A R S
rhetorica
A D
TULLIANAM RATIONEM EXAGTA,
1 N U A
rRECEPTA ET EXEMPLA COMPLECTUNTUR,
q.u je ad oratoriam f acultatem pertinent.
A U C T 0 R E P.
GABRIELE FRANCISCO LE JAY
Societacis J e s u Presbytero»
VENETIIS,
EX TYPOGR APHIA VALVASENTIANA MDCCLXII. SUPERIORUM PERMISSU, AC PRIVILEGIIS.
f r JE f a t i o
BREVIS E T INSTITUTI Operis Designatio.
Um ad bene ornateque dicendum tota , Tullio tefte, nata (ic Rhetorica, cujus prseceptiones ad Tullianam rationem exa£las tradicuri fumus , fupervaca-fteum putamus, pro brevitate inftituti Operis, veL de illius natura, vel de neceflariis ad eam affe-quendam cum corporis , tum ingenii praeiidiis dil* putare , Imo neque eum , quem vulgo tenent Elo» quentiae Magidri j lequemur ordinem , ut de Inven-tione primum , deinde de Difpofitione Partium , tum de Elocutione, ejufdemque Amplificatione at-que Ornatu tra£temus. Nam cum acuendus fit fta-iim & exercendus Candidatorum Rhetorym ftylus, eam docendi viam duximus potiorem , qusafaci-lioribus ad difficiliora progrederetur . Quare in Oratione , ad quam informar.dam ornandamque Rhetorica potiffimum incumbitj fpeftabimus pri-mo Elocutionem fecundo Amplificationem , tertio Ornatum , quarto Argumenta ratiortefque, quibusOratio nititur. Denique Argumentationem, ieu rationern atque argumentorum dilatationem , Primum prsftabiniuS , cum artem informandi Periodos cuiufcumque generis tradejnus. Akerum, cum eafdem amplificandi modum docebimus . Tertium, quodOrnatu continetur, ex traftatione
A 2	Tro-
4	PRJEFufTlO.
IVoporum ac Figurarum planum fiet. Quartum, quod Argumenta lpeftat, ex Locis tam intrinle-cus, quam extriniecus petitis eruemus. Denique argumentationis partes iingulas, eafque dilatandi rationem , quod eft in Rherorica longe difficilli-mum , explanabimus . Qua: vero ad Partes Ocationis varias earumcjue difpoiitionem attinent, nos, pro-pter brevitatem , cui conlukum voiumus , ex Aufiloribus bene multis, qui deRhetorica copio-fius icripferunt, cognofcenda relinquemus.
Verum quia nihil tam juvat ad defigendas animis praceptiones iplas , quam fi exempla ad eafdeni accommodata fubjiciantur, non fatis habebimus, iUuftria quasque Ciceronis loca, quibus Rhetoricai prsecepta deiignantur, aut defcribere, auc faltem diligenter indicare j fed explicatis praeceptionibus iingulis , unam & alteram Exercitationem adji-ciemus, quae eifdem utendi norma ac regula fit. Atque ut clucubrandae Orationis artificium ftudio-fam juventutem ne fugiat , brevem argumcnti , fecundum leges traditas, informandi fynopfim prse« mittemus .
Quoniam autem nobis propofuimus Ciceronem unum fequi ducem , & exa&am ad Tullianas le-ges Rhetoricam promittimus, operas pretium eit de ratione ipfa legendi & imitandi Giceronis pauca attexere . Quam funt enim qui Ciceronem evol-vunt, multi; tam pauci, qui, quo pa£to fit legen-dus & imitandus , fciant.
Sunt, qui nihil fere prajter verba, &quofdam elocutionis modos , quos vulgo Phrafcs vocant , annotent , ac bene multos ejufraodi ubi faepius ."C	ac
V
P R JE F T I 0 .	5
flc veluti pet" vim in Orationem intruferint, noa poffunt fibi temperare , quin egregiam Ciccronis imitationem fibi gratulentur . Atque hoc praefer-tim jiivenile vitium eft j & eorum , qui primis Rhetoricjc elementis vacant .
Alii, iique do&iores , id fere unum cbfervanr» quod ipfi diftioni fubeQ: & elocutionis ornatu negle&o, fententiam dumtaxat fenfufque verbo* rum confe£lantur•.
Alii denique nihil aliud fttfdent, quam ut ex leftione Ciceroniana communes excerpant Locos * quos applicare deinde cuilibec argumento poflint: qua; quidem ^exercTtatio, licet utiliffxma fit, ftbn-dum cameiy' aflequitur imitandi Ciceronis attem t qua tria pdtiflimum compleftitur.
Primum. Ut orationjs copuls dumtaxat s nor> autem ipfa verba , neque fenfus qui verbis fub* cft, fubripiantur. Q_uod fi tibi Periodus occurre-ric, cujus elocutio adeo fic opporcuna , ut inve» nire ad rem tuam aptiorem nonpoflis, eam poc-eris affumere, fed ea lege, ut alio , qiiam pofu.v eft, ordine colloceturi Quod ut facias, alia tibi erit qunerenda Periodus, cujus ad exemplum verba ipfa accommodentur . Atque hoc ipfum prsftandum tibi eft, quoties vel Sententism aliquam Tullia-nam , vel Elocutionem aliquam Orationi tu©-applicare volueris .
Secundum . Ut minus pateat, {iquid in Periodo conficienda mutuatus e Cicerone fueris, fatis'erit tibi proponere unam aliquam Ciceronianam Pe-riodum , cujus parciculas aliquas, quae vinciendEE orationi deferviunt, non omnes accipias,
A 3	Ter-
6	PRJEFvfT 10.
Tertium, idque Homenti non levis,ineo pofi. tum eft , ut fi cauffam agas in genere Judiciali, lioc eft, ii accufandus, auc defendendus aiiquis, Periodos ac Figuras jmiceris, quas in fimili ge-riere CaufTarum adhibuit Orator, potius quam alias quafcumque . Si quid in genere Deliberativo pro-bandum lufupias, confulenda tibi erit Oratio pro LegeManilia, qua? tota ad Deliberativum genus . pertinet. Si cauffam agas in genere Exornativo? confules Orationem pro M. Marcello, quae Caji Caelaris , vel eam partem Orationis pro Lege Ma. nilia, qusE Pompeji laudes comple6litur.
Denique fi placet in aliquem vehementius in-vehi , leges Orationes in Verrem , in M. Anto-nium , i.n Pifonem , in Catilinam . Idque pro-pterea moneo , quod plerumque varia iint pro varietate cauffarum Orationis vincula, neque tam jnulta in accufando , quam in defendendo , auc • deliberando requirantur, Quamquam quaedam func magis communes Orationis commiffuras , qus in omni cauffarum genere ufurpantur.
Ut autem illa Ciceronis imitatio vitiofa non videatur , varianda eft oratio Figuris * quod uc praeftes, proponenda tibi erit una aut alceraCice-ronis Oratio , in qua diligenter obferves varia Figurarum lumina, quibus illuftrare paricer pro-pofitam tibi Orationem poffis.
ARS
A R S
rhetorica
A D
TULLIANAM RATIONEM EXACTA,
LIBER PRIMUS
De Elocutione Oratoria. CAPUT PRIMUM.
De Periodo.
\
QVid eft Elocutio Oratoria ?
R. Eft modus feu ratio loquendi ac fcribendi Orato-. rum propria, quam ftylum vocant.
Qtttenam eft Elocutio Oratoris propria ?
R. Debet effe primo numcrofa , deinde ornata, denique accommodata rei, de quadicitur . Fit autem numerofa per Periados , ornata per Figuras , denique accommodata per rationes & argumenta.
tluid efi Veriodus ?
K. Periodus a Cicerone deftnitur in libro qui Orator in-fcribitur, n. 207. Oratio in quodam quafi orbc inclufa procur-vens , qioaci ivfiftat in fingulis perfe&is abfolutifque Sententiis . JHoc enim ipfum eft , quod Periodus fonat , quae vox eft Grica Tliplpfros > nihil aliud fignificans , quam ambitum quemdam atque circuitum : quia Periodus eft comprehenfio verborum totam fententiam ab initio ufque ad finem com-pleftens .
Vox autem illa & figtiificatio metaphorica eft-a Ludis Olympicis dedufta , in quibus Quadrigae a Carceribus ad Metam pergebant, eamque circumfleftentes redibant dein-de ad Carceres . Sic Periodus a priori fententiat parte, quae Protafis vocatu.r, ducitur ad partem fententiac pofteriorem, (jua: appellatui' /ipodofis.
A 4.	Huic
®	Artis Rbetorica Li&er 1.
Huic explicationi c6bgruit Anftbttlica Periodi Definitio. Dicit enim , PerioJum eflfe Orationem , qu® initinm babet & finem ex fe/c , & cam magnitudinem wterjeRarn , qtitc afpeftabtlis facile /it.
Quteres, quici ftt habere initium & finem ex fefe ?
R. Initium illui) vocatur ab Ariftotele, poft quod aliquid fequi (ua fponte dcbet , quo femel polito , nihil amplius exquiritur. Neque enim Sententia quslibet habere initium & finem dicenda eft, licet a quibuldam vocibus inchoetur, & per alias voces definat: v. gr. Si dixeris: virtus multas habet & magnas illecebras . In hac fententia nullum ini-lium aut finis agnofcitur , quia nihil debet fcqui , neque quidquam aliud ultra expeflatur. Si vero dixeris: cum vir-tus multas & mngnas habet illecebras." tunc iufpenfus erit ienfus ; & expeflabitur alia fententia , quai priori fenten-tiae, & praemifT® particulae, Cum , refpondeat, abfolvatque 1'eriodum . V.gr. Cum virtus multas & magnas habet ille-cebras, tum ab ea tam amanda , quam conie<5tanda quis temperare poflit ? Erit hsc vera ac germana Periodus, quae habet initium & finem, & ad leges Aiiftotelica: Definitio-nis exafta fit.
Qitid fignificant voces :/l,c, Et magnitudinem interjeciam, quae afpeftabilis facile fit?
R. Defignant fpatium aliquod inter initium finemque Periodi interjeflum: juftum illud quidem ; ut & fpiritum dicentis juvet, nec aurem audientis, aut longiori ambitu obruat, aut breviori fallat.
Eodem pene recidit illa Phalerii Definitio * qui dicit , Periodum e(Te continuationem quamdnm Membrorum ac Commatum , ita intsr fe apre & rotunde connexorum, ut plenam fententiam Sc conclufionem referant. Quare, fecun-<ium ipfius mentem , Periodus fimillima eft fomicibus, iti quibus lapides ita aptantur inter fe ac vinciuntur , ut fe-ie omnes quoJammodo fulciant, & compagem unam, quam efificiunt, ab omni parte fuftentent.
Tam egregiis Periodi Definitionibus aliam adjicimus , fi magnificam minus, breviorem certe & fortafte clariorem.
lgitur quid eft Paiocius ?
R. Eft Oratio habsns fenfum & numerum perfeflum.
Quot funt partes Periodi ?
R. Partes Periodi majores vocantur Cola , Kaix* > fen Membra: minores Commata, K&ix[xixr«i lcu Incifa.
Quid ejl Co/iim, fin Mtmbrum i
R.Eft
D> Elocutione Otaioim .	g
R. Eft Oratio habens 1'cni'u.m tk numeitim, fed utrumque imperfeftum .
Quid efl Comma feu lncijum ?
R. Eft Oratio habens lenluni perfeftum , feH nullum tiumerum , nifi Periodus ex multis incifis conflctur , qua: limul compofita ntimerum efficiant: v. gr. Nihil agis , ni-liil cogitas, nihil nioliris, quod ego 11011 videam planeque fentiam .
Itaqus Membrum cum Periodo convenit quidem , quod Oratio fit liabsns aliquem fenfum ac numerum : difcon-venit vero, quod fenfus ac numerus, qui in Periodo per-fe£tus eft & abfolutus, ln Mefnbro fufpenfus & imperfe&us inveniatur . Incifum autem habet hoc commune cum Pe-riodo , quod perfeftum fenfum habeat ; ut patet in illa Oratione: Nibil ugis\ differt ab eadem & a Membro pari-ter, quod omni numero propter Orationis brevitatem ipo-lietur.
Sit in exemplum illa Ciceroniana Teriodus proMarcello, n. 19. quae ex geminis membris coalefcit . Tantus eji emm Jplendur in laude uera , tanta in magmtudine animi & con-Jilii dignitas ; ( hacc oratio feu fententia prioris Membri rationem habet , in qua fenfus eft aliquis , ut patet , & ^umerus, propter aptain vocum fingutarum difpofitionem ; fed imperfeflus uterque , donec altera pars Periodi , feu Metnbtum quod fequitur , advenerit ) ut hxc a •virtute dunata , cetera a fortuna commodata ejje videantur.
Ex diflis colliges, tria efle dicendi genera . Primo , Perio. dice is dicit , qui ambitu finito Periodorum effert expla-natque fententiam. Ita Cicero de Provinciis Confularibus, lium. 1. Si qttis veflrum expeflat, quns fim provincias decre-turus , cenfideret ipfe fecum , qui mihi hcmines ex pro-vinciis potijfimum detrahendi ftnt : non dubitabit , quid me fentire conveniat , cum quid mihi fentire necejfe fit , cogitarit.
Secundo Membratim , cum fingulis Membris infiftit Ora-tio: ut in Pifonem , num. 56. >Judiftis Pbilofophi vocem ? Ncgavit fe triumphi cupidum umquam fuijfe . Cum extinguebas Senatum, vendebas auBontatem hujus ordinis, addicebasTfi-bunu plebis confulatum tuum , Rempublicam evertebas , pro-debas capttt & falutem meam un* mercede provinctie : fl triumphumnon cupiebas, cujus tanaem rei te cupiditate arftffe defendes ?
Tertio Tncifim, cum oratio Incifis conftat ; ut in Pifo-nem, ibidem ; 0 fcelus ! 0 pejlis ! 0 labcs !
io	jlrtis Rhetanca Litcr I.
Et pofl Reditum in Senatu, n. 13. Cum boc bomine, art cttm Jiipite TEtbiopc /i in foro conftit/lfes, nihil crede\cs intc-reffe . Sinc fenfu , fme fitpore, elingucm , tardut» , inbuniannm, negleBum, Cafipadocem modo abreptum de grege venahum diceres . Idem dumi quctm libidinojus, qt<am tmpurus ! qu.im intemperans !
Interdum Membra Incifis mifcentur : nt pro Archia . n. 16. Hiec Jindit adolefcentiam ahtnt, feneSlutem obleBant , fecta.das res ornant, adverjis perfugium ac fvJatium prabent. Deieft.Mit domi , non impediunt foris, pernoflant nobifcum , peregvinantur , ruflicantur.
Primum gt.rius in ufu eft prxfertim in Exordiis & irt icbus gravioribus. Pofteriora duo adhibentur, cum Orator arguit & increpat aliqutm .
C A P U T II.
De diviftone Periodorum .
PRo tiumero & varietate Membrorum multipiex eft ac varia Periodus. Alia enim, ut quidam volunt, unius Membrieft, quae dicitur a Graecis, Movoy.oXoi > a voce potos folus , & altera voce xv\oi> Membrum . Alia Bimembris , five S-UtaKos - Alia trium Membrorum , five 7-piKaXos , Alia quatuor Membrorum, five rt<rpci;ia\os.
Exempium illud efto Periodi Bimembris lib. 1. de Ora-tore, 11. 31. Quid tam ejl admirabde, quam ex infinita mul-titudine exiflere unum , (1. Membrum ) qui id quod omnibus natura fit datum , vel folus , vcl citm paucis facere poflit ? ( 2. Membrum )
Exemplum Periodi Tnmembris habes pro Cxlio, n. 28. Datur enim cuncejju omnium buic aliquis ludus ictati , ( 1. Membrum ) & ipfa natura profundit adolefcentite cupi-ditates ; (2. Membrum ) qtiie fi ita erumpunt, ut nullius vitam labcfaSient, nulhus domum evertant, facile tolerabiles haberi folent. ( 3. Membrum )
Exemplum Periodi Quadiimembris fufficiet exordium pro Milone. Etfi vereor, Judices , ne turpe fit, pro fortiffimo vi~ ro dicere incipientem timere ; ( 1. Membrum ) minimequs deceat, cum T. Annius Milo ipfe ma%is de Reip. falute , quam de fua perturbetur, me ad ejus caujfam parem animi mttgni-tudinem ajferre non pojfe ; ( 2. Membrum ) tamen bxc novi judicii forma terret oculos , ( 3. Membrum ) qui , quocum-que inciderint , veterem confuetudinem fovi 6" prijlinnm mo-1tem judiciorum minime vident, ( 4. Membrum )
D? Elocutione Oratoria.	j t
Qjx vero Periodus quatuor Membris admodum fimilibus i8c ejusdem fere magnitudims conftat , vocatur Quadiata ; eadein qu® valds numerofa fit , Rotunda dicitur . Erit in excmplum Periodi hujufcemodi exardium pro RabirioPer-duilh . Etfi, Quirites, non eft mste confuetudints, imtio di-cendi rationtm tiice*e, qua de cuuffa quemque defendam , (i. Membrum ) propterea quod cum ommbus civibus in eorum pericuhs fempei J.itts juftum mibt cauffam necejjitudinis effe duxi : ( 2. Membrum ) t.mea in hac defenfiune capitis , famie, f ortunarum omntuoi C. R./b/rti, proponenda ratio vi-detut e\]e ojficii niet : ( 3. Membrum) piopterea quod, qus jujiijfima mtbi c.iufja ad bunc defendendum ejje vtfa eft , ea-dem vobis ad a^Jolvendum dobet vtderi . ( 4. Membrum ) Ejusdem natura* elt prima Periodus de provinciis Confu-Janbus jam laudata.
Q.u« vero Pei iodus fic inter fe difpofita Membra numerat, ut eodem manentg fenlu 6c Orationis concinnitate pars prior Periodi , quac Protafis dicitur , collocari poftit loco polterioris, qua» appdiatur Apodojis , & poftrema Membra fiant prima, vocatur Decujfata a voc;ibulo Decujfts; cujus figuram exhibec num^rus major Den.irii Romani : qua: fi-gura fic elt difpofita , ut , fi eani invertas , & partem imarq ponas loco i'umm,x, maneat t^mt.n eadem figura & nota Numeri Denarii X. Talis ell illa Periodus , qu* ini-tio Orationis pro Cscina legitur . St , quantum tn agro locisque dejertis audncia poteft , tantum in foro atque in ju-diciis imprudemia valeret; ( Protafis ) non minus in cauffa cederet Citcina Sex. /Ebutti impudenti,e , quam tum in vi facienda cejftt auduci.e ■ ( Apodofis )
Nam fi Prota/in poftponas Apodoji, feu duo priora Mem-bra potteriorum loco colloces , & duo pofteriora viciflim» priorem locum occupent , manebit idem fenfus , qui prius: v. g.
Non minus in caufta ce-leret Ca;cina Sex. ffbutii impu-dentiae, quam tum in vi facienda ceftit audAcise; fi, quan-tum in agro locisque defertis audacia potelt , tantum in foro atque in judiciis impudentia valeret.
Quod diximus luperius , ambitum Periodicum fimilem efte Qua.irigis ptocurrentibus .1 Carceribus ad Metas., & si Metis ad Caiceres recurreutibus ; tanto veiius eft , quod Periodus , cujufcumque generis illa fit , ex duabus tan-tum partibus componatur ; quarum prior quae Protafis di-citur , itus ; pofterior quae vocatur Apodofis , reditus ra-' tionam habeat.
51	Artis Ritbotite l.iber I.
Has pono partes geminas facile itepdelien.tere efl 111 bi-membn Periodo, cujus Membrum prius Protajin, poftenuS Apodo/in conftituit. Item in Quadrimembri, ubi duo prio-ra Membra ad Protafim, duo poiteriora ad /tpodofim per-tinent. At in Trimembri Periodo, qufe tribus membris con-Jtat; qua:res i. Protafis ne Apodofi, an Apodofis debeat ef* fe produftior Protafi; live an duo Membra Protafis comple-fti debeat , Apodofis unum ; an contra geminum in Apodo-fi, unum in Protafi magis conveniat Membrum Contineri?
R. Nullam dari po/Te certam fuper e» re regulam, cum npud Ciceronem in Trimembri Periodo nunc Protafis Apo-dofi, modo Apodojis Prot-i/i inveniatur produftior; at con-fulendum efle judicium aurium, quo nihil eft in hac arte fagaci.us.
Qii«res 2. Qnomodo difcemere quis potejl in Pcriodo Tri-> mcmbii, quot Membra fibl Protafis, qi'."t Apodofis vindicct ?
R. Attendendum efll- pracfertim ad fecundum Periodi Membrum , quod (i vinculo aut particula conjumSlilm ali-> qua cum primo Membro inveniatur, tunc duo prioraMem-bra fpeftabunt Protafin: fin ab eo penitus (olutum fit, tunc duo pofteriora Membra pertinebunt ad Apodoftni Hoc pla-num fiet ex iequentibus exemplis .
Primum petitur ab ilia Periodo Trimembri, qua: legitur pro Archia , n. 14,. Nifi multorurti pr,ccepirs mttltisque l/tte-ris mihi ab adolejcentia fuaftffem , vibil efle in vita magno-pere expflendum , nifi Uudem atque boriejlatem ; ( 1. Mem-Irrum ) in ea autem perfequenda omnes cruci-.tus corporis , omnia pericula mortis atque exilii parvi cffe ducenda : ( 2. Membrum ) (Protafis) numqtiam me pro falute vejlra in tot ac tantas dimicationes , atque in bos profligatorum hominum quotidiaaos impettis objecifjem. ( 3. Membrum ) Apodofis.
Hic pronum elt obfervare particulam autem in 2. Mem-bro pofitam habere vim conneftendi fecundum Membrum cum primo , adsoque duo priora Membra ad Protafim re-ferri.
Secus accidit in exemplo fequenti, quod ab Oratione pro Quintio, num. 26. depromptum eft : ubi fecundnrn Mem-brum, quia nullo vinculo conneititur cum primo, cenferi debet ad Apodoftn pertinere .
Etenim fi veritate amicitia , fide focietas , pietate propin-quitas colitur; ( i.Membrum ) ( Protafis ) neceffe eft ijie , qui amicum, focium , ajfinem jama & forturiis fpoliare co-natus eji; (2.Membrum ) vanum fe & perfidiofum & im-pium effe faie.itur* ( 3. Membrum ) Apodofis.
Ante»
Dc Elocutiom Oratoria.	jj
Antequam progrediamur ulterius , opera; pretium efl il-lullriores omrtis generis e Cicerone 1'eriodos aliquot profer-re , qu.irum ad normam atque imitationem alia Periodi, pro ratione propofiti. nobis confilii, exigantur.
C A P U T III.
Teriodi ad Ciceronis imitationem exattaf.
BIMEMBRES.
ClCERONIAN-t PeRXODI.
De Claris Oratoribus. num.7.
Sententia Cicerokiana.
Numquam plus valet boni civis auftoritas & oratio, quam belli tempore.
S1 fuit in Republica tinipus u!lum , cum extorquere arrna poflet e manibus iratovum civium boni civis auBoritas & oratio, tum profeSio fuit, cum patrocimum pacis exclufum ejl aut errore hominum , aut timorc .
1M1TATI0*. Sententia-
Numquam virtus probatur melius , quam irt adverjis .
SI eft in vita tempus ullum, cum probari poffit viri for-tis magnanimitas atque conftantia , tum profefto elt, cum fortunas reflantisaftum experitur, aut inimicorum in-juria, aut amicorum infidelitate.
Alia Sententia.
Nullum ejl tempus aptius ad induendam virtutem , quam adolefcentia.
Si eft in vita tempus ullum, cum inftitui facile poffiint ad virtutem hominum animi, tum profefto eft , cum ®tas flexilis ac cerea moderatoris manum non abnuit, aut pra-vitate cordis, aut morum corruptela.
Ci-
3 4-	Axtis Khstoricte Lib. I.
clcf. roniana slntentia.' Libio i. cie Oratore. ».31.
Nihil tft tam admirabile, quarri virum aliquerri infinitas multitudini dominari po/Te .
Qbtid eji tam admirebile, quairi ex infinita multitudine bo-minum exifiere unum , qui id , qitod ommbus natura fit da« tum , vel folus, vel cum paucis facere pojjlt ?
I M I T A T 1 0.
Sententia.
Nibii laudabilius eji in Vrincipe viElore , quam animuni ad pacem adjungere.
Quid tam dignum eft aut prafentium aut futurorum tem« porum praeconio, quam in medio viftori» curfu , qua:' na-tura fuperba eft atque infoiens, exiftcie virum Priricipem Qui propria: laudis contemptor animum ad pacem ultro ac volens adjungat ?
Alia Sententia.'
Nibil admirabilius in Eloquentia, quam vis, qua pollet ad fleElcndos animos .
Quid tam eft admirabile inter ceteras Eloquentia; dotes, quairi exiftere vim illam , qua: quod rerum omnium lon-ge difficillimum eft , hominum animos regere, & quamcunt» que irr partem fleflere poflit ?
clceronlana sententia. Pro Arcbia Poeta. n.i.
Archias Ciceroni Auftor fuit ad perdifcendas ^	Artes liberales.
Quoad longijjlme poteft mens mea refpicere fpatium pr<eteri-ti temporis , cr pueritix msmoriam rccordari ultimam , inde
usque
Dc Ekcutione Qratcria.	i j
usquc repetens , hnnc vitieo mibt^Srinciftm & ad fufcipien-dam & ad ingredicndarrt rathiitem \oruut jiudiorum extitiffe ,
IMITAT?10< Sententiaw
Cicero Artis Rbetoricce Princeps fuit .
Quam cuiiofe quis velit perfcrurari fcripta Oratorurn iJmnium , qui per fingulas tttates floruerunt, vel ab ipfius nafcentis EloqUentiae tempdribus inde usque repetens, Ci-ceronem intelliget & in tradendis Rhetoricae praceptis, & in iifdem exercendis Principem extitiflfe.
AlIA SENIENIIAi
Senftt Europa, nullo hofiittm robore at'.t multitudine opprimi Gatliam pojje.
Quam pertinaciter tot abhinc annis in Gallia: ruinam atque exitium Europa tota conjuraverit, copiarum fuarunt roboie ac numero confifa , fenfit tandem aliquando tutif-limum illam femper contia vim ac multitudinem in vir* tute fua pra;fidium habuiflfe.
clceroniana sententia.
Pro Lege Manilia . n. i.
Plus Ciceronem deterruit initi ab adolefcentia confilii ratio, ne in Senatu diceref, quam ipfii dicendi gloria & opportunitas illexit.
Quamqttam miht femper frequens confpeSius vcfter mttlto jucundijfwJUs , htc atttem locus ad agtnaum dmpjijfv/rius, ad dicendunf omatiJfHnus ejl vifus , Quirites : tumen bu aditu laudis , qui femper optimo cttique maxime p.ituit , non mea me voluntas, fed mcx vitts rationes ab ineunte atate fufceptte fnbibuerunt.
3MI'
Jlrtis Rbetoric.t L/btr 1. I JVI 4%T A T I 0.
Sjententia.
Kon valere dcbet apud virum Prtncipem vincenit Cupido, quam amor pacis .
Quamquam plenum illecebris viftoris nomen ex fefe , hac autem commendatio fortiflTimis quibusque jucundifli-ma , ipfoque capitis periculo redimenda videri iolet : ta-men in tanta vincendi oppoi tunitate, quanta viro Princi-pi otferri poffit, plus apud tum rationes pacis , quam vi,-ftorias cupido debsnt valere.
Alia Sententia.
Rerum a Ludovico Magno gejiarum amplitiido Oratorem
plus deterret, quam ubertas invitat.
*
Quamquam prasconem efle rerum a Ludovico Magnodo-mi forisque geftarum longe honorificenti/Smum , .hoc aur tem argumenti genus faftorum ubertate operatiflimum , vi. ftoriarura magnitudine pracftar.tiftimum videri poteft : tar men in tanta dicendi copia ac varietate , in qua nemini oratio defuerit, plus ipfa op;ris dignitas &amplitudo pru-dentem Oratorem deterrere , quam. copiofa dicendi fegej invitare debet.
clceroniana Sentektia.
Pro Marcello . n. ip.
Laus vera unius virtutis merces eft.
Tantus efl fplendor in hude vera , tanta in magnitudine animi & confitii dignitas , ut b<ec a virtMe donata , cetera a fuituna commodatt ejje vuieantur.
lMl-
De Elocutionc Oratoria:	l7
J M l T A T I 0.
* i
Sententia.
Unius Beatitudinis necejfaritis amor ejl.
Tantas habet es fe Beatitudo fuavitates atque illece-bras , tantam cum ipfa hominum indole neceffitudiwm , ut ceteris quidem rebus facile carere , ab illa conieftanda temperare non pofle videantur.
Alia Sententia.
Conjcientiam malam nemo non execrari , bonam feBari nemo nun debet.
T.mta eft inculpatz mentis fuavitas , tam graves con-fcientias mal® ftimuli, ut h.inc execrari penitus, illam ex-petere votis omnibus nemo non debeat.
clceroniana sententia.
Pro R abiria PerdUeHi. n. i.
Confulis oflficium cum officio Civium collatum.
Si efl boni Confulis , cum cunEla auxilia Reipublica /abe-faElari convlhque -vidcrit , ferre opem patrite , confuiere fa~ luti fortunifque communihus, implorare Ctvium ficttm , Juttns falutem pojieriorem falute communi dttcere: eft etiam bonortxm & forttum Civtum , qtiales vos omnibus Reipublicie fmpori-bus extitijiis , intercludere omnes feditionum vtas , munire pritfidia Reipublicte, /ummum tn Conjultibus imperium , Jtinl-mum in Senatu conftlium putare .
1 M 1 T A T 1 0.
Sentintia.
Parentis officium cum officio Liberorum comparatum .
Si eft boni Parentis ,
cum Liberos feliciter (ufceperit informare ftatim ipfos ad viitutem , fufficere iisdem q\io-tidiana refte faftorum incitamenta , liberalem educatio-
B	nem,
I?	Artis RbatoriCiS Ltber I.
nem vita ipfa , quam dedit , antiquiorerri ducere : ho-< norum quoque Uiberorum cft, cum taiem naili fuerint Pa-rentsm , dociles afferre ad inftitutionem animos , infifte-re bonorum exemplis , vitam bene moratam quibufcumque fortunis anteferre.
Alia Sententia.
Viri ptndentis efl , Yts adverfas pr<evidere } fottis, cum advenerint, patienttr ferre .
Sicut viri prudentis eft, cum fortunam fecundam liabet, varios rerum eventus providere , declinare y fi poteft , ca-fas ingratiftimos, & contra mala diligenter fe munire ; ita •viri fortis eft, cum quid adverfum evenerit , fortem alte-ram tamquam multo ante pra:vifam excipere , graviffimas arumnas ferre patienter , &inter acerbiflimas rerum huma-' narum tempeitates fortunam meliorem expeftare.
TRIMEMBRES PERIOD/, clceroniana sententia.
Pro Archia Poeta . n. 14.
Devovi caput meum multis periculis amore laudis & honeftatis.
Mifi multorum praceptis multisque litteris mihi ab adole-fcentia fuafifjem , nihil effe in vita magnopere expetendum » nifi laudem atque boneftatem ; in ea autem perfequenda omnes cruciatus corporis , omnia pericula mortis atque cxfilii parvi ej]e ducenda ; numquam me pro falute veftra in tot ac tan' tas dimicationes , atque in bos profiigatorum bominum quoti-dianos impetus objeciffem.
IMITATIO.
Sententia.
Teccant plerumqut homines rcrum teternarum inconfidcrantia.
Nifi in media rerum ca:leftium luce miferi mortales ple-rumque cicutirent, negligerentquecogitare, dum pcccant,
bre-
Tie Elocutione Oiatori* . brevem faedsc voluptatis ufuram poenarum seternitatem »f« fe aliquando redimendam; numquam fe vitiornm illecebrit aut vinci aut demulceri paterentur.
Alia Sententia.
Ludovicus Magnus multa vicloriamm monumtnta jiudii pacis devovit,
Nifi fatigatis jandiu longiore bello populis amicum pacis munus totis ambiri animis Ludovicus Magnus intel-JexilTet, fuorumque utilitates atqvie commoda fua ipfius gloria duxi/Tet antiquiora ; numquam profeflo tot vifto-riarum fuarum , & rerum belle fluentium monumenta ftu-dio pacis devovilfet.
Ciceroniana Sentxntia. Pro M. Ctslio . 71. 28.
Tolerantur in juventute cupiditates quaedam, fi modum non excedant .
Datur conceffu omnium huic aliquis ludus retati, & ipfa na-tura profundit adolefcentia cupiditates , quic fi ita crum-punt, ut nullius vitam labefa&ent, nullius domuni evcrtant, facilet ac telerabilet baberi Joient.
1M1TATIO. SententiA.
Incultus animus nullam fpem facit bonte frkgis.
Eget aflidua diligentique cultura hominis cujusvis afti-mus, & ab ipfa ftatim adolefcentia mala quardam cupidi-tatum femina profunduntur, qua» nifi refecentur quampri-mum, ac penitus evellantur , viX! ullam bona frugis pa* tiuntur e^psftationem fupereffe.
hl I A
iO	jtrtis Rbctcric.s Libcr I.
Alia Sentehtia»
■-* >
Singulis istatibus laudabiles Oratores extitermt.
Non eft tam rarus , quam videtur ipfe Tullius profiteri ,
Oratorum numerus , & a»tates fingul® tuleriiht viros uber-
tate atque elegantia dicendi eximios, qui fi tales forte non
fuerunt, ut luinmum Artis illius apicem adepti videantur,
laudem certe aliquam, eamque non vulgarem meruere *
i
C iceroniana Sententia.
Pro Quintio . n. 26.
Vanus ille , perfidiofus, impius , qui amicum , fo-cium, affinem lpoliare conatus eft.
Si veritate amicitia , fide focietas , pietate propinquitas co-litur, necefjs cjl, ifte, qui amicum , /ecium , ajfinem fgma ac fortunis fpoliare conatus ejl, intnum fe & perfiaiofum ej]e fa-xtatur .
1M1TAT10.
Sjintentia.
Dignus omnium amore & benevolentia, qtti propriam gloriam communi utilitati dcvqvtt.
Si contemptu gloriae vera Iaus , amore benevolentia, be-neficentia gratus animus comparatur, necefleeft, ille , qui ptopriam gloriam, ftudia , opes communibus populorum votis & commodis devovit , laudem ab omnibus , benevo-lentiam, & animi grati monimentum ferat.
atla Sententia.
Qui contempto labore fsBatur otium, is aut ignarum fe 3 aut favendts doBrints parum cupidum pnfitetur.
Si doftina comparatur labore , fovetur fludio , diligen-tia promovetur , necefte eft , ut , qui vel perpetuo vixit in otio , vel prioris diligentiac pertaefus totuni fe inertias •psrmifit, is aut nullam doftrinaE partetn umquam adeptus
aut
l~>e VJocutlone Orittorta-.	2 i
ftut iilius tusndas atque excolenda: parum cupidus efle v»"" deatur .
SENTENTIA ClCERONIANAi tro &omo fua. n. i.
Sapienter inftitutum a Romani Imperii Moderatoribus, ut
Pontifices Religioni & Reipublicae regenda: praseflTent;
Cum multa dj-uitiitus, Pontifices, a majoribus nojiris in-'venta atque inftituta funt, tum nibil pradarius, quarn quod -jos eofdem & religionibus Deorum immortalium, & fumma Rsipublictc pfteefle voluerurtt : Ut amplijfirni & clarifftmi Ci-ves , Kempublicam bene gerendo, Religiones fapient.r inter■•» prctumio , Rempublicam confervarent.
1 M 1 T A T I 0.
Sententia. Sapienter Conftituta funt virtuti pr,cmia > & fupplicia fceleri >
Cum multa in omni Republica laudabiliter inventa felici-terque inftituta funt, turn nihil prsclarius , quamquodvir-tuti prasmia, fupphcia fceleri proponerentur: ut honimer-cedis expeftatione , mali poenarum metu in officio conti-nerentur.
Alia Sententia.
Prudcnter provifum eft in Romana Repub/ica ut in largtendis bonoribus non tam nobilitatis , quam virtutis ratio baberetur .
Cum ad tuendam Tmperii Romani dignitatem plenaefingu-' lari prudentia leges a Reipublic® Moderatoribus conrtitutse funt, tum illa certe praiftantiflima, quod in largiendis ho-noribus non tam generis quam virtutis haberetur ratio, ut nobiles viri repulfae rnetu, ignobiles glorise defiderio ad magna quasc^e aecenderentur ,■
e 3	QPA'
fci	Aitis Rbetoricit Liber 1.
SLU A D R 1 M E M B R E S P E R 1 O D 1.
s £ (ii entia clceroniana.
Pro Milone. n. i.
Timet Cicero dicere pro Milone , vel dum turpe eft pro ipfo dicentem timere.
Et/i vereor, Judices, ne turpe fit pro fortijjimo viro dice-te incipientem timere , minimeque deceat, cum T. Annius Milo ipfe magis de Keipublicie falute, qttam de fua perturbctur, me ad efus cauffam parem animi magnitudinem nfferre non po[fe : tamen h&c novi judicii forma terret ocnles, qui, quo-cumque inciderint , veterem confuetudinem Fori , & prijii-Mum morem judiciorum non vident,
IMITATIO.
Sententx.a,
TrfCtpta Rbetoricie quantumvis difficilia neminem eloquentia candidatnnt debent deterrere .
Etfi multa funt in eloquentia: ftudio, qua: primo aditu difficultatis nonnihil prae ie ferant, ipfaque adeo pricepto-xum multiplicitas atque varietas totidem veluti loca fen-tibus afpera Rhetoricae Candidatis videri folent: tamen Jiaec eadem, qualiacumque funt, documenta neminem di-cendi cupidum debent deterrere, qu«e labore, ufu, atquc exercitatione molliuntur .
AtlA Sententia.
Tempus Ttt cmnium pretiofiffima incautis atqne otian-
tibus depetditur.
" *• • •
EtR pretiofiffimum quoddam eft particula' quascumque temporis, nihilque fe ofFert rerum omnium , cujus jadlura refarciri minus ac reparari poffit: tamen vel ipfum totius vitae tempus plerifque hominum deperditur incautis atque ctiantibus, qui vel ignorare temporis pretium, vel nou «licdj ut par efl3 videntur jatis atfiimare.
De Elocutio/ie Oratoria,	»3
ClCERONIANA SENTENTIA.
AElione i. in Verrem. n. S-
Jpallere Verres potuiflfet, fi quam eft audaJC, tam eflet obfcurus in agendo.
Si quam audax ejl ad conandum Vevret, tam effet obfcu-rus in agendo, fortaffe aliqua in re nos aliquando fefeUiffet: •vciitm boc adhuc percommode cadit , quod cum incredibili ejus audacia /ingularis flultitia conjun&a efl.
IMITATIO.
Sen tentia.
Non efl metuendus boflis bumant generis, quia non efl tam ■potens, quarn efl attentus ad noflram perniciem.
Si quam eft ad perniciem noftram attentus, tam eflet ad perficienda confilia potens hoftis humani generis, per-petuum certe fanftiflimis quibufque viris metum incute-let: verum hoc percommode & magno noftrum omniutn folatio cadit, quod infinita ipfius invidia cuma incredibili imbecillitate conjunfta eft.
Alia Sententia.
Stultorum natio fi tacere poffet, aliquam fertet fapientia laudem.
'■ T ;	-N. .. .
Si quam inepta eft ad loquendum quidpiam feliciter, tam eflet foters ad tacendum ftultorum hominum natio , aliquam fortaffe fapienti® laudem habere poflet : verum miferabili ipforum fato ut plurimum contingit, quod ad incredibilem ipforum ineptiam infanabilis prurigo gat-riendi quidlibet accedit.
H 4	Ci-
Attis Rbstoric<e Lihsr t.
clceroniana scntlntxat Pro Raiirie Psrdnslli. n. i.
Reddit rationem CiQero pr®ter confuetudinem, cur deiendat Rabiriuin .	*
V
E tfi, Qnirites, non efl me<c confuetudinis initio dicendi rlt-tionem reddere, qu.t de cauffa quemque defcndam ; propterca quod omnibus C>vtbus in so>um penculis fatis juflam mibi cauffam nefeflitudinis effe duxi: tamsn in bac defsnfione ca-pitis, famie, fortunarum omnium Caji Rabirii proponenda ratio vidstur "jficii msi ; proptcrsa qtiod, qu<e juflijfima mibi eauffa ad bunc defendsndum sffs vifii sji, eademvobisad ab-folvendum dsbet videri.
JMITATIO.
Sententia.
Res advsrfie fsrsndts funt aquo animo , vel fi durum illud sfi.
Etit difficilioris cujufdam opera: eft aquam femper in hum.mis rebus fervare mentem; .propterea quod multa pkrumque, ut vivirur, contra fpem atque expeftationem evenue folent : tamen vel ad ipfas rerum afperitates le-niendas habenda eft moderatio propterea quod, dum fe-runtur iniquius, fiunt ad ferendum graviores.
Alia Sententia.
Vel intsr graviffima fiudiorum fafiidia adolsfcentes folati* non catent .
Etfi in comparandis liberalibus difciplinis multa juve-nnm animi experiri faftidia foleiitj propterea quod rerum iftarum cognrtio longum affiduumque laborem exigit: ta-men vel ipias inter graviflimas ftudiorum moleftias, fua-viflimo recreari folario debent ; propterea quod improbo tandem labore difficillima qua;que fuperantur .
PE-
De Elecutiar.e Otatovia .	25
PERIODUS QU ADRAT A ET ROTUNDA.
Ciceroniana Sententia.
De Ptovinciis Confularibus. n. i.
Facile quis inteiiiget, quas fit Provincias Cicero decretu-rus, fi cogitarit , quinam liomines ex Provin^ja detraheiidi fint.
Si quis veflrum expeftat, quas ftm Provincias ciedreturus, conjtcieret ipfe fecum, qui mihi homines ex Provinciis potiffi-mum detraoencii /int : non dubitabit , quid me fentire conve-rtiat , cum, quid mihi fentire necejje ]jt, cogirarit .
Sl N Ti N I I ».
intelligere quis potcjl ex fua in pauperes humanitate , quant ' olim bumanitatis partem apud Cbrifium habiturus fi(.
Si quis fcire vdluerit, quarri olitrt apud Chriftum mor-talium omnium Judicem gratiam fit habiturus, cogitet il-le fecum, quam ipfae gratise partem panperibus & egenis impendere (oleat: tunc facile intelliget, qualem in fupre-mo judicio Chriftum experturus fit , cum in egenos & pauperes qualis exiftat ipfe, cogitarit.
Alia SenIentia.
Non pigebit quempiam bujus vitce iabores ferre, qui vemu-nerandos illos ceterna mercede cogitarit.
Si quis laborum afperitate, quibus confita dicitur vitas felicis femita, ab eadem infirtenda deterretur, reputet ille fecum , quantam bonorum amplituuinem amatoribus fuis poftidendam Deus deftinarit : tunc leves exiftimabit laboris cujufcitmque moleftias , cum mercedis aeternas ptetium, qua remnnerabuntur illi, confiderarit.

2(5	Xttts Rbetoric.t Liber I.
PER l 0 D U S DECUSSATA.
ctceroniana skntentia. Pi'o Ctccina. n.
rotmfTet A. Caecina tam cetlere in foro Sex. JEbutii Tmpudentice, quam in agro ceflferat audacia:.
Si qttantum in agro locifqu? citfertis audacia potejl, tan* tum in foro atque in judiciis impudentia valeret ; non minus in cauffa cedetet A. Ctecina Sen. lEbutii impudentite, quavl tum in vi f.icieitda cejfit auSloritati .
IMITATIO.
Sent.entia.
Tituit Alexander parem moderationis & foltitudinis laudem ferre.
Si quantam in expugnandis hoftibus fortitudinem Ale-Scander Magnus pra: fe tulit, tantam in privata: vita: con-fuetudine moderationem animi exhibuiflfet non minus; Principibus viris ad exemplum proponeretur ejus modera-tio, quam ad imitandum proponi folet ejus fortitudo.
Alia Sententia.
Toiitit Catilina tam prudentia fua, quam auBoritate ■uincere Ciceronem.
Si quanta valuit ad conciliandos animos auftoritate Ca-tilina , tanta ad diftimulandas molitiones nefarias pruden-tia valuiflfet; non minus i.n avertenda Reipublicae ruina Tul-lius ceffiflet civis exitiofi prudentia:, quam in ejufdem psrnicie machinanda ceflferat auiloritati.
C A-
Oe Elociaione Oratoria.
C A P U T IV.
Dt Vrnnflate Periodi.
1N quo pojxta eji venujlas Periodi ?
K. In tribus prsecipue rebus. In Numero , in Verbis , in Claufulis.
Quid ejl numerus ?
R. Numerus fecundurn Ariftotelem eft rythmus quidam exquifitus, non canorus , qualis eft in poematis ac verfi-bus , fed ita diflimulatus ac latens, ut fentiatur tamen, ac jucundo fine qoncludatur.
Definitur aliter a Cicerone , Oratio conftans partibus fonoris , aurium judicio rette & aequaliter fluentibus . Quod fpeftat vero Numerum in Oratione adhibendum , Ii®c monet Tullius in Oratore ad Brutum, n. 193. Ne-que numerofa ejje , ut poema, neque extra numerum , ut fir-mo vulgi eji , debet Oratio . Alterum nimis ejl vintium , ut de indujiria faflum appareat; alterum nimis dijjolutum , ut pervagatum & vulgare videatur .
Quid fpeEiandum in verbis ?
R. Has lunt in verbis qu?erendas virtutes. 1. Vis: ut fi Tarricidam dixeris pro nefario homine , facrilcgum, pro fure . 2. Majeftas: ut immenjttas locorum , pro magnitudi-ne . 3. Splendor : ut immenfte camporum declivitates, pro declivi aliquo loco . 4.. Vehementia : ut temporum procei-Le, pro calamitatibus. 5. Epitheta & verba fifta ad con-tumeliam : ut gurges bonorum , furia patris, fax, tempe-ftas, Reipublicas peftis. Non enim nos color ijie fervilis, non pilofie gente , non dentes putriai deceperunt. In Pifonem .
Qute cavenda funt vitia tn verbist
R. 1. Confonantium afperior commiftura : ut Xerxis e-xercitus. 2. Syllabarum earumdem repetitio : ut hunc timorem moremque perpetuo retinuit. 3. Crebra ejufdem vocis repetitio. 4. Similiter cadentia . 5. Plura monofyl-laba . 6. Verba longiora, nifi hoc poftulet Orationis tardi-tas . 7. Inepta verborum trajeflio .
Quid obfervandum in claufuiis ?
R. 1. Supervacaneum eft dicere de pedibus, qui vel ini-. tio , vel in medio Periodi ufurp»ntur : ha»c cmnvufiu & leftio melius docebunt. 2. Qnod tpeftat ad finem, Perio» dus verbo elegantius, quam nomine'clauditur. Ejulmo-di claufuiis inferviunt vulgo fequentes pedes. Primus eft
£emi-
1
2 8	Aitis R-buoiic.a Liber I.
geminus Trochaeus apuil Ciceronem u(itati/fimus i v. f». Confulatus , continebit , conjeqnentur . Secundus geminus Spondatus : ut infringendam. Tertius Tribrachus & Spon-da:us: ut probibuerunc. Quartus e(t Daftylus , maxime (i prsceflerit Jambus, ut perborrefceret.
C A P U T V.
De Arte informandie Periodi , & Membra, feA partes Periodi alias cum aliis conneilcndi.
1N quo conftjiit artificium Periodi ?
R. In ufu & difpofitione Particularum , per quas Perio-di feufus fufpenditur & abfolvitur. Nam particula quae-que initio Periodi, <ive Protafis prapofita , relativa eft, & dicit ordinem ad aliam particulam Apodofi prasfigen-<lam , quse nffi advenerit , perfeftus & completus eflfe lenfus non poteft. Unde dicere poflfumus, particulas illas tffe in Periodo , quod funt in idificiis interruptis promi-nentes & falientes lapides , qui videntur alios expeftare , quibus inferantur, & quibufcum unum opus perfeftum & abfolutum eflficiant.
Qutenam funt illie Particul<e ?
R. Multiplicis generis recenfentur. AHee enim compa-rationem infUtuunt : v. gr. Tantum , quantum , talis , qualis eo major quo , quemadmodum, Jtc . Aliae diftribu-tivj: funt, ferviuntque enumerationi partium : v. g. Jive, aut, vel, neque, bis aut ter repetita , primum , deinde , poflrem», cum , tum. Alia: vocantUr conditionales : v. g. Si, quidem, nifi. Ali® augentes: v. g. Non folum , fed etiam , tam , adeo, ut. AIiee cauflales: v. gr. Quoniam , quandoquidem , cum . Aii® pugnantes: v. g. EtJ! , quam-■vis , tamen . Aliae relativa;: v. gr. Qjii, quic., quod; is ea , id. Ha» particula: conneftendis Periodi membris, feu par-tibus deferviunt.
Quomodo Particularum illarum ope informari Periodut potejl ?
R. i. Quacrenda tibi fantentia aliqua , quam extendas in Periodum: v. gr. Nihil in vita amico utilius . z. Vel rationem (ubjunges propofitae fententiae, vel dilatabis tan-tum vocem illam , utile, hoc vel alio modo : Nibi/ tam naturie aptum , tam conveniens ad vitte focietatem con-fuetudinem . 3. Praepofita particula caufTali Cum , ut fup-penfus fenfus eflfe poffit, ita bimembrem Petiodum efficies;
Cum
Dt Hlocutionc 0)'atoria .	29
Cum nihil eft tam aptum naturac, tam conveniens ad vi-ta; focietatem atque confuetudinem , quam arnici benevo-lentia ; ( 1. Membrum ) tum cordatus homo quifquis erit, illam rebus omnibus humanis anteponendam judicabit. (2. Membrum )
Sin fubjtingere ftatim propofits fententias rationem vo-]ueris, iltam v. g. quia amicus fecundas res lietiores facit , Advcrfas lcviores, fic Periodum bimembrem eftormabis : Cum nihil eft ad fecundas res lastiores , & adverfas levio-res faciendas tam potens, quam amici benevolentia ; tum cordatus homo qnifquis erit, illam rebus omnibus huma-nis facile anteponendam judicabit.
Jam de Bimembri ut Trimembrem facias, dilatabis Pro-■tafin in duo membra, & beneficio particula: Ut, pofterius tnembrum junges cum priori , hoc modo : Cum ea eft veri fincerique amici natura atque indoles, (i.Membrum) ut res fecundas lactiores, adverlas leviores efficiat •, ( 2. Membrum. Prota/is) quis tot inter ac tantas hujus vita; varietates fine amici benevolentia vivere fe pofle arbitre-tur ? ( 3. Membrum. Adopofis )
D.nique ut Periodus quae Trimembris eft , fiat Quadri-membris , dilatanda Apodofis eft per particulas compa-rativas, tam, ut, vel tantum , quanty.m: v. g. Eritne ali-quis tam parum amicus fui , tam parum cupidus tranquil-litatis ac pacis, ut tot inter ac tantas hujus vita» vaiie-tates fine amici benevolentia vivere fe poflfe arbitretur ? vel: Quanto difficilioris operae videtur, acquam rebus ir» arduis pariter ac bonis fervare mentem, tanto dulcior a-micus ac jucundior cenfendus eft.
Obfervabis ex diftis, geminam efle fententia; in Periodum conformandae rationem : aliam per folam dilatationerii pro-pofitae fenteiitia:. Ita Cicero Oratione 2. in Verrem fenten-tiam illam : Acddit tandem , quod optabamus-. fola dilara-tione fic in Periodum Trimembrem fundit : Quod erat optandum maxims, Judices, ( I. Membrum) & quod unum ad invidiam vejiri Ordinis, infamiamque judiciorum fedan-dam maxime pcrtinebat, (2. Membrum. Protafis) id non bumano confiho, fed prope divinitus datum atque oblatum vobis fummo Reipublicit tsmpors vidstur. ( 3. Membrum . Aptdofis ) Ubi patet , totam Periodum nihil eflc aHud , quam meram brevioris hujus fententi® dilatationem : Ac-cidit tandem, quod optabamus .
Alia ratio eft confonnandac fententia: in Periodum, ni-mirum cum fentsnti® aliqna ratio fubjicitur. Sit in exem-
plum
_	Artis Rbctovicx Libcy I.
fluiri ifla fenteiitia : Caput mtum objeci multis periculis 1 cui Cicei'0 pro Archia n. 14.. hanc rationem adjicit, quia vibil non ferendun; e(fe duxi pro confeBanda laude alque ho-neflate; & fic Teriodum Trimembrem informa^: Niji mul-torum preceptts multifque litteris mihi ab adoUfcentia fuafif-fem, nihil effe in vita magnopere expetendum , nifi laitdem atque honeflatem ; ( 1. Membrum ) in ea auteh perfequenda omnes cruciatus corporis, omnia pevicula mortis atque exfdti parvi effe duccnda ,-. ( 2. Membrum . Protafis ) numquam rwe pto falute veftra in tot ac tantas dimicationes , atque in hos profiigatorum bominum quotidianos impetus objcciffem. (3. Membrum . Apodofis )
Quoties autem propofits fententiaj ratio fubjicitur, hasc plerumque collocatur in Protaft , fententia vero ipfa in Mpodofi.
Id porro ut planius fiat, laudatam modo fententiam cum fubjefta ratione, fcilicet, nibil in vita amico utilius, quia Itetiotes facit res fecundas , adverfas teviores , opers pretium eft in varias omnis generis Periodos ad imitatio-nem Ciceronianam informare, ex quibus hoc etiam com-raodum exurget, ut quo pafto fingu!«e Particula: adhiberi debeant, uno quafi intuitu liceat obiervare. Ipfas vero Ciceronis Periodos non hic defcribimus , quia jam defcri-pta! funt in Capite tertio. Satis erit Orationes & Nume« rum , ubi leguntur, indicare .
P E R I 0 D I BIMEMBRES;
Pro Arcbia. n. 1. Per Particulas Relativas Quod, Id.
Quod in fecundis rebus dulciffimum, in adverfis multa optatiflimum eft, id in amici veri iincerique benevolentia invenitur.
Pro Lege Manilia . n. 1. Pet Particulas Pugnmtef Quamquam, Tamen.
Quamquam difficultatihus plurimis vita mortalis obno-xia, in bonis autem & in arduis rebus rara asquabilitas animi videri poteft ; his tamen orrtnibus incommodis non certum modo in amici benevolentia remedium , fed etian» iuaviftimum vitae folatium oftertur.
Lib. x.
De Elocutiune Ovtttoria «	ji
Lil>. i. tls Ofntore. 71. 31. Per Particulas Relativas Is, Qui.
Quid cft tam expeteridum irt vita, qtiam in fecundis panter & adverfis rebns habere eum, qui has leviores , illas jucundiores efficiat ?
PERiODI TRIMEMBRES.
Tro Domo fua ad Puntifices, n. 1. Pcr Particulas Dijlriiud-vas Cum, Tum .
Cum ad leniendas mortaiis vit» moleflias multa nobis iproefidia non defunt, tum certe nullum eo majus , quod in amici finceri fi.lelifque benevolentia proponitur , qui res fecundas lamores, adverfas leviores efficit.
2. Orat. in Verrem. n.z. Per Particulas Rclativas Id, Qtijd .
Quod erat ad fuaviffimum hujus Vitae folatium expeten-dum maxime, & quod ad ferendam a:quo animo fortis U-triufque coiiditionem in primis juvare poterat; id^hobis in jucundiffima veri fincerique amici confuetudine, fingu-lari divinae Providentia: beneficio oblatum datumque gra-tulamur.
Pro Atchia. n. 14. Per Particulam Conditionalem Nifi .
Nifl tot ,inter, tamque varias, quibus vita hominuniob-sioxia eft, miferias, dulciflimum in aifiFiis folatiurri haber^-tur, in iifque prafentiffimum adverfus utriufque fortis iii-commoda remedium occurreret : quem demum , quanfum-mis cupidus vita» videretur, longioris svi non pigeret j
Pto Ctelio. n. 28. Per Particulas Augentes. Tam, Ut.
Datur vel inter gravifllmas vita: hujus aurumnas fuavif-fimum in amicis folatium ; & illi tam la:tas blandientis fortun® vices, tam ferendos reflantis ejufdem cafus redde-re folent, ut fin minus jucunda ex omni parte vita,.toie-tabilis faltem videri poflit.
Jfvtis Rbetoric.t Libtr I.
Pro Quintio. n. 26. Per Particulam Conditionalem Si, 6" Relativa Is, Qui .
Si res afperas mitiores , lactas jucundiores, vitam totam acquiorem verus ac fidelis amicus fa,cit; necefTe eft profefto, ut, qui in tanta hujus vitae varietate de comparanda amici bencvolerwia curandum fibi non arbitratur , is neque in adveriis folatium , neque in profperis jucunditatem, neque in omni vita: parte tranquillitatem habere velit .
P E R J 0 D I &U A D R I M E M B R E S ,
Pro Milone . n. 1.' fer Particulas Pugnantes Etfi, Tamen .
Etfi difficilioris operoe videtur , asquam in varia fortis utriufque conditione menteni retinere, multofque reperire eft, ctim iniquioris fortunas telis reftitiflfent, ejufdem ille-cebiis fuiffe fupe.ratos-, tamen certiffimura adverfus difficul-tates'ejufmodi' fubfidium femper invenias in amico fideli, qui & patientiam in adverfis , & in profperis moderationem fuadere poftit.
Dc Provincits ConYu!arihus . n. 1. Per Particutam Conditionalem Si, & Dijiributivas Cum , Tum .
Si quis noflfe velit , quam neceflfaria fit inter tantas hujus vita» varietates fidelis amici focietas, confideret ille fecum , quantum utraque forte juvare amicus poflit j tum certe non dubitabit, quantam in amico parando de-beat operam ponere , cum fine tali prafidio vix ferendam «quabiliter cum prolperas, tura adverfae fortunas conditio-nem eflfe inteliexerit.
PERIODUS DECUSSATA.
Pro Crecina . n. 1. Pcr Particulas Conditionales Si , & Conf
parativas Tantum , Quantum , Non minus, Quam.
Si quantum ad mitigandas molliendafque res adverfaS amicus poteft, tantum ad temperandas ab infolenti lstitia res fecundas valet ; non minus quaerendus eft amicus in profperis ad fervandam moderationem , quam in adverfis comparari folet ad retinendam patientiam.
Quas
De V.locutiont Oratoria.
Qua fequuntur in idem argumentum Periodi , etfi acS Tullianam imitationem exaft® omnino non funt, taraen docebunt ufum aliarum Particularum.
Per Particulas Comparativas Quam , Tam .
Quam fuave eft in adverfa forte folatium , in profpera laetitiam experiri •, tam fedulo fidelis fincerique amici bene-volentia videtur efte comparanda.
Per Particulam Dijlrivutivam Sive , repctitam.
Sive blandientem fuaviter votifque afpirantem omnibus fortem experiare, five fsvientem immifericorditer & reflan-tem perpetuo fortunam feras ; in utraque vit.x conditione tam difpari , ftudio tamen pari pnrique diligentia fidelis amici confuetudo conquirenda eft .
Per Particuias Augentes Tam , Ut.
Tot ac tanta ex dulci fidelis amici commercio, tam in profperis quam in adverfis oriri commoda folent , ut fine paratiftlmo femper hujufcemodi prasfidio amara prorfus & acerba vita videri poftit.
Per Particulas Comparativas Quemadmodum , Sic.
Quemadmodum ventis tam asquam , quam finiftram iit partem fpirantibus, peritiftimi moderatoris prudentia navi-gium eget : (ic fecundis pariter atque adverfis in rebus veri fincerique amici commercio humana vita carere non poteft*
Aliud ftatuamus exemplnm in illa fententia , qu;c ratio-jiem adjunftam habet: Diffici/e ejl affentationiius aures occlw dere ; quia bomines vulgo te amant. Illa poterit in Periodos pariter informari ad Ciceronis imitationem.
PERIODI BIMEMBRES.
Lib. l. de Orat. n. 31. Per Particulas Relativas. .
Quid eflTet tam novum tamque infolens, quam in tanta amantium plus acquo fui hominum multitudine reperire unum aliquem , qui , quod ceteri tanfopsre anibiunt , nullum praedicationi laudum fuarum locum e(Te patiatur?
C	Pro
Jlith Rbctoric<t Libcr 1.
Pro Archia . n. i. pcr eafdcm Particul/is.
Qui mature perpencierit , quam fit amans fui indoles liominum , per omnes jetatis flesus & varias vitae condi-tiones volvens oculos ; is mirari definet, plerofque & me-rito rerum fuaruin prsconio , & putidis etiam afTentatio-nib.us nonnumquam deleftari .
Pro Lege Manilia . n. i. Per Particulas Pugnantes Quamquam , Tamen .
Quamquam plenas fuco atque fallacia adulatoinm Iau-des , & illas non tam ad veritatem quasn ad voluptatem inftruflas efTe nemo non fentit ; tamen , ne declinentur eorum illecebra:, non folers inodo iftoiqm liominum indu-ftria, fed etiam multo magis infitus unicuique fuimetiplius amor prohibere iolet.
P E R I 0 D I TRIMEMBRES,
Tro Aichia . n. 14. Per Particulam Conditionalem Nifi.
Nifi erudita femper ad omne blanditiarum genus efTet adulatorum natio , & ad mulcendum eum , qui fingulis hominum innatus elt , amorem , fingeret fe fotam atque accommodaret , non tam operofum videretur ab eorum infidiis declinare .
Oratione 2. in Verrem . n. 1. Pcr Particulas Relntivas Id, Quod .
Quod eft ad conciliandos animos potentifTimum , & quod ad pertentandum fuaviter eura, quo fe quifque pro-fequitur, amorem plurimum poffe videtur; hoc adulantium natio folertiflima non aperte quidem , fed clam & per cuniculos folet adhibere .
Pro Domo fua ad Pontifices. n. 1. Per Particulas Dijlri-butivas Tum, Cum.
Cum res eft plane difficilis, afTentatorum vocibus aures occludere, tum certe tanto id operofum magis , quod illi mollibus illecebris amantem fui plus a:quo hominum indo-
lem

D(? Elacutione Omwid. lem demulcere folent : ut , qui ab amamlo fefe nort poflfunt, nequB ab excipiendis ultro adulationibus Valeanf temperare .
Yro Calio. n. 28. Per Particulas Augentes Sic, Ut .
Magnam habent homines ad amandos fefe propenfio-iiem, & folers adulantium genus fic infitum unicuique fui ipfius amorem palpare novit , ut aflentationibus aures occludere , fingulare quoddarn modefti ac temperantis viri fpecimetl videri foleat .
Tro Qrdntio . n. 26. Per Paiticulam Conditionalem Si, & Relativas IS, Qui.
Si condita mollibus illecebris , & ad Uniufcujufque fen-fum voluntatemque comparata folet eflfe omnis adulatio , necefle eft profefto, ut, qui laudis eft amans plus a:quo , & permulceri fenfus fuos lubentius patitur , is ab audiendis adulatorum vocibus temperare fibi non poflit .
P E R I 0 D I Q_U 4 D R 1 M E M B R E S.
Pro Milone. n. 1. Per Ptrniculas Tugnttntcs Etfi , Tamen -
Etfi nemo pene eft qui nefciat, adulatorum gentem to-tam efle ad fallendum decipiendumque compofitam , nihil-que contingere folct viro liberali ingratum magis, quam illudi ; tamen molles blandientium illecebra: vel ipfos permulcent fapientiflimorum hominum animos , qui con-tra tam amabiles infidias vix ac ne vix quidem tueri fe poffunt.
De Provinciis Gonfularibus. n. 1. Pet Taniculam Conditionalem Si.
Si quis forte mirabitur, unde tarrt aigre homines, quot-quot funt, affentationibus aures occluriant , attendat ille fecum , quam pauci ab amandis femetipfis valeant tempe-yare: tunc facile intelliget, quam ultro fibi, quifquiseft, adulari patiatur , cum adulantium nationem totam efle ad mulcendum amorem proprium comparatam perfpexerit.
C t

jtf	rdttis Rhctoric* Liber t.
t f
PERIODUS DECUSSATA.
Pro Citcina. n. i. Per Particulam Conditionalem, Si, & Particulai Comparativas , Tam , Qtiam , Non minus, Quam .
Si quam eft amans fui hominum indoles, tam eft com-parata ad mulcendum amorem illum omnis adulatio , non minus quis poteft ab excipiendis ultro aflentationibus temperare , quam ab amando lemstiplo poteft idem abfti-nere .
Per Particulas Comparativas, Quemadmodum , Sic.
Quemadmodum mare Siculum olim navigantibus fingu-Jaris cujufdam prudenti® fuit , infidiofis Sirenum cantibut aures occludere ; fic in hac vita: confuetudine , qua: adu-lantium multitudine infeftaeft, eorum lenociniis non per-mulceri perfefta confummataque fapientia eft .
Si cui forte prolixiores fuifle videbimur in exemplis proferendis , ignolcat tamen rem illam apertiorem facere volentibus , quam prasceptionum omnium , qua: traduntur in Rhetorica , longe difficillimam Candidati experiuntur , cum ad ufum atque exercitationem revocanda eft.
C A P U T VI.
De Ratione Periodos alias cum aliis conncBendi.
EGimus de Particulis , quibus Membra cum Membrij vinciuntur , & ipfa Periodi conformatio conftat ; nunc agendum de vinculis , quibus Periodi ipfas alise cum aliis connefluntur, five de variis Orationis nexibus . Quaires ergo.
Qurenam funt paiticula , per quas Periodi cum Periodis conjunguntur ?
R. H® prsfertim adhibentur, atque ego quidem, & vero, at enim , qute cum ita Jint , itaque , nam cum , ac prim» quidem , enimvero, ncque vero , quin etiam , igttur , erga , quid quod , adde quod , accedit & illud , & alias muitae j quas ufus frequens ac leftio docebunt .
Atque ut Praceptum iftud exemplorum appofitione non careat , proponenda funt ad imitationem quacdam Cice-
ronis
T)e "Elocutione Ofatoritt . i'6inS fixOrdla , qua» tota fere Periodis conftant: in quibU? licebit obfervare, quinam neltus vinciend® Orationi infer-viant. Povro ad majorem cognofcend® Artis faciiitatem , 3101I defcribemus modo Ciceronis locum , cttjus ad not1-mam exigenda imitatio fit , fed brevem ejufdem fynopfnti pra:<igemus.
C I e H R O N I A M U M E X O R D ttl M.
Pro Kabirio Perduelli.
SrNOPSlS C lCEROHlJN/t*
Cicero Judices adhottatur ad abfolvendUm Rabiriutri <
t. B Eddit rationem Cicero , cur Rzbirium defendat , licet
-Cv non Jo!eat illud facere . Periodus Quadrimembris.
2.	Dicit Cicero , cum futi in Rabirium benevoletitia , tum falute Reipublicie impelli Je, ad fhfcipiendam ipjius defenfioncm. Periodus Bimembris.
3.	Dicit CiCero , ficut ejl Confulis fuccurrere Reipublicce peri-clitanti, ita Civiurn ejl Qonfulem tn eo prtejlando adjuvare . Periodus Bimembris .
4.	Dicit Cicero , 1n me labor , in Senatu debet ejfe fludium in defendendo Rabirio. Periodus Bimembris.
0 R A T I O;
Etfi, Quirites, non ejl me£ confuetudinis rationem reddcre, qua de caujfa qUemque defendam ; propteria quod cUm omni-bus civibus in eorum periculis femper fatis jujlam mibi caujjani neceffitudinis effe dWxi : tanic» in baC defenftone capttis , famct , fortunarum omnium C. Rabirii , proponenda ratio videtur effe officii mei , propterea quod , qute jujirjfinie mibi caufja ad bunc defendendum ejfe vifa ejl , eadem vobis ad abfolvendum debet videri .
Nam me cum arniciti/e tietuflas , tum bominis dignitas , tum ratio humanitatis, tum mete vihe perpetUa confuetudo ad. C. Rabirium defendendum ejl adhortata i tum vero , ut id JiudiofiJfimc facerem , fatus Reipublicx , Confulare officium , Confulatus denique ipfe , mibi una vobifcum cum falute Rei-publicte commendatus , coegit . . ;	\
Quamobrem ft ejl boni Confulis , cum CunBa Reipublicte attxt-lia labefaftari convellique viderit, ferre opem patritt j fuccur-
C 3	rtre
Artis Rbeto/ic<e Liitr I. irere faluti fortunrTquc conrmunibus, implorare civium fidem, fuam falutem pofleriorem jaiute omni:<m ducere j efl etiam bonorum & fo>tiwn civium, quales vos omnibus Reipubiicic temporibus extitiflis,, .interpludeie omnes fedit'ont<m vias , munire priefidia Reipublicte fummum in Cnnfulibus imperium, fummum in Senatu confttium putare ....
Quamobrem iabor in boc defendendo prtecipue meus eji : flttdium vero confervandi hominis commune mihi vobifcum ejje debebit .
I M I T A T I 0.
Blanca Ludovico' Filio Galiici Imperii habenas moderandas rradit .
SrNOPSlS IMITATIONIS.
Blanca filium adhortatur ad moderandum rite Imperium .
i. T>Lanca Filium fuum admonet , etfi non videtur ille
-D egere praeceptionibus .
2. Dicet Blanca ; cum multa folent obcaicare viros Principes, tum requiri multas virtutes ad declinandum hoc incommodum.
j. Dicet Blanca ; ficut exhibuifti adolefcens virtutes hujus aetatis proprias , ita Rex conftitutus debes pra: te ferie virtutes regias-
4. Dicet Blanca ; tibi gloriofum erit Regio muneri fatisfeciffe , mihi non indecorum te inftituilfe.
0 R A T I 0.
Etfi , fili cariflime , novi fatis , non egere te maternis prasceptionibus ad peragenda diligenter , quse funt officii tui; propterea quod innata virtutis asmulatione, quidquiJ eft cum laude conjunftum , ultro confeflaris ; tamen in hoc rerum flexu , quo moderandas magni Imperii habenas fufcipis, te prasmonendum putavi, propterea quod, quanto fublimior eft locus ille, quem capeffis, tanto periculofiot debet videri.
Nam cum dignitatis Regia» majeftas , populorum admi-ratio , deliciarum illecebr® , rerum omnium copia viros Principes in hoe foitis apice conftitutos obcaccare plerumque
folent;
x
De Elocutione Oratoria.	^tp
folent ; tum , ut declinare tam graves fcopulos valeanr , animus de fe modefte fentiens , continentia fingularis , Comis humanitas, egregius rerum humanarum contemptus requiriintur .
Quamobrem fi tuarum efle partium aeftimafti , dum fub difciplina matris adolefceres, ingenuum morum candorem, ilocilitatem mentis , pietatem in 1'arentes exhibere ; mox , cum eveftus ad folium fueris , virtutes regias , fidem in-corruptam , humanitatem in tuos , aquitatem in omnes debes prac te ferre .
Ita gloriofum erit tibi muneri reeio , populorum votis, Parentis expeflationi fatisfeciffe; mihi vero non erit inde-corum vitam tibi , inftitutionem bonam , Rcgnum jpfum impertiviffe .
ExOKDI-UM ClCERONIAN- UM.
Pro Lrge- Maniiia .	.
STNOPSIS CICEKONIANA.
I. "p\ Tcit Cicero deterritum fe fuijf ab agendis Reipub/icie cauf-
i-J Jis, non uoluntate fua , fed fufceptis vit<e rationibus. Periodus Bimerabiis .
2. Dicit Cicero, cum fit tenuitatis fn.c confcius , & nove-rit nibil nifi perfeBum affetri oportere , maluiffe fe atiis rebus vacare . Periodus Trimembris .
Dicit Cicero, non dcfiituros, qui xgant in Senattt, fittu-rumque ut ipfe cum aliqua amicorum utilitate , & gloritc pergat in inftituto vivendi mo e . Periodus Bimembris.
4.. Dicit Cicero, ex collato ftbi Prietoris munere fe intelle-xifle, quas fibi Populus Romanus, quas aliis partes injnngeret Periodus Trimembris.
o r a t i o.
Quamqy.am mibi femper frequens confpeElus vefler multo-jucundijfimus , bic autem locits ad agendum amp/ijfimus, ai dicendum ornatijfimus eft vifus , Quirites : tamcn boc aditu laudis , qui femper optimo cuique maxime patuit , non mea me voluntas, Jed meg vit.e rationcs ab incunte tetate fuceptte probibuerunt .
Nam cum antia pet <etatem nondum hujus auBoritatem loci contingere audercm , flatuercmqtts , nihil bt<c nift perfeBum
C <>	ingt-
4-3	Attij Rbetoric<e Libsr I.
ingenio , elaboratum intiuflria affeiri eportere ; omne meum tempus amictrum temportbus tranfmittendum putavi.
lta neque bic locus vacuus umquam ab iis , qui vejiram tau/Jam defenderent ; & meus labor in amicomm pericuhs cajie integreque verjatus , ex vejiro judicio f ruGum eji amplif-fimum confecutus.
Nam cum propter dilationcm Comitiorum ter Ptcetor pri-mus cunBis Centuriis renu> ciatus fum , facile intei/exi , Quirites , & quid de me judicatetis, & quid aliis faciendum prtefcriberetis.
IMITATIO.
Negat Cicero , audiendum efle de pace Antonium.
SYNOPSIS IMITATIONIS.
x. pvlcet Cicero, deterreri fe aH accipienda pace, quam
xJ ofFert Antonius , non amore belli , fed Reipublics gloria & faltite .
2.	Dicet Cicero , cum noverit , quid fit e Reipublicse commodo, & pravideat pacem Reipubiicas turpem & damno-fam fore , illam effe beilo poftponendam .
3.	Dicet Cicero , non defuturos , qui bellum feliciter conficiant, futurumque ut partam meliori fato pacem fibi omnes aliquando gratulentur.
4.	Dicet Cicero, cum natura fua cupidus rixarum Anto-nius pacem peteret, diffidere eum viribus fuis, &a virtute Populi Romani fibi metuere .
0 K A T I O.
Quamquam fuaviftimum femper pacis nomen , hanc autem faluberrimam huic Urbi , Popuio Romano ionge optatifti-tnam efTe duxi, Patres confcripti: tamen ad rejiciendam hodie,
3uam obtulit pacem Anronius, non me intempeftiva qua:-am cupido belli , fed Reipbulicae gloria cum ejufdem uti-litate conjun&a permovit.
Nam cum longa temporum experientia didicerim, quid ad Reipublicae commoda maxime pertineat, intelligamque, oblatas ab Antonio conditiones pacis turpes ac perniciofas fore, illam graviflimo quocumque bello magis metuendara efTe non dubitem profiteri .
Ita
De "Elocttiione Oratoria.	41
Ita neque decrunt in hac civitate clarifltmi forti/Timique Cives , qui bellum iftud optata pdftmodum viftoria perfi-ciant, & partam meliori fato tranquillitatem licebit nobis atiquando gratulari .
Nam cum turbarum anians rixarumque cupidus Anto-nius animum tandem ad pacem adjecerit , facile poteltis intelligere, Quirites , & quam parum rebus confidat fuis , & quantum a veftra virtute fibi metuendum arbitretur .
Ciceronianum Exordiom.
ASlione prima in Vcrrem .
S T N 0 P S 1 S CICERONIANA.
u lcit Cicero , accidijfe iilud , quod erat optandum ma-
U xime Reipublicic, & ipjius plunmum intererat . Terio-dus Trimembris.
2.	Dicit , inveterajfe opinionem il/am , hominem divitent non poffe condemnari. Periodis Trimembris.
3.	Dicit , in tanto dijcrirnine adduBum effe Verrem in judicium . Periodus Rimembris .
4.	Dicit, Je ABorem buic cauffie accejjiffe , ut Senatus exijii-mationi conjuleret. 1'eriodus Trimembris.
O R A T I O.
■Quod erat hptandum maxime , Judices , <2 quod unum ad invidiam vejiri Ordinis infamiamque judiciorum fedandam maxime pertinebat ; id nen humano conft/io , fed prope divi-nitus datum atque oblatum vobis fummo Reipub/icte tempore videtur .
Inveteravit enim jam opinio pemiciefa Reipublic.e, vobifque periculofa, qute non modo Rom<e , fed & apud exteras Natio-nes, omnium fermone percrebuit , bis judiciis, qute nunc fint, pecuniofum bominem , quamvis Jit nocens , neminem pojjt damnari .
Nunc in ipfo difcrimine Ordinis Judiciorumque vejirorunr, cum fint parati , qui concionibus & legibus Oanc invidiam Senatus inflammare conentur , reus in judicium adduBus eji, C. Verres , bomo vita atque faEiis omnium jam opinione damnatus ; pecunite viagnithdine , futt fpe ac prtedication» abfo/utus.
\	Htiit
.	Jlrtis Rbetoricic Liber !■
HtttC & ego cauffa , Jttdiccs , cum [umma voluntate & CXpcElatione Populi Romani AElor acceJJi , non ut invidiam augerem Ordinis , Jed ut infamia communi fuccurrerem.
1 M I T A T 10.
Juditha redux ad Bethulienfes amputato ~	Holopherni capite .
STNOPSIS IMITATIONIS.
i. -pslcet Juditha , perfe£lum illud effe , quod neque
U tentare , neque fperare licebat .
2.	Dicet, fic interclufos fuifTe omnes aditus Holophernis exercitu, ut arceri malum non valeret .
3.	Dicet , in magno omnium metu , Imperio & vita fpoliatum fuiffe Holophernem.
4.	Dicet , exhibere fe fpeftandum Holophernis caput , ut gratias Deo populus referat.
0 R A T I 0.
Quod neque humanis viribus tentari poflfe videbatur , neque in miferrimis rerum noftrarum anguftiis fperare fas erat , Cives amantiflimi ; id hodie non armorum vi, aut militum numero , fqd imbelli feminae unius manu per-feftum abfolutumque putatote .
Imminebant enim noftris moenibus cum robore , tum multitudine ipfa metuendae Holo.phernis copia; , quae non regionem modo totam , fed interclufos omnes aditus fic obfidebant, ut vel ruinam Urbis vel prafens Civium capi« tibus arcere malum non liceret.
Nunc in tanta omnium trepidatione, cum ad perficien. dum deteftabile confilium fuperbus hoftis accederet, debi-tas temeritati fua: poenas dedit Imperio pariter ac vita fpoliatus .
Hujus ergo caput hac ipfa recifum a cervicibus manu fpeftandum vobis exhibeo, Cives amantiflimi, non ut in-fultetis triftibus hominis impii reliquiis , fed ut amplifli-mas, ut par eft , omnipotenti Deo gratias referatis.
Ad abfolutionem hujus Articuli fubjicimus Oratiunculam ex quatuor Periodis conflatam , quae referant imitatione Ciceronianas Periodos ex variis Orationibus depromptas.
CR£U-
De Elocutione Oratoria .
Creusa ad JE n e a m ,
Cum inccnfa Troja ad propulfandum commuttt excidium fcfe armis accingcret .
srwopsis.
Exord. ipvlcet Creufa , addere fe moram una cum filio
3~f feftinanti ffnese ad fervandam Trojam , licer intelligat , guantum in ipfo prasfidium communis falus habeat.
Propo/itio. Neminem fore, apud quem ipfa ejufque filius patrocinium inveniat, fi fortuna pergat adverfari .
Confirmatio . Dicet, non fibi minus animi fore ad procu-randam patri® falutem , quam ipfe pra; fe ferret , fi , quantam movet fiduciain ipfius magnanimitas , tantam prafens rerum ftatus expiiflationem fufcitaret.
Complexio. Dicet, fi fuit olim fortis Civis patriam tueri quocumque periculo, cum fpes aftulgeret aliqua, jam efle boni parentis & conjugis domum tueri.
0 R A T 1 0.
Pro Milone. n.i. Etfi vereor, &c.
Peried. Quadr.
Etfi fatis intelligo, Conjux amantiftime , quam certum ad hanc ufque diem prasfidium in te communis falus ha-buerit , neminemque video prater ffneam , qui prafeutius ruenti patria; afferre remedium poflit : patere tamen , ut feftinanti tibi ad fervandam Trojam moras adjiciant moe-rens uxor & infortunatus filius , qui vitam fortunafque fuas tui unius in falute collocatas habent.
Pro Lege Mantlia. n. i. Nam cum antea &C.
Period. Trim.
Nam fi fatorum vis inimica nobis , uti fecit haflenus , peigat adverfari, teque fpem gentis unicam & affli&a: do-mus folatium eripiat , apud quem demum in fupremo rerum noftrarum diicrimine opem patrociniumque inve-niemus ?
P ro
44
Artls XbeioYiciC Liker 1.
Pro Ctecina . n. i. Si quaimim in agro , &c.
Period. Qu.idr. Dccutfata .
Equidem fi quantam nobis afTert animi tui ttiagnani* mitas fiduciam , tantam hodiernns rernm ftatus fortuna melioris moveret exfpeftationem ; non minus ego te ad propulfandum miferas urbis excidium adhortarer , quani ab eadem fruftra defendenda conor deterrere .
Pro Kabirin Perduelli. n. 3. Quamobrem , fi eft boni Confulis &c. Period. Bimemb.
Verum fi fuit olim fortiflimi Civis, cum fpes avertendse ruina; aliqua (upereffet , opitulari laboranti patrise , nul-lam vereri difcriminis aleam , fuam fuorumque falutem communi falute pofteriorem ducere i nunc fidi conjugis & optimi parentis eft, cum jam incenfa Troja fpem omnem ejufdem fervandx ademiflfe videatur , tutari triftes mifer<x gentis reiiquias, arcere ferrum & faces a fuis Penatibus , totumque le ad prseftandos conjugem & filium incolumes relervare .
ry$is<.	:vf^ rvjJj/j cvfc^w^ rvjfc» cV^A :vfui
LHER SEGUNDUS DE AMPLIFICATIONE PERIODI.
QUoniam Liber ifte fecundus pertinet adhuC totus ad conformandam Elocutionem , quac cum deleftu ac .compofitione verbortlm , tum fententiarum gravi-tate maxime conrtar : non hic attingimus iftud Amplifica-tionis genus , quac ex argumentorum varietate rebufque ceteris ad faciendam fidem accommodatis nata Orationi ipfi dilatanda» infervit ; fed lpeflamus folam Periodorum amplificationem , aut potius fententiarum ipfarum dilata-tionem , ex quibus Periodi conficiuntur . Nam cum fen-tentia plerumque fit brevior , quam ut ex ea Periodus irt-formari commo-le poflit, liic brevtter exponemus , quibus modis dilatari illadebeat.
C A-
De Amplificationc PctiuJi.
4S
CAPUT PRIMUM.
Quibks prtccipue mociis fiat Periodorum amplificatio .
HIc fpeflari poteft vel Membrorum Periodi , vel Perio-di ipfiusmet amplificatio.
Quomodo fit amplificatio Membrorum Periodi ?
R. Fit illa vulgo adje&ione fynonvmarum vocum , no-minum adje&ivorum , vel fententia: .ilicujus , qu® fit pra1-cedentis ratio, aut explicatio .
Q^tor funt amplificandre Pcriodi rationes ?
R. Quatuor prscipue modis amplificari Periodus poteft . i. Per definitionem . 2. Per Enumerationem parfium . 3. Per interpretationem. 4. Per Auxefim feu Inciementum .
Primo igitur amplificabitur Periodus per Definitionem , <jua propofita: rei naturam explicat; vel per interpretatio-nem fingularum vocum itibj ftae Orationis , & fententia? . Exemplum iftud efto . Sit Periodus conficienda ex hac bre-vi fententia. Rhetoricam oportet perdifce:e. Rhetorics de-finitionem afferes. Nempe eft Ars bene dicendi. Deindeex-plicabis . quid fit perdifcere Rhetoric.im ; nimirum legen-do, fcribendo, & audiendo illi operam dare . Mox perDe-finitionem ita Periodum conficits.
Arsllla nobiliilima, cujuseft tradere praccepta bene orna-teque dicendi , non tantum eft aftidue legenda in fummo-rum Rhetorum monumentis, aut a Doftore perito audien-■da , fed etiam creb:a fcriptione & frequenti exercitatione perdifcenda.	0
Ita Tullius Oratione pro Milone, n. 90. qui cum vocem illam Qttriam amplificandam haberet , ita dilatat per va-rias Curia: definitiones : Vidimus templum Janciitatis , am-plitudinis, mentis , confilit publici , caput urbis , aram fiocio■ rum , portum omnium gentium , Jedem ab univerjo Popula Romano conceffam uai Q>dini, infiammari, exfcindi, funrftari.
Sic in Pifonem, 11. 43. poftquam naufragium, exfilium , rnortem , & cetera fortun<c tcla negavit fupplicii loco efll* ducenda ; delapfus ad Pifonis Gabiniique fceltra , definit , quid fit proprie lupplicium : contenditque , ipforum furo-r"em atque audaciam vera efTe fupplicia , qus Deus ab illis exigat . Qute cjl igitur poena ? quod fiupplictum ? Id mea fien-tentia quod accidere nemini potefl , ntfinocenti. Suficepta fraus, impedita & opp>e(fa mcntis confcicntia , bonorum omniunt gdium, nota i/iufla a Senatu, amifjto dignitatis.
Se-
46	Artis Rhetoricre Liicr 11.
Secundo per Enuraerationem partiu o , quando ejufdent rei & fententix partes vari® recenfcnrur . Ita Cicero pro Milone , n. 20. cum per Ironiam h ic tantum habcret di-cendum : Omnes lugent Clodium : ita vocem illam 0mnes dilatat per Enumerationem partium . P. Clodii mortem itqua animo fsrre nemo potejl ; fttget Senatus , moeret Equejier Or-cio, tota Civitas confeBa Jenio eji, jqualent Mnnicipia , affiU Eiantur Colonuc , agri denique ipji tam beneficum , tam Jd-lutarem , tam manfiuetum civem defiderant.
Sic in Pifonem , nurri.g6. oftendit, illum fuifte omnium fententiis damnatum : vocem & illam omnes ita dilatat per Enumerationem . Omnes memoriam Confiulatus tui, mo• res, faSia, &c. detcjiantur. Legati , qui una fuere , alienati'. Tribuni militum, inimici : Centuriones , & fi qui ex tante exercitu milites reliqui exifitint, non dimiffi abs te , fed diffi• pati, te odcrunt , ttbi pejiem exoptant, execrantur, &c.
Et Orat. poft Reditum irr Senatu brevsm lianc fenten-tiam, Mibi ortmia bona reddidijiis , ita per Enumerationem amplificat, n. 1. Mihi fratrem optatijjxmum, me fratri aman-tijjimo, liberis nojiris parentes , nobts liberos, dignitatem , or• dinem , fortunas, ampiifjimam Kempublicam patriam, qua nibil poteft efje carius , denique nofmetipfos nobis reddidijiis.
Tertius amplificanda: Periodi modus per Interpretatio-nem , five Synooymiam , & verborum idem pene fignifican-tuim congeriem , cum id , quod femel uno verbo diflura eft , idem aliis verbis ejusdem fignificationis, fed cum ma-jore emphafi dicitur . Nam cavendum in primis in hac Sy-nonymia , ut poitrema: voces augeant piiorum fignificatio-nem . Ita Cicero Orat. poft Re^tum in Senatu breveifl lianc fententiam , Vejira in me benejicia explicari dicendonon pojfunt, ita per Interpretationem dilatat , 11.1. Qute tar.ti potefi exijiere ubertas ingenii , qua tanta dicendi cspia, quoti tam ciivinum atque incredibile genus Orationis, quo quisquam pojjit vefira in nos univerfa promcrita non dicam complefti orando, fed pcrcenfere numerando ?
Et Philippica 2. num. 68. fenfentiam illam brevem , T* Pompeji domum ingredi aufus es ? qua increpat Antonium , ita amplificat: T« ingredi domum tllam aufus es ? tu il/ud. fanEliffimum limen intrare ? tu illarum cedium Diis Penatibu! es tmpoiluniffi mv.m ojiendere ? &c.
Quartus amplificandfe Periodi modus per Auxefim feu Iri-crementum , cum per gradus crefcit Oratio & ad fummum pervenit . Ita Orat. in Verrem 3. n. 8. fcelera Verris per Incrementum amplificat . Non enim furem, fed ereptorem :
non
T)e Amplificatione Veriodi.	47
non adttlterttm, fed expugnatorem pudicitiie : non facrilegum, fed bojlem facrorum religionumque : non ficarium , fed crude-lem carnificem Civium foctorumque in vejirum judicium ad-duximus .
Et pro Rofcio Amer. n. 12. Eo prorumpere hominum cu-piditatem fcelus, & audaciam , ut non modo clam , fed etiam \hoc in Foro, ante Tribunal tuum , M. Fanni , ante pedes ve-ftrof, JudiceS, inter ipfa fubfellia cades futurx: Jint.
Et Philip; 2. Antonii vinolentiam per incrementum fic amplificat, n. 63. Tantum vini in Hippia nuptiis exbaufe-ras, nt ti!>j neceffe e ffet in confpeBu Populi Romani vomere poftridie . 0 rem non rnodo viju focdam , fed etiam auditu t St inter cocnanj, in imroanibus illis tuis poculis, boc tibi ac-cidijfet, quis non turpe duceret ? in ccctu vero Populi Romani, negotium publicum gerens , Magifter Equitum , cui ruSiare turpe efjet , is vomens , fruftis efculentis , vinum redolenti-bus, gremium fuum & totum tribunal implcvtt.
EXERCITATIO,
Divi Ambrofii Mediolanenfis Epifcopis adTheodofium Im-peratorern Oiatio , cum is poft peraftam ThefTalonicar casdem Templum ingredi voluiflet.
STNOPSIS.
Exord. "pEr cApoftrophen petet a Theodofio, quo pergat, & vocem illam pergat amplificabit per inter-pretationem . Tune fanftiffimum illud limen ingredi au-deas quam fententiam ad exemplum Ciceronis 1'hilip. 2. n.<58. pariter dilatabit , {'ubjiciendo voces iynonvmas , qus idem fignificent cum majore empbafi.
PropoJttio . Jubebit ipfum procul recedere facris ab a:di-bus , nifi velit Templum Domini novo fcelere polluere : & vocem illam Templum per definitiones varias ampli-ficabit, ad exemplum Ciceronis pro Milone , n. 90. ubi Curiam per definitiones varias ampfificat.
Venit ad Confutationem , qua ca:dis caufsam elevabit . At enim occifus Tribunus ? violata Principis Majeftas ? &c. Atl debuit culpa illa tot Civium fanguine expiari 7 quid illi commiferant ? & vocem illi amplicabit per Enu-merationem ad Ciceronis exemplum , qui pro Milone , 11. 40. vocem Omnes amplificat. Qcnclufw . Pcr Incrementum ad exemplum Ciceronis A-
flione
48	Artis Rbetoricit Liber 11.
ftione z. in Verrem , n. 8. Et>tui te non pudct ? fed in-foleicis, led &c. Ah ! refipifce, &c.
0 R A T 1 0.
Quo pergis , Theodofi ? quo tendis ? quid mihi fu-perbus inceffus ille ? quid flufluantes oculi ? quid csedem ipirans ac fanguinem vultus minatur ? Tu civium tuo-rum alhuc rtillans cruore fanftiflimum iftud lumen in-gredi ? tu verendos penetrare aditus ? tu metuendum in-habitantis ibi divini Numinis afpe&um fubire non perti-mefcas ?
Procul hinc fecede fanftis ab acdibus : non capiunt tan> ti flaaini reum tam religiofa penetralia : cartiffimus hic fanftiffimorum virorum coetus parricidas non admittit; ni-fi fort- -inva amens iracunrlia, novo inflammatus furore , auguftiflimum fupremar Majeftatis tabemaculum , domici-lium Miifl tatispietatis aiylum , affliftse innocentis per-fugium , locum ("acris myfteriis conlecratum , cadi & fan-guini per fummum nefas de^inafti.
H inc igitur expeflationem fecerant initia moderatiflimi Principatus ? Hanc te facvitiam fapere docuit illa Religio, quam ejurato falforum Numinum cultu fulcepifti ? tam crnenti mores , tam barbari Chriftianum Imperatoreni de-cebaut ? At enim violata Principis Majeftate,non eft reve-ritus populus Miniitrum Imperatoris ? occifus turbas intet ac tumultus plebis militum Tribunus ? Efto : ah debuit paucorum (celus tot Civium fanguine expiari ? an squum fuit innocentes luere psvduellium poenas ? Nam quid com-miferant tot expertes purique feditionis viri, quos occidi-fti ? quid fecerant tot nobiles matronas, quas immifericor-diter interemifti ? quod eluebant fcelus tot pudicae virgi-nes , quas militum furori pariter ac libidini permififti ! Qiiid peccaverant tot pueri , tot infantes , quos e paren-tum complexibus , quos matrum ab ubere tortor ae parri-cida abftraxifti? Denique quid habebant cum feditiofis qui-bufdam commune tot religiofi Sacerdotes , quibus ad facra remplorum penetralia confugientibus , & aras amplexanti-bus non pepercifti?
Et tui te non pudet ? & faftum non doles ? & admifS pari icidii veniam fupplex non petis? & iratum tibi, feque ad vindiftam accingentem Deum non placas ? fed infole-fcis, fed fuperbo tumidus faftu triumphas , fed etiam intra /acratos receflfus admitti poftulas ? Ah ! refipifce potius j
Ds Amplificatiorie PeriocJi.	_ 4?
fi fapis , & devotum non brevibus rnodo vitre hujus asru-mnis , fsd fempiternis etiam fuppliciis caput provide quamprimum ut fubtrahas.
Alia Exercitatio.
Moyfis ad Ifraelitas Oratio , cum illi longioris vix labo-ribus deterriti reditum in iEgyptum cogitarent.
i ! N
S r N 0 P s J S.
Exord. /""^Usret ab Ifraelitis , quid cogitent , quid medi-tcntur ? &c. quod amplificabit per Interpreta-
tionem.
Propofitio. Petet, quid tantnm ipfis placeat in /Egypto ? & per Definitiones varias dicet , quid fit ffigyptus , £eru-mnarum domicilium , &c.
Confirmatio . Petetur 1. ab iis asrumnis , quas padi funt in /Egypto ,' qua? per Enumerationem amplificabuntur . 2-Ab illa terra, quam fe daturum illis Deus promiferat & Terra illa defignabitur variis Definitionibus •
Conclufio. Per Auxefim . Q.uo igitur vos appellabo nomi-ne ? aa dementes, &c.
0 R A T 7 0 .
Quid agitis, Ifraelits miferi ? quo vos cicitas immanis agit oblitos veftri , Deique ? Excurite torporem veftrum , & quas veftris mentibus tenebras offundit, caliginem depel-lite. Quid in /Egypto quseritis ? quid confeflamini ? quid vobis tantum fapit in hoc triftiftimo laborum , terumna-rum, Iuflus, lacrymarum domicilio ? Qnid infelix exilium placet ? quid perpetu® iervitutis habitaculum juvat liber-tati deftinatos ? Itane vero tam cito obliti eftis dolores veftros , nihil ut vobis injecerit infelicis illius foli , quod mifere deperitis , faftidium ? non labores , quos exant la-llis ? non procella;, quas pertuliftis ? non pericula , quai: fubiiftis? non calamitates , non miferiae , non /Egyptiorum odia , non furor , non verbera, & cetera milorum agmi-na, quibus jaflati , confliftati , profligati eftis , infanabile quo flagratis , infortunata: regionis defiderium extinguere potueiunt.
An ergo veftris excidit animis , Tfraelitae , fortunatae il-ius terras memoria , quam fupremus rerum omnium arbi-
D	te/,
5o	Artis Khetoric.e Liber 11.
ter, Dius ille quem colitis, fiileli populo deftinAvit ? ni-hil vos movet beata illa quietis, pacis, caudii, lactitia;que manlio ? nihil fapit tutiflimus po(t tot exhauftas tempefta-tes , & placidiffimus, qui vos expeflat, portus? non placet felix illa patria , quam fecun^liflima rerum omnium uber-tate fluentem ac manantem eflfe didiciftis ?
Nam quo vos appellabo nomine , fi fpreto tam felicis ffvi domicilio, infelix malorum omnium receptaculum per-gitis furiofe confeftari ? an dementes ? an veftri rerum-que veftrarum oblitos ? an.potius vitae ac falutis hoftes infenfiflimos , pene dixerim veftri ipforum crudeles par-ricidas ?
Alia Exercitatio.
Marci Attilii Reguli ad Carthaginienfes Oratio, cum infedia re , quam ipfe difliaaferat , Carthagi-nem reverfus eflet.
/
synopsis.
Exord. "pvTcet, non timuifle fe reverti Carthaginem, in-JL/ fefta re, quamvis non ignoraret, quam gravia fibi parata eflent fupplicia.
Propofitio . Per Interpretationem : dicet, non negare fe, aut diflimulare, fuifle fe unum auftorem, ne foedus ullum Romani cum Carthaginienfibus fancirent.
Confirmatio . Dicet , eo propendiflfe omnium animos, ut jremitterentur Carthaginem , qui Romanorum irt vinculij tenebantur . Et vocem illam Omnes per Enumerationem amplificabit. Addet, nulla re potuifle fe inflefli, ut com* munibus votis refponderet, quod Enumeratione pariter di-latabit .
Concludet, permittendo feCarthaginienfium furori. Hor> tsbitur etiam , ut nocentem pleflant ; fuppliciis , morte a.^iant; quod Interpretatione & Incremento ampliiicabiti
0 K A T J 0.
Etfi , Viri Carthaginienfes , minime ignorabam , quatn grave capiti meo exitium accerferem , nifi permutandos utrinque captivos efle , quod Volebatis omnes , Romanis perfuafifllm ; tamen infefta re non rnodo revertor ad vos obligatas fidei memor , fed neque vereor etiam tam info« lentis confilii unum me auftorem profitcri.
Sic
Be AmpUficatiant Tcriodi.
Sic fcfl: : non veni in hunc locum , Carthaginlen/es, quod eft a me faftum laudabiliter , aut inficiari; auc dif-iimulare, aut ■excufare velim .
Unus omnium obftiti , prohibui , vetui ne tam indi-gnum Romana gente vobilcum foedus fanciretur . Ego la-bentes jam & inclinantes ultro pudendam in pacem ani-mos confirmavi: fecit mea unius Oratio, ne turpiflfima no-ftro nomini labes, esc tam iniquis conditionibus, aeternum adhacrefceret.
Nam, fi nefcstis, vidi, cum Univerfa pene civitas, pau» corum hominum ftudiofa magis , quam gloriae fuas memor , dedi fibi poftularet quos habetis veftris in vinculis, para-ta viciflfim , quos captivos feciflfet , Carthaginem remitte— re : vidi, &videre puduit, ineamdertt ire fententiam , quod erat apud nos maxime fanfturti atque integrum , partem nobilitatis longe maximam , clar-iflimos Reipublicae noftr® Ordines, Senatum ipfum molli nefcio quo commiferationis fenfu miferabiliter inflexum, aflfentiri votis communibus,& exiturum in patrias dedecus ac ruinam Decretum pacis ac foederis meditari. Reclamatum eft a riie viriliter , pugna-vi in omnes, vici, perfuafi . Non me tot matronarutn or-bitas , aut conjuges aut liberos requirentium , non defo-latas multitudinis obfecrationes , non urbrs totius complo-fatio, non familis mes dolor ac luftus , non panta mihi reduci fupplicia , & cruentum quodlibet mortiS genus com-moverunt.
Agite ergo, Carthaginienfes, irritum per me fotdus meo fanguine compenfate . Sum reus : in me unum rnanus ac furores vertite . Multate fontem, macerate, perdite. Ten-tate in Regulum novum aliquod fupplicii genus. Jam pr«-cepti mecum ante , quidquid durum eft atque afperum : non vincetis expeftationem : neque aut mori timidum , aut quacumque mortis imagine pavefcentem, aivenietis.
C A P U T II.
Quibtts verbis conflare debeat Amplificatia „
QUienam pnecipue verba vim babent Amplificandi ?
. R. Hj2c prsefertim recenfet Tullius libro Partitionum Oratoriarum , num. 53. Sic enim ait. Eft igitur Am' plificatio gravior qutedam affirmatio , quic motu animorum conaiiet dicende fidem - Ea & verborum gencre eerificitur <2
D 4	rtrum *
5t	Artis Khetoric/e Liher IT.
Terum . Verba ponenda funt, qux vim babeant iliuflrandi, neC ab ufu ftnt abhorrentia , Gravia , Plena , Sonantia , Jv.ntia , FaSia , Cognominata\ non Vulgata, Superlata , in primifque Trdnslata, nec in fingulis verbis , fed in continentibus Solu-ta , qurc dicuntur fine conjunStione , ut plura videantur. Au-gent etiam Relata verba , Itcrata , Duplicata , - & ea quit afcendunt gradatim ab.humilioribus vcrbis ad fuperiora: omni-noque Jemper quaft ' naturalis & non explanata oratio fed gra-vibus referta verbis ad augendum accommodatior.
De (ingulis oper® pretium eft pauca dicere , & (ingula illuftribus exemplis commendare.
Primo . Verba deben.t efle Illuflria , ita tamen , ut ab omnibus intelligantur, nec abhorreant a (eniu communi . Illuftris eft ea Ciceronis exclamatio pro 1'lancio, num. 99. 0 acerb.im mihi memoriam temporis ilhus ac loc/, cum hic /n me incidit, complexus efl, cmfpcrfitquc lagrymis, nec loquiprte mttrore potuit ! 0 rem cum aud/tit crudelern , tuni vifu nefa-riam ! 0 reliquos omnss d/es noEtesque eas , quibus ifle a tnc non recedens , TheJfalonicam me , in Qutefloriumque perduxit !
Sic pio Milone, n. 33. Tu P.CIodt/ cruentum cadaver eje-cijii, tu fpoUatum imaginibus , exeqni/s , pompa , laudatio-ne , infelic/fjimis lignis femiuflulatum, nobiurnts canibus dila-niandum rel/quifl/ .
Secundo . Debent efle Qravia , hoc eft plena fententia-rum & majeftatis. Ita Cicero pro Milone , n. 97. Ex omni-bus pr.emiis virtutis , fi ejf?t b.ibtid.i rat/o pr<smiorum , am-plijfimum ejfe pr<emiur,i , gloriam efie hanc unam , qu<e brsvi-tatem vit<e pofleritatis memoria confolaretur ; qu<e ejficeret, ut abfsntes adejfemus, mortui viveremus: banc denique s[j's, cu-jus gradibus stiam bomines in ctelum videantur ajcendere .
Porro verba illa graviora funt, quae majorem vim boni-tatis oftendunt , ut caritas & pietas , quam amor & be-nevolentia . Hinc Cicero L. 1. Epift. p. Perjucundts mibi fusrunt Literte tu.e , qutbtts inteUexi , te perfpicere me0tn in te pietatcm : quid enim dicam bcnevolentiam , curn illucl ipfum fanSiJfimum & gravijfimum nomcn pietatis lcvius mihi me-ritis erga me tuis effe videatur ?
Graviora funt pariter , qus majorem vitiofitatis vim prae fe ferunt : ut latro , praedo , raptor , quam fur ; car-nifex, quam ficarius ; parricida , quam homicida ; impius ac nefarius , quam improbus ; profligator , quam malus. lta & quae majorem nocendi vim habent : ut vulnerare & ferire , quam percutere ; exterminaie , quam ejicere ; tr.ucidare, quain occidere, &c.
Ter-
£>f? /fmplificntione Tetiocli .
Tertio . Debent efle Ylena , qualia funf illa prO IMild-' 1ie , nvim. qS. De fcmper Popuius Romaaus, fiemper omnei gentes Idquentur , nulla umquarh obtumefcet uetujlas .
Quarto . Debent eflfe Sonantia . Talia funt illa , quas lcguntur in Miloniana , num. 87. Polluerat fiupro fianbtifi-fimas Religiones ; Senatus gravijfima Decreta perfregerat ; pecunia■ fe paiam a judicibus rcdemerat ; vexarat in Tri-bunatu Senatum ; omnium Ordinum confinfu pro falute Rei-publicie gejia refciderat me patria expulerat j bona diripue-rat, &c.
Et pro Plancio , num. 102. Huc exurge tamen , qu,efo . Retinebo, & compleBar ; nec me folum deprecatorem fortuna-vum tuaium■, fed comitem Jociumque profitebor .
Quinto. Debent efle Cognominata , hoc eft ejusdem pene. fignificationis, ut pro Milone, n. 101. Hcec ianta virtus ex urbe expelletur., cxterminabitnr , ejicietur ? Et pro Plancio , 11. ioi. Quid me afpeBas ? Quid mea promiffa repetis ? Qtiid meam fidem imploras ?
Sexto. Vim habent amplificandi verba JunBa, quse non fimpliciaj fed coinpofita funt, ut perhorrefcere , excrucia-re , contrucidare, &c.
Septimo . Augent Orationem FaBa verba , quas Orator ipfe fingit , ut acrius & vehementius dicat . Ita Cicerd fcribens ad Appium Lib. 3. Famil- Epift. 7. dicit , Nullam /fppietatem , nullam Lentulitatem valere plus qitam omamen-ta virtutis. Sic malus poeta per contemptum Poetaftcr nun-eupari poteft.	. .
Oftavo. Non vulgata , qus fupra vulgarem dicendi mo-iem eftl-runtur, ne humilis videatur Oratio , ut pro Milo-ne , num. 85. Vos Albani tumuli atque luci , vos inqtiam , imploro atque obtefior ! vofque Albance arce Sacrorum Populi Romani focite & itquales , quas ilte prceceps amentia Ctefis projiratifque fanBiffxmis lucis, fubfiruBionum injanis molibus opprefferat.
Haoc aliquando fubftituuntur vuigarifcus , & ex collatio-ne videntur ampliora . Exemplum dabit hic Iocus ex Ver-rina 3. num. 9. Non enim.furem , fed ereptorem : non adtil^ terum, fed eXpugnatorem pudicitiie ■' non fasrilegum , fed ho-Jiem facrorum religionumque : non ficarium , fed cvUdeliJfi-mum carnificem Civium fociorumque, in judictum vefirum adr' duximus.	-	'•■.... ±
N0110 . Superldta dicuntur , qua: veritatem excedunt , & dicunt plus, quam reveia eft , ut pro Mil. n. 105. 0 ter-him itlnrn isatam , qu.e btmc virum exceperit / banc ingraJ
D 3	tam,
S4>	. Aitis "Rbetoricit Liber II.
W" > P 'ffCtrit ! mijeram , Ji amiferit ! Idem pro Atchia , jl. ip. Saxa & folitudines voce refpondent, bejlia: J<epe imma-nes cantu fleBttntur atque confiflunt .
Et pro Marcello, n. 8. Domuifli gentes immanitate barba-ras, multitudine innnmerabiles , locis inflnitas , omni copia-rum genere abundantes.
Et pro Lege Manilia , n. 28. de Pompejo loquens : Qui extrema pueritia miies fuit fummi Imperatoris ; ineunte ado-iefcentia maximi ipje cxerciius Imperator: qui Jiepius cum ho-Jie conjiixit, quam quisquam cum immico concertavit , plura tella gcjfit, quam ceteri kgerunt, plurcs Pioifiiicias confccit , qnam ultt concupieiant.
Decimo. Multum- valent cum ad illuftrandam , tuin ad augendam Orarionem Translata verba , qualia funt illa , Jumen Orationis, fplendor generis , conciunum procellar, Orationis fulmina , incenfus ira , inflammatus cupiditate , errore lapfus , &c. Pro Mil. n. $• Equidem ceteras tempe-flates ac procellas in illis dumtaxat fiubtibus ccnciontum Jem• per putavi Miloni efje fubvttndas .
Ibid. n. 35. Quid\ enitn odtffet Clodium Miio , fcgetem ac rnateriam fuie gtoria , pneter hoc civile odium , quo omnes improbos odamus ?
Monet autem Tulliu? , adHibendam efTe DisjunEiionem , quod fit , cum unumquodque Membrum fuum verbum ha-bet ac fenfum. Talis eft locus ille fupra jam iaudatus pro Mil. n. 87. Me patria expuierat , bona diripuerat , domum incenderat , liberos , conjugem meam vexaverat , Cneo Pom• pejo nefarium belium indixerat.
Fit etiam Disjunftio fingulis in verbis, ut pro Mil. n. 103. Quodnam concepi tantum fcelus, aut quod in me tantum fa-cintts admift , cum ilia indicia comrriunis exitii indagavi , patefeci , proticli , extinxi ?
Et pro Domo fua , 11.106. Jus igitur flatuetis ejfe uniufcu-jufque veflrum fedes, aras, focos , Deos Penates fubjeEios ejfe iibidini Tnbhnnite ?
Maximam quoque, fi Tullio credimus , vim habent am-plificandi Reiatu verba , Duplicata , Iterata , &' quae afcen-dunt ab humilioribus ad grandiora .
QUod fpeftat ad Relata verba, illa tribus modis pofTunt intelligi. u Cum paria paribus referuntur. Pro Mil. n.io. Efl enim btec non fcripta , fed nata lex : quam non didici-mus , accepimus , legimus j verum ex natura ipfa arripui-tnus, bauftmus, exprejfwms : ad quam non defli , fed fafti j nm inflitutt, fed- imtbti fumhs, &e.
2. Cum
De Amplificatione Veriodi.	55
z. Cunv contraria contrariis nefiuntur , ut pro Sextio, num. 138. Sed miht omnis oratio ejl cum virtute , non cum defidia; cum dignitate, non cum voluptate y cum ratione , non cum amentia cum iis , qui fe patrire , qui fuis Civibus , 5«; laudi, qui glori<e, non qui fomno , ^ conviviis, dele-ciationt natos arbitrantur. Pro Marcello num. 7.
3. Cum ad unum verbum multi cafus per /Idje&iotiem referuntur , ut pro Cluentio, num. 12. Ita flagrare cxpit amentia , fic inflammata ferri iibidine , ut eam non pudor , non padicitia , non pietas , non macula f.tmili,e , non ho-tninum fama, non filii dolur, non filia mccrtr a cupiditatc revocaret.
lterata dicuntur ea , quas fepius initio Membrorum vel Inciforum repetuntur: ut pro Milone, num. 94. Ubi nunc Senatus eji, quem fecuti fumus ? ubi Equites Romani illi , inquit, tui ? ubi jiudia Municipiorum ? 2. Phi!. n. 19. pr® Lege Manil. n. 30.
Duplicata verba funt ea, qu,r geminantur, ut pro MiL n. 91. Excitate, excitate eum, Jt potejiis, ab inferis.
Plurimum valent quoque ea verba ad augendum, quae ab humilioribus ad grandiora perveniunt . Ita pro Mil. u. 103. Utinam Dii immortales feciffent ! pace tua, patri« y dixerim ; ( metuo enim , ne fcelerate dicam in te , quod pr» Milone dicam pie ) ut P. Clodius non modo viveret, fed etiam Prator, Conjul, Di£lator ejjet, antequum boc fpeSia-culum viderem.
Et Verrina 7. n. 169. Facinus ejl vinciri Ci~uem Romanum Jcelus verberari , prope parricidium necari : quid dicam i» crucem tolicre ?
Denique confeflanda eft in verbis confonantia, Cicero-ne tefte . Hinc fuperlativa melius ponuntur pro abfolutis. Pro Lege Manil. n. 1. Quamqaam mihi femper frequens con-fpcElus vejier multo jucundijfimus, hic autem locus ad agen-dum amp/ijfimus , ad dicendum ornatijfimus eft vifus . Et pro Flacco, num. 1. Cum in maximis periculis bujus urbis atque imperii , gravijfimo atque acerbiffimo Reipublicte cttfu , focio atque adjutore conjiliorum periculommque meorum L. Flacco, c.edem avobis, conjugibus , liberis vejtris, vajiitatfm 4 templis, delubris , urbe , ltalia depetlebam , &c.
Pluralia pro fingularibus: ut pro Balbo, n. 1. Si duBori-tates patronorum in judiciis vaterent, ab ampiiffimis viris L. Cornelii caujfa defenfa ejl : fi ufus, a peritijfimis : fi inge-nia , ab eloquentiffimis : Ji ftudia , ab amicijjimis, &cctm bene-ficiis cum L Cornelie, tum maxtme familiaritate conjunBis ,
D 4	ler-
56	Jiriis Rbetor/c,e Lii/er 11.
Veibalia pro abfolutis confonantiora funt , ut fi domi-natrix animi cupiditas, pro domina vit£e. Pbilofophin vira dux , virtutis indagutrix, expultrixque vitiorum , & Artium procreatrix . Lib. 5. Tufcul. Quaeft. n. 5.
EATERCITATIO.
LuEius Jacobi, cum tinSiam Jofephi fui, ut fercbatur, fanguine tunicam afpexifjet.
Fer verba Illuftria, Gravia, Plena, Sonantia, Cognomina-ta, Junfla, Fafta, non Vulgata, Superlata.
STNOPSIS.
1. /'ARdietur a triplici Exclamatione verbis illuftri-v-J bus expreffa , qua fuum & Jofephi fatum deplo-rabit.
2.	Dicet , nihil fore deinceps, quod acerbi funeris me-nioriam confoletur . Per verba Gravia .
3.	Per verba Plena, obverfaturam femper animo cruen-tas ca;dis imaginem .
4.	Per verba Sonantia queretur, quod adfuerit nemo in folitudine , qui rabiem ferarum compefceret.
5.	Filios increpabit per Cognominata verba , quod Fra-tri opem non tulerint.
6.	Per verba Junfta dicet, prasfentire eos debuiffe Jofe-phi fatum , nifi prohibuiffet ipfos maius in fr.atrem livor .
7.	Per non Vulgata femetipfe incufabit, qui per deferta loca filium pergere folum permiferit.
Denique per verba Superlata dicet, futurum fuiftfe, Ut ipfe feris valentior earum ferociam repreftiftet. /
0 R A T I 0.
(Iiluftria pro Planc. 99.) O acerbum mifero parenti nun-cium , quod refers, cum tunicam hanc mihi laceram mi-ferabiliter, & cruentatam objicis! o lufluofum deploran-dumque Jofephi fatum ! o reliquos mihi, quibus vivere ulterius dabitur, dies flebiles & amaros /
(Gravia pro Mil. 97.") Nam quid mihi deinceps contin-gat in hoc asrumnofa: vitae curriculo, quod acerbiflimi il-lius funeris memoriam poflit confolari
( Plena pro Mil. 98,) obverfabitur femper ante oculos
cruen-
D? Ampllficatione Vcriodi .	57
cruenta» illius cnsdis imatjo triftiffima , & gravibus ftimU" lis ufque confixus animus jnifero ludlu contabefcet.
(Sonantia pto Mil. 87..) Ergone vel defertas intet-' foli-tudines nullus adfuerit, "qui ferarum immanium impetum arceret? fa^vitiam ac rabiem comprimeret ? fefe deftitutae innocentia: patronum defenforemque profiteretur ?
( Cognominata pro Mil. 101.) Et vos , Fratres infidi ac perdueiles, non adfuiftis? non tuliftis opem ? fratrem ve-Itrum e cruejitis beiluarum faucibus non eripuiftis, non «lefendiftis, non fervaftis ?
(JunBa) Pra:fentire debuiftet veftia pietas tam hiftuo-fum miferi Jofephi fatum , & periculi magnitudinem an-tevertere. Erat hic locus conteftandas apud "omnes veftra in fratrem caritatis , nifi mala vos a:mulatio & degener livor continuiftent.
( Non vulguta pvo Mi/. 85.) Sed quid Filios accufas tuos, infelix parens ? tuam ipfius focordiam argue , & expertem humanitatis omnis animum accufa. Nam cur Jofephum tuum per faxa invia & inhofpita , per vaftas defertafque nemorum folitudines, per metuenda ferarum fpelasa folum incomitatumque permittebas?
( Supcrlata pro Mil. 105. Pto Archia 19. ) Ah ! fi puero fidelis comes adfuiftes, fi te viafocium adjunxiftes, filium ab omni periculo tutum & incolumem prajftitiffes . Tu Leonum ferocitatem perdomuiffes , Tigrium afperitatem mitigaftes, contra vim atque impetum amor ipfe fortior ac valentior iniblitum robur & arma vinci nefcia fuf-feciftet .
Alia Exercitatio.
Infeftatio Neronis, cum Britannicum fub amicitia fpecie ad Epulas invitatum veneno interfeciftet.
SYNOPSIS.
1. '"pRiplici exclamatipvie Uluftribus verbis exprefla Ne-1 ronis facinus infeftabitur .
2.	Per verba Gravia Britannicum confolabitur gratiflima pofteritatis recordatione.
3.	Per verba Plena & Sonantia petet a Nerone, num potuerit morientis Britannici vultus fuftinere ?
4.	Per verba Junfta dicet, perhorruifle ipfos fceleris ad-(niniftros.
S- Per
S8	Artis Rhetoric* Litcr 11.
5.	Per verba Fafta , fingenda effe nova vocabula , ad fajvitiam Neronis defignandam .
6.	Quiret a Nerone per verba Cognominata, qua fuerit injuria provocatus, antequam fcelus iftud perageret?
7.	Per non Vulgata eumdem exagitabit, quod non ha* buerit fatis Britannico eripere Imperium, nifi in ejus vi-tam graflaretur.
Denique per Superlata, non efle Neronem amandanduni ad feras, ne eafdem faciat confortio fuo crudeliores.
0 R A T 1 0.
( Verba lliuflria . ) O ferale lu&uofumque Populo Romano fpeflaculum, Britannicus geniales inter epulas crudeliffi-mo fato fublatus! o funeftam bonis omnibus acerbamque hodiernaj diei memoriam ! o facinus nullo pofteritatis o-tlio, nulla execratione fatis deteftandum !
(Gravia ) Tamen ne doleas tantum, Juvenis fortiflime; nec prscifum tibi ab immani parricida brevis fragilifque vitsE curriculum acerbius defideres . Non extinxit Nero perfidus una cum corpore gratiflimam rerum a te gefta-rum recordationem; & duni ffEviflimi Imperatoris imma-nitatem omnis a;tas execrabitur , nulla de tuis laudibus umquam conticefcet.
( Plena & Sonantia . ) Ten' vero, mortalium omniura crudeliflime , fUftinuifle irretortis oculis triftiflimam tui fceleris imaginem ? Infpexifti fine horrore quodam ac fre-mitu fqualidos ac liventes vultus , extinttos fiagitio tuo fratris oculos, revolutum inter menfas incruentum cada-ver, flebilem & amaram omnium complorationem ?
(JunBa") At perhorruerunt ad tam immane fpeftaculurn deteftabiles tui furoris adminiftri : ipfi feralis aul® parie-tes vifi funt contremifcere, & ad novum parricidii genus commoveri .
( Fafta . ) Crudelis ! fed quid ego te crudelem dico , quafi vox fit aliqua , qua: parricidii tui atrocitatem ad-umbrare poflit ? fingenda funt nova vocabula , qus cri-minis novitati refpondeanf. Non jam crudelis Nero, fed crudelitas ipfa Neronis nomine vocabitur , ut tuo deinceps nomine nuncupata , majorem animis terrorern incutjat.	,
(Gognominata . ) Sed age ! qua laceflitus injuria , qtis provocatus conturhelia, quo Britannici flagitio ftimulatus, ad committendum tale parrieidium te comparafti ? cum
bar-
De rfmpHficaiione Periueli . barbarum illud confiliurn concepifti, an eras apud te la-tis? an fueras fceleris gravitatem meditatus ? an Juvenis innocentiflimi dignitatem , merita, & propinquam tibi cum eo affinitatem expenderas ?
( Nom vulgata. ) Parum igitur erat, quod debitum Bri-tannico folium malis Agrippinse matris artibus eripueras ? quod ipfius bona , fortunas , munera Aiftuleras, nifi iu ipfius vitam immedicabili veneno graflariris ?
(Superlata. ) O fcelus! o impietas ! & adhuc perafto tali flagitio confpeftum hominum fuftines? I, pete recel-fus nemorum , inter faxa cautefque afperas cum immani-bus feris immorare . Quamquam & illud cave ne comrm-feris. Tu contage crudelitatis immaniores feras, tu rupts praefentia tua duriores efficeres, qui immanitate feras , rupes duritie fuperafti.
EXERCITATIO.
Extolletur Prudentia Ciceronis, qui cejflit in exilium, ne Rem* publicam in difcrimen adduceret.
Per Transhta verba, Diffoluta, Relata, Iterata* Duplicata, & Gradationem.
synopsis.
Exord. "pvlcat , non potuiflfe temperare vel in privato U communique luftu ab extollenda Ciceronis ul-tro cedentis prudentia .
2.	Per Translata verba dicet , magnat fuifle pruden-tiae, cedere tempeftati, & fe privato potius , quam pu-blico naufragio exponere.
3.	Defcribet per Disjunfta, feu DifToIuta, verba, Iuftum totius civitatis, abeunte Cicerone.
4.	Dices per Relata verba , pugnandum fuiffe Ciceroni non cum ratione , (ed cum amentia , &c.
5.	Per Iterata verba , vidifTe Ciceronem , fi pugnaret cum Clodio , periculis infinitis Rempublicam efTe exponen-dam .
6.	Per Duplicata verba , appellabit Ciceronis prudenti teftes Senatores. Vos , vos, &c.
Denique dicet , Ciceronis prudentia fervatam urbem , Rempublicam, Italiam *. idque per Gradationem.
0 R /t-
6m
Artis Kbstoyicit LiL-f 1T.
l
0 R A T 1 0.
i - » • •* .
Quamvis, Marce TuIIi, multo fatius arbitrarer cum ci* vitate univerfa dolori meo indulgere , qitam inutili, neC Conveniente . huic tempori, pra:conio abeuntem profequi,5 tamen vel in hac ipfa, in quam te ultro conjecirti, fuga tam fingularem prudentiam demonftrafti , ut ad eam pra:-dicandam, ut par eft , publieam interpellare tantifper com-plorationem non pertimefcam .
( Translata verba p\o Mit. nttm. 5. ) Quanta: enimvero prudentia: fuit, cum, perturbatam cauffa tua variis animo-rum a:ftibus civitatem cerneres , ita ceftilfe non invitum tempeftatibus ac procellis, ut adires ipfe quidem naufra-gii periculum, Rempublicam vero totam tranquillo in por-tu collocares?
( Disjunffa fcu Diffoluta pio Mil. n.Sj.pro Dor>io fi'.a a.io6.) Nam quis meminifle poflit fine lacrymis triftiflimam illius diei imaginem, cum, te depofcenre ad poenas nefaria P-Clodii conjuratione , lugeret Senatus, moereret Equefter Ordo, boni omnes affliftarentur, tota civitas proprii cor-poris oppofitu imminentem capiti tuo perniciem, fer»um, faces , arma, gladios depellere conaretur?
( Relata pro Mil. n. 10. pro Sex. n. 138. pro Maicel. n.y.~) Tamen , quoniam pugnandum tibi erat j Marce Tulli , non cum ratione, fed curn amentia, non cum a:quitate , fed cum furore, non cum homine , fed cum pecude ; pu-tafti efle prudentia: tua illud fubire pugnas- genu.s , in qua fi viciftes, fine gloria vicifles , vinci autem non pof-fes , quin fummum nomini tuo dedecus , fotalem ipfi Rei-publicse ruinam accerferes.
( Iterata 2. Pbil. n. 2. 19. pro Lege Manilia , n. 30. ) Videbas enimvero pro fingulari mentis tua: per.", ~acia , quantis Rempublicam periculis objiceres, fi furenti 'odia molem opponere aggredereris . Videbas, everfis legibus , •iul-lum fore confiliis tuis, au£ etiam divina: facundi» locum : videbas , fublata Magiftratuum auftoritate, nullum in For® praefidium , nullam in aequiftirnis Judicibus fpem efte pofi-tam: videbas, exulante juftitia , dominante ubique libidi-lie , nullum affli6ts innocenti® contra fcelus atque auda-ciam patrocinium fuperefle.
( Duplicata 7. Verrina, n. 161. Catil. 1. 4. ) Quod igi-tur neque vis neque facundi.a perfeciflet , hoc tu pru-dtntia tua confecutus es , Marce Tulli , ut communibus
ma>
De Aniplificatione Ptriodi.	61
malis mederere . Vos , vos appello , clariffima Reipubli-cjc Lumina , vos ampliflimi hujus Ordinis 1'rincipes , vos fapientiffimi rerum noftrarum Moderatores , qui cedentem ultro tempori Ciceronem palam extuiiftis . ( Per Grada-liunem pro Mii. >mm. 103. 7. Verr. num. 169. ) An erit quifquam veftrum qui profiteri dubitet , fingulari ipfius prudentia faftum effe , ut ferro facibufque ereptam hanc urbem, Rempublicam ab excidio communi, Italiam totam a fuprema vaftatione , univerlum denique imperium ab imminenti ruina confervatum , contra fpem omnem ex-peftariSnemque noftram vjderemus ?
,Alia Exercitatio.
Marco Ttillio Ciceroni pojl fuum in urbem Romam reditum , Oratio Gratulatoria per laudata modo vetba .
STNOPSIS.
Exord. T%Icet, Rempublicam voluifle in publico gaudio JL> fingulare aliquod lastitiae fua: teftimonium Ci-ceroni dare .
2. Dicet , longe diflimilom efle faciem Civitatis ab ea quac fuerat , cum Cicero ex urbe cederet , per Transla-rta verba.
3 Per Relata explicabit, ut mcxror mutatus fuerit in gaudium ; & per Difloluta, la;titiam ad omnes pertinuifle.
4.	Perlterata, non excidifle memoriam beneficiorum , quae Cicero contulerat in Rempublicam . Cum &c.
5.	Per Duplicata, Ciceronem invitabit, ut excipiat plau-fus totius Civitatis-
Denique per Gradationem explicabit Ciceronis merita in Rempublicam .
0 R A T I 0 .
Etfi fincerus geftientis undique Populi Romani plaufus & lasta omnium Ordinum acclamatio fatis fignificant , quantum univerfa civitas ex tuo in hanc urbem reditu gaudium perceperit, Marce Tulli : tamen fuse erga tepro-penfiflima: voluntati numquam fe Relpublica noftra fccifle fatis exiftimet, nifi hoc publico laccitise fua; teftimonio re-deuntem profequatur.
Proh ! Dii immortales, Marce Tulli, quam mutata Ci-
vita-
'§2 . _ Artis RbehrtCie Liber It. ^itatis luijus facies, ex quo fuaviffimo confpefhi tuownufh-quemque noftrum recreafti! Quam diflimilis hodiema: lucis feitivitas ab eo triftiftimi illius diei apparatu! ( rnt/islara) tum perturbatis feditionuffi fluflibus cedcndum efte ratus, ne Rempublicam cei-tiftimo naufragii periculo exponeres , te te immamflimis favientis bellus furoiibus Aibtraxifti.
(Relntb, Diffolut'a ) At non enimvero tentis ipfe, Mar-ce Tulii , quantam i'n omnibus Sc fingulrs coirvenionttn animorum adventus tuus eftecerit? Non intelligis per te-metipfe, ut moerorerii gaudium , rifus lacrymas , feftac gfa* tulantium voces triftiflimos planSus exceperint ? Ad quem porro tam fingularis lactitiaF. pars non pervcnit > Lugebat Senatus abeuntem v jam redeunti gratulatur. Moerebat E-quefter Ordo , qui te maximum decus fuum atque orna-mentum deperderet ; nunc te recepto ac fofpite , plaudit ac triumpliat. Affliflabantur omnes boni, dum fe patrono l"uo ac defenlore deftitutos cerneient; exultant hodie , cum reftitutum te fibi fuifle gloriantur. Tota Civitas confefh luftu atque fenio falutis vindicem ac libertatis fuae afler-toretn requirebat; nunc erefta tandem & recreata novum libi a te praefuiium adpromittit.
( lterata. ) Neq'ue enim excidit gratiflima tuorum erga Civitatfthi hanc meritorum memoria , cum perniciofa in Rempublicam conftlia detegeres ; cum nefarios fcelerato-rum civium impetus reprimeres; cum pro falute publica "gravifHrtiis periculis capxit oppoiieres ; cum urbem hanc ab incendio, feelere , ferro, fervitute eriperes.
(_Dupiicata. ) Excipe ergo, Marce Tulli, excipe dignas prudentia, dignas pietate , dignas conftantra trrumphan-tis in caufla tua Givitatis univerf® gratulationes . (Gr«-datio. ) Nam fi multum tibi debet, quod iHam facundise tuse laude ornaveras ; fi multo plura , quod eamdem tam prudenter adminiftraveras ; fi plurimum , quod confilio atque vigilantia multas ab ea calamitates depuleras: quantum debere tibi dicenda eft, quam ab exitio funeftiS-fimo falvam & incolumem praeftitifti?
C A P l? T III.
Qitikis e Locis emenda ftt Amplificatio.
HAftenus de verbis egimus, ex quibus Amplificatio con-ftat; reliquum, ut de rebus, feu de Locis, ex quibus eruitur Amplificatio, dicamus. Nam illa, etfi ex omnibus
Locis
J> Jmplificatione Vcnodt. Locis tum infitis ieu intrinfecus petitis, tum aflTumptisfeU extrinfecus accerfitis haberi poteft, de quibus dicemus po-ftea; tamen ex his praxipue decem Locis repetitur .
Primus eft a Definitioniius cong/obatis, feu a congerie Definitionum , per quas rei cujuslibet explicatio , quac aut naturam ipfihs, aut partes, vel cauffas & effe&a, vel officia & adjunfta continet, vel propriis Vocibus ve! trans-latis defignatur . Ita Cicero pro Lege Maniiia, num. 36. definit Imperatorem ab iis virtutibus , quas in eo adef-fe debent, & quas deinde in Cn. Pompejo reperiri demon-ftrat . Ejl h<ec divina atqug incredibilis virtus lmperatoris. Qjtid ceterte, quas paulo ante commemeravi , quantte & quam multic funt ? Non enim fo/um bellandi virtus in fummo at-que perjeEio Imperatore quterenda eft, fed multte funt artes eximiiB hujus adminiftrte comitefque virtutis . Ac primum quanta innocentia debent efle lmperatores ? quanta deinde in omnibus rebus temperantia ? quanta fide ? quanta fclicitate ? quanto ingenio? quanta humanitate">. Qute brevitcr qualiafunt in Cn. Vcmpejo confideremus.
Sic in Oratione poft Reditum ad Quirites , per varias Definitiones enumerat magnitudinem beneficiorum , quae a Populo Romano acceperat, num. 5. Quorfum igitur htec difputatio ? Querfum ? ut intelligere pojfttis , neminem um-quam tanta eloquentia fuijje, neque tam divino atque incre-dibili genere dicendi , qui veftrorum magnitudinem multt-tudinemque bencficiorum , qure in me, fratremque meum , /i-berojque noftros contuliftis , non modo augere, attt ornare ora-iione , fed enumerare aut confequi pojftt . A parentibus, id quod necejfe erat , parvus fum procreatus : a vobis natux fitm Conjularis . 1/li mihi frairern incognitum , qualis futu-rus effet, dederu/lt : vos Jpe&alum tS" incredibili pietate CO-gnitum reddidtftis. Kempublicam illis accepi temporibus ea:n , qute pene amijfa eft : a vobis eam recuperavi, quam a/iquan-do omnes unius opcra fervatam judicarunt . Dii immortales mibi liberos dederunt: vos reddidiftis . Multa praterea a Diis immortalibus dptata confecuti fumus : nifi voluntas veftra fuijjet, omnibtts divinis muncribus caruijfemus. Vejlros denique bonores, quos eramus gradatim ajjecuti, nunc a vebis uni-verfos habemtts: ut quantum antea parentibus, quantttm Diis immortalibus , quantum vobifmetipjis , tantum hoc tempore univerjim cunflo Vopulo Romano debeamus.
Et pro C«ecina , n. 77. & 78. probat Aquilium efle vi-rum probum a prudentia , humanitate, fide, juftitia.
Et z. Oratione in Rullum, n. 7. ait fe Rempublicam affliftif.
fimam
64	Artis Kbetoricx Libcr I[.
litnam recepiflft; , quam defcribens, per oinnes calamitatis circumftantias definit.
Ibidem n. 97. avaritiani & ambitionem Ruili damnat per Definitiones conglobatas .
Secundus ■ Locus a Vrequentatione Confequentium , cum proferuntur bona ieu mala , qtt® oriri poffiint ex aliqua re . Hunc iocum traftat Cicero pro Murena , n. 85. Sed quid tandem fiet , fi b<ec elapfa de manibus nojiris in eum annum , qai conjequitur , redundarint ? Unus erit Confuly is non in adniinifttando bello , fed in fujjicicndo Colltga occupatus . Hunc jam qui impedituri Jint , parati Junt . 111 a peftes immanis, importuna, Catilime pforurnpet , qua poterit, & jan Populo Rornano mtnatur : in agros fuburbanos repente advolabit : verfabitur in caftiis furor, in Curia timori in Foro conjuratio , in campo exercitus , in agris vaftitas ; omni autem in fedc ac loco ferrum fiammamque metuemus . Qtt.c jamdiu comparantur , eadem ifta omnia, ji ornata fuis prjtjidiis erit Refpubtica facile & Magiftratuum conjiliis , & privatorum diligentia opprimentur.
Et Catil. 4. n. 11. Ftdeor enim mibi banc urbem vtdere, lucem o-.bis terrarum atque a/cem omnium gentium fubito uno incsndio concidentcm : cemo animo feputtam patriam , miferos atque tnfepultos acetvos ctvtum . Verfutur mibi ante oculos afpe&us Cetbegi & furor in veflra ctede baccbantis .
Tertius a Contrariis , in quo contraria multa conge-runt.ur . Pro Murana n 89. Ibit in exitium mifer ? Quo ? Ad Qrientifae paitcs , in quibus annos multos legatus fuit , & exexcttus duxit , & magnas res gejjit f At habet magnum dolorcm , unde cum bonqre decefferis , eodem cum ignominia reverti . An fe in contrariam tcrnrum partem abdet , ut Gallia Tranfalpina, quern nuper fummo cum impcrio iiben-tijfime viderit , eumdem lugentem , moerentem , exfulem videat ? in ea porro Provincia , quo animo C. Murtenam fratrem fuum afpiciet ? quis bujus dolor, illius moeror erit ? qute utnufque lamentatio ? Quanta atttem pcrturbatio fortunte atque fermonis , quod , quibtts in locis paucis ante diebus ftiElum effe Confuicm Murtenam nuntii liter<eqne celebraffent, & unde bofpites atque amici gratuiatum Romam concurrerint, repcnte eo accedat ipfe nuncius calamitatis Ju<e ?
Sic pro Milone num. 99. Judicum benevolentiam fibi conciliat commemoratione fui in illos amoris & memoris aninii , quibus irafci non poftit ob vulnus acceptum . Nec vero ji mibi ciperis , reliqua ejl ilU faltcm ad confo-
l»n-

De /Implific/itione Pcriodi.	63
landutn qutreln , t<t bts irafici pojjim , a quibus tantum vti'nus acccpero ; non enim inimici mci te mibi eripient , fed amicijjimi. Non male aliquando de me merili, fed femper optime . Nutlum umquam , Judices , mibt tantum doiorem inuretis ( etji quis potefi ejjc tantus ? ) fed ne bunc quidem ipfitm , ut oilivifcar, qnanti me fcmper feceritis.
Et pro Ca:lio , n. 78. probat Tullius a Contrariorum confliftione Ca:lium numquam Reipublicat defuturum ; 8c comparatione inter illum & Clodium , qui non ita pridem abfolutus fuerat , inftituta , Judices ab ejufdem darnna-tione deterret.
Quartus Locus eft a Diffimilitudine, in quo multa difti-milia adhibentur , ut 2. Catil. n. 24. ubi probat Cicero a Diftimilibus, non efte metuendos Catilina; locios . 0 bet-lum mttgnopere pertimefcendum , cum hanc fit babiturus Catilina fcortorum cobortem pnetoriam ! lnjlruite nunc , Quirites , contra bas tam prteclaras Catilime copias veftra prtefidiii vcjlrojque excrcitus , & primum ilh confeSto ac Jaucio Confulcs Imperatorefque vejiros opponite: deinde contra illarn naujragorum cjeEtam <& debtlitatam manum , fiorem totius Jtali.e ac robur educite . Jam vero urbes Cotoniarum ac Municipiorum refpondebunt Catilimc tumutis fitvejlribus -Neque vero ccteras copias , ornamenta , prcefidia vefira, cum iltius latronis inopia atque egefiate debeo conferre.
Et Verrina 6. num. 1x5. Conferte hanc pacem cum itla betlo ; bujus Prtetoris adventum cum ittius Imperatoris viSio-ria; hujus cobortcm impuram cum ittius exercitu inviflo > bujus tibidines cum ilitus continentia : ab itto qui cepit, conditas; ab boc qui conjlittttas accepit, captas dicetis Syra-cufas .
Et ibid. num. 31. Sic babetote , piures ejfe a Syracufanis ijlius adventu Deos , quam vtiloria Marcetti homines defi-dsratos .
Quintus Locus a Repugnuntibus . Pro JVliione , n. 103. Nam qui pojjum puta,e mc rcfiitutum effe , fi difirabar ab iis per quos refiitutus fum ? Et n. 104. hiccine vir patrite natus , ufquam , ni/i in patria mnristur ? ant, fi forte, pro patria ? Hwjus vos animi monumenta retinebitis : corporis in ltalia nutlum feputcbrum e/Je patiemini ? hunc fua quifquam fententia ex urbe expellet , quem omnes urbes expuffum a vubis aci fe vocabunt ? Ubi prohat a contentione Repugnan-tium , Milonem in Italia retinenduin efte.
Et pro Comaedo, 11. 18. probat Saturium pugnantia lo-qui. Qj<id tu , Saiuri, qui cotftra bunc vcnis, exijiimas aliter ?
E	Noit-
66	Artis Rbetmcj Libef II.
Nonne , quotte.rcumque in c.tttffa in bujus ■viri Homen inci-titjit , totics bttnc O* 'virum bonum cjjc titxifli , & bonoris cauffa appellajii ? quod nemo nifi aut bonejiiljimo, aut amicif-ftmo facere confuevit > & ibid. n. 19. Qua in re mihi ridi. cule es -vifus ejfe tnconfians , qni eumdem & Itederes & lau-dares ; & virum optimum & bominem improbijfimum ejft diceres . Eumdem tu & honoris cauffa appellabas , & virunt primarium ejfe dicebas , & focium fraudafje arguebas. Sed , ut opinor , laudem veritati tribuebas , crimen gratiic concc. debas. Dc hoc , ut exijiimabas, prtedicabas : Cherete arbitrat» Caufjarn agebas.
Et pro Milone , n. 4.1. Qttem igitur cum omnium gratitt ttoluit ? hunc voiuit cum aliorum querela; quem jure ? qttem loco , quem tempore , qucm impune non eji aujus ; hunc injuria , iniquo loco , alicno tempore , periculo capitis non dubitavit occidere ?
Et pro Caslio , num. 4.7. probat a Repugnantibus ( Caclium non potuifTe fraftum deliciis atque voiuptatibus videri , qui Eloquentiam profeffus fuiflfet . An hic, ft feft ifii vitte dediffet , Confulanm hominem admodum adolefcens in judicium vocavifjet ? bic, ft laborem fugeret , fi obfiriciut •voluptatibus tencretur , in hac acie quotidie verfaretur ? appeteret inimicitias ? in judicium vocaret ? fubiret periculum tapitis ? ipfo infpeBante Populo Romano tot mtnfts aut d« falute aut de gloria dimicaret ?
Sextus a Cauffis ducitur , quando vel excufatur aliquis , vel vituperatur a variis cauflis , propter quas videtur ex-cufandus , aut vituperandus . Ita Cicero pro Sextio 2 n. 4<5. ad n. 50. cauflfas affert , propter quas fibi depu-gnandum aut etiam moriendum pro falute publica non cenfuerit , fed maluerit exilium fubire < JLociis hic totus diligenter legendus , in quo etiam reddit rationes , propter quas multis veniflet in odium , & ad mortem depofceretur .
Et pro Milone, n. 73. probat a Cauflis , cur Clodius casfus jure videri poflit, etiamfi infidiator non fmflet, qui tanta impunirate per omnia facinora diripiendis civium bonis , faciendis cacdibus, admittertdis quibufqiie fiagitiis graflatus eflet : fic , ut gloriari Milo poflet c®de Clodii , & palam dicere . Occidi, occtdi ..... Eumcujus fuppltcio SenatuS folemnes fepe religiones expiandas Cenfuit : eum , quem cuttt forore germana nefarium fiuprum feciffe L. Lttcullus jura-tus fe , qutefiionibus adbibitis , dixtt comperifje : eum , qui civem , quem Senatus , quem Populus , quem omnes
gen-
T3/ Amplijxcalione Veriodi.	6j
gtntes uibis ac vitie civium confervatorem judicabant , fer* vorum armis cxterminavit : eitm , qui rcgna dedit, ademit; orbem terrarum , quibujcum voluit , partitus eji: eum , quif pluribus Credibus in foro faElis , JinguLari virtute & gjona civem domum vi & arrnis compulit ■ eum j cui nibil um-quam nefas fuit nec iri fdcinore, nec in libidine : eum, qut cedem Nympharttm incendit j ut memoriam publicam recenjionis , tabu-lis publicis imprejfam , extingueret .
Ibidem rtiultis rationibus Miloiiem vindicat ab infidia-rum fufpicione , & caidis odium in Clodium rejicit a con-gerie Cauffarum ; quia ClodiUs erat fceleftus, quia Milonem oderat , quia honores ambiebat , quia fperabat impUnita-tem, a n. 24.
ita pro Lege Manilia a n. zo. acI( 27. probat , bellum eflfe difficile ac periculofum a Cauffis : fcilicet, quia concur-runt ad iliud Reges potentiffimi; quia renoVant agitatas nationes, fufcipiunt gentes integr? j novus Imperator bello pracficitur . ^
Septimus Locus ab E'JfeElis petitur five eventis , quorum rnultitudo in laude admirationem parit , in vituperio ciet indignationem . Ita Cicero in Libro de Seneftute n. 40. miferabiles Effeflus voluptatis enumerat ad amplificandos maturas aitatis fruflus , quae habet , unde peffimos ac libidinibus perditas aetatis motus reprimat ac coerceat ; Nullam capitaliorem pejiem , quam corporis voluptatem dice-bat a natura datam bominibus : cujus voluptatis avid<e libidines temere & ejfrenaie ad potiundum indtarentur. Hinc patriie proditiones , binc Rerumpublicarum everjiones , binc cum bojiibus clandejiina colloquia nafci dictb.itnullum deni-que fceius , nuilum facinus magnum e[]e , ad quod fufci-piendum non libido voluptatis impelleret . Stupra vero, & adulteria, & omne tale flagitium , nullis aliis illecebris cxci-tari, nifi voluptatis. Cumque bomini five natura , ftve Deus nibit mente prteflabilius dediffet, buic divino muneri ac dono nibit ejfc tam inimicum, quam voluptatem;
Et Verrina 3. n. 78. Verris iibidines ab Effeflis ampli-ficat . Tantiene iu<e , Verres, libtdines erunt , ut eas capere ac fuflinere non Provincite Populi Rcmani, non nationes ex-terte pojflnt ? tunequod videris , quod audieris , quod con-cupieris , quod cogitaris , nifi ad nutum tuttm prteflo fuerit, nffi libidint tute cupiditatique paruerit, immittentur homines, expugnabuntur domus ? civitates non modo pacatie , verum ttutni facicrum atque amicorum ad vim atque ad arma confu-
E 2	jj[icni f
«8	Artis V.hetnric.e I.lber II.
gient, ut ab fe atque ab Itberis Jnis iegati Voputi Roniani fceius ntqUe libidincm propnlfare pojfint ?
Pliilippica 14. n. 8. crudele bellnm Antonii , peftem , vailitatem , cruciatum , tormefita omnibus denuntiantis,. pariter ab EtTeftis amplificat . Be/imn inexpiabile inftrt qiiatuor Confiilibus unns omnium latronnm teterrimus : gerit idcnibellum cum Senatu Populoque Romano: omnibus (quam-quam ruit ipfe fuis cladibus ) peftetn , vajiitatem , cruciatum, tormenta dcnuntiat : Dolabellre ferum & immane facinus , quod nulla barbaria pojfet agnofcere , id Deorum confilio fa~ tium ejfe tejiatur , &c. Refugit animus , eaque formidat dicere , qit.-e L. Antonius in Parmenfium liberis & conjugibus effecerit , &c.
Sic & a rebus geftis Pompejum Iaudat pro Lege Manilia, I n.<5i. Quid tam novum , quam adolefceatuh<m , privatum, excrcitum dijficili Reipublic<c tempore conficere ? confecit . Huic prieeffc ? pr<efuit . Rem optime duEiu fuo gerere > gefjit. Qtud tam pr<cter confuetudinem , quarn homini per aaole■ \ fcenti , cujus a Senatorio gradu <etas longe abejj. t, Impertum I atque exercitum dari ? Siciliam permitti atque Africam , bel. lumque in ea adminiftrandum ? Fuit in bis Provtnciis ftngu-htri innocentia , gravitate , virtute , &c.
Oftavus Locus petitur a Similitudine . Ita Cicero pro Archia, n. 19. probat eos , apud quos loquitur , moveri debsre orantis Archi» precibus ; quandoquidem ipfa faxa Poetarum voce movebantur . Saxa & foiitudines voce refpon-dent ; befii<e fepe immanes cantu JieEiuntur : nOs injittuti rebus optimis Poetarum voce non moveamur ?
Et pro Rofcio Amerino, n. 131. Syllam cum Jove com-parat , & a Simili probat , ignofcendum Sylla; , fi quid; animadvertere non potuerit in tanta rerum cum multitu-dine , tum magnitudine , quas adminiftrandas haberet ; quandoquidem nec ipfi imputabantur Jovi , fi quando imbres ac tempeftates urbibus atque hominibus nocerent.
Et 1. Catil. num. 3. probat a Simili non efte feren-dum Catilinam . An vero vir ampliffimus . P. Scipio,\ Pontifex maximus, Tik. Graccbum mediocriter iabefaBantem ' fiatum Reipv.blicte privatus interfecit ; Catiiinarn vcro orbem terrte cxde atque incendiis vajiare cupicntem nos Conjulss per-ff/emus ? Nam iiia ntmis antiqua pr<ttereo, quod Q. Servilius Ahala Sp. Melium novis rebus Jiudentem fua manu occidit .' Fuit , fuit ifta quondam in hac Republica virtus , ut viri fortes acrioribus fuppliciis civem pevniciofum, qtutm acerbijfi•
mum i

Dc Arnplificationl Vcriodi.	69
iiittm bofton cacrcctcnt . Habcmus Senatufconfultum in te * Catilina , ■vehemens Cr grave : non dcefi Reipublicie confi-litim , neque auSioritas bujus Ordinis: nos, nos, dico aperte ,• Con/ttlcs defumus.
Nonus Locus ab Exemplis , -quibUs nihil folct eflfe effi-cacius ad movendum . Oblervandum eft tamen , ea non efle in Amplificatione enucleatius explicanda; nam Ampli-^catio minores cireumftantias non patitur , nec admittit jidquam , nifi magnum fit illud vel ufu , vel natura i Hsec porro quoties adhibet Tullius in Amplificatione , quafi punflis quibufdam ac ftimulis utitur ad urgendum .
Sic pro Archia , n. 19. quem admittendum in civitateni efle contendebat , aftert congeriem exemplorum petitam a multis civitatibus, quas Homerum, vel mortuum, fuurit «fle defendebant a:mulatione quadam dignitatis , quam in Poetis effe pofitam arbitrarentur . Homerum Colopbonii ci-■vcm effe dicunt futtm j Chii fttum vindicant, Salaminii repetunt , Smyrntei vero fttum effe confirmant ■ Itaque etiam delubrum ejus in oppido dedicaverunt . Vermulti alii pr<t-terea pugnant inter fe atque contendunt . Ergo ilii alienum , quia Poeta fuit , pofi mortem etiam expetunt ; nos bunc vivum j qui & voluntate , & legibus nojier efi , rspudta-bimus ?
Et in Iaudata paulo ante Catil. r. num. J. multis cxemplis probat , non efle ferendum Catilinam apertum hoftem , ik Senatusconfulto jam damnatum : dignumque efle illum fuppliciis, quse ab aliis multo minus nocentibus lepeti.ta fuerunt.
Et pro Milone n. 76. & fequentibus probat multorum' exemplis , Livii , Drufi, P. Africani, Pompeji , de quo-rum morte , etfi de Republica benemeriti fuiflfent , nulla liabita fuerat quasftio , miilto minus de Clodii nece de-cerni debuifle . Idem argumentam traftat n. 7. ubi- conr futat prsjudicia , qua: contra Milonem jaftabantur ; fci-licet 111 Kepublica bonis leeibus inftituta pledendum eflfe morte , qui hominem occifum a fe fateretur , tsemplis utriufque Gracchi ac Saturnini , qui jure csfi habebantur.
Decimus Locus petitur a fitiis perfonis , & Profopopoeja nuncupatur ; qua fit , ut homines, vel belluae , vel etiam res inanimatac loquentes iriducantur. Freqnentiflimus toto Cicerone ifte Locns , de quo fuo tempore dicemus fufius in Libro qui de Figuris infcribitur. Sic pro Milone n.p}. ita Milonem loquentem inducit . Me quidem , Judices , txttnimant & iqlerirount b<e voces Milonis , quas audio
E 3	affi-
fo	_ Attis Rhetorie<e Liber II.
/rjjitiu? , & quibus interfum quotidie Valeant , inquit 9 valeant cives mei ; fint jncolumes , fint fiorentes, fint beati, Stet btec urbs praclara , mibique patria carijjima , quoquo modo merita de me erit : tranquilla Republica Cives mei ( quoniam mihi cum illis non licet ) fine me ipfi , /ed per me tamen perfrutntur , Ego cedam atque abibo . Si mibi Republica bona frui non licuerit , at carebo mala; & quam• prtmum tetigero bene moratam & liberam civttatem , it\ ea conquiefcam , •
E i, Catil. nurrt. 27. ita Fatriam loquentem facit . Etenim ft mccum Patria , qute mibi vita cariur efl, fi cunB» Italia, ft omn s Refnublica loquatur: Marce Tulli ? quid agis Tune eum . quem bufiem efje comperifii : quem ducem belli fututum viaes, quent expe&ari Imperatorem in cajlris hojiium fentis , au6io'e'H Jceleris , Pri.icipem conjurationis , evocato-rem fervorum & ctvium perdttorum ,exire patieris , ut abs ti non emijfus ex urbi , Jed immijjus in urbem ejfe yideatur ! Nonne bunc in vincula duci, non ad mqrtem rapi, non Jum• mo fuppli io maciari imp^rabis ? Quid tandem impedit te ! mofne Majorttm ? at perftepe etiam privati in bac Republica pemtciofiis cives morte multarunt . An leges, qute de Civitqn Romano'um fuppliciorogatre funt} at numquam in hac urbe /V, qui a Repu')l'ca defecerunt , civium jura tenuerunt. An in• virliam oojieritatis timss ? prteclaram vero 1'opulo Romam refers gratiam , qui te , hominem per te cognitum , nulk commendatione majorum , tam mature ad fummum lmpe■ rium per omnes honorum gradus extulit , fi propter invi■ diam , aut alicujus pericuii mctum , falutem civium tuorum negligis . &c<
De his decem Locis atque aliis tam infitis , quam afliimptis, ex quibus Amplificatio petitur, quoniam fingil-latim afluri fumus in quarto Libro, fuperfedemus in pra< fentia fuas fingulis accommodare pro inftituti noftri ratio ne Exercitationes . Satis habebimus unicam hic apponere , quEe ad prsceptiones & regulas im hoc articulo traditas exa&a fit .
EXER,
De Amplificatlone Pcriodi .	71
EXERCITATICh
Cbrifliani apud Neromm perduellionis acutfati ab bomine Etbnico defenduntur.
A Definitione , a Frequentatione Confequentimn , a Con-trariis , a Difiimili , a Repugnantibus , a Cauflis , ab Efteflis, a Simili , ab Exemplis, a Profopopoeja.
s r n 0 p s 1 s.
Exord. i^Icet , non afferre fe Chriftianorum querelas , LJ qui detinentur in vinculis , ad propulfandamt illatam perduellionis accufationem , ne eorum defenfiw minus ponderis habeat in propria caufla , fed accedere fe hominem Ethnicum , Chriftiana: gentis Patronum . Traftabitur Exordium per Profopopoejam & per Cauflas ; inducentiir enim loquentes Chriftiam , & criminatioais illatae cauffas a fe amolientes.
Propofttio. Dicet homo Ethnicus, non potuifle fibi tem-perare , quin eorum defenfor accederet, quorum innocen-tiam noverat .
Confiimatio . Petetur a Repugnantibus , a quibus often-det , alienos effe a perduellionis crimine. Et 1. quidem a Religione, quam Chriftiani profitentur; quam definiet per Efteftus , nimirum per leges & inftituta , quibus conftat tota , qua: contrarie pugnant cum illo crimine , cujus rei accufantur . Illa pra:cipit fuis feftatoribus obfequium , amoreni , reverentiam fuos in Principes . 2. A Diflimili • IUi fcelerata moveant fuos in Principes arma, qui &e. 3. Oftendet Repugnantiam cum Chriftianorum moribus , qui dociles femper vifi funt, qwi Iaudem pro contumelia, amorem pro odio &c. folent rependere . Traflabitur etiam hic Locus a Contrariis . 4.. Id confirmabit a (imili , revocando Chriftianorum memoriam , qui pro defenfione fu® Religionis tam fa:pe , tam multi mortem fubierunt .
5,	A Teftimoniis. Appellabit omnium fidem , fi auftores aut participes turbarum , tumultus , aut feditionis", argui Chriftiani poflint . Neronem ipfum teftem appellabic .
6.	Repugnat , ut Chriftiani fine armis, fine opibus , fine Ducibus quidquam ejufmodi moliti fint.
Concludet . Dehortando ab inferenda Chriftianis contu-tnelia vel poena , & a frequentatione Confequentium
E 4	demon-
7Z	Jfrtis Rbetaric<e l.ibcr 1L
demonftrabit , quid metuendum habeat , fi ChriftianoS innocentes pergat ulterius perfequi.
0 R A T 1 0 .
Non addilSo tuum ad Tribunal , Princeps squiffime , unum aliquem infortunatis iilis ex hominibus , qlios i«l vinculis habes , & cruenta* morti deftinas, fuaip ut focio-rumque Arorum peroret cauflatn, & inuftam toti Chriftia-rorum genti accufationis labem depellat . Non que untut illi fuis ex ergaftnlis , tuamque teftantes cTquitatem flebi-liter clamant . ( Profovopccja. ) Infontes nos fumus , ac? cufamnr perperam , & nihil meriti umquam male pet fummunl nefas damnamur . Nam quis eft tam injufta criminationis artifex ? aut quibtis vei argumentis , vel teftibus illa revincitur ? ( A Caujfis . ) An egimus quid-quam , quod perduelliotiis fufpicionem moveat ? an fuit lioftris in moribus & vivendi confuetudine fceleris vei umbra , quas facere fufpeflam fidem poflit ? Tam jufta Chriftianorum expoftulatio , etfi valere poteft apud aequif-fimum Principem , ad propulfandum iniquae accufationis probrum ■, tamen ab iis profefta , quos utilitatis propriar & propenfs m fuos voiuntatis ratio exftimuiat , minus habere ponderis forte videatur . ( A Dijfimili. } At qui , ftudio contrariarumpartium, &alienus lemper a peregrinis nova; fefia; opinionibus vixerit , is non aliis , quam folius aquitatis rationibus impulfiis ad dicendum pro Chriftiana gente debet videri .
Liceat igitur mihi pauca dicere Chriftianorum irt gra-tiam , quos probe cum intelligam expertes efle prorfus il-Iius criminis , lcujus in invidiam vocantur , non potui mihi temperare , quin innocentiae patronus ac defenfor accedcrem , & illatam contra fas omne perduellionis calu-mniam amolirer.
( A Repugnantibus . ) Ac primum quidem quam aiie-num perduellionis crimen cenferi debuit ab iis, qui Chri-ftiani nuncupantur , & Chriftum Reliijionis fuac Princi-pem atque auftorem colunt ? Nam quid ille commendat in primis ac praxipit fuis feflatoribus ? quibus inftitutis ac legibus nititur Refigio tota , quam tradidjt , & com-munem omnibus pioque cultn fervandam edixit ? Nihil hffic occultum continet , nihil per ambages, aut cum fuco loquitur . Palam eft , & in ipfis Cbriftianorum exprefTum moribus, ( ADefinitione per EffcEln.) quodcumque profite-
tur
Dt' AmpHfitatiort? Veriodl.	73
tur ac prctdicat . At illa , fi nt-fcis , fidelem ac nativam fuis in Principibus Dei pra:potentis imaginem agnofcit ; iingularem iiiilem cultum ac reverentiam , fincerum arno-iem , devotiffimum obfequium jubet exluberi j pro iistuen-tlis quodlibet adiri periculum, fanguinem ac vitam profun-tli imperat . An ergo nefaria legitiinum in Frincipem con-filia meditentur , quibus ipfa Religio prascipit , moderato-res fuos finceris animorum ftudiis demereri?
( A DiJJimiti . ) Illi , illi fcelerata moveant in Impera-' tores arma , quos religio nulla retinet, quos una follicitat ambitio, incendit avaritia , regnandi libido per omne fia-gitium rapit ac pracipitat : qui nullas leges agnofcunt , liullam dominationem reverentur , cum violari jus poteft impune , neque ulla fceleris poena nocentes expeftat . At qui expre/Tam fuis in Imperatoribus fui ipforum Dei fimi-litudinem venerantur, qui eofdem proprio capitis periculo Totiufque effufione fanguinis , nifi Religionem iuam abne-gent, debent tueri ; qui fortunas , dignitates , vitam hul-
10	ponunt in loco -. illi Neronis in caput, in falutem con-jureftt ? Non cadit gentem in iftam tam deteftabile faci-nus, neque Chriftianorum inftituta fceleris hujus vel um-foram patiuntur.
( A Simiii .) Nam quid fimilc auditum umquam de ipfis eft ? quis nefarias mollitiones , turbas, feditiones , tuniul-tus exprobret ? quam habuiffe partem in variis civium no-flrorum totiufque Italia: motibus arguuntur ? Exfurgant il-
11	, quotquot funt Chriftiani nominis accufatores , & in ipforuin moribus vivendique confuetudine quid reprehen-dant, quod habere affinitatem cum perduellione videri poC-iit. Nam quis eos perduelles putet, (A Cor.trariis.) aut ad ad inferendam injuriam comparatos, qui laudem pro con-tumelia , pro odio amorem, beneficia pro fuppliciis , pre-ces & vota pro cruenta morte rependunt? ( Ab exemplis.) Patere , Princeps .Equiffime , ut cum ea, quam debeo Im-peratori meo , reverentia , ad tuum ipfius teftimonium appellem . Nofti enimvero & tuis ipfe ufurpafti ocu-Jis, quam dociles illi animos moderatoribus fuis afferant , quam patientes in laboribus , quam conftantes in cruciati-bns perferendis, quam parum cupidi retinenda: vita: , qiio-ties Religionis cauffa poftulat, aut patri® falus Iinperato-rumque juffa repofcunt.
Sed quid ego diutius immoror in ea confutanda calu-mnia , qus Inullis nixa fundamentis ruit e«c fefe ac fub-vertitur ? ( A lU-pugnantibus . ) Sit ita fane , uti accufa-
tores
74 .	Altis Rbetoricit Liber II.
tores imperiti clamitant : hoc informare animo tam dete-ftabile confilium Chriftiani potuerint; habuerint illi conju-randi in patriam & in Imperatorem ipfum voluntatem : quibus tandem rationibus meditatum fcelus exequerentur ? quas illi copias, quos exercitus , quas facultates habent ?
Suibus fe tueantur armis , quibus Ducibus in aciem pro-eant, quas urbes ad defenfionem, qu® propugnacula no-bis oftender Chriftianorum paucitas ex plebecuias quiiqui-"liis ac colluvie ferme congregata?
Ah ! cave, Prineeps squiftime, ( /1 Confequentibus.) ne, fi gentem innoxiam perfequeris ulterius , pi«ter commune odium nihil quidquam reportes ; & dum populi tuarque fe-curitati videris adlaborare , non apud Romanos modo, ied etiam apud univerium orberrr crudelitatis aq fkvitia: fa-mam incurras.
LIBER TERTIUS. D E FIGURIS
SEU D E EtOCtlTIONIS DIGMITATE.
VErtitur totuin Artis Oratoria: momentum in hoc Li-bro, qui de Figuris infcribitur . Cum enim Artis O-ratoria: feu potius Rhetoric® fit finis apte ornateque dice-re ad perfuadendum , nulla ratione perveniri fecurius po-teft ad propofitum exituwi, quam fcientia & artificio Figu-rarum, aliorumque Orationis ornamentorum , in quibus to-ta dicendi vis ac majeitas pofita eft,
Figura porro apud Rhetores nihil eft aliud , quam Ora-tionis ornatus, feu fermonis conformatio, a communi ra-tione dicendi rernota ; in quo difFert a Tropo , qui Ora-tionis ornatus eft, per quem fenfus alicujus verbi aut fen-tentis proprius ad alium fenfum deducitur.
Igitur Elocutionis ornamentum ac dignitas in Tropis & Figuris verfatur & confiftit: & quemadmodum funt Figu-rae quasdam verborum , quacdam fententiarum ; ita Tropi alii verborum, alii fententiarum nuncupantur.
C A-
Ve Figuris, CAPUT PRIMUM,
J)c Trofis , ac dt iis primum qui in uno verba poftti funt,
QUid ejl Tropu> ?
R. Eft verbi vel Qrationis a propria fignificatione ad aiiam cum aliqua virtute ac dignitace Translatio . Hoc ipfa vox indicat» Tropus enim dicitura verbo rpiira, id eft converto, five immuto.
Qttot funt in uno verbo Troporum genera ?
R. Septem vulgo recenfentur: Metaphora, Synecdoche , Metonymia , Catachrefis , Antonomafia , Onomatopoeja , Metalepfis,
Quid eft Metaphora ?
R. Eft translatio verbi a propria fignificatione ad flliam cum aliqua fimilitudine . Verbi gratia , cum quis dicitur incenfus ira , inflammatus cupiditate , lapfus errore : fic & dicitur lumen Orationis, generis claritas, gloris leges , concionum procella:, virtutum concentus : quse omnia fi-militudinem habent aliquam cum iis rebus , a quibus de-nominantur,
Quis effe debet ufus Metaphor<e ?
R. Cavendum eft, ne fit frequentior , ne inverecundus, ne apud Oratores tam audax, quam apud Poetas, ne Me-taphora producatur nova , quas auiflorem bonum non habeat,
Qutd eft Synecdocbe ?
R. Eft Tropus , in quo totum pro parte , vel pars pro toto fumitur , vel ex antecedentibus confequentia inteili-guntur. Ita totum pro parte fumpfit Virgilius, cum dixit, fontemque ignemquc ferebant : hoc eft, aquam e fonte , car-bones ex igne decerptos. Partem pro toto , cum pro navi puppim ufurpat . Confequentia vero ex antecedentibus in-telliguntur , ut fi quis dicat , jam boves ab agricolis redu-funtur domum, pro, nox adeft .
Quid eft Metonymia t
R. Eft Tropus, qui cauflam per effefla , vel effefla per cauffam , vel id quod continet, pro eo quod continetur , vel rem e figno declarat: verbi gratia , Dona (aborat<e Ce-reris, pro, frumentum in panem redaftum , eft exemplum Metonymia:, qua: per cauffam effefta defignat, quia Ceres invcntrix frumenti dicitur . Scelus & facrilegium deprehen-fum cft, id eft fceleftus & facrilegus : hic cauffa per effe-
■j6	Artis Rbcturicit IJ/jcy II).
£ta decliiratur. Id vero quod continet , pro eo quod con< tinetur, ut leBiture Phttonem, pro , laifhtarv 1'latonis ope-ra . Denique (ignum pro re fignata (umitur , ut fi quis bei« lum per arma, pacem per tog.cm indicet.
Qttid ejl Catacbrefts ?
R. Eft tropus, qui verbo fimiii aut propinquo, procer-to ac proprio utitur : v. g. cum Purricidam appellamus eum , qui matrern interfecit quod tpla vox Catachrefis inquit, fignificat enim abulum quemdam.
Qv.id e[i Antonomajiu , five Pronominatio 2
R. Eft Tropus , qui pro nomine ipio aliquid squiva-lens nomini , aut etiam iignificantius , Aibftituit : ut cum dicitur Everjor Cartbaginis , pio Scipione s A/i,e domitor, pro Alexandro Orator, pro Cicerone.
Q_uid eji Onomatopocja ?
R. Eft fiftio vocis ad rem fignificatam nativa aliqua fui foni fimilitudine accedentis ,. ut mugitus , boatus , ftbilus , & limilia .
Quid ejl Metalepfts,. jive Tranfumptio ?
R. eft Tropus , .quo ex alio ad aliud veluti per gradus afcenditur, ut cum dixit Virgilius , Pofi aliquot mea regnt videns mirabor arijias : id eft , poft aliquot annos, nam ex ariftis fpitas , ex iegetibus asftates , & ex seftatibus annos intelligimus.
CA P CJ T n.
t>e Tropis qtti in oratione , boc efi in pluvibus verbis jiunt.
QVot funt Tropi in oratione , five in pluribus -verbis ?
R. Quatuor . Allegoria, Periphrafis , Hjrperbaton , Hy-perbole, quibus addi poteft Ironia .
Quid efi Allegoria jive lnve-rfio ?
R. Eft Tropus , quo aliud verbis ,• aliud fenfu oftendi-tur, ut pro Milone num. i. Equidem ceteras iempefiutes ac proeellas in illis dumtaxat fluElibus concionum femper putavi Miloni ejje fubeundar . Ubi per tempeftates ac procellas fignificat perturbationes ac tumultus, quibus Milo obno-xius fuerat.
Habes alia Allegori« exempla apud Ciceronem pro Mar-celto, n. 4. in Pilon^m , n. 20. pro Murena , n. 35. Illu-ftris eft etiam illa Allegoria , qua Horatius Rempubli-cam nova belia molientein, fub navis nomine, cui defunc
omnia?
De Figuris.	77
omnia ail fulicem liavigationem , compellat , & ab hujuf. moili confilio deterret, Lib.i. Oile 14. 0 navis, refertnt in mate tc novi fluEtus, &c.
H®c porro Allegoria omnium eft prsftantiftima , quas fimilitudinis & translationis gi atia permixta eft . Talis eft illa qua; legitur n. laudato 35. pro Murena . Quod f/etum , quem Euvipum tot rnotus tamque -varias babere putatis flu-tiuum agitationes , quantas pertm butiones , & quantos refius babet ratio Cornitiorum . Dies inrermt/Jus unus , aut nox interpojita fitpe perturbat omnia , & totam opinionem parva nonnumquam commutat aura rumoris . Ubi vides Comitia per (imilitudinem Freto & Euripo comparari ; dici pertur-bationes 3c scftus de Comitioruin ftrepitu ac negotiis p-r Allegoriam ; & rationem pro modo translatitie ufurpari . Item pro Sextio n. 20. Allegoria infignis.
Obftrvandnm autem elt in Allegoria , ut , quo genere coeperis tianslationem , eodem finias . Quis enim non improbet initium a tempeftate :fumptum , ruina vel in-cendio concludi ?
Quid eji Peripbrafis , feu Circumlocutio ?
R. Eit Tropus , quo pluribus verbis dicitur quod poteit paucioribus exprimi, ur fit oratio plenior & figni-ficantior- .
Quid efi Hyperbaton , feu tranfgrejfio ?
R. bft Tropus , quo in perpetua Orationis ferie ordo verborum cum decore perturbatur , ut mecum , pro cara mc ; quibus de rebus , pro de quibus rebus .
Qjtid eji Hypcvbols ?
R. Eft Tropus qui rem auqet , vel minuit fupra , vel infra veritatem . Supra veritatem quidem , ut pro Mar-cello, n. 4. Nuilius tantum efi fiumen ingenii, nulia dicendi nut fcribsnat tanta vis tantaque copia , quis , non dicam exornave , fed enarrare , C. Ctejar , res tuas gejias poffit . Ibid. n. II. Vereor , ut boc, quod dicam, non perinde intel• ligi anditu poffit , atqtte ego ipfc cogitans fentio : ipfam viEio-riam vicifjc videris , cum ea itfa , qua il!a erat adepta , viEiis remifijii . Alia funt ejufdem Tropi exempla illuftria pro Lege Manilia n. z8. Philip. 2. 11. 67. Ver. 7. n. 144.
Exemplum vero Hyperboles qu® rem minuat infra veri-tatem , habes pro Rofcio Comoedo, n. 20. ubi facete jocatur in Fannium Chaiream. Oro atque obfetsro vos , qui nojiis , vitam inter fs utriufqus confsrtt ; qtti non nofiis , fnciem utriufque confiderate . Nonne ipfum caput & fuper-(ilitt illa penitus ttbrafa olsvs malitiam & clamitare callidi-
tatem
yg	Attis Rhetoricie Liber 111.
taterrt vidcntur ? Nonne ab imis [unguibus ttfqtte ad zierticeni fummum , ex fraude , fatiaciis , mendacus cunjiare totus vi-detut ? qut idcirco capitc & fuperciliis femper eji rafis j ne ullum quidem pilum viri boni babere dictttur ? lterrt in Pi-fonem, n. $5. pro Flacco, n. 4.1* Quid eji Itonia ?
R. Eft Tropus, aliter Illufio vocatur, & fenfum indicat contrarium iis verbis , ex quibus conflatur , ut fi quis di-ceret , 0 piuni, & mitem,ac gratum animurn ! de eo, qui liominem in fe beneficum trucidaflet,
Frequens eft Cicero in Ironia, pnefertirrt fi jocari inali. quem mordacius voluerit.
Sic Verr. 6. n. 86. Erat hyems fumma , iempejias perfri. gida , imber maximus , cum ifie imperat liSioribus , ut So* pattum de potticu , in qua fedebat, ptacipitem in forum deji• tiant. Vix etat hoc planc etiam imperatum , cum illum fpoliatum fiipatumque HBoribus videres. Omnes ideo putabant , ut mi• fer atque innocens virgis Ctederetur. Fefellit btec bomines opi• nio . Virgis ijie ciederet fine cauffa focium Popult Romani at• que amicum ? non ufque e0 eji improbus : & non omnia in eo uno funt vitia : numquam fuit crudelis . Leniter bominem clementetque accepit . Quo in exemplo firriulatio tota fit in fingulis verbis a fua fignificatione in contrariam mutatis, Narri narrat poftea Cicero, qtiam cruentum in morem So» patrum illum Verres cruciaflet.
Et pro Rabirio Perd. n. 13,- T, Labienum irridet ironi. ce , quod popularem fe efle dixiflet. Namquc btec tua, qutett homines clementem popularemque deleEiant. I, li£ior,, colliga mtt• nus: qute non modo hujus libertatis manfuetudinisque non funt, fed ne Romuli quidem , aut Numte Pompilii : fed Tarquinii Juperbiffrmi atque crudeliffimi Regis ijla funt cruciatus carmi• na ; qu<e tu, homo lenis ac populatis, libentiffvme commemo-ras , Caput obnubito , arbori tnfelici fufpendito.
Iteiii Catil. 2. n. 24. pro Lig. n.i. in Pifonem 11. 56. pro Mil. ri. 20.
Obfervandum autem, Ironiam facile intelligi velexrrto-do quo pronunciatur, qui irrifionem fonant, vel ex perJ fona aur rei natuia verbis, qua proferuntur, contraria .-
EXER-
De Figuru.
79
EXERCITATIO.
Jn pxrijjimos Beatx Virginis Conceptus * Per Allegoriam, Hyperbolem , & Ironiam . STNOPSIS.
$. QOcios Invitabit ad celebrandos fan&iflima» Virgifiis or.
ij tus puriflimos. Laudemus enimvero, &c. Gratulemur Parenti amantiflimae, &c. Adjunget definitiones aliquas al« legoricas , eafdemque Vii gini honorificas.
2.	Per Hyperbolen dicet, neminem eflfe, non hominem, hon csleftem Ganium , non aliam quamlibet creaturam , quae perfefliones anima; illius vel in ortu primo explicare poftit . Solius efte Dei Patris qui Mariam in Filiam , Fie lii qui in Parentem Spiritus Sanfti qui in Sponfam ele-git, enarrare dotes illas, &c.
3.	Per Ironiam junftam cum Allegoria quasret a Da:mo-ne, cur otiatetur, cum feliciftlma illa anima corpori con-junfla eft? Quin tu Sidus illud obfcurabas, &c.
4.. Peraliam Ironiam extollet lenitatem accomitatem Ds-monis, qui non tantum Virgini pepercerit , fed ultro etiam paftus fuerit caput fuum ab eadem conteri.
Concludet gratulando fibi & fociis, qui talem Parentem nafti fint.
O R A T l 0.
Laudemus enimvero, o focii, fortunatiftimam illam poft homines natos Virginem , quse fingulari omnipotentis Dei beneficio communis expers maculae, pulcherrima tota , to-ta puriftima exoritur . Gratulemur PArenti amantiftima , qnae Deum aliquando nobis fratrem eft editura . Recola-mus horam illam , qua h®c anima e praepotentis Dei ma-nibus, tamquam opus numeris omnibus & partibus abfolu-tum , tamquam caeleftis potentiae ac fapientia; fpecimen, prodiit. Hodie primum Sidus illud emicat , cujus fplendi-diflima luce orbis terrarum univerfus aliquando colluftra-bitur : ( Allegoria') hoc illud lilium eft i cujus puriflimum candorem nullusumquam nsvus inqtiinavit: hocilludfpe-culurn eft, cujus nitorem tartarei ferpentis halitus peftifet nmnquam infecit , inquinavit, affiavit,
Quam-
8o	Artis Khetoric<t Libcr 111.
Quamquam quis a nobis aflequi dicendo poflit dotes il-las incontaminatas Virginis , qu® omni commendatione major eft ? ( Hyperbole . ) Quis , non hominum dico , fed beatarum etiam mentium explicet , quot & quantis orna-ta virtutibus in hoc primo vita: limine refuHerit ? O TUj fumme rerum omnium Moderator Deus, qui illam tibi di-leftiftimam in filiam adoptaveras : Tu acqualis in omnibus Fatri Fili Unigenite , qui reliquas inter feminas aflum-pieras illam in Matrem : Tu , divine Spiritus , qui in Sponfam tibi cariflimam Mariam elegeras : dicite , quam iingulari perfeftionum omnium comitatu deftinatum vobis habitaculum adornaftis .
Tu vero quid agebas interea, humani generis hoftis in-fenfiflime ? quid ceflabas ? quid otiabare ? adeone refede» rant ir® veteres, & infatiabilis animi tui furor quieverat? ( Ironia , Allegoria . ) Quin tu Sidus illud lucidiftimum , cum ftatim exortum eft , fpifla noflis illius , quain inco-lis , caligine obfcurabas? Quin glaciem illam nitidiflimam infefto pollutionis halitu maculabas ? Quin fontem illura iimpidiflimum veilenata impuriflimi peftoris pefte inficie-bas ? Quin iii hortum illum amoeniflimum omni fiorum genere fragrantem ac redolentem pro tua fubtilitate irre-pebas ? Quin fpeciofiflimum florem , pretiofiflimum natura partum medias inter fentes ac fpinas enatum atro pollice demetebas?
Sed quid in te priftini furoris veftigia requirimus ? Ad-miremur potius indolem ad omnem hunianitatem compa> ratam ; extollamus comitatem incredibilem ; (Ironia ) le-nitatem nullo umquam elogio latis praedicandam! Parum eft, quod vel ad primum Virginis intaflas confpeflum tre« pidaveris, quod facratiftimos ipfius ortus veneratus fueris, quod ab lnferenda anim* ipfius labe temperaveris , nifi cal-cari te totum ab eadem Virgine, nifi conteri caputtuum, agni inftar mitiftimi , impune permififles . O patientiam admirabiiem ! O incredibilem modeftiam I o raram in ho-fte tam jurato manfuetudinem!
Gratulemur igitur nobis tam felicibus natam aufpiciis Parentem optimam ; celebremus ortus ipfius puriflimos, & primigeni® tabis expertes ; & nulla vox, aut lingua ali ipfius laudibus umquam conticefcat.
Alia

De fiijguris.
81
Ai-ia Exekcitatio.
Defenditur Adolefcens acctiftttus in Arcupago , quod Coturuicis oculos ejfodiffct'
Per Ironiam, & Hypetbolen»
s r n o p s i s.
EXordium & Propofitio . Dicet ironice & hyperbolice , novum crimen illatum fuifle Adolefcenti qui accufe-tur, quod aviculae oculos efFodiflet.
Deinde Ironicam praefeferet follicitudinem , incertus un-de repetat Adolefcentis miferi defenfionem , nam crimeu patet; ipfa volucris acquitatem Judicum implorat, &c.
j. Refutabit ironice, quod adverfarius dixerar , non tam petendam efle accufationis gravitatem ex ipib faifo, quam ex malitia, quam facinus illud argueret: defignari fcilicet patranda olim ab eo Adolefcente graviflima quasque flagi-tia. i. Extoll.t mitem Accufatoris animum , qui commif-fum in avicula piaculum iplum excufet. 2. Exagitabit eum-dem, quafi vidiflfet intimos Adolefcentis fenliis , ut mali-tiam, quam exprobrat, deprclienderet . 3. Per aliam Iro-niam illudet adverfario, qui certum de rebus olim eventu-ris ferre judicium videatur,
Conclufio Ironica. Dicet nihil efle reliiftum Clienti fuo, nifi ut mifericordiam Judicum imploret , quod omnium vo-ce, fi quid accufatori creditur, fit condemnatus .
0 R A T / 0.
Novum crimen, Judices, & ante hunc diem inauditum, ( Ironiti & Hyperbole ) quod nulla legum feveritas , nulla atrocitas fuppliciorum , nullum fatis grave mortis genus eluat umquam aut expiet, Adverfarius meus , homo reli-giofus mirum in modum ac perfpicax , ad vos detulit; Ado-iefcentem minime nialum oculos avicula: ludendo effodifle .
Quid agam , Judices , quo me vertam ( Ironia ) Res patet: negare faftum nequeo ; habetis confitentem reum ; perdidit oculos nullo fuo fcelere infelix volucris , & ve-ltram omnium asquitatem implorat , vindicem manum re-petit, dignum tanto parricidio fupplicium efflagitat. Q.uamquani fallor , levis vel ilta culp.i viueri poflit ,
F	inquit
8z	Artis Rbetoricic Liber III.
inquit Atlverfarius , nifi perverfitatein animi nott ferendam in Adolefcente atgueret , nifi perpetraudis olim flagitiis majoribus viam fterneret. O mutatam bene Accufatoris in-dolem ! o placidum ultra quam fperare fas erat, &mitem animum ! Confide tandem , infelix Adolefcens , & dubiis in rebus noli fpem abjicere . ( Ironia ) Ecce cauffam agit tuam , qui te acrius accufabat ; & quem Adverfariura fen-feras, jam patronum experiris . Quod fecifti cumque % le-ve eft, fi quid accufatori creditur , nec meretur poenam . At te cordLs tui perverfitas quolibet fupplicio dignum effi-cit, nec ducere ulterius vitam patitur. Morieris ergo s mi-ferrime Juvenis: nam quis tutari te pofflr, aut vim accu-fationis ejusmodi deinceps elevet ?
Vidit enimvero, quafi oculis cerneret , & animi tui na-turam atque indolem Accufator perfpicax penetravit pro fua fagacitate , abditos quofque pefloris tui receffus & implicatiflimos finus refolvit . Tu malus eo judice atque arbitro , licet nihil umquam edideris, unde quis fufpicari id poffit , Fruftra tradufta tibi feliciter ad hunc usque diem adolelcentia eft : nihil eft , quod probatam omnibus fuavitatem indolis , rnorum continentiam , in tota vitE confuetudine amabilitatem practendas. Nontcjuvat, quod gratus parentibus , carus amicis , dileflus aiqualibus ha-bearis . Vincit conftans de te totius urbis judicium nova & infolens hominis unius opinio , qui ceteris oculatior vi-dit in te mala qusdam improbitatis femina, quas !iemo ha-ftenus deprehenderat.
Neque vero oculatus ille tantum, fed & peritus Augur, quod aliquando futurum eft, certo percipit: habet hoc fin-gulare Superum munus, ut, qua: ceteris mortalium latent, unus noverit atque intelligat. Jam obje&as menti & quftfi prxfentes oculis intuetur cades , rapinas , populationes , parricidia, aliaque id genus, ab Adolefcente mifero com-mittenda olim flagitia ; & multo ante fontis capite ple-flenda arbitratur.
Quid igitur fupereft, nifi ut , crimen ejufmodi cum ex-cufari non poftit, veftram mifericordiam obtefter, &quem Accufatoris voce , tamquam veftris omnium fententiis da-mnatum intelligo , in eumdem partem veftra; bonitatis ali-quam derivare pertentem ?
CA-
De Figuris i
C A P U T III.
Dt> Figuris.
QUici eft Figurei ?
R. Eft conformatio quaedarrt fermonis remota a com-muni & primum fe ofFerente dicendi ratione.
Quotuplex ejl Figuru ?
R. Duplex: altera Verborum, altera] Sententiarum .
Quid efl Figura Verborum ?
R. Eft ornatus quidam in verbis ipfis pofitus, nimirum iii eorum ordinej iteratione , & aliis id genus.
ARTICULUS PRIMUS.
De Figuris verborum , qu<e Repetitione conflant.
QUid efl Repetitio , feu Anaphora ?
_ R. Eft Figura, qua ab una eademque voceOratio fa> pius inchoatur: ut , Nibil agis , nibil moliris , nibil cogi-tas, quod eg.o non videam planeque fentiam . Pro Quintio , rium. 82. Quid bicc amentia, qitid brec fefiinatio , quid btec maturitas tanta fignificat ? Non vim ? non fcelus ? non latro-cinium ? non dcnique omnia potius, quam jus , quam officium , quam pudorem} Ibid. num. 51. & 52.
Vide & num. 21. .Divinatione in Verrem . Pro Rofcio Amerino, n. 13. Pro Lege Manilia, n. 40. in Rullum, 2. jium. 9. 1. Catil. num. i. Philippica 2. num. 19. Pro Milone n. 94. & 100.
Quid e[i Converfio , fivc- Epiphora ?
R. Eft Figura Repetitioni contraria , qua Oratio in ea-dem voce fa»pe fiflitur. Sit exemplum illud Clceronis Ora-tione in Vatinium , num. 37. Atque illud etiam audire a te cupio : quare , curn ego legem ex Senatus Confulto de ambitu tulerim , fine vi tulerim , fialvis aufipiciis tulerim , falva le-ge JEIia & Fufia tulerim , tu eam sffe legem non ptttes ?
Item & illud Philippica 2. num. 55. Doletis tres exercitus Populi Romani interfsEios ? interfscit Antonius. Defideratis clarijfimos Cives ? eos quoque vobis eripuit Antonius . AuBori-tas bujus Ordinis affliBa efl ? afflixit Antonius.
Quid efl Complexio, feu Sympiocs ?
R. Eft Kigura Repetitione fimul & Converfione conftans, lfa ut ab ^adem voce inchoettir Oratio, & eadem fspius
F a	finia-
84	Artis Retboricic l.iher 777.
Sniatur. Celebre eft illud exemplum Lib. 4. Auftoris ad Herennium , n. 18. Qui fum, qui focdera fiepc ruperunt ? Car-tbxgir.ienfis. Qui funt, qui cnuiele bellum in Jtalia gefje-runt ? Cartbnginienfes . Qt<i fiunt, qui ltaiiam deformaverunt! Cartbaginienfes . Q^ti funt, qui fitbi poftnlant ignofct ? Cartba-ginienfes. Et Oratione pro Milone, n. 59. Sed quttftiones urgent Milonem , qua funt habita; nunc in atrio Libertatis . Qjttbufnam de fiervis rogas ? dc P. Clodii. Quis eos pojlulg• vit ? ylppius . Quis produxit ? Appius. Unde ? ab Appio.
Qui.i eft TraduEiio ?
R. Eft Figura , quae facit, ut cum idem verbum cre-brius ponatur, non modo non offendat ammum, fed etiam concinniorem Orationem reddat. Lib. 4.. ad Herenniuni, nnm. 19. Qui nibil babet in vita jucundius vita , is cum virtute non poteft vitam colcxe.
Ibid. Eum tu bominem appellas , qui fit fuiffet bomo, numquam bominis vitam tam crudeiiter petiiffet . At erat inimicus . Ergo inimicum fic ulcifci voluit, ut ipfie fibi rept-riretur inimicus ?
Ibid. Divitias fine divitum effe ; tu vero virtutem prg. fer divitiis . Nam fi voles divitias cum virtute comparaie , vix fatis idonetc tibi divitiie vidcbuntur, qure virtutis pedif• fiequrs fint .
Ex eodem genere exornationis eft , cum idem verbum in diverfa fignificatione ponitur. Ibid. num. ip. Cur eam
»<?»; tam ftudiofe curas.,. qure muitas tibi dabit curas ? '
Item . Amari jucuridum eft , Ji curetur , ne quid inftt amari .
Qrtid eft Conduplicatio ?
R. Eft Figura , qua idem verbum geminatur , ut Catil. 1. n. 4. Vivis , & vivis non ad deponendam , fed ad confir■ ynandam .audaciam.
Interdum ,V?rba repetuntur in fine fententi® , quae pofi-ta fuerant initio . Pro Sextio , n. 6. Ademit Albino ficeri nomen mors fili.e ; fied caritatem , illius neceffitudinis & bene■ volentiam non ademit .
Item pro Marcello , n. 17. Vidimus tuam vicloriam , pire-liorum exitu terminatarn : gladium vagina in urbe vacuum aon vidimus .
Item pro Milone, num. 95. Philippica 2. num. 88. efl Gradatio , feu Incrementum , Jive Climax ?
R. Eft Figura , in qua Oratio per certos gradus ad a-liquid fummurn & ultimum veluti afcendit, aut ad ali-q-uid infimum d-efcendit. Ita pro Rofcio Amerino, n. 75.
In
De Figurii i _ 1» iirbe tuxuries creatur, ex luxuria exiftat tivaritia necefle cjl, ex avaritia erumpat audacia , inde omnia fcelera ac ma' teficia gignuntur .
Et pro Quintio , num. pj. Miferum ejl exturbari fortunis omnibus ; mijerius ejl , injuria< : acerbum ejl ab aliquo cir-cumveniri ; acerbius, a propinquo : catamitofum ejl bonis ever-ti; calamitojius, cum dedecore : funejlum cft jugutari a forti & bonejio viro ; funejiius, ab eo cujus vox in praconio qutejlu projiitit: indignum eft a pari vinci; indignius , ab inferiore at-que bumitiore: tuSiuofum eji tradi alteri cum bonis ; tuEiuo-Jius, inimico : bhrribite eft caujfam capitis diceYe ; borribitius, priore loco dicere .
Et Verrina 7. num. 75. & 169. Pro Milone , n. 61. Pro Archia, num. 4. Pro Sextio , n. 32.
Q_uid eft in Figuris iftts pracipue cavendum ?
R. 1. Ne faepius adhibeantur . 2. Ne aflfnmantur illab , quae freguentiori ufu vilueruht . 3. Ne per vim intrudan-tur . Hinc Quintilianus Lib. y. cap. 3. notat , Figuras illas , etfi non parum venuftatis habent , quia tamen af-feftatam artem & apertam nimis continent , rarius ufur-pari a magnis Scriptoribus , nec fere nifi res ipfa,s .fuccef-iionem habere & certos gradus, cujus rei hoc profert ex-emplum . Africano, inquit, virttttem tnduftria, virtus glo-riam, gtoria temulos imparavit.
EXER CI TATIO.
Defenditur Diogenes , qui media tuce hominem Atbenis qutereret accenfa ■ face.
Per Repetitionem, Converflonein & Complexionen» ^
s r n 0 p s 1 s.
Exord. |~\Icet, plenum fapientia fuiflfe facinus illud Dio--LJ genis, quod ineptum plurimis ac ridiculum vifum eft.
Propojitio. Dicet , vel in populofa civitate paucos exti-tifle, qui nuncupari vere homines poflent.
Confirmatio. 1. Per Repetitionem dicet , non meriiifle illos appellari homines, qui ambitioni, qui avaritia;, qui voluptatibus unice fervirent, & unius curandi corporis folliciti animam negligerent.
2. Solos illos eflfe homines, qui rationem ducem feque-
F 3	ren-
H8	Artis Rbetorica Ltbet 111.
yentur. Quod traftabit per Complexiouem: Age 5 quid fa» pit horainem ? Ratio , &c.
Contentio . Per Converfionem. Da mihi aliquem , qui nihil agat, nihil loquatur, nihil meditetur, pifi ex pri-fcripto rationis, & llium hominem reputabitl Diogenes .
Conclujio. Oh fi revivifceret Diogenes, an multosin hag ampla civitate homines inveniret ?
0 R A T I 0.
Etfi vila eft illa plurimis ridicula Philofophi infanien-tis oftentatio , quod Athenis ip('a iuce meridiana tfcceiii • fam facem -ivcumferens hominem Diogenes quairereti ta-men qui cauffas fafti illius ratiunelque fcrutari penitus voluerit, is iummam in eo confilio fapientiam cogetuf admirari ,
Enimvero quot putatis vel iri ampla illa ac populofa civitate txtitiflfe , quos homines efle vere diceres, & tam honorifica appellatione merito nuncupandoS arbitrareris ?
An erant bomines illi , talefve merebantul' ap"pellari , quibus numquam erat fatis, quod habebant. fedcumulan-dis quotidie novis opibus inhiarent ? ( Repctitio ) An erant homines illi , qui inani gloriol® cujufdam accenfi fumo , nihil prater fragiles titulos & anibitioia howorum infignia quirerenr ac yenarentnr? An erant homines illi, qui mol:: libus inefcati dellciarum' illecebris voluptatem unam in pretio ponerent ? An erant homines ilii , qui in curanda fovendaque cuticula , & in iis qus ad corpus pertinent , vigiles & attenti, unius anima bona; decorem , ornatum-que negligerent ? Denique an hornines erant illi, quifraut dibus, infidiis , ca?dibus fefe mutuo peterent , & ad fuam ipfi ruinam exitiumque incumberent ?
(Conduplicatio. ) Age, te ipfum compello , age, qui Diogenem accufas , & in ipfum, tamquam parum fana: men, tis hominem , jnfurgis, Dic rnihi, qua:l"o, quid facit lio-minem , aut eo dignum reddit nomine ? Opinor, Ratio • ( Complexio. ) Quid,tantum ipfi pretium , tantam fuprares omnes creatas excellentis prasrogativam arrogat ? Ratio . Quid eum difcernit a belluis, mutifque pecoribus fegregat ? Ratio. Quid inter homines ipfbs tantam affert vim difcri-minis, ut alii habeantur in pretio, alii contempti jaceant? Ratio. Et tu homines appellabis , aut etiam efferes info-lentius, quorum in moribus vix ullum rationis veftigium agnofcas? qUi rationem bene monentsm & ad faniora in-
fleflen-
De Figuris.	87
fleftentem audire non fuftineant ? qui pravis cupiditatibus obfequi, quam reflac rationi obtemperare malint ?
Da, da , mihi quempiam , qui meditetur nihil , nifi quod rationi fit confent.ineum : ( Converfto ) & illum re-putabit hominem Diogenes. Cedo aliquem qui nihil lo-quatur, nifi quod ratio ipfa diflitet : & illum ultro vo-lenfque fatebitur hominem Diogenes , Prodeat unus ali-quis e tanta multitudine , qui nihil agendum fibi putet-, nifi quod ad reftas rationis normam ac regulam fuerit exa-flum : nec dubitabit illum agnofcere hominem , atque ut talem venerari Diogenes.
Oh fi revivifceret hodie fapientiftimusille Philofophus, & civitatem iftam, tam amplam , tam confertam, luftraret circumcurfans! credis, tot inter homines , qui non modo gloriofum iftud nomen ufurpant, led quidpiam fibi praster vulgarem hominum iortem arrogant infolentius , credis inveniendos ab eo plurimos, quos homines appellaret?
Alia Exercitatio.
Jn Brutum Ciefaris interfeftorem .
Per Repetitionem, Converfionem, Complexionem, & Gradationem .
STNOPSJS.
i,"pvlcet, mirum efTe, quod Brutus ad occidendum Cx-
J-J farem adduci potuerit.
2.	Per Repetitionem. Nihil erat ergo, Brute , quod a tanto fcelere te averteret? ad imitationem Ciceronis Catil. x. num. 21.	>
3.	Per Converfionem dicet, Brutum fuifle cauffatn ma-lorum omnium, qus Csfaris necem confecuta funt.
4.	Per Complexionem. Tamen , quod mirum eft, Bru-tus fibi ignofci poftulat , & afteftat nomen Liberatoris patrise.
Conclufio. Per Gradationem. Quis ergo Brutum non fce-leratum modo, fed &c. appellet? Nam fi facinuseft Civem Romanum interficere; fcelus innocentem trucidare, &c.'
0 R A T I O.
Quamquam ea eft fceleris omnis funefta qua:dam &
F 4	num-
88	Artis Rbetotloe liher 11L
nutnquam pene evitanda conditio , ut eos, qivi flagttio-ium quidpiam meditantur, ca;cos ftattm efficiat : mirum eft tamen eo caecitatis atque dementix venire Brutum po-tuifte, ut Caefarem inaudito liaflenus & novo crudelitatis genere interficeret.
At unde tanta animi ferocitas ? Unde in humano peflo-re tam implacabilis furor exarfit ? ( Repetitio ) Ergo ni-hil erat , o Brute, nihil quod te ab immani facinore re-vocaret ? Nihil loci fanflitas, nihil majeftas Principis , nihil oris vultufque dignitas, nihil beneficiorum memoria, nihil paterna: cujufdam benevolentiat vis, nihil orbitas ReipublicEe, & in tanti viri fato jam jam interitura: com-miferatio moverunt?
Nain quem alium , Patres confcripti, malorum illorum, qua: jam patimur, aufiorem, nifi M. Brutum appellabimus? (Converfto ) Doletis extinflas Ca:faris viftoria Civilis Bel-ii faces fuiffe denuo fufcitatas? lufcitavit M. Brutus. De-fideratis expulfam urbe noftrifque finibus tranquillitatem ac pacem ? expulit M. Brutus. Expoftulatis fublatas armo-rum licentia leges , violatam Senatus aufloritatem, liber-tatem Reipublics graviffimo vulnere fauciatam? fuftulir, violavit, fauciavit M. Brutus .
( Coniplcxio ) Et tamen poft tot ac tanta fceleie in uno commiffa flagitia , quis fafti confcientia fuperbit: M. Bru-tus . Qilis amifTam libertatem in priftinum decus reftituiffa gloriatur? M. Brutus. Quis miferis ac perditis civibus in-iultat ? M. Brutus.
Quis ergo, M. Brute, non fceleratum te folum, fed im-pium : neque impium modo, )'ed etiam parricidam : ( Gra* datio ) neque parricidam tantum , fed etiam totius Reipu-blica: interfeflorem non appellet ? Nam fi facinus eft, Ro-manum Civem etiam nefarium occidere-, fcelus, innocen-tem trucidare ; parricidium, optimum Principem de medio tollere : quid dicemus , Patrem Patria: totiufque Imperii Romani columen ac prasfidium fuftuliffe ?
ARTICULUS II.
De Verborum Figuris, qun conjlant JrmHitudine.
QUot funt Figurte verborum , quie conflant fimilitudine ?
R. Quatuor. Compar five Ifocolon, Similiter Cadens, Similiter Definens, Annominatio.
Quid efl Compar , feu lfocolon ?
Ec Figuris .	%
R. Eft Figura j in qua ponuntur Membra five Commata fimillimfc magnitudinis: v. gr. 1'ro Lege Manilia , n. 35. Tantum bellum , tam dtuturnum, tam longe lateque difper-Jum , Cn. Fompejus exeunte byeme apparavit , ineunte vere fufcepit , extrema itflate confecit.
Sic & pro Sylla , n. 14. Multum btec vox deberet valere c)tis bominis, qui Cenful infidias Reipublicte confiiio mvefli-gajfet, veritate aperuiffct, magnitudine animi vindicafjet.
Item in Vat. num. 5. Philippica 5. num. 44.
Qitid eji Similiter Cadens, five Homceoptoton ?
R. Eft Figura, qua iidem cafus faspe in fine Commatis, aut fententia: , ponuntur : v. g. Pro Rofcio Amerino, n« 17. Quid tam commune, quam fpiritus vivis, terra mortuis, mare fluEiuantibus, littus ejeSis ? Ubi vides tria nomina in dandi cafn pofita .
Item pro Marcello , n. 5. Soleo fepe ante oculos ponere, ' idemquc libenter crebris ufurpare fermonibus , omnes noflro-rum Iniperatorum , omnes exterarum gentium potentifflmorum-que populorum , omnes clarijfimorum Regum res geflas, cum tuis, nec contentionum magnitudine, nec numero preitorum , y>ec varietate regionum, nec celeritate conflciendi, nec dijfimi-litudine beilotum pojfe conferri.
Itern pro Ca:cina, n. 1.
Quid efl Similiter Dejinens ?
R. Eft Figura, qua dua vel plures fententix, feu Ora-tionis membra, fimili terminationis modo finiuntur. Cicero pro Lege Manilia , n. 48. Itaque non fum pr.edicaturus , ' qitantas rcs ille domi milititeque , terra marique, quantaque felicitatc gefferit , ut cjus voluntatibus non modo ctves fem-per affenfcrint, focti obtemperarint, hofles obedierint, fed et-iam vcnti tempeflatefque obfecundarint.
Et Verrina 3. num. 9. Quis boc non perfpicit, prteclare nobifcum aElum iri , fi Populus Romanus ijlius unius fuppli-cio contentus erit \ ac non Jic flatuerit , non iflum majus in fefe fcclits concepijfc, cum fana fpoliarit , cum tot bom.nes innocentes nect.rit, cum cives Romanos morte, cruciatu, cru-ce affeccrit, cum prtedtnum duces accepta pecunia dimiferit; quam eos, Ji qui ijlum tot, tantis , tam nefariis fceleribus coopertum , juratt fententia fua liberarint
Et pro Milone, n. 85.
Quid ejl Paronomafia, five Annominatio ?
R. Eft fimiliiudo verborum in fententia diflimili, ut Philippica 3. num. 11. En cttr Magifler sjus ex Oratore Arator fattus efl.
Et
rp	Artis Rbetoricit Liter III.
Et de Harufpicum refponfis , n. 6. Non modo vincere., fed vincire oporteret.
Alia habes Exempla Catil. x. nmn. 93. pro Rabirio Terd. Xium. 72. in Verrem , num. j.
EXERCITATIO.
Augufliflimum JESU nomen celebratur .
Ter Paronomafiam , Ifocolon, SimiliterCadens, & Similiter Definens,
jrNopsis.
x. "pLevabit ac deprimet Imperatorum illorum vanitatem
Xj & ambitionem, qui non tam a beneficiis, quam 3 inaleficiis fibi nomen qusfierunt. Idque traflabit per 1'a-Tonomafiam.
2.	Hoc ipfum probabit exemplo Romanorum , quorura alius Achaicus , alius Macedonicus , alius Afiaticus, ob expugnatam Acliajam, Macedoniam, Afiam, appellati funt: idque traftabit per Similiter Cadens : & aliorum qui no-men habuere, quod everfionem, depopulationem, vaftatio-nem intuliffent.
3.	Dicet , Nomen JESU nihii praefeferre pra;ter boni-tatem, beneficentiam, falutem, felicitatem: idque trafta* bit per Ifocolon.
4.	Id confirmabit recenfendo mirabiles effeflus, qui ex Nomine JESU oriuntur. Jn Cilo Deum placat, mifericor-diam conciliat, &c. In terris morbos pellit, vetuftatem tollit, &c. In Inferis hoftem humani generis coercet, &c. Jd porro traftabitur per Similiter Definens.
Conclujio. Quid ergo tam dulci ac benefico Nomine no-bis debet efle carum & aceeptum magis ?
O R A T I 0 .
(Paronomafia ) Valeant enimvero, valeant ambitiofum homines genus, qui non tam a rebus geftis, quam a per« ditis ac profligatis, non tam a beneficiis, quam a ma lefi-ciis nominari fe volunt; quibus ca?fi exercitus, deletse ci-vitates, dirept® Provincis, extinftasque gentes acnationes nomen imponunt ; quos feritatis potius atque injuria;, quam fortitudinis & munificentia: monumenta nominant. ^ -	Eft
De Figuris.	91
Eft fcilicet, qui, quod evertiflet Grseciam , fic ex eo I appeJlatus Achaicus: (Similiier Cadcns ) eft, qui devifta Macedonia, magnam cladem genti Macedonum cum attu-iiflet, diiHus eft Macedonicus: eft, qui a Senatu Populoque Romano, quod partem orbis tertiam vaftaftet bello ac perdidiflet, vocatus fit Afiaticus: eft, qui, everfa ferro ar-miique Numidia, lit nuncupatus Numidicus .
Nam quid fexcentos appeilem alios aliis nominatos vo-cabulis , ( Similitsr Cadcns) quia urbibus excifionem , agris infiamm.itionem , Provinciis everfionem , populis defolatio-nem, public s ac facrislocis populationem intuliflent; non in venia danda , aut in gratia miferorum & innocentium ineunda probatum ac liberalem animum demonftraflent r
At JESU Nomen ambitiofis iliis nominibus quam diflimi-Je eft'. Quid enim aliud, nifi meram fine cujufquam damno praefefert benefaciendi voluntatem ? ( Ifocolon) Quid aliud loquitur, nifi communem fine ulla exceptione falutem ? Quid aliud clamat, nifi perpetuam, id elt immortalisani-mi felicitatem ? Externum idemque non mediocre bor.r.m tribuere alteri, libaralitas eft; vitamdare, multo plMs quid , quam magnificentia; diutiflime propagare vitam , & jpfam vitK immortalitatem conferre, quo id tandem , nifi jiomine, optime JESU, tuo appellabimus ? Fruere igitur tandem Nomine, fine uliius invidia, quod tu tibi fine ul-lius injuria aicirifti ; retin? cum omnium gratulatione , quod ad omnium ialutem accepifti; maxima gloria tua pol-fide, quod maximis rebus geitis peperifti,
Agite enim , quantam putatis vim efle atque eflficientiam illius nominis, cujus pulcherrimis & nberrimis fruftibus ntllla pars orbis univerfi vacua videatur? Quid in altifli-mo Dei domicilio non molitur ? Iratum humano generi Numen placat ; divinam benignitatem atque mifericor-diam conciiiat, lastiflimos beneficiorum omnisgeneiis fon-tes in nos derivat. ( SimiUter Dcfinens ) Quid nos perficit in terris ? Hujus nominis auditione freta fides fubfiftit , erefta fpes augeicit, amor inftigatus ad omne erga Deum atque homines offiiciorum genus exardefcit , Mentis vero cajigo plerumque hujus cogitatione nominis nonne difcu-titur? ffgritudines nonne fedantur? geftientes delici® in-domita:que libidines nonne tamquam fraino cohibentur > Quid Joquar nunc, ut ore tantum prolatum nomen infe-ftos humano generi adverfarios, & ad noftrum interitum finimorumque perniciem ex Inferis imminentes, propulfet ; ut cunflas fraudes conaturque retutet 5 ut audrices debilu
tet,
gi	/tftis Rbctoricit Lticr 11J.
tet, ut omni jam fupplicio maceratos de intcgio cxcrU' ciet ?
Nos ergo jucundius aliquid, quam Jefu nomen audie-mus ? frequentius aliquid, quam hoc nomen ;loquemur ? libentius aliquid, quam hoc nomen fcribemus ? Habitet in oculis, hacreat in medullis atque vifceribus , vivat at-que fpiret inultum cordi: ut nos ante vita ac fpiritus , quam nominis tanti grata recordatio deficiat .
Alia Exercitatio.
Per eajdem Figuras. Burrhi ad Neronem Oratio, ut a Britannici cscde abftineat. srNOPSJS.
EXordittm & 1'ropofitio. Dicet temperare fibi nonpofle, quin vel cuni periculo capitis Neronem dehortetur a tam perniciofo exitialique Confilio.
Confirmatio. Petetur i.a funeftiiTimis illins parricidii ef-feftibus, quod Popuhis Romanus , Exteri, Superi ipfi , quibus acceptiflimus erat Britannicus, execrabuntur : idque per Ifocolon traftabitur.
2. Ab ea fama , quam fibi Nero virtutibusfuispepererat, quas facinus ejufinodi non poflit non obfcurare. Traftabi-tur illud per Similiter Cadens.
Rationem illam illuftrabit demonftratione publica , quam fuae in Neronem benevolentia; Populus Romanus dederat :, idque amplificabit per Similiter Definens.
Concludet. Hortando Neronem , ut potius redeat in gra-tiam cum Britannico, ipfique amice reconcilietur.
O R A T I 0 ,
Etfi deteftandum iHud, quod iniifti de Britannico intef-ficiendo confilium, non poflum palam incufare , quin gra-viflimum'ipfe capitis periculum adire videar, Imperator forti-flime ; tamen ita me dies noftefque ftimulat incredibi-Je, quo femper exarfi, gloriae tu® ftudium , ut tantam inuri nomini tuo labem fegnis ac lentus non feram.
Enimvero liceat mihi, cum ea quas debetur tanto Prin-cipi, reverentia fcifcitari: art cogitafti fatis apud te faci-noris illud genus, quod moliris ? An perpendifti tecum di»
li- i
De Figuris.
ligenter, eam ahaerefcere inaudito haftenus parricidio atro-ciratem , quam univerfus Populus Romanus perhorrefcat, (Ifocolon ) exter® gentes deteftentur, ipfi Superi impuni-tum non finant ? Prasvidifti Britannicum extingui a te non poffe , quin praecipuum fibi decus eripi nobilitas doleat , fuo fe privari pr®(idio exercitus expoftulet , tota civitas dulciflimos adimi fibi amores conqueratur ?
Ten' vero, Princeps fortiflime, quem vetus & implaca-bile (Similiter Cadens') Juvenis innocentiflimi odium in-cendit, ten' partae tot rebus praeclare geftis gloriae jam pi-get? tantum ne te cepit laudum tuarum faftidium, uttuam extolli probitatem , praedicari paiam humanitatem , uno omnium ore jaftari pietatem non patiaris ?
An ulla polfit efle tibi vox fuavior, an jucundior auri-bus concentus umquam accidat, quam cum lmis pariter gratus ac fummis, quo te ageres cumque , medios inter exultantium populorum plauliis incederes ? cum virtutum tuarum fama omnium in tc oculos , gratiam, admiratio-nem concitares? (Similiter Definens ) cum fublatus hono-ris cauffa comitantium humeris, quafi parta de fingulorum animis atque voiuntatibus viftoria triumphares? cumfuum te miferi (libfidium, afflifli folatium, perditi refugium ap-pallarent? cum te oftentare fenes, jaftare juvenes, praedi-care univerfi ordines properantibus ftudiis certarent ? cum te femel vifo, te compellato, te laudato, felices fe omnes beatofque exiftimarent ?
Ah ! ne , Princeps fortiflime , tam laetam rerum tuarum fegetem unius facinoris labe contamines ac corrumpas! placare potius Britannico fratri : vincat veteres inimicitias concordia , fimultates amor fuperet, odio jampridem infi-to conftans ac perennis benevolentia fuccedat.
De Figuris verburum , qtiie aliquo conjiiciu conjlant. Vid ejl Antitheton, feu Antithefis, ut eji Figura ver-
K. Eft Figura, qua verba verbisopponuntur, ut Ver.6. n. ii). Conferte hanc pacem , cum ijlo bello j bujus Pr<etoris ad-ventum , cum illius Imberatoris viSxoria; bujus cobortem im-puram , eum illiusexercitu invicio . Ttem Orat. pro Milone n.io. Eji enim bitc noi fcripta, fed nata lex: quam non didic-mus , accepinms, hgimus', verum. ex natur.i ipfa arripuimus ,
ARTICUJLUS III.
borum ?
b.nt-
94	'Artis Rbetoricic Liber 111.
hau/imus, expreffimus ; ad quam non eloiii, fed fafli: nori injlititti, fed imbtiti Jhmus .
Sunt & alia luijus Figur.t: exempla illuflria , Ver.tf. 11.121. C.it. 2. n. 19. ib. 11. 2^. Ex hac pane pudor pugnat, illinc petulantia ; hinc pudicitia , illinc fiuprum ; hinc bonefias, il-tinc turpitudo; &c. Thil. 8. num. 12. 3. Ver. num. 3. Pro Font. 11. 22.
Efl alia Figura huic pene (imiiis, quac Antithefisdicitur, inter Figuras fententiarum reponitur, qu.x in fententia-rum oppofitione pofita eft : fed de illafuo loco traftabitur. Quid efi Antimetathefts feu Antimetabole ? R. Eft Figura, in qua procurrit fententia: contrarietas cum tranfpofitione verborum. Ita Cicero Lib. 3. de Legi-bus , n. 2. dicit: Magijiratum effe Legem loquentcm, Le-gem autem mutum Magifiratum.
Et pro Quintio , lium. 51. Mavult commemorari de fe , cum poffet perdere, pepercijje ; quam cum parcere potuifjet, perdiiiijfe . Quid eji Synoeciofis ?
R. Eft Figura, qua res eadem contrariis rebus tribuitur: ut, Pefftma res eji, & nimia fervitus, & nimia libertas. Quid eji Oxymorou ?
R. Eft Figura, qua idem de feipfo negatur, ut fatue di-ftum videatur illud, quod poftea diftum acute cognofci-tur. Ita Cicero Lib. de Amic. num. 23. ita de amicis lo-quitur: Amici & abfentes adfunt, & cgentes abundant, & imbecilles valcnt, & mortui vivunt .•
Simile eft ejufdem de Sicilia teftimonium, poftquam il-lam expilaffet Verres. Sic erat deformis atque horrens ager Siculus, ut in ipfa Stcilia Siciliam quitreremus.
Luculentum & illud Figurae illius exemplum , quod Epi< grammate concluditur, in veteres urbis Romana: ruinas. Qui veterem in veteri quasris novus advena' Romam,
Ef Romae in Roma nil reperis media? Afpice murorum moles disjeftaque faxa, Obrntaque ingenti vafta Theatra fitu. Hsc funt Roma: viden'velut ipfa cadavera tantas'
Molis, adhuc fpirent imperiofa minas! Vicit ut hsc mundum , voluit fe vincere : vicit -
A fe non viftum ne quid in orbe foret. Albula Romani permanfit nominis iridex,
Quique etiam rapidis fertur in aequor aquis . Difce hinc quid poftit fortuna: immota labafcunt, Et quas^ perpetuo funt agitata, manent.
EXER«
De Tiguris,
91
exercttatio.
Vhilippi Macedonis & Alexandri Magni natura difpat atque tndoles demonjlrat, non reperiri femper in indote, qu<e in fanguine eft, Jimilitudinem .
Per Antitheta.
SXNOPSIS.
'Exord. "pvlcet, mirandum non effe, fi parentibus fimiles JLJ liberi procreantur propter fanguinis commu-nionem.
Propofitio . Id porro videri mirum pofTe , fi nullam habeant liberi cum parentibus fimilitudinem . Addet, non efTe illud tam infrequens, ut illuftribus exemplis demonftrari non poftit.
Confirmatio. Petetur ab exemplo Philippi Macedonis & Ale-xandri Magni, qui non in virtutibus modo, fed etiam in vitiis diffimiles extitere : quod Antithetis variis illuftrabitur.
Conclufio. Adeo vel in ipfa fanguinis communione dilpa-ritas indolis reperitur,
Q R A T 1 0 .
Cum nihil eft ad eflficiendam in moribus atque indole fimilitudinem potentius, quam ejufdem fanguinis commu-nio, & ipfa natura pares amat in eis dotes contemplari, quos paribus , ut fic loquar, coementis confinxerit ; tum certe nemo eft, cui mirum videri debeat , fi liberi paren-tibus plerumque fimiles procreentur.
Verum , fi quando talis e parentum finu foboles prodeat, ut nonmodo nuliam habeat cum progenitoribus fuis fimilitu-dinem, fedoppofitos etiam afteflus& contrarias voluntatum inclinationes prsefeferat ; tunc oriri jure poftit admiratio non levis, & latentes tanti difcriminis cauftae curiofius inquiri.
Tamen etfi contra rerum naturam iliud accidat, ne-que legitima fatis fubjici ratio videatur illius, qua: libe-ros inter & parentes cernitur, difcrepanti®; non eft illud nihilomirtus tam infrequens, ut illaftribus exemplis demon-ftrari non poflit <
Teftis mihi fit unus inter ceteros Magnus Alexander, qui Philippo parente procreatus, & ab eodem adeptus Im-perium Macedonum, ita vixit, ita regnavit, ut tam in
vir-
p6	Artis Kbetoricie Liber III.
virtutibus, quam in vitiis, nihil paternsc indolis aut na-turse aceepifTe videretur.
Fuit enimvero utrique vincendi ratio diverfa; Philippus clam & arte, Aleicander aperto Marte bella trailabat. De-ceptis ille gaudere hoftibus, hic palam fu(is . Prudentiot ille confilio , hic animo illuftrior. Iram pater diftimulare, plerumque etiam vincere ; filius ubi exarfiftet, nec dilatio uitionis, nec modus erat . ( Antitheta ) Vini nimis uter-que cupidus, fed ebrietatis diverfa vitia . Philippo mos erat etiam de convivio in hoftem procurrere, manum con-ferere , periculis fe ofterre •, Alexander non in hoftes , fed in fuos iseviebat. Illum fae.ie vulneratum praelia remife-runt ; hic amicorum interfeftor convivio frequenter excef-iit . Regnare ille cum amicis volebat, hic in amicos re-gna exercebat . Amari pater malle, filius metui . Litcra-rum cultus utrique (imilis. Majoris iile folerti® , hicfidei. Verbvs atque oratione Philippus, Alexander rebus modera-tior; parcendi viftis , filio animus & promptior & hone-ftior. Frugalitati pater, luxurisE filius magis deditus erat. Denique orbis Imperii furidamenta Philippus , operis to-tius gloriam Alexander confummavit.
Adeo vel ex ipfa fanguinis communione magna interdunt indolis ac morum dilparitas exfurgit ?
Alia Exercitatio.
Cbrijlianos Heroas profanis Heroibus prajiare.
Per Antitheta .
SrNOPSlS.
Exord. & Prop. r\ Icet , nihil Iiabere heroicam fortitudi-JL/ nem , quod cum Chriftiana virtute comparari poftit.
Conjirniatio. Petetur ex comparatione rerum a profanis Heroibus geftarum in adeundis periculis , aut debellandis hoitibus, cuin conftantia Chriftianorum Martyrum in fe-rendis patienter tormentis, vincendifque Tyrannorum fu-roribus: quod Antithetis illuftrabitur .
Co/tcludet. Dicendo, ne illos quidem fortes efte appellan-dos, qui fe cupiditatibus vinci ac fuperari pafli fuerint.
ORA-
De Figuris.
97
O R A T I 0 .
Etfi multa legimus ab Heroibus profanis edita fortitudi-nisexempla, quac confequentium deinde astatum laudem atque admirationem meruerunt; haec tamen , quantacum-que funt, aut aeftimare , aut etiam mirari definent, quif-quis illa voluerit cum invifla Chriftianorum Heroum con-ilantia comparare.
(Antitheta.) Prodeant enimvero quotquot olim animi magnitudine confpicui, aut praeclaris facinoribus illuftres exftitere , fuafque viftorias cum Martyrum noftrorum trium-phis conferant. Illi dubiis, incertifque periculis ; ifti cer-tis , apertifque doloribus caput devovebant . Illi hoftes quidem ferociflimos, fed freti fociorum auxiliis , fed mu-niti armis aggrediebantur. Ifti foli atque inermes Tyran-nis crudeliflimis dilaniandos fefe permittebant . 1111 con-quielcebant identidem a laboribus , & beatae pacis otio fruebantur. Ifti ad extremum ufque fpiritum trajeftam graviffimis a;rumnis vitam perferebant. Illi evertendasar-ces, urbes excidendas , vaftandas Provincias; ifti fran-gendas cupiditates, vincendum animum , morrem ipfam fuperandam fibi proponebant. Illi arcano quodam fuper-biac faftu ftimulati •, ifti folius divini amoris ftudio incen-fi. Illi ut iibi apud pofteros fortis animi famam compa-rarent; ifti ut Deo Superifqtte gratioii haberentur.
Eat ergo nunc oftentatrix fut vetus Roma , & Hecoas fuos cum noftris conferat, aut etiam fortes appellandos putet, qui timidi plerumque , qui defides & ignavi nihil vera: fincera:que virtutis retinebant, qui cum boftes vin-cerent, feipfos vincere miuime fultinebant. Illi , illi for-tes foli & tam gloriofo nuncupandi nomine , qui nullis cruciatibus corporis, nullo vel exfilii vel mortis metu , nullis crudeliflimorum Tyrannorum furoribus a fufcepta femel Ciirifti fide deterreri potuerunt .
ARTICULUS IV.
De reliquis verhorum Figuris.
C\ Uid ejl AdjunSiio , Jive Zeugma ?
£ R. Eft Figura , qua ad unum verbum, feu pri-mmn , feu msdium , feu poftremutn , plures fententise refsruntur . Cicero Lib. de Oratore ad Brutum . Qitid
G	t.:m
98	rfrtis Rbeterica "Libtr 111.
tam communc , quam /piritus vivis , trrra mortuis , mart fluSluantibus, littus ejctlis ? Ubi vok illa csmmune , mul-tis vocibus infervit, ad auam illae referuntur. ltem pro Lege Manilia , n. 40. Sed ote res, qu>v ceteros remorari fo-lent, non retardarunt : non avaritia ab injlituto curfu ai ■priedam aliquam d vncavit, non libido ad Voluptatem , non amtxmtas a.l dtlebiaiionem, non nob-litas urbis -ad cognitio■ nem , non n.nique labor ipfe ad quietem. Ubi multa voca-bula ad unum idemque verbum, devocavit, referuntur, Pro Quintio , n. 15. Vicit pudorem libido , timorem audn-cia, rationem amentia .
Et Orat. pro Marcello, n. 7. Nihil fibi cx ifla laude Ctn-tttrio, nibil PrtefeSius, nibil Cobors, nihil turma decerpit.
Quid efl DisjunEiio ?
R. Eft Figura Adjunflioni contraria , qua unfcuique Ora' tionjs membro fuum verbum apponitur , cum unum toti Orationi poftit fnflficere. Ita Cicero pro Archia , n. 26. Hitc Jiudia adolejccntiam alunt, fcnefiuiem obleEiant, fecun-das res ornant , adverps perfugium ac folatium pritbent , de-ieRant domi, non impediunt foris, pernoSiant nobifcum , pc• regrinantur, rujiicantur.
Ibidem n. 19. Homerum Colopbonii fuum ejfe civem di• cunt, Cbii fuum vindicant, Salaminii rcpctunt, Smyrntei ve YO fuum e/fe confirmant.
Quid eji Dijiributio ?
R. Eft Figura, qua ita diftribuuntur Orationis membra, ut fingula fingulis refpondeant ; qua: Figura eadem pene eft ac Ifocolon, de quo jam diximus . Cicero pro Lege Manilia , n. 35. Tantum bellum , tam diuturnum , tam lon-ge lateque difperfum, quo bello omnes gentes ac nationes premebantur, extrema byeme apparavit r ineunte vere fufct-pit, media te/iate confecit.
Et pro Sylla, n. 14. Multum btec vox deberet fortajje vale• re ejus homints, qui Conful infldias Reipublicit confllio inve• fiigafjet, veritate aperui/Jet, magnitudine animi vindicaffet.
Et Phil. 5. n. 44. in Vat. n. 5,
Hsec Figura in fententiis efferendis vim habet & gra-tiam, fed eadem oarce utendum Oratori , quia faltidium parit propter nimiam artis afteftationem
Quid eji Synonymia, ftve Interpretatio ?
R. F.ft Figura, qua plura idem fignificantia congeryn-tur inftandi urgendique gratia. Catil. 1. n. 10. Nvbifcum verfari jam diufus non potes: non feram , non patiar, non finttm. Catil.2. n. 1. Tandem aliquando Qatilinam furentent
aw
Bi• Figuris.	p5»
'aiirlacia, fcelus anhelantem , peflem patria nefarie molientem i ■vobis , atque buic urbi ferrum flammamque minitantem , ex urbe uel ejecimus , vel emiftmus , vel ipfum egredientem wrbb profequuti fumus. Abiit, excejjit, evafit, erupit.
Habes alia Figura: hujus exempla pro Milone , 11.33. in Pifonem , n. 47.
Obfervandum porro 1. niagnum habendum effe verborum deleftitni , he Orationem potius onerent , quam ornent ■. 2. ut quas verba ponuntur extremo loco , fint graviora prioribus , imo aliquid paulo diverfurri fonent.
Qtiid e[i Synathrcejmus, feu Congeries ?
R. Eft multarum rerum , feu potius verborum congeries, qua pr®fertim utimur, cum aliquid amplificare, aut vehe-inentius inftare volumus . Sit ilkid exernplum Orat. poft Reditum iri Senatu , n. 1. Quie potefl exiflere tanta ubertas ingenii , que tanta dicendi copia , quod tam divinum atque incredibile Orationis genus, quo quijquam pofflt veflra in^ nos univcrfa promcrita , non diCam compleBi orando, fed percen-fere humerando ? qui mibi fratrem dptatifflinum , me fratri aniantijjimo, liberis noflris parentes, nobis liberos: qui digni-tatem , qui ordinem , qui fortunas , qui amplijflmam Kcm-pubitcam ; qui pairiam qua nihil potejl ejfc jucundius , qui denique nofmeiipfos nobis rcddidiflis ?
Ec Catil. 1. num. 10. Qtiic cum ita Jint , Gatilina , perge quo cocpifii ; egrsdcre tandcm aliquando ex urbe / pa-tent port<v : proficifcers . Nimium ts diu Impsratorcm tua illa Malliana caflra defiderant . F.duc tecum etiam omnes tuos , fin minus , qtiamplurimos i Purga urbsm . Magrio me mstu Ubsrabis , dumniodo intsr ms atque te murus intsrfit. Nobif-Cum vcrfari jani diutius non poiss ; non fsram, non patiar , non Jiham . Vide & n. 20. Item pro Caelio, n. 12. 46. pro Milone , n. 99.
Quid efl Paradiafiole, Jive Vifcriminatio ?
R. Eft Figura , qua res inter fe fimiles diftinguuntur . Ita Seneca de pigro homine loquens dicit. Non diu vixit, fed diu fuit. Iterri." Periimus , non quo iundum eji, fed quo itur, nec ad rationem vivimus , fed ad Jimilitudinem.
Quid efl Polyptoton ?
R. Eft Figura j qua rlomen idem variis iri cafibus vel gene-ribtis iteratur. Cicero Orat. de Harufpicum Refponfis, n. 38. Tibi vero, fi diligenter atteridsris, intslliges , bominum pccnas desjfe adbuc , non Deorum . Hominss te in re fccdiffima defen-derunt ; bomines turpifflmum, r.ocsntiffimumqus laudarunt ; Hcmines preptcr pecuniam judicio liberaverunt; hominibus in-
G 2	jtitiS
■too	Attis Rbctoricit Liber III.
fttria tui Jlnpri , illata in ipjos , dolori non ftiit j bomincs tibi arma , alii in me , alit pofi in illum inviSium civem dederunt ; bominttm beneficia prorfus conccdo tibi, ac majora non effe qutcrenda .
Et pro Archia , n. t^.Pleni omnes Junt libri, plenie fapien-tum voces, plena exemplorum vetufias .
Itein 7. Ver. n. 78. Efi certus locus , certa lex, certum tribunai , quo boc refervetur.
Quid eji Polyfyntbeton ?
R. Eft Figura , qua mults conjun&iones fimul in eadem Orationis parte ponuntur . Cicero Lib- 1. Offic. n. iop. In fermonibus altum qutdem videmus , quamvis prtepotens ftt, ejficere, ut unus de multis effe videatur . Quod in Catuio , & in patre , & in filio , itemque in Mutio vidimus.
EXERCITATIO.
Cbrijius Infans Orator difertiffmus .
Per fupra laudatas Figuras, S r N 0 P S I S.
Exord. \yrOrtales invitabit ad audiendum caelcftem Ora-1V1 torem a Deo miffum in terras ad homines erudiendos : quod traftabit per Congeriem & Synonymiam, five Interpretationem .
z. Dicet , Chriftum Infantem , quamquam filere videa-tur , loqui tamen difertiftime ; neque ipium tantum , fed & quae circum adjacent omnia , ftabulum , fenum , pan-nos , &c. quod illuftrabit Adjunftione.
3.	Addet, difertius loqui ipfum e ftabulo, quam olim e monte locutus eft , qui exemplo fuo erudiat homines ad rerum terrenaruni contemptum : idque traftabit perDisjun-ftionem . Jam beatos pauperes clamat, jam , &c.
4.	Rationem afferet per Adjunftionem . Nam quis com-mendanti paupertatem non credat , quem viderit , &c. Quis repudianti honores , fidem deroget, &c.
Concludet per Diftributionem . Quis ergo jam divitias ambiat, quis honores fefletur, quis &c.
0 R A T I 0.
Adefte, mortales, quotquot eftis, venite, properate fre-quentes: ( Synonymia ) ecce promiffus Vobis tot ab hinc
fecu-
De Figur/s .	iOi
feculis, defiileiatus ab innumeris gentit>us , orbi univerib tanniiu expeilatus e puleherrimo Ca:li domicilio delabitur c®leftis Orator , qui obfitas veteris ignorantia: tenebras dspellat , mentes erudiat , & depromptam ex ipfo Dei. omnipotentis facrario doftrinam impertiat . Accedite igi-tur propius , fuccedite in ipfa loci tllius penetralia, quas fibi ad perorandum elegit , & cavete fedulo , ne quid eorum vobis excidat , qua: ab ipfius ore divino proma-liabunt .
Quamquam ludimur ! nam qua: nova fe oculis noftris fpecies objicit ? Quaerimus Oratorem : ecce reclinatum in pracfepio , pannis involutum , conftriftum fafciis , uiaius denique diei Infantem offendimus . Quin & quem veni-mus auditum , is* filet , aut nihil emittit pra:ter vagitus miferabiles , certiffima paupertatis, anguftiae, dolorum, ac miferiarum quas patitur , argumenta.
Tamen , ne vos inanis fpecies decipiat : ve! in Infante , ( Adjnnflio) vel in filente Oratorem agnofcite difertiflimum . Neque vero loquitur ipfe tantum , fed & quarcumque hic adjacent , omnia ioquuntur. Stabulum , prsfepe , panni , vagitus , lacrymae , minuta corpufculi membra , ipfum de-nique , quod miramur , filentium difertiflime loquitur .
Imo , imo excipite diligenter auribus caeleftis illius , quam tradit , doflrin® oracula ; jam enim exemplo fuo melius , quam oratione ( DisjunElio ) beatos pauperes c!a-mat , beatos qui lugent, praedicat , beatos qui patiuntur tiltro vitae hujus aerumnas ac calamitates , profitetur . ( Volyfyntbeton . ) Nunc hodie primum divitias improbar, & ambitionem arguit , & molles delicatioris vitae delicias execratur . Nunc e ftabulo melius , quam olim e monte fafturus eft, reconditioris fapientia: fundamenta orditur & jacit .
Nam quis , amabo, commendanti paupertatem non cre-dat , quem ad ettremas egeftatis anguftias redaflum & rebus fpoliatum omnibus noverit? ( /IdjunSiio) cui procul a cognitis , notis , amicis pofito , nullum comitatum * nulluin auxilium , nihil eonim qua: miferrimis quibufque numquam defunt , videat fuppetere ? quem fine teflo , fine lare , fine foco, nihilo fane commodius, quam foris, in aperto ac propatulo loco natum & educatum fciat ? Quis repudianti honores ac dignitates fidem dero^et, dum ipfe fciens volenfque viliftima quaeque , fpreto conculca--toque mundano faftu , ampleftitur ? dum patrem opificem , matrem peraeque in vulgus ignotam, tenuiffimis utrumque
G j	for-
joi	Avtis Kbetoridc Libcr III.
fortunis elegit , dum emendicato oftiatim diverforio fpr?t tus infigniter, & per fummam contumeliam exclufus undi-cjue , a:l defertas inhabitabilefque attegias , ad merum cefpitem •) ad meram maceriam , ad brutorum animantium vitam , focietatem, ac veluti contubernium fe demittit ? Quis difiuentein deliciis , voluptuofamque vitam incre-panti contradicere auleat , quem graviffimos acerbitatum cafus intellisat fubiiffe , & innumeris quibus ha:c vita confliflatur , aerumnis obuoxium ac fub:iitum effe fateatur?
C Diflributio. ) Erit t.-rgo deinceps , qui divitias tanto-pere conquirendas putet , dum Chriftus t^emplo fuo pau-pertatem commendat ? brit , qui honores ac dignitates confeftetur , dum Chriftus abjefta fecuji pompa obfcura; vita: opprobrium amandum efTe reclamat ? Erit, qui mol-lioribus vit® illecebris ftudeat impenfuis , dtim Chriftus inter acerbifTimos dolorum aculeos natus confeftandas, aut faltem ferendas molel-iarum acerbitates effe demonftrat?
Alia Exercitatio,
Servandam ejfle etiam in appetenda gloria moderationem, Per eafdem Figuras .
S r N 0 P S 1 S,
Eford, "pvlcet , tam exitiofam effe nimiatn gloria: cnpidli U tatem, quam effe folet fluvius, qui pra:fcriptos fibi fines excedit ,
2. Difcurrendo per multa vitia oftendet , nullum efTe , quod tam gravem Reipublica: ruinam afferat, quam nimia glori® libido : idque traflabit per ftdjunflionem ?
Demonftrabit nullam effe astatem , nullum ordinem , quem non corrumpat : idque per Disjunftionem.
4. I'er Diftributionem contendet nihil effe tam fanflum, quod non jlla violet , pullum effe vitium , ad quod non impellat .
Concjudet per Adjunflionem : providendum omni Rei-publica: , ut in fuis immoderatum glorias defiderium tP primat.
0 RA»
De Figuris.
0 R A T I 0.
Quemadmodum fluvius leni ac temperato agmine pro-fluens agris fertilitatem, urbibus merces peregnnas, popu-lis ac regionibus ubertatem invehit ; idem fi eicundans & impatiens fuis ripis teneri erumpit , fata l®ta evertit , campis vaftitatem , perniciem ipfis urbibus importat : ita gloria: cupiditas quamdiu tenebit modum , & prasfcriptos intra limites fe continebit , luoro erit ac laudi ; fin vero ultra fines illos profilierit , quos illi ratio virtufque po-fuerint , incredibile diftu eft , quas afferat calamitates , quantam perniciem publicis privatifque rebus importet.
Cedo mihi enimVero aliam tam metuendam Reipublica: perniciem, quam cupido gloria: effe folet, ubi femel juftos moderatas virtutis fines pratergreffa eft .
( AdjunEiio ) . Non alieni femper appetens avaritia , non ignavia civium , non effrenata voluptaturn libido , non irac , non finiultates , non ipfs quas alios in alios acuunt , civiles difcordiae , tam gravem , tam apertam , tam fatalem Reipublicas ruinam moliuntur .
( DisjunEiio ) . Nam cui demum parcit , cui non impe-rat , cui non dominatur impotens gloria: libkio ? Adole-fcentes urit , viros inflammat , fenes etiam accendit , nobiles acuit , piebejos exiltimulat , barbaris etiam Sc incultis gentibus faces fubjicit , & graviflima importac incendia .
( Difiubutio ) . Sed quid ifta commemoro ? Nihil efl tam altis defixum radicibus, quod non evellat; nihil tam firmum , tam defenfum , quod non perfringat ", nihil tam indomitum , quod non fubjiciat ; nihil tam fanfle infti-tutum , quod non refcindat ; nihil denique tam facrum , quod non polluat.
Hoc igitur prscavere fedulo debet omnis bene morata Refpublica , ( AdjunEiio ) ut fi dociles , modeftos, obfe-quentes , pacis ac tranquillitatis ftudiofos cives habere voluerit, eam in ipfis cupiditatem temperet , quse auda-cia: , temeritati , irae , vindiflas , rebellioni, impietati , innumeris denique vitiis quafi vexiUutn folet pra:ferre.
G 4
CA-
104
Attis RhiHoric.i Liber III.
C A P U T IV.
De Figuris] Sentcntiatum .
QUici funt Figurce Sententiarum ?
R. Sunt Orationis ornamenta , qli® non in verbis , fed in ipfis fententiis collocatam habent fuam dignitatem.
Quce funt Figutte Sententiarum ?
R. Pracipua: funt illaE .
Interrogatio, Refponfio, Subjeftio, Prolepfis, Correflio, Dubitatio , Communicatio , Profopopoeja , Emphafis , Suftentatio , PrsEtermiftjo , Licentia , Conceflio , Paren-thefis , Diftributio , Permiflio , Antithefis, Deprecatio , Optatio , Execratio , Epiphonema , Exclamatio .
Agemus de fingulis fuo ordine, atque ut uberior rerum feges Exercitationibus contingat , plures Figuras Articuli finguli complettentur .
ARTICULUS PRIMUS.
De Interrogcitione, Rcfponftone , & SubjcElione.
QUici cfl lnterrogatio ?
R. Eft Figura , qua Orator vel adverfarium , vel aliuin quemlibet , vel femetipfum interrogat ob aliam , quam fimplicem fcifcitandi cauffam . Hujus porro Figuras tot funt apud Ciceronem exempla , ut in fingulis pene paginis occurrant .
Catil. i. num. i. Quofque tandem abutere , Catilina , patientia noflra ? quamdiu etiam furor ifle tuus nos eludet ? quem ad finem fefe effrenata jaBabit audacia ? Nihil te noButnum ptcefidium Palatii, nihil urbis vigilice, nibil timot populi , nibil concurfus bonorum omnium , nihil munitijfimus habendi Senatus locus , nibil borum ora ■vultufque moverunt ? Paterc confilia tua non fentis ? conflriBam jam horum omnium confcientta teneti conjurationem tuam non vides ? Quid proxima , quid fuperiore noBe egeris , ubi fueris , quos convocaris , quid cunfilii ceperis, qucm nufltum ignorare atbitraris' ?
Et pro Plancio, n. 48. Eflne bac vera contentio ? placetne fic agi ? Non poffum magis pedem conferre , ut ajunt , aut ptopius accedere . Quid taces ? quid dijflmulas ? quid tergi~ verfaris ? Etiam atque etiam injlo, atque urg eo , infeBor ,
pofco,
. Flgkris .	'	10 s
pofco, atqitf aiico flagito ciinten . Qtiamcumque tiibum , irt-quam , dclegeris , quam tulerit Plancius , tu oflendito , fi potcris , •vitium .
Verrina 7. n. 15. 146. Pro Coelio, n. 71. Ver. 1. n. 21. Ver. 5. n. 160. Pro Flacco, n. 79. pro Cluentio, n. 62. Pro Sextio , n. 78.
Quis efl lnterrogationis ufus?
R. FrequentiHimus eft in omni genere cauffarum : in Exordio , Narratione , Confirmatione , & Peroratione . Valet autem praicipue in laudando & vituperando , in votis ac defideriis . Ufurpatur autem maxime, cum urgen-dus eft adverfarius veliementius.
Quid e[l Refponfio ?
R. Eft Figura , qua unutn interreganti aliud quod uti-Jius eft, refpondetur. Cicero pro Rofcio Amerino, n. 143.
Quid vis amplius ? quid infequeris ? quid oppugnas ? qua in re voluntateni tuam a me hedi putas ? tibt tuis commodis ojficio ? quid tibi obflo ? Si fpoliorum caujfa vis bominem occidere , fpotiafli : quid quitrts amplius ? Si inimicitiarum : qu£ funt tibi inimicitire cum eo , cujus antea prtcdirt poffe-difli , quam ipfum cognojii ? Sin metuis : ab cone aliquid metuis , quem vides ipfum ab fefe tam atrocem injuriam propuljare non pojje ? &c.
Et pro Murena, n. 73. Quid enim ? num Senatus obviam prodire cmaen putat ? non ; fed mercede: convince . Nunt feBari mukos ? non; fed conduEios: doce . Num iocum ad Jpcciandum dare ? aut ad prandium invitare ? minime . Sed vu.lgo , pajfvm . Qj<id eji vulgo? univerfos. Item pro Flacco, num. 4.
Quid eft SubjeBm ?
R. Eft Figura , qua Orator vel interrogat feipfum & refpondet fibi, vel cum aiium interrogavit , non expeftat ejus refponfum , fed aliud addit de fuo . Ita Cicero . An domus tibi dcerat ? at babebas . An pecunia ? at abun-dabas. An arma ? at nou ita pridem ad tc mijfit fuerant.
Et pro Lege Manilia, n.61 .Quid tam novum, quam ado-lefcentulum , privatum , excrcitum dijjicili Reipublica tempore conjicere ? confccit. Huicpraejfe ? prafuit. Rem optime duEiu fuo gcrere ? gejflt. Quid tam pr.tter confuetudinem , quam bomini peradolefcenti , cujus a Senatorio gradu atas longe abejfet imperitim atque exercitum dari ? Siciliam pcrmitti atque Africam , bclluniqite in ea adminiflrandum ? Fuit in his pro-vinciis ftngulari innocentia , gravitate , virtute : bellum in Afuca maxtmum confecit, viEiorem excrcitum dtportavjt.
jo<5	Artis Rbttoricie Liber 111.
Habes alia hujus Figur® exempla pro Quintio, ^.43.44, 79. Pro Rofcio Ainerino, n, 34. 74.. 2. in Rul. n. 45, Ver. 4. n. 192.
Quis eft ufus bujns Figura ?
R. Ufurpatur illa maxime in Amplificatione cum ad laudem , tum ad vitgpenum; /eu cum urgetur adverfarius, aut fuadetur aliqui i vel diiTuadetur. Egregiurrt hujufce rei exemplum offert Oratio pro Mmena n. 88. ubi Cicero dif-fuadet Judicibus exiliurn Murena; , Si , quod Jupiter omen avertat , hunc vejbis fententiis affiixcritis : qro fe mifet ■vertet ? Domumne ? ut eam imaginem clarifftmi viri, paientis fui, quam p-ucis ante diebus laureatam ! ■} fua gratuiationt confpexit , eamdcrrt deformatam ignominia , iugentemque vi. deat ? An ad matrem , qu<e rnifera modo ConJUfem ofculats filium futtm , nunc cruciatur , O* follicita ejl , ne eumdcm paulo poft Jpoliatum omni dignitate confpiciat ? fed quid egi mattem aut domum appeilo , quem nova pccna legis & domo, & parente , & omnium Juorum confuetudine confpe■ Eluque privat ? lbit igitur in exfilium mifer ? quo ? ai Orientifne partes , in quibus multos annos lcgatus fuit , <J exercitus duxit , & magnas res gejfit ? At babet magnum dolorem , unde cum bonore decejjeris , eodem cum ignominii reverti , 0-c.
EXERCITATIO. .
Veturia Coriolani Mater ad Filium Romte excidium meditantem.
Fer Interrogationem, Refponfionem, Subjeflionem •
s r n 0 p s 1 s.
Exord. /"\Ueretur Veturia repulfas Senatus preces, petet.
que per Interrogationem , num deprecantem matrem perferet rejicere ?
2.	Per aliam Interrogationem quaeret ab eo, quid velit! quid meditetur ?
3.	Per Interrogationem cum Subjeftione junflam often-det confiiii ipfius iniquitatem , qui devotam fibi urbem , poenitentem fafti, & paratam ad omnia , velit perdere.
4.	Per Interrogationem & Refponfionem dicet , Vis no-eentes pleftere ? punies innocentes , Hoftes perfequeris ? perdes amicos. &c.
Denique minabitur , nifi ille iram ponat , futurum ut exsidium urbis a fuorum ftrage incipiat.
ORA.
De Figuris ,
0 R A T I 0,
Certum igitur deliberatumque eft, Coriolane, ( Jnterro-gatio ) cupidunj casdis & appetentem vindiflae animum explere? Hodiernu.s dies nobis ultimus illuxit? Nihil Sena-tus preces, nihii vota populi, nihil totius civitatis moeror ac comploratio anirpum intjeftunt ? Tuofne etiam durus abjicies ac refpues ? Tu parentis afflifla; gemitus, tu con-jugis pife lacrymas , tu miferac fobolis orbitatem afpicies liccis oculis , & inexorabili mente etiam perferes?
Sed quid agis? quid moliris? quid cogitas? quis eft fen-fus armorum tuorum? quid fibi volunt diftrifti iili gladii? quid accenfas faces meditantur ? Mane : an fponfam , ati filios petunt ? Adeone veteris injurias memor atque iras jmpotens , nihil ut avidum ultionis animum placare valeat ?
At enim te civem, te benerneritum de patria, ( Subje-tlio ) te innocentem ingrata civitas damnavit ? Sed ipfam fafti piget . Te expulit ? fed reyocat , Te Magiftratibus fpoliavit ? fed ampliorps reftituit.. Te probro , te contu-melia, te dedecore per fummum liefas notavit ? at devota jam tibi tota & ad omne obfequii genus parata , quidquid pft admiffum fiagitii, ultro volenfque expiabit .
Quamquam fi caedes placet, fi te pereuntis patrias funera deleftant, faltem ah! diftingue fontes ab infontibus, hoftes ab amicis , alienos a tuis . ( lnterrogatio & Refponfio ) Nocentes vis perdere ? perdes innocentes . Infenfos tibi perfequeris ? maftabis amicos . Civium ingratorum fan-guinem appetis ? tuorum cruorem fundes . Nefcis ergo , Coriolane , nefcis , quia fub jftis moenibus quae jam evertes , in his laribus quos incendes , intra illius urbis penetralia quam excidio deftinas , nefcis , inquani, quia filii carifliiw, fidelis uxor, & tua quondam cura , jnfelix mater , tegitur?
Ne dubita : nifi pacem annuis , nifi te amor , fides , pietas fureiitem retinent idem qui patriam tumulus, & nos obruet . Ibo , ibo, & infeftos inter gladios occurram nudato peflore ; liberos tibi objiciam tuos ; primos por-tarum aditus uxor & mater defendent . Aut arma pones nobis rogantibus ; aut , fi vindifta magis placet , prima cademus tibi viftima , nec nifi noftro cruentum fanguins jn civium tuorum corpora ferrum exiges,
Wu
Artis Rbetor'iC'C Libcv 111.
Alxa Exercitatio*
Andromache ad UlyfTem , cum is Aftyanafta lna" ftandum repeteret.
s r n o p s i s.
Exord. T TLyfli grafulabitur , quod fupplicem & advolu-U tain genibus Priami nnrum & Heftoris conju* gem videat.
2.	Sententiam corriget, petetque ab Ulyflfe veniam , cu^ jus in mifericordiam falutem Altyanaflis lui politam fate-bitur .
3.	Per varias interrogationes , qvnret an non fatis gra-ves poenas Tvojani dederint, incenfa Troja , Priamo atque Heftore iuterfeftis ? cur ultra Grasci veteres injurias vin-dicent ? cur puerum innocentem perdere meditcntur?
4.	Oltendet per Interrogationetn & Subjeftionem , nihif efte metuendum a puero, inermi , captivo, qui nec hoftes nec amicos noverit.
5.	Jubebit Ulyftem fecurum eflfe ab omni metu , unum' que rogabit , ut fibi vitam in tenebris trahere ingloriam Jiceat.
O R A T 1 0.
Quod haftenns nec incenfa Troja, nec ereptis lrnjus Iifi' perii detsnforibus , nec ipfo Heftore amantiflimo conjuge interfefto, Grseci conlecuti funt , ut advolutam cujufquam ad pedes Andromachen, aut fupplices manus protendentem viderent, id hodie , felici , dicam , fato tuo , Ulyftes, an tua potius fagacitate perfecifti?
Gratulare igitur tibi , Imperator fapienfiflime . Illa tot Regum neptis Andromaclie , illa magni Priami nurus , & fortis conjux Heftoris tua amplexari genua non erubefcit. Quid in longa obfidione illuftrius, quid in viftoria glorio-iius, quid in praeda magnificentius fperare potuifti ?
Quamquam ubi fum ? aut quem alioquor ? ( Inecrrogit• tio & Refponfio ) Supplex dominum , viftorem oaptiva , vitae necifque arbitrum , viflima crudelibus fatis mancipa-ta ! Pone ingentes animos , Andromache , & quos dedit fortuna fenfus , indue . Hi fpiritus olim ftante Troja de-cebant, lapfa non decent. Daveniam, Ulyftes, ignofce , fi ms priftinae fortis recordatio vel affliftam ac jacentem ex-
ftimu-
Ve Figuris.	109
ftiimilet. Ad te confupio, tibi me permitto totam , in tua bonitate atque clementia vitam ac faf tem repono. Te, per iftam animi tui lenitatem , per communes Deos, per fpem furgentis Teiemachi , oro atque obteftor •, noli perdere , ijuos potes tueri , ferva mihi foipitem Aftyanafta, & inno-centis illius viflima; miferelce.
Nam quid ultra nos periequeris ? num ergo fatis graves potnas miferi Troes luimus ? ( Interrogatio ) num abun-de vetcres injurias tilti Gracci lunt ? Heu ! quos ego dolo-res vel una non fenli ? 1'atriam ferro fiammisque everti-ftis ; propinquos ac conlanguineos interfeciftis ; Heiitorem meuin crudelem in modum raptaftis ! Qnid innocentem puerum , unicum affliftx matris folatium ad pcenas repe-titis ? An veitras ille turmas profligavit ? an veftris fub-jecit ignes navibus ? an Grascorum fanguine manuscruentavit?
( Interrogiitio, & Suijetiio . ) Sed quid epo hsec ? Fruftra fum ! Timetur, Aftyanax •, neque le Graeci fecuros aut vi-ftores putant, dum vixe;ir ! Itane vero eft, Ulyftes? nihil fingis? nihil diflimulas ? Ah ne te ifta cura maceret ; nos jacemus miferi, ut facere cuiquam metnm non valeamus. Timetis,ne refides incenfae Troja; cineres Aftyanax exfufci-tet ? at puer eft . Veremini, ne fuos olim priftinam in li-bertatem vindicet ? at in vinculis, at captivus eft. Perti-mefcitis, ne parentis & avi mortem ulcifcatur? at nec pa-trem, nec avum novit, aut vidit .
Egregium enimvero timoris argumentum . Viftores Grjs-ci viftos , armati inermes , Ulyftes puerum , univerfus exercitus triftes delolatae famili.-e reliquias extimefcunt . Efto folutus ab illo metu, Ulyffes, plus milerandi , quam timendi llimus . I , repete 1'atriam , & reportat® viftori,c Sloriam noftri lecurus refer . Hoc unum exorem ab huma-nitate tua , ut mgloriam perpetuis in tenebris vitam tra-here filio matrique liceat : fic tu faventibus Superis Itha-cam folpes & incolumis appellas! fic tibi Telemachus lon-gum vivat , & avum patremque faitis ingentibus amiule-tur! fic Laertem cariflimum , fic Penelopem tuam revifas, ix diu multumque utriufque amplexibus perfruare!
ARTICULUS II.
De Prolepfi , CorreSione , Dubifatione, Communicatione.
QVi-i e[l Prolrp/is, Jive Anteoccupatio ?
R. Eit Figura , qlia Orator occupat id , quod ab ad-
verfa-
J16	Attis Rhetovicie Libet Ilt.
Verfario olijici poffct. Ufiim habet frequentem inExordiis, Divinat. iti Ver. n. i. Si quis vejlrum , aui eorum qui aii■ funt, forte miratur , me, qui tot annos in caujfis judtciisqut pttbltcis ita verfatus fim , ut dcfendeiitn multos , ttejerim nt. minem, fubito mutata voluntate ad accufand^m dejcendiffe ; is , ft mei conftlii caujfam tationemque cognoverit, una <S ii quod facio, ptobabit, & in hac caufjii profetio neminem pr<t-ponendum effe mibi aBorcm putabit.
Item pro Rolcio Amerino, n. i. Ver. 6. n. 2. Ver. 7. n.i, Tro Rabirio Poftumo, n. 1. Pro Sextio, n. 3.
Qttot modis ftcri potefl Prolcpfis ?
R. 1. Cum fatemur verum id e(Te , quod ab adverfario objicitur: ut inOrat. pro Rabirio Poftumo, n.i.Si quisejl, Judices, qui C. Rabirium , quod futv fortunte fundains prtefcr• tim atque optime conjiitutas bpes pdtejiati Regi<e /ibidintqut commijerit , reprehendendum putet / adfcribat ad judictm fuum , non modo meam , fed hujus etiam ipfius ,• qui commi• Jit, fententiam : neque enim cuiquam ejus conjilium vebt•' mentius quam ipji difplicet ••
2.	Cum aiiquid fibi objicit Orator , & refellit ftatim: ut pro Archia , n. 15. Quieret quifpiam , quid ? iili fummi vi-1 ri , quorum virtutes literis proditte funt , ifiane do&rintt, quam tu ejfers laudibus , eruditi fuerunt ? Dijficile eji boc tit omnibus confirmare : fed tamen eji certum , quid rcfpondeam , Ego multos bomines excellenti animo ac virtute fuifje, & fin doSirina , natur<e ipfins habttu prope divino , per feipfos fy moderatos & graves extitiffe fateor . Ettam illitd adjungo , ftepius ad laudem atquc virtutem naturam Jine dotlrina , qi/.an . ftne natura valuiffe doEirinam . Atque idem ego contcndo, cu.nt ad natitram eximiam ,■ atqtie iilujirem accefferit ratii qu<edam, ccnformatioque doBrime: tum illud nefcio quid prtt• clatum ac ftnguiare folere exifiere . Item Ver. 7. n. 2.
3.	Cum aliquid Orator prjeiumit , quod ab adverfario objici poftet: ut pro Cselio , n. 39. Dicet aliquis htec ej! igitur tua difcipiina ? ftc tu infiituts adolefcentes ? ob bant cauffam tibi hunc puerum parens commendavit & tradidit, ut in amore <fy voluptatibus adolefccntiam coliocaret : hanc tu vitam , atque h<ec Jiudia defendetes ? Ego' , fi qui, Judices , hoc animi robore atque hac indole virtutis <tC continenti<e fuit , ut refpueret omnes voluptates ,• omnemqm vitte fu<e curfum in tabore corporis atqtte animi contentiont conficeret : quem non qttiet, non tequa/ium fiudta , non ludi , non convivia deleEiarent : nihil in vita putaret expctendum, nift quod effet eum laude & cum dignitate conjunBum i
bune
De Pigurts.	iii
bimc mea fcntentia divinis quibufdam bonts inflruBum atqug ornaturn puto .
Talis eft locus ille pro Lege Manilia , n. 22. Kequiretut fortajfe nunc, &c.
4.	Cum Orator emendat aliquid, priufquam id dicat ; ut in Orat. pro Sextio, n. 4. Itaque fi aut acrius egero , aut liberius, quam qui ante me dixerunt : peto a vobis, ut tantum Orationi me<e concedatis, quantum & pio dolori & jufi<e ira-cundiit concedendum putetis 4
Item pro Quintio, n. 5.
5.	Denique cum dicit Orator aliquid 5 antequam id di-cere videatur: ut 6. Ver. n. 2, Magnum videor dicere. At-tendite etiam , quemadmodum dicam : non enim verbi , ne-gue criminis augendi cauffa compleEior oninia, cum dico , ni-bil ifium ejufmodi rerum in tua Vrovincia reliquiffe <
Hujus autem figura: funt illse apud Tullium formula: : Vorfitan quaretis : Forte dicet quis : Etiam dicere audebis : Ac etiam funt, qui dicant : Sed qu<e exaudio difjimulare non poffum : At ne quis a nobis: Reprebendo igituv ? minime ve-ro: ncque cnim , ZSrc.
Qttid efi CorrcBio ?
R. Eft Figura, qua Orator diftam fententiam , alia mi-gis idonea corrigit. Hac utitur Tullius in primis, fi quem pungere acrius velit: ut pro Ca:Iio, n. 32. Quod quidem fa-cerem vebenientius , nifi mihi intercederent inimicitia cum ijiius mulieris viro : fratrem voluit dicere : femper bic erro . Nunc agam modice, nec longius progrediar , quam me mea fides, & caufja coget.
Alia eftCorreftio verbi, alia fententia:: irt priori diflum Yerbum Orator emendat , & aliud fubjicit in pofteriori fententiam ipfam corrigit.
Verbum corrigit , loco jam laudato , pro Cslio , item n. 71. 0 Jiultitiam .' fiultitiamne dicam , an impudentiam fmgularem ?
Et pro Rofcio Amerino, fl. 134. ln hac vita quos fumptus quotidianos , quas ejfufiones fieri putatis? Qu<e vei 0 convi-via ? honefia, credo , in ejufmodi domo : fi domus h<ec ba-benda efl potius, quam ojficina nequitta , & diverforium fia-gitiorum omnium.
Item pro Ligario, n, 26. Pro Sextio, n. 110, 2. Philig. n. 10.
Hac Figura multum leporis habet cum in Paronomafia Iuditur: ut, Tum ijie vir optimus, opimum volui dicere .
Cojrrigit fententiam Cicero pro Ligario, \\,z\.Veniebatis igi-
tut
112""	A\-tis Rhetorica Libcr 111.
tur in Ajricitm Provinciam , unam cx omnibus huic vi&oriit maxime infejiam : in qua erat Kex potentijjimus , inimicus huic cauff<e , aliena voiuntas, conventus Jirmi atque magni . Qtticro quid faSiuri fuijjetis ? quamquam , quidfaBuri fueritis, non dubitem , cum videam, quid feceritis.
Item Phil. 2. num. 4.2. Quamquam hoc maxime admiratus fttm, mentionem te hercditatum aufum cjje facere, cum ipfe hereditatem patris non adiijfes . H<cc ut colligcres, homo amen-tifjime , tot dies in aliena villa declamajii ? Quamquam tu qttidcm, ut tui familiariffimi diSiitant , vini exhalandi, nan ingcnii acuendi cauffa declamitas.
Item 1. Catilin. n. 22. & 24. Tro Comoedo,n. 18. ProDo-mo fua , n. 121. 1'ro Plancio, n. 40. 2-Offic. n.j6.
Hac porro Figura non utitur modo Tullins ad vitupe-randum, ("ed etiam ad laudandum : ut 3. Philip. n. 3. C. Ctefar adolefcens , pene potitts puer , incredibili ac aivi-na quadam mente atque virtute , tum maxime cum arderet fttror Antonii, sumque ejus a Brundufio crudelis ac pejiifer rs-ditus timeretur , nec pojiulantibus, nec cogitantibus, nec opi-nantibus quidem nobis , qttia fieri poffe non videbatur, firmif-fimum exercitum ex inviEio genere veteranorum militum com• ! paravit, patrimoniumque Juum effudit. Qttamquam non fumus \ ufi eo verbo , quo decuit ; non enim ejfudit , Jed in falute Reipublicte collocavit.
Item pro Dejotaro , n.i6.At, credo , btec homo inconfultus & temerarius non videbat. Quis confideratior illo ? quis te-Bior ? quis prudentior ? Quamquam hoc loco Dejotarum non tam ingenio (S prudentia, quam fide & religione vit<e defen• dendum puto.
Ex laudatis jam locis facile eft intelligere , qua?nam formulaj huic traflandae Figuras deferviant.
Qjtid eft Dubitatio ?	f
R. Elt^Figura, qua Orator fingit nefcire fe , quid dice-re debeat, aut quam in pavtem animum convertat. Dubi-tatio autem altera verborum , altera rerum dici poteft . Verborum quidem, cum de nomineOrator dubitat: ut pro
Quintio, n.56. Si ifta cauffa abs te tota per fummam frau• dcm <"ir malitiam fiEia eft ? fi vadimonium omnino tibi cum P.Quintio nullum fuit ? quo te nomine appellemus ? Improbum. At, ettamfi vadimonium defertum effet, tamen in illa poftu/a• tione & profcriptione bonorum improbifftmus reperiebare. Nttm malitiofum ? negas . Fraudulentum ? jam id quidem arrogas tibi, & pr<eclarum putas . Audacem ? cupidum ? perfidiofttm ? vulgaria & obfolcta funt: res autem nova & inaudita.
Item
De Figuris.	Iij
Item & 6. Ver. num. i.
llluftre eft exemplum apud Livium Libr. 8. Decade 3. ubi Scipio ita loquitur . Apud vos quemadmodum lo-quar , nec conjilium , nec oratio fuppeditat , quos, nec quo nomine appellare debeam , Jcio . Cives ? qui a patria vejira defcivijlis . An milites ? qui impcrium aufpiciumque abnut-Jlis. Sacratos ? Religionem rupijiis . Hojies ? corpora , ora , vejiitum , babitum civium agnofco ; facia, diEla, conftlia , animos bojiium video.
Dubitatio vero rerum ea eft , cum ex pluribus rebus Orator quasrit , quid agere debeat . Ver. 6. num. 88. Vnum boc crimen videtur effe , & a me pro uno poni-tur , de Mercurio Tyndaritano . flura funt , Jed ea quo pacio dijiinguere , ac feparare pojjim , ncfcio . Eji pecunia-rum captarum , quod Jignum a Jociis pecunite magnte fujiu-lit . Eji peculatus , quod publice Pupnli Romant Jignttm , Ae prada hojiium captum , pojitum hnperatoris nojiri nomi-ne, non dubttavtt auferre . Eji majejiatis, quod lmperii no-Jiri gloriis , reruntque gejiarum monumenta evertere atqut afportare aufus eji . Ejt fceleris , quod leligiones maximas violavit . Eji crudelitatis , quod in bominem innocentem , in focium nojlrum atque amicum , novum ac fingulare fup-plicti genits excogitavit. lllud vero quid jit , jam nequco dicere ; quo nomine appellem, nejcio, C/c. Totus ille lo-cus egregius eft .
Item pro Rofcio Amerino, 11. 29. Hoc conftlio atque adeo hac amentia impulft , quem ipji, curn cuperent , non potue-■tunt occtdere , eum jugUlandum vohts tradiderunt. Quid pri-mum querar ? aut uncte pctijjimum exordiar ? aut quod, aut a qttibus auxiltum petam ? Deorumne immortaltum ? Populine Romani ? vejiramne , qui fummam potefiatem habctts , hoc tempore jidem implorem ?
Habas alia ejufdem Figuras exempla 2. Ver. num. 32. 7. Ver. num. 2. 11. Phil. num. 19. Pro Cluentio, n. 4.
Qu.i ejl ufus illitts Figurte ?
R. Multiplex. Valet in Orationibus Panegyricis, quan-do ea rerum geftarum ubertas occurrit, aut virtutum ali-cujus & ornamentorum magnitudo , ut Orator fingat ne-fcire fe unde potiffimum debeat ordiri , & quid primum «iicere. In genere Judiciali, cum indignitas alicujus fa-i cinoris eft exponenda, aut vitia aiicujus redarguenda . I11 genere Dsliberativo , quando rei gerendoe tot occur-runt rationes, ut quam primo loco ponat, fateatur O-rator fe nefcire.
H	Qitid
H4	Aitis Rbetoricit "Liber 111.
Quid eji Communicatio ?
R. Eft Figura , qua Orafor vel adverfarios, vel audi-tores, vel Jydices ita coniiilit, ac compellat, ut eos rei judices quali conftituere velle videatur , adeo bonitati cauftz fuac confidit.
Cicero pro Rabirio Perdu&lli, n. 22. Tu deniquc, Labiene, quid fareres tali in re , ac tempore ? cum ignavite ratio tt in fugam atque in latehras compclleret ; improbitas & furor L. Saturnini in Capitolium arcefjeret; Confules adpatrie lutem ac /ibertatem vocarent : Quam tandem auEioritatem , quam vocem , cujtis fctiam fequi, cujus potiffimum imperio parere vel/es•?
Pro Murena num. 9. Quod fi licet definere, fi te auEiort pojfum, fi nulta inertue , nulla fuperbire turpitudo, nullt inhumanitatis culpa fufcipitur: ego vero libcntcr defino . Sin autem fuga laboris defidiam, repudiatio fupplicum Juperbiarn, nmicorum nrgleElio improbitatem coarguit: nimirum hiec cauf fa eji ejufmodi , quam nec indujirius, nec mijertcors , » officiofus deferere pofft. Atque hujufce rei conjeEiuram detu0 ipjius fiudio, Scrvi , facile ceperis. Nam ft tibi necejje pu■ tas , etiam adverfariis amicorum tuorum de jure confulenti■ bus refpcndere : & fi turpe exijiimas, te advocato , illum j quem contra veneris, caujja cadere: noli ejje tam injujius , ut , cum tui fontes vel inimicis tuis pateant, nojiros rivulos etiam amicis putes claufos effe oportere .
Habes alia hujus Figurae exempla 1. Ver. nuni. 37. 7, Ver. num. 165. Pro Csecina, n. 32. 35. Pro Quintio , num, 54. Pro Rofcio Amenno , n. 104. Pro Sextio, n. 43. 81. 3. Agra-ria, n. 20. Pro Domo fua, num. 130. Pro Plancio, num. 7. Philip. 2. nr.m. 3$.
Sunt autem hujus Figurai vulgares apud Tullium for-mulse . Nunc ego vos confulo , quid mihi faciendum putetis &c. Quttro, ji te hodie domum tuam redeuntem coaEii homi-nes & armati non modo limine teEloque <cdium tuarurn, fii primo aditu vefiibuloque prohiberent, quid aElurus fis , Vide, Antoni, quid tibi futurum ftt,
EXER-
be Figuvis.
EXERCITATIO.
Milis Cartbaginienfis ad Annibalem Capute otiantem , ut Rom<e obfidioneni aggrediatur.
Ter laudatas fupra Figuras .
s r n o p s 1 s i
Exord. "Plet per Prolepfim . Prasveniet Annibalis animum, J/ quod tanto Imperatori dare confilium ptasfumat.
Propofitio . Per Dubitationem , fcrutaiido cauffas j propter quas Capua» remoretur. An extinftum fit ipfius in Roma-tios odium ? an poenifeat ipfum part® jam gloris ? an ti-meat Romam aggredi ?
Confirmatid . Petetur a facilitate expugnan<las urbis , & per Correflionem , Quid facilem dico, &c. oflendetque quani obvia fit expugnatio Romae, ab accifis Romanorum viribus, a cladibus jam acceptis j a metu quo perculfa Roma eft ,
Idipfum traftabit per Communicationem , Quid faftu-ros putares, fi Carthaginienfes tot cladibus affecifTent; fi viciffent ad Trebiam, ad Trafymenumj ad Cannas ? an otiarentur defides? an oblatam nova; viftoriic occafionem afpemarentur ?
Conclufio. Vide ergo, ne, fi ceffaveris diutius , invtle-fcant ilji , & veteres ruinas reparent.
0 R A T i 0 .
Etfi bellicis in rebus per temet infe fatis acuturn vides s neque noftrum eft fapientiflimi Ducis confilia curiofius perfcrutari t ( Pmlepfis ) tamen ubi gioria tua , ubi pa-triac falus vocatur in difcrimen , ignofces , reor , fi lon-gioris mone , quam facis in hac urbe , periculum aufim demonftrare .
Nam quid fentiam , Imperator fortiffime , vel quid loquar , currt otiantes Capus fextus jam menfis nos vi-deat ? ( Dubitatio ) An extinfhim putem tuum illud in Romanos odium , quod nifi cum ipfa vita extinsuendum Divum in praefentia tam folemniter promififti? Ten' par-tx jam gloria: pceniteat, aut novam illuftrioris triumphi fegetem afperneris? Num afteflam per te tot cladibus Ro-
H x	mam
i"i<5	Aitis Rbetoricte Liier 11T.
mam rUrfum laceflere, & tam facili redimendam vifloiia metuas occupare ?
( CorreBio. ) Quamquam quid vifloriac mentionem hic facio, ubi certamen efle non poffit ? Ecce, fi volueris, Roma jam tua elt , non fanguinis pretio, non armorum vi , non militum robore pervincenda. Accede ta tantum; fifte te prafentem moenibus ; Annibalem videat fuperba illa civitas , & viftorem ultro triumphantemque excipiet. Nempe faralem pugnsc infelicis exitum expcilet ? Accife viribus, defenforibus fpoliata, gravi perculfa metu, vi-ftoris exjrcitus impetum liiftineat ? fuis faces admoveri mocnibus , ad internecionem caedi , Penatds ac Deos obji- | ci ludibrio patiatur ? Novi Romx ingeninm, Dux fortif- ! ftme , in iis rerum fuarum anguftiis ale.-E tam metuend® difcrimen ultimum nolit experiri . Quid cefflimus ergo ? quae nos retinet vecordia fic oblitos gloria: , & faventis ultro fati contemptores ? O fi tam alpirantem fibi fortu-nam Romani experirentur, quanto illi utili'usfortem lsetil-ftmam lucro apponerent!
Hoc ipfum per te velim arftimes , Dux fapientiffime . Fac eo Romanos efle, quo funt Carthaginienfes , loco. Si rebtis illi abundarent omnibus ; fi copiarum freti numero ac ro-bore rem haberent cum hofte frafto viribus & exhaulto ; fi viftoriae fpem certam praefumerent: putas otiarentur illi fegniter, & parandx gloris occafionem tam commodam pratermitterent ? Unum te , inquam, arbitrum ac judicem volo. (Communicatio) JLiceat mihi etiam paulo liberius a te percunftari : fi re Romani viciffent ad Ticinum , ft profligaflent ad Trebiam, fi ad Trafymenum lacum expu-gnaffent, fi c£6cidiflfent ad Cannas ; an ftetiflent illi tam profpero viftoriarum in curfu ? an triumphantem exerci- . tum luxu & inertia corrumpi depravarique finerent ? an relinquerent hoftibus moram reparandi jafturas quas fe-ciffent? an non potius urgerent viflos acriter? trepidanti-bus & infolito metu perculfis inftarent ? triftes defolati exercitus reliquias perfequercntur, donec rerum potiti o-mnium plenam cumulatamque viftoriam retuliflfent ?
Tuum eft pro tua prfcdentia , Imperator fagaciflime , cavere fedulo , ut quod feciflentilli opinione tua, idipfum lvodie tibimet ipfe faciendum putes. Eamus ergo , invada-mus hoftes , dum noftris in manibvis eft viftoria: petamus Romatn , dum obfiftere nobis illa non poteft ; non permit-tamus ipfi ultetiorem ad refpirandum moram ; ne, fi col-iigendi fefe Sc redintegrandi copias fpatium habuerit, in-
vale-
t)e Figurh. .	iif
Valelcat illa denuo , & otiantibus nobis parern aliquando' acceptas eontutnelia: iabem importet.
AliA Exercitatio.
Per eafdem Figuras*
rofthumii Jiinioris Oratio, cuin Volfcorum viftor damna'
tus fuifTet ad mortem , quod Difiatoris ejufuemque Tatris injuffu depusnafTet.
STNOPSISi
Exord. "plet per Prolepfim , dicetque, non veniffe fe , ut d* JT nimia Diftatoris ac Patris feveritate quereretur; Deinde pcr Dubitationem fatebitur , incertum fe fuiffe diu multumque quid ageret; an accederet ad dicendam cauffam, an indifta cauffa pergeret ad fuppiicium.
Propo/itio . Dicet , pauca fe difturum, non ut latam mortis fententiam declinet, fed ut omnem amoveat de-treftati imperii fufpicionem .
Cor.firmatio. Per Communicationem cum univerfis exer-citus Ducibus, a quibus petet , quid feciffent in iis re-rum adjunftis, cum hoftis lacefleret, cum partem exerci-tus Romani fundere meditaretur: cum ipfo Patre, rogaii-do , quid facere fiiium juffiiTet, aut quid feciffet ipfe in eas adduftus anguftias?
Concludet per Correftionem , petendo veniam a Patre < quafi appellare velle ab ipfius iententia vifus effet. &c.
0 R A T I 0 i
Quamquam viftori duriflimum eft nullum ferre aliud vi-ftoriaB pra;mium , praster ignominiofam pudend® mortisfen-tentiam , ( Prolep/is ) in eaque fubeunda feveriffimum in a-mantiftimo patre judicem experiri: non veni tamen , for-tiflimi Commilitones , vel ut nimiam Diftatoris ac patris inclementiam arguerem , vel ut indignis Pofthumio lacrr-mis ac precibus capitis periculum deprecarer.
Quin & illud profiteri pofliim coram viris foriffimis v dubitafle me diu multumque, quid in his rerum anguftiis praftandum expediret : ( Dubitatio ) an capitis cauffam di-fturus ampliflimum hunc confeffum ingrederer, an indift<v caufTa ad deftinatum fupplicio locum properarem.
H j	Qua-
118	Artis Rbetorica Liber 111.
Quamobrem pauca pro me fic loquar, ut commiila: mo» Jo pugnas oftenfionem quamlibet, & detreftati imperii fuf» picionem amoveam, non ut latam in me mortis fenten-tiam videar declinare. Felix vel hac forte fortunatulque nimium , fi , dum interibit corpus , fama nominis mei in-tegra & incolumis vivat !
Qua in re veftrum judicium, veftra exiftimatio fit, fa-pientiflimi, quotquot hic adeftis , exercitus Romani Du-flores. Veftram in hac caufla fidem appello: quid agen-dum vobifmetipfis putafletis, fi eadem vobis, qua: mihi , tempora, eadem rei ftrenue ac feliciter gerendfe occalio incidiflet, ( Communicat:o) Fingite vos in lis pofitos fuil-fe prsefidiis, qua: Volfcus jnferior numero ac virtnfe pro-vocaret ad pugnam , lacefleret impune , & emiflis eriam telis procaciter infultaret ; dum Romanus miles probnim-patiens fremeret ; dum coerceri fe per iummum nefas, oc fibi viftoriam eripi de manibus quereretur ; dum Im, peratorem iplum' trmoris atque ignaviEe tantum non at' gueret,
Tuque , o Diflator prudentiflime , idemque mihi colen-de in primis parens ( nam liceat provocare ad teipfum ) quod tu filio in hujufmodi rerum adjunftis confilium de, difles? quid fecifles ipfe? An haberi ludibrio Romanos E-quites permififles ? an irruentium Volfporum agminibus turpiter ceflifles ? an partem Romani exercitus nobiliflimam everti funditus , maftari tuis in oculis ac trucidari, pafliis efles ? An non potius vim vi acriter repulifles ? nobiliftimo militum noftrovum ardori colligenda: glorise viam aperuif-fes ? tui ipfius illuftrandi nominis occafionem arripuifles/
( CorreBio. ) Quamquam qujdloqnor? Ignofce, Pater a-mantiflime, fi forte videri poflim oblitus , quid Diftatori, quid tibi patri debeam; fi amovendi fufpieionem violati imperii plus sequo cupjdus patratum a me contra Jeges tuas facinus aggrefliis fum multitudini approbare. Non mc fpecies mortis ulla terref, de me qujdquid ftatueris , ul-tro lubenfque perpetiar : paratus eadem conftantia rnor-tem excipere, qua eamdem medios per hoftes toties lacefr fivi . Quid moror? huc ades, liftor, manus colliga, ca< put infelix obnube, & quam Diilator & Pater jmperat i mortem irrog^ ,
De Figuris.
ARTICULUS III.
Dr Apojiropbe, & Vrofopopoeja.
QUid ejl Apojlraphe ?
R. Eft Figura, qua Orator convertit Orationem vel ad Deum , vel ad Judices , vel adverfarios, vel etiam res inanimatas.
Orationem convertit ad Deum Tullius i. Catil. 11.
33. Tum tu, Jupiter , qui iifdem , quibus b<ec urbs, aufpi-ciis a Romulo es conjiitutus , quem Statorem bujus wrbis atque Imperii vere nominamus : hunc & hujus focios a tuis aris ceterifque templis , a tsEiis tirbis ac mccnibus , a vita fortunifqut civium omnium arcebis: & omnes inimicos bono-rum, bojies patriie , latrones Italia , fcelerum fcedere inter jefe , ac nefaria focietate conjunBos , teternis fuppliciis vivos rnortuofque maEiabis .
Orat. pro Domo fua, n. 104. 0 Dii immortales ! (vos enim b<ec audire cupio ) P. Clodius vefira facra cu-rtlt ? vefirum Numen horret ? res omnes bumanas religione vejira contineri putat ? bic non illudit auBoritati horum 0-ntnium , qui adfunt, fummorum virtrum ? non vcjira, Pon-tifices, gravitate abutitur ? ex ijio ore religionis verbum ex-cidere aut elabi potefi ?
Item pro C$lio, n. 59. 2. Phil. n. 82, 33.
Ad Judices convertit Orationem 7. Ver. n. 122. Per Deos lmmortales ! Judices, q:io tandem animo fedstis ? aut quemadmodum auditis ? Utrunt ego defipio], & plus qttam fatis opus efi , doleo in tanta calamitate miferiaque fociorum ? an vos quoqtte bic accrbifftmus innocentium cruciatus & mx-ror pari fsnfu doloris ajjicit ?
Pro Murena, n. 82. Quis locus eji, Judicss, quod tempus, qui dies, qua nox, cum ego non ex ijiorum inftdiis ac mu-cronibus, non folum meo, fed multo etiam magis divijio con-ftlio eripiar atque evolem ? &c.
Habes alia exempla 4. Verr. n. 81. Pro Ligario, n. 6. Fro Archia, n. 19. Pro Murena, n. 78. 3. Phil. n. 22.
Ad adverfarios Orationem convertit , pro Ligario, 11. p. Qttid enim , Tubere , tuus illc diJiriElus in acie Pharfa-lica gladius agebat ? qui fenfus erat armorum tuorum ■? qu<t tua mens , oculi , manus , ardor animi ? quid cupiebas ? quid optabas ?
I11 Pifonem, n. i.Jamne vides, bellua , jamne Jentis,
H 4.	qu<e
iio	Artis Rbetcric>c Litcr JIT.
qu<e fit hominum querela frontis tu<e ? Nemo querhur, Spum nefcio quem de ftrcge nouitiorum , fa&um effe Confu/em ; non enim nos color ifle fervitis, non pilof<s gcn<e , non dentes pU' tridi deceperunt. Oculi, jupercilitt , frons , vultus denique to-/«J , qui fermo quidam tacitus mentis cji, bic in errorem b(p mines impuiit: hic eos qv.ibus eras ignotus, decepit, fefelli:, erWfW induxit . Pauci ifia lutulenta vitia tua novera-mus; pauci tardttatem inp,e>:ii, fluporem , debilitatemque Itn» . Numquam crat audita vox in foro ; numquam pericu• /fim faEtum Confilii; nul/um non modo il/uflre, fed nc to-tum quidem fa&um aut militiie, attt domi. Obrepfifli ad ho-nores commendatione fumofarum imaginum , quarum fimtlt babes nihil, pr<cter colorem .
Item i. Ver. n. 35. 3. Ver. n. 77. 78. <5. Ver. n. 18. 79. 82. Pro Quintio, n. 4. 1. Catil. n. 1. 2. Phil. n. 33. 34. 14. Phil. 11. 21. Pro Rofcio Amerino, n. 144.
Ad res inanira atas convertit Orationem pro Balbo, 11.13. O nationes , urbes , populi, reges, tetrarcbie , tyranni , tefles Cn. Vompeji non folum virtutis in bello, fed etiam rcligionis in pace ! vos denique mutre regiones imploro , & fola terrarum ultimarum ; vos maria , portus , infulce littoraque . Qute cft enim ora , qute fedes , quis locus, in qUo non cxflent bujtiS cum fortitudinis, tum vero bumanitatis, tum animi, tum cvnfilii impreffa vefligia ?
7. Ver. n. 170. Si htec non ad Cives Romanos , non ad a-iiquos amicos nojlrte Civitatis , non ad eos qui Populi Roma-ni nomen dudiffent, denique fi non ad bomincs, fcd ttd bc-flias ; aut etiam , ut longius progrediar, fi in a/iqua defertijfl-ma folitudinc ad faxa & fcopulos htec conqueri & deplorart vellem : tamcn omnia mv.ta atque inanima, tanta & tam in-digna rerum atrocitate commoverentur .
Similiter & 2. Philip. n. 32. & 33. dicit nullos cfle tam agreftes homines , nulla tam deferta loca, qua: Brutum & Caflfium non affarentur, & patratum ab ipfis gloriofum facinus non gratularentur. Item pro Milone, n. 85.
Valet autem ha:c Figura , ut ex laudatis exemplis colli-gitur , ad increpandos acrius adverfarios , & etiam ad dek-ftationem & commiferationem commovendam.
Quid efl Profopopoeja ?
R. Eft fi&io pprfon® cujuslibet loquentis, qua rebus etiam mutis ac fenfus expertibus fermo accommodatur, aut vita funfli tarrquam prasfentes fpirantefque loquentes inducuntur .
Pro Murena, n. 38. fingit Tullius & inducit loquentes militcs, qui fub Murena metuerant. Jn Confu/e declaran-
do
Df Figurit.	121
do mnltuto ttpu.i ttniverfitm Populunt Pomanum auEiorita-tis babct fuffragatio militaris . Imperatnres enim Comitiis Confularibus, non -verborum interprctes Heliguntttr. Quaregra-■uis p/f illa Oratio, Me faucium recreavit; me prteda dona-vit; bbc dttcp cajira cepimus, ftgna ccntulimus : numqv.am ifle pltis laboris militi impofuit, quam fibi fumpjit ipfe; cum ■fortis , tttm etiam felix .
Similis pene locns iHid. n. 45. ubi colloquentem popu-lum inducit de vario Candidatorum habitu. Vides tu il-ium trijiem , &c.
Item & pro Plancio, n. 12. In Pifonem, n. $9. Tro Quintio , 11. 55. Pro Rofcio Amerino, n.32. & 145.
Mortuos ab inferis excitat'& loquentes exhibet pro Cflr:-iio, n. 33. JlHquis mibi excitandus eji ab Inferis, ex barbtt-tts illis, non bac barbuta, qua ifia deteBatur ; fed illa borrida , quam in fiatttis antiquis & imaginibus videmus: qtti objurgct tnulierem, & pro me loqttatur, ne ifia mibi forte fuccenfeat. Exifiat igiturex bac ipfa familia aliquis ; ac potijfi-nmm Ctecus itle ( minimum enim dolorem capiet, qui ifiam non videbit ) qlii profeEto fi eXtiterit fic aget, & fic loque-tur: Mulier, quid tibi cum Ctelio ? quid cum bomine adote-fcentulo ? quid cttm atieno ? cur attttam familiaris huic ftiifli, ttt aurum commodares ; aut tam inimica, ut venenum time-res ? Non patrem tuumvidcras ? non patruum ? non avum , proavum , atavum audieras Confules fuifie ?	Locus
egregius totu$ & perlegendus.
Et n. 36. Sin autem urbanius me agere mavis , fic agam tecv.m . Remcvebo illum fenem durum ac pene agreficm , ex bis tuis fumam atiquem, ac potijfimum minimum fratrem tuum , qni eji in ijio gencre urbaniffirntts ; qui te amat pfurimum ; qui, propter nejcio quam, credo , timiditatem & noElurnos quof-darn inanefque rnetus, tccum femper pttfio cummajore forore cu-bitavit. Eum putato tecum toqui : Quid tumuttuaris , foror ? quid tnfanis ? quid , ctamore cxorfa, rcm parvammagnam fa-cis ? vicinum adolefcentulum afpexijii: candor hujus te, C9> proceritas, vultus , tculiquc pepuierunt: &c. Hsec Profopopoeja continuatur ufque ad n. 38.
H;ibes alia hujus Profopopoeja: exempla 3. Ver. n. 94. 7. Ver. 235. & 187. 1'ro Milone, n.yz.&yy. Pro Balbo , n. 44.
Denique rebus etiam inaniinatis fua vox tribuitur, ut Ver. 4. n. 19. Sicitia tota , fi una focc /oqueretur, hocdi-ceret: Qiiod aun , quod argenti, quod ornamentorum tn meis urbibus , fedibus , delttbris fuit; quod in unaquaque re bene-ficio Senatus 5 Populique Romani , jurishabui, id mibi tu, C.
Vcr-
11Z	Artis Rbetorica Liber III.
Verres, eripnifti atque abjlulifti. Qi<o nomine abs te fejiertium millies ex lege repeio.
Et i. Catil. n. 18. Nunc te patria odit, quie communis omnium noftrum parens eft , .. .. . tecum Catilina Jic agit, quodammodo tacita loquitur : Nullum jam tot annos fa-cinus extitit, nift per te ; nullum flagitium ftne te: tibi uni multorum civium neces , tibi vexatio direptioque fociorum, im• punita fu.it ac libera. Tu non folum ad negligendas lcges ac quaftioncs, verum etiam ad evertendas pcrfringendafque va~ luifti . Superiora illa, quamquam ferenda non fuerunt , ta-men , ut potui, tuli , Nunc vero me totam ejfe in metu prs-pter te uaum ; quidquid iicrepuerit, CatiUnam timeri ; nut-lum videri contra me conftlium iniri pojfe, quod a tuo fce-lere abborreat; non eft ferendum . Quamobrem difcede , atque bunc mtbi timorem eripe: ft verus , ne opprimar, ftn fal• fus, ut tandem aliquando timere definam .
Itera n. 27. & 28, ejufdem Catilinaria?, Patria Cicero-nem alloquitur ,
EXERCITATIO.
%aul incertus & anxius, quis ejjet futurus exitus certaminis»
qv.od erat contra Vbiliftbteos commiffurus , ftatuit Samuelis umbram per Pytbonijjam confulere .
Per Apoftrophen & Profopopoejam.
\ s r n 0 p s 1 s.
PRimo per Apoftrophen ad Deum , queretur quod inter. rogatns de committend® mox pugnas exitu nullum per Vates ac Sacerdotes refponfum dederit.
2.	Per aliam ad feipfum Apoftrophen quaret, quid fibi agendum fit in eo rerum difcrimine, ftatuetque adire In-feros, qucniam Cilum tacet ^
3.	Per aliam Apoftrophen ad feipfum damnabit confi-lium fiium, qui nihil audire poftit a Samuele nifi fune-ftum, nihil cujus confcius efte fibi non debeat.
4.	Per Profopopoejam finget audire fe loquentem Samue-lem , & denunciantem mala jam jam eventura.
Concludet. I, perge-, quando fic placet, evoca virum ilium: difce ab eo calamitatum tuarum feriem. &c.
or a.
De Figirris,
"3
0 R A T 10.
( /Ipofiropbe .) Quid efie dicam, o Deus ? Ecquid feral? fion occinit filentiurn illud, quod hodie praetermorem af-feftas ? Ecce 1'hiliftasi populum tuum impetunt , triftiffi-mam nobis perniciem minantur! & taces ? conticefcunt Vates tui, & interrogati Sacerdotes refponfum nonferunt: Itane miferum Regem ohjicis, o Deus, & hollis barbari fu-roribus illudendum permittis ?
( dpoflropbe . ) Quid ages , Regum infortunatiflime ? quo te vertes ? cujus implorabis opein in tantis rerum tuarum anguftiis? Statue nnnc tandem aliquid. Cur haeres dubius ? cur deliberas? curtimes? Sumedignum animotuo, dignum praefenti calamitate, dignum defperatiflimis rebus confi-lium. Nullum nobis deCaclo refponfum venit ? Efto. Adea-mus Inferos; penetremus intima terrarum vifcera; evoce-mus inde virum illum , cujus ex ore divina toties oracula piomanarunt: ne parcamus magicis artibifs, neque adhi-bere pudeat eorum jnduftriam , quos pepulifti nuper atque exterminafti; fcelera ipla atque flagitia hac hodie merce-de nobis placeant.
( Apoflrophe.) At enim quojiergis? quo properas ? quo praeceps ruis? quid fperandum habes ab eo , quem contra-rium tibi, dum vjveret, quem infenfum femper , quem perpetuum impietatis tuoe obtreftatorem expertus es ? Quin jnterrogas potius teipfum , quin confcientiam perfcrutaris, quin tumultus illos, metus, pavores , quibus agitatur in-felix animus, perfentifcis , atque hinc certius triftiflimam parats tibi fortis acerbitatem auguraris ?
Nam quid Samuelem adeas , inconfulte ? quid ipfius qtlie-tem etiani poft ultima fata interturbes? An vis audire de-ntto feverum Vatem increpantem te dirius , & commifla toties in Deum per fummum nefas piacula difertiflime re-traSantem ? Vis ut excitatus Pythonifl® incantationibus e media ptodeat umbrarum caligine ; & ardentibus ut olim oculis, minftci fronte, vultu ad indignationem compofito , (ic loquatur, aut potius fulminet? (Profopop/eja,) Quid me lufcitafti , Regum infeliciflime , ve{ me quid interro-gas ? an nefcis, qnod ego tibi jam prasdixi tam faepe, re-ceflifle a te omnipotentem Deum , & in smuli tui viri-fan-ftiflimi partes tranfiifle? An ignoras, auferendum tibimo-do regnum illud , quod perltot annos flagitiis tnis dedecora-Nempe jam oblitus es, quoties quam turpiter datam
Deo
124-	Attls Rbetoricit Liber III.
Deo fidem violaveris ; quam temere lacratifiimas ipfius le* ges perfregeris, quam inconlulte atque impie avaritia im-pulfus tua Regi Amalecitarum & opimis ipforum fpoliis, ipio repugnante & contiadicente Deo , peperceris? Quid igi-tur a me audire lubet ulterius ? an exituin illius pugna:, quam meditaris, fore triftiflimum ? an vincendos, caxlen-dos, maflandofque a Philiftaeis Ifraelitas ? an medias inter popufi tui ftrages ac ruinas tibi una cumfiliisefle oGCum-bendum ? Ha;c iunt, infelix Saul, qux audies .
I nunc ergo , quamloquidem fic placuit, i , perge cer* tam in perniciem : Samuelem interroga , difce diligenter crudelis fati, quod capiti impendet tuo, atrocitatem o-mnem : noli expeftare , dum hora fatalis advenerit , fed macera jain teipfum funeftiflimo nuntio, quod auditurus es, & ante tempus debitas iceleribus tuis poenas a temet» ipio exige.
ALIA EXEKCiTATIO.
Tbeodorici<s Oflrogotborum Rex , cum Symmachum falfo ac-citfatum crimine capitali fuppUcio ajfecifjet , -viftts eft Jtbi ejufdem Symmachi caput intueri in capite Pifcis ingentisj quod ctxnanti ftbi fuerat appofitum .
Per eafdem Figuras* SINOPSIS<
PRimo ftuporem fuum teftabitur: &, converfa ad rnini-ftros fuos oratione, petet, an illudant fibi, jubebitque removeri trifte fpeflaculum.
2.	Arguet feie, qui inanibus terriculis moveatur.
3.	Priorem fententiam corriget, & quafi loquens audi-ret Symmachi caput , per Proiopopoejam inducet Syr.ima-chum exprobrantem fibi crudelitatem fuam, & denuncian-tem mox eventuras catamitates.
Denique per Apoftrophen ad Deum fatebitur fe merito puniri, & mortem mox adfuturam praccipiet .
0 R A T I 0.
Quid video , Rex infetix? mene fallunt oculi? quid hoc fibi vult oblitutn recenri cruore caput? quid pallida & cxancuis facies ? q.uid ifti oculi- in me unum truces & ef-' '	fe-
De Figuris.	125
ferati ? Pifcifne, an Symrnachi potius caput inter epulas mihi appofitum intueor?
{ApojUopbe . ) Ah ! removete ocitis trifte fpeftaculum. Itane Regi veftro illuditis, miniftri" perduelles ? Mene, an vos ignoratis? quod efte decuit ferarum pracda , hoc Re-gis veftri, credo , cibum efTe vultis? cedo qrma miles ; hic
modo gladius meritas a proditoribus poenas hauriet.....
Sed caligant oculi, vires deficiunt, vox haeret 5 & prafa-gus mali animus dirum nefcio quid perhorrefcit!
Quamquam refume animos, Theodorice : quid trepidas ? quid inania tibi fingis fomnia ? fcilicet hunc timeas mor-tuum, quem vivum contempfifti ? Nihil ago, nihil pro-moveo, frultra fum. Perii miler! ecce terribilis & minax fonus auribus intonat meis, & animum nequicquam oblu-ftantem exauimat! Audito , audito Symmaclii voceni •, nem-pe petit illa, & edita nuper crudelitatis argumenta palam exprobrat ! Utinam liceret triftibus querelis aures occludc-re. Nam quid audio infelix ? qua: rne fulmina percellunt ? ( Profopopceja . ) Intuere , Rex crudeliflime, tuo fpeftacula digna convivio •, porrige dexteram . nequid iicvitiaB tusE de-fit , & inter digitos rivi defluant innocentis cruoris . Et quoniam faeviendo reltingui non poteft mexpleta fanguinis humani fitis , bibe cruorem iilum fcaturientibus adhuc ex-fefti capitis venis profluentem . Infelix '. quoufque tandem in cives tuos bacchabere ? quamdiu inlontes quofque per-.fequeris, & clariffimorum virorum fanguine impias crueti-tabis manus ? Age, age; qu.x tibi mens? quod confilium ? quis animus fuit ? qui.I, me interfefto , fperafti crudelis ? quas te fpes , vel quis metus ad inauditas illas & impias Senatorum ampliffimorum csdes ftimulabat ? Hanc feceras expeftationem tui, degener , cum fauftis ominibus ad fo-lium eveftus, invifus nulli, nemini non acceptus , pro-ponendum cunftis fmperatoribus humanitatis , clementix , aquitatis exemplum , regni habenas moderabere ? Quan-tum rautatus ab illo es ? quis jam Theodoricum in Theo-dorico agtiofcat ?
Heu me, quid miferum afperas, Symmache? abfifte, fa-tis eft: habes fatentem reum ; fa£ti pudet pigetque : al-pice manantes ex oculis fletus, audi triftes fincerique do-loris indices gemitus, &, fi fas, ignofce .
At tu , fupreme rerum omnium arbiter Deus, ( Apoflro-pbe) qut Regum perinde ac ceterorum mortalium fata riio-deraris: tuam fentio, quas capiti fcelerato impendet, ul-tiicem manum: merui qua: patior, & graviora merui.
Mors
12<>	Attis Rbctoricie Liber 11i.
Mors imminet; nec mortem deprecor ; qu<T utinahi fcelC'» ra mea antevertiflfet. Hoc unum oblecro , fi quid adhuti rogare me ac fiagitare t>atefis , me hic 1'ontem plefle, li modo te nec vitiis meis inlquum} nec ultra mortalis avi fpatia gravem experiar.
ARTICULUS IV.
De Uypotypoft, & Etbopceja ,
QUid ejl Hypotypofis ?
R. Eft Figura, qua res ftibjiciuntur oculis perinde ac ii coram gererentur. Ad hanc Figuram pertinent Defcri-ptiones locortim, rerum , perfonarum , &c.
Pro Rolc:o Amerino, n. 98. Etiamne in tam perfpicuisre-bus argumentatio quterenda, aut conjeBura capienda Jit ? Non-ne vobis btec, qute audijiis, cernere oculis videmirii ? non il• lum miferum , ignamm caftts Jui, redeuntem a cocna videtis ? rton pojitas ir.jidias ? non impetum reperttinum ? non verlatut vobis ance oculos in ctede Glaucia ? non adeji ijie T. Rofcius ? non ftiis manibus in currtt collocat Automeddntem illum , fut Jceieris acerbiffimi, nefariaqUe viBorite nuntium ? non orat, ttt eam noStem pervigileti ut bonoris ftti caufja labotct ? ut Ca-pitoni quum primum nuntiet ?
Pro Milone, n. 28. ita defcribit egreflum Clodii ex urbe, ut inde concludat, ftruflas ab eo Miloni infidias fuiffe.
Et 2. Phil. n. 105. Peifonabant omnia vocibus ebriotum ; natabant pavintenta vino ; rriadebant patietes ; ingenui pueri cum meritoriis ; fcorta inter mattes familias verfabantur .■
Ibid. n. 58. Vehebatut in effed.o Tribunus plebis : liftores laureati antecedebant: intcr quos , apetta ieEiica ,• mimct porta-batur: quam ex oppidis municipales, homines honejii, neceffa* rio obviam ptodeuntes, non noto illo & nimico nomine, fed Volumniam confalutabant . Sequebantur rhedam cum tenoni' bus comitcs nequiffimi ; rejecia mater amicam impuri fiti/, tamqnam nutum , fequebatur .
Alia hujus Figur® exempla habes 3. Ver. n. 67. 141.4. Ver. n. 108. 6. Ver. n. 74. 7. Ver. n. 17. & a 26. ad 29.2. Catil. n.5. 5. CafiL n. 11. 2. Phil. n. 7.
Valet autem haec Figura plurimum ad commovendos af-feftus, & Judicum animos concitandos .
7. Ver. 13. 105. Htec pojieaqu.rm atta & confiituta funt, pro-cedit ifie repente e prtetorio, infiammatus fcetere, fttrore , cru-deiitate, In forum venit: navarcbos vocaii jubet . Qui nihit
me*
De Figuris.	. I271
tnctucrent, fufpicmcntm nibii , ftatim acctmunt. Ifte homini-btts mifeiis, innocentibufqtie injici catenas imperat. Jmplora-re Hli fidem Populi Rornani & quiire idfaceret, rogare. Tunc ifte hoc cauffle dicit , quod claffem priedonibus prodidiffent . Fit clamor & admiratio populi, tantam ejfe in homine impudentiam .
Et 31.141. ibid. H,ec cum maxime loqueretur , fex HBores circurnfiftunt valcntifftrni, & ad pulfandos, verberandofque hornincs excrcitatifftmi; ctcdttni acerrime virgis : denique pro-ximus UEior Sefttus, converfo bacillo, oculos mifero tundere wehemcntiffime ccepit . Itaque illi cum fanguis os, oculofque compleffet, concidit; cum illi nibilominu-r jacenti latera tun-derentur , ut aliquanclo fpondere fe diccret &c.
Ibid. n. 139. & 160. Uterque egreeium exbibet hujus Fi-gurae exemplum , & ad movendos affeftus aptiffmum.
Item 11. Philip. n. 3. Ponite igitur ante oculos miferam il-larn quidem & ftebilcm fpeciem , Jed ad incitandos animos vejlros neceffdriam : noBurnum impetum in urbem Aftie clarifji-mam , irruptionem armatorum in Trebonii domum , cum mifer ille pritts latronum gladios videret, quam , quie res effet , au-dijje: : furentis introitum Dolabelhe , vocem impuram atque 0: illud infame, vincula , verbera, ccuieum, carnificem , torto-remque Samiarium . Quie tulijje illum fortiter & patienterferunt.
Denique in Oratione pro Murena illuftris eft Hypotypo-fis gemitia, eademque vehementiflima, n. 85. 188.
Quid cft Ethopecja ?
R. Eft Figura, qua vitarn & indolem alicujus quibufdam fignis ita defcribit Orator , ut in cognitionem morum fal-tem aliquam deducat. Hasc autem Figura magnam habet cum Hypotypofiaffinitatem, &quemadmodum ilia, inexor-natione & in dotibus excitandis frequenter ufurpatur.
Pro Rofcio Amerino, 11. i^.Ipfevero quemadmodum compoji-to & delibuto capillo paffim per forum volitet cum magna caterva togatorum , videtis, fudices : utximnes defpiciat ; ut bo. rninem pr.e fe neminCm putet ; ut Je folum rarum , folum po• tentem putet. Lege ibid. n. 59. & 10.
Pro Rofcio Comoedo, n. 20. Oro, atque obfecro vos, qui noftis, vitam inter fe utriufque conferte : quinon nofiis ,faciem utriufque conjiderate . Nonne ipfurn caput & fupercilia iila pcnitus abrafa olere malitiam & clamitare calliditatem videntur ? nonne ab imis unguibus ufque ad verticem fummum (Ji quam conjeEluram af» fert bominibus tacita corporis figura) exfraude, fallaciis, men-daciis, conftare totus videtttr ? qui idcirco capite & fuperciliis 'eji ftmper rafis, ne ullum pilum viri boni b.ibere videatur.
Item pro Sextio, n. 19. ad 20, Quorum fi nondum fcelera,
vul-
128	Artis Rbstorica Libcr III.
vulnetaqut i/itifta Reipublic.c vultis recordart, vultum atque iii' cefjum animis mtueamini. Facilius faEla eurum occurrent men-tibus vejlris , Ji ora ipfa oculis propofueritis . Alter unguentit affluens, calamiftrata coma, dej ptci-.ns coijctos jlupiorum, ac veteres vexatores tetatulte /ute , puteati , & foeneratorum gregi-bus infiatus atque perculfus olim ne Scylltto teris atient infre-to ad columnam adbterejceret, in Tribunatus portum perfuge•
rat.....Alter, o Dii boni ! quam teter incedebat ! quam trucu-
lentus ! qttam terribilis afptEiu ! Unum altquem tecx barbatisiU Its , exemplum lmpertt vste. is , imagtncm anttquitatis, columein Reipuhhc.e aicetei intueri. Vejiitus ajpere nojira bac purpura plc-beja ac pene fufca ; capilh ita borrtdo , ut Capua , in qua ipfe turti imaginis ornandte caufja duumviratum gcrebat, Scplafittm fublaturus videtetur . N.tm quid cgo de fupercilio dicam , qnud tum hominibus non Japercilium , fed Rcipublicte ptgntts videba-tur ? Tanta erat gravitas in oculo , tantafrontis contraiiio , ut ilit fupsrcilio Rejpublica, tamquam Atiantc Ctelum ,niti videretur.
Sunt& alia Ethopoej® exempia illnftria 4. Ver. n. 74.134. & 135.5-Ver. 11.22.&237. Ver. n.27. 2. In Rullum ,n. 13.
Item & Gabinium eifeminatum fic deicribit Orat. poftRe-ditum inSenatu, 11.12. Primum proce/Jit qua auEioritate vir? vini, Jomni, ftupri plenus, madenti coma, compo/ito capillo, gravibus oculis , fluenttbus buccis , prejja voce & tumulenta.
Eit & aliud fingulare Ethopoejse exempluin7. Ver. 11.27. jam laudato, ubi mollem & delicatam Verris vitam pet lingulas anni teinpeftates graphice defcribit.
EXER.C. ITATIG.
Extolletur magnanimittrs Matris Machab.eorum , quie feptemfi• Itos pro dlvina Lege morientes non modo conjianter vidtt , fed & ipjos ad Jpernendas Tyranni jurias ejt adbortata .
Per Hypotypofim & Ethopoejam .
STNOPSIS.
EXord. & Prop, Continebitur fola dilatatione argu-menti.
Confirmatio. Fiet per Hvpotypofim ; defcribetur terribi-lis fuppliciorum apparatus ad crucianda Machaba:oruni corpora. Expediebantur enfes , acuiei , rota», incendia , &c. & per Ethopoejam exhibsbitur Antiochus inflamma-tus ira , &c.
Per
De Figuris.	129
Per aliam Hypotypofin esponetur luftus aftantium & com" ploratio. Alios vidifles effufos in lacrymas , & fortiffimo-rum Juvenum fortem deplorantes , alios affixos facris cor-poribus, alios deteftantes Antiochi furias, &c.
Per Ethopoejam defcribetur mater cruentam inter nato-rum carnificinam erefta animo , fpe firma , gaudio exul-tans, &c.
Conclujio . Eat nunc fuperba antiquitas , & Heroas fuos jaftet.
O R A T 1 0.
Nam qua: illa femina eft , fupra fortem fexus fui tam fortis, ut ad mortis afpefhim non expallefcat ? adverfus naturae fenfus omnes fic obfirmata , ut inter cruenta ca-riffimae foboiis funera gaudeat ac tiiumphet ? Agnofco ge-nerofam illam Machab.-corum matrem , quas divina: legis amore fuccenfa non habuit fatis, fi pro eadem tuenda mor-tem viriliter oppeteret , nifi ad parem animi conftantiam feptem quos pepererat , filios adhortaretur; & antequam ex-tingueretur ipfa , fepties cum totidem filiis interiret.
Qu&ntae porro virtutis erat non commoveri funeftiflimo carmficin® iliius apparatu , qui amantiftim® lus foboli ( Hyputytjofts ) triftiftima quaque minitabatur ? Quae mater alia non perhorruiftet vel ad cruentam mortis tam multi-plicis imaginem? Hinc enim expediebantur enfes , eculei, rotae, sncendia, ferventes olls, & alia cujufcumque gene-ris inftrumenta luxandis ac dilaniandis artubus accommo-data. Illinc erumpebat immanis tortorum furor , quos in-nata barbaris peftoribus feritas , & crudelia immanis Ty-ranni imperia, ln fanfliftimos Juvenes incitabant. Interint fprerus infigniter Rex Antiochus , quod blanditiis , preci-bus, promiftis non potuerat exorare, id minis, terroribus, faiviftimis cruciatibus urgebat. Ardebant oculi, frons igne-fcejat, ( Ftbopocja ) vultus furore ac fcelere inflammaba-tur, & toto ex ore crudelitas emicabat.
Nullus erat ex confertifllma circumftantis popuii multi-tudine, quem terribilis fpeflaculi hujufmodi facies non mo» veret. Hinc audiri gemitus, iiiinc erumpere lacryms, in-de triftiftima omnium comploratio mifceri. ( Hypotypofis ) Mifevabantur aiii luxata eculeis corpora , laceratos plagis artus , inundantes ex omni parte rivos fanguinis , & ab-fumptum ante tempus aetatis florem lamentabantur . Alii genibus effufi fortiffimorum Juvenum facra ipforum vefti-gia oiculabantiir ; alii ruebant in amplexus ; aiii , quia
I	turbam
130	Artis Khctoricic l.ibcr 111.
turbam hominum non valebant fubmovere , protenfis a lofl' ge manibus lugubri planftu ac lamentabili voce inviftos Heroas profequebantur . Alios auciiilfes diriffimam tortorum barbariem increpare , alios fuam ipfi Antiocho exprobra-re crudelitatem , alios vindices fceleratis capitibus panas imprecari.
At quid Mater interea tot inter adftantium gemitus , fufpiria, lacrymas, ejulatus, minas, execrationes ? An ce-terarum Matrum de more fcindebat capillos , laniabat ge-nas, tundebat peSus, & lufluofa comploiatione omniala-te loca perfonabat ? an impii Regis genibus affufa fimpli-citer parata fupplicia deprecabatur ? a>n filios convolantes ad mortem lacrymis fuis ac precibus retardabat ? ( Eibo• pccja ) Imo , imo erat afpeflus ipfius fpe plenus , ereflus conftantia , & incredibili quadam laetitia perfufus . Nunc defixis in Ca:lum oculis novum inde robur certantibus accerfebat , nunc deflexis paulum in amantiflimos filios vi-rilem omnibus conftantiam infpirabat : modo fupremiNu-minis erumpens in laudes , divinam fuis in pugilibus po-tentiam celebrabat : mox fanflos Heroas blande compel-lans , ruentes ultro certas in neces ftimulis acrioribus in> cendebat. Lacerabantur alii ferreis peflinibus , alii diften-tabantur rotis & eculeis , alii ferventibus ollis immerge* bantur: cacdebantur alii poft alios, & cruentum in morera maflabantur . Plaudebat interim ipfa , exultabat , trium-phabat , & carnificum furias prasvertens filiorum corpor» perimenda porrigebat.
Eat nunc oftentatrix fui antiquitas, extollat Heroas fuos ac praedicet , an cum femina illa fortitudinis ac conftan» tiae laude comparandos arbitretur.
Alia Exercitatio.
Saccbanalium InfeEiatio.
Per eafdem Figuras.
STNOPSJS.
Exord. TxEplorabit Chriftian®Religionis fatum, quse , poft J~J refixam jam diu falforum'Numinum fuperftitio. nem , dolere poflit profanos eorumdem cultus fuifle re-vocatos.
Propofitio. Sic efferetur per Hypotypofim. Natn quid fibi
vult
De Piguris.	. iji
tfult tumultus ille concurfantium,, quid vociferantium cla^ mores ? &c. an , fi coleretur hodie Bacchus , celebraretur aliter a Bacchantibus ?
Confirmatio. Defcribentur per Hypotypofim &Ethopoejar» infatji Bacchanaliupri mores, quos dicet nihil differre a pri-fcis Orgils : diurni noffui nique tumultus ac ftrepitus , fo-nitus, tympanorum , larvataE facies „ mimici habitus , im-nioderata: epuloe, ridicula fpeftacula, conteiitiones , rixa , cajdes.	,!i	... ..• i
Contentio . 1'etet a Relipione , an profanos hujufmodi cultus in fuis approbet ? Mox inducet Religionem ipfam expoftulantem , & degeneres Chfiftianos objurgantem , quod a Majorum virtute deflexerint.
0 R A T I 0.
Quam lufluofo Religionis Chriftianas fato fieri dicam , ht cum incredibili labore fuo piifcam falforum Numinum fuperftitionem jam diu refixerit , profanos tamen eorum-dem cultu^i aut fervatos tanto poft tempore doleat , aut poftliminio certe revocatos conqueratur ?
Nam quid fibi vult tumultuofus ille fonitus ? quid cla-mores vociferantium inconditi ? quid accenfas faces vel in-nuunt j vel loquuntur ? ( Hypotypofis ) An ergo vigent hodie & in pretio funt prifca infanientium hominum Orgia ? an apud noS etiamnum habere numen aliquodBac-chus creditur ? Nam qui forent alii Bacchantiivm mores , quam nunc funt; aut quibus aliis ritibus Bacchus ipfe co-leretur , fi ad noftra ufque tempora fuperftitio vana per-' ftitiffet ?
Sed quid dico, I3acchi cultus "hodie non viget, aut inef-fe Baccho divinum quidpiam homines noftri non putant ? Unde ergo diurni nofhunique Bacchantium ftrrpitus aufes perfonant ? Cur intempoftivi tympanorum fonitus aut vi-giiantibus obftrepunt , aut dormientium iomnos intertur-bant ? ( Hypotypofis & Ethoptxja ) Q.uid mentitas video facies undique j & ridiculum vel horrendUm in morem lar-vatas ? Quis turpes illos Mimorum & Hiftrionum habitus iilduxit ? Quare tam obliti pudoris ac modeftiae, quotquot funt ex illo defipientium hominum grege , nemo ut prodi-re-in publicum , nifi diftimulatus infigniter & monftro cui-piam quam homirii propior videri fuftineat ? Hino offerunt fe mihi perennes epul.x , illinc immoderatse commeffatio-fles , inde ebrietas ac crapula ! Hic turpiffima fpeftacula
I 2	often-
'i jl •	Jrtis Rbetoricit Liber 111.
offendunt oculos, illie cachinnantium ftrepitus & plaufus Ia-icivientium aures obtundunt , ibi concertantium clamores ac rixa; funeltiftimam futuri poftmodum certaminis fcenam flenuntiant ! Jam ventum eft ad jurgia , a jurgiis ad ma-nns •• jam ftringunt enfes, mutuis hintkinde vulneribus res geritur. Omnes inflammati fceiere , ebrietate, furore , cru-(.lelitatem (pirant ac caxlem . J im mifceri fufquedequeomnia, conviViE in Corybantas mutari , natare pavimentum vino ac fanguine , & luttuoti cruentique belli facies exfurgere . O tempora ! o mores !
Et ha:c pateris, Religio fanfta ? Tu ritus illos, hacc fla-gitia, tuis affeclis atque feftatoribus approbas? Imo , imo queritur, gemit, & illatam fibi per fummum nefas contu-meliam graviter expoftulat. Ofi audire poffes per turbasac tumultus , quisquis depravatis hifce moiibus luneftam Re-ligioni labem ac maculam importas ! Qtiiefce tantifper ab infanis illis clamoribus ; reprime ad breve tempus impe-tum- illutn , qui te ad infaniam adigit refipifce paulum , li potes , & perfonam hominis fobrii ac temperantis , vel deponendam poftmodum , indue . Audi , Chrjftiane dege-ner , quibus te tuique fimiles querelis ae probris Religio illa quam fpernitis atque illuditis , infeftetur.
Hanccine mihi refertis gratiam , fceiefti ac perduelles filii , quos peperi olim tot laboribus , quos fovi toties in fmu, quos alui tam diligenter ? Hic erit unus impenfi amo-ris fruflus , haec inftitutionis bona; quam dedi , merces unica , ut profcindi me veftris opprobriis, ac contumeliis aflfici videam. Itane foboles infida a majorum fuorum vir-tute deflexit ? Illi me pio fanftoque cultu ad fupremum di-^nitatis apicem evexerunt; vos dejeftam ex illo gradu ac jacentem llluditis. Suas illi vigilias , labofes, curas mihi devoverunt ; vos in meam perniciem omni fcelere ac fla-gitio incumbitis. Illi jus meum contra nefarios hoftium im-petus vel fanguinis fui difpendio defenderunt vos inita cum iifdern focietate oxpugnatis. Statuite porro , quidage-re vos deinceps oporteat ; an haberi vos velitis hoftes, an amicos. Eligite, per me licet, utrum impietatis , an Re-ligionis partes feftari vos conveniat . Si primum placet , nihil ego vos moror : profugite tandem , caftris meis ab-fcedite penitus ; deponite nomen illud , cujus tantum vos piget. Sin potius faniora vos juvant confilia: abjicite mo-res illos tam injurios mihi, veftro nomini tam alienos, & dignos Religione quam colitis, fenfus tandem induite.
Figuris.
J33
ARTICULUS V.
De Sufteniatione , Apofiopefi, Emphafi.
QUid efl Suftentatio ?
R. Eft Figura , qua <1iu fufpenduntur Auditorura ani-mi, donec aliquid inexpeftatum, five rifu five admiratio-ne dignum , iubjiciatuf.
Hinc Figurae bujus duplex eft ufus : alter in rebus ma-gnis & infolitis facinoribus exponendis ; alter in rebus qui-husdam levioribus, quando jocandi caufTamagnum aliquid promittit Orator , illudque tandem in jocum aliquem re-cidit. Hic agimus potiflimum de Suftentatione, qua; in re-bus magnis «c feriis adhibetur.
Habes illuftre Suftentationis exemplum 7. Ver. n. 10. & 11. Res delata ad iftum . Statim , ut par fuit, jufiu ejus ho-mines, qui nominati fuerant , comprehenfi funt, adduBique Lily-iitum . Domino dcnunciatum efl, ut adeffet: cauffa diBa da-mnati funt . Quid deinde ? quid cenfetis ? furtum fortaffe aut prttdam expeEiatis aliquam ? Nolite ufquequaque eadem quitrcte . ln metu belii , furandi locus quis potefl effe ?..... Etiamnunc mihi expeBare videmini, Judices, quid deinde fa-8um flt ; quod ifte nihil umquam fecit finc aliquo queftu at-que ptada. Quid in ejufmodi re fieri potuit ? quod commodum eft ? Expeftate facinus , quam vultis improbum: vincam ta-men expeBationem vefiram . Nomine Jceleris conjutationisque damnati, ad fupplicium tradit , ad palum alligati , repen-te,multis hominum millibus mfpeBantibus ,folutiJunt ,& Leo-nidie illi domino redditi.
Et Philip. 2. n. 2. Quid putem ? contemptumne me ? non video nec in vita, nec tn gratia, nec in rebus geftis , nec in hac mea medioctitate ingenii, quid dtfpicere pojftt Antonius . An in Senatu facillime de me detruhi poffe credidit ? qui ordo clariffimis Civibus bene gefhe Reipublic<e teftimonium multis, mibi uni confervattt dedit ? An decertare mecum voluit con-tentione dicendi ? hoc quidem beneficium cft : quid enim plenius, quid uberius , quam mibi & pro me, & contr.i Antonium di• cere ? lllud profeBo eft : non exijiimavit , fui fimilibus proba-ti poffe, fe efje hoftem patriit , nift mibi effet inimicus .
Hasc porro Figura multam vim habet & gratiam, cum ita fjfpenduntur Auditorum animi , aiJatis multis rebus , iif-demque rejeftis , ut fubjiciatur tandem novum aliquid & jminirue expeftatum : quod in laudato mox Joco videre eft .
I j	Hi-
'3+	jfrtts Rbetoricit Liber III.
Habes alia Suftentationis exempla pio Rofcio Amerino, ji. 39. Pro Quinrio, 11.66. ^.Ver. 141.4. Ver. 106. 3. In RuL lum , n. 1 r. Pro Dejotaro , ri. 26. Quid eft Apofwpefts, feu Reticentia ? R. Eft Figura , qua Oratio interciditur & interrumpi-tur, alicujus gravioris affeftns fignificandi gratia . Ita Ci-cero Epift. 22, ad Atticum Lib. 7. de Pompejo loquens, cu-jus faluti metuebat , utitur Apofiopefi. De Pompejo fcto ni-hil, eumque , nifi in navim fe contulcrit, exceptum iri puto, O celeritatem incredibilem ! bujus autem noflii... Sed non pof-fum accufare eum, de quo angor & crucior .,. reticet tardi■ ta[etn aut ignaviam .
Et Epiftola ultima Lib. 9. ad eumdem Atticum , utitur Apofiopefi diffimuland® indignationis gratia . Sed erit in-juftijftmus Servius, qui filium miftt ad ejfligendum Cn. Pont" pejurn , aut certe capiendum. Etfl hic quidem timoris caujja; iU? vero ? Sed jiomacbari definamus.
Adhibetur etiam nonnumquam , ut quod reticetur , ma-jus quidpiam fufpicandi det cauffam , quam fi efterretur . Cicero pro Ca:lio, n. 69. Hic etiam miramur, fi iila-fn com-vientitiam pyxidem obfcoenijftma fit fabula confccuta ? Nibil eft, quod in ejusmodi muliere non cadere videatur . Audita, & pervulgata, & celeb(ata fermonibus res eft . Percipitis ani-mis, Judices , jamdudum quid velim, vel potius, quid nolim dicere. Qjiod ettam fi eft fatium, certe a Cielio non eft fa£ium .
Poteft etiam dici prastermiffum illud a Cicerone vitanda obfcoenitatis cauffa» Quid eft Empbafis ?
R. Eft Fignra, qua Orator plus fignificat , quam dicit. QiiaB quoniam refertur ad Hyperbolen de qua jam dixi' mus, pluribus hic fuperfedebimus.
EXERCITATIO.
Amici opes Viri Principis,
Per Sujientationem, Apoftopeflm, Empbafim .
Exord. i> Prop, y-%Icet, nihil effe oportere pretiofius Viro YJ Principi, quam amicos, Rationem afferet, quia rebus omnibus abundat, qui ami' cos curavit: eifdem qui caret, omnium egenus eft. *
Cenfirmatio. Petefur ab Alexandri Magni auftpritate , qui venicntibus ad fe. Pejfarum Legatis., & Aiexandri thefau-
ros
De Figuris.	135
ros videre cupientibus , circumflantes amicos oftendens , dixit : En opes Alexandri , Traflabitur hic locus per Su-ftentationem, & Emphafim.
Concludet in amicis veras efle divitias , quas nulla for-tuna; mutabilitas auferre poflit,
0 R A T 1 0 ..
Extollant alii, per me licet, & quantum volent, praedi-cent magnificentius in Principibus Viris ingentia auri ar-gentique pondera , pretiofam fupelleftilem , fuperba pala-tia , eosque ditifiimos arbitrentur, qui rebus iftis omnibus abundant. Ego certe opulentiftimum inter ceteros eum fem-per aeftimabo, qui amicos quam plurimos potuerit fibi ju-re merito gratulari.
Enimvero quibus rebus non abundat, aut quibus tandem egere poteft ille , qui finceram amicorum multitudinem comparavit? Liceat mihi compellare aliquem eorum de nu-mero , qui quanto fuperiorem dignitatis gradum adepti funt, tanto diligentiorem in dirimendis amicis operam po-fuere. Age: quid times, qui fideles amicos habes , ut fic loquar , ad manum ? An aerarii penuriam ? at amicorum opes tus funt. An pericula ? at illi continuo prasftofunt, tuum vel capitis difcrimine parati latus defendere, Anad-verfos fortunae reflantis iflus ? at fortunam adverfam vix fentit, cujus acerbitatem amici mulcere poftunt . Tu ve-ro, qui amicos negligis, ( Apojiopefis ) qui — pene dixi, amicum habes pra:ter te neminem , noli jaftare nobis in-foientius vel ipfas Arabum gazas , quibus , fi quis cafus ingruerit , fi quod inciderit periculum gravius , neque ad arcendam neque ad mitigandam calamitatem amicis de-ftitutus uti feliciter poftis.
Atque hoc noverat certe fapientiflimus rerum acftimator Alexander Magnus , qui fe non tam Orientis pene toties fpoliis beatum ac divitem, quam amicis fuis femperrepu-tavit. Venerant ad eum aliquando Legati Perfarum , quos. non minus divitiarum ipfius fama, quam rerum ab eo ge* ftarum gloria excitarat. li, perfefla legatione , cum flagitaf-fent ab Alexandro curiofius , fuos ut ipfis thefauros atque opes oftenderet ; quid putatis fecifle Principem fapientifli-mum ? ( Sufientatio ) An reclufit arcas auri argentique ponde-re refertas ? an oftentavit aula? fu« magnificentiam ?. an aura-ta palatia, pretiolam fupelleflilem , tot erepta deviflis a fe, Regibusfpolia, tot Provinciarum manubias, totexuvias Afia:
I 4	PV-
116	Artis Rbetortctc Llber 111.
perdomitae , quibus caftra & armamentaria redundabant , ambitiofius jaflavit ? Sed quid feciffent alii Reges ac Prin-cipes in asftimandis rebus minus periti, & inani rerum fua-rum pompa inflati plus a:quo ac fuperbi ? Nibil hujufmodi expeftate ab Alexandro: habebat pretiofius aliquid , quod & fibi lubentius gratularetur, &aliis jaflantius oftentaret. Tunc enim expeftantibus avide Perfarum Legatis, undecu-riofos oculos pafcerent, circumfpiciens Alexander quamplu-rimos, qui ftipabant latus, fuos familiares; & Legatos ami-ce compellans : ( Emphajts ) En , inquit , opes Alexan-dri. O vocem auream ! o refponfum literis omnibus acmo-numentis pradicandum ! o dignam tali Principe , dignam omnibus, qui populis imperant, commendationem!
Quis enimvero neget haberi in amicorum benevolentia divitias , quas neque fortuna: mutabilitas umquam adimaty neque ipfa rerum humanarum inconftantia labeJaflet ?
ALJA EXERCITATIO.
Per eafdcm Figttras.
Orator popularis.
SrNOPSIS.
Exord. TAlcet, quantopere Oratori fic elaborandum , ut fe i-J ad populi captum guftumque accommodet.
Rationem afteret : quia nihil eft tam amans libertatis , & neceffitatis inimicum, quam ingenium multitudinis.
Confirmatio. Petetur ab exemplo Demofthenis , qui gra-vibus de rebus cum diceret aliquando apud Athenienfes , fenfiffetque populi ofcitantis faftidium , fabulam incoepta-vit de umbra Afini : idque traflabit per Suftentationem . Quid putatis fecifle Demofthenem ? an, &c.
Concludet per Emphafim, umbram Afini praeferendo cui-libet rationi fpeciofiffimae; fiquidem illa perfecitDemofthe-■es, ut attentum rebus fuis Populum redderet .
0 R A T 1 0 .
Cum is debet eflTe propofitus optimo cuique Oratori fi-nis, uteorum, apud quosagit, animos ac voluntates quam-cumque voluerit in partem fleftat & inclinet ; tum cer-te operam in ea re fuam bene collocatam aiftimabit , fi
«orvm-
Di? Figuris .	137
eorumdem mentes fenfufque , priufquam ad dicendum accedat , diligenter deguftarit .
Nam qui rem averlam a multitudine per fas & nefas facere acceptam , quia fe in ea 'amavit plufculum , fufci-pint; is ignorare videatur , quam fit amans, fuasque reti-nens libertatis , multitudinis ingenium, quam inimicum cujufcumque neceflitatis .
Quare non committet umquamOrator bonus , ut quid-quam in vulgus etferat, quod non fit auribus Populi accom-modatum : fed ira temperabit omnia , ut, quidquid diftu-rus eft , non tam ex aurificis ftatera , quam populari qua-dam in trutina examir.et.
Demoftlienes Orator ille percelebris , & Eloquentias Atticas facile princeps , cum aliquando diceret ad Athenienfes , remque magni, ut videbatur , ponderis, ea qua valebat, ilicendi vi perfuadere niteretur ; vidit non audiri fe tam attente , quam par erat , & ofcitantis languefcentifque populi fenfit faftidium . ( Suflentutio ) Hic vcro quod pu-tatis iniiffe confilium Demoftbenem ? qua ratione medendum cenfuit multitudinis ta:dio peritiftimus ille dicendi vir ? An inveftus eft acriter in populum levem, & infanientem indormientis focordiam objurgavit ? at rififfent omnes intempeftivum objurgatorem . An orationem profecutus fuas populum fomnolentiae permifit ? at quid orando longius profeciffet ? An relj&o fuggeftu faftidiofam multitudinem dimifit ? at illufus ab eadem fuiftet ac contemptus . Quid ergo fecit Orator prsftantiftimus ? Cogitate aliquid dignum illius induftria, qui fe hominum ingeniis ac ratio-nibus accommodare noverat : expeftate quidpiam , quod exercitatam in traftandis hominum animis dexteritatem redoleret . Praiftabilius duxit Orator ille fummus defipere ad tempus, ut fic loquar , cum multitudine , dum affe-, queretur quod vellet , quam fi fapuiffet intempeftive . Quare abjicit continuo materiam quam traftabat, & con-verfa penitus oratione lepidam de Afini Umbra fabulam inceptat .
Ecce expergifcitur ftatim populus , & excuffo omnes torpore , quafi novi ac recentes ad audiendum Oratorem accedunt . Diflipatam alio mentem occupat attentio , ftudium languorem excipit , & t£edio fuccedit hilaritfts . ( Suftcntatio ) Tum vero fufpcnfis omnium animis , & fabulae exitum avide expeftantibus , quid feciffe rurfum putatis Demofthenem'. An fua in populum indulgentia de-mereri eum aggreffus eft'. an fabulae finem curiofe qusren-
tibus
138	Artis Rbctoricic Libcr 111.
tibus libcialiter fatisfecit ? an quidpiam ingeniofe com-mentuseft, quo incoeptam fabulam concluderet? Imo fub-flitit medio in fermone Orator egregius, & objurgata po-puli levitate , qui rebits graviffimis indormiret , dum evigilaret in nugis ; ita inclinavit omnium voluntates, ut non modo languefcentem excitaret, <ed etiam , quod erat meditatus primum, perfuaderet. Sic , obfequendo in fpe-ciem multitudinis ingenio , id conlecutus demum eft , quod nullis forte rationum momentis pcrfeciftet.
( Empba/is') . O felicem , & ratione quacumque Umbram Afini potiorem !
ARTICULUS VI.
Dc PratermiJJione , Diftributione, Licentia, ConceJJione.
QUid ejl VratermiJJio ?
R. Eft Figura , qua Orator id maxime dicit , quod dicere nolle fe fingit . Hxc autem figura etfi tam ad laudem quam ad vituperium valet , tamen ea fepius utiturCiceroadobjurgandum, quam ad laudandum . Utitur ad increpandum 1'raetermiftione de Provinciis Confularibus n. 8. Nibii dico nunc, Patres conjcripti ; haminem tpjum relinquo. ltaque omnia illa , qute & Jiepe audijlis , & tenetis animis , etiamji non audiatis , prietermitto : nibil de hac ejus urbtt• 71 a, quam ille prtefcns in oculis vejlris mentibufque defixit, audacia loquor : nihil de fuperbia , nihil de contumacia , nibil de crudelitate difputo. Lateant libidines ejus illte tenebricofte, quas fronte & fupercilio , non pudore & temperantia contege' bat : de Provincia , quod agitur, id difputo.
3. Ver. n.32. & 33. Itaqucprimum illum aEium ijiius-vitte tuf pijjimum & flagitiofijfimum prtctermittam . Nihil a me de fute pueritiit flagitiis audiet; nihil ex illa impura adolefcentia fua : quts qualis fuerit, aut meminijiis, aut ex eo, quem fui fimillimum produxit, recognofcere poteflis. Omnia prteteribo , qute mihi turpia diStu videbuntur. Neque folum, quid iflum audire , verum etiam, quid me deceat dicere, confiderabo . Vos , qutcfo, date boc , & concedite pudori meo, ut aliquam partem de ifiius impudentia reticere poffim . Omne illud tem-pus 4 quod fuit antequam ifte ad Magiflratus Remque publicam acceffit, habeat per me folutum ac liberum. Sileatur de no-(iurnis cjus baccbationibus ac vigiliis: lenonum , aleatorum, perduEiorum nulla mentio fiat: damna, dcdecora , quteres ptt-tris cjus , tetas ipfius pertulit, prietereantur: lucretur indicin veteris infamitc patiatnr ejus vita reliqua , &c.
Ha-
De Figf.rls.	139
Habes alia hujus Figunt exempla 1. Ver. n. 26. 29, Ver. n. 14. 3. Ver. n. 73. 128. 4. Ver. n. 110. 5. Ver. n. 59.103.1015. 6, Ver. n. 37. 48. a.In Rullum, n, 21. P10 F!acco,n.79.I'oft Reditum in Senatu, n.22.In Vatinium,n.ii.De Provinciis Conlularjbus, n.<5. In Pifonem, 38.87.2. Phil. n. 47.
Utitur aliquando Tuliius 1'ntermiflione ad laudandum: pro Sextio, n.7. PaJJi-.m mttlta dicere de libcralitate , de domejiicis ojjiciis , de Tribnnatu militari , de Provinciali in co Magijiratu abjiinentia ; Jed mibi ente oculos obverfatur Reipubltcte dignitas , qua me ad Jefe rapit , btzc minora reiinquere bortatur .
Et pro Rofcio Amerino, n. 75. Qua in re prtetereo illud, quod mibi maximo argumento ad bujus innocentiam poterat ejje, in rujiifiis moribus , in viElu arido , in bac borrida incultaque vitu, ijiiufmodi maleficia gigni non folerc . Ut non omnem frugem , neque pmnem ,arborem in omni agro reperire pojJ\s : ftc non omne facinus in umni vita najcitur. In urbe luxuries creatur ; ex luxuria exijiat avaritia necejje eft ; ex avaritia erumpat audacia ; inde omnia fcelera ac maleficia gignuntur ■ Vita autem btec rujiica, quam tu agrefiem vocas , parjimonite , diligentite. , juftitite magijira eft. Verum btec mijja facio,
Item 1. Ver. n. 26. Pro Flacco , n. 103.
Sunt autem illse ex Tullio formulae , quibus haec Figura exponi folet . Prtctereo non dico , non commemoro , non bi profero , non audietis a me , non attingam . Sinite me boc loco prtcterbe , pojjem multa dicere , jentio mibi ejje mode-yandum , jam Orationi metc fugiendam fatietatem veftram . Non verjdbor in uno genere . Hic no/ite expe&are . Sed quid ca commemoro ? Nunc agam modice, ncc longius progredtar , &c. & fipiiles .
Qttid eft Dijiributio ?
R. Eft Figura, quaOrator dividit aliquid in partes fuas, ita ut partes fingulas acervatim femel propofitas ftatim refumat , & quod cuique parti convenit , iubjiciat.
Pro Lege Mar.ilia, n. 23. Ego enim ftc exiftimo, infummo Imperatore quatuor bas res ine/Je oportere , fcientiam rei militaris , virtutem , au&oritatem , felicitatem , Quis igitur boc bomine fcientior umquam aut fuit, aut ejje debuit ? &c. Singulis hujus Diftributionis membris fuas rationes fub-jicit , quibus probat quatuor ijlas magpi Imperatoris virtutes in Pompejo adfuifle .
Et pro Oelio", n. 2. Scd ego Atratino, bumanijftmo atqut optimo Adolefcenti , meo neccffario , ignofco, qui babet excu-jationem vel pietatis , vel necejfttatis , vel tetatis . Si voluit
flCCU-
340	Attis Khetotic<e Liiet III.
mccufnte , pittati ttibuo ; ]i juffus eji, necefftfati : ft fperavit eliquid, pueritiie .
Pro Quintio , n. t. Qitie tes in civitate duie plurimum pojjunt , bte contra nos ambic faciunt in boc tempore . Sumtna gratia , & eloquentia : quarum altetam , C. Aquili, vcreot alteram metuo . Eloquentia Q^ Hortenfii ne me dicendo impe• diat ; nonnibil comnmveot ; gratia Sex. Navii ne P. Quintio noceat , id vero non mediocriter pertimefco .
Habes alia hujus Figurse exempla illuftria pro eodem Quintio, n. 16. pro Rofcio Amerino, n. p. 35. 72. 8<S. pro Murena, n.88. de Provinciis Confularibus, n.43. in Piionem, n.64. pro Marcello, n. 7. pro Dejotaro, n. 15.
Interdum ita Diftributio fit, ut Orationis membra inter fe folum dividantur , neque fubjiciatur quidquam , quod ipfis refpondeat . Sit in exemplum defignatus jam n. 7. pro Marcello . Atvero buiusglori*, C. Citfar , quam es paulo ante aeieptus, focium hgbes neminem . Totum boc, quantuni' tumque e[i , quod certe^ maximum ejl , totum eji , inquam , tuum . Nibil fibi ex ijla laude centutio , nibil prtfeftus , nibil cobors , nihil turma decerpit . Quin etiam illa ipfa rerum bumanarum domina , Fortuna, in illius fe focictatem gloriie non offert: &c.
Quid eji Licentia ?
R. Eft Figura , quat Orator pro jure fuo dicit aliquid audacius apud eos quos vereri ac meruere debet.
Pro Sylla , n. 33. Attende jam, Torquate , quam ego non defugiam auEioritatem Confulatus mei . Maxima voce , ut omnes exaudire poffmt, dico, femperque dicam ■' adejie omnes animis , qui adejiis corporibus , quorum ego frequentia ma-gnopete hetor : erigite mentes , autefque vejiras , & me de invidiofts rebus , ut ille putat , dicentem attendite . Ego Conful , cum exercitus perditorum civium, clandefiino fcelere conflatus, crudeliffimum & luBuo/iJJimum patriie exitium tomparafjet : &c.
Item n. 46. & 47. ejufdem Orationis , egregium habes exemplum Licentiae , qua libertatem & audaciam Cicero praefefert.
Ufurpatur h«c Figura ad oftendendam fiduciam . 1. in RuIIum, n.23. Erraftis , Kulle, vebementer , & tu, & Collegit tui , qui fperatis vos contra Cnnfulem , verrtate, non ojienta-tione popularem , poffe in evertenda Kepublica populates exi. Jiimari . Laceffo vos , in concianem voco , Populo Roman» difceptatore uti velo .
Ve Figuris.	141
Valet ad infultandum adverfario. Pro Domo fua , n. 99.
Qiuire Kempublicam ( difrumpaiur lictt ijlafuria ( Clodium intelligit ) atqut audiat hac ex me , quoniam lacejjivit) bis fervavi : <3 cum Conful togatus armatos vici , & cum pri-vatus armatis cejfi . Utriufque temporis fruEium tult maxi-mum : fuperioris , quod ex Senatus auEioritate , & Stnatum & omnes bonos, meie falutis caujfa, mutata vejie vidi ; pojit-rioris , quod & Senatus, & Popuius Romanus, & omnes morta-fes, & privatim & publict ■ fudicarunt, fine meo reditu Rem-publicam falvam ejfe non pofje.
Ad objurgandum etiam utilis eft . Pro Milone, n. 33. An vero , Judicesfoli ignoratis , vos, vos kofpites tn hacurbe verfamini , vtjir/e peregrinantur aures , ncque in hoc perva-gato civitatis Jermone verfiantur , quas ille leges ( Ji leges nomtnandx funt , ac non faces urbis, & pejies Reipublicte ) fuerit impofiturus nobis omnibus, atque inufiurus ? Exbibt , quxfo, Stxte Clodi, exhibe librarium illud legum vcfirarum , quod tt ajunt eripuifje e domo, & ex mediis armis, turbaqus noBurna , tamquam Palladium fujiuliffe , ut prteclarum inde munus, ac inflrumentum Trtbunatus ad aliquem , fit naEius ejfes , qui arbitrio tuo Tribunatum gereret , deferre pojfes . Hr ajptxit me iliis quidem octtlis , quibus tum folebat, cum Qmnia omnibus minabatur . Movet me quippe lumen Curits . Quid ? tu me iratum, Sexte , putas ttbi, cujus tu inimicijji-mum multo crudelius etiam punitus es, quam erat humanitatis mete pojiulare ? &c.
Ttem 7. Ver. n. 133. Phil. 10. n. 8. & 19.
Interdum aflentationi defervit , ut pro Marcello, n.z6. Itaque illam tuam prteclarijjimam & JapicntijJimam vocem invitus audivi : fatis te diu vel naturte vixiffe, vel gloritt. Satts , fi ita vis, natur* fertafje j addo etiam , ft placet , glorite : at quod maximum eft ,-patrite certe parttm . Quare, omitte , qutefo , iflam doEiorum hominum in contemnenda morte prudentiam : noti periculo nofiro fapiens e[J't. Stepe enim venit ad aures msas , te iflud nimis crebro dicere , fiatis t.e itbi vtxijje . Creao : ficd tum id audirem, Ji tibi foli viveres , attt Ji tibi ettarn foii natuseffes. Nunc, cum amnium Jaluteni civium , cunciamque Rempubticam res tute geflte complexte ftnt : tantura abes a pcrfeBione maximorum operum , ut fundamenta , qute cog.itas , nondum jeceris.
Qutd efl ConceJJio ?
R. Eft Figura , qua Orator aliquid etiam iniquum ,-fidu-cia caufife fuac, adverfario videtur concedere . Eft autem Conceflio tlla vel feria , cum , parte aliqua concefla, fpe-
rat
I4.2.	Artis Rbttoric/t Liber III.
i-at Orator fe in reliquis fore fupepiorem ; vel ironica j cum res conceffa invidiam conflare poteft adverfario.
Prioris exemplum habes pro Qiiintio , n. 56. H<cc il'le,fi verbis non anriet , re quidem vera palam loquitur . Etenim Ji vult bonorum virorum injlituto vivere, multa dijcat opor-tet , atque dedijcat ■: quorum illi <ttati utrumque difficile ejl. Non dubitavi , inquit , cum vadimonium dsfsrtum ejfet , hona profcribcre -. Improbt . Verum, quoniam tu -.id tibi arro-gas, tjj* concedi poflulas , concedamus.
Et pro Rofcio Amerino, n.y^.Utrum, quid agatur, non videt ? aut apud quos agatur ? Agitur de parricidio: quod Jinemtdiu caujjis fufcipi non potejl. Apud homines autem prudentijjimos agitur : qui intelligunt, neminem ne rninimum quidem rnalt-ficium fine cauffa admittere. Ejlo : cauffam profcrre non potes. TametJivicilJe debco , tamen de meo jure decedam : tibi, quod in alia caujja no:i concederem, inbac concedam, fretus hujus innocentia . Non qutero abs te , quare patrem Sex: Rofcius occiderit: qucero, quomodo occiderit.
Item s.Ver. n.28. 219. 7. Ver. 11.4. Pro Domo fua , n.43. Pro Mttrena, n. 41.
Ironieae ConcelTionis exempla habes 4. Ver. num. 4 Qu<e ejl ifia Pratura ? Eripis bereditatem , qu<e venerat a pn-pinquo , venerat tcjiamento , vencrat legibus : cujus heredi-tatis , cum ille aliquanto ante te Pratorem effet mortuus , controverfia fuerat riulla , mentionem fecerat nemo . Verum efio : eripe bereditatem propinquis , da paliefiritis : pradare in bonis alienis, nomine civitatis: everte leges , tejiamenta , voluntates mortuorum , jura vivorum : Num etiam Heraclium bonis privari oportuit ?
Et 5. Ver. n. 16. Qua in re illud primum reprehendo, & accufo , cur in re tam vetert , tam ufitata , vovi aliquid fectvis . Ingenio aliquid ajfecutus es ? tot homines fapientijft• mos , qui illam Provinciam ante te tenuernnt , prudentia confilioque vicifii ? Efi tuum, ejl ingenii, diligentiiequc tuce • Do-boc tibi, & cor.cedo : fcio te Romce , cum Pr<etor effes , ediEio tuo pojfejfiones heredit.:tum a liberis ad alienos , a pririiis beredibus ad jecundos , a Legibus ad libidinem tuam tran-Jiulijfe . Scio, te ediEia fuperlrrum omnium correxijfe , (y poffejfvones hercditatum , non Jecundum eos qui proferrent , fed fecundum eos qui dicerent tefiamentum faEium , dedi/Je : tafque res novas, abs te prolatas & inventas magno , qucefiui tibi fuiffe fcio .
Item'& 4. Ver. n. 150.
Deleftat autem in primis Conceflio , cum id quoi
con-
De Figuris .	143
conceditur , adVerfario nocet : ut pro Ligario, num. 2., Habcs igitur, Tubero, quod ejl accufatori maxime optandum , confitentem reum : fed tamen ita confitentem , fie in ea parte fuiffe, qua te , Tubero, qua virum omni laude dignum, pa-trem tuum . haque prius de dcliBo vefiro fateamini neceffe efi, quam Ligarii ullam culpam reprehendatis.
Habet etiam multam gratiam liasc Figura , cum id ad-verfario conceditur, quod negari non poteft , ut alia me-liora & majoris momenti fubjiciantur : utproFlacco, n. 9. Hoc dico de toto genere Grtecorum . Tribuo illis literas , do multarum artium difciplinam , ncn adimo fermonis leporem , ingeniorum acumcn , dicendi copiam : denique etiam , Jiqua Jumunt alia, non repugno. Tcjlimoniorum rcligionem & fidem numquam tfia natio coluit, totiufque hujufce rei, qme fit vis, qu<e auBoritas , quod pondus , ignorant.
Sunt autem illac, quibus Figuram hanc Tullius adhibet, formulae : Efto , Verum fac , Verum efto , Patior non molefte , Ut tibi concedam , Sed ierit ad bellum , &c. Sit ita fane , Sed hinc fint parta omnia , Hoc do tibi & concedo, Tamen de meo jure cedam, Ita fac, &c.
EXERCITATIO.
Marcus Attilius Regulus ad Senatum Romanutn de non permutandis Captivis.
Per Licentiam , Praetermiflionem, Diftributionem , Conceflionem .
STNOPSIS.
Exord.& Frop.Tflent per Licentiam : dicetque, non vereri r fe arguere nimiam quorumdam hominum in fe commiferationem.
Rationem afteret per Diftributionem , quia illa commi-feratio indip,na eft viris graviftimis, periculofa Reipublicae, fibi ipfi injuriofa .
Primam partem probabit per Licentiam , admonendo , plus ipfos confulere debere aequitati, quam inutili pietati.
Secundam partem probabit ; quia nihil eft Reipublica perniciofius , quam fi redimantur illi cives, qui dedere fe hoftibus , quam fortiter in acie mori maluerunt . Quod traftabit per Pratermiflionem. Liceat mihi praterire filen-tio quae vidi, &c. Dicetque , vidifle fe yexilla Romana
affixa
144	jlrtis Rbetoric/e Liber 111.
affixa delubiis Carthaginienfium , Ronianos indignis aut nullis vulneribus faucios , &c.
Tcrtiam probabit partem , & oftendet , pietatem ipfo-rtim arguere in ipfo paratum minus ad ferenda quaclibet adverfa animum . Mox per Conceflioneni . At carebitis Romanis civibus? Efto : at, &c. At graviflima mihi inten-tantur fapplicia? fit ita fane , &c.
Concludet dicendo certum fibi effe redire Carthaginem , nec paffurum fe , ut redtmatur ipfe , quidquid de aliit ftatuatur.
0 R A T / O.
Quis ille , Patres confcripti , qui fingulorum frontem obnubit dolor , quid illi moerorem ac triftitiam fpirantes oculi volunt? aut quem tandem ad finem univerfa omnium reclamatio meis auribus infonuit; cum retinendos in urbe Carthaginienfium milites, noftros vero furori hoftium per-mittendos efle defendi ?
( Licentia) Equidem fcio apud quos agam , Patres con-fcpipti , revereor, ut par eft, auftoritatem hujus Ordinis, & tot clariflimorum virorum fuftragia maximi efle apud me ponderis ac momenti ultro volenfque profiteor . Taffien ubi veftra omnium dignitas , Reipublicae falus , mea ipfius gioria vocatur in difcrimen , non poflfum mihi temperare, quin palam & maxima qua poflum voce , ita ut omnes exaudire poflint , de vobis omnibus graviter ex-poftulem, & intempeftivam illam qua videmini me profe-qui , commiferationem durius etiam coarguam .
( Diflributio ) Nam quid alienum magis a dignitate veftra, quid R.eipublicae faluti perniciofius, quid M. Regulo magis injuriofum efle poterat, quam inutilis dolor, inanis gemitus , pietas mollior, ubigravitas, conftantia, & omni periculo fuperior magnitudo quardam animi requiritur?
( Licentia ) Alienum dico a dignitate veftra , Patres confcripti. Agite enim: an eltis obliti, quales fitis , & qui-bus hic partibus defungamini? Meminiftis in eo vos ampli-tudinis gradu efle conftitutos, non ut imbelli pietatis fenfu afflittorum miferias lugeatis , fed ut plena fummae gravi-tatis judicia exerceatis ? An excidiflet vobis e memoria , efle vos heredes prifcae illius feveritatis, qu® tanta in hoc Imperio fuit, ut clariflimi [mperatores in fiiios fuos atro-ciflime interdum animadverterint , fi tamen illud atrox aut crudele videri poteft , quod cum paucorum jaftura univerfas Reipublica? bono ac faluti confultum eft ?
At-
De Figuris.	T45
Atque hinc mihi alia fiiboiitur objurgauda; commifera-tionis veftivx ratio, queE dum redimendos efte ab hoftium fervitute Romanos videtur perfuadere, funeftiflimam Rei-publica: perniciem importat . Quid enim opinione illa , cum ad fovendam milttum noftrorum ignaviam ac debilitandas ipforum vires efficacius, tum ad exsitandos hoftium ani-mos praefentius effe poteft ? Ubi hercule in prailio paulo acrius ex adverfo pugnabitur, plena fugientibus caftra at-que hoftibus fefe dedentibus viilebitis: maiient tradere fe Jsrvituti turpiter , quam honefta: vita: fineru confequi . Quam porro fpem iu ilhs deinceps habebitis, quos putatis tfTe redimendos? Re.libit nimirum redemptus auro miles ad pugnandum paratior, qui pacem ac vitam petendam ab hofte cenluit prius , quam fortiter occumbere? refumet virtutem p iftiriam , qui le ab ea degenerem aliquando pra:-ftitit? invadet hoftem acnter, tk cum eo ftrenue pugna-bit, cujus ohm juyum ac vincula expertus eft ?
(PtatermijJw ) Hic vero linite me, Patres confcripti, ae-terno praereare filentio illatam nomini Romano labem , & nullo eluendam pi.iculo ignominiam . Hoc indulgete dolo-ri meo , ut ob.Iuflas male cicatrices nunc relricem , dum repeto memoriam triftiffiini illius fpeftaculi, quod ego vi-di his oculis, atque utinam videre numquam lucuiffet ! Non licam, fpeftaffe me ad fempiternum hujus Imperii de.lecus affixas Carthaginienfium delubris viftrices illas a-quilas, quarum vel afpedVus holtibus noftris metum ac ter-rorsm incutit. Tacebo direpta Romanis Civibus vexilla , qua: t mplorum tholis (ulpenfa impune volitant , non la-cera, non infefta caede acianguine, fedintegra, fed ultro permiflfa . Non referam plena fpoliis noftris armamentaria, & auftum ex Romanorum manubiis Caithaginienfium asra-rium . Silebo, nam refugit animus meminiffe, filebo , in-quam, cives noltros ac milites, quorum pra:cipua laus ac gloria libertas eflfe debuiflet, fervorum inltar onuftos vin-cuhs , & retoris poit tergum manibus, infami jugo depref-fos. Non dico vacua vuliieribus omnium pene corpora , aut, quod longe turpiffimum eft, indignis ac pudendis pla-gis inufta. Nolite igitur, Patres confcripti, de red;mendis hujufmodi militibus cogitare , quorum falus multo majo-rem Reipublica: perniciem , quam ipia ciades acjaiftura al-laiura !it. Abfit a veftris animis tam perniciofa Reipubiu cae noftrae commiferatio, quam fi mea eaufla fufcepiltis , rogo v >s, ut eamdem deinceps, nifi jam infelicis Rtguli vos piget, deponatis.
K	Hoc
14Artis Rbetoricic Libcr 111.
Hoc enim faltem mereri poflim a vobis, ut fatis animi cenfeatis efTe in RtguJo a<l perferendum fortiter, quidquid in me durius fortuna ftatuerit. Neque vero audiendos pu^ tetis illos, qui me duditionis turpiffiroa: infamia liberant, & illius conlilii auflorem non fuifle profitentur. Certe, (i-quid in ea re ignominia: eft , cui potius quam Imperato-ri tcibuendum ?
Nihil hic purgandus apud vos fum , Patres confcripti, nec quidquam derivandi criminis gratia dicam. Utcumque gefta res eft, nequaquam me ab eorum cauffa fegregabo, nec turpis fafli atrocitatem defugiam . Ero igitur in ho-ftium poteftate atque arbitrio , quominus id molefte fe-rant, meoque exitio patriae dedecus abolebo. Difcant ex-emplo noftro Romani milites, nullumin acie, pr®terquam in virtute arque manibus, efte perfugium. Documento eri-mus generi humano , pugnantibus Romanis aut viftoriam, aut necem efte propofitam, mediam inter easfugam num-quam nifi hoftibus patere.
At enim carebotis Romanis illis Civibus, quos in vincu-lis Pceni detinent: ( Concejfio•) nam video occurrendum effe illorum pietati, quos ha:c jaflura moveat : carebitis, in-quam, illis Civibus ? Efto: at retinebitis apud vos par-tem maximam nobiliffimae ac florentiffimas Juventutis, qui* bus non tam eft patria:, quam illorum in patria defide-rium , quorum maxime gratia Legatio ifta fufcepta eft , quorum jafhira magna fit Carthaginienfibus virium & ani-morum deceflio. Graviflima nobis fupplicia praparantur » nihil moror: at illatum Romano nomini opprobrium lice-bit eluere. Mortem non effugiemus ? at mori gloriofe pra:-ftat, quam turpiter vivere.
(ConceJJio Ironica) Quamquam fi doletis gravins jaflu-ram tam levem , Patres confcripti, ftatuite de ceteris, ut placuerit, per me licet; redimite , quando fic libitum eft, ignavos miiites qui plus nocere nobis, quam prodeffe pof-funt. Eftundite opes veftras, exhaurite asrarium , flagitio flagitium addite , u belli nervis deftituti neceftariis addu-bia Reipublicas tempora praefidfis careatis . Remittite Car-thaginienfibus praecipuum totius exercitus robur, exercita-tam militari difciplina juventutem, ut jam jam majori numero reparatifque viribus vobis ingruant. Mihiinpatria manere-nulla conditione certum eft atque decretum, nec, ut reliquos maxime redimendos cenfueritis , quemquam mecum de Carthaginienfibus captivis permutabitis.
Alia
De FiguriS.
A i. t a Exercitatio.
Per eafdem Figuras.
Marcusi Tullias Cicero ad Senatum, ut peraft® in Lentu-
lo, Cethego, aliifque Conjurationis Catinilariar fociis, ca:dis invidiam amoliatur.
SYNQPSIS.
EXord. & Prop. Fiet per Licentiam . Dicet, Cicero, non venire fe, ut peraftas ca:dis fufpicionem amoliatur a fe , qua Romanus quilihet gloriari debeat.
Rationem afferet per Diftributionem, quia ca:des illa fuit jufta, neceftaria , & utilis . Ex triplici illo capite e-ruetur Confirmatio .
1.	Juftam illath cscdem fuifte probabit enumeratione il-laruni rerum quas Catilins: focii cum Catilina molieban-tur in Reipublicse perniciem , recenfebitque excidium ur-bis, bonorum occifionem , ruinam totius Italise : idque traftabit per Prstermiftionem , petendo a Judicibus , ut ab ejufmodi rebus commemorandis abftinere liceat.
2.	Neceftariam fuifte demonftrabit; quia etiam fublato Catilina , erat timendi locus, ne conjuratio redintegra-retur , fi fuperfuiftent Catilin® focii . Hoc jtraflabit per Conceftionem . Efto : dederit Catilina poenas temeritati fua: pares ; diftipata , extinfla conjuratio videri potue-rit . At , &c.
3.	Demonftrabit fuifle utilem , ab ea tranquillitate , qua gaudebat civitas, ex quo conjurati poenas dederant; deinde ex publica omnium Ordinum gratulatione , quam fibi decreverant pro fervata patria .
Concludet, admonendo eos, qui nimis dolerent de inter-feflis conjuratis, ne veniant ea demonftratione .in fufpi-cionem neceflitudinis ali.cujus cum Conjuratis.
0 R A T / 0.
Etfi novi unus omnium optime, Patresconfcripti, quam graviter apud vos de me expoftulaverint, qui Lentulum, acCethegum, reliquofque peftifera: conjurationis focios, di-gnas temeritate fua dedifle pa-nas affliguntur; nolite ta-men exiftimare, venifle me hodie in hunc celeberrimum
K 1	con-
H8	Artis Metoric.e Liier IIJ.
ConCeffum veftium, vel ut amoliri a me perafl.e cadisfuf-picionem, vel adhibitam in nelarios feveritatcm conartr excufare .
iLicentia) Eft enim hujufmodi faflum illud , quod au-ftoritate mea patratum effe profiteor, & ita profiteor, ut a vobis omnibus qui hic adeftis, quorum & frequen-tia niaxime lastor, exaudiri velim , ut non modo Conful , quaiem effe me benevolentia veftra voluiftis , fed etiam Civis Romanus quilibet fincero patria: ftudio luccenfus eo debeat gloriari.
Nam quis, amabo vos, Patres confcripti, nifi quam ha-buerit ille cum apertis Reipublica: hoftibus focietatcm , aut ejufdem hodie etiam reftinfto jam incendio pcrniciem meditetur , ( Diflributio ) fublatos cruenta morte cives eos doleat, quorum damnatio tam utilis Reipublica: toti-que adeo Italiae videri debuit? Agite : quam (evere, quam duriter animadverti in eos oportebat, qui unumquemque noftrorum fatali exitio deftinabant ? An decuit ullam im-pertiri mifericordix partem iis, qui neminem ab fua ciu-delitate atque fasvitia immunem volebant? an «Tquumerat, eorum quemquam effe diutius in vitam fuperftttem, qui Rempublicam nullam effe ac funditus interire decreviffent?
Hic vero finite me , Patres\ confcripti, prasterire fitne-ftiffimam conjurationis illius rhemoriam , ( PnetermilJio ) quam meis confiliis, meis laboribtjs, mei capitis periculo, fine multitudine , fine deleftu, fine\armis, fine tumuitu, » veftris omnium cervicibus depulfam fuifTe mihi vofmeti-pfi gratulati eftis. Vel ipfa periculorum , quas defugimtts, recordatio me angit atque excruciat mirum in modum ; quoties recogito mecum tacitus, eo prorupiffe quorumdam hominum improbitatem , ut incenfioni urbem , internecio-ni cives, Italiam vaftitati dcftinaffent; cum redit in men-tem vix unius noftis fpatium abfuiffe, quin perditi ac fce-lerati cives vitam omnium, ftatum orbis terrarum , ur-bem hanc denique noftrum omnium fedem, arcem Regum ac Nationum exterarum, lumen Gentium, domicilium Im-perii, perderent ac labefaftarent.
Et erit aliquis tam inimicus huic urbi, tam alienus a falute civium, tam parum cup'dus Rcmani nominis, ut eos fublMos de medio doleat, qui nifi communi omnium exitio vitam trahere ulterius non potuifTent ? Majores noftri Gracchum utrumque , Tiberium & Cajum , Spu-rium Melium , Saturninum, & alia civitatis hujus clarifli-tna lumina, merita multatos morte judicarunt, quod ftu-
dere
t)e F ignrtfi	hf-Q
dere novis rebtis, & nimiam in libcra civitate potertatefti afteflare viderentur ; nos patietnur inicjuo animo , peftife-rx conjurationis ibcios interiifle , qui Rempublicam pef-fumdare moliebantur?
At enim viiieo , quid objiciant liomines manfueti plane nc milericoriies. Diflipata, inquiunt, conjuiatione, extin-Clo penitus , quod imminebat , funefti beili incentiio , exuiante longius Catiiina ; quid erat deinceps metuendum huic urbi? ciir in ciaiiflimos Cives tam inhumaniter favi-tumelt? Qu-ctua, M. Tulii, tanta tamque incredibiiis fan-guinis humani (itis, ut medio pacis in finu tviftiflimam carnificinam exerceres ? an videbatur aliquid deefte giorix tusc, nifi tot illuftriflimas civitatis hujus familias iuflu ac moerore perderes ?
(CvnceJJio) Sit ita fane, Patres confcripti: id vigilantia noltra & Confulari auftoritate confecuti fimus, ut immi-neutem patria:, civitati, Reipublics , perniciem averteremus; diflipata , extinfta, fivuitis, con juratio fit; poenas dederit, dignas fcelere, dignas furore fuo, nequiflimus poft horui-nes natos Catilina . Tamen putatis nihil fuiffe quod per-timefceremus, nifi focii pariter funeftas conjurationis con-cidiflent ? inertes illi fcilicet ac lenti quieviflent a flagitio? non tetendiflent novas Reipublica: infidias? non coliegiffent vires ? non confopitum male incendium fufcitaflent ? noii fpirantem adhuc & anhelantem fcelus Catiiinam per fas & nsfas intra urbis hujus moenia revocaflent? Sic vobis no-tus animus, fic nota perditorum hominum indoles fuit ? Non ignorabam ego, Patres confcripti, quales eflent, 11011 illuferant mihi, non fecerant fucum. Vidi quid vellent, quo tendersnt, quid meditarentur : non quieviftent iili , mihi credite , non abftinuiffent a fcelere , donec Rempublicam penitus evertiffent. Hincintelligite, Patres confcripti, quau-ti momenti fuerit, ut cives perditi quafi putrida totidem membra a reliquo Reipublics corpore refcinderentur .
At quantus hinc fruftus, quanta ad oinnes utilitas per-venit! Quis eft in hac ampliflima civitate , qui refpirare tandem , & poft iongos gravefque metus fecurum effe fe poffe non aeftimarit ? Quis graviflimis periculofse tempefta-tis fluftibus defunftus , beatum tranquill® pacis attigifte portum fibi non vifus eft? Eft aiiquis adhuc tam timidus, tam procellae metuens, qui fubiatis de medio conjuratio-nis funefta: reiiquiis, bona, fortunas, domum, liberps , conjugem, feque ipfum veluti a communi naufragio ere-juum fuifte non arbitretur ? Ut immutata paucis abhinc
15°	Attis Rbetoricie Liber 111.
diebus hujus urbis facies! ut pacata ubique regnat quies ac tranquillitas! ut omnes, quotquot funt, boni & aman-tes Reipublicac cives quafi ex longa recreati malorum ieric plaudunt fibi ac triumphant!
Mihi vero , Patres conlcripti, quem in fedanda tempe-itate non inanem operam pofuiffe arbitrati funt, quam fre-quentes, quam honorificas gratulationes , univerfi Reipubli-cac Ordines decreverunt! Quis habendas milii gratias non putavit, quod luftuofam fua: fobolis fortunarumque fuarum perniciem non vidifTet? quod domefticos intra Penates tran-quilia pace frueretur?
Mene vefter Ordo ampliftimus folemni fupplicatione de-corandum tamquam parentem patriae & contervatorem hu-jus urbis cenfuiflet, nifi perfenfiflet omnino, quanta inter-feftis, quicumque veftrum exitium machinabantur, perni-ciofis civibus, utilitas in omnes redundaflet ?
Valeant ergo , qni me crudelitatis ac fa;vitiae accufan-dum putant : caveantque diligenter , ne , dum apertos Reipublicac hoftes intempeftivis querelis requirunt acerbius, arftiori, quam par eft , odiola: cum ipfis neceftitudinis vinculo conjun&i videantur.
ARTICULUS VII.
De Antitbefi, Permijjione , Parentbefi.
QUid ejl Antithefis, ut ejl Figura Sententiarum, & ali Antitheft, feu Antitheto , qy.ie ejl Figura verborum , di-Jlinguitur ?
R. Eft Figura , qua non tantum verbaverbis, fedfenten-tiac fententiis opponuntur , ut pro Rofcio Amerino, n. ij.
Acj/tijant ii, qui in fortunas hu jus invaferunt: cauffam dicit is , cut, prieter calamitatem , nihil reliquerunt. Accufant ii, quibus occidi patrem Sex. Rofcii , bono fuit : cauffam dicit is, cui non modo luEtum mors patris attulit , verum etimn egejlatem . Accufant ii, qui hunc ipfum jugulate fumme cupie-turit: cauffam dictt is, qui et iam adbocipfium judicium cttm prxfidio venit, ne hic ibidem ante oculos veflros trucidetur • Denique accufiant ii, quos popuius poficit : cauffam dicit is , qui unus reliSlus ex illt.rum nefaria Ciede rejlat. Egregium ejufdem Figuras exemplum ibid. n. 88. quod vide.
Pro Caslio , n. iz. Habuit ille, ( Catilina ) ficut meminiffe vos atbitror, permulta maximarum non exprejfa figna, fed adumbrata virtiitUm . Utebatur bominibus improbis multis :
& quj-
De Figuris .	151
& quidem optimis fe viris deditum cffe ftmulabtit . Erant apud illum illecebrte libidinum multic: erant etiam indujlrice quidam ftimuli ac laboris. Flagrabant vitia libidinis apud illum : vigebant etiam Jludia tei militaris .... Quis claria-ribus viris quodam tsmporf jucundior > quis turpioribus con-ptnEiior ? Quis civis meltpfym partium aliquando ? quts te-trior hoflis buic civitati ? Quis in voluptatibus inquinatior ? qnis in iaboribus patientior ? Quis in rapacitate avarior ? quis tn largitione effufior ? Jlla vero, Judices , in illo bomine mi-rabiha fuerunt, comprebendere multos amicitia , tueri obfe-quio, cum ommbus communtcare quod habebat, fervire tem• poribus fuorum omnium pecttnia , gratia, laborc corports, fce-lere etiam , fi optts effet, & audacia: verfare fuam nixturam <St regerc ad tempus, atque buc illuc torquere & JleSiere : cum trijiibus fevere, cunt remiffls jucunde , cum fenibus graviter, cum juventute comiter, cti-m facinorofis audaSier, cum libidi-nofis luxuriofe vivere .
Item pro Ligario, n. 15.
Quid cfi PermiJJio ?
R. Eft Figura, qua Orator bonitat^ cauftae fuas fretus qua:dam judicibus ac adverfariis aeftiriianda permittit , & ftatuendi facultatem largitur. Hacc FigUra eadem pert-' eit cum Conce(Iione.,-nifi quod illa multo gravior & acerbior eft, ut Philippica 2. n. 5. At beneficio fum ufus tuo : quo ? ... Quod me Brundufii non occideris >. Quem ipfe vi&or, qui ti-bt, ut tute gloriari folebas, dctuler.tt ex latronibus fuis prin-cipatum, falvum cJJe voluiffet, in Italiam ite juflijjet, eum tu occtderes ? Fac potuijfe. Quod eft aliud , Patres confcripti, beneficium latronum, nift ut commemorare pojfint, iis fe de-difje vitam , quibus non ademerint ? Quod Ji effet beneficium, numquam ii, qui illum interfecerunt, a quo erant fervati , quos tu ipfe viros clarijjimos appellare foles , tantam ejfent gloriam confecuti . Quale autem beneficium eft, quod te ab-ftinueris nefario fcelere ? Qua in re non tam jucundum mibi videri dei/uit, non interfeftum a te, quann miferum , id te impune facere potuiffe . Sed fit benefitium, quandoquidem ma«■ jus obtineri a latrone non potuit: in quo me dicere potes in-gratum ? An de interitu Reipublicte queri non debui, ne in te ingratus viderer ? &c.
Et Catil. x. n. 10. Catilina, perge qtto cocpifti ; egrsdere aliquando ex urbe ; patent porne: proficifcere. Nimirum dit* te imperatorem illa tua Malliana caftra defiderant. Edjtc te~ cum etiam omaes tuos: purga urbem.
Et pro Flacco, n. 96. Litemus igitur Lentulo, parentemat
K 4	Ce-
•
Artis Rhetcricx lilct JJI. Cethego , revocehius ejefios: nimia pietatis & funirr.i amorts iil patrtam vicijfim nos focnas, fi ita placet, Jtijjeramus .
Habes alia Permiflionis cxempla <le Provinciis Confula-ribus, n. 8. & n. 16. In Vatininm, n. n.
Quid efl Fa>enthejis ?
R. F.ft Fipurs , qua Orator br#viter ileclinat a propofi-to , & nonnihil alicujus continui partibits interjicit.
Eft autem liarc Fipura tairt frequens apud Cicsronem, ut pene fupervacaneum ftt exempla in medium proferre.
Divin. in Verrem , 11.28. Quare negent, ex me non audies. Uos patere id fujpicari, quod necejfe eji. Jlli quidem f ut ejl bominum genus nimis acutum & fujpiciofum) non te ex Sf-cilia literas in Verrcm deportare velle arbitrantur : &c.
2. In Verrem , n. 15. Sed video, quid agat: ( neque enim 0git occultijjime) proponit inania mibi nobtlitatis , boc eji , arrogantium hominum nomina.
1. Philip. n. 16. At etiam aufus, cs ( quid ejl autem , quod tu non audeas ?) clivtfm Capitolinum dicere, me Conjule, plenum fervorum armdtorum fuijfe.
Ididem , eodem nnmero. 0 mtferum , /iveilla tibinotanon Junt: nibil enim boni nojii : Jive funt, qui apud talcs viros tam imptfdenter loquare !
Et pro Sextio, n. 23. & 49. In Pifonem, n. 72.
EXERCITATIO.
Diva Cenovefa Ueroibus quibufcumque illujirior.
Ter Antithefim & PermiiTionem.
s r n 0 p s j s.
Exord. "plet per Permiflionem, ultroque patietur Orator X jaftari ab admiratoribus antiquitatis prifcos He-roas , qui nominis fui memoriam faftis illuftribus con-fecrarunt .
_ Propo/itio . Dicet, Divam Genovefam feliciorem fuifle , licet diverfam omnino viam ab iis tenuerit.
Confirmatio . Per Antithefim . Comparabit Beat® Ge-novefas vitam & apendi modum , cum vita faftifque ve-terum Heroum . IUius modeftiam cum horum ambitio-ne, illius otium pacificum cum follicitis horum labori-bus , illius de feipfa viftoriam cum edita ab his hoftium ftrace , &c.
6	Con-
9
T)e Figuris.	153
Confirmabit deinde , comparando per aiias Antithefe» gioriam , qnam fibi Genovefa peperit, cum illa laude , quam prifci Heroes meruere . Hic fragilis ac caduca, illa foiida ac fincera, Ii.tc brevis, illa fempiterna, &c.
Conciudet dicendo , Deiim mirabilem extitifle in illu-ftranda Sanftorum gloria,'«ft mortales fnum ad obiequiuin & amorem iliiceret .
O R A T I 0 .
( Prr»r'j]io , Parentbefii) Jaftet enimvero amhitiofa ve-tuftas Heroas fuos, & futuris fetatibus pergat masnificen-tius oftentare. Prsedieet, (nam quis hoc illi leve folatium invideat?) exantlatos ab iifdem iabores, & edita paffim betio facinora, quibus immortaiem, fi Superis placet, gio-riam apint pofteros meiuerunt, inlolentius etferat.
Ecce ignobilis Puella laboravit iilis omnibus felicius, & ftibiimius quoddam iaudis houorifque faftigium afcendit. Ac licet diverfam penitus ab iis tenuerit viam, qni me-moriam lui nominis in omne tempus confecrare ftudue-runt; licet niliil fit ab ea geftum cum faftu, nihil palam, aut per oftentationem: tamen poft emenfum femel vitas curriculum beilatorum omnium decus ac famam tanto fu-peravit intervallo, quanto illi, dum viverent , Genovefae tenuitatem atque obfcuritatem fuperabant.
Agite enimvero: 8. Genovefam cum tot clariftimis viris, tot famofis 01 be toto nominibus, immenfos eorum labores cum pacifico illius otio conferamus. Illi acrioribus paran-tte fibi gloria: ftimuiis incenfi ad magna quacque fereban-tur •. (_ Anritbefis) illa uno fui deprimendi itudio ftimula-ta, quod erat abjeftum cumque ambiebat . Iili res fuas magno cum faftu palam & ubique jatftabant : illa feftaba. tur hoc unum , ut lateret. Ilii armorutn piEtfidk) ad no-minis fui commendationem abutebantur : illa perpetuis apud Deum precibus atque obfecrationibus indulgebat. II-li fufcitabant hoites fibi, quos vincerent, ut partam ex viftoria gloriam confequerentur: illa nullum fibi, nificum vitiis, beilum volebat efte , & meritam exeorumdem ftra-ge laudem uni Deo referebat . Hli populorum caede ac fan- * guine venturis olim aitatibtis innotefcere qua;fierunt: iila aflidua corporis aifliftione foli placere Numini cogitavit. Illi rerum a fe geftarum titulis atque infcriptionibus, ere-ftis ad pompam ex a:re, vel fnarmore monumentis, breves svi mortalis anguftias compenfare conati funt: illa i'm-
preflis
154	Attis Rbetoric.c Liber 111.
frelTis ubique virtutum fuarutn veftigiis, quani vixit olim vitam ad hasc ufque noftra tempora meliori fato prorogavit,
Vicerunt illi quidem ex parte ruentis omnia ac labefa-ftantis temporis injurias, & aliquam apud nos retinent nominis fui commendationemu: at vicit illas multo feli-cius Genovefa, & illuftriorerrmpud hominum memoriam locum obtinet. Narrantur hodieque res ab ilLis iaudabili. ter feliciterque geftas , at in plerifque rerum iftarum gloriam ingrata recordatio vitiorum obfcutat : Genove-fas memoria fic apud nos recolitur , ut nulla labe cor-rupta , fed grata penitus occurrat . Illorum cineres fme honore contempti jacent , nullumque a nobis cultum fi-bi vindicant : pretiof® illius reliquiac omnium veneratio* ni proponuntur . Nihil illi poffunt hominum cauffa, nt-que jain benemereri de quoquam valent : Genovefa fuum ultro impertit ab alto prasfidium, & fe clientum preci-bus patitur exorari .
Vere tu mirabilis , o Deus, tu colendus ante omnes & amajidus , qui mortales mileros fic extollis, & leve fra-gilis obfequii munus ingenti laudis numquam interitu-tx pretio compenfas .
jj*i 1	• : j j 1	I : ,.	•	"Ji
Alia Exercitatio.
sj-votr^ t	,-nijf» ilti i<)> (ot!.w i.ini livcisji
Mutius Scavo/a Romanus ad Porfenam Gluftnum Rcgem, cum Scribam ejus pro Rege ipfo interfeciffet.
Per Permiflionem . s r n o p cS'j i s.
Exord. T> Omanum fe effe, hoftemque Porfena: fatebitur, IV eoqne acceffiffe confilio, ut ipfum interficeret.
Deinde per Permiffionem admonebit 1'orfenam, ut fta-tuat de ipfo , quidquid volet; fibi interim exurendam vi-deri manum illam, quae erraverat.
Mox per eamdem Figuram jubebit Porfenam exemplum fumere ex ea feveritate , qua errorem fuum plefteret, quam grave lupplicium ipfe viciffim de Mutio ftatueret.
Concludet per eamdem Figuram, Porfenam admonendo, trecentos effe Romanos juvenes, qui facinus idem audeant.
ora•
De Figuris. 0 R A T 1 O .
Romanus civis ego Cum , quem Mutium vocant ; hoftis holtem occidere volui . jion mihi ad caedem vel medi-tandam conlilium, vel perficiendam animus defuit; neque etiam ad pleftendam, qu,x erravit, manum squitas dee-rit. ( Permiffio ) Proinde tu de me ftatue, utvoles; nihil moror: interim de me ipfo, aut de hac potius quac me fefellit, manu quid ftatuam, vide. Errorem illafuumvin-dicibus flammis expiabit , & folvet ipfa poenas, quas irro-gave tibi debuiftet. Et quoniam fafti illius honorem , cui fuerat devota per me, non adepta eft ; illam deinceps , tamquam vile & inane membrum reputo, & a reliquo cor-pore refcindi volo.
]am dilce vel ex me, qtiid te facere oporteat. ( Per-mijjio') Age , facinus vindica , iras acue, enfes expedi , lacera, perure , jugula, mille in panes divide , noftro te fanguine exfatia : non erit ad mortem minus animi, quarn fuit ad cndem. Non me fuppliciorum acerbitas terret , aut tortorum fuvor incutiet metum. Et facere & pati for-tia Romanum eft.
At unum moriens te monitum volo . Non unus in te ego hos animos gefli; longus poft me ordo eft idem am-bientium decus. Unus eorum aliquis , lpero, fi non in agendo me fortior, faltem in perficiendo felicior futurus elt. Proinde in hoc difcrimen, fi juvat, accingere, ut in fingulas horas de capite dimices ttio, ferrumque & hoftem habeas in veftibulo Regia:. Hoc tibr Juventus Romana in-dicimus beilum . Nullam aciem , nullum praelium timueris: uni tibi, & cum fingulis res erit.
ARTICULUS VIII.
De Deprecatiune, Optatione, Execraticne , Epipbonemate, & Exclamatione .
j A Uid e[i Deprecatio, feu Obfecratio ?
R. Eft Figura , qua alicujus opem , aut mifericordiam Orator vehementer imj 'ovat. Opem quidem, ut pvo Rabi-iio Perduelli, n.j.i]ttie cum ita Jint, primum , quod in tanta dimicatione capitis , }am<e , fortunarumque omnium , fieri necef-J'e eji, ab Jove Optimo Maximo , ceterijque Diis Deabujque immortalibus, quorum fpe & auxilio multo magis h<ecRefpu-
bli-
<5	Aitis Rbetoriae Ltber llf.
blica , qtuim ratione bominum & confilio gubernatur , pacetn ac veniam peto: precorque ab iis, ut budiernum diem, & ad bu jus falutem confervandam , ad Kempublicam confti. tuendam , illuxiffe patiantur . Deinde vos , Quirites , qua-rum poteflas maxima ad Deorum immortaltum Numen aC-cedit , oro atque objecro , quonidhi uno tsmpoie vita C. Ra-birit, hominis miferrimi atque innoceiitijjimi, falus Reipubii-Cir, vejiris manibus fuffragiifque permtttitur , adbibeatis in bommts fortunis mifiricoraia ii, in Reipub/icie fatute fapien• tiam , quam foletis .
Et pro Domo fua , n. 1415. Quaprcpter, fi Diis immortali-bus, fi Senatui, fi Populo Rornano, fi cunEiie ltalhe, Ji Pro-■vinciis , fi exteris Nationibus, Ji vobifmetip/is , qui in mea falute principem locum auflorttatemque tenuijiis, gratum ac jucundum meum reditum intelligitis effe, qtaefo, obteflorque vos , Pontifices, ut me , quem auEioritate , fludio , fententiis ieflituiflis , nttnc, quoniam Senatus ita vult , manibus quoque veflris in fedibus meis collocetis.
F.gregiaeit ibidem, n. 144. Deprecatio, quajovis, Juno-liis , Minerv® & Vefta» opem implorat .
IUuftris etiam muito magis locus ille 7. Ver. n, 183. quo Tullius omnium omnino Numinum fidem & opem implo-rat adverfus Verrem, qui fimulacra illorum eripuerat, de-Jub-ra violaverat, Religiones poliuerat. Legendus totHS, qui omittitur bic a nobis, quia prolixior eft .
Habes atia Deprecationis exempla ad implorandam opem conrparata , proQuintio, n. 10. Pro Rofcio Amerino , n.u. 6. Ver. n. r r3.
Valet etiam plurimum Deprecatio ad excitandam mife» ricordiam , ut pro Milone , n. 92. Quid reflat , nifiut orem , obrejierque vos,Judices, ut eam mijericordiam tribuatis J'or-tijjimo viro , quam ipfe non implorat: cgo autem , repugnan-te boc, & impluro & expofco . No/ite, fi iit noflro omniunr flettt nullam tacrymam ajpexijiis Milonis: fl vuhum fempel eumdem , fi vocem r fl orationem flabilem acnon mutatam vi-detis , boc minus ei parcere: atque baud fcio, anmulto etiam fit adjuvandus magis .
Et pro Flacco , n. rod. Qui vos, quoniam efl id retatisf ut fenfum jam percipere pojflt ex macrore patrio^ auxitium nondum patri ferre pofflt: orat, ne juum luElum patris lacry-mis, patris mcerorem fuo flctu auge.rtis .mQrii etiam me in-tuetur, me vult uappellat, meam quodammodo flens fidem im-plorat : ac rcpetit eam ,■ quam ego patri fuo qaondam fpapon-derim pro fahuc Patrice , dignitatem .
De Figliris .	157
Eft & hic praclara Deprecatio pro Murena, n. 8(5. Qutc Ctwt ihi Jint , Judices, pitmum Reipub!ic<e caujfa , qua nul-la res cuiquam potiur debet ejje, vos pro mea funrma & vo-bis ctignita in Rempublicam diligentia , moneo, pro audoiita-t: Confulari bortor, pro magnitudine periculi obteftor , ut otio , Itt paci, ut faluti, ut vitic vefh<c & ceterorum civium con-Julatis: deinde egu fidem vefiram, vel defenforts & amict ojficio adduEius, oro, atque objecro, Judtces , ut ne bomints tnijeri , & cum corporis morbo, tum animi dolore confeSit , L. Murentc, recentem g< atulationem nova lamentatione t.brua-tis. Modo maximo benejicio Pupuli Romani ornatus, fortuna-ttts videbatur, quod primus in famiham vetercm , primus in mtmicipium antiquijfimum, Confulatum attulifjet: nunc dem fqualore fordidus, confeEius morbo, lacrymis ac mocrore perdi-ttts, vejier ejl fupplex, Judtces , vejiram Jidem obtejlatur , mijericordtam impiorat, vcjiram potejiatem , ac vtjiras opcs intuetur. Nolite, per Deos >mmortales ! Judiccs , &c.
Aiia funt ejufilem Deprccationis exempla pro Quintio, n. 97. Pro Rolcio Amerino, n. 150. l'ro Cluentio, n. 200. :Fro Dejotaro, n. 9.
Adliibetur ha:c potifTimnm Figura in Perorationibus ; quia apta eft tota ad movendos arteftus , quod praeftatur vulgo in Peroratione.
Otvd cji Optatio ?
R. Elt Figura, qua Orator vehementer aliquod defide-lium (ignificat : ur 5. Ver. n. 81. Untis adbuc fuit , poji Romam conditam (Dti faxint, ne ftt alter) cui Rejpubli-ca tota Je tradidit , temporibus coacia, malis domejiicts, L. Sylla.
Et pro Lege Manilia , n. 27. Utinam, Quirites, virorum faxtium atque innocentium tantam copiam baberctis, ut btec vob/s deiiberatio dijjicilis e[]et, quemnam pottjfimum tantis rebus ac tanto bello pr,ejiciendum putarctis !
Et pro Rabirio Perduelli, 11.18. Utinam bancmibi facul-tatem caujja concederrt, ut pojjern pnedicare, C. Rabirit ma-. nu L. Saturninum hojiem Populi Romani interfeEium .
Valet hsec Figura plurimum ad fpem , dolorem , timo-rem, & amorem fignificandum . Sed irequentius ufurpatur apud Po-:t.is , quam apud Oratores .
Quid eji Execrutio, feu lmprecatio ?
R. EftFigura, quaOrator malum alicui imprecatur: ut<5. Phil, n. 12. Igitur eji Patronus L. Antonius ' malam qttidemilii p. ftem ! Clamori enim vejiro a jfentior. Non modo bic latro ; qucm cltentem babere nemo velit: Jed quis umquam tantis opibus,
tan-
158	Aftis Kbetoricie Lib(Y 111.
tdntis rebus geflis fuit, qtii fc Populi Rvmani viEloris, domi-vique omnium gentium , tutor m clicere audcret!
Et Philip. 13. 11.4.8. Quin tu aki in mal.tm peflemmalum-que cruCiatum ! ad tc quifquam veniat nifi Ventidii fimilis!
Valet h«c Figura ad fignificandum odium <k indignatio-nem : fed ufurpatur illa rarius abOratoribus, quam a Poetis.
Quid efl Epipbomema, feu Acclamatio ?
R. Eft fpecies quasdam Exclamationis, qua Orator rei narrata: vel probatac pronunciatum aliquod , inftar coroni-dis fubjicit ex fuperioribus expreftiim . ItaTullius proSex. tio, n. 86. poftquam docuit, oportere legibus ac judiciit vitam tueri, quod fi fieri non poteft, vim vi propulfan-dam : fubdit : Hac fentire, prudenti/e j facere, fortitudinis ; fentire vero & facere, perfeBie cumulatteque virtutis . \
Ita pro Milone, n. 9. poftquam laudavit adolefcentis cujufdam pudicitiam , qui Tribunum Militarem Impe-ratoris propinquum fibi vim inferentem interfecerat, hoc addit : Facere probus adolefcens periculofc , quam perpeti turpiter maluit .
Sic & Paradoxo 1. cum parfimoniam multis extulit latt-dibus, concludit: Dii immortales ! non intelligunt bomines, quam magnum veBigal fit Parftmonia !
Egregia eft etiarrt illa Acclamatio Cicero.niana 5. Ver. n. 176. ubi cum probaflet, miffum Romam a Verre fru-mentum fuifle Siculorum pecunia emptum, cum ipfepecu-niam publicam impune fibi fervaffet, hac adjicit r 0 con-fuetudo peccandi, quantam habet jucunditatem in improbis audacibus; cum pocna abfuit, & licentia confecuta efl !
Et Ver. 6. n. 8- Sed quid ego tam vebementer invebor? verbo jam uno repetlar . Emi, inquit. 0 Dii immortales ! prte-claram defenfiooem ! Mercatorem cum imperio ac fecuribus in Provinciam mifimus.
Aliud exemplum fuflficitOrat. in Pifonem, n.93. Loquens de Militibus , qui non invento 1'ifone quem interficere vo-lebant, deturbarant ac comminuerant ipfius ftatuam, ait: Sic odittm , quod in ipfum attulerant, in ejus imaginem ac fimutacrum profuderunt.
Ufurpatur autem hasc Figura, prafertim irt rebus, qua; funt admiratiorie digna», ad commendationem vel commi-feratiotiem excitandam.
Quid efl Exciamatio !
R. Eft Figura, qua Orator vebementem aliquem affe-Sum fignificat, cujufcumque tandem generis ille fit.
Nihil tam obvium apud Ciceronem , quam h«c Figura ;
qua-
T)c Figuris .	i
quare fatis habebimus, illuftriora qua:dam illius exempla tantum defignare.
Pro Rofcio Amerino , n. 14.6. Per Deos immortales ! Qu,eifla-tantii erudelitas efi ? qute tam fera immanifque natura ? Quif umquam prtedo fuit tam nefarius ? quis pirata tam barbarus, ut, cum integram prtedam fine fanguine habere poffet, cruen-U Jpolia detrabere mallet ?
l'io Cluentio, n. 15. 0 mulieris fcelus incredibile, & prte» tcr hanc unam , in omni vita inauditam ! 0 libidinem ejfre-ri.ttnm & indomitam ! 0 audaciam ftngularem , non timuiffe, /1 minus vim Dcorum , hominumque famam, at illam ipfam mBem , facefque illam nuptiales ! &c.
1. Catil. n. 9. 0 Dii immortales! ubinam gentium fumus? qimm Kempublicam habemtts ? tn qua urbe vivimus ?
Pro Flacco, n. 102. 0 nox illa, qute pene teternas buicur-bi tenebras attulifii ? cum Galli ad bellum, Catilina ad ur-bem, conjurati ad. ferrum & flammam vocabantur .' .'. 0 Nona illte Decembres , qute me Confule fuifiis ? quem egodiem vcre natalem bv.jus urbis, aut ceYte falutarem appellare pof-fttm. 0 nox illa, quam ifie efi dies confecutus , faufia huic mbi! miferum me ! metuo ne funejia nobis.
Habes alia hujus Figurse exempla Ver. 5. n. 137. Ver. 6. 11.14.6. Pro Cluentio, n. 48. Pro Sylla, n. 91. Pro Sextio, n.27. Pro Cselio, n. 59.71. InPifonem, n.41. ProMilone, n. 104. & 105. 2. Phil. n.i<5. 54. 68. 8. Phil. n.23. 29. 10. Phil. n. 8. 11. Phi!. n; 8.
Interdum eft Exclamatio Ironica, & tunc magnum le-porem habet. In Pifonem, n. 58. Noneji integrum Cn.Pom-pejo, conjilio jam uti tuo. Erravit enim. Non gufiarat ijiam tuam Philofophiam . Ter jam bomo Jiultus triumpbavit. Craf-fe, pudet me tui . Quid eji, quod confeEio Jormidolofiffimo bel-lo coronam Hlam lauream tibi decerni voluis a Senatu ? P. Serviii, Q_. Metelle, C. Curio , P. Africane , cur r.on hunc audijits tam doBttm bomtnem, tam eruditum, priufquam in ijium errorem induceremini ? .v. 0 Jiultos Camillos, Curios 3 Tabricios, Galatinos, Scipiones, Marcellos ,Maximos ! oamen-tem Paulum ! rujiicum Mariv.m ! nutlius confilii patres ijio-rum amborum Confulum, qui triumpbarunt !
Et pro BalbO, n. 20. 0 prteclarum interpretem Juris ! au-8orem antiquitatis ! correEtorem atque emendatorem nofirte ci-vitatis ! qui banc posnam fcederibus adfcribat, ut omnium prte-miorum beneficiorumque nojirorum faciat expertes fcederatos f Item 3. Philip. n.27. 0 C. Ctefar ( adolefcentem appello ) quam tt* falutem Reipublicts attulijii ? quam improvifam f
quam
16o	A-tis Rbstoricie Liber III.
qtiam rvpsntinam"? <2enirn b<ec fugicns fecerit, qitici face• ret tnfequens ? Etenim dixerat , fe cuflodem futurum uriis: nfque ad Kalendas Majas ad urbem exercitum babiturum , O prteclarum cuflodem ovium, ut ajunt , Lupum ! Cuflofne urbis, an d reptor & vexator effet Antonitts ?
Et pro Cluenrio , n. 108. 0 innocentiam Oppianici ftngtf larem ! quo in reo , qui ablolvit, ambitiofus; qui dtflultt, cautus ; qui condemnavit, conflans exiflimatur .
exercitatio.
Per laudatas fupra Figuras.
Judas ad Fratres , ne perire Jofephum in Ciflerna patiantur .
s r n o p s i s.
Exord. r^ B abrupto, petet ab ipfis , an non fatis huc ufque odiis indulferint, ni(i uiterius iras pro-
moveunt .
Dei ide ipfos deprecabitur, ne perire Jofephum in Ci-ftern.i patiantur. H,"ec autem erunt Deprecationis momeu-ta. t. Gravitas fceleris, quod nihilo inferius videri de-beat, quam (i m inus fratris fanguine cruentaffent. 2.Te-ne a pu ri a?tas, cui indulgeri aliquid p.iffit- ■}. Parentis dolor, cum p remptum fratrum fceiere Jolephum audiet: hic eri' locus Exclamationi. 4- Judas iple qui le Jofephi patronum profitetur.
j. Per Epiplionema , quafi ipfos minime commoveri fen-tiret, dicet, tanti effe, affueviffe odiis & invidiac!
4. Per Execrationem , funefta quasque ipfis comminabi-tur , nifi placidos fenfus induant.
Denique per Optationem, orabit, ut Deus fratrum ani-mos lnneflat.
0 R A T I 0.
AiSnm eft igitur, Fratres ? peribit puer Jofephus , ne-que ulia vos miferi fratris commiferatio duros atque intraftabilrs infkflet? Tamen nondumne fatis veteribtis odiis d itum eft ? an n n extaturatus adhuc cupidus vin-difta: , & invidi® impotens animus ? Placet ulterius iras perfequi, ac nifi tetro in fpecu fame pereat infeltx fra-
ter,
De Figurh .	161
ter , quidquid admiflum eft haftenus , leve reputabi-tis.?
( Exclamatio ) Per Deum immortalem ! qua: ifta veftra crudelitas eft ? qua: tam fera immanifque natura ? quis tantus fuerit odiorum furor, ut nifi fratris funere expleri nequeat ?
( Deprtcatio ) Vos ego , per quidquid fanftum vobis formidandumque eft , oro atque obteftor , mentem a tan-to fiagitio reneftite , nifi forte expertes vos purofque fce-leris arbitramini , quod puerum ipfi non peremiftis ', quod manus fraterna ca:de abftinuiftis •, quod exhorruiftis il-lud facinus , quod volentibus vobis ac jubentibus dira fames jam jam peraget. Sed quid ego ha:c ? fentio : vete-res (imultatum cauffa: etiam animum pungunt & exftimu-iant : reus eft Jofephus , aut talis certe vobis viius eft . Sit ita fanc ; nihil moror . At numquid pueri infelicis gemitus , amarae doloris indices lacrymae , terribilis ipfe propinqu® mortis metus , quidquid peccatum ab eo eft , totum non exfolvit ? ( Deprecatio ) Si tamen quidpiam adhuc luendum reftat, id annis , precor, indulgete , quod fceleri deberetur . Nolite, quaefo, committere , ut fratrum ipvidia cecidifle Jofephum parens mihi vobifque aman-tiffimus audiat . ( Exclamatio ) O pater ! infelix pater ! quo fenfu ferale nuncium accipies ? quo vultu cruentam filii tunicam intuebere ? quis erit doloris aut lacrymarum modus , quoties tuo te Jofepho orbatum memineris ? filios in tanto fcelere agnofces tuos ? Et me , fratres , precan-tem rejicietis ? ( Deprecatio ) nihil poterit apud vos infe-lix Juda ? Ah ! finite, potius veftrum furorem exarmet . Si nulli vos gemitus movent , nulls lacryma: placare poffunt , veftrum in me furorem acuite , condite me horrendo in fpecu , & arumnofam hic finire vitam cum fratre cariflimo permittite .
( Epipbonema )? Siletis ? conticefcitis ? nemo veftrum refpondet ? Itane vos mulceri vel inflefli pigeat ? Tanti eft , Fratres , afliievifle malis odiis, & impotentis invidias ftimulis paruiffe ! Tamen , nifi meliores fenfus induitis , nifi aequiores vos Jofepho fratri pta:ftatis , nifi me bene monentem & ad faniora fleftentem auditis, pertimefcite , Fratres , debitas parricidis poenas . ( Execratio csr Com-minatio ) Eft aliquis Caelo Deus : is admitti fcelus pro-hibet, & admiflum graviter pleftit ! Erit , erit, ne dubi-tate , dies iila , cum me precantem fprevifle vos poeni-teat , cum ademptum fratrem Jofephum Iugebitis , cum
L	ini-
z6i	ylrtis Kbetoricit Vibcr 777.
imminens capitibus veftiis periculum declinare nequicquattf conabimini .
( Cfptatio ) At tu , fupreme rerum omnium arbiter ac moderator Deus , qui folo voluntatis tuas nutu morta-lium animos quamcumque in partem moves ac fleftis : utinam talem a fratribus perniciem avertas ! utinam mu« tata per te ftudia' in contrarium fefe ad fervandum in-nocentem puerum convertant , & qUod nulla; haflenus preces exorarunt , id tuum benignius adfpirans Numen efficiat !
Alia Exercitatiov Pcr eafdem Figuras.
Marcus Tullius Cicero Marci Tullii Ciceronis Filius ,
poft interfeflum ab Antonio parentem fuum , ad Ca:fa-
rem Auguftum.
S r N 0 P S I S.
PRimo per Deprecationem obfecrabit Cafarem , ut pro clementia fuccurrat miferis , pro fortitudine refiftat improbis , pro asquitate fcelus puniat.
2.	Per Optationem dicet : utinam loqui poflet ipfe Cicero ! quamquam truncum cadaver & muta -lingwa lo-quitur .
3.	Per Execrationem : Dii te perdant , Antoni, qui cul-torem Deorum, innocentia: patronum occidifti! involet in te Refpublica , cui defenforem eripuifti! &c.
4.	Per Epiphonema : ergo triumphabit iicarius? gement boni : Csfare vindice ?
Denique per Exclamationem: o gloriofum te, Ca-far , fi defenfor Ciceronis extiteris ! o mileram astatem noftram , fi fcelus impunitum viderit!
0 R A T I 0 .
Periit infelix Tullius , periit, Augufte Cfefar, & devota jam pridem Antonii furoribus vifHma per fummum nefas occubuit . Qiiid agam parente orbatus atrtantiffimo ? cujus implorabo praefidium in hoc rerum mearum difcrimine , nifi me , Cacfar , miferi parentis infortunatam fobolem a cruentis fcelefti parricid® manibus vindices?
De Fig.uris.	163
Per ego te hanc dexteram , quam perditis ac jacentibus toties porrexifti \ per fingularflm clementiam , quam vet reis ac nocentibus ultro ac volens impetidis;( Deprecatio ) per illam fortitudinem atqtte conftanrtiam , qua nefarios improborum civium impetus conturidis ac coerces ; per fummam a:quitatem , qua prohibes fcelus ac-pleftis : affli-ftam innocetitiam tnere , reprime infamli proditoris auda-ciam, & graffantem impune, optimorum civium in vitam, vim ac furortm meritis , ut par eft pcenis ulcifcere . Sentiat extin#us pater aliquam humanitatis illi partem , quam ipfe affliftis civibus, dutn viveret , exoravit.
Atque utinam loqui poffet pro fe ipfe, qui nemini mifero vocem umquam abnuit! ( Optatio ) utinam illi fas effet fuam apud te cauffam tueri , qui tam multorum , quos praefentes hic intueor, patrocinium tam feliciter fufcepit!
Quamquam , quid Ciceronis voCem requiro , ubi truncum ejuidem cadaver loquitUr fatis ? ( Execratio ) ubi muta perorat Itngua:; & Antonii flagitium ac nequitiam difer-tiffime coarguit ? Dii te perdant, fceleratiffime parricida, qui cultorem Deorum impenfiftimum ,' innocentias patro-rtum , deferts Virtutis ultorem ac vindicem occidifti ! involet in te Refpublica , cui ftudiofiffimum defenforem , cuftodem vigilantiffimum , parentem amantiffimum eri-puifti! infurgat in te Cacfar ipfe, neque a flagitiofo capite iacras manus abftineat ! Ipnofces Ca:far , fi vehementius loquar , quam Majeitas tua patitur . At qnis efle poffit expoftulandi modus , ubi nullum fceleris modum Antonius fecit ? Tuitm eft , Cxfnr , fraenare praxipitem audaciam : tuum eft , fanftiflimarum legum prasfidio coercere impro-bitatem , & quam tanti flagitii atrocitas poftulat , vindi-ftam ejsercere .
( Epiphortema ) Nempe triumpharet ficarius ? volitaret impune totam per urbem ? gemerent fruftra boni , aur in-famem parricidam plefti nequicquam poftularent , Caclare tefte ac vindice ?
( Exclamatio ) O gloriofum te , Caefar , fi perempti Ciceronis ultor e-xtiteris ! o miferam xtatem hanc no-ftram , fi tantum fcelus videret impunitum ! o miferos , quotquot funt , cives bonos , nifi parricidarum fupplicio certum fibi adverfus improbitatem patrocinium gratulari foftent!

Aftis Rhetoricn' Uber III.
articulus ix.
De ufu Vigurjruni.
i- m*Igurarum' nfns debet efTe "parcus & moderatus , rte
JT crebra hujufmodi ornam-jutorum ufurpatio tasdium generet, aut puerilitatem redoleat . Diftinguendum tamen eft duplex Figurarum genus •, primum earum, quas tantum ornatum pr® fe non ferunt , quales funt Interrogationes , Apoftrophae , Diftributiones , <kc. Alterum earum eft , quas ftudiolius Oratons induftria perfequitur , quales fuut Complexiones , Antitbeles , Hypotypofes , ('rofbpopoej® , &c.
2.	Primarum quidem ufus irequentior eflfe poteft , nihil enim apudTullium crebrum magis, quam Interrogationes, Repetitiones , Diftributiones , &c. quae latentem magis ornatum habent . Quod vero fpeftat ad fecundi generis Figuras , lllae nimirum funt , quarum ufus frequentior parere faftidium poffet.
3.	Nonnulls Figurae funt , qua: adliiberi poflfunt ia omnibus Orationis partibus , ut funt Diftributiones , Communicationes , Apoftrophs , &c. Aiias vero , quac lingularum partium propri® funt . Qua ad dicendum valent , pertinent ad Exordium : qua: ad deleflatidum , ad Confirmationem & Confutationem : qu® ad moven-dum , ad Peroritionim . Qua: tamen non ita fcrupulofe intelligenda funt , ut non liceat aliquando ordinem hunc immutare .
4.	Quaedam Figurae funt , qu« ftatim initio ufurpantur, ut Interrogationes , Apoftrophae , Diftributiones , &c. Nonnuil® vero aliquam 'veluti praeparationem requirunt , nt funt Exclamationes quae non ufurpantur nili poft ex-plicatas res graviores , Hypotypoles , Profopopoeja» , & limiles , quas abfurdum eflet ftatim ab initio alicujus Orationis vel Capitis adhibere .
5.	Figur® verborum funt hujufmodi , ut plus afterre taedii Orationi poff-nt, quam Figurae fententiarum, fi illa: crebrius ufurparentur .
Demque nulla re magis poteft de Figurarum ufu judi-cari , quam frequenti Ctceronis leftione , qui Figuras fuis quibufque locis fic accommodat, ut ad eadem pertrafianda iaftae quodam modo videantur.
L I-
LIBER QUARTUS.
D E VI ORATORIS,
SEU D £ Inventione.
ARTICULUS I* R I M U S,
HAflenus egimus rfe Elocutione Oratoria , de ejufdem Amplificatione , de Ornatu five de Figuris : nunc agendum nobis de Inventione & Probationibus , fine qui-bus , ait Cicero , Elocutio inanis eft ac pene puerilis-
Quid Invcntiams nominc intclligitur , in qua vis Oratoris fracipua efi ?
R. Inventio eft excogiratio renim verarum aut verifimi-milium , quae valeant tam ad faciendam fidem , quam ad motus animorum excitandos . Argumentis utuntur Rheto-res ad faciendam fidem , amplificatione ad motus exci-tandos .
Quid ejl Argumentum ?
R. Eft probabile inventum ad faciendam fidem.
Quid e[i Argumentatio ?
R, Eft argumenti ipfius fufior explicatio .
Vnde quitrenda funt Avgumenta ?
R. Ex Locis Oratoriis , quorum duplex eft genus : alii qui ex ipfa re ejufque quafi vifceribus educuntur , & pro-pterea appellantur infiti feu intrinfecUs petiti ; alii qui aliunde eruuntur, 8c nominantur extrinfecus arceftiti.
Quot funt Loci Oratorii in ipfa re infiti ?
R. Sexdecim . Definitio, Enumeratio Partium , Notatio nominis, Conjugata , Genus , Forma , Similitudo, Diftimi-littido, Contraria, Repugnantia , Adjunfta, Antecedentia , Confequentia , Cauflfe, Eftefla, Comparatio.
Quot funt Laci extra rem pofiti ?
R. Sex . Prajudicia 4 Fatna , Tabulae , Jusjurandum , Tormenta , Teftes .
Huc etiam pertinent Hiftoriae , Fabul», Leges , Senten-' tiac ve.terum , & fimilia : de quibus antequam agamus , res videtur exemplo demonftranda .
L 3	CA-
Artis Rbetoric.c Libcr IV.
C A P U T II. .
'	* r*	■ 1
De Ratione eruendi ex Locis Oyatoriis Argumenta. •••! • ) 'j ' •' • ■ ."■,.:
Slt illud Oratori Forenfi propofitum , ut de JurifprU; dentia ac Juftitia dicat: ita Locos Oratorios alios pofl alios perveftigare poterit.
Locus a Definitjone fegetem uberem materiemque dicendi fuppeditabit . Juftitia enim eft regnorurti & imperiorum moderatrix , expultrix fcelerum , virtutum conciliatrix , pacis alumna , concordia: parens , &c.
Enumeratio partium fubjiciet fingulos regni ordines , qui^us jultitia prodeft , Regibus ad dignitatem, nobilibus ad fplendorem , civibus ad concordiam , populis ad mu-tuam focietatem , improbis ad frasnum , militibus ad obe-dientiam , omnibus ad felicitatem .
Notatio nominis hacc eft: juftitia ilicitur, quod jus fuum xuique tribuat ,
Conjugata. Qui juftitia praeditus eft, juftus ille dicitur, ^ufteque Rempublicam adminittrat.
Genus . Si oftendas , juftitiam comple&i ceterarum vir-tutum dotes & ornamenta .
Species . Cum juftitise ipfius , quatenus fingularis virtus eft , laudes perfequeris , feu qua mentem & voluntatera in bono dirigit , feu qua Deuin ipfum , proximum , nofmetipfos fpeftat .
Cauftas. Deum auitorem habet juftitia, cui fimilem facit bominem , qui im igo eft Divinitatis : ipfa etiam orbis perfeftio eft , cujus ad bonum tota, dirigitur.
Eftefta . Sutit ea quas ex juftitia derivantur, pax , tran-quillitas civium , pietas , Religionis cultus , vitiorum extinftio , procreatio virtutum , & alia fimilia .
Antecedentia . Compleftuntur ea natuia? prasfidia & difci-plinaritm fubfidia , quas ad Jurifprudentiae cognitionem , JuftitiEeque proteffionem requiruntur .
Confequentia. Vel coincidunt cum efteflis , vel conti-nent laudes, quibus ille dignus eft liac utraqwe facul-tate prxftat .
Adjunfta. Sunt ea , quas cum Jurjfprudentia focietatem habent individuam , yduti ftudia Philofophis, Hifloriarum, Legurn , Exempiorum , & totius antiquitatis notitia.
Repugnantia . Quomodo fieri poteft , ut vir legum omnium fcientiae ftudens, aut earum cognitione prasdittis?
obno-
De Invcntione.	167
obnoxius fit Communibus vitiis , ut otio, vit«e molliorij, & aliis ?
Similitudo . Talis inftitui poteft . Juftitia inter ceteras virtutes Solis inftar obtinet: atque ut Solis prifentia nim-bos diftipat , fedat tempeftates, campis fegetes, arboribus fruflus , herbis viriditatem parit , orbemque univerfum efficit la:tiorem •, ita juftitia imperiis tranquillitatem , pacem rebus publicis conciliat, &c.
Diftimilitudo . Ut gentes , quibus juftitia non illuxit , feram traducunt & agreftem vitam ; ita e contrario , qui hanc praecipuo ftudio colunt , ceteris humanitate prsftant ,
Comparatio . Si Fortitudo , Prudentia , ceterasque vir-tutes tot laudibus digna: funt atque praeconiis, quarum eft privato cujufque bono confulere: quid Juftitia , qu® ipfum omnium commune bonum fpeftat, omnium utilitatibus pro-Ipicit , &c.
Contraria . Jurifprudentia hominum focordiam excu-tit , tollit literarum contemptum •, Juftitia vero fcelera , dolos , fraudes , rapinas expellit : nonne ergo utraque Saudanda ?
Similiter a Locis extrinfecus petitis feu remotis erui poftiint argumenta , quibus eadem res confirmetur . Et quidem non inepte Forenfis Orator Orationeu incipiet ab auftoritate Legislatoris alicujus , aut Philofophi , aut Oratoris , Item Militaris Orator ab exemplo & difto ali-cujus egregii Ducis : puta > Caefaris . Orator Chriftianus ab auftorirate fanftorum Patrum . Huc adde Proverbia , Parabolas ,• Apologos, Hiftorias, & fimilia . Notandum eft autem non' 'efte necefte , Locos omnes ita fcrupulofe in-veftigare , fed eos tantum , qui praeftantiora argumenta fufficient .
C A P U T III.
Loqus a Definitione . Reguhe /frtis.
QUid eft Definitio ?
R. Eft Oratio explicans nattvram rei . Fufius a Cice-rone 2. de Orat. defcribitur : Definitio eft earum rerum , quie Junt e)us rei propri ,e, quttm deftnire volumus , brevis & (ircumficripta explicatio .
Quomodo fit Definitio ?
R. Accipiendo aliquid illi rei, qux definitur , quod fit
L 4	com-
NJS	Jtftis Rbetmic* Libev W.
commutie cum aliis, idque vocatur a Pliilofopliis Cenus : deiiule fumendo aliquid , quod fit eidcm peculiare ac pro« prium , idque ab iiidem Philo/ophis Viffetentiu nuncu-patur . Sic Rhetorica definitur , Ars bene dicer.di : Ars Genus eft , quia eft hoc illi comnune cum Grammatica , cum Poefi , cum Piflura & ceteris Artibus •, bene vero dicere eft illius Difjerentia , quia hoc proprium habet ac Auim .
Qttomodo probares a Definiticne utilem e(fe Rbetoricam ?
R. Hoc modo. Ars bene dicendi eft utihs ; fed Rheto. rica eft Ars bene dicendi; ergo Rhetorica eft utilis.
Quotuplex eft apud Oratores Dcfinitionis gcnus ?
R. Multiplex . Nam licpe ufurpant illi rei defcriptionem pro accurata illius Definitione: idque faciunt
Primo , per enumerationem Partium vel Adjunflorum , vel per Hypotypofim : ut fi definire velles hominem im-probum ; defcriberes caput illius torvum nefcio quid pr,x« feferens , oculos flagitium fpirantes , manus ad rapinam incurvas : totum denique corporis habitum refpice, quid aliud praefefert praster improbitatem ?
Habes exempla Definitionis apud Ciceronem i. Philip. n. 29. Ita definit gloriam : Ea efi laus reBe faSlorum, magnerumque in Rempublicam meritorum , qute cum optimi cujufque , tutn etiam multitudinis tcfiimonio comprobatur . Quae definitio defcriptio potius , quam accurata definitio dicenda eft .
Et Philipica 2. n. 113. ita pacem definit & fervitutem :
Pax eji tranquilla libertas, Jcrvitus malorum orhmum pojlre-mttm , non modo beilo, fed morte etiam repeiiendum i
Et 11. Philipica n. 28. ita definit Legem : Efi Lex nibil aliud, nifi re6ia , C5' a Numine Deorum traciata ratio , imperans bonejia , probibens contraria.
Et in Pifonem poenam & fupplicium ita definit: Qt>.ie eji igitur pccna ? quod fuppiicittm > Id mea fcntentia, quod acci-dere nemini potefi nifi nocenti . Sufcepta fraus , impedita & oppreffa mens confcientia, bonorum omnium odium, nota jufit Senatus , amtjjio dignitatis .
In Oratione autem pro Sextio , n. 97. ita optimates defcribit aut definit per Enumerationem : Qttis ergo optt-mus cfi ifie ? quis ? De numero fi qutcris , innumerabiles : rteque enim aliter fiare poffemus . Sttnt ptincipes conjilii pu-bltci ; funt , qui eotum feEiam fequuntur ; funt maximorum erdinttm bomines , quibus patet curia ; funt mmicipales ,
De Invtmiorie.	i<5p
rnfthique Romani ; fant negotia gerentes ; fttnt etiam liberti-ni optimates. Numerus , ut ciixi , hujus generis late & varie tiiffufus eft ; feri genus ipfum , ut tollatur error , brevt cir-cumfcribi & definiri poteft . Omnes optimates funt , qui ne-que noccntes Junt , nec natura improbi , nec furiofi, nec ma-lis liomejiicis impediti.
Secundo. Definitio fit per Similitudinem & comparatio-rem . Ita deicriberes hominis pertiybati & immoderati ani-mum : Eft inftar plateae publica:, ubi perpetuus claman-tium ftrepitus , & voces incondit» audiuntur ; ubi omnia disjefta ac diftipata ; nbi rixac & jurgia . Eft mare turbi-tlum , ventis jaftatum & procellis.
Contra, confcientiam bonam definire quis poteft per Si-militudinem , hortum deliciarum, tbefaurum gazisRegum omuium ditiorem , aulam diviniNuminis. Ha:c porro Defi-nitio , quia levioris eft efficaci® ad perfuadendum , autper-movendum , rarius ab Oratoribus debet ufurpari .
Tertio. Definitio fit perCongeriem multorum nominum, e\ quibus in rei cognitionem facilius devenimus . Ita Ci-cero lib. 5. Tufculanarum Quaeftionum ficPhilofophiam de-■finit : Vitit Pbilofophia dux , indagatrix virtutum , vitiorum txpultrix, mater omnium artium , quid eft aliud, ut ait Pia-to, nift Deorum inventum ?
Et pro 'Milcne, n.90. itaCuriam definit perCongeriemt Quo quid miferius^ quid acerbius , quid luBuoftus vidimus ? Tcmplum fanBitatis , amplitudinis, mcntis, conjilii publici , cnput urbis , aram fociorum , caput omnium gentium , fedem ■ab univerfo Populo Ronutno conceffam uni Ordini , inflamma-ri, exfcindi, funeftari.
Item pro Plancio, n. 70. Opimii calamitatem ita per Con-geriem definit : Opimii quidem calamitas utinam ex bomi-num memoria evelli poffet . Vulnus illud Rcipublicit , dede-cus hujus imperii , turpitudo Populi Romant , non judicium putandum eji.
Sic egregie pariter Hiftoriam definit Cicero lib. 2. de O-ratore , n. 36. Hijioria vero teftis temporum , lux veritatis , vita memoriie , magiftra vitie , nuntia vetuflatis , qua voce alia , nifi Oratoris , immortalitati commendatur ?
Quarto » Traditur Definitio Tei per cauffas , quando ex-primitur rei natura per eas res, a quibus habet ut fit, & talis fit. Ita Cicero lib. 1. de Legibus, n. 54. Hotninem definit a ratione qua eft ipfius caufla formalis , Ut ajunt Philofophi: Animat boc providum ac fagax, muitiplex, acu-ftmif memor, plenum raiioms & fvnfilji , qutm vocamus bo-
mintm,
jyo	Artis Kheiorica Liber IV.
tnhiem, praclara quadam conditionc gener.itum eft a fuprem» Deo . So/us eft enim ex tot animantium gencribus atquc natu. ris particeps tationi & cognitionis , cum cetera fint ommn, txpertia.
Eodem pertinet illa hominis definitio ex Seneca Epift.
76. Omnia bono fiuo confiant . Vitem jertilitas commendat , fapot i/inum , va/ocitas-cervurn . Quare foftia dorfo jument» fint , qurtns ? quia eorurti tmus hic u fus efi , fatcinaini ferre , In cane fagacttas printaeft , fi inveftigare debet feras ; curfus, fi confequi ; audacia, /i mordere & invadere. Id in unoquo-qtle optimum eft, cui naficitur, quo cenfetut. In bomine opti. mum quid efi ? Ratio. Hac antecedit animalia , Deos fiequi• tur. Ratio crgo perfeSia proprium hominis bonum eft : ceteu itli cum animalibus fatifque communia fiunt. Valet ? & Leo-nes . Formofus eft ? & Pavones ? Vetox eft ? Equi , Non dico in bis omnibus vincitut , Non quicro , quid in fie maxi■ mum babeat, Jed quid fuum . Corpus habet ? & arbotes. Ha-bet impetum & motum voluntatium ? & befiite, & vermes, Habet vocem ? fed quanto clariorem canes, acutiorem aquilte, graviofem tauri , dutciorem. mobitioremque lufcinite ? Qtiid in > homine ptoptium ? Ratio ? Httc reEia & confummata fciicitn-tem hominis implevtt .
Sic a Cauffis fimul omnibus definiri homo poflet : Ani> mal a Deo fupremo rerum opifice condirum , ex corpore mortali quidem conflatum , ied animo conltans immortali, & aci divinas naturae fimilitudinem expreflo ; denique ad perfruandas «tema: vitae delicias deftinatum .
Quinto. Fit etiam Definitio per Eftefta, & hic definien-di modus apud Oratores frequentior , quia notiora folent effe Eftefta quam Cauflk, cum res defignatur per ea , quap ab ipfa procedunt.
Ita Cicero virum bonum definit ab Effeftis pro Cascina, n. 78. Vereor de tali viro ne ptus dicam , quam vos aut fen-tiatis, aut apud vos commemorari velitis. Quapropter boc di• cam , numquam ejus auEioritatem nimium valere, cujus pru-dsntiam Poputus Romanus in cavendo, non in decipiendo pcr-fpcxerit ; qui Juris Civitis rationem numquam ab aquttate fejunxerit ; qui tot annos ingenium, taborem, fidem fuam Po-pulo Romano promptam expofitamque pttebuerit ; qut ita bo-nus & juftus vir c[i, ut. natura , non difciptina confultus ejje videatut ; ita peritus ac ptudens, ut ex Jure civili non fcien-tia fiotum qutedam , vetum ctiam bonitas nata videatut ; cu• jus tantum eft irigenium, ita prompta fides , ut quidquid in' (ii bauiias , purum tiquidumque te baurire fentias.
De Invcntiorte.	■j.^tj
Ita bellum crudele , quod intulerat Antonius , defcribif per Etfcfta , 14. Pbilip. n.,8. Bellum tnexpiabile infeit qua* tttor Conjulibits unus omnium latronv/m teterrimus. Gerit iderrt betlum cunt Senatu , Populoque Romavo . Omnibus ( quamquam ruit ipfe fuis cladibus ) pej\em , vaftitatem , (ruciatum , tormenta denuntiat Kefugit animus , Patres confcripti , eaque forntidat dicere , qute L. Antonius in Parmenftum libe-ris & conjugibus ejfecerit. Quas enim turpitudines Antonii li-bsnter fubierunt, eafdent hetantur per vtm aliis fe intulijfe . Sed vis calam tofa eji, quam illis intulerunt: libido fiagitio-ft, qua AntuniO'um obltta eft vita .'.'. Recordamini, per Deos immortales ! Patres confcripti, quid hoc biduo timuerimus a domcjiicis bojiibus , rumonbus improbifjimis diffipatis . Quis liberos, quis conjugem ajpicere poterat fine fletu? quis domum ? quis tcSla ? quis Larem familtarem ? jam aut fccdtfflmam mor-tem omnes, aut miferabilon fugam cogitabant. Htec a qufbtts timebantur , eos hojies appeltare dubitamus ? Gravius ji quis uttulerit nomen, hbeuter ajjentiar : boc vulgari contentus vix fum , teviore non uta<,
Et Oratione pro Plancio , 11. 9. ingenium populi definit ab iis, qiue facere foleret in Comitiis-
Similiter Phil. 8. n. 12. Calenum arguit, qui pacem opta-ret, definiendo per Effefla paxem illam , cujus ftudium prse-feferebat. Quid tu , Catene , fervitutcm pacem vocas ? Majo' tfes quidsm noftri non modo ut ttberi ejjetft, fsd etiam ut im-perarent , arma capiebant : at tu abjicienda arma cenfcs, ut ferviamus ?
Eleganter definit ab Effeftis, quid fit fuftinere poenam a Diis immortalibus, de Harufpicum Refponfis, 11. 39. ADiis quidem immorttflibus qute mnjor ejje poteji bomini poena , fu-rore atque dementia ? Legendus hic Locus.
Denique celebratur jn primis apud Rhetores illa Defini-tio , qu® fit per Negationerri Ik Affirmationem , ita nimi-rum , ut Orator primo quidem dicat , quid res ipla non fit, deinde quid lit ipfa, adjefta interdum Ironia poft Ne-gatioaem .
Ita Cicero in Ptfonem, n.23. & 24. probat Pifonem non fuifte Confulem, definiendo Conl"u!atui|i , quem negat effe pofitum in lifloribus , in toga , fed in confilio ceterisque •virtutibus . Tu ctiam msntioncm facjes Confulatus tui; aut te ftiijfc Romts Confutem dicers audebisi Qjtid ? tu in liciort-l>us, in toga, & prietexta ejfe Confulatum putas ? qu,c orna-menta etiam in Ssx. Ctodio, te Confute, effs voluifti . Hujus fu C/odiani canis infignibus Conjutatum dcclarari putas ?
Animo
lyi	Artis 'Rhetovicie Lihei W.
Animo Confulem e[]e oportet, cnnjilin , fide , gt'.ivitate , vigt' lantia , cura, toto dentque muncre Con/ulatus, &c.
F.t Oratione pro Domo lua , n. 8p. 1'opulum Romanum definit , tum remotis iis quae abhorrent a populi Romani dignitate , tum eorum affirmatione , qui huic dignitati conveniunt . An tu Popuium Romdnum efje iilum putas, qui conflat ex iis , qui mercede conducuntur ? qui impelluntur , ut vim ajferant Magijiratihus , ut obftdeant Senatum , optent quo-tidie ctedem, incendia , rapinas ? Qjiem tu tamen populum , 7>ijt claujis tahernis, frequentare non poteras: cui populo ducet Lenttdios , Lotlins , Sergios pr,cfeceras . 0 Jpeciem , dignitatem. que Popuii Romani , quam Reges , quam Nationes extera , quam Gentes ultimte pertimejcurit , multitudinem ex fe<vit conduBis, ex facinorojts , ex egeniibus congregatam '. llia fuit puichritudo Populi Romani, iila forma quam in campo vidi-flt tum , cum etiam tibi contra Scnatus totiufque ltaii.e aw Boritatcm & ftudittm dicendi poteftas fuit. Uie , ilie popuhn eft dominus regum , viBor atque imperator om-nium gentium, quem tllo clarifflmo die , fcelerate , vidifit tum , cum omnet principes civitatis , omnes ordinum , atque rttatum omnium , Jujfragium fe non de civis , fed de civitatis Jalute ferre cen-febant ; cum denique bomines in campum non tabernis , fed municipiis claujis venerunt .
Item laudato jam paulcr ante n-. 97. Oratioitis- pro Sex-tio-, definivit Optimates, dicendo quid non , & quid fint, »b his verbis : Quis optimus eji ifte ,■ &c.
Et Orationis ejusdem n. 17. probat , nec Pifonem , nec Gabinium fuifife Confules , per viam- Negationis defcriben-do utriufque mores per elegantem Hypotypofim & Ethopof-jam ab his vcrbis : Sed fnit profeBo quredam illa Reipubii' cre fortuna fataiis , &c.
Similiter 2. in Rullum , n. 10. definit per Negationem , qttid1 fit populare , ab his verbis : Neque vero iita popuiarit Junt exifiimanda, &c.
Philip. 3. n-. J2. per viam Affirmationis & Negationis dc-finit, quid fit effe Confulem , & negat Antonium debuiffe Confulem reputari, ex quo nudus & ebrius concionatusef-fet, ab his verbis: Nec vero M. Antonium Confulem poft Lk-percalia putare debuift is, &c.
Et in Pifonem , numero jam laudato 43. definit , quid poena fit , & quid non fit ab his verbis : Qj/tid efl igitut potna, &c.
EXER-
De Tnventione.
173
EXERCITATIO.
Definitio per Similitudinem .
Tanto iuavius bon® confcienti® teftimonium, quanto aceibior malac ftimulus.
s r n 0 p s 1 s.
Exurd. & Prop. ^>Onftabunt fola explicatione & dilatatio» Vj ne lplius Propofitionis .
Confirmatio. Petetur x. a D. fitn tione bmias confcientiae pec varias Simtlitudtnes feu comparationes duftas a tranquillo itiati , agro fertiltffimo , donio Iplendida oc ornata . 2. A Definitione malae confcientiac per contiarias Similitudines dia'ndo illam effe inftar plateae publicae , agitati maris tempeilatibus, Inferorum carceris, &c.
Gonclujio. Quis ergo alteram alteri praeferendam non putet ?
0 R A T I 0.
Ut eft nemo omnium, quantum eft, qui vivunt, fiquid moilo humanum fapiat, qui "beatas pacis ac tranquillitatis delicias mtferis perturbationum ac turbarum motibus an-teponendas non judicet ; ita nulium reperias tam ferum , tam barbarum , tam expertem omms humanitatis, qui bo-nx confcientia: iuavitates mala: conlcientiae moleftiis po-tiores effe fateatur .
Agite vero : quid ufquam eft rerum omnium , quod altif-ftma pacis imaginem felicius adumbret , quam bona: con-fcientiae facies ? Diceres tllam effe mare quoddam pacatum femper ac tranquillum , unde cupiditatum infani fluftus , inordinata: mentis tempeftates , & graves perturbati animi procellae longius exulant. Illam crederes agto fertili fimil-limara , quem fuaviffimis virtutum omnium floribus ubi-que confitum , nulla vittorum inimica vis umquam teme-ravit. ( Defimtio per Similitudiaes ) Intueri putes claram domum ac iplendidam , in qua nihtl non ornatum, nihil non compolitum refteque ordinatum fe olfert: ubi confu-fio rerum tiulla , nullus tumultus , nullae agitationes , fel quies fecura, pax fumma, a:terna tranquillitas feliciffimum domictlium defixere. , Nunc vero , fi quis funeftiflimam cruenti belli fpeciem
videre
I'74-	dttis Rbrtoric,e Liber lf.
Videre veHt , fleflat ocuios contrariam in partem ,' & hd« minis nequiffimi confcientiam diligenter confidefet . An non illa fe objiciet animo inftar platex cujufdam publicac, qua permeantes perpetuo per apertos l.ttoique aditus im-moderati omnis generis afteftus rixas , jurgia. , contentio-nes , tumultus, beila fingulis momentis excitant . An non exhibebitur oculis asftuans aliquod & etferVefcens terribilem in modttm pelagus , in quo decertantes contrariis ftudiis , totidem inftar corvcitatorum turbinum , graviftimi vitiorum motus triftiftimas , in fingulas horas , tempeftates ac pro-cellas commovent ? An non delapfum te in ipfum Infeto-rum carcerem exiftitnes, uhi nttllus ordo , nulla concordia, nulla pars quietis , fed fempiternus horror , perpetua dif-1'enfio , asterna perturbatio fedem pofuere ?
Qttis ergo tam parum amans pacis , tam perdite belli cupidus ,• qui non omni (tudio enitendum fibi putet , ut quanto cautius confcientiai: malac vitabit acerbitatem, tan-to acrius bona: confcientiae fuavitatem confeftetur?
E X E R' C I T A T t O.
Definitio per Effecia & Entimetationem
Modeftiam inter ceteras virtutes Adolefcentis efTe digniflimam.
$ Y N 0 P S 1 S;
HIEc ipfa Propofitio dilatata Exordio & Propofitioni de-ferviet»
Qonfirmatio. Petetur a Definitioiie Modefti® per Effefta s defcendetque Orator ad Enumerationem finguiarum corpo-ris partium , quibus componendis Modeftia praeeft : puta lingusE , vultus, oculorum , totiufque hominis.
Deinde, dicet Modeftiam non fe fenele intra limitescor-poris fingendi, fed etiam inforrriare animum : quod trafta-bit pariter per Definitionem Modeftia» ab Effeflts , quas pa-rit in animo& verfabitur in iifdem enumerandis : fcilicet medetur iracundia:, fuperbiae, & aliis pravisanimi motibus/
Conclufio. Quanto igitur ftudio feftari Modeltiam Adoie-fcentes debent ?
ORA*
De biventionf.
m
V 0 R A T 1*0.
1
Cum nihil in Adolefcentibus laudabilibus effe folet, quam tefta corporis & animi compofitio quadam atque modera-tio, tum certe ex eo facile quivis intelfigat , quanfo ftu-dio Adolefcenti cuilibet expetenda Modeftia fit , qua; in componendis moderandifque corporis atque animi partibus tota occupetur.
Agite enim: inter ceteras corporis animique dotes, qua> nam Modeftia potior , quinam Adolefcente dignior ? Eft enim illa virtus , qua; linguam frasiiat, ne elatius, quam par fit , aut petulantius quid audeat *. qus vultum com-ponit , & ferenat oculos , ne quid fuperbum , aut lubri-cum praifeferant : qua; rifum moderatur , ne fit effufus nimis & procax . ( Definitio per EffeEia & Enumeratio-nem partium ) Hasc occludit aures , ne improborum con-iiliis fermonibUfque pateant . Illa manus continet , ne fit geftus fraftior aut inconcinnior . Eadem inceftum diri-git , ne quid fit in eo molle , aut languidum , aut conci-tatum ; fittivero gravis, conftans, & moderatus. Atque ut uno verbo omnia compleftar , Modeftia virtus eft , quaj hominem ad urbanitatem , decorem , humanitatemque, to-tum fingit ac componit.
Neque vero intra corporis fingendi limites fe continet ; afTurgit altius, animumque ipfum , ut & corpus , egregie: conformat. Hsec eft enim iracundiae moderatrix, expultrix fuperbiae , impolitix inimica , & vitiorum omnium , qu® humanitatem laEdunt, hoftis acerrima . Etenim, fi in ani-mum infurgat vehemens & turbulenta cogitatio, adeft con-tinuo Modeftia , quae graftantem ac luxuriantem compe-fcat, refrsnet, ac coerceat.
Quse cum tot ac tantas fint Modeftiatf dotes, quis eft tam parum cupidus liberalis reftaeque inftitutionis Adolefcens, qui in Modeftia fibi comparanda omnem fuam curam at-que operam bene collocatam non arbitretur?
exer-
Jrtis Khetoricie Liber W.
EXERCITATIO.
Definitio per Negntionem & /Iffirmationem.
Veram Nobilitatem in una Virtute eflfe pofitam.
S 1' N 0 P S 1 S.
Exord. T^vlcet Orator, multos efle qui Nobilitatis laude U gloriantur , paucos qui nobiles debeant ap-
pellari.
Rationem afteret , quae Propofitionem continebit , quia pauci funt qui Virtutem colant, in qua vera Nobilitas po-fita eft.
Confirmatio . Petet illam i. a Definitione Nobilitatis per Negationem , dicetque illam non efte pofitam in titulis, in ftemmatibus, in longa Majorum ferie, &c. maxime fi quis Nobilitatem flagitiis dedecoret . 2. A Definitione per Aflftrmationem demonftrabit , Nobilitatem a Virtute fola eflfe repetendam , enumerabitque virtutes viri nobilis pro-prias : puta patientiam in laboribus , in periculis fortitu-dinem , in adverfis conftantiam , in fpernendis voluptatibus robur animi.
Conclu/io. Aut igitur colendam efte Virtutem, aut No> bilitatis laude non efte gloriandum .
0 R A T I 0.
Quam multi funt hodie , qui rebus in fttis numerandam putant Nobilitatis gloriam , & fupra mortalium vulgus fe-fe infolentius efterunt ; tain funt pauci, qui vindicare fibi laude.n illam jure poftint, & vel ipfam viri nobilis appel-lationem meruifle videantur .
Nam cum vacuum & inane nomen nemo peritus rerum aiftimator Nobilitatem efle dixerit, neque eamdem ullo po-nendam in pretio arbitretur , nifi aritiflimam habeat cum Virtute neceflitudinem; tum certe quisquis ad ipfum nobi-litatis decus afpirat , is frequentiflimum virtutum omnium comitatum debet ante omnia prasfeferre.
Age enim : tete ipfum compello , qui fuperbo natalium faftu ferociter intumefcis, & vanam magni nominis umbram oftentas , tamquam feciflfes ipfe aliquid , quamobrem tam praeclaris ortus parentibus nafcerere. Quam informafti ani-
mo
De "Inventiont.	177
nio nobiliiatis fpeciem ac formam ? Tune illam in fpecio-lis titulis, in ambitiofo ftemmatum apparatu, in longa fu-mofarum imaginum ferie, in illuftribus virtutis avita: mo-numentis , quae palam jaftas ad pompam & ambitiofius circumfers , reponendam arbitraris; (Dejinitio per Negatio-nem) dum ipfe partam a Majoiibus gloriam fiagitiorum iordibus degener nepos oblcuras ? dum titulos illos , quos illi virtutibus meruerunt, depravatis moribus inficis ? dum Itiagnum & infigne nomen, quod tulcrunt , licentiofioris vita: fama dedecoras? dum tot illuftrium virorum mode-lliam iniolente fuperbia, continentiam eorumdem levitate, diligentiam focordia , parfimoniam luxu, fobrietatem' in-temperantia, integritatem vitae libidinibus, fortitudinem ignavia contaminas ac corrumpis ?
Egregiam enimvero laudem 8c prasdicandam ubique fpe-ciein nobilitati^, quam venerentur in te Majores tui, & per tot nepotes ad te demum ufque propagatam feliciter iibi gratulentur I Difce tandem ab iifdem illis Majoribus , quorum tu gloriam & illuftria facinora pracdicas magnifi-centius , quafi pertineret ex iis ad te quidpiam , difce , in-quam , quas porro virtutes nobilem efficiant. ( Definitio per Ajfirmationem ) Ille nobilis eft, qusm in ferendis laboribus patientia, in adeundis periculis alacritas, in tolerandis adverfis conftantia, in fpernendis voluptatibus robur ani-mi, in vincendis cupiditatibus fortitudo commendant. Per Iios fcilicet virtutum gradus Majores tui ad tantum glo-riae apicem pervenerunt. Tu quid fecifti ? quid paffus um-quam gravius es, ut illuftribus virtutum illarum monu-mantis fuperbires ? Illi vigilias egerunt multas, fummo mane caltra & figna in hoftem moverunt ; tu multam in diem dormis otiolus. Illi graviftimas durae militiae afperi-tates pertulerunt; tu diffluentem deliciis ac voluptatibus vitam conteris . Illi inedia: incommoda funt experti ; tu conviviis ac commeftationibus perpetuo indulges. Illi cum hofte manus faepe conferuerunt; tu clioreis ac fpeftacu-lis aftiftis .
Define ergo, nepos degener, numerare inter avos tuos clariftimos illos viros, quos oftentas; nomen illud abjice, quo gloriaris; inter vilioris plebeculae quifquilias inglorius delitefce ; aut certe ita vive deinceps , ut Majoribus tuis, & viri nobilis appellatione , dignus videri poftis.
M
Alia
Artis K hetoricie Liber IV.
Alia Exercitatio.
Per eumdem Locum.
Cinna ail Aucuftum Cnrfarpm , cum ab eodem conflata: in ipfum conjurationis reus argueretur.
S Y N 0 P S 1 S.
Exord. T^Atebitur ultro Cinna illat® accufationis crimen, -T neque diftimulabit infidias a (e Augufto com-paratas.
Propofttio. Dicer fibi fuperefte untim in Ca:faris clementia prjefidium , qui quocumque fupplicio dignus videri debeat.
Confirmatio . Dicet nihi! efle tam augt:ii<|n tamque di-gnum Principe , quam injurias condonare . Traflabit ra-tioneni iftam per Definitionem : & primo quidem per viam Negationis , dicendo AUguftum numquam pofuirte digni» tatem majeftatemque Principis in vana oftentatione po-tenti» , in debellandis hoftibns, in vindicartdis injuriis ; aliam habuifte de Rornani Imperatoris majeftate opinio-nem. 2. Per viam AfErrrlationis contendet , exiftimafTe Auguftum, nihi! efte viro Principi convenientius, quam bene mereri de omnibus , amicos fovere , parcere hofti-bus, iniurias oblivifci; quam laudem hereditariam a Ca> fare parente acceperat.
Concludet rogando Augufttim , ne a priftina gloria de< fleflat, fed potius novum cumulum adjiciat.
0 R A T 10.
Quid dicam, Orfar ? aut potius quid tacendum non pu-tem ? Hinc alntifTi fceleris pndor ac dolor vocem praclu-dunt , inde finoularis in proditorem humanitas ftuporem ac iilentium incufat. Oonflitam a me tuum in capuf conju-rationem exprobras , fa^nm revincis, aperis focios , totam infidiarum & nefanda: machinationis feriem pandis : an ne-gare vel difTmiilare crimen poftim, fi ve'im? an etiam , fi poftim, debeam excufare? Fatentem babes reum , Casfar, & paratum ultro fubire qnod ftatuere cumque placuerit. Nocentem plefle, nihil deprecor, nihil abnuo : non potes in me ferre fententiam tam gravem, qu® videri mitiot pro facinoris atrocitate non debeat.
Quam-
De Invontiono.	iyef,
Quamquam, quem alloquor? & apud quem agocauffafti ingratus? Non liic accufatoris vel Judicis cauffam fufiines} fed amicum, fed parentem agis . ( Dejinttio per Negationcm ) Tu quereris de me ; at reum acculare parcis:' fontem in-crepas ; at eutndem non damnas. Agnofco dignam ftatali-bus, dignam parente , dignam imperio indolem : agnofco lnores humanirtirai Principis, quem nerao haflenus offen-fum fenfit, uemo vel ininlicus non amicum expertus eft . Scilicet numquarn exiftimafti , ea;far, dignitatem majefta-temque Principis in oftentatione vana potentiae, in vindi-candis propriis injuriis, in fundendo inimicorurn fanguine elfe pofitam . Hi fenfus olim & Marios j & Syllas , & Antonios decuerint , qui Romauorum civium (ibi place-bant in ca;de , qui tyranni potius atque hoftes patrise ^ quain Imperii reftores atque moderatores appellari merus-runt . ( Definitio per Ajfitmationim) At tu , qui iiumanita-fem atque clementiam j qua te Principem inter ceteros exhibes , Iaudem efte 1'rincipis viri potiffimam femper repu-tafti; nihil tam providifti fedulo, quam ut propenfam in omnes cives voluntatem teftareris , amicos benevolentia foveres, imulatores gloriac tuse, aut etiam inimicos bene-ficiis alliceres , injurias oblivifcerere , & quam in.C. Ca:-fare reliquas inter virtutes humanitatis gloriam fufpexeraSy ejufdem te locupletiftimum ac mUnificentiftimum neredem Populo Rorhano oftentares.
Igitur tuerfi , Ca:far quam tibi jam apud omnes com-parafti, benignitatis famam : raemineris , quam multi fer-vatos fe a te fuifle glorientur . Indulge partem aliquam bonitatis itlius infortunato Cinn®, quem fortuna prodito-lem non fecit , nifi ut , vel immeritum dum abfolveres , novus inde nomini tuo fptendor, novum decus accederet.-
C A P U T IV.
Locus ab Enttmeratione Vartium „
QUid e[t Enumcratio Partium ?
R. Eft: Di ftributio totius in fuas partes : ut , Virtus iion eft fugienda ; ergo nec juftitia , nec prudentia , nec temperantia , nec fortitudo , nec cetera: virtutes fugiencte funt .
Ho& ipfum prajftat Cicero, ubi per Enumerationem pro-bat imperatorias virtutes efle in Pompejo , quas in fcien-tiam rei militaris, fortitudinem, aufloritatem, & felicita-
M 2	tem
l 8o	Afth Rhetorica liitr IV.
fcm diftribuit, pro Lege Manilia, n. 28. Ego enirn Jic exi-jlit>io, in fummo Jmperatore qtuituor bas res inejje oportere , Jcientiam rei militttris , virtutem , nu&oritatem, fehcitutem. Quis igitur hoc homine fcientior umquam fuit , aut effe dc-huit ? &c. Ubi fingulas iilas divifionis partes diligenti Enumeratione pertraftat •. fcientiam quidem , a bellorum multitudine qua: gefferat : virtutem , a teftimonio multa-rum Provinciarum qua: teftes fuerunt illius virtutis . Tejhs Jtalia, &c. Tefiis ejl Afticti, &c. n. 30. &c. auftoritatem , a teftimonio fociorum & lioftium , quos recenfet a n. 44. ad 47. felicitatem denique a multitudine vi&oriarum , quas terra marique reportaverat, n. 47.
Quotuplex ejl Yartium Enumeratio ?
R. Multiplex . l'rima , cum diftribuitur res in eas par-tes , ex quibus conftat : ut cum homo in corpus & ani-mam ; animus in memoriam , intelligentiam, & volunta-tem dividitur .
Ita Cicero in Pifonem, n. 53. probat , neminem vcnifle obviam Pifoni Romam redeunti , quia nec legati ejus , neque cives , neque amici venerant . Ccnfer nunc -jicijjim reditum tuum , quandoquidem , amiffo exercitu , nihil inco-iume domum, prteter os illud prijiinum tuum , retulijii : qui primttm qua veneris cum laurcatts tuis UEioribus, quts fcit ? quos tum Mitandros , dum omnes Jolitudtnes perjequeris, qute diverticula Jiexionefque quteftjii ? quod te municipium vidit ? quis amicus invitavit ? quis bofpcs afpexit ? Nonne tibi nox erat pro [die ? nonne fotitudo pro frequentia ? caupona pro oppido ? non ut redire ex Macedonia nobilis lmpetator , Jed ut mortuus infamis referri videretur ? Komam vero ipjdrtt fcedavit advcntus tuus .... Quemadmodum venijii ? Qttis tibi non dicam borum , aut civium ceterorum , Jed tuorum lcgatorum obviam venit ?
Et Oratione poft Reditum ad Quirites, n. 2. profeat fibi omnia fuifle reftiruta , & vocem iilam omnia, qua: totum elt , in eas partes quas continet , nempe liberos , fra-trcm , rem familiarem , amicitias , confuetudines , digni-tates , eleganti Enumeratione diftribuit. Etfi bomini nibil magis ejb optandum , quam prolpcra, tequabilis , perpetuaque fortuna , fecundo vitte Jine ulla ojjenjione curfu ; tamen fi mibi tranqutlla & ptacata fuifjent omnia ; incredibili qua-dam & pene divina , qua nunc , vejiro beneficio , fruor , hetitiie voluptate caruiffem. Qttid dulcius bominum generi a natura datum, quam Jui cuique liberi ? mibi vero & propter indulgentium meam, & propter excellens eorum ingenium ,
vita
p	De lnysntione.	isi
?'■!'	cariores . Tamen non tanta voluptate erani
Jnfceptt , quanta nnnc rejiituti . Nibit cuiquant fuit jucun dius , quam mibi meus fratcr ; non tam id fentiebam, cuni fuebar, quam tunc , cum careiam , & pujieuquam vos me illi, mibi cum reddidijiis . Res familiaris Jua queta^ue deleftat : refiquie me<e fortuna: recuperatte plus mibi nunc vo-lu.ptatis ajfertint , quam tunc incolumi ajfercbant . Amtcitia, conjneturknes, vicinitates , clientclre , ludi denique & dies fejii qttid habcrent voluptatis, carendo magis inteliexi, quam fruendo . Jam vero bonos , dignitas , locus , ordo , bcneficia vejira , quamquam mibi fcmper clariffima vifa funt, tamen ca nunc renovata , illttjlriora videntur , quam fi obfcurata non effent. <&c.
Et Oratione in Pifonem probat, ipfum effe odio omnibus, h. 64. Senatus odit te . . . videre Equites non poffunt . . , Plebs Romana perditum cupit.. . Italia cun&a execratur . &c. Item pro Domo fua, 11. 73. & Philip. 14. n. 34.-
Secunda Enumerationis fpecies, cum totum dividitur iri eas partes, quas Philofophi intcgrantes vocant : v. g. cum corpus dividitur in caput, pedes, & brachia.
Revocari ad eam Enumerationis fpeciem locus hic poteft Orat. in Pifonem, n. 1. ubi (ingulas capitis ipfius partei enumerat & excutit . Non enim nos color ijie fervilis , non pjlofe geute, non dentes putridi deceperunt : octtli, fupercilia, jrons, vultus denique totus, qui fermo quidam tacitus mentis efi, bic in errorem bomines impulit .
Tertia, cum genus dividitur in fpecies fuas ut virtus in prUdentiam , juftitiam , fortitudinem , & temperantiam , qil® funt quatuor virtutes, ut ajunt , Cardinales.
Habes exemplum iilius Enumerationis Orat. pro Plancio, n. 80. Etenim , Judices, cum omnibus virtutibus me affebium efje cupiam, tamen nibil efi , quod malim, quam me & gra-tum effe & videri . H<ec eji enim tttta virtus non foium ma-xima , fed etiam mater omnium virtutum reliquarum . Q_uid eji pictas , nijt voluntas grata in parentes ? Qui fttnt boni cives, qui belli , qui domi de patria bene merentes, nifi qui patriie beneficia mcminerunt ? Qui fantii, qui religionum cn-lentes , niji qui debitam Diis imjmortaiibus gratiam , jufiis honoribus & memori mentt perfolvunt ? Qjtte potcji effe jucttn-ditas vitre, fublatis amicitiis ? quie pofro amicitia poteji ej)e inter ingratos ? &c.
Quarto fit etiam Enumeratio per Cauflas. Sic Cicero pro Domo fua , remotione cauffarum quas enumerat , oftendit, uno Cicetonis odio addufluir» fuiffc Clodium , ut tam
M 3	mults
>8i	Artis Rbetoricit Liber IV.
piulta adverius ipfum moljretur , n. 59. Quid enim vos bxor mea ntifera vialarat ? quam vexaviliis , raptaviftis , omni crudelitate laceraviftis . Qjtid r/iea filia ? cujus fletus ajjiiiuus, Jordefque lugttbres vobis erant jucundic , ceterorum cnpiium mentes oculofque fleEiebant . Qjtid parvus filius ? qttern quarndiu abfui , ncmo niji lacrymantem confeSiumque vidit : quid fecerat , cum eum toties per infidias interficert voluiftis ? Qjiid frater mcus > qui cum aliquanto pojl nieurn dijcejjum ex Provincia veniffet, neque fibi vivcndum , nijt me rcftituto , putaret, cum ejus /nccrvr, & fqualor incredi-bilis & inauditus, omnibus mortalibus miferab/lis videretur; quoties ex vcfiro ferro ac manibus eft elapjiis '
Sic in Pifonem , n. 40. probat, nihil fcriptum a Pifone de Provincia ad Senaturn , quia nihil erac quod fciibi cum aliqua gratulatione poffet . Quid tandem cat a&um aut geftttm in illa Provincia, de quo ad Senatum cum aliqun grafulatione fcribi abs te oporteret ? an vexatio Macedonia ? an oppidorum turpis amifflo ? an fociorum direptio ? an agrO' rum depopuiaiio ? an mtinitia Tbsfidlonic/c ? an obfefflo mili' taris vi.c ? an exsrcitus noftri interitus, ferro, fame, frigore, pefttlentia ?
Et 1, Catil. n. 13. probat nihil efle quod retinere Cati. linam in urbe poffit . Qttid tnim tji quod te jam in urbe deletiare pojfit ? &c. Et Phil. z. n. 2. removendo ceteras cauffas, propter quas ipfi infenfus effet Antonius , probat lianc unam effe , quia nulla rc aiia efficacius demonltrare potuerat, fe effe hoftem Patria;.
Quinto. Fit Eivumerati® per Effefta. Ita Divin. in Ver* rem, n. 38. enumerat quaecumque prave ac nequiter fafla fuevant a Verre variis in Provinciis , in quibus nomine Populi Rotnani Magiftratum egerat , Putufne te poffe , qutt C. Verres in Quicftura , qute in Legatione , qute in Frictura , quit Rornie , qutc in Italia , qutc tn Acbaja , Afia , Pampby* liaque patrarit, ca, quemadmodum lopis temporibujque div/ftt Jint, fic criminibus & oratione diftinguere ? &c,
Et 6. Verr. n. 1. omnia Verris furta enumerat, Nego in Sicilia tota, tam veterc , tam locupleti Provincia, tot op• pidis, tot familiis, tam copiojis, ttllum argenteum vas, ullum Corintbium , aut Deliacum fuiffe ; ttllam gemmam, aut mar• garitam ; quidquam ex auro , aut ex ebore faEium ; fignum ullum teneum, marmoreum , eburneum; nego ullam picturant peque in tabulis , neque textilem fuijfe, quin qurcfierit. injpe-jKrit ; quod placiturn fit , abftuletit ,
Et
De biventione.	183
Et n. 127. ejufdetn Orationis enumerat omnia figna ac fimulacra quae rapuerat.
Sexto. Fit etiam Enumeratio per Congeriem. Ita Catil. i. num. 7. per Congeriem fcelera Catilina; enumerat : Qiiiti enim mali , aut fcelcris fingi , aut excogitari potejl , quod ille non conceperit ? Quts tota Italia veneficus ? quis la-tro ? quis Jicarius ? quts parricida ? quis tefiamentorum fiub-jeflor, ciicumjcriptor ? quis ganco ? qutsnepos ? quis adulter ? qitiv mulier infamis ? quis corruptor juventutis ? quis corru-ftus ? quis perditus ? qiti fe ctim Catilina non familiarijjime vixiffe fateatur ?
Sic & Orat. pro Sextio, n. <?,. fcelera Clodii enumerat & exaggerat. In Pifonem , n. 63. fcelera Pifonis. 7. Phil. n. 15. flagitia Antonii . Luxum Chryfbgoni pro Rofcio Amerino , n. 133. Hic vero Locus traflatur vulgo per iftas Figuras, Primo per Anaphoram, feu Repetttionem . Ita Cicero poft Reditum in Senatu, 11.28. Pdffum cgo Jatis inCn. Pompejum v.mquam gratus videri, qui non fiolum apud vos , qui idem omnes fentiebutis , fied etiam apud untverfium Populum Roma-num falutem Ketpublicte & confervatam per me, & conjun-Bam cfie cum mea dixerit ? Qui cauffam meam ptudentibus commendarit, imperitos edocuerit, eodemque tempore improbos auBuritate fua comprefferit ? bonos excitarit ? Qui Populum Romanum pro me tamquam pro fratre, aut parente , non fio-lum hortatus fit, fied etiam obfecrarit ? Qui ipfs, cum propter metum dimicationis & fianguinis domo fie teneret , etiam a fuperioribus tribunis petierit , ut de falute mea & promul-garent & referrent ? Qui , (£rc.
Et Phii. 4. n. p. Negat boc D. Brutus Jmperator , Conful defignatus , natus Keipublicte civis . Negat G.illia , negat cunSla lt.iiia, negat Senatus , negatis vos. Quis igitur illum Conjulem , nifi latrones putant ? Item 2. in Rullum , n. 9. Phil. 2. n. 12. & i<5. Secundo. Per I.iterrogationem, ut obfervari facile potefl ex Locis pene omnibus jam hic laudatis : prasterea pro Cluentio , 11.107. Cicero egregiam Enumerationem ha-bet , in qua recenfitis fingulorum Judicum nominibus , fubjungit lingulorum dotes aliquas lingulares . Legendus hic Locus .
Tertio per Interrogationem Subjeflioni junftam : ut Oratione de Provinciis Confularibus , ubi n. 29. traflat Enumerationem per iftas Figuras, oftenditque, nihil efte , quad Casfaris reditum in urbem remorari debeat. Quid eji,
M 4	cur
184	Artis Retboricte Llber IV.
cur ipfe Cafar in Provincia commorari velit , nifi Ut ta , quic per eum ajfebla funt , perfeEla Reipublicte tradantur > Amocnitas eum, ctcdo, locorum , urbiurn pulcbritudo , bomU num nationumque illarum bumanitas & lepos , viflorix Ktipiditas, finium imperii noflri propagatto rctinet. Quid illis terris ttfperius ? quid incultius oppidis ? quid nationibus imma-7iius ? quid porro rot viEioriis prtcfiabilius ? quid Oceano lon-gius inveniri potefi ? An reditus in patriam babet aliquam offenfionem ? utrum ad populum , a quo miffus cji; an apud Senatum, a quo ornatus eji? An dies augct ejus defideriuml an magis oblivionem ? an laurea illa magnis periculis parcti amittit longo intervallo viriditatem ?
Infignis elt ille pro Cornelio Balbo Locus, n. 9. Quid enim abefi buic bomini ( Cn. Pompejum intelligit ) quod fi adeffet, jure boc tribui & concedi putaremus ? Ufufne rerum ? qui pueritite tempus extremum , principium babutt bellorum atque impcriorum maximorum ? cujus plerique tequales mintts ftepe cafira viderunt, quam bic triumpbavit ? qui tot babct triumpbos , qttot ortc funt , partefque terrarurn ? tot viEiorias bellicas , quot funt in rerum natura genera bellorum ? An in-genium ? cum etiam ipfi cafus eventtijque rerttm, non duces, fed comites ejus confiliorum fuerint ? in quo uno ita fummtt fortuna Cum fumma virtute certavit, ttt omnium judicio , plus bomini, quam decet, tribueretur ? An pudar ? an integritas, an religio in eo, an diligentia umquam requifita eji ? Quem Provincite nojirte , quem liberi populi, quem exterte gcntes , cajiiorem , moderatiorem, JanEiiorem non modo non■ viderunt, fed aut fperando umquam , aut optando cogitaverunt ?
Et laudato fupra loco pro Domo fua , n. 59. & 95-item 7. Ver. n. 125. & Phil. 7. n. 21.
Illuftris & illa pervulgataque eft Enumeratio per diftri-butionem, qUa, in Plinii Panegyrico, Trajani in urbem ingreffus defcribitur, & publica lactiria ita pingitur. Ergo non ittas quemquam, non valctudo , non fexus retardavit , quominus oculos infolito fpe&aculo impleret. Te parvuli no-fcere , oftentare juvenes , mirari fenes, tegri quoque, negleEio medentium imperio, ad confpeEium tui, quafi ad falutem Ja-nitatemque prorepere . Alii fe fatis vixiffe, te vifo , te reper-to ; alii magis vivendum effe fibi prtedicabant. Videres refer-ta teEia & laborantia, oppletas undique vias, alacrem binc inde populum , &c.
EXER-
De Inventlone.
eercitatio.
Minerv.e apud Jovem Oratio in Baccbum vini inventorem .
Locus ab Enurneratione Partium .
STNO PSISi
Exord. tT^ Onqueretur, quod Dii , qui prater ceteros opr-Vj tulari mortaiibus ileberent, iidem plerumque maxime omnium noceant.
Propojitio . Dicet, nullum fupereffe (ibi in orbe perfugium , ex quo vini ufum Bacchus intulit : idque traftabit per Enu-merationem vitiorum, qu® fapientiam fugare folent.
Confirmationem peret ab illa corruptela, quam vini ufus invexit: & per Enumerationem recenfebit malos vini etfo. ftus, propter quos fibi ulterius non liceat cum hominibus verfari. Addet, nullam eflTe setateni aut conditionem ab illa corruptela immunem.
Concludet rogando Jovem, vel ut vites omnes perdat , vel ut patiatur aiternum facere fe cum terris divortium.
O R A T I 0.
Quonam infelici gentis humanaj fato fieri dicam , a:-quiffime rerum omnium pater ac moderator Jupiter, ut qui praeter ceteros mortalium commodis invigilare ac providere deberent Dii immortales , iidem obe/fe homini-bus quam maxime , & graviffimura importare detrimen-tum inveniantur.
( Enumeratio per Repetitionem ) Equidem dolebam ha-ftenus , quod regendis mortalium animis feterno fatorum confilio praepofita , eorumdem fugere confortium identidem cogerer, dum alii ambitioni lerviunt, alii ftudent avari-tiaE, alii mollibus deliciis voluptatibufque diffluunt , alii odiorum ftimulis irarumque fluftibus abripi fe patiuntur, & tam infanas cupiditates nimia Superi indulgentia ple-rumque fovent ac nutriunt. Verum ex quo perniciofum vini ufum imprudens Bacchus terris intulit, quis fuperefte mihi poteft apud homines locus ? quod fecreturn in orbe toto perfugium eft , quod inacceftam eorum furori fecuri-tatem prasftet ?
Teftero te appello , Jupiter xquiffime ; ( Enumeratia
pfT
iS(5 _	Artis R/jetor:c,e Lioer IV.
per EffeEla) vitlifti enim , tk tuis uCurpafti oculis , quan-tam lllecebrolus iile & deteftabilis liquor mortalibus cor« Ttiptelam attulerit. Hinclites, rixae, jurgia, contentiones, beila, caxles naCcuntur. Hinc proditiones amicorum, fa-«niliarum ruinas, Rerumpublicarum everiiones promanant; liullum denique tcelus, nutlum magnum facinus eft, ad quod fufcipiendum capitalts illa peltis non impellat. Hac labes cetera animi corporitque vitia acc^ndit atque exfti-inulat: Iisec temeritatem fufficit ad ambttionem, faces at-que incendia miniftrat ad itam atque odium, furorem af. fert ad vindiftam , tllecebras parat ad voluptatem ; cum-que homini nihil praeftabtlius mente Superi dederint, huic divino muneri ac dono nihit tarri initnicum eit, quam vi-num : neque enim vino dominante temperantiae locusomni-no eft , nequc in ebrietatis regno virtus ulla poteft confiftere.
(Enumcratio per Dijlributionem) Saltem fi qua pars hu-Tnani generis a teterrima vini corruptela immunis habere-tur ; li qtta a:tas, aut (i qua vitse conditio praicavere fibi ab ipftus illecebris atque leiiociniis valeret; fi quis angu-lus in orbe toto, quem metuenda peftis illius contagio non afflaffet. At ubinam gentium non doininatur illa ? quem non inficit? cui parcit ? Depravat juvenes , viros corrum-pit, dementat fenes , egenosac locupletes, viros ac mulie-res perdit ac labefaftat.
Quare vide, amabo , prudentiffime Jupiter, vet ut vites omnes , quam late patet orbis, radicitus eruas atque ex-termines ; vel ft graffari peftem illam diutius perniiferis, noti mihi fucceniere, ft retiftis deinceps terris , aeternum cum humano genere divortium fecero .
Alia Exercitatio.
Baccbi apud eumdem jovem Oratio pfo fui defen/ione.
SXNOPSIS.
Exord. "pv Eplorabit fortem fuam, quod beneficia fua , jLJ pro quibus laudari debuiftet, pejorem in par-tem trahantur.
Propofitio. Dicet nihil effe tam bonum, .quo quis abuti non poftit; adeoque , fi vinum propterea damnatur , quod eo quidam abutantur , cetera etiairt vituperari debere : id-que traftabit Enumeratione rerum bonarum , qua: pravo ufu pemicioik fiunt.
Con-
Ve lnvcntione.	187
Confirmationem petet ab iis commodis , quas vinum aftert: dicetque per Enumerationem, vires reficere , fu-ftentare ftomachum , vitiofos humores pellere , curare morbos, &c.
Deimie tanto ampliusefte beneficium demonftrabit, quan-to ad plures pertineat: quod explicabit per Enumerationem .
Concludet, Minervam admnnendo, ut ab increpatione abftineat; fed provideat pro luo munere , ut apud morta-les vini ufum fapienter temperet.
O R // T 1 0.
Quam Iuftuofo fieri meo fato dicam, a:qpiftime rerum omnium moderator Jupiter, ut vel iropenfa a me libera-lius beneficia deteriorem in partem accipiantur, nihilque prjeter contumelias atque obtreftationes videnr experiri, un-de laudis plurimum ac commendauonis expeftare debuiffem ?
Ecce dies mihi coram te dicitur, & apud ffiquiftimum tuum tribunal impertiti mortalibus vini reus accufor. No-vum crimen, Deorum Pater optime, & ante hunc diem prorfus inauditum fapientiftima foror mea ad te detulit . At enim caftefti illo munere homines infidi abutuntur.
Nam quo recidimus, amabo , fi pravus rerum quarum-que bonarum ufus beneficis earumdem auftoribus impute-tur? ( Enumeratio per Repetitionem ) Plutum accufa patruum tuum tot opum , tot divitiarum largitorem ; accufa Cere-rem fruduum omnium quibus vefcuntur homines, artifi-cem ; accufa propa^atorem luminis Apollinem ; tete , So-ror, accufa bonarum Artium inventricem ; imo accufaipfum rerum omnium cftcdtorem atque architeftum Deorum pa-rentem , Nam quota pars eftrerum iftarum , quas impertiif-fe fe hominibus liberaliter Snperi pro fe quilque glorian-tur, quam, dum perperam iifdem utuntur, mortales non depravent atque corrumpant?
Vide ergo, vel ut Superos omnes, quicumque opitulari ntortalibus conati funt , pariter accufes ; -vel fateare , qttam immerito inventum a me vini ufnm improbaveris. Nam quid majus tandetn meliufve daturn haftenus eft, aut futuris retro temporibus umquam donabitur? (Enume-ratio per EffeEta) Quid caclefti illo Jiquore pretiofms ? qui vires reficit, fuftentat ftomachum , cor exhilarat, vitioios procul humores peliit, certumque adverfus varia niorbo-ruiti contagia remedium fuppeditat. Quid vino potentius ? quod animos exfufcitat, ingenii igniculos accendit , robur
infpi-
i88	Artis Khetoricie Liher W.
infpifat, & ad diflficilia qua;que atque ardua fuperanil.i adjumento eft.
At eivim vinum tibi non placet, Minerva : (Enumcratio per Diflributionem & per EjfeSia) at quotlis eft tandem , non hominum dico, fed Deorum, ctii non placuerit? Ado-lefcentiam recreat, corroborat juventutem , feneflutem altt ac fovet , res adverfas leviores facit , iecundas latiores. In luftu folatio eft, curas abigit , moerorem diftipat, de-nique nullus eft in orbe toto angulus , ubi pro conceftb gratifliroo munere pares mihi, ut decet , gratulationes non deferantur.
1'arce ergo, Soror amiciflima , vel increpare memet du-rius, quafi peftiferum quoddam veneni genus terris intu-liflfem , vel faiuberrimum vini munus acerbius execrari . At tu potius pro fapientia tua, & concefla tibiapud mor-tales auftoritate , provide diligenjer, ita temperari vini ufum , ne quis, vel tu, vel Deorum alius , impenfum » nie liquorem illum beneficum expoftulare poftit.
AtiA Exhrcitatio.
Jonathas ad Saulem pro Davide »
s r n o p s i s.
Exord.- tx Icet non tam fua iu Davidem benevolentia
JL' quam fuo in patrem ftudio & populi gratia adduftum fuifle, ut pro Davide roget veniam.
Propofitio. Oftendet quanti interfit & patriss& totius po-puii gratia adduftum fuifte, ut pro Davide rogetveniam.
Confirmatio. Id probabit per Enumerationem partium ,■ demonftrando , quanto David fit apud omnes in pretio , quem tamquam totius gentis columen ac praefidium vene-rantur, & vocem iilam, Omnes, diftribuet fuas in partes-Deinde idem probabit per itlam Enumerationem , revo-cando patri in memoriam, quanta popuii Ifraelitici ipfiuf-que Saulis gratia David fecerit : ut Sauli obfequens apertis periculis caput devoverit, ut Philifta;os repreflerit, &ipfo-rum Ducem Gigantem immaniflimum interfecerit .
EonfutatioDiluet Saulis fdfpiciones , rogabitque patrem : quid veiit in Davide pleftere > & per Enumerationem iliiiftra-tam Subjeftione , innocentem probabit. Deinde Patrem ad-monebit dedecoris , quod fibi Davidis morte accerferet. Quid enim omnes dicent ? quod ampliiicabit Enumeratione.
Con-
De Tnventione .	189
Concluclet deprecando p.ntrem , per quidquid habet ca-riflimum, ut Davidi parcat.
0 R A T / 0 .
Etfi me meus in Davidem amor, Pater amantiffme , adhortatur fatis , ut ipfi graviffimo capitis in rlifciimine pofito pro viriii parte fuppetias feram; hoc tamen iuben-tius paratae fortiflimo viro mortis deprecator acccdo, quod populi falus atque ipfius gloria cum illius vita conjunfla lit. Sic eft enimvero, Pater amantiffime: nam da mihi hanc veniam, ut palam & aperte profitear, quam gravis immineat populo Ifraelitico pernicies, quam turpis nomi-ni tuo labes inurenda fit, fi quid inDavidem durius ftatuatur .
Perniciem dico imminere toti populo gra.viffimam . Quis enim nefcit, quantas & quam meritas univerfus populus l'pes in Davide repofitas habeat ? quem terrorem hoftium , libertatis affertorem, vindicem falutis, patrise columen , univerfa: gentis praefidium toties expertus eft . ( Enumera-tio pcr Repetitionem) Quis 1'uas fortiffimo viro fortunas , opes, vitam, fecuritatem, ac pacem acceptas non debet? quis illius gratia ie fuaque omnia ultro volenfque non (levoveat ? quis, fublato illc, concidendum fibi efTe pariter non putet ? Hunc norunt pueri , oftentant juvenes, fenes mirantur, ipfa: mulieres infolitis laudibus extollunt . ( Enu-meratio per Diflributionem ) Illum milites in caftris, pro-ceres in aula, univerfus in civitate populus, tuqueadeo, Pater amantiftime, publica: falutis tutorem ac defenforem non femel appellafti.
Neque vero tam gloriofum nomen nullo fui capitis di-fcrimine , aut nulla reruin geftarum gloria promeruit . Nam quid hic tibi revocem in memoriam, qu® nofti fa-tis, quot & quanta tua & populi totius gratia praefti-terit? ( Enumeratio per Ejflechi) Tacebo , ut tibi obfecu-tus graviffimos quofque periculorum cafus non refugit: non commemorabo, ut inuftam nomini noftro labem ipfo hoftium in fanguine abfterfit : filebo, ut tumidos Phili-fiaeorum faltus repreflit, vires fregit , copias fudit, exerci-tus delevit , & fuperbiffimum ipforum ducem Goliath, vi-rura ilium infolefcentem plus a:quo immaniflimi corporis. robore, & nobis ferociter infuitantem, proftravit, & tam infigni facinore hacrentem jam diu populorum animis me-tum depulit.
Quamquam niliil moror, Pater amantiflime , quin Da-
vi-
fpo	Artis Rbctoric* Libcr IV.
tidem de-te tot.ique gente noftra tam bene rrieritum trior-te atfficias, fi quid erralTe ipfum noveris. At quod pleflis in ipfo fcelus ? quo demum flagitio indignationem tuam promeruit? ( Enumeratio per lntertogationem & Subje&ionem') An initi cum patriae hoftibus confilii reum accufas ? atquod effe potuit illi cum Philifeis commercitim , quos ad hunc ufque diem ad internecionem perfecutus eft ? An detreftato imperio rebellem ac contumacem arguis ? at quam obfe-quens tibi , & quoties, vel ipfo capitis periculo, extitit? Ail tibi ipfi molitum infidias fufpicaris? at Davidis animus expertus es fatis ,- cum vita: tuac dominus atque arbiter fuas a capite tuo , vel cum ipfum ad necem acrius per-quireres, manus abftinuit .
Ah! ne igitur , Pater am.mtiflime , virum innocentem , nobis tain uti!em ac neceflarium , ulterius perfequere . ( Enumeratio a Confequentibus ) Nam quid Ioquentur de te omnes , fi quid gravius in Davidem peccaveris ? Quid dicef Ifraeliticus populus , quem tot ac tantis eripuit ciadibus ac fervavit? quis erit fermo exterarum gentium , qua: in-viilum fortiflfimi viri robur fufpexere ? quid ipfi lioftes, quid rhiliftsei lentient, cum fublatum a te illum noverint, per qtrem tot annos adverfus graviftimos ipforum impetus re-gnum tuum ftetit inacceflum? Tune, ut ir.x morem gerasy exterorum , hoftium , tuorum olium ac malevolentiam incurras ? Imo, imo , declina labem illam ac dedecus , quod nomini tuo inureres . Hoc te filius tuus Jonathas per quidquid in vita tibi carum eft, orat arque obteftatur. Patere , ut exorem a tc hominis amiciftimi vitam : lianc miht impertire paternas Caritatis partem : da vivere illunt incolumem , quo perempto mihimetipfi perire necefle fit.
C A P U T V.
Locus a Notatione Nominis & Conjugatis.
T TTrumque hunc Locum ad idem caput revocamus , LJ propter eam quam habent inter fe affinitatem' , cujus utriufque tametfi rarus eft apud Oratores ufus, quia levioris eft ad perfuadendum ponderis ; tamen quia pluri-mum valet ad deleftandum , norinumquama Tullio cete-rifque Oratoribus ufurpatur .
Quid efl Notatio Nominis ?
R. Eft Locus verborum originem & fignificationem in° quirens . Sic Conful a confulendo , Senatus a fenibus ,
Impe-
De Tnvcntione«
Imperatok ab irnper.nndo dicitur . Ita Cicero Notatione nominis tifus eft in Verrem, facete ludens in fefta Verrea, qu® Verres in Sicilia fuo nomine inftitui curaverat , 4. Ver. 11.52. 0 prtecUra Vtrrea ! qttoquam fi acccffifti, quo non iittuleris tecum iflum ciiem ? Etenim quam ttt domum , quam urbem adiifti, quod fanum deniqtte, quod non everfittm atque exterfium reliqueris ? Quare appellentur fiane ifta Verrea , qutc non cx nomine, fied cx moribus naturaque tua conftituta ejje videantur .
Qttomodo probares tt Notatione , Neronem non ejjc inter lmperatores reponendum ?
R. Hoc modo . Tlle non fuit Tmperator , qui fibi non imperavit; fed Nero fibi non imperavit ; ergo Nero non fuit Imperator.
Qjtomodo ornandus bic Locus ?
R. Traftari ornate pofte Notationem nominis: i. per Comparationem : 2. fi vcl perfon® , vel rei funt nomina illuftria, ita traftabis illa, ut ex fingulorum interpretatio-ne redundet aliqua commendatio; fin turpia fint, aliquod vituperium : v. g. fi quem commendare volneris ab ipfo Magni nomine, 1. comparabis nomen iftud cum clariftimis aliis nominibus, pura cum nomine Pacifici, Felicis , Pul-cbri Jufti , & oftendes Magni nomen ceteris omnibus titulis effe praponendum ; 2. ab ipfa nominis fignificatione accipies fingillatim omnes illos honores , quibus nomen iftud infignitur , ita ut demonftres aliquid in eo effe opor-tere , qui tale fert nomen , ut rebus in ceteris pariter ex-cellat : ficut, quicumque Magnus fit , ad ea quas magna funt & illuftria, incendi atque inflammari debeat.
Quid fiunt Conjugata ?
R. Sunt ea, qua: ab uno eodemqne nofnine feu vocabulo derivantur, eique ut communi jugofunt quafi religata: v.g. ab ilta voce Imperium , derivantur, lmpero, lmperator.
Qitomodo probares a Conjugatis , Judicem humanum ejje uportere ?
R. Hoc modo. Homo debet effe humanus; fed Judex eft homo; ergo Judex debet effe humanus.
Ita Cicero pro Marcello, n. 11. probat, Ca:farem invi-ftum effe oportere, qui clementia & ffquitate animi vifto-ri® conditionem fuperaverit. Ceteros qttidem omnts viElores icllorum civilium jc.m ante icquitate & mtfericordia viceras : bodierno die te ipfum vicifti , prereor , ut hoc, quod dicam , nori perinde intelligi auditu pojftt , atque ego ipfie cogitans fentiv . Jpfam viEioriam vicijft videris , eum ea ipfia , qtuc
illa
jgi	Artis Rbetaricic Liber JV.
tlla erat adepta , viBis remifijli . Nam cum ipjius viSloria conditione jure omnes viBi occidipemus, cicmentia tutc judi-cio conjervatt Jumus . Retie igitur unus inviBus es , a quo etiam viBoriic ip/ius conditio , vijque deviBa eji .
1 bid. n. 32. A<ma ab aliis po/ita , ab aliis erepta funt . Jngratus eji injujiufque ctvis, qui avmorum periculo liberatus animum tamen retinet armatum ■
Et Lib. 4. Tufculanarum Qua:ftionum , n. 57. Quis enim poteji , in quo libido cupiditajve Jit, noa /ibidinofus & cupi-dus non cffe ? tn quo tra, non iracundus ? in quo angor, non anxius ? in quo timor, non timirtus ?
Et Oratione pro Rofcio Amerino, n.. 16. Etenim reBttm putabnt , pro eorum bonejiatc fe pugnure , propter quos ipje bonejiijfimus inter fuos numerabatur .
Item in Piionem, n. ip. Cum enim effet omnis caujjd illa mea Confularts & Senatoria, auxilio mibi opus fuerat & Confulis & Senatus .
Et 2. Philip. n. 10. Non traBabo ut Confulem , ne ille quidem me ut Confu/arem .
Et lib. 3. de Natura Deorum , n. 84. Jam menfas argcn-teas de omnibus delubris jujjit auferri : in quibus quod more Gr<eciie infcriptum effet , Bonorum Deorum , uti fe eorum bonitate velle dicebat .
Quomodo ornandus & traBandus eji bic Locus ?
R. Egrejie traftari poflfe , 1. per Hyperbolen : ut fi de impio homine dixeris : non eft tantum impius , fed ipfa. impietas.
Ita Cicero de Verre , 1. Ver. n. 26. Ut mibi non ttnus horno improbus opprimendus jit , id quod Sicu/i petiverunt ; fed omnino omnis improbitas , id quod Popu/us Romanus jam diu fiagitat, extinguenda atque delenda Jit .
2.	l'er Paronomafiam : ut 4. Verr. n. 125». Cicero de Aftrologo loquens haec ait : Qu.e ijie cum cognoviffet novus Ajiro/ogus , qui non tam cali rationem , quam cielati argenti duceret.
3.	Per Afteifmum , five per urbanam aliquam di&ionem: ut 4. Verr. n. 24. Satifne vobis magnam pecuniam Vcneritts homo , qui e Chelidonis ftnu ia Provincia profeBus cffet , Veneris nomine quiejiffe videtur ?
4.	Per Tradu&ionem : ut Philip. 11. n. 36. Animadverti, Patres confcripti , dici jam a quibufdam , exornari etiam
nimium a me Brutum , nimium Caffium ornari......
Quos ego orno ? nempe eos , qui ipfi funt ornamenta Rei-pub/icte .
EXER-
De 1/ivcntione.
EXERCITATIO.
"	. • uitfJ»- •»<• ." •	t. ;i . «•• <
Vacifici nomen ceteris nominibus magnificis cfie pitcfersndum ,
Locus a Notatione Nominis.
S r N 0 P S 1 S.
Exord.<£f Prop."pvlcet Orator , inter cetera nomina , qua: J~J magtii viri ambiunt, nullum efTePacifici nomine illuftrius .
Confirmationeni petet i. a Comparatione cum tlariflimis aliis nominibus : puta , felicis , pulchri , magni , &c. riicetque P^cifici nomen iftorum omnium nominum dojes virtuteique complefti ac fuperare .
2.	Idem probabit argumento a Notatione nominis Paci-fici: quod explicabit & interpretabitur per fynonymas vo-ces , & fimilitudinem caeli , quod numquam decorum eft magis , quam cum ferenum eft : tale effe imperium, quod numquam illuftrius eft , quam cum pace fruitur .
3.	Ollendet nomen illud omnes Pnncipum dotes conti-nere , ut qui Pacificum dixerit, felicem , pium , ma-gnum , &c. dixerit .
Conclufionem traducet in Ludovici Magni Iaudes , qui nihil tam vifus fit afteftare , quarp Pacificum videri.
0 R A T 1 0.
Cum multa magnaque ambitiofius conquifita ftint a Principibus viris nomina , quibus fe fuorumque facinorum memoriam pofteritati commendarent ; tum certe nullum umquam extitit tam fplendidum, tam illuftre, tam magni-ficum , quod cum Pacifici nomine , gloria , fplendore , magnificentia ccrtare poftit.
( Notatio per Comparationem ) Quod enim mihi nomen cum gloriofo Pacifici nomine conferas.? an Felicis ? nomen beatum per fe quidem ; fed fortuns magis, quam moribus convenit . An Pulchri ? jucundum enimvero & fuave ; fed eft ea laus corporis, non animi. An Magni ? vox ipfa magtiifica , plena majeft/ttis ; fed in ea plus ambitionis interdum folet efle , quam gloria: . At, cum Pacifici no-msn appellatnus , non inanem aliquam tribuimus glorio-
N	iam,
Jj4-	Artis Rbetovicte Liber IV.
lam , quac cum pulchritudine deflorefcat ; non alienam cujus in focietatem venire fortuna portit ; non ambitio. fam , qu® vafiitatis habeat plurimum , parum dignitatis: fed veram , gravem , folidam , eamque , quae ceterorum nominum virtutes omnes ac dotes complefiatur, & longo intervallo fuperet .
( Notario per Jnterpretationem ) Fulchrum etenim & illuftre Pacifici nomen eft , plena dignitatis appellatio : atque ut nulla cxli facies plus oflentat decoris atque pompse , quam qu,-e clemens eft ac ferena; fic numquam eft imperii majeftas auguftior , quam curn fuavitate & quafi ferenitate pacis ornatur . Popularis hic titulus idem-que divinus , quo laudes Principum omnes & fplendida nomina , veluti fole , minorum ignium lumina continen-tur ; ut qui Pacificum dixerit Regem , idem & Patrem patria: , & populi delicias , & optimum Principem , & Tium, & Felicem, & Magnutn appellet, nomine uno tam ambitiofa nomina reprasfentans .
Quare hanc fibi formam imperii Regum orhnium fapien-tiftimus Ludovicus Magnus femper propofuit , qui cum regni habenas capeftere primum coepit , Regem fe non credidit futurum , nifi Regnum quod laceratum difcor-diis & tumultibus perditum regni fpeciem vix habebat , quiefum ac tranquillum conftituta pace obtineret . Qui quoties provocatus ac laceftitus bellum inferre compulfus eft , fic ufus eft viftoria , ut pacem volentibus daret , invitis imponeret; qui foederatas totius Europa: vires dum frangeret tam feliciter ac debilitaret , eo confilio pugna-bat ac vincebat , ut belli pacifque arbiter longam ac fecuram non fuis modo , fed alienis, tranquillitatem con-ciliaret ; qui partis tot viftoriarum fuarnm monumentis etiam hodie cedere non dubitat , ut pulfam jam diu & exulantem crudioris belli diuturnitate pacem revehat , & tam Imperio Gallico , quam univerfo orbi feliciter redonet.
EXER-
De Inventionti
E XERCIT A T I O .
Nero humquttm fuit Jmpstator.
Locus a Conjugatis.
s r n o p s i s.
Exord. "pvlcet Orator , parum eflfe , fi quis Tmperatoris LJ nomen afteflet, nifi vim nominis illius omnem impleat moribus .
T-ropo/itio. Qua;ret a Nerone, quo pafto nomen ufurpare Imperatoris audeat , qui flagitiis omnibus nominis illius ilignitatem violaverif, & per Hypotypofim Neronis vitam diffluentem deliciis , & omni fcelerum colluvie concretam defcribet . „.	.,
Confirni.atio . Dicet, numquam Neronem imperaflfe popu-lis ,' nifi quis putet eum imperitare populis , qui eofdem virgis laceret , affigat cruci, & incendio deleat. Hic exa-gitabit Neronis crudelitatem ac favitiam .
Addet , eum appellari Imperatorem non poflfe , qui fibi ipfe imperare nefciat ; cui avaritia i libido , iracundia domirientur.
Concludet dicendo , Neronem ex albo Imperatorum eft*e
expungendum .
O R A T 10.
fi
Laudetur enimvero hic Imperator , aut etiam appelle-fur , aut hoc nomine dignus putetur , qui non inanem fantum ac vacuam tanti nominis umbram afleflat , fed rem ipfam profitetur moribus , & rebus prasclare geftis pronieretur i .
( Nero non fuit Imperator, qui Imperi: dignitatem violavit.) An te, mortalium flagitiofiflime , ut Imperatorem nuncu-pem , aut imperafle umquam crediderim , qui nec virile quidquam habeas pra:ter nomen ? Aue enim : quis tandem fervus , fi tu Imperator ? an tu Irnperatorem infignibus , nonanimo,' faflis, virtutibufque diftinguis? Putas in veftitu molli, madente coma , compofito capillo , lafcivientibus Oculis ,' inceffu fraflo, in conviviis , inchoreis, in ftupris, Imperatorem Romanum quifquam agnofcat ? Eqregiam enim-Imperatoris fpeciem ! exemplum Imperii veteris i
N" i	ima-
YpS	Attts Rhetorica: l.ilclt W.
imaginem antiquitatis ! Reipublicx colunien , & dignum avita virtute monumentum !
Et tu mihi mentionem facies Imperii tui? te imperitafTe Populo Romano jaflitabis ? Ede nobis aliqua , fi potes , Imperii illius tui monumenta : cedo ; ( Ncro non fuit lmpe-rator , qui populis non impcrnvit. ) quid in commune bo-rntm, quid m privatorum cotnmoda , quid in civitatis & univerfa: Reipublicae decus& ornamentum contuleris ? Video laceratos virgis cives , affixos cruci clarirtimos viros , truncata avulfaque membra ; video oblita pice , & toti-dem veluti faces, collucentia Romanorum corpora ; video extindla Reipublicac lumina , fublata civitatis ornamenta, fumantem miferabili incendio Romam , & illatas quam-cumque in partem, Nerone imperatite, flammas. Hac funt triftiffim® dominatus tui reliqui® , his te facinoribus Popu-lo Romano Imperatorem a-pprobafti.
( Non fuit lmperator Nero, qui Jibi ipfe non imperavit.) Quamquam quid tam mirum aut infolens videri debet , non potuifte Neronem imperitare populis, qui fibimet ipfe numquam imperavit ? Quomodo enirn , aut cui tandem jmperet , qui improbiffimts dominis, turpitudini, ac dede-cori parere confueverit? cui avaritia imperet, infultet ira-cundia , libido dominetur , & ceterae labes animi turpifii-mum fervitutis jugum imponant ?
Expungatur igitur & eradatur penitus Imperatorum Ro-manorum ex albo Neronis nomen , qui nec populis, ut de-cet, nec fibi, ut par erat , potuit imperare. Obliteretur , fi poteft , hominis nequiftimi memoria , & de triftiffimo Imperii funeftiftimi tempore omnis retro pofteritas conti-cefcat.
Alia Exercitatio.
Locus a Notatione Nominis & Conjugatis .
Horatius ad Vinnium Afellam , qui fe offenfum putabat , quod ille , in fua ad eum Epiftola , ad Afin® nomen quod tulerat paterejus, aliudere malignius vifus effet.
SYNOPS IS.
Exofd. Qlgnificabit, quanti ipfum & totam ipfius familiam femper fecerit. Propofttio . Dicet , nihil debere ipfi dolendum videri , quod ludere vifus fuiffet in paternnm nojnen.
Con-
Dr InVcntloni,	197
Confirntatio . Oftendet a Notatione nominis nihil con-ferre vel ad probrum vel ad commendationem ea nomina, quac homincs fato potius nefcio quo , quam ullis fuis aut virtutibus aut vitiis fortiti funt \ fed laudetn ac gloriam repeti ab uniufcujufqUe meritis : hasc erte qua; homines commendant .
Addet a Conjugatis , quemadmodum illuftria nomina non illuftrapt eos tjui iila gerunt , ni(i eadem virtutibus iitis commendent ; , fic ridicula nomina nihil obefte cui-quam, cujus in. moribus nihil fit tidiculum .
Concludet , adhortando Vinnium , ut pergat efte vir bonus ac ftrennus •, fic non vertendum probro, quod Afina pater diflus effet , & ipfe Afella vocaretur .
0 R a t i 0 .
Nam quid doles, Amice Vinni ? quid expoftulas ? quid te offenfum a me fuiffe criminaris ? Nefcis ergo quanti te femper totamque Afellarum cognationem fecerim ? quanti nune quoque te faciam , cui , quod eft cumque apud me pretiofiflimum , ultro volenfque crediderim ? quem putaverim inter reliquos maxime idoneum, qui ver-ficulos meos Casfari redderes ?
At enim lufi paternum in nomen; vifus ego fum jocari, quod ab Afina patre , Afella vocareris : hinc te defpeftum & irrifum putas . Nae aut injuriam facis , Amice Vinni , nifi fafhim id joco & amanter , uti inter amicos folet , arbitreris ; ?.ut certe erras graviter, fi nomen illud quod geris , verti in contumeliam poffe exiftimas.
Mihi crede , Amice Vinni , nihil juvant vel ad pro-brum vel ad condemnationem ea nomina , qua; natalium fato potius , quam ulla meritorum ratione obtiperunt . Totum hoc fortunac eft , quae in componendis diftribuen-tlifque no.minibus , uti ceteris in rebus , ludit & pro in-nata levitate juveniliter exultat . Tune quidquam hic vindices tamquam tuum , quod unum ad voluntatem for-tuna moderatur , aut tibi doleas irrogatum , quod fottis ludibrium eftecit ? Non nititur fundamento tam fragilt vera ac germana laus ; neque probrum ac titrpitudo tarrt futiiibus ex cauftis oriri folent . Faflis fe fuis quifque commendat aut dedecorat , nec nifi virtutibus aut vitiis debet , quod gloriofus vel infamis babeatur . Efto : ludi-crum quid ac ftnpidum etiam fonet Afellae nomen, proptei' eam quam habet cum Arcadicae pecudis appellatione }
N 3	~ affi-
Jp8	Avtis Rbctoricie Liber W.
jiffinitatem . At quis hoc imputet tibi, qui vir gravis , qui ingeniofus etiam ap.ud omnes audias ? Vides, Amice Vinni , quam ferio nunc tecum agam , & quam minime velim ut credas , minus te amari a me, aut etiam mino-ri$ aeftimari .
Dic mihi , qua:fo : an illi homines quos fufpexit anti-quitas , & admiramur tantum hodieque , gloriam fuam debent lpeciofis illis nominibus , quae gefferunt ? an non potius refte faftis ac virtutibus illuftria ipfa nomina , qua ierebant, accepta gratulabantur ? An iplorum pofteri, qui eadem illa nomina fimul cum vita traxerunt a Majoribus, decus uilum aut fplendorem hinc habent , nifi nominum ejulmoii gloriam Iplendidis facinoribus tueantur ? Et hpc periuadeas tibi , Amice Vinni , nihil obeffe cuiquam ridi? culum quantumvis nomen, fi nihil fit in moribus ac vita, quod rideri mento poffit .
Quare , fi me audis , perge vir effe bonus ac ftrenuus: fuge otiUin , & affiduis , ut foles , infifte laboribus , nemo ut ftuporem tibi vel defidiam exprobrare poffit , Tum demum fecurus vive ; neque metuendum tibi puta, ne paternum Afellae nomen tibi umquam in contumelian) vertatur.
C A P U T VI.
Locus a Genere & Specie feu Forma »
TAmetfi apud Fhilofophos multum ponitur difcrimini^ genus inter & fpeciem •, plerumque tamen apud Ora-tores utrumque ita promifcue confunditur , ut quidquid habet multa infra fe, five fpecie five folo numero diverfaj genus appelletur,
Quid efl ergo Gcnus ?
R. Eft jllud , quod commune multis res varias fpecie differentes infra fe continet f
Quomodo probares a Genere, amandam effe prudentiam ?
R. Hoc modo . Virtus eft amanda ; fed Prudentia eft virtus •, ergo Prudentia crt amanda .
Quis porro Loci filius eft ufus ?
R. Hoc Argumenti genus adhiberi frequentius in Exor-diis . Hic enim Qrator pramittere qusdam folet gene-ratim & uniyerfe , quae rationem Thefis habent , unde defcendit ad Hypothefim , Ita Demofthenes laudaturus gornpi prudentiam ac fortitudinem, qui pro patria cecide»
rant,
De Inventione.	199
rant , duo prasmonet e'(Te virtutis principia , prudentiam & fortitudinem ; quarum altera , quid fit agendtim , prs-fcribit, altera exequitur. Cavendum autem Oratori prSci-pue , ne in Genere diutius immoretur , tum prasiertim cum apponitur loco Quaiftionis indefinit®. Eft enim ptterile vitiilm, hasrere longius in Thefi, quam in Hypothefi.
Argumenti vero quod a Genere ducitur, vis in eo eft , quod , quidquid Generi tribuitur yel negatur , id Speciei pariter , five rei fingulari fub genere contentEE, tribuatur vel negetur : v. g. qui probaverit virtutem efte excolen-dam , is eodem pafto probavorit temperantiam vel forti-tudinem efte excolendam ; rurfus qui oftenderit aliquem nulli vitio affinem efte , ille oftenderit eumdem nec avariti® nec ebrietati effe obnoxium .
Exemplitm Generis egregium habes, apud Ciceronem pro Milone , ubi probat , fas effe occidere infidiatorem , hoc argumento .
Si licet occidere hominem , maxime infidiatorem ; fed licet aliquando occidere hominem ; ergo licet OCcidfere infidiatorem .
Omiffa propofitione , quae pcr fe clara eft & evidens , defcendit ad Affumptionem , quas generis rationem habet, & probat licere aliquando occidere homineir. , 1. Indu-ftione exemplorum, n.7. Negant intueri lucem fas effe ei , qui a fe oecifum cffe bominem fateatur. ln qua tandem urbe hoc homines JlultiJJimi difputant ? nempe in ea , qu<e primum juclicium vidit de capite M. Horatii , fortifjimi viri : qui nondum libera civitate, Pbpuli Ramani comittis liberatus ejfy cum fua, matiu fororem interfeftam effe fateretur . ... . Nifi vero exijlimatis dementem P. Africanum fuiffe , qui cum a C. Carbone , Tribuno plebis , in concione feditiofe interrogaretur, quid de Tib. Gracchi morte fentiret, refpondit jure Ciefum videri . Neque enim poffet aut Abala ille Servi-iius , aut P, Nafica , aut L. Opimius, aut C. Marius, aut, me Confule , Senatus non nefarius baberi , fi fceleratos cives jnterfici nefas effet .
. 2. Ab arriiis qus ferre homines folent, & reliquis adjun-flis, n. 10. Quid comitatus nojlri , quid gladii volunt, quos babere certe non liceret, ji uti illis nullo pafto liceret.
3. Ab ipfa Lege naturali, n.10. Eji enim hiecnon fcripttt, fed nat-.i lex : quam non didicimus , accepimus , legimus ; verum ex natura ipfa arripuimus , hauftmus , exprejfimus ad quam non doBi , fed faBi ; non inflituti , fed imbuti furtius : ut fi vita nojka in aiiquas infidias , /;' in vim , fi in
N 4	teU
200	Artis KhctoriCit Liler IV.
tela aut iatronum attt inimiccrttm inciciiffet , omnis boncjln ratio effet expeciiend.t falutis. t>'c.
4. Ab auftoritate Legis fcripta; , qux dat facultatem fui <lefendendi, n. 11. Et ft perfapienter , & quodam modo tacite , dat ipfa lejc. potejiatem defendendi ; qu<e non modo hominem occidi , Jed e/fe cum telo bominis occidendi caujj,i vetat: ut cum caufja , non tilum quareretur ; qui fui dtftn' jiendi caujja telo ejjet ufus , non bominis occidendi taujju habuiffe telum judicaretur .
Habes aliud exemplum argumenti a Genere petiti in Oratione pro Caslio , ubi cum negare Tullius non poffet, Crelium in adolefcentia i'ua fuiffe paulo liberioris ac folu-tioris vit», revocat quacftionem ad Genus, & probat mul-ta adolefcentibus effe nonnumquam permittenda , n„ 28. Lhttur conceffu omnium buic aliquis ludus ,ctati , & ipj,t natura profundit adolefcentite cupiditates , qu,e fi ita crum-punt, ut nullius vitam labefaSient, nuUius domum evertant, faciles ac tolerabiles haberi folent.
Et in Oratione pro Archia, cum laudandum eum fufcc-piflet , revocat Hypothefim ad Thefim , & humanitatis iludia artefque liberales iaudat impenfius, a n. 19. ad 21. Sit igitur fanSium apud vos , homines humaniffimos , hoc Toet<e nomen, quod nulla umquam barbaries violavit . Saxa 6* folitudines voci refpondent ; bejii<v J<tpe immants cantu fietiuntur atque confifiunt : nos inflituti rebus optimis non Pottarum voce movtamur ? Homerum Qolophonii fiuum effe civem dicunt , Chii fuum vindicant, Salaminii repctunt , Smyrmci vero fuum efie conflrmant . . . Ergo illi alienum , quia Poeta fuit, pofl morteni etiam expetunt: nos hunc vivum, qui & voluntate & legibus nojier efl, repudiabimus ?
Ita parricidii accufatus Rofcius Amerinus fic defenditur a Cicerone , ut plurima praemittat de gravitate illius fce> leris , & ab eodem deinde eum abfolvat & eximat , a n. 62. ad 72.
Prodeft in primis hoc argumenti genus , quando ratio aliqua difficilior refellenda , aut Oratori res eft cum ad-verfario majoris cujufdam aufloritatis , cui obtreftare pa-lam non audet . Hoc praftat egregie Tullius in Orationc pro Murena , ubi naftus adverfarium Catonem Philofo-phum Stoicum , virum magni ponderis , quem probitas fua atque auftoritas regebant , rem ita perficit, ut, omif-foJ;veluti Catone , Stoicam Philofophiam quam ille fe-flabatur , vituperet audacius atque reprehendat , n. 55. Fuit quidam fummo ingenio vir , Ztno , cujus inventorum
tenmli
De Tnventione.	zor
imuli Stoici nominantur . Hujus fcntenti<e funt graviffvmee , (S -prtccepta ejufmodi : Sapientcm gratia numquam moveri , numquam cujufquam dcliElo ignofcere: neminem mijericordcm c[fe, nift ftultum & levem : viri non effc, neque exorati ne-qne placari : ftlos fapientes effe , [i diftortiffimi Jint, formo-fos ; fi mendiciffimi , divites ; Ji fervitutem ferviant, Reges * nos autcm , qui fapientes non fumus , fugitivos, cxfules, bo-[ies, infanos dcnique effe dicunt : omnia peccata effe paria .* omne .deliBum , fcelus effe nefarium : nec mmus delinquere eum, qui gallum gallinaceum , cum opus non fuerit , quam eum qut patrem fujfocavetit : fapientem nibil opinari, nul-lius rci pccnitere, nulla in re falli , fententiam mutare num-quam . H<ec homo ingcniofiffimus , M. Cato , auEloribus etu-ditiffimis iaduBus arripuit; neque difputandi cauffa, ut ma-gna pars, fed ita vivendi ZSrC.
Hanc deinde dofhinam exagitat infigniter more fuo con-fequentibus numeris.
Quid eft Species ?
R. Eft res aliqua particularis, qux fub Genere, Gve fub Univerfali , ut loquuntur PhilofopUi, continetur .
Quomodo probates a Specie, laudandam effe vittutem ?
R. Hoc modo . Laudanda eft pietas ; fed pietas eft vir-ias; ergo virtus laudanda eft.
EXERCITATIO,
Locus a Genete.
Adhortatio ad eos , qui liberales Artes exercent, ut Ludovici Magni memoriam ftudeant pofteri-tati commend.are.
S Y N O P S 1 S .
HOc Argumentum Orator adhibebit petitum a Genere . £i quorum hominum immortalis memoria efle debeat, eorum maxime , qui multiplici virtutum gloria exceUue-runt ; fed aliquorum debet effe immortalis memoria ; er-go &c.
Omiffa Propofitione ., qua; manifefta eft , veniet ad pro-bandam Aflumptionem , fcilicet efle aliquos homines , quo-rum memoria debet efle immdrtalis . Hoc ipfum periodice effereret Exordii loco .
Deinde rationes afferet Aflumptionis,
Pri-
joS	Anis Rbctoricte Libe,- W.
I>rimam eliciet ab eo defiderio , quod viri aliqua laude pra;(tantes fuis relinquunt, dum excedunt e vivis.
Secuudam a itudio eorum hominum, qui illuftriorum vi-rorum vitas fcriptis fuis commendavere, aut eorum , qui ipforum imagines vel in marmore vel in aere inciderunt.
Tertiam ab univerfo populorum omnium confenfu, apud quos exftant aliqua eorum monumenta qui aliqua laude floruerunt'.
Qiiartam ab ipfa tam liberalium quam ceterarum Ar-tium natura, quae eo potiflimum fine inventae videntur, ut virorum illultrium memori® propaganda; fervirent .
Tertio per Anacepbaiacofim refumet allatas fupra ratio-ncs, ex quibus concludet, iis deberi immortalitatem , qui aliqua laude prscelluerunt, Mox a Thefi defcendet ad Hy. pothefim , ut probet debcri eamdem Ludovico Magno, quj non aliquo, fed omni virtutum genere excellit.
Quarto idipfum demonftrabit per Enumerationem virtu-tum illarum, quibus Ludovicus pracditus eft ? & praiftat il. lis Heroibus quos Fabuia commendavit.
Concludet dicendo, nullam efTe Artem, qu® ab ejus Iau-dibtis conticefcere debeat: & per Apoflrophen ad fingula^ jifdem fuas cuique partes praefcribet.
0 R A T I 0 ,
( Tbcjis ) Eft hoc fingulare quorumdam hominum ac pro-prium veluti fatum , ut peculiari aliquo Superum munere terris concefli , & ceterorum exemplo nati effe videantur, Verum quo laetius excipi folent illi , dum nafcuntur , eo gravius, dum rapiuntur, defiderium fui relinquunt; fic ut expleto, quantum homini jam permittitur , longioris vits curriculo, nemo vel prsematura morte raptos non doleat, vel impertitam ipfis fuifte, praeter conditionem mortalium, immortalitatem non velit.
Hinc vero exarfit ernditorum hominum diligentia , ut , quos fufpexifTent olim populi & amaviffent, eorum mores ac virtutes fcriptis in iuis fideliter expreffas relinquerent. Hinc ftimulari fe fenfit fiftOrum folertia ; ut dum nati-vis adumbrata coloribus illuftrium virorum ora redderent, eorumdem abfentiam ac defiderium quodam modo confola-rentur . Hinc & novos fumpfit animos SculptOrum labor atque dexteritas in incidetidis in marmore vel in a»re He-rourn fuorum egregiis facinoribus : ut dum fei ab illis tam bello quam pace praclare geftas pofterorum oculisfub-
D<? 1nventione.	2,03
jicerent, foverent perpetno quam illi concitabant olimad-niirationem i'ui, neque eorum memoriam fenefcere umquam paterentur.
Scilicet illud eft propagandae apud pofteros illuftrium vi-rorum Rloria: detiderium ejufmodi, ut non injettum extrin-fecus, <ed liinatum nobis videri poftit, adeo ut nemo, ni-fi iniquus, feratillorum obliterari niemoriam, qui fe , dum vivercnt , immortalitate dignos praiftiterunt . Cedo enim nationem bominum aliquam, tamincultam, tam agreftem, tam barbaram , apud quam multa omnis generis monumen-ta non exftent , quibus n.s a majoribus iu(S aliqua cum laude geftae commendantur.
Quid porro omnes literaE, quid difciplina: liberaleS", quid cetera: inferioris nominis artes volunt , aut loquuntur ? Quern demum ob finem invent® , & tam diligenter excul-ta:, nifi ut magn,orum virorum gloria; famularentur ? Quid Eloquentia adniirabilius ? quid 1'oefi dulcius ? quid Piftu-ra vel Sculptura gratius ? quas vel invents nufquam , vel in ortu ipfo coepiftent obfolefcere , nifi in repraefentandis fuo qu;eque m<>do clariftimorum hominum virtutibus ela-boraftent. O nulljs fatis pra»dicandum laudibus parandasil-[uftribus viris gloria: defiderium , fine quo non careremus jnodo tam egregiis ojnnium Artium monumentis , fed ne jpfarum quidem nomen haberemus.
(. Hypothefis ) Quod ii naturae vox , eruditorum confuetu-do, unanimis populorum confenfus, Artium omnium indo-les & induftria immortalitatem iis vindicant ,- qui aliqua virtutis laude, dtim viverent, floiuerunt : quanto potiori jure, qui Artes cujufcumque generis exercent , de compa-randa Ludovico Magno notrjinis immortalitate cogitabunt? qui non aliqua Tirtute, fed uniyerfo virtutum agmine cir-Cumfeptus , dotes qu® ceteros Principes commendavere , fingulas in fe uno compleftitur .
Sed qua: par oratio tot prsdicandis virtutibus efte poftit ? aut quid inter tam breves dicendi anguftias vel deliba-re ex illis quidpiam confidamus ? Nam dores animi aggre-diemur , an corporis ? quam ampla furgit Oratori , quam magnifica de utroque prasdicandi feges ! Age enim : quan-ta frontis dignitas ! quam vivida lux oculorum! quamde-cens oris compofitio ! quam nova totius vultus fpecies at-que amabilitas, qua» pulveris patiens atque folis, nec ipfis bellorum laboribus detsratur ! Jam in inceffii quanta gra-vitas, incorpore quam jufta concinnaque conformatio mem-brorum , in homine toto quam verenda majeftas ! fic ut
intey
2C4	^ Artis Rhetoticte LUcr W.
inter Aulicos fuos fi quando permixtus inveniatur , nemi-ni qui ipfum numquam viderit, liceat illum ignorare, aut Regem inquirere.
Quod fi tam eximias exhibet dotes corporis, quanto prae« ftantiores animi virtutes praefefert? in eo quid non regium, quid non admirabile, quid non memoria digniflimum? Eft aliquis, qui de ingenii praDrtantia , facilitate , perfpicacia certare cum ipfo poffit? quem fui, quem exteri gravirtimis de rebus dicentem & ex tempore refpondentem toties ob-•ftupuere : cujus ex ore nulla vox umquam effluxit , qu® iongioris cujufdam & altiffima: meditationis partus videri non poftet. Quis eo vel in providendis rebusfagacior , vel in adminiftrandis fapientior? qui acquabilem ac conftantem lonpiflimi regni fortunam prudentiac in primis Iuse acceptam tlebet : qui regnare! per fe folus vel junior didicit : qui miniftros ad pompam magis & munificentiam , quain ad lieceflitatem babet . Quis porro cupidior juris , Sc aman-tior squitatis? qui vsl propriis in rebus fua unius ienten-tia faEpe cauffii cecidit. Unde vero quemquam nafbus eris, qui tanta cum poteftate tantam moderationem concilia-rit ? Credent Pofteri , fic imperafle motibus animi Ludo-■vicum, non modo nihil ut umquam iratus peccaverit, feci nec protulerit quidpiam , quod vel oftenfionem vel indi-gnationem faperet ? Denique mitto dicere , quam fit libe-ralis & magnificus, quam bonus domefticis, quam amabi-lis cunftis 8c acceptus . Parco memorare magi>itudinem ani-mi in periculis, inadverfis conftantiam ,^modeftiam in pro-fperis . Pratereo tenerrimam pietatem in Deum , ftudium Religionis acerrimum , incredibilem vel inter profperos ar-morum eventus pacis amorem.
Evoivat , per me licet , univerfus orbis Annales fuos » fcrutetur prilca monumenta vetus antiquitas ; fingant fibi-vel ipfs Fabulae Heroem ad arbitrium , quem cum Ludovi-co Magno collatum velint .
Regem ergo tam multis ornatum virtutibus quisnonex-tollat? Qua: facultas tandem ab ejus conticefcat laudibus ? Quis nomen ipfius toti pofteritatis confecrandum ultronon fufcipiat ?
Hunc Piftura, quaiis eft , talem futuris aetatibus repra:-fentet , & vividis , quantumvpotert , coioribus egregiam oris fpeciem , digna Heroe ft^turam, & fpirantem in toto corpore Majeftatem ftudeat imitpri. Erigat triumphales ar-cus Sculptura , quos nulla temporum ac tempeftatum inju-ria. diruat i incidat in aire-atque marm»re relatas ab eo
vifto-
I
De Inventione.	205
vi&orias, expugnatas urbes , occupatas Provincias , fufos exercitus , & conjuratas totius Europas vires fraftas toties ac debilttatas. Quod exequi Ptftura, nec prajftare Sculptu-ra poffit , ftngulares ejus animi dotes ac virtutes Poefis & Eloquentia commendent . Liberalem ilium , magnificum , fortem, moderatum , clementem, juftum , affabijem , pium , Superis perinde atque hominibus amabilem loquantur ac pwdicent . Addat le reliquis Artibus Hiftoria , & res ab eo geftas , voces etiam fingulas excipiat , & fine fuco vel ceruffa veritatis unius interpres monumentis publicis con-fecret .
Denique ita confpirent Artes univerl® ad confecrandum Ludovici Magni nomen, ut, quem jam univerfus admira-tur orbis , eumdem ventura retro ikcula fufpiciant ac ve» nerentur.
Alia Exercitatio.
Defenditur Jonathas , quod contra patris ediflum pauluium meliis guftaffet.
s r n 0 p s 1 s.
A Rgumentum Defenfionis Orator petet a Genere , quod
II	iic informabit. Si quando lex mollem ac benignam in-terpretationem pati poteft, maxime eorum gratia, qui ni-hil de lege audterunt; (ed lex benignam interpretationem pati poteft aliquando ; ergo &c.
Omiffa Propofitione veniet ad Affumptionem: nimirum, lex mollem & benignam interpretationem aliquando pati-t-ur : idque dilatabit in Periodum , qua Exordium & Pro-pofitio conttnebuntur .
Rationem affeiet , quia nullius umquam Legislatoris ea mens fuit , ut iuas leges nulla emolliri interpretatione vellet .
Id vero probabit, quia neque fapientise, neque squitatis ipforum fuiffet, ut nemo umquam a lege lata eximeretur.
Non fuiffet 1. ipforum fapientia:, quia praividere ilii 11011 potuerunt varia loco.um ac temporum adjunfta , in qui-bus latae ab ipfis leges obiervari non poffent.
2. Non fuiffet aEquitatis, fi eos violata: legis reos haberi voluiffent, qui eas non potuiffeut obfervare.
Denique relifla Thefi ven:et ad Hypothefim, per quam concludet, Saulsm admonendo, non effe pleflendum Jona-
tham,
iod	Attis Rbetoricie Liber IV.
tham , nid aut parum prudens , aut paruni aiquus vider: velit, qui violatam iegem in eo puniat,- qui propterigno-rantiam eamdem obfervare non potuerit.
0 R A T I 0.
Etfi non is egofum, Princeps fapientiflime, quivel cotri-miflam fupremo Numine legum conditoribus potentiam atque audloritatem elevandam putem vel populorum fo-cordirs indulgens plus aequo excufare Jegum infraftores ve-lim tamen niliil dubito palam profiteri , vix eflfe pofle iegem ullam, quas mollem interdum benignamque interpre-tationem non admittat.
Nam quis eft, aut fuit umquam tam retinens juris fui, aut debiti fibi obfequiitam miquus exaftor, ut quas fanci-re leges meditaretur , eas fic valere femper partem in o-mnent vellet, ut nullis incidentium rerum cafibus aut in-firmaii , aut etiam penitus abrogari pateretur ? ( Tbefts) Unum te mihi rei hujufce teltem appellare liceat, Rex fa-pientiftime: hunc tu Principem virum vel a fapientia bel-le comparatum , vel ab acquitate fatis inftruilum acftima-res, qui in fanciendis legibus , nulla locorum aut tempo-rum expenfa ratione nullo Eetatum conditionumque dele-ftu habito,'ita fevere pronunciaret inomnes, ut neminem ab imperata lege immunem efle pofte fineret, & in quem-cumque demum.,' qui legem non impleviflet, non animad-vertendutn duriter arbitraretur?
Scilicet extitit aliquando, aut confequentibUs retro tem-poribus exiftet Legislator aliquis tam perfpicax , & futuri polt fe temporis fcrutator tam accuratus , ut praividerit , nihil contingere umquam pofle , quod latas a fe leges in-fringeret , nihil qnod eifdem obfervandis moram afferret , nihil quod, ne minime etiam implerentur identidem, pro-hiberet.
Quod fi Legislator nullus praevidere potuit qusicumque interVeniunt tam faepe implend® legis impedimjnta ; imo ii penitus fenfit ac vidit , vel cum fuas omnibus leges di-ceret, rfon pofle illas quibufvis locorum ac temporum ad-junftis ab omnibus obfervari: an foret ille arbitrio tuoju» ftiflimus , qui infolita quadam praeventus feveritatis lau-de, nullam admitti vellet fancita: legis interpretationem,' fed quamlibet omiflEe legis offenfam eodem pariter modo multandam judicaret?
( Hypotbefis ) Quamobrem vide , amabo, Rex fapientif-»
firae,
De lnvcntione .	ib^
fimc, idemque ftudiofiflirne cultor iquitatis, qua demunt vel (apientiac vel aequitatis laude pleftendum Jonatharn tuum cenieas , ad quem nulia pars imperatas legis perti-nuit. Tune eum teneri lege tua velis , cui , legem a te latam fuifle cum ignoraret, nulla illius implendae facultas fuppetebat ? Tune violatam ab eo legem reprehendas , eumdemque putes morte puniendum * qui legem , etiam cum voluiflet, obfervare non poterat ? Memineris potius folitac prudentiae tuae atque asquitatis •, &, quam in nemi-nem de populo feveritatem adhibere fuftineres, cave filium in tuum putes efte exercendam .
C A P U T VII.
Locus a Simili.
QUid ejl Similitudo ?
R. Eft duarum vel plurium rerum in aliqua ratione convenientia : v. g. Conful & Gubernator navis furit duo, quse in ratione gubernandi conveniunt . Ut enim hic na-vim, fic ille Rempublicam regit. Hoc porro difterunt fimi-litudo& comparatio, quod fimilitudo verfetur circa rerum qualitates, ut vocanf, comparatio vero circa quantitatem . Dum enim comparamus , aut plus , aut minus , aut par inefte alicui dicimus;
Ita Cicero 3. Philip. n. 9. Quid Tarquinius taie , qualia innumerabilia fecit Antonius ? Quod nihil aliud fignificat , nifi plura fecit Antonius , quam Tarquinius.
In Similtudine vero attenditur tantum, quale fit illud , de quo agitur. Ita Cicero Philip. 4. n. xi. Faciam igitur, ut Imperatores inftituta acie folent : quamquam paratiffimos milites ad praliandum videant , ut eos tamen adbortentur : fic ego vos ardentes & ereEios ad libertatem recuperandam cohortabor . Ubi nulla fit paris , majoris , aut minoris mentio .
Habes illuftria Similitudinis exempla apud Ciceronem pro Rofcio Amerino, n.56. ubi Accufatores comparat cum Anferibus & Canibus . Anferibus cibaria publice locantur , & Canes aluntur in Capitolio , ut ftgnificent , fi furcs vene-rint . At futes intemofcere non poffunt . Significant tamen , fi qui noBu in Capitolium venerint ; & quia id eft fufpi-ciofum , tametfi befii-e fiunt , tamen in eam partem potius ptccant , qute eft cautior. Quod fi luce quoque Canes latrent, tum Deos falutatum aliqui venerint ; opinor , iis cruta fuf-
ftin-
io8	Artls Kbctoricif Liber IV.
fringantur , qiiod acres ftnt etiani tum , cum fufpicio nulln fit . Simillima eft Accttfatorum ratio . Alti ■vefttum Anjeres funt , qui tantummodo clamant , nocere non poffunt : alii Canes , qui latrare & mordere pojfunt. Ciharia vobis pneberi videmus, vos autem debetis maxime impetum in eos faiere, qui mbtentur. &c.
Ibiti. n. 7$. Ut non omnem frugcm nequc arborem in omni agro reperire pofjis , ftc non omne facinus in omni vita na-Jcitur .
Ibid. n. 131. excufat Syllam , quod aliqua animadvertere 11011 potuiflet in magna rerum quas curabat , mole , ab exernplo Jovis, cui non imputantur imbres & tempeftates, qu® tamen detrimentum afterunt , quia ifthac potius vi & magnitudine rerum fiunt , quam divino confilio : & iic concludit . Niji boc mirum eft , quod vis divina affcqui non pojjit , fi id mens bumana adepta non ftt . Egregius eft in primis locus .
Ibid. 11. 151.
Sic & pro Comoedo , n. 17. Ut ignis in aquam conjeBtts continuo reftinguitur & refrigeratur ; Jic tefervens falfum crimen in purifftmam & caftijjimam vitam collatum ftatim concidit & extinguitur .
Et Ver. 7. n. 144. comparat ejus avaritiam cum illis liominibus , qui Poetarum teftimonio finus maris & pro-montoria occupabant, ut inde tranfeuntes in naves impe-tum facerent .
Pro Murena , n. 35. incertas & obfcuras populi volun-tates comparat cum procellis & tempeftatibus 3 qua: in mari oriuntur.
Pro Cluentio , n. 238. Ut mare , quod fua natura tratf quiilum Jit , ventorum vi agitatur & petturbatur ; ftc (fy Vopulus Romanus Jua fponte placatus, hominum feditioforum vocibus & violentijftmis tempejiatibus concitatur.
PoftReditum ad Quirites , n. 4. fatetur Cicero recepta bona fibi tanto gratiora videri , quanto fanitas poft gra-vem morbum jucundior eft .
Quotuplex eft Similitudo ?
R. Dividitur plerumque in Parabolam , Induftionem ,
& Exemplum .
Qutd eft Parabola ?
R. Eft rerum alioqui diverfarum in una re vel in plu-ribus convenientia : five eft narratio verifimilis ad mores informandos idonea propter eam , quam habet cum re quam perfuadere Orator nititur, convenientiam. HucA[w-
logi
De Inventione.	2op
logi & Fabulas referuntur , quae funt narrationes penitus Hfta:, qua; moribus inftituendis conducunt.
Qtiid ejl ufus Varabohe ?
R. Frequentiftimus ille eft tam apud facros, quam apud profanos Oratores , prafertim in Exordiis . Habes illuftrif-Jima Parabola: exempla in facris Literis , prafertim in no-vo Teftamento.
Apud Ciceronem Parabola; locum babet , quod de Anfe-ribus & Canibus narratur pro Rofcio Amerino , n. 56. fu-pra laudato ac defcripto.
Item 1. Catil. n. 31. Ut fiepe homines <egri morbo gravi , (im cefiu febrique jaclantur, fi aquam geliclnm biberint, pri-mo relevari videntur , deinde multo gravius vehementiufque ttffliEiantur ; fic bic morbus, qui eji in Republica , relevatus ijiius pcena , vebementius reliquis vivis ingravefcet .
Et in Vatinium, n. 4. Venijii iratus omnibus : quod ego , fimul ac te afpexi, prius quam loqui ccepifii, curn ante Gel-lius, nutricula feditioforum omnium , tejiimonium diceret, fen-Ji atque providt . Repente enim te , tamquam ferpens e lati-hulis , oculis eminentibus , infiato collo , tumidis cervicibus intulijii.
Et lib. 6. Epift. Famil. epift. 7. Quemadmodum fcalarum gtadus Ji alios tollas , alios incidas, nonnullos male hcerentes telinquas , ruince periculum Jiruas , non afcenfum pares fic tot malis cum viSium , tum fra&um fludium fcribendi, quid Aignum auribus, aut probabile poteji ajferre ?
Quid efl lnduiiio?
R. Ut hoc loco fumitur , eft coacervatio multarum re-rum fimilium ad aliquid conc!uc4endum . Hoc difputationis genus erat admodum familiare Socrati , qui per ejusmodi Iuduftiones oculis fubjiciebat , qu® probanda fufceperat.
Habes exemplum Induflionis pro Cornelio Balbo , n. 51. Hic tu Cn. Pompeji beneficium , fett potius judicium & faSum, infirmare conaris , qui fecit , quod C. Marium feciffe audte-rattfecit quod P.Craffum , quod L.Syllam, quod Q. Metellum , quod denique domeflicum auElorem , patrem fuum , facere vi-derat ? Neque vero in uno Cornelio id fecit : nam & Gadita-num Hafdrubalem ex bello iilo Africano , & Mamertinos ob-'vios , & quofdam Uticenfes, & Saguntinos fabros , civitate donavit .
Eft egregia illa apud Tertullianum ad probandam corpo-rum refurreftioaem induftio : Lux quotidie interfeSia rejplen-ciet, & tenebr.e pari vice decedendo fuccedunt; ftdera defun-Eia vivefcunt: tempora ubi finiunw incipiunt: fruEius conju-
O	munm
2io	'Artts Rbetovlcie liber W.
wuntui & rcdeunt . Certe femina nonnifi corrupta & diffo* luta fecundius furgunt . Omnia pereundo fervantur, omniade interitu reformantur.
Quid pjl Excmplurti ?
R. Eft probatio alicujus rei diflo vel faflo alterius cotN firrtiata , qua; pra;ftantiffima eft Similitudinis ratio, & ma-gnae auftoiitatis ad perfuadendum .
Habes exrmpla illius Similitudinis apud Ciceronem pro Rofcio Amerino, n. 50. Ntc tu , Eruci , accufator effes ridi' culus , fi il/is temporibus natus efjes, cum ab aratro arcefft-bantur, qui Confules fierent. Etenim, qui pneeffe agro colert' cio flagitium putcs , profeSio tllum Atttlium , quem fua mam fpargentem femen , qui mijfl erant , convcnerunt , hominem turpijfimum atque inhonefiifj-mum judicares . At hercule Ma• jores nojiri longe ^liter & de illo & de cetcris talibus viris exijiimabant. &c,
Ibid. n. 66. probat Oreftis exempio eos exagitari furiisj qui parricidium admiferunt .
Et Oratione pro Plancio probat exemplorurn colledHone liihii efte quod Lnterenfis doleat, quod in petitione ffidili-tatis repulfam paffiis fuiflet, n.51. Quteris etiam , Lateren• fis, quid imagintbus tuis , quid ornatijfimo atque optimo vi-ro, patri tuo, refpondeas mortuo . Noli tjia meditari : atque illud cave pctius , ne tua ijia querela dolorque mmius ab il-lis fapientiffimis viris reprebendatur .■ Vidit enim pater tuus , Appium Claudium , nobt/ijflimum hominem , vivo patre fuo , potentijflmo & clarifflmo cive, C. Claudio , lEdilem non ejfe faBum , & eumdem ftne repulfa faEium effe Conjulem ': vi-dit, hominem tibi maxime ccmjuntium , egregium virum , L. Volcatium ; vidit, M.Pifonem in ifia JEdiiitate, oJfenJiuricuU accepta , Jummos a PopuloRomano bono>es effe adeptos: Avus vero tuus, & P. Naftcte tibi JEdilitiam prtedicavet repulfam, quo cive neminem ego flatuo in bac Republica fortiorcm : (y C. Marii, qui duabus JEdiiitatis acceptis repttlfis, fcpties Con-ful fatius eji : & L. Ctefaris ,■ Cn. OSiavii , M. Tullii, quos omnes Jcimus JEdilitate prieteritos, Confules ejje fatios.
Huc etiam refer laudatum modo locum pro Balbo , n. 51.
Praeterea 2. Verr. n. 51. pro Sextio , n.48. & n. 101. pro Caelio, n. 45,.
Quomodo ornanda eji Similitudo ?
R. Primo per Comparationem : ut r. in Verrem, n. 48.
Ut in AEloribus Grtecis fieri videmus , fiepe illum , qui eji fecundarum , aut tertiarum partium, cum pojflt aliquanto cla• rius dicere , quarn ipfe primarum , multum fummittere , ut il-
l»
t)e inventiont.	iii
l( Princeps tfuam maxime excellat : pc faciet Jfllienus : tibi ferviet, tibi lenocinabitur ; minus aiiquanto contendet, quam potefl i
Et Verr. 6. n. 21. Fecifli, ut prrtdones folent ;. qui . fum tommunes boftes ftnt omnium , tamen aliquos fibi infiituunt amicos , quibus non modo pdrcant , verum etiam prteda quos augeant , & tos maxime , qui babent oppidum 6pportuno io-Co , quo fepc adeundum fit navibus , nonnumquarri etiam ne-cejfario .
Huc refer Comparationerri Accufatorum cum Anferibus pro Rofcio Amerino , n. s<5. Comparationem Sylls cum Jo-ve i ibidem.
Secutwio ornatur Similitudo per Fiftionem : ut Orat. pro Sextioi n.45. Etenim, fi mihi in aliqua nave cum meis ami-cis naviganti hoc accidiffet , ut multi ex multis locis prredo-nes claffibus eam navrm fe oppreffuros minitarentur , nift me unum ftbi dedidiffent ; fi id veSiores negarent, ac mecum fi-mul interire, quam me tradere hoftibtis mallent : jeciffem me ipfe potius in profundum, ut ceteros confervarem , quam illos mei tam cupidos non modo ad certam mortem , fed in ma-gmm vita difcrimeri adducerem . &c. Per illam Fiftio-nem oftendit Cicero , quam pruftenter ceftiftet ex urbe in-vitis ac repugnantibus amicis, ne ipfos in magna Reipu-blicae perturbafione maximis periculis exponeret.
Et 4,Orat.in Catilinam , n. iz.Etenim qutero , ft quis pater-fmilias , liberis fuis a fervo interfeEiis, uxore occifa, incenfa domo , fupplictum de fervo quam acerbiffxmum fumpferit • litrum is clemens ac mifericors , an inbumaniffimus & crude-tijjimus effe videatur ? Mihi vero importunus ac ferreus , qui non dotore ac cruciatu nocentis , fuum dolorem cruciatumque lenierit. Sic nos in his hominibus, qui nos , qui conjuges , qui likeros noftros trucidare voluerunt; qui Jingulas uniufcujufque nofirum domos, & boc univerfum Reipublicit domicilizcm dele-re conati funt; qui id.egerunt , ut gentem Allobrogtcm inve-ftigiis hujus urbis , atque in cinere deflagrati imperii colloca-rent : fl vehementijfimi fuerimus , mifericordes babebimur ■ fm remijjiores effe volucrimus, fummte nobis crudelitatis in pa-uite civiumque perniciom fama fubeunda eft.
Habes alia Fiilionis exempla 1. Verr. n. 20. <5.Verr. n. 78. pro Cascina , n.i. n. 35. pro Lege Manilia, n.50. pro Sex-tio , n. 83.
Tertio exornari Similitudo poteft per Hypotypofim: uti fecit Cicero Philip. 11. n. 7. ubi Antonium cum Dolabella comparans'^ utriufque fevitiam fubjieit in morteTrebonii
O z	Poni-
iii	Attts Rhetoticie Llier IV.
Vonite igittlY ante oculos , Patres confcripti , miferam quidem illam & fiebilem fpeciem , fed ad incttandos animos nojltos Tteceffariam : noEiurnum impetum in urbem Ajire clarijjimam, imtptionem armatorum in Treborrii domum , cum mifer ille prius latronum gladios vidciet , quam , qu.v res effct, audift fet; furentis introitum Doiabclhe , vocem impuram atque 01 illud infame, vincla , verbera , eculeum , carnificem , torto-remque Samiarium, &c.
Ex iis qux di£1a Amt de Similitudine , facile eft intel-ligere, quid Diftimilitudo fit.
Quid' ejl Dijfimilitudo ?
Eft locus, p'er quem ex re diftimili colligitur aliquid diffimile .
Quomodo prob.tres a Diffimilitudine, humanitcr bofpites efft rxcipiendos'?	•
R. Hoc modo. Barbari fe fuos in hofpitcs gerunt crude-liter •, igitur nos decet in eofdem bumanos e(Te .
QuoModa amplificandus bic Locus ?
R. Eadem ferme ratione, qua locus a Similitudine : tii-mirum per excogitatam ingeniofe aliquam parabolam , per induflionem , multa diflimilia colligendo ; denique per ex-emplum , feu colledfionem exemplorum.
Qitomodo ornandus bic Locus ?
R. Qua ratione ornatur Similitudo , nempe per Compa-rationem , feu potius Antithefes, per Fiftionem , Hypoty-pofim , &c.
Habes exempla multa Diflimilitudinis apud Ciceronem. Pro Murena , n. 22. ubi Jurisconfultum Sulpicium cum Imperatore Murena comparat per diflimilitudinem ftudio-
rum . Sed ut, hoc omiffo, ad ftudioium atque artium conten-tionem revertamur: Qut potejl dubitari , quin ad Confulatum adipifcendum , multo plus ajferat dignitatis , rei militaris , quam Juris Civilis gloria ? Vigiias tu de notic , ut tuis con-Jtdtoribus refpondeas ; tlle ut eo , quo intendit , m itnre cv.m exercitu perveniat . Te gallorum ; illum buccinarum canuts exjufcitat . Tu aSiionem injiitutis ; ille ac:em inftruit ■ Tu caves , ne tui confultores ; ille , ne urbes aut caftra capian-tur . llle- tenet, & fcit, v.t hofttum copirc ; tu , ut aqure plu• ■vhe arccantur. Ille exercit.itus eft in propagandis finibus ; tu in regendts.
Ibidem , n. 83. probat , debere Judices diffimile facere judicium de Murena , ab eo , quod Catilina fafturus fuif-fet , fi penes ipfum fuiffet de Murena judicare , ex difli-mili Judicum & Catilina: in Rempublicam ftudio. SiL.Ca•
tili-
Dc invenitone.	213
tiHila ctr/n fuo confilio nefariorum hnminum , quos fecum edu-xit, hac de re poffet judicate, condemnaret L. Murenam ; fi inteificere pofjet, occidcret. Petunt enim rationes illius, ut or-betur auxiiio Refpuhlica : ut minuatur contra fuum furorem htperatorum copia : ut major facultas Tribunis piebis detur , dtpulfo advetfatio , fedition's ac dtfcordiie concitandce . ldem• t ne igittir dclefti amplijfimis ex Ordinibus bonefiijfimt atque fitpientiffimi viri judicabunt , quod ille importunifjimus gla-iliator, bofiis Reipublicre judicaret ?
Ibidem , n.6. probat ex diffimilibus Catilinas & Murenx in Rempublicam ftudiis , diflimilem luam cum utroque agendi rationem .
Verr. 6. n. 77. confert per Diflimilitudinem latrocinia Verris , & ejus facrilegia , cum Majorum pietate in Supe-ros, & religione . Videte, quanta religione fuerit rtpud Segt-jltnos Diana ftmulacrum . Scitote neminem lepertum fuiffe, neque liberum , neque fervum , neque civem , neque peregri-num, qui iliud ftgnum auderet attingere. Barbaros quofdam Lilybreo jeitote ad vocatos ejje operarios . Hi denique illud , ignari totius negotii ac teligtonis , mercede accepta, fufiule-runt . Quod cum ex oppido cxportaretur , quem conventum mtdierum fatlum ejfe arbitramini ? quem fletum majorum natu ? qttorum nonnuili etiam illum diem memoria tenebant , cum iila eadem Diana Segeflam, Carthagine revecia, vi£io-rictm Populi Romani reditu fuo nunciaffet . Quam diffimilis bic dies iili temporis videbatur ? Tum Imperator Populi Roma-ni, vit clariffimus , Devs patrios reportabat Segeflanis , ex urbe hojiium recuperatos: nunc ex urbe fociorum Prator ejusdem Vopuli turpijfimus atque impurifjimus eofdem illos Deos nefario fceiere auferebat.
Item pro Sextio, n. 37. & 38. diflimiles fui Metellique difceflus rationes afFert.
Surt ha>c alia Diflimilitudinis exempla : pro Quintio , n. 1.&2. pro Rofcio Amerino, n.72. 88. pro Comoedo n. 7. & 20. 6. Verr. n-115. pro Cluentio , n. 128. & 129. pro Do-tno fua , n. 130. in Vatinium, n. 9. in Pifonem, n. 31. ubi Pifonis abitum & abfentiam cum fuo abitu redituque com-parat : item num. 37. & 51. ubi reditum fuum cum redi-tu Pifonis per Diflimilitudinem comparat . Pro Tlancio , n.68. pro Sylla , n. 8. Philip. 10. n. 20. pro Rabirio Per-
duellij n. 15.
O 3	EXER-
/trtis Rbctorica hiber IV.
ex^rcitatio,
ln rnorojam Stoicorttm bominum fiveritatem, qui ontnert} ctiarrf boneftafn animt oblcdationem rejpuunt.
Locus a Similitudine.
STNOPSfS.
gxord, ■pvlcet Orator , Stoicos ut multis in rebus, (ic iu J-V animorum cognitione peregrinos atque hofpites extitiflfe.
Propofitionem efFeret per Interrogationem , Namquidine-ptum magis , cjuam rejicere omnem animi obleftationem'
Rationem afteret , quia ea eft animi natura, ut affidua contentione frangatur.
ConfirmationLin petet a Similitudine , & i. quidem a Parabola , Narrabit, uti Villicus terram fertiliftimam natu. ra fua, dum eamdem aftidue nimis fodit & excolit , fece* rit fterilem. Ornabit Parabolam Hypotypofi, qua defcribet hominem in arando , in fodiendo, in ferendo affiduum. Quo demum exitu ? &c. Addet , hoc ipfum evenire in ani» mis etiam natis ad ferendos ftudiorum fruftus egregios, <! nimium fatigentur,
2,	Idem probabit per Induftionem rerum tam natura-lium quam arte faflarum, quae ceffationem a labore poftu< lant, Agri etiam feraciffimi tertio quoque anno finuntur fsquiefcere . Arcus, fi continuo tendatur , frangitur ; r$s qu;elibet ufu frequentiore conteritur.
3.	Exemplorum colleftione, puta, Lepidi , Catuli, Sch pionis, Lailii , qui fapientiftimi habiti ab omnibus relaxa-bant interdum animum, foliti per Brutorum hortos difciii' fti ludere : B. Joannis Evangelift®, quem in folitudinefua ferunt cum avicula collufiffe : fupremi etiamrerum omniunj Conditorjs, qui poft fex dierum laborem, feptimo tandem conquievit.
Concludet exploden4o Stoicas feveritatis aemulatores, 0 R A T 1 0 ,
Cum muitis in rebus hofpites ac peregrini haberi meri-to poffunt illi Philofpphi, <jui feveriorem quamdam virtu-tis formam scmulati 3 Stoici vulgo nuncupantur ; tum cer*
te
De lnvcntione.	215
ts numquatn erra/Te gravius , aut turpius alucinati luiA fe vifi funt, quam cum certas regendis ac moderandis ho-minum animis praefcribere leges voluere.
Agite emmvero: quid ineptum magis , aut ab ipfa ani-morum natura magis alienum videri' poffit, quam eofdem, quod faftirabant il!i pertinaciter, fic exercere rebus feriis ac gravious , ut nullam iplis ne honeftam quidem relaxa-tionem pcrmittas?
Oatur enim confenfu omnium aliqua ®tati cuilibet ani-mi relaxatio , qu.-e fi moderate adhibeatur, neque prafcri-ptos honeftatis limites excedat, non modo non rejicicnda, fed utilis etiam ac neceftaiia videatur. Nam quis tam ru-dis & imperitus, qui nefciat, eam ede animorum indolem, ut contentione affidua djbilitentur plurimum atque etiam infringantur, nedum confirmentur aut invalefcant?
Erat Agricola* cuipiam uberrimum , fi quod fuit in tota vicinia , folum . Illic veniebant feliciter fegetes, uvs, po-ma , & fuaviflima cujufcumque generis fruftuum copia fuc-crefcebat . ( Similitudo per Parabolam ) Hic lucri avidus inter paucos, & ubertatem terrse expertus non femel, mi-nime ceftkbat agrum excolere , & nunc arando , modo fo-dicando, jam ferendo fatigare . Nullam partem anni a la-bore vacuam abire patiebatur : nullus etiam inter multos dabatur annus, quo nativo exhaufta fucco, & molli deco-£la pinguedine, terra tantifper conquiefceret, & atniflfas fte<-quentiore partu vires repararet. Quid demum putatiseve-nifle ? vel quos afliduac cultura: fruftus tulifte Agricolam arbitramini ? An ferax ille natura fua & pinguis ager fa-flus eft perenni cultu fertilior ? an uberiores fingulos irt annos fruges protulit ? an herum ditavit aut locupletavit fuum ? Nihil minus : hasc una fuit tam inepti laboris merces , hoc ftulta: aviditatis prasmium tulit , ut agrurii arefaceret, excoqueret, labefaflaret . Quid aliud coniequi-mini, amabo vos, infani , quotquot eftis , animorum cul-tores quem habet finem illa , quam adhibetis perpetuo , exercitatio gravis ac feria ? quo demum exitu felices illi, & ferendis quibufcumque ftudiorum fruflibus pares animi pertraftantur a vobis , nifi ut ferius ocius hebefcant & obtundantur ?
( Similitudo per InduEiionem ) Ignoratis igitur quod ipfa noftris quotidie oculis natura iubjicit ? Attendite enimve-ro , quam uberrimi etiam & foli pinguioris agri culturam patiantur.' An non, nifi quiefcere illos identidem fiveris , arefcant continuo, & fua ilominum expeftatione deftituant?
O 4	Quid
2i 6	Artis Rbetovicit Libtr Uf.
Quid in attefaflis peritiflimum rerum magifler ufus atque experientia commonent ? Arcus fi tenditur femper , illum Irangi videas , aut certe multum enervari : duriora mar-mora crebriore fri&u minuuntur : res qua:libet affiduo ni-mis ufus teritur ac deperit . Et hanc pntatis effe folius animi conditionem, ut nullis debilitetur exercitationibus , ut perenni contentioni refiftat , ut repetitis quantumlibet laboribus fuccumbat numquam aut vincatur ?
( Similitudo pcr ColleBionem Exemplorum ) Tamen haud ita fentiebant viri statum omnium judicio fapientiftimi : alium fibi veftra difeiplina morem ineundum putaverunt : non tam rigidum virtutis ipfius cultum profitendum cen-fuere. Non Crafti, non Lepidi , non Catuli , non Scipio-jies , non Lslii , quos honefta interdum obleflatione rela-xafle animum legimus : imo , fi quid Tullio creditur, di-fcinftos lufifle nonnumquam, & pofita »d tempus, qua:Ma-giftratus decet , gravitate , pene dixerim puerorum inftar per Brutorum hortos difeurfafle.
At tune etiam , fever® fi quis es ejufmodi doflrina: «Emu-lator , tune id reprehendes in nobis , quod vel ab ipfo B. Joanne novimus faflitatum? Tu rejicies & amandabis pro-cul a vita obleftamentum omne , quod nec ipfe, aufteriF-fimae fanflitatis exemplar , amantiftimus Chrifti Difcipulus abhorruit ? Tu acerbius illum increpabis , quod in media rerum asternarum contemplatione cicurem foveret avicu-lam, & cum ea identidem colluderet?
Aude etiam & ipfum fupremum rerum omnium artificem aut inertiac aut languidioris otii Deum accufare . Ceffato» rem urge , & ofcitantem increpa , quod fex in orbe fa-bricando dies cum pofuiffet, feptimo tandem abomniope-re conquieverit . O temeritatem inauditam ! o impuden-tiam fingularem ! o ridjculam & omnium fibilo exploden-dam fapientiam!
Definant ergo fucum facere intempeftivi , fi qui funt , obtreftatores perfonatam illam feveritatem exuant; autfi morofa ipfos indoles tantopere deleftat, fuis conclufi tene-bris, viros licitis frui obleftamentis patiantur.
i
As.r*
De Jnventione .	ii7
A i. i a Exercitatio.
Laboi improbus on/nia vincit.
Adhortatio ad Juventutem ftudiofam, ut ad capeflendas liberales Artes diligenter incumbat.
STNOPSIS.
Exord. ^tOmmendabit Orator Divinam Providentiam , qus v^ varia hujus vitae bona mortalium laboribus re-dimenda propofuit.
Rationem afferet : quia alioquin molli in otio confene-fcerent, fi nullo fuo labore votorum compotes fierent.
Propofttio. Dicet, hoc faltem habere nos folatium, quod nihil non aflequi labore noftro liceat.
Confirmationis prima pars petetur aParabola adolefcen-tis cujufdam , cui pater moriens agrum liquerat heredita-tis ioco, fed eumdem incultum . Defcribet per Hypotypo-fim & Ethopoejam , ut grandi labore deterritus Adolefcens otiari mallet, quam agrum exercere; donec adfuit conful-tior quidam , qui ita divifit agrum breves in portiunculas, ut fingulas fingulis diebus arandas adolefcenti proponeret: quod ille dum exequiturultro, totum brevi excultum agrum vidit . Mox converfa ad ftudiofam juventutem oratione , eam hortabitur, ne deterreatur rerum difcendarum multi-tudine; fed in fingula , quae proponuntur, tantum incum-bat sum ea expeftatione , quae laboris affidui mercedem adpromittat.
Secunda pars ducetur ab Induflione remm multarnm , quac labore comparantur . Agri fteriles & infruftuofi , dum exercentur , fertiles fiunt; crafla & impolita marmora in ftatuas egregias aflfurgunf, lapilii rudes &informes pretio-fas in gemmas mutantur .
Tertia pars petetur ab Exemplis Demofthenis , qui lin-guae difficultatem labore vicit ; Ciceronis , qui homo ple-bejus ad fummum iaudis ac dignitatis apicem pervenit ; Socratis, qui nonagenarius didicit ludere fidibus. Conciudet, nemini de re qualibet efle defperandum, ii par-eere iabori noluerit.
0 R4«
zit	Artis Rbetorica Liber IV.
O R A T l 0.
Cum multis in rebus inpredibilis quasdam divina: provi-dentia: fapientia virtufque (ingularis elucet; tum certe mi-rabilis femper vi(-a eft , ciim vavia hujufce vitae bona ita mortalibus comp^randa propofuit, ut eadem laboribus ip-forum vendere quodammodo videretur.
Quotus enimvero quifqUe hominvtm eft ( adeo pigrum in otium turpemque omnes in defidiam inclinantur ) qui, ii fieri votorum cOmpos , & nullo fuo labore aftequi pof-fet , quod ambit , o(tiari potius & indulgere genio eligat, quam inanibus fefe curis nihilque profuturis laboribus ma> cerare >
Verum in hac ipfa, quje fingulis hominum impofita eft, laboris exercendi neceflitate, hoc faltem nobis reliftumeft non leve conditionis noftra: folatium , quod nihil invium labortofe induftria?, nihil inacceflvim exiftat.
( Simrfituito per Parubolam ) Hoc erat profefto , quod perfuadere filio volebat pater quidam familias non impe-ritus , & in ipfa fui ruris afperitate ac folitudine noit vulgaris fapientias cultor diligens ac ftudiofus oemulator . Is moriens adolefcenti filio agrum teftamento reliquerat pingueni illum quidem natura fua ac feracem irt primis , ied eumdem tam incuitum , tam negleftum ab omni par-te , nihil ut praiter fpinas & inutiles carduos exhiberet. Doluit non mediocriter adolefcens , & illufum fibi ra-tus a patre , fuarn veriflimis lacrymis fortem deplora-bat . Fruftra admonebant ruris illius incol» , effe natu-ram foli uberrimam ; venturos illic non poenitendos fru« ftus , fi cuitura diligens accederet ; experiretur ipfe tan-tuin , & operi manum admoveret i Obfurduerat tam fa-gientibus monitis laboris impatiens adolefcentior , & fe oneri tanto imparem diftitans , totos dies aut fomno aut inertia turpi conterebat. Adfuit inter ceteros quidam con-fultiftimus , qui juvenis illius vicem miferatus , ita fefel-Jit ipfius ignaviam , ut laboris atque indultri® (tudium ac-cenderet . Nam cum advertiftet, hominem difficultate as diuturnitate deterritum alabore ceflare ; agrum, qui aran-dus juveni incumbebat., varias fic divifit in partes , ut portionem exiguam fingulos in dies excolendain tantum proponeret . Quod ille ex longa veluti difficultate recrea-tus ultro voienfque dum perficit, intra breve tempus pur-gatum fcntibus ac carduis agrum vidit , & ad excipiendas
fruges
De Invemione.	319
fniges optimas eaillemque magno cum fanore rediiendas tomparatum.
Atque lioc utinam perfuadere fibivellent, quicumque li-beralibus dilciplinis dant operam adolefcentes ingeniofi! Vi-. derent ilU , quam inanem obtendant focordia; fuas caufTam, dum expoftuJant , obrui fe rerum difcendarum multitudi-ne , neque setatem tam teneram ferendis tot laboribus pa-rem efte. Evanefceret brevi illa difficultatum nroies, fi re-bus ipfis, quae perdifcenda: fingulos in dies incumbunt, at-tenderent diiigenter , eumque poft aliquot annos laborum iuorum frudtum experirentur, ut illius, cui navaftent ope-ram, facultatis perieftionem aliquam abfolutionemque at-tigiffent. Enimvero quid affiduus improbuique labor tandem altquando non affequatur ?
( Similitudo per lnduiiioncm ) Ubinam gentium eft foluni aliquod tam ingratuin ac fterile , quod fi vertere iipius , arare , boniique inferere frugibus diligens agricola voiue-rit, fuos aiiquando fruftus non ferat, eolque minime pct'' nitendos ? Eft aiiqua maffa tam rudis , marmor aliquod tam impolitum , truncus aliquis tam informis , unde vel Minerva; , vel Jovis , vei Alexandri fimulacrum egregium non prodeat , ii fedulus ac diligens aut Phidiae , aut Pra-Xitelis , aut Polycleti labor accefferif? Aurum ipfum , quod tam fpeciofum, tam fplendidum , micat oculis, quid effet aliud , quam fruftum aliquod afperum & informe , nifi coflum fa:pius ac recoftum , nifi redditum incudi cen-ties, fuum a labore decus ac pretium accepiffet ? Quid di-cam de iapillis illis pretiofiftimis, qui terreftria veluti toti-dem aftrahaberi poffunt? unde, amabo, lucem fuam fplen-doremque mutuantur, nifi ab artificum induftria , qui tan-to majorem ac longiorem in iis perpoliendis operam im-pendunt, quanto illuftrjus cetera artium ornamenta pretio 4c dignitate fuperant ?
Verum ifta videri fortaffe poterunt obfcuriora , quam-diu fine appofitione exemplorum diiputabuntur . Agite er-go : quibus tandem gradibus Demofthenes ad tantam Elo-quentiae laudem ac famam pervenit ? Videbatur ille tam alienam naftus indolem ab ea dicendi facultate cui ftu-debat, propter lingus quo laborabat , vitium , ut ne pri-mum quidem fui nominis apicem valeret pronunciare. Ac-cedebat tam abfona tam invenufta vocis exilitas , ut ta-cendi potius quam loquendi partes homini ad agendas cauf-fas ineptiffimo convenirent . ( Simiiitudo per Exemplorum Colleftionem ) Tamen vicit affidua contentione difficulta-
tes
230	Avtis Rbetoriae Liber IV.
tes illas Oiator laboriofus, & appofito fub lingua calculo, contentaque fkpius ad rupes & inontes voce , iic impedi-tam diffolvit linguam , & exilem vocis naturam firmavit, ut nemo felicius ageret aut loqueretur . .
Qua: fpes relifta videbatur plebejo homini , ut ad pri. mos dignitatis gradus aliquando aiTurgeret, rerumque adeo jumma potiretur, nifi hoc labore fuo atque induftria Tul* lius perfeciffet? Adeo nihil eft rerum omnium, quod lon-go ftudio & affidua contentione comparari non poffit!
Mitto dicere de Socrate , qui nonagenarius jam fenes 11011 dubitavit operam dare fidibus , quibus in exercen-dis ita piofecit labore ac vigilantia, ut Muficorum nemi-ni cederet.
Et erit deinceps quifpiam , qui Literarum falebras adeo reformidet , ut otiari turpem in moduin malit, quamlau-dabili ftudio ac labore excutere foporem ac veternum , & fe ad affequendum quod eft in unaquaque arte praeftan-tiflimum , comparare ? Mafte igitur animo, Adolefcens in-geniofe , quifquis es : ne te deterreat in Literarum ftudio quidquam , quantumvis durum atque afperum, quo minus ad illud fuperandum vim omnem ingenii , quam habes., atque folertiam adhibeas.
EXERCITATIO.
Faterfamilias morti p/oximus ad filios de tuenda inter fratres concordia .
Locus a Diffimilitudine »
s r n o p s i s.
Exord. •pxTcet , nihil habere fe , quod commendet filiis xJ impenfius, quam ut tueri inter fratres concor-diam conentur.
Rationem afferet : quia nihil eft, quod tam ad omnium & fingulorum gloriam ac felicitatem juvare poffit.
Confirmationem petet r. a Parabola : narrabitque, quod fecit pater, qui virgarum fafciculum filiis porrigens juflir, ut bacillos fingulos alios poft aiios frangerent; quod fece-runt illi labore nullo , cum fafcieulum ipfum difrumpere non potuiflent.
2. Per Induftionem petitam ab arte faftis & natura-libus : ruunt fornices , fi avuifus e tota mole lapis vei
unus
De Inventione.	221
unus fuerit : ipfa mundi fabrica labefaftabrtur, fi defierit e(Te partes inter fingulas concordia , per quam fubfiftunt . Bona habitudo cotpons pendet ex nexu atque unione par-tium , qu® fi dilMvitur , rutnam atfl-rt toti corpori.
3. Ab txemplorum colleftione , Succefiores Alexandri Magni res ab rpfo partas tueri non potuerunt , quta fer-vare concordiam non voluere « Eteocles & -Polynices difli-dentes inter fe Rcgnum rhebanum penlidtrunr: Romani , dum bellis civtlibus indulgcnt , extremam toti Imperio perniciem attulere .
Cunclufio . Videte ergo , quam concordes vivere vos oporttsat , &c.
0 R A T I 0 .
Proximum adefle mihi vitac finem natura deficiens admo-net, Filii cariflimi . Vixi hucufque pater fatis , neque habeo quidquam de Superis quod querar . Si quid ultra fupereft oprandum mihi , unum hoc precabor , ut quales effe vos femper ambierim, dum vixi, tales percatis effe , polfquam e vivis exceffero . Qitapropter nolite evpeflare , vobis ut aliud pracipiam , aut commendem jam jam mori-turus , quam quod pnscipi vob's a tne tam facpe , tam enixe commendari haftenUs audiftis . Vtvtte concordes , Filii amantiflimi , pncem colite dtligenter , & mutua fra-tres cariras perenni vinctrio cuticlos adftiinsat.
Nihil ego vobis concordia mel>us vel dare , vel precari poffim : hic certum nomini veftro decus , ampia rebus veftris copia , perpetua confiliis veft.is felicitas adfpirabit. Nemo vos laceffat um-juam , qui conjunftos norit; vel damno fentiat fuo , quam fruftra vis unita fratrum oppu-gnetur : quos (i quid olim dirimeret , viribus finguii ne fidite , non eft ufpiam contra rixss aut fimultates prasfidium .
Hoc erat, Filii amantiflimi, qtiod liberis olim luis pater quidam familias innu bat . Is , uti jam ego fum , morti proximus , virgarum fafcictilum filiis dilrumpen.lum ob-tuiit . Nihil ilii vel feorfim fingtiii , vel conjunfli omnes viribus, quidquam profecere. (D jjimilirudo pet Vav.bolam) Tutn pater, loluto fafce, virgas eafdem alias exaliis jubet infringi . Quas conatn ntillo conjunfta'; rumpere non po-tuerant, divifas femel ab invicem difrupere : adeo concor-dia res parva: ftare poffunt, difcordia maximas diiabuntur.
(Dijfimilitudo per InduEiionem . Attollite oculos , Filii cariftitni , fuipicire ingentem ilimn fornicem, quo tota do-
mus
12?	Avtis Rbctorictc Libsr IV.
ftius liujus noflTcc moles innititur . Unde librati tenues irt auras ac veluti fufpenfi tot lapides contra vim innatam qua deorfum feruntur , refiftunt tamen ac perftant ; nifi quod eatenati fimul ac vinAi fele invicem tuentur ac fuftinent ? Unum aliquem a reliquis avellite , continuo fornix ipfe corruat, & totam domum , quam fulcit , fe-cum in ruinam trahat.
Video vos onines hodie firmo robnftoque corpore: nemo veftrum eft , qui fpem longioris vitss patri non afferat : quem utinam voti compotem Superi faciant ! At quid lae-tam , amabo , vegetamque in vobis valetudinem efficit , efficietque deinceps , ut pollicetur fibi pater ? nempe ille nexus felixque partium concordia, qu.T , fe dum invicem adjuvanr , & fuas unaquaeque vices obeunt , bonam toti corpori habitudinem & fanitatem incorruptam conciliant: qui nexus quoniam in me jam diftolvitur , neque fuis deinceps vacare officiisj propter inqravefcentem aBtatem poffunt partes finfiula ; idcirco , Filii , fatifcit pater , & valedicere vita: cogitur .
Sed quid ego vos moror ? ipfam hanc mundi tam mira-bilem fabricam diligentius contemplamini. Putatis molem iilam , qu£E tam variis ex rebus tamque repugnantibus elementis coalefcit , in eodem ftatu diu confervandam ,• nifi temperata finguiarum partium concordia pra>ftaret orbi toti perennitatem , & perpetuus tam ftupendae varietati nexus famularetur?	ol<r
( Dijfimilitudo psr Exe/nptorum ColleElionem ) Hujus pbrrtf rei tam neceftaria: vitio , quis memoret , Filii cariffimi , quam multa non modo privatorum hominum familiis , fed maximis etiam imperiis mala evenerint ? Dum ambi-tioni , invidia: , fimultatibus ferviunt Aletfandri Magni fucceffores , partas invitti Principis virtute totius Orien-tis opes atque Provincias brevi perdidere . Si mutuam inter fe fidem , & , quas fratres decebat , concordiam fer-vare potuiftent Eteocles & Polynices ; neque infeftis fefe invieem animis atque armis confodiftent, neque acceptum a patre regnum evertiftent. Et illi gentium viffores domi-rtique fotius orbis, Romani , dum confpirantibus omnes ftudiis Rempublicam adminiftrarunt , quatitam imperio gtorianr peperere ! iidem , ubi femel propria: laudis a:mu-latio diftociare coepit voluntates civium , quantam rebus fuis cladem atque perniciem attulerunt!
Ex iis atque aliis qu?e proferre poffim, fimultatum in-commodis , documentum capite , Filii cariftimiquod
ex
De Inventiont.	223
ex Ufu Vobis fit : fugite ab illa pefte , qua: tot importat mala ; fovete diligenter paribus omnes ftudiis tot bone-rum procreatiicem concordiam . Hoc ego vos , per amo-rem illum tenerum , quo dilexi unumquemque , per am. plexus illos , quos fingulis moriens divido , precor atque obteftor. Sit illud milii etiam poft fuprema fata folatium, tne cultores pacis & amantes concordix filios genuifte.
C A P U T VII.
Lochs ab Oppo/ttis , fcu Contrariis.
QUid funt Oppofita , feu Contraria ?
R. Sunt ea , quas in eodem fubje&o vel efTe non poffunt, vel fi in eodem fuerint , neceffario inter fe pugnant .
Quot funt Contrariorum gcnera ?
E. Quatuor vulgo nominantur : Adverfa , Relata, Pri-Vantia, & Negantia .
ARTICULUS I.
De Adverfis .
QUid funt Adverfa ? R. Sunt ea , qua; inter fe rtiaxime diftant , & ab eodem fubjeflo fe expeliunt : ut virtus & vitium , calor & frigus .
Quornodo probares ab Adverfts, expetendam ejfe tempetan-tiam ?
R. Hoc modo . Odiofa eft intemperantia ; ergo tempe» rantia eft expetenda .
Quomodo amplificanduS efi bic Locus ?
R. Demonftrandum eft breviter , Contrariorum contrarias effe rationes; quamquam hoc fepe , quafi martifeftum , probari non eget . Deinde contrarietas in multis often-denda *. & hic praefertim infiftendum .
Quomodo variandus efi hic Locus ?
R. Tribus praccipue modis . Primus eft, quo verba verbis opponuntur . Exemplum habes apud Ciceronem Catil. 2.
n. 25. Ex hac pavte pudor pugnat , illinc petulantia : hinc pudicitia , illinc ftuprum : binc fides , illinc fraudatio : hinc pietas , illinc fcelus : hinc conftantia , illinc furor : binc haneftftS) illinc turpitudo : binc continentia , illinc libido :
deni'
224	Attis Rhctorica Libcr IV.
deniquc tequitas, tempcrantia , fortitudo, prudentia , virtutes omnes, certant cum iniquitate, cum luxuria , cum ignavia , Cum temeritate, cum vttiis omnibus : poJLemo copite cum ege-flate , bona ratio cum perdita, mens Jana curn amentia, bona denique Jpes cum omnium rerurn defperatione conjiigit.
Et pro Rofcio Amerino, n. 75. In urbe luxuries creatur , ex luxuria avarttia exijiat necejje eji , ex avaritia erumpat audacia , indc omnia fcelera ac malejicia gignuntur . Vita autem btcc rujiica , quam tu agrejlem vocas , parftmonitC j diligenti.e , jujiitiie magijira eji.
ltem Verr. 4. n. 192.
Secundus modus eft , cum Membra Membris opponun» tur , ut Verr. 5. a n. 2. ad 7. Nam qui hoc fibi JumpJit , ut corrigat mores aliorum , ac peccata reprebendat , quis , buic tgnofcat, Ji qua in re ipfe ab religione ojficii declinarit ?.. Furem aliquem , ac rapacem accufaris ? vitanda tibi Jempei erit omnis avaritite Jufpicio. Maleficum quempiatn adduxeris, aut crudslem ? cavendum erit femper, ne qua in^re ajperior, aut inbumanior fuiffe videare . Qorruptorem , adultetum ? providendum diligentet , ne quod in vita vejiigium libidinis appareat . Omnia pojiremo , qute vindicaris in aitero , tibi ipji vebementer fugienda funt . Etenim non modo accufatot , Jed ne objurgator quidem fercndus eji is, qui , quod in al• tero vitiurn reprebendit , in eo ipje deprehenditur . . . Fidem in vita fanBtjfimam qui putat , poteji ei non inimicus ejje , qui Qjtiejior Confulem Jutfm, con/iliis commifjis, pecunia tra• dita , rebus omnibus creditis , Jpoliare , telinquere , prodete , oppugnare aufus Jit ? Pudorem , & pudicitiam qui coht , poteji animo tequo ijiius quotidiana adulteria , meretriciam difciplinam , domejticum lenocinium videre ? Qui religiones Deorum immottalium retinere vuit, ei , qui fana fpoliarit omnia , qui ex tbenf.trum orbitis pnedari Jit aufus , inimicus non cffe qui poteft ? Qui jure tequo omnes putat effe oportere , is tibi non inffiijjimus fit ; cum cogitet varictatem, libidi-nemque decretorum tuorum ? ©r.
Et pro Rofcio Amerino , n. 88. Refiat, Judices , ut hoc dubitemus, titer potius Sex. Rofcium occiderit : is, ad quent motte ejus divitite venerint; an is, ad quem mendicitas : is qui antea tenuis fuent; an is qui pojiea faBus ftt egentijfimus: is qui ardens avaritta feratur infejius in fuor; an is qui fem-per ita vixerit , ut qurejium noffet nuilum , fruEium autem eum folum , quem labote peperiffet : is qui omnium Je&otum audacijfimus jit ; an is, qui prppter fori judiciorumque info-lcntiam , non modo fubfellia, .verum etiam urbcm ipfam re-
De Inventione.	225
fomiriet ■' pojiremo. Judices, id quod ad rem , mea fententia, tnaxime pertinet, utrum inimicus potius, an filius ?
Item pio Cffilio, n. 12. Utebatur hominibus improbis mul-tis: (de Catilina loquitur) & quidem optimis fie viris de-ditum effe (imulabat. Erant apud illum iilecebrit libidinttm mtdtit: erant etiam indufiri/e fiimuli quidam ac laboris. Fla-grabant vitia libidinis apud illuyn : vigebant etiam fiudia rei militaris. Neque ego umquam fuilJe tale monfirum in terris ullum puto, tam ex contrariis, diverftfique inter fe pugnantibus na-turafiudiis , cupiditatibufique conflatum . Quis clarioribus viris quodam tempore jucundior Vquis turpioribtis con junEiior ? Quis ci-vis meliorum partium ahquando ? quis tetrior boftis huic civitati ? Quisin voluptatibus inquinatior ? quis in laboribus patentior ? Qyis in rapacitate avarior ? quis in largitione effufior ? &c.
Item Pnil. 2. n. 31.
Tertius modus eit, cum Periodis Periodi opponuntur; cujus exempium effe poflit laudatum jam Exordium Verri-na: 5. a n. 1. ad 7.
Et Oratione pro Lege Manilia, n. 11. Majores vefiri fitepe, mercatoribus acnaviculatoribus injuriojius traBatis , bella gejfe-runt: vostot civium Romanorum millibus, uno nuncio, atque uno tempore necatis , quo tandem animo elfc debetis ? Legati quod erant appcllati jupabius, Corinthum patres vejiri , totius Grtecia lumen, cxtinftum effe voluerunt: vos eum Regemtnultum effe pa-tiemini, qui Legatum Populi Romani, Confularem , vinculis aC verberibus, atque omni fupplicio excruciatum necavit ? lili ci-vium Romanorum Hbertatem immintitam non tulerunt: vos vi-tam ereptam negligetis ? Jus legationis verbo violatum illi perfie-cutifunt: vos Legatum Popult Romani , omni Jupplicio interfe-Bum, inultum reiinquetis ? Videtc, ne, ut iilis pulcberrimum fuh , tantam vobis imperii gioriam reitnquere ; fic vobis iwpijfimum fit, illud, quod accepiftis, tueri ac confervare non pvjfe.
Et Oratione poft Reditum in Senatu, n. 2. Quod ficarif jimos parentes habere debemus, quod ab iisnobis vit.i, patri-monium , libertas, civitas tradita eji : fi Deos immortales , quorum beneficio & btec tenuimus, & ccteris rebtts auEii jw mus: fi Populum Romanum, cuj".s bonoribus in amplijfimo confilio, & in altijfimo dignitatis gradu, atque in bac omniurtl terrarum arce collocati fiumus : [i hunc ipfum ordinem, a quO magnificentiffimis decretis fiumus honejiati : immenfum quid' dam & infinitum eft , quod vobis debeamus , qui vejiro Jtngu' lari confitio atque confenfiu parentum beneficia , Deorum im-mortalium munera, Populi Romani honores , vcfira de mt mnlta judicia, nobis omnia uno tempore reJdidifiis.
P	EXER-
Jhus Rhctoricfi Libcr IV.
EXERCITATIO.
Orator coram Salomouc alteram e mttHcribus, qute ad ipfiui tribunal venerant , falfiam matrcm arpuit , quod bifantem vivum , quem ambx rcpetebant, geminas in partes dividi pofiulajjet.
Locus ab Adverfis .
S T N 0 P S I S.
Exorci.- r Ater fe prodit fua erga liberos caritate; ergo IVl per contraricrum regulam , Mater illa non eft, qiise in eofdem crudelem fe probat.
2. Per interrogationem cum Sujeflione junflam dicet, nihil magis effe contrarium maternis affeflibus, quam vel-]e & impetrare mortem illius, quem filium fuum vindicet.
Confiimationem petet ab Adverfis . i. Verba verbis op. ponendo •. Filium repetere , eumdem interimere, alterum pietatis , alterum immanitatis eft . Hinc pugnat honor , illinc odinm, &t.
2.	Membra merrhris opponendo , pcr expofitionem often. det , illam non effe matrem , quas contrarios materna:pie-tati fenfus exhibeat: per Antithefes Matr&s filios fuos enutriunt ; hacc enecat: &c.
3.	Periodos Periodis opponendo. VidimUs matres , qua:, ne quid infantes fui paterentur, nihil non pertulere, qus &c. Ha:c vero matrem fe audet profiteri , qua: &c. Pari» membra adjiciet , qus priori periodo refpondeant.
Conclufio. Faceftat ergo crudelis illa mulier, &c.
0 R A T 1 0.
( Adverfia) Cum ea fit materni affeftus indoles , & ab ipfa natura infita vis , Rex fapientiftime , uteximiain libe-ros caritate ftatim fe pfodat; neceffe eft profeflo , ut , qua: alienos ab amore matemo fenfus prasfeferat , illa ni-hil matris habere, ne nomen quidem, judicetur.
Quo igitur paflo mulier illa matrem fe probet, aut quo tandem jure filium in hoc puero repetat aut vindicet fuum, quffi in eumdem tam dura, tam crudelis ,• tam barbara fit! Age enim: te ipfam compello, mulierum omnium maxime impia: an non te fatis matrem abnegafti , cujus ex ora fceleratiftimo dira in Iiunc puerum fententia modo lata eft : Nequc mihi, ncque tibi, fied dividatur ? Nam quid pie-
tati
De Inventione.	217
tati matertla: oppofitum magis , qnam fic affeflam videri te erga eum , quem a te •genitum mentiris <, ut eumdem non patiare modo crudeliter trocidaii, fed triftiflimum il-lud fpeftaculum ficcis oculis afpicias , & ipfa tam imma-hera carnificinarii jubeas exerceri?
( Adverfa per Oppojitionem Verbbrum verbis) Equidem fi-lium tuum dum repetis, dum fapientiflimi Regis asquita-tem appellas, matrem agnofco , materna fentio vifcera •, at eumdem carnificis furori dUm perttiittis , dum medium dividi ante oculos jubes, novercam intelligo, mulieris aliena: faiviflimatn iiihumanitatem execror . Ex alteia qui-dem parte favent tibi pugnantque pro te quscdam mater-ha: pietatis officia; ex altera te falfitatis ac mendacii ar-guunt immaniftirni barbara: mulieris fenfus: hiric certat amor , illinc odium : hinc carints , illinc impietas: hinc inifericotdia, illinc ferccitas ; Irnoi , imo vincit ambrem odium , pifetatern fcelus, mifericordiam immanitas fupe-rat. Nam fi tu mater, miilierum crudeliffma , qui no-verca tandfem^ qua: parricida cenfebitur?
( Advcrja per Membrorum Oppvjitioxem) Sed quid te mo-ror, Regum fapientiffme, qui pro tua inciedibili fagaci-tate fi£Iam a vera matre fatis internofcis ? Matres quos genuere j eos nutriunt ; illa, quem genitum a fe profite-tur, jubet enecari. Matrum vifcera vel ad leviflimos in-faritium dolores commoveri folent; illa prtefentiffimo iri-fantis miferi periculo non tangitur. Nulla m ter umquam audita eft, quse nulio cupiditatis a:ftu incitata in filium ierox deliberata voluntate extiterit; illa fponte tranquil-loque animo filium morti devovet.
( Adverfa per Periodorum Oppojitionem ) Vidimus matres, qua:, ne cariffimo uteri fui pigrio.e fpoliarentur, autater-nis abdidere fe Iatebris , aut jrrupere medios inter ama-torum hominum cuneos , aut ardentes inter rogos infilie-re, aut filiorum vitam fervare cum non poffer.t, eadem fe trucidandas manu objecere. Et illa ptieri hujns infoi tu-nati mater reputSbitur, qua: carere illo ultro lubenfque patiatur; qux, feivare illum cum poftit, morti obiiciat; quiE, nullo ipiiim perfequente aut ad pdnas repetente , crudeliflimum ipfa fupplicii gentrs irf<5get; qtia? deniqueiii-folens & inauditum ad hunc ufque diem ferocitatis exem-plum futuris astatibus relinquat ?
Faceflat ergo fuppofititia mater, & crudeliffimimen&icii poenas ferat: aut fi vera ac germana mater 5 iflim<mifll-mas int f$ feras procwJ amaridetur.
p 2	Alia
Attis Rbctorica Libcr W.
Alia Exercitatio.
Ab Advcrfts .
Confolatio ad Senecam , cum juffu Neronis, cujus adolefcen-tiam inftituerat, ad mortem damnatus eftet.
STN0PSIS.
Exord. q Umet Orator ab Adverfis: dicetque non debuifle ipium aliud inftitutionis fuac pramium a Nerone
expeflare.
Frobabit allatam Fropofitionem ab Adverfis . Iile lion debuit ferre te in vita diutius, cujus vitam & mores tara verbis quam moribus arguebas ; ied vitam & moies ejus verbis & moribus arguebas; ergo , &c. Incipiet a Propofi-tione , quam traftabit a Contrariis . Nam qua: iocietas efle poterat &c. Hic Verba verbis opponet, Neronis vitiavir-tutibus Senecae opponendo.
Deinde veniet ad Affumptionem , quam traftabit pari-ter Sententias fententiis opponendo. Tu pietatem in paren-tes; ille &c. Tu manfuetudinem in cives commendabas; ille &c. & fic deinceps fanflos Senecs mores cum prava Neronis agendi ratione comparando.
Concludet , confolando Senecam a Contrariis , Periodos Periodis opponendo. Non potuiffes videre Neronem furen-tem in cives , in fratres , in conjugem , in matrem, quem ad virtutes tam contrarias inftitueras. &c.
0 R A T I 0.
( Adverfa ) Etfi non debuit effe tam luftuofus inftitutio-nis tua: fruftus, fapientiftime Seneca, ut pro laude contu-meliam , odium pro benevolentia , pro mercede fupplicium reciperes ; tamen qui vel a teneris pervideras Neronis ani-mum , projefhim ad graviffimum quodque nequitiae genus voluntatem , tu nihil prater mortem, vel quidpiam ipfa morte crudelius, habebas expeftandum .
( Adverfa per Verborum "ppofitimem ) Nam quid aliud vir integerrimus a nequiffimo Principe, quid ftudiofus in primis moderator a juvene ferocirfimo fperare poterat, nifi ut eum da medio tolleret , quem tam adverfum fuis moribus, & quotidianum pravitatis fuae cenforem experie-
ba-
De Irtventione«
batur? Qus: eriitrl focietas eflfe poterat pudoris cum pettl-lantia, pudicitiae cum libidine , pietatis cum fcelere, aqui-tatis cum injuftitia, humanitatis cum crudelitate , ratio-nis cum amentia, virtutum denique omnium cum turpifti-mo vitiorum comitatu?
(Adverfa per Membrorum Oppofitionetn) Tu pietatem ini parentesf benignitatem in propinquos, humanitatem iit omnes perfuadebas ; ille furorem in omnes bonos , iasvi-tiain in dom.fticos , in propinquos immanitatem , parrici--dium in parentem meditabatur . Tu continentiam magnis in opibus j liberalitatem , magnificentiam extollebas ; ille turpiflima depravatus avaritia , non modo nihil largiebatur de fuo, fed quibufcumque privatorum hominum fortunis inhiabat. Tu auream rebus in fingulis temperantiam , in judiciis aequitatem, in ple£lendis etiam nocentibus commi-ierationem fervandam effe diftitabas •, ille nec inflefii in-nocentium lacrymis j nec aequitatis habere rationem , nec ullam in agendo fervare moderationem aut fuftinebat, aut etiam noverat. Tu refraenandas libidines , cupiditates coercendas, pudorem ac pudicitiam excolendam , non mori-bus minus quam verbis prjedicabas ; ille corpore pariter atque animo corruptus ac perditus volutabat fefe volupta-tum in coeno, & obfcoeniflimas quafque libidinum fordes feflabatur .
( Adverfa per Periodorurn Oppofttionem) Noli igitur que-ri, vir fapientiflime , quod tam immifericorditer ab eo morti fis ad.Iiftus , qui falutem tuam , fi fuiflet aliquando periclitata, fuo etiam Imperio ac capite redimere debuif-iet. Felicem te, qui ad ultimam fceleratiflimamque Ne-ronis a:tatem non perveneris . Mori certe tibi longe anti-quius duxifles, quam vivere his milerandis Reipublic® tem-poribus . Quid tu fuftinuifles Imperatorem nequiflimum , evertentem aras, maternum in peftus ferrum exigentem ? Vidifles illum perdentem fuos, dilapidantem Rempublicam , vexantem Imperium , ferrum facefque patriae inferentem r tu qui colere Deos immortales, pietatem in parentes fo-vere , populum & cives tueri j Rempublicam amplificare, defendere patriam docueras illum a teneris , & praxlarifli-ma quaeque virtutum omnium prascepta inftillaveras. Aliud dedifti, dum viveres,'virtutis fpecimen : neque, ut eras animo comparatus, tibi placere vita hac conditione po-tuiffec.
P 3	AR-
Artis .Rbetoricit Liicr W.
ARTICULUS II.
Be ReUtis,
QUid fimt Relatn ?
R. Sun? ea , qua? fe invicem fpeftant, ita ut unum fine altero intelligi non poflit : ita fe habent pater & fj-lius, dux & miles, praceptor & difcipulus.
Quomoda ttmplificasur & ornatur hic Locus ?
R. Hoc illi commune eft cum reliquis Contrariis, ut per Anthithefes maxiine exornetur .
Quis eft illius ufius ?
R. Frequentiftimus eft, tametfi plerumque minus adver, titur: quid enim magis commune eft, quam comparare praterita cum prafentibus , filium cum patre ? quam lau. dare fubditum a rege , hofpitium ab hoipite , militem a duce ? Valet autem prafertim hic Ioclts in exordris, qus niii fumantur a Relatis, vulgo debiliora funt.
Exemplum Relatorum habes pro Rabirio Poftumo, n. z, ubi Tullius Rabirium exeufat a patre , Satis ejl homintt nr.pmdcntia lapfos nort erigere : urgere vero jaccntes , attl puecipitantes impelieve, (etfc efi inbumanum: prafiertim, Ju-dices, cttrn fit hominum generi prope natttra datum , v.t Ji qua in. familia laus aliqua forte fioruerit, hanc fere, qui funt eji-j Jlirpis, qttod Jerrttone bominum ad memoriam patrum vtrtus celebtetur, cupidijjlme perfiequantur; ftquidem non ntO' do in gioria rei militaris Paulum Scipio, aut Maximum fi-lius, fed etiam in devotione vit<t* 0* in ipfo genere mortif imitatus ejl P, Decium filius, Sint igitur fimilia , Judices , parva magnis . Fuit enim , nobis pueris, hufus patet C. Cui rius princeps ordinis Equefiris , fortiffimus & maximus publictt-nus : cujus 'tn negqtiis gerendis magnitudinem animi nontam h.omines probajfent, nifi in codem benignitas incrcdibilis fuif-Jet: ut in augcnda re non aytitititc prtedam, fed infitumeni tum bonitati qv.tercre videretut. Hoc itte natus , quamqaartf p/ttrem fiiam numquam viderat, tamen & natura ipfa duce, qute plurimum valet■, & affiduis domefticqrum fiermonibus, in paternte culpte Jimtlitudinem deduEtus efii. Multa geffit; mul-ta. contraxif: magnas partes habuit Publicanorum : credidit populis : in piuribus provinciis e jus verfiata res efi: &ci
Sic in oratione pro Marcello , n. 3. laudat Tuliius & extol» Jit fafhtm Casfaris a Relatis . Ex qudprofeElo intelligis, quanta in dflto beneficio fit laus, cttm in accepto tanta ftt gtoria .
Et
De luventione.	231
Et pro Milone n.7. Negant intueri lucem effe fas ei, qui bominem occifum cffe a fe fatcatur . In qua tandem urbe hoc bomir.es jlultiffimi difputant ? nempe in ea, qua primum ju-dicium vidit de capite M. Horatii , fortijfimi viri , qui, non-dum libera civitate , populi Komani Comitiis tiberatus eji , cum fua manu fororent interfeElam effe fateretur .
Item Catil. 4. n, 21. ubi probare nititur a Relatis majo-rein fe habuiflfe g'°riam } quod patriam ab interim vindi-caffet , quam maximi Imperatores , qui rerum geftarum laude eamdem honeftaffent.
EXERCITATIO.
Vir Nobilis, idem Senior, ad Fiiium, cum ipfum ad primam Expeditionem bellicam Barcinonem in Hifpa« niam mitteret.
Locus a Relatis.
STNOPSlS.
Exord. /"vPtabit, ut fibi per aitatem liceret adefTe filio co-vV mitem , eumque exemplis magis quam verbis erudire.
2.	Admonebit ipfum a Relatis, ut meminerit fa»pe , qui-bus fit ortus majoribus, & quam confpicuum rebus prascla-re geftis nomen gerat; caveatque proinde , ne ab antiqua majoruni virtute degeneret .
3.	Ab iifdem Relatis dicet, non defuturos ipfi commili-toaes , qui eum officii fui admoneant; eam efle Gallica: no-bilitatis Iaudem , ut nullum inertias locum efle patiatur .
4.	Jubebit, ut oculos etiam in Regem Hifpania* totius exercitus Imperatorem conjiciat : hinc fore ut intelligat , quanto quifque nobilior fit , tanto eumdem generofiorem efle oportere .
Concludet hortando, ne Patris ipfius memoriam revocare figeat, & ab ipfo capere virtutiv documentum .
0 R A T 1 0.
Si miki per setatem & infraftas bellorum laboribus vires liceret adefle tibi focium ac comitem , dum ad Barcinonen-fem expeditionem proficifceris ; non ego te, fili cariflime , commonendum verbis, fed faftis potius ad magna quxque
P 4	ftimu-
2	Artis Rietoriae Liier W.
ftinmlandum arbitrarer. Verum quoniam atFefta: jam male feneftutis incommoda , & triftiflimi , quos experior , lon-gioris militiiE fruftus dulciflimum hoc parenti folatium eripiunt, nt inter armorum primitias moderati juventutem tuam & informare exemplo poftit-, excipe faltem ultrovo-Jenfque HMiaec virtutis documenta , qua: parentis ablentis vice defungantur.
f B '!ntu ) Ac primum recurrant frequenter animo for-tiffimt viri Majores tui , qui has, quas capeflis hodie , par-tes tanta cum l.tude fufiinuerunt . Etenim circumftant te intuttrera: Heroum imagine; , qu® te oblivifci domeftic® laudis 11011 fin.-.nt, qure cOimmoneant dieS noftefque trahere te ab iis originem , quos aflis retro temporibus omni vir-tutum cenere cumuiatos fuiffe Annales noftri teftantur , Tu faflus es beres illius fanguinis, qui per tot heroum ve-nas fl xit , & continua ad te ferie propagatus in clariffi-mos Imperatorcs pullulavit. Hujus ergo fanguinis integri-tatem atque nobilitatem vide , non dicam , neullo umquam flagitio polluas ac contamines, fed novo virtutum tuarum fplendore diftinguas magis & illuftres : ut nominis illius , quod geris , partam tot egregiis facinoribus gloriam non obfcures , fed fpeflatam magis ejufdem famam laureis ac triumphis efficias .
( Rclatti ) Quamquam vel fi deeffe poffent tibi potentifli» ma qua»que a majortbus tuis refle faftorum incitamenta , haberes tamen in commilitonibus tuis eos glorias ftimulos, qui te requiefcere non paterentur, fi in obeundis officii tui partibus defes aut ignavus efle pofles. Eft haec enim Gal-licEE juventutis indoles, ttt nullum aut inertiae aut ignavise locum relinquat: feiix ex omni parte fortunataque , fiquam alacris & comparata femper ad aggrediendum quidlibet , tam eflet in agendo prudens ac moderata. Hujus tu porro, fili cariflime, fic asmulare fortitudinem , ut temeritatem fu-gias; fic avidum laudis animum-imitare , ut pravitatem ac cOrrttptelam morum declines.
( Rclata ) Quod fi volueris proponere tibi perfefliffimum virtutum omniurn exemplar, cujus ad normam acregulam exigere vitam tUto poffis , conjice identidem oculos in Phi— lippum ipfum invifltflimum totius exercitus Imperatorem. Hic fociatas felicis commUnionis vinculo videbis dotes omnes, qu® Imperatorem commendant: nihil in eo teme-ritas & audacia de fortitudine , imprudentia de maturita-te, levitas de confilio, de magnificentia importuna gravi-tas, aut majeftas de comitate vel humanitate deterit.Suus
De Inventione.	133
cll ita cuique vlrtuti locus, ut nullum vitiorum commer-cium aut (ocietatem admittant.
( Relata ) Adderem hic de me ipfo quidpiam , fili ca-riffime, nifi jam in ceteris fufteciflem tibi graviora multo laudis incitamenta . Tamen memitiiffe interdum patris non pigeat, & dum narrari de me quidpiam audies cum ali-qua virtutis commendatione, documentum intle cape , quantl iit eamdem aliquando promeruifle.
Alia Exercitatio.
Amilcat Catthaginienfium Dp.x Fiiium Annibalem folemni ante aras facramento adigit, v.t nullam cum Romanis pacem umquam admittat.
s r n 0 p s 1 s.
Exord. pE-r Prolepfim, dicet , non dubitare fe , quin ha-A beat in filio paternae virtutis smulatorem ; at velle fe id habere folatii, ut fi quid fibi humanitus conti-gerit, heredem relinquat fui in Romanos odii.
Deinde Propofitionis loco fuum in Romanos odium ex-ponet, <juod dicet accepitTe fe a majoribus hereditarium , doliturus nifi eodem filius ftimularetur.
Tum excitabit ipfum Carthaginienfium exemplo, qui ni-hil aliud fpirare viderentur , nifi Romanum fanguinem.
Mox per vehementem Adhortationem filium adiget ad eliciendum folemne facramentum de facienda numquam cum Romanis pace.
Concludet , fperando fore ut filius laborum fuorum ac yericulorum focius odiflfe Romanos aflfuefcat.
C R A T 10.
Q.uamquam , fili aniantiflfime, juvenili animo virtus in-lita St multis argumentis jam probata certiflimam fpem fa-cit , fore ut acerrimum in te paterni exempli aimulatorem aliquando habeam ; tamen fi quid in eo bello, quod me-ditor , humanitus contingeret , non tam ultro , ut fatear quod res eft , concederem fatis , nifi juratum hoftem Ro-snani nominis, meique heredem odii relinquerem .
Quod quidem , quale quanturoque mihi cum illa gente vel ab ipfis ineuntis adolefcentia? temporibus extiterit, com-memorarem ego pluribus, nifi gefta per tot annos bella ,
234	Artis Rbctoric<e Libcr IV.
jrejedtae toties conditiones pacis, inftru&us etiamnum hodie florentiffimus exercitus fatis declararent . ( Rclata ) Nam quod vitac me;e tempus , aut quse confiliorum meorum ra-tio ab inferenda Romanis clade vacavit umquain ? aut quid pratermiftiim a me fuit ad hunc ufque diem , ut invifum genti noftr£E populum delerem penitus atque extinguerem ? Neque vero qnidquam attinet , fili amantiftime , retexere hic operofius capitalis illius odii cauffas , quod non tam voluntate mea fufceptum , quam hereditario quodam jure a majoribus noftris acceptum gratuior. Hoc unuin perpen-dere te velim , & fingulari animi attentione confiderare ; ne , ficut Amilcari gloriofum fuit iufcepta odiorum femi-na non foviffe modo diligenter , fed etiam provexifle; ita Cit Aiinibali turpiflimum quidquam ex eo vel torpore vel jiegligentia remififle,
( Relata ) Ipfa , ipfa te Carthaginienfium noftrorum exempla ftimulent , & accendant . Quotquot hic milites afpicis , tot juratos puta Romanorum hoftes , tot Amilca-res ad eorum ruinam ac perniciem incenfos . Intuere , fi-li, vultus fingulorum , oculos , orifque totius ac corporis habitum attentius confidera. Quid illa fpirat nobilis fero-citas ? quid ille gcnerofe mentis impetus loquitur ? quid inftruftas & ereffce ad feriendum dexterae aut' volitnt , aut ambiunt, praeter Romanorum caedem ac fanguinem ? Hine difce , qualem efle te oporteat , qui regendis talibus viri$ ac moderandis deftinere'.
Quid igitur in mora eft , quominus ante iftas Deorum immortalium aras capitales populo Romano jures inimici-tias, quae nullum nifi cum vita ipfa finem inveniant ? Hoc a te repetunt facramentum Majores noftri , qui fempiter-nam illam, quam ipfi confecuti funt nobifque tranfmife-re , laudem ac gloriam Romanorum cladibus acceptam de-bent: hanc a te fidem poftulant tot generofi milites , qui vitam fuam pro communis patrix falute ac gloria fortiter devovent: hoc unum te erga fe amoris monimentum pre-catur pater , qui te laborum fuorum periculorumque comi-tem ac focium ultro dum adfcifcit, id demum feconfecu* turum fperat, ut Romanos odiffe jam tu afluefcas.
AR*
De bvventione ,
ARTICULUS III, De Privantibus,
QUid furtt Vrivantia ?
E. Sunt ea,qua: opponuntur,<3cuthabitus & ejus pri* vatio . Ita fe liabent vita & mors , vifus & ca:citas , lux & tenebrae : mors enim eft privatio yitaE , ca»citas vifus , fenebra: lucis.
Quomodo proiares a Privantibus optandam effe mortem ?
R. Hoc modo . Vita milera eft ; ergo mors optabilis .
Quomodo traBatur bic Locus ?
R. Non tam dilatatur pierumque a Cicerone, quam ur-getur preffius, & per modum fententiofi cujufdam axiorna-tis. Ita Cicero p»o Milone, n.79. argutnentum petit a Pri-vantibus. Ejus igitur mortis fedetis ultores , cujus vitam , ji putetis per vos rejiitui pojje , noiitis : & de ejus nece lata quiejiio eji , qui ft eadem iege revivifcere pojjet , lata iex numquam eflet.
Et Catil. j. n. 20. Quid eji Catilina ? ecquid attendis, ec-quid animadvertis horum filemium ? Patiuntur, tacent. Quid expecias auEioritatem loquentium , quorum yoluntatem tafito-rum perfpicis ?
Et pro Maixello, 11.15. Equidem de te dies noBefque, ut debeo , cogitans , cafus dumtaxat bumanos , & incertos eventus valetudinis , & naturie communis fragilitatem extimefco j do-leoque, cum Kefpublica immortalis effe debeat, eam in untuf mortalis anima confijiere.
Item pro Ca:lio , n. 33. Exijiat igitur ex ijia familia ali-quis, ac potijjimum C<ecus ille . Mintmum enim datorem ce-piet, qui iflum non videbit.
Interdum tamen latius ampljficarr poteft hic Locus , & ornari varietate figurarum, ut Oratione pro Calio, n. 12. quem jam laudavimus in articulo de Adverfis, ubi Catili-nse naturam multiplicem ac variam defcribit.
Et libro 3. de Oratore , n. 8. felicem Cralfum- eflfe pro-bat, quod mors illi clauferit oculos eo tempore , quo vi-fus nihil es.it ipfi nifi funereum quid objefturus. Fuit hoc iutiuofum fuis , acerbum patriie, grave bonis omnibus : fed ii tanihi cafus Kempublicam fecutt funt, ut mihi non erepta L. Craffq a Diis immortalibus vita, fed donata mors effe vi-dtkuur . Non vidit flagrantem bello Italiam , non ardentem piviaia Serxnum, non fceleris nefarii principes civitatis reos,
nm
2 3 <5	_ Artis Kbetorica LiberlV.
non luBum filiit , nun exfilium generi , non uccfbijjirnnnt C. Marii fugaru , non iltam pofl reditum ejuS c<sdem amnium crudeiijjimam , non denique in omni genere deformatam eam civitatem , in qua ipfe jlorentifjim.i multum omnibus gloria pra:jiiti[lst.
Item pro Murena, n. 6$. ubi Catonis Stoici & Ciceronis Aeademici fententias privative opponir.
Et lihro i. Tufculanarum Quflcttionum, n. 12. Cicero At-ticum Epicuri difcipulum fateri cogit , miteros mortuos non efle, fi omnino nulli fint, ut illi credebant. Mar. Jam mallem Cerbtrum metueres, quam ijia tam inconjiderate dice-res. Att. Qui tandem ? Mar. Qtfem ejfenegas , cumdem tffedi-cis ? Ubi eji acumen tuurn ? Cum enim mijerum effe dicis , ttcrh eum , qui non fit, effe dicis ..... Att. Age, jam conce-do, non effe mijeros , qui mortui fiunt , quoniam txtorfijii , ut faterer , qui ommno non ejjtnt , eos ne mifieros qaidein ejfe poffe .
EXERCITAT IO.
Confolatio ad Homerum Poetarum principem, cum caxus faflus fuiffet.
Locus a Privantibus .
Nihil eft, quod oculorum ufum requiras; ergo debes efte contentus tua caxitate .
S r N 0 P S I S.
Exord. r-vlcet Orator rem fibi fore difficillimam ad per-D fuadendum, poflfe quempiam ea re facile care-re,quse itt vita maxime expetenda eft, fi remhaberetcum aiio, quam cum Homero.
Propojitio. Dicet nihil efte , quod Homerus ereptam fibi oculorum facultatem doleat.
Confirmationem petet ex triplici capite j t. Nihil eft , quod Homerus illuci defidsret, quod fibi commune eftet non tantum cum ceteris hominibus , fed animalibus etiam vi-liftimis; maidme cum multa habeat , qu® nemo alius fibi vindicare poftit: divinum ingenium , eruditio-nem ,• rerum omnium cognitionem perfefliffimam .
z. Q.uia oculorum facultas nutiarm ipfi deleflationem af-ferre poftit , qua fine oculis frui non valeat ; nihil enim
vide-
De Inventione .	237
viderct , quod jani non viderit , atque etiam animo com-prehenfum habeat. Hortabitur, ut iruatur illa rerum noti-tia, quam artecutus eft.
Quia id habebit commodi , ut multa mala non videat , quorum afpeflu boni affliguntur. Dicet deteriorem in dies fieri hominum conditionem ac vitam .
Condujio . Hortabitur , ut cscitatem fuam acquo animo ferat , tot inftruftus pr®fidiis ad damnum illud refarcien-dum .
O R A T l 0.
Cum nihil in vita expetendum magis videri foleat, quam facultas oculorum , iis autem orbatum efle durius quiddam atque intolerabilius vulgus hominum exiftimet ; ego certe difturus hodie de ca:citatis commodis atque utilitate , dif-ficillimi plenam operis provinciam aggrederer, fi apud alium quemlibet , quam apud Homerum Orationem ejufmodi ha-bendam effe inteiligerem . Verum confirmat me mirum in modum ac recreat finguiaris pra:ftantifiimi viri probitas at-que incredibilis fapientia ■, neque vereor coram eo laudare cseciratem , qui jafluram ievem arbitratur, aut certe detri-mentum ejufmodi inter mala graviflima non putat efle re-ponendum.
Liceat enirnvero, vir praftantiflime, praedicare de te pa-lam , quod fentio •, liceat conditionem illam tuam, quam imperiti homines miferam arbitrantur , fortunatiflimam ap-pellare. Scilicet naflus ingenium, quod ad ipfam Deorum immortalium fortem atque naturam accedat ; eruditionem adeptus ejufmodi, quam nemo hominum aut aflecutus um-quam eft, aut deinceps aflequi pofle videatur ; complexus animo perfeflam rerum omnium diftinftamque notitiam tune defiderandum cupidius illud arbitreris, quodtibicum ceterfs mortaiium, probis pariter atque improbis, commu-ne fit ; quod viliftima etiam animalia habere fe glorien-tur; quod nullum deinceps tibi conimodum, nullam volu-ptatem, atque deleflationem afterret ?
Nam quid deinceps Homerum juvent oculi , aut quid conferre demum vel ad utilitatem, vel etiam ad volupta-tem , pofle videantur ? Age enim : quid objiciant illi fpe-ftandum in rerum natura , quod non videris ; quod peni-tius, quam contendere poftit oculorum acies, 11011 perfpe-xeris ? Quam illi varietatem aut pulchritudinem menti exhi-beant, quam ante non fenferis, de qua ingeniofe , folerter , erudite non diflerueris ? Quod illi pariant novum oblefta-
tio-
2	-Artis Rbetoricie LlbcriK
tionis genus, qua orbatus ctiam oculis frui facile non va-: leas ? Retrafta enimvero, quas informafti animo , accura-tiftimas eorum omnium qua: tub afpeftum cadunt, ideas; revolve tecum diligenter partam aftiduo labore naturs to-tius cognitiqnem , cujus exprefla tani fideliter in divinis operibus ttiis veftigia admiramur •, contemplare fpeciofas illss rerUm omnium imagines, qutr multo pulchrius atque illuftrius menti tus ornatac videbuntur , quam vel a natu-ra vel ab arte poftint decotari.
Quamquam vel ft carendum fit tibi voluptate aliqua quam facultas oculorUm afferret: quam luftuofa te & ine-luftabili neceflitate eorumdem orbitas exfolvit ! Dicamus enimvero, quod res eft , vir fapientiflime , neque' dubito, quin idem pro tua fagacitate jam diu fenferis . Senefcit lenfim hominum genus, & deterior in dies noftra conditio fit . Quis potro deploret fatis ac lugeat illam malorum eluviem , qu® magis ac magis orbem hunc nofti"um inun-dat ac perdit ? Quis effufam ubique vitiorum caliginem fine graviftimo acerbitatis fenfu fuftineat ? Quistamparum cupidus amanfque probitatis , quem tanta: depravationis afpeftus non offendat? Quasdum ego contemplor attentius, non tani ereptos tibi a Diis immortalibus oculos , quam eofdem ab infami fervitute vindicatos puto. Ci efcat enim-vero & augeatur in immenfum hominum improbitas, nul-lam deinceps ab ea parfe moeftitiam capies . Non videbis deformatain morum corruptela civitatis totius faciem , non inertem ac defidiofam adolefcentiam , 11011 intemperantem ac libidinofam juventutem , non virilem tetatem flufluan-tem curis, ac follicitudinibus agitatam , non morofam & avaram fenettutem : non lites, non jurgia , non diffenfio" nes, non inimicitias, non bella, & alia id ceneris incom-moda qus eadem videntibus graviorem afferunt ipfa cse-citate moleftiarn' .
Hoc igitur accedat caecitati tfus folatium ,• vir pr^ftan-tiflime: & cum' habeas tam multa, undeereptam tibiocu-lorum facultatem confoleris, atque etiam compenfes, noli jafturam tam levem malorum in numero computare.-
AliA
A l i t Exercitatio
De Invcntione
2J9
Vctas ejfe in paupettate divitias. Vera; diviti® non funt in divitiis pofitaE; erga
ln paupertate « SYNOPSIS
fcxord. •pvlcet Orator, nihil efle, in quo fallantur homi-JLy nes gravius , quam in ea quam habent de di-vitiis opinione .
Rationem afferct , quac Propofitionem continebit , quia non in pecuniis, non in pretiofa fupelleftili, &c. quas tan-topere illi a:ftimant , divitics reponendas funt.
Confirmationem ex ea ratione petet , quia iftha:c omnia non habent , unde animum expleant : quam rationem tra-ftabit per Interrogationem , & per viam Negationis & Af-firmationis . Age enim : quis demum divitiarum fruftus ? An ut contempleris in arca &c.
Hoc ipfum illuftrabit ditiffimorum hominum exemplo , puta , Croefi , Mida: , Craffi , qui quo haberent plura , eo plura appeterent: dicetqueeos numquam fuiffe divites.
Denique dicet, illum vere fuiffe divitem, quiin fumma rerum indigentia contentus fua forte oblatos ab Alexandro thefauros rejecerat.
Condujio. Pauperes confolabitur , quibus , fi velint, con-tentos efle liccat.
Cum in rebus sftimandis errare graviter folet hotninum genus , tum certe numquam alucinari turpius , aut a re-fla ratione fenfifle quidquam vifi funt alienum magis , quam cum futilibus inanibufque momentis divitiarum no-men pofuere.
Nam qua: eft ifta multorum in commemoranda pecunia , in jaftanda pretiofa fupelleftili, in recenfendis latifundiis tam fuperba & infolens oftentatio ? quo tandem jure divites ap-pellant ifta qui habent , & in ejufmodi rebus aut confe-ftandis aut aflequendis curas , ftudia , contentiones collo-cant ? Soline igitur divites , qui magnam vim auri & ar-genti, qui aurea tetta, qui vilias, qui figna, quitabulas,
0 R A T 1 0.
qUJ
240	Vlrtis Kbetoricie Liber I'/.
qui iiipelle&ilem ac veftem intinire poflulent? Quid fi nec divites quidem ? quid (i etiam pauperes merito nuncupan-di videantur ? Quem enim intelliginius divitem ? aut hoc verbum in quo homine ponimus ? Opinorin eo, cui tanta poflfeflio eft , ut ad beate liberaliterque vivendum contcn-tus fit: qui nihil quarrat , appetat nihil , nutla re egeat , nihil ientiat fibi deefle , nihil omntno requirat . Animus enim hominis oportet fe judicer divttem , non vulgi opi-nio. Divitiarum fruftus onuiis atque utilitas in copia e(t: copiam declarat fatietas rerum atque abundantia , quam qui non aflequentur, numquam divites futuri funt.
Nunc vero date mthi. unum aliquem ex pecuniofis illis & coptofis hominibus, cui fatis illud fit, quod habef, qui fatiatus omnino iit; qui nihil curet amplius ; qui propter aviditatem pecunis nutlnm quasftum turpem faciat, nemi-nem traudet, deciptat, expilet . Revocate , ex omni tem-porum ferie, divitis alicujus memoriam, qui in fumma re-rum illarum quas ifti bona appellanr , pofleflione taudabi-lem tenere potuerit continentiam . Croefum fcilicet divitem nuncupabis, qui regno locupletiftimo non contentus1 in)'a-tiabili habendi plura cupiditate in extremum egeftatis ac calamitatis difcrimen devenit ? Vendttabis milii Midam tamquum locupletiiTimorum hominum e numero, quem in-fanabiiis auri argentique amor eo demum adduxit,ut me-dias inter opes crudeli fame ac fiti taritum non interiret? Craflum vero inter homines ditiflimos cenfebis reputan-dum , cui cum privato homini tant» poffefliones fuppete-rent, ut integro exercitui fuis impenfis aiendo par effet , novos tamen in fingulos dies thefauros aggerebat ?
Quinam igitur divites dicendi funt , fi divites illi non debent appellari ? Ille, itle dives erat, qui obiatas ab Ale-xandro ingeutes pecunias in magna rerum indigentia fic rejecit , ut ipfo etiam principe beatior ac fortunatior vi-deri poffet.
Vos ergo, quotquot tenues & exiles fortunas nafti eftis, quantum vet ipfi veftra ilia egeftate atque inopia ad ve-ras folidafque divitias prEefidium habetis , quibus tam fa-cile liceat , quod eft divitiarum proprium , veftris rebus effe contentos ?
A R-
Dc lnvcntiune. f"	ARTICULUS IV.
Dc Negantiius feu Repugnantibus.
Uirt funt Negantia , feu Repugnantia , feu Contradi'
R. Sunt ea, quorum unum negat aliud : ut , eft fapiens ne igitur dicas infipientem , vei non fapientem .
Quot modis erui potejl argumentutn cx boc Loco ?
R. Duobus praecipue . Primus eft, fi duo Contradicentia fecundum varios efteftus, cauftas , & adjunfta fumpferis : v. g. amor & odium funt contradicentia : hinc fequitur , amoris effeftus , cauffas , & adjunfta odio repugnare . Ita refte concluderes : Non odit ille Deum , qui fa:pe facrificium cum magno pietatis fenlu ofterre confuevit , qui preces aftiduas fundit, quem uberrimis lacrymis fibi piopitium reddit , quem ut alii colant ac venerentur , omni ftudio ac diligentia contendit . E contrario autem t Si me amas , cur me verberibus excipis ? cur criminaris ? cur conviciis oneras ? cur ut inimicum averfaris ? cuc jacentem erigere abnuis ?
Alter modus eft, fi antecedentibus acconfequentibus ad-
i'eceris particulam non ; tunc enim argumentum faeies a lepugnantibus : v. g. Sol ortus eft ; ergo dies eft : ad par-ticulam non : Non Sol ortus eft ; ergo non eft dies .
Habes exempla apud Ciceronem Repugnantium plurima. Tro Ca:lio, n. 5. ubi probat a Repugnantibus falfum obje-ftum fuiffe Caelio , quod apud fuos probatus non fuiffet . Nam , quod objeBum efl , Municipibus effe adolefcentem nort probatum fttis : nemini umquam prtcfenti Puteolani majores bonores babuerunt, quam abfenti M. C<elio : quem & abfentem in ampliffimum ordinem cooptarunt ; & ea non petenti detu-ierunt , qure multis petentibus denegarunt : iidemque nunc ItBiJfimos viros , & nofiri ordinis , & Equites Romanos curr» legatione ad boc judicium , cum graviffima atque omatijjima laudatione miferunt . &c.
Et pro Sylla , n. 83. probat » Repugnantibus , eurrt nullam habuifte in conjuratione Catilinaria partem : Sed quid ? cgo qui Catilinam non landavi , qui reo Catilinte Conful non adfui , qui tejiimonium de conjwatione dixi in alios, adeone vobis alienus a fanitate, adeo oblitus conjlantite mete , adeo immemor rentm a me gejlarum effe videor , ut , cum Conful bcllum gefferim cum Conjuratis , nttnc eorum
centia ?
Du-
t^i	Artis Rbetoric.v Liber IV.
Duccnl confervare cupiam , & in animum irtducam j cujui nuper ferrum retuderim , fiammamque refiinxcrim , cjufdcm nunc caufjarn vitamque ciefcndere f . . . Ego illc conjurationis invefiigator atque ultor, certe non defenderem Syllam, Jt con-juraffe arbitrarer .
Quis eji ujus Ripugnantium ?
R. Multiplex ac fcequens . i. Dcfervit hic Iocus alnpli-ficationi , ut probat laudatus numerus 85. pro Sylla < Item Verr. 7. ri. 84. Vide, quid interfit inter tuam libidraem , majorumque auSioritatem ; inter amorem furorcmquc tuum , & illorum confilium atque prudentiam . ll/i aditum littoris Syracufanis ademerunt ; tu maritimum imperium concejfijii . Jlli babitare in eo loco Syracufanum, quo naves accedcre pof-fent , noluerunt ; tu clajfi & navibus prieefle Syracufanunt voluijii . Quibus illi Jme urbis partem adcmerunt , iis tu imperii nojin partem dedijii .
Et pro Cslio, n. 45. probat non deditum ipfum fuifle amoribus , quia repugnat, tantam eloquentiam , quanta elucebat in C®Iio , ftare pofle currt amorum blandimentis atque deliciis. Atque Jcitote eas cupiditates, qute objiciuntur Cielio , atque btec Jiudia , de quibus dijputo , non facile in eodem bomine cffe poffe . Fieri cnim nm potefi , ut animus libidini deditus , amore , defiderio , cupiditate , fitcpe nimiit copia , inopia etiam nonnumquam impedttus, boc, quidquid eji, quod nos facimus in dicendo, non modo agendo , vetum etiam cogitando pojfit fufiihete . . . . Et n. 74. An bic , fi Jefie ijii vitte dedijjet , Confularem bomincm admodum adolejcens in judicium vocavifiet ? bic , fi laborem fugetet , fi obfitiflus voluptatibus teneretur , in bac acie quoiidie verfiaretttr ? appc teret inimicitias ? in judicium vocaret ? fubiret periculum capitis ? ipfio injpeSiante populo Romano , tot menfcs aut d( faiute aut de gloria dimicatet ?
Et pro Domo fua, n. 4. nbi probat, non fuifte fe expel-lendum a Clodio , quem ejeflum omnes boni luxerunt : quo carere Civitas fe non pofle profitebatur.
2. Hic locus orationem illuftrat: ut pro Milone , 11. 2. Nam illa pttsfidia , qUte pro templis omnibus cernitis , etji contra vim co/locata funt , non afferunt tamen Oratori bof-rotis aliquid, ut in foro & in judicio , quamquam ptttjidiis falutaribus & neceffariis ficpti fumus , tamen ne non timeri quidem fine atiqfo timote pojfimus.
Item Verr. 4. n. 159. ubi probat, fieri fiori potuifle, ut Siculi fua voluntate & non coafli ftatuas Verri erexiflent, quas decedente ipfo e Sicilia dcjecerant.
Quo-
De Invsntidnt.	24j
Qrir.moda tniftmdus bic Locus ?
R. Vel per Affirmatioriem , cum ex affirmatione uriiUs infertur neqatio alteriusvei per Negationem , ex qua infe-ratur affirmatio. Sic durn affirmat Tullius , magnos hono-res habitos fuiffe Gaclio etiam abfentij negat eumdem fuiffi» linn probatuni ftlis Municipibus. Sic negat, Syliam habuidf^ iillam in conjuratione Catiliharia partem , quia ipiuni laudaverat , & ejus defenfionem fufceperat .
EXERCIT ATI G.
Rofcius ■paternic cadis accufatus, qu»d in p-rempti patris cubiculo dormiens inventus ejfet, defenditur .
Locus a Repugnantibus.
STNOPSIS.
fexord. /^iOnqueretur Orator de Accufatorum iniquitate , ^ qui confeftum dolore Rofcium ob peremptum patrem , novo acculationis genere exaniment.
Propofitio. Patrem Rofcius non occidit t id traftabit per aiiquam figuram .
Confirmatio. Petetur a Repu^nantibus. 1. Quia dormiens filius in occifi patris cubiculo inventus eft . Repugnat . tit quis , occifo patre , ullam quietis partem capiat : fed Rofcius dormiens inventus eft : ergo repugnat. ut Rofcius patrem occiderit . Incipiet ab exoofitione Affumptionis , quod unum argtlmentum atferunt adverfarii ad probandam accufationem , dicetque , hoc uno fatis eximi fufpicione fceleris milerum adolefcentem : quam compltxionem tra« ftabit per varias Interrogationes % Tum veniet ad 1'ropo-fitionem , oftendetque fieri non potuiffe , ut Rofcius ul-lam quietis partem caperet , fi occidiffet patrem . Hod probabit
1.	Ratione petitn a teftimonio confcienti» , qu«t reum tanti fceleris perpetuo exagitaf, hoc effe primum nocentis fupplicium i
2.	Oreftis exemplo , qui , matre interfefta etiam ad vindicandam patris mortem , exngitatus fuit a Furiis : quanto magis Rofcius, fi parentem optimum interfeciflfet ?
Ab iifdem Repugnantibus , ex parte amoris , quo Rofcius filium , & filius viciffim patrem complefteretur . Repugnat , ut patrem occiderit Rofcius , quem amabat ^ & a quo amabatur; fed&c. Omiffa Propofitione, veniet ad
Q 2	Afllinv
"44	itrtis KbetoriffiC Litsr W.
Ailumptionem , oiteniierquc , quantus effct patris in filitim amor , & viciffim fiiii in parentem .
4. Hx anteafta Rofcii vita aliud argumentuni a Repu-gnantibus eliciet. Non potuit cadere parricidium in eum, cujus vita fuit innocens : ied Roicii vita fuit innocens: &c. Propoiitionem traftabit , dicetque fceltis cjuimodi non eadere , ni(i in euin , cujus vita fuerit perdita , quia ^iemo repente fit peffimus : ergo oilendatur in vifa Rofcii fiagitium , per quod , quafi per gradus , ad parricidium pervenerit . Deinde Affumptionem traflabit : invitabit adverfarios , ut probent cqrruptam fuiffe Rofci.i adole-fcentiam .
Conclttjto . Fiet per vehementem Deprecationem , qua commiferationem Judicum excitabit,
O R A T 1 O .
Quod unum Adolefcenti optimo reftabat in acerbiffimo parentis amantiffimi defiderio doloris iolatium , ut ad petfequendos impiae casdis auftores curas omnes ac itudia converteret ; id hodie novo atque inaudito fcelere nom iiiftulerunt modo homines prudentiffim i , ied recens ad-huc ac cruentum miferabiliter vtilnus infanabili plaga «lcerarunt.
Accufatur enimvero , & in veftrum judicium Rofcius adducitur; compefcere cogitur pias lacrymas, qnibus fflins optimus parenti optimo parentabat ; & quam nefarii3 interfeftoribus vindiifam meditabatur , eamdem a feipfo jubetur propulfare . Adeo nullum furori fuo ponunt mo-dum , quos Rofcius adverfarios patitur , nifi adolefcentem miferum , quem, ereptopatre, iuftu perdiderunt., eumdem incredibili accufationis genere exaniment.
Quid agam , Judices ? quid loquar? An diluendam ferio accufationem illam aggrediar, quas per fe fatis ipfa refel-litur ? fciUcet ullam inveniat apud vos fidem , quod illi mentiuntur turpiter , aut erit veftrutn quifpiam , qui fibi perfuadeat interfeftum a Rofcio parentem funm ? Tam parum vobis notus eftet adolefcens fuaviftimus , ut vel leviflimam fceleris tanti fufpicionem in ettm cadera poffe putaretis ?
At enim inclamantes audio ipfius adverfarios . Eadcm ipfa nofte , qua peremptus eft Rofcii pater , inquiunt , inventus filius patris in cubiculo. aitum dormiens . Egre-
cium
De tnvrntians • : , giiim Ertlmverd , tudices , & ad faciendam fidem cornpa-8 tatum bells argumentunt . Rofcius occifi patris in cubi-culo dormiebat . ( Repugnantia ab AdjunEiis ). Ecquis ex vobis , Judiecs , qui vel ex hoe lino , quod firmiffimum ponunt accuiatores contentionis iniquaB fundamentum , iiifpicione fceleris miferum adolefcentem .non liberet ? quis itatim non perfpiciat conflatam lianc effe malevolorum invidia ad labefaftandam innocentiam Roicii calumniam ? Non viderunt illi fcilicet delatores minime mali, bac ipfa parte ruere accufationem $ qua fulciendam eamdem effe arbitrabantur ?
Agite porro , Judices a;qui(Iimi j putatis quemquam « cum omnia divina atque humana jura fcelere nefario pol-luiflfet , fomnum ftatim capere potuiife ? ereditis , iicuifle huic (ine ctira quiefcere, qui ne fpirare quidem fine metu fuftinuiflet ? Etenim fua quemque fraus , fuus error ma-xime perturbat ; iuuni quemque fcelus exagitat, amen-tiaque afficit ; fuaj mal® cogitationes confcienriaque ani-mum terrent ; atque illud iolet primum efTe nocentis fupplicium , ut horrificis admifli fceleris imaginibus tor^ queatur . Ita i'e res habet, Judices : magnam vim j/ma-gnam neceffitatem , magnam religionem poffidet paternus prsefertim fanguis ; ex quo fi qua macula concepta eft , non modo elui non poffit , verurtl ufque permanet ad animum , ut iiimmus furor atque amentia confequantur » Hae funt impiis affidua» domerticitque furia:, quae dies 110-ftefque parentum poenas a coniceleratiflimis filiis repetantj
HincOreftes illd, quem patris ulcifcendi caufla ita fum-pfifle legimus de matre fupplicium ut Deorum immorta-lium monitis atque oraculis id feciflfe dicatur , perpetui» tamen agitabatur furiis , qua: rtec quiefcere ufquam mife-rum paterentur ; quod ne pius quidem fine feelere eflfe potuiflst . Interim Rofcius nulla impulfus ad interficien-dum patrem contumelia, nullo parentis odio provocatus, in recenti raemoria perafti fceleris , coufperfis adhuc ac cruentis fanguine paterno manibus , tam fecurus debits parricidis virtdiftac , tam quietus perftitiffit , ut aito de-~ mergi fomno potuiffet ?
( Repugnantia a CauJJis ) At enim quid bis immorot diutius , Judices ? Jam fenfiftis infliftam optimo adole* fcenti calumniam ; jam illaram fceleris nefandi labam ta-citis fuftVagiis depuliitis. Notus vobis .nimirum Rofcii ani-* mus, fpeftata primis ab annis fuaviffima juvenis indoles , & tenerrimus in optimain parentem amor; qui non modo
Q. i	tauti
/frth Rbetoricie Liier IV. (anti fceleris focietatem non ailmittit , fei\ etiam vef ievirtimam fufpicionis umbram amolitur . Scilictt Rofcius parentem occidifiet , quem amabat tantum , & a quo viciflim tantopere atnabatur ! Oh fi loqui pofllt infelix Roictus! (i redire ruriutn in hanc lucem ! Quo fenfu dola-ris iummo capitis in dilcrimine poiitum fua caufla videret eum , quem non tam ipfa communto fanguinis , quam eximia ipeftatac pietatis officia & (ingularis qusBdam m parentem caritas amabilem efficieljant 1
Sed redeat voois in memoriam , Judices , qualis ab ipfq ineuntis a;tatis exo.dio Rofcius extiterit : haec enim ipfa maleficii , quo.i irrogatur lpli , magnitudo facit, ut nift adolefcentis 111 vita oltendantur exprefla parricidii vefli-gia; res ptofefio tanta , tam iceiefta , tam atrox , tam liefaria credi non poftit. Proferatur e|go necefle eit turpis adolefcentia , ominbus flagitiis vita inquinata , fumptus erttifi cum piobro ac dv-decore , prorupta audacia, iiimma temeritas , qux ab inlania non abhorreat . Accedat huc oportet odium parentis , atiimadveriionis patcrna: metus , amici imprObi , fervi confcii , tempus idoneum , locus opportune captus ad eam rem : pene dicam , refperfas manus languine paterno jiuiices videant oportet, fi tantum facinus credituri iint .
( Repugnantia ab Ejfe&is ) Vos , vos appeilo , accufa-tores nefarii , & tam inaudira: calumniee nequiffimi arti-fices : edite nobis , excogitate , fingite etiam , fi poteftis, aliquod in tota Rolcu adolefcentia flagitium , per quod , quaii per gradus , ad iftam quatTi imputatis ip(i , lmpie-tatem afcenderit . Nemo repente fit peflimus , fed ni minimis noxis & ievioribus peccatis exercitatum effe quem-piam oportet , antequam in extrema (celera prorumpat : vos mihi arripitis, quod vitiorum omnium extremum eft ; relinquitis illa, quibus remotis, hoc ipfum efle non poteft . Nulla culpatida familiaritas , non amor , non liius , non convivia , non Jevitas animi ulla oltenditur : & cum ea non reperiantur quac (ceieris umbram habent , in eo fum-mum furorem atque impietatis cumulum reperiri pofle in-. fuififlimi accufatores mentiuntur ?
Videte ergo , Judices , quo tandem animo in hac caufla vos effe oporteat . Veftiis in manibus adolefcentis miferi falus pofita elt , Viiletis teftes innocentias lacrymas, audi-tisf'fufpiria , acerbiffimum , qxio jam exanimatus pene eft infelix Rofcius , luftum intuemini . Ah ! utinam vel lioc pretio redimere parentis vitam liceret ! utinam eftufione
De Inventione.	247
fan^utnis eum ab inteiitu revocare poflfet! Hoc ergo date milero adolefcenti folatium , ut cum parente optimo , ctiam boni nominis famam , quod unum bonvvm fupereft, amififte per vos non videatur .
Aiia Exercitatio.
Religio Cbrijliana per univerfum urbem propagata, magnum miiaculum .
Locus a Repugnantibus,
SYNOPSIS.
Exord,& Projfr.TAlcet Orator , felix illud fuifte Religionis J-J fatum , ut cum tam multa propagationi ejufdem obfiftere viderentur , tamen longe lateque difte-minata fit .	.
Confirmationem petet 1. a Repugnantibus Effeftis . Religio Chriftiana multa praicipit , quae funt natur® con-traria : puta abjipere fe infra ceteros , cupiditates doma-re , Colere paupertatem , oblivifci injurias , inimicos dili-gere , &c. .
2.	A Cauflis Repugnantibus . An adhibitus ad id operis Tullius aliquis , qui eloquentia ? an Philofopus , qui argumentorum momentis ? an Imperator , qui potentif-fimo inftruftus exercitu, Religionem illam colendam efle perfuaderet , aut ad eamdem ample&endam cogeret ? &c. Id perfecere Yiliflimi homunciones , pifcatores duode-cim , &c.
3.	Ab Adjunflis Repugnantibus ! Refiftentibus fcilicet populis , qui falfis addifti jam pridem eflent Numinibus ; vetantibus Imperatoribus , & vim tormentorum omnium adhibsntibus , ne Rirligio "nova induceretur .
Denique veram cauflam afferet ; potentiam nimirum di-vinam , qua inftruSi duodecim homines , rebus alioquin humanis deftituti, difficultates omnes fuperavere.
Concludet exclamando : O miraculum ! &c,
O R A T I 0 .
Quam felici Religionis Chriftian® fato fieri dicam , ut ^uac eveljendis ex ivominum animis prifcis erroribus , Sz
Q 4 'de- ,
148	Attis Kbftorlca Likr IV.
depravatis longo ufu moribus emenctandfs, nata videbatur; ea tamen in orbem terrarum univerfum fic difleminata ac propagata fit, nulla ut regio, quantumvis recondita, fua-viffimo divinz illius lucis (plendore caruerit
( Repugnantia ab EffeElis ) Agite cnimvero : quot & quantas habuit Religio Chriftiana fuperandas dirficultates, quot infirmanda corrupt® naturas prxjudicia , antequam fidem apud mortalium animos aliquam inveniret ? Illa compellebat homines abjicere (e infra ceteros : ar ii parati femper aflTurgere , fubjacere nemini , omnibus fuperiores efle volunt . Illa coercere libidines , cupiditates frenare , animo dominari praicipiebat : at ii cUpiditatibus liberius indutgent , & nullo temperari eas freno patiuntur . Illa diftribuere facultates egentibus , diligere paupertatis in-commoda admonebat •, at ii cumulandis opibus inhiant , fummamque in divitiarum pofleflione felicitatem efle pofi-tam arbitrantur.
Quid cetera appellem Religionis illius quot documenta, tot obftacula? condonare injurias, inimicos diligere, Iacef-fitum filcre , bene precari maledicentibus , contumeliis «fteftum beneficia rependere ; a quibus quantum hominum indoles abhorreat , teftes ipfi fumus , qui prseceptionibus iifdem jam dudum imbuti , vix ac ne vix quidem in iis exequendis dociles atque obfequenres invenimur.
( Repugnantia a Gauffis ) Verum quibus tandem arti-bus addufti funt homines , ut Rcligionem naturae tam adverlam , tam repugnantem moribus , amplefterentur ? An adhibitus Tullius aliquis , qui fermonis elegantia de-mulceret animos , & eloquenti® vi. Religionis dignitatem extolleret ? an Philofophus, qui rationum & argumento-rum pondere fufcipiendx illius neceflitatem demonftraiet ? an Imperator potentiftimus , qui armorum metu cogeret Vopulos , & extrema quacque contumacibus minaretur ? Kullam , mihi credite , ex ifta iaude partem fibi vindi-cant, vel Orator, vel Philofophus , vel Imperator : totum illud , quantum quantum eft , aggrefli liint dnodecim viliflimi homunciones , qui fame morerentur , mfi pifci-culos caperent , rndes, illiterati , contemptibiles , ignoti. Et tamen(quis credat) opus tam arduum, tam difticilq , tam humanis impar viribus, perfecere , quod neque Eld-quentia: fubfidiis Oratores , nsque argumentorum momen-tis Philolophi , neque Imperatores numei-Qfiflimis exerci-tibus , non dieam exequi , fed ne tentare quidpm aufi fuiflent .
(RS-
JDc Ir.ventione»	24p
( Rcpngnantia ab /IdjunBis ) Q.uamqtiam ne quis exifh'-tnet fic inveftam in orbem teiraium ab iftis honnnibus Chriftianam Religionem , ut confpirantibus in unum ani-mis excepta fit. imo tanto infenfiores habuit adveriarios, quanto graviores leges imponebat . Obftitere populi , qui-bus, dum inanem faliorum Numinum cultum profcriberet, iuterdiflum volebat quidquid in deliciis atque 111 amoribus aliquando habuilfent : obftitere Principes , quorum diffolu-tos & omiii fiagitiorum genere inquinatos mores arguebat: obllitere , quantum erat in ipfis, Romani Imperatores, ne fidem obtineret ilia Religio , qua: retundebat faftum ipfo-rutn atque fuperbiam , quae eftrenatam dominandi libidi-nem intra jititos limites coercebat. Quas porro illi artes , quas nos admovere machinas, ut ferpentem manantemque latius , invitis ipfis ac repugnantibus , Religionem Chii-ftianam reprimerent, & fuo in ortu penitus extinguerer.t ? Quid hic referam eculeos, flagella, rotas , cruces, ferven-tia liquati plumbi balnea , ardentes craticulas , incenlos rogos , & alia id generis crudeliffima fupplicia , in quibus Neronum furor, Diocletianorum , ac Caligularum immani-tas triumphabat ? Quid eloquar blanditias , promifTa , di-vitiarum voluptatumque illecebras, quibus vires frangere , enervare animos, eorumque debilitare conftantiam perten-tarunt , quos aperta vi fuperare non potuerant ? Verum neque blandis deliciarum irritamentis emolliti, neque fup-pliciorum infrafti terroribus , Pifcatores illi duodecim ob-ltacula quaeque fortiter devicere , & pugnantibus nequic-quam contra ipfos rebus , ut fic loquar , univerfis , Chri-ftianam ubique terrarum Religionem ftabiliere .
At enim lic deftituti pracfidiis, unde vim roboris tantam hiiufere ? Repetamus altius prodigiorum tam infolentium magnitudinem . Aderat nimirum ipfis e Ca:lo Deus , cujus cauffam agebant in terris . Hinc periculis omnibus confi-dentia illa iuperior, hinc ex ipfis difficultatibus rerumque anguftiis fortitudo animi major crefcebat. Quid enim di-vina: potenti® , qua freti tam ardua tamque inaudita mo-liebantur, refiftere valeat ? quid hominum confilia contra fupremam voluntatem potuiflent ? O vim divina: potentia admirabilem ! o miraculum nulla temporum memoriacon-ticefcendum !
CA-
15»
Ar. ls Rbetwicg Liber IV,
C A. r u T IV,
Lccus ab AdjunBis,
URequeiitiflimus eft hujus loci ufus , & Oratori maxime .1 neceffarius , cum nulla pars titOiationis, cujufcumijue generis illa fit, cui non inferviat,
Qrtid funt AdjunBa ?
R. Sunt ea qua: cum re de qua agitur , non neceffaiio quidem, fed probabiliter cohaei-ent.
Quot fint AdjunElorum genera ?
R. Tria. Prascedentia , quae rem pra:cedunt; Comitantia, qus rem comitantur; Confequentia , qux confequuntur.
Qjiid funt AdjunEta Pr.tcedentia >
R. Cauflae, confilia, injurias illatx vel acceptas , confue-tudo, minae, fufceptum iter , omnis denique inftitutus ad rem apparatus,
Habes exemplum in Oratione pro Sylla , n. 52. ubi ab Adjunftis Prjecedentibus probat , ipfurn cum Catiiina non conjuraffe . N.un quis eft igttur , qui tum dicat in campum afptrajfe Syllam ? Atqui ft tum fe cum Catilina focietate fce-Isris conjunxerat, cur ab eo difcedebat ? cur cum Autronio non erat ? cur in pari caujfa non paria reperiuntur ftgna crimi-nis ? ., Hoc tempore , cum acerrirtie ardet conjuratio : cum Catilina egrederetur ad exsrcitum ; CaJJius incendiis, Cetbegus ciedi praponerctur : Lentulus in urbe relinqueretur : Autronio, ut occuparet Etruriam , prafcriberctur: cum omnia ordinaren-tur, inftituerentur , parerentur : ubi fuitSyila', Corneli ? Num Romtc? imo longe abfuit. Num in iis regionibus , quo fe Ca-tiiina ihferebat > multo etiam longius, &c.
Et pro Milone , n. 51. Video adbuc conjlare omnia , Judi-ecs : Milont etiam utile fuijfe Clodium vivere ; illi ad ea , qute concupierat, optatijfimum interitum Milonis: odium fuif-fe illius in bunc acerbijfimum ; in illum bujus nullum : con' fitetudinem illius pcrpctuam in vi infercnda ; hujus tantum in repellenda: ... Ex his Antecedentibus probat Clodium fuiffe infidiatorem .
Et pro Murena, n-1}. probat faltatorem non fuifle Mu-renam , quia in eo non reperiuntur ea omnia quas falta-tionem vulgo antecedunt : qualia funt , intemperantia , convivium intempsftivum , & ali® id genus delicia;, qua-rmn extrema efl faltatio.
Qux-
Dc lnvcnlime,	251
Quitnam funt AdjunBa Qomitantia ? R. Ad feptem genera vulgo revocantur , qu.x hoc verfi* qulo continentur.
Qjtis , Quid, Ubi , Qttibus Auxiliis , Cur , Quomodo, Qjtando ,
Habes Illuftre Comitantium Adjunflorum escemplum pro Milone , n. 54. Si bac non gejia audieritis, fcd pt6ia ■vicltte-tis~, tamen appareret uter cjjct injidiator , uter nihil cogitaret mili , ( Quid ) cum alter vebcretur in rheda penulatus, una jederet uxor. Quid horum non impeditijjimum ? vejiitus , an vebiculum, ( Qu 1 s ) an comcs ! quid mtnus ptomptttm adpu-gnam , cum penula irretitus , rheda impeditus , uxore ppne conjiriSius cfjet ? Viaete nunc illum , ( Quando ) primum egre-iientem e villa , fubito; cur ? vefperi; ( Cur ) quid neceffe tjl ? tatde ; qui convenit, prccfertim id tempotts ? Divertit in •tiillam Pompeji . Pompejum ut viderct ! ( Quibus auxiliis ) Sciebat in Aljtenfi ejje . Viilam ut perfpicerct ? millies in ea fuerat . Quid ergo etat motte , & tergtverfationis ? Dum htc veniret, locum relimjuere noluit . Age nunc, iter expediti la-ttonis cum Milonis tmpedimentis comparate . ( Quomodo ) Seniper ille antea cum uxore : tum ftne ea . blumquam non ji rheda : turn in equo. Comitcs Gtceculi , quocumque ibat , etictm cum in cajira Etrujca properab.it: tum nfgarum in comi-tatu nibii. Milo, qui numquam , tv.m cafu pueros fymphonin-cos uxoris ducebat , & ancillarum gtcges . llle , qui femper fecum fcorta, femper cxoletos, fernper tupas duccbat, tum ne-minem , nifi ut virum a viro leBura efje diceres . Cur igitur viEius eji ? ( Ubi ) quia non femper viator a lattone., non-numquam etiam tatro a viatore occiditttr : quia , qttamquam prtratus in imparatos Clodius , tamen muliet inctderat in vi-ros.,... Habes praecedente numero 53. circumftantiam Lo-ci . Videamus nunc id, quod caput eji : locus ad infidias tl-. le ipfe, ubi congreffi fttnt, utri tandem fuerit aptior. &c. Qjttenam funt /IdjunBa Confequentia ? R. Sunt ea , quac rem geftam fublequuntur : ut pallor , rubor, inceftus titubans , frequens anhelitus , reprehenfio publica, haifitatio , exhauftum patrimonium, morbi, gladius cruentus, clades, &c,
Habes egregium exemplum Adjunftorum fubfequentium , pro Mtlone, n. i5x. Qjtod fi nondum fatis cernitis , cum rcr ipfa tot tam claris argumentis, fignifque, tuceat, pura men-te atquc integta Milonem , nutlo fcelere imbutum , nullo rne-tu perteritum , nulta confcientia exanimatum , Romam rever-tiffe : recordamini, pcr Dcos immortalos ! qttce fuerit celeritaf
redi-

iji	A/tis Rbttoricte l.ibir IV.
ttditus c)us ■' qui ingrtjjiis in forum , atdtntt Curia : qut m.ignitndo animi, qtti vulttit, qu<e uratio. Neque vero fe Po-puio folum, fcd etiam Senatui tradijit : neque Senatui moda, Jed etiam pubiicis prafidiis , & armis : nequt bis tantum , verum etiam Cfus potejlati, cui Senatus totam Rrntpublicarn, cnnnem lt.di.e pubem , cuntla Populi Romitni arma commife. fat. Cui fe numquam profeBo tradtdtffet, nift cauffte fu<e ct>n* Jideret ; phvfettim omnia auditnti , magna metuenti , multa fufpicanti , nonnulla credentt. Magna vis eji confcienti,e, Ju. dices, & magna in utramque partcm : ut neque timeant, qui nibtl commijerint; pcenam femper ante oculos verfari putent, qtti pecc.irint.
Et pro Flacco, n. 99. Cum tabella vobis dabitur, Judices, non de Flacco dabitw Jblum : dabitur de ductbus auEloribuJ'<■ que confervandte civitatis ; dabitur de omnibus bonis civibm; dabitur de ■vobifmetipfis ; dabitur de liberis vejiris, de vita, de patria , dc communi falute . N<w judicatis in bac c.tufja de extremis nationibus, non de fociis : dc vobis , ac de ve. J},a Republica judicatis.
Irem Philippica feptima pene tota negat Antonium ad> mittendum efle in civitateni , idque probat ex iis malis, qua» fecum importaturus in urbem eflet.
Et pro Milone, n. 78. recenfet periciila , quas Reipublicz imminebant , fi Cloditis a Miione interfeftus non fuiflet . Mandate boc memorirt, Judices . Spero muha vos , liberofqm vejlros in Republica bona efje vifuros. In bis fingulis ita fem-per exijUmabitis, vivo P. Clodio , ntbtl borum vos vifttrot fuijfe. In fpem maximam , & quemadmodum confido, verij-fimam adduEli fumus , bttnc ipfum annum « boc ipfo fummo viro Confulc, comprejfa bominum licentia , cupiditatibus fra-£lis , legtbus & judiciis conjlitutis , falutarem civitati fore . Num quis igitur eji tam demens , qui boc, P. Clodio vivo , cantingere potuiffe arbitretur ? Q±tid ? ea, qttte tenetis, priva• ta atque vejlra,, dominante bomtne furi fo, quod jusperpetutt pojfejjionis babere potuijfent ? &c.
Quis eji AdjunBorum ujus ?
R. Frequentiflimus eft , quam qui maxirne , praJfe tim tamen valet ad iaudem ac vituperium , irem ad defcribendum & narrandam . Etiam in exquirenda intentione formamlifque conjefluris plurimum potelt. Pro Rofcio Amerino , 11.85« Hunc qutefitorem ac judicem fugiebant , atque borrebant ii 1 quibus periculum creabatur : ideo quod, tametfi veritatis erttt amicus , tamen natura non tam propenfus ai mifericordiani , quarn- implicatus ad feveritatem videbatur.
De hiventione.	253
ffuomodo amplificandus & ornandus hic Locus ? R. Primo expenderulum eft , quid uniufcujuique circum-flantia; nomine intelligatur. 2. Confulendus elt Cicero, & atl cjus imitationem recurrendum . Atque ur diligentior iia-beatur Adjunftorum notio, fingula explicabimus , & peti-tis ex Cicerone exemplis illuftrabimus .
Quis . Perfonas /ignificat , in qua <pe£tare oportet affe-ftiones animi varias, amorem , iram, artes, virtutes: pu-ta, juftitiam, prudentiam , fortitudinem &c. item vitia : v. g. avaritiam, ambitionem , iracundiam, & reliquas ani-mi labes . Prasterea in perfona de qua agitur , attenden-da figura corporis, deformitas, pulchritudo, fortunse, five bona externa , nomen, genus, conditio vitas.
Adjunfta Perfonarum traftat Cicero Verr. 7. n. 143. Vnex-ternorum hominum, 6" maleficorum , fceleratorumque, i>i prr,-donum bofiiumque cufiodias, tu tar.tum ntimer m civium R0-manorum includere aufus es ? Numquamne ttbt judicii, num-quam concionis, numquam bttjus tantie frequentiie, qua nttnc animo te iniquiffimo infefiijfimoque inttietur , venit in men-tcm ? numquam tibi Popttlt Romani abfentis dignitas , num-quam fpecies ip/a bujufcemodi multitudinis in ocu/is anirr.o-q:te verfata eji ? numquam te in borum confpeSium reditu-rum , numquam in b'o>um Populi Romani venturum , nttm-quarn fub /egum & judiciorum potejiatem cafurum cffe puta-Jli ? At quie erat hbido enudelitatis exercendit ? qu.e tot Jce-Itrum fufcipiendorum cauffa ? Nulla, Judices, prteter pricdan-di novam jingu/aremque rationem .
Et n. 147. Videtis cives "Rumanos gregatim conjcSios in /a-tumias : videtis indignijjimo :n loco coacervatam mu/titudi-nem vejirorum civium . Qn.erite nync vejiigia , qutbus exitus Hlorum ex illo loco compareant. Ntt/la funt . &£. Idem per-fequitur n. 148. & 149.
Ita defendit Rofcium Amerinum , n. 39. & ab Adjunftis perfona: probat non fuiffe ab eo patrem occifum . Patrem occidit Sex. Rofcius . Qui bomo ? Ado/efcentulus corruptus , & ab bominibus nequam induBus ? Annos natus magis qua-draginta. Vettts vide/icet ficarius , homo audax , & jrepe in Ctede verfatus ? At boc ab accufatere ne dici quidem akdijiis. Luxuiies igitur bominem nimirum , £5* teris a/teni magnitd-do , & indomitte animi cupiditates ad hoc fcetus tmpulerunt. De luxuria pttrgavit E>ucius, cum dixit , bunc ne in convi^ vio quidem u/lo fere tnterfuijfe . Nibit autem umquam de-buit . Cupiditates potro quce poffunt ejfe in eo , qtti ( ut ipfe accufator objecit ) rtiri fcmper babitarit , & in agro excolen-*»•	do
ArttS Rbetorica; Libct IV. tlo viXcrit, qute vita maxime disjuntia a CUpiditate , & c:wi vfficio conjunEla.
Et pro Dejotaro, n. 26. prohat eurri noii faltaflfe fenem, qui puer sraviflimus & feveriflimus fuerat.
Pro Caclio j num. 41. excufat liberiorem confuetiulinem a perfona Caslii , cujus adolefcentia; multa ignolci opor-tebat .
Pro Comoado , n. 20. Hominem defenclit ex Adjunftis per» fonae, quibns Cbjerearn fraiululentum probat , & ab eo de-ceptum Rofciurri oftendit i
Catil. 3. n. 13. ab Adjun<5W5 perfonarum conjuratos fce-leris reos arguit. Ac mibi quidern , Qj<iritcs , cum illa cer-tijjima Jitnt vifa argnmer.ta ntque indicia fceleris , tabell<t , Jtgna , mrtnus , denique ttniujcujusque confeffio : tum multo illa certiora, color , ocuti, vultus , taciturnitas . Sic enim ob-Jiupuerant , ftc terrum intuebantur , /ic fu tim nunnumquam inter fe afpiciebant, ut non jam ab uliis tndicari , J'ed initi-care je ipjt viderentur.
Et Catil. 2. n. 5. conjuratorum vim & copias a vili-tate perfonarum elevat ac deprimit , &eofdem defcribitj n. 10. & 18.
Verr. 7. n. 139. flagitium Verris exagt;erat a dignitati Civium Romanorum , quos virgis cauli cruentum in mo-rem juflerat.
Philip. 3. a n. 28. ad 32. belium fuadet in Antonium ab Adjur.flis perfona; ipfius Antonii , cujus mores ac vitia defcribit.
Qttid . Negotium ipfum , vel rem de qua agitur , expiicat.
Habes exemplum illius Adjunfti Verr. 7. 11.148. ubi cru-delitatem Verris in cives Romanos exacgerat.
Si quis Rex, [i qua civitas exterarum gentium , fi quie na-tiofccijfet aliquid in civem Romanum ejufniodi, nonne publi• ce vindicaremus ? non b?tto perfequeremur ? pojfemus bdnc in-juriam , ignominiamque nominis Romani inultam , impuni-tamque dimittere ? Quot bella majores no[iros , & cjuanta fu-fccpijfe arbitramini, quid cives Rornani injuria ajfeEii, quod navicularii retenti , quod mercatotet fpohati ■ diccrentur ? At ego retentos non queror : fpoliatos ferendum puto : navibus , mar.cipiis, niercibus adeptis , in vincula conjeEios effi merca-tores, & in vinculis cives Romanos necatos ejje arguo. &c-
Et ibid. n. 166. Si tu apttd Perfas, & in extrema lndia de-ptebenfus, Verres , ad fuppliciurn ducerere : quid aliud clami-tares, nifi te efje Civem Romanum ? & , ft tibi ignoto npud
igno-
De ln-jent'tone.
ignotos, apud baibaros, apud homines in extvemis atqne ulti« mis gentibus pojttos, nobile & i/lujite apud omnes numen tuit civitatis projuijjet ; i/le , quijquis erat , quem tu iri ctucera rnpiebas, qui tibi efjet ignotus, cum civem fe Romanum ejje dice-ret: apttd te Ptietorem fi non ejfugium , ne moram qntdem mor-tis, mentione atque ufurpatione civitatis ajfequi potuit .
Ubi . Differentias loci complettitur, & varias fpecies : lit (i profanus, fi facer, ft publicus , fi privatus , li agre-liis, fi urbanus .
Lucuientum Adjunfli illius exemplum Philip. 2. n. 63. Sed htec , quie robtijiioris improbitatis funt , omittamus : /0-quamur potius de iniquijfimo genere levitatis . Tu ijiis jauci-ous, ijiis iateitbus , ijia gladtatoria totius corporis prmitate tantum vini iri Hippiie nuptiis exhaujeras , ut tibi necejfe ef-fet in confpeEiu populi Romani vomere pojiridie . 0 rem non modo vija fcedam , fed etiam auditu ! fi intcr cxnam , in ipfis tuis immanibus illis poculis, hoc tibi accidijjet , quis nort lurpe duceret ? in coctu vero Populi Romani negotium publi-cnm gerens , Magijier Equitttm , cui rubiare turpe effet , is vomens , frufiis efcu/cntis, vinum redo/entibits, gremium fuum & totum tribunal implcvit.
Et n. 68. Tu ingredi domum illam aufus es ; tu ilhtd fan* Biffvmum limen inttare ? tu illarum tedium Diis Penatibus os importuniffimum ojiendere ? Qjtam domum aliquamdiu riemo afpicere poterat, nemo Jine lacrymis pneterire : hac te in do-mo titmdiu diverfari non pudet ? in qua , quamvis riibil fa-pias, tamen nibil tibi poteji effe jucundum . An tu illa inve-Jlibulo rojira ^ fpolia cum afpexijii , domum tttam te introire putas ? ... Me quidem mijeret parietum ijlorum atque teEio-rum. Quid enim Umquam domus ilia viderat, nifi pudicum , nifi cx optimo more & fan&ijfima difciplina ? Fuit enim itte vir, Patres confcripti, ( Pompejus) Jicut fcitis, cum foris cla-rus, tum domi admirandus , neque rebits exteris magis lattdan-dus, quam injiitutis domejiicis . Httjus in fedibus pro cubicu-lis flabula , pro tricliniis popinte funt.
Ejufdem compitationes & luxum in domoVarronis, ho-minis abftinentiffimi, exaggerat n. 194.
Et prd Milone, n.53. ex opportunitate loci, ex quo pu-gnabat Ciodius , arguit Milonem fuifle infidiatorem .
Et ibid. n. 90. fcelus Clodii , qui incenderat Curiam , a loci fanftitate amplificar . Templum fanftitatis, amplitu-dinis, nientis, confilii publici, caput urbis , aram fociorttm, partum omnium gentium , fedim ab univerfo Populo Romano tmi ordini eonccflam vidimus inflammxri , exfct/.di , funeflari ,
• Ec
Arth Rbstorisa Liber IV,
Et ontiotie 2. in Rullum , 11.94. Campanos arrogantes libidinihufque perditos a natura loci arquit .
Quibus auxiliis , hoc eft , quibus inftrumcntis ac prafi. diis, an baculo, an gladio , an fica ? vel quibus miniftris, nufloribus, adjutoribus?
Exemplum habes , pro Milone in loco jam laudato, ubi tam Milonis, quam Clodii apparatum defcribit. Age nunc, itcr expediti latronis , &c.
Et Philip. 2. n. 58. defcribit apparatum , quo Antonius incedebat cum Mima fua. Vebebatur in ejfedo Tribunus plc bis : liBarcs laureati antecedebant : inter quos , aperta leBi• ca , Mima portabatur : quam ex oppidis Municipales , bomi• nes bonefti, obviam neceftaiio prodcuntes non noto illo & mi• mico nomine, fed Votumniam co*[alutabant . Sequebatur rbt• da cum lenonibtts, comites nequijftmi : rcjeEta mater amicam impnri filii, tamqunm nurus, fequebatur.
Adde Clodianam caedem , quas Miloniana tota ab eo lo-co defcribitur .
Cur , Caufam fignificat, maxime efficientem & finalem , ut quo confilio, qua fpe, quo motu, &c.
Eo loco Cicero utitur ad Milonis defenfionem , n. 32. Satis eft quidem in illa tam audaci , tam nefaria beltua, da-cere , magnam ei caujfam , magnam fpem in Mitonis morte propo/itum , magnas utilitates fuijfe.
Et ibidem , ti. 49. Age , ftt ita faStum : qu.e cattffa , cur Romam properaret ? cur in noElem fe conjiceret ? quid affere• bat caujfa feftinahonis ? Quod bsres erat ? Primo erat nibit, cur propcrato opus effet : deinde : ft qtttd ejfet , quid tandem erat , quod ea noBs confequi poffet ; amitteret autem , fi po• ftrtdie mane Romam veniffet ?
Quomodo , totius rei geft,e varios modos compleftitur ; ut fi triumphus , fi cacdes , fi facrificium narratur , fta-tim modus ipfe & ratio ponitur ante oculos . Poteft enim diverla ratione triumphus decerni & inftitui , item & casdes .
Exemplum habes 7. Verr. nutn. 190. Tpfe inflammatus fcelere & furore , in forum venit . Ardebant oculi : toto ex ore crud-htas eminebat . ExpeBabant omnss , quo tandsm progreffurus , & quidnam aclurus effet : cum rspsnte bomi-nem pror-pi , atque in foro medio nudari , ac detigari , & virgas expediri jubet . Clamabat itte mifer , fe civem Roma-num effe ... Ctedebatur virgis tn medio foro MefsameCivis Ro-manus , Judices ; cum interea nullusgemitus, nutla vox atia ijiius miferi, inter dolorem, crepitumque plagarum audiebatur,
De lnventione .	257
fi ktc: Civis Romanus fum. Hac fe commemoYatione ctvitatit omniit vetbeta depulfurum , ctuciatumque a corpote dejeHurunt atbitrabatur. ls non modo hoc non perfecit, ut virgarum vtm deprecarctur : fd, cum imploraret fapius, u/urparetque nomen civitatis ; erux , crux , inquam , infelici & icrumnofo , qui numquam ijiam poteftatcm viderat , comparabatur. &c.
Ad eum porro locum refertur , quirtquid tam de Hypo-typofi, quam de Ethopoeja, in libro de Figuris diximus. Duac enim iftae figurae natfE func ad rerum geftarum ratio-nem graphice defcribendam .
Quando . Tempus fignificat , quo aliquid fit aftum : au nofte ? an plcno die? an aeftate ? an hieme? &c.
Tro Quintio, n. 81. Naevium Tullius coarguitprobatque feptuaginta paftuum millia aut efle biduo decurfa , aut Sex. Naevium compluribus diebus ante mififll- in pofleflio-rem, quam poftularet, ut ipfi bona poflidere liceret.
Pro Lege Manilia, n. 35. Pompeji viftoriam commendat a celeritate . Tantum bellum , tam diuturnum , tam longe lateque difpcrfum , quo beilo omnes gentes ac nationes pteme-bantur, Cn.Pompejus extrema hisme apparavit, ineunte vete fufcepit, media tejlate confecit.
Pro Milone , n. 49. Atque ut illi noButntts ad utbem ad-ventus vitandus potius , qttam expetendus fuit : ftc Mi/oni , cum inftdiator ejfet, fi illum ad urbem noHtt acceffurum fcie-bat, fubfidendum atque expeElandum fuit. No6iu , invidiofo & plcno latronum <n loco occidiffet. Nemo ei neganti non credi-diffet, qucm omnes falvum effe , etiam confitentem, volunt . Suftinuiffet hac crimen primum ipfe ilie latronum occultatot & rcceptatar locus , dum neque muta folitudo indicaffet , ne-que cteca nox ojicndiffet Milonem.
EXERCITATIO.
Goliatb immanis Gigas a juniore Davide projiratur.
Locus ab Adjunftis Comitantibus.
STNOPSIS.
Quis. \ N ille eft tam timendus hoftis populo Ifraeliti-
r\ co ? &c.
Q>iid . Defcribetur informe cadaver , immanis truncus 3 avulfo capite , fpirantes adhuc minas oculi, &c.
Ubi . Invitabit Orator Philiftaeos, ut propioribus oculis
R	afpi-
15S	Attis RbetoriciV Ltber W.
ftfpiciant Imperatorem fuum , tingentem iiio fanguine ter» ram illam, in qua laurearum fegetem metere cooitabat.
Quibus auxiliis . Traftabit Locum illum per Suftentatio-riem . An exercitus totus in hominem irruit ? an bellator flliquis egregius illum oppreftit? an Saul ipfe ? Hoc perfecit adoleicentulus.
Cttr . Sic mortalium faftus reprimit Deus , fic amat lio* iles fuos Jevibus inftrumentis profligare, ne &c.
Qrtomotio . Non percutit femper Deus nocentes fulmine, non ferrum adhibet, aut faces &c. Erit pofteris documen-tum proftratus bellator funda & lapide.
Quando . Hortabitur Ifraelitas, ut agant gratias Deo , cu-jus xn extremo rerum fuarum difcrimine amicam manum ienferint.
O R A T 1 0.
Quid video ? quale fe meis oculis oftert fpeftaculum ? Hiccine eft immanis Gigas Ifraelitico populo tain timendus hoftis? ( Qj«s ) quem agqredi nemo fuftinuit , nemo pro-vocantem ad pugnam aufus eft opperiri •, qui fo/us maqni inftar exercitus haberi poterat; cujus vel ad afpeflum for-tiftimi bellatores expavefcebant: tantum animi ferocitate, virium prseftantia , corporis immanitate ceteris mortalibus prarvalebat. Proh! quam mutatus a femetipfo, quam difti-milis objicitur !
( Qjfid ) En jacet informe cadaver, extenditur truncus ingens , & avulfum humeris caput fuo natat in fanguine. Fruftra refides iras fpirant adhuc oculi, & in torva fronte prioris audacia: veftigia deprehendas : filet lingua procax in omne tempus , & lurnina in asternam noflem clauduntur .
Adefte Philifthaei , quotquot eitis , tanto pra:fidio , dum viveret, tumidi nimium & infolentes : accedite propius ; afpicite curiofis oculis veftrum Imperatorem . Ecce terram illam fuo inficit fanguine, quam inacceffim fore & ab ar-mis noftris intaftam confidebatis . ( Ubi ) Hic dedecoris & opprobrii multa vobis feges exfurgit , ubi laurearum ac palmarum meffem amplatn expeftabatis.
At quis proftravit tam terribilem, tam metuendum bel-latorem > quis fpes cum eo veftras afflixit ? quis illatam toti populo ipfique Deo injuriam vindicavit? ( Qjtibus auxiliis) Ati irrumpens in eum univerfus exercitus fua hominem unum multitudine oppreffit ? an feleftus ex omni populo vir aliquis fortiffimus formidandum Gigantem aggreffus eft ? an ipfe Saul tot palmarum nobilis, & partistotiesde
Phi-
Dc Jnventionc.
Phiiiftaa' gihte viftoriis conipicuus, turnidos viri inioleti-tis fitftus repreflit ? Expeftate dignius aliquod admiratione facinus , & prsidicandum pofteris miraculum fufpicite . Rerrj peregit paftor imbellis, rudis & imperitus belli adolefcen^ tulus, & truftandis armis nondum idoneus .
( Cur ) Sic mortalium fuperbiam confundis, o. Deuslac nc quis fuo confifus robore & folertia ferox infolefcat; ne debitam tibi rei bene feliciterque geft® gloriam audeat fibi vindicare : quos adverfarios experiris , quos pleftere pro fua asquitate ftatuifti , eofdem amas levibus quibufque in-ftrumentis profligare .
(Quomodo ) Neque vero fulmine femper nocentes feris , & dejicis fuperbos : non adhibes ferrum & faces ad vindi-candas bominum injurias . Erit in omne tempus falubre mortalibus documentum immanis ille Coloffus funda pro-ftratus & lapide, quid valeas; quam fruftra tibigenusho-minum illudat; quam fit inutile ac fupervacaneum, quid-quid contra voluntatem tuam ftruit ac molitur.
( Quando ) Vos vero , dileftus fupremo Numini & arrta-bilis populus, plaudite, Ifraelit®, & immortales liberatori veftro gratias perfolvite . Sic illa veftra: faluti confulit , fic opitulatur fuis , & in extremo rerum difcrimine , cum fpes afFulget nulla , cum retro fluere ac defperata prorfuS effe cunfla diceres , acerrimurn fe defenlorem acpraefentii-fimum vindicem exhibet.
Alia ExercitatIo.
TmjsSius a Gallis Rbenus, in fpeBante & obfiflente in adverje ripa boflium exercitu .
Ab iifdem Adjunftis Comitantibus .
S r N 0 P S 1 Si
Quis . ■pXordietur a laudatiofie gentis Gallicse , cui nihil fj Iicet eflfe impoflibile , qnantumvis plenum peri-ci\Iis videri poflit.
Quid. Defcribet objeftas Gallicas virtuti moras. Non fof-fse, nori paludes , non propugnacula hoftium manibus ex» trufta , fed flumen rapidiffimum & altiffimum natura fua Gallornm impetus retardabat.
Quibus auxiliis & Quomodo. Dicet Orator Gallos non con-ftruxiffe pontem, exempig Xerxis; non derivafle flumen, ut
P, s	face-
z6a	Artls Rbctortca Llber IV.
fecerat oliin Cyrus; non compavaflfe navigia, fed ingreflos flumen iplum & rapidiffimas aquas equo trajecifle, in qui-bus ftare pontium ftruftura non potuiflet.
Ub: er Quando . Delctibet expertes formidinis Gallorum animos mediis in periculis ; ftantes adverfa in lipahoftes, & tormenta omnia in Gallos explodentes.
Cur . Oftendet uno comparanda; glori® & oftentandac for-titudinis defiderio impulios ad tentandani tanti periculi aleam .
Concludet extollendo prodigium illud vix ullam apud pofteros fidem inventurum.
0 R // T 1 O.
Ne pigeat revocare in memoriam iliuftriftimum Gallica ^ortitudinis fpecimen , & facinus omnium iinguis ac fer-monibus decantatum toties, etiam poft longum tempusre-traflare. ( Quis ) Crederenr umquam pofteri, quoddifturi fumus , & rei tam fidelibus monumentis confignatac fidem adjungerent, nifi jam diu eam obtinerent Galli apud uni-verfos populos famam , nibil ut tam arduum , quod non aggrediantur, nihil tam plenum periculis, quod non ultro fubeant , nihil tam inexpugnabile , quod vincere non fo-leant ac fuperare?
( Quid ) At quantum illud fuit , quamque ad admira-tionem fingulare , quod de ipfa rerum natura triumphare Galti vifi funt, neque oppofitis ab ea potentiftimis obicibus potuit virtus eorum invi&a retardari! Vidit enimvero no-lter exercitus objeftam fibi non foflk , non muri, non pro-pugnaculi, non paludis moram , aut quidvis aliud inufi-tati operis repagulum , quod hominum manus fabricave-ranf, fed altiflimi rapidiflimique fluminis alveum : Rhenum uno verbo, quem non tam muniti undique aggeres , pro-pugnacula, infulaetuerentur, quem vis aquarum immenfa, & nufquam haftenus pertentata defenderet: vidit, inquam , neque has fibi vias infuperabiles putavit.
( Quibus auxiliis 6" Qttomodo ) Tamen non contabula-vit fluvium, ut Xerxes, aut Caefar; non derivavit, ut Cy-rus; non adhibuit navigia, ut mos eft beltorum martifque communis: fed immenfos aquarum vortices, illud pelagus, fecurus eques ingreditur ; pedem figit , ubi ftare pontium ftruftura non potuiftet; aquas ambulat, quasnayigiistranf-mittere periculofum fuiflet.
( Ubi & Qvomodo ) Quod fi feciftet unus aliquis in
tan-
t)e invcntiont	idi
tanto exfircitu , fi imminentis lioftis contemptor in adver-« fam ripam evaiiflfet, hominis induftriam, fortitudinem mi-raremur. Nunc autem traiecifle turmas integras, infpicieh-te hofte , ripam infldente , tormentis, jaculis , telis ornni-bus ingruente , non repulfas fuifte , non territas ; fed in hoftium arces ilitonuifte, ex inferiore loco irruifte in pro-pUgnacula , obfiftentes ac repugriantes trucidafte , maflafte, occidifte : id fi admirabile quiddant ac prodigiofum non dicimus, veftram fidem^ qnid deinceps a nobis in miracu-lorum numero reponetur ?
( Cut Neque vero ha-c patrata quis putet a Gallis aut periculi metu , quod inftaret , aut potiundae fpe pracda; , quam ambirent , aut propagandi longius imperii gratia , quoil interpofiti fluminis repagulum arftius coerceret: fue-rint illa prifcis heiuibus virtutis incitamenta . Hacc una genti Gallicae merces propofita, unum hoc erit tanta: for-titudinis pra:mium , fi nova quaedam fiat ad comparatam jam iaudem acceftio , & inufitatum antea invifti robori9 exemplum futuris astatibus oftentetur .
Gaudeat ergo parta tam infigni facinore gloria, & apud feros nepotes eam quam meruit, fortitudinis inviftas laudevn , fibi gratuletur .
EXERCITATIO.
Vitelii in Senatu Oratio , qua Pifonem illatts Germanico mortis reum accufat;
Locus ab Adjunflis Antecedentibus , & Confequentibus «
s r n & p s i s.
Exordt •pvlcet , non venire fe aut communi aut proprio JlJ inflatum odio ad Pifonem aceufandiim .
Propofttio. Deferre fe ad Senatum extrema morientis Ger-manici verba , quibus ipforum ®quitatem adverfus interfe-ftorem fuum flagitabat: quod unum etfi fufttceret ad pro-baridam accufationem , multa alia ad eamdern confirman-1 (lam concurrere .
Confirmatio . Petetur ex duplici capite . i. Ab Adjunftis Antecedentibus , & ab odio Pifonis in Germanicum , quod probabit tam a publica oratione quam habuerat Pifo in Germanicum Athenis, quam a privatis fermonibus, in qui-bus carpere Germanicum affeftabat.
R 3	2. A
Artis Rbetoric/e Liter IV.
2.	A corrupfa militia in Syria , fuffeftis fortifTimoium penturionum in locum ignavis miiitibus 5 qyos ea ratione (joncili:'tos in Germanicum incitaverat.
3.	A miffis frequenter exploratQribus , 'lum Germanicus agrotaret, qui morbi & porrefti veneni eventum nunciarent.
Deinde idem arguet ex Adjunflis Confequentibus , & 1. a ludis & facrificiis, & aliis la:titia: fignis , qua: Pilb poft Germanici mortem ediderat, quem locum traflabit per An* tithefes , comparando Pifonis gaudium cuni publico Ro-ma>, civitatum, totius exercitus moerore .
2.	Ab alba vefte , quam Plancina Pifonis conjux indue-rat, atra quam gerebat, depofita.
3.	Ab oppugnata Agrippipae clafle , qus Germanici cine-res cum univerfa ejus familia veheret . Non habuit fatis Fifo tollere Germanrcum de medio , nifi totam ejus fami-liam perderet , quafi vero fperaviflet defuturos accufatu-res, fi fpem gentis inclitae totam excidiftet.
4.. Ab abfentia Pifonis, qui venire Romam juflu^adpur-gandum illatum crimen , ^bnuerat obfequi.
Denique ab omata Pifonis dorno , quam ut Judices fu? £>ire velint, fceleris veftigia deprehenfuri, hortabiiur,
Conclufio. Per Deprecationem • &c,
O R A T I 0,
Etfi incredibilis civitatis totius in prasmatura Germani-. ci morte luflus ac maeror, meaque cum fortiffimo Princi-pe neceflitudo fatis me adhortantur , ut meritas ab asqui-tate veftra judiciorumque veftrorum feveritate in parrici-dam ipfius repetam poenas ; nolite tamen exiftimare , Pa-tres confcripti, me vel publico vel privato adduftum odio in iftud fanftitatis doinicilium accefltfle , ut Pifonem, vi-rum poft hominum memoriam longe fceleftiflimum, in tam frequenti confefTu accufarem.
Quate ignofcet mihi vel in iftis rerum adjunftis univer-fus populus , fi neque fuis , neque niei ipfius inimicitiis. hodie ferviam. Satis habebo deferre vobis, Patres confcri-Pti , triftes infortunatiflimi Principis querelas, qui nefario adverfariorum fuorum fceleri coaftus cedere , hoc unum habuit acerbiflimae mortis folatium, fi fuam veftris in ma-nibus cauflam deponeret. Utinam extremos morientis fpi-ritus recipere , & ultimas voces audire vobis contigiflet ! ^arcite (inquiebat, unumquejnque noftrup, fidiflimos rerum
Vc Inventione.	263
fuai-iim comites refpiciens) parcite, amici, inanibus lacry-mis miferi Principis funus profequi .
Extrema: gcntes Germanicum lugeant: vos, fi quid ami-co indultum volueritis , facite , Senatus ut fciat , me Pi-fonis odio atque infidiis interceptum interire . Hasc una vox, hoc unum fortiflimi viri teftimonium , etfi (ufficeret per fe fatis ad evincendam interfeftoris perditiffimi improbi-tatem ; tamen ofterunt fe mihi tam multa fceleris argumen-ta, ut perfti ingendis eorum nonnullis temperare non poftim.
( AdjunEla Antecedentia , Odium . ) Oderat Germanicum Pifo, Patres confcripri, & itaoderat, ut nulla provocatus umquam injuria fuam Germanico (alutem ac vitam deberet . Sed quid adeo mirum eft , fi Pifoni cum tanto viro tam parum conveniret? Nam quae porerat effe focietas rationis cum amentia, pudoris cum libtdine, fortitudinis cum igna-via, virtutum omnium cum nequiftjmo vitiorum omnium comitatu ? Quid dicam , quam iiepe privatis in colloquiis maledicendi de Germanico , vellicandi res ab eo pracclare geftas , adlinendi labem ipfius moribus' occafionem arri-peret ? Saltem fi peftiferum invidia; fuae virus inter angu-ftos tiefarii peftoris limites continuiffet , fi tantum inter paucos concepta: jam diu malevolenti® labem eftudiffet . ( MalediEia privata & publica ) At media in luce, coram univerfo exercitu , detreftare de Germanico cruentum in morem non dubitavit. Hominem urebat fcilicet, quodaequi-tatem populi Romani apud exteras gentes Germanicus hu-manitate fua commendabat , quod fignificatione benevo-lentias Athenienfium anhnos demerebatur. Volebat Pifo eos haberi durius, & quod obtineri clementia poterat ,.id ver-beribus ac plagis malebat extorqueri.
( Corrupta a Pifone Militia in Syria ) Quamquam ne quis exiftimet conftantem effe in ea morum feveritate Pifonem; lion eft ille tam rigidus ac ferreus , ut flefti ac manfue-fcere nefciat ./ Voluit interdum videri clemens ac miferi-cors . Teftis Syria , in qua tam infignia manfuetudinis.fuae veftigia hominum fuaviftimus impreffit . Hic habebant hi-berna caftra legiones noftrae , qus fub Germanici inftitutio-ne hanc erant aflecutae militaris difciplina: laudem, ut ne-que minus fegniter fuas quifque vices obiret , quam li a tergo inftitiflet hoftis ; neque modefte minus ac civiliter viverent , quam fi medios inter cives verfarentur . Non placuit Pifoni ifta vivendi forma; offendit hominem mitif-fimum afperior ratio difciplinEe. Pofitas ab Imperatore le-ges reformandas putavit legatus confultiflimus, idemque
R 4.	blan-
264	Aitis Rhcta\ictc Liicy IV.
blandi/Iimus ; novum in caftra morem induxit , & ejeflis fortiflimis quibufque Centurionibus ignavos eorum in lo-cum milites fufFecit: hac fpe fretus nimirum, ut dum in-dulgentia fua foveret militum focordiam , rigidioris invi* diam difciplina: in Germanicum traduceret .
( Explorcitores a Pifone m/Jfi, dum Ge>toanicus <cgrotaret) Et dubitaret aliquis , conjurafle Pifonem illius in vitam , quem capitali odio perfequebatur ? Parco bic memorare , Tatres confcripti, ut asgrotante Germanico frequentes in ejns caftra exploratores atque emiflarios Pi(o mitteret, qui mor-bi illius cujus auftor ipfe & Caufla extitiflet, /eriem, vim , progreflus in dies fingulos referrent; ut crefccnte malo,cre-fceret pariter Pifoniansfamilia: gaudium , & remittente inter-dum fatali veneni contagio , fingulorum ora contnbefcereut.
( AdjunEia Confequentia ) Sed quid in iftis diut ius immo-ior? qua: fi Pifonem illata: Germanico mortisreum non ar-guerent; qu® funt obitum ejus confecuta , ejufdem parri-cidii confcium fatis evincant. ( Pifonis gaudium inpublico Tncctore ) Revocate , qnsfo, animis, Patres confcripti, quanto bonorum omnium luftu perlatus ad nos fuerit de Germanici morte nunctus; quanta (ingulos ordines invaferit & quam fincera comploratio ; ut univerfa Itaic civitas repentino con-cufla metu lamentari coepit , quafi parens p^triae occidif-fet . Interim Pifo, quafi re gefta feliciter, facras Diis im-mortalibus hoftias immolabat. Dtim populi totius fufpiriis ac gemitibus Roma perfonaret; Pilo feftas folemnis laititiaC voces incendebat: dnm fqualerent municipia , affliflarentur colonise, civitates hujus imperii univerfa: civi fortiflimo pa-rentarent; Pifo triumphalem ludorum pompam popitlo exhi-bebat: dum orbata» inviftiflimo duce legiones , abjeftis haftis , amariflimn fefe luflui permitterent ; Pifo militum fuorum voluptates ac gaudia eftufis largitionibus redimebat. Ipfa , ipfa viri nequifiimi conjax Plancina noluit in tanta geftientis familiae exuitatione fui pariter gaudii publicum negare mo-nimentum, & qu® fuerat lceleris particeps nc machinatrix, rebusad votum fluentibus, fibi non fjratulari. Hinc pofitii vefte quam gerebat, pullata , quafi rrretuifTet Kxtiflimi trium-phi diem lugubri cultufuneftAre , decentiorem ornatum il»— duit, & candidis amifta veftibus fefe palam oftentavit.
At ifta leviafunt, Patres confcripti : attendite animis ad graviora. ( Oppugnatio Aggripinit claffisa Pifone) Non ftetit per Pifonem , quin una cum Germanico tota Ca:(arum fa-milia occtimberet; ac nifi tutelares Imperii hujus geriii pa-raum Agrippina: Germanicique liberis cladem avertiffent,
orba-
T)e Invehttone.	265
orbatam fortiffimo robore Rempublicam nofiram lugere-mus. Nam quid loquar, quod nemo veftrum ignorat, Patres confcripti, quales per infidias , & quam vaiida manu op-pugitata claftis illa fuerit, qua: triftiffimas Germanici reii-quias defolatamque ipfius familiam , Augufti nepotes , de-portaret ? Grates enimvero vobis, Superi , qui nobis carif-iinia illa capita, dum gravius laceflerentur, confeivaftis qni coiltra fpem omnem expeftationemque noftram publi-ca: incolumitati ac laluti providirtis.
Te vero, hominum fceleratiflime , quis demum furor in tot innocentes viftimas armabat ? quis erat fenfus peftife-ra: conjurationis ? qua fpe ad fundendum tot Csfarumfan-guinem incitabare ? Putabas nimirum , fi Germanici fami-liarn fuftuliffes , neminem in pofterum adfore , qui parri-cidii tui immanitatem revelaret , qui te huic ordini am-pliflimo merita multandum poena deferret . At quam fal-l'us opinione tua es '. Tot habebis accufatores , quot funt in hac urbe cives optimi, quot in Romanis iegionibus for-tunati Germanici commilitones , quot funt in tota Italia Reipublicac noftra: defenfores acerrimi. ( Abfentia Pijonisab uxbe) Verum quia nec ea parte falvum fe & lncolumem fore fenfit, aliam homo vaferrimus ineundam putavit exitii quod imminere fibi videbat, decliuandi rationem. Scitis ipfi , Patres confcripti, qua contumacia, venire juflus ut illata accufa-tione fefe purgaret apud vos, parere abnuerit: quam asgre demum hinc judiciorum veftrorum arquitate perterritus , inde amicorum confiiiis qui fpem impunitatis, fi adeflet , injifciebant, viftus & impulfus in hanc urbem redierit.
( Ornata Pifonis domus) Quamquam videte , quafo , Patres confcripti, ut ipfa fe prodit improbiras, & in paratos la-queos ultro irruit , & fuci quem obduxerat , impatiens , talis poftmodum , qualis eft, videri amat . Venit Pifo , ut objeftum fibi crimen dilueret, ut oftenderet nullam habuifle in Germanici morte partem : tamen dum moerent omnes , dum jacet confefta fenio tota civitas, dum Iufltim ac moe-ftitiam fpirant omnia-, fola Pifonis domus luflu vacat. Suc-cedite enimvero, Patres confcripti, Pifonis in domum. Qutd hic pompam iactiflimam , quid celebrem triumphi apparatum, quid gratiffimam feftiviratem non fapit ? Quid igitur mo-r® eft , quin latentem etiam reum reftris fententiis erua-tis , & quam meritus eft fcelere fuo , poenam irrogetis ? Hoc repetunt pii Germanici cineres , hoc defoiata libero-rum ipfius orbitas , hoc Augufti mrptis Agrippina flagitai & obteftatur.
Aiift
Artis Rhctoric,e Liber IV.
Alia Exercitatio.
Romani CujufJam ad Coriolanum Oratio, cum matris & uXOiis frecibus expugnatus , Romam ub obfidione fulvere jlatuifjet.
Locus ab Adjunftis Antecedentibus, & Con-» lequenfibus,
^STNOPSISs
Exord. Em ipfam , quam facere parat, exhibebit : fci--LV licet expugnatum fuifle mulierum precibus il-lius animum , quem Legati Romanorum, amor patriae,in« viftum fenfera rt.
Propofitio . Petet, an abjecerit laudabile confilium ,quod inierat, vindicandi Romam ab iniqua p'ebis dominatione; ait non videat periculum quod adeat , fi ab incepto de-ftiterit ?
Priorem partsm probabit ab Antecedentibus: jubebitque ipfttm meminifte , quo ftudio libertatis arma fumpferat . Non te privatfe injurias, non populi odium , fed patriaju-go mancipata ftimulavit •, non potuifti ferre dominantem nobilitati & leges imponentem populum . An elanguit ar-dor iile muliercularum precibus evi&us ? &c. an docilis populus fa£tus eft? &c.
Alteram partem probabit a Confequentibus: exponetque, quam multum timendum habeat a Romanis , qui ferius ocius illatas injurias ulcifcentur; quam multa abipfisVoi-fcis, qui patientur iniquius initum cum ipfis foedus ab-rumpl: &c.
Conclufto . Per vehementem Deprecationem ,
0 R A T I 0.
Erpo vinceris , dux fortiftime ? metuenda tuis hoilibus & fatalia poftrnodum futura ponis arma ? Roma pacem obtinet ? Scilicet imbelles feminae animum illum expu-gnant , quem nulla umquam bellorum pericula , nullas Se-natus preces , nullus moerentis & obfequentis populi do-lor , nuiiae quantumvis honorific® oblati foederis conditio-nes , non ipfa ruiturae jam jam in cineres patriae caritas ihflexerat ? Equidem non iacufem ego pietatem tuam , Dux
Ve Inve/itione.	i6-f
fortiflime '• fcio, quid blarida conjiix apud fidum conju» gpin , quid verenda mater apud amantem filium pofTit . At patere , meum ut ftuporem tibi, & incredibilem qui pro te me angit, metum aperiam . Nam quid putem de-mum, vel quid loquar ? An oblitns hodie tui es ? an peri-culura non vides, quod fubis? Sic inchoata tanto ambitu coepta momento excidunt, fic propriac falutis contemptor in apertum exitium corruis ?
(Antecedentia) Ah! liceat revocare tibi in memoriam , quo te confilio ad oppugnandam Rornam accinxeris; quis iuerit fenfus armorum tuorum, cum inferre bellum patriis moenibus ftatuifti. Non te impOtens ambitio, non caec3 dominandi cupiditas, non civium tuorum odia , non inju-riarum recordatio, non implacabiljs vindiftse furor ma-num armarunt. At te fincera patriae caritas , libertatis amor, Rom<-B gloria, Imperii falus, ad fufcipiendum bel-lum hoc pepulere. Non potuifti ferre dominantem plebem, dum nobilitas ferviret: doluifti illam regnare , qu® parere didicerat; hanc obfequi, quam impsrare decuiffet. Exarfi-fti nobili ftudio vindicandas ab infami jugo patria: quam diligis , & in priftinum libertatis decus reftituendae . Tu fuum facris legibus vigorem , fuam Magiftratibus rsveren-tiam , Patiibus auftoritatem afterere meditabaris. Huccine tandem recidit dignum Coriolano confilium? tam cito ar-dor ille nobilis deferbuit ? remifit virtus illa ? & quam fu-perba Roma vereri primum vifa eft, adverfus muliercula-vum lacrymas elanguit? At ni te gloria: ftudium, libertatis decus, tuorumamor, patrias falus moveant: ( piget dicere) moveat te periculi gravitas, quod imminet, fi rerurn hoc in difcrimine inflefti te indignis precibus permiferis.
(Confequentia) An ergo tam parum nofti populum il-lum perduellem , cui parcis? Nempe jam pofuit furores , jam docilis faftus eft, & manfuefcere didicit ? jam patiens excipiet jugum? nihil ille deinceps iniquum meditabitur? nihil retinebit veteris pertinacia: ? exofus turbas ac tumul-tus innatae levitatis oblivifcetur ? non dolebit umquam il-latam fihi ab eo fuifte vim, quem expulerat? nihil pigebit abjecifte fe illius ad pedes, quem olim profcribere memi-nerit? reverebitur ufque , aut etiam amabit Coriolanum , quem , nifi obftitiflet conjux, nifi vetuiftet mater, ferocern vi&orem & implacabilem expugnatorem expertus fuiffet?
Sed efto: Romani nihil in te peccent; tam mites in po-fterum , tani dociles habeas, quam rebelles olim , quam contumaces perfcnfifti. Nihilne videtur tibi, quod a Vol-
fcra
l68	Attts Rhetoticit Liier IV.
fcis metuas ? non iniquo ferent illi animo violari fa-duSi quod fancitum a te cum ipfis eft ? non indignabuntur, de-leri fe ab eo turpiter, quem ejeftum Patria , exfulem , & egentem confilii exceperunt ? non irruent in te tamquam in proditorem? non te repetent ad poenas , devotam furo-ri fuo viftimarn ; & coivceffam ingrata; urbi paccm tuo fanguine non rediment ?
Ah ! ne tuam ipfius in ruinam praiceps cori uas , Dux fortiftime. Si tuae confultum gloriae in perpetuum tempus efte volueris; fi qua tuendac falutis cura te retnordeat; ni-fi laboruni tuorum focios tuaeque fortis comites in apertum capitis difcrimen objicere volueris: perfta firmiter 111 eo confilio, quod iniifti tam Iaudabiliter, tam feliciter pro-movifti. Securus efto matris ac conjugis, quibus nihil pe-riculi imminet, fi viceris. Permitte illas tantifper dolori fuo, dum triumphi tui magnitudo lacrymas abllergat, & breviftimi luftus moram magno gaudii foenore conioletur. Interim Romx moenibus exereitum admove . Rerum mox dominus atque arbiter , fi quid indulgere patria: volueris , tanto gratius beneficium impendes , quanto minus expe. ftatum illa fibi sratulabitur.
C A P U T V.
Locus a CauJJis.
QUid eft Cauffa ?
R. Caufla vulgo definitur a Philofophis: Id Unde res aliqua eft.
Quotuplex ejl Cauffa ?
if. Quadruplex : Efficiens, Materialis, Formalis, & Finalis.
Quid ejl Cauffu EJficiens ?
R. Eft id, a quo res habet ut exiftat. Alia autem eft Phy-fica, ut artifex domus; alia Moralis, ut fpes pramii .
Quid eft Cauffa Materialis>
R. Eft id, in quo vel ex quo fit aliquid : ut lignum eft Caufta Materialis fcamni, parietes domus; quia ex ligno fit fcamnum , domus conftat ex parietibus .
Quid efl Cauffa Formahs ?
R. Eft ratio qusdam & forma , per quam res aliqua in fua natura ita conftituitur, ut per eamdem a ceteris di-ftinguatur. Haec porro triplex vulgo numeratur: Eflentia-lis, ut anima in homine; Accidentalis , ut calor in igne ; Artificialis, ut colorum duftus in tabella.
Quid
Dc Invcntione .	269
Quid eji Ccufja Finalis?
R. Eft ea , propter quam aliquid fit: ita beata vita eft Cauffa Finalis hominis; quia agit omnia , ut illam acquirat.
Quomodo ducitui argumentum a CauJJis ?
R. 1. Si tollantur Cauffas & negentur, toHuntur pariter & negantur Efteila : v. g. Nullus fuit Architeftus ; ergo nulla domus.
• 2. Si affirmetur Cauffa neceffaria , Efteftus quoque affir-mabitur: v. g. Fuit ignis in hoc loco-, ergo & calor.
3. Si res poftibilis ottendatur ex vi & potentia Cauffa-rum : ita probare poteris Refurreftionem effe poflibilem , ex eo , quod Deus fit Caufla Efficiens& materia , five Caufla Materialis, homine etiammortuo, fuperftesmaneat.
Exempla Cauflx Efficientis pro Rofcio Amerino, n. 38. ubi probat, eum non efle patricidii reum : quia caret iis vitiis, quibus ad parricidium ftimulari aliquis & in-cendi poffit. Qttibus titndem te, C. Eruci, argumentis ac-cufatorem cenfes uti oportere ? nonne & audaciam ejus, qui in crimen vocetur, fingularem ojlendere ; & mores feros, im-mancmque naturam ; & vitam vitits flagitiifque omnibus deditam ; 6" dcnique omnia ad pcrniciem profiigata 6" perdi-ta ? Quorum tu nibil in Sex. Rojcium, ne objictcndi quidcm caujja contulijii .
In Pifonem , n. 41. carpit in ipfo mollitiem vitae tam-quam cauflam vitiorum omnium , quibus eiat deditus. Nam illc gurgcs atque belluo, natus abdomini fuo, non lau-di atque glornc, cum Equttes Romanos in provincia, cum Pu-blicanos, nobis & voluntate 6' dignitate conjunSos , omnes jortunis, multos fama vitaque privafjet, cum egijfet aliud nibil in illo exercitu, nift ut ttrbes depopularetur , agros va-Jiaret, exhauriret domos: aufus eji ( quid enim ille non au.-deret ? ) a Senatu fupplicationem per literas pofiulare . Tune ctiam, atque adeo vos gemintc voragines fcopulique Reipubli-ctc, vos meam fcrtunam deprimitis ? vefiram extollitis ?
Sie in Oratione pro Milone exponit cauflas , curClodius Milonem odiflet, n. 35. & pro Domo fua, cur multi a fe defciviflent , n. 6. & 7. & pro Sylla, n. 48. probat, ni-nil effe , cur irafcatur Torquatus , quod Syllam defendat.
Quis ejl ufus Caufftc EJficientis ?
R. Valet maxime ad rem amplificandam. Sic in Verr. 3. n. 7. Verrem exhibet agitatum fcelerum pa*nis, quse tarti in Deos, quam in homines commiferat. Agunt eum prtcci-pitem pccnte civium Romanorum : quos partim fecttri percujjit , partim in viricutis nccavtt, partim implorantcs jura libnta*
tis
170	Jfrtis Rbetoricce Liber
tis & ciyitatis in crucem fufiulit. Rapiunt fftttn acl fuppli. cium Dii patrii: qttod ifte inventus eft, qui e complexu ptt-ventum ahreptos fiiios ad necem duceret , & parentes pretuM pro Jepultura, liberum pofcerei . Religiones vero c,erempni<equt bmnium facrorum fanorUmque violatte, fimulacraque Deorum, qitis non modo ex fuis templis ablata funt , fied etiani jtt-cent in tenebris j ab ifto retrufa atque abdita, Conjiftere cjjtj animum fine furore tttque amentia non Jinunt.
Valet etiam ad rem minuendam . Ita Cicero extenuat res bellicas Caefaris tamquam Imperatoris miniis proprias, ut ejus clementiam extoilat, qua Marcello injurias con-(lonarat, n. 6. pro MarCello. Bctticas taudes folent quidam extcnuare verbis, eajque detrabere ducibus , communicare cum irtilitibus, ne proprite fint ImperatorUm . Et certe in arntis militum virtus, tocorum opportUnitas, auxilia Juciorum , claf-fes , commeatus, mttltum juvant . Maximdm vcro partem j quafi jure fuo , Fortttna fibi vindicat: & quidquid ejl proj-pere geftum , id pene omne ducit fuum. &c.
Valet etiam ad hortartdura. Sic 2. Verr. n. gt. Gla-brionem hortatur hoc modo Tullius ad fufcipiendam ju-diciorum caufTam . Cogita , qui fis, quo loco fis, quid dare poputo Romano, quid reddere majoribus debeas. Fac tibi ptt-ternte legis Acilite yeniat in mentem, qua tege populus Ro-manus de pecuniis repetundis, optimis judiciis , feverijftmifque ftdicibus ujus eji. Circumjidnt te fummte auEloritates, quis te domcfticte laudis oblivifci ntrti [inant: quti te dies nociej'• que commoneant fonijftmum tibi patrem , fapientijjimunt avum , gravijjimum focerum fttiffe .
Item & ad dehortandum ille Locus utilis eft. Sic in libro de Seneftute, 11.40. 41. uf excitet voluptatis odium, & ab ea deterreat, exhibet perniciofos volupcatis effcftus. Hinc patrite proditiones, binC Rcrumpubticarum everjiorres, hinc ctandeftina cum hoftibus coltoquia nafci dicebttt: nullttm denique fcetus, nuttum matum facinus effe, ad quod fufcf piendum non libido voluptaiis impelleret: Jiupra vero, & adut-teria , & omne tale fiagitium nultis atiis ittecebris excitari, nifi voluptatis. Cumqus bomini Jive natura, five quts Dev.s nibit mente prtefiabilius dediffet; huic divino muneri ac do• no nibil tam efte inimicum, quam voluptatem . Nec enim do-minante libidine , temperantiie tocum effe; neque omnino in voluptatis regno virtutem po(fe confiftere.
Exempla Cauflfas Materialis h'abes Verr. 6. n. 64.. Exag-gerat furtum Verris a materia Candelabrorum qua: rapue-rat, quia gemmis Sk auro sonfUbant • Qandetabrum e gtm-
mis
De lrivchthne.	27T
tnis clarijjimis, opere mirabili perfetlum . Et ibidem , n. 62, Non pauca etiam pocula ex auro, qu<e , ttt mos eji rcgius , 6" maxime in Syna , gemmis erunt diJlinEia clarijjimis. E/at autem vas vinarium ex una gemmapergrandi, trulla excava-ta, manubrio aurco.
Et Verr. 4. num. 83. Sthehii elegantem a materia com-mendat ftipelleftilem , quam Verres variis modis iiiam fecerat. Etenim Stbenius ab adolcjcentia paulo JiudioJius btec compararat , fupelletiilem ex tete clegantiorem, <3- Detiacam & Corintbiam : tabulas ptEias: etiam argenti bene faEii, prout Terntitani bominis facultates ferebant, Jatis . Qute pojieaquam ijie abfiulit, alia rogando, alia pofcendo , alia fumendo: fe-rebat Stbenius, ut poterat. &c.
Item lib. 2. de natura Deorum , n. 39. Sidera commen-dat a materia . Atque hac mundi divinitate perfpeEia , tribuenda eji fideribus eadem dtvinitas: qute ex nobilifjima furijjimaque <etberis parte gignuntur ; neque ulla pneterea funt ttdmijia natura , totaque funt calida atque pcrluctda .
Quis cji ttfus illius L ci ?
R. Vaiet hic Locus ad commendationem manufaftorum, ad extollendum rei alicujus pretium , aut idem minuen-dum . Sic pro Murena Jurifprndentiam elevat ab exilitate rerum , circa quas verfatur, n. 19.
Exempla Cauftae Fornialis iuppeditat Oratio pro Sex-tio, n. 47. ubi Tullius probat, mortem fibi expetendam fuifle potius , quarn timendam , quia hominis animus im-mortalis eft. An mihi ipfi, ut quidam putant , fuit mors tcquo animo oppetenda ? Quid ? tum mortemne fugieb.im ? an erat res uila , quam mihi magis optandam putarem ? aut ego illas rcs tantas in tanta improborum multitudine cum gere-bam, non mihi mors, non exftlium ob oculos verfabantur ? nun htec denique a me tum , tamquam fata, in ipfa re ge-renda concinebantur ? An erat mihi in tanto luEiu meorum , tanta disjunElione , tanta acerbitate, tanta fpoliatione omnium rerum, quas mihi aut natura aut fortuna dederat, vita reti-nenda ? Tam erarn rudis ? tam ignarus rerum ? tam expers confilii, aut ingenii ? nihil audieram ? nihil videram ? nihil ipfe Irgendo quterendoque cognoveram ? nefciebam vitie brevem ejfe curfum, glorite fempiternum ? cum ejfet omnibus definita mors, optandum effe, ut vita, qute neceffitati deberetur , pa-trite pottus donata, quam rejervata nattirie videretur ? Neficie-bam , inter fiapientijfymos bomines banc contentionem fuijfe , ut alii dicerent hominum animos fienfufqus morte rejiingui, alii autem tum maxime mentes fapientium ac fortium viro-
rum,
*i.jz	Atis Khetoric.-e Liber IV.
rum , cum e corpure excejjijfent, Jentire ac vigere. Quorum altef.im fugiendum non ejfe , carere Jenfu: alterum etiam optan.dnm , meliore ejje fenfu .
Et lib. i. Officiovum , 11. 106. concludit homini fugien-d,im eflfe voluptatem ab excellentia ingeniifeu animi, qua polleat. Ex quo intelitgitur, corporis voluptatem non Jatit effe dignam baminispraftantia , eamque contemniac rejici opor-tere . Sin Jit quifquam, qui aliquid tribuat voluptati , aili• gemer ei tenendum effe ejtts fruend.e modum. ltaque viBus cut.ufque corporis ad valetudinem rcferantur & ad vires, >ton ad voluptatem . Atque etiam fi confiderare velimus, qu,e fit in natura excellentia & dignitas ; inteHtgtmus, quam Jit tur-pe, d-ffluere luxwi.t, & delicate ac mollitcr vivere: quam-q:te bon'{lutn , parce, continenter i fcvere t fobrie,
Et Verr. 6. n. 72. exaggerat facrilegium Verris ab egre> gia forma fimulacri Dian® , quod Verres fuftulerat . Fuit apu I Segeftanos ex rtte Jimulacrum Dianre, cum fumma atque nnttqtiiljim4 prteditum reiigione, tum fwgulari opere artificio-que p. fetium .
Et n. 74.. de eodem Diansc fimulacro. Hrec erat pojita Se• geft fane excelfa in b tji: in qua grandibus literis P. Afri• cani ,. men er.tt incifhni.... Erat admodum amplum , ei>J exccl-fum Jig nm curn Jlola : vcrumtamen inerat in ilta magnitudine tetas atque b^buus virginalis. Sagittre pendebant ab bumero: JiniJlra manu retinebat arcum, dextra ardeniem facemprceferebat.
Item Candelabrum jam a nobis laudatum extollit ab egregio operis artificio, n.65. ibidem . Etenim erat eofplen-dure, qut ex clariffimis plurimis gemmis effe debebat: ea va* rietate operum, ut ars certare viaeretur cum cpttt; ea ma. gnitudine, ut inteUigi puffet , non ad hominum apparatum , fed ad amplifjimi templi ornamentum effe faSium .
Quis efl ufus iltius Loci ?
R. Valet ad explicandam & defcribsndam rem clarius, & etiam ad implificandam .
Habes exempla CauftiE Finalis pro Rofcio Amerino, n. 84. ubi Tullius probat a Fine, non fuifte Rofcium patris interfeflorem , quia nullum habere poterat ipfius occi-dendi propofitum finem . Sic vita hominum eft , ut ad ma• leficium nemo conetur ftne fpe atque emolumento accedere. L. ilte Cajfius , quem poputus Romanus verijfimum & fapientij• Jimum judicem putabat, identidem in caujfts quterere folebat, Cui bono fuiffet.
Sic & pro Milone, n. 32. concludit Cicero, infidias norl ab illo^ fed a Clodio fuifle comparatas; quia fpes emolu-
menti
Ds Tnventloni.	273
menti ClocUum refpiciebat , non Milonem . Quonam :gi-tur paSio pyobari poteft , in/tdins Miloni fecitfe Clodiv.m ? Sa-tis eft quidem in illa tam audaci, tarn nefaria bellua, doce-re, magnam ei cauffam , magnam fpem in Milonis mortepo-jitam , magnas utilitates fuiffe. Itaque itlud Cajftanum, Cui bono fucrit , tn bis perfonis vateat . Etft boni nutto emotu-mento impetiuntitr in fraudem , improbi ftepe purvo . Atqui Nitone interfeEio , Cloditts boc affequebatitr, non modo ut Prte-tor cffefr non eu Confute , quo fceleris nihil facere poffet : fed etiam ut his Conftlibus Prtetor effet, quibus .fi ,non adjuvan-tibus , at coiniventibus certe , fperafjet Je poffe Kempublicam etudere in ittis fuis cogitatis furoribus.
Et pro Sextio , n.98. & Optimates commendat ab eo fine , quem libi proponunt . Quid eji igitur propofttum bis Reipublica: gubematoribus, qttod intueri, & quo curfum Juurn dirigere debeant ? itl qnod eft. prteftantifftmum , maximeque Dptabile omnibus fanis , & bonis, & beatis , cum dignitate otiion . Hoc qui voltint, omnes Optimates : qui ejficiunt, fum-mi viri & confcrvatores civitatis putantur . Neque enim re-fum gercndarum dignitate homines ita ejferri convenit, ut otio non profipiciant : neque utlum amplcxari otium , quod abhor-reat a dignitate. &c.
Et lib. 8. Epiitola xi. ad Atticum ita commendat homi-nis Politici finem . Ut gubcrnatori curfus fecundus , medico falus , Imperatori viiioria ; fic huic moderatori Reipublictt beata civium vita propofita eft, ut opibus Jirma, copiis locu-ptes , gloria ampla, virtute honefta fit. Hujus enim operis ma-ximi inter homines, atque optimi, itlum effe perfeEiorem volo.
Q_uis eji illius Loci ufus ?
R. Valet in primis ad amplificandum & movendum. Ita pro Rofcio Amerino , n. 145. Tullius oflendit, nullam ad-verfario fubeffe cauffam Rofcii accufandi ; cum ea omnia quibus induci potuiflet ad accufandum eum , jam effet coilfecutus . Quid vis amplius ? qutd infequeris ? qttid op-pugnas ? qua in re voluntatem tuam Ledi a me putas ? ubi tuis commodis ojficio ? quid tibi obfto ? Si Jpotiorum cauffa vis bominem occidere , fpoliafti : quid quteris amplius ? fl inimicitiarum : qu.e tibi funt inimicitite cum eo , cujus an-tea prtedia poffeltjii, quam ipjitm cognofti ? Sin metuis : ab eone aliquid metuis . qusm vides ipfum (efe tam atrocem injuriam propulfare non pofse ? Sin , quod bona, qute Roficii fuerunt , tua faEia fiunt , idcirco hunc illius filium ftudes perders : nonns oftendis , id te versri , quod prteter ce-tefos tu metusre non debeas , ns quando liberis proficriptorum
S	bona
i74	Artis R hctoylca Liber IV.
bona patria reddantui ? Sic in Pifonem , n. $<5. probat Cice-ro nihil habere Pifonem , quod tot p trita a (ie fcelera exculet , nifi fe cupiilum fuifle triumphi , quod negabat , fateatur,
Et Oratione 2. in Rullum , n. 74.. deterret Populum Rnmanum ab agro Campano dividendo, exponentio finem, quo D-'cemviri ad vendendum movebantiir . Num ob/cu~ re regnum conjlituitur ? nu,n aifcute lihertas vjftra tollitur ? Nam , cum tidem rotam itniiam fuis opibus cb/idebunt ; ii-dem libeitatem veftram fuis pnejidiis <*)■ colonis interclujam tenebunt .
EXERCIT ATIO.
Innocentii IV. Summi Vontificis ad B. Ludovicum GalliaruM Regem Oratio , cum is ad HieroJoljimitanam Expeditionem praficifccretut.
Locus a Caufis.
S Y N 0 P S 1 S.
Exotd. \ Cauffa Efliciente , felicem appellabit Ludovi-cum , qui confilii ejufmodi habeat auftorem Deum : removebitqvie alias cauffas puta ambitionem , di-latandi Imperii deltderium : gratulabitur etiam operis fo-ciis ac comitibus.
2.	Hortabitur ipfos a Cauflfa Materiali , ne deterreantur iis laboribus, quos in expeditione illa ferendos habuerint, majorem inde gloriac fegetem habituri.
3.	A Caufla Formali dicet, tanto illuftriorem fore ipfo-ruin triumphum, fi regionem illam occupaverint , quanto terra illa pra;ftat ceteris : terram illam effe , quam Chri-ftus fuis laboribus, fuoque adeo fanguine liobilitavit: indi-gnum quid effe illam terram a Barbaris poffideri.
Conclujio. Fiet a Cauffa Firtali '. oftendetque quantam eo facinore cloriam Deo paraturi fint quantam Chriftiano-rum genti lajtitiam , quibus viftoria fua aditum in loe» fanft.. aperturi fint ; quaiifum fibi ipfis decus : jubebitqu* ipfos hac fpe fuftentare 1'efe.
ORA-
De Inventione.
0 R A T 1 0. i
Felicem te fortunatumque ; Princeps Religiofiflime , qui Deo duce atque aufpice, dignum animo , dignum Imperii majeftate , dignum Rege Chriftianiflimo facinus aggre-diare : Nam quid aliud praiter incredibile divinaB gToriae ftudium, quo flagrasj tibi mentem illam infpiret, ut com-pofitis feliciter domi fotifque rebus , & parta laetiflimi re-gni tranquillitate $ tam dururri tamque laboriofum expedi» tionis genus fvifcipias ; ( A Canjja Efficicnte ) & avulfus medio regrii de finu , fidelibus populis ereptus , peregri-nas procul in oras Viam pertentes ? ut certam apud tuos gloriam fpei dubii & ancipiti , gloriofs pacis otium no-vis beliotum tumultibus , & regales aula: delicias longis viarurn obfidionumque defatigationibus poftponas . Non te , qusE ceteros heroas exftimulare & accendere folent , vel impotens ambitio , vel comparandae gloria: cupiditas , vel dilatandi imperii fpes & exivftatio incitarunt . To-tum hoc fibi Deus vindicat , quodcumque apud barba-ros quaris ; tu promovendas ipfius gioriae , propagandis ulterius ipfius regni finibus , adlaboras . Et vos , quos tanti operis focios atque adjutores fibi Ludovicus ad-fcivit , aeftimate , ut par eft , conditionis _veftrs dignita-tern , & honorifisum fapientiflimi Regis judicium faftis confirmate.	__	, . ..">
( A Catiffa Matctiali ) Neque enim difficultatibus ac pe-riculis vacat confilium illud quod fufcipitis , neque ad facilem vel certam glori® fegetem advolatis . Noftis va-rios & ancipites arriiorum exitus j & veftra Martis in la-boribus virtus jam diu exercitala , fortis cujufcumque di-fcrimen pati didicit . At nondum experti eftis , quid fit pugnave cum barbaris, & quanta vos.ignotis in regionibus pericula maneant : quot parta laboribus , quam multo re-dimenda fanguine fit illa vifloria , quam animo percipi-tis. Sed quid ego hic vel periculorum magnitudihem , vel difficuitatem operis , vel laborum multitudinem extollam, unde tanto major glorias veftra: meritorumque veftrorum feges exfurgit ? Non illa caduca vei fragilis , non inanis aut peritura , qualem plerique mortaiium ambiunt; fed ve-ra, led. certa , fed incorrupta, & nullis umquam temporum fpatiis confcribenda .
( A Caujfa Fotma/i ) Nam quis umquam triumphus , qiise vi&oria tantam olim peperit prifcis heroibus gloriam j
S z	quari-
Artis Rbetnric.c Llber W. quantam regiones illa; quas paratis armis veftris fubjice-?e , vobis otferunt ? Memtntote , qtta-lo , quam uberem illa paimarum fegetem , quam fecundam laurorum (il-vara teilus oltentet , quam Lhriftus ipfe dignam fuis la-boribus inter ceteras judicavit . Hsc ipfa terra eft, quam delapliis e pulcherrimo ca;ii domicilio libi ad habitandum clegit , quam impreflit veftigiis , peregrinationibus de-coravit , tinxit iudoribus , illuftravit miraculis , & to-tius eftuiione fanguinis purpuravit . Et hanc (ibi terram tot abhinc annis barbari vindicent , foediflimis dacmanum religionibus polluant , iniami lucro mancipent , & ian. ftiflimac Religionis noftras ipoliis divites nobis audeant infultare ? Excitetur ad tanti dedecons memuriam Chriftia-norum heroum fortitudo , incendatur ftudium , pietas in* flammetur . Videte , quaElo , ne cum nullus in toto ter-ratum orbe locus iit fanflior, nullus cultu veftro digmor, nullus meliori jure vobis manctpatns , tanto tolerandum minus videri debeat , hereditatem tam fanftam , tam ve-rendam , tam expetendam , ab impiis hominibus occupa-ri . Ite igitur aiacres , perficite fortiter , quod tam viti-liter inchoaftis.
( A CauQa Finali ) Quod ii difficuitates itinerum , re-rum anguitiae , laborum aipernas , gravioris belli faftidia conftantiam veftram pertentabunt , & incredibilem illum, quo jam fuccenfi eftis , ardorem videbuntur temperare ; ipes tlla , quam vobis ipfis propofuiftis , vos fuftentet , & pracclari facinoris , cui navatis operam , conicientia con. ioietur . Veniat frequenter vobis in mentem , quod Reli-gioni ipfique Deo militatis ; quod univerfjc Chnftianorum genti tutum ac faciiem in illas terras aperitis aditum , in quibus fanftiftima falutis noftra: myfteria patrata funt ; quod vobismetipfis intermoriturum numquam apud pofte-ros decus , & coronam in caslo quovis pretio redimen-dam comparatis.
Aha
He inuentioht.
Alia Exkrcitatiov A CauJJisj
Adhortatio ad Mortales, ut abjefto rei-um terreflaiuin
amoro , ad feftanda csleftis patria; bona contendant.
STNOPSiS.
I .
Exord. TAEpIorabit Orator fortem hominum qUi riati LJ perfruendis asternis bonis , rebus perituris ad-hasrefcunt .
Propo/irio. HortabitUr ipfos , Ut pofito fucate beatitudi-> nis amore, ad felicitatem veram adfpirent.
Conftramio . Ofteiidet a Cauftis cacleftis patrise pretium . Et i. a Cauftk Efficiente * hoc eft a Deo ipfo , qui ca?le-ftem patriam fuis ipfe manibus cdndidit : comparabit iU lam cum ceteris rebus, qua: admirationem hominUm ftimu-lant puta palatiorum magnificentiam , hortorum amoeni-tatem , argenti aurique fplendorem , lucem gemmarum : di-cetque Deum lufifte quodammOdo reliquis in rebui ; at fuam in fedificanda crclefti patria induftriam exhaufifte.
z. A Caufta Materiali • Qnf:et a Mortalibus , quae tan-dem maxinio in pretio habeant ? An aurtim ? an argen-tmn ? an lapides pretiolos ? dicetque Caelum auro ftratum effe , niuros a margaritis cortflatos , portas totidem efle pretiofiflimos lapides : &c. qualis defcribitur in Apoealypfi B. Joannis fanfla civitas;
3.	A Cauffa Formali . Dicet loci illius pulchritudiriem exlurnere ex ipfa Dei majeftate , qua: ca:leftem regionem ornabit ; ex Chrifti praefentia, qul folis inftar Cslum col-luftrabit. Hinc fore ut his rebus perfruehtes humqnam fa-tientur, fed novo femper eafdem videndi & poflidendi de-liderio accendantur.
4.	A Cauffli Finali. Condita eft Caileftis patria v ut effet merces rerum pie fanfleque geftarum . Jubebit ergo homi-nes penfare labores Sanftorum , vicilias , ctuciatus , &c. Cht ifti ipfius meritorum mannitudinem , quac Deus ut conj-penlaret, videtur exhauliffe <uas opes, ut Oelum ornaret.
Conclndet. Et erit aliquis tam faftidiofus caeleftis pafri® eontemptor, qui &c.
ORA*
>7$	Artis Rbttwiae Liber IV,
0 R A T 1 0 .
Cum altiflimis mortalium animis fic infitus eft a natut ra vera: ac fincera: beatitudinis amor , ut in ea vel pofli-denda vel faltem confe&anda expleri penitus ac fatiaiine-queant: tum certe quis non mirabitur in perfequendis fra-gilibus caducisque rebus plerosque hominum tam eflfe [ler-tinaces, ut folidis & numqium perituris carere bonis faci-le poflfe videantur.
( A Cauffii Efjiciente ) Nam quis vos error, mortalesmi; feri, quis demens furor obca»cat ? quo fucatas larva beati-tudinis infanos rapit ? Tantumne vobis infelix placet exfi. lium ? fic perpetua; mortis habitaculum deleftat aeternitati deftinatos ? Refpicite volmetipfos ; intelligite tandem ali. qtiando conditionis veftrae nobilitatem ; & dignos natunt veftrae excellentia fenfus induite . Cogitaftis umquam caele-ftis illius regionis, quae noftris capitibus imminef, eximiaip pulchritudinem , magnitudinem immenfam, fplendorem ad-mirabilem ? Hic fcilicet beaturri pacis ac quietis domici-lium vos expeflat : in hac regione fortunatifllima , elabo-rata ipfis omnipotentis Dei manibus , jucundiflima felicis avi domus vpbis praeparatur . Ah ! fi vos tantopere dele-ftat ac rapit regalis palatiorum magnificentia , fimqenifli. ma ruris varietas , hortorum deliciae •, fi perftringit oculos argenti nitor , ac fplendor auri; fi gemmarum fulgor, lux fiderum , firmamenti majeftas in admirationem rapit : co-gitate praeftantius aliquid ac magnjficentius in hac Caelefli patria , qua: hominum generi perfruenda deftimjtur . Scili: cet in rebus univerfis, qu^r fub afpeftum cadunt, aut con-d«ndis aut exornandis , lufifle quodammodo diviniNuminis potentia vifa eft ; at in extruendo exornandoque caleftis gloriae domicilio operam fuam atque magnificentiam ita collocavit, ut opas exhaufifl^ luas, & vim induftriae adhi^ buiffe omnem videri voluerit,
Qualem enimvero putatis efle auguftiflimi illius palatii apparatum , quod ex pretiofiflimis quibufque rebus confla-tum eft ? ( A Qauffa Matcriali ) Agite , vofmetipfi morta-les : qiud vobis videtur in bonis creatis pretiofiflimum ? quid inter cetera aut admirationem concitat , aut cupidi-tatem veftram incendit ? An argentea fupellex & aurea ? an adamantini lapides perftringunt oculos, & fuis vos ille-cebris pertentant ? bene eft . Erit, unde cupiditatis veftra fgtieti?r fitis : nihii erit ultra, quod expetendum vobis re»
De Inventione.	279
Jinquatur : dabitur vobis aliquam.to, fi vultis, in eam ci-viiatem ingredi, qua? puritlimo ftrata fitauro, cuju1; niuri intexti gemmis & margaritis colluceant, qusm po-ta; :oti-dem pretiofi lapides exornent, qua nativa quadam & iium-quam obfcuranda luce colluftretur .
( /1 Cauffn Formali ) Sed quid hic aurum , quid gem-mas, quid pretiofos lapides appello, quafi fuam ab ejufmo-di rebus • puichritudiriem totam admirabilis ille Iocus mu-tuetur ? Altms, mihi credite , casleltis patriae magnificen-tia petenda eft. Ipfa eft Dei omnipotentis majsftas , qu® fuum c«lo pretium facit; quac domum illam exornat; eam-que rebus omnibus , quae vel cogitari poflfunt, exhibet mul-to magis expetendam : hanc fua ipfe prasfentia Chriftus il-Juftrat , & fplendidiflimi Solis inftar novam illi lucem im-pertit . Quid porro de Virgine fanftiftima ? quid de variis cacleftium Spirituum ordinibus ? quid de innumero beata-rum mentium comitatu loquar ? quae de fua omnes gloria ad decorandam regionem illam fortunatiftimam conf-runt. Nihil ergo jam mirer , fi puriflimac cujufdam voluptatis torrentibus, & incredibili deliciarum ubertate, casleftispa-tria defignetur : fi, quicumque illam aflecuti funt , ea fic perfruantur , ut novo femper ejufdem potiundae incendan-tur defiderio: fi fatietas illic fine naufea, diuturnitas line faftidio futura fit.
( A Caufra Finali) Hanc tamen tantam bonorum omnium copiam ac fuavitatem ad cumulandam caieftis patriac ma-gnificentiam c influxifle, qui mirabitur; reputet ille fecum, quod illa piorum bominum remunerandis laboribus defti-nata fit . Deus fcilioet , qui in perficiendis ceteris naturae opeiibus tam libsralis, tammunificus, tam prodigus exti-tit, nihil ut immortales divinae potentia: divitias non lo-quatur , parcus in benefaciendo , in remunerando parum magnificus vidererur. Etenim bonorum iliorum copiam at-que affluentiam, quibus haec terrarum univerfitas abundat, ex a:quo probis atque improbis reliquit ad arbinium : po-tentior fiepe, qui pejor; ditior, qui rapacior; felicior, qui fceleratior eft . Communis haec nobis rerum abundantia cum beftiis etiam , cum inapiis potiunda permirtitu •. Aliam ergo fuis pofleffionem , opulentiorem illam melioremque, fepofuit. Si tamen haec publica, ha:c vulgaria & incommuni pofita tot habent illecebras , tot deliciis perfufa funt ; quid de fpeciali hac praerocativa felicitatis fperandum videbatur? fi tanta indul it alienis, peregrinis, &hoftibus; quid ami-eis, quid hsredibus, quid filiis erat expeflandutn ? qui vir»
S 4	tu-
i8o	Jtrtis Rbetirica Libcr IV.
tutum fluilio , q«i tlivins legi conftanter adliftfiftfeht; qui labores innunneros , vigilias , (blitudines , finpella , tnille dolorum ac niortis fpecies ipfius canfta pertuliflent v qui Ghrifti ipfins merita , cruciatus , fupplicia , necem acer-biflimam fuis ipforum in meritis computarent.
Erigite igitur animos , Mortales , non jam miferi, fed fortuoati, quos tanta beatitudinis actern® magf itndo refpi-cit. Dilat:ite veftri pefloris anguftias; frena cupiditati ia-ocate; optate, appetite, adfpirate ad illa bona , quibus in perfruendis animus fic acquiefcat, ut neque ea confervan-di anxietate torqueatur, neque cadem amittendi metu .
C A P U T XI.
Locus ab EfcEiis .
QXJid funt Effetla ?
R. Sunt ea , quas funt Orta de CauftiS . Unde fequittif tam multa illa efle, tam varia , quam varia: multiplicef-que funt Caufla:. Imo quia notiora funt Effefta quam Cauf-1'x, ideo multo frequentiorem apud Oratores ufum habent.
Effeftus, qui refpondet Cauffa: Materiali, is eft qui pro-dit ex materia:ita ftatua dicitur effeflusmaterialis refpeftu a:ris aut ligni, quia ex are vel ex ligno fit.
Effe£>us , qui refpondet Cauffae Formali, eft ipfa aftio, qu® procedit a forma : fic formalis anim® immortalis effe. ftus eft, facere hominem immortalem.
EfteiUls Cauffa: Finalis eft, quodcumque fufcipitur ad fi« nem confequendnm . Ita labores , vigiliaD , virtutum exer-citatio funt efteftus finalis beatitudinis , qnia ha>c omnia ad eamdem beatitudinem Confequendam adhibentur.
Denique efieftus Cauffac EflRcientis eft id , quod ab illa efficitur : ut imago a Piftore .
Quomodo df.cititr argumentttm ab EffeBis?
R. Si ex affirmatione Effefti Cauffa affirmetur : V. g. Fu-mus eft ; igitur ignis aut eft, aut fuit. Vel fi ex negatio-ne Effefti a Cauffa neceffaria provenientis negatio cauff* elicitur : v. g. Ntrflus eft calor ; ergo nullus ignis.
Qttomodo tiaBandus bic Locus ?
R. i. Per Congeriem . Tta Cicero Iib. de Seneftute nu-meris 40. & 41. a nobis fupra jam laudatis in capite de Cauflis, funeftiffimos voluptatis effeftus recenfet. Hinc ptt' tri.t proditiones , &c.
Et pro Murena , n. 22. commendat militarem virtutem
ab
Iji Triventione.	*>	281
ab ESTefHs per Cotigenem . H<rc nomen populo Romano , hcet buic urhi leternam gloriam peperit : h<ec orbcm terrarurn farere bui-c imperio coegir . Omnes urbana res , omnia hiec noftra prisclara fluiiia , hiec jorenfis laus & indufiria , latent in tuteL: ac prtfidio bdlicis virtutis . Simulatque increpuit fir.picio tuniultus ; art.es illico nojh/e conticejcunt.
Sic paulo anre eodem numero probaverat virtutem mili-tarem plus prafidii attulifTe Muienac ad Cohfulatum adi-pifcendum , quam Jurifprudentia Sulpitio contuliffet . Vigilas tu de noBe , ut tuis confiu/toribus refipondeas ; ille ut eo , quo intendit , mature cum exercitu perveniut . Te gailorum ; illv.m buccir.arum cantus exjufcitat. Tu a8io-nem inftituis ; ille aciem infiruit . Tu caves , ne tui confiul-tores ; illc , ne urbes aut caftra capiantur. IIle tenet, & fci.',• ut hoftium copi/c ; tu, v.t aqute pluvi,e arceantv.r . lilc exe/ci-tatus eji in propagandis finibus ; tu in regendis.
Ita pariter Eloquentiae dipnitatem , jucunditatem , ac neceflitatem ab Effeftis commendat per Congeriem lib. 1. de Oratore , n. 8. Neque vero mibi quidquam pr/eftabilius videtur , quam pofje dicendo tenere bominum coctus , mer.tes allicere , voluntates impellere quo velis : unde autem veiis , deducere . H,v una rcs in omni libero populo , maximeque in pacatts tranquiHifique civitatibus , prtecipue ficmper fioruit , femperque dominata eji . Quid enim efi aut tttm admirabile, 1quam ex infinita multitudine bominum exiflere unum , qui id, quod omnibus natura fit datum , vel foiv.s , vel cum paucis facere pojfit ? aut tam jucundum cognitu atqv.e auditu, quam japientibus fcntentih gravibufque verbis ornata oratio ac per-polita ? aut tam potens , tamque magnificum , quam populi motus , judicum religiones, Senatus gravitatem ttnius oratior.e tonverti ? Quid tam porro regium , tam libtraie, tam muni-ficum , quam opem ferre fupplicibus , excitare affliBos , dare faiutem , liberare periculis , retinere bomines in civitate ? Quid autem tam neceffarium , quam tenere femper arme , ■quibus vel teBus ipfie e/je poffis , vel pravocare irrprobos , vel te ulcifci laceffitus ?
Et Philip. 5. n. 24. & 25. Antonium Annibali com-parat , eumque dicit tam perniciofum Italia: extitifle . Poft autem ntque folemnibus facrificiis faBis , neque votis nuncupatis, non profeSus eft , fied profugit paludatus. At quo ? in provinciam firmijfimorum ac fortifiimorum civium : qui illum, ne fi ita quidem veniffet, ut nv.llum bellv.m inferret, ferre potuiffent : impotentem , iracundum, contumeliofum , fupcrbumffcmptrpofcentem ,femper rapientcm .Jcmpcr ebrium .
_ Artis Retboriae Liber IV. Jtt illt , cujus ne pueatam quidem nequitiam quifquam ferre fojjet, belium intulit provincix Gallia:, cicumfedit Mutinnm, firmijjimam <& /plendidijjimam Populi Romani coloniam : eppugnat D. Brutum, lmperatorem , Confulem defignatum , civem non fibi, Jed nobis & Reipubhc-v natum, Ergo Annibat bojlis, ctvis Antonius ? quid ille fecu boftttiter, quod bic non fecerit , aut faciat , aut moliatur, & cogitet ? Tctum itet Antonit quid babuit, nifi depopulationcs , vaftationes, aedes, rapmas ? quas non faciebat Annibat , quia multa ad ujum fuptm refervabat. &c,
Item Phil. 2. 11. 6y. Antonii intemperantiam per conge-riem ab EfTeftis defcribit . Qu<e Cbaiybdis tam vorax ? &c,
Et in Pifonem, n- 26. probat ab Effeftis eum non fuiffe Confulem . An tu eras Confut ? &c. Et pro Archia, n, 16, Hitc ftudia adolefcentiam alunt, &c.
2. Traftatur Locus ab Efteftis per Converfionem . Ita Cicero 1'hilip. 2. n, 55. malorum omnium , quas ItaliaE acciderant, auftorem facit Antonium. Doletis tres exercitut populi Romani intefsEios ? interfecit Antonius . Dejideratij ctarijftmos cives ? eos auoque vobis eripuit Antonius . AuEto-ritas bujus Ordinis aj_ filiaa eft ? affiixit Amcnius,
Per Complexionem . Exemplum efto Locus hic lib. 4. ad Herennium , n. 18. Qui funt qui faedera fitpe ruperunt ? Cartbaginienfes . Qui funt qui crudete bettum in Italia gefferunt ? Cartbaginienjes. Qui Junt, qui fibi poftulant igno« Jci ? Cartbaginierifes .
Quis eji ufus ilhus Loci ?
R. Valet plurimum in defcriptionibus , in amplificatio-nibus , in motibus excitandis .
Exemplum habes pro Cluentio , n. 23. Memoria teneo , Milefiam qua-mdam mulierem, cum effem in Afia , qu»d ab beredibus fecundis accepta pecunia , partum Jtbi ipfa medi• camentis abegiffet, rci capitahs efje damnatam : neque in ju• ria ; qua Jpem parentis , memoriam nominis , Jiibfidium Zcneris , beredem familiie , dejignatum Rcipubtiae civem , fuftulijfet .
Valet etiam iii fuadendo , & in laudando . Sit illud exemplum ex Oratione pro Plancio , n. 26. An Mintur-xenfes cotoni , quod C. Marium ex civiti errorc , atque ex impiis manibus eripuerunt ; quod teBo receperunt , quod fef-fum insdia fluBibufquc recrearunt ; quod viaticum congcffe-runt; quod navigium dederunt; quod eum linqucntem terrant eam quam fcrvaverat , iacrymis votifque omnibus profeCuti funt, seterna in tau.de verfitntur : Ptancio, quod me, vet vj
De Irtventione , ratiorie cedentem, tecepeyit, juvevit, fufiodierit i /lis , & Senatui, populoque Romano , tit baberent quod redu-cerent , conjervatit : bonori banc fidem r mifericordiam, vir-tutem fuijje miraris ?
Valet pariter hip Locus in vituperando . Habes exciv-plum in Pifonem , n.18. Edicere efi aufus cum illo fuo payi> quem tarnen omnibus vitiis Jupcrare cupicbat , ut Senatus , contra quam .ipfc cenjutjjet , ad veflitum rediret . Quis boe fecit u/la in Scytbia tyrpnnus , ut eos , quos luElu ajficeret , lugere non Jineret ? M<erorem relinquis , mccroris aufers tnfi-gnia r Eripis lacrymfts , non confolando fed minando . &c,
EXERCITATIO,
Eloquentitc commendatio, Locus ab Effeftis,
sriyppsjs,
pxofd. -pvlcet Orator duabus potiflimum rebus tnoverj .L" hominum animos, gloria fcilicet & utilitate,. Propofttio . Dicet fuam hitic Eloquentiae commendatio-pem ac pietium contingere , quod gioriam & utilitatem pariat .
Confirmationis prima pars probabitur ab Effeflis : demon-ftrabitque per congeriem , quam gioriofum fit Eloquentia:, jnclinare pofte voluntates hominum , quocumque velit ; regere animos, ferre opem laborantibus , liberare peri-cuiis, &c. Idipfum oftendet exemplo Demofthenis ac Cice-ronis, qui dicendo confecuti funt, ut alter Athenis, alter -Romae dominaretur,
Secunda pars ab Effeflis probabitur: Eloquentias fcilicet utilitas: dicetque plus illam ad incolumitatem faiutemque publicam contulifle , armata manu ; quod probabit cum exemplo Demofthsnis, qui profperas Philippi res infregit ; tum Ciceronis, qui Catilina: impetum coercuit. Id traflabit per Interrogationem , Repetitionem , Complexionem ,
Denique oftendet quantam eadem Eloquentia gloriam & utilitatem attulerit iis, qui ea laude prfEftiterunt; quod conficiet ab Efteftis , recenfendo honores , quos liomine-.s novi adepti funt E'oquentias beneficio ,	». »
Concludet hortando Candidatos , ut aflequi conter ' :iit Eloquenti® Iaudem , qua: & ipfis & patrias: tantum gio.ise & utilitatis afterre poffit.
QRjf-

284.	Artis RbtftowV.e Ltbtr W.
r	•1
0 R A T I 0.
Cuni ea mortalium omnium , quantum eft qui vivunt 4 neceftaria qiiadam conditio eft , ut alii glori.t ftudio, alii proprife utilitatis expeftatione moveantur ; tum (i quid erit hujufmodi, quod gloriofum pariter atque utile videri polfit , id certe finqulaivm ac pra-cipu.im in lvumanis re-bus commendationem habere-necefte eft .
Atque hinc facile quivis itfteliigat, quantam aprud homi-' liunv animos laudem, qunm non vulqare pretium ftbi EIo' quentia vindicet, cni dos illa gemina, veluti propria atque innata fit, ut incredibileni gloriarrj cum fumma utilitate conjungat .
(. Ao EffeBis per Congeriem ) Age enimvero : quid j>lo-riofum magis , & ad ftimulandam incenita; laudis ambi-tionem potentius , quam dominari ubique dicendo poffe ; nihil ut tam fit ardtium ac' difficile, quod Eloquentia nort vincas ac fuperes ? Narn ubi tandem Eloquentia imperiuni non exercet futim ? ubi fingularis illius quod babee a.l permovendos anitnos, roboris veftigium notv deprehendas? Dominatur in ioro , & Judicum religionem , Senatuique aufloritatem fic regit , ut mentes vel ad iram , vel ad odium , vel ad dolorem incitet , fi velit ; aut ab hifce permotionibus ad lenitatem mifericordiamque revocet Dominatur in civitate , populique motus ita moderatur , ut vel errantes ab errore deducat, vel exciret latrguentes, vel eftVenatos ac fuientes compefcat ac mittget . Domi-natur in caftris , eofque militum aninvis ftinlnlos acuit , ut , qui' armis vicerint , eos faepe vincendos prius EIo--quentia Imperator habuerit. Jam vero qitid tam magnifi-cum ac regium, quam ferre opem fupplicibus, amicorum periculis adetTe , revocare perditos , jacentes erigere , affliftos confolari , tueri innocentes ab improborum iuju» ria , novis denique fingulos in dies beneficiis bcnorum omnium gratiam ac benevoUntiam promereri ? Hac ipf* fretos facundia Iegimus duo Eloquentiae lumina Demofthe-nem ac Ciceronem', alterum Athenis, Romas alterum tan-tarrt fibi apud omnes auftoritatem conciliafTe , ut civium regerent animos , & quamcumque vellent in partem , voluntates inclinarent .
Quod fi tam ginriofum eft exiftere in conferta multitu-dine unum aliquem , qui in mentes hominum fingulare quoddam imperiaav exerceat ; quantam id ipfum utilita-
tem
Dc Invcntivne.	28^
tein affert bene nioratis civitatibus , cum r.d tuendam populorum igloriam , tum ad earum incolumitatem lalu-temque conlervandam ? Elt enim hoc plerumque in Ora-tore diierto prasfidiiim , quod yis a mata non lufficiat . Teftis eft laudatus jam a me divirtus ille Dtmofthejies , qui fola lingua; facundia peifecit , ut profperas Philippi res infringeret . Indormiebant omnes urilitati public® , nem<^ conferre quidqu.ini ad belli fumptus , nemo arma fumere , nemo fubne fortunae periclitantis aleam fufti-nebat : adeo rerum fuarum gloria omnium Macedonum rex perculerat ! Adfuit Demrifthenes , qui civtum fomno-lentiam argueret , increparet Jgnaviam , <k refides jam diKlum animos ad magna quarque incenderet. Teifis & ipfe Roman» linguae gioria M. Ctcero , cujns facundia muito pltis ad falutem Imperii ac tutelam contulit , quam for-tiffimi Imperatores profuiftint . ( Ab Ejfycfis per Rcpcti-tionsm ) N.im quis Romam , ili.nn gent um omnium dominam , cum in ruinam fuam praeceps rueret , ab inte-ritu vindicavit ? quis nefarias improboium civium machi-nationes (jttexit ? quis contudit impetus ? qui<; metum in-ctiffit ? quis eripuit arma furentium de manibus ? quis urbem ab incendio , civts ab internecione, Italiam totam ab exitio revocavit ? tiifi una M. Tuilii Eloquentia quo-Cltmque praifidio potentior atque effic.rcior.
Verurn fi tant.im ex eiuditis difertorum virorum Iabo-ribus gloriam cum tanta utilitate conjunftam compararunt civitates illae , apud quas ii'tharc tlojuentiac iumina reful-1'erunt; non habuerunt viciftim Orato es illi pracftantiffimi, quod de patria quererentur , aut minus vel emolumenti vel glorix ab eadem percepifle fe expoftularent. Nam qui-bus tandem non nituere confpicui honoribus ? aut quod tam excelfum dignitatis fa'Hgium eft , cujus fafti compo<-tes 11011 fuerint ? Vidimus homines novos, nulla majorum gloria, nuilo generis fplendore fpeftatos, iisdefunftos fuifle magiftratibus unius Eiuquentia praefidio, quibus nobiliffimi quique viri excludentur : vidimus eam adeptos fuifte in opinione hominum fHmam , ■ ut quot eorum difta , tot erfata ; quot verba , tot decreta ; quot refponfa, tot ora-cula haberentur .
Et "erit quifquam tam parum cupidus patriae laudis aut fuae , tam negligcns vel publicis vel privatis in rebus , ut facilem rei utriufque coliigendae viani , fi pofftt , ingredi vefugiat ?• Vos haec potiftiinum fpeflat oratio , quotquot taptffTendae Eloquentis navatis operam : liaec vobis propo-
nitur

486	Artis Rbetoricte Liier IV.
ftitur digna laboribus veltris merces atque comptnfatio i hi ftimuli teneris adhuc ac recentibus animis adjiciun-tur , ut fi qitam afferret moram afperioris ftudii diutur-nitas j tam gloriofas merCedis expeftatio novum ad fupe-sandos obices quofcumque robur , novos animos fufficiat,
Alia Exercitatio.
Laudabitut injlitutum illud, quo lakoriofte Juventuti frtemia proponuntur.
Locus ab Effeftis.
STNOPSIS.
Eto^fl.typro^.TAUcetur a commendatione eorum , qui la-i-) boriofa: Juventuti prasmia propofuerurit.
Ccnfirmatio . Ab Effeftis, & i. per Congeriem quairet , quiri fit conftitutum utilius , quam quod ingeriittm acuit, ililigentiam ftimuiat , ftudiorum moleftias , fcientiarum afperitates lenit ac mitigat ?
2.	Per Complexionem dicet , hunc fuiffe Inftitutionis illius effeftum , ut tot olim Athenis, tot Romae, tot hodie apud nos in liberalibus artibus excellant .
3.	Per Diftribufionem oftendet , nullum effe , qui mer-cedis expettatione non ftimuletur ; nobiles seque ac igno-biles , ingeniofi pariter atque hebetes , ftrenui ac focordes accenduntur .■
Conclufio . Continebit Regis Chriftianiftimi pratconium cujus munificentia perpetua fit, ut numquam Parifienfi in Coliegio laboriofae Juventuti prtcmia defutura fint.
0 R A T i 0.
Cum multa funt iri omni Republica ad Juventutem in-ftituendam inventa feliciter, ac fapienter conftituta; tum nihil prasclarius , quam quod ftimulandas juvenum indu-ftriae propofita praemia effe voluerunt , ut infitam fingulo-rum animis educationis bonee fementem mercedis expeftatio promoveret' .
( Ab EffeBis per Congeriem ) Quid enim poterat ad ex-coletidam feduio Juventutem potentius excogitari , vel fanciri efficacius , quam illud ,- quod ingenii aciem acuit,-vim ejufdem promovet , diiigentiarii excitat , fugat focor-
diatri ;
t)c lnvcntionc.	287
liiam , accendit asmulationem , laborum faftidiis occurrit, ftudiorum moleftias mitigat, fcientiarum afperitates emol-lit , & quidquid in aftidua corporis atque animi conten-tione durum ac moleftum eft, nefcio qua fuavitate afper-git & condit ?
Miiamur , inter breves Athenarum anguftias tot pro-iliiffe ingenii doftrinai:que lumina , tot ornamenta libera-lium artium , tot in unaquaque difciplina illuftria perfe-fli(iim,-E cujufdam abfolutioniS exempla extitiflfe ? totum lioc, quodcumque eft, protulit, ornavit , ac perfecit mer» cedis expeftatio . Miramur, incenlos nobili quadam aemu-latione Romanos inftitifle Grascorum veftigiis , pari con-tentione animi ad capeflendos ftudiorum labores acceffifle ; ( Ab EJfeSiis per Complexionem ) Athenienfium induftriam , eruditionem , & fummum fingulis in rebus laudis cumulum Romam aut a:quafle , aut etiam fuperaffe ? tam laudabile imulationis ftudium excitavit , fovit , incendit mercedis expeflatio . Miramur etiam , florere apud nos hodie in in omni doftrinarum genere pra:ftantes viros , qui nec ingenio , nec eruditione , nec dicendi fcribendique gloria veteribus Graecis aut Romanis cedant ? hanc & noftris temporibus conciliat laudem ac gloriam mercedis expe-flatio .
( Ab EffeEiis per Dijiributionem j Nam quis eft tam xmulationis expers, tam averfus a Mufis , tam parum vera: germanaeque laudis ftudiofus , quem propofita indu-ftriae atque eruditioni praemia non commoveant , & ad fuperandas ftudiorum afperitates non fuftentent ? Scilicet ha« comparandis laboribus parata merces fic nobilibus & natis ad magna qua:que viris nOvos addit animos , ut tenues atque abjeftos aculeis pungere non defiftat; fic in-geniofos exftimulat , ut hebetes ac plumbeos otiari non patiatur ; fic ftrenuis ac fedulis incitamsnta fufficit , ut ignavos & inertes ad excutiendam vecordiam invitet.
Laudentur igitur homines illi literarii ludi modera-tores, qui tam ingens, tam potens ad incitandam Juven-tutis folcrtiam momentum addidere . At quantas , qtlam immortales gratias LudovicO Magno habebimus , cujus liberali munificentia faftum eft , ut in florentiffimo totius orbis lyceo , numquam fua laboriof® Juventuti pracmia defutura fint ? Celebretur enimvero tam benefici Principis gloriofum nomen , & quamdiu florebunt liberales Artes , nulla pofteritas de laudibus ejufdem conticefcat.
CA-
Artis Rbctorictf Libcr W,
C A P U T XII.
Locus a Comparatione .
QVtii c[i Compnratio > R. Hii duarum vel plurium verum inter fe collatio. (Jjioty.plcx eji Comparationis genus ?
R. Triplex . Primum Majoris cum Minore . Alterum Minoris cum Majore . Tertium Paris cum Pari . Res ertim , inter quas inftituitur Comparatio , vel majores iunt , hoc eft verifimiliores, & quibus id de quo agitur; potiori jure convenit : vel minores , id eft minus verifi-milts , quibus non a:que res aliqua conveniat . ac ei cum qua conferuntur : vel tsquales in gradu veritfitis, ut utrij res potius conveniat , illi/he qus conferuntur , an illis quibufcuro conferuntur , non fatis intelligas.
Quomodo Jit argumentum a Majori ad Minus ?
R. Quando minus probabile concluditur ex magis pro-baL>iii : v. g. Catoni licuit lequi bellum civile ; licebir & Ciceroni .
Cicero pro Domo fua, n. jo8. probat, Deos immortales doinum fuam non concupiifte , quod ne homines quidem fceleratiftimi , quos illam concupiifte asquius erat , illam expetiverint .
Civis eji nemo in tanto popttlo , extra contaminatam iliam cruentam P. Clodii manum , qui rem ullam de meis bo• nis attigerit , qui r.on pro fuis opibus in illa tempejiate de• fenderit , At, qui aliqua fe contagione prcedte , focietatis , emptionis contaminaverunt , nullius neque privati , neque publici fudicit poenam ejfugere potuerunt . Ex his igitur bo-nts, quorum nemo rem ullam attigit, qui non omnium judi-cio fceleratiffimus haberetur , Dii immortales domum mettm concupiverunt ?
Sic & pro Rofcio Amerino probat , nihil efle mirum quod Sylla omrtia animadvertere nonpotuerit, cum nequc ipfe Jupiter id poflit, n. 13,1. Quid miramur , L. Syllam , cum folus Rempublicam regeret , orbemque terrarum .guber-naret , imperiique majejiatem , quam armis receperat , legibus confjrtnaret , aliqua animadvertere non potuijje , niji boc mirum eji , quod vis divina. ajfequi non poffxt , ft id mens bumana adspta non ftt.
Dt> Inventiane.	289
Et Divinatione in Verretn, n. 4.0. ita difputat contra Ca:-cilium . Quoci fi ego htec , propter magnitudinem rerum ac dijfic:<ltatem, aficqui nun potui, qui in omni vita nihil aliud egi: quam longc tu te ah his rebus abefje arbitrare, quas non modo antea numquam cogitafii, fed ne nunc quidem , cum in eas ingrederis, qute & quantte ftnt , fufpicari potes ?
Pro Murena vero, n. 9. probat eleganti & plena affen-tationis allegoria, non potuiffe fe a defendendo Murena temperare . Atque hujufce rei de tuo ipfius fiudio conjeEiu-ram , Servi , facillime ceperis. Nam Ji tibi neccffe putas citani adverfnriis amicorurn tuorum de jure confulentibus re-fpondere: & , fi turpe exifiimas, te advocato , illuni ipfum , j.'<f»i contra veneris , cattffa cadere : noli tam cffe injuflus , ut cum tui fontes vcl inimicis tttis pateant , nofiros rivulos ttiam amicis putes claujos effe opartere .
Pro Milone probat longa amplificatione non eflfe ba-bendam novo more de P.-Clodii morte quaftionem', cum non eflet id antea faftum in nece clariflimorum virorum, n. 16. ad 22.
Pro Sylla , n. 21. confutat a Majori ad Minus , quod Torquatus dixerat, fe regnum Ciceronis ferre non pofle. Quod tandem, Torquate, rcgnum'! Confulatus , credo, mei -in quo ego imperavi nihil, fed coitra Patrihus confcriptis & bonis omnibus parui: quo in magifiratu non infiitutum ejl a tne regnum , fed non permiffum . An tum in tanto imperio , tanta puteftate, non dicis fuiffe Regem ; nttnc privatum re-gnare dicis ? quo tandem nomine ?
Pro Plancio, n. 78. probat agendas fibi fuifle Plancio gratias, a quo defenfus fuiflet; fiquidem id Populus P.o-manus publico decreto feciflet.
Qyomodo.ducitur argumentum a Minori ad Majus?
R. Quando magis probabile feu magis verifimile ex mi-nus probabili feu minus verifimili concluditur. Cujusargu-menti vis ea eft: fi, quod minus probabile eft , nihilomi-nus verHm eft; ergo & quod erit magis probabile , verum erit exiftimandum : v. g. fi duabus legionibus vinci potuit hoftilis exercitns , certs poterit idem a quatuor fuperari : fi Martyres pro Chrifti caufla vitam efFuderunt , nos pra eodem levem contumeliam ferre detra&abimus ?
Aftione 2. in Verrem, 11. 28. a Minori ad Majus Cicero argumentatur . Quid ejl, qutefo , Metelle, judtcium corrum-pere, ft hoc non efi ? Tefles, prtefertim Siculos , timidos ho-mines & affliElos, non folum auBoritate deterrere, fed etiam Conft4ari metu, & duotum Pratorum poteflate ? Quid face-
T	res
2Q0	Jlrtis 'Rbetoriac Liber IV.
ires pro homine innocente propinquo, cum propter homimni perditijjimum, atque aiienijfimum de ojjicio ac dignitate decedis} Pro Lege Manilia , n. ii. Populum Romanum TUllius honatur a Minori ad Majus ad tUendam Imperii dignita-|c;n ; \laj(ires vejlri ftepe mcrcatotibu? ac naviculatoribus in-juriofius traHatis bella geffcrunt: vos tot Civtum Ronlanortm millibus , uno nuntio ; atque uno tempore necatis , quo lan• dem animo effe debetis ? Legati quod erant appellati fuperbiusi, Coi intbum Yatres vejiri, totius Griecitc lumen , cxtinSium cjje voluerunt ■' vos eum Regem intiltum effe patiemini, qui iega• tum Vopuli Romani, Confularcm, vinculis ac ver beribus, at• que omni ftipplicio cxcruciarum necavit ? llli Civium, Romn-norum libertatem immtnutam non tulerunt: vos vitam eieptarn n ':-iigctis ? Jus legationis verbo violatum ilh perfecutifunt: vos lcgatum Populi Romani, omni fupplicio inierfeBum , intd. ticm relinquetis ? Videte, ne , ut illii pulcherrimum fuit, tan• tam vobis imperii gloriar» relinquere ; ftc vobis turpijftmnm fit, illud , quod accepijlis, tueri ac confcrvare non poffe.
Eodem argumento utitur Oratione poft Reditum in Senatu, n. 2. probatque tanto majus eflfe Populi Romani beneficium, per quem ontnia bona recepiiTet, quanto fingula cariora ftbi extitiflent .
Et Oratione pro Caclio, n. 54. a Minori ad Majus au-floritatem exaggerat Lucceji cujufdam, qua abutebantur adverfarii in Cslium . Habco, Judices , quem vos focium ve-ftr.e Religionis jurifque jurandi facile effe patiumini, L. Luc• cejum ; fanBiJftmum bominem &gravijfimum tejlem: qui ian• tum facinus in famam atque fortunas fuas , neque non audif• fet illatum a C,elio, neque neglcxiffet, ncque tfdiffet ■ An ilh vir, iila bumanitate p',cditus, illis Jludiis artibusatquedo• Brina , illius ipfius periculum , quem propter bac.ipfd ftudit ai/igcbat, negligere potuiffet ? &, quod facinus in alienum bo-minem illatum fevere accipcret, id omififfet curars in bofpite ? qiiod per ignotos aBur/icum comperifjet, doleret; id a fuis tcn-tatum effe negligeret ? quod in agris locifve publicis faBunirc. prebenderct, td in urbe ac fute' doini cceptum effe leviler fer-ret ? cudd in altcujus agrcflis periculo nonpr,rtcrmittcret, idbo-mo eru.':tus in injtdiis doBtjflmi bominii dijjimulandum putaret ?
Et jii Oratione de Provinciis Confularibus probat, n, 2. fib: ac lus laefo jus fuiffe majus Pifonem & Gabinium no-tan.Ii, quam Servilio fuiffet carpendi utrumque propterle-viorem injiiriam.
Habes fimilia argumenta petita a Minori ad Majus pro Ca:cina, n. 45. pro Plancio, n. 2.6. 3. Catil. n. 24»
& T.%!
Ds Inventione .	zpi
& 25. in rifonem , n. 18. pro Milone , n. 80. pro Ciuen« tio, n. 32.
Quomodo fit avgumentum 'a Pari ?
R. Quando pariter probabile ex pariter probabili colli> gitur: v. g. Beati omnes innocentia vitac, virtutis exer-citatione, laborum tolerantia ad gloriam asternam perve-nertint*, ergo & nos oportet iifdem gradibus ad eamdem gloriam afcendere.
Habes illiiis Loci exeYnpla apud Ciceronem illuftria. Pro Sylla, n.48. Ncque vero, quid mibi nafcare, intelligerc poffum . S/ , quod eum defendo , quem tu accufas; cur tibi quoque non fiuccenfieo, qui accufes eumt , quem ego defendo ? laimicum , inquis , accujo meum . Et amicum . cgo dsfendo meum . Non debes tamen quemquam in conjurationis qmeftio-ne defendere . Imo umquam nemo magts eum , .de quo nibil efl fufpicatus ] quam is, qui de aliis niulta cogitavit .
Ibidcm , 11.4. probat a 1'ari. fe noneffe reprehendendum , quod Syllam defendat, qui ab Hortenfio aliifque viris cla-viflimis defenfus fuerit. Ijia conjtiratio fi patefiiBa psr rne eji, tam patet Honsnfio, quam mibi. Qjiem cum videas bo-nore boc, aucloritats , viittite , confilio praditum , non dubi-taffs, quin innocsntem P. Syll rm defenderst i qu ero , cur, qtit aditus Horts/iflo ad iaufjum patuerit , mibi intercli/fius efie debuerit. Quiero illud etiam , fi -me, qui defenJo , repr hrn-dendum putas effe, quid tandem exiflimes de bis fiummis vi-ris & clarifflmis civibus, quorum .lludio & dignirAte celebran boc judicium, ornart catiffam, defendi. bujus innocsntiam vi~ des ? ...... Et n. 7. Quamobrem qttid eli, quod mirere , Jt
cum iifidem me in bac catiffa vidss adeffe, cum quibus- in ce-teris intelligis abfuiffe ? Nifit vero me unum vis ferum pxeter ceteros, mi afiperum , ms inbunianttm exiflimari: m; fingula-ri immanitate & crudslitat1 prmdittim .
Philippica 5. n. 25. probat Antoriium eolem debere ha-beri loco , quo Annibalem, quia tam hoftiliter egit, quam Annibal.
Et pro Rofcio Amerino, ri. 50. probat, non elfe nrobro vertendum Rofcioi, quod fubisenda: terns operam dederit; quiai multi alii opibus & dignifate praftantes idetn fece-rint. Nce tu, Eruci , accuhitor ridiculus effes , fi illis tcm-pbribus natus effes ,aum ab aratro arceffebaritur , qtti Confiules' fierent. Etenim , qui prteeffe agro colendoflagitium putes , profc-Ro iUum Attilium , quem fua manu fpargentsm firaen , qut •miffi erant, c.onveneruntt, bominem turpijflmum atqus infone' fitjjimum judicares . At he.rcule Majores nopri lonse aliter&dt-
T z	iljoi
agj.	Artis Rbetoric,t Liber IK
illo , ci>* de ceteris tulibus viris exiflimabant: Juos eniTn .i£roi jiudiofe coleb.mt, non alienos ctipide appetebant . &c.
Pro Murcna , n, ji, bellum Mithridaticum , quod confi. Sio arrnifque promwerat, a paribus bellis exornat.
Ibidem, n. 35. probat nullo Murenaj detrimento verten-dum , quod Murenas pvior Sulpicius in petitione Prasturas renunciatus luiffet .
Catil. 1. n. 17. probat Catiiina: ex urbe difcedendttm effe, quia part omnium bonorum judicio damnatus eft. Qiio tandem animo boc tibi fercndum putas ? Servt meberclt mei fl me iflo paElo metuerent , ut te metuunt omnes cives tui, domum meam relinquendam putarem: tu tibi urbcm non arbitraris ? Et, fl mc meis civibus injuria fufpe&um tam gra-viter atque ojjenfum vtacrem: carere me afpeSiu civium, quam injejiis omnium nculis confpict mallem . Tu cum co»-Jcientia fctlerum tuorum agnofcas ornnium odium juflum , (3 jtim tibi diu dcbitum , dubitas, quorum mentes fenjujque vul-neras, eorum a/pe&um prttfentiamquc vitare ? Site parentes ti• Vicrent, atque odijfent tui, neque eos ulla ratione placare pof-fes: ut opinor, ab eorum ocutis aliquo concederes . Nunc tt patria, quie communis efl omnium noflrum parens , odit ac metuit: & jam diu de te nibil judicat, nifi de parrtcidio fw cogttarc. Hujus tu neque audoriratem vercbere , neque j.udi' (ium fequere, neque vim pentimefccs ?
EXERCITATIO.
Stmon judteorum Dux & Sacerdos ad Commilitones fuos, dt vindicanda Fratris fui Jonatb,e ipfiufque liberorum morte , quos Trvpbon, accepto rcdemptionis pretio, per frattdem malam tnterfecerat «
Locus a Comparatione.
S T N 0 P S I S*
Ijixortt. \ Minori ad Majus dicet , faflurum fe- injuriam ix ipforum com fortitudini, tuin grato animo, fi longiori Oratione cohortandos ipfos putaret , ad virv dicandam illius inortem., qui dux ipforum ac cultos Re-ligionis tam muita pro tuenda ipforum Religione & faln-te fufcepiffet.
Propofitio. Continebit brevem rei geftac narrationem : exponetque , ut Tryphonis fraude interierit Jonathax ,
poft-
t)c invehtiont1.	ipj
poflquairi prO IpTo ipiiufque liberis pafla pscunia perfolit8 ta fuifler .
Confirmiitio. A comparatione dufta a Majori a<1 Minus; jubebit ipfos meminifle , quantam majores ipforum in fuis contra Barbaros bellis fortitudinem exhibuiflent , qnnties pro Keligione veri Nitminis decertaflent; non lieere ipfts ab antiqua virtute efle degeneres; Adinonebit, cauflam Jo-jutha: cum ipiius Dei eauffa eife conjunftam ; neque occi-fum fuifle Jonatham , nifi iii odium veri Numinist
Deinde per Compaiationem a Simili, dicet , par ipfis expeftandum efle a Deo prsfidium iili, quod jam paribus in pra'liis pro ipfius caufla fufceptis experti eflent , <i jJem itudium , eumdem ardorem prasfeferrent.
Conclu/io. Fiet per Anacephalaofim rerum jartt diftariim j cum valida cohortatione ad rem ftrenue gerendam;
0 R A T 1 0 4
(A Majori ad Minus) Faccrem ego veftrs fortitUuirli injuriam, aut certe de veftro in Jonatham anirno viderer iniquius asftimare , Commilitones amantiflimi; fi , dum il-latum tanto viro funeftiflimaj mortis dedecus ac probrurO paramus vindicare, longiori vos ofatione ad rem virilitet: gereiviam exhortandos pufarem .
Noftis enimyero , qualis & quantus vixerit apud vos frater ille mihi cariflimus; Dux idem vefter 4 & facrorum cuftos ac propugnatoracerrimus . Mtminiftis laborum ipfius comites ac periculorum focii , quotquot eftis, quam ultrot difcriminis cujufcumque aleam fubierit, quam parum for^ tunis capitique pepercerit, quoties aut velira falus, aUC Religionis ftudium repofcereti Nunc ilje Tryphonis impir dolo ac feelere nobis ereptus, videte, quos a vobis ani-mos ad exigendam eftufi fanguinis ultionem expeftet. Fiqui-dem cum interceptus hoftium infidiis una cum liberis fuis Jonathas Tryphonis in manus veniftet , doluimus j ut par erat, infelicem ftrenui bellatoris cafum , auem fua vir-tus in tantum pericuium ad.luxiflet ; at non erat fine fd-latio tanti viri calamitas, & hoftis avari cupiditas eftre-nata certam rftatura redemptionis fpcm afferebat . Neque vero nos fefellit iinprobi hominis aviditas- Redimi iniquo pretio captivos jubet: infinitam pecunise vim frbi mitti poftulat, fi falvum Jonatham cum ipfius liberis cupere-mus. Nihil moramur: explemus hoitis infanam fitim, nec parcendum auro ducimus, qui nec fanguini parcitum vel-
T j	ie-
»<?|.	j1rtis Rhetoric<t Liber IV.
Jemus. At quam tiultia! Auro potitur infamis procdo , 8; captivos obtruncat! Nos inultum patiemur iccius, fortifli-mi Commilitones ?
( A Minori ari Majus) Nam quo exarfiflfe (tudio legimus Majores noltros, ii quando barbari aut paftam infregif. fent fidem , aut aliqua noftros liomines contumelia affecif. fent, aut religionis noftrae fanftitatem violaflent ? Impa-tientes probri, & accepta: injuriae rifque memoies non de-ponebant arma, donee hoftili in fanguine probrum eluif. fent. Nos heredes tanti nominis , & avitx virtutis smttla-tores , fegnes & orioli torpefcemus, dum pa£ti foederis ju-ra defpiciuntur, dum palam nobilis iliuditur, durh gentis decus ac caput contra fas omne perimitur , dum veri Nu-minis cultus ac religio nnpetmir ? Dico impeti veri Nu-minis cultum ac reiigionem , Commilitones. Neque enirn exifttmate, dum Jonatliam uiciicimur , aut fufcipi a me unam fratris cariflimi defeniionem , aut a vobis Impera-toris fortiftimi mortem tantum viridicari . Agitur caulfa Dei ipfius , quem cotimus; agitur bonos ileligionis , qua Sacerdotem luum deiiderat, & iacrorttm cuitodem acerri-mum requirit : non occidiflet ille ab impiis, riiii fe tam fttenuum lmpietatis lioftem , quam egregium patrire propu-gnatorem exlubuiflet. Videte ergo, ne , cum Dei ipfius cauftit cum Jonathae caufla conjunfta fit , cum in odium ifraeliticje Religionis occubuerit, cum illius crimen omne fuerit divini cuitus amor ac ftudiuin , videte, inquam , ne fit impium violatam tam iniqua cacde pietatem negli-gere , & lnultam pati.
(A Pari) Quam erit hodie vobis honorificum , quam glorioium memorias Tonath® , cum eodem , quo flagravit jpfe , veri Numinis ftudio incenfi procedetis in aciem! Quantam hsc una generofi facinoris confcienfia noftrisho-itibus formidinem , quam certam nobis viftorias fiduciam afferet! Nam quis jam armis fuis diffidat, quibus inftru-ftum fe ab jpfo Deo meminerit ? Nempe qui veftras oliin injurias tam luculenter ultus eft, non aderit hodie fuas ulcifcentibus? qui vos impares numero, formidolofos con-tra exercitus decertarites fuo robore confirmavit , ■ numero jana , animis, caufla fuperiores deftituet? Idem hodie itu-dium , eamdem alacritatem praeftate : idem viciftim vindex Deus pra*fidium ,"idem robitr praftabit.
Oro vos igitur per fuaviftimam Jonathac memoriam, cu-jus fub° vexillis tot annos militaftis ; per itlftm fanguinis communionem, quam in Simone duce veftroreveremini; per
arma
Pe Inventlone.	395
arma ilU qu$ geritis , barb.iris nuper tam fatalia; perve« ftram fidem ac religionem , quas fociorum veftrorum in cx-<le violata eft : ite fortiftimis animis , Ducem veftrum aQ Sacerdotem, Dcum ipfum & Religionis jura vindicate,
Alia Exercitatio.
M. Tullil Ciceronis Oratio in Senatu pro interficiendis Catilinie fiociis, qui in cnrcere detinebantur.
STNOPSIS.
Exord. "jpvEmonftrabit , quam alienam a fuis moribus rem agat , dum irifefendam efte Civibus Romanis inortem perfuadere agpreditur .
Propofitio . Dicet verfari in eo periculo Reinpublicam ut, nifi feveritas ejufmodi ftatuatur in cives nefarios. , ftare non poftit : neque fe pofle alia ratione ejufdem incolumi-tati confulere .
Confirmatio . Excitabit Senatus odium in conjuratos - 1. Comparatione dufta a Pari: quam fevere nimirum majores in eos animadverterint , qui res novas in Republica moli-rentur , aut aliquod ufurpare in Rempublicam dominium cogitarent : adducetque in exemplum Gracchos , Saturni-num , &c. qui in r.e fimili opprefli fuerant .
2.	Du&a Comparatione a Majori ad Minus, dicet, uni-verfuin Popu^um Romanum in perditos cives conjurafle : an lentus fegnifque Senatus unus videbitur ? quid tota di-cet Italia? &c.
3.	Per Comparationem a Minori adMajus, adducet fein exemplum, & concludet : Videte ergo, ne , cum miln ha-norificum fuerit vitam falutemque pro patria devovilTe , vobis turpe fit &c.
0 R A T I O.
Quam infelici meo fato fieri dicam , Patres confcripti, ut cum mea ab ineunte atate vel confilia, vcl difla , vel fafta , humanitati ac clementia» femper'fer"ierint ; ho.lie converfis in contrarium ftudiis, nihil pneter .;a:dem prqui fanguinem aut velle, aut etiam perfuadere videar?
Atque utinam, Patres confcripti, Civitatis hujus incolnmi-tas , Reipublica: falus , & impofiti mihi a vobis rr-ireiis ratio paterentur carere me hodierno confeftu veftro, &
T 4.	. ta»
Ip6	Artis Rbetoricrc Libcr IV.
tam trifii minifterio abftinere! Fruerer ea , quam fumcon» fecutus ad hunc ufque diem , humanitatis laude, & ad fe* rendas miferis calamitofitque civibus fuppetias ftudium at-tjue induftriam converterem . Verum , cum ex illa , in qua me conftituiftis, ad invigilandum fecuritati publicac , fpe-cula profpexerim , Rempublicam /alvam efle non pofte , nifi perditi ac nefarii cives de medio tollantur; priftinum mihi exuendum putavi amorem clementia;, ut dignam Con-fule feveritatem induerem.
( Comparatio du&a a Pari ) Nihil ego vos moror Patres con-fcripti , vel in convincendo conjuratorum fcelere , vel in gravitate flagitii, quod illi meditabantur , exaggeranda . 1'atuere infidia: : clandeftina cum hoftibus confilia retefla funt: patratum in ipfis patriac vifceribus crimen intellexl-flis . Qiiid reftat , nifi ut pares ad vindicandam injuriam animos afferatis ? Majores noftri ftare pofle Rempublicam non putarunt, nifi publics tranquillitatis ofores , tamquam putrida totidem membra, refecarentur. Nain quidegofpe-ftata fatis Romana; feveritatis etiamin cives Romanos fcxem-pla commemorem ? Quid vel ipfa condita: urbis repetam exordia ? Quid Manlium loquar, quid Craffum , quid Me-lium , quid Flaccum, quid Gracchos, quid Saturninum pro-feram , quos vel nefaria cum hoftibus Reipublicx confilia molientes, vel effufis largitionibus ad populi gratiam adre-pentes, vel alienum a libertate noftra dominatuni afteftan-tes, praviflimis quibufque fuppliciis ciVitas ifta multavit? Vos ejufdem auftoritaris heredes & gloria» inultos effe pa-tiemini, qui urbem hanc incendere, labefaftare Rempubli-cam, cominunem extinguere libertatem cogitarunt?
Ah ! ue, per Deos immortales, Patres confcripti, ftultaac prapoftera reorum commiferatio fleftat vos aut commo-veat. Quos meritis erepros poenis volueritis , hos univer-fus Populus ad fupplicium repofcit. Fuit hzcmihi, ut fai-tear, quod reseft, Patres conlcripti, inter graviftimos , quos nefaria conjuratio metus incuffit , confolatio non levis , cum paratos multituninis totitis ad repellendum cornmu-ne malum animos deprehendi : erexit fpem Conlulis , & novos etiam addidit ftimulos confpirans civium omnium ad ruendam libertatem noftram voluntas : nec pravalituram putavi paucorum improbitarem , qua.m ad coercendam , quidqnid in hac urbe fanflum arque integrum eft , incen-deretur . ( A Majori ad Minus ) Videte ergo , qualein in ie taii perfonam tueri vos oporteat . Cogitate, quales vos fitis, & ad quantum dignitatis gradum eveifli, Nolitehauc
inu-
De lnvetitio»e.	297
lnuiere ondiru veftro iabem , ut jaftare quis poflit , dum prater fortem fortis & animofus popuius apparuit , fe-gnem ac lentum in vindicanda communi injuria Senatum extitifte .
( A Minoriad M.ijus ) De me vero nihil dicam , Patrescon-fcripti. Intellexiftis enim vos ipfi fatis, quanto capitis mei periculo immincntem vobis totique Populo Romano cladem averterim : quantam in me fceleratorum civiuna ifto faci-nore invidiam concitaverim ; quibus meis laboribus quie-tcm ac tranquillitatem huic Imperio redemerim . Videte hoc unum , ne, cum mihi honorificum fuerit , fortunas , falutem , vitam pro communi bono devovifle ; ita vobis turpe fit , inani metu deterritos ab extirpandis tanti mali reliquiis abftinuiflfc.
C A P 0 T XIII.
De Locis Affumptis feu extrinfecus petitis .
QUid funt Loci Affumpti feu extrinfecuS petiti ? R. Sunt ii , qui petuntur aliunde , quam ex natura rei ,-neque pendent ab arte, ut excogitentur, fed ut tra-fientur .
Quot funt Loci extrinfecus petiti ?
R. Sex vulgo nominantur. Leges feu Praciudicia , Jusju-randum, Fama , Tabula: , Tormenta , Teltes : ds quibus ftngulis feorfim nobis diceiulum incurrtbit.
ARTICULUS PRIMUS.
De Legibus feu Priejudiciis .
OBfervandum eft Legem aliam efle teternam , qu3 Dei eft; aliam natura:, qua: ab eodem Deo eft ut auftore naturas; aliam humanam , qus ab hominibus pofita eft.
Humana iterum dividitur in Ecclefiafticam , 111 Milita-rem, 411 Civilem five Togatam , pro varia hominum con-ditione.
Rurfum alia Lex eft communis , qus ad omnes ; alia propria, qua: ad aliquos tantum pertinet, putaadRegnum aut ad Provinciam .
Quomodo confirmattir Locus a Lege ?
R. 1. Si oftenderis per amplificationem a Definitionibus conglobatis Leges efte vincula Reipubiica:, Regnorum fun-
da-
zpH	Aais Rbcter'c<c Ltber IV.
rlamenta , procr£atrices"tranquillitatis . 2. Si Leges com« menJaveris ab eis, a quiljus lata: funt . 3. Si per amplifi. eationem a frequentatione Confequentium, ilamna qua: ex: earum violatione fecutura <unt, demonltraveris.
teguoi neceflitatem dignitatemque multis commendat Ci-ceio pro pluentio, n. 14.6. Ut tibi concedam , hoc indignum cjji quod cujujmodi Jtt, jam yidero, tu mibi concedas necejji ejl, mulfQ e(je indignius , in ea civitate , qu<e Legibus conti-neatur, difcedi a Legibus . Hoc cttim vinculum eji bu jus di-gnitatis , qua fruimur in IKepublica, boc fundamentum liber-tatis , hic fons aquitatis. Mens, & animus, & confdium, & fententia civitatis pofita eji in Legibus, Ut corpora nojira fine mente ; Jic civitas fine Lege , fuis partiluj , ut nervis , ao Janguine, & membris , uti non poteji. Lcgttm minijiri Magi-Jiratus ; Ltgum intcrpretes , Judices : Legum deniquc idcirco omnes feryi fumus , ut Itberi ejfe pojfimus ■
Lib. 1. de Inventione , n. 70. monet Judices Legum ju-ratos cuftodes , ne a Legibus difcedant . Judices qui ex Le-ge jurati judicatis , Legtbus obtemperare dcbctis . Obtempcra-re autem Lcgibus non pQtcJiis , nifi td quoti Jcriptum eji iii Lege , fequamini . Qttod enim certius Legis Jcriptor tejiimo-itium vohtntatis fu<e relinquere potuit, quam quod ipfe biagnit cum cura atque diligentia fcripftt ? Quod fi litertc non cxtit-rent , magnope>e eas requireremus, ut ex his fcriptoris volun■ tas cognojceretur . &c.
R. 1. Si probetur mutari pofTe Legem liumanam liomi-nis ad arbitriitm . 2. Si oftendatur cauffam Legis non effe amplius . 3. Si retegatur aliquid iniquum in Lege . 4. Si lsx Legi opponatur <>. Si neceflitatem agendi contra Le-gern fuiff- demonftretur.
Tullius pro Rabirio Perduelli, n. 13. eludit Legem , often-dendo Legem non effe amplius in ufu, nec fupereffe cauf-fam , piopter quam lata fuiffet. T« mibi etiam Legis Por-ciie, ttt C. Graccbt , ttt borum libertatis , tu cujufquam deni-que hominis popularis mentionem facis , qui non modo fuppli-ciis inttfitatis, fed etidm verborum in.iudita crudelitate , vio-lare libertatem bujus populi, tentare manfuetudinem , commu-tare dtfcipjinam conafus es ? Namque btec tua , qute te homi-nerri' clemehtem populavemque delebiant , I , Liftor , colliga manus : qu<e non moclo bujus libertatis magnitudinifque nori funt, fed ne Romuli quidcm, aut Num<e Pompilii, fed Tar-quinii, fuperbiffimi atque crudelijjimi Regis . Ijia funt crucia-tus carmina: qu<e tu homo lenis ac popularis libentiffime com-mcmotas, Caput obnubito , arbori infelici fufpendito • qu.e
ver-
De Invcntione.	zgg
ferba, Qtiirites, jam pridem non folum tenebris vetuflatis ir? hnc Repuulicn , verum etium luce libertatis opprefja junt.
Sic pro Dorno lua, n. 53. Legem impugnat , quod per vim (it lata . Quid fi pcr vim tuiijii > tamenne Lex e/i? ar/i quidquam jftre ' gejium vidcri poicji, quod per vim gejium ejje confiet ? An ft in ipfa latione tua , capta jam urhe lapides jacii , ft manus coliata non eji , tdcirco tu ad iilam labem , atque eluviem civitatis, ftne fumma vi petvenire poturjii ?
Ibidem Legem Clodiam injufte latam exCiuffa Efficien-te & ex parte Legis demonftrat , n. ry?. At quid tulit Legum fcriptor peritus & callidui ? Velitis, jubeatis, ut M. Tullio aqua & igni interdicatUr? Crudele , mfarium , ne tn fcele-ratijjimo quidem cive ftrcndum ftric judicio . Non tulit , v.t inteidicatur . Qi'id ergo ? Ut interdiftum fit . 0 ccenum .' 0 portentum .' 0 /celus ! ' H/tnc ribi Legem Clodius jcripfit, fpur-ciorem lingtta fua , ut interdiBum Jit, citi non fi: <nterdtEium ?
Ibidem Legum oppofitione domum fuam fibi non jufte ereptam dem: nftrat, 11.43. Fue>is Jane Tribunus plebis tam jure , quam Lege , quarn fuit bic ipfe Bullus , vir omnibus rebus clarijfimus , atque ampiifjimus : quo jure , quo more >, quo exempio Legem nominatim de' capite civis indemnati tu-Iijii ? Vetant Lrgcs facratie, vetant duodecim Tabuhe , Leges privatis hominibus iriogari : id eji enim privilegium . Nemo umquam tulit : nihil eji crudelius , nibfl perniciofius , nibil quod hrec civitas minus ferre pojjit.
Et pro Milone, n.io. Legem fcriptam per Legem natu-ralem deftruit . E/i enim , Judices \ non jcripta , fed nata Lex: quam non didicimus , acceoimus , legimus : verum ex natura ipfa arripuimus , haufimus, exfrejjimus : ad quam non doEii, fed faEi' ; non infiiiuti , fed imbuti fumus : ut fi no-Jira vita in aliquas infldias, ft in vim , ft in tela aut latro-num aut inimicorum incidijfet ; omnis bonejia ratio effet ex' pediendie falutis. Silent enim Leges inter a>ma, nec fe expe-Eiari juhent, cttm ei, qui expeSiare velit , ante injufla pccna^ Ittenda ftt, quam jujia repetenda. .
EXER-
Altis Rbetovicx Liter IV.
EXERCITATIO.
jfcctifatur apud Patrem eumdemque Confulem Miin/ius viBor, quod contra datam ftbi legem cum bofle cenflixerit .
Locus a Legibus .
S r N 0 P S 1 S.
Exord. "pvUcct Accufator a commendatione Legum uni* U verfim : quod traftabit per 1'ra-teroiiiTionem , quia dicit apud virum Confulem , eumdemque magnuro Iniperatorem .
2.	Deinde defcendet ad cortimendandas praEfertim Leges militares , quarum infraftio multo majoris momenti elt , propter audaciam vita: militaris , qua: freno indiget , & propter clades, qUae confequuntur.
3.	Oftendet, Filium Manlii liac Lege obliriflum fuilfe t debent enim viri principes pralucere ceteris exemplo , & nt majores funt eorum virtutes , fic & majora folent effi eorum vitia .
4.	Oftendet , Manlium patrem teneri Legem infraftam vindicare, eo magis quod a filio & a viftore infraifla fit. Nam fi filium non punierit , dicetur p!us natura: , quarri aquitati conceftifte ; fi viftori parcat, hoc peftimum aputl pofteros exemplum violatae Legis relinquet.
Concludet, infelicem appeltando Manlium, cui plus vi' cifte noceat, quam fi viilus eflet.
0 R A T I 01
Si mihi apud aliquem alium, qtiam apud virutn Confu-iem eumdemque rerum bellicarum peritiftimum fmperato-rem habenda eflet oratio , hddiernam , qUam invitns ac reluttans fortifljmo Juveni inferre cogor accufationem , fin-gulari Lepum commendatione pramuniendam cenfuiftem . Verum quid attinet commendare Leges apud eum , qaetn Legum miniftrum ac cuftodem fanfliflimum , eumdemque fapientiflimum interpretem reveremur ? Scilicet in hoc api-ce dignitatis conftitutus , unde domi forifque cunrfta mo-deraris; nofti unus omnium optime , T. Manli , quantus honor, quanta haberi debeat Legibus revetentia, qua: vin-
cula-
De lnventione.	301
cula Reipublicse, fundamenta Imperiorum, tranquilhtatis ac pacis'procreatrices nuncupantur. Hinc illa majorum no-firorum , vel ab ipfis conditi primum Imperii temporibus, cohftans opinio , tam efte neceftarias Leges ad tuendam Reipublicae dignitatem incolumitatemque confervandam , nt fine graviftimo ejufdem detrimento infringi illas poffe non putarent.
Quod ft ceterarum Legum infraftio tantopere metuen-da eft, quanto praxavere diligentius oportet , ne qua mi-litari difciplinae labes inferatur ? Ut enim confidentiores effe folent, praeter vulgus hominum, arma qui traftant ; & ipfa militiae dignitas quaedam ac gloria impunitatis fi-duciam infpirat : nifi coerceatur freno ejufmodi hominum temeritas , atque intra juftos obfequii limites retineatur , nemo non videt , triftiftimam ab lis ipfis impendere Rei-public® perniciem , qui ejuldem tutores ac confervatores reputantur .
Qua igitur confidentia, T. Manli , tuus ille filius , ju-venis alioqui laudatiftimus, confulare Imperium infregit t An quia excelfiore loco pofitus nemini latere poterat, quod contra Legem admififfet ? an quia vicariam adeptus a te poteftatem , tanto impenfius primaflam in Imperatore ac Confule revereri debuiffet ? an quia contempto per fum-mum nefas paterno ac Confulari imperio perniciofum ce-teris defeftionis exemplum oftentaret ?
Tu vero qui tanti (celeris fedes arbiter ac judex , vide , T. Manli , vide quam feveram tibi ipfe legem dixeris . ■Prasclufifti omnem tibi ad mifericordiam aditum , qui de filio pater, de viftore Confui & Imperator judicinm fufce-peris . Si paternaj caritatis ftudio viftus indulgendum ali-quid tuo fanguini cenfueris , quam tibi apud omnes con-citabis famam, qui plus amori tenero pater, quam ftudio Reipublicae Conful tribuiffe videare ? Si viftoris gloria pla-catus & inflexus ignofcendum juvenili temeritati exiftimas, quantum detreflandi deinceps obfequii juventuti Roman» momentum fufficies Imperator? Quem enim in pofterum in officio retineant Imperatorum jufta , quoties aut illecebra vi&oriaj , aut illuftrandae locus fe ofteret: fi polliceri fibi poffit temeritas impunitatem, & rei geftae feliciter ob-tentu contumacia» memoriam obliterare ? Imo quis virtu-tum in numero docile mentis obfequium reponendum pu-tet , quod contemni impune poffe , & felicibus armorum eventis poftponi intelligat ?
Infelicem te, juvenis fortiflime, qui Judicem eumoffen»
das,
A
goi	Artis 'Rbetorica Liter IV.
das, a quo fine magno deHecoie fperare quidquam non au-fis . Miferum te , cui relatae viftoriaj decus plus nocuifle videatur , quam fi viftus in acie temeritatis tua: poenas de-diffes. Faceret accepta: claiiis oppiobrium , ne qUid tentari ejufmodi eicemplo tuo ceteri prafumerent . Deteiruiflet omnes (ttfcepti infeliciter.operis calamitas , ne militaris imperii Leges, violandas eflfe arbitrarentur, & juniorisMan-lii exitium falnbre tcti jiiventuti obfequii documentum ex-titiflet. Quvd reftat, nifi t>t pirtam imprtidentia tiia oB«a-lionerri repares, & quod tAerulfticapitis fupplicio practer-grediendi deinceps miiitaris imperii metum incutias?
Alia Exercitatio.
Defenditur junior Manlius .
Locus a Confutatione Legis.
S Y N 0 P S I S.
Exorei. "pRofitebitur Orator, fe cum adverfario de digni-x tate LegunPac neceftitate convenire, neque alia fe ratione ufurum ad defenfionem Manlii , quam Legurrt auftoritate : quod ut faciat:
1.	Leci liumanac , quam dicet mufari poffe hominis ad arbitrium , Legem naturae multo validiorem opponet :,fa-tehiturque , fi habeatur humarux Legis ratio , puniendu.m efle Manlium *, at Lex natura; reclamat, pr.ohibetque eum fupplicio affici, qui viftoria fua plus utilitatis Reipublicac attulit, quam mali, infraftione Legis.
2.	Dicet interpretatum efle juniorem Manlium confilium Legis, qua fe teneri in ea occafione non putavit', quia, fi fervaffet Legem , certiffim» viftori» locurri amififfet.
3.	Excttfabit illum , quod neceflitate magis quam volun-tate Legem violaverit : nam quid aliud faceret juveriis na-tura fervidus, cum ab hofte provocaretur ,' & a fuis pro-pe cogeretur, ut certaret ?
Dcnique Perorationis-loco petet, ne Manlio-noceat quod patiias profuerit, quod patrem habeat judicem,quod Rem= publicam defenderit .
ORA-
De Invemione.
303
0 R A T I O .
foovimus enimvero , Judices : neque opus erat , ut iri commendatidjs Legibus tam iniltilem operam accufator poneret: novimus, inquam, quanta debeat efTe Legum au-ftoritas , in liac pr.xfertim Republica , quas fuuin a bonis moribtis atque inftitutis momentuni atque ornamentum ac-cepit % Imo .adeo non velim vel in hac caufTa infirmare quidquam cx .iis , quibus adverfus Manlium abiiti vifus elt, ut ad illum deferidendum nullum aliud lubentius 5 quam Legum ipfarum patrocinium adhibendum putem . Habeant ergo Leges pondus illud apud nos , quod femper habtie-runt: fint illae fundamenta hujus imperiiReipublic® vin-cula , & amica: pacis atque tranquillitatis fons & origo cenfear^ur : nefas fit illas itifringere; & earum contempto-res meritis, ut pai- eft, poenis coerceantur.
( Lex legi oppofitn) Atquibus; amabo, Legibus primus de-betiir honor ? qua> Leges tandem fingularem a nobis cuitum atque religionem yindicant ? An illac , qu® ut hominiim con-filio prodierunt in haric lucem , ita eorumdem arbitrib refin-gi pariter atque infirmari folent? an ill® potius, qu® non tam fcripta:, quam nat® nobifcum videridebent? quas.non didicimus , accepimus, legimus-, verum ex natura ipfa hau-fimus ; arripuimus, expreffimus: adquasnon dofti, fed fa-£ti, non ,inftituti; fed imbuti fumus? Efto: videri nocens poffit & diguus rriorte junior Manlius. fi lat® a parente eo-demque Confule Maniio Legis ratio habeatur . At fi reclamat ipfa naturas Lex, fi reufti abfolvk , fi ampliftimo pramiore-mttnerandum diftitat: fi fecutus illius vocem fortiflimus juve-nis , graviftimum fe Reipublicse detrimentum , fi Confttlis edi-fium fervaret, utilitatis plurimum , fi idem praetermitteret, allaturum pracvidit: rogovos, Judices, quo demum recidet Accufatoris oratio ; quam habere vim ad condemnandum vi-«Sorem videbitur? Senfit enimvero junior Manlius ,,cum iii iis rerum articulij deprehenderetur, ut certiflima vifiorias fpes affulgeret, cumaffiigendus ac profligandus hoftisobjiceretur, non audientjpm effe Corifulis imperium , qui depugnare pro-hibuiffet : (■Jnterpretatio legis) vidit non fuifle iflud patris confiiium , dum ferfet Legem , ut oblatam rei feliciter ge-ftfndas occafionem eriperet: non dubifavit,- quin liceret fibi imperantis voluntatem fic interpretari, ut Iatum imperium iit Reipubiic® gioriam atque perniciem cederet. An licebat ali-fer ipfi de Patre, de Confule, de Maniio exiftimare?
304.	Artis Rbetorie* Lihr llr.
( Neerffitas violandie legis ) Quamquam hafeuerit Manlius aliam de Confulis voluntate opinionem ; crediderit illum tam tenacem imperii fui , ut vel cum Reipublicx detri-mento fervari veilet: an debuit propterea ftudiofirtimus re-rum noftrarum juvenis oblatum navandae foliciter operas locum negligere ? Nempe inftabat imprudens hoftis, nume-ro , viribus , animo infetior ; Manlius copiarum multitu-dine, robore, virtute fuperior certamen non iniiffet? Pro-vocabat ille Romanos ad pugnam , & nobis tantum non infultabat; Manlius juvenis natura fervidus , & glotiacno-ftrse ftudio incenfus , lentus ac fegnis dedecus pertuliftet ? Commodam ille finiendi belli graviffimi opportunitatem fufficiebat ; Manlius vel ipfo capitis periculo auferri ftbi de manibus tam amplam gloriac triumphique fegetem fufti-nuifTet? Ni vicem hodie noftram doleremus, Judices, nifi in tam felici rei beno gerenda: occafione pra:tergreftendum patris ejufdemque Confulis imperium junior Manlius judi-cafFet . Videte ergo, Judices , ne fortiffimo juveni fuus iti patriam amor & fingularis in unumquemque noftrum ca-ritas nocuifle videatur : facite, nemo ut exprobrare nobis poifit, eum a nobis affei^um fuiffe fupplicio, cui triumphi gloria fuis in Rempublicam meritis debebatur : fic tempe-rate aufteram Coniulis feveritatem , ut amor parentis fi-linm abfolvere ac tueri non erubefcat.
ARTICULUS II.
Locus a Jurejurando.
QUid efi Jusjf.r.tndum ?
R. Eft affirmatio vel negatio alicttjns rei religiofe ritu fafta.
Quomodo conjiimatur hic Locus ?
R. x. Si oftenderis, quam inviolabile debeat effe promif-fum, quo Deo quis obftringitur: idque a Minori ad Majus. Nefas eft pafla cum homine violare ; quanto magis cum Deo, cui debemus id omne quod fumus ?
2.	Si per enumerationem partium recenfu&is poenas , qu® jurisjurandi violatores confequuntur : experiunturenim homines in fe perfidos qui Deo perfidi extiterint, & fcele-ris confcientia cruciantur.
3.	Si magnam in jurante vel aufloritatem vel probita-tem demonftraveris .
Cicero lib. 3. de Ofliciis , n. 31. ita de Jurejuratldo lo-
qui-
D» Jnventione .	30$
quitur: Nullum vinculum ad adjiringendam fidem jurejuranda Miijorcs arEiius ejfie voluerunt . Id indicant Leges in 12. Taoulis, indicant facrat,e, indicant fcedera , quibus etiam cum hofte devincitur fides ; indicant notationes animadver-fionefque Cenforum , qui nulla de re diligentius , quam de jurejuntndo judicabant .
Eo loci pluribus agitat Cicero Quaeftionem iilam : utrum. Regulus teneretur perfolvere fidem , quam Carthaginien-ftbus dederat & probat , non potuiffe ipfutn frangere fi-dem datam vel hofti.
Hanc porro formulam Romani in Jurisjurandi formulis adhibsbant: Si fciensfallor, itame Diejpiter, falva urbc hac atceque, & boni me dejiciant, ut cgo hunc lapidem jacio.
Uuomodo refutatur bic Locus ?
R. Primo, fi oftendatur Jusjurandutn opponi Legibus, vel juri fcripto , vel naturali .
2.	Neminem obftringi ad id , quod iniquum eft , poffe i id autem iniquutn efte , quod dicitur iacramento fuifle confirmatum .
3.	Si demonftretur, id de quo agitur, non esprefle con-tineri in jurejurando , nec fuifle hanc jurantis mentem , ut in eo contineretur.
4.	Si probetur emiflunl jusjurandum ex iracundia , vel ex imprudentia, vel extra locum .
Ita Cicero pro Rabirio Poftumo , tt. 36. probat eum , qui falfum femel dixerit , facere fidem non pofle, vel fi per Deos omnes juraverit. Ubi femel quis pejeraverit , ei credi pofied, etiam fi per plures Deos juret, non oportet.
Idem omnino confirmat pro Comuedo , 11. 46. Qui men-tiri folet , pe jerare confuevit . Quein egO , ut mentiatur , inducere poffum : ut psjerct, exorare faci/c potero. Nam , qut femel a veritate deflexit , is non majore religione ad per ju-rium , quam ad mendacium perduci confuevit . Qttis enim deprecatio;ae Deorum , non confcientiie fide cummoveiur ? Pro-pterea , que pcena a Diis immortalibus pcrjuro , hiec eaderrt mendaci confiituta efi . Noit enim ex aEiione verborum , qui-bus jusjurandum comprehenditur, fed ex perfidia & malitia , per quam infidite tenduntur alicui, Dii immorta/es hominibus i/afci & fuccenfere confueverunt .
Et lib. 3. de Officiis, 11. 29. docet, non pejerare eum , qui falfum juraverit , fed quod ex animi fententia jura-verit . Non enim falfum jurare , perjurare efi ; fed, qnod ex animi fententia juraris , ftcut verb(s concipitur more noftro , id non facere , perjurium eli.
V	Ibi-
^06	Aitis Rbetorlcie Liler IV.
Ibidem , n. 107. poftquam probavit vel hofti jurisjurandi Jidem fervandam efte , nepat eamdem efte rationem prs-cionum , quibus negari poftit , quod jurejurando promif-ium eft . Eji autem etiam jus beliicum , fidefque jurisju-rancii ficpe cum bofie [ervanda . Quod enim ita juratum eji, itt mens cunciperet fieri uportere , id fervandum ejl . Qjwd aliter ; id fi non feceris , nullum perjurium cji . Ut ft prte-donikus paEium pro capite pretium non attuleris , nuila fraus cji , ne Ji jur.itus quidem id non feccris . Nam Pirata nan efi ex perduellium nurtiero definitus : fed communis ho-fiis ontnium . Cum boc nec fidcs efie dcbet, nec jusjurandum cotnmune .
EXERCITATIO.
Hcrodias ad Herodem , ut pro edito jurejurando Joannis Baptifiie caput in difico dedat.
Locus a Jurejurando .
STNOPSIS.
Exord. -pvlcet , non petere fe tantum , ut datam fidem , XJ qua nihil eft apud Reges fanflius , fed ut di-£lum facramentum perficiat .
Propofitio . Jubebit meminifte ipfum , quam folemniter vel tertiam regni partem promififtet . Hoc tamen noil peto , fed unius hominis multis tibi norainibus invifi caput .
Confirmatio . Oftendet 1. quam perniciofum daturus fit toti populo exemplum , fi inani fubterfugio eludi,. a fe pofte facrainenti religionem arbitretur .
2. Dicet , non efte clam facramentum , fed aula: toti notum : . & per Apoftrophen ad teftes illius facramenti , rogabit ipfos , ne tantam mjuria: labem inuri Regis no-mini patiantur .
Concludet, vehementer deprecando Herodem, ut datam tam folemni facramento fidem ftatim exfolvat.
0 R. A T I 0,
Si poftularem a te , datam mihi fidem ut exfolveres , Trinceps inviftiflime , cum nihil efle debeat apud Reges ilia fanftius , nihil inviolatum magis j non paftem falva
regia:
De inventione>	joj*
iegi® majeftatis ciignitate repuliam pati : iiunc fpreta ieli-f gione jurisjurandi, quotl erpifilti tam folemniter, qtto fieri patto dicam , ut te in perficiendo tacramento difificilem ac tergiverfantem experiar ? • ,	,
Tamen non peto pro jure meo partem Irhperii tui ter-tiam , quatn daturum te, fi vellem , promififti: nihii ejuf-modi effiapito , quod annuere durum efle tibi debeat, aut moleftum ; quod improbare quiiquam , fi conceftlris , aut velit , aut fuftineat; quod nemo , fi negaveris , negatum non expoftulet ac reprehenilat . Hominis peto tibi tam lnultis nominibus invifi caput : peto detentum in carcere violatas majeftatis reutri debita poena multari : peto de medio tolli Joannem illum Baptiftam , cujus comp^fcere eftrenem maiedicendi obtrefiandique licentiam nifi hac nna via tioti poffis .
Quod fi nullam habere vis tam juftae poftulationis ratio-liem , fi nihil apud te jam poftit Herodias , quam modo regiii tui parte potiorem a:fttmafti : cogita , quatfb, quam perniciofum toti populo exemplum daturus fis , ii futili inantque fubterfugio eludere te pofte facramenti tui reli-gionem arbitraris . Nam quo deinceps erit apud Juda:os ioco juiisjurandi fanffitas , quim nulium apud Regcm fapientiflimum poridus habuifte cognoverint ? quis reiigioni ducet non exequi quod promiferit , cum vioiatam a te foiemnis facramenti fidem intelliget ? quis peccare iioftea verebitur , qui tam idoneum in te auftorem , aut faltem tam juftam in Rege fuo legiriraamque excufationem often-tare poflit ?
Utinam enimvero clam atque in tenebris jusjurandum illud emififtes! utinam Herodias una teftis illius ac confcia extitiflet ! utinam denfiffima oblivionis caligine poflfet etiamnum fepeliri ejufdem memoria ! At tot habes illius teftes , quot Aulicos , tot futuros poftmodum exempli il-lius pravi cenfores, quot domefticos; tot obrreftatpres tui nominis , quot Judnos . Vos, o fidiftimi comites Principis inviftiftimi , tantarri Regis veltri nomini injuriam defeti-dite ; contendite pro virili parte ,s ne tam turpis Herodis memoria: labes adlt,Trefcat ; depellite metus illos , qUos nimia ipfius humanitas atque clementia injecit .
Quamquam nihil tibi hortatore opus eft , Princeps invi-ftiffime : tua te fides tam folempiter obligata , & illa fa-crametiti quod emtfirti , relicio fatis adhortantur , ut per-ficias fedulo quod tam expreffe promififti . Age ergo r pritte quam primum lpiculatorem , qui hominis invifr
V *	caput
\
3°8	Jirtis Rbetorica Libe' IV.
caput auferat , qUi te , aulamque tuam , totamque Ju* dseam importuno publicfE quietis perturbatore liberet» Sic Herodiadem , qu® placere tibi meruit , compoteln voti dabis : fic op^igneratJE fidei coiilcietitiam exfoives , & novam difto 1'acrameftto religiohem atque atlftoritatem conciliabis .
.	rniJ.i.'!' -11*11(1" '•	'*.-
Alia Exercitatio.
Oratio viri Jnchei contra Herodiadcm pro Jb.itine Sdptijla.
Locus a jurejurando confutafus,
S r N 0 P. S I	. '
Exord. Ti yrlrabitur , eam fuifTe' puellse impudentiam , ut iVi lanftiflfimo fidei nomine ac facramettti reli, gione ad extoiqutnd.im rem iniquiffimam abuti non dubi* taverit.
Propofitio. Petet ab Herode per Apoftropben , num revera fe putet ulla facamenti religione obftriftum , ad impe-. randam viri innocentis mortem ?
Confirm.itio . Oftendet , nullam vim emiffum ab Hero-de jusjurandum habere oportere Joannis in perniciem , i. Quia non [^otuit quidquam promittere , multo minus jurare , qnod eflet iniquum ; demonftrabitque , quam ini-quus haberetur, li innocentem virum ad votum impudentis puella; interficeret . 2. Quasret , an fuerit umquam mens Herodis, ut obligaret fidem ad violandas fanftiffimas sequi-tatis ieges ,
Concluriet dicendo nihil eflfe, quod Rex pertimefcendum habeat ab eorum teftimonio , qui jurantem audierant . La\idaturos illos potius Regis hum«initatem atque clemen-tiam , qui fcelere non perfeciifet q«od fine fcelere jurare non potuerat ,
0 R A T I 0,
Et fucum faciet prasftigiis etiamnum fuis procax atque impudens puella , & quod apud Reges fanfliftimum eft , fidei atque jurisjurandi nomen , eo per fummum nefas ad extorquendam rem iniquiflimam abutetur ?
Itane vero, Princeps inviftiflime, pondus apud animum tuum aliquod habuifTet infolens Herodiadis Oratio ? an
per-
[ •
De bivdntione t	309
^erfuafiffet illa tibi tam indignum humanitate tua facinus? tene futili inanique jurisjurandi fpecie obftriftum arbitra-reris j ut viri fan£Hflimi necem properares? .
At enim promifilti faltatrici impia; , fore illam voti compotem )ui ri obligafti regiam tjjeftantibus Aulicis fi-dem : inviolabilem iolemnis facramenti religionem adje-cifti . Scilicet ut iniquum quid admitteres ? ut ignomi-liiofam nomini tuo labem inurercs ? ut Regum majeftatem turpi flagitio dedecorares ? Hoc (i poftulat a te infipiens puella , tune id fafturum te aut promififti , aut promit-tere potuifti ?, Nam quod illud tandem eft , quod petit ? quo impia fceleratse Herodiadis vota feruntur ? quod fibi faltationis lafcivs pntmium donari pofcit ? O fingularem inauditamque in astate tam tenera impudentiam ! Tu , ne puellam moeftam ac dolentem abire patereris , veren-dum toti Judaeae caput profcriberes ? tu virum innocen-tem, nulla in re male meritnm de te, perderes ? tu di»i-num illum veritatis a:quitarifque praconem , quem miratus es ipfe tot!es , qtiem dicentem sftimafti , quem bene mo-nentem & lana confulentcm ultro volenfque fuftinuifti , inani facramenti religione perculfus interficeres?
An hic tibi , Princeps fapientiffime , fuit animus , ctim f iltantis puellas captus gratia , quodcumque poftulaflet illa, pollicereris; cum datam fidem interjefta facramenti leligione confirmares ; cum vel tertiam regni tui partem non dubitares oppignerare : an hic , inquam , tibi fuit animus , ut in rebus etiam iniquiflimis repulfam non ferret ? Ergo fi leges refringi fanftiflimas , fi jura violari omnia , fi qUidquid in regno tuo fancituiu fapienter Iabc-faftari ac peffumdaari precaretur ; tu puell® impudentis ad votum mifcere fufque dequeomnia atque evertere cogi-tares ?
Et hoc credis fore aliquem e confultiflimo Aulicorum coetu , qui approbet ? qui tam impium admitti a te facinus , ultro volenfque patiatur ? qui faccenfeat tibi , quod infipientis- puellae preces rejeceris ? qui violatam jurisjurandi fidem expoftulet ? Imo , imo ne dubita , Princeps fapientiflime : collaudabunt omnes fapientiam tuam , quam intercipi dolofis Vafrs puellas illecebris noti permiferis ; prsdicabunt humanitatem tuam , qui affliftac innocentia» contra vim atq te audaciam adfueris ; extol-lent fummam asquitatem tuam , qui perficere cum fcelere nolueris , quod polliceri fina fceiere non potueras . Vive ergo fecurus aula: tua: ; rejice a te longius confultam
V 3	. male
3 10	Aitis Rhetorici? Liier IV.
male & imprudentem nimis puellam ; & qua: tam iniqus donari fibi poltulavit , eam debita etiam poena multare pon dubites .
ARTICULUS III.
De Vrtejudiciis , Fama , & Tefltbus .
ETfi Pra:judicia vulgo confunduntur cum Legibus , quia nihil (unt aliud, quam' Senatus confulta, feu Decreta jam ante fafta , quibus Orator utitur ad fimilem cauffam iimili modo definiendam ; tamen ufurpantur aliquando latius pro quacumque pr<tjudicata opinione , quam aliquis afferat ad caurtam , five illa decreto aliquo. ai)t exemplo nitatur , five nulla certa ratione animos vineatur im-buiffe . Quare Oratoris eft ire obviam ejufmodi Praeju-diciis , exemplo Ciceronis pro Cluentio , n. 6. Quamohrem a vobis , Judices , antequam de ipfa caujfa dicere incipio , btec poftttlo : primum id, quod tequijflmum eji , ut ne qttid prtejndicati ajferatis . Etenim non modo aucioritatem , fed etiam nomen Judicum amittemus , niji hic ex ipjis caujjis jud cahtmus , ac Ji ad cauffas judicia jam faEla doma dcfe-remus . Deinde fi quam opinionem jam vejirit mcntihus Com-prebendifiis , fi eam ratio convellet , Ji oratio labrfaEiabit , fi denique veritas extorquebit; ne repugnetis, ettmque animis veflris ant libentibus aut tequis remittatis .
Ratio vero vel confiimandi vel infirmandi hunc Locum repetenda eft ex iis, quae difla funt in Articulo de confir-mandis vel infirmandis Legibus .
Quid efl Fama Jeu Rttmor ?
R. Eft fermo fine ullo certo auftore difperfus.
Quomodo canfirmatur bic locus ?
R. Si oftendatur i. maenam efte vim & au&oritatem Famac ab exemplis virorum illuftrium , qui bonae Fama: tam imptnfe ftuduerunt .
2.	Si probetur , Famam vix umquam ttecipi, quia vide-tur efte vox publica ; notum eft autem illud: VoxPopuli, vox Dei . Pneterea fi teftimonium unius aut alterius ad hominem puniemlum fufficit ; quanto magis Fama , quae velut omnium hominum teftimonium eft ?
3.	Etfi non eft negandum, Famam facpe mentiri; tamen non eft retinendus in confeftii nobili vir finiftri nominis : id enim toti ordini perinde probrofum eft , feu vera fit Fama, feu falfa .
4. Quae-
De Iuvent/ont.
4. Qusrenda; funt rationes , quse caufl® de qua agitur , fiut propriar, per quas fparfi Rumoris veritas confirmetur.
Ad confirmandam Rumoruin auftoritatem fit illud Plinii Junioris in Panegyrico Trajani . Cvjar , tales nos crede , quatis Fama cujufque eji ; huic awres , huic oculos intende : ne relpicias clandejiinas exijlimationes, nullifque magis quarn audientibus infidiantes fufurros . Metius omnibus quam ftn-gulis creditur : finguli enim decipere & decipi po/funt; nemo vmnes, neminem omnes fefellerunt.
Quomodo refutatur hic Lochs ?
R. Oftendendo 1. quam fit inanis Fama , quas apud fo-lam plebem valere debet , non apud viros prudentes & peritos Judices : quod ampiificabitur ab exempiis virorum innocentium , quibtis faspe afperfit maculam.
2. Demonftrando Rumores ejufmodi efte opus hominumt otioforum , qui amant falfa in vulgus fpargere".
Juverit mveftigare , unde nata fit Fama , ut melius probetur ejufdem levitas .
4. Arterendas erunt rationes , ex quibus Famse falfitas demonftretur .
Ita Tullius contra Famam difputat pro Caclio , n. 3S. At fuit Fama . Quotufquifque ijiam effugere poteji in tam maledica civitate ? Vicinum ejtts mulieris miraris male au-dijfe , cujus frater germanus fermones iniquorum effugere non potuit ?
Et pro Plancio , a n. 56. orat Judices , ne difteminatis rumoribus fidem babeant . lllud unum vos magnopere oro atque obfecro, Judices, cum hu jus, quent defendo, tum com-munis pericuti cauffa , ne fitiis auditionibus , ne diffeminato difperfoque fermoni fortunas innocentium fubjiciendas putetis . Multi amtci accufatoris, nonnulh etiam nojiri iniqui , multi communes obtreftatores , atque omnium invidi , multa finxc-runt. Nibit eji autem tam volucre, quam matediHum : nihit facitius emittitur, nibit citius excivitur , nibit latius diffipa' tur . Neque ego, fi fontem malediHi reperietis, ut aut negti-gatis , aut dijfimuletis, umquam pofiutabo. Sed, fi quid fine capite manabit , aut fi quid erit ejufmodi , ut non extet au-tior, qui audierit: aut ita negtigens vobis effe videbitur, ut, unde audierit, oblitus fit : aut ita tevem habebit auBorem , ut memoria dignum non putarit : bujus itta vox vutgaris , Audivi, ne quid reo innocenti nocext, oramus .
Quotuplex Tefiimonium ?
R. Triplex. Divinum , Angelicum, & humanum. Ad tefti-moniutn Divinum referebantur olim Oracula, Aufpicia ,
V *	Va-
312	drtis RhctorJca Uitr IV.
Vaticinatlones , Rerppnfa . Oraculum eft vox Dei vel pef le , vel per alium joquentis . Auipicium feu Auguritim eft teftimonium captum. ex cantu, volatu , & paftu Ay'jutn • Vaticinario eft refponfio alicujus Vatis . Denique Refpon-fum liicehatur olim , vel quando Sacerdotes & Harufpices xes futuras ex infpcftione extorum conjiciebant , vel quando Conjcflores fomnia exponebant.
Quomodo cvnfi-rrnandus cft Locus a Tefiibus ?
R. Primo. Laudandi (iint Teftes vel a nobilitate, vel i. probitate , vel ab alio quovis capire , quo major ipns accedat auftoritas .
Ita Cicero Divinatione in Verrem , n. 13. Sunt Teftes ■viri clarifixmi noftra civitatis , quos a me omnes nominari non efi necefle : eos qui adfunt, ttppellabo : qtios, fi mentirer, tefies efte impudenti<e me<e minime vellem . Scit is , qui cji in confilio,; C. Marcellus : fcit is , quem adejje video , Cw. Lentultts Marcellinus : quorttm fide atque praftdio Siculi mtt-xime nituntur, quod omnino Marcellorum nomtne tota illa Provincia adjunP.a efi .
Item pro Comoedo comniendat Teftes, n. 42. Maniiio & Lufcio nepas effe credendum ? dic, aude. Efi tu<e arroganti<t, contumaci<e , vitaque univerfa vox . Qtiid ? cxfpeElas , quam mox ego Lttfcium & Manilittm dicam , ordine, efje Senatores; ictate, grandes natu ; natura, fanElos & religiofos ; copiis rei familiaris , locupletes & pecuniofos ? Non faciam : nihil mihi dctraham , ctim i/lis exaEl<e <etatis feveriffimc fruEium, quem meruerunt , retribuam . Magis mca adolefcentia indiget illo-rum bona exijiimatione , quam illorum feverijfima feneEius defiderat meam laudem .
Secundo . Qua-rendi funt Teffes maxime oculati , qui rem non audierint tantum ; neque per alios , ied per fe viderint .
Exemplum habes pro Archia, r\.6.Quid enim horttm infir-mari, Gracche, potefi ? Herac/e<ene effe tum adfcriptum nega• bis ? Adeft vir fttmma auEioritate , & rcligione , & fide , M. Lucttllus, qui fe non opinari , fed fcire ; non audivifte , fed vidijfe : non interfuifje , fed egifse dicit. Jldfunt Hera-clienfes Legati , nobiliffimi homines : hujus judicii caufsa cum mandatis & cum pub/ifa trfiimonio venerunt ; qui btinc ad-friptum Heraclienfem dicunt.
Et 7. Verr. num. 56. Jam mei Tefies veri funt . .Quid enim dicit aliud C. Numitorius ? quid M. & P. Cotti , nobilijjimi homines , ex agroTaurominitano? quid Q. Luccejta , qui argentariam Rbegii maximam fecit ? quid cetcri ? Adbuc
enim
Tie Inventione. _	31J
enirn Tejles ex fo genere a me junt dati , "non tjui noviffe Gavium , fed qui fe vidijje diceient , cum is, qui fe Civem ejje Komanum clamaret, in crucem ageretur.
Tertio . Dicet Orator nulla fpe illos , nullis inimicitiis impulfos fuiffe ad dicendum teftimonium .
Quarto. Dicet rem totam efle jurejurando confirmatam. "Pro Comoedo, n. 42. Hoc ego loco, foluto & quieto fum ani-mo : , quorfum recidat refponfum tuum , non magnopere laboro . Firmiffimis enim & JanttiJfimis tejiimoniis virorum optimorum cauffa Rofcii communita ejl.
Inter omnia teftimoniorum genera valet illud plurimum , quod Oratoris arte atque induftria ah adverfario petitur.
Ita Cicero Verr. 7. n. 156. Hoc tu , Verrcs , idem dicis : hoc tu confiteris illum damitajfe , fe Civem effe Romanum : apud te nomen civitatis ne tantum quidem valuijfe, ut dila-tionem aliquam crucis , aut crudelijfimi teterrimique fupplicii aliquam parvam moram faltcm po jfet afferre. Hoc teneo , hic htereo , Judices , hoc fum contentus uno : omitto ac ncgligo cetera : fua confeJJione induatur ac juguletur necejfe ejl.
Quomodo inftrmandus hic Locus ?
R. 1. Si pravi Teftium mores oftendantur : fi probentur Accufatorum teftimonia non modo veritati, fed ne fibi qui-dem efle cohsrentia.
Ita Cicero lata adverfus Flaccum teftimonia confutat ab eis ipfis , qui illa tulerant , n. 6. At a Tefiibus l<edi-tur . Antequam dico , a quibus , qua fpe , qua vt , qua re concitatis, qua lcvitate, qua egejiate, qua perfidia , qua au-dacia prteditis dicam de genere univerfo , & de conditione omnium nofirum.
Et n. 9. At quosTeJies ? Primum dicam ( id quod efi com-mune ) Grtccos : non quo nationi buic ego unus maxime fi-dem derogem .. . Verumtamen hoc dico de toto genere Grteco-rum : tribuo illis iiteras, do multarum artium dijciplinam , non adimo fermonis leporem, ingeniorum acumen, dicendi co-piam: denique etiam, fi qua fibi alia fumunt, non repugno : tejiimoniorum rcligionem & fidem numquam ifia natio coluit , totiufque hujufce rei qute fit vis , qute auBoritas , quod pon-dus, ignorant.
Bona pars Orationis pro Fontejo occupatur in confutan-dis teftimoniis a perfona Teftium, quibus omnem fidem & jurisjurandi religionem adimit, a n. 13. Lege & pro Rofcio Amerino, n. 102.
Secundo. Si Teftes dicantur efle inimici, allatis odiorum cauflis»
ut
3*4	Artis Hhctoricrc Libcr IV.
Ut pro Rofcio Ainerino, n. 104. Qttid tu vir optimc ? ec-quid h.-.bcs, quod dicas ? mibi aufculta : vide , r.c tibi dcfis. Tiia quoque res permagrta agitur . Multa fceterate , multa au-tlcr , multa improbe fccifii : unum fiulttjfime , psofcEio tua fponte, non de Erucii fehtentia : nihil optts fttit tc ijibic fe-dere. Neque enim accufatore muto , nequc tcfie quifquam uti-tur eo , qui de accufatoris fubfetlio fiurgit.
Tertio . Si infames & contempti probentur - Ita Cicero pro Cslio , n. 63. elevat teltium ftdein , quia illi erant im-pudicee feminas (amiiiares.
Qiiarto. Si Teftes auftoritate digni proferantur , quibus ignobilium Teftium fidem infringas . Hoc pracftat Cicero laudato loco pro Fontejo, n. 13.
Denique ad elevandam vim Teftium , qui nultam vel improbitatis vel iiiimicitiarum futpicionem habere poftint, geminam init Tullius rationem : alteram ut in amicorum periculis iocum efte honefto mendacio putet ; alteram ut Judices obfecretur, ne ulla drgnitatis Teftium habita ra-tione, tantum quid dicant illi, intueantur.
Prioris exemplum habes pro Ligario, n. 16. Qttod fi Ctp fari probare pofjemtis, in Africa Lrg.trium omnino non fuifjc: fi boncjio & mijericordi m'nd'acio faluti ctvi catamitojo con-futtum ef]'e veltemus : tamen bominis nop ejjct , m tanto d'c fcrimine & pericuto civis refellsre <£>- coarguere nojirum men-dacium j & , ft efiset aPcu/tts , Cui certe non efset , qui in eadem caufstt & fortuna fuifset.
Pofterioris exemplum erit , quod dicit pro Murena ad elevandum Catonis teftimonium , n. 58. Venio nunc ad M. Catonem, quod eji jirmamentum ac robur totius accufationii : qui tamen ita gravis efl accufator & vebemens, ut multo ma• gis auEioritatem, quam criminationem pertimefcam . In quo ego accufiatore , Judtces , primum illud deprecabor , ne quid L. Murcnte dignitas itlius , ne quid expeiiatio Tribunatus , 7ie quid totius vtttc fplendor & gravitas noceat : denique >re ea foli huic obfint bona M. Catonis , qute ille adeptus eft , ut multis prodefse pofset.
Sequentes Exercitationes tria capita , de quibus diftura eft in hoc Articulo, promifcue compleftentur.
EXER-
De Jnventione.
EXE RCITATIO.
Melampus celibris Medicus accufatut , quod auditus in Tem-plo , dum oraret Deos , redeuntent annum fibi fortunari .
Locus a Praejudiciis , Fama, & Teftibus .
SYNOPSIS.
Exord. ■pA.tebitur Accufator, segre fe defcendere ad aecu-JT fandum Melampum , qui videri quibusdam pof-fit de civitate bene meritus .
Propofitio . Dicet , hodierni fafli dedecus omnem prsete-riti beneficii, fi quod eft , gratiam abolevifte.
Narratio. Referet, utiMelampus medias inter populi pre-ces auditus, Deos dum oravet, ut fibi annum fortunarent: quod faftum probabit a Teftibus , qui audierunt , eofque dicet viros graves & probos , quorum valere teftimonium debeat.
Gonfirmatio. ^etetur i. a Prsejudiciis . Dicet , Populum univerfum exhorruifte ad preces hujufmodi , & invaluifte eam apud omnes opinionem , ut credant omne malorum genus in civitatem eruprurum . Oftendet, quanta pernicies metuenda fit ab iis prajudiciis , nifi pleftaiur Melampus , aut Medicam artem exercere prohibeatur.
2. A Fama . Dicet Melampum audire apud multos avi-dum lucri , qui ad rem faciendam curare morbos malit , quam ad eoidem fanandos.
Conclufio . Male haberetur civis , qui civi alteri perni-ciem machinatus fuiftet : quo haberi loco debet , qui toti civitati exitium meditatus ert ?
0 R A T I 0.
Etfi , Judices integerrimi , videri quibufdam poftum aut temerarius , aut invidus , qui hominem , quem putant de Republica nortra bene meritum , accuiare aggrediar : ta-men vel fimili tam iniqua fufpicio fubeundafit, plus apud me publicae utilitatis ratio valebit, quam vulgi opinio.
Equidem non fum ego , Judices, tam iniquus rerum aefti-mator , aut tam detraftor alienas famse , ut diffitear gra-tiftimam huic civitati Melampi induftriam atque operam
exti-
6'	Aitis Rbetorica Libcr IV.
extitifle . Feciflt vifus eft ad hunc ulque diem , quod ftu; dioli Medici & rerum noftrarum cupidi officium poftula» bat . At hodierni lafti dedecus fic omnem praBterit® gra^ tia:, quantacumque fir , memo: iam labefaftavit j niliil ut deinceps practer feveram judiciorum veltrorum acquitatem ierre mereatur.
Conveneramus in Tempium , Uti fert priftina confuetu-do , felicem redeuntis anni curfum oraturi . Aderar ma-gna populi frequentia* quem vel rerum iuarum neceflitas, vel communis bpni ftudium adduxerat; Interim , dum in-tenti omnes precibus Deorum immortaiium opem efflagi; tant , erumpit Melampi vox; & quod tacito in corde per-peram atque irrtpie conceperat , id etferre palam non eru-buit. Adefte Melampo , dixit , faventes Dii , & hunc mi-hi rebufque meis pra:fentem annum fortunate I
c A Teftibus ) Neque vero vel paucos, vel parum idoneos poftulationis impia teftes habemus . Auditus Melampus ab iis, qui circum aderant, probi omnes , & fpeftata toti po-pulo fide j quorum nec ipfe Reus teftimonium audeat in-ficiari . Continuo lingulorum per ora tam iniqui voti ru-mor propagatus . Exhorruit ad hujufmodi voces nniverfa civitasj nec fuit quifquam , qui nefariaj pYecatioriis confi-Jium vimque omnem ftatim non intelligeret. Senfit unuf-quisque provideri non pofle Melampi commodis j nifi ma-gno omnium detrimento; & quod in ipfius utiiitatem ver-teret, id totiits urbis in ruinam efle refundendum . Nain quid hominis M?dici rem adjuvet j aut fortunare ipfum queat , Judices , nifi languentium multitudo , morborum copia, & afflifl$ civi.tatis infirmitas?
Hinc jam fibi metuere omnes graviter, &infelicem moi« Borum catervam , quafi jam accidiflet, formidare; jam ve-xandqs le febribus, cruciandos fame, peftilentia valtandos augurantur: ac, fi Melampi vota audiantur, aftum deci-vitate noftra atque conclamatum putant.
{A Prajudiciis') Non ignoratis v Judices , quam fit ijm-tentiae pertinax populus, ubi femel opinionem aliquim m-duit, & quam non refugiat moliri quidlibet , ubi commu-riis avertenda pernicies incumbit . Ego certe tranquillita-rem huic urbi , vobis ipfis fecuritatem prasftare non au-fim, nifi malo quamprimum eatur obviam, & vel tollatur de medio futUrum poftmodum turbarum atque rixarum ca-put; vel certe, quod poenarum genus leviflimum eft, me-dicam deinceps exercere artem Melamnus prohibeatur i Bxc porro tam injufta Melampi precatio fufcitavit quo-
rum-
t)e Inventione.	317
rumdam hominuin curiofitatem , ur in Medici vitam mos relque ftudiofius mquiierent . Atq'ue utinam minOs aviduS lucii, minus rerum fimum ciipidfls audiirtet? (/f Fa>na Equidem novi , Judiies , nrin ponBndurti efte plurimum in rumoribus , quibus plerumque malignitas inititim dedit ^ incrementum credulitas. Tamen mirum eft , viro Medico quantum ha:c nocear fama , ribi ftmel vulgi animo infe-dit. Tunc enim non creditur ad aigros accedere, ut depel-lat morbos , quam ut eoidem foveat ac perpetuet , Atque h«c avaritiaj labc.s , quam Melampo imputant non pauci , vix credatis , Judices , quantam ad confirmandas finiftras hodierrtt facinoris optniones vim habuerit- . Non dubitant illi, quin fua illum avaritia impuierit, ut malorum omnium Congerieih huic civitati precaretur.
duare ii inultam effe civis illius malignitatem non pa« teremini , qui altfri civi pemiciem effet machinatus , vi-dete , quo animo effe vos in eum oporteat , qui civitatis totius ruinam atque exitium poftulavit,
ALIA ExERCltATIO, Mvlarhptti nobilis Medicits defenditur , Locus a Piirjudiciis, Teftibus , & Fama confutatus.
S Y N 0 P S I S.
Exord, "pxlcet Melampi Defenfor , novum efte criminis LJ genus, quod Melampo imputatur. Propo/itio. Fatebitur , quod objicitur ab adverfario, oraf-fe Melampum, ut Dii pra:fentem fibi annum fortunarent : non inficiabitur teftimonium petitum a Teftibus , fed da-mnabit eorum malignitatem, qui piasMelampi preces pra-vum in fenfum detorquent.
Confirmiitio . Petetur 1. a Confutatione PraEjudiciorum ; dicetque Meiampttm uno civitatis Itudio impulfum fuif-fe , ut tales prcces funderet : hoc fuiffe ipfi in animo , ut mederetur felicitev a:grotaritium languoribus , & cogni-tis morborum cauffis , idonea remedia praepararet , Fieri poffe , ut pro fua fagacitate cognoverit ex varia aeris temperie imminere graves a:gritudines , ' pro quibus fa-nandis praefentius Deorum auxilium poftularit. Addet, optan-dum videri , ut Medici omnes preces ejufmodi funderent. 2, Confatabit argumentum petitum a Fama , oftendet-
q"e,
318	_ Artis Rbetorica Liber IV.
que , quam inique ipfius fama; detrahatur : appellabit te> Ites eos omnes , ad quos a;grotantes accertit , quos dicet nullum in Melampo avaritiae veftigium deprehendifte.
Concludet dignum illum potius mercede , quam poe' na videri.
0 R A T 1 O.
Nifi mihi longa judiciorum veftrorum experientia notum effet penitus atque perfpeftum, quanta fit veftrum omniura in cognofcendis caulfis perlpicacia , & in ferendis (enten-tiis a:quitas , Judices integerrimi; haberem fane in fumma accuiationis hodiarnat acerbitate , quod infelici Melampo non mediocriter pertitnefcerem. Novum enimvero criminis genus & ante hunc diem inauditum adverlarius meus ve-itrum ad tribunal detulit v propter quod , fi.quid accula-tori creditur , nobtliftimus m.dicus, vir fpedtata: jam diu probitatis & de noftra civitate optime meritus, graviffimo fupplicio pleftendus effe videatur.
Scilicet auditus ille inter ardentiffimas preces, quas pro' veftra omnium falute atque incolumitate funderet , obte-itari Deos , ut iibi prafentem hunc annum fortunarent . ( Confutatio Argumenti a Tejiibus petiti ) Adducuntur Te-ites omnium judicio probatiflimi , qui rem fuffragio fuo comprobent , qui fuis ie percepiffe auribus tam impia , ft Supetis placet , vota profiteantur . Nihil inficiabor ego , Judices, clariflimorum virorum teftimonia . Sif ita fane , ut teftantur illi : nam cur ampliflimam Iaudis fegetem Melampo invideam ? ( Confutatio Vrtejudiciorum ) At un-de accufatoris malignitas vertit in opprobrium , quod dari gloria: debuiflet ? Non potuit ergo Melampus confcius fi-bi , quam difficilem & plenam periculi arfem exerceat , fingulare a Superis prafidium poftulare , quin continuo morbarum omne genus & triftiflimam toti civitati perni-ciem precaretur ? non potuit veftrae falutis aut tuenda: , aut etiam reparandae cupidus videri , quin ejufdem infen-i'us noftris audiret ? non pofuit felicem in curandis veftrum omnium a:gritudinibus exitum ambire , quin fataiem civiiim capitibus Superum vindi$am arcefferet ?
Nam quid aliud eft homini Medico orare Superos , an-num ut fortunent fibi , nifi ut fua apud vos opera colloca-ta feliciter fuccedat ? nifi ut in traftandis morbis fua fpes eum non fruftretur, certamque omnibus afferat fanitatem ? fiifi. ut cognitis veris morborum cauflis iremedia paret ido-
nea r
De Inventione .	319
nca , qua: medentem numquam fallant , & agros femper confolentur ? Atque utinam Judices , quantum eft iftorum hominum , qui lubricam Medicina: artem profttwitur, fa-lutiferis ejufmodi precibus facpe interpellarent Superos , 8c audiri ab iis mererentur ! Non illuderetur quotidie noftris corporibus tam miferabiliter , neque Medicorum infcitiam noftris impenfis doleremus.
Quid fi Melampus peculiari quodam Deorum immorta-lium afflatus fpiritu , aut pro fua perfpicacia cognoviftet ex aeris intemperie, novum aliquod & metuendum in pri-mis morborum genus noftris cervicibus imminere ? Non debuit in his rerum adjunflis ftudiofus uniufcujufque no-ftruin Medicus , ac publica: incolumitatis cupidiftimus, no-vam viciftim fibi adprecari folertiam , & opem a Superis non vulgarem poftulare , quas vim impendentium morbo-rum infringat, & tam gravibus incommodis medeatur?
( Confutatio Argumenti a Fama petiti ) Verum quis in accufatoribuS Melampi tantam improbitatem ferat , ut de probatiflimi viri moribus ac fama detraherent ? Scilicet non fenferunt illi perfuadere facile fe pofte , quod confixerant, nifi intaftam haftenus optimi Medici vitam in invidiam adducerent. Audiiftis, Judices , nec fine tacita indienatio-ne audiiftis exprobratam Melampo fuifle avidam fordidi lucri cupiditatem , quafi non tam impertiendaB falutis , quam rei faciendac ftudio ad nos accederet. Qua in ,re te-Itor mUltorum qui hic adfunt, fidem : qui Melampi foler-tiam , ftudium , fedulitatem , labores experti , nullum um-quam in eo avaritiae veftigium perfenfere . Surgant enim-vero , fi qui funt in tam frequenti civium confefl"u : pro-deant in medium, per me licet , qui Melampum aut ava-ritiae , aut inertiae , aut cupiditatis cujufpiam reum cri-minentur.
Vos vero , Judices, qui viri de nobis tam benemeriri in-nocentiam perfpicitis, videte, ne, quod vertere inMelam-pi laudem debuit, illud in opprobrium cedat; ne pro glo-ria contumeliam , odium pro amore , pro mercede fuppli-cium patiatur,
Alia
3 iO	Aitis Rbetorica Liber IV.
A l i a E x ercitatxo.
AulicuS Clufinus ad Porfienam Regem , ut de pacc cum Rowanis fucienda cogitet , pojl intcrfeSium a Sctcvola Rcgis Scrib.tm .
Locus a Pnpjudiciis & a Fama.
SYNOPSIS.
Exord. T"\Icet gloriofum quidem effe Romanos aggredi & XJ viucere : at bellum fore Clufinis & Regi ipfi exitiofum.
Propofitio. Dicet maturandam effe cum Romanis pacem.
Confirmatio . Petetur a Prajudiciis , & i. ab eo , quotl Scasvola dixerat ttecentos effe Romanos ita paratos , ut vei proprio capitis periculo Porfenam interficereiit . Niliil ergo tibi metuendum putas ab iis qui tuam unius in per-niciem conjurarunt ? 2. Ab ipfo Scaivolas fafto . Videquarn paruni abfuerit, ne a Scasvola interficereris . Eamdem illi perniciem tibi machinantur. An continuo vivere te inpe-riculo oportet?
Secunda pars Confirmationis petetur a Fama, quam fibi apud vicinas gentes Romani fecerunt . Nemo eft qui fibi ab eorum animis non metuat.
Conclufio. Vide ergo fi tuae, fi Clufinorum faluti conful* tum volueris , ut confilia pacis ineas: &c.
0 R A T I 0.
Si, quam gloriofum tibi exiftimafli fore acerrimo perfe-qui Romanos bello , tam facilem de eifdem referre vifto-riam poflfes, Rex fortiffime ; numquam vel diffuafor tanti operis, vel maturands ctim gente fefociflima pacis auftor accefliflem . Verum cum prsviderim fatis, intellexerimque penitus , bellum hoc quod fufcepifti tam acriter , non tua' ipfius modo, fed totius etiam populi Clufini clade efle con-cludendum ; non dubitavi opponere me confiliis tuis , & generofum illum avidumque in primis gloriae animum pa-rumper retardare.
Nam quae fpes tandem tibi belli infelicis afFulget ? aut quid potius metuendum tibi non putes ab ea gente , quam in tuam unius pemiciem conjurafle non ignoras ? ( Argu-
mentum
De lnvemions.	_	32 r
menturn / Tv<ejudiciis ) Audiifti modo tuis ipfis auribus , quam pertinaci odiorum acerbitate tuutn in caput invola-re meditetur Juventutis Romana? flos leftiflimus : nullum proprii ca)>itis periculum pertimefcunt hoftes illi tui , fi modo perficere poflint , quod animo deltinarunt ; & Ievem vitaj fua: jafturam arbitrantur, quam pro acceleranda mor-te tua devoverint . Tu finEulorum animos asftima ex uno perfidi Scivolae facinore . Cogita , qua fpe Romanorum pra:-iidia deferuerit ; qua audacia noftia in caftra penetrarit ; qua temeritate tuum ipfius in tentorium fuerit ingreflus ; quo furore fceleratas manus fcnbam in tuum regio dece-ptus apparatu rulerit ; qua animi pertinacia aut potius fe-rocitate & profeflus fuerit crimen quod parabat , & erro-rem funm fui ipfius vindex ac tortor deplararit . Hoc eo-dem trccenti juvcnes incenfi ftudio tentabunt idem faci-nus, & feliciori forte exitu perficient . 1'roinde in hoc di-fcrimen, fi juvat, accingere , ut in fingulas horas de ca-pite tuo dimices : habe paratos fempcr in veftibulo Regis ad vim repellendam milites v & indiftum uni a juventute Romana bellum , fi potes, fuftine.
C Argumentum a Fama) Jam vero reputafti tecum fatis, Rex fortiflime , quibus cum hoftibus decertandum habeas? qualer» illi apud vicinos late populos nominis fui terro-rem injecerint ? quantam fibi apud omnes fortitudinis at-que conftantiae famam concitaverint ? Nam quid ego Ve-jentes ac Fidenates loquar funefta clade toties affliftos ? quid Sabinos appeilem vel in ipfo Roma; nafcentis exordio Romanorum robur expertos, & ad ineundam cum ipfis pa-cem coaftos ? quid Volfcos multiplici prailio fubaftos ? quid Latinos recenfeam , qui nullum in bello praefidium contr» pertinacem Romanorum conftantiam nafti, ab infelici tan-dem Marte deftiterunt ?
Quamobrem vide , Rex fortiffime, fi tuse, fi Clufinorura faluti confultum velis , ut omnem ftatim inaufpicati belli moram amputes v ut obfidionem quam inchoafti, quampri-mum folvas •, ut querelarum caput infelicem Tarquinium tuis de finibus exturbes , neque tibi focietatem uliam cum holiibus Popuci Romani efle patiaris.
X
Ali»
Artis Rbetoricit Libci■ lV.
Alia Exercitatio.
Aulicus Cluftnus ad Pcrfenam Regem, v.t in fua di objidcndis Romanis fententia perjlet.
Locus a Prajudiciis & a Fama confutatuS,
S Y N 0 P S 1 S.
£xord. yrlrabitur fuiffe aliquem tam invidum Repis glo IVl ri® , aut tam timidum , ut conlilium Porfens daret de folvenda obfidione .
Propofitio. Hortabitur Porfenam ut perftet in conlllio fuo< Confiimatio . Refutabit primum Praejudicium petitum a trecentis Juvenibus, qui dicuntur Regis in capur conjuraf. fe ; ac dicet , inventum illud a temerario Scscvola ad in-cutiendos inetus . Sed efto : an non adfumus , qui corpus Regis noftro corpore tueamur , & vel infidias , vel aper-tam vim repellamus?
Secundum Pra»judicium petitum ab audacia Mutii Scas-volas fic confutabit , ut dicat pleflendam efte juvenis te-meritatem , ceterofque ejvrs lupplicio deterritos nihil aufu-ros ejuimodi.
Qtiod pertinet ad Famam , qua Romani dicuntilr invi-£ti : dicet eos non fuifte viftos , quia nemo illos aggrefttts eft fortiter ; expei turos in Poriena & In Clufinis eos lio-Ites , a quibus viuci poflint.
Concliidet hortando Regem, ne fe vinci inani metu pa-tiatur.
0 R A T 1 0 .
Cum ea eft apud omnes & nos prsefertim .Clufincs opi-nio Romani nominis, Rex fortiflime , ut in iis aggredien-dis atque fuperandis plurimum efle gloria: nemo dubitet ; tum certe numquam induxiflem animum , futuruni aliquem aut tam invidum rerum tuarum , aut noftris viribus tam parum confidentew , qui te a perfequendo quod inchoa-fti tam feliciter cum Romanis, bello revocare fuftineret.
Ego certe fi quid in praefentia adverfus futilem ignavi militis orationem difturus fum , fi promovendam acrius Romana; urbis obfidionem demonftrabp , id diflum a me ne fic exiftimes , Rex fortiflime, quafi invifttim animi tui robur haberem minus.perfpeftum , aut tle tua in pcrficien-'	dis
Dc Invcntione .	jtj
dis corifiliis conflantia dubitaretn . Vei-um ne quem fort,'? Clufinontm animis injecerit <cfu)ntlum Orator iile riiagni= ficu<; , ne quod infinuare vifus eft , capitis tui periculum infeliciS bvlli faftidium attulerit, filendum mihi in remo-tnenti hujus non putavi.
( Cnrifnratio /Irgumenti a Pritjttdiciis petiti ) Quamquam trecenti jtivenes vitam in tuam corijurarunt: imrriinet pra:-fens capiti tuo pcriculum , nifi cnnflatam in te tempefta-tem maturata pace depellas ac difturbes . Jr,m adiunt illi nofttis in caitris , jam tribunal regium obfident . Et erit aliquis qui rem illam fibi tam factle perfuadeat, quam te-mere, quam autafter fuit a maligno Juvene pronunciata ? Scilicet hoc inveniat fidem apud cordatos viros , qtiod ab hoftc confiftum ingeiiiofe fiiit vel ad incutiendos Chtfinis lnetus, vel ail decrinaridam , quam meruit , fuppliciorum acerbitatem ? Sed efto : verum illud fit qttod commentus Itoftis eft ( nam vel in fiftis psriciilis efte nos timidcs opor-tet, cum de Rc. is optimi falute atque incolumitate agitur ) efto inquam : h >c iriierit in rebus perditis furiofum Roma-na juveritus confilium , Ut pcr infidias ac cuniculos perfi-ciat, quod vi aperta tentare non audet . An ergo nos non adfumus, qui regis latiis noftro corpore tueamur ? qui fu-fiincamus lmpetum armata man'u? qui temerari® Juventu-tis audaciam repnmamus? Veniant il!i , & fi quid audent aperto Marte, veniant & nos oppugnent palarn •, velfirem agere per malas artes meditentut, vigilantiam occupent , fi poftunt, & perpetuas Clufinorum ei-cubias fallant.
( Confutatio argumenti a Fama petiti ) Interim, Rex far-tiffime , p!ci5te , lit meritus eft , furiofi juvenis temerita-tem , debitas cruenta morte pcenas exfolvat, difcat revereri Regum majeftatem. Sapient, mihi crede , ipfius fupplicio deterriti , fi qni futit ejufdem ftiroris .xmulatores , neque tam gravi fuo periculo inanditiim atite hunc diem facinus pertcntabunt.
Nis vero inftabimus acrius cdeptte jam tam feliciter ob-fidioni. Difcent tandem aliquando Romani, tion efte fe ram inviftos , ut Vinci non paftinr . Noveritrt hodi« , quiblis cum hoftibus decertandum habsant : cxperiantur periculo fuo, quam metuendi Clufini fint , qui Porfena du\e mili-tant. Nihil moMe eft, Princeps invifliftime : patere, rem tit ag^mtrs viriliter , ac fi modo fecuros effe dg periculo tuo Clufmos' jufteris, certam tibi promptamque de Romar nis yifloriam pollicemur.
X i
Alia
3H
Artis Rbetoric* Libcr IV.
Alia Exircitatio.
Psfenditur Hippolytuf apud Tbefeum patrem a Pbttth* Novcrca accufatus.
Exord. A B tbrupto. Ergo Filium abjicis , & fpem domuj n unicam morti devoves? &c.
Propofitio. Petet, an fatis perpenderit pondus ac momen-tum illatr accufationis ? jubebit Thefeum brevem fum • re ad deiibqrandum moram , antequara Hippolytum con-demnet .
Confirmatio . Fetetur i. a Confntatione Teftium : oftendet-que , non effe legitimum illud teftimonium , quod tulit ^overca ; quia frequentiftima funt Novercarum in privi-Snos odia: addet, nolle fe penetrare altius odiorum caui-fas , qua: iorte Phasdram nocentiorem faciunt, quam Hip-polytum - Tum Phacdra: accufationi opponet clariftimorum virorum teftimonia,quiinnocentem Hippolytum profitentur.
2. Illatum crimen deftruet a bona fama , qua gaudet apud onjnes Hyppolitus . Dicet, raro falli Famam , qua; eft vox publica . Quod fi unius aut alterius teftimonium valet ad aliquem abfolvendum , quanto magis vox com-munis ?
Conclufia. Per Deprecationem.
Ergo ratum eft , Rex fortiflime ? Peribit infelix Hi^po-lytus , & fpem domus unicam , fuaviflimum patris fota-tium, iratis precibus devoves ? Equidem fcio, quid afperet animum , & quam grave fit illud contumeliae genus , quod illatum tibi quereris. Non te ullum fortiffimi juvenis odi-um, non praceps atque impotens animi furor impulerunt.
tentia, eodem miferum patrem iftu percutiet. Ergo fuftine tantifper funeftas illas preces, quibus infontem forte e me-dio tollere meditaris : da brevem maturacdelifeerationi ma-Bm , dum conftet facinus, & gravius accufationi pondus
ac
Locus a Teftibus & a Fama SYNOPSIS,
Q R A T I 0
De tnvmtione.	, jjii
Ai hiomeriturri Accedat. Age: qilid urget? quod inftat Pe-riculum , li AippliciUm diftuleHs? Hoc tibi ipfe , hoc ariloi. ri in filium ttio permitte , nihll ut prOperafte nimis te Pi-geat . At ehim Ph&dra nocerltem piofitetur ! Novercaf Privignum accufat , conjux regia vindiftam de Hippoly-to repofcit ?
Utinam apud aliuin, quam apud Thefeum , pro Hippo-lyto peroraiidUm eftet ! Utinam liceret in hac caufta infa-mes Novercarum dolos , & iniqua in Privignos odia com» Inemorare ! utinam demonftrare impune poifem ainaros pa-rentum luftus ac defideria , dum uxoribus plus aequo cre-duli filios iri fuos fevierUnt ! Nori ego ciiriofius inquirant in acerba Phidra: odia , neque fcrutabor quac poftint eft^ tam fubitae , tam novas , tam parum expeftatac bdiorum cauftac, quibus in Hippolytum exarfit. (Confutatio Tefliuni a TeflantiuM petfona ) Dolori tuo parcam, Rex fapientifti-me, neque corrimlttere velim, rit crudiUs tibi , quam fit illud quod doles, vulntis inferarri . At fi irieruit videri no-certs Hippolytus, dum accufatur a Noverca-, rtori videbitur idem iiinocens , dum innocenti® fux teftes tot inveniet f quot babet clariftimos cives Regia civitaS ? Uria fidem ob-tinebit Phacdra , dum Privigno (tupri crimen infert ; reti-qui omnes infidi cenfeburttur, dum integeirirrii juvenis ca-ftimoniam extollunt?
( Parrnt vis & auBoritas ) Ah ! fi noffes, Rex fortiflime „ <)Uam fingulari pudiciti® farrla gaudeat apud omnes tuus Hippolytus ! quam fincerus cultor fuaviftimac illitis virtutis habeatur ! quam apertus juratufque audiat domi forifque omnium illecebrarum hoftis , qui probatis moribtis inferre vitium ac labem folent ! Non irhponitUr facile rriultitudi-ni: aut fi quis eft tam peritus fitriulationis artifex, ut fu(;-cum tantifper faciat , ferius ocius fraus patet , & faliax dolus irinotefcit . Netripe tarri potens fui fit amor , txiri fuis motibus imperet , ut latere diu pofiit fimufaticinuni involucris occultatus? fic exarferitintus incendium , ufnul» la umquam fcintilla foras eruperit ? Nori eft hsc amoris indoles . Rex fapientiffime : vel invitus amor fe prodit » aut fi peftoris inter anguftias contineri fe patitur ; amor no"n eft . NeqUe porro mirum eft, fi amoris faces ille noi» fenferit , qui tam alienam ab iis illecebris qui irritare' amorem folent, vitam inierit . Qualis enim tibi filius fitj^ gitur? Veriator a prima juventute afliduus, & cupidifiimuff idem Veneris feftator ! fiivarutn cultor , ac luftrorum ne-morumque incola! mulierum ad unamomuiumofor inftH-,
X 3	ius',
»i6	Artis Rhctarict Litcr IV.
fas ; & arpafius hlem infamis ! Q.no quid dici , quid oxco-gitaii poflit, qitod ant colurcaf minus , ant ao ipfa ice-leris fujpiciop.' fortius Hippblytum exiolvat?
Tuum eit , Rex fapieittiffime , conlulere apud temeti-pfttin, quid faciendum tibi. fit, & quam habere fidem illa-tx filio accuiationis crimen debe.it.
ARTICULUS IV.
Locus a Tabulis.
QUid Tabnlarum nomine intellipitur ?
R. Tabul,* funt teftjmonia , quas proferuntur ex fcri-pto, quibus Pafta , Conventa , Contraftus , & Codicilli , Stipulationes , aut Teltamenta, vel quidvis aliud tjufdem Seneris continetur.
Qui/muda conjirrii.tndus eji hic Locus ?
R. i. Per Negationem exagRerari poteft vis illius , ad exemplum Ctceronis pro Sexno , n. 10. Non recitu Dccrc-tur>> ojjicio ,'liquo exprejjum vicimtatis , aut clicntelie , auf hufpitii puhlict , aut ambittoms , aut cummendattonis gra-tia ; fed recito memori.tm perfuncii periculi , pratdicationcm ampliffwii heneficii , vicem qjjicii pr.tfentis , teflimoniuw pr<e-.tenti temporis .
2.	Per Comparationem conferendum erit teftimonium fcriptum cum f.mia ceterifque teftibus , & rationes qua> rend$ , quibus probetur plus habere auftoritatis teftimo» nium fcriptum, quam aliud quodliber.
Ita Cicero pro Archia , rt. g. commendat Tabulas, qui-bus conitabat , Archiam domicilium Romffi habuifte . At non eft prifeffus . lmo vero its Tabulis profejjus , qu<e folte ex illa pr-jfejjione, collegiaque l'r<etori'.m, obtine.nt pubiicarutr\ Tabuiarum auEioritatem . Nam cum Appii Tabulte neghgen-tius affervatte dicerentur : Gab nii, quamdiu incolumis fuit , levitas ; poji damnationem , calamit.is , omnem Tabularumfi-dem rejignaffet : Metellus , homo ftnElijfimus modefiiJfiyjufque omnium , tanta diligentia fuit; ut ad L. Lentulu.m Pr.etore/a , O* ad Judifes venerit , & unius nominis litura fe commotum effe aixertt . His igitur tabulis nullam lituram in nomen A. Licinii videtis .
3.	Per Frequentationem Confequentium oftendendo non pofte violari teftimonium fcriptum & relatum in Tabulas publicas , quin haereat aiterna labes ipfis impreffa Tabulis publicis; adeoque nullum fore jus 3 quod non poftit infringi.
4. Ab
De Inventione.	327
4. Ab Adjunflis exaggerabitur cotnmifTum contra Tabu-Jas fcelus . Si rcus cft ignobiiis : dicetur , neminem fore deinceps, qui id fe impune fafturum non fperet, quando-quidem violata: Tabula: violatores capite non vindicantur. Si reus eft nobilis : oftendetur , peftimum apud pofteros exemplum fore, fi fcelus impunitum relinquatur.
Quomodo refutandus hic Locus , aut infirmandus ?
R. 1. Quaerendum eft aliquod Teftimonium fcriptum quod Tabulis opponatur, & ejus aufioritas amplificanda.
2.	Si nullum ejufmodi Teftimonium occurrit: declinan-da vis eft Tabularum , adhibita interpretatione ; quac nifi. accedat , dicendum eft , multa fore incommoda qua: ex fcriptis legibus nafcantur.
3.	Si nulla afferri poterit probabilis interpret.itio : pro-bandum erit , non effe majorem vim teftimonii fcripti , quam vocalis : cur enim tanta vis eft calami , aut typo-graphia: , ut fi accefferit , continuo ex Teftimonio faciat Oraculum ?
4.	Tam mutari poffunt Tabulae , quam cetera: Leges , quia non majoris auftoritatis fucrunt qui tulerunt ilfas , quam qui fancitas & fcriptas acceperunt.
5.	Quo major eft Tabularum nntiquitas , eo videtureffe major nonnumquam mutationis in illas inducendae ratio ; quia pro varietate temporum , ut funt vari® confuetudi-nes variique mores, ita varia decreta .
6.	Quserenda funt exempla faflae alias in Tabulis muta-tionis .
Denique fi non integrae , nec incorruptae Tabuls funt , fides Tabulis derogari poteft . Ita Tullius pro Ciuentio , n. 91. corruptas Tabulas effe contendit , propter quafdam lituras quae faftae fuerant . Quod C. Verres, Prietor XJrh,mus , homo fanBus ac diligens, fubfurtitionem ejus in eo codice non haberct, qui tum interlitus profercbatur..
EXER-
3*8
Aitis kbetotic.e Liber IV.
exercitatio
Oratio apttd Moyfen contra Ifraelitas , qtti vitulum aureum in ldolum conpnrant, contra tllud Tabttlarum Decretum ; Non facies tibi fculptile, ut adores iltud.
Exord. TUbebit Orator , Moyfen meminiflc , in eo fe di.
J gnitatis gradu pofitum , ut caufTam Dei auftori-tate fua tueretur.
Vropofitio. Vide ergo, quo animo effe debeas in eos , qul facrarum Tabularum auftoritatem fuo fcelere violaverunt.
Confirmatio. Pra:mittet id quod eft fcriptum in Tabutis, & Tabularum auftoritatem ampliftcabit : i. per Neuatio-nem ad exemplum Ciceronis . Non recito vobis decretum humana voce fancitum , non fragili calanio exaratum , non legem qua: mutari poftit hominum ad arbitrium : fed , &c.
2. Per frequentationem Confequentium dicet , nullum fore jtis tam fanftum , quod humana perverfitas non vio-let , fi divinae leges impune infringarttur. Q.Uos habebis ti-bi obfequentes , ti impunitos retinquis, qui Deo ob/equium negavere ?
Denique, Perorationis loco, petet a Moyfe, ut vel po-pulum pleftat , vel Tabulas proterat ac conculcet . Vi* deat , utrum praeftet.
Cum intellexifli fatis ad hunc ufque diem, vir fapientif-fime , quo te confilio ad eum quem tenes, dignitatis api-cem omnipotenris Dei manus evexerit ; tum certe Jfodier-na: cauffse gravitas ac magnitudo poftulat, ut avnSoritatis tu® vim omnem ac robur ceteri omnes intelligant, & eo quo par eft, modo difcant revereri . Nam fi fuit umquam tempus ullum , cum tibi tradita poteftate ad tuendam Dei cauffam uti oportuit ", nunc profefto eft , cum incredibili totius pene populi fuftragio atque impietate , divin® legis majeftas atque reverentia contempta eft.
Sed quid ego infanientis piultitudinis furisres retraftem,
Locus a Tabulis.
S Y N 0 P S 1 S
0 R A T 1 0
qUOS
De Inventivne.	329
quos tuis ipfe oculis, non fine incredibili dolore , conipe-xifti? Meminifti, ut oblitus ilii ac Dei conflatum ex auro vitulum invocavit: ut opes fuas, gazaique, &omnempie-tiofam fupelleitilem in fceleftum opus erogavit . Stnfifti , ut ad increpationes tuas indocilis ac durus vix ac ne vix quidem ab immani fcelere temperavit . Interim jacebit fa-crarum Tabularum vis & aufloritas nullum ad coercen-dam populi levitatem atque audaciam habebit pondus in-culcata toties cervicibus duris lexiila: Nonfacies tibi fcul-ptrie, ut adores illud . ( AuBoritas Tabularum per Negatio-ncm ) Nihil hic obfcurum , nihil ambiguum , nihil verbo-rum caligine obvolutum : patent omnia . Lucem hanc non obfcurabit populus infidelis , aut robur illud Dei ipfius au-ttoritate confirmatum infringet . Neque enim hic recito Decretum humana voce prolatum , ied facratiftimo ipfius Dei oraculo fancitum : non legem levi facilique calamo exaratam, fed omnipotentis Dei digito altiifimis charafte-ribus impreftarti: non regulam morum, quac varietati tem-porum ac mutabilitati obnoxia fit, fed quam mortalium stnimis natura ipfa, aut potius naturse auftor Deus peren-nibus notis infcripfit.
( Per Frequentationem Confequentium ) Quod fi hanc di-vinae iegis infraftionem fiveris impunitam quid erit dein-ceps5 am^bo, tam fanftum, quod humana perverfitas 11011 vioiet ? quo non prorumpet populi infidelis audacia ? quem fligitiis & irhpietati fuae modum efte patietur? Credis,ul-lam fore popuii hujus in fervandis legibus ceteris revcren-tiam , qui nullam Iegis omnium fanftiflimse habuit ratio-nem ? putas futururti tibi ut pareant, fi quid imperabis , quos contumaces ac rebelles Deus ipfe expertus eft ? hos tu frenabis ac Circumduces ad arbitrium , qui impofitum fibi a praepotenti Numiiie jugum excuflere?
Vide ergo, quid ftatuas, vir fapientiflime , autquidcon-filii capiendum putes . At cogita alterUm e duobus fupe-refle tibi , quod eligas : aut enim rebellis detreftantifque imperium populi curam atque folicitudinem 3bjice ; aut reprime furentem , & invitum ac reluftantem ad obfe-quium rfevoca : aut inuftam divinae legi labem atque con-tumeliam meritis , ut par eft, poenis ulcifcere aut facras pedibus Tabulas , quibus vis omnis atque au&oritas adem-pta eft, proculca.
Quamquam na; inconfultus ego, qui dubitare videar, num parere Deo malis, quam rebelli populo favere impenfius . Sequere ergo tam laudabilem jmpetum, duftor iapientifli-
me:
33°	Artis T\'uetorica Liier IV.
me : exerce in perfidas dignam fcelei-e feveritatem , & eijKjj-data p'er te gens tota difcat divinas ieges revereri.
Alia Exercitatio.
Oratio ad Moyfen pro popido rebelli .
Locus a Tabulis infiimat.us.
S r N 0 P S I S:
Exord. TUbebit Orator Moyfen meminiiTe , eveftum ipfum J fuiflfe ad tantam dignitatem , non tam ut populi judex aut vindex , quam ut patronus ac pater effet.
Propofitio . Admonebit ipfum , ut priftina: humanitatis memor populum benignius traftet , & pro eo deprecator apud Deum accedat.
Confirmatio . Lesem allatam interpretabitur : dicetque , prohibitum nqn efte , ne quid fieret fculptile, fcd tantum pe adoretur illud: & fcelus populi in levitatem ipfiusma-gis, quam in malitiam cadere profitebitur.
Deinde per frequentationem Confequentium oftendet con-fecutura mala , fi populnm durius pleftat . Vertetur hxc poena in dedecus divin® Majeftatis , qua: fervare fuos vel non potuerit, vel noluerit.
Conclnfh. Moyfen admonebit, non eflfe periculum in di-vinis legibus quemadrnodum in humanis , qua: , fi violen-tur , excidet legislator auftoritate fua . Denique hortabi-tur , ut utatur in populum ea benignitate , quam ipfe in Deo expertus eft.
0 R A T l 0.
Nam quis ille eft, Vir fapientiflime, qui te in populum tuum incendit , & triftiflimam ipfi perniciem meditatur ? An oblitits eft , qualem hic perfonam apud nosgeras, aut cujus gratia fupremus rerum omnium arbiter ac modera-tor Deus ad eum quo defungeris , honoris apicem te eve-xerit ? Nempe feverus judex & infenfus ultor ad repsten-dam poenam te accingas , qui ftudiofi patroni & patris amantiflimi partes tueris ac fuftines ? Ah ! potius priftinse clementi® memineris : te infelicis populi tangat calami-tas : & quo deplorato magis rerum ftatu verfatur , & ab irati Numinis inclementia gravius quiddam metuendum
Dc Invcntione .	33 r
Jiabet, tanto acrius infilte, ab ejuiiiem cervicibus funeftif-(imam cladem vehemens dcprecator avertas .
Nequc vero te fcpieris ipfius gravitas , quam vehcmen-tius certe, quam par erat , extuht accufator , ab impe-tranda veni.i dehortetur. Peccavit qnidem infelix populus ( nam quid flagitium aut negare , aut diffimulare videar?) peccavit, iqquam : at peccatum illud tamen non eft ejuf-iriodt, ut omnem nidulgenti® locum fuftulerit. ( Interpre-tatio L gis ) Nihil ego detraftum velim legis illius auflo-ritati , quam recitavit modo (tudiofus ^ccufator : fcio, quanta debeatur ipfi reverentta, & quam graves mereatur pctnas expenri, qui fculptile quidpiam adorandum duxe-rit. Verum quam intulit ille populo noftro labem, utvio-latam ab ipio legem iilam arbitretur, nec probabit una-quam, nec feciffe fucum etiam videbitur. Putas nimirum, iianc fuifle mentem populi, ut quod manibus ipfe fuis con-flaverat, in eo divinutn inefle quiddam exiftimaret ? aut quod non expers modo Numinis, ied ratione ipfa fenfuquo crederet deftitutum , huic, tamquam Deo , cultum ac re-ligionem adhibsndam effe cenferet ? Mihi crede , quantum-vis nocens videri poffit tuus ille populus , non cadit in eum pravitas tanta, ut fceleris hujus reus audiat. Illuni non tam cordis malitia, quam animi levitas & incon-ftantia ab officio fuo miferum in modum abdUxit. Tu no-fti indolem gentis illius , quam regis tot abhinc annis ac moderaris: expertus es non femel voluntatis imbecilla: mutabilitatem ■, at nulla vel pravitatis vel itnpietatis ve-ftigia deprehendiiti.
Si tamen culpam illam quam admifit imprudens , extre» mo caftigandam fupplicio aftimas ; fi delere populura jllum paras , cujus tutorem te ac defenforem , vel ipfo capitis tui periculo , toties profeffus es : vide , amabo , qualetn Deum in ipfam calumniaj labem arceffitnrns fis . QLegis incommoda a Confequentibus ) Non potes llraditicum fanguinem fundere , nifi casdis auflorem Deum facias , & odiofam ipfi crudelitatis famam imputf-s . Nam quid di-cent ffigyptii ? quid barbara: nationes loquentur, cum dele-tos ad internecionem Ifraelitas audient ? Crudelem nem-pe Deum noftrum , barbarum , humani fanguinis fitientcm , qui populum in (olitudinem , ut interficeret commodius , rnalas per artes ex JEgypto deduxerit, mentientur. Ne pa-tere tantum inuri religioni noltrac probrum . (Jtinam , uti-nam in Egypto remanfiftet ille populus ! Satius fuiffet ipfum inter graviflimas duriftlms fervitutis mokftias vitam age-
re
Jlrti: Kbetoricit Li&rr IV. «•e miYerabilerri, quam eumdem , polt exantlatos frtiftra tot labores, indigna morte abfumi.
At enim jacebunt divinse leges in conterfiptu, nifi, qui iilaS violarunt , fevere puniantur: ipffe legis auftor Deus illudetur , nifi fumptum de nocentibus fupplicium auflori-tatem ejus fulciat. Scilicet: credis ergo rem effe nobis cum eo Numine, cujus aufloritas ex bominum fcelere de-trimentum patiatur? cui dedecoris nliqui i accedat, fi po-pulos minus obfequentes fibi fenferit? Putas cgere iplum hominum judicifs, ut illatam fibi contumeiiam vindicet ? aut non poflfe eum, cum volet, caftigare per fe, quos ple« ftendos efti cenfuerit? Noii ergo prcevenire fupremi Judi» cis feveritatem ; & quem forte converfus ad ffleliorem frU-gem popuius placatum jam habet , rurfus ad vindiflam provocare. Utere potius tua apud ipfum Dsum gratia, ut, fi quid oftenfionis mitigandnm fupereft, id tu pi'o ttu in commiftum tibi popuium caritate perficias ; & quam toties expertus es fupremi Numinis in te benignitatem , eamdem viciflim in tuos aimulari non dubites.
ARTICULUS V.
Loctts a Tormerttis fett Qtttrftione ,
QUiti ejl Quteflib ?
R. Eft cruciatus, qud reUs ad corifeflionem fceleris adigitur.
Quomodo confirmandus eft hic Loctts ?
R. Primo . DiCet Orator antiquirtintaffl illam efle veritatis eiiciendae rationem, &a fapiertnftimis majoribus ufurpatam .
Secundo . Vix aiiam efte in fanta noftrorum temporum diflimuiatione veritatis extorquend® viaffl.
Tertio. Fieri poterit argumentum a Minori ad Majus . Si metus Qusftionis fifepe veritatem exprimit, quanto ma-gis Quzftio ?
Tullius de Qusftione ita ioquitur in Topicis , num. 74. Facit etiam ncccffitas fidem, qutt cum a corporibits , tum ab animis nafcitur. Nam & verberibus, tormentis, igni fat/ga-ti, qute dictint, ea videtur veritas ipfa dlcere, &, qute a perturbatione animi fttnt, dolore , cupiditate, irdcundta, mettt, quia neceffltatis vim habent, ajferunt auEioritateni & fidem .
Qu9modo infirmandut eft hic Locus ?
R. Primo. Si timori & doiori tribiiatiM extorta confef-Ito, noii veritati.
Ita
De Invsntione.	333
Ita Cicero pro Sylla, n. 78. Qu^fiiones nobis fervorum .1 c tormenta accufator minttatur : in quibus quamquam nibil peri-culi fujpicamur, tamen illa tormenta gubernat dolor, modc-ratur natura cujufque tum animi, tum corporis: regit qute-fitor, fleEiit libiao , corrumpit fpes, infirmat mctus , ut in tct rerum angufiiis nibil veritati loci relinquatur . Vita P. Sylltt torqueatur: ex ea qutsratur, num qute occuitetur Itbido, num quod lateat facinus, num quts crudelitas, num qute audacia . Ntbil erroris erit in caujja , nec obfcuritatis , fi a vobis, Ju-dices , viite perpetua vox ea , qute graviffvma debet ejfe , audietur.
Auftor vero librorum ad Herennium, iib. z. n. 10. Qui in eculeo eji pofitus , ficire aut fufpicari facile potefi , quid audire qutefitor velit, quod cum dixerit, inteliigat fibi dolo-ris finem futurum .
Secundo. Obfervandas funt leges aTulIio praefcriptas, lib. Fartitionum, n. 50. Stepe etiam Quteftionibus refifiendum efi, quad & dolorem fugientes multi in tormentis ementiti perfts-pe funt, morique matuerunt falfum fatendo , quam inficiando dolere . Multi etiam fiuam vitam neglexerunt, ut eos, qui bis clariores, quam ipfi fibi effent, liberarent. Alii autem aut natura corporis, aut confuetudine dolencli, aut metu Juppti-cii, aut mortis , vim tormentorum pertulerunt . Alii ementiti funt in eos quos oderant . Atque btec exemplis firmanda fiunt.
Tertio. Quasrenda: funt ab adjunttis rationes, quse fint rei de qua agitur, propri®, ex quibus inanitas Qua:ftioiiis arguatur. Et hic maxime infiftendum . Quis contra reunt depofuit? Contra virum clariflimum liomo nullius fidei , vel iratus, vel inimicus , vel defpicatiflimus, vel a natu-ra timidus & ignavus.
Quarto . Opponenda erunt teftimonia clariflimorum vi-rorum pro reo cantra teftimonium per vim expreffum ab homine nullius auftoritatis.
Ita Cicero vim Qusftionis infirmat pro Milone, n. 59. quod Appius & apinl fe fervos habuiffet , & ab Accufato-re producerentur, & ipfemet Quaeftionem urgeret de fer-vis, qui ejus gratia facile mentiri poftent . Sed quttftio-nes urgent Milonem , \qurt funt babitte nunc in atrio Libet-tatis. Quibufnam de Jervis ? rogas ? de P. Clodii. Quis eos pofiulavit ? Appius . Quis produxit ? Appius . XJnde ? ab Ap-pio ? Dii boni ! quid poteji agi feveriust Dc fervis nutla qttte-Jiio eft in dominos, nifi de inceftu, ut fuit in Clodium . P> o-xime ad Deas accejfit Clodius, propius quam tum , cum ad ipfos penetrarat : cujus de morte , tamquam de cteremoniis ■Vtolatts, qttieritur. W tctmcn Majores noftri in dominvm de
ferva
334	rfrtis Rt-etorlcie Liber W.
fervo qiiitri noltterunt, non quia non non poffet vctrim inve» rtiri, J-'ci quta videbant inriignum efje , & dominis mortc ipfa trtftitts. In reurn dc Jervis dccufatoris cnm qtttcritur , verum inveniri poteft ? Age vcro: qurc ctut & quaiis Qu.tjiio ? Heui ubi Rttfcto ? ttbi Cufea ? Ciodius injidias fecit Mtioni > fecit . Ceaa crux. Nttllas fecit. Spetata libertas . Qjtid bac Qjt.t-Jiionc certius ? Subito abtepti Jitnt in quttflionem , tamcn fe-parantur a ceteris , in a<cas conjiciuntur , ne quis cum iis colloqui pojjit. Hi centum dies penes accujatorem cum fuif-fcnt, ab eo ipfo accufatwe pioduEii fttnt - Quid bac Qu,vftio-ne dici poteji integrius ? quid incorruptius ?
Lege & numaum 57. ejufdem Orationis.
EXERCITATIO.
Accufatut Maria Scotortim Regina apttd Senatum Londinenfem, quod in Elijabetbam conjuratit.
Locus a Tormentis .
SYNOFSIS.
Exotd. Icet Accufator, antiquam iilam e/fi: & a fa-JL/ pientiffimis majoribus ufurpatam confuetudi-nem, \1t per toi menta veritas eliceretur . Et rationem afferet: quia in ta:ita temporum noftrorum diflimulatione vix alia videtur efte via veritatis inveniends.
Propojitio. Dicet, fi umquam valuit teftimonium pei vim extortum, valere debet in cauffa Mari® .
Conflrmatio. Petetur a variis Adjunftis adhibitae Qus-ftionis in caufT.i Mariaj. 1. Quia non unus , fed multi Mariam accufarunt iu tormentis. Non eft autem credibile tam multos deceptores fuifT«, vel deceptos- Si Maria effet innocens, inventus faltem fuifT-t aliquis qui &c.2. Quia non lioftes , non ignoti , quibus parum fidendum eft •, fedamici, fed domeftici accufant, rtulla propofita mercede velfpe vi-ta:'. 3. Quia vi Qusftionisextorta: funt lcriprae aMaria Iiterse.
ConClufio. Quis ergo Mariam innocentem putet, qu® te-ftimoniis hujufcemodi convincatur?
O R A T I 0.
Non eft novus ille mos, fed vetus jam pridem confue-tudo , quam nop invenimus ipfi, fed a fapientiffimis majo-ribustraditamaccepimus, AmpIifTsmi Senatores, utaquibus
iatea-
Dc Inventiorii.	jjj
latentem penitus abftrufamque veritatem elicere oporteret, iis varia: QitaftioheS ac tormenta adhiberentur.
Jani vero in hac tanta , quanta Jaboramus hodie , difti-mulatione temporum , non potior modo compendioiiorque videri debet iltlnc veritatis indagandse via, (ed hanc unatn fupereffe ad extricandas mendaciorum fallacias rationem cogimur magno omnium dolore profiteri.
( Qofnmendatio Tejiium in Quiejiione confitentium Quod fi qua valuit umquam in cauffa extortuhi vi QujEftionis ventatis teftimonium , quantum habere pondus debet in prob .ta jam tot nominibns Maria; conjuratione ? Nam qui funtilli, amabo vos, qui Mariam accufant, & lajfae in Elifa-betha mnjeitatis ream criminantur? Accufant illam, qui ? Non unus aliquis , aut pauci tantum ; fed numero pluri-mi , fed omnes quicumque ctuciatibus appliciti, quod ne-garant haftenus , per fas ac nefas , idipium modo coafti Junt confiteri . Nos interim arbitrabimur tam multos vel deceptores fuiffe, vel deceptos? Non inventus faltem fuif-fet aliquis, qui ftetiffet pro MaHa vel inter fuppliciornm acerbitates inviftus , hanc"fi vacare cuJpa ac fcelere reve-ra credidiffet. Et cum a tuendo pertinaciter mtndacio nul-lis tormentorum doloribus revocari complures poftint,ne-mo in hac caufta conftans veritatis aflertor ipfo capitis periculo extitlftet? Accufant Mariam , qui ? Non hoftes , quorum teftimonium fufpeftum merito, ac mala plenum fi-cSe habendum effet •, fed amici ac familiares , quos fanfta amicitisb jura , fi falva veritate liciiiflet , in defendenda Maria fortes ac generofos praftiriffent. Accufant Mariam, qui ? Non ignoti homines , qui per inceitos rumores de Mariae criminibus audierint ; ied domeitici , qui res ipfas fuis ufurparunt oculis , & fceleris ipfius magna pars exti-terunt . Accufant Mariam , qui ? Non corrupti beneficio , non propofita irrogandae veniac aut evitanda mortis expe-ftatione addufti ; ied rebellionis paiticipes , & ferali capi-tis iententia jam multati. Denique accufant Mariam , qui ? Homines , quorum e fcriniis exaratas ipfa Mariae manu literas extorfimus , qua: fcelus ipfum fine dubitatione ul-la, fine erroris ullius metu, teftantur?
Quis igitur erit deinceps tam obftinatus Mari® fautor , ut , quam tam aperta , tam multa teftimonia ream lacia; Majeftatis evincunt , eam nihilominus aut innocentem , aut nulla puniendam pana arbitretur?

33«
Artis Rhctoricie Libcr IV.
Alia Exercitatio.
befenditur Maria Scotorum Regina apud eumdert* Senatum Londinenfem .
Locus a Tormentis infirmatus.
SYNOPSIS.
Exord. T>Icet Defenfor Maria: , nefcire eos , qui tantuffl U ponunt in teftimonio per vim Qiisftionis elici-to , qu.tnta fit vis doloris ad extorquendum quidlibet: hinc accidifte plernmque , ut multi dolorem fugientes in tor-mentis mentiti fint , maluerintque mori falfum teftando , quam inficiando dolere .
Confirmatio. Petetur a confutatione fingulorum capitum, qux contra Mariam allata funt. i. Multos quidem tuliffe teftimonium ; at fervos omnes , quibus Veteres nullam fi-dem contra dominos habuerunt: quia fi hoc liceret, fervi metum dominis incuterent . z. Nihil efte facilius , quam homines venales corrumpere, propofita immunitate a dolo-re , vel promifla etiam vita . Sed hac funt promifta fer-vis. j. Mari® vitam innocentem ac pacatam refrasari ejuf-modi teftimoniis. Quod fpeftat ad literas, dicet illas fp.u-rias efle, & exaratas a librario Mariac.
Concludet excitando Judicum commiferationem , pr«-pofita Marias calamitate per annos 20. captivae & tumulo prosimse .
O R A T J 0.
Nefciunt illi profefto corporis humani imbecillitatem , aut infliperabilem certe doloris acutiflimi vim ignorare vi-dentur, qui in teftimoniis per Quaeftionis acerbitatem eli-citis tantopere ponendum putant , ut quaecumque medii9 in cruciatibus miferi homines eftutierint, iis tamquam to-tidem oraculis habendam effe fidem arbitrentur . Tamen, -quid eft , amabo vos, Judices , perpetua quadam exemplo-rum ferie fpeft^tum magis atque confirmatum , quam vel utrumque , vel alterutrum fic valuiffe femper apud eos qui torquerentur , ut dolorem fugientes multi in tormen-tis faepe mentiti fint, morique maluerint falfum teftando, quam inficiando dolere.
Quod
De Inventione.	337
Quod fi umquam nullius efie ponderis ac momenti vi-fa iunr exprefTa per tormentorum afperitates adverfus in-nocentiam teftimonia ; audeo dicere , Judices , hodiern® cauflae naturam eife hujusmodi , ut extorta in Mariam-criminationes vim Quaeftionis omnem infringant atque de-bilitent.
Nam qui funt ilH , quantumvis multi proferantur , qui fuppliciorum vel metu vel dolore compulfi confiatas in E-lifabetham conjUrationis Mariam accuiarunt ? Nullos hic ego tot inter teftes & accufatores agnofco , pra:ter Mariae fervos ac domefticos ; quorum teliimoniis quanta fides ha-benda fit , unanimis popuiorum pene omnium confenfus fatis deciarat . ( Gonfutatio Tejlimtnii per Quteftionem ex-prejji ) Noluerunt plerique vei audire tantum , qui domi-num accttfaturi difcenderent : adeo non cruciandos iiios efTe exiftimabant , ut injuriofum quid atque impium do-minorum in perniciem extorquerent . Id porro quatn fan-citum prudenter , quam fapienter obfervatum , Judices I Nam cui tandem dotnino fecurum effe iiceat , aut quem vacare umquam metu poffe cenfebitis , fi fervorum caiu-mniis atque criminationibus locus patuerit . Qurs daterio-rem muito eorum qui imperant , qnam eorum qui fer-viunt, conditionem non. putet , fi minitari domiijis accu-fationes fervi audeant ? fi trahere eos in judicium qua-cumque tandem de cauffa confidant ?
Et illud adjicite, Judices : eatn efle ejufmodi hominum naturam atque indolem, ut tentari mercede, corrumpi be-neficio-, perterreri minis , fuperari mortis metu , obtinen-d® falutis expeftatione allici facile- poflint . Atque illa. funt , quac cauflae fu® firmamenta contra Mari® iimocen-tiam adhibuerunt homines malevoli , & inftruft® in Regi-nam fanfliftimam calumnia: artifices . Hinc enim promif-fa, inde graves minas : hinc mercedem ampliflimam , in-de cruciatus acerbiflimos : hinc fpem impertientte-vits , indae mortis metum compofuere : ut , quos non allicerec fpes praemiorum , eofdem fuppliciorum timor iniVingeret .
Valeant ergo , Judices , illa teftitnonia per cruciatus ex-prefla : nulio habeantur in loco eorum accufationes, quos fic gubernat dolor , fleftit iibido , corrumpit fpes , infir-mat metus , nuilus ut veritati locus relinquatur . Tor- -queatur Mari® vita, & ex ea qua:ratur, num quod lateat facinus, num quae infidia; occultentur , num qua in Elifa-betham conjuratio fe prodat . Nihil erit erroris in cauf-fa, nec obfcuritatis, fi a vobis vitae integerrim® peripetua
Y	vox,
338	Artis Hbetorictf Li&er IV.
vox , quac graviflimn debet efTe , audiatur . TunC patebie vobis, quam maligne iiteras iilas a Maria fcriptas accufa-tores oftentent , quas vel accuiatorum maiitia fuppofuit , vel librarii perfidia exaravit.
Quid reftat , Judiccs , nifi ur per veftram fidem , per asquitatem veftram , per infortunatas Rcginae calamitatem, etiam atque etiam vos orem atque obtefter , ne lerpere ulterius maledicentium invidiam patiamini . si quam cul-px partem infelix Maria admififfet, an non illud , quod-cumque eft , videri potuit eluiffe fatis duriftiina viginti annorum captiyitate ? an n»n fatiatus abunde eft adverfa-riorum furor , qui falts vel ab experte fceleris pccnas re-petierint ? Qui in illius vitam inquirunt , quam brevi lu-ftus , & dolor , totque ariimnis affiifta yaietudo eripiet ? Sinite illam latebris immori; neque committite, ut expro. brari vobis aliquando poftit, vos innocentis Reginacfangui-ne veftras manus polluiffe.
(♦jfyfcV^ cvjvwvfv; cV-feA cvfiA cvfc^: CV«|MI f<	t< cvfc/:
L I B E R QU I N T U S.
DE ARGUMENTATIONE.
•pOftquam egimus de Locis Oratoriis tam Infitis , quam J- Affumptis , feu de Locis cum Intrinfecus, tum Exnin* fecus petitis , ex quibus eruuntur argumenta ad faciendam fidem idonea : reftat ut , quo pafto traftari argumenta illa atque ornari poftint, doceamus.
Quteres igitur, qtmnodo traftantur & ornantur argumenta ?
R. Per Argumentationem.
Quid ejl Argumentatio ?
R. Eft difpofitio quaedam propofitionum ac fententia* mm, ex quibus legitima conciufio elicitur.
ARTICULUS PRIMUS.
De Argumentatione in genere«
f~\Uotuplex efl Argumentatio ?
r. Alia Philofophorum , alia Oratorum eft propris.
Quotuplex efl Argumentatio Philofopbica ?
R. Duplex . Alia perfefta , qUam illi Syllogifmum vo«
cant;
De Argumentaiione. £ant ; alia imperfefta , quam appellant Entbymema .
Quid ejl Syllogifmus ?
R. Eft Argumentatio conftans tribus propofitionibus * quarum prima dicitur a Philofophis Major , fecunda Mi-nor, tertia Gonfequentid ; quac ita difponuntur inter fe , ut conceftis duabus prioribus , tertia neceffario admitti de-beat : v. g. omnis Viftus eft laude digna: fed Temperan-tia eft virtus : igitur Temperantia eft laude digna.
Quid eji Entbymema ?
R. Eft Argumentatio conftans duabus propofitionibus , quarum alteram Aniecedens, alteram Confequens nuncupant: v. g. Omne vitium turpe eft : ergo Ebrietas eft turpis.
Quare ijlbac Argumentatio vocatur imperfeSa ?
R. Quia in ea fubauditur una e tribus propofitionibus , ck quibus Syllogifmus componitur ; unde licet femper ne-gare concluiiortem , donec ad perfe&am revocetur : v. gr. Omne vitium eft turpe : fed Ebrietas eft vitium : igitur Ebrietas eft turpis.
ln quo differant Argumentationes Rbetorum a Philofo* pbicis ?
R. i. Quia Rhetorum Argumentationes non continent femper rationes veras, fed interdum, aut etiam faspe, ve-rifimiles tantum ; Philofophicas vero nihil hafcere debeant nifi verum.
2. Quia Fhilofophus habet Argumentationes nudas ac fimplices , quas certo femper propofitionum ordine & fi-ne artificio exquifito proporiit ; Rhetor e contrario fuam in collocandis , aniplificandis , ornandifque propofitioni-bus ita ponit induftriam , ut tamen artem diflimulet. Cujus rei ratio ex eo repetenda, quod Philofophus proba-re tantum ; Rhetor & probare & probando placere etiam intendat . Hinc forte manavit tritum illud Zenonis Stoi-ci diftum , qui Philofophiam adftrifta: manui & in pugn«m colleftae , Rhetoricam vero eidem expanfae fc explicitae comparabat.
Quoniodd utriufque difcrimen in exemplo revinceres ?
R. Sit illud demonftrandum Judicibus , .'Emilium fuifte a Lepido propinquo fuo interfeftum , ut hereditaifem ejus occuparet . Si nulli fint teftes illius parricidii , fej mers tantum conjeSur®, ita rem aggredietur Philofophus . Ille crederidus eft occidifte propinquum fuum divitem , qui pauper erat , & hominis divitis heres futurus : atqui talis erat Lepidus: ergo Lepidus credendus eft occidiife propin-quum fuum.
Y z	Quo-
34°	Artis Rbetoricic Liber V.
ilttomodo Rbetor eamdent propofitioaem ptohahit ?
K. Hoc pafto . Inliiabat Lepidus , ampliffima: here-ditati , homo alioqui vita profligatiflima . Accedebat ad lingularem nequitiam fcelerum omnium inventrix ege-ftas." urgebatur a creditoribus, jamque oftentabantur mtfe-ro carcer ac compedes . Quo fe verteret demum tanto in difcrimine ? quid expeftandum ab homine fic comparato , nifi ut carcerem & alia omnia pericula redimeret facinore ftbi facili ? Quamquam : quid immoror in convincendo au-ftore iceleris ? nonne alia bene multa fatis probant, quid in hac occafione potuerit ? &c. Utra porro Argumentatio alteri praferenda, fentient qui intelligunt.
articulus ii.
De Argumentatione Rbetorica.
QUid efl Argumcntatio Rbetorica ?
R. Eft apta & exquifito cum artificio fafta propofi. tionuni, ex quibus argumentum conftat , difpofitio , unde legitima conclufio elicitur, & amplificata ornataque efflo-refcit oratio.
Quotuplex efl Argumentatio Rbetorica ?
R. Multtplex: quas inter h« vulgo quatuor recenfentur. Ratiocinatio , Sorttes, Enthymema , Dilemma.
Quid ejl Ratiocinatio ?
R. Eft Argumentatio omnium perfeftiffima , per quam traftatur & amplificatur Argumentatio Philofophica ; & qu« tunc adhib;tur , cum majori amplificatione indiget Oratio .
Quot in partes diflribuitur Ratiocinatio ?
R. In quinque partes , quas Tullius lib. t. de Inventio-ne , n. 67. ita recenfet . Quinque funt igitur , inquit, par-tes ejus Argumentationis, qute per Ratiocinationem tra&atur. Propo/itio , per quam breviter locus is exponitur , ex quo vis omnis oportet emanet Ratiocinationis . Propojitionis Approba-tto , per quam id , quod brevitcr expofltum eft , rationibus affirmatum , probabilius & apertius flt. AJJumptio , per quam td, quod ex propofitione ad oflendendum pertinet , aftumitur. Aflumptionis Approbatio, per quam id, quod affumptum eft, rationibus probatur . Complexio, per quam id, quod conficitut ex omni argumentatione , breviter exponitur.
Hasc porro, qu® de Ratiocinatione retulimus ex Tullio, ut clariora fiant, & ipfum Ratiocinationis artificium aper-
tius
De Afgunienttiticne.	34i
tius pateatj rem in exemplo ftatuemus , quo juvari deimfe exercitatio poflit.
ARTICULUS III.
De Artificio tmBand<e Ratiocinatiortis Orstorice.
OUudnam efl artificium trd&andte Ratiocinationis Oratori/e ?
R. 1. Debet Orator attendere, quid fibi probandum in-cumbat , 1. Rationes qua:rere ad id probandum idoneas .
3.	Rationes illas revocare ad Argumentum Philofophicum .
4.	Argumentum traftare Oratorio modo .
Quifnam illc efl modus Oratorius ?
R. Ut duabus prioribus Propofitionibus Argumenti Philo-fophici , Majori nimirum ac Minori quas vocant, fua pro-batio adjungattlr •, qu® dua: partes tribus argumenti Philofo-phici partibijs addit® Ratiocinationem Oratoriam efficient Q.uinquepartitam . Prima pars vocatur Propofitio . Secunda; Probatio 1'ropofitionis . Tertia , Aflumptio . Quarta, Pro-batio Aflumptionis. Quirita, Compiexio. Unde Patet, Ra-tiocinationem nihil aliud efle 4 quam Syllogifmum proba-tum & diiatatum , cui deinde amplificatio & ornatus accedit.
St itaque illa fententia perRatiocinationem Rhetoricam pertraftanda : Vita puritas in primis colenda efl , omnique fludio retinenda . Quarenda erit primum ratio , qu® per-fuadere il(ud poflit , ex Locis Oratoriis : v. gr. hsc af-ferri poteft ex Loco communi., quem appeliavimus ab Ejfe8is \ Quia vita: puritas arftiftimam cum Deo conci-iiat amicitiam . Unde eruetur ha:c Argumentatio more: Phiiofophico . Colendum illud eft omniqoe ftudio retinen-dum , quod arfViflimum eft cum Deo amicitiac vinculum : fed vit® puritas arfliflimutn eft cuni Deo amicitis vin-cuium : igitur ea eft magnopere colen.la , & omni ftudio retinenda.
Deinde Argumentationem iiiam ita poterit Orator diia-tate , & in quinque Ratiocinationis partes fic diftribuere . J. Ut Propofitio fit haec : Divina amicitia omni fludio co-lenda ac retinenda. z. Ut Propofitioni fubjiciatur ifta ratio , quae ejus Probatio fit : Quia a Deo omnia bpnorum genera derivantur. 3. Ut fequatur haec Aflumptio: At vit<e puritas divinre amicitice vinculum efl .4. Ut afferatur Probatio Affum-ptionis, ifta nimirum : Qj<ia ftmilitudo amicitiam parit, cum-que Deus fu ipfa puritas , non potcfl eos non diligere , qui hac
Slrtis Kbetoricie Liber V. •virtme pritjlant . Denique ut fequatur Complexio ; Qolen. dam effe vitte puritatem.
Tum fingulas illas Quinquepartiti Ratiocinationis partes ita poteris amplificare & ornare , & oratiunculam conficere.
PROPOSITIO.
Divina amicitia omni fludio colenda ac retinenda.
Si communis amicitia; ratio illud in hominum animis pondus ac momentum habet , ut nihil huic prasponendum mortales exiftiment: quis erit tam parurn acquus rerum aefti-mator , qui fibi ionge potiori jure ardentiorique ftudio , quse Deum inter & hominem intercedit , amicitiam colen* dam non putet atque retinendam ?
Proeatio Propositionis, Quia a Deo omnia bonorum genera derivantur «
Etenim cum utilitatis rationibus maxime ducantur ho« mines: quid eft in humana vita boni , quod , ut inde ac, ceptum, ita etiam huc referri noti debeat ? Si enim vitam dices ? & ipfe Deus hanc mortalibus omnibus impertiit . Si honores ? ipfe glori® omfffs juftiflimus eft & aeilimator & difpenfator . Si voluptates ? futiles funt & noxia:, quae-cumque ab eo non dimanant . Si divitias ? & in eo tanta; funt, ut cumulatiflime hominis quantumvis avidi cupidi* tatem explere poftint,
ASSUMPTIO,
At vitte puritas divinte amicitite vinculum efl.
Atque inde arbitror fatis intelligitis, quae fit divinas vis amicitia:, quam qui negligat , nae ille non impius modo , fed etiam ftupidus & amens haberi poflit. Quod fi ita eft, qua tandem ope , & cujus rei beneficio bonum illud infi-nitum confequemur ? An fuperbia fortafle & caeca mentis temeritate ? vaniflime . An vita molli & deliciis luxuque diffluente ? ftultiflime id quidem . An divitiarum jaftan-tia ? nequaquam . Quid eft igitur ? qua tandem arte po-tiftimum divinam illam amicitiam nobis conciliare po/fu-mus ? Vitse puritas & morum innocentia hujus eft feiicU
De Argumentaiione. tatis conciliatrix , hujus conjunftionis vinculum & anuci-tia nexus. Atqueutinam caeci mortales intelligerent, quan-tum in ea virtute momentum fit aJ veram germanamque felicitatem ! utinam omnia ftudia virefque eo conferrent , ut eam in fe morum integritatem efformarent ! Fugerent profefto molles voluptatum illecebras, & quanto cupidius laxioris folutiorifque vitac formam confeftantur, tanto mo-rum innocentiam ardentius concupifcerent.
proeatio assumpt1on1s.
Quia Jimilitudo amicitiam parit.
Neque enim fieri ullo modo poteft , quin infinito quo-dam amore Deus optimus maximus proiequatureum, quem fui fimiliimum viderit . Et vero , quse major cum divina natura fingi fimilitudo poteft , quam fi quis ipfius fanfli-tatem morum innocentia smuletur , & quantum mortali fas eft , in fe quafi reprjefentet ? Etenim divina tnens in-corrupta eft , tk ab omni terrenae concretionis rerumque corporearum contagione atque affinitate remotiftima ; uti etiam ab omnibus corporeae voluptatis fordibus vit® puri-tas abftrahit . Divina mens immortalis eft ; ut & fua eft morum innocentiae vitaique integritati immortatitas.
complexio.
Colendam effe pitritatem.
Quis ergo jam de falute fua fit parum adeo follicitus , & inimicus puritatis fanftitatisque , ut hanc non fummo quodam amore ftudioque profequatur , quam noverit eflfe vinculum , quo humana natura divinae conciliari poflit ? fine qua omnis virtutis fplendor extinguatur necefle eft & intereat ? quas mundiflimum eft fpeculum , cujus beneficia divinae in fe natur«e fimilitudinem efformet ? quas brevis eft & compendiofa via , qua ad intimam cum divino nti* mine conjunftionem homo perveniie poffit?
344-	Artis Rbctoricit LibsrV.
ARTICULUS IV.
Excmpla Ratiocinationis s Cicsront I
Quoniam Ciceronem fecuti fumus haftenus vias ducem, non eft integrum , vel cum metas prope contigifle nobis videmur , ao eodem declinare . Videamus ergo , quomo-do Ratiocinationem illam perfeftam , de qua egimus, ipfe perti aflet.
Exempla dabir Oiatio pro LegeManilia, n. 16. ubi pro-bat, committendum efle Pompejo Exercitus Romani impe-rium propter Tmperatoris ipfius felicitatem . Hoc ergo ar-gumentum habebat in Ratiocinationem oratoriam dilatan-dum . In deligendo Imperatore non bellicarum tantum vir-tutum , fed felicitatis ipfius etiam ratio habenda ell : fed Pompejus bellicas virtutes cum felicitate confociat: igitur Pompejus eft Imperator deligendus . Rem ita conficit Ra-titcinatione quinquepartita feu perfefta.
PROPOSITIO.
In dtligtndo Imperatore non tantum virtutis bcllicrc , ftd ttiam felicitatis habenda ratio tjl.
Ego Jic exifiimo : Maximo, Marccllo, Scipioni, Mario , & ctteris magnis Imperatoribus , non folum propter virtutem , fed ettam propter fortunam , fispius impsria mandata atque exercitus fuifie commifjos .
Probatio Propositionis.
Qttia fummJs viris ad magnas res bene agsndas divinitus adjunEla efi fortuna.
Fuit enim profeBo quibufidam fummis viris quiedam ad am-plitudinsm & gloriam , ad tet magnas bene gerendas di' vinitus adjuntia fortuna.
A S-
De Argumentatione.	345
ASSUMPTIO.
Pompejus fuit fcmper felix.
De bujus autern bominis felicitate , qua de nunc agimus , hac utar moderatione dicendi , non ut in illius poteflate for-tunam pofitam effe dicam , fed ut prtetcita meminiffe , reii-qua fperare videamur, ne aut invifa D/is immortalibus oratio noflra , aut ingrata ejfe videatur .
Probatxo Assumptionis.
Magnas res domi militiieque , terra marique felkiter gejfit.
Itaque non fum pnedicaturus, Quirites , quantas res ill<t domi militiieque , terra marique , quantaque fe/icitate geffe-rit : ut ejus femper vo/untatibus non modo cives affenferint , focii obtemperarint , bofics obedierint ; fed etiam venti tem-peftatefque obfecundarint . Hoc brevifftme dicam , nemtnem umquam tam impudentem fuiffe , qui a Diis immortalibus tot & tantas res tacitus auderet optare , quot & quantas Dii immortales ad Cn. Pompejum detulerunt . Quod ut illi pro-priurn fit ac perpetuum , Quirites , cum communis falutis atque imperii , tum bominis ipfius cauffa ( ftcuti facitis ) velle & optare debetis .
COMPLEXIO.
Igitur Pompejus deligendus eft Imperator.
Quare cum beilum ita ncceffarium ftt , ut negligi non pof-ftt : ita magnum , ut accuratifftme ftt adminiftrandum : & cum ti Imperatorem prieficere pojfitis , in quo ftt eximia belli fcientid , fingularis virtus, clariffima auBoritas, egregia for-iuna : dubitabiiis , Qjiirites , quin hoc tantum boni , quod vobis a Diis immortalibus oblatum & datum eft , in Rem-publicam confervandam atque amplificandam conferatis ?
Similiter in Milionaria hoc inftituit argumentum , quod Ratiocinatione perfetta dilatat atque exornat. Licet occi-dere infidiatorem : Clodius fuit infidiator : ergo licuit Clodium occidere»
Nam
346	Artis Kbetorica Liber V.
Nam propofitionem : Licet occidere infidiatorem : pri« imim exponit, eamdemque probat multis exemplis, an.7. ad 23.
Deinde dilabitur ad AflTumptionem : nempe, Clodius fuit infidiator : cujus probationem aftert in tota csdis narra-tione, quam ita comparat atqiie inftruit , ut ex fingulis reruin adjunftis appareat , Clodium fuifle infidiatorem , a n. 24. ad 32.
Sequitur Complexio, qua concludit, jure Clodium occi"1 fum fuifle .
Exercirationem geminam more noftro adjungemus , quae exaftam ad traditas fupra leges Ratiocinationem perfedtam referent .
EXERCITATIO.
Lucilius Ctectlius Metellus Pontifex Maximus , dum Veji/t Temph dejiagrante , Palladium Troja quondam adveEiuvt medtis e flanimis eripit , oculos ami/it . Agitur in lllum j Cantenditurque aufeicndpm illi Pontificiam dignitatem .
Oratoria Ratiocinatio perfefta.
s r n 0 p s i s.
QUaerenda x, ratia eft , quae perfuadere illud poflit ex , Locis Oratoriis . Ducetur illa Confequentibus , quia non poteft amplius eo munere defungi, Unde eruetut hacc argumentatio Diale&ico more . Non debet ille tole-rari in munere prafertim facro , qui non poteft omnino eo defungi : fed Metellus non poteft eo defungi : ergo non debet in eo retineri .
Deinde haec argumentatio in quinque partes diftribuetut Oratorio modo . Quarum erit prima pars Propofitio : nempe , Non debet ille tolerari in eo munere , quo de-fungj non poteft : quam fententiam dilatabit in Periodum, dicetque , Reipublica: munera non eflfe vana & inania nomina, fed comple£ti illa multa oiEcia, ad quae adfpi-rare non debet qui illis defungi non poflit.
Secunda pars erit Probatio Propofitionis . Quia nort de-cet dignitatem geri ab eo , qui illam adminiftrare noit valeat . Amplificabit hoc per varias Interrogationes & Antithefes . Illud eft enim nomine , non re defungi ;
Ma-
Dc Argumcntathnc,	347
Magiftrauis frui emolumentis & honore, quas officio nulio promereri poflis .
Tertia pars AfTumptio. Sed Metellus non poteft defungi munere Pontificio , Id tra&abitur per Apoftrophen ad Metellum , vel per Communicationem cum auditoribus . Poterit prieire Prolepfis , qua lugebit funeftum & Metelli & Reipublicse fatum, quod vir tantus inutilis Reipubiic» faftus fuerit.
Quarta Pars Probatio Aftumptionis , quas gemina erit . Prima fiet per Enutnerationem , recenfendo ea omnia offi-cia, quas Pontificia dignitas compleflitur; ut funt Aufpi-cia , Harufpicia , Tripudium , Viflimarum infpeftio, quae homo cascus praeftare non poteft : fecunda , quia requi-retur quotidie voluntas Deorum a Pontifice, qui hac in re fatisfacere interrogantium votis non poterit.' hinc Deorurn indignatio .
Quinta pars Complexio , Non effe retinendum Metel» lum . Traftabit illam , hortando Judices , ut aiiis mune-ribus compenfent jafturam , quam Metellus fui muneris
patietur .
0 R A T I 0 ,
( Propofitio , Non debet ille retineri in ea dignitate , (jna fungi non potefl ) , Non eft vanum & inane nomen , aut honorifica rantum appellatio , Pontificis Maximi di-gnitas , Judices ; fed vetis neceftatiifque officiis ita oon-tinetur tota , ut qui defungi illis non poftit , is ad eam-dem vel obtinendam , vel gtiam retinendam non debeat adfpirare ,
( Probatio Propofitionis . Quia non decet ) , Quid enint eft non modo ab inftitutis Reipublicse alienum magis , fed ipfi etiam rationi minus confentaneum , quam ut de-coretur quifpiam ampliftimo Reipublicse totius magiftratu, qui ad obeundum illum ineptus ex omni parte videatur ? Prajfulgeat ille fcilicet fpeciofis primari® dignitatis infi-gnibus , quam ad exercendam ineptus ex omni parte cen-feri debeat ? Plenos honore titulos ambiat , quos nullo iabore fuo rependere aut compenfare teneatur ? Eos per-cipiat fruftus & emolumenta i'ui muneris , qus nullum obfequium , nullum oflficium valeat promereri ? Hoccine putatis illuftrari inagiftratum , an potius eumdem dede-corari ? creditis hoc in honorem Rcipublicas , ac non ma-gis in contumeliam vertendum efte ?
348	Attis Rbetoric.s Libet V.
(AfTumptio. Non poteft Metellus eiefangi officio Pontificis)i Equidem fateor , Caicili Metelle , hoc contieiffe luftuofd Reipublica; fato , quod privatus oculis tueris . Amifimus in te civem optimum , & de hac civitate totoque adeo Imperio bene meritum : dolemus virum epregium , & ad omnia Reipublicae munera non tam faflum, quam natum, ita repente concidiflfe , ut ad capeflfendam gerendamque dignitatem , qua funflus es tam egregie ad hunc ufque diem , ineptus omnino evaferst . H ibet fanftiflimoruur Numinum Religio , quod conqueratur ereptum fibi ilhini Pontificem , qui tanto pietatis ftudio , tam fingulari dili-gentia res lacras haftenus obierat . Verum quid aliud poftit deinceps tua caufla ha:c civitas , quam dolere quam navare ipfi tibi operam pofltimus , ex quo oculos amififti ? An fupereft tibi facultas aliqua , unde fupplere oculorum vicem liceat ? tune ipfe eum retinere magiftraj tum fuftineas , cujus peragendis officiis imparem te fatis experiris ?
( Probatio Aflumptionis . Quia captus oculis non potejl obfervare volatum aut paftum avium , neque infpicere varioi palpitantium extorum motus ) . Nam quo tandem pafto facris pra:pofitus & facrificiorum omnium fupremus mode-rator atque arbiter, afpicere poflis volatum avium , aut earumdem paftum obfervare ? qua ratione folemnes ritus & facras adhibere cairemonias , fine qUilnis ftare Religio non valeat ? Tune immolare viflimas, & varios palpitau-tium adhuc extorum motus snfpicere , aut perfcrutari j captus oculis aggrediare ? Tamen ha:c funt quibus Ponti-ficia dignitas- continetur , his attendere fummum Sacer-dotem oportet , & sn iifdem toturn occupari . Quod nifi exequatur diligenter f ac fedulo peragat , jacebit interim Deorum Religio, cairemoni® negligentur , & omnis facro-rum ritus penitus exolefcet. Erit nimirum, c-eftante atque otiante Pontifice , qui Deorum voluntatem dubiis in rehus exquirat? qui | lacare iratos fuperos per facrificia fatagat? qui Reipublicas detrimentis ire obviam piaculares offerendo viftimas neceflarium putet ?
( Complexio . Non ejl retinendus in Pontiftcia dignitate ) . Videt-is ergo, Judices, quanti momenti fit praeefle aliquem facris folemnibus , qui defungi ifto munere cum dignitate poflit. Quamquam ejicietur turpiter fuo de loco civis opti-mus , & fuis in Rempublicam meritis fpeftatiflimus ? fpoliabitur dignitatis fuae infignibus verendus Pontifex , o.iem tot virtutum gloria ad hunc ufque diem decoravit?
De Afgumrntntkne.	349
jacebit fiiie lionore , fine virtntis prasmio , qui proprio difcrimine facrum Palladium , prfefidium hujus urbis , mediis e fiammis eripuit ? Abfit hoc a nobis Judices : compenfetur , ut par eft , tanti viri virtus , & perpetuis hdnorum monumentis cumuletur . At numquid eft nullum aliud in Republica munus , quod exercere Metellus etiam privatus oculis poffit ? non habetis dignum aliquod tanto viro pra;mium , quod impertiri lice.it ? Prasficite illum confiliis veltns : Rempublicam noftiam fapientia fua re-gat ac moderetur : nihii , quod e re fuerit hujus urbis , quod ad Tmperii noftri dignitarem pertinebit , fine ipfius futfragio atque calculo peragatur . Decorate illum peren-nibus debitifque tantas virtuti infignibus ; cumulate hono-ribus domum ejus ; familiam totam liberalitate atque munificentia veftra exornatc . Denique. dum fuus Reli-gioni ftet honos , dum fit aliquis fummus Pontifex qui varias dignitatis iilius vices obeat , nulli rei parcite , ut aliquod in hac fua calamitate folatium Metellus con-fequatur .
Alia Exercitatio-
Metellum in Pontificia Digxitate effe tetinendum.
Oratoria Ratiocinatio perfefta.
SYNOPSIS.
i."Q Atio repetetur ab EfFe£tis & Confequentibus , quia Jtv nimirum Refpublica eripiendo Pontificiam dignita-tem Metello fuftineret labem ingrati animi , & ingentia ferret damna:unde eruetur ha;c argumentatio. Non debet illud committere Refpublica , unde ingrati animi labem fuftineret , & ingentia ferret damna : fed fi auferatur Metello Pontificia dignitas , Refpublica fultineret labem ingrati animi, & ingentia ferret damna : ergo &c.
2. Traftabit hanc argumentationem , & diftribuet in quinque partes , quarum pars prima erit Propofitio : nimi-rum , Tanto ftudio cavere debet Refpublica , ne ingrata videatur in cives, quanto ne detrimentum ferat .
Secunda Pars erit Probatio Propofitionis . Q.uia debet alere in civibus itudium ReipubliCcB, compenfando accepta ab iis beneficia : hic eft enim ftimulus , quo provocantur ad magna quasque : quod nifi faciat , quis operam Reipu-
blicns
Artis Rbftoricie Libcr V. Iblicas navare fnflineat ? Traftabitur hic Locus per intei1->ogationem & Subjeftionetn.
Tertia pars Affumptio . Sed Refpublica videbitur in-grata. Hoc traflabitur foia expofitione fafti;
Quarta Pars Probatio Affumptionis . Oftendet , quam lit ingrati animi , non folUm non cornpenfare liominem pro accepto berteficio , fed eumdem privare dignitate fua. Defcribet hic per Hypotypofim , quemadmodum , defla-grante Tempio ,• fe medios in ignes Metellus miferit , ut lervaret Palladium , unde pendet urbis incolumitas . Extoller etiam damna , quae Refpublica patietur , fi mer-cedis loco pleftatur Metellus.
Confutabit, quod objeftum efi ab Adverfario , non eflc idoneum Metellum ad officia fui muneris •• oftendetque, poffe ipfum prasltare per miniftros, quod facere per fe non poflet ; exemplo Confulum & Imperatorum , qui in ork toto multa praftant per alios : praefuturum Meteilum con* lilio & fapientia rebus divinis ,
Quinta pars Complexio : infeftabitur adverfarium, qui perfuadere Reipublic® voluerit , ut eflet ingrata , & dein-^eps careat bonis civibus , qui navare ipfi operam velint,
0 R A T 1 0.
( Propofitio . Nibil temi vcreri Refpublica debet , quam 7ie ingrata videatur ) . Cum ad fingularem Reipublicae noftr® providentiam pertinere dicendum eft , Judices , ne quid committat umquam , unde capere detrimentum poflit; tum certe non minore ftudio prascavere illam oporcet, ne bene-ficiorum immemor & in bonOs cives ingrata videatur.
( Probatio Propofitionis . Quia debet alere in civibm amulationis fludium ). Etenim cum nihil fit tam potens , tam efficax ad excitandos civium animos ad magna qus-que , quam fi dignam rei bene geftae mercedem expfftare eum certa fiducia poflint ; hic autem ftimulus ubi femel defuerit , languefcere foleant animi , nec pares ad feren-dum rerum pondus experiantur : necefle eft profefto-, vel ut bene meritorum de fe civium operam ac labores Refpu-blica compenfet v vel ut fuae ipiius oblita gloriae , rerum fuarum curam omnem ac follicitudinem extingui penitus atque emori fuftineat
Nam quid aliud, amabo vos , fufcitavit in unoquoque noftrum robur illud, quod ad tuendam Rempublicam , eam-demque amplificandam & ornandam, fenfimus no.bis toties
affia-
De Argumentatlone •	3$i
afflari ? quid majores noftros ad tantam rerum geftarum gloriam accendit ? Ni(i quod perfuaferant illi fibi , uti & nos ip(i facimus , rem habere fe cum ea Republica , qu« pro navata quemque opera beneficiis afficeret , & nullius officii memoriam obliterarl pateretur»
( Affumptio. F.JJet ingrata Refpublica , Ji Metellurit remo-veret a Vontificia dignitate ). Quod fi berte meritis civibus gratiam non modo Refpublica non rependat, fed eos etiam multandos arbitretur; quiseo comparatam animo non abji-ciat ? quis ab ea deficiendum non putet ? quis ingrati animi vitio iiiam non arguat ? Et tamen auiflores erimus eidem Reipublicjp , ut MetelloPontificiam dignitatem eripiat? non videbitur illa vobis ingrata, dum hominis de fe tam bene meriti labores afpernabitur, & amiftum ipfius cauffa lucis hujus beneficium ?ct?rno opprobrio cumulabit?
( Probatio Affumptionis . Quia pleBcret eum^ cujus tgre* gia merita tenetur rcmunerarc ). Revocare nnimis, Judices, gloriofum Caecilii Metelli & dignum perenni memoria fa-cinus . Cogitate , quam proximum ruina: fua: difcrimen ha:c civitas adiiffet: quantis hodie, quotquot fumusomnes, in anguftiis verfaremur , nifi viri optimi prudentia , ma-gnanimitas , atque conftantia prasveniffet malum , & im-minentem toti Imperio proceilam avertiffet . Nihii hic dicam , Judices, quod ocuiis ipfi veftris ufurpare non po-tueritis ; nihii exaggerabo magnificentius ; nihil ad ho-minis fortiffimi commendationem jaftantius pradicabo . Ardebat fatalibus flammis ab omni parte Veftac tempium ; jam fuperaverant ignes facrarum asdium faftigia ; nuiia fpes reftinguendi incendii affuigebat : prsfens periculum , non evitanda; mortis metus , ipfa temerarii confiiii inn-tilitas ab admovenda operi manu cunflos deterrebat . Interim deflagrabanf ipfa facratidimac Sedis penetralia , ubi Paiiadium affervabarur : Palladium iiiud dico , Judi-ces, Pracfidium hujus urbis , Reipublica: coiumen, totius Imperii decus & omamentum ; cujus Numen fortunatif-fimum tantam Populo Romano gloriam peperit ; quo pe-reunte , interituram fimui Rotn® fortunam Oracula toties declararunt . In communi totius civitatis trepidatione pariter ac iuftu , inter gemitus & complorationem ci-vium, in fumma populorum defolatione , unus Metellus adfuit, qui jacentes erigeret , recrearet perditos , affliflos confoiaretur. Vidiftis ipfi, ut oblitus fui, periculi fecurus, falutis immemor, medios per flammarnm giobos ac vorti-C6S irruerit; ut crepitantibus circumquaque ignibus, certo
vefti-
352	/Irtis Rhetoucic Liier V.
veltigio in eum periexeiit iocum, ubi furebat inceildii vis iriajor ; ut 1'uis ipfe manibus jam fconta&am flamtuis fa-cram Palladis ijfnaginem eripuerit, & illtiam ad nos redu-xerir . Vidiftis , inquam , obftupuiftis, collaudaftis hominis fortitudinem , triumphanti applaufiftis . At ingemuiftis multo magis , cutn redemptam tanta Metelli calamitate falutem vettram animadvertiftis . Nttllus fuit e vobis, qui fervatum optimo Pontifici oculorum ufum fuo ipfius peri-culo non voluiftet . Et erit jam aliquts , qui multandum eum drgnitatis fuas jaftura arbitretur ? Ecquis erit dein-ceps , qui pofita; paribus in anguftiis Reipublica: opitulari fuftineat ? qui capitis diicrimine praBftare vos incolumes velit ?
( Confutatio. Metellus, vel orhatus oculis, ejl idoneus ad exercenda Pontificatus munera ) . At enim non eft idoneus Metellus , ut muneris fui partes per fe ipfe obeat . Hoc enitn unum eft, quod tam maligne quam magnifice adver-farius nofter jaftavit •, hoc fuit unum cauftas ipfius , & prolixae Orationis firmamentum . Sed efto : multa funt , qurc deinceps praeftare Metellus non valeat : at numquict eadem praftare non poteft per alios ? An ergo Imperatores noitri , an Confules , an ceteri , quos moderandae Reipu-bii;« prasfeciftis , fuis ipfi oculis ufurpant omnia , auc omnia per fe exequuntur ? Quid ergo prohibet , Judices , quominus , quemadmodum ilfis , ita & Metello digni mi-niftri feligantur , qui de^ omnibus ad eum referant , dum ipfe confilio & prtldentia pro more ftatuet , quidquid ad Religionis facrorumque curam pertinebit ?
( Complexio . EJl Metellus retinendus in fua dignitate ) . Valeant ergo adverfarii noftri praiftigia, quibus fcrupulurtl' injicere religioni veftrse aggreftus eft : occludite aures per-niciofiffimis confiliis, qu« tarttam nomini veftro tabem in-ferrent; neque in has anguftias finite adduci Remptvblicam, ut dum in bonos cives ingrata videbitur , neminem dein-ceps habeat, qui laboranti fuccurrere , & egregiam peri-cuio fuo navare operam velit .
Hic autem notabis , non fervandum efle femper eum-dem in traftanda Ratiocinatione Propofitionum ordinem ; fed immutandum pierumque , cum ad diflimulandum Ratio-cinationis artificium , tum ad vitandum tsedium atque fatietatem. Quod ipfum monet Tullius Iib. 2. de Oratore, n. 177. TraBatio , inquit , varia effe debet , ne aut cogno-fcat artem qui aitdit, aut defatigetur fimilitudinis fitietate „ Proponi oportet , quid afferas, & id quare ita fit, ofiendere.
De Argumentatione.	33 j
F.t cx iifiiem illis locis interdum concludere : relinquere ahar, alioque tran/ire . S<epe non proponere : ac rutionc ipfa ajfe-rcnda, qutd proponendum fuerit declnrarf : ft cui quid Jimile dicas , prtus ut finiiie confirmes : deinde quod agitur , ad-juneas : punEia argumentorum plerumque ut occulas , ne quis ea numerare poffit , ut re dijiinguantur , verbis confufa efje videa .tur .
Habes exeinplum iftius varietatis in Oratione pro Ca:Iio, n. 19. ubi hoc argumentum inftituit, quod Ratiocinatio-ne traflat. Quifquis liberalibus difciplinis ac itudiis dedi-tus eft , non poteft fervire voluptatibus : fed Caelius libe-ralibus artibus perdifcendis femper deditus fuit : ergo Cae-lius non potuit fervire voluptatibus .
Nam ad diffimulandnm artificium Ratiocinationis inci-pit a Probatione AfTumptionis , feu a quarta Propofitione Ratiocinatipnis . & probat Cailium deditum fuiffe femper liberalibus ftudiis, hoc pafto . Audijiis , cum pro fe diceret : audifiis antea , cum accufaret: ( defendendi hiec cattjfa, non gloriandi loquor ) genus orationis , facultatem , copiam fen-tenti trum atque verborum , qute vejira eji prudentia , perfpe-xijiis . Atque in eo non folum mgenium elucere ejus videba-tis: quocl fiepe, etiamfi indujlria non alitur, valet tamen ip-fum fuis viribus : Jed inerat , ni/i mc propter benevolcntiam forte fallebat , ratio & bonis artibus injiiruta 3 & cura & vigiliis claborata.
Deinde expofita & probata Affumptione egreditur ad Pro-pofitionem ipfam Ratiocinationis , &demonftrat, non pof-fe eumdem hominem & ftudiis efte deditum , & fervire vo-luptatibus , eodem n. 19. Atqui fcitote, Judices, eas cupidi-tates, qure objiciuntur C<elio , atque btec Jiudia, dc quibus dif-puto, non facile in eodem homine ejfe poffe.
Mox ejufdem Propofitionis aftert Probationem , quam
fufe amplificat & exornat----Fieri enim non potefi, ut ani-
mus libidmi deditus , amore, defiderio, cupiditate , Jtepe ni-mia copia , inopia etiam nonnumquam impeditus, boc, quid-quid eji, quod nos facimus in dicendo, non modo agcndo, ve-rum etiam cogitando pojfit fufiincre . An vos aliam caujjam ejfe ullam putatis , cur in tantis pr.cmiis eloquentite , tantte voluptate dicendi, tanta laude , tanta gloria , tanto honore , tam fint pauci, femperque fueiint , qut in boc tabore verfen-tur ? Omittendrc funt omnes voluptates; relinquenda Jiudia de-/ettatiunis , ludus, jocus, convivium ,fermo etiam pene omnium 1 familiarium deferendus. Qute res in boc genere homines a ia-bore Jiudioque dictndi deterret; non quo aut ingenia deficiant,
Z	aut
3S4-	Artis Retboiica Libcy V.
aut dnEirina puerilis. yln bic, ft fi fe ifii vitte dediffet, Con* fularem bimtnem adrnodum adole/c ns tn judicium vucavif-fet ? bic , fi laborem fugeret, fi obfiricius voluptatibus tenere-tur, tn bac acie quotidie verjaretur ? appeterct intmictttas ? in judicit »1 vocaret ? Jubiret perictthtm cap tis ,ipf injpetiante Popflo Romano tot mfnjes aut de falutc , aut de gtoria dim carct ?
Denique fubjicir Complexionem , ac veltir reportata vi-ftoria trium. hat , 11. 20. Nibil igttur iiia vcinttus redoiet? ntbl homnum f.rma> nibil Ba/red niqueapfre loquunturl &c, Hnjus Ratio inationis hoc prope modo tradtat» feqnens Exertitatio txemplum dabit.
EXERCITATIO.
Alexandri Magni ad trecentos Milites Oratio, ut PetTam Ur• bem in rttpc inacceffa pofttam invadant.
S Y N 0 P S 1 S .
HAc utetur Ratiocinatione. Petra non tlebet eos retar. dare, quos nulla: haftenus diflficultates retardarunt: fed tiulIaE haftcnus diflficultates _vos retardarunt : erso Pe> tra non debet vos retardare . Ratio, qua; vim argumento fuflficir, petitur ab Antecedentibus : Nihil vos haftenus retardavit.	—.
Exordium ducetur a Complexione, nimirum ab ea fen-tentia: Petra non debet vos retardare : quae fententia du-cetur in Periodum. V. gr. Si rem haberem cum iis Militi-bus, quorum ipeftata minus virtus effet , &c. fed &c.
Deindc veniet ad AflTumptionem : Nulla: ad httnc ufque diem difficultates vos retardarunt : quod traflabitur pet Interro^ationes & Anrithefes. Quid enim tam invifum, quod &c.
3. Defcendet ad Probationem Affumptionis , qua: trafta-bitur ennmeratione Experiitionum illaium , quas Alexandro Duce perfecjrant. Nar--a! it <!isjefta munimenta, occupatos inacceffbs aditus , juga montium fuperata, debellatos ho-ftes fo* riflrmos , &C.	'
Concludet per Propnfjtionem : Petra non debet retarda-re, quos nihil hafleniK retardavit. Nunc igitur tot expu-gnatores urbium , tot viftores holtium , urbs una morare-tur? &c. Probationem aff ret ; qnia parum honorificum ipfis foret, hic invenire metam vt&oriarum , &c.
ORA-
Di- Argumentaticine.
O R A T I 0.
( Complexio . Petra non debet refardate Alexandr.i milites ab eadem oppugnanda . ) Si rem h^berem hoctie ^um mili-tibus , quorum virtus fpeftata mihi foret minus, quam ve-rtra eft, Commilitones fortiftimi 5 veretav ego plurimum , ne vel aii unum Petrac afpeftum, quam natura ipfa adver-fus mortalium impetus videtur muniiffe, arma pariter cum animis abjicerent. Nunc vero dum eos alloquor, qui fuam in adeundis periculis conftantiam toties approbarunt , 11011 ilubito quin , quantum ad iiifringendos animos veftros of-fert urbs illa difficultatis atque pertinaciae, tantumadeam expugnandam roboris atque audacia; afferatis.
( Affumptio . Nibil' fuit tam ditficile , quod illi non per-fecerint. ) Quid enim eft tam invium, per quod fibi viam fortitudo veftra non fecerit ? quid tam arduum , quo non alacritas eruperit ? quid tam inviftum & infuperabile , quod infitus animo vincendi ardor non fregerit atque ex-pugnarit ?
( Probatio Affumptionis . Rerum ab Alexandri militibus fortiter & feliciter gejiarum enumeratio'. )Nam quid hic ego memoria repetam , quaecumque mihi dediftis ad hunc uf-que diem virtutis veftras monimenta ? Urbium inviftaruni propugnacula disjeciftis; montium juga perenni nive obru-ta emenfi eftis ; inacceffos aditus occupaftis ; rapidiffimos amnes trajeciftis; anguftias Ciliciae intraviftis; vim frigo-ris in India fine laflitudine perpefli toleraftis : experiendo, quae ceteri defperaverunt, Afiam tenemus in poteftate .
( Propofitio. Petra non debet eos retardare, quos nibil ba-Benus retardavit, ). Nunc ergo tot expugnatores urbium , tot domitores hoftium , tot populorum viftores. Urbs una moraretur ? Triumphis noftris Petra metam imponeret ? hunc ad fcopulum allifa vis atque acies armorum frange-retur j aut hebefceret ? hic perceptarum animo palmarum ac laurearum fpes atque expedlatio refcinderetur atquc eva-nefceret ?
( Probatio Propofitionis. Quia effct hoc Alexandri militi-bus minus bonorificum ) . Videte , fortiffimi Commilitones , videte , ne cum gloriofiflimum vobis fuerit, nihil hafteiitis fortitudini veftra: reftitiffe ; ita foret jam turpiffimum , fi vos iniquior urbis moles retardflret. Cogitate, quacfo, in-tentos efte in tinumquemque veftrutn utiiverfi otbis oculos, qui facinorum veftrorum fplendore. perftriflus toties obftu-
Z 2.	puit,
3$6	Artis Rbetorrcie Liber V.
puit, & novum in hodierna expugnatione joboris atque conltantias jkrodigium a vobis expeftat. lte igitur aiacres, Aicxandro duco atque auipice , ik quem tanti facinonsha-betis jam hortatorem, eumdem ionitudinis veftr® mune-xatorem ampliftimum iperatote .
ARTICULUS V.
De Ratiocinatione ImperfeBa , feu qu<t Quinque-purttta miuor efl.
HAftenus aftum eft a nobis de Ratiocinatione Quinque-partita , cujus partes omnino quinque in Oratione traflantur , & qu® libro 2. ad Herennium , n. 27. vocatnv Ratiocinatio abiolutifttma & perfeftiftima . Quibus vero deeft pars aliqna, aut etiam pluies ilJius quinqne, Ratio-cinationes im(>erteftae dicuntur, non quod caieant aliqua pertefti.me, quam habere debeant, ied quod quibuldam partibus deitituantur , qu£E prstermittuntur conlulto , & quas iupervacaneuin eflet operolius pei traftare .
Sunt enim 1'ropolitiones quaxlam tam clarae, tam evi-dentes, ut probari non egeant, adeoque vel non eft illis con^uirenda probatio, vci ipiae etiam indifta; relinquun. tur. V. g. initio Orationis Miloniana: hoc initituere argu-mentum videtur Tuliius: Si licet aliquando hominem oc-cidere , maxime iniidiatorem: led licet aliqnando occidere homm-m . eigo luet occidere infidiatorern.
Operam lufiftet Cicero, ii Propoiitionem primam proba-re voluiftet, quae quomam revocari 11011 poteft rn dubiuni, dilabitur ftatim ail Aftumjitionem , quae faceftere fola diffi-cultatem poter^t : & piobat multis ac variis argumentis, licere aliquando hominem occidere, unde concludat po-ltea, pofte jure interfici inlidiatorem.
Sic & 7. 1'hilip. 11. 9. pacem nuilam efte pofle cum An-tonio cor.tendit, hac Ratiocinatione. Pax Populo Romano cum ullo morraluun turpis efle nulla debet; cui Propofi-tioni per ie notas nullam rationem iubjicit. At cum A11-tonio nifi turpis pax efle nulla poteft: hanc vero partem pluribus probat : deniqUe concludit, alienos a pace ani-mos efle oportere .
Quin & unica nonnumquam Propofitione conftare poteft Ratiocinatio. ita pro Plancio, n. 49. Seci cur ego ftc ago ? Quafi non comitiis jam Juperioribus fit Plancius dcfignatus JEdMs f Iftae enim voces continent folam Aflumptionem
hu-
f)e Ar/>umentatiane. tiujus AlgHrhenti. Non e(t reddeivia ratio , cur PJanciUsf fuerit Edilis renunciatus pofterioribus Comitiis , qui fupe-rinribus jam fuerat defignatus: fed fuperioribus jam fuerat delignatus: ergo &c<
EXERCITATiOi
Abigailis ad Davidem Oratio, cum is ad pcrdtndant Nabali domum pergeret.
Ratiocinatio imperfe£taj in qua Propofttio cum ejus Proba-tione & Conclufio traftantur, relifta Affumptione .
SYNOPSlSi
UTetur hoc Argumento a Notatione nominis petito. Nihil tam regium e(t, quam hoftibus parcere : Tii Res es: ergo debes hoftibus parcere.
Exord. Ducetur a Prolepfi : dicetque, noin venire fe, uil faftum conjugis exctifet, aut de nimia Davidis feveritate conqueratur; dignum efte Nabalum , qui poenas luat, quan-doquidem tanti Regis jufta defpexit: at eo fe venifte con-filio , ut ad ejus dementiam recurreret i Ttim traftabit Propofitionem , oftendetque , quam (it dignum magnani-mitate regia hoftibus parcere .
Probationem afteret petitam a Comparatione: conferet-que res a Davide prseclare geftas cum eo facinore , quo vindiflje defiderium reprimens Nabaio parcet .
Alteram Probationem afferet petitam ,ab ipfius Davidis fafto , qui Sauli hofti pepercit, cum poffet ipfum perdere. Unde eliciet argumentum a Majori ad Minus . Tu cum Verfareris in continuo vita: periculo , noluifti eum occide-re, a quo uno timendum. habebas: quanto facilius debes homini parcere, a quo nihil tibi timendum fit ?
Tum relifta Afumptione, qnas clara eft , per varios mo-tus traflabit Complexionem: Ergo debes Nabalo parcere.
O R A T I O i
Supnlicem vides tuifque advolutam genibus Abicai-!em,- Re<c fortiftime; non eo paratam animo, ut infelicis Nabali faflum excufer, ant de tua in eum feveritate con-queratur . Scio, quam grave fcelus fnonfus imprudens admiferit: quafcumque in eum ftatueris poenas, etiatn
Z 3	~ trta-
358 _ Artis Rbetoricie Liber V. meritis leviores feret , qui regi.x contenrptor majeftatis inlperia tua neglexerit . Hoc unum mihi miltris in reb«s perfugium eft, hacc fpes aftiiflfe falutis una , clemehtiam ut implorem tuam . CaruifTem hodit confpeftu tuo , Rex "fortiftime; fuis fe in latebris una cum infeiici marito con-tinuiftet Abigail fatalem capitis fententiam expeflans, nifi tu, quem unum vereri debuimus, fpem injeciftes aliquam ; nifi benignitatis tuas fiducia jaeeiStes ac perditos excitaffet. (Propofitio.	tam r.gittr» eji , quum boflibus parcere ).
Novrmus enimvero, novimus , & tota , quam late patet , Judsa fpeftatum habet, quam regium ad hunc ufque diem duxeris hofti ve! infenfo parcere : hasc tibi femper placuit inter ceteras vifloria , quam de te ipfo, quam de iracun-dia retulifles : neque vifus tibi eft umquam triumphorum tuorum fruflus lulcior , quam fi ex hofte capitaii feciffts quempiam amiciftimum .
( 1'iobatio Propofitionis. A comparatione rerum a DaviJe gefl rum ) . Equidem fcio , Rex fortiflime ; praDdicabunt porteri res a te bello & pace pracclare geftas, neque de lau« dibus tuis ulla umquam stascOnticefcet . TeGigantis im-manis viftorem gloriofiflimum , te 1'hiliftiorum trium-phatorem , te domeftici tumultus pacatorena extollent , Tuam iu capiendis confiliis prudentiam , in agendis rebus fortitndinem , in perficiendis conrtantiam celebrabunt , At qiUE par inveniri poterit Oratio , cum animi tui man-fuetudiuem , curn temperantiam atque moderationem exor-liare aggredientur ? Credent illi, qui rerum tuarum hifto-riam olim excipient , extjtifle quempiam in viftoria tam fui compotem , ut fervare mallet , quos vicerat , quam vincendo eofdem perdidifle? Huic tu gloriac , cujus focium habes neminem , patere , Princeps inviffiflime , ut infelix Nabalus cumulum adjiciat. Hoc habet faltem in fua cala-, mitate conjux meus folatium , ut per hunc tot patratis a te tanta cum laude facinoribus aliquod incrementum ac-cedat . Is unus poteft aliquid addere ad vulgatam jam dg te apud gentes exreras bonitatis fam^m.
( Altera Probatio , A comparatione Sauiis cu.i David pepercerat, cum Naba(o). Imo, imo indujta per te Nabalo venia fufcitabit apud omnium animos gratiflimam fafti illius memoriam, qnando inimico Sauli, & perfequenti te acrius , cum interficere eum pofles , pepercifti - Hic ille Davideft, inquient', tam bonus, tam facilis, tam manfue-tus ! ut conftansfibi! ut fui femper fimilis ! ut in parcendo tam imis quam fummis femper magnificus! Hanc tu opinionetn
man-i
Ds Argumenttiitone.	359
manfuetndinis non tulcris mo.lo, fi Nabalo parces, fed au-pcbis . Jam haberi conremptor injuriarum nullo tuo peri-culo potes , <]ui capitales iras tanto vita: tua: dilcrimine olim condonafti. Nihil tibi jim metuen lum habes a Naba-lo , cui nihil non erat a S.tule pertimeicendum . Quanto ftabit tibi illa viftoria , quae tantum tibi laudis arceffet!
( Complexio . Dsbet Dnvid Nubalo parceve . ) Miferefce igitur , Rex fortiftime ; vivat beneficio tuo Nabalus ; & qttod ipfi mihique lucis exigendum fupereft, hoc Regis be-nigniflimi clementiae ac bonitati debeamus.
Alia ExErcitatio.
Septrmii apttd Ptolomivum lEgypti Regem Oratio , qua viBum in acie Vb.trjalica Vompejum & in JEgyptum confu-gientem , fervandum ejfe demonjirat.
s r n 0 p s / s.
GEmino illo argumento utetur: 7. Quidem Magnamitas eft opem ferre miferis: Pompejus eti mifer: ereo ma-gnanimiratis elt opem ferre Pompejo . 2. Turpe eft ami-cum adverfa fortuna laborantem deferere : fed Pompejus eft amicus tuus: ergo turpe eft Pompejum defere^e.
Traflabitur 1. Affumptio, 2. Propofitio prioris argumen-ti, dein.le fola AfTumptio pofterioris argumenti.
Ordietur ergo ab Affumptione prioris argumenti : nem-pe , Pompejus eft mifer : reprajlentabitque miferum ipfius ftatum per comparationem cum priori fortuna & per An-tithefes . Ecce venit ad te Pompejus accifis ac perditis re-bus, qui &c. tuam implorat opem , qui &c.
2.	Gradum faciet ad 1'ropofitionem : oftendetque magna-nimitatis effe, mtferis opitulari- Ne te illa fpecies fuppli-cantis deterreat: meminens , numquam fuifTe tibi oblatam illuftriorem occafionem , &c. Nam cur in eo pofitus es di-gnitatis gradu , ntfi ut &c. Tum relifta probatione Propo-fitionis .
3.	Veniet ad Affumptionem alterius argumenti: jubebit-que ipfum meminiffe , quid Pompejo debeat , qui paren-tem ipfius de folio deturbatum reftituit . Amplificabit be-neficium per Narrationem & Hypotypofim . Dejeftus pa-ter tuus fuorum malevolentia propitium Pompejum exper-tus eft, &c.
4.	Veniet ad Complexionem, omifla Propofitione. Tune
Z 4	elS°
3<5o	Artls Rhetoricit Ltler K
ergo dubites referre parem Pompejo vicem ? hurtC tU abji» cias, per quem regnas, & fine quo non viveres?
0 R A T I 0.
( Affurtiptio prioris Arguitienti. Pompejus ejl mifer. ) Ec-ce venit ad te Pompejus, Rex fortiffime , non in ea qui-» dem majeftate ac pompa, qua totius orbis viflor ac trium-phator incefllt ; fed accifis rebus ac perditis , fed viftus , & amiffo exercito, triftiftimos inconftantis fati cafus reprar-fentans ad vivum . Ecce fupplicantis in morem alienam opem implorat , qui opitulari ceteris & afterre fubtidium laborantibus noverat. Ecce tuam in fidem ac clientelam fe recipit, cujus in patrocinio ac defenfione tam certum ad-verftis rebelles & contumaces ®sjyptios ruusparens, tuque adeo paterni heres imperii praefidium habuifti.
( Propofitio prioris Argumenti. Magnariitnitatis ej} mifc-ris opitulari . ) Neque te vero funeftiffimus i|Ie fupplicis Principis apparatus ab imperticnda, quam enixe petit , fi* ducia deterreat . Imo cogita , Rex fortiflime , numquam illuftriorem oblatam tibi fuifle probanda; virtutis & magna-nimitatis regi® commendandae occafionem , qualem in-forninati Impcratoris calamitas attulit . Quorfum enim pu-tas ad tantum dignitatis apicem atque faftigium fuiffe re-ges eveftos , nifi ut altiore loco pofiti ad fublevandam mi-ferorum inopiam ultro defcenderent , & laetioris quo fruun-tur, fati commoda cum affiiftis & iniquam fortem patien-tibus partirentur ? Hoc enimvero reges habent fiipra cete-ros mortalium , fuas ut opes effundere poffint uberius , & liberalitatis fuae magnificentiam illuftrins declarare .
( Affumptio pofterioris Argumenti . Multum dches Vom-pejo. ) Sed quid ego te accendere iftis meditor, autnihil indigentem ftimuiis aggredior incitare , quafi Pompejum ignorares; aut quid tanti viri benevolentiae debeas , non meminiffes? Nam cur tibi revocem in memoriam, ut pui-fus e folio per fummum nefas populorum malevolentia Pto-lomaeus parens tuus , in fola Pompeji Magni iiberalitate atque fortitudine prscfidium invenerit ? Fruftra vicinorum Principum fidem ac clientelam imploraverat : fruftra di» verterat in varias plagas aliquam affliftis rebus fiduciam rogaturus: fruftra aigreffus Romam tamquam in a(ylum& communem gentium omnium portum , Senatus auflorita-tem, Magnatum potentiam, veiuti oftiatim , emendicave-
«
De Afgumentauone.	361
rat. rnvertiebatur nemo, qui jacentem erigeret , recrearet peniitum, affli&um confolaretur. Unus repertus Pompejus eft , qui amicas mifero regi tetenderit manus , & lentos nimis in ferendis fuppetiisinflammaref • Nofti, quo demum exitu excitarit unumquemque ad impertiendam quam pa-rcns tuus opem atque benevolentiam poftulabat ; qua ?.u-ftoritate fua ac gratia partem Senatus longe potiffimam , ipfofque adeo Confules fuam in fententiam ire compule-rit ; quo ftudio rerum veftrarum hanc fibi ipfe fumpteiit provinciam , tuum ut folio parentem redderet; quanto de-«ique robore , quanta prudentia rem totam promoverit ac feliciter confummarit.
( Complexio . Debes Pompejum adjuvare . ) Et tu inte-rim parem referre Pompejo gratiam dubitabis? hunc tu ja-cere affliflum patiere , qui parentem tuum erexit ? hunc tu deftitutum omni ope abjicies , fine cujus praefidio num-quam ereptum tibi regnum recuperaffes ? Vide ergo , ne, cum olim Pompejo gloriofiftimum fuerit , nulla afteftum beneficentia pulfo regnis Ptolomso tam impenfe ftuduifte; ita turpiftimum tibi fit tam fingulari provocatum benefi-cio, nullam fupplicanti jam Pompejo benevoientia; partem impertiifte.
ARTICULUS VI.
De Sorite .
DE hac altera Rhetoricse argumentationis fpecie , quae Sorites vocatur, dicemus pauca: tum quia non eft il-la tam frequens apud Oratores ; tum quia non eft diffici-lioris aut operae aut artificii.
Quid ejl Sorites ?
R. Eft feries & veluti catena multarum Propofitionum , ex quibus gradatim & acervatim colleftis eruitur aliqua conclufio . Ita Cicero per Soritem probat omne bonum efte honeftum lib. s. Quaeftionum Tufculanarum, n.45. Etenim quidquid eji , quod bonum Jit , id expetendum eji : qaod au-tem expetendum , id certe approbandum : quod vero approba-ris , id gratum acceptumque babendum : ego etiam & digni-tas ei tribuenda ejl: quod /i ita ejl, laudabile Jit necefle ejl. Sonum igitur omne laudabile ; ex quo ejjicitur , ut , quod Jit bonejium, id fit folum bonum.
Et in Oratione pro Flacco, n. 44. Soritem adhibet Tul-lius . S/ Pfttlbr dedit , ut fcriptum eji }i a Qj<<eJ1ore numera-
vit,
grtj	Jtrvs Rhetorlc.c Liber Jr.
vir ; Qiutftor a menfi publica ; menja, aut ex veEligali, aut ex Tributo . Numquam erit ijlud Jimi/e crimints , n Ji mtbi totam rationem omoi & perjonarum genere & Uter.,um tx-flicaris ,
Ita pariter fi quis rationis pratftantinm vclit odendere , ita poterit mftituere argumentationjtn. Ape : qliiilnameft in toro orbe prarcipuum , quul optimuin ? homo . In ho-itiine vero quid ? animus , mens . Quid in mente ? ratio . Quid autem in ipla ratione ? iplamet rario , qua: natura: fua: pra:rogativa divinkm in fe limilitudinem exhihet .
Obfervabis autem , lubi icum effe Soritem Argumentatio-nis genus , adeoque cavendum effe diligenter , ne in illa ferie propofitionum ullam admittas v< t falfam vel ambi-guam \ alioqui tota rueret argumcntatio : ut exemplo fe« quenti patebit . Certum eft , BiMiopolam multos libros evolvere frequenter : qui tnultos libros evolvit (icpe , mul-tum ftudet: qui multum ftudet, procul dubio fit dofhfti-mus : qui aurcm faflus eft dofliffimus , poteft cum laude omnes fcientias profireri : iaitur Ribliopola poteft in cele-bri Academia omnes artes profiteri. Falfa e<t ifth.xc Con-clufio , ut facile quivis intelligat . Quare vero ? nifi quia vox illa evolveie ambitjuam patitur fignificationem : hoo eft , vel attente Iegere , vel folis manibus verfare , qnod ultimum proprium eft Bibliopolae , neque ad dofirinam multum confert.
Hoc etiam animadvertendum diligenter: tunc valere plq-rimum Soritem ad amplificationem Conciufionum , cum re-bus antea probatis in unam veluti catennm multa: Argu-mentationes coacervantur. Sit Sorites ille in Exemplum.
Quis dubitet , viros Principes iiia in regia tamquam in altiffima fpecula collocatos effe , ut inde oculis quafi pe-ragrantes imperii fui magnitudinem folerti diligentia cu-rave pervigili provideant , ne quid Refpublica detrimenti capiat? Quale vero detrimentum acciperet, fi pateret ho-ftium incurfionibus, fi in provinciis atque urbibus , in pe-natibus ac focis domefticis , barbarorum arma eraffaren-tur ? Jam exitialem illam calamitatem evitandam , bella identidem cum irrumpentibus hoftium copiis fuftinenda funt . Bellum ut geri poftit , confcribenda: funt cohortes , omnibus prsefidiis legiones inftruendse . Quis autem cogere milites , conflare exercitum , inftruere acietn poftit , nifi ftipendio muneribufque propofitis , quibus milites incendi confueverunt , atque ad difficillima lubeunda pericula fti-mulari ? Porro ad numerandam infinitae prope multitudini
pe-
Ds Argumcntntior.s, . pecnniam opus eft acrario locupletiftimo . Quapropter ej{ omnibus regni partibus atque clientum fortunis necefte elt in ajrarium regium veftigalia depottari.
ARTICULUS VII.
Ds Erithymemate.
QUid sfl Enthymema ?
R. Eft Ratiocinatio imperfefta, cui deeft alterutraex 1'ropofitionibus prioribus Syllogifmi, feu Argumenti Philo» fophici; v.gr. Fortitudine atque prudentia fingulari Pom-pejus pra;ditus eft: ergo dignus eft, cui adminiftrandi bellt provincia committatur . Omittitur nimirum prima Propo-fitio : Ille dignus eft , cui provincia adminiftrandi belli committatur , qui fortitudine & prudentia fingulari pracdi-tus eft : fed Pompejus fortitudine & prudentia fingulari prasdi» tus eft : ergo &c. Vel fi quis ita concludat: qui fortitudine & prudentta fingulari prasftat , imperio dignus eft : ergo Pompejus imperio dignus eft. Tunc fecunda Propofitio feu Aftumptio omittirur , nin irum : fed Pompejus fortitudine & prudentia pracftat: ergo , &c,
Hinc alterutram ex propofitionibus quas deeft , fi refti-ttieris , ex imperfefta Ratiocinatione perfeftam efficies.
Porro hoc argumentationis genus, quod Enthymema vo-catur , frequentiori in ufu eft apud Oratores , quam Syl-logifmus . Nam quoties Thefis omittitur , & Hypothefis iina explicatur, toties pene Syllogifmus exfulat, & regnat Enthymema.
Cicero pro Murena, n, 3. probat Enthymemate, a nemi-ne asquius defendi Murenam , qnam a fe . A quo tandem , M. Cato , e[} tequius Confulem dcfendi , quam a Confuls ? Q^iis mihi in Republica potejl , aut debet ejje conjunEiior , quarrt is , ctti Refpublica a me un.i faditur JuJltnsuda , magnis fnsis l tboribus 6" perictiiis fujlentata ?
Ibidem, n.6. reddit rationem fitas lenitatis ac mifericor-dias hoc Enthymeniate , Vincenda mihi fuit olim indoles tnea , ut feverus effem : ergo nunc, cum me omnia ad man-fuetudinem excitent, naturas fervire debeo . Quod ft tum , cum Rsfpub/ica vim & fsvsritatsm dsftderabat , vici natu-ram , 6* tam vsbsmsns fui, quam cogsbar , non quam vole-(?am , nunc , cum me omnes cauffte ad mijericordiam atqtts humanitatem vocent, quanto tandem Jlttdio debeo natutte mcte (onfustudiniqus Jsrvirs ?
Q».tc*
364	drtIS Mctoric<t Lit>sr V.
Qutenam (ft ratio tra&andi Oratorii Entbymcmatis ?
R. Duplex . 1'rima, (i contrahantur du® partes in unam i fecunda , fi utraque pars fufius explicetur . Habes prioris rationis exemplum Philip. 5. n 3. Pacem vulr M. Anto-ntus ? arma ponat, ropet, depreeetur. Neminem aquiorem mi reperiet : ctti , dum fe civibus impiis commend tt , inimicus effe , qttam amicus , maluit . Nibil eft p'ofeElo , qU"d darl puffit bellum gerenti : erit fortaffe aliquid quod conccdi pofftt roganti .
Aliud exemplum habes pro Milone , n. 41. tibi Ciceroi probat Milonem non cogitaffe de occidendo Clodio turic , cum revera occidit, hoc Rnthymemate ; Milo non Occide-re voluit Clodium , cum potuit id impune facere : igitur non eft credendus id voluiflfe, cum exequi non potuit fine fummo fuo pericuio . Quem igitur cum omnium gratia no-luit : bunc voluit cum aliquorum querela ? qttem jure, queni loco , quem tempore, quem impune non efl aufus'. bunc injtt-ria , iniqtto loco , alieno tempore , periculo capitis non dubi-tavit occidere ?
Fufius vero traflat Enthymematis partes pro Milone ,
n. 79. Qttonam modo vos ilie vivus afficeret, qui mortws ina-ni cogitatione percufftt ? Quid ? fi ipfe Cn. Pompejus qui ea virtute ac fortuna efl, ut ea potuerit femper , qute nemo prte-ter illum: fi is , inqttam , potuiffet , aut de P. Clodii morte quteftionem ferre , aut ipfum ab inferis excitare ; utrum puta-tis faEiurum fuiffe ? Ettam fi propter amicitiam vellet illum ab inferis evocare , propter Kempublicam non feciffet . Ejus igitur mortis fedetis ultores, cttjus vitam , fi ptttetis per vos reftitui poffe, noiitis : & de ejus nece lata quteftio efl , qui ft eadem lege revivifcere pofjet, lata tex numqttam eflet.. .
Hsec autem omnia hoc uno concluduntur Enthymemate, Nolletis Clodium vivere : ergo non debetis eum afficere pcena , qui Clodium occidit.
Eft aliud pene fimile Enthymematis exemplum Philip. 2. n. 94.. Igitur a quo vivo nec prtefens nec abfens quidqttarrt aqui boni impttravit, apttd mortuum faftus eft gratiofus
EXE&
De Algumentationc,
exercitatio.
Cn- Domitii ad Julium CteJarem poft Pbarfalicam pugnam
Oratio, ut iis qut contui ipfum arma tulerant, parcat.
Per Enthymema .
S r N 0 P S 1 S.
HOc utetur Enthymemate. Debes providere, ne quis fu-fceptum a te bellum civile putet non Reipublica; gra-tia, fed ut privatas inimicitias ulcifcereris : ergo debes iis parcere, qui contra te arma tulerunt.
Exordium fumet a Propofitione , dicetque hunc femper vifum fuiffe animum Casfaris , ut /blius Reipublica; caufa dirr.icaret .
Rationem afferet Propofitionis . Quia id Caefar revera prxlerulerat , cum neminem perire voluiffet prseter eos , qui ln acie perierant ; revocabitque ipfi in memoriam , quemadmodum fuis militibus pra:ceperat , ut civium cor-poribus parcerent.
Mox venist ad Compiexionem , Casfarem hortando ut eos ■fcrvatos velit , quibus belli furor pepercerat: ut Deosimi-tetur, ilfis condonando , qui Deorum beneficio viverent.
0 R A T 1 0.
( Propofitio . Debes providerc , omnes ut petent , bellum civile unius Keipublicte nratia a te fuijfc fufceptum ) Etfi ne-mo tibi, C. Casfar, fuccenfere jure poteft, li jam armorum tuorum gloria faflus rerum omnium dominus juftam in tuos atque Reipublic® hoftes feveritatem exerceas ; tamen cum •fufceptum a te civile bellurn tuends Reipublics, non vin-dicandi proprias innnicitias gratia omnibus femper appro-baveris, non dubitavi, quin hofti profligato parcere, quara eumdem perdere pracftabilius acflimares.
( Probatio Propofitionis . Qttia neminem perire voluifti , pyater eos qui in acie perierant . ) Enimvero liceat tibi re-vocare in memoriam tempus illud , quod amariffimis lacry-mis faepe deflevifti. Meminifti, C. Caefar , nifi forte , qui •nihil oblivitci <oles praeter lautles tuas , excidit diei illiits recordatio , cum in acie Pharfalica viflor leftiffimum Ro-manas militi® florem cerneres milerabilem ultro in interi-
tum
J6<S	Arus Kbetoricie Libcr V.
tum ruere . Memitiifti , inquam , in illo armorum a;ftu 4 qui inimicus ut phtrimum confilii eft , /k omnis expers humanitatis, quis fuerit animi tui fenfus ? ut pereuntium vicem doleres unus omniitm maxime ? ut civium noftro-rum corporibus parcitum velles ? ut falutis publica; folli-citus magis quarn propriarum injuriariim memor, Roma- I num quoquo modo faaguinem redemptum optates ? Audi-vimus illam , quotquot lumus, plenam clementiac vocem , cum viftoriam ipfe tuam , qua: tanta cruoris copia cou-ftitiftet, deteftareris; & cum jam nort effet integrum revo-care ad vitam, qui inter arma ceciderant, palamediceres, parta jam viftoria , ne quis iil fuperitites belli reliquias peccaret 4
Nunc ergo compofitis tam fortiter quam feliciter civicis motibus , vide pro tua fapientia , C. Ca:far , qualem te medio pacis in iinu praiftaie debeas . An gloriac tua: iit , quiiquam ut fufpicetur , plus te privatis o liis , quam pu-blicx utilitati ferviiffe ; neque tam ad arma convolaffe , ut laboranti patria: pacem ac tranquillitatem redderes , quam ut aut ambitionem aut iracundiam expleres . Intentos habet in te univerfus orbis oculos , & fufpenfus inter admirationem ac metum expeftat , qualem Pompe-janis partibus animum allaturus fis , paratus vel applau-dere vi£tori , vel funefta bonis omnibus arma deteftari . Tuum eft moderari hominum judicia , & quid de confilitf tuo fentire illos velis , decernere . Non elt tibi mora li-bera , ut irt eos , quos armorUm asftus aut civilis difcor-dia contrarias in faftiones abduxit, ftatuas quidquam du-rius , fi humanitatis , fi dementia» , fi squiratis ipfius fainam affeftas . Q.uidquid in re peccatum eft , erroris vitium fuit , non voluntatis . Quare fenferint haftenus Pompejani armatum Csfarem, quamdiu armatum animum retinuere ; nunc vi£toris benignitatem implorantibus , ne-fas fit veniam abnuere , quam precantur . Habes in ipfis Diis exemplum , quod fequaris . Quibus illi parcitum voluerutit , eofne tu mifericordia indignos arbitrere ? & quos tot ereptos periculis confervarunt , iifne tu calami-tatem novam ac perniciem rurfurn arceffas ?
( Complexio . Debes parcere ). Ah ! potius cumula Deo-rum beneficium tuo: fruantur hoftes tui benevoletitia illa, qUara per te! impertiendam Superi cenfuerunt, rati nul-lum ipfis fore perfugium certius, quam fi tibi dederentur . Aee , C. Csfar , abfolve quod incepifti : reportatam tor viftoriis gloriam hodierna dks cumulet. Domuifti Pompe-
jmos
T)e Argunientatione, janos iluces fortitudine infignes , numero prope infinitos ; quicl reltar, nifi ut deinceps vincas clementia, quos armis ha£tenus fuperafti ?
. /
Alia Exercitatio.
Komani cujufdam ad Nconem Oratio , ut a perfe-quendis deinceps Cbriftianis abftineat.
SYNOPSLS.
HOc Enthymemate utetur ad faciendam fidem , Inutile eft Chrifiianos ulterius perfequi ergo debes ab iis perfequendis deinceps abftinere .
Exordium . Dicet, nullo fe Chriftianam in gentem amo-re adduci ad dicendum •, imo fibi illam odio efle & exe-crationi .
Deinde veniet ad Propofitionem: oftendetque per varias Interrogationes, quam fit inutile Chriftianos pertequi, qui nulla poenarum acerbitate, nullo mortis metu a propofito deterreantur . Id probabit ab Antecedentibus , jubjbitque Neronem meminifte , quart fruftra fuderit haftenus Chri-ftianorum fanguinem : crefcere illos fuis ca:dibus , non modo illos non extingui .
Idem probabit a Confequentibus . Nihil magis deinde proficies ; tibi , imperio noftro , Diis ipfis timendum , fi gens illa pergat crefcere.
Complexio . Sine ergo illos fuis in tenebris ingiorios immori •, parce hujufmodi meditari in eos bella, quac nul-lum feiicem exitum habere poflunt.
0 R A T 1 0 .
Quamvis gentem in illam, quam tam acriter perfeque-ris , graviflimo memet odio fentiam exftimulari, nuiiique rei parcitum velim, ut vel ipfa ,fi fieri poflit, Chriftiani nominis recordatio penitus extinguatur : tamen longa do-ftus rerum experjentia operae pretium efle exiftimo Princeps fapientiftime, ut a cruenta Chriftianorum cxde tandem aii-quando abltineas .
( Propofitio . lnutile ejl Cbriftianos perfequi ) « Nam quid agimus ? quid molimur ? qqid promovemus ? dum nova quotidie fuppliciorum genera ad extirpandam natio-nem iliam peftimam excogitamus. Hoc tibi perfuaferas, & nemo erat, qui tibi non aflentiret , genus iftud hominum non efte tam inviftum , ut alii peenarum metu deterriti
3 (58	Artis Rbetoric.e Liber V.
ad meliorem fe frugem non reciperent, alii vatiis crucia-tibus ac fuppliciis perditi triftiiTimas lecum gentis nefandae reliquias non fepelirent . Inftitimus acriter , perfiecimus quod erat imperatum , nullam vel fexus, vei sratis , vel conditionis , vel etiam fanguinis rationem habuimus . Ssevitum eft in amicos, non eft parcitum aflinibus aut con« fanguineis. Fratres ipfi fratres in Iuqs , parentes in libe-ros 0 in conjuges mariti crudelcs exftitcrunt. ( Probatio Tropofttionis ) At quo fuccefTu tandem ? quo exitu ? .Revoca, Trinceps fapientiflime , revoca in memoriam , quam multos tot abhinc anms , ex quo funeftum cum iilis bominihus fcellum exercemus, vario tormentorum genere perdideris . Numera , fi potes, quot aquis fubmerfi, quot enefli fufpen-dio, quot exufti flammis , quot ferro, quot eculeis, quot Totis abfumpti . Vidimus vicos ac plateas natantes eorum fanguine-, timuimus non femel huic urbi , ne cadaverum moles immenfa luftuofam peftem ac contagem infernet . Exhaufimus ipfam tortorum induftriam in inveniendis poe-liarum monftris, qua; Chriftianos percellerent. Verum quid promovimus ad hunc ulque diem ? quid perfecimus ? aut qua: fpes nobis deinde reli&a eft ? Non modo non eft immi-nutus illorum numerus , fed crevit; non infraftus animus, fed ereflus ; non accifae vires, fed confirmatae furoribus noftris illudunt. Diceres fatalem hydram, quae fuis e vul-neribus quotidie crefcit ac pullulat; fanguis eorum fatalis inftar feminis eft , unde nova fingulas in horas monftra paflfim exfurgunt .
Quod fi tam fruftra gentem in illam certatum eftT Prin-ceps fapientiflime, qua fpedeinceps in eamdem faevire para-bimus ? fi crefcere ulterius pergat, fi fors illa fuppliciorum eft, quibus illam exercemus, ut novum robur lufficiant : nihilne metuendum putas , ne , cum invaluerit tandem aliquan,4o, triftiffimam tibi perniciem , cladem imperio , ipii Deorum religioni ruinam moliatur?
( Complexio . Ergo abjline a perfequendis Cbriftianis ) . Fatere igitur, Princeps fapientiflime , ut ljla deinceps ceflet carnificina , quam in Chriftianum genus tam nullo fruftu exercuimus . Suis illi addifli erroribus inanes recentis ac nova: religionis larvas confeftentur . Emoriantur illi nata-libus in tenebris : & quando nullis tanti Imperatoris vel blanditiis, vel precibus, vel minis, vel terroribus revocari ad meliorem frugem potuerunt, permitte illos infelici ge-»io, neque tuam pofthac aut quietem turbent, aut plenam bonitatis clementiam experiantur.
Hanc
De Argumentatlme.	%6<?
Hanc vero argumentationem , qu® Enthymema dicitur , faciie eft, uti jam monuimus, ad perfeftam Ratiocinatio-nem revocare , fi nimirum vel Propofitio, vel Afliimptio, quse fubticetur in Enthymemate, reftituatur. V.gr. ex illor Entyhmemate , quod traflavimus , fcilicet : Inutile eft ulterius Chriftianos perfequi ; ergo ab eorum csede «bfti-nendum : faceres Ratiocinationem , fi propofitionem fub-ftitueres , quac fubauditur : nempe : Defiftendum eft a con-filio inutili-, fed inutile eft periequi Chriftianos: ergo &c.
Et illud pariter Enthymema , quod. primo loco pertra-ftatum eft : nimirum: Debes pra;eavere , nequis fufceptum a te civile belium non Reipublica: gratia , fed ad vindi-candas privatas injurias exiftimet : ergo debes parcere iis, qui contra te arma tulerunt : facile mutabis in Ratioci-nationein , (i Aflumptionem qua: (ubticetur, reftitueris hoc paflo : Pra:cavere debes , ne quis fufceptum a te beilum exiftimet non Reipublic;e gratia , ied ad vindicandas pri-v.itas injurias : ied nifi peperceris iis , qui contra te tu-lerunt arma , multi exiftimabunt , te privatis injuriis , non Reipublicse utilitate ad fufcipiendum civile belJum fuifle addufium : ergo debes parcera &c.
ARTICULUS VIII.
De Dilemmate .
QUrd e[{ Dilemma ?
R. Eft argumentatio conftans duabus Propofitionibu3 oppofitis , quas nihil medium patiuntur, adeo ut alteram concedi necefle fit . Tale eft illud latronis ftriilo pugione peregrinum inermem ari!oquentis : aut crumenam dabis , aut vitam.
Frequentiflima funt apud Tuilium hujus Argumentationis exempla. Philip. 2. n. 100. probat Ca:faris afla, quse vul-gaverat Antonius , fuifte adulterata . Sed aii Ckirugrapha redeamus . Qit<e fttii tua cognitio ? AEia enim Ctcfaris pacis caujfa confirmata fiunt a Senatu : qu<e quidem Ciefar egijfet , non ea , qu<e Gtefarem egiffe dixijfet Antonius . Unde ifia erumpunt ? quo AuBore proferuntur ? Ji funt fatfa , cur probantur ? (i vera , cur veneunt ?
Et pro Caelio , n. 50. Clodiam perftringit , & purgat Caeiium hoc dilemmate . Si qua mulier fit hujufimodi , qualem ego paulo ante defcripfi , tui diffimilis, vtta , infii-tutoque meretricio , cum hac a/Jqutd adatefcentem hominem
Aa	ba-
37°	Artis Rbeiorlcie Liber V.
hiibui[Jc rqtionis , num tibi perturpe aut pcrflagitiofum effe videatur ? Ea Ji tu non es , ficut ego malo , quid cfi , quod objiciant Ctelio ? Jin eam te volunt efle , quici cji , cur non crimen boc , fi tu contemnis , pertimefiamus ?
Duplex eft ratio traflandi Diiemmatis : prima confiftit in Propofitione fimplici Dilemmatis , ctijus utraque pars nuda eftertur, quia veritas clara eft. Tale eft illud, quod proponit Cicero Philip. 5. n. 15. Legatos dccernitis ? fi ut deprecentur , contemnet : fi ut imperetis, non audiet. >
Et pro Quintio, n. 41. ubi , poftquam probavit Quin-tium nihil debere N«vio , quod is debitum non poftulaftet fibi perfolv.i in magna ejufdem petendi facultate , hoc Dilemmate concludit. Rcfiat, ut aut fumma tibi negligentia obfliterit, aut unica libera/itas. Si negligentiam dices, mira-bimur : fi bonitatem , ridebimus.
Habes ibidem aliud exemplum Dilemmatis, n. 81. Pro Rofcio Amerino, 11. 74. Pro Plancio, n. 6. & 85. Philip. 3. n. 22. Phil. 13. n. 17.
Alius modus eft traflandi Dilemmatis , cnm amplifica-tione figurata pars utraque Dilemmatis exornatur . Tale eft illud , quod habetur Philip. 2. 11.31. Numquamne intel-liges , flatuendum tibi cjfe , utrum illi , qui tflam rem gefi ferunt , bomieidii rei Jint , an vindices libertatis ? Attendt enim paulifper, cogitationemque fobrii hominis punEium tem-poris fuficipe . Etenim ego, qui fium illorum, ut ipfe fatcor, familiaris ; ut a te arguor , focius ; nego quidquam efjt medium : confiteor eos, nifi liberatores populi Romani, con-fervatorefque Reipublicie fint, plus quam ficarios, plus qttam bomicidas , plus etiam quam parricidas effe : fiquidem ejl atrocius patriie parentem , qttam fuum occidere . Tu bomo fapiens & confiderate ; quid dicis ? fi parricidte : cur. honosii cauffa a te funt & in boc ordine , & apud populum Roma-num fempcr appellati ? cur M. Brutus, tc refcrente, legibm efl folutus, fi ab urbe, p/us quam dccem dics abfuiffet ? cul ludi Apollinares incredibtli M. Bruti bonore fiunt ceicbrati ? cur Provinciie Cajfio & Bruto data: ? cur Quaflores additi ! cur Legatorum numerus aucius ? Atque h<tc aEia-per te . Noti igitur bomicidic . Sequitur , ut liberatores tuo judicio Jint: quandoquidem tertium V'bi/ potefl ef]e . Quid efi ? non con-turbo te ? Non enim fortaffe fiatis, quce dtfiinEitus dicuntur , intelligis . Sed tamen btcc efi fiumma conctufionis mea : quo-niam fcelere t. te liberati funt, ab eodem te amplijfvmis prte-miis digniffimi judicati funt.
Et Verr. 1. n. 31. hoc utitur adverfus Caxilium Dilem-
mate:
De /trgumentatione.	571
niate : probatque, iion e(Te illum idoneum Vcrris accufato-rem. Tu, Ctecili, quid facies ? utrum hoc tantum crimen prietetmittes, an objicies ? Si objicies : idne alteri crimini da-bis, quod eodem tempore, in eadem Provtncia , tu ipfe fecijli ? audebis ita accufare alterum , Kf ^ko minus tute tondemnere, recufare non poffis ? S/« prcetermittes : qualis erit ijla tua accufatio, qute, domejiici periculi meiu, certiffimi & maximi criminis non modo Jufpicionem , verum etiam mentionem per-timefcat ?
Et Verr. 4.. n. 15^. Utrum tibi Siculos , publice , priva-timque amicos, an inimicos exijiimari vis ? Si inimicos : quid de te futurum eji ? quo confugies ? ubi nitere ? modo aratorum honejlijfimorum hominum, & locupUtiJfimorum, <SSiculorum , & civium Romanorum numerum abs fe abalienajli : nv.nc de civitatibus Siculis qttid agcs ? Dices, tibi Siculos effe amicos ? qtti poteris ? qui ( quod in n.ulto bomine antea fecerunt, ut in eum publice tejiimonium dicerent , cum prtefertim ex ea Pro-vincia condemnati ftnt complures , qui ibi Pnetores fuerunt , duo foli abfotuti ) huc conveniunt cum i teris , veniunt cum mandatis j veniunt cum tejiimoniis pubitcis .
Sirniliter probat adverfus Pifonem Dilemmate , eum oportuiflfe erfe cupidum pr®da; , qui fe cupidum fuiffe triumphi negaverat . Oratione in Pifonem , n. 56.
Item & pro Cornelio Balbo probat infigni Dilemmate , nori feciffe quidquam Pompejum contra foedera , n. 13; In his omnibus locis utramque Dilemmatis partem traftat magnifice , & diligen'er exornat.
Duplex eft autem Dilemmatis diluendi ratio . 1'rima , cum Diiemma totum invertitur. Scitum eft illud Antigoni Regis , a quo frater cum peteret, ut caufta quam habebat, non in foro palam , fed domi privatim cognofceretur , refpondit Antigonus hoc Dilemmate : Si cauflam injuftam habes : cur litigas ? fi juftam : cur confpe£him hominum fugis? Cui frater refpondere potniflet , utraque parte in-verfa : Si jufta caufla eft : melius & faciliiis domi cogno-fcetur : fi injufta : minorem infamiam privatim fubibo , quam pubiice .
Altera ratio diluendi Diiemmatis , cum tina dumtaxat pars Dilemmatis infirmatur . Sic Herus ille fervum percu-tiens , roganti fervo , cur ipfius opera uteretur , fi eflet improbus ? cur percuteret, fi probus eflet? refpondit: noit percUtio te, quia probus es : fed quia improbus, ut probo Uti poftim.
A a 2	EXER-
37*	^rtis Rbetoric/t Liber V.
EXERCITATIO.
In ees , qui de evcnturis fibi calamitatibus Divinos & Hariolos confulunt.
Exemplum Dilemmatis.
S r N 0 P S I S.
Exord. "rxlces , quofdam e(Te in {torquendis feipfis inge-xJ niofos , quafi non fatis multa evenirent contra voluntatem ferenda .
Propofitionem etferet per Apoftrophen ad eos qui de futuris calamitatibus Divinos confulunt : dicetque, illos eflfe miferrimos .
Confirmatio petetur ab hoc Dilemmate , quod ita pro-ponet . Vel illi quod enunciant , eventurum eft ; vel non eventurum : (tatuite ergo , quod vultis ; verfate vos in omnem partem : nam alterutrum necefte eft, ut admittatis.
Tum traftabit prius Dilemmatis membrum : oftendetque , infipientes eos effe, fi calamitates de quibus Hariolos con-lulunt , eveniant •, quia ftultum eft ante tempus fe mace-rare, bis miferi 8cc.
Deinde pofterius membrum traftabit : probabitque non minus eos infelices effe , fi nihil eorum eveniat , quod Divini mentiuntur v quia nihilominns torquebuntur perpe-tuo inanique metu .
Concludet deterrendo ab ejufmodi curiofitate.
0 R A T I 0 .
Cum tam multa funt in hac , quam vivimus , vita ho-mines miferi , qusE contra fpem ac voluntatem nobis ab adverfis rebus ferenda paflim occurrunt; tum certe mirum eft , inveniri quofdam in torquendis femetipfis maceran-difque tam ingeniofos , ut novum quemdain malorum cu-mulum ultro ac volentes fibi arceffere non dubitent.
Nam quid aliud , amabo vos , facere dicendi funt , qui infanabili quadam curiofitate correpti eventuras fibi olim calamitates ex Hariolis Divinifque fcifcitari geftiunt : & quod prudens rerum omnium moderator atque arbiterDeus, non fine amabili providentije fu® ordine occultandum cen-fuit , id per fas ac nefas magno fui ipforum damno am-biunt peryidere?
Age
De Argumentatione. . 37?
Age enirtl, quifquis es hujufmodi tam inimicus felicir?* tis tuas , ut , fi quid credis tibi metuendum gravius , id conjicere ex Hariolorum refponfis & malas per at tes augu-rari geftias . Quis hanc mifero mentem injecit , ut tor-quere te multo antequam oporteat, atque etiam macerare fruftra , ut plurimum ,' mediteris ? Unum te volo impru-dentia: tus teftem ac judicem ; non ad aliud , quam ad tttum ipfius tribunal appello . ( Dilemma ) Dic mihi , quasfo : vel illa evenient aliquando , qua; inanes illi Augurcs enunciant mala ; vel ab illis eventura falfo praedicantur . Quid tibi videtur ? ede refponfum : quid files ? an facere tibi fucum velle videor ? an captiofis argumentis credu-litati tusc infidias paro ? Nullac hic ambages , nullus latet hic dolus , clara funt ctmnia & aperta , nifi quod velis intervenire medium , ubi efte non poteft . Fateris ergo , quod nemo fanus revera negaverit : aut eventura illa , quae nofte curiofius ambigis ; aut certe non eventura ? Bene eft , utor refponfo tuo , & rem ulterius perfequor . ( ?ars prior Dilemmatis ) Si , quod illi malum tibi per-fcrutanti cupidius praecinunt , eventurum revera eft , uti diftitant: nas tu hominum inconfultiflimus , qui tantopere te maceres ac torqueas ad eas evitandas calamitates, quas declinare non poflis . Cur non quieto potius ac tran-quillo expeftas animo , quidquid Superi de te ftatuerint ? Numquid illa , qu® reformidas, mala cruciabunt te fatis, Cum evenerint , nifi te ipfe ante rempusultro vexaveris ? Bis mifer & infelix , quem impendentis fati metus multo gravius jam cruciet , quam ipfo forte malo , cttm incide-rit , cruciandus fis . ( Pars pojlerior ) At fi numquarri evenient illa , quae tibi jam tum folicitudinem tantam pariunt: quantoe ftultitiae eft inanibus perturbari malorum urnbris puerorum more, & dum in portu navigas adverfas tempeftates formidare ?
( Complexio ) Videte ergo vos , quotquot mala iftbsc prurigo inceftit haftenus, ne vos ullo fruftu atque emolu-inento , fed magno atque incredibili veftro fupplicio tor-queatis; abftinete ea velle percunftari, qu® fibi uni fupre-mus fatorum omnium arbiter ac moderator Deus cogno-fcenda refervavit ; hoc agite multo diligehtius, ut squam rebus omnibus, non adverfis minus quam profperis , men-rem praparetis ; & quidquid vobis demum contigerit j facite ne vos aut elatius extolli , aut deprimi humilius patiamini .
Aa j	Ati'a
574
Artis Rbetorica Libcr V,
Alia Exercitatio.
In Degeneres Cbrijliiinos, STNOPSIS.
DEgeneres Chriftianos urgebit hoc Dilemmate. Vel eftis Chviftiani ; vel non eftis . Si Chriftiani eftis : cur Chrifti legibus non paretis ? fi non eftis ; cur gloriofum illud nomen ufurpatis ?
Exord. Dicet Orator defeciffe Chriftianos a majorum fuo-rum virtute , & plerofqtie nihil retinere pra:ter inanem Religionis umbram .
Deinde proponet laudatum jamDilemma, idque urgebit variis interrogatiunculis , & quafi punflis-
Tertio . Ptiorem partem Diiemmatis per Subjeftionem exponet . Si Ciiriftiani eftis ; cur igitur Chrifti legibus morem non geritis?
Quarto . Secundam partem traftabit : petetque , cur Chriftiani nomen ufurpent , qui nihil hominis Chriftiani habeant , praeter inane nomen ? Jubebit illos gloriofam iftam appeilationem deponere, qua temere fuperbiunt.
Denique concludet per Ironiam , hortando illos , ut aliam religionem ampleftantur, nifi malint ad meliorem frugem fe recipete.
0 R A T I 0,
Quonam deplorando temporum noftrorum fato fieri di' cam , ut cum Majores noftri Chriftiana: Religionis inftitu, tum tam fedulo, tatn fevere coluerint, fic ab eorum virtute & facra velut hereditate nepotes defecifTe videantur, nihil ut praster vacuum & inane dumtaxat Chriftiani nomen , mendacemque religionis larvam retineant ?
Nam quo , degeneres animae , quo priftina pietas abiit? quo prilcus receflit ardor ? ubi prioris illius fortitudinis extant veftigia , qua mediis vel in fuppliciis parentes ve-ftri invifli perftitcre ? Quo ego vos nomine jam appel-lem , in quibus nulla avitas pietatis exempla video ? Sta-tuite tandem ipfi quales velitis effe , quales appellari . ( Dilemma ) Chriftiani eftis ; an non ? refponfum date . Nolite facere fucum hominibus , aut ementitam virtutis faciem prastendere . Nunc opus eft , omnes ut intelligant,
quo
De Argumentatione.	375
quo nomitie vobis placeat unumquemque veftrum defi-gnari .
At enim audio communem omnium vocem : Chriftiani fumus , exclamatis . ( Pars prior Di/emmatis ) Idipfurri piacularibus facri lavacri fontibus abluti profefti fumus ; hoc ptcTClaro gloriamur nomine; Chriftianorum facramenta ufurpamus ; Chriftianis inftitUtis ac religionibus utimur . Cur igitur nomen tam fanftum flagitiis veftris polluitis ? cur alienam a vita Chrifti vitam vivitis ? cur prasceptis ipfius ac legibns rebelles ufque ac contumaces, hanc ipfam quam videmini profiteri , doftrinam abjicitis ? Chriftus voluptates damnavit , vos confeftamini : Chriftus opibus maledixit, vos inhiatis: Chriftus honores contempfit, vos ornni ftudio ac labore per fas ac nefas aucupamini .
( Pars pojierior ) Faceftite , mendaciftimi hominum r larvati Chriltiani , faceftite : parcite fpeciofum illud no-men jailare ambitiofius : non eft Chriftianum nomen pofi-tum in verbis , fed in faftis : integritate vita» , rriorum innocentia , virtutttm exercitatione gioriofa ifthasc appel-iatio continetur. Non capiunt fordes veftra:, foeditas ani-mi , morum corruptela , tantutn nomen , tam ca:lefte , tam divinum .
Ite, ite ad Mahumetanos , turpiflimos illos foediftima-rum voluptatum cultores : Religionem eorum amplefti-mini , quorum mores imitari vos non piget . Hic licebit omni vitiorum genere inquinare vos, hic fpurciftimis deli-ciis indulgebitis impune ; non erit quifquam , qui depra-vatam morum veftrorum turpitudinem arguat . Sed qttid ego haec ? Ah ! potius, fi qua vos falutis veftr.T remordet cura , fi quis Chriftianac Reiigionis amor tangit , recipite vos ad meliorem frugem, & Chriftiani nomen quod ufur-pare placet, omnibus Chriftiana» virtutis officiis decorate.
ARTICULUS IX.
De Dilemmate captiofo .
QUid eji Dilemma captiofum ?
R. Eft argumentatio ita concludens ab utraque parte, ut adverfarium fimplicem & imperitum illudat, nifi illius eludendae artem noverit. Talis eft ifta argumentatio, qua Sacerdos quaedam utebatur , ad fuadendum filio , ne apud populutn diceret. Nam fi injufta dixeris , inquiebac illa : Deos habebis iratos . Si jufta : homines . Quam argu-
A a 4	men-
Ij6	Jrtis Rhetoric* Libet V.
mentationem (ic invertit Adolefcens ingenioftis , & in m:itrem vetorfit . Imo expedit apud populum dicere . Nam fi jufta dixevo : Deos amicos. Si injufta : homines inveniam .
Huc referend® funt mentientes Propofitiones, quse feipfas negattt, vel fi fe includunt, falfum affirmant. Sic Poeta Cretenfis , cnm dixiftbt omnes Cretenfes efte mendaces , Propofitionem certe mendacem attulit . Nam fi Cretenfes omnes funt mendaces : ergo & 'ipfe mendax , cum Cre-tenfis ipfe omnes mendaces Cvetenfes dixevit . Si rteeet fe tnendacem , faifo dixerit Cvetenfes omnes efte menda-ees : evit itaque & fimul mendax & finittl vevax.
Denique eo etiam revocantnr Crocodili, quos vocant, feu cailida: intervogationes , quae'fucum faciunt rudibus & imperitis . Dicuntur autem Crocodili propterea quod commenti (unt Poeta; , Crocodilum , rapto mulieris viduat filio, fic cum ea fuifle collocutum : Reddam tibi filium, fi verum dixeris . Refponde igitur, utrum fim tibi reddi-turus , an non ? Negavit illa fore, ut redderet, & ob eam cauflam reddi debere , quod verum dixiflet. Cui Croco-dilus : Atqui non reddam , inquit ; fi enim reddidero , verum non eris locuta : fin me redditurum dixeris , falfum dices , non enim certo reddam .
Similis eft ludicra & captiofa Adolefcentis illius argu-mentatio , qui, cum fe cuidam Rhetori inftituendum tva-didiffet , gvandi mevcede paftus, fi primam cauflam apud Judices evinceret, belle tandem ernditus mercedem nega-vit . Cui diem Magifter cum dixiflet, nihil debeo tibi , retulit Difcipulus . Nam fi vicero : ex Judicum fententia folutus ac liberatus fum . Si vincor : ex paftis nihil tibi debeo, ea tibi lege tantum obftriflus, fi prima in cauffa palmam referrem .
At Difcipulo perito Magifter ipfe peritior : Imo, mer-cedem debes , fubjecit: fi viceris , ut paftus es ; fi non viceris , ut condemnatus . Cauffam illam utrinque ora-torie traftabimus ad Rhetoricarum Exercitationum com-plementum .
\
EXER-
Dc /ligumentatlene.
377
EXERCITATIO.
Thiftas Adolefccns SyracuTanus adverfus Coracem Rbeto-rem Magiflrum fuum.
Oilemma captiofum.
SYNOPSIS.
Exord. QUmet a Prolepfi. Significabit dolorem fuum, quod adverfus Magiftrum adhibere cogatur artem il-lam, quarn ab eo didicerat .
Deinde allata Propofitione narrabit breviter , qua lege cum Corace paftus fuerit.
3.	Per intei rogationem quaEret a Magiftro , qua tan-dem in re pofitam artem putet , quam ab ipfo didicerat ? tum per Subjeflionem refpondebit : in perfuadendo .
4.	Proponet hoc Dilemma . Vel perfuafero Judicibus ni-hil me tibi debere , vel non perfuafero . Si perfuafero : difta cauffa eft , ipfo Judicum calculo folurus ac liberatus fum . Si non perfuafero : nihil eft, quod mercedem petas, quam ex paflo nullam debeo , nifi cauffa vincerem . Hoc argumentum urgebit variis interrogatiunculis.
Peroratio . Judices obteftabitur , ut jus fuum fententiis confirment.
G R A T I 0.
Etfi injuftus -ego quibufdam , aut faltem accepti benefi-cii parum memor videri poftum, qui poft exaftam fnb eru-ditiftimi Magiftri difciplina adolefcentiam , hac ipfa quam fum edoftus ab eo , dicendi facultate adverfus eumdem abuti mediter ; tamen cum res mihi fit hodie apud Judi-ces Erquiftimos & maxime perfpicaces, ita difturum me fpe-ro, ut non iniqui tantum , fed ingrati animi fufpicionem penitus amoliar.
Poftulor ego negatae mercedis reus quam fibi debitam Corax eruditus Rhetor vindicat . Na: injnrius revera fim , Judices, &dignus criminatione, qua: mihi clariftimos apud viros infertur , fi defraudare hominem velim re fua , & quam pro jure fuo repetat, abnuam perlolvere . Verum hoc agitur inter nos , Judices , hoc contentionis hodierns ca-put : an debita fit merces illa , quam Corax pertinaciter
exi-
378	Artis Rbetorica Liber K
exigic . Affirmat ille quidem confidenter ; vocat m^ ve-itrum ad tribunal ; infraita; fidei &immemoris animi crimen objicit . Ego vero , Judices, non confidenter minus quam vere debitam nego mercedem , quam ille petit : adfum pa-ratus diluere calumniarn , qua me provocat , & inuilam liomini meo labem accufatoris poena multari poftuio. Utri lioftrum ratio militet & ®quitas, per vofmetipfos judicate.
Permotus ego Adolefcens"Coracis eruditi Rhetoris fama, veni ad eunt Eloquentias perdifcendas cupidiflimus .* Ille , ut me afpexit , atque etiam interrogatiunculis quibufdam ingenii mei , fi quod elt , fecit periculum , non dubitavit atfirmare , efle in me non ita contemnendam ad capeflen-dam Eioquentiam facultatem , quse fi diligenti ftudio & perito in primis magiftro excoleretur , fruftus habere ali-quando poflet minime poenitendos . Exarfi continuo magis ac magis nova divinar. illius artis cupiditate , & ad Cora-cem converfus , agefis ergo , dixi , hominum peritiflime : ecce trado me tibi praeceptis tuis inftituendum : hocin me perfice, quod polliCeris , nec levem impenfi laboris mer-cedem exipeita . Accepit ille conditionem ; padta merces eft: veni ad eum affidue ; excepi diligenter doftas periti Magiftri leftiones; uno verbo artem didici, perdidici imo, ii qua homini fides eft , novi ut quifquam optime . Mihi non ita videtur, Judices : uter noftrum opinione fallatut fua, veftrum eft facere conjefturam .
Age vero , Rhetor facundiflime : qua demum in re ar-tem illam , quam edoftum efle me a te venditas, pofitam arbitraris ? opiuor in perfuadendo ; hoc enim decantafti nobis centies; hoc ipfo, medius fidius, Scholaj noftrx pa-rietes' fingulis prope diebus perlonuerunt . Nunc igitur at-tendite, Judices, in ea facultate quidjpoflim : quantum iub Coracis difciplina profecerim , pro veftra cum fequitate, tum perfpicacia judicate.
Vel enim perfuafurus fum vobis , Judices , tibique adeo ipfi , Rhetor eruditiflime , debere me tibi omnino nihil , vel non fum perfuafurus. Nam alterutrum necefle eft , ut eveniat ; nifi forte quid medium putes intereflfe , ubi efle non poteft . Si perfuafero : cur tu mercedem exigas , ho-mo difertiflime , quarn non Judicum modo fuffragiis , fed tuo ipfius calculo non debitam fateare ? an vicifle cauflii poflfum, fimul & perdere ? Quod fi non perfuafero: o fru-ftra tot exantlatos labores! o collocatam male induftriam! o te hominem , ne quid dicam pejus, minime providum ! qui mercedem eo nomine repetas , quod nihil artis illiitf
quam
De Argumentathne. _	379
q\iam profftare, quidquam in me contuleris . Viile , qua> io, Rhetor facundiffime, ne, cum ad eam qua polles , do-itrinam miiius bene vertat , quod in initituendo adolefcen-te , quem infienioliam eflfe jaftitabas , tam parum profece-ris ; multo iit turpius eam mercedem poftuiare , quam ea tanturn conditione promiftam non diffiteris, ut me in arte tlia peritiftimum efficeres.
Quamobrem peto a vobis, Judices integerrimi , ut quam inflixit mihi Corax , imprudens quidem , quod ego luben-tius crediderim , ingrati animi labem , pro veftra scquita-te eximatis ; ftatuatifque , vel ut me fuis priceptis dili-gentius erudiat, vel ut ab efflagitando prsmio , quod 11011 (?ft meritus , deinceps abfiftat .
Alia Exercitatio,
Cornx Rbetor adverjus Tbiftam Difcipulum fuum,
Ratio diluendi captiofi Dilemmatis.
SYNOPSIS,
Exord, •pvlcet , non exiftimare fe , locutum ferio fuiiTe i-J Thifiam , cum oratione publica paftam nega-vit folvere pecuniam . Trobabit hoc ab opinione , quain habet de Adoiefcentis optimi moribus . Sed voluiffe eum oitentare ingenium , & artis quam didicerat , facere pe-riculum .
z. Rem geftam eo modo , quo narravit Thifias , fatebi-tur , nec alio fe veiie uti argumento ab eo quod Thifias adhibuit,
3. Eodem utetur Dilemmate, quod fic invertet. Vei per-fuafit vobis Adolefcens eruditus , vel non perfualit . Si per-fuafit ; difta cauffa eft ; hanc enim fibi dixit ipfe iegern , ut cum perfuadendi didiciffet artem, paftam numeraret pe-cuniam : infiftet maxime in ea traftanda Propofitione . Si non perfuafit: ergo , vobis Judicibus, mihi debet pecuniam .
Co-nclufto . Hortabitur Judices , ut cauffam ludicram ie-ria fententia finiant.
0 R A T I 0,
Et fucum faciet eruditione fua Difcipulus ille nofter ? artem in eum , a quo didicit , impune convertet ? nudam
ac
380	Aith R httnticie Lihet V.
ac (implicem Eloquenti.x fincerit.item compofitis ad fallen» dnm verborum phaleris perperam adhibebit ? Fallor , Ju» dices : alius eil llle prorlus ab eo , quem forte exiltima-tis. Novi adolefcentem , novimores, novi ingenium . Scio, qua mente , quo confilio rem illam , quam fufpicari falfi nemini veniat in mentem , quam inficiari ipfe ferio non audeat , revocare in dubium tentaverit . Voluit fcilicet Adolefcens minime malus publica quadam exercitatione & fre-quenti clariflimorum virorum confeflfu probare omnibus , quid poffet dicendo , & quantos apud me progrefTus fecif-fet. Gratulare tibi, Adolefcens inqeniofe: idevicilti, quod volebas habes laborum tuorum fruftum ampliffimum hoc tu confecutus es omnium judicio, ut difertus , ut terfus , ut politus Orator haberere . Nemo non fufpexit ingenii tui folertiam concinnitatem infcribendo, in agendo gratiam omnes laudavere. Quid ambis ultra ? quid moliris ? quid petis ? Addam & illud , fi voles, ad commendationem tui nominis fingularem : quod fapiens ante pilos , quod pra;» ter actatem eruditus , quod fupra hominum conditionem ac naturam , in ipfa adolefcentia , qu® ut plurimum fu-gitans eit laboris, ftrenuus ac diligens videare . Eftne ali-quid amplius , quod ab amantiftimo Magiftro tuo defide-res ? Sufpicor ego , quid velit , Judices : nollet haberi fe a me durius in hac caufta , vel dum fe mihi adverfarium profitetur.
Efto : dabimus hoc etiam iili perlubenter , Judices: mi-nime illum vexabo ; confulam indoli ipfius ", parcam inge-nus morum fuavitati: 11011 inficiabor quidquam ex iis, qua: difteruit tam eleganter in hac caufla ; fatebor rem ita ge-ftam efle , uti ipfe narravit , in quo maxime Difcipulum agnovi, non adverfarium. Ludam ergo juveniliter in ver-bis , quod ille fecit tam fubtiliter; nec aliud armorum ge-nus ftringere in eum velim , quam id ipfum quo me ag-greflus eft.
Age, Adolefcans erudite, ingredere ipfe campum illum, quem aperuifti tu mihi: eamdem permittotibi , quam per-mittebas modo exfpatiandi liberius facultatem . Verte te er-go partes in omnes v ftatue, quod volueris ; quare etiam-num, quod prsftitifti jam tam mirifice, unde ingenium & artem oftentes. At alterutrum fateare necefleeft: aut per-fuaflifle te, quod volebas; aut non perfuafifle. Si perfuafi-fti : habes , quod tantopere petebas , cum venifti ad me. Te unum tefterrt volo, nitor enim maxime ingenua Adole-fcentis finceritate, unumte, inquam , teftem appello . Quid
poftu-
De Avgumemntione.	381
poftulafti aliucl, cum divertifti Ludum in noftrum , nifi ut perfuadendi artem difceres ? Hoc fi couiequereris, nihil ef-ie ajebas, quod Magiftro tuo donandum non cenleres; pro-mittebas montes aureos . Compofuimus : pa£la merces eft : quid igitur hodie renuis paftam numsrare pecuniam? quid ambages quaBris ? quid negas ? quid aftirmas?
Quamquam , Judices , laudo Adolefcentem , qui in eo , non me ut illuderet, led ut daret aliquod ingenii fui l'pe-cimen, in primis elaboravit . Sufpexiftis enimvero , & mi-rati eftis, ut rem clariftimam prope obfcuraret Oratoriis ar-tibus , & cauftam quam pro fua perfpicacia noverat ipfe defperatiftimam , dicendo faceret probabiiem , tantum non veram . Optandum fuiftet Adolefcenti ingeniofo , ut in de-ligendo argumento cautior ac fojertior extitiftet.
At enim , inquiet aliquis , non perfuafit ; paruit futilis & captioiae Argumentationis artificium . Numquam evincet ille , ut debitam quis non putet , quam repeto pro jure meo, mercedem . Audio : reftat hoc unum Adolefcenti per-fugium : non perfuafi , reclamat ilie . Bene eft ; non per-fuafifti ? igitur dijudicata res eft ; caufta vifta eft : quin paftam folvis pecuniam , quam mihi non deberi perfua-dere nemini potuifti ? Quid adhuc dubitas , quid tergiver-faris ? quati-vero eftet quid medium , in quo ludere etiam-num juveniliter poftis ? Sed jam omifto ludo ad feria ve-niamus.
Videte ergo, Judices, ut de re tota pro veftra perfpica-cia & aEquitate ftatuatis , ut cauftam illam ludicram feria fententia terminetis ; ut Thifias , cui pro veftra humani-tate indulfiftis ut graviftimum hunc confeflfum jocando nu-gattdoque recrearet , non jam inanes Figurarum phaleras , fed folidos & bene probatos nummos expediat.
Ultimie buic Exercitationi aliquam Forenfis Cauffic Formam tiabimus , confiituendo fuper ea controverfia Judicem , qui li-tem dirimat.
J U D E X.
Novum prorfusCauflac genus, Tudices , & ante hunc diem inauditum, veftris dirimendum fententiis hodierna die de-latum eft . Ecce Adolefcens ingeniofus cum nobili Rheto-re , Difcipulus cum Magittro , Thifias cum Corace com-ponitur . Ecce non tam de mercede fragili , quam de in-genii gloria , non tam de pecunia , quam de eruditionis laurea certatur . Atque haec certaminis ratio , Judices,
eft ,
382	A tis khetorlcit Libcr V.
eft ejufmodi , ut alteri iit gloiiofius vinci , quam vince* re; aiteri iine dedecore contingere non poilit ab altero i'u-perari. Nam quid fit honorificurrt magis Adolefcenti inge-nioio, quam ii veftris omnium judiciis eamadeptus in di-cendo facultatem videri poflit , ut paftam ea conditione pecuniam peritiflimo Magiftro iolvere debeat ? Quid vero lapientiflimo Rhetori eveniat funeftum magis , quam fi ad iuiceptos nulio emolumento labores is accedat ignominis cumulus, ut nihil boni Thiiiam docuifle judicetur?
Verum , quoniam rton cadit in hodiernam eontentio-nem , quid utrumque deceat magis aut lninus , aut quid ad eorum utilitatem detrimentumve pertineat s nifi con-junilum idem cum sequitate cenferi poflfit ; video noftra-rum efle partium excutere diligenter litigantium jura , & quibus ad cauflfam adjumentis accedant, fedulo demonftra-re. Quod ut aflequamur facilius , opera: pretium eft vide-re , quid dederit hodiernas controverfiae cauflam ; ac licet Coracem inter ac Thifiam fatis iuper ea re conveniat j hoc ipium tamen, uti geftum eft, perftringere breviter non pigebit.
Non potuit ignorare Thifias vel in hac a:tate tam tene-ra , quanta Corax apud nos Eloquentiae fama floreret; at-que ut is fuit etiam ab infantia bonarum artium percupiJ dus , nihil antiquius habuit , quam ut fe totum doftiflimo Rhetori ad eam quam ille profitebatur , artem informan-dum permitteret . Venit ergo' Thifias ad Coracem , confi-lium aperit fuum , & montes aureos pollicitus , fi tanti Magiftri fub difciplina peritum in RhetOrem olim evade-ret, facile perfuafit homini , fuam ut Candidato navaret operam, neque ad eumdem inftitucndurri labores ullosfubi-re detreflaret.
Quippe fenfit Corax irt Thifia , poftquam pertentavit A-dolefcentis ingenium , quofdam fortunnt® indolis ignicu-los, qui .fi foverentur afliduis inftitutionis bonEE laboribus, uberrimos fruftus aliquando promitterent.
Verum hsc fuit pafta Diicipulum itner ac Magiftrura mercedis conditio, ut Coraci Thifias nihil rependeret, ni-li-cum periuadendi artem , qua tota conftat Rhctorica , aflecutus videretur .
Ita profecit brevi Coracis in Schola Thifias, ut jam pe-ritus Magiftri fui judicio Rhetor haberi poflit , & paftam folvere pecuniam teneatur . Id porro negat Diicipulus, Ju-dices ; atque , ut aliquod facultatis illius quam adeptus dicitur, faceret veftro in confpeftu periculum, voluit per-
fua-
Df? Atgumentatione.	38 J
Aiadere vobis , nihil eflfe , quod fuus ille iuftitutor merce* dein exigat , aut eamdem ipfe erogare cogeretur.
At quam folerter id aggreflus eft, Judices, quam procef-fit ingeniofe , quam fubtiliter peroravit ! Rem pene addu-xit eo, ut fuam nos in fententiam pertraheret : tam pro-babili in fpeciem , tam idoneo ad faciendam fidem argu-mento ufus eft. Etenim nifi revera perfuaderet vobis, uul-lis fe pafta: cum Corace pecunias nominibus obligari , ve-ftraque omnium eo confluerent judicia, ut ab omni exfol-vendas mercedis lege Adolefcens folveretur : quid erit nl-tra, quod a Difcipulo fuo Corax expofceret , cui promifla merces ea tantum conditione fuifler, cum perfuadendi ar-tem Thifias videri poffet attigifle ?
Hic enimvcro triumphavit Adolefcens : hoc argumento fretus veterano Rhetori ac pugili jam dudum exercitato novitius ac candidatus joculariter illufit . Aftum erat de Adverfario , nifirem cum peritiore , quameflet ipfe, Magi-itro ingeniofus Difcipulus habuiflet.
Sufpexiftis enimvero Coracis induftriam , quem non ille artificioiic orationis fucus perftrinxit , non dejecit trium-phantis Adolefcentife cavillatio, non ipfe datus confefluin celeberrimo plaufus perturbavit . Diceres verfutum quem-dam & longa experientia contritum Ducem, qui compara-tas ab hofte fpeculatus infidias , non irruit ftatim, illasut dejiciat ac iabefaftet; fed confcius ipfe fibi, quid fitaftu-rus , &quem ex paratis fibi laqueis poflit fruftum percipere, operitur tantifper hoftem , eumdem etiam patitur propius accedere , donec fuis ipfum in retibus implicet , tantoque iiiuftriorem habeat ab eo vi&oria/yj , quanto certiorem ad triumphum ille properabat . Neque enim difertiffimus iile vir locuplete de penu , aut de armentario fuo varia deprom-pfit arma , quibus infuitantem hoftem conficeret ; 11011 recurrit ad amplam communium , quos vocant , Locorum fegetem , unde validiflimis argumentationibus adverfarium obrueret; non adhibuit illa orationis lumina , multiplices Tropos ac Figuras , quibus in tra£tandis exercitatus jam pridem veftram omnium admirationem raperet, & de ju-dicibus fuis totidem faceret cauflae fuas patronos ac defen-fores: fed habuit fatis, hoftem fi fuum propriis armiscon-foderet ; fi , quam inftruxerat iiie fallaciam , eadem in ipfum abuteretur ; fi praeftigias , quibus ilie fucum fece-rat, eafdem ad retegendam malignioris Difcipuii verfutiam converteret . Nam , Judices , repofuit Corax , fi meus ille Difcipuius perfuafit vobis quod volebat : videtis , quanto
meo
384.	Arlis Rbetoricte Libcr V.
meo jure poftulem , quam oppigneravit milri ea Iege mer-ce.ltm , (i perfuadendi peritus evaderet. Sin minus oratio-ne perfecit fua , ut , quam repeto mrhi pecuniam , hanc non deberi per('uaderet : qua tandem asquitate illius per-folvtndas neceftitatem eludat?
Ex iis poteftis intelligere, Judices, quam parum afferat captioia utriufque oratio prxfidii ad praefentem contentio-nem dirimendam , ni(i rem totam magis ferio , qu»m fit haftenus p-.-rtraftata, excutiamus. Qiiare ut certi qu dpiam ftatuatur ln cauffa ejulmodi, hanc meundam effe rationem putavi, qux , uti fpero, neque meritiftimo Rhetori difpli-ceat, neque Adolefcenti ingeniofo accepta efte non poftit. Nolite exiftimare, Judices, hoc fuifte umquam Thifiae con-iilium , ut fufceptos mrtitutionis iua: gratia lahores debita mercede defraudaret. Novimus liberalem optimi Adolelcen-tis indolem , & plenam animi gratjffimi memoriam ; fen-tit unus omnium maxime, quantum Magiftro fuo debeat , cujus beneficio ad eam , quam fufpexiftis , eruditionis ac facutidiae laudem pervenit. Imo non cenfuit compenfandam fatis pro rei dignitate , quam accepiflet a Corace educa-tionem fortunatam , nifi hanc iplain omnium in oculis Sc in confeflii tam honorifico dtmonftraret. Voluit notum vo-bis omnibus facere , quantum fub ipfius difciplina profe-ciftet, & ex fua ipfius in dicendo faculrate de Praxeptoris peritia fieri coiijedhn anr. Hinc fufceptum ab eo illud cauf-fae genus , in quo tanto majus ederet cum ingenii tum elo-quentia: fpecimen , quanto diflficiliorem ingreflus aleam vi-deretur. Quid feciflet ille in caufta bona acferia, qui ma-lam & ludicram non probabilem modo , fed vero proxi-mam eftecit?
Gr,.tulare tibi , Rhetor peritiflime , difcipulum tam fo-lertein, tam benevolum , tam amabilem. Plus ille tua la-boravit gratia , dum mercedem paftam negare vifus eft , quam fi eamdem ftatim lubens ac volens condonaflet . Quis erit in hac civitate cupidus bonarum artium Adole-fcens, qui fe tibi erudieUdum ultro non tradat, cum tales e tua fchola prodire difcipulos intellexerit ? Concurret Ludum ad tuum , mihi crede , nobiliras tota , neque prse-ter te deinceps quemquam ambiat Rhetoricse artis infti-tutorem.
Igitur, Judices , fic adjudicemus Coraci , quam prome-ruit mercedem , ur Thifis Adolefcentis optimi ingenium ac folertiam admiremur, q.iii fubtili Oratiuncula fua in-gentem fibi ipfi eruditionis laudem , Magiftro fuo fihgu-
iarem
TJc Aigumentatiorw.	38$
larern gloriam , nobis omnibus honertam peperit delefta-tionem .
Parcim is dicere de aliis Argumentationum generibus , vel qnia non egent longiori explicatione, vel quia de illis jam diximus in alio Libro.
Tale eft Epicbireina , quod eft Argumentatio quaBdanl quafi ad manuin, & quae unica propofitione totam vim ae-gumenti continet: v. g. Impie vivat Chriftianus ? his eniiit paucis verbis tota basc Argumentatio continetur: Chriftia-nus vivere impie non debet : tu Chriftianus es : ergo vi-vere impie non debes.
Numerantur etiam Induftio & Exemplum , de quibus abunde egnnus in Libro de Locis communibus.
ARTICULUS ULTIMUS.
Quomodo Argumentationes illtc omn.es fint in Oratione ■vitandte.
1N hoc totum hujufce rei momentum vertitur , qua ra-
tione variari debeant ifta: Argumentationes cum 111 Ora-tione ufurpantur , cum ad levandum ta:dium , tum ad prolixitatem fugiendam .
Qu eres crgo, quibus variari modis debeant Argumentattones ?
R. Variam effe rationem ac multiplicem.
Prima. Cum rationes mult®, qus traftandas occurrunt, non eodem , fed vario Argumentationum genere perrraftan-ftur : v. gr. Si ad primam rationem amplificandain & or-nandam adltibita fit Ratiocinatio , fecunda: Enthymema deferviat , tertia: varia Epichiremata , aliis vel Dilemma-ta, vel Induftiones, vel Exempla.
Exemplum dabit Tullius prima Catiiinaria , in qua ra-tiones quatuor, quibus probat Catilina: in exfilium efleab-eundum, varietate Argumentationum illuminat . Piima eft, quia ejus conjuratio patet , quam rationem Qiiadripartita ratiocinatione traftat, n. 6. Etenim quid e[i jam amplius , Catilina , quod expeEics , fi neque nox tenebris objcurare ccc-tus nefauos, nec privatadomus continere parietibus vocem con-jurationis tuce potefi ! fi iUujlramur , Ji erumpunt omnia ? Muta jam ijlam mentem : mibi credc- : oblivificere cteais, at-que incendiorum . Teneris undique : luce funt clariora nobis tua confilia omnia : qute etiam mecum licet recognofcas .
Rationem aftert Aflnmprionis , a n. 7. ad 10. Meminifli-ne 3 me ante diem xii. Kalendas Novembris dicere in Sena-
Bb	tu,

3 86	Artis Rbetoric<e Liber V.
tu, certo die fore in armis Cajum Mallium , audacia fateUU tem atque adminijirum tute ? &c.
Secunda ratio eft, quia nihil eum in urbe deleflare po-teft, quam per Enthymema amplificat , cujus Iktc eft pri-ma propolitio . Tibi nihil in urbe jucundum eft , a n. 13. Qitid enim cjl , Catilina , quod te jam in hac urbe deleflarc pofjit ? tn qua nemo cji, cxtra ijiam con jurationcm perditorum hominum, qui te non metuat; nemo, qui te non oderit ? Qu<e nota domejiicie turpitudinis non mujia vitie tux eji ? quod pri• vatarum rerum dedecus non hicret infamite ? qu<e libido ab oculis, quod facinus a manibus umquam tuis, quod Jiagitiunt a toto corpove abfuit ? cui tu adolejcentulo , quem corruptela-rum illecebris irretijfes , non aut ad audaciam , ferrum , aut ad iibidinem , facem pr<etnlijii ?
Concludit, n. 20. Egredere cx urbe , Catilina: libera Rcm-publicam metu : in exfiiium, ft hanc vocem expeSias, proji• cifcere. &c.
Tertia ratio eft , quia omnes boni cupiunt vehementer illum egredi : quam rationem illuftrat, a n. 20. Optat Se-natus 5 Equefter ordo , Populus , &c. De te autem , Catili-Tta , cum quiefcunt , probant : cum patiuntur, d- cernunt : cum tacent , clamant . Neque hi Jolum , quorum tibi auBo• ritas eji videlicet cara , vita vilijfima : fed etiam Hli Equi• tes Romani , honejiijfimi atque optimi viri , ceterique fortiffi-mi civcs , qui circumjiant Senatum ; quorum tu & frequcn-tiam viderc , & Jiudia perfpicerc , & voces paulo ante exati-dire potuijii : quorum ego vix abs tc jam diu manus ac tela contmeo : &c.
Conclufio, n. 23. Quamobrem , ut f<cpe jam dixi , profici« fcere : ac, fi mibi inimico , ut pr<cdicas , tuo confiare vis in• vidiam ; reEia perge in exjilium : vix feram fermones homi• num, fi id feceris : vix molem ijiius invidi<c, Ji in exftlium ieris jujfu Confuits , fujiinebo . Sin autem fervire laudi met ptavis , egredere cum importuna Jceleratorum manu : confet te ad Mallium : concita perditos civcs : fecerne ts a bonis : infer patriie bellum : exfulta impio latrocinio , ut a me non ejeEius, ad alienos ; fed invitatus, ad tuos ijfe videaris.
Quarta ratio , quia ipfe cupit ad Mallium proficifci: quam traflat Entbymemate, n. 24. Quamquam quid ego te invitem , a quo jam fciam effe pr<emi[fos , qui tibi ad forum Aureiium pr<efiolarcntur armati ? fciam paSiam & conjiitu• tam ejfe cum Mallio diem ? &c.
Secundus modus variae Argumentationis. Cum Propofitio-nes ipfac immutantur, aut imminuuntur, uti jam diximus,
ita
De Aigumentationc •	387
ita ut, fi primo loco ponatur AflTumptio & ejus Probatio j fecuncio loco ponatur Propofitio & ejus Probatio, & vicif-lim: vel omittantur etiam PropOfitiones , maxime cum cla-rae funt & non egent probatione.
Tertius deniqne modus. Cum variantur Figura; , quae ad amplificandas & exornandas Argumentationes adhibentur . "hic enim exornationis diverfitas fac.it, ut ead?m Argumen-tationis forma quafi alt.era appareat . MuUym etiam con-ferunt ad camdem varietatem Tranfitiones, quibus ab una ratione gradus fit ad aliam. Sed haec omnia melius depre-hendi atque obfervari non poffunt j quam ex attenta affi-duaque Ciceronis ieftione , & ftngulari iii fcribendo dih^ gentia .
Finis Rfctorica»
R b 2
J88
JNDEX RERUM ET VERBORUM.
A
a Bigail ad Davidem pro Nabal conjuge. 357
Adjunfta quid, & quotuplicis generis fint . 250. Quis eorum ufus . 252. Quomodo amplificandus & ornandus hic locus. 253. Adjunfta Praccedentia . 250. Coniequen-tia. 251. Eorum exempla . a p. 261. ad 267. Comitan-tia. 251. Eorum excmpla . ibid. & a p. 253. ad 261.
Adjunftio, feu Zetigma. 97. Exempia. 98. toi. 103.
Adverla. 223. Quomodo traftentur. ibid. Eorum exempla. a p. 224. ad 229.
Adulatio perniciofa : Sententia varias in periodos confor-mata. 33. & Jeqq.
Alexander Magnus cum Philippo patre comparatus. 96. O-pes lua tn amicts habendis pofitas cenfebat . 135. Ejus Oratio ad milttes, ut Petram invadant. 355.
AHegoria cum exemplis. 76. 77. 79. & Jeqq.
Ambrofii Oratio ad Tiieodofium Imperatorem poft csedem Theftalonicae peraftam. 48.
Amici, opes vtri Principis. 134.
Amicitia Dtvina, omni ftudio colenda . 342.
Amic.ts fidelis ac fincerus , neccifarius in vita : Sententia varias ln periodos conformata. 30. & feqq.
Amilcar filtum Annibalem adigit facramento , ne faciat umquam cum Romanis pacem. 233.
Amplificatio quibus e locis eruenda fit: & finguiorum exem-pia . a p. 6z. ad 74.
Anaphora, leu Repetuio , cum exempiis. 83. 86. 88.
Andromaches ad Ulyffcm Oratio , cum hic Aftyanafta ad mortem repeteret. 108.
Annib.il, argumentum Orationis, cum Capus otiaretur. 115.
Annominatio, feu Paronomafia, cum exemplis . 89.90.
Antimetathefis, ieu Antimetabolqe, cum exemplis. 94.
Antitheton , feu Antithefis , ut eft figura verborum , cum exemplis. 93. 95. & Jeqq.
Antithefis, figura iententiarum , cum exemplis . 150.153.
Antonius non audiendus de pace: Oratio ad Ciceronis imi-tationem . 40.
Antonomafia, iive Pronominatio. 76.
Apodolis 3 periodi pars polterior. n. 12.
Apo-
Apofiopefis figura, cum exemplis. 134. 135, Apoftiophe figura, cum exemplis. 119. 123. & feqq. Argumenturn quid fit, & unde quaerenda argumenta.
De ratione eruendi argumenti . 166. Argumentatio quid fit . 338. Quotuplex . 339. In quo dif-
ferat argumentatio Rhetorica a 1'hilofophica . ibid. Argumentatio Rhetorica quid & quotuplex . 340. Quomo-
do varianda . 385. Exempla. ibid. & feqq. Afella Vinnius: Horatii apud eum excufatio , quod pater-
no ipfius nomini vifus efTet illudeie. 197. Auxefis, feu Incrementum , amplificandaE periodo defervit.
48.
B
BAcchanalium infeflatio. 131.
Bacchus, vini inventor, accufatus a Minerva. 185. Se ipfe defendit. i8<5. Beatitudo sterna conleflanda : Gratio parametica ad mor-tales. 277.
Bimembris periodi exempla . 10. 13. & feqq. 30. 33. 37. 39. 44-
Blancae Oratio ad filium : ad imitationem Ciceronis. 38. Britannicus defenditur a Burrho apud Neronem . 92. Biuti infeftatio ob interfeflum Csfarem. 87.
C
Cffifar Julius . Ad eum Oratio, ut iis parcat qui contra ipfum arma tulerant. 365.
Catachrefis quid fit. 76.
Cauffa quid & quotuplex fit . 2(58. QUomodo ducatur ar-gumentum a Cauffis . 269. CaufTas eflicientis exempla . 269. 275. 278. Quis illius ufus . 269. Cauflx materialis exempla . 270. 275. 278. Quis illius ufus . 271. Cauflas formalis exempla . 271. 275. 279. Quis iilius ufus . 272. Cauflk finalis exempla . 272. 276. 279. Quis illius Ufus. 273. Caufla» valent ad amplificandum. <5<5.
Chriftiani Heroes profanis prsftant . 97. Fruftra poenarum metu, aut acerbitate, a profitenda Religione fua deter-rentur. 367. Chriftiani degeneres hoc nomine indigni. 374;
Cliriftus infans Orator difertiflimus. too.
Cicero quomodo legendus & imitandus. 4. 5.
Cicero, interfeflus ab Antonio, vindicatur a filio pro pa-tre perorante. 163.
B b 3	Ci-
Ciceronis prudentia feKtolIltut1 j curii in exfilium ultro ce« deret. 60. Eidem gratulatio poft reditum. 61. Ejus Ora-tio de necandis Catilina; fociis. 295. EjufdemOratio i>oft interfeftos Catilinae focius. 147.
Cinna, conjurationis reus, apud Auguftumprofedicit, 178.
Climaxj feu (Jradatio, cum exemplis. 84. 88.
Communicatio figura cum exertiplis. 114. n<5. 118.
Compar, five Ifocolon, cum exemplis. 89, 91. 93.
Comparatio quid fit. 288. Quotuplex. ibid, Quomodo fiat argumentum a majori ad minus. ibid. a minori ad ma-jus. 289. 290. a pari >91, X92, Singulorum exempla. a p. 288. ad 297.
Complexia figura , feuSymploce, cumexemplis, 83. 85.88.
Conceftio figura cum exemplis , 141, 142. 14*5, 149. For' mulae Conceftionis. 143.
Concordia inter fratres tuenda : Oratio. 221.
Conduplicatio, cum exemplis. 84. 86-
Congeries, five Synathroesmus , 99.
Conjugata . 191. Exempla . 192. 195. 198, Quomodo tra* ftandus hic locus. 192.
Confcientia; bonae & malae defcriptio. 173.
Confequentium frequentatia valet ad amplificandum . 64.
Contradicentia. Vide Repugnantia.
Contraria amplificationi deferviunt. <$4. Vide Oppofita.
Coriolanus a folvenda Roma: obfidione deterretur. 266.
Converfio, five Epiphora, cum exemplis. 83. 87. 88,
Correftio figura alia verbi, alia lententiae , cum exempjis, ln. 116, <18.
Coturnix : Defenfio adolefcentis accufati , quod coturnici oculos effodiftet, 81.
Creufas ad /Eneam Oratio , ad imitationem Ciceronis , 43,
Crocodflus. Dilemma captiofum. 376.
D
DEcuftata periodus unde fic vocetur , 11, Exempla. 11.
16. 32. 36, 4,)..
Definitio amplificandae periodo defervit, 45. 63.
Definitio quid & quotuplex apud Oratores . 167. i<58, Exem-pla. \bid. Fit per enumerationem . ibid. 173. per fimi-litudinem. 169, 173. per congeriem . 169. per cauffas. ibid, perefFefta. 170. 175, per negationem & affirma-tionem. 171. 177. 179.
Demonfthenis eloquentia populi ingenio accommodata. 137.
Dilem*
m
Diletnma quid fit , & quomodo traflandum . 369. 370. E-xempla . ibid. 372. &	Quomodo diluendum . 371.
Dilemma captiofum. 376. Deprecatio, cum exemplis. 155. 156. i<5i. 163. Diogenes defenditur , quod accenfa face hominem quaire-
ret media luce. 85. Disjunftio, cum exemplis. 98. 101. 103. Diffimilia valent ad amplificandum. 65. DifiimiJitudo quid fit, & quomodo amplificetur , ac orne-
tur. 212. Exempla. 221. Diftributio figura fententiarum . 139. Exempla . 139. 144. 148.
Diftributio figura verborum, cum exemplis . 98. 102. 103. Dubitatio figura verborum & fententiarum, cum exemplis. 112. 115. 117. Quis illius ufus. 113.
E
EEfefla quid & quotuplicis generis fint . 280. Quomoda ab effeftis ducatur argumentum . ibid. Quomodo tra-ftandus hic locus . ibid. & feqq. Quis loci hujus ufus . 282. Valet ad amplificandum . 67. Elocutio Oratoria qualis effe debeat. 7. Eloquentis commendatio. 283. Empliafis figura. 134. Exempla. 136. 138. Enthymema. 363. Quomodotraftetur. 364. Exempla. ibid. & feqq.
Enumeratio partium quid fit. i79.Quotuplex. 180. Fit pet partes, exquibus conftat. ibid. vel per partes integran-tes. 181. vel per fpecies. ibid. Vel percauffas. ibid.tSz, vel per effefta. 182. i8<5. 187. 189, vel per congeriem . 183. Per quas figuras traftetur. a p. 183. ad 190. Defer-vit amplificanda: periodo. 4(5. Epiphonema figura, cum exemplis. 158. 161. 163. Epiphora, feu Converfio. 83. 87. 88. Ethopoeja figura, cum exemplis. 127.129. 131. Exclamatio figura, cum exemplis . 158. 159. 161. 163. Execratio figura, cum exemplis. 157. 161. 163. Exempla valent ad amplificandum . 69. Exemplum, praeftantiffimafimilitudinisratio. zio.zi6.zio.
B b 4
Fama

FAma quid fit: Locus a fama quomodo confirmetur. 310,
Quomodo infirmetur. ibid. Figur® fententiarum. 104.
Figura quid fit, & quotuplex . 83. In quo differat a Tro« po . 74. Figurarum ufus. 164.
GEnevefa S. Heroibus quibuscumque illuftrior . 153.
Genus quid fit apud Oratores', & quomodo traliatur argumentum a Genere , & quis illius ufus . i<?8. Exem-pla argumenti a Genere. a p. 199. ad 207.
Germanicus , Pifonis infidiis fublattis , poft mortem ulto-rem invenit. 261.
Gloria: In ea appetenda fervanda moderatio . 101.
Goliath a Davide proftratus . 257.
Gradatio, feu Climax, cum exemplis. 84. 88.
Arioli . In eos , qui de futuris rebus hariolos confu-
lunt. 372.
Herodias poftulat fibi dedi caput Joannis Baptifta; . 306.
Confutatio ejufdem petitionis. 308. Hippolytus a noverca accufatus defenditur. 324. Homerus. Confolatio ad eum , quod cscus faftus fuiflet. 236. Hyperbaton , feu Transgreflio, tropus. 77. Hyperbole, cum exemplis. 77. 80. 81. Hypotypofis figura , cum exemplis. 116. 129. 131.
JAcobi luftus , cruentatam Jofephi tunicam afpicientis. 56. JESU nomen celebratur. 90. Imitatio Ciceronis in quo pofita. 4. 5. Imitatio periodo-
rum Ciceronianarum. a p. 13. ad 26. Incifum , feu Kofiua ■> quid fit in periodo . 9. Incifim dicere quid fit. ibid.
Induftio, prout eft pars fimilitudinis . 209. 215. 219. 222. Innocentius IV. S. Ludovicum ad expeditionem Hierofoly-mitanam proficilcentem hortatur. 274.
G
H
I
Inter-
m
Interpretatio , five Synonymia , amplificands periodo de-Tervit . 46. Exempla. 98. xoo.
Interrogatio figura , cum exemplis . 104. 107. 108. Ejus ufus . 105.
Invenrio quid fit. 1155.
Jonath® ad Sauiem Oratio p;o Davide. 188.
Jonatbas defenditur apud Saulem , quod contra latam 3 a Rege legem paululum mellis guftaffet . 205.
Jofephus a Juda defenfus,dum in cifternam mitteretur. 160.
Ironia, cum exemplis. 78. 80. & feqq.
Ifocolon , feu Compar . 84. 91. 93.
Ifraelita: ob aureum vitulum accufati . 328. defenfi . 330.
Judas Jofephi defenfionem fufcipit adverfus fratres. i<5o.
Juditha? Oratio ail Bethnlienfes , recifo Holophernis capi-te , ad imitatione Ciceronis. 42.
Jusjurandum quid fit . 304. Quomodo hic locus confirme-tur. ibid. Exempla. 305. 306. Quomodo refutetur. 305. Exempla. 305. 308.
Juventus ftudiofa per liberales artes exercenda . 218. Ei-dem prasmia laudabiliter propnuntur.. 286.
LAbor improbus omnia vincit. 217. Leges, feu Pracjudicia, quid fint. 297. Lex quotuplex. ibid.Quomodo confirmetur locus a Lege. ibid. Exempla.
298.	300. & feqq. Quomodo confutetur . 298. Exempla.
299.	303.
Licentia figura . 140. Ejus ufus. ibid. Exempla . 141. 144. 148.
Loci affumpti, feu exttinfecus petiti , qui & quot fint .
Vft" .	. ,. „ . .
Loci Oratorii , eorum divifio & diftributio . i<55. Quo-
modo eruantur argumenta a locis Oratoriis. 166. 167. Ludovicus Magnus pofteritati commendandus. 201. Ludocicus S. ad expeditionem Hierofolymitanam ab Inno-centio IV. Papa incitatus . 274.
ibaiorum mater inter filiorum funera triumphans .
Manlius contra datam legem dimicans accufatur . 300. defenditur . 302.
L
M
MA-
}94
MARIS Conceptio illibata. 79.
Maria Scotorum Regina conjurationis accufata . 334. de-fenfa . 336.
Matris fuppofttitias accufatio coram Salomone. 216.
Melampus celebris Medicus accufatur , quod oraffet Deos fibi fortunari redeuntem annum . 315. defenditur. 317.
Membrum , feu KiXiw > quid fit in periodo. 9. Quomodo fiat amplificatio membrorum periodi. 37.45. & lecH'
Membratim dicere quid fit . 9.
Metalepfis quid fit. 76.
Metaphora quid fit, & quis eflfe debeat ejus ufus . 7j.
Metellus , ob l'alladium incendio fubduftum excaicatus , accufatur tamquam inhabilis ad Pontificium munus . 346. defenditur. 349.
Metonymia quid fit . 75.
Modeftia adolefcente digniftima . 174.
Moyfis Oratio ad Ifraelitas reditum in ffigyptum cogitan-tes. 49.
N
NAbal Abigailis precibus a Davide fervatus. 357.
Negantia . Vide Repugnantia .
Nero numquam fuit Imperator. 195.
Nero , Chriftiani nominis hoftis , a perfequendis Chri. ftianis deterretur . 367. Ad Neronem , Chriftianorum apologia . 71. In eumdem , quod Britannicum inter epulas veneno fuftulit . 59.
Nobilitas vera , pofita in virtute . 176.
Notatio nominis , cum exemplis . 190. 193. & feqq. Quomodo ornandus hic locus . 191.
Numerus Orationis quid fit. 27.
O
ONomatopoeja, quid fit. 715.
Oppofita, feu Contraria, quid , & quotuplicis fint ge-neris. 223.
Optatio, cum exemplis. 157. i<5z. 163.
Orator popularis quis habendus. i}<5.
Oxymoron quid fit. 94. Celebre ejus exemplum. ibid.
Pa-
PAcifici nomen magnificis quibusque nominibus piasferen-clum. 193.
1'arabola quid fit . zo8, Quis ejus ufus . 20p. EKempIa .
209. 215. 2j8. 221, Paradiaftole , feu tlifcriminatio . 99. Parenthefis figura . 152. Exempla . ibid. Particulae , perioili vincula , quoiuplicis fint generis , 28, Paupertas . In hac verae funt divitia:, 239. Periphrafis , (eu Circumlocutio. 77. reriodicus ambitus quadtigarum curfu defignatus. 7. 11. Periodi varia definitio . 7', 8. Ejtts partes. 8. vincula. 36. divifio, 10. Vide Bimembris , Trimembris , Quadrimem-bris, Quadrata: , Rotundac, Decuftata: periodi exempia. Periodi ad Ciceronis imitationem exaiftac . a p. 13. ad 26. Periodi artificium . 28, Venuftas. 27. Ratio periodos alias
conneftendi cum aliis , 36, Periodice dicere quid fit. 9. Permiftio figura , cum exemplis. 151. 153, iSS Petra : Ad hanc expugnandam adhortatio Alexandri, 355, Pbilippus Macedo cum Alexandro comparatus . 96. Pifo Germanici interfefti reus in Senatu accufatus. 261. Polytoton , cum exemplis. 99. Polyfyntheton , cum exempiis. 100. 101. Pompejus viftus, & in /Egyptum fugiens, patronum habet
apud rtolomxum . 359. Porfenae fuadetur pax cum Romanis facienda , 320, diftua-. detur . 322.
Tofthumius patris injuftu pugnans & vincens pro fe pero-rat . j 17.
Pracjudicia , feu praejudicat® opiniones , & quomodo his
occurrendum . 310. Exempla. 315. & feqq. Praemia quam iaudabiiiter Jaboriofae juventuti proponan-tur , 286,
Pratermiftio figura. 138. Ejus ufus & exempla . 138, 139.
145. Quibus formulis exponantur . 139, Privantia quid fint, & quomodo traftetur hic locus. 235.
Exempla . ibid. & feqq. Prolepfis . Figura quid fit , & quot modis fiat, 109. 110.
Exempla 110. 115. 117. Profopopoeja figura , cum exemplis , 120. 121. 123. 125.
Defervit ampiificationi. 69. 70, Protafis , periodi pars prior. 11, 12. Furitas vitse, Divina: amicitiac vinculum , 34*«
Qut-
3 ptf
Q
QUadrata periodus qua:nam vocetui-. n. Exempla. 2ju Qiiadrigarum curfus periodicum ambitum defignat. n. Quadrimembris periodi exempla. 12. 12. & feqq■ 32. 35.
Q.ua:iuo . Vtde Tormenta .
R
RAtiocinatio Rhetorica quid & quotuplex . 340. Exem-pla. a p. 342. ad 349. In traftanda Ratiocinatione immutatur plerumque propofitionum ordo . 352. Exem-pla. 353. <5r feqq. Ratiocinatio Imperfefta , feu quinquepartita minor . 356.
Exempla . 357. & feqq. Reguli ad Carthaginienfes Oratio , cum infefla re, quam ipfe diifuaferat, Carthaginem reverfus eflfet. 50. Ejufdem Oratio de non permutandis captivis. 143. Relataquid fint. 230. Quomodo amplificetur hic locus .ibid.
Quis illius uius . ibid. Exempla, a p. 230. ad 234. Religio Chriftiana per totum orbem prop;igata , ingens
miraculum . 247. Repetitio , feu Anaphora , cum exemplis . 83. 86. 88. Repugnantia , Negantia , feu Contradicentia , quid fint . 241. Quot modis erui poteft argumentum ex hoc loco . ibid. Quomodo tra&andus. 24,3. Quis illius ufus ,. 242, Exempla. a p. 241. ad 249. Valet ad amplificandum „ 65. 66. 73.
Refponfio figura, cum exemplis. 105. 107. 108. Rhenus trajeflus a Gallis, hofte ripam defendente. 259. Rotunda: periodi exempla. 11. 24. 25. Rofcius csdis patern® accufatus defenditur. 243.
S
SAIomon fuppofititia: matris judex. 216. Saul Samuelis umbram ab inferis evocat. 122, Sc;evolas ad Porfenam Oratio. 155.
Senecae a Nerone ad mortem damnati confolatoria Oratio» 228.
Similiter cadens , five Homoeoptoton , cum exemplis . 89. 91. 93.
Similitudo quid fit . 207. Quotuplex . 208* Quomodo or«
nan-
nandus hic locus . 210. Exempla . a p. 207. ad 220. Valet ad ampiificandum . 68. 73. Simonis Hebraiorum Ducis ad commilitones de vindicanda
fratris nece Adhortatio. 292. Symploce, (eu Complexio, figura, cum exemplis. 83.8(5.88. Sorites , cum exemplis. 361. & feqq. Stoicorum moroia: feveritatis infeftatio. 214. Stylus, leu Elocutio Oratoria . 7.
Subjeftio figura. 105. Ejus ufus. ibid. Exempla . 107.109. Suftehtatio figura , ejufque duplex ufus . 133. Exempla . U3- & fiqq-
Syllogifmus quid fit. 339. Vide Ratiocinatio.
Synathroetmus, ieu Congeries, figura, cum exemplis. 99.
Synecdothe tiopus . 75.
Synoeciofis figura verborum. 94.
Synonymia , feu Inteipretatio. 98. Exempla. 100.
T
TEftes . Locus a Teftibus quomodo confirmandus . 312. Quomodo infirmandus. 313. Exempla. 312. & Jeqq. Teftimonium quotuplex. 311. Vide Teftes. Theodorici ad caput Symmachi , in capite pifcis repras-
fentati, apoftrophe . 124. Tormenta, ieu Qusltio, quid fit . 332. Quomodo confir-mandus hic locus. ibid. Quomodo infirmandus . ibid. Exempla . a p. 332. ad 338. Traduftio figura verborum, cum exemplis . 84. Trimembris periodi exempla . 10. 12. 18. & feqq. 29. 31. 34. 40. 41.
Tropus quid fit . 74. Tropi in uno verbo . 75. in pluri-
bus. 76.
V
VErba. Qua: virtutes in verbis qnasrenda:. 27. Quai cavenda vitia. ibid. Quas verba in ciaufulis adhibenda. ibid. Verba.Qusnam praccipue habeant vim amplificandi. ap.ji. ad 55.
Veturia: Oratio ad filium Coriolanum . 106.
Vinnius Aiella. Vide Afelia.
Vini infeftatio . 185. Ejufdem apologia. 186.
Z
ZEutma . 07. Vidc Adjunflio.
EXER-
3P8
£xercitationes rhetortc® ad genus judiciale sl'ectantes .
Acclius ob vinum inventum accufatur» 185^ defenditur»
i8<5.
Carthaginienfibus ultro reum fe fiftit M. Attilius Regu-lus . 10.
Chiiftiani ab Ethnico defenfi apud Neronem. j»i.
Cicero ob occifos Catilinac focios ad Senatum pro fe pero^ rat . 147.
Cicero junior patris fui interfefiorem Antonium apud Auguftum accufat . 162.
Cinna conjurationis reus ad Auguftum pro fe perorat. 178.
Coracis adverfus Thifiam difcipulum. 379. & hujus contra Coracem aftio. 377.
Coturnici oculos eruens adolefcens defenditur. 8t.
David a Jonatha apud patrem defenditur. 188.
Diogenes homines quasrens defenditur . 85.
Herodiades contra Joannem Baptiftam i 306. & pro h.0C contra illam Aftio. 308.
Hippolytus a noverca accufatus defenditur. 324.
Horatius Afellse fe purgat, quod ad aCinx nomen allufiflfct in lua ad eum epiftola. 196.
Jonathas paululum mellis guftans defenditur. 205.
Jofephus in cifternam miflus a Juda defenditur. 160.
Ifraelitae ob aureum vitulum accufati. 328. defenduntur. 330.
Manlius contra datam legem pugnans accufatur . 300. defenditur. 302.
Maria Scotorum Regina conjurationis accufata . 334. de-fenditur. 336.
Matris filppofititiae accufatio coram Sa'omone . 226.
Melampus Medicus accufatur. 315. defenditur. 317.
Meteilus ob Palladium incendio fub.luflum excaecatus , accufatur ut inhabilis ad Pontificium munus. 346. defen-ditur . 349.
Pifonis Germanicum occidentis acctifatio . 261.
Pofthumius patris injuftu pugnans fe defendit . 117.
Rofcius paternac cadis accufatus, defenditur. 243.
Thifiae adverfus Coracem . 377. & hujus adverlus illurtl aflio. 379.
EXER-
3 00
fcXERCITATIONES RHETORIOE AD GENUS DELIBERATIVUM PERTINENTES5
A Bigailis ail Davidem oratio, ut Nabalo parcat. 3S7.
i\ yEnea: fuadet Creufa , ut commune Trojas extidium propulfet. 43.
Alexander Magnus hortatur Milites, ut Petram invadant. 354-
Amilcar filio Annibali diffuadet pacem cum Romanis . 233.
Andromache Ulyffi diffuadet caedem Aftyanaftis. 108.
Annibali, Capuaj otianti, fuadetur obfidio urbis Romae. 115.
Bellica expeditio filio fuadetur a patre. 231.
Blanca S. Ludovicum filium hortatur ad moderandum rite imperium . 38.
Cicero fuadet cacdem focioruni Catilinx . 29$.
Concordia fuadetur filiis a patre moribundo. 220.
Coriolano fuadetur expugnatio Urbis Roma:. 266. diffuade-tur . 106.
Dei amicitia omni ftudio colenda. 342.
Diffuadet pacem cum Antonio . 40.
Feliciras vera ampleftenda proponitur . 277.
Gloriae appetendae moderatio fuadetur . 101.
Herodias fuadet Herodi caedem Joannis Baptiftae. 306. dif-fuadetur . 308.
Homero fuadetur, ut Caecitatem a»quo animo ferat. 23^.
Ifraelitis diffuadetur a Moyfe reditus in ffgyptum. 49.
Juventus ftudiofa incitatur ad artes liberales .218.
Julius Caefar rogatur , ut parcat iis , qui contra ipfum arma tulere . 365.
Ludovicus S. animatur ad expeditionem Hierofolymita-nam . 274.
Metelli amotio a Sacerdotio fuadetur . 346. difTuadetur. 349.
Mutii Scaevolae ad Porfenam Oratio. 1S4.
Nero deterretur a perfequendis Chriftianis. 3^7. Eidem diffuadetur ca:des Britannici . 92.
Pompejus recipiendus& fervandus a Ptolomxo /Egypti Rege, fuadente Septimio. 359.
Porfenae fuadetur pax cumRomanis. 32®. difTuadetur. 322.
Romanis difTuadetur permutatio captivorum Chartaginien-fium . 143.
Saul deliberabundus , PythonifTam confulit. 122.
Simon dux Hebrxorum ad vindicandam fratris necem fuos hortatur . 292.
EXER-
I
4oo
EXERCITATIONES RHETORIC/F., QU<E AD GENUS EXORNATIVUM' K.EFERRI POSSUNT .
ALexandri M.igni cum Philippo patre comparatio. 95. Amici , opes viri Principis. 134. Bacchanalium iufeftatio . 130. Bruti ob Caefarem interftflum objurqatio . 87. ChriftianaReligio per univerfum orbem mirifice propagata. 247-
Chnftiani degeneres exagitantur. 374.
Chriftiani Heioes profanis pranterendi. 96.
Chriltus infans, orator ditertirtimus. 210.
Cicero in exfilium ultro migrans iaudatur . 59. Ejufdem
gloriofus in Urbem reditus . 61. Confcientia bona & mala . 173. Deinolthenes, orator popularis taudatur. 133. Diogenis , face accenf* de die homines quttrentis, Iaus . 83. Eloqusntia; commendatio . 283.
Galli , lnfpLftante hoite , Rhenum trajiciunt. 259. Genovefa, Heroibus quibufvis illuftrior. 152. Gotiarho a Davide proftrato , infultatur . 257. Hariolos confulentes increpantur. 372. Jacob fihum Jofeph velut a fera occilum luget. 56. JESU nomen auguftiftimum celebratur. 90. Juditha ab Holopherne devifto redux . 42. Ludovicus Mugnus pofteritati commendandus . 2or. Machabasorum mater, inter filiorum funera triumphans. 128.
MARIS conceptus puriflimi celebrantur . 79.
Modeftia, inter ceteras virtutes adolefcentiae digni/Iima. 174,
Neronis , Britannicum occidentis, infeftatio . 57.
Nero numquam fuit Imperator. 195.
Nobilitas vera , in una virtute pofita. 176.
Facifict nomen magnificis quibutcumque nominibus prasfe-
rendum . 193. Paupertatis divitia: demonftrantur. 239. Fraimia juventuti laboriofae laudabiliflime proponuntur . 28 6.
Senecas , a Nerone ad mortem damnati , iaus & confola-tio. 228.
Stoicorum morofa feveritas reprehenditur . 214. Theodofius a S. Ambrofio ob casdem ThefTalonicae peraftam
increpatur . 47. Theodoricus furiis agitatur ob occifum Symmachum. 124.
h