E X LIBRIS \ 1 A. F. AUL AGNIER, § I 1 » Doft. Med. Monfp. I Charles PARIŠ A SANCTORII SANCTORII D E MEDICINA STATI C A A P HO RIS MI. v* A A 3 i G , * . * ■ 1 > . ■ Cl.iyiosSoulf>• SANCTORII SANCTORII JUSTINOPOLITANI DoCTORIS MEDICI et Medicina Olim Professoris PRIMARII IN LVCjEO Patavino DE MEDICINA STATICA APHORISMI. Commentaria, notafque addidit A. C. Lorry. P ARISIIS, Apud PETRUM-GurLLELMUM CAVEUER j via San Jacobasa, fub figno Lilii aurei. M. D C C. L X X. Cum /ipprobatkm & PriviUgio Regis. 3>^}'3A 2i 339342 i) PRJEFATIO EDITORIS. Illarum omnium Artium qu dierno pržejudicio abutuntur, quantum vitiatur cočfcio, tan- tum&flaccelcit per{piratio;uri- nte interea fummopere augen- tur, plaudente libi ignarorum levitate. Cutis,poft variolas co- pioliffimas, cicatricibus hor- lida, perfpiratoriis que vališ xx iv PR MF ATI O. occlufis arida, vix aiiquid fi- nit avolare. Hinc inflatio pe- dum , vultus, manuum, cru- rum imo <& femorum tu mo¬ reš, eryfipelata: Quantum inde perfpirationi decedat, utinam ftatera expioratrix nos edo- ceat. Fere omnibus ab eetate vigente ad decrepitam fenec- tutem decumbentibus, cutis yitiatur, foedatur. Impetigi- nes , leprae, prurigines mo¬ le fite, cutis nitorem adulte- rant. Eadem lymptomata, ied forma diilimili, impuberes ad - venerem nondujmmaturos exa- gitant, & vim novam prtenun- tiant. Glanduiarum turgefcen- tium fefe que explicantium , fpftema tune infertur 5 in co,r- pore, TRM FATIO. XXV pore, potentiarum hucufque latentium, quae moxa<5tionem vividiffimam exerent? Quan- ta tune certe ad ftateram fo- rent perpendenda ac ponde- randa \ Dantur ne etiam in re- rum natura lubftantiae quarum alise corpori applicatte, Sc in iiiud per os Sc inteftina admif- fse , calorem fiibita ačtione temperent Sc frigus ad ther- mometrum inducant ; aliae contra fubito calorem ingene- rent ? Rem Sc ad Medicinam Sc ad Phylicen corporis bane maxime momentofam, expe- rimentis fretus crediderim \ Quibus omnibus indagandis, ut facilior pateat aditus, fimul que Hippocraticse dočbrinse b xxvj P R (E F A T1 O. cum recentiorum inventis con- cordia plenius eniteat, placuit novam Aphorifmis Sančloria- nis lucern ex noyls experimen- tis Sc obfervatk medicis repe- titam, pro virium imbecillitate afferre, brevi & non fine labore nato volumine: mox fparfa nu« periorum authoruml experi- menta altero volumine collec- turus j fi vicam dederit ec otium Deus ? fibenignis Sc coniiliis & auxiliis adjuvare non renuerit laboris hujufce mei fautor Sc particeps , eximius collega Defeflartz, cul piurima debe- re me , mm in erroribus fe- vere reprehendendis , turo in Jiovis fuppeditandis iuminibus fateor luhcncifilme, XX vij a^S5B 5BS5 ™5g 5 ™ 55£SEiE!5»^Sa ILLUSTRISSIMO ET EZCELLENTISSIMO GYMNASII PATAVINI MODERATORI NICOLAO CONTARENG SENATORI A M PL I S S X M O SANCTORIUS SANCTORIUS; D i u mecum cogitavi, & ani- lnum diverfimode diftraclum ha- bui , Iliuftridime Gontarene, an hxc noftra Ars Statica, nova quidem , & ante me a nemine tac- ta, in lucern effet promenda ? Un- dique erant mihi efficaciffims ratio- ries, qux me varie exagitabant: ex ima parte erat imperitorum&ma- levolorum hominum magna acies y qwi vel nova improbantes, vel fub- b ij XXVII] tilia non intelligentes, hanc artem, divinam licet, damnaturi eflent: alia vero ex parte hxc me impel- lebantj amicorum interpellatio , & res ipfa innumeris experimen- tis confirmata : fed mihi humanius videbatur hujufmodi arcana in ■u Tu m hominum potius expromere , quam fuppreffa, interque priva- tos detenta parietes quafi fepulta continere : Etenim majorem lau- dem Temper meriti fuerunt, qui praeclaros artis fru&us aiiis funt impertiti, quam qui domi occub tatos tenuere. Adhuc tamen Tupe- rerant anguftiae, fi in hoc partu caruiflem celebratiffimo defenfore, qui nominis fplendore^ eximia vir- tute 3 miroque etiara erga me amo; 'Sexi3Š re effet affedlus. Tu ille es 5 qui fplendore , & aučloritate praeful« ges, a cujus confdio & pruden- tia Pveipubl. nsgotia fumma cum 'nominis tui immortalitate depen- dent; Qui Reipubl. adminiftra- tionem cum ftudiis fcientiarum om- nium conjunxifti 3 quod inter cae- tera tua admiranda demonftrant prceclara illa tua monumenta Hif- toriarum , nec non de Give, quae in tuo Mufseolo abdita inter quam- plurimas alias tuas divinas lucu- brationes puhlica; literatGrum uti-; litati prseripis ? eorum autem edi- tl onem„ac ufum omnes maximo afi fečlu, fummaque aviditate anhe- lamus : Tu ille es , qui me a pri¬ pis ftudiorum exordiis in fidem b iij iyj aa vV vV ac tutelam tiram receplftij qua*. dragintaquc annorum fere curricu« lo ufque ad hodiernum diem amo- re profecutus^es; unde fingulari tu* benevolenti* f ac grati* ac-* cepta refero innumera beneficia tum meo , tum amicorum nomine impetrata. Accipe hanc igitur , Senator Ampliffime, quam mul- torum annorum curfu peperi , foe- turam j eamque, qua polles auc- toritate contra protervam Zoilo« rum catervam pro fumma tua hu- manitate tueri } & perpetuo de- fendere non definas. AD L E C T O R E M S/1NCTORIUS. No v u m atque inauditum e fr m Medicina , poffe quempiam a d exa£iam perfpirationis infenfibiiis ponderationem pervenire nec quifc quam Philofophorum, nec Medi-: corum unquam hanc Medica: fa- cultatis particulam aggredi aufus eft : Ego vero primus periculuni feci> ( nifi me faliat genius ) ar- tem ratione & triginta annorum experientia ad perfečtionem dedu- xi, quam confultius judicavi doc- trina Aphoriftica quam Diexodica defcribere : primb ad imitationem magni noftri Di&atoris , cujus ve£ tigiis infiftere gloriofum Temper duxi; deinde id feci quafi necef- Titate impulfus 3 quandoquidem ipfa experimeiata ? quibus quotidie XX XIj afliduis multorum annorum ftudiis imcumbebam, ita me ad.hanc doc- trinae formam Aphorifticam manu- quafi ducebant, ut Aphorifmos oprime inter fe connexos miro hoc ordine digellerim, *eo plane mo¬ do, quo apes primum mel exvariiš floribus delibant, & deinde in apia- riis per adicularum fuarurn favos elaboratum miro ordine difponunt. De utilitate autem artis nihil dicam, cum nemini lateat, quan- tirm in medendo ponderis habeat infenfibilis perfpirationis cognitio: folumhoc unicum benignum Lee- torem admonitum velim , cum fic fe ferant res humanae, ut res no* vas invidia opprimere potius j quam ftudio illas promovere co- nentur, fcio, multos non foluffl vulgares, fed etiam ex literato- rum cenfu , non veritatis amore duet os, fed ambitionis oe.ftro, aut vana contradicendi iibidine, aut invidia; ftimulo impulfos,contra ar- xxxiij tem bane novam infurrečturos, eamque graviter detrečiaturos ef- fe, licet ne nomine quidemtenus artem ipfam falutaverint: V eram iilis omnibus , fi veritatem fečtari defiderant, ita fatisfaciam, ut ve¬ ritatem ipfam fmceram ac puram non folum animo & intellečlu per- cipiant, fed oculis etiam, ac ip- fis quafi manibus palpent, fi mo¬ do, quxcumque de infenfibilis perf- pirationis ponderatione , deque ejus caufis, de tempore , de com- modis 8c incommodis, de excef- fu & defedtu , de aere, cibis & potibus , & aliis f'ex rebus nonna- turaiibus impedientibus, vel pro- moventibus perfpirationem , 8c quazcunque alia in hoc libro tra- didi, ea ad rigorofat trutinae exa- men revocent. Neque faftuofo fupercilio hanc trutinam parvi faciant, vel contra prseftantiffimam artem inania fcio- lorum more deblaterent, quippe xx xh) eos non alio refponfo dlgnos pft* tabo j quam poftica. illa Perfii fan«. na 5 qui, Andabatarum more caecu-! tientcs , veritatem mordicds perofi, non fefe Eubaeos folum aut Cor- dubenfes in percipienda veritate , fed ineptiffimos Ariftarchos in ret -u™^v,q- rant> XXXV EXPLANATIO TABULjE. PHORISMI, qui continentur in libro Sta« ticte noftrs , aliquot jam per anncs in lucern edito , veritate ccrnprcbantur ex ufu iftius fellat. Ex qua duo beueficia colligimus; primum quanta quotidie fiat corporis noftri perlpiratio infenfibuis, qua non rečic perpensa vana fer- cie redditur Medicina ", namque ob jullo pau- ciorcm vel largiore.rn perfpirationem omnes fer« malat valetudines fieri lolent. Secundum in hac Tella ledendo facile inter comedendum anitnadvertimus, quando perve- nimus ad debitam cibi & potus quantitatem , ultra vel citra quam latdimur. Sella accommodatur licuti in hac figura ■spparet, in qua ftatcra ad tigna Tupra catnacu- lum in loco abdito eft appenla, propter proce- res, quia cubiculi gratiam tollit, ac proptec indcčtos , quibus omnia inlolita videntur ridi- cula : Sella vero digiti interftitio a pavimento elevata manet ftabilis, ne facile qualfari poflit. Dum igkur ob cibum ingeftum ad debitur* pondus & m e n Tura m antea pratlcriptam deveni- mus, tune fiatera: extrema pars paululunt attol- litur ; ac una fella illico paululum defčendit: Hic delčenfiis eft ille, qui ftatim admonet fe- dentem ad debitam ciborum quantitatem per-, veniffe. Qutenam vero ciborum faiubrium quantita* feu pondus unicuique conveniat, & quanta in fingulis corporibus debeat efle perlpiratio infen- fibilis, qux’ per lellam commode perpenditur rx lih. r.ojlri) de $ tatica Medicina quifque faeili iflieljig«. 9CXXVJ flotah«**:.. T A B U L A. N Trima Sečlione agitur de Pon - d.raticne infenjibilis perfpiratio - wij. Pag i. In 2. De A er e & Aquis. io/. /ra 3. Ds Cibo & Pau. 16j. In 4. De Somno & Vigilid. 235“, In 3. De Exercitio & Quiete. 287. /ra d - . De Venere. 327. /ra 7. De Animi AffecUbm. 357« SECTIO •fr »V* »H« »K**> •*•*•<♦»>***•>*»>»*• >■< * - H * •> <■ * «{■ ■ > < ** M * •» <•■> <• ?&„ SECTIO PRIMA. £>) Argentorati apud Knoblochium ad cajcem Vi' 1 *' per Georg. Machteropzium, (c) Plura fimilicer alia mcdicata Nautis & M#* maticis objecit folvenda, rentanda, expcriencU) I 1 " iuai fagacius odoratar > negligeutius deferic. Intr oductio. f quinquaginta annisCufse pofterior, famam fibi qujefivit multiplici do&rinas genere; acer in evellendss prifcorum dogmatum erroribus & Iegitima methodo medendi ftatuenda , Hippocraticaque arte dočtif- fimus. Venim inter pene inanem tot au- torum turbam ftetifTet, fi non tentami- nibus novis & inveniendi ftudio ab ho- minum ingeniis tune prastermodum alie- no, omnium in fe convertiflet oculos beneficiifque aeternum memorandis fibi devinxiffet humanitatem. Is enim primus thermometrum inve- nit & ad ufus hominum ita applicavit, dum febrilem metitur calorem ut omnia rarefačiionis phasnomena videatur cal- luiffe & rei novitate ftupentes docuifle. Irno fixum , a quo eseteros metiretur , gradum propofuit primus. Sed nulla alia arte evafit illufhior quam ftatica me¬ dicina qua gravitatem atque levitatem corporum viventium ad fervandam fa- nitatem metiri docuit infcios & nil tale meditantes. Hic enim mira patientia, dixerim an pervicacia , per numerofam annorum fe- riem, maximam vitse partem in fella ad ftateram Romanam librata tranfegic , ponderatis feorfum excrementis qu$ fen- A iij m 6 De Ponderatione, &c. filia e corpore emitterentur. Hinc fpe* ciofa deprompGt rerum miracula, inter inventores vere colendus, cujus a labo- ribus ars prorsus nova affulfit. Nafcentem hunc nov$ veritatis fon- tem obruere conatus eft 5 vivo adhuc authore, OBiciuSj qui libello, qaem Stati* co-maftyx nuncupavit, & in artem & in authorem jecit convicia qu3e vel ipfa refellit authoris levior imprudentia. At' melioribus excepta ingeniis authoris noftri experimenta 5 frudus tulere uberri- mos. Hujus enim veftigia preffit , fed negligentius J. Keili Northamptoni An¬ glije oppido ad 51. latitudinis gradu® jacenti, medicus mechanicis & mecha- nico medicis laboribus iiluftris. Imb fi quibufdam Anglicis fcriptoribus cre- dere fas eft , plura in feipfo hujus in dodrinae confirmationem tentamina fieri voluit Carolusli . AnglijeRex, quiante & poft exercitium, avenatione, a fomno, a plenioribus epulis, a jejunio fefe fta- ter« commifit. Poftea Parifino lub aere parum a Keillio diverfa inftituit Dyonifius Dodart, e Parifienfium medi- corum coilegio, vir ut dodrina fic pie- tate infignis, qui, jejunii facri occafio' nem nadus, Phyficen falutaribus fi' Introductio. 7 fnul & piis experimentis illufiravit , dočius quantum inde corpora amitte- rent, quam brevi temporis fpatio amifla refarcirent. His tamen omnibus palmam prsripuit tum affiduitate tentaminum tum fedulitate indefefsa J, de Gorrer» magni Boerrhaavii difcipulus , in frigido & csnofo Batavorum aere ad gradum latitudinis ji. Hic fere omnem adimple- vifle dodbrinam videretur fi vit® , aeris , & locorum differenti® omnes ab uno poffent homine obfervatione deprehen« di. Verum quicumque rem fedulo div er- fis in locis, imb- diverfis in annis obfer* vavarit fub regimine & mentis & cor- poris varih , diverfa pariter deducet co- rollaria, fi prsfertim cočlam materiem perfpirabilem ab exhalantibus fimplici exhalatione humoribus non fecreverit. Inde enodandam & intelligendam fa- cilh fe prsbet varietas quam reperiunt, tum inter fe , tum ab aliis, Dublini Bryan Robinfon , Korkii Georg. Rye hic ad 52 ille ad latitudinis gradum. Novi a!iquid noftro jure poftulare debemus a Joanne Linings qui in me- ridionali Carolina ad 3 3. latitudinis gra¬ dum ftateram ad ufus phyfico-medicos adhibuit. Quanta. enim efle diberfitas A iv 8 De PONEER ATIONE, &C. debet perfpirationis , cočHone etiam pa¬ ti , inter regiones quaš curfus nimium impendentis aut acrius reflexi folis exu- rit, in quibus fudor numquam remitti fe patitur & labor vel minimus vires per fe fatifcentes protinus exhaurit ac vincit, & inter illa faeviffimo frigore rigentia borealia loca, in quibus equis & curribus calcantur per dimidiam an- si partem amnes caeteroquin rapidiffimi. Omiffis tamen differentiis omnibus q>ute plus animum oblečlant, quam ar- tem promovent & de quibus ad varios paffim aphorifmos agendi fefe feret oc- cafio , quas aliunde ad fedulum revo- cavit examen Albertus Haller , quem advocafle laudare eft; duabus tantuffl infiftemus difcrepantiis , cum in remo- tiffimis a fe invicem locis obfervatas fue- rint, a Bryan Bobinfon Dublini, & Joanne Linings in meridionali Carolina: Scilicet dari tempora anni frigidiora in qujbus, licet omnino repugnet Sanfto- rius , urinte copia perfpirationis copiatn exfuperet; quod etiam in variabili nof- tro Parifienfi aere & vivendi generc fumme inconftanti licebit obfervatione deprehendere ; quoties prsefertim frigus acre & fubitum, calentibus & ab aer® Introductio; ^ tepenti rarefačlis incidit , aut prae aeris leni perfidia, ofcitantes opprimir. Tune enim fi fanitas perftet intemerata nec vires accifae fuerint, omnia fummo im- petu delabuntur ad urinam, cujus tanta exilit copia, quantam vix Italorum in beato aere vivens Sančlorius, unquam exiftimare potuiflet. Nec minus etiam conftantiffima evin- eet obfervatio, quod Gorterus apud Ba- tavos reperiit dogma, fcilicet, ut no&u & inter pacati fomni tempera minus calet ad thermometrum corpus , ita etiam illud minus perfpirare : prseparari que hoc tempore humorem qui evigi- lantibus , vafis vi novavegetis , erumpat fumma cum violentia. Qu$ vero ani- mose & fpretis deliciis Tolofae obfer- vavit circa defečtum potus J. Marco- relle, qui corpora multo reddat leviora, quod antea etiam compererat Dodartus diutius multo ad fenfum a dočio facer» dote vidi comprobatum, ut alibi fufius exponendi fefe locus offeret. Haec porro experimenta ficut & alia nondum edita de quibus mentionem faciendi locus da- bitur, nedum de ftatica medicina diffi- dentiam afferant , contra confirmatio- nem addunt. Si enim omnia illa inter A v 10 De PONDERATIONH.&O fe conferantur, evincitur, Temper for® ut pro State, loco, tempeftate varia in experiundo fiant corollaria, ipTam vero dočtrinam firmam atque demonf- tratam evafifle. At dum operat pretium qusrimus & medica fečiamur commoda, id primum edocuit ftatera, maximam efle in genere illam, qus per infenfiles meatus invift- bilis avolat, excrementalem materiam ; Nec eam tamen 3 licet Temper aliquid de eorpore mortales viTus fugiens erum- pat , quocumque tempore efle copia. sequalem, Ted Temper alimentis Talubri- ter & cum alacritate Tumptis & cočfis, in robufto eorpore proportionalem. PoT- tea vero non minirni momenti illud eni- tuit dogma , non Temper cum ponde- ris aučii TenTu confentire ftateram , hanc imb Tspe TenTui repugnare. Unde nova corollaria in artis augmentum dedusfta funt. Nam cum ad ftateram corpus appK- catur, quadruplex ejus repeiiri poteft conditio. Prima eft ubi ad ftateram graviores fenfus etiam ponderis comitatur. Altera ubi ad ftateram graviore cor- pore levitatis fenfus fallit jucundiffime. iNTRODUCtlO* II Nova eft & tertia fi , quam ftatera Ievitatem arguit, illam etiam fenfus in- dicet. Poftrema & quarta reperitur fi te ftatera tibi leviorem redarguit, tu vero ferifu ponderis te graviorem colligas. His enim quatuor corporis condi- tionibus obfervatione & ratione pon- deratls, maxima. Sančioriante dodrinse folvuntur Problemata & ingens in PIy- gieine lux oritur, Si enim quam ftatera demonftrat, ipfum fenferit corpus gra- vitatem , gravantur vires a vera & exif- tente Plethora. lila vero Plethora fi vi¬ ri bus opprimendis plures per dies fuffi- ciat, nec aut viftus abftinentia aut nixu natur« violento refolvatur, brevi pe- jorari fuccos neceffe eft; turbato enim motus ordine, turbatur liquorum crafis 5 citb que in cacochymiam vertitur Ple¬ thora. Si vero ad ftateram gravioribus, in- fit tamen alacris levitas , & ad omnes motus habilitas prompta, faufta omnia atque felicia fperanda funt. Aučium quidem eft onus, fed fuperant vires hofti debellando pares. Anceps tamen erit Fortuna fi falubria natur« molimina prae- vertat ingluvies , aut caufa qu$libet iz De Ponderatione, & c ; emunčtoriis apta obftruendis. Fclici quidem augurio levitas ad fta- teram, cum levitate ad fenfum , appa- ret. Res quippe vires non accifas indi— cat, fedntam poftulat reparationem, ab externis quaarendam cibariis, ifta con- ditio. Deeft enim viribus unde occu- pentur illas , & brevi pondus ad fenfum ab earum defečlu augeretur, fi non no- vum ad ftateram pondus ex alimento- rum fuppetiis facile & prompte accede- ret. Sola quippe reparationi obftare po- teft egeftas miferanda. Dii.mdiora piis , Peffimum eft levioribus ad ftateram fefe graviores fentire. Deeft quidem onus , fed multo magis defunt vires. Ipfa oneri eft natura. Ergo damnum infli&um eft quod reparare non valeant alimenta. In ipfo fuo facrario natura ab hofte proftrata eft. Adeft aut mor- bus, aut proximum ac vix elučiabile morbi feminium. Plurima funt quae inde in Hygieinem fluunt prineipia utilia : hasc enim fanitati fervancke.cum integra ftat, aut inftauran- dse cum labafcit, invigilat. Do&rina vero perfpirationis in utroque hoc fcopotota continetur.Pondus enim,five illud ftatera, five fenfus arguat, nullius eft momenti > fi I NT KODU C TI O. TJ naturam gravi affečiu laborantem intue- mur. Nec, čute arida crifpatifque prše erethifmo vafis , regularis in febre ulla perfpiratio fperanda eft, quas nifi coc- tione peračla & expulsa febrili materia, non revivifcit amplius. Hinc ut in asgro- tantibus & acuta prefertim febre labo- rantibus perfpiratio nullatenus quterenda eft, ita in iis qui a morbo revalefcunt, fummi iila momenti eft; ubi incipit ali corpus, triftefque hoftilis materi* reli- quis novum poflent ex favifta fufcitare incendium. Perfpiratio ergo ad nature leges li- brata alimentis intra fufceptis & moli excrementorum fenfilium, illis in direc- ta, his in inversa ratione proportiona- lis eft , ( ut voces a Mathematica dočiri- na rebus aptd defignandis mutuemur.) Hinc fi plus alimentorum ftimpferis,modo vires non opprimantur fed ad hsc fu- bigenda valeant, plus etiam tibi incref- cet perfpiratio. Si minus alimenti cor- pori creddtur, minuetur etiam illa; cef- fabit penitus, fi abfoluta fuerit inedia. Cum porro perfpiratio non folum af- fumptioni alimentorum, fed etiam eo- rum cočHoni ad amuftim refpondeat, poflit que, recepto in fcholis vocabulo, 14 De PONDIRATIONE, &Ci excrementum tertise cočlionis vocari 5 fequitur non minori evidentia, illam, ut legitima fit, certa ac definita indigere praeparatione, qua ea tantum expellan- tur qu£e extra propulfanda funt, illaque ita figurata ut msandros vaforum fibi propriorumillsfos apte & libere fupe- rent. Hsc porro iis donata proprietati- bus perfpiratio , cočta, nomine Hippo- cratica, dici poteft ; id eit fuse confona & accommodata natur®, quatn fi non confequatur , cruda erit & jure dicetur. Unde patet fedulo diftingui inter fe feparari atque fejungi debere tirni perf- pirationem codam, quae non femper, non ®qualiter omni tempore fluat, fed nočtu prasparetur, mane fačlo vortice ad exitum ruat, tum perpetuam illam, indefinentem, vit® ipfius fequelam, ex- halationem humorum tenuiffimorum. Ex hifce principits rečic duas agnof- cemus humorum per aperta cutis fpi- racula fugientium fpecies. Priorem ex- halantis liquidi nomine defipiabimus , altera perfpirationis nomen fibi vindi- cabit. Prior nullo non fit tempore, a mo¬ tu vitali cordis folo pendet, ei pro- poruone concors, fi csetera fuerint pa- Introductio. '1 f ria, id eft fi vaforum exhalantum of- cula fuerint & meabilia & patentia : adjuvatur a caufis externis, quales funt calor aeris, elečlricitas, fomnus, lastiti® moderatior. Hanc quocumque tempore, fi manum terfo politoque metallo ad- moveris , deprehendas, hanc c pulmont- bus erumpentem frigus in fumum den- fat confpicuum. Imo fi calentem ma¬ num aut nivi aut glaciei admoveris 0 exhalantis Iiquidi halitus acutiores ocu- los non fallet. Altera vere San&oriana cočfioni ali- mentorum foli apte refponfat. Hasc eft illa quse non omni tempore exilit, co- piofior a quinque vel a feptem poft cibum horis , fomni habita ratione 5 promptior eft a leviori ccena, tardior a pieniori, ficet quidam alia docuerint. Statera hifce horis admota, quos prius confuderat, a fe invicem fecernit hu,- mores , dum copiam docet, dum cau- fam indicat , diim efte&us difcernit. Tantum hifce in horis, & a fomno in perpaftis intra unius horoe fpatium a corpore decedit ponderis ! Unde non fine fummo acumine non tantum fum- ffiam hujufce hurporis copiam detexit, fed etiam ponderis maximi perfpiratio- 1 6 De Pondirations, &c; nem haberi voluit prsceptor nofiel Sandiorius. Verum abfque trutina hafce humo- rum noftrorum a fe invicem difcrepan- tias & ratio indicat & obfervatio. Ratio quidem pleniora efle poft epulas vafa fatis indicat , hsec vero etiam fine ul!a fenfibili vacuatione depleri & ad ine- diam ac vacuitatem reduci poffe nemo eft qui ignoret. Hinc enim nova cibo- rum neceflitas ingruit; fit ergo depletio & inanitio , a partibus qu$, dum fenfus fallunt, rationem & obfervationem non eludunt. Demonftratur ergb & plene ar- guitur conclufione necefiaria perfpiratio h*c noftra. Prteterea fi propter aeris fri- gus aut aiiam quamcumque caufam ču¬ tiš obturetur & quafi conftipatione ob- durefcat, quibus praecipue horis perfpi- ratio cočia exilit, rairum eft quam larga copia urin® latex exundet & ille qui- dem fedimento albo , ponderofo dives. Demum certum eft quod iis qui & lar- gius epulantur, & Bene concoquunt , lintea quae čuti ipfi apponuntur multo fspius renovanda fint, eaque, nifi cura fubfit, dum a čute removentur , fordi- diora funt; qu$ quidem fordes, quan- tum pondus addant indufiis facile eft ex* Introductio. 17 perimentis deprehendere. Imo ea lintea, epulonum & large comeffantium, ali- quandiu alfervata rancedinem. olidam eontrahunt, & pulverem tenuiffimum f fed copiofum & fatidum excufla in aerem emittunr. Praeterea vero nonne ipfam vifui & tačlui perfpirationem redditam dicere poffumus, cum homini a fomno recen- ter excitato aut imperfečtius conco- quenti, aeris frigidi morfus , univerfam fanguinis molem crufta alba tenaci , mucosa inficit, qu$ cum in arčiiilimos vaforum pulmonalium maeandros fefe depofuerit , aut illo decubitu hominem perimit, aut indivulfse ac glutinofe pi- tuitse forma , nixu ingenti exfputabitur forma catharri. Nec novum eft in arte ftatica eos qui multa & crafla fputant, parum perfpirare. Norunt illud ii qui- bus paulo plenior catna non permittitur, quin eis illico, ut verbis Hippocraticis utar , nares impleantur aut, quod peri- culofius , pulmones. Perfpiratio igitur cočtionis fetus eft & effečtus ; perfečta erit fi etiam cočtio fuerit perfečta , fin minus, iifdem vitiis laborabit. Si defecerit, deficiet etiam prorsus. Nihil ergo prima alimentorum l8 De PoNDER ATIONSj &C, mutatio in ventriculo ad iJlam confert; imo etiam ei nocet, Corpore pleniori vix aliquid primis in horis ad ftaterara amittitur. Deficeret ftatera , rem docerent evi" denter cutis ariditas , calor major exor- tus , urin® a ut fuppreffio aut tenuiflims & aquex, in potu liberaliori , emiffio. ( Vix aliquid tune exhalat, fi forfan exce- peris penetrabiles fpirituum aflumpto- rum & fumme volatiles atomos. Nec chylo recentiiis admiflo , fed nondiim cočio plus debetur perfpira- tionis co&ae. Si Iiquidior ille fuerlt , ejicitur aqua fuperflua , vel fudoris , vel urinas fub forma. Sed ille crudus adhuc, needum fanguinem inftaurans } premi, addenfari mole, principiis te- nuari poftulat , ut coftus dici poffit. Hinc prsematura exercitatio non nutri- tionem tantum fed Sc perfpirationem impedit, principiaque naturalia violento fubvertit turbineoque motu; hinc quan- tum, hoc in tempore , inertiae experi- tur natura , tantum , in labore praepof- tero , defatigationis perfentit, linguaque pracipue , non fpernendum ad perfpi- rationis notas aucupandas organum , muco tune obfeffa , craflo, crudo, in- In T£ O D U C TI O. I$> divulfo , exeuntium humorum pravam crafin, amarore ingrato , fitique im- portuna, declarat. Cočlionis ergo peračiae tempus perf- pirationis hora eft. Hinc licet repugnet Sančiorius, veriffimum dogma & mini conftantiffima obfervatione demonftra- tum, detexit ftatera illuftriffimi J. Gor- teri: minimam efle fomni tempore perf- pirationem, praeparationem ad perfpi- randum maximam. Scilicet laxatis vafis minimis & ampliore fpatio , cir^uitus fit tardior & lentior. At quod ad cočiio- nem praecipue confert fumma cum 3equa- bilitate diffufijs calor anjmalis dormientis, pluribus gradibus ac in vigilante minor eft. Hinc fi homini ftatim a fomno fuppri- roatur perfpiratio , retinetur illa tota quanta eft intra corpus, nifi fuppleat urina; & nullo alio tempore tam in- faufto omine repercutitur materies ad exitum prorumpens, preparata per coc- tionem prseviam & mere excrementitia.' Hinc tantura tribuebat Saečlorius, licet' hujus infcius theoriae, illis, quat (omnum excipiunt, pandiculationibus & ofcita- tionibus qu$ inftrumento jam in motum alacri n o vos addunt ftimuios. Atten- dant ad dogma iilud v&ftibufque fe 2o De Pon d er a t i o ne j &c. ne proteganc quos neceffitas cogit ut a lečto ftatim aerem frigidum fubeant, & illi qui pharmaca purgantia incautius ftatim a fomno obtrudunt: dofti aliun- de, vim ipfam catharticorum purgan- tem per fomni laxitatem obtundi. Quamvis autem tot fibi peculiares & inquiiinas dotes vindicet humor perf- pirabilis , non tamen videtur organum aliquid fibi pofcere fingulare. Perfpira- tioni cočiae &: tenuiffimis terase codionis excrementis facilem exitum prsebent , quotquot patent ad čutim hiantia vafo- rum ofcula, pori, glandulae. Isihil hic addemus eruditae Abr.Kaw meditationi, nihil fagaciffimis Alb. Halleri obferva- tionibus. Enimvero omnia corporis organa perfpirant & humorem codum fibi proprium exhalant, ab aliis , non natu¬ ra quidem , fed aliquot notis diftindum. Ubique fua cuique adeft codio. Plus humoris fibi omni dote correlativi emittunt folliculi fcrotales , inguinales , axillares. Alius eft faciei, čuti thoracicse humorum exitus. Hinc variolae matribus deteftatae puellarum vultum adeo detur* pant, alias cutis partes vix attingunt.Oris interni perfpiratio an non in limum fo- I N T B O D U C T I O ; 2 1 lidum, imo addenfatum & fere calcu- iofum cogitur ? ut afparagus ingrato odore inficit urinas, perfpirationem in- tačiam finit, fic in multis allii odor in- guina & axillas olentiora facit. Spiri- tus vini abufus fudori etiam faepe fingu- larem inditfracedinem. De quibus autho- res compilafle inutile eft. Ulcera ipfa fat- pe odorem fibi ab alimentis qusrunt, cieatrix fola, omni deftručto mechanif- mo , perfpirationi invia eft. At , fe- pofita illa organorum varietate , quae di- verfitatem aliquam forma non natura humoris noftri indunt, nulla adeo dif- tindiione & animadverfione digna perf-. piratio quam qua ab ore fit & pulmo* nibus. lila enim qua fit ab ingenti pulmo- num fuperficie , circa cujus menfuram videantur accuratiffima ,Halefii tum in ftatica. vegetantium, tum in ftatica ani- malium experimenta, magnam debet e corpore auferre liquorum vim. Hanc ad uncias tres intra viginti quatuor horas Jo. Floyer , hanc ad felibram eodem tem- poris fpatio aeftimat Sančirorius; multo majorem ejus copiam numerabant Ber¬ gen , Stephenfon , Home , imo & ipfe Halefius. Nec quidquam tamen certi ab 3.2 De Pondekationb,&c; experimentis hifce pro vario corporis & aeris ftatu licet affequi. lila tamen nihil ad noftram perfpirationem analogum comprehendit. Vix enim aliquid emittic praeter aquam levem, inconcrefcibilem, 8c volatiles fpiritus a corporis perpetuo ferventis labore indefeflo produčtos , forfan & ab alimentis mutuatos. Quae vero ori & naribus propria eft, falfa leviter, fsepe denfatur in aquam & turpi ftiriae nomine faede pendet a naribus in frigore. Hinc fi repercutiatur perfpiratio cofta atque ponderofa in pulmones, qua quidem in fingenda & elaboranda ma- gnam fibi partem vindicant illi, in emit- tenda nullam, turgefcunt illico Sc cito in- durantur, maflamque efficiunt pondero- fam non folum ad asgrotantis fenfum an- xiofam 8c importunam , fed etiam fecanti poft mortem Anatomico , vere pr$ mu- tata partis tfručtura, & aučlis immani- ter & pondere & denfitate, ftupendam. De qua videatur omnium medico-anato- micorum primus Jo. Morgagnus. Multo magis certe ex hifce humoris noftri natura elucefcit, quam ex infpec- tione Sc ab aliis humoribus exhalantibus feparato examine , prorsus impoffibili. Perfpirationis naturam tamen ab aliis INTR ODUCTIO. 23 dignofces humoribus fimul exeuntibus, fi paulum attenderis ad lila qnz ex čute colligi polfunt excrementa. Exit enim a čute i°. ingens aquei laticis copia, eo uberior quo plus fefe liquore corpus ingurgitaverit. Inde fudores illi dor- mientium, ebriofis aeftate prtefertim fa- miliares. Aqua htec leviter falfa , fi a brachio in vitrum inclufo exfiillet, in- concrefcibilis avolat & maculam vitro imprimit terreo-falino-oleofam multo aere intus inclufo turgefcentem qui de- mumforas prorumpit,fi igni nudo fceda- ta vitri pars committatur. Si vero feor- fim a fudore fordes omnes, circulationis impetu adcutem delatas, eraferis, multa reperies cutem obdučiam mucagine , feu potius fapone mucofo & oleofo, qux, pars folidior fačia , vix aqua fimpliciter applicata folveretur, nifi aut fričiu illa intrudatur aut folvente faponis vi red- datur efficacior ad abftergendum. Hinc quotidianum eft, fi aquam čuti lenius ad- inoveris , ipfam in guttas grandes coire , quafi vernici cutem obducenti immif- cibilem , doneč aut vis, aut impetus tru- fionem efficiant. An illud ab adipe tranfi« fudante pendeat, requirant alii ? Certe fitmmatn etiam čutim gonflari cellulis 24 De Po n d e kation!, &c. longa maceratione dernonftrabis. Repe- riervero maxime oleofam perfpiratio- nem ad axillas, inguina, pone aures, ad vulvam 3 &c. Si vero fordes illas a čute hominis , fed praefertim ab equi exerci- tati corio derafas aqua folveris; turbida quidem illa primiim det, mox fedimenti forma adfundum, puris inftar, mirabe- ris quanta copia detrudatur partis fo- Iidioris , quas quidem quam cito putref- cat materies , facile concludet qui ad- verterit hominum fanorum , nec fpurci- tie fcedarorum, cutem effe prorsus ino- doram; in fordidis vero & negligenti- bus fracidam & rancidam : olentem & putridam in iis qui veftibus mutandis non adhibent curam, aut quos carceribus claufis j aere non renovato fcetidis , in- clufit neceffitas. Eamdem čutim neglec- tam , & munditiis carentem , reperies in junioribus paftse fermento fubačte odori semulam; in infantibus mere aci- dam. Adde his, ut omnia fimul uno in- tuitu comprehendantur, quaecumque in corpore evolvuntur volatilia, fpiritus forfan animales , auram iliam quafi fe- minalem qus in eunuchis deficit, fpin* tum reftorem animalibus proprium, & ea quae fepe aliqua labes contagiofe afflavit, IN T S O D TJ C T FC),* 25* afflavit, & videbis quanti fint emunc- torii loco organa cutanea. Praeterea vero nonne verifimile eft & demonftrationi quafi proximum , per- meabile effe corpus materiei illius uni- verfalis effluxibus, potentillimis illis qui- dem a quibus elečlrica vis, proprietas Phofphorica, nexufque cum aliis vel remotiflimis corporibus fympathici pen- dent, & vincula efformantur naturae uni- verfalia. Quis negare audeat varia quaz inde poflunt concrefcere connubla, for« mas diverfitate abnormes , proprietates phaznomenis ftupendas , circa quas me- chanice noftra cazcutit achuc , quia fen- libus manent & manebunt forfan in azternum impervjaz, An etiam five efflu- xui , five effluentis materije impetui confert aliquid puriffimum aeris elemen- tum? Certe barometricis obfervationi- bus fibi demonftravit VainWright cor- pora hominum aere gravi majorem vini ex«rcere , magifque ponderis tolerare } quam leviori atmofphazra. Id aliunde cer- to fcimus, ea quaz poflunt in formam fo- lidam denfari animalium liquida maxi- mam aeris vim ad ignis tormentum prae* bere. At certe fub bullarum forma exire a čute numquam potuit aer. Nec fpuma B 2 6 De Ponderatione, &c. fudancum , nisi aeri externo vehementer eoncuflo & cum ludore mixto non de« becur. Ex illa quidem universa, circa Sando« rianse perfpirationis ortum & naturam, contemplatione, fatis confidimus intel- ligi, quantum viri vere inventoris me- ditationibus, & corporis phyfice & ab illa tota pendens ejus confervatio, fibi lucis atque illuftrationis infumpferint. Veriim hserentem iliius fronti muha cum laude coronam , nulla ratione marcidam effecerim, aut aliquid meritis ejus detra- xerim, licet ab ejus opinione alienus , fi animadvertere libuerit, illum non tan- tiim ad praxim medicam fuis inventis contulifle, quantum ad theoriae reclu- dendos fontes. Noftra enim perfpiratio ad hygieinem folam pertinet, nec ullateniis cum -fu- dore aut critico aut fymptomatico vel ad diagnofim vel ad prognofim conferri atque comparari poteft. Sudor enim femper contra natura le« ges erumpit. Sive eum extruferit urentis atmofphasrae calor asftuans, five liquidi intus redundantis impetus, qua fefe via aperit, eum extus coegerit prorumpere j five miafma volatile corruptorum & fo* Introductio. 27 lutorum humorum foboles, fuderit illos, & molem tenuaverit univerfam. Saspe fa* lutaris emicac, aliquando utilis, led pius noxius eft & vitae cadenti proximus ; hinc vera plerumque funt quae circa ip- fum congellit dogmata Sančtorius. Licet enim pondus ad ftateram podit per fu- dores imminui, ftepe pondus ad fenfura immaniter increvit. At contra fumma eft urina; cum perf- piratione analogia, & utriufque dočirina iifdem comprehenditur praeceptis; nulla eft quae deficienti adeo prompte s adeo efficaciter fuccurrat excretio. imo, & licet inventae do&rinae amore prascon- cepto fenferit aliter Sančtorius, dubium eft an non aliquando falubrius fuperfiua per urinam vacuentur. Certe quas minus perfpirant corpora, hyemali indurata fri- gore, faluberrima funt. Et minus mu~ cidse nutrientis partis urina abripit quam tota fere mucofa perfpiratio : nec deeftfe videtur , quantum conječhiris potius quam experimentis poftum aflequi, perf- pirationi fal fuus fufibilis. Ut ergo, poft Paracelfum , Boerrhaavius ita vult uri¬ nam diftingui, ut alia tenuiflima & ftatira a potu exiliens, urina potus dicatur, alia urina chyli vocanda fit , quae nec ade® 28 De Ponderatio ne , 5 cc. tenuis nec tamen adhuc cofta fit; tertia demum bene cočta poft perfeftam coc- tionem emittatur &c urinam fanguinis conftituat: eadem prorsus adhiberi poflet in exhalantibus humoribus divifio, pro- prietatefque eatdem annotandae forent fi fefe oculis finerent deprehendi. Prsterea vero fateri debemus, muko uberiorem fore & extenfionis latioris urintedočhrinam, cum non tantiimde ejus copia judicium noftrum & facilius & fe- curius fit, fed ejus vari* qualitates utilia etiam muka edoceanr. Praeterea vero pet univerfum morborum vel acutiffimorum ambitum urin* obfervatio protenditur , ab eaque judicia ftruimus certiffima, ciim morborum aut diagnofim aut prognofim nulla ratione attingat perfpiratio. Aliunde vero ftatera non omnium hominum aut omnium temporuin ars eft. Hsc aut, natur* obfervatores fpečtat, aut homines ita fui amantes, aut privat® faluti obnoxios, ut publica poffint officia contemnere. In eo vero ars noftra tota verfari debet ut a fenfibilibus ad infen- fiiium notitiam perveniamus: qui fcopus a ftatera non requirendus eft. Machina vero ipfafenfu regitur, qui fi nihilmutati indicet, fruftra in remotis a fen'uatque Introductio. 29 abfconditis , formidini locum quaeremus. Nec unius aut alterius diei pondus im- mutatum, five augeatur illud , five mi- nuatur, aliquid agendum indicaverit ; verum fi plures per dies ponderatio alte- retur, fedfus non ftabit iners, aut natura monenti fenfui indocilis : fed de his plura non dicemus quse per fe patent meditan- tibus, & ingeniorum leviorum oculis viderentur ipfam , quam praedieamus ar- tem, convellere. Principiis hifce quafi a fundamentis erečia atque ftabilita perfpirationis doc- trina plurimorura nobis circa phyficen corporis problematum enodationem ape- rit, & oculis fubjicit; quibus diutius ne immoremur facit ipfa aphorifmorum Sančtorianorum mox proponenda expo- fido. Nec ramen inde minus conftat , ilios qui magis alimentis fefe ingurgi-- tant, magis etiam perfpirare, fi caetera fint paria , noxafque indenatas omnes pro bene refarcitis haberi non poffe, doneč in integrum non fuerit reftituta perfpiratio illa ; nec eamdem efTe fceminis , hyfteri- cis prtecipue illis qu s. adeo copiofam uri- nte vim emittunt , perfpirationem, čute fcilicet ftričliori, & vacuatione menfirua defečium perfpirationis compenfante. B iij 30 De Ponderatione , &c. Imo norunt ipfse muiieres hyfteric£ quam parum fordium linteis imprimant. Corpora contra viraginum robufta habi- tum virilem mentientium plus odoris fpecifici emittunt, plus etiam perfpirant. Tum vero illud prscipue licebit per- pendere maximas imminuts perfpiratio- nis noxas in fubita illa & catharrosa ejus retropulfione conftitui, partibus prascipue prava difpofitione jam pratlaborantibus; pofle enim illam fenfim & falubriter im- minui, ut fit quotidiano ufu quoties ab ssftate ad autumnum, ab autumno ad- hyemem defiečiimus. Imo & cum peif- pirationis aučte viribus, utilia multa a corpore, five fpiritus illa vocaveris, five ex muci illius fupra imaginandi vim te* nuilfimi natura conflata,extrudantur; cer- tum eft nos corpore quaficoa<5io & com- pačio, hyeme fortiores videri; hominum vero validrffimos & ferendis aptiores la- boribus, in frigore boreali nafci, con- tra vero fub ipfis Polis radiis meridieque seftuanti naturam imbellem, vix ačiuo- fam ad fortia capefcenda reperiri. Hinc illi non faniores aut falubriorem vitam agere dicendi funt, qui plus aut $quabi- Iius perfpirant, licet ita fenferit inventor nofter San&orius, fed illi qui minus ab Introductio. 3 * altemis caloris frigorifque vicibus com- moventur: In quas vices fummum eft fenfuum imperium ; ita ut fenfu judice rnelius quam ftatera , fuppreffe & aučfoe perfpirationis afTečius regantur & deter- minentur. Prsftabit ergo omnibus pras- ceptis corpora ita indurafle , ut fentiant minus externorum irruentium impulfus. In hac porro induratione & immobilitate ad omnem caufarum externarum impe- tum , jacet omnis difcrepantia quaa inter- cedit debilitatem inter& robur; ad quam vitandam infirmitatem omnis hygieine dirigitur & intenditur. N ) •<' DE PONDERATIONE INSENSIBILIS P E R S P I R A TI O NI S. S E C T I 0 P R I M A. Aphorismus I. 5 i quanta , & qualis oporteat, quotidie fieret additio eorum, quae deficiunt, & ablatio eorum , qux excedunt, fanitas amiffa recupera- retur, & praefens femper confer- varetur. Corpcs per fe fanum, illibatum flabit & fer- Vabitur, fi excrementa jam ipfi nocitura, dotes adepta debitas , vacuentur jufta proporcions , 6 materies nutritia, fimilis deperditis & dera- fis per circuitus perpetui vim , particulis, eva- dat, Utra^ie ačtio , eodem mediani (mo una II. S i Medicus, qui praeeft aliorutn fanitati, fit folum capax additionis, vel evacuationis fenfibilis, & nef- ciat , quanta quotidie illorum fit perfpiratio infenfibilis, illos deci- pit, non niedetur. Nimis extenfa propofitio defperationem me* dico incuteret: ftateram enim ad lanitatis nor¬ mam adhibere impoflibile. Sed lanitas, qux va* cuationum tum lenfibilium, tiim inlenfibiliuni re&um ordinem fupponit, ut maxime lenfu re- gitur, fic fenfuum ope certb cognofčitur. Adfit ad omnes ačHpnes alaeritas & facilis prompti- tudo , tune judicare licet, non funftiones fen- AphorIsmi. SeBio 1. fibiles fblas, Ted etiam infenfibiles fe rede ha- bere. Nam confenfus unus & confluxus unus omnium inter fe , ab evidentibus ad abftru%ra nos , ratione & fenfii judice, dedueit. Hinc ad iilam Hippocraticam fententiam re-? ducimur. A' fed ilatus eft morbolus ; hinc aliquat aučia fuper® cie in halneis lupernatant, ut aiunt. Apkorismt. Stttio I . VIII. Ex corpore mane ponderato ante & poft excretionem fenfibi- lem, quanta fuerit nočturna perf- piratio , & fenfibilia excrementa, facillime intelligitur. Pondiriktur etiam ex Gorcero indufia ante & poft nočtem. Plures enim uncias ponderis ao quirunt, qux in corpore veterafcunt; imo &,fi illotalongo tempore remaneant, rancedinis pri- miiin, dein putredinis notas concipiunt, IX. Sl corporis pondus plus folito augeri mcipiat line majori cibi vel potus additione , vel fenfibilium excrementorum retentione } fačta eft adiapneuftia. Ut intelligatur aphorifmus ifte, addatur pon- dus ad ftateram. Nam aufta peripiratione , fimul & auftis vacuationibus reliquis , pondus ad fen-< Pum augčtur inillis, quorum aut labor, aut teftus, ant venus exhaurit vires. Quid, & ipfa putredo mtra ventriculnm accepta idem facit. Idem etiam animi affe&us languentis & mxfti etfi- c*u.nt fine veri ponderis augmento. De Ponbe&atione, &e. X. In eadem falubritate conferva- tur corpus, quando ad idem pon- dus fine ulla infolita evacuatione fenfibili regreditur : fin vero ad idera pondus per folito plenius lo- tium j vel feceffum reducitur, in- cipit a priftina elongari falubritate, Quo viget magis inflituta a natura proportlo, eo fanitas etiam inculpata magis; vires adhuc Valent, fi obftručlo perfpirationis itinere , in opem conjurent aliae vacuationes. Quarum, qu2 perlpirationi magis analoga eft, urin* excretio , primas tenet, timi quod fimiles perlpiracoriis partes avehat, tiim quod ultimam humorum cočiionem peračlam indicet. Attamen fuus ordo natur* deficit. Res tamen ita accipienda , ut noti intelligatur de fiubito lupprelša perlpiratione. Nam qui v. g. a lečlo calentes le!e aeri expo- nunt frigido , vix perlpivant illi ; fed lalubriter ingens illis urin* vis exilit. Si rursus ad focuffl accefferint, larcitur illico perfpiratio; nec ul- lam noxam lentiunt ab illa repetita inter utrum- que organum ofcillatione. Sunt quibus alvus pa- riter proliciatur , fed infaufto fucceffii ; nam p e- riftalticus inde motus celeratur, &inteftinalis vi- tiatur coftio. Aliunde , fi alvus perlpirationi fup" pleat, fignum eft nec liberam cutem , nec liberos fuifie renum canales, aut materiam exhalan- dam cočtam nonfuiffe la tis ; alioquin famiii a ' rem fibi viam fecuta foret, Aphorismi. Seftio 1. 4S XI. Si ex Haticis deprehendatur , impeditam effe perfpirationem , diebus fequentibus vel fuccedet plenior perfpiratio , vel aliqua eva- cuatio fenfibilis plenior, vel ca-; cliexiae veftigium, vel febris. Plenior perfpiratio SI excipiat ejus fuppref fionem, fortius eft corpus. Minus valent vires , ubi per urinam tollitur fuperfluum ; nifi aper- tu»a frigus ad renes derivet materiam. Debiles funt, quibus via perlpirationi fit per alvum. Sin alterutra ex his vacuationibus non accedat, vi- vit intus hoflilis atomus, Natura ergo ad eatn expellendam majores nixus exeret. Aderit fe¬ bris. Sed ii ad febriles nixus fuerit impar na¬ tura, liinc flagnans mareries obflruit vala , & agglomerata ex iisfluit in cellulas; fit cachexia. Sicque hoc aphorifmo omnia malorum a fup- prefsa perfpiratione metuendorum, continentUE elementa. XII. Non poflfunt ftare fimul multa perfpiratio , & multa folitoque major fenfibilis evacuatio, 42 De Ponderatione, &c. XIII. Si quis plus jufto fenfibiliter evacuat , minus jufto perfpirat. XIV. Grassa excernere, meiere s vel fudare plus jufto , &; perfpirare minus, malum. Licet crafla fint (cybala, fecum tamen mul- tum peripiratioiiis auferre poflunt, a glancjijlis & vafis intus exbalantibus expreffa:. Mičtus a perf piratione fupprefša primum tenuis eft, at coc- tione perafta craffus. Aučla , aliis imminutisi quajcumque vacuatio 32quilibrem inter funčtionts periiiTe concordiam defignat. XV. S i corpus ad idem pondus quo* tidie revertatur, nulla faeta muta* tione in perfpirabilium evacuatio- ne, non indigebit crifi, fanumque confervabitur. Sanitas illibata quidem erit, Ted fluxa, tun c enim vel minimus fejiuetur error. Robuftior erit fanifas, in qua leves exceiTus, defečtus leV e5 Aphortsmi. SeBio I . 4$ non fentientur, & refarcientur facile. Modo ta- men moderationis modulum non excedamus utrinque; alioquin veriffimus erit aphorifinus. XVI. * Mal^ qualitates introducun- tur, dum corpus uno die eft uničiš ponderis, altero alterius. XVII. Illud pondus eft umcuique falubritatis norma, quo, dum ac-* ciivia afcendit, fe folito leviorem perfentit. HjEc efl illa alacrltas, qua ad ačlionem prornp- ti & leves, fenfu judice feni fumus & fentimur. Qui fenfus minus quam ipfe flatera fallit, & ad . omnes £eque homines pertinet. XVIII. A copia oriuntur malae qualrta- tes, fed non vice verfa. A malis qualitatibus, acredine , vifcido fpon- taneo non fit plethora. Plethora vero circuitn fanguinis tardato , eum pejorat, corrumpit , 8c tonum vaforum frangit, lune maias qualitat-es inducit. 44 De Pondeeatione, &c. XIX. Pondus, n ec non copia mi- nuitur , aut evacuatione crudi fen- fibilis , vel infenfibilis; aut codi fenfibilis vel infenfibilis : hxc eft falutaris; illa tollit copiam, fed relinquit malam qualitatem. Corpus perpetuoinhalat & exhalar, Utrumque probatur experimentis Phyfiologicis. Nullum tetnpus ab hacfunflione vacuum eft omnino.Sed aliud eft lalubriter perfpirare , id eft neceflarias ultitna; cočticmis fuperfluitates fecundum natu¬ ra ordinem ejicere; aliud redundantem mate- riem crudam ejicere, ut aquat potoribus fatnt- liare eft; aliud vero acrem & ludorificam mate- riem exhalare, live illud fiat per cutis Ipalmufflt feuper urinae fuppreffioneffi,live peradmiffioneiu mak cujufcumque quaiitatis per vala intromil"' fx ; tališ eft qualitas ludores proliciens, ut m fudore febrili Hungarico, Aremorico , Anglica- no, fepe evidens fuit. XX. Transpirationis infenfi¬ bilis duše funt fpecies : altera ft fiati m a fomno, fačla, concočHo- ne, & polt bane augentur vires j ApHORIŠMI. Sečlio L 4J altera in vigilia, 6c hxc elevatur a crudo fucco, Sc ob hanc flac- cefcunt: fit enim cum majori, vel minori violentia , prout major vel minor eft vigiliee motus. Cokcccta perfpiratio fit, abloluta chyli in fanguinem mutatione; nam mutatio h*e foeces fupponit, ut nullus in phyficis & chymicis ver- fatus negare poterit. F<*cesill*, 15 ex ordine natur* fint, coft* dicuntur. Crud* erunt, non fuerint fetiš exhauft* partibus utilibus ; vel ob natur* debilitatem , aut ob vim exercitii prspofleri per quam avolent; aut quod per im- provifem cutis laxationem emittantur. Verum fedulo diftinguend* funt ab exhalante illo li- quido, quod perpetua aura ex čute exlilit , & quodneccrudum nec eočlum dicidebet, licet ex ordine natur* exhalet, nune plus, nune minus, XXI. Perspiratio, quae falubri- ter aufert a corpore multum, id- que inutile pondus, non eft, quae cum fudore fit, fed ille halitus invifibilis, qualis hyeme uno die naturali ad quinquaginta uncias ? & ultra exhalare poteft. ^6 De Pondekationb, &c. Illa ergo non fimplex aqua , non oleutn fimplex, fed ut plures pro varia hominis tem- perie partes aqueas continet, ita oleolas non pau- cas, & falinas crepirantes ad ignem. Humor hic Tub lamellis epidermidis & cum iis folidef- cit, & ftrigili eraditur , olim pro remedio vin- dicatus tefte Mercuriali. Aqua, fapone, oleo aequaliter abftergitur , fed fapone melius. Variat pro tetatefexu. Spiritum redorem animalis con¬ tinet, & retinet odorem fpecificum. Si fordida ab animali lintea aquse committuntur, primo leviter acefčunt, dein cito putrefcunt. Nec idera ab omnibus partibus humor exhalat. A pulmor.e fubtilis, crudus, fpiritibus fcatens; a facie, pod aures, ab inguinibus falfus, oleofo - fapona- ceus, ab axillis fpiritu redore & oleo fetus, ul & a capillatis partibus , qute fere nifi oleo non abflerguntur. Šed humores hi omnes pro pran- dio aut coena, pro tetate, colore cutis, variant, & In univerfum exhalationem coni- tituunt. XXII. Invisibilis perfpiratio fr vifibilis, vel quando nutrimentu® eft nimium , vel quando calor lan* guet, vel ob motum violentuffl. Nimium nutrimentum materiem trudit und ( ’ quaque fuperfluam. Idem facit motus violentuSr aer frigidus minuit perfpirationem, & ejus p ar ' tes denfat. Viriltm defedus perfpirationi £'l uC ac fudori nocet , m quotidiana tefiatur exp e " rientia. Aphorismi. Settio I. 47 Hinc vifibilis fit perfpiratio a caufis vel exter~ riis, vel internis. Externa: funt denfatio ejus partituri. Internat , muitiplicatio materiei, aut ejus tenuatio, ejus retentio prsecedens; alicujus excrementitii humoris (uppreflio. Unde illud Hippecraticum , divi raritas , čutit denfttas. XXIII. Perspiratio infenfibllis , junčta cum fudore , mala, quia Tu¬ dor fibrarum vires diminuit; dici- tur aliquando bona , quia a majori malo divertit. Qu^ cum (udore fit perfpiratio nimia efl, & cruda , nec compafta fatis; vafii vacuat, & fo¬ nda reddit inertia. Nam vel -ab impetu inttis aučlo , velab organi laxatione pendet, vel ab acrimoniaac tenuatione materiei. Nec infervire poteft corpori, nifi , aut copia pleniorem vacuet humorem, aut hoftiles expellat atomos; tunc-s fputamina, & alia id genus. Liqcida excrementa, terti* co&ionis, rc- petitse vaforum ačtionis , leu coftionis intra vafa produčlum exhibent; adeoque licet e tenuiffi- mis conflentur partibus, denfiflima tamen & arde compafta principia obtinent. Solida escre- menta naturam vegetalem vel referunt, utfa- ces, vel chvlum crudum nec lubačlum , ut ge¬ nus illud Iputaminum , aut nafalis muci, quo vel in epulonibus. Sputa enim a peripneumonu co&a Cx pe ponderola funt % ut de pure notum efti XXVI. L i q u i d a excrementa plus oneris, data magnitudinis paritate , a corpore auferunt, quam dura & confiftentia. XXVII. L i Q. U i D A quoque cibaria funt ponderofiora > A P H O RIS MI. Seflio L 49 ponderofiora, & folida leviora ; panis, caro leviš; vinum , jufcu- lum gravia. Tanti ponderis eft vini cyathus, quanti unus integer panis mole fere triplo major. De cibariis propofitio non vera eft , ut de ex- crementis. Sunt enim qu*dam folidiffima & denfiffima , qualia funt mucola non fermentata , & farina: plures, quse graviffima;, & a corpore vix fubigi pofiunt, Nec eorum pondus a fluidi- tate aut foiiditate repetendum, fed ab eorum natura & origine. Leviora ea corpora ars effi- cit , craflitiem nativam corrigendo fermenta- tione , aut co&ione. Vid. Hippoc. de prifcž Medicina. XXVIII. Illa viventis conditio , dum fentitur corpus onerofum, quando non eft, pejor eft quam illa, dum fentitur, quando eft. Corpus vivens viribus inftruiftum eft, qu33 fi integrte fint, non fentitur pondus additum , mfi fenfim augelčendo tandem iftud illas oppri- ®iat. Veriun , fi nullo addito pondere lentiamur graviores , vires deficiont, & quod vel leviffi- inum erat onus, evadit immenfum. Hinc celer- riI ne medico videndum eft quid vires oppri- ^at, & ipfis efHcaci arte fuccurrendum. 50 De Pondek atione , &c. XXIX. C o r p o r i s viventis pondus eft sequivocum: fimul enim ftare pof- funt, corpus effe folitoonerofius, & fe penfentire leviorem, & versa vice corpus fciiicet efie faclum fo¬ lito levius, & fe graviorem per- fentire. In prior! cafu , vigent & invalelčunt vires, & fi pondus humoribus additum fit, non fen* titur. In fecundo , vires minuuntur , & licet onereminoriprelfefint, fatifcunt tamen. Maxi* me notanda & animo tenendaliaac propolitio fia* ticae omnis Medicina* expioratrix. Corpus enim fenfu regitur, qui ftatera minus fallax dum hinc nobis alacritatem (aniratis normam, iilinc gravi- tatem ut %num morborum pramuntium, indi* gitat. XXX. Si hxc duo fimul confpirave- iint, alterum quod homo fe ipfo leviorem fe fentiat; alterum quod revera non fit levior , indicabunt ftatum faluberrimum. PrcPOSItio Iikc, prloris corollarium , no a faluberrknam tantim conditionem indicatj Aphorismi. SeFtio L terseque & fensus concordiam , fed etiam robur firmiHimum; quo robore leves mutationes , a caufis externis pendemes, fpernitanknale corpus. XXXI. CoRPUS,quod acquirit mi¬ nus pondus lacitudinis' 'ux falubri- taris, eft pejoris conditionis, cuara illud, quod acquirit majus pon¬ dus fux- falubritatis. Res ex diftis necefTario fequitur . nam faci- Iius eft vacuare quam replere. Illud artis opus eft , hoc v.rium qu* defunt. Verum , ut intel- ligatur noftra hatc Sančloriana dočtrina, notan- dum eft, citrn agitur de imminuts perfpira- cionis periculis, hic non intelligi unius diet fuppreftionem , qux relarciatur facile fed defi- cientem per plures dies, & fenfim imminutam. XXXII. Dum corpus , ob animi vel corporis motum, redditur minoris ponderis, ftatim redditur minoris virtutis : quod non contingit, fl reddatur minoris ponderis a fomno poit fačtam concočtionem. Exercitio firmatur corpus, dim Ingjns a p- C ij p De Ponder a t i one ,'&c. plicatur materite nutrientis copia vafis atque fibns uitimis. At fimul multa e corpore exeunt, & fibrte lafTantur : unde minor aptitudo ad labo* res, u(u ipd) detrita. At £ a lomno., perfečia codione , redditur corpus minoris ponderis, lo- brio & neceflario alimentorum ufu reftituetur. Exercitio vires deperditat, pmer alimenta, lon- gam & proportionatam quietem dbi poflulant ut reparemur. XXXIII. Si abfque praecedenti violentia pondus fiat minus, & vires ca- dant, id accidit, quia non remit- titur, quantum amittitur. Non remittitur, vel ob alimentorum penu* riam ; vel ob applicationis materiei defedum; vel propter corruptelam, prsfertim putridam; vel quia auferumur partes utiles per aliquam vacuationem. XXXIV. T r i b u s modis tantum animal fit debile, vel diim pondus cor- poris augetur, nulla fačfa virium refolutione; vel dum refolvuntui vires , eodem corporis pondere perfeverante; vel aum vires } & pondus cadunt. Aphorismi. Seltio L J3 Corporis pondus augetur ob fiipercrelčentis materiei copiam. Vires minuuntur, vel ob pra:- fradum nimio labore tonum , vel propter cau- fas fupradiftas ( XXXIII J. Si hinc augeatur pondus, illinc vires minuantur , ut fit in asgris pravo utentibus regimine , duplex crirur peri- culum , duplex ruina incumbit. XXXV. Lassitudo illa , quas fit, pum corpus redditur minoris ro- uoris & minoris ponderis, eft aliis periculofior : pondus enim eft ro- boris fpecies. Minus pondus & minus robur indicant vires oneri vel minimo ferendo impares. At diffen- tire cogimur cura Gortero ab audore noftro , cum pondus pro robore habet, cjuod contra vit ribus impedimento efr. XXXVI. Pondus corporis indit nobis robur, vel dum trahimus aliquid deorfum, vel dum utimur vedio- ne, vertigine, vel pulfu. Pondus reliflit ca.u/is impellentibus, dum Hat mole immotum ; fed paffive fe habet, adeb- 5'-ie obftat aduofitati, C iij 54 De Ponderatione, &c. XXXVII. S en is robur faepe a corporis pondere magis quam a viribus de~ pendet : vetus animal exigui pon- deris poteft diu vivere^ fed non poteft effe robuftum. Ita fenferatV rulam'us, fed falso, nam Ce¬ nile corpus non poteft effe robuftum, quia ve¬ tus & rigidum , & exercitio virium eft impar, XXXVIII. Si a fomno corpus redeat ad confuetum pondus abfque omni fenfu moleftite , bonu m; fignum enim eft perfečte concoftionis ; fi vero cum moleftia 3 malum. En hSc adeft machina quam fenfus reglt plus fluam fiate ra, St ipsa muko magis fidus. uali enim pondere, fi non fuccedac alacritas, vel ingenti nixu ad expeijenduwi luperfluum opus fuit; vel quos fiuftulit natura nondum codos humores, illi malam qualitatem intra corpus reliquerunt« XXXIX. Corpus ob externa errata Aphorismt. ScBio T. $y non labitur in morbum, nifi an- tea aliquod vifcus habeat praqaa- ratum : prseparatio hsec cognolci- tur ex Colito majori, feu minori pondere, non line aliqua pracce- denti moieftia acquifito. PRiEDiSPONENS caufa efficit ut caula efficiens ačtivitatem fuam adipifcatur. Hsec vel a conti- nuatione agentis caufie pendet, qualitatem nu¬ lam fenlim inducens , ut in fcorbuto ; vel a contagio lefe muitiplicante ; vel a vifceris cujuf- dam aut innata aut advemitia labe , qux dum iymmetram partium cornpofitionem turbat , pondus aliquod in atgra parre faltem ad fenium inducit; licet multi rnorbi letiiales invaferint homines line ulla prophali. X L. Na tura, dum in perfpirandi officio eft impedita, incipit ftatim in multis deiicere. Et vice versd dici potell, dum natura in aiiquo deficit, incipit minus perlpirare. Funftio enim per univerlum corporis ambituin diffufe a colleftione virium pendet, qu3e li in una par- te deficiant, vacillant in omnibus. X L I. Dum caput doiore gravatur j C iiij 5*6 DePondekatione,&c. ftatim corpus incipic minus perf- pirare, 6c ponderofius reddi. QuArQUAM fententia hmc fo prioris corol- larium , notandum eft primas teneri a mem¬ brana Schneideriana, in perfpirationis fuppref- lione tiim facienda tum fentienda; illa enim pri- mas agit ob nervorum communionem atque vi* ciniam in dolore capitis ; nec minus cruditate chyli ejus fecrerio perturbatur, notante rem Hip- pocrate. Ea etiam frigore afficitur , quoties vel os vel dentes glacie tanguntur. Qu* omnes cau& caput dolore afficiunt, adeoque patet noti linam efte caufam , ouare capire dolente fup- primatur perlplracio & vicifitm. X L 11. Pr ima morborum femina tu- tius cognofcuntur ex alteratione infolits: perfpirationis quam ex laefis officiis. Sbmina , ait, morborum ,’non morbi, qui a quacumque causa pendeant, perlpirationem vi' tiatam Temper (upponunt. Sed ftatera non opus eil ad illa morbofa lamina deprehendenda. Co- gnolčuntur enim i°. a caufis evidentibus non unius diei, fed plurium in ccrpus agentibus; i°. ab imminuta alacritate ; 3 0 . a lenlii ponde' ris; 4 0 . a caloris & frigoris vicibus; 5 0 . ab bot" ripilationibus ; 6 °, a pondece ad nares, AphorismI. Settio I. J7 X L 111. S i ex ponderatione tideris confuetum perfpirabile retineri , & fudorem vel lotium poft. aliquos dies non faceffere^ inde cognof- ces, retentum praenuntiare futu* ram putredinem. Id eft, retento perfpirabili, fiet vel crifls, vel morbus. Nam nafcitur plethora excremento- rumqu® cacochymia. Retenta vero excrementa tandem putrefcere , vel univerlalius fumto no- mine, corrumpi neceffe eft. X LI V. Si vero exponderatione videris ob caufam violentam perfpirabile plus folito evolaffe, fcias in locum perfpirabilium violenter evacuato- rum, ftatim confluere cruda, & in meatibus minimis impingi. Coctio ,p!aciditatem circuitus, ut perfečla fiat, fupponit. Hinc non emnino indifferens eft, quo tempere exercitio nos dedamus , ut dicetur alibi. Nam fi crudis tumidum agitetur corpus, hsc in motum afta, expul/is tenuifli- tnis, vel infarčtum inducent, vel febrem. C v y8 De Ponder atione, & c. X L V. QujE impinguntur; fi fieri po£ fint fecundum omnes partes fluxi- lia, feu perfpirabilia, bonum : fin minus , pars continens prius fit dura , coriique fpeciem referens, & deinde fcirrhofa. Impactto duplex : (ubita altera, five fluxio; altera fenfim fačta vocatur congeflio, Hxc fine erethifino, illa cum erethifino. Subitumeft p er P pirationem fiipprimi, pratcipue matutinam; un- de dolor laterum , narium impletio , frigus hor- rificum; indeque fi educatur fanguis coriaceii pelle protinus nata coopertus reperitnr. Qu* pellis, ab exhalante e lympha liquido, crafliori" bus per frigus denfatis, & firi&orum vaforum cutaneorum arftatione producitur, coaguli mo¬ re. Si fine erethifino fiat congeflio , haerebit in vafis pars addenfata , fietque infarčtus, fcirrhi primordia ; nifi blando naturse calore folvatul nondum indurata obfiruffio. X L VI, S i perfpirabile neque a natura , neque a calore febrili refolveretur* corpus illico ad malignam febrem praepararetur, Apno ris mi. Seciio. 1, $9 Febris , nixus eft natura ad folutionem ne- ceffarius, calore, . aftione vaforum, humorum tritu fis, nullam mentionem injecit Sančtorius ple- thorat, qu* vires imminuit, dum illas gravat. Tenacitatis ac vifčiditatis humorum ; qux cra& fiores fufficit partes, quam ut per poros in vafa eutanea exhalent. Acrimoniae, qu® dum cutem vellicat , clauditper erethifmum oftia, ficque perf pirationem impedit. L V. Amictus valde onerofi funt impedknento perfpirationi, quia vires debilitant. Corollarium itidem pracedentis. Sed quis efi, qui onerofas veftes , viribus incommodas non rejiciat ? Seciis enim corpus bene veflitum , prafertim inconflante anni tempore , peripira- lionem fovet. L VI. Non qualibet hora corpus eo- dem modo perfpirat, quia ab af- fumpto cibo quinque horis, libram circiter perfpirabilis magna ex parte exhalare folet; a quinta ad duode- cimam, tres libras circiter; a duo- decima ad decimam fextam ( quo 64 DePondesatione, &c. tempore occafio eft alendi, vel medicandi, vix felibram. Quamvis de copia peripirarionis horis diver- fis exeuntis nil fixi & firmi ftatui poffit , qus pro tanta caufarum varietate variat ipia, ramen fumme notandus eft ordo natur« a SanČtorio ob- fervatus, qui occultos ačiionis ejus effecius , | caufas , periodos, primus fedulitate indefelša referavit. L VII. Q ui nutritur, vel medicamen- tis evacuatur, horis majoris perf- pirationis , quales funt ut plurimum matutinse, maxime heditur; quia a cibo & a medicamento maxime divertitur perfpiratio. Regina h«c eft pračiica. In eo quidem , quod fpecftat ad alimenta , probatum & verum vide- mus pr«ceptum. Circa medicamenta vacuantia, a Saučlorio ipfo mutuabimur , eceoprotica per- fpirationi non oificere: medicamenta vero pur- gantia adfanitatem, adeoque ad juftum peripi-t rationis ordinem non pertinere. L VIII. Magis occulta 6t infenfibilis perfpiratio nos fublevat, quam om'! A P H o RIS MI. SeElio L 6$ nes fenfibiles fimul unitte; a fora¬ no enim ante excretionem fenfibi- lium excrementorum, quifque fen- tit fe leviorem, quia revera fattus eft levior folito tribus libris cir- citer. Prima lila levitas ad fenfiim a bona cočlione pendet; ofcitationibus & pandiculationibus ta- men excitanda : tune ingens fit perfpirationis fiuxus i demonftrante Gortero. Et una aut altera poft fomnum hord veram levitatem corpus ex- peritur, tiim ad ftateram, tum ad lenfum. H;bc plus juvat quam cascera ornnes vacuationes, Ro- boris enim univerlalis, & conlpirantium in cora- munebonum omnium funčtionum eft eSedtus. LIX. S p at i o unius nočtis, fexdecim uncite lotii plus minufve; quatuor cotlorum excrementorum per al- vum ; quadraginta & ultra per oc- cultara perfpirationem evacuari ut plurimum folent. In Italid, tefte Sančlorio, quotidie corpora perfpirant, libras quinque. In Britannia Keillii experimentis inter unam & triginta, unam & quadraginta uncias perlpiratio continetur , (ed nunquam ad libras tres alcendit. In Hollandia , C6 De Ponderatione, &c. Gortero audore , ab unciis quadraginta lex< ad quinquaginta fex afcendit, id ell, plus quam tres Jibras complet, Ci libra unciarum duodecim habeatur. In Gallia Parifienfi muko magis varietatis ebtinet, licet nunquam ad Sandorianam quan- titatem alčendat; raro tamen infra Keillii cal- culum fubledit, nifi lasvillimo gelu contineatur. Forfan vrni levioris potus in habirum plerifque dudus , magni hic eft in inducenda hacce varie- tate momenti. Certe nullibi terrarum adeo varia- bilis eft aerts conftitutio , quod ex comparatis tabulis variarum gentium metereologiefs depre- hendes facile. Varietates perlpirationis a prandio , ab exer- citio , a fomno, nemo meliiisprofecutus eft Gor¬ tero. At prarcepta generalia circa hxc ftatuere fere impoftibile tibi videbitur, fi non folum cu- juflibet hominis naturam Ipedaveris , led etialfi ufum ftragulorum, calorem veftium , fomni tem- pora. Durities alimemorum, artas, fexus, po¬ tus natura & copia in judicium adhibenda funt. Nam, v. g. biliolis plus per alvum, minus pet inlenfibilem perfpirationem dernitur. Senibus urina plus effluit. Mulier menftruata , minus an- te, & per menftruorum tempus perlpirat ; plus alvo fluit, determinata in halče vias natura. Mulierculs cachedic* & hyftericte vix perlpi- rant; hinc iplis vix foedantur indufia corpori appolita. Praeterea perlpiratio medica, & fani- tatis vel firm*, vel labantis indicatrix, non umus alteriulve diet computari debet , led plurium menlium , in quibus , quantiim lumms decidat, animadvertendum. Certe videntur dart liyemales dies, in quibus homo vix perfpirat, fi pratfertim matutino tempore lefe frigori expo- 'Aphorismi. SeSiio L 6y fuerlt : mirum tune quanta vis urin* exiliat, liepe ad libras tres , paucarum horarum fpatio. Ipfe (spe nares catharrum fentiunt paucis pari- ter horis refolvendum , quali perfpiratio , ut in vegetantibus, nune extra prorumperet , nune intus eodem impetu ferretur. Repercuffa eft tune perfpiratio, & fere omnino compreffa, nec inlalubriter quidem , fi homo exerceatur; nun- quam enim aut alaerior eft, aut robuftior. Corpus lanum , femper aliquid liquidiftm- plicioris forfan , & fpirituum , xthere«que ma¬ teri« ernittit. Tranladigitur temper fubtiliori- bus effiuviis ele&ricis, igneis, &c. Sed illud dici non poteft perlpirare. Perlpiratio eft refiduum codionis legitim« & perfečt«; nec fit, niti ubl jufta alimentaris materiei copia intra vala cu- mulata eft. Alia ergo perfpirationis forma eft in infantibus, qui fere femper efitant ; alia in iis, qui femel, bis, vel quater in die come- dunt, ut experimentis deprehendere facile eft. Numeri ergo & calculi San&oriani exemplum prsbent , led normam non conftituunt , pro tot diverlis calibus variabilem. L X. Pluribus unica die naturali per infenfibilem perfpirationem tantum evacuatur, quantum pet alvum quindecim dierum curfu. Non omnino ea propofitio conlbnat cum calculis Sandorianis modo initis, ut attendenti facile patebit. Verum fatendum eft, muitis alvi conftipationem effe obftinatiflimam. ! «58 De PoND ERATlONE , &C. L XI. U T quid noftratum plurimi in Omni jegritudine folum per alvum, vel per urinam evacuandum fibi proponunt; & de infenfibili perf- piratione vix cogitant ? Nec falluntur ; nam perfpiratio , qualeni Sančtorius defcribit , ad a?gritudines curandas non perrinet; nec , nifi finita ®gritudine 5 un- quam refarcitur. L XII. Si magis folito nočtu. perfpira- veris, fed fine fudore , atque om- ni molellia , perfuafum te habe de optima valetudine. Propositio quidem vera , ti loco crifeos perfpiratio illa major habeatur; nam qui plus ali:s etiam humorem coftum perfpirant , non ideo valentiores habendi funt;imo exempi° leptentrionalium firmiora funt corpora , qu£ minus perlpirant, nocante Hippocrate, L X11L T u n c quam maxime recedi- rnusamorbo, quando pervenimus ad medium latitudinis ponderis fa- Aphorismt. SeSiio I . 6 P lubris, non ob evacuationem fen- fibiiem fpohtaneam, vel a medico fačtam, vel ob jejunium, fed ob perfpirationem infenfibilem, qux lit a fomno poli optimam coc- tionem, Nulla enim fit virium diffipatio , fed frui- mur tantum fru&u natura: per fe aftuofa:, nec tiisuum operoforum egentis, L XIV. Qu ant a conveniatperfpiratio cuilibet, ut confervetur in ftatu faluberrimo, fic dignofces. Gb- ferva mane poft aliquam pleniorem coenam illam majorem perfpiracio- nem , quae in te iplo duodecim horarum fpatio fieri podit : efto effe quinquaginta uncias: alio ma¬ ne , fed poft jejunium, hac tamen lege , ne in prandio prsteriti d ei excefteris, idem obferva: ponamus efte vi inti. Hoc praecognito , eli- gas illam cibi, & aliarum caufa- rum non naturalium moderatio- nem, quae te ad medium inter 70 DePonderatione, &c. quinquaginta & viginti quotidie ducere poterit; medium erit tri- ginta quinque unciarum ; hoc mo¬ do faniflimam 6c diutiffimam, feu centum annorum vitam duces. Melius Gorterus medietatem lani perfpira- bilis auguratur ex quantitate perlpirationis per plures dies aflumpta. Dividit fummam per mi* merum dierum, & quotiens pro quantirate lani perfpirabiiis libi fumit. Verum hic , ut alibi) fummum jus, futnma injuria. Si quis ardiori fe- fe regimini dediderit, imprudens, nec libi i nec patrite erit utilis; debilis enim fiet, & a minimo latdendus delifto ; quod non fentiet qui- cumque le varietati aeris, ciborum , &c. afiue- fecerit. Hasrensperlpiratio per exercitia pellatufi tenuior ac leviiis avolans , quiete retineatur & incralTantibus. At centum annos fpondere Del eft, non hominis; nec ftatera lenečhitem rigi- dam arcebit, qux corpori e rei neceffitate im' eumbit. L XV. Corpora virorum fana, & moderatiffimo vičtu utentium, fin- guliš menfibus fenfu folito ponde- rofiora, unius fcilicet duarumve librarum pondere ; & redeunt ad confuetum pondus circa finem menfis , ad inftar mulierum, fed APHORISMI. Se&io. I. 71 aer frigidus, camofus & humidus; fafta crifi per urinam paulo co- piofiorem , vel turbidiorem. - Licet rem in (Tngulis hominibus arguere di£- ficiie (It, plura tamen ad credendum, id in adul- tis verum effe inducunt experimenta. i°. ca- pitis Hemicranicus dolor , pluribus menftrualis. %°. hasmorroides pariter quovis menfe recurren- tes. 5 0 . Fiuxus urinarum craffarum periodici. 4 °. Vomitus pariter fimili periodo regrefTi : qua: omnes fingula viderunt. Verum ea periodicorum fluxuum redintegratio plus obfervatur in viris, quam in juvenibus; plus in fenibus, quam in viris quibus viget perfpiratio , & circa quos rem obfervare difficile Si enim in uno res fucceflerit, non id circo eadem erit in altero obfervatio. L XV I. Ante diftam crifim menftrua-’ lem fadam, vel gravitas corpo ris, vel corporis laffitudo perfen- tittir; & deinde paulo copioliori urina evacuata, omnia fedantur. L X V 11. Causi extern3e, qu;e prohi- bere folent perfpirationem , funt 72 De Pondekatiome, &c; natatio in frigida; cibi crafli, St vifcidi; intermiffio exercitii cor- poris vel animi; & in robuftis ni-* mia abflinentia a coitu. Non eodem gradu , nec eadem noeendi vi agunt caulie prsedičte. Nam frigus acre & |;la- ciaie , dum ftringit, roborat & diverdt tantura; imo robuftiora efficit corpora, dum moratur cočti humoris impetum. Id & de natadone in frigida. Veriim Aer carnofus, id eft, cum fri- gore humidus, laxat, retinet, & corrumpit humores. Alimenta edam corpori proportiona- Iia efie debent; lin vero, craffiora hserend mu- cagine vaforum ultima opplent. Idem de cxte- ris dicendum , de quibus alibi. L X V III. Frigus exte-rnum prohibet perfpirationem in debili, quia ejus calor difiipatur; in robufto vero auget. Calor enim ad imum retra- liitur, duplicatur, & deinde natura roboratur , quse deinde retenti perfpirabilis pondus e veftigio ab- fumit, & corpus & fentitur levius. VebA Aphorisml Seftio I . 73 Vera pariter hujus aphorifmi fententia, non quod frigus revera augeatperfpirationem ; re— pugnant experimenta. Sed quod ejus exeuntis impetum remndat, cogatque materiem nutrien- tem diutius morari, & melius applicari. Debile vero corpus latfionem a retento perfpirabili (en- rit, quia vires non fufficiunt ad fupplendam vacuarionem hanc naturalem per urinas. Robuf- tum vero inde viribus fiiis augmemum fieri jac- tat, quia antequam fiat ad renes diverfio , ma¬ teriem omni nutritia dote exhaufit. L XIX. Stabilior, & diuturnior eft fanitas illius corporis, cujus pon- dus multorum annorum curfu neque augetur , neque minuitur, quam cujus pondus annuatim variatur. Res vera efle poteft , fi plurium varietatum fe(e mutuo excipientium confequentia fit requili- brium. Nam nunquam variari perlpirationem , ut impolTibile-eft, fic foretnocivum ; leviffimum enimpeccatum fentiretur.Nec, plus alio perfpira- re, faluberrimum probavit Reaumurius. Densa nam vernice obdučht Americanorum corpora (ana & robufta. Robuftiora etiam quaeminus perlpirant corpora edixit Hippocrates, libro de alimento. Coincidunt enim fimul magna perlpiratio , & folidorum raritas. Porro, quse denfiora funt cor-s pora, ea robuftiora. D! 74 De Ponderatione, &c L XX. R editu s ad confuetam gra* vitatem crudorum fuccorum addi« tamento eft malus, co&orum ve? xo eft faluberrimus. L X XI. S a n um fieri minoris ponderls folito , eadem fuppofita vivendi ratione, malum ; amiffum enim , quod erat falubre , non eft re- miffum. Vel enim corrumpuntur & corruptione, zete- dinem volatilem , qua effluunt impetu ingenti i alimenta concipiunt ; vel non conco&a, denfi* tatem ilJam non acquirunt, qua; pondus folidis, Imo & liquidis concoftis impercit. Unde in utro* que cafu levitas , liquida quidem e fenguine exiliifTe probat, fed /imul non reparatas fuifl* vires , impoffibili materise alimentarise concoC' tione & addenlatione. L XIX I. Excrementa alvi concočtaj fuat mults moliš, fed exigui pott' Aphorismi. Se 3 io > 1 . 7J deris: fupernatant ob aerem inclu- fum; 6c quae un& vice e cernun- tur, nunquam iibrae trientera ex* cedunt. Supernatant, &Ieviafunt, qnia liec com* pačta funt per vim circuitus, nec coagmentata, aut fixato acre addenlata , quas habent proprie- tates humores tenuiflimi. Si tamen fiat criticut bilis fluxus , jam bilis gravis eft; aliaque pars fundum petit, alia inteftinalis lčybalola fuper» natat. L X X111. S i unica die, 'ob aliquod erra* tum, libra perfpirationis retinea- tur; natura triduo folita eft illud retentum infenfibiliter expurgare. Id non a ftatera Sančlorlus. Nam, /i rerinea- tur libra perlpirationis, nec catharrum faciat » bane una die , horis praifertim matutinis, natura expellit, partim per urinas , partim per cutis Vala ; vel adjutrice febre ephemera. Sin minus catharrum facit, qui, pro vario erethilino, plus miniifve durat. Sed raro intra triduum judicatur aut folvitur- L X XI V. T u n c natura multum infenfi- tiliter evacuat } cum per ofeita- D ij 7 S De Fond e r a t i one , &c. tiones , & artuum extenfiones retentum perfpirabile excernere conatur. L'XX V. Perspirabile habet duas partes, levem fcilicet, & ponde- rofam. Id eft quat in auras exhalat & athmofphzram homini peculiarem facit, unam, alterain čuti adhatret, & fordes facit. L X X V I. Ponderosa pars adeo af- fluit, ut ex ipfa generentur ani- malia, ut cimices, pediculi, & alia id genus. Nidum quidem mucofum prtebent ovis ifl' fedorum exc)udendorum cutis fordes , vero® iis non pratbent originem qux per fe exiftunt, S organica ab inorganicis nafci non poffunt. L X X V II. A parte perfpirationis ponderd' fiore contagiofte infediones « na Aphorismi. ScBio I. 77 cubantium proveniunt: leve enim evolat; ponderofum vero adhae- rens coinquinat. ~ExtT per cutem non unus aut fimplex humor. Sed i°. Ingens vis humoris aquei (aponacei, ad ignem non concrelčentis, fhcti Ipiritibus, liveali- quo fubtiliflimo, vix odorifero , omnia perva- dente liquido. z°. Hatret ad cutem, & mčdera- t?us exit moles craflior oleola , laponacea , qu® tamen aqua fola vix 'abftergitur. 3 0 . Merum oleum, magna quantitate, partibus volatilibus refertum. 4 0 . Mucus animalis, non minima mole omnia fuperveftit , & fordium nomine čuten* inficit. Si enim lordes in čute refiduas & lolideP cent.es eraferis, non omnes teque lolubiles, poli aliquam in aquamoram reperies: pars fupernatat; pars aliaad fundum abit, fedimenti mucofi forma. Ad ignem vivum crepitant Mk; imo & fulibiles apparent , mox difficile , led tamen lucidiffima fiamma igniuntur, Omnes flmul lumptte partes inflantur ad ignem. Odorem fortem, fubtilem, mora fcetentem , fubtiliffimum exhalant. Fit in aqua liquorinde foetidiffimus, in mucum& floc- cos abiens. A parte lolida lordiumharumce, aeris &lpumte ,folo motu, ingens vis exilit. Ab harum confideratione lux ingens affulget morbis muco- fis, impetiginibus , & cteteris.morbis cutaneis , qui mucum hunc , feu tomentum mucoliim vi- tiare valent, in quo etiam nidum fepe poluere Jnfe&orum ova calore excludenda. Imo & conta- gia intelliguntur ; tum quare in aliis illa ccnci- piantur, tum quare in aliis vanefcant facile , pro atomorum conragiofarum natura & volatiii- fctte j in aliis fermentorum more mukiplicentui D iij 73 De Pondeeatione, &e. & quafi tardius intumelcant. Sudor plus parnum illarum folidarum elicit. Idem in equ;’s faciunt preparata antimonialia. Hinc pendet plurimaac- lionis medicamentorum alterantium explanatio ( L X X V 111. Q u IB u s aliquid perfpirabilis, in vehementiflimis asftivis calori- bus, exhalare prohibetur, caloreft moleftus; quibus vero perfpiratio omni ex parte eft libera , calor rson moleftus. Impedjto perfpirabilis humoris exitu acrioi materia plus nervos vellicar. L X X I X, Differt majus pondus a mi- nori reque falubri, quia majus plus accelerat fenečlutem. Efto aliquem frui valetudine cum pondere du- centorum a£que ac cum ducentis quinque : obfervavimus exceflum illorum quinque magis accelerare fenečlutem. Fateor me nullum cum phy(icis, imo cum »bfervatione confenfum hufc propofuioni rep«4 Ap h o ris mi. Seclio I. 79 tire. Imo feneftus a rigiditate fibrarum pendens tiil cum ifta plethora commune obtinet. L X X X. C aro animata cur vivit/ & non putrefcit ut mortua ? Quia quotidie renovatur. Cur pueri diu- tius quam fenes vivere poffunt ? Quia faepius poffunt renovari , in- cipientes ab infimo totius latitu- dinis pondere ad ultimum ; funt enim plurimorum falubrium ponde- rum capaces. Senes cur neceffarib moriuntur ? Quia folimi uiti mor um ponderum funt capaces. Sed cur folurn illorum ? Quia fibrat illorum funt durae, & ut tales amplius non poffunt renovari; unde mors. Non renovantur adultorum folidjE partes; ut probatur maculis , cicatricibus , imo & notis tinčtoriis Karaibum. Sed renovantur liquid« perpetuo nutrimento. Putrefcunt mortua: a cor-i ruptione liquidi in illas contenti. Pueri diutiiis vivunt , quia Iatitudinem fiu augmenti non accepere; va(aque flexilia, trant mittere liquidum apta quotidie increfčunt. Moriunrur fenes, quia indurefcentibus omni¬ bus, eircuitum jam experiri nequeunt. Unde er- D iiij So De PoNDEKATlONE,&e. rabat illuflris Verulamius qui corpora , uta pu- iredine iiberaret, indurare docuerat. L X X X I. Qui atgritudine perniciofa cor- ripiuntur , cur fanantur ? Quia multorum ponderum falubrium funt capaces. A corporibus enim tegritudines triginta libras aufe- lunt, plus minufve; prout corpo¬ ra magis vel minus repleta funt/ & prout tegritudo magis vel mi¬ nus calida & longa exiftit. Sanantur tegri, auia fit materiei morbificr & hoftilis codio. Certe cočiio facilior efl in illis, quibus vafa flexibilia liberius perlpirant. Unde čarne densa gaudentes , edixit Hippocrates, faniores quidem vivere, fed difficilitis reconva- lefčere. Raras vero carnes habentibus, fluxiorem quidem effe fanitatem , fed faciliorem a morbis recuperationem. L X X X 11. S en es ob frequentia fputamina yitam protrahunt. Retenta, ut in* capacia cočtionis , vel digeftionis, impediunt perfpirationem ; unde fuffocatio, & mors. A P H o R i s M i. Seffio I. 81 Senibus cutis aridior; hinc, .ut imperfečKor coftio, lic perlpiratio miner. Redundante ergo illos pituita diffluere, & aggeftis excremenris necefle eft ; quat fi rečte fluar.t, vitam protra- hunt. Hinc in illl attate catharri non coquuntur, notante Hippocrate. Si retineantur illas excre- menutise partes , mox aderit fuffocatio , non adeo raro fubita in acerrimis frigoribus. L XX XIII. Senectus revera eft segritu- do , fed diu protrahitur } fi corpua reddatur perlpirabile. Debiiitas neceflaria comitatur fenilem rig.?- ditatem, ačtioni prorsus imparem. Hinc ab Ho- mero balnea , & longiores fomni, alimentaque levia fuadentur. Vide & Boerrhaavium de diarta ad iongsevitatem. LX XXI V. Interimunt fenes, coitus ; corporis a&ualis frigiditas; potio; Plus jufto coenare ut juvenes j plus debito irafci , & exerceri. Qu X. vires exhauriunt; qux fputis cruditatem eonciliant; qute eorum cepiam augent pratter- modum; qu* motum iis nimium indunt: h*c omnino lenibus officere neceffe eft. D v / 82 De Ponder atione, &e, L X X X V. S en E s aetatem decrepitam non attingunt ob diminutas expultrices. Hinc, dum plus folito bibunt , minus meiunt, & minus folito perfi pirant. Remedio eft 5 ut ablatio exaequet additioni. Si abiatio exs:quetur addiiioni, fanitas ade- rit, quat ex omnibus corporis conditionibus tutiof eft. Sed rigidum ienile illa non tolJet, quod in- ianabile. Et fi tardari poffet illud, id per fotus & dietam diluentes , & Jaxantes toileretur. V> Boerrhaave L c. L X X X V L PersPiratio infenfibilis non folum principum, fed unius partis infimae vetita vitam tollit. Princi¬ pum, dum in cerebro fit apople- xia, in corde palpitatio, in jecore polyaemia, & in utero praefocatio. infimae partis, gangraena. Ekhalatio unius partis vetita plethoratn > Tel cacochymiam inducit, fi lienfim fiat; indequ s infardus. Si iubita.fuerit hxc ftippreffio, eatfi® 1 " 1 so$ inferet, aut inflammationes. Aphortsmi. Sečiio I, 83 L X X X V 11. Dum fuffocantur mulieres, non fit ob uterum corriprimentem fep- tum; fed a frigiditate feminis cor- rupti non indigentis perfpiratione. Qdid de falfis Iilfce phy/ioIogicis'axiomari- bus fendendum fit , fads norunt vel phyfices limplicioris afleclat. LXXX VIII. Humores podagricorum , etfamfi craffifiimi fint, folum per modum vaporis refolvuntur. t XX XIX. V o m 1 t u s urinam, & perfpir rationem divertit. xc. C o r p o r 1 s in le£to frequens circumvolutio, cum fiat omnium mufculorum interventu , enervat; & coctionem ? & perfpirationera D vj 84 BePonderatione, &c. utilem diminuit. Remedio eft in eodem fitu obftinate quiefcere. Quot in volutatione mufculi fatigentur, ana- tomici fčiunt; ciim totum corpus in uno punflo trahendum fit. Sed fummze huic defatigationi adde caufam hujulce anxietatis. Titillationem reperies cutis vafcula criipantem atque conftrin- gentem. Adde loco blandi & inftaurantis fomni, vigilias. En aderunt plures defatigationis caufe. X CI. Dum. genua ačtu calida con- fervantur, non algent pedes, no&u bene dormiunt, magis perfpirantj & minus meiunt. Exffrientia demonflrat, frig.ore unius par J tis, per/pirationem plus fupprimi, ejuam a fri- gore in univerfum corpus agente. Minor eft fci' licet adversus ingruentetn caufiim partium reni- 3tus. Hinc quaerebat Ariftoteles, cur frigus pe- 1 Gum foninos impediret. X C 11. Profluvium alvi toilitur lis ouse perfpirationeni augent, iicuti «ft balneum. Res vera non erit, ii adfit in inteftinis velii' A P HO RIS Mi. S e Eli o I. 8f cans caula; qua non lublata , tolli effečtum im- polfibile eft. XCIII. Si čuti magnes eum multa ferro, & vinum in magno dolio melius confervatur quam in dolio- lo. Sic corpora ponderofiora falu- bria magis robur confervant, quam cedentia a pondere per inediam. H^c paritas nulia. Nam etfi contraria docente lančtorio vinum meiiiis in doliolo fervetur , quam in ingenti dolio * nulia inde ad corporis lalubritatem conclufio educenda. Corpora pon- derofiora fpecifice , id eft , fibris donata craflio- ribus, minus caufis impellentibus cedunt, quam tenuiora; inde falubriora dici poflunt. Sic miles craffiis ea facit, &patitur, quibus extingueretur foemina. XCIV. Q u i plus meiunt, quam bi- bunt j parum, vel nihil perfpirant, xc V. In febribus intermittentibus , cur perfpiratio infenfibilis prohibe- tur ? Quia humor peccans eft in ambitu corporis. S5 De Ponberatione, & c. Quia corpus crudis (čatet, quia vala conf- iringuntUr erethilmo. Sed fačta cočtione, id eft, mitificatis humoribus, & laxatis meatibus, re- larcitur perlpiratio. X C VI. I n hydrope, non refolvitur aqua abdominis, quia ejus ficci- tas & durities impediunt perfpi« rationem. In hydrope, vel rupta aut dilatata preter modum vafa interiora lympham nimia fiillant copia, quam ut podit reforberi; vel vala inha- lantia eam accipere non polTunt. Quod vulgo a compredione venarum , aut arteriarum in- farčtu pendet. Nihil hic pertinet ad perlpiratio-. nem, laltem partium externarum, X C V 11. Hum or e s calidi, & fluxi in aliquam partem calidis digerenti- bus tractantur, ut per infenfibileffl perfpirationem refolvantur. Non refolvuntur per tranfpirationem humo¬ ren fluxione congefti', fed vi nature & repetids vaforum olčillationibus tenuati, tandem lihe- riora per laxationem fačta vafa fubeunt. Ad hunc nature leopum conferunt digerentia. Qua? medi- cameuta, partun e mdlientibus mdecuiis confi A P ho ki s mi. SeSio I. 87 talit; partirn tonicis, qu* aliquem fiimulum vafis obftruftis imperciunt. Unde , fedato ere- thifmo, mollis ofcillatio natčatur in parte; quo allitu , & refultu humores rursus agantur in circuitum. XCVIII. In magnis febribus cur lypo- thimia juvat ? Quia fudorem & validam perfpirationem facit. Lypothimia laxat omnia vata; jam nec rema« net tonus, nec vafbrum aftio ; fponte tluunt turs dores & quati delabuntur. XCIX. Pdnctura nervi, fi la&e , farina, vel fimili claudatur, ichor retentus ita acris fit, ut morian- tur convulfi, nili oleo aperiatur vulnus. Res qnae etfi vera foret , ad pertpirationem sto n pertinet. C. In tumoribus perfpiratio utilišj fi fiat humidis adu & potentia; fecus in fcirrhum cedunt , tenue ~ 6 C De Ponderatione, &c; refolvendo , 6c craffum relin- quendo. Aphorismus omni fenfir verus eft, licet ad ' prafentem dočtrinam non pertineat; nam vix ] ullus tumor eft, cujus natura in Ičirrhum abire ! poflit, qui non (anetur laxatione vaforum; fti- mulo vero nimis forti addito , non induretur. P ar s corporis ut repleta fan- guine , vel alio humore, ut in turno ribus , & in ipfa pleuritide> non eft refrigeranda: quia evacuata materia, fponte refrigeratur. Falsa hsc nixa theoria propofitio nec ad ufum applicari , nec ad dočtrinam elucidari poteft. CII. Hypocondriaci, fi fre- quentibus balneis eorum corpora reddantur perfpirabilia, & viflu humido utantur; fani fiunt. Quamquam hypocondriaci mali idata Cit ex- lenlior, quam quat liic proponitur; folidis tamen erethifino tenfis, humoribus aridis balnea coni Aphorismi. SeBio I. 'Sp veniunt; non tam ob perfpirationem , quam ob dilutionem. Convenit etiam vidus humidus jam- pridem a Galeno commendatus, ut & omnia la- xantia , ii quidein nulla ell methodus quas vališ pretermodum tenlis, poffitaliquem obtinere fuc- cefTum. CIII. Perspiratio infenfibilis fac- ta per fomenta in non purgato cor- pore plus attrahit, quam refol- vit, ut de Simone. Hinc cruda alimenta in balneum ferre adeo periculofum. Cruda enim, impetu perfpirationis poft balneum aučte , vacuantur ; nec coftio fit , ne c perlpiratio utilis. CIV. Corpora, quae infenfibiliter multum perfpirant, neque purgan- tur , neque phlebotomantur; ut patet de pueris. C V. Peticulje cur fiunt ? Quia maligni ichoris perfpiratio impe~ Reaumurio indicante. cx. D i F F L A T i o, quae effugit fen- fum, eft naturalis , & indicat ro bur; e contra vero fudor. CXI. Si quat corporis pars hyeme valde frigefcat, ita totum corpus confentit , ut cočtio „ 6c totius perfpiratio minor fiat. Quia univerfum eorpus fenfu regitur. Aerior $2 De PondeeationS, &c. porro eft lenlus frigoris in uriam partem farvien- tis, quam in totum corpiis incumbentis. Tollituc ergo plus aequilibris illius potentia;, per quam pars altera ftipplet alteri : adeoque a partiali impreflione plus timendum noxse, quam ab univerlali. C XII. N at A t i q vefperi tutior : rož¬ ne ab aqua frigidiore meatus ciau- duntur ; unde febris pericukun. A balneo quocumque, etiam frigido, increfi cit ad cutem calor, & pollea perlpiratio. Nec unquam , fi experimema fumpleris, inhalatio aqua; per balneum *quaiis efl diffiationi qu» bal - neum fequitur. De quibus vide Monerium , Adi Acad. 1747. Natatio , exercitii genus defatigans, corpon tempere matutino admodum perlpiranti admo- tum, dum a tergo trudit aučto motu perfpira- tionem tune copiofiflimam, eam in vališ cohibet, frigore premends aquae. Quod frigus, ut fero minus , ita perlpiratio pariter minot, C X 111. In adtate, fi corpus jaceat de- te&um , prohibetur perfpiratio : unde capids gravitas, & corporis confradio. Afhorismus erit veriffimus, fi loco perlpii A p H o K i s" M i. Seclio L p j rationis fcribatur cočtio ad perfpirationem pne«- paratona. cxi v. Dum quinque , vel fex dieruni curfu corporis pondus augetur, non ftatim, fed paulatim effc tol- lendum: inedia enim fumme rigida lxdit. ventriculum , cerebrum , Sc cor; mox totum corpus. Quodcumque iiimis fubitum efl, violentum effe & periculofum pronuntiavit Hippocrates. Fatilcunt enim vala, quas plus jufto plena, de- plentur protinus. Inedia vero etli depleantur va¬ la , acredo putrida introducitur, non lemper t ubi extitit, alimentis reparabilis. C XV. In autumno augetur corporis f iondus; quod fi excedat falubrem atitudinem , fiunt tertians, feu aliae putridat. Pfrspiratio , frigore autumni humido liip- prefla, li erethilmum conflantem inferat , fe- brem accerfit continuam putridam. Si lemor veniat, fed cum alvi laburra periodice contingat, febres intermittentes creat. Hinc illae locis palur dolis, frigidis & humidis endemic® lunt. £4 De Ponpeb atione , &c, C X V I. Extrema frigida inacutafe* bre, nifi incalefcant, lethalia ob adiapneuftiam. Non ob adiapneufliam; fed ob fatifcentiam virium , Sc J^rguentis inde circuitus penuriam. CXVII. Nihil magis nocet ulceribus malignis, quam quo prohibetur perfpiratum j ut adeps , oleum , & cera. • Ob retentum ichorem ; ob ranceičentiain oleorum laxantium. Sed non, ob prohibitaiu gerlpirationem. CXVIII. Quotidiana, fola ex in* termittentibus non caret periculo; pituita enim in prohibendo perf* pirationem primum locum tenet. Dixerat Hgpocrates , febrefti, quacumque ratione intermittat, carere pericuio. Quod non adeo verum demonftravere Torti > Ramazzinusj AphorIsmi. Settio I. Valcarenghus. Rebellem magis caeteris quotidia- nam , adeoque & magis periculofam , confen-. tiunt omnes. CXIX. Constipata perfpiratione in cervice, ftupefcit fenfus peri- cranii: ut deambulantis fub ven- to, & pluvia. Duas obtinet partes Aphoriimus noffer. Al- tera ab obfervatione pendet eifečtus frigoris in cervicem, quod mihi nares pnecipue afficere vifum eft, & rigores in mufculis fumme cru- ciantes inducere , Rheumatifmi & lumbaginis nomine apud authores dignofcendas. Altera vero , occupatam erethifna glaciali naturam minus ad concoquendum aptam , jure defignat. cxx. N i h i L magis putredinem tol- lit, quam larga ventilatio , non folum per infpiratum, fed etiara per meatus infenfibiles fačta. Qua«tum ventus corpora fibi expofita fic- cet, norunt omnes. Hinc , nifi frigidus fit , perfpirationi favet , & corpora animalia. ficcat. Aliunde, hterentia putrida dum rapit; dum atomos putridas in aeraambiens vo!itantes,hinc aufert, iliinc eontra affert; nune putriditateni pg De Ponder atione, &c. tollit; nune advehit. At certe in perpetua aeris renovatione, majus adverius putrida prtefidium eft. C XXI. Refrigerationes in mor- bis acutis indicant mortem, ut in Hermocrate; adimunt enim perfpi- rationem. Qua de causa , refrigeratlo morti prosim* fit, norunt omnes. CXXII. Post balneum, oleo meatus cutis condenfantur, hoc fine , ne humiditas aiimentalis attrada re- folvatur; ergo oleum claudet in periculis, 6c non aperiet poros. Methodus fuit antiquorum , oleo poft balnea Uti. Imo & abfque balneo , ut flexilitatem conci- liarent čuti ; fimul exercitiis mox fe(e dedi' turi , pulvere obftupabant poros , ac fudores CoerCebant, experti parum ad id conferre ole' foliiis applicationem. Nam oleum, nifi rancel- cendo vafa exlialantia irritet, perftirationi nofl officlt. Demonftravit id plurimis experimen» s quorum corollaria , & produčia diirn viveret, ip' fe mihi communicaverat R. Marteau Colleg 1 Aphorismi. SeEtto I . p7 noffer parifienfis imo & ab olei applicatione pro- moveri perfpirationem evicerat. CXXIII. E a tamen vičlus ratio, quam quotidie minus perpendimus, pel- lit nos ad fenium Philippi. Ex morbo fenium fit, authore apud galenum Philippo, hypocondriafi junčlum, quoties vires nimiis exceffibus defatigantur, unde jam ac- tioni evadant impares. Exceflus autem, vel de- feftus jeque nocent, dum hinc vires ex'nauriun- tur, illinc obtunduntur , li Ipernantur aureie me-, diocritatis leges. C X X I V. Diaphragma contrahendo fe ad fuum principium , dilatat thoracem , dilatando fit infpiratio : fe laxando , conftringit, & conf- tringendo fit expiratio. C XX V. Sphincter vero contrahen¬ do fe ad fuum principium, conf¬ tringit veficam, & urinam conti- E p8 De P on deR a ti o ne, &c, net: fe laxando , dilatat, &c eara reddit. Ne mutila typis detur Sančtorii ffatica, fubji- ciuntur hic Aphorifmi, quos addidit huic fec- tioni, cum hoc titulo. DE PESTE . CXXVI. Res pefte infedas Inficiunt j quoufque durant proxima; Sc re* motae caufae: unica tamen deficien- te ceflat virus ad inftar motus ho- roiogii, dum rotarum unico irri* to dente quiefcit. C X X V11. Peste non tadu, fed infpb ratu aeris peftiferi vel halitus lup- pelledilium inficimur. Sic fit. Spi - ritus vitalis ex aere indcitur; $ infedo fpiritu congelatur fanguis* qui extra pulfus, carbones, nigras papuias & bubones efficit. Sima - Aphorismi. S iElio 1 . 99 net intus, mortem. Si totus pel- litur ad extra , evadimus. CXX VIII. Si ad čarbones & bubones tota peftis pellatur ; bonum; fi minus , lethale. CXXIX. N O N fponte inficimur pefte , fed fertur ab aliis. Patet experi- mento monialium. C X X X. / N o N omnes, fed tertia borni* num pars circiter pefte moriuntur. Patet experimento vefpillonum, CXXXI. Qui putant nigrorem papula- Tum & carbonum indicare aduftio- nem , errant : faepe enim fenes, in¬ tus & extra frigidi, citra febrem tnter biduum } cum eodem nigro- ico De Pondjeeatione, &c. re a thrombo profečlo decedunt* CXXXII. S i paucus fanguis, ob corrup- tum fpiritum vitalem fit thrombus; hic fi totus expurgetur per bu* bones & carbones, fanantur ; fi non totus, moriuntur , ut in nigris ; papulis. CXXXIII. H i N c, quibus anthraces & bu* bones aperiuntur, fi interna infec- tio tota exeat ^ fanantur; fi minus } moriuntur. CXXXIV. Mo D u s fracnandi peftes du- plex, ut fani feparentur, & infe&i fe pandant. Modus ut fe pandant dupiex ; ut ad loca illis invifa non mittantur; & iliorum fuppelle* non uratur. Aphorismi. Se&io I . ioi cxxxv. Peste inficiuntur facile rarum habentes pulmonem; e contra qui denfum. Rarum habent, fi fačto maximo infpiratu , unicus pulsus ictus fiat quietior. C X X X V L P e s T i s non eft ut ignis qui au- gefcente pabulo crefcit; ipfa vero, eodem modo pabulo fe habente, decrefcit. C X X X V 11. R a d 11 peftis vento loco dimo- ventur; corporis lucidi nulla vi. CXXX VIII. Q u i aliud remedium pro vitan- da pefte inftituunt, quam fugam , vel funt homines ignoran^es, vel volunt serufcare, E iij ji 02 De Ponde'hatione, &e. CXXXIX. H i n c nobilium fere nemo cum remediis ; plebeii vero fine iis plu- res fanantur. C XL. Cur diu durat peftis ? Quia dum fevit, purgant res infedlas , quas purgando fures elani diffeminant. Poft finitam peftem non inficiunt ; feciis peftis effet perpetua. Quia infedli, dum vi mittuntur extra urbem, alii non fe pandunt j unde infečiio efefeit. Quia non prohibent populi curfum ad templa. Sub dio faera elTent exercenda. Quia eiigunt Ghirurgos exteros, ouibus quo major peftis, eo gratior. Quia ab infečlis non feparant fanos in aliam domum, Quia utuntur remedio interno pro pefte , cum nullum • detur ? quod non noceat. ApHORISMI. Settio I. 103 Quia permittunt riiercatum pul- lorum, quos tangunt infečti; dein fani eofdem tangentes innciuntur. Hjec quldem axiomata , ciim ad perlpiratio- nis do&rinam nullatenus conferant, fatius prs- termittere vifum fuerat; cuna vel ad ipfam co- gnofcendam peftem parum utilia fint. t E iiij 4 IOp SECTIO SECONDA. De Aere ad Perfpirationem fpečdato. I NT R OD U C TI O. Abu s pondus licet veteribus fatis cognitum , imo ipfa deprehenfum evi- dentia , ejus Eiaterem quamvis non mi¬ nus fenfibus confpicuum , metiri & legi- bus comprehendere , nondum attigerat, aetas in qua vitam egit Sandorius. Gm- nia h$c jam vulgata , vacuasaures hodie fruftra diftinerent. Illud ergo nobis relinquitur expenden- dum ad Sančtorii dogmata aditum aps- rientibus , ut excogrjitis qualitatibus illis auguremur quid aer ad perfpirationem poilit conferre , in quo noceat illi, quid contra, cum in ftatu fano maximum fit inhalationum atque vaporum apponendo- rum organum , poffit corporibus atomo- rum invehere : qua quidem ininauifitione varias ponderis , elateriique vices, vento- tummotuSj& ioaerecontentorum appul- io6 De Aeee, &c. fum fas erit leviterperftringere;revocanda enim potius in mentem fuperfunt quam docenda quae fuse annotavere poft sevi proxime el p(i phyficos, Boerrhaavius & ejus exfcriptor Arbuthnot. Aeris pondus a uči um .feorflm ab aliis qualitatibus ad corpus humanum G con- tuferis , certe plus virium in corpus exer- cere videbis, plus elaterio agere , adeo- que plurimum favere liberiori humorum circuicui ,refiliendi que vi a uči a cočiio- nem promovere & inde perfpirationi nunquam adverfari. Hinc clariffinu Wainwrigt ( * ) experimenra hoc in ge- nere demonftrant , plus virium exer- cere , imo & minus reGftentiae oneribus ferendis experiri corpora animalium , in aere gravi quam in leviori,in ficco quam in humido > in ventis perflato quam in torpido & quiefcente. At non omnino confentiunt antiquo- rum voces cum recentium experimentis. Gravem vocabant veteres aerem, vix per- flatum ventis,f{rtumhaIitibiis,autarboruffl herbarumque vel animalium vaporibus vietum Taleminfpirantdepreflarum con- ■vallium herbidarumqueac humidarum in* colas, denfum hunc ac fpiffum vočamus. Enimvero annotatum eft in conval- < * ) Gn non naturah. Introductio. 107 libus illis pramipue, quiE inter juga rnon- tium hiant & liberum ventorum fpira- minibus aditum intercludunt, minus ex alimentis a tranfpiratione abfumi, mi- norem reparationis neceffitatem , minuf- que frequentem ingruere quam illis qui edita montium juga incolunt, aprico- rum que collium leves auras čaptanr. Hinc vulgata loquendi formula vividior dicitur aer , qui in editis locis fpiratur , gravior & lentior qui ad ima montium hauritur. Barometri fidem hic advoca- re foret inutile : falleret enim fenfuum judicium , cum nunquam leviores videa- mur quam gravi atque fuda athmofphtera, graviora fint corpora quae leviori & plu- viofo aere inquinantur. Sed gravitas illa aeris quam fenfus arguunt, fcilicet quae graria facit corpora , videtur elaterio compedes injicere fejunčtis quafi & fe- motis a fe invicem elerirentaribus aeris minus puri partibus ; haec a locorum po- fitura pendet, qu$ quafi ftagnantes lacus in athmofpbsra efficit, unde vaporibus effaetafit illa , nec pulmonesexpandit nec a calore fatis rarefit; hinc ab ipfa non vires recreantur , nec aura infinuatur intus vitalis. Hifce in locis refpiratio quidem alta fed tardior 3 motus lentio- E vj i c8 De A e r e, &c. res, & craffior obefiorque corporis mo« les , imo & in craffo Kaeotum aere craf- fam etiam mentis ingeniique tarditatem timuere veteres. Contra vero montanis refpiratio celer & facilis anhelitus, fed agilitas mufculorum ingens , ipfo accreta ufu, procera & gracilis corpons delinea- tio , vorax appetitus , unde iis, quibus innata eft pulmonum. debilitas. fugiendum hujufmodi aerem medici edicunt ; ra- refcunt enim potentius & facilius rum- puntur vafa pulmonum , minus aere com- prefla, & uberior perfpiratio liquida nu- tritia abfumit violentius. Verum vitii hujus in athmofphaera in- nati fuga facilis. Nec inaucitum fuit anti- quioribusEmpedocli & Hippocrati ventos in deprelfas convalles immittere , & quafi fluenta aeris artificiofa conciliare, vel ignibus accenfis vortices in ipsa athmof- phaera concitare, imo & ignis potentibus ipiculis afflare aerem, fupplementum que raaiis folanbus fuppeditare. Frequentms vero accitas aliunde pro- prietates mutuatur aer quas muko inti- mius veteres ut fenfibus maxime obvias fus fubmiferant inquifitioni. Tales funt caloratquehumidhas,ventorumqueflatus, nune alterni & periodici, nune inftabi- Introductio. lop les extremos ho- minum Siberitas vegetatio langueat, fa- cultates obtundantur , & humana ipfa progenies medium interferas ac easteros homines videatur tenere. Hinc horri- dae omnes illa; regiones quse feptentrioni fubjacent, nec frubiuum felici proventu uberes funt, nec gaudent hominum f*- cunda progenie, fed pauciffimis tantum habitantur infelicibus , qui fpecubus de- foffi , hyberna otia agunt, nec dona ce- reris norunt, nec bacchi pocula, fed pifcibus induratis vefcuntur & fetiš ani- malium velati maximam anni partem ad focum affident. Sed fi minori tolerabili- que gradu frigus ftevierit, dum meatus ftringit & obfttuit, fervata intus utili Introductio. jij materie, vires fufficit, & ipsa fibrarum ftričirura alacritatem addit. Inhalatio tune nul!a, & in pauciffima exhalationecorrup- tio tamen nulla vix morbis aditum praebet, prasfertim ubi tali aeris faavitiei affuetum corpus fobriam exigit vitam. Denfatio enim atque ficcitas a frigore indučta , nihil habet denfitatis illius & ri- giditatis fenilis , fed fervati humoris in- tiis beneficio flexilelongo tempore manet corpus : unde frigida Norwegorum tem- peries longum fenibus prorogare aevum obfervatur, nec ullis aliis in regioni- bus tot numerantur centenarii five fxcu- lares viri. Adde quod hic vix dira fer- pant contagia aere nec concipiente va- pores, nec patentibus corporibus. Om¬ nibus hic ingens in corpore proceritas, & ad omnes motus agilitas flexilis, plus lymphas quam ačtuofi fulphurei princi¬ pi i intus exundare docet, quod & in- dicat flaccidioris cutis albedo , quas iis prsefertim populiš competit, qui Septen- trionales infulas incolunt, quibus fervor folis per brevem fed seftuofam aeftatem , humiditate temperatur. Omniaprorsus contraria tibi calor ae¬ ris , in maximo ejus gradu fpeftatus, phae- nomena exhibebit. Rarefcit enim athmoG I 14 D E A E R E , &c.' pherae moles univerfalis calore folari , rarefcunt fimul & difperguntur per ii- lam difperfi vapores , & omnia partium rarefačfcione Iaxantur. 'Tum vero laxatis vaforum omnium ordinibiis , in corpore humano jam vires fatifcunt, quippe qu£ tenfionem fupponunt & ačiuofitatem. prseterea vero, iicet partium tenuium ma¬ jor copia evolvatur , earum maxima pars perit, avolat & calore coniumitur, upde inertes , enerves, & ad agendum minus habilesefficimur. Nec enim fine defati- gatione fumma, ačtio mediocris vix pofli- bilis eft. A d motum vel minimum exi- lit fudor, & tenuiffima auferuntur, unde ingens quietis cupido, qua ficcitatem atque fitim a calore nafcentem devi- tent & retundant populi, quos afflat ra- pidi aeftus vehementia ; nec ullse vigent funčiiones praeter eas qu$ ab acri fti- mulo liquorum fumme tenuatorum pen- dent; ut funt venerei appetitus. Hinc fačium eft ut, quia borealibus plagis infe- licioribus ad deliciis plenas , '&luxudif- fluentes auftrales oras arma tulere, defides &c fortioribus eorum lacertis impares populos cito fubegerint. At ubi mollio- rem virse fuafit ufum loči ipfius mal£ exoptata temperies, rurfus ipfi novis ad- Introductio. ii 5* veniš quod occuparant ceffere imperium. Hinc familiare fuit Romanis per xftuofas regiones bellantibus aeftiva ingredi. Hinc etiam in calidioribus Europae regioni- bus mos infuperabilis fomnum meridiei tempore carpendi, ne vires collabaicanr. Cohibet enim fomnus tum nimium cor- dis motum ejufque effedus, tum perf- pirabilis crudi effluxum } ficque codio- nem promovet & , ut vulgari utar voca- bulo , Refrigerium affert. Sed non mi- nima eft caloris maximo gradu fevientis in pulmones adio , frequentior enim in calore refpiratio, cum rarefado aere mi¬ nus partium vitaiium ad pulmones ap- pellat, cum minus dilatentur pulmones ab aere jam rariore, praeterea que deficiat illud ad quod anhelant, exfucci & exfic- cati tum tracheae , tum bronchiorum meatus & folliculi, refrigerium. Qui theo- riam hanc ad amuffim dedudam volue- rit vidifle, legat hic Boerrhaavii im- mortalia experimenta , quibus exceptio- nem quamdam etfi impertiant nuperio- ra in Adis Academise Parifienfis relata experimenta & Cl.Adanfon in ipsa Nigri- tarum fervidiffima regione inftitutae ob- fervationes, poffibilitatem que vivendi probent in aere fummk calefado } falu- n 6 De A er e , &c. britatem tamen tališ aeris numquam aut fas fuir aut voluntas authoribus evincere. Hinc sftuantes omnes auram invocant etiam perfidam illam & fubdolam. Hinc linguam exerunt, hinc frigidiorem &gla- cialem aquam fručhifque molles & acef- centes auro contra mercarentur, qui sftu cruciantur , dentibus ficcis , labiis tor- ridis , Larynge Pharynge que collapfis. In hoc quidem calore ficco per fe imo & fummam inducente ariditatem, ut & in frigoris & qualitatum omnium aerearum effečHbus , pršcipu^ fi ad perfpirationem conferantur illi, diftin- guenda eft eorum ačtio fubita & info- lita qus multo gravior & periculofior eft , ab ea qus corpus a longo tempore circumveftit ita ut aflueverit illius im - preffioni. Minus enim commoventurcoi' pora humana ab afluetis. Inde fit ut Europsis in calidiora Ame¬ rican loca devečlis labor importunus fit > imo vix poffibilis, N igritafque Africano foli jam pridem obnoxios, ad terram cultu fubigendam fuerit neceffarium advocare. Hi & aeftum patienter tolerant & labores alacriter capeffunt , quippe quibus nihil offerat infoliti ardot ille irradians folis, Nec minus fangut- Introductio. 117 nls illorum compages etiam ad phyficum afpečtum magis arida & refinofa in vafis, proportione iibi propria , Ubere prseter- fluit nec avolat. Adde quod & novas vires & novum partibus robur infpirent ipfi in nudos artus decumbentes radii folis, quorum non minima vis eft in parti- bus infantium roborandis. Has infirmio- res partes Meridiano foli objici fuadec ars experta. lili enim radii fi, quafi in partern fspius ipfis oppofitam , fixi ma- neant , non folum ei colorem peculia- rem , fed & robur infpirant, ut norunt nautse, milites, ii que qui, tefte Luciano, Gymnaftice exerciti & patientes pulve- ris atque folis , pancratice valebant Sc ad omnes folis & caloris incurfus fta- bant immoti. Mechanice & pefte fenfibus impervia prsefertim agit peflima illa aeris conditio, in quaatmofpbsrasftuans calorefummo humiditatem fimul concipit ; fqualet enim tune atmofphsera, vaporibus terra- rum putrefačtis & aquarumilluvie, quae cum animalium & plantarum volatilibus miafmatibus cito & certo corrum- pitur; & per patulaatque hiantia ob Vi¬ talen} vafa putredinem eo facilius intro- pellit; quo magis perfpiratio ftagnat pa- ii8 DeAere, &c. riter ad čutim, nefcia exire , ob fatifcen- tiam vaforum : imo & mucosa parte ma- gis reftitante cutis humidior volitantes atomos putridas quafi invifcat & fibi apponit,adeoque & propria indole & ad- miniculo atmofphaerse putrefcentem con* cipit halitum. In hac ergo ccenosa aeris qualitate, perfpiratio non folum minor eft , Ted & haerens illa corrumpitur & fe- bres malignas asftivis illis pelfimis cse- nofis & fqualentibus locis Endemicas facit; nifi fimul adfit ventus, qui quali haerentem putrilaginem avertat, faep£ iis apud quos nata fuit putredo fauftus at- que felix, funeftus illis ad quos nil tale metuentes tetrum & feralem defert ha¬ litum. Nuila in alia aeris Epicraji, tot infečtorum ova excluduntur , quorum etiam corrupta cadaverum vis aerem novo inficit tabo. Nec cibi animales fervari pariter in tanta aeris inclementia poffunt; nec, fi fumma cura fuerint fer- vati, fine aliqua putredinis nota conco- qui. Unde religiola & falubris apud Indos ciborum animalium abftinentia , & to- leratur facile & feliciter celebratur. Por- ro is in corpore humano putredinis ef- fečtus eft, ut vires illico proterat : unde rurfus nata intus putredo exire non po- Introductio. up teft, proftratis & labafcentibus vaforum viribus ačiuofis. Nulla eft ergo alia tan- topere vicanda atmofphaerae conftitutio, quam qu$ calori obnoxia, condenfat li- mul atque agglomerat ftagnantium palu- dum miafmata & in aere detinet flui- tantia & averfa a falubribus ventis. Hinc infames funt iEthiopum, uberes alioquin omni fruftuum proventu, campi quos per dimidiam anni partem no&urnae fovent pluvias, matutinae nebul* irrorant. Hoc enim tempore numquam non graflantur morbi epidemici contagiofi , imo & ipfa Peftis anthraces atque bubones pro crifi habens videtur aliquando contagiofo commercio in oras magis falubres de- ferri. Ab illa regione,qu* poft fuperiores ZEgypti plagas pofita jacet, jam tempore Thucydidis, jure commercii, fubtile illud miafma Athenas ufque devečtum fuerat tanquam ab Emporio. Nec eft ergo quod illi aut auri rivos aut gemmas aut car- damoma, ac myrrliae lacrymas invidea- mus, & praecipue calore loči ac fervo- re fanguinis aeftuantis enata tot animar Hum aromata, omni fenfu fubtiliora , Mofchum, Zibethum, &c. Necfalubrius degunt plerique Arabiae ad rubri maris iittora accols, quos calor liumidus to- i 20 De A e k e, Sc c. tos perfundit & perfluit. Sed & in mi¬ ri ori caeli inclementia, verum asftivo fqualore metuendo,Graeci omnes,prsfer- tim qui mari viciniores funt, peflima fibi promittebant , nifi flavillent Etefii venti, tefteHipocrate. Qus ergo fummo in gradu populi illi & patiuntur maligna & aliquando ad nos advexere, in fimilibus tempefta- tibus opperiri fas eft, minora quidem, fed noftris metuenda tamen corporibus. Quid & quod in ipsa temperatioris cceli indulgentia, prompta & fubita va* rietas, qu* in hifce locis potillimum emi- net j vera eft morborum a perfpiratio- nis vitiis origo. Quod vitiumGalli* nof- tr* praefertim in tračiu Parifino pro- prium eft, in quo, quae matutina fuir ae- ris temperies , aut Meridian* aut fero* tin* vix refponfat. In quo omnia in* tempefta ab uno exceflu in alium vel una die fiunt. Unde nullibi tot catharri adeo cito fanandi . adeo cito recrudefcentes , ita ut & ipfis morbis } genti exprobrata levitas videatur coni" petere. Perfpirationi enim nihil adeo nocet quam fubita qu*vis mutatio & fi . uC verbis Hippocratis utar , omnia fierent tempefti va I N TK ODUCTIO. I 2 I tempeftiva tempeftive nulla omninb cul- pa in perfpirationem inde caderet. Sed sequilibris brevi fieret i!la. Quod quidem commodum ad aerem in quo degebat Sančionasvideturaliquatenuspertinui{Te, alioquin muho plus ad ftateram exper- tus eflet varietatum quas in aere gal- lico,fingulatim annotare difiicillimum. At vero in externarum quarumcumque rerum impreffionibus, illud notandum fedulo atque iterandum; fenfu machi- nam regi, adebque , ad caloris & fri- goris effedlus numerandos, non tam ther- mornetri, non tam ftaterae judicium effe advocandum, quam fenfuum & ab il- lis nafcentium impreflionum. Hinc calenti a lečto modica aura plus perf- pirationis fupprimit quam affueto hor- rens glacialibus fpiculis Boreas. Hinc irigus pedum plus catharrorum advo- cabit quam univerfarefrigeratio, & mor- fus in rimosa aure depofitae aurš matutinae, magis faepe officit, quam igne per diem noftem que bruma fseviente caruifle. Hinc ruftici rarius urbanis catharro la¬ borant,pauperefque minus divitibus quos vel maximis comparata impenfis cura a frigore penetrabili non prsftat immunes. Varietatis vero illius prima ac potif* F i22 De Aeke.&c. fima eaufa , venti, qui nihil aliud mentl offerunt, praeter motum , vel niagis vel minus vehementem aeris,unam alteramvs diretSionem affečtantis , de quorum im- petu , vorticibus , vehementia, dicere noftri non eft inftituti; nifi quatentis fspiffime obfervatum eft ia horrendis tempeftatibus barometrum immenfas pa¬ ti varietates , nulla in alia aeris con- ditione experiundas , adeoque corpori- bus animalibus mutationes imprimi etiam vix fupputandas , fed quae tamen a d perfpirationem pertineant, ciun mu¬ tationes ilte in vafculis anguftioribus ex materin neceffitate debeant maxi- jne deprehendi. Alioquin licet venti frigus inferant aut seftum, aerifque temperiem pemtus immutent, non tamen aer motus, ud thermometrum aere ftagnanti frigidiot aut calidior eft. Sed cum renovatis per - petuo moleculis čutim attingat, eam fenfu faspe frigoris aut caloris afficiet. Adeoque refpectu corporis quod len- fus dirigunt, ejufdem erit efficacis ac li revera illis donaretur qualitatibus. V en- tus ergo vel Jaxat vel ftringit, vel ma- didis Notus alis perpetuo humore čutim jmbuens, eam & a perfpirandi officio Introductio. 125 prohibet , & contra cunei in modum partes aqueas intrudit. In genere ta- men cum ambientem difpellac atmofphs- ram corporis , partefque auferat circa- volitantes, ficcat ventus, & illum vapori- busfstum, aerem,vixque elafticum, cor- pora quafi obvelantem femper pellat & abigat, universim venti effečtus eft partibus a corpore avolantibus facilem praebere exitum , quod tanto potentius efficiet quanto per fe fuerit ficcior & ab arenofis defertifque, qua!es Lybia prtef- tat, locis, flatus fuos erniferit. Hinc jure meritbque Sandtorius ventum in genere ficcare pionuntiat, quod quotidiana de- monftrat experientia. Nec unquam , no- tante Boerrhaavio, ventus effečlus fu os exerit vehementius quam fi aurem ar- tificialem ex adversa fronte in ventum naturalem currendo tibi concitaveris. Sic enim duplicantur effečtus, five ma¬ li timendi fint, five fperandi faiutares. Quos quidem pro diversa applicadone multiplices , hic enarrare & perpendere alienum a propofito foret, ad perfpira- tionis dočtrinam properantibus. At nulla triftior eft a ventorum halitibus metuen- da pernicies, quam quae a venenatis at- que volatilibus atomis, per calorem diur- xi\ De A e r e, &c. num difperfa , per frigus no&urnum ag- glomerata rnoles , in hanc iliamve re- gionem clefevit & ofcitantes orco devovet. Sui funt peftiferi frugibus venti , fua labes tenellis adhuc pomis. Stepe ftetida nubes hunc vaftavit pa- gum,il!o intači:o,tefteHuxhamo;ne loauar hic de tetra, quae ftep£ foflores avidos in medio minerarum opprimit, mephiti, aut de peftilentiali apud Arabas 8c Per- fas fatis cognito vento. Satis fuerit poft tot autores, hic homini memoraffe , quantas inter verfetur infidias , quibus prsecavendis nulia omnino fufficit pro- videntia mortalium. Ex hifce paucis , patet nihil magis ad falubrem perfpirationem conferre, quam aeris juftum atque legitimum pon- dus ejufque inculpatarnelafHcitatemjcu- jus ultimte dotis in sere ačiio , in expan* dendis pulmonibus manifefta , in olcil- lationibus adivaque vaforum readion® obfcurior, maximi tamen eft momenti. Hinc, ut line ipsa fanguificatio nul- la, fic perfpiratio nulla poteft extare atque vigefcere, Licet enim aer elafb' cus non podit intra fanguinea fluenta in partes coire & exiftere, ramen ma- ; simam ipfi aduoficatis & readionis p ar ' Introductio. i2y tem conciliat ; qua poflit fanguis com- primi & non fine aeris emiffione in feip- fum fatifcere. Proprietas enim illa li- quidis animalibus folis competit. Aliun- de aerem ad ipfam perfpirationem pro- movendam pertinere conječtari finunt, tum ejus fumma tenuitas , tum impe- tus quo exfi!it, tum in ipfum aerem ačlio quem ad barometrum in folle vi- treo inclufum ] °. quidem producit, tum deftruit, experimentis ad Boylei & Ha- lefii mentem inftitutis. Adde hic ipfam fanguiniscitillimam putrefačiionem, qua: fine aere intus conclufo nulla eft. Ex quibus deducere licet quantum fit ad ipfam perfpirationem aeris perpetub re- novati beneficium: Qu$ fint ergo aeris rufticani ad perfpirationem & fanitatem fperanda beneficia & quoufque tamen praeferri debeat : adeoque aualis fit eli— gendus : qualis pro varia corporum crafi tum in arte Hygiaftica tum in Therapeu- tica fuadendus: Quod fequentibus Apho- rifmis vSančioriana ftatera exequetur. 125 De slq nis ad Per/pirationis dačtrinam collatis. omnium corporum qu$ fen- fus percellunt, fimpliciflimum & inter naturae inflrumenta , fub caloris & ignis imperio potentilTimum,ita a magno Boer- ihaavio ample & ad naturae normam, ponderata fuit atque pertra&ata, ut de ilia agere prorsus videatur inutile. Si enim aliquam aquae fortiuntur interfe virtutum difcrepantiam, proprietates il- las a fua alienas natura, a corporibus intus folutis atque reconditis nancifcun* tur. Abhac er go impuriori mifcela, quaffl faepeavide combibitaqua; nafcuntur tot diverfitates , quae ftagnantes atque palu- dofos a puris atque illimibus fontibus fecernunt; hinc etiam aliae aquae curfu perpetuo per puriores arenas, exercitae, limpidiores , leviores, a nativa fimph- citate vixdum defcifcunt , dum ali* dudo inter telluris rimaš contagio , putridum bitumen , amarore ingrato ora bibentum inficientes, referunt j ali* fe* 11 Iktroductio. 127 aut cupri rivos fecum advehunt, & per pallefcentem ochram defluunt turpiter, aut ali« fruftra limpidae alcalinos, fele- niticos, aluminofos fontes conftituunt, nec nifi ab aliena mifcela aerem fibi jun— gunt elafticum, quo & vini faporem men- tiuntur, & caput ipfum percellunt. Quid referam hic qua ratione aliquas fint, quae grandibus guttis faponem elu- dant, aut ipfum cogant in grumoš; & qua de causa ipfa in aheno coquenda legumina afiqu3e recufent admittere , ita ut. fub ipfis flammis cruda permaneant illa. Tum etiam filentio premere lice- bit, & quae ad explorandam aquarum gravitatem inftrumenta concinnaverit Hydroftatice;& quae ad detegendam con- tentorum in aqua , tum copiam , tum naturam artificia, adhibuerit fagax Che- micorum induftria. Omnia hxc a doc- tiffimis authoribus fuse pertračlata ad noftri vix pertinent inflituti rationem. De perfpiratione agentibus, aqua, ni- hil aliud exhibet, pratter potum omni¬ bus animalibus a naturi conftitutum qui, diluendis alimentis fa&us , ipsa fua fim- plicitate alere nequit, fed fine quo nul-i la materia nutritionem aut ingredi aut fecere, intelligi poteft, Aqua enim & 128 De Aqu i s , &e. partibus mucilagineis, quibus tota con« flatur machina, folvendis fola par eft, & ipfis agglutinandis atque l compingen- dis infervit aut foia aut cum aere , cujus fhdoris fačti vehiculum eft & cujus ut fixi inertiam, cum in maflam agglo- merata eft , imitatur , ita aemulatur ela- terium ubi in vapores undequaque vi ignis diffunditur. Hinc ergo ubi in machinam accepta eft aqua, duplex meditantibus argumen* tum obfervationis objicit. Primum qui- dem , dum humorum omnium quacum- que nafcantur illi, bafim conftituit atque vehiculum. Secundum vero dum acria& imminentiaqusequediluit,detergit,abruni' pit Sc fecum e corpore foras eiiminat. Si primo fub afpeCtu aaua in humo- rihus animalibus fefe tibi luftrandam ex- hibuerit; ipfam afpicies , liquoris emul- fivi fub forma , numerofis pienam par¬ tibus ab ipsa heterogerieis, quas liqui- das fervat perennis rapidi motus con- tinuatio , & quas detinet in aqua , mi* xibiles que ipii reddit mucofa interfu- fa moles , vinculi partes agens , ita ut, fi ad fe invicem , motu tardato aut de- ftnente , in mutuos amplexus ruerint, excidat quafi exprefla aqua,& tračiu tena- Introduct io. 129 poris ficcior remanere debeat moles. Hinc facile eft deducere , primum aquse intra lrumores peccatum , in co- pia ejus aut aučtS aut imminuta verfa- ri. Deficiet fi vel ab extraneis , intus, nulla ejus copia feratur ; vel fi quae intus latet, per a&iones vita; immodicas, ex- tra auferatur & ablumatur. Utraque a causa exfucci & aridi , fi ita loqui fas eft, humures, in mutuas uniones fa- ciliime coire appetunt, difficilitis folitos curfus ineunt, & minima fuperare vafa, fruftraneo impulfu , renuunt. Unde fo- lidorum ardor, attritus, parca tenuio- rum liquorum generatio, nutritionis im- pedimentum,exhauftiofecretionum.Ade- rit fitis illa, effera & a:rox , cujus im- pulfui nullus eflsqui refiftere valeat, & ab aqua podit fiti exuftus temperare. His omnibus diluentia aquea medicinam pr$f- tant. At fummae lolidorum atque li- quorum ariditati, aqua fimplex , vix aliquid lenimen affert, cum vix aliquod cum folidefcente & quafi refinofo fan- guine connubium ineat; fed cito quafi abforpta & exhaufta , ingentibus fudo- ris guttis čutim perluit aut per urinas abripitur. Hinc ipfi fapienter a!iquid tenacioris faponaceas fubftantia: admifcen- F v 130 Ds Aq u i s, &c. dum prsedicant medici, cujus vinculis moretur illa & intimius adunatis humo- rum globulis infinuet fefe; Imo & par- ciorem ejus dofim fenfim immittendam pr$f quam fanguis & humores a fer- ro in inteftinis cumulato traxerant , tinc- tura. Nec ergo failaci fpe Medici delu- dunt aegrotantes , quos fperata falus ad martiales adduxerat fontes, necdum exeuntibus aaepta , defperat, dum mo- nent, latere intiis aquarum principia, quse diuturno tempore tardiores eflec- tus exerant, experientia edočii quam h$c noftra comprobat obfervatio. Ex hifce vero fatis concluditur, va- rias illas in aqua qua!itates , ejus qui- dem puritatem atque fimplicitatem im* Introductio; 137 mutare. Verum ita efie affabre fačtam corporis noftri machinam ut etiam paulo pejoribus innocue afluefcat & inde fibi propriam concifcat fanitatem; norunt id de aqua Parifienfes , qui in immensa civitate variis utuntur aqub. Sciunt enim omnes quod ii, quibus familiaris eft aqua ab Arcujuliopetita,fi defecerit illa, fequa- n$que aquis utantur, illico in diarrhceam incidunt, ipfo reddito aquae falutaris ufu fanandam , ve! brevi ipfo ejufdem aqu 32 continuato u u tolicndam. Quod pluribus exemplis confirmari poflet, ft non quotidiana obfervatum illud firma- ret experientia. '* 3 * TXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXA' 'fl,mxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxX D E A E R E E T A Q U I S. S E CT I O S E C U N D A. Aphorismus I. Aer /frigidus, & lavacra fri- gida, corpora robufta calefaciunt; eaque, auferendo fuperfluum f reddunt leviora. Debilia refrige- rant; eaque, vincendo calorem j ponderofiora efficiunt. Frigore aeris , frigore ponderolo aqus flringuntur fibr® fenfiles. Conftituitur erethiP- mus, quem vincit vis cordis valentior. Unde a balneo frigido , robuftus, reaftione aučta , plus peripirat; inio & calefčit non mediocriter ad ienflim. Si vero debilitas obflet reačtioni , retenta intus pondus corporis augent, tiim ad fenfiim , tiim ad ftateram: imb circuitui nocent. Unde cordis palpitatio , mufculorum convuliio, faciei lividus color, afphyxia, 140 De Aere et Aquis. II. A E r calidus & lavacra ačtil calida, nifi obftent cruda , juvant quoque perfpirationem ; refrige- lant interna vifcera, & corpora efficiunt ieviora. E' eft balneorum ačtio, ut nullum perfpi¬ rationem & exhalationem non augeat. Verum afiii calida , perfpirationem , laxads fibris , neceffario augent. Imo crudus humor, laxato vaferum tono , &• vacuata eorum capacitate , in iis intrudetur. Unde faspe a balneo miniisprti- denter fiimpto , & ab athmofphatra fervida pruritus , impetigines, morbi cutanei, III. A E r externus per arterlas in profundum • corporis penetrans , poceft reddere corpus ievius, & gravius: Ievius, fi tenuis Sc cali¬ dus ; gravius , fi craffus & humi- dus Ut. Non per arterias penetrat a';r in (anguinem , ut credidere apud veteres multi, faltem aggre- gati forma, vel elafticus. Sed agit, tum in iongum intefiinorum tradum ; tum vi preffio- nis in vafa, ut & in barometrum, Ita tamen* ApHORIsmi, Sečtio II. 141 «t qui gravis fit & elafticus , corpora reddat leviora; qui leviš (it, centra gravitatem illis conciliet fublatis reačtionis viribus & imminuto elaterio. IV. Quanta fit aeris ponderofi* tas, coiligitur primo, ex majori vel minori gravitate aluminis foe- cum prius exficcati in fole , & aeinde aeri noftumo expofiti. Se- cundo, ex eo, quia fentiamus ffla- jus frigus , quam quod obfervetur in primo inftrumento temperamen« torum : aeris enim humiditas , feu ponderofitas linea eft nobis frigidi- • tatis. Tertio, ex majori vel minori in curvatione tabulae fubtiliftimaz , praecipue ex pyro. Quarto , ex contračlione chordarum teftudi« num, vel ex cannabe. Omnia hrec inftrumenta tubo Toricellianoi five barometro cefiere. Nec ununi ex iilis uni- vocum eft. Humiditas enim plus facit in illa quam levitas aeris. Quas qualitates, nullare- niis temper inter fe elTe proportionales, expe- rimenta Phyfica demonftranc, V, Gorter. in hunc Aphor. [i£2 De Aere et Aquis. V. Quanta fit aquae ponderofi- tas, facile intelligitur , fi grave perpendatur in aqua; illa enim eft levior, & per confequens falu- brior, in qua grave magis gravi¬ rat ; ilia vero in qua minus, eft ponderofior &. infalubrior. Pondus aquse ab heterogeneis admixt!s in- crefčit; unde in genere , qua: levior , & falu- brior efl. VI. Aqua gravior, & aer coeno- fior & ponderofior , convertunt 4 invifibilem perfpirationem in icho- rem ; qui retentus, & deinde non refoiutus, magna ex parte in ca- chexiam facefcere folet. Aer coenofus , live , ad Goleni memem Iiumiditate & frigore vitiatus , caret elaterio; adebque corpora efficit languidiora & ponde- rofa; & viribus deficientibus diffiationem prje- pedit, non reftituendam in languenti corpore; liinc ergo corrumpendam. Unde nafcitur ca- chexia. Difflationi pariter minus apta gravior aqua; qu* nec diluat cibos, nec ventriculo Aphorismi. Seftio II. 143 pfolit, unde prima cočlionis elementa pefTum-« dentur. Sed .ad hofce notandos effečtus , conf- titutio tantum coenola, aut longus aquoegravio- ris utus notanda funt ; una enim dies vitiis hifce inducendis non fufficit. Vide Hippocr, De aere , locis & aquis. VIL In aere frigido falubri, pr©- hibetur quoque perfpiratio , den- fantur meatus ; fed roborantur fi- brae; & perfpirabilis retenti pon¬ atis nec laedit, nec fentitur. VIII. In coenofo prohibetur perfpi- ratio; meatus implentur, fed non denfantur ; fibrte laxantur , non roborantur; & pondus perfpirabb lis retenti laedit, & fentitur. Stantibus integrifque viribus, imb a fri- goris aftione conftričtis reagentibufque fibris , perfpirationem rninori impetu fieri, imoquc intus maxima parte cohiberi, machina; plus utile quam noxium efle docemur Borealium exemplo , qui plus robore polient, quamAuC- tri accobe. Non enim omne inutile eft, quod per vala cutanea effluit. Sed ad augendum ro; 1:44 De Aere et Aquis. bur infervire poteft mucus ille , qui nimiopere per aeris atdorem evoiat. Adde & fpirituum te- nuiorum vim illam , quse robori pluriftiiim in- lervit, & calore diffipatur. Si contra , frigori jungatur coenola illa hu- miditas , non augetur ipotas, fed flagnans a frigore cohibitus humor, ab aqua nimia inha* lata vappefcit, imo & fubit corruptelam. IX. Si aeri £ftivo frigus fuperve- niat; illa die, fuppofita eadem bi- bendi libertate , tertiam partem circiter perfpirationis exire prohi- bet; quoe 5 nifi fiat fenfibilis, fa* čile ad putredinem, vel ad cache- xiam difponit. Omne fubitum in hoc perfpirationis negotio metuendum. Hinc frigus fubitum vafis perfpi- rantibus appofitum, effluxumque protinits co- hibens , vel novam in naturi concitandam poftulat febrilem a&ionem , qua protiniis ex- pellatur moles cohibita; vel catharrum lu a efficiat metafta/I, cruftamque ianguini indu- cet j aut febre deficiente cachexiam procreabit. X. Prohibita perfpiratio fac- ta ab improvifa frigiditate magis nocet A p h o r i s M i. .Seftio II. 145" nocet debilibus, quam a ferifim prohibita. Sensim enim fa£tx mutatloni natura affueA cit. Pratterea facilius fuppletur quantitas par- cior, lenis fluxus , quam moles ačluosa vi erumpens. Unde, tum debilibus , tum robuftis , lenta perlpirationis luppreflio minus ad fenfumnociva efl quam fiabita. XI. Ob aerem frigidum fuperve- nientem calori, veftibus denuda- tus j minus duabus libris circiter diei curfu , perfpirare folet, nul- la ab ipfo animadversa moleftia. Nisi tamen res debiliori accidat ; & cui alia emunftoria non pateant. V. Apb. I. XII. A UR A jucunda & frigidiufcuia corporibus excalefa£tis magis no¬ cet, quam aeris vel aquae frigus in exceffu : illa enim non reddit corpus levius , fed obftruit, 6c laxat •, hoc obftf uit & roborat; & G 146 De Aere et Aquis. inde minus ponderofa corpora fiunt. Quamvis rem non omnino veram credide- rim, poteft tamen intelligi, dum minus reačtio- nis in vaforum ačtivitate aura bate concitat , quam frigus intenfum. Certe Mofcovita: a ther- mis calentiffimis fefe in nivem volutant; qu;e quidem ex:rema, cum corpus (ubita vi non perimunt, roborant certe; dum violentas in fbris procreant ofcillationes. XIII. Ma l^e aeris & aquas conditio- nes , quando ad malignam putre- dinem difponunt, eorum pondus magna ex parte non animadverti- tur; quafi quod ab eorum corrup- tela nervi fortiores fiant, perinde ac in phreneticis. Si acrs 'ntrodučhtm & veljicans hic intelli- geretur , poflet certo , cencitato erethifmo , vellicando vim febrilem inducere. At putredo vires proflernit, fummamque inducit debili- tatem etiam in feb'!]! motu. XIV. N A T A T1 o in frigida poft exercitium violentum eft jucun- APHORisMr. SeBio II. diffima, fed mortifera : maribus enim oppofitis nihil perniciofius. Roeorant exceflus, oppofitis fi vinci viri- bus poffint. Sed fummo erethiftno , fumrna iiquidorum rarefadorum fubitaque denfatione, circuitus illico tolli potefl ; & aut mors , aut morbus vehementiffimus induci. Ut Alexandro inagno, & Friderico Barbaroffte in Cjdnuiu amnem accidifle legimus. XV. Q u o d proditorie difponit vif- cera ad maium, faepe nec grave s nec jueundum videtur. Hinc ars conftituta , ad quam deledus per- tinet. Nam (tepe ruunt in mala mortaJes. Ac- cepto per mfitionem veneno varioloio , oprime Te habent legroti, doneč malum erumpat, nifi per pufiulas, indomabile. XVI. Aura jjucunda & auftrina cum exercitio violento , farpe mortife- ra : ab aura enim adiapneuftia, ab exercitio acrimonia. Rem effe poffibilem in debilibus, licet hoji G ij 148 De Aere et Aquis. adeo pra:videndam , docet phy/ice. Motu enim in acte liquamen humores verti poffunt; quod aere, II cohibeatur, morbos & mortem poteil inferre. Sed exercitio roborantur corpora ; au- ra exficcantut, & fatigatio prtepeditur. Hinc aliguam ad normam falubritas inde potefl nafci. Summum jus, fumma injuria. XVII. Qui quserunt a coena auram frigidiufculam magis quam par lit, perfpirabile partis vefte non indutse exire prohibetur; nofte vero j vel die poftero plurimi fo- lent pati dolorem capitis grava- tivum. Frigoris lenlu vel in unam partem , vel In univerfum corpus accepto nimis incaute , prapediri codiones, latis alibi probatum : ab ea capitis gravitatem catharrolam oriri pronum eft. Atfrigus, quod faciem prajfertim, nareA que aut aures mordet, per le & ex ipsa fua impreflior.e infert gravedinem & coryzam. XVIII. Si corpora derepente transfe- rantur ab aere calido in frigidum, laeduntur, quia redduntur majoris A P H o RIS MI. SeSiio II, 149 ponderis, quam par Ut; a frigido in calidum, laeduntur, fiunt enim minoris rob01 is. Bebilium efl plus per urinam amittere quam per perfpiratic-nem. Hinc mulieres minus perf- pirant; plus efFundunt urin*. Robulti Temper plus perlpirant, led ceftate prsfertim. XX. Ventilabrum prohibet perfpi- rationem; reddit caput pondero- fius, & calidius. XXI. Ventus ut čute frigidior j; femper obftruit, 6c femper isedit, fed magis caput, quia magis ex» ponitur. Ventus, Iicet ad thermometrum aere fia- gnante non lic frigidior, dum a calore corpo- ris non incalelčit & perpetuo renovatur , liccat quidem corpus, partes exhalantes auferens ; led aures , nare!que gravac , cohibendo efflu- xum , qui, a vento remotis, copiolior evadit: hinc parces vento diu expolitre , li ab eo remo-3 veantur, ad fenliim calefcunt. ijo De Aere et Aqui s. XXII. E x anni tempeftatibus, in uni- verfum, ficcitates afliduis imbri- bus falubriores ; reddunt enim eorpora leviora. In univerfum, ait aučfcor nofter , propo/itlo- nem hanc ab Hippccrate exfcribens. Nam fic- cis, renfis, & per fe refinosa humorum dia- iht/i gaudentibus, “ficcitates nocent. XXIII. jSstate temperata, eorpora funt minoris ponderis quam hye- me j tribus libris circiter. XXIV. JE state laflicudo fentitur , non quia corpus fit majoris pon¬ deris } fed quia fit minoris roboris. XXV. I n aere calido corpus eft mi¬ noris roboris; tum quia cum perf- piratione exhalat aliquid bonorum 'Aphorismi. Seciio. II. ifi fpirituum , tum quia calor non eft concentratus. Ob laxitatem fibrarum, & liquidi fubtilif- Etai exhalationem. XXVI. P E R totam čutim digeritur femper aliquicl a calido, quod fe- cum etiam aliquid interni probi humoris aufert. Etsi calor externus cočtioni humorum fa- veat , dum vafis laxioribus nulla erethifnii nota imprimitur ; £ tamen pr* ardore maxime prscipitem humorum effluxum efficiat, noce- bit cočtioni. Vaporat ejus effečtu latex aqueus ; aridioreque & acriore fanguine defunt apta coc- tioni infirumenta. Quln Sc cruda ad cutem ma¬ lima feruntur copia. XXVII. £state calore vexamur f non primo & per fe propter ae- ris caliditatem; qurelibet enim cor- poris pars eft aere aeftivo calidior: fed quia in aere reftivo, non eft tanta frigiditas^ ut naturalis calor i $2 De Aere et Aquis. fufficienter concentretur; quo fit, ut ita diffufus, minus poffit perf- pirabile fua natura calidum infen- iibiliter excernere : quod retentum redditur acre, & efb caufa , ut magno vexemur calore. Nocet calor externus , laxitate nimia foli« dis indučta, liquidorum rarefadione enormi, exhalantis Jiquidi perenni effluvio. Qux omnia frigore aeris , & frigidis ačtu appiicatis le-i niurnur. XXVIII. D u m corpora in fummo aeftu ob fomnum nocturnum , vel diur- num abunde perfpirant, vel fu- dant , redduntur leviora, & nullo illa die vexantur calore. Corpora dormientia minus caloris produ- eunt, ut ex thermometro evincere facile efi. Kefrigeramur ergo per-fomnum, & minus ad calorem apta fiunt. Hinc licet coftioni noceat fudor ille nodurnus , levitas ad flateram, & refrigeratio lequi dehent. XXIX, iEsTivo calori fuperveniente Aphorismt. Scflio II . 153 frigore eodem die, libra circiter excrementorum infenfibilium ma- gna ex parte diffiari prohibetur. Rstio habenda & invafionis, & corporum conftitutionis, ut patet ex Apliorifmis pratce- dentibus. Certe mirum eft, ČJuantopere augean- tur urina’ in illis, qui robufti, a fummo lefti calore , fefe aeri frigido matutino exponunt ; pr*(ertim fi minus vefliti fuerint & vegeti gau- deant fanitate. XXX. S1 seflas fiat fimilis veri, ut ■corpora reducantur ad pondus aef- tati debitum , excitantur fudores. Aphorismus hic ab Hippocrate mutuatus, obfervatione non una a Galeno , Ramazzino > Medicis Wratiflawienfibus & Huxham , confti- tit. Scilicet, nimis tepida teftate non diffkn- tur , qu* pituitofa hyeme fuerant aggef- ta. Hinc iero perfufi homines , vi natur* iiido- res experiuntur. Et ut Hippocatis verbis utar, fudores in febribus expe zftate prscfertim teftuante; qua, quae exhalant fumme acria funt, adeoque plus vellicant , plus inflammant ; variifque in quibus refident partibus moraš ne quam febrium nafcitur, tefte Bontio graviilimo in hifce audore. X LI. A B 3equino£iio autumnali, ad folftitium hyemale, qualibet die minus libra circiter perfpiramus: inde ufque ad 3equinoči:ium vernale incipimus liberius perfpirare. Non eadem proportio eft in locis tempera* tis &„in quibus fefe excipiunt ientius, & mode- ratiiis yigent anni tempeftates. Ut ex calcults ■ Gorterianis patet ad reliquos coliatis. Aphorismi. SeBio II. 15$ X L 11. Autumnus infalubris; tum quia perlpiratio a fuperveniente frigore prohiberi folet; tum quia quod difflari prohibetur, acre & mordax fit. Idem omnes clamitant medici ab Hippocra- tis xvo ad noiira ufque tempora. Acre erat ob aftatis ardorem quod avolabat; retinetur illud necdum emendatum. Hinc tabu m virulentum , & atrabilis. X L 111. V i t a n t u r jcgritudines au- tumnales , fi corpus autumno non fiat majoris ponderis, quam dum erat aeftate. Hiec autumno debilia p sr artem vacuarl corpora expsdit. X LIV. Pondus fenfim aučtum, fen- fim minuendum. Hippocraticum eft ; qnee lente extenuata funt , lente rcjicere oportet. Nec fubita vis me- dicamentoritm conferre poteft in refiituenda ič"o De Aue et Aquis: perfpiratione ; ni fubito illa fuerit fiipprefia > necdum induxerit erethifinum. XL V. P o N d u s corporis infolitum non vere, fed autumno auferen- dum ; frigidum enim fuperveniens pondere magis nocet. f. . Quia vere Temper adaugetur calor, exhala- lioni & co&ioni favens; qui autumr.o Temper minuitur , & coquentem motum iiftit , & exhaiationem cohibet. X L VI. N u l l a autumno vexaberis segritudine, fi fuperveniens frigus inveniet te veftibus re&e muni- tum ; fi uteris diuretiois ; & con- fervaberis in eodem pondere, ut ante. Laudatum multis & pracipiie Frederico Hoflmanno axioma id habet periculi, quod deberent perperuo augeri veftes , frigore in- crefčente. Si vero te ipfum obduraverir,ingruet aliquod forTan periculum, Ted robuftior, & vincendo aptior frigori evades. Ab affuetis enim non iit impreflio, Debilibus ergo cautela Aphorismi. Sečlio. II. l6l[ hsc relinquatur , quibuspondus veftiumpro vi- ribus eft, Diuretica juvant quatenus perfpiratioT nis viis occlufis vias aperlunt urinarias, X L V 11. Bene munitus veftibus melius perfpirat, & redditur minoris pon- deris, X L V111. Qui morbis ab humorum co- pia prodeuntibus, hyeme vexari funt foliti, purgandi funt autum- no , & non vere ; reducendique funt ad pondus, quo fruebantur aeftatis initio. Actumjco de pondere detrahes inutlli, imo & de importuno; non de viribus. Vere ope¬ ram ludis inutilem, vexa(que humorem , quam cito difflaviflet natura; Ci quidem fola peccac copia, X L IX. Dum vero morbi prodeunt a mala qualitate, corpora vere, 6c non autumno purganda ; magis enim aeftate quam hyeme intendi- tur qualitatis malitia. 162 De Aere et Aquis. Propositio hasc non, ut fuperior, uni- verlalis eft, Scire enim decet, quid intelligatur per malam qualitatem. Putrida enim fola xC- tate invalefcit. Iners vero cacochymia plus hyeme timenda eft. L. Qui in fine veris praemature fe veftibus fpoliant, 6c autumno tarde induunt, in febres aeftate, in deflillationes hyeme facile in- cidunt. Pt Jus eft maturius jufto veftes exuere byber- nas, quam eas indueiv tardius. AlTuetum enim calori arte fačto conpus fr.gore verno percelli- tur ; quod catharrofos morbos vel vehementil- fimos inducat, aut febres rheumaricas quocum- que anni tempore. Fuit vero unde afluelceret propria vi corpus, non magis munitum vefti¬ bus per autumnum, contra frigus fenlim in- LI. Perspirabile retentum , ut acre, febres & eryfipelata ; ut copiofum, apoftemata, deftil- lationes, vel cachexiam facit. Perspiratio fecundum ordinem natura conftituta , vel fupprimitur cum erethiftno , vel fine eretlulino. Si adlit iile, fit perlpirabile Aphorismi. Settio II . 163 materia inflammationum vel vehementiffima- rum , ex fluxione, ut aiebant antiqui. Si delit erethifmus , oriuntur catharri frigidi, ut vete- rum more loquar , congeftiones , deflillatio- nes, & ut Sandtorii vocem ufurpem , cachexi:e veftigium. LIL Externum frigus concen- trando calorem, reddit naturam tanto robuftiorem, quantb ultra foiitum pondus ferre quoque pof- fit duas libras circiter retenti perf- pirabilis. Hikc fereno frigore fentimur alacres, ftric- tis fibrarum omnibus ordinibus. Quod fi frigori illi per annos exponatur natura, fpernendis ejus impreflionibus fatis robufta , mirum eft quantam vim adipifcatur. Quod evidens erit conferenti robuflum borealem metidionali lan- gnido & inerti. - „ lih. Corpora hyemis initio-baci¬ le ad foiitum pondus ; aeflatis ini- tio magno labore ad teftivum pon¬ dus reducuntur, Facilius enim efl , illsesa fanitate pondus auclumtolerare, quarn nimias ferre vacuationes. 164 De Akre et Aquis; LIV. S an it a s perfeveraret, ufque ad extremam fene&am inculpata, fi corpora quatuor anni tempori- bus aequali pondere femper con- fervarentur. Liceat Mc a Sandorio dilčedere, & f.on- trariam tueri lententiam. Inculpata enim a perf pirationis copia dicipoflent; fed quid vetaret, acredine talia peccare corpora? praeterea ho- minem in illa moderatione fupponere, qu« nun- quam variet, pene impoflibile efi. Quam /3 Če¬ mel aflecutus eflet, a minimo deceflu ducere- tur in perniciem. Delida enim vel minima lentiret graviflime. L V. Corpora, quorum pondera anni curfu multiim au gen tur, & diminuuntar, valde periclitantur. Si ab exceflu in excelTum trahantur fibrac » varietateque ofčillationum exerceantur , cos vel perire , vel rpbuftiffimos evadere , necep farium eft. HincFmilitite alTueta juventus, adeo robulla; tot novitii milites intereunt. L VI. Quanto major anni fpatio 'Aphorismi. Stttio II, 1 6 $ eft corporis varietas, augmenta- tio, vel diminutio; tanto eft'de- terior illius corporis conditio. Si ftatim fiat ingens illa alternatio , periculoia. & lubrica eft. Si Cenfim, & in moderata varie- tate , nil magis robur indit, quani variis iiifče aeris conditionibus affiiefcere & indurari , ex Celil conlilio. L V II. P o n D E R i s augmentatio , fit in principio autumni ; diminutio, in principio sftatis. L V 111. Corpora , quorum pondus augetur, magis periclitantur , quani quorum pondus minuitur. Pondus enim fiiperfluum eft. Vacuatur ta-, , ex Hippocrate , faciliiis fuperfluum ^ ?uam reparatur amiffum. Vide ApLor. LIH. L IX. Corporis partes te&az falu- briter perfpirant. Si vero a lom¬ no detecbe inveniantur, etiam ab 1 66 DeAereetAquis. aere calidifllmo eorum pori con- deirfantur. L X. A E R plus jufto frigidus, hu- midus, aut ventofus moratur perf- piratum : unde qui domi conti- nentur, ut foeminas, nec tuffi , nec catharro^ nec infiammatione pulmonis laborant. Res prorsus Hypothetica eft. In praxi enim impoffibile Temper eidem aeris conditioni afli- dere. Porro qui conftantiiis ei affident, vel le- viffiinl de causa inafiiieti catharros concipiunr. Quibus nihil magis familiare eft mulierculis. Teflis adeflo experientia. L XI. A er in urbe pejor aere ruris; quia craflior, 6t non perflatus ap- petitum tollit, Licet htec propofitio in univer/um vera /it; Sc atomis aereum laticem vitiantibus jure ln- famis fit urbium athmo/phsra, ftercoralis, pu* trida , fumofa, & acido volatili /čatens : Palu* dala ramen dantur rura , effiuviis imjuinata noxiis, a ventis averla /alubribus. i6j ############ SECTIO TERTIA. De Cibo & Potu ad perfpira- donem comparads. INTRODUCTIO. Mat eri A m perfpirationi prazbent cibus & potus. Inftrumentum vero quo formatur illa, quo propriam fibi natu¬ ram induit, quo tandem exit e corpore ad ejus falubritatem fervandam , unum 8c idem eft; cordis fcilicet & vaforum motus, quo liquida perpetuo impetu propellun- tur, peragitur nutritio , & demum fe- cretiones ab ea perpetuo renovandaa effinguntur. Verum cum nihil aliudfit nutritio praz- ter mutationem fubftantiaz, antea hete- togeneaz, in propriam nobis , deperditae que prorsus parem fubftantiam ; ipfa hzc °peratio duplicem fupponit inftrumento- rum efficaciam , five duos ejufdem ačtio- nis effečtus.Primb enim qu$ fibi poterant a ptari , & in animalem verti fubftantiam fibi accommodat, in fe ipfam vertit Sc t68 De Cieo et Potu , &c. %urat. Poftea vero quse fruftra viri* bus oblata eas eluferunt , & praedic- tam mutationem non valuerunt fufci- pere , expellit & eliminat. Qus qui- dem materiae excremenntise non unius generis effe debent ; fed univerfales excrementorum fontes duo ex ipsa rei neceilitate apparent. Primum enim genus eorum eft quse conflantur ex partibus quarum mutatio per inftru- menta fuit impofiibilis , adebque de- buerunt ejici non ut inutiles folum > fed ut noxi 2 . Alterum vero genus conftituunt faeces illae quas in fuo labo- re, dum partes fingit atque compingit natura , necefiario efformat quafi ab opere fuo refiduas. Nulla enim intel- ligi poteft nova partium coadunatio aut conformatio quin multae partes ex priftina unione refolvantur. Quod in fermentatione chymica fscum nomine defignatur. Porro ut fseces Illae rečie conftitu- tae fint & ad liberiorem exitum promp- tse, necefle eft ut cobtio rečie peradta lit & perfedta; fsecum enim principiuni eft codtio, & ut vini generofi fsces > a vapps refiduo prorsus differunt, fic probae cočtionis refidua, ab indi- Introductio. i<5 o geftis quifquiliis abludere debent. Unde bon* cočtionis figna certiffima non tan- tum a natur* alacris vigore pendent, fed etiam a legitima excrementoru mna- tura & a falutari eorum exitu. Res vero plenius intelligetur.fi licuerit univerfum materi* nutriti* ambitum & ingentem inftrumentorum concoquen- tium apparatum, parum per intueri. Ma- teries nutritia nobis ex multiplici vege- tantium atque animantium ordine ita fup- peditatur,ut nullum fitcorpusin hifce duc- bus regnis,quodnon partes alimentares di- verfisclaffibusfive plantarum five animan¬ tium ofFerat,nullum lit prsterea quod par¬ tes nutritioni prorfus ineptas non intus fer« vet. Utr.afque nofle intereft. A nutritia- rum claffe repudiantur. tefteHippocrate, omnes qu* fimplices funt, fi quidem elementa , aut prima ex his conflata corpora mutari non poffunt. Nullas pr$- terea inter nutritias numerare fas e ir ex »s qu* aqua folvi non poflunt. Siqui- corporis noftri humores reparabiles tandem aqua folvuntur omnes. Nutrire er go nec valet aqua , nec fal, nec oleum fimplex aut terra elementaris,fed cum his °mnia conflentur principiisjfupereftuni- v erfa illa, Sc per univerfum diftributa inse- H 170 De Cieo et Potu , &c. qualiter rerum crefcentium & vegeta- tione organica gaudentium ordinem Mucago qu$ a prima extrudentis foliola plantas fimplicitate , cum primiim au- det fe credere aeri ad ultimam pudi- tiffimi an-imalis putrefacSionem , uni- verfam naturam , varios animantium or* dines , alit, nutrit, fuftentat & com- prehendit. Excrementitium ergo abfolute & uni- versim erit quodcumque mucaginem il- lam tanquam pars conftituens fubire non poterit, ut funt refinat, olea, florum cellulas inflantia balfama , quai non minimam partem nec minimum fibra- rum in plantis fulcimentum conftituunt; qute etiam in animalibus undequaque diverfo nomine diffufa reperiuntur, cor- ruptionis atque putredinis per fe nef- cia , nifi novas fubirent formas & dum propriis cedunt folventibus , nova non inirent connubia. Hsc toties dum reli* qua molem conftituentia vetuftate col- lapfa, infeftis erofa, in officinis rep J periuntur , perftant integra, incorrupta & noftris apta ufibus. Excrementa nobis pariter vocabuntur qute fimplicitate fua vires animantium eludunt, ut funt metalla, metallicx par? Introductio. JJt tes, terrse , &c, Imo etiam fpiritus vo- latiles illi fimphciffimi qui odore nutri- tias partes exornant & delicias infundunt, epularum ornamentum & fuave gulas irri- tamentum, fimplicltate fua brevi in ex- crementa faceflunt , nifi tamen aliquam nobiliorem alimoniam fpiritibus ipfis ani- malibus a lumine irradiatis , aliqua fixa- tione attradiva fuppeditent & phof- phoricam iilis proprietatem afflent , uc colorem cruorividetur ferrum in fu n d ere, five intus vi animali nafcatur iilud , five a parte alimentorum coiorataTup- peditatum, a corpore mutetur in niten- tem fanguinis purpuram. Excrementitiumverb cafu &,utfcholas loquuntur, per accidens; evadet, quod- cumque etiam aut alteri animalium claf- fi aut robuftiori ejufdem claffis alibi- le s non potuit ab infirmiori virium te- n °re tenuari, comminui, confringi : ita excrementa , Lentibus, Fabis vix rnutatis , imo & farinofis tenacioribus fcatent; quin etiam fepe robultioribus ec ]uis accidit ut avenae integra femina adhuc germinandi facultate donata per alvum ejiciant. Nec minus excrementi- pum dici debebit, quodcumque eam a natura vel a fpontanea mutatione , H ij 172 De Cieo et Potu, &c. partium tenuationem accepit qute ultra nutritionis limites tranfvečia fit, unde admittatur intus facile, ejiciatur facihus, tenuiori tamen excrementiti$ parti for- mands tantiim idonea. Porro omnia illa excrementorum ge- nera ita diftribuuntur , ita a natura di- viduntur ut, quse vel per fe funt om- nind infolubilia, vel duriora & craffio- ra, ea per anum ingenti nixu, poftquam haurientis naturse viribus in loco claufo premente verfata atque fubačta longo hasferunt tempore, extrudantur foras. Haec naturae non fubierunt penetralia, fed ab atriis exclufa primse codtionis excrementa dicuntur. Quse vero intus admiffa aut propter acredinem aut ob copiam intra retineri non poflunt, fed , ut ipfa peragi podit cočlio, debent ante excludi, fecundte cočtionis illa didla fue- re excrementa; qualia funt, aut fudor ille crudus qui epulones & bibaces fta- tim a paftu perluit, aut urins cru dx aquete qua? faepe furgentes a etena fatigat vini que levioris & falini potum faepe importun^ excipit. His enim femel«x- clufis moles remanet sequabi!is & apta in alimoniam effingi & efformari. At ubi omnia intimius mixta e chy- Introductio. 175 lo fanguinem, e fanguine humores pe- regerunt, quid fupereft nifi ut excre- menta ab hifce operationibus refidua, fimul iis remixta partibus qu« in cor- pore motu quafi perpetao veterafcen- tes jam tenuitatem nimiam adept« funt, expel!antur , ficque univerfo cočtionis, affimilationis , diftributionis opere abfo« luto nafcancur excrementa tertiae con- cočtionis; ea quidem ut fumme tenuatis principiis, ob repetitam natur« ačlionem, conflantur, ita & denfatas partes ob preffionem vaforum, quam experta diu funt, obtinent. Hinc illa arguebat efTe ponderofa Sančtorius, nec immerito. Quod ut dilucidius novitiorum ani- mis pateat , fequi licuerit materiem il- lam nutrimenti per varia, quibus necef- fario elaboratur, ftadia. Alimenta pri— fflum contrita & falivali liquido fubac- ta intimiiis , & in omnibus vel tenuif- fimis particulis alte imbuta & penetrata in ventriculum fenfim excipiuntur. Ibi tum liquidi vi intus per mafticationem mtrufi , tiim reliquiis fermentefcentibus novam afferentibus ad motum ačiuofi- tatem , tum ftomachi depluente perpe* tub falivafluorem conciliante , fefe mo- les intus agitat , extricatur aer , r evol- II iij 174 De Cibo et Potu, &c. vitur , & jam nova; incipiunt format, Mox faponacea bilis & limpidiflimus pancreatis liquor ulterius molem alimen- tarem animali donant indole. Adfunt aha ejufdem natura; liquida qux incep* tum opus peragunc intra longilliuos inteftinorum tračhis, quorum tunics non vafis continentis tantummodb fongun* tur officiis , fod ačhiohs & vivacibus fibris maham per iter longum perpe- tub ita comprimunt, ita verfant, ut per bibula hiantium vaforum ofcula va- rio ordine, tempore diverfo , fluidiffi- iriae partes & animali nutriendo maxi- me analogae in ordinis altioris vafa in- trudantur, novos formatura; proventus. Interea exfocca meles partibus donata craffioribus & mucagine animali ut & ofoo biliofo alte imbuta , fertur ad rec- tum, ibique demum haeret , & tenuata magis magilgue , fotidum contrahit odorem , putredini analogum nec eum- dem tamen , mox exitura. Prodeunt inde fcybala , levia ut plu- rimum, ex partibus alimentorum duris & excrementota fručluum atque feminurn parte canftantia, nec orbata adhuc mu¬ cagine partim ab ipfo animali fompta, partim ab alitnentis qua; vincere vis na- INTRODUCTIO. 17 j* tur« nequiit. Hinc tot immutatae fape in fcybalis illis agnofcuntur corporum particul« , tot ftercore palcuntuc fxda animalium genera. At relidis illis fordibus, & quafi nova nitidus juventa lymphae que con- nubio jam dives , in fanguinem fenfim & paulatim admifTus chylus eum proluit. Ibi aliquam irritationem concitat , imo in debilioribus i°. frigus, moxcalorem procreat. Ut porro prima concodio ni- hil perfpirationi fuffecerat, ita fecunda h$c materies nihil eidem tribuit. Coda enim a prima codione , in fecundam cruda funt. Hinclicet, fi nimia vapef- cat aqua chylus, vel fi volatilibus ni- mis fastus fit fpiritibus , multa poffit ex~ halationi concedere ; non tamen perfpi- rabilis dici poteft exiens materia i°. Quod ftatera Sandoriana demonftret id non contingere nifi ex alitjuo vitio. 2°. Quod ratio fatis indicet nondum coc- tam materiem coda excrementa dimit- tere non pofle. 3°. Demum quod va- cuatio illa , etfi corpus levios reddat, non tamen efliciat alacrius, & ad fub- eundas fundiones aptius. Interea vero materia alibili propior claufa fervatur intus mixta jam inquilinis atque genui- H iiij rn <$ De Cibo et Potu, &c.' nis confufa humoribus. H se c repetita vaforum aftione , verfatura que cura materiebus vere animalibus continua priftinam indoiem in nativam vertit omnino,& donatur civitate. Scilicet motu iilo tenuantur ejus partes , preffione af- fidua ad fe adducuntur & denfantur , nova ineunt connubia , colorem novum induunt, fit que excrementorum genera- tio. Nam dum novas uniones ineunt, prasteritas refpuunt. Hiric nova nova- rum fubftantiarum progenies, partim ex priftinis renovationem paffis humo¬ ribus, partim ex recenter admiffis,he- terogenea tenuia ipfis mixta reipuenti- bus. In hifce quidem naturse a&uofse labo* ribus tota confiftit nurritionis, affimi- lationis & reparationis theoria. At licet materiei nutritise fundus idem congruat; non una efife , imo contra prodigiali multiplicique alterationis varietate, tum gradu tum forma donatur fubftantia ali- mentaris. Quis credat ab eodem tenua- tionis gradu oriri fubtiliffimos & qua(i aethereos, elečtricofve cerebri fpiritus, & mufculos aut ofia nutrientem mate- riem. Stat fua cuique forma primatva in- fufa ab origine , numquam fibi difpar, In TR ODUCTIO, 177 numquam vicinae fimilis , unde admira- bile illud natur« fpečtaculum , concen- tu uniformi renovatur fempcr , fluxum & mutabile in individuis , conftans & perpetuum in 1'peciebus. Detrahe ver- ficolori Pfittaco pennam hinc rubram , illinc csruleam , renafcetur ex propriis tubulis , numquam variabilis plnma , faspe quotannis decidens, tot annis re- nafcens. Ex eadem fscunda tellure , Viola purpuram , candorem fibi affumit Lilium, venena Stramonium , catharfim Jalappa. Pariter materia jam animalis fafta multiformes fubit alterationes. Por- ro nulia akeratio poteft intelligi fine no¬ vo partium inter fe coalitu. Hinc cočtio- nes quot funt, tot efle neceiTe eft excre- mentorum proventus , quz propriam fibi claflem vindicant. Ut ergo chylo in fanguinem facefcente , fi auod per uri- nam, aut per patentia cutis vafa tolle- batur , fecundse codtionis excrementum conftituebat, ultima hsc excrementa- lis maffa humorum refiduum continenr, ubi ita cočia eft feu preparata, ut exi- tui pateat, nihil que relinquat in cor- pore extranei, jure meritoque % T . coc- tionis excrementum vocabitur , five ut ad veri normam loouamur varia conf- H v iiS De Ctbo et Potu, &c. tituet 3 & ultimae cočiionis excremen- ta. Si vero omnia hsec in fanitate & fecundum ordinem natura: peragantur, bene eft. Omnia fefe fua vi tuentur & amice in faiutem confpirant. Tune vi- ces reparationis , peripirationis, excre- mentorum deječtionis , corpus falubri- ter experitur. At fi, viribus deficienti- bus, pleniora fuppeditentur aiimenta, la- bantis ordinis hsec erit norma. Primo quidem celiuias inertes inflabit ftatim a 2’. cočlione lentus adeps, mox eaf- dem celiuias inficiet lympha crudior, & ut omnis coftio , fic omnis elangue* bit fecretio, omnis fatifcet excretio. Sin fortioribus vafis parciora tribuas, jam brevi Ultra pcrfeBum trahetur coc- tio , aeria evolventur & vafa prsepof- tera celeritate vacuabuntur. In utroque ancipiti cafu periculum ab oppofita cau- sa. Adde his nova nafcentia ex aerium intromiffione pericula, ex putredine quse ut nervos fic vafa reddit inertia. Ipfe jfomnus adeo eočtiani urilis, ut a vafis per foporem turgentibus non nifi coc- ta exeant excremema, in utroque cafu , notante Hippocrate, rocet. Favet in priori cafu cachexiae, inducit in altero putre- dinera. Ex ipfo dormientis afpedu rečte Introdoctio. 179 judicaveris aa concoquat homo fomno fepultus aa vaeuus dormiat. Turgida illius facies & nirens , hujus collapla & pallens. Ut porro in utroqae cafu vi- tiofo peftumdantur cočiiones, ita 5c de- genera fieri excrementa nec-efle eft. Nec umquam accifis viribus, aut ftatera Sanc- toriana, aut fenfus ipfe , perfpirationem legitime fačtam indicabunt, quae 3 -. cočtioni proportionalis, ita ipfi apte & ad amullim refpondet } ut neutra poffit altera carere ; unde perfečt£ ela¬ borata cočlio, perfečl£ elaboratam perfpirationem indicat,&perfpiratio bel- . le & ex ordine procedens firmiffimum eft rečič peračl® concočtionis argumen- tum. His femel pofitis atque demonftra- tis , nemo eft , fi primis labris facros natur® latices attigerit, qui non fentiat, naturam perfpirationis a coftione refi- duoe , elaboratiflimam , tenuiffimam , denfiffimam tamen prorfus a fudore dif- ferre , nec pofle ullatenus cum eo con- ferri, qui Temper humor crudus , aut a pravi fucci copia nimia falubriter exeuntis pendet; aut a peffiimdato fan- guinis tenore , in exitiu -i apparet; & cum noftro humore tantum analogiam II vj 180 De Cieo et Potu, & c. fervat aliquam , ubi, cočtis humoribus in morbo acuto , critice erumpit; quas crifis, ut norunt Pathologi, rara admo- diim eft, eo que afpečlu , vel ipla cri- tica diarihoca inter excrementa 3 x . cočhionis reponi poterit. At contra maximam cum urina fervat analogiam perfpiratio, ut alibi probavimus , ipfque ita apte correfpondet ut unius theoria alterius etiam theoria dici poffit. Patet inde quod , etfi alimentis pro- portione refpondeat perfpiratio , iplif- que fuam omnino debeat originem, tamen ab illorum indole prorsus ablu- dat & ab iis differat omnino. Hinc licet , illam in corpore fano , refpeftu ad vi- res habito;pro lubitu aut valeamus adau- gere aut imminuere , copiam cibariorum ii auxerimus, aut contra imminuerimus , raro tamen de immutandis ejus proprie- tatibus polfumus certo aliquid ftatuere. Imo hanc illi vel illam dotem conciliare nequimus, nifi facem prtetulerit expe- rientia. Scire tamen facile eft eam varit admodum accipiendam pro diversa ali- mentorum'natura. Multa enim funt vel in maximc falutaribus cibis tenuiflima corpufcula , quae humanatum virium ef~ ficaciam eludunt , & dum poft varios Intjroductio. 181 Intra fanguinem errores rursus ejiciun- tur, diveria affečiant emunčtoria, per quae dum exeunt immutata, inquilinos humo- res immutant. Harumce acomorum aliae vias bilis ambiunt & per hafce extra corpus lefe praecipites dant, vitiato bilis aut tenore aut colore. Quoties auc co- lorem, aut odorem , urina ab aflumptis ita perdidit ut vix poft viginti quatuot horarum ipatium fuas recuperet proprie- tates ? Quid ni idem de perfpiratione ex- pečtamus l Cum muki fint qui hoc vel illo potu afiumto odorem fpecificum fpirent; cum multis, ubi acre quodli- bet ingurgitaverunt, pruritus ad cutem fine ullo ienfibili tumore erumpat; cum demum , fi peregrinatoribus credere fas eft , dentur iilveftres homines nec per varios urbium odores naribus cicurati , qui folo odoraru Gallum ab Anglo di- gnofcant, vičius differentia in habitum trahente fpecifici cujuldam fpiritus cum perfpirarione rr.ifcelam. Nec difficile inde folvitur illud problema : An pof- fimus perartem , imo an debeamus perf- pirationem promovere ? perfpicue enim ex dičlis fequitur , quod , fi in homine fano & rečte concoquente male officio- fa fedulitas , perfpirationem extorferit i?2 De Cibo et Potu, &c. majorem, cruda illa efle debeat. Eft enim cočfcio illa natura opus, quam nuila ars e direclo facere poteft , led quae, dum viribus adaugendis infuda- mus , ex arte promovetur etiam ; adeo- que nullum hic diaphoreticum fpecific^ lic didum dari pofle patet : prtefertim vero hsec remedia prorsus a fudorife- ris efle diftinguenda : verum in corpore ob luppreflam perfpirationem in mor- bos defiedente, laepe laxatis vafis & tenuatis humoribus , reftitui perfpiratio- nem. Sed fi elangueat codio , aut fi in vafis haereat codus humor, ad portas haefitans & aut propter copiam, aut propter infirmitatem laborantis vix po- tens fibi viam cudere, nullum poten- tius , nullum efficacius, nullum natur® magis congruum & conveniens auxilium datur , exercitio , quod vires inftaurat, quod , ut fucci nutritii applicationem , fic & ciborum mutationem efficit, ipfifi que, e* Hippocratis praeceptis, femper debet aequilibri concordia refponfare, Quod ut maxime cognitum & chartis undique perfonatum medicis , hic non erit ahius perpendendum; modo ex Sanc- toriana ftatera licuerit effatum Hippocra- ticum confirmare: Nullo fcilieet umquam Introductio. 183 tempere, corpus utilius exerceri, qnam ciim codtio peračta eft , ftimuloque in- digent humores expellendi : Contra ve¬ ro prajpofterum efle motum qui, dum corpus concoquit , fufdeque. agitaret omnia, & falsa fubverteret mifcela. Sed ad perfečlam pcrlpirationem, necefla- rias efle fomni concoquentis atque expellentis exercitii vices, quodquidem J utindicat natura, ita leviflima compro- bat oblervatio. facili vero theoria ex hifce dedu« čemur ad dixtx diverfitatem quse pro varia virium conaitione & pro vario earum ufu compecit. Si enim exercita- tum, fi motu fračlum afliduo corpus , fi viribus pollens efficaciflimis levia tantum captet alimenta, brevi illa ro« bore nimio attrita tenuitatem hanc nan- cifcentur qua perfpirabilia prius fiant quam r.utritia,adeo que.inutili confumen- tur natura labore; vix que ipfa eorum copia levitati principiorum fupplere poflit. Dura & maximam fub minima mole efficaciam nutriemem habentia » duris meflTorum ilibus fufficienda funt,, qua? flomacho fulturam & diaphragmati ruenti hypomochlion praeflent , quae moraš in vafis nečlani, refiftant que 1P4 De Cibo et Potu , &;c. cočKoni , ne celeritate fua quafi evanef- cat. Mulieribus contra otiolis, delicatu- lis & iis quibus vires quacumque de causa accils funt, tenuia, levia con- credenda funt, oppofita de causa ; qus enim aliis debiliora funt, aliis poffunt reperiri valentiora. Nec minus ab iis fundamentis intelligetur quam variealen- di flnt homines , pro variis tempefta- tum tetatum que vicibus,pro locorum natura, qux omnia, fuse apud Hippocra- tem expofita , ftatera obfervatrix de- monftrat. Dormire & ali vita infantuli recens nati abunde probat quam leve jpfi nutrimentum competat; frequentius vero debere offerri , ipfa materni laftis levitas indicat. Quo durior evadit cor- poris accrefcentis rnoles , eo etiam ma- teria denfior, eo minus frequens offe« retur. Adfunt enim vires cočhices, nec jam novella perfpiratio lac redo- let : fervida juventus vix fibi alias re- pofcit regulas, prxter illas quas ftatuimus univerfales ; fed omnia flexilia adhuc viribus pueronjm tenellis frequentio- rem ufum alimentorum poftulant quam qui adultis competit. His plenius ciba- ri interdum, interdum ferre jejunia licet. Ufus ille ingentem in perfpiratione INTK ODUCTIO. iSf concitet una aut akera die differentiam, utile eft. Afluefcit enim inde corpus varios per eventus indurati & facile di- verfas vit® conditiones pati. Nec ps- riculofum eft, li intra rationis juftos con- tineatur limites, pofitum a Celfo princi- pium, quo nullis addučtum legibus vult hominem. Periculofacontra,imo &inep T tos patri® cives facit, illa ad ftateram li- 'orata ®qualitas ciborum , qua fi vel una die carueris , illico fentitur defečtus ; nec ftimulos concipit natura, nec re- nixus patitur , unde viribus calcar adda- tur. Hanc aliquando concitafle & per no¬ va onera, unde fe innato extricet ro- bore, exftimulare utile eft , tefte vel ipfo ®qualis di®t® celebratore Sanftorio. Nec ergo infalubre adultis erit jejunium, unde relibl® a prscedentibus coftioni- bus quifquili® vacuentur, nec aliquando concepra immoderatio leviš, qua natu¬ ra robur intus latitans exerat. Sed ®qua- litas illa ad amuffim fervanda erit, & delicatulis quibus vel leviš culpa fcelus eft, & iis qui a morbo revalefcunt,& qui- bus non fatis eft virium quas difperdant & ancipiti fortun® committant : fenibus vero qui, etfi facillime inediam ferant, ex eo ipfo quod illis , cattharri f®p& iS 6 De Cibo et Potu, &c. fuftocantis nomine , copia chyli crudi pulmones afFatirn fubeuntis obruat , prsefocet, & angat elifis faucibus , fre- quentiora offerenda funt alimenta eaque leviora, ne debilitentur illinc, hinc ve¬ ro graventur, Verum etfi cautelas hafce omnes adhibueris, non vetabis tamen ne, decrepita iogravefcente setate, fputis ex, dura fari lege , craffis, indivulfis redun- dent undequaque ; quibus fit ut vix ullus chvli proventus faceffat in alimoniam , fed excrementi titulo omnia auferantur ; illi vero rnedios inter fcreatus marcefcant & tandem exftin- guamur. H$c quidem omnia quantitatem ali- mentorum fpediant , & eorum aut ad fubeundos cočtionis labores facilitatem, aut contra vinci difficilem duritiem. De qualitate illorum , vix ad perfpirationem dicere atinet. Quaecumque enim cibis qualitatemanutritiaextraneam conciliant, ea medicamentofa funt. Sic fi alvo folven- dae apti fuerint cibi , vix illi nutrient, at certe perfpirationi nocere iftos ne- celfe eft : idem dicendum de iis qui lo- tium eliciant. Eos qui aromaticum dulce fpirant, aut qui fpiritu fervent arden- tiori, inter diaphoreticos, & perfpirationi Introductio. 187 juvandae aptos numerare folemne eft. Sed quam falfo faepe infigniantur titulo , facile fentiet qui naturne myfteria redu- ferit fedulius- Si enim erethifmo con- citato vafis ftričhiram , fi liquidis rare- fačfionem conciliaverint, fi vafa obfti- paverint, coftioni nocebunt, praepedient que perfpirationem. Quod fibi demonf- tratum habeant, qui, dum fpirituofis in- dulgent liquoribus, fomnos a fe arcent; fignum enim coftionis fomnus & perf- pirationis legitimne ut caufa,fic eft afleda. Singula quidem perfequi rerum capita arduum foret. Fuerit fatis fumma deli- bafle , a quibus cnetera quafi fponte evol- vantur, / '' . iBp DE CIBO ET POTU. S E C T 1 O T E R T I A. Aphorismus I. Stomachus cibo refertus , H inter dormiendum abfolvat pli¬ mam cočtionem, illius nočtis perf- piratio magna ex parte afcendit ad quadraginta uncias; fi non ab¬ folvat, ad očtodeeim circiter. Stomachus fruftra concoquet, S non ab- folvantur & cočtio,(ive chylo(is, & hicmatopoiefis ; quibus prtefertim , a:quabili lentoque motu, & vaforuinpenetrabilitate, con- fert ibmnus. His peračlis , non a (brano , fed pod fomnum fit ingens perfpiratio. Hat (i defe- cerint concočtiones; materin ricecoda jam non exidente, aberit perfpiratio. Corpus tantum- tnodo exhalat; quat exhalatio ad ododecim uncias in aere Paduano afcendit, ut ex fequen- ipo De Cibo et Potu. tibus probabkur. Apnd nos minor efl, & variat pro anni tempeftate , aeris humidkate &x. II. Stomachus omnino va- cuus, & jejunus, licet dormiat, non perfpirat ultra očtodecim un- cias circiter. Deest materia perfpirabilis. Fit fimplex & JiecefTaria excremeinorum volatilium exhalatio. III. T A N t u m perfpirat corpus plenum non concoquens, quantum fere jejunum non habens quod concoquat. IV. C i b i multum nutrientes, ex- cepta čarne vervecina, a coena ad prandium non folent perfpirare ultra o blodečim uncias. Nimis univerfalis eft propofkio, forfan fo- lius Sančfcorii obfervatione oomprobata. Nam robuftis, qui mukum abfiimunt, conducunt > bene concoquumur, & bonam peUpirationem Aphorismi. Seftio III. i$j fuppeditant cibi multum nutrientes, id e(l ingentem habentes fub minima mole materije nutrientis copiam. Caro vervecina non leviš tantiim, fed habet aliijuid cardiaci vires augens. V. Cibi copiofi, fed tenuis nu- trimenti> nočtis fpatio , in pluri- mis, ultra quadraginta pirare pofiunt. Tenuis nutrimenti, id eft, ea qu£ partibus inter le infirmius nexis confiantur. Quas facile concočte , facile pariter avolant; & quas perf- pirationi ideo favent, quod partes mukaš te- nuiffimas contineant, quas animalis calor red- dat adhuc tenuiores. VI. Alimenta , qux corpora confervant gravia, funt copiofa, vel cruda rebellia. Cgpiosa vires fuperant , ipsa fui mole. Cruda rebellia non luperantur a viribus, ob partium fubigendarum duriorem textum. Utro- que in cafu , languet. & opprimitur cočtio ; er- go & perfpiratio. VII. Q l a: confervant levia, funt confueta, & vaporofa. uncias perf- ■ - ■■ I gis quam caetera folitaque edulia. Victu vegetabili vivit vervex ; nec tamen caro ejus glutine abundat. Imo & lapida vires concoquentes auget. Nec ftomacho nauleam , nec vafis laborem infert. Sed ea fola diu vive- re, ut diflicile eft, ita experimentum fallax. IX. QujE ex pafta fermentata fiunt efculenta, non efficiunt corpora ponderofa; longe enim facilius perfpirant , quani rapas. Fermentatio mucaginem motu inteftino fubigit; indivulfam ei aufert tenacitateni. Hinc univerfale hominum cibarium Panis omnem frumenti virtirtem nutrientem continet , led divullam illam & delicatis etiam edulem. Pline ejus diverfitas tota in diverlo fermentationis gradu , pari alioquin materie , continetur. Ra- p te . vix ntitriunt; Ted ut aliis moderate lumptse profimt; aliis contra, aeri halitu irritant ven- triculi nervos , & non , nifi difficiJej conco- quuntur. X. A P H O R X s M I. Scclio III. 15. J X. V1 r fanus occulte diei curfu tanium exhalat, quantum per al- vum dimidio menfis ; licet quo- tidie cočtas tamen, & confiften- tes foeces femel excernat. Rem ad amufTim ponderare vix poffibile eff. Cum crafla excrementa varient, pro natura ci- bariorum, vi attračiili intefiinorum , aeris lom- nique effe&ibus; ita ut huic homini, bis alvum de diedeponere, necefiarium fit; illicontra, q,uindenis diebus vix illa folvatur. Stomachus plenus, & va- cuus minuunt perfpirationem 5 ple¬ nus eam diverdt per ciborum cor- ruptelam ; vacuus eam trahit, ut Peenus flomachus ca?teras funčtiones quaP» cumque imtninuit; natura in id unora quaii in-i tenta , ut concoquat. Vacuus plus judo & boriš alienis, materiem nem fuppeditat perlpi- rationi, & vires imminuit. XI. I ip«, De Cibo et Potu, XII. P L e n u s, quando non abfol- vit co&ionem, ex pondere co- gnofcitur : corpus enim tune mi¬ nus perfpirat. Vacuus vero fiati- bus impletur. Uterque fiomachi flatus pondere no/čicur, aut aufto, aut imminuto. Flatus enim , qui vacuo ventriculo ipfius iroplent cavum , vix pro pondere haberi poffunt. Unde, qui longo tem¬ pere vacui remanent ventriculi, contrahuntur, & capacitatetn amittunt. AJiunde /igna pleni ventriculi funt pondus, faciei-mutatio in ru- bicundam. Vacui (Igna funt virium imtninutio, vocis imbecillitas, ad labores impotentia. XIII. Flatus nihil aliud eft } quam rude quoddam perfpirabile. Cflebrjs pneumaticorum fefta omnia ad flatus referebar. Hinc iWv«oy Hip- poerati idem eft atque inbalans & perfpirabile. Hinc a flatibus pendere dicebantur qui oriun- tur a retenta perfpiratione dolores rheumatici. Retinetur porro flepe perfpiratio a cruditate humoris exitum molientis, qui etiam & inertiatn bili, & atoniam inceftinis conciliat, unde flatus« A P H os is mi. Selilo III. rpy XIV. Robustus ciborum plenitu- dinem abfumit per infenfibilem perfpirationem ; minus robuftus per urinam; debilis magna ex par- te per chyli corruptelam. Perspiratio perfečhe cočlionis foetus. Mi¬ nus tenuatas partes urina abfumit. Hinc ob- fervatur in debilioribus perfpirationi urina fup- plere. Craffiof & indigefta materies alvuna op- plet, debilioribus folis competens. Optima ve¬ ro natura; conftitutio eft, ubi vacuationes fiunt per loca convenientia, tefte Hippocrate. ' XV. Dum omittitur coena, vacuo exiftente ventriculo, nulloque ur- gente paroxifmo, retinetur perf- pirabile, & retentum fic acre; in- de corpus ad calidas scgritudines prsparatur. A jejunio prapoftero , deelt perfjiiratio ; & reparabilis deficit materia ; continuatur vita: =>aio. Hinc acrimonia : unde intelligitur Aplio- rifmus, ‘ I ij I pij De Cibo et Potit, XVI. Jejunium , quod red učit corpora ad minus pondus, fed cor- poribus infolitum , malum. XVII. Cur fint qui farne pereant, fi in vito fanguis nunquam deficiat ? Quia versus ventris vacuum fan¬ guis tendens, reiinquit cor. Fit in farne acre & rodens liquiduffl quod plaflicum & vitale effe debuilTet. Solida dete- runtur & corrumpuntur. Fit gangrena lethaiis« XVIII, N on foium incocius cibus, vt quantus reddit corpus ponderofius; fed etiam ut qualis, quatenus feb licet perfpirationem impedit. Cibus incoftus 3 vel a copid pendet, qu* vires fuperat; vel a quai;tate , qu® aut duneC ouam ut vincatur , aut prava, particulifqu® referta non nutritiis. Utrimque cruditans j adepque gravicacis in corpore periculum« 'A P H O RI S M I. Scclio III. 1557 XIX. Dum levior femetipfo qms vi- deatur fa&us , & non fit, valdb bonum : id enim oritur a fuccis trium cočHonum exačte cočtis. HjEC eft alacrltas illa & levitas ad fenfuffi > (Jus luperabit pondus aučtum , Sc vires plus judo fufiidentes indicat. XX. Dum tota die petfentitur le* vitas, & corporis agilitas, pre¬ cedit chyli & fanguinis cočlio, & penitus exhalarunt tertias cotlio- nis excrementa. Potest ftare levitas ad (enfurii, dum pera-* gitur coftio , nondum expul(is excrementis. Propofitio exc[uila£e vera eft de levitate ad dateram. XXI. C1 b u s incoctus , quo plenio* ris eft nutrimenti, eo eft dete- rior; vel quia efficit majus pon¬ dus , vel deteriorem corruptelam, I iij ipS Ds Cibo et Potu 1 . Piccat cibus ille, &, copia, & qualitate nutrimenti; qu« vires «qualiter eludunt, & duplici titulo nocent. XXII. Corpus maxime leve fit ex ciborum corruptela : liquida enim excrementa omnia magni ponderis. Si per diarrhceam ingens materi« edueatur copia , levior erit ad flateram machina, fsd gravior ad lenfum ; niii febris vires auxerit. XXIII. Usu s carnis fuillm, & bols- torum malus; tum quia hmc non perfpirant; tum quia non permit- tunt cmtera edulia fimul ingefta perfpirare. Agunt ut alimenta mali fucci, coftioni du¬ ra , perfpirationi difficilia. Sed non eodem gra¬ du. Nam boleti peflimi. Caro fuilla vix nocet alTuetis, lino ea infirmorum jufcula fiunt cum lucceflu apud Hifpanos & Indos ac Sinenfes« Sed eft diverla luum indoles. XXIV. E x ufu carnis fuilla: , 6c bo- Aphorismi. Seffio III. ipr> ietorum, triente minus foiito cor- pus magna ex parte perfpirat. XXV. M e l o n e s adeo pufillum perf- pirant ? ut quadrantem circiter auferant perfpirationis confuetse. PvIelonieus virtus ineft leviter cathanica , perlpirationem divertens. XXVI. Retenta iilorum perfpiratio in urinam vel fudorem faceffere folet. Sudor a cruditace oritur; eo quod chylus ab illa effcetus fiat, vixque ačtione vitat den- fandus; per cutem exit ante cočtionem, fape odorem cibi referens. Si plus addenfetur, nec perfečle tamen , in fedimentum urinofum fa- cefGt. Unde emittitur tura. vel urina turbzda , Vel cito turbanda. XXVII. U v je & ficus recentes pauxil- lirni perfpirant ; & aliquantulum I iiij 200 De Cibo et Potu.' aliorum ciborum perfpiracionerrf impediunt; fortafle quia fenfibili« ter evacuantur. Gmnis fere fručtus horid, mucagine gau- dentes laponacea , alvum laxant, & bilem fol- vunt. Unde perrpirationi rrocere poffiint; vix »amen (anitatem isedunt R moderate ftmantur; jeftate enim, quo tempore vigenr,vix ullum fup- primend® perlpirationis periculum. XXVIII. Illud genus edulii optlme perfpirat, & cornmode nutrit , cujus pondus in ventre non fen- titur. Idem durloribns cibis eveniet, R fumantuE moderatius , nec ultra virium ten um. XXIX. Ciborum plenitudo magis nocet in otiofo , quam exercitato: vifcera enim illis gravantur quie- te; exercitio vero liberantur pon- dere. Addit demonftratlonem ftatera liuic Hip- 'Aphorismi. Scclio III, 201 pocratiea: propofitioni, conferendos ejfe lahores ad cibos ; ita ut duriores & copiofiores cibi ad eos pertineant, quorum robufta ilia conficiun- tur laboribus. Exercitio enim conceguuntur illi; refiftunt homines laboribus : & reparantut perdita : nec cito difflabiiis ciborum poteftas conlumitur & avolat. XXX. Ab eo cibo corpus optimž perf- pirat., cujus fceces exeunt conii£ tentes. Protositio vera, ut caufa , ut & figrsum. Ut fignum, abfiumi liquidiora per inquilinos natura: calles. Ut caufa, quia qu:e nutritiam materiam fuppeditant, pauca relinquunt lcyba¬ la. Ut de lačte notum eft. XXXI. M i n u s quam lačtuca nutriet caro pulli, fi de čarne, ea copia edatur, ut in liquidarum foecum corruptelam exeat. Quia fine cočEone , materia mitriens Inuti- lis eft. Hatc fi non peragatur, nulla cibi fals- britas eft. XXXII. Es ponderatione novem t I ▼ 3 . 02 . De Cieo et Potu. quando jejunium fit falubre, ve! infalubre. Erit falubre, fi aliquid relinquebatur de hefterno edulio perfpirandum ; fin minus , infa¬ lubre. Ponderatio in hoc cafu fumrne utilis , ftd ampoffibilis pluribus. At idem deprehenditur, nec minus certo, ex fenfu levitatis, & ak-. critatis. XXXIII. Dum p er diaetam corpus redu- citur ad pondus minus fuo falubri minori, quod amittit de robore, eft irreparabile. Quod vero detur minus, & majus falubre pondus ex LXIV. §. primac, & ex XL. hu- ’us intelliges. Nulla irreparabiiis labesa diattajuSo minori per fe orttur. Sed ciim vires frangat ponderis ialubris amiffio , debilitatemque inducat, arte opus efi, qua viribus cibi propcrtionales offe- rantur. Bona co&ione peračta, minus amittitur; reparantur perdita , non ftatim , (ed feniim 5 ut in Aphorifinis docuit Hippocrates. XXXIV. Si fciveris quotidie, ouantuni Aphorismi. Sečtio III. 203 cibi tibi conveniat, fcies diutilfi, me virtutem, & vitam conferva- re; idque ex eodem Aphorifmo intelliges. Idem veteres, idem edixit Hippocrates fo« lius fensus judicio. XXXV. Natura robur non parum abfumitur, dum coena modo eft guatuor ? modo fex librarum. Non abfijmuntur vires ; , fed nimio ufu fati- gantur, li ultra moderationem feratur varietas i'la. Nam, R moderate varietate utamur, ot» cillationum perpetua renovatlo naturam roborat. Nec periculo vacat leveritas iila , Sančto- riana ftatera explorante, expenfa. Vel mini« mu ni enim deličtum fentitur graviter. XXXVI. Illa cibi quantitas eft falu- berrima, dimi a cibo corpus fuis negotiis eadem agiiitate vacat , ac d effet jejunum. Ha:c eft (acra illa veterum obiervatio , ex *enfu aunauam fallaci dedmfta. Cui novam de« Ivj 204 D e Cieo rr Potu'. monfirationem per flateram Sandtorips addidifj, & quam jam pridem inventam comprobavit ex-i perimentis. XXXVII. Magis quoque gravatur ab o&o libris cibi femel in die co- meftis, quam a decem tribus vi* cibus unica die affumptis. Regula ha?c rationi coniona eft. Modo ta- men ventriculo liceat otiari , vireique confii- lantur. Nam fi frequentius ingeratur cibus , ac maturiiis, & ccčfionis & perfpirationis leges pervertentur. Apud viros exercitatos, non ea- dem efl regula quam iitteratis, & oiiofis. lis vix poflibiie efl cetace grandioribus, bis cibis expleri. Sed leviora bis aut ter deguilaffe ali- menta fufficiat. XXXVIII. I L L A cibi quantitas eft unicui- que faluberrima, qu2e fine molef- tia poteft a virtute concoctrice vinci. Vincitur , fi quantum inge- latur, tantum abfumatur : h xc enim ex ponderatione dignof- centur, A f H O B. IS MI. SeBio Ul, 20% XXXIX. Illa cibi copia eftingerenda | quam natura poteft coquere, di~ gerere , & perfpirare, X L. Si natura poflet digerere cen« tum libras edulii, & exporrige- rentur nonaginta novem , animal propterea curfu temporis deftrue- retur. Servabda efl cuilibet natura ajTCU propordo.' Sed ubi cerpus jam in ere men d faftigium adep- tum eft , fallacem bane crediderim regulam, Imo diseta tenuior falubris , cum minus de cor- pore auferat, nec plethora relinquat vefiigium. Nec deteritur aliquid de corpore , cum ipla flet per fe lolidorum moles ; & ljquoribus reno-- ■vandis addita fuperiit materies. X LI. T u n c cibi boni fucci diutif- fimam fanitatem tibi promitteat, quando perfpirationis quantitas mediurn obtinebit iocum inter ex- s zo6 De Cibo et Potu: ceffum , & defečtum. Exceffus , poft plenam coenam ciborum ma- xime perfpirabiiium , noftis fpa- tio, magna ex parte folet effe qua4raginta unciarum circiter ; defetlus , quatuordecim. Ule igb tur cibi ufus, qui te ad viginti duas uncias, quae eft medietas } transferet certiflimam fanitatem } & longa:vitatem pollicebitur. Diversitas ingens inrer Aphorifmum LXIV, fečHonis prim*& hunc apparet ; gu* conferenti clare patebit. Nec poflibiiis ell tališ ad numerum calculus , tum ob varietatem exercitii, tlim ob tempeflatum diverfam tem- periem. Sola judex ello a lomno alacritas, & facilitas ad labores. X LII. Cel si fententia non eft om¬ nibus tuta, ufus fcilicet fex rerum non naturalium modo parcos, mo¬ do nimios effe debere. Nihil in Hygieines praxi tutum eft, przter tnoderationem. Sed vitse varietati afiuelcere » .nec ulil s obligari legibus, ut Celfus voluit» ii habe t pretii, ut non comtnoveamur a gut- A P H O F I S MI. ScBio III. 2 OJ buflibet caufis; quod iliis familiare efl, qul nullatenus ab inftituta vita defcifcunt. Gbfer- vatio ergo iila Sančtoriana ad delicatos & cau- farios tarttum pertinet. Casteros Celfi eonfilium regat ^moderatione tamen legem ordinante. X L 111. C o r P o r A minori molefUa re- ducuntur ad confuetum pondus , fi aflumant quatuor ciborum libra s in praildio, & quatuor in caena diftanti, ut par (it, quam fex in prandio, & duas in caena. Rrs ab Hippocrate olim expenfe, & ad a£- fuetudinis imperiura revocara ( lib. de prilča Medicina ). Mineš cene in iis qui bis edunt Mediocriter, cruditatis periculum, quam in iis qui lemel fefe ingurgitant. Senibus tamen , in quibus longior eil concočtio , crena fere impoflibiiis. X L I V. S E i p s U m fenlim deftruit, qiu lemel in die, pr Sc vidum a codioi.is defečtu in primis viis con*, tračtum ad eseteras defert co&iones, A P H o P, i s M r. Seclio III, 209 X L V 11. Cibus exigui nutrimenti hu- medtat, & lenit alvum; cito di- geritur; & perfpirationem dor- mientium , & vigilantium facile juvat.. Debilisus ergo conferet cibus pauci nutrl- menti; fed robullioribus vix fiifficiet , nimis cito coquendus , nimis cito mutandus , nimis cito expellendus. X L V 111. Cibus multi nutrimenti ftrin- git alvum, nifi corrumpatur; dif- ficile coquitur, & parum perfpirat. St debiliori exhibeatur, omnes hos inducet cffečhis; quia non fuperabitur validior cibus. Nihil fimile accidet in robufto. Sint ergo cibi lemper & ubique tuni copia, timi qualitate, vir r *bus proportionales. X L I X. U b i eft difficultas co&ionis J t>i tarditas perfpirationis. zio De Cibo et Potu. Aurea hxc fententia ex prsdičtis fluit. Mo¬ do, per cočdonem , ultima illa aliarum pro- dučtuni, ipfifijue propordonalis intelligatur, L. C i B u s non ut fiuidus debet praemitti, fed ut melioris fucci: pvlorus enim non eft in imo , ut in canibus. Fatfor illud mihi prasceptum inane videri. Neciii canibus adeo cito effluit cibus«; & du- riora in eis uluma exeunt e ventriculo , ut vi¬ di fiepius. L L Tria mala eveniunt ob cibo- rum varietatem; nimium come- ditur; minus coquitur; & minus perfpiratur. Fropositio hatc abufum, ncn ufum tpe^ at * LIL T e m P u s minoris perfpir&tiO" nis eft, quando ftomachus eft pl e " nus , & pratcipub varietate edu- iiorum. Aphorismi. Settio III. 21 r Ncrunt litterati quantum boe tempere lan- gueant omnes fundiones; viribus in id unum occupatis; imo & liquoribus novo onere non- dirni fiibado gravidis. LIH. Q u i evomunt coenarn, ftatim tollunt ftomachi moleftiam; fed fequenti aurora fentiunt corpus ponderofius : vomitus enim diver- tit perfpirationem , trahendo ad intra perfpirabile. Quod, ut aere, laffitudinem & calorem ; ut copio* fum, gravitatem fack. Nixus ad vomendum violentus fere omnes mufculos conveilit, & in motum trahit; ordn nem feeretionum intervertir; corpori laflkudi- nem fummam conciiiat, & debilitatem. Cui r eparands deeft materia per vomitum abada, defunt ventriculi vires. LIV. Qui comedit magis quam opor- tet, alitur minus quam oportet. Non enim ingefta nutriunt, fed bene coni coda. 212 De Cibo et Potu. L V. Qui in juventute funt vi£lus immoderati, ventriculum plus juf- to dilatant; quo fit, ut in pof- terum vičtu moderato magna cum difficultate uti poffint. Adversus vidtim imnaoderafumomniafl)" gieines pratcepta diriguntur. Qai nimiiun edunt, proeter pletli or* , cachexi*, acrium omnium incommoda , jejunsa nec tolerare po(- fiint, nec disram *gris neceffiriam. Sed tamett reda & lecundum artis leges imminutione in(- titutd, qui dilatari potuit ventriculus, dilčit & coiurahi; ut feijuens docet Aphorifmus. L V L Q u I ad Hatum , & moderatuiti vl&um facile reduci cupit, utatur eduliis pauci nutrimenti; lic ven¬ triculus cito fe ifto exonerans , minori fe accommodabit capaci- tati. LVII. Q u a n t u m edendum nove- ris, fi pluribus diebus obfervave- A p h o s. r s r m r. Se&io III. 213 ris , corpus a fomno fine nioleftia adidem pondus reduci, Aurea hxc iententia vocari poffit flacera ra- tionalis; qu* lenibus asque, *que juvenibus prodefl; & qua rullus carere debet ii fenfum potius quam ftaceram confuluerit. L V 111. Si poft pleniorem coenam , corpus minoris ponderis die fe- quenti reddatur; id eveniet , vel ob corruptelam ; vel quia irrita- tur natura ad expeliendum utile : quod eft admodum nocivum. Corpus enim praeparatur ad mor- bos-, dum utilia evacuantur, & cruda detinentur. Pi.FNioRr ccena majus pondus effici ratio do-' cet. Si pondus iilud imminutum lit, certe va- cuatio nimia a viribus natur* ftimulo acri con- citatse , vel acrimonia fclvente materiei exorta til, L IX. Si coena fuerit o£lo librarum, 6t edulia in ventriculo corrum-; De Cieo et Potu. pantur, corpus die fequenti erit minoris ponderis, quam fi coena fuiflet trium librarum, & cibus non fuiflet corruptus. In Immani lila ccena, ut pondus intelUgatur Imminutum , non corruptela foia, Ted vacuario plus quam odo librarum fupponi debet. E D u L i A aptifiima perfpiratio- ni non corrumpuntur; imo polt nočturnas vigiiias hominem con- fervant fine laflitudine & gravitate. Addhndum huic fententia; , modo fervetut praportio cum corpore nutriendo, & rebus re^ Jiquis non naturalibus. L XI. Edulia non perfpirantia > obftruftiones, corruptelas, laffi" tudines, meeftitias ; & pondus ef- ficere folent. Ioefi, qu3» corporis viribus comparata , eo coqui nequeunt; ut funt dura , tenacia , ucria, purgantia, &c, Nam prima omnium del* Aphorismi. Se&io. III. 21? truitur alacritas, dein inerds & fpontanese car- ruprela; naftuntur pliEnomena , vel irritatis naturs viribus nafcitur erethifmus. L XII. I l l a eft viventis peflima con- ditio, dum fadta ciborum con- co&ione, corpus perfentitur one- rofius folito, cum ramen fit mi- noriš ponderis. Ponderis augmentum ad lenfum, Ieviore a( l flateram corpore , vires fraftas & imminutas defignat. Levitas enim illa ad ftateram , deefie niateriem reparandis viribus neceflariam defi- gnat, adebtjue omnia in pejus ruere necsile elt. L X111. Si quis cibi vel potus nimie- t pte utatur, 6c fequantur evacua- tiones fenfibiles longe pleniores cotifueris , corpus die fequenti fit fiolito levius. LXI V. E a ul 1 a liquida, data moliš Puntate, funt ponderoliora foli- 2i6 De Cieo et Potu. dis: liquida petunt fundum ; foli- da fupernatant. Cyathus vini, fen jufculi efl majoris ponderis quam integer panis. Vile fečtionis primat Aphorlftnum XXViIi L XV. Si nimius potus a fomno effi- ciat oculos lacrymofos, fignuffl eft corpus non perfpirafle , ut par erat. Non lacrvrnofi foliitn efficiuntur oculi ab im- minuta perfpiratione; fed tumid* palpebrsS* coryza ad nares. L XVI. S i poft multam potationem fr des , vel multum meias; aut 0 ‘ gnum robur, aut magna iniinfr tas indicantur. S^pe natur* aftuofie viribus fiidamuu i r( ‘‘ tatis vafis fudoriferis, & cordij aučlo m ° ta h ' ut in febre fudatoria. Sape , Iaxatis p r * c > e _ l ’j litate va/Ts , & harrgntibus iiquxdis , fudant !'■*. mineš debtliflimi, ‘jamjam morituri. In fl atu n r, | nequit. At ubi, vel nirnia vacuatione debil 11 "’ . inducitur , vel inedia, malum tum exardet> confumptis natur* adminiculis, quafi mote r ‘’ Camarinam , infuperabile. Quia icilicet, e® pi% ex infidiis latentibus labem concepere. Apfi ORIS MI. Se&io III. 221 L X X V. M e d i c u s, qui prazeft rationi victus Principum, fi nefciat quan< tum 6c quando quotidie perfpirant } iiios decipitj & non medetur. Vibe Aphoriimum II. Sečhofiis primx» L X X V I. A cibd Cm atu or ho ris dreke? vix libram plurimi perfpirantm- de ad nonam duas libras; a nona ad decimam fextam vix iibram. VIbe Se&ionem jam paflim. L X X V11. T u n C erit cibandi tempus , Ruando corpus reducetur ad iiiud Pondus, falobre tamen, quo frue- tatur parilo antequam hefterno die ingeffiffet cibum : iftud folus Apol- io fine trutina fciet. Stirilfs fegiHet arenas, ut venim caneret, K iij 222 De Cibo et Potu. & merfiflet verum in puivere Arh-monis, Apol- 3o , fi quod ad pauciffimos pertinet, flatuiffct pro unica necefTarii viftus regula. Meliss no- bifcum egit providentia, qus fenfum harumce Terum judieem eonfiituit. L X X V 1 1L 'Sin vero no&urnae potationis pondus infolitum , neque a robo- xe concodtricis, neque a corrup- tela die fequenti tollatur, locuffl babent lila duo carmina Si noclurni tihi noceat poratid vini, Hoc tu m a nk bilas iteriim j & fuerie Medicini' On vino & crapula» afllieverunt vix ea ca- rere poffunt; ašioquin tremuii, debilitau , vi* pedibus valent in/Iitere. Malura malo medetur. Sed fera pceiiitentia, infarftibus cruciantuf ebriofi , quos efficit folidorum vi,s effoeta, vap' Jpida liquorum indoies. L XXI X. S i falubre corporis pondus a ocena eft ducentarum librarum > corpus ob nimium coitum faftuni ima us falubre, erit centum nona- ginta očlo librarum circirer j q uia A PH O 35. IS Mr. Sečlio III. 22% virtus illa languidior impedit, ne duat alimentorum librae poffint fal- tem fine aliquo angore in pondus falubre converti. Difficile videtur esperimentum univerlale lil tali cafu confticuere. Variat enim efifečlus pro attate , corporis conditione , viribus ; ita ut etiam alicjuando lit falubris coitus , ut dics- lur infra. L XXX. C i b U s facilis perfpiradonis fa*- cttius , & longcb minori angore refarcit vires coeuntium coilapfas, o!l fanguinis ina:qualis, vix aliquem edit efteflu®' LXXXI V. P E R s PI r a t i O infenfibiiis $ ApHORISMI. Seliis III. 22$ excrementum tertiai cočlionis : quare fi non fiat prima, neque tertia fict concodio j neque perf~ piratio. L X X X V. O b rigidam inediam, caput repletur, pulfant tcmpora , ten- duntur hypochondria, brachiorura & cnsrum laflltudo lit. Cafut impletur ex mala fiomach-i condT- tione , & morju bdiš aerioris redditae. Hinc erethifmus quo puhant tempora. Depriminjr' hepar ; hinc rigent hj pocondria ; vires Jan¬ gu ent; proflernitur ob putredinem, anteavo— appetiius ; fit inflammatio , cit b in gaa- grsnam degener. L X X X VI, Ex in anit i o a cibi paimlla ^ajor, quam a pharmaco, quod inovet quidem fenfibiiem ; fed Mifenfibilem evacuationem d iver- tit. Fatfnbcst cfi nihil fiki ab fiac propofiidone tn mcnte naJcl, & hxrere ; ciim nulla Jirpro— gc-tdo , nulla a&ioots. paridas, inter diattas ge» & w 22 6 Ve Cieo et Pot p. kus aufterum, fcpharmaci operationem; qn.r ta.nturamodb dijudicari potefl ab ejus vehemenc tia , & corporis debilitate. L X X X VIL Ventriculo in horis ma- tutinis vacuo ob omiffam coenam, in pituitofo valde juvat edulium: ficcum, ut bifeočtum. Crididercnt enim veteres ab fiac praxr abfbrberi & deftrui pituitam. Nobis (atis S eonftet, minorem ejus inde produci copiamj & fcciora conflari principia. L X X X V11L Edulium quatuor librarunt eircuer femel in die fumptum, noceret; bis, vel ter ingeftu® puvaret. Plenitudo ventris evacua- tionem infenfibilem divertit.. L XX XIX. Nemo incidet in roorbum, $ fedujo pramdeat } ne cruditatibu* laboret. llcETi funt mo|lorum font.es t i bene co&L Noti A efl cibi corruptela, qu» non zHqusM efficiat laflitudinem, eamque fubitam. v. g»- a vorato ovo putrido nafčunturillico langu® r *• i & naulea,. Non oriuntur pliatnomena hxc * peHpiratione impediid. Nam ahtcritatis defec- ■«is ille ab afflatu, putrido pendens, niuitP.' ; tekrior e.A perlpiraticnk vitiis. X GI V.. St quis corpo.te defeffd e at ccc* Aphorismi. Sečlio TIL 229 mtum lautum ; a forano fiati m carnes frigidae , 6t laiTitudincs ; a coena tarnen duodecim horis cir- citer emendantur omnia : quia tune codtio &: perfpiratio utiiis fit* PrO defatigationis nmone languent vires eočlrices, casteris proportionales. fllat ubi foia quiete inftauratte fuerint, omnia reparand* &re, Iperandum eit. X c v. C i b u s a violento exetciti 0 nocet; tiim quia illum non an> ple.ciitur corpus , tiim quia perf- piratum divertit,. Hikc avidiffimum genus canum, fi fiatim; a curfu violento edant , evomunt. Defunt vi¬ res ; deeft iitjuidum, mafticationi &. coftioni. trcceflarium.. X C VI, Qui it ccenatum animo per-- ttsrbato , longe minus digerit 5 , quam quietus , &. lactus, AfiiJti. pathematibus- y £rx&ua'ai- £riffil>us» 230 De Cibo et Potit. eranes codiones profiernilntur, & turbantur. La nguet motus ; languet & ipia refpiratio. Spaiinus tarnen latet; fed cor ipfum premic* & ejus rnotum impeait. X C V I L P o t u s inter prandium & cce- nam nocet. Sed fi tantumdem.mi- nks in coena potamus , toiiitur nocumentum, Quia dum fit codio , novi liquidi proveff* tus vappidam eflicit molem, & ordinetn na¬ tura inrerturbat. XCVIII. Vomitus a coena debilitat ? quia amovet alimentom ; tun* cula divertit perfpirationem, XCIX. S E mil, ant bis in menfe Be¬ to exceffu in cibo &: potu , die fequenti licet fenfibiliter non eva- cuet, minus Polita perpendit. C L V i c t u s unifornils caret Bene? Aphorismi. Sctfio IIL 23T ficio illorum, qui femel, vel bis in menfe excedunt; expultrix enim a copia irritata excitat tantdm perb piratus, quantum fine (tatica ne¬ mo crederet. Maxime nocandi funt duo- hi Aphoriimi,, - SECTIO QUARTA. De Somno ad perfpirationem comparaco . I NT R O D U C TLO. Vita hominis at & eseterorum om- nium animantium ex fomno & vigilia, ex motu & quiete tota conftituicur : quae quidem corporis conditiones ita alter- nas vices fervant, nt licet differri pof- fint, & per aliquod tempus arceri ac- que removeri, tamen lis per nimia in- tervalla carere corpus non podit. Som- nus quidem , dono Diviim ferpens gra- tiffimus, exhauftas corporis vires ita ex- cipit, ut fatigatos infuperabili neceffi- tate alliget & vinciat, & faepe intenta- tas mortis minas , & feralem bellorum tumultum exfuperet indomabilis. Infan- tibus recens natis fere perpetuus „ ci~ bos iis frequentes confequitur ita uc eorum vita in duobus, hi(ce, ali & dor- »uire j qua(i tota confiftat. Quo corpus 2^6 De S o m n o , Bcc. inagis increvit, eb etiam tardior e j us neceffitas ingruit ita ramen ur juniori- bus longiores obrepant lomni, prof]er>- tur profundiores ; aetate proveftis levio- res competant & brevšores , ipla que fene&us, a^pvmos , Euripidi di&a, vix, nsfi a rec.enti cibo rigidas alfuente fibras, indormiat. Omnibus iis qui laboribus vires exhaufere , qui membra duro Sa¬ bore contregere, fomnus longior,p!a* cklior, profundior expe&ndus eft, Hinc humiles pauperum cafas non faftidit du!- ciliimus fopor, fugit contraotioforum & rnolli diffluentium !uxu atria. Beataffl iilam animi placiditatem, qua dum cor- pus, vires ex;rcet, men s in letpfam be- neconfcia conquiefcit, diliglt prarcipus & fedatur fomnus, exliorrcfcit dc de- ferit animi affsčtus turbulentos, irre- quietos , & curas fub aureis laquean- bus anxias; quippe miferž occupata men?, tono fpafmodico corpus inficit. Uno verbo quo fuit intenlior vigilia, eb etiatn major fomni neceffitas ingruit , eb ab illo efficacior reparatio , nifi aliqua vi- gtlis caufa vlvax foporiferae obfiftat Iaxa- tioni. Ut autem mechanicam fomni ra- tionem agendt vateamus mente com* prehendere , phyficos que aa calculum IHTKO DUCTIO. 237 revocare eftedus, obfervafle fufficiat , quaenam ipfum comitentur phaenomena , {1 ve placido papavere ničtitantes indor- mientium oculos perfundat , five alto fopore quietos detineat, five demiim vigilia pulfus aufugiat. Quemcumque longa vigilia , exerci- tium que laborum conftans ad fona nos adigit, hunc intuere. Penuria fomni la- borare deprehendes facile. Mufculis glo- bum oculorum ftringentibus quafi laxa- tis &g|iuftam preffionem renuentibus , perityp-ulorum nitor , & ipfi quafi er- rantes huc & illuc verfantur. Fatifcunt quodammodo faciei mufculi, nec ju- ventas firns nitor , nec formse fu- um remanet allečiamentum. Conni- vent palpebrae , nec nifi cum nixu , attol- luntur , hebetatur ipfa mens , ffceriles funt idese , ratiocinium imbelle , judicia incerta , methodus nulla. Brevi propen- debit caput quafi delapfurum, crura labafcent, extendentur artus digitis ma- nuum leviter inflexis vičlo extenforum mufculorum antagonifmo; adefl. fotnnus, eui fi nihil obftet, brevi iile profundus evadet. Tum vero praefertim in lečto com- mode pompofitis, oculi claufi , artus 238 De Som n o, & c, motuum & fenfiium obliti, quam te* nuere pofituram fervant, turget brevi cutis & quafi inflatur , rofeo colore per- funduntur gen x , praefertim in infanti- bus in iifque; cutis turgidula remanet, quafi a protenfis cutaneis vafculorum vil- lis ros quidam per totum corpus obtenjdi- tur , rori illi fručluum ab arbore recens decerptorumjemulus. Refpiratio in adul- tis alta, profunda , cum fonitu a laxa- tione veli palatini pendente, & fimul rara obfervatur. Tum pulfus tsrdus , aequalis fentitur , & calor unitormis, qui tamen tum ad fenfum tum ad ther* motnetrum minor eft illo qui vigilanti- bus & ad ačHonem promptis compe- tit. Placida hsec fcena plures per horas agitur & fi nulla vis externa inciderit tandem faturum fomno corpus e fopore ad vigilias reducitur. Scilicet fit in juve- nibus praefertim levior fomnus & quafi vigiliam inter & foporem medius. Tum» velut diuturnitate fitus ejufdem delaf* fatum foret corpus, pofituram artuum mutat, oculi tandečn- lumen accipiunt Sc fi jubare ejus perculfi fint, hiulci ničti- tant. Mens ipfa redit, hebes primiim dein alacrior , artus variis tnotibus five pandiculationibus, ut aiuntfchols, fin* ISTEOBUCTIO. 239 gunt fe ad esercendos motus , ofcita- rionibus novam fibi robur conciliat ref- piratio, Sc quafi opprimentem molem difcutit. Citb detumefcit facies , laxior que veftium compages conftringi fe pof- tulat. Jam inftauratus homo & opus re- futnit & ad illud aptus furgit. Sed muki per horam integram ad illud in- habiles teftitant , fi prsefertim vi difcuf- £us fuerit fopor. Senioribus , quibus minor fomni ne- ceffitas ineft, arida; fibras non intumef- cunt, & a fomno in vigiliam facilior eft tranfitus, Miniis etiam pandicula- tionum eft, ofcitationum minus. Et no- tandum illud eft ad caufas & effees plus rubefcat, & qu;e molliora fune * i' ad cutem vafa, plus etiam ad afpedum L ij 244 De S o m n o, &c. fanguine evadant rubicunda aut IympM pellucente nitidiora. Secretiones ergo etiam per fomni tempora interrumpun- tur, prster iilas tamen quse, quafi fpon* te, e fanguine fibi reličio defluunt, ut funt fudor , fi aqua intusexundet, adeps, fi oleum vegetabile in chylo exuberet, imo & fi pori cutanei aqus fuperabun- danti exitum denegent, aqua in ipfes eellulas loco adipis diffundetur. Inde etiam non difficild intelligitut cur eo prascipue tempore fomnus obra- pat quo chylus recens fibras perfundit rore novo & penitus crudo. Liquor enim ille a paftu recens nondum illas dotes afiecutus eft quibus , & fecretio- nes effingere novas podit, & fpiritus vietos inftaurare,& fibras tenfione jufta «xornare. At quem crudum lumpfit font- nus reddit vigiliae cočtum & nova m* tidumjuventa.renafcentibusaptumfune' tionibus exercendis, & renovandis vi- ribus. Hinc quo leviorem chylum fan* guini concedimas , eo&leviores carpi* mus fomnos, citoque eos habebimus difflabiles, fi cito diffletur & exhalet cibi efficacia. Hinc etiam cum vigd* a in tenfione , fomnus in atonia confift at > certum tenfionis fpatium excipit foixn lUS ’ InTRODUCTIC. 24 J" renuens iis papavera, qui perpema tenfione anguntur & divexantur } five mordaces curse tonum inftaurent, five eum renovent labores indefeffi. Hinc etiam debiliores fibras videmus longio- ris fomni fpatia fibi vindicare , ut in ju- nvoribus, rigidae vero fenum fibrs , ut minoris tenfionis capaces funt, ita mi- nimam experiuntur atoniam minime que fomno indigenr. Hinc etiam laflitudo ad fomnum invitat quem contra fugat otium. An vero relaxatio illa a com- preffione cerebri repetenda fit quod fal— fum & a natura aiienum videtur , ati a fola relaxatione , mechanice fatigatio- Res excipiente, quod forfan evmcere facilius foret, qua*rere hic noftri non eft propofici, qui certa tantum fedhimur & humanis apta ufibus , refpuentes omne illud quod probabile nihil ad cormnoda noftra pofTet conferre. Illa vero theoria fatis ad illud dog¬ ma nos deducit, fomno ingentem perfi- pirationis apparatum prseparari , & in vafis ad afpečlutn turgentibus fervari , vi expultrice imminuta, & calore ad thermometrum languente : fed prima Poft fomnum hora omnia vi fumma ex- trudi j maximam perfpirationis partem ^246 15 E S O M N O , 8cc. per ofcitationes & pandiculationes ex- pelli, ut minus cautus iubolfeceratSanc- tonus & planius atque diiucidius enodavit Gorterus. Vis enim tonica ingens relaxa- tioni foporiferte fuperveniens concutit omnia, omniapremit,exprimit, expellitef- ficaciter.Hinc nullo alio tempore fi te aet exceperit frigidior, urinae latex amplior perfpirationi fupplet; hinc ii quibus pili¬ mo debilior & perfpiratio minus firma, tot fputorum craflamenta matutinis ho- ! lis faede exfcreant & importune defpuunt; adeft enim tempus quo fuperfluis coc- tis corpus liberetur, novoque exercitio, praeparatarum per fomnum materierum fortes per vigiliam fibi faciat appofitio- jies.- Qua alterni ,quietis, laborum at- que alimentorum neceffitate viget,& far* tam tedam fefe tuetur corporis ani- malis ceconomia , quo reciprocorum of- ficiorum ordine nullum eft exterreftn- bus animalibus cognitum quod non indi- geat 5 quod & ipfe fummus omnium reruro •conditor firmo ftabilivit imperio , cum nodis diei que vices seterno fsedere com' pofuit. Node enim filentibus omnibus, ceflante que mirando illo rerum omniutn fpedaculo ad fomnos ipfa nos invitat na' tura, ipfa atmofphaera fub nodis initia va* I N T RODUCTIO: 247 poribtisper diurnum calorem quaquaver- fum diffiifis effita , minus ufibus noftris apta fit. Hos nočlurnum frigus addcnfans & agglomerans rurfus in terrae gremium reducit. Ec ubi pura affulget aurora, tune aer iucidus & ieviffimis tantum fpiriti- bus faetus, halitu falubri & mire elaf- tico , corporis a quiete & fomno rečen- tis molem perfundit, in ea infunditur intimius & refpirationi adeoque toto circuitui novas addit vires & calorem inftaurat vitalem illum & ačtuofum. Forfan & fera deteget setas quid per pu- riflimum aerem tranfvečli addant corpo* ribus noftris ele&rici, phofphorici, fpi- rituofi fubtiliffimi, renafcentis folis radii. Quibus quidem maximi ad fanitatem momenti bsnsficiis carent illi, qui con- tra naturse leges ftare aufi, nočiu reli— quias aeris vieti, lucernis accenfis aer is nativum elaterium cicurantibus,hauriunt imprudentes, per aeflum diurnurp prsz- poflere dormiunt , .& vivificos aurora radios nov3eque atmofphzr« beneficos halitus male confulti 1'ugiunt, concoc- tionique nocent, dum per asftum cruda proflant, fibi fieri fatis autumantes, fl tanjumdem per horas indormierint & Vapores hauferint qualifcumque aeris L iiij 2De Somno, &e. ad vires renovandas jam minus idonei. Id noftris mulierculis & aulicis familiare vitium non minimam eorum fanitati Ia- bem inuflit. Ex hifce hygiaftica omnia circa fomnum problemata folvuntur, omnia obfervata Hippocraticaenodantur. Quorum quidem primum & praecipuum in eo coniiftit ut eas intelligamus na- turas,- quibus maximč neceflarius eft fom¬ nus. Relaxatione porro praacipue egent iiiae quse nimia laborant tenfione feu vibratilitate maxima fatifcunt. Hae per fe & magna indigent reparatione & plu- rimum amittunt. Quos vero nimia la- xitas adipe obruit & veterno torpentes otioque diffluentes fcpor urget mentis atque corporis, hos vigiliis vexare, bos onerare laboribus, curis premere , lalu- tare eft. Brevis ipfis fomnus efle debet, quamquam aliter fuadeat impotens ad labores natura. Rigentes tamen fibrae & ipsa fua rigiditate inertes bene fomn° carent ut feniles. Tenfae Se ipsa fua de- bilitate tenfionem aflfečtantes in faemims fomno bene reparantur. Juvenibus pl us fomni concedatur, modo tamen me- diocritatem non excedat indulgentia. Si brevior fuerit fomnus , omnes nirtu* tenfionis effečtus metuendi erunt, ro° r * Inteoductio, 249 bifque inflammatoriis ' patebit aditus. Tum cočtio arida quidem, fed imper- fečta vires non inftaurabit, exhaurientur illac^č ad phtifim per melancholiam trif- tiffimam homo delabetur, fi tamen de- liria , furores , febres a melancholia mo¬ ta ardentes, fcense illi finem non affe- rant. At contra longior fomnus, pro- trafta cočtione, acria evolvit, &c in la¬ skate nimia putridam fimul liquioribus indolem conciliat, Colliquefacit, avvBmti ut verbis utar Hippocraticis, unde hu- morum congeries male aggefta, fenfuum Hebetudo, defatigatio ad leviffimos mo- tus, pulmonum & variorum vifcerum infarčius, ad milerrimumhydropern, in- ertium corpora obtufa & languidula devolvunt. Proderit ergo mediocriter lomno indulfifle & praecipue ciborum concodioni in fomno concedendo at- tendere, quippe quaa eo plus fomni fi- bi poftulet quo fuerit copiofior. Hinc patet quam male fibi confulant , qui credunt fomnum pofie per ciborum co- piam compenfari. id fxpe fedulitas prse- poftera artis male confultae perfuafit. Cum fcilicet per vigilias ingens fiat ex- halatio, credunt illi ciborum proventu uberrimo pofie vigiliarum obtundi effec- L v 250 De S o m n o j Scc. tus. At fine fomno nulla perfefta cočcio. Unde non minus ilii , qui credunt fom- no largius adhibito prandia minus.ne- cellaria, quia minus per fomnum exha* let, oppofito errore, a vero aberrant. Somnus enim nifi cibis adhibitis non reparat; & vigilia fine fomno non be- ne concoquit. Dequibus nemo abHip- pocrate, melius difleruit Sančtorio & fequaci dicam aut ejus asquali Gortero. Hyeme tamen longiores fomnos poffe concedi ipfa nočfium longitudo monet. Quo enim tempore frigefcit atmofpHsra, cočtio longior &difficilior eft, ut &c$te- jx fpontanesemutationes & fermentatio- nes omnes, de quibus, quantam cum coc- tione noftra fervent analogiam, hujusloci non eft expendere : fatis fuerit advertiffe ipfas etiam morbofas cočtiones perhye- mem tardius adventare, quod annotavit prscipue pofl Hippocratem & Galenuffl nofter Ballonius. In genere tamen ; quocumquetempo re > quacumque aetate praeter puerilem , ub tra feptem horas dormire nimium brevior vero fomnus, quinque horis, > nl ' taurandis viribus vix fufficit. Hic tatne n ingens afluetudinis habenda eft ratio. No* vique virum praeftanti donatum fanita- In? rodu c ti o; sji te nec mediocribus deditum laboribus,' qui quadragenario major vix a quinde- cimo aetatis anno plufqaam quinque horas indormiit. Hic fi longiori fomno cenfue- rit indulgendum , fefeque ipfi tradiderit imprudenter, totum perdtem fequentem» veterno torpidus capitis dolore breves illas pleftit delicias. Nec omnino hic refpuendum eft Celfi confilium fuaden- tis, nune vigilias protrahere , nune con- tra longius fomno indulgere, ita ut reparetur natura, nec tamen habitum fibi neceffarium inducat. Qui enim fta- tis horis ftertere didicit, is vel maxime prementibus officiis deturbari vix pote- rit s quin ad eamdem horam ftertat & elanguefcat mifer, vix que, vel ad refor- midati afpeftum tyranni, non indormiat, aut faltem inurbanis ofeitationibus at- que pandiculationibus torpidum exfuf- citet circuitum. Sin minus labes ingens affutura perfpirationi inuritur , quse vix plurium dierum quiete reparari queat , Ut docuit Sančtorius. Mos eft pluribus populiš in habitum dučtus, ut meridiano tempore, aliquas fi- bi horas fomni concedant, quas nofti ut plurimum detrahunt. Imo fere omnes sftuantiumlocorum incola:, quos fol an- L vj 2.52 De S o m n o , &c. lielis afflat equis , urget inelu&abilis dor- miendi neceffitas , dum medios aeftus accendit aftrum direčiius , qua carere illos vetat , afdor tune temporis, in at- mofphaera exurens , omnimodam indu- cens ad ačtiones impotentiam. Hinc inter- clufo radiis folaribus aditu , per vapores aqueos refrigerato aere, otium fedan- tur a quo in fomnum delabi neceffe eft, fi praefertim cibos fumpferint , quibus concoquendis tota naturse effaetae & lan- guentis , vis vix fufficit. Hune morem iis detrahere fi veliš, fruftra ratione contre contendas. Et certe fervente illo calo* re corpora exurerentur , liquidiilinia omnia ante cočiionis tempora avolarent , {i non fraenarec effečtum caloris , frigus arte qua:fitum, & molem liquidorum cohiberet placidior fimul & minus calo¬ ris ingenerans fomnus; qui noflurna vigilia , vel potius matutina experge- faftione rependitur. At borealibus p 0- pulis inutilis eft illa meridialis quies; nec illis quibus fufficiunt nočhirna fonrr ni tempora. Imo faepe longior vigilia ne* ceflaria eft torpentibus aeri frigore, p er quam vires aučlae exerceantur & f° m ' no brevi poftea eoquatur & diftribua- tur ea materies quam tenuavit vigib* InTRODUCTIO. 2J3 indefefla ; ita ut fomno meridiano apud arentes calore populos minuantur vires vit* & earum impetus obtundatur , vi- giiia vero non interrupta apud boreales augeantur ill* & intendantur, unde fom- nus cočlionem inchoatam abfolvat, fic- que oppofito mediorum ufu natura eum- dem a(Tequatur finem, in facienda cočiio- ne & perfpiratione *quabili, ad quam femper inftituto maxime laudabili ten- dit, licet finem propofitum femper ob incommoda millena non aflequatur. DE S O M N O ET V I G IL I A. S E C T I 0 Q U A R T A, Aphorismus I. Somnus placidus adeo favet perfpirationi ? ut feptem horis quinquaginta uncise cočli perfpi- rabilis in robullis fepe exhalent» Immoderata lise perfpiratio , quam una nočle fieri fupponit San&orius, experimentis Keiilianis, Gorterianis vero pracipue repu- gnat. imo & adverfitur rationi; cum a (oinno motus quidem (anguinis a:qualior fit, fed len- tior , & a (opore exfiirgentis hominis va(a evi" denter rurgefčant. Verifimile efl; matutinam cum nodurna perfpiratione ab audore noftre eopulatas fuiKTe; imo & illum utriu(que fimul fumptx extrema fumpfifle . quae ad hanc co- piam in noftris faltem climatibus non afcendit. 2f6 De Somno it Vigilia; II. Do rmiens feptem horarum fpatio, occulte, falubriter, & fi¬ ne violentia, perfpirare folet du¬ plo magis quam vigilans. Rem alirer fe habere demonflravit Gorte- rus, vir in his non minoris ponderis SanSorie« Preparat quidem perfpirationem fomnus, non facit. Quar fi: a fomno flatim perfpirationis fiip- preflio, ea ob fup predi copiam & retropulli humoris , periculofa niaxime. III. Perspiratio dormientis > qux cum multo fudore fit, non eft plenior quacumque infenllbili perfpiratione fine fudore. In quo difFerat (udor a perfpiratione alibi fatis dičium. lila, a copia vel cruditate Bu- moris orta , onus quidem detrahit, fed vires non reficit. Ergo laffitudinls potius fenfuffl r quam alaeritatis & roboris inducit. IV. . A fonmo notlurno corpus fetv Aphorismi. Secllo IV. 25*7 titurminoris ponderis; tura ob vi- res aučtas; tum ob exhalationem faltem trium librarum excremen- torum. Vires fcmno refiirciuiuur, & applicatlo fuccl nmritii in vafcula patula praecipue fit. Hinc robur & alacritas, qua maxima concitetur per piratio, V. S o m n u s inquletus impedire folet trientem folitae perfpirationis. Somnus inquletus fit non ab una causa. Fe- re omnes peripirationi nocent. Sed fi ab inedia fiomnus inquietus fit, cene tum perfpirationi non poteft nocere. Aut fi eam imminuerit, na¬ ture potiiis urilis dicendus rbret, qux vacuatio- netn non pofiulat. VI. In fomno placido, perfpiratio aliquando major eft , data tempo- ris paritate , quam in exercitio violento. Mirum eft quantiim exercitium opportuno tempore fumptum perfipirationem augeat. Unde quos fomnus hume&at, ficcat exercitium. At fi prarpoftere fumatur illud , dum cruda ad cu- sf 8 De Somno et Vigilia. tim defert , dum vires exhaurit, & reparatii). nem earum impedit, nočen. Quod , fomno cočlionis organo perpetuo , non poteft opproi brium obtrudi. VII. I n fomno matutino, fed perac- ta prima cočlione, libra perfpira- bilium excretnentorum horae fpa- tio; non peračia , nec quadrans exhalare folet. Horas matutinas a fomno perfpirationi pr* 1 cipue facras obfervavit Sančtorius. Quam nun* qnam , nifi cočlione peračia, utiliter & copwst profluere , raiio ipfa indicat. VIII. Qu/e impediunt fomnum, i®' pediunt quoque perfpiratione® cočti perfpirabilis. IX. * Somni breves fiunt ab acrn monia perfpirabilis retenti. P er -' pirabile vero faepe retinetur, qu an ' do natura aliis internis munerib uS plus folito eft occupata. 'A p ho ris mi. Settio IV. S.59 Quoties latet irrltatio , foninus abeft. Quo- ties natura molitur aliquid 3 latet irntatio. Hinc purgantia hora perfpirationis fiepe adeo noc.ent. X. A c r i m o n i a perfpirabilis re* tentij vel fepiffime petit caput, turbat fomnum, & pavtium fupe- riorum perfpirationem divertit. Sive a frigore pedum , live a causa aliqua fupprimatur perfpiratio, Ulico nafcitur coryz.a ; i!!acrymant oculi. Sive quod ftringatur fari-* Hus aeri patenti expofita membrana Schneide- riana , live quod partes aliunde expulfes cali- diorfacile excipiat illa. Unde primiim capiti , dein thoraci a fupprefsa perlpiratione labes inu-i titur, XI. Si quis a fomno fentiat bra- cbia dolentia, vel plus folito de- fatigata , fignificat corpus effe majoris ponderis 3 quam natura diu ferre poffit Fractas , nec reparatas vires Indicat fpon- taneus mulčulorum dolor. Humore vero gra- vari, fignum eft crudo nec expullo , abfentia aliarum caufarum. Hinc perfpirationis retemio, iCo De Somno et Vigilta. vel ance ftatera? judicium, In juflam folpicitfBesl venit, XII. Qui dormiunt pedibus , ac coxis detedis , nodis fpatio libra pcrfpirabiiis exba]are prohibetur. iMPRrssro enim in unum locum fen r u vehe- mentior! afficit, guam qu 32 in finguia corpons punčta difpeftitur, De guantitate flipprefls perlpirationis, yide Gerterum in liunč lo<»Ufc XIII. Perennis in ledo agitatio corporis rnagis agitat quam velo* curfus : in motu enim currentis fo- luni mufculi infernarum partiuM corporis; in motu jacentis, muf- culi fere univerfi corporis m°‘ ventur. Imo aliguanclo ab-ftac volutatione luxationes & fubluxationes obfervantur. Aliunde adelhrn* tans caula, qute quietem non interrumpit tan- tum , fed motu perpetuo frangit. Unde non a una causa agitatio ingens. Confer XC, Sefti° nlS rim*. 'AfPHORlSMI. SzElio IV. z61 XIV. Mag is prohibetur perfpiratio in bormientibus ab auftrina aura frigidiufcula, quam in vigiianti- bus ab ingenti frigore. v D Quia quod patulum efie debuit, firingifur Vehementer ; & impreffio fortis quaqua versum exxenditur. Interea dormientibus fibrarurn reni- xus & reačtio fere nulla; quse in vigilia, tdno vigente, impreffioni externa: xqualis efl. XV. S i fomnus nočturnus rninor fo- bto Ut, exhalatio co&i perfpira- biiis imminuitur; crudi vere au- getur. Placida, fomno abfente, abeft conco.ftio: deeft ergo perlpiratio. XVI. A cibo facilis perfpirationis cor- pora potius jdebilia , quam ponde- rofa , a cibo vero difficilis, debi- iia, & ponderofa fiunt. 2.62 De Somno et Vigilia. Optima harc fententia pendet a proporcem« temper inftituenda inter cibum , & vires. Nam cibus levior non nutrit , nec reficit cito exha- lans. Cibus vero durior, fi non concoquatur, gravat, nec nutrit. XVII. Perspiratio a fomno fada difFert fpecie ab illa quae in vigi¬ lia. Prima eft coctorum perfpira- bilimn fine aerimonia, & cum vi- rium levamine; fecunda eft cru- dorum, aeris } violenta } 6c cuai labore. CoctA perfplratlo , excrementum tertis coftionis legitimum , puri fanguinis reliquias aufert (ecundiira natura ordinem. Qute fit Tem¬ per & onmi tempere exhalatio, aqunm, Tpi- ritus rečtores, acidam , aerem proluviem fep e aufert. Et nimia fiepe utiles tollit partes a lim-i guine. XVIII. Duplo magis dormiens perf- pirat vigilante. Hinc iilud famo- fum : diue hov as quietis in vigilante perinde juvant, ac una fomni. Quies tirni mentis, tum corporis ad aliquarrt Ap ho risih i. SeSHo IV. 2.63 fomni Ipeciem refertur , imo & fomnum in- vitat. Hinc ipd etfi non fuppleat, tamen ejus vices aiiquatenus explet. Qui enim non dot- miunt, hos exercitio defatigare nefas efto. XIX. Perspirationem. infetifibb lem curfu feptem horarum in dor- miente, inveni in multis efle qua- draginta unciarum circiter ; in vi- gilante, viginti. Id nullis experimentis congruere , prseter-* ^uam in iis qu® in aere Paduano fačta funt j alibi fatis demonftratum. XX. Q u 1 vacuo ventriculo it cubi-* tum, ea no čl e tertiam partem mi* nus folito more circiter perfpirat. Ut aliquid ex Iioc experimento concluda- Ur, fčire necelfe fuerit, quid a prandio cru- di aut codi refiduum fuerit intra corpiis. Ita multis (alubre efl coena caruifTe, quje cruda generaret. InalTuetis etiam coena infolita plen thoram facit ut oblervavit Hippocrates, 2,54 De Somno et Vigilia. XXI. B i L i o s i s, qui eunt cubitum flomacho omnino vacuo, venter & caput implentur crudis , pul- fant tempora, eliquantur carnes, tenfiones vehementes circa bra- chia & manus oriuntur. Excitatur aliquando morfus cordis, vertigi- nes, & epiiepfia’; ut accidit Dio‘ doro. BrLiosi ininime jejunium ferunt. lis ab me- dia nafcitur irritatio, ab acrimonia non^rena- vatorum humorum. Hinc ventriculi renior- dens veliicatio, & irritatio caput impetens. Hinc nervorum omnium conftriftio. Cjeterum, hanc ab Hippocrate, de prifča Medicina, niB- rnatus eft fententiam auftornofier, cujusexem- plum Galenus affert in Diodoro, XXII. A folito majori perfpiratione.j plenioris cccnx ufus femper num longiorem & jucundioren 1 pollicetur. Perspiratiore pleniore faSa , corpus $ omnibus Ap h o ris mi. Seilio. IV. 2.6 5” ijnnibus quifquiliis liberum , melfus conco- quit, plus appetit. Omnia vero novo humore impleta fatifcunt, facile refolvuntur, doneč coctio p e rafta fuerit, In puro corpore iatilior. XXIII. Perspiratio minor folito praenuntiat fomnum inquietum, Sc no či eni moleftam. Conf£R Aphor. V. & XV. hujus Sečtionis. XXIV. Si a brevi & implacido fomno cavnes frigidne inveniantur, & in¬ če febricula fuccedat; id in debi- libus mortem; in robuftis morbi longitudinem magna ex parte pra- nuntiat. A flatu fano ad morbofum delabitur nofleč suiftor. Et cum Hippocrate, frigus in acutis , tempore non opportuno apparens, mortem fi- gnificare; in longis, morbi longitudinem indw car e, rede poft ipfum pronuntiar. Scilicet in- firmato virium tenore, nihil aliud fperandur* eft. XXV. L e c T i mutatione ? fomnus im« M 2.66 De Somko et Vigilia. placidus, & perfpiratio minor fit: infolita enim licet meliora corpus & aninvum lsdunt. Docet obfervatio rem efie veram ; adeoque Inde in perlpiratione turbat excitari debent. XXVI. Magis fomniant in lečlo in- Ibiito, quam in confueto jacentes, XXVII. Qui dormiunt & non lom¬ ni ant, bene perfpirant; 6t versa vice. Scuicet debilior efl, nec dne turbati anin« pathematibus fomnus, quem turbane irifomnu. XXVIII. So M N us a cibo quatuor ho* yls circiter eft utilior : natura enim punc minus eft occupata prima con* eo£Hone, melius remittit quod eft arniffum } & melius perfpiratiom favet. Aphorismi. Settio IV. 2.C"J Quantumyis natura: confona videatur re¬ bula, & eo pratfertim tempore vigeat cočlio in vališ, qua: peripirationem parat; tamen hiG ingens confuetudinis habenda ratio. Multi fij.nt, qui quatuor a 'cibo horis fomnos carpere non poflimt. Aliqui pleno ventriculo dormire ne- queunt, Sua cuique laudetur praxis; per nos licet. XXIX. Si a coena quinque horis fom- no iliico excitatum perpenderis, vix mediani libram ; fi o£lo ho~ ris, tres libras perfpiraflfe invenies. Cooter Aphor. VI. & VII. huifis Sečlionis. pc«t quantitate perfpirationis a Sančtorio rcce- Oamus, confentimus dogmate, modo non adhuc turgidus fomno ponderetur , fed una, aut al- £ . era hora poft fomnum; G prtelertim aliquod ‘nttrcefTerit exercitium. XXX. So mn o folito breviore, fem- P er aliquid perfpirationis prohibe- tUr 5 quod, nifi fequentibus diebus P^niore perfpiratione compenfe- tUr j imminet febris periculum. ' ln nočturna folum, fed in cjualibet F er 'piratione fit criiis illa, juvante exercitio ; M ij 2.68 De Somno et Vigilia. partem oneris fufcipiemibus urinis. Alioqui Ha< gnaret inutile liquidum , & corrumperetur, XXXI. Ret en ta aliqua perfpiratio- nis confuetae parte; die fequenti vel a prandio fomno rapimur, & horae fpatio libram circiter perf- piramus; vel nočte fequenti tantb largior fit fomnus quanto magis folito expedit perfpirare ; vel in fenlibilem crifim, vel in morbufl labimur. Id eft, nifi crifis fiat , vel lomno auftocoo tio augeatur, vel per urinam fuppleatur ped' piratio, femina morborum nafčuntur , quod eX lei neceflitate evincitur. XXXII. A fomno ofcitatio & artuutf protenfio indicant corpus maxitf e f >erfpirare; ficuti dicitur de g 3 *' is, fefe alis ante cantum percu’ tientibus. Motus mufculorutn fortes & fere convutf yi } nixuna pulmonibus, fanguini languentt. Aphorismi. Settio IV. 269 hmguenti motum addunt, & impetum , qno cočte & hterentis materia: promoveatur expul- fio j ut iequenti Aphorifmo exponitur, XXXIII. Oscitationes & artuurtf extenfiones, qux ftatim a fomno Contingunt, ex copia perfpirabi- lium ad expulfionem optime prač- paratoriffn excitantur. XXXIV. C o r P o r a ofcitatione 6c pan- diculatione horae dimidiae fpatio magis perfpirant, quam tribus ho- ds alterius temporis. Hi enim motus, cočHone tempore lomni P era &a, funguntur exercitii vice; & vim ex- P e llencem a lomno maxime necefiiuiam adau-* Rent. Quod experimentis Gorterianis mire con- £ °rs eft. XXXV. Qui aegris dane ferapia, vel n iedicamenta horis optimse perf- pdationis ; qux folet effe a fo lihih ' M iij 27 ° De Somno et Vigieia. duarum horarum fpatio, laeduntS boriš vero fequentibus profunt, Sensds eft; ad pvopinanda medicamenta ir* ritantia guatvis , expeftandum efle teinpus,, guo natura occupari de perlpiratione delterit. Alioquin turbabitur iUa , nec poterit opus nia« gni momenti abfolvere, Serapia vero funt rae- dicamenta ex pulpa Orehidos facfta, acria , & tenuantia, XXXVI, $ IN paroxyfmis pandiculatio- nes <5r ofcitationes non fignificant caloris concentrationem, fed ex* cretionem acrium copioforum perf, pirabilium retentorum. Non femper excretionem fignificant tihi tjuippe debilitati etiam familiaria funt; fed ni* xum tantum laborantis natura , alkjuando f»* licem, lipe , ut in frigore febrili, infoelice®« XXXVII. H or a dormitionis meridian* cibato corpore, aliquando libram, aiiquando felibram excremenrO' rum occulte perfpirabilium excer- nere folef ; libram ? II aliquid pmb Aphorismi. Settio I T /y 2,-ji pirationis hefteruce diei retentum lit; felibram , fi nihil. Somno meridiano afiueti eo vix cafere (ali1- briter pofTunt. Pline iis externa relidua tollit ille, co&ionem accelerat. Si inaffueti (bmnum infolitum carpant, evigiiantibus lingua aret, & mucofa eft; caput gravatur; languet concočHo , unde etiam languere debet perlpirauo, Confef Mtperimenta Gorceriana. XXXVIII. Si aliquid heliern^ perfpiratlo nis lit retentnm, & per fomnuni meridianum illud omnino non ex- cernatur, ftatim a fomno perfen« dtur magnum capitis pondus a ma- gnufgue dolor gravativus. XXXIX. S i quatuor horis a fomni initio cibus corrumpatur , ftatim hrec duo mala fe invicem confequentia contingunt: prohibita perlpiratio, & vigilia. t Corrumpitur cibus, vel ob copiam, ve! * J putridain indoleni. Hinc cočrio prava ; hinc M iiij 272 De SoMtfO ET VlGILlA. vitiata perfpiratio. Crudi fudores exeum, & (bmnum excipit defatigatio atque vellicatio vi-; gilias inducens. X L. N u l L A caufa faepius fomnutrt interturbat, quam ciborum corrup* tela : id efficit, quae eft inter fto- machum Sc cerebrum fympathia, Qu.*cumque fit qux’ turbattir funči'o» tur fen iis arguilibris.Soinnusplaciditarein aniit- tit ; ut vigilia alacritatem. X LI. S O M N u s hyeme utilior, quanl aeftate; non quia ventres funt ca- lidiores ? vel fomni longiffin*i ) fed quia ante diluculum corpora fiunt ačtu calidiora , Sc ut taiia maxime perfpirant; aeftate vero frlgidiora. Gratior hyeme fbmnus , (ub *quabili ca- ]ore ftragulorum, perfpirationi meliiis favente > qu>a ad cočHonsm requiritur calor ilie ; quein toilit, ambiens atmofphera , perfečfce cočtior* 1 > & vacuationi nocens importuno frigore. Aphorismi. Settio IF. 27$ X L 11. k> A fomno difcursus puntaš } Sc corporis agilitas fignincant corpus illa no&e ad minus tres libras ma- gna ex parte perfpirafle. Vide alibi paliim. X L 111. A fomno meridiano capitis le- vitas indicat nihil perfpirationis befternae diei fuiffe retentum. Vide Aphorifmum XXXVII. X L I V. S o m n u s externas 7 & inter- nas partes univerfas hume&at; quia a ttenuat perfpirabile, & valde at- te nuatum per omnia membia illud difpenfat. PERlbmnum, hiantibus vališ vel minimis * languente tonica valorum aftione; fit ut cir- cuitus, fi c cočlionis a:quabilitas; nec vi intru- duntur partes cočte, fed folius natura: juITu iti- M v 274 Somno et Vigieia. tribuuntur. Hinc ingens ad perfpirabilitatem difpofitio potius quam hujus expulfio. Qui Gorteriana theoria hi c ex San&orii obfervatis rečte deducitur. X L V, V i g i l i a movet a centro ad circumferentiam fanguinem, qui eft minus prseparatus ad perfpira* tionem , quam in fomno correptis. Vera erit fententia , fi de motu in univer- fum aučio res inteliigatur. Unde (tepe vi & petu in vigilantibus adminiflrantur omma » qum per lomnum lentiiis, & ad natura normam fiunt. X L VI. Somno concentrantur hutwo* res; unitur calor influens innato; aufertur fitis, nifi prasdominetur biiis, fit converilo fanguinisin fe* cundas humiditates ; &. corpoi' J leviora fiunt. AeTio fomni ad perficiendam coftionem> hic deicribitur, ex theoria tune in fcholis re¬ cepta. Pendent vero effedus fomni a vaforunt lasatione, ab aftionis imminutione, ealore p a1 liter minori. Unde coctio non celerior > fedp er t feftior vires inflaurai. Aphokismt. Settio IV. 275: XL VIL S o m N O anlmales; vigiiia vi* tales čc naturales languefcunt, X L V XIL V i G i l i a animales rob oran- tur, vitales & naturales ianguef- cunt, Ahimales funčliones per fomnum feriatinrr« Vitales & naturales perfeverant; lentius pera- guntur & atquabilius. Sed ideo per vigiliam. ianguelčere dici non poffunt, nifi accefieric caula accidemalis.Languere potius perlomnum dici poffent ob tarditatem motuum quorum- CUnujue. Hinc per (bmnum febris mitefciu XLIX. Per fomnum magis interlora incalefcunt, ipfaque magis levio- ta fiunt. Per vigiliam magis ex~ teriora incalefcunt, lpfaque ma¬ gis levia fiunt. jEquabti.is (emper calor in univerfo cor-< P°re ut detexit Georg. Martini thermometrum« Confirmavimus ipfi pluribus experimentis : cun* M vj 2jS Da Somno et ViGirjA*, aliqita tamen exceptlone liic non exponeneii Minus vero caloris producunt dormientes, ex Gortero , & rei cbfervatione accurrata. At cer- tž plus ačtionis ineff Tomni tempore in vifce- ribus, quam in artubus. Quod antiqui calere vocabant. L. P e r nlmium fomnum interiora exteriora frigefcunt; humores impingmitur •, redduntur iroperf- pirabiles; & corpora ponderofio- ra fiunt, Aphorismo lilo ex obiervatione Hippccra' tiča defumpto , rečie intelliguntur laxationis- nimis. affidu*, qux fomnum comitatur,. effec- tus. Nam vigilia lomni vices non excipiente > jnec arciguntur fenfiles fibrse nec tonicam concipiuntačtionem. Unde nec attenuatio prin- eipiorum , nec addeniafio partium inter fe fe rt poteft. Languent ergo omnia, & ad cachexians iponte devolvumur. L L Corpora biiiofa per ni milim fomnum valde laeduntur ; non quia excrementa tertiae coclioni-s fiunt imperfpirabilia , fed quia fiunt mordaciffima , feriuntque deinde caput & alia vifgera* Arno ris mi. Stclio. IV. 2jy Somno nimio , laxationeque vaforum nimia, IpifTefčit ftagnans bilis; & corruptioni acri, ad quam prona efl , addit inertiam acidam. Unde nt bilis viridelčens , porracea, atra , melan- cholise, & herpetnm peflimarum, mater; aut fi febrem accendat, morborum vehementifli^ morum feralis genitrix. In dormientibus ftragubs de- teftis magis impeditur perfpiratioj. quam in vigilantibus veftibus de- nudatis , tum ob quietem dormien- tium; tum quia calor externarum partium refugit ad intra. Modo tamen aer non fit pratfervidus , ifit quo veftes llragulse gravant & nocent. At irs >ere variabili peflima mala a. denudatione dor- mientium pendent. Corporum enim jam mi- n *is caiidorum fuperlicies tafta frigore qaafi c °gitur, & eruda acctlmulat. Hinc convulfio- ne s, contraftura: artuum , articulorum dolo- colici dolores, paralyfes. Noftes frigidae in falidis regionibus quantum noceant, docuere, ■Titrnefortius . de Armenia , Pilb, de Braiilia ,, pora primis diebus ponderonora, LIL reddit cor- 278 De Sojino et Vigilia, & debiliora : ponderofiora, qula polt evacuationem excremento- rum perfpirabilium relinquitur cru- dus fuccus per fe, St per acci- derts ponderofus ; debiliora quia ubi eft cruditas , ibi non fit con- verfio, St per confequens virtu- tes languefcunt. Necessari^e funt tlim fomni, tum vigili* vices. Somno deficiente fibra: fatigantur, vire} fatifcunt, imo & ipfa co&io deficit. Sed p«- fertim acres fiunt humores ob circuitus viru nunquam fomno fraen2tam, Collabuntur omnii fumma cum acrimonia. L IV. S1 fomnus poft vigiliam inimo- deratam fuerit feptem horarum? perfpiratio erit major confueta ad libram circiter. Aphorismus veriflimus; licet enim tantal perfpirationis copia nurrquam effluat, tament viribus reparatis & humoribus per ačtionen* immodicam tenuatis erit maxima. L V. Vigilia perfeverantes red- Aphorismt. Scttio IV. 279 dunt corpora minus ponderofa 3 non ob majorem perfpirationem , vel evacuationem fenfibilem ; fed quia quantum amittitur pinguedi- nis & carnis, tantum non remit- ticur, Minus ponderofa erunt ad flateram corpora Vigiktrtium nimis , licet ad fenfum graviora , quia non infiaurantur vires. Si vigilise aflueve- rit fe ipfum homo, corpus erit & ad fenfum, & ad ftateram levius, modo tamen ab hac aC fuetudine viribus non detrahatur. Sed etiam. in illo qui vigiliis aflueverit, fi caufa accefle- dt debilitans, fatifcunt vires facillime; quia deftituuntur fibra flexilitate illa quam fomiiua l p!is coneiliat. L V L Ho ris matutinis corpus eft y & fentitur minus grave : eft , quia per fomnum przcedentem tres li¬ bra: excrementorum perfpirabi- Hum exhalarunt fentitur , tuni quia eft levius ; tum quia per coo- tionem ciborum facile perfpirabi- lium au£lx funt vires. Commentario non eget ex pradičtis fen*«- lentia hxc» 2§0 Ds SoMNO ET VlGlLIAV L VII. C o R P u s vigilia infolita reddt potefl majoris ponderis, fi cibus quo alitur, fit perfpirationi ineptus. Si nempe copia cibi fele quis ingurgitave- rit, vel durius alimentum vinci le rermat. Vigilia ad attenuandum efficax , illud non fa- biget, Remanebit pondus infuperabile. L V 111. Tam copiofa eft corporls ex- halatio in dormientibus, ut non folum xgri cum fanis cubantes, fed fani inter fe bonas vel malas difpofstiones fibi ipfis inviceffi communicent. Res oblervatione comprcbata, ab hiatu ma- j,ori vaforum per lomniim pendet, & aeqiiabil* caloris ambitu , /Imulque utriulijue athrnolphaR ne proxkn4 comrnunicatione. LIX. A cibo fomnus, a fornno coc- tia } a coctione utilis perfpiratiov Aphorismi. SeStio IV. 281, An flatim a cibo fomnus ? Res ab afluetu- dine computanda.Quatuor horaspofl cibum ali¬ bi requifivit Sandorius : fed nimid certe diftan* ta, cum jam in plerifque fummopere inchoata fuerit coneočtio. Generatim ramen ftatim a cibo fomnus , lasatis vafis crudtun chylum fuf- ficit, quo caput impletur , coryz.a exoritur , & crudiras nitnia in vala fertur , quas majoribus egenc viribus, ut fubigant materiem magis re- fidentem. L X. Diacydonium non ftatim a coena , fed poft primum fomnum cxcitat fomnum 3 dum modo non fuperbibatur. Diacvdokium , ut omnia ftomichica pletih Ventriculo cceteris milcentur alimentis, adet>5 nainiis adionis exerunt» L X I. Diacydonium cum cinna- niomo roborat ftomachum; robo- *ato femper fomnus fit. Quod roborato ftoniacho femper fbmnuc fiat, nee ratio , nec obfervatio evincunt. L XI L Modicum vini generali & 282 De Somno et Vigilia; allium conciliant foranura & perf- pirationem : fi vero plus juftojb matur, utrumque prohibent. Perf- pirabile tamen in fudorem con« vertunt. Acre quodcumque modice fumptum a&V nem ventriculi titiilando excitat, d dimatur immodice , irritat , & erethifinum concitat coftioni adverfum. Sudores tamen, tiim con- eitando (anguinis motu m , tum principih nuando ut plurirmim prolicit. L X 111. Ille vere longarvus, qui quo< tidie bene concoquit, 6c digerit. Cočlio fit fomno & quiete; di* geftio, vigiiia & exercitio. Id ert, corpus qu* natur* congrua funt dj>i appiicat conco&ione; excrementa vero d;ge> lJ expellit. Quanquam (repe alterutrum vocabultu 15 pro alterutro ufiirpetur. L XIV. Lassitudo a fomno, fi h ' lito exercitio tollitur , dere&us erit in digeftione, non in con- codione. Aphorismi. Seftio JK 283 Sensus eft ; haerebant in ultimo vaforum ordine , m«andri(que capiilaribus excrementa ad excretionem imparia ; per circuitum vacuan- turilla : tollitur lafluudo vitii feminium ; quod nori adeo faciie fuiiTet evincere , fl orta fuiffet a cruditate laffitudo illa. Id fequemi exponit Apliorifmo. L XV. Dum a fomno furgimus cunt folito pondere, fed cum majori laffitudine, hcec, nifi folito exer- citio tollatur, cruditatum cumu- lum, cibi corruptelam, vel nimium coitum fignificat. L XV I. S o mn us meridianus infolltus vifcera omnia laedit, hebetatque perfpirationem. L XV II. Lassitudo poft fomnumtol¬ litur iis quas facilem perfpiratio¬ nem reddunt : hsec funt, jejunium y exercitium, vigilia, & ira. Jijukio copia tollitur j aliis motus intendi- 284 Ce Somno et Vigilu. tur /anguinis. Intsr qn« Iram numerare piacG- lum lit; qux iro:um quidem incitat, fed abi nortnem, & frafino cordis femper jundura* LX VIII. S o mn us ftrato & laxo cot - fore nocet; contra&o juvat. Vif- cera vrnita cočtionem habent fa- cilem ; laxa difficilem. Positio corporls curevls, ubi faimliarlš ed> & aflueta vix nocet. Hanc etiarn invifi aftc- tamus. Dormientibus prscepra Ičriberi iniuile eft. L XIX. Sanis, fi a fomno Tudor fd- gidiufcuius accidat, minus jufto perfpirant, & temporis curfu Tt idem accidat, fiunt podagrici. Sudare a lomno , cocllonis minus perfečte ftgnum eft; frigere , debilitatis. Porto iis qu» debiles lune, nec lobrii, luperflua cruda exun' dare necefle eft. Hoc eft ex podagrs elementi* unum. L XX. 2 A nimio fomno, & nimio men potu fuffocantur vires; a nitma Aphop.ismi. Scctio IV. 28; vigilia , & exercitio refoivuntur. Hxc omnia cočtionem diminuunt; & diminuta cefiat utiiis perfpiratio. Kikc čemim illud Hygieines axioma , ne quid nimis. Ne hinc, obruancur fuperfluis vi- res; illinc, elangirefeant orbas neceltariis. Quo in duplici, & oppofito cafu , cočlio , ut & re- lijU.e funiftionet ex ordine non poffunt fieri. #r' t * w r+r w w w w ^af SECTIG Q U I N T A. De Exercitio ad Perfplratio- nem Comparato. INTRODUCTIO. Exercjtium, imo & Iabores ad bnitatem corporum animaiium, ita com- paratos efTe , ut quafi a natura imperari potius quam fuaderi videantur, nemo aon fentit. Licet enim intus inftrudum fc viribus ex ipfo fuo penu nafcentibus corpus animale , quibus & alimenta c oncoqui & fuperflda poffint expelli , fnirum tamen eft , quantum ab exter- 111 motus ftimulis, vires illse intendantur, au gefcant, extollantur. Imo fi liceret hunc fibi hominem mere mechanicutn fingere qui vita animali contentus, vix slicui externo motui fefe daret, & ftipitis iners torperet, dubitandi locus re- 288 D E Ex ER C I TIO , 8t’C. Iinqueretur, an non etiara in (amina fobrietate, bieviobrutus corporea farci- nl concideiret ille fomnolentus & im« par velad leviffimam funčiionem obeliti* dam. Mens ipfa hebefceret , corpo- ris que piacula , pravi inftigatrix con- filii v , propria repcnderet lue, & ingen- tes aufus imbecillo corpore non vale- ret concipere aut capefcere. Kine jure exercitium inter neceflara reponitur & numeratur , & quoniam per exercitia, motus que vel faluberrimos, femperali- quid de corpore deteritur, quod denuo apponendum eft; proportionalem fieri additionem detračtioni necefle eft. Vi* gebit ergo in asternum regula Hippocr..' tiča, qua cibos laboribus proportiore nautua fibi refpondere neceffe eft. * e ' rum in illo vitx inftituto quod fibi va¬ ri i homines eligunt , vel quod fors ill |S objicit, tanta reperitur diverfitas, tan- ta eft limitum inter quos vivit huma- num genus, de quo folo follicitos en« nos decet, diftantia, ut vičlus ratiom qux inter exercitatos & otio deditos inefle debet, affignare limites artis l lC difficilis opus, & periculofse. Alii enim duro membra labore c ° n ' ficiunt. Nec moram, nec requiem fi nlt ’ aut Introductio. 289 lut inexfuperabilis neceilitas, aut cu- piditas inexhaufta. Alii contra faemineum in morem,, indormiunt otio turpi, & vix ad maxima rerum momenta com- moventur."Hos videas languidulos , an- belantes ad minimum motu m , fagina tur- gidos, & diffluentes aqua$ illos contra aridos , ficcos, alacres, farnem , fttim to- krantes & facile omniapraetervidentes in- commodorum genera. Nec diverfitas ci- borum min or. Qui enim exercentui-j hi •nolem alimentorum vix reformidant ; tam nutritioni aptam viribus adfciti- dis efficiunt; & expulfioni fuperflui gna- viter invigilant; unde tenuiffima excre- ^enta ingenerant, craffa vero pauciora. Sed ut his fufficiat moies cibaria , de¬ bet illa ex mere nutritiis particulis con- flari. Si enim offeratur volumen ingens Partium nutritioni minus aptarum , in- datur quidem venter fed non refarciun- tUr vires, gravantur illae contra, & pon- d us excrementorum naturam premit. Si eontra e leviori materia felečti fuerint c )bi, tum reparandis viribus inepta & Clt ° difflabilis aderit materies. Qui contra otiofi funt vix cibos ap- Petunt. Ipfis vel minimum vel leviffi- 11111 ^ edulium vertitur in pondus , & N 2 yo De E x e k c i t i o, &c. craffiorum fsecum nomine per alvum pars maxima defedit. lis nec fomnifaci- les , nec alacris reparacio , nec concoc* tio placida , nec fuccorum diftributio sequabilis , nec perfpiratio fibera. Sed a dubia furgentibus caena anhelitus, gravamen capitis , artuum defatigatio, frigus incertum seftui remixtum ; tura etiam urinarum turbida excretio , fu* dor que in čute frigidiufcula ad tac* tum vifcofus, infirmitatis interpres, prae- terea pallentibus oculis , languidulis que genis, tumor quidam imbellis inerti vita, undequaque apparet/ Patet igitur fanitatem hinc, inde v«* xo malorum omnium Temina contine- ri. Verum, notante Hippocrate, Tuuni eft etiam nimio exercitio periculum. Qui vero nimiopere exercentur , hos vel laboris amor indefeflus motu conficit, vel a placido tranquilliorique vit« genere ad exercitia infolita neceflitaS adegit. Prioribus firmiora latera, vires vrf «xhauriendce laboribus , validiflimis P a ' res oneribus Terendis; haec adfunt coffl' moda. Verum quafi in fumma vit* in ' tenfitate glifcit rigiditas ante dietn fibris durioribus fenečtus anticipa^ 3 vlt * I N T R O D U C T I O. 2 J? r fummam imminuit, Hinc rufticos ance Matemincurvos rugas oftentare videbis, dum fervata probe urbanorum & divitum corpora longc diutius juvenilem prjefe- runt faciem. Hanc quidem hi frequentibus rependunt incommodis, praefertim labo- rum intolerantia : & milfe fequuntur ma- lorum nerveorum larvam. Contundit arti- culos juftiffima podagra. Mucofi infiliunt fflorbi. Cachexia demit a&ionem & pul- ®ones fatigat anhelitu. Mors ipfa demura florentes State invadens fenilia fupprimit accideatia. Adde quod dičs nulla ma- lis eximatur. Caufa enim leviš graves mfert afFeftus. Contra exercitio dediči jW ad omnia immoti. Spedant oculo lr retorto pericula qus vix ipfos attin- £unt. Hinc nunquam caufa leviš ipfis ®orbos infert, fed grave eft quodcum* tantam vim obtinet, ut febrile ip- ” s accerfat incendium. Unde Hippocra- tes dixilTe jure videtur ipfos quidem fa- n °s vivere, fed difficulter a morbis emergere, quos ipfis aliunde raros pro¬ padat. At quos e placidiore vitse fiatu de- tUr batos infolitum vexat exercitium, hos ^lta pati aliis ignota necefle eft. Ip- 11111 iis exercitium pro febre eft. Quod, N ij 252 De Exe R c I T IO, &c. frhumoribus perfpirabilibus ad exitum pa- ratis fiat, quamdam depurationem illico producit.Hinc adeo falubre aliquando ap- paruit infolitum litteratis exercitium quod languidis farnem excitavit & alacritatera atque robur inftaurare vifum eft, fine uila quae fenfus feriat vacuatione. Mul- iis, fed debilioribus illis inopinum exer- citium aliquando urinas exlcivir copio- fas albas, turbidas. Scilicet illis non ea vis inerat ut poflent ad tenuitatem fum- mam fuperflua evehere. Imo & aliquan- do haerenterm bilem & fcybala moran- tia commovit , dum fecretiones omnes augentur. At eos quibus effe&us ille com' petit, fummaurgebat debilitas, ut pote quae nec urinae eliciendae , nec perfpi* rationi pellendse aptos homunciones de- monftrat, vix ab alimentis aliquid in fuos ufus vertere valentes, dum m"' 3 ciborum iners intra inteftina refid em obji- is eft ftatim ab exercitio , pro mediocritet® noftra immoderato, febre corripi, q n ? ' fi quies fuccedat, ephemera brevi du- j fjevit s & novam ab exer?itio concili 3 " gam liquoribus acredinem depurat 5 I materiem fpontaneae corruptioni eit. Verum muho familiare mas Introductio-. 2 p- $ que res in priftinum ftacum reftitui". Quid enim ! Nova & infolita violent-ia eor agitatum, nova que rapiditate eruor impulfus, ftagnantibus motum , morari- tibus rapiditat-em indidit, unde princi piorum evokitio nova,novos fenfus pro- duxit : novaque depurationis copia & forma nafci debuere. Verum fi jam motu illo ingenti con- citata natura novos concipiat ftimulos jam omnes prsdičli eircuitus effedlus , motus, c»mpreffio , fričtus, principio- attenuatio, furnmopereaugebuntur, aderunt que febris inflammatorim praelu- dia. Febris hsec fepe in iis qui fagina dif- Auunt.attenuatis craffioribus adipisprinci- piis ftagnantia illa principiae ve-getantiurh °!eis concreta & in celiulas adipofas depo* fita, per fanguineum rapit al-veum, ibique & rubras partes , & biliofo-oleofas inge- n erat. Hinc ipfo in medio febris fsevien- fl s incendio, urinis prterubris & flatn- , attolluntur hypocondria, turpi quo f‘3Vedine dehoneftatur vultus , ingenti K gri difcrimine. Nec, nifi poft varios re- tum cafus, per copiofum alvin* bilis flu- terminatur falubriter febris a prsepof- ter o Sc- infolito concitata exercitio , nifi , aferama forte , triftis riietaftafis farci- N iij 2^4 De Exercitio, Scc. nam hanc humorum in partem nobilio- rem depofuerir. Satis inde intelligitur qua ratione fa- luberrima alioqui exercitatio poflit fum- mum intentare periculum. Cui quidem difcrimini novam conferet fymbolum prsspoftera & vetito per artis leges or- dine inftituta. Si enim crudo turgenti- bus fucco vafis, ubi poftuiaret quietem facienda cočfio, nimio motu particulas lymphae diluentis utiles abfumimus, etu¬ da & iners remanebit accitar ab exte- ris moles, qua: vi in ultimos vaforutn fines intrufa, novas ofoftručfiones pro- ducet , novam que liquorum formam ; unde ab exercitio illo tam fiepe capi- tis dolores, tam fspe oris amarities aut lantae mucaginis ad dentes & Iabia fen- fus. Nec ab alio fonte , crafla illa , vix coagmentata , catharrofa fputa emer- gunt, ab intrusa intra Bronchiales glan- dulas crudiore chylacea materia. Qu'd fi ipfe plenus fit ventriculus, liquidio" re orbatus fucco ad cutem rapto , vix ipfe alimenta immutat, & minimum ma- lorum eft vomitus, ut toties experiun- tnr curfores, aut illi qui velocibus equ*s per longa itinera rapiuntur. Quam ergo turpiter falluntur, q u! Intr ODOCTIO. 2 $) vel poft cibum fefe exerciciis conficiunr, nec minus ramen qui a ftatim curfu & vehemenci exercitatione fefe epuii-s ingiargitant. Exhauftum enim liqui- dioribus quibufcumque particulis imo forfan & fpiritibus corpus molem in ventriculo inertem finit fpontaneam in mutationem affurgere , inflari , acefče- ie, corrumpi, & ut in canibus venaticis guotidiana obfervatio demonftrat, fpu- Wofa nec liquidis animalibus perfufa evomi, Quod fi infaeliciter non acci- dat , aderunt omnia fpontaneae corrup- telae feq’uacia mala , imo & ab immo- dica ventriculi jam non agentis fed pa- 1 tientis inflatione oriri poflunt veter- nofi morbi & apoplexia. Attendant ad dla qui novitios milites & urbana dif- fluentes defidia , nimis fevere laboribus bellicis objiciunt; nec curam fufficien- tem corporibus adhibent. Nulla tali im- m oderatione faevior lues caftris ingruit, l 'nde rnulto plures e dyfentericis- pufri-* dis aut cache&icis morbis intereunt mi¬ lites novitii, quam quot truculentiilimum P r $lium poffit enfe hoftili ex iis abfu- ttere. Hinc ergb primum ab exereitio tem- P^s erit quieti concedendum. Poftea verb N iiij 2 y 6 Ds E x e r c i t i o , &c- fobrietatis leges fervanda: erunt done« vires inftauratae, pleniores fuadeant epu* las , & illas ventriculus fortker concu- pitas valeat fortiter arripere & conco- quere. Nec illud tamen ullatenus re- gulae Hippocraticae repugnat, qua exer- citiis cibos refponfare jubet; ita enim intelligenda eft divina h3ec vičtus re¬ gala ut integris viribus aptetur illa. Nara virium, prima & unica dl ad alimen- torum.ufum indicatio, ad cjuam ester* referuntur oilines. Quae quoniam per ia.- pienter inftituta exercitia adaugentur, adaugeri etiam alimenta patiuritur, fed corpore jam quieto , poftquam defer- buit enormiaab exercitio concitatus li- quorum impetus , & ante fomnuin , fi fieri podit, adjuvandae cočlioni natum prarcepto Hornerico, quiquidem vates,m gymnafticis regulis, non fpernendum tibi fe prarbet authorem. Non ergo, qu°» quidam fibi falfo fingunt , fi immodice augeatur corporis motus , immodice etiam augendi erunt cibi, fed fempe £ omnia ad virium examen refeienda. Qusecumque vero hic de exercitio ad concočlionem comparato animadve 1 -- timus, ea etiam omnia ad perfpii' atl0 .' nem fponte relabuntur, . qus coflio a;s Intr oductiO, 297 fetus eft & proventum proportionale* Licet enim immoderato exercitio ex- halatio prodigiose increfcat , ea tamen exha!atio corpus exficcans pro perfpira- tione non habenda eft. Illud enim exer- citium partes non folum omnes fuper- fluas vacuat, fed & tenuiffima Sc uti- liflima qusequedmpetu vehementi fecum abripit & quafi everrit. Undeab hac exer- citatione vehementifflma corpus exfic- catur, liquatur adeps , roborantur qui- dem partes , fed liquores omnes acre-- dinem fatpe fummam concipiunt. Undk licet in hiftoria medica non rara prof- tent hydroprcorum exempla , quos cur- fus vehemens , Pancratium , luda , vio- lenta que exercitia ab aquis liberave- rint, non inexpertum eft a nimio mo¬ tu plures eorum h medio fublatos fuifle j tum quod ab hujus impetu, repulfae intra vafa ■ aquae fuffocaverint miferos, tum tjuod ftagnantes , erodentem concepe- tint acredinem quam peffima fecuta ft gangrena. Nec minor fuit cautela v eterum. in applicando ad melanchoti- cos exercitio , ne fcilicet nimio & im~- ^oderato motu tenax Sc picea atra-- »His moveretur. Hinc accerrimus & fas-- S-feditiilimus exercitatorum fudor. Hinc* : m Y. 2$8 De E xis c i tio , &c. poft vehementes curfus peremptorumani- malium cadavera citiffime faetenc, ut no- rdnt venatores. Hinc fubito retropul* Tus in violento exercitio Tudor adeo citd lethales morbos producit. Sed Tudor ifte cura noftra perTpiratione nuila rad®ne conTundendus ille enim fi moderatc polfet cohiberi , omni modo coerceri deberet. Unde addičli gvmnaftice vete- res , ipfi quafi injiciebant vincula, dim aromate, pulvere Sc oleo TeTe m® exercitandi TuTdeque ungebant & oc* cludebant vaTorum orificia, luo do IJ oS folos p.ertinet, qui, fibi nati s rebus inah c " Introductio. 2$P ram commodum agendis non invigilant, At horumce hominum genus adeo di- ligenter inutile , fpernere licet. Cseteris faltem edicatur, non ftatim a copiofio- re cibo, non per seftivos meridiei furo- res fefe curfibus conficere , & faltem il- lud mente tenere peflimo confilio amif- fum robur per ingluviem reparabile fibi fingi, qus contra vires immedica- bili debilitate profternat. His ita pofitis ut prscepta illa ad Va¬ na vits genera poffint applicari & ad diverfas vitaa formas'apponi, liceat duo «ercitiorum genera, feu potius gradus duos numerare. Primum erit vehemen- bffimi exercitii , alterum erit mediocris dlius & ad falubritatem inftituti. Vehementiffimum raro plures per dies- poflet perennari fine fummo vitaa dif- Psndio, tune que nec perfpirationis, nec c oftionis vices fervare foret poflibile„ fed in eo quafi febrili ftatu omnia fuf- dequ e agerentur. Hoc in tumultu , ven- tf iculo & organis quse concočfioni dican- & fluido alluente exhauftis, 8c ad coc- n °nem imparibus, direta ferk acuto- rui n competit. Alioquin ingurgitata mo- ‘ es aur putrefeit , fpontanea corruptio- ne .j dum vitalibus non perluitur fuccis s jo o De Exekcitio,Sc. aut immota dum perftabit , accifis vi* ribus faceflet in cachexiam = Si exerci- tium illud breve eft Sc tempore perf- pirationi opportuno inftituatur , ut fo- lemne erat antiquis gymnaftices culto- ribus j inaflueto quidem, primis exerci- tii illius diebus , ubi ab ačiione ceflabit, tempora , collum pulfabunt, corpusru- befcet, pulfabit ilia anhelitus, fudor & quidem fpumofus undequaque fluet. Lingua arida ab ore hianti exeretur. M nifi quietem & fomnum in lefto lihi pob tulabit corpus.At poft fomnum fatigati& conquaffati mufculi dolores experientut aliquandb vehementes quidem, fed-quos rependat uberrime totius corporis ala- critas ; quippe fup&rfluis omnibus vacua- tis & reftituta canalium meabilitate li' berrimum illud reperietur, & alimen- tis fimul aptum erit coquendis & perf* pirandis excrementis. Poftea vero i® 0 & paucorum intervallo dierum , fibi ffl°' tus illos, ut enormes primum apparu c ' yint, corpus in habitum vindicat. ab iis ullatenus commovetur , imo & facultatem. inde adipifcitur illos aeau* gendi, prout ipfi fuerit lubitum. Afp ice •duro fračtos membra labore milites, uC ad .fragorem bellicorum tormentorurn Intkoduct rov jor non commoveantur , imo fomnum to~ to proflent pedore , ut dura iniufto fub fafce carpant itinera alacres & leves« Hos nondum alTuetos laboribus ipfa tantorum malorum idea exanimaret. Nec horret iratum mare , nauta quemfspe in« tegrura & farnim reliquere naufragia. In eo tota ftabat antiqua gymnaftices ars , famofa illa quidem imo aliguando infa- mis, qubd de fe nimium foliicitos ci- ves fupponat; fed fi fumendis pro patria. eoromuni curis poftponatur illa , utilis erat fumme & roborans corpora , de quavide 5 praeter authores medicos ,Lu- cianum in dialogo qui dicitur Anacharfiš. Suadet ergo fanior phyfice. ut qui vehementiffimos metus ad fanitatis tu.- telam conficere amant, aut auibus ad innatam roborandam infirmitate.m fua- dentur, illi fefe regulis fupra propofi- tis fevere addicant , id eft , vehementes motus non capelfant, nifi fub finem coc- tionis , poli; iomnos faciles fi fieri poffit , & fudoribus cohibitis. Quod- cumque enim vefiemens eft & violen- tum, cum maxitnam vim corpori infs- rat, nifi omnia rede ad illud fufcipien- dum difpofira fint , nocere ut plurimum poteft, quod nulla ratione in m odeta- 302 De Exe rc i t i o , &c. tis motibus metuendum eft, in long& tutius peccare poflumus. Moderata enim exercitia,,ut funt ho dierna illa quibus plerique homines in- dulgent vel maxim& otiofi , deam* bulationes per prata amoena , equitatio- nes leves , itinera in curribus molliori- bus peragenda , h®c omnia qu® ad leviš defatigationis initium inftituuntur, non adeo feveram ab Hygieine moderario- nem poftulant. Quid enim aliud pr£- ter audi leviter motus efficaciam praef- tant ? Aeris etiam perpetuo redivivi mutatio aliud commodi apportat, qubd exereeantur pulmones, majori fcilicet' expanfione , cui proportionalis femper fit conftridio, adedque adio major. Succutit praeeipue , fine ullo virium difpendio , inteftina & partes in ab- domine contentas , nec non & thora- cem equitatio illa mediocris : fed hasc omnia motuum genera vires vit® adau- gent, fine ulla vi illata aut folidorum tono aut fluidorum motui, unde fecre- tiones aut non adaugentur , aut fecun- dum naturae ordinem tantummodo m» tenduntur. Hinc*& codioni vacat ill*' fumcorpus, & contra melioris not® ro- * Sjuripfi impertitur } audum tantummodo & Introductio. 305 naliatenus per violentiam revulfum. Hinc per hujufmodi exercitationem perf- piratio extra modum & tempus non increfcit. Fit tantum celerius atque per- fečtius funčHonum omne genus, accer- fitur que placidior fomnus & perfedlior perfpiratio. Unde videre eft quantum inter fe diftent exercitium ab exercitio & quam diverse agant mechanicis vi- ribus. Hinc etiam antiqui exercitatio— nem a laboribus aiftinxerant , nec uno comprehendebant genere res a fe in~ vicem prorsus abludentes. Praeceptores vero noftri illi vetuf- tiores fedul^tatem hanc non folum ad: exercitii gradus tulerant, fed etiam ad varia exercitiorum genera; ut enim non !oquar de variis illis motibus regularibus' quibus nune lumbos , nune brachia # , nune ilia vel thoracem firmare fatage- bant quatenus nune hos , nune illos exercitio quxrebant ipdurare; quod be¬ ri pofle vel maxime quotidiana demonf- trat experientia, fi brachium exercitatum dextrum ad Isevum otiofum contuleris • ut pratteream famofum illud Penthatlum quod vel aufteriores coluere Philofophi 5; nullum eft exercitii genus quod propriaa ; ■vires Habere non contenderint, ita altb 304 D:e E xe rc it io , &c. recitare , deciamare , jadare bracliia ;p- fis non fuit indifFerens. Irrto late pa- 1 tuit exercitium op^jH^Uov. five artificiofa ad modulos muiicos faltatio, qus ex quiete certa & dennito motu conftans, multo .minus fatigat quam alia qua:vis exercitatio , quse primo intuitu delaflan- dis viribus minus accommodata videre- tur. Sed hsc omnia licet efFedus inter fe varios obtineant j nihil ad perfpira- tionis negotium novi indicant. Scilicet in eo uno conftant omnia. Adeft in cor- pore animali ut & in universa natara pars movens, adeft pars refiftens. De- terit movens e refiftente , ut & refiftens accipit rnotum a movente quem ab ea demit. Proportionem inter utrapique fervare artis eft. *Qus fi non ad amuf- fim & imperturbata exiftat, nocumen- tum adeft. Si vero fecundum ordinena natur® exftent vires ill® adverfte & fi^ 1 mutuas ferant fuppetias, fit legitimapar- tium evoIutio.appIicatio.generatio^Ktru- fio, qu® omnia ut in nullotum exercitkv rum tum appjicationum genere uberius quam in balneis fiant; liceat pauca ”h lC de balneis ad perfpirationis officiu [K fubnedere. Balnea vel cum motu corporis flunt I N T R O D U C T I O. 3 Of vel corpore fedente & immobili. Ho- rum fimpliciorum impreffio in corpus to- ta a pondere repetenda eft aquae , quse odingenties aere gravior totum corpus ad extericra magis premit &c fanguinem verfus interiora pellit , com- primit & continet , quatenus refiften- tia major ad fupernciem corporis oc- currit. Huic primario effečlui accedit abforptio qu$ ideo ad arithmeticos nu- roeros revocari nequit, qudd citb aqua Mtus accepta avolat. Augeturenim perf- piratio ftatim a balneo exeuntibus. IIis adde alios, qui a var.iis accidentibus pen- dent, effečtus, ut rarefcentiae quam calor nimius inducit & fanguinem undecjua- <].ue turgere cogit, vel contra frigoris <]uod , dum fanguinem denfat & vafa ftringit erethifrno, effečlus balneorum fimplicium (ummopere a fe invicem dif- dnguit atque difcrrminat. Veriim ad perfpirationis dočlrinam properantibus duo tantiim in balneiš finipHcibas nobis fpedfanda funt tem- Pora, effečtibus inter fe diverfa multum jmb & quafi oppofita. Primum illud eft 10 quo ftat homo immerfus , & aqua perfufus undequaque , alterum vero iUudeft quo & ab aqua emergit, & fefe. 3c6 De Exerci ti o , &c.- aeri reftituit. In primo ex illis tempo* ribus debiliores normam nobis pro ro- buftioribus proeftabunt. His faspe, pon- dere aqus in thoracem & alvum de- cumbentis, facies livida & caput op- preflum , thoracis ingens fuffocatio , exitus hsemorroidum, fatis indicant fan- guinis ad interiora regreffum , aliquan* do, prsefertim in fervidioribus balneis, non vacantem periculo; cum muhi inde aut lethales apoplexias fubierint, aut haemorragias feliciores ; nata ab liac ob- fervatione, praxi medica,qua,partibus va- riis dum appličantur balnea, ad has ab il¬ lis partibus revellitur fanguis. Praeterea verifimile eft, nam nullus hic experi- mentis Iocus , qubd diim mergimur m aqua plus abforbetur aquse, quam perf* pirabilis exit, ut ipfe cutis tumor fatis indicat, fi praefertim balnea frigidiora non fuerint nec ftrinxerint fibras ac denfave- rint humores. Verum ubi perfufus aqu* latice exit e balneo homo, tune quafi m atmofphreram reduci tollatur refiftentia. ruit ad čutim humidior fanguis; Rubel- cit illa, doneč vafis tune Iiberrimis i* 1 ' genti impetu accepta exhalet materies : unde nullis non patet experimentis r omnes balneorum qualiumcumque fp e ' Introductio, 307 cies exhalationem mirum in modum adaugere. Unde a balneis pratfertim cali- dioribus debilitas nafcitur ingens , fse- pe ad animi deliquium ufque protenfa , prsecipuč in debilioribus. lila quideni debilitas infrigidioribus bafneisrara,quod dla robur fibris addiderint & fangui- nis molem rarefačlam non adeo auxe- rint. Veriim fi ab illis in locum cali- diorem corpora. reponantur, fluit ingen- ti impetu perfpiratio , cum calore ad eutem notabili, qriantumcumque minor virium deperditio. Imo ipsa fibra- fum tenfione robur additum faepe re- nianet, viribus que inftaurandis magnum praebet inftrumentum. Unde ars fuit apud a ntiquos Jatraliptas nobilis, qua per va- nos & frigoris & caloris gradus, -balnea ad everrenda fuperflua, ad inftaurandam n utritionem,infHtuere docuerant,dum ar- ftiflimo temporis fpatio, frigus, calorem, Edores febrium intermittentium asmula- re ntur. Hincea in aqu$ alveo decurrente premente que magis, ob decurfum, falu- knora 5 quam illa in quibus,dum čutim mo¬ žica fuperficie tangunt, aqua nonrenova- • tu i'& minorem exercetcomprimendivim. Eft alia prorsus ačlio eorum , Upat cum motu id ert natatione exer- 3Č8 D E. E X E R C I T I O i &C. centur. Ingens enim elt mufculorum ar,- tio.ad vincendosmedii adeo refifl:entis& fuperandi renixus. Scilicet quanto ma¬ jor debet efle ačtio mufculorum atque in aere ? unde & ačtio fummain vala & fanguinem, & celer defatigatio. Interea apprimitur magis aqua vališ hiulcis, unde mifior acrium partium evolutio, & aquae mifcela major ; unde etiam fpif- fitudinis inflammatoriae, quae adeo faci- le nimia excipit exercitia, periculum®' nus. Veruni fiatim a balneo majus fit ex- halantis liquidi difpendium , q.uod liqui- dum , ut exercitio vehementi intus prel- fum & tenuatum-, majorem animaliutn partium copiam debet continere. Proitt* de in hoc balneorum genere quod ro- buftis lolis competit, omnes exercitio- rum effečlus concurrunt, fine deficca- tionis periculis. Nec minus inde intel- ligitur quare fudanti , imo abundantius perfpiranti, balneum gelidius ingrelfo > faepe lethales morbT ftatim erumpant, ut AIexandro & Frederico Barbarolfe ac " cidifle ferunt. Quare infalubre imo & P e ' liculofum critdum pavonem , ut cum la - tyrico , loquar in balnea ferre ? Q u m fuerit inftituti veteribus, cum liatim a balneo ungerentur oleo , p ul vere coni- Introductio. 309 pergerentur? Alia que hujus generis pro- blemata folvuntur, qus circumferri & agltari in Hygieine folent. Nec minus bene fentitur fubtilior veterum de balneis theoria, quse cum quotidie ufur- parent de viribus folliciti, ita ornave- rant, ut, dum -nihil de robore decede- ret , at cutis flexilitas , & perfpiratio- ni egreflus conciliaretur & immodicum molientis exitum fervor compefceretur. 3 s i I **********'*** ******** IJi ***************-******IH if=$!=*=3^*=šš= i-S32™*3S>~^ DE EXERCITIO ET Q U I E T E. ^BgB—BaBtgg3BM8—BBjjia Mlg g BBg MWMMMaiBB Wg | W8 IIIM —I S E C T I O Q_U I N T A. Ap H ORIS M US I. In motu violento corpus ocdultS: minus perfpirat, quam in aurora poft novem vel decem horas ab affumpta coena. Sensus hujus Aphorifmi efl, corpus minus Miliš ac cofe perfpirationis exercitii vi emit- jfte, quam aurora: tempore poft fomnum. Sci- 'icet per motum violentum liquidiora avolant otI >nia , five cruda fuerint, five cofe. Hinc ‘»otus violentus non prodeft, nifi exuberet hu- m or nova vi addita expellendus. At motus fen ex ercitii habitus ficciorem materiam nutritiam kcit, ideoque fibras robuftiores« Ut fequente "phorifino enodatur. 3I2^De Exercitio et Quiete. IL • Q u o d in motu vlolento per poros evacuatur , eft fudor , & J ierfpirabile Gccultum. Sed ut vio- entum, magna ex parte elevatuf ex incočtis fuccis ; raro enim tan- tum cočti perfpirabilis in corpore colligitur, quantum per violen- tiam' evacuatur. III. S u d o r Temper eft a caufi violenta; & ut tališ v ( ficut fta* tiča experimenta docent ) imp e “ dit cočtorum perfpirabilium oc- cultam excretionem. Sudor , fi non a plethora liquidioris frcc* oriatur, trahit fecum & avellit partes necdun' unitas , nec compa&as ; fed utilia /imul rejiciendis abripit , quibus defraudata cocti languet. Ergo per/piratio legitima minor el > licet corpus poflit eile ad ftateram levius. IV. JLonge magis perlpirat cofpV* Aphorismi. Seftio V . 313 In le£to quiefcens, quam in le&o, frequenti & crebra agitatione cir- cumvolutum. Confert ad coftionem quies , ut alibi ab-< linde probatum. Nec motus ad perfpirationem conducit, nifi poft quietis tempora. Vide Sec-5 tionis la:, Aphorilinum LI. V. Long o itinere minus defati- gantur hilares & iracundi 3 quam timidi Se moerentes. lili enim magis falubriter ; hi vero 'minus perfpirant. Illis fcilicet, fibra: tenfie , animo(aque ala- critas vires auget. His , demiffi Ipiritus, fibra: laxiores, circuitus tardior & quafi alligatus » Vires demittit & profternit. VI. Corpora, quse animio exer~ citio illico cibantur , lseduntur : ^uia ut defeffa, Sc cibo gravata minus perfpirant. Circuitus a nimio exercitio vetiemens, St O 314 Ce ExEECITIO et Quiete. quafi febrilis , fiicci exhaufti, & parcius fecreti obflant cočtioni. Adde quod reparandte fuerant priiis quiete vires , & farcienda circuitus »qua- litas. VII. Exercitium poft feptimam ufque ad duodecimam horam ab affumpto cibo, magis refolvic in* fenfibiiiter horae fpatio , quam tri* bus horis alterius temporis. Adest materies; adefl exeundi tempusi prodigialiter vires increverunt. Quidni fumm a fiat tune temporis humoris cočti vacuatio ? VIII. Evacuatio infenfibilis,qu* fit ab exercitio violento, imp e ' dit ne fucceffive remittatur quod amittitur. Imo fi eadem perfeve- raverit violentia , corpus redditu r adeo leve , ut in pluribus de i u ' tura tabe verendum fit. Pi.OPORTroNAi.rs temper efle debet rum utus ad exercitium & labores. Id abtuP.^ pocrate fancitum efl. Si a motu maxitno nu* 1 ma fit ciborum affunrptio, quod confumitur n° reparatur. Hinc maciientia, imo tabes n ecet rib fiequentur. A p nos is mi. Scctio V. 31 f IX. E x E r c 1 t 1 o corpora leviora fiunt omnes enim partes, prx- cipue mufculi, &c ligamenta, mo- tu ab excrementis purgantur ; perfpirabile ad exhalationem prae- paratur; fpiritus tenuiores fiunt. Ex ercitii cujufcumque effečius primarius ffl, fluidorum motus, attritus (biidorum. Hitic partium motu correptarum tenuatio £umma , caloris augmentum, principiorum voladlium e volutio magna. Hinc omnia agi atque agitari < ne cefle eft, Unde omnium tertite cočlionis e >tcrementorum, ut & perlpirationis augmen¬ tum. X. Motus preparat corpora ad excretionem excrementorum fen- fibiiium & infenfibilium; quies trtagis ad infenfibilium. Sententia hatc fiunmi erit momenti in pra- 1(1 > fi pauca mutentur, dicaturque motu ex- c . re tionem , quiete prteparationem, atque coc- tlo nem fieri. XI. Si corpus a coena in lečto quie- Oij ji 6 De Exercitio et Quiete. verit decem horarum curfu , op- time perfpirabit. Si adhuc diutius quieverit, ftatim incipiet diminui tum fenfibilis , tuni infenfibilis ex« cretio. Non ea erit nobis, qua? Sandorio, menfura: imo nemo ex obfervatoribus , in aere etiam Italo, decem per horas flertere fuaferit. Naf- cerentur quotidiano udi tališ lomni laxitas ef- foeta fibrarum , flagnatio liquidi, turgefcen* tia, & omnia qu:e a defedu adionis nafcun- tur cachedica mala. XII. Qu ies longa efficit corpora aegrotantia ponderofiora : t 11111 quia perfpirabilia -excrementa mo¬ tu ad excretionem praeparanturi tum quia quiete, cibi 6c potu s > fi infoliti fint, vel debito copi°‘ fiores, ut in segris accidit , digeruntur. Et inde omnia & faepiflime mortes eveniunt. Quies nimia fibras laxiores , & ut veiej u ^ verbis utar, carnes efFceminatas facit. criuntur defedus rnotus, defedus caftjon‘ s ’ defedus vaouafionis cuju(čumque. Unde chexia. Aphorismi. SeStio,- V. 31J XIII. Si diu jacenti dolores pedum fuperveniunt, remedio eft ambu* latio i fi itcr facienti, quies. XIV. Duo funt exercitia; alterum corporis, & alterum animi. Cor- poris, evacuat fenfibilia excre« menta. Animi, infenfibilia magis, & praecipue cordis, & cerebri ? ubi fedet animus. Quod de corporis exercitiis verum , nulla* ter,us de animi laboribus dicendum : dum enim mens alte meditatur , corporis fundiones fi- lent. Hinc verifiimum illud Celfi; Philofopkia ^ ut animo proflcua, fic corpori noxia maxime. XV. N i m i a animi quies magis pro« hibet perfpirationem, quam cor** poris. Placidioris animi quies Temper utilis cor¬ pori. Nifi fit illa flupens & hebes ab atonia in- duda, adeoque morbola, O iij 318 De Exercitio et QuiETfi; XVI. A NIM i exercitia, qua: maxime faeiunt exhalare fpiritus, funt ira, pericharia, timor, St moeftitia. Hi motus animi, affedus funt animi occu- pati , nec exercitii titulo gaudere poflunt. Exercitia animi in meditatione & comparatione rerum inter fe, tota flant. Motus vero' ani¬ mi , dimi tonum augent & aftivam violentiam, circuitum accelerant; liquores expandunt; & poffunt peripirationem adaugere aliquando. Sed leves fint i!li, nec hominem concutiant to- tum aut convellant. XVII. Corpora in lečto quiefcen- tia, vehementi animi motu agitata ut plurimum magis refolvuntur , St levioris ponderis hunt, quarn fi animo placido cum vehemenu corporis motu, ficut fit pike ludo, agitarentur. Animi affeftus illi nulla aliil ratione in corpu 5 agunt, quam diim intendunt motum iangui nis * Hi, fi vehementes , breves funt, & virm? 1 brevium, Nec poflunt quoad effe&us in hq ul n ,Apho»ismi. Seftio V. 3ip da conferri cum continuato corporis motu ; ft prsefertim exhaiaticni faveat animi placiditas, XVIII. E x e r ci t i o nimio excremen- ta primae & fecundae cočtionis ma- gna ex parte per totius corporis ambitum difpenfantur. Ideo alvus aret & exficcatur, corpora tamea fiunt leviora; quia longe major eft evacuatio infenfibilis, quam excrementorum crafforum excre- tio per alvum fačta. Omnia in violento corporis motu , legibus novis nec ad natura: normam regulatis, pera- guntur. Cruda ad cutis hiantia vafa per cordis Jnotum feruntur, cruda per patentes omnes vias •fibi poftulant exitum : hinc nafčuntur leyitas ai ftateram , gravitas ad fenfum. XIX. Exercitium animi & cor¬ poris violentum reddit corpora le- vioris ponderis, efficit velocem fenečtutem, & mortem praematu- ram minatur. Citius enim ex Phi - O iiij 3^0 De ExSrcitio st Quiete; lofopho moriuntur exercitati quaffl n on exercitati; Animi & corporis exercitia adverfas intcf ie poteftates obtinent. Hatc enim motum cot- dis, applicationem nutritii fucci intendunt: illa motus omnes vitales & naturales conilrin- gnnt , Sc quafi aliigant. Hinc philolbphis & odo litterario deditis, ad vincendam e iiudiis men- jis natam tardationem circuitus , coftionis, & perfpirationis, fuadenda ialubris corporis exer- citatio. Porro in viris qui exercitiis quibuičum“ que fatigantur, vita ut inrenfior & ačtuofa nia- gis, ita Sc Arifloteli credita fuerat brevior elfe liobere, XX. Exercitium violentum, a corpore , cibo vel crudo fucco referto, aufert pondus fenfibilium excrementorum minus folitoj in* fenfibilium fere nihil. Rapidibs exercicium, in crudis referto cot* pore, codioni officit, dum liquidiora (ec un* rapit, qus ad hanc requiruntur. Hinc, et (i tio* lentus (udor ab exercitio pratpoftero, nulla ta- men fit perfpiratio. Imo urina, licec ardentior } & fpiflior , cruda tamen , & pauca exilit. XXI. Ekercitio, corpus minus Aphorismi. Seciio V. 321 perfpirat ; fomno magis & ma- gis lubrica redditur alvus. Per exercitium fortior expulfio eft; per fornnum coftio magis regularis. Hinc, ut exer- eitium fudore liccat aivum, & tollit urinam ; Jomnus omnia ad natur* normam reftituit. XXII. Frictiones, & cucurbitu-: lx in refertis crudis fuccis impe- diunt perfpirationem. Idem fričtionum atque exercitii effeftus. Cu~ eurbitul* j.cruda ad cutem advocantes , va£a‘ ebilruunt, Sc infarčta obturant, XXIII. Tunc exercitium eft faluber-- rimum, quando poft fadlam pri- mam & fecundam codtionem cor~ pus reducitur bis in die ante ciburn ad confuetum pondus. Vera hxc eft exercitii faciundi reguia. Hic £)!um notare convenit;, ne nimium illud fiat, XXIV. N AT A T 10 ftatim poft exerci- O v 322 De Ex£rcitio et Qcjiete. tium violentum, mala; valde enim impedit perfpirationem. Tune enim omnia turgent ad exitum , qux {ubito frigore repercufTa in interiora, fed vul- go in thoracem decumbunt. Unde lethales pJeu- ritides, angina:, imb & in plethoricis apople- xix oriuntur. Sed fi refederit corporis raotus, & humorum pacata fuerit ferocia , nullum ex- hauflis, necjam caleičentibus, prsefidium bal- fieo prteientius , quod fibras tenfione-aridas al- luit ; va(a aperit infarfta ; aquam liquidis fere in refinam verfis fuppeditat. XXV. Exercitium violentum, ubi fpirat ventus, malum. Si in partem exercitam '{ubito decumbat aer frigidus, partes ftringit, & refluxum perfpi- rationis in interiora facit. Hsec autem ab exer- citio acrior fafta eft , ut exponitur Aphori&io {equenti. XXVI. A vento adiapneuffia; a motu acrimonia. XXVII. t Equit ati o refpicit magi* perfpirabile partium corporis D- A P H O K IS Ml. Settio V. 323 pra lurabos, quam infra. Inter autem equitationes, tolutans fa- luberrima; ficut fuccuflans infa-i luberrima. TolutariuS equus , five gradarius , efl illa qui greffus bene & celeriter volvit, minufijue fatigat equitem. Sanftorio niliil hic commonP travic ftatera. Sed antiquos fecutus eft duces, qui animadverterant crura peniilia ab equita- tione incrafiari; tefte Suetonio in Augufium. At ratio indicat, equefiri fiiccuffu plus juvari perf¬ pirationem , feu exhalationem pulmonum. XXVIII. V e ct 1 o in lečtica, nec non in cymba, corpora minus difpo- nit ad debitam perfpirationem y quam aeambuiatio. Res evidens nullo indiget commentario. XXIX. Cymb£ & le&icas motus, fi diu duret, faluberrimus; tune fo- lum ad debitam perfpirationem mirifice difponit. 324 De Exercitio et Quiete. Continuato fuccuffu habitus ofcillationura refarcitur; & ftagnantium liquorum tum cir- euitus, tum applicatio fortiores fiunt. Unds robur increfcit, & fanatur debilitas. XXX. Ve c t 1 o in curru omniunl Violentiffima eft : non enim folum perfpirabile incočtum exfpirare facit; fed etiatn foiidas corporis partes, & maxime renes offendif. Freqdkntissime inter omnes homines aurr- gis accidunt aorta: aneuryfmata, notante Lan- cifio, Renes, hepar , omniaque vifcera, n concutiantur vehememius , poffunt & de Tede fua deturbari, & rumpi aliquando. Sin vero , quanta iint in Rhedd & curribus veftionis bene- £cia, videatur apud Sydenhamunj. XXXI. Saltus p rimo vires ad intr& trahit; deinde ad extra cum im- petu propellit 5 & cum violentia coSum fimul cum incočto ex- pellit, XXXII. D1 s c 1 exercitium compoliturfl 'Aphorismi. SeSHo V. 32 j* ex motu moderato & violento } deambulatione fcilicet, & agita- tione brachiorum, perfpirationi conducit. XXXIII. Tripudiatio moderata f Sc fine faltu, proxime ad deam- bulationis moderatae laudes acce~ dit: perfpirabile enim co£tum mo¬ deme expeilit. Partes qua: validius exercentur, robom etiarn plus acquirere, -per fortiorem alibilis materije intrufionem evidens eft' ab oblerva- rione quotidiana brachii dextri eorum, qui Vel pila, vel difčo exercentur. Adeoque licet univerfali perfpirationi exercitia htcc confe- rant, roborationi etiam peculiare commodum alFerunt; modo intra moderationis leges con- tineantur. Diutius vero potefl exerceri tripu¬ diatio , quaj ad numeros inflituta mulices, ex. quiete & motu regulari compor.itur. XXXIV. U B i tranfpiratio in fanis de£-; cit, exercitio farcitur. XXXV. A nimia exercitio fibr« fiunt 'S 26 Ds Exercitio et Quiete. durae; unde fene&us, qux eft uni- verfalis hbrarum durities. Haec, condenfando meatus , calorem fufFocat; mollities , aperiendo , longaevitatem facit. XXXVI. Q u i vult diutiflime juvenilem faciem confervare, caveat, ne fu- det; tel nimium prae calore perf- piret. Norukt bene mulieres , quantum rugis in- ducendis (udor conferat, dum foliiculos faciei nimis vacuat; & fic, ar&atis eorum capacita- tibus, intervalla comrahit, Sc fibras adducit ad fe. Unde nitor cutis deturpatur. 3 2 7 [&. .'A-, iZi. sči. &{. .■&, &c. &c. ^X -1 "j£‘*" ,c= 2h»" a’’ -A. J ‘ a.‘" - X 1 .a. SECTIO S E X T A. -De ČWrw ad Perfpirationem collato. 1 NT R O D UCTIO. Sapienter a fummo rerum con** ditore inftitutum eft, ut dum a repa- rando & quafi renovando genere hu¬ mano muka miferos mortales deterre- rent, traheret tamen ipfos voluptatis fenfus , & impetus ille ferox quo ad mutuos amplexus ruunt omnia diverfi fexus & ejufdem generis animalia, Amor omnibus idem. Ubi fcilicet corpus ad firmum ftaturae fuse apicem pervenit, tum quafi fuperfluum , fcecundando fceminarum utero exoritur liquidum , quod in viris non fine convulfiva vo- luptate natura profundit; & fi fenfum judicem ampleftamur , velut ex omni¬ bus totius corporis partibus in muliebre arvum trahit fumma vehementni. Nec minus ipfe mulieres, licet nil tale amit- 5 2-S D e C o i t u , &c: tanc, convulfivis tamen tentantur fflo- tibus & aliqua liquoris parte proluunt genitalia. Viris vero maxima operiš pars impendet, & onus maximurn. Sed fi non vacuatur materies illa qo$ quafi rs- dundat, nulla ipfi alia via aperta eft, ve* rum in fanguineum laticem redux, inter nutritias atque corroborantes partes lo- cum accipiet & totum in utilitatera macbinat vertetur. At pars ejus ma¬ lima & ufibus noftris inepta, ut tenuif- /ima , coČlž naturam & vias aemulatur perfpirationis, ejufque ut copiam auget, ita dotes exto!lit , quod odor viroruni praecipue caelibum fp.ecificus fatis de* monftrat. Ut ergo coitus five nimii five defi- cientis difcrimina fevero examine pofli* mus ad trutinam revocare , notanduni ante alia erit, feminis emilllonem non efle fimplicem humoris facile perdendi exitum , fed humoris elaboratillimi cuni univerfali totius corporis nixu , imo & eonvulfiva agitatione, violentam ejacu- fetionem : unde & robuftifllmi homines r momentanea quadam epilepfia conci- dant, oculis tenebras, auribus bom- bos , artubus jačlationes & concuffuni fimul veheraentem, experientibus. H» lC 1 2 f T * o »tr C T I o; 5 2 p in coitu non tantum ex humorum parte deperditio fumma corpori, fed etiam folidis delaflatio ingens oritur. Conce- dere ergo ipfum juvabit, folis homini- bus, juventa & robore fretis, humo¬ rum diviti copia & nervorum robore gaudentibus. lpforum de viribus detra- fiere nullum erit piaculum. Sed fuadeat ipfis coitum falubre corporis robur, quo integro brevi perturbatae a tanto tu- multu fundiones in integrum reftituan- tur, viamque ufitatam brevi fibi re- farciat perfpiratio. Sed quanta debiliori corpufculo inde nafcetur jadura ? Peri- culum quantum ? Cum fatis liqueat vel robuftiffima inde , fi immoderate ruant in hos amplexus, debilitari & infirmari. Debilibus vero quos Venus recens, ma¬ le codo & macilento femine exhau(it, tremunt artus, oculi obfcuriores vix nitent, caput quafi vacuum fentitur, ffiens ipfa labori inepta jacet iners, ču¬ tiš arida & urens , nec (udore rofcido Videtur perfufa. Pars enim a:quabili to¬ no inducendo maxime pretiofa abfump- ta eft & deperdita, nec cito reparabi- lis, cum ventriculus ab ipsa illa vacua- tione gravis , pondere ciborum one- retur & eos concoquat difficilius multo, '•3$o De Coitu, &c.’ nocet ergo perfpirationis exercitio Ut & casteris funčtionibus coitus. Sed etfi non laedat robuftos & exce(fibus qui- bufli.bet ferendis aptos, ipfos tamen juvare, fublevare , roborare numquatn per fe poteft , quod hac unica proba-, verim propofitione, quod multi diu in- ter homines robuftifiimi vixerint, & fanitatem illibatam ad ufque fumma vi- tx fpatia deduxerint, nec unquam ta* men aut muliebre attigerint confortium, aut femen quaque via confumpferint, quod certe fieri non potuilTet, fi, quod vocamus fuperfluum feminale retentum nocere natum efiet, adeoque debuifiet e corpore ejici. Carere vero venere multis b praeju- dicata circa fanitatem opinione perica- lofum videtur, & illud cxercitium in- ter falutaria judicant 3 quibus corpus re* purgetur. Horum in partibus militat Sančtorius nofter. Verum eorum pace dixerim, exercitia inter & venereffl faltem in viris paritas nulla. Superflaum enim eft & ftagnat quod per exercitium moderatum amittitur, & intermiflb® aut omiflum exercitium multis rependi* tur noxis evidentibus, quod contrariun 1 efle de venere, quotidiana compi'°^ at I N T R O D U C T I O. 531 experientia. Etfi vero non negandum fit utrimque liquidum reparabile e ccrpo- re avehi & auferri, magna tamen liqui- di ablati differentia eft. Si enim fepo- fitis omnibus hypothefibus femen fpec- taveris, offeret meditanti fpiritibus te- nuiffimis remixtam, fed elaboratiflimam mucaginem, adedque idoneam alendis & reparandis partibus : quse vero per exercitia auferetur liquida pars, ea de- mum in legitimum excrementuna con- Verfa eft. Pmerea vero licet fuccuflationes exercitii regulati nec abnormis, dum motum juvant circularem, materiem que applicant & apponunt nutritiam, uti- les faepe haberi poffint, numquam cer- is erit effečius violenti & convulfivi in folidis concufsus quo toni omnis squabilitas perit & tollitur. Ea quidem omnia quae hic de illo exercitii periculofo genere proferimus, ita accipienda funt ut mechanicd tan- tum rem fpečlemus. Qua fub facie, quae ftiultum alimenti fuppeditant cibaria, plus etiam feminis ingenerant , quae plus ftimuli inferunt condimenta , plus ad excretionem feminis follicitant; un- de fine cerere & Baccho frigere Venus 33 2 Di Coitu, Scc. dičta. Veriim etiamfi veneris exercl» tium plethoram dicatur toliere & re- vera abduda alimentari mucagine illam toliat, cum tamen casteris excrementis ž corpore emungendis obftet, & vires finat fatifcere, plethoram ad vires facile fa- cit. Imd & ex didis cachexi$ facilem aufam prasbet, cum quafi exfuccum fan- guini cadaver re.linquat, &, ut veterura verbis utar, nervos aridiores praftet, cočtiones omnes proturbet & deterat, noceatque fecretionum regulari exerci- tio quod omnino a codionibus pen* det. At fi ex anima? parte in corpus agen- tis fpedetur res venerea ; en novus re* rum ordo exfurgit. Vel enim potenti feminis ftimulo in nervos agentis, cof- pora robufta, humoribus bene codis> imo & ab ipsa tentigine arredis fcli' dis , in furias ignem que ruunt, vi qua- damindomita, brutorum more, qui cer- tis diebus venerem repetunt, & in fo' minas impetu feruntur; vel homo ima- ginationis vi delufus quam concupivito qua exarfit , Fceminam infequitur mifer > & dum fua ipfi libido pro vrribus ha- betur, fefe in nixus fepe fteriles fatigat. <2uod quidem primum fpedat xei Introductio. 333 venerex a robore nafcentem ftimulum, j. nec corpori nocere dici poteft, cum quafi ab ipfo expetatur , nec viribus, n fi foli corporeo impetui obfecundetur; ' c certe tamen, cum ftstim a profufione t feminis nafcatur atonia quasdam & quafi . j fubita debilitas, qu$ poffit faltem pro , aliquo temporis punčto,aut nocere con- cočtionibus, aut excretiones interturba- re , nec indifcretum nec indifferens efle debet tempus, quo vel maxime falubri Veneri nofmetipfos tradimus. Ecquid enim fubversa funditus nervorum ceco- nomia omnibufque crifpatione & con- vulfione contraftis ) numquid ventriculus coflcočlioni fefe dedere poteft ? Pretio- fiffimis praafertim avolantibus liquidis. Hinc fi, ut faepc fit, pleno ventriculo poft lautiores epulas , & fefcenninam licentiam in venerem ruamus , vomitus erumpunt, qui fi non adfint, pondus faltem remanet ventriculi & gravedo capitis, imo a glifcentis crtidi chyli copia faepe febris ephemera novos fpon* fos corripit. , Chylo jam fačlo , necdum in fan- I guinem verfo, ftepe poft nixus vene- reos, ipfa debilitas fudores prolicit , lingua arefcit, amarefcere videtur , & 334 De Coitu, &c. fi pulmones debiliores fuerint,aliquando fuffocatio thoracem invadit. At codis omnibus, fomnoque perado , tune fe- minis fcecundi ejaculatio , nulli fundio- ni nocet, levitatem & alaeritatem cor- pori relinquit, imo & quamvis perfpi- rationi pro tempore tardandm apta vi- deatur, brevi refarcitur ipfa & corpo- ris robur fartum tedum que relinquitur. At omnia rei venereas incommoda eo majora funt quo cupido vehementius exarfit, & poft longas irritantefque mo¬ raš quafi a fitiente amore arrepta eft. Tune enim non vacuatio folum , non nervorum concufiio unice fpedanda eft , fed inter vehementiflima animi pa- themata libido illa furiofa habienda eft & numeranda. Hinc cum motus animi vehementiftime corpus afficiant ejufque fenfiles fibras fummopere defatigent, imo eas tenfione acerrima torqueant, necefle eft ut, ubi conquievere illi & quafi deferbuere, pretentat tenftoni pro- portionalis nafcatur atonia , unde nova codionibus, adeoque inde natae perfpi* rationi pericula impendent; quibus om¬ nibus caret malis qui caftam inftituent l vitam. Patet inde quod preter liquidi fu®- Introductio. 335- me pretiofi vacuationem, qux femper corpori faltem inutilis eft, omnia com- oetant ad rem veneream prascepta, qux .fcercitiis rite inftituendis & animi mo- derandis affe&ibus neceflaria funt. Verum longe graviora funt incom- moda eorum, quibus, etiamfi corpus in- firmum fit aut faltem minus robuftum , prava tamen mentis deliras cupidine ar« denter exoptatur venus. Hi funt libidi- nofi homines, quibus fsva fibi ipiis indulgentia in torturam facefllt. His t vulgb in prima juventa nil fibi re- cufare affuetum. Affuetudo peperit ha- bitum. Repetita feminis vacuario pluri- mos humores in partes femini fecer- nendo afluetas derivavit. Mobilitas ut & fenfilitas partibus erigendis accrevit, & corpore jam extenuato, in partes peccato paratas, vis omnis fpirituum defluxit,itaut jamnec fceminarum afpe- £um impune tolerare, aut a vi ipfis in- | trenda fefe temperare polfint. Illis a cor- Pore in rnentem fačta eft impuifio.mente tamen priiis rea: verum alii funt quibus a mente in corpus fluxit malum. Hos fal- I kx grada vultus blandioris, ementits !a- i crymulx , figmenta mendacis amoris femiuea in nexus venereos irretiunt, un- 33^ De Coitu, &c; > de jam nec famae, nec rei domefticae; nec fanitati confulere fas eft. Omnibus his tenfio fallax , aut arte infami aut mentis ftimulis incitata, atoniam parit, unde brevi enerves, atom, tremuli eva- dunr. Cito ipfis codio omnis, omnis perfpiratio difperit, chylus vappefcit, humores pefiumdantur, & ipfa crudi feminis jadura debilitatem debilitati ad- dens, dum tenuiffimas partes avehit, capitis fundiones praecipue lsedit, im- becillitatemque animalium fundionum infert; doneč, malo graflante & vivace causamali, phtifim accerfat aut imme- dicabili cachexia hydropem inferat, Nec jam aliquid de perfpiratione fperandum eft, cum graviffima quaeque mala inf- tant. Sed primus certe mali confults i|* lius veneris effedus eft totius cdtpotjs delaflati, mente necdum fatiata, gravi¬ raš ; qute ut ad fenfum eft evidens, ad ftateranmon femper vera eft, cum fe¬ minis quaecumque emiffio ponderofum liquorem a corpore avehat, fimulque ab ea jaculatione, quo debilior quifque> eo etiam magis in fudores folvatur. N eC eft quod non pudeat hic de propudio* fis artificiis loqui, quibus languens & quafi funerata pars ad fterilem vita® revocatur- IntrgductiOo 357 revocatur. Peflimis enim malis peffimae fubagitationes plečhmtur & debilitas partium inducitur immanis. Inde liquet juvenibus folis & viris setate .florenti- bus ven?rem efle conceflam, Pueris enim, crudo adbuc fluente femine, a Ve¬ nere praematura liquor nutritius necdurn aura feminali fcecundus abraditur , vel- licantur nervi, & ab ipsa vellicatione btifcunt. Ingenio, co&ioni, memoriae, male confulitur. Senibus quod fupereli virium tollitur , & licet aridiores nervi minus noxaa ientiant, non ramen ab alia causa tr.emor , cscitas, furditas magis invalefcunt, & licet aliqua pofTint excitari exempla fenum libidinoforum l ex eo genere fuerint, qux libidinof* & .ardore atque tentigine venerea correpti’ viris delaflari fe potius patiantur q uam fatiari; non mirandum fi, qu® vehemcn* tia inferunt nervorum incitame» ta » erethifmus , nervorum abfona & perpe* tua irritatio , ventriculum fubvertant, cočtiones peflumdent adebque & ( ecre tionum legibus obftent; quod quid e ratio comprobat, nam in re, (acro P r * menda filentio, experimenta proterre m 1 Intboductio. 339 poffibile eft. Nec rarum tamen eft iis occurrere mulieribus , quas nimia Venus etiam ličita , in debilitatem adigit, & queis invehit cachexiam , nerveam illam quidem & atonia miferandam, fed qux interrumpatur & mifceatur turptter fpaf- mis atrocibus , criflationibus venereis , &libidinofis deliratnentis. Quamquamfa- tendum fit, praecipua quas iis inde oriun' tur mala, uteroplerumque peculiaria efle, eafque plurimum invadere quat,viro non- dum matura,ante aetatem & crud® adhuc compreflše funt. Unde in genere patet Venerem foeminis efle multo falubrio- tem quam viris , modo non illa remixta fit cum triftiffimis animi affedibus, qui j quo modo in corpus agant alibi erit e} tequendum. S E C T I O S E X T A. Aphorismus I. N t m i A abftinentia a coitu s Sd nimius ufus impediunt perfpiratio nem : fed nimius ufus magis. Coitu nimio perfpirationem minul, vlribus feifcentibus, & Jabefaftatis codiortibus , ob- ftrvationis'eft. Verum abftinentes a coitu, Gre °bvitEinftitutum, five ob cupidinis defedum^ &ni vivuntimo coeteris robuftiores. II. Post coitum immoderatum Sluarta pars folitae perfpirationis 111 pluribus prohiberi folet. Ut nimii coitus effedus ad numeros redu- Catlt ur, (čire oportet, tjualss lint iilius qui P iij aA . 542 De VenereJ peccat vires, qualis anas; tum quid ipie iio^ machus vidi contraxerit, /Ive ad horam, five ad copiam attenderis. III. Mala a nimio coitu orta me* diatž a prohibita perfpiratione; immediate a tafis concočlricibus dependent. Prima a coitu in ventriculum noxa , hujus vires enervat, fi prasiertim incaute & pl en0 ventriculo coitum fuit. Hinc crudus exfuperat humor, in catharros fatiičens. IV. Cognoscitur coitum pro J feciffe, fi a fequenti fomno nulla fentiatur laffitudo , nec ulla cori poris mutatio facia lit in gravitai te, vel levitate. V. D iuturnjE venereoruni co- gitationes modo gravius , & m °‘ do levius efficiunt corpus : g ra ~ vius, fi pleno; levius , fi vacuP fiant ftomacho. Aphohismi. SeSio VI. 343 Scilicet non folum ammum move: cogi- fatio veneri affixa , fed reflesu in corpus ve- getum agit, & tonum queni addit partibus fper- mati emittendo deftinatis, a corpore revellit, & viribus cancočhdcibus. Post nimium coitum cum mu-* ; liere quam maxime concupita , iion fentitur illico laffitudo; ani- mi enim confolatio juvat tune perf- pirationem cordis, & auget ejus robur; unde in ipfo, quod amitti- tur, promptius remittitur, VIL P r o P e n s 1 ad coitum , fi tem- perent libidinem, illico fuccedit eorporis agilitas; quia tales me- lius perfpirant. Repcgnat hic Apliorifmus primo Fiujufce Eečlionis. Nec minus tamen verus eft. Refun- ditur enim intus vis (permatis retenti j & robo- r at omnia. VIII. IM M O D E R A T U S CoitUS fadC P iiij 344 D e Venere; perfpirare eruda; quae deinde car* nes frigldas efficiunt. Fatiscentibus vališ , & concidentibus viri* bus, ]axantur pori, fit ludor, & inerda fe* quitur, debilitatis comes, IX. Coitum non nocuifTe h xc indicant : urina a?que cočta, ut ante; corporis agiiitas; refpiratio facilior; & idem fere corporis pondus perfeverans. Eadem tamen fervata eorum qux ingeruntul quantitate & qualitate. X. Pr jesen s vulnus immoderatt coitus eft ftomachi refrigeratio; futurum , prohibita perfpiratio ; imde facile fiunt palpitationes in fuperciliis, & artubus; & deinde in membris obtinentibuš princi- patum. Coitus in nervos primario agit, quos con* vulfive , quotquot funt, agitat. Tum vero ven* APHORISMI. Se&io VI. 34^ triculum a coiiu pelTundari quotidiana efl ob- fervatio. Unde omnes lnc enumerati pendenc effe&us. XI. Coitus in aeftate magis no* , cet : non quia corpus magis perf- pirat; fed quia coftio, cum fift j minor, deperditum difficiiius re- farcitur. Coitus s? fiate rriagis nocet, tjuia fiibtiliori- bus exhalantibus, vires teniiiflimo fpirituum volatilium proventu defraudantur ; & vix in£- aurantur ea qus fatifcunt. XII. In ačlu venereo mukum c rudi perfpiratur; & fi diu duret. cruda transferuntur a centro ad corporis : ambitum; fiunt obftrutliones ; & inde alvus fupprimitur. Esercitio enim viden to comparari potefl coitus, in quo crudior materia vehementer a gitata quaquaversum fine ordine fertur. Tirni profunditur infiruinentum cočtionis utilillimum. XIII. Qu A N T 6 quis majori coeun<- 546 D e Venere. di cupiditate conflagrat , tanto ejus ufus immoderatus minus laedic. Si falubris corporis conditio coitum fuadeat, non imaginatio accenla libidine. Alioquin res in cafum Apliorifmi V. reciderent, in quo lo- guitur aučtor de efteftu venerearum cogitai tionum. XIV. C o it Us immoderati detri- mentum praecipue manifeftatur polt fomnum fequentem; tune enim ex ftaticis experimentis cognofci- tur, perfpirationem efle impedi- tam; & cibum effe male digel- tum; nec non ftomachum efle laefum. Ubi amiffa anfe fomnum, foporis beneficio> lion fuere reftituta & refarcita , patet naturam) & fingulas ejus funčtiones fuifle revera debili" latas, XV. C o i t u s laedere folet primat cočtionem; primo , diminuendo perfpirationis promptitudinem j deindein crudam qualitatem con» vertendo cibum. A p ho R. umi. Settio VI. 347 Vide pratcedentia. XVI. Q u 1 coitu utitur, St fperma non emittit , minus debilitatur. Itidem, fi die fequenti utatur, & emittat quod die prsecedenti fuit praeparatum , minus debilitatur. XVII. IllIj qui coeundo fperma ex fludio non emittunt, in tumorem tefticulorum facile incidunt: fper¬ ma enim eft imperfpirabile. XVIII. Coitu s immoderatus , poft ftomachum, laedit magis oculos. * Non oculos tantum fedit immoderatus coi- tus, fed & ipfem mentem. Imo magis durabile ipfi infligit malum, quam oculis, quos vacil- latione potius & fpafino , quam obfcuratione percellir. XIX. C o i t u s immoderatus laedit vi- Evj, 34§ De Venere; jfionem, quia ab oculis fubducit maximam fpirituum copiam : inde tunicae oculorum praedurs, 6 e ru* go fx nec non meatus minus pet- vii redduntur. Irregularem mufeulis motuin impertlt j unde. vifionis axis fubvertitur. XX. A diminuta perfpiratione fibr« tunicarum oculorum opaciores ; inde vifio fit per fpatia perexigua, qualia funt in cancellis; Ipecilla uniunt objeda in cufpidem , ut diftinde per un,um folum fpatium videatur. Repugnat reguliš optices fententia; nibil £xi, aut ad theoriam visus accommodati dicans. XXI. A coitu immoderato diminui- tur calor naturalis. A diminuto calore, diminuta perfpiratio. A di¬ minuta perfpiratione , flatus, Sc palpitatio. ApiTorismi. SeSHo VI. 349 Sub caloris nomine , Iiic vit® ačtio intelli- gitur; qua? , tijm lafTitudine fibrarum , tum li- (juidi pretiofi fublatione, fatifcit, XXII. C o i t d s immoderatus poftulat cibos paucos, & boni nutrimenti. Alimenta enim viribus propordonalia eiT« debere ratio indica t. XXIII. C o i t u s calefacit jecur , & renes, quia excitatus calor minus exhalat. Refrigerat vero ftoma- chum , cerebrum , & cor ; quia per meatus patentiores excitatus omnino & proprius aliqua ex par- te, propterea refolvicur. Ex praejudicata antiquorum opinione, orta iententia nihil veri habet, nifi quod cočtioni officiat ftoroachali coitus ; quod veriffimum teiiatur experientia. XXIV. Hi N c coitus immoderatus in bepate biiem; in renibus nephrb 3$o De Venere. eicum affedtum; in ftomacho cru- dum fuccum; in cerebro cathar- lum; & in corde palpitationem & fyncopen, generat. Hic nulla flatene inentio. Axiomata harc ex Hippocratis, Galeni, & Arabum fcripiis excerpUt San&orius. XXV. E d U L i A poft nimium coitunij fLflatus gignant, ut oftreacea, & inuftum , perniciofa : impediunt enim ne ad confuetum pondus od¬ pora reducantur. XXVI. Macilentis magis nocet coitus > quia magis calefiunt, & magis refrigerantur. Fateor minas verum videri axioma; macilentia ab exhauflo li / Introductio. 3-55' illud accidic quod experientia fola de- monftrat, pro uniiis intenfione , caete- ras languere funčliones. Hinc vitiantur, feu potius, tarde & lente ^onficiuntur cočiiones ; fecretiones que tum proprio organorum erethifmo, tum advedae ma¬ terij vitio, prorsus turbantur & immi- nuuntur. Licet ergo fsepe ardor imma- nis interiora vifcerum comburat & de- palcatur, exteriora frigent & pallef- cunt , mifcenturque in uno & eodem homine hinc febrilis ardor, illinc gla- ciale frigus ad fenfum faltem , nam fae- pe frigus illud thermometri teftimonium refpuit. Fatendum quidem eft fymptoma il¬ lud plus debilibus competere quam ro- buftis; quamquam in debilitate illa, qua- lis efl: v. g. muliebris , faepd ira memor convulfiones arceflat immanes & ab- normes , quandoquidem omnia fentit vividius debilitas fibrse gracilioris , &c Validius per entita a mente in cor- pus impreflionibus omnibus patens , refledit fortius. Veram qualecumque fymptoma af- fedent reliqui$ ilte ira; vivacis, rema- net tamen priftinum carader, quo cor ipfum prsecipue ftringitur atque affici- Q iij g 66 De Animi, 8cc. tur. Unde tam faspe longa relpiratio- nem interrumpunt fufpiria , & pulmoni laboranti, fanguini que irritis conatibus in cor arietanti quoddam fubfidiutn praeftant. In hoc vero funčtionum tumultu minui fimul & pejorari perfpirationem necefle eft ; qua vero quantitate diffi- cile eft experimentis deprehendere , cum cerre natur® contemplationi hoc modo affečtus vacare vix apte podit , omniaque vel expetenda maxime, prx- ter animi affečtum , parvi pendat vere melancholicus. Sed fumma certe copia infam minui &, ut in hyftericis, non minui folum fed repelli , inde augurart fas eft, qubd in plerifque ita affečiis urina aquea exundet. Inde peflima eft corporis conditio qu® cito morbos ac- cerfat , ira memor , fi praefertim dum in- ths exardefcit, extiis aut terrore aut verecundia comprimitur. Diftrahuntur fcilicet quafi in contrarios exceftus fi- brae nerVf ® & collučtantur , unde om¬ nibus funčHonibus ingens labes afferri debet. Nec multum diflimilis eft qus a perfeverante terrore nafcirur in corpus impreffio. Minus eft quidem in formi' K* - 'V ' Introductio. 3 <5’7' dine ačtuoli , fed plus ineft ftuporis. Un- de fpalmo alhgara ačbo, fallacem rnen- titur ataniam. Id etiam terrori perfe- veranti ineft, quod fpafmis omnibus, ut natura illis ienlim quafi afluefcat, binc causa eadem remanente , priori- bus metus invadentis temporibus, mul- tb plus afficietur anirnus , per tempo- ris vero efficaciam mitefcet admodum.' Sed dum ftupent corpora , animi fbrmi- dine afflida atque proftrata , languor omnium parmim ad fenfum evidens , larva facile deprehendenda mentitur ato- niam. Hebefcunt quidem artuum adio- nes, oculi quafi morientium pallidi,pul- fus ipfe tardus , ačtionem cordis lan- guefcentem exprimit & refpiracio fufpi- riis luduofa poftulat addi languenti pul- monumadioni quafi calcar & fubiidium. Verum etfi regulares & ex natur® inf- tituto conficiend® adiones plus lan- guoris exhibeant , fpafmodica tamen vincula adefle declarant & pallor in conftri&a facie tinftus viola, ab hse- rente in venas fanguine , admodum Variabiles & leves mufculorum in ar- tubus trementibus fubfultus , & cordis vel ad minimum motum palpitatio, & anhelitus, imo 8c ver® in debilibus 9 . iH i '368 De A ni mi, &c. convulfiones; undc patet eamdem efle agendi rationem, licet diverfa fint imo quafi oppofita phsnomena in variis na¬ tur« affedhibus; fpafmum fcilicet fem- per fubefle a quo tardentur funčiiones omnes, & perfpiratio labem accipiat, nulia arte nifi levatiane caufas torquen- tis reparabilem. O ter que quaterque felices,quospro- cul ab invidi« , furentis irae , matroris ftimulis mordacibus, ab animi affečtuum vehementium contagio fub dEgide fo- phi« fecuros, non otium turpe, non vita defes , praeftitit, fed altiorum fa- piemi« fontium tračlatio atque medi- tatio. Quanquam enim exercitia animi moderate fumpta nullatenus. corporis moti exercitiis «quiparanda fint, ali- quam tamen utilitatem corpori prxftant illa , cum fibras quafi arrigant eifque to- num impertiant. Otiari quidem videtur corpus, imo & torpere, & in fumma animi artentione totum in animam con- verti, feponique a terreni faece credide- rls. Verum fiupor ille , undique sequa- lis, a&ione non vacat & multum dif- crepat ab otio mentis & corporis, quod vel ipfa pulsus inter utrumque difleren- tia indicat. In priore enim fubeft ten- Introductio. 369 fio & arreftio quaedam organftrum om- nium quafi ecftatica, & latenter ačtuo- fa , qu* omnino deficit, elanguefcens prorsus in otiofo. Hinc etfi mentis pro- funda in meditatione demerfas labores afiidui nec interrupti poflint corpori nocere , fecretionibufque ac perfpira- tioni moraš injicere , ut ftatera Sančfco- riana docuit, eorum tamen effečtus , cum mentis afFečiuum triftium cffečtibus, nullatenus confundendi funt. Laboris enim illius, qui fine animi angore & ftudio fit, imprefiio fugax eft, imo pe- rafto labori fuecedit hilaritas & ala- critas iJIa quae femper fačfi optimi & laudabilis confcientiam fequitur. Contra vero animi maerentis aut territi affedtus femper fiub pe&ore vivit & anxia per- petua que cura remordet; nec fine ali- qua praeteriti erroris confcientia com- pofitus. Adeoque msroribus & terrori minor in integrum vitae fcelerifque pu- rum impreffio , cum id certe 5 vel inter maximas asrumnas, fceliciffimum fit nil fibi confcire. Hinc etiam maxime peri- culofi funt labores animi qui cum m$- rore fierent, & circa res mceftas ver- farentsur , aut quos preflo pede comita- retur terror, animum & attentioni itn- %no De Animi, &c. parem reddens & curis anxium , qua!es funt plerique litigantium labores. Jun- gitur enim in hoc cafu , notante Sanc- torio , lalori ajfečlus. Animi contra la¬ bores , fine animi affe&u , fed cum ejus placiditate compofiti , ut funt legum atque ethices aut natura: con- templatio , fi ratione duce & mediocri- tate aufpice inftituantur , & labori quies moderata jungatur , inter faluberrima, ut menti fic & corpori, exercitia re- cenfenda funt ; etenim, licet aliud Cel- fus docuerit, labor ille fine animi vio- lento affečtu tonum addit partibus ad animal conftituendum praecipufc defti- natis, & fi concodionibus officere vifa eft nimia animi attentio & contentio, quod illa abftulit, reftituit hilaritas qus labores illos excipit, ficque , ut verbis Ciceronis utar , ftudia illa litterarum /«* vtntutem ornavt, feneffutem obleBant. Aliunde vero docet fatis ars noftra falutarisj qux fint concočiioni danda tempora, qux concedenda quieti, & demiim quid laboribus noflris impertiri licitum fit, ita ut eo demum recidat regula, quam libi ntterati proponere debent, ut nihil omnino nimium fec - tentur, casreris neglečtis, quod & JP' la indicat ratio. Introductio. -37I: Ventriculo fcilicet pleno & jam in- choata illa ftomachali, fi ita loqui fas eft, fermentatione, languent omnes, quae ad concodionem abdominalem non conferunt,fundiones,rubet facies & tor- por artus occupat, nec mens fibi conf«? tat, nec imaginatio valet fibi depida objeda aliis conferre, imo urget fsepe fopor ineludabilis; fcilicet tota novo proventui & prorsus a fe alieno invigi- lat natura, eumque fubigit & in fuam effingit formam. Quse quidem phaeno- mena, in fobriis & fortibus ita levia ut vix advertantur, poft ccenas dubias & in debilibus maximum vehementiae gra« dum emetiuntur , ita ut verum figu- rent morbum & fsepe febre quadam ex- cipiantur. Hoc porro tempore omnis immodica animi attentio, quafi naturam ab inftituto opere divertat, peffima eft ; codionem tardare nata, imo & ip- fa ad laborem difficultas, ejus inop- portunum ufum facile perfuadet. Praete- rea, quas legentibus aut fcriptitantibus familiaris eft corporis pofitura, nocet ftomacho, materias que intra ventricu- lum cohibet, putrefcendas aut faltem vix mutari compotes. Hinc non tarda- tio codionis folum, fed etiam varia S v i 37 2 De A ni mi , &c, chyli crudi vitia. Poft fcenam hanc primariam , nec ventriculo adeo tumef- cente, faepe calor per totam diffufus machinam febris semulus infirmos a labore avocat, fed pluribus & medio- criter etiam robuftis competere poteft labor animi leviš, ille faltem qui memo* riam exerceat, qui vifa, audita , in- tellečla, conferat inter fe, fed nondum capeflat grandia, & in altos fefe immergat fcientiarum fontes inquirendos. Diflita ergo debent efle a concoflionis labo- ribus ftudia illa acria , quse mentem to¬ tam fibi poftulant, eamque ita occupant ut a corpore vacare videatur. Ubi vero prima & fecunda coftio peračfte funt, tune demum falutare eft menti opima praebere pabula , tune licet litteris indul- gere , animum a corpore femovere & ad patrium , cceleftem fcilicet, nitorem arduo conatu evehere & attollere. Tune ipfae corporis funftiones reereabuntur & firmabuntur illo exercitii genere, plu- ribus etiam ad fanitatem conftituendam neceflario. Ssepe enim reperire eft vi- ros graves & litterarum cultui deditos, qui, fi laboribus fuis caruerint, illico perverfae fanitatis mala experiuntur, de- ftciente alaeritate illa, qu$ optimse far; I NT K OBUCTIO; nitatis, ut fignum eft, fic & norma. Nec minus vero integra & farta fervabitur alacritas illa, fi feepius inftituta ftudia ftudiis aiiis immutentur: eft enim,ut pro- verbium ait grsecum , mutatio laboris j guietis qucedam fpecies. Ex his autem intelligitur cur Boer- rhaavius maxim£ falutarem corporis eam conditionem vocet , quatenus a mente pendere illa poteft, in qua fperamus.' Quod & ante illum illuftris pronuncia- verat Verulamius, quia fcilicet fpes non fal!ax animum veraci ftimulo obledat * nec tamen omnem eximit metum auc prudentiam ablsgat. Ad fpem enim na- ti fumus , quas, fi nos in catteris fallat, tamen melioris vit* numquam defrau- dabit opinione , ut veriffima fic & dul* ciffima. & 37 ? 41 XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX X" v=s 'MMNMHNMNMHlHMHHIMIHlHfr' ?> ji XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX If, DE A N I M I AFFECTIBUS. S E CT I O S E P T I M A. Aphorismus I. I N T E R affe&us animi, ira, &: pericharia, corpora efficiunt le« viora; timor, & moeftitia , gra- viora. Caeteri vero affečtus, ut his pardcipantes , operantur. Corp.'KA efficiunt leviora illi animiaffe(ffus, 1 qui a&ionem cordis & arteriarum augent, niotumque & tonum intendunt. Qui contra ftuporem nervis inducunt, inotus etiam vita« les tardant, atque liquorum curfiim moran- tur , eos gravitatem facere neceffe eft Quse ac- tionis contrarietas omnes inter (e affečtus anijai difcernit at lore, vel timore vexantur. Tono (čilicet fibrarum aučto , circuitu vivi- diori, promptiores & faciliores fore motns, jrselagire facile eft. Hinc liberior perfpiratio, ut effeftus, non ut caula f in hocce aniaii fia¬ tu, Ipectanda, Aphorismi, Settio VIL 377 V. Perspirabile ponderofum plus jufto retentum ad mceftitiam, & timorem; leve vero ad laeti-* tiam, vel iram difponit. Scii.icST diffidentiam parit corporis pon- dus; fiduciam concra infpirat alacritatis & vi-: rium integritas, VI. N1 h 1L magis reddit liberam perfpirationem, quam animi con- folatio. VII. Mcestitia & timore, facile inembra humore referta durefcunt, VIII. M (ESTITIA & timor impe- diunt perfpirationem craffiorem excrementorum perfpirabilium. Et perfpiratio impedita a quacumque caufa j moeftitiam ? St timorem facit. 37$ Ds Animi Affectibus. IX. M (E s T i t i a , fi din duret, carnes frigidas facit : impedic enim, ne perfpiralilium crafla & frigida portio exhalet. T.ardato circultu , all;gataque rčtivitate; funftiones elanguefcunt Sc minus caic.ris pro- ducitur , liserent ergo in vaforum minimis jn*andris crafla , minori propuifa iinpetu. X. H i N c fcbris, quae poft Iongam moeftitiam fuboritur, fudores frl- gi os, 8c ut plurimum lethales moiitur. XI. Acrimonia perfpirabilis re- tenti ob moeftitiam, commode au- fertur a pericharia : funduntur enim humores fuaves; & deinde a corpore pondus & acrimonia tolluntur. Contraria enim tolluntur contrariis, nifi tamen vitium a causa diverfum, enatum fuerii* Aphokismi. SeSHo VIL 379 XII. I r A , & fpes auferunt tirno- I rem; & littitia, moeftitiam. Pafc ) fio enim animi non medicinis, fed [ alia paffione contraria fuperatur. Contraria enim, fub eodem ge- nere. XIII. Non implicat , perfpirabile melancholicorum retentum efle frigidum, & acre, feu calidum; tale eft jecur hydropicoc. m ffebri* citantium. Frigidum videlicet , refpedu caloris naturalis; calidum refpedu adventitii. Acrfdo , cum inertia ftagnantis humoris; melanctoiiam ieu atram bilem efficit ex omnibus quos ccrporis putredo generare potefi Ilumoribus, peffimum. etTimum enim eft, fta- gnans Jiquidum fpontanea corruptione colli- quefcere. Hanc enim purredinem nullx in na¬ tura vires exfuperant. Sed contra , peffundat h*c omnia , & vires in ipsa fua arce proterit« XIV. M o rb 1 a melancholia, 6c ab $ Po De Animt Affectieus; aereccenofo, inhoc conveniunt^ tjuod immediate oriuntur a crafTi- tudine perfpirabilium retentorura. Moefdtia enim intrinfecus impe- dit, ne exeat craffum ; aer cee« nofus } extrinfecus. Aer ccenofus, five cum frigore humidus i Cbras ad adionem inertc-s facit, & liquorum ftagnationi favet. Idem efficit moeftitia , qu;e lpalmo fluporem inferente, circuitum alligat* & vires proterit. Hinc tot moeflis fulpiria, XV. Qui eunt cubitum čum nioef- titia , noclii minus perfpirant; at- que die fequenti corpora eorum confervantur folito ponderofiora, xy 1. I n meditationibus venereis cum moeftitia, excrementorum perfpi- rabilium portio crafla retinetur, qvx , evolante tenuiore , adhuc craflior, & frigidior fit. Hxc fi colligatur, fere invincibilem in- ducit frigiditatem in capite, pal- Aphorismi. S( 3 io VII. 381' pitationem curatu difficilem in c or de, vel aliis membris. A mo a masftitia: junčlus , vera mceflitia eff,' affidua meditatione, & cupidine indefefsa trif. tior fačla. Hinc idem efFečbis efl, ac moeroris. Nifi quod nervi tentigine venerea afficiantur , & quafi erigantur. XVII. Melancholia duplici via fuperatur, vel libera perfpiratio- ne ; vel aliqua continua animl cofolatione. Liber* perfpiratio, non nifi a ceflatione caufie melancholiam inducentis , adeo que nullatenus line animi conlblatione revocari p oteli. XVIII. Si poft moeftitiam corpora fiant leviora, quam poft laetitiam , id ex neceilitate fit, vel ob mi- norem ciborum quantitatem; vel ob eorum qualitatem magis tranf- pirabilem. XIX. Animi confolatio, quacumque 382 De Animi Affectibus. de causa fiat, aperit meatus, & largam perfpirationem facit. XX. Si poli: iram fiati m fequatur animi confolatio, vel vice versa, corpora, data paritate eorum qua: ingeruntur, die fequenti fiuntle- viora, quam fi fola ira, vel laeti- tia perfeveraret, Aitectuum enim contrarietate faftum fuit,' ut hinc erc-thilmus ačiionem pretermodiim auxerit; illinc, reflituta meatuum libertas va- cuatioftem eftecerit uberiorem. XXI. Sicut magna aliqua voluptas aufertur per magnam fjpermatis evacuationem; fic omnes alii ini- moderati animi affečtus per aliquam evacuationem perfpirabilium pof- funt diminui, & auferri, Hinc profuit aliquando vehementibus animi affeftibus hasmorragia , aut fanguinis miffio .vala laxans. IA.PHOB.ismi. SeSlio VIL 383 XXII. Timor, & mceftitia, ut ex ftaticis colligitur, per evacuatio- nem excrementorum crafliorum perfpirabilium ; ira, & pericharia per tenuium auferuntur. Timor, & meelHiia codionibus pr*(ertirrt officiunt; inio & bilis lecretionem intercipiunr« Unde effedus eorum nunquam melius, quam alvi biiiofo fluxu, tolluntur. Quod de ira vehe« menti etiam aiiquando verum. XXIII. Si quis fine causa fentiat fe hilarem, id a magis aperta perf piratione fit; & ejus corpus die fequenti minoris ponderis inve- nitur, XXIV, L JE TITI A moderata, infenfi- biliter evacuat folum fuperfluum ; immoderata, fuperfluum, & utile, Vivr Se&iones pr*cedentes. 484 De Animi Affectisus. XXV. M od er at a juvat cotiriees facultates $ natura enim, non gra- vata fuperfiuo, ionge meiiiis fuo- runa ofnciorum munera explet, XXVI. Improvisum gaudium ma- gis nocet, quam praevifum : non enim folum movet exhalationem excrementorum tertiae cočtionis , veriim etiam fpirituum vitalium. Praevifum vero, excrementorum tantum. Tonus fibrarum moderate »učtus ačtiones Sntendit, quas nimius fupprimit. Hinc nimia 1 arina inagni Leibnitii neptem , ačtionibus omnibus eoniinuo fuppreflis , extinxit, XXVII. Lotiti a & ira auferunt e corpore quod ponderat, 6c levi- tat; moeftitia, & timor, foliim quod levitatj quod ponderat ve- relinquitur, Cbscuka A P H o B. I s M. r. Settio Vil. 38? Oesccra lisec fententia ex prsecedentibus inn telligitur. XXVIII. L je T 1 t i A perfeverans per rnultos dies fomnum impedit, & vires diffolvit. Nisi enim tono naturali (uccedat atonia na-t iuralis lopcrifera , vires non reparantur, Sc Concidunt, XXIX. Si quis poli moderatam lam- tiam fentiat fe leviorem, id non oritur principaliter a totius eva- cuatione, fed a cordis, & cere- bri; ubi quod evacuatnr eft mole minimum, & virtute maximum. Theouia Sančbriana , experimentis ejus non a:quiparanda, vix aliquam meretur eno- dationem, XXX. Edulia qu* aperiunt, gau» dium; quae vero impediunt perf- pirationem, mceftitiam movent. , kvk fant alimenta , temu conffata mu-- '$ S 6 De Animi Afkectib us . Cagine, coquuntur facile, nec vires gravanr. Hinc. corpus leve , & mer.s alacris. Quse dif- ficile coquuntur, ex partibus conflata vix di- vellendis, gravant, vires occupant, corpus minus agile reddunt j mentifque hebetant ac- tionem. Hinc per^piratio male coda , male morata , & fanitati labes infličta, XXXI. S E L i n u m , & coetera ape- rlentia, gaudium; legumina., car- nes pingues, & coetera incraf- fantia, &c ftatirn replentia mea- tuum cavitates , mceftitiam in- ducunt. XXXII. Si evacuentur cavitates mea- tuum, & deinde ftatina replean- tur , rečte dixit Hippocrates ma* fas animi paffiones fieri. XXXIII. Q u i b u s praedominatur ira j exercitium immoderatum valde nocet : citiffim& enim iJlorum fneatus fiunt cavi, & magno irtfi ApHorismi. S e cl i o VIT, 387 , petu replentur. Unde Hippocra- ! tes, in biliofis fridtiones, 6c pa- i laeftram vituperat. Hojrs , & pratcedentis Aphorifmi fententlae ' ebfčur* fic intelligantur. I11 violentis animi pa- I thematibus, flatim fit ingens & fpirituum & j tenuium perfpirabilium humorum vacuatio. Si I eam flatim exercitio inteodere volueris, adde- | tur vacuatio vacuati.oni, & malum malo. Si j vero flatim cibo vmes reparare fine modo 8 c menfura contenderis, pondus nimitim viribus additur exhauflis. Unde mala nalčetur coftio, j & omnia ejus vitia. XXXIV. In otiofo corpore, & animo meatus non redduntur cavi, nec malce animi paffiones fiunt. Oticso animo, p!erumque corpus belle fe habet. Sed otiolb corpore , meruenda aut ple» thora , aut cacochytriia. XXXV. Corpus quiefcens magis per£ pirat, & minoris ponderis fit, fi animo vehementer agitetur , ^uam fi celerrime corpus movea- 3 88 Ds Animt Assect^bus; tur, animo permanente otiofo. DesunT experimenta ; nec gradus facile conferri poffunt. Certe qui mentis exercitiis defatigantur , non adeb facile per quietem fa- r.antur. Nam mentis exercitia nervos afficiunt; cočtiones pefTundant , fi immoderata lint; & vi-g ta: brevius efficiunt curriculum. XXXVI. Mutatio corporis diutius alterat animum quam ipfum corpus, XXXVII. Passiones animi verfantuf circa internum fubječtum, quod magis movet, quam movetur, quippe mole minimum , & virtute maximum, ad inftar feminls; quod- que vario modo difpofitum, perf- pirationis, feu gravitatis, & le«? vitatis eft origo. Scilicet , per animi affečius quod tolUtar', & exhauritur e corpore , tenuiflimum mole , ut & infy A pa or is mi. SeSHoVII. $Sp sime neceflaria , debilitantur. Unde debilitas » ab utra^ue causa, XXXVIII. Corpora , qua2 perfpiranc plus folito, non propter motum corporis, fed propter vehemen- tem aKquem motum animi, ma* jori cum difficultate ad folitam & falubrem perfpirationem redu- cuntur. Non enim auferunturtantum de corpore iulj? tiliflima ; led & eorum elementa vitiantur. XXXIX. M a G i s nocet nimius animi af-* fectus, quam nimius corporis mo- tus. X L. C o r P u s marcefceret, Sc otio periret fine animi motu ‘ 3 fed non vice versa. VIDE XXXIV. 35>o De Animi Aefectieus, X L I. Motus vehemens animi dif- fert a motu vehementi corporis : hic, quiete, & fomno; iile, nec ^uiete , nec fomno ceffat. Vide XXXV. X L 11. Qui vehementer ludo lucrari cupiunt , non ludant: quia fi Tem¬ per vicerint, ob perichariam du- cunt nočies infomnes; & tandem cočlorum perlpirabilium exhaia- tionem amittent. xliii. ■ V i c t o r i a moderata falu-: bnor 3 quam gloriofa. X L J V. Studium, in affečhium ani- nii rn u tat ione diutius toleratur <> quam ime affectu ? vel affectuum Aphorisimi. SeBio VII. 3pi mutatione : perfpiratio enim fit moderatior, & faiubrior, Studium, id efl; animi contentio ad a!iquod cbjeduin , pro labore animi hgbendum ett. Cui & jungatur afFedus , agit animus, fimul ac pa- titur. Unde duplex viribus exhauriendis caufa concurrit. Er inde varietas Sandorianorum dog- jnatum intelligitur, XLV. Studium abfque omni affec- tu , vix horam perfeverat j cum unico affe&u , vix quatuor hoias; eum affectuum mutatione, ut in ludo alearum accidit (in quo mo¬ do gaudium ob lucrum, modo moeftitia ob damnum experiuntur) die, no£tuque perfeverare poteft. XL VI. I n omni fiudio perennis triftitia bonam cordis conftitutionem ever- tit; & exceffus ltetitiae fomnum impedit. Omne enim nimium na- tuiae inimicum. 3 9 2 ^ Animi Affectibuš, X L VI I. Nu n c hilares, nune mcefti ; ^ nune iracundi, nune timidi, perf- pirationem rnagis falutarem ha-, bent , quam qui unico, licet bo- no t Temper gaudeant affečtu. X L V111. LiETiTiA, diaftolem & fyf- tolem efficit faciliores; moeror &C moeftitia , didiciliores. F I N 1 S. 393 ' APP RO BATI O N. J’ai lu , par ordre de Monfeigneiif le Chancelier, un excellent Manufcrit qui a pour objet, l 5 exameri des Apho- rifmes de SanSrorius fur Vinfenfible tranf • piration, Gr des Auteurs qui ont ecrit aprts lui fur la Mededne Statijue ; js njy ai rien trdUT.e qui ne foit digne de Timprefllon. A Pariš, ce 22 Novembra 1769. V E R N A G E. P R I V I L E G E D U R O I, L OUIS, par la grace de Dleu, Roi de France & de Navarre : A nos ames &. fdaux Conleillers, les Gens tenans nos Cours de Parlement, Maitres des Requetes ordinaires de notre Hotel, Grand Conleil, Prevot de Pa¬ riš , Baillifs , Senechaux, leurs Lieutenans Ci- vils, & autres nos Jufticiers qu’il appartiendra. Salut : Notre ame Goillaome Cavelier, Libraire, Nous a fait expofer qu’il defireroit faire imprimer & donner au Public : Sančiorius er autheres variis qui poji eum de Medicina Jlati- cd fcripfere ; s’il Nous plaifoit lui accorder nas Lettres de Privilege fur ce neceffaires. A c'es Causes , voulant favorablement traitet l’Ex-j * Pofant , Nous lui avons permis & permeftons par ces Preientes, de faire imprimer ledit Ou« vrage autant de fols que bor lui lemblera , & de le vendre faire vendre & debiter par-rout notre Royaume pendaat le temps de !ix antiees con- fecutives , a ccmpter du jour de la date des prelentes.Faiibnsagfer.fes a tous Imprimeurs, Libraires, & autres perlonnes, de quelque qua- lite & condition qu’eiles foient, d’en introduire d^impreffion etrangere dans aucun lieu de no- ire obeifllince; comme aufii ddmprimer ou faire imprimer, vendre, faire vendre, debiter ni contrefaire ledit ouvrage, ni d’en faire aucun ext,rait, ibus quclque pretexte que ce puiiTe etre, !ans la periruiTion esprefTe & par ecr:t dudit Expofimt, ou de ceux qui auront droit de lui, a peine de confilcation des Exemplaires contrefaits , de trois niille livres d’amende con- tre chacun des contrevenans , dont un tiers a Nous , un tiers a 1’Hotel-Dieu de Pariš , & l’au- tre tiers audit Expofant, ou a celui qui aura droit de lui, & de tous depens, dommages & interets; a la charge que ces Prefentes feront . enregiftrees tout au long fur le regiftre de la Communaute des Imprimeurs & Libraires de Pariš , dans trois mois de la date d’ice!les, que Pimpreflion dudit Ouvrage fera faite dans no¬ tre Royaume, & non ailleurs, en beau papicr & 'oeaux caračteres , conformčment aux Req glemens de la Librairie, & notamment a celui du to Avril , a peine de decheance du pre- fent Privilege ; qu’avant del’expoferen verne , le Manulcrit qui aura iervi de copie a l’iin- preffion dudit Ouvrage, fera remis dans le me¬ tne etat ou 1’Approbation y aura ete donnee , es mains de notre tres-cher & feal Ghevalier? 5 P J Chancelier, Garde des Sceatix de France, le 5’ieur de Maupeou; qu’il en fera enfuite remis deux Emplaires dans notre Bib.liotheque publi— que , un dans celle de notre Chateau du Lou- vre, & un dans celle dudit fieur de Maupeou; le tout a peine de nullite des Prelentes. Du contenu defcjuelles vous mandons & enjoignons de faire jouir lefdit Expolant & les caule , pleinement & paifiblement, lans louffrir qu’il lui loit fait aucun trouble ou empechement. Voulons qu’a la copie des Prelentes, qui lera imprimee fout au long au commencement ou a la fin dudit Ouvrage , loit tenue po-ur due- ment fignifiee , & qu’aux copies collationees par l’un de nos ames & feaux Confeillers Secre- taires, foi loit ajoutee comme a 1’original. Commandons au premier notre Huiffier ou Ser- gent lur ce requis , de faire pour l’execution d’icelles tous aftes requis & neceffaires, lans demander autre permiflion ; & nonobftant cla- meur de haro, charte Normande, & Lettres a ce contraires. Car tel efi notre plaifir. Donnk a Pariš , le trentieme jour du mois de Novem¬ bre, Pan de grace mil fept cent foixante-huit, & de notre regne le cinquante - quatric-me. Par le Roi en fon Confeil. LE BEGUE. Regiftre fur le Regiftre XVII. de la Chambre Royale & Syndicale des Libgaires & Imprimeurs de Pariš, N°. 108. fol. 57 ^.conformement aaRe- glement de 172.8. A Pariš , ce 6 Decembre 1768, BRIASSON , S yndic. De 1’Imprimerie de L. F. Delatouk* (= umlmm E) % # •vr« 339342