PROSTORNI PRERAZMEŠTAJ STANOVNIŠTVA I NJEGOVE IMPLIKACIJE NA RAZVTfAK NASELJA U SR MAKEDONIJI Milko Panov* IZVLEČEK UDK 911.37:312.8(497.17) Problematika deagrarizacije in urbanizacije v Makedoniji s posebnim ozirom na migracije prebivalstva je prikazana na osnovi podrobnih proučevanj. ABSTRACT UDC 911.37:312.8(497.17) MOVEMENT OF THE POPULATION AND ITS IMPLICATIONS OVER COLONIES DEVELOPMENT, WITHIN SR MACEDONIA On the basis of detailed analyisis the author presents the problems of dcagrarization and urbanization in the SR Macedonia with special emphasis on migration of population. Prcrazmeštaj stanovništva u SR Makedoniji putem migracija na relacijama selo -grad i grad - grad, odnosno u granicama jedne opštine ili izmedju opština, tj. regiona i večih prostornih celina, dovelo je do veoma ozbiljnih ne samo populacionih več i socio-ekonomskih problema i teških posledica. Uzimajuči u obzir vremensku kompo-nentu, prostorna populaciska degresija uglavnom je započela u novije doba, tj. od pre nekih tridesetak godina. Prateči razloge, stanje i posledice nijc teško utvrditi preciznim faktima te na pretpostavkama, što je od bitnog značaja i za iznalaženje praktičnih mera za rešavanje problema iako se u torn smislu dosta kasni i nedovoljno prizi-va u pomoč nauka. Posledice prerazmeštaja stanovništva su različite, više slučajeva negativne, jer su migracije uglavnom stihijne a ne planski usmerene i sinhronizovane. U SR Makedoniji ima danas na jednoj strani, depopulaciona područja, sa jako nepovoljnom demo-grafskom strukturom stanovništva, a na drugoj, prenaglašena koncentracija stanovništva u gradovima i u nekoliko područja zapadne Makedonije. Zbog toga, više od 80 % stanovništva živi u gradovima i ravničarskim područjima, a manje od 20 % na dve trečine prostora, što upozorava na nepovoljno stanje naseljenosti. Prema tome urbanizacija u Makedoniji je več optimalna i ima oblik hiperurbanizacije, o čemu če biti reči kasnije, a u ruralnoj sredini deagrarizacija je zahvalila takve razmere, da se več jedna trečina, ili više od 200.000 hektara obradive površine ne obradjuje ili se racionalno ne koristi. Dalje, prerazmeštajem stanovništva u nekim područjima zapadne Makedonije, a naročito u Pološkoj Kotlini, gde živi največi broj albanskog stanovništva u Republici, stvaraju se homo°ene etničke zone itd. ' Dr., red.univ.prof., Odsek za geografiju PMF, 91000 Skopje, Gazibaba 1, YU M. Panov -108 - Prostorni prerazmeštaj... Cilj našeg daljeg izlaganja je ukazati kako migraciona kretanja utiču na populaciski, teritorijalni i funkcionalni razvitak naselja, jer se u torn smislu i najviše vide promené u prostoru, sa največim problemima. Pre svega prerazmeštaj stanovništva naročilo utiče na promené populaciske veličine seoskih i gradskih naselja, a tirne i neposredno na njihov celokupni razvitak. Znatan broj seoskih naselja je sasvim raseljen, druga su u fazi rascljavanja, treča populaciski rastu preko optimuma što im pruža njihov atar za agrarnu egzistcnciju, dok je u ruralnim zonama sve manja razlika izmedju sela i grada. U gradovima je prisutan znatan mehanički priliv stanovništva sa velikim razlikama medžu gradovima. U večim gradovima gde je imigracija izraženija, sve se više osvaja obradivo na račun "radjevinskog zcmljišta, šire se prigradske zone, divogradba pa i nazovimo ih "elitne" zone. Urbana sredina je sve više podložena štetnim uticajem raznih zagadjivača kao što je tipičan slučaj sa Skopjem i T.Velesom. Sa doseljava-njem naročito mlado« stanovništva, u gradovima se permanentno povečava broj nezapošljenih i sa tim povezani socijalni problemi itd. Počečemo izlaganjem sa seoskim naseljima, nezalazeči opisno u uzroce nepovoljnih promena u ruralnoj sredini SR Makedonije. Mreža seoskih nascija se razredjuje. Masovnija emigracija seoskog stanovništva započela je beže posle 1961 godine. Prema podacima iz 1971 godine sela su napustila oko 270.000 lica, u periodu 1971 - 1981 godine, emigracija je nešto smanjena ali je ipak još dosta aktualna.1 Interesantno je to Sto su do 1971 godine više bila izražena regionalna iseljavanja najviše u veče grad-ske centre, dok su u periodu od 1971 do 1981 godine bile aktivnije lokalne migracije, pa su zbog toga i manji gradovi počeli populaciski brže da rastu. Zbog ovakvog masovnog prerazmeštaja seoskog stanovništva, prvi put u istoriji naseljenosti SR Makedonije, u 1981 godini broj seoskog stanovništva je bio manji od gradsog, seoskoj 44,9 %, a gradskoj 55,1 %. Da dodamo i jedan iznenadjuči podatak da je od ukupno 1636 scia, u SR Makedoniji 1981 godine, u više od 1000 seoska naselja broj stanovništva opao u odnosu na 1971 godinu, dok su 106 sela sasvim raseljena. Zbog gornjih uzroka nastale su značajne promené u veličini seoskih nascija. U suštini je veoma porastao broj malih sela, do 300 stanovnika. Tako je bilo u 1981 godine 837 ili 51,5 % malih sela, a to nije broj za potcenjivanje, pogotovu kada se zna, da se u odnosu na 1961 godinu broj malih scia povečao za 265 nascija. U 19S1 godini u ovim malim sclima bilo je 107.096 stanovnika ili 12,5 % od ukupne seoske populacije u Rcpublici. To ukazuje, da je u polovini seoskih naselja živela samo jedna osmina seoskog stanovništva Republike i to sa nepovoljnom demografskom strukturam. Sva ^tatistički podaci koriJćcni su iz sledečih publikacija: Prvi rezultati od popisot na naselenie-to vo 1971 godina, Republički zavod za statistiku. Statistički pregled 17, Skopje, 1971; Prvi rezultati od popisot na nasclcnicto i domakinstvata vo 1981 godina, RZS, Statistički pregled 115, Skopje, 1981 godina; Naselenie vo gradovite na SR Makedonija 1948-1981, RZS, Statistički pregled 162, Skopje, 1986. M. Panov -109- Prostorni prerazmeštaj... su ova sela zahvaćena intenzivnom deagrarizacijom, a površina obradivog zemljišta na starima ovih sela nije mala. Raspored malih scia po pojedinim područjima je razli-čan u zavisnosti od intenziteta migracionih kretanja. Tako se opštine Titov Veles, gde je emigracija seoskog stanovništva znatna, 60 od ukupno 80 sela su mala, a na teritoriji opštine Tetovo, gde je za sada emigracija seoskog stanovništva mala, 10 od ukupno 89 scia su maia.^ Drugu grupu čine velika sela sa više od 800 stanovnika. Takvih je u 1981 godini bilo 303 ili 18,4 % sela u SR Makedoniji, dok je više od po 2000 stanovnika živelo samo u 76 naselja. U ovim relativno velikim selima u 1981 godini ukupno je živelo 483.888 ili 57,5 % seoskog stanovništva republike. To znači, da u nešto manje od jedne petine sela žive više od polovine seoskog stanovništva SR Makedonije. U ovim selima sta-novništvo se je povećalo glavno prirodnim priraštajem. Medjutim postoje sela u kojima ima i dosta doseljenika, naročito u opštinama Tetovo i Skopje u kojima su se naselili migranti iz SAP Kosova, tj, albansko stanovništvo i muslimansko stanovništvo iz Sandjaka. Jedan deo velikih sela, uzimajući u obzir nepovoljan odnos strukture domaćinstva prema poljoprivrednim površinama, je već agrarno prenaseljen i ako se na vreme ne reši pitanje njihovog daljeg razvitka, naročito putem disperzije neagrar-nih delatnosti u njima, postoje potencijalne mogućnosti za jaču emigraciju seoskog stanovništva. Naročito brojne su agrarno prenaseljena naselja u opštinama sa albanskim stanovništvom Tetovo, Gostivar, Debar i Kičevo u kojima su 92 scia ili 75,4 % svih agrarno prenaseljenih scia u SR Makedoniji (122). Iz gornjeg se vidi da je u ruralnoj sredini SR Makedonije, zbog prerazmcštaja stanovništva, nastao veoma ncravnomerni razmeštaj seoskog stanovništva po naseljima ili pojedinim područjima, te se zato proces deagrarizacije intenzivno širi, a prisutna je i problematika agrarno prenaseljenih naselja. Medjutim, ako se ostane samo na ovoj zabrinjavajućoj konstataciji, problem se neće sam rešiti. Potrebno je oceniti i odrediti dalji razvitak seoskih naselja, što je i jedan od ciljeva ovog kratog rada. Govoriti o objektivnoj perspektivi razvoja sela nije jednostavno, naročito u sada-šnjim prilikama lošeg socio-ekonomskog stanja većeg dela ruralne sredine. Tačno zbog toga potrebna su fundamentalna i praktična istraživanja mreže seoskih naselja. U torn smislu obratili smo naročitu pažnju na četiri osnovna elementa: odnos naselja prema odredjenim prostornim determinantama, na strukturalne promené seoskog stanovništva, na funkcionalnu klasifikaciju svakog sela i na odredjivanje ruralnih područja i ruralnih centara. Svaki od ovih četiri elemenata već je detaljno razradjen ali u ovom radu iznečemo samo nekoliko kratkih informacija. ^M.P?.nov: Populaciski i prostorni obeležja i problemi na maiite sela vo SR Makedonija. Institut za prostorno planiranje - Ohrid, Skopje, 1983. M.Panov -110- Prostorni prerazmcštaj... U vezi prostornih determinanti, proučili smo razmeštaj seoskih naselja u odnosu na orografskc prilike te u torn smislu jasno konstatirali da u SR Makedoniji ima 525 ravničarskih, 764 brdskih i 347 planinskih naselja. U odnosu na saobračajnu mrežu, veoma mali broj sela, ncšto više od 100, leži na glavnim putevima, a veliki broj naselja dosta je od njih udaljen. Mali broj sela (oko 80) leži u takozvanoj ruralnoj ili naj-bližoj zoni prema gradovima, a veliki broj sela je dosta udaljen od centralnih mesta. Ovc prostorne determinante jasno ukazuju zašto je prerazmcštaj stanovništva bio intcnzivan i da se najudaljenija sela najviše raseljavaju. Mi smo na osnovu odredjcnih kriterija izvršili funkcionalnu klasifikaciju svih sela u Republici. Interesantno je, da smo sva sela odredili u 7 funkcionalnih grupa, sa torn napomenom, da največi broj, 555 naselja pripadaju grupi sa ratarskom funkcijom, 321 naselje grupi sa ratarsko-stočarskom funkcijom, a najmanje, 13 seia, pripadaju grupi sa šumarskom funkcijom. Za stabiiniji razvitak seoskih naselja, za održanje čoveka u prostoru i za produktiv-niju poljoprivrednu proizvodnju, smatrali smo da je veoma važno, da se u ruralnoj sredini izvrši pódela po ruralnim područjima, što je od dragocene koristi za društveno a naročito za prostorno planiranje. U torn smislu, uzimajuči u obzir nekoliko kriteri-juma (priroda prostora, prostorne determinante, populaciske prilike, agrarnu struktu-ru i dr.) izvršili smo detaljnu podelu u svim opštinama u SR Makedoniji i odredili tačan broj u svafcoj od njih. Ukupno za čelu Republiku odredili smo 221 ruralna područja, a to znači i isti toliki broj ruralnih centara. Izvršili smo i funkcionalnu klasifikaciju svakog područja, a zatira i objasnili kakvu ulegu treba da imaju ruralni centri prema funkcionalnom obeležju područja. Za svako ruralno područje odredjenje su njegove eranice, broj scia u njima, stanje demografske strukture stanovništva i anrarna struktura, što je zahtevalo veoma strpljiv i mukotrpan rad. Na osnovu prethodno navedenih četiri elemenata smo za dugoročniji socioekonomski razvitak ruralne sredine, kao i za urbanističko uredjenje sela, izvršili jednu praktičnu rangiranjc i selekciju u mreži seoskih naselja, i to ne samo u globalu več i za svaku cpštinu i svako ruralno područje. Prema tome hitan prioritet u razvoju treba da ima 566 sela, S09 scia treba da se održi, tj. treba preuzeti mere da se ne dozvoli njihovo potpuno rascljavanje, več naprotiv da se revitaliziraju, dok 261 sela treba da se rasele jer ona danas skoro nemaju ckonomskog opravdanja da postoje. U tom smislu razra-dili smo način kako da se ona rasele a da se poljoprivredne površine na njihovim atarima, kojc iznose 310.971 ha, racionalno koriste, odnosne da se ne transformiraju u divlji pejsaž kao što je to danas vidno. U torn smislu odredili smo takozvana 75 integralna jezera, odnosno sabirna naselja. Iz dosadašnjeg izlaganja može se izvesti kratak zaključak da je zbog intenzivnog M. Panov - 111 - Prostorni prerazmeštaj... prerazmcštaja stanovništva, naročito seoskog, došlo do znatnog i skoro kaotičnog poremećaja u mreži seoskih naselja. Iako se dosta kasni, za saniranje nepovoljnih socio-ekonomskih prilika u ruralnoj srednini SR Makedonije, mere za dugoročni i planski razvitak seoskih naselja ne bi bile celishodne i sigurne bez proučavanje navedenih elemenata. To je na odredjen način savrcmena novina, barem za SR Makedo-niju, i to ne samo sa koncepciskog već i još više praktičnog aspekta i značaja. Prerazmeštaj stanovništva uticao je i utiće na populaciski i teritorijalni razvitak gradova. U suštini svi 29 gradovi u SR Makedoniji su imigraciska mesta jer je gro mi-granata upućen prema njima. Tako su sva gradska naselja populaciski dosta narasla, i urbanizacija u SR Makedoniji 1981 godine bila je najizraženija u našoj zemlji. Medju-tim urbanizacija po svom tipu ima više kvantitativan karakter jer su doseljenici veći-nom sa sela. U suštini takva hiperurbanizacija, za ekonomske prilike u SR Makedoniji nije povoljna. U 1981 godini u gradovima živelo je 1.054.809 ili 55,1 % stanovnika, a u selima 858.762 ili 44,9 % stanovnika stanovništva Republike. U svim gradovima prisutan je mehanički priliv stanovništva, u nekima manje a u drugima više, tc zato se oni danas razlikuju po veličini. Tako grad se računa i Pchče-vo sa oko 3.000 stanovnika i Skopje sa 405.874 stanovnika, ili Kratovo sa 5.420 i Bito-la sa 80.832 stanovnika, pa zato su i problemi njihovog razvitka različni i sa različitim implikacijama u pojedinim urbanim sredinama. Jedan od osnovnih faktora zašto postoje znatne razlike u naseljenosti, je u vezi sa prostornim razmeštajem gradova. Jedni gradovi imaju lokalni ili periferan položaj u odnosu na nekoliko glavnih komunikacija i ograničene gravitaciske sfere uslovljene i prirodom prostora. To su uglav-nom mali gradiči a takvih ima 13 i u sadašnjoj fazi prerazmcštaja stanovništva pona-šaju se kao etapne stanice iz kojih teku migracije prema većim gradovima, aü se u poslednje vreme imigranti sve više zadržavaju u njima. Drugu grupu čini 9 gradova koji imaju regionalni položaj, sa nešto proširenim gravitacionim sferama i izvan gra-nica njihovih opština u kojima je imigracija značajna ali ipak još ne mnogo velika. Treću grupu čine 6 gradova koji imaju interrcionalni položaj, koji su funkcionalno najrazvijenji,, sa širokim gravitacionim zonama te su zato i najprivlačnija imigraciska mesta. Za razliku od gornjih grupa gradova, Skopje ima specifičan ne samo interregi-onalni već i republički i medjunarodni položaj i značaj sa največom koncentracijom sekundarnih i tercijarnih dclatnosti pa zato danas u njemu živi jedna četvrtina od celokupnog stanovništva SR Makedonije što svakako nije za pohvalu ako se uzme u obzir da SR Makedonija broji oko dva miliona žitelja. U globalu je u periodu 1971 -1981 godine migracioni saldo u malim gradovima iznosio 110 % u srednjim 370 % a u većim gradovima zajedno sa SkODtcm 52 0 % od ukupnog migracionog salda u svim gradovima u RcDublici O funkcionalnoj klasifikaciji gradova neće biti govora, jer to nije cilj ovog rada, ali M. Panov -112- Prostorni prerazmeštaj... da funkcije utiču na migraciona kretanja, na različite socioekonomske i druge probleme u gradovima je bezsporan fakt. Medjutim, obratičemo pažnju na one vidne implikacije koje su u uskoj vezi sa mehaničkim prilivom stanovništva, tj. na teritori-jalno širenje gradova, na stvaranje etnički homogenih zona i na neke socijalne probleme. Svi gradovi u SR Makedoniji pod pritiskom imigranata teritorijalno se šire van cen-tralnog gradskog jezgra i to tako brzim tempom da su i najnoviji urbanistica planovi več zastareli, ili u večini slučaja malo se poštuju. Gradovi se prostorno šire legalnim putem, tj. prema postoječim urbanističkim planovima, zatim nelegalno putem divo-gradbe i stvaranjem specifičnih perifernih i takozvanih "elitnih" zona. Medjutim u svim slučajevima prostornog širenja zauzimaju se prigradske agrarne površine. A poznato je kada se jednom obradivo zemljište transformira u gradjevinsko ono je za uvek i nepovratno izgubljeno za poljoprivredu. Nažalost i legalnim putem, tj. prema urbanističkim pianovima zahvataju se uglavnom ravničarski delovi, sa najboljim boni-tetom zemljišta. Takav je tipičan primer sa Skopjem. U suštini u ravničarskom delu Skopske kotline, prema katastaru, registrirano je 5000 ha zemljišta sa najboljom, prvom i drugom klasom boniteta. Medjutim, zbog velikog mehaničkog priliva i potre-bom za stanovanje, kao i izgradnjom nekoliko velikih fabrika na južnom i jugoisto-čnom delu grada, tj. u ravnici, novim prostornim širenjem grada zauzeto je 3000 ha najkvalitetni'e obradivo° zemljišta. To je 60 % od ukupnog takvog zemljišta u celoj Skopskoj kotlini, a to zemljište nckada je snabdevalo Skopje sa povrtarskim i vočar-skim proizvodima. Ri^orozan je primer osvajanje pri°radskog agrarnog zemljišta za račun eradjevinsko" u Kumanovu kome su več pripojena i nekoliko najbližih sela. Slična is situacija u Tetovu Gostivaru Kičevu Prilepu Strumici i drucim «radovima. Kada bi se preračunala površina transformiranop agrarno0 u eradjevinsko zemljište za sve gradove u SP* Makedoniji dobila bi se takva brojka izgubljeno17 visokokvali-tetno1* zemljišta koia niie uopšte za potcenivanje Pod uticajem nekontroliranog priliva imigranata, naročito sa scia, gradovi se_ prostorno Sire i neiegalnim putem, tj. divogradbom. Taj problem je jako prisutan, aktualan i razume se veoma nepovoljan, naročito za nizak standard stanovanja, jer su lokaliteti divogradbe komunalno slabo opremljeni i neregulirani urbanističkim planom. Divo-gradbe mogu da niču takoreči preko noči, na periferijama gradova, na strmijem mikrorcijefu. Medjutim to nije pravilo za sve gradove jer se divogradbe javljaju i na povoljnijem, ravničarskom terenu, kao i pojedine kuče unutar medjuprostomim dciovima grada. U ovom smislu najbolji je primer Skopje koje je sa svih strana takoreči opkoljeno divogradbama, a naročito u prigradskim naseljima, te je zato površina naseljenog prostora šira u odnosu na ukupnu populacija Veoma su specifični slučaji Tctova Gostivara Kumanova i Kičeva u kojima je veliki priliv albansko:» stanovništva iz okolnih scia i iz SAP Kosova. Tako na primer u Tctovu naseljen prostor M. Panov -113 - Prostorni prcrazmeštaj... veoma se je proširio na istočnoj i zapadnoj strani kućama albanskih doseljenika sa i bez dozvole gradnje. U Gostivaru mnogo kuća je izgradjeno na jako plodnom pri-gradskom agrarnom zemljištu, a u Kičevu gradska površina je otišla daleko od neka-dašnjeg uskog centra, čak do niskih, tj. prelaznih padina Bistre. Iako postoji zakon o koriščenju zemljišta on se, barem do sada, malo poštuje. U manjim gradovima veća je kontrola u vezi divogradbe kao, na primer, u Negotinu na Vardaru gde skoro nema divo naseljenog lokaliteta, pa čak ni kuća. Ovakav proces prostornog širenja gradova je najnepovoljna posledica mehaničkog priliva, glavno seoskog stanovništva, a u gradovima gde živi značajan broj albanskog stanovništa uzrok divo gradbi je i običajno pravo da za svakog muškog potomka bude izgradjena posebna kuća. U gradovima sa različnom etničkom strukturom stanovništva prisutna je pojava stva-ranja homogenih etničkih delova. To je naročito izraženo u onim gradovima gde su imigranti albanskog ili romskog porekla. Takvih primera ima u Skopju ali naročito u Tetovu gde su formirane cele mahale isključivo naseljene Albancima i to glavno sa SAP Kosova, a u torn smislu ne zaostaje ni Kumanovo. Većinom kuća je izgradjeno na divo, ali ima primera gde se stanovi ili kuće otkupljuju za pozamašnu sumu nova-ca da bi se nealbanska domaćinstva iselila u druge delove grada. Na kratko želimo da obratimo pažnju i na socijalne probleme koji su u najvećoj meri uzrokovane većim prilivom imigranata u gradove SR Makedonije. S obzirom da je gro doseljenika sa sela i da je većina od njih nekvalifikovano i sa niskim obrazova-njem, znatno se je povećao broj nczapošljenih lica a tim u vezi socijalne posledice. Medjutim, želimo da ukažcmo na neke sociološke aspekte koji su do sada, barem u SR Makedoniji, malo obradjene u sociogeografskim istraživanjima. U prigradskim naseljima i u delovima divogradnje, socijalna struktura gradjana i način njihovog življenja je specifičan. Ovde uglavnom žive radnici i doseljenici sa sela, sa malim ličnim dohodkom, sa nižim kvalifikacijama, sa nižim stepenom obrazovanja, sa znatno većim izdacima u prevozu do gradskog centra, sa slabom komunalnom opremljenoš-ću, uopšte sa nižim životnim standardom, da ne kažemo siromašniji sloj gradskog stanovništva. S druge strane, pak, u odredjenim delovima grada, a naročito u Skopju ima, nazovimo ih "elitne zone" sa suprotnim uslovima življenja, tj. sa boljim životnim standardom, sa većom komunalnom higijenom, sa konfornim kućama i raznim drugim privilegijama. Medjutim, ako se prouči socijalno poreklo i struktura tih gradjana u "elitnim zonama", ili kako se barem do sada imenuju kao "moćnici", a što je dosta teško doći do takih podataka, onda se može postaviti pitanje dali je opravdano posto-janje socijalne diferenciacije zona stanovanja. Prema ovome što je dosada rečeno u vezi prerazmeštaja stanovništva, tj. o migracijama i njihove različne implikacije na razvitak naselja, može se kratko zaključiti sledeče: ova problematika je veoma aktualna i ona zaslužuje pažnju još detaljnijeg M. Panov -114 - Prostorni prerazmeštaj... proučavanja, iz izvedenih objektivnih konstatacija praktično treba da se iznadju reSenja koja bi brže mogla uticati na daleko bolji razvitak kako ruralne tako i urbane sredine, ali pri tome nauka treba da dobije primat koji je za sada bio samo simboli-čan. Negativne socio-ekonomske posledice, prouzrokovane glavno emigracijom seo-skog stanovništva, treba ublažiti ili sasvim otkloniti novim planskim razvojem mreže seoskih naselja. Neophodno je sankcionirati stihijni proces urbanizacije. Nije u pitanju samo prenaglašeni kvantitet urbanizacije već, kao što se vidi iz nekih delova rada, pitanje je kako smanjiti vremenski period prelaska kvantiteta u kvalitet, a to znači i smanjiti još postojeće klasične razlike izmedju sela i gradova. M. Panov -115- Prostorni prerazmežtaj... MOVEMENT OF THE POPULATION AND ITS IMPLICATIONS OVER COLONIES DEVELOPMENT WITHIN SR MACEDONIA The basic goal, in the work, is to show and to analyze the influence of the population movement over the Colonies Development, within SR Macedonia. In fact, the question is about the migration movements, as an important factor the of population's, territorial's and functional development, both for villages and city colonies. Taking into consideration the fact, that the migrations, mainly are moving elementally, so on one side can be seen an expressive depopulation area, charactcristical for rural environment, and on the other side, the settlement concentration is much bigger on a smal area, characteristical for urban region. This is the reason that from 1981, about 80 % of the total population in SR Macedonia lives in the cities, as on two thirdsof the Republic lived 20 %, with very bad demographical structure. The implications of this movement are noted, mainly, over the colonies. In the first part, the question is about the colonies, that is, in the brief introduction a description is given for the movcment of the rural environment, from which thousand of peoples emigrated into the cities, and for the first time, in 1981 was noted that the village's settlement became smaller, in the comparison with the cities settlement, that is, 44,9 % of the total settlement in the Republic. From the analises we conclude that the villages settlement arc particularly changed due to the mentioned migration. Namely, the number of the small vilages has been rapidly changed (to 300 populaltions): while, in 1981, there were 837 colonies, or 51, 5 % of the total villages number within the republic. The small villages, now became a big problem. Regarding the villages, that is, the planning of the net development of the village colonies, four elements are taken into consideration: 1. Colonies relations towards some space determinants. 2. Structural changements of the village population 3. Functional clasification of the villages and 4. Determination of the rural areas and rural centres. All these four elements are shortly analyzed and proved with factographical material. In the third part of the work, required details about problematic arc given especially of the migration movement aspect. M. Panov_________________________-116-____________Prostorni prerazmeStaj... In fact, all 29 cities, within SR Macedonia, more or less, are migration centres, therefore, in 1981 the cities colonies were 55,1 % of the total Republic settlement and urbanisation process, in relation to all Republics in Yugoslavia was the bigger one. This appearance can't be qualified as a positive one, particularly not for Skopje, where, today lives one fourth of the total Settlement in the Republic. Due to the big mechanical influx into the city an attention is paid towards three elements which were analised: 1. Territorial cities expanding 2. Appearance of ethnic homogenous zones and 3. Some social problems. Regarding the territorial expansion, legally, that is, in accordance with Urban Plans, or illegally with a great number of illegally made buildings, an information is given that a part of new made buildings is on the agrarian land and a good quality field is lost for ever. Due to a great number of the Albanian immigrants, that is, immigrants from Albanian origin, in some Cities, as Skopje, Tetovo, Kumanovo and other, clear ethnic parts are already made. Regarding the social problem, besides the big unemployment, a particular point is given social structure of settlement especially those living at the suburban areas on the "elite" zone.