Istorijski arhiv Kotor u kulturno-istorijskom objektu: prednosti i nedostaci
Snežana PEJOVIČ, Mrs.
Archivist, The State Archives of Montenegro- Historical Archives Kotor, Stari grad 318, 85 330 Kotor, Montenegro (ME) e-mail: snezana.pejovic@dacg.gov.me The president of the Centre for the Preservation and Presentation of Kotor Documentary Heritage «NoTAR»,
Stari grad 477, 85 330 Kotor, Montenegro e-mail: pejsib@t-com.me; cdknotar.ko@t-com.me
Aleksandra KAPETANOVIČ, Ms.
Conservation architect, EXPEDITIo Center for Sustainable Spatial Development, P.o. box. 85; 85330 Kotor,
Montenegro
e-mail: sandra@expeditio.org; expeditio@t-com.me
Kotor Historical Archives Inside a Heritage Building: Advantages and Disadvantages
ABSTRACT
The concept of cultural development of the Town of Kotor changes in the situation when the Town, together with its natural and cultural and historical region are inscribed on the UNESCo's List of the World Heritage, after the disastrous earthquake in 1979. In the new circumstances Kotor Historical Archives gets greater recognition and the wider community decides to house valuable archival material in the core of the old Town of Kotor, inside a cultural and historical building. The paper deals with the advantages and disadvantages of housing the Archives inside a heritage building, and on top of that, the building located in the protected area, from the point of view of the period when this building obtained a new purpose by its adaptation. In addition to that, this topic is dealt with after twenty-five years of the residence and work of Kotor Historical Archives in the said building, especially in the light of the requirements of the new era.
L'archivio Storico di Cattaro all'interno di un edificio storico: vantaggi e svantaggi
SINTESI
Il concetto di sviluppo culturale della citta di Cattaro cambia quando la citta, insieme al suo territorio naturale e culturale e storico viene iscritta nella lista del Patrimonio Mondiale dell'UNESCo dopo il disastroso terremo-to del 1979. Nel nuovo contesto l'Archivio Storico di Cattaro ottiene un maggiore riconoscimento, e la piu vasta comunita decide di ospitare il prezioso materiale archivistico nel cuore della citta vecchia di Cattaro, all'in-terno di un edificio storico, e soprattutto in una zona protetta. L'articolo tratta dei vantaggi e degli svantaggi di allocare l'Archivio all'interno di un edificio storico, e, per di piu, un edificio situato nella zona protetta, dal punto di vista del periodo in cui questo edificio ha ottenuto una nuova destinazione causa il suo adattamento. n aggiunta a cio, questo tema viene trattato dopo venticinque anni di residenza e di lavoro dell'Archivio Storico di Cattaro nel suddetto edificio, soprattutto alla luce delle esigenze della nuova era.
Zgodovinski arhiv Kotor v kulturno-zgodovinskem objektu: prednosti in pomanjkljivosti
IZVL^EČEK
Koncept kulturnega razvoja mesta Kotor se je spremenil z umestitvijo mesta in njegove okolice na UNESCo-v seznam svetovne dediščine po katastrofalnem potresu leta 1979. Kotorski zgodovinski arhiv je dobil v novih okoliščinah večje priznanje, ki se je pokazalo tudi v odločitvi, da nastanijo arhiv z njegovim dragocenim gradivom v kulturno-zgodovinsko stavbo v središču starega dela mesta. Prispevek prikazuje prednosti in pomanjkljivosti domovanja arhiva v zgodovinski stavbi, ki se nahaja na zaščitenem ozemlju z gledišča obdobja, ko je bila zgradba adaptirana za nov namen ter po petindvajsetletnem delovanju arhiva v tej zgradbi v luči novih potreb.
Snežana PEJOVIČ - Aleksandra KAPETANOVIČ: Istorijski arhiv Kotor u kulturno-istorijskom objektu:
prednosti i nedostaci, 71-89
Istorijski arhiv Kotor u kulturno-istorijskom objektu: prednosti i nedostaci
ABSTRAKT
U uslovima kada je grad Kotor i njegovo prirodno i kulturno-istorijsko područje upisano na UNESCo-vu Listu svjetske baštine, nakon razornog zemljotresa 1979, mijenja se koncept kulturnog razvoja grada. U novim okol-nostima Istorijski arhiv Kotor dobija na značaju i šira društvena zajednica odlučuje da vrijedna arhivska grada treba da bude smještena u srcu starog grada, u kulturno-istorijskom objektu. U radu se razmatraju prednosti i nedostaci smještaja arhiva u zgradi koja je spomenik kulture i u zašticenom području, sa stanovišta vremena kada je zgrada adaptacijom dobila novu namjenu. Takode, o istoj temi se govori nakon 25-to godišnjeg boravka i rada Kotorskog arhiva u ovom zdanju u svijetlu zahtjeva novog doba.
Uvod
Kada je grad Kotor i njegovo prirodno i kulturno-istorijsko područje upisano na Listu svjetske kulturne i prirodne baštine UNESCO1, neposredno nakon velikog i razornog zemljotresa 15. aprila 1979, koji je pogodio čitavu obalu Crne Gore i dobar dio njenog zaleda, mijenja se koncept kulturnog razvoja starog jezgra grada. Kulturne institucije grada dobijaju nove zadatke, bilo u pogledu efikasnije zaštite kulturnog blaga, bilo u obogacivanju svojih programskih aktivnosti, sa težnjom da Kotor poste-peno prerasta u važno kulturno središte.
U to vrijeme Istorijski arhiv Kotor bilježi značajne promjene u svojoj osnovnoj djelatnosti. Upo-redo sa aktivnostima stručnih timova na analizi stanja zdanja u zašticenom području, obavljaju se vrlo iscrpni naučno-istraživački radovi u svrhu njihove rekonstrukcije i revitalizacije. To je presudno utica-lo da se poveca interes za konsultovanje arhivske grade koja se čuva u Istorijskom arhivu Kotor2.
Osim potrebe da se istraže pisani izvori o gradnji u Kotoru i u okolnim mjestima kroz stoljeca, rekonstrukcija i sanacija je povukla za sobom i rješavanie imovinsko-pravnih odnosa, za što je bilo potrebno u mnogo vecem obimu nego ranije koristiti dokumentaciju u Kotorskom arhivu.
Dokumenta su istraživali i seizmolozi i drugi naučnici iz čitavog svijeta tražeci podatke o ranijim prirodnim katastrofama na ovom seizmički aktivnom području. Čak je i Črnogorska akademija nauka i umjetnosti, Odeljenje za izdavanje izvora, bila zainteresovana da arhivisti Kotorskog arhiva istraže i prikupe dokumenta o istorijatu zemljotresa i publikuju jedan tematski zbornik dokumenata za potrebe naučnih istraživanja.
Uz to, ošteceni objekti raznih ustanova, preduzeca, ali i privatnih kuca i stanova, nametnuli su Arhivu da, mimo postojecih planova o preuzimanju arhivske grade, ubrza taj proces. U mnogim slučajevima Arhiv je bio prinuden da preuzme „nezrelu" gradu i to u rasutom i fizički veoma lošem stanju. Često se, u tom spašavanju, radilo o prinudnom preuzimanju velikih količina arhivalija.
Shodno novim okolnostima timovi stručnjaka iz raznih država medu kojima je aktivno djelovao i tadašnji direktor Istorijskog arhiva Kotor, dr Miloš Miloševic, pod okriljem angažovanja UNESCO-a, smatraju da sve relevantne kulturne institucije treba da budu koncentrisane u starom jezgru grada Kotora, unutar gradskih zidina. Nije prošlo mnogo vremena od pomenute katastrofe, kada je predloženo da Odeljenje za staru gradu Istorijskog arhiva Kotor3 dobije reprezentativni objekat preko puta
1.	Na zasjedanju Medudržavnog komiteta UNESCO u Kairu i Luksoru od 22. do 26. oktobra 1979. godine Prirodno i kulturno-istorijsko područje Kotora je upisano na Listu svjetske baštine. Istovremeno ono je upisano i na Listu svjetske baštine u opasnosti, prevashodno zbog ozbiljnih šteta koje su bile uzrokovane razornim zemljotresom iz 1979. godine. Prirodno i kulturno-istorijsko područje Kotora je skinuto sa Liste svjetske baštine u opasanosti 2003. godine. (vidv: http:// whc.unesco.org/archive/2003/whc03-27com-07ae.pdf, pp. 30. Consulted in August 3rd 2012, 8.47 a.m.)
2.	Najstariji sačuvani dokument je iz 1309, a arhivski fondovi datiraju počev od 1326. godine. Najstariji su spisi notarske kancelarije koji sadrže vrlo važne podatke o srednjovjekovnoj komuni i svim segmentima života u njoj.
3.	Istorijski arhiv Kotor (osnovan je 30. novembra 1949. godine kao Državni arhiv u Kotoru. To je bio prvo osnovani arhiv u Crnoj Gori. Prema važecem zakonu ovaj arhiv je osnovan da brine o arhivskoj gradi iz društveno-političkog, privrednog i kulturnog života Boke kotorske do 1918. godine. Godine 1967. u okviru Istorijskog arhiva otvara se Odjelje-nje za brigu o gradi u nastajanju za područje Kotorske opštine. Kotorski arhiv je djelovao tada kao institucija iz oblasti kulture. Organizaciono je imao 3 odeljenja: 1 - Odjeljenje za stariju gradu do 1918; 2 - Odjeljenje za noviju gradu posli-je 1918; 3 - Odjeljenje opštih poslova. Reorganizacijom arhivske službe u Crnoj Gori 1992. godine, Istorijski arhiv Kotor
Snežana PEJOVIČ - Aleksandra KAPETANOVIČ: Istorijski arhiv Kotor u kulturno-istorijskom objektu:
prednosti i nedostaci, 71-89
romaničke katedrale sv. Tripuna, na jednom od najljepših trgova („pjaca") u Kotoru. Slijedeci ovu ideju stručnjaka upuceni su zahtjevi organima Republike Crne Gore i opštinskim vladajucim strukturama sa obrazloženjem: „ .... Istorijski arhiv Kotor (u daljem tekstu: IAK), koji čuva istorijsku doku-mentaciju, zapravo dušu starog grada, treba da nade svoje mjesto unutar zidina i to sa stalnom izložbom biranih dokumenata; .... sadašnja zgrada lAK-a van grada... morala bi da se rastereti starih arhivskih fondova od 14. do 19. vijeka, jer se moraju primati velike količine savremene arhivske grade....; pri-zemne prostorije (bi se) adaptirale za stalnu izložbu arhivskih dokumenata i to bi bilo još jedan značajni izložbeni punkt za posjetioce ... koji imaju interesa za izvorni dokument i mediteransko kulturno nasljede"4. Uz navedeno, realizovana je i ideja da zgrada Arhiva na prvom spratu ponudi i salu za istraživače, koja bi bila i informativni punkt, gdje bi sve relevantne informacije o Kotoru i njegovom okruženju bile lako dostupne svim zainteresovanim osobama, od naučnika-istraživača do ostalih posje-tilaca u gradu svjetske kulturne baštine.
Uticaj prirodne katastrofe i upisa Područja Kotora na Listu svjetske baštine UNESCO na razvojne planove Kotorskog arhiva
U godini kada je razorni zemljotres pogodio Kotor i Crnu Goru, Istorijski arhiv Kotor je obelježavao 30. godišnjicu svog postojanja. Novonastale okolnosti nametnule su ovoj ustanovi da u jubilarnoj godini dublje preispita svoje programske aktivnosti i da dugoročno trasira svoju djelatnost shodno vanrednoj situaciji i aktuelnim zahtjevima za bolju zaštitu arhivske grade, bilo one koja je vec u Arhivu, bilo one kod stvaralaca/imalaca. Situacija je Arhivu nametnula i preispitivanje dotadašnje valorizacije arhivske grade, ali i njene buduce prezentacije5. Sve je ukazivalo da se težište rada Kotorskog arhiva, posebno njegovog Odjeljenja za staru gradu, mora donekle pomjeriti sa dotadašnje ustaljenje šeme, tj. arhivističke obrade dokumenata pisanih na latinskom, italijanskom (mletački dija-lekat), staroslovenskom, i povremenog objavljivanja izvora i informativnih sredstava kroz monografske i/ili serijske publikacije. Izmjenjena pozicija Istorijskog arhiva u buducim planovima za kulturni i društveni razvoj Kotora, zahtjevala je da se vrijedna dokumenta na drugačiji način predstave publici. Arhivske izložbe, kroz tematski odabir najznačajnijih dokumenata i vizuelno predstavljanje arhivske grade, po mogucnosti u kombinaciji sa muzejskim i bibliotečkim materijalom, postaju jedna od važnih aktivnosti Istorijskog arhiva Kotor u narednom periodu6. Shodno novoj razvojnoj koncepciji Kotorskog arhiva vršen je odabir objekta za njegov smještaj, a potom je usljedila i njegova adaptacija u skladu sa, u to vrijeme važecim, arhivskim standardima u Socijalističkoj Federativnoj Jugoslaviji, kao i onim medunarodnim.
Istovremeno, izmještanjem najstarijih arhivskih fondova i zbirki iz postojece zgrade, osloboden je prostor da drugo odeljenje Kotorskog arhiva, koje brine o arhivskoj gradi u nastajanju, kvalitetnije obavlja nadzor, zaštitu i preuzimanje. Arhiv je time za odredeno vrijeme rješio problem pohrane vece količine arhivskog materijala, čak i onog još nezrelog, što se u uslovima nakon prirodne katastrofe nametnulo kao neminovnost.
Odabir objekta za smještaj Istorijskog arhiva Kotor - Odjeljenja za staru gradu
Tokom 1982. godine odabrana je trospratna zgrada u starom jezgru grada naspram romaničke Katedrale sv. Tripuna i drugih značajnih palata, poput one plemicke porodice Drago ili Biskupske, uz
gubi svojstvo pravnog lica i postaje prvo Sektor, a potom samo Odsjek u okviru centralizovanog Držanog arhiva Crne Gore, čije je sjedište na Cetinju. Još uvijek djeluje organizaciono kao upravna organizacija-zavod u državnoj upravi Crne Gore.
4.	Dopis direktora dr Miloša Miloševica Izvršnom odboru Opštine Kotor, Istorijski arhiv Kotor, br. 03-323/1 od 16. VII 1981.
5.	Vesna ViČEVic, Sanacija i adaptacija postojece stambene zgrade u Kotoru (unutar zidina) za Istorijski arhiv, „Sodobni arhivi '91. XIII Posvetovanje o strokovnih in tehničnih vprašanja v arhivih", Referati s posvetovanja v Radencih od 10. 4. do 13. 4. 1991, Maribor 1991, pp. 34-39.
6.	Istorijski arhiv Kotor je prvi put 1978. godine samostalno organizovao arhivsku izložbu. Upravo proglašenje grada Kotora i njegovog područja za svjetsku prirodnu i kulturnu baštinu godinu dana kasnije, podstakao je da se pripremi velika izložba najvrjednijih dokumenata iz Kotorskog arhiva sistematizovanim po raznim tematskim cjelinama za 21. zasjedanje UNESCO-a u Beogradu. Dobijanjem novog objekta sa prizemljem za arhivske izložbe ovaj segment arhivske djelatnosti postaje redovna aktivnost Istorijskog arhiva Kotor. (Vidi: Snežana Pejovič, Ways of Information Transfer from Archival sources to Archival science, "Atlanti", 14(2004), no. 1-2, pp. 120-135; 50 godina istorijskog arhiva Kotor 19491999, Kotor 1999, pp. 17-54).
Snežana PEJOVIČ - Aleksandra KAPETANOVIČ: Istorijski arhiv Kotor u kulturno-istorijskom objektu:
prednosti i nedostaci, 71-89
njenu prenamjenu iz stambene jedinice u poslovni objekat - arhiv. lako se radilo o objektu sa stambe-nom namjenom i tokom ranijih stoljeca, ova zgrada je nakon obavljenih istraživanja i analiza spomeničnog fonda Kotora, 29. oktobra 1982. godine proglašena za spomenik kulture. Obrazloženje Komisije Opštinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture - Kotor je bilo: „ ... navedeni objekat svojom dipozicijom u urbanom jezgru Kotora, kao i stilskim odlikama i karakteristikama gradnje, predstavlja značajan spomenik stambene arhitekture starog grada ..."7.
Slika 1 - Mapa Starog grada Kotora sa označenim položajem zgrade Istorijskog arhiva
Inače, ovo zdanje pripada izuzetno vrijednom kompleksu zgrada koje se nalaze izmedu dva trga. Pronadeni ostaci srednjovjekovne arhitekture na i u zgradi, potom podaci iz arhivske grade, ukazuju da je ovo vjekovima bio važan objekat javne namjene, a vjerovatno u prošlosti i rezidencija kotorskih
da
providura, prije razornog zemljotresa iz 1667. godine. Prema arhivskim zapisima, ovo zdanje je tada bilo srušeno, zajedno sa zvonicima i fasadnim dijelom susjedne joj Katedrale. Upravo zbog čestih zemljotresa u prošlosti Kotora, ova gradevina je u više mahova mijenjala svoj izgled kroz razne rekonstrukcije, posebno na istočnoj fasadi okrenutoj ka trgu sa Katedralom. Ipak unutar objekta pronadeni su ostaci gradnje iz 12. vijeka, dok sadašnji oblik i pozicija uglavnom datiraju iz 17. i 18. vijeka. Treci sprat je, poput veceg broja drugih gradevina u Kotoru, dobila nadgradnjom u 19. vijeku.
Trg na kojem se nalazi zgrada Istorijskog arhiva Kotor tokom prošlosti bio je mjesto gdje su zasjedali predstavnici najviših gradskih vlasti i gdje su se donosile najvažnije odluke. U Statutu grada K^otord8, u članu 435 iz 1417. godine odredena su precizno tri arhivska depoa u gradu za odlaganje i čuvanje najvrijednijih spisa. Jedan od depoa se nalazio preko puta današnjeg arhiva, u Relikvijaru Katedrale. Da li je samo stvar koincidencije ili sudbine kotorskih arhivalija, tragovi u dokumentima
7.	Dokument Opštinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture - Kotor, 1540/4 od 29. 10. 1982. godine.
8.	Statuta et Leges Civitatis Cathari, Venezia 1616, p. 257.
Snežana PEJOVIČ - Aleksandra KAPETANOVIČ: Istorijski arhiv Kotor u kulturno-istorijskom objektu:
prednosti i nedostaci, 71-89
ukazuju da je sudski kancelar Pietro Bravi 1667. godine predočio vlastima problem da je u zemljotresu srušena palata kotorskih rektora i providura, i kancelarija u kojoj su se čuvale knjige i arhivska grada, u teško oštecenoj gotičkoj palati naspram Katedrale sv. Tripuna. Pretpostavlja se da se radi o objektu koji je nakon više od tri stoljeca i ponovo razornog zemljotresa, dodijejen Istorijskom arhivu Kotor za smještaj najstarijih arhivalija9.
Uz navedene karakteristike koje su opredijelile stručnjake da se ovaj obiekat namjeni za Istorijski arhiv Kotor, važan kvalitet sa arhivističkog stanovišta je bio zadovoljen: Arhiv ce biti u središtu gdje pulsira život grada, u blizini važnih kulturnih institucija i spomenika kulture, u žiži kulturnih zbivanja, a istovremeno u arhitektonski zbijenom tipu naselja ovo zdanje se samo jednim malim dijelom naslanja na susjedne zgrade i moguc mu je nesmetan prilaz sa više strana.
Stanje objekta nakon zemljotresa - procjene timova stručnjaka
Prvi posao koje su ekipe domačih i medunarodnih stručnjaka obavljali u starom jezgru grada Kotora nakon zemljotresa iz 1979. godine, je evidentiranje pokretne i nepokretne kulturne baštine i popisi šteta. Prema toj evidenciji zgrada budučeg Istorijskog arhiva ima površinu 500 m2 i njeno stanje prije zemljotresa je bilo „zadovoljavajuče". U osnovne karakteristike objekta navedeno je da su pla-foni, stepenice, pregradni zidovi napravljeni od drveta. U zemljotresu je najteže oštečena krovna konstrukcija, krovni pokrivač i posebno dimnjaci. Takode noseči zidovi su bili oštečeni, sa vidljivim pukotinama na glavnoj fasadi i deformacijom zida na vrhu. U zidovima stepeništa bila je vidna puko-tina od 5 mm, dok su lakše oštečenje pretrpjeli plafoni, stropne konstrukcije, podovi, pregradni zidovi. Temelji su ostali neoštečeni. Objekat je predložen za sprovodenje hitnih intervencija, posebno zbog srušenih dimnjaka i krovne konstrukcije. Komisija zaprocjenu štete Republike Crne Gore ga je označila kao V kategoriju - „privremeno neupotrebljiv", sa težim oštečenjima konstrukcije. Predlog sanacionog programa je bio da se nanovo zidaju dimnjaci; krovni pokrivač i krovna konstrukcija da se djelimično izmjeni; drveni plafoni, stropne konstrukcije, podovi, kao i drveno stepenište da se zamjeni sa armirano betonskim; da se urade novi pregradni zidovi, dok noseči zidovi treba injektirati i horizontalno povezati. Što se tiče fasade, trebalo je da se ukloni postoječi ispucali malter i otkrije kamena fasada sa fugovanjem10.
Zgrada Istorijskog arhiva Kotor u odnosu na planska dokumenta obnove graditelj-skog nasljeda
Medu raznim planskim dokumentima uradena je i Metodologija zaštite graditeljskog nasljeda Kotora. Metodologijom je bilo predvideno da se vrše fotogrametrijska snimanja spomenika kulture, ojačavanja tla i temelja starih gradevina, aseizmička ojačanja konstrukcija istorijskih objekata, zaštita objekata od vlage, konzervacija kamena u arhitektonskim objektima. S obzirom na složenost i obim problema sa kojima su se susreli stručnjaci u razrušenom Kotoru, naglašavana je potreba za angažovanjem medunarodne ekspertske pomoči u rješavanju bitnih teorijskih i praktičnih pitanja obrade i zaštite vrijednog nasljeda. U primjeni rješenja iz Metodologije na konkretnom objektu trebalo je još imati na umu poštovanje specifičnih zahtjeva za bezbjednu pohranu arhivske grade. Sigurno je bilo od značaja da je u timu eksperata aktivno djelovao tadašnji direktor Arhiva, sa bogatim medunarodnim arhivističkim iskustvom11.
Dok je odobrenje nadležnih opštinskih vlasti o dodijeli nove zgrade Arhivu bio u postupku, Opštinski zavod za zaštitu spomenika kulture - Kotor uradio je elaborat o uslovima zaštite graditeljskog nasljeda u starom gradu. Poseban elaborat je uraden i za kompleks zgrada u okviru kojih je lociran i buduči Istorijski arhiv, za tzv. blok 45, koji obuhvata gradevine sa 7 anagrafskih brojeva12 i izlazi na dva velika i značajna trga. U ovom dokumentu obradene su sljedeče teme: situacija (smještaj), hronološko-stilska analiza, arhivski podaci, podaci iz literature, geneza objekta, valorizacija nasljeda,
9.	Državni arhiv Crne Gore - Istorijski arhiv Kotor, Sudsko-notarski spisi CVII, 987 i 987/t (ME DACG IAK SN CVII, 987, 987/t).
10.	Dokument Komisije za procjenu štete SR Crne Gore, Kotor 24. maj 1979. godine.
11.	Dr Miloš Miloševič na Medunarodnom kongresu arhivista u Londonu 1980. godine izabran je za predsjednika Sekcije profesionalnih društava arhivista u Medonarodnom arhivskom savjetu (ICA - SPA, International Council on Archives - Section of Professional Associations) za period od 1980. do 1984. godine. (50 godina Istorijskog arhiva Kotor 19491999, Kotor 1999, pp. 79).
12.	Novi anagrafski broj zgrade Kotorskog arhiva u Starom gradu je 318.
Snežana PEJOVIČ - Aleksandra KAPETANOVIČ: Istorijski arhiv Kotor u kulturno-istorijskom objektu:
prednosti i nedostaci, 71-89
uočeni nedostaci, plan intervencija, enterijer, fasade, krovovi, funkcija objekata i prostora, i na kraju istraživanje, formiranje dokumentacije i projektovanje13.
Slika 2 - Situacioni plan iz 1850. god.	Slika 3 - Kompleks zgrada u bloku 45 (1981. god.)
Prema ovom elaboratu, zgrada Istorijskog arhiva Kotor je smještena u bloku koji ima centralnu poziciju u gradu, ali na kojem je vidan uticaj različitih orijentacija pojedinih djelova gradskog prostora. Kako se u jezgru bloka nalazi dvorište, a ima izlaz na dva prostrana gradska trga, zgrada Arhiva je gotovo sa svih strana odvojena od ostalih kuca, što je važan preduslov za bezbjednost smještaja arhivske grade.
Hronološko-stilska analiza ukazala je da su u mnogim djelovima objekta vidni elementi sredn-jovjekovne arhitekture i sačuvani su uglavnom na zapadnoj strani, nasuprot onoj prema trgu sa Kate-dralom. Utvrdeno je takode da se na zapadnoj strani objekta u srednjem vijeku (13. vijeku), protezala ulica širine 2 m. U prilog ovoj tvrdnji govore i sačuvana fasadna romanička vrata polukružnog srpastog luka koja su prema osta im nalazima imala i stepenište za ulaz u ovo zdanje. Taj prostor tipične sredn-jovjekovne ulice naknadno je pripojen zgradi i do smještaja Arhiva služio je kao magacinski prostor. Nad njim je, vjerovatno u 17. ili 18. vijeku nadogradeno krilo zgrade prema dvorišnoj strani bloka. Na fasadi zgrade prema trgu sa Katedralom postoje barokni oblici prozorskih okvira i profila kasnog pori-jekla, (vrata trgovina, tzv. „vrata na koljeno"). Prema podacima iz arhivskih dokumenata bilo je nekoliko intervencija na ovom objektu tokom 19. vijeka, kao što je pomenuta nadogradnja treceg sprata.
Slika 4 - Crteži zgrade iz 1850. godine (izvod iz projekta adaptacije i nadogradnje treceg sprata)
13. Kotor - Stari grad - Blok 45. Uslovi zaštite
nasljeda, Kotor 1981. 76
Snežana PEJOVIČ - Aleksandra KAPETANOVIČ: Istorijski arhiv Kotor u kulturno-istorijskom objektu:
prednosti i nedostaci, 71-89
U postupku valorizacije spomeničnog nasljeda, nakon istraživanja stručnjaci su zaključili da blok zgrada br. 45 spada u najvrijednije u gradu Kotoru, „kako po svojoj lokaciji izmedu dva trga, tako i po urbanističkim elementima u njegovoj strukturi i po arhitektonskim kvalitetima pojedinih zgrada"14. Svi nalazi ukazuju da je u srednjem vijeku, dok se zidala i dogradivala Katedrala sv. Tripuna (12 - 14. v.), na mjestu današnjeg Arhiva postojao ansambl zgrada visokih graditeljskih kvaliteta. Na žalost, nedostatak adekvatne opreme onemogucio je da se detaljno istraže spratovi zgrade Arhiva na sjevernoj strani, kao ni tragovi srednjovjekovne arhitekture prema Katedrali.
Planom intervencija začrtano je da svi radovi na sanaciji i rekonstrukciji na objektu moraju biti dosljedno prilagodeni osobenostima i prostornim uslovnostima graditeljskog nasljeda, što je značilo da se svi tragovi srednjovjekovne arhitekture bilo na fasadi ili u unutrašnjosti zgrade Arhiva moraju u potpunosti sačuvati ili ako su ošteceni i/ili uništeni, moraju se obnoviti. Takode, planirano je da se svi recentni oblici pregradnje i dodaci na fasadama moraju ukloniti. Ipak, pojedini elementi prostornog sklopa mogu da se prilagode funkcijama novog korisnika obiekta (uvodenje novih konstrukcija, stepeništa, pregradnih zidova, uvodenje novih instalacija, centralne klimatizacije, zaštitnih elemenata, i dr.)
Poput ostalih objekata u jezgru starog grada i kod ovog kompleksa je konstatovano da postoje odredena ograničenja u korištenju sa tehničko-higijenskog aspekta zbog smanjene mogucnosti osunčanja i ventilacije. Medutim, procjena je da orijentacija zgrade Arhiva prema Trgu i dvorištu za-dovoljava uslove za obavljanje osnovne funkcije ovakve institucije. Štoviše, prema mišljenju stručnjaka u „buducem zoningu trga Sv. Tripuna, gdje ce dominantni biti sadržaji iz domena kulture i društvenih organizacija, Istorijski arhiv ima obostrano povoljan smještaj .... S tim u vezi bilo je potrebno pristupi-ti radikalnim zahvatima u strukturi zgrade i djelimično okolnih, da bi se postiglo rješenje koje udovoljava savremenim medunarodnim standardima i domačim propisima za arhive. To ce se odnositi na stvaranju uslova za adekvatan smještaj arhivske grade, zaštitu od požara, od vlage, mikroorganizama, krade i dr., planiranje prostorije za naučnu obradu, izlaganje dokumenata, i sl."15.
Prema usvojenim planovima, sanacija svih spomenika kulture u jezgru starog grada Kotora je trebalo da se obavi u periodu od 1979. do 1989. godine. Za objekat Istorijskog arhiva Kotor bila je utvrdena 1983. godina kao rok završetka radova.
Pripremni radovi prije početka sanacije i rekonstrukcije zgrade Istorijskog arhiva Kotor
Sve intervencije na objektima, posebno na onima koji su proglašeni za spomenike kulture, slije-dile su tek nakon što su obavljena prethodna istraživanja kojima bi se precizno definisala sredstva i metode aseizmičkog ojačanja konstrukcije, a da bi se istovremeno u potpunosti izbjegla mogučnost devastacije spomenične vrijednost istorijskih gradevina.
Početkom 1982. godine Opštinski sud Kotor i Katastarski ured Kotor izvršili su vlasnički prenos prava koriščenja zgrade sa Opštine Kotor na Istorijski arhiv Kotor16. Kako se radilo o stambenom objektu, pojavio se problem iseljavanja stanara, koji je usporio početak rekonstrukcije. Sredstva za izradu projektne dokumentacije obezbjedena su preko Samoupravne interesne zajednice kulture i nauke opštine Kotor iz Republičkog fonda za otklanjanjeposljedica od katastrofalnog zemljotresa, u koji su se slivali obavezna izdvajanja i prilozi iz svih krajeva bivše Jugoslavije. Investiciono-tehnička dokumentacija je trebalo da obuhvati izradu elaborata mikroseizmike i mikrogeomehanike, stilsku analizu i konzervatorske uslove, izradu projektne dokumentacije po najpovoljnijoj ponudi i reviziju projekta. Poslovi na izradi ove dokumentacije su počeli polovinom 1983. godine.
14.	isto, Kotor - Stari grad - Blok 45.....
15.	isto, K^otor - stari grad - blok 45.....
16.	Na osnovu odluke Skupštine opštine Kotor (br. 01-485/1-82 od 10.II 1982. godine) dozvoljava se uknjižba prava koriščenja čestice zgrade 277 Z.U. 79 KO Kotor sa Opštine na korist Istorijskog arhiva Kotor). Akt Opštinskog suda u Kotoru br. Dn 677/82 od 11. marta 1982. Treba napomenuti da je Istorijski arhiv Kotor od početka svog rada bio kulturna institucija u nadležnosti Republike Crne Gore, a ne Opštine Kotor. Nakon centralizacije arhivske službe u Crnoj Gori 1992. god. ovaj spomenik kulture grada Kotora postaje v asnost Državnog arhiva Crne Gore.
Snežana PEJOVIČ - Aleksandra KAPETANOVIČ: Istorijski arhiv Kotor u kulturno-istorijskom objektu:
prednosti i nedostaci, 71-89
Definisanje projektnih zadataka za zgradu Istorijskog arhiva Kotor
Pristupajuči složenom poslu da se organizaciono i fizički odvoje postoječa odjeljenja Istorijskog arhiva Kotor u dva posebna, ali i udaljena objekta, trebalo je prethodno napraviti precizan projektni zadatak uzimajuči u obzir više faktora: količinu istorijske arhivske grade'7 i prostorna ograničenja u novom objektu; odabir opreme koja omogučava maksimalnu iskorištenost prostora, propisani smještaj za specijalnu arhivsku biblioteku, posebno za legate (poklon biblioteka sa radnom sobom prof. dr Ivana Božiča); opremu za naučno-informativna sredstava i njihov smještaj; obezbjedenje u to vrijeme važečih uslova (medunarodnih i bivše države Jugoslavije) za pohranu, obradu, zaštitu i koriščenje naj-starijih arhivskih izvora koje Crna Gora posjeduje; komforan prostor za naučne istraživače i bezbjedno koriščenje arhivske i bibliotečke grade u njemu; novu aktivnost ovog odjeljenja u kulturnoj i turističkoj ponudi UNESCO-vog grada Kotora kroz stalne i tematske izložbe; i na kraju, reprezentativnu funkci-ju ovog objekta koja podrazumjeva smještaj i rad uprave Arhiva.
Projektni zadatak je bio limitiran raspoloživim prostorom objekta, slijedenjem vrlo strogih kon-zervatorskih uslova da bi se očuvao spomenički značaj gradevine i njenog okruženja, raspoloživim fi-nansijama za sanaciju, rekonstrukciju i nabavku standardizovane opreme i moblijara predvidenih za arhive. Budžet kojim je raspolagao Istorijski arhiv dodatno je bio opterečen inflacijom u bivšoj Jugoslaviji.
Zahtjeve Kotorskog arhiva u pogledu organizacije prostora možemo grupisati u par osnovnih tačaka: prizemlje u cjelosti treba da bude izložbeni prostor Arhiva, osim male prostorije kod glavnih ulaznih vrati koja nije mogla da ima unutrašnju vezu sa ostalim prostorom i njena namjena je bila prodajni punkt; na prvom spratu je predviden prostor za istraživače sa priručnom bibliotekom i naučno-informativnim pomagalima i depo za smještaj grade sa pretprostorom i unutrašnjim stepeništem - unutrašnjom komunikacijom izmedu predvidena tri depoa; drugi sprat je predviden za upravu Arhiva (direktor i sekretar) i jedna soba za smještaj legata - radne sobe i biblioteke prof. Božiča, i takode drugi depo; na trecem spratu su radne prostorije za arhiviste (planirano 5 manjih prostorija i to da svaka raspolaže postoječim prozorima radi obezbjedenja prirodnog svjetla) i takode treči depo. Sanitarni čvor treba da bude na sva četiri nivoa.
Naglasak je stavljen na ojačavanje i dobru izolaciju zidova zgrade Arhiva kojima se ona naslanja na susjedni objekat, a to je upravo dio koji je predviden za arhivske depoe. Potom, zahtjevano je da se obezbjede optimalni uslovi u depoima u pogledu zaštite od požara (zidne obloge, instalacija, metalna vrata, metalni zastori izmedu škura i prozora), klimatizacije (permanentna regulacija temperature i vlažnosti), unutrašnje povezanosti depoa pomočnim metalnim stepeništem i unutrašnjim teretnim liftom. Napomenuto je bilo da se predvidi pretprostor za privremeno odlaganje arhivske grade koia je u postupku koriščenja. Za komunikaciju izmedu spratova u ostalom dijelu zgrade, traženo je da se napravi široko stepenište pogodno i za slučaj vanrednih okolonosti i brze evakuacije. Traženo je da izložbeni prostor bude povezan istim stepeništem sa unutrašnjim dijelom zgrade, ali da bude izolovan i obezbjeden masivnim vratima i da se prostorije u izložbenom dijelu mogu koristiti izolovano u slučaju različitih izložbenih postavki. U zahtjevu se posebno naglasilo da se obrati pažnja na protivpožarnu zaštitu objekta i na obezbjedenje od provale.
Sanacija i revitalizacija zgrade za Istorijski arhiv Kotor - izrada projekta i realizacija radova
Na osnovu definisanog projektnog zadatka Idejni projekat sanacije i adaptacije zgrade br. 318 u Kotoru za potrebe Istorijskog arhiva uradio je Arhitektonski fakultet u Beogradu u decembru 1982. godine. Odgovorni projektant je bio prof. Svetislav Ličina, diplomirani inženjer arhitekture. Poštujuči programske zahtjeve koji su realno procijenili mogučnost adaptibilnosti zgrade, predloženo je rješenje coje je zadovoljilo zahtjevne funkcionalne veze, kao i tadašnje medunarodne standarde i domače pro-pise za ovu vrstu objekata.
Tokom marta mjeseca 1983. godine Opštinski zavod za zaštitu spomenika kulture izvršio je pregled objekta ustanovivši osnovne faze gradnje i njihov spomenički značaj. Takode dao je odobrenje na idejni projekat adaptacije objekta koji je uradio Arhitektonski fakultet. Izvještaj, koji je imao za cilj da obezbjede preciznije podatke za izradu glavnog projekta, dostavljen je invenstitoru, Istorijskom arhivu
17. Prema važečem zakonu Odjeljenje za stariju gradu Istorijskog arhiva Kotor je brinulo o gradi do 1918. godine. Medu-tim, praksa je nametnula da se ta granica pomjeri na 1944. godinu.
Snežana PEJOVIČ - Aleksandra KAPETANOVIČ: Istorijski arhiv Kotor u kulturno-istorijskom objektu:
prednosti i nedostaci, 71-89
Kotor. Nalazi na fasadi zgrade sa koje je u meduvremenu otklonjen malter, i oni iz unutrašnjosti, kroz postavljene konzervatorske uslove u planu intervencija, diktirali su način adaptacije gradevine kanališuci često u drugom pravcu zahtjeve i potrebe Istorijskog arhiva.
Formalno-pravno sanacija zgrade je započela odlukom investitora, ustanove Istorijski arhiv Kotor, br. 03-37/1 od 28. januara 1983. godine. Medutim, izvodač je tek počeo da radi u junu 1984. god.18.
Slika 5 i 6 - Izvodački radovi na sanaciji zgrade, 1984-1987 Slika 7 - Dio nalaza srednjovjekovjekovne arhitekture u unutrašnjosti gradevine
18. ibidem, Vesna ViČEVic, Sanacija i adaptacija..
Snežana PEJOVIČ - Aleksandra KAPETANOVIČ: Istorijski arhiv Kotor u kulturno-istorijskom objektu:
prednosti i nedostaci, 71-89
Glavni projekat sanacije i adaptacije zgrade Istorijskog arhiva je uradio takode Arhitektonski fakultet iz Beograda, u julu 1983. godine19. Inženjering je vršila firma „Obnova" Kotor, izvodač rado-va je bila gradevinska firma „Prvoborac" iz Herceg-Novog, dok je konzervatorski nadzor vršio Opštinski zavod za zaštitu spomenika kulture Kotor.
U rekonstrukciji je predvideno da zgrada u potpunosti zadrži spoljni izgled, s tim što ce se odstraniti malter, a čišcenjem spojnica i fugovanjem vještačkim kamenom nadomjestice se loši i ošteceni djelovi. Projektom je bilo predvideno da se prozori-portali i ulazi u izložbeni prostor urade od security stakla i da se naprave zasloni od metala izmedu drvenih grilja i prozorskih okana. Projektant je takode predvidio radi bezbjednosti objekta, ali i zadržavanja autentičnosti, da svi otvori u prizemlju treba da imaju zaslone od drveta - grilje. Predvidena je izrada kompletno nove elektro, vodovodne, kanalizacio-ne i telefonske instalacije sa posebnim novim i ojačanim priključcima za ovu zgradu. Prema projektu depoi se smještaju u uvučeni dio zgrade prema zapadnom, dvorišnom diielu. Oni su izolovani od osta-log dijela zgrade u najvecoj mogucoj mjeri i povezani unutrašnjim spiralnim (metalnim) stepeništem i kako je bilo predvideno, teretnim liftom. Prema projektu trebalo je da imaju vatrootporna vrata.
Projektovano je da se zagrijavanje objekta vrši putem centralnog grijanja - sistemom električnih radijatora, sa kotlarnicom u prizemlju objekta, gdje su smještena i postrojenja za klimatizaciju depoa (dio postrojenja je smješten van zgrade, u dvorišnom dijelu susjednog objekta).
Kako je zgrada locirana na ostacima srednjovjekovne gradevine, konzervatorskim uslovima je predvideno očuvanje svih vidljivih elemenata te arhitekture. U tom smislu projekat je predvidao zaštitu i nekih naknadno pronadenih arheoloških tragova, uz kontinuirani konzervatorski nadzor stručnjaka za zaštitu spomenika kulture. Tako je nalaz unutra objekta, nekadašnji fasadni zid sa romaničkim por-talom, morao da ostane vidan (fugovan, a ne malterisan) i on se proteže od izložbenog prostora do drugog etaža, kroz dva arhivska depoa. U ulaznoj prostoriji izložbenog prostora predvideno je da osta-nu plafonske drvene grede.
Pažljivo su ispitane geomehaničke odlike terena. Utvrdeno je da je nivo podzemnih voda izmje-ren sredinom aprila 1983. godine na dubini od 1,20 do 1,50 m ispod površine terena, uz pretpostavku da je maksimalni nivo vode u odredenim periodima još viši. Na osnovu ovog nalaza stručnjaci su sk-renuli pažnju na agresivnost podzemnih voda na beton. Na osnovu ispitivanja i analiza terena izvedena su dozvoljena opterecenja tla, što je bilo posebno važno u dijelu objekta koji je predviden za arhivske depoe20. Zbog ovog geomehaničkog nalaza i blizine podzemnih voda u izvedbi sanacije objekta Arhiva insistiralo se na dob roj hidroizolaciji prizemlja.
Seizmičko ojačavanje temelja objekta je posebno vršeno prema susjednoj zgradi na kojoj se jed-nim svojim dijelom zgrada Arhiva naslanja i gdje konstatovana odredena rastresitost.
Opremanje zgrade Arhiva je takode bilo u fokusu interesovania i investitora - Istorijskog arhiva, projektanata, izvodača radova i konzervatora. Trebalo je obezbjediti visok stepen funkcionalnosti i smještajnog kapaciteta, s obzirom na ograničenost prostora, na jednoj strani, a na drugoj uzimajuci u obzir količinu arhivske grade i sve planirane aktivnosti Istorijskog arhiva Kotor. Istovremeno je treba-lo mobilijar i drugu opremu stilski uskladiti sa istorijskom arhitekturom zdanja. Tako je izložbeni prostor opremljen namjenski radenim, stilskim vitrinama. U glavnoj prostoriji zadržane su drvene grede na plafonu i u čitavom prostoru vidljive su sve niše u zidovima. Na sjevernom zidu, u dijelu zasvodene nekadašnje srednjovjekovne ulice, koji se morao malterisati, postavljena je umjetnička slika, ulje na drvetu, rad čuvenog jugoslovenskog i hrvatskog slikara Vaska Lipovca, rodenog u Kotoru. Slika prikazuje notara srednjovjekovne kotorske komune sa gradom Kotorom u zidinama.
U opremanju posebno je teško bilo prilagoditi sistem rasvjete ambijentu, a da on istovremeno u potpunosti omogucava dobru vidljivost za čitanje izloženih dokumenata.
19.	Odgovorni projektant za arhitektonski dio je bio Svetislav Ličina a za konstruktivni dio prof. Milorad Dimitrijevic, diplomirani inženjer arhitekture.
20.	Geomehaničke odlike terena za Istorijski arhiv Kotor, Zavod za geološka istraživanja SR Crne Gore - OOUR Inženjer-ska geologija i hidrologija, Titograd 1983. (br. dok. 02-1127 od 4. maja 1983.) „Dozvoljena opterecenja tla prema proračunu za temelje oblika trake širine 1 i 1,5 m uz primjenu faktora sigurnosti 2,5 iznosi 145 - 151 kN/m2 na dubini fundiranja 1 m, a 200 - 219 kN/m2 na dubini 1,5 ispod površine terena".
Snežana PEJOVIČ - Aleksandra KAPETANOVIČ: Istorijski arhiv Kotor u kulturno-istorijskom objektu:
prednosti i nedostaci, 71-89
Slika 8 - Izložbeni prostor (gl. prostorija)
Sl. 9 - Izložbeni prostor, dio u zasvodenoj srednjovjekovnoj
ulici
Sl. 10 - Izložbeni prostor sa umjetničkom slikom Vaska Lipovca
Sistem centralne klimatizacije predviden samo za depoe, takode je stvarao problem, jer upravo u drugom depou je trebalo da se postavi kroz kameni zid za koji su postojali konzervatorski uslovi nje-govog potpunog očuvanja. Centralnom klimatizacijom nije moglo biti pokriveno prizemlje zgrade.
Prema konzervatorskim zahtjevima odbačena je mogucnost postavljanja sa spoljnje strane drve-nih zaslona na svim otvorima prizemlja zgrade i odlučeno je da se sa unutrašnje strane naprave željezna harmonika vrata, što prema stručnom mišljenju investitora - Kotorskog arhiva, nije na propisani način omogucavalo bezbjednost objekta od provale.
Uz brojne komplikacije i kašnjenja u izvedbi radova, zgrada je rekonstruisana u ljeto 1988. go-dine i svečano je otvorena na Dan Opštine Kotor, 21. novembra 1988.
Snežana PEJOVIČ - Aleksandra KAPETANOVIČ: Istorijski arhiv Kotor u kulturno-istorijskom objektu:
prednosti i nedostaci, 71-89
Sl. 11 - Svečano otvaranje sanirane i rekonstruisane zgrade Istorijskog arhiva Kotor, 21. novembar 1988.
Rad Kotorskog arhiva u novom objektu - uočavanje prednosti i nedostataka
Preseljenje stariie arhivske grade i bibliotečkog materijala u rekonstruisani objekat obavljeno je u rekordnom roku od 12 dana, nakon čega je Odjeljene za staru gradu Istorijskog arhiva Kotor u po-tpunosti bilo spremno za obavljanje svih programskih aktivnosti.
Pozitivni efekti smještaja i rada Istorijskog arhiva na novoj lokaciji od samog početka su bili uočljivi, iako su radovi na revitalizaciji starog gradskog jezgra intezivno trajali tokom čitave osme i dijelom devete decenije prošlog vijeka, a i život se tek krajem osamdesetih postepeno vracao unutar kotorskih zidina. Vec na početku pokazalo se da su prostori namjenjeni javnosti, i izložba i čitaonica, znatno više bili u fokusu interesovanja istraživača/korisnika, ali i šire publike, nego što je to bio slučaj ranije, na lokaciji druge zgrade Arhiva. Obogacene programske aktivnosti Istorijskog arhiva Kotor, sada okrenute u vecoj mjeri široj publici, podigle su kulturni i društveni rejting institucije arhiva i arhivske djelatnosti i u Kotoru, ali i šire. Sve te pokazatelje je moguce kontinuirano propratiti kroz godišnje izvještaje i evidencije Kotorskog arhiva iz tog perioda.
Ipak, uz ove prednosti, tokom proteklih godina rada Arhiva u novoj zgradi, uočavali su se i odredeni nedostaci. Zbog čitavog niza otežavajucih okolnosti koji su pogodili Kotor i Crnu Goru (UN sankcije, ogromna inflacija, tranzicija i kolaps privrede, promjena državnog statusa i dr.) uočeni nedostaci se nisu otklanjali, štoviše vremenom su se ukaziva i i novi problemi, što je sve uglavnom ostalo prisutno do danas:
- uprkos ugradnji ekonom sistema pokretnih arhivskih stalaža u sva tri depoa (ukupna površina
Snežana PEJOVIČ - Aleksandra KAPETANOVIČ: Istorijski arhiv Kotor u kulturno-istorijskom objektu:
prednosti i nedostaci, 71-89
je 70 m2), več na početku je jasno bilo da je nemoguce smjestiti sve fondove i zbirke Gdje-ljenja za staru gradu u ovaj objekat, tako da je dio starijih arhivskih fondova i dalje ostao pohranjen u zgradi Arhiva koja se nalazi na drugoj lokaciji, van gradskih zidina. Konsultaci-ja ove arhivske grade je veoma otežana, zbog udaljenosti dviju zgrada i bezbjednog transporta arhivalija. Korisnici se takode šetaju izmedu dva objekta, uz obaveznu pratnju jednog od malog broja uposlenih arhivista. Posebno to predstavlja problem nakon reorganizacije arhivske službe Crne Gore 1992. godine i ponovo 1999. kada se Kotorski arhiv podijelio na dva organizaciono sasvim odvojena odsjeka centralizovanog Državnog arhiva Crne Gore, sa bitnim razlikama u programskim aktivnostima dva odjeljenja i profilu korisnika;
-	razvojna koncepcija odjeljenja za staru gradu nije predvidala primanje večih količina arhiv-skog materijala, što se vrlo brzo pokazalo kao pogrešno. Uz povremeni, ali kontinuirani prijem manjih količina istorijske arhivske grade, uskoro je Arhiv morao da primi vrlo vrije-dan i obiman arhivski fond - Austro-ugarski katastar21. ovaj fond je promjenio profil korisnika arhivske grade i enormno je povečao njihov broj, što prevazilazi i prostorne i kadrovske kapacitete odjeljenja Istorijski arhiv Kotor, čime je ugrožena bezbjednost i zgrade i arhivske grade;
-	zbog produženja rokova završetka sanacije i rekonstrukcije objekta i inflacije, raspoloživa fi-nansijska sredstva osamdesetih godina prošlog vijeka nisu pokrila ugradnju teretnog lifta izmedu tri depoa u cilju lakšeg usluživanja istraživača, nije uraden garderobni prostor za korisnike, nisu ugradena vatrootporna vrata na depoima, niti metalni kapci izmedu grilja i prozorskih okana, izložbeni prostor nije na bezbjedan način odvojen od ostalog poslovnog dijela. U prizemlju su samo na dijelu otvora postavljene harmonika metalne rešetke sa unutrašnje strane koje se otežano otvaraju i ne pružaju potpunu sigurnost od provale. Naknadno su dodate fiksne rešetke na drugim otvorima u prizemlju objekta, kao i na otvorima na prvom spratu (sve na zapadnoj strani zgrade okrenutoj drugim zgradama i unutrašnjem dvorištu). Nigdje nisu postavljena stakla otporna na udarce i lomljene. To se pokazalo kao krupan i visoko rizični nedostatak za Arhiv, posebno nakon revitalizacije grada i enormnog povečanja raznih sadržaja u neposrednoj blizini objekta (kafiči, restorani, javne masovne manifestacije na trgu i dr.) Nije uraden sistem protiv požarne zaštite na automatsko aktiviranje (postoje klasični protivpožarni aparati i hidranti), niti tzv. „panična" rasvjeta sa označenim glavnim komunikacionim putevima, kao ni video nadzor, što je Istorijski arhiv permanentno pokušavao da obezbjedi odmah nakon useljenja u novi objekat tokom više godina;
-	sistem klimatizacije arhivskih depoa nije stavljen u funkciju od tehničkog prijema zgrade Arhiva (1988. god.), tako da do danas nisu obezbjedeni osnovni preduslovi propisane zaštite arhivske grade.
-	prostor nije dozvoljavao da se napravi poseban depo za smještaj arhivske biblioteke, pa je bibliotečki materijal smješten na više mjesta u zgradi, nezaštičen je i lako dostupan svim posjetiocima (nalazi se u kancelarijskim ormarima u čitaonici i kartoteci arhiva, kao i u or-marima i na bibliotečkim policama po kancelarijama arhivista).
-	u čitaonici (sa kartotekom ukupno 64 m2) je bilo moguče postaviti samo konferencijski sto, što nije u potpunosti odgovaralo standardima za arhivske čitaonice. Dežurni radnik nije smješten u izolovanom prostoru;
-	restriktivnim mjerama za saobračaj u Starom gradu, gotovo je potpuno onemogučeno bezbjedno i propisano dopremanje i otpremanje arhivskog materijala izmedu dva objekta, ali i druge aktivnosti, kao dopremanje opreme i drugih potrepština u Arhiv, do svakodnevnih tekučih potreba kao što je odvoza smeča iz objekta. Dolazak do zgrade Arhiva pokazao se kao krupan problem i za zaposlene i za korisnike i posjetioce, kako zbog ograničenih kapaciteta parkinga u blizini Starog grada, cijene koštanja (naročito tokom turističke sezone ili nekih javnih manifestacija u gradu), a posebno u uslovima odredenih nepovoljnih vremenskih prilika. To najviše pogada stariju populaciju i osobe sa invaliditetom;
21. Tokom 1997/98. god. i ponovo 2004. Arhiv je morao da primi stari austro-ugarski katastar za opštine Kotor i Tivat. Ukupno 60,00 m arhivske grade (565 svežnjeva; 98 registara; 610 mapa; 790 indikacionig skica; 1837 - 1995. Fond se morao smjestiti u kancelarijski prostor na 3. spratu objekta, koji je nepropisno opremljen, izložen raznim spoljnim rizici-ma, nalazi se u dijelu zgrade prema trgu koji nema dodatno armirano ojačanje, niti je prethodno statički i seizmički testi-rano da li je za sigurnost čitavog objekta preporučljivo smjestiti arhivski materijal od neprocjenjive vrijednosti na ovom mjestu.
Snežana PEJOVIČ - Aleksandra KAPETANOVIČ: Istorijski arhiv Kotor u kulturno-istorijskom objektu:
prednosti i nedostaci, 71-89
-	zbog finansijskih problema Istorijski arhiv je bio prinuden dugi niz godina da rentira jednu prostoriju u izložbenom dijelu objekta, što je višestruko povecavalo rizik za zgradu i narušavalo estetski njen reprezentativni dio.
-	ograničeni prostor objekta i limitirajuci konzervatorski uslovi koji važe za spomenike kulture i za zašticeno područje, ukazali su na krupan nedostatak arhivske zgrade koji možemo nazvati fleksibilnost objekta - u smislu mogucnosti da se zgrada prilagodava novim misijama arhiva, da se vrše naknadne intervencije na i u zdanju radi osavremenjavanja i prilagodavanja zahtjevima novog doba.
Zgrada Kotorskog arhiva u svijetlu standarda, preporuka, zakonske regulative
Buduci rad Istorijskog arhiva u zgradi - spomeniku kulture u srcu urbanog jezgra Kotora kao dijela područja Svjetske baštine, treba sagledati i usmjeravati imajuci u vidu uočene nedostatke i probleme u proteklom periodu, kao i analizirajuci nove potrebe, posebno u svjetlu zahtjeva savremenog doba.
U Crnoj Gori ne postoje usvojeni standardi kojima se precizno definišu normativi za objekte namjenje institucijama poput biblioteka, muzeja, arhiva. Ipak, legislativa u Crnoj Gori za arhivsku djelatnost djelimično donosi odredene propozicije, tj. minimum standarda vezano za objekat i opre-mu, propisujuci neke osnovne preduslove za bezbjednu pohranu arhivske grade. Posebno je to detalj-nije uradeno u Pravilniku o bližim uslovima za obavljanje djelatnosti specijalnog arhiva22. Medutim, usvojeni medunarodni standardi mogu i treba da posluže kao osnova za regulisanje ovog pitanja i u Crnoj Gori. Na primjer, ISO 11799 - Informacije i dokumentacija - Zahtjevi za čuvanje arhivskog i bibliotečkog materijala23, daje odredene generalne smjernice za objekte u kojima se nalaze arhivi, bilo da su u pitanju nove zgrade gradene baš za tu svrhu ili rekonstrukcija postojecih objekata. Medu ključnim temama koje se tretiraju u okviru ovog standarda su: lokacija zgrade, konstrukcija zgrade, instalacije i oprema, upotreba, plan za vanredne situacije.
Posmatrajuci poziciju zgrade Istorijskog arhiva Kotor (u samom centru urbanog jezgra grada) u sadašnjem trenutku društvenog i privrednog razvoja, ona je i dalje zadržala odredene prednosti zacrta-ne u planovima od prije tridesetak godina, kada je Arhivu dodjeljen ovaj objekat. Posebno se to odnosi na mogucnost realizacije bogatije programske aktivnosti koje su okrenute široj javnosti, kroz prezen-taciju i popularizaciju arhivske grade kao značajnog segmenta kulturne baštine zašticenog područja i uklapanja u kulturnu i turističku ponudu Kotora. Medutim, postoje i brojni nedostaci, posebno kada se ima u vidu ubrzan razvoj grada u posljednoj deceniji i razne promjene podstaknute ekspanzijom turizma, uglavnom tranzitnog, deindustrijalizacijom i razvojem uslužnih djeatnosti, ekonomskim bu-mom zbog prodaje nekretnina po nevjerovatno visokim cijenama upravo u urbanom jezgru i iseljavan-je starosjedilaca, i dr.
Uočavajuci promjene do kojih je došlo početkom 2000-tih, urbanistički projekat Starog grada Kotora iz 1984. godine je izmijenjen i dopunjen, tako da je stvario uslove za fleksibilnije definisanje namjena prostora u Starom gradu, u skladu sa razvojem ponude i tražnje. Okruženje zgrade Istorijskog arhiva doživljava krupne promjene, koje na žalost utiču na povecan rizik za bezbjednost zgrade i vri-jednog arhivskog materijala koji se u njoj nalazi: enormno povecan broj restorana i kafana, kao i ka-fanskih terasa i mobilijara, povecan broj klima uredaja i kuhinjskih ventilacija u neposrednoj blizini zgrade, organizovanje raznih masovnih manifestacija na trgu ispred zgrade Arhiva sa diskutabilnim kvalitetom i visokim rizikom.
22.	Zakon o arhivskoj djelatnosti, „Službeni list Crne Gore", br. 49/2010; Pravilnik o bližim uslovima za obavljanje djelatnosti specijalnog arhiva, „Službeni list Crne Gore", br. 41/2011, str. 53.
23.	ISO 11799:2003 Information and documentation - Document storage requirements for archive and library materials, http://www.iso.org/iso/home/store/catalogue_tc/catalogue_detail.htm?csnumber=38536 (Consulted August 3rd 2012, 10.58 h).
Snežana PEJOVIČ - Aleksandra KAPETANOVIČ: Istorijski arhiv Kotor u kulturno-istorijskom objektu:
prednosti i nedostaci, 71-89
Sl. 12 i 13, Medunarodna modna revija i rekviziti organizatora prikačeni bez odobrenja na zgradu Istorijskog arhiva
Na žalost neka planska dokumenta kao što je Menadžmentplan prirodnog i kulturno-istorijskog područja Kotora, ili Nacionalni program razvoja kulture 2011-201524, ne daju neke konkretne smjernice i prijedloge kada je u pitanju djelatnost Istorijskog arhiva Kotor ili njegova lokacija, odnosno arhivska zgrada sa svojstvom spomenika kulture u centru urbanog jezgra.
Sa druge strane, imajuči u vidu dugoročni razvoj kulturnog turizma u gradu Kotoru i lokaciju zgrade Istorijskog arhiva, nameče se kao pitanje da li bi ovu povoljnu poziciju Arhiva trebalo mnogo efikasnije koristiti, prioritetno za popularizaciju arhiva kao važne društvene institucije i arhivske djelat-nosti, ali i za afirmaciju vrijednosti cijelog Područja svjetske baštine.
Sl.14 i 15, Panoramski prikaz zgrade Istorijskog arhiva Kotor sa okruženjem
24. Menadžment plan prirodnog i kulturno-istorijskog područja Kotora, Cetinje 2011; nacionalni program razvoja 2011-2015, Cetinje 2011. (http://www.mku.gov.me/biblioteka/strategije), (Consulted August 4'h 2012, 9.51 h) .
Snežana PEJOVIČ - Aleksandra KAPETANOVIČ: Istorijski arhiv Kotor u kulturno-istorijskom objektu:
prednosti i nedostaci, 71-89
Analiza prostornih mogucnosti zgrade Arhiva za zadovoljenje zahtjeva savreme-nog doba
Nakon 25 godine rada Istorijskog arhiva u postojecoj zgradi, imajuci u vidu promjene u društvu i potrebu za osavremenjavanjem djelatnosti arhiva, posebnu pažnju u narednom periodu bi trebalo posvetiti poboljšanju prostornih mogucnosti objekta i njegovom opremanju, radi rešavanja uočenih nedostataka i kako bi ova institucija držala korak sa vremenom.
Evidentno je da u zgradi postoje odredeni prostori koji nisu u potpunosti iskorišteni. Opet, sa druge strane prisutan je nedostatak prostora za smještaj arhivske i bibliotečke grade Arhiva i/ili neprilagodenost nekih prostorija za odredene namjene. U tom smislu trebalo bi hitno preduzeti aktivnosti za:
pronalaženje adekvatnog prostora u zgradi za propisan i bezbjedan smještaj Austro-ugarskog katastra i adaptacija tog prostora u arhivski depo;
aktiviranje prostorije na ulazu u Arhiv, koja je prvobitno bila predvidena za prodajni punkt;
preispitivanje mogucnosti korišcenja potkrovlja zgrade, njegove adaptacije u koristan poslovni prostor, uklapaiuci se u restriktivne uslove nenarušavanja izgleda kulturno-istorijskog spomenika u zašticenom području.
prilagodavanje javnih i kancelarijskih prostorija, kao i instalacija u zgradi za primjenu informa-ciono-komunikacionih tehnologija, posebno u djelu za istraživače/korisnike;
aktiviranje terase na prvom spratu zgrade, koja ima izuzetno atraktivnu poziciju sa pogledom na katedralu Sv. Tripuna;
permanentnu iskorištenost izložbenog prostora u prizemlju zgrade, koji predstavlja njen najveci, ali ipak nedovoljno iskorišteni resurs, tražeci nova rješenja za arhivske izložbe kako bi bile atraktivne za savremenog posjetioca. Za taj prostor trebalo bi definisati novi koncept funkcionisanja, prezentacije i upravljanja, imajuci u vidu razvoj i mogucnosti savremenih vidova prezentacije, trendove u turizmu (kulturni turizam), kao i činjenicu da Kotor nema istorijski muzej grada, niti Područje Kotora na UNESCO-voj Listi svjetske baštine posjeduje centar za posjetioce. Potreba za prezentacijom kulturno-istorijskih vrijednosti Kotora svakako postoji i ona ide uzlaznom linijom, pa bi bilo dobro iskoristiti i izložbeni prostor Istorijskog arhiva, koji je na udarnoj lokaciji, u te svrhe. U tom pravcu treba izvršiti i neophodne intervencije u izložbenom prostoru.
Intervencije u/na zgradi koje treba hitno sprovesti
Medu najvažnije intervencije koje bi trebalo realizovati da bi zgrada Istorijskog ahiva Kotor fun-kcionisala u skladu sa svim savremenenim potrebama i smjernicama neophodno je izdvojiti slijedece:
Obezbjedenje objekta od provale
Jedan od osnovnih preduslova koje je neophodno ostvariti u cilju zaštite najvrijednije arhivske grade od provale i krada je ugradnja adekvatanog sigurnosnog sistema - sa video nadzorom i alarmom, potom ugradnja stakala otpornog na udarce i lomljene u prizemlju objekta.
Sistem protipožarne zaštite
Neophodno je i uspostavljanje efikasnog sistema protivpožarne zaštite: postavljanje savremenih sistema za detektovanje i gašenje požara na automatsko aktiviranje, postavljanje vatrootpornih vrata na depoima, kao i zaštitinih čeličnih kapaka na prozorima depoa, koji su bili i predvideni projektom. Postavljanje „panične" rasvjeta sa označenim glavnim komunikacionim putevima. Takode treba preis-pitati materijale koji su u enterijeru depoa i njihovu otpornost na požar u skladu sa medunarodnim standardima.
Plan za vanredne situacije
Neophodno je izraditi plan za vanredne situacije.
Snežana PEJOVIČ - Aleksandra KAPETANOVIČ: Istorijski arhiv Kotor u kulturno-istorijskom objektu:
prednosti i nedostaci, 71-89
Stabilnost klime u objektu i analiza energetske efikasnosti zgrade sa mjerama za njeno unapredenje
Jedna od prioritetnih koraka bi bilo hitno aktiviranje postoječeg sistem klimatizacije u depoima. Takode hladenje/grijanje ostalog dijela zgrade bi trebalo riješiti na način instaliranja centralnog sistema, posebno imajuči u vidu energetsku efikasnost objekta, kao veoma važne karakteristike za zgrade, koja se posljednjih godina ozbiljno tretira. U Crnoj Gori je ova oblast definisana kroz Zakon o energet-skoj efikasnosti^5. Da bi se odredile energetske karatkteristike zgrada neophodno je prije svega uraditi njen energetski pregled. On obuhvata prikupljanje podataka, mjerenje potrošnje energije obiekta, procjenu energetske efikasnosti, kao i predlog mjera koje treba preduzeti za uštedu energije. Prilikom izrade energetskog pregleda za Istorijski arhiv Kotor, posebnu pažnju treba obratiti na specifične funkcionalne zahtjeve arhiva, kao i činjenicu da je objekat zaštičeno kulturno dobro.
Upotreba tradicionalnih/savremenih materijala u održavanju i mogucem osavremenjavanju objekta
Koriščenje zgrade Istorijskog arhiva u skladu sa savremenim potrebama podrazumijeva svakako uvodenje novih elemenata, posebno opreme, u zgradu. Medutim, prilikom daljih intervencija na sačuvanim autentičnim segmentima zgrade trebalo bi voditi računa o primjeni tradicionalnih materijala i tehnika gradnje. Zbog specifičnih zahtjeva za obimnom transformacijom enterijera zgrade, kao i konzervatorskog pristupa koji je bio dominantan 80-tih godina prošlog vijeka na prostoru bivše Jugoslavije, a posebno zbog vanredne situacije nakon snažnog zemljotresa, tokom restauracije je izvedeno dosta intervencija kojima su autentični segmenati u enterijeru zgrade izgubljeni. Ovo se prije svega odnosi na kompletnu zamjenu drvenih meduspratnih tavanica armiranobetonskim, što možda nije bilo neophodno raditi u dijelu zgrade van depoa. Zato prilikom svih slijedečih intervencija, kao i prilikom samog održavanja objekta, neophodno je u što večoj mogučoj mjeri sačuvati autentične elemente zgrade.
Plan i program održavanja
Da bi se obezbijedilo dugoročno adekvatno održavanje zgrade Istorijskog arhiva neophodno je uraditi plan i program njenog održavanja26.
Odstranjivanje vlage iz objekta
U zgradi trenutno postoje krupni problemi vezano za prokišnjavanje i vlagu, koje treba hitno riješiti:
-	prokišnjavanje u izložbenom prostoru - prizemlju objekta zbog loše riješenog odvodnjavanja terase na prvom spratu (posebno je opasno jer se tu nalazi glavno postrojenje za elektroinsta-laciju);
-	pojava vlage u zoni depoa na trečem spratu, na jugo-istočnom uglu zgrade, zbog problema sa olucima kojima se odvodi voda sa krova;
-	pojava vlage kroz sve tri etaže depoa na zidu izmedu stepeništa depoa i sanitarnih čvorova, zbog očiglednog problema sa instalacijama sanitarnog čvora.
Atesti za struju
Neophodna je redovna kontrola elektroinstalacije u objektu i one do objekta, posebno što se zbog savremenih potreba i tehničko-tehnološke opreme konstantno povečava broj potrošača u Arhivu. Broj potrošača je narastao tokom zadnjih godina u neposrednoj blizini Arhiva i oni koriste iste infra-strukturne puteve elektro napajanja.
25.	Zakon o energetskoj efikasnosti, "Službeni list Crne Gore", br. 29/10 od 20.05.2010. godine.
26.	Izrada planova održavanja u Crnoj Gori, na žalost, još uvjek nije prihvačena kao praksa, iako su iskustva koje imaju pojedine zemlje na tom polju veoma pozitivna.
Snežana PEJOVIČ - Aleksandra KAPETANOVIČ: Istorijski arhiv Kotor u kulturno-istorijskom objektu:
prednosti i nedostaci, 71-89
Savremena oprema za pohranu i zaštitu arhivske grade
Posebnu pažnju treba posvetiti savremenim zahtjevima za zaštitu arhivske grade i tome prilagoditi zgradu Kotorskog arhiva: posebno osvjetljenje, opremanje objekta savremenim mobilijarom uskladenim sa najnovijim standardima zaštite arhivalija, posebno za pohranu audio-vizuelne i elektronske arhivske grade; opremanje prostora za korisnike shodno savremenim potrebama; opremanje izložbenog prostora uredajima i opremom za multimedijalne prezentacije, i sl.
Dostupnost arhivske grade
Treba stvarati uslove da se istraživači/korisnici u Arhivu nesmetano služe dostignucima novih tehnologija.
Objekat treba prilagoditi osobama sa invaliditetom, što je i zakonska obaveza. U slučaju Kotorskog arhiva i njegove lokacije u zoni zabrane saobracaja, to je krupan problem, koji bi trebalo rješavati na nivou lokalne uprave.
Zaključak
U sadašnjem trenutku je sasvim jasno da, iako je zgrada Kotorskog arhiva kulturno-istorijski spomenik u zašticenom području sa veoma starom i vrijednom arhivskom gradom, ograničena finan-sijska sredstva kojima raspolaže Državni arhiv Crne Gore i država Crna Gora, ne omogucavaju ni redovno održavanje objekta, a posebno ne njegovo adaptiranje i opremanje shodno zahtjevima savreme-nog doba. Za buduce nesmetano funkcionisanje Istorijskog arhiva Kotor i razvoj djelatnosti treba realizovati sljedece: omoguciti punu primjenu i koriščenje novih tehnologija u procesu rada; zaštiti i objekak i arhivsku gradu primjenom novim gradevinskih materijala i metoda za maksimalno otklan-janje opasnosti od požara, poplava, krade, zemljotresa i dr.; opremanje objekta savremenim mobilijarom uskladenim sa najnovijim standardima, kako za adekvatnu pohranu posebno audio-vizuelne i elektronske arhivske grade, tako i prostora za korisnike; opremanje izložbenog prostora u skladu sa najnovijim tehničko-tehnološkim dostignučima; rekonstrukcija i inoviranje postoječih sistema klima-tizacije i grijanja, kao i elektro, vodovodne i kanalizacione mreže; potpuna primjena savremenih standarda za zdravlje, sigurnost i komfor zaposlenih i korisnika, i sl. Da bi se sve to realizovalo bilo bi ne-ophodno prvo uraditi detaljnu analizu postoječeg stanja i preliminarnu tehničku procjenu objekta, imajuči u vidu sve uočene probleme i nedostatake, kao i savremene trendove i potreba arhiva, a zatim definisati predlog neophodnih mjera sa planom intervencija. Na osnovu toga mogla bi se tražiti sredstva kako u okviru državnih fondova, tako i preko medunarodnih projekata, možda u finansijskoj po-tpori od strane UNESCO ili kroz koriščenje fondova Evropske Unije.
Sources
Arhivski fond Sudsko-notarski spisi, Državni arhiv Crne Gore - Istorijski arhiv Kotor, (DACG lAK SN)
Arhivski fond Opština Kotor, Državni arhiv Crne Gore - Istorijski arhiv Kotor, (DACG lAK OK)
Istorijski arhiv Kotor, Spisi 1981. godina,
Opština Kotor, Spisi Skupštine Opštine Kotor, 1982. godine.
Opštinski sud u Kotoru, Spisi 1982.
Opštinski zavod za zaštitu spomenika kulture - Kotor, Spisi 1982. godine.
Literature
http://whc.unesco.org/archive/2003/whc03-27com-07ae.pdf, (Consulted in August 3rd 2012, 8.47 a.m.).
http:/ /www.panoramio.com/ photo_explorer#view = photo&position=67&with_photo_ id=39387502&order=date_desc&user=281558, (Consulted in August 1st 2012).
IsO 11799:2003 Information and documentation - Document storage requirements for archive and library materials, http://www.iso.org/iso/home/store/catalogue_tc/catalogue_detail.htm?csnumber=38536 (Consulted August 3rd 2012, 10.58 h).
Snežana PEJOVIČ - Aleksandra KAPETANOVIČ: Istorijski arhiv Kotor u kulturno-istorijskom objektu:
prednosti i nedostaci, 71-89
K^otor - Stari grad - Blok 45. Uslovi zaštite graditeljskog nasljeda, Kotor 1981. Menadžmentplan prirodnog i kulturno-istorijskogpodručja Kotora, Cetinje 2011.
Nacionalni program razvoja kulture 2011 - 2015, Cetinje 2011, (http://www.mku.gov.me/biblioteka/strategije), (Consulted August 4th 2012, 9.51 h)
Pedeset 50 god^ina Istorijskog arhiva K^otor 1949-1999. Kotor 1999, pp. 17-54.
Pravilnik o bližim uslovima za obavljanje djelatnosti specijalnog arhiva, „Službeni list Crne Gore", br. 41/2011, str. 53-54.
Snežana Pejovic, Ways of Information Transfer from Archival Sources to Archival Science, "Atlanti", 14(2004), no. 1-2/2004, pp. 120-135.
Statuta et Leges Civitatis Cathari, Venezia 1616, p. 257.
Vesna Vicevic, Sanacija i adaptacija postojece stambene ograde u Kotoru (unutar zidina) za Istorijski arhiv, „Sodobni arhivi '91. XIII Posvetovanje o strokovnih in tehničnih vprašanja v arhivih", Referati s posvetovanja v Radencih od 10. 4. do 13. 4. 1991, Maribor 1991, pp. 34-39.
Zakon o energetskoj efikasnosti, "Službeni list Crne Gore", br. 29/10 od 20.05.2010. godine. Zakon o arhivskoj djelatnosti, „Službeni list Crne Gore", br. 49/2010.
SUMMARY
At the example of Kotor Historical Archives, the paper analyses the advantages and disadvantages of the circumstances when archival material is housed within an edifice which is a heritage structure situated within a centre of a UNESCO heritage region. Direct reason for the housing of Kotor archives within the historic core of the Old Town of Kotor, was the disastrous earthquake from the year 1979 and the inscription of the Town of Kotor and its region on the World Heritage List. This meant the change of the concept of the cultural development of the Town, thus also its cultural institutions. Kotor Archives had to adjust its activities and the method of work in new circumstances. The Building of the Archives is a valuable monument of culture and history with the traces of medieval architecture, thus the paper gives detailed descriptions of the works on remedying and reconstructing the edifice from 1982 to 1988. Pursuant to the documentation created by the expert teams and the competent institutions, the paper gives the history of the structure, the description of its location from the point of view of its orientation within the urban core of Kotor, the traits of its style and the characteristics of its architecture, cultural needs of the Town and the security of the housing of archival material. The expert request was analysed for the strict observance of conservation conditions on the exterior and the interior of the building in relation to the standards for the storing of archival material and satisfying the needs of programme activities of the Historical Archives. After 25 years of residence and work of Kotor Historical Archives in this edifice the issue of "flexibility" of the building is raised in the sense of the adaptation and modernization of the space in accordance with the requirements of the new era. Also, the position is considered of Kotor Historical Archives (activities and the structure) in relation to the UNESCO World Heritage Site, as well as in the framework of new spatial and urban plans and the current development concept of the historic core of the Town.
Original scientific article Submitting date: 06.08.2012 Acceptance date: 10.08.2012