine corporum mundi totalium. §• 1 , 3 ‘ Ingentes et innumerabiles illi orbes cot- Icftes, quorum comp!exu immenfum hoc univerfum con- tinetur, ad hoc primario comparati funt, ut eoruin quod- 9 1 quodvis fit doipicilium certi entium intelligentium ge- nevis, I) Globus nofter terraqueus deftinatus et oranino idoneus elt, ut ab humano genere incolatur, §, 114 . Tellus nolh-a ftupendam contemplanti re- ruin varietatem objicit, rudibus ct vita expertibus materi« čoncretionibus et maffis , atque organicis et vivenribus naturis univerfe diftinčtam, 111« multiplicem ufum pr«- ftant, quin ullum ab aliis recipiant j vegetabilia, quibus res inorganic« proxime inferviunt , fini s naturis funt, fed infimus, fenfus expertia per incredibiles fiias copias regno animali multiplicem ufum prsftant ; animalia bruta non funt mera automata, verum fui rerumqne extra le pofirarum confcia vit« jucund« fenfu permulcentur, ouarc pro fine natur« non quidem infimo , at vero etiam non pro fummo habcnda funt, Multitudo eorum captuin noftruin longe fuperans ad hoe comparata eft, ut omnes, quas tellus complečUtur, Terum .utilium čopi« ufum fru£lumque pr«ftent ; at ratione deftituta fenfu folum moventur ct inftinčln continentur, quare fibi nata fuique folum caula fafla videri nequeunt. Homo hoc maxime diftat a belina, quod ratione potitur , qua rerum vires, leges et fines cognofcere, adeoquc omnia ad fe referre, fui caufa elfe fibique fubjicere poteit , quare pro fummo natur« fine et proprio telluris incola haberi debet; et profefto niliil adeft vel deeft, five in terra, five in homine, quo minus ea pro apto Iiominis domicilio, tamquam atrio futur« vit« habeatur. II,) 92 N.) Oinnes mundi orbcs, cum lucentes tum opaci, fimilem finem habcnt. §, lij, Cum tcllus noftra, qux inter planetas pri- marios niediutn pxne locum tenet, vegetantibus , fcnrien- tibus et intelligentibus naturis adeo referta eft, vi prin- cipii illius, quo ratio humana fimilium rerum fimiles fines elTe ftaruit, Colligere necelih eft, etiam ceteros illos opacos globos terne noftrte circa fioietn comites non tan- tum indigeftis mafiis conftare , vcrum etiam organicas fentientes et intelligenbes naturas tainduam fines, vel re- lativos vel abfolutos in globofa fua fiuperficie geftare. ?lerique comettE ceteriquecum primarii tum fecundarii pla¬ neta? athmosphteram habent, revolvunturque vel inimediate vel mediate circa foletn, quibus rebus tellus entium vi- ventiutn domicilium efficitur ; folis officio, ut in ditione fina lit perpetua lucis, caloris et vita: ficaturigo , non ob- ftat, quo minus etiam a ceno entium intelligentium ge- nere incolatur j certe corporis fiolaris conftitutio tališ videri nequit, qu* hoc impediat , et parfimonia illa ^ propter quam qusvis in natura res plurimis ufibns infer- viat, fiententinm bane aficnlu dignam efficir. Cum prse- terea quaevis flella fixa propria luce gaudeat, adeoque uti fol nofter opacorum globorum, qux fint entium vi* ventium et intelligentium dotnicilia, coinitatu cingatur, univerfum hoc multitudinem entium viventiutn , quae ornnem humanum eaptum longe fuperat, continere con* fitendutn eft. II. 93 De fine entium intelligentium. I.) Cujus boni obtinendi cnufa homines ratiohc potinntur? §. Ii6. Entia intelligentia ratione, uti bruta in- fiinčlu fines fuos ccnfeqnuntur; quare qu®ffio , qui fit entium intelligentium finis fuprcmus, boe lihi reapfe pro- pofitum habet, ut inquiratur; cujus fumrai et abfoluri boni obtinendi caufia eis ratio data fit. Q.us qu®flio fi per- fpieuitatis caufa ad bominem fpeciatim referatur, qu®ra- turque, cur homo pritnario ratione potiatur, refponfio, qus vere de homine valeat, etiam de ceteris entium ra¬ tione prsditorum generibus valere debet. g, tj 7. Data ratio bominibus prirnario efl: 1) vel tamquam fruendi magiiha, ut iis in comparandis , mul- tiplicandis et variandis fenfuum voluptatibus harumque faufis et mediis confeftandis inferviat; fed nuli® rationis human® partes cogitari pofiunt, qu® eam magis et de- primant et fuperent, 2) vel tainquam feiendi magiftra etofficina, ut ejus nfu homines fciemiarum fines conti- nuo extenfive ct intenfive prorogent; at bic finis abfolu- tum pretiuin non babet, ncc omnibus in hac vita pro- politus efle poteft , 3) vel denique tamquam vivendi ma- giftra, ut homines ad iliatn rationi infitam normam fen- fus moresque componant, adeoque atiimi tranquilitatem confequantur et vit® prolperitatem mereantur, qute res fummtim entis ratione et liberrate prfditi pretium et bo- liu.m conflituit, omnibus qusecunque fit nafcendi er in ge- nii fors atque fortuti® ratio, prorfus pater, eamguam confečhntes nullo modo fibi adverlantur fed opitulantur, 11 .) 94 U.) An fini linic mala, quibus humanimi genus obnosnim eft; adverfentur/ §, lig. Ad perfuafionem de mundi perfečlicne et liominis fine labefačtaiidam maxime iilud multiplex ma- « luro, cuihamanum genus obnosium eft, valere, neque lila cum hoc conciliari pofie , vifum eft nonnullis etiarn pro- bis. Malum triplex diftinguunt, liimirum metaphyficum, morale et phyficum ; primuin in limitatione eftemiali, fecunduin in peceatis et vitiis, tertium in doloribus et seruninis hominum pofitum eft. Malum illud , quod ef- fentiales natur® human® defečlus denotat, cum per fe homines nec vitiofos nec miferos efficiat, malum reapfe lion eft; malum vero morale et phyiicum cum iis, qui- buscum conjunflum eft, principiis ec fecjuellis confidera- turg perfuafionem illam non modo non evertit, fed quam niaximf confirmat, modo in mali apologia caute verfemur, §♦ 119. Mali moralis inter homines eStfiftentia inde pendet, quod voluntas eorum non tantum rationis, qu® diu imbecilla et impedita eft , praeceptis et lumine , ve* rum etiam et quidem ionge prius fenfualitatis illecebris et impetu trahantur, dohcc tandem ratio adolelcere et voluntas rationis imperio aftuefčere , ejus jufta revereri, et fponte, retinente licet concupifčentia, iis obieqtii inči* piat, in quo ejus abfolutum pretium, i, e. ejus bonitas inoralis polita eft. Malum ‘vero pbyficurn partim ordini et curfui natur® adjunftum eft, fine quo nec fcientia, nec prudciitia , nec omnino virtus, adeoque nec tellus noftra entium perfečtibilium domicilium foret, qnse ad finem fuum ex continuitatis lege a&uandum fine fine pro* gre. 95 grcderentur; partim cx ipfo malo morali efflorefcit, ut hoc formidabile reddaf, et Cjus vindicem er frcenum agat. §. 120. Mundi itaque conftirntionem propter mala illa rera in nexu perpendenres reprehendere nequcunt, fed potius admirari debent, nullum enim reperire licet ma- lnm , quod fine majori detrimento aut plane averri, aut magis reftingi potuiffiet, In- tellure noftra etl in hac terreftri hominum vita , qute funt tantum univerfi et vi- tae particula , plus boni quam mali utriusque locum ha. bere, inde irrefragabiliter elucet,’quia mala magis quam bona fpeclatoris animum čommovent, ex quo mala minus ordinaria et exceptioncs, bona vero magis ordinaria et regulas elle confequitur. Glui tamen vel 1) in quovis ente finito perpetuum boni et mali £equilibrium efle, vel 2) nihil efle in mundo fimpliciter malum , quia ex malo fcpe plurima bona oriantur , er partium defečlus Cs pe totius virtutes fint, vel denique 3) per ftultitiam, vi- tia et his adjunftas calamitates naturam homines ad perfettionem et virtutein ducere debere contendunt, li- mites rationalis mali apologia transgrediuntur. ARTICULUS A L T E R. An mundus liic omniura poffibilium optimus cenferi debeat, disquirit. §. 121. Cum latius poffibilium quam ačlualium fphara pateat, quaffiverunt Mctaphyfici, an praeter hunc mundum adhuc alii poffibiles fint, et an mundus ačlualis omnes poffibiles perfečlione et bonirate fuperet, adeogue oinnium poffibilium optimus fit, I. ()6 I, An plures uno mundi pofTibiles fint? §. 122. Cum quaritur , nurn plures uno mundi poffibiles fint, mundi nomine vel auivis globus mUndaiius intelligentes incolas complcxus , vel tantutn abfolutum aliquid torurn entium finitorum intelligirur, priore fenfii non tantum plures uno mundi poffibiles funt, verum etiam reapfe esiiftunt; rationes fupra allatae funt , cur omnes omnino orbes coeleftcs ab entibus intelligentibus inlnbitari judieandutn lit. Senfu vero potteriore cum mundi nomen accipitur, videndum eft, quam poffibilita- tem, a n internam et abfolutam , vel externam et hypo- theticam qmEftio fpeflet? §. 12.3. Et quidein cum de poffibilitate plurium inundorum abfoluta qus-ritur , nihi 1 profeclo aliud inten* ditur , quam ut decernatur, an non plurium uno mun- doruin cogitatio repugnantiain taiem involvat, qualem cogitatio plurium fubftantiarum infinitarum feu perfecliffi- lnarum involvit, Cum non repugnet aiios rerum fini- tat utn coexiftendi et fuccedendi ordinescogitare, fiquidem boe modo nec entium mundanoruin finitudo , eorumve nexus per fpatium, tetnpus, caufas et fines, nec eo- rum totalitas abfoluta, habilitasve ad entium intelligen- tinin exliftentiam tollitur, confequitur, piures uno mun- do fine repugriantia cogitari poffe, adeoque interne (eu abfolute, ut dicunt, poffibiles efle, §. 124. Cum vero de plurium mundorum externa feu hypotherica, ut ajunr, poffibilitate quanimus, boe nobis propofitum habemus , ut confiituamus, an ex plu- ribus mundiS abfolute poffibilibus. quorum alter alterum mul- 97 multitudine ct gradu boni pbyfici -et moralis fuperaret, quivis ctiam minus comparative perfe&us et bonus ob- jeftum et opus efle podit elečlionis creatricis, entis op- timi, quo fumrna fapientia, (apientiflima benevolentia et fancliflima, in quam nullus abufus cadat, libertate poti- tur ? Inde il!s duš fententis Optimismi et Antiop- timismi neinine celebratiflimat* II. Optimismi expofitio et disquiGtio, I. ) Mundi opiimi notio. §. 125. Ad mundi optimi rationem boe requiritur f ut pitno maximuin , qui una efle poftunt corporum coe- leftium, velut vitte domiciliorum numerum compleftatur, deinde ur maximam, qutE efte poteft naturarum moralium varietatem contineat, qu$ in omni fua duratione gradus felicitatis earum moralitati proportionati participes fiant, denitjue ut tniniinis et pauciftimis malis, quibus nec opti- ma, i, e, plurimum phy(ici et moralis boni continens en- tium finitorum univerfitas carerc poteft, obnoxius (it. II. ) Gtuibus confiderationibus et fumtionibus permoti pbiiofo- phi omnis svi celeberrimi, mundum bunc omnium poffibilium optimum efte cenfuerint? §. 126. A(que mundum aftualem 'Žilo fenfu omniuin poffibilium optimum efte, non tantum etx li ftelliferi im- menfiras fufpicari, verum eriam ejus aučioris ftnfiiflimi et beatiftimi natura judicare rationem humanam irrefra- G ga- 98 gabiliter cogit; bate enim auftoris mundi bujus natura poftulat, ut eam mundi eonftitudonein elegerit et effe- cerit , in qua fit plurimum bcatitatis mediis ubique ac- commodatiffimis obtinends; quare miruin non eft cele- berrimorum otnnis sevi philofophorum apoplitegma fuifle : mundum hune optimum cfl"e, cum entis optimi opus fit. F.x quo confequens eft, i) de mundi perfečlione ex ejus partis et periodi comemplatione accurate et tuto ju- dicium ferri non pofle, cum ea, qus in fragmente quo- dam , vel in una vit® periodo imperfečlio et calamitas efte videntur, in totalitate bona et exoptanda efte intelli- guntur, 2) leges costnicas, quas fupra experientia duce cognovimus ad mundi optimi naturam ita pertinere, ut fine i is mundus nec perfečtus , nec (optimus cogitari poffir. III.) Vindiciae optimismi. §. 127. Crufii Antioptimiftarum acerrimi, ex quo ce- teri hortulos fuos irrigarunt, rationes ita comparats funt, ur prsejudiciis iiberam inentein movere et tenere plane ne. queanr. Imprimis, cum propterca niurido Iiuic prsdica- tum optimi deneganaum contendant, quia hic Jimitatus eft, ^aperte entis q,primi, quale folus Deus eft, con* ceptum cum tnundi optimi concepru confundunt. Dein cum propterca nullurn mundum optimum dici pofle affir- mont, quia omnis mundus finitus efte debeat, et omni finito ente quid melius cogitari poflit, non animadvertunt, omni finito quidem aliquid melius, fed non Temper cjus- dein, verum tantuin alterius generis, cujusinodi eft Tpiri- tus perfectiflimus, cogitari pofle debere, adeoque fi quo- quo- 99 v is, adeoque omni mundo poffibili tnelior cogitari pofler, utique ornnes mundi non tamcn eflfent omnes , quod re- pugnat. Addunt: fi Deus mundum optimnm eligere de- buic, etfi, quem produxit, reapfe omnium poffibilium optimus eft, non jam libere elegit, atque potentiam fuam exhau!it; fed optiini elečlione nec libertas Deifublata, nec potentia ejus exhaufta videri poteft , neceflitas opti. mum eligendi eft gloriofa fapientite et fančlitatis, adeo- moralis, non vero phyfica five interna five ,externa ne- ceffitas; atque qui optimuin fccit, adeoque ■ melius quid efficere nequit, nec impotens, nec ejus potentia, quar continuo mundum hunc ačluat, i, e. confervat , propte- rea exhaufta videri poteft. CAFUT ALTERUM Dočlrina de Aučlore univerfi, i. e. Deo f e u Theologia naturalis. , Definitio, partitio et ufus Theologia naturalis. §, 128. Theologia naturalis eft dočlrina de aučlore et rečtore hujus univerfi, quatenus is, nimirum ejus na¬ tura , i. e. ejus exfiftentia et attributa , ejuscrtte cum hoc univerlo conjunčlio rationi humana ex ipfa hujus univerfi conftitutione argumentando innotefcit; quare Theologia naturalis duplicis generis disquifitiones continet, primo iftas; an et quis lit Deus ? deinde illas ; qua ratione aučlor et rečlor hujus univerfi cfle ccnlendus fir« §. 129. Cum jutia et folida cognitio Dei, i- e« aučtoris et proieuratoris hujus mundi et generis humani, O 2 100 efficaciffima fubminiftrfit ad omnia officia cnitodienda, et ad omnia refte vivendi confilia fufcipienda vel confirman- da ihvitarrienta , atque firmiflima jaeiat vera magnimita. tis, conftantiae et cranquilliratis anipii fundamenta, intelli- gitur Theologiam naturaiein effe fcientiam masimi mo¬ menti, adeoque a philofopho fiiinma cnm cura pertrac« tandam, cum line ejus accuratiore cognitione nemo ad vera Dei oracula a fičtis fecernenda et probe inteiligen- da fatis aptus et inilručtus accedir, THEOLOGIA E NATUR AL IS P AR S P RIM A. Disquifitiones an et qualis fit Deus^ Conceptus primus de Deo. Ordo trac- tandorum. §♦ 130. Dei nomine inteiligitnus omnium , quse mundum conftituunt rerum , mundi adeoque ipfius cau- lam fupremain et hitelligentem, feu aučtorem et rečlorem mundi; qua notione Dei, ad captum puerilem et popu- larem plane accorr.modata, non folum crrori atheiftico, pantheiftico et polytheiflico obviain itur, verum etiam firma religionis naturalis et ethieae philofophictefundameiV ta fternuntur; quare disquirendum, qm'bus momenti* itn- pulfa rado humana ftatuat, cffe, Deum illo fenfu accep- tum , et quibus perfeflionibus feu attributis cum praedi- tum efie judicare debeat, vi illorum, quibus fides exfi- iientis divin® nitjtur, fundamentorum. S EC- 101 S E C TI O PRI MA De e- x J i Ji e n t i a D e i. Doctrinas hujus ambitus. §. 131. Atque efle mundi hujus' au&orem et procu- ratorem, i. c. ens a!iquod fununnm,, a mundo diver- fum, quod non neceflitate fuse natur® v, g t vi organismi et inftinflus fui, uti plantse- et belluas, - .fed efficacia fu® intelligenti® et voluntatis uti artifices, mundi ori- ginis et perdurationis rationem continet , rationi fa- n® in mundi conftitutionem intent® adeo facili labore iiiucefeit, ut inirutn non fit, cur fides esifbenti® di¬ vin® in genere humano fetnper tam pervagata fue- rit , et pauci eflent infipientes minutis conclufiunculis permoti, qui eam negarent, aut incertam efle dicerent, Athei propterea dogmatici vel fceptici dičli, GfUare fundamenta primum Theismi, deinde vero Atbeismi in feverum esamen advocanda ,, illa vindicanda, h®c rcfei- lenda funt, ARTICULUS PRIMUS, Theismi V i n d i c i ec. Quse dTe debeat validi exiftentiee divinse ar¬ gumenti indoles ? §. 132. NecefTariuin eft, ut esiftentiam Dei pro» betnus, tum ideo, quia digito monftiari nequit, .tunj propterea, quia reapfe negata et in dubium advoeata eft, tum etiam liane ob caidam, ut conftet inconcuffis n»nimequ9 VS«- 102 vanis fuiidamentis fidem exiftenti® divin® niti , quam nonnulii propter argumentorum vitia abjeccrunt, Exiftentiam vero alicujus entis, quod fenfibus perci- pi, adeoque digito aliis monftrari nequir, non nifi ex aliis rebus, quarum esiftentia plane indubia eft, concluderelicer, et quidem hoc tantummodo, ut certum nobis antea effec- tum fir, has res reaple efle, et fine illo mere intelligibili ente exfiftere nequaquain pofte, quod ex earuni rerutn natura tamquam irjretragabili argumento bolligendum eft; et h®c quidem fola via eft, qua ad immobilem exiftenti2 Dei perfuafionem tendere debemus; omnia ergo alia ar¬ gumenta ficulnea et inepta efle oppido confequitur. §. 133, At qu®nam funt ejusmodi res, quarum exiftentia et qualitas exiftentiam Dei irrefragabiliter ar- guat? Gluidain ordinem natura: feu phyficum (argumen- tuin phyfico-theologicum) , quidam ordinem moralein feu vivendi modum per legem morum rationi infitain definitum (arguinentum morale, feu ethico- theologi- cum), alii univerfum hoc, in quo omnia cum propriis finibus, ultimo vero cum bono et fine entium moralnim confpirant , contendunt exiftentiam Dei invičle ar« guere. Cum ordo natur® feu opera et inftituta natur® in noftro globo terraqueo et fyftemate folari confpicua per fe creatorem univerfi non arguanr, cumque lex mo- rum ordinem inoraleni definiens in dubium advocari poffit, nifi esiftentia Dei jam fupponatur, certe facilius quam exiftentia univerfi ; confequitur duo tantum effe ad®quata adeoque valida exiftenti® Dei argumenta, ni- mirum eosmotheologicuin et ethicotheologicum, fiquidem prius pro primario, pofterius vero tantum pro fecunda- rio renitente Kantio adhibeatur, I. 103 I. Argumentom exiltentiae Dei cosmotheologicum, O Hujus argumenti fumtna. 134« Mundi hujus obje&ivitas et indcdes, in qno nihil eft, quod fibi ipfi ad exfiftendum fufficeret, et in quo omnia finium et inftitutorum more coharrerit, atque entium moralium bono et fini accommodata funt, eft invičtum et obječtive fufficiens exiftentfe Dei argu- anentum. «0 Ejits momentorum deduBio. §. 135. Cum enim rečie cogitantibus haec fan&ifi- fima lex efte debeat, ut eorum , qute vere extra mentetn exfiftunt, nec mentis facultatuin, nimirum /enfuset in tel- leftus earumque legum, aut mentis cujusdam efRcaci* quam ejus confcientia et arbitrium non attingat, tr.crus fubječtivuS fetus efte poftunt , quteque tam apette fibi ipfis ad exfiftendum non fuffieiunt, caufam aliquam in- dependentcm, eorum vero, qme fcoporum et inftituto¬ rum, feu finium et mediorum ratione confentiunt, cau- ftun intelligentem cogitemus: quo quifo piaculo comniitti poffit, ut hoc immenfum tnundi theatrum , hunc in re¬ bus maxitnis et minitnis ordinem conftantem, tot plan- tarum et animalium genera , quibus globus terraqueuS fcatet, quorumque nullum eft, quod artem humanarn non longe fuperet, et fapientiflimuin quemque in admiratio- nein rapiatj porro hoc genus humanuin, in cujus hiftoris et natur? contemplatione neceflario obftupefcimus, deinde in- 104 innumerabiles omnium rerum vires multis modis fibi ad- verfantes, et apte tamen femper confiftentes et confpiran- tes; denique illam Innutncrabilem globorum ceeleftium, qui variis fyftematum ordinibus hunc mundurn confti- tuunt, atque ad falutem naturarum fentientium, et mora« litatem intelligentium cotnparati funt , multitudines et ratos ac congruos motus ac ordines fine auflore et ree- tore efie cenfeamus ? 3) Et vindicia centra Kantii re-prehenfiones argumenti J>hy/tcotbeologici. §. 136. Kantius, quo nemo adhuc efficacius illud argumentom pbyficotheologicum adornare valuit, tamen rationem theoreticam modulum fuae potentis eKcedere contendit, cum ex fimilitudine operum et inflitutorum natura; cum operibus et inftitutis artis et folcrdae hu¬ mana;, illa etiam ceu confiiia et inftituta entis intelligen- tis a mundo diverfi esfiftere arguit, cum conftet etiam naturam cognitionis et confilii expertetn, uti in piantis et animantibus, confilii et intelligentia a:mula ratione agere; prsterea ex ca , qux in nollro globo terraqueo ct (yftemate folari confpicua eft rerum , velut finium et mediorum congruentia, tantuin iuprahumanum aliquetn non vero infinituin intelleeium, aut certe tantum mundi fabricatorem , non vero Creatprem inferre fas effe con« cludit. Sed Kantius, fi in decretis fuis theoreticis fibi conftare velit , non propter h#c argumenti phy« ficotheologici vitia, quac in cosmotheologicum noftrum plane non cadunt , veruin propterea omnem illius ab exfilientia et ccnftitutione mundi afpeelabilis du£ti argu¬ menti vim negare debet , quia mundurn phasnomenon sne- 105 merum mentis humante ejusque facultatum fcetum, adeo- que aliquid mere fubječlivum, mundum vero intelligibi- lem — x et plane incognitura, neque ullo modo eruen- dum efie ftatuit, adeoque illud Paulinum: invifibilia ejns per ea, quse fafta funt &c 4 , repudiat. II. Argnmentum morale feu etliicotlieologicum. *•) Argumenti hujtts fumnta. §. igj. Ratio praftica feu moralis, quae natura li- beris vitam falute dignam imperat, quin ipfa nexuro inter virtutem et profperitatein conciliare poffit, eft in. vičla confirmatio argumenti cosmotheologici exiltemi<5 autloris et re&oris hujus mundi leu Dej, «0 Ejns tiervi probandi dednctio, * §. 138. Ineft in mentc quavis les moralis, i. e* diflamen rationis, qua:nam (moreš et ačtiones) fint per libertatem aftuanda determinantis, et limpliciter vel in adjunčlione imperantis, ut nimirum vitae modum (moreš et a£Honum genera) qui univerfalis agendi norma in reg* no entium libertate praditorum efie polfu, fequarnnr, Inefi: praterea cuivis menti finitae cupiditas potiundi pro-- Iperitate perdurabili ; ratio humana nexum inter virtu¬ tem, i, e. voluntatem liberam legi lili morali perfeelc conformatam, et inter profperitatem vita, i. e» harmo niam natura cum omnibus rationabilibus ftudiis et votis probi animi neceffario cogitat et poftulat, fed ipfa iHum nc- i o6 nexmn conciliare, adeoque fumifium honum aftuare imn valet. Cum vero nexum hanc cogitare, et, ut viti probitate nos profperitate dignos redJamus, podulare defiftere nullo modo podit, nili fibi ipfa nomen inane , ejusque diclamen mera illufio videri velit j necedario con. cipit fidem exfiftentii entis, nexum illum intcr probita* tem animi et prolperitatem viti conciliare valentis, i. e. entis omnilcii et omniprifenris, ut intimos animi rece£ fus fibi perfpečlos habeat , et fnnčtidimi ac omnipotentis , ut probitatem fupra omnia aftimet et promoveat, et in* ter virtutetn probatam, et prolperitatem ei refponden- tem nexum conciliare podit, adeoque perfuafionem fir- iniflimam aučloris, et rečloris mundi necedario concipit, i. e, Deum ede credir. S) Et dijudicatio ejus valoris, 139, Q.uamquam ab hoc morali argumento, quat- dam vitia i*emovimus, qti£C Kantius ei ex fuis propriis theoreticis et pračticis hypothefibus afperfit, tamen facile perfpicitur, illud per le plane infirmutn ede, nili jam cxiftentia aučloris et rečtoris univerfi certa rataque fit. Nam cum ipla illa moralis lex, ut vera fit et efficax, exfi- ftentiam Dei et immortalitatem animi, tatnquam fuam rationem cflendi fupponat, ut eam deinde regrediendo arguere podit; intelligitur argumentum morale ede ran- tum fecundarium et indireclum, illud cosmotheologicum vero primarnim et oftenfivum, AR- jo7 AR TI C UL US A L TER. Atheisffli Refutatio. Alheismi genera et caufse. §. 140. Q.ui fcrio Deum efle negant, quod muli* di conftitntionem et curfum vi canfalitatis mechanicae ex. plicari poffe putant, Arhei funt dogmatici; qui plane in- certum e(fe ftatuunt, an lit Deus, quod nullo, quo ra. tio acquifcere poffit, argumento ejus exfiftentiam compro- bari pofle opinentur, Athei dicuntur fceptici; qui prcp- terea exiftentiam vel certitudinem Dei tollunt, ut fibi aliisque virtutem, et vitam futuram voces inancs et fu- perftitiofas efle perfuadeant, proprie libertini funt. Cau- fa: atheismi prteter illam latiflime patcntem nimirum fce- leratam vivendi rationem, qu® Deum et vitam futu¬ ram horret, bae pršcipue funt: primo contemplatio ma- iorum borrendorum , quibus fuperftitiones genus huma¬ nimi afHixerunt, deinde ingenia qusdam fcientiarum ma- tliematicarum et naturalium confidentia inflata, quae prop- terea vel non nifi intuitiuas et apodičticas veritates aflen- fu dignas, vel ex actuofis materia: flaminibus odgrnem rerum et inundi concipi poffe autuinant, denique re- rum in mundo immenfitatis et nexus admiratio, propter quam quidam immoderatis fpeculationibus dučti c mn:; unum efle ftatuerunt. I. Refelluntur momenta Atheismi dogmatici. §. 141. Q.uidquid veteres et recentiores Athei dog- matici contra exliftentiam Dei protulerunt, detračlis am- bagibus et fpeciofis [involbcris ad tria momenta redit, ex log ex quo per/pieitur, Atlaeismum dogmaticum locos fuos jam eshaulifie, Momentum primtim, r §. 142. Ratio humana neceflitate natura fute cau- fam et rationem aliquatn varictatis et orel imis in rebus confpicui rcquirit, fed eadem neceffitate eriain caufam captui noftro accommodatam prteferre debet caufa: cui. vis incomprehenfibili ; jam vero natura Sterna fe ipfam fingens et confervans efl; caufit captui noltro muho ina- gis accommodata, quam ens aliquod estra - et fupra. mundanum, quod ex nihilo liatcomnia, quae admirainur procrealTet. Ri/p, Natura illa formatira, quam Athei dogtnatici menti creatrici fubflituunt, quam pro cornu čopi« rerum varietatis, defčriptionis et congruenti« habent, et ex cujus efficacia mundi effedtionem ita perfpiciunt, uti nos ex artifieum ingenio et folertia cffeclionetn variormn operum intelligimus, quid eft ? Vel 1. Natura datdala Lucretii, aut infmitas natu¬ ra Anasimandri, i, e. totum materiale infinitum, in cujus finu res alis ex aliis ejusdein generis infinita regrefc fione et progreflione gignantur, Reji, Ejusmodi natur« infinitas repugnat lili principio rationis, vi cujus hse in rebus dependentibus et gaufis fubordinatis, caufam pri« mam et independentem requirit, neque ullo modo in re- greffu effečtionum in infinitum, tamquam in ratione eo- rum, qua nune efle vider, fufficiente acquiefcere poteft. Vel 2, Materia seterna omnis vit« , fenfus, intel- ligenti« et ordinis expers, et folis motus legibus aclftric- ta, e:-: cujus ctecis motibus tandem omnis illa ordinatifil« ma quani adrciramur corporutn cceleftium, prsterea mi- neralium, planirani, animalium et naturami« intelligen« ti tun i09 dum varietas et ftabilitas prognata fit. Refp » Ejusmodi partium ct totius origo repugnat illi rationis principio, vi cujus illa folertes dilpofitiones in rebus, earumque con. gruas conjunfliones, deinde meiues ommumque ordineni n o n nifi a caula intelligente et confulto agente repetere poteft. Vel g. Ex menre Spinoz* ipfum hoc Univerfum, tamquam una individua fubftantia , qn* fit fubjeftutn infmit* extenfionis et cogitationis , tamquam fuoruns attributoruiti, et infinitarum iliius infinitse extenfionis et cogitationis modificationurri , tamquam eorum, qu* in mundo naturas particuiares, nernpe corpora, animalia et mentes dicimus, Rcfp, H*c cogiratio repugtrat illi ratio¬ nis principio, vi cojus nullum verum fubjeftum conftare poteft partibus extri fe pofitis, pr*terea etiam illi, vi cujus nullum liibječlum extenfinn fimul et cogitans efTr poteft, cum cogitare abfolutain fini fubjefti unitatem re- quirat, extenfio vero tamquam aggregatum eam exc!udar. Momentum fecundiinti §. 143, Ortus roundi ex infinitis, in infinito fpatio, pet infinitum tempus agifatis atrfmis, qu* primuin in varia pottenta mox diflipanda coalefcerent, tandem vero in naturas firmas et regulares congruerent et ftabiii lege propagarentur, non eft ablolute impofiibilis; c:«tn pr*- tetea animalcula artificiofiftime conftručta ex corporum pu- trefačlione, cum vegetationes chymicas et cryftaJlos alia- que mirabilia folius materi* vi enafci \ddemus ; ortus re- rum et mundi ex ctEca materi* machinatione multo pro- babilior hypothefis rationi videri deber, quam ejus effcc- tio ab aliquo ente, quod nulla itnmediata aflione fe Ro¬ biš manifeftat« Sf/p. 1 no Rejp. i mo, Cafus et fontana, a quibus tamguam ar- cbite&is, et?atomi, ex quibus tamquam materiis, Epicu- rus mundum hunc conftručtum efledicit, funt chimers, quare hac derivatio originis rcrum et mundi abfurdaeft; at mens infinita, cujus voluntate et aftione omnia ex nihilo, i. e, fine materia praexfiftente efi"e ceperint, tali¬ nam aliquid incomprehenfibile eft. Atomos vi pro- pria exfiftendi impotes, ab aterno tamen fine caufa ex- ftitifte, deinde a direčlione perpendiculari, qua natur® Ris vi moverentur, cafu declinaffe, atque natis motibus vor- ticofis orbes coeleftes formatos efie, cum lucentes tum opacos, in his vero mineralia, piantas et animantes, poit infinita fortuita conanima tandem aliquando exftiftifie, perfeverare et propagari, dicit Epicurus, Gluod in pro- verbio eft: Gallina Aencidem , an abfurdum dicere is poflit, qui Epicuri Cosmogoniam abfohue poffibiiem efle dicat l Refp t zdo. Cafu itaque, quo nomine reapfe defečtus omnis caufe tegitur, et forruna , i, e, innumerabilibus materiarum vit® et fenfus expertium concurfationibus et confličtibus nulla moderante caufa intelligente tandem ef- feitum eft , ut mundus hic globis lucentibus et opacis conftet, hique interrallis et motibus conftitutioni et con- fervationi fu® accomodatis contineantur , ut tellus noftra hac tam apta figura, ftručtura motibusque pradita inor- ganicis maflis et organicis naturis conftet, ba?que tam ap¬ ta indole et proportione confpirent, atque ftabilibus le- gibus nafcantur et intereanr, infanum quis non diceret, eum , qui tali machinatione pičturam, adificium aut te* leičopium aiiquod exfiftere pofle, contcnderer. Rcjp. yio, Homines et animalia plantasque, qua» rum formas et proportiones intelligentia et confilii docu- men- 111 mcntis plenas ipfarum, qu$ inundo infunt virium, ur j ignis, caloris, aeris, aquat a!iorumque hujusmodi principio- rum, quffi jam mediorum numero funt, quaquc pro intel- ligenti* operibus habere cogimur, mechanicis et chemi- cis ačtiunibus e Juto et putredine csftitiffe , naturali co- gitandi rationi plane adverfum efl, Certe ab animalculis, quiE infuforia dicunt, quaeque non fponre, i. e. line Te¬ mine nafci conftat, ad hommes, animalia et plantas con- fequentia nullatenus valet; atque fi etiatn daremus, quod tamen nulla probabili ratione pollulant, hoc tamen non impetrabunr, ut in his initiis et ftaminibus tamquatn cau- fa fimpliciter ultima fubfifhnnus, quin primidvarum ha- rum virium et ifaminmn conftitutionis et tendentite ad effi- cienda tam admiranda opera caufam rcquiramus,‘ et cum vires illse materiales entium, ad quarutn bonum et finem cetera apta funt, et reapfe confpirant, effcčhices e de ne- queantj infinitain inentem omnium caufam agnofcamus, Mornentmn tenkim . §, 144, Primas de Diis quibusdam (©Offljcit) opiniones imbecillae et rudes hominum mentes conceperunt, ardua eoelo fulmina cumcadere aliaque terribilia phatnomena eve- nire cet nerent; hsc figmenta deinde au£la exornataque funt hominum quorumdam, quormn confiliis proderant frau- de, atque ita fmdiffimas illas religiones esltiferunt, publi- cs pnvat;eque faluti inimics; cum praterea inundo tot mali moralis et phyfici genera, tot clafles et fortuns coe* cs documeuta infunt, is cafus potius et fortuns, quam intelligentis et fapienti® opus videri debet. Rejp. ad imum, &uamquatn negari nequit, .filveftres homines cum terribilia natura phsnomena perciperent ideas 112 ideas da poteutiis quibusdam fuprahumanis concepiiTc iisqae perfonalitatem affinxifie, unde Mythologia origi- nein fuam habet; nemo tamen affirmare poteft, hunc unicum fuifie perfuafionum et fenfionutn religiofarum in genere humano fontani; phiiofophis certe non tembiiia natura: phaenomena, quorum caufas noverant, verum ad- mirabilis ilia mundi conftitudo, et opus illud Jegis cordi- bus infcriptum, i. e. illa nativa rationis pradica No- mothefis, auetoris et redoris mundi argumentum pra- buit, Refp, ad zdum. Nequit [fine religione , qua in perfuafioue et fide redoris mundi pofita eft, virtus et tranquiUitas animi efle; qui mundum fuamque in terra for- tem pro caca cafualitatis aut fatalitatis effedu haberet, nec virtuti fape arumnoia deditus, nec animi tranquili- tatis compos efle poflet; infanda illa fcclera et calamita- ;es, quas nonnulli religioni imputant, aut fuperftido et fanatismus, aut ambido, avaritia etdominandi lubido pe- perit, quas omnes vera religio abominatur et doininar. Rejp, ad ptitmi, Mala, quibus genus h i man um ob- noxium eft, fi in conjundione cum fuis rationibus, fe. quellis, atque vero etiam medellis confiderentur , co- gunt confiteri, omnia infinits mentis numine conftituta efle et adminiftrari. Ratio cernens, virtutem cultores fuos jam in hac vita cranquillos et impavidos efficere, fcelus vero audores fuos anxios et pufillaminos reddere, regimen divinum agnofcit; animadvertens vero inter vir¬ tutem et profperitatem , atque inter vitium et calamita* tem inveriam (spe propordonem efle, regimen illud divi¬ num ultra terreftris vit* terminos estendi colligit« IL Refelluntur Momenta Atheismi fceptici. §. 145- Glui an et qualis (It Deus plane incertum et ignotum e(Te ponunt, Atheifke fceptici, et Sceptici theologici efle drcuntur, quormn fententia, qoantvis ab atlieismo dogmatico diftet, non minus tamen principiis rationis adverfa et moralitati inimica eft; qui enim pie- tatis, reverentis, amoris, obedientite ct fiduci* ienfus ejus animo inefle poflinr, qui in mente ftia ftatuit exfi- ftentiam ct voluntatem Dei efleremincerdfiimamac ab in- telleftu humano nuiiatenus attingendam, et debcientibus illis religionis fenfibus, qu* poreft efle officiorum erga (e et alios efficacia et obfervantia ? Gtuare etiam bujus per- nieiofe fententite fundamenta excutienda funt , ut eoruni falfiras et inaniras peripiciatur, Humius pro hac fenten¬ tia ita pugnavit, ut ad eum refte accommodari pofllt il- lud: fi Pergama dextra defendi poflet, certe hac defen« fa fuiflet , ut adeoque unus Humius ©mnimn Adieifta* rum fcepticorum loco efle podit. 1 .) Argumenta, quibus Humius fcepticismum theclcgicum tuetur, recenfentur, §. 146. Imprimis Humius incomprebenfibiliratcm natur* Divina? noflramque tatmjuain entium moralium finitorum conftitutionem obtendit, hisque neceflario effi- ci ftatuit, ut vera Dei natura otnni noftro capfu fupe« rior, omnisque noftra de eo cognitio ab ea valde *blu- dens et faiia fit; quare omne judicium coliibeiidum efle eontendit, ne in anthropomorphismum prolabamur, quo H fub- U4 fublimis et puriffima divina natura ad humanitatis impu« rita tem deprimatur. §. 147. Deinde cum mundus fit ens unicum fui ge- neris, adeoque a partium et eventuum fuorum indole val« de abludens, argumentationem illam , mundum cauiam habere debere, cum ornnia in eo caufam habere debeant, manifefte falfain efle, atque cuin major fit mundi cuin natur* opere v. g» animali, quam cum artificio , quod jnrellečtum requirit, fimilitudo, mundum potius genera* lione, quam creatione affečtum videri debere contendir. II.) Eorum falfitas ef inanitas oftenditur. • §. 148. Cum es argumentis duobus uno primarioj altero fecundario principiisque canf* ultimte et intelii- gentis, qu* nervum probandi primarii, nimirum noftri cosmotbeologici argumenti abfolvunt, Omni reprehenfio. ne et dubio fuperioribus irrefragabiliter confequatur; ex« fiftere moralem mundi aueborem , ejus exfiftentia prop« terea incerta videri et dici nequit, quamquam inrelie&us nofter finitus abfolutam ec intimam Dci efientiam cognofce« rc, i. e. eam iiurofpieere, dimetiri, complečli, talemque, qu$ abfolutam Dei efientiam plane adaquet et exhaunat, notitiam habere, hocque fenfu Deum comprehendere non valeat. At non modo de infinita verum etiam de finita qua- cunque fubftantia et mente , et fe i p/a plena , qusque internam ejus indolem proxime artingat et ampleftarur, cognitione mens humana potiri nequit, attamen depropria aliarumque extra ipfam politarutn rerum exfillentia dubi- tationem plane fuftinere nequit; quare perperam concludi« tur, Deum nobis plane ignetum efie et veritatum divij na« * 115 narmnex principiis finits rationEs nullam dari ceftitodinern,, Cognitio immediata ablolutae Deieflentise neceftaria hotni* ni non eft, modo neceftarias quasdam ejus ad mundum re- lationes cxploratas habeamus, quarutn relationum eft cuiri abfoluta Dei eftentia conjunčfio. Infinitas et incomprehen« iibiiiras natura: divinte, et noftra, quain de Deo habetnus, cognitio tmperfefttE efficere nequeunr, ut eain prorfus de* ceptricem, omni objedo vacuam et piane inutilem efle exi- itimemus, et quoniam prtciiantia quadatntenus percepta mi¬ nus tamen perfpecla admiratioriem parit, Deus perpetute ad- inirationis noftrte dignilfimum objedum eft« S- «49- Noftra de esfiftentia Dei convidio hac ar- gumentatione nititur: mundus bic eft totum inftar cor- poris organici , conftat per partes fuas, quarum fingulte vim et teternitatem fuatn totitis conftitutioni debent) quare hoc abfolutum totum ens aliquod requirit et ar- guit, eujus vi exfiftnt et perduret, i. e, caufatn abfolu- tam, cumquc in eo fiiigula fingiilorum, omnia vero en- tium intelligentium bono inferviant, his vero per eorum rationi infitarh legislationem vita beatitate digna propofi- ta fit, cauia illa abfoluta ea cum mundo hacratione, qua artifes cum artificio fuo conjunda, atque adeo in- teiledu et voluntate perfediffitna praedita natura efte, meu- ti humana: fimilis quidem, attamcri ea iniinite fuperior cenfenda eft, Hoc exfiftentiae et perfedionum Dei cog- liofcendarum argumentutn plane irrefragabile eft, emuem. que a noftra Dei cognitione non quidem defedutn led tamen errorem arcet, quia ab objedo iuo et litnites et vitia humana natura: excludtt, quod Ens cum mera merts, et mundus ltic meruin inrelledus opus fit, non genera- tione, verum tantum creatione hujus caufa efliciens eftc poteft, H S E C- ju6 S E C TI O ALTERA De attributis Det. Materia et ordo fequentium §, 150. Cum certum fit, dari cauiam hujas tnundi ab ipfo, ejusque entibus et viribus diverfam , jam qui- bus attributis feu proprietatibus ac perfečtionibus prte. dira fit , inveftigandum eft, cum nihil fine'omni pro* prietate efle, et ab intelleftu noftro concipi pofiit; qua«s prirno an et qualis univerfe , deinde qualis et quants fpeciatim de Deo ejusque proprietatibus eognitio in intel- lcciuin humannm in hac vita cadat, disquirere debemus, ut eam fatis tutam contra fceptieos rheologicos, et fatis ef- ficacem ad vitam ex morum lege infiituendam reddamus, ARTICULUS PRIOR De noftra attributorum Dei cognitione univerfe. I. Ratio humana nec adroganter nec temere qu$e- rit, quibus proprietatibus prasditus fit Deus, modo in hac inveftigatione provide verfetur. S- 1 5 1, Sceptici tbeologici contendunt rationem im« manam adroganter et temere quaerere ae fcrutari quis, i» e. quibus proprietatibus praeditus fit Deus, quod nobis de eo nihil pmcrquam , quod caufa tnundi fuprema fit, con* l \ 7 conftare pofff, hs;cque cognitio ad omnes rationis fines conCequendos fufficiat. §, At reram illarum, quarutn exiftentia et conftiturio iadubitata exiftentiam caufie mundi ab ipfo mundo ejusque viribus diverfie irrefragabiliter arguit, etiarn aliquas ejns eaufas proprietates arguere debet, cuin conftitutio effefhis etiam caufie fax conftitutionem neceffario innuat. Deinde , qus pofiet effe adverfum Deum, cujuS natura et prseftantia penirus ignota foret, vera pictas referenti®, stnoris ,obedienti$ et fiduci* tnaxime lenfibus fe esferens ? Si penitus lateret, quis fit Deus, quid per mundi effe£fionem confegui velir, mundus et genus bumanuni grave et intoierabile snigma forer ra. tioni humana;, cujus pum Phyfica; turn Ethic® cau (k intereft eruere, quis fit Deus, ut fu$ cognitioni crdinis namralis unitatem, ordinis moralis vero, i, e. reeie vi. vendi rationis vitam et efficacitem conciliare poflit. §. Q.uamquam vero certuin eft, rationem hu* ttianain argumentando et ferutando nonnullas, quibus abfoiuta otnnium caufa praedita eft, proprietates eruere et cor.ftituere pofte, in hac tamen perfirrutatione cautionera et ir.odum adhibenduin efie facile intelligitur, ne nos ant Deura ejusquc aliquas proprietates ita cognofirere pode, uti quarumdam Tub fenfus cadentiutn rerum pro. prietates compertas habemus , ant Dei naturam uti in Ce et fine oirmi earuin ad tnunduin hunc .et ad entia mo- ■rafta refpe&u eft, fcrufando perfpieere, ant denique de Deo jut de quacunque ejus perfečiione, quam ratio no* ftra ičrutando attingere poffit, omnimode accommodata eamquc exa£ie ad®quante notione potiri pofte putemus> arque ita reliquam de Deo ejusque proprictatibus bene fundatam cognitionein in diserimen conftituamus, II, Q\iss fit univerfe noftrae de Deo ejusgue pro- prietatibus cognitionis vera indoles oftenditur. §. ij 4 « 'Mundus hic non tamquam farrago cor- porum totalium, qu« niliil fint, nifi rudes indigeft$que corporuin partialium congeries, veruin tatnquam fyftema abfclurum , in quo omnia corpora totalia et partialia, tamquam entium intelligendum domicilia nexu caufali et finali devjnčta, ad eorum finem nimirura moralem boni- tarem et feliciratem confpirant, adeoque ordo p!iyficus et moralis non feorfim verurn in fua fubordinations piagnum illud exiftentise et pcrfeciionura djvinarum ra- tioni human« argumentum pnebent. §, 155. Hoc principium cuin rnateriam tum fon- tem pnjnis ncftr® naturalis ds Deo ejusque proprietatibus cognitionis indicat, et terminate innuit, oranem noftratn de Deo ejusque proprietatibus cognitionem relativam, analcgicam ec fymbolicam efte evincit, quia non abfolutain Dei eflentiam perfpečlam habemus, verum tantum eujn illo, fjno nos op? intellp£lus et voluntatis caufat, et aučiores Variorurn operum exiftimus, modo tamquam caufam irw telligentem et liberatn omniurn phyficorum et mo- ralintn eptiuin , eorumque fyftcmadc$ univerfitatis ^ogieanius* §. >56. Q.ui bane ob caufam noftram de Deo {pgnitionem omnis predi, i, e, veritatis et efficacitaris cxpertem e.de contepderet, otnncm noftram cutn pfycbo- Ijp gicarp tum fomatologicam ccgniuoncm deceptricep ef »iiUtilgm ffte, affiimare deberet, quia neutra abfolntam II? ebjeili fui eiTentiam attingit et aperit. Cum modo ho* minibus tamquam entibns intellečlu et libera voluntate praeditis analogo Deum pro Auftorc et Re&ore mundi habemus, cum propterea non in hominum claffem com- pingimns ; nam identitas relationis eflentialem relatorum diverfitatem non escludit, cumque Deum pro ente in- telligente et morali habemus noftram perlona!itatem non pro ejus protypo, fed ta n tu m pro ejus fymbo!o habemus, §. 157, Gluod noftra de Deo cognitio humanita* tem redoleat, i. e. ad analo°;iatn mentis humana; con- cepta fit, nemo reprehendet, quia propterea menti infl- nita: ncc defečtus nec vitia mentis humana adjunguntur; melis divina non graduaiiter veruin eflentialiter differt ab humana, nifi quis tetnerc contendere velit, intelli- gentiam ct voluntatem ab humana efientialiter diverfam non tantum incomprehenfibilem verum plane impoffibi* lem efTc. ARTigULUS POSTERIOR De noftra attributorum Dei cognitione fpeciatini. 158. Glnalem itaque Univerfi liujus Caufam ejus conftitutio, fecundum principia noftriE Cosmologite con- cepta, rationi noftra annunciat ( Tlieognolia), et ati cum ejus praeftantia mala illa, quibus genus humanum obno- xium eft, confiftere poflunt t^Theodicea ) ? L i20 I. Magnitudo virium et harmonia rerum , quas mens humana in mundo attonita cernit, cau- fam ejus omnipotentem et unicam efle in vi c te arguunt. g. 159, Si earum, quibus globus terraqueus fcatet re» rum viresftupcndas, fi animi humani potentiam incredibi- lem confideremus, qua fcientias ct artes barumque admi- rabilia opera invenit et perfeeit, ii deinde ccelum fteili. ferumi ccntemplemur, atque 'ab iis, quas cornpertas ha» beamus corporum rerreftriuin et mentium humanarum vi. ribus ad eas, qu$ cateris corporibus coelcftibus eorum. que inteiligenribus ineolis convcniunt argunientando »fcendamus; auctorem mundi fuinme potentem efle colli- gimus , cum ejus vi nullo inreileitus tioftri conceptu di- metienda rerum illarum, quarum maxima pars nos lafet univeriitas esfiftir; quidni enim qu;ecunque, qu,e faluti aut exitio nobis efle poffint is facere poflit , cui om- nes natur® vires fubfunt ? Mens humana cogitans poten¬ tiam divinam efle iis, quas mondoj contulit, quasque ipfa nullo conceptu dimetiri valet, viribus intiniče fuperio- rem, inaximam attonita concipit admirationem, cui ad- jmi£ta eft veneratio non fervilis trepidado, quia cogitatio illius potentiae in nobis qft plena fuavitatis et fiduciar« §, 160, Corporum mundi toralium is efl: nexus et confenfus, ut intellečtus humanus omnia unius potius conditoris ct redloris qiiam plurium efle colligere debeatj omnia in mundo a fe invicem dependent, omnia fibi invicem prcsime vel rempte apta et accommodata funt, ita ut tetam per partfs, partes vere ffinguls per totum exfi- ftanti 12 1 ftantj quare qui unu.n condidit, reliqea oronia etiam eoncJidifle judicandus efr ; qui corpus buraanum condr- dit, is etiam animum humanum , elementa, alinjenta, lucern , adeoque omnes ftellas condidit, cum lise omnia tam aptc condnnant, Prsterea fufficiens omnibus vatio- nis finibus et indigentiis et fimplicior eft h*c cogitatio, qus unicam omnium caufam fupremam ftaruit, et magis etiam deterrninaia, cum pluribus Diis admiffis, nuilus eoruin numerus cerrus ulla ratione idonea conftitui poft fet. Human* rationi adeo conveniens eft, ut quod ab- folute fmnmutn fit, tion nifi unutn e(l'e exiftimet, ut etiam in ipfa gentiliurn Mytbologiaunus tanrmumodoDeo- rum fupremus cenferi folear. Manichsismus ex ignoran¬ ca ver* maiorum originis et indolis promanavit. II. Mundi Hominisque, conftitutio ordinis et confi- lii plena, atque bonitatis et faliitis moralis fautrix, contrarii vero adverfaria caufam mundi fumme fapientem, benevolam et fanctam arguunt. §. 161. In eo mundi globo, quem ipfi incolimus, incredibilis eft cum entium, tum earum, qu* iis acci- dunt mutationum varietas , innumer* funt mineralium, berbarum, fruticum, arborum et animalium form*; nec minus vari* funt vit*, motus nutritionis et propagatio- nis fpecies. Atque in tanta hac varietate ex hiftoria na¬ tur* nota mira obtinet uniformitas, plena harmonia, ordo fummus et optima finium et mediorum conftifutio; »niformitatem oftendk ctmtinua ret ura fsries, orania reg- na j 122 na, claftes, ordincs &e., flinSuantibus quodammod <5 ter- minis non tain fcparantur, quam cohserent, nullibi fal- žus, nullibi iiiatus , ubique cominuitas cernitur; eandetn eontinuitatefn cernimus in fucceffione mutationum, in viciffitudine dierum et noflium ac tempeltafum anniver- fiariarum. Deinde rerum in mundo harmonia tanta eft, tamque late patens, ur cmnein ingenii noltri captum longe excedat| bane teftatur virium contra (e invicern agentrum ®quilibrium, et qu® boe modo efficitur rotius eonlervatio, piamarum cum loco natali, aerisque tem- perie convenieutia, animantiuni cum demento, in quo degunt, fusque confervationis pracfidiis confenfus, hu¬ mana: denique natur® ad omnes plagas accommodatio. Ordinem mundi demonftrant cert® ftabilesque leges, quas non lolum corpora ccelelHa, fed etiam terreftria five folida five fluida motibus luis exfequunrur. Rerum deni- que naturalium ufus adeo funt obvii et expofiti, ut quo- dammodo in lenfns ipfos incurranr. Cum ita mira fit omniutn rerum in mundo Varietas, confenfus , ordo et optima medioruin et finium conflitutio, et conjunčtio nulla contemplationis contentione et continuatione ex- liaurienda, fummasn efle ejus cauf® inteliigentiam et la- pientiam confequitur* §, s 62. Cum omnia, qu® in mundo esfiftunt vel fitit obječla, vel organa, vel fubjecta perfcclionis et falu- tis (SBoblfepn^), eumque omnia buč non ad aučloris led ad creaturarum viventium perfeftionem et falutem conferant , intelligitur Deuin elfe benignilfimum; et /peciatim quidem plurimutn boni bominibus a Deo tri- butum efle facile is colligit, qui perpendit omnia en- ti{nn intelligentium bono infervire, quique fe, vires, fa* cuUatesqu5 fuas animse et corpotis, atque iunumeras vita com- 12,9 commoditates confiderat. Nulla eft eniin corporis fa- cultas, qu® non variarum voluptatum caufa effe poffit, nulla rita: teras et conditio, cui non qu$dam propria falutis fpecies conceffa effet; et quamquam nemo Omni- bos perfeftionibus et bonis ..cumulari poffit, voluptatum tamen certarum defetlus per fe moleftus non eft, et per alia commoda et dolorum vacuitatern compenfatur. ©.tu¬ re Audlor naturae ad perfedlionem et falutem viventium, adeo idonete infinite bonus, er quia effecit , ut nemo probus infelix, et nemo malus felix vere effe poffit, ctiam fumtne fandius eft, Cui bonitati et fanflitati non obftant mala, tjuibus genus bumanum obnoxium eft, quorum confideratio etiam probprum dubia et guereftas com? mpvit. §. 1 6 %. De malis phvficis querella eo revbeanda eft, ut qu2tatur et conftituatur, an ea non fint conjuncla, cum eadern naturae ceconomia , cum iisdem naturae le- gibus et rerum proprietatibus, qux funt ad confervatio- nem et filurem necefiaria: et utiles, adeoque lapientia et bencvolentite divina: indices. Confervari entia viventia non poffent, nifi ea, qu$ corporis fabricam lvederent, aeri doloris fenfu declinare et repellere monerentur; et fi homines ornnia ad vitain faluteinque neceffaria , fine labore (ibi comparare poffent, genus bumanum omnibus artibus et fcientiis careret, quarum cultus, et uffis pluri- mas et fiuviffimas adjundbs habet ohledlationes, et pluri- ma commoda procurat; quare laboris moleftiae, qui tot bonorum fons et conditio eft, et miferis, qua? ejnsmodi laboris fugam confequuntur , admodum illuftria funt divina: fapientiae ct bonitatis documenta. Mala pbyfiea , quibus genus bumanum obnoxium eft, in hotninibus par- tim bonorum fenfum acuuntj partitn ingenšum ct indu- faram 134 ftriatn 4xcitant s paitim imprudentiatn ct viti# eohibent 5 adeoque argurnentum iunt, Deum genus humanum cu- rare et educare. §, 164, De malis moralihus tora querella eo redu. cenda eft, ut guaratur et conftituatur, an Deus fatis ea mala impedire judicandus fit? ©ua in re id facile intelli- gitur, a Deo homines omnibus iis inftruclos efie, qu* nd irnpedienda peccata , et ad eorum animos fenfim 110» biii et imiclo rečii fenfu et confilio imbuendos neceffa- ria iunt. ©uid enim primo amplius a Deo requiri po- ted, quam ut i ta hotni nem crearit, ut is (ibi a peccato ca vete poffit fi veiit j et profecto boe a Deo poilulati iicquit, ut perperuis miraculis et pet vim ualcens pecca- tum impediat, atque homini iibertatetn auffbrat, fine qua moraliras confiftere nequit. Deinde liihil bornim ad vir« tutis culrur.im, et ad vitii fugam deefle ip(a ratio, liber« tas , lex moralis , conlčientia , morum excellentia, vel turpitudo, denigue vit* prob* et fceleft* fata fatis often- durit, qu* otnnia funt luculenta divin* fanclitads, et ju- ftiti* indicia. ©uod it fata horoinum non habent debi. tam ad iplorutn probitaretn, ct vitiofitatem proporrionem, id non defečtum fančlitatis et juftiti* divin*, veram ne- ctffitatetn yir* furur* .oftendir. T H E O« >25 THEOLOGIAE NATURALIS P AR S A L TE RA. Disquifitiones. qua ratione Deus hunc niundum condidiffe eique providere cenfendus fit. Materia et ordo hujus Theologiae naturalis Partis, §. 165. Exiftentia ec proprietaribus Dei ex mundi hujus conftirutione cognitis, jam de operibus Dei dicen- durn, i. e. declarandum et explicandum eft, qua ratione Deus tnundum hunc condidifte, eique perduranti provi- dere cenfendus fit, Inde elucet, qu£ fic entium mora- iiuin relatic ad Deum, cujus cognitionis uriquc maxima vis eft in eorum fentiendi er agendi rationem, S E C T I O P RIM A Quo modo et quo confitio Deus mundum bunc condiderit ? QuseItionis gravitas. §. \f>6. Deum effe mundi hujus caufam inter om- nes Thciftas conveftit; fed qua ratione et ad quem pri« marium finem eum effecerit, valde diverfie fa'pe eorum fententi® fuerunt, qua in re cavendum eft, ne vera et falutaris, qu£ haftenas evifta eft, de Deo cognirio de« nuo in discrimen conftituatur, Deus ita eft eaufa hujus mun« 126 mundi, ut fit verus ejus Auclor et quidem creator, qui- mundum hunc fummi extra fe boni efficiendi caufa ex nihilo procreaverit. articulus primus, Deus eft verus liujus mundi creator, I. Cosmogeftiarum tlieifticarum recenfio, §. 167* Cum Deus mundi caufa fit, is certe vel mundi hujus proprius fons eft, ut munduS, i. e, entia mundana vel craffiore vel fubtiliore quadam ratione ex eo emanave- rint, quae fententia fyflema emanationis dicirur, vel Deus me- rus hujus mundi Archite&us eft, ita ut eum ex materia quadam omnis forma experte tantum potenfia fua fabri- catus fit, qua fententia fyflerna materia aterna appella- tur, vel denique Deus verus hujus mundi creator eft, ita ut tamquam puriflima mens non tantum form® mundi, fed etiam ejus materise effe£lor fit, ut adeoque fine omni alia cum efficiente tum materiali caufa mundum ex mere poffibili in aelualem converterit, quse fententia Jjflema »reationis ex nihilo vocatur, II. Mundi creationis ex nihilo vindicise, §. 168. Cum fententia de creatione mundi ex ni- hilo tam forma mundi hujus , qui ordinis, confilti et fuc- eeffionis plenus , adeoque intelligentiae opus eft, et initii Jigna gerit, quurn etiam ejus materia ( fubftantiarum mun- da- 12 7 damrum) iridoH, qu£ fuapte hatufa noti exfiftit, adeo dependens et effefta eft, atque attributis Dei tamquain entis mere moralis maxime confentanea fit ; ea non ob- ftante fua incornprehenlibilirate , qu$ gureftionem de mundi ortu, tamguam inteilečlus humani limite iiecelfario adficit, fyftematibus emanatioiiis et materite mundi tEternse, qus utrigue illi rationi adverfa funt, praferri debet, cum emanationis fautores divinitati materialitatem , fau- tores vero materiat setern$, qu$ (I omnis proprietatis ex- pers effe dicitur, cliimarra eft, materiae illi Divinitatem affingere coguntur, utrique vero rerurn naturalium Cum agunt Q per effluvia, vel ex materia pratexfiitente ) fimi- litudine pueriliter fallantur, Sentemia de ortu mundi per creationem ex nihilo reclc Cosmogonia biblica. appel- latur, quia in bibliis veterts et novi TeftameUti diflerte docetur; ejus vero apud veteres philofophos nullum pla¬ ne veftigium deprehenditur, quod Mofsheimius contra eos, qui ejusmodi veftigia apud Platonem oceurrere putarunt, irrefragabiliter evicit, III. Sjfiema nriundi asterni fpeciatim refellitur, §, 169« Sed qusritur, an mundus hic ab Sterne vi diuina exfiftere, vel a Deo creatus videri debeat, cum Ariftoteli aliisque propterea hoc vifum fit, quod polira gaula effečtus deticere nequeat, quam fententiam JjJlemtt mundi atertti, Deo coaterni vocant? Sed cum primo illud, quodprodudlmn elle dicitur, neceilario initium exfiftentižF habere cogitatur, deinde cum mundus hic non caufalitate natura er eiientiar, verum caufalitate voluntatis divina; exfi« fiat, dmtfte cinn mundus hic neceilario caularuin ferits et fta- 128 ftatuum fuccefliones invoivat, 'qn* infinits effe nequeunt ; mundus hic vi divina ab !Eterno eshftere videri nequir, at- que adftrufta mundi sternitate is non jam opus voluntatis, ied fetus efientiae divin® videti deberet, qua; opinio ab etna- natione vel a Pantheismo non diftat, Deus itaque, ut oin- nts cuin theifticas tuin atheiliieas Cosraogonias uno con- fpeSu pervideamus , cuin rationem dttfiftenjis hujus mundi continet, eam vel tamquam aiiqtiod ens phyfi- cum caufalitate cceca lin natur*, quo fyftemata emana- tionis et mundi Sterni pertinent , vel tainquam ens mo¬ rale caufalitate oculata fus inrclligentis et voluntatis contiiiere concipitur j quo fyftema materije eujusdam Sterna , cx qua Deus tamqunm merus Ai tifex, tamquam arehiteSus mundum fabricatus lic, et fvftema creationis mundi ex rubilo pertinen^ cum Deus tam materi* auatri form* •cffečtor dle cogitatur. ART1CULUS ALTER. €luo conulioDeus mundum hunccondiderit? §. 170* Deus tamquam ens intclligens cum rerurn univcrbtatein condidit, neceffario varios fines fibi propo- fitos habuit, et tamquam ens fumme fapiens neceffario omnes ipeciales et generales fines uni fupremo fub- ordinavit. I. Fin is creationis fupremi requifita itabiliuntiU;, eumque a parte createris non elTe often- ditur. §, 171. Finis creationis fupremus is effe de¬ bet , ad quem emnia in njundo primitus ditpofira, cui om- krnim fubordinata, et ad quem tamquam ultimtiiti effec* tuni ex lege fconrinuitatis nftuandum orhnia conferant. Debet itaque finis mundi fupremus efle quid abfolute bo- num, abfolutum voluntatis objectum, quod hsec non tarn- quam aliquid ad aliud borlurn expetat 4 §. 172, Pleriquc propterea Dcum gloriam fuain, 1 , e. perfeftionum fuaruin, omnipotentise , fapientise, bonitatis &c, fus manifeftationem in condendo mundo, inftar humani artificis, primario (peftafle contendunt, cum glo* ria Dei fit communis et fupremus omnium rcruin in mun- do effežtus, atque eonditore mundi digniflimus; aliivero Deum feliciratem naturarum fenfu et ratione praeditaruin fibi primario propofitam habuilTe afErmant, idque ex gratuita ejus benignitate colligunt, §. 173, Et fane fi Snem id dicimus, cujus defiderio ad agendum impeliimur, Deus quomodo defiderio fui ip* fius et perfečtionis fute ad creandum moveri potuiflet, in- telligere non poflumus, cum fitfibimet ipfi fufficientiffimus, perfcčtiflimus et fanetiflimus ; at inuilduiti ad hdc omni- no fačtum efle, ut fit viventium vario jucunditatis genere perfrdemium patria et domicilium dubitare non pcfiumus* IL Finis conditi rtiuhdi eft moralis perfectio et fa¬ lus creaturarum ihoralium, tamquara fum- tnum harum bonum« §. 174* Deus tamquam enš omnipotens, fibi ipfi fufficiens, benigniffirnum et fimčtiflimum finem in con¬ dendo mundo, qui fphierarum, natur* et entium morji lium, qu*funt (pbatrarum cceleflium incol* regnis contiri> I tur* 130 tur, abfolute optimum hahere debuit ; fed intcileflus humanus nibil nifi virtutem et huic proportionaram beati- tatem creaturarutn ratione et libertate prsditarum pro bono abfoluto, quod creatione obrineri poffit, adeoque pro fine creatoris et pro fcopo creationis babere poteft, §. 175. Et in hoc fine etiatn gloria Dei esterna, nam interna Deus independcnter a creaturis potitur, et imiratio Dei tainquam nadvse, nec vero alias genui- ns partes continentur ; nam ills folum creaturs, quse virtuti, cujus ideam ratio in fe efFormat, et voluntati li* berte exfequendam diflat, ftudenr, atque hoc modo feli. citate dignas fe prsftant, cognitione, confilio et opere oftendunt, quod Deum pro tali ente habeant, quale re- apie eft, adeoque ejus gloriam illuftrant atque fapientiam et fan&itatem ejus imitantur. Hoc fine nullus efi: fubti- rnior, nullus mundi creatori gloriojior , nullus creaturis moralibus latabilior , S E C T I O ALTERA. An Deus Mundo procreato provideat? Providentias divina; notio hujusque expofitio. §. 176. Peračlam Univerfi bujus creationem divina providentia, i. e, cura perpetua mundi excepit, 0Lui vero providentiam Dei in mundo agnofcunt, hoc univer. fe ftatuunt, non cafus aut fati ccecitate, aut fola bomi- num prudentia et potentia, fed divina ordinarione, prs. vifione, adminiftratione et potentia omnia in mundo ec genere humano, hoc admirabili ordine ct curlu perdura- re, confiftere et procederfi, AR- ARTICULUS PRIOR. De providentia tamquam inundi procuracione generacim. I. Primaria providentiae divinas munera ex- penduntur. §. 177. A Deo conditum mundum non fibi foli re- linqui, v er um divina operatione eum, arque ejus ordi- nem et curfum perdurare , i. e. providentiam Dei dari , eamque confervatione, gubernadonc ct concurfu tamquani primariis muneribus contineri, quibus argumentis agno- fcere dcbeamus, imprimis disquirendum eft, I) Confervado inundi, §. 178* Durare dicinnis , quod exfiftentiam fuam conrinuat. Q,ui cfficit, ut alterum, interitui ct violationi obnoxium, incolume exiiftere pergat, iilud confervare di- citur, quare Deus mundum confervat, permanet reapfe niundus, quem Deus tamquam entiuin viventium reg- num efle voluit: fingulis quidem rebus perpetua: muta* tiones accidunt, individua pereunt, genera tatnen non delentur, alimenta continenter crefcunt, tempeftates an- nus ftato ordine Confequuntur, nec ulla plane infručiuo- fa et iine commodis viventium eft j permanent corporuin cceleftiuin ftationes et orbit®, eorutnque admirabilis or- do, univeria terra animantibus referta eft, qus vita: ju- cuudiucem perfentiibuut, Noti deiatigatur, non fenia 1 3 con* 132 confečla elanguelčit natura , manet ejus laccrtorum labor et ufus; qu$ hinc inde oriuntur rerum perturbationes nunquasn ita invalefcunt, ut ordo jam non rcftituatur, riolataque perfečlio non refarciatur cc compenfetur, Gtuod fi ad bane rerum earumque ordinis et curfus in nmndo perfeverentiain non fccus ae ad earum ortum vis divin;e effitacia requiritur, qua tamquam continuata creatione etc effe pergant, Deus omniutn omnino efl: cou- fervator, cum bate fit omnium contingenter esfiftentium rerum natura , ut nullo fute exfiftentia; momento vi pro- pria , fed aliena exfiftant, i. c, vi et voluntate fint in nihiium llatim abitura;, fi vis voluntasque illa fubtraha- lur, Inde tamen non fequitur, originetn mali moralis ita ad Deuin referendam, uti origo menrium liberarum ad cum refertur, aut principium mali admittendum efTe; njun malum morale proprie in prave agendi confilio, quod folius vuluntatis libera; effeftus eft, confiftit. JI.) Gubernatio Mu n dr, §, 179. Cum mundi conlervatione ejus gubernatio maxime illa, quam regimen divinum phyficum dicimus, intime conjun&a eft. Confervar enim Deus res rerum- que ordinetn ac curlum , ut fines, propter quos rnundum creavit, obtineantur, quare ejus decreto et imperiofit, ut omnia ad illos fines confpircnt, in quo polita eft guber- natio, Confirmatur bate argumentatio obkrvatione eo* rum, qus in mnndo et genere humano eveniunt ; vi- demus ontnes, quas vires corporeae in mundo producunf, routariones ad fines faluberrimos tendere, ad confervan- dum totum et ad innovandam lemper rerum faciem, ad conferenda naturis fentientibtis et imelligentibus ea om- nia, 133 nia, qu£ ad ipforum virani rcquiruiitur; eventn* terri- bilss, qui fiepe illis varia ratione tnala inferunt, ita ta- men temperantur, ut minimum damnum magnis com- penfetur bonis. Gluod valet etiam de lis, qus a belluis naturali im- pulfu peraguntur , et ab hoininibus libero confi- iio geruntur, in his enim, quatnvis quisgue fuatn tantum fepiflime utilitatein fečletur, adverfeturque aliorum vitae et commodis , nihilo tamen minus in bac cupiditatum et utilitatum pugna falutem communem fervari vide- inus. Ačtionibus multorum hominum , qui hiftoria et experientia tefte*, praviš cupiditatibus incitati, maximas turbas calamitatesque excitarunt, jam dudum devaftatum fuiflet genus humanum, nifi vis moderatrix continenter prseeflet, quat efficeret ut iinprobcrum molimina aut ec- rum oppofitis confiliis, aut aliis caufis cohiberentur; qua- re divinam natur® phyfic£ gubernationem agnolcere de- bemus ? lil.) Concurfus Del. §. ISO. Ex rationibus, quibus Denm omnia conier- rare et gubernare perfpeximus , elucefčit etiam, divinum numen per omnem mundi durationem, omni tempore et loco immcdiate fe exfčrere, adcoque omnibus rebus immcdiate prsfentetn e(Te, quia in Omni rerum, qus funt et futurs funt, duratione et curfu cunčta Deo fcien- te , fuftinente et ad fines dirigente eveniunt. Ex quo fi- mul intelligitur, nihil eorum , quae a rebus creatis agun- ?&r, fine Deo vires eas fuftinente perfici pofle, eumjadeo- que rationem aliquam continere, cur est agant, quod MU- J34 tonairfuin et infitixum dirimus; quare Deus adomnes en- tium mundanorum efficientias concurrit, Hic concurfus ipfa rerurn omnium eonlervatione et guhernatione conrinetur, quibus efficitur, ut vires efle pergant, et ad finem mundi aliquid conferant, eum cer- te nunquam evertanr; quare non omnium, qus caufat creatse agunt, Deus caufa moralis dici poteft:, cum v. g. flomina agros devaftant, lupi oves rapiunt, hcmines fur- ta et homicidia committunt e. a. fiquidem concurfus ejus lit tantum generalis et pbjficits in nuda entiutn et virium confervatione et directione generali pofitus , non vero fpecialis five moralis, cum ordinarius tum extraordinarius, cum eventus quidain Deo non tantum confervante et tniverle dirigente, verum /pecialiter operante accidunt, IL Ambitus et modus divinae providentiae. §. l 8 l. Ad ea, quat de divina providentia genera- tirn Ipečlata quaeri folent, etiam ambitus, praecipuum objeftum et modus ejus, tamqu?m limes intelledtus humani perfinent. 10 Divina providentia fingula quacumque in mundo amplečtitur. §. 182» Providentiam Dei res fingulas et non tantum earum univerfitatem negle&is partibus, genera neglečlis individuis, maxima negleflis minimis amplefti ex ha£lenus di&is facile intelligitur. Nam cum omnis vis finita, omnisque virium finitarum connexio intelli- gente Dei efficientia esfitlere ceperit et pergat, unde etn- >35 omnes virium finitarum ftatus, operationes et ufus de- pendentj cogitari nullo modo poteft, aliquid a vi divina ullo momento remotum efte, aut ejus intellečtum mini- inam quamcunque mutationem latere , aut ejus voluntati nllam rem, quara faotnines esilem vel fbrdidam appellant, vilefcere. §. 183. Et fingulorum quidem cura opuseft, ut in mun- do omniacun&isfinibusftttisfaciant et concinnant« Gluem- admodum enim intelleclus infiniti eft fingula apcuratidime cognofcere, ita fapientis et bonitatis fummat eft cunfta rečlifiime et optime perficere, conjungere et admini. ftrare, qus procreavit. Cum prteterea intimus fit om- nium rerum maximarum et miniinarum in mundo nexus, acque a parvis initiis faipe maximi evetjtus dependeant, divinam mundi procurationem fingulas res amplečti, nec quidquam aut fibi, aut cafui, aut mero hominum lubitui in optimo entis oprimi opere reliqui ftatuendum. 184. Tenuiter opponuntur five Epicoreorum argutia; de perturbanda folicitudinibus et moleftiis Deo- rum tranquilla beatitate, et de deinittenda boe modo ad nimis exilia et fordida fummi numinis majeftate ; nam liumanarum curarum delaflationein male affinguntDeo, negliguntque obfervare ex minimis quaeque oriri et con- ftare, minimorum creationein Deum dedignatum non fuifle, omnia cum Deo comparata efte vilia, neque in- finitain mentem male affici ab ejusmodi rebus corporeis , qu$ noftri magis refpeftu, quam per fe viles et fordids appellantur ; reges non curant minima, non quod eo- rum majeftate hoc indignum fit, fed quod eorum cura tot rebus non fufficiat. An minima non aque quam fumrna in natura luculenta potentise et lapientise veftigia gerunt? !I 0 1 %6 < - «•) Prscipuum tamen ejus obječtum funt naturi viventcs et morales, §* 185* Cutn autem omma, qus univerfum corn- plečlitur, fentientium et intelligentium caufa conftituta 5(le certum fit, fcquitur etiam , ut ad has maxime et proprie provida furrmi numinis cura fpe&er, In qtia re hoc prscipue notandum eft, quod Deus earum cuique pro praftantis iplius ratione profpexerit ; cum enim tot naturas condiderit innumera varietate diverfas, easque per omne fubfequens tempus exfiftere voluerit , finis certe fuit ilii, ut qusvis tatitis, quai?tas capere poflet, perfečtionibus et obleclationibus frueretur ; quo prsftah- tior itaque una natura, quam altera, eo plus boni e« deftinatum efle credimus ; quare etiam ex eo , quo cetera animantia ab iis, qus ratione et libertate pridita funt , longiffime fejungit discrimine colligendum eft, Deuni hujus diverfitatis vel maxime rationcm habere; atque ideo de bis ionge alia certe ac de reliquis con- fllia inivit, idque per omnem fsculorum decurfum effi- cier, ut, ad quam formati funt, nobiliorem perfe&ionem apts reddantur, Verfatur itaque providentia divina vel inaxirrie circa ea entia, qus intelligentis , rationis et voluntatis viribus inftrufla vivunt in mundo, yiventqu? unquam ; et cum rei vel minutiftims cui fenfits tantum et vita ineft, tanta cum (apientia et bonitate confultum eiTe videmus, multo minus entium rationalium ullum, atque ita hominem quemquam in Omni fsculorum pro- pagine a Deo negleclutn fore, nobis perfuadeamus ne* pefle eft. S« «86. 137 §, i8<>. Et pro genere quidem humano ejusque fingulis individuij excubantem continuo Dei providen- tiam hiftoria humanitatis jucundiffime arguit ; manet per oranem durationem eadem fexus utriusque proportio, idem ortus, vitae ac mortis ordo, neque betlis vaftationi- busque morborum et paffionum, neque quavis afluofa hominum in fuam perniciem ingenioforum ftultitia et malitia conftans naturae ordo perturbatur, Summi mo¬ menti inventa, v. g, pulveris pyrii, artis typographicae e. a. eo femper tcmpore fatla funt, quo erant generi humano maxime neceffaria, Et quantos fecerunt pro- greflus homines in vera Dei cognitione! In focietate ci< vili omnia legislationis et adminiftrationis genera per- ficiuntur ; nec ulli ejus munerutn generi apti unquam defunt homines. Homines libertate gaudent, ut ordi- nem inoralem cuftodire vel deferere, non vero mutare aut tollere poffint, prava illorum confilia et molimina mirifice infle&untur, ita ut ope nexus univerfaiis ex iis femina faluberrimorum eventuum progerminent, maxime vero illud accidit fiepiflmie, ut in quo quis peccavit con- tra alterum, in eo contra ipfum deinde peceetur, aut in eo gcnere, in quo quis peccarit, in ea aniini aut cor- poris parte, qua peccarit, in ea parte animi et corporis puniatur, Luculentiffima denique divinae providenti* documenta quisque adultus inveniet, fi vittE fuse pera£lae hiftoriam velit perluftrare ; nempe Deus fatpe confilia polira ad falutein noftram vel elufit vel promovit, peri- cula amoiirus eft, mcdia, quže in noftra poteftate non erant, praparavit, noftramque profperitatem tum ma¬ jhne promovit, cum minime cogitavimus e. C, p. m*) 138 mo Gtuseftiones prsx:ipua: de modo providenti* divin*, §. 187. Ratio humana modum rationemque divin* providenti* profundius perfpicere, atque exa£lius definire cupiens hsec maxime qu£erere folef t X, Utrum ad ex(iftenti* continuationem res creat* eadem vi egeant, qua exiftentiam primum načla: funt, adeoque continuatam qua(i creationem requirant, ut effe pergant ? quam qu2ftionein quidam a ratione propter liinites ejus potenti* in medio relinquendam effe putant. Sed non definunt unquam entia creata rationem fu* exiftenti® pofitivam in Deo habere, quia nullo fuae con- tinuat* exfiftentis momenta fuapte vi et natura exfiflunt; quare politivo Dei a£lu effe pergunt, uti creatio eft aclus pofitivus, quo res Effe fuum primum natbae funt ; nec ab artificibus humanis, quoruin opera, pofleaquam per- fečla funt , (ponte in fiatu fuo rnanent, ad auflorem mundi, qui non form* folum verum etiam materi* ra. jionein continet, valet arguinematio. 2 . Alii a Deo uno creatrice conftitutionis mundi a£tu ornnia in eo ita difpofira et prseparata effe dicunt, ut otnnia deinde, qu* fuerunr et futura funt, naturali ordine et autoinatico modo fine emendatione, opitula- tione et moderatione divina procedant ; alii hoc modo folas fpe&atoris partes Deo tribui queruntur, et propterea continenter operante Dei Numine mundi phyfici et mo- rdis osconomias perduare et confpirare contcndunc, quia hoc cuin fuperioritate Dei tamquam moralis mundi au&oris tnagis conveniat, atque ad animum noftruin ad- miratione, reverentia, amore, obedientia et fiducia im-i huendum aptum fit, 3 -) *39 g. OLuonam modo Deus ad ea in homine, quorum ejus libera voluntas effečtrix eft, ad ejus agendi confilia, decreta , indeque pendentes moreš et aflus fingulares, falva libertate, lalvo merito vel reatu, et falva fua fanc- titate concurrat, htecque dirigat , nimirum bonos ex- citet, promoveat, malos irnpediat, Ipeciatim ratio fibi relicla declarare nequit ; univerfim lalva falutari de pro- videntia divina perfuafione haflenus fundata et impofte* rum fundanda hoc ftatuere poteft, Deum per legislatio- nem rationi infiram, atque per morum natura humana convenientem et falubrem, vel repugnantem et perni* ciofam indolem illos promorere, hos impedire, adeoque falva libertate et fančlitate dirigere, ARTICULUS ALTER. De provideutia Dei fpeciatim tamquam morali mundi regimine* Recenfio et ordo tractandorum. § t i88» Cum perfečlio moralis et ei adsequata fe- licitas mentium creatarUm lit fupremus totius creationis fcopus et creatoris finis, iifteliigitur Deum in illis nullo tnodo deficere polfe , qus ad confequendum bunc finem requirunrur, quo relate ad genus bumanum tria perfi- nent nimirum regimen Dei morale, animi humani im- mortalitas, ef revelationis divinae auxilium, quarum re- rum confideratione noftra de providentia divina perfua- fio magis confirmatur, et plane conlummatur. I. i 4® X. Imperium feu regimen Dei morale. §« 189* Inprimis perfpicerc debemus, Deum eff« fummum omnium entium moralium imperantem et do. minum, Imperium divinum arguit ex{Iftentiam regni et civitatis Dei ; eft vero rcgnum univerfe complcxus entium iisdem legibus adftriftormn, quod fi entia ejus- modi funt moralia, atque iisdem legibus moralibus tc- neantur, eorum complesus conftituit regnum morale in mundo; aliorum entium regna funt, vel regna fphatrica, vel regna natura?, eorumque regimen dicitur phyficum. §. 190. Illud ens morale in regno morali, quod eft prineipium exfiftentia? legum communium, earum fanc- tionis et exfccutionis, dicitur Imperans et Rečlor, cetera entia moralia, quse legibus tenentur, dicuntur fubditi; et quidem qua prineipium exfiftentia: legum, quibus fub- ditorum libera voluntas regatur et obligetur, dicitur Legislator , qua prineipium originis judiciorum, an con- iilia et a£l:iones fubditorum legibus conveniant vel re- pugnent, quae judicia imputantia dicuntur, vocatur Jndex, de quo forum et jurisdičlio dicitur, et dcnique qua prin- cipiurn fanflionis legum, i, c. pratmiorum et pcenarum legibus, earumaue cuftodis vel transgreffioni annexarum., dicitur Exfecntor legum et Jeutetltiarttm, 1 ») Deus eft Legislator hominura. §, 191» Homines, qua entia moralia, quibusdatw communibus morum legibus tenentur. Q.uamprimum enim rationis ufum faeere, eamque ad ea , quorum ef- fee- J 4.1 fcftris libcra hominmn voluntas eft, adhifcere incipiunt, confcii efficiuntnr diftamirmm , feu iraperarivorum mo- ralium rationis pračlic*, qui moreš, quz acHonum ge- nera exercenda, qu* vitanda fint j diPrat nimirum ct imperat rado voluntati liber*, ea agendi eonfilia et ge- nera fovenda et fequenda efte , qus generalis fendendi et agendi norma, vel fimpliciter, vel fub conditione et adjunčtione certa efte poflint, feu ratio requirit, ut ho- mineš ita agant, ut nunquam fecum ipfts pugnent, feu ut faciant, qu* omili refpečht pro bonis et convenien- tibus haberi debeant. §, 192. Ejusniodi a&ionum genera dicuntur officia, et ačliones ex reverentia legis moralis fu/čept*, feu qua- rum tntitivum ex lege morali depromtum eft, fiint mo- raliter bon*, cetcr* tantum legales, Auflor entium mo- ralium, cum lit eo ipfo etiam principium rationis, at* que legis illius mornm, variorumque ejus magis deter* minatorum pr*ceptorum, legislator etiam eft eorutn en¬ tium , lexque illa morum eft lex divina, quam is enti- bus moralibus tamquam fuis fubditis continuo promul- gat, Inde nalcitur conceptus civitatis, in qua Deus eft fumrnus imperans, omnia entia moralia vero, adeoque etiam homines fubditi funt, qu* propterea civitas Dei dicitur. II.) Deus eft etiam judex, et exfecutorfu* legi«, §. 193, Eft itaque Deus Imperans et Reftor om* nitim entium moralium« Per candcm rarionem, per quam iis legem morum continuo promulgat, efficit pr*- terea non modo, ut fua qu* fovent agendi conftlia indo- que profačlas a&iortes, cwm illa rationi infita (cordibus in- i4® infcripta) lege’ morut/i conferanr, fibi illa conlilia et le ses imputent, feque propterea vel abfolvanr vel condcmnent, verum etiam, ut per recti vel pravi confcientiam vel exhilararentur vel excarnificentur 3 atque jam in hac vita futurse atrio non raro vel profperitare fruantur vel mi- feria pretnantar. §. 194, G.uare judcx eft atque exfecutor faz legis, fuarumque, quas in forinidabili fuz cujusquc confcienriz foro fert, esfecutor fententiarum ; et quia autlor eft tutn regni moralis tum naturz ubique ultimo illud regnum rerpicientis, naturz dominus propterea eft et dicitur , valet itaque et vult (ančliffimus naturz dominus efficere, utpofthanc viram naturz curfus votis proborum conti- nuo opituletur, iinproborum vero defideriis adverfetur, šili ergo beatitate potiantur, hi vero doloribus foaicentur. II. Immortaliias animorum humanorum. I.) Notio Immortalitatis animorum humanorum. §. 195. Imperium Dei perfonalitatis creaturaruna rationalium durationem et zternitatem, adeoquc animorum humanorum immortalitatem requirit. Cum vero animos humanos immortales cfle dicitnus, eos identitatis fuz con- fcios et virz ahteačiz memores, exutis corporum fuorum domiciliis vitam i. e, virium faarum ufum in cognof- cendi et volendi munere pofitum continuaturos efle con- tendimus ; quod judicium perfečlionuin Dei rrioralium eontemplatione przcipue nixum, ipfius porro animi bu. mani H3 mani proprietates coinprobant, et natur« qusedam leges generales confirmant, II.) Argumenta immortalitatis aniir.orum humanorum. »0 A moralibus Dei proprictatihiis dtiffa. §. 196. Inprimis a Dei fapientia plane alienuin eft, ut hujus tantummodo tcrreftris vits caufa iis animos huma- nos inftrusem cognitionis , moralitatis et feliciratis viri- bus ac defideriis', quorum fines funt inexhaufti er perpe- tui, quibusque nemo, fi vita fupereflet, multo longius con, tenderet; maxime cum plurimi mortalium aut ad eam cetatem non perveniant, ant in tali loco et vita genere funt conftituti^ ut vix ullus etiam fine ipforum culpa earum virium ufus efle poffit. §. 197. Deinde cum divina juftitia nullo modo conciliari poteft, ut ea tantum fint refle et prave fentien- tium ac viventiam fata, qute iis in bac vita accidunt; vi- demus faepe viros vere probos negligi, vilipendi, malis externis, paupertate, inorbis aliisque aruinnis premi, et ideo qoia boni, quia officiorum tenaces funt ab improbis contemni, deprimi, varioque vexationum et incommo- dorum genere affligi, alios vero fcientia, folertia, pro- bitate, adeoque omni pragmatico et'morali pretio defti- tutos Omni profperitatis ramen genere affluere, §, 19S. Denique cum divini imperii fanftitate nul- Lo modo componi poteft, ut animi hominum iisdem quibus eorum corpora tumulis fepeliantur, cum enim fapiffimc in hac vita indigniffiina fit hominum pragma- ti- 144 tiče et mbraliter bonorurn ac malofttm foiSj cxfpefta- done vitse alterius ejusque latorum fubiata, nervi officio- runi acerborum, et virtutis laboriofe omnes iilcidereMur, et terrores vitiorum fspe dbtcium efficaciffimi evaneft cerent, quod inJReelorem mundi fančhiflimum etjuftiftn tnum nullo modo cadir, 2 .) A prbp-ietatibvs anirni humani petitd, §, 199, Exfpettationem, confideratione moralnim Dei attributorum excitatam, non leviter fulcit contempla- tio fpiritualis et moraiis anim$ humana; natura t Si enim certum eft quod fuo loco (§§. 32, 33.) probavimus fub- iaclum in homine cogitans et volens liabere fubfilten- tiatn ab ejus eorpore divcrlanij certum etiam eft, iis cau- fis, qu$ corpori inerten! parant et afferuntj animum hu* manuin interire non poflc. In ipfa hominis morte nibil deri obfervamus, pr«terquam quod motus inechanici, organici et animales in eorpore organico turbentur , impediantur et tandem penitus ceffent ; cum vero h is motibus et fullčtiottibus organorum vitse animalis, fen* fus externi et motus arbitrarii illud toto coelo diverfum intelligendi et volendi munus, quod perfonalem hominis vitam conftituit, impediatur quidem et pervertatur fubinde, non vero condneatur autpromoveatur, fed a cauils moral,bus efficiatur et adjuvetur, illud munus continuari necefle eft, cujus fubječlum cum eorpore non pereat, Ted ei fuper- ftes maneat. §. 200. Faculratmn, delideriorum et votoruin ani- humansc ca eft qualitas, ut vita: hujus limitibus neuti- quam sfe contineri patiantur, Aeternitatis et majoris pes* fec* 145 fedionis et feliciratis moraiis cogitatione concepfa, fi bo¬ nus eft animus , Deum magis cognofcendi, atque virtutis ftudium magis intendendi defiderio infktnmatus ad arctio- rem cuin Dco probisque conjunflionern anbelat. Prste- rea non {uppofita animi humani iminortalitate pug. na qu;edam inter ftudia animi humani et inter officia ho- minis neceffario esftftit, cum tempora fspenumero inči- dant, ubi ftudium profperitatis er officium virtutis ita II- bi adverfantur , ut, qua ratione conciliari queanr, plane intelligi nequeat, Cpe metuve immortalitatis ademtis, uti cum certifllmum perieulum adeundum eft boni puhlici caufa ; fi vita futura eft , ejus exfpedarione ftudium pro¬ fperitatis terreftris in favorein virtutis facile cohibebitur, a'0 Ceneralibus qufbusdam legibus confirmata et eontra olječ- tiones vindicata , §. 201 . Denique etiam quaedam cosmicae leges in« nuunt, animum humanuin vit* hujus terminis non effe circumfcriptum, adeoque vit« futur* exfpe£htionem alunr. Nullum netnpc ejus, qui folus in animam humanam ca- dere poffit, interitus veftigium in natura deprebendimus, ad virium potius primativarum et vit« confervationem comparata funt omnia , qu* mortc videbantnr fepulta, v. g. plan tac, infeda, Temina &c. ea nova arque fpeciofiori forma prodeunt; propter lomni vero, a quo ad fenfutn re- vcrtintur et quaii vitain, limilitudinetn cum morte, quisnot» in animo fuo augurium aliauod fteculorum perfentir ? §♦ 202. Perluafionis de animorum humanorutn iinmor- talitate fundamerita modo allata, propterea plane rrultra- nca efle quidem contcndunt, quod memoria et intelli- g«uda, adeoque vita animi a corpore dependeat, quod- K qvte que propter illa argumenta etiani belluarimi anhns im- mortales videri deberent ; fed mernoria non nititur opi- natis percepnonum in cerebro veftigiis, verum in facul- tate animae perceptiones iterandi, earumque identitarem cum priftinrs cogitandi pofita eft, Experientia vera boe tantum docet, corporis vitiis uliim faeuitatum aniini im* pediri et perverd, non vero eum corporis vimuibus et funčlionibus in anima peragi ; alterum argumentu m ex priifcipiis allatls plane confequens non eft« III.) Animorum humanorum in vita fntura condido. §, 203. Hominis itaqua morie tantum vinculum ani- mi et corporis folvitur hocque exftinguitur, animus vero adeoque cbara£fer moralis hominis defunffi, qui ejus perfonalitatem proprie abfolvit, non deletur , manct ita- que luperftes, Animorum itaqne in vita futura fata, qus funt in natune domini poteftate pofita, tuni chara&eri morali, tuin fapientis et juftitise divinae eOnfentanea , Bonorum, qui funt virtutis cultores, ultra noftrum cap- tum profpera et expetibilia , Maiorum vero , qui funt fervi carnis, ultra noftrum captum formidabilia et into lerabilia erunt; quare Boni folum in hac vitafapiunt, qui hunc fummum fibi confiliorum et conatuum finem confti- tnunt, ut re£te faciendo fe Deo fibigue conftanter pro- bent, vitiis vero fčelefibusgue inipie dediči in pernicietn ftiam defipiunt, Auxilium divinae Revelatlonis. «0 Kotlo Revelatiotiis fuperhatnralh 4 §. 204, &uamquam aflenfus digna et praeclara funt, qu£ tatio re£ia de Deo ejusque regimine morali, atque de hominis dignitate, fine et exlpe£tatione aperit et prš¬ ci pit, facite tamen in eam cogitationem devenier, qui- cunque ea paullo accuratius confiderabit, ut quatrat, an omnia illa ratio fibi reličia docueric, et an ej us dočlrina de Deo, famquam morali mundi auftore et reftore , de hominis tamqam entis m oralis officiis velut Dei manda- tis, et de ejus exfpe£latione retributionis in vita futura quam doftrinain ejusque cuilodiam religiouem dicimus, fufficiat homini, qui ad veram probitatem et tranquillitatern animi tamquam fummum bonuin afpirat? Ratio humana fibi relifla, primo quasdam faluberrimas veritates ad reli. gionetti pertinentes fulpicionibus potius delibat, quam in- coneuffa perfuafione tenet ‘ } cujusmodi funt dogmata reli- gionis, a) de unitate Dei, b) de perrfiiffione mali mo- ralis et phyfici, c) de animorum conditione in vita fu- tura e, a. Deinde ratio fibi reli&a alias ejusmodi veritates plane non attingit, cujusmodi funt , dogmata religionis a} de creatione mundi ex nihijo, b) de origine mali ra- dicalis in genere humano, c j de tali, quo perfecle ac- quiefcere podit ratio, quique di«i'na faneKrate et jufititia dignus fit peccata commiiTa expiandi modo, mediis et canditionibus. Denique ratio fibi relifta, qu:e fe in Pbi- lolophis maxime exierit, non fatis aučtoritaris et efficac;* K. 3 ha« 148 babet, ut voluntatem humanam variis caufis depravntam ad a&iones fuis dodlrinis et imperativis confenrancas in- fiedtat et teneat. §, 20J, Ex his facile intelligitur , religionem , qux fe fola rationis et Philofophite certitudine et auftoritate tueatur, quamque naturalem vccamus, licet ipfe Dt-us etiam ejus Magifter fit ausiiio rationis, qua nos ornavit, et augumenro mundi , quem creavir, non tanturn vulgo i. e. jnasime hotninura parti , qu« vitam fuam Philolopbi« ftudio impendere nequir, non accommodatam, verum nul- li ad ftabilem virtutem et tranquillitatcm animi afpiranti fufficientem efle, nifi infuper inftitutio fumina et infallibi- li audloritate nixa accedat, qualcm fola ratio et Philofo- phia fuppeditare nequit, Ejusmodi infliturio , qua? tantum modo fupernaturali hominibus obtingere poteft, dicitur relevatio divina pofitiva naturali oppofita; quarc religio. cujus fons primitivus eft relevatio fupernaturalis , dicitnr reievata, atque uti naturalis, Theologia et Ethica con- tinetur« 20 Neceflitas, capita et poffibilitas revelationis* §* 20^. Atque ex hadtenus didlis fatis jam perfpici- tur neceflitas revelationis divin« tamquam inftitutionis in- fallibili et efficaciflima audloritate nixs , qua omnia reli- gionis adeoque Theologiae et Ethic« capita ad virtutem •t rranquillitatem generis humani neceflaria a Deo ipfb infallibili et veraciflimo immediare parefiant; cujusmodi revelationem ipli etiam prsclariflimi gentiles Philofophi anxie defiderarunt, et ratio humana fuat imbecillitatis et infufficientise confcia, atque gentium revelatione deftitu- ta- i49 tarnal hiftorias et religiones perluftrans votis, infenfiffimis exoptare debet. Ed quidem ratio humana veri canon, vi cujus nihil ejus legibus repugnans pro vero haberi po- teft, at veri menfura et limes non eft", ita ut ejus potcn- tia orane verum exhauriatur, adeoque rationis finita? et infinits difcrimen tolatur, §. 207. Revelatio vero divina tum eas veritates, quas ratio fuapte vi nunquam attigiffet, trna etiam eas, quas bare quidem attingere, at non tam mature proferre , neque per le fatis firmo affenfu tenere potuiffef, pateface- re debet, (duae fupernaturalis inftitutio , ficut miracu- lum, univerfe nihil continet, quod aut attributis divinis, aur principiis cognitionis humana repugnet, adeoque poffibilis e fr; atque cnm Deus tamquam Rečtor generis humani etiam Magifter et educator ejus efle debeat, quod quidem etiam naturaliter, i. e, per rationem et per uni. verfi conllitutionem eft, inftitutum perenne ftabilire de* buit, quo religio quam latiffime pertineret atque ejus pu* ritas et efficacjtas confervaretur, 30 Criteria et exfiftentia genuins revelationis, §. 208. Ut vero reapfe a Deo profečla videti de* beat doflrina, quae ab eo revelata e(Te dicitur: I, Nihil quod iis, qu$ certo ratio conftituit, adeo- que neceflariis cogitandi legibus contrarium ccntineat; ratio et revelatio utique eundem agnofcunt auftorem, nec pofterior alio, quain prioris folo fruflus ferre poteft; obfcura quadam et incomprebenfibilia in ea occurrere nec naturoe nec fini ejus adverfatur, atgue pesclaris fins,- bas prodeffe potdt«, 1 5 0 2. Rationis indigemiis et votis opitulari , adepque certa eonfirmare, incerris certitudinem impertiri, ratio- nem veri er reeli indagatricem in via fua conrinere, ne ultra limites fuos contendat, ant ad falforum fyftematum, sučloritatunj et ienfualitatis lervitutem declinet; impri- mis vero ad iapientiam et probitatem animi evehendam ae tuendam comparata et omnimode apta effe deber, 3. Miraculis et prophetiis opere impletis tam- quam immediatis divini numinis et concurfus lignis prsparari, introduci et prripagari deber, quibiis nihil eft aprius et validius ad docilitarem et fiduciam inftruendo- jruiri excitandam, cum praeftanria revelata: do6trin£e ufu prim um cognira et comperta habetur. Cum igitur revelationis neceiliras et poflibiiitas extra orane dubium polira lit, cum ipfi etiam gentilcs Philofo-. phi Socrates, Plato aliique eam exoptaverint , dubitart nequir, quin ea a Deo hominibus reapfe jam fafla lit, quandaquidem potentiffimus et lapientilfimus generis hu¬ mani gubernator nihil eorum poffit praetermittere, qu£ ad moralitatem et feiicitatein generis humani fundandam et tuendam neceffaria funr« Porerat nimirum Deus vi« ros numine fuo adflaros plurima docere, eoruinqne mini- fterio Tbeologiarn et Ethicam humano generi faluberri- mam proinulgare, et inftitutum, quo pofterorum roentes et animi (aluberrima religione imbuantur, condere, Otuin immo reapfe promulgavit et condidit, quod jniraeula Moliš, piophetiae opere impJerae, et opera Chri- Ai ejusque ApoAolorum admirabilia teftantur, ut adeo- que in libris veteris et novi teftamenti reaple genuina divina revelatio contineatur, omnibus illis internis cum liegativis fum pofitivis divinitatis indiciis infignita. Hatc Metaphyiicus revelationis neceffitate et poflibilitate rigo- ra- J 5i rofe probatis, et criteriis accurate conftitutis tmiver/e tan tum indicat, atque magiflris religionis chriftianat, pro rei gravitate accurate ac copiofe, atque connexa et folida ra. tiene tračhnda religuit, ne metnem tantum formulis, fed mens et animus conliliis et fententiis imbuatur, atque in vivendo teneatur et regatur. ME- METAPHYSJCES HISTORIA E T S C R I P T O R E S. S. i. Hiftoria originis et varix converfionis notionum et decretorum philofophicoruin de iis, quxj funt fenfts theoretico abfioluta , quxque proprie nomine Metaphyfi- corum veniunt, differt ab hiftoria peculiaris fcientix de entibus fenfu theoretico abfolutis, quae proprie eft Meta- phyfica tbeoretica« Aliquid theoretice abfolutum feu ex* tremum efle debere anriquiffimis, jam temporibus ratio- ni philofophanti fuboluit; fed celeberrimi eorum quae funt indagatores non conftituerunt accurate, cur, i, e, quarum rerum in fa£lo pofitarum cauia, adeoque quo- tuplex theoretice abfolututn fupponere debeant, et qua ratione ad aliquam ejus indolis cognitionem affurgere va- leant. Sine principio a quo, fine via qua, et fine meta, ad quam contenderent non nifi in aviis et deviis verfari aut logocUdalias »eftere poterant. l 53 §. 2, Negari nequ!t, uftjue ad Kanti! tempera, nullum Metaphy!ic« Ipecimen exftare , quod ingeniuin et ambi- tum Metaphyficae tamquam peculiaris fcisntia figeret, ejusque proprias materias ab alienis penitus feparatas apta connexaque ratione traderet; quare fi hiftoria quidetn Metaphyficorum confici pofiet , quod hujus loči non eft, Metaphylices theorctiese certe nulia adhuc defiderari po. teft, Poft Kantium tandem Metaphviica tbeoretica, qus propie Metaphyfica eft, erpraftica, qute reapfe eft Phi- lofophia pra&ica prima feu univerfalis , accurate difcerni cepit. Theoretica illa Metaphyfica vero vel eft dogma- tica, cujus ingenio fuo redditar, nativis limitibus circum- fcriptae, atque a criticorum accufationibus vindjcats Ipe- cimen hic libellus exhibet, vel critica, quam etiam natura: Metaphy!icam appellant. 5 . 3 « Defe£lum hiftoris Metapbyfices bujus felečlior litte« ratura fuppleat; cognofcitur Metaphyfices, uti ufque ad Kantium pertraclata eft, conftitutio /inis ex veterani et re. centiorum Meuphyficorum icriptis, I. Scriptores Metaphjficas univerfae. W) Metapbyllca Ariftoteliea fcholaftic-a, Ariftotelie Libri , qui dicuntur Mf rafivrfuM XII, Confilium et argumeuturo liorum librorum exbibet Idoli. tani' J54 inannus in prolegomenis philofophi* prim*, feu Metaphy. fic*, in quibus firaul optima occurrit Metaphyfics Arifto- telico fčholaftic* hiftoria. Prsecipui Metaphyfic* Arifto- fele* commentatores funt: 1) Petri Forfec* Commentarii in libros merapby(icorum Ariftotelis. Lugduni 1590. III. Tomi. 4, 2) Ernefti Sonrieri Commentarius in libros Meraphyficoruin Ariftotelis. Altdorffii 1657. 3) Chri- ftiani Dreieri Sapientia, feu Philofophia'prima ex Arifto- tcle aliisque comtnentatoribus confcripta, Regiomontii 1644 . 4* 4) Franc, Suarezius Difputationes metaphy(ic*. Franc, Patricii difcuffiones peripatetic*« II.) Metaphyfica Leibnitio - VVblfiana. Leibnitiana ad Metaphyficam fpečtanti* funt tum ipfa in collečtione O, O. ejus a Dutens curata, tum imprimi* Theodicea , Nouveaus Effays, et principia philofophi* more geomctrico demonftrata a Hanfchio Franc, et Lipf. 1728« 4 * Wolfii vernunftige Gedanken von Gott, der Welt, der Seele des Menfchen, auch allen Dingen tiber- Iiaupt, Frankf, und Leipz. 1720, 8. Ejusdem : Anmer- kungeti darliber, ibid. 1724. 8. Georg. Bernardi Bil. fingeri Dilucidationes philofophic* de Deo, anitna hu¬ mana, et Mundo et generalibus rerum affe&ionibus, 1768* 4. Alexander Gottl. Baumgarten Metaphyfica« Edit. 3. Hal* 1763* Georg. Friedr. Meier Metaphylik. 4 Theile, Halle 1765, J* A* Eberhard Kurzer Abrifs der Mctaphyfik. Halle 1794. 8. Jo. E™. Guneri Infli- tutiones metaphyfic*. Kafnite et Lipiise 1757. 8, III. 155 in.) Metaphyfica' ecleSica; Joach. Georg. Dariefii Elementa rnetapliyfices. Edit. 3. Jena 1753. Jufti Chriftian. Hennings Com- pendiuin metaphy{Icum. Jena 1763. 8 . Franc. Hutche- ion Compendiaria nietnpby(icse inftitutio. Argentorati 1776. 8. Joan. Ern. Schuberti Inftitutiones metaphy- fica. Helmft. et Hala 1762. Chrift. Aug. Grulil Ent- wurf der nothtvendigen Vernunfhvahrheiten. Leipz, 1766* Ant. Genuenlis Elementa metaphyfica. Venet. 1762. 4 Tomi. Principiorum metaphy{icorum nova dilucida. tio Auft, Kant. Regiomonti 1755. 8, Godofredi Piou- quet a) Prilicipia de /ubftantiis et pliancinenis. Franc, et Lipf, 1764. b) Elementa pbilofcphia contemplativa. Stuttg. 1778. Joh.\Bernh. Bafedow Philalethie. Altona 1764, 2 Theile. Joan. Georg. Henr. Federi et Joan, Aug. Henr, Ulrich Inftitutiones gerinanica et latinar. 1797. 1792, Platners philofophiiche Aphorismen. Erfter Theil. Leipz, 1793, 8- Storehenauii, Stattleri, Zallin- geri, Horvatii libri metaphyfici. Iftitutioni di Meta- phyfica di Francefco Soave, Vetietia 1S01, Metaphy(ica. Aužtore Jofepho Capocafale, 2 Tomi, Neapoli igoc. Edit, 3. IV.) Metaphyfica critica ejusque adverfarii. Im. Kant Prolegomena zu jeder klinftigen Meta* pbvlik. Riga 1783. Jacob kririfche Anfangsgrunde der Metaphyfik, Halle igoo. C. Chr. Erh, Schmid Gruhd- rifs der Metaphylik, Altenburg 1799. Joh. N eeb Sy- ilem der kritifchen Philofophie, 2, Theil, materielle Phi- J 5 6 Philofophie. Bonn und Frankfurt 1795. PprfJike Meta- phyfik der Natur. Konigsberg 1800, J. K. Wezel PropSdeutik zutn Studium de^j^etnpbyfik. Leipz, 1802, Verluch iiber 6ott, die v WeIt, und inenfchliche Seele (von Korrodi). Berlin und Stettia 1788. 8. Gotfl. Ernft Schulz e a} Grundrils der philofophifohen Wiflen- fchaften. Zweyter Theil, Metapbyfik. Wittenberg und Zerbft 1790. g. b} Kritik der theoretifchen Phiio- fophie, zwey Tbeile. Hamburg i§OJ, Paul Job. Si- gism. Vogel Ideen zu einer Metaphyfik des Verftandes, Erfter Theil. Nurnberg i8ot. W. L, G. Freyherr von Eberftein Gefchicbte der Logik und Metaphyfik bey den Deutfchen. Erfter Theil 1794, Zweyfer Theil 1799, Halle. Preisfchriften uber die Frage : Welche Fort- fchritte bat die Metaphyfik feit Leibnizens und Wolfens Zeiten in Deutfchland gemacht, von Schwabe, Reinhold und Abicbt, Berlin 17960 ir., Scriptoves Partium Metapliyfic«, I.) Scriptores Ontologij« Chriftiani Wolfii Philofophia prima fcu Ontologia 1730. 40 Sam. Chrift. Hollmanni prima Philofophia, Geetting* 1747. 8« P. C. C, L. B, a Creutz Coniide- fationcs metaphyfics, Francofurti 1760. 8- Colurnb. Roefler Inftitutiones Metaphyfica*. Wirceburgi 1776. J, H. Lambect Architektonik. 2 Theile. Riga 177 r, Sam, Cbrift, Hollmanni Pneumatologij , Pfychologis et Th«o* 1 57 Theologis naturalis pertraftatio paulo uberior. Gcettingat 1780- 8. no Scriptores Cosmdogia?, Chriftiani Wolfii Cosmologifl generalis. 1735» 4, Eflai de Cosmologie, par M, de Maupertuis, A Berlin 3750. 8- J- H. Lambert kosmologifche Briefe iiber die Einrichtung des Welrgeb 3 udes, Augsburg 1761. g. Dalberg Betrachtungen iiber das Univerfum, Erfurt 177,3. Gierig kosmologifches Lehrbuch.fiir die Jugend. Dort¬ mund 1787« 8 > Saint Pierre les etudes de la Nature. Pa¬ riš 1788. Waiter Betrachtungen iiber die Natur, 3 Theile, Wcimar 1800—igoi. Guafimozin iiber Welt, Erde und Menfchen, Berlin 1801, III.) Scriptores Theologiae naturalis. G. G. Leibnitii Tentamina Tbeodicea?. Francof. et LipC 1739. 2 Tomi, Chriftiani Wolfii Theologia natu- ralis, 2 Tomi. 4. 1739, Wilhelm Derham PhyfikotheO- logie und Aftrotbeologie. Hamburg i? 64 ‘~l/ 65 . H. S, Reimarus Abbandlungcn iiber die vornehmfhen Wabrbei- ten der natiirlichen Religion, Hamburg 1781. C. W, F. Walch Grundlatze der natiirlichen Gottesgeiahrheit, Gdttingen 1779. 8. J. E. W, Jerufalem Betrachtungen iiber die vornehmften Wahrheiten der Religion. Frftec Theil. Braunfchvveig 1768. Carl Bonnet Betrachtungen Sber die Natur, Wien 1790, H. janfon Compcndiuin Theo- Theologis naturalis, Hafnis: 1778.. 8 - Šebart. Mutfebeil« Kenntnift und Liebe des Schopferj ans der Beri-achtiing der Gefehopfe. Miinchen 1785. Viilaume Philothee , oder die erften Lehren der Religion. Leipzig 1788. 5 Theile. 8, Von dem Dafeyn und den Vollkommenhei- tcn Gottes. Aus dem Engi. des Johann Ab'crneihy, ab- gckiirzt von S. GrynSus. Bafcl 178 4 E r ra ta. V -n ;; $F ■ : ; -r^^ipv- • •■ ,. 4 »<> . >•''. ■•• V .i^h-MsU^ • 'c — ■' . ,-. ; t .**#*&■; ;;* ■>,- ;■ •* -"•' ■ ’ .< :i«- -fowiW- ■ -- ;x. — ,i,- . 1 ; -H&i V fr***- - ¥*■ • ,* M ■' .' ’ ' ■" '-■ “ . “ .H '• .••'...• ,-' ' i . mmAm/M V ' ~ «*twrgmi — ?' .— •!•). -CJ 'V — . > *#HV *-■ • ft? — " gt ' . t av,-f „v ‘. ^ .(,■;:■>,’ (*•. 1 •'% ' i n ■ r.'vv' r > '•■;' .«*• .' V-V V •n-'.'- -: .S.;- * ' V* ■'■:• • ' ' *’ . ' *• , , .v 5 . . n-- _ v: >. •« - ■. -A >■ : : . : M mm. mtmmrmmSmMarn M M I, . m 'M . , i' v ■ >'i ■-